IRDINANDI HANDII

TYIiSELLINVS

SEV

DE PARTICVLIS LATINIS C O IM M E N T A R 1 1.

V 0 L V M E N S E C V /\ D V M.

L I P S I A E

IK LIBRARIA WEIDMANNIA 18 3 2,

*

BA.

Asper Iimior ia Art. gram. p. 1736. interiectiones irri- dentis nominat BA et ko. IUud esse potest graecum /3a, de cjuo vide Slephani Thes. T. 1. p. 632. At sunt haec vocabula, quae animi scnsum exprimunt, omnibus Jin- guis comraunia. Exemplum grammatici aflerunt Plauli Asin. 1,1, 23. de. Modo pul percepi, jLibane, cjuid istnc sit luci, nhi fu polenta, te furtaase dicere. Li. lia 1 necjue hercle ego istuc dico , nec dictum volo. Sed codices et autiquae edd. exhibent a/i, ha, alie, at, atat. Verum equidem puto primum illud ah, quod et negationem auget, (vid. Tom. 1. p. 217.) et abominatur rem odiosam: quamquam non ineptum videtur esse at, quod Bothius recepit. Seyferlus in Gramm. T. 2. p. 298. ha, unde haiatus et halo descendat, esse ait ab oviutn balatu desumptum, idquc significare stupidum hominem. Quis ita loquutus sit, uon addit, nec po- tuit addere.

BABAE.

Graecum |S«/3«l Stephanus in Thesauri Tom. 1. p. 632. appellat vocabulum inarticulate loquentium. Ne- que vero alium usum observavit, quam quo admiratio exprimerelur. Sed apud Aristophanem Lysist. 1078. de- signatur horror Iristissimae rei. Latinum verbum signi- ficat laetum sensum. Conf. Lambin. ad Plaut. Pseud. 1,3, lol. Bothius ad Plaut. Cas. 728. distinguit hahae, quod sit admii-antis et approbantis , et papae , quod sit vocabulum merae admirationis, allato Prisciani testimo- nio p. 1024.: taraen addit, haec misceri, sicut facile ap- probationem inveniant, quae admiremur. Quae distin- ctio falsa est, Neque enim Priscianus eam confirmat, neque in uUo scriptorum loco illa approbationis notio apparet. Ita Plaut. Pers. 5, 2, 25. Pseud. 1,3, 131. Terent. Eun. 2, 2, 48. 3, 1, 26. in quibus sufficit ad- miratio rei magnae et mirificae. In Plauti Stich. 5, 7, 3. II. 1

2 BABAE. BAT.

k

bahae hilarltatis est exclamatio, ut 3, 1, 1^.' papae. Ni- hil igitur differunt hae voces, nisi scx'iptura adraoduin dubia, sicuti Lucianus verbis TtanaX nuTtaiaiE, expressit Aristophanis ^a§a\ §a^aiai,. Nec rainus in Stichi locis unam scripturam admiserim , quam in Casina , ubi co- dices praebent papae. Hoc legitm- in Plaut. Cas. 5 , 2, 26. Epid. 1, 1, 52. Bacch. 2, 2, 29. Rud. 5, 2, 33. Truc. 2, 6, 26. nec lantura de laela re, sed etiam in magnae rei admiratioue. Men. 5, 5, 20. papae , andin^ tu, nt deliramenta loqnitnr. Apud Terentiura occurrit non nisi in Eunucho, 2 , 1 , 23. 2, 2, 48. 2, 3, 25. 3, 1, 26. Pelronius ol. faTnilia vero , babae! babae! non me Ilercules pnto decumam partem esse, quae do- minum suum novit.

Seyfertiis in Gramm. T. 2. p. 299. hnic particulae tribuit admirationem cura dcsipectu coniunctam, nullo argumento. Ideni quod addit, papac apud veteres scriptores primam syl- labam liabere brcveni , apud recentiores longam , ideoque etiam in babac ancipitem esse vocalem, non probavit exemplis.

BAT.

Plautus Pseuci. 1,3,5. ps. Mittam hodie huic siio die natali malam rem magnam et maturam. CA. Qnid opus est ? PS. Potin aLiam rem ut cures ? CA. At. PS. Bat. CA. Crncior, Ps. Cor dura. In his bat non integrum verbum esse videtur, sed ridicula conver- sio antecedentis at. Tamen Charisius p. 213. Bat. sonus ex ore cornicinis litunm eximentis , ut Caesellius Vindex lib. B Utltrae scribit. Ptitur PLaut. in Pseud. Haec Bothius confert cum fragraenti veibis , quae apud Charisium pi216. leguntur. Butu batta. haecPlau- tus pro nihiLo et pro nugis posnit, ut in glossis vete- rum: bat tat ti, Jluctus quidam et sonus i^ocis ejjoe- minatior, ut esse in sacris anagiJienorum vocum vete- rum inlerpres scribit. Ita inlerpungenduni est: sed quae sint sacra anagmenorum, non hquet. Meursii admonitione utor, quum corrigo in sacris anaxamen- tis deorum. nam glossae habeut: anaxant, ovoftK^ovcrt, et verba in unii^ersos homines apud Festum in v. axa- menta corrupta sunt. Festus etiam: buttnbatta (i. e. bu tu bat ta) ISaevius pro nugatoriis posuity hoc est nullius dignationis, Has voces non pueriles , ut Scali-

BENE. 3

gero visnm erat, sed fictitias esse, bene perspexit Meur- sius in Exercit. cril. Purl. sec. p. 26.

BENE.

Significatlonem eh usum huius vocabuU illastrant lexica, nequc ad hunc nosti'um campum ea pertinent, in quibus notio absoluta per se constat, aut in quibus oiiud adverbium adiungitur, Velut vatde bene^ plane bene. Id tantiim hoc loco commeraorandum videtur, bene addi aliis adieclivis et adverbiis ifa, ut in unam no- iionem coeant. Tum conditionem significat magnam et auctam, idemque quod valde y i^ekefnenter. Franco- galli dicunt blen.

Vid, Brant. ad Bcll. hispan. 4. et 25. Salmrtg. Plln. Ex- ercit. 26. B. Merula et Coluinna ad Enniuni p. 71, (27.) Gro- noT. ad Flaut. Most. 4,2, 51. Lindent)rogt ad Ammian. Marc. 19 , 8. Perizon. ad Pompon. Mel. 1 , 9. Oudendorp. ad Vit. luvenal. p. 998. Wagner. ad Ammian. 14, 2, 17,

Eunius apud Porphyr. ad Horat. 3 , 24 , 50. accipe daque fidem, foedusque feri bcne firmum. Cic. Div. in Cdec. 15, 48, in clamando quidem video eum csse hene robustttm atque exerci- tatum. in Catil. 2, 10, 22. aut imberbes aut bene barbatos vi- detis. de Orat. 2, 88, 361. habetis sermonem bene longum ho- minis utinam non impudentis» ad Fam. epist. Poll. 10 , 33 , 11. Antonium habere -^ legitincs sub signis atmatas tres, — ■ iner- tnes bene tnultos. Ovid. Her. 15, 67. me quoque, quod moniii bene multa fidditer , odit. Trist. 1,7, 15. vid. Gifan. in Lu^ cret. Collectan. p. 21. Bell. hispani 4^ 3. ex oppido bene magna multitudo ad equitatum concidendum quum exissent etc. Horat. Sat. 1,3, 61. pfo bene sano ac non incauto fictum astutumque vocamus. Ammian. Marc. 14 , 2 , 17. quibus occur- rere bene pertinax miles explieatis ordinibus parans. Arnobius 5. p. 101, 2. arietem nobilem bene grandibtis cum testiculis de- ligit. Apulei. Met. L p. 107, 29. hoc habitu Socratem bene quietum circumstetere^ Recte igitur restituendum cbnsuit tiein- eius in Ovid. Trist. 1, 7, 13. haec ego discedens , sicut bene multa meorum , ipsa mea posui moestus in igne matiUi Antea legebatur bond^

Cum adverbiis coniungitui- in his : Ennius apud Gelli 12 , 4. qui quum bene saepe libenter mensam sermonesque suos rerum suarum comiter impertit. BeU. hispan. 25. nostri cx humili CQnvalle bene longe «unt egressi. Cic. Tusc. 2, 19, 44. sed si

1 *

4 BENE,

est tantiis dolor, quantus Philodctae? Jiene plane magnus mihi quidem vidctur EinesLins conier.it bene sane : ma^nun. Kiihner nunc intcrpungit Jicnc. Planc vias^nun: non sentiens, quam otiosum et ah antifiuo iisu alienuni sit illud bene. Voca- bulum ^)/ane a glossatore scriptiim co magis vidctur, quod di- cendum erat plane bcne magnus. In Verr. 2, 70, 109. qui — bcne penitus in istius famiUaritatcm scse dcdit. ^T)i Scliutzius „in quo," inquit, ., quid significet bcnc nemo dixerit: particula pcnitus scraper siinpliciter ponitur sine adiuncto alio adver-^ bic " Vide in pemtv^j.

Ad tempus refertur lu his formulls : Clc. ad Att. 4 , 6. icns in Pompcianum bene mane haee scripsi. 10, 16. quum ad me be- ne raane Dlonysius fuit. de Orat. 2 , 64 , 259. qui te intcrrogas- sct , num tibi inolcstus essct futurus , si ad te bene ante luccm venissct. uLi mane addi voluerunt Erncstius cimi Gulielmo, sed temere. vid. T. 1. p. 361. Vita luvenaiis : et tamcn bcne diu nc modico quidcm nuditorio quidquam comrmittere est ausus.

Quod Oudendorp. in Apuleii 3Ietam. 1. init, conieclt : vt ego — aures tuas bcnc bibulas lepido susurro pCrmulccam , ne ah elegantia quidem cnmmendatur. Sufficiunt bibulae aures, quas lihrarii in bcnivolas mutarunt. >oc prohari potest Sal- masii enicndatlo in Solini Polyh, 1. p. 6, a. qui — omnes ad- versarios levi tactu ac pcnc sccuris congrcssionibus viccrit : ita rodices. Salmasins, omisso voc. ac , scripsit bene securis, quod placuit Oudendorpio, non mihi.

Haec vero arctissinium notionis nexum habent. Nam bene suo, cui iuhaeret, nouiini praecedit semper proximo loco , et duo vocabula fere comprehenduntur uno accentu, ut in be/ie ole/is apud Cic. Acad. 2, 7, 21. bene moratus p. ]\Iil. 34, 93. bene jnorigerns apudPlaut. Capt. 5, 2, 13. Quae aliter sunt disposita, poetarum licentiae tribuautur.

Ennius apud CIc. de Div. 2, 39, 82. 51/1/771 tonuit laevum bene tcmpcstate scrcnn. Lucret. 5, 706. donicum eum contra p{eno bene lumine fulsit.

Cic. Phil. 6, 7, 18. itaquc scnatum , bcne sua spontc fir- mum, firmiorcm vestra auctoritate fecistis. Codiccs harhar. «um Tct. cdd. sua spontc bcnc firmum : recte. Fcrrarius compara- vitverha, quae uhi in Epist. ad Att. lenantur, non Invenio : nos e7i/7n ct nostra sponle bcnc Jirmi. Ne tamen verba sua sponte firmum in unam notioncm coniuncta putes, oppositio auctoritatis vetat. Hccentioris aetatis scriptores id non curasse putabis, ei Icgeris locos ab Lindcnhrogio allatos : at in Am-

BEJNE. BOMBAX. 5

iiilaii. 19, 8, 8, oiunes codd. habent profundum pcne vidimus piiteum et 30, 7, 8. quorum spoliis pene redierant locupletes. vid. PEivii;,

2. Poetae bene coniunxeriint cum negatione, et non bene dixerunt pro {>ix, ne - quiclem : unde etiam i^ix bene.

O.vid. Met. 12 , 615. iam cinis est et de tam magno restat Acliille nescio quid , parvam quod non bene compleat urnam: ubi si cnin Gierigio cxplicaveris non prorsus, nicht ganz voll, sententiam habebis aliqua cx parte ineptam.

Ovid. Fast. 5, 277. dic, dea, ludorum, respondi, quae sit origo. J ix bcne dcsieram, rctulit illu mihi.

3. Cum accusativo et dativo nominum compositum bene vetere^ adhibebant ad formulam conficiendam, qua yiicui bona apprecari solebaot, praesertim in convivio- rinu acclamatione: vid. Lipsii Antiq. lect. 3. p. 154. et 159. In ea autem quam incertum sit, quod Lipsius ad- dit, complementum orationis, ipse dativus, qui non di- vcrso modo usurpatur, monstrat. Conf. Heins. adOvid. Art. 1 , 601. et ad Fast. 2, 637.

Plaut. Stich. 5, 4, 27. bene vos , bcne nos, bene tc, bene me , bene nostram etiam Stephanium. Tibiill. 2, 1, 31. bcne Mcs- salam , sua quisque ad pocula. dicat. iibi Scaligero magis pla- cuit dativus, yui cum benedicat coniungeretur. Ovid. Fast. 2, 637. et bene nos, patriae , bene te pater , optime Caesar, di- cite. Ita scribendum est , non vos. Intelligitur autera sodali- tium, non populus.

Flaut. Pers. 5,1, 20. bene mihi , bene vobis , bene amicac meae.

De dictione bcne est vid. Lambin. ad Ilerat. Sat. 2, 2, 120. p. 119. Casaubon. ad Pers. 4 , 29. Burmann. ad Petron. 34. et 65. ad Ovid. ex Pont. 1, 3, 39.

BOMBAX.

Graecum est vocabulum |3oft^a|, de quo Eustathius ad Odyss. p. 1718, 9. £t legitur apud Aristophan. Tiiesm. 46. Adrairationem exprimit, sed cuni risu. Ita apud Plautum Pseud. 1,3, 131. ubi vid. Lambiaus. Asper grammaticus, ut Putschius edidit, p. 1736. inter- iectio est — irridentis , ut bom, bax, ba, ma, unde Seyfertus ia Gramm. Tom. 2. p. 299. colligit, inter-

6 BV. CASSVIVI. CASSE.

dnm etlam divisis vocibus dici hom bax. At scribendi illud est vitium. De verbi derivatione a hombo facta conf. Martinii Lex. phil. T. 1. p. 98,

BV.

Festas in voc, imbvtvm. imhutumesty quod cuius-' j)iam rei succnm hibit : unde iajautibus ^ an velint hi- berey dicentes BV syllaba contenti sumus. Meursius in Exercit. crit. P. 2. p, 27, scripsit infantibus , quum ve- lint bibere, dicentibus bv syUabam c. s. Festus id no- tare vult, pro bua^ quae est potio infantura, ut Nonius refert 2, 97, ex Varronis testiraonio , a nutricibus mu- tilato vocabulo dici bu, Hoc diversum est ab illo bii in ba tu bat ta, quod reddit sonum tumidum, ex inllatis buccis, aut ex aliqua cavitate prodeuutem: uude et ad- hibelur in componendis vocabulis, quae magnam et pleuam rem significant, et usurpatur iu formulis nugas et veutosas res notautibus.

CASSVM. CASSE.

Priscianus 9. (9 , 48.) p. 869. docet cassvm particl- plum esse verbi careo, sed dilficullates , quae inde nascuntur, bene sentiens , addit paullo post: qtiaj?n'is a cureo jiituri participinm non cassnrns , sed caritnrns fuciat. Servius ad Virgil, Aen. 2, S7. c ass um , j^fi- vatunif vacnuni: et cassum est quasi quassum et nildl continens : natn et t^as qnassnm, qnod hnmore/n in se nun continet et est vacnnm. (^uam iueptam sententiam grammaticorum ut refellat, Noui€is INlarc. 1, 217. cas- suni veteres inane posuerunt , et arbitrandnm est, eins verbi proprieluteni magis ab uranearnm cassibns di- ctani, qnod sint levis et nnlLins ponderis , non nt qni- bnsclum videtnr, quasi quassum. Haec omnia probari niUlo modo possunt, quamquam Doederlino video nu- per in Synon. lat. T, 3. p. 102. placuisse derivationem illam a cwrec factam , neque etiam prorsus dis|)licuisse alteram, qua cassns diceretur pro quassns. JMarlinius a casu deducit, uL vanum a vado: esse id, quod noa perstet , sed cadat et evancscat, Nos uno cognationis noraine coraprehendaraus verba cavo , cassns , casa^ cassisj quorum originein in syliabica radice ca, quae

CASSVM. CASSE. 7

vacuum notat, recouditam videmus. Cavatum dicitur, quod vacuum est factum, cassimi^ quod est vacuum, sicali~iassatus et lassus , faius ^ fatigatus etfessus dii- ferunt. Littera /^ omitti poterat, quippe quae auxilia- ris esset, ut iu lavo , nowus , ovis. Ab eadem origine descendit careo. Cassum igitur significat id, in quo aut nihil est , aut non inest, quod inesse debet. Neu- trura prc adverbio ponitur, quemadmodum dubium an- nuit apud Statium Theb. 10, 134. aeternum stridens 1 , 599. Sic dixit Seneca Herc. Oet. 352. quid ipsa flammas pascis et vastum foves ultra dolorem misera? guid cassum times ? Est accusativus , cuius explicandi auxilium non petamus a praepositione in, ut Doeder- lino videtur, sed constat sua ipse ratione, quae est direclionis, plene expressae verbis in cassum. Hiiic glossae Cyrilli fidrriv , frustra , nequidquam, cassum, ubi Martinius T. 2. p. 39. corrigendum censet in cas~ sum. Et recte quidem cassum et in cassum accipitur pro inaniter, sinc effectu. Ita componitur cum verbis, quae raotum in agendo significant: in cassum cadere Plaut. Poeu. 1,2, 147. recidere Coiumel. 4, 3,5. in c. ire Lucan. 2, 263. tum trausfertur ad quamcumque actio- nem , unde in c. agere Sallust. Orat. Macri 11. p. 970. Cort. incassum Jiirit Virgil. Georg. 3 , 100. ut Statius Theb. 4, 533. inane furens. incassum missae preces Liv. 2 , 49 , 8. incassum disserere Tacit. Ann. 1 , 4.

Ad Virgil. Acn. 7 , 421. tot incassum fusos paticre laborcs. Servius haec : dicit autem , ut tot tui lahores fundantur incas- sum, id est , in irritum cadant. Incassum autem tractum cst a cassibus, id est, retibus. Ita quae derivata sunt , pro fontc habentur.

Vtrum in unum verbum coniungatur praepositio, an seorsum scribatur, parum refert, nec facile demou- strari potest, quid antiquorum scriptorum usus ad- sciverit.

Casso , quod Forcellinus Tom. 4, p. 594. nescio unde aflert, vocabulum erat veteribus incoguitum, sed fortasse ab Italis usurpatum. Eliam casse, quod legi- tur apud Livium 24, 26, 10. ai.'ersis auribus animisque, casse ne tempxis tereretur , ferrum quosdam expedien- ies cernehat. fruslra Drakenborchius defendere videtur Ruhnkenio, qui in Praefat. ad Schelleri Lex. p. 508. edit. .Friedemann. eraendat: ai^ersis auribus animisque, quasi

8 CASSVM. CASSE. CE.

tempus tereret , ferrinn quosda/n expedientes cernehat, Sed cur hoc vocabulura repudiemus, non aliam caussam allatara Tideo , quam quia nobis nuuc desunt plura ex- erapla. Bonum igitur sensum reslituisse mihi videlur Roelhus in hunc niodum: aversis auribus ammiscjuey casse ne tempus tereret , utjerrum (piosdam expedien,- tes cernebat, tum etc. vd, iulra ia vr,

CE.

Ne phiries de una re mihi dicendura sit, hlc agam de syllaba CE , quae in formandis vocabuhs et praehgi- tur et adiungitur. Syllabani dico, non vocabuhnn , nec cum iis consentio, qui idem esse censebant, (|uod grae- cura yL Vid. Lindemanni Comm. I. de Adverbio p. 11. Comparari enim debet Graecorum xi, quod latino qtie respondet, et simiU compositioni verborun inservit iu rolog, Tiog, roL Atque Priscianus p. 948. bene praecipif, additionem esse ce, quae si separetur , niliil signijica- re possit per se. Quamquam non auimadverlit, id re- puguare reguhs , quas p. 558. et 559. proposuit de ge- minata cousonanle. Est tamen duarum vocum compo- sitio , in qua duphci consonauti conceditur locus. lllani vero uotionem, quam plenam exprimit ce, htlera c in- dicat obscurata saepe siguificalione in couforraandis qui- busdam vocabuhs. Atque ea vis est demonstrativa. Jla facta sunt/i/c, horunc, sic , nunc, tnnc. JSunc et tunc non significant ruv ys, rors ys , sed , ut ea comparemus, quae pauho graviorem potestatem habent, vvvl, rors di], nc([uc opus est, ut cum Grolefendo , Gramm. Tom. 2, 146. c pro que dictum csse pulemus. Nam quod nec pro neque ])onilur, nihil impedit, quo miuus nunc et /unc aliaui formam verborum inm et num, sed magis «lemonsLralivam esse censeamus, ne([ue ctiam cura Schncidero, Gramm, p, 243. que abuudare existima- bimus,

Ab hia diversus est litterae c tisiis, quo ad cxplendura hla- tuin inter dnas vocales intcipouitiir , uti specus fit ex Gniog, voco ex l^ata , et ita iu sicubi, et aliis, quemadiuodiim iii j^raccis rovzoyi, zuvzayi, de quil>us vide Buttiuauu. iu Gramni. Toiu. 1. p. 315.

Plcna igitur ista demonstraliva vis in syllaba ce ap- paret, eaque additur pronominibus denionslralivis , non

CE. CEDO. 9

iis tanlum, ut Priscianus ait, quae ab aspiratione inci- piunt, sed in iis etiam, quae primitiva formatione ia se habent illud c, hocce^ istaecce. Gonf. Schneideri Gramm. 1. p. 669. Graeci id exprimunt per t in ovxoei. Itaque recte scribitur haece , /ilcce, /lancce: de quibus dixit Schneiderus Tom. 1. p. 403. Ila formatur etiam ecce. Sicce, quod legitur apud Plautum Rud. 2,4, 12. est ovrcoal: forlasse etiam jiuncce pro vvvl usurpabatur, Adverbiorum /liccej /lucce , /dncce, illicce exempla ia veterum libris non repei-iuntur, tamen afieruntur a Prisciano. In inscriptionibus apud Gruterum p. 509. 606. 508. et in libris scriptis, ut l)rakenborch. ad Liv. 6, 16, 2. narrat, una exhibetur c littera in /lice etc. Id tamen librariorum compendiario usu factum est. De lorma nominativiA/sce pro /lice vide Bentlei. ad Terent, Eun. 2, 2, 38.

Ce mutatur in ci, ubi alia syllaba confirmativa ne accedit, unde fit /uccine, /luscine, siccine, nunccine, quae ne quis suspicetur composita esse ex /lirne, sicne interiecta vocali auxiliari, satis caulum est argumentis, quae Schneiderus exposuit p. 405. Nam quod a Teren- tio aliquolies /licine , /locine prima syllaba brevi usur- patum videmus, factum videtur mobili pronuntialione, qua eliam /lic , /loc syllabae breves iuterclum producun- tur. Eteuim necesse non est, ut cum grammaticis qui- busdam statuamus, /lic et /loc productas voces poni j^ro /licce et /locce. conf. Schneider. p. 669. Vtrum vero scribatur /licine, an /liccine , non magnum rei afiert discrimen, quod tantum ad compendium scribcndi per- tiuet. Atque recte iudicat Schneiderus, requiri unam htte- ram modo in iis, quaeprimam syllabam habeaut brevem: quamquam ipse exempla non addit, quae si reperiantur^ altera prior c abiecta est.

P.ilmerius in Spicileg. p. 712. Grnt, Thes. Tom. 4. in Plaut. Trnc. 4,4, 33. ex etiam sc fecit etiamce, novum verbuni, quod uiuquain in usu fuisse nemo affirraavit.

De ce syllaba praefixa dicam in proximo voca-? bulo cedo.

CEDO,

De hoc vocabulo grammatici veteres fere in unum modum praeclpiunt, cedo esse imperatjvum defectivum verbi, quod declinari non possit. Ita Phocas p. 1718.

10 CEDO.

1719. Donatiis p. 1756. Cledonius p. 1916. priraam personam esse dicit , tamen explicat dic milii illani renu Paullo diligentius rei difficultalem perpendit Consentius, eamque removere conatus est hoc modo p. 2056. quae- dam Litteram solemnem ac. legitimi temporis in fine habent , sed ad significandum genus nihil id prodest, (juod id verhum aut aliam personam aut alium modum ajjerl, qua?n quo genus inielligitur , ut cedo. JSon, enim prima persona est indicativi modiy temporis praesentis , • sed secunda imperatii^i modi , temporis praesentis. Cedo enim significat dic. p. 2071. ergo plerumquetalis verhorum in coniugationihus dejectus est, ut ipsa secunda persona y in qna quaeri solet coniuga- tio , non exstet , ut est cedo , faxo , amaho. Valer. Probus p. 1486. cedo, quod significat da, sine verbi totius suhstantia solum reperitur numero singulari cedo, numero plurali cedite. cf. p. 1479. Ita etiam Priscianus p. 843. in verbis ponit, quae in usu deficiant personis. luter recentiores Rodolphus Agricola , quum lormam intellexisset non esse congruam, in Commenta- riolis in Senec. Declamat. Basileae a. 1529. edilis ita cen- suit : verba praesto et cedo et amaho ad aliarum par- tiura orationis vim longo usu esse delorta , ut, quura dicei'et quis , dicafJi tibi Jioc , responderet alter cedo, id est, permitto , dic: inde postea consuetudinem te- nuisse, ut diceretur, cedo manum, cedo cantharum. Quam absurdam sentcntiam a Yossio de Analog. 3 , 40. p. 161. probatam esse valde miror. Quis enim non in- sanus talem confusionem forraarura tribuat negbgentiae famiUaris sermonis? Atque Perotlus et ipse Vossius de Art. grara. 2. p. 275. bene viderunt, cori-ipi huius vo~ cabuli primam syllabam , quae in vei-l)o cedo pro- ducitur. Vid. luvenal. 13, 210. Pers. 2, 75. Schellerus Ut hanc mensuram mutatam defendat , affert exempla ^iquidem, modo , quomodo ^ quorum illud excusationem habet a compositione, haec ab ambiguitate vocalis. Vnus Tursellinus ausus est appellare adverbium , et Bentleius in ind. Terent. aliique recentiori tempore eum se- quuti sunt.

Cedo iu se habere graecum 66g, et'forma et men- sura et significatio ostendunt. Ce , quod pracfigitur, iliud est demonstrativum, quod praemissum videmus in ceterum, ceu, cis, coram: ipsa compositio noii in- «olentior, quam qua in illo vocabulo celeram continen-

CEDO. 11

tur "rsQOv et ce. Slmiliter Francogalli praeposita vocula componvint cl - deuant, Est igitur cefZo imperalivi for- rna peregrina, qua semel in latinum usum recepta, fa- cile potuit fingi , tamquam in vernaculo verbo, pluralis, qui est cette pro cedote. Atque ii vehementer errabant, qui cette pro cedite dictum esse putabant, idque et Sey- ferto Tom. 2. p. 374, et Schneidero 1. p. 503. per^ua- debant. Pronomen^w, in tiicedo adiectum, legitur ia Terent. Phorra. 5 , 8 , 42.

1. Primitivus huius vocis usus fuisse videtur absolutus. Peregrina enira vox, ut saepe factum est in verbis exgal- lica lingua in germanicam receptis, exuerat significa- tionera suae formae innatara , et usurpabatur pro adver- bio, cui accusativum addi posse, nemo cum Schwartzio negabit. Ita dictura est cedo maaurn, i. e. die Hand her, pa la main^ et sic in reliquis, quibus id exprimi- tur, quod nos dicimus Jier damit. Opponitur cape in Terent. Phorm. 5, 8, 57. cape ^ cedo, Ac primo usur- patur de porrigenda aut offerenda re.

Plaut, Aniph, 2, 2, 146. hem tibi pateram: eccam. am. cedo mihi, Mogt. 1,3, 150. cedo aquam manibus. Terent, Hec, 4, 4, 8(5. puerum, Phidippc, mihi cedo : ego alam.

2. Tum dicitnr de re arcessenda, quae non adest: ubi nos diciraus schajf mir, schaJJ' her, i. e. iube adesse, fac adsit.

Plaut. Pseud, 3,2, 101. quin is accubitum^i et convivas ce~ do. iibi non opus est corrigas i, convivas cedo. Terent. Annr, 1, 2, 43. postremo aut desine, aut cedo quemvis arbitrum, Phorin. 2 , 2 , 7. cedo senem. 1. e. nun schaff den Altcn her, Kuhnkenins male reddit : \ eniat , si vult , comparans Phaedr, 5, 2, 6. cedo , inquit, illum : iam curabo sentiat , quos atten- tarit: uhi idem ille sensus est. Terent. Ad. 3, 4, 38. coram ipsum cedo. non ipso , ut vidit Faernus explicans : exhibe cum in conspectum nostrum.

S. Inde de efficienda re formula fit cedo ut pro faa Uty sine: lajs mich,

Plaut. Most. 2, 1, 26. cedo ut bibam. Curc. 5, 2, 54. ccdo nt inspiciam.

4. Denique cedo evocat ad exproraendam senten- tiam, ut sit id quod ede, profer, dic, sive res expri- matur accusativo aut obliqua iuterrogatione , sive ab-

12 CEDO.

soluta sit evocationis forma, sive post inlerrogalioncm. Atque utilur liac dictione et is , qui iuterrogando alicui iostat, et qui, ut Donatus ad Terent. Audr. 4, 4, 24. ait, cum qiiadarn Jiducia et cojitevipla eius^ cum cjuo sermo est, interrogat,

Terent. Phorm. 5, 6, 16. guen tii hinc pollicitationes aufer ct quodfers, cedo. Cic. in Verr. 5, 2(», (>7. unum ccdo aucto- rcm iuifacti: vnius profer exemplum. Tcrent. Ileaut 2, 2,91. o^e, age , ccdo istuc tuum consilium. Cic. ad Att. 9, 18. cedo rellqua: ubi Eriiestius habet credo. in ^erj-. 3,12, 29. cedo mihi unum ex tricnnio practurae tuac, qui octupli damnatus sit.

Terejit^ Andr. 2 , 3, 9. ccdo igitur , quid faciam. Cic. in lerr. 2, 42, 10(>. cedo , cui Siculo , quum is reus fieret, civis romanus cognitor factus umquam sit. de Fartit. orat. 1 , 3. ce- do, quas. dc Div. 2, 71, 140.

Terent. Andr. 4,4, 24. cedo; cuium puerum hic apposuisti^i dic mihi. ^■■■^

Cic. ad Att. 16, 13. ego statim , cedo, inquam, si quid db Attico.

Terent. Eun. 5, 4 , 28. (5, 5, 8.) quid ita? aut quid fa- ctumst? ccdo. 1,2, 82. quid tc crgo aliud solUcitafi ccdo. 4, 3, 14. intclligo : nova nunc religio in te isthacc incessit. Ccdo, Ita interpungeudiuu est. Et cedo fere idem quod itanef

5. Cicero ulilur formulis cedo , cedo mi/ii in exci- tanda animi allenlione ita, ut ad aliquid considei'andum provocet. Nam quura in Verr. 1 , 42 , 109. ail : cedo jni/ii leges Alinias, Furias. non postulat, ut leges scri- jjtae aireranlur, neque ut recitentur, sed tantum ad eas provocat probandae rei caussa.

In A err. 1,33, 84. in Philodami iudicio diccs id actumt- Ccdo mihi ipsius J erris testimonium. 1 idcamus, quid idcm istc iuratus dixcrit. Quod vulgo additur rccita, abest a cod. leid. et recte quideni.

Cic. Brut. 86, 295. Oalbam landas. Si ut illius aetatis 'principem, assentior : sic cnim accepimus : sin ut oratorem, ccdo, quacso , orationcs, (suJit enim) ct dic , Jiunc, qucni tu plus quum te amas , Jirutum , velle te illo modo dicere. de INat. d. 1, 27, 75. fac id , quod ne intelligi quidem jiotcst, mihi esse pcrsuasum: cedo mihi istorum adumhratorum dcorum lineamcn- ia atquc formas. j». Sext. 50, 108. ccdo jntnc ciusdcm illius inimici mci dc mc codcm ad vcrum populum in campo martio foncionem. i. e. vidc nunc.

CEDO. 18

Apulei. Apol. p. 298, 14. cedo enim eTpcriamur , an et tnihi possint in iudicio lilterae meac prodesse. i. e. age.

6. Si audias interpretes, luvenalem duobus locis censebis mirum in modum dixisse cedo pi'o quanto ma- gis, Ille 13, 209. jiain scelus intra se tacitum qui co- gitat nllum, facli crimen habet. Cedo, si conata per- egit. 6, 503. AndromacJien afronte (-'idebis : post nii- nor est: credas aliam : cedo , si breve pan^i sortita est lateris spatium , breviorque videtur inrgine pygmaea^ ntiUis adiuta cothurnis. Haec explicant','ititerrogalio- nis signo posito : quanto magis credas, si adeo brevis est. Alii tamen intellexerunt: ila da et concede hoc parvis illis mulieribus, ut alliores videantur, et quae sunt aliae absurdae interpretaliones, a Rupertio allatae. Est vero cedo id qiiod dic , quid censeas, si etc. , idque ponitur pro quid dicas? quid si etc. ?

7. Cumpluraliconiungipossecef/o, deraonstrare qui- damconali sunt exeraploNaevii, cuius verba Cicero ailert deSenect. 6,20. cedo, qui Vestramrem publicani tantam ajuisistis tam cito? Sed iam Gesnerus aniraadvertit, his verbis unum virum interrogari. Aiia est ratio verbi age, quod Gernhardus coraparat.

8. Uonatus ad Terent. Andr. 2, 3, 9. haec: singu- laris tanlum numeri esti cetera pluralis , ut salt^e, sali^ete, et iteruni ad v. 15. cedo singulariter tantum: cetera pluraliter. Alii tamen opinati sunt pluralem for- mari cedite euraqUe contrahi in cette: quod prorsus ab- souura videtur. Cedote est legitima forma, quae vulgari sermone transforraabatur iu cette.

Valer. Probus p. 486. ccdo, quod signijicat d a , sine vcrbi totius substantia solum reperilttr niimero singulari cedo , nu- mero plurali cedite: sic Plautus et antiqui comoediographi, sicut salve, salvcte. Aiit calamo, aiit mente erravit bonus grammaticust nara P]iocas p. 1718. cedo ct ave similiter et imperativi secundam scmper personam habent numeri singula- ris: cedo etiam numeri pluralis lectum est apud Plautum cette. In quem modum etiam Cledonius p. 191fi. et Alcuinus p. 2118. Calphurnius ad Terent. Heaut. 3 , 1 , 84. iterum raale scripsit cedjte.

Nonius 2, 122. cettc significat dicite vel date , ab eo quod cedo. ISaevius Lycurgo: Pro industria ne te regem progna- tum patrem Lycurguni cette. (corrupta verba lunius emendare

14 CEDO. CERTE. CERTO.

aam3 est: proiti Dryante reg^e pro^natum patrem Lycurtftitn cctfe.) Ennius Medea : Salvete, optima corpora, cettc manus vcstras, measque accipite. Accius Menalippo; Kn eum aliquis cette in conspectum , autnos, uhi est , ducite ad eum. Pacuv. Atalanta: Is vestrorum uter sit , cui signum datum est"? cette,

Plaut. Merc. 5,4.4. uxor tibi placida et placata est. certe dextras nunciam. Ita editio prlnceps. Vir doctus nescio quia bononlensis , qui exeraplar, quod apud me est , multls in lo- cls emendavit, haec Terba Ita gcrlpslt: certe dextra nuncio. Sed Caipera,rlus correxit: cette dextras nunc iam : quod dubl- tarl potestan recte dlcatur ab eo, qul non ipse acciplat dex- tram. Nam nimls incertum est, quod e Plauto Cledonius p. 1916. et Terentil nomine Alculnus p. 2118. affert : cette pa- tri meo. Tamen veram puto hanc in^eniosam emendationem, intelUgens evocationem ad dextras iungendas. Rostius nuper ita Tertlt, quasi sensus esset: certe illa mihi dedit dextram.

9. Cedo aut ab initio interrogationis , aut in fine poni, non in media sententia, id bene observavit Wop- Kensius in Lect. Tiill. p. 177. (127). Temere enim Da- visius soUicitabat locum integerrimum Cic. de ISat. d. 1, 24,67. sed ubl est i>eritas? la mundis, credo , innu- merabilibus etc? corrigens cedo. Neque in Sulpicii Epist. ad Cic. 4 , 5,4. an illius i>icem , credo , doles ? cum Davisio emendabimus cedo, Vid. Tom. 1. p. 344. et ad Wopkens. p. 178.

10. Cedodnm ut agedum dicitur apud Terent. Phorm. 2,2, 15. cedodum, en mnqnam iniuriarum audisti mild scriptam dicam? Vid. "dy^u

11. Ceterum rarissime adiunguntur aliae particulae. Terentius dixit Andr. 2,3,9. cedo igiiur. Et Phorm. 4,4, 11. cedo nunc porro — quid jiet. Quae parti- cula etiam in Heaut. 2, 3, 92. pulchre: cedo quid fa^ ciet sua. exspectari poterat: tamen sua vi consistit il- lud cedo»

* Confunduntur in scriptis libris cedo et ede. vd. Apuleii Apolog. p. 503. Oudendorp. et saepius credo*

CERTE. CERTO.

Dnae sunt rationes, quibus rem veram ac certam significamus. Nam aut conditionem designamus rei, quae in certo versatur, aut constituimus iudicium seu

CERTE. CERTO. 15

raoclum cogitationis, quo rem veie sic se liabere aut videri aftirmamus. IUud requirit notionem plenam et vocabulum , quod per se constel: lioc continetur in iu- dicio confomiando, et adverbium cohaeret cum verbo. Illud Latiui exprimunt per certo , hoc dicunt certe» Vtriusque vocabuli origo et formatio sponte sua intelli- gitur. Sed antiquo tempore scriptores non accurate distinxerunt, ut paullo post demonstrabimus. Num- quam tamen certo pro certe dixerunt, ut visum est Mo- sero ad Cic. de Repub. 1,5. p. 27.

Herzogius ad Caes. de Bell. gall. 6, 31. ita rem dublam componere conatus est : certe referri ad universam rem et ad totam sententiam , certo ad unum praedicatum. Haec ut vera proLat Moserus ad Cic. de Repulil. 1, 5. At non species, sed ratio dictionis erat exponenda, quae quidem in confor- mando iudicio posita est : alioquin non potest intelligi , quo- modo fiat , ut certc indicet opinionem. Beierus autem in lah- nii Anual. 1827. 1, 3. p. 32. existimat in illa demonstratione omissum esse praecipuum hoc , quod certo non respiciat aliaa res, certe id indicet, quod alicui rei prae aliis rebus certam conditionem tribuat. Quod quo modo et cur fiat, non addit.

1. 1. Certo igitur est in certo , pcr certum, et po- nitur pro re vera aut extra dubitationem posita. Op- ponitur id , quod dubium aut speciosum aut negandum videtur. Nos dicimus in TVahrheit, in der That, wirh- lich. Nam fit certus a cerno, quoniam id, quod oculis cernimus, verum, non dubium esse putamus. Apud oratores non multa reperiuntur exempla : plura apud comicos.

Plaut. Poen. 3,5, 43, nunc pol ego perii certo , haud arbi-' trario, i. e* non est j quod quisquam dicat se arbitrari me per^ iisse, ut fecte Lambinus. Terent. Eun. 5, 1, 9. atqui ccrto comperi. Hec. 4,2, 10. cerfo decrevi. Plaut. Amph. 1, 1, 213. at mentiris etiam : certo pedibus, non tunicis venisi i. e. noit potest negari. Prol. 93. praeterea certo prodit in tragoedia. i. e. de quo ne quis dubiteti

Plaut. Amph. 1,1, 176, mihi certo nomen Sosia esti Men.

2, 2, 39. nam tu quidem hercle certo non sanus satis, Menaech- me , qui nunc ipsus maledieas tibi. Stich. 1 , 3 , 86. Restituit Bentleius in Terent* Phorm. 1,3, 12.

Cic. Tusc. 5, 28, 81. nihil ita exspectare, quasi certo futu^ rtm. Equidem non exputo , quo modo Mogero in raenteiu v«-

16 CERTE. CERTO.

nlre potiierit. fore, qui in Cio. de Rcp. 1, 5. scrlhpniliim cen- seant : iam illa jyerfn^ia^ quac sumunt sibi ad cxcusationem, — certo minimc sunt audicnda. Quis ita unujuam loquutus est: ccrto non est'? OroUius ad Cic. p. nauc. 1<>, 38. profitctur, se non facilc proJiaturum esse ccrto ni»i ante v. scio: tamen ad- niisit in loco Tusculan.

Cic. p. Caec. 19 , 55. veniunt in mentcm mihi permulta : vo-

bis plura , certo scio. ad Att. 1, 12. 2, 23. ad Fam. 4, 13, 19.

ad Quint. fr. 1, 2, 2. nlsi ibi scribendum est : certc enim scio.

Plaiit. Mil. 2. 3, 2. Truc. 1,1, 49. Terent. And. 5, 4, 26.

. Heaut. 1,1, 19. et saepe alias.

2. Hinc ponitiu* iii responsionibus, quilnis ante dicta affirmantur: eliam ab iis, qui secum loquuntur.

Plaut. Men. 5, 8, 9. mk. Liberum cgo te iussi abire. mks. Ccrto. 5 , 9 , 50. 2,2, 38. Poen. 5,5, 20. estne illaec mea amica Antherastilis'i Kt ea ccrio cst.

3. Certo pro certe qui putabant poni, critici aperto errore decepli sunt. ]Sam quod olim leffebalur apud Ciceronem ad z\tt. 2, 22. extr. secl cer/o videntur liaec aliqjLo e7'iiptura. correclum est a Clerico sed certe vi- dentur. lu Plaul. Aul. 5, 4. certo eaim ego vocein hic loqiieiitis iiiodo me aiidire i^isus su/ii. coliaerent verba cerlo audire,

4. Non minus falluntur, qui docent certo coniungi cum quidem. In Plaul.Epid. 3, 2, 42. 7ne qnidem cer- to ser<,'a<>dt consiliis suis. et in Men. 2,2, 39. illud qui- de/n nuUo pacto referri potest ad voc. certo.

II. 1. Certe, quae est adiectivi certus forma ad- verbialis , et proprie s\gn'iricatjirmiter, cere, haud du- hie, aliam condili<)nem habet in antiquiore usu, aliam m recentiore. Antiquiore enim temjK)re scriptores non subtililer dislinguebaiit rem a modo iudicii: poslea au- tem prudentiores usur])abant certe , non de re firmi- ter et cerlo modo acla, sed ad iiidicium de affirman- ua aliqua re constilueudum. Quare certe ponitur, ubi quis suara opinionem aut sentenliam de re aliqua sibi certa profert, nec veritatem in ipsa re apparere, idque omnibiis persuasum essQ affirmat. Quo h\ usu iion nisi cum verbis componitur, non cum adiectivis: nec facile ob ambiguitatem dixeruut certe afjirmare,

CERTE. CERTO. 17

sed certum affirmare , sive pro certo. Rara etiam simt exempla, quale illucl Cic. de Divin. 2, 7, 18. si enim scit, certe illucl ei-^eniet : sin certe eveniet ^ nulla jortu- na est. In his rei certus modus cum iudicio constiiui- tur. In coraparativo certius nulla est ambiguitas, nul- lum discrimen.

Apulei. Met. 2. p. 118. (105. Otid.) fdix et certius beatus, cui j)crmiseris illuc digitum intingere. haec covrupta esse omnes viderunt : Oudendoi-pius coniecit certo certius.

Pro certo dixit Lucret. 4, 760. sirmiidcra lacessunt Jiaec ca-

dem nostros antmos, quae quom vigilamus, iisque adco, certe

vt videamur cernere eum , quem — iam mors ct terra potita est.

Conf. locoa supra p. 16. Jillatos. Plaut. Epid. 1,1, 4. certe

oculis nteris. ubi corrcxerunt recte. Terent. Heaut. 4,4, 4.

(2, 4.) quum is certe renuntiarit. Guyetus et Bentleius emen-

darunt certo. In comico tamen dubitare licet. Ovid. Met.

14, 30. dignus eras: ultro poteras certeque rogari. Interpre-

tes que tertio loco positum putant. Id tamen totuin sensum

perturbat, nec potest ce)'<e sincerum videri. Alii codices

multi praebent ccrto , alii transponunt verba: nemincra offen-

dit absurda dictio in verbis poteras rogari. Legfendum tide-

tur: dignus eras: ultro poteras ccrtoque rogare: et si spem de-

dcris, mihi crede rogabcris vltro. Certo rogare est confidenter,

cum certa spe. Cic. de Div. 2, 45, 94. haec igitur quum sit

tum serenitas , tum perturbatio coeli: estne sanorum hominum

hoc ad nascentium ortus pertinere non dicere (quod nOn certe

pert/net) : illud ncscio quid tenne — dicerc ad piierorum ortus

pcrtincre ? De hoc loco Madvigius disputavit in Emendat.

p. 36. sed cancellis parcntheticis , quos posuit , nihil expedi-

tur, nisi adeo in omnibus sententiis interiectis eiusmodi fultu-

tam adhibere malis: neque anacoluthi cst forraa. Cicero

dicit haec : nemo tam demens est, ut in niaximis mutationi-

bus coeli neget vim esse ventis et tempcstati : quare non est

sanorum hominum , hoc in nascentibus hominibns negare , sed

lunac tamcn et sideribus earadera vim tribuere. Et adiungit

de sua sententia: quod certe pertinet. Id enini non falsa su-

perstitione suspectum, sed verum est, in nascentiura ortum

valere coeli temperiem. Certe pertincre non potult dici , po-

tuit autem quod ccrte , nec facilis videtur transponendi ratio,

qua Schiitzius scripsit: quod certe non pertinct. Topic. 16, 61.

hoc igitur , sine quo non fit , ab eo , a quo certe fit, diligenter

est scparandim. Ernestius eraendavit certo. quod omnes acce-

perunt. At certe non est pro certo, sed quod alibi dicitur

II. 2

18 CERTE. CERTO.

pfbfecto. vld. n. 3. Cornel. Hamilc. 1, 5. Romanos armis persequi, donicum aut cerle vicissent, attt ricti mamis dedisscnt. in aliis codd. aut ut ccrte. Critici qiuini vidisisent corrnpta liaec esse, non uno inodo cracndare aiisi snnt. Etiain Bre- miiis coniecit scribcndura essc aut vitae certamine vicissent, scd in novissima cditionc hacc missa faciens seqiiitnr Giiii- thenim, qui , compaiata Livii 22, 34, 11. dictionc vere vin- cerc, etiara tcrtc vincere inter insolitas: loquutiones defendit. lam Gehhardus oliin cxplicuerat : victoriam indubitatam etlain concessione hostium reportare. At repugnat oninis huius verbi ratio et usus. Ej^regie iam Lanibinus : ,,si certe, in- qiiit , affirmationem signiOcat , non est hic ci voci locus : sin pro saltem ponitur , posteriore loco semper poni solct. " Et donicum vix dici poterat a Cornelio Nepote. Fortasse scripsit : donec vi aut arte vicisscnt.

Noltenius in Supplemenf. p. 130. ,,certe confirraantis et con- cedentis est, et totara enuntiationera afficit: certo est fere con- firmati et certioris de allqna re facti, et non nisi verbura afficit, qnod dfitGcos subiungitur. " llaec siibtiliter quidciu : sed ratio- ne destitnitur id , quod addit : ccrto iungi verbis sciendi vel cognoscendi : si vero qnaedjira interponuntur , certe redire, igiturqne dicl certo scio , sed certe enim scio , certe edepol scio.

Comparativo usus cst Livius 35 , 48 , 3. aversos refugiente equo certius figentes. 3, 41, 13. Quinctil. Declam. 355. se quaedam certius etiam ab uxore quaerere.

2. Praeter antiquos scriptores nerao facile vocabu- lum certe non ad iudiciura conformandum adhibuit. Sunt tamen dictiones quaedam , in quibus utraque for- ma locum habel, ideoque in libris scriptis saepissime confunditur. Ila recte dicitur cerle scio , quod signi- ficat ; certum est me scire , et aliquanfum diifert a ver- bis certo scire , i. e. cerla est mihi notilia rei, certe est, et in responsione affirmantium certe,

Plaut. Bacch. 2, 3, 20. quia edcpol certe scio. Aul. 1, 1, 21. Ernestius qunin in Cicerone ubique restituendura censnisset certo scio , multos tainen locos intactos reliquisset, hos notavit Schellerus in Obscrvat. p. 39. et 18(). et utriusque formulae unara essc significationcra dcmonstravit, comparato promiscuo usu verborum manifesto et manifeste. Sed argumenta , quae profert, parura proficluut: nam quod Cic. de Nat. d. 1, 2, 5. dicit: alterum fieri profecto potest , «t carum nulla, alterum eerte non potest, ut plus una vera sit. non indicatur rei con- ditio, sed iudicio affirraatur, rem fieri non posse. £t sic in

CERTE. CERTO. 19

reliquis. Burmannus ad Phaedr. 1 , 21 , 12. ct ad Lucan. 8, 547. nihil exposuit quam duhitationem sunni. Bcckius ad Cic. p. Arch. 12. quem Gernhard. iidCaton. 1, 1. sequitur, ex Ernestii praeceptis distinguit certc , quod sit sinc dubio , et ccrto , quod signiilcet cutn certa rationc , atque sempcr dici putat certo scire. Atque sic ctiam Oclisnerus in Eclog. Cic. p. 398. nov. edit. aliique. Garatonius ad Philip. 3, 6. ccrto scire esse ait, certa rationo colligere , sed certe scirc eos , qui ex aliis ali- quid resciant. Discrimen paullo doctius cxposuit I. C. G. Er- nesti in Synonym. lex. Tom. 1. p. 19(5. Lihri variant in plu- rimis locis p. Rosc. Am. 8, 21. Phiiip. 3, 6, 17. 12, 12, 29- Caton. 1, 1. 1,2. Sallust. Cat. 51, 16. ubi vid. llivius. Onines consentire videntur in certe scio apud Cic. p. Arch. 12, 31. p„ Fontei. 4, 8. optimi vero in Sallust. lug. 9, 2. In Balbi epistola apud Cic. ad Att. 9, 6. legitur sed illud certe scio, sed paullo ante eique satisfacturum te certo scio. Terent. Andr. 3, 2, 23. certe enim scio. quod si dixisset certo scio, ipsam rem certam opposuisset dubiae, sed refert ad suam cognitionera. Ceterum quaeri potest, num recte dicatur certe nescio. At exempla, quae reperiuntur, diversi suut generis. Nam apud Terent, Andr. 5, 6, 2. nescis , quid mihi obtigerit? BA. Cc)-te; sed quid mi obtigerit , scio. sive interrogationera ponas , sive cum Bentleio orationem rectam, illud certe uni- versara sententiam affirmat. Apud Plaut. Amphit. 1,1, 175. ccrtc enim hic nescio quis loquitur. et apud Horat. Sat. 1, 9, 67. certe nescio quid secreto velle loqui te aicbas mecum. ncscio quid significat aliquid.

Plaut. Trin. 4, 3, 64. Estne ipsus, an non est? is cst: certe is est , is est profecto. quod in Poen. 5 , 5 , 20. ccrto. Te- rent. Eun. 5, 5,4, et certe ipsus est. Statii Theb. 5, 64. erant certe quae — vulgarent.

Plaut. Asin, 3,3, 132. ar. Jisn' vero? le. Ccrtc, in- quam. Terent. Andr, 3, 5, 11. p, Expedies? r>. Certe, Pam- phile. Cic. Tusc, 1,5,9. m. Est miserum igitur , qtioniam malum. a. Ccrte. Oratorlae interrogationis , cui certe in re- sponsione seu affirmatione adiectum est, exempla sunt apud Cic. p. Rosc, Com. 14, 41. p. Cluent, 54, 149. Fhilipp. 1, 15,37. Acad. 2, 35, 113,

3. Igitur certe cuicumque iudicio addit confirmatio- nem, et fere idem valet quod profecto. Opponitur/or- tasse. Et saepe explicari potest non duhium est quin, sine duhio, ut reddit Donatus ad Terent. Andr. 1, 1, 55. ^lQvdxi. Cf. Markland. ad Stat. Silv. 5, 1 , 110. p. 246.

o *

20 CERTE. CERTO.

Corl. ad Lucan. 3, 126. Negare id voluit Burmann. ad Lucau. 8, 547.

Plaut. Amph. 2,2, 198. namqiie de illo subditlvo Sosia Tnt- rum nimis est. Ccrte de istoc Amphitruone iam altcrum mirum est magis. Cic. loco modo allato de Xat. d. 1, 2, 5. alterum fieri profccto potcst , — altcrum certe non potcst. de Opt. gen. d. 4, 10. ita fit, iit Dcmosthcncs ccrte possit summisse diccre: elate Lysias fortasse non possit. Alia est ratio in Briit. 32, 123. ccric enim ct boni aliquid attuUmus iuvcntuti, magnificcn- tius, quam fucrat, gcnus dicendi ct ornatius : et nocuimus fortasse, quod vctcres orationcs post nostras — lcgi sunt dcsitae. Kam certc pertinet ad totam gententiam , quae in altera parte invertitur.

Terent. And. 5, 4, 30, certe mea est. i. e. dubitarl non potest, quin raca sit. Cic. p. Mil. 35, 96. addit haec, quae ccrtc vera sunt. i. e. gewifslich wahr, gans wahr. Cic. in Catil. 4, 4, 7. vincula vero, et ea sempitcrna, certe ad singu- larcm poenam ncfarii inventa sunt. ad Att. 3, 18. scripseras, T rrronem tibi pro amicitia confirmassc, caussam nostram Pom- peium ccrte suscepturum. p. Marcel. 2, 7. totum hoc, quantum- cumque est, quod ccrtc maximum est , totum cst , inquam, tuum. Ovid. Met. 10, 488. vltima ccrte vota suos habucre dcos. Lu- can. 3, 125. 5, 307. vult omnia certe a se saeva pcti. Ita scri- bendum es^t, non Caesar. vid. Cortii not. Ovid. Her. 1, 3. Troia iacct certc , Danais invisa pucllis. ubi bene coniunxit verba Lennepius , ct ante eum Grunerus explicuit in Actis Soc, Lafc. lenens. Vol. 3. p. 31. Est: dubium non est, quin Troia obruta te redire sinat : Troia licgt ja. Frustra enim defendit Biirmannus ad Propert. 2, 6, 1. emendationem a pa- truo factam : jjcr tc. Lucan. 9 , 556. ccrte vita tibi semper di- recta supernas ad lcgcs. Cic. p. Planc. 16, 38. tu autem , La- tercnsis , quaa tribus cdidisti? Tcrentinam , crcdo. Fuit certe id acquum vt ccrtc exspcctatum cst, ct fuit dignum constantia tua. Orellius ipse cognovit se errasse coniiciendo ct ccrto: tamcn ne rcpetitio quidem displiccre dcbebat. Wernsdorfius restrictivum csse sensum utioque in loco existimat. At nec diversus est sensus , et affirmatione intenditur. Vertas cs war allcrdings — und allcrdings. In Ovidii Am. 3, 12, 13. an prosint, dubium : nocucrunt carmina ccrtc. omnes libri scripti exbibcnt sempcr, quod quum ilarius in uno codice iEvcnisset mutatum in ccrte, reliqui approbarunt hanc interpolatoris emendationem : sed recte dicitur scmper.

I

CERTE. CERTO. 21 .

4. Saepe, praesertira apud comicos, augendae con- firmationis caussa addunlur nomina hercle^ edepoL

Terent. Andr. 3, 2, 15. certe hercle nunc hic se ipsus fallit, haiit ego. Plaut. Araph. 1,1, 285. certc edepol — nimis simil- cst mei. Vid.Vossius de Construct. 63. p. 515. Exempla collegit Pareus iu Lexico crit. p. 190.

5. Interdum parlicula , quum dubitationem reiiciat, rem ipsam tamqiiam omnibus notam et apertam mon- strat ex sententia eius, qui loquitur, sicuti nostrum ja. Ita in loco Ovidii Her. 1, 3. allato et apud Claudian. in Rufin. 2, 95. dilecta Jdc ingnora certe, hic doniusy neque aliter iu iis , quae n. 7. afleremus. Quare inter- dum additur ecce. Et usurpant cerie, qui aliquem pa- lam convincere volunt.

Plaut. Curc. 5, 2, 17. certo ccctstam, video. Cist. 4, 2, 28. cerlc eccum locum signat.

Plaut. Cist. 2,3, 62. certe modo huitts^ quae loquuta est, quaerere aiebas filiam. i. e. du sagtest ja eben.

Ita explicandus Catullus 62, 8. sic certe: viden ut pernicitcr exsiluerc. i. e. ecce , ut dixerain , sic factum est. Sed rectc emendatur codicis Thuanei auctoritate sic certe est.

6. Saepe etiam fit , ut in conclusione ponatur , qua certo iudicio aliquid efficitur. Quare componuntur ver- ba ce7'te igitur , certe enim ^ nam certe , afqni certe, et praemissa sententia conditionati aut caussali usui-jja- tur certe in apodosi, De alio usu, quo certe enim di- citur pro enimvero , vide in enim.

Cic. de Div. 2,9, 23. certe igitur ignoratio futurorum ma~ lorum utilior est quam scientia. Acad. 1,4, 13. ccj'fe cnim rc- ccntissima quaeque sunt correcta ct emcndata maximc. Brut. 82. vide p. 20. ad Att. 8, 12. nam ccrte neque tum peccavi, quum etc.

Cic. ad Att. 7, 7. illud puto non adscribis: et tibi gra- tias egit. atqui certe ille agere debuit : ct si essct factum, quae tua cst huinanilas , adscripsisses.

Cic. de Nat. d. 3, 19, 49. scd si hi sunt dii, csl ccrlc Ercchtheiis. uhi Ernestius perpcram voluit addi ct. Hcindor- fius comparafc 3, 19, 51. quod si 7iubes retulcris in deos, refc- rcndac certc erunt tcmpestatcs. Est id qnod paullo ante crgo. Ovid. Fast. 2, 401. ferrct opem certe, si non ope matcr cgcrct. i. e. si non versaretur in ope matri ferenda.

.22 CERTE. CERTO.

Propert. 2 , 12 (11) , 14. scd certe pennas perdidtt ille suas : evolat heu nostro qitoniam rfc peciore numquam. quae temere in sHfipicioneiu vocarunt critici.

7. Sed dicitur etiam certe, ubi rem certam esse praesuraimus, dicimusque nos suspicari aut exislimare, rcra vere ita se iiabere. Germani ambiguo verbo sic/ier, Graeci l'6cog , eo quidem usu, quem illusti-averuat Schaeferus ad Long. p. 357. Butlmann. ad Soph. Phi- loct. 180. Idque usurpatur saepe in indicandis rebus iuf uris : quas aliquando fore , certi sumus.

Plaut. Aul. 4 , 4 , 23. ah nu^as agts. certe habes. Cic. ad Fam. 11, 16, 6. si me tanti facis , quanti certe facis. Ovid. Hcr, 19, 47. iam certe navigat , inquam. Met. 2, 423. hoc certe coniui furtum mea nesciet. Stat. Silv. 4,6, 108. certe tu mu- neris auctor non aliis malles vculis, Lysippe , pYobari. Cic. ad Fam. 7, 8, 1. scripsit ad me Cacsar perhumaniter , nondum te sibi satis essc familiarem proptcr occupationes suas , sed ccrte fore. ubi Erncstius male correxit certo. Plaut. Bacch. 3, 2, 58. ego quidem ab hoc certe exorabo. Virgil. Aen. 1, 234.

Huc rcfero etiam Propert. 2, 7 (6) , 1. gavisa cs certe sub- latam, Cynthia , legem, qua quondam edicta flemus utcrque diu, ni nos divideret : quamvis diducerc amantcs non queat invitos lupiter ipse duos. Sibi respondont verba quamvis • — ccrte.

Et de quo antea dubilavimus , nobis ipsis monstra- WUs per certe , rem vere sic esse.

Terent. Eun. 5, 5,4. Plaut. Trin. 4, 3, 64, vide. p. 19.

8. Praesertim vero in interrogatione additur certe, ubi affirmatio praesumitur, aut qualis res sit, iam indi- catur anticipando.

Sueton. Aug. 33. certe patrem tuum non occidisti? i. c. non- ne verum est, te non occidisse patrein? Cic. de Leg:. 1, 1, 3. certe non longe a tuis acdibus inambulans post cxcessum suum Romulus Proculo lulio dixerit, se dcum esse"? ubi alii codices certcne, non male; sed pessime Moserus cum Graevio edidit certone, et perverso sensu Ernestius num non longe. Est vero ; nonne verura est?

9. Haec nos perducunt ad ironicam dictionem et ad eam, qua iudignatio exprimi solet. Germani dicunt freilich,

Lucan. 4, 213. non potes hoc caussae, miles, praestare sena- tus , assertor victo rcdeas ut Caesarc: cerfe utvincarc, potes.

CERTE. CERTO. 23

Phaedr. 1, 21, 10. fortes Indignc tuli mihi insultafe, te, na- iurae dcdecus, quod ferre certe cogor, bis videor mori. Nec potest probarl Burmanni sententia, qua cerfe dictum sit pro saltem , nec coniungi cerlte ciim verbis bis videor mori, neque vero transpositio vocabuli, quam Meursius aliique fecerunt cogor , certe , adeo facilis ratio est : ne dicara de coniecturis male factis. Quis enim Latlnorum umquam ita loquutus est: certe bis videor mori? Certe est scillcet , /re/iic/i. Cic. Tusc. 5, 20, 60. huic quidem certe vitam tuam committis. in quibus ironia erat, quae Dionysii iram crudelem excitaret.

10. Vidimus antea, per hanc particulam removeri dubitationem et augeri affirraationem. Id adhibetur ad res opponendas. Quare, reiecta aha re, id ponitur per certe , in quo tamquam in re satis certa et iusla ac- quiescendum sit.

Ovld. Her. 15, 120. quid dolet haec? Certe fiUa vivit, ait. i. e. es lebt ja doch die Tochter.

11. His cognata est vis restrictionis. Praemittitur enim aut intelligitur sententia, quae vel dubiam rem po- nit, vel non audet tolam rem aut alias res aiiirmare. Tum subiicilur cerie cum iis , quae praeter illa dubiu vel incerta vel nimia, saltem ex sua parte valent ct at- firmari possunt. Significat igitur certe fere idem ac minimuni, dumtaxat , saltem, quod proprie de extre- mo dicitur, sed etiam pro cjuidem usurpalur. Nos Ger- mani sicher , wenigsteas. Cf. Gudius ad Phaedr. 2 , 5, 20. Cortius ad Saliust. lug. 31 , 5. Drakenb. ad. Liv. 2, 1 , 2. Praecedunt saepe yerhix Jortasse , forsitan: saepe unum oppouitur piuribus aut celeris. Additurque etiam certe in contracla oralione pro his : si iliud non conceda- tur autniraium videatur, hoc saltem verura est. Caterum idem est usus atque sensus, sive parlicula praeponatur, sive subiiciatur suo nomini , modo id proxime attingat. Interponi tamen potest aiia sententia secundaria.

Terent. Andr. 3, 2, 14. saltem accurate; ut metui videor certe, si resciverim.

Plaut. Arapli. 1,1, 152. cingitur , ccrte expedit se. Cic. de Fin. 4, 3, 7. res enim fortasse verae, certe graves , non itu tractantur, ut debent. Liv. 9, 11, 13. et illi quidem , forsitan et publica, sua certe liberata fide , a6 Caudio in castra romana inviolati redierunt. Sueton. Calig. 51. uno solatio acqvicsccns, transmarinas certe sibi superfuturas provincias. Sallust. lug.

24 CERTE. CERTO.

4 , 3. atquc ego credo fore qui — ianto tamque utiU labori meo nomen inertiae imponant: certc, quibns maxima indnstria vide- tur, salutare plebcm etc. Cio. de Fin. 4, 3, 7. totum genus fioc et Zeno, et ab eo qui sunt , aut non potuerunt , aut nuluc- Tunt , certe reliquerunt. Liv. 22 , 34 , 11. consvlatum unum ccrtc plebis romanae csse. Lucnn. 8, 501. Aegvptum certe la- tiis tucamur ab armis. Tacit. Anii. 14, 59. repertus est ccrte per mcdium dici nudus eiercitando corpori. Quocnm coniparai'! potest Sueton. Caes. 50. nam certc Pompeio — cxprobratum cst. in addcudo argumento certo. Horat, Carm. 2, 4, 15. rcgium ccrte gcnus et pcnatis mocret iniquos,

Siieton. Aug. 65. etiam de necanda (Clia) deliberavit. Cerlc, quu7n sub idcm tempus una ex consciis liberla , Phoebe nominc, suspcndio vilam fmisset, vialuisse sc , ait , Phoebes patrem fuisse.

12. Media inter hanc restrictionem et istam confir- mationein senteuiiae ca coUocanda esse puto exenipla, in quibus cerie addilur iniperativo , quo ad unani ali- quani rem nou negligendam, aut prae aliis efficiendam provocamus. Germani dicunt cloch ja,

Lucan. 8 , 547. hanc certe servatc fidem. Alii codices praebent saltim: quod qui scripsit, de significatione vocabuli certe dubitaverat. Sed ccrte est di], dochja. Cortiuspro sal- tem positum putat.

Ovid. Trist. 4, 4, 28. hoc noU certe dissimulare. Alii codi- ces : Saltem hoc noU d,

13. Ita restringi videtur sententia in conditionali formula certe si, certe nisi, qua rem saltem in hao, quae dicitur, conditione veram esse conceditur. Sed melius iianc rem perspexeruut ii , qui cum Pareo haec ita interpuuctione designabant, ut explicarent: recte hoc a te diceretur, si etc. Pertiuet igitur affirmatio ad fiuperiorem orationem, adiecta conditione, quae alie- iiam sententiam restriogat,

Cic, Orat. 42, 144. a% dignitatcm docere non habet. Certe, si quasi in ludo: sed si monendo, si cohortando — ncscio — cur noUs. iu quibuo vocabula at-ce;te SchMartzius nescio quo mo- do, tamen inepte arbitrabatur cohaerere. lure id rcpre- henderuut Facciotatua ct Erncstius. Respondent autem verba sed si. de Fin. 2, 27, 91. nalnrales divitiaa dixit parabiles essCf quod parvo cssct natura contenta. Certe , nisi volupta- tem tanti acstimarctis, dc OiT. 3, 29, 10§. at enim ne iratus

CERTE. CERTO. 25

quidetn lupiter pltis Regulo nocuisset , quam sihi nocuit ipse Rc- gulus, Certe , si nihil malum csset , nisi dolere,

14. Sentenliae concessionalis prior pars per et certe ita formatur , iit sensus sit: conceclaraus hoc verum essQ: non negabo, quod certum est. Nos uncl aller- dings, Ita etiam simplex certe ponitur.

Cic. p. Marc. 2,6. ct cerie in armis militum virtus , locorum opportunitas, auxilia sociorum — multum iuvant: maximam ve- ro partem quasi suo iure fortuna sibi vindicat. ad Fam. 4, 2, 5. quod cxistimas , meam caussam coniunctam esse cnm tua , ccrte similis in utroque nostrum — crror fuit. i. e. allerdings.

15. Sed in eadem sententia concessionali , apodosis, cui aptum addimus vocabulum tamen, hums ipsius lo- cum explet cerie. Ita fit post si, si non, etiamsiy quamids, ut, et interdum etiam omissa coniunctione, Neque aliter ea, in quibus caussa ponitur pro conditio- ue, cjiioniam pro cjua^nc^uam,

Cic. p. Balbo 27, 62. si certorum hominum mentcs nulla ra- tione, iudices , placare possumus, vestros quidem animos certe conjidimu^ — esse placatos. Cic. ad Att, 3, 15. qui si non plus ingcnio valebas quam ego , certe iimebas minus. Cic ad Fani. 4, 7. victi sumus igitur, aut, si viuci dignitas non potcst , fracti ccrte et abiecti. Alia daLimus in si. Exempla ^pud Apuleiuiu obvia notavit Oudendorp. ad Metam. 6. p. 382.

Tacit. An. 16 , 25. sin crudelitati insisterct , distingui cerie apud posteros memoriam honesti exitus ab ignavia pcr silentitim percuntium.

Cic. ad Att. 16, 7. etsi, quamvis non fueris suasor et impul- sor profectionis meae , approbator certe fuisti.

Cic. Fliilip. 12, 3, 8. qui si pacts, id est timoris mei, no- tnen audiverit , ut non referat pedem, insistet certe. Conf. in- fra n. 17. Cic p. Quint. 1, 3. Bene restituerunt critici Ovid. Her. 19 , 115. o utinam vcnias : aut ut ventus paterve , caussa- que sit ccrte femina nulla morae.

Cic, Acad. 2, 32, 105. haec — ^ sint falsa sane: invidiosa certe non sunt, Vid, Biinemann. ad Lactant. Epit. 62. Cic. Tusc. 3, 17, 36, quae pervellere te forsitan potuerit , non poterit certe vires frangcre. Bentleius necessarium putabat quac ut pervellcre. Sed bene obloquutus est Wopkens. Lcct. Tull. p. 113. (83.) adhibitis aliis cxemplis, quae vide.

Ovid. Met. 1 , 557. at coniux quoniam mca non potcs essc, arbar eris certe, dixit, mea.

26 CERTE. CERTO.

16. Qnodipsamproiawe/iponilur, certe adiunctum sibi habet iamen. Id Gernhardus ad Cic. Cat. 23 , 84. ab elegantia alienum esse censuit, ideoque ad familiaris sermoni.s abundantiam retulit : cuius sententiae neque ra- lionera perspicio , neque eam ab accurata observatione informatara video. Ahter paullo, sed recte et ab opti- niis scriptoribus dicitur at certe: de quo vide Vol. 1. p. 444. et sed certe,

Cic. dc Orat. 3 , 6 , 22. sed si hoc quoque videtur esse altius, guam ut id nos , humi strati, suspicere possimus , illud certe ta~ men, quod amplexi sumus — nosse et tenere debemus. Cat. 23, 84. scd habeat sane: habet certe tamen aut satietatem aut mo- dum. duo codices omittunt tamen.

Balbus apud Cic. ad Att. 9 , 6. quod (consilium) si non fuerit prudens , at certe ab optima fidc et optimo animo pro- ficiscetur. Tacit. An. 12 , 39. Hist. 4 , 58. Germ. 33. ubi vid. Longolius. Ovid. Fast. 3, 351. at certe credemur, ait , si ver- ba sequatur cxitus. i. e. at tunc certe credent , quum viderint exitum. Alia in si.

Cic. ad Att. 9, 10. non scilicet integra re, sed certe minus infracta. de Lcg. 1 , 21 , 56. sed certe rcs ita se habet. et paullo post ; quaproptcr hoc diiudicari nescio an umquam, scd hoc ser- mone certe non potest.

17. De usu in formulis disiunctivis aut certe diximus Vol. I. p. 556. De t-e/ certe vide in VEL. In priori sententiae parle non locum esse particulae, recte monuit Lambinus conti-a Scioppium ad Cornel. Hamilc. 1. vid. p. 18. Dictionem atU certe etiam, x^^ugustino de Civit. S, 3. restituendam, illuslravit Eusthat. Swarlius lii Ana- lect. p. 63.

18. Vis illa restringens etiam adsingula verbaaccom- modatur ila, ut cer/e idem sit quod quidem: quemad- modum certns interdum pro (juidarji pouitur. Quo sensu maxime cum pronominibus copulatur: certe ego, Tnihi certe , quod certe.

Cic. Tusc. 5, 28, 81. quo quid sit leatius , mihi certc in mcntem venire non potcst. Ovid. Her. 19, 81. certc cgo tuni ventos audircm Itnta sonantes. i. c. ego quidem. Met. 13 , 840. ccrte cgo me novi. Trist. 4, 5, 13. Fast. 2, 5. ccrte ef^o vos habui facilcs in amorc ministros. ubi alii codices ipse ego, quod miror Marklando placuiss:;. vid. Heinsius. Huiic usura non satis compertum habebat Cortius, quum ego

CERTE. CERTO. 27

delenduni esse existimaret in Salliist. Ing. 31, 4. sed quam- quam haec talia siint ^ tamen ohviam ire factionis j^otcntiae animus subigit : certe ego libertatem, quae mihi a parente tra- dita est , experiar. Displicuit ego Cortio , quia vis oppositio- nis in verbis obviam ire et cxpcriri libertatem quaerenda esset, non in pronomine. Etiam Marklandus in Statii SilT. 5, 3, 10. certe ego magnanimum qui facta attollere regum ibam etc. mon- strosam corruptelam cognovisse sibi visus erat, ubi clegantia splendet.

19. Duplex est forma, qua certe et quidem compo- nuntur. Primura enim additur cinidem vocabulo alicui antecedenti, cuius vim intendit ita, ut haec formula a simplici cerle tantum gravitate distinguatur. Gernhar- dus ad Cic. Cat. 2, 6. particulae quidem non satis accu- rate tribuit vim oppositivam. Qnidem ad vocabulum proximum pertinere, exempla probant, quae aliud ver- bum interpositum habent, aut ordinem conversum. Pronomina vero sunt, quibus praesertim additur qnidem certe. Pareo particula qnidem videbatur tantummodo explendi vel ornandi caussa accedere superflua. Erne- stius ad Cic. p. Quinl. 1,3. respondere dicit graecum luv 8ri, sed abundunter adcJi certe. At neutrum verbum arnmdal: alterura enim ad nomen, allerum ad totam senlentiam perliuet.

Cic. Acad. 2, 7, 22. memoriae quidcm certe — nihil omnino loci relinquitur. Cat. 2, 6. quoniam spcramus, volumus quidcm certe senes Jlcri. ubi quod Syh ius dedit volumus ccrte quidcm, esse deberet aut certe quidem volumus aut certe volumus qui- dem. ad Att. 1, 1. spero tibi me caussam probassc, cupio qui- dcm cerie. Sed bunc locum adliibere debebant critici in con- stituendis verbis de Leg-. 1 , 13 , 35. ita scribendis : ex his enim, quae dixisti, Attico videtur , mihi quidem certe, cx nc- tura ortum esse ius. Dicere voluit Attico et mihi videtur , sed invertit orationera. Nam interpunctio , quam recentiores cri- tici post nomen Atiico fecerunt, alienam affert subtilitatem et abliorret ab usu loquendi. ad Quint. fr. 3, 8. aliud hoc tem- pore de re publica nihil loquebatur: agebatur quidem certe nihil.

Terent. Eun. 4, 5, 5. certe tu quidem pol multo hilarior. ubi non praestat scriptura ccrfo ; est, mlttamus hoc, me for- mosiorem esse: saitem tu quidem liilarior es. ad Att. (i, 3. de quo ipso nihil cupide agemus, sin^ tuo quidem consilio ccrte nihil. 12,28. sit missum necne, nescio: dictum quidem mihi

28 CERTE. CERTO.

certe nthil est. de Prov. cons. 17, 41. qtiam saplenter, non disputo: multis enim non probabo: constanter quidem ctfortiter certe. ubi Schwartzius temere censct legendum constanter etfortiter certe quidem. p. Balb. 27, 62. vid. p. 25.

Cic. ad Fam. 1,9, 66. me quidcm certe tuamm actionum, sententiarum , voluntatum, rerum dcnique omnium socium comi- temque habebis. de OfT. 2 , 39 , 140. qiiarum quidem certe est adhibcndus modus. ad Att. 16, 6. quod quidem certe enitar. Plaut. Araph. 1,1, 261. hic quidem certe , quae illic sunt res gestae, memorat memoriter. Cic. ad Fam. 1, 9, 31. illud qui- dcm ccrte nostrum consilium iure laudandum est. iu \err. 2, 74 , 183.

Cic. ad Fara. 1, 8,2. quae (res) quales sint, non facile est scribere: sunt quidem certe in amicorum nostrorum potestate. Si quis in Lis requirat particulam post amicorum ponendam, diiigentius cousideret vim et naturam verbi substantivi, de qua in cvidem dicturi sumus.

A^e — quidem certe in quibusdam libris legitur apud Cic. p. Quint. 15 , 50. huic ne perire qnidem certe tacite obscureque conceditur. Sed in aliis deest certe.

Certe quiclem ollera. est forma, ia qua ipsum certe amplius intenditur, igiturque per se coustat et reliquis Terbis praemittitur. Pareus existimabat hoc non diflerre ab quidem certe, uisi quod illud ab initio, hoc in fme sententiae poneretur.

Cic. Tusc. 1, 29, 70. ubiubi sit animus , certe quidem in te cst. Liv. 45, 22, 5. cerfe quidem vos estis Romani, qui tdeo felicia bella vestra esse, quia iusta sint, prae vobis fcrtis.

20. Certe eqnidem ubi legitur, non cohaerent haec Vocabula, sed certe confirmationem veritatis adiicit uui- Versae sententiae, et pertiuet ad verbum.

Plaut. Aul. 2,2, 38. certe edepol equidem tc civcm sinc ma- la omni malitia semper sum arbitralus. Pers, 2, 2, 27. certc equidem puerum pciorem quam te novi neminem. Virgil. Ecl. 9, 7, certe equidem audieram, — omnia carminibus vestrum scrvasse Menulcam.

In Lucret. 3, 1091. certe equidem finis vitac mortalibus ad- stat. nunc rcstitutum legitur ccrto quidem. Vide Forbigerum ad h. l.

21. Peculiari modo certe coniungitur cum adverbiis temporis, ut designatio fiat distinctior. Ita dicitur iam

CESSIM. COSSIM. 29

certey nunc certe, quod est vvv 8vi, nuper certe, iiinc

certe.

Liican. 5, 357. iam certe mihi bella gcram. Ovld. Her. 19, 47. iam ceHe navigat. ubi si certe cum verLo navigat con- iunxeris, res eadem erit, sed languidior sensus. Calpum, 5, 10. iam certe potcs insudarc labori. ubi ineptae sunt coniectu- rae Heinsii et Burmanni. Virgil. Aen. 12, 880. possem tantoi finire dolores nunc certe. Ovid. Met. 13, 502. nunc certe, dixi^ non est metuendus Achilles.

Novura illud est apud Tertulllanum de Pallio 4. extr. enim- vero quum hanc primum sapicntiam vestit, quae vanissimis su- perstitionib^is renuit , tunc certissime pallium super omnes exu- vias et pcplos augusta vestis.

* Cerle et certae confusa atqiie hoc in tantae mutatura est Ovid. Her. 19, 115. et in coeptae Liv. 2, 1 , 2. ubi vid. Drakenb. et ad 9, 11, 13. Ctrte et per te commutata voluit Eurmannus non uno in loco. vd. ad Ovid. Met. 14, 30. Her. 1, 3. Trist. 4, 3, 41. ad Cal- purn. 5, 10. et Burmann. Sec. ad Propert. 2,7 (6), 1. et varietas haec exslat in Propert. 3, 17 (15) , 5. ubi iu- re defenditur duplex per te. Certo et credo commutata sunt in Cic. ad Fara. 1,2, 16. unde critici emendarunt certo scio, Certe et cetera confusa sunt in Apuleii Met. 2. p. 123, 16. ad quem locum videOudendorp. p. 139. Vid. Sch\vai-z. ad Plin. Paneg. p. 583. certe et cene, coenae quoraodo commutarentur, deraonstraturus erat Mar- kland. ad Stat. Silv. 5,1, 110. ubi et ipsius certe et Burraanni /je/ie egregie languent. Quod in Ovid. Fast. 1 , 5. ipse pro certe legitur , factum est ab iguorantia formulae certe ego,

CESSIM. COSSIM.

Quae lexicorum auctores de vocabulis CESSIM et REGEssiM tradunt, aut falsa sunt, aut incerta. lih enira breviter dicunt cessijn, a cedo factum, significare retro» Equidem primum apponam veterum scriptorum locos. Ex Yarronis Sesquiulysse Nonius 4, 42. et 4, 109. aflert haec, in quibus cod. guelferbyt. ahique cossum et cossim exhibent: Adi>ersi venti ceciderunt. Quod si pergunt diutius mare uoluere^ vereor , ne me quoque, quum (al. quo) domum ah Ilio cossim revertero (in altero loeo

SO CESSIM. COSSIM.

cossum iienero) praeter albnm canem cognoscat nemo. Alfeaus in Digest. 9, 2, 52, 2. inierim snperins plo- strum cessim ire coepit. et paullo post : si — ideo plo- stnmi cessim redisset. lustin. 2, 12, 7. ^^os cummisso proelio ite cessim , iii/iihete remis , et a helLo discedite. Sed codd. veteres alii ite cessum, ite cesserim, ite ce- sim. Apulei. Met. 2. p. 121 , 8. (p. 125.) lagena inxta orificio cessim dehiscente patescens facilis hauritii prorsns gladiatoriae J^eneris antecoenia. Librorura scriptorum, ut videtur, nullus praebet incorruptum vo- cabulum, sed cessi, cessni, caesim, cesim: unde Al- dus fecit sensim, reliqui explicant cessim, retro vel gradatim. Vegetius Art. vet. 5, 22, (3, 21,) 1. sed qna/nuis alienata horum i^el emota coxa videatur, si snper ipsum pedem cessim repellantnr , continue emen- dahitur gressus. Ibi codices temperaveris pedes cessis compellantur,

la universum hoc est tenendura, cessum, cessim, cossum, cossim unius verbi diversas esse formas, quera- admodum antiqui dixerant tonores , amplocti, Qthemo, benns pro homo , honus. Ea vero a ceso , quod factum est a cedo , recte deducuntur. Atque ex ceso facta sunt cesso el cosso: unde cossnm et cossim, cuius formatio convenit cura multis aliis , veluti raptim, restrictim, iuxtim , pro raptum, restrictnm, iuxtnm. Haec vero vocabula non significant motum retrogradum aut retro versum, sed obliquatum , sive id quod fit cedendo in latus aut retrorsura, quod nos diciraus bengen, ansheu- gen: unde dicitur coxa, quam eadera ratione nos voca- mus den Bng. Hinc cessum revertere, cessim ire. Illud comraode Tisurpat Vlysses in isto scrraone per- quara festivo : hoc rectc ponitur de plaustro , quod, dura retro cedit, de via deflectit. Et lustinus dixisse vi- detur de militibus fugitivis, uti nos anshengen. Tura etiam usurpatur de grcssu vacillante vel labando cedente retro apud Martian. Capell. de Nupt. philol. 7. p. 271. edit. Plant. tunc motihus negatis magis involutus adstat, ■cessimqne jormidantes ahennt pedes iremore. PauUus in Dig. 21,1, 43. hovem, gui cornu petit, vitiosnm esse pieriqne dicunt: ifem mntas , qnae cessnm dant. Ho- loander dedit: cpiae cessi?n eunt. Apud Apuleium 1. I. orificiura lagenae vocatur cessim dehiscens , quod non rectum exit, sed curvatum sive obliquura habet os;

CETERVM. 31-

quamquam corrupta verba leguntur in plurimis libris cesim deascento , sed in cocl. guelf. deiscento»

Sed pro cossim etiam coxim dicebatur. Nam No- nius 1 , 191. cossim dictiim qnasi coxim, Pomp. Porca- ria: Sciunt hoc omnes, cjuantum est, qui cossim cacat, et Apuleius Met. S. p. 129. complicitis denique pedibus ac palmulis in alternas digitorum vicissitudines super genua connexis , sic grahatum coxim insidens ubertim flebam. quod quum explicuissent de pedibus in modum sartorum complicitis, negarunt lib. 2. p. 122, 17. scribi posse super me cossini, seu cessim, residens, ubi co- dices habent sensim: at negotio isli Veneris pendulae illud bene convenire videlur: nam cossim significat {>a- ricatus, ut bene vidit Scaliger in notis ad Festum p. 110. edit. Dacer. Reliqui docuemmt coxim esse idem quod in coxas. In Comici fragm. quod affert Oudendorp. ad Apulei. T. 1. p. 132. coeunles sinuant cossim femina,. Etiam qui pedibus infiraa parte complicitis sedet, coxim sedere dici potest, distracta superiori parte, quod est, distentis coxis. Sed coxim non fit ex coxa, sed utrum- que verbum deducitur a cossare sive coxare: unde in- coxare dicitur a Pomponio apud Non. 1 , 180. et cossi- gerare ab Attio apud Non. 1, 305. s. v. porcae: bene proscissas cossigerare ordijie porcas bidenti jerrOy tectas obruere. Intelligo porcas distrahere.

Quod in Plauti locis quibusdam nunc vulgo legitur recessim, omnino est antiqua auctoritate destitutum. Nam in Cas. 2,8,7. omnes libri veteres exhibent retro ver-~ sum cedam ad parietem: et in Amphit. 5, 1, 60. ego cunas recessum vorsum trahere et ducere. Vulgo scri- pserunt: ego cunas recessim rursum vorsum trahere, Corruptum esse hunc locum, et Meursius et alii per- spexerunt. Quod apud Festum s. v. nepa legitur reces- sim dabo me ad parieteniy factum est ab Antonio Au- gustiuo.

CIlTERVM. cetera. cetero.

Primum dc orthographia. Atque recte scribitur ceterum , non caeterum. Id bene intellexerunt Manu- tius, Cellarius, Norisius, quem vide apud Harlesium p. 212. Vol. 2. Qui defendunt diphthongum , temere approbant perversam opinionem Vossii et Dausquii alio-

32 CETERVM.

rumque grammaticorum receiitiorimi , quibus vocabu' lum videbatur ex graecis xal etEQog composiliim esse. Ita etiam Heumannus in nolis ad Cellarii librum, et Beie- rus in IMiscellan. crit. Vol. 1. p. 183. Haec vero verbi formatio et lalsa est , et sensu deslituta , quamquam non desunt, qui eam doctani appeilent. Scilicet a do- ctrina graramalicorum proficiscitur, sed inani ac futili. ISara aai ersqog non fit '/MirSQog ^ sive 'ArjrsQog, sed '/^urSQog sive '/.ar£Qog. Et quod Beierus argumentum illud, a Cellario aliisque prolutum, quo duplicis copulae ratio ia Terbis ei cttera absona reiicitur, alio exemplo ver- borum et pleraque infringere voluit, id non ad rem attinet: nam haec syllaba que nec liabet vim copulati- vam, nec potest comparari cum ce sive cae, cui nsmo tribuet significationem graeci '/.ai Conf. absqve p. 66. Vol. 1. Heumannus, qui per c spirilum asperum ex- primi putabat, productam syllabara exemplis siniilibus, ovoiia et nojjien , comprobare conatus est. Equidem ia ce video illam particulam demonstrativam, de qua p. 10. dixi: quae ipsa brevis contractione producitur, et sen- sum aflert reliquae vocabuli parti satis aptum. Nam quae in /licce, ecce postponitur, hic praefigitur. An- tiqua autem monumenta conveniunt fere omnia in siraplici vocali: id quod per omnia terapora deraon-^ straverunt Cellarius et Norisius. Quod vero legitur ia inscriptioue apud Gruterum p. 801. n. 11. caeterisque snis fecit , dubiae videtur auctoritatis esse, et si alia ex- stant certa exempla, sunt ea facta consuetudine, qua e et ae raultis in vei-bis confundi solebant. Vid. Schnei- deri Gram. 1. p. 65.

i)e discrimine verborum ceteri et reliqui disputavit Beierus in JMiscellan. a Seebodio editis 1. I. hunc in mo- dum: celera dici ea, quae ad unum genus cum eo, quod dictum est, relata ex siugulis partibus seu membris con-= stent: ubi autem aliae res ad illud unum explendum re- ferautur , non iu partes discernendae, usurpari reliqua: ideoque quae celera dicuutur, etiam dici posse reliqua^ non discretis his rebus. In quibus unum verum, duo falsa suut. Nara recte refertur in cetero alia pars ad idera genus, aut ad idem corpus, et cetera sunt partes unius rei: at priraarium illud est, quo diverso raodo cetera et reliqua ad illud unum rcferautur, nec quid- quam interest, utruni hoc, quod reliquum dieitm', to-

CETERVM. 33

tnm esse censeas, an in partes discretum cogites, neqiie in loco Cic. ia Verr. 4, 22, 48. coemihat apud eiiin: argentum ille ceterujn purum apposuerat. verbis qui- dem significatur, argentum pmurni apparuisse in mullis vasis. Sed ex sententia Beieri reliqua i'ita apud Terent. Hec. 3,5, 40. totam reliquam vitae partem, cetera viia apud Q. Cic. de Petit. c. 7. alias \itae conditiones diver- sas significat , et in Liv. 1 , 48 , 5. non abkorret a cete- ro scelere. intelJigi debent plura scelera. Quod ad ia- terpretationem pene ridiculam perducit verborum Vir- gil. Aen. 2, 207. pars cetera poatum pone legit , quasi inlelljgantur , quae postea dicuntur immensa terga. Id- que Beierus ipse sentire poterat, quum, apud Tacit.' Agr. 17. ut in cetero orhe multiplicem rem haberet, suppLendum essQ scripsisset „ una cuni reliquis terris. '■' Nihii vero magis coarguit errorem viri docti quam adver- bium ceterum, in quo, si verum esset illud decrelum, intelligi deberent singulae aliae res aut partes. At tali subfilitule non opus habemus in distinguendis his voca- bulis, quorura naturam ipsa origo docet. Ceterum euim id dicitur, quod allerum opponitur alteri rei, sive quod adhaeret, veladditur, vel addi potest alteri, quae dicta est, rei, tamquamparsnecessaria: reliquum autem estid, quod relinquitur et superest. Id bene perspexisse video et Doelekiam in Grammat. p. 188. et Doederlinum in Synon. lat. Vol. 1. p. 183. etiamsi non eo procedam cum hoc viro erudito, ut ceterum, ex Ite^ov factum, appellem mutatam formam verbi alter , quod cum alXog cognationem habere nemo negabit. Ex his vero patet, quo facili modo cetera et reiiqua inter se permutari possint, quum eamdem rem et cura dicta re cohaerere aut ad eam referri putemus, et seorsum spectare aut iu se relinquere eam possimus. Conf. Sallust. Cat. 59,2. et 5. ubi reliqua signa sunt, quae pauUo post ceterum exercitum dicuntur.

Quid sibi voluerit Grotefendiig , qui iii Granimat. Vol. 2. p. 192. ceterj ab l-Aii deducendum cxistimat, ego non magis perspicio quam Doederlinus.

\iri docti in rei demonstratione adhibere debebant locos, m quibus vocabula illa non commode possent commutari, vel- uti Liv. 21, 20, 6. zonira ea aucUre sese , gentis siiac homincs aj^ris finibusque Italiae pdli a populo romano stipcndiamque pendere et ccterc indigna paii. i. e. aliaque. Cic. dc Nat. d. 2,

n. 3

34 C£TERV]M.

10, 27. iant vcro reliqua quarta pars mundi ea et ipsa tota natura fcrvida cst, et cetcris naturis ovinibus salutarcm imper- tit et vitalem calorem. Non poterat scribi cetera quarta pars mundi.

1. 1. Cetermn igltur, qui est adiectivi accusativus neutralis adverbii loco positus, primum significat: quod ad cetera attinet, in ceteris rebus, praeter hoc, quod di- ctum est, praetcrea, hoc excepto, sive misso. Nihil opus est ellipsin praeposilionis statuere, sicuti posuit Vossius de Aualog. 4,20. p. 251. Simiii modo, sed diversa, quani ante explicui, ratione usurpatur reli- quum, Interdum vocabulum ceternm a nomine ita at- trahitur, ut adiectivam naturam non exuat, sed cum no- mine congruat: quemadmodum dicitur nihil ceterum pro nihii praeterea. Sed refertur ceterum ad sententiam, quae pronunliatur, universam : ubi una rei condilio ce- teris opponilur, Latini nou dicuut ceie7'um, sed cetera*

Cic. ad Q. frat. 2, 14. ego me in Cumano et Pompeiano, praeterquam quod sine te , cctcrum satis commode oblectabam. liiv. 1, 24, 3. foedcra alia aliis lc;2;ibus , ceterum eodcm modo omnia fiunt. i. e. praeterqiia/ra quod aliis legibus fiunt. Plant. Baccb. 4,4, 51. enim nihil , nisi ut ametis , impero: ccterum quantum lubet me poscitotc aurum, ego dabo. 4,8, 37. tu au- rum rogato: celcrwn verbutn s^it cst. nbi recte Acidalius : „ de Cetero , sive quod ad cetera rttinet, Terborniu Stitis est : quasi dicat , de rcbns aliis nihil opus tc ad senem memlnisse, num- mos saltem rogato. " Truc. 4, 3, 72. filium istinc iuum te me- liiist rcpcterc : ceterum uxorcm , quam primum potest, abduee ex aedibus. Terent. Phorm. 1,2, 91. nunc amitte , quaeso, hunc : ceterum , posthac si quidquam , nil precor.

Plaut, Stich. 5,3, 8. Stichus obso7iatus cst: ceterum ego curando id allcgavi. quae interpretor : quod reliquum erat, cius curam aliis transmisi. Capt. 5,3, 12. nihil cctcrum. Epid. 4,1, 21. quid cetcrum? 3, 4, 75. numquid me vis cete- rum? Pers. 4,0, 26. Uubitabant iam veteres gramniatici de expliiandis vcrltis Sallustii in Epist. Mitbrldatis. p. 987. Cort. scio equidcm tibi magnas opcs virorum , armorum ct auri esse : ea re a nobis ad socictatcm , ab illis ad praedam pcteris. Cete- rum consilium est, Tigranis rcgno integro , meis militibus bclli prudentibus — pcr nostra corpora bcllum conficerc. Charlsius Instit. gram. 2. p. 177. ad liacc : ubi Jsper: ceterum quo- modo posittivi cst? pro alio quin consilium est? an pro

CETERVM. 35

reliqnum con silium est? Et Vossuis de Analog. 1. 1. explicat ad reliquum quod attinet, Cortius sed , in eo quoque falsiis, quod iiitellexit consilium Tigranis. Sensus est: etiauisi societatera repudias , consilium tamen constat,

Adiectivum hoc habet proprium, ut, si in una re duae par- tes distingnuntur, nomini praemittatur , sin vero universa res opponitur alil rei taraquara diversae , post ponatur , tit a Ca- tone dicitur apud Gclliura 3 , 7. illo facto , quod illos militcs subduxit, exercitum ceteriim scrvavit. et a Sallustio Cat. 52 , 32. videlicet vita cetera eorum huic sceleri obstat. In locis Cic. in Verr. 4 , 22 , 48. et ad Att. 14 , 16. > ut infra indic.?ho , intel- ligi debent udverbia.

2. Hanc vim adverbii saepe cum reliqiiis verbis ita fcoliaerere videmus, nt oratio cogitatione compleatiir, et oppositio fexsistal , quae alteram rem praesumi iubet.

Cornei. Nep. Eum. 8, 5. de duabus viis : quarum brcvior per loca deSerta, quae nemo incolebat proptcr aquae inopiam, ccternm dicrum erat fcre dcccm. i. e. quaraquam brevior crat. Liv. 39, 15, 0. bacchanalia — non fama modo accepisse vos, sed crepitibus etiam ululatibusque nocturnis , qui personant tola urbe, certum habeo: ceterum, quae ea res sit, ignorare. i. e. cjuamquam vos ca cognita habueritis.

8. Coniungilur ceierum cum etiam et cjuoqite eo modo, quo iam anlea vidimus jvaeterquam, praeter in altero enuntialionis membro addi posse.

Sueton. Gall). 16. ceterum praetorianos etiam metu et indi- gnitate commovit. Celsus 7, 19. ceterum, antequam excidan- tur, hac quoque vinciri lino summae debent.

4. Grammatici fere omnes docent, ceterum j)ro sed, tamen, i'erum poni, aut certe cum iis permutan posse. Vid. Ernest. ad Plin. Pan. 55, 9. Ch. G. Schwarz. ad c. 5. p. 583. Aug. Guil. Ernesli in Glossar. Livian. s. h. V. Zumptius in Graramat. n. 349. apud Curlium frequentem hunc usum observasse sibi visus est. I. Conr. Schvvartzius dubilabat, num ita ab oratoribus aureae aetatis diceretur. llli vero ad solam oppositionem re- spiciebant, quae in ipsa huius vocabuli natura seraper inest, et saepe magis valet quam reraotio alterius rei. Ta- men in omnibus locis, qui huc perlinent, restringilur aut omittitur altera , quae antea commeraorata est , res , et altera ex sua parte consideratur. Ita praecedit quicJem^

3 *

36 C£T£RY:\L

aiit intelligi debet. Atqiie significatio vocabuli ceteriim eadem mauet, quam yidimus n. 1.

Liv. 2,3,1. qunm haud cuiquam in duhio esset , belhim ab Tarquiniis imminerc, id quidem spc omiiium scrius fuit: ce- tcrum , id quod non timehant, pcr dolum ac proditioncm prope libcrtas amissa cst. 1,3,9. uhi ct pcdiium quidem robore cctc- rum cquitatu aucto nupcr plurimum romana acies valuit. Florus 3, 1, 11. ct Zamam quidcm frustra din voluit : ccterum Tha- lam gracem armis thcsaurosque rcgis diripuit. Plln. Pan. 5, 4. turba — iila quidcm , vt tunc arbitratum deum , cctcrum ut docuit evcntits tc consalutavit impcratorcm. Liv. 42, 26, 9. ve- ncrant Rhodii lcgati ad purganda ea , quae vidgo iactari dc ci- vitatc solebant: ccterum scnatum iis dari , quum novi consules magistratum inissent, placuit. 3, Tl, 6. co rem sc vctustate oblitteratam , ceterum suae memoriae infixam adfcrrc. 22, 2, 2. quum aliud longius , ceterum commodius ostendcrctur iter. Flo- rns 3, 5, 3. cuussam quidcm illius belli praetenderat apud Cas- sium le^atum , attrcctari tcrmino» suos a ^icomcde bithynico : cctcrum elatus animis ingcntibus Asice totius , et si possct, Europae cupiditatc flagrabat. Tacit. Ann. 1, 44. scquuti ei- empluni vcterani haud multo post in Raetiam mittujitur , spccie dvfendendae provinciae ob imminentis Sucvos: ccicrum ut avcl- lerentur castris. i. e. specie qiiidem defendendae provinciae, ged re vera, ut avellerentur castris. Ita etiani 15 , 52.

Id imprimis fit uegalioue praemissa, et iu re certa, quae dubiae oppouitur, aut cum parvis vel minoribus rebus componitur.

LIv. 9, 21, 1. consulcs exitu anni non consulibus ab se crca- tis, Sp. \autio et M. Popillio , ccterum dictatori L. Acmilio le- giones tradiderunt. 28 , 11 , 7. id quamquam nihil portcndenti- bus diis, ceterum neglegentia humana accidcrat , tamcn et ho-' stiis maioribus procurari et supplicationcm ad J estae habert placuit.

Plin. Pan. 55, 9. praeterca ut quisquis factus est j)rinceps, extcmpJo foma eiits , inccrtum bona an mala , ceterum acterna est. Tacii. 12, 59. pauca rcpetundarum crimina, cctcrum ma- gicas superstitioncs obiectabat.

Saepe tameu etiam sensus reddi potest verbis ab al- tera jjarle, accedlt ah aUera parte , quamquam, ubi oratio insisLit Juuc alleri parti, alteram missam facieus, redit illa , quam supra exposuimus, vis, nobis reddeu- da per abgaseheTi Jiiervojij abgesehen dat^on.

CETERVM. 37

Liv. 9, 26, 21. rublilms etiam Philo , multiplicatis summis Jionoribus, post rcs tot ilomi Idloque gcstas, cctctum invisus no- bilitati, caussam dixit , absolutusque est. 42, 50, 4. cctcrum multo maior pars fcrocioris sententiae erat. Florus 2 , 18 , 7. scd non minus Numantini quam Caudini illius focdcris flag;rans ignominia ac pvdorc populus romanus dcdecus quidem pracscn- tis flagiiii deditione Mancini expiavit: ceterum duce Scipione Carthaginis incendiis ad excidia urbium imbuto , tandem eiiam in ultionem excanduit.

Liv. 21,18, 4. praeccps vcstra, Iloviani, et prior legatio fuit, quum Hannibalem, tamquam suo consilio Saguntum op- pugnanlem , deposccbatis : cctcrum hacc lcgatio verbis adhuc le- nior est , re aspcrior. Cctcrum csse potest ah altcra parte, contra: sed potest ctiam esse : niissa illa priore legatione, Jiaec est etc. quod est tamen. 21, fi, 1. cum Saguntinis bel- lum nondum erat: ceterum iam belli caussa certamina ctim fini- timis serebantur. Ita saepe Tacitus : Ann. 1 , 6. 1 , 3.

Plaut. Trin. 4, 2, 151. scd euim qui sis, qui non sis, floceuni non interduim. Antiqui liLri habent: sed herum: igitur Sciop- pius cgregic eracndavit ccterum. Nos ubrigens ist mir gans gleichgiiltig.

5. Hac formnla confioi potesL demonstralio ita, ut, missis aliis rebiis, in unum momentum colligantur ea, quae evenerint: id quod Latini etiam per dmique ex- primunt.

Tacit. Ann. 1, 58. ccterum ct inieci catenas Arminio , et a factione eius iniectas perpessus sum. Nos das Resultat war.

6. Contraria his esse videtur ratio , ubi per ceterinn res aliqua accuratius definitur et restringilur ita, ut sen- sus sit et (juiclem. Inest tamen oppositio, qua ad rem dictam ex alia parte aliquid accedit.

Cic. in Verr. 4 , 22 , 48. cocnabat apud eum. Argentum illc, ccterum purum apposuerat , ne purus ipsc relinqueretur , duo liocula non magna, verum tamen cum emblematis. Ita sunt liaec verl)a intcrpungenda, quorum facetus sensus est: appo- suerat argentum, et purum quidcra, ne purus ipse relin- queretur.

7. Ponitur ceterum in transitu ad aliam rem, qune post alius aut praeter alias spectanda sit. Est igitur id quod restat ut ; saepe etiam id quod ut hoc addam. Ita loquitur , qui aliud argumeutum vel aliam caussam

38 CETERV]\I.

additurus est, et is, qui in, demonstratioiie rerum , alia «missa, aliam suscipit.

Plaut. Poen. prol. 91. vosmet nunc facite coniecturam cete- rum, quid id sit hominis, cui Lyco nomen siet. Terent. Hec. 3, 3, 31. ceterum de redduccnda idfacias, quod in rem sit tuam.

Plaut. Poen. prol. 125. dekinc ceterum valete. Men. 4, 2, 59. ceterum familiarium alicui irata es? Accedit enlm propius ad rem.

Sallustins Jng. 4, 1. exposita sententia de virtutibus animi humani, pergit: cetcrum cx aliis negotiis, quac ingenio exer- centur, imprimis magno usui est memoria',rerum gestarum. Co- lumella 8, 8, 6. ceterum cibos iuxta parietem conveniet spargi.

8. Locura habet haec parliciila in interrogatione, Quae cum admiratione aut cum ironia profertur.

Terent. Ad. 4, 7, 18. ceterum placet tibi factum, Micio^i Eun. 1 , 2 , 7. ceterum de exclusione verbum nullum ? Haec enim interrogatio est admirantl». Donatus : plus admirationis est, nec accusationi, nec satisfactioni locum reliquisse meretri->^ cem, callide dissimulata iniuria.

9. Peculiari modo hanc dictionem usurpat Livius, libi orationem per interpositas senleutias distraclum et ambiguam restituit, et iterum incipit ab altera parte, inissis iis , quae inserta erant.

Liv. 38,55,2. ad liunc praetorem adeo amicum Corncliae familiae, ut, qui Romac mortuum elatumque Scipioncm — tra- dunt, pileatum ^ sicut in triumpho ierat, in funcre quoque ante lectum isse mtmoriae prodiderint , et ad porlam Capenam mul- sum proscquutis funus dedisse, quod ab eo inter alios captivos in Africa ex hostibus receptus esset: aut adeo inimicum eum- dem, ut proptjr insignem simultatem ab ea factione , quae ad- versa Scipionibus erat, delectus sit potissimum ad quaestionem ^xercendam: ccterum ad hunc nimis acquum aut iniquum practo- rem reus cxtemplo fuctus L. Scipio.

10. Sallustius hoc proprium habet, ut in narralio- ne persecjueuda ponat ctLernni ibi, ubi non modo nuUa apparet opposilio, sed incepta rei expositio contiuuatur per alias partcs ita, ut parlicula potestatem nectendi accipiat,

Ing'. 20, 7. itaque non ut antea cum praedatoria manu, sed magno exercitu comparato bellum gercre coepit , et aperte tolius

CETERVM. S9

Nnmidiae imperium petere. Ceterum, qua pcrgebat, urbis, agros vastarc, praedas agere: suis animum , icrrorcra hostibus au- gcrc. 29, 1, scd ubi lugurtha pcr legalos pecunia tcntare bel- lique, quod administrabat, aspcritatcm ostendcrc coepit , animus aegcr avaritiafacilc convcrsus est. Ceterum socius et administer omnium consiliorum assumitur Scaurus.

11. Significallonem, qua ceterum pro alioqnin iisurpatur, sunt qui ad recentiora tempora referaut, et tautum apud iurisconsultos reperiri narrent. At com- munis fuisse videtur usus omnium temporum: modc oratores aloslinuerunt. Conf. Gifanii Observat. p. 31. (58.). Gruler Suspic. in Oudendorp. edit. Apuleii T. 3. p. 427. Oudendorp. ipse ad Apulei. T. 1. p. 502. Post Goveanum, quem vide in Lection. iur. civ. 2,1. p. 259. Brissonius de Verb. sign. p. 186. collegit multa exem- pla, sed confadit diversa. Mam eliam ea peculiarera ibrmam habent , in quibus verba cetennn si componun- tar, quae significant vel etiam si vel praeterea si,

Terent. Enn. 3, 1, 61. oc miM istuc non in menicm venerat. GN. Ridicidtim : non enim cogitaras : ccterum idem hoc aut mclius tute iiwcnisses. Liv. 3, 40, 11. cctcrum ncminem maio- re cura occupatis animis, verum essc , praeiudicium rci tantae afferre. iibi antecedcntia verLa monstrant ceterum esse alio- quin. Aliiian. in Dig. 4, 4, 7, 2. et ideo si minor convcniat debitorem, adhibere dcbet ctiratores, ut ei solvatur pecunia: cetcriim non ei compellctur solvcre. 4,4,9,5. si non dolus ipsorum intcrvcniat: ceterum cessabit rcstituiio. 37, 10, 5, 4. TertiiUian. adv. Marc. 2, 9. ita et anima, imago spiritus , so- lam vim ciits e.rprimcre non valuit , id est, non deUnquendi fe- licitatcm. Cetcrum non esset aninia , sed spiritiis. ad A xor. 2, 2. sanctificatur enim iiifidelis vir a fideli uxore etinfidclis uxor a fideli marito: ccterum immundi cssent filii vcstri. Apulci. Mti. 7. p. 200 , 33. (p. 592.) qua coccitatc atqne foetore tandem fu- gaia est a me i)crnicics: cetcrtim iitionc dcliruntis Althacae Me~ lcugcr asinus iulcrissct.

Vlpian. iu Dig. 39, 2, 15, 33. itu Lubco, ceteyum nullus, inquit, finis rei invenictur.

Tipian. in Dig. 41, 3, 10, 2. Scaevola autem scribit, se jnilare , usucapere jJosse et j^f^t^^tum : ncc enim essc partum ret furlivae purtem: ccterum si csset pars , ncc, si apud bonac fidci ewptorem peperisset , usucapi j^otcrat. Panllus in Dig'. 23, 4,

12, 1. Africanus47, 2, 01, 7. Iluc rcferunt etiam VJpian. 4(> , 7 , 5. pr. iam tamen fid^iussore , qui iudicium acceperat.

40 CETERA.

damnato , frustra defenaioncm reus suscipU: ceterum etsi solu- ttim fuerit, posteatpiam iudicaium est, rcpetitionem constitueri- mus cius, quod solutum cst. qiiibus de rerbis cxplicandis inter iurisconsnltos ambigitur. Equidem ita interpretor : quum Cdeiussor damnatus est, debitor reus frustra defensionem sui euscipit : praeterea etiamsi postea a fideiussore solutum fuerit, quam de ipso iudicatum est, constituerimus, ut ei a dc- Mtore restituatur id, quod solutum erat.

12. Quod Oiidendorpuis de iisu Apuleii monet T. II. p. 510. eum nusquam ab iuitio senlentiae po- suisse et ceterum, id ad reliquos scriptores plurimos pertinere videtur. Nemo elegantiorum liominum ita loquutus est.

II. 1. Haec singularis numeri forma omnibus tem- poribus comraunis erat. Pluralis Cetera, qui eumdem sensum praebet, non ab orauibus scriptoribus eodem modo usurpabatur. Grammaticorum alii graecismum appellaveruut, alii ellipsin , iu qua aut praeposifio se- cunclum, aut quad ad intelligendum esset. Vide Vechue- ri Hellenolex. 1, 2, 26. p. 347. Ruddjmann. T. 2. p. 62. Graeca xa Aoi.-ra, ra cdku s. rcd}.a commode poterant comparari: at nullo suiDplemeuto opus esse, omues, puto, nuuc cousentiuat. Vsus ipse suam con- ditionem habet. Cum verbis coraposuerunt poelae tantum , non oratores , neque etiam bistorici.

Ennins apud SerTium ad Virgil. Aen. 9, 656. ccfera, quos peperisti, nc curcs. Plaut. Mil. 3,3, 53. quiescas cctera. Vir- gil. A. 9, 656. ccicra parce, pucr, bcllo. quod imitatus est Silius 17, 286. cctcra parcCy jtrecor, pciago. Martial. 13, 84. visccri- bus bcnus cst: cctcra vile sapit. Siliug 2, 332. nam ccfcra non latet hostis. \irgil. Aen. 2, 438. ceu cctera nusquam bclla forent.

Non pofest Iiuc rcferrl Cic. ad Fara. 1,8, 13. ceteraquc, guae ad tc pcrlinebunt, quum etiam plus contcnderimus quam possumus , viinus tamcn faciemus quam debcmus. Ita cnim codd. optimi: vulgo cc/er«, quae. Sed cctera cum verbo co- haeret adicctlvi ratione. Plln. Epist. 2, 11, 10. ad hoc ia- Ttuarius mcnsis quum cetcra, tum praccipue scnatorum frcqucn- iia cclcbcrrimus : pracfcrca amplitudo auctaque dilationc cx- sj^cctatio. Cortius ablalivum , qucra alll intellexcrunt, ineptnm Tocat, curaque etiam Schaeferus rcpudlat ob vocabulum jjrac- tcrea. Hoc ccrtc non impcdit: at nemo posuit accusativum

CETERA. 41

aljsolutum in tali structura. Est vcro ablativus et eadcni voca- bulorum compositio , qua Sallust. lug. 104, 3. Bocchus quum cctera, tum maxume benignitatem ct studium Sullae lubens ac~ cepit. Curt. 9, 1, 1. Alcxander — docuit , quidquid Indis vi- rhim fuisset , illa dimicatione prostratum: cetera opimam praedam fore, celebratasque opes in ca regione eminere. Ita codices plurimi : alii ceteram. Snakenburgius defendens cetera prudenter tenuit adiectivi rationem, ut sensus esset : cetera erunt opima praeda. Freinshemius coniecit ceterum , et in- teUexit, ut videtur, adverLium. Budaeus cefera explicuit in posterum. Ccteram placebit attiactiouis fautoribus, nec siiie caussa.

2. Freqiientior et proprius est iisus, quo cetera

addilur adieclivis et adverbiis conditionem rerura signi-

ficantibus, ut alia, omniu. \nix excipitur condilio^

rcliquis sive aliis omnibus opposita. Atque id plurali

forma proprie designari, iam diximus p. 34. Quare cetera

non ponilur, \\t vulgo putaut, pro ceterum. Sed sim-

plex accusalivus idem exprimit quod ad cetera: cuius

utriusque formulae usum exposuerunt raulti: Rhenanus

ad Liv. 1, 32. Vechnerus Hellenolex. p. 300. I. Fr.

Gronov. ad Senec. Consol. ad I^larc. 25. lac. Gronov.

ad Liv. 21, 34, 5. Bentlei. ad Horat. Epist. 1, 10, 3.

Corlius ad Sallust. lug. 19, 7. et ad Plin. Epist. 2, 11,

10. N. Heins. ad Ovid. Met. 9, 99. et ad Claudian. Laud.

Slil. 2, 29. Perizonius ad Sanctii Min. 2, 5. p. 223.

Tora. 1. Arnlzen. ad Aurel. Vict. Caes. 9. Ui-aken-

borch. ad Liv. 37 , 7, 15. et 1 , 32 , 2. Ruddimann.

Tom. 2. p. 62. Ruhuken. ad Terent. Eun. 2, 2, 22.

Oudendorp. ad Apulei. Met. 8. p. 584. 10. p. 704. Vide

Tom. 1. p. 107. Gifanius in Observat. p. 31. (58.) et

Scioppius in Suspect. Lect. 5 , 20. p. 286. observave-

ruut Ciceronem ab hac dictione abstinuisse. Eos se-

quuli sunt Pareus in Lex. crit. p. 193. Heusinger. ad

Vechner. p. 301. Vtuntur autem hac voce et poetae et

historici. Ex iis exemphs, quae e Ciceronis operibus

afieruntur, nullum est, in quo non discrepet scriptura:

quaraquara id , quod crilici substituerunt, ceteroqui non

firmiorera liabet aucloritalem. Omnes vero scriptores

boni , qui usurpant, adverbiura praemittunt nomini:

qui postposilum exhibent, infirai sunt temporis.

Gifanius haec , quae Pareus tamquam sua profert : ., poeti- ca est phrasis et historica : oratores ea non utuntur , quamvis

CETERA.

eam Ciceroni interdura arvoget Lambinus, sed invito', et, ut ille loqiiitur, invitis libris. "•

Cic. Orat. 25, 83. (juem nisi quod solum, cetera recte quidem vocaiit atlicum. Ita Meyenis e cod. viteberg. nunc cdidit : re- liqiii libri habent cctcroquin , cctera quur , cctcrorum. de Nat. d. 1, 22, 60, non enim poeta sobtm suavis, verum etiam cetcra quam doctus sapiensque traditur. Codd. ceterorum prcdoctus, ce- tera qui doctus , ccicraqua doctus , cetera quoque , ceteraque, nnde fecerunt cctcroqui, nescientes , quam suspectus sit huius vocabuli usus , et ccteia quam doctus, quod Heindorfius reiecit, quasi qumu abhoiTeret a consuetudine Ciceronis. sed vide qvam. ad Att. 14 , 16. o loca cctcra qttani valde cxpctcnda , interpcl- lantium autem muUituditie peite ftigiettda. Jlaiiutius dedit, nescio unde ccteroqui valde exp. Laiubinus in Cic. p. Sext. 3,

11. sane ccterarum rerum paterfamilias et prudens et attentus, una in rc paullo minus considcratus. coniecit cetcra paterfami- lias etc.

Horat. Epist. 1, 10, 50, excepto, quod non simul csscs, ce- tcra lactus : quae conferri possunt cum Ciceronis verbis in Epist. ad fratr. supra p. 34. appositis. Carm. 4, 2, 60. Vir- gil. Aen. 3, 593. dira illuvies, immissaque barba , conscrtum tcgumen spinis : at cetera Graius. ubi conf. Servius. Georg. 3, 62. Salhist. lug. 19, 7. praeter nomcn , cctera ignarus populi romani. Liv. 1, 35, 6. ergo virum , cetera egrcgium , sequuta. conf. 1, 32, 2. 21, 8, 10. missile tcluiii hastili ubicgno et cete- ru tereti practcr quam ad extremum , unde ferrum exstabat. Ita emendavit Ascensius id, quod non eleganter iii codd. exstat ct cetcro. A ellei. P. 2, 46, 2. vir celcra sanctissimus. ubi vid. Ruhnken. 2, 119, 4. Suet. Calig. 50. Persius 5, 122. quum sis cctcra fossor. iilius Ital. 9, 436. Tacit. Ann. 6, 42. Pal- ladius 3, 26, 1. scrofas vero longi latcris debcmus cligerc, — cctera verribus similis. ubi alii libri jpcr cetera. Coinpositio verboruin cctera similis apud Plinium frequens est: 8, 15, 16.

12, 7, 13. 22, 25, 64. cf. Tacit. Germ. 29. Tacit. Agr. 16. hic qutim cgrcgius cctcra arroganter in dcditos — consulcrct. ubi Walchius coniccturam proposuit nc , quamquam egrcgius cctcra — consuleret, taiuen deiuonjtrare noluit, qiiis voteruni scriptorura huic dictioni quamquam adiunxcrit. Equidera ne- uiinem cognovi inter bonos. liorat. Ep. 1, 10, 2. hac in re scilicet una multum dissimilcs: at cctcra pcne gcmelli fraternis animis. quibuscum conipaiari potest Virgilii lociis ante dictus. Alii scripserunt ad cctera, quod ut rciiceret Obbarius argu- menta protiilit magis spcciosa quam vera : nam quo miiiiis ad ectcra scribatur, ncque oppositio gravior, ueque vocabuluiu

CETERIS, CETERO. 43

sciUoet impedit. Tamen at cetera defenditur et auctoritate co- dicum et poetariun usu. Ovid. ex Ponto 3, 2, 87. cxsti- tit hoc unum, quo non convencrit illis: cetcra par concors ctsine lite fuit. Etiam Pompon. Mela 1, 19, 19. fecundos pabulo, at alia steriles nudosque campos tencnt. quod in ad aUa teme- re mutat DrakenborcLius , qui etiam in iudicio de Livii usu constituendo incertus vacillat. IVam quae comparat exempla 27, 15, 8. 38, 14, 3. non suppeditant ad defendendam prae- positionera.

Apulei. Florid. 1,3. p. 341. eo genitus Marsyas quum in artificio patrissaret tibicinii, Phryx cetera et barbarus, vultu ferino trux. Solinns 51. p. 58. B. est et eale ut equus cetera, cauda vcro clephanti. alii libri: aUas utcquus, cauda elephanti. Martianus Capella 1. p. 3. orc iam pubescentes genae seminu- dum eum incedere chlamydeque indutum parva, invelatumque cetera , humerorum cacumen obnubere sine magno risu Cypridis non sinebant.

Cetera omnia coniunxisse vldetur Apulci. Met. 10. p. 245, 21. possumus omnia quidem cctera fratrcs manere. quaii quani nonnulli codices omittunt omnia. vid. Oudendorp. ad h. 1. p, 704. cf. p. 489.

III. Qiiod per notionem motus ad aliquam rera di- recti accusativo exprimitur, potest etiam ablativo de- signari per notionem loci. Idque fecerunt Curtius et Plinius. llle ceteris pro cetera, hic cetero pro ceterum et in adiungendis sententiis, et cum adiectivis coniunclum posuit. Etiam in his neque praepositionem neque sub- stantivum subslituendum esse, nunc inter omnes con- stat. De formula de cetero vide in de.

Curtius 6, 5, 3. ego ceteris laetus, hoc uno torqueor, quod etc. Alii intelligent ablativum caussalem, et re vera ille, qui se- quitur , effecit , ut Curtius mutaret formam.

Plin. Hist. n, 11, 38, 49. cetcro viri quam feminae maius. 14, 20, 25. cetero vinorum medicamentis tanta cura est , ut etc. 3, 11, 16. 8, 3, 4. 10, 1, 1. 20, 4, 12. cetero acstivo usus in Italia et armoraciam vocant. Ita emendavit Harduinus , ve- reor ut recte. 6, 26, 30. durat adhuc ibi lovis BeU templum. Inventor hic fuit sideraUs scientiae. Cctero ad soUtudinem rc- diit, exhausta vicinitate Seleuciae.

Plin. H. n. 10, 48, 68. pedes leporino villo nomen ei hoc de- dere, cetero candidac, columbanim magnitudine. 37, 6, 23. 37. 9, 52, est et aUa iris, cetero simiUs , at pracdura. De tempo-

44 CETEROQVI.

ra Piln. Hisf. n. 10, 58, 79. jmlumbes incuhat femlna posime- riiliana in matutinum, cetcro mas.

* Yocabula cefermii ct certnm a librariis confusa ^^SQ notarunt Roaldus et Oudendorp. ad Apuleii Met. 7. p. 502.

CETEFlOQVI.

De CETEROQVI eadem dicenda sunt, qnae iam in verbo aliociui exposui. £a legunlur Vol. 1. p. 235. Significat ce/e7"0(y?/t idem quod uLioqui, ceterum, aXlag. Vsus autem , quera lexicorum auctores toti antiquilali assignare solent, tam rarus est apud veteres scriptores, ut adeo de auctoritate dubitari possit. Nusquam, quod sciam, hoc vocabulum occurrit in Livii, PJinii ulrius- que, Taciti, Curtii scriptis. Apud Ciceronem exstant quaedam exeinpla, sed librornm discrepantia tam ara- bigua , ut non nisi de duobus epistolarura locis certura iudiciiim facere liceat. Tantura igitur abest, ut cum Davisio ad Cic. de Nat. deor. 1 , 22. falsam regulam constituamus, quasi ceteroqni nusquam ponatur nisi ubi cum ynKoGH quadam laudes alicui lioraini tribuantur, ut ex his paucis locis contrariam seutentiam colligamus, aut ab omni affirmatione abstineamus. Mihi quidem nterque locus vaide suspectus videtur. Recentiora ex- emplu non multa inveniuutur.

Cic. Orat. 25, 83. quem, nisi quod soliim, ceie^-oquin recte vocant atticum. de quo loco Tid. p. 42. Eadem varietas libro- riira ajiparet de Nat. 1, 22, 60. non enim pocta solum suavis, vcrum ctiam cctcroqui doctus sapicnsquc iraditur. Certe non excnsationis caussa ita loquutus est Cicero , quasi Sinionides, qui non nisi suavis poeta essct, non satis locuples testis in hac re videri posset : qnae erat Beieri sententia in Seebodii Bibl. crit. a. 1823. 1. p. 31. Etiani de loco ad Att. 14 , Ifi. dixi- niHS p. 42. ad Att. 16 , 4. pauca TiaQci li^iv , ceteroquin et satis graviter, et non contumaciter. edit. veteres habent cctcraque, quod non niutandum in cetera quidem , ut Ernestio ^ idebatur. ad Fam. 9, 10, 7. ego ceteroqui animo aequo fcro : vnum ve- rcor , nc hasta Cacsaris refrixcrit. Lambinus emendavit: ce- tera qui animo acquo fcro.

Cic. ad Att. 12, 3. ne vivam , mi Attice, si mihi non modo

Tusculanum , ttbi ceteroqui sum libcntcr, sed (iukccqcov vrjaoi,

anti sunt, ut sine tc sim totos dics. ad Fam. 6, 20 (19), 2.

CEV. 46

eius (MacUlae) Falernvm mihi semper idoneum visum est tliver- swio : si modo tccti satis est ad comitutum nostrum Tecipicn- €him. Ccteroquin mihi quidcm locus non displicet, nec ea re Pg~ triinim tuum deseram-.

Vlpiaiins in Dig. 28, 5,35, 3. hoc intelligendum erit , re- rum italicarum significa,tione eas contineri, quas perpetuo quis ibi habuerit, atque ita disposuit, ut pcrpetuo habcrct : cctcroquin si tempore , in quo transtuUt in alium locum , non ut ibi habe- rct, sed ut denuo ad pridinum locum revocarety neque augebit, quo transtulit, neque minuet , unde transtuUt,

CEV.

Plnrirai in Rob. Stephani observalione aeqnieverunt atqiie docueruut, vocabulum CEV poelis esse proprium. Coutra eos contendil Ceilarius in Curis post. p. 297. Nec probari polest seutenlia Vossii, qui hoc vocabulum ab Hebraeis acceptiun dicebat, neque Sclieidii , qui origi- nem quaerit in eraeco xl, eiqiie significalionem tribuit lalini quani. Hic tamen bene vidit ceu- gssq ceve, uti neii formalur pro nevey seu pro sive. Atque ve ideni est, quod in pe/ apparet: cuius vis primitiva posita est in aequiparando, seu apponendo ex aequo. Ce prae- fixum autem illud monstrativura esse puto , quod in ceterum, ceclo iani explicavi. Componi potest grae- cum T£, cuius demonstrativa potestas in rolog, toI con- spicua, coalescit cum aequipai'ationis notione, unde di- cilur rofftE, quod est wie da , gleichwie. Atque alia conformatione inde factum est q^ie. Vid. p. 8. Ceve igitur, sive ceu proprie usurpaturin re aequali raonstran- da, ut sensus exsistat: aeque illic , ut illic. Quara- quam suspicor, iis, qui coijte esse dicunt wie etwa (vid. Stallbaura. ad Plat. Phileb. p. l45.),^probabiIem videri sententiam hanc: ce esse graecum xs,. quod incertam reddat notionem coraparationis , ut'oen significet wie etwa. At neque in ts recte intelhgitur ahquid incertum et ambiguura , neque ah rehquis verbis latinis per ce for- mandis aptum est.

Vocabuhira ceu mimquara in coraraunem usum re- ceptura , sed poetis epicis et lyricis propriura fuisse vi- detur, usque dum post Augusti terapora prosaici scripto- res ea sibi arrogarent, quae ad poefarujn usum perti- uuerant. Nusquam enim occurrit ia scenicis poelis anti-

46 CEV.

quis, nec apud oratores et historicos. Ex Veteribus usnrpavit Ennius, post euraLucretius et Catullus, et post Virgiliiuu et Horatium omnes fere poelae. Inter pro- sae orationis auctores paucis in locis adhibuerunt Sene- ca et Suetonius, frequentissirae Plinius iu historia na- turali. Exerapla, quae ex Celso et ex Livio afleruntur, falsa sunt.

Apud Celsiira lib. 1. pracf. p. 5. Alm. in veihis ceu slne quo iierno mortalhnn rejieriri ^jossit, codices omlttunt ceu, Li Li- vio 21, 46, 10. emendando nemo Gebliardi fiduciam imitPtus est : ille de cod. palat. restituendum censuit : quod et plures tradidere auctorcs, ccufama obtinuit, ubi recte legitur ct fama obtinuit.

1. Triplicem usum distinguimus in hoc Vocabulo. Priraum coraparatur res sirailis , quae aut eiusdera est generis, aut habet quo conveniat. Est igitur id quod ciuemadmoclinn , ut. Qua dictione apud Plinium nihil frequentius: quamquam erant, qui ceu ubique per tam- quujJi explicandum gssq existimarent. Etiam Draken- Borchius ad Liv. 21, 46, 10. desiderat exempla, in qui- bus ceu pro quejnaclmodum positum sit, idque vilium reprebendit in scriptorum nosfrae aelatis Usu: et reclc quidem praeter coraparationis rationem siraibum rerum. Dixerunt tamen Plinius et Suetonius adeo de rebus, quae fieri solerent.

Virgil. Aen. 6, 490. ut vidcre virum, fulgentiaque arma per umbras, ingenti trepidare metu: pars vertere terga, ceu quondam pctiere ratis. Plin. Ilist. n. 37, 9, 48. intus a centro ccu stella lucct fulgore lunue plenae. 1), 6, 7. argumcnto ani- malium , quae sempcr defossa vivunt , ceu talpae. 11, 48, 108. inscciorum pcdcs primi longiorcs, iluros habcntibus oculos , ut subinde pedibusxos icrgcant, ccu notamus in muscis. 9, 37, 61. Sueton. Vitel. 17, rcducto coma capite, ceu noxii solent. Plin. Hist. n. 19 , 13.,^ 62. ut intelligatur vana , ceu plerumque , vitue persuasio.

2. Tum peculiari modo inservit comparationi poc- ticae, seu metaphoricae, in qua homines et res cum aliis rebus ob similem loraiara coraponuntur. In hac assi- milatione aut siraplex est rerum coUalio per ceu -, ut tenuis jugit, cea jumus, iji auras Virg. Aen. 5, 740. aut descrqHio rei ahquando similiter apparenlis ex- primitur per foi"mulam ceii quuJJi. Sequitur indica-

CEV. 47

tivus in re certo moclo describenda. Lncretius dixit ceu si^ et coniunctivum et indicativura coniungens. Atque, ut fit in aliis coraparationibus, exit saepe oratio in descriplionera rei comparatae: saepe eliani sentcutia clauditur demonstratione per verba haud aliter, sic facta.

CatriUus 64 , 239. Tliesea , ceu pulsae ventorum flamine nu- bes aerium nivci moniis, liquere , cacumen. Virgil. Aen. 2, 355. inde liipi ceu raptores atra in nebula, — per tela, pcr hostis vadimus haud dubium in mortem. 2, 515. hic Hecuba et natae nequidquam aliaria circum, praecipites aira ceu tcmpe- state columbae , condensae. 5, 527. Ge. 3, 541. genus omne natantum litore in extremo , ccu naufraga corpora, fluctus pro- luit. Horat. Carin. 4,4, 43.

Virgil. Aen. 5, 86. caertdcae cui terga notae, macidosus et auro squamam incendehat fulgor : ceu nubibus arcus millc tra- hit varios adverso sole colores. Stat. Theb. 4, 95.

Virgil. Ge. 1, 302. invitat genialis hicms , curasque resol- vlt ; ceu pressae quum iam portum tetigere carinae , jntppibus et laeti nautae imposuere coronas. 4, 9(J. Aen. 9, 792. 7, fi73. 10, 97. cunctir^ue frcmcbant coclicolae assensu vario : ccu flamina prima, quum dcprensa frcmunt silvis , et caeca voluiant mur- mura. 9, 30. Senec. jNat. quaest. 6, 24, 3. immo, inquit, ceu quum frigore inhorruimus, tremor sequitur^ sic terras quoque spiritus extrinsecus accidens quassat.

Lucret. G, 160. fulgit itcm, nubes ignis quom semina multa excussere suo concursu , ceu lapidcm si percutiat lapis aut fer- rum. 4, 619. sucum scntimus in ore, cibum quom mandando exprimimus : xeu plcnam spongiam aquaC si quis forte manu premerc ac siccarc coepit. — Sequitur post comparationem con- clusio in veibls haud alitcr apud Virgil. Aen. 9, 797. 10, 360. et sic 10, 729. Ande fecit Ileinsius cmendationem, a Doe- ringio probatam, Valer. FI. 3, 558. stagna vaga ceu luce mi- cant ubi Cynthia coclo prospicit — ; tale iubar diffundit aquis. pro eo, quod vulgo legitur, sic luce micant.

8. Denique per ceu exprimitur comparatio condi- tionata. Coraparatur enira aliquid cum eo, quod non est quidem, sed aut videtur esse, aut esset, si conditio daretui-. Est igitur id quod tamqtiam, tamquam si. Vbi verbum sequitur, coniunctivus ponatur necesse est. Nos dicimus als wie et als p^^are. Graeci cog el cum optativo : de quo disseruit Hermannus de Legibus ser-

48 CEV.

monis Iiomer. II. p. 14. Opusc. T. 2. p. 51. Atquc hoc eodem luodo desiguatur caussa vel ratio simulata, quae alicui rei suppouitur, aut supposita videri dicitur,

Ennius apud Nonium 8, 4. etsi mulier cruhuit, ceu lacic ct purpura mista. i. e. quasi essent lac et purpura mixta. Vir- gil. Ge. 3, 194. pcr aperta volans , ceu liber habenis, acquora. i. e. taraquam eseet liber liabenis. Piin. H. n. 34, 18, 54. derasoquc ccu situ. l. e. et deraso quasi situ. 9, G, 5. Sueton. Tib. 52. Gernmnico tisque adeo obtrectavit , ut — gloriosissimas rictorias, ceu damnosas rei puhlicac, incrcparet. cf. c. 44. Stat. Tlieb. 1, 320. nunc queritur ceu tarda fugae dispendia. Curt. 7,4, 40.

Virgil. Aen. 2, 438. hic vero ingentem pugnam , ceu cctcra nusquam hclla forent , nulli tota morcrcntur in urbe , sic Mar- tem indomilutn — cernimus. Silius 2, 378. tum vero attoniti, ceu templo irrumperet hostis, exsiluere patres. Plin. Ilist. n.

10, 10, 18. silus iii excelso montium, ccu maria fugcreU 34, 6, 13. Clocliac enim statua cst cqucstris, ccu parum essct toga eam cingi. 35, 6, 29. 29, 4, 79. cantharidcs obiectae sunt Catoni rticcttsi, ceu vencnum vendidisset in auctionc regia. 31,

1,1. at illac, ceu parum sit in tantam pervenirc altitudinem, rapiunt eo secum piscium examina. 14, 22, 28. in nulla par- te opcrosior vita est, ceu non saluberrimum ad potum aquae li- quorem natura dederit. Stat. Theb. 2, 417. sufjicerct vel sola fides, qua torvus et illum mente gercns, ceu septa noviis iam mocnia laxct fossor — praefuris. 5, 5. Silv. 3, 1, 6. ceu tae- dis iterum lustratus honcsti ignis, ab Oetaea conscenderis aethera flamma.

Ilaec est ea forma, quamXoltenlus p. 1731. et Ruddiraan- nus Tom. 2. p. 313. simulationem rel ironiara vocabant. Bamsliornius nescio qua ratione docet p. 589. ceu ubique se- cmu liabere couinnctivum.

4. Plinius composuit cen vero eo modo , quo alibi dicitur cjnasi vero , iu reiicienda alieua sententia. Ne- gationis ironicae est formula.

Plin. Hist. n. 7, 55, 50. cadem enim vanitas in futurum ctiam se propagat, — alias immortalitatem animae , alias transfigurationcm , alias sensum inferis dando ct manes colen- do , dcumque facicndo , qui iam ctium homo esse desicrit: ceu vero uUo modo spirandi jatio homini a ceteris animalibus distet.

11, 39, 92. sunt qui suhtilitatcm animi consiare ncn tenuitxte sanguinis putcnt, seci cutc operimQntisquc corporum magis aut

CIRCA. CIRCVM. . 49

minus bruta esse: — ceu vero non crocodlUs et dnritia tcrgoris tribuatur et solertia. 33. praef. 1. persequimur omncs eius (tel- luris) fibras , vivimusque super excavatam , mirantes dchiscere aliqnando , aut intremiscere illam: ceu vero non hoc etiam in- dignatione sacrac parentis exprimi possit. Praef. libr. 1. p. 26. Franz. ceu vero nesciam, advcrsus Theophrastum — scripsisse etiam feminam. 9,1,9. 12, 1, 5. 13, 22, 43.

* Comrautantur in libris scriptis ceu et seu, vid. Gronovii edit.Plinii 9,6. 9, 37. 11 , 48, 16, 10. et cum, Tid. Oudendorp. ad Apul. Met. p. 94.

CIRCA. CIRCVM.

Cognatio verborura CIRCA ct CIB.CVM et xiQHog, xiq- k6(o , xQMog aperta est: origo tamea latinorum non potest in ipsis graecis quaeri. Nam quod apud Athe- naeum x/^xo? dicitur, latinum est nomen circi,in epi- grammate Phaniae Analect. T. 2. p. 52. n. 2. niQKog^ circulus, recentioris videtur esse formationis. Qiiare omnia haec ex communi quodam fonte deducta puta- mus, ex quo etiam Germani sua verba Kraiz^ Kreisy Krink hauserunt.

Primum apponam grammatlcorum veterum prae- cepta. Charisius Instit. gram. p. 207. circum, circa, cir citer hae (fortasse legend. Jioc) dijjerunt, quod circumlociest: circum tlieatrum. — Vircatempo- ris : circa Kalendas. Cir citer numeri : circiter /loras decem: et si aliter inveniantur , licentia dictum i^ide- tur. FJav. Caper p. 2241. circiter ad numerum re- jertur , circum ad locum, circa ad tempus , quod est zvkXo). ergo dicimus circumiisse nos urbem , non circaiisse. Quorum sententiam quum Dempsterus alii- que critici in diversis scriptorum locis corrigendis com- probassent, refellere demum conatus est Broukhusins ad Propert. 4, 6, 6. tamquam non omni ex parte conve- nisset poetarum usus: quae recoquit Baden ad Senec. Herc. Fur. 149. conf. Drakenborch. ad Liv. 4, 12,9. Non ratio, sed observatio consueludinis fefellit islos grammaticos. Coutraria docuit Beda p. 2332. circa ad visibilem materiam vel locum pertinet. Circum ad tempus refertur. Hunc et ratio et lectio destituit. Priscianus 14, 3, 33. p. 989. circum quando ntQl significat, praepositio accipitur , iam in compositione, II. 4

50 CIRCA. CmCVM.

qnamin sepa7'ationej nt circiimfero , mQKpsQGi , circum montemy ■:tsQ\ to OQog: qiiando vtro TtsQit, dejnonstrat^ adi'erhiinn est locale , ut VirgiLius in qnarto Aeneid. Anna vides toto properari Littore circum: Ex lioc nascitur circitor, o ntQi^iOQkQioq. Circa quoque mQi graecam signijicat , quando pro iuxta accipitur. iit circa forum , circa tempLum, circa viginti annos: et nutrrquam praepositii^a componitur : postposila ta- men invenitnr apud VirgiL. post uhLatii^um , quo loco coniunctionis proLata causalis , ut in 1. Aen. Quocirca capere ante doLls et cingere flamma reginam meditor.

Circum et circa , quae Gesnei"o noii nisi souo dif- ferre videbantur, accusativi et ablativi formae ex obso- leto adiectivo circus desumptae, proprie significant ara- bitum, seu locum, qui aliquam rem ub omui vel ex ali- qua parte ciugil, neQl, um. Hunc locum quum per- currimus circumeundo sive pedibus sive oculis, ipsura liunc auibilura designamus per circum, Vnde dicitur circumire, circumdare el aedificia circum fornm, quac cingunt per spalium procurreutia. Sed potest etiara haec cinctui'a concipi ex certo quodara loco sive ex pun- cto quodam circuli circumscribendi : quod per ablati- vum exprimitur circa, qui non extensum spatium, sed silum propinquura notat , quasi radio ad centrura ex aliquo circuli punclo directo: est enira in loco , non per locum. Hiuc iutelligilur, cur circa non adhibealur in corapositioue verborura raotura siguificantiura, nec umquam significet circumcirca , ringsum, x\tque cir- cum aliquam urhem commorari est iuconclusa vicinitale versari , in der Umgegend, circa urhem in propinqua regione, in der Cegend, haud procul. Neque alia est caussa, quapropter circa, non circum ad metaphori-' cum nsum admittatur: neque bonorura scriptorum quisquara circa pro circum posuit, nisi ubi utraque ratio et conclusionis et propinquitatis conveniret cura rei natura. Haec ralio certa coustat, etiamsi vulgaris usus postea quacdatn comrautaverit.

Nos coniungamus, quae utrique formae communia sunt, et quae ad usum praepositionis et adverbii perti- nent aequali sensu ac modo. Nara nullo in exemplo lam clare deraonstrari potcst adverbialis natura praei^o- sitionum quam in Iioc. Caussam vero, quae ellecit, ut circa et circum cura accusativo coniungeretur, acute perspexit Scaiigcr de Caussis liug. lat. p. 391.

CIRCA. CIRCVM. 51

Antiquior forma est circum , nova et per occasioneui facta circa. Haec enim desumpta videtur ex formula circumcirca y qua iam Plautus utitur. At circa nec Plautus dixit, nec Terentius, nec Lucrelius, numquam Sallustius et Varro , et ex Ciceronis operibus pauca tan- tum exempla notata habemus, ut adeo in iis de iutegri- tate scripturae dubitari possit. Apud Livium tam saepe occurrit, ut Drakenborchius negaret, formam circum usquam admitti posse in hoc quidem scriptore. Apud Horatium primum apparet frequentius. Etiam Celsus hac nova forma pluries utitur quam antiquiore. Atque eam non primitivam in compositis verbis non adhibi- tam esse , res ipsa docet.

In Lhii llbi-is videntur scribae ex suo usu plerunique rcsti- tuissc formam circa. Quare altera forraa frequentius recurrit in ea operis parte , quae non a tam multis tractata est. vid. 42,45, 1.

Grammatici veteres, ut expedirent quosdam poc- tarum locos , docebant circum etiara cum ablativo com- poni. Servius ad Virgil. Aen. £cL 1 , 30. antiqui enim posty ante, circiim etiam ahlativo iungehant: quod hodie Jacere minime possumus. Haerebant enim in explicando adverbio , veluti : RutuU portis circum omnihus instant. Conf. Priscian. p. 989. et voc. QVO- cmcA. lidem auctores distinguebant adverbiuni acceatu, quem alii in praepositionis ultima acui praecipiebant (vid. Priscian. de Accent. 7 , 48.) , alii gravem esse et cum nomine coalescere dicebant, alii in voc. circum distinctioni inservire putabant. Servius ad Virgil. Aen. 4, 416. ad verba toto litore circum : circum non est prae- positio, sed ad(wrhiumloci: nampostposita praejjositio et accentum mutaidt et suas perdidit vires. Hiuc Sca- liger de Caussis 1. L p. 395. de praepositionibus : „sic prisci prodidere : omnes extrema syliaba , nisi postpo- nantur Graecorum ritu, acui: eodemque ritu si post- ponantur, accentum transferri. Ita nostris placuit , ut dicereraus penes Caesarera et Caesarera penes. Quodsi usu veniat, ut praepositio sit ambigua vox aliique parti coramunis, ne postposita quidem transferri, ut semper dicalur altaria circura, sicut circura altaria, ne concur- rat cura quarto casu norainis huius circus. " Conf. Voss. de Arte ^v. 2, 9. p. 187. Aliter Quinctilianus 1 , 5 , 25. ceterum iam scioj quosdam eruditos, nonnullos etiam

4*

62 CIRCA. CmCVM.

gT'ammaiicos sic docere ac loqui, ut propier qnaeclam cocum cliscriyyiina verhum inierim acuio sono Jiniant, vt iri ilLis: cjuae circum litora, circujn piscosos scopu- los , ne si gravem posuerint secundam, circus dici videatur , non circuiius. — Mihi videtur condiiionem muiare, quod /lis locis verha coniungimus. JSain cjuum dico circu?n litora, tamcjuam unum enuntio , dis- simulaia distinctione: itacjue tamquam in una i^oce iina est acuia. — Sejiarata vero liaec a ptraecepLo non recedent : aut si consuetudo vicerit , cetus /e.v aermonis aholehitur. Negat Quinctilianus , ut bene vidit Spaldin- gius , acui ultimam in circum, neque etiam vult acui penultiiuam, sed praepositionem tamquam parlem sub- stantivi accentu proprio carere. At(jue ita prudenter obstitit importunae subtililali qiiorumdaai grammatico- rum. Vid. Seyferli Gramm. Vol. 1. p. 178.

]. 1. Circum proprie dicilur de molu, quo ambi- tur et cingitur aliquid, et de iis , quae et utroque lalere et ante et a lergo sunt. Hinc coraponitur el cum verbis, quae molum indicant, et cum iis, quae quietein ac situm notant. Vtrisque commune est, ut aliquod centrum ponatur in medio. Ac primum ea dislinguimus, in qui- bus totus rei ambitus et circuitus omnem partem com- plectens inlelligitur: ringsum, herum. Ea \)er circu77i, non pcr circa significatur, nisi quod poelae interdum ab auribus petiisse creduutur iudicium, ne ofienderen- tur ingrato souo : quod arguiuentum , si verum esset, ad recentiorem usum pertineret. Ceterum uon solum de rebus usurpatur, quaecirculo ambiuntur, sed eliara de quadratis, modo omnes pai'tes, quae s^Jatium cii'cum- dant, intelligantur.

Cato de Re r. 21, 4. armiUas quatuor facito, quas circum orbem indas. Cic. Acad. 2, 39, 123. de tcrra : quac quum circum axem se snmma celcritate convertat etc. Sueton. Ner. 51. U^ato circum collum sudario. Varro deRerust. 3, 14, 1. idoneus sub diosumendus locus cocleariis, quem circum totum aqua claudas. Taclt. Ann. 4, 25. Jisos loco, quia vastis circum saltibus claudebatur. Plaut. 1,4, 33. interim da ab Delphio cito cantharum cinum. Vir- gil. Ge. 1 , 345. terque novas circum felix eat hostia frugcs.

Caes. B. civ. 2, 10. ttbi cx ea turri, quae circum csseiit opera tucri se posse confisi sunt , mttsculum — facere instituerunt. Virij;il. Aen. 10, 118. intcrea Rutvli portis circum omnibus in- sfonf. iibi Servius : id cst circumcirca fusi : naiii modo circum

CIRCA. CIRCVM. 68

adverbium loci est. Aen. 2, 604. namque otnnem , quac nunc obducta tuenti niortalis hebetat visus tibi, ct humida circum ca- ligat , nitbem eripiani. Georg-. 4 , 193. sed circum tutae stib vioenibus urbis aequantur : quae Vossius vertit dicht uni die Mauern. Est vero sensus : ringsum an den Mauern. Tibull. 1, 3, 77. Tantalus est illic, et circum stagna. 1,5, 11. ipse- que ter circum lustravi sulfure puro.

Varro de Re r. 3, 10, 3. singulis, ubi pariant, faciundum haras quadratr.s circum binos pedes. Gesnerus male accepit pro circiter , itlque restituendum putavit. Schneiderus beuc vidit, haras quadratas intelligi, quae quoquoversus binos pedes habeant,

Propert. 4, 6, 6. terquc focum circa laneus orbis eat. Dcmp- stero ad Rosin. Antiq. rom. 4,9. p. ()14. e codice restituere placuit circum : nec sine caussa, nisi quis probet, Latinoa dixisse circu ire. Quod Burmannus excusationem quaerit iii euphonia, non habet excmplum v. fi2. plauserunt circa libera signa deae. In Gratii Cyneg. 10. olim legebatur : scd pri- mum auspicium deus artibus altaque circa firmamenta dedit. Et defendit Mitius in Addendis, afferens Liv. 1, 4, 8. At haec diversa sunt, et merito accepta est a Gudio et Burman- no altera scriptura circuni, quod iu tmesi ad verbiun pertinet.

2. Sed potest res noa ab omni parte circumcliisa in- telligi , sed ex aliqua parte , vel e quibusdara partibus circumdata aut circumventa. Scilicet posita in medio re, ex quocumque circuli circumducti puncto potest ac- cedi ad eam. Quod et per circiim et per circa indica- tur, ubi nos dicitnus um. Circum enim ipsum circui- t.um exprimit, circa aliquem locum in hoc circuitu. Adverbium saepe ponitur de rerum ambiLu, quem ad- speclu complectimur.

Varro de Ling-. lat. 6 (7) , 3. abiegna bos apud augures, quam circum aliae hostiae constituuntur. Terent. Heau. 2, 3, 49. capillus sparsus, promissus, circum caput reiectvs negle- genter. Ilorat. Sat. 1,3, 134. quos tu ni fuste coerces, urge- ris turba circum te stanic. Virgil. Ecl. 9, 40. varios hic flumi- na circum fundit htimus flores.

Cornel. N. Alcib. 10. nociu ligna contulerunt circa casam eam, in qua rj^uicscebat. Senec. Nat. qnaest. 5, 3, 1. circa flumina et lacus frequens nchula est. sed Curt. 4, 12, 20. cali- go, quam circa humidi effudcrant montes.

Hovat. Carm. 1, 3, 9. illi rohur et acs triplex circa pcctus

64 CIRCA. CIRCVM.

erat. Sat. 2,6, 33. aliena nco^otia centum per eapui et ctrca saliunt latus. Virgil. Ge. 1 , 484^ sin — frigidus obstitcrit cir- cum praecordia sanguis. Id dixit Lucan. 2 , 557. fervidus haec iterum circa praccordia sanguis incaluit. ubi mirabiliter friget coniectura Bentleii frigidus. Elegans est emendatio a Langio facta inPropert. 4, 9, 35. fontis egens erro, circaque sonant loca lymphis, ubi vulgo circaque sonantia, nomine perperam omisso. Tacit. Ann. 2 , 24. tantum illa clades novitate et jnagniludi- ne excessit, hostilibus circum littoribus. qnod si vertas rings- umher, ne absurde loqui videaris, considera, quemadmodum in iitraque lingua circuitus oculorum designari soleat. 4, 67. aestas in Favonium, obversa, et aperto circum pelago pcr- amoena.

lirgil. Aen. 8, 345. tum Salii ad eantttS incensa altaria cir- cum popitleis adsunt cvincti tempora ramis. Celsus 5, 28, 1. dein lividum fit , circumque exiguae pustulae oriuntur.

Celsus 5, 28, 3. eircaque, qua tumor ex tnflammatione esty imponenda , quae reprimant, cataplasmata, 5, 28, 4. at circa proxima cutis, quae vitium receptura est, tumidior et durior est. In illo loco non coliaerent Terba circa imponcnda: in utroque proxiraa regio intelligitur. Sed quod in libro Simplicli p. 89. Auctor. rci agrar. legitur: qualitas in has spccics dividitur, ut extremitatibus concludcntibus aut quadrata sit , aut circa flexa^ aut coneata. si vera est scriptura, tribuendum erit deteriori consuetudini.

S. Adverbium et praeposltio circum cum verbis componitur, quae contiunum motum significant per propinqualoca quasi circulo currentem, ubi Germani, qui elegantius loquuntur, usurpant imiher , vuigus autem Jierum, quod quidem differt: illi eliam composila verba formant iimachweben , ximgehen, al. Ita dicitur errare circinn, quod est mnher irren, circii/n loca mitterey circimi uliquem vagarly circum aliquid pendere , quod est umschwehen, Recentiores scriptores etiam circa dixerunt.

Flant. Mil. 2 , 5 , 14. qxiae circum vicinoa vagas. Alia prae- bent lexica.

Curtiu9 4 , l^- dc aquila : diuque circa equum Alexandri pendenti magis qiiam volanti similis apparuit.

4. Hic corame7norandus videtur usus praepositionis in iis, quae adverbium rcquirunt. Nam quod legimus apud Cicer. ad Att, 8, 9. ego Arpini volo esse pridie

* CIRCA. CIRCVM. 55

KaL^ deinde circiirn vilhilas nostras errare. nondiclara cst ab eo, qui circum villas erraret, sed qui versaretur iu villis circum iaceutibus, nec vertamus iim die VilLen, sed in, den Villen umlier, Potest igitur etiara ita ex- plicari: villulas ex ordine perlustrare et circuraire: ut Plautus Truc. 2,4, 53. circumit per familias. Ralio vero illu commutata eadem est , quam in ante illustra- vimus Tom. 1. p. 370. Ceterunl ante Livium nemo in hac loquutione usurpavit formam circa : ille vero dixit, quod Oudendorpius negare voluit.

Cic. p. QuInLfi, 25. tum Naevtus pueros clrcum amicos di- mittit. Nos bei rhn Frcunden umher schicken. Tid. Mamit. ad h. 1. Sueton. ]\cr. 47. Cic, in Verr. 2, 70, 169. is qviim praetorem circum omnia fora sectaretur , neque ab co vmquam discederet, etc. in Catil. 4, 8, 17. Caes. B. civ. 3, 22. Liv. 42,45, l.legatio sub idem tempus in yisiam circum insulas missa. 1,9, 2. tum cx consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit. i. e. ad vicinas gentes circa. 4, 23, 5. 42, 51, 1, litteris circa pracfectos dimissis. 28, 26, 11. custodesque cir- ca omnes j^ortas missi, ne quis urhe egrederetur. 31, 3, 5. quum — edocuisset eum , — qncmadmodum circa omnes non continentis modo urbes , sed eliam insulas pariim ipse adeundo, •partim per legatos conciret homines ad arma. 26, 13, 1. mini- tabantur, nisi venirent in senatum , circa domos eorum ituros se et in publicum omnes vi extracturos esse. i. e. domos adituros circum. Plin. Hist. n. 7, 37, 37. Hippocrates — discipulos — ad auxiliandum circa urbes dimisit. Sueton. Aug. 49. In bac forraula mittere et dimittere proprie dici dcmonstravit Oudendorp, ad Sueton. Caes. 41.

Simillter Propert, 1 , 4 , 21. te circum cmnes alias irata puellas differet. i. e. apud omnes pucUas circum. Quo refe- xam etlam fragmentum, quod ex Graccho affert Diomedes p. 371. ridiculo errore inter fragraenta libror. Ciceronis de Di- vin. receptura : cohoriatione circum conciliabula antecellunt.

Sueton. Ner. 28. hunc — circa conventus mercatusque Grae- ciae ac mox Romae circa sigillaria comitatus est. Oudendor- pius qwierens, nnm Nero cum Sporo solum iuxta et prope eas urbes, in quibus conventus et racrcatus agebantur, vene- rlt, neque eas Intraverlt, corrigendum censet circum conven- tus et circum sigiUaria. At , ut Llvil verba allata probant, etiam circa ponitur pro ad loca, quae circa sunt, quod nos di- clmus umhcr. Quae Baumgarteu-Cruslus in Clavi Sueton. p. 197. profcrt , quasi in praepogitione circa cum verbis , quae

56 CIRCA. CIRCVM.

motnm elgrnificant, coninncta intelligatur magis commoratio in loco allquo quam motus, totam rationera invertunt : nam mit- terc circa oppida non e»t, ut in oppidis, qui mittitur, ma- neat, sed in loca, quae circa gunt slta.

5. Circa, qiiod proprie, ut exposilnm est, signi- iicat in loco , qui circumdat aliqiiam rera, ideoque etiam de eo dicitur, quod ab utroque latere et ante et ab tei'- go est, interdum ex reliquarum partium enumeratione ad unam aliquara adstringitur. Id bene vidit Draken- borch. ad Liv. 21 , 43 , 4. Hinc de lateribus usurpatur, €t de rebus, quae conspectum explent et ante posilae sunt. Eliara circinn interdura apud poetas oppouilur \erhis infra, siipra , ante, ubi res in lateribus conspi- cuae sunt designandae.

Liv. 27, 18, 5. fluvhis ab tergo , ante, clrcaque, veliit rlpa praeceps oram eius omncm cingebat. Et recte legitiir 21, 43, 4. dextra laevaque dito maria clandunt , nullam ne ad effugium quidem navem hcibentibus : circa Padus amnis — : ab tergo Al- pes urguent. ubi Gronovius emendavit contra, quod Ernesthis et Kreyssio^ius probavcrunt. At Hannibal regionL-m desrribit, quam milites conspiciebant circiini , cui opponitur id, quod ab tergo est. Ita 28, 33, 2. campus ante muntibus circa scptus erat. 9, 32, 9. Etrusci — ante signa circaque omnes ceci- derunt.

Ovid. Met. 4, 667. gentibus innumeris circumque infraque re- lictis. Stat. Ach. 1, 56. Tyrrhenique grcges circumque infraqucro- tantur rcge salutato. Theb. 9, 114. corpus servans circumque supraque vcrtitur. Albinovan. Carm. iu Maecen. 46. fortis erat circum, fortts et antc ducem.

6. Atque ita dicitur de iis, qui ante aliquem locum Tcrsantur, nec ipsum iutrare audent, vel propius ac- cedere non possunt.

Airgil. Aen. 1, 55. illi indignantes magno cum murmure TTiontis circum claustia frcmunt. 3, 75. de Delo : quam pius arcitenens, oras ct littora circum errantem Gyaro celsa My- conoque rcvinxit.

7. Quoniara id, quod superadditur, aut imponi- tur alicui rei , eain circumdat et ampleclitur, praeposi- tio circa componitur cliam cum nominibus , quibus ad- Uj solet praepositio supra.

CIRCA. CIRCVM. 57

Celsus 7, 8. iniicienda eo pinna est, illita medicamento ci- catricem inducente: circaque id medicamentum dandum, ut cu~ tis circa pinnam sanescat.

II. 1. Quod de circuitu dicitur, Iransfertur ad \i- cinitatera. Atque circuin et circa usurpantur de rebus, quae vel pluribus locis aliquam rem cingere videntur, vel in vicinia et in confiniis positae sunt. Tum circian indicat reglonem proximam, quae rem circumcludit, die U/ngeg-encl , circa locum vicinum et propinquum, in der Gegend von, Francogalli dicunt anpres. Priscia- nus p. 989. interpretatur iuxta. Sed utrumque potest ad eamdem rem referri, ideoque coinmutari. Adverbiura circa saepe absolute poni hoc sensu , observaverunt et Livio tamquam propriura tribuerunt Dukerus ad 1, 4, 6. Drakenborchius ad 9 , 2, 7. et 21 , 62, 1. et 26, 49, 13. et36, 14, 12. Scheffer. ad lul. Obseq. 75. Ou- dendorp. ad Sueton. Aug. 40. Quaiuquara ubi adiectis aliis verbis plena apparet oratio, tentare aliquid non decet.

Cn. Magnus ad Domlt. apud Cic. ad Att. 8 , 12 (19). sin au- tem ille circum isUicc loca commorarctur, te ei — resistcre vel- le. 3, 17. aut ad te conferam me aut etiamnunc circum haec loca commorabor. de Opt. gen. or. 4 , 10. exercitu in foro et in omnibus templis, quae circum forvm sunt , coUocato. In verbis circum forum magis apparet circiili species quam in circa fo- rum. Curt. 7, 8, 21. non succurrit tibi, quamdiu circum Bacira haereas? non dixit circa, ut ipsius urbis oppugnationem de- eignaret. Cic. Phil. 2, 26, 64. quum tot essent circum hastam illam. Ita recte scripserunt Muretus, Faernus et alii pro circa.

Cic. Catil. 4, 7, 14. plenum est forum, plena templa ci-rca forum, pleni omnes aditus huius loci ac templi. Quinctil. Inst. 6,3, 38. tabernae autem erant circa forum. i. e. iion procul, ad forum.

Agrar. 1 , 7 , 20. nunc omnes urbes , quae circum Capuam sunt, a colonis occupabantur. sed pauUo post 22. quum Rullus atque w, quos multo magis quam Rullum timetis, — Capuam et urbes circa Capuam occuparint. 1. C. G, Ernestius in Syn- onym. Lex. T. 1. p. 201. affert circa Capuam, ut de- monstret, non recte dici circum Capuam.

Curt. 5,1, 13. duo millia et quingenta stadia cmcnsi sunt, qui amplissimum intervallum circa Armcniae montes notavcrunt.

58 CIRCA. CIRCVM.

prm. nUt. n. 12, 5, 11. gignitur circa Acesincm maxime amnem.

LiT. 1, 4, 6. liipam sitientcm er montibug, qui circa sunt, ad puerihm vagitum cunum deflcxisse. 42, 64, 2. et 7.

Hinc apnd Liviuiu aHo^que forraula quod circa est. 34, 29, 6. cversa est turris quodqiie circa muri erat. Vid. Gronor. ad 1, 28,1. Plin.Hist. n. 24, 9,42. Corinthus ef quae circa est regio.

26, 1, 1. alibi quam Romae circaque. Apud Livium 21, 62, 1. legendura putabat Heinsius Romae et circa muUa ea liieme prodigia fdcta. Ita Gj-onovius 1, 38, 1. et 36, 14, 12. et 36, 43, 7. nomen interpolatum esse a librariis censuit, qui in absoluto usu advcrbii haesissent. Conf. Ileinsius ad Vellei. Pat. 1, 17. Cort. ad Sallust. Cat. 30, 3. ubi ipse edidit : Q. Marcius Rex Faesulas, Q. Metellus Cretiais in Aimliam circumque toca mis- si : quae ne latina quldem sunt, si, intelHgens adverbium, cum Cortio aceipias pro in ApMliam et in loca circum. Mittere cir- tum loca dicitur pro ad loca circumiacentia , rid. p. 55. et scripsit Sallustina, ut legitur apud Nonium et in codicibus, circumque ca loca q. e. ad loca ibi proplnqua. Bene defendifc Oudendorpius emendationem in Sueton. Ang. 40. in foro cir- cave. Curt. 4, 12, 20. caligo, quam circa humidi effuderant montes , etc. In his vero nemo nunc ellipsin cum Cortio ad Sallust. p. 986. per situs explendam censebit. Etiam apud Livium 21, 7, 10. male supplent: ianta circa (Hannibalem) fuga ac trepidatio fuit.

Vt fert cnnsuetudo istlus aetatis , Livlus et Plinius et alii eaepe adverbiiun cum noraine simpllclter iungebaut. 1, 17, 4. multarum circa civitatum irritatis animis. Multa exempla col- legit Drakeub. ad 9, 2 , 7. Vid. 1,4,8. 29 , 29, 2. 27, 30, 3.

27, 15, 15.

Liv. 21, 7, 5. angulus muri erat in 'jAaniorem patentioremque, quam cctcra circa, vallem vergcns. Pliu. Ilist. n. o, 17, 21. Oro- biorum stirpis essc Comum ct Ucrgamum ct Licini foritmet aliquot circa populos auctor est Cato. A id. Aurel. A ict. et qiios alioa affcrt Cortlus ad Sallust. p. 986. Horat. Ars poct. 32. Aemi- lium circa ludum unus ct unguis exprimct ct mollis imitabitur aere capillos. ita recte correxlt Bentleius, quamquam, quod Fea observat, imus non posse simul stare cum voc. circa, quod locum indeterminatura signiiicet, calculura addit nullum : nani faber , qui iraus dicitur , liabitare poterat non procul a ludo, hoc est, circa.

2. Vbi pliires res appositae nominanlur, circum et

CIRCA. CIRCVM. 59

circa poniintur pro ad, apudj iuxta. Hinc circa esse pro adstare. vid. ,Gronov. ad Liv. 26, 49, 13.

Sueton. Ner. 38. quaedam Jiorrca circa domum auream. Tacit. Ann. 4, 74. aram Clementiae, aram Amkitiae, effigies- que circum Caesaris ac Seiani censuere. Liv. 26, 49, 13. aetate et forma florcntes circa erant Indibilis filiae. ut bene emendayit Gronovius. Ilorat. Sat. 2, 8, 6. acria circum ra- pula , lactucae , radices. de cibis una cum apro apposiliis.

Hinc etiani disponi circa de rebus in aUqua regione coUo- candis. Sueton. Caes. 43. Ner. 13.

Critici corrupta esse pronuntiant verba Flori 4,2, 91. cjVco templa imagines. Sed qiuim Suetonius de Caesare c, 76. nar- ret , ei decreta fuisse templa , aras , simalacra , intelligi pos- sunt templa et eimulacra circum ea posita.

3. Sed non tantum de pluribus rebus circumstanti- bus ita dicitur, verum etiam de una re, nec solura de regione ex omni undique parte conspicua, sed de uno loco ita, ut circa idem sit quod ad^ iuxta, nostrum hei, vel de eo ponatur, quod rem attingat propinquam, ubi nos Germani an dicimus.

Sueton. Claud. 38. quodam — cum ferro circa sacrificttntem se deprehenso , senaium pcr praecones propere convocavit. De aliis locis Suet. Tit. 4. et TibuUi vidc paullo post.

Proculus in Digest. 18, 1, fi9. Rutilia Pidla emit lacum Sa- harenem angularium et circa eum lacum pedes decem. Faullus 8,3,30.

4. Hac ratione circa et circum usurpatmr de perso- nis, quae cum aliquo et in vicinia commorantur, et de stipatoribus , comitibus, ministris, et proximis cuiusvis generis, et de iis, quorum familiaritate vel assidua eon- suetudine ulimur: quod Graeci et TttQi rivog vel riva et «ftqpt Ttvog dicunt. Vnde formulae circa, circum esse, circa se., circa se habere. Vid. Cortius ad Sallust. Cat. 14, 1. et ad 26, 4. Broukhus. ad Tibull. 1, 3, 87. Casaubon. ad Sueton. Caes. 27. Gronov. et Drakenb. ad Liv. 21 , 49, 7. Scliwarz. ad Plin. Pan. 83 , 3. Vor- stius de Latin. falso susp. p. 233. Drakenb. ad Liv. 1, 41, 1. 26, 49, 13. 36, 14, 12. Quam vicinitatis rationem si considerassent Vulpius et Wunderlichius ad Tibull. 1,3, 87, abstinuissent a falsa opinione, qua contendebant , circa et circum non de uno homine,

60 CIRCA. CIRCVM.

sed de plnribus dici, igilUTqu.e puellam apud Tibullam pi-o pluribus nomiuari. Circa se popilur pro ad laliis apud Suelouium.

\ irgil. Aen. G, lfi6. Hcctoris hic magni fuerat comcs , Ile- ctora circum et lituo pvgnas insifrnis obibat et hasta. Terent Eun. 3, 5, 33. paitcae, quae ciixum illam essent, mancnt novi~ tiae pvcUae. Curt. 3, 1, 17. circa regem erat et Phrygum tur- ba etc. 4 , 10 , 25. e spadonibus , qui circa reginam erant , Ty- riotes etc. Virgil. Geo. 4, 75. 4, 334. eam circum milesia vel- lera Nymphae carpebant. Marlial. 1, lil, 3. omne sed officium circa te scmper obibat turba tui scxus. Plin. Pan. 83, 3.

Cic. ad Att. 9, 9. nec sine caussa et eos , qui circum illum sunt, omnia jjostiilantes ct bellum nefurium times. Liv. 22, 30, 1. in admirationem et ipsum ct omnes, qui circa erant , con- vertcrunt. 1, 41, 1. Cornel. Euni. 10. Tacit. Ann. 2, 11. suf- fosso equo labitur ac multi nobilium circa. Multa exempla col- legit DrakenLorch. ad Liv. 1. L

Sallust. Cat. 14, 1. omnlum flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habcbat. 26, 4. circum se praesidia amicorum atquc clicntium occultc habebat.

Liv. 29, 1, 2. cx iis trccentos iuvenes — incrmes circa sc habebat. Cic. in Verr. 1, 48, 125. multa sibi opus esse , multa canibu^ suis , quos circa se habcrct. intellige honiines ad indi- candara praedara idoneos. Sucton. Aug. 48. Cal. 43. Alia vide apud Vorstiura.

Peculiari modo, nec , quod miror , alibi ohvio, Cic. in Vcrr. 1, 36, 92. scrvos artiflccs pupilli quitm haberet domi, cireum pcdcs autcm homincs formosos ct littcratos, suos essc dicebat. Quod aliter dicitur ad pcdcs. Cum principatu assurapta est fonnula , quae legitur apud Papinian. in Digesf. 27, 1,30. iurisperitos — optimi maximiquc principcs nostri constitucrunt eicusandos , quoniam circa latus eorum agercnt.

Sueton. Tit. 4. equo quadam acie sub fcminibus amisso alte- roquc inscenso, cuiits rcctor circa se dimicans occubuerat. ubi vid. Oudendorp. Male olim legcbatur conlra.

Qnod Gracci brcviter in substantivi forniam composucrunt ol TtiQi uvzov , id auoraodo Latiui , articuli nsu dcjlituti, irai- tati sunt, assumpto verbo auxiliari, cognosci potest in scripto- Lus recentioribus : Sueton. Caes. 27. omnibus vcro circa eum — eratuito aut levi focnore obstrictis. Dom. 9. omnes circa se largissimc proscquutus. Cicero graecis verbis usus est ad Att. 13 52. Hanc rcm bcne perspexit Drakcnborch. ad Liv. 21, 49 , 7. ubi quum legcretur : exiemplo ct circa practorcm ad ci-

CIRCA. CIRCVM. 61

vltates missi legnii. Sigonhis et Douiatius g;raecam formulam, qua ol TtSQt nitxrcova pro ipso Platone dicitur, ad Latinos translatam putarunt. Ilaec vero foriiiula, quam graramatlci non recte plconasniis adnumerant auctore Ilerinanno, a Lati- nis tractari nullo pacto poterat ob defectum articuli, neque apud ipsos scriptores imitationis ulhim exstat vestigium. Ab- surda est Turncbi conicctura c circa practorem, neque con- inngi possunt verba lcgati circa praetorem. Equidem nomcn "practoris a librariis, qui praepositioni id addendum existima- icnt, insertum , integraque verba esse puto haec : cjrca ad u- vitates missi, uti 1, 17, 4.

Tibull. 1 , 3 , 87. ac circa gravibus pensis afjlxa puella paul- latim somno fessa rcmittat opus. lo. Henr. Vossius recte no- tavit per circa significari vicinitatem non definitam , tam de mio homine quam de pluribus. Wunderlichius , quum vidisset a iluschkio comparari locnra , in quo Seleucus apud Athe- naeum 6. p. 267. c. a^cpinoXov interpretatur ttJv tz^qI ttJv deGTtotvav &SQdnaivav , monet haec ex vitiis nostrarum lin- guarum iudicari : Latinos vero non imitatos essc graecum usum et cjrca dominam usurpari non nisi de pluribus, et si quando contrariura observetur in praepositione, id non perti- nere ad adverbinm. Ilaec prorsus absona vehcmenter miror a viro alioquin laudabili scribi potuisse. Sed Bachius aflert Drakenborchii et Dukeri libros, in quibus longe alia deraon- strantur. Etsi grammatica ratio non subvcnisset, riderem poetam et imaginem ab eo descriptam, in qua multas ancil- las circa dominam somno oppressas videremus. Profecto, si plures essent, garrulis serraonibus soranum depulissent. Ta- raen Vulpii explicationem collectivae dictionis probavit etiam Lachmann. ad Pi-opert. p. 237. Alia res est apud Apulei. Met. 2. p. 125. qutim rcpcnie iniro rcpci s mustela circa me constitit, obtvtumque accrrimum in me destituit. ubi bcne correxerunt conira me. Neque conferri potest Albinovani locua supra p. 56. allatus.

5. Denique quum ex vicinia ipse loci siUis cogno- scatur, ponitur o/7'c« pro «cZ vel ajmd, et haec omnia pro in. Jntelligilur enim regio , in qua terra vel res sita est, et ipsa haec terra vel res. Medicorura peculiaris est nsus , quo vitium et morbum esse dicunt circa aliquam corporis parLem.

Martial. 12, 83, 1. effugere in thermis et circa balnea non est Mcnogencn. Curt. 4,9,1. dubitaverat, utrumnc circa Mesopotamiam, subsisteret , an interiora regni sui pctcret. Plin.

62 CIRCA. CmCVM.

Hist, n, 19, 3, 16. quod circa Syriam nascitur. Vellcl. P. 1, 2, 5. Orestis libcri — quintodccimo anno sedcm cepere circa Lcsbum iHSulam. ubi iiihil opus est correctione ab Heinsio fa- eta, nedum depravationc in toc. contra , de qua Walchius in Emendat. p. 25. loquutus est. Intelligimus ipsam Lesbum et circamiectas insulas.

Quinrtil. Inst. prooem. 20. qul — protinus circa ima substi- terint^ i. in imis.

Senec. Ocdip. 312. de igne , qui flammae rectae opponitur : an latcra circa scrpit incertu^ viae, et fluctuante turbidus fumo labat? cod. traiect. circum: quod Burmann. ad Propert. 4, 6, 6. ncn iniprobat: vereor, ut recte. Ccrte scribendum crit cir- cumscrpit. Legitur quidem apiid Sueton. Ner. 6: deprehensis in lccto cius circuin ccrvicalia serpentis ejuviis. Tamen dabito etiam de huiu€ scripturae intcgritate.

Horat. C- 1,25, 13. quum tibi flagrans amor et libido — saeviet circa iecur ulcerosum. quod Petronius 17. saevit in prae- cordiis. Celsus 5, 28, 2. id vitium fit maxime in superioribus partibus, circa faciem , nares , aures , labra. 2, 8, si — circa pectus atque scapulas dolor mansit. Et ita fere in quacumqne pagina.

Scribon. Larg. Composit. med. 163. quorum nihil circa pra- tense trifolium invenitur. i. e. in. PauIIus in Digest. 33, 7, 13. vasa, ancones, calices, trullae, quae circa coenam solent traii- ci. i. e. in coena.

Horat. C. 2, 5, 5. circa virentes est animus tuae campos iu- vencae.

6. Qni in aliqua re agenda versatur, recentiori tempore dicebatur circa rem versari, circa aliquam rem occupatuni esse. vid. Dukei'. ad flor. 3, 19, 12. Nam veteres dicebant ia aliqua re i>ersari» Atque id ad alia verba occupationis transfertur.

Sueton. de Granim. 18. hic initio circa scenam versatus est. Quinctil. 2, 15, 15. quidam enim circa rcs omnes, quidam circa civiles modo vcrsari 7-hetoricen pulaverunt. Sueton. Caes. 64. Alexandriae circa oppugnationem pontis. i. e. in oppugnatione Tersatus.

Senec. de Benef. 7, 28, 2. sic evenit , ut circa consularia occupato comitia — quatsturae suffragator excideret. Sueton. Ker. 23. Valer. Max. 6, 8, 7.

Quinctil. Declam. 6, 3. dum circa cadaver nostrum orbi rixamur, 306. lcfi^istinc circa decennis bdli exuvias contendisse

CIRCA. CIRCVM. 63

clarissimos reges"? Flor. 3, 19, 12. dum circa ad depTeJienden- dum eum multitudo contendit, inter rixantium maniis pracda lacerata est. Dukerus cum Salniasio corrigunt circa adpre- hendcndum eum : ille quidem addens : „ etsi fortassis purior aetas linguae latinae hoc gemis loquendi ignoravit. " Certc non potcst proLari circa adverbimn cum nomlue multitudinis coniungcndum.

7. Vt clrca dicitur pro ad locum, qiii circa aliqiiam rera est, concisa in oratioue etiam usurpatur pro usquc ad eam regionera, quae circa cst, vel pene usque ad rem.

Celsus 8, 10, 5. esse etiam is (canalis) debet a planta, si criis fracttim est , circa poplitem , si femur , usque ad coxam.

8. Dnae sunt formulae w/zfZ/^/^/e circa, circiim iin- dlque et circa omnia, seu omnia circa, quaiaim illa significat ex omnibus, vel in omnibus , quae circa sunt, locis, et totaiu rera coraplectitur, liaec vero altera, cuius sensus sponte intelligitur, interdum tantiun augefc vim vocabuli omnes. Sic eliam circum undique a Gellio dicitur pro ioto.

Liv. 42, 56, 8. frumento undique circa cx agris convecto, Virgil. Aen. 4, 417. Anna , vidcs toto properari littore : cir- eum undique convenere. Olim interpungebatur post circum: correxit Marklandus ad Stat. Silv. 2, 5, 13. ubi legitur: clau- sis circum undique portis , ut 5, 1, 155. furvae miseram circum undique leti vallavere plagae. Tlieb. 2 , 228. pars virginibiis circum undique fusae focdcra conciliant nova.

Translato sensu Gellius 14 , 2. amici mei — viri — in pa- irociniis et in operis fori celcbres>, semperque se circum undi- que distrahcntibus caussis festinantes. Recentiores lii scriptores videntur unum verbura scriptura expressisse circumundique, uti Gellius 4, 5. quem (locum) sol oppositu circumundique aliarum aedium numquam illustraret. 13, 24. in fastigiis fori Traiani simulacra sunt sita circumundique inaurata equorum. i. e. tota. IVos vulgo um und um.

Liv. 9, 23, 10. nam et circa omnia defecerunt. 21, II, 11. quum tam procul Romani , unica spes , circa omnia hostium es- sent. Alia excmpla vide apud Drakenborch. ad 9 , 2 , 7. et apud Graev. ad Flor. 3, 19, 12. 4, 12, 60. cf. Duker. ad Flor. 1, 18, lo. Liv. 31 , 38 , 1. exhausto circa omni agro. Valer. Flacc. 8, 2. Colchida circa omnes pariter furiaeque viinaeque patris

64 CIRCA. CIRGVM.

habent. Apud Florura 4, 12, 60. natura regionis circa se omnis aurifera. delendum videhir prononien.

Florus 1, 18, 13. ium omnia circa quasi hostilia gravi mole pcrmiscuit.

Lucret. 5, 631. de luna: flaccidiorc etiam quanto iam tur- bine fertur , — tanto magis omnia signa hanc adipiscuntur cir- cum , practcrquc fcruntur. Coninnge omnia circum. Forbiger explicat : signa circum scil. ovtol , vel signa cingentia.

III. 1. Propinquilatis notio Iransferri ad tempus coepit saecalo Augusti. Notatur vero lioc modo tem- pus proxiraum. Et potest illud , cui proximum est, vel iiniverso nomine designari , vel per additura nuraerum deflnitius. Saepe idem significat circa, quod panllo an- te. Livius, cuius in scriplis antiquissima exempla huius dictionis leguatur, poetarum usum vel consuetudinera vulgarem sequutus e?se videtur. Circum de tempore non diclura est. Id iam grammatici veteres docent et ipsa vocabuli ratio. Conf. Kellmann. iu Animadvers. ad Nolten. Lex. p. 2153.

Liv. 42, 57, 10. postcro die circa camdem horam in cumdem locum rcx copias udmovit. Flin. Hist. n. 9, 18, 33. Curt. 5, 3 , 7. ipse tertia vigilia castris motis circa hicis ortum superave- rat angustias. Sueton. Oth. 11. Columell. 5, 6, 19. circa vcrnnm dcinde aequinoctium binae vites — scrobibus deponendae. 9, 13, 4. 5, 10, 8. arbores et semina cum radicibus autumno serito, hoc est circa lalendas et idus octobres. 5, 10, 12. 5,

12, 2. 7, 3, 11. Plin. Epist. 1, 7, 4. me circa idus octobres spero Romae futurum. Pailadius de Re r. 2 , 4. 2,7, 3,8.

13, 1.

Addito numero Celsus 2, 6. p. 56. ac si circa septlmum dicm tale esse cocpit, proximum est, ut is circa quartumdecimum diem deccdat. 2, 7. p. 65. Sueton. Caes. 88. Scribonius Larg. 227.

\ellei. Pat. 2, 93, 1, circa Murenae Cepionisque coniuratio- nis tcmpus. i, e. paullo ante. Pliu. Ilist. n. 33, 12, 55. circa Magni Pompeii aeiatem. 35, 8, 34. 50, 112. avium loquaciores, quae minores , et circa coitus maxime. 11, 38, 73., circa mortem.

Ilorat. Carra. 4,1, 4. desinc — circa lustra dccem flcctcrc moUibus iam durumjmpcriis. Sueton. Doni. 16. in libris scri- ptis legitur : ad ci)'^ mediam noctcm ita est cxterritus , ut ex strato prosiliret. vel ac circa. Alil ad, alii circa excluserunt.

CIRCA. CIRCVM. 65

Non displicet iilud ac circa, etiamsi ac paullo post re- currit.

lurisconsulti , indefinitae rei cuiuscumque osores, post mal- tas controversias alii constituerunt , tcrapus, quod per voc. circa compreliendatnr , non ultra sex raenses extendi, alii de- cernendam rem iiidlci romraiserunt. Vid. Barbosae Dictlon. usu freq. 57, 7. p. 528. StrauchiiLex. partic. iur. p. 30. et 269.

2. Recenlioris aevi quidam scriplores per voc. circa vitam et aetatem alicuius hominis ita designabant, ut ipsius nomen loci insfar pro tempore pouerent. Conf. Regius ad Quinctil. Inst. 2, 4. Spaldiugius ad Quiuctil. 2,4, 41. componit graecum navd.

Quod Plln. Hist. n. 33, 12, 55. dixit : circa Magni Pom- peii aetatem. id Quinctillanus expressisset circd Pompeium. Quinctil. Inst. 2, 17, 7. doctares artis sero iam et circa Tesiam et Coraca repertos. 2, 4, 41. circa Demetrium Phalerea insti- tutum fcre . constat. 12, 10, 5. floruit autcm circa Philippum et usque ad successores Alexandri pictura praecipue. Senecae Con- trov. 1. praef. p. 65. Gron. quidquid romana facundia habet, quod insolenti Graeciae opponat aut praeferat , circa Ciceronem effloruit. ubi Schulting'. comparat Vellei. Pat. 1,17, 1. in Accio circaque eum romana tragoedia est. ubi olim legebatur ciVca^we eorum.

3. Deinde componitar czVca cum nominibusj quae Vel numerum , vel aliam rerum quantitatem significant, quo intelllgatur numerus non plenus et mensura non pressius definienda. Schwartzius in priore Tursellini editione dubitaverat, an Livii locus 27, 42. ob singula- rem structuram esset corrigendus. Sed non desunl alia exempla. Quod vero apud Varronem legitur circnm^ ne quis pro circiter accipiat, aut corrigat, a Schneidero provisum est. vid. p. 53.

Liv. 45 , 34 , 6. ca fuere oppida cirea septuaglnta. 27, 42, 8. ctrca quingentos Romanorum sociorumqUe victores ceciderunt. ita ex uno cod^ palat. edidit Gronoviiis : in rellquis numerus nullus exstat aut falsus^ Vid. Drakenb. Sueton. ^Jer, 48. circa quartum miliarium. Curt. 4, 6^30. cecidere Persarum Ara- bumque circa decem millia. Petron. 97. puer — annorum circa aedecim. ubi alii cortexerunt circitcr.

Celsus 4, 19. patiis circa selihram ex vino aminaeo mero suthere. 7 , 15j deind^ per inaequ^nteS dies circa Singulas hemi- nas emittendamt

11 B

66 CIRCA. CmCVM.

Sueton, Claud. 6. eum — legato etiam circa sestertium vi- cies prosequutus , commendavit insuper exercitibus. ubi Grono- Tius haec : „immo sestertii vicies : nam ea vox regitura legato, non a praepositione , quae instar adverLii sine casu noinini ^ ponitur. " Quod probari vix potest. Ac desunt etiam alia cxempla.

4. His igUur, quae dispntavimus , intelligitur, anti- quos scriptores in hoc vocabulo semper unam loci no- tionem tenuisse. Octavo demura urbis saeculo desidera- batur aliquod vocabuiura , quod ad respectum alicuius rei denotandum graeco y.uxa responderet. Huic notioni aptura videbatur voc. circa, quod quura regionem vi- cinam et res se attiugentes significaret, etiam de animi cogitatione ad aliquam rem relata et de actione ac ne- gotio , in quo quis versatur, usurpari poterat. Conf. ll,6. p. 62. Ita factiim est, ut una haec praepositio loquutiones eas comprehenderet, in quibus antiquiores scriptores in, cle, ad, erga ponebant: quae orania communem admittunt notiouem appropinquationis. De qua re dixerunt Duker. ad Flor. 1, 10, 5. Schwarz. ad Phn. Paneg. 95 , 1. Burmanu. ad Quintil. Declam. 1, 17. p. 37. Suetonius aliique pkirimi coniunxerunt ad— iectivn, quae conditioucm ahquam notant, Quinctilia- nus, uterque Plinius et Tacilus et scrael Suetonius etiam substantiva. Idque non. appellaverim depravationeni linguae , sed adiuraentura in hoc desiderio non temere assumptum.

Sueton. Tlb. fi9. circa dcos ae religiones negligentior. i. e. in rolendis diis. Ncr. 51. Tacit. An. 16, 8. qui — inslantem damnaiionem frusiruti, mo.v j\'eronem circa sunima scclera dis~ tcntum , quasi minores evaserc. Gcrm. 28. de Orat. 21, 3. Z2, 3. lustin. 14, 1, 3. ut quo modo circa se animati essent cognosceret. Alia ex Apuleio collecta habct Pricaeus ad Me- tara. p. 230. ]\ot. p. 635. Suct. Tib. 11. quum circa scholas et auditoria prnfessorum assiduus esset, qnod Baumgarten- Cru- sins in Clavi p. 197. mirura in modum intcrprefatur : in plu- ribus circa schotis. conf. Domit. 3. Ner. 23. ne quid circa hacc occupatum avocaret.

Quinctil. Inst. 1. pr. 4. nuUam ingenii sperantes gratium eirca res etiamsi necessarias , procul tamen ab ostentatione po- siias. 4 , 1 . 9. inde illa veierum circa occultandam eloqucntiam simulatio. 10, 2, 14. Plin. Ep. 3,9, 13. circa Classicum qui- dcm bievia et crpeditus labor. Traianus ad Plio. 10, 70. (03.)

CIRCA. CIRCVM. 67

mantfcstum est — nec prudentiam nec diltgentiam tibi defuisse. circa istum lacum. Plin, Pan. 20, 3. Tacit. An. 11, 15. pu- hlica circa bonas nrtes socordia. Plin. llist. n. 29, 1, 5> hine illae circa aegros miserae senteniiariim concertationes. 18, 1, J. sermo circa rura cst. 8, 16, 19. varia circa hoc opinio. Seneca de Ira 3, 32. Plin. Ep. 5, 14, 1. promisi scripturum mc tibi. quem habuisset cvcntum postulatio tirca Tiiscilium jyoviinntum. Florus 1, 18, 22. quum Fabricius decem pondo argcnti circd Rufinum consuhircm virum quasi luxuriam censoria gravitate damnaret. i. e^ in Rufino. Sueton. Claud. 14. novo circa prin- cipem exemplo. i. e. in principe. Quibus verbis non potest excusari vitiosa ratio , a Ruhnkenio reprehensa , apud Mure- tum Oper. Tora. 3. p. 271. quamquam circa illas quoque vidi exemplum.

Quinctil. 8. pl-ooem. 5. sunt paucat circa quae si is , qui in- stitkctur, non repugnaverit, pronum ad cctera habiturus est cursum. 15. ideoquc praecipue circa praecCpta partis huius la- horavit. 7,2,6. quacritur per coniecturam et qualitatem cir- ca modum , specicm , numerum. Tacit. Dialog. de orat. 3, 4. adeo te tragocdiae istac non satiant, quominus omissis oratio- num et cilrarum siudiis omne tempus modo circa Medeam , eccc nunc circa Thyestcm consumas. Ilist. 1, 13. hi discordes .■— circa consilium eligcndi successoris in duas factiones scindeban- tut. Sueton. Claud. 45. mors eius celata est, donec circa «ttccc*- soixm omnia ordinarentur. cf. c. 22.

Symmachus imprimis solebat coniungere pronomina. 1 , 90. etsi amore praevenior , ne sim circa te avarus officii. 2, 68. 3, 6. 8,8. officia circa nos mtitua6 affectionis implere. lurisconsulti eaepissimc usurpahaui haiic vocem pro dc, quoad, quod nos dicimus in Betrcff, in Riicksicht: Paulhis in Digest. 3,3,42,6. rcs expediri non potest circa adiudicationes. lulianus 41, 1, 36. circa caussam dissentire , quod paullo ante in caussis diss. Vlpianus 5,2, 24. circa inofficiosi querclam evenire plerumquv assolet etc. Porapon. 24, 1, 51. evitandi autcm turpis quaestu$ grutia eirca u.torem, hoe videtur Quintus Mucius probasst^ Multa collegit Brissonius de Verb. gignif. p. 191.

Tacit. An. 11 , 29. Callistus iam mihi cirea neccm C. Cae- iaris narratus. Qiiod esse potest in rlece harranda. Florus 1, 10 , 5. ubi friistrato citca purpuratum eius ictu tenetur. Equi- dcm haeb ita intelligo : quura frustratus esset ictus eo ^ quod purpuratum, non regem occiderati

Cic. ad Fam. 9, 15. init. cx prioribus iuis liiteris intellexi pergratam tibi essG curam valetudinis tuae: quaitt tibi pcr-

5 *

68 CIRCA. CIRCVM.

spectam esse gaudeo. In lioc depravato loco crant qni inepte corrigercnt : pergratnm tibi esse animum meum perspectum circa curam valetudinis tuae. Quamquam iam Scliwartzius in notis ad Tiirsellin. oLservavit, Ciceronem non solere circa de aliis rebus quam de locis usurpare.

IV. 1. Praepositioues circum ct cij'ca post snbstan- livum suuiii poui propterea notamus, quod i'ara suut exempla apucl prosaicos, et quod ^ioetis inlerdum stru- clura adeo dura placuit. Vid. Wopkeusii Lect. Tull. p. 170. (128.) Ivlarkland. ad Stat. Silv. 3, 3, 21. Walch. ad Tacit. Agric. p. 338.

Cic. de jVat. d. 2, 41, 105. Tiunc ctrcum ccqktoi dude ferun- tur. in Verr. 4, 48, 107. quam circa lacus lucique sunt plu- rimi. Lucret. 1, 935. prius oras poculn circum contingunt mel- lis dulci liquore. Viri^il. Aen. 1 , 32. crrabunt acti fatis maria omnia circum. 3, 75, 6, 329. Stat. Theb. 3, 395. Tydea circum omnes — stipantur.

2. De particula a verbo , qnocum cobaeret, avulsa, et de scribendis verbis compositis tria sunt moneuda. Praepositionem verbis praefixam secerni, et adverbinm per se constare posse , res est omnibus nota. Hauc tmesin, in qua potius dicas adverbium non esse compo- situm cum verbis , illustraverunt Vlitius et Bnrmaun. ad Gratii Cyneg. 10. Cavendum tamen est, ne fingamus vocabula, quae nnmquam in usum venerunl, veluti cir~ cumamplecti , circumseqni , circumesse. Neque, ubi circa legitur, tmesis ista locum habet.

Virgll. Aen. 2, 792. ter fonatus ibi coltd dare hrachia ctrcum. 1,175. arida circum nutrimenta dcdit. Lucret. 5,881. cir- cum tribus actis impiger annis florct equus.

Adverbium al)solutnm ponitur a Gratio in Cyneg. 375. tum pura monebo circum labra sequi. et a Virgil. Ecl. 3, 45, et molli circum est ansas amplexiis acantho. nam quod apud Apu- lei, Met. 3, p. 130. (44.) Colvius et Scloppius coniecerunt: in- ter tot milia jyopuli circumsequentis , antiqua aucioritate destl- tutum est, nec circumamplecti dictum essc, ipse, quem affe- runt, Virgllll locus Aen. 5, 312. lato quani circum amplectitur aurobaltcus, si integra est haec scriptura, per elisionem de- monstrat^

Grat. Cyn. 404. ct vivum lapidem et circa mclttensia ncctunt curalia. aut circa positum est pro supra, aut, quod verum puto, scribcndum est circum. In Senecae Herc. f. 149. recte

CmCA. CIRCVM. 69

exhibent libri scripti : iurhaque circa confusa sonut : naru dici- lur tiirba circu. Vid. Gi-onov. ad Liv. 21 , 49 , 7. ut Tauit. Ann. 11 5 31. strcpcutc circum procuci clioro.

Tura componitur jjraepositio cumverbo, uuoque ac- cenlu ulrumque contineliir noii tantum iu iis, quibus cxprimitur actio , quae rem ali(juam circumeat aut cir- cumplectatur, sed etiara ubi conditio describitur, quae ad totam rem pertiueat, aut res ])er regionem circa dis- posita. Ita circumsiidare apud Flin. Hist. u. 14, 1, 3. circiinmascens 2, 103, 106. circumsonare, de locis, quae circum resonant, apud Liv, 39, 10, 7. aut acfive de vo- cibus undique allatis, circumiacere apud Liv. 37, 54.

Legitur apud Cic. de OfT. 3,2,5. conduccre arbitror, tnli- bus aures tuas vocibus undique circumsonure. quod est talibus vpcibus undique pcrsonare, ut est ad Fani. 6, 18, 7. Beierus, qui viderat Pearcii explicationem de soiiantibus auribus ridi- culam esse , correxit circumsonari , tamen nullo cxcuiplo cora- probavit , prosaicum scriptorera ullum , nedum Ciceronera passivo usum essc. Ncque Ciccro dixisset aures circumsonari, nec eas — avdire. 1'ronomen eas , diversum antca esse sub- iectum orationis , declarat. Scriptores posteriores dicebant undique circum.

Denique quaeritur de verbis cum duplici praeposi- tione compositis", de qua re dixi ad Statii Silv. 1,1,1. Sed ratio verborum et consuetudinis tempora distinguen- da suut. Atque negavit Cortius ad Sallust. Histor. fragra. p. 986. scribi posse mdlo circumadiiitente , quum a La- linis fere cautum esset, ne ti-ia vocabula coniungeren- tur. Tamen ratio obstat: nam significatione dilierunt circumadniti et neminem circum , i, e. eorura qui circa sunt, adniti. Sed antiqui scriptores semper in his ap-

f)osuerunt adverbiura purum, etiara proximo a verbis oco. Postea quura pleniores forraae placerent, et in doclrinarura expositione nova vocabula adhiberentur, coniungebant adverbia eliara cum verbis compositis, ut onmes partes uno accentu comprebenderent, idque aut continua scriptura exprimebant, aut hyphen interpone- bant. Vna tamen erat exceptio omnibus temporibus coramunis. Vbi enira super et circum maiori significa- tione pro insuper , circumcirca ponebantur, etiam di- stinctione et proprio accentu eflerebantur. Quare Cato de Re r. 48. scripsit jurcas circum offigito •> Plinius

70 CIRCA. CIRCVM.

Hist. n. 19,5, 26 , 4, confert alterna folia circiim ob- rnere, ut 19, 5, 30. clejlexa circa ohruuntur. Sed Liv. 25, 36, 5. si cjuo mocto posset i>alhmi circuminiicerey Coliimella 5, 12, 3, stercoratam terram circumagge- rato, et Plinius 19, 5, 23. jimociue circumaggeratas re- ^istere frigori radices, TibuU. 1,5, 10. ipsecjue ter fiircum lustravi sulfure puro,

Qnod olim legebatur apud Caton. de Re r, 114. duas partei terrae circumaddito. nunc restitutum est circumdato. Pliu. Hist. n. 8, 33, 51, antiquae editiones praebent: ncc pupillae motu, scd totius oculi versatione circumadspicit. Quod Aristoteles Hist. qn. 2, 11. CTQiq^ii Ss rov oqi&aXfiov v,v%Xa} y.ca ttjv oiptv inl nuvrag toiJs tonovg fifTa^uklsi , Plinius reddidit et scripsit : cireum adspicit. Harduinus temere mutavit circumspicit. Quod apud 4pulei. Met. 2. p. 120, 23, (120.) comprobasse videtur Oudendorpius quum — coronae circumadstantium fata donaret. et 8. p. 212, 13. (570.^ quae res circumadstantium — dcterruit animos. certe non confirmari poterat exemplo Taciti Ann. 4, C2. Ibi enlm homines, qui in ampliitlicatro assidebant, iis oppommtur, qui circum adstabant.

8. Adverbium , ut iii multis exemplis vidimus, proximum praecedit substantivis. Vnde duplex gram- inaticorum opinio nata est. Alii putabant haec coniun- gi per hyphen , atque scribi circa-saltus. vide Fabri Thesaur. ]). 549: alii ex antecedentil)us inteUigendura esse dicebant nomen vel pronomen: Tantalus est iilic et circum (scil. eum) stagna. vid. Bachii Geist der rom. Elegie p. 64. Signo, quod hypheu vocant, non opus esl, nec rc vera coalescunt vocabula: tamen id facile coucedi potcst, adverbium , ubi praecedit nomini ap- positum, arclius coniungi ad uuius iiotiouis speciera. filhpsis vero nulki est.

4. Praepositio, quae verbls coniuncta est, non so- let, ut in aliis , iterum poni cum nomine, sed semper dicitur circnmire aliqnid, circnmvolare , circumdarey circjimsedere alicjnid. Cf. Ruddimaun. Tom. 2. p. 328. Plautus adeo dixit Moslell. 3,2, 157. eho islum, putr, circumdnce hasce aedes et conclacia.

* In scriptis libris quum compendium esset simil- Hmum , librarii raodo circa , modo circum dederunt. Vid. Drakenborch. ad Sil. 2, 646. ad Liv. 4, 12, 9. 10,.

CIRCITER. 71

38,8. Cornpendinm brcve ca vel ^ eflecit, ut totuni vocabulum aut oraiiterelur (cf. Drakenb. ad Liv. 21, 46, 3.), aut coramntarelur cum contra, vid. Drakenb. ad Liv. 37, 15, 7. Oudendorp. ad Frontin. 1, 4, 7. ad Sueton. Tit. 4. ad Apulei. Met. p. 152. Ruald. et Ou- dend. ad libr. 7. p. 492. 500. Interpr. ad Piin. Ep. 3, 9,14. 5 , 14 , 1. ad Quinctil. Inst. 4,2, 12 et 19. el cura citra. vd. critici ad Liv. 1, 38, 1. Drakenb. ad 21, 38, 6. 10,25, 5. Saepe pronomen enm addiderunt in iormula circum esse, vd. Gronov. et Drakenb. ad Liv. 26,49, 13. ad9, 2,7.

CIRCITER.

CiRCiTER adverbium est ex adieclivo circits de- sumptum, ideoque idem significat, quod circum. Cuius usus vestigia nonnisi in fragmentis velustissimoruni scriplorum reperimus. Cassius Hemina apud Plinium Ilisl. n. 13, 13,27. lajndem Juisse quadralum, circi- ier iii media arca vinctum candeiis guacjuai^ersum. Ita enim haec verba, quod nemo animadverlit, inlelli- genda sunt. Posteriore tempore circiler ad tempus et ad numerum proprie referebatur. Priscianus 14. (S, 34.) p. 990. circiter vero ium similiter Tttqi graecam signi- jicat , cjnum pro iuxta accijntur: ad iemjms tamcn solum jjertinet, ut circiier calendas ianuar. Alcuiu. p. 2138. Beda p. 2332. flav. Caper p. 2241. Hi omnes praepositionera nominant. Repugnant Sauctius et Ruddimannus cum aliis, qui docent essc adverbium, cui subaudienda addatur praepositio ad: quae quum ablativo non conveniat, ubi iegilur circiter meridie, sententiam integram videri hanc: in meridie aut circitcr ad meridiem. At nomen per se constat, et tempus, quo aliquid fit, non modo ablativo , sed et accusativo ex- primitur : sicuti Graeci dicunt nji; eGTieQccv , eGnsQOv , rov oQd^Qov. ConL Vol. 1. p. 380. Est igitur meridiem id quodpermeridiem. Acceditvero cum adverbio aliaratio, qua id, quod circa aliquod tempus est, ad ipsum, quod nominatur, tempustamquam ad centrum refertur, idque accusativo designatur. Hinc fit, ut verba arctius co- haereant et adverbium induat speciem praeposilionis. Significat idem quod /enne, jere» Germani utuntur verbis um et ohngefdhr.

72 CIRCITER.

Plaut. Most. 3 , 1 , 52. redito huc clrciter meridie. Varro de Re r. 3, 10, 6. sic curati circiter duobiis mensibus fiunt pin- gues. Paullo ante Schneiderus niniis audacter correxit locuni corruptum , in quo nihil nisi numeri nota cominutanda ■» ide- tur : ad saginandum eligunt pullos circiter If . J ve. (i. e. qua- tuor quinquevc) mcnses , qui sunt nati. vulgo legitur circHer ses qui menses. Caesar B. gall. 4 , 23. ipse Iwra diei circiter quarta cum primis navibus Britanniam aitigit.

Varro de Ling. lat. 5, 5. (6, 5.) quia singulis verbis primi- geniis circiter quingentae species declinationibus fiunt.

Sallust. Cat. 56 , 3. ex omni copia circiicr pars quarta erat viilitaribus armis instrttcta. Caes. B. gall. 2, 32. armorum magna multitudine de muro in fossam , quae erat ante oppidum, iacta, — et tamen circiter parte tertia, ut postea perspectum cst, celata et in oppido retenta , portis patefactis , eo dic pace sunt usi. AdTcrhii officium defenderunt Linacer de Emend. struct. p. 112. et Cortius ad Cic. ad Fam. 4 , 12 , 4.

Cic. ad Att. 2, 4. nos circiter cal. aut in Formiano erimus, aut in Pomneiano. ad Fara. 14, 5. nos — circiter idus novcm- bres in Italia speramus fore. Varro de Re r. 2, 11, 7. ovea hirtas tondent circiter ordeaceam messem. 3, 8,3.

Caes. B. gall. 1 , 15. iia dies circiter quindecim iter fccerunt. Liv. 18, 1, 7. quum decem circiter millia ab hoste abesscnt. Plaut. Mil. 2, 3, 79. nam .illic noster est fortasse circiter triennium. Vid. Heuslngeri Ohs. antibarh. p. 463.

Sanctius in Minerv. 1 , 16. et Vrsinus Instit. Vol. 2. p. 438. , ut ellipsin praepositionis ad comproharent, afferehant Cic. !'.d Att. 2, 17. vcrum — haec in Arpinati ad seitum circiter idus maias non deficbimus Sed iam Ruddimannus Vol. '£• p. 331. mnnuit, recte legi a. d. sextum. i. e. ante dicm.

Gerh. I. Vossius de Analog. 4, 22. p. 263. „ aliquando," in- quit, „ suspicio mihi incidit, ut obitcr dicimus voce ex ob et iter composita , ita etiam circitcr esse conflatum ex circum vel circa et iter. ita circiter Romam integre sit circum iter ad Ro- mam : hoc est circa illud iter, quo Romam itur. ". Quo ineptiua excogitari non poterat. cf. Perizon. ad Sanctii Min. 1 , 16.

Ratio certa est, qua adverhium proxime coniungi solct cura nomine numerali. Sulpicius ad Cic. 4, 12. mutavit ordinem verborum, dixitque : circiter hora dccima noctis. Recte interpo- nuntur verha, quae ad nomcn numcri pertinent: Aurel. Vict. de Caes. 36. mcnse circitcr post Aureliani intcritum seito. Post nnmerale legitur in loco allato Cic. ad Att. 2, 17. Conf. Goclenii Ohserv. p. 102.

CIRCVMCIRCA. CIRCVMQVA QVE. 73

Diximus antea circlter proprie fuisse circum. Hinc anliquo tempore etiam id expressit, quod circuy de lo- coi"um regionf? , sed cum indicio incexlo.

Plaut. Cist. 4,2, 7. de cistella: ubi ea sit nescio, nisi, ut opinor, loca Jiaec circiter excidit mihi. i. e. hic aliquoL for- tasse loco.

cmcvMcmcA.

Priscian. 14. (3, 34.) p. 989. est tamen quando circum praepositioni eam (i. e. circa) subiungimus et circumcirca dicimus. — Et hoc tunc Jit , quando aiiq)l tveqI significare i^olumus y ut Hesiodus u^qA mQi y^Qrjvrjv ioBiSia. Sergius in Donat. p. 1855. numcjuam enijn praepositio alteri praepositioni cohaeret. Si au~ tem {'olueris , ut coniunctim coJiaereat , non iam ad^ verbium erit, sed polius recipit naturam suam: nam et praepositionem praepositioni sic cohaerentem , ut pro una parle praepositionis habeatur , invenimus saepe apud Catonem, ut circumcirca id est circa» Sergius hoc dicere voluit: praepositio ubi cum praepo- sitioue coniungatur, eam non manere adverbium, sed coire utramque in unam vocem. Tamen ne praeposi- tio quidem vocari potest. Nam quae reperiuntur ex- empla, omnia adverbium praebent. Id vero factum vi- detur, ut totus alicuius rei ambitus et circuitus regionis denofarelur; sicuti nos dicimus um und um , quod est ringsum. Hac e:i composilione verbi circumcirca re- centior usus servavit simplicem formam circa y quae deinceps in vicem praepositionis circum successit,

Plaut. Aul. 3,4,8. uVi erat haec defossa , occoepit scalptu- rire ibi unguUs circumcirca. Sulpiclus in Cic, ad Fam, 4, 5, 8. ex Asia rediens quum ab Aegina Megaram versus navigarem, coepi regiones circumcirca prospicerc. Liber de Bello liispan. 41. huc accedebat, ut aqua, praeterquam in ipso oppido Mimda, cir- cumcirca nusquam repcriretur propius milia passuum octo. Apu- lei. Met. 11. p. 258, 23. palla nigerrima — quae circumcirca remeans et siib dextrum latus ad humerum laevum recurrens.

CmCVMQVAQVE.

De verbo circvmvndiqve vide supra ^."63. Aure- lius Victor, sive qui scripsit libellum de Origiae gent.

74 CIRCVMSECVS. CIS.

rora. 17, 6. coloniae deductae snnt Praeneste Ti- Jjxiy — Boifillae, ceteraque oppida circumquaque, Alia exempla non exstant. £t dubitari potest etiam isto io loco, ubi praecedit cetera, cui parum eleganter ad- ditur quaque.

CIRCVMSECVS.

CmcVMSECVs vocabulum est Apuleio propriura, culus forma respondet aliis intrinsecus , aitrinsecuSy foT'insecus. Atque secns regionis traclum , in quo alte- ra pars alteram sequitur, sive quem nos oculis quasi sequimur, indicat. Nos dicimus tvart y ivcirts ^ in an- derwdrtSy rilckivdrts. Est igitur circumsecus fere idem quod circnmy et usurpatur de regione, quae circumia- cet: uniwdrts , in der Gegend umher.

Apulei. Met. 2. p. 121 , 11. quum ctlam nos omnei circumse~ cus adstantes in clarum eachinnum vidcret effusos. 5. p. 166, 23. et multi coloni quique circumsecus venantur , et accoJae plurimi viderunt eum vespera redeuntem. 11. p. 204 , 33. navemfaber- rime factam picturis miris Aen;yptiorum circumsecus variega- jj,;re — deae nuncupavit. Ita ememlavit Stewechius cor- ruptum voc. circumspectus , \el circumspectisy vel circumseptus i idque probai-i posset, si luotlo ulia exempla confirmarcnt eignificatiouem circumcirca, ab omni parte.

GIS.

Cis qnid proprie adsignificet, etymologiae aucto- res disceruere non audent. Gerh. Vossius suspicatur, abiecta priore syllaba, factum esse ex hElas: lamen ipse in Art. gramm. 2, 19. p. 238. et 2, Sl. p. 293. demon- stravit, vocalem corripi. Idque colligit et ex analogia verbi bis , et ex usu verborum citimus et citro. lila vero analogia non recte constituta est, usus autem syl- labae brevis in vocabulis citro et citimus ad recentissi- inos poetas pertiuet: Horatius aliique citra producunt, Ne.mo enim nunc carmen astronomicum , quod in An- tholog. Burraaun. 5,46. lcgitur, Varroni Atacino tri- buet, aut admodum vetustum esse putabit. Quare nil obstat, quo rainus longatn syllabara in cis statuaraus, Alque factura est hoc vocabukira ex deraonstrativo no- niine, cuiua diversas fornias in hic et is usurpamus,

CIS. 75

praefixa littera c seu syllaba ce, de qua diximus p. 10. Igilnr primitivum fuisse videlur c/iis ^ sive transversa forma vocabuli hicce: adiecta quiclem littera 5, quac in frans et iii obsoleto pris , unde pridem est, et in aliis adbaeret. Nam quid Schwenckius sibi voluerit, quura in Seebodii Sylloge II, 1. p. 161. cis pro quis dici exi- stimat, eqnidera non perspicio: rectius Grotefendus II, 2. p. 361. cognationem particulae ce comraemora- vit, et graecura Iy.ii contulit.

Antiquo tempore Latini dixerunt c/s, tit uls ^ sed postea mutaverunt in citra. Quare eae significationes, quae recentiori terapore accesserunt , non ad cis refere- bantur, idque ipsum modo in certis quibusdara forrau- lis perstabat. Vide in voc. CITRA. Vulgaris tamen ser- rao alia, quibus sciiptores aevi poslerioris formam cz- tra adhibuerunt, etiam cum cis coniiraxisse videtur, Quare Priscianus universum usura complecti voluit his verbis 14. (3, 27.) p. 987. cis et compoiiitur et separa- inr, et magis localem liabet significationem , vt cisul-' pina GaUia et cis IVieniim. Fossumiis tamen per translationem eb in tempore et in aliis rebus ea uti , ut cis dejinilum tempus, sicut ultra definitum, vel cis nu" lurae Leges , ut ultra naturae. Conf. Beda p. 2332.

Apud Fomponium in Digest. 2 , 2 , 31. quuni legatur cis Ti- berim et ultls Tiberim, grammatici arbitrahantur , olim dicto csse -vocabula ultis ct citis , et Vossius de Analog. 2 , 25. p. 802, ait: declinant vero cis, citis,uls, ultis , quo praeter Varro^ ncm usus Pomponius : et Forcellinus forraam ultis , citis anti- quiorem Tocat. Quae omnia inccrta aut falsa sunt. Apud "\'arronem nullum exstat longioris formae exemplum, nec puto Latinos umquam dixisse citis.

1. Cis praepositio de locis dicitur, quae aliqua re interposita , sive monte sive fluraine interieclo, diffin- dunlur. In iis notare videtur eam partera, quae ad nos, qui loquimur, speclat, i. e. in hac parte, diesseits. Sed tolus hic usus cons+iluitur negativa nolione non ultra, ut ab altera interiore parte intelligatur id, quod termi- num non transgredilur. Opponitur uLs et trans. Et coaiungitur cis eliam cura verbis , quae motum signifi- cant. Glossae Cyr. Ivxog, cis , intra, intro.

Varro apud Nonium 2, 180. eo die cis Tiberim redeundum est,

quod de coelo auspicari ius nemini sit praeter magistratum.

76 CIS.

Sallnst. apud Victorln. in Cic. Rhet. p. 82. Pith. et apud No- niiuu 1. 1. omni GalUa cis Rkcnum atque intcr mare nostrum atque oceanum, nisi quae a paludibus invia fuit, perdomita. Cic. ad Fam. 3,8, 15. quid enim erat, quod me persequerentur in castra, Taurumve transirent , quum ego Laodicea usque ad Ico- nium iter ita fecerim , ut me omnium illarum dioecesium , quac cis Taurum sunt, omniumque carum civitatum magistratus le- gationesque convenircnt? ad Att. 7, 2. quoad hostis cis Euphra- tem fuit. Liv. 8, 14, 5. et senatus inde abductus , iussique trans Tiberim habitare : ut eius , qui cis Tiberim deprehensus esset , usque ad mille pondo clarigatio esset. 5, 35, 4. cis Pa- dum ultraque. 38, 38, 3. In 4, 17, 8. hic cnim primus cis Anienem cum rege Veientium secundo proelio conflixit. librarii rariorem vocem aut omlserunt aut mutarunt iu citra et circa.

Nonlus, qul Sallustii et Varronls verba affert, in praemissa explicatlone cis positum pro ultra axit stupido errore confudit locorum rationes , aut scripsit non ultra.

2, De temporeiisurpatur ex Prisciani praeceptis ita, nt, contrarium vocabulo ultra, indicet id, quod ante temporis termmum definitum praecedat: noa ultra , in- ira. Hoc tamen non usurpatur nisi a recentissimis scriptoribus. Aurel. A^^ictor de Caes. 42, 1. eum Con- stantinus cis viensem decimnm jacundiae vi deiectum imperio in prii^atum otium removit. Antifpii scripto- res unam habent formulam additi vocabuli pauca: ut cispaucos dies sit non ultra paucos dies, iutra p. d. Vid. Livinei, et laeger. ad Mamert. Grat. act. luliano 15.

Plaut. Truc. 2,3, 26. ita ego illam edepol servem , itaque parcc victitcm , ut nidla faxim cis dies paucos siet. 3Ierc. 1, 2, 41. liberum caput tibi faciam , paucos cis menses. Most. 1 , 1, 16. quod te in pristinum scis actutum tradier , cis , hcrcle, pau- cas tempcstates. Mamertln. Grat. act. lul. 15. cis pauculos flies in novum ac florentem statum re publica restituta.

3f I)enique ad rerum terminuraquemcuraque cis re- ferri, notat Priscianus, non addilis exemplis : neque ea obvia sunt in autic^uis scriptoribus. Quare ad usum vulgaris et obsoleli sermonis pertinuisse videtur. Quod vero in aliquibus Taciti editionibus ex emendationeLip- sii legitur Ann. 11, 30. i^enia7?i in praeterittim petens^ quod ei cis V^ectium, cis Planlium dissimulavisset. ForcellinUs interprelatur ; quod tacuisset, donec res constitit intra Vectium et Plautium. At nemo Latino-

CITO. CITIVS. 77

rnm sic loquntus est. Quae Gronovins comparat, alie- na suDt. Fortasse integrara sci'ipturam servavit codex Agricolae, Titios, Vectios, Plaiitios,

Hoc loco tamquam certo quodam argiimento usus est He- rellus , ut Taclt. Ann. 11 , 16. conlectura eraendaret ita : sac- jiius vinolentiam cis libidines. pro ac libidines. Illud vero ne la- tlnum quldem esse putem, vinolentiam autcm, et quae cura ea semper cooriuntur libidines, in Germanis, qui a Tacito barbari vocantur, negare, verecundiae est nimiae et affectatae.

CITO. CITIVS.

Citus vocabulum, quod nemo hodie cum Ang. Ca- ninio per metathesin ex xayy transformatum putabit, factum est ex cieo. Vossio in Etymol. p. 156. videtur Ci7//s proprie esse i>ocatns , et quia, qui ab aliis vocau- tur sive periculi sive affectus caussa , celeriter accedere soleant, veloces dici citos , nisi sit citum, quod in itione est, a x/o), eo. At non omnes citi vocantur, nec qui vocantur, semper festinant. Nec sufficit ralio, qua Doederlinus p. 132. Tom. 2. Synonym. omnem horum verborum naturam reducit ad voluntatem, et cituin eum esse putat, qui animo et voluntate praedilus aliorum voce aut nulu ad aliquid agendum commoveatur. Ciere non est vocare, et differt a mo{>ere eo, quod significat conatum et irritationem , qua quid, ut se moveat, im- peliitur, sive sit homo sive res non auimata. Ila fit, ut citum sit et id, qnod ad motum impulsum est, el ia cuius motu vehemenliori apparet impulsus et accelera- tio. Q uare c//o dicilur pro citato actu, celeriter, et ad tempus relatura, pro brevi terapore, sine mora. Quae satis confirmantur exemplis in lexicis abunde proj)ositis« Hic nobis commemoranda sunt modo haec.

1. Cum negatiotie coniunctuul non cito ponitur pro haucl jacile de eo, qui ahquid ob dubitationem cunctan- ter acturus est, et de eo, quod fieri, aut fulurura esse dubitamus , praesertira in formula non cito dixerim» Nos dicimus jiicht gleich , et nicht leicht.

Cic. Brat. 76, 264. negue vtrhis aptiorent cit6 aiiunt dixetinif neque sententiis crcbriorem. In comparationls formnla Cic. ibidem 205. quem tu non tam cito rhetorem dixeris — ' quamy ut Graeci dicunt, JtohziKov,

78 CITO. CITIVS.

Terent. Ad. 3,3, 89. haud cito mali quid ortum ex koc sit puhlice.

Non cito pro non celeriter, non brevi tempore, legltur apud Cic. de Orat. 3 , 36 , 146,

2. Praeterea cilins , praesertim, ut videtur, in evo- catione, ponitur pro ^jr/«5 \elpotius. Estque hic usus recenlioris aevi.

Senec. Agamem. 965. citiug interea mihi edissere, ubi sit ' gnatus, uhi frater tuus. Senec. Lud. de morte Claud. 7, 1.

citius mihi verum , ne tibi alogias eicutiam , dicito. Vtroque ia loco Gronovius expHcat : quam citlssime , statim , et compa- rat Lud. de morte Ci. 13 , 2. celerius inquit Mercurius, et ve- nire nos nuntia. At ibi bene corrigitur codicum auctoritate celerius i. Quid Auctor de Different. voc. p, 2193. Putsch. (p. 469. Mai.) in distinguendis vocabulis citius et celerius sibi Toluerit, alii evolveut, corruptissimum locum emendaturi.

3. Hinc citiiis — qnmn usurpatur de eo, quod faci- lius, aut prius (juani aliud quid fiat, ubi Germani eher — als , Graeci ^uggov. Sopb. Philoct. 631. ^aGGov uv t^j nXEiGrov hi^GTiqg i^aol y.kvoi^' ix^Svijg.

Plaut. Araph. 1, 3, 6. sed uhi summus imperator non adest ad exercitum , cititis quod non facto^st usus fit , quam quod facto'st opus. Cic. in Aerr. 4, 26, 59. vox me citius defecerit quam nomina. ad Fam. 5, 2, 30. citiusque amore tui fratrem, tuum odisse dcsinam quam illius odio quidquam de nostra bene- volentia detraham. de Off. 1, 18, 59. ut vicinum citius adiu- veris in fructibus percipiendis quam aut fratrem aut familiarem. Liv. 8, 32, 9. modo vitam sibi eripi citius quam gloriam re- rum gestarum posse vociferaretur. O^id. ex Pont. 2,8, 65. nam caput e nostra citius cervice recedct — quam caream raptis, o publica numina , vobis. cf. 2,7, 25. Horat. Sat. 2, 5, 35. Drakenb. ad Livii 8, 32. Citius — quam de tempore ac cele- ritate vid. Plaut. Pers. 3, 3, 30,

4. Hoc modo citius in comparalione usurpatur cnm quam compositum in formula citius dixerim pro po- tius, vel facilius.

Cic. Phil. 2, 11, 25. citius dixerim, iactasse sc aliquos, ut fuisse in ea societate viderentur, quum conscii non fuissent, quam vt quisquam celari vellet , qui fuisset. quod dictum est pro his: quam ut dixerim, quemquam celari Toluis&ei

I

CITRA. 79

6. Ceterum cito inter ea vocabula referendnm est, quae, sicut sero, longus, sedulus, etiam conditionem in- dicant nimis magnam. Significat enim interdum perquam cito , nimis cito , zu frixlu

Pallad. de Re r. 1, 6, 15. omnc opus rusticum, qunm fieri praecipitur , neque cito est , si ante quindecim dins , nequc tarde, sj post quindecim fiat.

CITRA.

Gellius Noct. att. 12, 13. e disputatione Apollinaria Sulpicii haec refert: tres istae voces intra, citrUy uLtra, quibus certi locorum Jines demonstrantur , sin- gularibus apud veteres syllabis appellabantur in, cis, uls. Hae deinde particulae , quoniam parvo exiguo- que sunitu obscurius promebantur , addita est iribus omnibus eadem syllaba, et quod dicebatur cis Tibe- rimetuls Tiberim dici coeptum est citra Tibe- rim et ultra Tiberim. Priscianus 14. (3, 33.) p. 989. citr a nujnquamcomponitur , et pene eamdem habet signijicationem quam cis: nam apud nos locurrt significat. Sed invenio , quod propriis nominibus , vel montium cis solet piraeponi plermnqjie , reliquis vero magis citra, ut cis Rlienum, cis Alpes, cis Paduam: citra saniem, citra cruorem , citra foru7ii; et a cis quidem derivatur citra , a citra vero citer, cite— rior et citimus, teste Capro. — Vtriusque tamen, interpretatio apud Qraecos adverbium est , id est, ro (o8e i.'el ln\ tccSe., Conf. Beda. p. 2332. Quod vero distinclionis caussa grammalici docent, citra praeponi solere appellativis , non autem cis , id inde factum est, quod linguae auctores in metaphoricura usum recentio- rem etiam novam forraam condiderunt. Ea priraum erat adverbii ex ablativo citera, unde citerior , formatis tum cum nomine coniunctum praeposilionis naturam mduit. Apud Festum quum legatur: citimus , extre-' mus. Vls enim jacit ullra , ultimUs , cis , citra , ci~' timus, graramaticus nonnulhs videtur citra habiiisse pro coraparativo. At nec Festus scripsit haec verba ^ nec, qui scripsit , Paulus Diaconus hanc sententiam istis ver- bis expressit, sed contuHt similium formarum exempla, aut si illud vohiit, significatione ad comparationem ac- cedente est deceptus. vid. n. 8. et 9« Nec vero citra

80 CITRA.

est prolongata forma verbi cis, sed nova: qnae quando sit facta, dici non potest. In comicis et in veterrimo- rum scriptorum fragmentis exemplum reperilur nullum. A Cicerone et reliquis usurpatur eo sensu , quo cis dice- balur de loco propiore. Adverbii exempla normulla nunc in scriptoribus recentioribus exstant. Sed fuerunt scriptores quidam etiam novissimo tempore^ qui hac voce prorsus abstinerent , veluti Symmachus.

1. Ciira igitur dicitur de regione anteriore, quae flumine, seu monte, seu urbe aliave re in medio posita, ad eum qui loquitur, aut de quo narratur, jDroxima spe- ctat. Contrariuni est nltra. Nec tantum cuni verbis quietam sedem significantibus coniungitur , sed etiam cum iis, quae motum exprimunt. Doederlinus in Syno- nvm. Vol. 3. p. 109. ita disliuguit: cis significare locum sirapliciter, citra simul indicare propinquitatem. Sed fallitur. Cis Wiewim et citra Rhenmn, cis Taurum et citra T. nihil differunt significatione : id quod multa exempla comprobaut.

Sulpicius apud Gelluim 12, 13. ita dlsputat: Cicero intta oceanum , non, ut tu interpretare , citra oceanum dixit. Quid enim potest dici citra oceanum esse, quum undique oceanus cir^ cumscribit omnes terras ct ambiat? nam citra quod est, id extra est. Qui autem potest intra esse dici, quod extra est? Sed si ex una tantum parte orbis oceanus foret , tum quae terra ad eam partcm forct, citra oceanum esse dici posset, vel ante oceanum. Quum vero omnes terras omnifariam et undiqUever- sum circumfluat, nihil citra eum est: sed undarum illius ambitu terris omnibus convallatis in medio eius sunt omnia, quae intra oras eius inclusa sunt. Tamen recte dici a Gellio poterat ci- tra oceanum, etiamsi ultra oceanum quidquam esse neg-avisset. Vid. n. 3. Silius 16, 660. nec retulit urbi signa prius , quam fumantes circa acquora vidit romano Phoebum solventem litorc currus. Barthius et Heinsius correxerunt citra aequora. quod poeta dicere potuisset, etiamsi non cum aliis credidisset, Phoebum relicto citra oceanum curru redire solere ad orien- tera per oceani fluctus. Sed scripsit circa aequora, ut Sta- tius dixit Theb. 3, 407. hesperii devexo margine ponti , et Konnus Dion. 12, 11. coy.savolo nagu tiqoxotjgi.

Caes. B. gall. 6, 32. Segni Condrusique lcgatos ad Caesarem miserunt, oratum , ne se in hostium numero duceret^ neve omni- iim, Germanorum, qui essent citra Rhenum , unam csse camsnm iudicareti Liv. 21, 48, 6. paucos moratorum oCcidcrunt , citra

CITRA. m

flumtn tntefceptos. Cic. ad Fam. 16 , 2 , 2. h locua est cilra Leucadem stadia CXX, Liv. 38, 48, 1. quidquid est terrarum citra Tauri iuga. ad Att. 16, 7. erat enim cum suis navibus apud Haletem Jluvium citra Veliam millia passuum IH pedi- bus ad me statim.

Cic. Phil. 6, 3, 5. paullo ante decretum est, ut cxercttum ct- ira flumen Rubiconem^ qui ftnis est Galliae , educerct. Caes. B. g. 6, 8. quae fore siispicatus Labienus , ut omnes citra flu- men eliccret , — placide progrcdicbatur.

Plin. Hist. n. 3, 5, 12. citra cst Oglasa. 3, 17, 14. 6, 11,

12. citraque in riipe castello.

Postponitur suo noraiui apud Horaf. Sat. 1 , 10 , 31. natus mare citra,

2. Citra cum utira composltum liabent formulae nlira ciiraqiie, ultra cilnwe , quae utramque regionem termiui alicuius interpositi notant. Sed in liac una for- mula interdum evanescit ratio medii termini ita , ut tan- tum regiones diversae inlelligantur.

Horat. Sat. 1,1, 106. sunt certi denlqiie ftnes, quos ultrct ciiraque neqttit consistere rcctum. Plin. Hist. n. 10, 23, 31. et quamvis ultra citrave pervolent , numquam tamen advenisse ms- quam , nisi noctu, existimantur. i. e. in his iUisve regiombus, ultro citroque. Nemo alius sic loquutus est. Ovid. Met. 5, 185. inque petendo dextera diriguit , nec citra mota , nec ultra. Rigescens dextra medium quasi tenuit, nec potult moveri ad lianc iliamve partera.

Quod Mercerus in Dict. Cretens. Bell. troi. 2 , 8. edidit itl* tra citraque vagabantur. non de consilio factum videtur.

8. Sed quum particula citra eam designet partem, quae ante percurritur vel conspicitur, quam ad termi- nura in medio positum pervenitur, etiam de eo usur- patur, quod aut certum terminum non attingit, aut quamdam regionem non excedit eaque continetur* Quare explicari potest modo per voc. intra , raodo per voc. ante: nec respicitur ad id , quod ultra est. Haec ■vero ratio reconditam ia se habet comparationem , |et ciira dicitur pro iis, quae anteriora vel priora sUnt, sicuti citerior pro citero»

Liv. 10, 25, 4. profectus aptd itefcHu ^ <td oppidilfti Ahaf-' nam, unde haud procul hostes ^fant, ad cttsird JppU praeiofli pergit. Paucia citfa milUbus Ugnatorea ei cuni pra^sidio occuf^

IL ^

«2 CITRA.

funt. 1. c. antequam ad castra pervenlssel. Taclt. Hist. 3, 23. tela hostium citra cadcbaut. i. e. non ad Roniauos pervenerunt. Plin. Hist. n. 2, 17, 14. dicatur, cur Veneris stella num- quam longius XLTI partibus , Mercurius viginti tribus a solc abscedunt, saepc citra eas ad sclem rcciprocent. 2, 17, 15. in cancro vero non citra vicesimam quintam partem.

Cic. Top. 9, 39. quum autem a generc ducetur argumentum, non erit necesse id usque a capite arcesserc. Saepe etiam ci- tra licet, dummodo supra sit, quod sumitur, quam id, ad quod sumitur. i. e. etiamsi non altius adscenditur.

Cic. Orat. 18. ipsa enim natura qtiasi modularetur komi- num orationem, in omni verbo posuit acutam vocem, nec una plus , nec a postrema syllaba citra tertiam. i. e. non ante eam eyllabam , quae tertia est a postrema syllaba.

4. Ita fit, ut citra dicatur de re inferiore, quae ad cerlura ierminum non adscendit, sed infra se contiuet.

Plin. Hist. n. 17, 21, 35, 13. vinculo mox adstrictus a ter- tia gcmma alligari: quoniam et sic coercetur impetus materiae dcnsioresque citra pampini eisultant. i. e. infra densiores pal- niites progerminant. Ovid. Met. 10 , 607, pronepos ego regis aquarum , nec virtus citra genus est. i. e. inferior , non attin- gens genus.

Dubius est locus Senecae in Oedip. 949. morere, sed citra patrcm. Haec Farnabius explicavit : non imo "ctu et Laius : quod non inest in particula : Gronovius autem nielius : „ non usque eo , quo pater , ut e viventium numero abeas : morere, scd citeriore quasi linea quam pater, ne ad patrem pervenias, utque quamvis mortuus sis superstes , et vlvum funus circum- ferare. " £st igitur: non accedens ad patrem, sed in terra remanens.

5. Etiara ad tempus transfertur ita, ut temporis parlera iudicet, quae ante aliquem terminura, sive sit dies, sive aetas, sive aliqua res gesta , praegreditur : lioc esl anie.

Gellius 12, 13, citra calendas explicat verbis ante calendas. Columell. 2,8,3. ceterum locis uliginosis — plerumque citra calendas octobris scminare convenire. Ovid. 3Ict. 8, 3(J5. for- sitan ct Pylius citra troiana pcrissct tcmpora. ubi Burm. 10, 84. citraquc iuventam aetatis brcve ver et primos carpere Jlores. De loco Sueton. Aug. 43. vidc n. 7.

Quiuctil. Decl. 12, 9. rctro aguntur exscquiae: aui citra aut

CITRA. 83

ad rogos pugna est. i. e. inversus est rerum ordo : pugna est aut antequara cadavera ad rogofi portantur , aut ad rogos.

6. Transfertur denlqne cifra ad rerum conditiones, quae lernaino quodam constiluuntur, Is quum nondum atlingitnr, necdum expletur numerus aut arabitus rei, cltra emn dicimus fieri rem. Et potest res aliqua con- tioeri et restringi citra quemdam tei'minum seu modum*

Colurael. 7, 6, 5. nec tamen ea sola creant abortus , sed etiam glans , quum citra satietatem data est. Itaque nisi potest affatim praeberi, non est gregi permittenda. i. e. non ad satie- tatem , ita ut non satientur. 9, 13, 2. Celsiis 1 , 2. exerciiatio^ tiis autem plerumque Jinis esse debet sudor , aut certe lassitudo, quae citra fatigationem sit. Plin. Hist< n. 2, 9j 19. gusiu amarum citra acorem. 19 , 8 , 54.

Sueton. Claud. 35. motu civili quunt eum Carnillua , non du- hitans etiam citra bellum posse terreri, contumeliosa — epistola cedere imperio iuberet etc. i. e. ante quam ad bellura proce- fceretur. Ovid. Trist. 5, 8, 23. quia pcccavi citra scelus. i. e. peccatum quod nondum ad scelus promotum. 2, 127. vita data est, citraque necem tua constitit im. i. e. non ad mortis poenam prolapsus. Quinctil. 7, 2, 23. sive invicem accusant, sive cri~ men reus citra accusationem in adversarium vertit. i. e. ita ut non ad accusationem adscendat^ vcrso in adversarium cri-^ lnine<

Gellius, qui cjtrrt morem dixit pro praeier morem, etiattl 12 , 13. verba intra modum explicat his : non ad ipsum modnm^ 6ed retro paullulum et citra modum, Sed vide n. 7.

7. Hinc recentiores scriptores clira Usurparunt pro sine, nort cum, praeter in iis, ad quae res non pertinet, aut non altingit, aut non complectitur. Nemo frequen- tius Quiuctiliano usurpat hanc diclioneuat saepe etiam Plinius. Nec falso Scioppius Infam* Fam. p. 136. eam propriam tribuit argenteae aetali: nam quod contra opposuit Borrichius in Defens. Stradae p. 302. exem- piiun est Ovidii supra allatuni) aliquanto diversum. Glossae Cyr. avtv , sine , absquey praeter, citra. Gloss. Phil. Citra , Slxcc, %coQlg, htog. Sic Sophocl. Antig. 330. Kal vvv yaQ iKTog ikTtldog yvcoi-vyjg t iiirjg aco&sig. Conf. Brera. ad Sueton. Caes. 28. Frotscher ad Quinctil* 10, 7, 7.

Plin, Hist. n< 3 , 3 , 4. ex quibus pfaeter ipso^ BracaraS Bi^

6*

84 CITRA.

lali , CoeUrini — ehra fasiidlum mmineniur. \. c. non ctim despectu, 7, 29, 30. ctenim insignibus iudiciis opiime citraque invidiam tam superba ccnsiira perageiuT. 31, 2, 18. siccantur duodecim diebus , aliquando viccnis , citra svspicionem ullam aquae. i. e. ut nuUa restet snspicio aquae.

Florus 3, 1, 2. citra spem omnium fortuna cessit. ubl Duke- ru9 comparat Gell. 2, 3. citra morem gentium Graeciae cete- rarum, quod Terentio Andr. 5, 3, 8. est praeter morem. Sueton. Caes. 28. citra senatus populique auctoritatem. Aug. 66. neque dolore dissimulato , si parcius aut citra honorem verbo- rum. Aug. 24. alias immodesie missionem postulantes ciira com- moda emeriiorum praemiorum exauctoravit. ubi qui Toc. prae- miorum eiiciendum censebant , non reputaTerunt , emerita praemia dici possc praemia emeritorum , quibua rectc ad- eignantur cov.moda. Quinctil. 10, 7, 7. postremo habebunt modum tifinem, qiti esse ciira divisioncm nullus poiesi> Plin. Hist. n. 2 , 51 , 52. Marcia — icia gravida, pariu exanimato, ipsa citra ullum aliud incommodum vixii. 12, 17, 40. odor — aggravans capita, citra dolorem tamen, quae eadem Terba lc- guntur in Plin. Ep. 2, 1, 4. Hist. n. 8, 38, 57. leoniopho- non — odit lco, visumque frangit et ciira morsum exanimat. 20, 21, 84. purgat citra vulnus. Tacit. de Orat. 27, 3. iudi- cium anini ciira damnum affcctus proferre. i. e. ita ut noa cxsistat amicitiae daranum. Agric. 1. nec id Ruiilio et Scauro citra fulem aui obtreciationi fuit. i. e. ut non retineret fideui.

Duker. ad Flor. 3, 1. et Oudendorp. ad Sueton. Aug. 43, acerbius inTchuntur in Pitiscum, qui Tcrba Suetonii: solebat etiam citra spcctaculorum dies , si quando quid invisitatum dignumque cognitu advcrtum essct , id exira ordinem quolibet loco publicarc. explicuit anie spcctaculorum dies: sed immerito : nam Pitiscus non intellexit diem ante spectacula proximum, ged quemcumque alium , antequam spcctacula ederentur. £st igitur : non exspectato epectaculorum die.

Rariora haec sunt: Quinctil. 1, 10, 33. qvae si dici debctah oratore, ncc dici ciira scieniiam musiccs potest. i. c. slne. 12, 10, 9. longe citra aemulum. LIt. Epit. 126. bcllum citra san- guinem co^ifecii. Paullo durius Quinctil. 2 , 16 , 13. et ingredi citius et pasci .et tranare aquas citra doceniem natura ipsa aciunt. L e. nuUo doctore.

luxisconsulti formulis utnntur eitra mandatum, Big. 17, 1, 10, 10. Cod. 2, 13,19. citra decretum. Cod. 4 , 71 , 14. citra praetoris auctoritatem. Dig. 2, 15, 8, 6. citra praetorm, qu«d alibi ains pra^tore S , 15 , 8 , 25.

CITRA. 85

8. Ifa ponitur de secernendis ct excludendis et excipiendis, qiiae aul adhaerent aut adiuogi possunt, re- rum condilionibus, quod nos Germani exprimere sole- mus formulis abgesehen von, ausgenommeri. Latini Teleres dicunt praeter.

Pomp. Mela 1, 19, 17. citrtt magnitu^inem prope Ponto similis. Quinctil. 2,4, 22. communes loci (de iis loqunr , qui- bus citra personas in ipsa vitia moris cst perorare — ) ex me- diis sunt iudiciis, 7,2, 13. 8 , 4 , 8. crescit oratio miiius aper- te, sed ncscio an hoc ipso efficacius , quum citra distinctionem intextu et ciirsu semper aliquid priore maius insequitur, i. e. non adhibita distinctionc. 8, 5, 3. Papinian. inDigest. 3,6, 9. sed et citra pretii aestimationem quaeritur de calumnia eius. Separatum est etenim calumniae crimen a damno. Cuiitciua accipit pro ultra. Est yero id quod practer.

Ovid. apud Quinctil. 12, 10, 75. ut lana tincta fuco citra purpuras placet. i. c. non comparata purpura, abgeseheu von> Purpur.

9. Citra cum quam componitnr, ut supra quam in eomparatione duarum rerura , quarum altera non altingitur^ altera recedit aut inferior est. Hinc ab Ovi- dio dicitur de eo , quod minus est et intra terminos mi- uores cohibetur.

Ovid. ex Pont. 1^7, 55. culta quidem, fateor, citra qtiam dehuit illa, Art. 3 , 757. neve domi praesume dapes , et desincy citra quam cupias , paullo , quam potes esse , minus. quae ulti- ma Terba corrupta sunt.

Non huc pertinet , ruam alii afferunt , Consol. ad LiTiam 45. quid (titi prodest) tenuisse animum contra sua saecula re- ctum? — nec vires errasse tuas campoque foroque, quam- que libet citra constituisse domum ? Beckius explicat : magis efficere Toluisse quam oranes alias familias. Quae in isti» verbis non insnnt. Codices praebent licet. Quare Burmannu» coniecit: quamque licet citra continuisse modum. At citra mo- dum esset, uti Gellius ait, non ad ipsura modum, infra mo- dum. Cf. ISorat. Sat. 1,1, 106. Poeta scripsisse mihi vide- tuT : nec vires errassc tuas campoque foroque , quaque licet , ci- tra constituisse domum. i. e. Tires tuas non aberrasse ad res ciTiles et publicas, sed citra forum et campum, priTatis cu- ris constituisse et firmasse omni qua licet ratione domujn tuam. Qua iicet ut apud Ovid. Her. 16 , 234.

Plin. Hifit. n. 3, 13, 10. de/ectus ducenlts viginti Iribus

86 CITRA, CITRO,

tnensibva redire in suos orbes certum est: solisque defecfum jion nisi novissima primavc fieri luna quod vocant coitum : lu- jiae autem non nisi plena , scmperque citra quam proxime fuerit. In hoc obscuro loco quum interpretes non consentire cognovissera , et ipse ego aliquando existiraassem Plinium non de regione cocli, sed de plenae lunae forma loquutum csse, adii, ut mihi difflcultatis caussara explicarent, Friesium menm et Schauhachium , viros harum rerum peritissimos, Vterque raeam sententiani reiecit, ct propterea quod inter lunam plua luinusve crescentem et decrescentem et inter defectionis con- sequutionem nulla intercedoret ratio, et quod, si luna iq ipso defectu decrescens illis verhis descrihi videretur , verara quidem, sed commemoratione vix dignara sententiam auctori tribueremus, Schauhachius vero cum Harduino, quera Frie- gius errasse sihi persuaserat, interpretatur verha ita, ut in descrihendo defectu lunae non quotidianus cursus , quo sidera ah oriente ad occidentem moventur, sed periodicus, quo ab occidente ad orientem procedunt, intelligatur : unde exsistit hio ^ensus : lunam post unnra annum ad eumdcra fere locum , quo proxirao anno ante defecerit, reversam iterum deficere in par^ te uiagis occidentali, non totius circuli cursu confecto. Frie- pius autera , quiun vidisset magnura annura verhis Fiinii non designiiri, illud quod citra fieri dicitur , ad proximum defe- Ctum retulit ita , ut lunam intelligeret intra semicirculura, citra quara ad semicircuU finem pervenerit , deficere, qui est locus in parte magis orientali. Atque illa explicatio concin- nior, haec simplicior esse videtur, in utraque tamen manet ea difficultas , quod in illa proxime pro ante annum magnum, in hac autera citra quam pro ante completum semicirculi spa-% tium admodum ohscure dictum est,

"^ Confunduntur ia libris ciira et circa. vid. Dra- kenb. ad Liv. 21, 48 ^ 5. et contra^ vid, Dukert a^ Flor, 3, 1, 2,

CITRO,

Ablativus ciTRO , qiio proprie non aliud significa^ lur quam feniinina forma cilra, in usum quando vene- rit, non constal. Id tamen certum esse videlur, hanc formam nusquam alibi inveniri quam in compositione verborum ////ro e/ c//ro , ultro citroquey ultro ao citroy el omissa copula ullro cilro. Priscianus 15. (3 , 15.) p. 1011, deri^'ativa vero , a cis citro: unde dicitur ul-^

CITRO. 87

tro citroqne, Non dlxerunt mutalo ordine ciLro iiltro- que. In hac vero formula non notantur adversae regio- nes alicuius rei mediae , sed loci diversi et partes distin- ctae , ita ut sit id quod huc illud et ab utraque parte. £t usurpatur de motii et de iis , quae ab utraque parte aut in utraraque partem agunfur. Graeci dicunt Ssvqo 'Httiin, Kanslci acu to SevQO, Galli par ci par la, ca et la, Germani /lin. und her. De adiicienda copulativa vehe- menter dubitarunt critici , et qui concisae orationis fau- tores exstiterunt Cortius ad Sallust. Cat, 11, 2. lug. 17 , 5. 60 , 4. et Beierus ad Cic. de OfF. 1,17, 56. et ad Lael. 22 , 85. asyndeti rationem ilhistrabant et elegan- tiae nomine commendabant. At Mich. Heusingerus ad Cic. Off. 1, 17, 10. exemphs coraprobaverat usum co- pulae. Neque vero eleganlia ulla subest, sed maior vis et significantia. Nara ubi opposita collocatione aequi- parantur et quasi in unam notionem coeunt, non opus estcopula: ubi vero ad utramque partem respiciendura est singulatira, et res facta esse dicitur vicissim aut mu- tuo, nec ab una, sed etiam ab altera parte , semper in- terponitur copula apud bonos quidcm scriptores. Vbi ea oraitfitur, sententia speciera habet disiunctivara : sive ultro sive citro , queraadmodura Plinius dixit ultra ci- trave: quaraquara nihil irapedit, quo minus etiam in tali sententia addatur, sicuti in formula ultro citroqua commeare,

Cic. Lael. 22 , 85. nam implicati ultro et citro vel ustt diu- turno vel etiam officiis repente in medio cursu amicitias exorta aliqua offensione dirumpimus ; ubi Beierus delendam censet co- pulam propterea, quod in duobus codd. male scriptum legitur ultroque , et ucl citro. At necessario ea requiritur , qoiuu sit : ab utraque parte.

LiT. 5, 8, 6. per legatos ultro citroque missos iureivrando inter se obligati. Caes. jj. Gall. 1 , 42. B. civ. 1 , 20. Liv. 29, 23 , 5. data ultro citroque fide eosdcm amicos inimicosque habi- turos. 44 , 23 , 2. 9 , 45 , 2. oratione ultro citroque habita : ubi Drakenborch. iure sprevit alteram florentini alioriimque codi- cum scripturara ultro citro. Cic. Somn. Scip. 1. miiltisque ver- bis ultro citroque habitis ille nobis consitmptus est dies. Liv. 7, 9, 2. quum multae antea querimoniae ultro citroque iactatae essent.

Varro de Re r. 3 , 5 , 16. e quo rivus pervenit in duas , quas

crrrxo.

diri, piscinas, ac piscicuU ultro aa citro commeanti l. c. cx al- tera in aUeram piscinam.

Senec. Qnaest. natnr. 4 , 2 , 29. ob hoo Pontua tn infernum ftiare assidue fluit rcjjjrfusj non ut cetera Tnaria, cltemafis ul~ iro citro aestibus.

Notae gunt dictiones : ultro citroque commeare , ultro citroque vcrsari. Omittitur copula, ubi non de certis partibus, sed in- defiuite dicitur : huc illuc ire, ire et rcdire, hin und her gehen, et Terba ultro citro commeare unam constituunt notioncm : ut apud Sueton. Calig, 19. per hunc poutem ultro cllro com- meavit hiduo continenti, i. q. transivit et rediit. Apuleii Me- tam. 8. p. 211. ultro citro coTnmeabant multiiuga scaturigine. Ita codd. optimi. Sed ut si^ificetur a quacumque parte et ah tttraque parte recte dicitur ultro citroque. Cic. Acad. 1 , 7, 28. quum ita moveatur illa vis, quam qualitatem esse diximus, et quum sic ultro citroque versetur etc. de Nat. d. 2, 33, 84. sic na- iuris his , ex quibus omnia constant, sursum dcorsum, ultro citro commeantibus mundi partium coniunctio continetur. ita legltur in plurimis codd. Est enim : eive hac sive alia via, von da vnd dort: nec tamenfalsa, sed melior videri potest altera «criptura sursum deorsum ultro citroque com. qua exprimitur : iitraque via, avco •/.octco , comraeare natui'as quocumque in loco. Hii-tius de Bello afric. 20. vallum — deducere — a ca~ stris alterum eodem , quo tutius ultro citroque commeare auxi- liaquc sine periculo','sibi succurrere possent, i. e. ab utraque parte. VitruT. 5 , 4 , 2. Cic. in Verr. 5 , 66 , 110. in conspectu Italiae^ vestibulo Siciliae praetcrvcctione omnium , qui ultro citroque na- vigarent, i. e. cx Italia et ex Sicilia. In Plin. Hi»t. n. 2, 38. sic ultro citroque commeante natura, antiquissimae editionea praebent ultro citro comm. Illud praestat. Et in rcliquis locis omnibus Plinius addit copulam 27, 1. 19, 1. 35, 12, 46. 13, 17, 32. Vid. Schori Phras. lat. ling. s. v. ultro.

Cic. p. Rosc. Am. 22 , 60. postea homtnes cursarc ultro et citro non destiterunt. Priscianus p. 1011, ultro citroque: qua- re Beierus p. 133. copulam eiiciendam putat. Scd recte dici- tur iliud, quod est, in omnibus urbis partibus, ubicumque, uf; apud Lucret. 4, 36. volitant ultro citroquc per auras. Liv. 40, 40, 7. his ultro citroque cum magna strage hostium — transcurrcrunt. i. e. omnes uudique. In Apuleii Metam. 1. p. 104. omnes codd. praebent ; j)er Thessaliam, AetoUam, Boe- otiam ultro citroque discurrens, tamen critici eiecerunt copu- lam. De Deo Socrat. p, 45. eadem cst varietas scripturae.

Ci€. de OfF. 1, 17, 56. ma^na etiam illa communitai est)

CLAJVI. CLANCVLVM. 8fi

^ae conflcHur ex benejiciis ultro citro datis aceeptis. ita Beie- rus scripsit, Schutzium et Gernhardura in Addendis p. 460. eequutus. Aut scribendura est beneficiis ultro et citro datis ac- ceptisque, sicuti praebent vett. libri, quod est ab utraque parte, ut apud auctorem Belli hispan. 22. quorum responsia ultro citroque acceptis et redditis : aut ultro citro datis acceptis- que. ut ultro citro data uno quasi Terbo dicantur mutuo data, et sic etiam mutuo accepta.

Quae quum revolvo , neque in ullo loco Ciceronis ant Cae- «aris aut Livii consentire video codices in omissa copula, in eam opinionem adducor , ut putem , formulam , quam Donatu» ad Terent. Eun. 5,9, 29. proverbialem vocat, ultro citro ex communis vitae usu a recentioribus scriptoribus demum ac- ceptum, antiquioribus antem non usitatura fuisse. Vltroque citroque y quod in codice quodam Cic. de Amic. 22. legitur, Dusquam alibi antiqua auctoritate comprobatum vidi.

CLAM. CLANCVLVM.

Paulus Diaconus ex sua, ut videtur, doctrina, sed Fesli nomine refert: clam a clavibus dictum, quod his, quae caelare (celare) i^olumus y claudimus. m quibus, ne vera falsis miscereutur, ineptis claribus oraissis, tenendum erat celare. Idem vero ille antea liaec : calim antiqui dixerunt pro clam , ut nis pro no- bis, sam pro suam^ im pro eum. Etiam in his diversa componuntur: sed calim et calam, unde per synco- pem factum est clam, diiae videntur fuisse antiquae for- mae, quarum cognatio in verbis celo, naXvTCtHv, vliTtrHv, xki^^a , clepo et fortasse etiam in KXdo) , unde claudo, cernitur. Hebraea et chaldaea vocabula, quae Vossius et Schellerus comparant, similitudinem , non origintm ostendunt. Etiam Plutarchus coniunxit verba clam et celare in perversa nominis calendarum exphcatione, Quaest. rom. p. 269. c. ovo^a^ovGi xov (lev agsavtfffiov avxTJg (^tijg Gtlyivrig) nal x^v nQv^rpiv aaXavdag, oxi nav x6 XQvq)a aal lad^ga kIuh , ml KtjiaQe x6 lav&dvsiv. Contra- riura , sed eiusdera forraae est palam a palo, Conf, Scheidius ad Sanctii Min. p. 234.

Antiqua forraa calim nusquam exstat. Eam oblit- teratam esse suspicabatur Lindemannus de Adverb, 4. p. 14. in Attii fragm, apud Cic Tusc. 2,9, 13. unde

90 CLAM. CLANCYLVM.

ignes cliiet immortaUhus calim dii>is doctu* Prometheus cLepsisse dolo. Egregie Herraannus cum H. Stephano ia Dissert. de Aeschyli Philoct. p. 9. restituit : unde ignis cluet mortalibus clam divisus: eum dictus Pro- metheus clepisse dolo.

1. Significatio una est. Liber de Difler. voc. quera falso Fi'ontonis noraine iascripserunt, p. 2202. (p. 481. Mai.) occulte latent , clam caelant. Alteri non pro- dere: alteri caelare naturali hahitu inest, L C. Th. Ernesti in Synonyra. T. 1. p. 208. „clam aut clancu- lum agit , qui palam non audet : occulte serpit , moli- tur, qui detegi non vult. '' Clam agit, qui ita agit, ut alii nesciant, occulte vero , qui dissimulatione ita agit, ne alii sciant. Cic. in Verr. 4, 10, 23. cpiod ce- lari opus erat , hahehant sepositum ac reconditum: per istos , quae voLehat, in na^em clam imponenda, occulte exportanda curahat. Quae saepe ad unam ra- lionem redeunt, et cLam fieri id quoque dicitur, quod data opera occultatur. Vlpian. in Dig. 43, 24, 3, 8. idem Aristo putat eum quoque clam facere , qni ceLan- di animo hahet eum, quem proLiihiUirum inteLlegerit, et id existimat aut existimare dehet se prohihitum iri, Oppotiitur palam,

Terent. Ad. 1,1, 45. dum id rescitum iri credit , tantisper cavet : si sperat fore clam, rursum ad ingenium redit. i. e. alioa non rescire. cf. Plaut. Truc. 4 , 3 , 21,

Plaut. Poen. 3,3, 49. at enim hic clam furtim esse volt , ne qui sciant , neve arbiter sit. 5 , 2 , 62. ne quid clam fur~ tive accepisse censeas. Cic. Tusc. 3,8, 17. qui propter avari- tiam clam depositum non reddidit. quibuscum conf. Flaut. Aul. Prol. 7.

Plin. Hist. n. 36, 2, 2. nec elam illud occulteque facturi est.

Cic. ad Fam. 1,1, 10. ut in rebus — ab intimis ac dome- sticis Pompeii clam exulceratis , deinde palam a consularibus exagitatis , — ita vcrsamur. p. Rosc. Am. 8 , 23, multa palam domum siiam aufcrebat: plura clam de mcdio rcmovcbat. p. Coel. 9, 21. Tibull. 2, 1, 84. Plaut. Merc. 5, 4, 63. Sueton. Dom. 2. neque ccssavit ex co insidias struere clam pa- lamque. ubi vide Burman. de copula non omittenda.

Poetae elcganter coraponunt clam cum verbis tacitus et si- inilibus. Tibnll. 1, 10, 34. tacito clam venit illa pcde. 4, 6, 10. ubi vid. BroukUue. et Heya. 1 , 8 , 60. strepito nullo clam reserare fores.

CLAM. CLANCVLVM. 91

2. Clam proprium est nomen in co designando, quod non ex animo profertur , sed in pectore recludi- tur: tum de eo, qui reconditus latet in insidiis, vel ex insidiis et ex improviso agit.

Ovid. Rem. am. G94, nec dic ^id doleas , clam tamen m- que dole.

Phaedr. 3 , 10 , 19. simulavit iter ad villam , clamque in op- pido subsedit. Alrgil. Aen, 1, 348. ille Sychaeum impius ante aras — clam ferro incautum superat. Plaut. Bacch. 5, 2, 27. meus est istic clam mordax canis. Quod est graecum Xa&QoSri- XT7JS Kvcov. vd. Bekkeri Anecdota p. 50. Ammian. Marc. 15, 3, 5. «t clam mordax canis interno vitio, submissius agitana caudam. Ita enim scribendum videtur , nisi in codicum lectio- pe interna vitia excidit praepositio.

8. Non raro cum altero quodam adverbio compo- nitur: certe apud scriptores receutiores.

Sueton. Ner, 34. abiecto clam iuxta pugione.

4. Adverbium quod est, cum nominibus coniun- ctum et genitivum et accusativum et ablativum assumit. Genitivus ad graecum modum componitur. Homer. II. 269. Xcc'»Q7) AaoiiiSovrog. Eur. Iph. T. 1048. C1017.) Ac- cusativum etablativum localis ratio constituit: nam quod clam agitur aut a4 aliquem pertinet, atque rei dissimula- tio in aliquem convertitur, aut coram aliquo agitur. Frustra enim repugnat Priscianus, ipse affirmans loca- lia adverbia praeponi casibus. At credo, iis magis oblo- quitur, qui praepositionem appellaverant. Etiam Rams- hornius n. 149. p. 283. ablativum intelligit casum con- ditionis. Vtilur ablativo Plautus quatuor vel quinque tantum in locis , accusativo autem saepissime : apud Te- rentium non nisi in formulis clam te, clam me occurrit, Cicero nnmquam cum nomine coniunxit, neque etian^ Caesar, nec Tacilus,

Priscian. 14. p. 988. (Z, 30.) clam enim magis. adverbium est 1 quum ncc localem habeat aliquam significationem , quam plerumque praepositiones possident: et qualitat^m demonstret^ quae in adverbiis inveniri solet : et diminuatur {diminuitur Kr.^, quod nulla praepositio habet, ut clanculum: et possit (potest Kr.) etiam absque casu proferri , ut, bona aperte facit, mala autem clam: ct quod apud Graecos absquc ulla dubitatione ad~ verbium ent. ]\ihil mirum tamen, quod pracponatur casvd.

92 CLAM. CLANCVL™.

quum multa adverbia et maiime localia et apud Graecot et apitd nos soleant casibus praeponi, quorum pleraque nostri , ttt supra diximus , praepositiones esse dixerunt. P. 998. (6, 48.) clam, iit diximus, apud Graecos adverbium est, apud nos auiem ideo praepositio accipitur , quia et casualibus praeponitur , et gravi accentu pronuntiatur , ut Terentius in Andria: nec clam te est quam illi nunc utrneque res inutiles, Potest tamen etiam apud nos adverbium ostendi, quum verbo invenitur iungi , non ser- viens casui, ut T irgilius in 1. Aen. clam ferro incautum su- jaerat securus amorum. Aec in compositione invcnitur. Et ad^ iungitur non solum ablativo, sed etiam accusativo, teste Do- nato. Habet tamen etiam diminutionem , quae in praepositione numquam invenitur , in adverbio vero est quando, ut bene belle, longe longule : sic crgo clam clanculum. Ita Krehlius edidit.

Servius in Art. Donati p. 1798. clam praepositlo, quam Do- natus intcr ablativas posuit, scire debemus, quod indifferenter pro arbitrio dicentis et ablativo iungitur ct accusativo : dicimui enim clam patre et clam patrcm. Eadem etiam Cledonius p. 1880. Pomponius in Commento artis Donati p. 399. cl am vult remotam esse omnino. Falsum est , sed est utriusque casus: ncc utriusque casiis, sed ambigui. Aliud est , esse utriusque ca- sus nec utriusque casus, aliud, esse ambigui. j>am si dicas vtriusque casus esse praeposiiionem in sc, iungere iUam habes ad Itgem illarum praepositionum , quae nunc accusativo iunguntur, rtunc ablativo, — Tunc clam patrem, quando ad locum significat: tunc clam patre, quando in loco significat. — Sed clam ambigui casus, id est, licentiae tuae datur , ut si velis dicas illam cum accusativo, si velis dicas illam cum abla- tivo, Possum, quando volo dicere clam amicos fccit. JSulla dlfferentia est. In his duplex est error. Donatus enim non removit clam praepositionem. Conf. p. 1765. Tum rero diffe- rentia illa, etiamsi nsu promiscuo oblitterari poterat, tamen constat certa sua ratione. Bene id exposuit Sorvius in Art. Gramm. p. 532. Vrsinns Institut. T. 1. p. 1071. et T. 2. p. 434. praepositionem esse contenderat, cui obloquitur Peri- zon. ad Sanctium 1, 16. p. 177.

Plant. Merc. 1,1,42. illico res exulatum ad illam abibat clam patris.

Plaut. As. 5, 2, 92. hie senex si quid clam vxorem suo animo fccit vohtpe. Merc. 2,3, 26. nihil potest clam illum haberi. Alia multa vid. apud Pareum Lex. Plaut. Auctor Belli hi- «pan. 3, 2. legati clam praesidia Cn. Pompeii Caesarem quum adiissent. 35, 3. utroque in loco editores scripserunt praesidio Tel praesidiis. Librarii alU interposuerunt praeter. vid.

CLAM. CLANCVLVM. 93

Oudend, 35, 2. clam quemdam Phtlonem. Librarl! addideront erga , editores supposuerunt ablativum. 16 , 1. a Pompeianis clam ad nostros tabellarius est missus. Clarkius restituit sen- fium deleta Toce ad.

Flaut. Merc. 3, 2, 2. empta est amica clam uxore mea et filio. Curc. 1 , 3 , 17. Merc. 4,6,5. uxor viro si clam domo egressa est foras. Truc. 2, 1, 37. In Amph. Prol. 107. edi- tiones antiquissimae habent is amare occoepit Mcumenam clam viro: correxit nescio quis virum. Caes. B. civ. 2, 32. non sibi clam vobis salutem fuga petivit^i

Apud Cic. ad Att. 15, 1. (2.) in antiquis edlt. legitur: quin etiam paullo clam iis eam vidi. sLne sensu , quem non re- Tocavit Bosius coniectando : quin etiam Baulos Cumis eam vi^ di. Scribendura videtur : quin etiam paullulum Cumis eavi vidi. Falsum auctorem produnt verba Respons. in Sallust. Ciceroni adscriptae 15. timens^ ne facinora sua elam voa essent.

5. Apud comicos et quidem apud Terenlium in una Hecyra legitur formula clam te est pro te jugit. Sed Plautus adeo dixit mihi clam est pro me latety ignoro,

Terent. Hec. 2, 2, 19. neque adeo clam te est, quam esse eum laturum graviter credam. 3, 4, 10. 4, 1, 53. 4,2, 1. Flaut. Mil. 3, 3, 9. meretrjcem commoneri, quam sane magni referat, mihi clam est.

Alia est formula clam aliquem habere , sicuti Germani dicunt vor einem gehcim halten. Terent. Hec. 4, 4, 85. ubi vid. Donatu9.

CLANCVLVM diminutiva forma fit ex clam, interpo- sita C littera , quemadmodum nuncuhi pro numubi di- citur. Ex vulgaris sermonis consuetudine receperunt comici: alii scriptores boni non.usurpant. Significatio non nisi colore differt, quo secretum designatur sub- tilius.

Notanda videntur ex multia haec exempla : Plaut. As. 5 , 2,

31. aucupemus ex insidiis clanculum , quam rem gerant. Men.

3, 2, 13. nequeo, quae loquitur, exaudire clanculum. Ita saepe

et proprie de auscultantibus. Terent. Eun, 3, 1, 20. invidere

omnes mihi: mordere clanculum. Phorm. 5, 6, 33. cum eius

consuevit olim matre in Lemno clanculum.

Terent. Ad. 1, 1, 27. postremo alii clanculum patres quae

faciunt, quae fert adoiescentia , ea ne me celet consuefeci

fiiium.

94 CLAM. CLANCVLVM. COMMINVS.

Recentiores scriptores novam formam fecerunt CLANCVLO, taraquam ablativum acJiectivi clancnlus, Apulei. Met. 3. p. 133, 5. 9. p. 221 , 13. 10. p. 245, 26. Macrobius Sat. 5, 18. Araraian. Marc. 21, 12, 13. Nec negaverim novum usum vocabuli clanculus. Nam quod clira in Tertulliani libro de Pallio 4. legebatur: certe iam virum alicuius clanculo junctus. Salraasius, quum in codice aliquo inveuisset c/6r/zc7///s, scripsit virum ali- cui clanculus functus. Verisimilior fuisset haec corre- ctio : virum aliquibus clanculis functus, ut clanculae dicerenlur, quomodo paullo post Lydia clancularia.

* In libris scriptis saepe confunduntur clam et iam. vid. Heinsii Advers. p. 572, Heyn. ad Tibull. 1,9, 2. 4,6, 16.

COMMINVS.

lam antiquo tempore cognitum erat vocabula COM- Jmxvs et EMINVS derivanda esse ab manus, Nam vulga- rem doctrinam exponit Beda de Orthogr. p. 2331. cum- minus cum gladiis pugnaimis: eminus cum lanceis: quia illud a manu non recedit , hoc e manibus erniH- tur, Fronto seu quisquis est auctor libelli de DifFerent. voc. p. 2193. (p. 469. Mai.) comminus et emimis a iaculis: quod illud a manibus non recedit^ lioc e manibus emit- titur. Barthius correxit quando illud: sed post com- minus excidisse videntur verba a gladiis. Afque fuisse olim videtur eliOim. admiuus verbum, unde factum est adminiculum. Tamen analogia non oraui ex parte constat. Potest euim hoc adverbiuni iis adnumerari, quae ex norainibus et praepositiouibus composita sunt, ex^ templo , obviam, ilLico : reliqua autem in us exeuutia omnia formautur a verbis. Comparari igilur dcbent intus , pugnitus , etiarasi non exacte convenianl. Quodsi Scahger audiendus esset , aufiquara forraam emanu haberemus in verbis Ennii apud Festura p. 428. quem mea comfninus machaera aique Jiasta hostivit emanu. Vnum Perottum video aliter nec prorsus inepte sensisse, quum in Cornucop. p. 778. ait: „item a maneo fit eminus adverbiura , quocf significat delonge, quasi ab extraraanente , et comminus >, cpiod significat deprope, quasi a commanente, hoc est siraul maneute. "

COMMINVS. 95

Id certe tenendura, vocabula manere, manuSy minerei emlnere^ et extei-na ^nivziv, fisvog, Mann omnia esse ea ratione cognata, qua quid dicitur firraiter consi- stere. Prudenter Corlius ad Sallust. Cat. 60, 3. scriptu- i-am vindicat duplicis M, quandoquidera in ceteris a con et vei'bo ab m incipiente corapositis constanter geminari soleat. Nam quae in inscriptionibus unara litterara ha- bent, aut a brevitate profecta sunt, aut a vulgari pro- nuntiatione, qua consonans altera compensabatur pro- ducla vocali antecedente. Vid. Gellii Noct. att. 2, 17.

Derivatio quum admodum dubia sit, quaeri debet de antiquitate usus. Atque omnia exempla comprobant hoc: antiquitus non nisi unam significationem fuisse, qua comminus de pugna diceretur, quae gladio aliove telo manu stricto, vel ipsa raanu, propinquo ex loco comraitterelur. Quare proprie significat GvGxfx86v , noa Gvveyyvg, quod habent Glossae Cyr. Neque vero illo terapore de propinquitate quacuraque , aut de quieta re prope adiacente usurpabatur. Opponitur eminus et procul: nec seraper opus est verbo , quod irapetura et aggressura denotet, raodo de pugnantibus serrao sit, Hic usus per orania terapora permausit : novum accessit tempore Augusti.

Hnnii verba Tide snpra. Cic. de Sen. 6 , 19. nec emtnus ha- Stis, aut comminus gladiis uteretur. Ovid. Met. 3, 119. Cic. p. Caes. 15, 43. neque conjlictu corporum, ncque ictu comminus, neque coniectione telorum. p. Planc, 33 , 73. Liv. 44 , 35 , 19. missilibus procul regia auxilia melius pugnabant : comminus sta- bilior et tutior aut parma aut scuto ligustino Romanus erat. i. e. iv GvaraSdv ftaxy. Cic. Tusc. 4, 22, 50. videoenim utrumque comminus ictu cecidisse contrario. Ovid. Met. 12, 482. comminus adgreditur : lateriquc recondere duro luctatur gladium. Lu- cret. 4, 1045. namque omnes plerumque cadunt in volnus: et illam emicat in partem sanguis , unde icimtir ictu: et si commi- nus est , hostem ruber occupat humor. Quorura sensum nec Lambinus, qui versus totos damnat, et nescio an quisquam alius perceperit. Emissionem seminis poeta esse pntat excitationem per araoris ictnra et vulnus, et sicuti in quocumque ictu ac vulnere profluat sanguis , et pugnantes ultione et sanguine se expleant, ita in coitu apparere vulnerationera ab utraque parto, Cadcre in vulnus dixit pro vulnerari: unde pro ibi unde.

96 COMMINVS.

Dura cst dictio Valerii Flac. 1 , 365. Deuealian certtu ia- culis et commintts ense nobilis Amphion.

His repngnare ridebitiir locus Catulli 04, 108. illa "procul radicihus exturbata prona cadit latequc et comminus obvia frangens, Sunt codices sat multi, qui hanc scripturam confir- ment : tamen plurimi et meliores corrupta habent lateque eum eius omnia, Tel quaecumque vis, vel quaccumvis: ut facile per- cpiciatur , istam , quam Scaliger amplexus est , iectionem a correctore quodam esse profectam.

2. Ab armis el hostili aggressn translatum est voca- bulum ad aggressum quemcumque et ad alias res pro- pinquo ex loco et manu quasi agendas. Et cniiiminus accedere , ire breviter dicitur pro accedere ad hostera comminus feriendum vel de quacuraque iufesta inten- tione. In verbis comminus ire construendis et dativo et accusativo locus est, vid. Lachmann. ad Propert, p. 231.

Metaphoram ad orationem transtulit Cic. de Divln. 2, 10, 26. sed haec fuerit nobis tamquam levis armaturae prima ora- tionis excursio : nunc comminus agamus.

Cic. ad Att. 2, 2. qui me epistola petivit, ad te , ut video, eomminus accessit. i. e, te petivit ipse , ut scriptorum suorum lectione molestisiima te conficeret. Wielandus bene reddidit : dir ist er, wie ich $ehe, sogar auf den Leib geruckt. Stat. Theb. 3, 100. qui comminui ausus vadere contemptu regis. aut ita scribendom est , aut contemptu in regem. conf. 12, 180, 6, 501.

Ovid, Fast. 5, 175. in apros audet et hirsutas comminus ire leas. vid. Barth. ad Stai. Theb. 11,530. Livinei. ad Pro- j»ert. 2, 19, (15,) 21. non tamen ut vastos ausim tentare leo~ nes , aut celer agrestes eomminua ire sues. ubi irc simpliciter construitur cum accusativo : ne quis cum Forcellino adverbio tribuat vim praepositionis. 3,1, 26. jlumina haemonio com- minus isse viro. sicuti Silius 5 , 560. dignum sese ratus in eertamina saevo comminus ire viro, Sueton. Caes. 63. commi- nus tendens , — suppUcem ad se recepit. ubi vid. Burman. Apulei. 3Iet. 8. p, 202. canum procaciores, quae comminus con- tulerant vestigium,

Virgllii Ge. 1 , 104. nemo recte interpretatus est, sed omnes crediderunt Servio, qui gallicam loquutionem a poeta adhi- bitam existimat, vid. n. 5. Quid dicam , iacio qui semine comminus arva insequitur. Servlua explicat statim , sine intermissione. Quod abhorret ab usu VirgUii. Vossiu» inter-

COMMINVS. 97

pretatur: prope, etatlm post eum, qui lirat, geu occatlone ee- mlna operit : quod poetae verbis non expressum est. Commi- niis arvainserui est manu exercere terram, manu urgere, eeu rastro.

3. Inde ab Augusti teinpore usus, quem notio ar- mali impetus adstrinxerat , laxior est iactus. Ponebatur euim comminus eodem sensu, quo pj^ope , in propiri- quo , ex propinquo dicebantur. Atque adeo de prae- sentia usurpabatur simpliciter.

Ovld, ex P, 1 , 5 , 74. quaeque est procul urbe Quirini , ad- spicit hirsutos comminus Vrsa Getas. Stat. Theb. 2, 215. spe- cies est cernere avorum comminus et vivis ceriantia vultibus aera. Tacit. Hist, 1 , 41, viso comminus armatorum agmine. Quod Plinius eo traduxit, ut diceret Ilist. n. 11,42,97. Romae, ubi omnium gcntium hona comminus tudicantur. I, e, oculis sub- missa, In Gell. 13 , 8. oHra legebatur : qui sapiens esse rerum humanarum velit , non libris salis , neque disciplijiis rhctoricia dialecticisque opus esse, sed oporiere e^tm versari quoque exer- cerique in rebus commimis noscendis pcriclitandisque. sed Lam- becius restituit cod. lectionem in rebus communibus. Val. Flac. 1, 263. Herculeo fert comminus ora leoni. Stat. Tlieb. 13, 248. grave comminus aestuat aiir sordidus. i. e. e propinquo.

Plin. Hist. n. 18, 28, 68. aestate enim intcrlunio neeesse est cum sole nobis proximo cireulo currat , igne eius comminua re- cepto candens. cf. 5,9, 10, Tacit, Ann. 12, 12. non com- minus Mesopotamiam , sed fiexu Armeniam petivit. Apulei. Met. 5. p. 164, 1. videsne, quantum tibi periculum velitatur fortuna eminus? ac nisi longe firmiter praecaves , mox commi- nus congredietur. Vid. Pricaeus ad Apolog. p. 4,

Plinius adeo scripsit de eauroctono Hist. n. 34, 8, 19, 10. fecit et puberem Apollinem subrepcnti laccrtae comminus sagitta insidiantem. sicuti 35, 3, 6. similiter Lanuvii, ubi Atalanta et Helena comminus pictae sunt nudae ab eodem ortifice.

lurisconsulti comminus de eo dicunt, qui praesens aliquid Bglt, seu qui coram aliquo agit. Pumpon. in Dig. 13, 7, 3. si quasi recepturus a debitore tuo comminus pecuniam reddidisti «i pignus. recte Gesnerus : de manu in manum. Cod. lust. T , 51 , 3. nisi iudex — eomminus partibus constitutis iuridica pronuntiatione significaverit.

4. Poetae recentiores alia via redeunt ad primitivum sensum , dum oomminus usurpant pro ad manus. la- terdum etiam de pugna quacumque dicebant, ut esset

II. 7

98 COMxMINVS.

id quod armata mann, vel in acie, in qua vir virum legit.

Valer. Flacc. 5, 583. mos eoTnmtnus arma eemper kabe- re viro.

Stat. Theb. 10, 213. non comminus Jiostes sternendi: hellum iacet. Apulei. Met. 2. p. 122, 14. comminus , si vir es , dirige. Verba in adspectum, quae absunt a codicibtis, cur defendantur, non video : comminus est stans in proelio.

5. Denique etiam temporis propinquitatem intelligi et coTmninus pro illico , statim positiim esse nar- rant srammatici. Servius enim ad Vireil. Ge. 1 , 104. coiTLfninus , id est, statim , sine intermissione. vion, est ergo ex propinqno , qui significatus frequentissi- mus est in Cisalpina Gallia: vulgo enini dicunt vade ad eum, sed comniinus; unde P^irgilius magis ■patriam consuetudinem videtur sequuius. Veteres enimnon in tempore, sed ia loco comminus pone- banty id est, iuxta, «^ es^ (Georg. 3, 374.) commi- nus obtruncantferro: cui contrarium est emi- nus, id est, longe. Haec Bart]iius ad Slat. Tlieb. 10, 209. mira appellat, nec videtur provinciarum usus a scriptoribus receptus esse. Nam VirgUii verba aiiler esse explicauda, supra demonstravi.

Venuleius in Dig;. 45 , 1 , 137. coniinuus actus stipulantis et promittcntis esse debet : ut tameri aliquod momentum naturae intcrventre possit : et comminus rcspondcri stipulanti oportet. Godofredua explicat: e vestigio : Brissonius autem coram: quod bene se habet.

6. Tertullianus videbatur Elmenhorstio peculiari modo comyninus usurpasse pro eo, quod antiquior la- linitas per voc. dirtcto expressit. Sed pertinet hoc quoque ad universam propinquitatis notiouem, estque recta via ad rem prope accedens. Tamen recentior usus simul ea hoc nomine comprehendit, quae nos dicimus Verbis unmiltelhar , geradehin.

Tertull. de Poenitcnt. 3. qnum adulterum non cum solum de- finit, qui comminus in aJienum matrimonium cecidisset, verum etiam ilhim , qui adspectns concupiscentia contaminc^set. Hoc fit ex longinquo , illud e propinquo.

Apulei. de Mundo p. 69, 3. (p. 344.) reetius est atque hone- stiua sic arbitrari, summam illam potestatem, sa^raiam coeli

COMMODE. COMMODO. COMMODVM. 99

penetralibus , et illis, qui longissimc separentur , et proximis una et eadem raiione et per se et per afios opem salutis afferre neque pcnetrantem atque adeuntem specialiter singula, nec in^ decore attrectantem comminus cuncta. Met. 2. p. 117, 16. comminus cum re ipsa gnaviter congredere.

7. Tertullianus de Carne Christi 21. accedam adJmc cominius ad congressum. Sed ne in libris quidem con- stat auctoritas. Cod. Pithoei communius. Gesnerus addit „ metuo ut recte. **

COMMODE. COMMODO. COMMODVM.

1. 1. Verba cum modo materiem praelDuernnt ad- iectivi formandi commodns , cuius accusativus vicem ad- verbii explet. Commodum autem qunm sit et aptuni et probum ac bonum, refertur adverbialiter ad tempus opportunum , ut indicet rem actam convenire cum tem- pore aut cum alia re agenda. Nos dicimus grade, Est vero haec vox vulgari sermoni propria : qnare occurrit tantum apud comicos et apud recentiores scriptores.

Plaut. Amph. 2, 2, 37. ad aquam praebendam commodum adveni domum decumo post mense. i. e. ut convenit. Trin. 5, 2,12. namque hoc commodum orditur loqui. Mil. 4,4, 61. ccce [autem commodum aperitur foris. i. e. ut exspectabara. Symmach. Epist. 2, 47. appetehat commodum tempestiva kora convivii.

2. Refertur autem haec opportnnitas ad tempus vel proximum tel praesens, et ad id, quod nunc modo ac- cidit, aut pauUo ante vel eodera tempore actum est: ubi nos dicimus eben. Recentiores utuntur hoc vocabu- lo ad tempus distinctius definiendum pro iunc iam, Vid. Beroald. ad Apuleii Met. 1. p. 22. et 33. Oud. et ipsum ©udendorp, p. 27.

Plaut. Cas. 3,4,3. ad td Tiercle ibam commadum. Terent* Phorm. 4,3,9. id cum hoc ageham commodum. «bi Douatud fexplicat: tantum quod.

Gellius 2, 2. Taurus, seciatoribtis commodum dimissis, scdc- hat pro cubiculi suiforibus. Apul. Met. 1. p. 112, 22. comm^ JufR coenare incipientem invenio),

1 *

^OO COMMODE. COMMODO. COMIMODVM.

Apule!. Met. 3. p. 129. commodum punicantibus phaleris Au- rora roseum quaticns lacertum coclum inequitabat- 4. p. 151, 34. qui commodum domo similiter insequentes processerant. Florid. p. 341, 15. quippe adhuo ars ista repertu novo commodum oriebatur.

3. Jta collocantur in unum tempus duae res , qua- rnm altera alteram proxime excipit. Consequutio sae- pissime exprimitur plusquamperfecto : coniunctio qiium temporalem obtinet vim in altera parte sententiae. Hanc vero vulgarem loquutionem non usurpabant oratores. Cicero eam admittit nounisi in epistolis. Ceterum di- versus est modus caussae vel occasionis , ubi quum con- iunctivum assumit,

Flaut. Stich. 2, 2, 40. pcstqnam me misisti ad portum cum luci simul, commodum radiosus ecce sol superabat ex mari. Alciatua explicat iam^ Lambinus tantum quod.

Cic. ad Att. 13 , 9. commodum discesseras heri , quum Trebcr- tius venit, 13, 19. 13, 30. 10, 16. commodum ad te dederam litteras de pluribus rebus, qttum ad me bene mane Dionysius fuit. Apulei. Met. 1. p.l07, 15. commodum quieveram, et repente impulsu maiore , quam ut latrones crederes , ianuae reserantur.

Sytnmach. Epist. 3, 50. quum tu Romam commodum repetis, ego me in secessu suburbano asscrui lectioni. Sed 1, 11. quum iam filiae nostrae dies natalis appeteret, commodum aderant, quae muneri miseratis.

4. Interdum in familiari sermone ponitur de modo opportuno, non inepto, sed certo et accommodato. Idem est quod cerle, Nos diciraus etiam grade, eben.

Flant. Merc. 1,2, 104. si istae ibis, commodum obviam ve- niei patri. i. e. certe, grade entgcgenkommen. Cic. ad Att» 13, 9. commodum enim egeram diligentissime. i. e. tch hatte eben aufs sorgsamste verhandelt : quod non retiilerim ad tem- pus. Hoc modo esplicandum puto locum Terentii Heaut. Prol. 13. Sed hic actor tantum poterit a facundia, quantum iUe potuit cogitare commode , qui orationem hanc scripsit. Ne nimia offenderet iactantia , aut tantum explicuerunt nihil am^ nlius, aut correxerunt si hic actor. Illud recte, eed comprehenso vocabulo commode, quod dicitur pro quantum certe: so viel — ela eben.

II. Charisius loslit. gramm. lib. 2. p. 174. de ad- verbiis in e et in o exeuntibus agens: Par est, inquit, ut in muUis generibusy commodo dictionis eiusmodi,

COMMODE. COMMODO. COMMODVM. 101

vt Plaut. in Frivolaria: commodo dictitemus, £t p. 177. Similiier et commodo dixerunt , ut Flautus in Frivolariapro commode. Titinnius in luris- perita: nunc adeo <^isam: i^elle rem magnam aiebat ses e mecnm loqui: et commodo ec- cum exit. COb raetrum Scaliger i^elle, Gerh. Vos- fiius sese omitlit.) id est in teinpore, Sisenna Milesia- rum decimo tertio: eamus ad ipsum: atqne ijpse commo do departe s up eriore descendet at. Nec ratio obstat in hac ablaliva forma, neque analogia deest: quamquam in scriptoribus , qui nunc exstant, certa occurrunt exempla pauca vel nulla. ^onf. I. G. Vossius de Analogia 4, 19.

Palmerius in Plaut. Trin. 5 , 1 , 2. scribendnm ccse snsi»- catur : commodo ea, quae ctipioy eveniunt. pro commoda. Her- niannu9 correxit commode. Plaut. Mil. 4,4, 61. vulgo lege- batur eommodo aperitur foris. eed codd. et edit. princ. commo- dum, quod Lindemannus restituit. Schwartzius in Turseliino ecripsit commode.

Manutius ad Cic. Epist. 1, 1. „quod commodo rem faeere jtossis. commodo inquit pro commode antique dictum : in quo dubitatum a nonnullis miror, quasi commodo adverbium esse non possit : nisi diligens antiquitatis observator Charisius ad- monuisset, Caesaris tamen ad Ciceronem epistola doceret. Quum Furnium , inquit , nostrum tanttim vidissem , neque allo- qui , neque audire me commodo potuisset. " At in lioc loco (ad Att. 9 , 6.) legitur meo commodo : in illo quantum discrepent librl, constat. Aut commode scribendum est , aut commoda reip. ut exhibet edit. rora. Quod incommodo in Bruto 4, 17. comparant , aliam habet caussam in praecedente tjto commodo. Restat igitur, quod in Scnecae Epist. 70, 16. legitur: quum- que commodo mori non licuissety nec ad arbitrium suum instru- menta mortis cli^erc: obvia quaeque rapuerunt. quod quiim- quam explicant dc iis , quibus asservatis non licuerit commo- de mori, equidcm non video , cur tales intelligam. Seneca loquitur tantum de hominibus vilissimae sortis , quibus dcsint cummodac mortis viae. Quo sensu nemo alius dixit commodo pro commode. Conf. Kellmann ad Nolten. p. 2154.

III. CommocZe praeter eas significationes , quas cum adiectivo comraunes habet, etiara ponitur ulroque mo- do , quo commodum usurpatur de tempore , atque adeo componitur formula comynode quum. Tamen numquam, ut videtur , a Cicerone oratore dictum est.

102 COMMODE. COMIMODO. COMMODVM.

Flaut. Trin, 2, 3, 9. commode ipse exit Leshonicus. Cic. ad Att. 2 , 12. emerserum commode ex Antiati in Ap^ piam ad Tris Tabernas, — quum in me incurrit Iloma veriiens Curio tneus.

Cic. in Verr. 3 , 25 , 61. adducitur a Veneriis atque adeo at- trahitur Lollius commode, quum Apronius e palaestra rediisset. Ad haec Schiitzias : ,, Tulgo : attrahitur Lollius commode, guum Ap. eeneU inepto. Rescripsi commodum quum (^als so €6en). " Haec reiicicns Orellius: „commode quum nostris sal- tem in codd. aliquoties reperitur eodem eonsu atque illad. " Vellein adiecissct, quo illud aliqu oties spectet. Equidera unum illum locum novi. Id vero , quod Schiitzio placuit, Cicero ' concepisset hoc modo : commodum , quum Apronius rediit, Quare recte legitur commode, quod ad superiora pertinet, ut sit eensus : attrahitur commodo i. e. apto terapore , quoniam Apronius e palaestra redierat et in triclinio decuhuerat. Sic Cicero ad Att. 13, 9. dixit: tv-ACitqco$ ad me venit , quum ha- berem Dolabellam , Torquatus, Neque aliter Syramachus loco supra allato. ApudApuIeium Florid. loco p. 100. apposito alii codd. praebent commode.

CONFERTIM.

CoKFERTIM adverbium, cuius origo per se patet, apud anliquos scriptores non nisi de re militari usurpa- batur ad significanda ea, quae a militibus iu turma et denso ordine agebantur, ut esset i. q. turmatim. Quo- circa occurrit in narrationibus bellicis.

Sallust. lug. 50, 5. non confertim, neque in unvm sese reci- piebant , sed alius alio quam maxime divorsi. Liv. 31 , 43 , 3. guia non excedunt temere ordinibus suis, sed confertim etpugnant et cedunt,

Sed Liv. 21 , 8 , 9. itaque quo acrius ct confertim magis utrimque pugnabatvr, eo plures vulnerabantur. codices prae- bent pugnabant , duo eonserti et confercti: Gronovius correxit conferti pugnabant. Livius adverbium cura nomine adiectivo eaepe conimixit : at scmper adverhium secundum locum ohti- net prope verham, veluti 2, 30, 11. effusi et contemptim pugnabant: nec placet collocatio triura adverhioruiu. Quare cerie confertim restituendnm est.

Confertius dixit .4iaraian. I^Iarc. 24, 7, 7. quasi a conferte, quod olim etiam legehatur 81, 15, 4.

CONFESTIM. lOS

GONFESTIM.

CoNFESTiM cum verbo festinare cognatione co- haerei"e, iam veleres grammatici intellexerunt. Hoc verbum Verrius Flaccus nfando perinepte deduxit, nec malto melius Gellius 16, 14. illum vituperaus, fesli- iiare esse dixit quasi fessum esse. Vossius etymologus bene cognoverat yero esse fundamentum, e quo de- sumptum esset Jertus , fertim, festbn, festlnare, sed in explicatione ad feriiis alterum, quod est Si farcire, aberrabat. Acutius hanc rem perspexit Doederlinus Ety- molog. Tom. 2. p. 131. quem vide. Confestini igilur proprie non significat continenter aut sine interraissio- ne, sed smQ movdi , unverzuglich. Id autem, quod sine mora fit, opponi potest ei , quod intercedeute quiete fit ex iutervallo.

Novam, sed parum probaLilem rationem proposuit Linde- mannus de Adverbio 4. p. 20. his verbis : „confestim antiquum est proprie eignificans una cum iwce, vel simul cum luce. Vt enim profeslus est remotus a festo , sic confestus est una cum festo. " Quae quo modo per se constent, et cum usu ipsiu3 vocabuli conveniant, equidem non pei*spicio.

Charisius p. 176. confesiim pro coniinuo et sine tntervallo, sed iugi festinationis studio pergentis. Sallust. lib. fecit ut nu nciis confestim lugubribus. Vbi Statilius Maximus, ordine, inquit, et sine intermissione. Sisenna Mihsiarum XIII. confestim sequut a esi.

Cic. Phil. 5, 12, 31. rem administrandam ariitror sine ulla mora et confestim gerendam. Virgil. Aen. 9, 230. tum ISisus et una Euryalns confestim alacres admittier orant : rem magnam pretiumque morae fore. quorum verborum duplex quura sit ex- plicatio, altera haec praestat : rem magnam esse, et moram in hac re fore magui momenti. Cic. p. Cluent. §7 , 192. quum appropinquarc huius iudicium ei nuntiatum est , confesiim huc advolavit, ne aut accusatoris diligentia, aut pecunia testibus deesset. Phil. 2, 81, 77. Caesar B. gall. 5, 18. Caesar, praemisso equitaiu, confestim legiones subsequi iussit. 4, 33. , Curt. 4, 12, 1. ille quidem confestim Mazaeum cum tribus equitum millibus ad itinera occupandapraemisit. Cornel. Epam.4, 3. ar- gentum huic redde : nisi id confestim facis , ego te tradam ma- gistratui.

Civ. de Inv. I, 28. cetera, quae factum aliquod simililer confestim aut cx intervallo solent consequi. 2, 12, 42.

104 CONFESTIM. CONTINVO.

In aliquibus locis pro statim, alsbald , vel pro paullo post , mox positura est.

Cornel. Paus. 5, 4. hic quum semianimis de iemplo elatm

esset , coiifestim animam efflavit.

Sicuti rerum consequutio in Iiis vel per ablativos, vel per qnum exprimitur, ita etiam forraula facta est confestim ut , quemadmodum continuo ut , statim ut dicitur.

Scct. Aug^. 10. confcstim ut j4pollonia rediit, Brutum Cas- siumque — lcgibus aggredi statuit.

CONTINVO.

CoNTixvo adverbium eara significationcra , qnara sibi innatam habet, non exuit quidem , sed peculiari modo ad temporis successum refert. Nam quum con- tinuum id dicatur, quod nullo interiecto spalio nuliave a!ia re intercedente profertur, aut perpeluum est, id tamen veteres scriptores adverbiis continue et continen- ter , non adverbio continuo exprimunt. lioc enim non ponitur nisi de duabus rebus continuo terapore se at- tingentibus, pro statim, nullamora intcrposita, Nos sogteich, alshald.

Alfter visnm est antiquis g^rammaticia. Servius ad Virgll. Ge. 1, 60. continuo has legcs aeternaque focdera certis imposuit vatuTu locis/\ iugiter in aeternum, cd pcrpetuiim, sicut sequentia indicant. Philargyr. ad Ge. 3,36G. continuoque greges villia lcge mollibus albos.] continuj pro perpetuo : semper enim koo fieri debet. Vtioque in loco significat statim. conf. n. 2. ct 6. Turseliiuus notavit continuo pro assidue barbarum esse.

Virgil. Ge. 4, 548. haud mora: continuo matris praecepta facessit. Terent. Ad. 2,1, 17. ne mora sit , si innuerim, quin pugnus continuo iri mala hacreat. Cic. p. Ilosc. Cora. 6, 17. nonne, ut ignis in aquam coniectus continuo restinguitur et re- frigeralnr, sic rcfervens falsum crimen iii ^Jurissimam et castis~ simam vitam collalum statim concidit et exstinguitur? Cic. ad Att. 12, 1. utinam continuo ad compleium meae Tulliae, ad osculum Atticac possim currerc.

Cic. ad Fam. 16, 10, 2. iam ad td biduum , quod fueria t« via^ dum in Cumunum venis . acccdent cnntinuo ad rcditum, dies quinque. Ego iii Formiuno a. d. III. calend. esse volo.

CONTIjSTO. 105

h. e. nnlla mora interposlta: nam certo die in Formiano esse volo.

Quinctil. 10, 7, 2. slquidem {nnumerahiles aceidunt subitae necessitates vel apud tnaoistrattis , vel rcpraescntatis iudiciis ccn- tinuo agendi. i. e. nullo tempore meditationi concesso.

2. Quare dicitur de terapore proximo, quod noa Jonge distat , sea de lempore paullo post futuro. Qnod Graeci dicunt avxivM, dequo vid.Hoogeveen. Atqueusur- patur de eo , quod cura ipso rerura ortu exsislat, aut quod cum re apparente cohaereat ab initio,

Cic. Acad.2, 1, I. deinde absens facius aedilis, eontinno prae^ tor: licebat enitn celcrius legis praemio. i. e. non legitimo tem- porc post dnos annos. Lael. 3, 11. qiii summam spem civium^ quam de eo iapi pucro habuerant, eontinuo adolescens incredibili virtute superavit.

Cic. ad Att. 9, 15. quidquid egero , contimto scies. Tercnt. Enn. 3, 2, 39. hoc prius introducam , et quae volo simul impc- rabo: postca continuo exeo. Andr. 1,5, 62. hanc mt m ma~ num dat: mors continuo ipsum occupat,

Cic. Tusc. 4, 18, 42. perturbationes ^ amplificatae certe, pc- ttiferae sunt: igitur etiam susceptae eontinuo in magna pestia parte versantur. de Fin. 3,9, 32. quidquid enim a sapiente proficiscitur , id coniinuo debef explctum esse omnibus suis parti- bus. Nam ut peccatum est patriam prodere , parcntes violare, fana depcculari, quae sunt in effectu: sic timere, sic moerere, sic in libidine esse peccatiim est , etiam sine cffectu. Verum ut haec non in posteris et in eonsequcntibus , sed in primis eon- tinuo peccata sunt , sic ea , quae proficiscuntur a virtutCf susceptione prima, non perfectione , recta sunt iudicanda.

3. Quod ita cum aliqua re cohaeret, semper fieri videtur. Quare utnntur verbo continuo , qui indicare volunt re aliqua exsistente vel incipiente aliara non ces- sare , sed semper accedere. Similiter nos dicimu.s an— genhUcMlch» Haec raaxime iu serraone famiiiari ob- veniunt.

Cic. ad Fam. 9, 14. neminem eonveni, — quin omncs, quum te summis laudibus ad coelum extulerunt, mihi continuo maxima» graiias agant. i. e. illico, simul ag-ant Bemper.

Quinctil. 9, 1, 11. quum in eosdem casus , aut tempora aut numeros aut etiam pedes cotitinuo quis , aiit certe nimiuni fre- quenter incurrit. praeciperc solemtis variandas figuras esse. Cum

106 CONTINVO.

Beglo Burmannua scripserunt continue, quod ob ipsum voc. incurrit displicet. At continuo est statim, si modo loquitur, et hoc est semper. 2, 20, 3. qualis illius fuit , qui grana ciceria ex spatio distante missa in acum continuo et sine frustratione inserebat. Spaldingiua dubitat, ad seriem granorum iu una acu contlnuatorum, an ad iactus continuationem spectetur. Neutrum potest , sed scribendum esset continue. Continuo au- tera est uno iactu , non cessante effectu.

Terent. Andr. 3,2, 24. sed si quid narrare oceepi, continuo dari tibi verba ccnses. i. e. da denkst du gleich. £un. 1, 2, 24.

4. Quum duarum rerum succedentium ratio hoc modo signiticetur, fiunt formulae compositae verbo- rum quum — continuo , nt — c. , nbi — c. , simul- ac — c. in quibus coniunctio aut praecedit aut sequi- tur. Vnde contractu magis forraula facta est conti- nuo ut.

Vid. Cicer. et Terentii loci modo allati.

Terent. Hec. 5, 3, 15. aderit continuo , hoc uhi ex te audi- verit. Heaut. 2, 3, 35.

Cic. de Orat. 1, 26, 121. quod continuo consilium dimiserit, stmulac me fractum ac debilitatum metu viderit.

Cic. in Verr. 4, 22, 48. is^e continuo ut vidit, non duiitavit illud insigne penatium hospitaliumque deorum ex hospitali mensa tollere.

5. Laurentius Valla Elegant. 2 , 30. quod docuerat, non continuo et non statim significare non ideo, id Vor- stius de Latin. falso susp, 18. p. 188. proprium tri- buit enuutiationibus couditionalibus, quasi abundanter adderetur coniinuo , sicuti in Germanorum nicht als- hald. £t ita etiam illico usurpatur. Neque universa ratio verbi, quara illustraviraus, mutatur addita nega- tione, sed conlinuo indicat nexum rernm proximum aut necessarium, nulla conditione iutercedente. Quare Varro de Ling. lat. 8, 27. dixit: neque ideo statim ea in, omnihus cerbeis est sequenda.

Cic. Tusc. 3, 19, 45. ego summum dolorem — ■ non coniinuo dico esse brevem. 3, 3, 5. quum — ncc omncs, qui curari se passisunt, continuo ctiam convalescant.

Cic. de Orat. 2 , 48 , 199. si illae seditiones saluti huic civi- iati fuissent , non continuo , si qui motus populi factus esset , id C, Norbano in nefario crimine — esse ponendum. p. Roec. Am.

CONTINVO. 107

33, 94. non continuo, si me in gregem sicariorum contuli, sum sicarius. Gaius Instit. 2, 204. quod autem ita legatum esf, post aditam hereditatem , etiamsi pure legatum est , non ut per vindicationem legatum continuo legatario adquiritur , sed nihilo- minus heredis est. Manil. 2 , 345. nec quum sunt forte qua- drata, continuo inter se servant commercia rerum.

Cic. de Fin. 4, 27, 75. aeque enim contingit omnibus fidi- hus , ut incontentae sint : Jllud non continuo , ut aeque incon- tentae.

Quinctil. 9, 2, 84. continuone, si ille siulte cogitavit, nobii quoque stulte dicendum est ? Cic. Tusc. 3 , 18 , 40. si malo co- reat, continuone fruitur summo bono?

6. Graecae llnguae auctores quum vidissent avrtxa ab initio sententiae saepe in probandis argumentis poni pro exempli gratia (vid. Ernest. ad Xenoph. Mem. 4, 7, 2. Ruhnken. ad Tiraae. p. 56.), Koenius in notis ad Gregor. Cor. p. 194. (416. Schaef.) hunc usum ad Lati- nos translatum esse putabat, atque in eumdem modum esse. expHcandum locum Virgihi Ge. 1 , 356. continuo, ventis surgentihus aut jreta ponti incipiunt agitata. tumescere etc. cui alii addiderunt 1, 60. 1, 169. 3, 75. 4 , 254. At primum avriKa non poterat ita , ut illi fece- runt, explicari, sed significat rem, quae coraprobationi inservit, in promptu esse. Tum vero in illo Virgilii loco dicitur natura imposuisse leges prirao ortu. Deni- que in reliquis signihcat statimy gleich, vel statira a principio, gleichanjangs.\e\u\.i 1,169. continuoin silvis magna vi flexa domatur in burim, i. e. gleich imTJ^alde,

Sic Georg. 3, 75. continuo pecoris generost jinllus in arvis altius ingreditur. intellige equura adhuc puUura , qui statira in priraa iuventute generosae prosapiae indolem declarat in- gressu. 4, 254. continuo est aegris alius color. i. e. iam inci- piente aegritudine.

Oclisnerus in Eclog. Cic. p. 104. probasse Tidetur senten- tiam Koeaii, argumeutis tamen novis noa gubstructis.

CONTRA.

CoNTRA formatum esse videtur ex conterus^ sicuti extra , supra , infra aliaque. Conf. T. I. p. 390. Ha- bemus enim etiam contro in coniroversus : sicuti dicitur intra et intro. Neque negari potest, con^ quod subest, antiquam formam ess» verbi cam. Primitiva enim signi-

' 108 CONTRA.

ficatio id complectitur, quod apparet in aequali positio- ne, in qua unura ad alterum refertur recta iJDea, et utrumque una regione contioetar. Aliae opiniones, qui- bus Vossius a contiior , Scheidins ad Sanctium p. 227. a contus , Ang. Caninius ex transposito verbo avny.ov de- ducebant, oranes falsae sunl. Verum vidit Scaliger de Caussis lat. ling. c. 155.

A1)!atlvara formam ryllaba extrcma prodit. Ea enim pro- ducitur. Et quae brevem exhib^nt, exempla sunt i?tiud aeta- tis , in qua plurima prosodiae pars accentu regebatur , aut debentur negligentiae recentissimorura scrlptorura. Ennius apud Varron. de Ling. lat. 6, 2. quis pater aut cognatus volet jios eontra tueri? Attius apud !!Macrob. Sat. 6, 1. quum neque tueri contra aeque affari queas. Ita Vossiu^ scripsit Art. gram. 2, 24, p. 266. ante Hermaunum , Opusc. T. 3. p. 121. Apud Lucretium 1, 467. dudura restitutum est: ne forte hacc per se CQo^ant nos esse fateri, pro contra falsri. Sed Manilins 2, 253. eontra iacet cancer paiulam distentus in alvum, ubi Bentieiug emendavit strata iacent, Stoeberus excusat vitium doctae neg- ligentiae nomine : Gesnero videbatur iacet per dialysin le- gendura esse tribus syllabis. Auson. Praefat. Theodo!». 16. saepe mora est , quotiens contra parem dubites. Exemplura, quod grammatici afferunt ex Phaedr. 3 , 2 , 4. , non huo per- tiaet.

Ab initio tinus erat adverbii usus. Qnare apud co- micos praepositio nusquam occurrit, nisi in una ea for- mula, quae mutationis occasionem suppeditasse videtur. Quura enira dicere .solerent adstare aLiquetn, his addi- derunt contra: unde factura est coiitra aliquem adstarey ut legitur apud PlautumPers. 1,1, 13. Significatio igitur adversae contentionis apud antiquiores scriptores non- dum expriraitur praepositionis forma. Vnde etiam postea saepe factum est, ut confra ante accusativum no- jninis poneretur, quod non cohaereret.

Quod in lexlcls e Plauto affertur : se contra disciplinam mcam gesserint, Traiani sunt verba ia Epist. Pllnii 10, 82.

Praepositionem etiara cum dativo cor.^trui , falsis exemplis, quae adversativum sensum habercnt, demonstrare volnerunt. Plaut. Stich. 5, 7, 4. corruptione laborat. vid. infra IT. 5. Mil. 2, 2, 43. quem dolum doloso conira conservo parem. advcrbiura est, quod cum verbo cohaeret. Neque in formula contru aurn, au- ro contra datlTum aguoscimus, sed ablativum, qno pretium

CONTRA. 109

exprlmi flolet (vld, Ramshorn. Gr, 144, 7,), adiecto ad- verbio.

I, 1. Ratio , qua omnis usus liuius verbi constitui- tur, duplex est. Atque priraum dicitur de re in loco adverso posita, ut sit i. q. adversus, ex adverso , e re- gione, germanicum gegenilher, gallicum vis a vis. Conf. Tom. J. p. 180. Ita usurpatur et adverbium et inde a Varronis temporibus etiam praepositio.

Frlscian. 14. p. 976. stmiliter contra quando jtora significat, loco liraepositionis est accipiendum , ut, conira con- cionem Metdli; qiium vero to i^Evtcvziccs, quod proprium est eius, signijicat, adverbium est sine dubio , ut ego in hanc par- tem specto, tu contra. Quae quam parum sufficiant, non ceit quod demongtrcm. Charislus p. 207. contra et adversiis ita differunt, quod contra ad locum, ut contra hasilicam, advcrsus ud animi motum , ut adversns illum facio. Interdum aulem promiscue accipitur.

Liv. 5, 37, 8. iam omnia centra circaque hoslium plena vrant. ubi nihll emeudandum est.

Prlmariam gignificatlonem expressam video iu Pllnii Ilist. n. 18, 33, 76. contra mediam facieni meridies: ct paullo post: ^rui/m minima umbra contra medium fiet hominem. i. e. recta linea. 5,9, 10. contra perpendiculum fontis sidcre stante.

Caes. B. gall. 3 , 9. auxilia ex Britannia , quae contra eas regiones posita est , arcessunt. 4, 20. 7, 62, 8. qui praesidio contra castra habieni erant relicti. B. civ. 3, 23. insulamque, ^uae contra brundisinum portum est , occupavit. LIv. 3, 26, 8. contraeum ipsumlocum, ubinuncnavalia sunt. 38,4,5. castellum loco edito contra arccm cbiecit 24, 41, 5- ubi vid. Drakenb. et ad 5, 37, 8. 87, 15, 7. pacatis contra insulam suam terris^ ubi alii libri ciixa: at recte dlcltur contra insulam dc terria ab adversa una parte obiectis. vld. Drakenb. ad h. 1. Plin. Hist. n. 6, 23, 26. contra insulam distans LXX stad. Alexan- dria. Alla Vossius et Burmann. ad Vellei. Pat. 2, 76, 3. qui tamen frustra laborant in defendendia verbls : sed pax contra Brundisium composita. Recte emendavlt Rhenanus circa. Alia Oudendorp. ad Frontin. 1,4,7. et ad Caes. B. gall. 8, 41, 2w et Davis. ad Bell. hisp. 27. Celsus 4 , 5. id quod contrd slO" machum est. 7, 7. atrumento notare eas contra tempora.

Plinius Illst. n. 37, 7, 25. eosdem, — tonira radios solin et tcintillare. cf. 6, 22. quod est 37, 6 , 10. adversis posita soiis ra- diis. Columell. 7, 3, 8. ea poni debent tontra medium dkm.

110 CONTRA.

Caes. Bcll. gall. 5, 13. cnntra septemtriones. qiiod Talgo dicitar ad septcmtrioiies. Piin. Hist. n. 6, 22,24. conira meridiem.

Quinctil. 10, 3, 32. relinquendae autem in utrolibet genere contra vacuae tabellae, in quibus libera adiicicnti sit excursio. «bi vid. Burra. Sueton. Calig. 25. mandasse ad Pisonem contra accumbentcm. 18. equiti contra se hilarius avidiusque vescenti partes suas misit. Celsus 8, 8. si acuta fragmenta sunt, incidi contra cutis debet. Ovid. Slet. 7, 587. tem.pla vides contra. Virgil. Aen. 6, 23. Tacit. Agr. 10. septentrionalia eius, nullis contra terris, vasto atque aperto mari pulsantur, Plin. Hist. n. 2, 65. cur non decidant contra siti. Saepe di- citur contra stare. luyenal. 3, 290. Vid. Drakenb. ad Liv. 3, 60, 9. Plautus dixit Pers. 1, 1, 13. quis illic est , qui contra mc adstat. vid. n. 2.

Plaut. Cas. 5, 3, 2. nec meam ut uxorem adspiciam contra oculis. Pers. 2,2, 26. feminam scclestam te adstans contra contuor. Most. 5,1, 56. surge, ne nugare: adspice dum con- tra me. ubi adverbium est, non pracpositio. Lir. 1,16,7. petens precibus , ut contra iniucri fas esset. quod recte defen- dunt coUato loco 9 , 6,8. ubi Drakenb. Hinc poetarum aliae dictiones, veluti SU. Ital. 6, 368. /ert lumina eontra pacatua frontem.

Singularl modo de parte contrarla Ovld. Met. 4 , 79. parti- que dedere oscula quisque suae^ non pervenientia contra.

Salmasius ad Lamprid. Heliogab. 33. et ad Trebell, Poll. Galien. I. 18. recentiores dixisge putat, contra se pro contra, ut ontc se pro ante (vid. Tom. 1. p. 363.) , afferfcque Teterem in- scriptionem : contra se porticus.

2. Hac vero ratione, qua contra aliquem stare dicebant , recentiores scriptores etiam in aliis formulis contra pro coram posuerunt. De voc. adversum vid. Tom. 1. p. 181. Plinius, qui in hoc vocabulo magnam sibi concessit licentiam, adeo pro ad posuit.

Plant. Rnd. 1,4, 22. accede ad me atque adi contra. i. e. adsiste contra: ut Pseud. 1,2, 23. adsistite omnes contra me et quae loquor, advortite animum.

Birtius Bell. alexand. 24. flens orare contra Caesarem toepit.

Plin. Hist. n. 18, 87. et cum terrestres votucres contra aquam tlangorea dabunt) perfundentea sese. i. e. ad aquam con- Tereae.

3. Adverbium cum quibusdam verbis coniungitur, quibus aliquid ab altera parte vicissim vel mutuo fieri

CONTRA. 111

dicitnr. vid. Goclenii Observ. p. 229. Ruhnken, ad Tereat. Eun. 2, 3, 63. Sic conlra amare, quocuni Bachius iu Sylloge eleg. poem. p. 32. male comparavit ciyaTtav avti Tivog.

Plaut. Araph. 2,2, 23. quae me amat, quam contra amo. Cist. 1,1, 97. Catull. 16, 23. non iam illud quaero ^ coritra ut me diligat illa. Qui scripserunt contra me ut diligat , sea- 8um mutare non poterant : neque contra me coniungendum eseet magis quam apud Terentium Ad. 1,1, 24. habui, amavi pro meo. — Ille ut item contra me habeat , facio sedulo. Quo exCmplo utitur Servius ad locum Virgilii Aen. 10 , 567. cum Uomero conciliandum, sed frustra. Autliolog. lat. 2, 124. non contra iit sit amor mxituus inde mihi.

Terent. Eun. 3, 1, 53. si laudabit haec illius formam, tu huius contra. Hec. 4, 2,7. nunc tibi me ccrtum est contra gratiam referre. Eun. 2, 3, 64. Hec. 1,1, 13. nemo qnis- quam scito ad te venit, quin ita paret sese, abs te ut blanditiia suis quam minimo pretio suam voluptatem cxpleat: hisce tu amabo non contra insidiabere. Flaut. Amph. 2,2, 62. te ut deludam contra lusorem meum. Trin. 4, 2,55.

Cic. Agr. 2 , 33 , 91. nihil cnim supererat , de quo certarent : nihil, quod contra peterent, nihil, ubi dissiderent.

II. Vocabula, quae locum adversura significant, duplicem admittunt sensura , quo et res opponuntur et adversandi modus exprimitur.

1. Igitur contra usurpatur in designandis personis vel rebus opponendis, sive contrariae siat partis, sive diversae. Est igitur ex altera parte» In his vero ad- verbium potestatera couiunctionis habet. INos dicimus dagegeji, Poetae et recentiores scriptores in eiusmodi distinctione contra dicunt pro autem, quemadmodum Graeci uv pro di ponunt. vid. Hermann. ad Viger* n. 234.

Cornel. Epam. 6, 1. tdem quum in conventum 'oenissei Arca- dum, petens, ut societatem cum Thebanis et Argivis facerent, eon- traque Callistratus Atheniensium legatus — postularet, ut potiui amicitiam sequerentur Atticorum etc. Petron. 13. exhilaratus ego — negavi circuitu agcndum, sed plane iure civili dimican- dum. — Contra Ascyltos leges timebat, Celsus 8, 20. medicui debet id , quod emmet, retro cogsre, minister contra eoxant propelleret

112 CONTfiA.

Plaut. Mil. 2,2, 89. (87.) ut si illic concriminatus siet ad- vorsum militem meus conservus, eam vidisse hic cum alicno oscularier, arguam hanc vidisxe apud te conlra conservum meum cum suo amatore amplcxantcm atque osculantem. Ita edidit Lindemannus.

Propert. 2, 1, 44. cnumcrat milcs vulnera, pastor oves. JSos contra ans^^uslo versauies proelia lecto. Ineptinn enim mihi \i- detur intelligere hostili sensu versantes proelia contra alios. Est cnim nos autem. Et arahigna significatione dlcit poeta proelia et cxercendo et narrando tractata. Sueton. Domit. 23. occisum eum populus indifferenter , miles !>:ravissime tulit. — Conlra senatus adco laetatus est, ut etc. Tiher. 2. contra Clav- dius Appius etc.

2. la enuntiationibus , quibus duae res coraparan- tur, altera, quae opponitur, per voc. contva gravius designatur: ut — sic contra^ tanium abest ut — ut contra»

Cic. Tusc. 5, 6, 16. ut hi miscri, slc contra ilU heati, quos nulli metus terrcnt. de Orat. 1, 45, 198. ut apud Graecos — sic in nostra civiiate contra.

Lir. 6 , 15 , 5. cui ego rei tantum abest , ut impedimento sim, ut contra te, M. Manli, adhorter, liberes foenore plebem roma- nam. 6, 31, 4. in qua trepidatione tantum afuit, tit civilia certamina externus cohibcret, ut conlra eo violcntior potestaa tribunicia impediendo delectui esset.

3. Eodera raodo per adverbiura contra opponuntur res contrariae. Saepe fil, ut adverbium vira coniunctionis recipiat: saepe etiam, utadiectivum contrariaesigaificatio- nis ita expriraatur. Interdum pro negatione usurpatur. Atque in hoc usu contra fere post aliud nomen, quo- cum cohaeret, vel primo loco ponitur.

Propert. 1 , 11 , 25. seu tristis veuiam , seu contra laetus amicis.

Cic. dc Off. 1, 27, 94. quod cnim viriliter animoque magno fit , id dignum viro et decorum videtur: quod contra, id ut tur- pe, sic indecorum.

Cic. de heg. 2, 1, 2. mirabar te tam valde hoc loco delecta- fi: nunc contra miror te, quum Roma absis , usquam potius esse. ad Fam. 5, 5. pro iis rebus nuUam mihi abs te relatam esse gratiam , tu cs optimus testis: contra etiam esse aliquid abi te profedum , es multis audivi, L e. contrarium mihi.

CONTRA. 113

Cic. Acad. 2, 32, 103. esse rerum elumodi dhsimttitudincs, ut aliae probabilcs videantur, aliae contra. <le OfF. 2, 2, 7. alia probabilia , contra alia dicimus, nam critlci elecei"unt glosciam non probabilia cssc: si vera est illa scriptura, aniraadvertatur positio verbi non in aliis exemplis obvia. De Inv. 2 , 15 48. locus communis aut certae rei quamdam continct ampUJicatio- nem, — aut dubiae , quae ex contrario quoque habcat proba- biles rationes argumentandi : ut suspicionibus credi oportere, et contra , suspicionibus credi non oportere.

Varro de Re r. 1 , 8 , 1. contra vineam sunt qui putent sumptu fructum devorare. 1 , 47. contra herba in praiis ad spem focnisiciae nata non modo non evellenda in nutricatu etc. Ita Varro saepissirae, non item Cicero. Sueton. Caes. 73. simultates contra nullas tam graves excepit umquam , ut non, occasiojie oblata , libens deponeret. Ita recte unus cod. Memm. non nuUos. Oppouuntur verba anteced. amicos tanta scmper facilitate tractavit. Vitell. 2. Vesp. 16. sunt contra, qui opi- nentur etc.

4. Altera slgnificatio complectitur motum ex ad- verso loco et actionem, quae ex altera parte dirigitur. Nos dicimus entgegen. Quo sensu — nam praeposi- tionis usus ne in his quidem antiquior est — • adverbium cum verbis componitur: contra sonare., contra venire, contra collocjni^ contra niti et alia. Cf. Tom. 1. p. 183. Quorum nonnulla post Augusti tempora ita copulaban- tur, ut nova compositorura verborum formatio exsisle- ret. Quod factum est in verbis contradicere , contrai- re , contraponere cum dativis constructis : quae Cicero- ni et reliquis antiquis scriptoribus incognita erant,

Plaut. Amph. 1 , 1 , 72. contra consonat terra. Merc. 5, 3, 41. contra pariter fer gradum et confer pedem. i. e. komm mir eben so entgegen. Pseud. 2, 4, 17. Bacch. 3, 6, 6. Amph. 1, 1 , 183. verum certust confidenter hominem contra coUoqui. Epid. 4, 1, 20. orationis aciem contra conferam. Araph. 1, 1, 67. item hostes contra legiones suas instruunt. Virgil. 5, 21. tiec nos obniti contra, neque tcndere tantum sufjicimus. Sallust. lug. 35, 8. Cic, Agr. 2, 33, 91. nihil supererat, de quo cer^ tarent: nihil, quod contra peterent, Contra Uceri, i. e. licendo ge altcri opponere , Caes. B. gall. 1 , 18. iUo Ucente contra h- ceri audeat nemo. Liv. 4 , 53 , 6. Maenio contra vociferante. de altercatione.

Contra rescribere, contra cavere dictiones sunt iurlsconsnl- torum. Vid. Brlsson. de Signif, v. p. 261. Curt. 4, 1,10, contra rcspondere Curt. 7, 9, 1. Virgii, Aen. 6, 23.

II. 8

114 CONTRA.

Caes. B. gall. 7,28. constiterunt hoo animo, nt , el qua ex pcrte obviam contra veniretur, acie instructa depugnarent. quae defendit Oudendorp. collato loco B. afric. 45. contra Caesarem adversus armatusque consistam. quo nihil comprobatur : alii ecripscrunt obviam contraveniretur. Recte Vrsinus auctoritate codicis sui contra abiecit.

Contradicere primns scripsisse Tidetnr Livlas. Vid. 8, 2, 2.

Vlpianus in Dig. 9, 2, 29, 4. si navis alteram contra se ve- nientcm obruissei etc. Cicero aliique contra aliquem vcnire dixerunt pro oppugnare aliquem, de actione contra nliquem in- «titucnda. Cic. p. Mur. 4, 9. si turpe existimas, te advocato, illum ipsum , qucm contra veneris , caussa eadere. ubi vid. Ma- nut. p. Rosc. Com. 6, 18. quid tu, Saturi, qui contra hunc venis, existimas aliter? Phil. 2, 2, 3. 8, 6, 18. Adverbium Civ. ia Verr. 2 , 43 , 107. si de Utteris corruptis contra venit ? si contra omni rutione pugnavit? Mencken. Observat. p. 191. De verbis contra ali^ucn* adesse vid. Cort. ad Plin. Epist. 1, 23, 3.

5. Qai contra consistit, nec mntat locura, hostilem impelum sustinet aut propulsat: qui adversatur, e con- trario loco agit. Quare contra usurpalur de certaminis contentione et de quocumque adversandi modo, sive in hostili aggressione, sive in alia quacUmque conteutio- ne, et ila quidem , ut in verbo adiersua inagis ad animi motum , in contra ad ipsum irapetura oppugnanfem respiciaraus, Taraen , ut Charisius ait, haec proraiscue accipiuntur. Advtrsa apponuntur contrariis ex aequo. Cic. Orat. 19, 65, Cf. T. 1. p. 184. Opponilur inter- dum yiro , quod vide, Iq his vero praeposilionis usus recenlior est.

Caes. B. gall. 2, 17. qua (leglone^ pu\sa tmpedimentisgue direptis, fuiurum, ut reliquae contra consistcre no» auderent. Catul. 62, 6. ccrnttis , innuptae , iuvenes consurgite contra. i. e. ut certamen ineatis.

Propert. 3, 11, 13. (4, 10, 13.) ausa ferox ab equo contra oppugnarc sagittis Macotis Danaum Penthesilea rates. Ovid. Met. 2, 434. vid. Buraian. ad Properr. loc. Liv. 3, 15, 2. eo acrius contra tribuni tendcbant. Aid. Drakenb. ad 3, 13,4. Terent. Eun. 4,1, 10. voluit facere contra huic aegre. Cic. in Verr. 2, 43, 107. si dc litteris corruptis contra venit? si con~ tra omni ratione pugnavit^i de Orat. 1, 19, 65. disputabant contra diserti homines.

CONTRA. 115

Cacs. B. gall. 2, 13. contra populum romanum armis con- tendere. Coel. ad Cic. Ep. 10 , 9. nunc te contra victorem Caesarem facere — summae stultitiae est. Sallust. lug, 31 , 6, neque ego hortor , • — uti contra iniurias armati eatis. Virgil. Aen. 5, 414. his magnum Alciden contra stetit. 5, 370. solus gui Paridem solitus contcndere contra. Stat. Thel). 9 , IG. aut saevos Libyae contra ire leones. Cic. Acad. 2, 18, 60. restat illud, quod dicunt veri inveniendi caussa contra omnia dici opor- tere et pro omnibus.

De formula contra rem jiublicam facere, sentire vid. Brisson. de Form. p. 203. Herzog. ad Sallust. Cat. 26, 4.

Plautura dixisse ferunt vocarc contra pro in certamen voca- re: at verba Stich. 5, 7, 4. corrupta sunt. Non male emen- davit Bothius : omnis voco cinaedos : contra stetis.

Flaut. Poen. 5j'6, 18. ag. num quid recusas confra me? lY. advorsum quidem. In his duae res offendunt, praeposi- tionis usus Plauto iiicognitus et iuauis vcrborum lusus. Vtri- que cgregie consuluit Saliiiasius hac certissima emendatio- ne: num quid recusas contra? ly. ne advorsum quidem. Atque intelligitur in verbo adversum mitior animi recusatio , ut sen- 6US sit : ne adversa quidem mente.

Contra esse non raodo de adversariis honiinihus usurpatur, eed etiara de rcbus, quae non favent, nec approbationem af- ferunt, sed repugnant et redarguunt: veluti de tcstimoniis et de arguraentis. Nos quoque gcgen cinen sprechen^ gegen einen seyn. Cic. de Orat. 3, 20. quare hoc, quod complector tantam scientiam vimque doctrinac, non modo non pro me, sed contra me €st potins. p. Quint. 24 , 76. tiium testimonium — quoniam contra te cst ctc. de Orat. 2, 81, 330. p. Cluent. 36, 102. Senec. de Benef. 6, 31, 6. sed haec res contra nos est.

Franc. Robortellus Annot. 1, 37. castigavit Manutium, quod orationcs in Verrera a Ciccrone habitas inscrlpserat contra Verrem: „ nara si quando , inquit, accusat Clcero et reprehen- dit aliquera acrius nominatum, tunc inscribit orationcs suaa in , ut in Tatinium , in M. Antonium : si quando autem disse- ritur adversus aliquem m ser.atu, dum dlcuntur sentcntiae, vi- detur idem Cicero exlstlmasse contra debere tunc orationcm inscribi. In eo igitur llbro qui inscribitur orator (31, 111 ^ ait : muUac sunt eius totac orationes subtilcs , ut conira Lepti- nem. Demosthenis oratio inscribitur JtQog AiTttivrjv , in qua disserit contra illura de loge immunitatis : uulla cst accusatio, eed dictio tantum sententiae apud populum. Nec vero me la- tet Cic. etiam ecribere: ui contra Aeschinem falsae legationis,

8*

116 CONTRA.

vl contra eutndem pro caussa Ctesiphontis : sed duos ego manu- scii}jtos Iiabeo , in qulbus iion contra, eed in est scriptum: et ita omnino legi debere affirmo. " In codicibus nemo alius in- venit in : tamen recte appcllatur oratio contra aliquera habita, qua adversarlus ipge orator irapngnatur, Aliter iudicavit Si- gonius Emendat. 1 , 19. Sed ipse Ciccro contra dicere posuit pro accusare , pr. Cluent. 48, 133. si quis contra dicere vellel. ubi non est widersprechcn, sed contra C. Licinium dicere : id- que Qiiinctil. 5, 11, 13. reddidit verbis : tiullo accusantc , et PlutarchusApophtheg. reg. p. 200. E. iirjdsvds nuTrjyoQOvvTog.

6. Hlnc transferlnr acl defensionem, qua quls ho- stem aut raalum qualecumque repellit, aut se tuetur: unde etiam dicilur firmus , iiivicius contra alicjuid. Idem notavimus in adi^ersus Tom. 1. p. 185.

Cic. de Orat. 1, 39, 177. quum egd C. Scrgii Auratae con- tra hnnc nostrum yintonium iudicio privato caussam defcndcrcm. p. j\lil. 1, 2. non illa pracsidia, — etsi contra vim collocata sunt, non afferunt tamen aliquid , ut etc. Tacit. Agr. 45. Tubor , quo se contra pudorem muniebat: ubi Walchius frustra defendit o quo. Cic. de Senect. 13, 51. contra avium mino- Tum morsus munitur vidlo aristurum. Tusc. 5, 7, 19. ut essct contra fortunam sempcr armatus. Plin. Ilist. n. 18, 8, 19. cx omni gencre durissimum far ct contra hiemes jirmissimum. 23, 1,22. minus roboris contraque labores patientiae. 8, 25, 37. et unguibus hic armatus est , contra omnes ictus cute invicta.

7. Atque usus, quem eumdem habet voc. adi^ersuSy est de remediis adhibendis. Vid. Tora. 1. p. 186.

Plin. Hist. n. 7, 2, 2. et tamen omnibus hominibus contra serpentes incst vcnenum. 5, 1, 1. 20, 8, 27. 7, 1. totque me- dicinae contra mala excogitatae. Pallad. 11, 14, 17. vinum, quod salutarc contra pestilentiam sit , — Jieri hoe genere fer- tur, 10, 3, 2. quoniam quacdam animalia stibterranea sectis radicibus necant plerumquc frumenta , contra haec proderit, si hcrbae etc.

8. Sed potest hoc modo etiam res designari , quae 1 non ipsa repugnat aut nocet, sed in quam reiiciendam j vel impugnaudam aliquis loquitur vel agit.

Cic. de Xat. d. 2, 67, 168. mala cnim et impia consuetudo est contra dcos disputandi. p. Quint. 13, 44. Q. Uortensius contra caput non didicit diccre. i. e. de crimine capitali.

Cic. de OiT. 3, 19, 77. se illam rem tiumquam iudicaturum.

CONTRA. 117

ne aut spoUaret fama prohatum hominem , si contra iudicassct, aut statuisse viderctur virum honum cssc aliqucm.

9. Dicitar contra etiam de eo, quod cursiim aut modum rerum naturalem noii sequitur, sed adversum lendit, sicut in fluraine. Et quum ardua adscendeutes cliam adversum agere videantur, ctiam de iis ponitur contra. Gesnerus in Clirestom. Plin. p. 112. origiuem dictionis in eo quaerit, quod qui scalas adscendit, eas ante oculos sibi oppositas habet.

Cic. Orat. partit. 13 , 46. illa autem altera argumentatio, guasi retro et contra, prius sumit qiiae vult eaque confirmat, dcinde id , quod proponendum fuit, permotis animis iacit ad ex- tremum. i. e. inTersio ordine : nam einiiilici ordine primum di- cimus, quod defendere volumus, deinde argumenta eubii- cimus.

Plin. Hist. n. 29, 3, 12. cxpcrimcntum eius esse , si contra aquas fluitet vel auro vinctum. 18, 35, 88. 6ot'cs coelum olfa- ctantes, seque lambentes contra pilum. 27, 4, 5. capite in sole contra capillum uncto. Coluraella 7, 3, 12. ut contra ventum gregem pascamvs. Pallad. de lle r. 8, 4, 4. Plin. Ilist. n. 19, 8 , 39. si — increscentia folia contra ipsas religentur.

Silius 14, 352. pujtpes etiam constructaque saxa feminea traxisse fcrunt contra ardua dextra. Plin. Hist. n. 7, 20, 18. ducenaria duo humcris contra scalas ferebat.

10. Ita refertur ad omnem rem , quae non sequilur, sed obvertilur, et a norma aut ab hominura opinione deflectit et distat, vel cum aliqua re pugnat. Nos ivi- der, entgegen. Vid. Vorstius de Latin. falso susp. c. 23. p. 233. Opponitur seciinchnn.

Cic. de Off. 3, 5, 21. detrahere igiiur alteri et hominem ho- minis incommodo suum augere commodum , magis est contra naturam quam mors. Sallust. Cat. 2 , 8. Plin. Hist. n. 7, 8, 0. Cic. de Off. 1, 6, 19. cuius (veri) siudio a rebus gerundis ab- duci, contra officium est. Acad. 1, 10, 37. officium ct conira officium. Sallust. Cat. 15, 1. alia huiusccmodi contra ius fas- que. Sueton. Caes. 43. qui obsonia contra vctitum retinercnt. Cic. dc Orat. 3, 19, 70. aut ex lege aut non contra legcm. in Verr. 2, 10, 26. Plin. Hist. n. 10, 75, 98. confra consuciudincm somnium. Cic. ad Att. 9, 7. contra mchercule nieum iudicium ct contra omnium antiquorum auctoritatem.

Caes. B. gall. 6, 30. ccleriler contraque omnium opinioncm

118 CONTRA.

eonfeeta itlnere. Sallust. lug. 15 , 9. Pricae. ad Apulei. Met. 10. p. 523. Caes. B. gall. 8, 40. quum contra exspcctationem omnium Caesar Vxellodunum venisset. Liv. 24, 45, 3. quumque res romaiia contra spem votaque cius resurgeret etc. Solemnis est forranla in sepulcroium inscriptionibus contra votum. Vid. Murator. T. 3. p. 1353, 7. p. 1313, 8. Burmann. ad Anthol. lat. T. 2. p. 168. et 689.

Sallust. lug. 33, 1. contra decus regiiim cultu quam maxume miserabili. 46, 5. ubi contra bclli faciem tuguria plcna ho^ minum, Gaius lust. 3 , 15T. quod contra bonos mores est. Plln. Ilist. 13, 22, 43. Aejo Caesar — nocturnis grassationi~ hus ccnverberatam faciem iUinens sibi cum thure ceraque, et sequuto die contra famam cutem sinceram conferens.

Liv. 9, 18, 6. qui Partkorum quoque contra nomen Romanum gloriac favcnt. Sueton. Aug. 78. nc id contra commodujn face- ret. Cic. p. ^lur. 23, 47. quibus aut contra valltudinis cornmo- dum laborandum est^ aut incommodo morbi etiam ceteri vitae fructus relinquendi.

Celsus 4, 19. contra priores auctores Asclepiades affirmavit.

11. Proprielatem eara, de qua Tom. 1. p. 184. diximus, corilra ab ach-ersus dislingui officiendi et op- pugnundi notiooe, antiqui scriplores omnes huic voca- Lulo servarunt. Plinius tameu, historiae naturalis auctor, wsum huius verbi tantopere extendit, ut non sine vilii specie pro er^a vel in poneret,

Plin. H. n. 8, 7,7. de elephanto : tpsius animalis tanta narratur clementia contra minus validos, ut in grege pecudum occurrcnlia manu dimovcat. Quo modo id factuhi sit, mon- strant dictiones vulgaris sermonis : Plaut. Truc. 1,2, 4. ct tu fcr contra manum.

Capitol. Maxim. 8. et ut se habcnt stnltae opinioncs , tales cos contra spcrabat futuros ^ quum iani imperator esset. alii li- hri contra sc.

Vlpian. in Djg^est. 48, 8, 4. lege CorneJia ' de sicariis tene- iur , qvi, quum in magistratu csset, eorum quid feccrit contra hominis neccm , quod Ugibus pcrmissum non sit.

12. Cognata sive eadeni est significatio , qua contra etiam diversum et alienum modum, quo quid fiat, indi- cat. Id vero etiara ad id pertinet, quod exspectationi aut opinioni non respondct. Saepe in his pro simphci Degatione dicitur.

CONTRA. 119

Varro do Wng. lat 8, 41. quutn origo nomimtus osfendertt contra. i. e. aliter. Plin. Epist. 1, 20, T. eg-o cantra puto. Vlpian. in Dig. 9, 2, 21. iicet Cetsu* contra scribit. Sallust- lug. 85, 21. eorum fortia memorando clariorea se putanti quod contra. i. e. quod aliter se habet.

Cic. ad Fam. 12, 18. utrumque contra accidit. Horat. Sat. 1,3, 27. at tibi contra evenit. Cic. p. Cluent. 31, 84. in stul-' titia contra est. Senec. £pist, 7, 3. contra est. i. c. aliter quam exspectaverani,

Terent. And. 5, 4, 23. age nune iam, experiamur porro eontra , ecquid ego possiem blande dicere aut bmigne facere. i. e. aliter et contrario modo»

Cic. de Orat. 2 , 81 , 330. ad summam tottus eaussae pertinet, caute an contra demonstrata res «it. Acad. 1, 10, 36. quae autem secundum naturam essentf ea tumenda, ei quadam aesti- matione dignanda docebat eontraque contraria: ncutra autem in mediis relinquebat. Gaius Instit. 2, 78. si in tabula mea nliquis pinxerit velut imaginem, contra prohatur. i. e. nou probatur.

13. Ita coninnguntur in compavatione rernm discre- pantium vocabula contra atqne, conira quam pro all- ler ac, iit adcersus guam, de quo vide Tom. 1. p. 188.. Discrimen inter vocabula atque et qtiam intercedens,. quod Herzogius ad Sallust. Cal. 60. sempiternum vocat, non ubique observatur, ut ipsa exempla raonstrant. Kam et aequiparationi et comparationi locus est in hac sententia.

Varro de Re r. 1, 7, 6. item eontra atque apud nos fieri. Cic. p. Balb. 3 , 7. si denique aliquid non contra, ac liceret, fa- ctiim diceretur, sed contra atque oporterct: tamen esset omnis eiusmodi reprekensio a vobis rcpudianda. dc Divin. 2, 24, 53. vides tamen omnia fere eontra, ac dicta sintj evenitse. cf. in Verr. 4,6, 11. Orat. 40, 137. Caes. B. civ. 8, 12. B. ffall. 4, 13. Sallust. Cat. 60, 5. Petrcius ubi videt Catilinam, contra ac ratus erat, magna vi tendcre etc. ubi alteram ecriptu- ram quam non dixerim deteriorem. Cic. Phil. 11, 13, 34. in Catil. 3,8, 20. simulacrum lovis faccrc maius et in excelso collocare, et contra atque ante fuerat, ad orientem convertere. p. SuUa 24, 69. Plin. Hist. n. 12, 19, 43. quem contra at- jue in cinnamo levari ct exinaniri pretium cst. Vid, Hadrian. Cardin. de modis 1. 1. p. 8.

Cic. de Orat. 2 , 20 , 86. clamarc contra quam dcceat et quam

120 CONTBA.

possit, hominis est stuUitiae siiae quam plurimos testes domesti- co praeconio coUigcntis. p. Clucnt. 5, 12. in Pis. 8, 18. ut se- natus contra quam ipse censuisset, ad vestitum redirct. de Leg. 2,5, 11. quum contra fecerint quam polliciti professique sint. p.' Dom. 47, 122. ad Quint. fr. 1,1,1. Liv. 30, 19, 9. con- tra quam sanctum legibus est. Critici restituerunt 30, 10, 4. contra quam in navali certamine solet. rid. Gronov. Pliu. Hifit. n. 10, 53, 74. aves omnes inpedes nascuntur, contra quam re- liqua animalia. 11, 20, 24. Gellius 6, 8. contra quam nos supra diximus. Silius 15, 107. omnia contra experienda ma- ncnt quam spondet blanda voluptas. i. e. contraria iis , qnae spondet voluptas. Vid. lo. Fort. Ringelberg. de usu vocum, quae non flcctuntur. in Oper. Lugd. 1556. p. 125. Schorus in Pliras. lat. ling, p. 92. quum barbaros contendissct dicere con- trarium faccre quam, latinos contra quam , defensores exstite- runt Cellariu8 ct Biinemannus ad Lactant. Inst. 3, 29, 13. tamen praetcr cb.ristiaQOS Bcriptores nullum coustituere po- tuerunt teetem.

14. Sed etiam in componendis similibns rebiis huic vocafeulo conceditur locus. ]Nam in pendendis et pon- dere examinandis rebus contra proprium est verbum ponderis oppositi. Ita aes contrarium dicitur, ut ait Festus , aes grave , dvri^^oTiov. vid. Scaliger. ad Plaut. Epid..3, 3, 30. Vnde lacta est proverbialis diclio auro conlru, et apud recentiores contra aurum, i. e. auro contra appeuso, prelio auri. vid. Scaliger etVrsinusad Varr. de Re rust. 1 , 2. Praeterea quaecumque com- pensatio admittit hanc praepositionem.

Plin. Hist. n. 17, 10, 14. contra immane pondus attollcrc se non valet.

Flaut. Mil. 4,2,84. contra auro alii Jianc vendere potuit opcram. Petron. 7, 6. oneravi vinum: et tunc erat contra au- rum, Scbcirerus «cribendura esse suepicabatur contra auro, sine caussa iusta in lioc quidem scriptorc. De ablativi ratio- ne vid. p. 108.

Plaut. Epid. 3, 3, 29. nac tu. hahes servom graphicum ct quantivis pretii. non caru^st auro contra. Nos cr ist nicht mit Golde zu bezahlcn. Curc, 1,3, 45. ph. auro contra cedo mo- destum amatorem: a me aurum accipe. pa. Ccdo mihi contra aurichalco , cui ego sano serviam. conf. Pseud. 2,3, 23. Mil. 3,1, 64. Truc. 5, G, 58. iam mihi auro contra constat Jilius : etiamnum me nihil pcpcndit, Giacci similiter. Alcman apud

CONTRA. 121

Plutarch. Lycurg. 21. iQnsi yaQ avra rm aiSccQOi ro xaicos v.i%aQi6Ssiv. Welckerus rto ciSccQOi ecripsit.

Corruptus est locus Varron. de Re r. 1 , 2 , 10. huiusee, tn- quam, pomaria summa sacra via, uhi poma veneunt contra au- rum imago. Ita cod. vet. Victorii et Vaticani. Emendationes a criticis factae oianes ineptae sunt. Voc. imago adscriptum videtur ali aliquo , qui antea pinacothecas cum oporothecis comparatas viderat. Traheae vcrsus , quem Scaliger affert, fraudi Mureti dehetur. vid. Fabricii Bibl. lat. 4, 1, 4.

Plin. Hist. n. 7, 1. cuius (horainis) caussa videtur cuncta alia genuisse natura magna saeva mercede contra tanta sua munera. Terent. Eun. 2, 3, 64. si scias quod donum dono huic contra comparet , magis id dicas.

Huc refero formulam in inscriptione apud Gruterum p. 331. n. 4. coronato contra omnes scaenicos: qui n. 6. dicitur coro- natus adversus histriones et omnes ecaenicos artifices.

III. 1. His adiiciamus formulas, ia quibus contra. cura aliis particulis coniungitur. Ac primo notanda est formula quod conira^ quam nonnulli pro anastrophe praepositionis acceperunt, alii per ellipsin explicuerunt clrca qiiod negotium. Ea vero ratio, quam, Ochsne- runi sequutus, Beierus ad Cic. Lael. 24, 90. proposuit, ex qua nominativo quod addantur verba in appositione aequalia, ob concinnitatis defectum probari non potest. Quod nectit senlentiam etiam contrariam non alio rao- do, quam in verbis si^ quoniarn, quia, et aliis. Vid. not. ad Wopkens. Lect. p. S6. Est enira in wie jern, Atque vis eadem est, quae exprimitur item contra. Pleonasraus nullus apparet, sed arcta coniunctio, Vsum primus observavit Pareus in Lex. Lucret. s. v. qiiod, Cf. Hottinger. ad Civ. de Divin. 2, 62. Goerenz. ad Cic. de Ein. 1, 20, 67. Quod idem Goerenzius ad Cic. de Fin. 1,6, 19. explicat, quod pro immo hoc dici, non ad quod pertinet , sed ad contra.

Cic. Lael. 24, 90. peccasse enim se non anguntur, ohiurgart moleste ferunt : qtiod contra oportehat delicto dolere, correctio- nc gaudere. Comma erat delendura post oportehat. De Senect. 23, 84. cuius a me corpus crematum est: quod contra decuit ab illo meum. Non recte explicat Gernhardus quum contra. Lu- crct. 1, 81. illud in his rebus vereor , ne forte rearis, impia tc rutionis inire elementa viamque indugredi scelcris : quod contra sacpius illa religio peperit scelerosa atque impia facta. Cic. p.

122 CONTRA.

Quint. 28 , 67. rellquum est , ut eum nemo iudtcio defenderit. Quod contra copiosissime defcnsum esse contendi. de Off. 1 , 15, 49. sed in collocando beneficio et in rcferenda gratia , si cetera paria sunt, hoc maxime officii est , vt quisque maiime opis in- digeat, ita ei potissimum opitulari: quod contra fit a plcrisque. ITii Beierus magnopere errat, quura anastrophen praepositio- nis exemplis conCrmat. Posset quidem quod pro id accipi: id vero fit contra : ut apitd Sallust. lug. 85 , 21. eonim fortia facta memorando clariores sese putant: quod contra.

2. Ifem contra componit ex alfera parte rem aut vicissitudine aut aequali ralione comparandam. Saepe est id qiiod ex sua altera parte.

Plaut. Aul. Prol. 20. item a me contra factum est. i. c. ut iUe me neglexit. Pers. 5, 2 , 32. Cic. de Fin. 2, 27, 8G. beate autem vivcre alii in alio , vos in voluptate ponitisi itcm contra omnem infelicitatem in dolore.

Plaut. Cas. Prol. 48, at cam puellam hie senex amat efjlictim et item contra fiUus.

Plaut. Amph. 1, 1, 67. item hostes eontra legioncs suaa in- struunt.

Alio modo Terentius Ad. 1, 1, 25. rid. p. 111.

8. Adverbium et ipsum per se et cum aliis particu- lis coDiunctora inservit oppositioni , qua contraria sen- tentia adiuamtur. Ita dicitur contra ^'ero in rebus di- Tersis componendis apud recentiores scnptores pro at vero. Et comprobatur aliqua enunfialio apposilo con- trario : nani confra, atqni contra. Et coniunguntur verba at conira. secl conira , quibus saepe praeuiiltitur Dcgativa sententia in formulis non modo non, — sed contra , non quo — sed contra,

Plin. Hist. n. 16, 39, 74. mirum apxid antiquos primo punico beJlo classem Duillii imperatoris ab arbore excisa LX die nnvi~ gasse. Contra vero Hieronem regcm CCXX naves effectas die~ bus XLV iradit L. Piso. Apud Cic. de Off. 1, 27, 94. unus codex iniusta vero contra , et paullo post alter quod vero con- tra exhibet praeter Ciceronis morem. Celsus 3,6. p. 152.

Sallust. Ing. 1, 1. falso queritur de natura sua genus huma- num, quod imbccilla atquc aevi brevis forte potius quam virtutc regatur. ISam contra reputando nequc maius aliud neque prae- stabilius invenias. Quinctil. Inst. 1, 1,1.

Apulei. Apol. p. 287, 24. tu mihi vitio dabis — quod paueio-

COOTRA. 123

res ego servoS haheo , parciu» pasco , levtus vestiQ, minus ob- sono? Atqui ego contra: quantulacumque tibi haec videntur^ multa etiam et nimia arbitror.

Cic. ad Fam. 4, 4. nos , qui domi sumus,tibi beati videmur* at contra nobis non tu quideni vacuus molestiis, sed prae nobia beatus. Sallust. lug. 15 , 3. omnibus modis pro alicno scelere et flagitio sua quasi pro gloria nitebantur. At contra pauci, qui- bus bonum et acquum divitiis carius, subveniendum Adherbali — ccnsebant. 4, 7. Sueton. Galb. 15. Tacit. Ann. 5, 28, Alia A-iile Tom. 1. p. 418. et 444.

Cic. Acad. 1 , 10 , 35. Zeno igitur nullo modo is erat, qui ut Theophrastus nervos incideret: sed contra qui omnia, quae ad beatam vitam pertinerent, in una virtute poneret. Symmacb, Epist. 6, 81. nobis Tibiiris aura blanditur, sed contra exaspe^ rat animum male gesta ratio villicorum. ■

Cic. p. Flacc. 11, 26. quod quidem ego non modo non posttilby sed contra, iudices, vos oro et obtestor , ut totam caussam quam maxime intentis oculis , ut aiunt, acerrime contemplemini. ad Att. 9, 15. non modo autem nulla qucrela est municipalium ha~ minum ac rusticorum , sed contra metuunt ut crudclem, iratum.

Cic. de Orat. 3, 24, 93. quos (magistros dicendi) ego censor edicto meo sustuleram : non quo — acui ingenia adolescentium nollem, sed contra ingenia obtundi nolui.

4. Et contra , coniraqne. His coniunguntur res sibi oppositae. Interdura ila redditur sensus verbi im~ mo, Etiam in disiuuctione locum habet vel contra*

Cic. p. Balb. 22, 51. atque utinam, qui ubique sunt prO" pugnatores htiius imperii, possent in hanc civitatem vcnire , et contra oppugnatores reip. de civitatc exterminari. Sueton. Cal. 51. non imr.icrito mentis valetudini attribuerim diversissi^^a in eodem vitia , summam confidcntiam et contra nimium metum, Tit. 7.

Cic. p. Marc. 6, 20. non enim tua ulla culpa est, si te ali- qui timuerunt, contraque summa laus , quod plerique minime ti- mendum fuisse seriserunt. de Fin. 2, 17, 55, num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse? nihil minus: con~ traque illa hcreditate dives ob eamque rem laetus.

Quinctil. 4,1, 72. de prooemio : nam et supervacuutn aU- quando est, si sit praeparatus satis etiam sine hoc iudex. "^ Contraque est interim prooemii vis etiam non exordio.

Sueton. Galb. 3. quod praepinguis fuerit — , vel contra quod tam exilis etc.

124 CONTRA.

5. Quin contra. De hac fcrmula vide in qtin.

6. Contra ea gramraatici docent pooi pro contra. Sed primum distinguenda sunt ea exempla, in quibus ea noQ abundat, sed ad ante dicla respicit, veluti Liv. 5,57, 1. contra ea V^irginins — aiebat. cf. 33,31, 10. Caes. B. gall. 5, 29. Tum vero, praesertim a Livii tempore, quo praepositionis usus invaluerat, nonnulli scriptores dixerunt co/i/m ea eodera raodo, quo ^^r^e- terea, postea, siqjra ea, pro contra adver1)io in oppo- nendis duabus seutentiis conlrariis: nos im Gegensatz von diesem, dagegen. Yicem praestat coniunctionis. Quid sibi Gerlachius voluerit, qui ad Sallust. lug. 85. cojitra ea gravius dici existimat, equidem non per- spicio. Celsus dicere solet contra id pro contra, in contraria parte.

Liv. 4, 52, 6. superbe ab Samnitibus, qui Capuam habebant

hti .Cumasque, legati prohibiti commercio sunt: contra ea benigne

' -o6 Siculorum tyrannis adiuti. 41, 24, 8. opportuni propinqui-

tate ipsa Maccdoniae sumus : an infirmissimi om.nium, tamquam

quos nuper subiccit, Dolopes'? immo contra ea vel viribus vestris,

deum bcnignitate vcl rcligionis intcrvallo tnti. ubi vid. Crevier.

et Drakenb. 2, 60, 1. contra ea in Aequis inter consulem ac

viilitem comitate ac bencficiis certatum est. 44, 43, 1. 21,20,6*.

' -j ! contra ea audire sese etc. Caes. B. civ. 3, 74. Coriicl. Praef.

- '. \6. Alcib. 8, 3. Con. 5, 4, Epam. 10, 4. Jph. 3, 4. patcr —

Thracem me genuit, contra ea mater Aiheniensem. Epam. 5, 6.

.^ namque ille cum universa Graecia vix decem annis unam ccpit

, , nrbem : ego contra ea una urbe nostra dicque uno totam Grac-

'.,/, ciam — liberavi. Olim legebatur contra ex una. Bremius

observavit Cornelium contra non nisi AIc. 8, 1. Ages. 7, 4.

ct Epam. 6, 1. contraque dixisse. Id fortasse argumentimi

erit quaestionis de auctore Imius libri instituendae.

Sallust. Ing. 85, 1. sed mihi contra ea videtur. Hoc omnes critici vel auctoritate codicum vel falso gravitatis nomine defendunt: Cortius explicat : sed milii id , qnod est contra ea, vidctur: quod probari non potest. Equidem vero vehcmentcr dubito , an contra ca cum verbo passivo coniungi possit: ncc

.j xatio suppetit, neque aliud exemplum.

^ f • Celsus 8 , 4. scd fere contra id dolor est. 4 , 13. solet cnim contra id tumcrc.

'"''- if. Recentissimae originis sunt forraae eco/z^rar , vel, ut alii scribunt, e contra , ct deconlra. liUid Gcr.

CONTRA. 125

Vossius de Vit. serm. 1, 25. p. 108. existimat ortum esse ex verbis e contrario , compendio male accepto , vel ex vitiosa corruptione verborum et conlra^ eccontra: at duplicata praepositione conslat, cuius gcuei-is multa in- veniuntur apud scriptores infimae latinitatis. Nemo an- tiquorum ita loquutus est.

Aurel. Yictor de Caes. 39, 45. honestiorumque provectu et econtra svppUciis flagitiosi cuiusque virtutum studia augeban- iur. Fortasse ex librariorum consuetudine. Hieronym. Epist. 12. aliis vero econtra videtur. Ep. 138. alia affert Vossius I. c. Gul. Insulani Sylva ObserTat. 1533. edit. p. 43. „ e con- tra non est latinum, sed Iiaec illius vice potius e divcrso aut contra, dum lioc in vim adverbii transit. " Goclenii Silv. p. 23. Borrich. Analect. p. 61. Cellar. Antibarb. p. 42. (30.^ Curae post. p. 269.

In Taciti Ann. 12 , 47. ex cod. florent. restitui roluit Piclio- na et erant e contra. Sed iam I. Fr. Gronovius tribuit id terapori, quo factum est illud exemplar. Etiam 13, 37. in edit. pr. legitur si copia econtra duceretur. vid. lac. Gronov. ad 12, 47. In Apuleii Met. 2. p. 116. nunc correctum Icgitur ecce lapis. lam Becichemus iu Epist. c. 74. „ecce, non c con~ tra : qui sermo in ore illiteratorum est : non enira diciraus c contra neque e converso, sed contra. Scio quosdam g^rara- maticos inniti similitudine quadara, quod ita liceat dicere e contra, sicut exadvcrsum: qui videntur ignorare proprieta- tem latinae Iluguae, quae non huiusmodi nugatione, sed ob- eervatione et usu excellentissimorum scriptorum nitescit. " IVon mudo in Servii Coraraentariis , eed etiam in Virgilii car- juinibus saepe a librariis suppositum esse notavit Burman. ad Aen. 1, 76. Ita etiam in Quinctil. 4, 1, 8. ubi vid. Re- gius et in Priscian. 1,9. p. 49. Kr.

Salmasius ad Capitolin. Opil. Macr. 11. affert ex Innocentil libro de casis litter. de contra sextanea parte aquam vivam in- venies.

8. In praepositione notanda est anastrophe, qua nomen praemittitur, maxime relativura.

Tacit. Ann. 3, 1. /tgrippina Corcyram insulam advchitur, litora Calabriae contra sitam. cf. apvd p. 416. Cic. p. Mur. 4, 9. quem contra veneris. Phil. 2, 8, 18. Orat. 10, 34. non intelUgit eum, quem contra dicit , laudari. Plin. Epist. 1, 23, 3. st forte me appeUasset, vel iUe, cui adessem, vel iUe, quem

126 CORAJSI.

contra. VirgU. Aen, 5, 370. Solus qut Paridem solttus conten^ dere contra. 10, 567. vid. Rulinken. ad Vellei. P. 2, 91. Mat- thiae ad CIc. p. Mui". 4. qui quae affert ex orat. pr. Cluent. 47, 130. nunc aliter leguntur. Arabigue scripsit Cic. ad Att. 10, 8. non est committendum , ut iis pareamus , quos contra nie senatus — armavit.

Quinctil. 10, 7, 3. nam saepe ea , quae opinati sumus et contra quae scripsimus , faUunt. Frotscher cum Wolffio ex- plicat adversus qnae: at iutelligeudum est adverbium quae acripsimus contra.

*) Confuncluntur a librariis contra et circa. vid. p. 60. et corani Lucrel. 4, 1084. et intra. vid. Drakenb. ad Liv. 10, 5, 11. et mutantur contra et ach>trsMs. vid. Drakeiib. ad Liv. Epit. 57. et omittitur ob compeadii brevitatem. vid. interpret. ad Cic. Acad, 2, 43, 134.

CORAM.

Mirabllla oplnionum commeDta grammaticis placue- rnnt in origine verbi coram explorauda. Petrus Nun- nesius deducebat a y.aqa, C. Scaliger a v.oqri, pupilla ocu- li, nulla ratione hnhita longae syllal)ae, quara Raum- garten-Crusius in Clavi SuclOU. p. 252. frustra detendit inconstantiae nomine et exeraplis alienis: Vossius ex cor et am coraposilum putabal , ut esset: circum cor, Martinius in Lex. p. 261. T. 1. e,^se, quasi coiram a coco , Val. Slothuberus in Diatr. de Caussis casuum lat. p, 164. et Scheidius ad Sanct. p. 234. ex %(oqci factura, dici pro naxa. xcoQav , e regioue. Coguationera verhi os unus Schellerus suspicaius est, taraen non exposuit. Vocabula enim ora et ors , quod mufatura est in os^ unam habebant significationem extreraae partis vel fa- ciei, quae ad aliquid spectat. C litlera praefixa illud est augraentum demonstrativum, de quo in CE , ccdo et CEV loquuli suraus. Quare si plenura sensum tenere velis , \\>xheh\s in oram , quod est in os : ins Angesiciit liin, angesic/its. Sicuti Terent. Ad. 2, 4, 5. i>ereor corani ia os te laiidare. Neque vero ea , quae apud Apuleium legitur, incoram anliquior est forma , sed nova ex sensu innato profecta. Vulgus enim coram ita acceperat quasi esset nomen cora , ideoque fecit in co- ram, sicuti dixerunt i'icem et imiicem.

CORAM. 127

Adverbio ubi nomen adiiciendum est, ablatlvus aut praemiltitur aut postponitur. Praeposiiio vix potest appellari. Saepissirae praecedit ablalivo, quocum non cohaeret.

Priscianus 14 , 6. p. 998. coratn quoque et palam apud Grae~ cos adverbia sunt, quae propter supra dictas caussas nostri etiam iriter praepositiones assumserunt. Sed mihi videtur, quum inter advcrbia quoque haec eadem plerique ponant , quippe quod eine casualibus verbis possint adiungi, adverbia ea dicere, quac praepositiva possunt esse etiam casualium.

Et quum in eo , quod coram agitur, duplex sit ra- tio, et eius, ante quein aliquis adesl, et eius, qui prae- sens ipse adest, utraque exprimitur uno hoc vocabulo. Quare modo redditur angBsichls, i^or^ i. e. ante oculos, in conspectu(Servius ad Virg. Aen.2, 533. comparat ivw- mov), mo(\o persdnlich, in eigner Person, i. e. praesens.

Terent. Eun. 4,7, 24. quae mi ante oculos coram amatorem adduxti tuum. And. 5 , 3 , 29. illum huc coram adducam. Flaut. Pseud. 4,7, 43. quia te ipsus coram praesens praesen- tem videt. Cic. de Lege agr. 3, 1, 1. commodius fecissent tri- buni plebis , si , quae apud vos de me deferunt , ea coram po- tius me praesente dixissent. Horat. Sat. 1, 6, 56. ut veni co^ ram , singultim pauca toquvtus. Liv. 2 , 47 , 4. Manlius quOf~ que ad restiiuendam aciem se ipse coram offert. i. e. in conspc- ctuni militum , qui consulem putabani interfectum esse. 43, 5,6. s» coram cum arguere vellent. Sueton. Aug. 13. hunc foedissimo convicio voram prosciderunt. Tiber. 24.

Tacit. Ann. 4, 54. nec tamen Tiberii vox coram sequuta, sed ohversus ad matrem — ait. i. e. vox Tiberii non conversa est ad Agrippinam ipsam recto ore. Terent. Ad. 3 , 4 , 36. immo hercle extorque ^: postrcmo non negabit: coram ipsum cedo. i. e. statue ante oculos.

Symmacli. Epist. 10 , 30. ut coratn vestmm numen advenerer. quod 10, 27. augusta ora venerarer. Idem de praesentia usur- pat formulam coram locaius 6, 9. 10, 27.

Cic. in Pis. 6, 12. mihi vero ipsi coram genero meo, pro- pinquo tuo, quae dicere ausus es? luvenal. 10, 22. cantabit vacuus coram latrone viator.

Cornel. Epam. 4,2. at ille Diomedonte coram — inquit. Tacit. An. 3, 14. 4,8. diis ct patria coram obtestor. et ita «emper Tacitus. vid. Heusingeri Emendat. p. 81. et Ouden- dorp. ad Sueton. Aug. 69. ubi bene emendant viro eoram:

128 CORAIM.

nam quidquld dicant vulgatae scripturue defengoree, ineptus manet sensus.

Opponitur abseus. Lentul. ad CIc. 12, 14, 15. practerea milii promiserttnt Pansa et Ilirtius coram, et absenti mihi scripscrunt. Caes. B. gall. 1 , 32. ne • — abscntis Ariovisti cru- dclitatem , velut si coram adcsset , horrerent. Cic. in Verr. 2, 41, 101. tollit ex tabulis id, quod erat, et facit, coram dela- tum esse.

lurisconsulti Tocabulo tribuerunt eam potestatem, ut, ei quul corara allquo factum esse dlceretur, id ab illo intel- lectum esse deberet. vid. Dig. 50, 16, 209. 4, 8, 25, 5.

Opponltur id, quod per eplstolas aut per scriptura agatui'. Cic. ad Att. 12, 1. quid ergo opus crat epistola^i quid , quum coram sumus? 1 , 20. 7, 3. extr. 6, 1. ad Fam. 11, 16. quem- admodum coram , qui ad nos intcmpestive adeuni., molcsti saepe sunt, sic epistolae offendunt non loco redditae. ad Quint. 3,1,5. cum eo enim coram Caesar egerat, ad Oppium scripserat. ita bene emendavit Ernestius vulg. corani Cacsare. ad Fara. 5, 12. coram me tecum cadem haec agerc saepe conantcm dcterruit pu- dor quidam pene subrusticus : quac nunc expromam abscjis au- dacius: epistola enim non erubescit. Sueton. Tlber. 6fi. nullo non damnatorum omne probri genus coram , vel per libcllos in orchestra positos ingerente.

Dura vcrborura constructlo est apud Sueton. Aug. 39. lenis- simum genus admonitionis fuit traditio coram pugillarium. tra- debantur enim in ipsas manus eorum, qui admonerentur.

2. Nec tantum de uno homine, sed etiam de mul- titudine usurpatur, veluti de populi coaventu.

Cornel. Epam. 6, 4. coram frequentissimo legationum convcntu sic Lacedaemoniorum tyrannidcm coarguit. Ilorat. Art. p. 183. ne pueros coram populo Medea trucidet. Sueton. Tit. 10. in quorum (spectaculorum) Jine populo coram ubertim flcverat. Horat. Sat. 1,4, 73. non rccito cuiquam, 7iisi amieis , idqvc coactus, non ubi vis coramve quibusUbet. Pliaedr. 2, 3, 4. noli coram pluribus hoc facere. Tacit. An. 13 , 32. propin- quis coram.

3. Verba videndi, audiendi, cognoscendi corapo- nuntur cum voc. coranif ut sensum exliibeant, rem ipsis oculis, ipsisve auribus perceptam esse.

Cic. de Provinc. 9, 22. quod intucor coram haec lumina at- gue vrnamenta reipublicae P. Servilium et A/. Lucullum. i. e.

CORAM. 129

vIto9 ipse intueor. Vir^l. Aen. 2, 538. qui vati eoram me cernere letum fecisti. Gell. 15, 18. gemitus y vulnera, proinde ut si ipse in proelio versaretur, coram videre sese vociferatus est. Cic. Acad. 1, 4, 13. quod coram etiam ex ipso audiebamus. Virgil. Aen. 3 , 173. coram agnoscere vulttis.

4. Coram adesse, coram teneri formulae sunt, qui- bus praesentiae tribuitur maior vis.

Cae3. B. gall. 1, 32. vide p.l28. Virgil. Aen. 1, 595. co- ram, quem quaeritis , adsum troius Aeneas. Curt. 8, 10, 1. Patrem Liberum atque Herculem fama cognitos esse: ipsum co- ram adesse cernique. Cic. pro Cluent. 13 , 39. extrahitur domo latitans Opyianicus a Manilio: index Atiliua ex altera parte coram tenetur. ot praesens adsit.

6. Coram non addito nomlne ita saepe ponltur, tit ex verbo intelligatur persona, tamquam dictum sit co- ram se. Pronomen librarii addere solebant. vid. Ou- dend. ad Sueton. Ner. 49.

6. Interdum hoc nomine etiam simpliciter expri- mitur vis pronominis ipse,

Terent. Phor. 5, 7, 20. ferme eadem omnia, quae iute du- dum coram me incusaveras. ubi Donatus haec : nova loquutio coram etc. non, quae hic incusaveras. Belle: ut^ si quid neget, contra se ipsum sentire videatur. Sueton. Claud. 34. tormenta quaestionum poenasque parricidarum repraesenta~ bat exigebatque coram.

7. Quod grammatlci pcrblbent, slgnificarl publlce ct palam factam rem, id ad ea quodammodo per- tinet , quae ante oculos hominum agi dicuntur. cf. n. 9. Contra etiara ea, quae cum uno homine aliquis separa- tim aut propius accedens agit, hoc modo designautur,

Sueton. Ner. 41. oc ne tunc quidem aut senatu aut populo coram appellato , quosdam e jirimoribus domum evocavit. i. e. in omniiun conspectum, in puLlicam curiam. Tacit. An. 6, 8. spectamus porro, quae coram habentur, cui ex te opes, honoreSf quis plurima iuvandi nocendive potentia. i. e, quae ante oculoa posita sunt. Stat. Achill. 1, 152. ipsi mihi saepe queruntur Centauri, raptasque domos abstractaque coram armenta. i. e. ipsis conspicientibus.

Cic. pr. Lege manU. 22, 68. libenter haec coram cum Q. Ca- tulo et Q. Hortensio disputarem, summis et clarissimis viris.

U. 9

130 CORAM.

Qul non infellexerant , ctim elecernnt. Est vero , praeserdm cuiu Catulq, in prlvata quasi diripntatlone.

AiFerunt Lucret. 4. 1084. quod fieri coram ioium naiura re- pugnat. Sed ibi codices praebent contra. Ovid, M€t. 9 , 559. et damus amplexus et iungimus vscula coram. i. e. coram aliis. uti Heroid. 16 , 225. oscula quum vero coram non dura darcti$ etc. quod pauUo anie me spcctantc.

8. Singaloris cst dictio apud Ciceronera Orat. 27, 95. ^e philosophorum scholis tales fere evadunt , et nisi corum erit comparatus ilLe fortior, per se hic, quem dico , probuhitur, Alii reddunt illico , auf der Stelle: alii contra^ gegenilber: alii iuxta, promus. Cicero autem iutellexit comparalionem in ipsa oralorum duo- rura couteiitione iuslitutam, ubi praesentia haud pa- rum valet.

Servlus ad Vlrn^U. Aen. 2,538. coram, modo : advefbium temporis cst , ut 1 , 595. cbram , quem quaeritis, adsum, Vtro- que in loco alitcr accipi debere, iam antea diximus.

9. Suetonius etiara propria liabet ex recentiori usu. Et saepe ambigua est explicatio. Ponitur enim coram d« rebus, quae agere non veremur, nec celamus: quare €sse potcst coram se, et hoc pro illico , quemadmodura nos dicimus vor seinen Augen pro au[ der Stelle: potest vero etiam intelligi coram omnibus , vor alltr Augen. Servius quidem non errat, quum coram et palam eo distinguit, quod illud ad personam unam, hoc ad omnes referatur, Nam vulgaris sermo discessit a significatioue priraitiva, quae cerl^m ralionem "cora- plectilur. Hinc Vlpianus in Dig. 50, 16, 33. palam est coram pluribus.

Sueton. Dom. 23. senaius adeo laetatus est , ut — non tem~ peraret , quin ■ — scalas infcrri, clypeosquc et imagines eius co~ ram detrahi et ibidcm solo affligi iuberet. ubi non potest esse praesente senaiu , sed aut coram omnibus , aut illico. Aug. 27. tiam et Ptnarium, equitem romanum, quum concionante so, ad- missa turba paganorum, apud miUtes, svbscribere quacdam animadvertissct , curiosum spccidatorem ratus, coram confodi imperavit. Cland. 16. essedum argenteum , sumptuose fabri- eatum ac venale ad sigillaria, rcdimi concidique coram im- peravit.

Hinc formula coram dcprchensus pro tn flagranti crlmine, in avzocpcoQO). vid. Eimenhorst. ad Apulei. 3Iet. 3. p. 131, 2.

CORAM. . 151

hhhetis ttaque renm tot caedtbus impiatum , fenm eordtn depre- hensum. 9. p. 226, 34. non quidem coram noxae deprehensu^ conscientia tamen pessima permistits lacrimis.

10. Constructio verborum saepe ita est comparata, ut verbum praepositionem cum attrahat, simulque ad- verbium coram secum habeat,

Cic. ad Fam. 5, 12. coram me tecum eadcm haee eaepe' co- nantem deterruit pudor. Liv. 28, 17, 8. firmandae eius fidem nec dare, nec accipere, nisi cum ipso coram duce romana. Pe- rizonius interpretatur : cum ipso Laelio coram Scipione j eed recte Drakenborch. unum inteUigit Scipionem.

11. Recentiori tempore factum esse videtur inco" ram, quemadmodum insuper , inante et alia. Vid. Raevardi Var. 8 , 3. Burmann. ad Anthol. lat. Tom. 1, p. 157. SedApuleius, qui solus lioc nomine utitur, sem- per coniunxit cum genitivo ita, ut substantivum esse putaret. Quare scribendum est in coram.

Apulei. Met. 7. p. 197, 21. mulierem ibidem in coram omnium gestiebat inscendere. ubi conf. Oudendorp, p. 488. 9. p. 221, 17. p. 223, 32. insistens iubebat in coram sui plaga* mihi quam plurimas irrogari. 10. p. 241, 5.

Met. 10. p. 249, 33. quae meciim in coram puhlicam populi ca~ veam frequcntaret. Quae corrupta esse nerao negabit. Scd $i cum Roaldo transposuerls verba in eoram populi puhl. c. /. , desiderabis aptuiu Terbum, sin cum Oudendorpio addidcrid coitura , non conveniet voc. coram. Quare vidcntur mlhi plu- ra verba escidisse poet in coram.

CRAS.

Cras dicitur de die proxime futuro', avQiov , mor-^ gen. Vnde descendat vocabulum, non apparet in opi- nione Martinii, qui a •nqaaig derivat: neque ex coram factnm es(, ut Vossius putati Equidem diversam tem- poris rationera expressam video in vocibus her {Jierif liesternus) et cer , unde ceras , cras: illa diem antece- denlem , haec futurum designat.

Significatio una est. Opponuntur Jiodie, perendie, heri. Interdum non diem proximum, sed fulurum tempus universum intelligimus*

1S2 * CRAS.

CIc. ad Att. 13, 30. quem quidem negat Eroi hodie: eraa mane putat. i. e. renturum esse.l2, 44. scies tgitur fortasse eras, Mummum prrendie>

Horat. Carm. 1 , 9 , 13. quid sit futurum cras , fuge quaere- re. ubi vid. Mitscherlich.

Pro futuro verba praesentis temporis coniunguntur, qnando certus rei eventus, non temporis ratio spe- ctatui'.

SerTius in Art. ecc, Donati. p. 1791. item qui dieunt cras lego iecfionem, vitiose loquuntur: nam cumlego tempo- ris praesentis sit, eras vero adverbium futitrum , utique haec loquutio non cohaeret. Tractandum est illud , an sana sit lo- quutio haec eras legam, an eras lego. Craslego, ut diximus , vitiosum est. Cras autem legam ideo nonnulli vitiosum iudicant, quoniam duo futura quasi in aliud fuiurum nos deferunt. Serviua in Arte grarara. p. 516. similiter soloe- cismus , si dixero , cras ad te v.nio et lego tibi : cras enim fu- turi tsmporis est, lego praesentis. Dicendum est, cras ad te veniam et legam tibi. Hanc quaestlonem , quam subtilcm ap- pellat, Fompeius In Commento artis Donati multis Terbia p. 315. persequutus est , id demonstrans, in verbis craa dicam utrumque ad unum tempus faturum deferri , non ad dno.

Terent. Eun. 2, 3, 47. cras est mihi iudicium. Phorm. 3, 2, 46. eras mane argentum mihi miles dare se dixit. Plaut. Most. C, 1, 125. abeo: sat habeo, si cras fero. Horat. £pli»t. 1,5,9. ubi vld. Schmid. Varro ayud Kon. 2, 336. eras credOf ho~ dit nihil.

Quum aptior forma deesset, cras dicebatur etiam pro in crastinum diem, auf morgen.

Martlal. 2, 37, 11. craa i«, Caeciliane^ non voeaor.

Instar substantivi construitur cum adiectivis. vid. Vossius de Construct, p. 562.

Martlal. 5, 58, 2. d»c mihi, crat istud, Postume, quando ve- nit? Pers. 5, 67. ted quum lus altera venit, iam cras hester- num comumsimus.

Scriptores recentissimi temporis dixerunt crastino. vid. Pricaeus ad Apuleii INIet. 1. p. 60.

Gelllus 2, 29. si cnim dominus, inquit, messem ad amicos reiicit, crastino seges non mctetur. Apulei. Met. 2. p. 119,38. quam largus, inquit, imber aderit erastinQ.

CREBRO. 135

CREBRO.

CREBROadverbinm, ex cre&er desumptum , a ter- bo cresco derivandum esse, omaes etymologi consen- tiunt, diversi tamen in distinguenda significatione. Doe- derlinus nuper Synonym. lat. T. 1. p. 17. demonstrare voluit, crebro esse minoris potestatis quam saepe, red- dique debere per lidnfig: nam crebram dici rem stipa- tam, quae denso ordine exsistat, gedrdngt, frequen- tem autera, cuius larga copia adsit: ideoque verbo cre- bro saepius notari reni vituperandam. T. S. p. 305. ad- dit crebro opponi vocabulo raro, Hoc verum puto, non ilem reliqua. Nam crebro, ex cresco natum, a verbis saepe elfreqnenierita dificrt, ut in his ad iterationem et mulliplicationem respiciamus, in crebro id amplecta- mur, quod ex iteratione et frequcntia prodit et redun- dat. Ilaque id, quod saepe et a mullis factum est, cre- brum fit. Quare saepe et frequenter in se habent tem- poris rationem, crebro copiae apparentis, Thucydides apud Cic. de Orat. 2, 13, 56. creberfit rerum frequeji-^ iia: freqneniior fama apud Livium 2, 32. cst quae a pluribus circumfertur, crtbrior apud Plinium Hist. n. 36, 26, 66. quae ampliori ambitu constat: lucus frequenti silva septus Liv. 24,3, 4. multas habet arbores, creber arun- dinibus Ovid.Met. 11,190, densam silvam. Sic nostrum oft indicat temporis successum, hdufig autem copiam rerum, quae adsunt. Ideoque crebro maius quid signifi- cat, vertique polest gar oft, recht oft* £st enim non raro , sicuti saepe est non semel.

Plaut. Pers. 4,4, 104. libera eri$ actutum , $i crelro cadcf. Tacit. Aon. 15 , 73. crebro vulgi rumore lacerahatur.

Quaraquam vulgari sermoni accurata interdum dc- cst distinctio, sed tamen in iis, quae non raro fiunt, et in quibus, ut multa sint, requirifur, recte adhibetur crebro, sicuti coniungitur cum verbis plenitudinis et copiae.

Plaut. Aul. 4,6,9. erehro salicto oppletus. Cic. ad Att. 6, 5. obvias mihi litteras quam argutitsimas de omnibus rehua crebro mittas. ad Frat. 3, 1,2. urbanam expolitionem urgst ille quidem et Philotimus et Cincitts : scd etiam ipse crebro in- terviso. de Leg. 1,5, 15. crebro insistens , intcrdum acquie- scens. i. e. non raro , ita ut multum ceset f actum. In his BO- curatissimns auctor non facile commutasget verba.

m CVM.

Sed p. Coel. 24, 59. et quum parietem saepe feriefia cum^ gui cum Q. Catulo fuerat ei communis, crebro Catulum , saepe me , saepissime rempublicam nominabat. in hia variatnr oratio, ne ideiu verbura recurrat.

Crebro adverbium qnum seraper ad tempus et na- merum constipalum referatur, dixerunt quidam ^crebre de loco et de rebus spissis,

Yitruv. 2, 9, 10. alnus — quod minus habet in corpore hu- moris , in palustribiis locis infra fttndamenta aedijiciorum pala- l tionibus creb.e fixa • — permanet immortalis. cf, 10, 14 (20), S. crates ex tenuibus virgis creberrime tcxtae.

Idem Vittuvius pro cr«6ro disit <;rcWiter XO , J.3 (19j , 7.

'^ CVM.

Vix operae prelium est argumentis refellere opinio- nes, quae raaximam partem ineptae de origine et for- mationc particulae CVM conceplae sunt. Ne dicam de Perizonio, qui ad Sanct. Min. Tom. 2. p. 508. ex he- jJbraeo fonte derivat, aut dc Scheidii somniis, quibus ciim, pro ciime dictum, ablalivum e5SQ censuit nominis ciimis , a 'm-av^ui et kvco, turaeo, raole augeor, dedu- cti, quasi ct/m illo esset illo taraquam curaulo adiecto: Scahger de Caussis lat. hng. c. 155. graeca esse putabat «al ovv, et quod facihus ad coniunctionem referri pos- set, praepositioni tribuit. Bultmannus nuper in Lexi- logo, Tom. 2. p. 263. docuit, cu7n et graecum gvv con- iuncta esse in '^vv ita, ut a priraitivo nvv, praefixa a fa- ctura esset okvv, unde aUera htlera oraissa avv, quem- adraodura cognata essent ^vvog et zoivog. Haec fieri po- tuisse facihus deraonstrabilur, quam facta esse , nec ma- «is audacler Ang. Caninius 0 et jc liLteras comrautatas *sse posuit. Quid ihud kvv sit, an graecum, an peregri- aium , nenio dixit: Graccis scihcet id non opus erat, ut Cvv in ^vv mutarent.

Ahi in eo laborabant, ut praepositionis et coniun- ctionis unam esse origiuera et indolera comprobarent: sed frustra. Eos anle orania meminisse oportebat, in, quacuraque hngua haud serael ilictum esse , ut duae plu- resve voces a diversa stirpe profectae similem haberent speciem , nec facile reperiri exemplura praepositionis ud coniunctivum usura simphciter apphcatae. Nara quae

CVM. 135

Doeleklus iu Graffim. p. 214. comparat, antequam,

postquani, alieni sunt generis. Atque in praepositione

et in coDiunclione diversa apparet caussa: nam coniun-

clio quum, qnom, cum est reJativa forma eius stirpis,

e qua ium demonstrativa, mim interrogativa forma exit,

Inde factum est cumque, Praepositio per se constat^

non aliunde deducenda, nisi quod similitudinem ad

graecum verbum conferaraus. Ilaec vocabula iam ab

antiquis temporibus distingui solebant scriptura, quae^

ia coninnctione ambigua, praepositionem semper per

litteram c designabat. Id docent grammatici, Quincti-

lianus 1,7,5. Mar. Yiclorinus p. 2460. Velius Lon-

gus p. 2231. Scaurus p. 2261. in eo cousentientes , ut

pronuntiationis fere nullam diversitatem , unam tamea

seriptnram praepositionis agnoscerent. Quod enim apud

Gruterum p. 509. 6. qvom soveis VIATORIBVS legitur et

alia in aliis inscriptionibus unum hoc monstrant, »

sculptoribus alleram formam com, antiquis Jemporibus

usitalam, expressara esse litleris in coniunctione adhi-

bendis. In verbis Scauri p. 2262. alii sic, quoties V

sequitur, Q ponendum, ut per quo lilteram mequ om^

tequomy quotus efc. non inesse video eum , quem

alii volunt, sensura , quasinarret, fuisse qui scribereufe

mequom, sed addit exempla, quae, si illud praeceptum

proburclur, ita scribenda essent.

x^niiqua forma erat com, ex osca lingua desumptai: nam in tabula bantina legitur com preivalud. i. e. cum privato. Haec servata est in verbis compositis, quae ar vocali incipiunt, comedoy comitia, unde apud Plutar- chum Rora. 19. (p. 30. a.) legitur KoiiiQe pro coire, et ante b, p, m consonantes. INam ante reliquas conso- nantes mutari com in con, falsumque esse omnium lere gramraaticorum decretum, quo formara con priraiti- vam fuisse slatuebant, egregie demonslravit Schneide- rus in Gramm. T. 1.. p. 306. et 537. Priscian. 14, 3, 29. p. 988. excepta cum, pro qua con in compo- sitione semper iui^enitur praeposita , eamdem signijl- cationem habens, quam cum praepositio, ut concur- ro, co nficio, ISec scriptura tamen multum discre- pat. Antiqui enim pro cum con scribebant, Et sae- pe tamen m in n sicut n in m coni^erti solet. Citra com- positionem con non oceurrit, nisi in quibusdam inscri- ptionibus: con quem apud Gruter. p. 325. n. 7. quicon vixit p. 751. n. 8. Sed hia exemplis, sicuti formula

1S6 CVM.

cum nohiSf obscoenitatis noraine suspecta, ea tanturo, ut idem Schneiderus vidit , declaratur consuetudo , qua M ante litteras Q, V, N, pronuntiabatur N. Cun exstat in inscriptione apud Grut. p. 21. n. 3. cvN fratribvs. Quod legitur p. 315. n. 2. cvxc petkonia compen- dium est verbi coniunx, non praepositio.

Terentianus Scaurus de Orthogr. p. 2261. narrat antiquis adverbium cume usurpatum fuisse pro cum* Id etiam ad praepositionem retulit Meursius Exercit. crit. 1. p. 53. emendans Plauti Capt. prol. 24. postquam helli- gerant Aetoli cume aliis, Dixisse enim veteres cume^ tame y quamey et interserta D littera, cumcle, tamde, Vide in QVAM. Sed a praepositione prorsus aliena erat haec formatio. In Plauti verbis cum non eliditur.

CvM coniunctionem adsignificat, sive eam rationem, qua aiicui rei alia consociatur, coniungitur, construi- tur, aut aliquo raodo cohaeret. £a non expriraitur simphci casu ablativo, sed addita praepositione propter- ea, quod localis notio non sufficit ad designandara con- sociationem. Quare ea, quae in gramraaticis dicunlur componi cum dativo pro praepositione cum posito, iunctus alicui et aliqua re, miscere aliquid alicui rei , certare alicui , loqui alicui cognatam quidera, sed nihilominus diversam rationem habent, neque etiam ex graecis desumpta sunt. Id bene intellexit Zumptius, n. 473. non item Kamshornius n. 124. 4. In verbis enim iunctus et coniunctus ipsis inest notio coniuncti- va. Praeposilio autem non polerat cum alio casu nisi cum ablativo construi , et quae in inscriptionibus legun- tur cum coniugem Gruter. p. 1139. n. 13. cum jpartem jundi p. 215. n. 2. cum quem p. 528. n. 5. 777. n. 2. con quem p. 825. n. 7. p. 757. n. 1. editori muneris sul cum ferarum libycarum p. 343. n. 2. (conf. Laurenberg. Antiquar. p. 98. et 115.) ea ineruditorura sculptorum ne- gbgentiae debentur. Rationes vero , quas Graeci distin- guunt verbis cvv et fiara, quorum illud coniunctionera et consociationem, hoc autem compositionera, qua res se attingunt aut se excipiunt, significat, Latini uno verbo coraprehendunt.

1. Igitur priraum comitatura et societatem signifi- cat: quod uotum est. Additur interdum una. Atque uno hoc coniunctionis nomine possunt omnia ea com- prehendi , quae non ab uno homine, sed coniuncta opera agantur, et quae ad phu-es homines vel res aliquo modo coniunctas perlineanl. Attamen distingueudu

C™. 137

nobis quaedam sunt deinceps ob singularem rationem coniunctionis.

Sueton. Caes. 10. venationes autem ludosque et eum eollega et separatim edidit, Sallust. Cat. 46, 5. reliquos cum custodi- bu$ in aedem Concordiae venire iubet. Terent. Eun. 3,2, 41. haud convenit una ire cum amica imperatorem in via. Cic. ad Att. 14, 21. cum Pansa vixi in Pompeiano. CatuU. 67, 36. cum quibus illa malum fecit adulterium. Virgil. Georg. 1 , 41. ignarosque viae mccum miseratus agrestes ingredere.

Senec. Epist. 58. quidquid vides, currit cum tempore, Sym- mach. Epist. 3, 13. quia crescunt vitia cum tempore.

2. In quibusdam dictionibus non tam societas aut coniunctio est, quam respiciamus , quam locus, in quo duo horaines simul versanlur, et id quod per vocabu- lura apud exprimilur. Sic /labiiare, coenare, esse cnm aliqiio: mecum pro apud me , circa me , um mic/i: dormire cum aliquo de commercio araoris et vitae con- iugalis: stare cum ailquo pro stare ab alicuius parte.

Cic. Verr. 1 , 25 , 64. eius esse filiam , quae cum patre habi- taret propterea, quod virum non haberet. PauUo aliter ad Att, 14, 21. vivit habitatque cumBalbo. Sueton. Dora, 3. essetne quis intus cum Caesare. i. e. apud Caesarem. Terent. Eun. 1,2, 115. me te oblectes : mecum tota sis. i. e, apud me.

Virgil. Ecl, 2, 12. at mecum raucis , tua dum vestigia lustro^ sole sub ardenti resonant arbusta cicadis. Male Burmannus explicat: me etiam cautante. vid. Vosgiug ad h. I. coll. Stat^ SilT. 2, 1, 21.

Hornt. Epist. 1,7, 70. si coenas hodie mecum. i, e. apud me. Quod differt ab his Cic. de Sen. 13, 45. epulabar igitut cum sodalibus omnino modice,

Ovid. Art. 1, 601. et bene dic dominae, 6enc, cum quo dor- miat illa. Remed. 481. Her. 19, 57. Cic. ad Att. 5, 1.

Terent. Phorm. 2, 1, 39. nam ni haec ita essent, cum illo haud stares. ubi vid. Ruhnken. Cic. de Fin. 5 , 28 , 88. tu veroy inquam , ducas , si sequatur : erit enim mecum , si tecum erit.

3. Sed etiam de quacuraquererura hominurave con- lunctione usurpatur praepositio, ut si^nificet una cum /lis et pariter, ideoque idem exprirait, quod et. Quare saepe nominibus additur adiectivum et verbura plurali numero. Interdum de raultitudine, in qua quis cum aliis versatur, pro inter usurpatur. Ceterum pauca

138 CVM.

sunt axcmpla, ia quibus iuanimatae rcs coniunclae ita

designentur: plurima personas nominant, quibns haec dicfio propria esse videlur. In illis saepe temporis com- muuis ratio efficit cousociationem ineummodura, ut dicatur, quando illud fuctum sit , simul et hoc fa- ctum esse.

Cic. ad Aft. 8, 2. vagamur egenies ctim conuigtbus et lihe- ris. Liv. 21, 60, 7. ipse dux cum aliquot principibus capiunlur. 26, 46, 8. in quam Mago cum omnibus aimatis refugerant. Tid. Stroth. ad 22 , 21. Schaeferus in Glossario comparat graecum usura. Claudian. in Eutrop. 2 , 415. cum ducc muta- tae vires. Florus 3, 10, 8. Cottam cum Titurio Sabino le- gato ibi amisimus. ubi GraeTius. Lir. 45, 28, 1\. filiam cum minore filio a Sanothrace adcitos Amphipolim omni Uberali ciiltu habuit. Salhist. Cat. 43, 1. Lentulus cum ceteris , qui principes co7iiurationis erant — consiitucrant etc. Caes. l». gall. 6, 1. duplicatoque earum cohortium numcro , quas cum Q. Titurio amiserat. Horat. Art. p. 145. Antiphaten Scyllam- que et cum Cyclope Charybdin. Sat. 1, 10, 85. te, Mcssala, tuo cum fratre. ubi vid. lleindorf. 2, 3, 58. honesta soror, cum cognatis pater , uxor.

Pluralis usum in verbis et adiectivis adiunctis illustraverunt Grouov. ad Liv. 22, 21, 4. in Syllog. Epistol. Burman. Toni. 3. ep. 1G9. Perizonius ad Sanctii i\lin. 4, 10. p. 368. Burmann, ad Seren. Samon. 203. ad Ovid. Met. 1 , 320. Cor- tius ad Sallust. lug^. 101. ad Cat. 43. Wopkens. in Miscell. Obs. nou. T. 1. P. 2. p. 9. Ondendorp. ad Apulci. ?.Iet. p. 224. Drakenb. ad Liv. 21, 60, 7. 32, 25, 9. 37, 12, 6. ad Epit. 73. Schellerus in Graram. p. 351 , 3. et Broederus 129. tirones moneut, ut abstineant ab hac dictione, cjuam optimud quisque scriptor usurpavit

Virgil. Geor. 2, 8. nudataque musto tingue vovo mecum ilireptis crura cothurnis. Aen. 1 , 675. scd magno Aencae mecum teneatur amorc. i. e. ut ego eura amo. Nam argu- mentum, quo Servius hanc explicationem reprobat, nullum est. Ovid. Her. 3, 55. scilicet ut quamvis veniam dotata repel- lar, et mecum fiigias , quae tibi dantur , opes. Liv. 38, 48, 16. negaretis hoc mihi cum diis immortalibus? ubi vid, Drakenb.

Stat. Achil. 1 , 12. mcque inter prisca parentum cumque suo rnemorant Amp\ione Tkcbae. vid, Barth. ad Silv. 1,1, 20.

Liv, 6, 41, 11. fidem abrogari, cum qua omnis humana socictas tollitur. Cic. Tusc. 3 , 1 , 2.' ut pene cum lactc nutri- cU errorem suxi^se videamur. de Leg. 2, 14, 86. neque solum

CVM. 1S9

eum laetitia vivendi rationem accipimus , sed etiam cum spe me- liore moriendi. Liv. 21 , 51 , 2. advenienti Hamilcar — prae- fectus praesidii cum paullo minus duobus millibus militum , op- pidumque cum insula traditur. Plaut. Rud. 5,3,6. una istinc cistella excepta est modo cum crepundiis , quibuscum liodie filiam inveni meam. i. e. simul cum iis. Perizonius ad Sanctii Min, Tom, 2. p. 250. male explicuit : quorum opera , Bauerus flliam eecum habentem crepundia, Sallust. lug. 85 , 3. ne^we me fallit, quantum cum maxumo heneficio vestro negotii sustineam. Graevius et Ciacconius cum Perizonio emendarunt quum maxi- me : sed perpcram. Bene Cortius , esse sensum : una cura maximo beneficio vestro maxlmimi etiam negotium me sujti- nere scio. conf, Baueri not. ad Sanct. p. 251. Liv. 40, 2, 1, atrox cum vento tcmpcstas coorta, Curtius 3, 13, 7. vcsles, quas cum pecunia pGrtabant, 9 , 3 , 16, olamor vndique cum plo-' ratu oritur.

Liv. 22, 31 , 5, ad mille hominum, cum kis Sempronio Blae- so quaestore amisso. ita legendum est, non amissum , quod quomodo per defectum participii verbi substantivi dici posset, nemo demonstravit, Voc, amisso proxirao noraini acconinioda- tum est, quamquam ad superius quoque pertinet, Cic. de Orat. 2, 73, 2%'. idquc mcmoria teneo — dixisse me cum cete- ris tuis laudibus lianc essc vel maximam.

Goerenzius in Cic. de Fin. 3, 16, 55. reposuit : nam quia sapicntia est convenicns actio, est tum illo pertinenti gencrc, quod dixi. quasi ex graecismo quodam dici posset latine ctini genere aliquo esse pro in genere vel generis esse. At prorsus diversa est ratio graecae dictionis ovv rivt tivat de iis, qui alicuius partes eequuntur. Et potest dici cum aliquo alicuius vel eiusdem generis esse, sed ne cogitari quidera cum generc esse. Egregia est Davisii emendatio est in illo p. genere,

4. His apertum est, quo modo, ubi res per hano praepositionem coniunguntur, adiiciantur parliculae etiam, quoque. Atque ita exprimitur qualiscumque re^ rum communitas.

Liv. 2 , 52 , 1. urbi cum pace laxior etiam annona rediit. 4, 2, 14. si patribus tribuni cum iure ae maiestate adempta animos etiam eripuerit.

Cic. in Verr. 4, 28, 64. qui cum ceteris rebus illud quoque eximium atque pnlcherrimum donum in Capitolium afferrent. p. Mur. 19, 40. itaque lex haec, quae ad ludos pertinet, est omnium gratissima, quod honestissimo ordini cum splendore frucius quoque iucunditatis est reslitutus.

140 CVM.

Vano de Re t. 8, 5, 2. quidam eum eo adUciunt praeierea aves alias quoque, quae pingues veneunt carne. Haec cor- rupta esse nemo non videt: nam ne Scribonius quidem, quem Schneiderus affert, cum eo dixit pro praeterea. Equidem ar- bitror excidisse aliquam sententiam post verba quidam cum eo, praesertim quum Arsinus in codice quodam legisse se narret quidam cum eo coniiciunt. Scribonius Comp. med. 135. videtur autem vinum vetustius ventremque cum eo satis molUt. Rho- dius correxit bibetur autem etc. Sed videtur dictum est pro videtur adhibendum , et cum eo pro mixto cum aloe.

5. Communionis ratio in iis quoque intercedit, quae aequalifate et similitudine cohaerent aut comparantur. Quare cum locum habet in comparationis formulis post ■verba aeqite, pariter, iuxia, et in designanda similitudi- ne atque dissirailitudine (nara ea quoquo liuius est gene- ris, quamquum Bauerus ad Sanct. Tom. 2. p. 261. id ne- gavit) et io rerum unitate, post vocabula iderriy unum,

De verbis aeque cv.m vide Tom. 1. p. 193. de reliquis 6U0 loco dicemus.

C. Caesar in Vita Terentii: lenibus atque vtinam scripti$ adiuncta foret vis, comica ut aequato virtus polleret honore cum Graecis. Virgil. Aen. 4 , 239. pedibus talaria nectit aurea, quae sublimem alis — rapido pariter cum flamine portant. Quae ex Humero desumpta 8unt Od. 5, 46. ajiu Ttvot^g ccvi^oio.

Apulei. Florid. p. 366 , 7. quibus inter se nox cum die dif~

ferunt,

Cic. ad Fam. 2, 13, 5, genus institutorum et rationum mea- rum dissimilitudinem nonnullam habet cum illius administratio- ne provinciae,

Tacit. Ann. 15, 2. hiine ego eodem mecum patre genitum, in possessioncm Armeniae deduxi. GeUius 9, 10. Annianua poeta et plcrique cum eo eiusdem Musae viri summis assiduisque laudibus hos J irgilii versus ferebant. vid. Perizon. ad Sanctii Min. 4,6, p. 260. sq. Horat. Carm. 3 , 2 , 26. vetabo , qui Cereris sacrum volgarit arcanae, sub isdem sit trabibus fragi- lemve mccum solvat phaselon. ubi iisdem per se intelligi non posse , bene aniniadvcrtit Bauerus p. 262. qui tamen errat, quum apud Gelliura coniungit verba cum eo ferebant,

Caes. B. gall. 2, 3. qui eodem iure iisdem legibus utantur^ unum imperium unumque magistratum cum ipsis habeant. Graecigmum, quo idem cum dativo Eimplici componitur, illu-

CVM. 141

strat Heinsiua ad Ovld. Am. 1,4,1, ubl pro his» «iV tuus €it epulas nobiscum aditurus easdem. restltuit nobis aditurus eas^ dem, idemque conllciens in Stat. Silv. 2, 4, 5. sed frustra.

Vorstiud de Latin. merito susp. p. 32. bene demonstravit, barbaras et ab antlquo verbo alienas esse loquutiones, quibua olim scriptores ex Germanorum gente utebantur : comparatum est cum aliquo, alitcr cum aliquo se habet , eadem ratio est cum hac re. Tamen fortasse recte dici posse est huic rei eadem ratio cum, illa , ex superiori declaratione patet.

Scriptores aevi chrlstlani multa exhibent nova et mirabllla. Alcimus Avltus Poem. 3 , 230. quod pelagus gignit , quod terra creat, quod flumina gignunt — portabat pallens auri eum fasce minister. i. e. pariter atque aurum, quod portabat. Sed no- Etri tcmporls ecrlptores non pauca ex germanica llngua ad la- tinam transferre solent , quae ab antlqua ratlone et usu pror- Eus abhorrent : veluti : post hoc vocabulum cum Beckero comma ponendum est. Schaefer. ad Demosth. T. 1. p. 207.

6. Ad tempus relatum , cum indicat duas res eodem tempore simul apparuisse vel factas esse. Quo con- ficiuntur formulae quaedam ad tempus significandum. Additur simiil. De conslruclione, qua simiiL cum abla- tivo componitur, omissa, ut credunt, praepositione, vide in siMVL. Saepe tempus designatur nomine rei factae aut faciendae, quae quum exsisteret, aliud quid secura tulisse dicitur.

Plaut. Araph, 3,2, 111. egone ais te aiii hinc hodie cum diluculo. Cic. ad Att. 4,3. Metellus cum prima luce furtim in campum — currebat. de Off. 3 , 31 , 112. accurrisse Romam et cum primo luci Pomponii domum venisse dicitur. alii llbri omlt- tunt praeposltionem: de verbls primo iuct vldc Belerum. Hirt. Bel. afric. 62. cum primo mane Leptim universa classe vectus. Sallust. lug. 106. Sulla pariter cum ortu solis castra metaba- tur. c. 68. pariter cum occasu solis expeditos educit. Vld. Vor- etlus de Latin. falso susp. p. 225. Westcrhov. et Bentlel. et Ruhnken. ad Terent. Ad. 5, 3, 55. Cort. ad Sallust. lug. 68. Burmann. ad Ovld. Am. 3, 14, 7. ad Lucan. 5, 678. Ouden- dorp. ad Sueton. Claud. 34. ad Hirt. B. afrlc. 62. et 105. Fa- brlc. et Heusing. ad CIc. de Off. 3, 31, 7. et ad Nep. Eum. 3. Graecum usum comparavit Vechner. Hellenolex. p. 555. Heus.

LucIIIus apud Dlomed. p. 372. ergo e somno pueros eum mane expergitus clano. Plaut. Merc. 2, 1, 81. ad portum ft»n« aiii mane cum i«c» simul. vid. eiMVi. Virgil. Aen. 3,

142 CVM.

868. inietea fessos ventus cum sole reliquit. i. e. Bimiil qQtim occidebat sol. Oudendorpius quum in Suet. Vespas. 5. legendum esse coniiciebat, cum initio secundi consulatus, non demonstra- Tit , quis umquam ita loquutus esset.

Caes. B. gall. 5 , 46. exiit cum nuntio Crassus. quod est eo- dem tempore, quo nuntius abiit. Sed Hirt. B. afric. 12. et hercule cum eo nuntio pulvis inrrens conspici coeptus est. i. e. quum nuntiaretur. De loco Ovidii Met. 1, 179. vide n. 12.

Liv. 1 , 82 , 10. cum his nuntius Romam ad consulendum redit. Minuc. Felix 4,5. et cum dicto eius adsedimus. vid. Barth. ad Stat. Theb. 4 , 679.

Liv. 1, 10, 5. simul cum dono dcsignavit templo lovis fines. i. e. spolia donavit et simul designavit eodem tempore flnes templi.

Quod Germani, qui latine scrlbunt, ex vernacula lingua trans- ferre solent cum tcmpore pro tempore, procedente tempore , id quam alienum et vitiosum sit, exposuit Vorstius de Latin. merito susp. p. 89. distinguens locos Syramachi et Senccae, quos p. 137. posui. Conf. Scioppius de Stilo hist. p. 133. Cellar. Antib. p. 211.

7. Sed noa modo ea, quae cum aliis aguntur, aut Una cum aliis exsistunt, liac praepositione siguanlur, sed ipse nexus, quo duae res in unum composilae sunt et coliaerent. Ita in constructione verborum conne- cteudi, copulandi, componendi, cohaerendi, quae eamdem praepositionem in se iiabent.

Exempla horum rerborum stippedit»nt lexica.

Taclt. de Orator. 13, 5. quod alUgati cum adulatione, nec imperantibus umquam satis servi videntur , nec nobis satis libe- ri. Crltlci aut abiecerunt praepositionem, aut correxerunt: nemo vero ita prudenter, ut coraprobari posset. Quae Osan- nus miper contulit, prorsus nihil ad rem. Vnum hoc quae- ritur, num recte dici possit alligati cum adulatione. Atqui non potest. Lltteris cum exprimitur compendium verbi ci- vium: quod alligati civium adulatione etc.

II. 1. Aliae sunt dictiones, ia quibus Latini hoc consociationis nomine ufuntur, ut praesentiam alterius liominis vel rei indicent, quod vel ad communionem, vel ad caussara, vel ad modum propius accedit. Atquc liaec est ratio variarum loquutionum, quas nunc dein- ceps illustraturi sumus. ISam quum. Caesar de Bell. civ.

CVM. 143

1, ^8. ait: Varro cum iis , qiias hahebat ^ legiombu& ojnnemulteriorem Hispaniam tveatur , non exacte in- telligitur dux cum legionibus coniunctus, neque una curn legionibus, neque etiam caussa ipsa, sed adhibi- las esse legiones ad hanc expeditionem easque praesen- tes agendae rei participes fuisse. Idque etiam simplici ablativo exprimitur. cf. Wiillneri Expositio de natura casuum p. 82. Stare cum aliquo , ut supra vidimus, est slare ab alicuius parte.

Liv. 1,5,7. Romulus — non eum globo {uvenum , — sed aliis alio itinere iussis certo tempore ad regiam pastoribus , ad regem impctum facit. Drakenborchio non displicuit codicia neap. scriptura globo iuvcnum: quam bene, vide n. 8. Saepe recurrunt formulae cum copiis , cum exercitu, Cic. ad Fam. 2 , 10 , 5. Tacit. Ann. 1 , 34. quae apud Gcrmanias iUis cum legionibus pulcherrima fecisset. in quibus auxilium operae in- telligitur. Conf. II. 14.

Ovid. Her. 20, 106. (103.) tpse dedit lcto, cum quibua anie feras. i. e. qui ei auxiliabantur in feris caedendis.

2. Tum adhaerere et coniunctum esse cum aliquo homine vel cum aliqua re id dicunt Latini, quo homo vel res exstruitur, aut instruitur, aut completur. Hinc cum ponitur in eo designando , quod receptaculum aut vas aliquod continet: sicuti Germani dicunt e//i i^^i/yi ?nit Wtin. Tum de vestilu hominum et de armatura et de aliis rebus , quibus quis instructus incedit, aut quibus quid praeditum est. Deinde in aliis formulis ponitur cum, quae alibi in habent. Exempla ablativi non cum praepositione coniuncli vide apud Ruddimau. T. 2. p. 268.

Quaeritur , num recte dfcatur instructus cum aliqua re. Liv, 1, 51, 5. non dubitare , — quin prima luce — instructus cum coniuratorum manu armatusque veniurus sit. 3, 14, 4. instructi paratique cum ingenti clientium excrcitu sic tribunos — adoHi sunt. Haec exempla rem non declarant, ncc desunt codices, qui praepositionem omittant. Sed exstructionis notionem cx- pressam videraus in Cic. p. Rosc. Am. 46 , 133. familiam vero quantam et quam variis cum artijiciis habeat, quid ego dicam?

Lucret. 5, 365. at neque , uti docui, solido cum corpore mundi natura est.

Plaut. Stich. 5,1,7. cadum modo hinc a me huc eum vino iransferam. Pers. 2,3, 15. qui salitunn scrvo obsignant cum eale. Recte Lambinus: ii est salinum, in quo est sal.

144 CViM.

^ost. 1,3, 91. cedo mihi speculum et cum ornamentis arcit- lam. Carc. i , i , 83. eine hic cum vino sinus fertur ? Cato de Be r. 156. postea ollam statuito cum aqua. Cic. in Verr. Act. 1 , 8 , 22. fiscos complures cum pecunia siciliensi — trans- latos.

LiT. 30, 24, 5. cenium oncrariac naves eum eommcatu — ire Africam transmiscrunt. Alia apud Drakenb. ad 30, 36, 2. Cic. Verr. 4, 27, 62. erat etiam vas vinarium , ei una gemma pergrandi trulla excavata cum manubrio aurco. Codices pluri- mi oraittunt praepositioncra, quod MadTigiura comraovit, ut in Epist. crit. ad Orell. p. 29. eam non latinam, certe non ci- ceronianara censeret, ubi res norainaretur, quae non aliam extra addita comitaretur, sed eius pars esset. At manubrium aureum ipsum erat adiectum truUae e gemma factae.

plaut. Rnd. 1, 4, 31. siccine hic cum uvida veste grassahimur ? Stich. 2, 2, 26. Cie. in Verr. 4, 24 , 54. in hae officina maiorem nartem diei cum tunica pulla sedere solebat et pallio, 5, 13 , 31. ouum iste cum palUo purpureo talarique tunica versaretur in con- viviis muliebribus. in Vatin. 13, 31. p. Rabir. Posth. 10, 27. L. vero Scinionis — non solum cum chlamyde, sed etiam cum crepidis in Capitolio statuam videtis. Liv. 35, 34, 7. Sueton. Claud. 13. Cal. 12. Florus 4,2, 45. Silius Ital. 1 , 94. atque Ache- ronta vocat stygia eum veste sacerdos. Alia Gronov. ad Liv. S 47, 1. et Observat. 4, 25. et ad Gellium 7, 12. conf. Dwkenb. ad Liv. 4, 19, 2. et ad 29, 19, 12.

Cic. in Verr. 5,3,7. edicta praetorum fuerunt eiusmodi, iit ne quis cum telo servus esset. Tusc. 5, 23, 65. immissi cum falcibus multi purgarunt et aperuerunt locum. Phll. 2, 8. quum in hac cella Concordiae — cum gladiis homines collocati stcnl. in Catil. 3, 2,6. Diversa paullo, taraen cognata est dictio aggredi cum gladio. cf. n. 12. Petron. 105. aggrediuntur nos fu- rentes nautae cum funibus. Cic. p. Caec. 9, 25. ut in Caeci- cinam advenientcm cnm ferro invaderet. Vid. Cortius ad Sal- lust. Cat. 27 , 2. In his si quis instrumentum intelligi dixerit, germanicae linguae rationem tenebit, non latinae. Bremiua ad Cornel. Alcib. 10, 4. quod permirum videtur , cum propter- ea addi putat, quoniam coniunctio multorum horainuni ar- watorum intelligatur. Poetae omittunt praepositionem inter- dnm. Virgil. Aen. 9 , 615. praeceps saltu sese omnibus armis m fluvium dedit.

Liv. 27 , 11 , 5. eum elephantl eapite puerum natum. 30 , 2, 11. equulcus Beate cum quinque pedibus ncrtus. 27, 4, 11. vid.

CVM. 145

Duker. ad LIv. 32 , 9 , 3. ubi restituenda est praepositio. Sue- ton. de Rhetor. 4. quem ferunt olim. praecipitatum in fonicm fluminis Sarni, paullo post cum cornibus exstitisse. Flaut. Rud. !2 , 2 , 15. cum istiusmodt virtutibus operisque natus gui sit.

Cic. de Nat, d. 2, 2, 6. duo iuvenes cum equis albis. Davi- eius coniecit in equis, quod idem , non melius. Vid. Heindorf, et Wytte.ibach. p. 741. conf. Ep. ad Quint. fr. 2 , 13. vide ia- fra n. 8.

Liv. 34, 30, 4. Pythagoras ad imperatorem vetiit, nullis ctim aliis mandatis. ut alibi mittcre cum mandatis. \id. Duker. ad Liv. 24, 28, 9. Intelliguntur ii, quibus mandata erant commissa.

Huc referri etiam possunt formulae cum praesidio equitum^ de qua Oudendorp. ad Caes. B. gall. 8 , 2. et 46. cum copiis, et similes.

S. Sic etiam verba complendi, inficiendi, ornan- di et quae sunt huius generis, alias cum simplici oblativo vel eliam cum dativo composita, constru- uutur.

Columel. de Arbor. 4 , 5. sulcum cum stercorata ierra ad tnedium complcto. Cato de Re r. 77. cum melle oblinito bene. Plin. Hist. n. 7, 19, 20. vehicula cum culeis onusta. Cuto d^ Re r. 10 , 2. iuga cum loris ornata.

Huc refero etiam Virgil. Aen. 6, 359. ni gens crudclis madir da cum veste gravatum • — fcrro invasisset.

4. Eodem modo vitae conditio, et quae ei iniunctae sunt proprietates designanlur, quasi res et conditio, iri qua quis versatur, ipsi adhaereat. Ila ponitur praepo- sitio in iis, quibus, quaHs aliquis sit, describitur. Piuhn- kenius ad Terent. Ad. 5,4, 37. videtur hai:.c formam propriam ti^ibuisse indignationi.

Cic. ad Att. 6 , 9. cognovi ex eo — te Romam venisse — r cum febri. conf. UI, 6. de Off. 1, 38, 136. ira procul absit , cum qud nihil recte fieri — potest.

Tercnt. Andr. 5,4, 37. dignus es cum tiia religione odio. Phorra. 3,1,1. multimodis cum istoc animo es vitupcrandus. Colurael. 4 , 22 , 8. cuius cum vitio consenuit, nullo modo rc- stituendum ccnsemus. Ennius apud Cic. de Senect. 1, 1. ille vir haud magna cum re, sed plemi' fidei. Sallust. de II. 10

146 CYM.

Rep. const. 2,4,2. mtilti praeterea cum spe hona adolescen- tes. ul)i vid. Cortius.

Tcrent. Eiin. 1,2, 73. egon^ quidquam cum istis faclis libi rcspondeam. Coliaerent verba iibicumistis faclis, q. e. qui liaec feceris. Cic. Pliil. 13, 18, 37. conscrvandus civis cum tam pio iustoque focdere.

IIuc pertinent formulae esse cum imperio^ cum potestatc. Cic. ad Fam, 1,1,7. de Inr. 1 , 25 , 35. Sensum ver- boriun cum imperio illusti*ant Manut. ad Cic. Epist. 1, 1. 1». 37. Po^pnia de Differ. 3. p. 134. Cort. ad Cic. ad Fam. 1, 1, 7. Markland. ad Cii;. post Rcdlt. 14. et in Remarks on the epistles of Cicero. p. 257. et permultls exemplis collatis Guntlierus Latln. reatitut. Part. alt. p. 263. Cum magistratu Sueton. Tib. 12. ncmine cum iwpcrio aut magistratu tendente quoquam , quin deverteret Rhodum. Quum addito adiectiro praepositlo omittitur, alia est ratio. Cornel. Milt. 8, 3. dicuntur iyranni, qui potestate sunt perpetua. i. c. perpetuae potestatis.

Ennlus apud CIc. de Senect. 1 , 1. ille vir haud magna cum re, sed plenu fidei. Contrarimn Cic. p. Coel. 32, 78. hominem sine re , sine fide.

6. Proprie aiitem conditio animi in enm modum per praeposifionem significatur, ut animus aflectibus et facultale quasi instructus, et cum habifu coniunctus esse videatur, in quo nos Germani dicimus eum ver- sari. Ablalivo simplici id exprimitur, ubi accedit ad- ieclivum.

Ennius apud Servium Petrl Daniells (vid. Mernla p. 820._) haut temcre^st, quod tu tristei cum mcnte gubernas. i. e. dum tristis es.

Cic. p. Cluent. 18 , 51. semper cquidem magno cum metu in~ cipio dicere. Liv. 38, 17, 17. omnis illa , cum qua venerant, mansucfacta est fcritas. Cic. m Catll. 2,0, 19. quodsi iam sint id , quod cum summo furore citpiunt , adcpti etc.

Lucret. 1, 288. molibus incurrit validis cum viribus amnem. nt Cic. in Arat. 145. Eridanum cernvs — funestum magnis cum tiiribus amnem. Cic. de Ofl". 1, 38, 137. quue enim cum aliqua pertnrbutione fiunt . ncc coustantcr Jicri possunt, nee iis, qui adsuht, probari. ubl Heusing-erus de abundantia agit.

Ennlus npud Donat. ad Terent. Phorni. 3, 1, 1. omnia cum pidcris animis romana iuvcntus. Tcrent. I. 1. muliimodis cum isthoc animo es vitupcrandus. Caecilius apud Xonium 1, 33. s. V. illcx: quid narrus barbcre cum indomiiis moribus. Lucrct. 5,

CVM. 147

862. levisomna canum fido cum peciore corda. 6, 1232. dcfif cicns animo moesto cum corde iacebat.

Terent. Ad. 3 , 3 , 88. homo antiqua virtute ac fide. Non poterat dici omisgo adiectivo.

6. Praeter eum nexum, quo duo pluresve homines una aliquam rem agunt, saepe communio intercedit, in qua non tam ageutes , sed actionem communem spectamus : quae triplicis est generis. Nam aut agimus aliquid, quod allerum tangat, aut alterum nobis adiunctum ha- bemus consentiendo et conveniendo, quod etiam ad re- rum rationes congruas refertur, aut denique actio con- stat mutuo negotio, sicuti in bello et certamine, in quo manus conseruntur et adversarii committuntur. Haec una particula Latini designant: Graeci diversas habent: qnemadmodum dillerunt cx^axtvsiv ^txa uvos et Gvv rm, tlvctt Gvv rivi et ^zxa xivos.

Curt. 4, 10, 30. cum foeminia ernfo agcrc debemus? Com-' municare cum aliquo et Bimilia illustrat Ruddimann. T. 2. p. 217. dividere aliquid cum aliquo Flaut. Stich. 5 , 4 , 15. facium ego tecitm divido. Horat. Sat. 2,5, 81. quae si semel mio de sene gustarit tecum partita lucellum. Curt. 5, «J, 16. 9, 10, 6. lustln. 6, 9, 5. ul)i multa alia Vorstius.

Cic. ad Att. 2, 4. interea quidem cum Musis nos dclectamus animo acquo. i. e. cum Mugis versanteg. Neque aliter de Orat. 2, 14 , Cl. cum liis me, ut dixi, oblecto, qui res gestas — .scri- pserunt. Nemo tameu dixit oblectare se cum aliqua re. Te- rcnt. Hec. 4, 1, 40. quacum tot consuesset annos.

Consentire cum aliquo , congruere , convenire et quae huius generis sunt, ad res etiam referenda, e lexicig nota sunt. Cum aliquo facere dicuntur , qui ab alicuius parte stant. Cic. ad Att. (i, 8. cum illo praetores designatos — facere. dc Di- vin. 2, 57, 118. p. Caecin. 28, 80. Cornel. Agcs. 2, 5. vid. Forcellin. Lex. T. 2. p. 268. Esse alicui cum aliquo de fami- liaritate intercedente et d« commercio dicitur. Cic. p. Quint. 6,25. iussit bona proscribi eius , quicum familiaritas fucrat, societas erat. Terent. Phorm. 2,3, 74. postremo tccum nil rci nobis, Demipho, est. Vide multa exempla apud Gronov. ad Plaut. Cas. 2, 2, 13. Terent. Eun. 4,6, 21. quicum res tibi cst , peregrinus est. Curt. 6, 3, 8. cum feris bestiis rcs esi. 8, 14, 14. Sed etiara de rebus. Cic. p. Cluent. 17, 5.5. quid mihi, inquit cum ista summa sanctimcnia ac diligentia? In his quoque intcUigitur nesas agendi. Scd praetcr hauc for-

10*

148 CVM.

mulam nullus est usua. Quare Frotgcher haud bene coniecit Quinctil. 10, 1, 107. scripsisse : in epistolis quidem, quamqunm sunt utriusque, dialogisve , eum quibus nikil illi , nulla conten- tio est. De formula cum aliquo esse vide I, 2.

Qui orationem hahet, eum cum aliquo esse oportet non tau- tum, qui audiat, sed quocum agat oratione. Cic. p. Mur. 29, 01. et quoniam non est nobis hacc oratio hahenda aut cum imperita multitudine , aut in aliquo conventu agrestium. alii codd. in imp. m. alli imp. in m. quo suspecta redditur scriptu- ra. Caes. B. gall. 7, 47. legionisque decimae , quacum erat concionatus, signa constitere. Schellerua in Observ. p. 94. jconiecit coram: alii ex edit. Gryph. edlderunt qua tum erat . , . , comitatus , alii commoratus , qua tum e. concionatus. Sufficit in defensionem scripturae codd. Terent. Ilec. 2,3, 21. hanc habere orationem mecum principio instilit. £t concionari recte dicitur pro habere concionem, agere in concione.

Orare cum aliquo et qiieri cum aliquo dici poterat, quum intelligeretur precibus et querimonlis agere cum aliquo : qua- re illud in precum perpetuitate, hoc in exprobratione locum habct. Plaut. Asin. 3, 3, 72. iube petere atque orare mecum. Cas. 2, 5, 15. Curc. 3, 62. tecum oro ct quaeso. Terent. Hec. 4, 4, C4. I. H. Vossius ad Vlrgil. Ecl. 2, 12. expllcat, pro apud poni : quod aliquanto dlversum est. In Caes. B. civ. 1 , 22. cum eo de salute sua orat alque obsecrat. glossatores scri- pserunt agit; reliqua verba integerrlma sunt, nec quidquam reduudat. vid. Davis. et Oudend. ad h. l. Pareus in Lex. Flaut. tecum et mecum pro te et me «();j;«iV.aj 5 posita censebat : Auson. Popma de Vsu antiq. loq. 1, 0. et Ruddimann. T. 2. p. 371. adeo illud cum jiro syllabica adiectione habebant, In Ennil fragm. apud Festum s. v. orarc scribendum mlhi Alde- tTir : face vero, qtiod tecum precibus patcr orat. non te cum pre~ cibus. CIc. ad Fam. 3, 7, 7. quum diceret te secum esse que- stiim. Acad. 2, 25, 81. p. Deiot. 3, 9. quamquam cui sunt inauditae cum Deiotaro querelae tuae? ubi alli de Deiotaro. Coel. ad Cic. 8, 9, 13. scio eum conquestum esse cum Scipione. Tibull. 2, 6, 34. supplexque sedebo , et mea cum muto fata qiierar cinere. vid. Cort. ad Cic. Ep. 3,7,7.

Liv. 9, 1,8. qiiodsi nihil cum potentiore iuris humani re- linquitur inopi. i. e. in consortione , adversus potentiorem. 6, 14, 8. Curt. 4, 4, 15. cognationis cum Tyriis memores. Qua rationc defendam verba Li^ii 40, 34, 14. pacemque cum iis populus romanus — praestitit.

Servare fidem cum hoste CIc. de Off. 3, 29, 107. ubi alli libri substituunt hosti. Firmare fidem cum hoste Liv. 28, 17, 8.

CVM. * 149

mutare fliem cum aliquo Terent. Phorm.^, 2, 27. Haec illu- gtrat Drakenborch. ad Liv. 28, 17,8. Yaria composuit Li- viiis in his 23, 33, 3. postquam tertia iam pugna, tertia victoria cum Poenis erat. quihus tamen non vindicatur importuna con- iectura 21 , 51 , 11. a lac. Gronovio facta.

Ovid. Pflet. 10, 570. pedibus contendite mecum. Bellum ge- rere cum aliquo , pugnare cum hoste , certare cum aliquo : vide exempla in lexicis, in quibus inepte dicitur cum significare contra. Cf. Iluddiiiiann. T. 2. p. 217. Ceterum notandus est locus Cornel. Chabr. 3, 1. quod Chabrias adversum regem bel~ lum gereret cum Acgyptiis.

Disscntirc , differre , discrepare cum aliquo. vid. Ruddimann. T. 2. p. 215. Cic. Brut. 49, 185. itaque numquam de bono oratore aut non bono doctis homiiiibus cum j)opulo dissensio fuit. de Orat. 2, (iH , 267. quum stomacharetur cum Metello. Terent. Eun. 2, 3, 31. ubi vid. Donatus. Vt iias dictiones quodam- modo explicaret, Herzogius ad Sallust Cat. 9. rationem hanc posuit, quasi in verbis cum hostibus simnltates exercere intel- ligeretur consociatio animi infesti. Qnod alienum est. Quod- cuiiique enim actionis consortium Latini per c,um designant, non tantum eam rationem, quam Herzogius eubiectivam ap- pellat.

Cic. p. Deiot. 5, 15. quonam ille modo cum regno , cum do- mo , cum coniuge, cum carissimo filio distractus esset, tanto scclerc non modo perfecto, sed etiam cogitato"? Heumann. et Orellius explicuerunt praepositionem , ille putans distractum cum aliquo dici, qui ex amico eius factus sit inimicns, hic comparans verba discrepnre cum aliquo , dissidere cum aliquo. Wernsdorfius id fieri posse negat, quum h. 1. ron sermo sit de societate amicorum olim contracta, neque verba quonam modo aptum praebeant sensum. At prinium, ut iam Erne- Btius vidit, nusquam dicitur tegno distrahi, sed a regno distra- hi: tum coniunctio cur tam saepe et cum vi repetatur, nnlla est caussa , quae adest in locis a Wernsdorfio coUatis ; denique oratio non potest ita abrurnpi nisi praemissis iis , quibus sup- pleatur, aut in hunc modum conforraari : quonnm ille modo talc facinus perficere potuit, quum tanto scelere perfeclo distractus csset a regno? Neque etiam apponi poterat illc. Quare nihil restat, quam ut distrahi cum aliquo dici posse etatuamus, ut Germani dicunt mit einem zerfallen, mit einem auseinander kommen. Seneca Epist. 65, 23. distraham cum illo socielatem. Atqui inter rcgem et regnum sempcr inter- cedit coniunctio quaedam et nccessitudo. Quonam modo dictum

150 CVM.

est cnm admiratlone , ut in Epist. ad Att. 8, 16. quo modo autem se venditant Caesari?

7. Formnlarnm cjnji animo cogitare, investigare, recordari rationem non bene explicuerunt, qui instru- mentum intelligebant. In omnibus euimlocis operosam cogitationem ac repulationem his verbis expressam vide- mus : quare id commercium intelligi necesse est, quo quis cum animo suo ipse consulat et reputando agitet: iinde etiam dicunt agitare cum animo. Nam quum dicunt animo agitare (vid. Cort. ad Sallust. lug. 84, 4.), eadem fere est res , sed alia ratio. Bene intellexit Bauerus ad Sanct. Min. T. 2. p. 249. comparans Ho- meri usum.

Plant. Most, 3,2, 13. quo ma^is cogito cgo cum meo animo. Terent. Ad. 3, 4 , 55. Pliiut. Aul. 4,9,3. equidcm quo eam, aut Jibi sim , aut qui sini, ncqvco cum animo ccrtum invcstijare. Sallnst. lug. 13 , 5. in otio facinus suttm cum animo rcputans. 70, 5. lug. 6, 2. mttlta cutn antmo suo volvebat. 108, 3. vid. Cort. ad Cat. 32, 1. Oudendorp. ad Apul. Flor. p. 29. Yir- gil. Aen. 6, 185. atquc haec ipse suo tristi cum corde volutat. Cic. p. Cluent. 25, 70. st cum animts vestris longo intcrvallo tccordari C. Staieni vitam ct naturam vohicritis. Sallnst. lug. 93, 1. Marius — anxius trahere cum ammo. sed c. 84, 4. ani- viis trnhcrc. Cic. in Verr. 3, 41, 95. sic habuisti statutum cum animo. De loquutione cum animo agitare vid. Cort. ad (Sal- lust.) Ep. ad Caes. 2,1,4. DrakenL. ad Liv. 8, 25, 2.

Ab his Tero aliquantum difTerunt veiba secnm co- gitare, secnm repntare, secum dubitare , quibus de- signatur tacila et occulta cogitatio, qua aliquis non cum aliis agat, sed se cohibens aut in se conclusus. Quare additur saepe ipse. Terentius dixit lleaut. 2, 4, 5. qnimi egornet nunc mecum in animo ^'itam tuam con- sidero.

Plaut. Mil. 4,8, (55. quum cgomet mccum cogiio. CIc. post Red. 12, 32. mulia mecum ipse rcpuiavi. Boetliius Consol. 1, 1. haec dum mccum tacitus ipse reputarem. Sallust. Cat. 32, 1. multa sccum ipse volvcns. Cic. de OfT. 1, 32, 118. diu secum multumque dubitassc.

Propert. 3, 18, (IG^ 17. iollc animos ct tccum fingc trium~ fhos. i. e. tibi finge, Tcrent. Hec. 1,2, 32. haud proptcrca U rogo, ut hoc profcram, sed ut tacita mccum gaudcam.

CVM. 151

8. Quum nec comitatus simpllci ablativo, nec caussa pez- praepositionem cum exprimatur, mirum vi- deri potest, quod Caesar et Livius aliique Listorici gcriplores copias et exercitum, quocum dux in aciem descendat aut beljum gerat, omissa praepositione de- signare solent. Id commune habent cum Graecis, qui GtoXay , Xmtoig, vavdi dicunt. Vid. Scbaefer. ad L.Bos. p. 745. Matthiae Gramm. p. 741. Alii ad ellipsin praepo- sitionis confugiunt, alii cum Hermanno de Ellipsi p. 104. instrumentum infelligunt, uti Heldius ud Caes. B. civ. 1, 41., alii ad modum rei constituendum referunt; Vid. Bernhardi Syntax. gr. p. 100. Seebodii Bibl. crit. 1825. p. 416. Neque vero caussa, nenue eliam instrumentum intelligi potest ia itinere faciundo, nisi de equis iiisessis aut navibus, qnibus vehimur. Sed Latini, et, ut videtur, cliara Graeei ito loquuntur adiecto alio nomine adiectiro, vei genitivo, quo vel numerus vel genus vel conditio significatur : quare ipse ablativus modum et conditio-» nem indicat non ahter quam in reliquo usu, quem grammatici absohitum vocant. Sicuti integris signis apud Cic. in Calil. 8,3,6. dicitur non omissa praepO'- silione: ila magna manu , omnibns copiis intelhguntur, quum raagna essetmanus, omnes copiae essent collectae.. Germani dicunt bei ganzein JJeere , unter zahlreicJier Begleitung, magno comilatu. Neque diverso moda apud Livium 22, 9, 5. praecla — gaudentibus profecius^ et 8, 30, 4. exerciiu instructo paratoque projectus. quod male accipiunt ^vo cum gaudentibus, cum exercitu. Ne- que vero his opponi potest, saepe eliam dici cum copiis, Accedenle enint adiectivo mutatur ratio, non res: sicuti dicitur pace advenire Plaut. Amph. proh 32. et cum pace delabi Horat. Carm. 3, 29, 35. Vei'ba, quae cum hac formula componuntur, designant militares actus proficiscendi , considendi, occupandi , nec tantum ad motum pertiuent, ut Heldio visum est..

Exeraplis non opns est. Ea cong^esserunt Cort. ad Sallust. Cat. 57, 4. Perizonius ad Sanctii Mln. 4, G. p. 272. Burra. ad Sueton. Caes. 33. Drakcnljorcli. ad Liv. 1, 14, 7. 2, 26, 2, et 22, 9, 5. 3, 14, 4. 23, 41, 10. 37, 11, fi. Oudendorp. ad Caes. B. gall. 2, 7. In locis Livii his 35, 24, 10, r<igcm Ilel- lcspontum cjim exercitn, transissc. 36 , 12 , 10. consulcm iani cttm legionibiis mare traiecissc. in quibus unus codex omittit prae- positionera, Dralcenborchius attenderc dehebat ad defectuni ad- iectivi. Apud Statium Silv. 1, 1, 30. iret — castris non esse

152 CVM.

cam castris , expogui in notis et ad Gronov. Diatr. p. 48. Liv. 9, 13, 10. alter consul victore exercitu advenit. Etiam hoc de- fendi posse puto, quaraquara in aiiis codd. haud paucis legitur cum victore exercitu. Est enim in victore exercitu.

Cic. Catil. 3,2, 6. qnum iam pontem mulvium magno comi- tatu legati Allobrngum ingrcdi incipercnt. Beneckius docet ad li. 1. omitti praepositionem , ubi comitatus praeter societatem a)iud consilium exsequatur, sicuti AUobroges cum legatis missi essent, ut iis auxiliura, si quando opus esset, afferrent. Tale Gonsilium ubique supponere non licet : sufficit praesentiae et conditiouis notio. p. Mil. 10, 28. obviam fit ei Clodius expe- ditus , in equo , nulla rheda, nuUis impcdimentis, nullis graecis comitibus , ut solcbat — • quum hic insidiator — cum uxore ve- herctur in rheda, paenulatus , magno et impcdito, ac muliebri ct delicato ancillarum puerorum^ue comitatu. de Re publ. 2, 3. quod ei fuit illa manu copiisque facillimum. Male supplet Creuzerus cum: est bei jener Mannschaft, quum ei esset illa manud.

Heldius ad Caes. 1. 1. instrumentalem intelligens ablativmn, ita exponit rationem , ut statuat duos esse modos , quibus ali- quis per copias proficisci aut aliquid agere dicatur : aut esse ducem, qui agat, aut voluntatem omnium uno nomine populi sive exercitus comprehendi , atque eos, qui in agendo consilio Torsentur, quamquam iidem sint cum istis, tamquam instru- menta et actores suae voluntatis distingui. At his machinis nihil opus esse videtur, nec recte dicitur aliquis per omncs copias prnficlsci seu ire, neque in locis, qualis est Caes. B. gall. 4 , 1. fsipetes magna cum multitudinc hominum flumen Rhenum transierunt. ne in his quidem locis intelligitur comi- tatus, sed tantum praesentia magnae multitddinis : quum esset magna multitudo. vid. n. 1.

Vbi ablativus ponitur non adiecto epitheto , alia est ratio, quae instrumentum indicat. Caes. B. civ. 1, 36. Domitius navibus Massiliam pervenit. cf. Oudend. ad 2, 24. etDrakenb. ad Liv. 5, 34, 8. Cic. de Off. 3, 21, 84. quanto plurcs ei regi putas f qui exercitu populi romani populum ipsum romanum oppressisset, Ileusingerus errat, quum dictura putat pro cv.m exercitu. Nec minus Doeringius in Ilorat. Epist. 2,2, 72. fe- stinat calidus mulis gerulisque redemptor. intelligens cum mulis. Est enim dativus : vehemens in aiulas.

9. In rebus agendis ea, quae rera comitari videntur et cum iis coniuncta sunt ita, ut ilJis apparentibus eliam ipsa appareant, aut ex illis proveuiant, aut una conser-

CVM. 153

ventur. Germani utuntur praepositlonibus. unter et hei et zu. Haec noQ semper commuui verbi ratione conti- nentur, sed potest res dici abesse, dum manent ea, qiiae hoc defeclu efflciuntur, ut apud Ciceronem au- ftrre cum gemitu cUitatis. Ablativus, non addita praepositione, ponitur, ubi res cum alia re comitante cohaeret necessario et proximo nexu , neque haec ex- trinsecus accessit, sed in unum coaiuit: idque fit , ubi cura nomine coniunctum est participium aut adiectivum. Nam ii, qui rationem ablativi absoluti eo explicaverunt, quod res cum alia sive tempore sive caussa coniuncta diceretur (vide Wiillnerum de Cusibus p. 99.), non de- monsLraverunt, quomodo id non fieret nisi adiecto par- ticipio aut adiectivo. Id vero fit communi notione, qua esse res cogitantur. Ea enim, quae inest in coniunctio- ne attributivorum, coit cum ea, quae est verbi prima- rii: in simplici nomine non subest.

Caesar B. gall. 1, 20. Divittacus mtiltis cum lacrtmis, Cae~ sarem coviplcxus, obstcrarc coepit. i. e. unter vielen Thrdnen. Liv. 8, 33, 23. Cic. in Verr. 1, 24, 63. ut illo ittnerc veniret Lampsacum cum magnn calamitate et prope pernicie civitatis. i. e. ut simul exsisteret calamitas. in Catil. 1 , 13, 33. in Verr. 1, 19, 49. hunc ipsum, inquam , Tenem — abstulit magno cum gemitu civitatis. Caes. B. gall. 1, 10. id stfieret, intelltgebat, magno cum provinciae periculo fiiturum. 1, 17. 7, 54. vid. Oudend. &d 7, 14. Plaut. Baccii. 3, 4, 4. illud hercle cum malo fcctt suo. p. Mur. 1,2. ut consul — bcncficium populi romani cum vestra atque omnium civium salute tueatur. i. e. ut civium ealus coniuncta sit cum eo , in salutem. Flancus ad Cic. 10, 24 , 13. quae mens eum , aut quorum consilia — ad cogitatto- nem consulatus bimestris summo cum terrore hominum et insulsa cum efflagttatione transtulerint , exputare non possum. in Verr. 3,8, 19. Terent. Ad. 4, 1, 3. Vellei. P. 2, 98, 2. vid. Mattlilae ad loc. pro Mur. p. 180. Velleius Pat. 2, 88, 3. nullaque cum perturbattone aut renim aut hominum oppresso Lepido. Cornel. Milt. 7, 4. quo factum est, ut — Miltia- des — Athenas magna cum offensione civium suorum Tcdiret. ubi vid. Guenther. Sueton. Aug. 24. Cic. de Orat. 1, 32, 145. magna cum exercitatione praecepta gustaram. ubi egregie Ernestius, iion per longam exercitatiouem , inquit, praecepta a Cicerone percepta erant, iramo gustaverat tantum : sed prae- cepta, quae ^ustarat, coniuncta fuei-ant cum magna exercita- tione. Liv. 44, 31, 8. vano cum incepto moenibus pcpulissent Romanos. i. e. ut Inceptum Romanorum irritum escjet. Aliter

154 CVM.

8, 83, 15. ^Mj foedissimo cum eventu pvgnassd. 37, 16, 12. Bomani cum haud incruenta victoria ad naves redientnt. Fre- quens est formnla cum mascna spe, cum bona spe. Cic. p. Rabir. Posth. 2,5. ad Att. 7, 10. Liv. 7, 7, 2.

Catxill. 61, 19. inna cum hona nubet alite virgo. 40, 7. quan- doquidem meos amores ciim longa voluisti amare poena. 64, 112. inde pedem sospes multa cum laude rejlexit. Liv. 5, 26, 8. praeda ad quaestores redacta cum magna militum ira.

Caes. B. gall. 3, 1. quod iter pcr Alpes, quo magno cum periculo magnisque cum portoriis mercatores ire consuerant, pa- tefieri volebat. Liv. 43, 23, 1. rex cum minore vcxatione iu- mentorum hominnmque, quam venerat, in Macedoniam rediit. ul)i alia Dralvcnb. Cic. de Invent. 1, 3, 5. coU. 1, 2, 3.

Cic. de Fin. 4, 22, 61. quum in republica princeps esse velles ad camque tucndam cum summa tua dignitate maxime a nobia ornari atqueinstrui posscs. i. e. itaut tua dignitas servaretur. de Leg. 1,24, 62. qua — consolari possit affictos factaque et consulta fortium et sapientum eum improborum ignominia sempiternia monumentis prodcre. i. e. ut simiil appareat ignominia iraprobo- rimi. Cic. de Off. 1, 28, 97. nobis autcm persoiam imposuit ipsa natura vingna cum excellentia praeslantiaque animalium reliquarum. Virgil. Aen. 1, 55. illi indignantes magno cum murmure montis circum claustra fremunt. i. c. ita ut raagno murmure resonaret mons. Beierus ad Cic. de Off. T. I. p. 102. contulit varia, quae non iiisi rerum coniunctionem indicant. Liv. 7, 10, y. in advcnicntis arma hostis vanum caesim cum ingcnti sonitu cnscm dciccit. quae conferantur cmu uifra p. 156. positis.

Curt. 6, 10, 35. ego ipse — eum ludtbrio crcdulitatis reptil- sus sum. i. e. in hulibrio , inter ludibrium. Liv. 9 , 2 , 14. sua zpsi opera labvrcmque irritum — cum miserabili confessione chidcntcs. Liv. 29, 27, 15. milites sine armis cum ingcnti tu- multu in terram evasisse. 7 , 10 , 9.

Recentiores scriptores interdum aliquid ausi sunt, ut lustin. 7, 2, 5. Argacus moderate ct cum amore popularium adniini- sirato rcgno succcssorem Philippum rcliquit.

Quo iure Herzogius ad Caes. B. gall. 1, 10. elegantiam ser- monls latini in eo positam esse censeat, quod cum proprie dc personis et rebus sensu pcrcipiendis, tura vero in me-apJiorica dictione de rebus non sensu percipicndis usurpetur, cquidera iion asscquor. Id enim pcne omaibus praepositionibus com- mune est.

CVM. 155

Et potest res coniuncta dici , quae tamquam condi- tio adhaeret, veluti apud Cnrtium 6,7,5. et ille ratns^ Tiihilj quod eiiam CMvi periurio detegendnm foret , in-^ dicaturmn: i. e. nihil, qiiod ut detegeretur necesse esset, etiam admisso periurio. Haec tam similia sunt iis, quae njodum rei agendae definiunt, ut vix dignosci possint. Nam quum Livius 22, 32, 1. ait: consules Fahii artibns cnm summa inter se concordia bellnm gessernnt ^ et condi- tio comitans intelligitur , et id , quod modum agendi constituit. Et quum Suetonius Caes. 70. decumanos Romae cum ingentibns minis snmmoque etiam urbis periculo missionem et praemia fiagitantes : esse polest inter minas et per minas. Nec dislinxit haec genera Beierus ad Cic. de 0(T: 1, 13, 40. p. 102. Saepe idem exprimitur verbis non sine, veluti Curt. 6, 7, 33. veri- inm, ne iurgium inter amatorem et exoletum non sine risu aliorum deiulisset,

10. Eiusdem generis sunt, in quibus duo substanti- va per praepositionem coniunguntur, quorum alterum indicat modum et conditionem allcrius rei.

Cic. p. Sext. 45, 98. id quod cst pracstanttsstmum — ■ cum tllgnitatc otium. i. e. quotl secum hjibet dignitatem. ad Fara. 1, 9, 60. de Fin. 3, 6, 20. sequilur deinceps cum officio scle~ ctio. i. e. cui iniunctum est officium. Ilaec nou l)ene explicuit Bcierus ad Cic. de Off. T. 1. p. 102.

11. Modus rerum agendarura ita potest definiri, ut ipse modus ad rem agendam adliiberi et cum ea coniun- gi dicatur. Quae igilur adverbiis designautur conditio- ries rei agendae^ etiam praeposilionem cirm admittunl, ubi non caussa , sed modus adhibitus significatur. Nani ablativo exprimitur caussa, quasi in uno loco cum ipsa re posita, et cum ea sua sponte cohaerens aut conflala: praepositione adiecta mutatur ratio , dum actionera et TOodura tamquam duas res ab eo, qui agit, couiunctas videmus. llla coniunctio percipitur cogitatione, haec autem apparet conspicua in rebus ipsis coniunctis. Quare a bonis quidem scriptoribus haec dictio usurpa- tur, quando agentis persona in conspectum cadit. Praepositio enim requirit ac constituit notionem eius, qui agit, ablativus autem aclionis, quae agitur. Ita fit, ut praepositio personae alicui aliquid tribuens perspi- cuitatem atque vim oralioni addat, et imprimis in

156 CVM.

iis locum habeat, qnae ad animum eiusqae affectus per- tinent.

Hid similia exposuit, nescio an verbis non satis perspicuis, Herzogius ad Sallust. Cat. 51, 38. in eo quidem falsus, quod in praepositione notionem temporis continui expre.«sara putat: nec potest , ut ille voluit , arabitus huius usus certa reg-ula determinari. Alia enim nomina admittunt praepositionem, alia sua natura respuuiit. Ita rccte dicitur fide amicitiam colere et cum fide , quod est adhibita fide : non itera c.ira scriberv littc- ras, sed cum cura: nam curam nos adhibemus in re agendfi, ildes autera potest amicitiae colendae caussa et auctor es^se. Hoc raodo a Ciccrone dicitur ratioue et via orationem habcrc, ratione philosophari, et ab aliis iure aliqiiid facere: nam mo- d.is intelligitur ipsius rei agendae. Sed regula, quam Zump- tius Gramra. n. 472. in usum tironum coraposuit, qua.si simplici gubstantivo seraper nddatur praepositio, in adiectivo adiuncto et poni et oraitti possit, diversos modos confundit, et ad per- versa iudicia deducit. vid. Hessius ad Tacit. Germ. 40, 5. Kam adiuncto adiectivo exsistit ratio diversa eiusdem senten- tiae, atque conficitur caussae definitio singularis ita, ut, quum Nepos dicit Epaminondas a iudicio capitis mniima disccs- sit gloria, sententia sit : discessit , quum esset gloria inaxiraa. Si scrlpsisset maximn cum gloria, videreraus Epaminondam una cum gloria , quae raaxiraa erat , i. e. non sine raaxima gloria discessisse. Quae Ramsliornius in Gramra. p. 252. do- cuit, equidera non intelligo. Ablativum norainis cum adiecti- TO coniunctura iiliistrat Brerai. ad Cornel. IMilt. 1, 4.

Cic. de Nat. d. 2 , 23 , 59. multitudo nec cessantium deorum, nec ea, quae agant. molientium cum laborc opsroso ac molesto. Plin. Epist. 2, li) , 5. xtt ea, quae scripsimus cum labore , cum labore etiam audiri putcmus. Liv. Epit. 81. lustin. 12, 7, 13. Institut. Prooem. 1. quorum utramque viam cum summis vigiliis summaque providentia annuente deo perfccimus. Cic. de Fin. 1,3, 9. quem — locum cum mulia venustate ct omni salc idcm hucilius. ubi Matthiae cum abiiciendum esse putat: est vero, admodura venustus: nec pertinet praepositio ad nonien salis. Liv. 38, 10, 4. Athenienses cum silentio auditi sunt. Tacit. Ann. 1, fi7 Plin. Pan. 83, 8. non et ipsa cum silcntio incedat, quod Sallu^t. lug. 106, 4. dixit silentio cgrcdi. Plaut. Amph. 1, 1, 89. maxumo cum clamore involant. Liv. 2, 23, 8. cum clamore in forum curritur. i. e. clamantes cnrrunt. Alia vide apud Drakenb. ad 24, 31, 10. Cacs. B. gall. 8, 52. summa cum celcritate ad excrcitum Nemetoccnnam rediit. vid. Oudendorp, ad Beil. Iiispan. 1, 5. Plaut. Mil. 3, 1, 9 (7). si

CVM. 157

mmus cum cura aut kktu Xoyov locus loquendi lectus est. Lir. 22, 42, 5. speculatusque omnia cum cura renuntiat, insidias profecto esse. 38, 18, 7. cum cura coacto agmine procedebat. Cic. de Inv. 1 , 39 , 70. Sallust. Cat. 51 , 38. Seneca de Pro- •vid. 5 , 7. ut cfjiciatur vir cum cura diccndus , fortiore fato opus est. item de Tranquil. an. 14, 6. De Benef. 4, 1, 1. tribuit lianc loquutloneni tamquam propriam Sallustio : nihil tam nccessarium , aut magis, wt ait Sallustius , cum cura di~ cendum. Seneca loquiturde formula c%im cura dicendum. Quare Cortius prudentcr haec ad fragmenta retuHt p. 1010. immerl- to reprehensus a Ruhkopflo. Cum cura saepe dixerunt Livius, Curtius , Tacitus et alii. Permulta exempla contulit Otto in Gifanii Observat. p. 112. Alia sedulo coUecferunt Vorstius de Latin. falso susp. p. 226. Cortius ad Saliust. Cat. 51, 38. lug. 54, 1. Drakenborch. ad 27, 24, 8. et ad 38, 18, 7. et ad 39, 41, 0. Liv. 8, 25, 12. cogitaret populus romanus po- tius, cum quanto studio periculor/ue reditum in amicitium suam esset. vid. Drak. ad 39, 39, 11. An vero apud Livium 4, 58, 4. recte dicatur: quia cum summa vi restare nuntiabantur. quod Drakenborchiu visum est, equidem vehementer dubito.

Tacit. Ann. 3, 76. quum ferme cunctos proceres cum honore nominavisset. Plin. Epist. 8, 6, 5. quod et ipie cum simnno honorc mentionem eius prosequutus esset.

Plaut. Most. 3,1, 129. nec minus bono cum iure, Cic. ad Fam. 15 , 4 , 10. curavi , ut cum auctoritate regnaret. Liv. 29, 18 , 2. vidimus enim, cum quanta ceremonia non vestros solum colatis deos , sed etiam externos accipiatis,

Cum pace et cum bona pace aut dicitur de eo , qui sine con- tentione cum aliis aglt. Cic. Tuscul. 5, 29, 83. sed is ut co/i- tra Stoicos , quos studiosissime semper refellebat et contra quo- rum disciplinam ingenium eius exarserat: nos illud quidem cum pace agemus. LIv. 21 , 24 , 5. cum bona pace exercitum per fines \suos transmiserunt. aut de conditione eum, qui agit, corai- tante. Liv. 21, 32, 6. cum bona pace ad Alpes incolentium ea loca Gallorum pervenit, Alia vide apud Drakenb. ad 28, 37, 3. De formula cum pace dicere Bvakenb. ad Liv. 3 , 19 , 7. llo- rat. Carm. 3, 29, oZ. fLuminis — nunc medio alvco cum pace delabentis etruscum in mare. Cum bona venia. Liv. 29, 17, 6. cum bona venia , quaeso , audiatis , patres conscripti , id qiiod invitus dicam. 29, 1, 7. cf. Drakenb. ad 7, 41, 3. Ovid. Trist. 4 , 1 , 104. cum venia facito , quisquis es , ista legus. vid. Frotscher. ad Quinctil. 10 , 1 , 72. Cic. de Fato 4 , 7. Posidonium — cum bona gratia dimittamus.

X58 CVM.

Lit. 1, 25, 13. Romani ovantcs et gratulantes IJorattum ac- cipiunt, eo maiore cum gaudio , quo prope metum res fuerat. ubi vid. Drakenb. et Pricaeiis ad Apuleii Met. p. 300. Liv. 9, 11, 3. te victori cum qua pctes fide restituis. 23, 19, 16, tum remissi Cumas cum fide. Cic. de Orat. 2, 85, 345. quid ctim fide , quid cum acquabilitate fcccrit. Curt. 8, 11,25. pretium cum fide rcdditum est. Tacit. llist. 2, 98. Valerius Festus le- gatus studia provincialium cum fide iuvit. i. e. fidelis. Scd Auii. 4 , 59. cum fide audiebatur. i. e. fide sibi habita. Alia Pricaeus ad Apuleii Metani. p. 58. Gronov. ad 28, 32, 1. Drakenb. ad 23, 14, 7. 45, 8, 4. 39, 7, 5. Otto 1. 1. p. 113.

Cic. de Fin. 2, 11, 34. vivere cum intelligentia earum rerum. 8,8, 29. honeste, id cst cum virtute, vivere. Quaraquam niiror B Goerenzio in verbis 2, 16, 50. viriute vivere omissaru prae- positionem siibstitui. de OfT. 1, 38, 136. ira procul absit, cum qua nihil rcctc ficri , nihil consideratc potcst.

Planc. ad Cic. 10, 17, 6. sicut adhuc singulari cum lenevo- lentia fecisti. Liv. 3, 12, 1. coactus cum multa indignatione prensabat singulos. Caes. B. gall. 7, 54. obsidibus siimma cum contumclia cxtoriis. i. e. atUiibens modum maxime contume- liosum.

Liv. 27, 13, 2. cum tanto pavore incidcntibus vobis in vallum portasque, Sallust. lug. 14, 15. clausi in tenebris cum moerore et luctu morte graviorem viiam exigunt. Curt. 7, 5, IG. totam- que eam noctem cum magno animi motu perpetuis vigiliis egit, Cic Orat. 52, 174. quum enim vidcrct oratorcs cum severitate audiri , poetas autem cum voluptatc. Alla vide apud Ouden- dorp. ad Apuleii Metam. p. 170. et in Guntheri Latin. restit. P. 2. p. 253.

Sueton. Cal. 16. cum fide ac sine calumnia repraesentata persolvit.

Insolentiora haec sunt. CIc. de Fln. 5 , 11 , 31. qui — sl metuant, nc cum dolore moriantur, idcirco mortem fugiant. ubi quod Goerenssius dedit iie, quum dolore m., idcirco m. f^ nullum praebet seusum. ad Quint. fr. 1, 2, 2. certo enim scio te fecisse cum caiissa. Auson. Epigr. 138, 2. nomcn qui pro- prium cum vitio loquitur. Horat. Carm. 1, 33, 12. (Veneri) flacct impares formas atque animos sub iuga acnea saevo mittere cum ioco. Graeci eodem niodo loquuutur. Soph. Philoct. 842. '/.op,7iHv S' £cr' uxiXri cvv ipsvSeatv alcxQov ovsidog. i. e. ^svScos. Alcipliron 1 , 5. sl nlovTels , Gvv Smaicp Tt).cvrii,

Cum adverbio componitur apud Plin. Epist. 2, 13, 8. quod quamquam parce ct cum delectu daret.

CVM. 159

12. Quod inslrumento aliquo adhibito fit, aiit ope .

alicuiusrei agitur, id dicipotest cura ea agi: quod rationi bene convenit. Nam subest duarum rerum coniunclio, Id grammatici olim ita conceperunt , ut in quocumque ablativo iustruraentum significante praeposilionem vitan- dae ambiguitatis caussa omissara intelligerenl. Vid. Sanctii Min. 4, 6. p. 248. £t rairatur Vossius de Constr. 47. p. 498. ablativnm apud Latinos refiigere praeposi- tionem : quani quum omnes fere linguae exprimant, etiam in latina intelligendam esse. Cuius sententiae advei'sarii poslhac exslilerunt muUi. Sed Perottus in Cornu cop. p. 320. et Laur. Valla in Elegant. 2, 6. et Goclenius in Problem. gram. 3, 13. demonstraverant ciun praepositi6iBem numquam iungi nomini instrumen- ti, sed coraitis,'nec Litine dlci jDerciissi cimi /lasta , sed, sicubi occnrreret praepositio, significari comitera. CL Bangii Observ. philol. T. 2. p. 875. Perizonius, qui Sanctio pluriraa exempla aliena aut falsa exprobrat, ipse ne uniim quidera attulit, quod cum ratione congrue- ret. Nec Scaliger de Gaussis h L 4, 81. p. 189. alia de- derat quam Sanclius: sed in Perizonii demonstratione acquieverunt Vrsinus Instit. T. 1. p. 1065. 2. p. 294. ct alii multi. Ac Bauerus certe in repreheudcnda hac de- monstratione pertinaciler est versalus. Ruddimannus autem quum Vallara sequutus negasset, cum significare instrumentum, eaque exempla, quae ahi adstruxissent, vel falsae vel dubiae lecLionis videri , et caussam rei non in evitanda ambiguitate, sed in arbitraria latine loquen- tium cousueludine quaerendara esse, ipse intellexit, esse Utique, in quibus re vera adiungeretur praepositio abia- tivo instruraenti, sed vel ipsa incerta, vel ex auctoribus latinitatis minus usitatae desumpla. Res ita se habet. Antiquissirao tempore Latini praepositionera usurpabant ad designandum instrumentura adhibitura, sed quum Toluntatem et vira agentis, qua instrumenta reguntur, accuratius distinguere et in hngua conforraanda ratio- cinatione magis quam sensu uti coepissent, oraiserunt praepositionem , et ablativo expresserunt caussalem no- tionem. Tamen antiquus usus mansit in vitae commu- nis sermone et in carminibus poetarum. Quare exem- pla aut antiquiorum scriptorum sunt, aut eorum , qui artes tradebant vulgares, medicam et rusLicam , aut poe- tarum. Pvecentissimi scriptores vulgari dictioni adhae- seruat: quare etiam multos locos a librariis in modum

160 CVM.

ipsls usitatam interpolatos videmns. Atque sunt, in qaibus non facile modus ab instrumento, aut caussa ab ratione distinguatur, et alia quaedam ex vulgari ser- mone etiam :n bonorum scriptorum libros per consue- iudinem translata: illud tamen omnibus temporibus commune et elegans et optimo cuique probatum fuisse •videtur, ut, ubi aliquid per homines aclum esse dice- retur, ne deesset aliqua voluntalis coniunctio, pro sim- plici casu aut pro vocabulo per poneretur cwm, socie- tatem operae signiticans.

Piget iterum apponere orania ea exempla, quae Sanctius, Cyr. Guntherus in Latin. restit. P. 2. p. 250., Perizonius alii- que perversa intei-pretatione huc referunt,/"» noLis suo loco restituta. Pauca sufficiant. Ovid Met. -4, 179. terrijicam ca^itis concussit terque quaterque caesariem , cum qua terram, mcre, sidera movit. Perizonius societatem rei vel actiunis, Bauerus idem tempus intelligit, quo et caesariem lupiter con- cusserit et terram moverit. Ita iam Goclenius Prohlem. grara. 3, 13. et recte quidera : est simul cum. uec exputo, quid in hac explicatione ineptura videatur AViillnero de Casib. p. 82. Ira- mo displicet caesaries instrumenti instar adhibita. Conf. lo- cus Plauti Rud. 5,3, 6. p. 139. Curtius 5,1, 23. ipse cum curru urbem, ac deinde regiam intravit. ubi Cellarius , prae- positionis, inquit, insolentior usus videtur pompae et appara- tus comitatum significare. Liv. 9, 16, 3. legatisque missis ad pacem cum precibus petendam. Frequenter scilicet dicitur precibus petere pacem (vid. Drakenb. ad 1, 16, 3.) et caassa intelligitur , sed addita praepositione adhibitae preces dicun- tur et modus, quo pax petatur. Cic. ad Att. 11, 15. Quintus non modo non cum magna prece ad me, sed acerbissime scri- psit. Lactant. dc Ira d. 16, 2. eumque, qui sit dominus ac pa- rens omnium , venerantur cum prccibus assiduis ac frequentibus- votis. Alii libri et precibus , ut haec cum inferioribus cohae- reant. Lactant. Instit. 5, 20, 8. quibus cum lacrimis , cum ge- jiiiiu, cum sanguine de mcmbris omnibus flucnte Ubatur. Quo- Kodo haec explicentur, unura vocabulura gemitus ostendit.

Caes. B. gall. 5 , 58. equites tela coniiciunt et magna cum contumclia verborum nostros ad pugnam cvocant. Intelligo et telis et contumelia, inter contumeliosa verba. Virgil. Ge. 2, 423. ipsa satis tellus cum dente recluditur unco, sufjicit humo- rem ct gravidas cum vomerc fruges. Servius ita : cum abundut: nam hoc dicit : subministrat fruges vomere, id est, per vomerem. J rbanus tamen sic accipit gravidas cum vomerc, id est, statim post arationem. Neutrum potcst probari. Heynius vidit esse

CVM. 161

coniunctionem quum. Alia, quae animi conditionem designant, vide p. 156.

Cl. Quadrigar. apud Gell. 9 , 13. extemplo silentio facto cum voce maxima conclamat, Claudian. Bapt. Pros. 2, 365. exsul- tant cum voce pii.

Ennius apud SerTiura ad Virg. Ge. 2, 424. effundlt vocea proprio cum pectore sancto. LucIIius apud Non. 4, 69. acribus inter se cum armis confligere cernit. Dousa coniecit inter sese armis. Conf. quod supra p. 144. posuimus cum ferro aliquem invadere. CatuUus 98 , 3. ista cum lingua , si usus veniat tibiy possis culos et crcpidas lingerc carbatinas.

Nec potest disceptari, si quis malit huc referre Yirg. Aen. 5, 368. continuo vastis cum viribus effert ora Dares.

Cclsus 7, 6, 4. si morabitur, excuti quoque cum aliquo ferra- mento potcrit. sed editiones vet. habent excuti quoque ictum. Vitruv. 2, 8, 4. cum ansis fcrreis et plumbo frontes vinctac sint. Vegetius artis veterinariae auctor frequentissime hac dictione usus est. 1, 27, 2. caede caudam cum tabula aliqua non ponderosa. 3, 31. statim eam cum fibulis consuito. 1, 11, 8. 7JCC ungere cum vino et oleo tepcfacto desit industria. Festus in Paulli exemplo : funebres tibiae dicuntur, cum quibus in funere canitur. Schol. Germanici : Aquila] Dicitur sagitta Apollinia fuisse , cum qua Cyclopas interfecit. Orosius 7 , 33. ipse impe- Tator cum sagitta saucius (al. sauciatus) versusque in fu" gam etc.

Grammaticorum est formula vocabulum scribi cum littera quadam. Varro de Ling. lat. 4, 4. ferra in augurum libris scripta cum R uno.

Ovid. Met. 6, 614. aut ego cum factbus regalia tecta cre- mabo, artificem mediis immittam Terea flammis, aut linguam — ferro rapiam, Si cum coniunctionem esse iudicamus , ex- eistit intolerabilis languor, nec ferri potest cremabo^ quod Heinsius mutavit in cremaro : sin praepositionem prohamus, addi debet copula, quam nonnuUi codices guppeditaut, art. et mediis vel mediisque : nam ne vehementia quidem orationis excusabit asyndeton. Art. am. 3 , 556, sed 7ieque vtctor equum-^ qui nuper sensit habenas cum paribus frenis, artificemque reget. alii comparibus frenis , quod an in antiquis libris inventum sit, nemo narravit. Virgil. Aen. 9 , 816. de flumine : ille suo cum gurgite flavo accepit venientem.

Librarii saepe ex suo usu adiecerunt praepositionem. vid, Ovid. Her. 16, 260.

162 CVM.

IS. In his exemplis , quae diversa ralione distinxi- mus, plurimain se Labentverbum eundi, vel proficiscen- di, vel veniendi , velmitLendi, vel persequendi, eoqiie declarant primitivam particulae vim, quae comitatum siguificat. Illa igitur verba quocumque modo assumunt praepositionem cum, etiam ubi instrumentum et caus- sam intelligas.

Ita, quae supra posuimus , cum magno periculo ire, cum victoria redire, cum clamore currere , cum mandatis mittere. Sic Curt. 5, 1, 23. cum curru intravtt. 3,6, 8. cum poculo intravit. Liv. 38, 18, 23. traducite in terras cum multis for~ tibus factis saepe a vobis peragratas. Curt. 8, 13, 15. cum gloria abire. Liv. 34, 30, 4. cum qua fama venerunt. et quae Drakenb. ad 43,23, 1. Liv. 4, 9, 8. in agros optimatium cum ferro ignique excursiones facit. Admodum durum est, quod Minucius Felix Octav. 3. scripsit : cum hoc sermone eius me- dium spatium civitatis emensi.

Ilinc etiam dicitur prosequi. Liv. 39, 55, 4. prosequuii cum donis lcgatos sunt. Alia ride apud Sanctium 3Iin. 4, 6. p. 272. Aliter Cic. ad Q.Frat. 2, 13. quod eum essent cum equis prose- quuti. In Taciti Germ. 40, 5. deam — vectam bubus feminis multa cum veneratione prosequitur. alii libri omittunt cum. Uinc Hessius abiiciendum putat , simul negans , substantivo nude posito, id iieri posse: quod quam falsum sit, eum do- ceat Vellei. Pat. 2, i)j2, 5. et innumera alia exempla.

Defendendum est ipso elegantiae nomine, quod dixit Tacit. Dialog. de Orat. 7, 3. habere quod si non in animo oritur, nec codicillis datur, nec cum gratia venit. Atque eadem ratione ex- plicuerim verba illa Phaedri 2,5, 25. de quibus vide III, 4. veneunt est vcnum eunt : quod apte coniuugitur cum nomine negotiantis: mecum veneunt.

14. Quaeritur, num id, quod de adhibitis rebus recte dici oslendimus, etiam ad personas transferatur, atque cum allquo pro per aliquem ponalur. Qua ia quaestione ante omnia cavendum est, ne aliena confuu- dantur. Scilicet quod supra posuimus p. 151. cum le- gionibuSy cum copiis , et quod infra illustrabimus cum volenlibus diis , auxilium attinent praesentiae. Keliqua videntur alius esse rationis.

Tacit. Ann. 1, 43. tua, dive Auguste, coelo recepta mens, tua^ pater Druse, imago , tui memoria iisdem istis cum militibus, 5fuos iam pudor et gloria intrat , eluant hanc maculam. Sunfc

CVM. 16S

qm explicent ; per istoB milites. Est potius, adhibitis istis mi- litibus.

Liv. 82 , 5 , 6. et cum. Achaeis quidem per hacc societatem firmahat. Macedonum animos sibi conciliavit cum Heraclide. interpretantur plurimi, per Heraclidem, Douiatius autem , ad- iuvante Heraclide. Equidem plura verba excididse puto: nam ab omnibus antiquis libris absunt verba sibi conciliavit , desi- deraturque expositio caussae, qua Heraclidea populo infensua faisset.

III. Restat, at proprietatera quarnmdum dlctionum illustremus. Nam vulgaris sermo , qui ia omnibus prae- positionibus usum multiplicat, efiam in hac singularia composuit, quae ne boni quidem scriptores repudia- verunt.

1. Rationem Jiahere cum aliquo dicitur de eo, qui oliquo nomine coniunctus est cum aliquo et commer- cium aut rem habet cum aliquo: im f^erhdltnijs, im Verhelir mit elwas stehen,

Cic. ad Att. 2 , 5. nunc vero , quoniam , quae putavi csse praeclara , expertus sum, quam essent inania, cum omnibus Mu- eis rationem habere cogito. i. q. Tusc. 5, 23, 66. cum Musia commercium habcre. p. Coel. 20, 50. si qua mulier sit huius- modi , — vita institutoque meretricio, cum hac aliquid ado- lescentem hominem habuisse rationis, num tibi perturpe aut perflagitiosum esse videatur? de Senect. 15, 51. habent enim (voluptates agricolarum) rationem cum terra.

Cic. in Verr. 2, 65, 159. cum statua se eius habuisse tempo- ris rationem, quo posita esset: cum homine vcro, quo gereret bellum atque hoatis esset. i. e. rationem, quae inter Rhodios et etatuam Mithridatia intercederet , fuisse temporia, quo haec posita esset.

2. Facere cum aliquo ^ praeter eum sensura , quem p. 143. exposui, de eo, qui ab alicuius parte stat, usur- paUir in vulgari formulu de rebus in usum adhibitis. Alia est diclio •. qnid cum hac re? Et dicunt Lalini etiam ablativo et dativo posilo: quid hoc homine fucias? Cic. p. Sext. 13 , 29. ubi Manut. et quid huic homini facias? Cic. p. Caec. 11, 30. IIoc homine est, quum talis .sit homo, ut Cic. de Leg. 3, 16, 37. non quid hoc IJopulo obtineri possit. Zumptius in Gramni. n. 491. temere negavit usum praepositionis.

11 *

164 CVM.

Plaut. Capt. 4 , 2, 22. quid hic homo tantim tncipissit faccre cum tantis minis.

Fhaedr. 3 , 19 , 8. medio sole quid cum lumine ?

3. Deliberare, quod verbum abaliis refertur ad per- sonam, deliberare cum aliqiio, Quinctilianus, primitivara siguificationem a libella, qua quid perpenditur, deri- vans, ita usurpat, ut deliberare cum alicjua re sit ralio- nem habere alicuius rei, eaque collata et perpensa ali- quid constituere.

Quinctil. 3, 7, 16, utra sit autem harum via utilior, cum materia deliberabimus. 5, 13, 59. tamquam perierit haec ratio media et nihil cum ipsius caussae utilitate sit deliberandum. 7 , 10 , 10. quare plurima petamus a nobis , et cum caussis deli- heremus. 9,4, 117. occasionibus utendum et cum re praesenti dcliberandum.

4. Brevitatis caussa simpliciter ponitur cujn, iit si- gnificetur id, quod aliquo modo cum re agenda iamquam eius conditio aut pars cohaeret.

Liv. 9, 31, 10. datum , ut triduum quotannis ornati cum eantu atque ftac, quae nunc solemnis est , licentia per urbem vagarentur.

5. MecujTif tecum, et reliqua pronomina persona- lia mulliplicem admittunt verborum coniunctionem.

Secum afferre Cic. ad Att. 10 , 13. semper secum aliquid af~ ferunt tuae litterae. Secum habere et de comitatu , et de con- tinendis ac silentio servandis rebus. Cic. ad Att. 5, 8. hc il- lum malus emptor alienus mancipiis, quae permulta sccum ha- bet, spoliarct. de Orat. 1, 18, 52. Sed ad Att. 4, 15. iiaec tw tecum habcto. ad Fam. 7 , 25 , 4. Nec negaverira cum Erne- etio recte scribi Cic. in Verr. 2 , 31 , 77. habeatis sane vobis- cum istum senatorem. cf. n. 6. Scripserunt vulgo vobis.

Secum esse pro sibi , in sua parte. Liv. 4 , 32 , 5. proin memores secum triumphos , secum spolia^ secum victoriam esse. Virgil. Aen. 4, 115. mecum erit iste labor. i. c. mihi. Silius 8 , 330. mecum erit haec prorsus pietas. i. e. in me. Ovid. Aui. 1, 6, 37. erga Amor et modicum circa mea tcmpora vinum me- cum cst. Tum de anirao sc continente. Cic. de Senect. 15, 49. secum esse secumque , ut dicitiir , vivere. i. e> anirao in se revocato et secum agitante. Horat. Sat. 2,7, 11. adde, quod idem non horam tccum esse potes , non otia recte poncre. ubi Acron Schol. quum ductris voluplatibus , non es tecum, id est.

CVM. 165

non es sanus. Easet igitur i. q. apud te, in te. Cruquius ad inconstantiam animi vel ad inaequalitatem vitae refert. Po- tius intelligamus enra, qui libidine et rerum deliciis distractus non secum agit, sed aliena et externa captat.

Secum reputare vide p. 150. De mecum pro apud me vid. p. 137. Vt verba obscura Fhaedri 2, 5, 25. explicarent, cri- tici mecum esse domi meae, apud me demonstrarunt locis Te- rent. Hec. 1, 2, 99. Phaedr. 3, 5, 15. Cic. ad Att. 5, 8. qui omnes prorsus diversi sunt. Cum Bentlcio ego quoque miror ineptam interpretationem , ex qua latine dicatur multo maioris alapae mecum veneunt de manumissione nescio cuius pro : libcrtas apud me maioris venditur. Scnsum idem Eent- leius bene perspcxit. Est vero hic iocus : parva adhuc cst tua opera, et ne alapis quidem digna. Quo ego pugnis pmiiaui, maiiis quid conficiendum erit. Quomodo vero mecum hut verbis conveniat, vide in II, 13.

6. Miiretus ad Catull. 89. (98.) 3. haec: „particula C7im tacitam quamdam significandae indignationis vini habet, quae percipi facilius quam exprimi potesf. Te- rent. Eun. (4,3, 9.) abi liinc quo cligmis es , cnm clo- nis tuis tam lepiclis. Idem Ad. (4, 6, 2.) ut , Syre, te cum tua monstratione magnns perdat luppiter.^^ Ruhnkenius in Praefat. ad Schelleri Lex. (jd. 509. Orat. a Friedemanno edit.) addit haec Plaut. Epid. 1, 1^33. abi in malam rem maximam a me cnm istac condi- tione. Mostell. 2, 2, 33. clii te deaecjue omnes faxint cum isto omine. Liv. 5, 27, 5. scelestus ipse cum sce- lesio mnnere venisti. et ad Terent. Andr. 5,4, 38. alia haec Eun. 1 , 2 , 73. Phorm. 3,1,1. Hec. 1, 2, 59. Haec vero indignatio non inest in ipsa particula, sed in eo potius, quod in abominandis hominibus, ipsos cum omni re, quae adhaeret, aut qua illi molesti fiunt, simul comprehendimus. Quai-e Livii verba aliam habent ra- tionera, et in Terent. Eun. 1, 2, 73. et Phorm. 3, 1, 1. conditio describitur.

7. Quod Graeci dicunt Gvv ^sco, Germani mit Gottf Latinos non expressisse verbis cum Deo, sed dixisse deo iuvante, cleo anspice, grammatici quidem docuerunt. Vid. NoUenii Lex. p. 1413. Contra Vos- sius de Constr. p. 593. etiani in his formulis praeposi- tionera omissam esse putabat. Et additam videmus apud Ennium et Calonem et alios.

165 CVM.

Enniua apud CIc. de Off. 1 , 12 , 88. doque volentibu' cuin magnis dia. Cato de Re r. 141, 1. cum divis volentibus quod- quc bene eveniat. Liv. 21, 43, ?• agite cum dia bene iuvanti~ bus arma capite.

Similiter Plancas ad Cic. Epist. 10, 8, 12. nam cum deum benignitate ab omni re simus paratiores.

Clandian. de Cons. Stil. 3, 174. hanc tu cum auperis, Stili- eho praeclare , tueris.

8. Peculiaris est formula cum eo, qua et ea condi- tio significatur, quae cum aliqua re cohaeret innexa sive innata, et ea, quae alicui rei substruitur vel super- struitur, ut sit: hac addita conditione vel exceptione, sub hac lege, sub hac conditione. Intelligitur enim coniunctio, ut dicitur cum edicto, Sequitur qnod et iit. Vbi vero sententia aliara praecedentem restringit et sin- gulari conditione vincit, additur cjuidem et tamen. Cf. Nolten. Lex. p. 141S. Spalding. ad Quinctil. 2, 4, 30. 10,7, 13. Ita loquuntur scriptores post Livium, im- primis Celsus (vid. Rhodius ad Scribon. 135. p. 208.): non autem Cicero, nisi in epistolis ad AtLicum, et so- mel quidem aut raro. Cuicumque sententiae potest hoc modo addi conditio.

Liv. 29, 21, 5. eastraque in campo locat, cum gravi edicto, $i quis miles etc.

Quinctll. Declam. 13, 15. nam et cetera animalia videtur mi~ hi natura usibus nostris genuisse, haec etiam deliciis cum eo, quod in illis , quae vel scindendo solo velmaturando itineri com- paramus , multus ante reditus insumittir labor. Scrlbon. Larg. Compos. med, 60. hoe cum eo, quod candidos facit dentes.

Qulnctil. Inst. 10,7,13. nec fortuiti sermonis contextum mira- hor umquam — ; cum eo, quod, si calor ac spintus tulit , fre- quenter accidit, ut sussessum extemporalem conscqui cura non possit.

Liv. 36, 5, 3. apud regem gratiam initam vjibant cum eo, ut cavcjrent , ne quid offenderent Romanos. 8 , 14 , 2. et 8. 30, 10, 21. Celsua 3, 22. p. 169. sanguis mittendus est, sed pau- latim — cum eo, ut cetera quoque eodem modo serventur. 6,2.

Columella 5,1,4. obsequar voluntati iuae cum eo , ne du- bitcs id opus geometrarum magis essc quam rusticorum. Celsus 7 , 22. rames — adurendua est tenuibus et acutis ferramenlis.

CVM. 167

quae ipsis venis infigantur cum eo, ne ampUu$ quam has ttrant.

Celsus 2, 17. p. 94. manentibus vero adhuc febribus ^ si hae sunt lentae , lienesque iamdiu male habent, recte medicina ista tentatur, cum eo tamen, ne praecordia dura sint. 3,5. p. 127. 4 , 6, 7 , 27. Cic. ad Att. 6 , 1. sit sane , quoniam ita iu vis : sed tamen cum eo , credo , quod sine peccato meo fiat.

9. Vt expriraerent, quotuplum ex agro vel ex semi- ne rediret, vulgari sermone Latioi contractara formu- ]am usurpabant, cumdecimo. Intelligitur cum d. grano, Germani dicunt, zehnfdltig,

Varro de Re r. 1 , 44 , 1. ut ex eodam semine aliubi cum decimo redeat, aliubi eum quintodecimo. Cic. in Verr. 3, 47, 112. ao-er efficit eum octavo , bene ut agatur: verum, ut omnes dii adiuvent , cum decumo, Plin. Hist. n. 18, 10, 21. cum centesimo quidem et Leontini Siciliae campi fundunt.

Flena dictione Flin. Hisf. n. 5, 4, S. cum eentesima fruge agricolis foenus reddente terra.

10. Supra notavimus p. 145. dici de corporis con- ditione cum febri. Ita etiam propria fit formula cum vulnere, quemadmodura etiam Germani loquuntur.

Lir. 9 , 44 , 15. Minucium consulem cum vulnere gravi rela- tum in castra. 33 , 25 , 9. Tuditanum cum gravi vulnere latum. ex proelio haud ita multo post exspirasse.

11. Grammatici tradunt, in poetarura carminibus praepositionera a suo noraine longius removeri, nec pro- xirae coniungi: tamen quae afferunt exerapla, vaide du- bia esse videntur. Cuningharaus in Aniraadvers. in Bentl. not. in Horat. p. 144. exemplis denionsti'are vo- luit, a poetis eleganter et fere semper praepositionem cum post adiectivum positam esse: in oratione nuraeris solula alias adiectivura praecedere, alias sequi. Bent- leiMs contrarium usum Horatii observasse se narrat ad Serm. 1, 10, 49. Elegantia vero, quara dicunt, com- munis est oranibus praepositionibus monosyllabis : nec certa constaL regula.

o

Horat. Sat. 1, 3, 69. amicus dulcis, ut aeqnum est , cum mea compenset vitiis bona , pluribus hisce , si modo plura mihi bona sunt, inclinet. Interpretes, antlqua scliolia sequuti, coniun- gunt: cum vitiis meis mea bona compenset. Argumenta, quae criticis placuerunt , nimis exilia \identur : «am coniunctivus

168 CVM.

rccte 8C habct, ut dlxit Cic. de Orat. 1, 38, 174. tu mihi

quum in circulo decipiare adversarii stipulatiuncula — ego tibi vllam caussam maiorem committendam putem. Et quod existi- uant dicendura fuisse : quum compenset vitia mea bonis , hoc genu9 Terborum compensandi, comparandi, aequandi utrara- que rationem rautuara adraittit, non mutato sensu. Cic. de Fin. 2, 30, 96. compensabatur cum his omnibus animi laetitia. Qua- re nihil impedit , quo minus scribaraus : quum mea compenset vitiis bona. Apud Lucretium 2 , 1167. quem confert Heindor- Cus , recte legitur : et quom tempora temporibus praesentia con- fert praeteritis. Horat. Ep. 2, 1, 24. foedera rcgum vel Gabiia vel cum rigidis aequata Sabinis. interpretes retrahunt praepo- eitionera, quod nou opus esse vidit Marcilius.

Interpositae copnlae exemplum habet Cic. Tusc. 5, 23, 66. cum et diurno et nocturno motu.

Exerapla praepositionis inter adiectivum et substantivum in- terpositae permulta collegit Cuninghamus I. 1. qui adeo cor- rigenda putat verba Horat. Sat. 1 , 8 , 50. 2,3, 112. Art. p. 260. Caesar ecripsit B. gal. 5, 43. summa cum laude, eed Flinius Ep. 7, 9. cum summa laude.

12. Anastrophes in hac praepositione multiplex est nsns. Ac primo fere semper post pronomina me, te, «e, nohls, vohis ponitur. Vid. Priscian. 12. p. 949. 14. p. 988. Tum adiuogitur pronomini qno, cjua , quibus, et quicnm dicilur pro quocum et qnacum. Priscianus p. 949. quomodo igitur, si dicam propter ie et te pro- jpter, idem signijico , et cum quihus et quihuscum, sic cum me et mecum, Nam antiquissimi utrumque dice- hant: sed in plnrali primae personae cacephati caussa solehant per anasirophen dicere nohiscnm pro cum no- his. Itaque propter hoc reliqnarum qnoque persona- Tum ahlaiivos simiiiier praepostere proferre coeperunty teste PLinio, qui hoc in II. lih. sermonis duhii ustendit, et Cicerone , qui de oratore his utitur verhis: JSolnimus CU771 me et cum te dicere, ne eidem computationi adiungendum esset, cum nohis , sed potins mecum et tecum et s ecum et n ohiscu m diximus , c u m praepositione , quae jacit ohscoennm , assidne postpo- sita. Antiqui tamen ahsque ohserpatione naiurali or- dine haec protulisse inveniuntur. Ciceronis verba in Oratore 45, 154. aliler se habent sic: quid? illud non, olei unde sit, qnod dicitur cum illisj cum autem nobis non dicitury sed nobiscum? quia si ita dice-

CVISI. 169

retury ohscoenius concurrerent Utterae, vt etiam modo, nisi auteni iaterposuissem , concurrissent, JEx eo est mecum et tecu m , non cum me et ciim te , nt esset simile illis jiobiscum atque vobiscum, Ex his intelligitnr, ambigunm icsum, qno et cum te, cum nobis et tecum, nobiscuni dicebatur, a grammalicis iam olim ad praeceplnm illud, quo rariora vitari iubereni, revocatum eique praeceplo substructara esse rationem speciosam qiiidem, sed non verara. INam etiam in Epist. 9, 22. refert Cicero vnlgo dici: cum nos te volumus convenire, Quod vero in cum nobis , liquida littera assimilata , obsoeans sonns resultat, casu fit et potest ab oratore vitari : lamen perversa argnmentatione cum Ci- cerone conclndererans, ob hanc canssam evitaudae ia cum nobis obscoenitalis etiam dictnm essQ tecum , i^-o- hiscum. Alii grammatici veteres videntur rationem quae- sivisse in una collisione litterarnm m et n, quarnm illa in hanc transiret ita, nt praepositionis vis et species absconderetur: et recte quidem. Qninctilianus ulrum- qne miro modo coniunxit 8,3, 45. iunctura deformi- ter sonat , ut si cum hominibus notis loqui nos (licimus, nisi /loc ipsum hominibus medium sit, in praefanda videmur incidere (i. e. obscoena pronuntia- re) : quia ultima prioris sjUabae littera , quae exprimi nisi labris coeuntibus non potest, aut intersistere nos indecentissime cogit (i. e. ut coninnctio praeposilionis legitima tollatnr) , aut continuata cutn insequente in naturam eius corrumpitur (i. e. commutata in n exuit natnram suam). Ycra et priraa ratio cernilur in maiori Tohibilitate pronominum, quae facilins cednnt in sna- viorem , ut tum videbatur, formam. In hac vero com- positione utrumque vocabulum uno accentu comprehen- debatur, tamquam praepositio facta esset enclitica. Qna de re Priscian. 12. p. 950. Jiulla tamen monosyLla- ha praepositio anastrophen patitur , nisi ea. Ea for- iassis ideo encUtici vice fungitur , quia encUtica Jiio- nosyUaba sunt. et 14. p. 988. aUis vero ideo encUtici vice fungi postposita videtur , ne, si acuatur y adver- hiujn esse putetur.

Dixeriint de hac rc Manut. ad Cic. Eplst. 9 , 22. p. 1042. Bangius Tom. 1. p. 699. et reliqui grammatici fere omnes, in Ciceronis explicatione acquiescentes. Koltenius p. 1415. observasse se narrat veteres pro ciim nonnuUis dlxisse cum paucis. Idem notat exempla Caes. B. c. 1 , 31. cum navibus et

170 CVM.

Virgil. Aen. 1 , 197. et Hirt. B. afr. 23. qnae parum in istam sententiam probant.

Locos, in quibus cum quibus , eum quo poslta eunt, college- runt Drakenborch. ad Liv. 38 , 9,2. Heusinger. ad Cic. Off. 1, 35,2. Brerai ad Corn. Nep. Milt. 1, 2. Cf. Gernliard. ad Cic. Lael. 1 , 2. et 6 , 22. Doelekius p. 158. et Ramshorn. p. 378. praeponi praepositionem dicunt, ubi vim habeat pecu- liarem. Quod quamquam demonstrari posset verbis Cic. de Fato 16, 36. interesse autem aiunt , utrum eiusmodi quid sit, sine quo aliquid effici non possit , an eiusmodi, cum quo aliquid effici necesse sit. taraen in lioc loco discrepant libri scripti, nec in reliquis Cic. de OfF. 2 , 23 , 82. Cori.el. Att. 4 , 2. apparet maior vis. Diversa cst caussa apud Cic. ad Fam. 14, 14, 3. his de rebus cum Pompeio , cum Camillo, cum quibus vobis vi- debitur, considcretis, Ibi enim dicitur pro cum iis , qui- buscum.

13. Quod Drakenborchius ad LIv. 31, 29, 15. ob- servasse sibi visus est hanc praepositioaem eleganler bis poni, veluti apud Liv. 9, 9, 12. cian senatu, cum populo de pace ac Jbedere agere: id certe non hoc exemplo probari poterat: ibi enim adscendit oratio per eam for- mam, quae omnibus verbis communis est. Sed Zump- lius quoque n. 744. proprietatem quamdam huius repe- lilionis notat cum hac conditione, ut altero in loco praeposilio annexa esse debeat pronomioi: quemadmo- dum Cic. de Amic. 3,11. memitii Caionem , anno ante quammortuus est, mecum et cum Scipione disserere. Et recte quidem, si quaeritur, num in hac coniunctione omitti possil altera praepositio: quamquam nihil impe- dit, quo minus etiam aliis nominibus iterum apponalur, si utrumque nomen singulalmi pronuntialur, nec in una notione arctius cohaeret.

Cic. de Amic. 21 , 84. idque factunt cttm desiderio et cum quadam similitudine amoris humani. Graevius omisit, quae in multis codd. deest, praepositionem. Bene eam tamquam nc- cessariam vindicat Gernhardus : „ nam desiderium animantes eentiunt , sirailitudinem vero insciae gerunt. " Orat. 13 , 42. me autcm — una cum Socrate et cum Platone errare patian- iur. Editiones vet. omittunt cum alterum : recte: nam in an- tecedentibus Socrates et Plato uaam personam tenent. de Fin. 1,3, 9. cum multa venustate et omni sale. 6upra dixi non attrahi praepositLouem.

CVM. 171

14. Qtium coniunctio et cum praepositio in una enuntiatioue posilae nullam habent ofiensionem in- gratam.

Cic. p. Arch. 4, 6. interim satts longo intervallo et qtium es- set cum L. Lucullo in Siciliam profectus , et quum ex ea pro- vincia cum eodem Lucullo decederet etc. ad Fam. 3, 6, 3. ut mihi , cum illo quum loquerer , tecum loqui riderer. 2 , 6 , 1, 15, 2,7. Quinctil. 6,1, 25. mutae tamen res movent , aut cum ipsis loquimur , aut quum ipsas loqui fingimus. coniectura;! multas enarrant editores. Scribendum erat mutae tantum res movent , aut quum ipsi loquimur etc. Oederus quidam in Epi- stola critica Gottlng, 1742. edita p. 8, hoc loco et 10, 7, 2!J. cum semel positum coniunctionis et praepositionis vicem simnl Bustinere existlmabat. Sim. Bosius in Cic. ad Att. 5 , 13. coniecerat legendura quum cum decumanis. Ineptiarum libeUi, quales itlelissus grammaticus olim composuit, etiam hodie componi poterunt.

*) In codicibus interdum commutata sunt cu et cd. i. e. canssa. vid. Drakenb. ad Liv. 4,44, 10. cum et eum. vid. Urakeub. ad Liv. 4, 19, 2. 10, 7, 3. 27, 44, 9. Oudendorp. ad Apulei. T. 1. p. 141. et in. Dra- kenb. ad Liv. 9, 30, 10. Cic. de Senect. 1,1. et iam. Burman. ad Lucan. 5 , 678. et tum ad Virgil. Aen. 6, 185.el praenomen C. Drakenb. ad Liv. 4, 52, 4. etC/i. ad 8, 18, 13. et Q. Duker. ad Flor. 3,21, 21. et con in compositis verbis. Drakenb. ad Liv. 4, 24, 7. Excidit antecedente syllaba cum. Drak. ad Liv. 32, 9, 3. et tum ad 35, 23, 10. et iam ad 36, 12, 10. et sequente sylla- ba com s. con ad 3 , 7 , 7. 3 , 69 , 5. 6,14,12. Addita est ob praecedentem syllabam cum ad 9, 17, 9. Et saepe adiecerunt librarii ex suo usu. vid. Ovid. Her, 16, 260. Liv. 38, 25, 7. nam bene dicitur cum aUquo homine periclitari , non item cum alicjua re. De con- fusis V. cum et quum Broukhus. ad Tibull. p. 25. et 317. Burmann. ad Lotich. p. 406.

CVMPRIME. GVM PRIMIS*

GelliusexQ. ClaudiiAnnal. 17, 2, 14. IS am M., in- quit , Manlius, quem Capitolium s ert^ass e a GalLis supra ostendi, cuiu sq ue operam M. Furio dictatore apud GaLlos cumpr ime

172 CVMPRLME. CV.M PRLMIS.

Jortem atque exsuper ahilem res puhlica sensit^ is et genere et vi et virtute bellica nemini concedehat. Apprime crehrius est^ cumprime rarius: traductumque ex eo esl , quod CU771 p rimis dicehant pro eo , quod est in pri^nis, la his duplex apparet error, ab omnibus poslhac re- ceplus. Primum enim cu77ipri77ie non poterat a cu7npri- mis deduci: neque vero coraparari diversa vocabuli apprime corapositio. Prime, de quo Sosipater p. 188. et Priscianus dixeruot, fit appri77ie , quod auctam habet vim signiflcalionis apposito praeverbio ad, sicuti affaii77i, approhe, addecet. vid. Vol. 1. p. 200. Sed si iu similem compositionem adhiberetur praeposltio cum, formatio esset compri77ie. In cum-pri777e, sive qwnn - pri77ie et cum-77iaxi77ie , sive qu}i7n-77iaxi77ie ap- positura est adverbium, nou composita praepositio: nec raultum refert, utrura unum vocabulum scribamus, an hyphen interponamus. Significat autem cu77ipri77ie idem quod qua7n pri77ie. Conf. CVMQVE. In cum pri- mis haberaus praepositiouera noraiui praeraissara, ut sit in primis , inter pri77ia , prae ceteris. Haec recentiori terapore in unura verbura co7npri7/Lis , sicuti i7npri77iis, coniuncta sunt, et si qui adeo scripserunt c7/772^jr//7iZ5, ii nativara forraam servaruut ex antiqua consuetudine. Inde vero nata est falsa ista deductio verbi cumprime»

Cum pri77iis dicitur in comparatione eorura , quae in quoque genere priraa sunt, et praecipue excellunt, Ita Turnebus Advers. 30 , 19. Sed ponitur etiam de ordine etprincipio, \)Vo pri77iu77i , ante alia.

Plaut. Truc. 3,1, 15. eradicare est certum cum primis pa- trem , post id locorum mat.cm. Lucret. 2, 849. cum primis quaerere par est. 5, 337. et hanc, primus cum primis ipse re- pertus nunc ego sum, in patrias qui possim vortere voceis. Vir- gil. Geo. 1, 178. area cum primis ingenti aequanda cylindro, ubi Serviu8 : interea quod maximc ncccssarium est , vcl inier prima opera ct officia.

Lucret. 1, 717. quorum agraganiinus cum primis Empedo- cles est. opponuntur \. 735. inferiores. 2, 537. 3, 929. tam- quam in morte mali cum primis hoc sit corum. 5, 620. C, 260. KoTissinius editor cur in quibusdam locis 2, 848. 3, 929. 6, 260. coniunctam scripturam praetulerit, non exputo.

Cic. de Dlvin. 1 , 32 , 68. Coponium ad te venissc — cum primis hominem prudcntcm atque doctum, in Verr. 1, 52, 137.

CVMQVE. 173

2 , 28 , 68. homo domi snae cum primis locuples atque honestus. Sed Brutus apud Cic. de Orat. 2, 55, 2Ii4. sapiens videlicet homo cum primis nostrae civitatis norat hunc gurgitem. coniun- ge cu7n primis nostrae civitatis. i. e. inter primos.

Gelliuj 1 , 13. cumprimis autem respicicndum putaverunt in- genitim. Apulei. de Deo Socr. p. 54, 7. sed comprimis miran- dum est. ubi vid. Oudendorp. p. 170.

los. Scaliger in notis ad rcstura p. 105. Dac. existiinasse videtur cumpartim al) antiquis scriptoribus dictum esse in mo- dum Tcrborum cumprime , impracscntiarum. Quod falsum est. Vid. Geliius 10, 13. qui deraonstrat , partim cum praepositione coniungl instar nomiuis iu casus inclinati.

CVMQVE.

Vocabulum cvmqve sive Cvnqve quamquam ad coniunctionem quiun pertinet, quam etiam scriptura distiDguimus , tamen quia veteres scriptores praeter pauca exempla, in compositis certe verbis, semper vi- identur scripsisse cumcjue, non quumque aut quojnque, hoc ordinis loco dicendum est de eo. Atquc joronun- tiatio una erat, sicuti in praepositione , nec subsidio scripturae opus erat, quo adverbium et praepositio in- ter se discriminarentur. Apud Gruterum quidem p.629. in antiqua tabula legitur qvosqvomqve, et in Lucre- tio 2, 21. et 113. nescio , an cum antiqua auctoritate ediderint quomque: in codice britann. 2. apud Wake- fieldum legitur 1, 326. quaecomque, 1, 263. quaecon- que , in editione veneta 1, 434. quodquumque.

Quum coniunctio significat, id, quod dicitur, aut temporis aut caussae rationi esse subiectum : que sylla- bicum vocabuli , cui adhaeret, arabitum et vim extendit, et in relativis verbis quisque, ubique et abis ita, ut omnes res alicuius generis comprehendantur, quod Germani di- cunt, wer immer , wer , wo , wie auch es sey , et in demonstrativis vocabulis, veluti in itaque, ut tota res contineatur et definitius designetur (nos so iiherhdupt, so eben): quare cumque proprium sensum habet verbo- rum, wie immer , wie auch et wann immer, indicat- que omnem , qui cogitetur, modum, omueve tempus. Vniversitatera huic nomini propriam iam Gesnerus in Thes.

notavit. Lindemannus de Adverh. 1. p. 19. comparat graecum

T£ in Sore , ths : in quo equidem non aseentior.

174 CVMQVE.

Duplex est hiiius vocabuli usus. Coraponitnr enim cum formis relalivis qiiicimique, qualiscumque , uhi- cumquey et quae sunt reliquae, suo loco explicandae, in quibus saepe admiLtitur tmesis. Tum Tero etiam ipsum cumque a poelis antiquioris temporis usurpabatur solum, vel ad tempus relatum, ut significaret quanduque, quoquo tempore , vel de modo ac ratione rei universa, quoquo jnodo , ut idem sit atque in uni^ersum , iiber- /laupl,

Lucret. 2, 20. pauca videmus esse opus omnino, quae demant quomque dolorem. Larabinus edidit quemque. Verto , was dcn Schmerzubcrhauptbenchme. 2, 113. contemplator enim, quom solis lumina quomque insertim fundunt radios per opaca domorum, (>, 8*. aunt tempestates et fulmina clara canenda, quid faciant, et qua de caussa, quomquc ferantur. i. e. weshalb irgend. 5, 312. rion monimenta virum dilapsa videmus? quaerere proporro sibiquom- gue senescere credas. i. e. quoquo niodo. sed vid. Forbiger ad h. 1. Horat. Carm. 1 , 32. o decus Phoebi et dapibus supremi grata testudo lovis , o laborum dulce Unimen , mihi cumque sal- ve rile vocanti. ubi Scliol. quotiescumque te vocavero , quando- cumque. Bentleius, „scio," inquit, „quid interpretes de cumque illo slc nude posito dixerint, quoruin ego nientem et indu- etriam laudo : ncque tamen quisquam quod sciam vel ex omni qua patet , latinltate simile exemplum proferre potuit: neque quidquara de tam singulari loco liabent gramraatici veteres. " Cuningharaus vero Aniraadr. p. 239. praeter Lucretii locum affert cod. Theodos. de Susceptoribus 12 , 6 , 32. aurum sive argentum cumque a possessore confertur , arcanus vel susccptor accipiat.

Cic. de Leg. 3,3, 9. equitem cumque qui regat, habeto. Ita scripserunt Turnebus, Goercnzius et alii, quod Orellio ne la- tinum quidem esse Tidetur: imrao inepta exit sententia, si con- iungis quicumque. Cod. unus paris. praebet equitatum cumque qui regat et sirailiter exc. Victor. Hoc verura puto , et in eum niodum dictura , quo Lucretius supra quac demant quomque dolorcm: ut intelligatur, qui universo imperio equitatum re- gat , sive qui universum equitatum regat. Sic Lucret. 3, 548. velut aures atque ocuhi sunt atque alici sensus, quei vitam quomque gubernant. ubi haud facile coniunges quicumque , nisi eimul comprehendas gubernandi negotium universum. conf. 4, 739. 6, 1017. Turnebo indigna erat opinio , qua connecti posse putabat cum habeto.

Tmesin in compositis TOcabulis non tantum poetae, sed

CVR. 175

etiam oratorea eaepe usurpant. Terent. Andr. 1 , 1 , 36. cum quibus erat cumqiie una. Lucret. 2 , 405. quae amara atque aspera quomque videntur. 2, 805. .5, 2C0. Cic. de Orat. 3, 16, 59. quam se cumque in partem dedisset. de Fln. 4, 25, 69. de Div. 2, 2, 7. de Orat. 2, 23, 97. quantulum id cumque cst. p. Sext. 31, 68. quocunique venerat, quod iudicium cumque subierat. Alia collegit Cortius ad Sallust. Cat. 52, 10.

Lexicoruin auctores mirabile formant vocabulum cumcum- que , allato loco Lucretii2, 113. in quo tniesis, etiam a Doe- derlino Synonym. 1. p. 16. approbata, nullum habet locum.

CVR.

Antlqui grammatici iam docuerunt, cvr contractum esse verbum qnare. Velius Longus p. 2231. est enim cui j'ei, qnod significat oh quani reni: ex hoc re- tinuit consuetudo liodierna^ ut dicerenius quare: quo una syLlaha castigaluni fit cur, cjuod jios cojitenli sumus per C scrihere, Schellerus, ut transformatio- nem persequeretur, collocavit voces quare, quar , qnur^ cur, contulitque quatio et cutio. His vero adcli posset, qui ab anliquis diclum fuisse pro qua , et liiteram I creberrime transire in V. Tamen probabilior mihi vi- detur esse altera Gerh. Vossii senlenlia in Etymol. s. v. cuni et de Analog. 4, 21. p. 254. , conlrahi verba cui rei: qua et antiquioris scripturae ratio quor , i. e. quoi rei , facilius intelligitur, et primiliva significatio demon- strari potest : quamquam in antiquissima lingua, ubi nuilum eral dativi et ablativi discrimen, quoi rei et qui re proxima cognatione cohaerebant.

Antiquos quor scripsisse narrat Velius Longus p. 2236. quasdam vero scriptiones antiquis relijiquamusy ut iji eo , quod est cur. ILli enijn per qiior scrihe- bant. Primitivum sensum expressit Plautus Poen. 3, 31. AN. Viscum Legioni dedi fundasque: eo praesternehujit foLia farferi. LY. Quoi rei? AN. Ne adfujidas viscns ad/iaeresceret. Est igitur c//r relativa forma: in cjnani rem, zu ivas: quae non primitus interrogationi inservil, sed per contractam orationem. Nam dicitur in inlerro- gatione pro ciuid est , cui rei. Vnde inlelhgitur discri- men, quo distinguiraus quare. Id enim ipsam rem ef- ficientem notat, cur aulem caussam, quae cogitatur, et rem, qua aliquid ^sz^ coguoscitur,, den Grund. lu li-

176 CVB.

bro de Differentiis vocab. qui Frontoni tribuitur p.2191. Cp. 466. Mai.) cur simplioiter percontatvr : quare caussarn rationemque desiderat. nec male: nam qui cur quaeritat, saepius non distinctam vult caussam, sed aut in universum de re facta rogat, aut rem tantum ad aliquam caussara refert. Haec tamen rursus omnia miscet usus vulgaris.

I. 1. Pi-imitivam significationera ponamus relati- vam eam , qua aljquid ad caussam referatur, quae ad rem agendam exciteL et commoveat: quod nos dicimus iveshalb , Latini quam oh rem: ideoque lioc vocabulo etiam designari finem et consilium, cui aliqua res inser- Tiat, in qua?n rem, wozu. Pertinet igifur ad animum et voluntalis Caussam , quara nos Beweggrund voca- mus, et ad argumentum senteutiae. Tura aut praemit- titur nomen caussae, argumenti , rationis , quo refe- ratur cur ^ aut omittitur. Quod fit etiam post orania verba, quae ratiocinationis atque iudicii vel sensus et affectus notionem exprimunt aut secura afFerunt inclu- sara, veluti accusare, mirari, irasci , dolere.

Cic. p. Rosc. Com. 16, 49. non fuit caussa, cur tantum la- borem capcrcs. p. Rosc. Ani. 50, 146. quodsi tibi caussa miUa est , cur Jiunc miserum tanta calamitnte affici velis: si tibi vmnia sua jyraeter animam tradidit: quae ista tanta crudclitas zst. de Orat. 2, 45, 189. de Nat. d. 3,4, 9. eur contuerere autem altero oculo, caussa non csset. ad Fani. 15, 20, 3. quamquam duae caussae sunt , cur tu frcqucntior in isto officio tsse dcbeas quam nos. Cic. Lael. 13, 48. quae caussa est, cur nmicitiam funditiis toUamus e vita? Codices multi praeljent ut. ad hacc vero Gernhardus : ,,cur ipsum effectum ab ipsa eiua caussa snspcflsum ostendit^ " De Orat. 2 , 45 , 189.

Cic. de Xat. d. 1, 23, 62. id satis magnum esse argumcn- ium dixisti, cur esse dcos confiteremur. 3, 4, 10. de Div. 1,

8 , 5. Cic. ad Fam. 6 , 8,2. ncgare et afferre rationem , cur 7i€garent. Xeque alienum est> quod Tacit. Ann. 1, 76. cur abstinucrit spectaculo ipse, varie trahebant. nam trahere eigniCcat ad rationem referrc , beziehen.

Vulgares sunt formulae est cur, non est cur, nihilcur. Ovld. Met. 2, 518. cst vero , cur quis lunoncm laedere noUt. Flaut. Stich. 1,1, 51. neque est , cur non studcam has nuptias muta- rier. Ovid. Her. 10, 144. non tumen cst , cur sis tu mihi caus- sa necis. vid. Burmann. ad Petron. 176. extr. Cic. ad Fam.

9, 6, 4. quod ego cur nolim, nihil video.

CVR. 177

CIc. io Verr, 3, 7, 16. qua in re pTtmum ttlud reprehendo et accuso , cur in re tam veteri , tam usitata , quidquam novi feceris. ad Att. 3 , 13. quod me sacpe accusas , cur hunc meum easum tam graviter feram. quod dixit ep. 12. hic tu me accu- sas, quod me afflictem. p. Sext. 37, 80. maledicito Sabinio, fto- mini reatinOf cur tam tempori exclamarit occisum. Plin. Epist. 8, 5, 16, repeto, me correptum ab €o , cur ambularem. ubi vide Schaeferum. Tacit. Ann. 6, 4. Haterius Agrippa con- sules anni prioris tnvasit i eur^ mutua accusatione intenta , nvnc silerent.

Cic. de Fin, 5, 27, 80. non pugnem eum homine, eur tan- tum habeat in natura boni. in quibus corruptelam latere cen- eet Orellius: at sana eunt haec: quid eit, cur tantum boni habeat.

Cic. ad Fam. 7, 27. intror, eur me aceuses, quum tibi id facere non liceat. i. e, miror, quid sit, cur. Philip, 2, 20, 49, ad Fam, 5, 12, 30, Terent. Heaut, prol. 1. ne cui sit ve- strum mirum, cur partis seni poeta dederit, quae sunt ado- lescentium. Horat. Epist. 1, 8, 9. irascar amicis, cur me fu- nesto properent arcere veterno. i. c. cogitans , quid sit, cur. Horat, Cnrm. 1, 33, 3. Albif ne doleas plus nimio , memor immitis Glycerae, neu miserabiles decante» elegoSf cur tibi iunior laesa praeniteat Jide. i. e. quid eit, cur.

2. Sed liaec orationis contractio ad alia quoque ver- ba adhibetur, quae non ipsa rationem vel caussam at- tingunt. In loco Iloratii Carm. 1 , S3 , 3. modo allato brevior erat explicatio. Sed quum Livius 41, 24, 11. ait: Jecerit aliqiiid Philippus , ciir aduersus eum arma- tum et hellum gerentem hoc decerneremus : quid Per- seus f noms rex, omnis iniuriae insons y — meruit? haec intelligi debent ita:' fecerit aliquid, quod caus- sae esset, cur hoc decerneremus. Quod nos dici- mus, weshalb. Est igitur cwms cuussa , propter quod. Atque hanc dictionem rariorem dixerim , non item illam antea explicatam , auctore Lambino. Recentiore aetate caussam cuiusvis generis Latini ita designabant. Apud antiquiores inveni verba /acere, committerey accideref et similia.

Non perspicio , cur Schmidiua ad Horat. Ep. 1, 8, 10. in his omnibus breviloquentiam agnoscere noluerit: modo ne in- telligat verbum quaeritandi.

Liv, 5, 46, 6. Caediciu^ negare, se eommissurum, cur sibi IL 12

178 CVR.

aut deorim aut hominum quisquam imperlum. finiret poitus quam ipse mcmor ordinis stii jiosccret imperatorcm. Cornel. Arist. 1, 3. qnid Aristidcs commisisset , cur tanta pocna dignus ducc- retuT. Sueton. Cal. 15. nihil sibi admissum, cur cuiquam invi- s«s esset. Ovid. Am. 1, 3, 1. quae me nuper praedata puella €St, aut amet , autfaciat, cur cgo scmpcr amem.

LiT. 10, 18, 14. malle frustra operam insumptam, quam quidquam incidisse, cur non satis esset Etruriae unus consularis exercitus. i. e. quod caussae esset, cur etc.

Sueton Galb. 3. qui primus Svlpiviorum cognomen Galbae tulit, cur aut unde traxerit, ambigitur. Ilorat. Epist. 1, 9 , 7. multa quidem dixi , cur excusatus abirem. Schol. Cruq. c«r i. e. ut. Quod faclle alios decepit. Sensus est: multa dixi de re1)ug, quarum caussa, seu quibus excusarer.

In his omnibus coniunctivum requiri, grararaatica docet. Tamen exstiterunt, qui indicativum defende- reut. vid. Rarashorn. p. 497. Sed iam Tom. 1. p. 359. dixi aut corrupta aut aliena esse exempla. Interim de hac re disputavit Buschius in Diar. scliolast. a. 1828. p. 691. Omnia ad unum hoc referri debent: indicativo nullum esse locum in oratione pendeute, qua rei notio coustituatur, sed per eum indicari rera, quae in se con- stet et ipsa definita subiiciatur sentenliae non definilae. Xa Cic. Verr. 3, 26, 64. iam omnes intelLigunt , cur umversa prouincia defensorem siiae salutis eum quae- sivitj cuius iste Jidei, diligentiae , perseverantiae nulla ratione eripi possit. recte correxerunt quaesii^e- rit. vid. Herehus in Coramenlat. philolog. a Ruperlio editis Vol. 4. p. 95. Apud Priscian. 1. (5, 25.) p. 548. interpungas: cjuaeritur: cur in valiy ali post vocales ponitur aspiratio ?

S. Haec locum habent in ipsa interrogatione Tel recta vel obliqua post verba quaerendi. Vnde formula quid est , cur , ut dicitur quid est , quare: quid est, quam oh rem,

Cic. p^ Cluent. 53, 147. quid est, cur tu in isto loco sedeas? de Fin. 1 , 10 , 34. hanc ego quum tencam scntentiam, quid est, cur verear , ne ad eam non possim accommodare Torquatos vo- ttros'? Liv. 21, 43, 12. ubi Gronov. et Drakenb. p. Cacl. 20, 50. p. Flacc. 2, 5. quid est caussae, cur non is, qui Catilinam cx urbc expulit, pertimescat^i ad Fam. 3. 13, 3. «^e Orat. 3, 48, 185.

CVR. 179

Cic. ad Fam. 2, 16, 10. quid ergo aecidit, eur eonsilium mutarem? Liv. 3, 38, 8. quidnam incidisset, cur ex tanto in- tervallo rem desuetam usurparent. Terent. Andr. 1 , 1 , 7G. quid ohstat , cur non verae fiant ?

Catiill. 14 , 4. nam quid feci ego , quidve sum loquutus , cur me tot male perderes poctis?

Cic. p. Cluent. 61, 169. in quo primum illud quaero, quae caussa Avito fuerit, cur interficere Oppianicum vellct. ad Fam. 9, 2,5. quaeres fortasse , cur, qiium liaec in urhe sint , non absim. p. Arch. 6, 12. p. Sulla 1,3. de IVat. d. 1, 22, 60. quum — Iliero requireret, cur ita^faceret. Sueton. Caes. 74. interrogatusque , cur igitur repudiassct uxorem — inquit etc.

Hadrianus Cardinalis Leue observavit antiquum usum ele- gantiorum scriptorum, qui non dicebant: aliquam caussam quaero , propter quam , aut o6 quaTn me domo extrudas: neque etiam : quid est , quod me videre non potes?

11. 1. Interrogalio, quae de caussa actionis et con- silii quaeril, proprie designatur particula ciir. Nara logi- ci quidam subtiliore distinctione constituunt rationeni sufficientem agendi: quae quidem a ratione, qua quid fiat rerum nexu, aliquantura differt. Atque multiplex est usus huius interrogationis ad exprimendum anirai seusum. Nam primum ea a dubitatione et ab incerta sententia proficiscitur, in qua de ralione agentis ita quaeritur, ut vel caussa, quae agentera comraoverit, vel consilium , quod quis amplexus sit, declaretur.

Plaut. Poen. 1,2, 140. eur miki haec irata est? Sabinua Mas&urius apud Geliium 4, 20. et cur, inquiunt, ita est, ut iu sis quam equus curatior? Liv. 6, 15, 12. nam quod ad thesauros galiicos attinet, rem suapte natura facilem, diffici^ lem interrogatio facit. Cur enim quaeritis , quod aciiis? cur quod in sinu vestro est , excuti iubetis potius, quam ponatiSf nisi aliqua fraus suhest? Liv. 2, 84, 9. cur ega plebeios ma- gistratus, cur Sicinium potentem video sub iugum missus? Tc- »ent. And. 1,1, 107. qui^ agis? cur te is perditum^i

Cic. de Leg. 1, 1,4. quorsum tandem, aut cur ista]quaeris? i. e. quo tendis hac quaestione, aut potius quae est caussa quaestionis ? Male igitur quidam ecripeeroat ae, Terent. £un. 3,3, 17. haec cur quaeritat?

Cic. p. Cluent. 60, 167. quod autem iempus veneni dandi tllo die? unde sumptum? quae deinde tnterceptio populi? cur non de integro autem datuml Terent. Phorm. 4, 8, 15. euv

12*

180 CYR.

nm , inquam , Phormio , vtdes , inter no9 haec pottu$ eum hona ut componantur gratia quam cummala? LW. 8,4,3. cur non omnia aequantur? cur non alter ab Latinis consul datur?

2. Deinde eius est , qui alium vel se ipsum repre- heudit, et cum iudignatione non sufficere aut deesse caussam coarguit. rsegatione adiecta querimur de re, nt videtur, temere omissa.

Cic. ad Att. 7, 3. cur imperium illi, aut cur illo modo pro- rogatum est^i cur tantopere pugnatum est, ut de eius absentis rationa habenda decem tribuni plebis ferrent? de Div. 2, 30, 65. cur autem de passerculis coniecturam facit ^ in quibus nul- lum erat monstrum : de dracone silet , qui — lapideus dicitur factus 'i

Terent. Andr. 5, 3, 15. Sed quid ego me autem excruciot cur me macero? cur meam senectutem huius sollicito amentia? £un. 5, 4, 42. (5, 22.) atque adeo autem cur non egomet introeo? Horat. Carm. 2, 17, 1. cur me querelis examinas tuis?

Terent. Heaut. 5 , 5 , 3. ehem , Menedemc , eur non acccrsi iubcs Jiliam , et quod dotis dixi , Jirmas ?

Apud Flautum saepe occurrit formula cur ausus es. Men. 8, 2, 28. aiil. 5, 9. Pseud. 1,3, 114. al.

S. Haec interrogatio inservit et dolori exprimendo et desiderio , quasi cum indignatione obscuram fati ra- tionem reddendam flagitemus.

Cic. Phil. 7, 4, 14, heu me miserum ! cur scnatum cogor, quem laudavi semper , reprehendere? ad Fam. 2, 7, 5. dii im- mortales , cur ego non adsum vel spectator laudum tuarum , vel particeps vel socius vel minister consiliorum? ad Att. 16,6. 2, 19. me miserum! cur non ades? nihil tc profecto prae~ teriret.

Terent. Andr. 3, 5, 17. ei mihi: cur non habeo spatium , ut de te sumam supplicium'? Sed Faernus et alii omnes scripse- rnnt quum non habeo. quod valde dubito an non praestet. Hec. 1,1, 17. ehcu me miserum , cur non aut isthaec mihi aetas et forma est, aut tibi haec sententia?

4. Vtitur hac formula, qui nullara caussam vel ra- tionem agendi adesse indicaturus, sc ipsum vel ahum excusat. Id per coniunctivum exprimitur.

Cic. ad Fam. 2 , 18 , 5. cur ego te velim incidere in terrores tribunitios ? i. e. warum sollte ich wollen ? Flaut. Fera. 4, 4, 68.

CVR. 181

cur ego id mirer, nii hom? Poen. 1, l, 24. Most. B, 2, 24. cur non tangerem?

Caes. de B. gall. 1, 40. Ariovistum^ se consule, cupidissime populi romani amicitiam appetisse: cur hunc tam temere quia- quam ab ofjicio discessurum iudicaret?

Cic. p. Coel. 29 , 68. at propinquis placuit, Cur non place- ret, quum rem — a te ipsa compertam deferre diceres? Planc. ad Cic. 10, 23, 15. quidquid aliquando futurum fuit in castria perditorum contra patriam, hoc omne iam convenit. Pro urbis vcro salute cur non omnibus facultatibus , quas habemua , utamur ?

Locus est Cic. Tusc. 5, 27, 76. sint sane illa genera bono- rum, dum corporis et externa iaceant humi et tantummodo, quia sumenda sint, appellentur bona: alia autem illa divina longa lateque se pandant eoelumque attingant: ut ea qui adeptus sit, cur eum beatum modo et non beatissimum etiam dixerim. Etiam iis cognitis, quae Orellins ad infringendam defensionem horum verborum protulit, in ca confidcnter pereistam: nam mutationis eubitae caussa cernitur ia iuterrogatione mcidente. vid. ad Wopkens. Lect. p. 150.

6. Omissis reliquis verbis, tota interrogatio inter- dum una voce constat, Ellipsis est per se clara.

Terent. £un. 3, 1, 46. c. immo auge suspicionem. th. cur? o. rogas? 3,3, 28. py. at tu apud nos hic mane , dum redeat ipsa. CH. nil minu». tr. cur , mi Chreme? Pl«ut. Aul. 2, 4, 24. Capt. 4, 2, 82. Cas. 8,1,8. cur autem?

Terent. lleaut. 1,1, 110. ch. apud me sis volo. mb. non possum. CH. cur non ? Ad. 4, 7, 30. Eun. 5, 2, 58. hunc tu in aedis cogitas recipere posthac? th. cur non?

6. Saepe ex sententia, quae assumptionem aut con- ditionera in se habet, oratio transit ad interrogationem. Praecedunt igitur coniunctiones sz, quum.

Cic. de Nat. d. 3, 39, 93. fac esse distentam, coelum versan- tem, terram tuentem, maria moderantem: cur tam multos deos nihil agere et cessare patitur? cur non rebus humanis aliquos otiosos deos praeficit? Terent. Phorm. 2,3, 53. ium id si fal- sum fuerat , filius cu,- non refellit? Cic. ad Att. 7, 3. si respu- blica defenditur, cur ea consule isto ipso defensanon est? deNat. d. 1, 11, 28. cur autem quidquam ignoraret animus hominis, st csset deus? Cornel. Eura. 11, 4. quid tu? inquit, animo si isto eras , cur non in proelio eecidisti potius , quam in potestatem

182 CVR.

immici veniresl ubi Bremius falsam interpunctionem coramen- dat: quid? tu, inquit, aninio etc. Plautus eodem modo Truc. 4,3, 23, Orid. Fast. 1, 257. quum tot sint lani, cur stas sa- cratus in uno? Cic. Acad. 2, 17, 55. cur enim, inquics , quum ex illis individuis — in reliquis mundis ■ — innumerabiles Q. Lutatii Catuli non modo lyossint csse, sed etiam sint , in hoG tanto mundo Catulus alter nonpossit effici?

7. Ea , quam ia AN Torn. 1. p. 349. illiistravimus, arguraentatio , a minore ad mains progredieus , ut vo- cant logici , etiam per cnr conficitnr. Quaeritur, qua de caussa alterum locum suum teneat, alterum vero non teneat.

Cic. Orat. 41 , 142. cur igitur ius civile docere semper pul~ chrum fuit , hominumque clarissimorum discipulis floruerunt do- vius: ad dicendum si quis acuat aut adiuvet in eo iuventutem, vituperetur ?

8. Non raro praemittitur interrogatio per quid ef- formata, et altera sequitur negativae formae cur noju

Terent. Eun. 1,2, 7, quid hic stabas? cur non recta introi' bas"} 3, 2,12.

9. Alteram interrogationem altera interdutu sequi- tur negativa.

Plaut. Pseud. 1,5, 75. cur haec , uhi tu rescivisti, illico cae- lata me sunt? cur non rcscivi'i Merc. 2,4, 3. cur ego vivo? cur non morior?

10. Plures interrogationes ita formatas continuo or- dine componi posse, omnes Ciceronis orationes com- probant. Sed coniungantur obliquae et rectae etiam interposilis particulis qiie et ce et aut.

Ovid. Fast. 1 , 219. tu tamen auspicium cur sit stipis vtile, quacrls , curque iuvent nostras acra vetusta manus. Ita legen- duni ex antiq. llbris. Vide quae dixi in Ephem. litter. Lips. a. 1813. p. 2087.

Ovid. Trist. 5, 8,3. qilae tibi rcs animos in me facit, im- probe? curve casibus insultas , quos potcs ipsc pati?

Plaut. Amph. 1,1, 253. quid igitur cgo dubito^ aut eur non introeo in nostram domum^ Asiu. 1,1) 33.

11. Particulae interrogationi propriae nam^ enim, igltur saepe appoaunLur, cLiara in obliqua oratione.

DE. 183

Plant. Amph. 3, 1, 33. am. Pestis te tenet. so. nam chr istuc dtcis? Aul. 1, 1, 3, nam cur me miseram verberas^i Sne- ton. Claud. 4. cur enim non praeficitur urbi , si potest fratrem suum sequi in montem^ Cic. Acad. 2, 17, 55. cur enim, in~ quiesj etc. Terent. Andr. 1, 1, 21. cur simulas igiiur^i Flaut. Amph. 2, 2, 98.

Sueton. Cal. 34. cur enim sibi non licere dicens quod Pla- t toni licuisset, Caes. 74. interrogatus , cur igitur repudiasset uxorem.

12. De ordine verbornra hoc tenendum est. Quau- do vocabukun aliquod rnaiori vi praevalet, particula se- cundum vel tertium oblinet locum. Qua ia positione eleganliam nescio quam reconditam viderunt grammati- ci. Vid. Nolten. Lex. antib. p. 1771. Sicuti Graeci TttSg et rig adeo in fine sententiae locant, ita etiam poe- tae latini.

Flaut. Stich. 5, 4, 23. stratege, noster curhic cessat cantharus ^ Horat. Sat. 2,7, 104. obsequium ventris mihi perniciosiits cst

curf 2,3, 187. ne quis humasse velit Aiacem, Atrida, vetas

cur? \id. Heindorf. ad 1, 2, 111.

IS. Negatio ubi additur, ut quaeratur de re non fa- cta, coniungilur ea proxime cum particula interrogati- va, nisi intercedit aliquod vocabulum parum validum, veluti enim, igitur. Vt voc. quiclni ab his distingue- rent, alii dicebant, quidni esse affirmantis et admiran- tis cum quadam ironia coniunctum, Zumptius autem praecepit, in cur non responsionem requiri, Y>ev quidni non nisi orationem in affirmationem converti. Vid. Habichli Lex. synon. p. 227. lllud non quadrat: hoc verum est.

DE.

Vt pluriraarum praepositionum significaliones ab observatione motus proficiscuntur, ita etiam de pro- prie declarat motum, quem alicunde procedentem se- quiuiur. Nam molum duplici ralione observamus ocu- lis vel sensu , aut in eo loco, a quo incipit et exit, aut in eo , ad quem proferlur. In illo consideramus et ori- ginem vel exitum, et id quod reraovelur vel separatur: in Jioc autem et ipsura motura et eam rationem, qua locura relinqui, et alteram rem cum altera antea co-

184 D£.

haesisse vldemus. Illud per a designatur , quod est voTi da ans y von da hin, hoc per ae, quod est von da her, Kam in de non spectamus initium motus, nec rem ex alio in alium locum iam essQ translatam, sed persequimur raotum, rem ad alium locum quasi per- aucentes ita, ut uexus, qui inler locum, unde motio fit, et rem motam intercedat, non omnino tollatur. la a apparet separatio rerum simplex, in de adhibemus rationem loci vel rei, quacum id, quod removelur, coniunctum erat. Primitiva igitur vocabuli notio posita est in deductione.

A castris (vii. T. 1. p. 50.) est vom Lager aus, de castris apud Sallust. Cat. 61, 8. vom Lager her: a tergo est im i?u- cfcen , sed de tergo (lustm. 20 , 5 , 5.J vom Rucken her. A principio, quod vulgo dicitur, est vom Anfang: de principio apud Cic. p. SuUa 24 , 69. vom Anfange her. Nec sine ratio- ne factum est, ut Latini dicerent ab filiquo vel ex aliquo loco redire, non de aliquo loeo.

Ex his intelligitur falsam esse opinionem vulgarera, qua grammatici plurimi de dicunt proprie esse deor- sum. Nam haec notio superioris loci acceclit, atque etiam per a exprimitur, Tum vero a significat hinab, de autem herab , quod utrumque saepe iu unam rem quadrat. In verbis videre ab aliquo loco , deiicere ab aliquo loco (vid. Tom. 1. p. 14.) proprie intelligimus eum , qui videat aut deiiciat, in superiore loco stare. Et quum, quae loDge absunt, supra sita esse videantur, €t quura in iis designandis per coutinuum spatiura ad inferiora quasi descendamus, haec ad eamdem notiouem referri possunt. Quemadmodum descendere pvo prodi- re usurpatur. Vid. Garaton. et VYernsdorf. ad Cic. Phil. 2, 6. Neque vero eorum sententia comprobari potest, qui omnia ad notionem partis ex aliciua re de- sumptae revocant ita, ut in verbis dicere de alicjuo intel- ligant: ahquam parlem alicuius personae vel rei sumere dicendam. Quod absurdum est. Scaliger vero, ex ety- mologia aliquid lucri pctens , de Caus. lat. ling. c. 155. docuit de esse ex di factum, sicut prae ex pri, iie ex ni. Atque illud di alii a graeco bia , alii a 6ig deduce- bant, et verba composita comparabant, in quibus di nibil nisi sumplionem significare videretur, ut sunt di- lecfns , dirigere et aha. Quae ahter constituenda sunt. Triplex enim fuit forma, de et di longa svllaba, ex 6t«

DE. 185

natnm «t dis brevis syllabae, ex Slq faclum. Sed prima illa, quae deductionem (von wo weg) significat, et alte- ra, quae dissipationem (aus einander) indicat, cum lertia, quae rem duplicatam declarat, cognatione sua tam prope cohaerebant, ut pronuntiatione et liberior« Terborum compositione saepe commutarentur.

Quod Scaliger narrat, se aliquando in eo fuisse, ut de a Sel deduceret, id non magis ridebimus, quam quod Burges- eius in Annot. ad Dawesii Misc. crit. p. 517. (i^i.) opinatui est,* 8s et S^ et del facta esse ex dfo), quod csset I am going to.

Multa in hac praepositione miscuit vulgaris nsus, sed praeler antiquissimos scriptores, quibus nondura corroborata erat Jingua, et praeter recentissimos, qui antiquitatis hbertatera affectabant, phirimi tamen dis- crimina servarunt. £t quod Lucilius dixerat: solus iam vim de classe prohibuit Vulcaniam. id singulare ex- emplum, quo de pro a dictum esset, iamNonius 12, 35. notavit.

De vulgari recentiorls aevi more Fapinianus in Digest. 86, 1, 57 , 2. dixit : peto de te , uxor carissima , uti, qvum morieris, hereditatem meam restituas Jiliis meis, £t Hyginug Fab. 54. Prometheus — ' de monte Caucaso est solutus.

I. 1. Primum igitur haec praepositio usurpatur de motu , quo ahqua res secedit vel ad alium locum prodit, ideoque cum locorum nominibus coniponitur, unde ahquid promovetur aut proraitur. Qui abiit, non adest et mutavit locum, sed qui decessit, rehquit locura, in quo erat aut esse debebat: quod abest , non reperi- lur, quod deest^ desideratur. Plaulus dixit Poen. 4, 2, 107, dum herus ad\^enit a joro , opperiar domi, i. e. exiens a foro. Sed Cicero Verr. 4, 65, 147. itaque tum dejoro, quum iam advesperasceret , discessimus. i. e. rehquiraus forura. Ilhid nos Germani vocamus i^on tva hin, den Ausgang , hoc i>on wo her , ix>eg von, den TVeggang. Nec tantum verba, quae eamdem in se habent praepositionem, iunguntur, sed ea etiam, qui- bus adhaerent a et ex. Quibus in dictionibus remotio et exitus coraprehenditur una cum aotione rehnquendi. Atque hae diversae praepositiones saepe copulantur va- rietatis caussa, saepe eaedem ob similitudinem.

Ovid. Her. 4, 96. ihat ad hunc sapiens a sene diva viro.

eodices non pauci praebent de, quod certe gignificantia prae-

186 DE.

stat. Relicto cnim Tfthono Aurora se convettit ad Cephaloin.

Nos sic ging von ihm weg.

Sallust. Cat. 61, 8. qni de castris visundi aut spoliandi gra^» tia processerant. ubi vid. Cortius.

Decedere dc provincia apud Cic. Verr. 2 , 20 , 49. idem est quod 65, 157. deccdcrc ex provincia. Cic. ad Att. 2, 7. nunc vero qxium cogar exire de navi etc. de Orat. 2, 65, 263. quando tandem, Galba, de tricUnio exibis. Curt. 8, 1, 51. dc convivio cxire.

INura quis Lonorum scriptorum umquam dixerit abire dc ali~ quo loco, vehementer dubito, de Cicerone nego. Quare in verbis ad Fam. 14, 1, 7. de familia, quomodo placuisse amicia scribis , facicmus : de loco nunc quidem abiit pcstilentia , scd quamdiu fuit , me non attigit. intelligamus commate interposi- to : de loco quod quaeris. vid. II. 8. Sed Vlpian. in Dig. 3, 8, 35, 2. cogi eum etiam in provinciam dc Itoma abirc, vel e contrario , vcl a provincia in aliam provinciam , et defendere durum est. Hygin. Fab. 261. quum de Graecia ad j4ulidem Vanai venissent etc. Cf. Astron. 2, 5.

Dicitur secedere de via , Plaut. Curc. 2,3,2. sed ubi ipsa distantia et remotio intelligitur , secessisse ab aliqua re. Ovid. Fast. 6, 279. tantum secessit ab imis terra. Sallust. Cat. 33, 3. saepe ita plcbes — armata a patribus secessit. Plaut. Trin. 2, 4, 80. decedam ego illi de via, de semita, de honore populi.

Cic, p. C. Rabir. perd. 11, 30. qui iam de vita decesserunt. Lael. 4, 15. quem fuerat aequius, ut prius introieram, sic prius exire de vita. Sed 3, 12. pridie qnam excessit e vita. tres quatuorve codd. habent dc et de Fin. 3, 18, 60. duo de vita excedcrc. Attamen Goerenzius in lalinii Annal. pliil. I. 2. p. 297. negat e Ciceronis et aliorum bonornm sci-iptorum usu dici posse exccdere de vita: quamquam dictum sit exirc de vi- ta. Ratio me quidem fugit.

Cic. ad Fam. 10, 1, 1. de mcdio cursu reipublicae voce rC" vocatus.

Quinctil. 6,1, 19. fugiendum de civitate, ccdendum bonis. Cic. p. Rosc. Am. 52 , 151. arbitrantur isti bonorum cmptorcs vos hic talcs viros sederc, qui excipiatis eos, qui de suis mani- hus effugcrint. Phaedr. 1 , 17 , 6. de conspectu fugere vcloci impetu. quod Terentius e conspectu.

2. Ex Iiis verbis , quae cum de iunguntur, non pauca assumuut e.v, sensu non diverso: quare librarii

DE. 187

haec vocabula commutaverunt, ubicumque libuit, poe- tae autem noa raro de pro ex posaerunt, nbi concursus vocalium alterum hoc non adraisisset. Alque adeo ea, quae rem aliquani internam significaut, de suo loco dicuntur depromi. Hinc grammaticorum praecepta, quibus de pro ex poni docuerunt. Cf. Cortius ad Sal- lust. Cat. 61, 8. et ad Lucan. 1, 534. 7, 741. Henmanno vero videbantur Afri ita loqui , non RoraaDi. Ei oblo* quutus est Biineraann. ad Lactant. 5,9, 1. Latinis de- est vocabulum, quo nostrum wegnehmeji, weggehen exprimant: quare dicunt aiiferre, toUere de aliqua re: non habent desianptionem, Solvere, quod cum a vul- go componilur, attrahit cZe, ubi intelligitur : solvere et deducere.

Cic, de Fln. 2, 7, 23. iam dolorts medicamenta illa epicurea, tamquam de narthecio proment. luvencus 2, 120. haec divino de pectore promit. Cf. Cort. ad Lucan. 2, 285. Cic. de Oraf. 1, 60, 252. iuris utilitas — vcl a peritis vel de libris depro- mi potest. Duae rationes in his coniunguntur uno Terbo: aliud enim desideratur post voc. a peritis. Columel. 12, 11, I. quum secundarium mel defavis fuerit exemptum. 12 , 49 (^T), 8. quum exeunt de muria. Cornel. Paus. 4, 4. hic quum semiani- mis de templo elaius esset, ubi Tzschuckius , significantius, ifl- quit , quam e templo : fuit enim in loco edito. At templum hoc MinerTae in acropoli situm fuisse, non ipsa praepositio indicat. Ovid. ex Pont. 3,2, 94. de templo rapiunt simulacra Dianae. Hj gin. Fab. 77. Cic. ad Att. 2 , 7. vid. p. 186.

Cic. p. Sext. 33, 72. nomen suum de tabula sustulit. de Nat. d. 3, 3, 84. iam mensas argenteas de omnibus delubris iussit au- ferri. Senec. Epist. 81 , 12. quantum autem existimas interessCf Utrum aliquis de arca, qttod praestabat, sumserit , an benejicium acceperit, ut daret? Pctron. 71. nummos in publieo de sacculo effundentem (facias). Ovid. ex Pont. 8, 5, 19. magis adducto pomum decerpere ramo , quam dc caelata sumere lance iuvat, TibuU. 1,6, 80. tracta de niveo vcllere ducta putat. Ovid. Fast. 3,8, 21. qui maculas laesis de vestibus atifers. Her. 18, 103. dequc tuis demptos humeris mihi tradis amictus.

Cic. Tusc. 1, 32, 77. me nemo de immortalitate dcpellet.

Cic. in Verr. 4, 20, 44. praeda de manibus amissa. adFam. 7,5, 11. hominem tibi ita trado dc manu, ut aiunt , in ma- num. Plautus dixit Trin. 4 , 2 , 47. e manibus dedit in manua.

Cic. p. Font. 17, 36. num etiam de matris hunc complexu-— avellet atque abstrahet ? Stat. TUcb. 8 , 101. ncc alma sic ni&-

188 DE.

Tui it lue4 rapi. Taclt. An. 1 , 87. quum fisci de imperatore rapti tnter signa interque aquilas veherentur. Quae quomodo Intelligantur , ipsa praepositio monstrat. Non erat pecunia imperatoris , Bed militum , quae apud impcratorem deponcba- tur ad signa. Est igitur von dem Feldherrn wegnehmen.

Goerenzius ad Cic. dc Leg. 3, 19, 43. contendit , a Cicerone de pro e poni, si quando altera haec particula ambiguitatem afferat : quare eum p. Arch. p. 10, 22. scripsisse non hunc He- radeensem de nostra civitate eiiciemus? ne intelligeretur : in exsilium mittcmus. IIoc consilium fuisse Ciceronis equidem non crediderim. Optimus quisque scriptor de aliquo loco eiici dixit de excludendis : quamquam interdum etiam de expellen- dis. Martial. 14 , 166. de pompeiano saepe est eiecta iheatro. Hygin. Astron. 2 , 34. dc insula eiectus existimatur Lemnum ad Vulcanum pervenisse. Scd jMattliiae nunc ad Orat. pr. Arch. haec : „omuiiio tara saepe de et e inter se permutantur, ut in- certum sit, an verba « praepositione iuncta umquam cum de consociaverit Cicero. " Ipse affert Catil. 2,1, 2. de manibua extorsimus : et sufliciunt exempia p. 186. allata. Accedit, quod Cicero semper dicit de cioitate eiicere, delere, non e civitatCf fiicuti de collegio.

Cic. in Verr. 5, 11, 28. ut alius inter mamis e convivio, tam- quam e proelio, auferretur. Sed de Fin. 2, 8, 23. qui de con- viviis auferantur,

Propert. 1, 3, 21, modo solvebam nostra de fronte coroUas. Petron. 11. lorum de pera aolvit.

Vtramque praepositioncm coniunctam habent PHn. Epist. 9, 7, 4. possis — liiscari hamumque de cubiculo ao pene etiam de lectulo, ut e navicula, iacere, TertuIIian. adrer*. Iud.9. p. 193. c. Rigalt. «ec ex r.quo vel dc niuro , aed de nutricis et gerulae suae dorso sive collo hostem dtstinaturus.

£x metrica necessltate pendent haec. Blartial. Spect. 12, 3. exsiliit partus miserae de vulnere mjtris. Epigr. 1, 14. gladiwn, quem de visceribus traxerat ipsa suis. 0\ id, Fast. 3 , 433. o quam de tenui Romanus origine crevit. 3, 194. aliquam de qua procreet, anguis habet. 3, 841. quia de capitis fertur aine matre paterni veriice prosiluisse. Ex Pont. 3, 8, 16. terraque de fru- ctu quam sit amara docet. Cf. Tom. 1. p. 34. 8.

8. Kaec vero est ratio , qua plurima verba sumendi, capiundi, excipiendi, pelendi cura hac praepositione coniunguntur, ubi parlem a toto dcductam intelligimus. Non copia, unde quid suraatur, est, quam solam respi- ciamus , uti Perizoaio videbatur ad Sanct. Min. T. 2.

DE. J89

p. 265. secl ipsa sumendi actio , ia qua aliqnid deducitur, reliquum manet.

Cic. p. Sull. 1, 2. existimavit — aliquid se de auctoritate meae defensionis posse detrahere. Petron. 26. sciat, quantum de vita perdiderit.

Cic. de Lege agr. 3 , 1 , 3. si ostendo , non modo non adimi euiquam glebam de Sullanis agris , sed etiam etc. Plin. Epist. 9, 40, 2. multumque de nocte vel ante vel post diem sumitur. S , 2 , 9. ad quos loc. vid. Cort. Horat. Sat. 1 , 1 , 55. magno de flumine malim quam ex hoc fonticulo tantumdem sumere, Ovid. Fast. 2 , 264. de nullo gelidae fonte bibantur aquae.

Tibull. 1,1, 34. de magno est praeda petenda grege. Con- tra OTid. Fast. 3, 423. de veteris Troiae dignissima praeda favilla.

Plin. Hist. n. 31, 10, 46, 2. minus de flumine addunt. i. e. minorem partem aquae iluvialis. Flor. 3, 3, 9. de cruento flumine non plus aquae biberit quam sanguinis barbarorum.

Cic. in Verr. 4, 9, 20. quod hoc non da summa frumenti detractum est.

4. Neqne vero ubiqne intelligitur copia sitre pars totiusrei, sed saepe etiam locus, unde aliquid sumitur Tel haurilur , et res , unde quid Iransfertur. Quo per- tinent verba cognoscere^ habere^ satisfacere de ali" qua re.

Curius ad Cic. Epist. 7, 29, 4. nec solere duo parietes de eadem fidelia dealbare. i. e. ex eodem urceo. Cic. de Orat. 1, 59, 252. iuris utilitas ad quamque caussam quamvis repente vel a peritis vel de libris depromi potest. Ajgustin. de Civ. dei 7 , 26. quae proferremus de libris. Lactant. 1,6,6. superest de responsis carminibusque sacris testimonia, quaa sunt multo certiora , profcrre. Alia ex hoc scriptore contulit Biinemann. ad 1, 5, L 5,9,1.

Cic. de Off. 3 , 31 , 82. tpse autem socer in ore semper gra«~ cos versus de Phoenissis habebat. de Orat. 3, 35, 141. versum- que quemdam de Philocteta paullo secus dixit. Quinctilianus de eadem re 3, 1, 14. versu ex Philocteta frequenter usus.

De verbis cognoscere de aliqua re vid. infra. Similiter Cic. de Orat. 2 , 74 , 299. facit enim de se coniecturam. i. e. ex ee sumptam.

Hygin. Fab. 75. quis magis de re veneream voluptatem ca- peret. Asin. PoU. ad Cic. Epigt. 10, 82. maiore argenti co- acto de publicis exactionibw.

190 DE.

Hahere de allqua re. Ovid. ex Pont. 4 , 10. qnae (marina unda) mixto de salc pondus habet. Apulei. Met. 9. p. 220, 7. nisi eos putas aes de malo habere. vid. Oudendorp. p. 604. Ovid. Fast. 1, 582. hic ubi pars urbis de bove nomen habet. 3, 810. quum de se nomina fecit aquae. Alia ratione vocari de aliquo nomine vid. infra.

Satisfacere , supplicium dare de aliqua re, quae alii male reddiderant, propter rem , explicuit Cortius ad Lucan. 4 , 805. Intelligitur id , unde poena sumatur. Cic. ad Frat. 1,3. quum de visceribus tuis et jilii tui satisfacturus sis, quibus debcs. Liv. 2, 35, 1. nisi de tergo plebis romanae satisfiat. PJaut. Trin. 2,4, 25. dabitur pol supplicium mihi de tergo vestro. _ ,. Mil. 2,6, 22. nisi mihi supplicium virgarum de te datur. Terent. Heaut. 1, 1, 86. Gronov. ad Senec. de Const. 14. Senec. Suasor. 7. p. 57. afferri protinus flagra iussit et Cice- Toni , ut oportuit, de corio Cestii satisfecit. i. e. petens de Ce- etii corio satisfactionem. Lucan. 4 , 805. has urbi miscrae vestro de sanguine poenas nempe datis.

5. Ex his intelligitur, iibi personae nomen poui- tur, capere cle aliqno proprie non esse accipere ab ali- guo y scd quod nos dicimus i>on- einem., einem wegntli- men. Idque saepe redit ad siraplicem sumendi notio- nem , qiiam nos designamus von, einem entnehmen. Quare proprius est usus verborum de aliqiio aliqnid habere de conducendis rebus : quamquam etiam ad alia refertur, quae alicunde aliquid recipiunt.

Cic. p. Dom. 49, 128. ut imperator agros de hostibus captos consecraret : i. e. den Feinden weggcnommene Aecker. Liv. 27, 1, 1. Marcellus — Mareoneam et Meles de Samnitibus vi ce- pit. 1, 38, 5. haec de priscis Latinis aut qui ad Latinos defc- cerant , capta oppida. Hinc Curt. 9, 1, 2. obsoleta esse spolia dePersis. 8, 6, 9. 9, 10, 12.

Terent. Andr. 4, 1, 27. quid istue iam miram, de te si exem- plum capifi Simlliter Caes. B. gall. 8, 31. Caninius ad eos persequendos contendit, ne de detrimcnto aut timore provinciae ma- gna infamia — caperetur. Ita recte legitur in codd. Lactant. dc Ira dei 17, 3. dum membra saturentur cc vigorem capiant de quiete. ubi vid. Biinemann. De quibus iterum V. 4.

Flaut. Pseud. 4,7, 127. de improbis virii aufetri praemium ef praedam decet.

Terent. Phorm. 2,3, 17. ibi agrum de nostro patre colen- dum habebat. Ager enim patri manebat, sed CHo tradebatur in ueum. Cic de Div. 2, 21, 47. redemptor, qui columnam

DE. 191

tllam de Cotta et Torquato conduxerat factendam , noJi tnertia aut inopia tardior fuit.

Apulei. Met. 6. p. 178, 11. quoad de solis Jlagrantia mutua- tae calorem. ubi Oudend. p. 403.

6. Refertur ad personas, a quibus aliquid accipi- tur, aut quarum ex parte ad aliam aliquid ducitur, m verbis emere , qnaererej aiidire, discere , quae saepius cum praepositionibus a et ex construuntur. Andire de aliqno /wmine de iis usui-patur, quae audiuniur ex ipsis loquentibus , ans eignem Munde, Graeci habent Tta^cf, quod proprie ad personas adhibetur. Recentior aetas etiam alia verba impelrare , petere huic rationi accom- modabat haud probabili modo.

Cato de Re r. 1 , 4. dc domino bono colono bonoque aedifica- iore meliiis emetvr. Plaut. Capt. Prol. 34. emit hosce de prae- da ambo de quacstoribus. Epid. 3,4, 59. mercatus te hodie est de lenone yipoecides. Cic. p. Flacc. 20, 4G. fundtim cymaeum Jlomae mercatus est de impillo Meculonio. ad Fara. 5, 6, 4. ul)i Manutius. ad Att. 13 , 31. Quomodo eadem Terbormn constructio ad emporium referatur, vide post

Cic. ad Att. 1, 14. postea Messala consul in senatu de Pompeio quaesivit , quid de religione — scntiret. de Div. 1 , 24 , 49. et eum admiratum quaesisse de deo, quodnam illud esset tale mon- strum. p. Deiot. 15, 42. exquire dc lilesamio. 1, 3. quum more maiorum de'.servo in domimim ne tormentis quidem quaeri liceat. Diverso scnsu: Orat. partit. 34, 118. qui quum de servis in dominos quaeri noluissent , de incestu tamen et coniuratione — quaerendum putaverunt. Cf. Mattliiae ad Cic. p, Mil. 22, 59.

De discriminc verborum audire ab aliquo et de aliquo dixi Tom. 1. p. 17. Sunt tameu optimorum scriptorum loci, irt quibus de pro ex dictum est, ut proximum commercium intel- ligeretur. Cic. p. Balb. 5, 11. audivi hoc de parente meo puer. de Orat. 3, 34, 133. equidem sacpe hoc audivt de patre et de socero meo. de Rep. 2, 15. ad Att. 1, 11. verum haec audies de Philadelpho. i. e. ex ipso Ph. ad Fam. 11, 12, 4. qui si ita sehabet, ut, quemadmodum audiebam de Graeceio, confligi cum eo sine pertculo non possit , non ille mihi fugisse a Muiina videtur, sed locum belli gerendi mutasse. Acad. 2, 4, 11. aderant mei familiares, docti homines , P. et C. Selii et Tetrilius Rogus : qui se illa audisse Romae de Philonc et ab tpso illos duos libros dicerent dcscrtpsisse. Goerenzius, cui hic abusus, ut vocat, maguopere displicet, ita interpretatur : non ipsum quidem PhUonem audisse, sed ex aliis, quae iUe sea-

19^ DE.

tiret, acceplgae. Tmmo ineptua esaet scriptor, qni hoc gensu adderet nomen de Philone. ad Att. 1 , 1, agere coepit — de ii$ rebua, quas eum dolo malo mancipio accepisse de Vario diceret. Sueton. Ner. 46, de mausoieo , sponte foribus patefactis, ex- audita vox est nomine eum sciens. De consilio ita scripsit , ut indicaret, ex ipso mausoleo provenisie Tocem.

Terent. Eun. 2,2, 31. ut sibi liceret discere id de me. Ar- rudanus Messus ia Elucidat. YirgU. nondum editis : disco de illo,

Liv. Epit. 51. «Tor eiu», quae paucis antc diebus de marito impetrare non potuerat , ut etc. Petere de aliquo, quod primi- tivo sensu locum designat, ut apud Ovid. Fast. 4, 822. de vi- cino terra petita tolo, id de precibus non usurpatur nisi a raa- lii «criptoribus. Fapinian. in Dig. 36, 1, 57, 2. peto de tc, vxor earistima , vti, quum morieris, hereditatem meam restituat filiis meis. Apulei. 3Iet. 6. p. 179, 40. petit de te Feniis. ubi Oudend. p. 412. Martian. Cap. 2. p. 47. poscit de love. Apu- lei. Met. 2. p. 122, 25. restituit Oudend. forte quadam die de fne magno opere Byrrhaena contendit. Cf. Oudendorp. ad Met. 8. p. 583.

Quod Tulgo dicltur stipulari ab aliquo, interdum etiam de aliquo. Paullus in Dig. 47, 2, 68, 5. Africanus 7, 1, 37.

7. Deductionis ratio saepe transfertur acl loca supe- riora , ut descensura significans de sit deorsum , i>on — herab, v.axi(. jivog. Sed ipse descensus, ut antea iam dixi, iion primitiva significatione huius particulae exprimitur, sed reliquis verbis , atque de coelo lapsns est proprie vom Hiynmellier gefallen, quod secundum rei naturam \x\\.(^\^\\mx vom Himmel herah. ISam eliam res, nnde - quid assurgat, eodera modo dicitur: sicuti Ovid. Fasl. 2, 354. memhraqne de dura vix sua tollit humo. 5, 228. de quorum per me i^ulnere surgit honor. Vbi descen- sus erat significandus , fere semper dicebatur de , non a, quod in iis, quae Tom. 1. p. 14. dedi, non descensum, sed regionem et fixam sedera declarat. Tamen vulgaris consuetudo in hac quoque re multa negligenter confudit. Poetae omittunt praepositionem. vid. Ovid. Fast. 3, 317. et 327. Ceterum verba de coelo etiam de tractu in longi- tudine dicuntur: quod nos am Himmel her , Graeci etiam in aliis verbis per xara cum accusativo coniunctum exprimunt.

Flaut. Rud. 3,5,5. ie ara capillo iam deripiam. quod esse

DE. 19S

potest vom Altar weg. Tibull. 1, 2, 84. nutn feror — serta de sanctis deripuisse focis ?

Ovid. Fast. 6 , 387. in medioa de summis arcibu» hostes mit- iite. Am. 3,2, 14. deque meis manibua lora remissa fluent. Curt. 10 , 2 , 30. desiluit deinde frendens de tribunali. Cic. Verr. 2 , 30 , 75. ita properans de sella exsiluit.

Vsu9 vitae communis in his mutat rationea. Sic Sueton. Caes. 9. togam deiicere de humero , sed Aug. 52. deiicere ab humeris togam. cf. Burmann. ad Domit. 10. Et deiicere de aliquo loco dicitur duplici modo, et de eo, qui in Buperiore loco ipse stat, et de eo, qui ex aliquo loco aliquid ad se deorcum traliit. Caes. B. civ. 1, 18. Lucretius et Attius de muro te de- iecerunt. Sed Livius 28 , 6 , 10. venti ab utriusque terrae praealtis montibus se deiiciunt. Id regionem indicat : von wo aus herabstiirzen. De saxo deiicerc saepe apud Livium. Flaut. Stich. 2, 2, 31. hinc araneaa de foribua deiiciam et de pariete.

Prospicere, quod componitnr cum a6, Virgil. Aen. 8, 648. ct cum ex, Catuil. 64, 61., gaepe eecum habet de. Stat. Theb. 9, 895. frustra de colle Lycaei anxia prospectas. Exempla collegit Cort. ad Lucan. 3, 88.

Virgil. Ecl. 1 , 17. de coelo tactaa memini praedicere quercus. Sed Cic. de Div. 1, 42, 94. quodque propter aeris crassitudi- nem de coclo apud eos multa ficbant. i. e. meteora , quae per coeli gpatia furnicata apparent. Ita Phillp. 2 , 32 , 81. quis- quamne divinare potest , quid vitii in auspiciis futurum sit, nisi qtii de coAo servare constituitl de Prov. cons. 19, 46. p. Sext. 36, 78. Garaton. ad Phil. 2, 32. Plin. Hist. n. 2, 26, 33. lu- men de coelo noctu visum ett.

8. Propria est huius praepositionis vis , ut exitnm rei una cum nexu iudicet, quo res inota antea cohaese- rit. Hinc ei tribuitur etiam iila potestas , quae declarat ahquid proxime ab ahqua re solvi , vel ex ipsa re exire. Florus quum 2, 15, 15. ait: subita de ciiierihus jlamma, jtrodihit. sensus est : ex ipsis cineribus flamma surget. Paliadius de Re rust. 4, 10, 1. seritur plantis de ma- trum radice demlsis. quod vertas unmitteihur von der TVurzel ahgeldst. Neque alia est caussa, qua multae dictiones hac voce formantur, in quibus Germani po- nunt an. Id etiam fieriin particula a, dixiTom. 1. p. 14. Dicitur ah alicjua re pendere de atfixa re, in alicjuo loco adhaerente, sed in rZe videmus hanc affixam rem quasi raoveri et descendere. Transfertur enim molus, qui est II. ' 13

194 DE.

in oculls percnrrentibns , ad rem non motara. Tamen inepla est opinio eornm, qui existimant de sigDificare in, Vbique euim subest aliqua motionis species.

Cic. Verr. 4,34, 72. sagittae pendebant ab humero. Pe- tron. 30. luccrna de camcra pendebat. Ovid. Fast. 2, 760. de- que viri collo didcc pependit onus.

Ovid. Fast. 1, 151. tunc est nova temporis aetas , et nova de gravido palmite gcmma tumet. Intellige ex palmite prove- niens. Plin. Hi»t. n. 28, 8, 27. dentcs si de sijiistra parte ro- stri eruti sint etc. ne quis accipiat pro in sinistra parte , ratio verbi eruere vetat.

OvId.Her. 21, 100. miror — de qua pariens arhore ntxa dea est. ubi critici mirifice falluntur » Lennepius comparat verba de sella agere , de via clamare : at nemo sanus umquam dicet von eincm Orte aus gcbdhren, Latona vero, ut narratur in hjmno homerico 1 , 115. , non tergo reclinata , sed genubus in terram innixa parturit, brachia circumdans palmae, de qua pendere videbatur.

Varro dc Re r. 3, 9, 14. quando dc clunibus coeperint ha- lcre pinnas , e capitc et e collo corum crebro eligendi pedes. Haec corruptione laborare, nemo non videt. Ipsum toc. eo- rum indicat aliqua excidisse , quae restituere vix Ilcebit. Ve- get. Art. Teterin. 3, 54, 1. orthocola — de capitibus ungula- ntm calcant, et simt rigidis articulis , ut planas ungulas in terram pronere non possint. Si integra sunt haec verba, auctor ab elegantla alienus indlcare voluit , iumenta illa defiexis un- gulis , nen planls calcare.

Intcrdum substltui potest pracpositio in, ubi Germani di- cunt an. SIc in verbls Jieri de aliquo. vld. n. 11. SaUust. de Rep. ordln. 2, 9, 5. si quid adversi coortum est , de illis potis- simum iactura fit , quia pretii minumi sint. i. c. an ihnen wird der Auswurf vorgenommen.

9. Sed in imiversum designatur omnis locns , unde aliquid agitur: id quod etiam per ex exprimitur. £st von wo lier , von wo aus, quod quidem propi'ie dicitur a de eo, qui in ipso loco stat. Tid. Tora. 1. p. 16. Sed haec usu confunduntur, neque tantuni loca superiora intelliguntur, sed ne metaphora quidem ab iis translata est scmper, ut nonnullis videbatur. Quaedam ver~ ba propriam sibi virdicaut hanc praepositionem, in aliis aperla est commutatio vocabidorum de et ex.

Cic. Verr. 2, 38, 94. palam de iclltt qq tribunali pronuntiaf.

DE. 195

4, 40, 86. agehantur in conveniu palam de sella et de loeo superiorc. Cornel. Timol. 4. veniebat in theatrum — propter valetudinem vectus iumentis, atque ita de vehiculo, quae videban- tur, dicebat. Quae superioris loci ratio ia aliis evanescit: Cic. in Verr. 5, 7, 16. ad se vocari et de tribunali citari iussit.

Cic. de Oif. 1 , 30 , 109. qui nihil ex occulto, nihil dc insidiia agendum putant. Librarii scripserunt ex insidiis , sed vid. Heusing. Tibull. 1, 1, 37. neu vos de paupere mensa dona, nee e puris spernite fictilibus. ubi Broukhusius bene restituit de. vid. Wunderlich. Intelligo dona de mensa snmenda. Ita Cohnnel. 9 , 1,1. semper dc manu cibos et aquam praebere. recte Perizonius ad Sanctii Min. T. 2. p. 254. explicuit: de mauu sumendos : ne quis coniungeret de manu praebere. cf. Ruddimann. T. 2. p. 267.

Lucan. 3, 610. ausus romanae graia de puppe carinae inie- ctare manum. Cic. ad Att. 1 , 13. quam Cepistolam) de pha- selo dedisti. Paullus in Dig. 12, 1, 40. me accepisse a Publio Maevio quindecim mutua numerata mihi de domo.

Cic. in Pis. 15, 35. praeter deos de lapide emptos tribunes plebis. Apulei. Apol. p. 285, 16. iussisse duos pueros in foro dc mensa cmi. Met. 8. p. 213, 35. crat quidam iuvenis satia corpulentus — collatitia stipe de mensa paratus. de quibus lo- cis vid. interpret. coll. Gronovii Observat. 4, 24.

Possunt etiam huc refcrri verba, quae supra posulmus , Cu- tn ad Cic. Epist. 7, 29, 4. nec solcre duo parictes de cadem fi.delia dealbare.

Terent. Andr. 3,2, 10. eed postquam egressast, illis, qui sunt intus , clamat de via. i. e. es via in domum.

Hac ratlone constant formulae de scripto dicere, de libello re- citare. IUud est non mcmoriter, sed libro adhibito. Consue- tudo haec fuit senatorum , quum seiitentia ferenda erat de re, quae impcnsiore cura egere videbatur. Vid. Markland's Re- marks on the Epistles of Ciccro to Brutus p. 243. apud Wol- fium in Cic. Orat. p. 64. Praef. Cic. ad Fara. 10, 13, 2. « roc de scripto dicta sententia est. Phil. 10 , 2 , 5. ita enim diiisti et quidem de scripto. ad Att. 4, 3. med. Brut. 12, 46. Plin. Hist. n. 28, 2, 3. de scripto praeire aliquem. Cic. in Verr. 3, 53, 124. recita de epistola reliqua.

Sic ctiam formula de jilano, qua utuntur imprimis lurlscon- Bulti. Pe plano cognoscere , discutere, interloqui. quod est ex aequo loco, non ex superiore cognoscere, non cx tribnnali, sed inter viara. Praetores controvcrsias facile* de plano di- iudicabant. Sic ;i;a/xd'9'£» opponitur verbis %q6 ^j^hoczos apud

13 *

196 DE-

Modestln. !n Dlg. 27 , 1 , IS , 10. Vld. Lanibin. ad Luctet. 1, 412. p. 66. Vlpian. in Dig. 1,4, 1. vel de plano interloquutus est, vcl edicto praeeepit. 1, 16, 9, 3. poterit de plano simili- ter et libertum non obsequcntem emendare aut verbis aut fustium castigatione. Alia vid. apiid Brissonium de Verb. sign. p. 10<i2. Cf. Torrent. ad Sueton. Tiber. 33. Gesner. in Thcs. p. 908. Hinc i. q. facili negotio, non multa opera adhibita : Lucret. 1, 412. hoc tibi de plano possum promittere. i. e. non eolemniter, sed simpliciter. Inscript. ant. apud Gruter. p. 408. ut paucis iam onerosa honeste de plano ccmpartiamur. Lingius in Quaest. Plaut. p. 66. cum Wakefleldo accipit pro adverbio et expllcat prorsus , penitus.

Eadem est ratio formulae de plano legi posse. Vlpianus in Dig. 14, 3, 11 , 3. proscribere palam sic accipimus claris litteris, unde de plano rccte legi possit, ante taberuam scilicet. Auson. Grat. act. p. 294. Bip. Vid. Cuiac. Observ. 7, 29. Senec. Kat. quaest. 1,4,2. 7ios interim repetamus alias pro- bationes, quae deplano legi possint. Etiam Ciceronem auctorera laudat Heinecciua Epist. ad Att. 9, 27. Locum non iavenio.

10. Regionera haec praepositio potest denotare, ubi ea alicuade ad aliquem locum vergit. Sic dicitur de tergo , quod esl von hinten.

lustin. 20, 5, 5. de tergo intentis in proeliunt hostibuf. Plaut. Asin. 2,2, 10. de tergo ducentas plagas praegnantis dabo. Sed alio sensu 2 , 4 , 75. Vide lupra p. 190.

11. Illa vero notio deduclionis alios quoque modos regit. Atque ut genus alicnius rei desigaemus, dupli- cem viam iuire possumus. Nam aut rem dicimus a suo genere proficisci et ex suo genere provenire, aut cum eo cohaerere et iude deduci. Quare de non significat parlem ex loto separatam , quemadmodum e.v, sed rem esse alicunde sumplam, eoque pertinere. Nexus igitur iirmior est, et relatio fit pauUo distinctior ad id, quo res pertinet. Pauca exempla, quae exstant in a prae- posilione, notavi Tora. 1. p. 34.

Ex hac ratione de ponitur in genere constituendo, quod est vel gens, vel classis, vel gradus, vel coadifio. Vid. Burmann. ad Petrou. 44. et alii quos iaudat Dra- kenborch. ad Liv. 35, 29, 8. Nos dicimus i^on, einer von. Saepe componuntur vocabula unus, aliquis et numeraha. Inlerdum sensus exsistit, quem reddas praepositione inter: veluti de aliquibus praestare all- qua re*

DE. 197

Cic. ad Att. 8 , 1. hominemque certum mtsi de comitibus meis. Varro de Re r. 2, 8, 3. de asinis quam ampUssimum formo- sissimumque possunt , eligunt. Cic. ad Fam. 15, 2, 14. qxium rex a me equitatum cohortesque de exercitu meo postularet. Sueton. Ner. 20. qui de novo commeatu Neapolin confiuxerant. Alia iiiulta acerTavit Schorus Phras. p. 96.

Cic. p. Mil. 24 , 65. postea sc gladio percussum esse ab uno de illis. Ilorat. Carm. 3 , 11 , 33. una de mtdtis face nuptiali digna. Alia Burmann. ad Petron, 44. Oudeudorp. ad Sueton. Aug. 101. Cic. ad Att. 5 , 18. mitte tamen ad no4 de tuis ali- quem tabellarium. p. Caec. 19, 55. p. Flacc. 4, 9. nam si quis umquam de nosfris hominibus a genere isto , studio ac vo- luntate non abhorrens fuit , me et esse arbitror et magis ctiam — tum fuisse. luvenal. 6 , 385. quaedaru de numero Lamia- Tum. De formuia de numero vid. Garaton. ad Cic. Philipp. 2,6.

Cic. Brut. 33, 125. istum de superioribus pene solum lego.

Cic. de Off. 1, 30, 108. de Graecis autcm dulccm — in omni orktione simulatorcm — Socratem accepimus .

Sueton. Aiig. 17. Antonium iuvenem , maiorem de duobus Fulvia genitis — interemit.

Cic. de Opt. gen. 4 , 9. quod qui ita faciat , «f , si cupiat uberior csse, non possit, habeatur sane orator , eed de mino- ribus.

Poetarum est formula dc gente. Virgil. Aen. 10, 350. trcs quoque Threicios Boreae de gcnte suprema. 9, 281. geneirix Priami de gentc vetusta est mihi. Stat. Silv. 5, 3, 126. ubi Marklaud.

Cic. Brut. 34, 131. atquc eodem iempore accusator de jdcbe L. Caesulenus fuit. Liv. T, 17, 6. adversus eum terrorem di- ctator C. Marcius Rutilius dc plebe dictus magistrum equitum item de plebe C. Plautium dixit. Ovid. Fast. 5, 20. ausws de mcdia plebe sedere dcus. 6, 781. Ita homo de plebe. vid. ex- empla admodum multa apud Drakenb. ad Liv. Epit. libr. 2. Vossius de Vitiis serm. 1 , 33. dcmonstrare voluit , quo luagno discrimine differrent homo dc plebe et plebeius , quasi ilhid or- dinem, hoc significaret gemis; at etiam genere plcbeio nati dicebantur de plcbe. De significatione sortis abiectae vid. Burra. ad Ovid. Amor. 1,7, 29. Cic. p. Arch. 10, 25. quum ci libellum malus poeta de populo subiecisset. «bi vid. Mat- thiac.

Cum nominibus qnantitatls et numcrl. Cic. Parad. 1,1,8. cuius quum patriam Pricnen cepisset hostis ccterique ita fugcrent.

198 DE.

ut multa d6 suis rchus seeum asportarent. de Dir. 2, 65, 134.

misit coniectori quantulum visum est de argento. Cornel. Thras. 3, 1. non plus habuit secum , quam triginta de suis. Cic. p. Bosc. Am. 35, 99. de tribus et decem fundis tres nobilissiwos fundos eum video possidere. "Viil. Bremi ad Cornel. Them. 4, 3. Drakenborch. ad Liv. 22, 49, 16.

In negatione Cic. Verr. 2 , 46 , 113. ut — nullum ornamcn- tum, nihil ei sacro, nihil de publico attingeres. de Off. 3, 7, 84. neque enim quidquam de hac parte post Panaetium explica- tum est, quod quidem mihi probaretur ex its, quae in manus meas venerint. ubi vid. Heuslng. de Orat. 1, 43, 191. ncmo de iis , qui peritissimi sunt. p. Rosc. Am. 9 , 24. cui de tanto patrimonio praedo iste nefarius ne iler quidem ad sepulcrum patrium reliquissei. Fiaut. Most. 1, 2 , 72. quo nequc industrior de iuventute erat.

Adiectis numerallbua. Cic. de Off. 2,9, 32. de illis tribus, quae ante dixi , benevolentiae praeeepta vidcamus. Ita bene in- terpunxit Beierus. Columel. 5,6, 16. de ternis pedlbus super positis alii rami submittendi sunt. Sueton. Aug. 101. de tribus voluminibus uno mandata de funere suo complexus est: altero indicem rerum a se gestarum — ; tertio breviarium totius im- perii. Nemo , puto , ita loquitur emimeratis omnibus rebus eingulis : nec potest esee : quod attlnet ad tria voluraina. Sed meliores arbitror codices eos, qui praepositionem omittiuit.

Intelligi potest intcr in his. Propert. 2, 24, 30. (19, 14.) iam tibi de timidis iste protervus erit , qui nunc se in tumidum iactando venit honorem. i. e. apparebit eum, qui se nunc ia- ctando attollit, inter tiuiidos non nisi protervum esse. Sueton. Dom. 13. precantes, ut Palfurium Suram restitucret , pulsum olim senatu, ac tunc de oratoribus coronatum. i. e. inter orato- res, ut orator : qucm ad modum legitur in inscriptione apud Gruter. p. 332, 3. coronatus cst inter poctas latinos. Alii ali- ter , quasi victoria de oratoribus intelligatur. Vari*o de Re r, 1, 38. stercus optimum scribit esse Cassius volucrium. — De hisce praestare columbinum, quod sit calidissimum. Cic. ad Q. Fr. 1, 1,3. dc quibus honore ct dignitate ct actate pracstat Tubcro.

Singularia haec sunt : Cic. ad Fam. 16 ,'1, 7. de tuis innu- merabilibus in me ofjiciis erit hoc gratissimum. Ovid. Her. 2, 43. si de tot laesis sua mimina quisque dcorum vindicct, in poe- nas non satis unus eris. Porapon. 3Iela 2 , 7 , 17. de amnibus Himera referendus. Tacit. Ann. 15, 54. ut plerique tradidcre de eonsequentibus. Sed haec non uno nomine suspecta sunt. Consequentes enim non possunt nominari scriptores posteri.

DE. 199

neqne interposito verbo nomina geparari. Quidam codices in Cic, de Leg. 3 , 15 , 37. exhibent : ut — quidam alii dii de peregrinis iudicati e civitate eiiciantur, quaal ita dici poaset pro alii de diis peregrinis.

In omni hoc usu llbrarii saepe snpposuerunt e : vid. Burm. ad Virgil. Aen. 3, 602. ad Sueton. Dom. 12. ad Ovid. Met. 11, 6. Drakenb. ad Liv. 21, 6, 5. 35, 29, 8. Garaton. adCic. Phil. 2, 6.

12. Non alia est ralio , qua niateriam designamusy ex qua aliquid sumptum aut factum sit, autfiat. Quare recte dicitur de aliqua re aliquid facere , et saepe ad- iectivi vicem praestat nomen praepositione coniunctum. Idem exprimitur vocabulo ex» Et dicitur de rebus vel componendis vel immutandis. Aliquantum dilfert for- mula cjuid j aciam dehac re? qua non materia, sed ipsa res significatur : in hac re , ad hanc rem quod attinet»

Ovid. Met. 14, 313. niveo factum de mavmore ttgnum. 5,. 183. in hoc haesit signum de marmore gestu. Cic. ad Att 13, 37. de eodem oleo et opera exaravi ncscio quid ad tc. Ovid. Met. 1 , 127. de duro cst ultima (aetas) ferro. Virgil. Ge. 3, 13. vindi in campo temjilum de marmore j^onam. Plin. llist. n. 26, 4, 11. succtts de quinquefolio. Ovid. Fast. 3, 184. ad- • spice de canna straminibusque domum. 3, 254. Prifipei. 42, 2. de cera facili dat tihi poma. Ita Scaliger emendavit vuljatum dc ccra facla. Palladius de Re r. 1, 43, 4. paremus — ocreas manicasquc dc pellibus.

Ovid. Fast. 4, 725. cerfc ego de vitulo ciner^m — saepe tuli plena manu. Seribon. de Coiiip. 245. cinis de filice facta. Pal- lad. dc Re r. 1 , 35 , 8. aliqui cinerem de fico super erucas spargunt.

Tibull. 2,1, 59. rure pucr verno primum de flore coronam fecit. 1,1, 3. fictilia — fccit agrcstis pocula , dc facili compo- suitque luto. Ovid. Fast. 5, 223. lustin. 7, 2, 11. captioum de rege facturi videbantur. Pctron. 105. ne viderer de nave carcerem facere. Ovid. Fast. 5, 616. inque deum de bove ver- 8MS erat. Flor. 2,6, 32. quum — mediam dc Italia Africam faccrent etc. Tid. liurm. ad Ovid. Ilcr. 14 , 86. et ad Ani. 1, 10 , 8. quidquid magno de lovc fccit Amor. Inven. 7 , 197. si Fortuna volet,fies de rhetore consul. De loco Cic. Philip. 5, 7 , 18. de templo carcerem fieri , ubi alii codd. e templo , vide Garaton.

Florus 3 , 20 , 8. jicc abnuit ille de stipcndiario Thrace milcSf

200 DE.

dt milite desertor. Itlanil. 4, 46. qnod consul totlens exsul, qHod de exsule eonsul. de quo loco vid. Gronov. Observ. 4 , 20. Mi- nuc. Fel. 20, 4. de hominibus aves et feras homines et de homi- nibus arbores et Jlores. Petron. 72. de una die duas facere.

Cornel. Them. 2, 6. miserunt Delphos consultum, quidnam faccrent de rebus suis. quod Ileynius ad TibuU. 1, 1, 37. te- mere tentavit. Terent. Ad. 5,9, 39. sed He fratre quid fiet ? Salluet. Cat. 50, 3. refert, quid de his fieri placeat. Cic. ad Att. 2, 5, rescribe — quid de P. Clodio fiat. vid. Sciopp. Susp. Lect. 2, 13. et 20.

Cic. de Orat. 2 , 19 , 83. artificium — euiusmodi de ipso iure civili hesterno die Crassus componi posse dicebat. Schwartziu» et alii coniungebant componi de iure civ. Ad cohaerent dice- bat de iure civ.

13. Nec tantum materia ita declaratur, sed orane id , unde aliquid suppeditatur , vel quo quid constat. Quare etiam de quocumque impendio.

Plaut. Epid. 1,1, 62. amatne illam , quam emit de praeda. Flor. 1,7,8. de manubiis captarum urbium templum erexit. nbi vid. Duker.

Ita de aliquo vivere. Plaut. Truc. 5, 61. de vestro vivite. Idem quod ex aliquo vivere Ovid. Met. 1, 144. Cic. ad Fam. 9 , 17. quiu de lucro prope iam quadriennium vivimus. i. e. ei beneCclo. Vid. Sigonius ad Liv. 40, 8,2. qui egre- gie emendaviti de lucro tibi vivere me scito.

Ovid. Fast. 5, 282. iam de vetito quisque parabat opss.

Plin. Hist. n. 83, 4, 24. Augustum de crure eiu4 (statnae anreae) coenare.

14. Peculiares igitur sunt formulae de impensis cuiusvis generis, praesertim de pecunia de vieo, de suo, de alieno , de puhlico, quae etiam praepositionem a, assumunt. Cf. T. 1. p. 16. Vavassor de Vi verb. p. 517. Schelfer. ad Piiaedr. 4, 19, 26. Schwarz. ad Pliu. Pan. 26. Drakeub. ad Liv. 4, 60, 4. Arntzen. ad Aur. Vi- ctor.Epil. deCaes. 48, 17. Graeci dicunt xIvhv TcaQCi zLvog.

Cic. ad Fam. 4, 3, 5. nam quod exemplofit, id etiam iure fieri putant: sed aliquid, atque adco multa addunt et afferunt de suo. i. e. a sua parte, slne exemplo multa faciunt. Plaut. Mil. 3,3, 31. ad tua praecepta de meo nihil his novum appu- sivi. Men. 1, 2, 40, Plin. Epist. 4, 13, 8. qui fortasse dc alieno H«gligent6« certe de suo diligentcs crunt.

DE. 201

Terent. Ad. 1,2, 87. ohsonat , potat , olet unguenta de meo : amat: dabitur a me argentitm. Plaut. Bacch. 1,1, 64. nam id Jlagitium sit meum mea te gratia et operam dare mihi et ad eam operam facere sumptum de tuo. Cic. ad Att. 16, 16. Planco: Atticus , qui civitatem conservatam cuperet, pecuniam numeravit de suo. Plaut. Truc. 1, 2,11. de nostro saepc edunt. Lir. 6, 15,10. sedquid ego vos de vestro impendatis hortor? ubi Drakenb. Suct. Caes. 19. Ovid. Fast. 3, 828. munera de ve- stris pauca referte deae.

Liv. 3 , 1 , 3. possessores et magna pars patrum , trthuniciis se iactare actionibus principem civitatis et largiendo de alieno popularem fieri querentes. lustin. 30, 3, 9. 8, 34, 3. vid. Drakenb. ad Liv. 4, 60, 4.

QuodPlaut. Men. 3, 3, 21. rfa eodes ahs te. id Tercnt. 5, 8, 17. de te largitor , puer. i. e. de tuo. Acutius hoc appellat Donatus.

Cic. Verr. 3, 44, 105. memoria tcnetis — quotidie solitvm esse non modo in publico, sed etiam de publico convivari. Liv. 4, 59, 11. additum — ut decerneret senatus , ut stipendium miles de publico acciperet , quum ante id tempus de suo quisque functus eo munerc esset. 1 , 20 , 3. his — stipendium de publico statuit. 2, 16, 7. P. Valerius — anno post — moritur copii» familiaribus adeo exiguis, ut funeri sumptus deesset: de publico est elatus.

15. Pot est esse etiamlocus, in quo aliquis habitat vel versatur, unde aliquis arcessitur vel ducitur: impri- mis ubi genus hoc modo constituitur. Conf. Vorst. de Lat. falso susp. 19. p. 196.

Ennius apud Cic. de DIv. 1, 58, 132. non habeo denique nauci marsum augurem, — non de circo astrologos. Cic. p. Cluent. 59, 163. A. Binnium quemdam, coponem de via latinUf subornatis. p. Mil. 24 , 65. popa Licinius , nescio qtii de circo maximo. Librarii correxerunt in et cx. vid. Garaton. luvenaL 14, 134. aliquis de ponte. i. e. mendicus.

Cic. Orat. 15, 47. non enim declamatorem aliquem de ludo aut rabulam de foro , scd doctissimtim et perfectissimum quaeri- mus. i. e. forensein. de Orat. 2,7, 28. hominem enim audietis de sohola atque a magistro — eruditum. Sueton. Aug. 98. naidae de navi alexandrino. Ovid. Fast. 2 , 209. libyca de ru- pe leones. Tibull. 1 , 1 , 15. nostro de rure corona. luvenal. 6 , 344. vaticano fragilcs de monte patcllas, 1 , 137. nam dc iot pulcris et latis orbibus et tam antiquis una comedunt patrimonia mensa.

202 DE.

Nemes. Ecl. 1 , 66, dant Fauni < — de vite racemos , de campo culmos , omnique ex arbore fruges.

Hulus generis est Plaut. Aul. Prol. 28. nam compressit eam de summo adolescens loco, Capt. Prol. 30. quoniam heri indau- divit, de summo loco summoque genere captum csse equitem Alium. Foen. 3, 1, 13. De loco Cic. Tusc. 2, 6, 15, Tide infra.

Ita igitur tantum de locis usurpatnr , non de urbibus. Ta- men Martial. 1 , 42 , 12. quod de Gadibut improbus magister. IntcUigitur ex Gadibus arcessitus.

16. Genitivus quum rationem expriraat, qna ali- quid ex alia re pendeat, sive ei inhaereat, sive sit inde suraptum, in graeca et latina et in aliis linguis fit, ut idera sensus etiara per praepositiones expriraatur, quae sunt aTto et £>c, a et de. vid. Tom. 1. p. 35. Id ex usu corarauni demonstravit Cortius ad Sallust. Cat. 35,2. Recentior aetas quo longius ab antiqua siraplicitate rc- cesserat, eo frequentius praeposilionem adhibuit ad ex- primendam vim casus genitivi. Mirabilia atque adeo absurda exerapla habet roraana lingua rustica, cui Francogalli modura debent , quo ipsura genitivura hac particula de apposita designant. Latiui scriptores an- tiqui et meliores abstinebant ab hac diclione minus ad- stricla, nisi in collocatione duorum genilivorum ambi- guitas evitanda erat praepositionis auxilio. Sic Cicero Verr. 1, 12, 32. concedite pudoi^i meo , iit aliqiiavi partem de istius impudeniia reticere possim. Poetae, metri necessitate adstricti, et comici, vulgarem consue- tudinem tenentes , saepius hac foi-ma utuutur, certe ia quibusdam nominibus. Ab his autera distant dictiones oplimis scriptoribus probatae, in quibus verbum con- slruclionem regit non uno modo ila, ut et genitivus et praepositio ad aequalem sensum perducat.

Herzogius nuper ad Sallust. Cat. 35 , 2. negare voluit veri- tatem buius observationis, quasi vcrba : satitfactionem ex nulla conscientia dc culpa proponcrc decrevi , non signlOcarent, we- gen keincr Milivissenschaft um ein T erbrcchen , scd tpegen k. M. um irgend etwas , teas ferbrechen hicfs. quae quomodo dlffcrant, equidem non exputo. Neque eonscientiam Sallustius intellexit socictatera scclcris, sed animi ccientiam, das Bc- v^ufslscyn cincr Schuld. Et dieitur conscium esse lic aliqua re Cic. ad Att. 2, 24. et alicuius rei. Vid. Krit7.ius ad h. 1. Sed . de liis infra. jNec aliter mcnlionem facere alicuius rci Cic. in Pis. 10,23. et de aliqua re Cic. pr. Quint. 11, 39. mcmi-

DE. 203

nisse de al. Cic. ad Att. 15, 27. recordari de al. Tusc. 1,6,13.

Homines plehis dicebantur homines dc ylebe Drakcnb. ad Liv. Epit. libr. 1. Quac apud Cic. Phil. 2, 27, 65. persona dc mimo , est persona minii : sed sarcasmus inest.

Terent. Heaut. 4 , 1 , 39. si moreretur, ne expers partts esset de nostris honis. Ovid. Fast. 4, 19. 2, 748. quantum de bello dicitur esse super. 2, 567. 6, 309. venit in hos annos aliquid de more vetusto. Gratii Cyneg. 17. centum omnes nemorum, centum de fontibus , omnes Naiades. Perquam imprudenter Burmannus quacrit, cur poeta non fontium scripserit. Vopisci Firmus 3. tantum habuisse dc chariis , ut publice saepe dtceref, excrcitum se alere posse papyro. Ovid. ex Pont. 4, 13, 23. laudes dc Caesare dixi. Tacit. Ann. 1 , 12. addidit laudem de Augusto. Muretus correxit de laudibus Aug. , Wolfius laudem Augusti : liic tamen etiam liberiorem usum particulae de sae- pe se notasse narrat, nullo exeraplo addito. Neque vero tanta erat bonis scriptoribus libertas. Intelligi debet laus, quae argumento ex Augusti meritis sumpto , simul Tiberium effer- ret. Comparari poosuut vei-ba Caesaris B. gall. 5 , 41. addunt etiam de Sabini morte. Sed potest etiam particulae tribui ea vis, quam habet dictio : spolia de hostibus , spolia de Persis. Curt. 8, 8, 9. 9, 1, 2. Tcrtullian. de Testimon. an. 1. sed ne suis quidem magistris alias jirobatissimis atquc rectissimis fidcm inclinavit humana de incrediditate duritia. quae vindicat Gro- nov. in Diatrib. p. 560. (368.) comparans graeca exlrjQOV r^e aniGziu^. Minuc. Fel. 7, 2. specta de libris memoriam.

Formula Lucretio saepe usurpata est cetera de hoc genere. 4, 592. 462. 746. 5, 38. 165. Horat. Sat. 1, 1, 13. Cicero, quod saepe dixit quae sunt eiusdem generis ^ Tusc. 4, 7, 16. expressit: si quac sunt de eodem genere.

Recentiora exempla : caput de aquila , vestes de altari Tide apud Salmas. ad Volcat. Gallicani Avid. Cass. 5. Minuc. Fe- lix 25 , 3. mox alienas virgines iam desponsatas — et nonnullaa de matrimonio mulierculas sine more rapuit y violavit. i. e. naa- ritatas.

II. 1. Accedo ad tempus, ciii desigaando etiam haec praepositio inservit. Atque plerique graramatici prae- cipiunt, duplicem illam rationem , quam in a observavi- mus T. 1. p. 20. etiamper de exprimi, idque ettemporis certi iuitiam et perpeluitatem significare. At illa initii notio prorsus abhorret ab hoc vocabulo, neque umquam a bonis scriptoribus de nocte dictum est pro a iiocie, ^

204 D£.

prima nocte. Alii , quibus nuper Boettigerus accessit, inlellexerunt diem cousurapluni, ut, qui de die potaret, terapestivo convivio diceretur aliquaotum carpere de die negotioso. Quod speciosum argumentum fallit, nec quadrant omnia exempla. Quid enim dixisset Plaut. Asin. 3,1, 13. ergo nna pars orationis de die dabi- lur rni/ii? De enim indicat tractum temporis, quem quasi sequimur, atque lormulae de die ^ de nocle signi- ficant i^om Tage Jier , procedente die, p. nocte: ini Laufe des Tages. Quod fere idem est quod die, no- cte: am Tage, in der JSac/it. De jnedia nocte est tempore mediae noctis. laterdum de die, de nocte idem significant quod jjer diem, per noctem,

Boettigerus dixit de hac re in Libellis vespertinis Dresdens. 1830. n. 5. ubi addit, Horatii verLa Carm. 1, 11, 8. carpe diem ex eadem ratione dici de parte negotiosi diei carpenda; quod quomodo cum Leuconoes vita convenerit, equidem noa perspicio. Femina carpit diem sic , uti flores et fruges. Lambinus ad Horat. Epist. 1, 7, 88. dc acceperat pro ali- quanto post. Burmann. ad Phaedr. 3, 10, 20. de nocte do- cuerat notare non priniam aut quamvis partem nocti», sed mediam. Quod quomodo fieret, non deraonstraverat. Taraen Ernestius in Clavi Cic. p. 439. de nocte esse exposuit , statim a medja nocte, seu multa adhuc nocte , de die esse statim a meridie. Quera Ruhnken. ad Terent. Ad. 5, 3, 55. et alii mnlti sequuti sunt: quamquam mediae noctls nullum adest in- dicium. Sed Bentleius disertis verbis ad Horat. Epist. 1, 18, 91. media de nocte fieri ait, non quod eo usque producitur, ged quod tum primum incipitur. Vtruraque falsum est. Sal- raasius, quem referunt ad Solin. p.456. dixisse, de dieinterdum csse ctiam a raane, nihil de hac re, Censorinus quod dicit dc Die nat. 24.: tempus , quod mediae nocti proximum est , vo- catur de media nocte. non ita accipiendum est , quasi sit inde a media nocte, sed per eam noctis partem, quae a media noctc cst ad gallicinium. Recte igitur Gesnerus in Thes. T. 2. p. 12. „ (f c cura nominibus temporis significat, illud tempus nondum plane cffluxisse. " Id aniraadvertit Matthiae ad Cic. p. Mur. 19, 22. cf. Dralienb. ad Liv. 8, 23, 15. ubi legendum cst: consul oriens de nocte: ct Oudcndorp. ad Suet. Vesp. 21. Bre- mi. ad Snet. Oct. 9T. Keizogius ad Caes. B. g. 1, 12. miscuit varias notioncs.

Terent. Ad. 5, 3, 54. ceterum rus cras cum filio cum priino lucu ibo Iwic. M. (immo) dc nocte censco. i. e. noch in dcr

DE. 205

Nacht. nondum exhaugta nocte. Cic. ad Att. 4, 8. in comt- tium Milo de nocte venit. idem est quod paullo ante nocte. 8, 6. ohsin^nata iam epistola, quam de Tiocte daturus cram, sicut dedi (nam eam vesperi scripseram^ C. Sosius praetor in For- mianum vcnit. Horat. Epist. 1,2, 32. ut iugulcnt hominesy surgunt de nocte latronet. quod reddunt: ticf in der Nacht. Hoc nbuium est: sufficit, nocturno terapore. Frontin. Strat. 4, 3, 7. Hannihal surgere de nocte solitus, ante noctem non requiescehat. i. e. ante diem. Ineptum esset : statim a medla nocte. Cic. p. Mur. 33, ()9. prope de nocte opponitur horae ter- tiae. 19, 22. vigilas tu de nocte, ut tuis consultoribus respon- deas. L e. nocturnis vigiliis. sed ad Q. frat. 2, 15. evenit, ut, siserius, quam voluerunt , forte surrexerint , properando etiam citius, quam si de multa nocte vigilassent, perveniant, quo velint. i. e. multara noctera. Sueton. Vesp. 21.

Plaut. Rud. 4,2, 10. vt de nocte multa impigreque exsur- rexi. Caes. B. gall. 7, 45. Caesar mittit complures equitum turmas eo de media nocte. 7, 88. Sueton. Cal. 26. Cic. ad Att. 7, 4. multa de nocte profectum esse ad Caesarem. i. e. diu ante lucem. ad Q. frat. 2,9. p. Sext. 35, 75. quum forum, comi- tium , curiam , mnlta de nocte armaiis hominibus ac servis quo- que occtipavissent etc. quod paullo ante : templum aliquanto an- te lucem occupavit. Et dePetit. consul. 13. domus ut multa no- cte compleatur. Quae omnia Bentleius si reputasset, ahsti- nuisset ah inopportuna correctione in Horat. Epist. 1 , 18, 91, nani potores bibuli media de nocte falerni sunt, qui per me- diae noctis tempus hibunt.

Formula de die vulgo explicatur a media die: qno fa- cto etiam opus est, ut diem pro media die dici statnnnt. Ac de die nihil est nisi die, lucente die: am Tage, am hcllen Tage: non eo tempore, quo convivia et potationes apud Roma- nos antiquos hahehantur, quod erat teste Martiale 4, 7. post nonam horam : unde formulae de die potare , convivium de die apparare. Plaut. Asin. 4, 2, 16. unam ad amicam de die po- tare. Terent. Ad. 5, 9, 8. scortum adducere, apparare de die convivium. Catull. 45 , 5. vos convivia lauta sumptuose de die facitis. Horat. Epist. 1, 14, 34. quem scis — bibulum me- dia de luce falerni. uhi non licuit verhorum ratione graeca lo- quutio comparari dcp' r^fiegag nivfiv. Haec enim, ut hene in- tellexit Toup. ad Suidam T. HI. p. 495. Lips. significat a ma- iie poculis indulgere. Conf. Salmasius ad Vopisci Florian. 6. Westerhov. ad Terent. loc. Lips. in Excurs. ad Tacit. Ann. 14, 2. Vales. ad Plaut. Asin. 4, 2, 16. Cellar. ad Curt. 5,7,2. Sueton. Dom. 21. lavabat de dic prandzbatqu^ ad satietatem.

206 DE.

Forcellinu3 expllcat : orto iam dle , mane , mature : quod fal- sum. Alia coUegit Gesnerus in Thes. p. 11.

Apud Hirtium Bell. Afr. 63. in salo in anchoris ea nocte commoratus. quum codd. quldem praeLerent eadem, Oudendorp. conieclt ea de nocte. At nemo ita loquutus est , neque aliata exempla halient pronomen.

Horat. Epod. 13, 3. rapiamus , amici, occasionem de die. Qui cum Porphyrione tempestiva convivia intelllgentes mter- pretati sunt primo mane, vehementer errant. Sufficit consu- mendi notio. Donatus in Terent Ad. 5, 9, 8. explicat : re- pente, neque ante praedictum , nec pridie constitutum. quasi slt hoc ipso die. Respexit enim ad formam de tempore coenare, de qua paullo post.

Cic. Phii. 3 , 34 , 87. cum perditissimis latronibus non solum de die , sed etiam iii diem vivere. de quo loco longae exstant expositlones. Pleri*que Graevius persuasit, verLi vivcrc du- plicem esse signlilcatum , voluptatlbus indulgere et vitam in- etituere. At nemo umquam dixlt de die vivcrc pro de medio die coenare. Nec rectlus Wernsdorfius vertlt : dafs du mit den verworfensten Strafsenrdubern in Liisten lebst von Tages yin- bruch. rorcellinus cum Abraharao interpretatur : palam omni- bus videntlbus , pubblicamentc. Equldem video , Ciceronera lusisse verbis in diem, iisque oppusulsse de die, quod esset per diem. Ceterum Ernestlus ad Sueton. Ner. 27. observavlt, non dici de medio die, sed de die et a medio die: quare recte le- gi: epulas a medio die ad mediam noctcm protrahebat. Caussa vero cernltur non in voc. medio , quod Horatius quoque addi- dit , sed in signlficatione initii , inde a — usque ad.

Cic. ad Q. frat. 2, 1. ext. /ac, si me amas, ut consideratc diligenterque naviges de mense Decembri. i. e. mense Decem- hri. Caes. B. clv. 1, 63. quum de tertia vigilia Pctreius atque Afranius castra movissent , repente sese ad novisslmum agmen ostendunt. i. e. im T erlaiif der dritten Stunde. Non bene cx- f llcant : tertia vigilla transacta, post tertiara vlgilLam. Becte Gronovius ad Liv. 9, 44, 11. ante tertiam ^lgiliam trans- actam. Perraulta excmpla collegit Drakenborch. ad Liv. 1. c. et bene explicuit ad 8, 23, 15. Fetron. 45. occidit de lucema equites.

Ruddiraannns 2. p. 290. obserrat , de cnm minori fere tem- poris specie , de die , de tertia vigilia , raro cum maiorc , de mensc , iungi; nec dici pesse de anno proximo venis , claruit de olympiade sexagesima : sed in his dominari consuetudlnem, ut aoB feriade ac dc tcrtia vigilia^ it^ de hora tertia profectus

DE. 207

est dicatur. lllud , ei verum esset , ipsum refragaretur sen- tentiae eorum, qui partem temporis consumptam intellige^ant. Apud Columcl. 2, 4, 9. deinde de Aprili medio ^jsquc in solsti- tium iterandi. codd. auctoritate correctum est ab Aprili.

2. Vulgaris est opinio, de significare tempus, post quod aliquid fiat. Quod probari non potest nisi in iis, quae cousequentiam expriraunl continuato tractu. Quum Plautus Most. 3,2,8. ait: jion bonus somnns est de prundio: dos reddimus niclit gnt ist der Sc/daf gleich von Tische weg, intelligeutes eos , qui de prandio dcce- dant. Neque aliter in formulis diem de die prospecla^ re, diem de die differre*

Cic. ad Att. 12, 3. velim scire, hodiene statim de auctione aut quo die venias. Hic et verbum venire et vocabulum stalim explicationem confirmant.

Liv. 5, 48, 6. interim capitolinus exercitus — diem de die prospectans , ecquod auxilium ab dictatore appareret. 25, 25, 4. quum is diem de die differret etc. lustin. 2 , 15 , 6. diem de die proferendo. Aliter diem ex die exspectare Cic. ad Att. 7, 26.

Formulam de die in diem, von Tag su Tag, «x Vulgata scripturae «acrae versione in usum deductam esse notavit Cel- larius Antibar. p. 192. Cur. post. p. 294. Noltenius ut he- braismi notam deleret, attulit Plin. Hist. n. 21, 1, 1. flores vero odoresque de die in diem gignit. et Cyprian. Ep. 3 , 11. extr. ut omnes sciant , schismatici huius et haeretici dolum et praevaricationem de die in diem evacuari. In Plinii loco vete- res editienes exhibent verba a librariis interpolata ; Cyprianus autem ex Epigeorura potius rivulis quam ex latinis fontibus liausisse videtur Heusingero in Observat. p. 465. Saepe li- hrarii haec suo more corruperunt, sicuti in verbis de verbo ad verbum: de quibus Koltenius p. 1427. et Goclenii Analect. p. 396. Cellar. Cur. post. p. 349.

Ad tempus male referunt Virgil. Aen. 2, 662. iamque aderit tttulto Priami de sanguine Pyrrhus. quasi sit : post caedem Pria- mi et Politae filii. In aderit inest notio veniendi.

Barbari dicuut de facto.

8. De tempore pro tempore in nno loco Belli iii- span.SS. legitur: ipse detempore coenavit. quodwSchae- ferus m Glossar. Liv. p. 188. idem esse dicit, quod de diecoenare, Atrepugnat ipsa sententia auctoris, qua di-

208 DE.

citnr Scapula coenasse statim apparata coena. Alia, sed iusta caussa est loquutionis ex tempore»

III. 1. Illa , quam antea illustravimus, notio dedu- cendi propinquam sibi habet in re persequenda vel agenda. Qiium enim de aliqua re agimus, alicunde co- gitalionis vel oralionis materiam petimus, aut cogita- liouem ad certum finem ita perducimus , ut ex aliquo loco exeunles decurrere videamur. Itaque de materiam et caussam rei ageudae indicat : de quo iam dictum est Tom. 1. p. 34. ISotissima sunt, quae ad verba cogj- tandi, dicendi, disserendi , narrandi pertinent, et argu- meutum indicant. Alia metaphora Laliui dicunt snper^ Germaui iiher. In de quasi per campum rei dicendae vel cognoscendae descendimus. A significat agenlem, de rem agendam. Pliu. Ep. 4, 7, 7. credas non de puero scripturny sed a puero. Charisius p. 209. at vero de ad id (referunt) , quod Qraeci tvsqI dicunty qnasi de MarceUo , ut Cic. de amicitia (l , 1.) Q. Mu- tins augur multa narrare de C. Laelio socero suo me- moriter et iucunde solebat. Conf. Priscian. p. 996.

Cic. de Fin. 1,7, 22. (Epicurus) nihil de dividendo ac par- iiendo docet. Caes. B. gall. 7 , 10. ilaque cohortatus Aeduos de supportando commeatu , praemittit ad Boios, qui de suo adven- tu doceant. Sueton. Caes. 9. de hac significare videtur et Ci- cero. Sallust. Cat. 51, 19. de timorc supervacaneum est disse- rere. ubi Cort. Curt. 4,8, 12. Rhodii et Chii de praesidio querebantur. Caes. B. g. 7, 55. quum — de statu civitatis cognossent Livaticum Bibractc ab Aeduis receptum etc. Horat. Carm. 4,7, 21. quum semel occideris et de te splciidida Minos fecerit arbitria. Cic. ad Att. 7, 2. de epistola : erat enim de re publica, de opinione. de Dir. 2, 1, 3. tres libri perfccti sunt de natura deorum. Paullo ante : primus est enim de ron- temncnda mortc. de Inv. 1, 20, 29. quae praeccpta de brevi- tate sunt.

Sallust. Cat. 5, 9. de moribus civitatis tempus admonuit. Caes. B. gall. 5, 41. addunt etiam de Sabini morte. Sallust. Cat. 4,3. de Catilinac coniuratione — paucis absolvam. Ta- cit. Hist. 4 , 48. ea de caede quam verissime expediam. vid. Cort. ad Sallust. loc. Sueton. Tib. 17. sed de cognomine inter- cessit Aug}'f'us. Cic. de Orat. 2, 19, 83. artificium esse hoc quoddam non dissimilc cetcrorum , cuiutmodi de ipso iure civili hesterno die Crassus componi posse dicebat. Terent. Ileaut. 2,3, 22. hic de nostris verbis crrat, quac hic loquuti aumus.

DE. 209

Plaut. Most 3, 1, 26. etiam fatetur de hospite. Sallnst. Cat. 45 , 4. multa prius de salute sua Pomtinum obtestatus. Cic. ad Fam. 1, y» 3. in omni actione atque administratione reip. flo^ ruissemus, de qua ostendam equidem patdlo post, qui sit meua sensus et status. Cornel. Dat. 7, 1. Scismas — de defectione patris detulit. Similiter dc aliqua re polliceri Liv. 1, 4T, 7. Cic. p. Planc. 42, 101.

Huc pertinent etiam verba dissentire , atsentire. Cic. Phil. 2, 15, 29. de summa re dissentientes. vibi vid. Garaton. Liv. 29, 20, 1. de ceteris Maximo assensus , de Scipionis caussa dissen- tit. Dubitare de aliqua re Cic, ad Fam. 3, 10, 15.

2. Verba activa sentiendi, iudicandi, cognoscendi, postulandi et alia , quae fere accusativum secum ha- bent, componmitur cum praepositione de , quae mate- riam significat, accusativo non apposilo. Id imprimis tum fit, quum res non tota simul comprehenditur, sed tractatur separatim per singulas partes: quod ahas circa, Cf. Held. ad Caes. B. civ. 1 , 32. Similiter verba neutra. Herzogius ad Sallust. Cat. 3 , 2. comparat graecum T(J TtBQi. Cognoscere alicpiid est rem ipsam unam et to- tam cognoscere, sed de aliqua re cognoscere partes ad eam pertineutes.

Caes. B. gall. 5 , 32. posteaquam ex nocturno fremitu vigiliis- que de profectione eorum senserunt. Cic. ad Fara. 4, 4 , 7. uno te vicimus , quod de Marcelli, collcgae tni, salute paullo ante quam iu cognovimus. Ovid. Trist. 1,9, 27. de comite argolici postquam cognovit Orestae. Caes. B. gall. 1 , 35. ut — grava- retur, neque de communi re dicendum sibi et cognoscendum pu- taret. Sallust. Ing. 95 , 3. nisi quod de uxore potuit honestiua consuli. ubi vid. Cort.

Sallust. Cat. 47, 1. dissimidare de coniuratione. lug. 84, 3. de ullo negotio abnuere audebat. ubi vid. Cortius. Cat. 30, 6. si quis indicavisset de coniuratione. Cic. p. Quint. 9, 33. iudi- cium esse non de re pecuniaria , sed de fama fortunisque P. Quintii vides.

Ita etiam verba superioribus illis eimilia certare de aliqua re Cic, Lael. 8, 28. dimicare p. Arch. 11, 29. pugnarc Flor. 1, 11, 5. contendere Cornel. Arist. 1. Ita mereri de aliquo Cic. p, Mil, 34 , 93.

Terent. Heaut. 4, 2, 4. quod de argento sperem, nihil est. Sic gaudere, dolere de aliqua re , vide infra. De aliqua re ca- verc et ab aliqua re cavere quo difTerant, docent exempla II. 14

210 DE.

Caes. B. gall. 6,2. Cic. de Lege agr. 1,4,10. Sucton. Caes. 8. Sallast. lug. 108. Cic. Verr. 2, 23, 55.

5. Hac dicfione boni scriplores saepe iitnntur ifa, iit, quae iam aliis verbis expressa sunt , adiecfo argu- menti nomine distinctius designentur, aut ut praeinisso rei uomine id , quod de ea praedicetur, addatur per formam accusativi cum infinitivo.

Caes. B. civ. 2, 17. quaeque postea acciderant , de angu^tiis rei frumerdariae accepit. 1, 21. quae ignorubant, de L. Domitii fuga cognoscunt. 3, 58. postquam non modo hordcum pabulum- que omnibus locis herbacque desectae, sed etiam frondes ex ar- boribus deficiebant, — conandvm sibi aliquid Pompeius de eruptione existimavit. Cic. Brut. 45, 105. quod idem dc C, Coelio dixerim industriam in eo summam filissc. 15, 57. 72, 252. Tusc. 5, 20, 57. de hoc homine a bonis auctoribus sic scriptum accepimus , surnmam fuisse eius in victu tempcrantiam. ad Att. 9, 7. dc pace idcm ssntio quod tu , simulationcm esse apcrtam. ia Verr. 2, 71, 174. 4, 18, 28. Lactant. 5, l), 1. de suis mo- ribus meritisque coniectant abesse iustiiiam. I Interdum ita ponitur nomen cura bac praepositione , tit

siraul subiectum sit verbi, quod sequitur. Cic. in Verr. 3, 33, 76. de accessione dubito , an Apronio ipsi data sit.

4. Nou alia est ratio, qua verba miltere.^ legare cura hac praepositioue componuntur, ut indicetur res, cuius agendae caussa aliquis millitur. Quae propius ac- cedunt ad ipsam caussae notionem.

"Cic. de GiT. 1, 13, 39. Regulus — quum de captivis commu- tandis Romam missus csset etc. Coelius ad Cic. 8,8, 31. rem, <?e qua misi^ velim curae habeas. Brut. 90, 312. dictatore enim Sulla legatus ad senatum de Rhodiorum praemiis venerat. Caes. B. gall. 2, 6. qui legati de puce ad Caesarem vcncrant. Tacit. Ann. 1, 22. a<i q. 1. Wopkens. in Act. soc. Trai. Tom. 2. p. 27. Cf. infrii p. 212.

5. Nexus, qiii in his intercedit inter verbum et no- men cum praepositione coniunctum, in aliis abest. Nam in verbis celare alicpiem de alicjna re omini polest no- men rei, quam ipsa dissimulatio tangif : aut qnum dico facere alicpiid de aliciua re , id proprie significat

facere ex alicpia re: sed potest etiam esse facere ali- quid sumpta ex aliqua re caussa vel occasione, ob ali- quam rem, pro aliqua re. Jgitur ut rafionera, qua actio regitur, indiceut, Graeci ab amplecteado dicunt

DE. 211

n£Qt (vid. Stallbanm. ad Plat. Menon. p. 105.), Germani a convertcndo m Ilinsicht , Latini contrario modo a dediicendo appeliant de, quod est von wo her , et poni- tur pi'o qjiod attinet ad, in BetrejJ. Similiter Germani von wegen. Hoc modo saepe exprimitur vis genitivi. Nam quod ad aliquam rem attinet, eius esse potest pars aut pendet ex ea. Nec refert, utrum accusativus adii- ciatur, an absoluto usxi ponatur verbura. Sunt vero loquutiones, in quibus deductionis notio pressius teneri possit : veluti Quinctil. 8,2, 19. quidani — de figuris idem pitium consequiintur. quod explicare licet exjigu- ris,parte figurarum. Atque hoc modo fit, ut multaliuius generis exempla eliam ad rationem supra expositam re- ierri possinl.

Caes. B. gall. 5 , 27. neque id , quod feccrit de oppugnaiione castroru7n, aut iudicio aut voluntaie sua fecisse. Sallust. Cat. 50, 3. refert, quid de his Jieri placcat, qui in custodiam tra- diti erant. cf. Cic. ad Fara. 14, 1,7. de Leg. 3, 1, 2. sicut de religionum lege fecisti. ubi Davisius temere scripiit in relig. lege. Terent. Heaut. 2, 2, 1. se mihi secnndae res de amore meo essent, ium dudum, scio, venissct. Caes. B. gall. 6, 19. de morte si res in suspicionem venit. cf. Held. ad 5 , 27. Herzo- gius ad Sallust. Cat. 45. varia exempla miscuit.

Cic. ad Fara. 1 , 1 , 6. Hortensii et mea et Lucidli sententia cedit religioni de exercitu. Caes. B. gall. 6, 36. diffidins de numero dicrum Caesarem Jtdem servaturum. Cic. ad Att. 9, 9. recte non credis de numero miliium. Lir. 3, 60, 4. postquam concessum propemodum de vicioria credebant. 6, 42, 11. conces- sum ab nobilitate de consule plebeio. ubi vid. Drakenb. pr. Rosc. Ara. 40, 118. num videtur — iste discipulus magistro tantulum de arte concedere? Verr. 2, 40, 108.

Plaut. Merc. 3, 2, 22. de lanijicio neminem metuo, una aetatc quae sit. Pseud. 1, 1, 121. de istac re in oculum utrumvis con- quiescito. Cic. ad Fam. 1 , 9, 11. neque de monimeniis meis ab iis adiuius es , a quibus debuisti, neque de vi nefaria, qua cum fratre eram domo expulsus. Qulnctil. Declam. 2, 13. exi- guum argumentum, noverca, de magnafacilitate fecisti. Ovid. Fast. 4 , 581. solem de virgine rapta consule,

Terent. Hec. 3, 3, 31. ceterum de reducenda idfacias, quod in rem sit tuam. Liv. 36, 31, 9. si qua haberent, de qvibus aut recusare aut in posierum caveri sibi vellent, Corlnthum ad se venircnt. Terent. Eun. 3,1, 44. ptirgon'' ego r.ie de istacThai- dil Piaut. Epid. 5, 2, 41. quomodo me ludifecisti de illu con~

14 ♦

212 DE.

ductlcia fidieinaJ Caa, 2, 6, 20. Je istaeCasina huio nostro dH- lico gratiam facias.

Flaut. Most. 3, 1, 40. spe» est de argento. i. e. argenti. Cic. p. Sext. 33, 72. quae etiam collegac eius moderatio est de me.

Plaut. Amph. 2,2, 169. illud non placct principium de oscu- lo. Cic, p. Domo 18, 47. collegia, quae coeant de hominum locupletissiTnorum bonis. An Tero ipse Cicero alibi ita loquu- tu8 sit, dubito. Varro de Re r. 3, 2, 3. vide infra V. 1.

6. Hoc eodem modo adiectiva, quae alias genitivum assumunt, per de cum nominibus coniunguntur.

Cic. ad Att. 2, 24. his de rebus conscium esse Pisonem. Sal- lust. de Rep. ord. 2, 1, 1. quum — neque de futuro quisquam sati» callidu» satisque prudens sit.

7. Rarior est et a Graecis acceptus usus, quo ad- iectiva cum nominibus, quae conditionis rationem indi- cant, per hanc Tocem componuntur. Graeci dicunt Kar«: Kuxa yv(6^av l8Qi.g Soph. Oed. R. 1086.

Flaut. Men. 5, 5, 83. modestior nunc quidem est de verbis. i. e. ad verba quod attinet.

8. Breviata oratione saepe ita de ponitur, ut ver- bura dicendi vel agendi intelligatur. Quo idem sensus exsistit, quem reddas verbis <y7/o<:Z attinet ad , germani- cis von wegea, in Hinsic/it , n>as anlangt. Atque, ut fit in ellipticis dictionibus, verba haec per se constant, saepe commate distinguenda. Praeraittuntur enim reli- quis, in transitu ad abam rem commemorandam. Qua forma Cicero utitur frequenter in epistolis, Varro in li- bris de re rustica: saepe etiam Caesar et alii. Prae ce" teris insignis videtur esse formula de me , de te.

Plaut. Rud. 2, 7 (8), 3. de illo vidulo, si sapias , sapias. Terent. Andr. 3, 4, 46. de uxore, ita ut possedi, ni mutat Chremes. i. e. de uxore ut dicara. Quod per ellipsin Ad. 2, 1, 50. de argento somnium. id verbo exprcssit poeta Heaut. 4,2,4. quod de argento sperem , nihil est. vid. Rulinken. ad h. I.

Varro de Re r. 1, 59, 1. de pomis , condltiva mala stru- thca — servari recte putant. 2,2,3. de forma , ovcni esse oportet corporc amplo. 2, 9, 11. Cic. ad Att. 9, 12. de Dio- nifsio, sjim admiratus. 2, 17, 3. de rationibus rcfercndis , nott erat incommodum te nullnm referre. ubi Cort. ad Att. 9,9. de teptentrione , plane ita est. 12, 43. de Othone diffido fortasse.

DE. 215

quia cupio. 0,7. de trlumphOf tihi assenUor, 10, 1. de pace, tdem sentio quod tu, simulationem esse apertam. 14, 1, 7. de familia, quomodo placuisse amicis scribis, faciemus. Similiter in forraulis de cetero , de reliquis, quas vide infra.

Cic. ad Fam. 3, 12, 3. de me avtem suscipe paullisper meas partes. Propert. 2 , 8, (14,^ 29. de me mi certe poteris formosa videri. Martial. 1 , 19 , 5. de nobis facile est : scelus est iugu- lare falernum. Cic. de Orat. 2,8, 33. atque utinam — pos-* sim vobis exponere. Sed de me vldero. i. e. quantum in me est, a mea parte.

Cic. de OiT. 1, 15, 47. de benivolentia outeiR, quam guisque habeat erga nos , primum illud est in ofjicio etc. ubi Heusinger. 3 , 2 , 9. de quo alterum potest habere dubitationem , — alterum dubitari non potest. iibi rid. Heus. de Fin. 4, 5, 12. in hac Tatione tota de maximis fere rebus Stoici illos sequuti eunt. Terent. Hec. 2, 1, 36. de te quidem, satis scio, peccando detri- menti nil fieri potest. i. e. tu, satis scio, peior fieri non potes. Propert. 2, 32, 21. (23, 71.) sed de me, minus est. i. e. me quod attinet. ubi cf. Burm. Sciopp. Susp. Lect. 5 , 24. Graeci quoque tcbqI ita absolute ponunt. vid, Heindorf. ad Flat. Phaedr. 65. Bremi ad Demosth. Olyntli. 1. p. 210. Schaef.

Cornel. Them. 9, 4. ea autem rogo , ut de his rebiis, quas tecum colloqui volo, annum mihi temporis des. Quae nerao ex- plicuit. Nam ctiamsi recte dicatur loqui aliquid, numquam tamen cum aliquo aliquid colloqui.

Alia ellipseos exempla haec simt: Cic. de Divin. 1, 27, 57. unum (somnium) de Simonide (agens). ad Frat. 2, 13. me ma- gis de Dionysio delectat. int. librum de Dionysio scriptum. vid. Victorii Var. Lect. 32 , 19. cf. infra V. 9. Liv. 45, 14, 8. de altero Masinissae filio Misagene Utterae allatae sunt. 10, 8, 1. tamquam integra sit causse patriciorum de sacerdotiis. Sueton. Caes. 34. appellatis de republica patribus.

lurisconsulti in formulis suis breves fuerunt sem- per. Alque ex eorum consuetudine in coramuuemusum transierunt ea orania, quae crimina et actionum argu- menta designabant. Hinc dicebatur de crimine alicjuo condemnari : quod Zumptius in Gramm. n. 446. com- mutatione genitivi et praepositionis explicandura arbi- tratur. Quam opinionem si probaverimus, magnu ta- men obscuritas manebit isti genitivo, in quo exponen- do gramraatici admodum dissentiunt. Nam aut substi- tuunt nomine vel crimine (vid. Rarashorn. Gram. p. 188.), aut significationem existimant esse caussalem (vid. "WuU-

214 DE.

ner. de Casib. p. 34.) aut ad corapensationis nescio quera modura (vid. Bernhardi Syutax. p. 178.) referuut. Quo vero modo verba condemnare aliquem de allqua re, accusare de aiiqiia re, reus de vi, et quae sunt huius generis, intelligantur, Cicero monstrat, quum Philipp. 2, 23, '50. Licinium Denticulam appellat de alea condemnatumy sed paullo post lege, quae est de alea, condemnatum. Qua enim ratione lex esse po- test de alea, eadem etiam conderanatio de alea. Haec contrahuntur. Et quum Cic. p. Rosc. Am. 32, 90. ait : de veneficiis accusabant , est accusabant accusatione, quae est de veneficiis. Sic Coel. ad Cic. 8, 8,2. Tuc- cium — reum lege plotia de vi fecit. i. e. quae est de vi. Sed contrucla oratione p. Sext. 35, 75. Sex- tius , is y qui est de vi reus. i, e. in actione de vi.

Quinctil. 4, 2, 30. qui cynicum apud censores Teum de mori- hus facit ?

Latinalingna qaoniamplurimas notionuminter seconne- xarum relatioues casibus indicat, nec facile duo substanliva praeposilionibus coniungit simpliciter, etiam in de rara sunt huius generis exerapla, quae aut a brevitate caussam habent , aut ad eum posterioris aetatis usum referri possunt, quo genitivus etiam praeposiliouibus circura- scribebatur, de qua re dixi p. 202. IUud vero genus usi- tatum erat iam antiquis scriptoribus, et maxime in no- minibus, quae a verbis deducuntur.

Cic. in Verr. 1,8, 22. pluribus verbis vobiscum agere coegit non timor mcus de vestrafide, aed spcs illoriim nova. p. Mil. S5, 98. jion solum fama iam de illo , sed etiam laetitia pera- gravit. ad Fam. 11 , 2. maxim» de vobis iimore afficiuntur amici nostri. in Verr. 3, 12, 29. ut intclligatis — cuiusmodi istius de cohorte recuperatores existimati sint. Sueton, Caes. 53. urgentibus de Pharnacc nuntiis. cf. c. 57. Aug. 55. etiam sparsos de se in curia famosos libellos ncc expinvit nec magna cura redarguit Cic. ad Tusc. 1, 22, 53. a me autem posila cst in sexto libro de rc publica. Brut. 8 , 31. philosophia, non illa de natura , quae fuerat antiquior , sed haec, in qua de bonis rebus et malis — disputatur.

IV. 1. Propriam vim verbi in iis agnoscimus, in quibus signiticat secundum. Nara quod de aliqua re fit, ex ea deducitur, eiusque modura sequitur et decurrit quusi pcr regioncm eius. Seqiiendi uotionem Germani

DE. 215

tenenl in vcrbo nachy Graeci exilnm in c%o; V. gr. «tio ^v^itxaxiag avTovonoi Thucyd. 7 , 57. Huc perlinent for- mulae de senteiiUa allcuius, i. e. nacJi eines Meimuig^ de consilio , de voliintate , de exemplo , de more , de compacto , nach T^erabredung, De ablativo simpliciter posilo vid. Corlius ad Cic. Epist. 4,1, 11. Quae ex his etiain praeposilionern ex admittunt, originis , unde quid proveniat, ralionem raagis efierunt: quamquam saepe promiscue.usurpaatur.

<'"^"' Plaiit. Bacch. 4, 9, 115. fecisse dicas de mea sententia. Capt.

' ' • Prol. 48. Cic. p. Rosc. Am. 10, 27. de amicorum cognatorum- qtte sententia Romam confugit. de Fin. 2, 31, 101. quaero^ au- tem , quid sit , qnod — sanciat , ut Amynomaclius ct Timocrates hcredes sui de Hermarchi sententia dent, quod satis sit etc.

,.,:,, Ita de senaius scnteniia Cic. de Div. 1, 2, 4. de consilii sentcntia

Ciqero eaepe: ad Att. 4,2. in Verr. 5, 21, 53. Plin. Hist.

,..:, JB, 38, 5, 4, 11. Sueton. Tib. 18. Cic. ad Att. 4, 2. tum M.

' ':, ^,LuQuUus deomnium collegarum sententia respondit. de QfF. 3, 20 , 89. ut res nummaria ric communi sententia constitueretur. Alia iniilta Schorus Phras. p. 96. Cic. p. Coel. 29, 68. de

^■'-' ■ suorum propinquorum — sententia atque auctoritate fecisse. 'Hac auctoritatis significatione etiain Tusc. 2, 14, 34. Cretum leges, quas sive lupiter sive Minos saniit de lovis quidem sententia.

Terent. Phorin. 3 , 1 , 16. id aiebat de eius consilio velle sese fnccrc. Cic. ad Fani. 12, 3. de mc quidem non dubitanter (di-

•'■^'■'xit), quin omnia de meo consilio et vos fecissetis et Canutius

'' faceret. ad Att. 6,3. Q. Cicero puer lcgit — epistolarn inscri-'

'" ptam patri suo. Solet enim aperire , idquc de meo consilio. i. c. ex mea voluntate. Caes. B. gatl. 8, 54. de voltmtate adversa- riorvm suorum. B. civ. 3, 4. Cic. ad Att. 4, 2. med. Plaut. Most. 3,2, 86. de exemplo meo ipse aedificato.

Virgil. Aen. 11 , 142. de more vetusto funcreas rapvere faces. Lucan. 1, 584. ubi Coi-t. Orid. Met. 12, 11. hic patrio de more lovi quum sacra parassct. Xivg. Aen. 10, 831. tcrra sublevat ipsum, sanguine turpantem comtos de more capillos. 7, 357. Sueton. Galb. 18. castrensem sellam dc more positam pro tribunali etc. Tit. 5. Plin. Hist. n. 7, 39, 31. fores percuti de morc a lictore vetuit. Plin. Pan. 5, 3. tibi adscendenti de more Capitolium — civium clamor ut iam principi occurrit. addidit illaverba, neTra- ianus ipse captasse viderctur occasionera. Cicero non ita di- cit, sed more. Ovid. Fast. 6, 121. 619, 2, 361.

Plaut. Capt. S, 1, 24. scjut extemplo rcm dc compacto gcri.

216 DE.

quod ▼. 29. eompacto. Pseud. 1,5, 126. de eompacto faciunt consutis dolis. Lingiua in Lection. Plaut. p. 66. adTerbium esse censet.

In Tcrbis de opinione potins intelligas sumptum ex opi- nione. Plaut. Rud. 4,4, 48. hic nisi de opinione certum nihil dico tibi. Quem usura negg^vit Wolfius , quum in Ephemer. lenens. a. 1791. 115. p. 561. reprehenderet Terba Ruhnkenii; ut — plurium etiam verborum lacunas de coniectura suppleret.

2. Peculiaris est forma vocare de aliqiio nomine, Ea non potest comparari cum iis , quae supra posuimus, nomen liahere de aliqna re, nomtn facere. Neque cum aliis dixerim abundare praepositionem. Intelligitur enim non ipsum nomen, sed exeraplum eius: nac/i ei- nem. JSamen nennen,

Lucret. 6, 909. quem magneta vocant patrio de nomine Gracci. Ovid. Fast. 8, 77. patrioque vocat de nomine mensem. Sed antea v. 76. primus de patrio nomine mcnsis eat. non est incipiat a patrio nomine, sed primus eit mensis, appellatus de patrio nomine,

V. 1. Caussam hac praepositione declarari, omnes grammatici affirraant. Sed errant, si originem et proxi- mam caussam intelligunt , eamque ad omnium scripto- rum usum referunt. Z)e non ipsam caussam significat, sed deductionem ex caussa faciendara. Atque in hac quaestione distinguere licet ti'iplex genus caussae: ob quam, per quam^ ex qua. Primum veteres Latini caussam agenlem distinguunt a caussa commovente, et hanc per de , illam per a vel ablativo simplici expri- munt. Nam quum dico hac de caussa, intelligo rera, ob qiiara aliquid factum sit. Est igitur propter , von wegen. Ac saepe ita rem tamquam fontem actionis de- signamus.

Clc. ad Att. 7, 7. nam id nisi gravi de caussa non fecisset. Liv. 45, 23, 6. qui de quacumque caussa tum aspernati nostra auxilia estis. Coel. ad Cic. 8, 15, 6. adeo quod lutemelii in armis sunt , neque de magna caussa. de Orat. 1, 41, 186. Ma- nut. ad Cic. Epist. fam. 9, 6. Cortius ad Saliust. Cat. 37, 5. Cic. p. Rosc. Com. 4, 12. de quo nomine ad arbitrum adiistij de eo ad iudicium venisti.

Varro de Re r. 3, 2, 3. avea — quas mihi apposuisti — ad lacum Velini eunti de controversia Intcramnatium et Ueatino- rum, cf. p. 26. Curt. 10 , 5 , 13. non de regno Asiac , sed de

DE. 217

rege ipsi$ tangulnem csse fundendum. Ovld. Fast. 6, 76. «ne- cus est , de quo solUcitamur , honor. Propert. 1,5, 26. quum cito de tanto nomine rumor eris. i. e. propterea quod tantura tibi git nomen. Terent. Eun. 3,2,3. ecquid nos amas de fidi- cina isthac? i. e. propter.

Cic. Somn. Scip. 1. ut cubitum discessimus, me et de via, et qui ad multam noctcm vigilassem , artior , quam solebat, somnus complexus est. eed vide n. 5.

Cic. ad Att. 11 , 3. provide , ne quid ei desit , de qua scis me miserrimum esse. in Verr. 1, 30, 76. flebat uterque non de suo supplicio , sed pater de filii morte , de patris filius.

Saepissime usurpant pracpositionem hoc sensu Tertullianua et alii scriptores aevi infirai. Venant. Fortunat. Hym. de Re- 6urr. 110. una corona tibi de te tribuatur ab alto, altera de pa~ pulo vernet adepta tuo,

2. Eiustlem rationis est caussa, quae non proxlraa, SQcl, ut ita dicara, caussa caussae, ut aliquid fiat, ante- cedens vel intercedens efficiat. Ceres apud Ovidium Fasl. 4, 587. quura dicit: si memor es ^ de qno mi/u sit Proserpina nata. intelligilur de quo a me nata. Et apud eumdem 1, 162. si legilur de love crimeti hahety Callisto dicitur per lovem incidisse in criraen : sin coi*- rigilur ex nonnuUis codd. a love, auctor est lupiter.

S. Hoc modo dictio oritur, qua liberi de aliquo et de aliqna nati dicuntur pro ex aliqua.

Ovid. Fast. 4, 54. Ilia cum Lauso de Numitore saii. Sueton. Aug. 17. etiam de Clcopatra liberis inter heredes nuncupatis. Caes. 52. non esse Caesaris filium, qiiem de Cleopatra dicant. ubi alii correxerunt: quem Clcopatra dicat. Vid. Misc. 01»- eerv. T. 9. p. 331. Aliter Priap. 1, 4. nec quae de patrio ver~ tice nata dea est. i. e. ex patris capite. Flor. 1, 18, 19. cui (Herculi) tot caesa hostium capita de sanguine suo re- nascuntur.

4. Hinc dicitur <Ze proper, quando intelligitur id, unde aliquid exierit, aut unde aliquid capiatur.

Ovid. Fast. 3 , 233. quod erat de me feliciter Ilia mater. i. e. per me. Hygin. Fab. 66. Laio ab Apolline erat re- sponsum, de filii sui manu mortem ut caveret. Caes. de B. gall. 8, 24. ne quod simile incommodum accideret de in- cursione barbarorum ac superiore aestate Tergestinis accidis- set. alii librarii scripserunt accideret decursione barbarorum, 8^

218 DE.

30. ne de detrimento aut timore provinciae Tnafrna infamia per- ditomm hominum caperetur. Sed vide p. 190.

Nemes. Cjneg. 16. qiiis iwn Semelen igncmrjue iugalem leta- lemque simul novit dc pellicis astu. coniungp : letalcm dc astu pellicis. Vulgo interponitiir comma. SUitius Theb. 4, 72. trunca vident de vulncre multo comua.

Tcrent. Ad. 5,3, 30. quod hinc accesserit , id dc lucro pu- iato esse omne. Snpra p. 200. posuimus forraulara de lucro vivcre. Pri.jp. 40, 2. quae , puto , de quaestu libera facta sua est. In- telligitur ex lucro desumptum.

In his muUa sunt, quae regunlur ralione verbi. Sic solatiuin cle uliqua re irlhuert,

Apulei. Met. 4. p. 145, 25. tam periculosis laboribus sola- tium dc tam sera rcfectione tribucsl 3. p. 132, 35. iiostrae — • soUludini de vindicta solaiium date,

5. Denique quae caussa continet origitrem rei vel condilionis , ea polest Iioc mcdo exprimi, ut rera a fontealiquo suo deductam, sive eam ex aliqua re pende- re dicamus. Haec cum iis donveniunt, quibus materies significalur. Nam quod dicitur clolere aliqua re, ubi praeposilionem adiicimus, esse potest et dolorem sentire ex argumento alicuius rei , iiber eine Sac/ie Sclimerz jiUilen, et ex aliqua re ipsa, per aliquam rem, ^'o/z. einer Sac/ie. Adiectiva, quae conditionem designant, cum no- minibus caussae coniunguntur a poetis et a recentiori- bus scriptoribus.

Terent. Ad. 2,2, 44. lactu? est de amica. quod es?e pofest ubcr et dtirch: utrumque inest in verbo von wegen. Prudent. Cathera. hymn. 5, 131. tcrris domini de cruce tristibus maior sole novurn restitucns diem.

Cic. ad Att. 12, 1. de Atticae febricula scilicct valde dolui. 6, 6. de Ilortcnsio te certo scio dolere. Ovid. Trist. 4, 10, 84. Horat. Epist. 1 , 14 , 4. Sed diversa haec : Plaut. Truc. 2, 8, 2. mihi de vento miserae condoluit caput. Cic. Phil. 1, 5, 12. quunique dc via languerem. Acad. 1, 1,1. nisi de via fci- sus csset. Plaut. Ps. 2,2, 66. nam ut lassus veni de via, me volo curare. Cic. ad Fain. 12, 26, 9. non minus me de illius re laborare quam ipsum de sua. cf. Garatnn. ad Cic. Phil. 1. 1.

Plaut. Cas. 2, 8, 63. de laborc pectus tundit. i. e. prae dolore.

Valer. Fl. 6, 65. Dathin achamcniac gravior dc vulnere

DE. 219

pugnae misit in arma Daraps. quod Vellelus 2, 55. gravis tulnere. Piin. Hist. n. 28 , 4 , 12. cotem — subiedam ignari cervicalibus , de venejicio deficientis evocare indicium. Ovid. Trist. 3,3, 82. deque tiiis lacrimis humida serta dato. Met. 10 , 49. incessit passu de vulnere tardo.

Tacit. Hist. 1 , 34. facilius de odio creditur.

Apulei. Met. 8. p. 204, 29. Thrasyllut vero praeceps alioquin et de ipso nomine temerarius. Oudendoi'p. qui haec p. 528. de- fendit, explicat: temerarius nomine ipso eum stimulante. Potest etiam ex usu recentioris aevi esse : a parte nominis.

6. Haec varia caiissae notio est, qua componuntur formulae quaedara: de industria, quod etiam ex indu- sLria et ob indusLriam diciLur, atque uoa solura de in- tentione anirai, sed etiani de cousilio: de ni/iilo. i. e. um nic/iis willen.

Plaut. Asin. 1, 3, 59. quod ego iusseram, quod volueram, fa~ ciebatis: quod nolcbam ac vetticram , de industria fugiebatis. Cic. de Fin. 4, 1, 2. obscura, inquit , quaedam esse confttcor : nec tamen ab illis ita dicuntur de industria: sed inest in rebua ipsis obscuritas. Orat. 44, 151. ubi etiam de industria id fa- eiendum fuit. Opponitur natura. Cic. de Off. 1, 30, 108. erat in L. Crasso et in L. Philippo multus lepos, maior ctiam magisque de industria in C. Caesare. Terent. Andr. 4,4, 55. panllum interesse censes, ex animo , ttt fert naiura, facias , an de industria. i. e. iitrum facias animo indulgens et naturam ducem sequens , an consilio adhiLito , etiam contra animum. Ciu-t. 8, 10, 24. a meridie velut de industria rupes praealtas admolita natura est. Vellei. Pat. 1,2,1. de industria rixam ciens. Curt. 6, 1, 9. velut de industria intcr fortissimos viros certamen aequante fortuna. Plaut. Aul. 3, 2, 5. homo nullus est — cui ego de industria amplius malc plus lubens faxim. Liv. 4, 58, 12. eam (plebem) de industria vexandam militia irucidandamque hostibusque obiici. De LiTii usu vid. Drakenb. ad8,38,4.

Plaut. Curc. 4, 1, 17. qui alteri de nihilo avdacter dicunt con~ tumcliam. Truc. 4, 2, 50. dc nihilo illi cst irasci, quae tc non fiocci facit. Terent. Hec. 5,1,1. non hoc de nihilo est , quod Lachcs me nunc conventam esse expetit. Propert. 2, 3, 16. 710U sum de nihilo blandus amator ego. Liv. 34, 61, 12. mali rem eiempli essc , de nihilo hospites corripi. 30 , 29 , 4.

7. In plurimis his critici opinabantur de praeposi- tionem abundare. Vid. Barth. ad Claud. Praef. libr. in

220 DE.

Eutr. 2, 25. Advers. 17, 17. Burraann. ad Nemes. Cyn. 17. et ad Eclog. 2, 11. Oudendorp. ad Apulei. Met. p. 250. Valer. Vouckii Specim. crit. p. 49. Exempla, quae afleruntur, nos suis locis iam reddidimus. Sed poetae recentissimi luxuriam quamdam affectant, a qua boni scriptores anliqui abstinebant. Illi imprimis de ad- liibeut ad instrumentum declarandum: quod ne primus fecisse videatur Ovidius ]\]et. 6 , SO. jjercussa^^icjiie sna simulai de cnspide terram prodere cum haccis foetum canenlis oli'>--ae. excusatio apparet in verbo prodercm Nam in illo texili cuspis pingebatur terram attingens et sub ea prodeuntis olivae germina.

Ammian. Marc. 29 , 3 , 8. de fustibus cae»i. ubi editorea te-

mere eiecerunt de. 31, 5, 12. quid potestas martia de habitu ' prudentiae valeat — dtdicere. Apulei. 3Iet. 11. p. 271, 38.

insuper etiam de Serapis principalis dei nocturnis orgiis illu-

stratus.

Prudent. Apotheos. 573. pubertas signata manet, gravis in- tus et extra incolumis , Jlorens de fertilitate pudica. Lactant. Sympos. Prol. 1. hoe quoque Symiiosium lusi de carmine inepto. T. 15. hos versus feci subito de carmine. Alia ex Cypriano Tide apud Barthium, alia apud Ueumanu. ad Lactaut. 1. Calpurn. 9. (Xemes. 2.) 12. postquam Donacen duri clauscre parentes , quod non tam tenui filo de voce sonaret. ubi critici interpositam putant praepositionem superfluam, ne duo abla- tivi concurrentes sensum turbarent. Fortasie dictum est pro tenui filo vocis. Cortius ad Lucan. 2, 85. affert ex Anonymi libro de Vita conteraplat. 3, 32. si nec suo , nec de proximi sui peccato contristetur. atque comparat Aristid. Orat. 1. p. 58. Oxon. ccfiaQzriaovTut yocQ tooovzov avz^e > oaov ntQi zov Si- y,ciiov. rid. n. 5.

Apulei. Met. 9. p. 236 , 17. inversa vite de vastiore nodulo cerebrum suum dlfjindcre. ubi Oudendorp. p. 669. Aeget. Art. Tet. 3, 40, 1. de sinistrac manus pollice vcnam deprimes. 5, 14, 16. ut animalia a coUo usque ad pcdcs involvantur dc sagis. 5, 16. de' cauterio lcviter adusta. Alium locum Tide p. 194, $»*1.«7l3S. ad Lamprid. Alexand. Sev. 37. ex Marcello affert de fuiiilu eonitringere , de canna occidcre , de torno componere.

B. C«3atfS alii in multis diclionibus praepositionem de»lderabant, eamfjue omissam suppleri iubebant. San- ctius iu Min, 4, 6, Scioppius in Gram. p.87. Schwartz. inTursellino, qui airart; quid vie fiet Terent. Andr. 4, 2, 26, (juod alioj de m§f,i mea smtmtia Cic de Off. 1,

DE. 221

11 , 85. meo iudicio CIc. ad f am. 9, 21, 10. aalute gau- dejnus Cic. ad Fara. 12, 13. quae sicut reliqua a Liiid- nero de Eilips. lat. p. 196. allata per se conslant, ne- que opus est ullo suppleraento. l)e formula quid me jiet Cic. Verr. 2, 64, 155. vid. Oudendorp. ad Apulei. Met. p. 51.

Tacit. Ann, 13 , 21. ubi nihil pro innocentia, quasi difjideretj

nec benejiciis, quasi exprobraret , disseruit. quae defendi noa

possunt. Scribendum est dc beneficiis.

Poetae usuiu , quo noraina terrarum et urbium etiam non

addita praepositione exprimebant locura, unde quid exiret , ad

alia rerura nomina transtulerunt : quod ^ammatici omittunt.

Vid. Ovid. Fast. 3, 297. 5, 622.

9. Passiva verba cura de aeque atque cum a com- poni posse, Graevius ad Cic. p. Caec. 36, 103. conten- dit, sed nemini persuasit, Ernestius optimo iure nega- vit id fieri posse. Apud Ciceronem igitur emendarunt critici: nec minus verereiur, nc cunitmnere Aehutium^ quam ne ah eo contemptus esse existimaretur. ISeque Luc pertinent verba de Oft". 1, 37, 135. Jieque enim omnes iisdem de rehus , nec omni tempore , nec simi- liter deleciamur. Quae eiusdem sunt. generis, cuius supra p. 213. me magis de Dionysio deleclat.

Alius rationis est etiam Ovid. Am. 2, 19, 34. hei mihi de monitis torqueor ipse meis. sed meliores libri praebent: ne monitis torquear.

Flaut. Epid. 3,4, 10. strenuiori deterior si praedicat suas pugnas, de illius ore fiunt sordidae. intellig^e de ore exeuntes. Ovid. Trist. 1,1, 13. qui viderit illas, de lacrimis factas sen- tiet esse meis. non est pro a lacrimis , sed ex, ut apudPropert. 4,3, 3. haec erit e lacrymis facta litura meis.

VI. Supersunt quaedam compositiones, quae ad liniversam antea a nobis exposilam significationem re- vocari debent, sed proprielatem uominum sequuntur, aut multiplicem usura adraittunt.

1. Ac prirao adiectiva componuntur cum de ad in- dicantlum modum, sicut Graeci dicunt ccTto rov ngo^pa- vovg. vid. Duker. ad Thuc. 6, 40. Conf. T. 1. p. 28. Modo inteUigi potest ex ., raodo qnod attinet. £x bis vero nonnulla coaluerunt ita, ut, pro adverbio accepta, uno aceentu in unum vocabulum contraherentur, veluli deimproviso. vid. Diomedes p. 401.

222 DE.

De improviso. Caes. B. gall. 2 , 3. eo quum de improvlio cr- leriusquc omni opiiiione venissct. Cic. p. Rosc. Am. 5Ii, 151. Teient. Andr. 2, 2, 23. Heaut. 2,3, 140. Dicebatur etlam improviso. vid. Drakenb. ad Liv. 6, 33, 7. et ex improviso. Liv. 8 , 10 , 5.

De composito. Apulei. Apol. 213 , 38. de composito nec opi- nantem — patroni eius incessere malcdictis. Nemo tamcn dixit de proposito, neque etiam de coiisulto, quibus nostrac aetatia Bcriptores multi utuntur.

pc transverso. in formula ecce de tr. CIc. ad Att. 15, 4. ecce autcm dc transverso L. Caesar, ut veniam ad se, rogat. ad He- renn. 4 , 10 , 14. Sed Acad. 4 , 38 , 121. ecce e transverso.

J)e integro. Cic. in Vcrr. 2, 56, 139. censores didt de inte- gro sibi ereari placcre. ad Fara. 12, 30, G. qui quum levati morbo videntur , in cum de integro incidcrunt. ad Att. 13, 27. ita multa mutari volunt, ut milii de intefrro scribcndi caussa ■non sit. Alias ab integro, cx intcgro. vid. Virgil. Ecl. 4,5. Interpr. ad Liv. 21 , G , 5. Pro de novo dicebatur denuo. vid. Nolten. p. 1425. Drakenb. ad Liv. 29, 35, 8.

De cetero. Ciccro aliique scrlptores boni haec verba usur- pant ex illa ratione elliptica, qu.im p. 212. illustravi. Quare ab initio ponitur in transitu sententiarum. Cic. de Fin. 1, 7, 26. de cetero, vellem equidem, aut ipse doctrints fuisset instru- ctior , aut ne deterruisset alios a studiis. Curt. 4,1, 14. d" cetero , quum mihi scribes, memento Jion solum regi te, sed etiam tuo scribcre. Ita coniungitur cum imperativo. Sencc. de Ira 3, 30, 3. rfe ceiero vide non tantum an verum sit quod dicis , scd an illc, cui dicitur , veri patiens sit. Curt. 8,7, 15. dc cctcro parce etc. Colerus , seu qui scripsit Praefationem Orthographlae Schurzfleiscliii praeraissam p. 13. teniere ne- gavit usura Ciceronis. Recentiores scriptores apertc posuc- runt pi-o ceterum adverbio. Plln. Hist. n. 3 , 5, 8. de cetcro Arctini veteres. 11, 27, 32. de cetcro in ventre nihil cst. Rc- fertur ad consequentiam et ad tempus, ut sit poslhac, fortan. Curt. 8,3,7. f/e cetero futurum in viri potestate. Lactant. 6, 3 , 2. in qua (via) si quis difficultate superata in summum eius evaserit, habere cum de cetero planum iter. Alia Heiueccius ad Brisson. addidit p. 294. b. Venuleius in Dig. 48, 3, 10. si facile solverint vinctos , non indifferenter de cctero facient. i. c. in ceteris rebus. Plin. Hist. n. 17, 1, 1. ne quis vilem de ce- tero Crassi domum — iudicet. Constructione verborum ambi- gua dixit Sidon. Apolliii. Epist. 3 , 6. fas est de cetero sperare meliora.

DE. 223

De reliquo. i. e. qiiod reliquura est, ceternm. Et coniungl- tur oratio eodem modo quo in de ceteio. Cic. ad Faui. 6, 21 (20) , (>. de reliquo , vt te saepe pcr lilteras hortatus sum , ita velim tibi persiiadeas , te ia hac caussa nihil habere , quod tibi timendum sit. Plin. Hist. n. 17, 10, 14. de reliquo tutae sunt perpetua securitate. Alia est structura Cic. de Orat. 1, 22, 100. quoniam id , quod difjicillimum nobis videbatur , — assequuti suinus , dc rcliquo iam nostra culpa fuerit, si te , nisi omnia, quae percunctuti erimus , explicaris , dimiserimus. Dc rcliquis. Cic. ad Fam. 4, 4, 18. res sunt einsmodi, ut, si Romae sis, nihil practcr tuos delcctarc possit: de rcliquis, nihil melius ipso est. ul)i vid. Cort. qui Leue interpunxit.

De proximo ex vulgari sermone apud recentiores scriptores de \icinitate et propinquitate. Plaut. Aul. Prol. 31. cam egoho- die faciam ut hic senex de proxinio sibi uxorcm poscat. i. e. \i- cinus senex , dc proxiraa Ticinia. Apulei. Met. 4. p. 152, 3. certatim gladios eliani de proximo cungerunt. 1. p. IIG, 10. sicunde latratus de proximo ingruerit. 11. p. 269, 1. accessi co- ram et adoravi de proximo. Sed Apulei. p. 329, 40. illc cele- berrimus in comoediis versus de proximo congruit. i. e. proiime, aptissimc.

De j)lano. \\ie p. 195. Lucret. 1, 412. hoctibi de plano possum promittere , Memmi. ubi vd. Forbiger. Inscriptio antiquii apud Gruter. p. 408 ut jiaucis iam onerosa honcste de plano compar- tiamur. Gifanius in Collectan. p. 43. Hav. „iurisconiulti dicunt de plano cognoscere, id est non soleraniter pro tribunali, sed inter vias, ut reteres loquuntur. " Pareus in Lex. Lucret. „ simpliciter ac nude, non multa opera insurapta. " Lingius in Qunestion. Flaut. p. 68. cum Wakefieldio accipit pro ad- verbio , et explicat : prorsus, penitus.

Defacili quod antiquiores efacili, lul. Firmicus Astrol. 5, 6. de facili ab iis superabuntur. Plaut. Epid. 5,2, 21. mihi dc praefacili exoras.

2. Cognoscere de aliqna re quomodo dicatur de materia, uber etwas Kenntnijs gewinnen, supra expo- situra est. Alia est ratio , qua huius geueris verba cuni Domiuibus componuntur rerum, uude quis notitiam vei lestimoniura vel argumentura habeat: aus , an elwas erkennen. Ybi personae nominautur, plerumque a usur- patur. Tertia .significatio est verborum nosse de aliqua re pro quod ad hanc partem altinet.

Cic. ia VatiB. 15, 35. de gestu intelUgo quid respondeat.

224 DE.

Plant. Curc. 2, 1, 17. de forma nwi, de colore non quco no- visse. Apulei. Met. 7. p, 193 , 9. de verbis eorum quibusdam dubiis cognosco. Plaut. Curc. 1,1, 81. de odore adesse me scit. Truc. 2, 6, 26. scio iam de argumentis. Epid. 4,2, 26. quibus de signis agnoscebas. Lactant. Inst. 5 , 19 , 15. quum enim sint peritissimi deorumque progeniem et res gestas et im- peria et interitus et sepulcra de libris noverint. i. e. ex librii. vide p. 189.

His glmilis est loqTuitio apud 'Cic. Phil. 12, 2, 6. de me eiperior, i. e. ich erfahre es an mir. Tertullian. de Orat. 14. de abstinentia osculi agnoscimur ieiunantes. Minuc. Fel. 18, 6. omitto Persas de equorum hinnitu augurantes principatum.

Cic. in Pis. 32, 81. habet hoc virtus, quam tu ne de facie quidem nosti. i. e. dem Gesicht nach. quod Quinctil. Declam. 338. nepotem suum optime facie novit.

3. TriumpJiare de aliqno , victoria de aliqno , ubi Germani iiber , Graeci naQcc dicunt. Caussa huius di- ctionis in eo apparet, quod recentiores scriptores etiam dixerunt triumphare ex aliquo.

Cic. deSen. 16, 55. M\ Curius quum de Samnitibus, de Sabi- nis, dePyrrho iriumphasset etc. Liv. 2, 38, 3. £x aliquoPiin. Hist. n. 7, 43, 44. Vellei. Pat. 2, 30, 2. 2, 40, 4.

Liv. 8 , 12 , 4. anno insigni victoria de tot ac tam potentibus populis. Flor. 4,2, 88. primum de Gallia triumphum trans- miserat Rhenus. Curt. 8, 1, 33. Philippi de Atheniensihua victoriam Thcbarum praeferebat excidio. Sueton, Caes. 11. tro- paea C. Marii de lugurtha, deque Cimbris atque Teutonis — re- ttituit.

Huc trahunt critici VirgiL 3, 288. Aeneas haec de Danais victoribus arma. et Sueton. Dom. 13. de oratoribus coronatum. de quo loco dixi p. 198.

Ex hac analogia, sed admodum dure Sueton. Cae?. 53. crebro commcmorans Pompeii felicitatem , cui praecipua militiae laus de tam imbecilli genere hostium contigisset.

4. Ex palaestra formulae quaedam, ut fit, in arlis usura confectae ad alias res metaphorica dictioue Irans- ferebantur. Sunt autem praesertim ea, quibus signili- cabatur genus seu modus pugnae, veluti de genu pugna- re, quod quamquam explicari potest, von den Knieen ans , tamen sensura ex artis praeceptis demonstrandum bi'eyiter complectitur: nam de genu pugnat gladialor,

DE. 225

qni, ut ail SenecaEplst. 66. in genua se excepit^ nec ar- ma dijuisii^ igiturque in genua incumbens pugnat.

Senec. de Provid. 2, 4. etiamsi occiderit, de genu pugnat. Pe gradu est ex ea positione , qiia pugnantes in gradu stare eolebant. Liv. 34, 39, 3. non modo ad emittenda cum procur- su, quo plurimum concitantur tela, spatium habebant , sed ne ut de gradu quidem libero ac stabili conare7itur. Senec. Epist, 29, 5. de lulio (Jranico philosopho: non possum , inquit , di~ cere: nescio enim, quid de gradu faciat : tamquam de essedario interrogaretur. Sensus cst : i^escio, quid ille praestet de gradu pugnans , non ex esseda. Aputei. de Dogm. Plat. 1. p. 2 , 12. iantos progressus exercitatio ei contulit , ut Pythia et Isthmia de lucta certavcrit.

Proverbialis loquutio est de gradu deiici, de gradu depclli. Cic. de Off. 1, 23, 80. ad Att. 16, 15. Est moveri loco, non obtinere statum aut commodum. Breini ad Cornel. Them. 5, 1. Beier. ad Cic. de Off. I. 1.

5. Verba implere, refertns cnra hac praepositione non propterea componuntur , quod de caussam expri- mat, qiiae erat Sancfii opinio, (vid. T. 1. p. 40.), nec omnia, quae afleruntur, exempla unius sunt gcneris. INam in aliis , quae pauca in poetarum carminibus inve- niuntur, de significat, unde iacta sit rei expletio. Mar- tial. 14, 12. hos nisi de fiih-a loculos impLere moneta non decet , argenium vdia ligna jerant, Alia vero, ut bene vidit Bauerus, in se habent loquutiones diversas iu unara confiisas. Quum Cic. Acad. 2, 27, 87. ait: de (juibus volumina impleta suni non a nosiris solum^ sed etiam a C/uysippo. inteHiguntur Volumina de his rebus scripla et his rebus impleta.

Cic. de Orat. 1, 19, 86. quacrehat, cur de prooemiis, ei de epilogis et de huiusmodi nugis referti essent eorum libri. Hia verbis de prooemiis etc. nominantur capita librorum.

6. Quaedam nomlna cum hac praepositione com- posita usurpantur proprio quodarasensu, quem con- suetudo supposuit. De manii est ex sua manu, eigen- hdndig: conf* supra jd. 187: de peciore id quod sincere, ex animi sensu. De meliore noia, quod pro diligcntis- sime dici putant, hominera designat nobiliorem vel bonura.

Sueton. Tib. 34. consuerat quadruplam strenam, et de ma- tiu dare*

11. 15

226 DE.

Stat. SUv. 4, 6, 55. sic mitis vultus veluti de peetore gau- flcns hortctur mensas. 2, 2, 143. quorum de pectore mixtae in longum coicre faces.

Cic. ad Fara. 7, 29. SuJpicii successori nos de meliore nota commenda. Ad haec Manutius : „ diligentissime : tran»Iatio a doliis , quibus diversae inuruntur iiotae , ut internoscantur vi- na. " CatuUus 68, 27. l eronae iurpe Catullo esse , quod hie quisquii de mcliore nota frigida descrto tepcfecit membra cubili.

7. De adverbiis cnm Iiac pracpositione compositis Noniiis j\Iarc. 12, 1. omnes unttm &ecpniti negant ud- verhils praepositionem addi oporlere , sed uuctoritas veternm prueponi inhet. Donatus p. 1761. pruepositio separatijn udi-erhiis nori applicahitnr , qnami^is Legeri- mus de sursnm , de suhito , de repente, et ex inde, et abusque, et dehinc: sed haec tamqnum unam par- tem orationis sub uno accentu pronuntiahimus, Adde Diomedem p. 401. Qiiaedam sunt adiectiva cum prae- posilioue legitime composita, de snhito, derepente sicuti de pluno, quae uuo accentu comprehensa etiam scriptu- ra coniungebautur. Atque haec ab antiquo tempore omnibus scrij^toribus probala sunt. Siguificationis ea estralio, quam n. 1. illustravimus.

Donatus ad Terent. Hec. 4,1,3. dcrepcnte una pars ora- tionis cst, ut dcfcssus. Adverbiis enim pracposHioncs separatim non adduniur. Et iternm : derepcnte, vqpcV. nam si separave- ris, non est latinum.

Plaut. Most. 2, 2, 57. atque ille exclamat derepenie maxi- mum. Terent. 4, 1, 3. ita corripuit derepente tacitus sese ad filiam. Multa ex Turpilio, Ennio ct aliis poetis antiquis affert ?fon. Marc. 12, 2. Cic. p. Ligar. 5, 14. s/, qmtm hoc domi facercmus , — tu dcrepenie irrupisses etc. Tacit. Hist. 1, (io. Sueton. Tit. 23. In Livio se nusquam invenisie hanc dictio- nem observat Drakenb. ad 21, 41, 6. De rcpentino habet Apulei. Florid. 3 , 10. vid. Oudend. p. 62.

Titinius apud Xon. IMcirc. 12, 1. sed amabo , quid desubito iam repenic ad me ten/sti? Ennius : quum dcsubito mc orat mulier lacrymansque ad genua accidit. Ibi alia mult.a ex anti- quis poctis. Lucrct. 2, 263. nonnc vidcs eiiam — non possc tamen prorumpere cquorum vim cupidam tam de subitn , quam mens avct ipsa"* 3, 642. Plaut. Most. 2,1, 63. Terenf. Heaut. 4, 2, G. Cic. de Rep. 6. apnd Non. 12, 1. apud Moscr. p. 459. itt his, ut meministis , concursu levissimae muliitudinis ct aere

DE. 227

eon^csto funus de eubito eiset omatum. Vid. Laurenberg. An- tiquar. p. 133.

Alia formavit recentior aetas, in componendis vo- cabulis nirais sedula. £t vulgaris quidem Joquela vide- tur quocuraque lempore ex adverbiis novas formas com- posuisse, quae postea a scriptoribus recepLae apud grammaticos vituperaLionera non effugerunt. Ita de- conira^ de quo supra p. 124: deinlus, cuius exempla af- fert Muncker. ad Fulgent. Exposit. serm. ant. p. 777. Burmann. ad Anthol. T. 1. p. 1.57. Veget. Ai-t. veter. 4, 9, 2. Apud FulgenLium codd. praebent: promos et con- dos appellari vobienint cellarios eo, quod deintus pro- mant. Cf. Pompeii Commentum p. 343. JDeprocul, i\uod in v^f. libris Plauti legiturPers. 4, 2, 6. age illuc adspice deprocul in conspectum. \n lanta liuius loci corruptela vix poterit defendi. Cf. Vorstius de Lat. fals. susp. p. 202. Neque verbum deprope veteribus cognitum erat. Vid. Godescalci Observat. p. 647. Dejoras jegilur in inscriplione apud Gruterum p. 573. 1. in CapiloUo, ad aram geniis luLiae dejoras podio sinisteriore. De- joris apud Piinium Valerianum de Re medica 1, 31. et apud Vegelium Art. vet. 1,9,4. 1 , 15. 4. Est extrin- secus. Verbis desecus et delatus iititur Innocenfius agrimensor. Vid. Salmas. ad Capitol. Opil. Macr. 11. De voce depost Pompeius Comment. 29, 3. p. 396. item quomodo male loquuntur ^ modo ita dicnnt de- post illum amhulat. D e praepositio esf,posl: praepositio est: eae duae praeposiliones non coliae-^ rent. JSon licet. Sed Pompeius deinceps pergit expo- nere caussam huius composifionis, qua duae parficulac recte copulantur in unum vocabuhun , et vel praeposi- tionis vel adverbii polestatem occupauf. Ita desub.^ desuper , dehinc, deinde, desursum, aha, quae suis locis vide. Haec sunt autiqua et meiiora. Quod Hei- neccius in Fundam. stil. cult. p. 312. aflert deante, ia modum verborum abante, inante formatum, nus- quam legi.

8. Elegantia speciosa, quam critici in cum obser- yasse sibi videbanLur, efiam in de notata est: eleganfer inlerponi praeposiLionem inLer substanfivum et adiecti- vum. Vide, quae diximus p. 167. et Drakenb. ad Liv. 2, 19, 8. 22, 11, 1. Postponitur f^e post relafiva. Cf. Ruhnken. ad Vellei. P. 2, 91, 2. Walch. ad Tacit.

15 *

228 DE.

Agr. p. S38. Vndeexslsluut diversae formulae: qiia cle caussa , qua de re est weswegen , de qua re agitur autem wuruber»

Charisius 2. p. 2C9. itcm ex et de praepositiones nonnumquam mediae inveniuntur , ut quum dicimus , fac tua ex re, qua de re agiiur. Priscian. 18. p. 1198.

Cic. dc Orat. 1 , 41 , 186. certis de caussis. Plin. Hist. n. 21, 13, 43. simili de caussa. Et sic in hoc noraiue fere semper. Horat. Epist. 1,7, 88. media de nocte. Cic. de Off. 2 , 6. si iis de rebus — dixcrimus. alii de iis rebus. PauIIo post eadeni vari*tas in verbis de caussis piiiribus, Conf. Cort. ad Sallust. Cat. 37 , 4. Lucret. 5 , 703. qui faciant solem certa de surgere parte. Cic. Phil. 1,5, 12. quorum de konore agitur.

Cic. de Inv. 1, 28, 41. quod simile crit ei negotio , quo dc agitnr. De lege Man. 16, 47. dc huius autcm hominis felici- tate, quo de nunc agimus, hac utar moderatione. Magnani co- piam exemplorura vide in Menckenii Ohserv. lat. ling. p. 208. Massurius Sahinus apud Gell. 5, 13. in ofjiciis apud maiores ita observatum est , primum tutelae, deinde hospiti — postca afjini. De qita caussa feminae viris potiores sunt habitae. Esse putant pro qua de caussa : at significat in hac caussa.

9. Quoniam per hanc praepositionem argumentum rei constituitur , quod raultiplex esse potest et distin- guendum, saepius in ea quam in aliis fit, ut bi.s terve po- natur. Quam rem bene perspexit Gernhard. ad Cic. Lael. 6, 22. et ad Off. 2, 15, 52. Exempla vide apud Drakenborch. ad Liv. 33, 31, 4. 38, 18, 12. Livius adeo dixit 22, 11, 1. iuiii de hello reque de imbLica dictator retulit,

Cic. de Xiit. d. 1 , 1 , 2. nam et de figuris deorum , ct de lo- cis atque sedibus et de actione vitae multa iicuntur , dcquc his summa philosophorum dissensione ceriatur. Ita e codicc Lam- binus. Vulgo oraittitur de ante actione , quae tertia 6.4 pars quaestionis. Cic. dc Leg. 2, 1, 2. recte scrihitur: paullo aute de legc et de iure disscrens. In disiunctivis enuntiationihus etiam hanc praepositionem a Cicerone his poni acourafe oh- servavit Wunderus Var. Lect. p. 17. Cic. p. Lege Man. 24, 69. aut de re , aut de perficiendi facultate. p. Cluent. 11, 31. ct de suo et de uxoris interitu. Tacit. An. 1, 11. et ille varie disse- rcbat: de magnitudine impcrii, sua modcstia, Ita vulgo inter- pungitur, omnesque interpretes reddunt opposita, qua;;i scri- ptum esset et de aua modestia. at omitti non poterat praeposi-

DE. 229

tio. Coniangenda iunt Terba disserebat tua viodestia, et intel- ligenda est modestia illa falsa , quae Tiberio propria erat: mit der ihm cigenen Bcscheidcnhcit. Ironiae vis designatur positione pronoininis : quai^e interpunctio corrigenda est.

Cic. Tusc. 2,6, 15. primvm igitur de imbccillHatc multo- rum et de variis disciplinis philosophorum loquar. Wolfius in- terpungeudo constituit hunc eensura : loqnar de inibccillitate niuUorum pliilosophorura , qui erant dc variis disciplinis. Et Orellius, si quis non assentiatur, eum prorsus ratione destitu- tura censet. At vellera ante omnia demonstrasset, ubinaui Cicero verba composuerit in Iiunc modura : pbilosophi de va- riis disciplinis. Quidni ille dicat; prlmum loquar de irabecil- litate multorum hominum et de variis discipllnis philosopho- rum? Nara quura de pliiiusophis dicturus esset, agendum ei erat de variis disciplinia horura philosophoruui. Sed antea di- cit etiara de poetis.

Sueton. Claud. 43. signa — poenitcntis ct de matrimonio jigrippinae deque Neronis adoptione dedcrat. Caes. 11. Deque componitur non raro. Martial. 1, 104, 1. 10, 68, 3.

10. Dequem formula susijnedeqne fere ornnes gram- matici decurlatam formam verbi deursum esse pulaut: cuius rei nulla apparet ratio. Sus enim noa pouitur jivo susum sen sursum, ut Prisciano videbatur p. 559. , sed est praepositio in composilis obvia: susloUu , susci- piu , sive ea ex sub vel subs facfa , sive primitiva vox sit. Hinc susque deque proprie significat avco ncd wctco. Festus expiicat ^:>Z«s minusue , quod cur inlerprclibus displicuerit, nou video. Nam propinqua est nolio allerendi et detrahendi. Idque in animo liabuisse vide- tur Gellius, quum 10, 29. ait significaLioni , qua atqne adiiciendo rem intendit, contrarium est, quod itidein a veteribus dictum est deque.

*) Ex et de saepissime commutata esse supra no- tavimus. vid. Burmann. ad Suet. Dom. 10. ad Ovid. Her. 14, 86. et ad Virgil. Aen. 3, 602. Cort. ad Lucan. 1, 534. 7, 741. Drakenb. ad Liv. 21, 6, 5. et a. vid. Bur- manu. ad Ovid. Her. 4, 96.

DEIIINC.

1. Dehinc adverbium , cuius slgnificalio cx ipsa corapositione intelligitur, quamquam, ut graecum Iv-

280 DEHINC.

TEv&ev, de loco proprie dicitur, hoc sensu boh usurpa- batur a yeteribus scriptoribus , sed aetate recentiore post Augusti tempora in designatione terrarum , a tem- pore ad locum translatum, sicut fit in mox et aliis.

Tacit. Ann. 4 , 5, cetera Africae per duas legiones : parique numero Aegyptus. Dehinc initio ab Syriu: usque ad flumen Eu- phralen quantum tngenti tcrrarum sinu ambitur quatuor legio- nibus coercita. quamqiiam corniptum videtur Tocabulum ini- tio, non vero coercita. Plin, Hist. n. 3, 5, 6. Italia dehine primique eius Ligures: mox Etruria, J mbria, Pomp. 3Iela 3, 8, 4. interiora Cedrosii, dehinc Pcrsae habitant.

2. Tura usurpatur a poetis de rerum serie.

Sil. Ital. 8, 471. clarique dchinc stant ordine patre». Horat. Art. poet. 143. ex fumo lucem cogitat , ut speciosa dehinc nii- racula promat. i. e. in rebus deinceps narrandis.

3. Autiquioris temporis nsus significationem dum- taxat ad tempus referebat , et ad praesens quidem , ut esset ab hoo tempor'e, von nun an. Ita coniungitur cum futuro aut cum praesente, potestatem futuri obti- neute, et cura imperativo.

Conjponitur cum nunc et iam apud Terent. Eun. 5,2, 33. at nunc dehinc spero aetcrnam inter nos gratiam fore. Plaut. Poen. 5,2, 68. Mi. non hercle nunc quidem quidquam scio. Ha, at vt icias minc, dehinc latine iam loquar. Bothiu« inter- punxit antc nunc. Dubitarl potest ob antecedens ;junc quidem. fied Poen. 1,2, 161. nunc iam dehinc erit vcrax tibi. Merc. 5, 4, 40. et quidem ego dehinc iam (feci).

Plaut. Asin. 1,1, 98. profccto ncmo est , quem iam dehinc metuam. 1, 3, 8.

Terent. Eun. 2,3,5. dcleo omnis dchinc ex animo mulieres. Andr. Prol. 22. dehinc ut quiescant porro, monco. Liv. 1, 59, 1. vos , dii , tcstcs facio , me L. Tarquinium Supcrbum — ferro, igni , quacumquc dehinc vi possim, exsequuturum.

Plaut. Asin. 5, 2, 8. at nuno dchinc scito, illum ante omncs minimi mortalem preti.

4. Itd demum pro vocabulo 7iunc ponitur simpli- citer.

Plaut. Poen. Prol. 125. dehine cetcrum valete , adestc.

5. Ex illa vero lemporis deducendi caussa de/iinc

DEHINC. 2S1

iu vulgarl sermone apTid comicos accommodatur conclu- sioui, ut Germanorura daher.

Plaut. Cas. 1, 6. deliinc coniidto ceterum, possisne necne etc. Terent. Andr, 1, 2, 19. dehinc postulo , sivc aeqnumst, te oro, Dave , ut redeat iam in viam.

6. Sed posteriores scriptores hanc ralionem ad res praeteriti temporis adhibebant, et primum ila, ut c/e- /unc esset inde ab hoc , von da an, voii dem an. ^

Sueton. Tit. 8. quum ex instituto Tibcrii omnes dehinc Cae~ sares beneficia — aliter rata non haberent. Valcr. Flacc. 1, 551. qua classe dehinc effusa procerum bella!

Sueton. Cal. 58. duplex dehinc fama est. i. e. de rebus, quae inde ab eo teinpore factae sunt, duplcx est fama.

7. Tiira pro deinde usurpabatur vel in consequu- tione temporum designanda , vel in rebus enumerandis. Karius id appellat Krilzius ad Sallusl. Cat. 3, 2. quod recentius tantum vocari debebat.

Virgil. Ge. 3, 166. ac primum laxos tcnui de vimine circlos cervici subnecte: dekinc , ubi libcra colla servitio adsucriiit, ipsis e torqiiibus aptos iungc pares. Senec. Nat. quaest. 3, 29, 6. incipiet ergo putrescere, dehinc laxata irc in humorcm ■ — . Tunc exsilient sub montibus jlumina — indc aura tacita munabunt. Sueton. Aug. 49. iuvencs primo modicis intcrvallis per militares vias , dehinc vehicula disposuit. Sueton. Dora. 8. Corncliam, maximam virgincm, absolutam olim, dehinc longo intcrvallo repeiilam atque convictam defodi imperavit. alii codd. deinde. Eadcm varietas apud Ilorat. Sat. 1,5, 97.

Etiam Ciceronem dicunt hac formula usum esse, sed quod olim Icgebatur in Tusc. 2,0, 15. princeps et auctoritatc et antiquilate Socraticus ^4ristippus non dubitavit summum mulum doiorem dieere. Dehinc ad hanc — ,scntcntiam satis docilcm se Epicurus praebuit. uunc e codd. restitutum cst : deinde ad hanc ctc. Sed in Sallust. Cat. 3, 2. vulgo editum est : primum qtiod facta diciis snnt exaccjuanda: dehinc quia plerique — iiu- tant. ]Sisi aliqui codcl. dubiam reddereut scripturam, hoc an- tiquissimum esset cxemplorum.

8. Hinc faclum est, ut dehinc pooeretur pro tumf postJiaec , posiea. Suetonii^s eodera modo usurpa- vit hinc.

Virgil. Aen. 1, 131. Eurum ad se Zephyrumquc vocat, dchinc talia fatur. 5, 722. visa dekinc coelo facies delapsa parentis An-

232 DEINCEPS.

chisae tuhito talet effundere voces. 8, 837. vijc ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram, Horat. Sat. 1,8, 104. Sueton. Caes. 35. dehinc Scipionem ac lubam — devicit. Xer. 25. Tib. 51. Dotn. 16. dehinc mane haruspicem ex Germania missum — audiit condemnavitque. Tacit. Ann. 13, 38. 1 , 34. 4, 14.

Ovid, Fast. 6 , 787. sona latet tua nunc , et cras fortasse latebit, dehine erit, Orion, adspicienda mihL Kos Gcrmani spdter.

Celsus 1, 8. p. 31. dehino , st parum illa proficicnt, alocn sumat,

Sueton. Aug. 97. mors quoque, de qua dehinc dicam — otten- tis praecognita cst. Ner. 19.

9. Poetae primam syllabam verbi brevem reddunt semper: id quod loci modo expositi deciarant. Vid. Schneideri Graram. Tom. 1. p. 545. et p. 101. Saepe syllabas ia unam contrahunt, sicuti dein pronuntiabant. vid. Bentlei. ad Horal. Epod. 16, 65. Burmann. ad Prop. 3,8, 15. conf. comicorum exerapla pluriraa ante allata. Vnde Apuleius ille de Orthogr. 45. numque qnuni h solurn inttr duas locatam vocales in^>enerinius, sjnaeresin fieri posse videmus, ut quum prehendo dis- syllabum et dhinc monosyUabum reperitur. Scriben- dura erat deliinc. Pronuniiabatur enim deinc: queraad- raodum eliam in codicibus scriptum legitur, ut in Pro- pert. 3,8, 15. Eadem est caussa commutalionis verbo- rum dein, deinde, de/unc, de qua Cort. ad Sallust. Cat. 3 , 2. Burm. 1. 1.

DEINCEPS.

Festus: Deinceps ,, qui deinde cepit: ut princeps, qui primum cepit. Deincipem antiqui dicebant proxi- me quemque captum , ut principem primum captum. Haec derivatio vix polest negari. Nam analogia constat in verbis /7(/r//ce/Js , municeps , auceps y princeps. Vid. Vossii Etyraolog. s. v. anceps et caput. Adiectivura ex anliquissimo, ut videtur, usu apud Apuleiura deraum recurril. Vide Bosschara ad Florid. T. 2. p. 64. A.t- que intelligimus euni, qui dein, i. e. postalium, capit aut occupat rem. Etiara deinceps antiquura est ver- bum, tamen nusquara apud coniicos obviura. Neque poetarum alius quisquam eo utitur, sed doctrinae aucto- res Varro et Cicero.

DEIiSCEPS. 233

1. Significat id , quod post aliud occupat locum, et quod aliiid praecedens excipit. Dicitur igilur de serie continua et de proxima successione, qua res loco proxi- mae, nulla alia re intercedente, componuntur: nach einandtr , in Reihenfolge,

Varro de Re r. 1 , 14 , 2. sepes fit — ex arboribus trunctt deMssis in terram deinceps constitutis. Caes. B. civ. 1 , 25. his perfectis collocatisque alias deinceps pari magnitudine rates iun- gebat. Cic. de Div, 2, 54, 111. tum vero ea, quae cc>iQ06Tixis dicitur , quum deinceps ex primis versuum litteris aliquid conne- ctitur. de Orat. 3, 47, 183. (paeon oritur_) — a brevibus dein- ceps tribus extrema producta alque longa.

Sallust. lug, 19, 3. igitur ad Catabathmon — secundo mari prima Cijrene est, colonia Thereon, ac dcinceps duae Syrtes, interque eas Leptis : dein Philenon arae — ; post aliae punicae tirbes. in quo loco, ne dubitationem excitet vocabuhim inter, intplligantur deinceps positae Syrtes cum urbe Lepti. Cete- rum lioc ipso excmplo demonstrari potest gimilitudo verboriim deinceps et deinde,

2. Item de successione in tempore et prlmum qui- dem de hominibus, quorum alius post alios unam teuet dignilatem vel negotium , aut qui similiter operanles succedunt, Saepe udditur numeri nomen , sive ut indi- ceutur ordinis fines, sive quotus quis sit in ordine. Ne- que aliter de rebus, eliam de duabus taatum, hac tem- poris ratione consequentibus continuo : nach einander, et de ordine non interrupto, sed perpetuo.

Liv. 1 , 21 , 6. tta duo deinceps reges alius alia via, ille bel- lo , hic pace, civitatem auxerunt. Cic. ad Fam. 2, 18, 4. tres fratres summo loco natos, promptos , non indisertos te nolo ha- bere inimicos , praesertim iure: qnos video dcinceps tribunos ple- bis per triennium fore, Liv. 6 , 5 , 6. interreges deinceps M. Manlius Capitolinus, Ser. Sulp. Camerinus , L. Val. Potitus.

Cic, Tusc. 4,2,3. in Originibus dixit Cato morem apud maiores hunc epularum fuisse , ut deinceps , qui accubarent, ca- ncrent ad tibiam clarorum virorum laudes. Caes. B. gall. 7, 3. nam ubi maior atque iUusirior incidit res , clamorc per agros regionesque significant, hunc alii deinceps excipiunt , et pioxi- mis tradunt.

Liv. 26, 20, 1. duabus tantis cladibus deinceps icti. 2, 47, 11. funera deindc duo dcinceps collegae fratrisque ducit. 22, 7, 11. postero ac dcinceps aliquot dichus.

234 DEINCEPS.

Cic. de Leg. 2, 19, 47. de sacris autem — haeo sit una scnlentia , ut conserventur semper , et dcinceps familiis prodan- tiir , ct , ut in lcgc posui , perpctua sint sacra. Liv. 5, 51, 5. intuemini enim liorum deinceps annorum vel secundas rcs vel udversas. i. e. liuius annonira seriei.

Cic. de Re publ. 6, 21. (Soran. Scip. 7.) quin etiam si cu~ piat prolcs illa futurorum hominuni deinccps laudcs unius cuius- que nostrum a patribus acceptas j^osteris prodcrc, tamen propter eluviones exusticnesque terrarum — ne diuturnam quidem glo- riam assequi possumus. i. e. perpetua tratlitione.

3. Ila fit, ut saepe componatur cum verbis alii, reli- qniy miilli , omiies , totian. Cf. Drakenb. ad Liv. 27, 89,6. qiiemadmodum Graeci Ttciv i^rjg componunl. C. G. lacobus mibi notavit Tbiicyd. 1, 20. Xenoph. Hist. gr. 4. 6, 4. Demostb. de Reb. Cherson. p. 103, 15. Lu- ciun.Icarom. 7. Gall. 10.

Liv. 29, 3, 3. exercitus se in agrum Ilergetum Ausetanornm- que et deinceps aliorum populorum ductums. 29, 14,13. eae per manus , succedentes dcinceps aliae aliis — in aedem Jicto- riae — perlulcre deam. Caes. B. gall. 7, 3.

Caes. B. gall. 3, 29. reliquis deinceps diebus Caesar silvaa caedere instituit.

Cic. Brut. 3 , 12. posteaque prosperae rcs deinceps multae consequutae sunt.

Cic. Acad. 1, 12, 44. dcinccps omnia tcnebris circumfusa csse dixcrnnt. ubi Goerenz. de Orat. 1, 9, 37. Lir. 27, 23, 5. ludi ApoUinares Q. Fulvio, Ap. Claudio consuUbus a P. Cornclio Snlla practore urbis primum facti erant. Inde omnes deinceps prac- iores urbuni fecerant. 2,~1, 2. 2, 45, 14. idem deinceps omni» exercilus in se quisque iurat. 21, 52, 5. populari omnem dcin- ccps agrum usque ad Padi ripas iussit.

Cic. in Verr. 1 , 10 , 28. possum dcinccps totam rem explica- rc: deinde nd exlremum id, quod accidit, dicerc. Coluinella 2, 4,3. ea (pertica) si aequalitcr ac sine oifensione pcnctravit, manifestum est , totuni solum deinceps essc motum.

4. Rarior est usus , quo cleincejjs cum noraiuibus ordinalibus couiuuctum indicat, quotus ^ quis sit iu ordinc.

Varro de Ue r. 2, 4, 2. jiroavus ac superiores de Tremelliis iiemo appellatus Scrofa, nec minus septimus sum dcinccps prac- torius in gente noslra. Quinctii, 12, 8, 15. sic caussum per-

DEINCEPS. 235

scrutatus propositls ante oculos omnibuSy quae proiint noctantve, tertiam deinceps personam induat iudicis.

5. Ponitur deinceps in designandis expositionis vel narrationis partibus ex ordine sequeulibus,

Cic. de Off. 1, 14, 42, de iustilia satis dictum est. Dein- ceps , ut erat propositum , de beneficentia ac de liberalitate di- catur. i. e. ordiiie sic ferente, ut ait Bauer. ad Saiict. T. 1. p. 750. 2 , 15 , 52. 3,2,7. dc tertio autem genere deinceps se scripsit dicturum. quae Beierus ad 3, 2, 10. iure negat vcrti posse, ein anderes Mal, Columel. 3, 10, 25, (11, 3,) seritur, ut deinceps praecipiemus,

6. Erant, qui deinceps pro deinde poni dicerent. Quare Sanctiura sequutus Pareus in Lex. crit. p, 3l7: ,ydeinceps nou idem valet quod deinde, ut multi pu^ tant, sed valet idem quod ordine et graece Igjf^jjg. '' Etiam Wopkensius m Lect. TuU. p.255. (344.) observat, quaravis saepius idem deuotet quod postea , mox, aut simile quid, non tamen deesse locos, in quibus diver- sum aliquid significet: nam deinde esse postea, imircij deinceps autem referri ad seriem quaradam utque suc- cessionem. Et re vera deinceps aut contiuuatam se- riem sive continuationem similiura rerura ex ordine in- dicat, aut rera continuo post exsistenlem, non aliis re- bus intercedentibus: quaraquara interdum discrimea horura vocabulorura propemodum tollitur similitudine. Tid. Sanctii Min. 3, 14. p, 750. Graev. ad Rhet. ad Heren. 3, 18. Nollen. Lex. p. 915, Toepferus in Actis soc. ]at. lenens. Tom,*3. p. 167. Heusinger. ad Vech- neri Hellenolex. p. 158. Ochsner. in Eclog. Cic. p, 19. (16.) Goerenz. ad Cic. de Leg. 3, 19, 43. Giese ad Cic. de Divin, 1 , 30, qui Wopkensium sequuutui'. Conf. n. 9. et n. 11.

Cic. Phil. 4, 4, 8. quae est enim alia laudanda defensio? Peinceps laudatur provincia Gallia. Est fere idem quod dcin- de, sed simul indicat sequi similem laudationem. Liv. 44, 31, 1. deinceps et urbes regionis eius idem faciebant. 31 , 16 , 5. dein- ceps alia castella Cypsela et Doriscon et Serrheum occupat.

Caes. B. gall. 5, 40, 4. ab nostris eadem ratione, qua pri- fiie , rcsistitur : hoc idem deinceps reliquis fit diebus. i. e. omni- bus reliquis. Cic. de Nat. d. 2, 37, 93. cur non idem putety si innumerabiles unius et viginti formae litterarum vel aureae vel qualescumque aliquo coniiciantur , posse ex his in terram

236 DEINCEPS.

excussis annalei Ennii, ut dcinceps le^ potsint, effici. i. e. contiiiua lectione.

Cic. de Inv. 1, 20, 28. si non ab eo , in quo proximc dcsi- tiim erit, deinceps incipictitr. i. e. continuo post. conf. p. 2'j7. Sed Liv. 1 , 47 , 6. quum Tanaquil tantum moliri poluisset animo , vt duo continua regna viro, ac deinccps genero dedis- sct. de duol)us dicltnr pro ac post eum cx ordine. cf. supra Liv. 1, 21, 6. Cic. Acad. 2, 14, 40. de quibus iam diximus: et esse armatos , ut occurrcre possimus interrogationibus eorum captio- nesque discutere : quod deinceps faccre constitui. i. e. proxiuie. Liv. 6, 29, 6. octo practerea ovpida erant sub ditione Pracne- stinorum. Ad ea circumlatum bellum : deincepsque, haud magno certamine captis, VcUtras exerciius ductus.

7. Hinc componuntur diversa nomina deinde deln- ceps , inde deinceps , postea deinceps ^ quorum altera temporis consequiitionem denolant, alterura seriem confinuumve ordincm. Id exposuit Wopkens. 1. 1. Quod in his formulis, ne concursus sirailium vocum displi- ceat , saepe interponitur vocahulum aliud, id non de regula fil. Livius proxirao loco coraposuiL indn postea et inde deinceps , Cicero deinceps inde. Graeci dicunt

tTlHXCi l^%.

Cic. de Leg. 3,2, 4. idque in rc publica nostra maximc va- luit, quoad ei regiiUs potcstas praefuiL: deinde etiam dcinceps posteris tradebatur. 3, 19, 43. sunt deindc posita deinceps, quae habemus etiam in pubUcis institutis. Rhetor. ad Ileren. 3, 18. deinde facile erit dcinccps similes notas quinto quoque loco coUoeere. ubi vid. Graev, Liv. 2, 47, 11. funera deindc duo deinccps coUegac fratrisqus ducit. ubi Drakeub. De loc» de Div. 1 , 30. vide n. 10.

Liv. 45, 14, 2. populum romanum ab eo beUo punico forti fideUque opera adiutum, ct iUum favente populo romnno regnum adeptum : aequitate sua postea trium regum beUis deinceps omnibus functum officiis.

Cic. Brut. 90, 312. deinceps indc wuUae , quas non minns diligentcr claboratas — affercbamus. Liv. l, 44, 3. addit duos coUes, Quirinalcm, J iminalcm : inde dei/iceps auget EsquiUas. 5, 87,6. sed antecedenie fama nuntiisque Chtsinorum , deinceps inde aUorum populorum , plurimum terroris liomam celeritas hoStium tuUt. alii codd. deinceps deinde. Ei^t alii post alios.

8. Falsa erat. opinio eorum, qui existimabaflt, dein- ceps siuipliciter pooi pro ilerum.

DEINCEPS. 237

Rhetor. ad Ixcrenn. 1,9, 14. et ne bis aut saepiva idem dt- camus cavendum est ; etixim ne id , quod semel supra diximus, deinceps dicamus. Qui haec extrema explicant jjc iterum di- camus , unam sententiam his positam hahent. At intelligen- dura cst continuo post , nuUis interpositis aliis rehus : unmit- telbar drauf. Scmel non est mutandura in simul. Scd ipse anctor sensisse vidctur ohscuritatera verborum, ideoque addi- disse exemplura.

Ue loco Cic. de Inv. 1 , 20. vide p. 235. Beierus ad Cic. de Off. 3, 2, 10. iure reprehendit Bremium.

9. Deinceps iisurpatur in enumerandis , quae se ex- cipiunt, reljus, praernisso nomine priniiim. In his pe- ne idem est quod deinde.

Cic. de Fin. 3,6, 20. primum est ofjicium, ut sc conservct in naturae statu: deinceps , ut ea tcncat , quae secundum natu- ram sint pellatquc contraria: quac invcnta sclectione et itcni re~ tcctione , sequitur dcinceps cum ofjicio selectio. de Off. 1 , 17, 58. principes sint patria et parentes — ; proximi liberi totaque domus — ; deinceps bene convcnientes propinqui — . Tacit. Hist. 1 , 48. iussu C. Caesaris oneratus catenis : mox mutalione temporum dimissus , cursu honoruni inoffenso — ; scrvili dcin- ceps. probro respersus est, iamquam scyphum aureum, in convi- vio Claudii furatus.

10. In ]iis ycro enumerandis rebus saepe formnla compouitur, quae nostris und so iveiter respondet. £st enim in continuala serie, im weiteren V^erfolg. Tum vero omitlitur interdum copula. Si quae ponatur, aptissima est «c, quae significat et item., und so.

Cic. de Gff. 1 , 45 , 160. in ipsa autem communitate sunt gradus ofjiciorum, ex quibus , qvid cuique praestet, intelligi possit: ut privia diis immortalibus , aecunda patriae , tertia pa- rentibus, deinceps gradatim reliqua reliquis debeantur. Quinctil. 1, 10, 5. nam et in prooemio primum cst aliquid , et secundum, ac deinceps. Tacit. An. 1, 81. de comitiis consularibus , quue tum primum illo principe ac deinceps fuerc, vix quidquam Jir- mare ausim.

Cic. de Divin. 1, 30, 64. dixisse, qui primus eorum, qui se- cundus , qui deihde deinceps moriturus esset. quae , nisi lihri discreparent , defendi deherent. Sed alii praehent qui dcinde, qui deinceps : quod non male se hahet: alii omittunt deinde, quod non displicet. Certe in verhis qui deinde deinceps , si integra sunt, comma interponendum videtur.

238 DEINDE.

Codices qnidam in TerLis Lirii 27 , 39, 6. deineep$qtie aliae copulam omittunt : non male. conf. 5 , o7 , 6.

11. Sic etiam usurpatur de re per ordinem conti- nuanda, ut sit i. q. weiter. Varro etiam posuit de i^Jso tempore perpetuo, quod nos immerfort.

Varro de Re r. 3, 8, 1. perg-e dcinceps. i. e. faJvre weiter fort.

Varro 3,9, 2. gallinae villaticae sunt , quas deinceps rure habeiit in villi».

12. De posiLione vocabuli Herzogius ad Caes. B. gall. 3,29. composuit regulam , ex qua deinceps sera- per antecedeus vocabulum raoderelur, et locian obti- neat iuter praedicatura et substantivum. At haec con- iunctio, nou uni huic vocabulo propria, omnibus par- liculis, quae modum adduut, communis est. £ae enim praecedunt, ubi cum noraine iu uuara nofionem coeunt, sive adieclivo praemisso, sive cura substantivo cohae- rente. Postpouitur auleni particula, ubi sua ralione ad verbum refertur. Quod comprobant exempla omnia a nobis proposita, et errorem viri doctissimi ostenduut.

Vide uniim illura locum Cic. de Re publ. 6, 21. (supra p.23-1.) in quo neque verba futnrorum hominum deinceps, neque dein- ceps laudes coniungi possunt.

DEINDE. DEIN.

Festns : Deincle compositnm est ex praepositione et Inci significatione ^ nt exinde , perinde, promdej suhinde: fjuae ilem tempiis significunt. InteUigit loci significationera primitivara ex graeco tv&ev , quod in inde fransiit, uti •^iog iu deus. Haec vero in iatiuo vocabulo rarior est.

De forraa tria sunt memoranda. Priraum contra- hebatur vocabulum deinde in duas svllabas non tantum a poetis, sed communi antiqui teraporis prouuntiatione, in qua ei non clara iila diphtliongus sonabat, quam Gerraani audiimt ia Meile, sed vocalis i pressam vocem e ita sibi adiunctara habet, ut graviorera accentum ei concedat. Quare Priscianus 15. (2. 10.) p. 1008. dicit in verbis deinde, si/binde, perinde acui anlepenulti- mam. Quod non ita accipi potest, quasi vocabulum

DEINDE. 239

distractis syllabls tribus pronuntietur, quemadmodum fit hodie ubique ex more, ut videtur, inde a saeculo quin- lo depravalo. Ita eliam proinde duabus syllabis con- stabat. Tiira vero a poelis recentissimi aevi hanc con- tractara syllabam rursus solutam esse, breviata vocali in dej pauca ostenduat e.xempla.

Vid. Burman. ad Aiith(jl. Lat. Tom. 1. p. 197. Sidon. ApoU.

9 , 272. ncc qul consimili deindc casu irati fuit histrionis exsul.

Prudent. Enchir. 1, 1. Eva colitmba fuit tunc candida , nigra

deinde. Paulin. Nolan. 24. Nat. S. Fel. 9, 45. IT, isi.

Apud Phaedr. 4, 25, (3, 20,) 24. corruptionem verborum omnes

criticl aguoscunt.

Deniquc, prima syllaba gravata, iara antiquo tempore omittebatur extrema syllaba: unde factum est dc/ny e.xin. Nam deind in modum verborum voliip^ dijjicnl formalum, eliam litteram ullimam amisit, quemaumo- dum ex ambi factum erat amb et am. Sic endo fit ifty quamde quam.

De integritate huius formae , in scriptorum libris saepe ob- litteratae, extra poetarum carmina vix potest certo iudicio aliquid affirmari. Nam in plurimis codicibus deinde scri- ptum est conipendio dein. Gronovius iibicumque in bonis co- dicibus inveiicrat dein , restituit tamquam elegantiorem for- luam. vid. ad Liv. 4, 32, 5. neque aliter Drakenborchius. vid. ad 3, 3, 6. cf. Goercnz. ad Cic. dc Fin. 5, 12, 34. Ellendt ad Brut. 24, 93. Gerlach. ad Saliust. Cat. 32, 1. Kritz ibidera et ad 59, 1. Quae de discrimine significationis disseruit Ker- zogius ad Saliust. Cat. 32. et 45. quasi dein sit advcrbiura teraporale sigiiificans continuo, sinc mova, sofort, deinde au- tem coniunctio, quae ordinem indicet, hicrauf, omnino ca- rent ratione, idcoque falsa sunt. Nec coercetur usuj ea con- ditione , quam posuit Kritzius, ut dcinde solum adhibeatur in enumerando. Brevior enira forma minorera habet vim : qua- re non ponitur, ubi singulae partes sive tcmporis sive ordinis distinctius sunt designandae.

I. 1. Sjgaificat deinde proprie loci continuatio- nem, sive ex quo loco aliqua regio procurrat, (^on da an, idque dicitur de proximo spalio, quod post aliud posilum^ est : weiterhin, Eodem modo inde usurpatur. Graeci ivzev&8v.

Liv. 2-, 4,2. et iam pefvsnerant ad loca insidiis nata, ubi tnaxime montes cortonenses Trasimenus subit: via tantum in-

240 DEINDE.

f ercsf peran^usfo , velut nd id ipsum de induitrla relido spa- tio: deinde paullo latior patescit campua , inde colles ad- turgunf.

2. Ordo rerum non semper temporis ratione cle- signatur, sed etiam loco , in quo series rerum appareat continuata.

Tacit. Ann. 2, 1(5. nostcr exercitus sic incessit: auxiliares Galli Germanique in fronte, post quos pedites sagittarii: dein quatuor legiones et cum diiabus praetoriis cohortibus ac delecto equite Caesar j cxin totidcm aliae lcgiones. Cic. Orat. 63, 213. haec quidem duo binis pedibus inciiim. — Dein membratim. de Nat. d. 2, 42,110.

II. 1. De tempore delnde adslgnificat continuatio- nem in aliis parlibus aut in aliis rebus conspicuatn, et ordinem, quo res se excipiunt et sequuntur, id est con- .sequentiam: dxa , danriy daranf. Hoc primo dicitur de rebus in temporis traclu continuis et proximis: id lere idem est quod postea, tum. Keque opus est, ut priori rei, quae ante nominatur, addatur particula prinuim. Sic Graeci Hxa, artzira et alia ponuut non praemisso Yoc. TtQarov. Cf. Goerenz. ad Cic. Acad. 2, 12, 37.

Cic. Catil. 3,3,0. horum omnium scelerum improbissimum machinatorem Cimbrum Gabinium statim ad me — vocavi. Tteinde item arcessitur L. Statilius et post eum C. Cethcgus. ad Fam. 6, 13, 1. nec sum tam stultus , ut te usura falsi gaudii frui velim , dcinde frangi repente atque ita cadere. Liv. 4, 3, 11. Plin. Hist. n. 25, 11, 84. radix admixta combusta teritur cum adipe suis nigrae. — Sol deinde plurimum confert illitae. Terent. Andr. 1, 1, 52. accepit conditionem, dein quaestum occipit.

Cic. Brut. 24 , 93. naturalis quidam dolor dicentem incende^ bat efficiebatque, ut — vehemens esset oratio : dein quum otiosus stilum prehenderat , — flaccescebat oratio. de He p. 1, 10. dein Tubero , nescio , Africane, (inquit). p. 3IiI. 15, 41. quum ille — lapides iaciendos curasset , dein subito vultu Milonis per- ' territus , fugeret ad Tiberim. ita libri antiqui , non deinde.

2. Sed praemilfilur saepe primum, primo ^ ut di- slinctior fiat rerum designatio.

Cic. Tusc. 4, 1, 2. quum — in his primum ipsius Pythago- rac, deinde postea Pythagoreorum tantum nomen esset. Caes.

DEINDE. 241

B. civ, 1 , 74. prtmum agunt gratias omnes omnibus — .* deinde imperatoris fidem quaerUnt , rectene se illi sint commissuri.

Siiigulari modo Tacitus loquutus est Ann. 1 , 47. mox hie~ mem aut negotia varie caussatus , primo prudentes, dein vul- gum , diutissime provincias fefellit. Vuo nomine et ordinem et longitudinem temporis slgnificavit.

S. Possunt ita componi plures res, ideoque oratio, vocabulo deinde bis, terve, pluriesve posito, percnrrit longiorera rerum seriem. JNeque aliter alia adiungun- tur vocabula inde, postea, post, tum , postremo j sive primum praemisso, sive non antecedeute eo.

Cic. ad Fara. 9, 21, 6. hunc sequutus est Cursor, homo valde honoratus: deiiide L. Masso aedilicius: inde multi Masso- nes — ; deinde Carbones et Turdi insequuntur. Plin. Hist. n. 5 , 32 , 40. ea appelluta est Cronia , dein Thessalis , dein Maliande et Strijmonis.

Cic. Brut. 67, 236. is quum satis Jloruisset adolescens , minor haheri est coeptus postea. Deinde ex virginum iudicio magnam laudem est adcplus et ex co tempore quasi revocatus in cursum tenuit locum tam diu, quam ferre potuit laborem: postea, quan- tum dctraxit ex studio, tantum amisit ex gloria. Orat. 64, 215. Catil. 3, 3, 6. dcinde — post. vide snpra.

Plin. Hist. n. 6, 30, 35. universa vero gens Aetheria appel- lata est, deinde Atlantica, mox a Vulcani filio Aethiope Ae- thiopia. Sueton. Aug. 19. dcinde — mox — exin — praetcr has — ad extremum. Tacit. Hist. 1 , 15. sororis filium Mar- cellum , dein generum Agrippam , mox nepotes suos , postremo Tiberium Neronem privignum in proximo sibi fastigio collocavit. 1, 72.

Cic. de Lege agt. 1, 2,5. iubent venire agros Attalensium •—: deinde agros in Macedonia regios — ; deinde agrum opti- mum et fructuosissimum corinthium — ; post autcm agros in Hispania — ; tum vero ipsam veterem Karthaginem vendunt.

Plin. Hist. n. 19 , 8 , 51. peregrinum fuit et lcpidium. Seri^ tur afavonio: dein quuni fruticavit, iuxla terram praeciditur: tunc runcatur stercoraturque.

Liv. 45, 1, 2. quarto post die — quum tn circo ludi fierent, murmur repente populi tota spectacula pervasit — . Dein fre^ mitus increbruit : postremo clamor plaususque -^ est exortuSi Tacit. An. 14, 17. quippe oppidana lascivia invicem incessentes probra , deinde saxa , postremo ferrum sumpsere. 3 , 66. 1 , 73. 2,3. 2, 62. negotiatores ^ quos ius commercii, dein eupido II. 16

242 DEiPvDE.

augendi pecuniam , posircmum oblivio patriac suis quemque ab sedibus hostilem in agrum trunstulit.

4. Coniungitur deinde cuni his iisdera verbis tmn^ tiinc , jyostea , post, porro , mox , pustremo , ad ex- tremjun, deuiceps , ii;i(nr: quara abundanliam impro- . bavit Manutins, negare usum non potuit. Vd. Sanctii Min.3, 14. p.745. et Mencken. Observ. p. 234. a quibus critici surapserunt argumenia suae demonstratiQuis. Verbis deinde post sacpe expriraitur relatio rerum pro-' xime sequeutium, drauj danii: saepe etiam, vel inter- posito aliquo verbo, ut apudCic. p. Cluent. 26. , velcerte alterius adverbii vi aucta, indicalur distantia rerum: darauf spdter.

Varro de Ling-. lat. 5 , 6. primum ea, qiiac sumus acturi, co~ gitare dcbcmus, dcinde tum dicere et facerc. ubi Aldus ac po- strcmo facere. sed male Spengelius coniecit : deindc dicere ac tum facere. Quinctil. 4, 2, 27. nonne optime patronus occur- rat prius conviciis luxuriae — quam vencjicii'? — Dcinde tum narret de bonis Pallae. Ibi Spaldingius nescio cur hanc ge- luinationem appellet non elegantem. Seneca Epist. 74, 22. quid adversus hos pro nobis responderi soleat , ponam: deinde tunc adiiciam , quid praeterea respondendum putem. Valer. Flacc. 8, 109. quaerenti tunc deinde — ait etc. Lir. 2, 8, 3. tum deinde comitia collcgae subrogando habuit.

Cic. p. MII. 24, 65. servos Milonis apud se ebrios factos sibi confcssos esse de interficiendo Cn. Pompeio coniurasse , deinde postea se gladio percussum csse ab uno de iUis, ne indicaret. Tusc. 4, 1, 2. Liv. 41, 24, 20. legati deinde postea missi ab rege, quum MegalopoU concilium esset. Celsus 3, 4. p. 121. 5, 28, 14. extr. 7, 18. p. 456. Cic. p. Cluent. 26, 71. capit hoc consilium , ut pecuniam — polliceatur : dcinde eam postea supprimat. Celsus 7, 8. poslea dcinde imponere id, quod pur- get. Valcr. Max. 9, 1. ext. 5.

Terent. Andr. 3, 2, 3. nam primum fac, istaec lavet: post deinde , quod iussi ei dari bibere , — date. Cic. ad Att. 2 , 23. Gellius 15,12. 17,20. extr. VeUel. Pat. 2, 23, 3. maior pars nobilitatis ad Sullam in Achaiam, ac deinde post in Asiam perfugit. Cornel. Eura. 5. substringebat caput loro al- tius , quam ut prioribus pedibus plajic terram posset attingcre: deinde post verbcribus cogebat exsulture ct calces remittcrc. ubi Giintherus aliique pleonasmi usum tcmerc negarunt, nemo explicuit, quo modo equi, qui, capitibus altius adstricti>,

DEINDE. 243

terram non priorlbus pcdi!)us attingerent , calces remittere posseiit. Erat autem Euraenis exercitium hoc : adstrictis pri- nuim frenis attollebatur equi caput et pectus, ut, quum post- ca Terberibus excitaretur, eo vehementius in priores pedea incideret, et exsultaret, et calces remitteret.

Caius iu Digest. 1, 2, 1, 13. post hoc dein de aitctorvm suc- cessione dicemus. Praepositio ibid. 28. post aliquot dcinde annos.

Flaut. Trin. 4, 2, 103. deinde porro nolo quidquam prae- dices.

TibuU. 1, 7, 35. et simulat transire domum: mox deinde recurrit solus. Cic. de Inv. 1, 28, 43. deindc poslremo atlen- dcndum est etc. Rhet. ad Heren. 2,2,2. dcindc ad cxtre- muirt docebimus. Cic. in Verr. 1 , 10 , 28. vid. p. 234. in Pi- son. 31 , 78.

Exempla voc. deinCcps vide p. 236. Flaut. Stich. 1, 2, 29. post id agam igitur deinde. vd. igitvr.

5. Eliam veiba alius ^ alibi., et qiiae sunt huius gencris, componuntur ad enumerandas parles.

Curt. 7,4, 2G. Bacirianae terrae muUiplex et varia natura est. Alibi multa arbor et vitls largos mitesquc fructus alit. — Magnam deinde partcm eiusdcm terrae steriles arenac tencnt.

Sallust. lug. 36, 2. lugurtha trahere omnia et alias, dein- de alias morac caussas facere,

6. Coniunctiones quiim, 'postquam, posteaquam, vbi proximeconiimguntur. Qua forma exprimilur conlinuus nexiis rerum aclarum. Saepe liaec, cerle forraulu deinde quuni ila ponitur, ut reddi possit germanicc nrid als , vel und sobald als: quod non tanlura de una re praeterita, sed etiam de consuetudine agendi usur- patur : und wenn dann.

Cic. de Re p. 1, 12. dein quum essent perpauca inter se uno aut altero spatio colloquuti etc. Liv. 3, 47, 6. dcin quum M. Claudius — iret ad prehendcndam virginem, — Jlrginius — inquit etc. Plin. 19, 8, 51. vid. p. 241. Cornel. Alcib. 1, 2. ad omnes res aptus, consiliique plenus — , discrtus, ut impri- mis dicendo valeret, quod tanta erat conimendutio oris atque orationis , ut nemo ei dicendo possct resistere, deinde quum tempus posccret, laboriosus, patiens. alii codd. dives , quod absurdum: Rremi diligens, cuius corruptio non intcUigitur. Quod Gijntherus observavit , apud Corneliura particulam non

16*

244 DEINDE.

nisi ie fempore usurpari, bene conrenit, nec rero obstat, quem alii sensisse videntur, languor. Est und wcnn dann die Verhdltnisse es verlangtcn. Columel. 2, 3, 2. quum dcinde tempestive potuerint vesci, non multum nec universum cibum — praebere convenit.

Liv. 3, 66, 5. coniunctis eiercitibvs lattnum primum agrum perpopulati sunt : dcinde postquam ibi ncmo vindcx occurre- bat , — ad moenia ipsa Romac populabundi — acccssere. 6, 13, 3. 7, 37, 7. 8, 8, 3. 33, 10, 2. 42, 7, 4. 42, 55, 2. 6, 29 , 3. primo impctu ac clamore dissipati ordines sunt. Dein postquam nullo loco constabat acies , tcrga vertmit. 9, 31, 9.

Celsu3 7. praef. Dcinde posteaquam deducta ab aliis habere f>rofessores suos coepit , in Aegypto quoque increvit.

Liv. 7, 14, 10. primo credere duces Gallorum , non descensu- ros in aequum Romanos: deinde, ubi degressos repente vide- runt , et ipsi avidi ccrtaminis in proclium ruunt. Salhist. lug. 68, 1. ct 69, 1. Cat. 45, 4. ubi alii dein , alii deindc ecripserunt.

7. Ccntraliilur haec oratio , nbi ablativns apjjoni- tur. Tum deinde idem quod postea^ Sic Tacit. Hist. 2, 50. avevi iiivisitata specie apvd Reginm Lepidam celebri loco consedisse , incoLae memorant, nec deinde coetn liominum aut circujnvoLitantium aLitum territam pulsa7Ji('e , donec Ot/io se ipse interficeret. Quod est nec deinde, cjuum coetus hojninum adesset. Tamen alii sunt loci, in quibus deinde simpliciter pro postea, posthac posilum est.

Cic. ad Fratr. 3,8. tu velim cures, ut sciam, quibus nos dare oporteat eas, quas ad tc deinde litteras mittemus. Liv. 3, 3, 10. in Aequis nihil deinde memorabile actum. 6, 20, 14. gentis Manliae decrcto cautum est, ne quis deinde M. Manlius vocaretur. 33, 22, 1.

Ita accipi debet Vellei. Pat. 2, 89. nihil dcindc optare a diis homincs possunt etc. ubi intelligitur, posteriore tempore, post Caesarem. cf. dem^te.

8. Consequutio rerum ila etiam concipitur, ut alte- ram rem ex altera re prodire videaraus. Igitur deinde indicatnexum rerum et originis deduclionem, ubi nos dicimus cum quadam conclusione und sonach. Ita ad- scendit oratio ad superiora: quare deinde, aeque ac de- nique, fere siguificat et adeo, und sogar.

DEINDE. 245

Liv. 21, 34, 1. ibi non bello aperto, sed iuis ariihus, frau- dc, deinde insidiis est pro])e circumventus. Wunderlichius et alii, huiic usum ignorantes, scripturam duorum codd. et insidiis comprobaverunt. Est vero und sonach, in Folge dessen, sivo etiam vnd sogar. 21, 41, 12. emisimus ex obsidione: pacem cum victis fecimus : tuiclae deinde nostrae duximus, quum africo bello urguerentur.

9. Sed etiam simpliciter videtur deductioni rei in- servire et pro incle poni.

Qulnctil. 1 , 2 , %. fit ex his consuetudo , deinde natura. Quod Sarpius Analect. p. 21. ex aliis codd. revocandura cen- guit inde , interpretibus debetur : nec praestat argumentura a Gernhardo expositura , quasi illis verbis dicatur, ex his fieri naturam. Est enim: ex hac consuetudine.

Tacit. An. 12, 27. iisdem temporibus in stiperiore Germania trepidaium adventu Cattorum latrocinia agitantium. Deindc L. Pomponius, legatus , auxiliarcs Pangionas ac Tiemetas — monuit , ut anteirent populatorcs.

111. 1. Haec orania, qnae terapus attinent, etiam

adhibentnr ad cogitationem, et per deincle rerum, vel

argumentorum , vel ralionum series notatur. In affe-

rendis partibus demonstrationis saepius praemittitur /:)7-z-

minn: tamen id ubi non adest, cave, ne negligenter

oraissum pntes. vid. Goercnz. ad Cic. Acad. 2, 12, 37.

Cic. ad Fam. 9 , 24 , 6. fe ad coenas itare desisse molesic

fero. — Deinde etiam vereor, — ne nescio quid illud, quod

solebas , dediscas. de Orat. 2, 11, 45. qui laudabit qucmpiam,

intelliget , exponenda sibi esse fortunae bona. • — Deinde quid

sapienter is, quem laudet — feeerit, aut tulcrit. ubi Schiitziua

iiecessariura putabat primum exponenda. Acad. 2, 12, 37. in

Catil. 2, 8, 17.

Cic. ad Fam. 3, 7, 10. cn ego tibi ohviam non prodirem? primum Appio Claudio? deinde imperatori? deinde more maio- rum ? deinde , quod caput est , amico ? de Inv. 1 , 28 , 43. 2, 13, 43. Orat. 54, 108. p. Rosc. Ara. 45, 130. ubi Matthiae. Giese ad Cic. de Div. 1 , 55 , 125. Quater positum de Inv. 1, 17, 24. 26, 27. octies 2, 49, 145.

Cic. Acad. 2, 16, 49. si tale visum obiectum est a deo dor- mienti, ut probabile sit, cur non etiam ut valde verisimile? cur deinde non , ut difficiliter a vero internoscatur ? deinde ut ne interjioscatur quidcm ? postremo ut nihil inter hoc et illud in- tcrsifi De Nat. d. 2, 1, 3.

246 DEI^DE.

Celsua Praef. p, 4. igitur hi rationalem medicinam projl- tentur, haec necessaria esse projyonunt: abditarum et morbos continentium caussarum notitiam , deinde evidentiam, post haec etiam naturalium actionum , novissime partium interiorum. 2, 18. p. 100. aqua lcvissima pluviatilis est: deindc fontana, tttm ex flumine, tum ex puteo , post hacc cx nivc aut glacic. ibid. p. 98. tum — deinde — tum — post. 3, 7, 1. dcinde — • tum . — postero die. 6 , 11. p. 386.

Cic. de Fin. 3,6, 20. primum est ofjicium, ut se conservet in 7iaturae statu: deinceps ut ea teneat, quae secundum naturam sint , pellatque contraria: qua inventa seleclione — scquitur deinceps cum officio selectio: deindc ea perpctua, tuni ad extre- mum constans consentaneaque naturae.

2. Similiter scriptores , praesertitn recentiores, sive praemissis vocabulis ijrlmus , optimus et aliis, sive iis uoa posilis, per deinde descendunt ad res ignobiliores et rariores.

Cic. Brat. 88 , 301. quamquam inciderat in Cottac et Sulpi- cii aetatem — exccllente tum Crasso et Antonio , deinde Phi- lippo, post lulio, cum ils ipsis dicendi gloria comparabatur. El- lendtius \idit non de terapore , sed de laudis maj^nitudine dici. Plin. Hist. n. 9, 28, 44. in j^rimis quae mollia appcllantur: dcinde contccta crustis tenuibus, postremo testis conclusa duris. Pallad. de Re r. 1, 12. 1, 33. stercus asinorum primum esf, maxime hortis : dcin ovillum et caprinum et iumentorum : por- cinum vero pessimtim. Plin. Kist. n. 21, 6, 17. prima nobilitas cilicio (croco), ct ibi in Coryco monte : dein lycio monte Olympo, mox ccnturipino Siciliaz.

Plin. Ilist. n. 25, 11, 87. est autem optimum cilicium e Tauro monte: dein pamphijlium. 25, 13, 94. 14, 20, 25. 25, 13,100. 37, 9,38. optima scythica, dcin cypria, postrcmo aegyptia. Columel. 11, 2, J;2. quorum optima sunt ilignea, deinde carpinea, post haec fraxinea. Celsus 3 , 6. optimum — deinde ■ — tcrtium — ce- tera. 6,6, 39. eorum ergo sanguis nostros quoque oculos ab externo casu commodissime tuctur , hoc ordine, ut sit hirundinis optimus , deinde pahimbac , minimum efficax columbae. 8, 1. p. 500. maxima — deindc — tum.

Plin. Ilist. n. 21, 18, 6!). laudatissimus in insulis Creta, dein Naxo, et posica in Phoenice. 21, 21, 92. 28, 9, 39.

Celsug 8, 20. femur in omncs quatuor partes promovetur : saepissimc in interiorem : dcinde in citcriorcm : raro admodum in priorem aut posteriorcm.

DEINDE. 247

3. In his omnibus particula plerumque adiungit sentenliara ipsa. Raro interponitur copula et vel ac. Tura VQi'o cleinde significationem habet absolutam, jjosi- hac^ aut simplicem adverbiiivim occupat.

Terent. Ileaut. Prol. 18. id esse factum liic non ne"-at , ne~ que se pigere, et deinde factum iri autumat.

Vellei. Pat. 2 , 23 , 3. maior pars nobiUtatis ad Sullam in Jchaiam, ac deiude post in yisiam perfugit. i. e. und spdter. Columel. 2,2, 28. ex eo tiimor ac deinde ulcera invadunt.

4. Graecorum usum in verbis sha et STietta imitantur Latini, quum deinde, pro tum positum, et in interroga- tione, quae consequulione quadam gravatur, et extra in- terrogationem usurpant, ubi Germani dunn., denn., da dicunt. Est enim idem quod quvm ita sit vel ergo, Devarius de graeco dra p. 131., prae se fert indignatio- nem et vehementiam, inquit, tum propter vira interro- gationis, tum etiam, quia illativum est et ex quibusdara praemissis subsequitur. Gronovius explicat post talia. Cf. Drakenb. ad Liv. 4, 49, 15.

Quinctil. Declani. 1, 6. caecus infcUx patrem occidit? Dein- de cui manum porrigct sccurior? cuius humeris levior incumbet^i i. e. quum infclix sit caeciis : wem solltc cr dann ruhigcr dic Hand rcichcn'i Schultingius diligenter observavit usnm : atnon bene cxplicnit euni de consilio, quo adversarius ad absurda de- ducilur. Id non particula cxprimitur, sed tota sententia. Eur. Alcest. 838. (821.) 0E. yvviq (i\v ovv oltoUv 'Adfnjrov , ^ivs. HP. ri q)}jg; insiza drJTu (i l^svfQsrs. Senec. Oed. Oet. 1407. dolor iste furor est. Herculcm solus domat. Cur deinde latebras aut fugam vccors pctam ? Obire forli meruit Alcmene mumi. Neque aliter Virgilius Aen. 12, 889. qua^ nunc dcinde niora cs(? oiit quid ium, Turnc, rclraclas? i. c. quum res ita se liabcant, tuque enseni recuperaveris. Plin. Pau. 9, 4. annon obscqucrcris principi civis, lcgatus impera- iori , fiUus patri? Jbi dcindc discipUna, ubi mos a maioribus iraditus, quodcumquc impcrator munus iniungcrct, aequo uni^ nio paratoquc subeundi? Valer. Max. 3,2, 10.

Quinctil. Declani. 17 , 19. vcnenum , quod viderctur depre- hcnsum, nemo idco bibissc credcretur, quia sibi paraverat. Dic nunc: non fui passurus , si bibere voUiisses. Deindc hoc sic probas , ut me hodieque coneris occidcre. i. c. ergo , et tamen. Sprich nun, ich wiirde es nicht zugegebcn liaben, ivenn du Gift hullcsi trinkcn woUen. Darnach , sive nun da bcweist du

248 DEINDE.

diet damit, dafs du heute mich zu todten wternimmit. Per- git declamator: T^on eras passurus. Quando , ■per fidera, in- iicis manus? potuit eadem , potuit peragi brevitate, qua iusse- ras. Non eras passurus. Deinde non timuisti, nc mihi ani- mum pereundi vel hoc faceret , quod putabam me iuheri, Liv. 4, 49, 15. incipite deinde mirari, cur pauci iam vestram susci- piant caussam. i. e. und nun wundert euch noch — .

Non ausim liuc referre Cic. de Nat. d. 1, 37, 103. quod eius domicilium? quae sedes? qui locus? quae dcinde actio vi- tae? quibds rebus , id quod vultis , beatus est. Procedlt eniin auctor ad alias quaestionjs partes : deiude quae actio \itae?

5. Similis est consequntio ia velieraentiore oratione, qua ex aliqua condilione deinceps ad aliam rem certa conclusione provocaraus, aut ex praeraissis concludi- mus. Nos Gerraani tum addiraus fere copulara: und dann.

Cic, in Verr. 3 , 16 , 41. innocentia ? Jdspice aedem : dein- de, si audes, fac mentionem innocentiae. Diligentia? Codicis lituras tui contcmplare in Sthenii Thermitani nomine : deinde aude te dicere diligentem. Cic. de Orat. 2, 69, 280. ille Sicu- lus , cui praetor Scipio patronum caussae dabat hospitcm suum, hominem nobilcm, sed admodum stultum: quaeso , inquit, prae- tor , adversario meo da istum patronum , dcinde mihi neminem dederis. i. e. tura non opus erit mihi dari patronum. Gib meinem Gegner diesen Anwalt: und dann magst du mir keincn geben. Ovidius lianc formam ita composuit Fast. 1, 15. da mihi te placidum : dederisque in carmina vires,

Quinctil. Decl. 12, 18. nullus amoenua praetermittitur por- tus, nulla cclebris civitas invisiiata transitur. Mentior: etiam acl esuricntes applicas. Dein, si quam timoris iniuriam quere- ris, non feram te morantem: quomodo satis accusabo venden- tem. Critici emendatione indioero verba putarunt, quae non intellexerant. Sensus est: Haec falsa videbitur accusatio. Etiam ad nos esurientes tandcm applicas. Tum vero si hoc conccditiu", et tu quereris dc iuiuria proptcr timorem tibi illa- ta, comprobare non possum, te tamdiu moratum esse : mul- to magis te accusabo veadentcm fruraenta.

6. Haec parlicnla ob vira suara coniuugendi priraum obtinet in senteulia locura. Ncque obstant exerapla, ia quibus post prirauin vocabulum positura est ajnid Li- vium iuler nomina propria 4,3, 11. Lncitan deinde Tarcfiiiniinn etc, et iu iormula dainde dei/iceps. vid. p.

DEINSVPER. 249

236. Vbi vero adverbii potestatem habet extra rerura continnationem , ubicumque loci collocatur. Liv. 3,3, 10. e( Cic. ad Fratr. 3 , 8. vid. p. 244.

Liv. 39 , 22 , 1. per eos dies — ludi taurii per biduum facti religionis caussa: per dies decem apparatos deinde ludos M. Fulvius — fecit. Tribus haec affecta sunt yitiis , primo quod verba per dies non leguntur in scriptis libris : tum quod nou poterat dici per dies dcccm apparatos, quae coliaererent; deni- que quod deinde ita in qiiintam gedem relicitur. Scribendura videtur omisso numero deinde apparatos ludos, ut praebet co- dex lovan. sec. ^

*) Confusa saepe sunt in libris scriptis vocabula deinde et demum: vid. Drakenb. ad Liv. 4, 49, 15. ad 40, 22, 1. Heindorf. ad Cic. de Nat. d. 1, 37, 103. et denique: vid. Schwarz. ad Plinii Paneg. 45, 1. et dehinc: vid. Oudend. ad Sueton. Ttb. 23. Dom. 8. Tit. 5. et in- de: Liv. 40, 22, 13, Cic Tusc. 1,3,5. et saepe alibi.

DEINSVPER.

Sicuti ab aliis dicitur desuper , a Sallustio usurpa- tum vocabulum deinsuper aftertNonius Marc. 12, 48. ex Hislor. 1. 1.: Sertorius Parthis turham orantibus, et nullo , iit in terrore solet , generis aut imperii discri- mine, per calonum corpora , ad mediiim quasi in de- insuper stantium manibus in imtrum attoUitur. Sed 4, 128. ita: S.fortis turba morantibus nullo , ut in terro- re solet — quasi deinsiiper instantium — . Critici emendarunt: portis turbam morantibus et adstantium: illud vere, hoc praeter necessitatem. Nemo recfe ex- plicuil sensum. Debrossius iLa reddidit, quasi dictura essel: mililes alter in alferius humeris stabant usque ad medium murum, et Serforium manibus atloUebant. Quod quomodo eFfici, et quomodo illis verbis dici po- tuerit, non perspicio. Scribendum est : jjer calonum cor- pora , ad medium quasi deinsuper instantium mani- bus in murum attollitur. Exlra murum Sertorius ia humeros calooum adscendebat, et excipiebatur ab iis, qui in urbe fere admedium corpus dechnabant, de mu- ro et manibus dacem attollebant. Quasi id quod fere: instare est adverli, impendere. Deinsuper vero signi- ficat desuper, deorsum , von oben herab.

250 DEMAGIS. DE.AIVM.

DEIMAGIS.

Noniiis Marc. 2, 229. clemagis, valde niagls, Lucilius lib. XVI. Rex Corus iUe duus hos venios , au~ strum atque acjuilonem, nuvissime alebat , solos dema- gis istos ex nimbu austelLos nec nos seneces putare. Haec corrnpta verba ila eraendancla sunl: Rex Corus ille duos ventos , austru?n atcjue acjiiilonem JSovisse aiebat se solos demagis: istos Ex nimbo austellos nec nosse , nec esse putare. Eestus : demagis pro minus anticjui dicebant. Dacerius suspicabatur scribendura esse nimis. Gloss. Philoxeni: demagis, acpodQus.

DEJMVM.

Origo vocabuli DEm^M valde obscnra est. Noa potest, quod Vossius et Forcellinus opinabautur, a graeco riji.iog deduci. Haec enim demoustraliva forma est verbi ijuog. Neque a demo verbo desceudit, quasi id siguificet, quod demtis prioribus postremo superest. Cerlior videtur esse cognatio graeci 5?}, quod factum est dem, sicut ex ^e/cc decem. Cf. tandem. Nani syllaba um adiecta formationi inservit, ut in tumy num , et in actulum, cJoTiicum, sedum. Veteres dixe- runt demus : quod apud Livium Andronicum observavit Lcstus: sicuti rnrsus et rursum dicebatur. At([ue haec conveniunt significatioui primitivae, quae non ad tem- pus modo perliuet, ncque rem non jjrius factam desi- gnat, sed distinctiorem designationem et confirmationem exhibet. Est enim nostrum eben. Onomast. graeco- ]al. demum 81), to xilog. Haec vero designatio duplex esse potest: uam aut opponendo dislinctio dechiratur, aut reslringendo potestas rei couiirmatur. Ilhid ab an- ti(|Uo tempore usurpabatur: lioc autem recenlior aelas iuvenit.

jVimis al)sai'de ille Apulelus, culus Ilbrum de Diphthongis edidit O^annus , hc^iec p. 144. dcmiim ctltim plcvique dipJitkoJi- gant: scd quiim demum quasi dccimum dictum csse feralur , mi- oiime diphthonn;andum vidclur: a dccem idco dicitur dcmuni, quod signijicat ad Jinem , quoniam in dccem naturalis cst finis numcri. A l»i quam Osannus compiohavit, Vossii sententia uou potest eo slahillvi, quod a zrjfios olim dictum tcmus postca ad modum nominmu Cassanlra ct Alcxantcr in dcmus et dcmum

DEMVM. 251

traiisformatum fiierlt. Quam diversa slt lltterae t natura in liis nominibus, nemo liaud mlnus intelligit, i[uam demonstratx- vam litteram z non mutari potuisse in d.

1. Hac ralione demum vel tempus vel locutn vel rera aliquam ita designat, ut cum quadam confirmatione praemissis aiiis oppouantur. In liis fere semper parti- cula ei vocabulo adhaeret, cuius vim intendit. Alque antiqua quidem lingua triplex raaxime habebat geuus verborum, quibus demum adiungeret: temporis, nunc demujn, post demum, igitur demum, tum demum: loci, ibi demum: pronomina demo istraliva, is demum, /loc deiiium. Praeter haec quae reperiuntur pauca sunt, scd ad eamdera rationem revocanda. Becentior usus vero muUa novavit.

1. ISunc de77ium signi^cat non aniea, de eo qnod antea non erat, aut aliis rebus praegressis factum est. Hoc est vel id , quod Graeci per vvv 5?) et vvv ys, Ger- niani graviori voculatione exprimunt, vel id quod jetzt erst, de larda re: sed rarius hoc fit. Coniungitur sen- tentiae altera pars saepe per quum, postquam. Teren- tius etiam dixit modo demujn, Ovidius iam demum.

Terent. Ileaut. 2 , 3 , 3. ego vcro audio nunc demum et vivo et valeo. Plaut. Epid. 4,1, 42. remigrat animus jiuiic demum mihi, Poen. 5,3, 39. nam nunc es plaue meus : nunc demum ego cum illa fabulabor libere. Frequenter usurpatur ab iis, qui rem antea incognitam arripiunt, nunc demuvi scio. Plaut. Epid. 3, 4, 22. Mil. 2,6, 62. nunc dcmum intelligo. Terent. Heaut. 2, 3, 12.

Terent. Ad. 5,3, 19. nunc demum istaec nata oratiost. ubi non reddi potcst Jefst erst, sed nun sprichst du so. Westerho- vius bene yidlt Denieam non negare vetus istud Micionls dl- ctura , sed mirail, quod ita vertatur oratio, nec antea Micio- ni lilud in mentem venerlt. Andr. 4,1, 58. d. hem st , ma- ne, concrepuit a Glycerio ostium. pa. Nihil ad tc. B. Quaero. T. Hem: ntincne ilemum? D. at iam hoc tibi inventum dabo. Donatus pro dcnique positum putat. Male vertunt erst jetzt. Ita reddo : Dies geht dich nichts an. — Ich stcK' avf dcr Lauer. -r- Ach jetzt ? — Und ivill dir das Gefundcnt vorlcgcn. Quinctil. 10, 2, 8. nisi fortc nostra potissimum tempora dam- namus huius infelicitatis , ut nunc demum crescat nihil. Nerao cum Frotschero ad 10, 6, 5. interpretabitur tantum: est enini nunc adeo. '

252 DEMVINT.

Plaut. Capt. 5, 4, 25. nunc demum in memoriam redco, quum mecum recogito: nunc edepol demum in memoriam regre- dior audisse me etc. i. e. j et zt besinne ich mich. Mil. 2, 6, 78. nunc demum a me insipienter factum esse arbitror , quum rem cognosco. Aul. 1, 2, 1. nunc defaecato demum animo egredior domo, postquam perspexi salva esse intus omnia. Plaut. Rnd. 4, 4, 78. Jiiinc dcmum istuc dicis, quoniam ius meum essc intelligis.

Adduntur aliae particulae affirmationis. Plaut. Cas. 2 , 8, 32. attate: nunc pol ego demum in rectam rcdii semitam. 4, 4, 14. nunc pol demum ego sum libcr.

Terent. Ad. 2,2, 25. rcfrixerit res: nunc dcmum venis? cur passus? i. e. cur non prius venisti. Cic. ad Att. 16, 3. nunc demum enim rescribo his Uttcris , quas mihi misisti, convento Antonio Tiburi. Plin. Ep. 5,8, 8. undevicesimo aetatis anno dicere in foro coepi, et nunc demum, quid praesiare debeat orator, adhuc tamen per caliginem video.

Terent. And. 5,3, 11. modone id demum sensti, Pamphile. OUm istuc, oUm , quum ita animum induxti tuum , quod cupe- res, aUquo pacto efjiciendum tibi, eodem die istuc verbum vere in te accidit.

Ovid, Trist. 2, 7. carmina fecerunt, ut me moresque 7iotaret iam demum visa Caesar ab Arte meos. Apud Quinctil. 8 , 2, 21. pervasit iam multos ista persuasio , iit id iam dcmnm clc- gantcr atque cxquisite dictum putcnt , quod intcrpretandum sit. bene intellexit Spaldingius delendum esse iam,

2. Fost demum cum fiiluro clicitui' a Plaufo: quod est spciter dann: quo modo etiam igitur demnm a comicis usurpalur. Hoc vero eliam in apodosi ponitur, ut significet danri erst , vel ut modo inteudatur vis con- sequulionis.

Plaut. Asin. 5,2, fi5. posl enm dcmum hiic cras adducam ad lenam. Amph. 3, 1, IG, post igiLur demum faciam res Jiat palam.

Plaut. Arapli. 1,2, 11. igitur demum omncs scient, quae facta. i. e. spdtcr dann. Merc. 3, 2, 7. adolescens quum sis — rei tuac quaerendac convcnit operam dare: demum igitur quum senex sis, tunc in oiium te coUoces. Most. 2, 1, 32. miscrum est opus , igitur dcmum fodcre puteum , ubi sitis fauces tenet. i. e. crst dann. Rud. 4,1, 25. iam ubi Uber ero, igitur demum in- struam agrum, aedes, mancipia. quod redde dann pleniore voce.

Praepositio est apud Asin. Foll. ad Cic. 10, 31, 10. unas

DEMVM. 253

enim post idus martlas demum a Pansa litteras accepi. Sue- ton. Aug. 10. post biduum demum,

3. Tum clemum veteres usurpant non nisl m con- ditione praeposita, ut consequutio maiorem vim acci- piat. In alfera parle sententiae aut si aut uhi aut cjuiim ponitur. Et clemum necessitatem quidem consequutio- nis ita exprimit, ut reddi possit: lum certissime, tum maxime. Eliara clemum hoc significatu pro ium cle- mum dicebant. Postea optimus quisque scriptor etiam in narralionibus adhibebat de rebus longe exspectalis, pro tum clenicjue: et dicebant etiam non diverso modo tujic clemum. Nusquam vero legitur cleincle clemum.

Flaut. Men. 2t,2>, 71. tum demum sciam rede monuisse, si tu rcctc caveris. Mil. 4,8, 55. si idfacies, ttim dcmum sci- bis, tibi qui bonus sit , qui maliis. Cic. ad Att. 9, 10. verba Attici: quodsi iste Italiam relinquet , facict omnino male — ; sed tum demum consilia nostra commutanda sunt.

Plaut. Trin. 3,3, 51. tum tu igitur demiim id adolesccnti aurum dabis, ubi erit locata virgo in matrimonium. Poen. 1,

1, 60. As. placet consilium. Mi. Immo etiam ubi expolivero, magis hoc tum demum dices. Celsus 7, 27. extr. et tum de~ mum, ubi iam nihil tale extrafertur, ad cicatricem perduci.

Plin. Epist. 8, 20, 7. ac tum demum, quum medium tenuere, non contrahunt.

Coliimell. 1. praef. 33. quas (partes) ordine suo tunc demitm persequar , quum praefatus fuero etc. Senec. Epist. 121 , 3. tunc demum intelliges — quum didiceris — . In Cic. de Leg.

2, 4, 10. nunc legitur tum dcnique.

Plaut. Merc. 5,2, 68. servala res est dcmum si illam vidc~ ro. Plin. Ep. 3, 3, 2. quibus omnibus ita demum similis ado~ lescet, si imbutus honestis artibiis fuerit. Tid. n. 5.

Caes. B. gall. 1, 50. tum demum Ariovistus partem suartim copiarum, quae castra minora oppvgnaret, misit. i. e. non ante quam Caesar frustra instructa acie exercitura in castra redu- xisset. Ovid. Her. 11 , 91. exicrat thalamo: tum demum pe- ctora plangi contigit. Liv. 2, 20, 11. tum demum impulsi La- tini , perculsaque inclinavit acies. 40 , 50 , 4. tertio dic proelio maiorc iterum pugnatum : et tum demum haud dubie victos Celtiberos — esse. 10, 13, 13. 3, 12, 1. Ovid. Fast. 4, 615. Plin. Ep. 6 , 20 , 6. iam quassatis circumiacentibus tcctis quam- quam in aperto loco , angusto tamen, magniis et certus rui- nae meius. Tum demum excedere oppido visum. 3, 14, 3. 1,

254 DEMVM.

13, 2. tum demum, ao tunc quoqiie lentc cunctanterque , vc- niunt.

Livins saepe praemissis aljlativis : 2 , 29 , 1. utraque re sa- iis eipcrta, tum demum consulcs (dixerant).

De scriptiira tunc demum vix poterit regnla condi. vid. Dra- kenb. ad Liv. 41, 3, 5. Legitur sine scripturae discrepantia apud Celsum 3, 6. p. 130. 3, 10. p. 139. et apud Sueton. Claud. 5. Colmuel. 12, 23, 1. et praef. libr. 1. extr. Sencc. Ep. 121, 3. uhi cuni gr,iviori vi positurn. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2,4, 10. ium dcnique et tum demum quomodo dibtin- giiat, vide in demqve.

Tacit. Ann. 1, 64. nox demum inclinantcs tum legioncs ad- versae pugnae exemit. Ita nuper critici restituerunt cura ex- plicatione ; tum , qnura nox erat : sed qui ita umquam loquu- tus fuerit, non indicaruut. Optime emendavit Frelnshemius inclinantes iam legiones.

4. Sed alia qnoqne verba cum simplici particula coniungcbantur , ubi dicendum erat, rem uou alio tem- pore, aut uou aule factam esse, sive adderetur tempo- j^is nomen, sive participium. Qua formula saepe ex- primitur, rem nonnisi aliqua conditione interposita fa- ctam esse. Recentior aetas usurpabat simpliciter pro denique.

Tcrent. Ad. 5,8, 15. ego novus maritus anno demum quinio et sexagesimo fiam? Ovid. Met, 13, 209. dccimo demum pu- gnavimus anno. i. e. ersf im sehnten Jahre. Plin, Ep. 5, G, 10. tantis glebis tenacissimum solum quum primum prosecatur , aa- surgit, ut nono dcmum suJco perdometur. Horat. Sat. 1, 5, 23. quurta vix demum exponimur hora. Plin. Epist. 7, 2,2. hieme demum.

Plaut. Bacch. 2, 3, 36. postquam quidem praetor recuperato- res dedit, damnatus demum, vi coactus reddidit ducentos et mille philippum. i. e. non ante qiiam daninatus esset. Sueton. Aug. 3L postquam vero pontificatum maximum, quem numquam vivo Lepido auferre sustinucrat , mortuo demum susccpit. i. e. erst nach dcsscn Tode. Caes. 23. mox et ipse a L. Antistio , tribuno ' plebis, postulatus , appcUato dcmum coUegio , obtinuit , quum reipublicae caussa abcsset, rcus nc ficrct. i. e. 7iur crst nach- dcm er an das CoUcgium appcUirt haltc. lustin. 1, 7, 3. do- mitis dcmum plerisque, quum advcrsus Babylonius beUum gere- ret, Babyloniis rex Lydorum Croesus — in auxiUum vcnit. SaetOD. Galh. 3. quod oppidum Ilispaniae frustra diu op-

' DEMVM. 255

•pw^naium illitis demum galbano facibus succenderit. Calig. 6. ut demum fato functum palam facium est , non solatiis , non edictis inhiberi luctus publicus potuit.

5. lia demiim pro tnm clemnm , ut gerraanicum so nnr pro dann nnr , vel so eist pro dann erst, usur- patiir a recentioribus scriptoribiis, praesertira ia condi- tione proponenda.

Celsus 3, 21. p. 1C3. si plus humoris excernitur , quam assu- mitur , iia demum secundae valciudinis spes est. Plin. 3, 9, 11. nam nos qunque tam numerosum agmen reorum ita demum vi~ debamus posse superare , si per singulos carperctur. 3,3,2. vid. supra p. 253. Sueton. Vitell. 14. ita demum firmiter ac diutissime imperaiurum , si supersies parenii eistitisset. Cl.iud. 25. lustin. 11 , 4 , 10. Quam rem iia graviter tulit Alexander, ut — denuo bellum deprecantibus iia demum remiserit , «f ora- tores et duces — sibi dedaniur.

Celsus Praef. p. 11. simulaique vero ferrum ad praecordia accessii , et discissum transversum scpium est, — homincm pro- tinus animam amittcre: itaque demum moHui praecordia et viscus omne in conspectum latrocinantis medici dari.

6. Quemadraodura tempus distinctius designatur, ita locus eliara constiluitur in formula ibi demnm. Poe- tae recentiores ea utuntur in narratione rerum deinceps actarum, ut sensus sit da niin.

Hei-zogius ad Sallust. Cat. 12, 5. teniere neg-aTit demum umquani coniungi cum verbis locum signiilcantibus. Cf. Vir- gil. Aen. 1 , 629.

Plaut. Capt. 5,4,3. illic ibi demum est locus, ubi labore lassitudo omnist exigunda ex corpore. i. e. dort cbcn, Quinctil. 10,3,13. lulius Florus in eloquentia GalUarum, quoniam ibi demum exercuit eam , princeps. Spaldingius iatelligit tanium, nur: at significat gerade da.

Stat. Theb. 2, 474. te, Meleagre, subit. Ibi demum cuspi- de lata haesii. Silv. 2, 3, 14. caelica tecia subit. Ibi dcmum vicia laborc — fluidos collegit ainiclus. ubi Marklandus abiti- nere debebat ab emendatione.

Ad tempus relatum apud Terent. Hec. 1 , 2 , 50. usque illud visuni est Pamphilo neutiquam grave, donec iam in ipsis nupliis, postquam videt paratas, nec moram ullam, quin ducat, duri. Ibi demum ita aegre tuUi , ut ipsam Bacchidcm , si adessct, credo ibi eius commisercscerei.

Livius dixit eo demum pervcnit, de quo vid. n. 7.

256 DEMV]\I.

7. Haec eadem est ratio , qua demnni cura prono- minibus cuiusvis generis coniungitur, ut praestantia aut qualitas propria significetur, et ut maior vis adiiciatur demonstralioni. Kst igifur modo id maxime^ ante omnia : modo quidem, dies eben^ Tot;To 5»J. Gravior accedit affirmalio , ubi additur profecto , vel ubi prae- cedunt verba venmi enim vero. Sed in plurimis exem- plis simpliciter definilur, cuius generis aut condilionis sit aliqua res. Quare lorraula id demum est significat re i^era est ac proprie.

Plaut. Pers. 2,3, 14. nam id demum lepidum est, triparcos homines, vetulos, avidos, aridos benc admorderc , qui sulimim scrvo obsignant cum sale. Tereiit. Ad. 2, 3, 1. abs quivis lio- mine , quum est opus , benejlcium acciperc gaudeas: verum enim vero id demum iuvat , si, quem aequumst facere , is bene facit. ul)i Donatus : ostendit plus esse quod iuvat quam gaudium. Cic. ad Att. 8, 8. sic enim scntio, id demum, aut potius id so- lum essc miserum, quod turpe sit. Sallust. Cat. 20, 3. idem velle atque idem nolle, ca demum firma amicitia est: qiiod male explicant id solum. 12, 5. ubi quae Herzogius notavit, non conciliare possum cum iis, quae ad c. 2, 9. dixerat, atque haec ipsa inter se pugnant. Quinctil. 9,4, 3,

Plin. Epist. 1 , 20 , 18. relinquere vero aculeum in audien- tium animis is demum potest, qui non pungit , sed infigit. Quinctil. 1,3,4. possunt autem id demum, quod in proximo est. 6. proem. 11. in utracumque lingua tamquam ad eam de- mum natus cssct, expressa jiroprietas omnium litterarum. i. e. fiir diese eben. Edictura Nervae apud Plin. Ep. 10, 66. extr. 1, 8. 6. atque ea demum recte facta minus detorquemus et carpimus, quae in obscuritate et silentio reponuntur. Curt, 1,4,3.

Plaut. Capt. 1 , 2 , 19. nulla iuventutis est spcs : sese omnes amant: ille demum antiquis cst adolesccns moribus,

Plaut. Bacch. 5, 1, 13. hoc , hoc est quod peracescit, hoc est demum quod percrucior. Virgil. Aen. 1,628. me quoque pcr multos similis fortuna labores iactatam hac dcmum voluit consistere terra. i. e. grade in diesem Lande. Liv. 1,5,6. sciscitandoquc eo demum pervcnit , ut haud procul esset, quinRe- mum agnosceret. Itii enim scribendum est, non eodem. vid. Drakenb. ad 32, 14, 2.

Qumctil. 1, 10, 5. sapientem formantes — non modo cogni- tione coelestium vcl mortalium putant instrucndum, sed per quaedam parva sane, si ipsa demum aestimes , ducunt. i. e. wenn man sie an sich betrachtet.

DEMVM. 257

PHn. Hist. n. 7, 7, 5. ts demum profecto vitam aequa lance pensitabit , qui semper fragilitatis humanae memor fuerit. Sal- lust. Cat. 2 , 9. verum enim vero is demum mihi vivere atque frui anima videtur, qui etc. i. e. in der That der eben. Te- rent. 1. niodo cit. Liv. 4,4, 9. verum enim vero lege id prohi~ ^ beri, et connubium tolli patrum cc plebis, id demum contume- liosum plebi est.

Cic. de Leg. 3, 17, 38. vos demum, ut video, legem anti- quastis sine tabella. Sed ego — istam libertatem largior popu- lo. Est vos quidcTP : quod habct edit. CommeL Non bene ex- plicuit Goerenzius.

Celsus Praef. libri 1. p. 12. nam quae demum caussae vel se- cundam valetudinem praestent , vel morbos excitent, — conie- tlura prosequuntur. i. e. quae re vera.

8. Jn his omDibus pronomen est, cui istam confir- mandi vim parlicula adiiciat. Sed alia quaedam osten- dunt, ipsam veritatis declarationem et vim definitionis esse caussam , quapropler demian eliam ad alia verba referatur. Tum est re vera, vel id quod Germani di- cunt eheii, gerade.

Ovid. Met. 15, 122. immemor est demum, nec frugum mune- re dignus, quipotuit, curvi dempto modo pondere aratri, ru- ricolam mactare suum. i. e. der ist in der That undankBar. Cic. de Re publ. 2 , 15. ea sunt enim demum non ferenda in mendacio, quae non solum facta esse, sed ne fieri quidem po- iuisse cernimus. ubi interpretes perhibent demum non sine vi esse posltum : at qualis ea sit , non exponunt. Sensus est : ea fiunt re vera non ferenda.

Quinctil. 10, 6, 5. sed si forte aliquis inter dicendum efful- serit extemporalis color , non stipcrstitiose cogitatis demum est inhaerendum. ubi quae Frotscherus comparat, non quadrant. Vertenda sunt haec : so mufs man nicht an den Gedanken ge- rade mit Aengstlichkeit hdngen. De loco Taciti vid. infra III, 3. Cic. de Leg. 3,7, 17. ista potestate nata gravitas optimatium cecidit. Codd. damnata. Quare egregia est Da- visii emendatio ea potestate demum nata, quidquid contra di- cat Goerenzii^s : modo comma , quod post nata ponitur vulgo, deleatur. Intellige ita : denn durch jene neuentstandene Macht eben sank das Ansehen. Ita demum legitime suum locum obtinet.

9. Augendi vim demum babet, ubi additur com- parativo: quemadmodum veteres etiam et adeo , et ex recenlioribus nonnulii ad/iuc dixerunt.

n. 17

258 DEMVM.

Plaut. Most. 3, 2, 15C. latius demum est operae prctium ivisse. i. e. noch weiter zu ^ehcn. Quinctil. 4,2, 79. videamvs ergo , num expositio haec longior demum esse debcat et jiuullo verbosior praeparatione. vihi vid. Gesner. et Spalding.

11. 1. Festus , sive ex eius libro PauUus quum di- cit : alil demum pro duntaxat posueriint: observavit usum, quem uos tanlum apud scriptores recentioris aetatis reperimus. li enim demum usurpant in restri- ctione, qua simul praestantia aliqua tribuilur rei. Graeci dicunt yi: nos eben, sed ut restrictio etiam ap- pareat, ebennur, i^orziigUch nur. Alias taraen simpli- citer significat dumtaxut , tantum , non nisi. Atque adeo interdum exprimit id quod cerle , Germanorum wenigstens. Antiquos scriptores, certe Cicerooem abs- tinuisse ab hoc usu, demonstrari potest Epist. ad hl\. 8,8. in quo id demum et id solum opponunfur. vid. p. 256. Qaare errare videturHerzogius, quum illam vim exclusivam iu Sallustii dictione aguoscit ad Catil. 12.

Quinctil. Prooeni. Inst. orat. 3. quamvis autem non tam me vinccret praestandif quod exigebatur , fiducia quam negandi verecundia: latius se tamen aperiente materia, plus quam im- ponebatur onerii sponte suscepi : — simul ne vnlgarem viam ingressus , aliLnis demum vestigiis insisterem. i. e. eben nur fremdcr Lcitung folgen. 11, 3, (i8. adeo — suis demum oculis crcdidit , qnod efficeret. i. e. er glaubte vorziiglich nur seinen Augen. 2, 15, 1. alii nomen hoc artemque, de qua loquimur, bonis demum tribui volunt. 10, 1, 44. 1, 4, 11. ul)i Spalding. Traian. ad Plin. 10, 33. nobis autem utilitas demum spectanda est. i. e. dumtaxat, ut vidit Buchnerus. Sueton. Aug. 16. Aur. Victor de Viris illusti*. 46. Mater Deum Pessinunte arcessita — quum moveri nullis viribua posset , ex libris cognitum, castissi- mae demum feminae manu moveri posse. i. e. non nisi.

Opponitur sed etiam. Quinctil. 9,2, 105. ut non is demum sit veneficus , qui vitam abstulit data potione, scd etiam qui mentem. 7. praef. 1. neque enim ea dcmum , quac ad docendum pertinent, exsequuti sumus, verum ctiam motus animorum tra- ctavimus.

Plin. Epist. 9, 30, 5. nam si diu tacui , vel ambulavi, post somnium demum lectionemque , non vehiculo , sed equo gcstor. i. e. certe post somnium.

2. Ex hac ratioue m quibusdam dictionibus addit

DEMVM. 259

vim, quae «imnl et restringlt et intendit sententiara. Nos Germani dicimus niir eben.

Rutilius Lupus 21. (20.) fer fortiter demum lalorem : iam brevi domum venies exspeciatus. Critici omnes hacc correxe- runt: fer fortiter demum hunc laborem: quod esse debcLat hunc demum : vel fer f. extrcmum lab. At redde : ertrage die Miihe nur eben standhaft, Sueton. Oth. 6. nihil magis pro con- cione testatus est , quam , id demum se habiturum , quod sibi ipsi reliquissent : i. e. er werde nur eben das sein nennen.

in. 1. Accedo ad significationes f alsas , qiias quuni grammatici liuic vocabulo tribuissent, Jiodiernus do- cLissimorum virorum usus saepe vitiis inquinabatur. Ac primo pro deincle in designanda temporis consequutio- ne, quod a nounullis olim traditura est, nusquam potiitiir. Nam quod supra exposuimus ibi demuniy aliam habet caussam.

Cic. Tusc. 3 , 1 , 2. quum vero parentibus redditi , demum magistris traditi sumus, tum ita variis imbuimur erroribus. Er- nestius explicuit : tandem et serius. lure id reiecit Wolfius. In tam magna codd. discrepantia, qua legitur dein et deinde, vel, id est, non duhitari potest de vetusta interpolatione. In Sueton. Tib. 68. e codd. revocatum est deinde.

2. Propriam vim Tursellinus et oranes lexicomm auctores agnoverunt in interrogationibus, quibus vim gravius instandi adiiciat. At ob interrogationem ipsara in locis quidem adhuc allatis nuUam video constitui posse projirietalem. Tamen hodierni scriptores demiini in quacumque interrogatione pro tandeni ponunt.

Cic. Tusc. 5, 37, 107. iam vero exsilium, si rerum naturam, non ignominiam nominis quaerimus , quantum demum a perpe- tua peregrinatione differt? Ernestius in Clave explicuit tan- dem , quaeso , Goerenzius ad Cic. de Leg. 3, 17, ZS. postremo. At vero ea est forma, quam supra p. 256. ilhistravimus, inter- rogationi subiecta. Extra eam dici debebat: si rerum natu- ram quaerimus, nihil demum differt exsiliura a perpetua pere- grinatione. Terentii verba Adel. 2 , 2 , 25. suo loco p. 252. posuimus. Quare quod HeindorCus ex codd. vratislav. revo- cari iubet in Cic. de Nat. d. 1, 37, 103. quod eius est dnmici- lium? quae scdes? qui locus? quac demum actio vitae"? falsum est, nulloque exemplo certo confirmatur. Bene se liahet : quae deinde actio vitae? vid. p.248. Neque Goerenzius, qui in Acad.

17*

260 ' DEIMVM.

2, 15, 47. eimilem coniecturam fecit, flrmlore argumento usus est.

3. Novura et inandilum videtur Gssej quod legilur in Taciti Dial. de caiis. corr. eloq. 26. ego autem ex- spectaham^ iit^ iiicnsato Asinio et Coelio et Cahoj aliud nobis agmen produceret, plurescjue vel certe toti- dem nominaret, ex cjuibus alium Ciceroni^ alium Caesari , singuLis demum singulos opponeremus. £x interpretibus unus Scliulzius animadverlit , deynum esse pro denique collcclivo , ut puto, sensu positum. Nastius vertit, quasi scriptum esset deinceps. Neulrum fert antiquus usus. Sed istis verbis opposita sequuntur haec : neminem laudare ausus est nisi in publicum et in commune. Quare demum intelligi debet sensu con- firmativo, quem supra p. 257. exposui. Jjnter denen wir einen deni Cicero , einen andern dem CaesaFf einzelne gerade einzelnen entgegenstellen koiinten,

4. Nostrae aetatis scriptores, praesertim Batavi, in- serunt demum post xerha qualiscu77icjue, cjuantumcum- cjue: quod et absurdum est, nec exemplum habet vetus. Ruhnkenius in Orat. de Graecia p. 2. (p. 84. Fried.) du- plici vitio : cum existi77iationis , cpiantula demu7Ti cu77i- quesit, dispendio. Alberli in Praefat. ad Hesych. p. 4. quisciuis de7iiu77i ille juerit. Sic multi alii saepe.

*) Confusa saepe sunt vocabula denic[ue. vid. Ovid. Her. 11, 91. dei/ide. vid. Drakenb. ad Liv. 40, 22. Heiudorf. ad Cic. de Nat. d. 1, 37, 103. item Cic. de Leg. 3, 17, 38.

DENIQVE.

Dextqve utrum ex de77iu77i, au ex dein factum sit, arabigitur inter grammaticos. Sed quivis auribus sen- tiet, quo modo deinque transformari potuerit in deni- que, dummodo antiquo more pronuntiet litteram e: nam auxiliari littera i opus est, ut loquela ex n littera ad q transeat. Hanc igitur raetathesin ipsa uatura docuit. Hhid vero que, quod adhaeret, magis est syllabicum, cuius vim in cvmqve exposui, quam copulativum. Vid. Priscian. 14. (5, 44.) p. 996. Quamquam sunt quaedam, in quibus etiam vis copulativa apparet: veiuti boni

DENIQVE. 261

scriptores non dicunt et denique. Sed significatio ver- bi deiri hac accessione syllabae extenditur, ut in rerum serie persequenda extremum intelligalur: quemadmo- dum absque est prorsus ab, ita denique proprie pror- sus deinde, dann gar , vnd dann gar. Sic etiam uti- que, itaque, uterque complectuntur rem aliquam uni- verse vej generafim. Alque ex hac ratione proficiscitur altera siguificalio, qua est dann eben,

I. 1. Denique igitur ordinis est nomen, quod quum extremam aut longe remotam rem significet, alia priora necesse est aulecedant. Ita usurpatur, ubi mul- tis enumeralis subiicitur ultimum. Praecedunt verba primujji, deinde, et quae huius genei*is sunt. Germani endlich et zuletzt, Galli enfin dicunt. Eodem sensu postremo y novissime , ad extremum usurpantur.

Cic. post Redit. ad Quirit. 7 , 16. cuiiis oratio fuit — tripar- tita: primum vos docuit meis consiliis rem publicam esse scrva- tam — ; tum in perorando posuit vos rogari a senatu — ; deni- que ipse ad extremum pro mea vos salute non rogavit solum, ve- rum etiam obsecravit. in Catil. 2 , 9 , 20. primum omniuni mc ipsum vigilare , adcsse, providere reipublicae: deinde magnos animos esse in bonis viris — ; deos denique immortalcs invicto populo, clarissimo imperio, pulcherrimae urbi contra tantam vim sceleris praesentes auxilium esse laturos. Terent. Hec, 1, 2 , 45. ille primo se negare. Scd postquam acrius pater instat, fecit, animi ut incertus foret , pudorin^ anne amori obscquerctur magis. Tttndendo atque odio denique cffecit senex.

Post primum statim infertur ab Hygino Astron. 2 , 11. pri~ mum quod assidue est venatus , et semper in terra fuit : dcniquo adhuc inter sidera venari videtur.

2. Etiam omissis istis parliculis coniunguntur plures res unius generis vel rationis, sed extreraae additur de- nique , ut clausula imponatur exposilioni. Tum est id quod et praeterea etiam. Alque Axciixxx denique etiam. Neque aliler in senlenliis disiunctivis aut denique post alia plura membra claudit orationem.

Cic. p. Rosc. Ani. 10 , 28. consilium cepcrunt plenum scclcris et audaciae, ut nomen huius de parricidio deferrent, ut ad eam rem aliquem accusatorem veterem compnrarcnt — , deniqueut tcmpore ipso pugnarent. pr. Milon. 3() , 100. de Fin. 5 , 3,7. mathcmatici, poetae, musici, medici deniqnc cx hac tamquuni ex omnium artium officina profccti sunt. de Lege agr. 1, 4, 11.

262 DEMQVE.

provinciaSf civitates libcras, socios , amicos, reges denique cjr- hauriunt. in Catil. 2, 11, 25. copia cum cgestate , bona ratio ctim perdita , mcns sana cum awcntia , bona denique spes cum omnium rerum desperatione conjiigit. Ovid. Trist. 2, 231.

Cic. p. Flacco 4, 9. tribuo tllis litteras, do multarum artium discipUnam , non adimo sermonis leporem , ingcniorum acnmen, dicendi copiam : dcnique etiam , si qua sibi alia sumunt, non rcpugno. p. Sext. 10, 22, videbamus genus vitae, desidiam , in~ ertiam : inclusas eius libidines , qui pauUo propius accesserant, intuebanlur : dcnique etiam sermonis ansas dabat , quibus recon- ditos eius sensus tenere possemus. lustin. 2, 10, 23. ipse autem primus in fuga, postrcmus in proelio semper visus cst: in peri~ culis timidus: sicubi mctus abessct , inflatus : denique ante ex- pcrimentum belli fiducia virium vcluti naturae ipsius dominus. 25, 3, 9.

Cic. p. Arch. G, 12. me autem quid pudeat , qui tot annos ita vivo , iudices , ut ab nuUius umquam mc tempore aut commodo aut otium meum abstraxcrit , aut voluptas avocaril, aut denique sojunus retardarit.

S. In afferendis rebus , vel caiissls , vel argumentis cratio ad gravjora ita adscendil, ut graviiis, quod ulti- mo loco nominalur, vocabulo denique designetur. Quare saepe coniunguutur verba denique ipse. Nec raro additur particula in fine anaphorae, quae non mo- do tribus pluribusve mcmbris, sed duobus etiara con- stat.

Cic. in Catil. 1, 13, 32. secedant improbi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod sae- pe dixi, secernantur a nobis. Terent. Ad. 5,9, 10. postremo hodie in psaltriu hac emunda hic adiutor fuit: hic curavit : prodesse acquum cst. — Dcnique hic vidt ficri. i. e. quid opus e«t aliis argumcntis? Aeschinus tuU id fieri. Sallust. Cat. 20, 11. at nobis cst domi inopia , foris acs alicnum : mala res, spcs muUo aspcrior: deniqnc quid reUqui habcwus , practcr mi- seram animam? Quinctil. 6, 3, 9. quum vidcatur autem rea levis , et quac a scurris, mimis, insipicnlibus dcnique saepe mo- veatur, tamen habet vim nescio an impcriosissimam. Plin. Pa- neg. 24,1. tu qvotidie admirabilior ct meUor : talis denique, qualcs aUi principcs futuros se tantum polUccntur. 37, 2.

Plant. Merc. Prol. 71. tibiarus, tibi occas , iibi seris, tibi eidem nietis , iibi dcnique islc purict lactitiam labos. Cic. p. Lege mauii. 14 , 40. non avaritiu ab instituto cursu ad prac-

DENIQVE. 263

dam altquam devocavit, non libido ad voluptatem, non amoeni- tas ad delectationem , non nobilitas urbis ad cognitionem, non denique labor ipse ad quietem.

Sallust. lug. 76 , 1. arma , tela, locos, tempora, denique na- turam ipsam ceteris imperitantem industria vicerat. Cic. p. Mil. 36, 100. ego me plurimis pro te supplicem abieci; bona, fortunas meas ac liberorum meorum in communionem tuorunt temporum contuli: hoc denique ipso die , si qua vis est paratOf si qua dimicatio capitis, deposco. Similiter de Fin. 2, 22, 74, te — quae cogitas , quae contendis, quo referas, cuius rei caussa perjiccre, quae conaris , velis , quod optimum denique in vita^ iudices, non audere in conventu dicere. Goerenzius alieuam Lic proposuit explicationem.

Cic. in Catil. 3, 11, 26, nihil me mutum potest delectare, ni- hil tacitum, nihil denique huiusmodi, quod etiam minus digni assequi possint. ad Att. 1, 14. vox plena gravitatis, plena au- ctoritatis, plena denique salutis. Alia collegit Beierus ad orat. p. Scauro p. 206. Piin. Pan. 25, 4. ne quis acger, ne quis occupatus, ne quis denique longc fuisset. 66, 5. nihil exhor- tationibus tuis futurum, nihil subdolum deniquc , quod creden- tem fallere paret. Ita Gesnerus restituit : Schwarzius ma- le : nihil subdolum , denique nihil quod etc. quamquam ipse comparat 63, 5. Liv. 5,6, 12. apud hostes tanta modcstia cst, ut non obsidionis tacdio , nan denique rcgni quidquam apud eoi novatum sit. Ernestius in Glossario defendit dcnique secundo, non tertio loco praefixum : tamen magis adiiciendum putat tertlo 71071, quod paullo post gequitur. Id vero extra anaphoram positum est recte.

4. iDterdum deniqiie non extreraam rem designat, sed additur praeterea aliquid ultimo ia loco per particu- lam jjostremo. ]Nec repugnat natura vocabuli, quippe quod loDgiorera progressum in ordine rerum indicet, neque impediat, quo minus in oraiione multiplici, vel ad maiora adscendente, extremum superaddatur.

Varro de Ling. lat. 7, 19. denique si est analogia, quod in midtis verbis est similiiudo verborum , scquitur , quod in pluri- bus est dissimilitudo , vt non sit in sermone sequenda analogia. Postremo si est in oratione etc. Cic. de Lege agr. 2, 23, 62. omnes urbes , agri, regna denique, postremo etiam vcctigalia vestra venierint. de Nat. d. 3, 9, 23. isto modo etiam disertus ct quidem mathematicus , musicus, omni denique doctrina eru- ditus , postremo philosophus erit mundus. in Catil. 2, 11, 25. uhi iterum sequitur denique, sed alio sensu. Ita Cicero argu-

264 DEiSlQVE.

menta disponit verbis denique — fostremo ad Fam. 2, 15, 6. lustinus in reram gestarum narratione 23 , 3 , 13, primum — denique — ad postremum. Cf. Wopkens. Lect. Tull. p, 65. (46.). Cornel. Eum. 12. hic quum primo perturbati admirarentur, non iam de eo sumptum esse supplicium, a quo tot annos adeo essent male habiti , ut saepe ad desperationem forent adducti, quique maximos duces interfecisset , denique in quo uno esset tantum, ut, quoad iUe viveret, ipsi securi esse non possent , in- terfecto nihil habituri negotii essent ; postremo si illi redderet salutem , quacrebant etc. In his non opponuntur Toces deni-' que — postremo,

5. Peculiari modo cornponunlur verha denique si, Consideralis aut expositis rebus, accedimus ad alium rem, quae vel superaddi potest argumentis, vel etiam aliorum opinionem occupat,

Terent. Ad. 1, 2, 13. denique si conferendum exemplum est, non fratrem videt rei operam dare 7 i. e. praeterea si. lul. Se- Terian. Sympt. in Rhetor. Pithoei p. 302. denique si haec quis- quam digna aestimet, qiiae in manus sumat, reperiet etc.

Huc referri possunt etiam haec Cic. p. Mil. 35 , 96. nune denique, si haec contra se sint futura, sibi facinoris suspicio- nem , non facti crimen obstare. cf. 36, 100. hoc denique ipso die , si qua vis est parata , — deposco.

6. Eadem ralione additur argumentum, quod, etiamsi alia non valeant, ipsum tamen rem conficiat et ordini rerum finem imponat.

Ovid. Her. 20, 67. expositis aliis ergumentis, quibus Acon-

tius Cydippae persuadet, quid cnpiat, addit : deniquc, dum captam tu te cogare fateri, insidiis esto capta puella meis.

7. Quod in his de ordine rerum dicitur, refertur e(iam ad tempus et rerum actarum consequutionera. Sed quod Donatus ad Terent. Phorm. 1,2, 71. praece- pit, deniqiie poni pro postrenio , siias habet conditio- nes. ISec sine caussa racciolalus ad Tursell, p. 37: „de- nique, inquit, pro postremo non facile usurparim: quamvis usurpasse videatur Brutus in fine epistolae ad Att. 17." Ac re vera denique tunc deraum ponitur, quum narratio rei alicuius aclae per partes et ordine ad extremum tempus procedit. Id(|ue fit apud historicos recentiores, Suetonium, Tacitum. Rara sunt antiquio-

DENIQVE. 265

rum scriptorum exempla, in quibns denique per se s\gxn^cjX postremo, zuletzt, zu allerleizt,

Sueton. Ner. 35. Octaviae consuetudincm cito aspernatus — . Eamdem mox saepe frustra strangulare meditatus , dimisit ut sterilem : sed improbante divortium populo — etiam relegavit. Denique occidit sub crimine adulterionim. Caes. 75. deniqne tempore extremo etiam, quibus nondum ignoverat, cunctis in Ita- liam redire permisit,

Terent. And. 1,1, 119. ego illud sedulo negare factum : ille instat factum. Denique ita tum discedo ab illo , ut qui se Jiliam neget daturum. Ovid. Met. 2, 814. multis, quae Agraulos pai^sa fuerit, enarratis addit : denique in adverso venientem li- mine sedit exclusura deum. Ita etiam Apulei. Met. 3. p. 141, 4. dcnique agnito salutari praesidio etc. ubi Oudendorp. falsam explicatiouem proposuit.

Lucret. 3, 758. quare dissolvi quoque debent posse pcr artus, denique ut intereant una cum corpore cunctae. nisi haec perti- nent ad n. II, 1.

Quae Facciolatus affert ex Bruti Epist. 17. denique, quod petis , faciam libcntcr. forniula est epistolarura. Sulpicius in Epist. ad Fam. Clc. 4,5, 13. et 19. bis in eo erat, ul; epi- etolam ad hunc modura finiret. cf. Weiskius ad h. 1.

8. Sed denique iion modo id indicat, quod ulli- mum accidit, verum eliara , quod post alia deinceps evenit : quasi qne in se recipiat vim copulalivam. Jn- servit declarando ei reruni nexui, quo aliares alii proxi- me iniungitur, vel ubi alia res ex alia provenit quadam necessitate. Germani dicunt und sonac/i et und sodann, Quo sensu componuntur verba denique iam,

Caes. B. gall. 7, 64. ille impcrat reliquia civitatibus obsides: denique ei rei constituit diem : huc omnes equites — celeriicr 4:onvenire iubet. uhi non potest reddi cndlicji,

SaUust. Histor. fragm, Orat. Philippi 1, maxume vellem rcm publicam quietam esse , aut in periculis a promptissimo quoque dcfendi : denique prava incepta consultoribus noxae esse: ubi est und dann,

Terent, Hec, 5, 3, 8, deniq.ue hercle iam pudebat. Eun, 3, 1, 42, denique metuebant omnes iam me,

Ita Plautus adverbio usus est pro deiiiceps Pers. 4,1, 3. ferme ut qui^que rem accurat suam, sic ei y^-Qcedunt.postprin- cipia denique.

266 DENIQVE.

9. Contra ia rebus vel ordinis vel temporis ratione disponendis adiicitur ad extremum , ad postremum: quod non ubique pleonasmum appellaverim, sed desi- gnalionem distiactiorem. Recentiores scriptores abun- dantia delectantur.

Cic. ad Quirit. 7, 16. cuius oratio fuit — tripartita: pri- mum vos docuit — etc. tum in perorando posuit — ; denique ipse ad extremum pro mea salute non rogavit solumy verum etiam obsecravit. Sic in Verr. 1, 10, 28. deinde ad ex~ tremum.

Cic. p. Sext. 47, 100. honi nescio quomodo tardiores sunt et principiis rerum ncglectis, ad extremum ipsa denique neccssitate excitantur.

lustin. 11 , 16 , 12. victus denique ad postremum est non vir- tutc hostili. 37, 1, 9. Apulei. Met. 2. p. 121, 17. et tandem denique devorato pudore ad Milonem aio. 3. p. 138, 39. tandem denique reversus ad sensum praesentis.

U. Jn his omnibus denique coniunclionis vicem praestat, ideoque ab iuitio sententiae, ant post primuni vocabulum jjouitur. Aliud genus earum est dictionum, in quibus, vel posita rerum serie, vel in alicuius rei ampliludine, ad ultimum, quod eveniat, spectamus, aut praecipuam rem extremo ioco statuimus, aut tolam rem una cogitatioue unove verbo comprehendimus, omnes partes in unum colligentes. Tum denique ad- verbii instar quocumque loco, jDraeserlim in fine sen- tentiae collocatur: quod nescio cur Goerenzius ad Cic. de Fin. 3, 44, 136. negaverit.

1. Atque primo denique de eo dicitur, quod nlti- mo loco fit , aut futurum esf , aliis rebus praecedenlibus. IScrn ordo rerum consideratur , sed ipsa extremitas.

Plaut. Trin. 4, 2, 93. nisi quia hibct experiri, quo cvasurust denique. Terent. Ileaut. 3, 3, 8. metui , quid futurum denique esset. Pliorm. 1,2, 71. quid fit dcnique? 2,2, 11. vereor, ne istkaecfortitudo in nervom erumpat denique. Virgi!. Aen. 2, 69. Jieu, quae nunc tellus , inquit , quae me aequora possunt accipe- re? aut quid iam misero mihi denique restat?

Cato apud Festum s. v. citeria: quid ego cum illo dissertcm ampUus , quem ego denique credo in pompa vectitatum ire ludia jiro citeria, atque cum spcitatoribus scrmocinaturum? Scriben- dum cst vectilatum iri. Ilcdde : am Ende , glauV ich, wird er als Spottbild aufgefiihrt iverden.

DENIQVE. 267

Hinc formula quiiestionis : quid denique agitis ? Flaut. Bacch. 2, 3, 60. Truc. 3,4, 47.

2. Eadem est ratio eorum , in quibiis ad postremum respicimus, quod ex reliquis consequatur, etiam ubi aliter videri possit. Germani simililer dicunt am Encle, Sed usurpalur haec formula in iis saepe sententiis, in quibus dici posset nihilo minus.

Horat. Art. poet. 267. vitavi denique culpam, non laudem meriii. i. e. quod reliquum est. Coelius ad Cic, Epist. 8 , 6, 7. unum illud monere te possum , — nihil de tua voluntatc osten- das — . Denique invidiosum tibi sit , si emanarit. i. e. am Ende mochte dies doch wol Gehdssigkeit zuziehen. Capitol. Vita Veri. 9. liberti multum potuerunt apud Jerum — . Gcmi- nas et Agaclytus, cui dedit, invito Marco, Libonis uxorcm. De- nique nuptiis a T cro cclcbratis Marcus convivio interfuit. Sal- lua^ius ob vocem deniquc necessarlum putat non interfuit. At ecnsHS verborura est: nihiloniinus Marcus, qui Agaclyto ad- moduni favebat (vid. Capitol. Antonin. 15.), concessit, et nuptiis interfuit. Germanice : am Ende war er doch zugegen.

S. Sicuti Germanorum am Ende, etiam denique ironiae inservit et indignationi. Supponilur, quod vix cogitari possit, extremum.

Cic. Phil. 13, 17, 35. quam benignc. D&iique usi liberali- iate Antonii milites imperatorcm reliquerunt. ubi vid. Garato- nius. p. Rosc. Ara. 29 , 81. u dcnique qui tum armati diea noctesquc concursabant , — 6'. Roscio temporis illius acerbitatem iniquitatemque obiicient. i. c. am Ende werden die — ihm vor- halten.

4. Coniuncta esse potest longior exspectatio. Tum dicitur res, quae anlea agi debebat, tandem exsistere. Fit ergo deniqne fere idem quod tandtm. Sed exem- pla huius dictionis, quae vulgaria esse dicuntur, admo- dum raro reperiuntur.

Plaut. Mil. 4 , 2 , 40. aliquam mihi partem hodie operae dcs denique: iam tandem ades illico. Miles raorae impatiens Pii- laestrionem ab ancilla revocat, et iubet eura sibi quoque ali- quara partem operac dare. Ita recte Lambinus. Cic. ad Att. 5, 20. quac ego diu ignorans , ex tuis iucundissimi litteris a. d. V. cal. lan. deniqve cognovi. Quinctil. Declam. 1,9« ^^ vero , si nihil aliud , calens ille cruor denique suscitasset.

5. Posito aliquo nomine, cuius notio extendi po- lest, per hanc particulam additur nomen amplius, quod

268 DENIQVE.

simul illud ante dictum continet et arctiorem notionem dilatat. Hoc saepissime imiversum genus designat, et maiorem vim sententiae infert: quare Germani reddunt vel iiber/ianpt^ xel ja. Id quod proprium locum habet eliam in disiunctione ant denique. vid. n. 9. Saepius usurpatur in anaphora.

Liv. 4, 50, 11. jiihil esse in his auxilii dicerent, qui non ci- vium , non denique hominum numero esscnt. 8,21, 6. Cic. in Pis. 20, 45. quod nemo bonus , nemo denique civis est, — qui vos non ocuUs fugiat , auribus respuat. de Rep. 2, 26. quis enim hune hominem rite dixerit, qui sibi cum suis civibus, qui denique cum omni hominum genere nullam esse iuris communio- nem — velit? in Verr. 2, 69, 167. an hoc dicere audebis: vtrum de tc aratores , utrum denique Siculi universi bc7ie existi- ment , aut quo modo existiment , ad rem id non pertinere? Tacit. An. 2, 10. ne propinquorum et affinium , denique gentis suae desertor et proditor quam imperator esse mallet.

6. Idem fit, ul)i, quod reliquis raaius ampliusve est, extremo loco ponitur, atque haec ultima gradatio vo- cabulo deniqiie significatur. Est igitur atque adeo^ sive praecedunt plura , quibus gravius addttur, sive unum ponitur antea nomen: quod criticis olim maguam dubitalionem iniecit. Vide ad Flor. 1, 16, 4.

Plaut As. 2,2, 56. pernegcbo atque obdurabo , perturabo denique. Cic. p. Quint. 16 , 51. haec in homines alienissimoSf denique inimicissimos viri boni faciunt. 19, 62. eques romunus locuplcs , sui negotii bcne gerens, denique is , quem, quoties Nae- vius tn Galliam profectus est , procuratorem Romae reliqutt. ad Fratr. 2, 3. quum omnia malcdicta, versus denique obscoe- nisstmi in Clodtum et Clodiam dtcerentur. 1 , 1. etst non dubi- tdbam , quin hanc epistolam multt nuniii,fama denique esset ipsa sua celerttate superatura. ubi Bentivolius errorem Ernestii refutavit.

Cic. in Verr. 5, 27, 69. ttaque homtnem huic optimae tuits- stmaeque custodtae non audet committcre: dcntque Syracusas to- tas ttmct: amandat hominem. Est i. q. iramo.

Cic. in Verr. 2, 23, 55. dc hoc, qut, antequam in tus adttum essel, untequam deniquc mentio controverstae facta esset, disces- sisset, putabant nihil agi posse.

Tcrent. Ad. 3,4, 51. nitar , faciam, expertar, denique ani- mam relinquam pottus quam tllas deseram. Hec. 4, 4, 95. orc- mus , accusemus, gravius dcniquc mtnitcmur, si cum illo ha-

DENIQVE. 269

btierit rem postea. CIc. Verr, 3 , 94 , 220. si, ternos denarios qui

coegit, erit absolutus : quaternos, quinos , denos denique , aut vicenos coget alius. p. Mil. 8, 20. luget senatus, moeret eque- ster ordo: tota civitas confecta senio est: squalent municipiai afflictantur coloniae: agri denique ipsi tam beneficum, tam sa- lutarem , tam mansuetum civem desiderant. Sueton. Au"-. 21. Parthi quoque et Jrmeniam vindicanti facile ccsserunt, — obsi- desque insuper obtulerunt : denique pluribus quondam de regno concertantibus, non nisi ab eo electum probaverunt. c. 23. adeo denique consternatum ferunt, ut etc. ubi erravit Oudendurp. lustin. 12 , 12 , 2.

Terent. Hec. 3, 4, 10. denique Tiercle aufugerim potius qiiam redeam. i. e. ja wahrhaftig.

Schwartzius in Tursellino lianc Tim particulae explicuit \erbis summum, hochstens. Sufficit atque adeo. Cic. p. Kosc. Am. 37, 108. si nihil aliud fecerunt , nisi rem detulerunt , non- ne satis fuit his gratias agi denique, ut perliberaliter agere- tur , honoris aliquid haberi? Ita est enim interpung-endum. Hanc explicatiouem Wernsdorflus adhibuit ad Cic. p. Planc. 4, 10. in quo primum illud debes putare — eos , qui piffragium ferant, quid denique ipsi debeant, considerare saepius , quam quid cuique a re publica debeatur. At acute vidit Wunderus in lahnii Annal. 7, 3. p. 279. non ita dici posse, nisi praemisso eo , quo denique referatur : idque hoc loco desiderari : neque etiam apto loco poni denique, hoc quidem sensu. Quare de- fendit alteram scripturam quid cuique ipsi debeant: quae non Yim accipit a verbis oppositis quid cuique debeatur , sed lan- guet. Nemo dubitasset , si scriptum esset quid demum ipsi de- heant. Atque hoc modo etiam denique recte dicitur. vide III, 6. et conf. locum Cel^i p. 257. allatum.

7. Additur hoc raodo etiam in opposilione id, quod in aliqua re maxime sit speclandum, aut quod pluri- mum referat. Hoc vero adiungilur simpliciter posita parlicula, non assumpto oppositiouis vocabulo aliquo, \eiiLli sedy autem.

CIc. Acad. 2 , J17 , 87. tractantur ista ingeniose : disputan- tur ctiam eleganter: denique videantur sane, ne affirmentur modo. i. e. tractantur ingeniose et eleg^anter quidem, sed quod plurlmum refert, vldendura est , ne tantum affirmentur, eed probentur, Goerenzius sensum loci non recte percepisse videtur.

8. Propriam sedera particula occupat in interroga-

270 DENIQVE.

tione, quam gravlor res ia considerationein vocalur: ubi nos Gerniani dicimus ja.

Cic. p. Quint. 23,74. iihi erant ceteri creditores? denique hoc tempore ubi sunt ? p. Hosc. Am. 37 , 108, si nihil aliud fecerunt, nisi rcm detulerunt, nonne satis fuit his gratias agi? denique ut perliberaliter ageretuf , honoris aliquid haheri^i ubi post denique non erat comraa ponendum. Coiuel. iii Epi- Btola Corneliae. p. 371. Fisch. denique quae pausa erit ? Ta- cit. An. 1, 28. Percennius et Tibulenus stipendia militihus, agros emcritis largientur? denique pro yeronibus et Drusis im- perium populi romani capessent ?

9. Vtrumque, quod modo exposui, in disiunctione usurpatur: nam aut deniciiie , vel denujiie dicuntur pro aut oinnino , i^el omnino, et pro aut vtro , auL adeo^ et in negatione pro aut ne cjuidem, Heindorfius et alii existimabant aut denicjue esse aut certe: quae vis re- strictiva prorsus abhorret ab huius particulae nalura.

Liv. 8, 21, 6, an credi posse, ullum popvlum aut homincm deniqut in ea conditione, cuius eum poenitcat , diutius , quam necesse sit, mansurum. i. e. oder uberhaupt. Terent. Heaut. 1,1,15. numquam tam mane egredior, neque tamvesperi domum revortor, quin te in fundo conspicer fodere , aut arare, aut aliquid facere denique. Ita recte restituit Bentleius pro ferre. Cic. ad Att. 10, 8. quod malum maius , seu tantum denique. i. e. seu omnino tantum, quale hoc est. Ita Ernestius. Caes. B. S**^'- 2» ^^- *"' antc inito , iit intellectum est , consilio, quod deditione facta nostros praesidia deducturos , aut denique indi- ligentius servaturos crediderant.

Horat. Sat. 1, 2, 133. ne nummi pereant , aut puga, aut denique fama. Male Heindorfius interpretatur aut ccrte. Est aut, quae oranes attinet, faraa : oder iibcrhaupt. Senec. de Benef. 7, 9,5. video sericas vestes — in quibus nihil cst , quo defendi aut corpus, aut deniquc pudor possit. Alia ratio est loci supra p. 262. allati Cic. p. Arch. 6, 12.

Horat. Epist. 2, 2, 126. practulerim scriptor delirus iners- que videri, dum mea delectent mala me , vel denique fallant, quam sapere. i. e. nisl delectent, taraen in universum fallant. Delectatio ista enim species est universae faltaciae.

III. 1. Singulis rebus expositis, ubi totara seriem uno couspecfn cousicleramus et omnes partes ad unam rem reducimus, ibi aut id addere solemus , quod universum genus complectitm-, aut unura esse iu-

DENIQVE. 271

stav omnium et paucis verbis omnia esse comprehen- denda diciraus. Illud est et omnino^ und iiberlian-pt : iioc, ut paucis absolvam, sive, ut uno verborem comple- ctar : wff eTtog elTisiv, okcog. vd. Wolf. ad Deraosth. Leptin. 4. p. 220. Jiurz. Nec mutatur haec ratio , si antea non plures res, sed una tantura nomiuatur. Nara saepe utuntur hac formula scripfores, ubi multa dici possunt, sed oratio ad id , quod maxiraura et vaHdissiraum est, properat, atque hoc modo contrahitur et abrurapitur. Critici vero ex quo hanc indolem particulae cognitara habuerunt et locos antea non perspectos bene explica- verunt , numerari vixpossunt, in quibus haec interpre- tatio teraere adhibita sit, praeseriim ubi sufficiebat no- tio maioris gravitatis.

Freinsliemius quae ad Flor. 1, 16. affert, cuncta non huc pertinent. Keque oninia ea, qiiae Graevius ad Cic. Epist. ad Faiu. 10, 10. et ad Suet. Aug. 23. et quae Scliulting. ad Quinctil. Declam. 1,6. p. 15. Bur. Aliquanto diligentior erat Freinshem. ad Tacit. An. 1, 28. Cf. Ruhnken. ad Terent. Andr. 1,1, 120. Ernestius in Cliiv. Cicer.

Terent. Eun. 3 , 1 , 50. ubi nominabit Phaedriam , tu Pam- philam contimto : si quando illa dicet, Phaedriam intromittamuB comissatum , fw, Pamphilam cantatum provocemus : si laudabit haec illius formam , tu huius contra. Denique par pro pari rc- ferto, quod eam mordeat. Cic. de Orat. 2, 78, 317. demon- strans cxordium dicendi non saepe esse dehere \ehemens, post alia argnmenta addit: nihil est denique in natura rerum omnium, quod se universum profundat, et quod totum repente cvolct. Ad hunc modum Hulinkenius emendari voluit Vellei. Pat. 2, 89. nihil denique optarc a diis homines — possuntf quod non Augustus — repraesentaverit. Sed vix ita dici poternt non antecedente rerum cxpositione. Tid. deinde. II, 7. Coelius quum in Epist. ad Cic. 8, 11, 12. dixisset, in cora- jnentario rerum urbanarum mnlta essc vix lectu digna, nmlta

f etiam utilia, pergit : denique malo in hanc partem errare, ut,

quac non desideres , audias , quam quidquam , quod opu.s est, praetermittatur. i. e. uberhaupt abcr. Cic. in Verr. 1, 27,70.

■ quum seditionem sedare vellcm , quum frumentum imperarem,

quum stipendium cogerem , quum aliquid dcnique rei puMicae caussa gcrerem. 2, 51, 127. negant id Syrucasani per reiigio- Ties sacrorum ullo modo fieri posse ; fas denique negaut esse.

Terent. £an. 1,2, 78. ncmpe omnia haec nunc verba hue redeunt denique , ego excludor. Ph. 4, 3, 43. ut ad pinuca

272 DENIQVE.

Tcdeam ac mittam tlUus ineptias, haec denique eius fuit postre- ma oratio. Vellei. Pat. 2, 113. LXX amplius cohortibus, XIV alis et pluribus quam decem veteranorum milibus, ad hoc magno voluntariorum numero , frequentique equite regio , tanto denique exercitu, quantus jiullo umquam loco post bella fucrat civilia.

Cornel. de Reg. 2, 2. minime libidinosus , non luxuriosus, non avarus , nullius denique rei cupidus, nisi singularis perpe- tuique imperii. Plin. Epist, 2, 9, 3. iuvenem probissimum, gravissimum , eruditissimum, omni dcnique laude dignissimum. Ovid. Met. 2, 95. denique , quidquid habet divcs , circttmspice, mundus. Tacit. Ann. 1, 26. cur vcnissct neque augendis mi- litum stipendiis, ncque allevandis laboribus , denique nulla be- nefacicndi licentia?

Cornel. Pelop. 4, 3. denique haec fuit altera persona Thebis. «bi distinctio, quam exponit Bremius , falsa est. Tacit. Ann. 1 , 61. permoto ad miserationcm omni, qui aderat, exercitu ob propinquos , amicos, dcniquc ob casus bellorum et sortem homi- num. i. e, und uberhaupt. Ovid. Her. 4, 84. denique nostra iuvat lumina, quidquid agas. Antecedunt sive — sive. Ita Ovidius saepe praemissis aliis rebus simiiibus : sive — sive — dcniquc. vid. Her. 1, 21.

Ita explicanda sunt Lucan. 4 , 848. non partis studiis agita- mur, nec sumsimus arma consiliis inimica tuis. Nos denique bcllum invenit civile duces: caussaeque priori , dum potuit, s,er- vata fides.

2. Hoc iTiodo clauditur rei expositio adlecto eo, quod ex reliquis consequitur, aut in quo omnia reli(iua conlinentur , praesertira in pi-aeceptis rerum agentla- rum. Nos Germani dle i'olge von allem dem.^ mit e.i- nem JVort.

Horat. Ars poet. 23. denique sit quidvis simplex dumtaxai et vnum. Sat. 1, 1, 92. denique sit finis quaerendi, quoque ha~ heas plus , pauperiem metuas minus.

Horat. Sat. 1,1, 106. est modus in rebus, sunt certi deni- ^jue fines. Quo dicto Horatius flnem eermoni imponit : quod ifidit Heindorfius.

8. Deniqne omnia et omnia deniqne est omnino omnia. Id dicitur de genere rerum universo : quam- qua m idem una voce denique exprimi potest. Sic etiam

DENIQVE. 275

quidcpikl deniqiie. Forraula conficitur verbis omnia denique huc redeunt.

Cic. Phil. 13, 21, 49. 'pTius undis flamma, iit ait poeta, nescio qui, j)rius denique omnia, quam aiit cum Antoniis res pu- blica, aut cum re publica Antonii redeant in gratiam. Plin, Epist. 7,9, 13. rccipiunt enim amores^ odia, misericordiam, urbanitatem , omnia denique, quae in vita atque etiam in foro caussisque Vcrsantur. Quinctil. 10, 1, 119. Apud Celsum 1, 6. oninia denique sumere, quae tarde concoquuntur. non genus uni- versura , sed inter reliqua remedia extreraum indicat.

Domit. Marsi Epigr. in Antliol. 2,247. omnia cum Bavio communia frater habebat , unanimi fratres sicut habere solent. Rura , domum, nummos atque omnia: denique , ut aiunt , cor- l^oribus geminis spiritus tinus erat. Ita cura Pitlioeo Burman- nus scripsit. Sed coniungenda erant verba: atque omnia deni- que , ut aiunt. Tum demnm non languet voc. omnia iteruiu positum. Quinctil. 10,1, 106. quorum ego virtutes plemsquc arbitror similes, consilium , ordinem dividendi, praeparandt, probandi, rationem , dcnique omnia , quae sunt inventioncs. Spaldingius auctorltate dnorum codd. eiecit omnia. Hoc vero argumento Beierus confirmare debubat coniecturani suam in Cic. p. Scaur. 44. factara.

Celsus 2, 28, 1. quidquid denique subcruditm, aliquis as- sumsit.

Terent. Andr. 3, 3, 35. nempe incommoditas denique hue emnis redit, Euu. 1, 2, 78. nempe omnia haec nunc verba huc redeunt denique : ego excludar.

IV". l.Recentior aetas novavit quaedara in huius vo- cabuli usu. Nam a secundo saeculo p. Ch. n. scriplores quidam ita denique usurpabant, ut, posita ahqua re, de- monslrationera persequerentur allatis argumentis vel exemplis cum quadam argumentationis consequutione, quasi dicerent: in hac rerum disposilione persequenda, ■vel in hac rerum consequutione, iii Fulge dessen.

lustin. 9 , 4,1. huius victoriae callide dissimulata laetitia est. Denique non solita sacra Pbilippus illa die fecit, non in convivio risit , non ludos inter epulas adhibuit, non coronas aut unguenta sumsit , et quantum in illo fuit , ita vicit, ut victorem nemo sentiret. Male explicat Vorstius : breviter. Florus 1, 16. pulcherrima Campaniac plaga est. Nihil mollius coelo. Dcni- que bis floribus vernat. Salraasius ita: quasi diceret, adco ve- rnm est, nihil esse coelo mitius, ut bis ver in anno habeat. Alii acceperunt denique pro adeoquc.

11. 18

274 DENIQYE.

SoUn. Polyhist. 5. Himeraeum coeleites mutant flagae. Amarus denlque est , dum in aquilonem fluit: dulcis, ubi ad fneridiem flectitur, 27. vis ne defuncta quidem deest. Denique basilisci reliquias amplo sestcrtio Pergameni comparaverunt. Et ita saepissime Solimis.

Haec est ea significatio , quam iurisconsulti saepe usurpant in addendis similiLus i*ebus vel exemplis, quibus id, quod de- nionstratur, aut confirractur, aut iiiustretur. Quare Savi- gnius, qnum in egregio libro de Possessione p. 50. edit. quint. contcnderet, denique esse verbi caussa, exempli gratia, zum Beispiel, "vim vcrbi bene perspectam habuit, tamen explica- tionem adbibuit non satis aptam. MuUi igitur ei adversati 6unt, alii prudenti dubitatione, ut Koelerus in Wolfii Analectia Fasc. 4. p. 329, aiii sine accurata rei cognitionc , ut lohann- gen in Diss. de usu atque vi particulae denique apud vet. rom. ictos. Heiflelberg. 1828. Certe vetus esset erroi'. Nam ante «^ucentos annos illam explicationem fccit Gifanius in Observat. p. 286. (549.) , quem SaA ignius sequitur. Papinian. in Di- gest. 1,7, 13. ji. omni fere iure finita patris adoptivi potestate iiullitm ex pristiuo rctinciur vestigium : deniqiie et patria digni- tas quaesita per adoptionem finila ea deponitur. i. e. in hoc ge- ncre, et ita etiam patria dignitas per adoptionem quaesita. Vlpian. in Dig. 10, 4, 3, 15. Sciendum est adversus possessorcm Tiac aclione agendum non solum eum , qui civiliter , scd et eum, qui naturaliter incumbat possessioni. Denique creditorcm , qui pignori rem accepit , ad exhibendum teneri placet. ]\on nova additur sententia , neque rcddi potest : Jitque adco creditorera tcneri placet : sedest potius : hoc ordine etiam, in hoc genere: atque coniparatio rei coniuncta est cura quadam conclusione : in Folge dessen. 27, 2, 1, 1. et solct ex persona , ex conditione et ex iempore statuerc, ubi potius alendus sit ct nonnumquam a voluntate patris recedit praeior. Dcnique quum quidam testa- tnento suo cavissei, ut filius apud substitutum educarctur , ini- perator Severus rcscripsit praetorem acstimare debere, praesen- tibus ceteris propinquis liberorum. Paullus 50, 17,87. nemo enim in persequendo deteriorem caussam , scd meliorem facit. Dcnir/ue post litem contestatam Jieredi quoque prospicitur , et heres tcnetur ex omnihus caussis. i. e. sequitur, itaque, eodcm modo. TertuIIian. ad INation. 1, 4. scd veriiatem saeculo ope- rosissimam pliilosophi quidcm affectant, possident christiani: ideogue qui possident, magii dispLicenl: quia qui affectat illu^lit: qui pvssidci , dcfendit. Denique Socratcs ex ea paric damnatus est , quia propius tentaverat verttatem. Gaius Instit. 4, 119. ct dcnique in CGiais ccnssis similiter concipi solet.

DENIQVE. 275

Sic denique si. lulian. in Dig. 27, 10, 7, S. ideoquc sufjicit unius ex curatoribus persona , quia intelligitur alter consentire ; denique si praescns sit et vetet solvi , vetet venire etc.

2. Ita iui'isconsulti, irnprirais Vlpianus, utimtur hac particula, quando vel rem ante expositam auctoris alicuius dicto confirmant, rel novum addunt argumentura, sive aliud exemplura.

Vlpian. in Dig. 7, 3, 4. dcnique Scaevola ait: agentem ante diem ususfructus nihil facere. 7 , 8 , 14 , 1. 4,4,3. 39 , 5, 18, 1. et 19, 6.

Vlpianus in Dig. 13 , 1 , 14. denique per errorem soluti con^ tra senatusconsuUum crediti magis est cessare repetitioneni

Ideni in Dig. 3, 1,1, 5. exstat quidem exemplum eius , qui gessit (raagistratum caecus^. yijypius denique Claudius caecua consiliis publicis intererat. 3, 1, 1, 6. Papinian. 48, 5, 8. in quaestiombus laesae maiestatis etiam mulieres audiuntur. Con- iurationem denique Sergii Catilinae I^ulvia mulier dclexit , et Marcum Tullium consulem indicio suo instruxit. in quibus lo- hannsen atrocitatem coniurationis espressam putat hac parti- cula : quod ineptum.

Fortasse huc etiam pertinet lustin. 11 , 11 , 3. namque ma- ter eius Olympias confessa viro suo Philippo fuerat, Alexan- drum non ex eo se, sed ex serpente ingentis magnitudinis con- cepisse. Qua ex caussa Olijmpiadem , velut stupri compertam, repudio dimiserat.

V. 1. Redeamus ad antiqua tempora. Deniqne quum orationis vim colligat, in quilxisdam dictionibus eodem modo usurpatur, quo demiim. Nam adiungilur non raodo nominibus, quae lempus aut numerum signi- ficant, sed etiam pronomiuibus, veluti is dejuque pro is demum, de quo vide p. 256. Sic dicilur tiinc dcni- qve., tnm denique: cf. p. 253. et i^ix denique pro uix demjun. JNec potest tum denique semper reddi dunn endlich, neque explicatione dann erst endlich distin- gui, quaraquam gravius esse videtur quam demum. Cf. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2,4, 10. Saepe nihil x)W\ dislinctiorem designationem exprimit, dann eben. Cf. Ochsner iu Eclogis Cic. p. 84. ubi cur Hollingerus lianc forraulam elegantiorera appellet, non perspicio.

Cic. p. Quint. 31, 99. ne is, de cuius ofjicio nemo urvquam duhr-

iavit, sexagesimo denique anno, dedecore, macula, turpissi.-in-

18 *

276 DEMQVE.

que ignominia notetur. p. Mil. 13, 34. Milonis consulatus , qui vivo Clodio labefaQtnri non poteral , mortuo denique tentari coeptus est.

Cic. ad Fala. 9, 14-, 11. iantum accessit , iit mihi nunc deni- que amare videar , antca dilcxisse. ad Att. 8, 8. Ovid. Art. ani. 3, 121j prisca iuvcnt alios : ego mC nunc dcnique natum gratu- lor : hacc aetas moribus apta meis. Quod non potest esse jctzt endlich, sed tempus dcs^ignatur distinctius. Aeque aliter in Consolat. ad Liviiira 105. talis in umbrosis , Tnitis nunc deni- que , silvis dcjlet thrcicium Paulias ales Ityn. Alio Vero modo apud Cic. p. >Iil. 35, 1)G. de qno loco vid. p. 2G4.

Plaut. Capt. 1,2, 39. tum denique homines nostra intclligi- mus bona, quum, quae in potestale haouimus, ea amisimus. Cic. de Leg. 2,4, 10. quae non tum denique incipit lcx esse, quum scripta est, scd tum, quum orta est. Tusc. 3, 31, 77. htiic erat illa opinio quotidie rccens : quae tum denique non appella- tur i'ecens, quum vciuilafe eiaruit. de A niv. 6. et 8. de Se- iiect. 23, 82. Vel praccedente st; Cic. de Fin. 1, 19, 64. qui si omnes vcri erunt, ut Epicuri ratio docct , tum denique poterit aliquid cognosci et percipi. ad Quint. fr. 1, 1, 10, 29. Vel ablativis praemissi:^ : Cic. de Orat. 2, 77, 315. hisce omnibus rebus considcratis , tum denique id , quod primum est dicendum, postremo soleo cogitare. ad Att. 9,2. de Fato 16, 33. Aliae forinae sunt hae : Tusc. 1, 13, 29. reminiscere — ■- quae tra- duntur mysteriis : tum denique , quam hoc late pateat, intelli- ges. dc Fin. 3, 22, 76. neque exspectct ullum tempus aetatis, ut tum denique iudicciur , beatusne fuerit etc. Verbi» separatis Cic. p. Caec. 34, 100. quum ex nostro iure duarum civitatum nemo essc possit , ium amittilur haec civitas dcuiquc , quum is, qui profugit , receptus cst in cxsilium.

Ovid., Am. 3, 4, 3. si qua metu dcmpto casta est, ea deni- que casta est. i. e. ea demum. Cic. ad Fam. 10, 10, 4. is enim dcnlquc honos mihi vidcri soLt , qui non propicr spcm fu- turi bcncftcii, sed proptcr magnu mcrita claris viris defertur. Graevius male explicat : ut paHris me cxpediam. Id dicitur denique is : vid. Cic. p. Quint. 19, 62. Sed 11 , 38. moritur C. Quintius. — hcrcs cius P. Quintius in Galliam ad te ipsum vc- nit in agrum communcm: eo denique, ubi non modo res erat, sed ratio quoque omnis et omnes littcrae. De loco Cic. p. Planc. 4. supra dixi.

Ovid. Her. IH, 215. totis indignus noctibus ille tc tenct , am- plexu perfruiturquc tuo : at mihi conspiccris posita vix dcnique mensa.

DENIQVE. 277

2. Vix operae pretiam est iis repngnare, qui alle- nas sifftiificaliones iniic parliciilae tribueriml. Miilti enim contenderuut denique esse cer/e^ wenigstens. Ita Glossalor in Digest. 12, 1 , 14. Oberlin. ad Caes. B. gall. 2, 33. Heindorf. ad Horat. Sat. 1,2, 133. et Bachius iu lahnii Annal. 2, 1. p. 79. Exempla sunt ea, quae p. 270. expHcnJmus. Sed addunt Senec. de Ira 3, 18. in quo loco fefellit mala inlerpunctio. lohannsen in Diss. supra commeraorata in Dig. 8,3, 38. et 7, 8, 10. denique mirum in modum iuterpretalur attamen.

Senec. de Ira 3 , 18, 3. qvid instabat? quod pcriculum aut privatum aut publicuvi una nox minabatur? quanlulum fuit lu- cem exspectare dtnique , ne scnatores popidi romani solcatus occideret. Ita Ginteriira seqmiti plerique iiiterpiingunt , quasi sensus esse possit: quam exigua inora fuisset luceni saltem cxspectare? At unus Gronovius verura vidit, interpunctione correcta ; quaniidum fuit lucem exspectare? denique ne etc. i. e. quantum orauiuo erat efficere , ne goleatus occidcret senatores?

VI. 1. Deniqne in usu optimorura scriplorum non assumit particulam copulalivam, sed ipsum couiuugit sententiarum parles. Ex anticuis unura coguovi exem- plum Plauti Merc. 2, 1, 18. atqne hoc deniqne respon- det^ ni properem etc. , nisi dcniqne ad unum prono- men pertiuet. vid. p. ,275. Sed iurisconsulti a commu- ni consuetudine discesserunt, iiescio au suo iure. Dixe- runL enim non mode deniqn.e e^, quod commode de- fendi potest, sicut Cicero p. Flacc. 4, 9. et Celsus 5, 28. p.330. deniqiie etiam us\jrpant, sedetiam et denique. Apuleius composuit verba iam deniqne.

Papinian. in Dig. 1,7, lo. deuique et pairia dignitas quae-

sita per adoptionem finila <ea deponitur.

Gaius Instit. 2 , 13. et i n Digest. 1,8,1. aurum , argcntum

ct denique aliae rcs innur.ierabilvs. Inst. 4 , 119. et dcniquc in

cetcris caussis.

Apulei. Met. 3. p. 138, 1. iam denique nec larem re-

quiro etc.

2. De loco , que'.n deniqne occupat in ordine ver- borum , supra iam dixi. Donalus ud Terenl, Phorm. 1,2, 71. id tantur,! praecipere voluit, vulgo poni de- niqne ab initio. Post alia vocabula ponitur, ubi advcr- bii praestat sunp\icem vim. Quod Goerenzius in Cic.

278 DEiNVO.

de Fin. 2, 30, 98. coniecit quum denicjue Metrodori li- hros commendas , vei"eor, ut anliquius inveniat exem- plar Apuleio, qui Met. 3. p. 141, 39. quum denique scripsit.

*) Commutantur a librariis denique et deinde. vid. Schiitz. ad Rhet. ad Heren. 4,5, 8. Goerenz. ad Cic. de Fin. 2, 31, 98. et demum. vid. Cic. de Leg. 2, 4, 10. Flor. 1, 11, 4. et cuique, vd. YVeiskius ad Cic. pr, Planc. 4, 10.

DENVO.

Dexvo contracta est forma verborum de novo, qui- bas integris Latini numquam usi sunt. Vid. Vossius de Vitiis serm. 9, 3. Ruhnken. ad Terent. Andr. Prol. 26. Oudendorp. ad Apulei. Met. 3. p. 225. et nos supra p. 222. Significationem pi-imitivam ipsa vocabuli com- posilio raonstrat. Inteliigilur enim repetilio eiusdem vel similis actionis. Sed quum Lalini alteram , quae secuuda est, vicem ab alia quacumque vice, quae mul- tiplex esse potest, singulari notione distinguant , illud- que vocabulo iLerum, hoc particula rursus designent, utramque hanc rationeni verbumc/e/z?/ocompIectitur, id- que omnino respondet Germauorum wieder. In denuo ])roprieconsideiaturres, quae esse desiit, scd renovatur, ia iterum tem^ns y in quo eadem res apparet secunda vice, in rursus reversio ac repetilio rei. Sed haec plerumque usu coniimduntur. Quadruplex vero est exeraplorum discrimen.

1. Prirao dicltur allquid denuo fieri, quum id, quod iara antea factum erat, neque adhuc adest, restituitur, quasi illud irritum aut non /actum sit. Hoc est l/c y.ca- rijfg, von neuem, von frischem wieder: de integro, Quod aliquando fuit et esse desiit, ita dicitur novum €xsistere, et redire earadem rem.

Flaut. Most. 1 , 2 , 35. nequc id faciunt , donicum parietc$ ruunt. Aedijicanlur aedes totae d^nuo.

Doederliiius in Synonyin. Vol. 1. p. 184. si reliqua in con- siderationera vocasset , non in Iiac una significatione substitis- set. Conf. Schmitson in libro : Geist dcr lat. Sprache. p. 67. Ilabichti Lexic. synon. p. 248.

2. Tum denuo factum dicitur, quod iterum, non tantuni semel fnclum est: noch einmaiy zum andernmal.

DENVO. ' 279

Plaut. Most. 1, S, 65. dii mc faeiant qtiod volunt, niob istam orationem te liberasso dcnuo. i. e. iteruin, zum zweitcnmal. Pcrs. 5, 2, 47. iam egotibi, si me irritassis, Pcrsam addu- cam denuo. Liv. 10 , 31 , 3. Fabius in Etruria rebellante dc- nuo quatuor millia et quingentos Pcrusinorum occidit. lustin. 5, 5, 8. veritus itaque multitudinis impetum, denuo in voluntarium exsilium proficiscitur.

Plaut. Rud. 4,4, 59. si parum intellexti, dicam denuo. Mil. S, 3, 3. minus si tcnetis denuo volo percipiatis plane.

Plaut. Poen. 4, 2, 28. o lepidam Venerem dcnuo. i. e. ite- rum dico.

S. Deinde denna dicitar fieri, quod aliqaando repe- iitur et rursus fit. Quare eliara de rebus mtennissis aut restituendis usurpatur. A vocabulo rursiis diirertiiori nisi maioi-i vi. £t interdum utrumque vocabulum compo- nitur. Nec raro additur verbis, quae praepositiouem re iu se habeat: quae est abundantia familiaris ser- monis.

Plaut. Men. 5,2, 115. ecce Apollo denuo. i. e. qui iam an- tea saepius iusserat , rursus iubet. Terent. Eun. 5, 2, 00. dabit hic pugnam aliquam denuo. Plaat. Ampli. 1 , 1 , 238. Cn: in Verr. 2, 56, 139. quinto quoque anno Sicilia tota cen- setur. Erat censa praetore Peducaeo: quintus annus quum te praetore incidisset, censa denuo est.

Cic. Verrin. 1 , 14 , 37. recita denuo. i. e. iam perge rursu8 recitare : nam non intelligitur : iterum recita.

Plaut. Cas. Prol, 33. Diphilus hanc graece scripsit, post id rursum dcnuo latine Plautus. Poen. Prol. 79. revertor rursus dentio Cartkaginem.

Plaut. Capt. 2,3, 50. tua — sapieniia fecisti, tit redire li- ceat ad parentcs dcnuo. 3, 5, 109. exauspicavi ex vinclis : nunc intellego, redauspicandum esse in catenas denuo. Truc. 2, 4, 42. Terent. Eun. 4,4, 24. iuhe mi dcnuo respondcat. Ilec. Prol. alt. 38 (30.) refero dcnuo. Phorm. 5, 6, 39.

4. Denique deni/o fit, quod ex altera sive contra- ria parte fit, et in alicuius rei vicem succedit. Quod Graeci dicunt av , Germani dagegen wieder. Ita etiani id exprimitur, quod altero sive secundo loco fit.

Plaut. Merc. 5, 2, 14. nam tu quemvis confidentem facile iuis factis facis, eumdcm ex confidente actutum diffidcntem de- nuo. Trin. 3, 3, 74. aperi, dcprome inde auri ad hanc rem

«80 DEOIISVM.

quod aat cst 7 continuo opcrito dcnuo. Terent. Heaut. 4,6, 4. ■ncc quidqvam magis nunc metuo quam nc dcnuo miser aliquo «str4idur hinc.

Kuc rcierii debent forniulae vulgaris serraonis. Plaut. 3Ierc.

5,2, 79. cgo stultior, qui isti credum. Commoratur. Chlu- intjdcm sitmam dcnuo. i. e. Er hcilt mich nur avf. lck nchme vicinen Mantel wieder. \t Tcrent. Heaut. 3,2, 32. ct 7iunc qiiid exspectat , Syrc? an dum liinc dcnuo abeat? Rud. 4, 3, ai. Jiet tibi puniccum corium , postca atrum denuo. i. e. und dann wieder schwarz.

Rhetor. ad Hcren. 4 , 19 , 2G. membrum orationis appellatur res brevitcr absoluta sine totius sentcntiae demonstrntione , qnae dcmio alio membro orailonis cxcipitur. i. e- quae ab altero membro excipitur.

DEORSYM.

Deorsvm, quod est de romtmi , contrarium est rerbo snrsum, sigairicatque versus iuferiora, y.«Ta>, ab~ wiirts , lierah. Antiqui lioraines dixisse videntur deor- sus j quemadmodum Ennium, Varronem, Virgilium scripsisse ^;/-or57/s et r7/r.s7/s constat. Alque hunc prisci lemporis morem recentissimi auctores, Apuleius et alii imitabantur. Quibusdaiii iu locis Ciceronis, in quibus nunc dtorsus legifur, Jibrarii hanc lorn^am sibi usila- tara sul)diderunt. Alia forma deosus vel deossus, quara in uiiliquis hbris passim reperiri uarrat Palmerius ia SpicJlcg. p. 772. Facis Gruter. Tom. 4, et quam alii critici Lucrelio tribui posse existimaverunt (vid. Lain- bin. ad Lucret. 3. p. 405.) et Victorius notavit in Var- roQ. de Re r. 1,6,3. susum deosum, si quae vera ad- sunt lilirorum testimonia , ad uiiiversum ilhim usum pertioeul , quo vcteres, R littera ia S mutata, viaiosi- hus el lases diccbant. Vid. Schueidcri Gramm. Vol. 1. p. 342.

Daviiiiis , quum in codlcibu»' Cic. de Xat. d. 1. 25, 69. et 2, 33, 84. dcorsus invenissct. dcfcntioncm analo^iae suscepit, quam in primo locq Heindorfiu.s agnovit , in aUero repudiavit. Aequali incon«tantia Moserns p. 342. dcorsum vocat u^itatina CJceroni : quamquam ip»e p. 111. .scrip^erat : „magis placet deorsus.'''' (^uid in tali forina mag^is placeat, aut non placeat, equidem persentiscero ncqneo. Sed auctorltate codd. etiani Goerenzins ad libr. dc Fin. p. 24. probat. Hic unus vidctur e«.-c lociio, !n <;mo phiiinii liliri con^cntiant. l)e Fin. 1, 6, 18.

DEORSVM. 281

unns palatinns praebet deorsus. In Apuleii Met. 8. p. 207, 18. 11. p. 236, 40. (le Deo Socr. p. 47, 25. sed non sine libroruiu discrepantia , legitur dcorsus.

1. Coraponitur deorsimi cuni verbis , quae niotum significanl, eliani apposila praeposilione de, Et motus, ut fit per metaphorum, ad aliu Iranstertur.

Plaut. Aul. 4,8, 8. uhi ille abiit, ego me deorsum duco de arhore.

Plaut. Rud. 1,2, 89. si ad saxum , quo capessit, ea deorsum cadit, errationis fcccrit compendium. Aniph. 5, 1, 5fi. devo- lant angucs iubati deorsum in impluvinm duo. Lucret. 2, 199. pondera qnanlum in se est, quom deorsum cuncta fcrantur. cf. 205. 6 , 335. Cic. de Nat. d. 1 , 25 , (i9. de Fin. 1 , 6 , 18. ubi pronomen in uno alterove codice transpesitum non potest du- bitationem iniicerc; nam necessarium ibi est vocabulum deor- sum. Pallad. 3, 25, 19. constat mnla sic ponenda , ut pcdicu- lorum partes dcorsum fucias. i. e. yertas,

Apulei. Met. 8. p. 207, 18. iam tcmpus est , ut isto gJadio deorsus ad meum Tlepolcmum viam qnacram. i. e. in orcum, Opponitur in lalus apud Celsum 5, 26, 31. ^. 300. specillum demissum descendit aut in latus aut dcorsum.

Celsus 8, 1. p. 500. a qua (sutura) breves duae sub interio- ribus angulis deorsum spcctant. cf. p. 502, Colurael. 12, 16, 4.

2. Sed etiani de superiore loco et de rebus in eo sitis usurpatur, et de regione ad inferiora vergeule, /ierabwurts.

Varro de Re r. 1 , 6, 3. qiii colunf deorsum , magis acstate laborant , qui sursuni , magis hicme. — iSec non siirsum quam deorsum tardius scruntur ac mctuntur. Plaut. Aul. 2, 7, 5. si autcm deorsum comedent, — superi incoenali sunt, et coenati inferi.

Terent. Ad. 4,2, 34. nostin^ porticum apud viaceHim, Jianc deorsum.

Miro modo Hygin. Ftab. 9. supcrbius loquuta est in Apolli- nem et Dianam: quod illa cincta viri cwifu esset, et Apollo vc- stcm deorsum atque crinilus. Vix potest intelligi cinctus.

3. Interdum versum sive versiis , quod inest in ipso vocahulo , iterum apponitur. Amisit vocabulum mulfo usu aliquid de sua vi, idque, ne perspicuitas desit, re- stituitur.

282 DEORSVM. DESVB.

Cland. Quadrig. apud Gellium 9 , 1. sed sagittam atqiie la- jaidem deorsum an sursum mittas , hoc interest: nam ncutrum potest deorsum versum recte mitti. Cato de Re r. 156, 4. de alvo purganda : postea ubi deorsum versus ibit, heminam aut faullo plus bibat. Terent. Ad. 4,2, 35. ubi eo veneris, clivus deorsum versus est. Columel. 4, 20, 3. palmae superpositae deorsum versus curvaniur vinculo. Varro de Re r. 2,7,5. lumbis deorsum versum pressis.

4. Cura snrsiim componitur denrsum, vel verbls proxime coniunctis , vel copula interiecta: quemadmo- dum Graeci cvo) xaTw dicunt.

Terent. Eun. 2,2, 47. ne sursiim deorsum cunites. Cic. fle Nat. d. 2, 33, 84. naturis his — sursum deorsum ultro citro commeantibus mundi partium coniunctio continctur.

Senec. \at. quaest. 6, 21, 2. altera successio est , quum ter- ra quatituf, et sursum cc deorsum movetur. de Tranq. an. 11, 10.

Celsus 2,8. p. 72. si sanguia sursum deorsumve erupit.

6. Deorsnm in paucis iis vocabulis locum habet, quorum priraam syllubara de natura longam poetae cor- ripueruut. Lucret. 2, 202. Saepius tunien contrahi- tur synaeresi in duas syllubus, praesertim in exitu ver- sus. Lucret. 1, 363. 2, 205. 217. 2d0.

DESVB.

DesVb vocabulum est non valde antiqnum. Nam ex usu vitae vulgari quidam homines infimi saeculi in Lbros receperunt hanc tormara , cuius rationem p. 227, exposuiraus. Exempla, quae Seneca rhetor, Cohimellvi et Florns praebent, non carent interpolalionis suspicio-» ne. Re. entiorum scriptorura alii ita tenent propriura sensum, ut sit: deloco, qui inferior est, voti unlenj vjilen weg : alii autera videntur pro sub dixisse. An- dreas Schottus ad Sencc. Controv. 1 , 3. existimabat vo- culum 67/6 atlrahi a substuativo per hjphen, vehiti de snb- Alpibus: sed duplicatara esse praeposilionis for- mam, uon disti^aheudum scriptura, Salmasius ceusuit in notis ad Florura 2, 3. et ad Capilol. Macrin. 11. Hoc analogiara habet: illud vero tautum in formulis doctrinaruni probari poterit.

DESVB. DESVPER. 285

Senec. Controv. 1, 3. dicebaf — et in Bassum multa, qui dtierat: virgo desub saxo. Quibus non modo ambiguitas, sed eimul insolentia yerborura reprehendi videtur. Tamen manet obscnrus sensus. Coluraell. 12, 34. scd mustum desub massa et limpidum sit. Gesnerus haec defendens interpretatur de musto inter lixivura et tortivum medio : quod quoniodo dica- tur, non intelligitur. Cod. laurent. praebet rfe summo. Quare ecribendum videtur sed mustum de summa massa et limpidum sit. i. e. ex pleno acervo uvarum desumptum, quod optimum est. Florus 2, 3, 2. quippe iam Ligures , iam Insubres Gallij nec non et Illyrii lacessebant: sic desub Alpibus , id est , desub ipsis Italiae faucibus gentcs deo quodam assidue incitante, ne rubiginem ac situm scilicet arma sentirent. Ilaec aut a glossa- tore interpolata sunt, aut Florus recentissirais ac pessimis ecriptoribus adnumerari debet. Id iam Pontcdera vidit.

Vegetius Art. veter. 2, 19. desub oculo sanguinem ei dctrahes. Et ita 3, 53, 3. 5, 21, 3. 6, 4. in palato venae sunt duae, sub- oculares duae, in pectore duac , de brachiolis duae, de sub cir- ris quatuor — de femoribus vero duae , de sub gambis duae. Ex quo loco colligi potest sub adhaerere gubstantivis , et sub ocido esse suboculares venas. Quare doctrinales putabiraus furraulas sub-cirro , sub-ocnlo. 3, 54, 2. sanguinem ei de sub cirro vel de coronis dctrahes. Pallad. de Re r. 11, 21. ex mu- sto desub pedibus rapto cura bis infundere. Incerta est lectio. Editiones veteres oraittunt de.

Innocentius de Cas. Htter. inter Scriptores rei agrar. p. 223. Goes. delatus se alveum et in valle duas aquas vivas habet : de- sub se campum extensum. p. 226. desub rivo. Fulgent. MytUoI. 3,6. lucernam desub modio eiecit.

DESVPER.

1. DesVPER adverbium optirnos habet aiictores. Si- gnificat de superiore loco , kvoj&sv: (^on obe/i, von oben, /ler , el dicitur de eo , qui aliquid super adstans agit. la deorsum sequimur rem descendeutera : in desitper eum spectaraus, qui ex superiore loco agit. lis , qui olira lalinitatera huic vocabulo abrogabant, raonitor ex- stitit Guliel. Insulanus Observ. lat. Ung. p. 22. Sed imprimis historici et poetae ita loquuti sunt: in Cicero- nis eoque antiquioribus libris nullum inveni exemplum. Caes. B. gall. 1, 52. reperti sunt complures nostri milites, qui

in phalangas insilirent , et scuta manibus revellerent et desuper

284 DESVPER.

vulnerarcnt. Sneton. Tit. 72. Tarit. 2, 10. soli Cherusci iuga insedcrc , ut proeliantibus Ilomnnis <hsuper incurrcrent. Flor. 3, 3,16. jiec Tninor cum nxoribus eorum pugna quam cum ipsis fuit, quum obiectis undiquc plaustris atque carpentis altae de- supcr , quasi e turribus , lanceis contisque pugnarcnt, conf. \ ir- gil. A. 12, 294, Aiircl. Victor de Viris ill. 73. Appuleius quum in curiam fugisset, lapidibus et tegulis desupcr interfcctus est. Sencc. Epist. 74, 8. idem in his evenit , quae fortuna dcsuper iactat. Siicton. Xer. 31. Columell. 12, 16, 4. deinde terram congerito et viodice desupcr calcato. Sed alii lihri liahent super. Lori Livii 24, 34, 10. et Catonis de Re r. 18, 5. nunc corre- cti leguntur.

Virgil. Aen. 4 , 120. his ego nigrantem commixta grandinc nimbuni — demper infiiudam. 1 , 419. adsccndcbant ccllcTn, qui 2ihiri:nus urbi imminet adversasque adspectat desuper arces. 6, 677. camposque nitcntis dcsupcr ostcntat.

Vii-gil. Aen. 2, 46. haec ia nostros fabricata est machina mu- ros, inspectura domos venturaque desuper urbi.

SIc etiaiu ea, in quil)us verbuiu imminere sua potcstate con- structioneiu format : A irjjil Acn. 1, 164. tum silvis scena co~y ruscis desupcr horrentiquc utrum ncmus imminet umbra.

2. A poetis et. recentioribus scriplorihus interdum de rebiis superimpositis usurpatur , ut sit idem (juod miper , insiiper.

Florus 3, 2, 6. saxeas ercxere turres, et desuper exornata armis hostilibus tropaea fixere. lustin. 21, 6, 0. in tabellis ligncis, vacua desuper cera inducta , civibus satis omuia pcr- scribcbat. quod 2, 10, 13. cera sujicrinducta. Ovid. Fast. 3, 529. dcsuper extentas imposucrc togas. Silius 1 , 349. imponit- que globos pugnantum dcsupcr urbi,

3. Corliiis ad Lucan, 1, 688. opinioncm exposuit, quam non uuiversam comprobem, nec prorsus reiiciam : praeposiliouis si/per aliam formam esse desuper. Lu- cani verba enim : niinc dcsuper Alpis nubijerae coLles atqne aeriam Pjrenen ahripimnr. composita pulat hoc modo: desuper colles et Pyrenen. Raliouem adverbii teaeni, Bentieius audacler corrigit adspiciinns.. Alque in liis qiioque adverbium suam ualuram serval. Qiiod. enim proxime ante dicitur /eror hibyen,, e'c apud Vir- gil. EcL 1 , 64. sitientcs ibimns Afros. id, lacilius fiei-] potuit acccdente adverbio, quod accusalivo additur.

DIV. 285

De baibaio usu mrisconsuUoruni , qul dicere golent solenni- ter destiper protcstor, Tide Noltenii Lcx. antib. p. 1813.

DIV.

i)iv descendlt a nOmine dies, quod proprle signi- fioat spalium sea Iraclum tcmporis, tt, quum lenipus luce orienle et occidentc terminelur, lucidam tempuris parlem , quam vivimus, designat» Quinclilianus 1, 4, 29. hanc parliculara sapifenter adnumerat vocabulis ia adverbium transeunlibus: nam ablativi forraalio, sicut in noctu , faciii, facile agnoscitur. cf. Vossii Arislarch. 4 , 18. p. 243. Nec sensus repugnat. Significat enim diii per aliqiiod terapus, quod non parvum est, sed raultum ac longum esse polest.

1. Igitur prlmum opponitur ei, quod uno tempore fit et semel absolvitur , eslque per alicj/wd tempiis , eine JVeile, einige vel ziemliche Zeit. Quare componilur cura voce satis , ct opponitur verbis semper , saepius.

Cic. in Caecil. diviri. 22, 72. si tantulum offensum tituhatum- que sit , ut ea , quae singulatim ac diu collecta sunt , mjio tem- pore universa pcrdamus : i. e. e>'tzeln und in Idngerer Zeit.

Cic. p. Cliieut. 71, 202. saiis diu fuit in miseriis , iudices: satis mullos annos ex invidia laboravit.

Cic. Tusc. 1, 81, 77. Stoici aiitem — diu mansuros aiunt animos: semper , negant. Sueton. Tib. 33j paullatim principem exseruit praestititqm , etsi varium diu, commodiorem tamen sae- pius.

Ambigua est quaestlo de loco Livli 22, 8, 5. itaque ad te- medium iam diu neque desideratum , nec adhibitum , dieiuiorem dicendum, civitas confugit. Ante Groiiovium legebatur iam diu dcsidcraium, nec adliibitum. iii quo quaeritur : cur non ad- hibitum, si desideratum? in illo autera : si ne desidei-atuni quidem, quid non adhibitum? Et diu ess? potestjper ali- quod tempus.

2. Saepius vero intelligitur tempits liiultum ac lon- gum, sive de re praelerita, sive de univei'sa rei diulurni- tate agatur. Germani dicunt lange. Cum praesenti verbi coniunctuai diu inlerdum rem indicat, quae et antea longum aderat, et nunc adhuc diirat.

Plaut. Epid. 3, 2, 40. sed nimis longum loquor : diu me estis demorati. i. e. per longum terapus. ad Att. 5, 20. quae tgo diu

286 DIV.

ignoram ex tuis iucundissimis litteris a. d. ?'. cal. lan. deniquc cot^novi. 1'ropert. 1, 13, 15. vidi ego tc toto vinctum languescc- TC collo ct flere inicctis, Galle, diu manihus. Ovid. Met. 1, 10. quae prcssa diu mafsa latuere sub illa.

Cic. de Senec. 10, C2. nec cnim umquam sum assensus veteri illi laudatoque proverbio , quod monet , mature ficri senem , si diu velis senex esse. 19 , 69. ille vult diu vivere , hic diu vixit. Quamquam , o dii boni , quid est in hominis vita diu? Plaut. !\IiI. 3, 1, 34. Plin. Hist. n. 14, 22, 28. solem orientem non vi- dcnt , ac minus diu vivunt. Terent. Eun. 2,3, 4. ubiubi est, diu cclari non potest.

Plaut. Curc. 1, 2, 20. vn. Salve. ie. Egon' salva sim, qnae siti sicca sum ? ph. At iam bibcs. le, Diu fit. i. e. es wird lan- gc , es dauert langc.

Opponitur statim et suhito. Pallad. de Re r. 10, 10, 1. ubi hiimor 71CC statim praecipitari cogitur, ncc diu dcbet inhaerere. Brutus in Epijt. ad Cic. 11, 13, 11. qui quidem eas copins, quas diu simulatione reip. comparahant, subito ad patriae peri- culum converterunt.

Plaut. Mil. 2,1, 17. ego haud diu apud hunc servitutem servio. i. e. servii et nunc servio. Cic. de Orat. 1 , 30 , 136. id spero nos esse adcptos omniaq^ue iam ex ipso , quae diu cupi- mus , cognituros.

Curt. 4,6, 12. sitis praecipue fatigatos et saucios perurebat, passimque omnibus rivis prostraverant corpora, praeterfluentem aquam hianti ore captantes. Quani quum diu avidi turbidam hausissent , tendebantur extemplo praccordia prcmente limo. Quud absurde dictum esset. Sed codicej ooiittuut diu et sup- ponunt avide.

3. In his ipsnm tempus clluturnura intelligitur. Alia sunt, in quibus re.s dicilur uon uno impefu unove actu coufici, nec breviter absolvi aut slaiim effici. Quem- aclmodiim diu dicere est raultis verbis et saepe dicere. Sic pouifur in nonnullis dictionibus, in quibus Germani utuntur verbo langsam.

Lucan. 8, fil2. tunc nervos venasque secat , nodosaque fran- git ossa diu: nondum artis crat caput ense rotare.

Senec. Controv. 11. pr. non possum, inquit. exorare tam diu. Qnod opponi jiotest vcr1>i.s aiuea dictis, qin nimis cito exoratus est. Quarc Schultingius non dubitaic; debebat.

Cic. in Verr. 4, 47, 105. pcr deos immortales , per eos, de quorum rdigione iam diu dicimus. de Off. 1, 40,143. quae

DIV. 287

autem harum virtutum , de quihua iam diu loquimur ctc Stat. Silv. 3. Pracf. tibi certe — non habeo probandam diu libello- riim istorum temeritatem. i. e. multis verbis , longa oratione. Seneca Suas. 7. ignosce, Cicero, si diu ista narravero.

Senec. Controv. 5. si rapuisset te, deinde deprehensus in adultcrio adscrvaretur in tormentum diutius pereundi. i. e. noa continuo occideretur. 11. med. si non impetrOy ut vivam, hoc certe impetrem, ne diu moriar.

4. Additur saepe lam, quo non semper longius tem- pus quara simpiici diu exprimitur, sed distantia Irans- acli el praeseutis tem|joris distinctius significatur. Qua- re haud raro senteutiae additur hac forma quaedam confirmatio: veluti quum dico : de /lis iunidiu loquimur, sensus non est , id factura esse per tempus admodum multum, sed nos non tantum nunc, verum etiara antea iam loquulos esse.

Plaut. Pseud. 1,3, 28. iam diu scio, qui fuit. Cic. in Cae- cil. divin. 8, 26. id quod populus romanus iam diu Jlagitut. de Ofi". 1, 40, 143. quae autcm harum virtutum, de quibu.t iam diu loquimur etc. Intelligit, inde a cap. 27. in Verr. ^i, 47, 105. vid. n. 3.

Cic. de Seu. 6 , 18. Carthagini male iam diu cogitan^H bel~ lum multo ante denuntio.

5. Diu et iam diu saepe non indicant rei diuiurni- tatem, sed longum abesse id tempus, quo aliquid fa- ctum sit vel fiat, aut longum esse temporis , ex quo ali- quid non faclum sit.

\arro de Vita p. r. 4. apud Nonium 2, 71. eoque pecuniam magnam consumsisset , quod arci , quos summo opere /e.cerat, fessi pondere , diu facti , celeriter corruissent. Piaut. £p id. 1, 1 , 9. quam quidem iam diu te perdidisse oportuit. Most. 2, 2, 45. scelus, inquam, factum^st iam diu antiquom et vetus. 1'seud. 1,3, 4. Men. 2, 3, 28. Plin. Hist. n. 25, 1. summumque opus ingeniorum diu iam hoc fuit , ut intra unumquemque recte ^facta veterum perirent.

Cic, ad Att. 1, 19. conventus, qui initio celebrdbantur , iam diu fieri desierunt.

Terent. Enn. 5, 6,1. numquam edepol quidqnam iam diu, qnod magis vellem evi-uire ., /ni vf;nit quani quod modo stviex intro ad nos venit errans. Piin. llist. n. 19, 4, 15. diu.^fc iam non aliud ad nos invehitur laser. 15, 15, 17. nullum certe pomum novum diu iani invenitur.

288 DIV.

Ovul. Fast. 4, 649. silva vetus nullaque diu violata securi sta- bat. Terent. Ad. 4,5, 13. habitant hic quaedam inuUcres pauperculae , ut opiner has non nosse tc : et ccrto scio: ncrjue enim diu huc commigrarunt.

Plaut. Rud. 1, 3, 28. (34.) nec loci gnara siim , ncc diu Iiic tinte fui. Schellerus putat esse; nuuiquam aiitea liic fui : quud abhorret. Intelligc , nec h)ngum est , ex quo hic fui.

6. Hinc conformalur oratio ita, ut altera pars ora- tionis verbis qnum, pustqnani et sitnilibus exprimatur.

Plaut. Merd. 3,1, 44. nam illi quidcm haud sane diu cst, quum dentes cxcidcrunt. Asin. 2,1,3. iam diu est factum, quom discesti ab hcro.

Plaut. Pers. 5, 2, 41. tam diu factum est , postquam bibimus.

Plaut. Amph. 1,1, 14C. iam diust , quod ventri victum non dtttis.

Augustin. Uctract. Prol. lihri 1. iam dia est , ut facere co- }pto atqnc dispono , quod nunc adiuvante domino aggrcdior. i;f. Epist. ad Hieron. 71.

7. Sequitur dujn vel clonec, ubi lougioris teraporis termjnus iudicaudiis est simul.

Suet. de Rhet. 1. diu e.vspectaverunt , dum rctia citrahcren- ti Ir. Tacit. Germ. 45. diu quin etiam inter cetera eiectamcnta m.aris iacebat, doncc luxuria nostra dedit nomen.

8. Quum clin praeterilura terapus significat, saepe flddi lutur in reruni narratione, quae nunc, Tel poslea, Tel mox, vcl ad po.^^tremum , et post longum tempus land era evenerunt. Quare oralio a cliii incipiens pergit his vocabulis, quae raodo dixi , appositis: quae quam- cjuaim non ipsa cohaerent cum purticula diu , tameu ob orationis formam notanda videntur.

Cic. Phil. 11, 15, 39. diu lcgioncs Caesaris viguerunt: nunc vigent Pansae. 3, 14, 36. nimium diu tcximus, quid sentiremus : Tiunc iam apcrtum est. Tacit. Ann. 6, 48. diu Sciano, nunc J^Iacroni , semper alicui potentium invisus. Liv. 2 , 44,9. diu sustcntatum id malum partim patrum consiliis partim paticntia plebis iam ad extrcma vcnisse.

Tacit. Ann. 11, 18. qui natione Cannincfas , auxiliaris et diumeritus, post transfuga. ubi Lipsius dein emerilus.

Plin. Hist. n. 13, 1, 2. irinum, Corinthi diu maxime placuit, poitea Cyzici.

CIV. 289

Taclt. Ann. 14, 19. Servillus diu foro^ mox tradendis rehw romanis celebris. Plin. Ilist. n. 13, 1, 2. crocinum in Solis Cili- ciae diu maximc laudatum, mox Rhodi.

Tacit. Ann. 2, 74. inter Vibium Marsum et Cn. Sentium diu quaesitum: dein Marsus scniori et acrius tcndenti Sentio con~ cessit. 1, 20. quippe Jiiifus diu manipularis, dein centurio, mox castris pruefectus antiquain duramque militiam revocabat.

Liv. 5, 8, 12. diu in medio cacsi milites : postremo , desertit munitionibus , perpauci ad maiora castra — perienderuut. 23, 40, 10. 44, 42, 4. lustln. 3, 6, 9. diu varia victoria fuit : ad postremum aequo marte utrimque discessum. 4, 2, 6. 6, 2, 12. itaque Conon, diic re^c per epistolas frustra fatigato , ad postrc- mum ipsc ad eum pergit.

Liv. 3, 5t), 4. flens diu vocem non misit : tandem, ut iam ex trepidatione concurrentium turba constitit — ordinc cuncta, ut gesta crant, exposuit. 38, 11, 1. diu iactati Aetoli tandem, ufc conditiones convenirent, effecerunt. 39, 1-, 5. Sueton. Claud. 2L Caes. 31, Tiber. 42.

9. Dlii saepe Jnngitur cum voc. mulitim, ut et diuturnitas temporis et simul assiduitas vcl auimi alten- tio significetur. Vid. Marius ad Ovid. Am. 2, 19, 49. Varia exstat huius coraposilionis forma. Copula, quae plurimis in exemplis iuterponitur, mutatu verbornm constructione, omitfi potest. Etiam verba longum, saepe et alia huius generis coniungunlur. Apuleius di.xit diu diugue^ sicul iam iamcjue et alia.

Cic. Orat. 1, 1. utrum difficiUus aut maius esset negare tihi taepius idem roganti , an efficere id , nuod rogares , diu multum- que , Brutc , dubitavi. ite Orat. 1, 33, 152, neque ea quisquam, nisi diu mullumqne scriptitarit — conscquciur. ad Att. 4, 13. de libris oratoriis factinii est a me diiigenter: diu midtumque in manibus fuerunt. Sallust. lug. 04, 3. Flor. 2, 3, 5. Petron. 23. ubi Burm.

Cic. de Senect. 3, 9. quae (artes} in omni aetate cultae, quum multumdiuque vixcris , mirificos efferunt fructus.

Cic. de Lege agr. 2, 32, 88. de Capua multiim cst et diu consultum.

Interposito alio nomine Cic. de Inv. 2, 19, 58. defensor in hoc pso multum oportct et diu consistat.

Cic. p. SuIIa 2G, 73. haec diu multuinquc et miilto Inhorc quaesita una eripuit horaT Q. Cic. in Epist. ad Fam. 16, 23, 1. isquc diu et multis iacubrationibus commendata oratione vide ut II. 19

2§0 DIV.

proharc possit , te non pcceasse. Virgil. Ge. 1, 197, vidi lecta dia et itiulto spectata laiore dcgenerare tamen,

Apnleii Mct. 2. p. 12(), 6. mtiltuTnque ac dhi exosculata. Suet. Aug. G3. inultis ac dii: , etia::! ex equestri ordine , circumspcctis conditionibui. iibi noiinulli oodil. omittnnt copr.lani ac. Sed Ovid. Ani. o, 11, 1. mullu dinquc tuli . viliis paiicntia victa est. piuiinii libri cxhibcnt ip.uUa diu tulimus. quod reiiciunt tani- rjurim non ex ordinaria formula dictum.

Plaut. Pseud. 2, 3, 21. svd iam satis est pliilosophatum, nimis diu ct longuni loquor. Plin. Pan. 15, 1. pracm.onente fortuna, iit diu pcnitusque pcrdisceres , quae mox praedpere deberes.

Cic. p. Quint. Sl, SO. quorum (amicorura Xaevii) sacpc et diu ad pedcs iacuit stratus , cbsecrans per dcos immortales. Horat. Epl:5t. 1, 13, 1. ut projicisccntem docui tc saepc diuque.

Apulci. Mct. 5. p. 167, 16. viam, quae sola dcducit iter ad suliitcm, diu diuquc co^itatam monslrabimus tibi. 12. p.2fi6, 1<». Et probanda csi?ct Pricaei coniectura in verbis 4. p. 147, 25. Tnauii rdiqua sumpttin gludium suu7n diuquc dcosculnius per medium pcctus ictu forti^simo transadis^it. qjia scriberetur diu diuque, nisi codices exhibijrent dcosculatum.

10. Comparaliviis cliiitins praeler significationein comparatioiii iaservienlem saepe ponitur pro diiL,

Cic. ad Att. 7, 3. nc diutius anno in proviiicia csscm. p. Domo 53, 137. id sperasti rem publicam diutius , quam quoad mecum simtil expulsa careret his moenibus , esse laiuram?

Cic. Lael. 27, 104. diutius enim iam in lioc desiderio esse non possum. in Catil. 3, 12, 29. ad Att. 11, 3. quid hic agatur, scire potcris exco, qui littcras attulit: quem diutius tcnui, quia quo- tidie aliquid novi exspcctabamus. i. e. quam dcbebara, sive quam pcr se licebat. p. Ro&c. Am. 8, 21. ne diutius vos teneam, iudi- ces , socictas coitur.

Cic. Catil. 1, 6, 10. quoties vero excidit casu aliquo et elapsa est. Tamcn c« cnrere diutius non potcs. Ilaec defendit Be- nccliius redditque bene; doch kannst du ihn nicht allzulang enibehren. 9, 24.

Tacit. Hist. 1, 9. in/crioris Gcrmaniac lcgiones diutius sine consulari fuere.

Superlativum dlutissimc vide apud Cic. in Pison. 37, 90. Lael. l, 4.

11. Semel Cicero dixit percliu ad AU. 3, 22. ncc «juisqiiam alius alibi.

DONEC. 291

12. Pomponius Mela, sicut fecit in aliis nomini- bus, quae temporis rationem exprimunt, etiam diiL ad locorum spatium et longitudinem retulit.

2, 4, 1. Italia — inter superum mare et infcrum excurrit diti solida. 1, 2, 3. spectant enim etiam vieridiem Indi, oramque indici maris — diu continuis gentibus occnpant. 1, 3, 5. haea in occidentem , diuquc etiam ad septcmtrioncm diversis frontibus vergit.

DONEC.

in tempore quum observetur id , quod simul fit uno tempore, et icl quod consequitur, potest etiam spatium lcmporis anirao concipi, (|Uod duae res simul percurrunt, et in cuius termino altera res allcram atlin- git et excipit. Hanc temporis continuitatem et tcrmi- nationem Latini verbis diuti et donec designant, quae sua ralione differunt a qutim , quod temporis definitioni eo modo inservit, ut auas res interno quodam nexu iii tempore cohaerentes significet. Dum autem et donec indicant duas res non nisi ipsius temporis perpetuitale coniungi, sive simul exsistentes, sive se excipienles. Germani id dicunt so lange als, quod conlracta notione est wa/irend ., et so lange his. Sed donec hoc hal^ct proprium , ut semper tempus ad ahquem terminum prodiicfum intelJigaiur. Dum non modo tempus intcc terminos conclusum, sed etiam ipsum tempoi"is de^ cursum notat.

Dian forraatum esse mihi videtur ita, ut indefinili temporis signo um praefigerefur de; unde notio exstilit temporis ex aliquo puncto decurrentis. Huic vocabnlo adiicicbafur ad tcrminum designandum c demonstrati- vum , de qno p. 8. dixi: sicut faclum est in nunc et tunc. Atque hoc dunc ob mutabilem vocalem transiit in donc et donec , quod vulgari pronuntiatione etiam dojicce, wi nuncce, sicce, sonuisse, et donccjue scriptum esse videlur, siculi anliquae scripturae donic, donique exstant. Primitiva igitur particulae significatio est: ab aliquo temporis momento usque ad certum terminum.

Alii siint, qui dum a 8i]v deducunt. Alii antiquum verbum latinum serrari dicunt in Gallormn donques , donc et in It;i!o- rum dunque. Keqiie ego id negarem, nisi haee Tocabala

19*

292 DONEC.

aspera littera commiitata responderent rcrbo tunc. Inepta ▼ero erat ea opinio , qua donec ex dum et nec corapositum esse putabatur. Nec probari potest Vossii sententia, donec ex donicum , idque ex dum quidcm esse ortuni , nec magis altera eiuculem Vossii coniectura , quam Aug. Grotefendus compro- bavit , donec esse dum cum. Georg. Frid. Grotefendus donec factum esse ex dumque suspicabatur. Cf. infra domcvm. Donic antiquara scripturara in codicibus scriptis observavit Schnei- dcrus ad Script. r. i-u.-it. Tora. 3. P. 3. p. 175. Donique ex- stare vidctur in inscriptione roraana apud Gruter. p. 007, 1. apud Orellium n. 4370, ubi, quod lcgitur domqvies male accepcrunt pro doniquom is , ut fecit Lanrenberg. in Antiquar. p. 142. Est enim , ut Orellius quoque vidit, donique is locus, qucm cmeram , aedificaretur.

Vtrumque vocabulum dum et donec Lindemannus de Adverb. I. p. 15. appellat advcrbiura futuri teraporis monstrati: nara Tcrba dum hoc fit esse usque ad illud tempus futurura, ubi hoc accidat. lu quibus quid falsum sit, quicuraque ipse intelligit.

1. Diiae igitnr sunt ia vocabulo clonec rafioaes unius siguificationis , quae terminum temporis usque producli iudicant vel in rebus siiuul agentibus, vel in rerum consequulione. lllud primum , (|Uo rei lempus terminatione constituitur, et alterius rei termini alferam rem in se recipiunt aequalem , est quamdiu, ad quem temporis terminum usque, quousque: bis zii welchem Zeitpunct , so lange als ., scog. Atque haec ratio relativa cst, qua temporis praedicatum' additur.

Liv. 2, 49, 9. donec vihil aliud qtiam in populationibus res fuit, non ad praesidium modo tutandum Fabii satis eruut , sed etc. Tacit. Dial. 8, (». per multos iam annos potentissimi sunt civitatis ac, donec libuit , principes fori. 40, 4.

Lfv. 6, 13, 4, donec armati confertique abibant , peditum labor in persequendo fuit. Postquam iuctari arma jjassim — animadversum est — etc. Ovid. Trist. 1, 1, 53. donec eram sospes , tiiuli tan<rebar amorc , qurcrendiquc mihi nominis ardor erat. Quod Linderaannus bene explicuit : usque ad illud terapus, ubi desii esse sospes. Sed cur negaverit dici posse, dvncc hoc fiebat , cnm amico eram, quod est so lange dies ge- schdk, non patet. Tacit. Ilist. 4, 12. Batavi, donec trun^ Rhenum agebant, pars Cattorum.

Ovid. Trist. 1, 9, 5. donec eris felix, multos numerabit amicos.

DONEC. 2ys

Horat. Carm. 1, 9, 17. 7iec dulcc» amores spernt j>uer, neque tu choreas , donec virenti canities abest morosa.

In obliqua oratione Liv. 2, 24, 6. edixit, — ne qvis militis, donec in casiris esset, bonn jjossiVZerct aut venderet. 34,23, 9. numquam , donec Demctrias Chalcisque et Corinthus tenerenttir, liberam Gracciamfore. 4,60,1. effectumesse — , utncmo jtro tam munifica patria, donec quidquam virium superesset , corpori aut sanguini suo parccret. 4, 2, 4. 21, 10, 3. 25, 11, 12. Tacit. An. 15, (54. 710/1 defuere qui crederent, donec implacabilem Neronem timuerit, famam sociatae cum marito mortis petitnsse.

2. Quum hoc rnodo temporis spatium determine- tur, pergit oratio interdum ad alia tempora designauda verbis deinde, mox.

Tacit. An. 1, 51. hostes, donec agmen per saltus porrigcretur, immoti, dein latera et frontem modice assultautes. An. 14, 50. libros exuri iussit conquisitos lectitatosque, donec cum periculf parabantur; mox licentia habendi oblivionem attulit.

3. Allera ratio rem designat usque ad eum lermi- num raanere, in quo allera res succedat. Donec igilur significat terminum, in quo perpetuilas temporis apparet per id , quod sequitur. Est igitur usque eo , quo : usque eo, ut: so lange bis , bis dafs. Id imprirais locurn habet in verbis exspectandi, operiendi, manendi. Nova res, quae succedit , spatiuni rei anlecedentis constiluit. Haec vero ratio, quam antea diximus relalivara, similis est demonstrativae dictioni, nsque ad aliquid.

Virgil. Aen. 1, 272. hic iam ter centum totos regnabitur annos gente sub hectorea, donec regina sacerdos Marte gravis geminam partu dabit Ilia prolem. Valer. Fi. 8, 290. (307.) sequitur volantcm barbara palladiam puppim ratis, ostia donec Danubii viridemquc vident aute ostia Peucen.

Flaut. Ampli. 2, 1, 50. ncque — credebam primo mihimet Sosiae, donec Sosia ille egometfecit, sibi ut credercm.

Terent. Pli. 2, 3, 72. immo haud dcsinam, donec perfecero hoc. Propert. 1, 9, 29. Amor — qui non ante patct , doncc jnanus attigit ossa.

Cic. ad Fam. 5, 12, 6. ad properationem meam quiddum interest, non tc exspectare, donec ad locumvenias. Itaetlit. crat. Liv. 4, 13, 10. quae postquam sunt audita et vndique — incre- parent — novos consides , quod exspectassent , doncc a praefncio annonae tanta rcs ad scnatum deferretur.

294 DONEC.

4. Addiliu' iti ultera parte sciilentiae vel etiam pro- xime cum donec coniuuctum vocabulum i:sque, inter- dum etiam usque eo , eo usque, usque adeo, adeo , apud C>olumel!am in tantum , apud eumdem et alios tamdiu^ diJ quo vide suo loco.

Terent. Ad. 4, 6, 5. nunz vcro domi obsidere est usque, donee redierit. Horat. Ars p. 154. et usque sessuri doneo cantor , vos -plauditc , dicat.

Cic, Verr. 1, 6, 17. nsque eo timui , ne quis de mca fide atque intcgviiate dubitarct , donec ad reiiciendos iudices venimus. Liv, 40, 8, 18. eo usque me vivcre vultis , donec alterius vcstrum supcrsies, haud ambiguum regcm allerum mea viorte faciam.

Terent. Andr. 4, 1, 38. sitaderc , orare usque adco , donec per- jnilit. Plaut. Cist. 2, 3, 40. Cato de Re r. 88. (89.) id aliquo- iies in die facito, usquc adco donec sal desivcrit tabc^cere biduum,

Plaut. Pseud. 4, 7, 72. yide domcvm.

Coluniel. 3, 13, 9. hunnim — in tantum deprimere, donec uliitudinis mcnsuram dutum ceperit.

5. Temporis ratjo praesertim in iis apparet, quibus ijegatur aliquid intra quosdam tcrmiuos fieri aut factum esse. Tum enim nou aftirmalur cousilium aut caussam fnisse, iil postea fierel: veluli quum Liv. 1, 39, 2. narrat rcginam moueri i-^eiuisse piierum , dojiec sua sponie ex- perrectus esset , inde nou sequitur, experrecfuiii moveri iicuisse. Sed est, ia toto eo tcmpore, quo iiondum esset experrectus. Ita vero mterdum seusus exsistit verbi priusqnam.

Ilorat. Carni. 3, 5, 41. fcrtur pudicae coniuois osculum par- vosque natos , ut capitis minor , ab se removisse , et virilem tor- vus humi posuissc voltum , doncc laba^itis consilio patres firmarct uuctor. i. e. iutra hoc tenipus.

Huc etiam epectant haec : Plaut. Aul. 1, 1, 19. si rcspexis, donicum ego te iussero, continuo hcrcle c^o te dedam discipulam fruci. i. e. prius quasn. 3Iost. 1, 2, 35. m\. doxicvm. Tacit. An. 2, 82. nec obstitit faJsis Tiberius , donec tempore ac spatio vctnescerct. ubi coniunctivus seutentiain Tiberio hanc fuisse indicat,

6. Critlci quldam docuerunt, donec iaterdum essG id quod quum tandem. Vid. Wagner. ad Virgil. Ge, 3, 553. qui ailert Yirgil. Aeu.6, 745. exinde per amplum

DONEG. 295

inilliinur Elysitim, et paiici laeia arva tenemvs: doneo lor!i>a clies — concreiam exemit lahem. At anlc omnia quaero, quis ninquam latine dixerit ^wz/m tandem? Tum vero f/o«ec nihil significat, quam lempus, quod aute- cessit, esse absoiutum et terminatum.

7. De usumodorum grammatici composuerunt re- gulas haud probabiles. Inter veteres Charisius p. 202. et Diomedes p. 387. unum coniunclivum huic coniun- cfioni tribueruut. Et Kellmannus ad Noltenii Lex. p. £170. observasse se narrat, indicativum cum donec. rarissime a prosaicis scriptoribus couiui:igi: esse id poetis proprium. Phirimi signilicationes cjnamdiu ct cjuonsque ita discriminaverunt, ut huic alfei'i unum coniuuctivum assignarent. Sed G. Frid. Grotefendus ahiquc docent, coniunctivum poni , ubi futurum tempus sit incertum: quod quomodo a certo distiaguatur , noa facile inlelljgilur: necpie apparct in allalis cxemplis. Bamshornius vero n. 185, 3. coniunclivo attribuit signi- ficationem conditionis exspectandae vel futurae, indica- livo autem res raodo exsistentes aut iam absohilas et perfectas : quod quo pacto locis Liv. 21, 28. et 23, 3. comprobari potuerit, ego non assequor. Res ifa se habel. Vbi ralio definiti temporis est simplex, alquo aliquid dicitur esse simul cum aha re, aut esse ad ah- quem usque lerminum , in quo ahud quid exlcrnum accedat vel fortuilo vel certe non ex rei necessitiife aut de consiho, ibi ponitur indicativus. Coniuactivo aiiLem locus est, ubi inlercedit nexus parfium temporis, et rcs perpetua dicilur iu ahara traducta esse,, sive hoc fiat consiho , sive caussa. Quod sic evenit, pendet ab allcra re. Qnare coniuncfivus poni potest, quando diclfur vel inlelhgitur nondintius, et nonpriua quujn, et in con- slructione formarum non absohUarum , quae suut im-

f)erfectum et phisquamperfectum. Ceferum scriptori- )us saepenumero datur optio, utra rcifione uti mahut. Recenliores magis delectabantur coniunctivo.

Praesens qunm hisloricorum more ponitur aut ao- ristus est, indicalivum secum habet: ubi aulem fiois in- telhgifur in certo termino, ad quem usque res profrahi- lur, ut muiefur, coniunctivo exprimilur.

liidicativi exenipla ex eo geiiere , quod quunHuti sif^iiiiicat,

iani snpra addidi. Iii iis coniunctivi nulluia CBse locum , per

ee patct.

296 DO.NEC.

Liv. 4, S4, 3. nec minor cacdcs in urhe quam in proclio fuit, donec, abiectis armis , nikil praeter vitam petentes dictatori deduntur. 1,54,10. Valer. Fi. 8, 86. omnem linguaque vianuque fatigat vim stygiam , ardentcs donec sopor occupat iras.

Liicaii. G, 505. et patilur (Iiina) tantos cantu deprensa laho- res, donec suppositas propior dcspumet in herbas. Alii libri praebent despumat. qiiod verum puto : quaravis Dronkius ad Tacit. Dial. 8,6. contenilat, praesens indicativi nuraquara cuin hac particula coniungi. Virgil. Aen. 6, 745. vid. p. 294.

Virgii. Ge. 3, 556. iamquc catcrvatim dat stragem , atque aggerut ipsis in stabulis iurpi dilapsa cadavera tabo, donec humo tcgere ac foveis abscondere discunt. ubi Bothius temere mulavit in discant.

Tacit. Hist. 5, 6. inde (bitumcn) nullo iuvantc injluit onerat- gue, donec abscindas. Gerra. 20. intcr cadcm pecora in eadem humo dcgunt, donec acias separet ingenuos , virtus agnoscat, 31.40.

Tacit. An. 2, 6. Rhenus — servai nomen et violcntiam , qua Gcrmaniam praevchitur , donec oceano misccatur. ubi Ernestiua correxit miscetur. Gcrm. 35. Chaucorum gens — omnium , quas exposui , gentium lateribus obtcnditur, doncc in Cattos itsque sinuctur. Rariora sunt haec exempla, quibus tamen vindieari potest Germ, 1. Danubius — plures populos adit, donec in Pon- ticum mare sex meatibus erumpat. quod Passovius contra usura Taciti dictum esse putabat.

Quae alibi legfuntur Colum. 12, 26. coquas, donec ea aqua, quam adieceris , decocta slt. Tacit. Hist. 2, 1. intemperantia civitatis, donec unus eligatur , multos destinandi. cf. Hist. 4, 58. et Hist. 4, 65. sint transitus — diurni et inermes, donec nova et rcccntia iura in vetustatem consuetudine vertantur. haec alia ratione vcl continuatae coostructionis, vel opinionis et voluntatis reguntur.

In re praelerita perfectum non ponitur, nisi indi- cativo: imperfectura et plusquamperfectum, ubi intelli- gitur finis (usque eo) , semper coniunctiva forma expri- inuatur. Vhi significafur, quam diu res permanserit, interdum etiam coniunctivus poniLur, quando interno caussae nexu res cohaerent.

Terent. Andr. 4, 1, 36. numquam destitit — suadere, orare usque adeo donec perpuUt. Ovid. Met. 3, 89. nec longius ire sinebat , donec Ageronidcs coniectum in gutture ferrum usque sequens pressit. Liv. 23, 31, 9. de comiliis, donec rediit Mar- cellus , silentium fuit, 3, 48, 6. ille ferro , qiiacumque ibat, viam

DOPsEC. 297

facere, donec multitudine etiam proscquentium tuente, ad portam perrexit. 45,6,7. ea cohors — ne tum quidem abscedebat, donee iussu Cn. Octavii pronuntiatnm cst pcr praeconem. Multa exem- pla alia vide apud Diakcnb. ad 1, 7, 14. Tacit. An. 6, 51. 2, 28. 4, 72. 13, 44. Agr. 26. 36. Siiet. lul. 82. exanimis — aliquamdiu iacuit , donec lecticae impositum • — tres servuli do- mum retulertmt. non niutavit orationem incoeptam , ut aliia visum est, sed ei accommodavit simplicem teniporis rationem. Liv. praefat. 9, desidentes primo mores seouatur (quisque^ ani- mo , deinde ut magis magisque lapsi sint, tum ire coepcrint praecipites, donec ad haec tempora, quibus nec vitia nostra, ncQ remedia pati possumus , perventum est,

Liv. 21, 28, 11. trepidationis aliquantu.n edebant , donec quie~ tcm ipse timor circumspectantibus aquam fecisset. 47, 7, 4. pro~ gredi prae turba occurrentium ad spcctactdum non poterat, donec consul lictores misisset. Plin. Ep. 9, o3, 6. hoc altero die, hoc tcrtio , hoc pluribus, donec homincs imiutritos mari subiret ti- mendi pudor. Tacit. Ilist, 2, 8. ccnturionem Sisennam > — variis artibus aggressus est , donec Sisenna , clam relicta insula, tre- pidus et vim aufugeret. 1, 13. 46. 2, 49. Agr. 19. Plin. Ilist. n. 34, 6, 12. ea (sinuilacra_) stetcre , donec Sulla didator ibi curiam faccret. si Ilarduinus recte restituit antiqua verba. Senec. Epist, 70, 20.

Liv. 21, 28, 10. nihil sane trepidabant , donec continenii velut ponte agerentur. in quo explicando Ochsnerus Eclog. p. 406. dubitat, utrum quasi ex sententia elcphantorum , an ex mente Livii dicatur, an vero actio frequentata intelligatur. At nexus est caussalis : nam ut non trepidarent elephanti, factum erat continenti illo ponte. Et praecedit negatio. Tacit. Ann. 1,51. hostes, donec agmen per saltus porrigeretur , immoti.

His non obstat Tacit. Hist. 1, 9. inferioris Germaniae legiones diutius sine consulari fucre : donec missu Galbae A. Titcllius aderat censoris f itelUi ac ter eonsulis filius. Id satis videbatur. Kam male se habet interpunctio, commate post filius corri- genda,

In futuro utraque ralio nno modo exprimitur, nisi praesenlis coniunclivus supponitur.

Plaut. Bacch. 4, 4, 106. ne quoquam exsurgatis , donec a mc erit signum datum. Terent. Ad. 4, 6, 5. nunc vero domi certum obsidere est usque, donec rcdierit. Plaut. Rud. 3, 4, 11. Alia vide supra p. 293. Yal. Flac. 8, 189. inde sequemiir ipsius amnis. iier ; donec nos flumine certo pcrfcrat.

298 DONICVM.

Posl imperalivum sequitur futurum , vel coniuncU- \us praesentis.

Cato de Re r. 156, 5. coqulto usque donec ea commadclit hcnc. Liv. Andr. apud Charis. p. 178. vide doxicvm.

Columell. 12, 25, 2. scnsim ar^uam cliquato , doncc ad fccem jicrvenias.

*) Id codicibus legltnr breviata scriptura cloc. vid. Schneider. ad Caton. 156. p, 199. Saepe confunditur dcnh^iie: vide in domcym.

DONICVM.

Priscianus 15. (3, 17.) p. 1012. donec, qnod ef-iam donicum antiqin diccbant. Hoc recte polerat conslitui, quuui significatio utriusque verbi eadem esset. Orania enira exerapla unius sunt generis, quod vsqiie eo signi- ficat, et omnia in se habent indicativum perfecli aut futurum: quare dubito, utrura extremam s} llabam putcm esse terminalionera , an contracta exisliraem vo- cabula dofiec ciun s. qinim, quibus duplex ralio, quam supra distinxiraus, composita et vis significationis aucla sit , quasi quis dicat bis da.

Gifanius hoc vocabulura etiam Cicercni tribuit, ct alii aliis. Vid. Sciopp. Verisira. 4, 18. Sed praeler anliquissiraos scriptores et Catonem nemo usurpavit. Vnde forlasse glossarura auclor apud Vulcan. p. 80, 12. donicimi cc/qtiGtov : quod mulari iui)ent iu cr/Qig ov. Ile- centissirao demum lempore quidara anfiquilalis ru- biginem aflectabanl. Quare accurate designat rariorem iisum Charisius p. 178. dunicum pro donec. Ita L>i^'ius usurput: — PLautns qnoqiie: — sed et Cato.

Apiul Charis. 1. 1. I.ivius: ibi mancns sedcto, doniciim vidcbis me earpento vehentcm domum venisse. Plautus: inimicus csio, douicum ego revcnero. Calo : iu otiosus ambulas , quia apud rcgcm ftiisti, donicum ille tibi interdixit rcm capitalem.

Plaut. ^lost. 1, 2. 35- nequc id faciunt ^ donicum j)aricics rxunt. Aul. 1, 1, 19. si respexi^, donicum eoo te iussero , con- tinuo hcrcle eo;o te dedam discipulam cruci. Truc. 1, 1, IT. irre- titos impcdit pisces , usqve adco donicum eduxit foras. Ps. 4, 7, 72. adco donicum ipius scsc ludos fieri senserit. Cnpt. 2, 2. 88. egomcamltti, donicum ille huz rcdicrit , nonpostulo. Kx Vidu- laria Piiscian. C. (6, 32.) p. 692. ncutri rcddibe, do^ilcuni res

DVDVM. 299

diimlicata erit haec. liln quldara codd. doncc cum. Sed llLr. 13.

p. 959. donicuin res diiudicata sit. ubi coniuiictiTus a Prisciano

suppositus vidctur esse. Krehlius temere mutavit illum locum.

Cato de Re r. 101, 3. tisr/ue licchit vellas, donicum in semen videris irc. 149, 2. cf. 14(>, 2. ibique Meurs.

Apud Lucret. 2,1116. et 5,722. antiqui libri liabent deniquc, non donicum ab cditoribus fictura : 1, 1130. 5, ()8fi. et 706. donec. De loco Cornel. Ilam. 1,4. dixi p. 18. In ^itruvii locis 3, 5, G. (3, 11.) et 9, 1, (4,) 11. codicss non exliibent donicum, scd denique , quod mutandum erat ia doiiec. Seripserunt enim flonique.

Apud Scribon. Largum Comp. med. 48. dotiec quum videatur putor narium cuncatione quadani accipcre posse /istulam. aut vitio laborat oratio inelegans, aut omittendum e§t quum, ut umisit M^rcellus la epitpme.

DVDVM.

DvDVM ex diii clnm factum esse omnes consentiunt, Nara littera i tacile suppriiiiitur, sicut io vocahulis bai- /lenm, tegmen et aliis muilis. Sed nonnulii, quum vidissent non semper longum tempus intelligi , sed par^ vum et proximura, cliii pro clie dici exisfimabant de brevi spatio. Ante omnia vero respicere debebant ad ambiguam naturam verbi clin ., quod quonitmi proprie non longum, sed aliquod tempus, eine JVeile, signifi- cat, etiam de spatio non longo dici potest. (^uare Donatus ad Terent. Andr. 3, 4, 3. aclverhia temporis auL certa snnt , uthuclie, eras: aut incerta , ut clu- clum., nuper. Itacfue inoertis certum aclclitur iempus., ut iam cluchnn, nunc nuper. Et Priscianus 15. (5, 28.) p. 1018. clnclnm \n communia diversorum temporum refert. Atque distinguendae sunt aefates usus. Nam anti(|ui scriptores omaes hoc vocabi.lum usurpabanl ila, ut tempus aliquod autecedens non adeo longum iuteili- gcretur, nisi accederent alia verba, quae seusum muta- rent. Haec sunt Jiancl, cinum et iam, quibus ex.sistit diufurnitatis notio. Medio aevo ratio , quae antea ad lempus anlecedens referebalur, etiam tempori sequenti accomraodata est, ut cLuclum, quod erat eben, j)oneretur pro pauUo post , mox, contiauo.

300 DVDVM.

Lanrent. Valla Ele^. 2, 34. dudum de re dici existimat, quae non insistat, sed statim transeat, 8cd iamdudum de re, quae imraoretur : nec dici dudum te exspecto, sed iamdudnm. Vtruraque usurpatur, sed diverso sensu. Vallara reprehendit Holstenius in Diss. de Totis dudum susceptis , quae legitur in Feae 3IisceIIan. T. 1. p. 295. quasi dudum de temporis longo spatio pro iampridem , olim dicatur. Sed fallitur neglecta distinctione verbi iamdudum.

1. Primutn opponiftir nunc, nnnc demum, tit sen-

sus sil anfe hoc tenipns, antea^ pj'iiis , vor einerTVeiley vorhtr , friiher. Graeci dicuat ndXai.

Plaut. Most. 1, 3, 100. nunc asscntatrix scelesta est, dudum adversatrix erat. Men. 5, 5, 33. 5, 1, 29. Air.pli. 1, 2, 17. nunc de Alcmena , dudum quod dixi minus. i. e. in prologo. Ter. Eun. 4, 4, W. Andr. 5, 1, 5. oro, ut beneficlum verbis initum dudum nunc re comprobcs. Cic. Brut. 36, 138. quum tamen spisse utquc vix , ut dudum ad Dcmosthenem et Hyperidem , sic nunc ad Antonium Crassumque pervcnimus.

Terent. Eun. 4, 5, 4. quanto nunc formosior videre mihi quam dudum,

Plaut, Rud. 4, 4, 78. nttnc demum istuc dicis , quoniam ius mcum esse intelligis : dudum dimidiam petebas partem.

2. Saepius haec oppositio non exprimitur, atque diidnm simpliciler pouitur pro antehac, ante aliquod terupus.

Plaut. Ampb. 1, 1, 231. ego sum Sosia ille , quem tu dudum esse aicbas mihi. Aul.3,3, 9. Mil. 4, 2, 32. et 37. Cist. 4,1,2.

Plaut. Stich. 5, fi, 1. dudum haud placuit potio. i. e. vorhin. nam respicit ad 5, 4, 34. Terent. And. 3, 4, 3. cgo dudum nonnihil vcritus sum, Dave, abs te, ne faceres idcm, quod volgus servorum solet. i. e. vorhin. Heaut. 4, 5, 12. de illo quod du- dum? Phorm. 2, 4, 19. incertior sum multo, quam dudum. Truc. 4, 3, 29.

Cir. Tnsc. 1, 31, 76. quod tibi dudum videhatur. i. e. modo, paullo ante. de Orat. 2, 66, 2^2. dixi enim dudum , matcriam aliam esse ioci , aliam severitatis. sive legas cum Schiitzio rationem aliam.

3. Interdum haec oppositio tnagis adstringitur, ut sensus sit, iam antea, iam prius, schon vorher, schon fruher.

Plaut. Bacch. -?, 9, 95. eadcm islacc verh'2 dudum illi e//.c'

DVDVM. 301

omnia. Mil. % 4, 52. dudum edepol hoc planum quidem. Oppo- nitur nunc demiim, Terent. Andr. 4, 1, 29.

Plaut. Pseud. 4, 7, 103. ego tibi argentum dedi, et dudum adveniens extemplo symbolum servo tiio. 1, 3, 6. trecentos jjhilip- pos Collybisco villico dedi dudum , priusquam me evocasti foras. Cic. Brut. 72,252. ut dudum de Laeliorum et Muciorum familiis audiebamus.

In Terent. Andr. 5, 1, 21. Davos dudum praedixit mihi. ne quis intelligat longum ante, lange schon , moneo praedixissc Davuni supra 3, 2, 27.

4. Iclem fit iii nominibus, quae lempus definiunt, adieclis. Infelligifur enim res ullra termiaum quendam reposifa. Nos dicimus sc/ion.

Plaut. Capt. 3, 4, 91. quem dudum dixi a principio tibi. Truc. 3, 1, 1. rus mane dudum hinc irc me iussit pater. Anipli. 2, 1, 55. dudum ante lucem.

Plaut. Poen. 1, 2, 105. quia iam non dudum ante lucem ad aedem J cneris vcnimus. Slale olini legebatur non iamdudum. Illud vero redde weil wir nun nicht schon vor Tagesanbruch zum Tempcl gingcn.

5. Sed polest lioc tempovis spatiimi efiam breve esse, ut nos dicimus vor eiiier kiirzeri TVeile , vor kur- zem. Est igifur sacpe id quod luiptr.

Plaut. Aniph. 2, 2, 73. num obdormivisti dudum. i. e. hast du etum vor kurzcm geschlafen ? Stich. 5, 3, 3. domo dudum huc arcessita sum. Cist. 1, 3, 43. is amorc proiecticiam illam deperit, quae dudum flens hinc abiit ad matrem suam.

Cic. ad Att. 11, 24. quae dudum ad me, et quae etiam ante bis ad Tulliam dc me scripsisti. Virgil. Aen. 5,j650. ipsa egomet dudum Seroen digressa reliqui acgram.

Stat. Tlieh. 1, 670. dudum si certus ad aures clamor iit. uhi glossator: non itapridem, niiper. cf. Barth.not. ad h. 1.

Amhiguus hic vocahuli sensns illura lusum conforniat, ia qno altercatio Ahnieiiae et Aniphitruonis Aersatur apud P'.aut. Amph. 2, 2. llla v. 51. atquc appcUas , quasi dudum jioji vide- ris. quod est non iam antea, et postea v. 59. qui non ubiisti ad ligones , ita uti dudum dixeras. quod esse potest nnper et pauUo ante. Tum Amphitruo : duduni? Quum dudv.m if.tuc factum est? EtAlcm. tenias. lamdudum, pridem, modo. Tnm Amph. qui istuc potis estfieri, quaeso, ut dicis , iam dndum, modo. Atque ita dicere poterat, qunm iaia dudum antc Incein vidisset maiitum . et hoc esset proximo tempore factum.

302 DVDVM.

6. Formiilae, in qiiiljus apud veteres scriptores si2;nificalio longi teraporis distinctius efTerri videtiir, duae sunt huiid chidinn et cpunn dndiim, T;iraen etiara ia his raaael ralio eadem : nara proprie io iis mest sen- SU3 hic: noD ante aliquod terapus, sod niodo: et, quan- tum sit teniporis spatium. Sic etiam iamdiidum et perdudnm: de quibus suo loco.

Plaut. Pers. 4, 3, 28. e Pcrsia ad mc allatae modo sunt istae a meo domino. b. Quando? to. liaiid dudum,

Plaut. Sticli. 2, 1, 38. vide, quam dudum kic adsto et pulfo.

Tereut- Antlr. 5,2,9. da. Modo introii. si. Qnasi ego, quam duduvi rc^cm. Eun. 4, 4, 29. do. Jcnit Cliaerca — • ph. Quando? do. Ilodic. pk. Quam dudum? do. Modo.

Clc. ad Att. 14, 12. quam dudum nihil habco, quod ad te scribam : scribo tamen , nou ut delectem etc. Corrigunt Fr. Gronovius quamquam, alli iam dudum.

7. Praeter has formulas vix invenietur locus, in qno longiim tempus intelligatur, nisi apud scriptores infimae aetalis.

Apud Apulei. Met. 10. p. 348. 19. ct dudum pracstolantem cubiculo nieo matronam offcndimus. e codd. Oudondorp. p. 715. restituit iamdudum. In Terent. Heaut. 4, 5, 10. codices monstrabaiit iamdudum esse restitnendum pro dudum. Cic. aci Att. 4, 5. quid? etiam (dudurn enim circumrodo , quod dcvorandum cst) subturpicula mihi videbatur esse TtulivaySia. Wielandus et alii vertunt denn ick nagc schon langc daran. At liorum verborum sensus est, id quod devorandura est, per aliquod tempus iara circumrodo : aut Cicero scripgit: quid? etiam (iamdudum enim etc. Plin. Hist. 19, 1, 2. non dudum ex eadcm Hispania zoclicum venit in Italiam. At antiquissiraae editiones oranes habent «am dudum , quod restitui debet, aut corrigi iamdudum.

8. Id vcro, quod hreve temi3us indicahatur hac voce, comici anliqui in (|uibusdain formuhs ad confi- nuura et proxiraum tempus referebant , et ut Germaoi dicutil eben als , etiam dicebant nt diidum, dndum ui, Idem fit coramutata ratione dndiim — cjunm, ehen — als.

Plaut. Capt. 3, 1, 18. nam ut diidum kinc abii, accessi ad adolescentes in foro. Barcli. 4, 19, 33. nam dudum primo ut dixeram nostro seni mcndacium ct dc hospite et de auro et de

DVM. 303

lemho, ibi signum ex arce iam abxtuli. Aul. 4, 8, 5. nam ut fludum liinc ubli, illuc multo adveni prior. Cistell. 4, 2, 44. na7n dudum ut accurrimus etc.

Plaiit. Men. 2, 3, 41. scilicet qui dudum tecum vcnit, quom pallum mihi detulisti. 5, 1, 1. nimis stulte dudum feci, quom marsupium Messenioni cum argento concredidi. Boeth. de Consol. 2. met. 1. Iiaec quum superba verterit vices dextra , — dudur^ tremendos saeva proterit reges.

Plaut. Baccli. 4, 9, 37. quom censuit Mncsilochum cum uxore essc dudum militis , ibi vix me exsolvi. ubi anibigitur, utrum dudum ad quom censu/f pertineat, an ad esse.

9. Sic eliam ia aliis dictionibiis clndiim a comicis ponitur de tempore praesente vel^raesenti proximo, ut geniianicum ebt?i, Vcde facfum esl , ut ex vulgari con- suetudine recentiores pro paullo post, quod est modo, pouerent.

Plaut. Mcrc. 2, 3, 129. Lysimacho amico mandabo: is se ad portum dixcrat ire dudum. i. e. nunc. Apulei. Met. 0. p^ 184, 10. comitibus adscitis, qui vulnerati remanserant , dudum recurrunt. ubi olira scripserunt cciutum.

DVM.

I. 1. Originera coniunctionis DVM supra expllcui in DOXEC. Significat temporis spaliiim , quod duae res simul occupant. Nam interea, quum altera agalur, altera etiam agi dicilur. Sic r.nius rei tempore eiusque decursu definilur alterius rei tempus. In eo vero quoniam tres modi seu partes concipi possunt, iniliura temporis, perpetuilas et finis, prmium c////?z indicat, tum , quum aitera res exsisteret vel esset, alteram quo- que exstitisse vel fuissc. Quo universa ratio temporura aequalium expriraitur. Est igitur indem el wa/irend: quorum iilud initium aequaiis actionis, hoc in cursu aequali aliquam partem indicat. Afque haec simplex ratio temporaiis indicativum verbi assumit vel praesenlis vel imperfecti vel futuri. Raro ponilur perfeclum pro aoristo, in quo interdura conditio intelligitur confinua, sed uno temporis praeteriti momento corapreliensa. Significafur enim: ab eo temporis puncto, quo quid esse coepit. Plusquamperfecfum alienura esset , nisi ita poni posset, ut aiieni verbi notionera, quae actionis cursum denotat, simul reciperet.

304 DVM.

Praesens. Terent. Heaut. 2, 2, 10. et nosti mores mulierum: dum violitintur, dum comuntur , annus est. Cic. pr. Cluent. 32, 89. hic ego — petam a vobis, ut rne, dum de his singulis disputo iudiciis, attente audiatis. Horat. Epi.^t. 2, 1, 18f). quatuor aut pluris aulaea prcmuntur in horas , dum fugiunt crjuitum turmae peditumque catervae , mox trahitur manibus rcgumfortuna retortis. Virg. Ecl. 3, 74. quid prodest , quod me ipse animo non spernis , Amynta, si, dum tu sectaris apros , ego rctia scrvo. Cic. p. Cliient. 19, 55. intclligetis enim in eo ipso, si in verbis ius constituamus , omnem utilitatcm nos huius interdicti, dum versuti et callidi volumus esse, amissuros.

Irapei-fecLura. Cic. ad Att. 7, 26. Dionysio , dum existimabam vagos nos fore, nolui molestus esse. p. Rosc. Am. 32, 91. vid. p. 305. Liv. 10, 30, Ifi. dum haec in Jpulia gerebantur , altero exercitu Samnitcs Interamnam — occupare conati , urbem non tenuerunt. 41, 14, 1. 21, 53, 6. stimulabat et tcnipus propinquum comitiorum, ne in novos consules bellum dijferretur , et occasio in se unum vertendae gloriae , dum aeger coUega erat. A irgll. Aen. 8, 374. dum bello argolici vastabant Pergama reges de- bita — , non ullum auxilium miseris, non arma rogavi artis opisque tuae. Cornel. Han. 2, 4. quae divina res dum conjicie- batur , quaesivit a me etc. Tacit. Agr. 41. quibus sermonibus satis consitat Domitiani quoque aures verberatas , dum optimus quisquc libcrtorum , pessin i malignitate et livore pronum dete- rioribus principem exstimulabant. ubi ne Heinrichius quidem ausus est correctionem dcprecari : tainen reiccit eara Walchius.

Hanc dictionem Heindorfius adeo «oloecara vocaTit. Contra Miillerus, ncscio an alia ignorans, eam restitui iussit in Cic. de Orat. 1, 53, 230. nunc talis vir amissus est, dum caussa ita dicitur , ut si in illa commentitia Platonis civitate res agere- tur. Ille enira corrigendum censuit dicebatur.

Futurura. Virgil. Aen. 1, 263. morc^qne viris et moenia ponet, tertia dum Latio regnantem vidcrit acstas.

Perfectum. CIc. ad Att. 1, 16. qui dum veritus est, ne Fufius ei legi intercederet, quae ex senatus consulto ferebatur , non vidit illud, satius csse etc. Cic. apud Suet. Caes. 56. dum voluit alioshabcreparata, unde sumercnt, qui vellent scribere historiam, ineptis gratum fortnsse fecit. de OfT. 2, 8, 29. atque in has clades incidimus — dum mctui quam cari esse et diligi malui- mus. alii codd, prncbent malumus. Schmidius ad Horat. Lpist. 1, 2, 2. et Benccliius ad lustin. 9, 6, 3. temcre negant dum coniungi cum praeterito aoristico, a quo abhorreat notio con- tinuationis. Sed videllermann. deEmendand. gr. gr. rat. p. 198.

DVM. S05

et Rarashornii Gramm. 164. 5. b. Prorsus contrarla sententia Matthiae ad Cic. p. Rosc. Am. 32, 91. dum is in aliis rebiis erat occupatus. „itl est, inquit, quaradiu. Aara si responderet nostro indem , scrihendum erat dum is est occupafus." At Cic. Brut. 81, 282. ita gravissimo suo casu , dum Cyri et Alexandri similis csse voluit , — ct h. Crassi et muUorum Crassorum in~ ventiis est dissimilUmus. p. Mur. 27, 55. qui primum, dum ex honoribus continuis familiae maiorumqtie suorum unum adscendere gradum dignitatis conatus est, venit in jjcricidum. Pliil. 14, 12, 33. actum igitur praeclarevobiscum, fortissimi, dum vixistis. Corne!. de Rcg. 2,2. nam dum id studuit munire, nullius pepercit vitac. Iniuria igitur Ileinrichius in Addend. ad Cic. Orat. p. XXII. ■vitnpcravit Ernestium, qui non latine coniecisset in Cic. ad Fam. 12, 12. habui paidlulum morae, dum promissa militibus persolvi. Nenio dicat dum in istis locis significarc quamdiii. Plin. Pan. 65, 2. magnum erat , quum promllleres : maius, post- quam praestitisti. INonnulli codices prachent dum pracstitisti. quod -vide an falsura sit. Ovid. IJer. 2, 59. quac fuit ante illam, mallem suprema fuisset mox mihi, dum potui Phijllis Jionesta mori. Potui non est pro potuissem , sed dum id quod qua in nocte. In oranihus vero, quae attuli , cxenipiis aequale tempus videraus utriusque enuutiationis.

Plusquaniperfectnm. Liv. 32, 24, 5. dum in unam partem oculos animosque hostium ccrtamen averterat, pliiribus locis scalis capitur murus. i. e. averterat et aversos tenehat.

Praeraittitnr interdura adhuc. vid. Tom. 1. p. 159.

Quo incerto indicio in his rehus utantur grammatici, vide in Aug. Grotefendo, qui una pag. 427. Gramraat. docet, dum significare nonnisi indefinitum terapus , et siraul idera esse ac quoad, nisi qnod hoc finem temporis paullo distinctius definiat. Cf. infra not. ad III, 1.

Discrimen, quo distinguatur quum, positura est in nexu, quo res duae in terapore cohaerent. Per quum ncctuntur duae res in terapore, per dum autera ipsa aequalia tempora com- ponuntur. Scilicet liac particula significatur id, quod est in aliquo temporc simul. Quamquam vero nonnuUi graramatici tirones vere adraonent, ne quis dum pro quod aut quum caussali ponat: taraen sententiae sunt raultae, in quihus tera- poris ratio etiam caussara complectitur : veluti Lucret. 1, 660. ardua dum metuunt , amittunt vera viai. vid. n. 4. Sallust. Cat. 52, 12. nc — dum paucis sceleratis parcant , bonos omncs perdi- tum eant.

Fallitur Lindcmannus, quum de Adverhio. I. p. 16, docct, 11. 20

306 DVM.

dum priimini respondisse gernianico dann, veluti dum hoc fit, inonstran tutiirum tempus esset usque ad i!lud tempus futii- rum, ul)i hoc aocidet : deiude usu factum esse, ut dum etiam gignificaret per omue hoc teuipus, quod nunc cogitatur prae- eeus. Haec nec comniode cogitari possunt , uec apta sunt naturae particulae.

2. Sed Iq re praeterita narranda et de re fulura, ubi nou totus reruin ciirsus, sed aliqua eius pars intelli- gifur, ab opfimo quoque scriplore ponifur praesens. Quod quum Ernesfius non poluisset expedire, el cuni eo ^^olfius ad posterioris aevi usum refulisset, Heindor- fius ad Horat. Sut. 1, 5, 72. et post eum multi alii exsti- lerunt , qui docerent, duin ila pro cjinmi positum semper construi cum praeseuti, idque resfifui debere in otnni- bus locis huic regulae confrariis. Prudenfius vero hanc rera tractavit Heinrichius ad Cic. p. Scauro p. 76. cf. Walchii Emendat. p. 185. et ad Tacit. Agric. 401. Prae- sens enim aut hisforicum est, aut imaginem rei ita adumbrat, ut , quae coniuncta fuisse mente cogifemus, ante oculos ponantur consociata praesentia. Jgifur quae hoc modo dicuntur, imaginem exhibent in se concKi- sam, alque eiusmodi euuutiatio instar est unius substan- tivi, quo tempns indicetur: sicuti apud Livium verba chim in Asia bellinn gtriUir exprimunt tempore belli. Atque ob hanc caussam recte dicilur adeo : dum haec geruniur, ille pervenerat: et quum Curtius narrat 6,7, 28. munantibus lacrimis (juerebatur est quod dicimus : dum manant lacrimae. JNam quod alii observarunt, vi- Tida oratione praeterita transferri in praescnliam, id laon sufficit ad explicandam totam sfrucfuram, in qua priraarium verbum feresemper praeterito tempore poni- tur. Sed cura re praetcrita et futura cohacreredeclaratur eonditio teraporahs, quae in hoc proxirao nexu noii nisi praesenfi significari potest. Jdque, nt bene intel- lexit Heinrichius, xi]g ^t]toQiKrjg Ivaqyciug vel qxxvraGlagy ideoque oratoriura videri pofest: quamquam etiam vul- garis serrao hac designatione delectatur. In historiaruin libris , quos veteres arte componere solebant, plurima se oflert rejjraesenfationis istius occasio. Graecis com- modior usus participiorum suppetebat. Sed poetae et historici post Livium adeo iu obliqua oratione indica- tivum praesentis servabant, non itemCicero et aequales, quos coniuQctivo usus esse exempla p.312. allata doceut.

DVM. 307

Vsuin hunc perspectum IiaLeljaiit Gror.ovius et Drakenhorrh. ad Liv. 1, 40, 7. 2, 57, 8. Buriuaiin. ad Phaedr. 3, 10, 13. et de eo dixerunt etiain Vossius ad Virgil. Geor"-. 4, yfij). et ad Tibull. 1, 4, 25. et 2, 3, 21. Matthiae ad Cic. p.^Rosr. Am. 32, 91. Schiuid. ad Horat. Epist, 1, 2, 2. qui iniperfecti usum ap- pellat raruni. Zumptius in Graram. n. 506. caussaiu huius dictionis esse putat, quod, omissa temporis ratione, maiori quadam vi expriniatur , rera per aliquod tempus durasse. Tuin vero imperfectum potius adhibenduni est. Atque ipse Zumptiuj animadvertit, scriptores hac forma uti iu transitu ad aliam rem convertendo. vd. Ricliard. ad Petron. 90. Ochsnerus in Eclogis p. 407. poetis et recentioiibus scriptoribus tribuit usum, quem in omni latinitate, nec sine ratione freqnentatura ^idemus. Guil. W^eberus in Exercit. lat. stili p. 7ii. dum dicit differre a qutim eadeni ratione , qua imperfectum ab aoristo, Tamen aoristo exprimeudo nihil aptius est quani ista par- ticula.

Praesens historicum in his : Liv, 32, 12, 2. dum , aviditate certaminis jyrovecti, extra munitiones pugnant, liaud ■paxdlo superior cst romanus miles. 32, 14, 4. Cornel. Eum. 5, 1. ft«cc dumapud Hellcspontum geruntur , Pcrdiccas apud flumen Nilum interficitur a Seleuvo. Tiicit. Hist. 4, 33. Curt. 4, 5, 21. Et sic saepe historici : dum haec aguntur. vd. jNoltcnii Lex. p. 1403. et Supplem. p. 139.

Terent. Eun. 2, 2, 24. dum Jiacc loquimur , intcrca loci ad maccllum ubi advcnimus , concurrunt laeti mi obviam cuppediarii omncs. De formula dum loquimur vid. interpr. ad Petron. Ifi. et 99.

Plaut. Poen. 3,6,7. paullulum praedae intusfeci, dum leno- nis familia dormitat. Terent. Ph. 5, 9, 18. filiam suscepit iam unam , dum tu dormis. Cic. de Orat. 2, 4, 15. ego enim — num- quam milii minus quam hesterno die placui, — qui dum obsvquor his adolescentibus, me senem esse sum oblitus, fecique id, quod ne udolesccns quidem feceram etc. in Caeci'.. Divin. 17, 56. ita dum pauca mancipia Tcneris nomine , Agonis , ac religione retincre vult, fortunas omnes libertatemque suam istius iniuria perdidit. pr. Tull.l2. (15.) in Verr. 2,38, 92. ilaque dum exspcctat, quid- nam sibi certi afferatur , antc horam tertiam noctis dc foro non disccssit. ad Quint. fr. 1,1,1. dum saluti sociorum consulo, dum impudentiae nonnullorum negotiatorum resisto , dum nostram gloriam tua virtute augeri expeto, feci non sapienter. ad Q. frat. 3,1,3. quas pluribus epistoUs accepi, dum sum in Arpinati. p. Mil. 10, 28. de Orat. 1, 53, 230. vid. supra p. 304. p, Leg.

20 *

308 DYM.

3Ian. 9, 22. Horat. Epist. 2, 1,7. dum terras hominumqve eolunt genus , — ploravere suis non respondere favorem speratum mcritis. Quinctil. 10,1,125. quod accidit milii, dum corruptum et omnihus vitiis fractum diccndi genus revocare ad severiora iudicia contcndo. Caes. B. gall. 1, 27. Sueton. Aug. 76. et 99. ubi vid. Oudend. Alia exempla coUecta vide apud Gronov. ad Liv. 35, 8, 1. et apud Duker. ad Flor. 3, 12, 10. et apud Hein- dorf. ad Horat. 1. 1. et Ochsner. Eclog. p. 407. et in Clavl Sueton. p. 317.

Ob orationis formani memorabilia Iiaec videntur : CIc. in Pis. 22, 53. quos tu Macandros , dum omnes solitudines perse- f^ueris , quae deverticula jlcxioncsque quaesisti? in Verr. 2, 66, 161. dum cgo in Sicilia sum, nulla statua deiecta est: postea- quam disccssi , quae sint gesta, cognoscite. ubi Ernestius cor- rexit /u/. Catull. 44, 7. cxpidi tussim , non immerenti quam mihi meus venter , dum sumptuosas appeio, dedit, coenas.

Sequitur impcrfcctum. Liv. 21, 7, 1. dum ea Romani parant consultantquc, iam Saguntum summa vi oppugnabatur. 9, 35, 1. Virgil. Ge. 4, 559. haec — canebam, Caesar dum magnus ad altum fulminat Euphraten bcllo. Et plusquamperfectum Liv. 21, 29, L dum clcphanti traiiciuntur , intcrim Hannibal equites quingentos ad castra romana miserat speculatum , ubi ct quantae copiae essent. Cic. in Verr. 5, 3.5, 91. hacc dum aguntur, in- icrca Clcomencs iam ad Pelori litus pcrvencrat. Tacit. Ann. 1, 54. Ovid.Met. 5, 535. cultis dum simplex errat in hortis, puni- ccTim curva dcccrpscrat arbore pomum. Liv. 23, 11, 7. \ irg^il. Aen. 6, 171. Ecl. 7, 6. Et futurura. Lucan. 6,164. vd. p. 310. ad GronoT. Diatr. p. 216. Plaut. Men. 1, 3, 31. iam nos hic erimus. Dum coquitur , interim potabimus.

Poeticam ivuQynav adhibct Ovid. Trist. 4, 1, 59. — mala, quae toto patior iactatus in orbe , dum miser Euxini litora saepe peto. i. e. quae passus sum, dum Tomos petebam.

In obliqua oratione. Cic. Tusc. 1, 42, 101. ex Simonide :

tlic, hospes , Spartac, nos te hic vidisse iaccntes, dum sanctis patriac legibus obsequimur. ubi adeo Wolfius erravit. Ipsi Ciceroni p. Mur. 24, 48. alienum morem Lambinus frustra assignabat. Ovid. Met. 4, 775. narrat — id se solerti furtim, dum traditur, astu supposita cepisse manu. Liv. 2, 57, 3. dum tribuni consulcsque ad se quisque omnia trahunt , nihil relictum esse virium in medio. 26, 16, 2. Tacit. Ann. 15, 59. quanto laudabilius pcriturum , dum amplectitur rcm publicam, dum auxilia libertati invocat. Hist. 1, 33. non cxspectandum , ut — capitolium adeat, dum egregius impcrator — ianua et limite

DVM. - 309

tcnus domum cludit, ohsidioncni nimirum toleraturus. lustin. 9, 2,10. praemissis legatis — qui nunticnt Athcae , dum Byzantium obsidct, novisse se statuam Ilerculi. ubi vid. Beneckius. Seneca ile Ira. 3, 39, 3. medicum aiunt, quum regis filiam curarc de- bcrct, nec sine ferro ^jossct, dum tumcntem mammam leniter fovet, scalpcllum spongia tectum induxisse. Tacit. Hist. 3, 28. vcrsas illuc omnium mentes, dum J iteUius amicorum inimico- rumque negligens fovet aemulum. Correxerunt fovcat. Quod recte legltur 4,17. dum alii J esjmsianum, alii Vitellium fovcant, patcre locum advcrsus utrumque. Idque fit non propterea, quod dum liic significat so lange als , ut ait Grotefendus p. 482. sed quia caussa simul exprimitur rei agendae. Dialog. 32.^ lam ex his colligi potest, quo pacto hanc dictionem Tacito pro- jiriam trihuamus , an hoc argumentum in constituendo auctore dialogi adhibeamus.

Charisius 2. p. 201. bene distinguit : dum etiamsi aUusprae- ponitur sermo dcclinationis , ad illum reformatur , ut Petebas, ttt,^ dum venircs , faccrcm : sic quoque recipitsubiitnctiva. Eadem Diomedes p. 387. Cic. p. Mur. 24, 49. ut pertimescerct , necon- sul Catilina fieret, dum tu accusationem compararcs. Auctor Belli Hisp. 16. Sallust. Cat. 52, 12. Tamen potest etiam altera pars sententiae per se stare : veluti Cic. de Orat. 2, 4, 16. uon raale edidit Lambinus : neque committam, ut, dum vcrere, tu ne sis ineptus, me esse iudices. vulgo vereare. 0\id. Her. 2, 59. quac fuit ante illam , mallem suprcma fuisset nox mihi , dum potui Phyllis honesta mori.

Ridiculura in errorera incidit I. H. Vossius, qnum Tibull. 2, 3, 7. corrigebat : agricolaeque modo curvum (^raale etiam scripsit curvus^ sectarcr aratrum , dum subigant steriles arva sercnda boves . quasi subigant esset pro subigerent. \id. ad Stat. T. 1. p. 304.

S. Quum liac ratione duae res proxime nexae et in uno tempore coniunctae esse dicantur, hisloi'ici ita lo- quuntur, ubi continua et subila rerum consequulio est indicanda, ideoque saepe orationi addunt vocabula re- pentef sxibito.

Liv. 29, 9, 5. dum spoliandis iis — tempus teritur, repcnte milites — concurrerunt. Sueton. Aug. 99. ubi Burmann. resti- tuit interrogat. Cic. ad Att. 6, 6. ego, dum in provincia omni- biis rebus Jppium orno , subito sum factus accusatoris cius socer.

4. Sed hac praesentis forma , sive iternm praesens, sive praeteritum sequatur , saepe scriptores itu utuntur.

310 DVM.

nt condilionem vel actiouem designeat, ia quani perpe- tuam alia inciderit, aut cjuarum allera caussam alteiiiis in se Jidbeat. Quo sensu Germani sulxstantiva nsurpant, Graeci participia. Latini aulera circumscriptionem adhibent, ut bene observavit Garaton. ad Cic. p. Mil. 19. £t quamquam Bauerus in Indice Taciteo non accu- j-ate vim particiilae exj^licuit verbis cjuia et nani: tamen, qiiinn caussae siguificatio terapori adliaereret , non me- ruit notam ab Heinricliio inustara.

Terent. Heaut. 3, 1, 82. somnum hercle ego hac nocte oculis non vidi meis, dum id quacro. i. e. iu quaejitione, iinterm yachdenJcen. Andr. 5, 1, 3. Seneca de Ira 3, 39, 1. ncc ocu- los tumcntes tentabimus, — nec cetcra vitia, dum fervent. Verba Lucrctii supra p. 303. allata recte vertit Kncbeliu!' : sckcun sie deii echwieri-^en Pfad und vcrlieren dariibcr J.en wahren.

Cic. p. jlil. 19, 50. sustinuisset hoc crimen primum ipse illc latronum occv.Uator et reccptator locus, dum neque muta solitudo indica^set , ncque caeca nox ostcndisset Milonem. „Huc retule- rira locura ^irgilianum Aen. 6, 585. vidi et crudelis dantem Salmonea poenas , dum jlammas lovis ct sonitus imitatur Olympi. Ilevnius espiicat : q.iod iniitatus erat. Sed dum conditioncin Salraonis, i*tamque siraulationem homini» indicat, quae poenid crudelibu» erat interrupta atque finita." a. iacob. Tacit. An. 1, 23. ipsae in se legiones octava et quintadecima ferrum para- bant, dum ccnturionem cognomcnto Sirpicum illa morti dcposcit, quintadccumani tuentur. Ovid. Fast. 1, 713. 2, 723. 3, 714. Lucan. 6, 164. vcniet , qui vindicet arces , dum morimur. i. e. post raortem nostram.

5. Historici et alii scriptores non raro componunt cum lioc lempcris indicio sententiam, quae caussam vel condilionem exprimit per qunm et quia. Ita ab utraque ratione et temporis et caussae res designatur.

Seneca de Ira 3, 39. 3. vd. p. 309. .Martial. 1, 4, 7. Alius, §ed similis tamen generis haec sunt Tacit. Ann. 12, 68. vota pro incolumitate principis consules et sacerdotes nuncupabant, quum iam exanimis vcstibus ct fumentis obtcgeretur , dum res ftrmando \eronis impcrio componuntur. Sed in Bello hispan. 1. ob liiinc ipsam caussam praestat scriptura detinctur.

Liv. 26, 16, 2. dum inter ceteros ad palum deligatur, quia parum inter strepitum exaudiri possent , quae vociferabalur, silcntium fieri Flaccum iussisse (quidam tradunt). Ita Frobeu. edit. pro quum.

DVM. 311

6. Alia recentioribus maximc iisitata forma cst, cnius sententia, per dnm expressa, in se recipit partici- pium : de qua re egit Oudendorp. ad ApuJei. Met. 3. p. 220.

Apulei. Met. 3. p, 140, 5. Elm. ac dum, salutis inopia cuncta corporis mci considerans , non avem me , sed asinum video , — tacitus cxpostulabam. 9. p. 232, 1. at dum fodicns , dum irri- gans , ceteroque incurvus laborc deservit , cgo eto.

7. Coniunctio saepe non ali initio , sed post aliquot verba locum suum occupat. Vid. Cortius ad Lucan. 2, 648. 3,702.

8. In his oranibus temporis ratio pura est, ideoque indicativo expriraenda. Quam quuni bene cognilani haberet, Gronovius ad Liv. 2, 47, 5. et ad 35, 8, 1. con- iuncfivura ita cura particula du?7i coniunctum ad soloe- cismos referebat. Quo decrelo serael comprobalo facluui est, utcritici, sicubi (///m cum coniunctivo occurreret, permullos scriptorura locos corrigerent, idque eo magis sibi concessum putarent, quo frequentius librarios aut quiim in dum mulasse, aut coniunctivum imperfecti pro indicativo praesenlis supposuisse, vel ex Drakenborchii annotatione ad Liv. 1,40, 7. cognovissent. Vnus Ouden- dorpius intellexit nimiara huius consilii teraeritatera et post eum Huschkius: ille praecipiens, dum ubi esset id quod (juamdiu , etiam cum coniunctivo copulari, hic ad usum poetarum provocans: neulcr tamen rei caussam explanavil. Haec vero ita se habet. Postquam romana lingua legibus alhgata erat, antiquioris aevi scriptores in hac dictione temporalem rationera accurate expri- jnere solebant, nec possunt ea, quae hbrarii ex suo raore postea in multis locis supposuerunt , ipsis illis imputari. Tamen vitae comraunis consuetudo non oblemperabat gramrailicae legi , sed dum temporale etiara cum con- lunclivo componebat. Quare Servius ad Virg. Aen. 1, 697. sane sciendum, inquit, mulu errore quum et dum a Romanis esse confusa. Hunc vero vulgarem iisura non aspernabantur poetae vel optimi, sed in suuui comraodura vertebant. Postea corrupla eloquutioue, eliara oralores negligenter in hac re versati suiit, nec licebit id , quod in antirpiioribus vitiosunj videtur, apud recentiores correctione aboleri. Triplex igiiur constat genus exemplorum. Primura est sentcutiarum, iu qui-

312 DVM.

bus intelligitur tempus conditionatura, sive termini con- ditione constitutum, auL conditionem addens: de quo paiillo post dicam. Alterum sibi vindicat poetaruni licentia. Tertium pertinet ad serioris temporis scripto- res ita , ut vel ex hoc argumento de. aetate ac studio eorum certius iudicium proferri possit.

GronoTium sequuti sunt multi : Cortius ad Sallust. lug. 22, 1. et 101, 5. Burmann. ad PLaedr. 3, 10, 13. Arntzen. ad Caton. Dist. p. 153. I. H. Vossius ad Tibull. 2, 3, 21. Oudendorpias suara sententiam exposuit ad Sueton. Aug. 94. Crevierius autem ad Liv. 35, 8, 1. soloecisrai notac hanc dictionem eximere gtuduit, ipsius Gronovii auctoritate usus, qui quidem prae- ccpti sui immeraor 35, 36, 7. coniecerat legendum esse : libcr- tatcm dum restitui videretur. Idem accidit Clerico in Liv. 6, 27, 10.

Multi decepti snnt in ils locis , quorum structura obliqna est , veluti Cic. ad Att. 5, 17. dum in acstivis nos essemus, illum pueris locum cssc bellissimiim duximus. Sueton. Ner. 35. Riifium Crispinum — merg-endum mari, dum piscaretur , scrvis ipsius demandavit. uLi Oudend. corrigit quum. Sallust. Cat. 7, 6. «ic se quisque hostem ferire , murum adscendere, conspici, dum tale facinus faceret , properabat. Sueton. Aug. 94. Cic. de Orat. 1, 41, 187. hoc video, dum brcvitcr volucrim dicere, dictum a me esse paullo obscurius. p. Planc. 40, 95. p. Mur. 24, 48.

Omltto locos antiquiorum scriptorum, in quibus meliores libri integram scripturara praescntis , aut particalae quum nunc suppeditant. In aliis coniectura falli non possuraus. Sic apud Quinctil. Declara 17, 1. dttm me ab utroque animi gencrc, scmpcr quod impulit, abducat, et in pcrtiitaciam desperaiioncmque neiitram mihi licet perferre paticntiam. vocaLuIum licet, quod in omnibus libris legitur, viam raonstrat ad eraendandum voc. abducat. Nara nerao cum Scheffero in Misc. Obscrv. T. 8. p. 454. interpretabitur dummodo. In Livii 21, 43, 1. dum sic uliquot spectatis paribus affcctos dimisisset , concione inde ad- vocata ita apud cos loquutus fcrttir. Grouoviiis necessarium vidit esse quum : quod 1, 40, 7. aliqui certe codices substi- tuunt.

Poetarum haec sunt : Ovid. ex Pont. 3, 3, 2. ades , dum tibi, quae vidi, refcram. ubi sensus non potest esse : non longiud quam , tam diu quam. TibuII. 2, 3, 21. (19.) o quotics ausae, caneret dum vallc siib alta, rumpere mugitu carmina docta boves. ubi critici scripserunt quum. Virgil. Georg. 4, 457.

DVM. 31S

illa quidem, tlum te fugeret -per flumina praeceps, hnmanem ante pedes hydrum — non vi(Vt in herba. Martial. 1, 22, 1. dum peterct regcm deccpta satcUite dcxtra , iniecit sacris se pcritura focis. conf. Spect. 29, 1. Claudiai:. Gigantoni. 102. ad dcpeU lendos iaculum dum quaererct hostcs, germani rigidum niisit pro rupe cadaver. Pliaedrus 4. (5.) prol. 15. hunc obtrcctarc si volet malignitas , imitari dum non possit, obtrectet licct.3,W, 13. quamquani utroque loco correxerunt quum,

Critici quidam, etiam doctissimi in hac coniunctivi ex- plicatione ita versati sunt, ut ex praeceptis iis grammaticis, quibus coniunctivi vis potentialis declaratur, speciosum argu- mcntum repetere, quara diversa dicendi genera agnoscerc mallent. Ita Bremius ad Cornel. Tim. 1, 4. nam dum rcs con- ficcretur , procul in praesidio fuit, ne quis satelles posset suc- currere. Hic ille putat narrari rem non vere factam , sed quae ox sententia Tiraoleontis fieri potuijiset aut debuisset : ivdhrcnd dafs die Sache vollzogen werdcn solltc. Quis vero ita loquitur de eo , qui, dum aliqua res conficitur, custodiam agat? Alia cst ratio Milt. 3, 1. eius pontis, dum ipse abesset, custodes rcli- quit. in quibus tcrminus et finis ponitur. Alia etlara in Bell. liispan. 16. wt, duvi nostri in praeda detincrentur , illi — se recipcrent. Quare aut ille, qui Vitas scripsit, recentiorem con- Buetudinem adscivit, aut falsa est scriptura. Giintherus cor- rexit quum : equidem illud probaverim. Nam qui cum Heu- singero existiment, dum significare nsque dum , doncc , bis , ne- cesse erit, iraperfectum pro plusquaraperfecto accipiant. Idem dicendum est de Frontin. Strat. 1, 5, 2. dumquc ignibus sub- moverentur hostes, ipse fluvium superavit. Correxerunt sub- moventur,

Aurel. Vict. Vir. iliust. 35, 10. tum in Graeciam regressuSf dum Argos oppugnaret , ictu tegulae prostratus est. Editores fecerunt oppugnat: Arntzenius quum. Sed Schol. ad Ovidii Ibin 303. Pyrrhus — dum Argos oppugnaret , tegula pcrcussus periit. De Caes. 39, 11. at Carinus — ilico Murgum iuxta Diocletiano congressus, dum victos avide premeret , suorum ictu interiit. Epitom. 6, 4. 41, 2. Ilygin. Fab. 12. is quum annua faceret ]\eptuno lason — cupidus sacra faciendi, dum flumen Euhemum transiret, calciamcntum reliquit. Scribon. Larg. Praef. p. 1. animadvertimus itaque saepe intcr deliberationcs contentioncsque medicorum auctoritaie praecellentium , dnmquac- rcretur , quiilnam faciendum aut qua ratione succurrcndum esset acgro etc. Vid. Wopkens. in Observ. Misc. nov. T. 2. p. 67. et 62. Verum etiam in his difficilis videtur esse quaestio.

314 DVM.

Nam in Aurelio inTenluntiir loci, in quibu8 librarii quidam de suo more dum scripserunt pro quum. vid. 7, 19. 8, 4.

Hirt. de B. Afric. Gl. iamque Caesar dum exerciium reduccrc intra mvnitiones suas coepisset , subito universus equitatus ulterior jSiimidarum Gaetulorumque sine frenis ad deitram partcm se movere — coepit. Srribcndiim cst ex Oudendorpii &ententia quum. Itemque c. 88. qui dum anima nondum cxspirata con- cidisset , — ipse suis manibus vulnus crudelissime divellit. Et c. 25. dum hacc ita fierent etc. Bell. Hispan. 23. hic dum in opere nosiri distenli essent , complvres ex superiore loco ad- versariorum decucurrerunt. Adde c. 1. ubi tainen e plurimis codd. rcstituerunt detinetur pro detineretur. vid. p. 310.

Hanc rem considerent, qui de aetate Phaedri et Dionysii Catonis acturi siint. Cf. loros antea p. 313. nominatos etCaton. Dist. 2, 3. ubi iaiududum correxerunt mcluis.

9. Saepe ia altera enuntialionis parte adduntur vocabula inlerea , iani, interea iam. Livius , Hirtius et alii etiam interini dixerunt, Cicero non ilem.

Terent. Eun. 3, 5, 44. dum haec mccum rcputo , acccrsitur lavatum interca virgo. 2, 2, 24. Cic. p. Quint. fi, 28. hacc duni Ilomae geruntur , Quintius interea — de saltu agroque communi a servis communibus vi detrudiiur.

Terent. Eun. 2, 2, 24. dum haec loquimur , interea loci ad macellum ubi advenimus etc.

Cic. p. Rosc. Am. 32, 91. dum is in aliis rebus erat occupatus, qui summam rcrum administrabat , erant inicrca, qui suis vul- ncribus mederentur. in ^ err. 5, 35, 91. hacc dum aguntur, inicrea Clcomcnes iam ad Elori litus pervenerat. Liv. 21, 7, 1. fium ea Romani parant consultantque , iam Saguntum summa vi oppugnabatur.

Plaut. Trin. 1,1.8. dum illi aegrotant, interimmores mali — succreverunt ubcrrime. 3, 3, 28. 3Ien. 1, 3, 31. LLv. 21, 47, 7. dum Ilannibal — traiicit gravius pcditum agmen, intcrim Mago cquitcsquc — Placentiam ad hostes contcndunt. 21, 29, 1. 3, 23, 1. 5, 47, 1. 6, 28, 5. 30, 5. Hirt. B. afr. 51. dum haec opera — ficbant a lcgionibus, interim pars acie ante opus in- structa sub hoste stabat. Tacit. Ann. 1. 4().

II. 1. Hoc temporis spatium duabus rebus comraune certara mensurara habere et ad aliquera terrainura pro- duci polest. Tura voc. duni ipsum hunc termiuura siguificat, tamdui qiiujn, nsque eo, so lange als. Atque ita ambitus alicuius rei definitur per terapus alterius rei.

DVM. 315

Vbi siraplex rafio temporis tcncliir, indicativo expri- mitur. Tempora, qiiibus illa aequalilas conveiiial, omnia sunt. Et quocl anlea exposuimus de prae.senti in narratioue praeferitae rei ponendo, interdum eliam usurpatur cum sigaificatione continuitatis : ut Liv. 27, 42, 13.

Cic, ad Att. !), 10, ut aegroto dum anima est, sjies esse dici- tiir , sic etc, de Senect, 23, 85, nec mihi hunc errorem , quo delcctor, dum vivo , extorqueri volo. Acad, 2, 17, 52, at enim dum vidcntur , eadem est in somniis spccies ct eorum , qnnc vigilantes vidcmus. uLi Goerenzius nescio quomodo intelligit dum pro donec positum, Recte critici restituerunt et. Petron. 34, ergo vivamus, dum licet esse bene. Plaut, Bacch. 4, 4, bo. mane, dum scribit.

Cic, de Fin. 3, 2, 9, iam infici debet his artibus Cpucr), quas si , dum est tener , combiberit, ad maiora venict ■paratior.

Terent, Andr, 1, 2, 17. d\im tempiis ad eam rem tulit, sivi animum ut cxplerit suum. 2, C, 12, Cic. p, Rosc. Am, 43, 12f), dum praesidia ullu facrunt , in Sullae praesidiis fiiit. Liv. 21, 13, 3. neque dum vestris viribus restitislis, neque dum auxilia ab Romanis sperastis, pacis umquam apud voa mentionem fcci.

Cf, 1V0KD\M.

Cic, Ciitil. 3, 7, 16, ille erat unus timendus ex his omnibus, sed tamdiu, dum moenibus urbis continebatur. Acad, 1, 3, 11. ego autcm , — duni rne ambitio, dum honores , dum caussae, dum rei publicac non solum cura , sed quaedam etiam procu- ratio multis officiis implicatum et constrictum tenebat, hacc in- clusa habebam. p, Mar. 12, 2{>, Cic, Tusc. 1, 42, 101, fuit haec gens fortis , dum Lycurgi lcgcs vigebant.

Terent, And, 1, 1, 25, antea qui scire posses , aut ingenium noscere , dum cum aetas, metus, magister cohibebant.

Cic. p, Rosc, Ani, 32, 91, dum is in aliis rebus erat occu- patus , qui summam rcrum administrabat , erant interea , qui suis vulneribus mederentur.

Plaut, Pseud. 1, 3, 103, quia edepol dum ego vivos vivam, numquam eris frugi bonae. Cic. de Leg. 1, 1, 2, dum latine loquentur littcrae, quercus huic loco non deerit , quac Mariuna dicatur. p, Rosc, Am. 32, 91. nam dum hominum gcmis cnl, qui accusct eos , non d ecr it : dum civitas erit, iudicia ficnl. Terent. Ileaut. 1, 1, 54, cgo te mcum esse dici tiintisper volo, dum, quod te dignumst, facies. Virgil. Aen. 1, fi07.

316 DVM.

Indicfitivus in obliqua oratioiie. Cic, p. Ilosc. Aiu. 25, 70. prudcntlssima civitas Alhcnicnsium , dum ca rcrum potita cst, fuissc traditur.

Liv. 27, 42, 12. consul, nbi silcntium in castris , — infcrri signa iussit : tantumquc ibi moratiis , dum militcs ad inaedam discurrunt , Teceptui deindc cecinit. Sallust. Cat. 36, 1. lug. 53, 3.

2. Non raro adiiciuntur plena in oralione voeabula iam diii , tantum, tantummodo , tantisper, usque, saepe aliis vorhis interposilis. In narrandis rebus exposilio per partes ita progreditur, ut oratio ad posterioi"a per- gat verbis positis, quae consequulionem significant: jjostea , deinde, mox, /lunc.

Cic. in Verr. 4, 3, 6. C Claudius — usus est hoc Ciipidine tam diu, dum forum diis iinmortalibus popidoque romano habuit ornatum. de Seiiect. 12, 41. ad Fam. 9, 12, 1. Tusc. 5, 33, !>6. ubi librarii quidani pro dum dederunt quam. Et Erncstius tamquaiu nusquam idem legisset, ad Cic. ad Att. 9, 6. scd tam diu, dum lego. annotavit : „tam diu raibi de glossa suspectum seniper fuit; nam id est in dum." Hic illud prorsus necessa- rium erat. At ipse alia et meliora docuerat ad Verr. 4, 3, 6. cf. Scbelleri Observ. p. 188. et 240. Gernhard. ad Cic. de Sen. 12, 41. Ochsner. Eclog. p. 269. Sallust. lug. 53, 3. Numidac tantummodo rcmorati, dum in elephantis auxilium putant. Tercnt. Ad. 1, 1, 44. malo coadus qui suum ofjicium facit, dum id re • scitum iri credit, tantispcr cavet. Heaut. 1, 1,34. Plaut. Truc. prol. 11. Most. 3, 1, 153.

Cic. Verr. 1, 5, 12. fatcatur id, quod negari non potcst , se privatum homincm praedonum duccsvivos ct incolumes domi siiae, posteaquam Romam rcdicrit , usquc dum pcr me licuerit, tcnuisse.

Cic. p. Mur. 12, 26. quae dum erant occulta, necessario ab iis , qui ca tenebant , pctebantur: postea vero pervulgata — in- anissima prudentiae reperta sunt. Liv. 27, 42, 12. vid. supra. Cic. ad Att. 9, 6. eas (epistolas) quum lcgo, minus mihi turpis vidcor , sedtamdiu, dum lego : deinde cmcrgit rursum dolor. Horat. Epist. 2, 1, 190. dum — mox.

Cic. ad Att. 12, 18. nam dum illiid tractabam , — quasifove- ham dolores raeos : nunc omnia respuo. Terent. Audr. 1, 2, 17.

3. In aequali longinquitate duarum actionum com- paranda poetae dicunt dum — dum pro iamdiu — dum. Quod Muretus Var. Lect. 16, 10. suspicabatur dui7i — dum gemiuatum poni, ut Graecorum ot6 nev — ora 8i,

DVJVI. 317

falsnm erat. lamdiidum apud Sueton. de Rhetor. 1. restiluerunt: ttim utilia et necessaria, tum perniciosa et supervacanea ostenclere.

Catull. 02, 45. sic virgo dum intacta manet , dum cara suis. et iterum y. 56. sic virgo , dum intacta manet , dum in~ culta senescit. de quo loco Quinctil. 9, 3, 16. quum prius dum signijicat , quo ad , sequens usque eo.

Nec dubito , quin in Plaut. Truc. 2, 1, 23. scribcndum sit : dum habcat , dum amet: ubi nihil habeat , alium quaestum quaerat. Vulf^o legitur diim habeat , tum amet.

Ab his di^ersa snnt, in qnibns dum per anaphoram iteratur, veluti Liv. 22, 60, 15. desiderate dum jiatria est, dum cives eius csiis. ubi vid. Drakenb. et ad 3, 10, 13. et ad 5, 35, 4.

4. Additur a comicis quidem, quando in teraporis perpetuitale necessitas quaedam conditionis apparet: quasi dicatur, per totum hoc tempus, cei"te per hoc tempus.

Plaat. As. 5, 2, 19. ego istuc scio , ita fore illi, dum quidem cum illo nupta eris. Merc. 2, 3, 53. perpetuo recte , dum quidem illic fui. Bacch. 2, 2, 47. non metuo, nec cuiquam supplicn, dum quidcm hoc valebit pectus perfidia meum. As. 2, 4, 57. P». 1,5,92. numquam, edepol quoiquam supplicabo, dum quidcm tu vives.

5. la his temporis ratio simplex est. Sed possunt duae res aequales ita conferri , ut simul nexus appareat inlerior, quo altera res aut condilionem adiiciat alleri, aut caussam rei actae in tempore designet. Vnde saepe fit, ut duj7i indicet rem non diutius permanere aut noa longius promoveri. Hac vero significatione ea ratio constituitur, quae in consequutivis fine et consilio con- structionem verborura moderatur. Atque haec con- iunctivum sibi vindicant, in quo exphcando viri doctis- simi adhuc non consentiunt.

I. H. Vossius , Gronovium sequutus , et cum eo alii goloecum esse censuerunt omnemhunc coniunctivi usum, atque subtilitati improbabili indulgere maluerunt quam agnoscere duplicem vim diversam.

Liv. 21, 8, 1. obsidio deinde pcr paucos dies magis quam op- pugnatio fuit , dum vulnus ducis curaretur. quoriun sensum Vossius quum reddit : Hannibal hielt cinige Tagc inne mit der Bestiirmung, bis seine Wunde zum Heilen gebracht wiirde. duplici eirore fallitur. Tempus significatur , sed simul in eo

318 DVM.

indicatiir cansssa et conditio. Gei-mani iit camdem vim ex- priniant, ntiintiir particnlis niir et cbeii. Quiire reddi possunt illa verba: so langc ebfu die Ilellung der M'unde dciuerte. 24, 40, 10. die insequenti quicverc , dum praefcctus iuventutem Apol- loniatium armaque ct urbis vircs inspiccret. Atqne hoc argu- niento defenderim codicuni scriptui-ara apud Cic. de Nat. d. 2, 59, 147. de qno dum disputcm , tuam mihi dari vclim , Cotta, eloquentiam. nisi quis aliorura librorum scriptnram praetnle- rit: disputarem — vellem. rid. not. ad Wopkens. Lectiou. p. 2fi!). Sueton. Aug. 78. sic quoque sacpe indio-ens somni, et dum per vicos deportaretur , et deposita lectica , inter alic/uaa moras condormiebat. i. e. quando indigens crat somni, et taii- tiim per id tempus , quo per vicos deportabatnr : jiiir so lanfcc, so lawre eben. Teraporis terrainns in se liabebat conditioueni. Quare qnae c. 94. in obliqua oratione dicta sunt : lego, Atiam — dum cetcrae matronae dormirent , obdormisse. si recta oratione exprimcnda essent, etiaiu coniunctivum retinere oporteret ad eura seusura exliibendum, qui plurimos interpretes fugit. Est enim : obdormivisse tantum in id tempns, qno ceterae matro nae dorniirent, non lonjjius. Conf. Calig. 38. Cassius ad Cic. Kpist. 12, 13, 3.

Yal. Flacc. 1, 425. vectorcm pavidae Castor clum quaereret Jlelles, passus amyclaea pinguescere Cijllaron herba. Hic tcm- pus quaerendi simul in se habct canssara, quapropter Castor equo siio otium concessit. 1'baedr. 1, 4, 2. canis per Jlumen carnem diim ferret natans, hjuipharum in specido vidit simit- lacrum suum. Quae dubito utrura huc pertinean;, an ad se- quioris aetatis usnm illum referenda sint, de qno dixi p. 312. Ad id attendere debebiint defensores antiqui norainis poetae.

Propert. 2, 15, (12,) 40. tu modo, dum licet, hunc fructum ne desere vitae. Ita dederunt Calphurnius aiiique inserta Toce Jiunc. Cod. Groning. dum liceat. quod a Broukhusio proba- tnra , e veteribus nerao dixisse videtnr , nec Iioc loco potest cum reliqnis verbis conciliari. Dnm lucet, qnod nunc novos hahet defcnsores, etiam abhorrere videtur ah antiquo usu. Pro illo liccat cave ne argumentnm quaeras in Terent. rii. 5, 8, (9) 41. habet haec ei , quod , ditm vivat , usque ad aurcm ob- tranniat. vel in Plant. Bacch. 5, 2, 7t). non tibi venit in men- tem , amabo, si, dum vivas, tibi bene facias. Haec enira ad regulara Diomedis (vid. p. 309.) forraata sunt. Taraen dubito : nam Plin. Hist. n. 2, 79, 81. quae si vera sunt , quantum a deo tandem videri possunt talcs distare , dum vivant.

6. Hoc modo quum cousilium siguificatur, saepe

DVM. 319

vocula dnm coniungit sententiara finalem , ul idem fere expiiraal quod vt. Sic Graeci eag ponunt pro 6g. PnscianiJs 18. p. 1172. verbis Virgilii : jmilla cjnoqve et bello passns , dnm conderet nrbem, confirmat signi- licalionem vocaljuli dmn pro oncog vel Xva posili. In j^oetis si quando lcctionis varielas ulrumque modum suppeditat, animadvertere crilicum oportet , quo modo poetae id , quod cogitatione arctiiis necti potest, imaginibus disjjonunt.

Qulnctil. 4,1,46, nam sc quoque moveri interim Jlnget, — dum aditum sibi ad aures faciat, et auctoritatem induat vcra sen- tientis. Qiii scrrpseriint dum facit — induit, iion inale quidem fecerunt, neque necessitatem , quam mcmorat Geriiliardiis , iu Terbis dum faciat inesse video, neque v. dum pro dummodo usus est auctor, quasi inlionestuni esset fingere se moveri.

Lucan. 1 , 205. sicut squalentihus arvis aestiferae Libye<i viso leo comminiis Jioste snbsedit dubius , totam dum colliirit iram. IVon est praeferenda altera scriptura colligat, quae partes scntentiae coniungit logico vinculo.

III. 1. Tertium significalionis genus exsislit, quum terminus, ad quem aliquid produci dicitur, finem iii se habet , aut id indicat, quo quis de consilio tentet. Tum inteliigitur nscjne dnjji., so lange bls dajs. Sic proprie ponitur f/?/m post verba exspectaudi , manendi, rctinendi. In eiusmodi sententia ob finis et consilii ra- tionem coniunctivi locus est: sed Lalini saepe etiam indicativum posuerunt , temporis modum unice tenen- ies. De qua re vid. Burmann. ad Claudian. in Eulrop. 1, 316. qui ad Ovid. Fasl. 4, 755. cum Heinsio solum coniunctivum admittere voluerat, et Cortius ad Lucan. 1, 221. et Arntzen. ad Caton. Dist. p. 154. et Schelleri Observ. p. 15. 172. 179. Nimirum nonnisi perfectum et praesens et futurum ifa poni possunt, quibus cer- tum quoddam temporis punclum indicatur. Significa- tionem vero ulriusque modi quamvis apte distinguamus verbis so lange bis et so lange bis dajs ^ has formas et in romana et in germanica iingua ubique commutari videbimus. Et ne tum quidem, quum noraen temporis praemittitur , et ab eo altera sententiae pars pendere videtur, semper ponitur coniunclivus, veluti Terent. Phorm. 3, 2, 27.

Cic. Tusc. 4, 36, 78. liis (iratis) aut suhtrakendi sunt ii, in quos impetum facere conantur, dum se ipsi colligant etc. Ovid.

820 DVM.

Fast. 1, 33. quod sqtis est, utero matris dum prodeat infans, Jioc anno statuit temporis esse satis. Met. 11, 254. Coluraell. 2,10,35. (11, 12.) cicera — paullum aqua maceratur , dum len- tescat. 12, 9, 1. caules lactucae ab imo depurgatos — in alveo snlire oportet, diemque unum et noctcm sinere, dum muriam rcmittant.

Cic. ad Att. 4, 16. comitia dilata ex senatus consuUo , dum lex rfc tacito iudicio ferrctur. Caes. B. gall. 1, 7. ut spatium intercedere possct , dum milites , quos imperaverat , convenirent, lezatis respondit etc. Ovid. Met. 3, 364. illa dcam longo pru- dens sermone tenebat, dumfugerent jSymphae. Florus 3, 11,7. tum simulato transfugae cuidam Mazarae Syro crcditur, dum in mediam camporum vasiitatem eodem duce ductus, exercitus ■undique hosti exponeretur. Pliacdr. 1, 19, 6. tcmpus cxorans orcve, dum Jirmiores possetcatulos duccrc.

Caes. B. cit. 1, 87. Caesar ex eo tempore , dum ad flum.en Tarum veniatur, se frumentum daturum polUcetur. i. e. ex eo teiupore usque ad illud, quo ad Varum Teniatur.

Cic. ad Att. 7, 1. exspecta, amabo te, dum Atticum con- veniam. Lael. 13, 44. Liv. 3, 11, 13. exspectate, dum consul aut dictator fiat , quem privatum viribus et audacia regnantem videtis. Lucan. 5, 303. nee, dum desaeviat ira , exspectct. Tacit. Dial. 19, 7. qui — nec accipiunt tempora , sed constituunt, nec exspcctandum habcnt oraio''cm , dum iUi Ubeat de ipso ncgotio dicere. Liv. 4, 21, 10. J irginius duin coUcgam consuleret mora- ius, — nocte dictatorem dixit. 22, 38, 1. Caes. B. gall. 8, 28. Terent. Eun. 3, 3, 28. at tu apud nos mane, dum redeat ipsa. Heaut.3, 2,32. quid exspectat , Syre? an dum hinc denuo abeat? Permagnum exemplorum numerum coUegit Hadrian. de Serm. lat. p. 135. (42.).

Noraina temporis praemissa obserTa in locis Livii , Phaedri modo expositis. Cic. Tusc. 4, 36, 78. diffcrant in tempus aUud, dum defervescat ira. Liv. 30, 16, 14.

Cic. in Verr. act. 1. 6, 16. ea mansit in conditione atque pacto vsquc ad eumfinem, dum iudices reiecti sunt. Sed de Xat. d. 2, 51, 129. quid dicam, quantus amor bcstiarum sit in educandis custodiendisque iis, quae procreavcrunt, usque ud cum finem, dum possint sc ipsa dcfcndere?

Tercnt. Eun. 1, 2, 126. conccdam hinc intro , atquc eispectabo, dum venit. Heaut. 4, 7, 5. Phorm. 3, 2, 27. jiequeo exorare, ut me maneat. — triduuin hoc , dum id , quod cst promissum, ab amicis argentum aufcro. 5, 7, (8,) 89. retine, dum ego huc servos evoco. Virgil. Ecl. 9,23. Titijrc, dumrcdco, brevis est

DVM. 321

via , '[tasce capellas. Cic. ad Att. 10, 3, cgo in Arcano oppcrior, diim ista cognosco. i. e. dum de istis rebus mlhi scribas. Ovid. ller. 7, 179. Quare scripturani in aliquibus codicibus Horatii Epist. 1, 2, 42. rusticiis exspcctat, dum defluit amnis. tantum abcst , lit cum Schmidio tamquam ineptam reiiciamus, ut Cortii auctoritatem (ai Lucan. 1, 121.) comprobemus. Etiam 2, 1, 46. codd. quidam praebent: demo unum, demo etiam vnum, dum cadit elusus ratione ruentis acervi. Virgil. Aen. 4, 51. caussasque innecte morandi, dum pclago desaevit hiems. Scncc. de Ira S, 1, 1. Terent. Heaut. 4, 3, 39. tinus est dics, diim argentum eripio. Andr. 2, 1, 29. saltcm aliquot dies profcr, dum projiciscor aliquo , ne videam. Cic. de Orat. 1, 42, 191. atque interea tamcn dum haec, quae dispersa sunt, coguntur, vcl passim licet carpentem et colligcntem undique repleri iusta iuris civilis scientia. ubi Ernestius necessarium putat coganiur.

Cum perfecto. Propert. 1, 3, 43. interdum lcvitcr mecunt deserta qucrebar exteriio longas saepe in amorc moras, dum me iucundis lapsam sopor impulit alis.

Cura futuro. Propert. 1, 14, 14. quae maneant, dum me fata perire volent. Sueton. Tib. 24. dum veniam ad id tempus etc.

Liv. 27, 42j 13. tantumque ihi moratus , diim rtiilitcs ad praedam discurriint, receptui deinde cecinit. Claudian. in Eutrop. 1, 314. in duhio vindex Bellona pcpendit, dum spado Tircsias cnervatusque Melampus rcptat ab cxtrcmo referens oracula Nilo. Apulei. Met. 2. p. 128, 4. me nomine ciere non prius desierunt, quam dum hebctes artus et memhra frigida pigris conatibus ad vrtis magicae nituntur ohsequia. ubi Oudendorp. gine caussa dubitat.

In loco designando Porap. Mela 3, 8, 3. init pcnitus intror^ susque , dum Aegyptum pene cl montem Arahiae Casium attingit. tfuamqum in aliis libris attingat legi Oudendorp. I. c. notat.

Vtrumque modura coniungi passi sunt quidam editores in Cic. Epist; 9, 2, 9. latendiim tahtisper ihidem, dum defervescit (vel effcrvcscit) haec gratulatio, et simul dum audiamus, quem~ admodum negotium confcctum sit. Si Ciccro scripsit effcrvescat, quod legitur in scriptis libris, diversus est coniunctionis du- plicis sensus. Sed codem sensu Lentulus ad Cic. Epist. 12, 14, 11. quoniam consulibus decreta cst Asia et permissum est iis; ut, dum ipsi venirent, darcnt negotium, qui Asiam ohtineant: rogo te, petas ah iis , ut hanc dignitatem potissimum nobis tribuant et mihi dent negotium , ut Asiam ohtineam , dum ipso- rum alteruter venit. Mirabilius esset, quod apud Varronem legitur de Re r. 1, 2, 13. itaquQ dum id nobiscum una vidcatis,

IL 21

S22 DVM.

ac venit nedittmua, docete nos, agricuUura quam summam hahcat utiUtalemne an voluptatem. Variant libri : et scribendiiin vide- tur : dum id (i. e. priraum ovum) nobiscum una videtis.

Curt. 10, 3, 6. sed in novo — impcrio — tempore opus est, dum mitioribus ingeniis imbuantur et efferatos mollior consue- tudo permulceat. Zuraptius alios codices «equatus edidit im- huuntur — permulcet. quod Walchius in Ephem. halenc>. 1820. n. 14. p. 110. iure repiehendit.

Tibull. 2, 5, 85. oblitus et musto feriet pede rusticus uvas, dolia dum magni deficiantque lacus. Alii libri deficiunt , alii deficient, quod Vossius recepit. Sed omnes hae lectiones ra- tione et exemplis possunt dcfendi. Argumentatione fallitur Bachius. 'Sam fnturum , quod librarius quidara ad aequanda tempora substituisse videtur, distinctum finem indicat, ab hac eententia alienum : nec raagis aptus est indicativus praesentis.

Additur usque. Gracchns apud Gell. 10, 3. struppis , quibus lectica deligata erat, usque adeo verberari iussit , dum animani efflavit. Ovid. Iler. 1, 45. usque metu micuere sinus, dum victor amicum dictus es ismariis isse per agmen equis. Et usquc eo. Cic. dc Xat. d. 2, 49, 124. usquc eo premcre earum capita mordicus , dum illae captum amitterent. Et tamdiu. Cic. p. Fhicco 17, 41. Flacco vero quid profuit, qui vcduit tamdiu, dum huc prodirct?

Interim — dum. Scribon. Largus 107. illud utique crcdas interim velim mihi, dum in aliis expertus persuadcam , hoc medicamentum non solum non nocere stomacho, verum etiam reficere et confirmare eum supra omncm opinioncm.

Haec nostra expositio satis deraonstrat, quid tribuendum sit doctrinae , qaa Ilerzogius ad Sallust. Cat, 14, 5. dum et donec distinguit: quasi iUad nusquam certum flnem signiiicet.

2. INegatione praeraissa vel ubt priraaria sentenlia €st negativa, sensus verborum non anie quarfi expri- mitur. Cf, nondvm.

Cic. p. Mil. 20, 54. dum hic venirety locum relinquere noluit.

IV. Dum coniunctio quibusdara in formis fit adver- bium. Sigiiificat vero ac//i?/7zc temporis tejnyiinum uscjue., ' adhuc.

1. Ita coraponitur cura etiam., et dicitur etiamdum., quod est ad/iuc. Sed sunt multi, qui latinum verbum hoc es!^& negaut. Nimirum Wolfio crediderunt, qui ad Tacil. Aon. 1, 3. duni nonnisi negationibus iungi

DVM. 323

dixerat. Cf. Orellias ad Cic. de Orat. 2, 3, 12. Coa- ■Iruriain sententiam posuit Heumannus ad Cic. Calil. 1, 4. Benlleius vero ad Terent. Eun. S, 5, 22. docuit, quod in re praeterila esset etiamtum^ \n praesenti esse etiam- dum. Cf. Heusingeri Observ. p. 17. Nos quidem ia Jiac re componenda ita arguraenlamur. Primum loci scriptorum sat muUi reperiuulur, iu quibus non modo anliqui libri has voces perhibent, scd nullam omnino adraittunt correctionem. Deinde sirailis corapositio ap- paret in vocabulis primumdum , dudum. Denique nihil in usu repugnat primitivae vocis naturae. Quare ita est praecipiendum : etiamdum significare adhuc^ ad hoc tempus , sed differe ab etiavmum et eliamlum eo, quod in his teraporis certum iudicium additur, quem- admodura aniioch ab jetzt noch et damals noch dis- tinguitur: at antiquos scriptores aut raro aut nuraquam adhibuisse, nisi in sententia negativa: taraen vitae cora- munis usura ne in affirraativa quidera sententia reiecisse: unde etiara in epistohs Ciceronis occurrat* Recentio- res scriptorcs saepius id usurpasse videntur.

Cic. ad Att. 13, 31. qui exspecto tuum adventum , morabor tc. ]\'on enim puto tam expcditum faberianum mgotium fuiurum, eiiamsi est futurum, ut non habeat aliquid morue. Quum pote- ris igitur , quoniam etiamdum abes. Plin. llist. n. 28, 12, 75. folia ephcmeri tuberibus tumoribusque illinuntur , quae etiamdum discuti possunt.

Plaut. Ps. 4, 2, 2. nam nihil ctiamdum hnrpagavit , praeter cyathum et cantharum. Mil. 4, 2, 2. dissimulabo, hos quusi non videam, nequc esse hic etiamdum sciam. In Rud. 5,3,20. dubiii est lectio. Terent. Heaut. 2, 1, 17. neque eiiamdum scit pater. In Plaut. Truc. 2, 3, 06. antiquo Beroaldi codice confirmatur emendatio Gulielmi : haud convenit etiajn hic dumPhroncsium.

Cic. de Orat. 2, 3, 12. postero igitur die , quam illa erant acta, horafere secunda^ quum etiamdum in lecto Crassus esset, et apud eum Sulpicius sederet , — repente eo Q. Catulus — venit. Ernestius cum Lam])ino ex luntina receperunt etiam tum. Tacit. Ann. 1, 3. privignos imperatoriis nominibus auxit , integra etiamdum domo sua. Wolfium etiamtum corrigentem omnes sequuti sunt.

2. Conmngitur cZw m verbis negationis: quo exsistunt r\omina nondu77i , ni/dldmn, necdu77i, hauddmn, ne- dum, quae utrum coniunclis an separalis vocibus scx'i- bantur, grammatici sme caussa dubitant. ISam uno

21 *

824 DYM.

accentu eiusmodi vocabiila continentnr, quando altemm instar enclitici alteri snbiicitur: id quod in chan fit seraper. Significant illa ad/iuc noii, adhuc nihiL: sed nedum non uno modo usurpatur. Yide ea suis locis.

Exemjpla Toc. nullusxlum vidc apad Ascon. in Argiiin. Cic. p. Mil. p. 526. Scluitz. Liv. 7, 33, 13. 9, 12, 3. 29, 11, 1. uln DrakcnT). 3Ienckcn. in Misccl. Lips. Xot. 3. 1. p. 162. Kiefs- lin"-. ad Tacit. An. 2, 26. De nihildum vid. Drakcnb. ad Liv, 24, 20, 15. Cic. adFam. 12, 7, 6. quamquavinihildum audiera- ffiuSj necuhi esses, nec quas copias habercs.

Nemodum Celsus in Dig. 41, 2, 18, 2. quamquarti id. nemodum tlttigerit.

Y. 1. Coniunctio, quae temporls terminati ratio- nem designat, refertur ad conditionem, qua aliqua sententia vel res coercetur. Est euim proprie ad hunc terminum usque, inlra hos conditionis terminos, his zu welcJiem Puncte, quod Germani etiam dicunt inso- jern. Hoc modo exprimitur conditio concedendae rei restringens, quam germanice nos dicimus wenn nuj-y nur dufs. Tum vero necessario apponitur coniunctivus. vid. Cliarisius 2. p. 201. Diomedes p. 387. Passerat. ad Propert. 1, 2, 32. Et senteutiarum , quae ita confor- raantur, altera saepe est concessiva, vel per licet, vel per coniunctivum verbi, vel etiam per imperativum ex- pressa.

Huiic usum, latinis scriptoribus communem, cur Eichstadius in Frontonis Operum Specimine p. 10. Sallustlanum appella- Terit , eqiiidem non exputo. Terent. Andr. 4, 1, 51. hoc tibi pro scrvitio debco , — capitis periculum adire, dum prosim tibi. Cic. de Fin. 5, 29, 89. dum res maneant , verba fingant arbi- tratu suo. de Orat. 1, 22, 101. iam vero ista conditione , dum mihi Uccat negarc jwssc, quod non potcro, ct fatcri nescirc, quod nesciam , licct — vestro arbitratu percontcmini. p. Rosc. Am. 41,119. qui et ipse in cruciatum dari cuperct , dum de patris morte quaererctur. Sallust. Cat. 40, 4. nihil tam asperum, neque tam difficile esse, qxiod non cupidissime facturi essent , dum ea res civitatem aere alieno liberaret. 5, 6. ubi Tid. Cortius. Sueton. Cal. 30. oderint, dum metuant. ubi edit. Burm. metuunt. Tacit. Ann. 1, 22. mc quoquc trucidari iube, dum interfectos nullum ob sceJus , sed quia utilitati legionum consulebamus , hi sepeliant. Quiiictil. 1, 12, 17. ubi Tid. Spalding.

Terent. Ph. 3, 2, 40. a. non pudet vanitatis? v. minume, dum ob rcm. Cic. ad Faiu. 7, 9, 3. eerius potiu^ ad nos, dum

DVM. 325

plcnior. Acad. 2, 32, 104. Mii!ta exenipla e Plauto collegit Pareus in Lex. crit. p. 392. Qiiinctil. 4,1, 70. quomodo et simili- tudine, dum brcvi, et translalione atqu£ aliis tropis — utcmur.

Phaedr. 1, 15, 9. ergo quid refert mca, cui servo? clitellaa dum portem meas. Aut porto , aut quum corrigunt. At recte illud dicitur proprie, quod est : insofcrn ich nur meijien Sattel trage. meas i. e. quas portare soleo.

Plaut. As. 1, 3, 14. semper tibi promissum haieto hac legCy dum supcres datis.

Rliet. ad Ileren. 1,5,8. refcremus, dum haec nmnia ad eam ipsam rem, de qua agitiir , sint accommodata. ubi olim lege- hatnv dummodo, auctore Ouinibono. Quinctll. 1, 11, 1. dandum aliquid comoedo quoquc , ^um catenus , qiia pronuntiandi scien- tiam futurus orator dcsiderat. ubi qaidam libvi omittunt dum.

Saepe rcs ita se liabet , ut simul significationem fyialein intelligere possis. Sallust. Cat. 14, 6. postrcmo ncquc sumptui, neque modesiiae suaeparccre, dum illos obnoxios Jidosqitc faccret. Virgilii verba Aen. 1, 9. dum condcrct urbem, Clharisius explicat, dimmodo conderct: sedScrvius, donec conderet.

Indicativum hoc sensu positum frustra defendit Cortius, Vid. eum ad Cic. Epist. 7, 9, 3. ad Plin. Epist. 1, 2, 6. Nam Terent. Heaut. 4, 3, 39. male explicuit, et in Plinii loco nemo probabit codices eos , qni exhibent: sed sane blandiantur , dinn jier hoc mcndacium nobis studia nostra comincndant. Nec huc pcrtij^et Plin. Ep. 9,13, 12. vd. Gruner in Actis Soc, Lat. lenens. Vol. 1. p. 27. Sed Ovid. Iler. 2, 59. qtiae fuit antc illam , inallcm sujircma fuisset nox mihi, dum potui Phyllis honesta mori. cst, io qua iiocte. Fortasse eodem modo VcMuIeius in Dig. 48, 2, 12. accusarc non licct — magistralum pqpuli romani, cumvc, qui rcipublicae caussa abfuerit, duni non detractandi leges caussa abcst. Certe Plaut. As. 2, 4, 57. credam fore, dum quidem ipse in manu habebo (al. habeo). i. e, tum, quum.

2. Saopius ponitur cum negatione 7ie, ut terniiaus siguificetur, ultra quem sententia noa possit cxteQdi. Alque hacc est exceptionis forma, qua res aliqua con- ceciitur ex reliqua parte. Dnni noii dici non potesl, nisi ubi negatio non cum verbo coiiaeret, quod saepe tit in verbis noji esse.

Plaut. Trln. 4, 2, 137. dum ne ille sis , quem cgo cssc uolo, sis mea caussa qui lubct. Aul. 3, 5, 17. Kacch. 4, 8, 20. Tcrent. Kec. 4, 4, 12. dum ne reducam, tiirbct j)orj-o, quam vaiit. Cic. ad Att. 6, 1. tu aulem, meminisii nos sic agcre, ut,

326 DVM.

quot vellct, 'praefecturaa sumeret, dum ne negotiatori. i. e. deferri vellet. Terenl. And. 5, 3, 31. quidvis cupio, dum ne ab hoc falli me comperiar. Cato (ie Re r. 5, 4. id faciat saepc, dum nc lassus fiat. i. e. sed ea conditione, 33, quam altissimam vincam facito , alligatoqnc rcctc , dum nc nimium constringas. Cic. ad Cn. Magn. in Epis^t. ad Att. 8, 11. ego si cui adhitc vidcor segnior fuisse , dum nc tibi vidcar , non laboro. Liv. 33, 24, 9. mille adscribi iussi, dum ne quis in corum numero esset, qui post P. CorncUnm et Ti. Sempronium consulcs hostis fuisset. 3, 21, 6. et 25, 40, 7. ad queiu v.trumc|ue locuin Drakenb.

Plaut. Curc. 1, 1, 38. dum nc per fundum septum facias semi- tam , dum tete abstineas mipta, vidua, virgine, iuventute et pucris liberis, ama quid lubet.

Plin. Ep. 10, 115. lcge, dominc, pompeia permissum bithyni- cis civitatibus adscriberc sibi , quos vcllent cives, dum civitatis non sint alienae,

Ovid. Her. 3, 81. vel patiare licet , dum ne contemta relin- quar. non pauc: codd. liahent dum non. Tum cohaerent non contcmta (ut apud Senecaru vid. p. 328.) : quod sententiam corruinpit. In Livii locis 28, 40, 7. et 3, 21, 6. meliores codices ne pro non substituunt,

Dum ne qids. Liv. 26, 1, 8. et loc. pauUo ante citat. 33, 24.

S. Tujnen adiicjtur, ut oppositione angealur cod- ditionis vis. rv^ecessilalem condilionis exprimit addituna Yocabulam quidtm, cf. II, 4.

Cic. de Orat. 2, 77, 314. ergo , uti oratcrum optimus quisquc, sic etiam in ovatione firmissimum quodque sit primum: dum illud tamen in ntroque tencaiur, ut ea, qtiac exccUent , servcntur eiiam ad perorandum. CeLus 3, 4. extr. tutissimum est autem ante totius accessionis tenipus praeterire: quamvis, vbi longa febrisfuit, potest indulgeri acgro maturius, dum tamen ante minimum pars dimidia praelereatur. Quinctil. 2, 12, 7, itaque ingcniosi vocintur, ut libct, dum tamcn tonstct , contumiUose sic laudari disertum. Coluniel. Praef. 11. 3, 2, 28. 3, 6, 3. 8, 2, 7. Mai-cian. in Dig. 47, 22, 1. permiltiiur tcnuioribus stipcni mcnstruam confcrrc, dum tamcn scmcl in mcnse coeant. Holoandcr correxit taiitum. Llpian. in Di";. 3?), 2, 24. ApuIeL Met. (». p. 182, 28. duni tamen scias etc. ad q. I. Pricae. p. 318.

Piaut. Trin. 1, 2, 20. dum quidcm hercle tecum nuptasit, sanc veUm. i. c. saiie veliin , ut iixor vivat hac quideni coiiditioiie, ut tua sit. Aul. 2, 2, 34. dum qu:dcm nc quid perconteris , quod

DVM. 327

mihi non lubeat proloqui. Merc. 2, 8, 89. dum quidem hercle ne minoris vendas, quam ego emi.

4. Plenius haec sententia traditur addito vocabulo niodo: unde fit unum verbum dummodo. Sensus et construendi raodus (vid. Diomedes p. 388.) idem est, nec potest Goerenzio ad Cic. Acad. 2, 32, 104. et aliis concedi, in simplici dtim intelligi debere omissum modo, Ceterum etiara interposito alio verbo dicunt dum — modo separalira.

Plaut. Anl. 2, 2, 62. dummodo morata rectc ventat, dinata est satis. Cic. Pliil. 12, 4, 9. Gallia — omnes aequo animo belli 2)atitur iniurias, dummodo repellat periculum servitutis. de Off. 3, 21, 82. qui omnia rccta et honesta negligunt, dummodo po- tentiam consequantur. in Catil. 1, 9, 22. sed est r.iihi tanti, dummodo ista privata sit calamitas et a rei publicae periculis seiungatur. ad Att. 7, 7. quibus (agricolis) optatissimum est otium: nisi eos timere putas , ne sub regno sint , qxii id num- quam, dummodo otiosi essent, recusarunt. in Catil. 1, 5, 10. purga urbem: magno me metu liberabis , dummodo inter me atque te murus intersit. Lambinus ex auctoritate codicum ecripsit liberaveris , quod Beneckius vitiosum esse putat. At recte ita dicitur praeinisso imperativo. vid. exempla isupra p. 248. allata. Columell. 4, 22, 4. nam ubi unius aut alterius folii pampinus prorepsit e duro, dummodo ad maturitatem per- veniat, sequente vere — vehemeniem fundit materiam. Propert. 3, 17, (15,) 15. ipse seram vites, — dummodo purpureo spu- ment mihi dolia musto. i. e. ea conditione, ut. luvenal. 8, 269. Hirtius in Cic. Epist. ad Att. 15, 6. non mediusfidius acerrimis consiliis plus quam etiam inertissimis , dummodo diUgentibus, conscquentur. Ovid. Fast. 5, 241. cur ego desperem fieri sine coniuge mater , et j^arere intaeto , dummodo casta, viro.

Tn anapliora omittltur modo. Cic. Brut. 82, 285. sin autem iciunitatem et siccitntcm et inopiam , dummodo sit polita , dum urbana, dum elcgans, in atlico genere ponit, hoc rectc dumtaxat, sed quia sunt in Atticis alia meliora , videat ne ignoret et gradus et dissimilitudines — Atticorum.

Terent. Eun. 2, 3, 28. meanilrefert, dum potiar modo. Heaut. 8, 1, 57. Valer. Fl. 5, 265. dum sua sit modo tuta salus.

5. In negalione dicitur dummodo ne. Ratio eadera esl. In dummodo non aut non ad aliud nomen pertinet, aut cura verbo in unam notionem coniunctum est, veluti non esse.

328 DVM.

Cic. ail Fam. 10, 25, 3. celerilcr ad comitia — veniendum censco, dummodo ne hacc ambiliosa fcstinatio aliquid imminuat ciusgloriae, quam consequuti sumus. ad Q. fr. 1, 1, 7. quare eit summa in iure dicendo severitas, dummodo ea nc varietur gratia, sed conservetur acquabilis, de Orat. 3, 48, 185. recte genus hoc numerorvm , dummedo ne coniinuum sit , in oratioriis laudc i^onetur.

ad Att. 12,15. iamcn id ipsum, scribasvelim, te nihil habuissc, quod scribcres, dummodo ne his vsrbis.

Bummodo ne quid. Cic. ad Fara. 10, 25, 3. Vlpian. ia Dtg. 47, 18, 1, 2.

Plin. Pan. 27, 2. atque adeo r.ihil largiatur princeps, dum Hihil avfcret: non alat, dum non occidat. .

Sencc. Ep. 54, 6. quo modo volct, dummodo non cx animo suspirem. Coliaeret non cuni verLis ex animo. Sed Ovid. Her. 3, 81. vid. p. 326. De modo non vide in modo.

Ovid. Met. 13, 151. dummodo quod fratres Telamon Pclcus- que fuerunt , Aiacis meritum non sit. ex P. 1, 1, 14. accipe, quodcumque cst, dummodo non sit amor. Vlpian. in Dig'. 48, 18, 1, 8. si scrvus ad hoc erit manumissus, ne torqueatur, dum- modo in caput domininon torqueatur , possc cum torqueri, divus Pius rescripsit. Idem in Dij. 4?, 20, 3, 2.

6. Interdum hac formula consjlium, qiiod condi- tionem rei agendae addat, expriraitur: quod alias per vi dicitur. Atque iu huuc seusum sufficit simplex dum.

Q. Cic. in Epist. ad Fani. l(i, 21, 11. crat quidem ille (Got- gias) in quotidiana declamatione utilis. Sed omnia postposui, dummodo praeccptis patris parercm. Cic. ad Att. 11, 19. mihi autem tcmporis satis cst , dum , ut in pessimis rebus, aliquid cavcam, qui nihil umquam cavi. Ovid. Iler. 3, 123. antantum, dum mc capercs, fera bclla probabas?

VI. 1. Sed diximus supra, dum significare tcmpus diiabus rebus commuue. Qua ex rationc proficiscitur adverbii sive euclitici usus, quo aliis verbis adiuuctura indicat rera in ipsum illud, quod agitur , tempus iuci- dere, aut rgm praesenti dcsiguatione terminari. Ita fit in verbis cobortaufibus, imperativis et iuteriectiouibus, Graeci dicunt d>/, quo tempus designatur pracsens, ubi 1103 dicimus eben. Sic agediun^ adesdnm , manedum^ uys 8i}. Nara quod abi existimabaut vehementiam addi

DVM. 329

hac parlicnla, id non quadrat in omnia exempla, Ger- mauice reddi non potest, nisi per nun. Latinus usus raaxime sermonibus collQquentium coutiuebatur, nec quisquam, praeter comicos, Las forraas usurpabat, uno verbo agednm excepto.

Veteres grammatici abundantiaip esse caussam putabant. Donat. ad Terent. ^lndr. 1, 1, 2. ades imperativum cst , dum TtciQtlKov : est enini productio et adiectio syllabae : ut ehodum ad me. Item ad Heaut. 2, 3, 8. Lindemannus de Adverb. I. p. 15. nescio quomodo futuri temporis indicium intelligit, et comparat Germanorum komm dann et Gallorum vencz donc, quorum vis ct natura prorsua alia cst. IVam quae in liis inest consequutio, non in latinis apparet.

Flaut. 3Ien. 2, 3, 73. tacedum parumper. Poen. 5, 3, 103. memoradum mihi. Rud. 3, 5, 5. tangedum. 7. iubedum rece~ dere istos ambo illiic modo. Truc. 2, 7, 66. sed verum sincdum pctere. Terent. Audr. 1,1, 1. vos isthaec intro aufertc: abite, Sosia, adesdum: jiuucis te volo. Heaut. 2, 3, 8. abidum tu, Tfromi, illis obviam. Hec. 5, 4, 4. manediim, sodes. 5, 3, 5. dicdum, quaeso. Phorm. 2, 2, 15. cedotlum, en umquam iniuria- rum audisti mihi scriptam dicam ? Heaut. 3, 2, 39. facitodnm eadem haec memiiieris. Excmpla formulae agedum et cedodum ■vide in agk et cbdo. Cic. ad Att. 14, 14. iteradum eadcm ista mihi. At Uaec sunt antiqui poetae verba, quae in proverbium venerunt. Yide Acad. 2, 27, 88. ubi Gocrenz. et Tusc. 2, 19, 44, ubi Kiihner. Scioppius in Susp. Lect. 1, 13. aiiquot locoa emendavit. Vide etlam Bentlei. ad Terent. Hcc. 5, 1, 18. Exempla multa congessit Parcus in Lex. crit. p. 392. Hanc comicorum proprietatem respicerc debebant critici, qui manedum vestitui iubebant Catull. 10, 27. Atque iusta erat haec caassa, qua Grcno^ius ia Scnec. Med. 987. reiiceret Bcripturam : pcragedum facinus mauu, Scneca scripsit pcrage^ dum faciunt manus.

Terent. Andr. 2, 1, 24. chodum dicmihi, num etc. 1, 2, 13. ehodum ad me. vd. eho.

2. De vocabulo cludum diximus supra p. 299. Alia quaedam singulis scriptoribus propria sunt, Ita Plau- lus, ut videtur ex vulgari consuetudine, sed peculiari modo usurpavit primnmdum in enumerandis rebus, £t videtur hoc dnm idem significare quod graecum fA£i/. Tum idem poeta adiungit clum interrogativo cjui,

Plaut. Rud. Prol. 31. argumentum cloquar. Primumdum

huic esse nomen urbi Diphilus Cyrcnas voluit. Mil. 2, 3, 26.

3S0 DVM.

primumdum, si falso insimulas Philocomasium , hoc perieris. Iterum , si id verum est , etc. Most. 2, 1, 53. omnium primum- dnm aedes iamfac occlusac sient. Truc. 1,1,10. Trin. 1, 2, 01. Bacch. 2, 3, 25. In Capt. 1, 2, 57. (51.) Jleursiua scripsit primo dum.

Plaut. Araph. 4, 2, 12. me. Prodigium te fuisse oportet olim in adolcscentia. am. Quidum ? me. Quia senecta aetatc a mc mendicas malum. Epid. 2, 3, 114. Men. 1, 2, 51. Terent. Eun. 2,2, 42. G^". at numquid aliud? pa. Quidum? G\. Quia tristis.

3. Alia vocalDulorum genera, qnibiis dnTn addatur, non inveniuntur: quamquam id docuerunt Colvius et Pricaeus ad Apuleii Apol. p. 477. Oud. et ad florid. p. 67. Cf. Drakeub. ad Liv. 29, 11, 1. Sed omnia ab iis allata exempla aut male sunt explicata, aut absurda interpunctione distincla, aut a librariiscorrupta. lamdiim quod legebatur in Apuleii Floridis p. 354, 26. Elm. nihil est nisi vitium scribendi, uti ostendunt membranae llorentiuae.

In Gellio 20, 8. Tulgo leg-ebatur: ihi dum coenantibus nobis maf^nus ostrearum nunicrus Roma missus est. Sed quis haec defendet hodie ? Apud Liv. 3, 60, 10. adortusque nec omnes dum cductos, nec etc. est idem ac quod in aliis libris legitur necdum omnes eductos. Drakenborch. leg^isse videtur in Plin. 1, 2, 5. eamque dum,

*) A librariis fere semper dum et qnum confusa esse, omnes norunt, vid. JJuker ad Flor. 3, 12, 10. Burm. ad Phaedr. 1, 10, 13. Saepe etiam rautantur tum. vd. Arntzen. ad x^urel. Vict. 89. Drakenb. ad Liv. 40, 42, 7. et nnm. vd. Heindorf ad Cic. de Nat. d. 2, 34, 89. etnaf7i. vd. Cort. ad Lucan.2,214. dumnequeetdenique Garaton. ad Cic. p. Mil. 19.

DVMTAXAT.

In hoc vocabulo explicando haud temere sequimur antiquos gramraaticos. Priscianus l5. p. 1015. dum- taxat, qnod ab adi^erbio componitnr et verbo. Est igitur dntn taxai formuia, quae in imius verbi speciein conlrabitur. Nam quod distractis racmbris et inter- posilo puncto DVM . taxat legitur in Galbae labula

DVMTAXAT. S31

honestae missionis apud OreJlium n. 737. et in Frag- mento iudiciario p. 507. et p. 547, 2. et in codicibus qnibusdam sci-iptis, ut narral Lipsius ad Senec. de Be- nef. 5, 2. et quod in antiquis legibus adeo alia verba intcriecta ^entur, id efficcre non poterit, ut hanc scripturam in libros recipiaraus , quod fecerunt Wake- fleldus in Lucret. 2, 122. ct Beierus in Cic. LaeL 15. Nam unitate notionis continentur haec vocabuia. Taxare antiquum verbum, quod quin a tagere^ tangere , ut vexare a veliere, texere a tegere, derivemus, nihil omnino obstat, proprie signiiicat comprehendere et compreliendendo statuere, coustituere, vel ut Festus ait, finire, quoad tangi liceat , alque neutrali sensu, qui ex media significatione se taxare, in se comprehendere, ui sich befassen, prodit, idem fere denotat quod con- stare, et, quum ad pofestatem rei refertur, valere, worin besteken, gelten. Sic dicunlur mz/^a^ {es wech- selt), movet , vertit, avgere, praecipitare et alia neu- trali sensu. Ergo activo sensu taxare est, quid sit quidve contineat res, compreheudere et defmire, den Inhalt eines Dings umjassend feststellen, aut, quid valeat res, agnoscere, gelten lassen: taxator is est, qui aliquid vel pretium alicuius rei consfituit. Hinc fit, ut dumtaxat nentraliter significet, quantum constat, quantum valet, in wieweit es umfafst^ wiejern es gilt : idque usurpatur et adconstituendam et ad coercendam notionem ahcuiusrei. Si quis vero hac, qua ingredior, via me sequi nohierit, teneat aliam rationem activi verbi , intellecta indefinita persona, dum cjuis taxat: quemadmodum dicunt Lalini incudt , cjuod i--elit , et Graeci aiia. Vid. Aug. Grote- fendi Gramm. p. 132. Ad eumdem significatum verbi dumtaxat utrobique conveniemus.

Vossius et alii explicuei-unt : (luni taxetur hoc unum , Iioc est, aestiraando unura istoc. Schellerus pei-vert^a opinionc putabat contracta esse verba: tune taces? quae quem sensura habeant, apud ipsum vide. Vt aestimationis notioneni primi- tivam subilceret, Buddaeus verbura taxare a graeco Tacffftv derivavit, quo necforma, nec significatio compi-obari potest: nam tuaaBiv etiam ad ruyco , raQco rcvocari debet, et aesti- matio intelligitur in constituendo alicuius rei pretio.

Scripsit de hac particula Eduard. Huschkius Excurs. ad Cic. orat. in TuU. in Analect. lilter. p. 253. Sed praetcrea quod in deducendo vocabulo veheraentcr errat, quasi taxarG

S32 DVMTAXAT.

non possU formari ex tachim , in quo v5r doctissimris non \idit alteram syllabara tum tcnuinationi inservirc, ad Buddaei opinio- ncm recurrit, et grflcram vocem ruGOsiv proptcrca snpponit, ut priraitivam significationem esse dcmonstret statucre, dejinire. Ea vero in latina originationc iara cognoscitur. iHQuare vetcrea omnem veritatem satis perspectam habebant. Festus enim : taxat verbum ponitur in iis , quac finiuntur, quoad tangi liceat. et Gellius 2, 6. cum Macrobio Sat. 6, 7. sicuti taxare prcssius crcbriusque est quam t an g er e, unde procul dubio id inclinatum est. Ccterum Iluschkius hoc vocabulum censet ex rigidis lcgum carrainibus in vulgaris sermonis usum migrasse, atque antiquissiraum usum invenisse sil)i vidctur in forraula diim minore partis famillas taxat , qnara ipse de sua conlcctura composuit. At contraria crat via ex vulgari sermone in legum usum. INec debetur origo vocabuli uni certae formulae , sod indolcs Tcrbi nentralis est, qua significatio ista quantum con- tinet ad modum dcfinicndum conformetur. Acccdit, quod ista forraula ne latina quidem esse potest. Vid. infra n. 6..

In fragmento legis rubriae per compendlum scribitur dtm. t. qnod Huschkius documentum dlcit frcquentati usus in Icgiti- mis (?) raommicntis. At hoc non raalorcm liabet proprietatcm, qnam sexccnta allr. slgla in raonumentls repcrta. Probus p. 1506. Paplas p. 1G69. notant dt. et ita etiam legitur in codicc Gaii. vd. Gocschcn. p. 432.

Quod dnmta.xat scribebatur, Tulgari pronunliaiione sonabat dnnlaxat , idque etiara saepe scriptura expri- mebatur, veluti veruntamen ^ idejitidem. Vide iuscript. apud Grut. p. 575, 1. et Cellarii Orthograph. p. 224. et p. 60. Vltiraa verbi antiquitas definiri non potest. Sed rarus est huius voca])uli usus apud comicos: in Plauli coinoediis serael occurrit, in Terentii nusquam. Adver- bium recte appcUabis: taraen quod Bremius existimavit, etiara coniuncLionis vira interdura apparere, id non tam absurdura videri debet, quara Goerenzio visuui est. Nani ipsa ralio formulae noa repugnat, quo minus cliam cum verbis coniungatur.

1. Primitiva igitur vocabuli significatio est, ut, quid res aliqua compreheudat, et quibus finibus contineatur, i. e. eius arabitus et modus consfituatur. Hoc ad ad- verbii formara reducitur, ut dumtaxat priraura sit hactenus, tantuni, in tantura, insawc.it. Qua ralione aut res iu se suaque potestate statuitur, quod est, ad

DVMTAXAT. ^3

Jianc rem quod perthiet , aiit opponitur res aliis rebus, vel ceteris. Glossae apud VulcQn. p. 82. insim toi;tov.

Cic. Brut. 82, 283. sin autcm iciunitatem et siccitatem et in- bpidm, dummodo sit polita , dumurbana, dum elcgans , in attico genereponit, hoc recte dumtaxat. Sed quia sunt in allicis alia mcliora , cidcat , ne ignoret et gradus et dissimulationes et vim ct varictatem atticorum. ad Att. 4, 3. nos animo tlumtaxat vige- mus , etiam magis quam qiium fiorchamus: re familiari commi- nuti sumus. i. e. quantiim quideiu ad animum pertinet. de Nat. d. 2, 18, 47. sint ista pidchriora dumtaxat adspectu. iil)L male reddunt tvcnigstens : est insofern sie es durch den Jnblick sind. de Divin. 2, 43, 90. quibus (Chaldaeis) etiam Diogcncs stoicus concedit aliquid, ut praediccrc possint dumtaxat, qualis qnisf^ue natura — sit.

Cic. p. Dciot. 1, 1. primum dico pro capite fortunisquc regis, quod ipsum ctsinon iniquum est in tuo dumtaxat periculo, tamen est ita inusitatum , regem capitis reum esse , ut ante hoc tempus non sit auditum. i. e. iftsofern es einc Sache zu deinem ISach- theil betrtfft. Hirt. B. afric. 90. edicit, se iis dumtaxat vitam concessurum: bona quidem eorum se venditurum: ita tumen, qui corum bona sua redemissct , sebonorum venditionem inductu- rum et pecuniam vndctac vomine rclaturum , ut incolumitatcm retinere posset. Incpta crit senteiitia sivc reddas tantummoda vitam, sive ceite. Est vita, quantum ipsa per se constet.

Edict. praet. apud Vlpian. in Dig. 15^ 2, 1. pr. post mortcm tius, qui in alterius polestate fucrit, posteavc quarri is ema7i- cipatus, manumissus alicnaiusve fucrit, dumtaxat de pecidio^ et si quid dolo malo eius , in cuius potestate est, factum erit, quo minus peculii cs&ct , in anno, quo prithiim dc ea re expe- fiundi potestas ctit, iudicium dabo. i. c. quod attinet ad pecu- lium, insofcrn es betrifft. Haec formula dumtaxat de jyectdio sacpissime occurrit. Vide Huschkii Analect. p. 264. Vlpianua in Dig. 14, 4, 7, 5. /i«ec actio et perpctuo et in heredem datur de eo dumtaxat , quod ad cum pervenit. Sed 4, 3, 17, 1. dum- taxat de eo , quod ad eos pervenit.

2. Hac ratione usurpatur dumtaxat ad definien- dam cerlam rem. Nam raodus constituitur certus. Est igitur nou amplius, nec plus nee minus. Atque ita dicitur in indicando certo nuraero vel tempore. In his vero facile exsistit ambiguilas, quandoquidem isla significatio restringi potest ita, ut intelligamus aut uon l^lus , i. e. tantum , aut non minus , i. e. saltem.

S34 DVMTAXx\T.

Edict. praet. apud Vlplan. in Dig. 25, 4, 1, 10. miitantiir mulieres liberae dumtaxat quinque, ita tit , practer obstetrices duas, in eo conclavinc plures mulieres liberae sint quam dccem.

Inscriptio lapidis sepulcralis apud Grutcr. p. 227, 5. ct p. 748, 1. — donavit sub hac conditione , ut quotaniiis rosas ad nionumentum eius deferant, ct ibi epulentnr , dumtaxat in V idus iulias. Quod si ncglexcrit , tunc ad J III ciusdcm collcgii pcrtincre dcbcbit. Ximiani cst, quod Husciikiiis interpretatiitne hac substifait : ne alias cogerentur legatarii co quoque tera- pore rosas defcrre , quo nullae esse solent.

Alfenus Varus in Dig. 50, 202. quum in testamento scriptum esset, ut heres in funere aut in raonumento dumtaxat aureos centum consumeret, 7ion licct minus consumere: si amplius vellet, licct, neque ob eum rcm contra testamentum facere vldctur. •» Igitur illud dumtaxut interpretatur non minus, certe : quo cavetur , ne quid testatoris honori detrahatur.^

3. Ille igilnr, quem exposui, vocabiili sensiis ad- liibetur ad reslringendam uotionem duplici modo ita, ut aut res una excipialur, quod est tantum , lantum- modo, aiir , aut aliqua res certe ex sua parte affirmetur, quod est ad minimum, cerle, saltem, zum wenigsten. Atque illa signiiicalio etiani verbum hactenns admiltit, quamquam ipsum dinntaxat idem exprimit. Sed usu factura est, ut interdum simpliciter significet soliwi. Dicitur adeo non dumtaxat pro non modo , quod lleri posse quum Laur. Valla 2, 41. negasset, exempla, quae id comprobant, in excep)tione collocavit.

Cic. de Orat. 2, 27, 119. haec sunt omnia ingenii vel mcdio- cris , exercitationis autem maximae: artcm quidcm ct pracccpta dumtaxat hactenus requirunt , ut ccAis dicendi luminibus or- nentur.

Cato de Re r. 49. vineam vetcrem si in alium locum trans- ferre volcs , dumtaxat brachium crassam licebit. Caes. B. civ. 2, 41. dat suis signum Subura , acicm conslituit et circumirc ordines atque hortari iucipit : sed peditatu dumtaxat procul ad specicm utitur , cquiies in acicm miltit. Coniunge dumtaxat procitl. Cic. de ^at. d. 1, 38, 107. de Uep 2, o2, 56. dc >at. d. 1, 44, 123. ncgue cnim tam dcsipiens fuisset , ut homunculis similcm deum fingeret, lineameniis dumtaxat extremis , non habitu solido.

Cic. Parad. prooe. 3. feci ctiam audacius quam illc ipsc, dc quo loquor. Cato enim dumiaxat de magnitudine animi, de continentia — stoice solet oratoriis ornamcnlis adhibitis

DVMTAXAT. 335

dicere: ego verl> illa ipsa, quae vix in gymnasiis et in otio Stoici probant , ludcns conieci in communes locos. Gernhardus interpretatur : si non de ceteris, saltem de magnitudine animi. Scd aptlus Cist : non nisi.

Cic. de Fin. 2, 7, 21. quid attinet luxuriosis ullam exceptio- ncm dari, aut Jingere aliquos, qui, quum luxuriose viverent, a summo philosopho non rcprehcnderentur eo nomine dumtaxaty cetera caverent, Quera locura critici rairo modo tractarunt. \id. Goerenz. Larabinus aut si modo , aut dummodo inseren- dura duxit ante voc. cetera. Orellius excidisse putat si. At sen- tentia bene se habet ita conforraata '. qui quaravis hixiiriose TiTerent, hoc uno noraine non reprehendcrentur, in reliquis a reprchensione tuti. Cavere enira est effugere reprelicn5.5o- iiem. Cetera ita positum non opus habet particuhi oppositiva. ad Quir. post red. 4, 10. quum is inimicus, qui ad mcam per- niciem vocem suam communibus hostibus pracbuisset, spiritu dumtaxat viveret , re quidem infra omnes mortuos amandandus esset.

Jnterdum haec restrictio fit cura quadam oppositione, ut eensus sit : sed tantum. Celsus 5, 2(), 24. in visceribus nihil movendum est , nisi si quid aut ex iocinore , aut liene , aut pul- mone dumtaxat extremo dependeat. Inscriptio tabulae honcstae missionis vid. infra n. 6.

Liv. 37, 53, 9. «ec dumtaxat animum vobis bonum ac Jidelcm Jtraestitit, sed omnibus interfuit bellis, quae in Graecia gessistis, terrestribus , navalibus. Paullus in Dig. 26, 7, 12, 3. quum tutor non rebus dumtaxat, sed etiam moribus pupilli praeponatur, in primis mercedes praeceptoribus , non quas minimas poterity sed pro facultate pairimonii , pro dignitate natalium constituet. Caius in Dig. 50, 16, 235, fabros tignarios dicimus non cos dumtaxat , qui tigna dolant, sed omnes, qui aedijicant.

Distinctionem , qua Aug. Grotefendus in Grarara. p. 373. dumtaxat et tantum diversa esse dicit , equidem non intelligo.

4. Ex hac eaclem ralione pro"ficiscitur altera signifi- catio : ad minimum, saltem, certe, wenigstens. Vid. Gronov. ad Senec. de Benef. 5, 2. Qui vero disceptant de singulis locis, utrum significetur saltem, an tantum- modo, sicut Matthiae fecit contra Weiskium ad Cic. p. Mil. 2, 5., meminerint diversitatem noii in lalino vocabulo cerni, sed in verbis germanicis.

Plaut. Truc. 2, 4, 90. iubebo ad istam quinque perferri minaS! praeterea obsonari dumtaxat ad minam.

536 DVMTAXAT.

Cic. de Orat. 1, 58, 249. cur ergo non iidem in iurc civili — satis instnicti cssc possumus ad hoc dumtaxat, ne in nostra patria licrcgrini atquc advcnae esse videamur? p. Blil. 2, 5. equidem ccieras tempestates ct procellas in illis dumtaxat flucii- bus concionum sempcr piitavi Miloni csse subcundas. ubi Weis- kius expliciiit tantummodo, Mattliiae saltem, certe. ad Fara. 12, 1, 2. ad Att- 2, 18. hac tamen in opprcssione sermo in circulis dumtaxat et conviviis est liberior quam fuit. Celsus 5, 26, 2<). vomilus ■ — maliim signum cst in his dumtaxat, quo- rum vcl nervi , vel etiam nervosi loci vulnerati sunL Senec. de Benef. 5, 2, 2. Epist. 58, 33. Quinctil. 11, 3, 156.

Cic. ad Att. 5, 10. valdc me Athenae delectarunt: iirbs dum- iaxat et urbis ornamcntum. Sueton. Claud. 25. pcregrinac condilionis homines vetuit usurpare romana nomina, dumtaxal gentiUtia. Plin. Epist. 9, 13, 4. Plin. Hist. n. 28, 4, 11. 19, 11, 58. Plin. Epist. 5, 6, 12. (Tilteiis) omnes frugcs dcvehit in urbcm, hieme dumiaxut et vere : aeslatc submittitur. Suet. de Gramm. 4. clari professores et de quibus prodi possit aliquid dumtaxat a nobis , fere hi fuerunt. Curt. 9, 10, 18.

HoraL Art. poet. 23. denique sit quidvis simplex dumtaxa! et unu7n. i. e. nisi aliis Tirtutibus , certe liac sit praeditmii dmpruutatis, jNisi intelligas quidem : de «juo significatn tide n. 7.

Praeponitur nomlnl. Cic. Lacl. 15, 53. coluntur tamen simu- latiofie dumtaxat ad tempus. in quibus extrema vClba coliae- rent, non simulatione dumtaxat. Sic Plin. Ep. 3, 9, 26. con- iectabis ex his , quantas conte7itio7ics , quantas etiam offcnsas subicrimus dumtaxat ad breve tcmpus. Cf. Cic. ad Att. 2, 14. dumtaxat ad prid. non. mai. nt in Inscript. apud Grut. p.237, 5. iltnntaxat jn J . id. iulias. lustin. 1, 5, 5. atiimum minaccm dumiaxat in illo fregit. i. e. in Cyro qciidem, non iu Ilarpago.

Opponitur alioqui. Plin. Ilist. n. 18, 7, 10. aestiva, quaeaestate anic vergiliarum exortum seruntur, ut milium, — Italiae dumtaxat ritu : alioqui in Graccia ct Asia omnia vergiliarum occasu scruntur.

Notanda est negativa sententia. Quinctil. 3, 8, 10. narra- tio7iem vcro numquam cxigct privata deUbcratio cius dum- taxat rei, dc qua diccnda sententia cst, 2, 10, 2. nequc eni^n viittis uUa perpetuac dunitaxat oratioiiis reperiri potcst, quae non sit ciim hac diccndi meditatione com^nunis.

In sententia , quae in se Iiabet quoque. Flortis 4, 12, 61. dmnibus ad occasu7n ct mcridicm pacatis geiitibus, ad septcm- irio7iem quoque dumiaxat intra Rhcnu77i aique Danubium. Cf. Sueton. Aug. 66. de quo infra. Ibi Casaubonus ei Scriveriu»

DVMTAXAT. 337

comecenint : nec vitta quoque dumtaxat, sed et dclida per- pcssus. Vid. Ileumann. ad Cic. p. Mil. 2, 6. Praecedit et apud Pliniura Hist. n. 18, 24, 56.

6. Qnlbusdam in locis utraqne significatio, qnain nosGermani diverso vocabulo distinguiraus, coaiuugitur: quemadmodum dicimus wenigstens nvr.

Plin. Epist. 4, 9, 7. multis enim atque etiam principi dixerat sola se munuscula, dumtaxat natali suo et saturnalibus accepisse et plerisque misisse.

6. Ex his vero facile intelligitur, qua ratione Bre- mlus ad Cic. de Fin. 2, 7, 22. contendat, dnnilaxat coniunctionem significare dummodo , Goerenzius autem id neget. Etiamsi non satis aptum videatur coniunctio- nis nomen , tamen sensus parum dillert. In dnmtaxat enim idem exprimitur Q-zriy.aqy quod in dummodo con- ditionaliter dicitur. Atque ad couiunctionis usura pro- xime accedit haec particula apud Luci-etium , quaravis ibi adverbii structura recte defcndatur. Dicebatur eliam dumtaxat cjiium. Ita non uni nomini, sed sententiae praefigitur.

Sueton. Aug. 66. amicitias — constantissime retinuit, non tantum virtutes ac merita cuiusque digne prosequutus , scd vitia quoquc et delicta , dumtaxat modica, perpessus. Explicant Ernestius , Goereiizius et alii certe , saltem : quod quum falsum Tiderctur , quasi Augustus etiara raaxiraa Titia et delicta per- pessus esset , Bremius explicult : dummodo. At dumtaxat de- finit certura genus delictorum, quatenus raodica fuissent: inso~ fern sie mdfsige waren. Goerenzii enira coniecturara , modice perpessus, nerao coraprobabit. Ita in inscrlptione apud Orell. n. 4399. C. lulius lason ct Cocceia Tryphanea fecerunt sibi et libertis libertabusque suorum, dumtaxat qui ex familia corum fuissent. In tabula honestae missionis, Galba iraperatore, apud Orell. n. 737. cum iis, quas postea duxissent, dumtaxat singidi singulas.

Lucret. 2, 120. coniicere ut possis ex hoc, primordia rcrum, quale sit, in magno iactari semper inani: dumtaxat rernm magnarum parva jiotest res exemplare dare et vestigia notitiai. Est h. 1. insofern , sItc inwiefern. Sed ne adverbii natura repuf^net, accipi potest pro scilicet. ■vid. n. 7.

In Tetere lapide apud Orell. n. 3678. ut — vinum usibns vestris, dumtaxat quum publice epulas exercebitis, habere pos- sitis. II. 22

538 DVMTAXAT.

Ex lege Bilia Fcstua e. v. puhlica pcyndera haLet haec : »i quis magistratus haec d. m. pondera modiosque vasaque publica modica minora maiorave faxit, iussitve ficri, dolumve adduitf quod ea fiant, eum quis volet magistratus multaretur, dum minore patris familias taxat , liceto. Quac verba mirahili arto tentata sunt ab Iluschkio iurisconsulto in Analect. p. 255. Nam primum modica, quod appositione adiectum est et lego moderata Big^uificat, ilie mutat in modicis: tum pro viultaretury vcl ut apud Godofredum sci-iptiim est multatclur (quod iam Ant. Augustinus emendavit multciur^ ex lege iudiciaria, quao opud Marinium p. 70. Tora. 1. legitur, restitui iubet; ei sei quis volct mag. mvltam irrogare: quasi omnia ad unam formu- lam audacter revocanda sint : denique coniicit dum minorii partis familias taxat: quod csse dicit : „ei, qui conlra hanc legcm fecit , quicumque volet magistratus multam irrogare liceto, si modo minoris partis bonorum definiat scil. multam." Quae quomodo is^tis verbis latinis exprimi possint, nemo in- telligit, nec patct, quid slt familias, nec quo pacto indica- tivus pro coniunctivo ponatur. Taraen hanc a se factam for- mulam vir doctissimus fundamcntum fuisse putat universi usua huius particulae. In illa lcge nihil mutandum est nisi putris in palrcs : nam quis volct dicitur pro quicumque , et recte com- ponuntur verba muUctur liceto. Vertas : dicscn zu bcstrafcn stcht jedcr Obrigkcit frei, uur im geringcren Maafse die Fa- milienvuter.

7. Glossae Philoxeni quuui dumtaxat reddant gi'aeco ih]lci8'{], Salmasius ad Vopisci Prob. 16. demonstrat, siyaificari scilicet. Graecam explicationem nou pror- sus reiiciamus. Receutiores enim, et, utvidetur, inter- diim etiam veteres, certe non mali scriptores usur- pabant dumtaxat ad verbi , cui addebatur , notionem distinctius constiluendam : id quod alibi quidem expi'i- ruit. lu quibusdam locis explicari potest per scilicety freilicli: quod quomodo cum primitiva significatione congrual, lacile iutelligitur.

Qiiinctil. 1, 4, 20. alii tamcn ex idoneis dumtaxat auctoribus

octo jiartes sequuti sunt, i. e. cx idoneis quidem auctoribua.

Kos cben.

Tacit. Gcrm. 25. libcrti non miiltum supra servos sunt: raro

aliquod momeutum in domo , numquam in civitate: cxceplis

dumluxnt iis geutibus, qtiac regnanlur. Quod vulgo interpre-

tantur : tanturauiudo.

Fortasse etiam huc pertinent haec Cic. de opt. gen. orat. 3, 8.

nod qui eatcnua vuliKVunt , sani dumtaaat tit sicci iabeantur.

DVMTAXAT. 339

ged ita, ut palaestrice spatiari in xysto iis liceat. ubi niale &« hal)crcl; tantnmmodo. Est enim quidem. p. Marcel. 7, 23. equidem de te dies noctesquc, ut debeo, cogitans, casus dumtaxat humanos et incertos eventus valetudinis — extimesco.

Slngulari modo Epist. ad Brut. 1, 3, consules duos bonos qui~ dem, sed dumtaxat bonos amisimus. ^uod reddas doch freilich nur gutgesinnte.

Vopisc. Prob. 16. veteranis omnia illa, quae anguste adeuntur loca privata donavit, addcns , ut eorum filii ab anno octavo- decimo mares dumtaxat ad mililiam mitterentur , ne ante latro'^ einari quam militare discerent. Salmasiua explicat ol a§^£V£s

8. Deloco, quera obliaeat haec particula , discre- pant viri docti. Goerenzius ad Cic. de Fin. p. 150. con- lendit dumtaxat a probatis scriptoribus nusquaiu ab initio sententiae alicuius, vel, ut est apud Ciceronera, ante nomen suum poni. Quae Miillerus iisdem verbis repetit ad Cic. de Orat. 1, 58. p. 173. Et Orellius ad Cic. de Fin. 2, 7. constanti usu Ciceronis postponi affir- mat. Qualis vero haec constantia fuerit, exempla supra posita ostendunt. Contrariam consuetudinem in Plinio observasse sibi visus eral Heusingerus. Vide eum ad Epist» 1, 2, 2. In ipso initio sententiae Lucretius particulam collocavit. Ex his vero colligi potest, non unam aut certam fuisse particulae sedem, neque ex hac arguraen- tatione quidquam redundare ad dubia loca disceptanda. Idem animadvertimus in vocabulo certe p. 22. A suo verbo longe remotum est apudLucret. 2,931. dumtaxat oriri posse ex nori sensu sensus mutabilitate, itemquo S, 378.

EATENVS.

Ea, quod proprie de loco et loci parte ita usai-patnr, Ut, ubi raotns expriraitur, noraen viae intelligi possit, corapouitur cura tenus, Dicilur igitur eatexvs, uti hactenus ^ pro usque ad eara partera, usque ad eum terrainura. Cave tamen, ne unum nomen singuiare j ubique suppleas. Nam quod grararaatici plurimi in oSog et in i^^ia vel in ratione et in parte coramodiiai supplemcntuni raultarum ellipsiura quaesiverunt, mihi quidem modus vldetur esse adraodum dubius , neque etiam

22 ♦

340 EATENVS.

Becesse erit, ut cum Musgravio et Schaefero enallagen generis statuamus. Bernhardii opiuioui de sublimiore quadara nolione verbi 686g in Synt. graec. p. 185. pro- positae hoc unum argumentum suppetit, quod 6S6s nomen est geueris feminini: alioquin ipse non omnia ad unum vocabulum retulisset. Graeci et Lalini enira multas composuerunt in femininis nominibus forraulas, quarura in origine investigenda nos frustra laborabimus, primarum notionum ignari.

1. Vocabulum eutenus proprie dicitur de termino loci, ad quem usque aliqua res perlineat: hi so weit, Id ad alias res transfertur, ut definiatur, quousque eae porrigantur, quove ambitu, etiara in ipsa cogitatione, pateant. Sic modus et conditio rei constituitur. Ger- mani dicunt insofern. In hac vero ratione semper re- quiritur termiui vel modi ac mensurae indiciura, quod exprimitur verbis cpiatenns, qiia^ quoad. Sed veteres scriptores hoc vocabulum nou usurpasse videntur, nisi in doctrinarum expositione. Quare Cicero nusquam in oratiouibus posuit. Receutiores frequentius.

Celsus 2, 10. p. 81. ex ulterioribus autem eatenus sanguis se~ quitur f quatenus emittitur: uhi is suppressus est, quia non tra- hitur , ne venit quidem. lavolenus in Digest. 47, 2, 92. haec idcirco , quoniam furti eatenus habct actionem , quatenus eius interest.

Columell. 4, 7, 2. neqve cnim eatcniis plaga consistit , qua vestigium fecit acies , sed aestivis caloribus falce vulnus penitus impressum latius inarescit ita , ut non minimam partem de eo matris corpore enecet. 12, 9, 1. caulcs lactucae ab imo depnr- gatos eatenus , qua tenera folia videbuntur, in alveo salire oportct. de Arbor. 8, 2. Quinctil. 1, 11, 1. dandum aliquid comoedo quoque, dum eatenus, qna pronuntiandi scientiam futurus orator desidcrnt.

Cic. de Leg. 1, 4, 14. hoc civile, quod vocant , eatenus exer- euerunt, quoad populum praestare voluerunt. in quo loco nihil est vitiosum : nam praestare aliquem dicitur pro rera alicuius agerc, et hoc loco pro civium caussas agere. vid. Plin. Pan.83. Cic. ad Quint. fr. 1, 1, 3. quorum si quis forte csset sordidior, ferrcs eatenus , quoad per se negligeret has leges , quibus csset adstrictus.

Cic. de Vnivers. 11. quando igitur omnes, et qui moventur palamque osienduntur, et qui eatenus nobis declarantuVf quo

EATENVS. 341

ipn voluntf creati tvnt etc. Aut qua ocribendum erat, nt LamljinuS 8<Snpsit, ant quoad , ut Perionius emendavit. Sed Orosius Hist. 7, 21. usque quo ad profltgandas ecclestas edicta Decii cucurrerunt, eatenus incredibilium morborum pestia es- tcnditnr.

Vnicus, q^uod sciam, in antlquioribus locus est Planti Most. 1, 2, 50. de liberorum vita : ad legionem quom itant, adminiculum eis' danunt tum iam aliquem cognatum suum. Eatenus abeunt a fabris. Sed nemo adhuc explicuit, nut reliquis accommodare potuit haec verba, quae valde suspecta niihi videntur.

2. Sic etiatn pro tantopere, in eu?n modum, dicitur, sequente coniunctione ut vel ne.

Cic. de Opt. gen. orat. 7, 23. quorum ego orationes si, ut spero, ita expresseroy virtutibus utens illorum omnibus, - — verba persequens eatenus , ut ea non abhorreant a more nostro. Celsui 5, 26, 30. calida aqua eatenus necessaria est, ut sanies remo- vcatur. 7, 19. p. 464. Columcl. 5, 1, 3. 5, 5, 3. de spatii» ardinum eatenus praectpicndum habcmus , ut intelligant agri- colae etc. Celsus 6, 6, 38. quidam contrito semine portulacae mcl adiiciunt catcnus, ne id cx specillo destillet, eoque inungunt. Colurael. 5, 6, U. quum dcinde arbor convaluerit, quidquid falce contingi poterit, cxputandum est allevandumque eatenus, nc plaga corpori matris applicetur. Sueton. Tiber. 33. ac primo catenus interveniebat, ne quid perperam fieret. lustin. 5, 2, 10. eutcnus bcllum suslinendum^ ne inopia deseratur.

3. Ad tempus non magis a veteribus referlur quam ohactenus. Id recentissimi scriplores demum novarunt, rrsed cum vitio.

Capitolin. Gordlan. 22. Gordianus adolescens , qui Caesar ealenus fuerat , a militibus ct populo^ — ingenti studio et gratia /tugustus est appellaius. Oroslus 6, 1. hoc eatemis factum esi, doncc foecunda crudelitas co usquc inter tormenta ac per tor- menta perficeret, quamdiu ipsum regium culmen — occuparet.

ECASTOR. ECEPlE.

ECASTOR et ECERE, quod Charisius inter adverbia monstrativa collocat, occasionem nobis praebent uni- vei\sam compositionis rationem exponendi. Syllaba e, in multis rebus similis graecae i| , vini habet demonstra- tivam, quae ia compositione redditur intensiva. Atque

342 ECAStOR, ECERE.

ea et praefigltur ia qulbusdam Yocabulis, quemadmoduin eliam ijSrj componitur, et ia alias transit forraas. Ad- iecta enim littera /i, fit en, sicuti ex tame factum est tamen. Hoc en cum ce demonstrativo coniunctum, da- plicata littera sonat ecce, Sed praefigitur haec syllaba in trinlici nominum genere, 3Nam in primo significa- tum intendit quadam monstratione, veluti in enimf quod est e /Z(zm, et in eqnidem: neque aliter in inter- iectionibus e/ieu, ehem. In altero autem genere, voca- tivo apposila, exprimit provocationem in obtestatione; imde tiunt ecastor\ epol^ equirine^ eiuno^ ecere, edi, Tertii sunt generis , in quo e, ut graecum ?j, interro- cationi inservit, ecquis, eccjuando, i. e. e-quis, e-quando, feed illa e aifirmationis et obtestatiouis, cui respondet ex parte graecum vt^ , assurasit 7n litterara, ut esset me, quocum coraparare possuraus graecum ftc. Ita dicebatur edi et medi, quod ex Titiouio affert Charisius p. 183, etmecastor, jne/iercule, medins Jidius ^ vel, ut apud Charisium scribendum, medi jidie. Nec deest analogia: nam dicebatur Ancus et Mancus, et ex a^sg Mars, siculi fli%qi^ ex CilQiq,

Non operae pretium puto , sententias omnes \Irorum docto- Tum, magna ex parte iraprotaLilcs , referre. Vid. Aossii Etj-^ tnolog. s. V. medius fidius. Hoc nnum addam. Veteres ipsi ignorabant originem dictiouis mehercule, mccastor, et analogiara graecae dictionis non respicientes, me esse opinabantur pro- nomen et quum semel grammatici docuissent sensum esse , rao iuvet Hercules, plurimi, nt videtur, dicebant mehercules pro nominativo , quamquam ea erat vocativi forma communis , in hec quidem usu a Cicerone Orat. 47, 157. non probata.

EcASTOR et reliqua nsurpabantur in obtestatione qualicumqne ita, ut omnino veritatis vel admirationis sensus exprimcretur. Qaare grammatici adverbia vocabant haec nomina. Tamen narrant Charisius et Gellius 11, 6. foeraiaas seraper ecastor, viros mehercle, ntrosque edepol dixisse: quod quuqi in Plauti et alio- rum locis non paucis aliler se habere critici vidissent, excusationem in eo quaerebant, qnod non Romani, sed peregriui, aut illi in tcrris peregrinis loquuti fuissent (Ramshorn. Grara. 98. 23.294.) : sed frustra. Nam idera, quod usu sibi vindicarunt muheres, non viros dedccebat ijsurpare. Enimvcro in cjuacumque asseveratioue poui- tur ecastor sive in media sententia , sive ab inilio.

ECCE. 345

Etiam praemitlitur exclamationis particula, ct coniangi- tur accusalivus.

Plaut. Truc. 2, 5, 28. nunc ecastor ut vcniret mtlca velim. Post si lcgitur Asin. 1, 3, 36. Truc. 2, 2, 60. Sticb. 1, 8, 89. ct Poen. 1, 2, 71. keu ecastor. Stich. 1, 3, 81. ecastor auctionem haud magni pretii. Merc. 4, 1, 25. ecastor vero.

De eccere vel ecere iam apud veteres exstat mira opinionum varietas, Cliarisius et , ut Festus. narrat , alii exislimubant esse dictum pro ecce. Quo quura ultima eyllaba non explicaretur, Schmiederus in nolis ad Te- rent. PJiorra. version. gerraan. adieclis, n. 78. opinabatur adiici hanc syllabura sine ratione ac sensu, quomodo coUoquentes interduna eiusmodi sonos emitterent. Lam- binus ad Plaut. Trin. 2, 2, 105. et Nanius Misc. 1, 21. pro eece rem acceperunt : quod probari nullo pacto polest. Idem Lambinus, qui aliam etiam proposuerat sententiam ad Plaut. Amph. 2, 1, 4., in notis ad Truc. 2,2,58. dnasdistinguit formas eccere et ecere, quod sit,

Eer aedem Cereris , seu per Cererem. Eum sequitur indemannus ad Mil. 2,2, 54. At illad, quod Paullus, non Festus narrat, grammaticorum quorumdum com- raentum erat. Duobus enim in locis Plauti, in quibus ista monstrandi vis inesse videbalur Pers. 2, 4, 29. et Mil. 2, 2, 54. ante omnia videndum erat, an antiqui libri scripturam confirraarent. Et editio princeps quidera ex- hibet ecce aufem in utroqu^ loco , idque iara Bothius restiluit illi priori. In reliquis omuibus (sunt enim sex) recte intelligitur affirmatio vehemeiilior, quae etiani per ecasior expriraitur. Quare Glossae bene explicant: eccere , Kaxa rijg /ly]^rix(iog. Aedera Cereris nemo hodie supponet. Usnrpatur vero haec dictio ab eo, qui suae sententiae testimoniura veritalis addit, aut aliquara reni adrairatione excipit, et inopinatara rem deprehendit.

PLuit. Anipli. 2, 1, 4. eccerc iam tuatim facis, ut tuis nulla apud te sit fidcs. Truc. 2, 2, 58. Cas. 2, 6, 35. Men. 2, 3, 50. cccere, perii miscra.

Plaut. Trin.2, 2, 105. lY. Tute ad etim adcas, tutc concilics, tutc poscas. PH. Eccere. Terent. Phorin. 2, 2, 5. ph. si roga- hit. G. Inte spcs est. va. Eccern. Quid ai veddeti

ECCE.

EccE quomodo ex en et ce factum sit, dixi iam p. 342. Adde voc, en. Est vero ecce particula deraon-

344 ECCE.

stratlva, quae nec graeco, nec germanico verbo aple reddi potest. Nam non sufficit vocabuliim da: sed nimium est, quod reddunt pldlzlicJu Per siehe cla expriraitur multis in locis similis quidem sententia, non autem vocabulum. Nam ecce aut simpliciter monstrat rem apparentem, aut aftentionem excitat et in rera considerandam dirigit, aut rem aliquam animo oflerl, quae subito ac repente comparuit, aut novum quid et improvisum efFert.

Grammaticorum alii appellant interiectionem , give notam mentis ob rem gubitam exclamantis, alii referunt inter adver- bia demonstrativa. Sed quum haec vocula non ipsam quidem animi affectionem eius , qui loquitnr, expriraat, sed aliorum animum attcndat et erigTit, coniungitur cum aliis nominibus, et includit notitiam non omni ex parte expositam, ideoque in elliptica strnctura praestat adverbii vicem. Bauerus in notis ad Sanct. T. 1. p. 221. afilrmat, ecce eigniiicare gimpiiciter vide.

1. Primum igitur demonstrationi inservit, remque monstrat conspicuam et distinctam. Qua dicendi forma utuntur poetae etiam in narrandis rebus, ut imaginem reddant magis vividam. Servius ad Virgii. Aen.2, 57. ait: Jiaec jjarticula prope rem gestam ante ocnlos lectoris inducit. Sic eccum etiam absentibus accommodari ob- servat Gruterus ad Plaut. Amph. Prol. 120. Est enim designatio rei etiam longius remotae. Poetae autem saepe adliibeut hanc dictionem, quando alium apparuisse narrant, aut aliam personam in scenam introducunt, Quo difierat ab en, vide n. 11.

Flaut. Bacch. 4, 4, 16. quem quaero, optime ecce obviam esf. i. e. der kommt mir da erwiinscht entgegcn. Terent. Eun. 5, 4, 43. (3, 23.} ecce autem video rure redeuntem senem. Yirgil. Ecl. 9, 46. Daphni, quid antiquos signorum suspicis ortus? Ecce dionaci proccssit Cacsaris astrum. Stat. Silv. 2, 1, 3. procul ecce canoro demigrant Ilclicone deac.

Virgil. Aen. 2, 403. ccce trahebatur passis priameia virgo crinibus a templo Cassandra. 6, 337. ccce gubcrnator scse Pali- nurus agcbat.

Ovid. 3Iet. 2, 441. eccc suo comitata choro Dictynna per altum Macnalon ingredicns — adspicit hanc. ubi non dcscribi- tur rcpentina res.

2. Eadem vis ibi apparet, ubi in media sentenlia inlerponiLur haec particula, quae rcm mousti'at. Cf.

ECCE. 345

Kempher. ad Calpnm. p. 835. Idqiie fit adeo prae- missis verbis videre, adspicerey cernere, Burmannus, qui hoc observaverat ad Nemes. 1, 34., caussam cxponit ita: primum verbum oculorum modo in rem vel locum coniectionem notare, sed voces ecce et en iubere, ut res propius et diligentius consideretur. In quibus virum doctum vulgaris opinio fefellit, qua ecce dicunt signi- ficare vide. At, ut iara dixi, simpliciter raonstrat rera, ut illic et alia. Pseque opus est commate interponendo.

Virgil. Ecl. 3, 50. audiat haec tantum vel qui venit ecce Palae- mon. Ovid. Met. 12, 444. signa vides. Jpparet adhuc vetus ccce cicatrix.

Calpurn. 3, 98. Tityrus — gui redit inventa non irritus ecce iuvenca.

Ovid. Met. 2, 92. adspice vullus ecce meos. Calpnrn. 1, 4.

ccrnis, ut ecce pater quas tradidit, Ornite, vaccae mollc sub

hirsuta latus explicuere genista? 1, 34. qiiieti, adspice , ut ecce

procul dccerpant gramina iauri. In his interponunt critici

coinma, quod quam alienura sit, docet 5, 7. quos ecce grcges

a monte remotos cernis in aprico dccerpere gramina campo , hos

tibido. ■ -"^^■''

'70Trr .

3. Singulavis est formula, qua aliquis praesentem se vel alium sistit, vel adesse dicil. Quare saepe componi- tur cura verbo adest: saepe intelliguntur verba adveni- endi , apparendi. Sed interdura nihii amplius significat quam pronomen demonstrativum.

Plaut. Mil. 3, 1, 69, opusne erit tibi advocato tristi, iracundo? Ecce me. Epid. 5, 2, 15. quid me quaeris? quid laboras? quid hunc sollicitas ? ecce me. Curc. 1, 3, 6. Terent. Ad. 5, 9 (7), 35. sed si id vultis potius, quae vos propter adulescentiam minus videtis — , ecceme, qui id faciam vobis. Terent. Heaut. 4,7, 1. CH. J bi Clitipho nunc? s\. Eccum me, inque. ch. eccum hic tibi i. e. da bin ich. Plaut. Mil. 3, 1, 17. ccce nos tibi obedi-^

enteis. Poen. 1, 2, 139. ecce odium meum. Sic unuiu eccc apud

Plaut. Asln. 1, 1, 96. se. Atque audin' etiaml lii. Ecce. i. e.

da bin ich. Flaut. Fragin. Cornlcul. 6, quid cessamus ludosfacere? circua

noster ecce adest. Ovid. Jlet. 3, 101. ecce viri fautrix superas

dclapsa per auras Pallas adcst. 2, 496.

Ovid. Art. am. 3, 173. aerts ecce color tum, quum sine nubibus

aer, nec tepidus pluvias concitat Auster aquaa: ecce tibi similis,

qui ctc. i. e. da ist des Aethera Farbe.

346 EGCE.

dc. ad Att. 18, 16. ecco tuao litterae d« VaUone. 8, B. Tld. n. 12.

Flaut. Rud, 4, 4, 134, ecce Gripi 6celeTai i, c, hacc lunt G, gc,

4, Haec significatio demonstrativa in colloquiis ad- hibetur ad excitandam atteutionera, aut ad aniraum in aliquam rem converlendum. EUiptica est liaec dictio.

Plaut. Most. 2, 2, 65. scd ecce quae tlle inquit. Plaut. Trln, 4, 3, 6, ecce hominem te, Siasimc, nihili. Sic etiam Plaut. Cas. 2, 4, 26. si id factum est , eccc mo nul- lum senem. i, e, gib Acht, do bin ich verloren.

6. Nec aliter in responsione, in qua ecce indicat rem vere fieri et in conspectum cadere.

Plaut. Mil, 2, 5, 45. do fidem, st omittis, isto me intro itw- Tum, quo iubcs. ec, £cce omitto.

6. Attentio iioc modo converlitnr in rem snbito ac repente , tcI statim et paullo post exsislentem. Idque fit duplici modo. ISam ecce aut ad ipsam rem, quae repenlina sit, provocal, aut absolute positum, vel in elliptica oratione, designat rera subito apparuisse. Haud raro adiuncta Jbabet verba subito^ reperiie et alia.

Donat, ad Terent. Ad. 4, 7, 4. eccc dicitur , quum repente triste aliquid rcbus intcrvenit laetts, aut ccrtc quum aliud as^ilur^ aliud emcrgit novuin, Serv. ad Virg-. Acn. 2, 210. Ex his Re- gius ad Ovid. Met. 2, 441. confecit praeceptum , quasi Cicero et Virgiliug hac Toce nonnisi malum repentiimm , alii tamcn etiam honum degignent. Sed iam Ciofanus dccIaraTlt liano yiarticulam euapte "vi neque boni neque mali quidquam in- ' dicare.

Cic. ad Att. 7, 24. Philotimi litterae me quidcm non nimis, sed cos, qui in his locis crant, admodum dclectarunt. Ecco postridie Cassio litterae Capua a Lucretio. Alia Tide T. I. p. 587.

Cic. ad Att. 8, 8. omncs nos — CTpertes sui tanti, iam inusi- tati consilii rclinqucbat. Eccc subito litterae Domitii ad illum, ipsius ad conaulcs. p. Caec. 10, 30. subito cccc. Cic. in Verr. 5,34,87. cccc autcm repcntc, cbrio Cleomcnc, — nuntiatur pira- tarum naves esse in poj-tu Edissae. Apulei. Met. 9, p. 221, 5. et eccc, uobis repente de tergo taanipulu» armati aupercurruat equiUs.

ECCE. 947

7. Potest esse haec res magna, ont nova, aut mirabilis. Et dicitnr etiam de re, quae, quum reliqna omnia certa et perspicua essent , inexspectata et improvisa inter- renit. Vid. Oudendorp. ad Apuleii Met. p. 630. Non raro pi«ecedit altera pars sententiae, quae ordinem rerum expoUens a qunm vel dum vel ubi incipit. Posteriori tempore scriptores , qui fervida oratione delectabantur, saepissime usurpabant hanc particulam,

Plaut. Men. 5, 2, 87. ecce Apollo miki ex oraoulo imperat, ut ego illi oculos exuram lampadihus ardentibus. Ovid. Art. am. 1, 177. ecce parat Caesar domitOf ^uod defuit, orbi addere. S. e. id qnod magTium egt, .>.......

Lir. 2, 36, 7, inde in euriam lussn eonmlum delatus, eadem illa quum patribus ingenti omnium admiratione enarrasset , ccco aliud miraeulum : qui captus omnibus membris delatus in curiam csset , eum functum ofjicio pedibus snis domum rediisse traditum memoriae est, Plin. Hic^t. n. 19j 5, 23. ecce quum maxime nova forma eorum in Campania provenit mali cotonei effigie,

Verba de improviso adiecta sunt a Varrone apud Non. 4, 25. et ecce de improviao ad nos accedit cana veritas, et a Sallust. lug. 14, 11. ccoe autem ex improviso lugurtha intoleranda auda^ cia — primum regnum eius scelcris sui praedam fecit. ubi Was- eius. rf, Colv. ^d Apulei. Met. p, 518. Oud, Servius ad Virg. Aen. 2,203, quum ex improviso vult aliquid ostenderc , ecco ponit. Cic. ad Quint. fr. 1, 2. quem dcnique praeter Tusceniumy cuius caussa sanari nonpotest, non mitigavi? Ecce supra caput hvmo levi» ac sordidus, sed tamen equestri censu, Catienust etiam is lenietur.

Cic. p, Caec. 7, 20. quum id partim mirarentur, pariim non credcrcnt, ecce ipse Avhutius in castellum venit. Liv. 2, 36, 8. Cic. ad Att. 2, 8. epistolam quum a te avidc exspectarem ad vesperum, ut soleo, ecce tibi nuntius, pncros venisse Roma' Horat. Sat, 1, 9, 60, haec dum agit, ecce Fuscus Aristius occur- rit. Virgil. Aen. 3, 219. huc ubi dclati portus intravimus, eccc iaef a boum passim campis armenta videmus. Piaut. Merc. 1, 1, 99. discubitum nociu ut imus , ecce ad me advenit muUer,

Plin. Hist. m. 36, 15, 24, 8. hauriri urbes terrae hiatibus, publicus mortalium dolor est. Ecce populus romanus universus, vclut duobus navigiis impositus , binis cardinihua sustinctur et se ipsuni depugnantem spcctat. 36, 16, ^5. quid lapidis rigore pigrius? Eccc scnsus 7nanusquG tribuit illi Cnatura).

8. Recentiores scriptores simpliciter in re mirabiU pro adeo et ia^cZew Jiosuerunt iu media sententia.

348 ECCE.

Flin. Hist. n. 86, 27, 69. adeo in rebu* damnatis quoque ac iam nullis sunt aliqua remedia, ut in carbone ecce et cinere, Pompon. Mcla 3, 6, 4. quippe tamdiu clausam (Britanniam) aperit ecce principum maximus. " / , *i

Elegantia particulae Lis positae, q^uam Burmannus^ ia Lotichio p. 42. et 314. laudat , prorsus' abhorret ab antiquo usa.

9. la enuraeratione multarum rernm, praemissis aliis, id, quod magnum vel admirabile videtur, appo- nitur per voc. ecce insiguitum. Sed etiam tum inter- ponilur ecce y quum spectabili re antea memorata rursus attendendus est animus ad aliam non minoretri conside- randam. Saepe nihil aJiud significat quam quod iam,

»'V4 . i ^Gic. de Orat. 2, 22, 93. consequuti sunt hos Critias ^ Therame-

**i ncs, Lysias: multa Lysiae scripta sunt : nonnulla Critiac: de

<^>- • Theramene audivimus: omnes etiam retincbant illum Pcricli

siiccum : sed crant paullo uberiore Jilo. Ecce tibi exortus est

Isocrates. i. e. da trat Isocrates auf.

■'■ - Cic. de Orat. 3, 8, 30. quum de Caesaris laude oratorla lo-

quutus cs«et, pcrgit: ecce praesentes duo prnpe aequalcs Sulpi-

cius et Cotta. 4cad. 2, 43, 134. eccc multo maior etiam dis-

sensio.

Cic. Orat. 16, 53. flumen aliis verborum volubilitasque cordi "" ' est — ': Disiincta alios ct intcrpuncta intervalla — delectant. — Elaborant alii in lcnitate et acquabilitatc — . Ecce aliqui, duri- tatem et severitatem quamdam verbis — sequuntur. de Fin. 1, 19, 61. Cic. de Divln. 2, 70, 144. narrarit de cnrsore qnodam et transit ad aliud exemplum : ecce alius cursor.

10. Jlla vis demonstrativa maxime est conspicua in formis eccuni, eccos.^ eccillum, quae aut pro simplici ecce, aut pro pronominibus ipsis enm., eos , ponuntur. 'Quod fieri non posset, si grammaticorum interpretatio vera esset. JEccum adeo de absente usurpatur, ct de loco, in quo quis versatur.

Plaut. Aniph. 2, 2, 146. hem tibi pateram : cccam. Aul. 4, 4, 13. Bv. Ostende huc manus. st. jftem tibi. ev. Ostende. 6t, Eccas. i. c. da.

Terent. Ad. 5, 3, 6. eccum adest communis corruptcla nostrum liberum. Eun. 4, 7, 6. Ad. 5, 7, 25. eccum Micio egreditur forc^.

Plaut. Bacch. 3, 2, 19. scd cccos vidco incedere patrem soda- lis et magisirum. Rud. 4, 4, 110. b. Sunt crcpundia. p. ecca

ECCE. m

vidco. i. e. dio sehe ich ilort, Qnare Oiale interponitur comma in hi3 Curc. 5, 2, 17. ph. Nullam abditxi. th. certe eccisiam video. Merc. 2, S, 97. ch. Vbinam est is homo gentiuvi? »g. Eccillum video. ''':...

Plaut. Mil. 3, 1, 194. habeo eccillam meam clientam i. e. ich habc da. Epid. 5, 1, 2. sed eccum incedit Epidicus. Araph. Prol. 120. nam meus pater intus nunc est eccum luppiter. Ita coniun- genda sunt verba, non mutanda. cf. en. Pers. 2, 2, 65. abi: eccillum domi. Aul. 4, 10, 51. Capt. 1, 2, 66. Rud. 3, 3, 43. vid. Bothius ad Amphitr. 120.

11. Ex his vero elucel, quo diiTerat iisus verbieirf. Nam ecce a Cicerone et aliis scriptoribus prosaicis uou ponitur , nisi de rebus vel i^epeute vel ex improviso apparentibus, vel etiam de repost alias incidente: neque inservit ironiae aut indignationi. Cf. Richter. ad Auson. Popmara p. 224. Neque vero ecce construitur cum accusativo. vid. n. 13.

Haec est caussa, qua vulgaris lectio refellatur in Cic. de Fin. 2, 30, 97. uLi praelecta aliqua parte epistolae Epicuri pergit: ecce miseritm hominem, si dolor summum malitm est. Ita Cicero quidem nusquara loquitnr. Tres nominantur codi- ces, in quibus deest voc. eccc. Goerenzlus coniecit e« , quod ei librorum auctoritnte confirmaretur, nou ineptum csset, nunc nou necessarium est.

12. De ecce autem vid. Tora. I. p. 587. Ecce vero^ qua dictione Ernestius (in Praefat. ad Sueton. p. 8.) aiiique usi sunt, non habet antiquum exemplum. Sed ecce dicitur, ubi oratio ad rem transit, quae missis reli- quis magis in considerationem veniat, aut quae inter- veneiil ita, ut rerum conditio atque exspectatio mu- tetur.

Cic. Brut. 32. quum dixisset de Curione, orationes esse ab eo conscriptaa nondum tritis liominum aurlbus tolerabiles, pcrgit ad rem satis conspicuam : Sed eccc in manibus vir et pracstantissimo ingenio et flagranii studio et doctus a puero, C. Gracchus.

Cic. ad Att. 8, 3. navis ct in Caieta est parata nobis et Brun- disii: sed ecce nuntii, scribente me hacc ipsa nociu, in Caleno, ecce litierae.

13. De constructione huius verbi Schwartzius In Gramm. p. 523. „ecce et en per se nulium casum reguut.

55Q JECGE.

Sed nominativus vel accnsativus, qui iis nonnnmqnam udiicitur, a subiatellecto verbo quodam pendet." Et recte quidera. Nam Ramshornius et reliqui, qui docent, iuteriectioni addi rem affeclionis, nihil explicant. Ybi adest verbum in plena sententia, nihil desideratur, sed particula vel praemissa vel interposita universae senten- tiae affert perspicuitatem, dum rem reddit conspicuam. Cf. Noltenii Lex. antib. Supplem. p. 140. Bauerus ad Sanct. T. 1. p. 221. accusativura arbitrabalur explicari posse perversa interpretalione, qua ecce dicunt idem esse. quod vide. Taraen ei assentiebant Meinerus et alii. Noltenius p. 1472. Valla auctore Eleg. 2, 15. observat ecce rarissime accusativum habere, el apud prosaicos scriptores unum iuveniri exemplum Gic. de Fin. 2, 30. Sed vide de h. ]. p. 349, Vrsinus affert Gic. p. Gaec. 10, 30. scd ibi legitur ecce idem , non eiim. Poetarum exempla supra vide. Cf. Ruddimann. T. 2. p. 315. Ellipsis vero eliam in iis cernitur, quae dativura ad- iunctura habent per formulara ecce tibi, a Cicerone ad- raodura frequentata, modo ubi cerlam personam allo- quitur, modo ubi rhetorico more pronomen adiicit vel repraesentationis caussa vel etiam cum irrisione.

CIc. Acad. 2, S8, 121. negas sine deo posse quidquam, Ecce tibi e transverso Lampsacenus Strato, qui det isti dco immuni- tatem magni quidem muneris. in Pison. 21, 48. ecce tibi alterf effusa ium maxima praeda. ad Att. 2, 15. quum haec maximc scribcrcm, ecce tibi Sebosius. 2, 8. de Orat. 2, 22, 94. In his omnibus est certa persona, quam alloquitur: aliter in his : p. Cluent. 28, 75. ecce tibi eiusmodi sortitio , ut in primis Bulbo et Staleno et Guttae esset iudicandum. de Off. 3, 21, 83. ecce tibi, qui rex populi Romani dominusque omnium gentium esse concu- piverit. p. Sext. 41, 89. ecce tibi consul, praetor , tribunus plebis nova novi generis edicta proponunt. ubi IMatthiae : ,,ecce cum irrisione ponitur, quasi de re, quam vix quisquam exspcctasset.'^

14. Coniuncta pronomina transeunt in formas bicves. Dicunt comici eccu pro ecce ea , et eccilla (Plaut. Men. 1,2,66. Stich. 4, 1,50), et ecc«77i, eccos, ecca , eccilliimf eccistum: de quibus supra. Absurda erat Liuacri opinio dc Emeud. struct. p. 332. quasi uomen fuisset eccus, eccu, eccum. Praeter accusativum et norainativum apud veleres alia forma nulla iuvenitur. Apuleius vero Apo- log. p. 321. 24. quamquam — simultas non ipsi i^ilio i^ortenda sity sed socero eius eccilli lierennio Rufino.

ECONTRA. S61

Scd qiium codices omnes discrepent, Apuleitis fortasse ex hac culpa eximcndus erit. Ciceroni comicam formam eccum assignare non nisi Corradino de AUio ad Acad. 1, 1, 2. in mentem venire potuit.

*) Librarii inlerdiim adiecerunt particulam, ubi accusativum sine illa positum non intellexerant. Vide de Cic. de Fin. 2, 30, 96. supra. p. 349. Confimduntur a scribis verba ecce et coatra, vid. Oudendorp. ad Apulei. Met. 2. p. 91. ct p. 108.

ECONTRA.

De ECONTRA, quod etiam apudServium legitur, vide supra p. 124,

ECQVID. ECQVO. ECQVANDO.

EcQVis compositum esse censentex et quis, eamque sentenliam confirmant auctoritate antiquorum librorum, in quibus, ut Pierius ad Virgil. Aen. 3, 341. refert, scriptum legitur etquis: nec taracn liabent, quo illud et explicent. Cf. Burmann ad Properl. 2, 7, 39. Gifu- nius in Coniectan. in Lucret. p. 64. duplicem formara anliquis in usu fuisse affirmans, ecquis dicit esse num- quis^ sed et quis idem quod quis: nam et elegantiae caussa additum redundare, siculi et cur ita est? Qiiibus nihil demonstratur, uisi hoc, praemilti posse in interro- gatione voculam et. Nec polest voc. etenim in hunc censum vocari. Tamen hanc derivationem comprobave- runt Erneslius in Tursellino et Bentleius ad Terenf. Andr. Prol. 25. et Schneiderus in Gramra. 1. p. 242. qui verba iccirco, quicquam comparat. Et desumpta haec videntur ex observatione Agroetii p. 1265. ecquando increpando vel inquirendo interrogantis adi^erbium estz etquundo simpliciter loqueniis. Alii deducebant ab ecce., ut Schvs^artzius , alii ab en, alii eliam ab an. Sed tenendum estid, quod p. 341. exposuimus, syllabam e praefigi cum vi demonstrativa , et duplicata litlera ecquis scribi, quod et pronuntiatione vulgari et scriptura ei accoramodata effertur etquis. E est graecum *), qtiod in forraara iq transiisse, in an diximus Vol. 1. p. 297. Nam etiamsi non prorsus inepta, tamen dubia videtur mihi QssQ ea opiiiio, qua ex praeceptis Prisciani p. 556. efe

852 ECQVm.

Cassiodori p. 2319. en substitualur , quod et interroga- tioni et exclamationi inserviat, id est, e demonslrativum cum 71 interrogativo compositura. Sive igiLur primitiva forma equis, sive encpiis fiierit, siguificatio eadem est una. Veluti verba tcijiiis iri villa est? vertamus: ist cla u>er im Hause? Sic in num, quod est nunc, monstra- livam vim interrogationi aptatam videmus. In eccjuis vero non exspectatur negatio, quod fit in num: sed qiiaeritur simpliciter de incerta re. Quare falsum prae- ceptum tradidit Aug. Grotefendus iu Gramm. n. 127.

Buttmannus in Excursu ad Demosthen. in 3Iid. p. 146. com- positas censuit esse voces ec et quis , iJlique tribuit notionem indefinitam : quae qualis sit, aut quoiuodo cum cdius in aliquid comparari possit, non perspicio. Edu. Huschtius in Analect. litt. p. 145. discrlraen hoc ponit : „ct quis tantumdera ralet, quantum etiamne quis : ut respondendum sit : ne ulhis quidcm oranino. Plene enim est et aliquis. Sed qui quaerit ecquis ? plerumque (?) exspectat, ut certus horao nominetur, quem adhuc nominaverat." Scilicet vir doctissimus opinatur interro- gationem formari posse verbis et aliquis.

JJe vocabulo eccpiis quaesivernnt crilici multi , quos nominat Drakeuborch. ad Sil. Ital. 3, 560. et ad Liv. 5, 36, 5. Broukhus. et Burraaun.ad Propert. 1, 11, 1. Cort. ad Plin. £p. 6, 4, 2. et ad Lucan. 4. 542. Cf. Rarashorn. Gr. 159. 1. 3. Cortius omnia revocat ad unum modum, sive ecquis pro et quis accipiatur, sive et cjuis scribatur. Tamen re vera diiferunt. Eccjuis enim semper quaerit iudefinite: estne aliquis, num quis? et quis in senlen- tiarum nexu locum potest obtinere peculiari vi, sed sonat definite: quisest? Nostrum ia conspectum veniunt ecquicly eccpio ., ecquanclo.

L 1. ECQViD ponitur et in interrogatione recta et in obliqua. Sed quum cfiidper se significet c//r, senten- tiarum nexus et conlinuafio ifa coniparata esse potest, ut praestet scribere et quicl. Eccpiid est etwa, wol, et pouilur etiam in exspectatione affirmalionis.

Terent. And. 5, 2, 30. ecquid ie pudct ? Cic. Acad. 2, 39, 122.

ted ecquid nns eodem modo rerum naturas persecare , aperire, dividerc possumus? ad Att. 2, 2. sed heus tu, ccquid vides ca- lendas venire, Antonium non venire. p. Clnent. 26, 71. quid tu, inquit? ecquid me adiuvas, Bulbe, ne gratis rei publicac servia- miis? Propert. 1, 11, 1. ecquid te tnediis cessantem, Cynthia, Baiis — nostri cura subit?

ECQVID. 353

Ovid. Trlst. 3, 3, 47. ecquid, nt audieris^ tota turbabere mente, etferies pavida pectora fida manu? 3, 7, 11. tu quoque, dic , studiis communibus ecquid inhaeres, doctaque non patrio carmina more canis? iibi ineptus exsistet sensus, quum , ut alii fecerunt, reddideris : du hdngst wol auch an der Neigung? Hoc enim iamdudum Ovidius noverat. Dicit vero : nonne tu quoque nunc carminibus componendis iucumbis? Liv. 36, 34,8. ecquid vides , te in duabus urbibus occupandis tempua terere ? Ovid. Trist. 5, 2, 1. ex Pont. 2, 10, 1.

Cum tandem coniunctum Cic. p. Rosc. Am. 16, 46. ecquid tandem tibi videtur — senex ille Caecilianus minoris facere Eutychum , filium rusticum , quam illum alterum Chaere- stratum ?

Cic. ad Fam. 7, 16, 4. quid agatis, et ecquid in Italiam venturi sitis hac hieme , fac plane sciam. Liv. 5, 53, 1. ecquid sentitis, Quirites, quantum — paremus r,efas? 4, 3, 8.

Liv. 27 , 10 , 2. quaesiveruntque ab iis, ecquid milites ex for- mula paratos haberent ? alii codd. numquid : eicut variant apnd Ovid. Her. 15, 1.

Lucan. 3, 36. ille — maior in artus ruit, certa cum mente malorum. Et, quid, ait, vani terremur imagine visus? ubi vid. Cortius. Sicut VirgiL EcL 1, 26. et quae tanta fuit Romam tibi caussa videndi ? Olim legebator ecquae. Flin. Pan. 54, 1.

2. Eodern modo quaeritar de caussa, ut ecquid idem esse videatur quod mr: sed quaeritur, num aliqua sit caussa.

Liv. 42 , 26 , 5. quaesitum, ecquid ita non adissent magistra- tum, ut ex instituto loca, lautia acciperent.

3. Cum alia interrosatlone coniungitur per et, quod cx sua parte ostendit, formam etquid non veram esse. Cur vero Lambinus illud et damnaret, nulla erat caussa.

Cic. ad Fam. 7 , 16, 4. quid agatis, et ecquid in Italiam ven- turi sitis hac hieme , fac plane sciam,

4. Plautus etiam ecquid pro an aliquid dixisse vi- detur Stich. 1, 1, 32. ubi sint, quid agant^ eequid agant, neque i^ariicipant nos , neque redeunt. At illud aliquid non est verbo ecquid expressum , sed intel- ligitur ex ipsa sententia. INeque vero apud Ciceronem Brut. 6, 22. nam mi/ii — in mentem venit vereri, ec- quodnam curriculum aliquando sit habitura tua natura admirabilis. idem est ac quodnam., ut credidisse vide-

II, 23

354 ECQVO. ECQVANDO.

tur Ellendtlus , sed num aliqnod. Ciiius rei bene gna- rus Gesnerus correxit Pliu. Pan. 49, 3. ecquicl ergo? discirmis experimento fidissimam esse custodiam prin- cipis , ipsius innocentiam. ubi Schwarzius et Gieri- gius falluntur, pro cpiid accipientes. Interpungendum erat: eccjuicl ergo discimus — innocmtiam'.^ Vide Schaeferura.

In Cic. de Fln. 1, 9, 3D. edidit Orelllus : ecquid percipit , ec- quid iudicat, quo aut pciat , aut fugiat aliquid , praeter vo- luplatem et dolorem ? Sed Goerenzius , qui scrlpsit praecipit, explicat: niliil natura praeclpit, cur allud quld Iiomlni fu- giendum sit aut oppetendum quam voluptas et dolor, Quod allenura est aL hoc loco. Argumentatlo Ita procedlt: horalnis natura iudicat sensibns , et quod in appetcndis et fuglendis re- bus perciplt ct iiidicat, niliil est nlsi loluptas et dolor, Quare optlraa est scriptura antiqTxiselmae editionis : et quid percipif, aut quid iudicat etc.

II. 1. EcQYO dicilur pro 7iU7}i aliquo , de loco rel via.

CIc. Phll. 13, 11, 24. quid csscs, si tibi ille non iam. multa tribuisset? Ecquo te tua virtus provexissct?

2. Pro eccjuo Plautum eccjui dc modo dixisse, au- ctoritate codicum suorum firmantGulielmus et Gruterus. Aul. Prol. 16. coepi ohservare , eccjui ^naiorem jilius mi/ii lionore^n haberet , quam eius Jiabuisset pater^ quod est: num aliqui. Etiam in Cic. Tusc. 1,8,15. codices sat multi exhibent: eccpui ergo intelligis, cjuan- tum mali de humana condiiio7ic deieceris ? Idque reii- ciunt critici ob exempli raritatem. Plura fortasse habe- remus, nisi Ubrariis incognitus fuisset hicusus. Cf. Men- cken. Observ. p. 297. Phn. Epist. 6, 4, 2. eccjuid de- nique secessus i>oluptates regioniscpie ahundantiat7i in- ojjensa trans7niiteres. Sed aiii codd. eccjui. cui nullo pacto obstat voc. inojjensa.

III. 1. EcQVANDO eodem modo usurpatnr quo num quando. Est enim aliquancJone. Male quidam ex- plicaut cpiando. Sed ipsnm verbum monstrat, quo mo- clo iudigualioni et acerbitati et vehementiae orationis aptum sil.

Cic. Verr. 2, 17, AZ. quae', malum, ista fuit amentia? cc- qttando te rationem factorum tuorum redditurum putasti? ec-

ECQVANDO. EDEPOL. 355

qvando his de rebus tales viros audituros existimasti? 5, 26, 66. ecquando igitur isto fructu quisquam earuit , ut videre piratam capium non liceret? Coelius ad Cic. 8, 15, 1. ecquando tu ho- jTtincm ineptiorem quam tuum Cn. Pompeium vidisti? Liv. 3, 67, 10. qui finis erit discordiarum? Ecquando unam urbem habere , ecquando communem hanc esse i)atriam licebit? ubi certissima erat emendatio codicum , qni habent et quando. Ita Seneca dc Ira 3, 28, 2. age, infelix, ecquando amabis? queraadmodum scribendum es?e vidit Goerenzius, non et quan- do. Valer. Flacc. 2, 395. ecqUafido natorum tempora, gcntem qui recolant , qui sceptra gerant?

2. Adiicitur praeter necessitatem partlcula interro- gationis, sicut clicui.t ecguaenam , de qiio Goerenz. ad Cic. de Fin. 4, 24 , 67. Vid. Grimer. ad Vell. P. 2, 14.

Propert. 2,8, 15. (7, 39._) ccquandone tibi libcr sum visus. Vcllei. Pat. 2, 14, 2. ecquandone, inquit, propinqui amicique, similem mei civem habebit res publica ? ut restituit Rubuken. Cic. de Fin. 5, 22. Apulei. Apol. p. 290, 11. (p. 450. Oud.).

3. Ecquando eliam pro num umquam ponitur, se- qnente nisi et si non.

Cic. Agrar. 2, 7, 17. quaero a populari tribuno plebis, ec- quando, nisi per XXXV tribus , creati sint. de Fiii. 5, 22,63. quoties hoc agitur , ecquandone, nisi admirationibus maxumis? ita non sine codicum testimonio emendavit Davisiug,

Livius scripsisse videttir 5, 44, 2. ecquando ego vobis pro taniis vcstris in me meritis gratiam referam, si nunc cessa- vero ?

*) In tot locis Tix uniis est, in quo librarii non mutarint formas sibi incognitas: idemque factum ani- madvertimus in ecquis. vd. Schwarz. adPlin. Pan. 54, 1. Drakenb. ad Liv. 3, 67, 10. 5, 44, 2. et 5, 36, 5. Cort. ad Plin. Epist. 6, 4,3. Heiildorf. ad Cic. de Nat. d. 3, 16, 41. Goerenz. ad Cic. de Fin. p. 42. 506. 613. Otto ad Cic. de Sen. 1,1.

EDEPOL.

De formatlone huius verbi dictum iam est p. 342. Nomina dee Pollux (nam illa vocativi forma a Prudentio non inventa , sed renovata erat) monstrativum e prae- iixum habent. Nemo enim nunc probabit absurdam ex- plicationem : per aedem Pollucis. Sed Meursius in Ex-^

23*

S56 £H. EHEM.

ercit. crit. T. 1. p. 80. pro epoly sicuti diceretur cca- stor , eiuno , veteres dixisse eepol el interposita d Jittera edepol, quemadmodum medecujn. £t comparari po^ teraiit audeo , gaudeo , indigeo , alia.

Gellius 11 , 6. edepol autem , quod iusiurandum per Pollucem est , et viro et feminae commune est. Sed M. Varro asseverat, untiquissimos viros neque per Castorem , neque per Pollucem de- iurare solitos , sed id iusiurandum fuisse tantum feminarum , ex initiis Eleusiniis acceptum : paullatim tamen inscitia antiquitatia viros dicere edepol coepisse , factumque esse ita dicendi morem.

Epol incertae esse auctoritatis monslrant lexicoruni auclores. Manutius id reslituendum temere censuit ia Cic. de Sen. 8 , 25.

Coniungitur edepol cum aliis vocabulis affirmativis: profecto , vero.

Plaut. Most. 5 , 1 , 34. immo edepol negat profecto. Pseud. 3, 2 , 84. immo edepol vero hominum servator magis. Most. 3, 2, 79.

EH.

Eh interiectionem Gruteri ingenio debemus. Is enira quum animadvertisset, in Plaut. Poen. 2, 26. codi- ces exhibere: pugna — cjua sexaginta millia homi- num uno die voLaiicorum manibus occidi meis. ly. Evolaticornm Jiojuinum? coniecit scribendum esse eh volaticorum. Editiones quaedam ehem. vid. Parei Ana- Ject. p. 600. Gronovius scripsit eu i. e. heu, Bothius en. Quid vero? Eliam paullo ante quura legatur ia codicibus evoluticorum , nonne ideni eodem errore ite- rum posi(um putabimus? Interiectionem nec sententia requirit, nec versus.

EHEM.

Interiectio ehem non , ut alii putant , varium habet usum , sed est laeta exclamatio eius, qui rera non ex- spectatam deprehendit, aut rera ex inopinato superve- nientera cura quadem admiratione excipit. Quare saepe in laeta sahitatione usurpatui'. Reddi potest sieh da. Neque aUter ii, quibus cogitantibus redit res. Arripiunt eam cum laeta exclaraatione.

Plaut. As. 2 , 4 , 43. ehent, optume : quam dudum tu adveni- sti? Mil. 4,9,5. ehem, te quaera: salve, vir lepidissime. Rud.

EHEV. 357

3, 5, 25, Tcrent. Ad. 5, 7, 3. ehemt pater mi, tu fetc eras?

Eun. 1, 2, 6. vid. Faernus ad Ad. 1, 2, 1. Hec. 8, 2,5. Eun. 3 , 2 , 9. ehem , Parmeno. Bene fecisti.

Piaut. Stich. 1,3, 71. cAem, annuistin'? Gelasimnii ali-

queni invenisse, qui liceretur, existimabat, eumque cum gau-

dio alloquebatur. Most. 3, 2, 38. quid? ehem, vix tandem percepi super his rcbus nostris te loqui. Miratur rera non ex- spectatam, Simonem de compotationibu§ loqui.

Terent. Eun. 3,2, 51. quid ? quid aliud votui dicere ? ehem curate istam diligenter virginem. Hacc non recte ceperunt in- terpretes. Secum loquitur Thais, quaerens, quid aliud dicere Toluerit. lam in mentem ei venit, id fuisse virginem, Est igi- tur ehem id quod : iam teneo. Quarc interpungendum est post exclamntionem. Sic Apulei. Met. 2. p. 124, 29. ehem^ et quod pene praeterieram, si qui etc. Male legitur apud Plaut. Pseud. 1,5, 28. quam pauci estis^ honiines commodi. Ehem, illuc est patrem esse , ut aequum est, Jilio. Sed antiqui libri corrupte commodiorcm ille esse patrem ut esset aequior filio. Beroaldi codex illic. Fortasse scripsit Plautus: — commodi. Hem, illio est , patrem esse ut aequom filio..

EHEV.

1. Scaliger de Caussis ]at. ling. 10, 164. bene ob- servat, e/ieu voceraesse compositam, non deductam. At- que composita est ex e et /jew. Vtuntur vero hac excla- matione ii, qui lacrimantur aut lamentantur, aut qui ve- hementius dolent. Tamen qui ita loquutus sit, nemi- men cognovi scriptorum prosaicorum, nisi ex recentis- simis temporibus: sed saepe, ut par erat, comici et alii poetae.

Apud Sallust. lug. 14 (15) , 9. legitur eheu me miserum. Sed codd, aut heu heu, aut heu praebent, neque erat caussa, cur Rivius aliique scriberent eheu. Valerius Frobus p. 1450. af- £ert heu. Heinsius usum non cognoverat, qunm in Petron. Sat. 34. corri^ iubebat eheu pro heu , heu. Quod apud Cice- ronem legi dicimt : eheu eonditionem hujius temporis, id reperitur in aliquibus editionibus^ falsae orationis ad Populum anteq||am ^et in ex. 12, 30.

Lacrimantes loquuntur apud Plaut. Slil. 4 , 8 , 32. Te- rent. Heaut. 1 , 1 , 31. Laraentantes apud Plant. Poen. 3, 6, 46. Rud. 2,6, 28. 36, 65. Dolentis sunt Tercnt. Heaut. 5, 4, 20. ehcu, quam ego nunc totus dispUceo mihi. Plaut. Capt, 5, 3,

358 EHEV.

107. eheu, cur ego lAus minusque feci , ilU quam acqmtm fuit ubi taraen alii codd. heu.

De iiitegritate scripturae dubitrrfl licct in Plaut. Trin. 2, 4, 102. ehcu, ubi usus nihil crat dictum, spondeo, dicebat. Et edit. princ. heu, In hac quidem sententia vix oLtinebit locnm eheu. Falsum est enim , quod Passeratius ad Propert, 2, 22, 30. tradidit. Vid. iikv. Adrairationem neqv.c in Horat. Sat. 2,3, 106. neque in 1 , 3, CG. neque in Pcrs. 5, 137. intellig^i, haud duLium est.

2. Saepe e/ieu ponitur sequenle cpiam. Qiii ita lo- quitur, dolet rem tam magnam, tanive diram esse.

Kojiit. Sat. 1,3, GR. ehcu, qnam tcmc.re in nosmct lcgcm sancimus iniquam! Virgil. Ecl. 3, 100. eheu, quam pingui macer cst mihi taurus in ervo ! Poeta apud Cic. de OfF. 1, 39, 139. 0 domus antiqua! eheu quam dispari dominare domino!

S. Particula haec non modo ab iuitio sentenliae, sed ctiam in media oralione collocalur, lugubribus ver- bis praefixa.

Ovid. Trist. 5,7, 21. vivit in kis , ehcu, tcnerorum oblitua

amoTum. Anthol. 4, 223, 5. accipo 7wstri acterr.as , cheu, car-

minis exsequias.

4. Musonius quum ad Virgil. Ecl. 2, 58. declarasset, e/zeM prima brevi ianibum esse, Burmannus uterque et Schraderus et critici nostrae aetatis multi, ubicumque inveniebant priorera syllabam in eheu producendara, correxerunt fieu, heu , atque illud praeceptura iterumi atque iteruni increditlis inculcarimt. Mihi haec sapien- tia inauis et perversa seraper visa est. Nara primum erat demonstrandum, poetas, qui non comoedias fecerunt, aut numquam hac forma eheu usos esse, aut adhibuisse produclionera syllabae e. Etenim nemo usurpavit us- quam brevi syllaba. Quo minus vero in interiectione e littera etiam producexetur, nuHum aderat impedimea- tum. Et Valerius Probus Gram. inst. p. 1450. heu , sive eheu, i/iteriectiones productas syllabas Jiabent , ut heu quae nunc telhis inquit , et e/teu qnam pingui macer est. Sed /laec omni genere poetarnm uptari potest, Nec sine auctorilate Broukhusius adPropert. 2, 19, 22. refert, libros, (pios loagior aetas comraendet, veUiti Ho- ratii praestantissimum codicera, non /leu/ieu, sed eheio exhibere, idque verum esse affirraat Oudendorp. ad Apid. Met. p. 533. Contrariura de Horatii codicibus nar- rat Burraann. ad AutJiolog. Tora, 3. p. 579. Ilhid ta-

EHEV. ^9

men negari nequif, ia permultis locis ab Aldo et ab oliis iu editionibus eJieu esse pro /leii el Jieii liexi scriptum. Si qnod in hac re iudicium seusu confici potest, in qui- busdamlocis, praesertim in extremo versu et in initio sententiae, niraia esse videtur vis duplicis /zew , sicut apud Horat. Sat. 1, 3, 66. et in Anthol. I. 1. In aliis

Suerulae particulae geminatio, maxime sequente spon- eo, peculiarem habet leporem , uti iam Broukhusius adTibuIl. p. 94. acimadvertit. Sed quum codicum con- sensus plerumque desideretur , res ipsa manebit iucei'ta, modo ne contra codicum auctoritatem eheu mutemus, neu temere statuam.us, saepius librarios elieu in heu heu, mutasse. In fine versuum semper servandum esse vide- tur eJieu, Oiidendorpius ad Apulei. Met. p. 533. adeo iu negando processit, ut geminalum heu heu meruni com- meutum librariorura qs&q censeret: quod eqiiidem pi'0- nuntiare non ausin).

Beutleiiis ad Terentii Phorm. 1, 4, 10. observat, ibi eJieu, ut alias , monosyllabon esse.

Cf. Picriua et Burmann. ad \irgil. Ecl. 2, 58. et ad Pofron. 34. Burm. Scc. ad Antliol. T. 1. p. 5<9. T. 2. p. 528. ad Lo- tich. p, 467. Cruq. ct alii ad Ilorat. Epod. 15, 23. Cortius ad Sall. lug. 14, 9. I. 11. Yossius ad Virg. Ecl. 2, 58. Sillig. ad Catull. p. 283. Broukliusiuin scquitur Drakenliorcluus ad Sil. Ital. 11, 212. luincque Wel)eru9 ad Pevs. 5, 137. et Huschkius ad TibuU. 2, 3 , 2.

Brevcm sjllaham oifert Terent. Heant. 1,1, Sl. ipiaeso, fjuid de te tantum meruisti? m. eJieu. Vbi hiatus in f.ne ora- tionis non caussa esse potest, iit cum Bentleio oici sci'!hamu3,

In extremo vevsu Ilorat. Sat. 2,3, 156. quanii crgo ? Octus- sibus. Eheu. Qui locus conferri dehet cura Persii 5, 137. sed luppiter audiet. Eheu, baro. uhi Orellius ex ur.o cod. dedit Ztcu heu. 1, 3, 65. communi sensu planc carct , inquimus. Eheu, quam icr:cre in nosmct le^rem sancimus iniquam. Ovid. Met, 3, 485. quoties puer miserabilis Eheu dixerat, Jiaec rcsonis iterabat vocibus Eheu. ubi Gicrigius quia non statira correxit, idcirco reprehensus est a Krchsio. Sil. Ital. 11 , 212. post Paullum, post Flaminium componimur , eheu.

Inscriptio scpulcralis apud Orell. n. 2277. cheu, hcu , Ta- racsi, ut acerbo cs deditus fato. Alia in Authol. 4, 161, 3, vir conlibertus fuit eidem , quo careo , eheu,

6. „ Ileu dativum , accusativum , vel vocalivum ad- scisciit: eheu nou nisi accusativum habet. " Noltenius ia

360 EHO.

Lex. antib. p. 1522. At recte dixeris, nullnm habere casum. Legitur apud Terent. Hec. 1, 1, 17. eheUf me miseram, Phorm. 1,4, 10. eheu^ memiserum,

EHO.

Eho interiectio, in comicorum sermonibus obvia, tripHcem habet usum.

1. Praemitlitur interrogationi, quae cum quadam veheraentia, vel ob admiratiouem , vel propter rem vix credibilem , profertur. Plerumque haec iuterrogatio personam eius , ex quo quaeritur, atlinet. Quare saepe occurrit formula eho tu , in qua evocandi quaedam vis inest: atque errant ii, qui pronoraen ab iuteriectione se- cernunt. Rariora auLem exempla sunt, in quibus inter- rogatio alienam rem tractat.

Plaut. Epid. 3,4, 69. eho, ain^i quid eum liberaverit, volo scire, si scis. 5, 2, 22. eho , quid agis? Most. 1,3, 21. eho, mavis vituperari falso quam vero extolli? Terent. Heaut. 3, 2, 26. eho, quaeso, laudas , qui keros fallunt?

Plaut. Most. 2 , 2, 23. eho, an tu tetigisti kas aedes ? Terenf . Andr. 3,2, 20. eho, an tute intelleiti hoc adsimulari? Tide Tom. 1. p. 346. Plaut. Merc. 5^3, 109. eho, quae tu somnias?

Plaut. Bacch. 4, 7, 5, eho tu, loquitetusne es gnato mco nale per scrmonem^i Merc. 1,2, 77. eho tu , ehotu, quin ca- visti, ne eam videret? Poen. 1, 2, 95. Terent. Eun. 4, 4, 24. Andr. 5,4,5. male scribitur: eho , tu Glyccrium hinc civem esse ais? et apud Cic.Orat. 47, 157. ex Tcrent. Phor. 2, 3, 35. eho, tu cognatum tuum non noras? Comma est enira post tu ponendum,

Plaut. As. 2,4, 26. eho ecquis pro vectura olivi resolvit? Most. 5, 1,35. cho , an ncgavit sibi datum argentum? obsecro. Cist. 1,1, 70. eho , an amare occipere , amarum est, obsecro? Terent. And. 4, 4, 42. Plaut. 3111.2, 3, 30. eho, annondomi est? Terent. Ad. 3, 3, 35. Piaut. Trin. 1,2, 17. eho tua uxor quid agit? Terent. Andr. 4,4,9. eho , Mysis , puer hic unde est? Eun. 2, 2, 55. 2, 3, 12.

Terent. Eun. 4,2, 10. quid? nil? si non tangendi ccpia est, eho, ne vidcndi quidem erit? ubi Donatus : eko , ridicule addi- tum: tamquam omnino non secum loquatur , sed cum altero. Andr. 1,1, 61. eho , quid Pamphilus ? Narrat colloquium , in qno Slmo ex eervis quaesiverat: eho , uic, quid Pampliilus. vid. n. 2.

EHO. S61

2. Praeponitur eho imperativo in alloqnio , quo ali- (juis ad aliquam rem statim perficiendum advocatur» Sed qui appellantur , servi sunt aut homines de plebe.

Flaut. Most. 3,2, 157. eho , istum , pwer , circumduce hasce aedes et conclavia. Men. 2,3, 78. eho , Mcssenio , accede huc. Pseud. 1,3, 114. Terent. Hec. 4, 4, 97. Ad. 5, 9, 13. eho, accede hac ad mc: liber esto.

Plaut. Epid. 4,1, 40. tho istinc , Canthara, statim i, iube AcropoUstidem prodire filiam ante aedes meam.

Terent. Andr. 4, 1, 42. at tibi di dignum factis exitium duint. cho , dic mihi, — quidni hoc consilium darent? Plaut. Capt. 3, 4, 90.

Terent. PIi. 5 , 9 (8) , 12. eho tu. int. fac.

S. Eho dicit, qui iratus aut indignabundus aliquem increpat et couturaeliis insequitur. Nos dicimus i du.

Plaut. Bacch. 3,3, 40. eho senex minimi pretii, ne attingas puerum istac caussa. Mil. 3, 2, 12. eho , tu sceleste , qui illi suppromus es, eho. Pers. 3,3, 2. Cas. 2, 3, 21. Terent. Andr. 4,2, 27. eho tu impudens non satis habes quod huic die- culam addo ? Terent. Phor. 4,4,3. eho , verbero.

4. Terentius diim adiecit, de quo p.329. dictum est.

Terent. Andr. 2,1, 24. ehodum dic mihi , num quid amplius tibi cum illa fuit, Charine ? Eun. 2,3, 09. Andr. 3, 5 , 10. eho- dum, bone vir , quid agis? 1,2, 13. ehodum, ad me.

5. Praeter huno modum non usurpatur haec parli- cula. Nam quod apud Plautum Pseud. 4, 7, 90. legitur BA. Ehol HA. Mitte. BA. Qnid mercedis petasus ho- die domino demeret? particula cohaeret cum interro- gatione, quae sequitur, et Harpax interpellat loquentem verbis mitie me. Et in Rud. 4,3, 10. eho, modo est operae pretium , quod tibi ego narrare volo. aliam ver- borum compositionem ipsa metri ratio requirit. Apud Ciceronem de Inv. 1 , 49 , 91. et ad Herenn. 2, 25, 39. leguntur haec Ennii: eho tu ^ di, quibus est poiestas motns superum atque inferum, pacem inter sese conci- liant , conferunt concordiam. Quod cod. leid. praebet pacem enim inter sese c. bene restituit Orelhus. Sed prima pars sentenliae interrogationem continet cum admiratione coniunctam. i

362 . EI. EIA.

EI.

Vide ia HEi.

EIA.

EiA sive, ut iu aliis libris antiqnis legitur, IIEIA,

variam animi afreclum exprimit, sed plerumque laetum

■et dulciorem. Est graecum da. Aspiratio iacile adiici

poterat, ut in ohe ub m]. Et factum id videtur esse

posteriore tempoi^e.

\. Ac prirao ita loquitur, qui cum gaudio miratur rem eximiam vel gratam.

Tercnt. Heaut. 5, 5, 19. heia, ut elcgans est. Plant. Rud. 2,3, 8. cia, corpus quoiusmodi. Men. 2, 3, 29. eia, delicias facis. Tercnt. Ilcaut. 3, 2, 9. SY. Jisa vcro est , quod dlci solet , aquilae sencclus. CH. Eia.

2. Tum is, qui alicui blanditur aut blanda prece ali- quem adit, aut qui aliquem solatur et traDquilium red- dit, aut qui irascentem mitigat et ad moderationem re- ducit.

Plaut. Ca«. 2, 3, 14. cia, mea luno , non dccct te essc tam tristcvi iuo lovi.

riaut. Truc. 4,2, 8. eia, Astaphium, indica: qui peril"?

Plaut. Bacch. 4, 3, 10. ms. JSimc acria otquc accrba cve- niunt. — Immcrito tibi iratus. pi. Eia, bonum habc animum.

Plaut. Bacch. 3,3,4. eia, Lyde: leniter qui saeviunt , sa- piunt magis. Poen. 3, 1, 09. eia, haud vostrum est, iracun- dos cssc, quod dixi ioco. Terent. Eun. 5,8, 35. hcia, haud sic decet. IVeque aliter Plaut. Cae. 3, 0, 4. uLi coquus verbo eia indicat scntentiam : ne ita: tu seniper coquis lualcdicis. Sic etiam Lanihinus intcliexit , quem vide, Quod Hcinsiu3 Ovid. 3Tct. 0, 039. scripsit: iam sua fata videntcm, eia et iarth watcr ciamanlcm ct coUa pctcntem ensc fcrit Frocnc. quasi cssefc blandieiitis, id non convenit orationi trementis pucri, uec bene interpouuntur verba et iam.

o. Deinde affirraationera exprimit rei certae, in qua omnis dubilatio iuepta esset.

Plaut. Pscud. 1, 3, 40. ba, Misereat, si familiam alere possim misericordia. vs. Eia, scimus ho& quidcm tc, qualis ais. Bacch. 1,1,43.

EIA. 363

4. Hoc sensu etiam in ironia locum habet: ubi nos ei ja wo/iL

Plaut. Capt. 5,2,!). hb. Jt cgo faciam, ut pudeat: nam in ruborem te totum dabo. st. Eia credo : imperito j}lagas mi- nitaris mihi. Coutrarium vult hoc : ego iam longo usu plagas cognovi.

6. Eia ifero formula est, qua ii utuntur, qui ni- mium quid, jDi-aesertim in laude mirantur, neque id, quod ab altero dictum est, credere videntur. Germani dicunt : ei der taiisend, vel warum nic/it gar? Quod caussae fuisse videtur, quapropLer quidam interrogatio- nem ita exprimi arbitrarentur.

Plaut. Epid. 2,2, 76. ep. Vos priores esse oportet, nos po- sterius diccre, qui plus sapitis, ap. Eia vero. Age dic. Mil. 4, 4, 4. PA. Quia enim non sum digmis prae te, ut Jigam pa- lum in parietem. ac. Eia vcro. Rud. 2, 3, 9. am. SedPlcu- sidippus tuus hcrus ubi, amabo, cst? tb. Eia vero. Quasi non sit intus.

Cic. de Re p. 3, 5. et Phlius , hcia vero, inqnit: geram morem vobis. Praecedit !aus probitatis et subtilitatls magna.

6. Haec omnia ad hilaritatis sensum pertinent. Sed sunt loci quidara, in quibus indignantes aut rei impa- tientes loquuntur. Sic per vocem eia vel alter alterius malos mores miratur, vel cum indignatione aliquem evocat. Eodera modo etiam impatientia exprimitur in castigandis iis , qui cessant et morara trahere videntur. Similiter Graeci da. Eurip. Iphig. Taur. 1423. Recen- tiores eia age in quacumque re properandd dixerunt. cf. T. 1. p. 212.

Plaut. Merc. 5, 4, 38. pergltC tu autem, eia superbe, in~ vehere ?

Plaut. Most. 3, 1, Tl. eia , mastigia , ad me redi. Plin. Epist. 4, 29, 1. eia tu, quum proxime rea agentur , quoquo modo ad iudicandum veni.

\irg. Aen. 9, d7. ferte citi ferrum, date tela, scandite mu- Yos, hostis adest. Eia. i. e. quid cesaatis? 4, 566. videbis — iam fervere litora fiammis , s/ te his atligerit terris Jnrora mo- rantcm. Eia agc, rumpe moras. Vnde formula cpicorum cia agc, rumpe moras. Stat. Ach. 2, 198. vid. Burm. ad Propert. 1,1, 21. Val. Flacc. 8 , 110. cia , per ipsum scandc, agc. Ho- rat. Sat. 3,6, 23. cia , ne prior officio quisquam respondeat.

364 ELOCO.

vrs^e. 1, 1, 18. vos hine mutatis discedite partibua. Eia. Quid gfatis'? ?>'olint. Ita est interpungendura. Ante Heindorfium coniunxerunt verba eia quid statis^i Ille cum Bupcriorilms co- j)ulavit. Sed poeta cessare vitlet, quos statim discessuroi exi- stimaverat, ideoque evocat nioratos , additque, quid statisf Pers. 5, 132. eia surge. Negas.

Stat. Silv. 1,2, 266. eia age, praeclaros Latio properate nepotes. Ach. 1 , 508. eia , irrumpe deos. sed ibi alii codd. eia age, rumpc moras : quod restituendum. Corrige vitium scri- bendi T. 1. p. 2J2. Sidon. Apollin. 14, 6. eia, Calliope, ni- tente palma da sacri laticis loquacitatem. cf. Heins. ad Ovid. ex P. 4, 3,21.

Non bene correxit HeinsJus Ovid, Met. 2, 690. et , eia, quis- quis es , hospes , ait , • — vidisse nega. Abhorret hoc ab usu antiquo. Optirae codices at illi.

7. Valerius Pro])Us Inst. gram. p. 1430. liortationis interiectio Eia constat trochaeo , et quia T^irgilius iil- timam sciebat esse brevem, iibique ei vocalem snbiecit, ut Eia age rumpe moras , et Hostis adest eia, ingenti. Potest tamen in necessitate pro longa poni. At p. 1421. contrarium docet: eia constat spondeo: ultima sane sjlLaba in synaloejpham cadit duobns his versibus, Eia age segnes et IJostis adest e.ia. Sidonius Apollin. 14, 6. quum in reliquis hendecasyllabis spondeum praemilte- ret, produxisse videtur ultimam syllabam. Sed Valer. flaccus brevera posuit 8, 110. cf. Vossius de Arte gram. 2,24. p. 264.

ELOCO.

Verbi eloco rnentionem non facerem, nisi quos- dam crilicos ad falsam opinionem lapsos vidissem, esse iilara antiquara formara verbi illico , queraadmodum ellnm pro illnm dictura esset. Sic Gulielmus V^erisim. 2, 13. qui explicat, esse pro eo loci. Et Bothius per totum Plautum eloco scripsit, ubi recte codices praebent illico. Duo sunt verba eloco et illico , illudque nihil aliud quara contracta forma verborura e loco , ubi pro advcrbio ponuntur. Et significat proprie fere idera quod in loco. Nara ex de eo dici potest, quod ex suo loeo apparet aut progreditur. Atque, ut plurima loci nomi- na, ad tempus relatum usurpabatur de tempore, ut esset statim^ cvxo^iv. vid. Viger. p. 495. auf der Stelle.

EM. EMINVS. 865

In quibus t o locis Plauti eloco restituendura sit, critici ii aliquando deraonstrabunt, qui anliquorum librorum censuram peracluri sunt. Restiluit Gulielmus Truc. 2, 4, 89. iam domo eloco iubeho ad istam quinque perferri minas. ubi conf. Salraasius.

Plaut. Epid. 1 , 2 , 41. Gronovius coniecit : nam ni ante so- lem occasum, eloco (meam domum ne imbites) tute in pistri- num. Codex Beroaldi, cuius lectiones apud me sunt: elo — imhites. Vulgo elocet — imbitas. Sed in Varronis verbls apud Noniuni 8 , 5. non vidisti simulacrum leonis ad Idam e loco, ubi quondam subito eum quum vidissent, quadrupedem galli tympa- nis adeo fecerunt mansuem , ut tractarent manibus ? Gulielmus non item recte correxit cloco , alii meliua eo loco,

EM.

Em quod in qnibusdam editionibus Terentii Ad. 5, S,2. et Phorm. 1,2,2. legilur, non differt ab hem, quod vide, In Varrone de Re r. ediderunt 1, 2, 5. em ibi tu quidquam nasci putas posse, aut coli natum? et 1, 56. ilie, em quin adsuni. ubi Victorius: „In ex- cusis antea en, antiqui libri em, iit mediceus codex in epistola Ciceronis ad Caesareni dictatorem , em hic est ille. Pronuntiala haec sunt ^ftxTtxcag. " Igilur pro en dictum putaut. Apud Cic. ad Fam. 13, 15, 2. alii hem^ alii en scripserunt. Hoc verum esse videtur. Nec potest forma em analogia defendi, nec comparari licet for- sitam in inscriptione raale excusa apud Gruter. p. 340, 4. Quare etiam apud Varronem restiluendum est e«.

EMINVS.

De origine verbi eminvs , qnam viri docti variis opi- nionibus obscurarunt, diximus p. 94. Vsus easdem ha- bebat mutationes, quas in verbo comminus notaviraus. Igitur Sive priraariam significationem a tehs ex manu missis, sive ab eo, quod exlra obtinet locum suura, de- rivemus, antiquiores scriptores oranes hanc vocera non nisi de pugna ex longinquo coraraissa et vel haslis et lanceis vel sagittis vel saxis facta usurpabant.

Cic. de Senect. 6 , 19. vide p. 95. Tacit. Hist. 3, 27. primo cagittis saxisque eminus certabant. \irg. Aen. 10, 801. protur- hant eminus hostem missilibus. Liv. 38, 21, 13. Hirt. B. gall.

866 EIVUNVS.

8, 13. 71071 »o?«m ii, ^ui aut comminus opprimebantur , aut eminus vulnerabantur , scd ctiam qui lon<rius subsidiari consue- verant. Tacit. Agr. 36. inimo congressu eminus certabatur. Hist. 5, 10.

Ila etiam de qiiocumqne hoslili aggressu dicitur, al- que adeo de quocunique motu ex longinquo loco facto et de rebus procul iaciendis. Sed recentiores post Au- gustitempora ehani cum iis verbis coniungere coeperunt, quae leclam in sehabebant notionem motus, et simplici- ler pro ex lon^inquo posuerunt. Cerlfe apud antiquos semper exit aliquid ex remoto loco. Germani dicunt uus der Ferne. Quamquam sunt in usu verbi commi- nns phira , quae in eminns nullo exemplo comprohan- tui\ Pro longe ant procnl de situ loci ac de quiete ne- mo nisi recenliores dixerunt, iique lantum in ilhs for- muhs, in quibus uos dicimus t^onjerne, de eo, qui nou accedit.

Caes. B. gall. 7, 2-J. alil faces atque aridam materiem de muro in aggercm cminiis iacicbant.

Tacit. Ann. 13, 41. praemissa levis armatura, quae muros intcrim ambiret oppugnationemque eminuS inciperct.

Ovid. ex P. 1, 6. 17. at nunc, quod superest, fer opemf precor , eminus unam. Met. 3, 119. iuculo cadit eminus ipse. i. e. eraiuus misso : ut saepe dicitur eminus ictus. Ovid. Her. 16, 40. 21,212.

Sicut niultis in locis dlcitur comminus vldere, de analogla tiegari vixpoterit, cminus videre non ab usu abhorrere. Atque itt vcrbis Corn. Nep. Alcib. 10. quem ut barbari inccndium effu- gisse viderunt, telis missis interfecerunt. ubi quidam codices post V. telis habent cminus , editiones multae ante vidcrunt, Titziu.s, qui hoc reccpit, magis de auctoritate librorura, quara de u»ii dictionis dubitare debebat. Lucan. 7, 649. stetit aggere campi eminus, unde omnis sparsas per Thessala rura prospiceret clades^ Ovid. Met. 8, 405. procul — consiste: licet eminus esse fortibust i. e. tela mittentibus. Salhist. apud Gellium 2, 27. quae cminus facie sua ostcntabat, aliquot adversis cicatricibus et effosso oculo^ Oranes consentiunt haec corrupta csse. Editt. \ett. cominus faciem suam ostentabat. Boeth. Consol. phil. 5, 4. eamdem corporis rotunditatcm alitcr insus, aliter tactus agnoscit. III& eminus manens, totum simul iactis radiis intuclur, hic vero — rotunditatem partibus comprehendit.

Quae si reputassent, Lachinannus conlecturam ia Propertii

£N. se7

1, 4 , 83. non fecisset, lacobiis non egre^am appellasset hanc : quippe suburbanae parva eminus urbe Bovillae. jNam ante onmia quaerant, num id antiquior usus admittat.

Quae ex Asconii Comm. iii Cic, Verr. 1, 48. afferuntur: eminus est T'ulturnu3 Capiia tria millia passuinn. nullam ratio- nem nullumque gensum habent, et fortuito adsuta eese videntur.

EN.

En ex graeco ■jjvi per apocopen factum plurirai per- hibent: alii ex hebraeo vocabulo deducunt. At huiua generis verl^a ipsa natui'a cuicuraque linguac suppeditat. JE monstrativura, de quo p. 342. dixiraus, adiuncla iitte- ra finaU 7i nonien fit. Atque haec vis monstrativa num- quam perit. Duplicatur ea in composito verbo eccey quod quamquam cum en comraunem servat significa- tum, in nonnuliis tamen singularem proprietatcra habet. Coraici, quod miraberis, non saepe hac particula utun- tar: saepius vero alii poetae.

1. Prirao igitur monslrat rem vel praesenlera vel flnte oculos positam, etiara de rebus in animi cogitalione sitis. £st igitur, hic est, hunc vide: da. Nam com- ponitur et cura norainativo et cura accusativo, qui ver- bo suo carent. Accusativi rariora sunt exerapla, sed noa falsa. vid. ecce.

Compositum cum ecce Vlrgil. Eol. 5, 65. en quatuor aras: €ccc duas tibi, DapJini, duas allaria Phocbo. Ex Plauti Frivo- laria Varro de L. lat. 6, 3, 92. ubi rorarii cstis? en sunt. ubi eunt accensi? ecce.

Virgil. Aen. 1 , 461. ert Priamua. Sunt hic etiam aua prae- tnia laudi. Tacit. Ann. 1,65. en Varus. vide infra n.5. Senec. Hippol. 826. en scelera.

Val. Flacc. 1 , 225. cerno en thalamos ardere iugales. 1 , 342* ■eideo en nostro tot in aequore reges. ex certa correctione Heinsii.

In Cic. Veri'. 1, 37, 93. (vide n. 2.) duo Lambini codices

eihibebant en memoriam — en metnm : quod OrcUius deterio- re nota sigiiavit. Et Servius ad Virg. Aeo. 4, 597. sane en nominativo melius iungitur. Sed Garatonius ad Cic. Phil. 5, 6. 5, ambigue irt Verr. 5, 21. en foederum interpretes: ipse tamen Virgil. 5,65. en quatuor aras. Quid ergo? nihilne valebit Servii iudicium? Valuit , opinor, ut olim a gramraaticia eraendaretur en causa. "

368 £N.

Varro de Re r, 1, 56. en quin adsvm. cf. p. 365. Sallusst. Frapm. inc. libr. 18 , 10. adsum en C. Cotta consul. Ovid. Met. 4, 356. vicimus, en meus est.

2. Haec vero ipsa caussa est, quare saepe cum prc- nominibus coniungatur. Vnde apud comicos formae ellum, ellam: quus Priscianus 12. p. 949. male dicit ex ecce illum^ ecce illam corapositas ^&&q,

Virgil. Aen. 5, 672. en ego vester Ascanius. Ovid. ex Pont. 2,3, 25. en ego non paucis quondam munitus amicis. Plin. Hist. n. 21 , 3 , 9. en ego sum, inquit , illa.

Cic. ad Fam. 13, 15, 2. en, hic ille est de' illis , maxime qui irridere et obiurgare me solitus est. p. Cluent. 65, 184. en hoc illud est , quod ante dixi : mulier abundat audacia.

Plaut. Trin. Prol. 2. iw Finem fore quem dicam nescio, lv. Adest. En illae sunt aedes : i intro nunc iam. Frustra defen- dunt, quod vulgo legitur Jiem. Etiam Terent. Andr. 3,2,6. ubi vulgo legitur hem alterum , codices exhibent em alterum, recte scripseris en. De verbis en ipse vide Oudendorp. adApu- leii Met. p. 129.

Cic. Verr. 1 , 37 , 93. haec est istius praeclara iutela. En cui tuos liberos committas : en memoria mortui sodalis: en me- tus vivorum existimationis. 5, 47, 124, en quod Tyndaritani li- benter praedicent.

Plaut. Curc. 2,2, 28. video occurrentem. ellum in platea ul- tima. Terent. And. 5,2, 14. Ad. 2, 3, 7. ct. Aeschines ubi est. SY. Ellum : te exspectat domi. 3, 3, 35. ellam intus. Etiam Pompeius in Coramento artis Donatil9, 13. ellum dicit 9iihil significare quam ecce illum , tamen addit exemplum Vir- gilii , in quo en legitur. Errorem iam notavit Lindemannus.

3. Praerailtitur imperativo , praesertim eorum ver- borum, quae offerendi, accipiendi significalionem ha- bent.

Plaut. Poen. 1, 1, 31. en me dcto. Virgil. Eel. 6, 69. ho» tibi dant calamos , en accipe, Musae. i. e, da nimm sie.

Pers. 5 , 134. en quid agam ? Rogitas ? En saperdam ! ad- vehe Ponto castoreum , stuppas. Ita edidit cum Achaintrio We- herus, quasi sensus esset : age, affer ex Ponto saperdam, Quod de re non praesente, nisi verbum adiungitur, dici non potest. Quare necesse est interpungamus : en saperdam advehe Ponto, castoreum.

4. Iq interrogatione duplex est usus, Nam hac par-

JEN. 569

ticiila praemissa aut is , qui quaerit , animum eius , qui aiidit, altendere et in rem conspiciendam convertere iubet, aut exprimit admiralionem et stuporem cum quaeslioue coniunctum, vel ironiam. Ita interroffatio induit formam exclamationis. Eadem ratione saepe dicitur en ciir.

Plaut. Ps. 1, 2, 81. tenes, quorsum haec tendant, quae loquor? En, excetra tu, quae tibi amicos iot habes , — num quoiquam est hodie tuorum opcra conservorum nitidiusculum caput? Val. Max. 7, 6. ext. 3. cn quam aliquis in acie hortarctur , ut pro salute coniugum ct liberorum fortiter dimicaret? Ita scriLendum esse vidit Gronovius. Vulgo ante eum en quem. Alii codd. praebent eamne umquam,

Virgil. Aen. 4, 534. en quid ago? Rursusne procos irrisa priores experiar? quae forraula non, ut Burmann. ad Anthol, T. I. p. 164. ait, tantum in extremo luctu adhibetur. \am Dido stupet suam conditionem ancipitem. Et miratus sacerdos apud Prudent. Apoth. 470. cn quid ago? maius , rex optime, maius nescio quod numen nostris intcrvenit aris , quam suffcrrc queant spumanlia cijmbia lacte. Varro de Re r. 1, 2, 5. vide p. 365. Pers. 5, 134. en quid agam? ita ex plurimis codd. Weberus, sed commate intei-posito , explicat : en adsum : da bin ich. Potius conimige verba et redde: ei ivas soU ich denn? cf. 3, 5.

Virg. Ecl. 1, 71. en quo discordia cives produxit miseros ? en quis consevimus agros? Cic. in Verr. 5, 20, 54. utrum vobis consilium rccitari tandem praetoris videhatur , quum audiebatis nomina, an praedonis improbissimi societas atquc comitatus? En foederum interpretes, societatis pactores, religionis auctores! Virgil. Aen. 6, 346. en haec promissa fides est^ Vide Pricaeum ad Apulei. Met. 3. p. 149.

Cic. Phil. 3, 9, 22. en cur magister eius, ex oratore arator factus, possideat — campi leontini duo millia iugera immunia, p. Deiot. 6, 17. Philip. 5, 6, 15. en caussam, cur lex tam egre- gia tamque praeclara — inter fulmina et tonitrua ferretur. Garatonius cum Mureto scribi iubet em i. e. hem: quod iii hac formula non quadrat, iiec loci coraparati eiusdem sunt generis.

5. Vbi res dicitur apparere, aut ubi veritas, vel

de improviso, elucet, oratio incipit ab en. Nos sie/i

da, ei sieh da. Ita etiam is loquilur, qui apud se

cogitans sibi rera quasi ante oculos ponit. Atque potest

II. 24

370 £N.

haec gravior dcmonstratio et indignationem et acerbila- tem eniinliare» Cf. Manut. ad Cic. Yerr. 1, 37. qui lamen exempla aliena admiscuit, et Lipsius ad Liv. 22, 29 2. Sed f alsa est regula grammaticorum (Tid.Noltenii Snpplera. p. 140.), qna in exprobrando usitatiorem esse accusativum dicunt, quam nominativum.

Plaut. Truc. Prol. 7. ahnuunt. En mehercle in vobis resident mores pristini, ad denegandum ut celeri lingua utamini.

Cic. p. Deiot. 6, 17. en crimen , en caussa, cur regcm fuoi- tivus, dominum servus accuset. Quae cum indignatioire profe- runtur. p. Sext. 27, 59. en, cur ceteri reges stabilem esse suam fortunam arbitrentur. iu Verr. 1, 37, 93. vid. supra p. 3f)8. Virgil. Acn. 4, 597. en dextra fulesque. Alia vide apud Pricaeuni ad Apuleii Met. 3. p. 149. (p. 200. 0«d.).

LiT. 28, 27, 8. equidcm — nullum locum toia provincia , nullos homines credebam esse , ubi vita invisa esset mea. — In castris en meis — fama mortis meae non accepta solum, sed etiam ex- spectata est.

6. Poetae epici, qui in describendis rebus versanlur, et in orationibus animos exciiatos describunt, saepe usurpant hanc dictionem ita, ut rei maguitudinem vel atrocitatem vel insolenliam nna hac voce vel praemissa, vcl interposita indicent. Conf. Cortius ad Lucan. 2, 130. et ad 3, 21. Stewechnis ad Apuleii INIet. p. 630. Oud: f,en, ecce particulae sunt perfamiliares iis, qui magnum aliquod facinns narraturi et vehit in sceua fabulam posi- turi sunt." N. Heinsius, non simphcitate conlentus, hac particula supposita hiraen carminibus addere conatus cst muhis in locis, sed temere. vd.adOvid. Amor. 1, 2, 10.

Lncan. 6 , 51. en quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes — subitum belUquc tumultu raptum clausit opus. 5, 37. en totis viribus orbis Hespcrien peiisant superi.

Ovid. Met. 13 , 496. eh , ne perdiderim quemquam sine caede meorum , tu quoque vulnus habes. Lucan. 2, 555. te quoque si superi titulis accedere nostris iusserunt, valet, en, torquendo dextera pila. Ita nieliores codd. 3, 21. semperque potentis detrahers in cladem fato damnata maritos , en nupsit tepido pellex Cornelia busto. 4, 809. libycas cn nobile cofpus pascit aves.

Apulei. IVIet. 9. p. 223, 14. fabulam denique bonam prae ceteris suave cemptam ad uurcs vestras afferre decrevi, et, en, occipio.

7. Quod Palmerus Spicileg. p. 649. T. IV. Grut.

EN. 371

Lamp. en^ sicut eccey de quo vid. p. 346* poni in re subita, id non destituilur ratione, sed desunt mihi ex- em^^Ia*

8. En age poetarum est formula, qua aliquis exci- tetar vehemeutius. Exerapla videTom. 1. p. 212* Adde Valer. flacc. 4, 70. Sil. Ital. 3, 179.

9. En, iandem composuit Curtius 10,2, 23. en tan- dem Illyriorum panllo ante et Persarum tributariis Asia et tot gentium spolia fastidio sunt* De en iam vid. Turneb. Advers. 3, 5»

10. Peculiaris formula mterrogationis est en vm- quam, in qua exponenda Gronovius egregie versatus est. Nam ad Liv. 30, 21, 8. eos reprehendit, qui pro simplici interrogatione acceperant, et formula est, in- quit, Tca&rjTLxt] vehementer optanliura per interrogatio- nem, aut etiam indignantium. Addere debebat, non tantum iram et indignationem, sed quemcumque vehe- mentiorem animi ailectura, praesertira desiderium et do- lorem hoc mocio exprimi, neque vero deesselocos, in quibus interrogatio tantum intendatur atque significetur, si contrarium esset , mirum videri. Sic etiam en cjuid- cjuam dictum esse, non sine veritatis specie perhibent critici quidara. Vulgari scriptura in unum contraheba- tur verbum enumcjuam,

Festns J enumquam , tcquando. Gloss. I*hilox. envmquam si' Ttors , Jfort tcots. Plauf. Trin 3, 1, 189. en umquam adspiciam te? Cordoliuin suum significat. Rud. 4, 4, 73. Virgil. Ecl. 1, 67. eii umquam patrios longo post tempore Jinea — post aliquot^ mea regna, videns mirabor aristas? ubi vid. Vossius. Liv. 9, 10,5. enumquam fiiturum, ut congredi armaiis cum hoste Uccat? 30,21,8. Sil. Ital. 16, 91. en umquam lucebit in orbe ille dies, quO te armorum, KarthagO, meorum adspidatn sonitus — trementem ?

Terent. Pliorm. 2, 3, 1, en umquam cuiqiiam contumeliosius audistis faciam iniuriam quam haec est mihi? uhi \id. Donatus. Liv. 10, 8, 10. en umquam fando audistis patricios primo esse factos, non de coelo demissos — ? 4, 3, 10;

Plaut. Men. 5, 5, 26, dic mihi^ en umquam tibi intcstina cre- pant, quod sentias? Rud. 4, 3, 48. Cist. 1, 1, 48. sed tu eti umquam cum quiquam viro consuevisti? Dubitat Lena, ac putat, numquam Siienium cousuevisse. Est igitur fere idcm quod umquamne. Terent. Pliorm. 2, 2, 15. cedodum, en umquant

24*

372 EN.

iniuriarum audisti mihi scriptam dicam? Nulla inest indignatlo, eed , ut iam Donatiis ait , plus est , hoc per interrogationem in- tulisse, quam si diceret: ]\umquam mihi scripta est iniuriarum dica.

Liv. 24, 14, 3. senserat — murmur in agmine esse quaercn- tium, cn umquam libcri militaturi essent? Ita ex uno cod. put. Gronovius correxit \ulgatuiu numquamne: florent. et alii libri numquam.

Interposito alio vocabulo Virgil. Ecl, 8, 7, en erit umquam ille dies, mihi quum liceat tua dicere facta?

De hac re dixerunt Erytliraeus in Indic. Virgil. s. v. «m- quam. Mercer. ad Noniuni s. v. crepare. Acidal. Divin. Plaut, Cist. c. 2, Guilielm. Misc. Quaest. c. 5. p. 402. Grut. Meurs. Exerc. crit, 1, p. 93. Rivius ad Terent. Ph. 2, 2, 15. Pareus in Lex. crit. p. 417. et in Mantissa p. 86. Sciopp. Susp. Lect. 4, 1. Heinsius ad Virgil. Ecl. 1, 68. Burm. ad Quinctll. Inst. 12, 2. p. 1059, Duker, et Drakenb, ad Liv, 24, 14, 3, 10, 8, 10. 4, 3, 10,

Pareus 1. 1. contendit eodem modo ctiam dlci en quidquam, atque dlxisse ita Terent. Phoi-m. 5, 9, 20. en quidquam hodie est factum indignius? et Ovid, Amor. 3, 3, 33. en quisquam pia turafocis imponere curat ? 3, 8, 1. en quisqjiam ingenuas etiam- nnm suscipit artes? Remed. Am. 523. en quisquam etc, Nec ratio , puto , deest. Et apud Terentiura legitur en , non an in librls scrlptis, vld. Acldal. Divin. p. 151. qui taraen in Ovldii locis defendlt et ob maiorem indignatlonis vlm, Sed in his pensandls rebus sensum deficlt iudicium. Certe libri antiqui non nisi Am. 3, 8, 1. en praebent. Sed Varro de Re r. 1, 2, 5. en tibi tu quidquam nasci putas posse? vid. p,365.

11. A poetis haec parliciila inseritur post yerba videre, adspicere et similia. Vide ecce p. 345. et Bur- maQn. in 1. I.

Ovld. Met. 8, 283. iostos en adspice crines. Sil, Ital. 2, 505. Ovid. Am. 1, 8, 31, prosit ut advenicris , en adspice , dives ama- ioT te cupit. Stat. Theb. 7, 386. cerne en. Ovid. Met. 13, 264. adspicite en. Stat. Theb. 5, 124. en cernite.

12. Ouemadmodura coniuaguntur verba ecce tibi, ita eliam en tibi, Ratio omnino eadem est, Quare vide p. 350.

CatuII. 61, 156w en tibi domus ut potens et beata viri tui. Male quidam t2&2 ad ea, quae sequuntur referebant. Calpurn. 3,24. Phi/llide contentus, — CalUrhoen sprevi, quamvis cum

ENDO. S7S

(lote rogaret. En sibi cum Mopso calamos ititexerc cera incipit. Burraannus inaluit en tibi et Nodellius Not. crlt. p. 84. cmtti accepit pro coniunctione quum. Neutrum probo. Nara en tibi non cuicuraque indignatloni aptura est, neque ita iungitur coniunctioni quum, quae pauUo post iterura legitur.

13. Particulam non semper ab initio orationis, sed eliam post alia verba et in media oratione, poni, id bene observarunl Cortius ad Lucan. 5, 37. et Drakenborch, ad Liv. 2, 6, 7. ubi vide exempla.

14. Vtramque particulam en et ecce coniungere ex recentissimis quidam ausi sunt ad vim oratiouis augendam.

Senec. Oedip. 1004. en ecce rapido saeva prosiluit gradu locasta vecors. Apulei. Met. 8. p. 213, 24. servum vobis pul- cellum en ecce mcrcatus perduxi. 10. p. 243, 6. et en ecce prola~ tam coram exhibeo. yid. Oudendorp ad 1. p. 9. Pareus et in prima editione Gruterus srripserunt Plaut. Ampli. Prol. 120. nam meus pater intus , en eccum , luppiter. ubi vulgo legitur intus cst ecciim. Ilaec Bothius corrupit potius quara correxit. Sensum reddas sic : mein Vater luppiter ist drinnen dort.

Senec. Herc. f. 523. en, en sonitus herculei gradus. Baden recepit ex cod. florent. est , est. priraum propterea quod gemi- natlo Ista abhorreret a consuetudine , postea quia sonitus manu demonstrari non posset. IIoc argumentum parum valet , illud verura esse videtur. Vide quae dc ecce dixi p. 348. Neque vero auctoritas codicis est spernenda. Aliam rationera hahent Sil. Ital. 11, 550. dextra en, en dextera. cf. Heins. ad Ovid. Met. 15, 677.

*) Confunduntur in libris en et et . vid. Heins. ad ^''al. Flacc. 1, 342. Cort. ad Lucan. 5, 58. Oudendorp. ad Apulei. Met. p. 129. et at . vd. Cort. ad Lucan.6,51. 3, 23. 2, 556. et ican . vd. crit. ad Lucan. 10, 524. et 6, 51. clnam. vd. Cort. ad Lucan. 6, 51. et in . vd. eumdem ad 2, 556. 3, 21. et est . vd. Heins. ad Ovid. Met. 15, 677.

ENDO.

Antiqui homines et si qui recentissimi antiquitatis robiginem affectabant, dixerunt endo pro in et in com- positis verbis et in praepositione singulari. Est vero IVfiov, quod ex Sicilia in inferiorem Italiam, hinc Romam pervenit. Valckenaer. ad Theocr. Adoniaz.

374 EMM.

p. S64. B. Exetnpla, qnae adhuc cxstant, Ennii et aliorum collegenmt Gifanius in Collect. Lucret. p. 61. Lauren- bergius in Antiquar. p. 153. et alii lexicorum auctores. Secl etiara indo et indu in usu erant. Nara Festus narrat olim dictum csse indostrius , et Lucret. 1, 241. indupedita. 83. indngredi: quamquam Gifanius deside- rat antiqua testimonia. Hoc ilerum rautabatur in indi: unde iiidigejia. Nam in Cypro et in Creta dixerunt iv el Xv6ov. Voss. ad Catull. p. 331, Valckeu. L 1.

Praepositionis significatio in bac forma una videtur fuisse localis. Pauca sunt exempla accusativi, ut apud Gellium 20. 1. endo dies et endo em i. e. in eum : nam quod cx Cic. de Leg. 2, 8. alfertur : qnos endo coelmn merita i>ocaverunt. crilici secundum Lactanlii teslimonium cor- rexerunt endo coelo merita Locaverunt. Ausonius Id}!!. 12. Grammat. 18. endo suam do. quod etiam Charisius p. 249. ex antiquo scriptore habel. Neque in ullo voca- bulo coraposito parlicnla vim privativam habet. vid, Schueideri Gram. T. L p. 568.

ENIM.

Quam difficile esset vocabiilorum fines et discrimina oonstituere, graramatici maxime in particulis emm et NAM experti sunt. Nam a falsis principiis doctrinae exorsi, eam ad opiniones deduxerunt, quae nec ratio- nibus stabiliri , nec cum vario linguae usu conciliari poterant. Dicunt enim his parliculis significari caussara, sed per nam addi rationis exposilionera magis exactara, in qua Gerraani voce nemlich ulantur, per eni^n rei caussara dcclarari, qua cognita res ante dicta constet autcognosci possit. Sic, v,t unura et novissiraum aucto- rem nominera, Piamshornius p. 845. praecepit, quera sequitur etiam Aug. Grotefendus p. 175. At non ipsa caussa indicatur his vocabulis, sed veritas alicuius sen- tenliae ex veritate alius sententiae demonstratur, et quum praesertira ex caussis intelligatur rerum verilas et ratio, id, quod per eni7?i et naj}i adiicitur, saepe ia se habet caussam. Haud raro taraen nam transitioni, enim explicationi inserviuut ita, ut caussae notio ^iror- sus absit. Neque vero illud, quod his particulis gram- malici assignant discrimen iu ipsarum natura cernitur, neque confirmatur usu scriptorum veterum. Plurima

ENIM. 375

enim utriqne commnnia sunt. Alioquia Gicero nou po-

tuisset de OS. 2, 12, 42. dicere: neque enim aliler esset ins: quae pauilo post dixit: nam aliter iustitia no/i esset*

Nam particulam etiamsi non cum Gerh. Vossio di-» cam, per metathesin faclam esse ex graeca jnav, quae est tirjv , tamen negari non potest, latinara iisdem ele- nientis constare et ab hac origine haberc vim confir- mandi. Haec significatio accommodatur et expositioni rerum et comprobationi ,, qiiaadoquidem in uli-aque veritatis confirmandae argumentum inest. Sic gr^iecum ytt^ ortum est ex ys aQcc. Demonstrativa accedit maior vis, quae significationem intendit, praefixa syllaba e, et siout equidem et similia formantur, ita en-iW' ex nam, Cf. p. 341. Uilfert igitur enim ab nam certa de-r signalione, quae quoniam vel ad unam rem praecipue pertinet, vel sentealiam arclius innectit, particula uni vcl pluribus verbis postponitur, ampleclens quasi parteaji ahquam senteutiae.

Coraparari potest f<M'raatio rerborum germanicorura denn et wann : nam illu(t, quod ipsum demonstrativam forniiun prae Be fert, aatiquo tempore ctiam dannia, lioc wanta pro denu dicebatur.

Otto Schul?uis in Gramm. 105. p. 636. lianc fecit distinctio- nem : enim indicare rationera in re positara , nam illustrare cogitationem , sive opinioncm. Quae quapi falsa eU , es nostra demonstratione patebit.

Vniversa significatio huius particulae in eo posita est, ut veritas alicuius rei vel sententiae alia re vel argu- mento monstretur. Atqui veritas et rem esse, et qualis ea sil ostendit, et potest vel in explicata, vel in com- probata, vel in affirmata re cognosci. Quare triplex cst genus dictionum particulam enim recipientium , ex- positionis, comprobalionis , asseverationis. Quae quam- quam Latini uni rationi subraittunt, nos Germani non possumus uno vocabulo reddere, neque alia gens nostri leraporis. Sed omnia haec id commune habent, ut in ii& ex sentenlia aliqua ad aliam transgrediamur , quod fit et componendis enuntiationibus sive iudiciis, el ratio- cinatione, quae constat praemissis sententiis et coaclu-^ sione.

376 EMM.

I. 1. Primo igitur enim usurpatur in expositione, qua, quod antecedentis sententiae veritatem illuslret aut stabiliat et constituat, apponitur, ubi Gennani dicunt nemlich. Qui ita loquitur, ad aliam sententiara pro- grediens sensum exprimit hunc: quod verum vel lale esse intelligilur ex lioc. Id quum interpretes non satis reputarent , sed unam illam significationem , quae com- probationem caussae exprimit , et germanico dcnn re- spondet, unice tenerent, ad eUipsia vario modo explen- dara saepissime confugiebant, et omissam dicebant ali- quam sententiara , cui coraprobandae alia hoc modo adiiceretur. At nihil oraissum est, sed aliquanto differt latinum vocabulura a gerraanico. Et quamvis gramma- licis concedamus veteres scriptores saepe ea non verbis exposuisse, quae per se facile intelhgi possent, taraen ue id quidem opus erit, ut illos in hoc genere diceudi ahquid ausos esse putemus per praecipitem transitum ad aliara senlentiam , nis^ in oratione animi vehementius commoti, aut in neglecto sententiarum nexu. INam ipsum vocabulum e/iz/;i monstxat veritatera, et si quid in coraparando recenliorura hnguarura usu ad coraplen- dara cogitationem desideratur, id nihil aliud est quam sentenlia: hoc verum est. Haec vero dictio in iis prae- sertim usurpatur, quae dicta aliquis possif mirari, aut in dubifationem vocare. Atque additur plerumque haec declaratio uni ahcui parti antecedentis sententiae, unive verbo. Quare saepe enuntiatio parenthesi inclusa et propterea interposita videfur, ne quis demonstrationis cursum dubitatione iuterrumpat.

Comici dixerunt ut enim et qnia enim et recentio- res scriptores quod enim, in quibus critici quidam par- liculam abundare putant. Est vero i.i^eil nemlich.

Cic. Tnsc. 1, 13, 30. multi de diis prava sentiunt : id enim vitioso more effici solet : omnes tamen csse vim et naturam divi- nam arbitrantur. Hottingerus interponendara censet hauc gen- tentiam: sed hoc mirari non decet: id cnim ritium etc. Sed ipso vocahiilo enim haec veritatis confirmatio exprimitur. de Off. 3, 13, 57. non igitur videtur nec frumentarius ille Rhodios, nec hic acdium venditor celare emptores debuisse. JSeque enim id est celare, quidquid reticeas, sed quum, quod tu scias, id ignorare cmolumcnti tui caussa velis eos , quorum iniersit id scire. Non est Ljpplendum non cclare debuisse, sed rcticcre. Sed additur argumcntum, quo vcrhum celare recte po^itum

ENliM. 377

esse appareat. Tiis«. 1, 39, 94. nam , reor , non ullis , st vita longior darettir, posset esse iucundior. Nihil enim profecto homini prudentia diilcius. Sonin. Scip. 7. quum praesertim apud eos ipsos, a quibus audiri nomcn nostrum potest, nemo unius anni memoriam conscqui possil : homines eniin populariter annum taniummodo sclis , id est unius astri reditu metiuntur : quum autem ad idem, vnde semel profecta sunt , cuncta astra redie- rint , etc. Supplent : anniini dico veriim et perfectum sive magnum , non vulp^arem : liomines enim etc. Quae ipse Cicero verbis , qiiae sequuntur, exponit. Sed vocabulo enim hoc dicit : id intelligo hoc modo. de OfF. 1, 9, 29. facile, quod cuiusquetemporis officium sit , potcrimus, nisi nos^net ipsos valde amabimus , iudicare. Est enini difficilis cura rerum alienarum. i. e. faclle id fieri intelligitur ex eo , quod diflicilis est cura rerum alienarum,

Schellerus in Praeceptis stili p. 484. docet, saepe sequi caussalem enuntiationera , quum taraen non praecesserit ea, cuius caussam illa contineat. Atque addit , hanc oraissam enuntiationera debere esse talera, ut e contextu facillirae in- telligi queat. Sed quae exenipla afferat vide. Cic. ad Fam. 1, 8, 10. quibus in rebus me sibi ille affixitm habchit : neque ame ulla res, quae ad te pcrtineat, negligetur. Neque enim vere- bor, ne sim eimolcstus, cuiiucxindum erit etiam propter id ipsum, quod mc essc gratum videbit. Deesse putat : colloquar itaquc cum Pompeio de te. At hoc ineptum esset, post illa verba quibus in rcbus etc. iterum liaec cogitare. Talia comraenta grammaticorum ignorans Wielandus vertit : und dies um so mehr, da ich nicht zu besorgen habe. Cic. ad Fam. 9, 14, 9. nam quum te semper tantum dilexerim , quantum tu intelligere potuisti, tum his tuis factis sic incensus sum, ut nihil umquam in amore fuerit ardentius. Nihil est enim , mihi crede, virtutc formositis , nihil pulchrius. Hic omissura esse ille dicit: huius inei erga te amoris caussa virtus tua est : in quibus ipsis iterum desiderabis nam vel enim. Et sic de reliquis exemplis. Nec aliter Hottingerus in notis ad Cic. de Divin. passim.

In his ellipsibus complendis saepe adeo ridiculae conclusioncs proponuntur. Sic Schmiederus Terentii verba, de quibus in- fra dicam , Andr. 5, 1, 4. immo enim nunc quam maxime abs te postulo , explicat : contra non faciam orandi finem (quod inest in voce immo} , nam quam maxime postulo.

Plaut. Pers. 4, 2, 32. sy. Si futurum est, do tibi opcram hanc. Mi. Quoinodo? sy. Vt enim, ubi mihi vapulandum cst, tu corium sufferas.

378 ENIM.

Torent. Hec. 8, 1, 81, quapropter? quia enim qui eo9 gnher- nat animus, infirmum gcrunt. Plaut. Mil.3, 2,20. tv. Di me perdant, si bibi, si bibcre potui. vx. Qui iam? iv. Quia cnim absorbui. Capt. 4, 2, 104. he. Quid tu pcr barbaricas urbes iuras'? et. Quia cuim itcm asperae sunt- Cas. 2, 6, 33. vid. III, 8.

Apiilci. Met. 9. p. 228, 2fi. j)one tergum eius maritus acceperat sonum sternutaiionis , quod cnim putaret ab eu profectum. AHa niulta exeiupla dedit Oudendorp. p. 615.

2. Inprimis haec particula ponitur in gnomis sive io seutentiis, quae verilatera generalera exponuut.

Cic, p, Ligar. 12, 37. nihil cst enim tam populare quam honi- tas. JSulla de virtutibus tuis plurimis ncc admirabilior nec gratior misericordia est. Homines enim ad dcos nulla re propius accedunt quam salutcm hominibus dando. Priniura enim omit- tunt quidam libri , sed si non adesset, hoc quidera loco desi- deraremus, Lael. 8, 28. coU, dc >at. d. 1, 44, 121. et ad Fam. 9, 14, y.

3, Id, quod rem magis declaret, esse potest exem- plura , quod veritatcm dicti confirraat. Tum ponitur enitn et najn et yccQ, Tantuni vero abest, ut haec voca- bula significent exempU caussa, ut tantum addant ali- quod veritalis documentum , ex cxperieulia sumptum, Sic ueijne enim est: nam nisi hoc verum est, non illud esse potest, Germani dicunt so denn.

Cic. de Fin. 1, 18, 57. clamat Epicurus — non posse iucunde vivi, nisi saprenter, Jioneste, iusteque vivatur: nec sapienter^ honeste, iuste, nisi iucunde. Neque enim cioitas in seditione bcata esse potest. quod est : und so lcann denn ein Staat nicht gliicJdich seyn. Cornel. Praef. 3. hi si didiccrint, non eadem omnibus essc honcsta atque turpia , sed omnia maiorum institutis iudicari, non admirabuntur , nos in Graiornm virti/tibus expo- ■nendis mores CQrum scquutos. JSeque enim Cinwni fuit turpe, — sororcm germanam habere in matrimonio. Cic. de Div. 1, 30, 65. €x quo et illud Calani — et homerici Hcctoria , qui moriens pro- pinquam Achilli mortcm demtr^ict. \eque enim illud vcrbum icmcrc consuctudo approbavissct, si ea res nulla csset omnino. ubi nuUo suppleoiento op\is est. Ilottingerus mutavit enim in iam. Cf. Tusc. 3, 15, 31. Curt. 10, 1, 40. scilicet rcs secun- dac valcnt commutarc naturam, et raro quisquam erga hona sua satls cautus est. Idcm cnim paullo ante Lynccstcn Alexandrum dclatum a duobus indicibus damnare non sustiiiuerat , humiUores quoque rco$ contra suam. voluntatem, — patsua abaoliH.

ENIiM. 379

CIc. p. Mil. 8, 8. an e»t quisquam , qui hoe ignoret , quum de homlnc occiso quaeratur , aiit ncgari solcre omnino esse faotum, aut recte ac iure factum cssc defeHdi? Tsisi vero existimatis, de- mentem P. Jlfricanum fuisse — , Neque cnirn posset aut ^hala ille Servilius, aut P. Nasica — non nefarius haberi, si scelera-^ tos cives intcrfici nefas esset. Goerenzius modo refert ad ratio- nem allati exempli, modo ironiara cxpressam videt. vid. ad Acad. 2. p. 78. dp Fip. p, 81. lluldricus omissam putat sen- tentiam hane : quod nemo existimabit. Weiskius neque cniin idem esse ceaset quod neqtie vcro graviter affirmantis. In quibus fere omnibus aliquid verura. Nam Ciccro exemplis Terltatem sententiae, non omncm Iiorainis caedem esse daranan- dam, confirmat, idque ctiara poterat dici ncque vero , sed gravlus : auch konnte in der That nicht. Cf. Matthiae ad h. 1.

Cic. dc OfF, 1, 28, 98. ut enim pulchritudo corporis apta cor.i' positiqne memlfrorum movet oculos et dclectat hoc ipso , qnod — ; sic hoc decorum etc. Comparatio et illustrat et augct proxir mam scnteutiam , ut ait Gernhardus.

4. Iluius generis est Iiaec dicendi forma, in qua pronoraen demonslrutivum, vel simile nomen monstra- tivum praemiLlitur, et rei expositio per enim adiicitur.

Cic. de Div. 1, 37, 80. atqne etiam illa concttatio declarat vim in animis esse divinam, Negat enim sine furore Democritus quemquam poetam magnum esse posse. Ilottingerus vertit : auch die Begeistcrung der Dichtcr beweist es , dafs in der Scele eine guttliche Kraft liegt. Denn Democrit behauptet , dafs ohne eine gewisse Art von Raserei kein grofser Dichter werdcii kiinne. Quae sententiarum coniunotio aut nulla, aut ^hfurda est. Kam Cicero vim dlvinara jn aniniis esse demonstrat, Demo- critus autem , esse cnncitationera in anirais poetarum. Sed dicit Cicero illam concitationem , et addit, quac eius veritatem declarent: quasi dixissct: illa cpncitatio , de qua Democritus ait etCj de Nat. d. 2, 9, 24. quod quidem Clcanthes his etiam argumentia docet, quanta vis insit calorls in omni tempore. Negat enim ullum esse cibum tam gravem , quin is die et nocte concoquatur. de Off, 2, 16, 56. de Orat. 1, 61, 258. de Fln. 1, 6, 18. 3, 16, 54,

Cic, de Sen. 18, 65. sic se res hc^het : ut enim non qmne vinum etc.

5. Atque sic expositio pergit ad singidas res , etiam in orc^tione obliqua,

Cic. ad Fam. 9, 19, 2. ncscis me ab illo omnia cxpiscatum;

180 £N1M.

recla etuTn aporta domum meam venisse. Catt. 5, 5,' 17. Theac- tetus Atheniensis orsus est diccre : neminem pium habitu corporis suos aestimaturos : utiquc saevitia hostis, non natura calami- tcsos. Dignum esse omni malo, qui erubesceret fortuita. Tristem enim de mortalitate ferre sententiam et desperarc misericordiam.

6. Sed etiam ab initio cuiuscumque expositionis, quae antea praedicta exspectatur, parlicula enim poni- tur, qua ad rem ipsam declarandam accedimus. Simili, taraen diverso modo usurpatur igitur. Nos dicimus nemlich.

Cic. de Div. 1, 6, 11. nihil, inquit , equidem novi , tjcc quod praeter cetcros ipse sentiam. T^am quiim antiquissimam senten- tiam, tum omnium populorum et gcntium consensu comproba- tam sequor. Duo sunt enim divinandi genera. Nerao Davisio credidit, qni particulara eilciendam ccnsuerat : neque vero recte novissimus interpres eam retulit ad superiora verba nihil novi — sentiam.

Cic. pro Lege 3Ian. 2, 6. primum mihi videtur de genere belli: deinde dc magnitudine , tum de imperatorc dcligendo esse dicen- dnm. Gcnus est cnim belli eiusmodi , quod maxime vestros ani- mos eicitare atqve injlammare ad studium persequendi debcat. Agitur populi romani gloria. Ita cura aliis llbris cod. Erfurt. Critici eiecerunt enim et nost agitur inserucrunt. Sed talia saepius omittnntur a librariis, quam apponuntur. Quae est optima Wolfii observatio.

7. In enumerafione rerum si quaedam ex alicuius rei partibus vel membris nominantur, aliae desiderantur, ea pars, quae omitti videtur, per eni/?i additur eo modo, ut appareat, et dicenti cognilam fuisse rem tolam, et partes illas commemorari ex ratione totius rei. Conf. formula quid enim dicam ? de qua infra.

Cic. de Nat. d. 1, 7, 16. tres enim trium disciplinarum prin- cipes convenistis. M. enim Piso si adessct , nuUius philosophiae, earum quidem , quae in honore sunt , vacarct locus. Tacit. Dialog. 16. pro duobus , inquit Maternus , promitto. Nam et ego et Secundus cxsequemur partes , quas intcUcxerimus te non iam omisisse, quam nobis reUquisse. yiprum enim solere dissen- tirc et tu pauUo ante dixisti et ipse satis manifestus est etc.

8. Ponitur e/z/m in evocatione et exhortatione, qua, remotis alieuis rebus, ad id, quod considerandum sit, accedere iubemus: quasi dicamus: quum ita sit, iam etc. Idem saepe exprimitur, quod vocabulo igitur.

ENIM. 381

Nara tecta quaedam veritatis concliisio iiiest in his enuntiationibus. Germani eodera modo denn dicunt, vel etiam nemLiclu Etiam Graeci ita loquuntur. Soph. Philoct. 1054. acptxt. ya^ avxov,

Vid. ad Wopkens. Lect. Tull. p. 108. qiii male arbltrabatur, conlunctivum cura hac particula habere rationem.

Cic. de Nat. d. 2, 12, 31. nam quid potest esse mundo valen- tius, quod })ellat atque moveat calorem eum , quo ille teneatur? Audiamus enim Platonem, quasi quemdam deum philosophorum : cui duo placet esse motus etc. Tusc. 4, 17, 40. etenim quis erit tandem modus iste? Quaeramus enim modum aegritudinis , in qua operae plurimum ponitur. Nonnulli codd. praebent igitur. de Div. 2, 36, 76. sed de hoc loco plura tn aliis: nunc hactenus. Externa enim auguria — videamus. Tusc. 5, 24, 68. propo- nenda quaedam quasi moventia sunt, quae nos magis ad cogni- tionemintelligentiamqueconvertant. Sumatur enim nobis quidam praestans vir optimis artibus,

Cic. Phil. 2, 13, 31. attende enim paullisper, cogitationemque sobrii hominis punctumtemporis suscipe. Virgil. Ge. 3,69. semper erunt, quarum mutari corpora malis: semper enim rcfice.

9. Haec exponendae veritatis ratio propriura locum liuic particulae as.signat in parenthesi. luseruntnr enim extra verborura constructionem ea, quae ante dicta veritati ahquo modo vindicant , aut iUustrant. Sic is, qui loquitur, saepe caussam , cur ita loquatur, exponit.

Cic. de OfF. 2, 12, 41. eademque constituendarum legum fuit caussa , quae regum. lus enim semper est quaesitum aequabile (neque enim aliter esset ius). Id si etc. Tusc. 2, 24, 58. sumui enim natura , ut antea dixi (dicendum est enim saepius), studio- sissimi honestatis. Bene vidit Wopkensius Lect. Tull. p. 89. (64.) caus^am referri, cur haec iterum repetantur. Davisio displicuerat particula. Eodem modo Lael. 22, 85. quocirca (dicendum est enim saepius) quum iudicaveris, diligere oportet. Plin. Ep. 1, 3, 3. quin tu (tempus est enim) humiles et sordidas curas aliis mandas. Cic, Acad. 2, 7, 22. quod si essent falsae notitiae (bvvolccs enim notitias appellare tu videbare), si igitur essent hae falsae etc. Liv. 27, 22, 9. 27, 7, 12. Ovid. Her. 16, 223. rumpor et invideo (quid enim non omnia narrem)

Cic. Lael. 21, 77. sin — in reipublicae partibus dissensio inter- cesserit (loquor enim, ut paullo ante dixi, non de sapientium^ sed de communibus amicitiis), cavendum erit. Ita codices boni: alii non male loquar iam. Bene observat Goerenzius in lahnii

582 ENIM.

Annal. 1, 1. pi 44. non raro particulam !n parpnthesin incv.l- catam esse a Hbrarlis , qui consuetudinem existiinarcnt peipe- tuam esse. Quare eam recte abesse in Cic. Piiil. 1, 13, Si. ut abest 3, 11, 27.

Curt. 10, 2, 21. nec ut cum militibus meis (iam enim destitistis'), sed ut cum ingratissimis oportet , agere decrevi.

10. Haec parenthesis praemitti polest ei sententiae, cui adiici debuit.

Ovid. >Iet. 3, o36. at patcr omnipotens (neque enim licet irrita cuiquam facta dei fecisse deo) pro lumine adcmpto scire futura dedit. Trist. 1, 2, 1. di maris et cocli (quid enim nisi vota supersunt ^) solvere quassatae parcite mcmbra rutis.

11. Saepe in demoiistratione alicuius rei oratio ex sententia aliqua ad aliam transgreditur, quae aut veri-^ tatem istius diligentius persequitur, aut aliqnid declarat, quod cura ea cohaeret. In quo nexu nos dispufatiouis progressum designare et vocabulis nun, niin, aber uli solemus. Ergo critici saepe enim in autevi mutanduui esse censebant. Latini autem nexum potius uti-iusque veritatis tenent, et eaim dicunt. Id Gitauius in Observ. lat. ling. p. 82. (168.) et Cortius ad Cic. Epist. 1, 4, 1. ct Wopkens. Lect. TuU. p. 89. 347. et Frid. Heusiugerus ad Cic. de OfF. 1, 16. et Ruhnken. ad Terent. Andr. 5, 1,4. etGoerenz. ad Cic. de Leg. 1,16, 45. et ad Acad. 2, 17,52. de Fin. 4, 14,37. pro aw/em, ^>ero , nimirujn usuvpsirL praecipiunt. Sed per autem oratio procedit ad aliara partem, in enim idem est et accuralius explicanduni argumenlum: vero gravius affirmat, et saepe, sicut ia necjue pero, quod novum addit, ab altera parte. Cerfe omnis vis adversativa abhorret ab enim, nec omissa est adversativa sententia, cuius caussa adiiciatur. Quare frusfra laborant, qui etiam in his caussalera nexum re- quirunt. cf. Gernhard. ad Cic. de OIF. 1, 28, 98.

Kiilmer ad Cic. Tusc. 4, 17, 40. Tirorum doctorum opinio- Hcm de adversativa vi particulae reiiciens , demonstrare vult, Latinns ita ponere enim , ut mente suppleatur enuntiatin, quae eententiae antecedenti opposita sit. Quod si veteres fecis'sentj perverso loquendi niodo usi essent.

Cic. de Off. 1, 28, 100. animi motus probandi , qui ttcm ad naturam accommodati sunt. Duplex estenim vis animorum titque iiatura. Heusingerus correxit autem. Sed declaratur cx animi vi atqUe natura , quinatn animi motus ad naturam accommodati

ENIM. 383

sinf. de Sen. 10, 32. non plane me enervatilt, nee, afJlixH sitiicctns: non curia vires meas desidcrat , non rostra , non amici, non clicntes, non hospitcs> Nec cnim umquam snm assensua vctcri illi luudatoque proverbio , quod monct maturc jieri sencm, si diu velis esse sencx. i. e. nun Jiabe ich auch nie beigcstimmt. Ae Off. 1, 16, 50. quae natura principia sint communitatis et socictatis humanae, repetendum videtur altius,. Est cnim primum quod cernitur in universi generis humani societate. Eius auitm vinculum cst ratio et oratio. QuiLus in TeiLis non intelleclis alii correctione, alii interpunctione vitium tollere studueruiit. Sed Ilermannus in censura edit. Gernhard. verum vidit , sen- sumque reddldit ita : wir mtissen den Ursprung der menschlichcn Gesellschaft tiefer aiifsuchen: nun flnden wir, dafs das ge- sammte Menschengeschlecht ilberhaupt eine grofse allgemeine Gesellschaft bildet: das Band aber, welches dieselbe verbindet, ist f ernunft und Sprache. ad Fam. 9, 21, 2. quid tibi ego in epistolis videor? Nonnc plebeio sermone agere tecum? Nec cnim semper eodem modo. Quid enim simile habet epistola aut iudicio, aut concioni? i. e. ego facile concesserim rae tibi talem vidcri, sed cum hac quidcm exceptionc , non semper eodera modo !u« in epistolis scribcndis versari. de Div. 2, 63, 129. venit enim iam in contentioncm , utrum etc. ubi Hottingerus male coniecit: autem. de Fin. 4, 14, 37. vos autem, Cato, quia virtus, ut omnes fatemur , altissimum locum in homine et maxime excellcn- tcm tenet — , aciem animorum nostrorum virtutis silcndore pcr- stringitis. In omni enim animante est summum aliquid atque optimum. Errant, qui illud enim pro autem dictum cxisti- mant. Saepe ita ia rerum expositione progreditur Lucrctius. vid. 3, 154.

Cic. de Fini 1, 3, 7. jtec nero, ut noster Lucilius, recusalo^ quo minus omnes mea legant. Codices plurimi habent nec enim , Sed progreditur oratio ad alterum argumentum diversum, Contra Statius Silv. 2, 1, 198. inde magis sequitur : neque enim magis ille trahentem spernit , et ignota credit de stirpe nepoii'.m. Marklandus temere coniecit neque iam.

12. In interrogationibus nam et enint et graecuni yuQ poni omnibus notum est. Id quum Vigerus docuis- set, Hoogeveenus bene intelligens non ab ipsa particula proficisci interrogationis formam, in omuibus exemplis inesse contendit argumentationem, et yaQ significare 2giiur, ergo, hocque nomine differre jiarn quis et quis- nam, quod esset quis vero. Quare ubique aliquam sententiam, cuius ratio redderetur, omissam esse cen-

384 ENIM.

sebat. Ifl vero negat Herraannus ad Aristoph. Nub. 192. et ad Viger. n. 300 : quamvis interrogationem ita comparatam esse, ut infelligatur, incertus suin vel mirur vel dic mihi. Quo nihil mutatur in isto iudicio, nisi ut rationem reddendam non cum Hoogeveeno ad senten- tiam aliquam ante ponendam, sed ad ignoralionem vei miratioDem eius, qui interrogat, referamus. Manet igitur vis reddendae rationis, sed quum quicumque inten'ogat, semper se nescire rem, aut se quaerere velle profiteatur, haud facile intelligitar, cur idem non in quacumque inlerrogatione, aut in nulla fiat. Quare huius interrogationis cerfa esse debet caussa certumque genus. Atque hoc non in una inscitia cernilur, sed in omnibus iis rebus, quae interroganti ius et potestatem quaerendi praebenl, et eum impellunt, ut interroget. Haec igitur esse potest admiratio, stupor, novarum rerura studium, dubitatio, inscitia, et aha , quorum sensus ad istara occultam conchisionem eum , qui interrogat, per- ducit. Ex hoc sensu ralionem et caussam iJle petit, instantius cur inten'oget: et vim dictionis, si tolam comprehendere vehs, reddas modo: ex eo quod sentio, in Folge dessen, was ic/i fiihle, Nec negari potest, istum sensum ipsum agnosci in particula, sive in luic forma interrogationis, quae propria est animo vehemeu- lius ahquo affectii commoto. Sic ponitur ea post ex- clamationis verba et post verba oge, <piQE. Celerura nemo in eo haerebit , quod ratio quaeationis ipsi rei, quam interrogalio complectitur , tribuifur: haec enim caussa est, quare quis ita afiectus sit. Sed ex tota hac animi cogitatione non verbis expressa, recipit suam formam interrogatio. Quare etiam nam et denn post- ponuntur, et adhaerent verbis quaestionis, quisjiam, wer denn.

Cic. Tusc. 1, 6, 10. M. An tu haec non credis? A. Minime vero. M. Male, hercule , narras. a. Cur? quaeso. m. Quia disertus esse possem , si contra ista diccrem. a. Quis enim non in eiusmodi cajissa? i. e. miror te ita loqui. IVos wer denn nicht. Plaut. Arapli. 2, 2, 62. quid enim censes? Horat. Sat. 2,3,122. filius aut etiam haec libertus ut ebibat heres , — custo- dis? Ne tibi desit'^ Quantulum enim summae curtabit quisquc dierum , unguere si caulis oleo mcliore caputque coeperis impcxa foedum porrigine? Sulpit. Sat. 20. quid reputemus enim? i. e. quid in hac dubitatione longe reputemus ? Curt. 5, 8, 11. quo- vsqne enim in regno exsulabo? 10, 2, 20. subest nimirnm altiua

ENIM. 385

malum , quod omnes avertit a me. Quando enim regem univer- sus exercitus deseruit?

Ab his diversa suntj in quibus particula caussa alia regi- tur. Sic Cic. de Fin. 4, 24, 65. nec tamen ille erat sapiens (quis enini hoc? aut quando? aut ubi? aut unde?'), sed quia studebai laudi et dignitati, multum in virtute processcrat. Male Goerenzius enim explicat germanico ci. Lucret. 3, 801; quippe etenim mortalem aeterno iungere^ — desipere est. Quid enim divorsius esse putandum est etc. ?

Goerenzius in lahnii Annal. 1, 1. p. 300. observat apud Cice- Toneni in interrogatione , quae coinparativum in se habetv fero eemper appoui enim, viel aliam coniunctionein : de Sen. 19, 68. quid enim stultius, quam etc. Vnum exemplum esse de Fin. 2, 15, 50. quid turpius quam sapientis vilam ex insipientium ser- mone pendere? et alterum Lael. 6, 22. quid dulcius, quam habere etc? At haec sufficient, et in loco de Senect. etiam codd. aliqui omittuht enim. Quare non erat qnod Beierus locum Laelii corrigereii

Sed non taniiim ex sensu fit haec concluslo, sed etianl ex cogilatione antecedentis argumentalionis, ut intelligatur : quum ita res sit j quaero.

Cic. de Leg. 1, 18, 49. ut enim quisque maxime ad suiim com- modum refert , quaecumque agit, ita minime est vir bonus, «f, qui virtutem praemio metiuntur , nullam virtutem nisi malitidrn putent. J bi enim bencjicus , si nemo alterius caiissa benigne facit? Male Goerenzius explicat autem. de Orat. 1, 2, 6. nam — permultos excellentes in quoque genere videbis, non mediocrium artium , sed prope maximarum. Quis enim est, qui si claroriim hominum scientiam rerum gestarum vel utilitate vel magnitudine metiri velit , non anteponat oratori imperatorem ? Ita explicandus est locus Ovidii, alioquin valde suspectus, Met. 3, 261; tum linguani ad iurgia solvit. Profeci quid enim tolies per iurgia? dixit: ipsa petenda mihi est, Verte : was habe ich nun in so vielcn Malen durch Vorwilrfe gcwonnen ? Tuni recte se habent priora verba : quae Ilottingerus eo vindicare voluit, ut intclligeret: sed morx, cur hoc facio, inquit. Quid eniin etc.

Transit haec parlicula etiam in obliquam orationem. Et potest in ea interrogatione poni, quae in couclusionis formam exit.

Liv. 3, 39, 9. quod enim vos per populum egisse. Cic. Acad. 2,14,43. quid enim agant, si, quum aliqutd defi- nierint, roget eos quispiam, num illa definitio possit in aliam II. 25

385 EMM.

rcm iransfcrri quamlibet ? Si posse diierint , quid enim dicere habeant, cur illa vera dejinitio sit? Ita codice€ plerique.

13. Peculiaris formula est verborum quid enini dicam? qua utitur is, qui acquiescendum putat in ar- guraentis ?el rebus memoratis, aut superflua esse alia indicat.

Liv. 4, 3, 12. aliis cxemplis Numae et Tarqninii et Tullii comincmoratis pergit : quid enim de T. Tatio Sabino dicam^ quem Romulus , parens urbis, in societatem regni accepit? Vide, cjuoniodo frustra laboret Scliellerus Praec. etili p. 487. in ex- )u£canda sente^itia, quae ante omissa sit.

14. Quid enini? Latini dicunt, quum significare volunt se recte sentire, vel verum dicere, neque eura, quicura loquuntur, contra dicere quidquam posse. Ita Lambinus ad Horat. Sat. 1, 1, 7. ubi Acron: quare non? et est coniicum. quod recte Heindorfius intelligit de quotidiano sermone. Eodeni raodo Graeci tl yag; Vid. Heiudorf. ad Plat. Soph. 38. lacobsii Obs. crit. in Antliol. p. 36. Cicero saepissime utitur hac formula, sed nisi semper, tamen plerumque ita, ut allerxi sub- iiciatur interrogatio. Cf. Salmas. ad Tertull. di3 Pallio p. 365. et Goereuz. ad Cic. de Fin. p. 508. H^indorfius plenam sententiam hanc esse putat: quid est enim, quod contradici queat, Sufficit intelligere: quid dicis? quo quaecumque contradictio praecludilur.

Cic ad Fam. 5, 15,3. tpiid enim? ad amicosne confugram? , Luccei. ad Cic. 5, 16, 5. quid enim? tu solus aperta non Kide~ his? Cic. de Fin.2, 22,72. quid enim? fortemne possumus diccre ^umdem illum Torquatum? 2, 28, 93.

Horat. Sat. 1, 1, 7. quid enim ? concurritur. 2, 3, 132. quid enim? neque tu hoc facis Argis, nec fcrro ut dcmens genitricem occidis Orcstes. Vtroqne in loco, quod criticis ptacuit, quidni? idem significat. vd. Heindorf. Phaedr. 3, 8, 6. illa irascitur, tiec gloriantis sustinei fratris iocos, accipiens (quid enim?) cuncta in contumeliam.

II. 1. Altera vis particulae enim cernitur in com- probatioue, quae caussam addit, vel ralionem reddit. Germani dicunt denn,

Cic. ad Att. 11, 15. video difficile esse consiliumi sum enim solus. de OrAt. 2, 78, 315. principia autem dicendi semper quum accurata et acuta et instructa sententiis, apta verbis, tum vero eaussarum propria esse debent. Prima est enim quasi

ENIM. 887

eognttio et comTnendatto otathnis in prtncipio. Tusc, 4, 25, 55. at commode dixit Afranius: dummodo doleat aliquid, doleat quidlubet. Diiit enim de adolescente perdito ac ditsoluto: noi autem de constanti viro ac sapienti quaerimus. Qunc malc ex- plicat Raiushornlus Gramni. p. 848. Nam Ciccro comproLat iudicium suum de commodo dicto.

2. Gomprobatio alicuius iudicii vel nolionis eo etiam conficitur, ut obiectionem , quae fieri possit, praeoccu- pemus, et argumento removeamus. Tura Latini ad hanc argumentalionem cogitatione properantes ponunt enim et nain, sicut nos Germani denn.

Cic. Tusc. 5, 9, 26. an malumus Epicurum imitari? qui multa praeclare saepe dicit: quam enim sibi constantcr con~ venicnterque dicat, non laboratt Integra esaet scntentia haec : hoc non temere loquor, sed vere: nam, quod aliquis ohiiciat, quam sibt constanter dlcat, id Epicurus non laborat. de Orat. 2, 6, 24. quando denique nihil ages? Tum illud addidi: mihi enim liber esse non videtur, qui non aliquando nihil agit. de Leg. 2, 7, 17. unum illud mihi videris imitari orationis genus. M. Vellem fortasse. Quis enim id iiotest , aut umquam poterit imitari? Male gupplent: sed non possum: quis enim etc. ?

3. Latinae linguae communis cum graeca est ille modus, quo id, quod aliquam sententiam comprobat aut ratione constituit, ipsi praemittitur, atque hoc in- verso ordiiie persuasio ante occupatur.

Cic. de IVat. d. 3, 4, 10. affers Jiaec omnta argumenta i, cur dii sint : remque mea sententia minime dubiam argumentando dubiam facis. Mandavi enim memoriae non numerum solum, sed etiam ordinem argumentorum tuorum. Primum fuit , quum coelum suspexissemus etc. Illls verhis ante iam declarat , cui* dictiirus slt primum fuit. Ovid. Met. 1, 250. talia quaerentea (sibi enim fore cetera curae^ rex superum, trepidare vetat.

4. Ad hoc genus etiam ex iis, quae primo generi ob expositionis vim adnumeravi, quaedam referri posse, facile concesserim. Nam , ut iam supra dixi, saepe haec parLicula regitur ab occultae conclusionis ratione, qua, qui loquitur, sua verba veritati vindicat. vid. n. 9» et 12.

IIL 1. Tertium genus exeraplorura diximus esse asseveralionis. Haec enim in iis sententiis apparet, quae rem veram esse, et facile intelligi ac concedi affirmantj

25 *

888 ENliM.

ubi Dos (\ieimus freilich , allerdings , ehen, SIc adlici- tur videlicet. Et potest ita dici ia reiicienda aliqua sen- teutia, ct in obiectioue: unde fit, ut enini pro at enini poui videatiir. Sed ii, qui in bac particula nihil nisi caussalera vim vident, etiam in his ab ellipsi petunt ex- plicandi subsidium. Sic Schiitzius Doctr. Partic.p. 161. enz/?i non ipsum putat asseverare, sed caussara reddere omissae asseverationis. Et Ramshornius Gram. p. 847. (564.) semper intelligi debere ait: i'ecte mones, neque id mirum est, facile credo.

Cic. p. Font. 9, 19. qui primum illud verbum consideratissi- mum nostrae consuetudinis arbitr or — ex toto testimonio sua snstuUt, atque omnia se scire dixit. Verebatur enim videlicety ve quid apud vos populumque romanum de existimatiotie sua de- perderet.

Plaut. Stich. 4, 2, 86. tua pol refert enim. Terent. And. 3, 2, 23. certe enim scio.

Cic. Acad. 2, 13, 41. quae autem sumunt, ut conchidant id, quod volunt, ei his duo sibi putant concedi: neque eniin quis- quam repughat. Cic. p. Caec. 3, 8. at si quis mihi hoc iudex recuperatorve dicat : potuisti enim leviore actione confligerc etc. de OfF. 1, 39, 139. ornanda est enim dignitas domo , non ex domo tota quaerenda.

Cic. de Xat. d. 3, 15, 39. ncc vero vulgi atque imperitorum inscitiam despicere possumf quum ea considero, quae dicuntur a Stoicis. Sunt enim illa imperitorum. Piscem Syri venerantur : etc. Haec igitur indocti. Liv. 31, 7, 12. haec vos , si Philippus in Italiam transmiserit , quietura aut mansura in fide creditis? Manserunt enim punico postea bello. Numquam isti populi ni$i quum decrit, ad quem desciscant, a nobis non dejicient. i. e. sie blieben allerdings. Caes. B. civ. 2, 3i2. an — vos , incerta victoria Caesarem sequuti , diiudicata iam belli fortuna, victum sequamini, quum vestri officii praemia percipere debeatis? De- sertos enim se ac proditos a vobis dicunt et prioris sacramenti mentionem faciunt. fosne vero L. Domitium, an vos L. Domi- tius deseruit? Niliil oiuissum est, sed vertendum : allerdings, sive freilich sagen sie. Liv. 22, 25, 2. quum , laeta civitate, dictator unus nihil ncc famae , ncc litteris crederet — ; tum M. Metilius tribunus ji^^^bis, id enim ferendum esse negat. Ovid. Met. 14, 523. ncc prius obticuit, quam guttura condidit arbor. Arbore enim succoque licct cognoscere mores. Quae Heinsius

ENIM. 389

fnutat In arlore iam rel adhuc: ineptior tamcn opiuio, qua Botliius verba arbor enim in parcnthesi posita putat.

Cic. in Vcrr. 1, 9, 25. nam accusandi milii tempus mea causso datum est, ut posscm oratione mea crimina caussamque expli- care. — Caussam cnim, inquit, cognosci oportet, Ea re qy,idem, quod aliter condemnari reus — non potest. Phii. 2, 12, 29. ecquis est igilur , excepto te et iis , qui Hlurn {Caesa.rem) rcgnare gaudebant, qni illud aut fieri noluerit , aut factum improbarit? Omnes enim in culpa. Etenim omnes boni — Caesarem occide- Tunt. Quod Faernus substituit et in raticano libro legitur omnes ergo , a corr^ctore profectum est, qui ct in part. »nim haeserat , ct ad etenim respcxerat.

Plin. Pan. 70, C. vides enim : si quid bene fecero, seiet Caesar. ubi corrigere Toluerunt critici non uno modo, eed frustra. Est du siehst ja. Plaut. Epid. 5,2, 35. ni ergo matris filia est, in meum nummum, in tuum, talentum jiignus da. v. Enim ist- Tiaec captiost. i. e. das istja qffenbar ein Kniff, Trin. 5, 2, 10. enim me nominat. i. e. da nennt er ja mich.

Marklandus iniuriam fecit auctori Epistolarum Bruti , quum in Epist. 1, 16. reprehcndebat haec : fortem et liberum animum, quo et consul ct nunc consularis rem publicam vindicasti, sine constantia et aequabilitate nullum esse putaris. Fateor enim duriorem esse conditioncm spectatae virtutis quam incognitac. Etiam Cicero ita dixisset.

2. laterdiim in eitismodi opposilione senlentiarum ysurpalar, ut polius aliquam particulam exspectemus, quae aliam scatentiam opponat. Quare interpretes saepe pro {'eruiti, aulem acceperunt. Neqne enini saepe dicitur , ut sit auch niclit ehen, aucli ju nickt,

Huc pertlnent , quae antea po^ui ex Cic. Vcrr. 1, 9, 25. p. Caec. 3, 8. Ovid. Met. 1, 597. ne fuge me. Fugicbat enim. lam pascua Lernae — rcliquerat etc. 15, 505. aut sua fluminea quum vidit Cipus in unda cornua , (vidit enim') falsamque in imagine credens esse fidem — , quaevidit, tetigit. Curt. 8, 8, 13. verum- tamcn eoTum mores in Macedonas transfundo, In multis enim gentibus esse video , quae non erubescamus imitari.

Cic. p. Sext. 20, 45. unum enim mihi restabat illud, quod forsitan non nemo vir fortis et acris animi magnique dixerit. Cum Gracvio Schiitzius aliique cnim deleverunt. Sed defeu- dendum erat : Erneotius vidit esse scilicet.

Virgil. Ge. 2,103. sed neque quam multae specics , nccnomina quae sint , est numerua : neque enim numero eomprendere rcfert.

390 ENIM,

ILi I. H. VoBsius demonstrat, enim et germanlcum ja referri ad eententiam aliquam omissam, Tamen conccdi debet, utrique Tocabulo esse vim confirraativam,

3. Sed possunt duae res ita componi, ut altera csse affirmetur, altera taraen non esse aut non valere dicatur: id quod alibi per cjnidem exprimitur, Huic opposilioni convenit etiam enim. Atque hoc lit maxime jn verbo esse, de quo postea dicam.

Cic. Catil. 1, 1, 3. habemus enim senatusconsultum in te, Catilina, vehemens et grave: non deest reipublicae consilium, neque auctoritas huius ordinis: nos, nos, dico aperte , consulea desnmtis. uLi editorcs huius rei nescii eiecerunt particulapi) restituit Beneckius, quaraquara male accepit pro iam vero,

4. Haec affirmatio etiam ad rhetoricam interroga- tionem pertinet. Nam praemissam interrogalionem se- quitur saepe sententia, qua ilhid, quod quaesitum erat, argumento siraul adiecto affirraatur. Id fit plerumquo in negativa, quae praecedit, interrogatione. Interdum vero caussa exponitur ipsius quaestionis, et deraonstratur esse, cur ita sit quaerendum. Cf. Wopkens. Lect. Tull. p, 147. (107.) et p. 62. Gerraani dicunt ja.

Cic. Lael. 15,52. nam quis est, — qui velit, ut neque diUgat guemquam, nec ipse ab ullo diligatnr, circumjluere omnibua copiis atque in omnium rerum abundantia vivere? Haec enim est tyr<innorum vita, in qua nimirum nullafides, nulla caritas^ nulla stahilis henevolentiae potest esse fiducia. Quod supplent critici nemo profecto est, iam adest in interrogatione. de heg,

1, 16, 45. quis igitur prudentem et, ut ita dicam, catum non €.T ipsius Jtabiiu, sed ex aliqua re externa iudicet? Est enim vtrtus perjecta ratio : quod certe in natura est. de Sen. 10, 31. videtisnc , ut apud Ilomerum saepissime Nestor de virtutibus suia praedicet? Tertiam enim iam aetatcm hominum vivcbat, ncc ^rat v^erendum, ne, vera de se praedicans, nimis videretur aut insolcns aut loquax. Quinctil. 6, 2, 29. at quomodofiet, ut afji~ viamur? nequc enim sunt motus in nostram potestatem.

Cic. Acad. 2, 29, 93. quid plura? IIoc enim fateris, neque iiltimum tepaucorum, ncque primum midtorum respondere posse,

2, 26, 82, quid ego de navi? T idi euim a te remum contemni, 2, 17, 54.

\irgil. Aen. 6. 51. cessas in vota precesque, Tros, ait, Aenea? cessas? neque enim ante dehiscent attonitae magna ora domus, Cic, TusP! 4, 26, 56, 071 sine viisericordia liberalea csse non

ENIM. S9i

possumus? non enim suscipere ipsi aegntuAines propter alios tlebemus, sed alic^f^ si possumus , levare aegritudine. de Leg>. 1, 1, 1. quale est istuc, quod poetae serunt? Mihi euim vidcri$ fratrem laudand» suffragari tibi,

5. Asseveratio coniuncta esse potest cum quaefam ironia , aut cum irrisione, aut cum indignatione:, quod Gerraani exprimunt verbis freilich, jreiticli wol. Id bene observavit Goerenzius ad Cic. Acad. 2, 13, 41. Atque additur etiam particula videlicet , ironiae propria. Saepe haec ironia in eo posita est, quod res aflerlur, quam falsam aut absurdam esse omne&sciunt, Vd.Matthiae ad Cic. p. Arch. p. 5, 11.

Plaut. Capt., 3, 4, 3(5. tu ei\im reperbCs, PhUocratejn qui supercs veriverbio. Cic. Brut. 84, 288. at non assequimur. Isti cnim videlicet j4ttici nostri, quod voluiitj, assequuntur. Catll. 2, fi, 12. homo enim vidclicet timidus et permodestus vocem con- sulis ferre non potuit. uli cura Ernestio multi eiecerunt enimy. revocari id iussit Goerenzius.

Cic. p. Arch. p. 5, 11. censua nostroa requitis sciticct. Est cnim obscurum , proximis censoribus hunc cnm clarissimo impera- tvre L. Lucullo apud exereitum fuisse, cf. n. 7". p. Deiot. 12, 33. Blesamius tyrannum Caesarem scriberet ?' Multorum enim civium capita vidertit , multos iussu Cacsaris vexatos, verheratos, cf; 12, 34. Philip. 7, 8, 21. occulta enim fuit eorum voluntas iudi~ ciumque de M. Antonio, Liv. 34, 7, 14. id cnim periculiim esty ne sacrum montem — autaventinum capiant. 7, 32, 13, i>of"«i«* enim eras et a liberatoribus patriae ortusi

Horat. Ep. 1, 19, 44. fidis enim , mcmar£ poetica mella to solum. Art, poct. 299. nanciscetur enim pretium nomenque poe~ tae, si — caput — numquam tonsori Licino commiserit.

Plautus adeo coniunxit namque enim. Trin. 1, 2, 22. taio, haud tantillum dedcris verborum mihi. me. Namquc cnim tu, credo, mihi imprudenti obrepscris. h. e. da sollst du nicht erst sute JForte geben. me. Ei du willst mich, glauVich, iiber- tolpeln. Vid. Gronov. Alii aut mutarunt enim_, aut eiecerunt. Tamen praevalet auctoritas librorum.

Opprobrium cxpriraitur, quura Cicero adversaril infert verha. Verr. 4, 11, 25. amicum enim nostrum in iudicium vocabas. ubi antea in siraillbus obiectionibus at et verum posuit. Yerte: du hast ja unsern Freund vor Gericht gerufen. Qui unam rationem caussalera tenent, sugplent haec : te Hon inYitavioius; uam amlcum etc^

$92 ENIM.

6. Asscveralionem particula addlt iraperativo et futuro , qui pro imperativo pouitur, ubi nos Germani praesenti utiraur,

Cic. Philip. 2, 13, 31. att^nde enim paullisper cog;itationemqm sobrii hominis punctum temporis suscipc. Tusc. 4, 25, 55. ecquii Jioc animadvertit? vincite eniml • — Ita Teteres editiones, ut videtur, de antiqua auctoritate. in Verr. 2, 34, 82. accipite nunc aliud facinus nobile, et muUis locis saepe commemoratum, et eiusmodi, ut in uno omnia maleficia inesse videantur. Attendite cnim diligcntcr. Invenietis enim id facinus natum a cupiditate. Primuni enim eieceruut critici.

Plaut. Pers. 2, 2, 53. enim non ibis nunc vicissim, nisi scio. i. e. du gehst gewifs nicht von der Stelle. Quae Schiitzius ut 8U0 modo cxpiicet, omissa esse dicit haec ; mitte quaerere, quid id ad me attineat. Frustra enim quaeris. Non enim ibia nunc. Most. 5, 2, 12. non enim ibis. Ego ferare faxo, ut meruisii, in crucem,

7. Quum propriura sit particulae enim, ut aliquan^ vei'itatem alia veritate confirmet, sunt quaedara verba, quae, etiamsi cum reliquis verbis ad superiora com- probanda referantur, peculiarera confirniandi viraexhac particula recipiunt. Sic est enirn asseverationi inservit, fiigaificatque esi ret^-era, es ist wirklich : et in opposi- tione duarum sententiarum , sicut nostro /reiV/cA, idem exprimitur, quod particula quidem. Pronomina con- iunguntur cum e/iwz, ut, quod ante dictum erat, di- stiuctius deraonstretur , et id, quod additur, ex sua parte veritatera sententiae antecedentis coraprobet. Quare a criticis saepe in ^;/iV/e7/z est mutatum, vel per enim- vero explicatura. vid. l)avis. ad Caes. B. gall. 5, 7,

Cic. de Off. 1, 9, 30. est enim difficilis cura rerum alienarum. Quac pluriuii referunt ad Terha nisi nosmet ipsos valde ama- bimus : Pearcius enim in quidem, Ernestiu^ in autem mutat. Scd dicuntur, ut apud nos : es ist eben, es ist wirklich schwer. \err. 1, 13, 35. est enim obscurum et eiusmodi factum eius. cf. p. Arch. p. 5. 11. Tid. p. 391. uhi ironia inest. Tusc. 1, 32, 78. in his est enim aliqua obscuritas. i. e. in diesem ist -wirklich (freilich) einige Dunkclheit, Tusc. 4, 24, 53. nam superiores definitiones erant Sphaeri, hominit in primis bene definientis, ut putant Stoici. Sunt enim omnino omnes fer» similes . sed declarant communcs Jiotiones alia magis alia. Quem locura male itactavit Wolfius corrigens autem, ct tamcn vertens ubrigcns sind sie alle dhnlich. Est cuim : freilich (zwar) sind sie a. d.

KWM. 393

Cic. de heg. 3, 10, 23. ego enim fateor in ista ip$a potcstate inesse quiddam mali. de Div. 2, 16, 37. cgo enim possum vel 7icscire etc.

Cic. Aciid. 2, 17, 52. plurimum interest: sed id omittarnus. Illud enim dicimus , non eamdem esse vim, neque integritatem dormientium et vigilantium, iibi male explicuenint esse pro autem. Caes. B. gall. 5, 7. Cacsar — si vim faciat (Diiinno- rix), neque pareat, interfici itibet. — Ille enim revocatus resistcre ac se manu defendere suorumque fidem implorarc coepit. Morna ex[)licint enimvcro, Beierus ad Cic. de Ofl". 1, 9, 30. ellipsiii ita explet: neque praeter necessitateni hac iraperii severitate usus est Caesar. llerzogius, qiii propius aberat a prohabili interpretatione, anaclironismuni nescio queni statuit, quo poste- rior Dumnorigis defensio diceretur caussa prioris suspicionis Caesaris : quod absurdum esset. Sed simplex est hic verbo- rum sensus : ille re vera, ille quidem : Und jener eben. Bcll. civ. 1, 81. Ccfcsar — proelio amplius non laccssit et eo die iabernacida statui passtis non est, quo paratiores essent ad inse- quendum omnes — , Illi enim , adverso vitio castrorum , totit nocte munitiones proferunt , ca-traque castris convertunt. Cic. dc Div. 2, 26, 56. id enim est , inquics, ostcntum. Non opus habcs eupplemento criticorura, raodo vertas: dies eben ist einWunder. Terent. Phor. 1, 2, 62. obsecrat , ut sibi eius faciat copiam. lUa enim se negat ; neque eum aequom facere ait. Liv. 22, 25, 3, id enim ferendum esse negat. cf. n. 1. Ita explicari debet Cic. Tusc. 3, 11, 25. id enim sit propositum.

Cic. de Nat. d, 3, 4, 9. sed quia non confidebas , tam essc id perspicuuni, quam tu velles, propterea multis argumentis deos esse docere voluisti. Mihi enim unum satis erat , ita nobis tnaiores nostros tradidisse. Cae». B. civ. 2, 32. vos enim vestrum- que factum, inquit, omnia deinceps municipia sunt sequuta, nequc sine caussa et Caesar amicissime de vobis et illi gravissime iudicaverant. Alii his rationera reddi putabant superioris seu- tentiae : magnam partem Italiae beneficio atque auctoritate eorum suam fecit. quod sufiiceret, nisi sequerentur verba: neque sine caussa etc.

Virgil. Aen. 8, 81. ecce autem subitum atque oculis mirabilc monstrum — procubuit , viridique in litore conspicitur sus , quam pius Aeneas tibi enim , tibi, maxuma luno mactat, sacra ferens. Servius : vacat enim et tanlum ad ornatum pertinet. Schiitzius respici putat cognonien, quo Aeneas pius appellatur, hoc sensu: quain Aeneas mactat, et hac re iterum pietatem suam dcclarat: tibi euiiu, maxiiua Iwio, cam mactat. Quod

394 EMM.

perqnam absonum. Concedas potIu8 cntm cum pronomine coniunctum idem fere esse quod quidem.

8. In responsione, slve interrogatio praecedit, sive aiia rei expositio alterius assensura excitat, enwi ab eo ponitur, qui rem, de qua agitur, accurate definit, ubi nos dicimus eben, aut qui dictam rem affirmat, aut cura quadam conclusione ad rationem reducit. Oiwtio saepe ita pergit, quasi ea, quae quis antea dixcrat, ab eo, qui respondet, dicta essent. Sed haec omnia graramatici explicare solent per omissae sententiae supplementum. vid. Schelleri Praec. stili p. 486.

Plaut. Eaccli. 4, 4, 51. m. Nunc quid nos vis facere? CH. Enimnihil, nisi ut ametis , impero. i, e. nichts eben. Tcrent. Hec, 5, 4, 10. PA. M ego scio. pam. Quid? pa. Nihilenim: nam neque etc. Ad, 4, 5, 22 (5, 2, 22.). Plaut. Most. 3, 1, 24. Mil. 2, 5, 19. PA. Quid metuis? ec. Enim ne nosmct perdideri- tnus uspiam.

Plaut. Cas. 2, 4, 1. ch. Te uxor aiebat tua me «ocare. st. cgo enim vocari iussi. i. c. allcrdings. Cas. 2, 6, 14. cl. Tibi darctur illa. st, Mihi enim. Ah non id volui dicere. Dum mihi volui , huic dixi. Ita est interpungendum. yid. 1, 1.

Terent. Heant. 1, 2, 14. ch. Quaproptcr? cl. Quia cnim inccrtumst ctiam, quid se faciat. Plaut. Cas. 2, 6, 33. ch. Quid iu id curas? ol. Quia enim metuo, nc in aqua summa natet, Pers. 2, 2, 46. Cic. Tusc. 1, 31, 77. — si quidem vcl dii ipsi vel cum diis futuri sumus. a. Quid refert? m. Adsunt cnim, qui haec non probent. Etiam lioc loco ellipsin esse dicunt : at non umnes ead^m scntiunt : adsunt enim etc. Quae omitti non poterant, In ipsa particula inest vis haec : verum est quod dixi, et aliquid rcfert : es sind ja Leute da, welche ea nicht biUigcn, '

Terent, Andr. 3, 3, 22. d. Quasi tu dieas , factum id consilio meo. pi. Certe enim scio. Omissum esse dicunt tace vel recte ais. Cic. de Leg. 2, 17, 43, 9. sed nimis saepe seeus aliquanto videmus evadere. m. Non enim , Quinte , recte existimamus, quae poeiia divina sit. i. e. ja frcilich habcn wir falscheAnsicht. de Re p. 2, 15. tumScipio, falsum est enim , Manili, inquit, id totum. Quinctil. 6, 3, 77. qui pedibus aeger, quum — diccret se iam bina millia ^iassuum ambularc, Dies enim, inquit, lon- giorcs sunt. ubi Badius explicat: facile credo, aut, nibil miror I dies enim etc. 6, 3, 63. hinc eques romanus, ad quem in spcclaculis bibcntem quum misisset Auguslus , qui ei diceretj Ego 61 prandere volo, domum eo, Tu enim, inquit, non times,

ENIM. 395

«e locum perdas. Cic. de Orat. 2, 10, 40. Cf. Wopkens. Lect. Tull. p. 347.

Cic. de Div. 1, 54, 123. quutn autem ille respondtsset , tn agro ambulanti addnctum , ut remissus esset , in oculum suum reci- disse, tum Socrates, non enim paruisti mihi revocanti, quum vterer, qua soleo, praesagitione divina. i. e. igitur re vera.

9. Et potest alia seulentia contraria opponi. Id distinctius exprimitur verbis immo enim. Sed siraplex enim etiara ita infertur, ut ex seutentia ab altero colio- quenfium proposita alia constituatur seutentia, quae sit conlraria. Cf. Wopkens. Lect. Tull. p. 371. (277.)

Terent. Anclr. 5, 1, 2. orandi iam flnem facc, Dum studco obsequi tibi, pene illusi vitam filiae. si. Immo enim nunc qtium maxime abs te postulo atquc oro. Eun. 2, 3, fiS. c, Duras fratrta partes praedicas. p. Immo enlm si scias, quod donum huic dona contra comparet , magls id dioas.

Cic. de Rep. 2, 15. saepe enim hoc de maioribus natu audivi- mus, et ita intelUgimus vulgo existimari: nequc vero satis id annalium pubUcorum auctoritate dcclaratum videmus. Tum Scipio, falsum est enim, ManiU, inquit , id totum. Ita defen- denda etiam est codd. scriptura in Cic. de Divin. 2, 10, 25. adduni ad extremum, omnia levius casura rehus divinis procu- Tatis. Si enim nikil fit extra fatum^ nikil levari re divina potest. Critici aut mutaverunt particulam , aut eieccrunt. At haee colloquii formam imitantur, in quo alter alteri recte Iioc op- ponet : immo enim si pihil fit extra fatum. Kil obstat particula «j. p. Caec. 1, 3. si enim sunt viri boni etc, Quinctil. 3, ^, 6, Quid? si enim dicat quis, sonus est duorum inter se corporum conflictio; erret, ut opinor, Ita est interpungendum,

10. Ita fit etiam in iis responsionibus, in quibus cum quadara confidentia concludilur ex re haud dubia, aut dubiLanti demonstratur res conspicua. Nos dicimus ei nun,

Terent. Phorm, 4, 4, 11. ccdo nunc porro Phormio dotcm si accipiet, uxor ducenda est domum. Quid fiet? c, Non enim ducct. i. e. ei nun , er nimmt sie nicht. Adelph. 4, 7, 12. n. Quid nunc futurum est? si. Id enim quod res ipaa fert. lUino huc transferetur virgo.

Sic formula dicam cnim Plaut, Most. 4, 2, 7. ph. Qtti para- situs sum? SE. Ego enim dicam: cibo pcrdtici poteris quovis. Cas. 2, fi, 20. dieam cnim, mea mulsa. Mil. 3, 1,214. cgo cnim dicam tum , quando usus poscet. i. e. ei nun ich wiU dir^s dann

S96 ENIM.

aagen. Terent. Phorm. 5, 8, 81). D. Adsequere ac retine , dum ego huc seroos cvoco. c. Enim solus nequeo. Accurre huc. i. e. ia allein kann icJis nicht.

IV. 1. Ciira aliisparticulis e/iJW coninngitur, et saepe quidem cum adversalivis. Sic at enim^ secl emm^ vennn enim. Quohaecdifferant, exposui T. I. p. 444. In verbis enimetiam, quae non cohaerent, grammatici nonnuUi nescio quid insiiavis inconcinnitatis aniraadverterunt. Apuleius dixit (.-eZ e/z^iV?^ singulari modo pro i>el simplici, sive prp s^el potius.

Cic. p. Arcli. 3, 5. statim Luculli — eum in domum suam recepcrunt. Sed enim hoc non solum ingenii ac litterarumj verum etiam naturae atque virtutis, ut domus , quae huius ado- lescentiae prima fucrit, eadem esset familiarissima senectuti. ubi Matthiae : „sed hoc non satis est, quod Luculli eum rece- perunt, hoc enim non solum ing. etc." Vid. Oudendorp. ad Apul. Apolog. p. 496.

Terpnt. Phprm. 3, 3, 22. verum enim metuo malum. Conf. VERVM et BMMVERO. Dc at cnim vide iu at. Adde quae Classen ad Cic. pr. Cluent. p. 185.

Quinctil. 10, 3, 12. accidit enim etiam ingeniosis adolescentibus frequcnter. alii codd. omittunt etiam , alii enim : compositae dic-plicuerunt Spaldingio , sicut 6, 3, 9. erumpit enim etiam in- vitis saepe. ubi quod nonnulli codd. non hahent cnim, factum est more consueto.

Apulei. de Deo Socr. p. 47, 5. quae neque tam bruta quam terrea , nequetam levia quam aetherca, sed quodammodo utrim- que sciugata, vel enim utrimque commista sint. Apolog. p. 329, 30. p. 516. Oud. mater futura in ipso materno sinu nubat , in scgete adulta, super foccundam glebam: vcl cnim sub ulmo mariia cubet. Florid. p. 340, 15. sed ibi alii libri vel etiam. vid. Oudend. p. 5. Mercer. ad Nonium p. 132.

2. Certe enim idem significat quod enimi^ero,

Plaut. Amph. 1, 1, 175. certe enim hic nescio quis lo^itur. Asin. 3, 3, 24. certe enim tu vita es mihi.

8. Vt inopportunas criticorum suspiciones revelle- rent, prudentiores demonstraverunt, Latinos non oflen- di crebra repetitione huius vocabuli. Atque ea tanto minus disphcuit, quanto necessaria erat in veritate ah- cuudc deducenda. Ponitur igitur iutra breve spatimn bis, terve, quatcrve. Saepius praecedit aut sequitur

£NIM. a97

alia scntentia a nam incipiens , ant quae habet etenijn. Sic Graeci qubque. Vidi Porson. ad Eurip. Med. 140. Frotscher ad Xenophi Hier, 11, 6. Plautus adeo con- iunxit verba namc/ue enim,

Proxlrae se excipliint sententlae per enim iteriim posltuin apud Cic. de Leg-. 1, 18, 49. Acad. 1, 2, 6. iiLi vid. Goercnz. et ad de Fin. 3, 12, 40. 3, 7, 26. Wopkens. Lect. p. 90. Ilein- dorf. ad Cic. deNat. d: p. 63. Frotscher. adQuinctii. 10, 1, 131. Ter legitur apud Cic. ad Fam. 5, 12, l4. Tusc.3, 11,25. Quater apud Cic. ad Fara. 5, 12, 21. Quihctil. 3, 6, 5;

Praeinissae voculae nam inulta nos supra attullmus exerapla.

Cic. de Legc agr. 1, 4, 10. etenim quod superiore parte legis praefinitum fuit , — id rursiis liberum infinitumque fecerunt. Lubet enim eosdem decemairoS. Ita optimi codd. Sed Oreliius : „cn>m non placet post etenim.^''

Cic. de Sen. 10, 31. tertiam enim — loquax. Etenim — oratio.

Plaut. Trirt. 1, 2, 23. namque enim *i/, credo, mihi impru- denti obHpseris.

4. Enim antiquo tempore non tinam ia ordine ver- borum habebat sedera, sed et ab initio ponebatUr et post alia verba. Sed postponitur, ut sentcntiani nexu mvgis adstricto iungat, ahquod verbura quasi com- plectens. Id vero apud bonos scriptores unura est ex primariis verbis senlenfiae, quod si coniunclura cum ahis Unam notionem exhibet , etiara secundura et tertium esse potest. Dixi de hac re Tora. I. p.377. Non nurae- rantur vocabula, sed boui scriptores cavent, ne uexus desit sententiis , sed rt iina tantura notio antecedat. Nara ubi enim non respicit ad sitperiora, quocuraque loco suum verbura sequitur. cf. Virgil. Aen. 8 , 84. Goerenzius ad Cic. Acad. 1, 2, 5. negavit, qUarto loco et ne apud poetas quidcra particulara poni. Potest taraen, si tria verba unara notionem constitUUnt. Sic etiara in his Cic. Tusc. 4, 38, 83. in ea est enim fons miseria- j-rmiy secundura locura obtinet. Maiorem adeo hceu- tiam in graeco yccQ observarunt Hemsterhus. ad Lucian. Dial. mort. 25. p. 526. ahique.

Quinctilianus enim ab initio positum ad transmutatlonem refert, qua ordo turbatur, 1, 5, 39. Sed tamen fert raos anti- quorura poetarum et eorum, qui obsoletia verbis delectabaii- tur, Apuleii, Sollni. Plaut. Pers. 4, 4, 60. MU.2,5, 19. AuL

398 ENIM.

S, 5, 26. Cas.5,2,86. Terent. Ilec. 2, 1, 41. Lucret. 6, 1276. Vid. Popma dc Vsu antiq. locut. 1, 16. p. 619. Gifan. in Ind. Luci-et. s. h, V. Mercer. ad Apulei. de Deo Socr. p. 140. Vossiua de Analog. 4, 26. p. 274. Palineri Spicileg. 7, p. 730. Grut. Gronov. ad Liv. 34, 32, 13. Oudendorp. ad Apulei. Met. 4. p. 255. 6. p. 39J). ad Flor. p. 34. et 38. ubi vide exempla. Ruddimanu. 1. p. 323. Forbiger ad Lucret. 6, 1276.

Corrnptionera critici iamdudum cognoverunt in his : Cic. ad Att. 4, 12. enim auctionem Larini video. Praepoiuerunt idibtis. Ac desideratur temporis deilnitio. Liv. 34, 32, 13. enim, vt iam ita sint haec, quid ad vos , Romani? Id defendit Grono- Tius exempHs Plautinis, Dralfcnborchius e cod. mogunt. recepit at enim. 23, 45, 10. enim minor cst rcs. alii codd. etenim , alil en, quod probari non potest, nisi , abiecto est , cuius sedcs iu codd. dubia, scribatur en minor res. Tacit. Hist. 4, 11. asiaii- cus (enim is libertus) malam potentiam servitii supplicio cxpiavit. edit. pr. omittit is. cod. Agr. ctiam habet. Videntur haec A-erba a glossatore, qui 2, 95. legerat, adscripta. Senec. de Benef. 7, 5, 1. enim sic omnia sapientis esse dico etc. Sic Lipsius e codd. Sed alii libri enimvero praebent. Quare dubia est res in hoc quoque loco. Ex sententia Gifanii et Zumptii numquam praeponitur, nisi significat enimvero, sed enim. Oudendorpius in alloquutione saepius fieri observavit.

Auctor apud Dulcer. de Latinit. ictor. p. 330. affert locum iullani in Dig. 7, 4, 17. ubi florentin. praebet enim dum pro- prietatem acquiris : alii tameu dum enini et tu enim dum. Gi- fanius in Ind. Lucret. etiara PauUum narrat dixisse iu Dig. 22,5,28. enim potest hoc memoriateneri. Sed ibi quoque incerta est lectio. vid. Duker. l. I.

Etiam in demonstranda ea libertate, qua enim post secun-^ dum et tertiura verbura locatum sit , plurimi falsos adliibcbant testes, Sic dicunt Aarronem apud Xon. 1, 149. scripsisse : non mirum si caecutis. Minus aurum enim non praestringit oculos quam — * Sed et auctoritas codicura ct sensus loci aliter suadet. Liv. 30, 1, 3. ei quoque enim proconsidi impc-^ rium in annum prorogabatur. Xara quoque Jion poterat a suo nomine avelli. Vide alia paullo post.

Poetarum sunt haec : Virgil. Aen. 5, 850. Aenean credam quid enim fallacibus austris ? Xam quod veteres «choliastae verba quid enim? interposita seiungunt, id simplicitatcm dictiouis turbat. vd. Ileynius. 8, 84. quam pius Aeneas tibi enim — mactat. Lucret. 2, 1147. omnia debet enim cibus inte- grare novando. 3, 236. rara quod eius enim constat natura.

ENIM. 599

Sulpicia Sat. 20. quid Teputemtia enim? Lucret. 1, fiSl. n/7 rc- fcrret enim. Horat. Sat. 2, 7, 103. tergo phctor enim. Plautua ndeo extrerao sententiac loco in Nervolaria apud Varron. de Ling. lat. 6, 3. scobinam cgo illum actutum adrasi enim.

Vnum restat excmplum apud Cic. ad Att. 14, G. odiosa illa enim fuerant , legiones venire. de quo quidem duhitare decet. De loco de Orat. 2, 4, 218. vide in qvippe. Cic. de Fin. 1, 18, 61. multoquc hoc melius nos veriusque quam Stoici. Illi enini negant bonum quidquam esse, nisi ncscio quam illam timbram etc. Goerenzius scribendura esse censuit illi negant enim esse bonum. quo sensus fit deterior. Nam Cicero universara Stoicorura sententiam explicare ruU, non unam negationem istam boni.

Excusationera in ipsa vocabulorum natura quaeramus npud Liv. 45, 39, 10. diis quoque enim , non solum hominibus dcbetur. 27, 7, 12. his quoque est cnim jyrorogatum in Sicilia imperium, 86, 27, 7. eo quoque enim mittendos fore legatos. 27, 22, 9. Labeo in Digest. 16, 244. simul atque enim victus quis est etc.

Quartum vocabulum , taraen ob notionis iinitatem secundo loco positum est enim in his Cic. de Off. 1, 20, 67. in eo cst cnim illud, quod etc. 2, 7, 25. «6 ea est enim ipsa intcrfeclus, dc Orat. 61, 206. non ad unam enim rem aliquam, sed ad plures accommodatur. Nam et praepositio et negatio una notione unoque acceutu cum verbo cohaerent. Plin. Pan. 17, 4. quam speciosum est enim.

Caussara, quapropter enim postponi soleat, et nam, quod ciusdem sit originis , praeponi, Schellerus Praec. stili p. 735. inter eas refert, quae prorsus nos latertt. Zumptlus p. 300. %'oc. enim eara vim tribuit , qua rationem in uno verbo , non in tota sententia contineri indicet. At totam sententiam nectit una aliqua arrepta et conclusa voce. Ramshornius ea, quac in Gramm. prima editione p. 564. scripserat de signiiicatu particulae praemissae, in secunda delevit, et p. 850. omnia ad antiquitatis usum retulit^ sed p. 845. docuit, enim sempef post id vocabulum ponl, qilod momentum caussae esprimeret. Id non est verum.

5. JEx quo Schaeferus ad Pllnii Epist. Praefat. p. 12. id, quod iam Erasmus ad Gic. OIF. 3^ 17. ob- servaverat, exposuit, Latinos non raro particulam enirn post verbum est collocasse, praesertim in in- terrogalione et negatione , critici non adraodum cunctati simt omnes, qui huic doctrinae repugnarent, locos corrigere. Ellendtius vero, qui ad Cic. Brut.

400 ENIM.

49, 182. novam de hac re quaesLionem instiUiit, iBx- cepliones tara multas proposuit, nt ipsa regula iis ob- rueretur. Nec nescius sum earuin legum, qUas Kreb- sius iu Arte latine scriljendi n. 520. p. 473. condidit^ Otto ad Cic. de Senect. p. 222. tamcjuam unice veras comprobavit et ipsarum veritalem, nescio qua de caussa, miratus est. Sunt enim hae: si in senteutia aliqua plend subiectum primo loco ponatur, sicut fit in definitioni- busj particulam praecedere verbo esse: sin praedicafunl ab initio sententiae collocetur, et si praemisso subiecto prjedicatum enuntiatione relativa per cjui vel qui/i ex- primatur, et si verbum esse cum singulari vi praepona- tur, particulam habere locum post verbum esse. Haec quamcjuam ex sua parte vera sunt, ipsa caussa non in- telligitur, cur ita fiat, nec quae sit in praedicato prae- misso potestas altrahendi verbum, neque etiam cur idem subiecto contingat, quando praedicatura non uno voca- bulo, sed relativa sentenlia conlineturj aut cur exci- piantur formulae cjuis est et jii/iiL est, £go vero eaderd. via incedo , quam ingressus sum in voc. autem p. 578. T. 1. ubi quae dixi, conferantur. Primura enim, quo minus recte dicatur quicl enim est ^ nihil enim est , nulla obstat ratio , nec potest codicum auctoritas falsa inter- pretatione infirmari. Tum vero discrimen proficiscitur ex natura verbi esse, quod quum noa plenara significa- tionem praestet, cum nomine coniungitur in unam notionera, et encliticorura more coraprehenditur uno accentu : sed uln significat i^ere esse, exstare , attrahit interrogandi particulara. Quare triplex est inlerroga- tionis geuus. Qui quaerit, qnicl est eniml aut exspectat responsionem, nihil q,?<?,q, vel nihil ahud ^s,8q, aut, an res vere sit, dubitat: Q^\\\xx\.&YXC>Q^dX cjnicl enim esty de certo genere rei quaerit, vel inferrogationis vi intenta iudicat, uon hoc e.s^Q vel prorsus nibil esse. Nam tota vis con- tinetur uno verbo qjiid. Quibus omnibus elficitur, ut particula semper oblineat secundum locum: nec aUeruin minus latinum , nec alterum magis tulhanum appellabi- mus. Atque hoc ad ahas quoque formas pertinet, quae verbum est enchlicum nomiui coniunclum habent. Praedicatum enim inverso ordine praeponilur fere tum, quura vim et hiraen habet, eiusque notio firraius constat adiuncto verbo substantivo : quare post hoc collocetur particula necesse est. Sed potest etiam per se stare praedicatum, et medium poiii copulativura verbum:

ENIM. 401

velutl falsa enim est querela. Ceterum per se intelli- gitur, cur noa idem fiat in obliquis forrais conitmctivi, aut cur omnia exempla tertiam praesentis formam verbi exhibeaut. Reliquae enim formae nisi in verbis non secernendis, ut est negatio non, numquam ita usur- pantur: et ne pluralis quidem sunt , nisi incertis, tamen non muUis testimoniis confirmatur. Atque in verbo est saepe scriptores utuntur ea libertate, qua, ut una sen- teutia diversae ralioni submittalur, diversoque modo, quo lubeat, exprimatur, meditationi conceditur.

Caussa, quam Otto in suaTitate arctioris coniunctionis ver- borum cognovisse se putat, non perspicitur, cur non ad sub- iecti nomen etiam pertineat. Observatio autem , quam vir doctus in Ephemer. scliolnst. 1827. n. 26. p. 204. fecit, quasi Cicero genera nominum distinxerit, et quis enim esf , sed quae est enim et quid est enim dixerit , omni ratione destltuitur et absona est. Goerenzius ad Cic. de Leg. 1, 13, 34. „quid enin est, inquit, vim habet in particula rationem^ simpliclter in- dicante : in quid est enim haeret sonus in est , et rogatloiie eublata nihil sane est notat." Idem ad Cic. dc Fin.2, 5, 46. et ad 1,13,43. Hoc ridet Beierus ad Cic. de Off.l, 3, 9. ct negat Ellendtius verum esse. Tamen ex parte aliqua xerum est. Beierus alt, in hls sibi constare usum loquendi, ut, praemissa coniunctione, monosyllabum verbum substantivum non possit tertlum occupare locum, nlsi in parenthesi. De parenthesi dubitari decet : at reliquum praeceptum est falsura. Gern- hardus ad Lael. 5, 17. de caussa quaerens , Ciceronem ita propterea dixisse existimat, quod ipsum hoc verbum non mul- tum abesset, quin prorsus omitti posset, et iunctum essct arctisslme prlraae periodi voci. Tum distingult ea , in quibus enim non ad totam enuntiationem, sed ad unam priraara vocem pertinet, aut primae vocls nuUa cum verbo substantivo con- iunctio est.

Exerapla admodum multa coUegerunt Schaeferus et EUend- tius: sed rationis necessitate exposita, unum sufficit ex quo- cumque genere formularum. Cic. de Nat, d. 2, 53, 133. ratia est enim , quae praestat omnihus. Orat. 50, 169. ylus est enim in verbis et in sentintiis boni. vid. Goerenz. ad de Fin. p. 60. Cic. de Re p. 2, 21, 37. perspicuum est enim , quanta in singulos reges rerum bonarum et utilium fiat accessio, Off. 1, 19, 64. nullum est enim tempus , quod etc, de Orat. 2, 44, 183. facilius est enim currentem incitare. 1, 28, 129. nihil est enim tam in- signe — quam, id, in quo aliquid offenderis. p. Ligar. 12, 37. II. 26

402 EMM.

de Leg. 1, 10, 29. Adiectlvornra muUa exempla Tide apud Beierum ad Cic. de Off. p. 150. Fragm. libri de Consol. apud Lactant. de Ira d. 10, 45. nikil est cnim in animis mistum. Tusc. 3, 15, 31. hic est cnim ille vultus semper idcm. 3, 21, 19. Tion cst cnim philosopliia similis ariium reliquarum. de Re p.

1, 45, 69. non est enim caussa conversionis, ubi in suo quisque €st gradu firmiter coUocatus. Tusc. 3, 16, 35. noii est enim in nostra potestate.

Cic. de Orat. 1, 45, 199. quid est enim praeclarius quam etc.

2, 89, 362. quae est enim alia caussa nisi etc. de Re p. 1, 32, 49. quid est enim civitas, nisi iuris societas? Plin. Pan. 18,1. quam speciosum est enim , quod disciplinam castrorum lapsam ex- stinctamque refovisti. Cic. Tusc. 1,4,8. haec est enim , ut scis,. vetus et socratica ratio — disserendi. p. Planc. 33, 80. Ita in formula id est enim de Leg. 3, 19, 44. 3, 20, 47.

Cic. de OfF. 1, 20, 67. in eo est enim illud: uLi in eo esse una notione continetiir.

Cic. de Div. 2, 41, 85. dicendum igitur putas de sortibus ? quid enim sors est? HIc Ellendtius existiraat, numerum prohi- bere legitimum ordinem vcrbornm: nara sortem non bene ui- timo loco poni. Quae falsa argumentatio niliil pollet. Vertas was cigentlich ist denn das Gliicksloos? et necessariam putabis illam verborum rollocationem. de Orat. 1, 8, 31. quid enim est aut tam admirabile etc. de Leg. 1, 4, 14. quid enim est tantum, quantum ius civitatis ?

Cic. Acad. 2, 7, 22. quid enim est, quod arte effici possit, nisi is , qui artem tractabit, multa pcrceperit. Verr. 4, 25, 55. quln enim est, qui de hac officina — non audierit? de Orat. 1, 2, 7. quls enim est, qui — 7ion anteponat oratori imperatorem? de Lcg. 1, 12, 34. quid enim est, quod diffcrat, quum sint cuncta paria. Talia non sunt falsa , ut Beierus arbitrabatur , ipse suo iudicio non confisus ad Off. 1, 43, 153. nec meliora Iiaec de Off. 1, 5, 16. quis est enim , cui non pcrspicua sint. In illis qnaero wer ist denn, in lioc diverso accentu, wer ist dcnn. Cf. ad Fam. 4, 2, 3. Tusc. 5, 14, 41. de Leg. 3, 1, 1. Caes. de B. civ. 2, 32. quid enim est illis optatius , quam uno iempore et nos circumvenire etc.

Cic. p. Caec. 26, 73. quod enim est ius civile , quod nequc inflecti gratia, neque perfringi potentia — possit? Beierus ob sensum vcrbornm denn wo gibt es ein hHrgerliches Rechl? mutandnm censuit quod €3t enim. At ille scnsus vere expri- mitur Tulgata scriptura.

Xon modo recte se liabent, sed nccessario ita dicuntur haec.

ENIM. 403

«ive praecedat eubiechim sive praedicatum. Cic. de Re p. 2, 25, 45. hic ille iam vertetur orbis , cuius naturalem moium atqve circuitum a primo discite agnoscere. Id enim est caput civilis prudentiae. 1, 27, 43. populi res (ea enim est , ut dixi ante, publica^ non maxime expetenda etc. de Off. 1, 19, 64. nultum enim est tempus , quod iustitia vacare debeat. Graevius teraere haec mutavit. Potius omitti poterat verbum est secundiun cod. gud. Quinctil. 1, 1, 1. falsa enim est querela. Plin. Ep. 6, 29, 3. aequum enim est agere nonnumquam gloriae et famae, id est suam caussam.

Non admittitur inclinatio , ubi nexus superiorum Terborum intercedit : quare semper dicitur neque enim est. Cic. de Orat. 1, 50, 215. neque enim est interdictum. Brut. 24, 91. nec enim est eadem — caussa non scribendi. Nec ubi primum vcrbum per se constat : Cic. Tusc. 5, 15, 46. quod enim est bonum , id non quivis habere potesi. Neque otiam In formis verbi obliquis. Cic. de Nat. d. 3, 10, 26. quid enim sit melius , quid praestabi- lius — non distinguituf,

Falsura est , quod duo codd. praebent Cic. de Orat. 1, 43, 192. vmnia sunt enim posila ante oculos. et recte se habent, quae paullo post sequuntur : eadem enim sunt elata. de OiF. 1,17,53. Manutium sequuti Schiitz. et Beier. dederunt muUa sunt enim civibus inter se communia: quod non erat necessarium, nec melius. de Re p. 2, 15. ea sunt enim demum non fereuda in mendacio: quem locum suae doctrinae contrarium omlttit Otto. Sed valde dubito de integritate scripturae ob vocabuluni demum ad verbum sunt apporiendum. Prorsus alia est ratio in his Plin. Pan. 25, 2. aequati sunt enim populo milites. Ep. 1, 8, 2. petiturus sum enim, ut etc.

Cic. p. Caec. 1, 3. si enim sunt viri bont, me adiuvant. de Orat. 3, 45, 177. non enim surit alia sermonis, alia contentionis verba. Brut. 3, 12. illa enim sunt curricula multiplicium vario- rumque sermonum. Quod Beierus de Off. 1, 17, 53. correxit multa sunt cnim, de coniectura factum est.

Cic. Phil. 1, 15, 37. saiis erat enim probatum illum esse populo romano. Ita ex Optimis codd. nunc restitutum. Caussam frustra quaerit Goerenzius (vd. lahnii Annal. 1, 1. p. 46.) in maiore asseveratione : ea inest in componendis verbis satisesse, quae pro uno acclpiantiir. In Acad. 1, 5, 21. Goerenz. e tribus codd. revocavit id erat enim tertium. et comparat forraulam id est enim : atque in hac suppetit vera ratio. Tamen dubito in hoc loco de auctoritate codd.

Vbi codices variant, nisi eorura auctoritas extrinsecus ac~

26*

404 ENIM.

eedlt, saepe deest, qaod optionem suadeat. Sic Cic. Lael. 15, 52. haec est enim tyrannorum vita , in qua nimirum nuUa Jides. alii codd. huec enim est. Neutrum dicas melius esse. 15, 55. eius enim est istorum quidque, qui vincit viribus. alii libri eius «st eiiim. cf. Goerenz. in lahnii Annal. 1, 1. p. 308.

6. ApuJ comicos in littera in enim in mensura vocabuli evanescil, sicut fit in quidem: unde Palmerius Spicil, p. 679. et 889. GruL eni scribendum esse cen- sebat. Vid. Tei-eut. Ph. 5, 8, 90. enij^i soliis. Wassius de Licentia vet. poet. 13. p. 180. Monosyllabum esse adeo in hexametro coraproLaverunt Heusiug. et alii ad Gic. de Off. 1, 24, 84. et Otto ad Cic. de Seu. 4, 10. In comi- corum versibus recte defenditur haec licenlia. vid. Te- rent. Andr. 5, 1, 4. immo enim minc quum,

*) In libris scriptis particula corapendia habet haec • ^•Tid. Heusing. Emendat. p. 31. et eni vid. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2, 2, 5. et enl vid. Gauppii Folia Digestor. Neapol. repcrta p. 33. et 'H' vel H. vid. Wunder. Var. Lect. p. 38. unde haud transiit in eniiyi avt. Saepias a librariis omittitur. Schwarz. adPIin. Pan. p. 40. 320. 589. Wolfius in Analect. 2. p. 307. Goerenz. ad Cic. Acad. 2. p. 144. sed saepe etiam temere additur. Cic. de Leg. 1. 11,27. Wolf. ad Tusc. 2, 11, 26. Drakenborch. ad Liv.

8.39.24. 10,39,4. 32,7,3. Oudendorpad Suet. Caes. 56, Gernhard. ad Cic. Lael. 2, 9. GiesiHs ad 1. de Div. 1, 25, 52. JMutatur in est. vd. Cic. de Fiu. 5, 12, 35. et in etiam, vd. Drakenb. ad Liv. 36, 41, 3. Gernliard. ad Cic. Laei. 7, 23. ad Cat. 5, 13. Cic. Acad. 1, 2, 6. Heindorf. ad Cic. de Nat. d. 1, 7, 16. et in caUem. vid. ad Wopken-s. Lect. Tull. p. 89. Orellius et Giesius ad Cic. de Div.

2.10.25. Spalding. ad Quiuctii. T. 4. p. 358. et ob sen- sum in ergo Cic. Phil. 2, 12. et in igitur. Heusinger. ad Cic. de Off. 2, 3. p. 397. et in i^ero Cic. de Sen. 22, 80. et propter compendii similitudinem in 7ion, et iu ei. vid. Drak. ad Liv. 9, 19, 5. S, 14, 44. 34, 50, 7. et in ewn. vd. ad Liv. 27, 17, 11. et critici ad Curt. 5, 5, 17. et in ium. vid. Drakenb. ad Liv. 4, 44, 9. et ia huius, vid. Wunder. 1. 1.

ENIMVERO.

Enimvero, ex enirji et vero composilura, non mulat primitivam significationem suam. Nam enim

ENIMVERO. 405

veritatem alicuiiis rei ostendit, et i^ero vehementiorem addit affirmationeni, Alia forma, sed maioris gravi- tatis est vernm enim. Similiter certe enim dicunt.

Sunt, qiii digiiinctis verbis enim vero scribendum censeant.. At duo liaec verba seraper unam partem orationis exhibent, miumque accentum habent^

Schiitzius in Doctr. Part. p. 162. huic particulae tribuit Tim. adversativara , et graecuoi dKld yccQ comparavit. Neutrum potest comprobari.

1. Primo igitur enimvero affirmat rem cum eo animi affeclu, qui cuni cognitione veritatis conspicuae coniunctus est et graviorem vim iiaiicit affirmationi aut negationi, ut sit, profecto , re vera, sed una cum con- clusione ex ipsa re facta. Est wirUich, nnn wirhlich,, sive in der T/uit , graecum ^tJ, xat ^j/. cf. Drakenb. ad Liv. 1, 51, 8. et ad 2, 22, 6.

Terent. And. 1,3, 1. enimvero, l^ave, nil locist segTcitiae, neque socordiae, quantum intcllexi modo senis sententiam de nuptiis. ubi Bocclerus: „Donatus : enimvero signijicationem Jiabet nimium permoti atque irrilati animi. Verius est, asseve- rationem inesse vocabulo ex quacumque. caussa aifeetqque. Vnde Glossac Pblloxeni non aliter explicant: 6/j,o?.oyovii£va>ff, KGrpaXcog.^'' Heaut. 5, 5, 1. eniinvcro Chrenies nimis graviter cruciat adulescentuhm. Plaut. Capt. 3» ^i, ^^, enimvero non fuit, mtgas agit. v. 60. enimvero iam nequeo contineri. Tej-ent. Heaut. 2, 3, 79. enimvero reticere ncqueo. Hec. 4, 4, 51. enimvero ]prorsus iam tacere non queo. Cic. de Orat. 1, 36, 165. enim- vero, inquit Crassus , mirari satis 7Jon queo, etiam te haec, Scaevola , dcsiderare ctc. Liv. 5, 25, 6. enimvero^ illud se tacere suam conscientiam non jmti.

2. Id imprimis usurpatur, ubi cerlum quoddani tempus, certave rei conditio indicanda est. Quare- coniunguntur vocabula tujn, nunc, et ipsum enimvera ponitur pro tnm (^ero.

Plaut. Capt. 3,. 4, 1. enimvero nunc ego occidi. Liv. 2, 36, 6. tum enimvero deorum ira admonuit. S), 26, 13. tum enimvero. Maenius, iam famae magis quam impevii memor , — verba fecit. ubi enimvero sensum hunc habet : nec aequo animo Mae- nius haectnlit, sed re vera, abdicaturus se dictatura, verba fecit. 2, 22, 6. enimvero tum Latini gaudere facto. Sueton. Tiber. 12. enimvero tunc nou privatum modo, sed etiatn o6- noxium et trepidum egit.

406 ENIMVERO.

Iiiv. 1, 51, 8. enimvero manifesia res visa. nl)i Vrsinas tum vcro, Diikerus tum enimvero scribendum esse existimabant. sed vid. n. 3. 27, 16, 14. enimvero laetus successu fraudis, si ne Fabius quidem, dolo invictus esset , haud procul Metaponto insidias ponit.

Liv. 24, 31, 1, cninivero, conclamant, bonum ut animum Jiaberent. Ita vnlgo interpungitur. Sed rectius coniunguntur verba enimvero conclamant. i. e. und in der That riefen sie. Slcut corrigenda est interpunctio haec 10, 35, 13. tunc, enim- vero, consul, indignum facinus esse , vociferari. Scribendum enira : tunc enimvero consul , indignum f. esse , vociferari.

3. In aliis concliisionis indicium niagis apparet. Ifa dicitur tiuvwero de re, qiiam Teram esse ex aliis rebus concludimus : und so alle7'dings : aut quae negari non potest, ut sit manijesto sive ujjenbarlich , gewijslic/i.

Quinctil. 9, 4, 117. occnsionibus utendum et cum rc praesenti dcliberaudum. Enimvero spatia ipsa, — quod possunt , nisi aurium , haberc iudicium?

Tereiit. Andr. 1, 1, 64. enimvero spectatum satis putabam et magnum excmplum continentiae. Flaut. Capt. Frol. 22. enimvero di nos quasi pilas homines habent.

Praemittitur verbo manifestum in apodosi apud LIv. 1, 51, 8. comprehensisque servis, — quum gladii abditi ex omnibus locia devcrticuli protrahcrentur , enimvero manifesta res visa in- icctaeque Turno catenae.

Taclt. An. 15, 55. enimvero liberales semper epulas struxisse et vitam amoenam et duris iudicibus parum probatam. i. e. ne- gari non posse, sed uianifestura esse , se non semel, sed sem- per liberales epulas strusisse.

4. Atque idcm adhibetur in rebus, quae sufficiant, aut quarum caussa facile a quovis intelligatur , ubi nos dicimus mit Recht , mit gutemGrunde, es versteht siclL. £t quum auimi alfectus in significaudis rebus molestis facile admisceat asseverationem , particula haec proprie usurpatur in rebus iis affirmaudis, quae ingratae atque indignae cuivis videantur. Saepe Livius iungit cum Vocabulo indignum. vid. Drakenb. ad 27, 30, 13.

Quinctil. 1, 8, 15. circa glosscmata etiam — non ultima eius professionis diligcntia est. Enimvero iam maiorc cura doceat tropos omncs.

Tacit. An. 1, 17. enimvero militiam ipsam gravevi, infructuo-

ENIMVERO. 407

sani. Liv. 2, 45, 11. enimvero noii nltfa conlumeliam pnii Ro- manns posse. 25, 41, 1. enimverq indignum ratus Marcellus , se his terra marique inctis ab se Jiostibus cedcre. 33, 48, 5. 34, 58, 4. 27, 30, 13. 43, 1, 9. enimvero senatus indignari, tantum con- sulem ausum.

Adeo in apodosi Liv. 6, 14, 12. quae ubi obiecta spes cst^ cnimvcro indignum facinus videri.

5. Affirmationem certissimam exprimit in respon- sione. Est euim i/i TV alirlieit , wirklich.

Plaut. Pers. 2, 2, 2. to. Ain' vero , verbereum caput. v. Aio enimvero. Ampli. 2, 2, 126. ai. Tun' te abisse hodie hinc ne~ gas? AM. Nego enimvero.

Plaut. Capt. 3, 4, J)5. he. Fuistin' liber? tv. Fui. ar. Enim- vero non fuit , nugas agit.

Terent. Eun. 2, 3, 38. pa. Jncommode hercle. ch. Immo enimvero infeliciler.

6. Atque ita adscendere polest oratio ad maiora, ubi Germani diciint /a, und atlerdings.

Sueton. Ner. 36. nobilissimo cuique exititim dcstinavit : enim- vero multo magis et quasi per iuslam caussum duabus coniura- tionibus provulgatis. i. e. ja noch mehr. Tacit. An. 15, 45. interea confcrendis pecuniis pervastata Italia — . inque eam pracdam ctiam dii cessere, spoliatis in urbe templis cgcstoquc auro, quod triumphis, quod votis omnis populi romani actas prospere aut in metu sacravcrat. Enimvero per Asiam atqus Achaiam non dona tantum, sed simulacra numinum abripie- bantur.

7. Ex his vero colligi potest, qno errore Scliwar- zius ad riin. Pan. 81. et alii opiuali siint, enimveru pro 6ed poni. Quod uiunquara fieri polest. Nam eliarasi vero saepe opponit rem aliquam, tamen quae in eo minor est asseverafionis vis, magnam in se habet eniin- rero , quod et rem miram ac raagnam de veritate con- firmat, ncc separat aut ex adverso opponit.

Tacit. An. 2, 64. mox Rhcscuporis egredi fines, vcrlcre in se Cotyi data , et resistenti vim facere cunctanter sub Augusto, quem auctorem utriusque regni, si sperncretur , vindicem metue- bat. Enimvero audita mutatione ^irincipis immittere latronum globos , exscindere castella , caussas bello. Male vertunt doch, quasi esset sed. Est vero und wirklich ; quod sub Augusto cunctanter egit, eo mortuo re vera exscquutus cst.

408 ENIMVERO.

Taclt. Ann. 6, 35. enimvero apud Sarmatas non vna vox ducis , se quisque ttimulant. i. e. quod mirum videri potest , re vera factum est. Neque aliter in loco Sueton. Xer. 36. iam dicto.

8. His proxima est significatio , quae fere idem, quod scilicet, niminnn, sive germanicum freilich ex- primit. Saepe igitnr enimvero componitur cum si ita, iit affirmatio e conditione deducenda, ipsi conditioni atlribuatur; jreilich wenn,

Liv. 45, 23, 18. superbiam , verborum praefertim, iracundi oderunt, prudentes irrident: utique si inferioris adversus superio- rem est: capitali poena nemo umquam dignaw iudicavit. Id enimvero periculum erat, ne Romanos Rhodii contemnerent.

Terent. Phorm. 5, 8, 44. enimvero si porro esse otiosi per- gitis — . Cic. ad Q. fr. 1, 1, 9. quantum vero illud est bene- ficiumtuum , quod iniquo et gravi vectigali acdiliciorum , magnis nostris simultatibus , Asiam liberasti? Enimvero si unus liomo nobilis queritur, te — sestertium CC sibi eripuisse: quantatandem pccnnia pcnderetur , si omnium nomine, quicumque Romae ludo* facerent, quod erat iam institutum, erogaretur? Plin. Pan. 81, 4. enimvero si quando placuit idem corporis robur in maria pro- ferre , — aut oculis sequitur , aut manibus.

Saepe etiam factum est, ut haec particula ironiara, et mdiguationem et quemcumque doloris afTectum de- signaret. Quam significationem Sigonius unicam esse putabat. Sed vid. Drakenb. ad Liv. 2, 22, 6. et ad 31, SO, 4. lam supra nolavimus, quo modo cum nominibus rerum molestarum componatur.

Terent. And. 5, 2, 7. d. m vole::, accerse. g. Bene sane: id enimvero hinc nunc abest. i. e. das fehlt warlich hier noch. Cic. Verr. 1, 26, 66. hic tum alius ex alia parte: enimvero ferendum non est: vocetur ntulier. Quae dicta sunt cum in- dignatione. Terent. Phorm. 3, 1, 1. cnimvcro, Antipho , multi- rnodis cum istoc animo es vituperandus.

9. Ad proprietatem huius vocabuli refero eum usum, quo coniungitur cum pronominibus demoustrativis ia narratione, in qua, quod ex altera parLe factum sit, cum asseveralione exponitur. Saepius praesens verbi sequitur.

Cic, Verr. 4, 66, 147. postridie mane ab eo postulo, ut Syra- cusanis liccrct scnaius considtum , quod pridie fecissent, mihi reddere, llle enimvero negat, Hoc Ramshurnius Gr. p. 849,

ENIMVERO. 409

expllcat : sed illum non commoveo : negat enlm. 5, 39, 103.

rogat , ut id facerc desistant , et in sua quisque navi dicat se tantum habuisse nautarum, quantum oportuerit, neque quemquam esse dimissum. Illi enimvero se ostendunt, quod vellet, esse facturos. 3, 25, 61. refcrtur eius sermo ad Apronium. Enim- vero iste ridere ac mirari, Lollium nihil de Matrinio , nihil de ceteris rebus audisse. 3, 60, 139. hic enimvero tu exclamas, hominem improbum etc. Liv. 3, 35, 8. ille enimvero , quod bcna vertat, habiturum se comitia professus , impedimentum pro occa- sione arripuit,

10. la exclamatione parlicula vim addit , qua magni- ludo rei distinclius designatur.

Plin. Pan. 2, 8. enimvero quam commune, quam ex aequo, quod felices nos, felicem illum praedicamus. 25, 3. enimvero qua benignitate divisum est.

11. Locus, quem in enuntiatione occupare potest haec parficula, vei primus est, vel post alia vocabula. Vid. l)rakenborcli. ad Liv. 2, 36, 6.

12. Duplicatur affirmationis vis praemisso vocabulo i^erum. Atque verbis i^erinn enimuero opponitur res, cuius veritati simul additur pondus, Yide VERYM. De at enbnvero vide Tom. 1. p. 450.

*) A librariis modo enim, modo vero omittitur. vid. Drakenb. ad Liv. 2, 26, 6. et ad 3, 35, 8. et ad 5, 25, 6. Confunditur etiam vero, vd. Quinclil. 9, 4, 118.

EO.

Vsus verbi EO nos ad ea tempora antiquissima re- vocat, quibus dativo et ablativo una erat forma, et eo loco etiam pro ei loco dicebatur. Cf. Vossius de Analogia 4, 6. p. 202. Wiillner in libro de Casibus et Modis p. 74. £a vero , quae posterior aetas et forma et usu distinxit, etiam in hac doctrina seiungamus, atque primum de iis agamus, in quibus ablalivus pronorainis speciem induit adverbii.

L 1. Eo pro in eo loco, ibi, ob ambiguitatem , nt videtur, nemo veterura scriptorura dixit. Quare si quando usurpabant, addiderunt genitivum loci. Quod ut cum reliquis conciliaret, Matthiae ad Cic. p. Sext. 31.

410 £0.

clictum esse censuit pro : res ia eum locum vcniL et ia eo erat. At eo etiam esse potest eo loco.

Aetatem suam prodidit falsus auctor Epistolarnm adBrutum, qui Ep. 2. haec : quinque autem cohortibus quid se nam factu-

rum arbitratus est, quum tu eo quinque legioncs , optimum equitatum, maxima auxilia habercs? Celsus 8, 9, 1. 51/0 loco maxime humor intus perseverabit , ibi pus proximum erit: eoque uri debebit. at libri reteres e\hibeut caque.

Plin. Hist. n. 11, 37, 50. in Oriente quidcm et viris aurum gestare eo loci decus , cxistimatur. Tacit. Ann. 15, 74. templum Saluti exstrueretur eo loci, ex quo Scevinus ferrtim jirompserat. Apud Celsura 7, 7, 8. correctio est Lindenii : nam antiquiorcs editt. habent eo loco.

In metaphora semel Cic. p. Sext. 13, 68. res erat et caussa nostra eo iam loci , ut erigcre oculos et videre viderentur. Tacit. Ann. 14, 61. non eo loci rcs suas agi, ut de matrimonio certet' Vlpian. in Dig. 5, 1, 52, 3.

2. De caussa dicitur eo pro eci re. Neque vero opus est, ut unuoi quoddam nomea intelligamus semper. Sed non tantum de re dicitur, qua aliquid faclum sit, quod est dadurc/i, sed eliam de re , propter quam ali- quid fiat. Significat igitur ideo ^ proplerea.

Liv. 23, 19, 10. nocte ct mittebantur et pcrvenicbant : eo custo- dias hostium fallebant. 9, 2, 4. vide n. 4.

Plaut. Truc. 1, 1, 66. is nunc dicitur venturus pcregre: eo nunc commenta est dohim: reperissc simulat sesc. Salhist. Cat. 21, 3. eo consulcm initium agendi facturum. 52, 12, 1. Terent. Hec. 2, 1, 41. enim lassam oppido tum csse aibant: co ad eam non admissa sum. 2, 2, 20. 1, 11, 8. eo scuta illi pro aureis congesta. Liv. 3, 71, 6. eo rem se vetustate oblitteratam , cetcruni suae memoriae infixam afferre. 8,8,8. eo et in postremam acicm Teiiciebantur. Tacit. Ann. 4, 24. disperso rumcre rcm romanam aliis quoque ab nationibus laccrari eoque paullatim Africa dece- dere. Ilist. 2, 65. An. 2, 35. Alia vide apud Ueinsium ad Vellei. Pat. 2, 6. ct apud Drakenb. ad Liv. 1, 11, 8. 5, 16, 3. 34, 31, 8. et apud Biincniann. ad Lactant. 1, 15, 17. et apud Cortium ad Plin. Epist. 1, 5, 4. et apud Spalding^. ad Quinctil. 2, 4, 80. et in Botticheri Lex. Tacit. p. 6.

3. Addilur per eoqne, et eo , et eo ciuoque novuni, tjuod ex aulecedenlc prodit, jsraedicatum, ubi nos dici- mus und eben darum^ und eben daher, NonnuUi

EO. 411

scriptores eoqne etiam ab initio senlentiae ponere amant, imprimis Velleius et Quinctilianus.

Vellcius Pat. 2, 127, 4. nihil sibi vindicantem eoque assequeji- tetn omnia. Tacit. Anii. 1, 50. an impeditius et intentatiim eoquc Jiostibus incantum. Liv. 33, 37, 2. magno circuitu per aperta eoquc tuta loca ad collegam pervenit. Ita Gronovius scripsit, idque confirmat cod. bamberg.

\ ellei. 2, 115, 2. per gentes integras immunesque adhuc clade belli et co fcroces ac fruces.

Cic. Acad. 2, 17, 55. Democritum dicere innumerahiles essc mundos , et quidcin sic quosdam inier se non solum similcs , scd undique perfccte et absolute ita pares , ut inter eos nihil prorsus intersit, et eo quoque innumerabiles.

Ab initio sententiae positum Tocabulum vide apud Vcllei. 2, 60, 5. 2, 67, 4. apud Quinctil. 4, 1, 42. 4, 3, 3.

4. In exposilione caussae altera pars enuntiationis adiicitur per vocabula caussalia qiiia, quoniam, quod. Sed in quocl, diversis exemjDlis dispositis, quorum alia comparativum habent, in aliis eo sionificat per id, non multa restant, eorumque maxima pars in euni modum formata, ut quod proprie sit qua ratione , in, wiefern.

Plaut. Ampb. 2, 2, 124. eo fit, quia mihi plurimum credo. Capt. 1, 1, 2. Terent. Eun. 4, 4, 17. nunc eo vidctur foedus, quia illam non habct. Heaut. 3, 1, 96. 4, 5, 38. Eun. 3, 1, 25. Cato dc Re r. 6, 4. nam convenit arundinetum cum corruda eo, quia foditur et incenditur. Cic. ad Att. 10, 17. ego autem , quia scripseras , te proficisci cogitare (etenim audieram, nemini aliter licere) , eo te habere censebam (diploma). ad Fam. 9, 16, 0. Sallust. Cat. 20, 3. sed quia multis et magnis tempestatibus ros cognovi fortcs fidosque mihi, eo animus ausus maximum et pulcherrimum facinus incipere. Tacit. Agv. 22. irritis hostibus eoque desperantibus , quia — tum aestate atque hieme iuxta pellebantur.

Gellius 7, 13. haec eo strictim notavi, quoniam in M. Catonis oratione — quaeri solet — ,

Celsus 3, 4. antiqui medicamentis quibusdam datis concoctio- nem moliebantur , eo quod cruditatem maxime horrebant. 4, 3. id quidam utique vitandum diierunt , eo quod maxime tum corpus calore egeret. 3, 18. p. 149.

Cic. Vcrr. 1, 8, 22. intelligere debetis , primum interesse , utrum id onus vosmet ipsi reieceritis , an , quod probare populo romano

412 EO.

fidem vestram et religionem non potuerttis, eo vohis hidicandi potestas erepta sit. In Epist. ad Att. 11, 12. legitur maiime quod, non, ut nonnuUi narrant, eo maxime. Sed Liv, 9, 2,4. fidem auxere captivi eo maxime, quod sermo inter omnes con- gruebat. ubi est i. q. per id. Caes. B. gall, 1, 23. Helvetii seu quod timore perterritos Romanos discedere a se existimarent , — sive eo, quod re frumentaria intercludi posse confiderent , etc. ubi vide Oudendorp. et ad 3, 13. et Clarkium ad 4, 2, Cf. Oudend. ad Cic. de Inv. 1, 30.

Varro de Ling. lat. 7, 22. hacc apertius dixissem , nisi breviua eo nunc mallem, quod infra sunt planius usurpanda. alii codd. quac infra.

5. Sed clicant Latiai eo quoy cum couiunctivo, et eo iit , eo ne, ut sit propterea ut.

CIc. ad Att. 8, 9. tamen eo scripsi, quo in suadendo plus auctoritatis haberem. Sallust. Cat. 22, 2. aperuisse consilium suum atque eo, dictitare, fecisse, quo inter se fidi magis forent, alius alii tanti facinoris conscii,

Cato de Re r. 7, 3. eo lotium sutllum aut stercus ad radicem addere oportet, ut stabilia mala fiant. Cic. ad Fam. 13, 69, 2. haec ad te co pluribus scripsi, ut intclligcres , me non vulgare, nec ambitiose, sed ut pro homine intimo ac mihi pernecessario scribcre. 16, 1, 3. 11, 10, 1. ad Att. 8, 5. 1, 10. de Orat. 3, 49, 187. quod eo saepius testificor, ut auetoribus laudandis in- eptiarum crimen effugiam. in Verr. 1, 14, 37. Laclant. 4, 5, 9. quae omnia eo profcro, ut errorem suum sentiant.

Terent. Ph. 5, 1, 17, verum istoc me nomine eo perperam olim dixi, ne vos forte imprudentes foris cffutiretis. Cic. ad Att. 9, 2. quod ego non eo vereor, ne mihi noceat. de Orat. 3, 49, 189. riaut. Aul. 2, 2, 63. Cic. p. C. Rabir. 3, 9. quin etiam suspicor, eo mihi semihoram a Labieno praestitutam esse, ut ne plura de pudicitia dicerem.

6. Hinc formulae non eo — quo , non eo — quody quibus aut caussa aut consilium, quou quis existimare possit, negatur fuisse aut esse rei. 'Estnicht in so fern — als : quod esse potest claruni iveil et darum dafs. Con- iUnctivus quomodo cogitationem exprimat, salis constat. Similiter dicitur non eo — quin,

Terent. Eun. 1, 2, 16. non pol, qiio qucmquam plus amem aut plus diligam, eo feci. Cic. ad Att. 3, 15. med. negae haec eo scribo, quo ie non meo casu maximo dolore esse affectum sciam. i». Ro8C. 18, 51. neque ego haec eo profero, quo con-

EO. 413

ferenda sint atm hisce, de quibus nunc quaerlmus^ sed ut etc. p. Quinct. 2, 5. Vid. Cortius ad Cic. Epist. 10, 12, 3.

Terent. Heaut. 3, 2, 43. neque eo nunc dico, qvod quidquam illum senserim. Id Bentleius mendosum appellat, et cum Faerno ex libro bembiuo quo restituit. Varro de Re r. 1, 5. ncque eo dico, quod non habeant et utilia et communia quaedam.

Flaut. Trin. 2, 2, 60. non eo hoc dico , quin , quae tu vis, ego velim et faciam lubens, sed ego hoc verbum dico quum illi cuidam dico, praemonstro tibi etc. Asin. 5, 1, 16. ea res malc habet : ac non eo, quin tibi non cupiam, quae velis : verum istam umo.

7. In formula non si — eo cohaerent verba non eo, qiiae significant noji propterea. Attrahilur autem ne- gatio a coniunctione «, et exprimitur caussa sub forraa couditionis.

Varro de Ling'. lat. 4, 1, 4. non si non potuero indagare, eo ero tardior : sed velocior ideo , si quievero. Alia ^ide in noiv.

8. Qualitas duarnm rerum comparari potest verbis 60 — cjHO. Haec enim magnitudinem vel ambitum de- terminant, in dem Maafse, in welchem. Nec absur- dum esset dicere : ille est eo fortis , quo rohustus. At usus haec restrinxit, et ad unum comparativum accom- modavit, quemadmodum tanto — cjuanto dicilur. Sic sensus exsistit verborum uj7i so viel mehr — ]e mehr^ je mehr — desto mehr. Atque dicitur etiam cjuantum — eo, quanto — eo. Ordo vero , quo partes orationis disponantur, eo vel ante vel post quo posito, plerum- que a gravitate et pondere senlentiae regitur.

Quod Schwartzius negavit, eo — quo idem esse quod quanto — tanto., Ernestius non sine iusta caussa affirmavit. Nani utroque vocabulo ratio magnitudinis exprimitur.

Varro de Re r. 1, 32. quae eo fructuosiores fiunt, quo calidiore ierra aratur. Cic. ad Att. 11, 11. quarum rerum eo gravior est dolor, quo culpa maior. p. Quint. 9, 32. quum — spes esscu nd talemtamen virum, iudicem, veniendi, unde eo plus opis avfer- ret, quo minus attulisset gratiae , sponsionem facere maluit. ad Fam. 2, 19, 1. eo iucundiorem mihi eam sortem sperabam fore, quo diutius in provincia mecum fuisses. de Sen. 31, 77.

Liv. 44, 7, 6. et quantum procederet longius a Thessalia , co maiorem rerum omnium inopiam sentiens. 3, 15, 2. 3, 8, 8. quum circvmacto agmine redirent, quanto longius ab urbe hostiuin abscederent, eo solutiore cura. 30, 30, 23.

414 EO.

Haud raro omittitur in hac coraparatlone eo. quod ne cum ScliAraitzi» ad dejiravatam latlnitatem rereramns , non tara exempla scriptoruni haud despiciendorum declarant, sed etiam i[)sa ratio. Defendit hunc usum omnibus aetatibus comraunem Ruhnkenius ad Rutii. Lup. p. 17. Cic. de Fin. 5, 13, 37. cario- resque, quo jierfectiores sint. Liv. 2, 51, 5. quo plures erantj maior caedes fuit. 25, 38, 23. quo audacius erat, magis place- hat. Alia raulta vide apud Drakenb. ad 26, 20, 5. cf. ad 29, 14, 2. Horat. Sat. 1, 1, 92. denique sit finis quaerendi , quoquc habeas plus, pauperiem metuas minus. Plin. Hist. n. 2-1, 14, 7S. vetustate et haec maxime nigrescit: melior , quo candidior. 34, 18, 55. Ovid. Her. 4, 19. Manil. 4, 6. Quinctil. 8, 3, 16. Cohi- raell. de Re r. 8,11,9. deArbor.lO, 4. Senec. Qu. nat. 4, 2, 11. Et omisso adeo adiectivo Liv. 4, 20, 6. veiati omnes et ante alios rex ipse , quo gravior aetate . erat , difficultate viae est. Curtius semper omittit eo, quando sequitur aut praecedit quo.

9. Hinc forraulae eo magls., eo minns , qiiae in coniuugenda senteutia assumuut copulativas et , cjiie, ut fiaut : et eo magis , eoqiiemagis, euque minns. Atque Jiaec oratio, qiia res per caussam vel per conciifiouem distiuctius defiuilar, coutinualur verbis qno , el qnod, et qnoniam, etsi, et nt xelne. Rarins dicitur etiam magis. Sed in his omnibus omittitur verbum, quod anle iam dictura est, et copula simplex et ponilur pro et qnidem: quod ipsum interdura dicitur. Juterponitur iuterdum etiam. Suelouius usurpavit formulara nec eo seciusy alibi non obviam.

Plaut. Trin. 2, 1, 36. eo mihi magis lubet cum probo potius quam cum improbis vivere vanidicis.

Celsus 8, 4. p. 520. Alm. eadem , quae in vulneribus praecepi, scrvanda sunt , eo magis , quo periculosius hacc purs afficitur. Cic. ad Fam. 3, 11, 7. nunc vero eo mcigis , quo tanta penuria cst in omni vel honoris vel aetatis gradu, ut tam orba civitas tales tutores complecti debeat.

Varro de Ling. lat. 6, 1. cascum vetus esse significat Ennius, quod ait: quam Prisci etc. eo magis Manilius, quod ait: cascum etc. Cic. ad Att. 2, 16. si uUa res est , quae bonorum animos — vehementius possit incendere , haec certe cst, et eo magis , quod portoriis Italiae sublatis , agro campano diviso, quod vecligal superest domesticum, praetcr vicesimam? ad Fam. 2, 16, lo. an dubitas — quin ea me cura vehementissime sollicitct, ct eo magis, quod in communibus miseriis hac tantum oblcctabur specula. ad Att. 9, 12.

EO. 415

Ijiv. 23, 4, 6. eo magis Romams sulita atque improvtsa res fuit, quod orta ex lacu nebula campo, quam montibus, densior sederat.

Vatin, ad Cic. Epist. 5, 10, 1. de THomj^io tuo adhuc nihil extrico, et eo mimis, quod me frigus dalmaticum , quod illinc eiecit, etiam hic refrigeravit. Cic. ad Att. 15, 10. Caesar B. gall. 5, 9. eo minus veritus navibus, quod in littore molli atque aperto deligatas ad anchoram relinquebat.

Cic. Tusc. 4, 33, 70. solliciti tamen etanxiisunt: eoque magis, quod se ipsi continent et coercent. de Off. 3, 22, 88. ad Att. 5, 6. 5, 8. 10, 11.

Celsus Praef. p. 17. eo magis, quoniam, si compresserit ali- quem morbus , aut fudcrit , quilibet etiam imperitissimus videt.

Cic. Tusc. 1, 39, 94. ex his igitur hora octava quae mortua est, provecta aetate mortua est: quae vero occidente sole, de- crepita: eo magis, si etiam solstitiali die.

Cie. de OIT. 2, 14, 48. nihil admirabilius fieri potest, eoque magis, si ea sunt in adolescente,

Cic, ad Att. 15, 9. hoc autem tempore, quod scriberem nihil erat , eoqueminus, quod dubitabam, tu has ipsas litteras essesne accepturus. Celsus 2, 8. p. 75.

CIc. ad Att. 9, 13. ego illa extuli semper et eo quidem magis, ne quid illesuperiorammeminisse me putarct. Plaut. Mil. 4, 2, 88, comminus dixi, ne haec censcret me advorsum se mentiri.

Rlietor. ad Heren. 2, 8, 12. eo diligentius omnes eius partes pe}'scrutati sumus, ut 7ie parvula quidem titubationc aut offeti- sione impediremur. Cic. p. C. Rabir. 3, 9. quin etiam susi)icor, €0 mihi semihoram a Labieno praestitutam esse, ut ne plura de pudicitia dicercm.

Cic. ad Att. 10, 8. extr, et ego fortasse discedens dabo ad te aliquid: eo etiammagis, quodTullia te non putabat hoc tempore ex lialia. in Verr. 2, 29, 70. idemque hoc amicis eius et defen- soribus videbatur : atque eo etiam magis, quod iste — in consilio habebat homines honestos. cf. in Catil. 2, 3, 5.

Sueton. Ner, 42. nec eo secius quidquam ex consuetudine luxus atque desidiae omisit. De clar. gram. 20, nec eo secius pluri- mos docuit.

10. Hoc vero eliam ad adiectivum attinet, et dicitur eo maior , si.

Cic. de OiT. 2, 14, 51, maxima autem et gloria paritur et gratia defensionibus eoque maior, si quando accidit, ut ei subveniatur, qui potentis alicuius opibus circumveniri urgerique videatur.

416 EO.

11. Goerenzins in lahnii Annal. I, 2. p. 298. ob- servat, a Cicerone in formulis eo magis , eo minus non poni pronoruen id vel hoc , sed aut eo aut prononiea onnlti, nec recte criticos edidisse ia Laelio 4, 15. idqiie to magis est cordi, qiiod ex omnibus saeculis vix tria aut quatuor nominantur paria amicorum. At huic observationi oranis deestratio, nec mulla dici possunt exempla, quae eam coufirmare videantur. Nam quum eo magis a magis sensu divei-so dillerat, potest neces- sitas intercedere, qua illud etiam praemisso pronomiue ponatur. Et saepius dici quod eo magis ipse vir doctis- simus agnovit. Sed ad Farail. 12,5. id autem eo facilius etc. de Off. 2, 19, 65. idque eo indignius etc. de Re p. 1, 10. atque hoc eo magis est in llomulo admiran- dum. Acad. 2, 1, 3. idque eo fuit mirabilius , quod etc. et sic alia. InLaelio si cmiltas eo , necesse erit, ut idque ad ea, quae sequuntur, referas ; quo inepta exsistet seutentia.' lure igitur abrogamus istam regulam. Et ipse Goerenzius usum, quem postea negavit, defenderat in Acad. loco, quamquam argumeuto, ut mihi videtur, non probabihore.

12. Eo cnm coraparativo positura interdum sequi- tur quo cura positivo. Id Perizonius ad Sanctii Min. 4, 7. p. 289. aliique explicant ita , ut omissum magis, quod in antecedente comparativo insit, addaut. Vid. Gronov. et Drakenb. ad Liv. 1, 25, 13. et ad 34, 4, 3. Atlamen hoc non necessarium erit, si raodo iu inversa oratione proprinm sensum verborum tenebimus. Nam eo — quo significat in eo modo , in dem Grade, in- wiefern, alque potest in altera re apparere amplitudo vel vis solito maior, in altera vero conditio simplex. Cuius dictionis non multa sunt exempla: quod lemere negavit Ernestius.

Liv. 1, 25, 13. Jiomani ovantes et grntulantes IJoratium acci- piunt eo maiore cum gaudio , quo i^rope metum res fuerat. IIoc non est: mit desto grofserer Freude , je ndher man der Furcht, sed tind insofern mit grbfserer Freude , als man der Furcht nahe stand. Cic. ad Att. 16, 16. (18.) Caiiitoni : quanium semper apud eos, quibuscum sis, posse soleas, eo plus apudhomincmfaciilimum atque humanissimum, Plancum. ad Fara. 3, 11, 7. uunc vcro eo viagis, quo tanta penuria est i« omni vel honoris vel aetatis gradu.

13. Similera his rationem ia iis conspicimus, in

EO. 417

quibns post eo ciim coinparativo coniunclum, vel ante haec verba, caussa vel conditio exponitur: ubi nos dici- mus desto , um desto , um so. Qui eo in his pro pro- jiterea accipiunt, non habent, quo comparativura ex- plicent. Is cum eo cohaeret saepissime. JNam quura Cicero dicit eo mihi iucundius est, quod iu eo laetaris, sensus cst: eum in modum iucundius, quo multum valet id , quod tu laetaris. Nam si quis hoc obiiciat, quod Cicero ibidem ad Att. 13,36. adiicit: certiusque eo est , quod a te dicilur , id ostendit, etiam verbis eo — ■ quod addi posse comparativum illum absohiLum, quo res ahquanto maior significalur. Atque ob hanc caussam postponitur adverbium, quod alias praefigitur com- paralivo.

Salliist. Cat. 13, 5. antmus imhutus malis arlibus Jtaud facile luhidinibus carebat: eo profusius omiiibus modis quaestui atquQ sumptui deditus erat. ubi Cortius interpretatur propterea. Cic. de Inv. 1, 4, 5. quare — nihilo minus eloquentiae studendum es/, etsi ea quidam et privaiim ct publice perverse abutuniur : sed eo quidem vehementius , nc mali magno cum detrimento bonorum — plurimum possint. ad Fara. 6, 21, 1. dederam triduo ante pueria Cn. Plancii litteras ad te. Eo nmic ero brevior. 3, 0, 11. mo- lestissime autem fero , quod te ubi visurus sim , nescio : eoque ad te tardius scripsi, quod quotidic ie ipsum exspectabam. p. MiU 7, 17. ad Att. 13, 36. ad Fam. 12, 5, 1. id autem eo facilius credebatur , quia simile vero videbatur. de Off. 2, 13, 45. ad Fam. 9, 16, 9. quod eo nunc magis facit, quia vivunt mecum fere quotidie illius familiares. Alia n. 9. et apud Burmann. ad Suet. Ner. 29.

Plaut. Poen. 4, 2, 60. tum autem si quid tu adiuvas , eo faei- lius poterit facere.

Plaut. Aul. 2, 2, 8. iam illic homo aurum me scit habefe, ea me salutat blandius. Cornel. Con. 9, 1, 2. sed tum abfuit , eoqu& peius res administrata est.

II. 1. Ad dativi rationem pertinet significatio, qui €0 vel motum ad aliquem locum directum, vel finera indicat. Atque primum est in eum locum, dahin, sed eadera ratione , quam in alio Tom. 1. p. 238. demon- stravi. Id quomodo fiei'et, Schvi^irtzius hoc raodo ex- plicuit: inteUigi praepositionem in , et antinuissimis temporibus etiam motum ad locum designatum esse ablativo casu. Alii nuper caussam in eo invenisse sibi visi sunt, quod ia eiusmodi dictionibus non motus ad II. 27

418 EO.

locuiT), sed locns, in qno consisteret res mota, cogitare- tur, atque ablativo exprimerelur. Qua incerta coniectura ia re certa dou opus est. Nam to ut alio , quo dativos olira luisse negari noa potest. Dalivus vero directio- ueui significat. Atque eo pro adverbio usurpatur, quod ad substantivum ante diclum refertur.

Cato de R. r. 1, 2. uti eo qiium introeas, circumspicias , vti inde exiri possit. 18, 4. co plumhum infundito — eo capitulum robustum indito. 150, 7. co addito oleum bcne. Tereut. Ad. 2, 2, 23. nisi eo ad mcrcatum venio, damnum est maxumum. Sallust. lug. 35, 10. sed postqvam Romae egrcssus est, fertur sacpe co tacitus respiciens postremo dixisse etc. Hirt. B. afr. 72. quo jniles — cognosceret — quac pars eius (eleplianti) corporis nuda sine tegminc reJinqucretur , vt eo tcla coniicerentur. Caesar eaepe coniponit verljura imponere. vid. B. gall. 1, 42. 7, 58. B. civ. 3, 24. Liv. 1, 7, 5. ipsa vestigia quaerentem dominum eo deducturci erant.

2. Saepe locus vel res distinctius definitur additis aliis verbis. Quare respondent particulae eo alia voca- bula qiio , iibi^ unde. Vbi res intelligitur, potest oralio, sicut fert natura pronominura, post verba specture^ acceclej-e et alia per ut procedere ad rei explicationera.

Cic. ad Att. 8, 11. quod is in eadem loca, quae nos petcba- mus, profectus, celcrius etiam , quam nos possemus , eo , quo intcndcrct , venturus esset. p. Mur. 9, 22. Terent. Phor. 4,3,35. immo non potuit mclius pervenirier eo, quo nos volumus. Cic. p. Kesc. Ani. 30, 83. venio nunc eo, quo me non cupiditas ducit, sedfides. Sallnst. lug. 54, 4. quo cuiusque animus fei-t, eo dis- cedunt. Cic. ad Fam. 5,20, 1. 6, 31,6. Horat. Eplst. 2, 2, 40.

Varro de R. r. 3, 16, 21. si e bono loco transtuleris eo, vbi idonea pabulatio non est, fugitivae fiunt.

Cic. p. Quint. 11. hcres cius P. Quintius — venit in agrum cominuncm : co dcniquc , vbi noii modo res erat, scd ratio quo~ que omnis. Vellei. 2, 108, 2. Cornel. Dat. 3, 1.

Liv. 6, 26, 6. bcllum eo, sicubi est, avertatis, precamur.

Cic. ad Att. 2,16. eo, unde discedere non oportuit, aliquando revertamur. 12, 21. eo vocas, vnde, etiam bonis meis rcbns, fugicbam. Liv. 6, 35, 2. Coel. ad Cic. 8, 16, 10. nc te sciens prudensquc co demittas , vnde exitum vides nullum esse. Sallu.st. Cat.60, 2. Curt. 4, 12, 21.

Rlietor. ad Ileren. 1, 9, 14. rem brcviter narrarc poterimus — si non ad extrcmum, scd usquc eo , quo opus erit, persequemur.

EO. 419

CIc. ad Fara. 6, 1, 12. atque hacc eo perttnet oratto, ut per-^ ditis rebus omnibus, tamcn ipsa virlus sc sustentare posse videa- tur. 6, 11, 9. de DIv. *2, 57, 118. hoc autcm eo spectabat, vt cam a Philippo corruptam diceret. 13, 4, 6. Planc, ad CIc. 7, 21, 10. accessit eo, ut milites eius — conclamarint, Quinctil.

2, 10, 3.

Adiiaeret nomen hci apnd Vlpuimim In Dlg. 47, 3, 3, 2. priua" quam eo loci rem pertulerit , quo destinaverat. 10, 4,11, 1. pcr- duccndam eo loci, ubi actum sit. Alla vlde apnd Hadrlanuin p. 227. (70.)

EUipsin non inodo serrao fainHiarls adnilsit apud Plaut. CapL

3, 5, lOti. rcducam te , ubi Juisti. sed saepe quo , undc, ubi ponitur non praecedente eo. Vid. Gronov. ad Liv. 20, 46, 3.

S. Sicut iu ablativo factum erat, recentioi'e aetate eliam dalivo, tamquam subslanlivo, quod partem signi- ficaret, adiecerunt genitivum ; quod cur quidara repre- henderent, uulla erat caussa. Conf. T. 1. p. 140. et Cort. ad Sallust. lug. 1, 5. Sic Graeci zli; rovxo cum genitivo. vid. Matthiae Grara. 341. (319.)

Sciopplus in Instit. Gr. p. 53. eo non adverbium esse arl)!-' tratur, sed accusativum pluralem, pro ec , sicut aiubo , dua dictum esset.

Sallust. lug. 1, 5. eo magnitudinis procederent etc. Flor. G, I2w Liv. 25, 8, 11. ubi iam eo consuetudinis adducta res est, ut — ■ porta aperiretur, Tacit. Ann. 2, 33. postquarti eo magnijicentia& venerit, gUscere singulos. 4, 10. 4, 14.

Lucan. 7, 405. Romam — mundi facce repletam cladis eo dc- dimus , ne tanto in corpore bclluni iam possit civile geri, Cor- tius bene : „in eam usque cladem traximus."

Plin. Pan, 16, 5, lustin. 3, 5, 6. Ciirt. 5, 12, 3, eo rerunt ventum erat , ut tam periculosum esset etc. Flor. 3, 12, 6.

Tacit. An. 2, 55. eo usque corruptionis provecttis est , ut Ser-' mone vulgi parens legionum haberetur. Senec. de Benef. 2, 29.

4. Sic a loco ad finem transfertur significatio, qua terminus agendae rei constituitur. Sequitur ubi, vel nt, "vel ne. Est enim slg rovro, bls daliin, dufs. Idque etiam pro tantopere dicitur. £t adhaeret interdum usque,

Sallust. lug. 1, 5. co magnitudinis procederent , ubi pro mor- talibus gloria aeterni fierent.

CIc. p. Rosc. Ara. 34, 96. eo rem iam adducam , ut nihit divinaiionc opus sit^ Flancus ad Cic. 10, 7, 2. dum perducerent

27 *

420 EO.

co rem^ uf dignum altquid et consulatu meo ct vestra exspecta- tione efficerem. Cic. ad Att. 2, 18. Horat. Epist. 2, 1, 226. quuni speramus eo rem venturam , ut simulatque carmina rescicris nos fingere , commodus ultro arcessas. Plaut. Mil. 3, 3, 17. Liv. Praef. 4. quae ab exiguis yrofecta initiis eo crcverit, ut iam magnitudine laboret sua.

Cic. in Verr. 4, 18, 39. quod ubi audivit iste , usque eo est commotus, ut sine ulla dubiiationc insanire omnibus — videretur. Columell. de Arbor. 6, 2. sin autem usque eo exaruit, ut cur- vari non possit. Tacit. Ann. 6, 9. constantia orationis — eo Tisque potuere , ut accusatores eiiis — exsilio et morte mulctaren- tur. 3, 13. 13, 33. Vide alia in tsqve.

Cic. (le Orat. 3, 49, 189. Sed eo te ne laudandi quidem caussa interpellavi , ne quid de hoc tam cxiguo sermonis tui tempore Dcrbo uno mco deminueretur.

5. Et de tempore eo usgne dicitur seqnente vo- cabulo dinn, \el donec, sive sit so lange als, sive so lange bis. Recentissimi scriptores posuerunt eo usque — ^uamdiu.

Cic. de Nat. d. 2, 49, 124. vide p. 322. Liv. 23, 39, 14. cone 'usque, duin ea nascantur , ad Casilinum scssurus aum? Cohmiel. de Re r. 6, fi, 4. tum concitate agitur pccus eo usquc, dum an- liclet. 12, 20, 4.

Tacit. An. 4, 18. Nam beneficia eo usque lacta sunt, duin ^iidentur cxsolvi posse.

Liv. 40, 8, 18. vide p. 294. Tacit. Ann. 1, 32. co usque flagi- iaius est , donec ad exiiium dedcretur. Fallad. 11, 14, 4. Valer, Max. 1, 7. Ext. 5. Plin. Pan. 21, 2.

Lamprid. Alex. Sev, 45. id quidem co usque, quamdiu ad fincs burbaricos teniretur, Orosius 6, 1. hoc eatenus factum est, donec foecunda crudelitas eo usque inter tormenta ac per tor- mentu proficcret, quamdiu ipsum regium culmen — occuparet-

Locl notlonc cum tcmpore consociata Coluraell. de Re r. 4, 24, 20. licet eo usque materiam producere, dum pene terrani contingat. 4, 30, 4. perticae cacuminum — optime panguntur €0 usquc, dum ad solidum demittantur.

*) lu libris scriptis confunduntur vocabula eo et eg-o. vid. Drakenb. ad Liv. 2, 18, 6. et ea. vid. Heusingeri Emendat. p. 194. et ideo. vd. Gort. ad Plia. Ep. 1, 5. Burmann. ad Sueton. Ner. 29.

EOAD. EODEM. 421

EOAD.

Mirifica haec vox exstat iia uno loco Apnleii Apo- log. p. 318, 13. verum enimvero vanis jrusLrationihns nuptias eludit , eoad dum puerorum ai^us fato con- cessitf reUctis fdiis eins heredibus, Si vera est scri- ptura, inversam habemus formam verbi adeo , quod quonaodo cum diim compouatur, vide Tom. 1. p. 130. Sed modus, quo verbum quoad conformatur, aliiis esl, quamquam illi originem dedisse videtur: sicuti d.iqtum eliam est adquo, Yid. Tom. 1. p. 178.

EODEM.

EoDEM, quod communem rationem habet cnra eo^ nou excedit notionem loci. Nam dicitur, sed, ut vide- tur, rarius, de loco, in quo quid positum sit, adiecto nomine loci,

Cic. ad Att 1, 13. rcs eodem est loci, quo reliquisti. Tacit. Ann. 4, 4. quamquam arduum sit eodem loci poteniiam et- con- cordiam, esse. Sueton. Aug, 65. cavit enim senaius consulto, ut eodem loci in perpetuum contineretur. Calig. 53. Plin. Pan. 1,5. .

2. Saepius occurrit eodem ex dativi ratione pro in eumdem locum dictum. Et sequuntur verba quo, unde.

Cic. ad Att. 1, 14. accedit eodem etiam noster Ilortensius. Caes. B. gall. 1, 4. omnes clientes obaeratosquc suos — eodcm conduxit. 3, 65. Cornel. Paus. 4, 1. quod nemo eorum rediissct, qui super tali caussa eodcm missi erant. Sueton. Caes. 64. plu~ ribus eodem praecipitantibus. Galb. 19,

Cornel. Paiis. 5, 5. cuhis mortui corpus quum eodem nonnulU dicerent infcrri oporterc , qiLO hi, qui ad supplicium esscnt dati.. Curt. 4, 15, 2.

Plaut. As. ,1, 2, 13., ego pol te redlgam eodem, undc eria es, ad egestatis terminos. Caes. B. gall. 4, 28. tanta ienipestas subilo coorta csi , ut nidha earum cun-um tenere posset , sed aliac eoden, unde erant profectae , refcrrentur , aliae ad infcriorem partem insulae — deiicerentur. 5, 11. ipse codem, unde redicrat; proficiscitur.

Lactant. de Opif. d. 8, 2. hunc ad coeli contempttttioncm rigi- dum crexit, bipcdemquc constituit , scilicet vt eodeni spcctarct, unde illi origo est. Sic Erasmus et Wopkensius cmeiiihirunt pro eadcm , quod delendi potcst ac debet. vidc ad Wopk. Lert. p. 262.

422 £0I£]. £QVIDEM.

8. Etlam de rebus ipsis iisurpatur, sicut eo dicitur pro ad id.

Cic. p. Plnnc. 16, 40. codemqiie adiungas, quos natura putes asperos? Liv. 27, 34,13. eodem honores poenasque cougcri. i. e. in eumdem civem. Cic. de Amic. 18, 65. addendum eodem est, ut ne in criminibus aut inferendis dclectetur, aut credat ohlalis. p. Rosc. Am. 31, 86. quid si acccdit eodem, ut tenuis antea fueris? ad Fam. 4, 13, 16.

Cic, ad Att. 8, 9. eodemque pertinet , quodcaussam eius probo. Caes. B. gall. 1, 14.

Celsus 6, 6, 21. id quoque eiusdem, quod sphaerion nominabat, eodem valet.

IVotanda est dictio Plauti Curc. 4, 2, 20. eodem, hercle, vos pono et paro. i. e. eodem loco habeo.

4. Interdum cihil aliud significare videtur quam eo Tel ad haec.

Cato de Re r. 108. polentam grandem dimidium acetabitli in caliculum novum indito et vini sextarium, de eo vino , quod voles experiri , eodem infundito. Scribon. Larg. 153. indesumun- tur cyathi tres , et eodem adiiciuntur vini ctjathi duo,

EOIEI.

Vocem eoiei sive eoi e'i, quae sit longior forraa exclamationis oiei , restituit Beutleius in Terent. £un, 4,4, 47. ex antiquis libris , et in eumdem modum emen- dari iussil Plaut. Capt. 1, 2, 49. ubi tamen recte scripsit Lindemaunus /leu /leu. Dubia est res in tanta penuria exemplorum. Donatns: bene oi ei cxsrXiaGiiQv rusiicum posuit , utpote et servi et novitii. Et est deploratio ab eis sic dicta. Cf. Oudeiidorp, ad Apulei. Met. p. 533,

EQVIDEM,

Tn vocabulo eqvidem iam antiquo terapore gram- matici sua auctorilale usum constitucruat atque coercue- runt. Fueruntenim, qui ex ego et quidem composifura esse censercnt, eoruuKjue praecepta sequuti , sci'jptores quiilam iiauc parlicnlani uon nisi cum prima persona verbi singularis couiunxerunt. Hanc vero opiuioueui iam Prisciauus, ut videlur, non solus , nec primus re- futcivit 16, p, 1033, scieiidum tamen, quod quidam

EQVIDEM. 423

eqiiidem coniunclionem compositam esse existimant ao ego et qnidem: sed errant. Simplex enim est. Et /locmaxime ex ipsa quoque constructione orationis possumus intelligere. Nam equidem facio , equideni /acis , equideni facit dicimus. Et potest eqjiideni et adprimam, et ad secundam , ^t ad tertiam trans- ferri personam: quod minime fieret , si esset composi- tum ex ego et quidem. ISemo enim dicit: ego quidem facis , ego quidem facit , sed ego quidem facio, tantu?nmodo ad primam personam. Et lioc usus etiam auctorum comprobat , qui, eq u idem praeposita, ego suhiungunt , ut Sallustius in Catilinario : Equidein ego sic existimo , patres conscripti , omnes cruciatus, Si esset enini cornposita equidem ex ego et qui- dem minime ei ego suhiungeretur. Et Cledoniiis p. 1930. equidem alii dicunt lianc Jiahere signijica- tionem ego quidemy sed melius iuxta Satlustium intelligendum q u i d e m , ut compositum sit e q u i dem. His Gerli. Yossiiis de Analog. 4,27. adiicit terliiim argu- menlum, equidem eliam plurali iungi, ipseque vocalDU- lum esse ceuset simplex, vel si composilum siL, valerc etquidem, ita ut et vim liabeat eam , qiiam in illo Maronis: et quisquam numen lunonis adoret praeter- ea? Hanc sententiam contra Noltenium defendit Longo- ]ius in Aclis Erudil. a. 1731. p. 188. et adslipulati sunt Corlius ad Sallust. Cal. 5. aliique multi. Sed duplici de caussa assentiri nequimus : nam, ut Corlius ad Plin. Epist. 2, 12, 11. observavit, dicitur interdum et equi- dem, equidem et , quod vix fieri posset, si vera esset originatio, neque intelligitur , quid sigDificet illud et iii verbo equidem. Propius ad veritatem accessit Draken- borchius, qui ad Liv. 5, 54, 3. corapositam vocem esse ait ex particula e, quae intendat significationem , ac fortius affirmet, quemadmodum in edurus , egelidus: quamquam ipse vidit huic etymologiae obstare mensu- ram litterae e , quae in reliquis longa, in equidem brevis sit. At respicere debebat ad voc. enim, cuius prima sj^liaba non producitur. Quae tamen non improbans, Burmannus ad Virg. Aen.2,77. unum hoc novura super- addit argumenlum, quod comparat nomen ecastor. Nuperrime de hac re quaesiverunt Miillerus ad Cic. p. Sext. 57. p. 155. et Kritzius ad Sallust. Cat. 51, 15. ille in reiicienda vulgari opinione adquiescens , liic originem verbi ad ego quideni rursus revocans, et duj)Iicem mo-

424 EQVJDEM.

dum eonstitnens, quo ecjnidem ant slgnificet ego cjiiidem^

aut mea cjnidem senlentia. Neqiie ego iuvideo laiidi- bus , quas vir doctissinuis hac exposilione iam apud niultos consequutus est , sed nollem, eas in arrogantiam vertisset, qua iu lahnii i^nna]. 10, 1. p. 65. eos, qui aliter seutiant, proscindere gestit. Nara profecto falsa est ipsius doctrina. Quod ad Servii auctoritatem attinet, ea parum adraodum valet: nam ad V^irg. Georg. 1, 193. quae leguntur verba: cjuod multi pro ego accijriunt , id est, ego cjuidem. sunt ea a recentiori raanu adiecta, ct quae ad Aen. 1, 576., usum Virgilii spectant, eique re- gnlam accommodant. Neque luce clarius est , ut illc ait, eciuide?n ex ego quidem essc conflatum. Nam quo- iiiodo hoc fieri potuerit, nemo adhuc docuit. Atqui Eou potuit priucipalis syllaba go abiici, nisi omnis Eatura vocabuli destrueretur. Quo vero differat equi- dem a quidem^ et quo iure aliura locum in ordine ver- Lorum obtineat, id ex ipsa conformatione vocabuli proficiscitur. Haec enim illam propriefatem particulae mfert, qua non ad unam notionem , sed ad totara sen- teutiam adiicilur confix-matio. Nihii vero jDerversius cogitari potest, quam quod dicunt, ecjuidem, saepe orationi interiectum, sensum habere mea quidem seii- sentia, sive ut ego quide??i a?'bit?'or. Quo enim modo id fiat ? an per eilipsiu verborum? au per conturbatio- nem orationis ? Nou iueptior esset sententia , si quis arbitretur, etiam verba ego c^uidem absolute dicfa ora- tioni interponi posse eodem sensu. Nec video , qua ratione istius opiuionis defensores se expediant in locis eius generis, cuius est Cic. de Orat. 2, 6, 25. sic egOy si ium mihi disputandum sit de his nostris studiis, nolim equidem apud rusticos etc.

Equidem factum est ex quide??i et e illa syllaba, cuius vim raonstrativam et confirraativam illustravimus in ecastor et in eni??i. Quide??i vero , ex cjui et dem compositura, quura vel notionera, cui addilur, re- stringat, vel rera insigniter denotet, eoque aut seuten- tiam confirmet, aut vira adiiciat oralioni ita, ut in plu- rimis comparari possit gerraanicum ebe?i (quemadrao- dura etiara ide?n, ibide??i., ebendas, ebeJida forraautur), ab altera parte raaiorera potestatem deraonstrativam accipit ex vocula e praefixa. Ita exsislit particula ad senteutiam vario modo coufirmaudam idouca. Illam vero, cj^uae adliaeret, monstrativam vim ariti(juus usus

EQVlDExM. 425

m enm praesertimTnodum adhibet, ut is, qui loquitur, ea, quae de se suaque sentenlia aut de suis rebus pro- fite-^tur, cum quadam affirmatione designet. Vude factum est, ut eqnidem fere cum prima persona verbi coniungeretur. Latiai igitur propriam habebant vocem, qualoquentes animum eius , qui audiebat, ad suam rem suamve sententiam converterent, atque professioni de se factae adderent pondus. Quod quum usus stabili- visset, vulgaris opiuio invenit interprelationem, voca- buhim esse compositum ex ego et guidem, eique, iam antiquilus in grammalicorum doclrinam receptae, suam dictionem scriptores quidam accommodarunt. Atque fuerunt inter veteres, qui ecjuidem aui raro aut numquam cum reliquis verbi persouis componerent: alii recen- tiores equidem pro eg-o quidem ponere solebant: ahi vero pro siraphci quidem usurpabant. Quue quum ita sint, omnis quaestio redit ad usum cuique scriptori proprium: neque vero possumus assentiri Bentleio , qui ad Terent. Heaut. 4, 1, 19. et ad Ad. 5, 3, 65. docuit: eqnidem cum verbo primae personae semper iunctum esse ante Neronis aelatem. In Plauti comoediis obser- vavi quindecira locos, quos infra apponara. InTerentio tres loci adhuc exstaut, in quibus particula non primae personae adiuugitur: sed uti hi a ci-ilicis sunt nunc cor- recti, ita in ahis, certe in uno loco grammatici iam operam suam interposuisse videntur. Ennii et ahorum antiquissiraorum poetarum fragmenta nullum suppedi- taut exempkim huius vocabuU : nec Catonis Jibri: nam quod aircrunt, legilur in falsa scriptione de antiquis Itahae popuhs. VaiTo in hbris de Re rustica semel dixit equidem^ sed composuit cum tertia persona verbi 1, 5, 1. saepe autem ego vero 1, 2, 13. 1, 2, 3. 2, 2, 9. et ego arbiiror 1, 38, 2. In hbris de Lingua lalina nus- quamlegitur, nisi in corrupto loco 8, 24. ubi codices praebeat: et quid i-^erba ne&cis, iit apud illos sint alia jinita, alia non (al. na): sic ittra esse apud nos equi^ dem (al. qnidem) non duhito qui animadvertunt (aL animadverternnt) : item in eam innumerabilem simili-' iudinem nnmerum , ut trium temporunn^erha , ut trium personurum. lam Popma coniccit: et quid i'erho nescis, — sic utraqne esse apnd jios? Equidem non duhium Jiis , qui animadverLerunt elc. Certe cx lioc loco non potest demonstrai'i , Varronem vocabulo eqnidem ex aUorum more usum esse. Ciceronis consueludinem

426 EQVIDEiM.

accurate observasse sibi Tisi sunt Eraestins in Clavi et

Heiisingerus in Observat. p. 403. et ad Cic. de OfF. 1,

12, 1. eosque sequuli sunt Garaton. ad Oral. p. Mil. 2.

et Goerenzius ad Cic. de Fin. 3, 1, 1. et alii: numquam

a Cicerone aliam personam, nisi primam singularis con-

iungi, atque omues eos locos , qui repugnent, corruptos

et ad regulam revocandos esse. Quara eamdem seuten-

tiara iam Vossius sibi informaverat de Analog. 4, 27.

Etiamsi vcro Cicero fere semper priraam personam

posuit, fecit id non propterea, quod exisfimaret esse

ego quidem, sed quod propria erat haec vox in affir-

manda re vel sententia eius, qui loqueretur. Numquam

cnim dixit pro ego quiclem, quod esset ego ex mea

parle, et si qui sunt loci, in quibus pronomen iii vel

alia persona opponitur, cavendum erit, ne falJamur

liac ipsa oppositione, non per hanc particulam expressa.

]Nec prorsus abstinuisse videtur Cicero a lilieriore usu,

cuius plura haberemus exempla, nisi librorum correclo-

res grammaticam regulam ubique admovissent, et vel

cjuidem, vel et cjuiclem scripsissent. vid. Goerenz. ad

Cic. de Fin. p. 161. Quod igitur in Cicerone non ne-

gamus, eum in quibusdam locis, quamvis pauci siut,

ctiam cum secunda et lertia persona ecjuicleJii compo-

suisse, id saepius fecerunt Sallustius et alii. Ue Virgilio

Servius ad Aen. 1, 576. in omni J^irgilio ego cjuidem

uhicjue significat , sed in aliis et pro cjuidem iantum

ponilur. Tamen in Aen. 10, 29. uon possunt coniungi

ecjuidem creclo. Sallustius utitur hac parlicula ad quam-

cumque senfentiam vehementius affirmandam. Celsus

numquam dixit. Quinctilianus Ciceronis consuetudi-

Jicm iraitatus est, saepius taraen et cjuidem usurpans.

Curliura semper primae personae particulam iunxisse,

ne credas Heusingero in Eraendat. p. 223. Sed idem

affirmat Sch-svarzius de Plinio iuniore, ad Paneg. 62, 2.

iaracn dubitafionem movent quidara loci Epist. 9, 23, 2.

C, 16, 3. qui infra rctractandi. In Tacifi hbris nus-

quain apparet equidem, uisi uno in loco Dialogi: ad

quod attendere oporlebat criticos, qui de aucfore quae-

siverunt. Neque reperio exemplum in Symmachi

Epistolis.

1. Ecjuidem confirraat rera dicendam, atque indicat, id, quod sit, esse re vera, vei rem vere factam esse: fiinvahr y ivirklichy in der That. Sed proprium csL

EQVJDEM. 427

Vocabulnm ad designandam et confirmandam reni ab ipso, qui loquitur, faclam. Quare usurpat, qui aliquid a se vere factura esse tlicit, aut aliquid de se affirraat. Iraprimis vero de seatentia et de animo: quare saepis- sime componitur cum verbis jo?//o , scio , credo , arbi- tror f utei, qui audit , omnem dubitationem eximat.

Plant. Amph. 1, 1, 255. eqiiidem Sosia AmpTiitruonis sum. 2,2,87. so. Insania. Ah. Equidem sana sum. Tei-ent. Heiui.

3, 2, 36. facile equidem facere possum, si iubes. 4, 3, 31. huic equidem consilio iialmam do. riaut. Poen. 1, 2, 82. ag. / in malam rem. mi. Ibi sum equidem. Cic. ad Fain. 6, 4, 14. equi- dem viihi omnia propono. de Fin. 2, 9, 28. quod equidem non reprehendo.

Cum praeterito. Terent. Eun. 2, 3, 32. id equidem adveniens mecumstomachabarmodo. 2,3,87. iocabar equidem. Ilec. 2, 1, 22. iampridem equidem audivi, cepisse odiitm tui Philumenaui. 5,

4, 3!>. equidem plus hodic boni feci imprudens quam sciens ante Jiunc dicm umquam. Epid. 3, 4, 48. equidem hercle argcntum pro hac dedi, Merc. 2, 3, G6. Terent. Heau. 4, 1, 3. dixi cqui- dem, ubi mi ostendisti , ilico eum essc. i. e. ich habe ja sofrleich gcsagt. Horat. Sat. 2, 5, 23. dixi equidem , et dico. Cic;. de Div. 1, 6, 11. nihil, inquit , equidem novi. ad Fam. 11, 21), 4. equidem et ante hoc tempus te dilcxi , ct semper mc a te diligi scnsi. 12, 30, 9. requisivi equidem proprias ad me unum cpistolas. 16, 12, 2. equid.em, ut veni ad urbcm , non destiti omnia et sentire et dicere, Virgil. Ge. 1, 193. semina vidi equidem mullos medicare serentes,

Cum futuro. Terent. And. 2, 1, 27. dabo enuidem operam. Plaut, As. 3, 3, 17. nam cquidem me, iam quantum pot^st , a vita abiudicabo. Pers. 1, 1, 45. quacram equidcm , si quis crc- dat, Cic. ad Fam, 3, 3, 6. cquidem pro eo, quanti te fucio, quidquid feceris , approbabo. 2, 3, 2.

Plaut. As, 1, 1, 37. cquidem scio iam. Terent. Ad. 4, 7, 30. equidem arbitror. Cic. ad Fara. 5, 2, 5. Plaut. Pseud. 5, 2, 10. crerfo equidem j)otesse ie , scelus, Massici montis ubcrrimos quatuor fruclus ebibere in una hora. Poen. 5, 4, 11. spero equidem. Cic, ad Fam. 10, 27, 7, Aul, 4, 9, 2. atque equidem quo eam, aut ubi sint , aut qui sim , ncquco cum animo certum invcstigarc. Cic. ad Fara. 6, 4,9. equidem, nos quod Romae sumus , miscrri- mum esse duco. 9, 6, 11. equidem hos tuos tusculanenses dies instar esse vitae puto. 9, 13, 7. 5, 12, 6. equidcm ad nostrani laudem non mullum video interesse. 13, 1, 10. 13, 72, 3. 15, 15, 4. 15, 4, 30, cquidem eliam mihi illud animum advertissc videor.

428 EQVIDEM.

Qmnctil. 9, 3, 69. quod ctiam in iocis frigidum, equidem tradi inter praecepta miror.

Cic. ad FatD. 3, 6, 8. qtium interca, crcdo cquidem, malevoU homines — conabantur alicnare a te voluntatem meam.

2. Niliil diflTerant ea, in quibus pluralis numerus verbi locum liabet.

Terent. Ph. 3, 1, 7. equidem , hcre, nos iamdudum hic tc absentem incusamus, qui abieris. ubi critici ex aliis codd. rece- perunt ct quidem , quod non praestat. Cic. de Fin. 3, 2, 9. sic equidem dili^entius sacpiusque ista loquemur inter nos , agemus- que communiter. ubl qui et quidcm praeferunt, non habent, quo iHud sic in Cicerone defendant. p. Sext. 57, 122. qnae tum signijicatio fucrit ovinium , — equidem audiebamus: existimare facilius possunt , qui adfucrunt. Quac quo alio nomine Goeren- zius in suspicionem TOcaAerlt, quam quod equidcm cura phirali positum est, non intellij^o. Sallust. Cat. 52, 11. iampridem equidem nos vera rerum vocabula amisimus. 51, 20. de poenis fossumus equidcm dicere. Plin. Hist. n. 25, 13, 1)5. remedia libcrationi , quibus bibcnda censetur, non equidem praeccpe- rimus.

S. Haec eadem ratio valet in ea verborum con- structione, in qiia quamquam alia est verbi persona, tamen de re agiLur, quae ad ipsum, qui loquitur, pertinet.

Varro de Re r. 1,5, 1. cquidem innummeraiiles mihi videntur. Propert. 2, 31 (2;i), 5. hic cquidem Phoebo visus mihi pulcrior ipso marmoreus tacita carmen hiare hjra. Plaut. Pers. 4, 4, 87, atquc equidem miscret tamen. Sticb. 2, 2, 5. nam equidcni harum miserebat. Cic. ad Att. 3, 3. adhuc equidem valde me poenitet. Correxerunt quidem.

Virgil. Aen. 10, 29. equidem , credo , 'mea vulnera restant, Et fortasse etiam hoc nomine comprehendi possunt Cic. ad Att. 13, 2fl. Tacit. Dial. 27. quae infra. Certe in his Cic. p. Cluent. 1,4. ncmo cst tnim , qui invidiae sine vcstro ac sine ialium virorum subsidio possit resistere. Equidem quod ad mc attinet, quo me vcrtam , nescio. facilius erit construere verba equidem nescio , quam explicare : nam equidem ad totam senten- tiam pertinct, nec tantum afiirmat Cicero, se id nescire, ged attentioncm advertit ad suas res ita , ut rcddamus verba : JSicmand vcrmiip; ohnc cuern Beistand dem Hasse suwidersiehen. Vnd in dcrThut, was mich anlangt, wcifi ich nicht , wohin ich mich ivcndcn soU.

EQVIDEM. 429

4. Sed etiani alienae res vere exsistenles vel vere factae hoc modo affirmantur. Ita et lertia et secnnda persona a Plauto et Terentio ponuntnr ia raullis locis, quos et veteres et recentiores critici einendandos rati, sicut in aliis antiquum verbum oblilteraverunt. De qna re conf. Gifanius in Observat. p. 82. (170.) Schellerns in Observat. p. 111. Miscell. Observ. T. 6. p. 555. Rud- dimann. T. 1. p. 322.

Plaut. Pers. 4, 3, Tfi. equidem edepol UberalPst , qmsquis cst. Epid. 4, 2, 33. adolescentem equidem dicebant emisse. Baccli. 4, 9, 50. quadriugcntos filios habct , atque equidem omnes lectos sine probro. Meii. 2, 2, S5. insanit Jiic equidem , qui ipse malc- dicit sibi. RIJL 3, 1, 54. o lepidum senicem, si, quas memo- Tat , virtutes habet: atque equidem plane eductum in nutri- catu vcnerio. Men. 3, 3, 27. di me cquidem omnes adiuvant. Rud. 3, 5, 47. haec equidcm Palaestra, quae rcspondit, non mea est. Rcizins scrijisit quidcm. Aul. 2, 1, 18. dccct equidem vera proloqiii. Tulgo additiir te : alii oodd. quidem. Trin. 3, 1, 10. atqiie cquidcm ipsus tdtro venit Philto oratum fdio. Herniannus dedit atque quidcm.

Plaut. Pers. 3, 2, 5. eriuidem si scis tutc, quot habeas hodic digilos in manu. Stich. 4, 1, 48. duin equidcm, hercle, quod edant , addas.

Terent. Eun. 5, 4, 34. (5, 14.) atque equidem orante ut ne id faccret, Thaide. Bentleius, omnium librorum conseneium nihili pendens, correxit et quidem. Ileaut. 3, 2. 7. ch. Quid tu istic? sY. Recte equidem. Te demiror , Chreme. Ita enim est interpungeudum. Tid. 5, 1, 24.

Cic. Tusc. 5, 35, 100. vestrae equidem coenab non solum in praesentia , sed etiam postero die iucundae siint. Ita boni co- dices exhibent. ad Att. 13, 26. equidem credibile non est , quan- tiim scribam die. ubi quamquam verba praecedunt : tti litterus Conficies : tamen non aliorura admonitione adduci possum , ut coniungam verba equidem scribam. in Pis. 34, 84. quum equi- dem tibi etiam acccssio fuit ad necem Platoris Pleuratus eius comes. Sic codd. palatini et erfurt. necnegari potest, graviore afurmatione nervum addi orationi: ^da in der That du auch eine Einleitung fandest. ad Att. 13, 26. sic ages igitur. Equi- dcm id erit primum : proximum Clodiae. lamdudum correxerunt et quidem. Neque absurda, sed bona est scriptura codd. Pithoei et bernensis in Lacl. -2, 82. equidem in talibus ea , quam iam-^ dudum tractamus, stahiUias amicitiaQ confirmari potest. ile Fin.

430 EQVIDEM.

2, 3, 1). multl codd. : equidem , inquit , vcJicmentcr errat. Vulgo ct quidem , quod dicunt esse sed sune.

Sallust. Ciit. 52, 16. quare vanum^ cquidem hoc consilium est. 58, 4. scitis equidem, rr.ilitcs, socordia Lentuli quantam ipsi cladem atlulerit. ulii ineptnin esset intelligere , ex inea quidcm sententia: nec minus ineptum in Liv. 5, 51, 4. equidem , si nobis cum urbe simnl jjositac traditaeque pcr 7uanus rcU^^ioncs nuUae esscnt , tamcn tam evidcns numcn hac tcmpestatc rebus affuit romanis, ut omncm negligentiam divini cultus excmptam hominibus putem.

Lucret. 3, 1091. ccj'(c equidem Jlnis vitae mortaJibus adstat. Qui ediderunt certa , Aldus et alii, ipsum equidcm vitlosum cxistimarunt : de auctoritate vindobonensis codicis non siae cauosa dubitaniiis. Lucan. 8, 824. haud equidem immerito cuma- nae carmine vutis caulum , ne yHi pclusia tangerct ora hespcrius tniles. Pers. 5, 45. non cquidem hoc dubites. 1, 110. per mo cquidem sint omnia protinus alba. Tacit. Dial. 27. quod apud me cquidem in confcsso est. Plin. Ilist. n. 18, 35, 88. equidem ct montium sonitus ncmorumque mugitus praedicunt. Sueton. Aug. 11. Pansac equidem adeo suspecta mors fuit. ubi vid. Oudend. Tustin. 38, 5, 3. nam bcllum cquidem iam tunc secum ab illis geri coeptum etc. 39, 3, 8. sororcm cquidem gcrmanam esse. ubi Modius et alii praeferunt et quidem. vid. Beneckium ad li. 1. Curt. 8, 8, 10. equidem moderutionis meae certissimum indiciiim est , quod ne victis quidem svperbe impero. 4, 12, 20. 5, 13, 3. vide infra n. 11. Apulei. Met. 1. p. 102, 35. haec equi- dem ipsa vocis immutatio dcsultoriae scientia stilo , quem arces- simus, respondet. Et sic saepe Apulelus. vid. Oudend. p. 10. Auson. Profess. 1, 5. non equidem certans cum maiestate dua- rum. Edvil. 12. p. 204. Bip. qui nuptias quondam ciusmodi ludo descripserat , aptis cquidem vcrsibus et compositionc festiva. Cod. Tustinian. 6, 21, 7. libertatem equidem directam compe- tcrc tibi.

5. Per sjgnificafionis siniilitndinem particula haud raro coniungitur cum aliis vocabulis aflirraatiouis , et praesertim cum interiectionibus ecastor , edepol, /lercle et aliis.

Plaut. MIl. 2, 5, 23. ccrte cquidem noster sum. Aul. 2, ,2, 38. Pers. 2, 2, 27. A irgil. Ecl. 9, 7. ccrfe cquidcm audieram. Plaut. Ampli. 1, 1,291. equidcm certo idem sum , qui semper fui,

Plaut. Amph. 1, 1, 125. eam quoque cdepol etiam multo haec vicit longitudinc. Credo cdcpol equidcm dormire solem. Most. 1, 3, 22. equidem pol vcl falso tamen laudari multo malo quam

EQVIDEM. 4Sl

vero culpari. 1, 3, 29. Tercnt. Enn. 5, 2, 37. Plaut. Ampli. 2, 2, 66. equidem ecastor vigilo. Men. 4, 2, 5)5. Cist. 1, 1, 54.

cquidejn herclc addam opcram scdulo. Ei»id. 3, 4, 48. Mil. 4, 7, 24. Terent. Phorra. 5, 3, 24. cquidcm hercle uescio. Plaut^Men. 3, 2, 39. vigilo hercle equidem.

6. InterJum haec particula usurpatur, Tit oraiioni vim afferat, atque hac , quae inest, demonstrationc ali- quid inteute et instanter pronuncietui'.

Terent. Eun. 2, 3, 88. quo trudis? perculeria tam tu me. Tibi cqtiidevi dico , mane.

7. Sic etiam in re magna airirmanda et in excla- matione.

Tcrent. Hcau. 3, 3, 8. ut equidem, ita me di ament, melui, quid futurum denique esset. i. e. wie sehr habe ich in der That gefiirchtet.

8. Vbi quis prece aut evocalione aliquem instat, Jiic ccdens arfirmat per lianc parficulara, se esse petenti satisfaclurum : ubi nos nua wolil.

Plaut. Bacch. 1, 1, 66. pi. Sine. ba. Sino equidem, si lubct. Merc. 3, 3, 21. quid stamus? quin ergo imus atque ohsonium curamus , pulchre ut simus. ly. Equidem te sequor. Cic. de Lcg. 2, 27, 69. sed pcrge cctera. m. Pergam equidem.

9. Ita locum liabet in votis , in quibus graviore affir- matione exchiditur dubitatio.

Tcrent. Eun. 3, 5, 49. tum cquidem tstuc os tuum impudcns videre nimium vellcm. i. e. fiirivahr , da hdlte ich dein unver- schumtcs Antlitz sehen mbgen. Ad. 5, 3, 64. atque equidcm filium, tum etiam si nolit , cogam, ut cum illa una cubet. Cic. ad rani. 4, 7, 11. equidem, etiamsi oppetenda mors esset, dorni atque in patria mallem. 1, 31, 3. equidem vellem, uti pedes haberent.

Plauti vex-ha Merc. 3, 4, 22. apponam, quomodo se hjihent in antiquo Beroaldi codice : disperii: illaec interemit mc modo oratio. Odiosa ne oratio est, quum rem agas longinquam, lon- ginqui. Equidem ad capita rerum pcrveni.

10. Sunt etiam loci, in quibus per hanc dictionem significatur, rem per se intelhgi, aut fieri ex necessitale sua: ubi nos dicimusyrezYzcA, vel /a.

Cic. ad Att. 14, 14. coronatus Quintus noster Parilibus? Parilibus? solusne? etsi addis Lamiam : quod demiror equidcm. i. G. woriiber ich mich freilich wundere.

432 EQVIDEM.

Plin. Epist. 9, 23, 2. nosti me, et quidem ex studiis. Sed in eins gcneris sernione necessiirium ridetur id, quod mediceus et pragensis cod. prncbent, nosti me cquidem ex studiis.

11. Sed ut cjuidejn, ita etiam eqnidem e confor- raauda sentenlia recipit vira cbncessivam , atqite affirma- lione sna alterara partera rei, quae conceditur, opponit alteri parti, quae secernitur. Germani dicunt fheilic/u Et sequitur vel sed, vel vermn, vel tamen, et sed iamen, et veriim tamen. Curlius ceternm opposuit.

Plaut. Rud. 4, 4, 59. dixi equidem, sed si parum intellexti, dicam denuo. Cic. de Orat. 2, fi, 20. sic ego , si iam mihi dispu- tandum slt de his nostris studiis, noUm equidem apud rusticos, scd multo viinus apud vos. ad Att. 1, 13. quibus epistolis sum equidem ahs te lacessitus ad scribendum : scd idcirco sum tardior, ■quod etc. 2, 5. 7, 1. ad Fam. 15, 8, 2. in consulatu vero cupio cquidem, te minus habere negotii : sed molcste fero , me consulem tuum studium adolescentis perspexisse. 4, 3, 14. quare non equi- dem te moneo , sed mihi ita pcrsuasi etc. de Fin. 3, 2, 9. Liv. 3, 68, 9. vellem equidem vobis placere, Quiritcs: sed multo malo vos salvos esse , qualicumqueergame ani;r,o futuri cstis. Curt. 5, 13, 3. certiora deinde cognoscit — , non equidem vinctum regem, sed in periculo esse aut mortis, aut vincnlorurn. de quo loco iudi- cium haud probaLile Heusingerus tulit in Emendat. p. 222.

Cic. ad Fam. IG, IG, 3. amo te omnibus equidem maximis de caussis, verum etiam propter hanc, quod mihi sic , ut debuisti, nuntiasti. Terent. Heau. 4, 1, 34. scilicet equidem istuc factum, in-noscam: verum , Sostrata, male docet te mea facilitas multa.

Liv. 4, 3, 2. quantopere vos , Quirites, contcmnerent patrcs — saepe cquidem ct antea videor animadvcrtisse : nunc tamen maxi- mc, quod etc. Piln. Pan. 31, 1. omnibus equidem gentibus fer^ tiles annos gratasque terras precor : crediderim tamen etc.

Cic. ad Fam. 11, 14, 4. habes obtrectatores : quos equidem facillime sustineo, sed impcdiunt tamen. 9, 13, 7. quod dicturus stim, puto equidem non valde ad rem pertinere : sed tamen nihil obest dicere. ad Fratr. 3, 5. abduco equidem me ab omni rei publicae cura: scd tamen indicabo tibi , quod mehercule in primia te cclatum volebam. de Sen. 10, 32. Horat. Sat. 2, 1, 79.

Cic. ad Fam. 12, 39, 8. non dubitabam equidem: verumtamen tnulto mihi notiorem amorem tuum effecit Cherippus.

Curt. 4, 12, 20. scd caligo , quam circa humidi effuderant montes, nniveraam equidem rei facieni non abstulit, ceterum agminum discrimina atque ordinem prohibuit pcrspici. ubi cur hanc codicum stiipturam Zumptius mutaret, nulla erat caussa.

EQVIDEM. m

12. Tantura vero abest, ut equidem, quod multi dicunt, compositum sit ex ego quideni, ut ne pro hoc quidem ponatur a bonis scriptoribus antiquioris aevi. Errant ergo , qui explicant ego ex mea parte , ich mei- nes TheiLs. Nam personarum oppositio, quam illi re- quirunt, exprimitur verbis diversae terminationis perso- nalis, sed in altera parte, qua, qui loquitur, de se affir- mat, accedit parlicula affirraativa. Seraper enim prae- valet haec affirmandi vis.

Plaut. Men. 2, 3, 18. Mte. Qutcum kaeo mutier toquttur? bb. Equidem tecum. Non est ego tecum , sed profecto tecum. Neque aliter Pers. 2, 2, 43. Asin. 3, 3, 17. 5, 1, 17. Rud. 3, 2, 25. equidem tibi bona exoptavi omnia. ». Bene equidem tibi dico, qni, ie digna ut eveniant, precor. Cic. adFiim. 10,14,3. equidem exspectabam iam tuas litteras. i. e. ick erwartetc aWer^ dings scho7i Briefe von dir. conf. 6, 4, 3. 11, 27, 17. ea si tw. non audis, quid dicam, nescio. Equidem, si quando audio^ tam defendo, quam me scio a te contra iniquos meos solere de~ fendi. ul)i non est ego autem , sed sensum habct : hoc verum est, si quando audio, defendo. ad Att. 6, 3. de urbanis rebus scilicet plura tu scis : saepius et certiora audis. Equidem doleo^ non me tuis litteris certiorem fieri. Huc enim odiosa affereban" ^ tur. Non opUs est cum aliis explicemus : ego \'ero ex mea parte : sed est sensus : und in der That thut mir es leid. quem- admodum de Leg. 2, 1, 2. equidem , qui nunc primuirt huc vcne- rim, satiari non queo. Neque aliter ad Att. 11, 5. rem et summam negotii vides. Equidcm ex tuis litteris intellexi, — te subdebilitatum novas rationes tuendi mei quaererc. p. Rabil:. Posth. 3, 6v quid ergo ssnatum defendam hoc loco, iudiccs? Omni equidcm loco debeo: ita de me est meritus ille ordo. In his nihil maius exprimitur, quam quod supra n. 10. et infra n. 14. dictura est : nam equidem ad omni loco pertinet.

Cic. de Orat. 1, 14, 61. atque haud scio , an minus hoc verbis sim probaiurus : equidem non dubitabo, quod sentio, diccre. Male eensum ceperunt , qui explicant sed ego. Est id > quod vir quidam doctus scribi iubehat, certe quidem.

Virgilio quod tribuitur carmen Cir. 14. si me iam summa Sapientia pangerct arce, — non ego te talem venerarer munere tali, non cquidem. Inepta exsistit sentcuj;ia, si accipis pro non ego quidem. Est vero certe non , gewifs nicht.

Nec raro componuntur equidem ego, vel ego equi- dem , queniadiuodura Plaulus ipsus equidem dixit. II. 28

434 EQVIDEM.

Plaiit. Merc. 2, 2, 40. amavi Itcrcle cqiiidem cgo olim in adolescentia : verum ad hoc cxemphim numqunm. Bacch. 3, 3, 33. id eqvidem ego certo scio. Terent. Heaii. 4, 1, 19. id equidem ego, si tu neges, certo scio. ubi Bciitleius practuiit quidem propterca , (juod cquidem per se valeret ego quidcm. Quae Ciceronis affert Servius ad Virgil. Aen. 1, 516. ego cquidem ceteras tempestates : liaec sunt verba orationis p. Mil. 2, 5. et faabet ita cod. barb. sed reliqui , ut vulgo , equidem. de Orat. 2, 6, 25. sic ego — nolim equidem. Sallust. Catil. 51, 15. equidem ego sic existumo. lug. 10, 6. equidem ego vobis rcgnum trudo. , 85, 26.

Plaut. Ampli. 2, 2, 122. qui ipsus equidcm nunc primum isianc tecum conspicio simul.

Attamea receatiori aetate, quum grammatici docuis- sent esse idem quod ego quideni vel ego , scriptores qui- dara huic praecepto suum usum accommodarunt.

Plin. Hist. n. 2, 23, 25. quod equidem sciam. 2, 98, 101. ut

nihil, quod cquidcm novcrim, praetcream.

13. Quod in multis locis , praesertim apud Cicero- nem, factum videmus, equidem ab initio sententiae poni, id propriam habet caussam. Demonstrativa euim sua vi parlicula nectit enuntialionem , quae affirmatione in- signita novum argumeutuju , vel aliam senteutiam addat. Quod quum Germani dicant und. in der T/iat, uiid ebea, multi in eam opiniouem adducti sunt, ut equidem esse et quidtem dicerent. Ipsa vero copula non iuest, sed particula transitum parat.

Liv. 9, 19, 10. nae illc scepe , etiamsi prima prospere evenis- sent, Pcrsas et Indos et imhcllem Asiam quaesisset, ct ctinifemi- nis sibi bellum fuisse diiissct: quod Epiri regcm Alexandrum — dixisse ferunt — . Equidem , quum pcr annos quatuor et viginti, primo punico bLllo cla^jibus ccrtatum cum Pocnis rccordor, vix aetatem Alcxandri suffectnram fuisse reor adunum bcllum. Alia vide supra.

14. Pertinet particula haec, ut iam dixi, ad totam, cui praefigitur aut interponitur, senlentiam. Tameu sunt etiam , in quibus uni verbo praecipue adhaercns, huius vim auget et adstnngit, ut pro quidem accipi possit. Apud Ciceronem saepe post verbum ponitur.

Cic. de Orat. 2, 6, 25. vid. p. 432.

Quinctii. 7, 2, 24. r.uius actionem equidem solam in hoc tem- pus emiseram. ubi Spaldingius tcmere coniecit et quidcm.

EQVIDEM. 435

Plaut. Capt. 4, 2, 86. editio princ, praebet : mihi equidem esurio, non tibi.

Cic. ad Att. 14, 14. quod demiro}- equidem. vid. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2, 27, 69.

Plin. Epist. 6, 16, 13. tum se quieti dedit et quievit verissimo cquidem somno. Ita plurimi codices. Vid, Cortius.

15. Et sunl quaedara vocabula, quibus imprimis particula se applicare solet. Cuins geueris esse video negaliva verba non , necji/e, nihii, nnsquam, minime, et imnio , quin. Nos in der T/iat nicht.

Plaut. Amph. 1, 1, 172. non equidem ullum habeo iumentum. Most. 4, 3, 2. 71071 equidem in Aegyptum hinc vectus fui. Aul. 4, 4, 13. Tioji, hercle, equidem quidquam sumsi. Mil. 3, 2, 18. neque equidem heminas octo expromsi in urceum. Bacch. 3, 3, 15. non sino, neque equidem. illum me vivo corrumpi sinam. Terent. Ad. 4, 5, 7, non equidem istas, quod sciam. Horat, Epist. 2, 1, 69.

Plaut. Aul. 4, 4, 8. nihil equidem tibi abstuli. Cas. 4, 2, 12. nihil cquidem specidor. Pers. 2, 2, 43. Terent. Andr. 5, 2, 17. si. Quidnam apportas? d. Nihil equidem, nisi quod illum audivi diccre. Eun. 2, 2, 42. civ. Quia tristPs. pa. Nil equidem. Bentlcius correxit quidem. Horat. Sat. 2, 6, 53.

Flaut. Aul. 2, 1, 26. nusquam equidem bibi. Cic. ad Fani. 2, 10, 2. equidem numquam domum misi unam epistolam.

Terent. Hec. 1, 2, 10. minime equidem me oblectuvi. 5, 3, 16. sed cessas? p. Minume equidem.

Plaut. Men. 5, 9, 20. m. Tu7i' meo patre es prognatus? m. Immo equidem, adolcsccns, meo. 3, 3, 12. immo equidem memini. Amph, 1, 1, 212. 2, 2, 54. Aul. 2, 4, 28.

Plaut. Aul. 4, 4, 23. quin equidem ambas profero.

16. Saepe compoauntur ia confirmanda re ?iam equidem.

Plaut. Men. 5, 5, 56. nam equidem, postquam gnatus sum, numquam aegrolavi unum diem. Ps, 2, 2, 26. Mil. 3, 1, 35. nam equidem hand sum annos natus praetcr quinquaginta ei quaiuor. Pers. 2, 1, 5. Eud. 2, 6, 9. Asin. 3, 3, 16. bene vale: apud orcum te videbo: num cquidem me iam quantum potcst.

17. Cum copulalivis e/, atque coniungilur equidem, quod noii es.se ct quidein, eliani hoc argumento demon- strari polest.

28*

436 EQVIDEM.

Plaut. Cist. 2, 1, 46. di me omncs — faxint, ne cgo dem vivos suavium Silcnio, nisi ego te tuamque filiam mcque hodie obtruncavero , — ct cquidem hercle nisi pcdatu tcrtio omnis efjtixero.

Plaut. Most. 5, 1, 1. qui homo timidus erit in rebus dubiis, nauci non crit. Atque cquidcm quid id esse dicam vcrbum nauci, nescio. Mil. 3, 1, 55. vid. p. 429. Poen. 3,1,5. atquc equidcm Lercle dedita opcra amicos fugitavi senes. Merc. 4, 4, 2. Terent. Eun. 5, 4, 34. (5, 14.^ vid. p. 429.

18. Equidem iam significat nostrum wirllicJt, sc/ion.

Cic. ad Fani. 12, 18, 7. equidem sic iam obdurui, ut ludis Caesaris nostri aequissimo animo vidcrem T. Plancuni. Coel. ad Cic. 8, 17, 4. equidem iam effeci, ut maxime plebs — vester esset.

19. Ponitur equidem intercedenle seutentia, quae vel temporis vel caussae conditionem iudicat. Sic ut, quum, siy etiamsi in vicinia apparent.

Cic. Somn. Scip. 1. quem ut agnovi, equidcm cohorrui. 3. quem ut vidi, cquidem vim lacrymarum profudi. ad Fara. 16, 12, 2. equidcm , ut veni ad urbcm , non destiti etc.

Quinctil. Prooem. 1. quum a me quidam familiariter postu- larent, ut aliquid de ratione dicendi componerem, diu sum equidem reluctatus.

Cic. ad Fam. 5, 20, 3. commodius equidem possem de singulis ad te rebus scribere, si M. Tullius scriba meus adesset. 13, 1, 10. equidem, si, quid ipsc sentiam, quacris, nec cur ille tantopere con- tendat, video , nec cur turepugnes. Curt. 8, 5, 19. quos equidem victores essc confiteor, si ab illis legcs, quis vivamus, acci- pimus.

Cic. ad Fam. 4, 7, 11. equidem , etiamsi etc.

*) Librarii saepissime equidem iu et quidem muta- rnnt. vid. ScJiwarz. ad Pliu. Pau. 62, 3. et ad 32, 4. Drakenb. ad Liv. 5, 54, 3. 34, 5, 8. Goerenz. ad Cic. de Fin. p. 161- et hoc in illud. vid. Cic. ad Fratr. 3, 1, 3. p. Plauc. 12, 31. Vid. ad Liv. 34, 5, 8. Saepe intercepla est liltera prima ab ultima vocis praecedentis: unde ortum quide?n. vid. Drakenb. adLiv. 4,3,2. cf. Goerenz. ad Cic. de Fin. p. 307. Interdum equitem scripseruut, vid. Liv. 6, 12, 10.

£RGA. 437

ERGA.

Perversa erat sapientia, qua Scliellerus cum aliis erga et ergo facta esse putabat ex verbis e regione, quemadmodarn germanicum^e^^e/i cura nomineGe^'e/zcZ cohaei'eret. Nam eiusmodi contractio nullam omnino rationera habet , et germanica ista vocabala a gen vel gan, unde gehen GsX , descendunt. Nec meliora Gei'h. Vossias, qui erga existimabat esse graecum l'^ya, ergo autem, quod daplex esset, et ab a^a et ab tqyov diversa origine derivabat. Magna quidem est copia formarura, quae cara vocabulis erga et ergo cognatione continentur, in quibus quamquam notioncs quaedam obscuratae non possunt distinctias demonstrari, tameu coustat ipsius cognalionis caussa. Atque erga et ergo et uerq-ere unius sunt familiae, quemadmodum 'eQyov transiit in Trerh, 'eQyeiv in wirl-en. Cuius stirpis principium apparet in verbo i'Qyco , quod quomodo in eQda) transmutatum sit, graeci grammatici docuerunt. Yid. Bultmann. Gramm. T. 2. p. 225. Hoc vero eQyco digamraa praeposito fit vergOy ut alia similiter. Vnde factura est, r.t erga et ergo, ablativae formae obsoleti vocabuli, alium significatum ac- ciperent ex notione, quae rem vel ad aliquid vergentem vel ex aliqua re deflectentem, quod est, litr- iind liin- wenden, designat, alium ex notione conficiendi. Quod discrimen quum veteres gramraatici inlellexissent, et adco pronuntiatione distinctura vidissent , in quantitate syiiabae extreraae diversa quaerebaut argumentura. Sic Festus duplicem significationem verbi ergo explicari posse putabat. Ego vcro notiones per vana verba di- spersas in ergo video rursus colleclas, nec niiror diver- sitatem significationis.

1. Igitur erga , quod non est eqya, quasi , ut ait Vossius, occnpatas sit animus, ut bene raaleve ei faciat, erga quera bene aut male allcctus sit, nec ab elqya repe- tendum est, quod Scheidio ad Sanctiam p. 228. videba- tur, quasi significet nexn , coniiinctione , rationem eam significat, qua quid ad aliquam rcm vergit. Et dicitur de loco ac regione, quae est versus aliquam rem: gegen etivas hin. Sed haec notio iam antiquo tempore ob- solevit. llenovata est consuetudo novissimo tempore. Priscianus p. 990. erga eliuni neqi graecmn significat.

438 ERGA.

Plaut. Truc. 2, 4, 51. tonstricem Suram novisti nostram , quac modo erga aedes habet. Sed edit. princ. quae erga aedcm scse habet. Caiuerarius introduxit modo, quuni legifset in codd. quem. Sed scribendura videtur quae med erga aedes habet. vid. u. 6. Sensus est : quae prope me , e regione luearum aedium , habitat,

Apulei. de Dogm. Plat. p. 9, 10. sed et machinamcnta , qui- bus ad senticndas diiudicandasque quantitates et qualitates sensus instructi sunt , ibidem erga regiam capitis constituta esse.

2. Ea vero significatio , quae per omuia tempora permunsit, ratiouem eam clesignat, qua se quis iu ali- quem vertit , et se vel studio ac voluutate vel ageudo gerit: quod nos dicimus gegen. Atquehoc, quod per se quemcumque auimi couatura contiuet, refertur usu frequentissimo ad animum amicum et benevolum. Cha- risius j). 208. Item in et erga hoc d/J/erunt: fere enim erga ad ujfectnm refertur , cjuasi erga illum benignus : in ad simultatem , quasi in illum sum saevus. cf. Priscian. p. 989. Beda p. 2332. erga ad animum spectat , maxime cjiium alicjuem projjensiurem ajjectum generat proximoruni. Atque iu veterum libris semper est persona, ad quam praeposilio haec refertur, nou res, nisi quae ad aliquam persouam attiuet: recen- tiores autem scriptores etiam de rebus dicebaut erga aliciuid pro in alicjuid.

Cic. de Am. 10, 56. ut eodem modo erga amicos affecti simus, quo erga nosmetipsos: — ut nostra in amicos benevolentia illo- rum erga nos bencvolentiae pariter aequaliterque respondeat. dc Fin. 1,20,68. Plaut. Capt. 2, 3, 49. ut fueris animatus erga suum gnatum atque se. Trin. 3, 1, 18. ut mihi , ut erga tc Jui ct sum, referas gratiam. Cic. p. Quint. 25, 78. si nihil diccrct, iacito ipso officio et studio, quod habcbat erga propinquum suum , quemvis commovcrct. ad Planc. in Epist. ad Att. 16, 16. magnam atttdit accessioncm tua voluntas erga mc meaque crga te par atque mutua. Terent. He.iut. 2, 3, 24, vide n. 5, Plaut. Capt. 2, 2, 100. quod me esse scit erga se benevolum. Rud. 5, 3, 33. quando ergo erga te benignus fui. Mil. 4, 6, 15. Cic. dc Orat. 2, 43, 182. animosque eorum , apud quos agitur, coiieiliari qnam maxime ad bcnivolcntiam tum crga oratorem, tum crga illum , pro qno dicct oralor. Plaut. jAIil. 3, 1, 4!.. magis iiosces meam coniitaiem crga tc amantem. Cic. de ^at. d. 2, 23, 60. id non sinc divina bonitatc erga homines ficri arbilrabuntui'.

EFiGA. 439

Plant. Amph. 5, 1, 49, utut erga me mcrita cst. Cist. 1, 1, 111. Cic. ad Fam. 1, 9, 1. quum illud ipsum gravissimum ct sanctissimum nomen pietatis lcvius mihi meritis erga me tuis esse videatur. Plin. Pan. 80, 6. qui erga omne hominum genus vice sua fungereris.

Plaut. Capt. 2, 3, 63. niinc adest occasio benefacta cumularc, iit erga hunc rem geras Jidcliter. Trin. 5, 2, 2.

Cic. ad Att. 8, 3. quum mcrita Pompeii summa crga salutem meam — tum ipsa rei publicae caussa me adducit etc. dc Pro- vinc. cons. 1, 1. quum in universam rem publicam, tum ctiam crga mcam salutcm fide ac bcnevolentia singulari. p. Domo. 56, 142. omnes — omne suum erga mcam dignitatem studium et iudicium non modo commissum, verum etiam commendatum csse arbitrabuntur.

Plin. Pan. 50,4. magnum hoc tuum, non erga homines modo, scd erga tecta ipsa merilum. Tacit. Ann. 4, 20. ea prima Tiberio crga peeuniam alienam diligentia fuit. Ammian. 16, 10. fama — erga haec cxplicanda, quac Romae sunt, obsolescit. Alia Orosii, llegesippi, Augustini vide apud Wopkcns. in Actis Soc. Rheno- traiect. T. 4. p. 371.

3. Niliilominiis lamen eliam de rebiis liand iucundis et de animo adverso aique raalevolenlia dicilur pro conlra, adversns. Apud Ciceronem nusquam inveni; Cornelius Nepos , sive quisquis vilas imperalorum scri- ])sil, nihil frequentius.

Plaut. Aul. 4, 10, 62. si quid cgo erga te imprudens peccavi. Pseud. 4, 3, 4. ne malus item erga me sit , ut erga illum fuit. Cas. 3, 4, 27. quid ego umquam erga Tenerem inique fecerim. Epid. 3, 3, 9. Terent. Hec. 3, 5, 36. quae numquam quidquam crga mc commerilast, quod nollem. Coriicl. Dat. 10,3. odio communi, quod erga regcm susccperant. IIam.4, 3. Hann. 1, 3. Alc. 4, 4. Tacit. Hist. 2, 99. Ann. 2, 2. vide n. 4.

4. Sed non modo de animo dicitur, qui aul bene- volentiam aut inimiciliam in aliquem confert , sed etiam de quacumque animi sententia et ailectione, quam quis vel coram aliquo vel per aliquem coucipit, aut quo se gerit Cv)ram aliquo. Vnde opinio quorumdam gramma- ticorum, erga sigmricare propter. vid. Doelekii Graram. p. 52. Hoc vero maxime ad usum recentiorum refero. Proprie dicunt lionor erga allcjuem. Sed dc aliis quoque rebus usurpatur , quae aguntur de aliquo (i/i Bezug auf einen).

440 ERGA.

TficU. Ann, 4, 74, aniil erga Selamm, cuiu9 durior eon~ gressus. Hist. 4, 49, provinctam et militem alienato erga Vespa- sianum animo fuisse. Ann. 11, 25. isque illi finis inscitiae erga domum suam fuit. ubi Acidalius emendat circa domum. 2, 2. accendebat indignantes — fastu crga patrias epulas.

Ad haec accedit Cic. de Orat. 2, 49. 201. ut — in meis mori- bus erga necessarios declarandis mansuetissimus viderer.

Plin. Pan. 55, 3. non alius erga te novus honor superest, Tacit. Ann. 3, 74. prisco erga duces honore. Similiter 3, 2. ut — suprema erga memoriam filii sui munera fungerentur. Hist. 2, 55. erga germanicos cxercitus laudes gratesque.

Tacit. Ann. 4, 11. atrociore semper fama erga dominantium exitus. Hist. 1, 20. iisdem erga aliena sumptibus.

5. £x anirai ratione desumpUim est Plauli Asin. 1, 1, 5. si quid Jiied erga iu liodie jalsum dixeris, quasi sit idem quod 7Jii/ii. Nam intelligitur: ut me fallas.

6. Praepositio haec apud poetas etiam post noracn suum obtinet locura, praesertira post pronoraina per- sonalia: unde factae sunt formulae med erga, ted erga^ quas in usu fuisse negari non potest. vid. Vossius de Arte gr. 2, 14. p. 206. et Schneideri Grara. T. 1. p. 144. Meursius in Exercit. crit. T. 1, p. 112. monstrat, in hac composilione duo nomina in unum coniuucta fuisse, iit scriberetur mederga: idque probabile videtur. Certe imo accentu contineatur.

Plaut. Trin. 5, 2, 4. si quid amicum erga bene fcci, Tercnt. Heaut. 2, 3,24. animus te erga idem ac fuit. Plaut, Capt. 2,1, 47 (54). nunc te oro per precem , per fortunam inceriam cl pcr mei te erga bonitatcm patris, Terent. Hec. 3, 3, 29. 1, 2, 15. timet omnia, patris iram et animum amicae se erga ut sit suae,

Plaut. As. 1, 1, 5. si quid med crga tu hodie falsum dixeris. Epid. 3, 3, 8. quasi quid filius meus deliquisset med erga. Capt. 2, 3, 56.

*) Erga cum glossemate apud confusum vide apud Schwarzium ad PJiu. Pan. 53, 2. Saepe ergo pro erga sci'iptum legitur. vid. Drakenb. ad Liv. 1, 18, 6.

ERGO.

Ergo eiusdem essc origiois et erga ^ anlca exposui. Atque pro diversa notionis conformatione duplex est

ERGO. 441

huius vocabuli vis ct natura, quae tamen in multis par- libus conspirat ita, ut, quae usu coaluerunt, non possint subtili distinctione divelii. Etenim ergo habet significa- tionem et rei alicunde deducendae et rei comprobandae. Altera illa oritur in notione vergendi et convertendi, altera in notione conficiendae rei. JNam E^yttv sive egSeiv et sQyov &tTVerhy wirheii dicunturdelaborantium opera, quippe qui rem manibus versent.

Ergo graecum esse e^yo), et significare re, sive ea re , quae pro caussa dicatur, omnes nostri temporis grammatici post Sauctium docent. At nemo explicuit, quomodo aQyov rem significare potuerit. Et profecto noD potest. Narti nihil aliud significat quam id , quo quid efficitur. Nos omnem vocabuli usum triplici modo complectimur. Nam ergo aut rationem indicat, qua quid efficitur, sive hoc sit caussae sive concUisionis, aut rem confectam desigoat, das TVirkliche^ ab TVerk nominatum , aut rem dicendam ex alia re nectit et inde deducit sic , ut vel ex alia re ad aliam transgrediaraur, vel ad superiora respici iubeamus. Vossius deArte gram. 2, 17. ,,primo nomen fuit eoque gignendi casum adscisce- bat: quae effectus ac caussae significatio etiam mansit, quum valet igilnr.^'- Et Perizonius in notis ad Sanctii Minerv. 4, 14. omnia ad unum significatum caussae re- ferre conatus est. Sed- praeterquam quod exempla ad- dila noQ quadrabant, ut usus quosdam exphcaret, ne- cessarium ei erat statuere, interdum „rationem originis vel parum habitara, vel non aniraadversam, vel etiara integrum comma, cui responderet ergo ^ per eUipsin omissura esse.^^ Quo oranis illa doctrina concidit,

lam antiqui grammatici appellabant nomen indecH- nabile , quibus quuni Scrvius obloquitur, ut coraprobet, esse meram particulam, universam rera tantum ex ahqua parte complexns est. Nam quod nomen erat, simul et adverbii forinam induit, siculi niodo , et in coniunctio- nem transiit. Cbarisius p. 199. et ahi in coniunctionura nuraerum adscribunt.

I. 1. Primura igltur caussam indicat, qua quid cfficitur: durch das TVerh einer Sache. Cf. Vossius de Construct. 64. p. 580. Haec est primitiva illa forma, quae substantivi instar cum genilivo coniungitur, quem- admrdura graiia, caussa. Quura reddiraus eviKUy n-^egefiy non omncm vira vocabuh comprehendimus.

442 ERGO.

Hoc aiileni scnsu semper ]joslponiLur subslaativo, et habet produclam syllabam ullimam.

Festus : ergo corrcptum signlficat idein , quod apud Graecos ovv: producte idem quod xuqiv , hoc est gratia: quum scilicet gralia intclligitur pro caussa. Scd illud supcrius ctiam sine exemplis uotum est: koc inferius sicformatur, quum dicimus dc cliquo , statua donatus est honoris virtutisquc ergo , id cst hono- ris virtutisque caussa. Servius ad Vjrg. Aen. 6, 610. illius ergo] propter eum. Ergo autem coniunctio fuit: sed per accentiis mutationem in adverhium transit: et est sola particula, quae habet in fine circumflexum. Multi male putant nomen esse in- dcclinabile , et dicunt positum esse pro caussa. Caussa autem iiomcn est , quod ponitur pro ratione. Qui casus declinatione carct. Vide p. 441. Et re vera nemo dixit co ergo , queniad- inodum dicebaut ea caussa , ca gratia. Std contra Scrviura iam Beroaldus p. 213. Tom. 1, Lamp. Gruter. istam signifi- cationem viudicavit,

Konius p. 544. ergo positum pro ea caussa. 7'irgilius lib. 6, 670. illius ergo venimus, et viagnos Erebi transnavimus amnes. Sisenna Ilistor. lib. 4. milites, ut lex calpurnia conccsserat, virtutis ergo civitate donati.

Apud Flautum nnllum exstat exemplum. Sed Cato de Re r. 139. harumce rerum ergo sive ego sive quis iussu meo fecerit. 141. Mars patcr eiusdem rci c-go, macte hisce suovitaurilibus lactcn- tibus esto. et sic sacpe. Epist. ad regem Pyrrlium apud Gel- lium 3, 8, 8. ex Claudio Quadrigario : sed communis exempli et fidci ergo visum cst , uti te salvum vclimus, ut esset , quem armis vincerc j)ossimus. Lucret. 5, 1245. hostibus intulerant ignem formidinis ergo.

Cic. de Leg. 2, 23, 59. et 25, 64. mulieres genas ne radunto, 7jerc lcssum funcris ergo habento. 3, 4,9. rei suae ergo nc quis lcgatus csto. Et sic saepe iu legibus. de Opt. gen. orat. 7, 19. de co igitur Ctesiphon scitum fecit, nullis ab ipso rutionibus re- latis, ut corona aurca donaretur — atque ita praedicarctur, eum donari virlutis ergo bcncvolentiacque , qua,ii crga populum athcnicnseni habcret. Ita ex solemni formula eliam Cornel. Paus. 1, 3. Cic. ad Att. 3, 23. alteruiri caput est tralaticium de impunitute, si quid contra alias lcgcs , eius lcgis ergo, factum sit.

lu tabula pulilicu apud Liv. 40, 52. cius rei crgo qcdem Laribus Pcrmurinis vovil. iLcmque 41, ^28, 9. Et in senalus dccreto 2"^, 7, 4. neu dono mililari virtutis crgo donnretur. 25, 12, 15. hacc cst origo ludorum Apollinarium victoriae , non

ERGO. 443

valetudlnis ergo , ut plerique rentur , votorum factorumque. noii pauci codd. praebent gratia. 1, 18, 6. cui (auguri) deindc honoris ergo publicum id pcrpctuumquc sacerdotium fuit. ita e codd. quidem rcstituit Gronovius, sed antea lcgebatur honoris gratia. 22, 38, 4. sese fugae atque formidinis ergo non abituros. alii codd. oniittuut crg-o , alii habeut caussa. De cod. florent. Drakenborchius iudicare Tidetur ex silentio eius, qui contulit librura. 37, 47. victoriae navalis ergo in unum diem supplicatio decreta est. Ne in hoc quidera loco deest illa scripturae varietas.

2. Haec vero caiissae efficientis notio etiam adver- bialiter exprirailnr. Nam ergo ponitur, ubi ipsa intelli- gitur caussa: ob hanc canssam, vel ubi sensus est: inde jactum est, ut , qua ex re , qua de caussa, da- /ler, deshalb. Perizonius ad Sanctium 4, 14. p.431. ita: j,sicuti (\'iCi\.uv illius ergo veaimus, sic et simpliciter recte dicitur eodemque sensu, ergo venimus , h. e. illius memoratae rei ergo , ea gratia." Curtius et alii ia narrandis rebus saepe lioc vocabulo indicant caussas rerum,

Flaut. Pseud. 4, 6, 21, malum et scelestum et periurum aiehat csse me. si. Pol haud mentitu^st. ba. Ergo haud iratus fui: nam quanti refert te nec recte dicere, qui nihili faciat , quique infitias non eat. Lucil. apud Cic. de Fin. 1, 3, 9. Graecuni te — maluisti dici. Graece ergo praetor Athenis — te saluto. Flaut. Cist. 1, 1, 74. gy. Perfidiosus est amor, si. Ergo in mc peculatum facit.

Cic. de Fin. 2, 11, 34. Polemoni et iam ante Aristoteli ea prima visa sunt, qitae modo dixi. ergo nata est sententiaveterum Academicorum. ubi vid. Goerenz. qui quera locura affert Tusc. 1, 2, 4. nou huc pertinet. Alli coniecerunt hinc ergo , et inde, et eo , et cx quo. Liv. 1, 27, 5. Albano non plus animi erat quam fidci. Nec manere ergo, nec transirc aperte ausus , sensim ad moiiies succedit. Tacit. Ann. 1, 58. cx quo a divo Avgusto civitate donatus sum, amicos inimicosque ex vestris utilitatibus delegi. — Ergo raptorem filiae meae , violatorem foederis vestri, Arminium apud Farum — reum feci. Virgil. Ecl. 5, 56. can- didus insuetum miratur limen Olympi, sub pedibusque videt nubcs et sidera Daphnis. Ergo alacris silvus et cetera rura voluplas Panaque pastoresq le tcnct. ubi Scrvius explicat merito : itein- quc iU Georg.-^, 393. crgo rite sinim Baccho diccmus honorem carminibus j^airiis. Fiin. Hist. n. 17, 14, 24. agricola sedulus, casam sepis munimenio cingcns , quo minus putrcsccrcnt sudcs, limen subdidit ex hedcra. At illae vivaci morsu apprchensac suam ex aliena fecere vitam , apparuitque trnncum esse pro

444 ERGO.

ierra. Aiifertur crgo scrra aequalHcr superjicies; lacvigatur falce truncus.

Curt. 8, 11, 14. cvascrant tamen Alexa,ndcr et Charus — , etiam pugnare comminus coeperant: sed quum supernc tela barbari ingererent, sacpius ipsi fcriebantur , quam vulncrabant. Ergo Alexander , — dum acrius quam cautius diimcat , ccnfossus un- dique obruitur. 3, 8, 16. motis ergo castris supcrat Pinarum amnem. 5, 3, 8.

£x his intcllig:Uur , quam falsum sit praeceptum gramma- ticorum , quo tradiint ergo non rationem indicari in rebus ipsis cognltam , sed tantum eam, quae arguraentatione constituatur. Yid. Aug. Grotefendi Gramm. p. 174.

3. Caiissa, ex qua aliqiiid facliira aut faciendura sit, interdum , praesertiin iu colloquiis, non verbis ex- primitur, sed ex sententia praecedente, vel ex re acta colligilur.

Plaut. Cist. 1, 1, 119. Silenium, puella, quum et Terbis et equalidis vestimentis declarasset, se misero amore perire, Gyranasium, postquam illa ablit, alt : ecastor mihi visa amare. Tum lena: istuc crgo aures gravitcr obtundo tuas , ne qucm ames. i. e. liaec , quam vides amantiura esse miseriam , caussa est, quapropter aures tuas obtundam: eben darum.

Cic. Phil. 5, 16, 16. hanc ergo et rcliquas eiusmodi lcges, etiamsi sine vi, salvis auspiciis , esscnt rogatae, ccnscrcm tamcn abrogandas. Antea exposuit, quibua intelligeretur legis istius turpitudo.

Virgil. Ge. 1, 489. ergo inter sese j^f^ribus concurrcrc telis romanas acies iterum vidcre Philippi. Autea narrantur signa, quibus futurum bellum civile praemonstratum sit.

4. Et potest caussa, ad quam ergo refertur, postea demum addi, ipsum autcm praemilti.

Plaut. Mil. 4, 6, 18. ergo iste metus me macerat , quod ille fastidiosus cst . nc oculi eius sentcntium mutcnt, ubi vidcrit me. Amph. 1, 1,2». crgo istoc magis, quia vaniloqnus , capulabis.

5. Haec est rafio, qna ergo usurpatur iu conficien- da argumenlatione el in finieiHla coucliisionc. Esl enira ex liac ratione, e.o jit. jMarius Viclorinus in Rlielor. Cic. 32. p. 111. iihicumcjue eniin ergo vcL igitiir esty conclasiu sit necesse est.

Ita Varro cxpositionis finem facit conclusione : non crgo cst in his analogia. 8, 24. 25, 26. non est ergo unalogia. 8, 32.

ERGO. 445

Plaut. Epid. 4, 2,20. negat haec filiam me suam esse: nonergo haec mater mea est.

Cic. Pliil. 3, 12, 29. quid enim interest inter suasorem facti et probati)rem ? aiit quid refcrt , utrum voluerim fieri , an gau~ deam factum? Ecquis cst igitur , te excepto et »'s, qui illum regnare gaudebant , qui illud aut fieri nolucrit, aut factum improbarit? Omnes ergo in culpa. Sed vide in etemm.

6. Atque lioc modo coUigitur ex superioribus id, quod sequitur. Nos dicimus also, daher, sonac/i. Sic progreditur et absolvitur ratiocinatio , ia qua saepe futu- rum pouitur de re, quae esse praesumitur.

Cic. de Fin. 4, 13, 34. ut Phidias potest a primo instituere signwm idque perficcre : potest ab alio inchoatum accipere et ab- ^olvere. Iluic sapientia similis: non enim ipsa gemiit hominem, scd accepit a natura inchoatiim. Hunc ergo intu^ns debet insti- iutum illud quasi signum absolvere. de Inv. 1, 9, 12. reiinquitur crgo , ut omnia tria genera sint caussarum. Acad. 2, 40, 125. sin agis verecundcus et me accusas non quod tuis rationibus non assentiar, sed quod nullis, vincam animum, cuique assentiar, deligam. Quem potissimum? Democritum? Tura exponit, quam «b caussam Deinocriti prava doctrlna adsciri non possit, et pergit ex his conclusionem faciens : non ergo id agitur, ut ali- quid assensu meo comprobem. Quo in loco cur abruptam puta- verint orationem, eamque lineola signaverint, cquidem noB perspicio.

Cic. de Fin. 2, 9, 27. quis est enim , in quo sit cupiditas^ quin recte cupidus dici possit ? Ergo et avarus erit , sed finite : et adulter verum habebit modum. de Sen. 14, 47. cupidis enim rcrum talium odiosum et molestum est fortasse carere: satiatis vero et expletis iueundius est carere quam frui. Quamquam non caret is , qui non desiderat. Ergo non desiderare dico esse iucun- €lius. i. e„ tamen, si rem accuratius cognoscas, videbis non carere eura, qui non desideret. Hinc sequitur, ut in illo carerc intelligam lioc non desiderare , quod iucwidius est.

7. Sic proxime componilur er^^o cum verbis «", cjuum, cjuia et aliis huius generis, ubi ex alia sententia consequutio iustituitur, aut ubi rerum cousequentia for- mat iudicium.

Plaut. Epid. 5, 2, 34. ep. Aio : vel da pignus, ni ea sit filia. PE. Quam negat novisse mater? ep. ZS* ergo matris filia est, in meum nummum, in tuum talentum pignus da. i. e. wenn also nicht. Liv. 2, 40, 8. crgo ego nisi peperissem , Roma

44a ERGO.

non oppu^naretur. Lactant. 6, 6, 28. si crgo ct philosophis jpsorum confessione adempta sapientia est etc.

Plaiit. Capt. 2, 3, 63. crgo qnum opiumc fecisti, mtnc adest occasio bcnefacta cumulare. Petroii. IG, 1. ostium satis audaci strcpitu impulsum cxsonuit. Quum ct ipsi crgo pallidi rogarc- mus , quis esset: aperi , inquit, iam scies, 17, 3. ut ergo tam ambitiosus detonuit imber , etc.

Plaut. Aul. 4, 10, 25. ergo quia sum tangere ausus, haud caussijicor qiiin eam cgo habcam potissimum.

8. Goerenzius ad Cic. de Fin. 3, 7, 26. hoc prae- ceptura fecit, quo sibi nihil certius visura est : igitnr in quavis consequutione , ergo non nisi in eius rine poni, nec dici posse qiuim ergo. Ouod utrumque non verum est, nec Ciceronis usu confirmatur. Nam ergo in cuiusvis generis consequutione locura oblinet, quippe quod significet: ex hoc coUigitur, ex lioc sequitur^ at- que recle dicitur qjium ergo, cjnia ergo, non afiter quam (jHi/jn igitJir , ubi ex superiore enuntiatione alia pendel. Ratio enim aut iu re cernitur, quae conclusiouera fieri iubeat, idque significalur verbis qjiare et ideo , et quuni modus cogitatur, itaqiie (nos vocamus Erklaj-jjngsgriuid), aut constat ipsa cognitione, qua conficitur conclusio (JEi-kenjitnifsgrjind). Vtruraque vero coraplectitur ergo cura affinnalione, qua certam esse conclusionem in- dicamus. Haec omnia vero miscet quotidianae vitae serrao.

Sic Varro de Luig. lat. 8, 38. in mare et femina et neutro neqtie naiura mas transit , ncque femina , neque neutra : et idco non dicitur feminus , femina, feminum , sic reUqiia. Itaque singularibus ac sccretis vocabulis appellati sunt. Quar e in quibus rcbus non subest similis natura aut usus, in his voca- bulis huiusccmodi raiio quaeri non dcbet. E rg o dicitur tit surdus vir, surda mulier, sic surdum thcatrum.

Cic. de Fin. 1, 21, 71. qui quod tihi parum videtur eruditus, ea caussa est , quod nullam eruditionem esse duxit, nisi qttae beatae vitae disciplinam iuvarct. An ille tempus atit in poctis evolvendis — consumeret? — aut sc in musicis , geometria , mt- meris , astris contercrct? — Eas ergo artes pcrseqiterctur , vivendi artem — reUnqucret? JSon ergo Epicurus ineritditus , scd hi indocti , qui , quae pueros non didicisse turpe cst, ea ptttant usquc ad scnectutcm cssc disccnda. De priori crgo vide I\, 1. : alterum rcdde : sonach ist Epicurus wirkUch nicht cinsichtlns. 5, 9, 24. ergo omni animaU iUud, quod appetit, posilum est in

ERGO. 447

eo , (piod naiurae est accommodatum. i. e. ex his coUigitTir. Tiirapergit; Ita finis bononim cxsistit, sccundum Jiaturam vi'jere sic offectnm , ut optimc afficl possit.

Cic.de Iiiv. 1, y, 12. exposita re, comprehendit singula inuno: Telincjuitur ergo , tit omnia tria gcncra siiit caussarum. Sed pergit: Deliberaiio igitur et demonstratio non jjossunt recic partes alicuius generis caussae putari. Male igitur eas generalis constituiionis partes esse dixit. Si veriim esset id, quod Goe- renzius praccepit, conirautanda essent vocabula ergo et igi- tur: nain ilcrmagoram niale dixisse partes, id Cicero erat coniprobaturus,^ LaeL 23, 88. quis tam esset ferreus , qui eam vitam ferrc posset , cuique non auferret fructum volupiatum omnium solitudo? Veruni ergo illud est, quod a Tarentino Archyta , ut opinor , dici solitum nostros senes commemorare audivi etc. Errat Gernhardns, qunni de qnarnradam editionnm scriptnra igiiur agens, ait : ,,igiiur in fine argnnientationis minus aptum est." Nam non finis est argumentationis , sed accedit Archytae dictnm , nt illustret snperiora , et ergo idem est quod igitur. Cf. Gernhard. ad c. 14,51. uhi igiiur et ergo non alio nomiue differunt quaiu varietate formae.

9. Sic per vocabiila igihir et ergo bis tcrve repetila promovetur argumentatio, alia sententia ex alia deducta. Ita Cicero de INat. deor. 2,20,56. igitur — ergo — ergo igitur ia una serie sentcniiarum.

10. Saepe intelligitur si hoc est , vel qiunn lioc sit. Tum vero ab igitur non differt ergo , nisi affirmationis, quae adhaeret, vi. Sic in colloquio alter in alterius oratione aiiquid arripit , quo conclusionera faciat de re dicta.

Plaut. Merc. 5, 2, 58. ch. Non curo istuc , illam quaero. ev. De illa ergo ego dico tibi. Sane hoc non in mentem venit du~ dum , iiii tibi. i. e. nun so rede ich von ihr. Sticli. 3, 2, 36. ergo oraiores populi summates viri summi accumbent , ego infi- matis infimus. 1. e. wann das isi, so werdcn etc.

Plaut. Mil. 3, 3, 18. ergo isiuc mecum convenit vobis facien- dum utruniquc. intell. si hoc verum est. Plin. Pan 43, 3. nemo est crgo tam tui , tam ignarus sui, tit locumistum post te con- cupiscat. i. e. so ist also ivirklich niemand etc.

Plaut. Most. 2, 2, 59. ait venisse illum in somnis ad se mor- tuum. TH. Nempe ergo in somnis. tb. Ita. i. e. also freilich nur im Traume.

Cic. de Fin. 4, 13, 34. huic sapientia similis : non enim ipsa genuit homincm , sed accepit a nutura inchoatum. Ilanc ergo

448 ERGO.

tntuens, debet imtttutum illud quasi signum alsolvere. i. e. dicsc also ebcn. Alii codd. igitur , sed praestat ergo affirma- tionis vi. Similiter 4, 23, 64.

11. Serioris temporis scriplores in couditionali sen- tentia apodosin signare solebant particula ergo , cui ue affirmativam pote,stat€m tribuamus, monet nos vocabu- lum igitiir , eodem modo usurpatum. Nec aliter nos Germani dicimus so in apodosi.

. Lactant. 6, 13, 9. quodsi mortalis conditio non patitur , esse hominem ab omni macula purum , debent ergo largitione per- petua peccata carnis aboleri. 6, 11, 16. 1, 16, 14. si domibus carent, ergo et concubitu: si concubitus ab his abest, ct sexus igitur femineus.

12. Eiusmodi conclusio saepe inservit demonslra- lioni. Alque ea saepe a<l rem non verbis expressam, sed auimo infixam respicit: ut dicitur sic, sic igilur» Ita poetis licet carmen incipere ab hac particula.

Lucrct. 6, 1245. optunnis hoc leti genus ergo quisque subibat. quae male vertit Knebelius. £st enim sensus : ita moricban- tur optimi hoc mortis genere,

Propert. 3, 23 (21), 1. ergo tam doctae nobis ptriere tabellae. i. e. also verlorcn sind etc. Ovid. Am. 2, 7, 1. ergo ego sttffi^ ciam reus in nova crimina semper.

13. Ab his pauUo diflerunt ea, in quibu» ergo con- clusionem facit, sed oratio statim in interrogationem vertitur. Tum particula ab initio ponatur, necesse est.

Cic. de Fin. 2, 15, 50. quid nunc honeste dicitur? idemne quod iucunde? Ergo ita , non posse honeste vivi nisi honeste vivatur? an nisi populari fama? Ita enim est interpungendura. Quod Orellio placuit dicit , a correctore , qui ad intelligit re- gpexerat , profectum est. 2, 5, 17. ergo in eadem voluptate eum , qui alteri misceat mulsum ipse non sitiens , ct cum, qui illud sitiens bibat? 5, 30, 92. ergo , si scmel tristior cjfectus cst, hilara vita amissa esfi uLi cur Goereuzius futuium requirat, nuUa est caussa. Vtraque enim forma f.uum modum tenet.

14. Colloquentium quum quis rem aliquam pro- posuit, alter adbibilo Jioc vocabulo per consequenliam ad aliam rem transit, aut ex alterius oratione ccUigit, quid sit faciendum aut quid fiat: ubi nos so, sonacli dicimus. Id vero proprium esse videtur particulae ergo, quod simul necessitas consequentiae significari potest.

Plaut. Poen. 3, 2, 17. ag. Hic trccentos nummos numcratos

ERGO. 449

hahet. ad. Ergo nos inspicere oportet istuc mirnm. Bacch. 3, 3,91. PH. Serva tibi sodalem , et mihi fdiam. nm. Factum volo. PH. In te ergo hoc onus omne impono. Men. 2, 1, 15. hominem inter vivos quaeritamus mortuum : nam invenissemut iam diu , si viveret. me. Ergo istuc quaero certum qui faciat mihi, qui sese dicat scire eum esse mortmim.

Plaut. Capt. 2, 3, 23. exposita sententia Philocratis, Tyn- darus : ergo animum advortas volo, quae nuntiare hinc te volo in patriam ad patrem. Mil. 4, 2, 43. py. htbe adire. pa. At scin' qtiid tufacias? Facetefastidii plenum , quasi non lubeat. — PY. Memini et praeceptis parebo. pa. T oco ergo hanc , quae te quaerit. Male haec extrema in editionibue signantur interro- gatlonis nota.

Plaut. As. 3, 1, 13. ergo una pars oraiionis de die dabitur mihi.

15. Interdara adhaeret gravior affirmatio.

Plaut. Capt. 5, 4, 23. ty. Meritus est. ty. Ergo edepol meritam mercedem dabo. i. e. nun so will ich ihm auch wahr- haftig den verdieiiten Lohn geben.

16. Ergo verbum esse hominum stomachantium et conqueretitium , Broukhusius ad Propert. S, 5, 1. nola- vit. Omnes graramatici ei assenseruut. Sed remotis alienis exemplis , pauca restant, in rMiibus animus doJore affixus est ad rcm perpetiendam. Itaque ex sua con- dilioneis, qui dolet aut indignatur, conclusionem facit de re mirabili et uiagna.

Propert. 2, 8, (7) 11. munera qnanta dedi et qualia carmina fecil lUa tamen numquam ferrea dixit: amo. Ergo tam multo» nimium temerarius annos , improba, qui tulcrim teque tuamque domum. Est idera , quod sequitur , sie igitur.

Tacit. Ann. 3, 17. in quam optimi cuitisqtie sccreti questtis magis ardescebant: id crgo fas aviae, interfcctricem nepotis ad- spicere , alloqui , eripere senatui. Nisi est ironia. Curt. 8, 7, 11. haec ergo sunt Macedonum praemia.

II. 1. Alia potestas huius vocabuli confirmationera rei verae exhibet. Hoc est germanicum wirhlich. Alque in senlentiis rem universam affirmantibus usurpatur, sed eliara in quacumque dubitatione expelleudu. Cf. Priscian. p. 1170.

Plaut. Rud. 2, 3, 71. ergo animus aequus optimum est aerum- nae condimentum. Amph. 1, 1, 20. ergo in servilute expelunt II. 29

450 ERGO.

multa iniqua, Epid. 3, 4, 41. quuni sencx a scrvo deceptU3, fidicinam sibi emptam esse rahis, hoc noraine eara e dnrao evocasset , miles, quin tu fidicinam, inquit, produci intus iubes? Tura senex : hacc ergo est fidicina. Hic alia nulla'st. Cas. 3, 4, 9. nempe tute dixeras , tuam arcessituram esse uxorcm mcam. st. Ergo areessivisse ait sese. Cic. de Amic. 13, 47. ergo hoc proprium est animi bene constituti et laetari bonis rcbus et dolere contrariis. Propert. 3, 7 (5) , 1. ergo soUicitac tu caussa , jiecunia , vitae cs.

Liv. 23, 12, 17. hostium quidem crgo , inquit, adhuc nimis multum supcrcst, scd multitudo ea quid animorum, quidve spei habeat, scire velim. 4, 3, 13. ergo, dum nullum fastiditur genus , in quo enitcrct virtus , crevit imperium romanum.

Cic. Acad. 2, 1, 3. tantus ergo imperator in omni gcncrc bclli fuit, procliis, oppugnationibus , navalibus pugnis , totiusque belli instrumento et apparatu , nt ille rex post Alcxandrum maxi- mus, hunc a se maiorcm ducem cognitum quam quemquam eorum, ■^uos legisset, fateretur. Quem locum Gocrcnzius ad 1,5. p. 31. male refert ad genus interruptae orationis. £st enim: fro- fccto tantus etc.

2. Ita per erffo addilur affirmatio rei, quae aat negari, aut mira esse videlur. Quod eliam tum fieri potest, quum seuteutia , ad quam comprobatio referatur, ■amissa est.

Plaut. Baccli. 4, 1, 39. mx. Quid? amas Bacchidcm? Pi. Duas ergo hic intus eccas Bacchidcs. i. e. es sind ja zwei B. drinnen.

3. Affirmalio augcscit addilis verbis asseverationis: pr-ofeclo, edejjol, ecustor, liercle.

Plaut. Most. 1, 3, 18. ergo hoc ob verbum te , Scapha , donabo ego profccto hodie aliqui.

Plaut. Merc. 2, 3, 39. ergo edepol pdlles. i. e. bei Gott , du bist u-irklich blafs. Men. 5, 7, 34. Mil. 2, 1,63. crgo mecastor pulcher est , inquit , mihi et liberalis visus. 2, 4, 27.

4. Affirmatio potest in eum modum intendi, ui res, de qua loqniraur, tamquam eximia distinctius designe- tur, aut ab omni dubilalione remota per se inlelligi existimetur: quod Germani dicunt eben , gerade, frei- lich: sed quoniam in eiusmodi sententiis interponere solebaut adversalivam aber, saepemale explicueruntlati- nam particulam , earaque iam olim in libris scribendis saepe in i^ero mutaruut.

ERGO. 451

Plaut. Stlch< 1, 2, 54. AN. Jt ego ex te exqutro atque ex istac tua sorore. pi. Edepol, pater , scio , ut oportet cssc, si sint ita, tit ego aequom censeo. as. lolo scire ergo , ut aequom censes. i. e. ich will eben wissen. Merc. 5, 4, 10. tibi ergo dieit. i. e. dies sagt er ebcn (vorziiglich) dir.

Terent. Andr. 5, 2, 8. quid istic tibi negotist? ». Mihin? s. Ita. D. Mihi^i s. Tibi ergo.

Cic. de Sen. 13, 44. at caret epulis exstructisque mensis et freqiicntibus poculis. Caret ergo vinolentia et cruditate et in- eomniis. Sed si aliquid dandum est voluptati — quamqnam im- moderaiis epitlis caret senectus, modicis tamen conviviis potest dclectari. Intellige freilich, allerdings. Qiiod in qnibusdanT libris additum ctiam , id adiecerunt librarii ex suae linguae rationc. Verba at — poculis sunt interloquentis.

5. Affirmandi vis inserviE indignationi et ironiae.r Nos diGimns ja vel freilich.

Plaut. Baccli. 1, 2, 17. ly. Non hie placet mihi ornatus. pi. ISiemo ergo tibi hoc apparnvit : mihi paratum est , quoi placet. i. e. er ist ja nicht fiir dich gemacht.

Fortasse quispiam huc rcferet locum, quem supra p. 449. posui, Tacit. Ann. 3, 17.

6. Ob hanc affirmationis caussam fit ctiaiti, ut ergo' proprie adiungatur pronominibus , et ergo ille dicitur pro dieser ehen.^

Gratii Cyneg. 103. Jiaud illo quisquam se iustior egit, aut fuit in terris divom observantior alter. Ergo illum primisncmo- rttm dca finxit in annis. Casp.Barthius bene sensit, non caiis- sac notione haec necti. Nam alii quum interpretantur : oh iustitiam et metuni deorum Diana eum ab ipsa pueritia insti- Suit : inconcinnam habent sententiam : nam iiistitia et pietas ad omne vitae teiQpus pertinebat, necinstitutionipuerilipoterat praeccdere.

HL 1. Cum imperativo coniungitur ergo non uno modo. Nam is , qui liac particula utitur, aut per con-- sequeutiam aliquid lieri iubet {duriim , also), aut pro- cedit ex re praesente ad id. quod faciendum est, quasi finem imponat expositioni (nun so) , aut ad ipsam rem promofus, eam amplecti et persequi iubet, aut quum impalienter et cum veheraentia inslat vel cum indigna-^ tione urget. Forraula est apud coniicos quin tu ergo.

Plaut. Asm. 2, 2, 60. placide ergo unumquidrj.ne dcrogita , ut ■ «cquiescam. i. e. qjuim hoc sit. Men. 2, 3, 72. er. Pallami

452 ERGO.

illam — ad phrygionem ut deferas, vt reconcinnetur , atque ut opera addantur , quae volo. mb. Hercle quin tu recte dicis. Eadem ignorabitur , ne uxor cognoscat tc habere , si in via con- spexerit. er. Ergo mox auferto tccum , quando abibis. Cic. Acad. 2, 30, 96. vide ergo, hanc conclusionem probaturusne sis. M)i non Tidco, cur Goercnzius orationera dicat ad Tcrba longe superiora rccurrere. Sirapliciter nectuntur haec cuni proxi- mis : quae quura ita sint , vide.

Plaut. Ps. 2, 2, 56. ha. Omnem rem tenes. ps. Quid ego ni teneam? ha. Dato ergo istum symbolum ilU.

Plaut. Mil. 2, Ij 100. intro abi ergo et si isti est mulier, eam iube cito domum transire. Cic. Lael. 10, 33. sc. Recte tu qui- dem. Quam ob rem audiamus. iae. Audite ergo, optimi viri, ea quae etc. ubi vid. Beier. Est: nun so hort.

Vsitata est forniula sequare ergo. Plaut. As. 2, 4, 83. Rud. 1, 2, 94. Sticli. 5, 2, 20. nun so komm.

Plaut. Curc. 1, 2, 24. t. Quam longe a me abcst? v. Lumen hoc vide. i. Grandiorem gradum ergo fac ad me, obsecro. i. c. nun so mach einen grofsen Schritt zu mir.

Curc. 1, 3, 26. icne me , amplcctcrc ergo. Dixit antca Phae- dromus , nihil esse, quod magis cupiat. ISitn so umarme mich.

Caes. B. Civ. 3, 19. desiniie ergo de compositione loqiii : nam vobis, nisi Caesaris capite rclaio, pax esse nulla potest. i. e. Hort nun auf etc. Conferantur p. 444. ea, in quibus caussa, quara verba priora spectant, postpouitur.

Plaut. Cas. 4, 2, 12. st. quid hic speculare? v\. yihil eqni- dem speculor. st. Abi. Tuhic cunctas? intus alii fcstinant. pa. Eo. ST. Abi hinc sis ergo , pcssumarum pessuma. i. e. cessauti iterum instat : so geh doch. Aul. 3, 3. 14. tace ergo. i. e. so schweige doch. post interpellationem. Epid. 2, 2, 57. tace ergo, ut audias. Men. 5, 7. 27. mittite ergo. i. e. so lafst doch los. Pers. 2, 2, 57. dic ergo , quid est? i. e. so sag mir's doch.

Plaut. Uud.3, 2, 14. qnin iu ergo omitte genua. i.e. ei so lafs doch das Knieen iveg. Merc. 5, 2, 114. quin tu ergo i mcdo. i. c. ei so geh doch nur.

2. In colloqnio si qiiis quaesivit, aller, qui rcspon- det, ut voluntali quaerentis satisfaciat, cxpositiouem suam incipit verbis auscuUa ergo : nun so libre.

Plaut. Pers. 4,6,18. sed scire velimus. quod tibi nomen siet. — «A. Ausculta ergo , ut scias. Cas. 2, 4, 8. quod velis modo , id velini me scire. st. Ausculta ergo , loquar. Alii cgo loquar.

ERGO. 453

3. Saepe ergo componituv cum verbo age , sive agedum, de quo vide Tora. 1. p. 204. ubi exempla niulta. Hic tantura ordinem verborum , qui non semper unus est, indicabo.

Plaut. Aul. 5, 12. age ergo loquere. Curc. 5, 3, 49. Most. 3, 1, 133. age comminiscere ergo. As. 2, 4, 81. Rud. 3, 5, 6. agedum ergo , accede huc modo. 3, 4, 15.

4. Coniunctivus et futurum eodem modo usurpatur, quem ia imperativo iam notavimus.

Plaut. Cas. 3, 6, 17. intro crgo aleant. Mil. 5, 27. ergo des minam auri nobis. 3, 3, 61). abeamus ergo intro. 1, 1, 78. age eamus intro. Cic. de Fin. 5, 8, 28. ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur , hinc capiamus exordium. Bi'ut. 42, 157. hic Atticus , dixeram, inquit, a principio, de re publica ut sile- remus: itaque faciamus. Nam si isto modo volumus singulas res desiderare ^ non modo querendi, sed ne lugendi quidem finem reperiemus. Pergamus ergo , inquam , ad reliqua et instiiutum ordincm persequamur. i. e. quum ita sit. Non recte explicuifc hunc locuin Eliendtius ad 48, 177.

Piaut. Mil. 2, 5, 66. ergo , si saj)is , mussitabis.

IV. 1. In interrogafione varius est usus. Nam qui lioc vocabulo adhibito quaerit, aut ex praecedentibus consequulionem colligit (abo), aut alia re concessa inde ad aliam pergil, aut rem affirmatione praeocciipat [doch woL, also doc/i), aut vehementius inslut, aut miratur rem, sicuti praesertim in verbis cur ergo? waruin nur? £t iititur hac particiila is, qiii ad suam quaestionem redit post inlerpellationem , et is , qni non acquiesceus in responsione data iterum distioclius quaerit, ubi nos dicimus aber.

Plaut. Pseud. 4, 1, 10. ps. Istnc ego iam satis scio. si. Cur ergo , quod scis, me rogas? Cas. 3, 2, 17. vide n. 5. Cic. de Fin. 2, 35, 117. ergo in his adolescentibus bonam speni esse dice- mus? Liv. 21, 10, 11. dedemus ergo Ilannibalcm? dicet aliquis. Plaut. Rud. 5, 3, 56. quam mox mihi argcntum ergo redditur? Plaut. Trin. 1, 2, 15?. minc ego te quaeso, ut me opera et consilio iuves. — me. Polliceor operam. ca. Ergo ubi eris paullo post? ME. Domi. Baccli. 4, 8, 59. ubi nunc Mncsilochus ergo est? i. e. si veruin est, quod contendis, Mnesilochum non esse cura muliere , ubi nunc est?

Plaut. Pers. 1, 1, 17. sa. Quid agitur. to. Tivitur. sa. Satin' ergo ex sententia? to. Si eveniunt quae cxopto, satis.

454 ERGO.

i. e. doch wol nach Jfunsche. Cist. 4, 2, 80. hicctne tu ergo habitas? i. e. du wohnst wol hier?

Plaut. Per»!. 2,2,33. s. Quo agis? v. Quotu? e. Dictu,prior rogavi. r. At post scies. s. Eo ego hinc haiid longe. r. Et quidcm cgo haud longe. e. Quo ergo , scelus? i. e. wohin denn, Schurke? Sic Epid. 2, 2, 74. Periphanes impatiens longae cxpositionis interrumpit orationem Epidici liis ; ergo ubi est, Epidice ?

Plaut. 3Iost. 4, 2, 54. Philolaches hic habitat, — qui, posf- quam pater ad mercatum abivit hinc, iibicinam liberavit. th, Philolachcs crgo? ph. Ita. Trin. 4, 2, 145. s. Ipsus es? ch. Ipsus, inquam, Charmides sum, s. Ergo ipsusne es? ch. Ipsissumus.

Plaut. Aul. 4, 10, 14. quid tibi ergo meam me invito tactio est? Cic. de Fin. 4, 18, 49. quis tibi ergo istud dabit practer Pyrrhonem? Martial. 6, 20, 1. mutua te ccntum sestertia, Phoebe, rogavi, quatn mihi dixisses; exigis ergo nihil?

Plaut. As. 3, 3, 21. cur ergo minitaris tibi te vitam esse amis- surum? i. e. warum nur. Truc. 1, 2, 73. cwr, obsecro , crgo ante ostium pro ignoto alienoque adstas? Carnien in 3Iaecen. 113. (Antliol. T, 1. p. 27C.) redditur arboribus Jlorens reviren- tibus aetas, Ergo non hominl, quod fuit ante, redit? Cum ad- niirafione rci quacrit : und wirklich?

Plaut. Epld. 1, 1, 19. scd ubi est is? th. Advcni simul. bp. Vbi is ergo est? Horat. Sat. 2, 3, 156. quanti emptae? Parvo. Quanti ergo ? Octussibus.

Plaut. Baccli. 4, 2, 5. v. Qucm quaeritis ? pa. Bacchidcm. V. J tram ergo? pa. yihil scio , nisi Bacchidem. Pseud. 1, 1, 38. ergo quiii legis? i. e, nun warum liest du nicht?

2. ^iiim ergo ia reiicieuda sentenlia, quam alius qnis concepit, usurpatur ila, ut quaeratur, num re vera lioc, quod dixit, censeat (glauhst du ivirklic/i?). Nou additur parlicula adversativa, quana aliae linguae inter- pouunt.

Cic. Acad. 2, 23, 74. furerc tibi Empedocles videtur : at mihi dignissinium rcbus his — sonum fundere. J^um ergo is excaecat nos , aut orbat sensibus , si parum magnam vini ccnset in his esse ad ea, quae sub eos subiecta sunt , iudicanda?

3. -Indignationi et dolori exprimendo inservit lioc inlerrogationis genus , in quo miramur, rem ita se ha- bcre. uli appareat. Sic Graeci aQu cum dolore tticunt, \id, Hermanu, ad Soph. Aiac. 1005,

ERGO. 455

Propert. 2, 16 (13), 15. ergo miineribus qntvia mereatur amorem ? Coelius ad Cic. 8^ 17, 1. crgo me pottus in Hispania fuisse tum, quam Formiis, quum tu profeetus es ad Pompeium? Curt. 4, 11, 29. sedfinge, iustum intulisse te bellum, cumfeminis ergo agere debueras ?

Horat. Carm. 1,24,5. ergo Quiutilium, perpetuus sopor urgei? Curt. 6, 10, 6. potuit ergo Dimnus cum praeterire, quem seque- batur?

4. Forraula admodum frequens esl apud coraicos quin tu ergo — , sive cj^iia ergu. Ea utitur, qui miratur, aliquam rem non factam esse, vel non fieri.

Plaut. Asin. 1, 1, 15. quin tu ergo rogas ? i. e. warum fragst du also nicht ? Merc. 5, 2, 88. quin tu ergo itiner exsequi meunt me sinis'? Asin. 2,2, 113. quin tuofficimn facis ergo , ac fugis? Mil. 4, 2, 93. quin ergo abis, quando responsuni est? Tbi cur Jnterrogationem non signavcrint, non inteliiga: est cnim : imritm gehst du nicht , da du Antwort hast ?

Plaut. Merc. 3, 3, 21. quid stamus ? quin ergo imus atque obsonium curamus ?

Perverse igitur scribebatur in Plaut. Baccli. 4, 9^ 12fi. quin ergo istic, quod perdundum cst , propcrcmpcrderc? Scribendnm erat : quid ego istic , quod perdundum est , properem 2't;»c/cre ? »t habent codd:

5. Gonclusio , quae ex superioribus fit, eam habet saepe speciem , ut non recfa videatur esse interrogatio, sed enthymema. Sic in formuta no;i ergo oratio inler affirmationem et interrogationem raedium tenet. Jn his ufriira signura inteirogationis ponas, an punctum, parum referl.

Plaut.Cas. 3, 2, Ifi. JVow ornatis istic apud vos nuptias? c*. Orno et paro. al. Non ergo opu^st adiutrice. Cic. de Lcg. 1, 5, 17. non ergo a praetoris edicto — , sed pcnilus ex intima philosophia hauriendam iuris disciplinam putas.

Propert. 1, 1, 15. crgo vcloccm potuit domuisse pucllam : tan- tum in amore iireces ct benefacta valent. 3, fi, 1. ergo solUcitaG tu caussa, pccunia , vitae es.

6. Singularem structuram habere videtur locus Cicer. Acad. 2, 20, 65. ita in scriptis libris phirimis con- formatus : fia?n si in mininiiff rebns perlinacia repre- hendltnr , calnmnia etiani coercetur, ergo de ofuni statu consiliocpie totius vitae aut certare cum aliis pugnaciterf aut jruatrari quum aUos , tuni etunn me

456 ERGO.

ipsum i>elim? Haec bene se habere affirmaturus, Goe- renzius aptura exemplum desiderat: nam quae ipse afiert, alieni sunt generis. Sed Martialis eodem modo 6, 10, 10. si negat lioc vnltn^ quo solet ergo dare? Est igitur ergo in apodosi positura, commutata orationis forma. Et confer quae supra I, 11. diximus.

7. Notandus praeterea est usus in obliqua interro- gatione, quae non respuit particulam rectae aptam.

Liv. 2, 28, 5. correpti consules quun , quid ergo se facere vellcnt — percunctarcntur , decernunt , ut delectum quam acerri- mum kabeant.

8. Quod in quibusdara libris veterura scriptorum legitur ergone, non videtur ex antiquo usu suraptum, sed receutissimo terapore natum.

In Cic. Epist. ad Fara. 8, 14. quidam codd. praebent ergone potius in Hispania fuisset. quod inepte comprobavit Bernar- dinus Rutilius. Carmen de Aeneide, quod Auorusto Caesari adscribitar in Vita Virgilii, sed schoiastici est (Anthol. 2, 184.) : ergone supremis potuit vox improba verbis tam dirum mandare nefas ? Vid, Broukhus. ad Propert. 3, 5, 1.

9. Verbis qnid ergo instituilur interrogatio ex anle- cedentibus. Atque ea vel cum reliqua intcrrogatione coeunt, vel per se constant, sive sequatur nov^ quaestio, sive non. Sed varius est usus. Jta enim et is loquitur, qui ex praecedentibus aliquid colligit: quae qunm ita sint : wuruni also? et is , qui dislinctioreiu rationera requirit eorura , quae ante dicta sunt: qnid /lis verbis tibivis? wie so dies? et is, qui de conset|uenlia quaerit: ivas nnn? et is , qui miratur rem , quae dicta erat antea, in consequeutia haud probabilera: quid lioc est? wie so? et is , qui cura ind'gnatione respondet, rera fieri de consequentia : warum uuc/i? In phjrimis his comparari polest graecum rl ovv, Oralores utunlur formuhs qnid ergo? quid ergo est? ut animum aflendant ad id , quod ex ahqua re colligi poterit, et quod vel ex aliena quae- stione sibi opponunt atque obieclionera occupant [wie also?), vel prioribus tamquara proxinia et consequentia conneclunt (und nun?),, vel ut remolis iis, quae anle dixerunt, propius ad rem accedant: saepe etiara, ut conchisionem ipsi conficiant, et ut transitum sibi parent ad uberiorem expositiouem , in quibus saepe oralorie idem exprimitur, quod simplex er^o ahbi significat.

ERGO, 4^7

Sequitur vero interrogatio , cui illa verba praeluduiit, vel arfirraativa vel negativa, quara plerumque excipit responsio veihis minime , imiTio i>ero.

Plaut. Mil. 4, 2, 17. quid ergo hanc duhitas colloqui? i, e. warum also? Cic. de Fin. 4, 14, 36. quid ergo dubitamus in tota eius natura quaerere, quid sit effectum? Tibull. 3, 6, 49. per- iuria ridet amantum lupiter et ventos irrita ferre iubet. Ergo quid toties fallacis verba jmellae conqueror ? Terent. Ph. 5, 8, 55. quid vos , malum , ergo me sic ludificamini , inepti vestra pueri sententia ?

Plaut. Cas. 3, 5, 28. pa. Imitatur malorum malam discipli- nam, viro suo quae interminatur vitam ? st. Quidergo? Cic. Brut. 26, 99. quid ergo ? estne ista Fannii? nam varia opinio pueris nobis erat. i. e. quomodo ita loqueris ? in Verr. 3, 28, 69.

Varro de L. L. 8, 23. qriid ergo, quum omnes animae Jiominum sint divisae in octonas parteis , eae inter se non proportione similes? Cic. de riu.2, 3, 6. atqui, inquam, aut Epicurus , quid sit voluptas, aut omnes mortales , qui ubiquc sunt , nesciunt. Quonam , inquit , modo ? Quia voluptatcm hanc sentiunt omnes, quam sensus accipiens movetur, et iucunditate quadam perfun- ditur. Quid ergo istam voluptatem , inquit , Epicurus ignorat? i. e. quomodo hinc sequitur , quomodo his conchidis , Epicu- rum ignorare istam vohiptatem. Male aut post ergo interpo- nunt signum interrogationis (nam haec omnia una enuntiatione cohaerent) , aut post quid : de qua re paullo post dicam.

Cic. Tusc, 3, 18, 39. quid ergo ? huiusne vitae propositio et cogitatio aut Thyestcm levare potcrit , aut Aeetam? ubi vid. Kiihner. Est wie so dies ? de OiT. 3, 19, 76. vide infra. Locus Epist. ad Att. 5, 20. ita emendandus esse videtur : qui — isti Pindenissae ? qui sunt? inquies: nomen audivi niimquam. Quid ergo ? ]\um potui Ciliciam Aetoliam aut Macedoniam reddere?

Piaut. Cas. 1, 1, 18. ph. Deridesnc me ? pa. Quid tu ergo insane rogitas , valeatne ostium. i. e. warum fragst du auch so albern ?

Oratorium usum confirmant haec : Cic. de Off. 3, 18. 73. quid erg-o? satin' hoc est , ut non deliquisse videantur ? Mihi quidem non vidctur. p. Rosc. Am. 1, 2. quid ergo"? audacissimus ego ex omnihus'? minime. p. Caec. 20, 56. quid ergo"? istihomines latine non loquuntur^i Immo vero tantum loquuntur , quantum est satis ad intelligendam voluntatem. in Verr. 4, 46, 102. p. Sext. 18, 40. de Off. 3, 19,76. atvero, si qui voluerit animi sui complicatam notionem evolvere, iam se ipse doceat, eum virum honum esse, qui prosit, quibus possit, noceat nemini, nisi laces-

458 ERGO.

situs inturial Quid crgof hic non noceat , qui quodam quasi veneno pcrficiat , ut vcros heredes moveat , in eorum locum ipse succedat'? Acad. 2, 29, 92. quid ergo'i istius vitii num nostra culpa est"? Rerum natura nullam nobis dedit cognitionem finium, ut ulla in re statuere possimus quatenus.

Cic. in Verr. 3, 38, 86. quid ergo"? a Tissensibus — nonne flus lucri nomine eripitur quam quantum frumenti omnino cx- ararantl i. e. und nun"? de Leg. 1,19, 51, quid ergo'{ eos, qui singulis vitiis exccllunt , aut etiam pluribus , proptcr damna aut detrimenta aut cruciatus aliquos miseros esscdicimus, an propter vim turpitudinemque vitiorum ?

Cic. p. Mur. 23, 47. poena gravior in plebem tua voce effla- gitata est. — Morbi excusationi pocna addita est: voluntas offensa multorum — . Quid crgo"? haec quis tulit^i Is qui aucto- ritati senatus , voluntati tuae paruit. i. e. wie nun'? Sed liiibct hlc locus hanc ju"oprietatem , ut, quum post vei-ba haec quis iulit'i exspectemus nemo, addatur afilrmntio is qui — paruit.

Cic. pro Caec. 17, 50. deiectus vero qui potest esse quisquam nisiin inferiorcm locum de superiore motus'i Fotcst pulsus, fuga- tus , eicctus dcniquc : illud vcro nullo modo potcst , deiectus csse quisquam, non modo qui tactus non sit, scd ne acquo quidem ct plano loco. Quid ergo ? hoc inierdictum putamm corum csse caussa compositum , qui se praecipitatos ex locis supcriorihus diccrcnt'? Eos cnim vere possumus dicere esse dciectos. i. q. crgo hoc interdictum putamus etc.

Qnod Goerenzius ad Cic. de Fin. p. C44. alt, post formulam hanc semper sequi indicativum , non coniunctlvum , nec ab ratione, quaeetiam in interrogatione non obllqua coniunctivum admittit , nec ab usu eonfirmatur. Vide de OfF. 3, 19, 76.

Cic. p. Quint. 2, 5. non eo dice , C. ytquilli, quo mihi vcniat in dubium tua fides et constantia, aut quo non in his, quos iibi advocasti, viris electissimis civitatis , spem summam habcre P. Quinlius debeat. Quid ergo est? Primum magniiudo periculi ctc. Vatin. ad Cic. Eplst. 5, 10. si meherculcs Appii os habe- rem , in cuius locum suffectus sum , tamen hoc sustinere non posscm. Quid ergo esf ? Faciam omnia sedulo, quae te sciam vcllc.

Sed novam regulara, a Wolfio, nt videtur, acceptam, proposuit Goerenzius ad Cic. de Fin. 2, 3, 6. in ip.sa, iit ait, linguae naturu fixam et fundatam: in verbis (j/ad ergo , uisi interrogalionis ))ariiculae /z?/7;i, ne , an, nori se(|uanlur, qnid? per se slare, et ergo ab interrogatione allera altrahi: cj[uarcscribendum cssc: quid? ergo islani

ERGO. 459

voluptatem ^ inqnit ^ Epicurus ignorat. At quomodo ia his divellantur verba, quae ubique cohaerent, non potest intelligi, nec cur id non fiat in interrogalione, quae particulas ne, an habeat, in aha inlerrogatione recte fiat. Et quid censeamus de Plauti verbis supra allatis: quid tibi ergo meani me invito tactio est ? et quid tii ergo insane rogitas? Sed ipsa verborum structura et vocabulum inquit monstrant, omnia contineri una enuntialione, et scribi debere: quid ergo istam volupta- tem^ inquit , Epicurus ignorat? Sic etiam Acad. 1,4,13. quid ergo, inquam, Antioclio id magis licuerit ^ nostro jamiliari , remigrare in domum veterem e nova^ quam nohis in novam e vetere ? i. e. inwiefern sollte aiso ivirhlicli dem Antiochus melir frei stehen ? Sed ipse Goerenzius veram rafionem perspexit in loco de 1'in. 5,29,89. ita constituto: quid ergo aliter homines, aliter philosophos loqui putes oportere , quanti quidque sit? Quod raii'ari non decuit Orelliura. Sic etiara Graeci. Piato Sympos. p. 202. D. t/ ovv uv , 'dcprjv, SLrj 6 "EQcog &vi]T6g; 'H-AiGxtt y£. i. e. quid ergo putes Amorem esse mortalera? Miuirae. Quamquara aliter vulgo interpun- giiur. Cic. Tusc. 3, 20, 46. quid ergo tu Epicurum existimas ista voluisse, aut lihidinosas eius fuisse sen- tentias? Ego vero mininie. p. Rabir. Posth. 3, 6. cor- ruptores nostri caussam dicunt, nos, qui corrujjti su- musj non dicimus. Quid ergo senatum defendam hoc loco , iudices? Omni equidem loco deheo : ita de me est meritus ille ordo. Si interpunxeris: qjiid ergo? seutentiam exhibebis hanc: quid ergo faciendum? se- natumne defendam hoc loco? Sin vero ita , ut scripsi niodo , hic erit sensus : Soll ich wol nun den Senat liier vertheidigen ? in Verr. 4, 46, 102. quid ergo hoc solum auditione expetere coepit , quum id ipse non vidisset? ad Alt. 14, 14. quid ergo ista culpa Brutoru?n? p. Caec. 14, 39. Goerenzius igitur rera verara bene observavit, non taraen satis expedivit. Nani haec forraa nullum locum habet, ubi ista verba inlerrogationi per eas, quas iile dixit, parliculas expressae praeludunt. Omissa par- ticula coeunt partes in unara enuntiationera. Attaraen nou seraper. Nam verba quid ergo? etiam ibi per se stare possunt, ubi pergit oratio recta declaratione, quae exit iu interrogationem. Sic Cic. Tusc. 2, 14, 34. quid ergo? Iioc pueri possunt , viri non poterunt? in quibus tanlum verba viri non poterunt? iu interrogatione po-

460 ERGO.

sita sunt. Sensus enim est: quid ergo hinc colligitui-? Hoc pueri possunt: an vero viri non poterunt? Itemque ubi sin£;ularis vis inest : cpiid ergo est? cpiid ergo faci- endnni? maxime in occupanda obiectione. Sic Cic. p. Rosc. Am. 1,2. cjuid ergol audacissimus ego ex omni- bus? Minime. ulu Schiitzius male interpunxit post quid? p. Caec. 17, 50.

V. 1. Duplicem videraus esse vim particulae in iis, quae argumentutionem ad aliud , quod cum anle dictis cohaereat, promovent, atque haec nova, quae addun- tor, necessario nexu inter se coniungi, osteudunt. Par- ticula enim praeposita et consequutiouem totius argu- mentationis et simul uecessitatem rerum consequentiura indicat.

Cic, de Leg. 2, 5, 11. ergo ut illn divina mens summa lex est , item quum in homine est, pcrfecta est in mente sapientis. In his ex superioribus procedit argumentatio , et continentur duae sententiae aequali t eritatis viuculo , atque affiruiatur , ut divina meus sit summa lex, eodem modo eam in homine esse perfectara mentem sapientis. Hic enini est sensus verborura, neque assentior Madvigio , qui post perjecta interpungi iubet.

2. Huius generis est interrogationis ea forma, qua cx superioribus colligitur ai-gumentalio de duabus rebus aequalibus , vel quae aeque possint esse, quarum si altera esse concedatur, cjuaeritur, cur non idera aequo vel maiore adeo iure alteri tribuatur. Vid. Tom. 1. p. S49. Comparantur duae res aequales vel similes, quasi absurdum sit, nisi id , quod iu altera locum habet et agnoscifur, etiam in altera locum habeat et agnoscatur. Logici appellant argumentationem a minore ad maius, et, ut alii maiunt, a maiore ad minus: utrumque vere, quum accedere possit, quod raagis raireraur, alteram rera salis iara coustare. Quod tamen non semper fit, sicuti exisliraat Beierus ad Cic. de Ofl'. 1, 31. p. 245. Ergo et deducit argumeulationem ex antecedentibus, et neclit veritatem ufriusque, quae exponilur, rei ariirma- lione: nlso — wirklicli. Quare semper ab initio enun- tiationis ponitur.

Cic. Tusc. 2, 17, 39. ergc haec veteranus vjHcs facere poterit, doctus vir sapiensque non poterit"? 2, 17, 41. 1, 14, 31. ergo arbores seret diligens agricola, quarum adspiciet bacam ipse numquam, vir magnus leges, instituta, rem publicam non scrct? Ita codd. non serit. de Fin. 2, 33, 110. ergo in bestiis erunt

ERGO. 461

secrela a voluptate humanarum qiiaedam simulacra rtrtutum , in ipsis hominibus virtus , nisi voluptatis caussa, nulla eWf? Tusc. 3, 15, 31. de Off. 1, 31, 114,

Cic. p. Arcli. 9, 19. ergo illi alienum , qida poeta fuit , post mortcm etiatn expetunt , nos hunc vivum , qui et vohtntate et legi- bus noster est, repudiabimus'i 9, 22. crgo illum, qui haec fecerat, rudimtm hominem mainres nostri in civitatem receperunt: nos hunc heracleensem — de nostra civitate eiiciemus'? de Fin. 2, 4, 13. ergo illi intelligunt, quid Epicurus dicat , ego non intelligo? p. Arch. 8, 17. ergo ille corporis moiu tantum amorem sibi con- ciliarat a nobis omnibus, nos animorum incredibiles motus cele- ritatcmque ingeniorum negligemusl Orat. 51, 171.

Goerenzius ad Cie. de Fin. 2, 3S, 110. Dcscio an ia nniversum , conlendit, in hac orationis forraa requiri futurura in utroque mernbro. Cui sententiae et deest ralio, et obsUml exempla modo allata el alia Tusc. 2, 14, 24. Orat. 41, 142. p. Planc. 20, 49. Et reiecit eam Beierus I. 1. lllud vero erat animadvertendum, ubi diversae formae componuntur, et praesens vel praeteri- tum praecedit, primara partem extra interrogationem esse positam. Quo modo partes ex aequo corapositae ad iogicam formam revocari possint, et Madvigius in Emendat. p. 39. et ego Tom. 1. p. 349. demonstravi. Sed caussalis particula, quae substitui potest, ipsam ex- pressam habemus apud Cic. Tusc. 3, 15, 31. ergo hoc Ttrentius a p/iilosophia sjimplinn cjiiujn tam conimode dixerit, nos , e cjuorum fontibus ici haustuni est , non et dicemns hoc nieUus et constantius sentiemus. Sic Yarro de Ling. lat. 8 (9), 23. cjuidergo, cjuum omnes animae hoininum sint divisae in octonas parteis , eae inter se non proportione similes?

WolfiMs in priiiia editioue Tiiscul. cum Davisio eiecit quum, quod abessc dicunt ab uno alterove codice : in secunda rursus recepit. Orellius vero quura vidisset illud dixcrit a Wolfio pro dixit acceptuni , nionet esse futurum exactura. At corapa- rari possunt Acad. 1, 4, 13. erga Antiocho id magis licuerit remigrare in domum veterem e nova, quam nobis in novam € velere'?

VI. 1. In his, quae exposuiraus, aut res intelhgi- tur, qua aliquid efficiatur, aut quae ex superioribus pendeut couclusioue quadam. Sed sunt alia, quae magis ad couformatiouem orationis perlinent. Atque primum si quis dixit se velle de aliqua re exponere , ipsam ex-

462 ERGO.

plicatioiiera incipit verbo ergo inserto, et ifa oralionem nectit ex voluntate sua. Sic poaitur particula in initio expositionis.

Varro de Re r. 2, 4, 3. ncc tamen defugio , quin dicam, qiiac scio de suillo pecore. Tuiu interpositis aliquilju.s sententiis cx- positionera incipit liis : crg;o qui suum gregem vult habcre ido- ncum, eligere oportct — bona aetate. i. e. liaec quum ita sint, ct mihi «le liac re sit dicendum. Cic. Acad. 1, 5, 18. tum Atticxis , tu vero , inquit , pergc, f arro: valde enim amo nostra atque nostros. — Pergamus igitur, inquit, quoniam placet. Fuit ergo iam accepta a Plaione philosophandi ratio triplex. Columell. 11, 3, 15. sed iam potius, quo quidque tempore terrae mandari plerumque conveniat, per menses digeramus. Ergo post calcndas ianuarias etc.

2. Tura ubi oratio sive alterius verbis , sive ipsi- us, qui loquitur, interrupta est, annectitur ea supe- rioribus per particulara , quae vi demonstrativa sibi in- nata ad ea, quae remissa sunt, revocat, et distractam telam contcxit, Ita efiam igitnr. Cf. Goerenz. ad Cic. Acad. 1, 5, 19. qui aliena exempla contulit.

Cic. Orat. Part. 13, 45. c.p. Argumcntationcm quaerere videris, quae cst argumcnti explicatio , quae sumpta ex iis locis , qui sunt expositi, conficienda et distinguenda dilucide est. c.v. Planeistuc ipsum desidero. c. p. Est ergo , ul supra dictum est, cxplicatio argumenti. Fliilip. 12, 9, 22. trcs viae sunt ad Muiinam, quo festinat animus , ut etc. — . Trcs ergo , ut dixi, viae.

Cic. de Orat. 1, 57, 241. atiamen quae caussae sunt ciusmodi, ut de earum iure dubium esse non jjossit, omnino in iudicium vocari non solent. Num quis eo tcstamento etc. — Ergo in hoc genere iuris iudicia nulla su7it. Top. 19, 72. sed quoniam ita a principio divisimus , ut alios locos diceremus in eo ipso, de quo ambigitur, haercre , de quibus satis est dicium , alios assumi extrinsecus: de his pauca dicamus : etsi ea nihil ad vcstras dispu- tationes pertinent. — Neque enim tu is es , quem nihil ni&i ius civile delectct — etc. Haec ergo argumentatio , quae dicitur artis expers, in testimonio posita est.

Alia exempla vide apud Cic. de Off. 1, 3, 11. et cf. Gesner. ad Clirestom. Plin. p. 535.

3. Haec eadem ratio est, quando post parenlhesin oratio interrupfa subnectitur, eodem, quod antedictum cst, vocabulo iferum posito. Quemadmodum alibi ia- cjna/n dicitur , et igitur. Cf. Cort. ad Cic. Epist. 15, 10, 1, Goerenz. ad Gic. Acad. 2, 41. p. 229.

ERGO. 463

Cic. ad Fam. 15, 10, 1. quoniam id accidit, quod maxime mihi fiiit optatum, ut omnium Marcellorum, Marcellinorum etiam (mirificus enim nominis ac generis vestri fuit erga me semper animus) quoniam ergo ita accidit, ut omnium vestrum studio tuus consulatus satisfacere posset, — pcto a te, id quod facillimum factu sit, — ut quam honorqficentissimum scnatus consultum litteris meis recitatis faciendum cures. Tusc. 1, 7, 14. omne pronuntiatum (sic enim mihi in praesentia occurrit , ut appellarem aE^icoiia : utar post alio , si invenero melius) id ergo est pronuntiatum , quod est verum aut falsum. In quLbus variat orationis forma. vid. Kiihner.

4. Interdum ergo post parenthesln excipit oratio- nem ita interruptara, ut nova instituatur forma, atque anacolutlion exsistat. Cf. Goerenz. ad Cic. de Fin. 2, S4, 113.

Cic. de Fin. 2, 34, 113. nec id ex animi solum partibus , ia quibus inest memoria rerum innumerabilium (inde quidem infinita incst coniectura conseqventium — mortisque contemptio) crgo Jiaec in animis. Tusc. 1, 7, 14. vd. paullo ante.

6. Peculiaris est orationis forma, qua, interpositis quae rem illustrant et confirmant exemplis , oratio per- git , per conclusionem ex liis rebus factam ad superiora rediens.

Cic. Tusc. 1, 2, 4. summam eruditioncm Graeci sitam cense- hant in nervorum vocumque cantibus. Igitur et Epaminondas, princeps meo iudicio Graeciae , fidibus praeclare cecinisse dicitur: themistoclesque aliquot ante annis, quum in epulis recusaret lyram , est habitus indociior. Ergo in Graecis musici floruerunt, discebantque id omnes , nec qui nesciebat, satis excultus doctrina putabatur. Hic ergo non est hanc ob Caussam, ut ceperuut Goevem. ad Cic de Fin. p. 173. et Kiihner.

6. Sed sunt etiam, in quibus nihil praecedit, quo referalur nectenda oratio, sed ergo simplicitur ponitur in initio exposilionis.

Virgil, Aen. 10, 109. accipite ergo animis atque haec mea figite dicta.

Ciris , VirglHo adscriptum carmen , 29. episodium habet de peplo Minervae , quod incipit : ergo palladiae texuntur in ordine pugnae etc.

7. Poetae in narrandis rebus verbo ergo exprimunt progressum aut eventum, qui ex antecedentibus Tel ex caussa antea dicta pendet. Est so niin.

464 ERGO.

Vlrgll. Aen. 6, 382. his dictis curae emotae pulsusque parum- per corde dolor tristi: gaudet cognomine terra. Ergo iter in- ceptum peragunt. i. e. haec erat caussa, ut — . Sil. Ital. 4, 718. ergo agitur raptis praeceps exercitus armis. 4, 778.

8. Gail. Canterns quura ia Nov. Lect. 4, 26. demoo- slravisset, ergo pro deiiide poni, admodum muUi ei assenserunt: Taubmann. ad Plaut. Mosl. 2, 1, 33. Cerda ad Virgil. Aen. 6, 582. Broukhusius, Burmannus ad Properl. 3, 2, 29. alii. Quo seusu Scaliger in Cataleclis p. 271. ceperit, non satis liquet. At in argumenlis, qui- bus Cauterus et reliqui suam opinionem comprobare studuerunt, nullum erat, quod non per se corrueret. ISam quod Festus ait, igitur pro inde et postea dici, id si verum esset, tamen non ad vocabulum ergo pertinerel:, quod caussalem significationera numquam omnino exuit. Tura vero quod Cicero graecura elta plerumque per erg-o verlisse dicilur, factum est iioc in iis locis, in quibus elra consequutionem aiiquam designabat. Denique omnia, quae afferuntur, exerapla non recte exposita sunt aut corruptione laborant.

De Virgil. Aen. 6, 382. modo diximus. De loco Eclog. 5, 56. vid. p. 443. de Plaut. Cas. 3, 4, 9. p. 450. de Bacch. 1, 2, 17. p. 431. de loco carm. iiiMaeccn. p. 454. Sed Propert. 3, 3, (2,) 27. hic erat affixis viridis speluiica lapillis pendcbantque cnvis iympana pumicibus. Ergo Musarum et Sileni patris imago fictilis , et calami , Pan Tegcaee, tui. ^ lii qui accipiunt pro deinde vel f um , iure castigantur a Lachraanno. Is vero cum Gifanio (in Ind. Lucret. s. v. igitur') particulae trihuit vim, qua incipiat rei expositionem uheriorem. lacobus , ergo , in- quit, transitum parat ad rem gravera in enuraeratione. Sed neque expositio est uherior rei ante iam dictae, sed in de- scriptione speluncae raedia pars, nec gravis cernltur res in hac enumeratione , neque ita umquam Latlni loquuti sunt. Kihil certius puto quara in hoc loco corruptionem. Et narrat Canterus quidera , L. Carrionem in libro quodam legissp illic : Ferrarius idem invenit in suo. Ceterura rairabilis est Bur- manni aliorumque inconsiderantia , qua se non intelligere fa- tentur, cur Broukhusius locutiones has , pcndere antra , pen- dentia tecta illustraverlt , ipsique tympana interpretantur de instrumentis musicis. Scilicet poeta dixit tympana in fastigio speluncae ex pumicibus facta, cf. Vitruv. 3, 5, 13. et senten- tiara similera expressit, quara qui inest in verbis Ovidii Met, 3, 159. pumice vivo duxerat arcum. Fast. 2, 315. laqueata pu- mice vivo. Apud Horat. Sat. 2, 6, 70. ergo sermo oritur non

ERGO. 465

dc liilUs domibusve allenis. hoc sensu procedit ordtio : quae coeiiac quum sint humanitatis et moderationis plenae et omnino mcliores, sermo oritur inter convivaa non vnlgaris, sed in- geniosus.

VII. 1. Ergo igitiir et comici antiqui et recen- tissimi scriptores coniungere solebant. Itaque ergo Terenfius et Livius et alii dixere. Quod ipse Cicero p. Rosc. Am. 39. dixit ergo idcirco, apertum cst non posse ad pleonasmumreferri, sed idcirco cohaerere cura qnod»

Plaut. Trin. 3, 3, 27. quo pacto ergo igitur? Apulei. Met. 1. p. 104, 25. ergG igitur inefficaci celeritate fatigatus — ad balneas processcram. £t sic saepe. vid. Oudend. p. 27. 158. 237. 473. 483. Pricae. p. 652. Misc. Obs. T. 2. p. 306. Sciopp. Susp. Lect. 5, 13.

Tercnt. Eun. 2, 3, 26. itaque ergo amantur. Liv. 1, 25, 2. itaque ergo erecti suspenf>iqtie in minime gratum spectaculum anima intenduntur. ubi Drakenb. 3, 31, 5. ubi Gronov. 39^ 25, 11. cf. Barthii Advers. 82, 15. Perizon. ad Sanctii Min. 2. p. 43L

Cic. p. Rosc. Am. 39, 112* ergo idcirco turpis hacc cutpa esfi quod duas res sanctissimas violat , amicitiam etfidem.

2. Plaulus composuisse videtur vocabula /lem ergo qnatuor in locis , Amph.l, 1, 151. Asia.2, 3,69. 2,4,25. Poen. 3,4, 16: at non cohaerent, sed sunt secludenda etiam interpunctione. Vid. hem,

3. Non pauci sunt loci , in quibds composita repe- riuutur verba ergo iam, Jiunc iam ergo. Ilhid est alsa nuTi, hoc, sicut nunc ergo ^ non habet proprietatem ia ipsa compositione.

Plaut. Stich. 3, 1, 20. erg-o iani revortar. Men. 2, 2, 5l. iant ergo liaec madebunt faxo.

Plaut. Amph. 1, 1, 151. nunc iam ergo : sic colo. Men. 5, 9^93. ergo nunc iam vis conclamari auctionem fore?

Plaut. Pers. 2, 2, 9. quo ergo isnunc? 1,1,35. Most.5,2, 70. aliud ergo nunc tibi respondeo. PrGpert. 3, 21, 17.

4. Et ergo nusquam reperiri tradunt Grammatici, sicBti non dicatur et igitur. Polest tamen dici inter- posito aliquo nomine, quod superioribus coniungitur. ISeque ergo dixit Plaut. Pseud. 5, 2, 32. liercle me isti liaud solent vocare, neque ergo ego istos. i, e. unet da/ier aiicJi ic/i nic/it sie,

IL 30

466 ERGO.

Cic. Tusc. 5, 16, 47. nffectus aiitem animi in bono viro laii- dabilis: et vita igitur laudabilis honi viri : et honcsta ergo, quoniam laudabilis. uLi LauiLinus et M.inutius secunduiu et deleverunt : id rero non respondet alteri ante v. vita posito, ut existimat Orellius.

5. Quod ad iTieusuram verln altinet, Festus docet ergo , quod sit ovv , correptam habere ultimam, sed productam ubi sit pro caussa vid. p. 442. Sed I\I-.-ir. Victoriuus p. 2472. ergo coninnctio pro longa liabtt vltiviain litteram o, nt est illud, ergo iussa parat. Broukhusius ad Propert. p. 276. ,,vix usquam reperies apud caslos ilios veteres alteram in ergo correptam; quod et nitidissimura Secundum fefelht. £st tamen fu- tendum, in hoc errore non sine venia peccari, et prae- ivisse posteris omnes eos, qui post Augusti aetatem scri- pserunt." Vossius de Arte grara. 2, 17. nou errare potuisse existimat Verriura Fhjccum : quare noa absur- dum esse discrimen a Festo uotatura , sed coniuaclionem halniisse sesquilempus. Pincierus Parerg. 2, 28. Festi distinclionem ieiunara et ridiculara appellabat. Locos, quos ahi ex Ovidio afferunt Her. 5, 59. Trist. 1, 1, 87. corruptione lahorantes, iam esse eraendatos , monstravit Burraannus ad Lotich. 1, 2, 32. et ad AuthoLT. 1. p. 19. et locos , in quibus syllaba coi'ripitur , nominavit hos: Valer. FL 2, 407. 8, 337 — 439. Adde Lucan. 9, 256. et CLindian. Epist. 4, 17. Cf. Santen. ad iSIureti Carm. T. 4. p. 31. Huschkius ad TibulL 3, 2, 9. p. 440. Accuratius haec tractavit Lenncpius ad Ovid. Her. 5, 59. Nam recte ohservavil, Ovidium cLiusisse quasi agmen pcelarum saccuh Augusti, et cura rehquis ergo bis terve-corripuisse Tideri. De usu Terentiani JNlauri dixit Santeuius ad V. 2276. In versu Ennii apud Cic. de Senect. 4, 10. et de OfF. 1, 24. nunc repositum legitur ergo postqjie niagis- cjue. cf. Sauten. ad Catulh Eleg. 48. Huschkius adTibulL 1, 1, 19.

6. Beloco, quem particnla obtineat , cmnes grara- , matici nunc docent, eara ab iuilio enunlialionis semper

poni , nisi unum ahquod verl^um insit in sententia, quod maius momentuni liabeat. Cf. Hoffraann. in lahnii Annal. 7, 3. p. 269. Priscianus p. 1210. igitur ei ergo tam praepommtur quam suppomintur. Quam sedem sibi vmdicet signilicatio caussalis, diximus p.442. Et ia rehquis aaimadvertendum, particula utrum ad totam

ET. 467

senlenliam, an ad singulare quoddam nomen perlineat,

cui adjiingitur.

Sacpe in media sententia locum habet. vd. Plaut. Curc. 1, 2, 25. Baccli.2, 3, 112. Sed quod in fine sententiae olim legeba- tm' Rud. 3, 2, 27. bene coniunxit Reizius cum verbis proxi- inis ct iMil. 4, 2, 52. Lindcmannus auctoritate codicum mutavit in credo. Taraen Asin. 2, 3, 113. qnin iu officium facis ergo ac fugis? Pers. 1, 1, 35. quid nunc vis ergo?

*) Commnlantur in libris saepe per compendii simi- litudinein er^o et e^o. vd. Drakenb. ad Liv. 37, 53, 11. Goerenz. ad Cic. de Fiu. 2, 8, 24. Beier. ad Cic. de OIF. T. 2. p. 123. Giesius ad Cic. de Divin. 1, 23, 46. Klein. ad Lambiui Tull. Emend. p. 496. etigitur. vd.Drakenb. ad Liv. 21, 40, 6. Goerenz. 1. 1. p. 464. et 169. Beier. ad Cic. de Olf. 3, 20. p. 337.

ET.

Orisinera particulae ET alii in litteris verbi graeci t£ transpositis c|Uaesiverunt, aiii m ert conspicuam esse existimarunt. Vid. Vossii EtymoL s. h. v. Lennep. Ety- moL Gr. 1. p. 297. At cognalio horum vocabulorunl non ad unam stirpem graecam referenda est, sed cerni- tur ea in universa copularum conformatione, quae mul- tis vel omnibus gentibus communis est. Sic veteres Gothi dixerunt ii , Graeci ri, quod factura est cji/e, et rursus naL, atque ei , veluti litterae locum mutant ia inog et mei/s. Haec igilur magis comparari possuntj quam deduci.

Notiones et sententiae aut coniunguntur simpliciter, aut adiungunlur accessione, aut iniunguntur aequalione. Idque Latini propriis verbis distinguunt. Nam atqi/e res coinponit ex aequo, f///e autem adiungit id, quod alienum aut extcrnum videri possit, et quod accedil. Et vero coniungit simplici et exlerno nex.u notiones uni rationi sulwnittendas, et ila saepe cohaerentes, ut itnani nolionera efficiant. Sed quum iiaec particula simpiiceni copulationem exhibeat, nihil impedit, quo minus eliara ea omnia complectatur, quae aliis istis vocabulis proprie designentur. Sic fit, ut et pro atque ponatur, siculi Kdi pro ri , ubi , quae singulari ratione cohaerere possunt, simpliciler coniunguulur , atque ista ratio, per aiqiie significanda, aliis verbis vel ordine verborum exprimitur.

30*

468 . ET.

Onaraqiiam simt, in qnibus propter hanc simplicem parlium coosocialionem necessario ponatur et , nou atque, nec cpie. Sic Varro quum de Ling. lat. 8, 1. ait: <[nod est liomo ex corpore et anima , dicere aliter non potuit. Et facile intelligitur, quomodo dilTerant verba Ciceronis Orat. 17, 55. corporis quaedam eloquenfia, quum constet e voce atqne motn. si iutegra est scriptu- ra: nam editio prima exhibet et voce et motu. Sed, ut iam de particula atcpie deraonstravi, accedunt interdum ahae caussac, quibus haec vocabula vel ob varietatem vel ob eleganiiam dictionis commutentur: qua hcentia a])ud bonos quidem scriptores non depravatur iisus ipso- jum vocabulorum. jXam in iis, quae Tacitus Agr. 4^ dixit: scilicet suhLime et erectum ingeninm pulcliritu- dinem ac speciem excelsae magnaecpie gioriae vehe- iiientius quam caute appetebat. una particula et ter poni potcrat, sed mutato sensu et colore.

Cum his cenferri possnnt, quae apud Orelliura ad Cic. Tusc. p. 329. Beclierus coinmentatus est. Zuniptius Grainm. n. 331. tlocet, et coniungere ea, quae antea non coniuncta per se constiterint : Rainsliornius tantum acqualia dicit hoc modo roniung^i, Aug. Grotefeiidus n. 228. ea, quae sint eiusdem nionienti. Quae omnia proprietatera particulae non recte con- stltuunt.

Scriptorcs rccentiorcs , iu distinguendis \ocahulis negligen- tiores , ab antiqiia consuetudine saepe discesserunt. Curt. 4, 16, 32. Perdicvas ac Cocnus et Mcnidas sagittis prope occisi. et sic saepe. cf. 5, 4, 19. 8, 13, 25.

Cic. de Orat. 1, 3, 10. quis ignorat, ii, qui mathcmatici voc-antur , quantu in obscuritatc rerum ct quam rccondita in artc et multipUci subliliquc verscntur? Li his verba mulliplici subtilique arctius copulantur quam antecedentia. in Cat. 2, 5, 9. stuprorum et scelerum esercitatione assuefactus frigore ct famc ct siti ac vigiliis pcrferendis. Verum est, quod in codd. lcgitiu', ct vigiliis.

Coniunguntur per et notiones atqiie sententiae et aequales et contrariae, si quae ratio intercedit inter eas vel externa vel interna, simphci copulatione compre- hendenda. Grammatici vero , praesertira in Ciceronis usu explicando , duplici hoc errore duci solent, quod luiic particulae multijihcem significatiouem, quae sem- per una est, tribuunt, et quod variam notiouum com- positarum formam et couditioaem ad ipsam particulam

ET. 469

transferunt, atque demonstrant, et significare insiipery porro , et qiiidem, et ita, et omnino , eb sane alia. Quae omnia inlelliguntur ex verbis coniugatis, nou significautur particula et. Quare si quid est in hae re observandum, posilum est id ia vario noliouum con- iunctarum genere, et in singulari modo sententias con- inngendi, qui quibusdam in parlibus aliusest apud vete- res Latinos quam apud nos. Atque haee nobis etiym nunc considerauda videntur,

1. 1. Figurae, quam graramatici polysyndeton vo- cant, natura et iisus oralorius exponilur ab huius artis magistris. Sed omnium sapienlissime Qniuctihauus 9,

3, 54:. fons quidcm unns , inquit , qui acriora jacit et instantiora , quae dicimus, et vim quamdam prae se ferentia , velut saepius eru?7ipentis ajjeclufi. Cf. Schel- leri Praecepta p. 678. Guuingham. de loco Horat. Serm. 1, 2, 66. Sed rhetoricuni fjguram a grammutica distin- guamus necesse est., Illa oratoriae gravitali inservit, haec vero necfendis singuhs parfibus. Atque in liac dictione veteres non offendit parficula et ter quaferve repetita. Cf. Drakenb. ad Liv. 6, 16, 8. 35, 49, 8. Quinquies posita est a Cicerone in Brut. 21, 81. sexies deFin. 2, 25, 81. novies legitur infrapaucos versus apud Ovid. Her. 17, 177. cf. Werfer in Aclis Phil. Monac. L p. 524. duodecies apud Liv. 22, 1, 8. sexiesdecies 27^ 10, 7.

Proprietas, qiiam Gocrciizins ad Cic. de Fiii. 3, 14, 45. excniplis coniiingeiufis assigniivit, nulla cst.

Extremuin vocabulum intcrdum iungitur per particulain quc. Yide QVE.

2. De tribus pluribusve nominibus copulandis omnes grammatici nunc praecipiunt, aut uuicuiquc addi copu- lam, aut in omnil)us omitti, ne{[ue vero ex anliquorum consuetudine terfium adiungi per et semel positum. Id sumptum videtur niaxrme e docfrina Spaldingii, qui non primus quidem (nam Lambinus iaiii ita censuil), scd saepe in nolis ad Quinctilianum 4, 2, 24. 1, 11, 14.

4, 2, 24. in Pracf. Tom. 1. p. 7. bai-ljariem et noviliani lafinifatem exprobravit coniunctioni eb tcrfio vel ex- tremo loco scmel comparenti. In qua opinione quo- modo falsus fuissct, ipse confessus est in Praef. Tom. 3. p. 12. addiditque, rejieriri tot liuius usus apud Ciccro- ncm exempla, ut ea hbrariis suo mori assuetis impulaix

470 ET.

omnia modesti non esset critici. Sed et , omissum in secuudo, nomiui apponitur tertio tum, quum in certa designatione clauditur rerum ordo , omnes parles con- tiuens, veluti apud Cic. Lae]. 11,13. C.Carbo, C. Cafo, et miiiime tiim cpiidem Caius frater , njinc idem acer- ri/nua. Quare et imprimis anfe ea nomina occuput lo- cum, quae totum genus complecluutur. Alia prorsus est res in que , quod iam dictis aliquid adiicit in aequam rationem. Tamen inveniuutur etiam apud Ciceronera loci , in quibus de verilate huius observationis dubitari possit: sed pauci sunl.

Male se liabet codicum quoruradam scriptura in Quinctil, 3, 6, 25. alii novem elementa i^osuerunt : personam , in rpia de unimo, corpore et extra positis. Item 4, 2, 2-1. ut iudcx ad rem accipiendam fiat conciliatior , docilior et intentior. Curt. 6, 7, 15. adiidt his Aphoebetum , loccum , Dioxenum, Jrchepolim et Amyntam. Cic. Tusc. 3, 34, 81. certae scholac sunt de exsilio, de intcritu patriae, de servitute , de debilitate , de caecitate et de omni casu , in quo norncn poni solct calamitatis. Da^^isius et Wolfius eiecerunt et , quod abesse narrant a quibusdam codd. At rectc se haberet, si consentirent libri. vid. Goerenz. ad Acad. 2, 27, 86. Tusc. 5, 4, 10. studioseque ab iis siderum magnitudincs , intervalla , cursus anquircbantur , et cuncta cae~ lestia. i. e. et sic omnino cuncta caelestia. Cnrt. 5, 5, 18. deos — offerre patriam , coniuges , liberos et quidf^uid homincs vel vita aestimant vel morte redimunt.

Biversa est ratio eoruni, in qiiit)us partes ex adverso com- ponuntur, velut apud Curt. l<f, 8, 13. forte ita accidcrat , ut qui in agris erant , — confugerent in urbem , oppidani — urbe ex- cederent et utrique generi tutior aliena sedes quam sua videretur. Terent. Eun. 5, 8(9), 44. etenim bene libenter victitas , quod des pauUum est , et necesse est multum accipere Thaidem. i. e. efc tamea. vld. p. 479.

Cic. Parad. 6, 2, 49. signa, tabulas , supellectilcm et vestcm in~ finite concupisccnti. Lambinus omisit et , sine dubio ob aucto- ritatem codicum. Tacit. Hist. 2, 1)5. Asiaticus Poliicletos, Pa- tribios et vetera odiorum nomina acquabat^

Vsum particulae et his inter tria nomina positae exemplis multis declarat Drakenb. ad Liv. Epit. 46. Sed veteres scri- ptores variare solent orationis formam. Ita secundo loco et, tertio (j^uefrequcntissime ponitur , et ac sive atf/uc. Permagnani copiam exemplorum ex uno Caegare collegit Elberlingius Observat. ad Caes, p. 113,

i

ET. 471

8. Noniina, quae per et componnnlur, diversi esse possunt generis ac formae. De qua re disseruerunt Sanclius et Perizonius in Minerv. 3, 14. Sic coniungun- tur adverbia cum aiiis nominibus, nomina cum verbis. et cum participiis.

Liv. 2,18, 7. qul — M. Valerium, spectatae virtutis et con- siilarem virum , legisscnt.

Curt. 7, 1, 31. qtiia pridie familiaiiter et sine arbitris loquutue est nobiscum. Quinctil. 10, 1, 94. multum et verae gloriae — Persius meruit. Liv. 1, 40, 4. et iuiuriae dolor — eos stimulabat et quia gravior ultor — rex futurus erat. cf. Praef. 4. 21, 31,6. maior et qui prius imperitarut , IJrancus nomine. Cic. ad Fain. 4, 6, 6. qui filium consularem , clarum virum , et magnis rcbus. gvslis , amisit^

4. Critici praecipiunt , in adieclivis rellqiia, cetera^ alia, si coUectivam viin habeanl, sive, iuslitula rerura cijumeratione, ea , quae restant memoranda, conipre- hendaiil, omitti copulam apud Ciceronem ahosque bo- nos scriptores, nec dici et cetera, et alia, et alias , et alioqxiiii. Vid. Goerenz. ad Cic. de Leg. S, 9, 20. de fin. 3, 15, 51. Kritzius ad Sallust. Caf.l5, 2. et ad 43,2. qui quidem recte revocat ad euumerationem rcrum antea factam. At non satis altenderuut eam necessitalem, qua eliain in hac enumeratione optimus quisque scriplor copulam tum ponit, quum ea, quae restant, non missa facit, sed peculiari modo designat: neque vero in istis formulis, sicubi omitti potuerit , consensum et auctoi^i- tatem meliorum librorimi praeceptione infringere hce- bit. Sed habent haec vocabula hoc communecum omni- bus ahis , quae terlio loco ponuntur. In atias et alio- quin modo additur copula, modo oraittitur. vid. Tom. !♦ p. 238. et cf. critici ad Suet. Aug. 10.

Discrinieii facile intelligitur vel uno exemplo : Cic. Pliil. 2, 12,30. Brutorum , C. Cassii, Cn. Domitii , C. Trcbonii, reliquo- rum quam vclis esse caussam. de Leg-. 3, 9, 20. quid iam de Suturnio, Sulpicio, rcliquis dicam? Sed Saliiist. Cat. 48, 4. ne eum Lentidus et Cethcgus aliiquc cx coniuralioue dcprehensi ter^ rent: ubi Kritziiis qrniiu p. 75. dixiiiset abiiciendas esse copu- las , eas taiuen le^itiiue restituit.

Deflnitio rei additur per scntcntiam relativara : SalUist. Cat.

57,1. dc Lentulo , Ccthego , ccteris , quos supra mcmoravi , snp- pUcium sumptum. Cic. de Vniv. 11, dcinceps lovetn atquc luno-

472 £T.

nem , rellquos , quos fratres inter se agnatosque usurpari atque appellari videmus.

Et cetera legitur in codd. Quinctil, 4, 2, 51. 5, 11, 12. Vopisc, Fipm. 5. quare sanctissimi Qulrites , et reliqua.

5. His contraria figura est dissolutio , sive quod rhetores appellant asyndetoa. Et quum et verba sim- pliciter copulet, diceadum etiam est nobis de omissa copula, Cuius rei caussa et cousilium triplex esse polest, ut aut duo verba arcLissime consocientur una nolione unave ratione, aut ut oratio adscendat per gradationem, aut in oppositione verborum recta vel ia disiunctione rerum contrariarum, quae ad unam rationem referantur per appositionem. Primi generis sunt forinulae voltns propitiiis , rentis remis , fer}'e agere , velle iubere , quo-' rum exempla vide apud Hamshoruium 188. 1, p. 804. Alterum genus illuslrant et Drakenborch. ad Liv, 1,59,1. et ad 5, 10, 9, et Kntzius ad Sallust. Cat. 43, 2, Auget vim oratiouis repetitio eiusdem , quod ante dictum est, vocabuli : cuius exempla multa vide apud Drakenb. ad Liv. 6,39,9. Teriii geueris exempla frequentissima sunt, \'ide Ramshorn, 1, c. n. b. et Cortium ad Saliust, 11, 2. et imprimis Beier. ad Cic, p, Scauro p, 195. Saepe in- servit haec forma exprimendis animi motibus celeribus: de quo usu bona est observatio facta a Cuningliamo in Animadvers. in Bentleii Not. ad Horat. p, 128. Et gravi- tatem saepe oratio adipiscitur ex hoc copulae defectu, uti Cic. p, Lig. 5, 13. qiiod nos domi petimus ^ preci^ hus, lacrimis, strati ad pedes. Sed haec omnia a cuius- vis scriptoris ingenio ct more terminos et modum acci- piunt. Accedunt autem ea , ia quibus singula genera rerum antca designata enumerantur: veluti apud Quin- ctil.9,4, 22, tria sunt genera necessaria, ordo, iunctu- ra, numerus. vel in ordinibus describendis, utLiv. 21,54. halicires locat ante signa, levem armaturam, octo fermernillia hominum. Et sunt formulae solemnes, ia quibus brevitatis caussa omittitur cojiula: patres con- scripti .^ iisus fructus , sarta tecta , ruta cuesa, iter actus , ferro igni, prima postrema (Liv, 1,24,7,), unum alterum, dc quo vid, Cort, ad Plin. Epist. 9, 10. Conf. Beier. 1. L et ad Cic. de Ofi. 1, 17, 56. L)rakenb. ad Liv. X, 59, 1.

Insijnes sunt hi loci Sallust. Cat. 11, 5. loca amoena vo~

luptaria facile in otio ferocis miliiuni animos molliverant. 20,15.

ET, 473

res, tcmpus, pericula, egestas, belli spolia magnijica magis quam oratio mea vos hortentur,

In recta oppositione Tacit. Ann. 1, 11. disserebat de magni-^ tudine imperii, sua modestia. In oppositione per repetituiu vocabulum expressa Tibull. 2, 5, 117. ipsc gerens laurus , lauro devinctus agresti miles. '

In disiunctione: Liv. 9, 3, 3. armati, inermes, fortes, ignavi, pariter omnes capti atqiie victi sumus. 37, 53, 9. sed omnibus intcrfuit bellis, (luae in Graccia gessistis , terrestribus , nava- libus,

De U8U Livii in coraponendis adiectivis vide Drakenb. ad 3, 9, 4. et in aliis , Walchii Emendat. p. 9.

6. Goerenzins ad Cic. de Leg. p. 165. dernonslrat,' copiilara et inler plura inembra, quae praepositionem aliquara in se habent, omilli inlerdum, numciuara inter duo membra. At prorsus contraiuam senlentiam expo- suerunt Crevier et Drakenborch. ad Liv. 22, 12, 12, neo sine legitima ratione.

QuinctiL 9, 4, 19. de philosophia , de republica , similibus.

Cic. de Leg. 2, 16, 41. sed iam de periuriis, de incesto nihil sane hoc quidem loco disputandum est.

Liv. 22, 12, 12. pro cunctatore segnem, pro cauto timidum, affingens vicina virtutibus vitia , compellabat. Sed codices vel et caufo vel et pro cauto.

7. lu nominibus propriis Kritzius ad Sallust. Cat. 43, 3. tria observasse sibi visus est: uno tantum singu- larura personarum nomine posito, noa posse copulam omitti, nisi tres personue deinceps memorentur: duobus aulem positis copulam recle abesse posse, si noraini eliam praenomen additum sil, veluti in oonsuhim nomi- nibus: denique plerumque casus obhquos, rarius nomi-' nativum, in his nominibus sine copula compositis repe- riri. Sed primura ihud coraplectitur universa regula de tribus pluribusve nominibus coniungendis. Oraissuni vero praenomen quara rationem habeat, equidera uou persjDicio , nec desunt exerapla his contraria.

Vellei. P. 2, 20, 2, nonerat Mario, Sidpitio , Cinna tempera- tior. sicut dixit 1, 4, 1. Jthenienses in Euboea Chalcida, Erc- triam colonis occupaveie.

De particula in nominibus consulum vel omissa vel posita vid. Drakenborch. a,d Liv. 2, 17, 1. et ad 21, 15, 4.

474 £T.

8. Oratio, cniiis priores partes nexae snnt per co- piilain tt ^ potest exire in formam dissolutam, sive ia asyiideton.

Lucret. 2, 1084. quapropter coelum simili ratione fatendum est tcrramque et solem, lunam , mare, cetera, quac sunt , non esse unica. Stat. Silv, 1, 2, 38.

Iluius rei memores esse debebant critici in Virgil. Georg. 2, 259. terram multo ante memento excoquere , et magnos scro- bibus concidere montes, ante supinatas aquiloni ostendere glebus, quam laetum infodias vitis genus. Sed vide lalmium. Conf. Aen. 11, 170.

Propcrt. 3, 8, 12. quae mulier rabida iactat convicia lingua, et feucris magnae volvitur ante pedes , custodum grcgibus circa seu stipat euntem , seu sequitur medias — vias. ubi nuper lacobus Puccii interpolationem probavit, quasi et non admitterct mos poetae , (^ui tamen eodem modo 4, 1, 83, loquutus est.

9. Interdiim nomina ia partes distribnuntur, ut bina per copulam coniungantur, partes aulem sine co- pula apponantur. Atque ifa eliam^we pro ei usurpatur. Gernhardus ad Cic. Lael. 5, 19. hoc genus dicendi non recte appellat abriiptius.

Cornel. de Reg. 1, 3, tres sunt praeterca eiusdcm generis, Xerxes et duo Artaxerxes , Macrochir et Mncmon,

Cic. de Leg. 2, 15, 38. iam ludi publici , quoniam sunt cavea circoque divisi, sint corporum certationes cursu et pugilatione, luctatione curricuJisquc cquorum iisquc ad certam victoriam: cantus voce ac fidibus et tibiis. Ita restituenda milii ridentur verba : nam quae adduntur c«rco constitutis cavca, sunt glos- sema , nec opus est, ut ante luctatione inseramus copulam,

10. Cicero et alii scriptores, quibus cojiiosa diclio magis placet quam brevilatis elegautia , et poelae, qui les disponere solent in partes singulatim ad auimum adducendas, apponunt per et verba, quae participio joossunt brevius coucipi. Omnibus autem scriptoribus communis erat usus, quo ea , quae iniungi possent sen- tentiae, per et adiungebantur. Ila praecipue ia caussu exponenda per et quia.

Cic. in Catil. 1, 6, 1(>. quotics vero cxcidit casu aliquo et elapsa est, quod est, cecidit casu uliquo elapsa.

Tacit. Agr. 4. namquc M. Silanum aecusare iussus , ct quia abnuerat, intcrfcctus csl. Vbi iuterpretcs, etium Walchius,

ET. 475

temere negant iussus esse particlpium. Ann. 4, 12. nam Scia- nus — fcrox scelerum, et quia prima provenerant, volutare secum, quonam modo Germanici liberos perverterct.

Stat. Silv. 2, 1, 206, pcctora blandus miscct et alternum puero partitur amorem. i. e. raisceus.

Horat. Art. p. 169. quod quaerit et inventis miser abstinet ac timet uti.

Hinc formnla ab omnibus poetis freqiientata dixit et Virgil. Aen. 1, 402. 2, S75. 705. 3, 258. Val. Fiacc. 1, 569. 3, 416. Stat. Theb. 2, 120. 3, 253.

IJ. 1. Coniiingnntnr saepe diio adiectiva , quorura. alterum alteri addit novum praedicalum, ex alio iudicio depromptum ila, ut , quod per sententiam relativam exprimendum est , in unam nolionem contrahatur, ea- que simul apponatur. Haec eadem est ratio, qua ex duobus praedicatis alterum anle sidjstantivum , cui in- haeret, pouitur, allerum post. Grammatici particulae etiam in Jiis vim explicativam tribuunt. vid. Goerenz. ad Cic. de Fin. 1, 18, 59. el alibi saepe.

Cic. de Fin. 1, 18, 59. animi autem morbi sunt cupiditatea immensae et inanes divitiarum, gloriae, dominationis. i. c. cupi- ditates imraensae , quae inanes sunt. de OtT. 2, 20, 69. sed quis est tundem , qui inopis et optimi viri caussae 7ion anteponat in opera danda gratiam fortunaii et potentis 7 i. e. optlmi , qui inops est.

2. Et sunl in veferibus linguis quaedam verba, quae in aliis non plenam habent attribulivi nolionem , prae- sertim quae ad numerum et magnitudinem pertinent. Sic Graeci dicunt ■n.olXa xal \izyalci , Latini imilta et magna. Vid. Blomfield. ad Aeschyl. Pers.249. Matthiae ad Eur. Hec. 615. Parum diflert haec ratio ab ea , qua ex duobus adiectivis alterum pro adverbio apponitur.

Cic.de Lege agr. 2, 2,5. versantur enim, Quirites , in animo meo mnltae et magnae cogitationes. Liv. 22, 19, 6. multas et locis altis positas turres Hispania habet. Horat. Eplst. 1, 8, 3. multa ct pidchra minantem. Vid. alia raiilta apud Cortiuiu ad Sallust. lug. 78, 5. et apud Helndorf. ad Horat. Sat.2,3, 9. efc apud Oclisnerura Eclog. p. 206 (167).

Cic. de Orat. 1, 2, 6. Larabinus ex vett. llbris edldlt rccte:

nam, quocumque te animo et cogitatione convcrtcris, pcrmullos et excellentes in quoque gcnere vidcbis non mediocrium artiumt

476 ET.

scd prope maximarum. Sallust. lug. 32, 2. plurima et Jlagilio-' slssiina facinora fecerc. Quinctil. 10, 1, 95.

Vcllci. 2, 110, 6. omnia et in omnibus locis igni fcrroque vastattt.

At non semper ita loqmiti sunt veteres. Cic. Acad. 1, 6, 23. dolorumque susceptio miiltorum magnorum. p. 3Iil. 23,61. quum rcs ipsa tot tam claris argumentis signisque luccat. De Graeco- rum usn, quo xat omittitur interdum, dixit Seidlerus in Eplicm. litt. lenens. 1816. n. 106.

Cic. de Divin. 1, 18, 35. quum terrae sacpe fremitus, saepe mugitus — multa nostrae rcipublicae, mulla cctcris civitaiibus gravia et vcra praeclixerint. i. e. et vere.

3. Componimtur hac ratione adverbium et adiecti- vum, cui illud inhaeret.

Cic. Orat. 21, 70. de quo pracclare et multa praecipiuntur. quod uos ad vernaculam llnguam accoiiiinnclantes diccremus •pracclare multa praccipiuntur. Sed vide qiiac de lioc loco critici bariolati sunt, et confer Beier. ad Cic. de OfF. T. II. p. 111.

4. In liis vero , uli iam T. 1. p. 463. cxposui, cei-- tos est ajnid bonos (jujdem scrijDtores verborum ordo. Nani interposito ei praecedit primo loco id nomen, quod alleri inhaerct , eiuscjue notioneni amphficat et oonstituil.

Tacit. Ann. 1, 2. quum — novis ex rebus aucti tuta et prae- scntia qitam vetera et pcriculosa mallent. Opponuntiir tuta praescntia (die sichere Gegcnwart) vetcribus periculis (den friihcren Gcfahren^. 1, 40. inccdcbat mulicbrc ct miserabile agrren. \. e. mulierura miseraLiie ag^men : sed 15, 54. etcnim, vxoris quoque consilium assumserat muliebrc ac dctcrius. q. e. mulicbrc et item deterius.

5. Id eliam ad eam formam attinet, quam gi'amma- tici JEV ^uc dvolv appellant, de qua Tom. I. p. 462. di.\i- mus. Sed in ea ubivis constitueuda crilici quidam te- iTiere laboraverunt , quoruiu nimium studium nunc Bot- ticherus compescuit in Lcx. Tacit. Proleg. p. 80. ]Nam nisi praccedil nolio inhaerens, unitas nolionis nuUa conficitur. Et pauca sunt exempla vera. In oratione non contracta et copiosa semper maior vis ckuiusque lumen apparet in verbis singulis, et saepissime fit, ut generah notioni adiiciatur aliquod uomeu specicm vel singularcm rem signiiicaus.

£T. 477

Tacit. Agr. 16. nec ullum in barharis saevitiae genus omisit ira et victoria. i. e. iracunda victoria. sed c. 4. scilicet subliine et erectum ingcnium pulchritudinem ac speciem excelsae magnae- que gloriae vehcmentius quam ante appetebat. Est pulcliritudo, quae est iu specie. et 43. spcciem tamen doloris animo vultuque praesetulit. i. e. animo, qui in vultu apparet. Tacit. Ilist. 2, 40. furore quodam et instinctu Jlagrabant. 2, 56. spoliare rapere^ vi et stupris pollucre.

Quinctil. 10, 1, 19. rcpctamus autcm et tractemus. quod ail gensuni idera esse ac repctendo tractemus , eed difterre haec vi et gravitate, bene intellexit Frotscher.

Sed huius jreneris non sunt haec: Tacit. Ilist. 5, 1. comitate et aUoquiis officia provocans. Cic. p. Rosc. Am. 47, 136. suum cuique honorem et gradum redditum gaudeo.

6. Lafini saepe coniungunt duas sentenlias duoque nomina per et , quorum alterum jjriori addit distinclio- rem definitiooem, idque illuslrat et explicatione ampli- ficat. Id critici verbis et ciuideni, iaqiie notant , sed nimium ingeruut , quum dicunt ipsum et significarc et qnidem. Vid. Manut. ad Cic.Manil, 3,7» Cort. ad Epist. 11,29,6. Oudend. ad Apulei. Met. p.71. et p. 450. Heu- sing. ad Cic. de Off. 3,33,7. Ruhnken. ad Vellei. 2,60.2. Goerenz. ad Cic. de fin. 1,10,33. Malthiae ad Cic. p. L. Manil. 3, 7. et p. ]\lil. 25, 67. Nam haec vis, quam parliculae attrihuunt, inest in collocatis rehquis verbis, quae rem explicant. Quare, ubi oratio gravior assurgit, iterum ponitur idem nomen. Cf. Manut. ad Cic. Epist. 2, 7. Beier. ad Cic. de Off". T. IL p. 111. Drakenb. ad Liv. 39, 5, 4. Graecum usum vocabuli %ai observarunt lacobsius in Additam. anira. in Athen. p. 157. Schaefer. ad Long. p. 351. qui quura graecismum appellat, intel- lexisse videtur ulriusque linguae similitudinem. Cf. Wal- chii Eraendat. Liv. p. 68. qui varia miscet.

Cic. p. Mil. 25, 67. te enim iaiii appello , et ea vote, ut me exaudire possis. de Nat. d. 1, 15, 39. ignem praeterea et eum^ quem ante dixi, aethera, p Lege Manil. 22, 64. atque in hoc hello asiatico et regio non solum militaris illa virttis — sed aliae quoque virtutes animi multae et magnae requiruntiir. Alia vid. apud Beier. ad Off. 2, 16, 57. Ilorat. Epist. 1, 18, 54. saevam militiam, puer, et cantabrica bcllatulisti. 1,12,7. hcrhis vivis et urtica. Taclt. Anu. 1, 55. initio veris et repentino iii Cattos excursu praecepit. Acidaiius cum Mureto eiici iuhent et, idque Wolfius appellat ciceronianum : at ipse Cicero de Fin. 1, 10, 33.

478 ET.

temporibus avtem quibusdam et aut officiis dchitis, aut reriim necessitatibus saepe everiet etc. Tacit. Aiin. 1, 1. inde consilium mihi, pauca de Augusto et extrema tradcre. Velleii. 2, (iO, 2. jnaluitque avunculo et Caesari de se quam vitrico credcre. Tacit. Dial. 20. iam vero iuvencs et in ipsa studiorum incudc positi. \i\n critici teraere deleverunt particulam. Hirt. B. Afric. 10. contra magnas copias et insidiosac nationis — se expositos videbant. Quinctil. 10, 1, U4. multnm et vcrae gloriae — Persius meruit. 10,3,4. scd el illa cx latinis conversio multum ct ipsa contulerit. i. e. miiltuin, et quidem per se : quemadmodum explicuit Sar- pius , immerito reprehensiis a Frotschero, sed vide nos infra V, 5. Tacit. Hist. 2, 34, claudebat pontem turris, et in extremam navim edticia.

Goercnzius ad istum modum multos locos retulit, in quihus nullum vestigium huius rationis conspicitur : veluti Cic. de Fin. 1, 18, 59. 5, 9, 27. Alii in verhis et eo magis, et maxime, et praccipue quod supplent guicZem, non exprimitur verho el, neque eo opus est.

Repetitur idera vocahnhira apud Cic. p. Deiot. 1, 3. fugitivi autcm dominum accusantis , et dominum abscntem et dominum amicissimiim nostrae rei publicae , quum os videbam etc. p. Mil. 23, 01. magna vis est conscientiae , iudices, et magna in utram- que partem, ut neque timeant , qui nihil commiserint , et poenam semper ante ocidos versari putent , qui peccarint. adFani.2, 7, 9. pctivi — minc a tribuno plebis et a Curione tribuno. ad Fratr. 1,2,5. rem publicam funditus amisimus, adeo ut Cato adolescens jiullius consilii, sed tamen civis romanus et Cato vix vivus effu- eeret. in Verr, 2, 21, 51, hostis et hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis , tamen honorem hominis , deorum religione consecratum , violare noluit. in Catil, 2, 8, 17. Liv. 26, 13, 7. Cic, in Verr, 5,46,121, errabas, Verres , et vehementer errabas. p. Lege Manil. 4, 10, in Vcrr. 3, 65, 152. in Catil. 3, 10, 23. crepti enim estis et crudelissimo ac 7niserrimo interilu, ct erepti sine caede. p. Lege Manil. 3, 7. scd ab illo temporc annum iam ier- tium ct vicesimum regnat , et ita regnat , utsenon Ponio , neque Cappadociae latebris occultare velit. 4, 10. 12, 33. Divinat, in Caecil, 8, 25, p, Sext. 36, 78. Senec. de Clement. 15, 1, T. Arium — nemo non suspcxit , quod contentus exsilio et exsilio delicato. Multa alia vide apud Beierum ad Cic, de Off, 1, 1, 2. p, 4. cf. Madvigii Epist. ad OreU. p, 52,

7. Saepe id, qiiod additur, ita comparatum est , ut anlecedentem notionem alio nomine dcclaret, quod alibi Verbis uut) id est y similibus exprimitur. Vid. Ouden-

' ET. 479

dorp. ad Apiilei. Met. p. 462. Goerenz. ad Cic. Acad. 1.

E. 35. 2. p. 127. Kiihner. ad Tusc. 1, 34, 82. de Buch- ollz ad Vaticana Fragra. p. 15. Itaque saepe a librariis atque ci'iticis et mutatum est in ant» Quemadmoduin vero duae etiara sententiae saepe sic connectunlur, ut posterior tantummodo explanet et illustret priorem , id bene observavit Wopkensius in Lect. TuU. p. 136 (98). De Graecorum usu vid. Hermann, ad Viger p. 838. n. 328.

Cic. Acad. 2, 36, 117. quam potissimum sentcntiam di«^et et discipUnam. ubi Lanibinus scripsit; aut. Tusc. 1, 34, 82. vidco te alte spcctare et velle in coelum migrare. de Leg. 1, 7, 23. parcnt autcm huic coclesti dcscriptioni , meiitique divinae et j)rue- potenti dco. Liv. 3, 1, 3. possessores et magna pars pairum — totius invidiam rei a tribunis in consulem avcrtcrant. i. c. pos- sessores, qui erant niagna pars patrum : qiiod non cepitDraken- Ijorcli. Sic reyocanda est codicum scriptura 22, 2, 3. Ilispanos et ytfros , et omne vetcrani robur cxercitus — primos ire iussit. sicut Polybius 3,79. TovgAi^vug KCil"l^r]Qag mkI nuv ro XQV^i-' (icoTBQOv (itQOg TTJg ccpiTbQccq 8vvd/xEcoi. Sed Gronovius liaec mutavit : id omne veterani erat ne. Sueton. Caes. 77. haruspice tristia et sine corde exta sacro quodam nuntiantc. cf. c. 61. Ovid. Amor. 1, 7, 51. adstitit illa amens albo et sine sanguine vullu. cf. Markland. ad Stat. Silv. 3, 1, 44. Quiiictil. 10, 1, 81. multum enim supra prosam orationem , et quam pedesttem Graeci vocant, surgit. quod immerito diplicuit Spaldingio.

8. Hoc modo mseruntur in mediam orationera bre- Ves sententiae per et iunctae, quae enuntiationi addunt aut distinctius praedicatum aut maiorem vim unius verbi.

Cic. Tusc. 3, 20, 48. at laudat , et saepe , virtutem. ubi Davl- gius temere eiecit et. Cornel. Milt. 3, 4. id , ct facile, efjici posse. Stat. Silv. 1, 5, 5S, hic velox Hecate velit, et deprensa lavari.

Liv. 22, 16, 3. lenta pugna et cx dictatorts tnagis quam Hanni- balis fuit voluntate. Comma ponendum est f ost pugna: nam post imiversum iudiciura lentae pugiiae inseritur enuntiatio, quae illud dislinctius definiat.

Ita expedienda censeo verba Terent. Eun. 5, 9 (S), 43. cogila modo : tu hercle cum illa , Phaedria, et libcnter vivis: etenim bene libenter victitas, quod des paullum est , et necesse est multum accipcre Thaidcm, In his emendatione non opus est. Dicit Gnatho : cogita te vivere nunc cum illa, i. e. cum tali,

480 ET.

pnella, et Ilbenter quidem vlverc. Tum cxponlt hanc rem : eteiiim, li. e. nimirum admodum lautc vlctitas, paullum est quod des Thaidi, et tamea haec multa exigit.

9. Seqnitur noraen, quod dislinclius, aut cum apti- ore designatioue in locum praecedentis succedit, ut seu- sus exsistat verboi'ura i^el potiiis : queraadmodum et potius saepe ponilur pro secl potiiis.

Cic. p. Cliient. 10, 30. nam in ipso sermone hoc et vocifera- tionc mortua est. Acad. 2, 10, 30. ut verear , ne maiorem lar- giar ci , qui dicturus est, libertatem et licentiam. uhi vid. Goe- renz.5, 41, 127. haec nostra ut exigua et minima contemnimus.

Qiiiuctil. 10, 1, 40. paucos enim et vix ullum ex his, qui vetu^ statem pertiderunt , existimo posse reperiri. uhi codd. alii vel potius vix.

Cic. dc Off. 3, 6, 32. nulla enim nobis societas cum tyrannts, ct i)otius summa distractio est.

10. Sed apponuntur etiam per copulara et his terve repetitam uomina, quae in vicem sujDerioris succedant. Est igitur et fere idem quod «^e/.

Quinctil. 2, 12,11. eosque , qui j}lus honoris litteris tribuerunff ineptos et ieiunos et trcpidos et infirmos — appellent.

11. Saepe praemissara notionera , quae totara rem complectitur, sequuntur uotiones in ipsa ilia contentae. Hae enira singulariter rera designaut, quae raaxime ac pecnliariler sit speclanda. Quare interpretes dicunt et significare et maxiine,

Cic. deFin. 2, 21, 69. si te ipse , et tuas cogitationes et studta perspcxeris. qiiera locum non satis accurate explicuit Goeren- zlus : id est, non solum tuam cogitandi, sed appetendi quoque rationera perspexerls. Acad. 2, 42, 129. et omitto illa, quae relicta iam videntur , et Herillum, qui in cognitionc ct scientia summum bonum poniti Ipse Herillus enim in relictis illis inerat.

lustln- 29, 3, 7. Romani , quibus Poeni et Hannibal in cer~ vicibus erat.

Tacit. Ann. 4, 28. 511/ taedio curarum , et quia periculum pra exitio habcbatur, mortem in se fcstinavit.

12. Contra singulis rei partibus antea enumeratis addifur per et id, quod universum genus complectitur* Queraadmodum dicitur et omiiino. Haec est coUigendi vis, de qua dixit Goerenz.ad CiG.Acad.2,27, 86. Tameu

ET. 481

ea non tanlnm valet, nt cum eodem viro ad 2, 39, 124. explicemus: ut paucis comprehendam. Saepe apud Livium et alios post nomen unius viri apponitur totius collegii nomen, vel gentis, vel societatis, cui ille ad- scriplus fuerit. Vid. Gronov. et Drakenb. ad Liv. 3,25,4. et ad 45, 13, 1.

Cic. Tusc. 5, 4, 10. studioseque ab his siderum magnitudines, intervalla, ciirsus anquirebantur , et cuncta caelestia. In Tusc. 3, 34, 81. oniittunt aliqui codd. copulam, Acad. 2, 27, 8fi. quanto artificio cssct sensus nostros mentemque et totam con- structionem hominis fabricata natura. de Lcg. 1, 21, 55. — valde a Xenocrate et j4ristotele et ab illa Platonis familia discre- 2iaret. ubi Davisius teraere postulat et ab omni P.f. Sic Gracci quoque Plat. Menon. p. 81. C. t^ i^t'X'7 — scoQCiKvla kczI rd tv- 9uSs Kal zu iv adov Kal na.vxa %qri^i,aTCi. vid. Stallbaum. ad Gorg. 20.

Cic. de rin. 1, 12, 42. nraeterea et appetendi et refiio-icndi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore.

Liv. 3, 25, 4. quum Jirginius maxime et tribani de lege age- rent etc. 21, 40, 4. ut consulem ducem adversua Hannibalem et Poenos haberetis.

13. In sententiis, quae similitudinem et aeqiialitatera significant, post verba aecjue, similis , pariter , idem, et qnae sunt huius generis , ponitur et. Ue v. utque vide Tom. L p. 469. Sed per et , sicuti graecum xai, nihil exprimitur, nisi coniunctio duarura notionum, neque et pro ac comparativo usurpatur. Quoraodo Ai- militer et , similiter et si dicanlur, infra vide.

Exempla verborum aeque — et vide Tom. I. p. 190. cf. Otto ad Cic. de Fin. 1, 20, 67.

Cic. Tusc. 5, 3, 9. similem sibi videri vitam hominum et mer- catum eum, qui haberetur maximo ludorum apparatu totius Graeciae celebritate. ul)i vd. Kiihner. Lucret. 2, 414. neu simili penctrare putes primordia forma in nareis hominum , quom tetra cadavera torrent , et quom scena croco cilici perfusa recens est. ubi Bentleio scribendum videbatiir ac.

Cic. p. Mil, 17, 46, Clodius eadem hora Interamnae fucrat ct Romae. Sallust. Cat. 58, 10. non eadem nobis et illis necessi- tudo impendet. Caes. Bell. 9, 1, 37, haec codeni temporc Caesari mandata referebantur , et legati ab Acduis — venicbant.

Cic. Brut. 11, 43. omnia fuisse in Themistocle paria ct Co^ riolano, Terent, Ad, 5, 8, 34. germanus pariter animo et corpore.

n. 31

482 ET.

14. Simililcr daae res, qliarnm divcrsitas est signi- ficanda, cumponnntur per et ^ idqiie ponitur post verba aliiis , aliter. vid. Tom. L p. 268. Per ac ipsa com- paratio exprimilur.

Cic. de Orat. 3, 18, 68. ulia enim et hona et mala videntur Stokia et ceteris civibus. Coel. ad Cic. 8, 1, 7. solet enim aUiid sentirc et- loqui. quod Cic. de Fin. 2, 7, 21. alia sentit^ alia loquitur. Cic. p. Coel. 28, 67. lux enim longe alia est solis et lychnerum. «1)1 Orellins dedit ex cod. taur. ac, rationem reddens p. 639. quasi elegantia, quae viris doctis in alius et placuisset, ple- ruiuque librariis deberetur, particularum ac et ct discrimeu ignorantibus. Quod non intelligo. de OfF. 2, 18,61. alia caussa esteius, qui calamitate pretnitur , cteius, qui res meliorcs quaerit. p. Caec. 20, 57. neque enim alia caussa est aequitatis in uno scrvo ct in pluribus. de Fin. 5, 29, 89. quid ergo aliter homines, atiicr philosophos loqui putcs oportcre, quatiti quidque sit? alitcr doctos ct indoctos?

15. In narralionibus , ubi res dicitur proxime et celeriter consequuta csse, et neclit partes oralionis. lla nexus significatur uon nicdiis rebus distentus , et quod factum est, dicitur eodem tcmporc cum alia re accidisse. Yndegrammalicorum praeceptum, el siguificare celerita- tem. Servius ad VLi-gil. Aen. 3, 9. Vid. Tora. I. p. 480. Praecedit saepe (^ix vel aliud verbum brevis temporis. Ita etiam Graeci xal ponunt. vid. Hoogcven. Doctr. parl. gr. p. 536. apud Schiitzium. p.281. et Viger. p. 524.

Tacit. Ann. 1, 38. at in Chaucis cocptavere seditionem prac- sidium agitantes vcxiUarii discordium legionum, et pracscnti duorum miUtum suppUcio pauUum repressi sunt. ubi rid. Wolfium.

Stat. Tlieb. 12, 773. sic fatus, ct auras dissipat hasta tremens. Poeta apnd Cic. de Div. 2, 31,67. advenit et fera veUvoIantibus navibus complevit manus littora. utii \d. Giesius. Stat. Tlieb. 5, 247. his moius , et artus ercxit stratis.

Caes. B. gall. 1, 37. haec eodem lempore Cacsari mandata rcfcrcbaniur : ct legati ab Aeduis et a Treviris veniebant. Tacit. Ami. 2, 28. statim corripit reum , adit consulcs, senaius cognitio- ncmposcit, et vocantur patres. Vid. Oudendorp. ad Lucan. 1, 231. et ad Caes. B. gall. 6, 37. Burmann. ad Claud. Ka^t. Pros. 1,117. et ad Lucau. 1. c. Hottinger. ad Cic. de Divin. 1, 13. Oudendorp. ad Apnl. Met. p. 519.

^ irgil. Aen. 5, 857. vix primos inopina quics laxaverat arius: et super incuvibcns — liquidas proiecit in undas praccipilem.

ET. 483

6, 498. vix adeo agnovit pavitantem — , et notis compellat voci- bus ultro. 3, 8. Stat. Theb. 2, 293. 7, 300. Sic explicanda haec Livii 43, 4, 10. vixdum ad considem se pervcnisse et au~ disse oppugnutum, principcs sccuri pcrcussos, sub corona ceteros venisse.

Plin. Epist. 5, 14, 8. pauci dics, et liber principis severus. ubi vid. Schaefer. lirgil. Ge. 2, 80. nec longum tcmpus , et ingens exiil arbor. Aen. 8, 444. vid. alla apud Burmann. ad 3, 9. et ad Lucan. 1, 231. Stat. Thch. 7, 300.

16. Huc perliQet formula simiil — et, de qiia vide in siMYL.

Lucan. 6, 24G. simul kaec cffatur, ct eltus cacsarcas pidvis testatur adesse coJiortcs.

17. Sed qiiaeritiir, num etiara temporis designalio possit per et adiuDgi, qnod factum esse videtur a Lucauo, 1,231. dcquarevideTrilleri epistolamad Cort.in Weberi edit. Lucau. Praef. p. 15. Sed quae iile affert, nihil de- clarant. Id vero multis scriptoribus est commuue, ut, temporis significalione praemissa, oratio pergat ad rem illo terapore factara.

Lucan. 1, 231. viciiiumquc mindx invadit Arimimim , et ignes solis lucifero fugiebant astra relicto. iihi Grotius cnicndavit ut.

Tacit. llist. 2, 95. nondum qnartus a victoria mensis, ctiiberlus Titellii Asiulicus Folijclctos , Patrobios et vctcru odiorum noinina aequabat. TihuU. 2, 5, 65. haec cccinit vatcs, et tc sibi, Phoebe, vocavit, iactavit fusas ct caput ante comas. i. e. dum canit et te vocat : ne Vossii coramentis fallamur.

18. Haud raro, praesertim a poetis , copula cora- ponimtur ea, quae inlerna quadam ralione cohaezxnt sive caussae , sive tlnis, sive alius generis. Logici nostri, sualingua uteutes, dicunt, nomina tum non subordinari, sed coordinari. Nec recleGernhardus ad Quinclil. 7, 6,2. contendit, non decere per et ctuu genere id coniungi, quod generi subiectum sil. Vide supra n. 12.

Ilorat. Ars poeti 405. ludusque repertus ct longorum operum finis. i. e. in finem longorum operum. Ovid. Trist. 4, 6, 37. nos quoque, quac fcrimus, tidimus patientius anie, etmala suntnmUi- plicata die. i. e. nam multiplicata suni mala die. Cic. de Leg. 2, 20, 50. in donatione hoc iidem secus intcrpretaniur , ctquodpater- familias in eius donaiione, qui iu ipsius potestate esset, approbavit, ratum cst: quod eo inscicnte factum est, si id is non approbat, ratum non est. Ab universo discrimine donationis ad id transit,

Sl *

484 ET.

quod inde scqnihir in iiii-e filii familifis : quasl dicendum esset nain quod. Rcliquti recta oppositione se excipiunt, ut quae- cumque correctio inepta videatur. Sallust. Cat. 19, 2. neque tamen senatus provinciam invitus dederat, quipi 3 focdum homi- nem a re imblica procul esse volebat: simul quia boni complures praesidium in co putabant : et iam tum potentia Cn. Pompeii formididosa erat. i. e. nimlrum. yid. Kiltzlum ad h. 1. Liv. 35, 16, -. scd fucta vestra orationi non conveniunt: et aliud Antiocho iuris statuistis , alio ipsi utimini. Vlrgll. Ecl. 9, 11. audieras ; et fama erat. in qulbus interpungendls non assentlor Wagnero.

Qulnctll. T, 6, 2. id tum accidit , quwm est in lege aliqua ob- scuritas , et in ea aut uterque suam interpretationem confirmat, adversarii subvertit.

19. Sententiae coniungiintur per et, quarura aitera priorera defmitius exponit , et id addit, quod ex hac consequilur, ut explicari possiL e^ zVo^, etsic, et tiim: quemadmodum Graeci y.ul ])ro y.cd outco. vid. Seidler. ad Eurip. Iphig. T. 1274. Cf. Goerenz. ad Cic. Acad. 2, 3, 8. qui tamen non semel in liac oliservatione lapsus esl, ut deFin. 3, 20, 65. et 1, 11, 39. Saepe niJail impedit, quo minus explicemus quae cjuuni ita se habeant , veluli Tacit. Agr. 37. init.

LIv. 3, 46, 7. manus tollere undique multitudo, ct se quisque paratum ad spondendum Icilio ostendere. i. e. manus tollendo ostendere. vld. Drakenb. ad 6, 16, 8.

Liv. 1, 1, 2. constat — Ilenetos Troianosque eas tenuisse terras: et in qucm prinnim egrcssi sunt locum , Troia vocatur. 21, 43,5. hic vincendum aut moriendum , milites , est , ubi primum hosti occurristis : ct eadem fortuna, quae necessitatem pugnandi tm- posuit , pracmia vobis ea victoribus proponit.

Cic. Acad. 2, 3, 8. de rcbus incognitis iudicant, et , ad quam- cumquc sunt disciplinam quasi tempestate delati, ad eam tam- quam ad saxum adhaercscunt. de Fin. 2, 20, 63. quam pulchrc dicere videbare, quumcx altcra parte ponebas cumulatum aliqucm pluribus et maximis voluptatibus — , cx altcra autem cruciatibus maximis — ; et quacrebas , quis aut hoc miserior aut snperiore illo bcatior foret: deinde concludcbas summum malum cssc dolorcm.

Cic. de Leg. 3, 2, 26. quodsi ts casus fuisset rerum , quas pro salute rci publicae gessimus , ut non omnibus gratus esset , ct si nos multitudinis furcntis inflammata invidia pepulissct — ferrc- muSf 0 Quinte frater.

ET. 485

xO. Conclnsionem quamdam in se habet particula imperalivo praefixa, ubi nos und min. Eidem proprius est locus in interrogatione, quae conclusionera in se liabet.

Cic. ad Att. 10, 10. vide, quam turpi leto j^ercamus: et dubita, si potcs , quin illc, seu victus scu viclor rcdierit, caedem factu- rus sit.

Cic. de Harusp. resp. 12, 25. videmus universi repente examina tanta servorum immissa in populum romanum saeptum et inclu- sum, et non commovemur? Liv. 45, 38, 2.

21. Praemisso imperativo vel coniunctivo, qui ali- quam rem fieri aut esse iubet, per^it oralio per et ad id, quod deinceps et certo quidem eventurum sit. Ita nexus rerum necessarius declaralur. Diomedes p. 411. Jianc potestalem particulae appellat adiunctivam et pro- niissivam. cf. Cort. ad Lucan. 4, 487.

Plin. Pan. 43, 3. tenc, Caesar , hunc cursiim , et probabitur experimento , sitne feracius etc. 45, 0". perg^e modo, Caesar, et vim effectumque censurac, tuum proposilum, tui acius oblinehunt.

Virgil. Ecl. 3, 104. dic quibus in terris , et eris mihi magnus Jpollo. Ovid. Aiu. 2, 14, .

Lncan. 4, 484. deceruite letum, ct metus omnis abcst. 2, 513. Sencca dc Clera. 1, IG, 3. contunde cnim animos, et quidquid cst indolis , comminuctur trcpidalione dcgencri. Ruliliopfius ncscio quo auctore scripsit contundet. Phacdr. 3, 5, 6. vcnit ccce dives ct ijotcns: huic similiter impinge lapidem ct dignum accipies pracmium.

Horat. Epist. 1, 18, 107. sitmihi, quodnuncest: etiam minus: ct mihi vivam quod supercst aevi,

22. Graramatici doccnt, per ct diversos modos coniungi, e_t orationem, in qua post coniunctiones quiim, postqiiam, coniunctivus ponilur, in alfero verbo rccipere indicativum. Hanc vocant enallagen secundam, vel orationem variatam. Et Goerenzius rem univcrsam rcferre videtur ad proprietatem voculae et , quae diversos modos non coniungat, nisi ubi et ita significct. Quac vcro nuper Otto ad Cic. de iin. 2, 19, 61. proposuil, vereor, ne fallant argumentatione non raagis sul)tili quam speciosa. Nam quoddicit, qnum cum coniunctivo compositum caussam , non tempus, sed cum indicativo coniunclum significare modum, omnibus salis notum est. At quomodo haec diversa in una euunliatione cou-

486 ET.

sociari et uni coniimctioni submitti potuerint, id non exposuit, nec quisquam alius. Nam qui de hac re dis- seruerunt, non diligenter distinxerunt diversa genera dictionis. Alia enim est ratio eorum locorum, in quibus oratio certa et recta transit ad rem incertam et in obli- quam formam : velnli Columell. in Praef. ail. quici et ciincta pepej^lt semper et deinceps paritura sit. ubi diversa res est diversae rationis. Cuius generis sunt plurima ea, quae Wopkensius Lect. Tull. 1, 14. p. 109. et Drakenb. ad Liv. 30, 144, 10. et ad 41, 24, 5. college- runt. Tum veroconiunclio secum fert diversosmodosin eadem enuntiatione, si bis positasingulas partos orationis ad diversam rationem refert. Cic. de Nat. d. 2, 38, 97. cjuuTTi — videmus: quurti autem — videamus. Liv. 30, 44, 10. quum spolia victae Karthagini detrahehantury qmun inermem— cerneretis. At vero quaeritur, nimi aequales res vel unius enuntialionis partes una coniun-' clione coraprehensae etiam diversos modos admitlant. Id in duobus locis factum esse scimus. Atque haec licenlia aliqua ex parte ad imitati«nem graecae con- sueludinis constituta videtur, de qua bene disputaverunt Matthiae in Gram. p. 1031. Stallbaum. ad Plat. Protag. 22. p. 95. et Bernhardius in Syatax. p.389. Caussa enim cernitur aut in vohmtatis et rei vere exactae distinclione^ aut iu rebus vario modo inter se nexis,

Cic. de Fin. 2, 19, 61. num etiam collega P. Decius — ■ quum se devoverct et equo admisso in mediam aciem Latinorum irrue- bat , aliruid de voluptatibus suis «ogitabat? Quo haec difFerunt, alteruin est votura et voluntasi, alteriim id, quod vere effectum erat. Quare vertenda sunt : als er sich opfcrn wollte , und wirklich sich in die Reihen der Lateiner sturzte, Liv. 4, 13, 10. guae postquam sunt audita, et undique primores patrum et prio- ris anni consules incrcparent — ; tum Quinctius — ait. lilud, quod audierunt, per se constat : alterum , quod increpabant, cum eo, quod Quinctius loquutus est , interno et necessari» nexu cohaeret.

In expedlendo loco Cic. de Fin. 1, 7, 24. miras videbis opi- aiones a criticis propositas : sed simplex est ratio verborum: nam v. vetuit non cum v. pronuntiarct cohacret, neque iuter- posila verba dirimunt orationem , quac ita porgit , quasi antca dictum essct, quum severitate adhibiia — pronuntiavit et veluit.

23. De tcmporibus diversis per et coniunctis per- mirum cst , quomodo gramiuatici tradideriiit praccepta,

£T. 487

cjnae omnta eo restriogunliu-, quod parlicula nuilam liabet poteijtatem ad regendas tem])ori.s notiones. Sed Guciciizius ad Cic. de lin. 1, 15, 49. docuit , tempora verc diversa uusquam pcr et iungi. Cuius decreli veri- tatera ipsum , quod aflcrt, exemplLim refellit. At paullo antep.31. idem criticus demonstraverat, per e.t Jiaudraro disparia tempora coniungi : c[Uaraquam , quae ibi dedit, exempla perlecti cum praesenli compositi , niliil pro- bant.

CIc. p. Clucnt. 39, 108. paucis enlm dicbus illis et ipse pri- vaitis est Jactiis et hominum sludia dcfervisse intclligebat. Neiiio cum Gocrenzio intcfprotiibitur inleUigere coepit.

Virgil. Aen. 5, 181. illum ct labcntem Teucri et risere natan- tcm , et falsos ridcnt revomentem pectorc fluctus. ubi vid. lahnins.

Virg;. Acn. 5, 857. vld.n. 15. 6,633. dixerat etpariter gressipcr opaca viarum corripiunt spatium medium. Et inverso ordinc 6, 52-1. amovct — ct subduxerat — .

JII. 1. Non tantum partes sententiae alicuius hac particida copulantur, sed eliam sentenliae ipsae. Atque antiquissimi scriptores , quorum sermo uondum erat aplius composila, saepissime usurpant eam in initio sentcntiarum: quemadmodiim fecerunt Ennius ct Calo. Scd et optimi linguae auctores nectunt ila sententias sirapJiciter, quibus aliquid novum adiiciaot, vel in ex- posifione pergant. Varro saepe dixit et cjunm, et qiion- ianu Et si idem fere significat ac quodsi, vid. si.

Cato de Re r. 9. salicta locif aquosis, humectis , umbrosis, proptcr amnes ibi seri oportet. Et id videto, uti aut domum opus sient , aut ut venire possint. Et sic saepe. vid. c. 157.

Viirro de Re i\ 3, 2, 4. Et quum haec sit communis universi populi, illa solius iua. 3,2,5. cf. Curt. 8, 2, 10. A arro 1,23,1. Et quoniam habemus illa duo prima ex divisionc quadripartita — de tcrtia partc exfpecto. 1, 27, 1.

Terent. Pliorni. 1, 3, 19. quod si tibi rcs sit cum eo lenone. Donatus affert ct cxplicat cf si.

Cic. de Lejf. 2, 3, 7. optime vcro , frater : et fieri sic decet. Adlicit haec de suo iudicio. 2,4,8. sane quidem, hercle: et cst isia rccta doccndi ratiq.

Cic. Acad. 2, 42, 129. qua de re cst igitur intcr summos viros maior disscnsio? Et omitto illa, quao relicta iam videntur, 3, 31, 96. a Clitomacho suniom , qui usquc ad scncctulcm cum

488 ET.

Carntade fult , homo ct acutus — cc diligens. Et quatuor elus libri sunt de sustinendis assensionibus. In quibus omnibus Goe- renzius et pro et sane accepit: quod nimiuiu erat.

2. Vbi aliqua notio, sive aliquod verbura, cum graviori voculalione pronuntiandum est, et iu sententia jirincipatum obtinet, praemittitur ei e/, quasi anacrusis. (^uod quum non cognovissent, grammatici docuerunt et esse et sane. vid. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2, 3, 7. 18, 46. de Fin. 1, 7, 25. At quod asseverationem exprimat, ipsa est vocabuli posifio in primo loco. Sic est saepis- sime valet vere est. Et nihil exprimit nisi nexum ne- cessarium: quare Sch^varzius ad Plin. Pan. p. 527. ex- plicuit voce tum. Hac vero forma adduntur saepe ea, quae sententiam antecedentem coufirmant.

Cic. de Leg. 2, 3, 7. praeclarc exigis , Quinte: at ego effu- gisse arbitrabar : et tibi liorum nihil deberi potest. 2, 18, 46. vero: et apertissima sunt istis de rebus et responsa et scripta multa. \ irgil. Aen. 12, 48. quam pro me curam geris, hanc precor, optime, pro me deponas , letumque sinag pro laude pa- cisci. Et nos tela , pater , fcrrumque haud debile dextra spar- gimus. Sine caussa suspcctum erat Ernestio , quod legitur apud Cic. ad Att. 2, 19. multa me sollicitunt — . Et sescenta sunt.

Non latinum e?se puto id , quod Gernliardo placuit apud Cic. de Sen. 17, 59. quos (libros) legite , quaeso , studiose , et facitis. iVeque adhiberi potesthaec explicatio ad locupi 9,28.

Virgil. Ecl. 2, 43. iam pridcm a me illos abducere Thestylis orat: et faciet, quoniam sordcnt tibi munera nostra. Antliol. Lat. 2, 24(), 33. nunc laedc, nunc lacesse, si quidquam vales : et nomen adscribo tuum. Vbi temere corrigunt en. Apulei. Met. 7. p.200, 3. et nunc iste securus incumbens praesepio voracitati suae deservit. i. e. post tam scelestum faclnus.

Cic. Tusc. 3, 8, 18. et sunt illa sapientis. i. e. et sunt profecto. p. Mil. 33, 91. et sunt qui de via appia querantur , taceant de curia. Tacit. Ann. 2, 57. convenere , firmato vultu , Piso adversus metum , Germanicus ne minari credcrctur. Et erat , ut retuli, clementior. llist. 3, 6. et fuere qui se statim dederent.

Tacit. Hist. 1, 7. ceterum utraque caedes sinistre acccpta. Et inviso semel principe seu bcne seu male facta premunt.

3. Hic voculationis raodus, quera cum anacrusi

metrica comparavimus , etiam iln Jocura obtiuet, ubi ia allera vel coutraria parte aliquid est desiguandum.

ET. 489

qnod aeqaali submittatur rationi. Veluti qiium apud Virgilium £cl. 3, 60. Damoetas dixisset: luins omnia pleaa : ille colit terras : ilLi mea carmina curae. Me- nalcas pergit : l^t me P/ioebus amat: Phoebo sua sem- per apud me munera sunt. Quae non bene explicue- runi interpretes , et ne Wagnerus quidera nuper. Nara si Menalcam dicere pufemus: non iibi soli Phoebns favet, sed etiam mihi , impediemus cursum orationis, iu qua Phoebum Jovi non opponi, nullo pacto con- cesserim , et ipsa sententia er+t inepta. Sed sensus non alius est atque apud Calpurn.2, 28. meSilvanus amat — Et mi/ii Flora comas spargit. et apud Theocrit. 5, 82.

4. Eamdem voculationis caussam , non aliara puto esse eam, qua et praemittilur vocabulis affirmationis certe , /lercle y profecto.

Terent. Eiin. 5, 6, 4. sed estne ille noster Parweno? Et certc ipsiis est. Ad. 1, 1, 53. Cic. p. Marc. 2, 6. et certe in armis mili- tum virtus , locorum opportunilas — multum iuvant.

Cic. ad Fain. 2, 18, 2, et hercle sine dubio erit itrnominia. Brut. 72, 251. et hercule, si sic agcfns ctc. de Fin. 2, 8, 23.

5. In narratione pergit oratio per hanc parliculam, quando id, quod ante dictum est, vel exemplis vel aha deraonstratione vere factum esse ostenditur.

Curt. 9, 7, 17. coepit — postulare, ut, si vir esset, postero dic secum ferro decerneret: regem tandem vel de sua temcritatc vel de illius ignavia iiidicaturum. Et a Dioxippo — accepta con- ditio est. Quinctil. 11, 2, 11. quapropttr partem ab iis pctere, quorum facta cclebrasset iubebatitr. Ei persolverunt , ut traditum est. Tacit. Agr. 17. sed ubi cum cetero orbe Vespasianus et Bri- tanniam reciperavit, magni duces , egregii exerdtus , minula hostium spes. Et terrorem statim intulit Petilius Cerealis Bri- . gantum civitatem — aggressus.

6. In argumentatione adscendimus per et ad aliara rem , atque per hanc copulam arctius continentur parles in orationis progressione. Itaque in conckisione cou- ficienda membra componunlur, ut et assumptioni insei'- Tiat, et pro atcjui ponutur. Sic saepe praemillilur et conditioni vel comparationi, qua novum arguaientum adducitur, ideoque dicitur et si , et quemadmodum.

Cic. Acad. 2, 13, 40. composita ea conclusio sic est: corum^

49Q ET.

guae vidcnlm; alia vcra sunt, alia falsa : ct quod fdlsutn est , id pcrcipi non potest — : nulhim igitur cst visum, quod percipi possit. ulji "vid. Gocienz. de Fin. 2, 32, 104. Tusc. 3, 4, 9. 5, 17, 49.

Cic. de Xat. d. 3, 12, 29. et, si omne animal tale est, immor~ tale nullum est. nbi vd. Heindorf. 3, 13, 33. 3, 31, 77. et si vcrum est, quod Aristo Chius dicere solebat etc. ubi rid. idem Heindorf.

E"Tegie expcdlit ct eracndavit locum Cic. de Fin. 1, 16, 50, Matthiae in Miscell. philol. H, 1. p. 105.

7. Sicut particula atqiie, etiam et rei expositionem incipit, atque ponitur in iis, quae ad rei coinprobatio- nem requirunt nam vel etenim. Conf. I, 18.

Tacit. Ann. 3, 38. non enim Tiberius, non accusatores fatiscC- bant. Et Ancharius Priscus Caesium Cordum proconsulem Cretac postulaverat repetundis. Quinctil. 1, 1, 5. has (nutrices^ pri- mum audiet puer , harum verba effingere imitando conabitur. Et natura tenacissimi sumus eorum, quae rudibus annis per~ cepimus^

8. Ab initio ponitur et , ubi in colloquio alterius sermo ab altero excipilur cuni quadam conclusione, interdum etiam adraixta alfirmatioue.

Cic. Acad. 1, 12, 43. quae quum dixisset : Et breviter sane minimeque obscure exposita cst, inquam, a te, 1 arro, ct veteris Acadcmiae ratio et Stoicorum. de Leg. 1, 5, 16. 1, 13, 36. Et scilicet tua lib^rtas disserendi amissa est. nbi indignatio , quam Wagnerus particula f-xpre^sam dicit, ipsa inest in vocabula scilicet. Sed et nectit sententiani , quae affirmationem adiiciat, ubi no3 quoque ^ro ja frcilich dicimus und freilich.

9. In narratione transeunt Latini per et ad alterara parlera , ubi Gracci ponunt Ss. Idque fit praesertim in colloquiorum ex]K)sitione , uln responsio per hanc parti- culam infertur. Vid. Crcuzer. ad Cic. de Re p. 1, 36. p. 147. qui comparat graecum x«t outoj.

Cic. Brut. 72,251. Et ille, praeclare , inquit , tibi constas. de Re p. 1, 36. quid? inquit Laelivs. Et illc, quid ccnses, nisi quod est ante oculos ? de Fin. 5, 28, 86. dc Nat. d. 3, 3, 6. dc Orat. 2, 10, 40.

Tacit. Dialog. 4, 1. Et Maternus: pcrluriarcr hac iua aeveri- tate. ubi yid. HeumaAn.

£T. 491

Liv, 36, 31, 7. dido paruit Diophanes , et soluta ohsidione expeditus ipsc , praegressus agmen circa Andaniam — Quinctio occurrit. Et quum caussas oppugnationis cxponeret , castigatum leniter, quod tantani reni sine auctoritate sua conatus esset, di- mittere exercitum inssit. Tacit. Ann. 1, 11. versae inde ad Tibe- ritim preces. Et ille varie disserebat.

lustin. 39, 1, 5. Ptolemaeus — immittit iuvcnem quemdam aegy- ptiuni, — quiregnumSyriae armis peteret. Et composita fabula quasi per adoptioncm Antiochi rcgis reccptus in familiam regiam esset, nec Syriis quemlibet regem adspcrnaniibuo , — nomen iuveni Alexandri imponilur. Nam ita lecte cepit liunc locuui Diibnerus, nec assentior Beneckio, qui et — nec opposita putat. Vid. Rulinkeiv. ad Vellei. P. 2, 4, 2.

Ex hac ratioue defendenda est scriptura codd. apud Catull. C6, 21. ei tu non orbum luxti desertum cuhile.

10. Historiamin aiictores nectunt narrationis partes Jiac particula etiani eo cousilio, ut vel nexum ipsarum rerimi gestarum indicent, vel proxime et statim eveuta deraonstrent, vel orationi adiiciant aculGum.

liiv. 44, 16, 4. C Sidpicius praetor scx millia togarum — loca- vit, et legatis Epirotarum pccuniam pro frumento solvit. El Onesimum Pythonis jilium , nobilem Macedonem , in senatum in- troduxit. i. c. tum, eodem tcmpore.

Tacit. Hist. 2, 44. ita victores latus hostium invecti. Et media acie pcrrupta fugerc passim Othoniani. 1, 70. quera locum male ccpit Walchius ad Agr. p. 120. 2, 36. et certamen Gallo adver- sus Caesarcm exortum est, 13, 56. ct commotu% his Avitus etc. Sic Plutiirchus Alex. 31. 'Jl^^avSQOs Ss — ijlavvev inUaQHov sxazdv p,VQia6i GTQavov ■nara^aivovsa. Kai Ttj avx(p cpQa'Qsi rcov htaiQcov ctc. Non ita antiquioras.

Tacit. Ilist. 2,51. carum, quae SirixelU egerunt , cohorlium preces Rubrius Gallus tulit. Et venia statim impctrata. Agr. 17. Hist. 2, 16. et adversi repente ammi.

Livio frequentata est dictio : Et apparehat. 37, 25, 1. 33, 1, 7. 86, 30, 5. uhi Drakcnb.

Tacit. Hist. 2, 68. interim Vcrginii servus forte obvius, ut percussor Vitellii insimulatur. Et ruebat ad convivium miles, mortem Verginii exposcens.

11. Sic etiam in rerum demonstratlone per ei arri- pitur alia res sivc antecedcntibus contraria, sive nou aliena , ad quam fit transitus. Spaidiugius uoa recte ex- plicat verbis el quidem.

492 £T.

Clc. Agrar. 2, 31, 85. quasi vcro paullum differat ager cam- ftanus et stcllaiis. Et Tnitltitudo , Qtiirites, qiacritur, qiiu illa omnia compleantur. Qninctil. 7, 3, 4. hacc (finitio) adhibetur orationi liluribus caussis. jSamtum est certum de nomine , sed quacritur , quae res ei sjibiicicnda sit: tum res est manifesta. Et quod nomine constat, de re dubium est, interim coniectura cst. 5, 11, 24. 5, 13, 1. et 40. 6, 5, 3.

Terent. Eun. 1, 1, 19. et quod nunc tute tecum iratus cogi- tas etc.

Cic. Verr. 3, 3, 5. patior non moleste, iudiccs, eam vitam, quae mihi sua sponte aniea iucunda fuerit, nunc iam mea lege ct conditionc necessariam quoque futuram. Et in hoc homine saepe a me quacris , Ilortcnsi, quibus inimicitiis aut qua iniuria adductus ad accusandum descenderim, Transit ad aliud argu- inentuni cum superiore cohaercns.

12. Per et inseruntur senlenliae parenthesis.

Liv. 29, 23, 4. ut accensum cupiditate (et sunt ante omncs > ISumidac barbaros effusi in venerem) sensit etc.

13. ,,Ei eleganter ponitur cum inlerrogatione in vehcnicntioribus clausulis, quum attulinnis , qnae valde conunovere jDossuut." Haec Goclenius Observat. lat. liug. p. 128. Cf. Gifan. Observ. p. 85 (175). Yictor. Yar. Lect. 19, 15. Acidalii divinat. in Plauti Cist. c. 2. ]\Iatthiae ad Cic. p. Leg. man. 14,42. Burmanu. ad Pro- pert. 2, 15, 1. Saepe indignutio exprimitur opjDositioue rei vix credibilis*

Cic. p. L. manil. 14, 42. et quisquam dubitabit, quin huic iantum bellum transmittcndum sit? 15, 45. Virgil. Aen. 6, 806. ct dubitamus adhuc virtutcm excedere factis? Ge. 2, 433. ct dn- bitant homines scrcre atque impenderc curam?

Cic. p. Sext. 37, 80. ct caussam dicit ScTtius dc vi? Quid ita? p. Mil. 33, 91. et sunt qui dc via appia querantur , taceant dc i^ria? pro Clnent. 40,111. Pliil. 1, 8, 19. quid? ealegc — nonnc omnes iudiciariae leges Caesaris dissolvuntur? Et vos acta Cae- saris defenditis , qui lcges eius evcrtitis? de Lege agr. 2, 2tJ, 09. Tusc. 3, 16, 35. Sabinus Massurius apud GeUiuin 4, 20. ct cur, inquiunt , ita est , ut tu sis quam equus curatior?

Virgil. Aen. 4,215. et nvnc ille Paris — rapto potitur, nos — famam fovemus inancm? 1, 48. et quisquam numen lunonis adorct prasterca ? Ovid. Am. 3, 3, 33. ]\Iet. 13, 338. et se niihi comparct Aiax? Pctron. 96, 6. Propert. 2, 8,2. eripilur nobis iampridcm cara puella: et tu me lacrimas fundere , amicr , vetas"? Cic. PliiS.

ET. 493

2, 21, 51. m te, M. Jntoni, id decrevit senalus, ct quidem in- columis — ; et tu aptid patres conscriptos contra me dicerc ausus cs , quum ab hoc erdine ego cotiservator essem , tu hostis rei pu- blicac iudicatus?

Carnien Ovidil Ani. 3, 8. incipit ab Iiis : ct quisquam ingenuas etiamnum suspicit artes?

14. Sed in quacumque interrogatione locum hal^et particula , praesertim ubi cootinuatur colloquium ad aliaiii rem progredieus. Sic ei quis? quae quoraodo ab ec- quis diflerant, vide p. 352. Cf. Scioppii Sudpect. Lcct. 4, 16. Cortius ad Lucan. 4, 542. et 3, .H8. Oudend. ad Apul. Met. p. 76. Sic Gi'aeci quoque icccl ustrrpant. vid. Zeunius ad Viger. p. 521.

Virgil. Ecl. 1, 21. et quae tanta fuit Romam tibi caussa vi- dendl Cf. Drakenb. ad Liv. 40, 9, Vi. Senec. Hetc. Oet 1355. et undc in artus pestis aut ossa intidit? ubi correxerunt at. Vid. Gronov. Stat. TUeb. 11, 799. et quid plura loquor?

16. Sic etiam in exclamatione particula vim addit, maxime ubi indignatio coniuncta est cura adrairatione. Librarii saepc scripserunt en.

Cic. p. Mil. 12, 33. et adspcxit me illis quidcm ocitlis, qvibus tum solebat, quum omnibus omnia minabatur ! ubi Ottonis con- iectnra en non erat probanda Bciero. in Verr. 5, 16, 41. et his tot criminibus testimoniisque convictus in eorum tabclla spem sibi aliquam proponit , quorum omnium palam — voce damnatus estt p. Sext. 37, 80. ubi vd. Matthiae. Plin. Pan. 28, 6. dent tibi, Caesar. aetatem dii, quam mereris , serventque animum, quem dederunt. Et quanto maiorcm infantium turbam iterum iterumque iubebis incidi ! Florus 4, 2, 89. et quanto maiora erant , de quibus non triumphabat !

Lucan. 7, 783. hunc infera monstra flagellant. Et quantum misero poenae mens conscia donat. quae librarii interpolarunt, vel 0 vel heu scribentes.

Lucan. 5, 58. ct tibi, non Jidae gentis dignissime regHp, for- tunae, Ptolemaee, pudor crimenque deorum, cingere pellaco ^ressos diademate crincs permissum. ubi vid. Oudend. et Cort.

16. Antiquiores quidam, ut videtur, et recenticres scriptores, sicuti Apuieius, dicere solebant ei ecce. vid. Miscel. Observ. Vol. 2. p. 308. Oudendorp. ad Apuleii Met. p. 9. et 283. ubi niulta exempla. Dubium est, au scriptores ineliores medii aevi ita loquuti fuerint.

494 ET.

VaiTO In Eumeniil. apud Non. 2, 138. ct 4, 25. et ecce de improviso ad nos acccdit caiia veritas, atticae philosophiac alumna. A[)ud VirgU. Georg. 1, 107. alia est ratio, quura cohaercant et (juum. In Aen. 5, lfi7. cum chimore Gyas rcvocabat : et cccc Cloauthum respicit. opLlmi codices non hahent ct, nec dubi- tatur nunc de ancipiti s^jllaba in quarta sede.

17. la poetarum carrainibus et saepe poni ab initio peutometri observavit Werferus in Actis ]\Iouaceus. I. p. 539.

Ovid. Iler. 15, 178. quidquid erit , melius, quam nunc, crit. Aura, subiio. Et mea non magnum corpora pondus habent. 7, 53. Sabin. Epist. 2, 102.

18. Carmina et epistolae incipiunt a particnla copn- iuliva. Nani ea, quibus verba dicla couiuugantur, tau- tuni in auimi cogifutioue posita essG possuut. A id. Pro- pert. 1, 17. Cic. ad Fam. 13, 62. 10, 1.

IV. 1. Perventum est ad contraria et diversa, quae per liauc copulam couiunguutur: quod mirum esset, si fiamshornius negare voluisset Gramm. p. 805. In quo genere primum est notaudum, eliamsi recta verborum oppositio admittat copulam, maiorem tameu vim ex- hiberi ea omissa.

Tacit. Ann. 1, 11» ille vane disserehat de magnitudine imperii, sua modcstia. cf. 1, 5. Sed idem Tacitus 2, 72. haec palam ct alia secreto, 12, 30. dum adipiscerentur dominationes multa caritate, et maiorc odio, postquam adcpti sunt. Ovid. Her. 12, 65. pctit altera et altcra Labcbit. de quo loco Tid. Ephem. lencns. 1814. n. 16.

2. Permulti critici contcndunt, et siguificare sed vel et tamen^ aut pro his poni. Siguificatio vero etiam ia his simplex est, sed id , quod oppositiouem exprimit, ipsa suut coutraria verba per et couiuucla. Quare praecedit negatio , aut se(|uitur iu adiecta parte. Conl. Wopkeus. LecL. Tull. p. 103 (75). Brem. ad Coru. Paus. S, 7. ad Dat. 6, 4. Heusiuger. ad Coruel. Paus. 3,7. Goe- reuz. ad Cic. de Leg. 2, 21, 53. Numquam ipsum et siguificat sed. Latiui vero in opponeudis verbis con- trariis saepius utuntur simplici copula, ubi uos Germaui adversalivam particulam usurpare solemus. Vid. JMaltliiac ad Cic. p. Rosc. 4, 10.

Varro de Ling. L. 4, 1. in quo non debet pertendi, ct pertendit. Cic. Lael. 8, 2(». in amicilia nihil fictum, nihil simulatum: et

ET. 495

quidquid in ea est , id et veriim ctvohmtarium. Acad. 2, 37, 118. Xcnophanes — unum esse omnia , neque id csse mutabile , et id esse dcum, neque naiuvi umquam et sempiternum. 1, 12, 40. cuius in libris nihil afjirmatur, et in utramque partem multa disseruntur. de FIh. 2, 9, 27. equidcm illud ipsum non nimium probo^ et tantum patior , philosophum loqui de cupiditatibus finiendis. Briit. 56, 204. de Leg. 2, 21, 53. hoc vcro nihil ad pontificium ius et e medio est iure civili. Orat. 58, 198. omnis nec claudicans nco quasi Jluctuans et aequaliler constantcrque ingrediens numerosa habetur oratio. p. Rosc. Ara. 4, 10. deLeg, t, 17, 43. 1. 14, 41. CoriieL Thera. 3, 2. Cim. 1, 4. Dat. fi, 4. Paus. 3, 7. Euiu. 6, 1. 4, 3. Horat. Epist. 2, 1, 53. Naevius in manibus non est, et mcntibus hacret. Martial. fi, 7, 1. lulia lex popvlis ex quo, Faustine, renata est — , aut minus aut certc noH plus tricesima lux est, et nubit dccimo iam Thclcsina viro. Tacit. Ilist. 2, 74. Muciani animus ncc J'c:u)C!si(nin (tUcnus et in Titum pronior. Alia \ide apud Huneniaiui. ad Lactant. 3, 11, 8. et apud Wopkens. Lcct. Tull. p. 103. (75.) et apud Scheving-ium , qui Observat. iu Cic. Brut. edidit Havn. 1817. ad 29, 110. ubi legitur : ncuter summi oratoris haiuit laudem, €t uterque in mullis caussis versntns cst,

Cic. p. Arch. 7, 16. quod si non hie tantiis fructus ostendere- tur , et si ex his studiis delectatio sola peteretur, tamen etc.

Ovid. Her. 3, 79. neve meos coram scindi patiare capilios et leviter dicas : haec quoque nostra fuit.

Errant vero, qui hoc nomine defendunt CIc, Catil. 2, 6, 14. et illa eastra nunc non Catilinam ducem exspectant, et ille eieetus in exsilium se Massiliam, ut aiunt, non in hacc castra conferet. Nulla enim inest oppositio, atque inepta Heumanni corr ectio scd ille. Cic. de Orat. 3, 2, 4. non tulit ille , et gravitcr exarsit. Male Schiitzlus dedit scd graviter. Brut. 29, 110, de Scauro et Ruiilio breviter lieet dieere, quorum ncuter summi oratoris habuit laudem , et utcrque in multis caussis vetsatus erat. uhl cum Ernestio Scliutzius scrihendum esse censehat at. Sed raagls fallitur Elleirdtlus, qui nec copiilativam uec adversativam particulain aptam putat diverso tempori verhi. Id vero optirae se hahet. Acad. 2, 43, 134. scd ille vereor ne virtuti plus tribuat, quam naiura patiatur — ; et hic metuo nc vix sibi constet. uhl Goerenz. et hotare dicit sed. At slrapllclter nectlt diversas partes. Male etiara explicuerunt LaeL 11, 13. et minime tum quidem etc.

S. Eodem raodo saepe coniitDgunlur per et, quo- rum alterum alteri, qnod ncgatiouem iu se liabet; maius

496 £T.

vel distinclius quid addit, ut inlelligi possit vel potiiis, qiiod alibi verbis exprimilur.

Quinctil. 9,2,15. cui diversUm est, cur alium rogaveris , non exspectarc responsum , et statim subiicere: domus etc. Bene restituit Spalding. in Quinctil. 10, 1, 40. paucos et tnx ullum ex his , qui vetustatem ptrtulcrunt , existimo possc reperiri etc. iibi vulg^o lefi^el^atur paucos vcl potius. Sed Frotscherus non debcbat insevere enim , quod in quibusdam libris pro et legitur, Tid. Qernhard.

Cic. de OIT. 3, 6, 32. nulla enim societas nobis cum tyrannis, et potius summa distractio est. Correxeruut sed potius.

4. Sed noa tantum praemissa negatioue adiunni potest contraruim, sed coniunguntur etiam ea per et, quorum allerum , etiamsi contrarium sit, tamen. una cum allero coniunctum reperitur. Quae ratio ita ex- plicari potest, qnasi et ponatur pro et tamen, et contra, vel inversa oratione, quamcjuani , etsi. Ernestius ex- istimabuL in eiusmodi enuntiafionibus et significare at- cnii , nalroi. Bene rem exposuit Wopkens. in Actis soc. rhenotrai. Vol. 2. p. 121. quem sequitur Walchius ad Tacit. Agr. 15. p. 222. Cf. Ernest. ad Ann. 5, 3.

Cic. de Orat. 3, 23, 86. magister hic Samnitium summa iam senectute cst , ct quotidie commendatur. Ernestius correxit et summa, sed recte restituit antiquam scripturam Henrichsen. Tusc. 1, 3, 6. fieri autem potest , ut recte quis sentiat , et id, quod sentit, polite eloqui non possit. Quinctil. 2, 5, 19. ego optimos — velim, ut Livium a pueris magis quam Sallustium: et hic historiac maior est auctor. ubi Spahlingius male coniecit etsi, docte defendit antiqua verba Zumptius.

Tacit. Hist. 2, 20. postquam pax et concordia speciosis et irritis nominibus iactata sunt. Liv. 25, 25, 5. inier ISeapolim et Tycham (nomina partium urbis, et instar urbium sunt) posuit castra. Tacit. Agr. 15. sic Germani excussisse iugum, et flu- minc, non oceano defcndi. Ann. 1, 38. rcduxit in hiberna turbidos et nihil ausos. 5, 3. missaeque in Agrippinem ac iSero- nem litterae, quas pridem allatas ct cohibitas ab Augusta credi- dit. 13, 22. Syria P. Anteio destinata , et variis mox artibus elusus, ad postremum in nrbe retentus est. ubi Heinsius aliique mutaverunt et in sed. Ann. 12, 30. regnum Vangio ac Sido inter se jjartivere, — subiectis — dum adipiscerentur domina- iioncs multa caritatc, et maiore odio, poslquam adepti sunt. Sueton. Vitell. 10. optime olere occisum hcsteni et melius civem. Hoc Wolfius negligentiara appellat, ego vevo elegantiam latinam.

ET. 497

Quomodo respondeat hic usus particulae sed , id quod Wal- cliius negare videtur, cognoscitur in Tacit. Ann. 1,13. M. Lc- pidum dixerat capacem sed aspernantem, Gallum Asinium avi- dum et minorem.

Tamen cavendura est, ne aliena exempla ad hanc regulam exigamus, ut fecit Walchius, quum comparabat verba Livii 1, 37. montes effuso cursu Sabini petebant, et pauci tenuere. ubi nihil nisi rerum consequentia eXprimitur. Sic etiam 44, 26, 6. Tacit. Ilist. 2, 46. oppericbatur — nequaquam trepidus et consilii certus. nulla omniuo est oppositio. INeque etiam in Agr. 9. ubi conventus et iudicia poscerent, gravis, intentus, severus ct saepiiis miscricors. Hist. 3, 67. voces populi blandae et intempestivae. i. e. et simul int. Quinctil. 9, 2, 15. cui diver- sum cst, quum alium rogaveris , non exspectare responsum, et statim subiicere: domus tibi deerat? at habcbas. Male accipies et pro sed.

5. Interdum haec designatio rei contrariae coniuncta est cum atfirmalione : quemadmodum Germaui dicuut li/id pro II nd doc/i, und — ja.

Cic. de Senect. 9, 28. omnino canorum illud in voce sjilen- descit etiam , nescio quo pacto , in senectute : quod equidem adhuc non amisi: et videtis annos.

6. Negatira sententia nectitur vocabulo nec. Sed iil)i oppositio fit recta, et ubi negatio non ad tolam seu- lenliam, hoc est , non ad iudicii formara pertinet, sed ad unam aliquam nolionem , ideoque singuJaris vis im- ponitur negationi , Latini dicunt et non. Conf. Tom. I. p. 473. et 475. ubi etiam de praecepto quodam, a Mat- thiae proposito, dixi. Saepe et non usurpatum videmus, ubi sed non , tamen non vel tale quid exspectamus: queraadmodum etiam Graeci xal ovk dicunt. Atque eo- dem modo dicuntur et nullus , et nemo, et mimqiiam. Et sunt quaedara formulae, in quibus et aliud uomen magis attrahit quam negationera , veluti et simul non,

Cic. de Inv. 2, 47, 140. nullam rcm neque legibus nequc scriptura ulla — recte posse administrari, si unusquisque velit vcrba spcctare et jiom ad voluntatem eius , qui ea verba habucrit, accedere. in \ err. 5, 9, 24. nisi vero existimatis — hoc prae- dandi genus ab isto in illo uno adhibitum ac tentatum , et non per illutn omnibus j^ecuniosis Siculis metum propositum et in- iectum. dc Inv. 1, 20, 28. de Orat. 3, 36, 144. in Verr. 3, 48, 113. ubi male iudicavit Ernestiug. Tusc. 1, 7, 13. quasi ego dicam II. 32

498 ET.

cos miscros^ qui nati non sunt, et non eos, qui mortni sunt. in Verr. 4, GO, 135. longnm cst et non necessarimn commcmorare etc. Multa alia excmpla vid. in Ramshorn. Graram. 188. p. 816. De loco Cic. de Leg. 2, 17, 44. vide ad Wopkens. Lect. p. 48. Cf. Heinrich, ad Cic p. Scauro p. 19.

Cic. de OfF. 1,2, 5. hic si sihi ipse consentiat et non interdum naturae bonitnte vincatur , neque amicitiam colere possit, nec iustitiam nec liberalitatem. ubi vid. Heusinger. cui in hac dictione aliquid inselentiae inesse videhatur. Liv. 21, 41, 13. atque utinam pro decore tantum hoc vobis, et non pro salute , esset certamen. 45, 38, 14. si quis vos interroget , miiites , ad quam rcm in Italiam dcportati et non statim, tonfecta provincia, di- missi sitis? 10, 8,1.

Cic. Tusc. 3, 17, 37. ^rutte si extrinsecus religata pendeat, ci non et oriatur a se, et rursu» ad se revertatur, ct omnia sua complexa, nihil quaerat aliunde. Sed fortasse delendum est et ante non positum , noa illud ante oviatur.

Foetae etiam tura ponunt, quum in negatione nulla incsl gravitas. Catull. 61, 203. quoniam palam, quod cupis, capis, et bonum non abscondis amorem. Fropert. i, 16, 5. nunc ego, nocturnis potorum SHUcia rixis, pulsata indignis saepe querof manibus: et mihi non dcsiint turpes pendere corollac.

Tacit. Gerra. 20. heredes tamen successoresque sui cuiquc liberi, et nullum testamentum. sed paullo post, nec ulla orbi'- tatis pretia. Cornel. £um. 6, 1. sin aliqua cupiditate raperetur in Alacedoniam , omnium iniuriarum oblivisccrctur , et in nemi- nem acerhiorc uterctur imperio. Plin. Hist. n. 16, 40, 7!). Mucia- nus ter consul ex iis , qui proxime viso eo scripsere, vitigincum et numquam mutatum septies restituto templo.

Oppositio , quam rectam vocamus , distinctius exprimitar nulla copula interposita, quam librarii sacpe intruserunt. Cornel. Thras. 4, 1. quam (coronam) quod amor civium , non vis exprcsserat. Godices aliquot praebent et non : quod Heusin' gerus in Emendat. p. 546. comprobavit.

Cic. de Fin. 2, 10, 31. et simul non proficiscitur animal illud modo natum a summa voluptate. ubi Goercnzius caussam non recte exponit.

7. Vbi particulam et pro etiam positam sequitur negatio, seusus exsistit verborum ne quidem.

Scnec. Epist. 54, 2. ego vero et in ipsa svffocatione non de$ii co gitationibus laetis ac fortibus acquiescere.

ET. 490

8. Et necdum componuiit scriplores recentioris aevi.

Plin. Pan. 56, 2. ct nccihm dc biennio loquor. 14, 1. ct nec- duTn impCrator , necdum dei filius eras.

9. Qiiae Gernhardiis in Excurs. 11. ad Cic. Lael. p. 252. de formula nescio an disputat, quasi ea raro per et coniungalur propterea, quod non aptum sit ad dissimiles rcs iungendas et ad opposilionem eflbrman- dam, ea omnino non vera ^sse, arbitror. Nam et dissi- iniles res coniuugit facillime^ neqae aliud obstat impedi- mentum»

Cic. de Off. 3, 18, 64. multa muUis de suo iure cedentcm, a lilibus vero, quantum liceat ct nescio an puullo plus etiam, quam liceat, abhorretitcm.

10. Praecedente negationc ?ion in altera parte enun- liationis poetae, cL forlasse etiam alii scriplores ponunt et pro /zec, quando sensu cognata et germana magis sunt iungenda quam distinguenda , idque non modo in nominibus, sed etiam in sententiis connexis. cf. Bentlei. ad Tcrent. Heaut. 1. c. et infra VI.

Terent. Heaut. 2, 3, 73. non fit sine pericto facinus tnagnum et commemorabite. nbi viilgo ncc legebatiir.

Lucan. 2, 234. at non magnanimi percussit pcetora Bruti terror , et iii tanta pnvidi formidine motus pars populi Itigcntis eral. ul)i Christius desiderat ncc. Ilorat. Epist. 1,6,21. ne jdus frumcnti dotalibus emelat agris, mutus et — hic tihi sit potius quam tu miscrabilis illi.

V. Dicendumnuilcest de voc. e^, quodpro e^/tfmpo- nitur: cuius quaeslionis primus auctor exsfilitLaurcnlius Valla. Nam in Elegant. 2, 58. baec scripsit: „hoc ad- monendum est , et pro etiam apud Ciceronem nusquam reperiri, sicut in celeris illo postcrioribus: ut a Vergiho iucipiaraus, ut: natus et ipse deo. Quintil. tamen si quid adi>ersus te ijyse commisit adolescens, sit /lostis et Ttieus: Cicero dixisset, sit /lostis etiam ?neus vel meus <juoque." Huic observationi, qua Valla usum unius scriptoris demonstraturus erat , nullam ipse adiecit ratio- nem, nequeexiis, qui assentiebantur, quisquam alius, sed, taraquam de re satis coniprobata, omnia exerapla praeceptis istis contrarja ceusebant falsa esse et corri- genda, quamquam, quod necessarium erat, nou dili- geuter repulaveraut, quam maguus eorum nuraerus esset,

32*

500 £T.

nec qiiomoclo in iis veteres libri consentircnt. Ita Heii- singeri et Schiitzius et Heindorfius et alii multi acc|uieve- runt in Valiae decreto. Goerenzius in plurimis locis illud et librariis deberi censuit, et dubitavlt, num in i-eliquis, quae nullam scripturae discrepauliara haberent, stare posset. vd. euni ad Cic. de Leg. 1, 7, 23.: postea certior rem affirmavit ad 2, 12, 29. ad Acad. 2, 4, 11. Orellius vero non rainus flucluat inconstantia sententiae quam Wolfius. cf. huius notae ad Tacit. Ann. 1, 4. et ad Cic. de Nat. d. 1, 5. De illius viri variis iudiciis dixit O. M. Milllerus De vi et usu verb. quoruradara. p. 8. et con- fer ipsum ad Tuscul. p. 395. Sed iam Ernestius, quo se verteret, non perspexit, saepe rera negans, et tamen et pro eliam phis semel Ciceroni per coniecturara infe- rens. vid. ad 1. de Nat. d. 5, 19, 49. Novam viara aperue- runt demum Bremius ad Cic. de Fin. 1, 12. et Matthiae in Dissert. de anacoluthis apud Cic. a. 1809. et 1810. editis et repetitis in Wolfii Analect. Fasc. 3. ubi p. -4. docet: verissiraam videri Vallae observalionem , si ea ad raediam orationera referatur, non ad initiura sentenfia- rura , in quo saepe et pro eiiain ponatur: scd raulta exempla voculae semel positae ad anacohilha pertincre, in quibusmutata rehqua oratione allerum et omissum sit. Quam viam posthac eliam Goerenzius adAcad. 2. p. 233. etBeierus ad Cic. p. Scauro p. 144. ingressi sunt. Miille- rus autem ad Cic. de Orat. 1,47. exempla ad tria genera referri iuliet, in quibus aut et significet vel, adeu, aut anacohilhon insit, aut interpunclione restituendus videa- tur legitimus modus. Quibus adsti])ulati sunt non nova argumenla airerenles Buschius in Obs. ad Eurip. Phoen. p. 15. Ellendtius adBrut. 2, 6. Giesius ad libros dcDivin, ahi. Linderaannus de Adverb. Spec. o. p. 9. non uni Ciceroni hunc usum assignavit, sed universo latino ser- xnoni, in quo et pro eliam non prius poni potuisset, quara quura romanus sermo iam omnis ad graecam linguara conforraatus esset, omnemque proprielatem .suam penilus exuisset, idque factum esse Quinctihani tempore. Et quum Georgius lacoljus in Epistola ad Bruchium p. 23. itera dixisset, particulae el m media oratione positae et altera particula et carentis (quae scilicet pelilio principii est) vira et potestalem ab el- liptica quadam dicendi ratione repetendam esse, qui usus ad anacolulliiam propius accedat, sive eam (quod prudenler addil) ex euuntiatis inserlis, sive a commo-

ET. 501

liore dicendi genere ortani esse dicamus: omnia haec nnperrime corripuit Otto, et in Excursu 3. ad Cic. de Fin. p. 376. multis verbis rem ita exposuit, ut exceptis quatuor formulis et ipse , simui et, aic et , sive siciit et, sed et , cjuae a Graecis desumptae propter brevifatem suam tantopcre placuerint Romanis, ut ne Cicero qui- dem ab earum usu abslineret ((juamquam ipse de iis rursus dubitat ]). 379.), omnia alia exempla aut aliter ex- plicanda aut corrigenda esse decerneret: illa enira omnia esse eiusmodi, ut partitionem contineant, et ad anaco- luthiam referantur..

Jn his omnibus, quae multa sunt, equidem nec rationis et caussae subtilem exposilionem video , et ea)ii curam desidero , qua in alicuius scriptoris usu singulari observando et refugere nos oportet ab omni caussarum anticipatione, nec decet ea, quae rariora sunt, tamquam falsa improbare, aut etiam elrgantiae nomine commen- dare. Vallae praeceptuni in iis pono , quae veris falsa admixta habent. Tantum vero abeiat, ut qui Vallam sequuti sunt, falsa a veris accurale dislingucrent, ut unam partem amplexi, universae rei conlortae vim in- ferrent. Primo enim graecismum appellaut, (|ui seriori tempore in linguam romanam invcctus sit, ct ab eo di- cunt unum Ciceronem stiidio purae latinitatis et consilio abstinuisse eo tempore, quo romanus sermo nou omnis ad graecam linguam conformatus essel. Attamen buic graecismo concedunt etiam apud Ciceronem iu initio sententiarum locum, et in formulis istis quatuor. Cur vero non in media quoque oratione? cur Cicero dicat sed et , non vermn et? cur sic et apnd Graecos, nou vero et apud Graecos? An Cato et Varro et Plautus, et Caesar magis indulserunt Graecorum imitationi? Et propler brevitatem istas formulas placuisse, et ne Cice- roni quidem displicuisse, quis crcdat ? Scilicet aderat universus usus , in cjuo Cicero (|uaedani elegerit, alia ae([ue proba repudiaverit. Profecto hoc non verum, illa absona sunt. Nec quisquam adhuc ollendit in usu verborum et — et , cjuorum prius non nectit superiora, neque in etsi, quod est etiaiiisi , ne([ue in eliain , quod pro et ponitur. Quae omnia aut mala aut nulla argu- mentafione aguntur, sed subtilioribus ingeniis apeiiunt novum exercitationis campum in illustranda anacoluthi elegantia. Afque haec figura, cpiam anacoluthon vocant, nunc in philologorum armamentariis iuter ea instrumenta

502 ET.

conspicilar , de (luibus Hermannus facete nuper dixit: eorum fabricam atque usum qui calleant, recle iis et cum fructu uti, qui uon calleant, nihil proficere, nisi ut territent nonnullos Cvv cdy.Ei xaScovoy.Qorai ncdatCTal. Etenim haec forma commutatae orationis, quam oratores aliique scriptores singulari cum efficacia adhibent ad declarandam animi commotionera, yel ad liberiorem nexum sententiis iniiciendum , tantum abest ut, nisi caussa idonea intercedut, elegantiae nomen et laudera mveniat, ut semper negligentiae mereatur notam, in bono scriptore vix tolerabilem , in malo vituperandam. Et quae cogitatione vel festinante vel praecipitante aut calamo curreute nascuntur , nulla est ratio putare, de consilio et artificiose facta esse. Nimirum si crilicos nostros audiamus, Ciceronem, optimum latinitatis aiicto^ rem, exislimabimus saepe et posuisse exconturbala cogi^ tatione vel ex oblivione eorum, quae modo scripsisset, vel eo consilio a recla via discessisse, ut negligentiae culpa sibi liberioris dictionis ius vindicaret. Equideni vero nescio an maior sit erroris culpa eorum, qui iii his anacoluthis plenam senlenliarum construclionem de- monstrare conantur altero et siibstituto , cui in plurimis vel ob seusura vel ob oratiouis formationem uuUus as- signari potest locus.

Eorum , quae Otto de anacoluthis dissernit , priucipia onmia: Bunt ex Hermanni decrctis dcprompta, sed in exemplorum de- raonstradone genera, quae antca distincta erant, rhetorica ct grammatica rursus contunduntur. Atque hunc modum ex- jjlicationis in uno exemplo cognovisse sat erit. In orat. iu Verr. 2, 28, 71. quod legitur: nisi vero illud dicet, quvd et in testimonio Tettii, jiriore actione intcrpcUavit Horfensius. id Cicero tamquam priorem partem scntentir.e posuisse dicitnr, euius atteram partem inveniamus rn altera pagina c. 30, 75. quid cgo nunc in altera actione Cn. DolabeUae spiritus, quid huius lacrimas ct concursadones profcram? IIoc scrio contcn- dere", pracsertim quiira et verbis in tcstimonio additum sit, quale hoc mlhi videatur , equidcm non dicam. De I>iv. 1, 20, 40. narrat enim et apud Ennium Vestalis itta. ad haec Otta : ,,particulae et rcspondet c. 21. sit sane etiam iUud com- menticium.'''' Et sic multa alia ita composita, ut nihil esse ^ideatur tam alienum tamve iuconcinnum , cui liaec anacolu- thorum confibuia non pussit aptari.

luter eos, qui praeceptum Laurentii Vallae aspernati

E'i\ 503

swnt, Wolfiiis in Analeet. Fasc. 2. p. 502. satis habuit Jigilum ad veram ralionem inlendisse: qiii qiiuni vira, qua et ante Ciceronis tempora pro ttiani positum sif, jnlirmam et evanidam appellasset, etiam Kritzius ad Sallust. Cat. 35. p. 163. eam vocat leviorem quam in verbo etiam: at, qualis ea sit, nemo demonstrat. Reli- qui enim Hottingerus ad Cic. de Divin. 1, 55. p. 154. Wagnerus in Ind. Lection. Acad. Marburg. 1816. p. 5. Creuzer. ad Cic. de Nat. d. 1, 39. p. 179. Bcierus ad Off". T. 1. p. 286. nihil protulerunt nisi ahquos Cicero- nis ahorumque veterum scriptorum locos, quorum de integrilale non j)osset dubitari. Tamen Kiihnerus ad Tusc. p. 77. „hodie", inquit, „iiemo facile exsistet, qui Tullium et pro etiam, rarius quidem, dixisse infitias eat." Quae iam Gernhardus ad Off. 1, 40, 142. prae- luserat. Sed hic vir doctus inter omnes optime, nisi perspcAisse, tamen considerasse mihi videtur rei caussara. Vid. Comm. Gramm. 11. p. 7. Et vere iudicant in quibusdam rebus eliam Ramshornius p. 822. et Kri- izius ad Salhisl. Cat. 35. Sed quod maximum erat, in principio constilui debebat quaestionis arguraentum, nec quaeri, utrura et a])ud Ciceronera significaverit etiamy au non , sed quibus modis diversis usiirpata fuerit haec particula, uua significatioue eius servata.

xMqiie et particula, quae verba et senlcntias con- lungit, cara in se habet vim propriara, ul aha ante dictis vel anle cogilalis adiiciat sive corapleraenli eaussa , sive jn partiuni coraposifione. Ergo signifieat et ad hoc y et simul, und dazu. Haec vero ipsa accessio rei, si ita designanda esf, ut dicaiur res esse praeterea, siv€ praeter jd, quod diclum cogilatijmve sit, rmd iibej^dies , Latini dicunt eliam, quod proj)rie reddamus tind nocliy und noch dazii y auch. Haee vero utriusque uofionis cogna- tio ac simihtudo semper eflecit, ut in quacuraque lingua vocabiila confunderentur. Sic veleres aleraannici scripto- Tes auk po-nunt pro und: sic VlfiJas loh. 2, 22. verba sed et nnnc scio verfit akei jah Jiu wait. cf. Luc. 14,12. Paiil. ad Rora. 14, 10. sic Graeci uno vocabulo nal utun- tur. Neque ahter Latmi iu vitae communis usu antiquo semper ct ubique et pro etiajii dixisse videnlur. Scri- ptores aufera, qui arte verba versabant , eliam '\n bac re non sine iudicio agebant. Atque duo eraut momenta, dnoque sunt exeraplorum genera. £V, quod copulat et ab inilio seuteniiae ponilur, quum uui aUcui nomim

504 ET.

peculiarem adiicit designationem , ut sit et ad hoc illiid, mutat locum, et occuput eum post priraum nomeu sive sit coniunctio sive aliud. Sic et simiil, iiiid ziigleic/iy et qnum, undda, himt si/nulet, zugleichauc/i, qunmet, da auc/i. Attrahitur enim et ab uno aliquo uomine, quod sequitur. £t quura in conforraandis enuntiationibus oralio non semper a primo vocabulo incipiat, sed saepe verbum aliquod praemittatur velnexus vel introductionis caussa, etiara ia his particula primum locum sibi pro- prium obtinere videtur. Est igitur inversionis genus. Sed illud, quod unius nomiais praecipuam designationem eiricit, ceruitur in oppositione aliarum rerura, quae vel aute diclae sunt vel cogitatione coraprehenduntur. Quem- admodum qui dicit idem et ille fecit , cogitat et aUi et ille jecit. Tantum igitur abest, ut, et sic posito, cum anacoluthorura fautoribus aliud et in sequentibus exspectemus, ut priorem partem , cui altera per et ad- iungatur, iara anirao vel verbis ante diclis teneamus conceptam. llanc vero ad legem omnes l^oni scriptores, et Cicero imprimis, orationem suam forraarunt, atque cum illa designundi vi, et inverso verborum ordine, et

f)ost priraum vocabulum , tamen ab initio sentcntiae col- ocarunt, INam in quibus a regula discesserunt , rara sunt exempla, Sed usus coraraunis haec postea ex- tenuavit ita, ut, ubi opposilio alicuius reiadesset, eliam in media oratione et pro etiam ponerent. Ratio eadem quidera est, non vero idera niodus graramaticus : nam amittit particula vim copulativam, et sirapliciter significat id quod etiam. Ouod fieri posse et graecum y.al et go- thicum ja/i ostendunt. Sed rarius hac dictione utel)an- lur etiam inter recentiores ii, qui erant verborum dili- gfentiores: taraen in Cicerone id viluperare, quod recte fieri posse, et ante eum factura esse nemo negabit, non minus ineptura videtur, quam contendere, nuniquam aCicerone id diclum esse , sed in oranibus locis bbrario- rum sedulitati deberi. Illud vero, quod critici narrant, etiam saepe a scribis mutatum esse in et , falsum est comraentum. Nam saepius illi etiam scripserunt, ut isignificationem voculae et explicarent: quo in iudicio mecum sentiuntHeinsius ad\ ellei. Pat. 2, 116. etDraken- borch. ad Liv. 22, 47, 9. Atque idem cognoscifur ex glossis autjquis. vid. Schol. ad Lucan. 1,675. 8,257.415, 10, 269. Nos nuQC omnem usum ad definita exempio-

ET. 505

rura genera revocabimus, et universam latini sermonis consuetudinem ita exponemus, ut etiam scriptorum et aetatis proprietates eluceant.

1. Primum igitur et adiungit id, quod praeter rem dictam etiam accedit, ut sit praeterea y und auc/t^ urid zugieiclu

Cic. ad Att. 1, 5^ Terentia — te — maxime diligit, salutem- que tibi plurimam adecribit, et Tulliola, deliciae nostrae.

Virgil. Aen. 2, 88. dum stabat regno incolumis, rcgumque vigebat conciliis, et nos aliquod nomenque decusque gessimtis.

Tacit. Ilist. 3, 69. quippe miles J itellii advers7is pcricula fcrox, laboribiis et vigiliis parum ir.tentus erat: et hibernus iniber re- pcjite fusus oculos auresque impediebat.

Scribon. Larg. 22. et Jioc enim ego adiicio.

2. Atque hoc imprimis ab initio sententiarum , quae superioribus adiiciuntur, locura habet, estque et u/id auc/iy et si praecedit, quocum ex aequo ahquid compo- nitur, idem quod et iteni: und so auc/i.

Formula est saepe frequentata in mutua salutatione. Plaut. Sticli. 2,1,44. GE. Salvus sis. de. Et tu salve. Trin. 1, 2, 11. Mil. 4, 8, 42. Terent. Hec. 1, 2, 122. Plaut. Pers. 4, 6, 27. do. Tale. sA. Et vos. Sed ne quis de Iiac ratione dubitet, cf. Flaut. Most. 3, 1, 42. salve et tu.

Terent. Ad. 1, 2, 4J. de. Curae est mihi. ai. Et mihi curae est,

Cic. de Nat. d. 3, S3, 82. et praedones multi saepe pocnas dant. de Fin. 1, 7, 25. haec enim ipsa mihi sunt voluptati : et erant illa Torquatis. ubi Goerenzius malc explicat et sane : nara affirmandi vis inest in veibo erant, ob lianc ipsara caussam praeposito. p. Rosc. Ara. 33, 92. ubi tunc eras ? Romae. J crum quid ad rem ? et alii multi. Hoc scilicet anacoluthon appellant. Idem contracta oratione paullo post 94. fateor me sectorem esse verum et alii multi. ubi raale interpungunt post vcrum. Partit.

orat. 26, 91. et illud videndum , quanto etc. p. Balba 25, 57.

Horat. Art. poet. 19. et fortasse cupressum scis simularc. i. c.

auch kannst du vielleicht eine Cypresse malen. TibuII. 2, 6, 9.

casira pcto , valcatque Jenus valeantque pucllac. Et mihi sunt

vires: et mihi facta tuba cst. Ovid. Trist. 1, 3, 83. et mihi facta

via cst : ct mc capit ultima icllus. Virgil. Ecl. 3, 44.

Plaut. Rud. Prol. 8. ct alia signa de coclo ad terram accidunt.

Cic. de Nat. d. 3, 11, 26. at enim quaerit apud Xenophontem

606 £T.

Socraics, unde animum arripuerimus , si nuUui fmril in muHdo. Et ego quacro, uadc orationem. p. Balb. 25, 57. obieclum est etiam , quod — et.c. Et adoptio Theophani agitatu est.

5. Huc perlinent forraulae et — igiiur ^ et — ^rgOy iii quibus et ab initio positum uttrahit aliquotl verbum, et significat etiam.

Cic. Tusc. 5, 16, 17. affecttis autem animi in bono viro lauda- bilis: et vita igilur laudabilis boni viri: et honesta ergo, quon- iam laudabilis.

4. Sacpe inseritur adiectivum vel participium, quo praedicatum addatur praeterea. Tura et copulat enun- tiafionem, quae per relativum adiici potest, et simul uni nomini peculiariter adhaerens, ei hiraen addit.

Liv, 1, 12, S. Romulus , et ipsc turba fugientium actus, arma ad coclum tollens — inquit. i. c. qiii ipse adeo — actus erat : de quo loco conf. n. 10. Tncit. Ann. 16, 1. ne — regcs j\umi- darum, ct alias infensi, cupidine auri ad bellum accendercnttir. Propert. 3, 25 (23), 13. vcllere tum cupics albos a stirpe capil- los, et spcculo rugas increpilante tibi. Haec Bcripturii codici- bus, quos laudat Broulcbusius , conflrBiata, praeslat alteri u, quod esse dicunt ah,

6, In verbis et ipse quadruplex observatio suppctit. Cicero enim et qui eiusdem erant aelatis, non aUter ea usurpabaut quam reUqua pronomina, de (juibus dice- luus n. 10. Sed Livius et ahi post eum dicebant in de- fmienda condilione, quam ahquis cum altero ante diclo communera habet, vel in seutentia relativa, vel iu ad- iectivis et participiis eodcm modo adiunctis. Tum vero haec verba haud raro ita collocabant in personae dis- tinctione , ut et rcdundare vidcretur: qnod imifalui j»ermanica hngua. Denique idem Livius et receutiores scriptores et ipse usurpabant simpliciter pro etiamy quoque, in quocumque loco seutentiarura.

Refcrunt liuc verba Ciceronis de Leg. 2, 14, 34. interpunctione nunc ita correcta: Sed redde cctera. m. Reddam vero , et ipsa, sipolero,brcvi. Haec explicnt Goerenzius: reddam vcro cetera ct caipsabrevi. Quis vero ita loquitur ? Locus, quein ille «oii- tulit, alius cst f^encris. At coiiipara ea, quac n. 10. tongessi- gliuas , et restitues antlquam interpuiictionein : reddam vcro et ipsa , si potero , brevi.

Liv. 6, 3, 34. victor ex Jolscis in Aequos transiit, ct ipsos bcllum violicntes. i. e. ctiaiQ ex eua parte belluiu molienteg

ET. 507

Curt. S, 3, 24. tum reglae peltices trecentae sexaglnta vehehan- ■ tur, et ipsae regali cultu ornatuque. 5, 7, 4. ebrio scorto de tanta re ferenti sententiam nnus et alter , et ipsi mero onerati assentiuntur, QuInctiL 5, 2, 2. vult enim cognoscentium quisquG firmam esse alterius scnlentiam , et ipse pronuntiaturus.

Liv. 1, 56, 1. qui qimm haud parvus ct ipsc militiae adderetur labor. i. c. qni labor aedificantli , et ipse liaud parvus , quuiu adderetur niilitiae : ut recte Gronovius. 27, 27, 7. tum ct ipsi cum Crispino consule duobus iacidis icto et Marcello adolcsccntc, taucio et ipso , effugcrunt. Alia Duker. ad 34, 14, 2.

Liv. 27, 32, 4. et primo rocipcre suos voluerat rex :■ dein eon- tracto iam inter Aelolos et Trallos — ccrtamine, quum urgcri vidcret suos , et ipse rex cum equitatu in cohorlem romanam in- currit. 44, 45, 12. rex in domum se recepit pecuniaque et aura argentoque in lcmbos — delatis , et ipse ad fiumen descendit. 21, 28, 3. mox et ipse etc. 31, 21, 14. simul et ipse etc.

Liv. 29, 6, 1. quae (urbs) sub defectionem Italiae dcscioerai et ipsa ad Poenos, Eutrop. 8, 7. huius successor L. Antoninua Commodus nihil patcrnum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit.

Ab his diversa sunt, in quibus signiBcatio verbi ipse per se constat. veluti in loco Quinctil. de quo p. 478. loquuti sumus, et apud Liv. 8, 3, 9. pcr quos, praeter Signiam T clilrasque, et ipsas colonias romanas, Volsci etiam exciti ad arma erant.

6, Accedo ad traiectionem. la ea enini enuntialio- nisparle, qiiae annecti deberet per et, transposita co- pula et uno aliquo vocabulo praemisso , res , quae norai- aatur, iu oppositionejn aliarum rerumeffertur etaccedere dicitur.

Cic. Top. 6, 28. sunt ct alia genera definitionum. Quod dici poterat extra oppositionem corum , quae iam dicta erant : et alia geneva suut d, Virgil. Aen. 9, 136. sunt et mea contra fata mihi.

Horat. Carm. 1, 4, 9. nunc decet — viridi nitidum eaput im- pedire myrto — ; «mjic ct in unibrosis Fauno decet imniolarc hicis. Non aliter quam apud Caes. B. gall. 6, 13. discipliua in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse exislima- iatur: et nunc, qui diligcntius cam rcm cognoscere volunt, plerumque illo discendi caussa proficiscuntur.

Cacsar Bell. gall. 1, 15. quo proclio sublati Ilelvctii — auda- eius subsisterc , nonnumquam ct novissimo agmine proelio nostros laccssere coeperunt. EiTant , qui niutant et in cx. Est enim

508 ET.

i. q. et novissimo agmine nonnumquam etc. Sucton. Caes. 3.

meruit et sub Servilio Isaurico in Cilicia, sed brcvi tcmpore.

7. Siinl vero ipsa verba consideranda , ia qnibiis proprie admiltitur liaec inversio. Atque rairabiliter criticos , etiam optimos, fefellit formula najii et , qiiae quura in tam multis locis reperiatur, et simplicissima ac vera ratione confirraetur, cavendum erit, ne impru- denter adraoveamus raacbinas, quibus removeantur dif- ficuitates, qude nou adsunt. Tamen permultam ope- ram viri docti consurapseruut in deraoustranda negli- s^entia grata, qua Cicero ab et sententiara bipartitam incepisset, sed alteram partem omisisset, atque alio raodo orationem continuasset: nec satis reputaverunt, quam ineptura hoc fuisset , nisi animi comraotio aut alia caussa intercessisset. Neque vero intelbgitur, cur Cicero semper post verba nam et , cogitatione turbata, orationem forniaverit inconcinnam et claudam. Sed oranis hic error proficiscitur eo , quod partera enun- tiationis hanc, quae et habet, putant primara esse , et alterara orailti, quura illa secunda sif, et prima ex supe- rioribus intelligi debeat. ]Sam recte dicitur naj7i et — et , sed mutatur ratio aitera prima parte non verbis ex- pressa. Latini enira tribus utuntur forraulis sirailibus etenhn, et nam et, et namcjue, sed diverso sensu. Graeci dicunt nal yoiQ , re y^Q et antiquiores yccQ re. Per etenim nectitur tota sententia , quae alii sententiae coraproba- tionera adiiciat, sed in nam et attrahitur unius nomi- nis notio , quae m comprobatione aut raaximura valet, aut cum aliis rebus componitur. Vnde nascitur inlensiva vis , quam a copulativa particula non alienam esse antea vidimus. Haec vero vis a nobis non potest reddi nisi vocabuiis distincte rera designantibiis : nemlich, denn ehen, vel etiam verbis denn ancli. Tamen non repugnat natura copulativa. Pergit enira oratio eodem raodo iuncta, quo legitur apud Ciceronera Orat. part. 26, 91. et ilhid videndum. Sed praeraittitur coniunctio , quae indicat inesse coraprobationem: quasi verba Ciceronis nam et Athenis iam ille mos a Cecrope permansit pro- nuntieraus ita : nam , et Atiienis iara etc. Quare et non negabiraus ab initio sentcntiae positura esse. Atque eodem modo Graeci y.al yaQ dicuut, ut uon modo sit etenini, sed ut xkI ad uuum aliquod nomen pertiueat. Flat. Gorg. p. 467. B. y,a\ yaQ vvv ofioAoyco.

ET, 509

VaAo de Re r. 2, 1, 24. rellnquiliir nonum quod dixi, de numcro, utriusquc partis commune. Nam ct qui parat pecus nccesse est con- stituat numerum. Cic. de Orat. 1, 25, 113. sic igitur scntio, — natu- ram primum atque ingenitim ad diccndum vim affcrre maximam : neque vcro istis , de quibus paullo ante dixit Antonius , scriptoribus artis rationem diccndi ct viam, sed naturam defuisse. Nam et animi atque ingcnii celcres quidam motus esse debent. In liis Klotzius , qui Lect. TuU. p. 7. de hoc loco disseruit , admira- tur artem singularem, qua Cicero, concinnam dicendi rationcm negligens, verba ad sententiam accommodaverit, quum ci primum de animi virtutibus , dcinde de corporis viribus dicen- dum fuisset, et id, quod voculae et responderet, verbis expres- eisset infra positis : sed si qiiis est , qui haec putct artc accipi posse, quid de illis dicct, quae cum ipso homine nascuntur? Quorum omniura nihil verum est. INohut enim Cicero simul de corporis viribus aequale proferre argumentura, sed desccn- dit ad ea, quae nuUani admitterent dubitationem , et nisi in- epta, tamen non bene composita esset haec sententia : nam et animi celeres quidara raotus esse debent, et alia sunt, quae certe cum ipso horaine nascuntur. At 7iam et significat y.al yuQ, denn eben, ncmlich. de Orat. 2, 11, 48. nam et testimoninm saepe dicendum est : ubi si Klotzio et Matthlae in Seebodii Miscell. crit. 1. p. 677. credamus , necesse erit et — et, quod substituunt, accipiamus pro modo — modo: quod fieri non potest, nisi tota senientia verbis expressa. Sed non alia cst ratio quam de Nat. d. 3, 33, 82. et pracdones multi saepe pocnas dant. 1, 49, 214. Crassus vero mihi noster visus est oratoris facultatem non illius artis terminis, sed ingenii sui finibus , im- mensis pene, describere. Nam et civitatum regendarum oratori gubernacula sententia sua tradidit. Matthiae, „voluerat,*' in- quit , „addere et philosophiam : sed quum ad priora refutanda abripi se passus esset, illa verba hic omisif et ad quaestio- nera de phllosophia c. 51. demura transit." Tunc profccto Cicero lltura correxisset illud et male scriptum, quod quo- modo perspicuitati aut elegantiae inserviat, non llquet. Neque oranino , quum haec scrlpturuH erat, de philosophia cogitavit. Atque sic in reliquis, quae raulta sunt : de Orat. 1, 49, 214. de Invent. 1, Ifi, 23. ubi Orellius ciiciendum putat nam. de OfT. 1, 40, 142. ita videtur eadcm vis ordinis ct collocationis fore. Nam et ordincm sic definiunt, compositioncm rcrum aptis et accommo- datis locis. Ad haec lacobus : „collocationis omittit explica- tioneni, ct statim ad modcstiani ulterius pergit." Curtandera? Nulla appnret caussa. Atqui vitiosa esset dictio. De Oft". 2, 9, 33. fides autcm ut habcatur , duabus rcbus cffici potest : si existimobiniur adepti coniunctam cum iustilia prudcntiam.

510 ET.

Ncm. tt iis fidem hahemus, quos plus intelUgere qunm nos arhi- tramttr. Ilis resiiondere dlcunt iafra posita: iustis autem et fidis hominibuSy id est viris bonis, ita fidcs habetur , vt nulla sit in his fniudis iniuriaeque suspicio. Qiiae quomodo inter Fe concllientur, ecjuidem nou assequor. IVara Cicero non dicit: et prudentiorlbus fidem habcmus et iustis, sed, in qni- bus prudentia cum iustitia coniuncta cst, quippe quum pruden- tia sine iustitia nihil valeat ad faciendam fidem. Igitur qul alterum et desiderant^ sententlam Ciceronis corrumpunt. de Divin. 1, 30, 63. itaque appropinquaMe morte multo cst divinior. Nam et id ipsum vident, qui sunt morbo gravi et mortifero affecti, instarc mottem. uLi critici nesciunt, quo adminiculum inveniant. Sensus est : denn dics chen fiihlcn dicjenigen, welcht tadllich krank sind, dafs der Tod nicht fern sc^/. IScquc aliter pro Lege man. 7, 15. Orat. 57, 192. de Fin. 3, 4, 13. dc quo loco itcrum dicara. Et quld certius lioccxcmplo? Liv. 6, 19, 4. nam et , quia eumdcm ct suae potcsiatis , quem libcrtatis omnium,

finem cernebant, patrum auctoritati se dcdiderant.

Et simpliciter pro etiam acciplas in his : Cic. dc Leg. 1, 11,

81. ncc solum in rcciis, sed ctiam in pravitatibus insignis csl humani gcneris similitudo : nam et voluptate capiuntur omnes.

2, 25, 63. nam et Alhenis iam ille mos a Cecrope — pcrmansit.

ubi et — iam nihil aliud nisi etiam: i. e. denii auch zn Jlhcn.

Curt. 3, 12, 17. non errasti, inquit, matcr : nam et hic Jlexan-

der est. fie quid praeterilsse vldear, exempla apponam, in quiJms

bipartlta scntentia duplici et exprlmitur. CIc. de Inv. 2, 37, 110.

nam et apnd iudiccs de praemio saepe accusatorum quaeritur, ct

a senatu aut a consilio aliquod pracmlum saepe peiilur. Quinctll.

2 20, 10. at proocminm aliquando et narrationem dicit malus

homo et arf^timcnta, sic, ut nihil sit in his requircndum. Nani

et latro pugnabit acriter , virtus tamen crit fortitudo : ct tor-

menta sine gemitu ferct malus servus, tolcrantia tamen doloris

laude sua non carebit.

8. Quae de na7Ji et disputavimus , egregie confir- mantur aliarum formularum usu. DicUut euim Latiui at et ve7'mn et, sed et^ in iis, quae oppouuntur ct simul cum distinctione ncctuutur. Graecorum 8i te comparari potest, et magis etiam gcthicum uildhaii ja/i, quod est aber auch. vid. Ylfilas Luc. 14, 12. Sic quin ei, e7-go et y itaque et in eum modum construunlur, uf alia interpunctione facta (ergo , et) primitiya forma cognosci possil. Similiter uri et, num et , in quibus e/5 cum superioribus cohaeret , praemissa iuterrogationis parti-

ET. 511

cula. Neqiie aliter age tt , ia quo adeo verba inter= punclione distendi possunt.

Cic. Tusc» 3, 3, 5. at ct morht perniciosiores pluresque svnt animi quam corjtoris. ubi Wolfius aut et — que opponi putat, aut at intendi voce et. IUud Orellius et Kubnerus probant, hoc verum est. p. Sext. 59, 126. at vero et ille tribunus ple-^ bis — numquam est conspeetus , quum venirei.

Cic. p. Rosc. Am. 33, 94. fateor me sectorem esse^ Vernm et alii multi. i. e. aber dazu viele anderc. i. e. aber uuch viele.

Cic. Brut. 17, 67, scd et in noslris inscitia est. ad Att. 5, 10= valde me Athenae dclectarunti urbs dumtaxat^ et vrbis orna- menlum, ct hominum amores in te €t in nos quaedum henivo^ lentia: sed muitum et philosophia. Scripycrunt editorcs est. Quinctil. 10, 1, 107. et fortasse cpilogos illi mos civitalis abs~ iulerk: scd et nobis iila, quae Attid mirantur^ diversa latini sermonis ratio minus permiserit.

Liv. 22, 1, 18. quin ct libertinae ut ipsae — pecuniam pro facultatibus suis conferrcnt. Horat. C. 1, 10, 13. quin et Atridas^ ducc te, superbos — Priamus fcfellit.

Cic. de Lcg. 1, 12, 33. quibus enim ratio a natura data estf iisdem etiam recta ratio data est: ergo et lcx, quae cst rccta ratio in iubcndo et vetando. i. e. ergo , et lex. de Fin. 3, 8, 27. nut cxpetendum, quod non placens, aut si id , non etiam diligen- dum: ergo et probandum. de Divin. 1, 50, 114. ergo et ii ' — cernunt. Tusc. 3, 26, 63. sed haec omnia faciunt opinantes, ita fieri posse. Itaque et Aeschines in Ihmosthenem invehitur, quod etc. ubi Otto p. 386. opinatur respondere his verba : ex hoc evenit, ut in animi doloribus alii solitudines captcnt. Tusc. 1, 2, 4, igitur et Epaminondas, princeps , meo iudicio, Graeciae, fidi~ bus praeclare cecinisse dicitur. de quo loco iteriun infra.

Cic, ad Att. 7, 26. nunc, ut video, pueri certe in Firmiano videntur hiematuri: num et ego , nescio. ubi aut inepte intelli- guntfci, adeo , aut ad v. pueri aliquid supplent, ut lacobwt* ' Siniiliter Quinctil. 11, 3, 60, non et Cicero dicit esse aliquem in oratione cantum obscuriorem? Cic. p. Rosc^ Com. 14, 43. utrum dicis? Luscio et Manilio : an et Cluvio non esse crcdendum? Plaut. Araph. 2, 2, 113, an et id tu scis ? Sic editiones vetereg»

Cic. de Nat. d. 1, 30, 83. age et his vocubulis deos csse facia- mus, quibus a nobis nominantur. ubi interpoui potest comina. Certe inopportuna est eraendatio ab Ottone p. 382. facta. vid. Tora. I. p. 208. Horat. Epist. 2, 1, 214, verum age et his, qui se lectori credere malunt — curam redde brevem.

512 ET.

9. Atque haec eadem est caussa, quapropter et post

relativa pronomina et coniuncliones qtnnii, cjnod et quae

sunt Jmius generis, ifa ponilur, ut aliquam rera singu-

larem cum superioribus necleus aut opponens, eam vel

accedere vel non deesse indicet: unde fit siwnificatio

... o

verbi eUam.

Varro de Ling. lat. 4, 8. quartae regionis Palatium qund Palantes cum Euandro venerunt, qui et Palatini. Ita cotUl. non etiam. Cic. in ^ err. 2, 28, 71. nisi vero illud dicet , quod et in testimonio Tetii, priore actione interpellavit Hortensius. Qnasi sententia incipiat ab his verbis : et in testimonio. 5, 19, 48. quod et ostcndam , quum istos perduxero. uLi Otto corrigi inliet etiam vel ei. Est vero : el ostendam hoc. de jVat. d. 1, 2(>, 72. quod et non praedicanti tamen facile equidem crederem. Etiaii liic eodemniodo mutant tcmere. de Leg. 2, 16, 40. quod et nunc multis Jit in fanis. 3,2,4. deinde etiam deinceps posteris prode- batur : quod et in his ctiam, qui nunc regnant , manet.

Cic. in Verr. 2, G5, 159. itaque quum Rhodii bellum illud prope soli supcrius cum Milhridate rege gesserint — quum ct regis inimici praeter ceteros essent etc. Quod Schiitzius coniecit ct quum, pene eumdem sensnm habet, sed sine distinctione ver- boruni rcgis inimici. DifTerunt ita und da et da auch. Sic Salhist. Oat. 35, 3. quum et alienis nominibus liberalitas Orestil- lae suis fdiaeque copiis persolvtret. Cic. Brut. 26, 100. «ec de Pcrsio reticuissct Gracchus, quum et Fannius de Menelao Mara- theno et de ceteris obiecisset. Qui scripserunt ei, non viderunt optime se habere quum et, da auch. Est enim, feci^set Gracchus , quod idera fecit Fannias. Tusc. 4, 15, 34. quando et aliis locis de virtute et diximus et saepe dicendum erit. Ita codd. Liv. 42, 15, 2. praeterquam quod et ita credebat futurum.

10. In iis nominibus , quae et copulam ad se tra- li«nt, et ex ea siugularem designationeni accipiuut, ut ipsa pro etia?n posita videatur, frequentissimum usum habent uomina propria et pronomina demonstrativa ille, liic, iste, ipse. Igitur in hac verborum coniunclio- ne apud Ciceronera et reliquos scriptores optimos parti- cula aut ab initio seutentiae aut post unum vocabuhim, inversione facta, collocatur: apud recentiorcs quocum- que in loco. Saepe praecedunt vocabula sinvil, s/c^ sicuti. utiy quae cum et comjiarationis nolione cohaerent. ISam id Graecorum imitatione factum esse , ut Otto opi- natur, credibile nou esl. Neque vero hac observatione

ET. 513

negatur, has voces coniunctas aliis quoque norainibus praecedere.

Cic. ad Q. Fr. 2, 15. id et Curtius ita volehat. Tiisc. 3, 26, 63. itaque et Aeschines in Demosthenem invehitur.

Cic. Tusc. 3, 13, 28. ex hoc et illa iure laudantur. 4, 34, 73. nihil vcrius. Probe et ille. de Div. 1, 30, 63. vd. p. 510. p. Sext. 59, 126. at vero et ille tribunus plebis etc.

Cic. p. Qiiint. 30, 94. spes est et hunc miscrum atquc infellcem aliquando taudcm posse consistere. de Leg. 3, 2, 4. Liv. 4, 29, 4. castrisque et his captis.

Liv. 1, 12, 3. et ipse turha fugientium actus. vid p. 506.

Cic. p. Cacc. 20, 58. tamen et ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntitr. p. Cluent. 51, 141. tres et ipse excitavit recitatores cum singnlis libellis. de Orat. 1, 46, 202. ut et ipsum, quod erat hominis proprium , non partuni per nos , sed divinitua ad nos delatum viderctur. conf. Tusc. 4, 35, 74. sic igitur affccto haec adhibenda curatio est , ut et illud , quod cupiat , ostendat, quom leve — sit omnino. iiLi non aLrupta aut conimutata est oratio, quod Breraius aliique arbitral)iuitur. Orat. part. 26,94. ut et illa , quae maximam vim habet , sola saepc caussa dicatur. Quod cod. erlang. etiam praebet, de correctione factuiu est. Quinctil, 1, 4, 9. quae et ipsa quorumdam nominum nota est.

Quinctil. 7, 2, 17. utendum est cnim et his exemplis. ubi cor- rectione non opus. Ovid. Met. 7, 571. alius tamen haurit et illas. Ennius apud Festuin 8. v. solum : Tarquinio dedit impe- rium , simul et sola regni.

Cic. p. Cluent. 17, 48. quis umquam audacior? quis nocentior? quis apertior in iudicium adductus est? — Simul et illud , quis est qui dubitet quin — suscipienda accusatio fuerit ? 4, 10. 57, 155. ad Frat. 1, 1, 15. 43. et 11, 34. p. Caec. 2, 6. quamquam ego mihi sic persuadeo — vos — moram ad condemnandum acquisivisse, simul et illi spatium ad sese colligendum dedisse. in Vcrr. 5, 1,3. qui — tunicam eius a pectore abscidit, ut cicatrices populus roma- nus iudicesque adspicerent, advcrso corpore exceptas. Simul et de illo vulnere , quod ille in cupite ab hostium duce acceperat, multa dixit. 1, 41, 106. tutores pecuniam praetori si pupillae nomine dedisscnt, grandem praesertim, quemadmodum in ratio- nem inducerent , quemadmodum sine periculo suo dare possent, non videbant: simul et istum fore tam improbum non arbitra- bantur. Sallust. lug. 20, 1. Caes. Bell. civ. 3, 13. simul et Caesar adpropinquare dicebatur.

Gic. de Inv. 2, 2, 7. ab hoc autem qui profecti sunt, quamquam II. 33

514 ET.

in maximis philosophiae partibus operae pltirimum consumpse- runt , sicut ct ipsc — fcccrat etc.

Cic. in Verr. 4, 61, 136. sic primo cxistimabam — civitatem syraciisauam — non minus esse isti amicam qunm niamertinam — ; simid et verebar , ne etc. Sallust. lug. 84, 5. 97, 1.

Cic. pr. Clueiit. 42, 117. siciiti ct plerique vcsirum sciunt. de Orat. 2, 78, 318. sic et facile reperientur. de Fln. 5, 14, 40. sic et extremum omuium appetcndorum — multis gradibus adscendit. ubi Otto corriglt sicque ex «ino vel duobus codd.

11. Vbi res aliqua in comparaiionem addiicitur at- que etiara facta esse dicilur, scriptores vel optirai uluntur particula et , «piae ad aliud ante dictura hoc, quod etiam sit, annectit. Ita dicunt sic et, siiniUter et, ialis et, idem et , et in relativis itt et» Haec vero diffe- runt ab iis, in quibus duo aequalia vel similia compo- nuntur. vid. p.481, Sed qnaerilur, num recte eliara di- catur similiter et si. Poterit quidem dici ita, ut et significet etiam, pro et similiter si: ancli wenn: at noa poterit in ipsa comparatione, quasi et si ponatur pro ac si vel iit si. Quae Goerenzius ad Cic. de Fiu, p. 149. et p. 459. disputat, non expediunt rem.

Plaut. Most. 1, 3, 138. libet et edepol mihi tecum. Cic. ad ram. 13, 23, 3. huuc tibi ita commcndo, ut, si mcus Ubertus essct, eodemquc apud me loco cssef , quo et cst apud patronum suum, maior^ studio commendare non possem. Oiuittiuit aliqui libri et, ut fieri solet in vicinia similium vocum.

Cic. de Orat. 2, 77, 314. ergo id in oratove opiimus quisque, sic et in orationc firmissimum quodque sit primum. Lambinus eiecit et , quod codd. perhibent. Tusc. 1, 17, 40. num igitur dubitamus? an sicut pleraque , sicethoc? Extrcma verba critici quidam reiiciunt, ut videtur, Vallae praecepto demura adiuo- niti. De regii codicis scriptnra vatde dubito. Alia est caussa p. Cluent. 49,138. cx quo intclligi potuit — ; ut mare, quod sua natura tranquillum sit , ventorum vi agitari atque iurbari , sic et populum romanum sua sponte csse placatum. Nara Claussen nuper monstravit ab optimis codd. abesse ct. Sed de Fin. 5, 14,40. sic ct eitremum omnium appetendorum — multis gradibus adscendit. Cato de Re r. 157, 8. sic et laserpiiium inrasum. Stat. Silv. 2, 1, 181. sic et — avidus bibit anguis Opheltem.

Cic. de Fin. 5, 14,40. ita similis erit et finis boni atquc antea fuerat. Aut abiici particulam aut mutari in ei iubent : quo- runi illud nimis audactcr factum , hoc non necessarium esset. Plin. liist. n. 11, 25, 30. similiier his et scorpiones tcrrcstres

£T. 515

vermiculos ovorum specie pariunt. Liv. 3, 22, 6. inde signum observare iussit , ut pariter et socii rem inciperent.

Lucan. 1, 676. talis et attonitam rapitur matrona per vrbem. Quod luveiial. 4, 8. corruptor et iilem incestus. id Sallust. lug. 85, 47. in proelio consultor idem et socius periculi.

Videtur huc pcrtinere Plauti locus Araph. 1, 1, 110. quoniam formam cepi huius in me et statum, decet et facta moresque huius habcre me similes item.

Neque aliter puto dictum esse Cic. Tusc. 3, 24, 58. atque hoc idemetTelamo ille declarat. tametsi sequantur et Theseus ■ — , ct Anaxagoras — . Nara quivis ista legens hanc slbi formaverit Bcntentiara : und dasselbe zeigt auch jener Telamo — und The- seus. de Orat. 1, 50, 217. nam si qidsque, ut in aliqua arte et factdtate excellcjis, aliam quoque artem sibi adsumpserit , ita jterficiet , ut, quod practerea sciet , id eius, in quo exccUet, pars quaedam esse videatur , licet ista ratione dicamus, pila bcne ct duodecim scriptis ludere, proprium esse iuris civilis, quoniani utrumque eorum P. Mucius optime feccrit: eademque ratiune di- cantur etquos cpvGiKovg Graeci nominant iidem poetae, quoniam Empedocles physicus egregium poema fecerit. Matthiae anacohi- thon esse censet, quod restaurari possit his : et philosophi iidem essent georaetrae et musici. Quo non modo oratio , scd tota cogitatio penitus conturbatur. At nihil obstat, quo rainus recte dicatur : eademque ratione dicantur ct ii , quos Graeci ^vGiKOvs nominant, poetae. de Fin. 4, 23, 62. eius , qui honeste ■viveret, si idem et bene valeret , bene audiret, copiosus essct, optabiliorem fore vitam. Goerenz. ccrrexit etiam, et aflert duos codd., de quorum auctoritate hoc quidem loco adrandiira dubito. de Div. 1, 53, 121. idemque mittit et signa nobis eius generis, qualia permulta historia tradit. Idem pro item poni^ oranibus notum est. Atque haec quamquam ad mediac oratio- nis usum pertinent, de quo n. 14., tamen ob rationem aequi- parationis ea hic comraemoravi.

Cic. de Fin. 2, 7, 21. idque si ita dicit , non esse reprehen- dendos luxuriosos , si sapientes sint, dicit absurde: similiter ct si dicat, non rcprchendendos parrlddas , si nec cupidi sint , ncc deos metuant, nec mortem , nec dolorem. Hoc ex aliorura raore defendi potest, ut sensus sit similiter etiam si: at Cioero , ut mimquara in hac dictione adiecit etiam, ita saepissiine dixit similiter ut si, quod Lambinus h. 1. restitui iubet. Ccrtior videtur res in loco de Fin. 4, 12, 31. nec, si ille sapiens ad tor- toris equuleum a tyranno ire cogatur , similem habeat vidtum,. et si ampullam perdidisset. Ita Victor. et codd, non paucL

516 ET.

Faciliiis erit emendare cum Grutero vt si quam cam aliis approbare vulgarera scripturara ac si. lllud Otto etiam fecit nuper , Gruteri nomen celaiis.

12. Duae res componnntur verbis non. solum sive non modo — sed etiam ita , ut altera dicatur praeter alteram esse: ia qiia comparatione quum ipsa reruni corapositio efficitur per distinctiorem alteriusrei designa- tionem, el in inversa stnictura collocatum pro eiiam usurpatur. Idque fitetiam, ubi in oppositione simplex negatio praecedit, et ubi alio modo exprimilur compa- ralio rerum aequalium.

Cic. in Verr. Act. x, 1, 1. opinio — quae non modo Romae, sed et apud exteras nationes omnium sermone percrehuit. de Pro- Tinc. cons. 8, 19. Vtroque in loco corrigendum censet Otto 1. I. p. 378. ad Att. 11, 9. non modofavisse, sed et tantam illi pecuniam dedisse. Sic saepissime Suetonius. Et Doni. 4. non in amphithcatro modo , vcrum et in circo.

Cornel. Thras. 1, 5. non solum princeps, sed et solus initio bellum his indixit. Suet. Tib. 8. Auj;;. 89. nec tantum carminu et historias , sed et orationes et dialogos.

Varro de Re r. 3, 16, 21. nec , si ex alvo in alvum in eodcm loco traiicias, negligenter faciendum: sed et alvus , in quam transitnrae sunt apes , apiastro perfricanda. Cic. ad Q. Frat. 1, 2, 13. nolo medius fidius ex tua iniuria in illum tibi libe- ralem mc videri , sed et te oro , ut tu ipse auctoritatem et mo- numentum aliquod decreti — relinquas. Quo nihil sanius, nihil simplicius esse potest, nec satis mirarl possum Ottoni haec respondere videri verbjs alienis et ut opinor.

Cic. de Off. 1, 37, 133. nihil aliud fuit in Catulis, ut eos ex- quisito iudicio ptitares uti litlerarum. Quamquam erant litterati: sed et alii: hi autem optime uti lingua latina putabantur. Inest comparationis sententia haec : nec ipsi erant soli, sed et alii. Sirailiter de Xat. d. 2, 62, 155. iam vero circuitus solis et lunae reliquorumque sidcrum , quamquam etiam ad mundi cohaeren- iiam pertinent, tamcn et spectaculum hominibus praebent. ubi frnstra laborarunt critici.

Bremius ad Cornel. Thras. 1, 5. ohservat apud Ciceronem sed et semper esse sed adeo, sondern sogar. Caussam addit nullam : tamen sequitur eum Goerenzius ad Cic. deLeg. p.255. At non vcra est haec observatio. Et Goerenzius quum ex sententia Heusingeri oranem usura Ciceronis negasset ad Leg. 1, 9, 26. tres locos afferens, in quibus codd. discrcpant, ipse tamen ad 3, 12, 28. affirmavit , interdura et notare vel , adeo.

ET. 517

13. Et niinc pro etiam nnnc omnes scriptores usur- pant. Atqiie intelJigitur sententia et antea — et nnnc: quae quum in brevem formam contrahitur, fit et nnnc per se positum, vid. n. 6. p.507. Ei nnnc qnoqne est anchjetzt ebenfalls. Quod in uno Cornelii loco exstat et nnnc 'pro etiamnnnc , eo sensu dictum, ut sit noc/t, annoc/i , aut rarissimum est, aut falsum.

Plaut. Ciirc. 4, 2, 6. meminero. de istoc quietus esto : ct nunc idem dico. Poeii. 1, 1, 14. et nunc ego amore pereo.

Cic. ad Fam. 13, 57, 4. illud quod tecum e( coram et per litte- ras diligenlissime egi, id ct nunc etiam atque etiam rogo, curac sit tibi, ut suum negotium — conjiciat. de Leg. 2, 16, 40. qnod et nunc multis fit in fanis. ubi nimis subtiliter emendationem commendat Madvigius Emendat. p. 75.

Ovid. Met.6, 374. et nunc quoque turpes litibus exercent linguas.

Cornel. Hann. 7, 3. captivos non remissuros, quod Ilanni- balem, — inimicissimum nomini romano, et nunc cum impcrio apud exercitum habercnt. Heusingerus et Bremius ex uno cod. leid. receperunt etiamnunc.

14. Sed, ut iam supra dixi, etiam in media oratione e^ pouitur ita, ut ex oppositione alius rei non nomi- natae exsistat significalio etiam. Est enira eliiptica forma dictionis. Neque vero id , quod in oraiione de- sideratur, in seqiientibus addi potest per alterum e/, sed antea vel dictum est, vel cogitari debet. Duae enim res cogilantur, quarum alleri altera simul com- prehendenda superadditur: cui vocabulo proxime prac- cedat et , necesse est. Atque huius usus, non ex imi- tatione Graecorum sumpli, quamvis non lam mulla exempla apud Cicei'onem reperianlur, quam apud ahos, tamcn nulla apparet caussa, quopropter Ciceronem, qui in reUquis vuigarem consueludiuem sequutus est, in hac una re ab ea discessisse putemus,

Cato de Re r. 5, 2. familiae male ne sit, ne algeat , ne esu~ riat: opere bene exerceat: facilius malo et alieno prohibebit. Plaut, Mil. 4, 8, 31. bene, quaeso , inter vos dicatis et mihi ab- senti tamen. Cic. in Verr. 1, 4, 11. crunt qui et in eo quoque audaciam eius rcprehendant. de Re p. 1, 3, 5. hinc enini illa et apud Graecos cxempla. Qui haec opponi arbitrantur verbis ncc vero lcvitatis Aihenitnsium — exempla deficiunt, oninem ratlonem turbant, qiium exempla ista ipsa sint levi- tatis. Opponit Cicero cogitatione Graecos aliis gentibus, ut sententia sit : et apud alios et apud Graecos. Arguraentatio, quam Heinrichius gupposuit , profecta est a falsa explicatione

518 ET.

partlculae. de Dlvln. 1, 20, 40. narrat enim et apud Ennium vestalis illa. ubi ineptus fuisset Cicei"o, si , ut aiunt critici, alia in anirao habuisset, alia loqiiutus esset. Liv. 21, 39, 8. Hannibalis et apud Romanos — celeberrimitm nomen erat. Cic. Tusc.3,13, 28. vid. p. 513. ad Att.l3, 49. mullam igitur salutem et Piltae. de Fin. 2, 26, 513. satis est tibi in te , satis in legibus, satis et in mediocribus amicitiis praesidium. noUem Goerenzius eiecisset et, quod necessarium esse videtur. Tusc. 3, 19, 46, aliquid videamus et cibi. libi criticorum coniectura ei ne latina quldem est. de Nat. d. 1, 39, 109. quoniam nascuntur in terra, nascantur et in aqua. liln codd. qui omittunt ct, non magnara liabent auctoritatem. ad Capit. in Epist. ad Att. 16, 16. amabo te, da viihi et hoc.

Cic. de Div. 1, 18, 34. etsi ipsa sors contemnenda non est, si et auctoritatem habet vetustatis. Ilic critici multi, et ego ipse, quum Ratlill edltioncm ceuserem, dubitaverunt, utrum et, an si eiicerent. At neutrum abesse potest. Orat. 19, 62. longe omnium , quicumque scripscrunt aut loquuti sunt, exstitit et gravitate princcps Plaio. Mlror placuisse crlticis glossam et suavitatc et gravitatc. Recte iudicavit Ernestius, quem vide. de Div. 1, 56, 126. ita fit, ut et observatione notari possit, quae res quamcumque caussam plerumque consequatur. Quae nuper Gleslus commcntatus est, ut verba easdemque caussas etc. conlungeret, ea nerao probablt, qui conslderaverlt ipsam sen- tentiam attentius ; nam caussas rerura futurarum a furentibus cernl , id non obscrvatio.icnotatur. de Div. 1, 53, 121. vld. p. 515. de Fin. 1, 12, 40. consiituamus aJiqnem magnis , multis , j)erpe- tuis fruentem et animo et corporc voluptatibus , nullo dolore nec impediente, nec impendente : quem tandem hoc statu praestabilio~ rem aut magis expeicndum possumus dicere? Inesse enim necesse est in eo , qui iia sit affeclus , etfirmitatem animi necmortemnec dolorcin timeniis. ■ — • Ad ea quum acccdit , ut neque divinum numen horreat , nec practerilas vohiptatcs efjluere patiatur , ea- rumque assidua recordaiinne laetetur : quid est , quodhuc possit, quod melius possit , accedere? Anacoluthon hoc esse atque parti- culae et respondere verba ad ea quum accedit, phirirai com- mentatores docuerunt, quasi quis recte dixerlt : necesse est inesse in eo et lirraitatem ot quod accedit ut dlvinum numen nonhorreat. Quod prorsus ineptum esset. At Intelllgltur sen- tentia adniodum conclnna haec : talem horalnem et orani dolore expertera magnls vohiptatibus frui, et firmitate anlmi non dohircm timcntls. de Sen. 8, 26. quod quuni fecisse Socratcni in fidibus audirem, vellcm equidem et illud (discebant enim fidi- bus antiqui) : sed in litteris cerle elaboravi. Absurda erit sen-

ET. 519

tentia, sl alteram partem ita constltuerhiiiis : vellera equidem et illud (fidil)us cauere) et iu litteris elaborare. Quid"? quod Otto adeo aposiopesin hanc formam appellat. Sed quanivis nonnulll codd. praebeant ctiam , non falsum est voc. et. Alios locos ob varietatem lectionis incertos omitto , veluti de Fin. 5, 29, 88. Sed p. Planc. 35, 86. non dubitari potest, quin Cicero scripserit : furialis illa vox — secum et illos facere acerbissime personabat. Nam scribae alii glossam adiecerunt et consules, cuius sensum una particula et exprimit, alii lianc glossam re- liquis verbis accommodarunt tscribentes et illos consules , alii vero ct illos ct consulcs. De Varronis loco 7, 1. vide n. 19.

Caes. B. civ. 1, 14. Cacsar enim adventare , iamiamque ct adesse cius equites falso nuntiabatur. vid. n. 16. Liv. 29, 37, 15. intcr quatuor et triginta tribus et C. Claudium aerarium forc. 3, 63, 5. populus iniussu et altero die frequcns iit suppUcatum, 3, 70, 11. nollc irrumperc, antcquam sciat debellatum et in sinistro cornu esse. 21,18,4. pracceps vestra , Romani, et prior legatio fuit. Quinctil. 5, 10, 36. adhibctur extrinsecus in caussam et auctorilas. Tacit. Ann. 1, 4. postquam provccta tam scHccttis aegro et corpore fatigabatur. Agr. 17. scd ubi cum cetcro orbe J cspasianus et Brilpniam rccupcravit. Sueton. Ner. 47. unde iam cf custodcs diffugcrant. llorat. Carm. 2, 10, 17. Jton, si mulc liunc, ct olim sic crit. Lucau. 8, 256. crcderet hoc Magnus, pacem quum pracstitit undis , ct sibi consultum ?

Liv. 41, 20, 10. spectacidorum riuoque omnis generis vtagnifir centiu superiores rcgcs vicit : rcliquorum sui moris ct copia grae- corum arlijicum: gladiutorum mnnus romanae consuctudinis — dcdit. Ita sunt ordinanda haec, ut sensus sit: in reliquLs speclaculis syriaci moris , ut aliis rebus, ita et eopia graeco- rum artiflcum vicit. Cic. Tusc. 4, 4, 8. sublata igitur aegritu- dine ct sublaius cst metus. Confer 4,27,59. et vide, quid inter- sit, sive et praeponas verbo sublatus , sive cum Davisio col- loces ante v. mclus. Seusum verboriuu Woifius bene cepit, sed obsi nrius designavit. Dicit Cicero, sublata aegritudine item sublatum esse metum. Wopkensius Lect. Tull. p. 122. non necessariam putat particulam, ego vero significanter appo- sitam.

Legem, qua ordo verborum in hao dictione regitnr, omues scriptores boni servarunt , non item interpretes. In Tacit. Ann. 11, 18. auxiUaris ct diu mcritus. Kieslingius vertit : dcr auch Uingc unicr deu Iliilfstrnppoi gcdient hat: et paullo post : quac nimia inccrtum ct an fulso aucta : auch ungcirifs , ob es fulschUch ubertricben. Neutruni probari potest. lloc cuiitu essc debebat aut an et falso aucta , aut et incerlum : ia illo

520 ET.

scribendum estaujjiiam, et diu merittis. In Horat. Art. poet. 93. corama sive colon post ore ponendum est, ut et comoedia — et tragicus opponantur.

15. Ex his vero coUigi potest, quara pamra pru- denter ii egerint, qui parliculara hanc fere ubique iii anacolutho positam esse, et sententias eliam brevissimas aliter incipi, aliter per ohlivionem auctoris fiairi existi- raabant, atque in hac perversa negbgentia aliquam ele- gantiae commeudatiouem quaerebant. Anacokitha ia hac voce et paucissima sunt et duplicis generis. Nam aut verborura constructio rautatur per orationis cursum, ut, vocabulo aliquo in raedia oratione posito , ipsa haec novara ab eo recipiat formara. Sic Cic. de fiu. 2, 4, 13. /inic uerbo (nldovi]) omnes , gui nhicjne snnt , cjui latine scinnt, clnas res suhiicinnt, Laetitiam in animo, commo- tionem suavem iucnnclitatis in corpore. JSam et ille ujjucl Trabeam volujitatem animi nimiam laetitiam clicit eamclem cjnam ille CaeciLianus , qui omnihus lae- titiis laetum esse se narrat. Vbi quaraquara verba nam et ilLe, ut supra osteudimus, sua ratione stare possunt, taraen concedi etiam potest, orationem , quae ita coepe- rat, ut continuare deberet: et ille apucl Trabeam — et iLLe ujjucl CueciLianum , interposito verbo eamclem, ab hoc aliam formam induisse. Alius generis autem ea sunt, in quibus oratio, ab et distributivo iucipiens, pa- renthesi interposita, aut j^er anirai fervorem in aliara viamdeducta, missis iis, quibus inceperat , cursum de- verlit, et ipsa in aliam formam transif. Id enira orato- ria vi elficitur et saepe ad IviQyHuv pertinet. Atque haec admodura pauca suntexempla, nec multa esse possunl.

Cic. Orat. 19, 62. quamquam enim et philosophi quidam ornate loquiiti sunt — iam sequitur iongior parenthesis et missa est prior ratio.

p. Lege Man. 7, 15. nam et puhlicani — suas rationes et co- pias in illam provinciam contulerunt, — — deinde ceteris ex ordinibus komines etc.

16. Et pro acJeo non modo ab aliis scriptoribus, sed etiam a Cicerone usurpari affirmant Goerenzius ad Cic. de Leg. 2, 25, 63. et Acad. 2, 18, 58. et Bremius ad Cornel. Thrasyb. 1, 5. negavit autem Wolfius ad Tacit. Ann. 1, 4. Atcjue haec est ea vis, qua et phis ahquid significare quam etiam , Broukhusius uolat ad Propert. 2, 19, 32. £t iuterdura idem exprimit quod vel.

ET. 5L.

Critici hanc obserTationem saepe adhibuerunt ad locos ex- plicandos , in quibus et simplicifcr copulat verba. vd. Goerenz. ad Cic. Acad. 1, 11, 39. 2, 34, 109. p. 198. et in quibus et pro etiam poni negaverant.

Cic. Tusc. 1, 2, 4. igitur et Epaminondas princeps, meo iudi- cio, Graeciae fidibus praeclarc cecinisse dicitur. ubi intelligas adeo princeps Graeciae. Cae». B. civ. 1, 14. Caesar enim adven- tare, iam iamque et adesse eius equites falso nuntiabantur. Cic. p. Deiot. 10, 29. calamitosus Dciotcrus , qui et ab eo , qui in iisdeia castris fuerit , non modo apud te , sed etiam a suis accusetur. in quo loco nullum ofTendit vitium. vid. Matthiae : et ne illud et quidem vituperari potest. cf. in Verr. 1, 4, 11. Liv. 43, 14, 2. consides plebem apud scnatum accusabant , quod et iuniores non responderent. Propert. 1, 13, 31. illasit inachiis et blandior heroi- nis. ubi ne pro copula accipiamus , obstat pronomen illa. 2, 24, 45. iam tibi iasonia nota est Medea carina , et modo servato sola relicta viro. 3, 11, 30 (9, 30).

Siieton. Tib. 51. etiam , quibus ea funeris sui curam moriens demandarat , intra breve tempus afflixit: uno ex his equestris ordinis viro et in antliam condemnato.

Haec tamen cave ne ita accipias, ut cum Gernhardo censeas etare posse apud Quinctil. 5, 10, 96. id quo facilius accipiant iuvenes nondum scholam egressi, primo familiaribus et aetati exemplis ostendam. quod explicat imprimis aetati. Certissima videtur Burmanni emendatio ei, quod est eorum.

Ovid. ller. 20, 183. ncc bove mactato coelestia numina gau- dent , sed quae praestanda est et sine teste , fide. ubi Francius coniecit vel.

17, Etsi pro etlamsi dici oranibus est notura. An vero recfe dicitur et dnm pro tiiam duml sicuti apud Plin. Pan. 84, 8. codices lere oranes exhibent: qnid enim landabilins feminis quam si verujn honorem non in splendore titulornm , sed in indiciis /lominnm repo- nant , magnisqne nominihns pares se faciant , et dujn recusant? Quae Arntzenius in coraprobationem rei at- tulit, nihil efficiunt. Hecte igilur correxisse videntur crilici.

18. Coniunguntur voculae et etiajn ^ et quocjne, in quibus quid criticos viros quosdara ofienderit, nuniquam satis est cognitura. Sed triplex est usus. Nara aut etiam vel qnoque siraplici copulae addilur, ut rera aliara prae- ter ceteras accedere significelur, nnd anch. Vid. Duker. ad Flor. 3, 18, 6. Burra. et Bremi. ad Sueton.

522 ET.

Caes. 76. Riihnken. adVellei. Pat. 1, 17, 2. Frolscher ad Quinctil. 10, 1, 125. Cf. atqne etiain Tom. I. p. 506. Aut duplex praecedit et in formulis et — et cjiioque , et etiam. Nec desunt, ut poslea dicam, exerapla, in qui- bus et ilerum positum etiam significat. Tertium est, in quo e^ — etia?Ji fere unara habet significationera , anch noch dazu , et cjuoque et dicitur, ut sit ehenfalh aucli, Ilhid nura in anliquioribus scriploribus probari possit, non salis constat: nec magis etiam et.

Terent, Pliorm. 4, 3, 51. ci etiam nunc, st volt Demipho dare etc, Varro de Re r. 2, 11, 3. et etiam est discrimen. Ita vctcrcs lihri.

Cic. iii Aerr, 4, 47, 104, manifestis iii maleficiis tcnelur et manet etiam. Plaut. Trin. Prol. 6. niinc igitur primum, quae ego sim , et quac hacc ctiam sict — dicam. Cic. p. Coel. 8, 14. cst enim commune cum multis , et cum quibusdam ctiam bonis. Orat. 12, 39. Liv. 39, 37, 17. veremur quidcm vos , Romani, et, si ita vttltis, etiam timemus : sed plus et vcremur et timemus deos im- mortales. Lactant. 5, 8, 16.

Varro dc Re r. ?, 4, 10. prisci quoquc Latini et etiam Gracci in Italia idcm factitasse vidcntur. 2,7, 2. aetas cognoscitur cquo- rum et fcrc omnium, quae ttngulas indivisas habent , et etiam cornutorum, quod equus etc. 3,9,9. Cic. ad Att. 10, 16. PIaii«o B. igitur, mi Plance, rogo te et etiam oro , sic mcdius Jldius, ut ■maiore studio magisque ex aiiinio agcrc non jiossim, ut totum hnc ncgotium ita agas etc. Orellius emeiidat et etiam atqite ctiam: quod magis displicct. vide etiam. Suetoii. Aug. 19. iu7nidtus post haec ct ctiam rcrum novarum initia coniuratioucs- que — comprcssit. uLi omitti eliam malucrunt critici. Cacs. 16.

Liv. Ei>It. 82. cacsis hostium cenium millibus et casiris quoquc expuguatis. vd. Drakciib. Cic. de Inv. 2, 16, 50. eiusdem esse ct Jioc quoquc admisisse ct non essc eiusdcm. ubi fallitur Otto, quuiu ct admisissc , ct non csse eiusdcm oji|)Oiiit. Contraria cniiii 6unt eiusdcm cssc, ct non cssc eiusdcm. Corncl. Att. 18, 4. pari modo — - Scipionis Cornclii ct Fabii Maximi Fabiorum ct Acmi- liorum quoque. Age:«il. 6, 3. Quinctil. 10, 1, 125. quia damnurc eum et invisum quoquc habcrc sum creditus. 1, 1, 31. 5, 14, 17. ubi Spaldin<:;. Lactant. 2, 8, 43. Sic Graeci jtKi rs componunt. Vid. Stallbaum ad Plat. Pliileb, p. 145.

Liv. 42, 17, 3. hospilio quoquc ct duces roinanos omncs et legatos cxtcrurum quoquc gcntiuin insigncs — accipicbat. 41, 24, 16. Quinctil. 1, 7, 20. quumodo el ipsum (Ciccroncin) ct f ir- gilium quoque scripsisse , munus corum doccnt. cf. Spalding. ad 5, 14, 17.

ET. 523

Qulnctll. 10, 1, 115. est et sanda et gravis oratlo et cmtodita et frequenter vehemens quoque.

VarrodeRe r. 2. praef. 5. qui habet praedium, halereutram- qtie debet disciplinam et agriculturae et pecoris pascendi et etiam villaticae pastionis. Cic. ad Att. 2, 1. oratiunculas autem , et quas postulas et plures etiam, mittam. Brnt. 82, 284. sed et ipse errabat , et alios etiam errare cogebat. ad Fam. 9, 25, 7. Celsus 8, 1. p. 501. maxilla vero estmolleos eoque una est. Cuius eadem et media et etiam ima pars mcntum est. Laraprid. Comiuod. 1. Commodum Marcus et suis praeceptis et etiam magnorum atque optimorum virorum erudire conatus est.

Antiquae negligentlae tribuendum Tidctur Plaut. Trin. 5, 2, 58. ego ducam, pater, etiam et si quam aliam iubebis. Plin. Pan. 85, 1. iam etiam et in privatorum animis exolcverat priscum mortalium bonum, amicitia. ubi Schacferus librarii negligen- tiam corrigendara censet delendo etmm; nec repugno, quum ad ctiam proxime antecedens respicio.

Cic. de Leg. 3, 2, 4. deinde etiam dcinceps posteris prodeba- tur : quod et in his etiam, qui nunc regnant , manet. Orellio euspectum videtur et. sed vide n. 9. ad Fara. 5, 2, 26. addam et illud etiam. Sed cod. medic. non liabet et. Quinctil. 9, 3, 37. constat et aliis etiam modis. quod Spaldlngius nominat stribli- ginem. Liv. 21, 54, 3. ut et mimero etiam , 7ion animis modoy valeatis , singulis vobis novcnos ex turmis manipulisque vestri similes eligite. Sed cod. flor. e numero. cf. not. ad Stat. Silv. p. 12. Sueton. Caes. 76. scd ct ampliora etiam humano fastigio decerni sibi passus est. ubi Burra. Cf. Oudend. ad Neron. 45.

Propert. 2, 9, 18 (7, 56.) tunc etiam fclix inter et arma pudor.

Cic. in Verr. 1, 4, 11, erunt qui et in eo quoque audaciam eius reprehendant. ubi absurdum esset, si quis existimaret per anacoluthiam sequi verba erant etiam fortasse. Liv. 41, 24, 16. commercium tantum iuris praebendi repetendique sit, nc inter- dictio7ie finium nostrortim ct nos quoqiie rcgno arccamus , ne servis nostris aliquo fugere liceat. Columell. 12. praef. 10. quon- iam et villici quoque successerunt in locum dominorum. Vellei. Pat. 1, 17, 2. ut et Livium quoque priorum aetati adstruas. Ovid. Her. 16, 92.

Ab his diversa sunt, in quibus et ab initio positum simul co- pulativam vira servat: Quinctil. 1, 5, 42. quum apud Graecos et in vcrbi tota fere ratione et in nominibus deprehcndutur : et sic quoque rarissimus eius sit usus. 2, 10, 14. 4. pro. 7. Cclsua Praef, libr. 1. p. 18, et caussae quoque aestimatio sacpe morbum solvit.

524 £T.

Cic. Brut. 4, 17. mihi quoque, inquit Brutus, et exspectanda sunt ea, quae Attico polUceris. ubi crifici levi stilo obiitterant et ab oninibus codicibus defensum. Quoque ad personam , et ad rem pertinet, nec quidquam offenditur in cogitationis ra- tione. Airgil. Aen. 1, 5. multa qnoque et bcllo passus. Alia \ide in 9V09TE.

In lapide apud Grut. p. 173, 2. macellum vetustate collapsum pccunia restitucrunt , etiamque et mensas lapideas posuerunt. Vellei. Pat. 2, 11(5, 3. nam et ctiam vir antiquissimi moris etc. corrupta i»unt verba. Restitue nam et Ae. Lamia. Quinctil. fi, 1, 24. nonnumquam ctiam ct ipse patronus has partes subit. Spaldingius eiccit et, quod abest a quibusdam libris.

19. Suntloci, in quibiis alteriim e^ copulare , alle- rum pro etia/n positmn esse videtiir, praeserllm ia formula /br/e ei. Quare nescio an imraerito in dubium voca\'erim Tom. I. 508. dictionem atque et.

Varro de L. L. 7 (8), 1. de quibus duo prima duabus caussis pcrcurram brcviter: quod ct tum quom de copia verborum scri- bam, erit rctractandum , et quod et de tribus tertium quod cst habet suas permultas et magnas partes. Ita Spengelius edidit e cod. liavn.

Cic. ad Att. 10, 12. quare vi aut clam agendum est et , si vi, forte et cum tcmpcstate. quod Orellius non latinum esse putat. Virgil. Aen. 11, 50. ct nunc ille quidem , spe multum captus iuani, fors et vota facit.

Liv. 21, 38, 6. atque inde nomen et iugo Alpium inAitum, Cic. Tusc. 3, 24, 58. atque hcc idem et Tclamo ille declarat.

VI. 1. Vbi duae vel plures res non modo coniim- guntur, sed aequantiir ila, ut alterum non minus intel- ligatur quara allerum, Latini dicunt ei — ei , ut Graeci vcKt — 'Aui, et T£ 'jicd: quod etiara uno verbo aique expri- mitur. Est igif ur id quod iu/n — tnm, sowo/d — als auc/i, vel ui — sic, non minus cjuai/i, aecjue. Vnde exsislit ratio necessaria et nexus arctior, intelligunturque parles unius rei aequales: sicuti interdum adest voc. pariter. Atque haec ipsa necessilas fuit caussa , quapropfer et praeponeretur, ut eorura, qui audirent, animos atteulos tcneret ad duas partes aequaliter coraprebeudendas. Sed critici perraulti et — et valere dicunt idera quod nori so/um — sed etiam. Id vero approbari non pofesf, nisi in iis locis, in ([uibus aliquid accedere, aut praeter abud comprehendi debere dicitur, nec aequa ratio ab ipsa re

£T. 525

proficiscitur, sed alterum adiicitur ob inaequalem, quae videtur, rationem. Cuius generis non muita sunt ex- empla.

In explicanda liac ratione particulae Lis positae quam argutam subtilitatem adhibuit Ruddimannus, vide Institut. T. II. p. 342.

Plaut. Cist. 1, 1,58. eloquere utrumque nobis , et quid tibi est, et quid velis nostram operam, ut nos sciamus. Cic. Acad. 2, 35, 113. hoc mihi et Peripatetici et vctus Acadcmia concedit. ad Fratr. 3, 8. tota res et timetur et refrigcscit. de Amic. 20, 74. omuino amicitiae corroboratis iam confirmatisque et ingeniis et aetatibus iudicandae sunt. 20, 75. ct saepe incidunt magnae res, vt discedendum sit ab amicis : quas qui impedire vult , quod desidcrium non facile ferat , is et infirmus est mollisque natura et ob eam ipsam caussam parum iustus. Atque in omni re con~ siderandum est , et quid postules ab amico et quid patiare a te impetrari. de Fin. 4, 1(>, 43. quod autcm ea, quae et ad naturam accommodata et per se assumenda esse dicunt , non adiungunt ad fincm bonorum , desciscunt a natura. de 011". 1, 38, 137. ut et severilas adhibeatur et contumelia repellatur. ubi Heusing. ad Q. Fratr. 3, 9. dimitto autem a me, et ut a magistris ne abdu- cam , el quod matcr Pomponia discedit,

Ob ordinem verborum notabile est hoc in Statii Theb. 10, 156. at non et trepidis eadem sopor otia Graiis suadet , et a iunctis arcet sua nubila castris noctivagi vis blanda dei. Et ob nega- tionem in Cic. Top. 13, 53. non et legatum argentum estet non est legata numerata pecunia. i. e. et simul.

Participia coniunguntur apud Liv. 21, 1, 1. Hannibal ex hi- hernis movit et nequidquam ante conatus transcendere Apenninum intolerandis frigoribus et cum ingenii periculo moratus acmetu.

Cic. de Fin. 1, 13, 45. qui unum genus posuit earum cupidi- tatum, quae essent et naturales et necessariae : alterum, quae naturales essent , nec tamen necessariae. Goerenzius dicit esse non solum — sed etiam : quod rautat sentcntiam. Nec minus 5, 14, 40. 71071 necesse est et illa pristina manere , ut tuenda, et inter haec multo esse cariora, quae accesserint? 3,3, 10. quid- quid enim praeter id, quod honestum sit , expetendum esse dixe- ris, — et honestum ipsum, quasi virtutis lumen, exstinxeris , et virtutem penitus everteris. Ke liaec quidem verba recte reddi- deris nicht allein — sondern auch.

Cic. de Leg. 2, 13, 33. iam vero permultorum exemplorum et nostrn est plena res publica et omnia regna omnesque popiili. i. e. non modo nostra res publica, sed adeo omnia regna.

526 ET.

Cornel. Milt. 5, 3. namque arbores tnultis locis erant strntac, hoc consilio , ut et rnontium tegerentur altitudine, et arborum traclu equilatiis hostium impediretur , ne muUiludine claudcrcn- tur. h. e. ut uon tantum, quam loci natura praeliuit, altitu- dine raontium tegerentur, sed etiam impedimentis manu factis. Gernhardus iniuria reprehendit Rleiniura, qui codicum scripturam probaverat hanc Qulnct. 2, 1, 13. quod adhuc obti- vcnt Grueci. et a Latinis omissum est , et fieri videtur eicusute. Duae enim exponuntur caussae, non modo factam esse , sed etiam fieri posse rera. Simiiiter Cic. Parad. 5, 1, 35. quod ctsi ita essc pluribus verbis disserendum est: illud tamcn et breve et confitcndum est.

2. Ei ponitur in iiac commissnra ler quaterve, aoeo- qiie sexies. Vid. Longolius ad Plin. Epist. 10, 66 (59).

Cic. ad Att. 12, 4. quod ille ea, quae niinc sunt, et futura viderit , et nc fierent, contenderit et facta ne viderct , vitam rcliqucrit. ad Quint. 3, 9. extr. Ciceronem et ut rogas amo , et nt merctur, et ut debeo. p. Rosc. Am, 5, 14. Liv. 39, 40, 8. Curt. 8, 11, 19.

Cic. p. Mil. 11, 30. sin hoc et ratio doctis , et nccessltas bar- iaris et mos gentibus et feris nutura ipsa pracscripsit. dc Orat. 1, 20, 90. Sexies apud Cic. ad Fam. 13, 25, 2.

S. In his sententiis ita copulatis si partes minores coniungendae sinl, perspicuitatis caussa non ei , sed qtie vei ac pouendum esse, Schwartzius in Turselhno praecipit, et quae minora membra etiam per et iuncta habent, ad negligentiam quamdam refert. At optimus quisque scriptor cognitum teuuit discrimen harura par- ticularura , nec temere eas commutavit sine iudicio. Tamen ubi mutatio parum referebat, nec obstabat na- tura parLicularum ac et que, Cicero et ahi scriptores perspicuitati et varietati hoc concedere solebant, ut cjue et ac in mediis sententiis ponerent.

Cic. ad Fam. 13, 22, 1. nam et semper me coluit diUgenttssimeque observavit, et a studiis nostris non abhorret. de Orat. 1, 21, 95. eo-o enim — non despero, fore aliquem aliquando, qui et studio acriore, quam nos sumus atque fuimus, et otio ac facultate dicendi maiore ac maturiore et labore atque iudustria superiore — cx- sistat talis orator , qualem quaerimus. Caesar Bell. gall. 3, 8. huius est civitatis longe amplissima auctoritas omnis orae mari- timac regionum earum , quod et naves habent J encti plurimus, — et scicntia atque nsu nauticarum rerum reliquos antecedmit.

ET. 527

et in magno impetu maris atque aperto — omnesfere, qui eo mari uii consuerunt, habent vectigalcs.

Sed Cic. de Fin. 2, 25, 81. quod ct ipsc bonus vir fuit, etmulli Kpicurei fuerunt et hodie sunt et in amicitiis fidclcs ct in omni vita coiistantcs et gravcs. Liv. 42, 33, 3. militarcs homines ct stipcndia iusta, et corpora et aetate et assiduis laboribus con~ fecta habere.

Cic. de Orat. 1, 37, 170. equidem propinquum nostrum P. Crassum illum divitem et multis in aliis rcbus elegantem homi- nem et ornatum et praecipue in hoc effcrcndum et laudandum futo , quod etc. 30, 29, 6. in omni gcnere et honorum et labo- rum meorum et animus, et opera, et auctoritas, et gratia, eiiam res familiaris C. Capitonis praesto fuit et patuit et temporibus et fortunae meae.

4. Percrebuit inter criticos opinio, eodem modo ac sensa ei — que et ab Cicerone et ab aliis scriploribiis usurpari. vid. Goerenz. ad Cic. deLeg. 1, 24,63. Madvig. Eraendat. p. 58. Giesius ad Cic. de Div. 1, 56, 126. Et mirantur adeo, si quem de Jiac certa re dubilare videut. vd. Otlo ad Cic. de Fin. p. 261. In Plauti comoediis quae reperiuntur exempla, nibii probant. Sed Cicero aut raro aut numquam et — cjue pro ei — et dixisse videtur in par- titione, utduae res simul comprebenderenturuna ralione, ct seusus esset verborum sowohl — als axicli. Nara exem- plorum , quae afferuntur, plurima aut aliler se habent in antiquis libris, aut ita comparata sunt, ut que noa ipsi et opponatur, sed aut abam notionem tantum ad- iungat, aut mutata oratione ad novam traducat senten- tiam. Quam rem bene perspectara habuisse videtur Lambinus, recle explicuit Ramshornins p. 819. (518.) dum ait per et — que coniungi inaequalia, alterumque esse pro additamento. Et Hermannus ad Eurip. Baccli, o03. ,,non magis", inquit, „y,o:l — xz quam apud Latinos et — qne in partilione dicitur." Ciceronem enim specta- vit UQum. Nam ceteri scriptoi^es cum Livio discrimen harum particularum non tara subtiliter perpendebant, sed et — que^vo et — et ubiqucpouere solebant. Neque vero umquam Cicero proxime composuit hoc sensu \^xhixqueet, quod fecerunt Livius et post eum alii saepe. Vide in qve.

Cic. Acad. 1, 12, 42. et hreviter sane minimeque obscure ex- posita est , inquam, a te. Nemo non videt et — qne non co- haerere. vid. p. 490. De loco Tusc. 3, 3, 5. vide p. 511. de Fin.

528 £T.

5,0,15. cognitis autem rerum fiv.ihus quvm intcUi^itur, qiiod sit et bonorum citremum et malorum, invcnta vitae via cst conformaiio- que omnium officiorum. Goerenzius e duobii:?, ut ait, codd. edidit inventa et vitae v. e. quamquam apertum est, iliud et a lihra- riis, ut saepe in eiusmodi apodosi, adiectum esse ^ro' etiam. Locum de Leg. 1, 24, 63. corruptum esse , omnes critici con- sentiunt. Excidit enim post v. ipsc aliquod adicctivum vel adverhiura. de Div. 1, 50,114. ergo et ii, quorum animi, spretis corporibus , cvolnnt , — ccrnunt illa profecto , quae vaticinantes jyracnuntiant : multisque rebus inflammantur tales animi , qui corporihus non inhaercnt. Quis credat criticis, opponi in his verba et — que? Tusc.1,2, 4. igitur et Epaininondas, princeps, meo iudicio, Graeciae, Jidibus praeclare cecinisse dicitur : 'Ihe- mistoclesque — quum recusarct lyram , habitus est indoctior. Ne hoc quidem loco res satis demonstratur : nam etverba princcps Graeciae, et ipsius sententiae ratio ostendunt, et esse id quod adeo. p. Rosc. Ani. 17, 41. non modo hoc patrum voluntate Uberi faciunt , sed permultos ct ego novi , et, nisi me fullit animus, vnus quisque vcstrum , qui et ipsi inccnsi sunt studio, quod ad agrum colendum attinet, vitamquehanc rusticam — ct honestissi- tnam et suavissimam arbitraniur. Cohaerent et ipsi. vide p. 50(i. nani opponuntur lilteri ipsis patribus. de Nat. d. 3, 22, 5(). in novis editionibus non legitur ct ante Argum, quum desit in codd. Brutus ad Cic. 11, 13. vos magnum animum optimamque spem de summa re publica habere volumus , quum et nos et exercitus nostros, singulari concordia conifnctos, ad omnia pro vohis videaiis para- tos. Scd tamen nihil de diligentia remittere debetis, dareque operam, ut quam paratissimi et ab exercitu reliquisque rebus pro vestra salute — confligamus. Veheraenter miror Ileinricliium ad Cic. de Rep. p. 204. cum Ernestio opponere et — que: quo exsistit sententia prorsus inepta, nec dubium esse potest, verba reliquisque rebus per se adhaerere. Quodsi integ^rum est et, in codd. quibusdam oniissum , opponitur praesidiura , quod ab exercitu fucrit, animo iam parato, et significat etiam.

Cic. Brut. 88, 302. attulerat — partitiones , quibus de rebus dicturus esscf, ct coUectiones, memor et quae esscnt dicta contra, quaeque ipse dixisset. Mira est Iiaec constructio verborum. Orellius bene coniecit memor eorum , quae. Acad. 1, 10, 37. officia autem et servata practcrmissaquc media putabat. Lanibi- nus delevit et. Atque etiara structura huius orationis, et quod et — que dictum esset pro simul et , dubitationem haud parvam afferunt. INec minorera de Fin. 4, 8, 19. an quod omne animal ipsum sibi commcndatum , ut se et salvum in suo genere incolu- meque veUet? ubi idciuLambinas deleDdum et egse indicat. De

ET. 629

lle p. 1, 45, 69. in verbis quod et illa prima etc, ei recte ea disposuit Heinrichius , desideratur coniunctio, quae abesse nuUo pacto potest , sive Cicei'0 scripserit quod enim illa , sive aliter.

Liv. 4, 2, 3. id et singulis universisque semper honori fuisse. 5, 46, 10. ut et iussu populi Camillus dictator extemplo dicere- tur , militesquc haberent imperatorem. 24, 2, 9. 32, 32, 13. Alia vide apud Drakenb. ad 29, 12, 5. Sueton. Ncr. 33. Ovid. Met. 8, 497. pereat sceleratus et ille , spemque patris regnique trahat patriaeque ruinam. Ita enim coniungenda sunt verba^

Tacit. Agr. 2. adempto per inquisitiones et loquendi audiendi- que commercio. ubi Lipsius, qui niutat etiam, et Walchius, qui vertit selhst im Sprechcn und Horen , particulara aliter cepe- runt. j\ec certa est res apud Pliniura Hist. n. 11, 16, 15. ul»i ab initio sententiae et positum : et furem mulierumque menses odere.

Saepe tamen interpreteg etiam in hulus aetatis scriptoribus composuerunt ea, quae componi non poterant, Ut Heindorfius in locis Horat. Sat. 1, 3, 139. 1, 8, 39. alii apud Vellei. Pat. 2, 72, 5. ad quem et e brutianis castris , et ex Italia aliisque terrarum parti- bus — proscripti confluebant. ubi que adiungit aliquid praeterea. Sic Sueton. Aug. 77. In Liv. 2, 4, 5. inepte legitur : nam quum — et coenatum forte apud Jitellios esset coniuratique ibi — multa inter se denovo, ut Jit, cousilio egissent, sermonem eorum ex servis unus excepit,

5. Haec eadem est ratio, qua voc. e^ — «^^weaequa- les senteatias numquam coniungunl, sed ipsiim atcjiie idem siguificat quod duplex eti Quare de duobus locis^ quiillud exhibent j valde dubito^ Nam quodlegifur apud Quinctil. 12j 10, 64* ciii orationem nivihus liibernis et copia verhornni atque impetu parem trihuiti non videoj quo defendatur. Gernhardus quum ait, per atque alteri et vim quamdam addi^ qua impetus efferatur, nescio^ quid sibi voluerit, aut quae sit illa quaedam vis^ Ego delendum arbitror eti Diomedes Gramm. p< 463. Jiuius jjeriodi compositione decoratur adeo,, iii, siquid soivere et commutare vohieris , pereat otnnium rerum atque verborum et dignitas atque potestasi

Non satis mirari possum ab Elberlingio iii Observat. crit. acl lul. Caes. Havniae 1828. editis p. 111. ad comprobandam istaui opinioncni afferri alienos locos, veluti Cic. Acad. 2, 7^ 19. mcd autem iudicio ita est maxima in sensibus vcritas^ si et sani suni ctc valenteSj et omnia femoventuf^ quae obstant et impediunU II. 34

630 ET.

Quomado libnirii ac pro et iaterpolaverint, vide apud Arntzen. ad Cat. Distich. p. 283.

6. Sed redeamus. Poetae diiplici et iitinitur, ut duas res indicent necessario nexu et uno tempore co- haerere, aut simul eveuisse: quod alibi exprimiLur verhis ut — uL

^ Ovid. Her. 12, 33. ct vidi et perii. Met. 3, 611. ct sensi et dixi sociis.

7. Duplex et collocationem rerum contrariarura designat: id quod bene observavit Gernliardus ad Cic. de Olfl 1, 2, 4. Est enira sensus hic: uti hoc — ita ex altera vel ex contraria parte ilhu]. Possunt partes enun- tiationis etiam ita opponi, ut, allerum eliarasi adsit, iilterum taraen non deesse dicatur. Id exprirailur verbis ei — et tamen,

Cic. de Orat. 1, 17,74. ii ipsum, quod contra me loquutus es, artificio quodam es consequuttis^ ut et mihi, quae ego vellem, non esse concederes , ct ea ipsa ncscio quomod^ rursus dctor- queres , atque oratori propria traderes. Acad.2, 11, 36. ersistat aliqmd , quod et verisimile videatur et absit longissime a vcro. Eamdeni formam restituere voluit Ernestius loco de Orat. 3, 23, 86. sed nulla auctoritate.

Liv. 21, 43, 11. sacpe et contemtus hostis cruentum ccrtamcn edidit, et incliti populi regesque perlevi momento victi sunt.

Cic. de Invent. 1, 22, 31. hic uterque ct id posuit, quod con- veniebat, et tamcn suae caussac commodo consuhtit.

8. Potest enuntialio, quae duplicis e^ distinction^m

in se habet, ipsa superioribus adiungi per copulalivani particulam.

Cic de Off. 1, 2, 4. in eoque et colendo sita vitae est bonestas omnis , et in ncgligendo turpitudo. Lucan. 3, 84. iamque et praecipitcs superaverat Anxuris arces, et qua pomptinas via dividit uda paludes. Sueton. Caes. 13. potentissimos duos com- petitores muUumque et actate et dignitate antccedcntes superavit. Vid. Burmann. et Duker, ad c. 11.

9. Ea, quae couiunguntur per duplex et, non sera- per unara forraara habent, sed diversam saepe: siculi in altera parte substautivum , in altera auteni relativa sivc caussahs senteutia ponitur.

Quinctil. 11, 3, 49. iam secunda respiratio increscat oportct et naturali quodara conatu, quo minus pavidc dicimus, quae se-

ET. 531

quuntur ^ et quod magnitudo animi Milonis ostendltur. uLi vid. Spalding.

10. Goerenzius ad Cic. Acad. 2, 1, 2. observasse se narral , Cicerouem semper in repetitione eiusdeni vevbi

f)onere duplex et. Quam observationem doctam appel- at Otlo ad Cic. Cat. 1, 4. £go vero non assenlior. Nam neque perpetuus est ille mos Ciceronis, ut midlis exemplis demonstrari potesL, neque alia ratio suppclit in ipsa verbi unius repetitione, quam quae in quacum- que partium coniunotione necessaria duplicem parlicu- lam postulat.

Cic. Tusc. 4, 3, 5. sed de ceteris studiis alio loco et dicenius^ si ususfuerit, et saepe diximus. 4, 15, 34. quando et aliis locis dc virtute et diximus ^ et saepe dicendum erit. Ita codd. de Senect. 1, 4^

Sed Cic. de Orat. 1, 26, 119. quod adhuc semper tacui ei ta~ ceudum putavi. In quo loco si cura Goerenzio scriijseris et tacui, ipsain sententiara corrurapes, in qua partes non posEunt ex aequo componi. De Fin. 2, 23, 81. quem locnm vide p. 5'i7. Goerenzio adeo placuit Lambini conicctura: quod et ipse bonus vir fuit et multi Epicurei et fuerunt ct hodie Sunt etc.

11. Neque vero de necessitate duplicis parliculae confici poterit regula, qua scriptores adstricli fuerint, ut necessitatem partium componendarum designarent, aut res distinctius opponerent. Tamen Gronovius ad Liv. 22, 15, 10. itaque ipse et delecti ecjnitiim circinn- venti occiduntnr. haec annotat: „Livius solet dicere itaque et ipse et delecti.''' Caussam non addit. Et alia leguntur ia veterum libris multa huius generis, quae mirari haud dedecet. Itaque non sine caussa Schiitzius in Cic. de Orat. 1, 13, 55. ceteros lihros artis suae no- mine, Jios rhetoricos et inscribunt et appellant. hae- sisse videtur, ut prius et abiiceret: quod non licuit^ Sunt vero, in quibus et unimi pro duplici positum recle censearaus. Sic ad Terentii verba Ad. 5, 5, 5. servoni haud iiUheralem praehes /e, et tihi Inhens hene faxim: Donatus haec: ' ET additum est , ut ostendat hanc esse sententiam: non soium te laudo, sed etiam iuvo , ilLud dicendo , hoc jaciendo.

De GraecoTum usu cf. Beclierus in Ephem. litt. ienens. 1813.- Supplem. n. 35. p. 279.

Cic. p. Domo 50,129. haec quum tot tantaque agerentur, non

34*

532 ET.

mirum est, praesertim in furore animi ct caecitate, multa illum et te fefcllisse. pro et illum et te.

12. Non rara tamen sunt exempla, m qiiibus et — et bis positum non cohaeret, sed unumquodque siugularem liabet rationem, quac inlerpreles saepe feieiiit.

Cic. Brut. 21, 81. sed vivo Catone minores natu miilti uno tempore oratores florucrunt. ?^um et y/. Albinus , is qui graece scripsit historiam^ qui consul cum L. Lucullo fuit , et litteratus et disertusfuit: ettenuit cum hoc locum quemdam etiam Ser. Fulvius et una Scr. Fabius Pictor. Male dicunt nam et alteri et tenuit respondere. Sueton. Aug. 78. sic quoquc saepe indigcns somni, et dum per vicos dcportaretur , et depusita lectica , inter aliquas moras condormiebat. quem locuni Oudendorp. non expediit. Sensus enim est : si quando somni indigebat, dum per vicoa deportsretur , (^vide p. 318.) et tum depo-^ita lectica etc. Quinctil. 10,1,24. quin etiam easdem caussas utrisque etit scire. JSam de domo Ciceronis dixit Calidius, et pro Milone orationem Brutus exercitationis gratia scripsit, etiamsi egisse eum Cornelius Celsus falso existimat. Et Pollio et Messala dcfenderunt cosdem. Faliitur Spaldingius, quum docet et — et hic valere tam — quam. 'Sam alterum et coniungit universam sententiam, ter- tiumque addit exemplum.

13. Sicuti apud Graecos fit, etiam a Latinis in hac rerum compositione non semper utraque pars ad aequa- litatis ralionem exigitur, sed altera praestat pecuiiari modo. Ilaque primo loco id ponitur, quod generalifer dicitur, autquod, nisi alterum peculiariter esset effe- rendum, tamquam reliciuum secundo loco accedere de- beret. Tum et — et idem est quod quum — tuni. At- que ipsa haec voeabula in illorum locum subslituta sunt a librariis iu Cic. de Orat. 1, 37, 170.

Cic. Brut. 42, 156. ita prorsus , inquit, et antea putabam, — et nunc vtcum iudicium multo magis confirmo tcstimonio et iudicio meo. p. Quint. 1, 3. homo et in aliis caussis ejercitatus, et in hac multum et sucpc vcrsatus.

Cic. de Fato 1, 2. idque et saepc alias et quodam liberiore, quam solebat, et magis vacuo ab inventoribus die. conf. ad Wopkens. Lect. p. 395. de Orat. 1, 9, 38. pater , homo prudens et gravis , haudquaquam eloquens , et sacpe alias et maxime cen- sor saluti rei publicae fuit.

14. Si magnus est numerus rerum in partes distri- butarum, extrema earum additur per vocabulum po- stremo y atque ita ordo rerum clauditur.

£T. 583

Cic. dc Amic. 23, 86. tle amicitia omncs ad unvm idcm sen- tiunt, etii, qui ad rem puhlicam se contulertint , etii, qui rerum cognitione doctrinaque delectantur , et ii, qui stium negotium gerunt otiosi , postremo ii, qui se totos tradiderunt voluptatibus, sine amicitia vitam esse niillam. Qiiinctil. 2, 15, 6.

15. Allera par.s potest vel ob praestantiara vel aliam ob caussam distingui: quare addunlur particulae maxi- me^ pT'aecipne , vel certe, vel tamen , ni/iilominus. De formulis et (juoque^ et etiam vide p. 521. Quare vehementer niiror iliud a Geruhardo ad Quinctil. 5, 10, 106. negari, quasi in rebus aequalibus ila composilis alteri non possit accedere gravius.

Cic. de Off. 2, 11,38. ergo et hacc animi despicientia admira- bilitatem magnam facit et maxime iustitia. de Orat. 1, 9, 38. vid. p. 532.

Celsus 3, 18, p. 152. omnibus vero sic affectis somnus ct diffi- cilis et praccipne nccessarius est.

Cic. Orat. 12, 38. qtiae in veritate caussarum et rarius multo facimus et certe occultius.

Quinctii. 4, 1, 16. qttod et fieri cum modo debet , et est tamen parti utrique commune. Celsus 5, 26, 21. venae — duobus locis deligandac intercidendaeque svttt , ut et in se ipsae coeant, ct nihilomintis ora i^racclusa habcant.

Quinctil. 5, 10, 106. quia vocum ct in singulis amhiguitas frequens et adhuc in coniunctis magis. Ita nunc e codd. recte restituit Zumptius,

16. Particulae et — sed coinponnnt duas res , quae ■ adsuntsimul, tamen eliam diirerunt, ut sensus sit : uti lioc — ita contra illud. Etconfertur quidem hac ratione ea res, quae aut magis vel imprimis valel, aut in locum alterius rei succedit. Fortasse etiam recte componuntur et — sed et , quae comparari possunt cum graecis

Plat. Menex. 3, ■^niQ v,c(l icXlovg Ttollovq v.ca clyccQ^ov$ inolrjas gTjTOQag, sva 8s val SiatftQOVTa xcov Elkrjvcov, UsQiyiXscc.

Liv. 21, 46, 10. malim equidcm dc fdio verum esse , qvod ct plures tradidere auctores , sedfama obtinuit. Ita optimi codires, alli scd ct. Columel. 3, 2, 15. id tamen incommodum repensant uvarum multitudine , qtias et in iugo, sed ct in arborc mclius exhibent. Editores adiecerunt sed et.

Cic. de Orat. 1, 55, 236. ita et tibi iurisconsultus ipse per se

5S4 ET.

nihil, nisi leguleius quidam cautus et acutus , praeco actionum, cantor formularum, auccps syllabarum: sed quia saepe utitur orator subsidio iuris iii caussis^ idcirco istam iuris scicntiam clo- quentiae tamquam ancillulam pedisequamque adiunxisti. Cor- rexerunt critici ita est.

Differt ratio in his Sueton. Auj^. 31, sacerdotum et numerujn et dignitatem , sed et commoda auxit.

17. De usu verborum et autem, et in biparlita ora- iioneei — et autem satis diximus T. I. p. 583. la simi- Jem modum componuntur et — et vero.

Lir. 45, 19, 6. adeo universos omnia et huic tribuere et illi vero negare.

18. Possunt eliam negativae sententiae ita coniungi. Quare post et sequitur neque sive nec , sicut post nec altera in parte et collocalur. Vbi negalio ad unum per- tiuet verbum, aut ubi ipsi negationi siugularis vis in- liaeret, ponitur et non. Ennius uum composuerit et — et neque, ex uno, in quo libri variant, loco demon- strari non potest: sed alii et nec — nec dixerunt. Vniversum huius dictionis genus Oli;o ad Cic. de Senect. p. 23. anacoluthis adnumerat, quasi qui ila loquitur, dnas scnteutias affirmafivas positurus, subito mentem suam et negativam notionem rautel.

Cic. Brut. 4, 17. ego vcro et exspectabo ea, quae polliceris, nequc exigam , nisi tno commodo, et crunt mihi pergrata , si solveris. Lael. 21, 81. ita pulcherrima illa et maximc naturaU carent amicitia, per se et propter se cxpctenda , nec ipsi sibi exemplo sunt , haec vis amiciizae qualis et quanta sit. ad Att. 12, 33. eo-o — si et Silius is fuerit, qucm tu putas, nec Drusua facilem se pracbuerit, Pamasippum velim aggrediare. de Off.

3, 3, 11. cui quidem ita zunt Stoici assensi, ut et, quidquid honestum esset, idutile esse censerent , nec utile quidquam, quod 710» honestum. de Scnect. 3, 7. qui se et libidinum vinculia laxatos esse non molestc fcrrent, ncc a suis despicerentur. uLi \id. Ileusinger. in Catil. 3, 8, 20. p. Flacc. 20, 46. Philip. 13, U, 13. de Xat. d. 1, 38,102. a Democrito omnino hacc liccntia. Sed et ille rcprehensus a multis cst , nec vos cxitum rcpcritis. Coluni.

4, 8, 4. .nam et minus ferro crura vitium laeduntur , nec tam celeriter radiculae invcterato iam codicc enascuntur. Alia ride apud Beierum ad Cic. Off. 3, 4, 20. 1, 21, 72. ad Lael. 27, 104. et Goerenz. ad Cic. de Leg. 1, 4, 13. Matthiae ad Cic. p. Sext. 44, 90. Otton. ad Cic. de Fin. 1, 2, 6. Henrichsen. ad Cic. de Orat. 2, 70, 281,

ET. 535

Cic. 111 Catil. 3, 8, 20. itaque iUorum responsis tunc et ludi deccm per dies facii siint, nequc res idla, quae ad placandum deos pcrtineret, praetermissa cst. p. Flacc. 20, 46. qui et rcnt aonoscit neque hominem ignorat. <le Leg. 1, 4, 13.

Variata formahaec: Liv. 22, 8, 5. ct quia et-consul aherat — , nec per occupatam armis punicis Italiam facile erat aut nuntium aut litteras mitli , nec dictatorem populus creare poterat etc. Gic. Tusc. 5, 38, 112. Cra„ Avjidius praetorius et in senatu senten- tiam diccbat , ncc amicis delibcrantibus deerat , et graecam scri- h.ebat historiam , et videiat in litteris.

Cic. de Lcg. 1, 9, 27. neque enim omnia sunt huius disputa- tionis ac temporis , et hunc locum satis — CTpressit Scipfo. ad Fam. 10, 1, 7. Furnium nostrum tanti a te fieri, quantum ipsius et hitmanitas et dignitas postulat, nec miror et gaudeo. lustiii. 8, fi, 8. namnec in eo ius cogiiationis servavit , cui adcmitregnum, et eum , cui dedit, impudicum fccit ante quam regem. Vii'giL Aen. 12, 801. 7iec te tantus edat tacitam dolor , et mihi curafi saepe tuo dulci tristes ex ore recursent. i. e. sed mihi e-c. Alia vide in NEgVE.

Cic. ad Fam. 13, 22, 1. nam et semper me coluit diligentissi- meque observavit , et a etudiis nostris non abhorret. ad Att. 2,4. id et nobis crit periucundum et tibi non sane devium. Liv. 31, 23, 11. quodsi tantuni militum Romanorum fuisset, ut et Chalcis teneri, et non deseri praesidium Athenarum potuisset — Chalcis et Euripus adempta regi forent. Pallad. de Rc r. 6, 7, 2. quae res ct sanguinis nimietatem prohibet, et nou omnino iuvencos &ubducto robore virilitatis effeminat.

Varro de Re r. 3, 14, 1, locua is mclior, quem et non coquit sol , ct tangit ros.

Ennius apud Varroiiem de L. lat. 4, 10. et capit, et neque iam dispcndei conficit hilum. sed iiunc lejritur: ipsam capere neque dispendi facere hilum.

Tacit- Dialog'. 19, 7. qui vi et potcstate, non iure et legibus cognoscunt, ct nec accipiunt tempora , sed constituunt , nec ex- spcctanduni hnbent oratorem. Similiter Graeci novra — re^ Soph. Phil. 1321.

19. In allera parLe adhaeret negationi eliara pavti- cula oppositiva tamen, quo seusiis exsistit: eliarasi illud sit in altera parte, taraen in altera lioc non exstat, sive ne hoc qnidem exstat: et vero , quo altera pars cura graviori affirraatione opponitur.

Cic. ad Att. 10, 1. at hoc , quod agimus , et turpe , nee tamen

536 ET.

tutum. i. e. et ne tutum quidem. 7, 1. sed me non moverunt:

nam et mea lausapud me plurimum valuit , nec tamen quidquam honorifice in quemquam fieri potuit, quod praetermiserim. de Fiu. 4, 18, 51. si enim virtus digna est gloriatione , ut est, tan- iumque praestat ceteris rebus , ut dici vix possit , et beatus esse poterit virtute una praeditus , carens ceteris, nec tamen illud tibi coucedet, praeter virtutem nihil in bonis esse. in quo explicaudo loco Goerenzius errat.

Sic etiam et — et tamen non. Liv. 21, 3, 3. et aequum postu- larevidetur, inquit , Hasdrubal , et ego tamen non censeo , quod petit , tribuendum. Doeringius aut etsi aut at ego scribendum censet. Sed utrumque inest in yerbis scripturae vulgaris.

Cic. de Orat. 2, 23, 98. quod et in vobis animadverti recte potest , Caesar et Cotta — : neque vero vester aequalis Curio — quemquam mihi magno opere videtur imitari.

20. SicuL ex verbis negativis aliis elicienda est saepe significatio , quae in altero orationis membro affirmat, ita etiam et post ne ponitur, ut sit id quod et ut. Vulgo dicunt poni et pro sed, Vid. Walchii Emendat. Liv. p. 227.

Liv. 32, 35, 5. et eam opinionem ipse affirmavit, petendo, ut submotis aliis , ne tempus altercando tereretur , et aliquis finis rei impo,\i posset , cnm ipso imperatore romano liceret sibi collo- qui. De loco 42, 10, 3. vide Walchium 1. c.

21. Sed quaerilur, numverumsit, quod gramma- tici quidam tradiderunt, et post nec recipere negaliouis significatiouem. Negaverunt lioc Beutleius ad Horat. Epod. 16, 6. et Serm. 1, 6, 68. et Ruhnkeuius ad Vellei. 2, 45, 1. Sed Wytlenbachius in Bibl. crit. 3, 4. p. 4. demonsLrat et , sicut atque et qne, praecedente nega- tione negare, vel negationeni repetere, idque de Grae- corum exemplo. Huic assentitur Huschkius ad Tibull. 2,4, 17. Vt praeteream eos, qui diversa miscuerunt, vehiti Wagnerura ad Eleg. in IMessaL 35. etiam illi viri doctissimi rationera non acriter perspexerunt, atque unus Ruhnkenius cognitura habuisse videtur, quo Bent- leium defenderet. Nara nerao uraquam negavit, ia sententia negativa pergerc orationem per e/, quo addi- tur aha res rebus antea dictis, et uni negationi oranes subiiciuntur. At disiunctiva vis erat, quam Bentleius uegaret, et iure quidera.

AfTerunt haec Virg. Ge. 3, 140. nori illas gravibus quisquam iuga ducere plaustris, non saltu superare viam sit passus , et

. ET. 537

acri carpere prata fuga , fluviosque innare rapaces. Propert. 2, 1, 21. non (canerem) veteres Thebas , nec Pcrgama nomen Ilomeri, Xerxis et imperio bina coisse vada. Tibull. 2, 4, 17. jicc refero solisque vias et qualis, ubi orbem complevit, versis luna recurrat equis. Quae oninia nihil probant, nec magis haec Propert. 1, 16, 11. nec iamen illa suae revocatur parcere famae, turpior et saecli vivere luxuria. quae aut corrupta sunt verba aut per graeciiimum dicta pro : turpior etiam , ut vivat luxuria secli.

Quinctil. 5, 14, 5. quia vero interim ct propositio non egeat rationis et assumptio probationis. Spaldingius ad haec : „in altero merabro deficit negatio , ubi pro et exspectabas nec. In tali oratione equidem non acquiesco , quura exemplis gerainis destituar. Suspicor aut prop. — aut assumpt.'^^ At non egeat apte cohaerent, ut in altero membro repetas et assumptio non egeat probationis,

22. Grammatici qnidam existimabant per vocabula et — aut interdum componi senlentiarum parles. At quo arguraento negavimus Tom. I. p. 546. post aut poni posse et , nisi in aoacoluthiae lormis, eodem nunc muluam rationem abhorrere censemus a transversis vo- cabulis et — aut.

Cic. Brut. 48, 180. sed omnium oratorum sive rabularum, qui et plane indocti aut inurbani aut rustici etiam fue- runt , — solutissimum in dicendo et acutissimum iudico nostri ordinis Q. Sertorium. Heusingerus correxit aut plane indocti et inurbani. Sed cur non satis erat restituere scripturara codicis guelferbytani ? qui et plane indocti et inurbani, aut rustici etiam.

Liv. 39, 25, 2. pro ingenio quisque eorum, qui principes lega- tionum erant , et gratia cum Philippo aut odio, acerbius leniusve egerunt. Walchius vel scribenduni censet aut gratia, vel delen- dum et. Fortasse tamen recte se habent verba ita construenda : quisque eorum acerbius leniusve egerunt pro ingenio et gratia cum Philippo aut odio.

23. Recte observarunt Bremius ad Cic. de Fin. 1,12. et Goerenzius ad Acad. 1, 4, 16. a Latinis non raro op- poni verba tum — et. Nam ipsi huic dictioni nou deest ratio. At quod iidem viri opinantur, etiam per voculas et. — tujn, que — tum res componi tamquam parles, id non verum est, nec ratio siippetit. Nam ubi vere legitur tu7n post et, particulae nihil habent commune, sed tum pro tum etiam per se ponitur.

538 ET.

CIc. Acad. 1, 4, 16. omnis eius oratio ium in virtute laudanda et in hominibus ad virtutis studium cohortandis consumebatur.

Cic- Brut. 93, 320. longius autem procedcns , et in ceteris eloquentiae partibus , tum maxime in celeritate et continuatione verborum adhaerescens sui dissimilior videbatur Jieri quotidie. Sed codices prfiebent ut , qnod recepisse immerito poenituit Orellium in Addend. Vol. 2. P. 1. p. 587.

Cic. Acad. 2, 14, 43. dcjinitioncs enim et partitiones et horum luminibus utens oratio: tum similitudines , dissimilitudinesque et earum tenuis et acuta distinctio fidentium est hominum. In liia tum non ex adverso positura est. Neque in locis Acad. 2, 1, 1. ad Fam. 5, 13, 5. verbuni que cum tum cohaeret. Liv. 1, 40, 4. sed et iniuriae dolor inTarquinium ipsum magis quam in Scrvium eos stimidabat, et quia gravior iilior caedis , si superesset , rex futurus erat quam privatus : tum , Servio occiso, quemcumque alium generum delcgisset, eumdcm regni heredem facturus videbatur.

VII. De coraposills verbis et adhnc, et iam^ et qniclein, et rnrsns , et tamen, et i>ero et qiiae sunt reli- qua huius generis, dicenduni noljis est ia nominibus, quae copulalivam adiunclain babent. Quare adi eos locos. .

VIII. 1. Et ^ quod iisverbis, quae coniungit, prae- cedat necesse est, a poetis, ubi metri caussa intercedat, etiam post aliquot nomina poni. omnibus notum est. Intcrdum ambiguitalem uon satis caverunt etiam optimi poetae. Sed etiatn oratores non semper ei nomioi ])rae- ponunt, ad quod perUnere videatur proprie. l)e qua re Wopkensius Lect. Tull. p. 45. (33.) dixit, sed varia miscuit. Nec tam aurium iudicio ac voculationis pole- state haec regunfm-, qnam eo modo, quo nomen duabus seatentiis commune praeponitur utrique.

Exerapla simplicis copulae postpositae , quac ex prasaicis scriptorihus anVruntur, falsa sunt. Quod ante Oudendorpiuiu legebatur in Sueton. de Graumi. 21. cito manumissus , Augusio et insinuatus est. nunc correctum Iialjemus etiani ins. De poe- tarum usu conf. Cortius ad Lucan. 5, 801. qui idera ad 4, 47L et ad (), 709. obserAat, librarios , sicubi particulam non lcgi- timo loco positam vidisseiit, eam omnino omisisse.

Ambiguitatem ofTendinius iu Ilorat. Sat. 1, 6, 101. ducotdus et unus ct comes alier. in Tibull. 1, 2, 39. si quis ct imprudens adspcxerit, occulat illc.

ET. 639

Cic. Acad. 2, 22, 69. qui Jiaec ipsa — et dldtcit apud Philo~ nem — et scripsit de his rebus accuratissime. Diciint postulari : 51«' et haec ipsa didicit , et scripsit de h. r. At Cicero noluit dicere utruraque factura esse, sed modo in iis, quae a ee de- fenderentur : et quod in verLis scripsit de his mutatur orationis forraa, nullara\im habet ad mutandam rationis verbi priraarii, Ita Tusc. 4, 14, 32. sic illi in morbum et incidunt tardius et recreantur ocius. i. e. et in eo recreantur.

2. I. H. Vossius observasse se narrat ad Tibullum. p. 170. hunc poelam saepe ponere et post caesuram pentametri; veluti 1, 4, 82, 4,4,26. Lachmannus autem ad Propertium p. 97. in penthemimeri non ita et poni, ut breve vocabulum setpiatur, sensu cum praecedenti- bus, non cum iis, cpiae subiiciantur, coniunctum, Quae omnia non certa lege fact^ sunt.

*) Librarii quot modis hanc particulam corrumpere vel rautare ccnsueverint, vix dici potcst. Saepe eam videmus ortam ex antecedente syllaba et vei et: vid. Drakenb. ad Liv. 2, 12, 2. 39, 18, 8. 36, 5, 8. 35, 41, 7. o7, 59, 1. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2, 12, 29. Post ae excidit: vid. Burmann. ad Suelon. Vesp. 4. Cort. ad Lucan. 3, 564. et post sed: vd. Prakenb. ad Liv. 6,22,6. Intercipitur a jiroxima voce e vel ex: vd. Heios. ad Claudian. Bell. gild. 136. Drakenb. ad Sil. Ital. 3, 57. et ad Liv. 6, 7, 4. 30, 7, 2, a sequente nt: vd. ad Liv. 41,6,4. Pro syllaba e/ in ej/iisns , ejjracius hbrarii dare solebant et : vd. Drakenb. ad Liv. 08, 49, 4. 28, 19, 6. 31,26,11. Confundunlur voculae Zi^: vid. Drakenb. ad Liv. 21, 28, 8. Cort. ad Phn.Epist. 10, 42. Ruhnken. ad Vellei. p. 115. Heusingeri Emetidat. p. 32. noslr. not. ad Wopkens. p. 291. Meyer. ad Cic. Orat. 40, 137. et ant : vd. Heusing. adCic.Oii". 1, 11,9. Miscell. Observ. Vol.4. p.l63. Heindorf. adCic. de IN. d. p. 201. 268. et aniein: vid. Heusing. ad Cic. OIF. 2, 13, 11. et ac: vid. Tom. L p. 512. Cort. ad Lucan. 4, 425. 776. Arnl/en. ad Cat. i)ist. p. 283. et 299. et vel: vd. Goerenz. ad Cic. de Fin. p. 454. et at: vd. Drakenb. ad Liv. 36, 35, 7. Arntzen. ad Cat. Dist. p. 93. Saepe sed ortum est ex s finali et et ^ veluti jniilti sed pro midlis et apud Plin. Epist. 2, 18, 2. Hinc confunditur sed: vid.Liv. 21, 46, 10. Hcu- sing. ad Cic. de Olf. 3, 6, 16. Corl. adLucan.3, 120. Bur- mann. ad Anthol. lat.T. L p. 28. et37. Sed etiam praeter hanccausSam: vid. Cortius ad Lucan. 1, 141. Drakenb. ad

540 ETENIM.

Liv. 21, 26, 6. 40, 58, 1. Arntzen. ad Cat. p. 165. Et et eliam saepissime commiitata sunt et ob significationem aequalem el quod similitudo siglorum magna est , ut demonstrat Mattliiae ad Cic. p. Sext. 59, 126. cf. Dra- kenb. ad Liv. 2, 42, 6. 22,47,9. Commutantur vocabula e et ex , exinde cum etinde: vid.Duker. adFlor. p. 106. Drakenb. adLiv. 40,26,7. 26,45, 1. adSil.3,57. Cort.ad Lucan. 3, 88. 207. 623. 6, 486. Wernsdorf. ad Cic. Phil. T. 2. p. 536. en: vid. Acidal. ad Plaut. Cist. 2. p. 151. Cort. ad Lucan. 5, 58. ei: vid. Spalding. ad Quinclil. 5, 10,96. Drakenb. ad Liv. 41,15, 6. in ob simile compen- dium: vd. Cort. ad Lucan. 6, 153. ilemque est : vid. Drakenb. ad Sil. 5, 157. Gernhard. ad Cic. Lael. p. 66. Drakenb. ad Liv. 7, 40, 1. et^e: vd. euradem ad 6, 1, 1. et TibuII. 1, 1, 59. Non rara sunt exempla particulae temere insertae, ut in quovis Ciceronis vel Quinctiliani libro cognosci potest: vid. Drakenb. ad Liv. 36, 51, 11. Cf. Cic. Tusc. 1, 15,34. Sae])ius librarii omiseruut, quam addiderunt particulam: vid. Goercnz. ad Cic. de Fin. p. 519. Arntzen. ad Cat. Dist. p. 93. Oudendorp. ad Apulei. Met. p. 66. Matthiae ad Cic. p. Sext. 44, 96. Semperfere omiftitur in fine versuum: vid. Schmid. ad Horat. Epist. 1, 18, 15. Si glossa adscripta erat , addito signo , quod significaret id est , a librariis male hoc pro et acce])tum et glossa in texfum recepla est: vd. Goerenz. ad Cic. de Leg. 2, 21,52. Vbi duplex erat et , hbrarii alterum omit- tere solebant: vd. Goerenz. ad Cic. x^^cad. p. 8. 17. 93. 198. Ridiculum cdiforum errorem mouslrat Schweig- hduser. ad Senec. Epist. 2. init.

ETENIM.

Etemm quid significet, ipsius formalio prodit. Nam ET, quod praefixum est , numquam non servat suam potestatem. Quare etenim non omnem significatum verbi enim complectitur , nec dicitur a veferibus qui- dem scriptoribus pro nam , quod caussam rei simjDliciter exponat, sed semj^er superioribus adiuugit aliquid, quod continuata oralione rem vel illustret vel confir- met. Com])arari potest goihicum ja/i t/ian a})ud Vlfi- lara Luc. 1, 66. et graecum %a\ yuq. Vsus lafinae particulae frequentior est apud recentiores quam apud yeteres scriptores. Semel Plautus, Terentius quater dixif.

1. Primum igitur etenim ralionem rei declarat at-

ETENIM. 54i

qne significat nemlich^ addens quae expositioni inser- viiint. Sed copulativa particula saepe non maiorem habet vim, qua ad superiora respici iubet, quara que in namqne^ quod in quodsi.

Plaut. Amph. Prol. 24. veriim profccto hoc pctere me precario a vobis inssit leniter dictis bonis. Etcnim ille , cuius hiic iussu venio , luppiter non minus quam vostrum quivis formidat malum. Iii loco Amph. 1, 1, 110. non est etenim vcro, sed et enimvero j. e, und in der That. Terent. Andr. 2, 6, 9. nihil herclc (rao- lestae sunt nuptiae) , aut , si adeo, bidui est aut tridui haec sollicitudo: nosti? deinde desinet. Etenim ipsus secum eam rem reputavit via. i. e. er hat nemlich dicsc Sache sich nach Griin- den iiberlegt. Heaut. 3, 2, 37. Eun. 5, 8 (9), 44. vide p. 479. Cic. Brut. 6, 23. etenim dicere bene nemo potest , nisi qui pru- denter intelligii. p. C. Rahir. 10, 30. \ arro de Re r. 1, 4, 3.

2. Hinc fit, ut per hanc particulam transgrediamur in adiungendam rei expositionem , ubi Germani etiani dicuni /lejjilic/i. Componuntur saepe verba, quae ex- positionis conatum significant.

Cic. de Leg. 1, 18, 48. sequitur — et iua et omne honestum sua sponte esse expetendum. Etenim omnes viri boni ipsam aequi- tatem et ius ipsum amant — . Per se igitur ius est expetendum. in \ err. 4, 58, 129. hinc colligere potestis , — quanta religione fucrit eadem specie atque forma signum illud , quod ex Macedo- nia captum in Capitolio posucrat Flamininus. Etenim tria fcre- bantur in orbe terrarum signa lovis Imperatoris uno in genere pulchcrrime facta: unum illud macedonicum etc. Ita etiani de Senect. 5, 15. Ennius — ita ferebat duo, quae maxima putan- tur, onera, paupertatem et senectutem, ut iis pene delectari vide- retur. Etenim quum contemplor animo, quatuor reperio caussas, cur senecph misera videatur. uhi non est elliptica ratio, utl alieno noniine iniustae illato existimahat Beierus : „et recte quidem : iniustae enini sunt caussae."

Cic. in Verr. 2, 69, 169. etenim rem totam , iudices, breviter cognoscite. 3, 20, 53. 2, 59, 145. 3, 32, 75. etenim deinceps videa- mus, herbitensis civitas, honesta et antea copiosa, quemadmodum spoliata ab isto ac vexata sit. p. Planc. 7, 18, etenim ad caput et ad fontem utriusque gencris veniamus. Ernestius temere con- iecit at enim,

3. Expositionem rei adiungit una cum caussa vel conditione. Tum proximue ei suut couiunctiones caus- sales et conditiouales, et dicitur eteni/n quoniamj et- enim si.

542 ETENLM.

Cic. de Fin. 1, 9, 30. etenim quontam detractis de Jiomine sensibus, reliqui nihil est , nccesse est , qnid aut ad naturam, aiit contra sit, a natura ipsa iudicari. in Verr. 3, 20, 53. p. Flacc. 16, 38.

Cic. p. C. Rabir. 11, 31. etenim si Scaevae, servo Q. Crotonis, — Ubertas data est , quod equiti romano praemium dari par fuisset? de Nat. d. 2, 30, 77. etenim si concedimus intelligentes esse dcos, conccdimus etiam providentes. ^ arro de Re r. 1, 4, 4.

4. Sicnti enwi, ila etiara etenim cum ea assevera- lionis vi dicitiu-, qua aliquid obiicilur, quod facile et per se intelligatur. Yide p. S88. Est und freiUch, Kcil yc(Q Tot. Lucretius cociuuxit adeo quippe etenim.

Cic. de Off. 3, 15, 63. huic Scaevolae factum , de quo paullo ante dixi, placere nullo modo potest. Etenim qui omninotantum se negat facturum compendii sui caussa, quod non liceat, huic nec laus magna tribuenda, nec gratia est. ubi vid. Gernliard. Pliil. 2, 12, 29. ecquis est igitur, — qui illud aut fieri noluerit, aut factum improbarit? Omnes enim in culpa : etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit , Caesarcm occiderunt. Faernus et Gara- tonius et Heusingerus, qui unlus codicis vatic. scriptiirara omnes ergo in culpa praetulerunt tamquam necessariam , valde errarunt in conclusione constltuenda, neque subtillter distinxc- runt aniiquara orationem a glossemate gubstituto. Diclt enira Clccro : oranes scilicet in culpa sunt: omiies boni scllicct Caesarem occiderunt. Sed baec variaTit oratorio ornatu. Enim est idem, quod ergo expViCiit : freilich , allerdings , et clenim idera slg^niGcat, quasi in anaphora. Allcrdings sind alle in Schuld , und allerdings haben alle Patrioten Caesar er- mordct.

Lucret. 3, 801. quippe etenim mortalem aetcrno iungere, ct una consentire putare , et fungi mutua posse , de^iere est. 2,547. quippe etenim su7iiant oculci etc.

5. Numquam ponitur pro at enim sive at: quae olira fuit iiiultorum criticorura opinio, Yid. Goerenz. ad Cic. de fin. jj. 253.

In Terent, Phorm. 5, 8, 90. e codd. nunc restitutum legitur enim : in Plaut. Most. 3, 2, 121. at enim.

Absurdius nihil esse potest quam quod Bothius Plauto tribiilt Pseud. 1, 1, 29. immo ctcnim pcllcgam.

6. Ex his vero facile intelligitur, qupmouo Iiafc parlicula in parentbesi propriam sedem obtineat. Addi- tur enim id, quod ante dicta illustret aut demoustrel.

ETENIM. - 543

Vid. Drakenb. ad Liv. 7, 5, 4. Goerenz. ad Cic. Acad. 2, 31, 99. Atque oratio saepe ita est coiiforraata, ut inter sententias inseratur media, quae caussaui, cur ita dicatur, ante occupet.

Clc. Lael. 17, 62. sed saepe (etenim redeo ad Scipioncm, cuius omnis scrmo crat dc amicitia) qitercbatur etc. Acad. 2,31, 99. in Verr. 4, 7, 15. ad Att. 10, 17. Liv. 3, 24, 9. at illi (etenim ex~ tremum anni iam erat) quartum affectantes tribunatum.

7. In interrogatione eamdem fere significationem habet quam enim: de qua p. 384. et 385. dixi: sed nexus est dislinctior, quasi dicatur: et quura ita res sit, quaero. Falluntur enim in his quoque ii^ qui semper omifli putant sententiam adversativam , cuius ratio lioc modo reddatur. cf. Kuhner. ad Cic. Tusc. p. 279.

Cic. Tusc. 4, 7, 40. etcnim quis erit tandem modus iste? 5,17, 48. etenim, pro deorum atque hominum fidem , parumne cogni- tum est supcrioribus nostris disputationibus , an dclectationis et otii consumendi caussa loquuti sumus — ? ubi Kiihnerus inter- pretatione invertit totum locuin. de Div. 2, 69, 142- etenim — quae est continuatio coniunctioque naturae — eiusmodi, ut the- saurus ex ovo intelUgi debeat? Quod Goercnzius pro sed enim dictuni putat adCic.de Fin. p. 253. in Catil. 1,3, 6. etenim quid est , Catilina , quod iam amplius exspectes? de Nat. d. 1, 27, 77. e cod. glog. Heindorfius edidit: etcnim quis iam caecus in con- templandis rebus umquam fuit , ut non viderct etc. ?

8. Quibusdam in locis maiorem vim habere videtur copulativa particula quam expiicativa.

Tacit. Ann. 15, 34. nam quum secum servilis animus praemia perfidiae reputavit, simulque immensa pecunia et potentia obver- sabantur , cessit fas et salus patroni et acceptae libertatis memo- ria: etenim uxoris quoqiie consilium adsumserat, muliebre ac deterius : quippe ultro metum intentabat. Est : et uxoris quoque consilium : sed simul explicationi inservit.

\ arronis de L. L. unus est locus, in quo etenim u^nrfat , sed valde aml)iguus, nisi copulae tribuas raaiorem vim : 10,3. (p. 582. Speng.) tertium genus est illud duplex, quod dixi, in quo et res et voces similitcr proportione dicuniur , ut Bonus, Mahis: Bonl, Mali, de quorum. analogia ct Aristophanes et alii scripscrunt. Etenim haec denique pcrfecta.

9. Elenim quum sententiam simul adnectat, con- sequens est, ei locura esse proprium in enuntiationis principio. Sed quaeritur, num vetus consuetudo etiam

544 ETENIM.

post ununi rel duo vocabula eam collocaverit. Atque qiiucl Bolliias ad Plaut. Truc. 689. amiotavit, nonnum- quum apud comicos orationi interiici, non j^i^^eiigi, falsimi est coramentum. JNusquam enim Plautus ita, ne- que Terentius. Neque vero apud Ciceronem ullum exstat exemplum, in quo non varient libri, aut parliculara non resjKiat ipsa sententia. Poelae tantum hanc mu- tandi ordiuis verborum licentiam sibi arrogabant, et ex eorum usu recentissimi scrij^tores: quare ubi in codici- bus legilur apud oratores, factum id esse videtur recen- tiori librariorum consuetudine.

Mosenis ad Cic. de Re p. 1, 2. negat tantum in interroj^a- tione particulara post aliiul nomen poni posse : quod si alil)i in usum venisset, etiam ad interrogationem pertineret. a id. p. 543. Oreliius in Orat. p. Coel. 3, 6. et de Leg. 2, 22. dubiam vel falsam putat scripturara : eumque sequitur Otto ad Cat. 9, 29. sed quod pro caussa babet, etenim non pro enim poni, id distinctius erat dcfinieiidum. Wunderus ad Cic. Planc. IC, 38. nuilum aiTert argunientum novura, sed miratur Orellii iudi- cium , ego vero ipsius. jNam quis non iu optimis codicibus vitiosas scripturas invenit'^ an vero non saepissime librarii ad euum loqucndi usum veterum libros reformarunt?

Pro etenim codices praebent enim in his locis : Cic. p. Coel. 3, a. (cf. Orell. in Analect. Vol. 4. P. 2. p. 598.) de Divin. 2, 49, 101. Lael. 7, 23. Cat. 9, 29. ad Fam. 11, 21, 6. apud Liv. 21, 39, 2. Sic in Digest. 3, 6, 9. olim legebatur sejiaratum est etenim , nunc vero sep. est enim.

Quod apud Cic. de Re p. 1, 2. in codice legi etenim narrat Maius, id nihil esse videtur, nisi calami error, ab ipso scriba correctus: est enimt Inl.de Leg. 2,22,57. declarat etenim En- iiius de Africano. nec enim , nec etenim aptum est sententiae : quare recte suspicabantur critici fuisse ctm i. e. etiam. Apud Horat. Sat. 2, 5, 60. divinare etenim magnus mihi donat Apollo. probari debet emendatio ex antiquis libris sumpta: aut non divinare mihi magnus donavit Apollo. In Plin. Hist. n. 17, 22, 35, 19. id etcnim uvas supplantat. sed editi princ. et aliae anti- quae id enim^

Lucret. 3, 801. quippe etenim mortalem aeterno iungere etc, Horat. Carm. 4, 5, 17. tutus bos etenim rura perambulut.

Papinian. in Dig. 10, 2, 35. fiUam etenim , quae naiuralitcr agros tenuit, specie dotis, cuius capax fuissct , dcfendi. Inris anteiust. vatic. Fragm. 35. p. 30. Buchholtz. (p. 9. Mai.) hinc

ETENIM. 545

etenim iurgia multa nascuntur. 256. p. 206. (65.) parvi etenim refert, Sic saepius echoliorum auctores.

10. Recentissirni scnptores distracto nomine dixe- runt et — enim^ non antiquiores. Abreschius ia Lect. Thucyd. p. 107. adeo opinabatur enim et , ut graecuni ytJ^ Kat, pro etenim dici in Suetou. Aug. 99. hoc enim et verho uti solebat. At recte vidit Wolfius sensum verborum esse: oam etiam verbo hoc uti solebat, noa taatum sententia et voto.

Tertullian. Apolog. 34. Augustus , imperii formator , ne domi- num quidem dici se volcbat. Et hoc enim dei est nomen. Hiero- nym. ad lulian. Epist. 34. et sancti enim corruunt. Scribon. Larg. Compos. Medic. 22. et hoc enim adiicio.

E Cic. Brut. 6, 23. quod affertur: ct dicere enim bene nemo potest. etiarasi codicum auctoritate confirraaretur , tamen librariis tribuendum esset. In Tacit. Dial. 5, 3. et ego enim, quatenus arbitrum litis huius inveni, non patiar Maternum socie- tate plurium defendi. miror Dronkium revocasse scripturam olim vulgarem. Eiiciendum erat et , quod ipsum absonum videtur, et ne etenim quidem aptum huic sententiae. Apud Celsum 3, 4. et is enim ulterioribus quidem diebus cubantis etiam luxuriae subscripsit. Yariant codices.

11. Etenim i^ero nemo dixit. Nara si integra esset scriptura in cod. medic. Sueton. Tib. 12. id esse debe- ret : et enimvero tunc non privatum modo — egit,

*) Saepe enim et etenim commutata esse supra notavimus. Saepe etiam at enim: vid. Oudend. ad Apul. de Dogm. Plat. T. II. p. 193.

ETIAM.

Disceptant grammatici de origine particulae etiam, utrum ea facta sit ex et iam, an ex graeco exi. Illam vero sentculiam nonnulli eo reiiciunt, quod etiam apud poetas tribus syllabis constet, nec quidquam probetur verbis Martialis 1, 73. Jiac etiam ratione tii poeta es, quum iu libris scriptis legatur hac et tu ratione. Tum addunt, coniungi verba et etiamy iam etiam: quod in eadem verborum originatione vix possil fieri. Quae ar- gumenta omnia quara parum valeant, et per se facile intelJigitur, et Vossius de Anal. 4, 27. p. 276. salis ex- posuit. De Wyttenbachio Matthiae ad Cic. Epist. 112. II. 35

546 ETIAM.

narrat, eum in scliolis docuisse , etiam nihil aliud esse quam graecum eri: idque persuasit ipsi Matthiae. Quare Lindemannus, in eamdem viam nuper regressus, de Adverb. 3. p. 9. vehemeuter errasse eos censuit, qui non exi, sed et iam intellexisseut , ipse, ut videtur, im- memoreorum, quibus m et et unius esse originis ab aliis demonslratum es{. Sed quam explicandi rationera ipse adJiibet, ea quidem cetens est incredibilior : cum e/i coniuDgi indcfmitum am , quod idem inveniatur in clam q\ palam cL in iam, quod ipsum constet ex duobus indefmitis i et am , idem signiticanlibus. De iam dicam suo loco. Sed praeterea quod ex hac docixmix eti - am nihil aut parum difiert ab et-iam, illud am numquam in lingua latina fuit verbura aut verborum fons, sed in iam, palam , clam, non aliter atque in tam, nam^ cjiiam, i. e. qiia-m, bllera m inservit formationi. Sive igitur et sive e/£ subslif uamus, manebit altera pars iam, quemadmodum cpioniam factum est ex cjuom iam. Ne- que his obstat, quod dicitur et iam duobus verbis, iind nun, nec quod componuntur et etiam, iam etiam. 3Sam veriloquium, ut in aliis multis, omnino erat in hac voce obscuratum, ut nemo magis offenderet quam in verbis qui quidem.

^"^ igitur, quod veJ ex graeco l'n ortum , vel certe cognatioue ei proximum, notiones et sententias con- iuugit, cum demonstrativa particula iam connectitur, ut distinctius uotari possit accessio rei. Sic in germanica lingua nun aucli , nu anch, sive noauch, fit noch: in antiqua Gothorum lingua auh cognationera habet cum verbo auhan i. e. augere. Atque ilJa accessio aut fit praeter aJias res, i. e. praeterea, aut non minus quam alia , aut super aJias, i. e. adeo , aut in confirmanda re cum pondere affirmationis. Quilius modis omnis parti- cuJae vis comprehendifur. Sed ditfereljat ea ab et iam ipsa pronuntiatione non tantum litterae t, sed primae vocalis.

Schwartzins et cum eo alii docuerant, ob ipsius vocabuli originem non diri et etiam, sed atque etiam : quod quam verum esset, dixlraus p. 522. Adde Cic. ad Fam. 9, 25,7. auctoritate tua nobi!! opus cst et cotisilio ct ctiam gratia. ubi Orellius com- parat Fragra. Corn. Xep. p. 381. Bard. ct etiam debucrat.

De ct iam vide in iam. Snnt vero loci , in quibus dubites, utrara dictionem praefcras. Cic. ad Fam. 15, 16. quae ille

ETIAM. 547

Gargettius , etiam ante Democritus £i'Sco?M, hic spectra nomlnat. Wopkensius Lect. Tull. p. 35. et Orellius scripserunt et iam: liic non mutaTit 14, 19. etiam ante fecisset. ubi Schellerus correxit et iam ante. In plurimis locis videbimus restituendum esse etiam.

I. 1. Etiam adiicit ei, qnod aut dictum aut cogita- lum est, aliud quid , et sigDificat aclhaec, praetereay insiiper. Nos dicimus auc/i, Graeci %ai. Saepe vero etiam. inter senteiitiarum partes vicem copulae implet, ut pro atque eiiam positum videatur. vd. Duker. ad Liv. 7, 10, 14. Sic veterum Saxonum vk copulativam habet potestatem. Locus, quem particula obtineat, per ipsius naturam non alius conceditur, nisi ante nomen rei , quae additur, et in coniunctis substantivis et ad- iectivis medius. Vbi vero in hoc nomen maius imponi- tur pondus, aut oppositione adaugelur eius vis, inver- titur ordo, et ponitur e^i«77i post suum nomen. Ita nos distinguimus auch diejs et diejs aucli. Quando vero particula ad totam sententiam pertinet, primo loco po- natur necesseest: nisi alia coniunctio praemittitur. Sed sunt quaedam verba, quae particulam ad se ducunt, etiamsi ad alia referri debere videatur. Dicuntur enim accedit etiam , addebat etiam et similia.

Cic. p. Caec. 10, 27. A. Atilius et eius filius L. Atilius et ar-

matos ibi fiiisse et se suos armatos adduxisse dixcrunt. Etiam

hoc amplius: quum Aehutius Caccinae malum minaretur etc.

i. e. ad haec. Plaut. Capt. Prol. 53. sed etiam esl , paucis vos

jquod monitos voluerim.

Ponitur in altera parte accedente sententiae post primum. Cic. de Orat. 1, 44, 196. cuius primum nobis mens, mos , disci- plina nota esse debet ■—. Percipietis etiam illam ex cognitione iuris laetitiam.

Cic. Brut. 75, 261. splendidam quamdam minimeque vctera- toriam rationem diccndi tenet vore, motu, forma etiam magnifica et generosa quodammodo. Curt. 7, 7, 26. ille exsanguis attoni- toque similis stabat, per metum etiam voce suppressa.

Cic. Acad. 2, 12, 38. sed haec etiam sequuntur. qiiae bene ex- plicuit Goerenzius. Liv. 21, 51, 4. depopulatoquc vibonensi agro, urbem etiam terrebant.

Ab initio sententiae Sueton. Caes. 45. etiam cultu notabilem ferunt. Aug. 89. etiam libros totos et senatui recitavit et populo notos par edictum saepe fecit.

85*

648 ETIAM.

Cic. in Verr. 5, 39, 102. derisum credo esse hominem amentem a suis consiliariis ct admonitum hasce ei tabulas nihil profutu- ras: eiiam plus ex nimia pracloris diligentia suspicionis in eo crimine futurum,

Iii interrogatione. Plaut. Aiuph. 2, 2, 128. ohsecro, etiamne Tioc ncgabis, te auream patcram mihi dedisse dono hodie.

Cic. Lael. 9, 29. quodsi tanta vis probitatis est, ut eamvel in iis , quos numquam vidimus , vcl quod maius est , in hoste etiam diligamus etc. ubi particulara , quae necessaria videtur , Goc- renz. in lalinii Annal. 1. p. 303. abiisiendam censet. Acad. 2, 39, 123. dicitis etiam , esse e regione nobis e contraria paiie terrac , qui adversis vestigiis stent contra nostra vestigia, etc. Ita codd. quidam , uti Goerenzius narrat. Tum verbum dicitis maiorem habet vim contendendi : alioquin recte se habet tuI- garis lectio etmm dicitis. Similiter 2, 37, 119. erit ei persuasum etiam, solem , lunam , stellas omnis, terram, mare deos esse. de Div. 1, 30, 64. divinare autem morientes iUo ctiam cxemplo confirmat Posidonins. Ita recte codd. vid. n. 7. Acad. 1, 2, 7. quam argute , quam obscure ctiam contra Stoicos disserendum. ubi male accipiunt pro adeo.

Terent. And. 1,3, 10. ad haec mala hoc mi accedit etiam: Ttaec Andria — gravida c Pamphilo cst. Cic. de Sen. 6, 16.

ad Appii Claudii sencctutcm acccdcbat etiam , ut caecus esset. de Fin. 2, 17, 55. addcbat etiam , se in lcgcm voconiam iiiratum contra eam facere non audere. Tu»c. 3, 18, 43. si vero aliquid etiam , tum plane luctum omnem abstcrseris.

Cic. de Nat. d. 2, 52, 130. accedit etiam ad nonnullorum ani- mantium et earum rerum, quas tcrra gignit, conservationem et salutcvi hominum ctiam sollcrtia et diligentia. Hanc omnium librorum scripturam critici defendere debebaut, non eiicere alterum etiam.

Liv. 39, 35, 6. nunc eosdem Romanos aeqniorcs Laccdaemoniis quam Achaeis esse : itbi Arcus ctiam ct Alcibiades — legationem Romam advcrsus gentcm Achacorum — suscepisscnt. Exspecta- mus ubi ctiam Areus: et hacc erat caussa, quapropter Aldus hunc locum sibi suspectum fuisse asterisco notaret.

Goerenzius ad Cic. Acad. 2, 19, C2. loquitur de particula etiam, quae tertio loco posita proprie usurpetur ab eo , qui ad aliam rationem transgrediatur : quod quid sit , non intellig-o. Certe in tertio loco nulla apparet proprietas. Ad libr. de Fin. p. 60. idem vir doctus tertio loco tribuit significationem adeo.

2. In colloqniis saepe haec parlicnla adliibelnr cnm

ETIAM. 549

leviore vi, iiti Graeei aat,, Germani auch iisiirpant, Quemadmoclum Terenl. Ad. 2, 1. 34. sa. leno sum, Jaieor, pernicies communis adolescenlium^ periuruSy pestis : tamen tihi a me nulla orta iniuria. ae. ISam hercle etiam hoc restat. i. e. ja das fehlte wahrhaftig auch noch.

3. Potest etiam non modo in duabus sententiis pro- ximis bis poni, sed etiam in senteotiae unius allera parte ilerum. Haec veteribus non displicuerunt, at saepe criticis nostri temporis. Vid. Heindorf. adCic. de Nat. d. 2, 57, 145. INeque reprehendi poterit , sicubi in una ea- demque sententia bis ponatur. Pleonasmus est. Cf. Aus. Popma de Vsu ant. loc. 2, 9. Wopkens. Lect. Tiill. p. 53 (38) et p. 254 (184.). Dukerus ad Florum p. 290.

Cic. Tusc. 4, 2, 4. mihi quidem ctiam Jppii Caeci carmen — Pythagoreorum videtur. Multa etiam siint in nostris institutis ducta ab illis. ubi prlus ctiam offendit Davisium et Ernestiuin. de Nat. d. 2, 58, 145. primum enim oculi in iis artibus, quarum iudicium est oculorum, in liictis, Jlctis caelatisque formis, in cor~ porum etiam motione atque geslu multa cernunt subtilius: colo- rum etiam et figurarum vcnmtatcm — oculi iudicant: atque etiam alia muiora.

Pomponius in Digest. 28, 1, Ifi. nam ctiam compotibus mcntis persfonales actioncs etiam ignorantibus acquiruntur. Holoander scripsit vcl ignorantibus. Sed ne Cic. quidem loco de Kat. d. 3, 52. raodo apposito licet delere particulara, quura alteram ad se trahat verbum accedit, altera posita sit cum gravioris rci notatione.

4. Proprie componitur etiam cum verbo alius , ut sit alius praeterea. •

Cic. Orat. 40,^ 139. atque alias ctiam diccndi quasi virtute& scquctur. de Fin. 1, 18, 61. alii aulcm etiam amatoriis levitati- bus dediti. vid. Tom. 1. p. 586. Cclsus 3, 4. est autsm alia etiam de diebus ipsis dubitatio.

6. Dicitur eliam de rebus una compreliendendis, uec excludendis, ut sit et simul. Quare saepe apponitur praepositioni cuin. Vid. p. 139.

Pliu. Ilist. 25, 2. primusquc el diu solus idem ille M. Calo — paucis dumlaxat altingit , boum ctiam mcdicina non omissa. i. e. zuglcich mit Einschlufs.

Celsus 7, 12, 6. caquc res habct cuni dolorc ctiam hanc mck-

550 ETIAM.

atiam. 4, 24. p. 240. unctionibus levibus utendum est sic, ut etiam cum acopo — articuli perfricentur.

6. In mimerandis rebus etiam de eo dicunt, quod numero addilur: etlam iiniimi. e. iinch eins. Ita post prijiiu?7i pro dei/ide poni, iam diximus p. 547. INIulti iiodie verba deinde etiam usurpant non antiquo more, sed Germanorum loquelam imitantes. Latini enim non ita dicuat, nisi etiam ad verba, quae sequuntur, pertinet.

Terent. Eun. 5, 8, 54. unum eiiam vos oro, ut etc. i. e. eins noch bitte ich. Heaut. 5, 1, 22. Pliorm. 5, 5, 3. nunc una mihi res etiam restat. Persius 6, 58. adde etiam unum, unum etiam : terrae cst iam filius. Eene intellexit lahnius non pror- sus eamdeni rationem esse in Horat. Epist. 2, 1, 45. caudae pilos ut equinae paullatim vello ct demo unum , dcmo etiam unum^ dum cadat elusus ratione ruentis acervi. Quum in his serrao sit de repetita deratione, nisi expliceraus : derao unum et unum, non recte se hahehit sententia. Quare ride ne praestet duorum codd. scriptura demo itidcm unum : quam lahnius recepit. Quod poeta addit dumcadat etc. , non tollit distinctam nuraerationem. Virgil. Aen. 11, 352. unum etiam donis, quae plurima mitti Dardanidis dicique iubes, unum, optime regum, adiicias. Sueton. Caes. 24. qua fiducia ad legiones , quas a re publica acceperat, alias privato suo sumptu addidit, unam etiam ex Transalpinis conscriptam.

Cic. de Leg. Man. 22, 64. deinde etiavisi qui sunt pudore ac temperantia moderatiores , tamcn etc.

Cic.in Verr. 4, 10, 21. adsciverunt illud sibi oppidum piratae primo commercio, deinde etiam societate.

7. Cum verbis aliquantiilum, paullulumj con- iunctum etiam reddi debet nocJi.

Plaut. Capt. 1, 2, 33. (27.) neque umquam quidquam me iuvat quod edo domi: foris aliquantulum ctiam quod gusto , id beat. J. e. das Blfschen noch ivas ich atiswdrts geniefse. Larabinug male ordinat verba: quod gusto foris, id etiam aliquantulum beat.

Sallust. Cat. 61, 4. vide V. 1.

8. Sunt, qui dicant etiam poni pro etiam atque etiam, sed falhintur falsa suspicione necessitatis.

De Terent. Eun. 5. 8, 54. diximus n. 6. Ochsnerus Eclog. p. 468. locum Cic. de Dlv. 2, 72, 149. explicat , quasi etiam idem sit quod ctiam atquc ctiam : quod ipsura Orcllius rcsli-

ETIAM. 551

tuendum censuit : sed vide nos III. 2. Epist. Bruli 1, 11.

€"0 etiam, mi Cicero, proprie familiaritcrque te rogo. Weiskius lioc dicit esse frig^idura et ine|Jtuni, atque corrigit etiam atque ctiam. At in tali scriptore nihil corrigenduni est. Et sufficit simplicis vocabuli sifj^nificatio. Cic. Planco in Ep. ad Att. 16, 16. B. igitur , mi Plance , rogo te et etiam oro etc. Orellius coniecit etiam atque etiam. Sed orantis preces plus ad raoven- dum valent 'quam rogantis, ut ait Manut. ad Cic, Div, in Verr. 1.

9. Inlerdum scriptores, non tantiim antiquiores, etiam posuerunt, ut aliquid simpliciter coniungerent vel adderent : quod alias per et expressermit. Sic im- primis in tribus norainibus non per et iungendis: sic in ablativis absolutis annectendis. Sed conf. JII, 1.

Varro de Re r. 2, 3, 4. de capris quod meliore semine eae, quae bis pariant, ex his potissimum mares solent submitti ad admissuras. Quidam etiara dant operam, ut ex insula Media capras habeant. Cic. ad Fara. 4, 4, 7. uno te vicimus, quod de Marcelli — salute paullo ante quam tu cognovimvs ; etiam meher- cule quod , quemadmodum ca res agerctur, vidimus. Tacit. Hist. 3, 31. superbiam sacvitiamquc (adeo invisa scelera siint), etiam perfidiam obiectabant. Horat. Epist. 1, 16, 15. hac latcbrae ilulces, etiam , si credis , amoenac.

Cclsus 2, 1. extr. vitia longiora aurium, oculorum, etiam narium.

Tacit. Ann. 3 , 45. mox Augustodunum petit propero agmine, certantibus inter se signiferis, fremcnie etiam gregario milile.

Flor. 4, 7, 13. inde pulvere ct slrepitu, etiani nocte vicina, cximentibus gestae rei sensum. IVon potest probari Saluiasii eraendatio et iam , quae esse deberct et iam vicina nocte.

10. Ea res, cui alia per etiam additur, potest esse non verbis expressa, sed inteliigitur interdum. Quae dicendi forraa oranibus linguis coraraunis est. Hinc vero ca exsislil significatio, quae cum voc. cjuoque comparari polest. vid. II, 1.

Cic. de Div. 1, 30, 64. divinare autem morientes illo ctiam exemplo confirmat Posidonius , quo affert etc. Elegantiam de- pravarunt, qui comniate post etiam posito moricntes etiam propterea coniungeljant , quod nec de Posidonio antea, ncque alia exempla commeraorata essent. Scd praeraissis vcrbis ap- propinquantc mortc midto est divinior , non poterat dici mori- cntes etiam divinare. Ilecte igltur coniunguntur vcrba ctiam illo cxcmplo , vel quod praestat illo ctiam exemplo , ut habcnt

552 ETIAM.

codd. qiiidam : ut sensus sit , praeter alla exempla , quae ex- stant 5 illo etiam exemplo confirmat Posidonius.

11. In percenseudis singulis rei parlibus vocabulo etiam utuntur oratores ad aliud argumentum aliamve partem transgredientes: quod alias dicunt 2^772.

Cic. in Verr. 1, 58, 151. Tiic etiam priore actione Q. Horten~ sius — questus est. 154. quaerimus etiam, quid iste in ultima Phrygia- — fccerit. 155. atque etiam iudicium in praetura publi- citm exercuit. 150. is mihi ctiam queritur, quod a nobis—prima actio sui iudicii transacta sit ?

12. Etiara in una re praeter alias consideranda et in argumentationis progressu ponunt etiam pro iam,

Cic. Phil. 13, 18, 37. is ctiam qucritur conditiones suas repu- diatas. 2, 3'J, TC. qui vero Narbone reditus? Etiam quaerebat, cur ego ex ipso cursu tam subito revertissem. ita recte cod. vat, atque est i. q. iam.

13. Wolfius in Analect. Vol. 2. p. 297. etiayn iis particulis annumerat, de quibus quaeritur, utrum post est tertio loco, an secundo ante est poni debeant, veluti enim^ autem , et ipse affirmat frequentius particulam postponi, Ne tamen quis hoc decreto decipiatur, id moneo , haec prorsus diversi esse generis , nec certam. sedem habere etiam in sententiaruin constructione, nisi quam ipsa significatio ei assiguet. Saepe tamen vocabulo alicui additur, cui non proprie convenire videatur, quod plerumque fit ia commutatis nominibus praedicati et subiecti.

Celsus 2, 4. aequc vero signum malum est etiam somno ultra debitum urgeri. — Mali etiam morbi testimonium est vehementer et crebro spirare.

14. Nunc de compositis vocabuhs. De et etiam loquuti sumus p. 522. et p. 546. Eodem modo que etiam, neque eliam, nec non etiam coniunguntur, ,Sed neque etiam saepius iu descensu usurpalur, ut sen- sus sit et ne quidem,

Sallust. Iijg;. 1, 5. quanto studio aliena ac nihil , profutura multumque etiam periculosa petunt. ubi vid. Cort. Cf. Longol. ad Plin. Epist. 10, 97, 6. Sueton. Vesp. 14. dotavitque etiam et instruxit, ubi Oudend.

Varro de Re r. 1, 65, 1. mustum — non promendum, dum fcrvet, nequc etiam dum processit ita. ut sit vinum facfum, Cic,

ETIAM. 653

ad Att. 4 , 1. cognoram enim — te in consiliis mihi dandis ncc fortiorem nec prudentiorem qiiam me ipsum , nec etiam — ni~ mium in custodia salutis meae diligentem,

Varro de Re r. 3, 16, 6. itaque nulla harttm assidit in loco inquinato , aut eo , qui male oleat , neque etiam in eo , qui bona olet ungnenta. Caes. B. gall. 5, 52. longius prosequi vcrilus, quod silvae paludesque interccdebant , neque ctiam parvido de- trimento illorum locum Telinqui videbat — ad Ciccronem perve- nit. sed vide III, 11.

Varro de Re r. 1, 1, 6. nec non etiam precor Lympham et Bonum Eventum.

15. ConiuDgiintur verba etiam insnjjer , ubi nos Germani dicimus nocJi obendrein^ Itemque inter et l^raeter componuntur.

Terenfc. Ad. 2, 2, 38. etiam insuper dcfrudet. Sueton. Caes. 10. adiecit insuper Caesar etiam gladiatorium munus. Celsus 1, 10.

Sueton. Claud. 6. legato eliam circa $estertium vicies perse- guutus , commendavit insuper exercitibus.

Liv. 42, 49, 7. Persi aittem regi — famam ct bello clara Ma- cedonum gens et Philippus pater, inter mulla prospcrc gesta Romano etiam nobiliiatus bcllo, praebebat. 7, 25, 7. Vid.

PRAETEK.

16. Proprie xisurpatur haec particula in conclu- sione, qua aut adiicitur aiiquid cum superioribus cohae- rens ratione, aut nova conficitur ratiocinatio. Quare dicitur er^o etiam, igitur etiam, ob eam etiam caussam.

Cic. Lael. 13, 43. caret epidis exstructisque mensis et frequen- tibus poculis: caret ergo etiam vinolcntia et cruditate et in- somniis. Gernliardus eequutus est Facciolatum abiiciendo par- ticulam : quod male factum. Vid. igitvk.

Cic. de OfF. 1, 44, 156. ob camque etiam caussam eloqui co- piose , modo prudenter melius est. Eiecerunt critici etiam, cius tI non satis perpensa.

17. De verbis compositis aiqne etiam, autemetiamj etiam autem, at etiam, verum etiam vide in atqve, AVTEM, AT, VERVM. Etiam tamen et tamen etiam, quae optime dicuntur, quibusdam in locis dubitalionem cnticis iniecerunt, recteue haec verba componi potue- rint. At nec ralio obstat; neque usus deest.

55i ETIAM.

Quinctil. 4, 2, 52. nonnumqvam etiam tamen argumento ali-

quo confirmahimus , quod proposuerimus , scd simplici et brevi„ Spaldingius maluit tamen eliam. Mirabili raodo decepti vi- dentur critici in loco Livii 21, 36, 8. ubi vulgo legitur : iu- menta secabant: interdum etiam , tum infimam ingredicntia ni- vem — penitus perfringebant. Walchius quum vidisset etiam, tum non posse distrahi , sententiam prorsus ineptam constituit hac explicatione: secabant [interdumeo adhuc tempore, quo ingrediebantur iufimam nivera. Quis enim italoquitur? Nul- his vero codex exhibet etiamtum , sed omnes vel tamen vel tam, quod esse potest tam. Quod si restituerimus, integer- rima erit sententia haec : iumenta secabant, nec, nt homlnes in glacie non eortira vestigium recipiente rolutabantur , sed firmiter incedebant: interdum etiam tamea in infima nive haerebant et penltus perfringebant.

Cic. Off. 2, 14, 49. quarum etsi laudahilior est defensio, ta- men etiam accusaiio probata persaepe est. ubi quum codd. qui- dam omittant ctiam , Heusingerus et Beierus id ahiecerunt: eed iure servavit Orellius.

18. Scriptores nostri temporis saepissime uluntur iormnla fortasse eiiatJi, ad germanicae linguae consue- tudinem conficta. Latini veteres uon ita loquuntur, et sicubi haeo verba collocata inveniuntur , etiam dici- tur vel cum lemporis .notione (vid. V, 6.), vel in ad- scensione. Dicunt vero et fortasse.

19. Componuntnr verba mox etiam^ ut, quod ac- cedat, significetur. Simifiterpos^ etiam.

Horat. Epiat. 3, 1, 127. torquet ah obscoenis iam nunc sermo- nibus aurem, mox etiam pectus praeceptis format amicis. 2, 2,95.

Cic. de Orat. 1, 38, 172. ceteros non dubitabo primum inertiae condemnare sentcntia mca , post etiam impudentiae.

20. Quod in una sententia verba iam et eliam con- iimguntur, nullam ofiensionem habct. Et difierunt ea ab nunc etiain. Saepius etiam in his significat adeo et tum proxime collocari potest. Vid. \. et Cort. ad Cic. Epist. 4, 1, 9.

21. Quando negativa sententia vel notio conneclen- da est, Latiui dicunt necjue, nisi negafio peculiari modo o«m nomine cohaeret, aut graviori vi inl"6nditur. Quod vero nuper vir qiiidam doctus in Epliemer. scliol. a. 1829. n. 13. p. 99. contendit, numquam verba etiam non proxime coniponi, id prorsus esse falsum, nostra

ETIAM. 555

haec expositio non ano in loco ostendet. De neque eiiam vide n. 14.

22. Duae res ita coniponi possunt , ut res aliqua dicalur praeter aliam locum habere : unde fiunt formu- lae noTi moclo — sed etiam, non solum — sed etiam. Nam ubi deest etiam , simplex sed indicat, iu rei ali- cuius locum aliud quid maius vel potius succedere: nic/it nur — sondern viehnehr. Differunt haec igitur ipsa significatione, non vi orationis, ut ait Goerenzius. Sed unum etiam hanc eamdem significationem habet in inversa oratione, ubi aut allera sententiae pars relafivo exprimitur, aut non soLum postponitur.

Caes. B. gall. 6, 43. frumenta non solitm a tanta multitudi- ne iumentorum atquc hominum consumcbantur , sed etiam anni tempore atque imbribus procubuerant. Oudeiidorpius quum etiam deleri posse anctoritate cod. oxon. pntat, quo discrimi- ne haec distant, non perspectum habet. Nam si omittamus ctiam, sententia erit, frumenta non tam a iumentis atque ho- minibus consurapta fuisse quam anni tempore procubuisse. Sed Caesar dixit, utramque fuisse caussam detriraenti. Sic 1, 18. imperio populi romani non modo de regno , scd ctiam dc ea, quam habeat , gratia despcrare — necessarium est etiam, quod abesse posse critici opinabantur. Cic. Orat. 37, 131. nec vero miseratione solum mens iudicum permovenda est, — sed etiam est faciendum, ut irascatur iudex. Pervertes totam gententiam , si cum Goerenzio abieceris etiam : sed bene e codd. restituerunt Schiitzius et Meyerus sed est faciendum etiam. Cic, de Off. 1, 28, 99. nam negligere, quid de se quis- que sentiat , non solum arrogantis est , sed etiam omnino disso- soluti. Critici nuper auctoritate duorura librorum eiecerunt etiam, coraparantes de Orat. 2, 41, 175. nihil erit , quod orato- torem effugere possit , non modo in forensibiis disceptationibus, sed omnino in ullo genere dicendi. At qua haec differunt, ipsa est particulae proprietas.

Cic. de Fin. 5, 3, 6, te autem hortamur omnes — ut eos, quos novisse vis , etiam imitari velis.

Cic. ad Att. 2, 21. ut ille tum humilis, ut demksus crat, ut ipse etiam sibi, non iis solum, qui aderant , displicebat. p. Planc. 12, 30. bimaritum appellas , ut verba etiam fingas, non solum crimina. de Off. 3, 19, 77. huic igitur viro bono, quem Fimbria etiam , non modo Socrates noverat , nullo modo videri potest etc. ad Fam. 4, 14, 3.

23. Quamquam de his formulis in voc. NON infra

556 ETJAM.

dicturns sum , liic tamen redarguam sententiam eorSm, qui etiain significare dicunt taatmnmodo. Vid. Gara- ton. ad Cic. ^. Mil. 2. p. 152. Or. Giesius ad Cic. de Div. 1, 55, 129. Id enim abhorret a natura parliculae. Gramraatici euira tanlum non omnes in explicandis liis verbis non modo — sed etiam, quae dicunt poni pro non modo non, falluntur verbis germanicis niclit nnr comparatis. Nam iion modo significat non dicamj sive ne dicam^ niclit etwa: quo posito per sed etiam, quod est sed etiam dicam, opponi potest et id, quod maius valet, et id , fpiod minoris momenti, tamen loeum te- net in re. Illiid reddimus sondern sogar , hoc autem aber doch, sondern schon»

Liv. 24, 40, 12. inde tantus tcrror pavorque omnes occupavit, ■ut non modo aUus quisquam arma capcret , — scd etiam ipse rex, sicut somno cxciius erat, — ad flumen navesque perfugerit. Alia infra dabo.

Cic. de Dir. 1, 55, 124. mihi autem ad hoc, de quo disputo, probandum satis cst, non modo plura , scd etiam pauciora di- vine praesensa et pracdicta rcpcriri. ad Faiu. 15, 6, 3. si non modo omnes , verum ctiam multi Catoncs in civitaie essent no- stra etc. p. 3111. 2, 5. numquam existimavi spem idlam essc ha- bituros Milonis inimicos ad eius non salutem modo cxstinguen- dam, sed etiam gloriam per tales viros infringendam.

24. De collocatione particulae in his forraulis Goe- renzius ad Cic. de fin. p. 313. praeceptum tradidit hoc: etiam post nomen terlio loco singularem vim habere, quae in secundo nulla sit. Quo ne quis fallatur, mo- nendum est, ubi ipsam oppositionem et distinctioneni rerum specteraus, non distrahi vocabula sed etiam, ubi vero noraen ipsum voculatione dislinguamus, ]ioc me- dium interponi : quo fit, ut etiam terlio ia loco minorera habeat vim. Haec tamen saepe numeri caussa mutantur.

Recte nuuc legitur Cic. de Fin. 3, 2, 5. qnod saepe diximus, ct quidcm cum aliqua qucrcla non Graccorum modo , scd eorum etiam, qui sc Graccos ma^is quam nostros haberi volunt, nos non modo non vinci a Graecisverborumcopia,^sed essc ineactiam superiores. Sed paullo post: non in nostris solum artibus, sed etiam in illorum ipsorum : xibi Goerenzius eiecit ctiam.

25. In disiunctiva sentcntia si altera pars non aequa- ]cm habct rationera, sed priori additur taraquara raino- ris momenti , vcl iu locuiji ilhus siibstituilur collocationc

ETIAM. 557

non necessaria, sed forluita, Lalini ponunt ant etiujn, vel etiam. Vide Tom. I. p. 555. Sed potest ipsa res, quae additur, maior esse, si modo praeterea accedal. Saepius tamen fit descensus a maiore ad minus.

Cic. Paradox. 6, 1. satiatus est aut contentus etiam pecunia: concedo, dives cs.

Cic. de Orat, 1, 38, 174. quinqueremes aut etiam maiores gubernare didicisse. 2, 2, 7. Quo etiam feci libentius, ut eum sermonem — mandarem litteris , vel ut illa opinio — tollcre- tur — , vcl mckercule etiam ut laudem eorum — vindicarem.

26. Vix operae pretium est refutare eorum opinio- nem , qui in multis dictionibus etiam abundare dixerunt, veluti in compositis verbis tum — tum etiam, cjuum — ium etiam. In liis enim inaequabilis ratio rerum colla- la]'um, et quomodo altera pcculiari designatione eflera- tur, facile intelligitur: in illis vero duae res aequali quidem ratione collocantur, altera tamen designatur singulariter, ut ipsa vel maior vel minor appareat ex- trinsecus.

Exempla vide in §vvm ct in tvm.

II. 1. Ex his , quae de primaria significatione dixi- mus, facile colligitur, quomodo quuque et etiam inter se differant. Hoc enim proprie non dicitur de rebus aequandis , sive de re ob aequalitatem cum alia compo- nenda, nec significat item^ gleic/ifaUs , ebenjalls. Sed iit hoc designetur, dicitur quoque, et ubi aequale adiici- tur, etiain quuque sive quoque etiam. Idque ipse Ci- cero usurpat. Cf. Cort. ad Phn. Epist. 5, 6, S2. ct Lon- gol. ad 10,' 97, 6. In etiam inest vel accessionis vel am- phficationis indicium. Nam ut quoque est eodem modo, ita etiam significat uo7i minus lioc quam illud. Poste- riore aetate tamen quidam scriptores etiam pro quoque posucrunt post nomen substantivum : et fortasse etiani antiquiores inlerdum. vid. I, 10.

Discriraen apparet in his Cic. Tiisc. 4, 1, 3. quin ctiam ar- hitror , propter Pythagoreonim ndmirationcm , ]\umam qtioque regem Pijthagoreum a posterioribus existimatum. Etiam addit eenteatiara ceteris, quoquc significat aequc ractum esse in Nu- ma et in aliis. Kon recte cxposuit discrimen illud Matthijie ad Cic. Epist. 112. quoque sirapliciter addere ali^uid, etiam fortius quid et gravius.

558 ETIA]\1.

Plaut. Poen. 1, 2, 68. ag. De te quidem haec didici omnia. Mi. Etiamne ut ames eam , quam numquam tetigeris ?

Varro de Re r. 1 , 1, 3. neque patiar Sibijllam non solum ce- cinisse, quae , dum viveret, prodessent homiiiibus, sed etiam quae quum perisset ipsa , et id etiam ignotissimis quoque homi- nibus. Plaut. Pseud. 1, 3, 118. iuravistin'' te illam nuUi vendi- turum nisi mihi? ba. Fateor. ca. JSempe conceptis verbis. BA. Etiam consuUis quoque. Asin. 2, 4, 95. Cicero hoc qui- dem ordine videtur numquam composuisse haec verha, ut etiam quoque ad unum nomen referrentur. Kam quae Woj)- kensius Lect. Tull. p. 255. (184.) attulit, ant aliena aut non integra sunt. De loco Cic. de Nat. d. 1, 22, 60. vide p. 44. de Orat. 1, 26, 119. quidam codd. praebent : mihi etiam quu- que qui optime dicunt — impudentes videntur. Nemo hodie probahit haec. In Lucret. 5, 714. nunc restitutum . est etiam quare etc. Sed 3 , 293. est etiam quoque pacati status aeris iUe. 5, 518. 603. 154. 6,. 503. Gellius 18, 12. potest etiam id quoque ab eodem Varrone — simiUter dictum videri.

Plaut. Poen. prol. 40. et hoc quoque etiam. Epid. 4, 2, 19. hanc quoquc etiam , si me appeUct fiUam, matrcm voccm. Amph. Prol. 30. Merc. 2, 2, 28. Terent. Hec. 4, 1, 28. at pol iam aderit , se quoque etiam quum oderit. 5 , 1,7. Cic. ad Fam. 4, 8, 2. -fMquum est igitur, ut — ita adsim praesto, ut me non solum omnia debere tua caussa, quae possim, sed ea quoque ctiam, quae non possim , putem. i. e. sed etiam aequo modo ea. in Verr. 3, 88, 206.

Apud Curt. 3, 6, 19. vulgo legitur: aetas quoque, vix tantis matura rebus , sed abundc sufficiens , omnia etiam eius opera honestabat. codices duo omittunt ctiam : critici eiicere non cun- ctati sunt glossam , cuius originem nemo demonstravit. Ego integrum puto utrumque vocabuhim.

Quinctil. 4, 2, 53. est autem quidam et ductus rei credibiUs, quaUs in comoediis ctiam et in mimis.

Kon vulgari modo Celsus 8, 20. coUocandus autem homo su- per id scamnum est aut pronus aut supinus aut in latus, sic ut semper ea pars supcrior sit, in quam os prolapsum est, ea etiam superior , a qua rcccssit. Est et item.

2. Multiplex est iisus verboruna, quibuscum etiam coniungitur ila , ut comj^arentur alia cum aliis. Cuius generis sunt interdiun , nomiuinqucun , saepe, alia.

Celsus 3, 3. ex octo autem et quadraginta horis fere sex et tri- ginta per aecessionem octupat , interdum ctiam vel plus vel mi-

ETIAM. 559

nus. Cic. in Vcrr. 4, 9, 21, qui habent oppidum opportuno lo- cn , — nonnumquam ctiam necessario,

3. In coraparandis caussis componunlur quoniam

— eliam,

Cic. de Nat. d. ], 39, 109. ais , quoniam sit natura mortalis, immortalem etiam esse oportere. de Off. 1, 39, 138. et quoniam omnia persequimur , — dicendum est etiam , qualem hominis honorati et principis domum placeat esse.

Quinctil. 7, 4, 6. et non , quoniam res pares sunt, etiam id est iustum , quod anteccssit,

4. Hac ralione coraponuniur res diversae. quarum altera non rainus adesse et valere dicitur quam altera, sed alio raodo aliave conditione. Tum inverli solet oratio, ut praemissa re, quae etiam esse dicitur, id se- quatur , quod saepius vel certius adsit. Vocabula sed, quidem ex adverso ponuntur.

Cic. Brut. 90, 310. idque faciebam multum etiam latine, sed graece saepius. Orat. Partit. 8, 27. sed amplijicatio quamquam habet proprium locum , saepe etiam primum , postremum qui- dem fere semper, tamen reliquo in cursu orationis adhiben- da est,

5. Scriptores recenlissimi aevi dicere solebant ta7Ji

— qiiam etiam, vel interposito aliquo noraine.

Lactant. de Ira 13, 25. constat igitur, omnia propter homi- nem proposita tam mala quam etiam bona. Instit. 5, 20, 9. qui tam contemptum sui possit ulcisci quam etiam servorum suorum laborcs. ubi \A. Biinemann. Apulei, Met. 8. p. 209, 14. cerne— res non tam hercules memorandum quam miserandum etiam spectaculum. Boeth. de Cons. 5. pros. 5.

III. 1. Venio ad eum usum, in quo quum res dica- tur super alias accedere, ipsa res comparet amplior et gravior : quod distinclius exprimilur vocabulo adeo. Ac primum sunt dictiones, in quibus notio particulae e^i</77^ non aequalis videtur esse verbo adeo , nec sim- pliciter significat/jrae/ere^, sed inter utrumquc medium tenet. Sic nulla alia copula adhibita, etiam connectit rem, quae maior vel insolita esse videtur. cf. Wopkens. in ActisRJienotrai. 2. p. 55. Siceamdera potestatem ha- bet quain pronomen ipse , quocum interdum coniungi- tur. Sic iu intei-rogatioue conditionata ponitur, ut sit auch dann.

560 ETIAM.

Sueton. Cal. 17. toties abundantissimum epulum senatui eque- striquc ordini, etiam coniugibus ac liberis utrorumquc. Caes, 50.

Tacit. Hist. 1, 26. adeoque parata apud malos seditio , etiam apud intcgros dissimulatio fuit. Ann. 2, 31. cingcbatur interim milite domus^ strepebant etiam in vestibulo, ut audiri, ut ad- spici possent,

Cic. de Fin. 2, 17, 57. erit cnim instructus ad mortem con- temnendam , ad ipsum etiam dolorem. 5, 28, 84, — virtutem, in qua sit ipsum etiam beatum.

In interrogatione. Cic. A err. 3, 98, 227. quodsi Tiaec omnia fcruntur — ; etiamne haec nova debent edicta et imperia prae- torum — pcrfcrre? etiamne frumentum pro empto gratis dare? de Leg. 1, 15, 42. iam vero illud stultissimum cxistimare omnia iusta esse, quae scita sint populorum institutis aut legibus. Etiamne , si quae leges sint tyrannorum?

2. Distinctior est sigQificatio iu iis, quae rera maio- rem, nec per se exspectandam , sed raram vel praeter opinionem evenieutera indicant. Tura est id quod adeo: neque aliter Germani auc/i usurpant. Saepe uni nomini adiunctum interponitur , ut significet, rera non minus fieri adeo , quum conditio aliena vel coutraria ob- stare videatur. vid. Burmann. ad Pliaedr. 3, 10, 54. qui cum aliis explicat licet., cjuaiwis. Locum, quem in his particula occupet, constituit voculatio. iSam aut prae- niittitur nomini, taraquam anacrusis , quae intentionem praeparat, aut sequilur nomeu tamquam tliesis, quae cum arsi cohaeret. Sic nos quoque Germani diversa Toculatioae dies aucli gesc/iah, hoc etiam evenit, et auc/i dies gesc/ia/i , etiam hoc evenit. la adiectivo vel genitivo cum substantivo coniunctis fere mediam habet sedem: et omitlitur copula et , quam hbrarii saepe addi- derunt. vid. Cic. de Seu. 16, 6Q,

Goerenzius in notis ad Cic. Acad. p. 181. 214. et alibi de- monstrat etiam, quando siguificet adeo , postponi suo nomini. Taraen ipse ad Acad. p. 257. et de Fin. p. 429. contrariam sententiam exponit. Sed etiam de tertio quodam loco agit p, 60. ct 85. et p. 101. Bremius ad Cornel. Ham. 2, 3. docet, ubi etiam pro adco positura ad totam sententiam pertineat, aut in initio aut in ilnc collocari. Scilicet tertium non in- venitur,

Cic. in Verr, 4, 55, 123. quum illi tamen ornarint templa deorum immortalium , hic etiam dcorum monumenta atque or~

ETIAM. 561

namenta sustulerlt. p. Deiot. 13 , 37 . quae om^ies docti atque sapientes summa , quidam etiam sola bona esse dixerunt. Acad. 2, 47, 144. nos cnim defendimus , etiam insipientem multa com- prehendere. de Fin. 4, 3, 7. quibus, etiam qui assentiuntur, nihil commutantur animo. Sic saepe etiam qui pro ct ipsi qui. de Orat. 1, 26, 119.

Sallust, Cat. 20, 11. ctenim quis mortalium — tolerare potest, illis divitias supcrare, — nobis rem familiarem, etiam ad ne- ceSsaria deessc? Sueton. Aug. 71. ad vitiandas virgincs prom- ptior , quae sibi undique, etiam ab uxore conquircrentur.

Horat. Sat. 1, 4, 56. his , ego quae nunc , olim qnae scrlpsit Lucilius, eripias si tempora certa modosquc, et quod prius ordine verbum est, posterius facias , pracponens ultima primis, non, ut si solvas ,,Postquam discordia tetra etc.'* invenias etiam disiecti membra poctae. Alii exjilicant quoque , alii de tempore nocft; ego vero sententiam video in extrema parte mutstam. Hora- tius enim post rion addit exemplum affirmationia, in qua etiam, i. 6. adeo, disiecti poetae membra inveniri dicuntur.

Cic, de Fin. 1, 21, 71, si infantcs pueri , mutae etiam bestiae jicne loquuntur. de Senect. 16, 36. copia omnium rcrum, quae ad victum hominum , ad cidtum etiam deorum pertinent. ubi Gernhnrdus videiur copulativara vim simpliccm statuiise. Liv. 22,1,3. mutando niinc vcstcrn , nunc tegum.cnta capitis , errore etiam scse ab insidiis munierat.

Cic. p. Sext. 21, 47. qni sinc armis ctiam consul rcm publi- cam conscrvarat. Quinctil. Declara. 3, 13. inusitata corportim magnitudo, mores etiam Germanis fcri. lustin. 5, 3, 6. nec minus eloquentia, etiam inter Athenienses , insignis.

Cum verbis : Cic. de Fin. 5, 21, 58. actionum autem genera plura, ut obscurentur etiam. minora maioribus. 1, 13, 43. cupi- ditates enim sunt insatiabiles , quae nort modo singulos homines, sed universas familias €i;er4unt: totam eliam labcfactant saepe rem publicam. de Div. 2, 7«, 149. ut religio propaganda etiam cst, quae est iuneta cum cognitione naturae , sic superstitionis stirpes omnes eiiciendae. ubi nec Orellii coniectura, nec Ochs- neri explicatio pote#t probari. Invertas ordinem sententiarura, et habcl)is eum sensum , quem in contrariis sententiis modo illustrabiraus. Sed cf. IV, 4. p. Beiot. 7, 21, ita dcmens ille erat, ut eum, quem conscium tanti sceleris habebat, a se dimitte- ret? Romam etiam mitteret , ubi et inimicissimum sciret esse nepotem suum et C. Caesarem ?

Sueton. Cal. 33. coUaudans subinde vocem deprec&ntis , quasi etiam. in gerailu praedulcemt IL 86

562 ETIAISL

3. Formnla flt cpunii etlam, ubi aliquid verum esse, eo , quod maius aut insoleutius sit, comprobatur. Quo- modo dillerat eliam quiu7i, per se palel.

Sueton. Aug-. 28. quum ctiam magistratibus ac senatu domum accitis rationarium iniperii tradidit. Liictant. 2, 5, 7. sed quid mirum , si aut harbari aut imperiti homines errant, quum etiam philosophi stoicae disciplinae in eadcm sint opinione. Sueton. de Giamni. 7. scholam eius — • freqiicntasse aiunt : — etiam quum practura fuugcrctur.

4. Couiponuntur verba rix etiam, pene etiam,

Lactant. 3, 25, 13. quae perplexa et involuta vix etiam politi homines asscquujitur. Ptin. JJpist. 2, 3, 1). illitteratum , iners cc pene etiam turpe est non putare tanti cognitionem etc.

5. lu coutrariis rebus componendis etiam indicat rem , quae ex ijDsa coutraria coudilione distiuctius lumea accipit. Plerumque praecedit negaliva seutentia. Tuui etia 711 est idem i\uod i77i77io , potins: quibuscum voca- bulis saepe coiuponitur, et dicilur z//2/??c eiia77i, quiii etiam, etia77i polius. Conf. Wopkeus. Lecl. Tull.p. 30 (21). Hiuc lormula ta7itu77i abest , ut — , ut eiia77i, et soluta oratione tantum abest , ut —: etia77i.

Cic. in Terr. 4, 10, 21. mamertina civitas improha antea non ■ erat: etiam erat inimica improborum. Acad. 2, 2, 5, at vereor interdum, ne talium persQnarum, quum amplijlcare velim, minuam etiam gloriam. p. Deiot. 11, 31. ilJe adiuiorem servum contra dominum rcpudiavit: tu ctiam accusatorem adhihuisti. p. Lig'. 2, 4. nam profectio voluntatem hahuit non turpcm , remansio necessitatem etium honestam. Orat. 45, 153. hoc idem nostri saepius non tulissent , quod Graeci laudare etiam solent. Parad. 6, 1, 42. quid sine dives c^uidem? quid , sipauper etiam? Orat. 71, 23(i. ut ea qui utantur , non stulti homines habcri possint, etiam plcrumquc prudcntes. in Verr. 5, 39, 102. Curt. 4, 10,30. nihil in eam gravius essc consuHum : ingcmuisse ctiam Alcxandrum morti. Plin. Paneg. 77, 5. Stat. Theb. 10, 38. vix obvia passi colloquia , amplcxus etiam dcxtrasque suorum cxcussere humcris. Cf. Garaton. ad Cic. Pliilipp. 1,7.

Cic. Acad. 2, 9, 28. nam tantum abcsse dicebat , ut id con- sentaneum csset, ut maxime ctiam repugnarct.

Cic. de Fin. 2, 17, 54. tantum abest , ut se indicct: perficiet etiam , ut dolere alterius improbc facto vidcatur. 5, 21, 57. qua in vita tantum abest, ut voluptatcs conscctentur : etiam curas, sollicitudinen , vigilias perferunt. ubi vid. Manutius.

ETJAM. 563

Immo etiam Siieton. Claud. 40. •vid. n. 7. CIc. de Fin. 6, 20, 56. qidn etiam inertissimos homines — videmus — animo moveri semper. AHa Tide in immo et in qviiv. Cic. p. Mil. 19, 52. huius iter necessarium : illius etiam potius alienum,

6. i^tqne haec oppositio non semper verbis expri- mitur, sed ita ponitur eliam, ut, cui res jDraesfet, ex reliqua oralione colligi debeat: veluti Cic. p. Mil. 19, 51. Milo/ii etiam xUile jiiisse Clodium idi^ere. h. e. tantum aberat, ut id noxiumMiloni esset, ut utile ei esset. vid, Heumann. ad h. 1.

Cic. p. Mi!. 24, 64. scutorum, gladiorum , frenorum, sparo- rum , pilorumqiie etiam multitudo depreficndi posse indicabatur. In his non niodo frenorum suspectura est, sed quomodo pilo- rumque etiam vndtitudo dicatur, nemo dedarat. Ileuniannus qnidem explicat: dlcebant non raodo deprcliendl Ibi pos^se pila, sed etlam raulta pila: quod ineptum esset. Si integra sunt verba, certe ea interpungi debent ita: sparorum pilorultnque etiam, multiludo d. p. i. i. e. adeo sparorum pllorumque.

Liv. 3, 39, 6. viderent, ne vetando in curia libere homines loqui , extra curiam etiam movereht vocem.

7. Inversa cst illa ratio , sed idem modus, quura allud quid additur per voc. nediim. Conferunlur enim duae res, quarum allera tantum abest, ut non fieri aut non esse possil, ut altera etiam compareal. Nos Ger- mani dicimus schon.

LIv. 7, 40, 3. Quinctius , quein armorum ctiam pro patria satietas tencret , neduin advcrsus putriam — ad colloquium pro- cessit. Suetcn. Claud. 40. multaque talia etiam privatis de- formia, ncdum principi neque infacundo neque indocto , immo ctiam pertinaciter liberalihus studiis dedito. Coluiuell. 8, 11, 1. harum autem decor avium ctiam exteros , nedum dominos ob- lectat. Senec. Eplst. 53, 5. Taclt Dlalog-. 25, 3. fatetnr plures formas ctiam iisdem saeculis , nedujn diversis exstitisse.

8. Additur etiam comparativis , ut quanlitas rei maior esse ea ratione designetur, ut res, quacum illa comparatur, ipsa esse magna praesumatur. Graecum l'n in hoc usu satis frequentatum notat Malthiae Grani. p. 852. Recentiores scriptores usurpabant adhnc. vid. Tora. I. p. 165. Quae ibi de ordine verborura dixiraus, ad hanc quoque parliculam spectant: nara si compara- tivi vis et copia augenda est, necessario ei praecedit etiam, sia vero post eum ponitur, accessio exprimitur, atque

36*

654 ETJAM.

res praeter alias esse njaior, vel adeo iiiaior dicitur. Tum eliam non inhaercl notioni comparativi, sed per- tinetad iudicii forraam. Quare postponitiir lere, quando sequitur quani. Germani eodera modo dislinguunt noch hesser et hesser nocli. Hauc vero legem, cum reliqua ordinaudorum verborum disciplina coagruentera, omnes boni sci'iptores sequunlur, nisi alia caussa verborura ordinem inversionc mutat, aut negligentia peccat. Ab initio enim sententiae sive comniatis iuvei-sio saepe fit.

Au»:^. Gi-otefendus iu Graniin. p. 2G0. docet tiiam ante cora- parativum signiilcaie adeo adhuc , sogai- noch , post compara- tivum adhiic , noch. Contrariura est verura et multa obser- vatione et ratione confirmafura.

Discriraen quivis facile sentietliis comparatis : Corn. Dio.1,3. etsi Dionysii crudclitas ci displicebat, tamen salvum propter ne- cessiiudinem , magis etiam suorum caussa studebat. Haec nemo reddat: noch mehr wegen dcr Seinigen, sed mehr noch w.d.S.

Tcrent. Ad. 3, 4, 21. nondum audisti, Demea, quod est gra- tissimum. de. yin qiiid est ctiam amplius ? he. J ero amplius. Cic. de Off. 1, 30, 107. ut enim in corporibus magnae dissi- militudines sunt — , sic in animis exsistunt ciiam maiores varie- tatcs. de Fin. 5, 20, 55. sunt autem etiam clariora vel plane perspicua. in Verr. 3, 76, 175. Brut. 63, 227. hoc ctiam magis 'probabatur , quod erat ab oratoribus quaedam in foro solitudo : iiisi scribendura hoc autem ciiam magis. Quinctil. 9,4, 36, nam et coeuntes Utterae — ciiam leniorerii fuciunt oraiionem, quam si omnia verba suo fine cluda7itur. 4,1, 12. quum sit ■naturale , ut iudiccs iis , quos libentius audiunt , eliam faci- lius credant. ita codd. Qui scripserunt facilius ctiam , perver- sara exbibent sententiam, quasi quod credant, non ipsum in iudices cadat. 10, 1, 95. alterum illud cliam prius sati- rae genus, sed non sola carminum varietate mixtum condidit Tercniius Tarro. Frustra laborabant in bis expediendis critici, quum non intclligerent , Quinctilianura loqui de satira ab Ennio primura coraposita. Est igitur jene noch friihcre i. e. dltere Art. Pomp. Mela 1, 11, 1. Syria late litora icnet ierrasque, etiam latius inirorsus. Ita iiiterpunctionem benc constituit Weiclicrtus meus.

Cic. ad Fam. 5, 12, 10. ilaquc te plane etiam atque etiam rogo, ul et orncs ca vchemcnlius ctiam , quara foriasse sentis, et in eo leges historiae negligas. PauIIo post: plusculum etiam quam conccdit veritas. de OiT. 1, 26, 91. atque ciiam in sccundissimis rebus maxime estutcndum consilio amicorum , hisque maior etiam quam antetribuenda auctoritas. Aut cxplicandum esi adeo, vcl, aut

ETJAM. 565

«lclenduia cst etiam , quod dcsideratur iu codd. non paucia: quod faciendum inito.

Cic. Parad. 6,1,44. fdiam quis habct: pccunia est opus: duas^ maiore: plures , maiore etiavi. Codices fluctu-int: aiii et se- ptem quidemAldi omittunt ctiam : Ilu]>crus edidit ctiavi maiore, Si integra est illa scriptura, explicari petest: maiore iteni, Bive maiore ad illud addita pecunia. Ego vero caussam trans- posili nominis in ipso ordlne TerLorum agnosco. lu Cic. ad Att. 1, 16, 1"?. ast plures etiam ipse mittito. coliaerent verLa etiam ipse. vd. T. I. p. 420. Corncl. Tluas. 4, 2. nolitc, oro ros, inquit, id mihi dare, quod mulli invideant , plures etiam concu- piscant. Alcib. 3, 4. Cic. de Off. 2, 15, 53. bene ministrum et praebitorem , quia sordidum : melius etiam quod largitionem corruptelam dixit esse. Brut. 18, 70. Calamidis dura illa qui- dem, sed tamen molliora quam Canachi , nondum Myronis satis ad veritatem adducta , iam tamen , quae non dubites pulchra tlicere: pulchriora ctiam Polycleli et iam plane perfecta. Caes- B. civ. 1, 53. haec Afranius Vetreiusque et eoriim eimici pleniora etiam atque uberiora llomam ad suos perscribebant.

Cic. de Amic. 6, 22. adversas vero (res) ferre difjicile esset sine eo, qui illas gravius etiam quam tu ferrct. IVon proho cx- ' plicationem Oclisneri : der dabci noch mchr fiihlte. Estpotius: der dabei mehr sogar als du fiihlle. Tusc. 1, 24, 59. eg-o autem maiore etiam quodam modo msmoriam admiror. i. e. adeo. Ponipon. Mela 2, 2, 10. Athos mons est adeo elatus , utcredatuf altius etiam , quam unde imbres cadunt , surgere.

IVihil tamen impcdit, quo minus etiam ante comparativum vel post eum collocctur cum propria significatione, qua sit auch. Cic. Tusc. 1, 25, 62. omnes magni, etiam superiores i. e. auch die Friiheren. CelsusS, 28, 3. si validioribus etiamrcmediis opus est , ad eas compositicncs vcniendum est , quae etc. Cic. in Cat. 2, 8, 18. qui magno in acrc alicno maiores etiam pos- sessiones habcnt.

9. la comparanda niagnitndlne raaiore, ubi eo — ^z^o certam rationem desiguat, vix locus erit particulae etiam. Taraen dicitureo etiani maioi', qnod lioc sensu, ut conditio vel caus.sa adiiciatur, quae magDamrem adeo maiorem reddat. Nos iiisoferri noch grojser, aLs — . Sed distinguenda sunt ea , in quibus etiam non cum comparativo cobaeret, sed significat ^^rae^erea, ad Iloc: quemadmodum in iis locis, quos p. 415. attuli. Recte componuntur verba multo etiam magis, multo etiam maior y ubi Germani /zoc/i WQit meJir^ noch viel grofser.

666 ETIAM.

Recentioris aevi usus coruposuisse coraparativum ita conformatum videtur cum nominis abiativo.

Cic. ad Fam. 13, 16, 3. post mortem autem Crassi eo mihi etiam dignior visus est , quem in fidem atque amicitiam raeam reciperem , quod eos a se observandos — putabat. Caes. Bell. g. 4, 30. quum — paitcitaicm militum ex castrorum exiguitate cognoscerent , quae hoc erant ctiam angustiora, quod sine im- pedimentis Caesar lcgiones transporiaverat.

Cic. de Off. 2, 11, 39. ergo ctiam soUtario homini — opinio iustitiae necessaria est : eoque etiam magis , quod si eam non habcbunt , — multis afficientur iniuriis. E<;o cum aliis offendo in vocc etiam , eamque vitiosara putarcm , etiamsi non praece- deret in superiore sententia : nec pauci et l)oni sunt libri , ab Orellio non commemorati, qui oniittunt.

Cic. de Off. 1, 4, 14. quain similitudinem natura ratioque ab oculis ad animum transferens multo etiam magis pulchritudinem, constantiam , ordincm in consiliis factisque conservandum putat. Tusc. 1, 24, 37. quem locum multo ctiam accuratius explicat in eo sermone etc. p. SuUa 19, 53. multo ctiam longius. Acad. 2,19, 61. Caes. B. gali. 1, 16. multo etiam gravius , quod sit desti- tutus, queritur.

Sueton. Caes. 16. non enim honores modo nimios recepit , — sed et ampUora etiam humano fastigio decerni sibi passus est. Baumgarten-Crusius construit rerba ita: sed etiam et ampUora. quod quid sit nescio. Etiam ad ampUora pertinet.

10. Sicut adeo id efficit, ut magnae rei accedat maior visdesignationis, ita eliam vocabulis, quae magni- ludinem aliquara siguificant, raomeutum adiicit. Simi- liter Germani usurpant auch.

Cic. Acad. 2, 18, 59. de quo iam nimiiim etiam diu disputo. i. e. wovon ich auch gar lange schon spreche. Terent, Ad. 2,4, 15. quamvis ciiam maneo oiiosus hic. i. e. valde ctiam.

11. Cicero in reddendo graeco xca, quod (^eZ signi- ficaret, siugulari modo videtur adliibuisse eiiam. Ger- maui dicunt aiich nur. Sed alii quoque scriplores simi- liter composuerunt verba maguitudinis cum liac par- ticula.

Plato ('e Leg. 2. p. 59. Bip. cpQovrjGiv ^s v.ca ulrj^iis §6^aq ^B^ULQvv , tvzvxiS oToj v.cil TTQoq xo yfiQuqTiciQfyivizo. Cic. de Fin. 5, 21, 58. beatum , cui etiam in senectute contigerit , ut sapientiam verasque opiniones assequi possit. Sed Orosius de

ETIAM. 567

Gloi-Ia 4, 2. praeclare Plato beaUim fore praedicat , eui vel iii senectute coutigcrit sapientiam adipisci.

Caes. Bell. gall. 5, 52. quae veiba supra p. 553. posuiiiius, Ht neque etiam pro 7!C - quidcm coinprobaremu!; , huc etiain pertinenf. Nain explicari possunt : Tel parvulo detrimento, sive ut fecit Heidius: weiler sah, dafs kcine Gelegenheit iibrig sey , ihnen auch nur einen kleinen Schaden zuzufiigen.

IV. 1. lam de affirmativa potestale particulae: qiiae iinde iiata sit, mimqnam plane expedies, nisi ad ianiy qnod inest , respexeris. Id enim demonstrativam vim habet, et ipsnm affirmationi inservil , eben significans. Ifa Graeci xal, Gothi avk (vid. Vlphil. loh. 13, 13. Matth. 8, 9.) dixernnt. Equidem vero significalionis huins nsnm in vila commnni magis varium fnisse suspi- cor, quam quem in scriptorum libris cognosci liceat. Ac jirimo in oppositis rebus, si allera non fieri dicitur, ea, quae vere fiat, designatnr vocabulo etiam: praesertim iu disinnclionis formnla dialecticorum.

Cic. p. Rosc. Coni. 3, 9. utrum cetcra nomina in codicem ac- cepti et expen-ii digesta habes, an non? Si non: quomodo tabu- las conficis? si etiam : quamobrem — hoc nomen triennio am- plius — in adversariis relinqucbas 7

Cic. de jVat. d. 1, 25, 70. idemfacit contra dialecticos : aqui- bus quum traditum sit , in Oinnibus disiunctionibus , in quibus autetiam aut uon ponerelur, alterutrum vcrum essc, pertimuit elc. Acad. 2, 30, 97. omne, quod ita disiunctum sit, quasi aut etiam, aut non, non modo verum esse , scd ctiam necessarium. Acad. 2, 32, 104. ut — aut etiam aut non respondere possit.

2. Qui respondet, esse rem, affirmaiioaem suaia exprimit vocahulo etram pro ita est; allerdings. Vsur- patnr proprie posL formulara Qiiid? Gerh. Vossius de Viliis serm. 1,35. hunc usnm , nisi praecesserit affir- matio, reprehendit, et ad depravalam Plinii consuetndi- nem relniit. Sed iam Borrichins Cogitat. p. 96. eura optimorum et autiquorum scriptorum auclorilate vindi- cavit.

Plaut. Araph. 1, 3, 46. Most. 4, 3, 7. th. Numquid pro- cessit ad forum hodie novi? si. Etiam. th. Quid tandcm? Terent. Hec. 5, 3, 13. pa. ISil uliud dicam? ba. Etiam: cognossc etc!

Cic. p. IVIur. 31 , (y5. miscricordia commolus ne sis. Etiam.

668 ETIMl.

Plin, Epiot. 2, 3, 9. dices: haheo hic quos legam non minui disertos. Etiam. Sed legendi semper occasio cst etc. 4, 13, 3. Jiuic ego , studes? inquam. Respondit, etiam. Cic. Acad. 2, 43, 134. Zeno in una virtuie positam beatam vitam putat. Quid Antiochus? Etiam, inquit , beatam , sed non beatissimam. ubi non intelligitur etiam ille putat. ad Att. 4,5. quid ? etiam — subturpicula mihi vidcbatnr essc nulLVCobiu. p. Flanc. 23, 65. cui quum respondissem , me a provincia dccedere : ctiam meher- cule, inquit , ut opinor , ex Jfrica. lam Hadiianus de Serm. lat. p. 169. recte ceplt particulae vim affirmandi , quam Ernestius dicebat inserTire correctioni. vid. Wunderus.

Formula est a Cicerone saepe in extremis epistolis usurpata haec : ad Frat. 3, 1, 7, 24. quid praeterea ? Quid ? Etiam. i. e, liabeo aliquid. adAtt. 1,13. novi tibi quidnam scribam ? Quid? Etiam. Illius loci si meminissent critici, in lioc non fecissent coniecturam inancm. Sensus enimest: novi quidnam scribam? Estne aliquid? Est vero. Male explicuit Manutius: praeter Euperlora. ad Att. 2, 6. aliud quid ? Etiam, Quando te pro- ficisci istinc putes , fac ut sciam.

3. Attrahitur edam a nomiuibus conditionem signi- ficautibus, quae suut adiectiva et participia, iit quali- tatem vere adesse significetur. Quam ob caussam com- pouuntur v^.rba vero etlam.

Cic. Brut. 16, 263. C Sicinius igitur — quaestorius mortuus est , probabilis orator, iam vero etiam probatus. Fortasse hunc in modum restituenda est codicum scriptura in Cic. ad Att. 7, 3. quoruin exitus semper incerti, nunc vero etiam in alteram partem magis timcndi. Codices enim nunc etiam vero , editiones nunc vero.

Cic. Acad. 2, 43, 134. vd. n. 2.

4. Afrirmatio est, in qua vocabulo e^^/a^n exprimitur rem vere fieri vel vere factam esse. Atque utiUir verbis 7ii/nl eiiam is, qui veheraeutius affirmat, aut suae sen- tentiae novura addilurus est momentum affirmationis, ubi nos wirLUclL dicimus.

Mrg-II. Aen. 4, 305. dissimulare etiam sperasti , pcrfide, tan- tum posse ncfas ? Equidera ctiam pertinere magls puto ad v. dissimulare quam ad v. sperasti. Curt. 7, 11, 6. se autem pro- xima nocte cffecturum , ut crederet Macedones etiam volare. Huc fortasse referri dcbet Cic. de Div. 2, 72, 149. vid. p. 561. ad Att. 7, 2. Terentia vcro — L. Pontium sibi in Trebulano dixissenarrabat,etiam€cmdeccssissc. i. c. dasFicbcrsey u:irklich gcwichcn.

ETIAM. 569

Terent. Phorm. 8, 1, 10. num jpatri quid suholet? c. Ni- hil etiam.

Terent. Heaut. 5, 5, 11. cl. Pater , omnia faciam , impe- ra. ch. Vxorem ut ducas. cl. Pater. ch. ISihil audio. M. Ad me recipio : faciet. ch. Nil etiam audia ipsum. i. e. ich hore auf ihn wirklichnicht. De falsa interpretatione Guieti Tide Westerliovium.

5. Ponitur etiam a quibusdam scriploribus pro seu- tentia, quaid, quod obiectum est, conceditur, additur- que per voc. sed alia sententia, quae concessura reslrin- gat. Sed etiam aliae formae concessiYae sententiae cum his conveniunt.

PHn. Epist. 2 , 3,9. dices : haheo hic quos lcgam 7ion mifius disertos. Eiiam. Sed legendi semper cccasio est etc. 6 , 2,8. at quaedam supervacua dicuntur. Etiam : scd satius est et haec dici, quam non dici nccessaria 6, 28, 3. cf. Cort. et Gesner. ad 5, 3, 7.

Plin. Epist. 7, 17, 5. supervacuum tamen est recitare, quac dixeris. Etiam, si cadcm omnia, iisdem omnibus , si statim re~ cites : si vero multa inseras , multa commutes etc.

6. Vbi in affirmanda re dicitur, etiam tum, quum conditio vcl caussa quaedam iutercedat, nihil impedire, quo minus res fiat vel sit, ponitur etiamsi, de quo inlra suo loco. Sed aliae quoque coniunctiones eodem modo coniunguntur : etiam uhi, etiam cfaum^ ct relaliva. Opponitur /a7?ze/z, tl quuque,

Varro dc L. L. 8, 22. etiam uhi dissimilis foetus ut ex equa et asino midus , tamen ibi analogia. Cclsus 7, 12, 4. adeo in medicina, etiam ubi perpetuum est, quod fieri debet, non ta- men pcrpetuum est id, quod consequi convenit.

Cornel. Con. 3, 1. vndtis enim magnisque meritis apud re- gem , etiam quum in officio non maneret, valebat. Quinctil. 9, 4, 2. 7iam etiam quum iudicium meum ostendcro, suum tamen legcntibus rcUnquam. Senec. Epist. 11, 1. hic illum , — etiam quum se covfirmaverit et omnibus vitiis exuerit, sapientem quo- que sequetur.

Cic. de Orat. 1, 26, 119. mihi etiam qui optime dicunt — tamen, nisi timide ad dicendum acccdunt et in exordienda ora- tione perturbantur , penc impudentes videntur. Celsus 2, 14. p. 89. potest cnim morbus , etiam qui per sefinem habiturus est, citius tamen adhibito auxilio tolli.

7. Oratio, qua dicitur, e^sse rem aliquam, eliamsi

570 ETIAM.

condilio aliena ant contraria quaedara adsit, conlrahi solet ita , ut participio vel adiectivo adiiciatur adver- hium etiam, coniuDctio si cuni verbo omittatur. Hinc ortura estgraramaticorum praeceptura, eiiam significare etiamsi vel quamvis: quod idem observant in graeco ymL vid. Herraann. ad Viger. n. 322. At ex illa orationis contractione particula accipit vim affirmandi, sicuti ger- manicura aiicii. Sequilur, vel inverso ordine praecedit tamen. Opinionein, cpia Sarpius contenderat etiam pro etiajribi coniungi cura verbis, bene refutavit Frot- sclier ad QaincliL 10, 1, 89.

Cic. ad Fam. 5,2, 27. nec in te , ut scribis, animo fiii mo- bili, sed ita stabili, ut in mea erga tc voluntate, etiam deser- tus ab officiis tuis, permanercm. p. Mil. 26 , 70. quo uno versi- culo satis armati semper consules fuerunt, etiam nullis armis daiis. Plin. Hist. ii. 8, 39, 59. cocJilcae — adhaerentcs maxime saxis , aut ctiam iniiiria resupinatae avulsaeque , non tamen exeunies. ad Fam. 9, 10, 1. de quo, etiam nikil scribentc me, te non dubitare ccrto scio. p. Mil. 34, 92. quam (miscricordiam) ego, etiam repugnante hoc , et imploro et exposco.

Calpurn. 2,80. ctnos, quos etiam praclorrida munerat aestas, — millc — dabimus iibi chias. Ciirt. 8, 6, 19. coUaudatis, quod etiam aliis tradita vice , tamen cxcubare pcrseverassent.

Cic.de Fin. 3, 17, 57. dicuntque, ut Jiberis consultum veJimiis, etiamsi postumi fuiuri sint , proptcr ipsos: sic futurac post mor- tcm famae tamen esse propter rcm , ctiam dctracto usu , consu- lcndum. Gocrenziiis minira in modnm tamcn interprctatur sane , et etiam ciim verbis propter rein coniungit. Opponun- tur tamen — etiam iuTerso ordine , nec male se habent verba etiam detracto usu , quae ille putat transponi debere etiam usu dctracto : immo illud est , quod unum in liac s^-ntentia postu- lemus.

Locus Eumenll Grat. act. 7, 2. quem Frotscher emendarc conatus est , quum inepte legatur etiam militaris via sit ac confragosa , ego ita restituendum cxistimo : T idisti enim , non, ut per agros aliarum urbium , omnia fcrc culta , aperta , fioren- tia, vias faciles, navigcra fiumina ipsas oppidorum portas ad- luentia. Sed statim ab eoflcxu, e qiio rcirorsum via ducit in Belgicam , vasta omnia, inculta , squalotiia, muta , tencbrosa. Etiam militaris, via sic confragosa est ac alternis monlibus ar- dui adiius atquc praecipites , ut vix semiplena carpenta, intcr- dum vacua tranwiittat.

ETIAM. 571

8. Singulari modo loquulus est Livius 42, 15, 10. ^t ceteri quidem etiam amicorum et satellitum , post- quam cadentem videre^ dijjugiunt, PantaLeon constan- ier impavidus mansit ad protegejidum regem. iiisi cor- rupta suat verba.

V. His expositis dicendum est de quibusdam for- mis, quae particulam e/zaT/i propriam sibi assumuiit.

1. Ac primo etiam, quum in se habeat iam^ ad tempus referlur. Significat enira rem continuam, non- dura finitam , sed adhuc perpeluam, quae ahbi vocabulo ad/iuc desiguatur. Id Graeci exi, Gerraani noc/b dicunt. Yid. Donat. ad Terent. And. 3, 3, 23. Servius ad Virg. Aen. 6,485. Philarg. ad Georg. 3, 189. Rubaken. a\l Terent. And. 1,1, 89. Servius ad x^en. 11,373. vocat ad- verbium temporis. Sed admixta est quaedam perpetuitatis aestimatio, qua res longius, ouam exspectari j^^osset, du- rasse notatur. INos dicimus imnier noc/i. Atque hoo nomine diilert etiam ab ad/nic.

Terent. Eun. 2, 2, 55. etiamne tu hic stas, Parmeno? i. e. du stchst noch hier? Neque aliter Hec. 3, 4, 16. ubi redit Par- ineno ad herura diu ante aedes Philuinenae Ycrsatum. Plaut. Most. 2,2, 89. sed tu eliamne adstas , ncc quae tlico ohtempe- ras ? Terent. Hec. 4, 3, 8. quia de nxorc incertus sum eliam, quid sim facturus. Plaut. Trin. 2, 4, 193.

Cic. in Verr. 3, 23, 56. quum iste etiam cuiaret, in cubicu- lum introductus est.

Virgil. Aen. 6, 482. quos ille omnis longo ordinc cernens ingemuit, Glaucumque Medontaque — Idaeumque, etiam currus, etiam arma tcnentcm. ubi lleins. Georg-. 3 , 189. invalidus etiamque trcmens , etiam imcius aevi. ubi Heinsius fcripsit ct iamqne — et iam, quasi ex praecepto Charisii. Veruiu il!c loquitur de altero et iam, quod explicat et etiamnunc , ut lia- beat , quo nectat orationis partes.

Cic. in Catil. 1,1,1. quousque tandem abutere, Catilina, pa- tientia nostra"? quamdiu etiam furor iste tuus 7ios eludet? Male explicant insuper, practerca, et reddunt obcndrein. Est vero wie lange noch? Ambigua est intcrprctatio in Sallust. Cat. 61, 4. Catilina vero longe a suis inter. hostium cadavcra reper- tus est, paullulum etiam spirana ferociamque animi, quam ha- buerat Divus, in vultu retinens. ubi olini legebatur adhuc etiam. Aut significatur vitam Catilinae diificilius exstuigui potuisse, aut cohaerent verba paullulum ctiam i. c. noch ein wenig.

672 ETIAM.

Plaut. Amph. 1, 1, 238. so. Ampliitruonis ego sum servos So- sia. ME. Etiam dcnuo? i. e. immer wieder?

2. Suiit tamen, in qiiibns etiam vix dignoscas ab etiamlmn vel etiamnnm, sed commode reddas germa- nico noch. In iis enim dicitur tempus adhuc esse , ut aliqua res fiat, sive ipsam rem nondum esse irritam fa- ctam, sed adJmc adesse: praesertim de spe et exspecta- tione alicuius rei.

Plaut. Asin. 3, 2, 40. opprime os : is est. Etiam subausculte- mus. Libanus, qui abire voluit, vidit Pliilenium cum Argy- rippo intus exeuntes et, etiamnunc , inquit, maneamus, ut subauscultemus : da ivollen wir noch lauschen. Varro de L. L. 5, 7. nhi olim fano consumcbatur omne , quod profanum erat, ut etiam flt , quod practor urbanus quotannis facit, quom Her- culi immolat publice iuvencam.

Cornel. Paus. 3, 5. hoc nuntio commotus , sperans se ctiam pecunia et potentia instans periculum j^osse depellere, domum rediit. Bremius cura Hei-singero propterea, quod eiiam verbis instans pcriculum addi debuisset, receperunt ex quibusdam codd. etiamtum : quod a giossatore factum videtur. Verte : hoffcnd , dafs cr iwch diirch Gcld und Jnschen die drohende Gcfahr abwenden kunne. Quo facto dubitatio de particula non lcgitimo loco iniccta tollitur.

3. Ponilur etiam de re, quae sero demum aut in extremo teraj3ore fiat: ubi Germani noc/i dicunt.

Rhetor. ad Hercnn. 4, 52, 05. in extremo vitae icmpore ctiam scntentias loqucris ?

4. Et de continuata re est id, quod diutius, ul- terius.

Curt. 10, 10, 4. quibus quisquc finibus habuisset, imperii etiani iu." obtincrcnt, decretum est.

Terent. Ileaut. 4,4, 20. ctiamne tccum hic res mihi est? Benc explicuit Bcntleius : adhuc, amplius, diutius.

5. Vuuni hoc vocabuknu inlerduni idem ex^Jrimit quod amplius j pro tota sentenlia positum.

Piaut. Asin. 1,1, 27. li. Jge age, usque exsecrn. be. - Etiamne? ti. Quaeso hcrcJe usque ex peniiis faucibus. db. Etiam? ri. yimplius. Coiif. Aul. l, 1, 16. absccde : etiam- nunc : etiamnunc: eiiam. ubi de loco.

6. Cum negatione coniimctum eti(wi significat rem

ETIAM. 57S

nondum factam: noch nicht, noch immer nicht. Tem- pus adhuc est, in quo non facLa sit res. Sic etiam non pro nonchmi, et iii/dl etiam. Et componuntur verba nondum etiam. Similiter vixdiim eiiam.

Plaiit. Pseud. 1, 3, 45. liunc imdet quod tibi promisit, quaque id ■promisit die , cvia tibi minas viginti pro amica etiam non dedit. Tercnt. And. 3, 2, 23. non satis pcrnosti me etiam, qua- lis sim. Ileaiit. 3, 1, 24. non volt te scire se redisse etiam, et tuura conspectum fngitat. i. e. er will nocJi nicht dich wissen lassen. Cic. Tiisc. 1, 6, 12. non dico fortasse etiam , quod sentio. in Verr. 3, 84, 194. nemini lege concessum, sed fortasse adhuc in nullo eiiam vindicaium.

Cacs. B. gall. 6, 43. ut modo visum ab se Ambiorigem in fuga cuptivi, nec plane eliani abisse cx conspectu conten- derent.

Terent. And. 1, 1, 88. egomet quoque eius caussa in funus prodco, nihil suspicans etiuni mali. Eun. 5, 7, (8,) 6. hunc ego numquam videram etiam. 5, 8, C2.

Terent. Hec. 1, 2, 117, quid egerint inter se, nondum etiam scio. Heaut. 3,3, 35. Hec. 5, 1, 11). nondum etiam dixi id, quod te volui. And. 1 , 2 , 30. Tid. Palmeri Spicileg. p. 837, Grut. Cic. in Verr. 4, 28, C4. quod nondum eiiam perfectum templum offenderant.

Cic. in Cati!. 1, 4, 10. haec omnia , vixdum eiiam coetu ve~ stro dimisso , eomperi.

7. Invertitur liaec ratio, quando tempus,.quod in illis vacuum et a re remotum dicitur, coutinuam rem complectitur. Tum eliam jion, quod iu illis vidimus esse iiondviany nocli nicht y iu Iiis fit non adhiic ^ non, amplius , nicht mehr , nicht noch liinger,

Tercnt. llcaut. 1, 2, 1. nihil adhuc est, quod vereare, Chre- me: haudqnaquam ctiam ccssant.

8. His contraria esse videtur ea slgnificatio, qua siguificat iam , i. e. schon: tamen cognata ipsa est et origine et notionis aequabilitate. Nam in illis, quae modo exposuimus, temporis praesentia perpelua alfir- matur per eiiam, noch: in aliis vcro affirmatur, vere factam esse rem iii tempore, quod nos dicimus eben et schon. Sic dicunt Latini etiam pridem pro iam pri- dem. Et dixisse videnLur iam et pro etiam,

Curt. 6, 9, 19. ftacc sun\ etiam pridem animi alienati a mc

574 ETIAM.

et invidcnti» gloriae meae indicia. Fortasse ita Cic. ad Att. 7, 1. ad eos ego etiam untca scripsi et ad ipsum Hirrum.

Liv. 29, 23, 4. iam enim et nubilis erat virgo. Ita ex optimis codicil)us restitue 21, 48, 7. iam enim et revocatum cx Sicilia audierat.

9. lam etiam sigaificat iam adeo , jetzt ehen, ia affirniancla re graviore. vid. lAM. Saepiiis vero id qiiod nim fiogaj-. iGterdum iam nihil efficit, nisi ul iulendat voceai etiam. Siiigulari modo Pliuius posuisse videtur, ut esset ehen erst.

Liv. 42, 15,2. ct ipse, praeterqvam quod et ita credebat futu- Tum, ium eticim volebat, in flore viriuni se credcns esse. ubi non opponuntur verLa pracierquam — etiam. lustin. 2, 4, 6. iam eiiam cuni contemtu virorum se tuentur. Cic. ad Fara. 7, 25, 5. equidem aliquanium iam eiiam noctis assumo. 4, 1, 9. cuius (urbl;.) iam etiam nomcn inviius audio.

Plin. liist. n. 7, 55, 55. eadcm enim vaniias infuturum etiam se propagat et in inoriis quoque tcmpora ipsa sibi vitam menti- tur , alias immortaUtatcm animae, alias tranfiguruiionem , alias sensum inferis dando et manes colendo deumque faciendo^ qui iam etiam homo esse desicrit.

YI. '1. De interrogatione praeter ea, quae cuni comrauni particulae usu conveniunt, haec suut obser- vanda. luterrogatione quum praesuraitur id, quod vel fieri iubenuis, vel quod ut fiat ia votis liaberaus, poni- tur etiam, quo cerlior reddatur res. Germaui dicuat Tel cioch vel anch

Terent. Heaut. 2, 2, 6. eiiam caves , ne vidcat forte hic te a patrc aliquis e.Tien.s. cl. Facinm. i. e. dii hiitest dich doch ? sive hiitest du dich auch? Plaut. Asin. 3, 3, 124. etiam tu, here, istunc amoves abs te atque ipse me aggredire.

2. Idera exprimifur iraperativo, sed distinclius.

Servius ad Virgd. x^^en. 11, 373. eti am tii. Eia:

nam est hortanti.s adverhium hoc loco. luterdura auge-

tur adhorlalionis iiilentio ipsa hac parficula , ut sit ja

doch. Locum suum in ]]is oblinet parlicula vel ab ini-

tio oratiouis vel post verbum maiore vi pronuntiatum.

Plaut. Most. 2, 2, 42. th. Tutum probe est. tr. Circum-

spice etiam. th. Ncmo est , loqucre nunc iam. Most. 4, 2, 3.

Phanisce, ctiam respice. Tcrent. Andr. 5, 2, 8. etiam tu hoc

responde, quid stic tibi ucgotist? Aiia erat olim ecriptura:

ETIAM. 575

etiam iu hoe resjjoiidcs ? Vitle Bentlei. et Riihnlien. Plant. Baccli. 5, 2, 70. etium tu , Jiomo nihili, quod dii dant boni, cave culpa tua amissis.

Terent. Ilec. 5, 4, 1. vide, mi Parmcno , etiam sodes , ut mi haec certa et clara attuleris. ubi non bene explicat Ruhnkenius : valde, iuagnoi?ere, etiam atque etiam.

o. Accedit indignatio. Nam qni miratnr aliqaid, quod alienum aut iueptum aut liiniium videalur, iieri posse, ideoque indiguatur , is inlerrogat addita parti- cula etiani , qua inexspeclatae rei accessio exprimitur. Germani dicunt noch, vei ajich noc/i , vel doch. Sic irati dicunt at tliam. Vide Tom. 1. p. 448. Cf. Bur- mann. ad Pefron. 20. Similis est ratio formulae, qua Cicero saepe utitur, is mihi etiain.

Plaut. Arapli. 2, 1, 21. rogasne, tmprobe, etiam , qui ludos facis me. i. e. fragst du auch nocWi Most. 2, 1, 129. tuus ve- nil pater 7 lube abire rursum. Quid illi reditio etiam huc fuit? i. e. %vas hat er auch hierher zuriiclztikommen? Pareus exiilicuit: hoc tempore. Ampli. 1, 1, 220. etiam clamas , car- nuftx? V. 21:5. Most. 2, 2, 8!). vid. p.571. Terent. Eun. 5, 0, IG. ctiam rides? itan lcpidum tibi visum est, scelus , nos irridere? Petrou. 05. exclamat Eumolpus , etiam minoris ? simulque os ho- minis palma excussissima pidsat. 137, scelerate, inquit , etiam loqueris? 22. itane cst? inquit Quartilla, etiam dormire vobis in mente est, quum sciatis Priapi genio pervigilium deberi^i

Cic. in Yerr. 1, GO, 155. is mihi ctiam queritur, quod a vobis novcm solis diebus prima actio sui iudicii iransacta sit , quum apud ipsiim tribus horis Q< Opimius — bona , fortunas , orna- menta omnia amiserit? 2, 42, 105. is mihi etiam Sthenium lit- teras publicas corrupisse — iudicavit, qui defendere non po- tucrit , se non cx ipsius Sthenii nomine litlcras publicas corru- pisse? in Pis. 1, 2. is mihi etiam gloriabitur se omnes mugistra- tus sine repulsa assequutum?

4. Alia est interrogalionis forma, cjua aliquid sta- tim flcri ila veliemenlius iubemus, ut cum iudjgnatioue c[uaeramus, num res uondum facta sit.

Plaut. Pcrs. 2, 4, 4. scelerate, etiam rcspicis? quod idcm uo- tavimus in verbis etiam rcfpicc. Most. 2, 1, 35. th. Ecce au- lem hic deposivit caput et dormit. Suscita. ph. Etiam vigi- las? Poter , inquam, aderit iam hic meus. Terent. Phorm. 3, 3, 9. etiam tu hinc abis? quod Eun. 4, 7, 29. dicitur : non tu hinc abis ? Ad, 4,2, 11. etiam taces ? Plaut. Most. 4, 2 , 28. heiis, Tranio , etiam aperis? th. Quae haec est fabula! ph.

576 ETIAM.

Etiamne apcris? Plant. Poen. 1, 3, 22. etiamne ahis? Asin. 1, 1, 95. i; etiamne ambiilas? Per*. 2, 4, 7. etiamne dicis, ubi sit, vcneficc. i. c. wirst du gleich sagen , woer ist "}

5. Ab his diversa est ea forma, in qua Graeci ad- dito Kcd, Latini per etiam interrogationi adiiciunt ali- quam asseverationem rei negandae, ideoque vim inter- rogationis augent. Hermannus ad Viger. n. 320. indi- cari putat quamdam dubitationem , quae prorsus a])hor- ret ab liis parliculis. Et qui interrogat t/ yo?) xr« Aiyctv; is praesumit niliil esse dicendum, additque suae interro- gationi affirmationera : quid re vera dicendum est? id cst, nihil jDrofecto. Exempla graecae loquutionis vide apud StaUbaum. ad Plat. Gorg. 10. Sed non semper exspectatur negatio.

Liv. 45, 38, 2. quid etiam dicitis , milites? Aliquis est Ro- mae practer Persea, qui triumphari de Maccdonibus nolit? Plat. de Leg. 3. p. 688. C. Xsy o rt nccl cpfjq.

Fortasse aliquis huc pertinere putabit verta Virgil. Aen. 4, 305. dissimulare etiam sperasti , perfide, tantum posse ncfas? sed vide IV, 4.

Perniira est sententia , qua Goerenzius explicare conatus est duorum codd. scripturam apud Cic. de Fin. 2, IG, 52. cur tan- dcm ? an quod ita callida etiam, ut optime possit architectari voluptates. Quis hodie contendat , particulam vacare signifi- catione ?

YI. 1. Etiam atque etiam formula est, cuius origi- QCm aut in perpetuitatis notione voculae etiam propria, aut in repetitiouis significalione quaeramus. Significa- tur enim res iterum iterumque facienda , imprimis in rogatioue et in admonitione ilerum et saepius adhibita. Id quum assiduitatem et multitudinem et amphficatio- nem denotet, etiam atque etiam additur verbis pro perpeluo, dihgeuter, valde, vehemenler, quibus ipsis interdum iungitur. Et comparativo adiectum siguilicat rem \\\ dies crescentem vel auctam.

Cic. ad Fara. 13, 28, 3. puto enim etiam atque ctiam mihi dicendum esse. Terent. £un. 1, 1, 11. dum est tempus, etiam atque ctiam hoc cogita. Cic. in Caec. Divin. 12 , 37. tu ipse quemadmodum existimes , vide etiam atque etiam. Acad. 2, 19, 61. Plaut. Trui. 3,2, 48. scd te moneo hoc etiam atque etiam , ut reputes , quid faccre expetas. Cic. ad Ftiui. 13 , 72. sed tamen Caerelliac procuratores scripserunt te propier ma-

ETIAM. " 677

gnittidinem provinciae multitudinemque negotiorum eiiam atque etiam commonefaciendum. p. Lcge man. 19, 58. de qua isti ipsi qui minantur , etiam atque etiam, quid liceat , considera- bunt. Sallust. Ing. 85, 28. ctiam atque etiam repuiate , num id poenitendum sit. Liv. 3 , 45 , 10. postulo , ^ippi, etiam atque etiam consideres , quo progrediare. ubi Drakenb. 36, "8, 2. Ho- rat. Epist. 1 , 18 , 76. qualem commendes , etiam atque etiam adspice. ubi comm. Crucq. cognosce diligenter. Liv. 23, 13, 4. monitos , ut etiam atquc ctiam promissa rcbus afjir- marent. 41, 19, 6. 38, 9, 1. domum regressi sunt, ut etiam atque etiam, quid agcndum essct , re integra, praetorem et principcs consulerent. CatuU. 63, 61. miser ah miser , que- rendum est etiam atque etiam.

Enniufi apud Varron. de L. L. 6, 4. quid noctis videtur in al- tisono coeli clupeo ? Temo superat stellas sublime cogens etiam atque etiam noctis iter. Additque Varro : Tiic multam noctem ostendere volt a temonis motu. Cic. Tusc. 3, 28, 69. gravissi- vnis quisque confitetur multa se ignorare et multa sibi etiam atque etiam esse discenda.

Cic. ad Fam. 3, 1, 7. id eum ne fallat, te etiam atque etiam rogo. Memorabilis atque adeo dubius est locus in Verr. 5, 72^ 184. nunc te, lupiter optime maxime, — teque, luno regina, -^ teque , Mincrva, — etiam te, Apollo , quem iste Chio suslulit, teque etiam atque etiam, Diana, quam Pergae spoliavit, teque, Mcrcuri — vos eliam atque eliam imploro. Est igitur etiam atque etiam pro ct maxime.

Cic. ad Fam. 13, 28. hoc ut assequamur, te vehcmenter etiam atque etiam rogo. 13, 5. ext. de Div. 1, 4, 7. facicndum vide- tur, ut diligenter etiam atque ctiam argumcnta cum argumen-- tis comparemus.

Cic. ad Fam. 6, 22 (23), 2. haec quamquam nihilo meliora sunt , nunc ctiam atque eliam dcsperatiora, tamen inanes esse meas lilteras, quam nullas , malui. 16, 7. cura , ut valeas etiam atque etiam. i. e. immer mchr und mehr.

2. Sed affirmativa vis ia hac quoqiie formula domi- nalur. Lucrelius enim 1,296. qmwe etiam atqne etianz sunt venti corpora caeca, quod e.st oninino , cer- iissime.

3. Etiam et etiai^ num bene dicatur, dubitari po- test. Nani duo, quaeexstant, exerapla non carent dis- crepantia librorum. Dumlaxat epistolaris slili negligen- tiae concessum, paucis placuisse videtur.

Balbus ad Cic. iu Epist. ad Att. 8, 15. qui si passus esset, nos II. 37

678 ETIAIMDVM.

sccum , ut consveramus , loqui, ct nonsetotum etiam ct ctiam ah sermonc nostro avertisset , minusmiser, quam sum , esscm. Sed codd. Malasp. atque praebeiit et cod. medic. ct tam etiam : quare puto excidisse yocaLulum aliquod post tam. Pomp. Magn. ad Domit. iu Epist. ad Att. 8, 12, 13. quamobrem ctiam et etiam te rogo et hortor. ul)i cod. Vrsiui ctiam atque eiiam, medic. aliique libri et etiam omittunt.

"♦^) ConfiiDdi solent a librariis etiam et enim: vid. critici ad Siiet. Ner. 21. Drakenb. ad Liv. 36, 41, 3. Heindorf. ad Cic. deNat. d<. p. 15, et: vid. Drakenb. ad L'V. 22, 47, 9, de omissa altera parte iam Drak. ad Liv. 5, 7, 2. est: vid. ]\Iisc. Observ. T. 2. p. 135. Goerenz. ad Cic. Acad. 2, 35, 113. de Fiu. 2, 16, 52. Saepissirae a librariis adiectum esse notant Heasing. ad Cic. de Off. 1, 34, 7. 2, 14, 7. Gernhard. ad 1, 44, 155. ad Cat. 13, 44. 14, 46. Goereuz. ad Cic. de Fin. p. 85. et in lahnii Annal. Vol. L p. 303. Saepius tamen omissum est ab iis, c|ui aut falsum aut uon necessarium putareut.

ETI1I\1DV3I.

De par^^icula etiamdum diximus supra p. 322. Ric addam rarissima esse exempla vocumdisiuuctarum etiaiii dum, sicuti etiam quum dicitur.

Plin. Pan. 84, 8. quid enim laudabilius feminis, quam si verum honorem non in splendore titulorum, sed in indiciis homi- num rcponant, magnisque nominibus pares se faciant, etiam dum recusant.

ETIAMNE.

Etiamxe forraa est interrogatiouis, qnara ab uui- Terso significatu parliculae etiam nou multum discre- pare, supra non uno loco notavimus. Adiuucta enini voce ne augetur vis interrogationis. Quare particula haec ab iuilio senteuliae pouilur. Sed inlerdum ita con- struidir, ut interrogationipraecedat seuteulia concessiva, et formula av&vTiorpooug exsislat. Saepe legitiir for- mula etiamne si — j* Quod vero Orellius iu notis ad Cic. Tusc. p. 360. existimavit, etiamne poui iu affir- ^ inandu iuferrogatione pro nonne etiam, nullum me docuit exemplura Ciceronis: sed receuliores scriptores talia suppeditant.

ETJAMNE. 679

Terent. Heaut. 4, 4, 20. etiamne tecum hic res mihi est. sv< Minime. Plaiit. Poen. 1, 2, G8. ag. De te quidevi haec didici omnia. mi. Etiamne ut ames eamy quam numquam tetigeris? Aiia vide in etiam.

Meninrabllis est haec orationis forma , quam interpunctione non accurate designatam videmus etiara in novissimis editioni- l)us, Quinctil. 4, 1, 24. dum ignota lis est, quomodo ex quae-' stionibus ducemzis sententias? Nimirum res erunt indicandae prius. Demus aliquas. Nam id exigit ratio nonnumquam. Etiamne potentissimas omnes , id est totam caussam ? Sic erit in prooemio peracta narratio.

Cic. Lael. 11, 37. At C. BloSsius — hanc^ ut sibi ignosce^ rem, caussam afferebatj quod tanti Ti. Gracchum fecisset , ut, quidquid ille vellet , sibifaciendum putaret. Tum ego : etiamne, inquam, si te in Capitoliuni faces ferre vellet? de Leg. 1, 15, 42, ■vid. p. 560. Cic. Phil. 13, fi, 14. omniane viris bonis, quae facere possunt , facienda sunt? etiamne si turpia , si pernitiosa erunt? 13, 3, (). si hoc praecipit , ne quid vita existimem antiquius , ne decernam capitis periculo , fugiam omne discrimen : quaeram ex ea, etiamne si fuerit , quum id fccero , serviendum. Ita e codd. restitnendum esse, docuit Orellius in Analectis, cui miratug eram racrnii egregiam emendationem si erit soloecam esse visara. in Verr. 3, 08, 228.

Cic. Tusc. 1, 34, 84. possem id facere: ctst minus qiiam ille, qui omnino vivere expcdire nemini putat. Mitto alios. Etiamne nobis expedit ? qui ct domcsticis ct forensibus solatiis ornumcntis- que privati , certe si ante occidissemus , mors nos a malis, nori a bonis abstraxisset, Orellius putat esse sensura : nonne etiam nohis expedit? quod nec sententiae nec particuiae rationi convenit. Wolfius interpretatus erat: adhuc nohis expedit? Schiitzius autem : an nunc itera nohis expedit vivere ? Neutrum satisfacit. Aam fotius orationis hic est sensus : Possera id (non idem, ut Ernestius coniecit_) facere, eed taraen niinus quam illi, qui vivere putat nemini expedire. Sed non iudicem, quo modo alii sihi niliil expedire putent. Num re vera nohis adhuc expedit , quum oranihus solatiis ornaraentisque privati eimus? Particuhi duplicem vim hahet, qua et rem ipsam et tempHS spectare iuhet. Nos wirklich iioch dicimus. Sic ad Att. 10, 11. etiamne Balbus in senatum venire cogitet? quae verha non intellcxit Wielandus.

Plin. Epist. 2, 6, 3. eadem omnibus j^ono : ad coenam enimy non ad notam invito: cunctisque rebus exaequo , quos mensu et toro aequavi, Etiavme liberto^ Etiam convictores enim tuncf

^ 37*

«t:*

>*a*&tt

^y^ir'

680 ETIAMNVM.

71071 Ubertos ptito. Haec non sunt: nonne lihertos? sed: num etiain libeitos? Sed Plin. Ilist. n. 36, 2, 2. verum esto, indul- seriiit jmblicis voluptatibus : etiamne tacuerunt maximas earum — lucullci marmoris in atrio Scauri collocari? i. e. haben sie nicht dazii geschwiegen? 28, 1, 2. esto , barbari externique ritus in- venerint: etiamne Graeci suas facere has artcs?

Festus haec : en/iani, eliamne. Qiiae Meiirsius Exercil. crit.I. p. 201. ila accepit, quasi notuvisset Feslus, veteres dixisse enam pro etiamne: atque hiuc coniecit legendum essc in Plaut. Poeu. 1, 2, 68. enani, liere^ facis dellcias. at ibi oiilime legitur enimvero ^ liere^ facis deticias.

ETIAMNVM. ETIAMNVNC.

Etiamnvm et ETiAMJ^vxc duo nomina imo accentu coniuncta habent, nec diiferunt significalione. Nam vocula nnm, ex vvv orta , Hltei'am monstrativam recepit et factum est nvnc, uti tunc ex tum : sed vis plenioris soni, quae in simplici tunc efiam significationem inteu- dit , in etiamnunc non vakiisse videtui'. Nec jjotest etiamnunc appeliari antiquior forma, iit fecit Ileynius ad Virgil. Ge. 4, 135. Quare in quaeslione saepe a cri- ticis instituta, utra forma magis placuerit scripforibus, nulhim argumentum remdubiam coufirmabit, nisi aucto- ritaslibrorum etapud poetasmetricarafio- Litlera m anle minc vulgo pronuntiabatur jjer n, assimilationis caussa. Quod vero a multis nunc disiunctae voces scribuntur etiam nunc, adeoipie significalioue dislinguuutur ab etiamnum , id non anticiuo more fit. Vnum erat olim vocabulum, uuus eius accentus: et veteres, ut signifi- carent lioc ipao etiam tempore, dixerunt niinc etiam. In etiamminc semper vocula nunc enclitica est, etiamsi distrahas.

Veliiis Longns p. 2236. .a littcra in locum m rcdit, ut quum dicimus c l a n d c s t i n u m , quum ab co trahatur quod cst clam : itemsinciput quod est scmicuput. Sed non ubique obti- nendum : nam et nonminquam plenius per ni quam per y enun- tiatur, ac quum dico ctiamnunc^ quamvis per m scribam, ncscio quomodo tamcn cxprimcre non possim. Ita bene emen- davit liaec verba Scbneiderus in Gramni. T. I. p. 310.

Gernbardus ad Cic. Lacl. 3, 11. discrimcn invenisse sibi visus est in eo , quod ctiamnunc signiflcct auch jetzt noch,

»ik'

* ^ Meurslas

■^lFestiis,

- ^Ofllfcil

MW no icccDla

"-'•'-!".'ji/rcej)it > aituioris

.;- .;)'eii-

„is

.: .-1 .-llilu-

■, tlunisi

ETIAMNVM.

681

etiamnum autera nocJi immer. Lindemannus vero de Adverb. I. p. 14. quuiu antea dixisset, num et nuncin sermonis primordiis fuisse vocabulura ununi et idera , haec exposuit : non ubique dici posse ctiamnum pro etiamnunc , et qui in Virgil. Ge. 4, 134. scribere vellet et quum tristis hiems etiamnunc frigore saxa rumperet , eum latine nescire videri : naui ctiamnnnc significare hoc ipso etiam tempore , sed etiamnum esse eo etiam tempore, leviore raonstratione, ut iilud dednitiira aliquod tenipus prae- gens acriter raonstratura , hoc vero teniporis praesentis ambitum non tani diligenter nionstratum denotet. Haec subtilitas {^ram- matica, antiquis scriptoribus prorsus incognita, non modo av- gumentis de^tituitur, sed ne exemplis quidera rem potest de- monstrare. Certe nuUum reperireraus finera exponendo, scripto- res etiamnunc pro etiamnum et hoc pro illo posuisse.

Vt disiunctionera vocabulorum comprobent grararaatici, affe- ruut Plauti Aul. 1, 1, 1(). at ibi antiqui libri exhibent : absccde etiamnunc : etiamnunc: etiam : heo (sive oAe) istic adstato. In Varron. de Re r. 1, 2, 14. a quo rustici etiam nunc quoque viani meam appellant. diversaest ratii» et hic verborura nexus : a quo ctiara rnstici appellant nunc quoque. Cortius ad Sallust. Cat. 2, 1. lug. 31, 3. adeo hariolatns est, ut scribendum censeret et iam nunc : quod ne latinura quidera est.

I. 1. Etiamaunc est graeciim hi %cd vvv, germanicum jet£,t. tioch sive noch jetU. Primo igitur dicitnr de re adliuc permanenle et coutuiua sive nondum tinita aut mutata. In illa spectamus rem praesentem , in hac re- spicimus magis ad praeterilum tcrapiis. Est igitur vel uscpie ad hoc tempus, vel hoc adhuc tempore: immer noch.

Flaut. Merc. 4, 5, 14. etiamnunc mulicr intust? s\. Etiam. Scnec. Controv. 4, 26. ctiamnum mihi videtur eiusdem animi, ciusdem duritiac.

Varro de Re r. 3, 2, 3. e^o vcro, inquit, te praesertim Creclpio), cuius aves hospitalcs cliamnuuc ructor, quas milii apposuisti paucis ante diebus.^

2. Tempoi-is praesenlis nolio parum valet in iis, quae univcrsam rei perpetuitatem designant. Tura idem est quud simplex /zocA. Hoc significatu saepissime addi- tur parlicipiis et adiectivis, quae conditionem notaut.

Terent. Eun. 4, 4, 42. etiamnunc non credis indignis nos esse irrisas modis. 4, 4, 38. concede istuc paullulum : audin ? etiam- nunc paullum. Ovid. Art. am. 3, 61. dum licet et veros etiamnunc

580 ETlAMNVxM.

non libertos pvto. Haecnonsunt: nonne libertos? sed : nura etiam libertos? Sed Plin. Hist. n. 36, 2, 2. verum esto, indul- serint jniblicis voluptaiibiis : etiamne tacuerunt maximas earum.— lucullci marmoris in atrio Scauri collocari? i. e. haben sie nicht dazu geschwiegen? 28, 1, 2. esto , barbari cxternique rilus in- vcnerint : ctiamne Gracci siias feccre has artcs ?

Yestus haec : enncmi, etiamne. Quae Meursius Exercil. cjit.J. p. 201. ila accepit, quasi notavisset Feslus, veteres dixisse enam pro etiamne: atque liiuc coDJccit legendum esse in PJaut. Poeu. 1, 2, 68. enum, /ttre, facis dellcias. at ibi optime le^itur enimvei^o , Aere, jacis delicias^

ETIAMNVIM. ETIAMNVNC.

Etiamnvm et ETiAmrNvxc duo nomina uno accentu coniuncta habent, nec diiFerunt significalione. Nam vocula nmn , ex vvv orla , iilteram moustrativam recepit et factum est nunc, uti tunc ex tum: sed vis plenioris soni, quae in simplici tunc etiam significationem inlen- dit , in etiamnunc uon valuisse videtur. Nec potest etiamnunc appelJari antiquior forma, ut fecit Heynius ad VirgiJ. Ge. 4, 135. Quare in quaestione saepe a cri- ticis instiluta, utra forma niagis placuerit scriptoribus, nuJJum argumenlum remdubiam coufirmabit, nisi aucto- ritas Jibrorum etapud poetas metricaratio- Liltera m anle nunc vuJgo pronuntiabatur per N, assimilationis caussa. Quod vero a muJtis nunc disiunctae voces scribuntur etiani nunc, adeoque signiJicatione distinguuntur ab etiamnum, id non anti([UO more f;t. \ num erat olira vocabuJum, uuus eius accentus: et veteres, ut signifi- carent hoc ipso etiani iempore , dixerunt nunc etiam. In etianinunc sem^er voculu nunc eucJitica est, eliamsi distralias.

Velius Longus p. 2236. zv littera in locum^ la rcdit, ut quum dicimus clandcstinum, quum ab co trahatur quod cst clam: item sinciput quod est s em icup ut. Sed non ubique obti- nendum: nam et nonnunquam plcnius pcr m quam pcr \ enun- tiatur, ac quum dico etininnunc, quamvis pcr Ji scribam, nescio quomodo tamcn cxprimcre non possim. Ita bene emen- davit haec verba Schneiderus in Gramm. T. I. p. 310.

Gernhardus ad Cic. Lael. 3, 11. discrimen inrenisse sibi visus est in eo , quod ctiamnunc sigaificet auch jetzt noch.

ETIAMNVM. 581

etiamnum, autem noch immer. Liiulcniannus vero de Adverb. I. p. 14. quuin antea dixisset, num et nunc in sermonis primordiis ' fiiisse vocaT)Hluin unuin et idein , haec exposuit : non ubique dici posse etiamnum pro etiamminc , ct qiii in Virgll. Ge. 4, 134. scribere vellet et quum tristis hicms etiamnunc frigorc saxa rumperet , eum latiiie nescire videri : nain ctiamnunc significare hoc ipso etiam tempore , sed etiamnum essc eo etiam tcmpore, leviore raonstratione , ut illud dcfinitum aliquod tempus prae- ficns acriter monstratum, hoc vero tcniporis praesentis ambitum non tam diligenter monstratum denotct. Haec subtilitas gram- matica, antiquis scriptoribus prorsus incoj^nita, non modo ar- gumcntis dcp^tituitur , sed nc exemplis quidcm rcm potest de- monstrare. Ccrte nulluin rcperireraus fincra exponendo, scripto- res etiamnunc pro etiamnum et hoc pro illo posuisse.

Vt disiunctionem vocabulorum comprobent granimatici, affe- runt Plauti Aul. 1, 1, 16. at ibi antiqui libri exhibent : absccde etiamnunc : etiammmc : etiam : heo (sive o/ie) istic adstato. In Varron. de Re r. 1, 2, 14. a quo rustici etiam nunc quoque viani meam appellant. divcrsaest rati<» et hic verborum ncxus : a quo etiara rustici appcllant nuuc quoque. Cortius ad Sallust. Cat. 2, 1. lug. 31, 3. adeo hariolatus est, iit scribendum censeret et iam nunc : quod ne latinum quideiu est.

I. 1. Etlarnriunc est graecum IVt Kai vvv, germanicura /e^ii^ nuch sive noch jetzl. Priiiio igilur dicilur de re acJhuc permauenle et conlmua sive nondum linita aut niutala. In illa spectamus rem praesentem , in hac re- spicimus magis ad praeterilum terapus. Est igilur vel us((ue ad hoc tempus, vei lioc adhuc tempore: immer nucli.

Plaut. Merc. 4, 5, 14. etiamnunc mulier intust? sv. Etiam.

Sencc. Controv. 4, 26, cliamnum mihi videtur eiusdcm animi, eiusdem duritiac.

Varro de Re r. 3,2, 3. cgo vero, inquit, te praeseriim (recipio), cuius aves hospitalcs cliamnunc ructor, quas mihi apposuisti paucis ante diebus..

2. Tcntporis praesenlis nolio parum valet in iis, quae univcrsam rei perpeluilalem designant. Tura idem est quud simplex /zocA. Hoc siguificatu saepissime addi- tur parlicipiis et adiectivis, quae conditionem notaut.

Tcrcnt. Eun. 4, 4, 42. etiamnunc non crcdis indignis nos esse irrisas modis. 4, 4, 38. conccde istuc puidlulum : uudin ? ctium- nunc paullum. Ovid. Art. am. 3, 61. dum licet et veros etiamnunc

582 ETIAMNVM.

editis annos, ludite. Pompeius ad Domlt. in Epist. ad Att. 18, 12. B. quare da operam , si ulla ratione ctiamnunc cfficere potes, ut te explices.

Liv. 3, 46, 2. non Tirginiam defendi ab Icilio , sed inqnietum hominem et tribunatum etiamnunc spirantcm locum seditionis quaerere. Sucton. Oth. 9. (copiis) residuis integrisque etiam- nunc. Stat. Thcl). 8, 565. triplici velaverat ostro surgentes etiam- num humeros et levia mater pectora. 9, 637, illam diva fcrox etiamnum in limine sacro expositam — linquit. Apulei. Met. 4, p. 144, 30. in vallem proximam ctiamnunc spirantem prae- cipitant.

3. Contra in aliis lemporis praesentis designatio est insignis, nt siguificari videatur nunc. Nihilo taraen secius scripserunt , silibehal, etiamnum. Atque in ne- gativa sentenlia temporis terminus distinctius desiguatur, lit non etiamnunc sit nondiun, his jetzt noch niclit.

Plaut. Stich. 5, 4,16, videx utram tibi libet etiamnunc capere, cape prcvinciam. Asin. 2, 4, 92. etiamnunc dico; Periphanes Bhodo mercator divcs absente hero solus mihi talcntum argenti soli annumeravit. Varro de Vita p. r. apud Noniuin 1, 35. quod frondc lecticas striiebaiit, ex ea herba torta , torum appel- latum , hoc , quod iniicitur , etiamnum toral dicitnr. Ponip. Mela 2,3. inAchaia atque Elide quondam Pisae Oenomai, Elis eliam- nunc , delubrumqve olympii lovis.

Plaut. Poen. Prol. 99. neque quidquam cum ea fecit etiamnum stupri. Cic. p. 3Iur. 12, 27. iam illud mihi quidcm mirum videri solet, iot homincs , tam ingeniosos , per tot annos ctiamnunc statuere non potuisse, utrum diem tertium an perendinum — dici oporteret.

4. Hinc exsistunt loquutiones, in quibus praesens tempus , in quo res permaneat, aliis temporibus oppo- nalur. Nos Germani dicimus auchjetzt jwc/l, sed Latini non tantopere gravabant temporis vocabulura.

Terent. Heaut. 1, 2, 13. atque etiamnunc tempus est. i. e. und es ist auch jetzt noch Zeit. Cic. Verr. 5, 5, 11. etiamnunc mihi exspectare videmini, iudices , quid deindc factum sit, i. e. non illud putatis extrenium fuisse facinus , sed alia esse se- quuta. Senec. Controv. 4, 26. etiamnunc pacisci volo.

II. 1. lam sententiarum formas enarrabo, quibus haec particula aptari solet. Atque etiamnunc impri- niis dicitur de re, quam finitam aut mutatam esse aliquis guspicari possjt, aut cuius perpetuitatem eo cognovimus,

£TIA]\1NVM. 583

cjuod conlrariam vel diversura nondiim evenit. Cuius diclionis ralionem exposui in adiivc p. 160.

Terent. Eun. 2, 2, 55. ctiamnunc hic stas, Parmeno? cf, Hec. 3, 4, 16.

2. De eo proprie dicitur, quod ut fiat, nondum transmissum est tempus vel occasio. Tum plerumque primo loco ponitur.

Cic. p. Rosc. Aiii. 28, 78. etiamnunc ut ex his quaeratur, ego postulo, hic orat atque obsecrat. Sueton. Caes. 31. etiamnunc, inquit, regredi jyossumus : quodsi ponticulum transicrimus, omnia armis agenda erunt. Valer. Flacc. 7, 454. etiamnunc deprecor, hospcs, vic sine et insontem niisero dimitte parcnti. Conf. Burmaiin. ad utriiinque locum..

Plaut. Men. 3, 1,15. iho: etiamnum rcliquiarum spcs animum oblectat meum. i. e. noch labt meinc Scele die Hoffnung auf die JJberbleibscl.

3. ElUmiTiunc facere aliqnid dicilur is, qui reni lacit, priusquam alia rcs accidat, aut vires deficiant.

Plaut. Mil. 4, 8, 29. etiamnunc suluto te, lar familiaris, prius- quam eo. Germani couiungunt verha noch ejie ich weggehe- Nescio, cur Lindemannus scripscrit ct iam nune, Cortii doctri- uam aiuplexus.

Huc pertiuet illud supra allatum Pomp. Mugn. ad Domit. iu Cic. Epist. ad Att. 8, 12. d. quare da operani, si ulla rationc etiamnunc efficere potes , ut te explices.

4. Atque ila res , quae uondum facta est, opponitur rei, quae hucusque fit, et res designatur, quae nondura desiit esse,

Cic. Orat. 34, 119. de matcria loquor oraiionis etiamnunc, non ipso de genere dicendi. T olo enim, prius habeat orator rem, dc qua dicut. i. e. 7ioc/t spreche ich von detn Stoffc dcr Rede.

Varro de L. L. 5, 2. crepusculum dies etiamnunc sit an iam nox, multis dubium,

5. Dicitur etiamimm. in demonstratione rei, quam quum adsit quod impediat, tamen fieri aut non fieri suspicaraur. Est igitur: etiam in hac rerum condilione, etiam quum ita res se habeant. Et componilur saepe tamen.

Cic. de Divin. 2, 47, 99. ut mihi permirum vidcatur quem- quam exstare , qui ctiumnunc crcdut iis , yuorum pyacdicta quo- tidic videat re ct eveniis refelli. i. e. der noch glauben muchte.

584 ETIAMNVM.

Cic. p. Mil. 25, 67. quodsi tamen mctuitur etiamnunc Milo,

non hoc iam dodianum crimen timemus.

6. Ila vero usurpat particulara is, qui vidit rebus factis noa evenisse, quod fieri deberet. In qua dictione non tara ad id , quod liucusque faclura sit, quam ad id, quod nondura evenerit, respicitur.

Sallust. Cat. 52, 22. dux hostium cum exercitu supra caput est: vos cunctamini etiumnunc , quid intra moenia apprehensis hostibus faciatis. lug. 31, 3. qui nc nunc quidem obnoxiis ini- micis exsurgitis. atque etiamnunc timetis, quibus decet terrori

esse.

7. Ni/iil etiainnnnc est nihil adhiic^ nicJits tveiter, non eliatnnunc id quod nondum , nuUus eiiatnnunc noch heiner.

Cic. p. Cluent. 59, 163. quo de homine nihil etiamnunc dicere nobis est nccesse. Sallust. lug'. 109. 3. 7iihil etiamnunc decrevisse, sed illo die responsurum.

Ovid. Met. 13, 231. ncc Tclamoniades ctiamnunc hiscere quid- quam ausit.

Caes. B. gall. 6, 40. nullo ctiamnunc usu rci militaris pcr- cepto.

8. Designatione rei etiamnunc permanentis ipsa haec res affirmatur.

Terent. Ad. 3, 3. 90. ubi etiam huius generis rcliquiar restare vidco, vivere etiamnunc lubet. Cic. p. Rosc. Aru. 52, 150. una spcs reliqua est Scx. Roscio, — vestra pristina bonitas et miseri- cordia: quae si manct, salvi etiamnunc esse possumus : sin ea crudelitas , quae hoc tempore in re publica grassata est, vestros quoque animos — duriorcs acerbioresque reddidit, actum est.

9. Indignalioni inservit particula, quum ex re certa et perspicua ad dubitationera provocamus, quae nulla sit: ulji nos nun noch.

Cic, in Verr. 3, 38, 86. vos etiamnunc dubitate , si potestis, vtrum etc. p. Rosc. Ara. 28, 78. dubitate etiamnunc , iudices, si potestis, a quo sit Scx, Roscius occisus.

10. Hac particuJa denotatur res , quae non praeter- eundp, sed aule consideranda videtur, quara alia animo coucipiatur: quod Gerraani erst noch dicunt.

Cic. p. Rosc. 37, 105. mors Sex. Roscii quatriduo , quo is occisus est, Chrysogono nuntiatur. Quaeritur etiamnunc, quis eum nuntium miserit? Senec. Epist. 102, 11. primum, an sit

ETIAMNVM. - 585

aliquid ex distantibus bonuni, etiamnunc quaeritur et pars utra- que sententias habet. i. e. Einmal ist erst nock die Frage.

11. Atqiie sic usurpatur de adiicicnda re vel de ea, quae ad alias praeterea accedit. Juterdum verti polest ferner. Sed lioc ad usum scriptorum post Augustum pertinet.

Plin. Hist. n. 21, 18,71. invenio etiamnum unitm iunci genus. 6, 33, 39. his addemus etiamnum unam graecae inventionis sen- tentiam. 11, 13, 36. additis ctiamnum carbonibus. 32, 5, 18. 22, 25, 64. est etiamnum aliud sesamoides Anticyrae nascens. 1(), 10, 19. Celsus 5, 26, 20. his cognitis etiamnum quaedam alia nosccnda sunt, ad omnia vulnera — pcrtinentia. 7, 29. p. 492. aliaeque eliamnum difficultates faciunt , ut etc. 5, 19, 28. etiamnum generis eiusdam spumae argcnti etc. i. e. praeter haec. Senec. Epist. 113, 18. quaeram: an et avaritia ct luxuria et dementia aeque rotundae sunt? Sunt enim et ipsae animalia. Si has quoqiie corrotundaverint , etiamnunc interrogabo, anpru- dens ambulatio animal sit nec ne? i. e. ferner. Coluinel. 5, 3, 1. his igiturvelut primordiis talis ratiocinii perceptis, non difficiUter mensuras inibimus agrorum, quoriim nunc omneis persequi species et longum et arduum est. Duas etiamnunc formulas praepositis adiiciam. Senec. tle Benef. 5, 6, 2. venicbat enim rogatus et id debebat, quod utique illc non crat Socrati redditurus. Etiam- nunc Archclaus daturus erat aurum et argentum , recepturus contemtum auri et argenti. i. e. praeterea , ad liaec. 5, 10, 2.

Plin. Hist. n. 25, 8, 53. potcntia earum pcr quadrupedes etiamnum duobus claris exemplis manifesta fit.

12. lidem scriplores etiamnum componunt cum comparativo , ut etiam antiquiores.

Celsus 5, 26, 30. si plus est , quod tolli opus est , adhibenda sunt etiamnum vehementiora , quae corpus .exedant. 5, 28, 17. tertia etlamnum deterior est. 7, 7. p. 437. efficacior tamen etiamnum est Afrorum curatio. 8,20. Plin. Hist. n. 17, 22, 35, 11. quae quum excreverit, satis firma protinus in iugo collocari debebit: sin etiamnum infirmior erit , sub ipso iugo hospitari recisa. 5, 10, 13. ac magis etiamnum meridiana Babyloaia. 19, 6, 31. aliis carnosae, ut betae, aut magis etiamnum croco. 31, 18,69. etsaepe sic Plinius. Senec. Epist.i02, 21. si quod est etiamiiunc frequentius incolis. 87, 31, hanc interrogationem ma- gis etiamnunc hoc modo intendit.

Senec. Epist. 87, 12. etiamnunc facere id planius volo.

13. Huic aetati propriae sunt formulae etiamnum

586 ETIAMNVM.

hodie i. e. Jieutigen Tages noc/i: etiamnum tamen

i, e. doch noch.

PHn. Hist. n. 25, 7, 47. in qiiibus etiamnum kodie in numcroso et laetiore convictu potionem e centum hcrbis mulso additis credi- dere saluberrimam. 18, 6, 7, 2. quamquam de tctrae optimo generc disserentes abunde dixisse possumus videri, ctiamnum tamen traditas notas subsignabimus,

14. In colloquiis usurpatur hoc vocabuliim eo seBsu , ut rem significet insnper addendam, quemadrao- dum vulgus nostrum noc/i dicit pro /loc/i me/ir y et ut positum videatur pro iterum, noc/imals.

Flant. Aul. 1, 1, 16. abscede: ctiamnunc: ctiamnum: etiam, ohe: istic adstato. i. e. gch zurUck : noch mehr, noch mchr : mehr dock : da bleib stehen.

Plaut. Mil. 4, 8, 63. vn. Bene vale igiiur. py. Ire melius est strenue. pa. Etiamnunc vale. i. e. nochmals lcbe wohl.

15. Ernestius cum Benlleio in recognoscendis anti- quis scriptoribus praeceptum tenuit iioc: de re prae- terita semper dici etiajntum , de re praeseute etiam- nunc. Cui quae Scliellerus in Observat. p. 90. oppo- nebat exempla, ipsa exspectabaut rationis declaralio- nem. Atque tria sunt animadvertenda. Primura euim historici, ut bene observavit Graevius ad lustin. 8,4., nonnuraquara loquuntur, quasi scribant illo tempore, cuius gesta narrant. Praeterita enim traclant, tamquara sint praesentia. Sic nunc de terapore usurpatur, quo res, quae narrantur, geslae sunt. vid. Drakenb. ad Liv. S7, 4, 9. Deiude notanda est oratio obliqua, qua aliquid suo terapore eliamnunc fuisse dicitur. ]Nam in his quo- que corarautantur terapora. Tura perfecto , quocum etiamnunc coniungitur, res expriraitur, quae absokita sit et perfecta. Deuique sunt (bctiones, in quibus nihil nisi perpetuifas rei uondura mutatae cogitetur: prae- serlira post couiunclionera cjuum et in adiectivis.

Caes. Bell. gall. 6, 40. at ii, qui in iugo conslitcrant , nullo

■ etiamnunc usu rei militaris percepto , neque in eo , quod proba-

verant, consilio permanerc, ut se loco superiore defcndcrcnt,

neque eam, quam profuisse aliis vim celeritatcmquc vidcrant, imi-

tari potuerunt.

Cic. Catil. 1, 4, 9. confirmasti, te ipsum iam esse exiturum, dixisti paullulum tibi essc ctiamnunc morac, quod egu vivcrcm. Graevius e codd. reccpit ciiumnunc, cjuod iiescio cur OrcUius spernere potuerit.

ETIAIMNVM. 587

Cic. ad Fara. 10, 10. culus rei non modo non praeteritt tempus, scd ne rnaturum quidem etiamnunc meo quidem iudicio fuit. Ovid. Fast. 3, 663. plehs vetus et nullis etiamnum tuta tribunis fugit, et in sacri vcrtice montis abit. Ovid. Fast. 3, 155. sed tamen errabant etiamnum tcmpora , doncc Caesaris in multis Jiaec qnoque cura fuit. ApuTei. Met. p. 108, 24. atego, ut eram etiamnunc humi proiectus , inanimus — inquam etc. Flor. 4, 13, 45. superstiti etiamnum Caesari satisfecit. Plin. Hist. n. 35, 3, 5. primi exercuere Ardices Corinthius et Telcphanes Sicyonius sine ullo etiamnum colore. Caes. B. gall. 7,62. at incerto etiamnunc exitu victoriae quum septimae legionis tribunis essct muntiatum, quae in sinistro cornu gererentur etc. Cornel. Ilann. 4, 3. qua vatetudine quum ctiamnunc premeretur lccticaque ferrclur , C. Flaminium — occidit. Varro de Re r. 1, 37, 5. Alhenis in Lyceo quum etiamnum platanus novella esset, radices trium et triginta cuhitorum egisse. Victorius correxit etiamfunc; omnes post eum receperunt. Virgil. Georg. 4, 135. quum tristis hiems eliamnum frigore saxa rumperet, et glacie cursus frenaret aquarum , ille comam mollis iam tondcbat hyacinthi. Pollio ad Cic. Epist. 10, 82,14. epistolam, quum Balbo , quum etiamnunc in provincia esset , scripsi , legendam tibi misi. Apulei. j\Iet. 7. p. 191, 11. Siieton. Oth. 9. residuis integrisque etiamnunc, quas secum ad secundos casus detinuerat. ubi cf. Burm. et Ondcnd. lustin. 8, 4,7. foedum 2)rorsus miserandumque speclaculum Graeciam eiiam- nunc et viribus et dignitate orbis terrarum principem — alienis excubare sedibus,

Quae Ilerzogius de discrimine liorum verLorum ad Sallust. 52, 22. disputat, falsa sunt, certe non distincte expressa verbis.

In hac rero coniunctione cum praeteritis facta Wagnerus ad Virgil. Buc. 2, 41. Ge. 4, 135. arbitratur usurpari forraain etiamnum, quae sit damals noch , non etiamnunc , quae signi- ficet Jetst noch : adeoque existiraare videtiir etjamnum nuniquam dici de re praesente. Cuius observationis omnis me fugit ratio. Certe apud PoUionem et apud Cornelium et apud alios optimi codices praebent etiamnunc.

Cic. Lael. 3, 11. senecfus enim quamvis non sit gravis, ut memini Catonem anno ante quam mortuus est mecum et cum Scipione disserere, tamen aufert eam viriditatem , in qua etiam- nunc erat Scipio. Ita plurimi et optimi codd. , alii etiamnum, alii etiamtunc : quod comprobavit Orellius , et iure quidcm.

*) Etiamnunc et iam nunc confusa vide apud Cor- tium ad Sallust. lug. 109, 3.

583 ETIAMSI.

ETIAMSI.

Res sive canssa, qnae ei, quod fit, noa respcndet, sed contrarium agens, nihil tamen impedit, quominus hoc eveniat, ea enuntiatione exprimitur, quam conces- sisam vocare solemus : in qua ratio et consequentia re- liugnanfes apparent , et intercerlente alia caussa distant. Jta remoto inipedimento , quod iu se valet, ipsa rei efficiendae veritas coufirmatur. Atque ab altera parte, non respondere rationem cousequenliae desiguatur verbis etiamsi, etsi, quamqnam, cjuamvis, et si quae sunt huius geueris aha : ab altera autem parte, nihilominus effici, quod efficiatur, notant vocabula tamen, certe, similia. Iliud vero , quod ia caussa repugnare videtur aut con- trarium apponitur, vehiti quum Cicero ait : non postulo id quidein , aveo tamen audire , aut remittitur et irri- tum esse iubetur verbis quamquam , quamvis , aul deni- que-, tamquam caussa ipsa valeat, condiliouahter erpri- mitur per e/6'f , etiamsi. Quare haec ab illis eo difie- riuit, quod caussam esse ponunt et concedunt, illa po- sitam et cognilam retineri in se iubent: iilae particuiae duas res sil)i repuguanles compensant, hae autem rem condilioni «ubmittunt, in qua ijisa non mutetur, sed perstet. lu secundo vero enuntiationis memliro, allerum id , quod contraria ratione non infringi diciiur, vel op- pouitur simphciter, vel ab adiectis particuhs tamen, certe, ahis, confirmationem recipit.

1. ETIA3ISI, cuius significationem verba etiam et si constituuut, est graecum jcal £1, germanicum wenn auch, sive auch wenn, atque differt ab etsi et graviori vi affir- malionis et maioris rei indicio, ita ut etiam non raro accipi possit pro adeo. Nam magnum aut extremura couceditur. Saepe tamen idem valent. Plena et exposita enunliatione igitur id designatur, quod ahas coutracta oratioue uao vocabulo etiam dicitur.

CIc. de Fln. 3, 17, 57. dicuntque, ut llberis consultum velimuSy

' etiamsi postumi futuri siiit , proplcr tpsos : sic futurae post mor-

tem famae tamen csse proptcr rcin , ctiam detrarto usu , cunsu-

lendum. Ita euim est interpuiigendum , quidquid diji[iuttut

critici contra.

2. Particula quamquam hac ratioue difFert. Quam- qiiam aheram caussLmi cum altera re conlraria componit ex aequo, et utramque iu se vulere, nec repuguautia

ETIAMSJ. 689

tolli concedil: qnare Germani dicunt, gleichwoJil , ob- ^Ze/cA al) aequabilitate rerura. Ktiamsi et c^s« affirmant, etiam posita aliqua conditione, quae rem tollere aut immuldre videalur, utique non tolli aut immutari ipsara rem. Hlud historicum, haec logica vocabula simt: nam in illo agitur de rebus apparentil)us , in his ratio con- stituilur rerum de eo, quod fieri possit. Hoc autem discri- men quotidianus scrmonis usus non semper curat.

QHinctil. 5, 10, 1. nunc de argumentis : hoc enim nomine com- plectimur omnia, quae Graeci iv&v[ir]iJ.cet(x , inixf-i-Q^l^ccTCi , ciito- Ssi^Big vocant , quamquam apud illos est aliqua horum nominum differentia , etiamsi vis eodem fere tendit.

3. Dicitur vero etiamsi ita, ut vel praemissa vel interiecta vel adinncta senleulia conditionem exponat, quae rei obstare videatur, tamen nihil imj^ediat. Neces- sario igitur requirilur primaria pars enuntiationis, cui conditio opponatur. Tanlum vero abest, ut, ubi in altera parte tameii non apparet, hanc particulam omis- sam putemus, ut ea posita sententiarum irrilam re- pugnantiam ulraque ex parte dislinctius designatani videamus.

Terent. Hec. 4, 4, 2fi. etiamsi dudxim fuerat amhiguum hoc mihi , nunc non est. Cic. ad Att. 3, 24. nam ista veritas ctiamsi iucunda non est , mihi tamen grata est. Coluinell. 9, 8, 14. at in maiore copia, etiamsi miilta intercipiuntur , jylus cst quod in repcrtis apibus acquirituv. Cio. de Sen.22, 79. eumdem igitur esse creditotc , etiamsi nullum videbitis.

Cic. p. Mil. 8, 21. neque enim hoc cogitavit, neque in honis viris legendis id assequi potuisset , etiamsi cupissct. in Cat. 1, 7, 18. haec si tecum , ut dixi, patria loquatur , nonne impetrare debeat, etiamsi vim adhibere nun possit?

Cic. de Nat. d. 1, 39, 110. quae etiamsi essent , quae nulla sunt, pellere se ipsa et agitari inter se concursu fortasse possent, formare, figurare , colorare , animare non posscnt.

Cic. p. Ligar. 8, 25. si vultis gloriari , per me licet, vos pro- vinciam fuisse Caesari tradituros , etiamsi a T aro et quibusdam aliis prohibiti essetis.

4. Cognatio, quam in omnibus linguis vocabula temporis et conditionis habent, eliam in si eum usum moderatur, quo res in tempore posita eodem nomine designatur. Hinc fit, ut etiamsi saepe significet etiam

590 ETIAMSI.

inm CJUU711 sive tU7n etia77i — si. Cf. Goerenz. ad Cic. de rin. p. 553.

Cic. in Cat. 2, 10, 23. qui nisi cxeunt , nisi pereunt , etiamsi

Catilina perierit, scitote hoc in re publica seminarium catilina-

rium futurum.

5. Eo vero, quod dicitnr res perslare, etiarasi alia obsistal, ipsa firmiore iuDdaraeufo uititnr, atque acce- denle hac condiLione maiorem ambilum Jiabet et niaio- rem viui.

Cic. de Amic. 27, 104. omnia autem brcvia iolerabilia esse debent, etiamsi magna sunt.

6. Opponuntur in allera parte vocabula ta77ien, at, attaTiien. Saepissime est negativa sententia: quare non et miiins cum etia^nsi coniunguntur. Sed illud ta^nen saepe etiam aliis vocabulis aifirmativis compcusatur.

Cic. ad Fara. 1, 9, 47. nunc in tanta feJicitate tantisque victo- riis , etiamsi non in nos is csset, qui est , iamen ornandus vide- retur. IG, 26. sic tu , ctiamsi quid scribas non habebis , scribito tamen , nc furtum cessationis quaesivisse videaris. de Off. 1,15, 49. a quo enim plurimum sperant , etiamsi is non eget, iamcn ei po^issimuTii inserviunt. 1, 17, 55. ad Q.Fiat. 3, 9. in quo etiamsi nihil procuro , tamen nihil curare vix possum.

Cic. Orat. 30, 112. hunc librum etiamsi minus nostra commen- datione, iuo tamen nomine divulgari necessc est. Phil. 1, 7, 15. deinde a vobis, P. C, peto, ut, etiamsi scqui r.iinus audebitis ora- tionem atque auctoritatcm mcam , benigne tamcn me , ut fecistis adhuc, audiatis. Quinctil. 5, 10, 4. etiamsi nondum verbis ex- planatum, iam tamen mente conceptum.

Cic. p. Coel. 3, 8. quis est enim — qui isti aetati atque etiam isti dignitati nonpossit, quam velit petulanter, etiamsi sine ulla suspicione , at 7ion sine argumento malediccre ?

Cic. Brut. 84, 290. ut qui haec procul videat , etiamsi quid agatur nesciat, at placere tamen ct in scena esse Roscium intel- ligai. Plin. llist. n. 7, 27, 28. quae mihi omnia, etiamsi non • prius, attamen clarius fulsisse in Scipione Aemiliano videntur.

Cic. de Off. 1, 4,14. quod etiamsi nobilitatum non sit, tamen honcstum est quodque vcrc dicimus, ctiamsi a nullo laudetur, natura cssc laudabile. Simlliter acque — etiamsi. Alpian. in Dig^est. 50, 1«, 49.

7. Eodera modo ce7'te, at certe, ta77ie7icerte, nihilo- miniis , nildlo^ninus tar7ien opponuntur.

ETIAMSI. 591

CIc. ile Orat. 1, 17, 79. quibus etiamsi ingenium , ut Ui pntas, non viaximc dcfuit , doctrina certe et otiiim et hercule etiam siudium illud discendi acerrimum defuit.

Cic. de Opt. gen. d. 2, 6. etiamsi est in genere tolerabili, certe non est in optimo. p. Coel. 29, 69. Liv. 40, 15, 15. apud quem (patreni) etiamsi caritate a fratre maiore vincor, miscricordia certe reus vinci non dcbco. de Orat. 2, 54, 216. suavis est — iocus et facetiae : quae , etiamsi alia omnia tradi arte possunt, naturae sunt propria certe, neque ullam artem desiderant.

Senec. Cons. ad Helv. 1, 1, quum lacrimas tuas, etiamsi sup~ primere non potuissem , interim certe abstersissem. de IraS, 1, 3. ceteris ctiamsi resistere contra affectus suos non licet , at certe affectibtis ipsis licet stare.

Trebon. ad Cic. Epist. 12, 16, 11. qunm etiamsi odio pari fuerit in eos , quos laesit , tamen certe non magis dignos habucrit, in quos tanta libertatc verborum incurreret.

Liv. 26, 48, 11. ceterum, etiamsi vis absit , nihilominns detesta- bili exemplo rcm agi. Vlpian. in Digest. 23, 3, 19. ctiamsi alii iussu mariti dos detur , nihilo minus maritus de dote obligatur. Terent. Clemens 35, 1, 62.

African. in Digest. 47, 2, 63. ut etiamsi ignoraveritis , qui certum homincm erni mandaverit , furem esse, nihilominus tamen damnum dccidcre cogalnr. Boetli. de Consol. pli. 5. pros. 3. nam etiamsi idcirco , quoniam futura sunt, providcntur: non vero ideo , quoniam providentur, eveniunt : nihilominus tanien adeo vel ventura provideri vel provisa evenirc necesse est.

8. Contrahitur oratio, ut omisso verbo unum nomen cum etiamsi coniungatur.

Cic. p. Coel. 3, 8. Orat. 30,112. Td.n.6. Quinctil.l. prooem. 4.

nullam ingenii sperantes gratiam eirca res , etiamsi necessarias, procul tamen ab ostentatione jwsitas. 5, 12, 5. singula levia siint et communia: universa vero valent, etiamsi non ut fulmine, tatnen ut grandine. 5, 10, 13. quae persuasione , etiamsi non omnium hominum , eius iatnen civitatis aut gentis, in qua res agitur, in mores recepta sunt. Quinctil. 5, 10, 4. vid. n. 6.

9. Invertitur oralio , quum tamen praecedit et etiamsi cum sua senlentia vel adiicitur vel interpo- nitur.

CIc. Lael. 27, 100. amare autem nihil aliud est , nisi eum ipsum diligere , quem ames, nulla indigentia, nulla utilitate quaesita: quae tamen ipsa efflorescit ex amicitia, etinmsi tu eam

692 ETIAMSI.

minus seqmdns sis. p. Flacco 27, 66. equidcm mihi iam satis supcrque dixisse videor dc asiatico genere tcstium : sed tamen vestrum cst , iudices , omnia , quae dici possunt in hominum lcvi- tatem , inconstantiam , cupiditatem y^ etiamsi a me minus dicun- tur, vcstris animis c< cogilationc comprchcndcre.

10. Componiintur verba immo eLiamsiy nisi fallor, apud solos comicos.

PlautTEpitl. 3,4,81. immn etiamsi alterum tantum perdundum est , perdam potius quam sinam mc impune irrisum esse hahilnm. Mil. 4, 2, 23. Mi. Tumpolego, quod celo, haud celo. pa. Immo etiamsi non celas. jVon praestat scriptura, quara Lindemannus recepit, immo verc — ; sed non cclas. Naiii priniaverbaaLruptae orationis nuUam caussara habent, nullumque sensum.

11. His omnibus facile intelligitur, qualis sit in hoc sententiarum usu ratio modi Terbornm: quae quideni eadem est iu omni senlentiarum condilionalium genere. Psam cogitatio exprimilur liypothefica, in qua conse- queutia aliqua, couditione praeraissa, exponitur. in ]iac Tero duarura rerum consociatione, utraque potest Tel ut vera et certa poni vel cogitari tantum: hoc est, quod logici Tocant, vel assertorie Tel probleraatice dici. Alque ulrinsque partis ratio aequalis esse polest ita, ut iu utroque verbo aut indicativus aut couiuoctivus pona- tur. Sed differunt etiara partes, quando Tel ia protasi vel ia apodosi iudicalivus aut coniunctivus locum ob- tinel. Scriptoribus igitur utrovis modo sententiam suam couformare Jicuit : uude criticis exsistit difficiiius necro- tium, quo saepius librarii indicalivum m conuinctivum inutarunt. Id quuni in particuia si nobi^ sit exponen- dum, nunc tantum haec addamus, ubi adiectis iis , quae contraria videntur, ambitus rei extendendus sit, ob ipsam, quam inodo dixi, caussam indicativura iu ulro(jue niembro poni: ubi tempussimul rei factae sive faciendae inteliigatur, indicativi esse locum (vid. n. 4.): ubi tamen et at sequuntur, frequentius coniunctivum , ubi ctrte sequilur, saepius indicativum usurpari: denique in sea- tentia, quae iniicitur de eo , quod fieri possit et fieri' liceat universe , id exprirai coniunctivo.

Peryafjfata erat olim opinio etiamsi non coniungl cum indi- cativo. Alvarus adco se nusqnam Irgisse profe^sus erat. Eura exemplis refutavit Gerh. ^ ossius de Constr. c. 67. p. 599.

Quatuor sunt forniae huius enuntiationis. Indicativus in utraque partc Cic. dc Div. 2, 22, 49. scd quod crebro videt.

ETIAMSI. 593

non miratur, etiamst , curfiat, ncscit. Parad. 4, 2, 31. omnes scelerati atque impii , quorum tu te duccm esse profiteris , quos ie^es exsilio affici volunt , cxsules sunt , ctiamsi solum non muta- runt. Gernhanlus, qiiasi necesssario id fieret, reccpit muia- rinl : quo niiuuitur necessitas conditiouis. ad Att. 12, 1. cst jnofecto quiddam ItcxT] , quae habet , etianisi nihil subcst ^ collo- quutione ipsa suavitatem. ludicium est de faclo. Coniiiiictivns in utroque nicnibro Cic. de Off. 1, 43, 154. quis — non illa omnia relinquat atque abiiciat , etiamsi dinumerare se stcUas aut metiri mundi magnitudinem arbitretur? Et in conditionato tempore Cic. ad Fain. 4, 7, 11. equidem ctiainsi oppctenda mors essct, domi atque in patria mallctn, quam in externis atque alie- nis locis. p. Mil. 29, 79. etiamsi propter amiciiiam veUet iUum ab iiiferis evoeare, j^ropter rem pubUcam non fccisset.

Coniunctivus in protasi , sequente indicativo. Cic. de OiT. 1, 38, 137. rectum est autem etiam in iUis eontcntionibus , quae cum inimicissimis Jiunt , etiamsi nobis indigna audiamus , tamen gravitatem retincre, iracundiam peUere. Lael. '11, 100. vd. u. 9. ubi quod unus codex praebet sequutus es, ne falsum puta.

Ab Iiis distingucndum est quartura g^enus eorum, in quibus coniunctivus ant extrinsccus regitur, aut in oratione cbilqua ex aliena rationc pendct. Quo fit, ut etiam praecedente indica- tivo, ponatur coniunctivns. Cic. de Fin. 5, 7, 19. ex co autem — exsistet recti etiam ratio atque honesti, quae cum aliquo ex tribus iUis congruerc possit , ut honcsium sit , facevf omnia aut volvptatis caussa, ctiamsi eam non consequare, aut non dolendi, eliamsi id assequi nequeas. de Div. 2, (i4, 131. vide igitur , ne, ctiamsi divinationcni tibi esse concessero, quod numquam faciam, neminem tamen dicinum reperire possimus. Liv. 41, 24, 18. in paee , etiamsi non odia fcniuntur , intermittantur. Senec. Cou- trov. 4, 24. muUa, inquii,, intcrveniunt , propter quae non de- beamfaeere, etiamsi jjossum.

Cic. de Fin. 3, 5, 17. id autem in parvis inteUigi liotest , quos delectari videmus , etiamsi eorum nihil intersit , si quid ratione per se ipsi invenerunt. Bremius et alii revocarunt altcrara scripturam videamus, quam ex analogia antecedentis verbi habeant et sequentlura sit, consient , sed male factam esse' patet : haec enim aliam habcnt rationem. Tura vero Gocren- zio non potest concedi , necessario requiri coniunctivura intersit, qui quidtm praecedente verbo videmus, etiam indieativus esse poterit.

Librarii et crltici, ubi indicativum cum hac coniuuctione corapositum iuveniebantj aut etsi substituere, aut modura mu^ IJ. 38

594 ETIAMSf.

tare solebant. vid. QuinctU. 5, 10, 8. 1, 2, 3. CIc. de Fin. 2,

26, 82.

12. Teraporum ralio non alia est quam in universo genere enunlialionum coudilionalium , de qua dicam ia si. FuLurum non tantum in utraque partc el in una primaria locum habet, potest efiam in secundaria sen- tentia poni, in primaria sequi praesens.

Cic. ad Att. 7, 7. ego bonos viros aut eos, quicumque dicentur honi, scquar , etiamsi ruent. ad Fam. 5, 8, 11. Quinctil. 4,2, 21. 5, 10, 8. quod etiamsi propria interpretatione dicerc Jidem possu- mus , apcrlius tamen probationem interpretabimur.

Cic. de Re p. 1, 19, 32. aut scire istarum nihil, aut, etiamsi maxime sciemus , ncc meliores ob eam scientiam nec beaiiores csse possumus. Quae eodem modo dicta, quo Acad. 2, 41, 127. si vero aliquid occurret , quod veri simile videatur, humanissima completur animus voluptatc. Quae de his Rloserus scripsit, Tellem non scripta esse.

13. In scribendo hoc vocabulo grammatici nostri iemporis in diversas partes discedunt. Alii enim con- iungunt in unam vocem eliamsi, alii sempcr distrahunt etiam si, alii denique significatione utrumque distinguunt ita , iit atiam si sit etiam txim , qniim. Vide Walcb. ad Tacif. Agr. p. 394. Kritzium ad Sallust. Cat. p. 10. Cuius subtilitafis omnis antiquitas expers luif. Vna enini forma est , una significatio. Quare nisi aliae caussae interveniunt , semper erit scribendum coniuiictis vocibus etiamsi. £f perlinet etiamsi ad eas coniuncliones, qua- rum compositionem Priscianus ait ex accenlu nosci. Cuius argumentationis haec fere sunt documenfa. Primo omnes grammatici veteres etiamsi inter coniunctiones singuluriter aiferunt, unamque formam agnoscunt. Vid. Uiomed. p. 410. Priscian. 1030. INlax. Victor. 1952. Donat. 2, 14. Deinde nisi significalionem ad aliarum linguarum usum accommodes, nullura invenies locura, in quo eiusraodi disfincfio necessaria aut idonea videa- tur. Nec raro etiam etiamsi et etiamsi si in una enun- tiatione ita collocata videmus, ut si distracfis vocibus duplicem si admiffamus, inelegans atque adeo inepta orafio exsistat. Tum vero uon diversa est ratio huius compositionis in verbis etsi, quodsi, etenim , sicjuidem, quae uno accentu continentur. Denique nihil his orani- bus repugnat , quod si et etiam interdum norainil)Us quibusdam inferiectis separantur, uut etiam ad aliud

ETIAMSI. 595

vocabulum pertinens, sive ab alio atlractura, proxime contingit particulam sL Sic dicitur atque etiam siy aut etiam si^ quin etiam si.

Editores antiquorum librorum tara parum sibi constant, ut Orcliius in prirao Ciccronis voluraine corapositum vocabulum, in reliquis distractura scripserit.

Cic. Orat. 28, 98. medlus ille — non extimescet ancipites di- cendi incertosque casus : etiamsi quando minus succedet, ut saepe fit, magnum tamen periculum non adibit. Ita nunc video Ijeie- rura revocasse, quod semper necessariuni putavi. V^ulgo eiiam^ si. Neque aliter ad Att. 11, 84. aut nihil puto eum habere, quod putet ad me celcrius perferendum — aut , etiamsi quid habet , id — ad me referre non curat. Slale erant scripta olim haec : Cic. Lael. 17, 63. imbecilla enim natura ad contemnen~ dam potentiam: quam etiamsi neglecta amicitia consequuti sinty obscuratum iri arbitrantur, quia non sine magna canssa n&- glccta sit amicitia. Liv. 3, 70, 15. quum Valerio atque Iloratio — negatus ab senatu triumphus esset, verecundiae fuit pro parte dimidia rerum consuUbus petcre triumphum , ne etiam , si impe- irassent , magis hominum ratio quam meritorum habita videre- tur. Ita vulgo : nec quisquara exposuit , quid significaret illud etiam. Scribendum est etiamsi impetrassent : nam duae res erant verendae, ut quod peterent, impetrarent, et ne, etiam- si inipetrassent, magis horainura ratio habita videretur. 41, 24, 18. si bellum erit, ne Perseus quidem dubitat, quin Romanos sequuturi simus : in pace , etiamsi non odia finiuntur , inter- mittantur. Ita est scribendura.

Horat. Epist. 2, 2, 95. mox etiam , si forte vacas , sequere et procul audi. Cic, ui Verr. 4,17,37. gaudeo etiam, si quid ab €0 abstulisti.

Cic. ad Att. 8, 2. ut etiam ttalia , si ille cedat , putes cedcn- dum. Haec etiam si non cohaerent. Horat. Epist. 1, l^, 15. Iiae latebrae dulces, etiam, si credis, amoenae incolumem tibi m« praestant septenibribus horis.

Cic. de Orat. 1, 33, 152. qui a scribendi consuetudine ad di- cendum venit, hanc affert facultatem , ut, etiam subito si dicat, tamen illa, quae dicantur, similia scriptorum esse videantur.

Cic. Lael. 23, 87. quin etiam , si quis ea asperitate est etc. de Off. 3, 6, 27. atque etiam, si hoc natura praescribit, — necesse est etc. Plaut. Epid. 3, 4, 81.

Cic. de Div. 2, 8, 21. aut igitur non fato interiit exercitus: mutari enim fata non possiint : aut si fato : — ctiamsi obtem^

38 *

596 £TIA]\1S1. £TIA]\ITVM.

perasset (Tuspiciis, idem eventurum fnisset. de Fin. 3, 5, 17. ^wos delectari videamus , ctiamsi eorum nihil intersit, si quid ratione per se ipsi inveuerunt.

Cic. de Ofi*. 1, 38, 137. rcctum est autem etiam in illis con- tentionibus , quae cum inimicissiniis fiunt, etiam&i nohis indigna audiamus , tamen gravilatcm rctinere.

Fortasse ad lianc reni dcnioiistrandara aliqnis adliibcljit illiid fliscrimen, qiiod intercedere dicunt intcr graeca kuI tl et tiyiai, quasi illnd sit etiam si , lioc ctiamsi. At quo graeca verba inter se difTernnt, hoc est. Kal qnod arfirraativam vira habet, neque, ut Herniannns putat, rem signiPcat esse non certam Cimnio enim certara indicat), aut additur ad totara sententiam conditionalera, qiia dicatur esse rera priraariain nihiloniinus, aut in liac sententia refertur ad noraen aliquod , ut significe- tur, id , qnod obstare videatur, re \ era non repugnare. In illis xai it, aucli wcnn, affirmatur, rem constare ab altera hac parte rei priraariae , in his ii y.al , wenn aiieh, constare eam ab altera parte rei secundariae, quae in conditione ponitnr. Latini vero haec non distinxcrnnt, sed etiamsi seniper una notione coniunxerunt, neque umquam si etiam dixeriint, nisi etiam ad aliemnn verbnm perfineret. Cic. p. Mil. 8, 21. in communi o?nnium si ctiam ipse gauderct , timuit, ne videretur infirmlor fides rcconciliatae gratiae. Sallust. Cnt. 14, 4. quodsi quis etiam a culpa vacuus in amidtiam eius incidcrat, quoti- diano usu atque illccebris facile pcir similisque ceteris efficicba- tur. Cic. de Fin. 2, 32, 10(5. corpnris autem voluptas si etiam praeterita delcctat, non intcUigo etc. Ante Lambinum lcgeba- tur etiamsi. In Cic. p. Beiot. 3, 9. olim legebatur : si tantum au.Tilia Pompeio vel si etiam filium misisset. nunc Tero si quum aux, Po. vel etiam filium.

*) Commutafa siint saepe elsl el etiamsi vel ob compendium scriliendi: vd. Wnnder. Var. Lecl. p. 78. vel ol) modum verbi : vd. Cic. de Ofl. 1, 24. nbi 13eier. Goerenz. ad Cic. de Fin. 1, 17, 56. 2, 32, 106. Cic. p. Coe!. 3, 8. omissum sucpe etium: vid. Wunder. ad Cic. p. Planc. 4, 9. Columell. 9, 8, 14. et adiectum: vd. Cic. de Leg. 2, 5, 13.

ETIAMTVM.

Modus, qui in etiamnum praesentis est femporis, ad praeieritujii refertur in etiamtvm sive ettamtvnc, idque significat, vel rem aliquam praeterilo tempore

ETIAMTVM. 597

atlliuc fuisse, quae postea non erat, i. e. iiiin aclki/c, damals noch, vcl rem olim fuisse nou mutatam , sed perpeluo eamdem , quae antea fuisset , i. e. damals Linmer noc/i. Sed grammatici nova ediderunt praecepta luiec: duas esse formas, quurum alleru etiamtum signi- ficet ad/nic, et secundam parlem habeat enclilicam, altera eiiam innc denotet adeo tunc, ita , ut ulra([ue vox suani vim proprio accentu conservet. Anliqui grammatici de Jiac re nihil trudidere, neque ulhis h)cus exslat ia veferum scriptorum hbris, in quo tu?n sive tunc, post etiani posiliim et cum eo cohaerens, nou una nolione unoque accentu coniungatur. Nempe ubi exprimendum erat tum adeo , dixerunt tum etiam, quemadmodum formanlur ium demum , tum denique. Vna est for- muki verborum ium, cjuum, in qua tum ab etiam abs- trahitur, et sua vi conslans, ex ahera ])arte respondet vocahulo cjnum , quod illud attrahere videtur. Est enira etiam tnm, ciuum id quod anc/i damals , als.

Qiiae Kritzius ad Sallusit. Cat. 2, 2. p. 10. disseriiit, facile poterunt ciim iis, qiiae modo dixi , ftonciliari et alitjua ex parte corrigi. Walchiiis ad Taoit. \^r. 31). non snlttilins rein retractavit, sed in distinguenda duplici forma aliquod perspi- cuitatis suljsidium quaesivit.

Distractum vocabulum invenisse se qnidam putant in Tacit. Ann. 13, 50. plerasquc vcctliralium societates a consulibus et tribunis plebis constilutas acri etiam populi romani tum libertatc. At in- firmissimum est lioc testlmoniuni : nara in aliis libris desidera- tur tum , in aliis legitur etiam tiim p. r.

1. Primura igilur etiamtnm de re, quae ohm erat et postea esse desiit, coraponitur cum verhis, et quidera cura imperfecto. Est damals noc/i, eliam illo tempore. Respicitur in his ad posteriora simul.

Sallust. Cat. 2, 1. etiamtum vita hominum stne cupiditate agitabatur. ubi Herzogius particulae etiam male tribuit vim copulativara. lug. fi3, 6. tamcn is ad id locorum talis vir — petere non audebat: etiamtum alios magistratus plebes, consula- tum nobilitas inier se per manus tradcbat. Tac. Ann. 1, 74. manebant etiamtum vcstigia morieniis libertatis.

Tacit. Ann. 2, 51. nam ctiamtum Jiomac erant. Agr. 39. ncm eiiamtum Jgricola Brilanniam obtinebat.

Sallust. Ing. 54, 5. igitur Mcicllus ubi videt regis etiamtum animum ferocem esse.

598 ■ ETIAMTVM.

2. Sic etiam in coiitracta oi'atione componitur cum participiis et adieclivis, et cum ablativis absolutis.

Cic. in CatU. 2,2,4. quum viderem, ne vobis quidem omnibus re ctiamtum probata, si illum — morte multassem , Jore, ut eius socios — persequi non possem.

Sallust. lug. 40, 4. trepida etiamtum civitate. 21, 2. Tacit. Aiui. 1, 49. truces etiamtum animos cupido involat eundi tn hostem.

Apulei. Met. 10. p. 239, 24. iuvenis nihil etiamtunc sequius suspicatus summisso vultu rogat ultro praesentis caussas aegri- tudinis.

Tacit. Ann. 2, 52. valida ea gens et solicitudinibus Jfricae propinqua , nullo etiamtum urbium cultu ccpit arma.ii,22. Sueton. de Grarain. 1. rudi scilicet ac bellicosa etiamtum civitate.

3. Sed etiam in iis senlentiis locum habet, quae ipsae tempus designant coniunctione temporali, ut dica- tur quum etiamtnm, ubi nos , omisso damals , dicimus iioch, i. e. als noch,

Sallust. lug. 51, 2. itaque multum die processerat , quum etiam- tum eventus in incerto erat. Cic. Verr. 2, 39, 97. veniunt ad istum domestici nuntii, littcrasque a patre afferunt ante cal. de- ccmbrea, quum isti etiamtum de Sthenio in integro tota res esset. 5, 34, 88. evolarat iam e conspectu fere fugiens quadriremis, quum etiamtum ceterac naves suo in loco moliebantur,

4. His cognata sunt ea, in quibus de reliquis, quae snperfuerint, agitur.

Tacit. Ann. 13, 18. nomina et virtutes r.obilium, qui ctiam- tum supererant , in honore habere.

5. Sed saepe in hac voce non tam mutatio vel re- raotio, quae postea evenerit, quam perpeluifas vel aequa- litas rei spectatur, diciturque res perpefuo ila se habu- isse, aut non longius processisse, aul nondum desiisse. Id sensit Ernestius, et ut hunc seusum verl)is exprime- ret, scribendum existimavit in Sueton. Calig. 10. et in Tacit. Agr. 39. etiamnum.

Cic. de Orat. 2, 22, 93. omnes etiamtum Tetineiant illum Pericli succum , sed erant paullo ubcriorc Jilo. Lael. 3, 11. aufcrt eam viriditatcm , in qua ctiamtunc Scipio erat. Sallust. Iug\ 21, 2. ubi plcrumquc noctis processit , obscuro etiamtum lumine milites iugurthini , signo dato , castra hostium invadunt. Tacit. Ann. 1, 50. stratis etiamtum per ciibilia propterque men- ias , nullo metu, non antepositis vigiliis.

ETIAMTVM. 699

6. Ita cum adiectivis coraponitur ad indieandam conditionem perpetuam vel non finitara.

Taclt. Ann. 1, 49. truces etiamtum animos cupido involat eundi in hostcm.

Sueton. Tlb. 42. m castris tiro etiamtum propter nimiam vini aviditatem pro Tiberio liiberius — vocabatur. Calig. 10. prac- textatus etiamtum.

Lactant. 1, 17, 9. quod etiamtum puer ab apro ictus et occi- sus est.

7. Sic dicitur de rebus non mutandis , ubi Germani dicunt immer noc/i.

Cic, de OfF. 2, 13, 47. ea aetatc L. Crassus ostendit, id sc in foro optime iamfacere, quod etiamtum potcrat domi cum laude meditari. quae Graevlo et allis vitlosa visa sunt. Ileuslngerus explicat : eo adhuc tempore , quo iam In foro caussas agebat. Sed est potius , non mutata consuetudlne , concedente adhuc tempore.

8. Denique, sicuti etiamnunc, dicitur etiamtunc^ ut sit damais erst.

Terent. Eun. 3, 5, 20. domi erat quidam eunuchus , quem mercatus frater fuerat Thaidi, ncque is deductus ctiamtum ad eam.

9. Verbum, quod cum etiamtum componitur, su- pra dixiraus non aliam habere posse forraam nisi iniper- fecti. Nam nec praesens construitur, nisi ubi jjraelerita res vel praesenti historieo, vel oratione obliqua expri- mitur, nec perfectum. ISon raro autera etiamdum a iibrariis in etiamtum corarautatum est.

Terent. Hec. 1, 2, 68. diebus sane pauculis post Pamphilus me solum seducit foras, narratque, ut virgo ab se intcgra etiam- tum siet. Apulel. 3. p. 134, 1. ad domum suam perduxit, moestumque me atque etiamtiinc trepidum variis solatiir affatibus. ubi correxerunt solabatur: sed vide Oudend. p. 192.

Sueton. Calig. 10. quam defunctam practextatus etiamtum 2^^'o rostris laudaoit. Cohaerent verha praetextatus etiamtum. Et recte apud Flaut. Pseud. 4, 2, 2. nam nil ctiamdum harpagavii quam cyathum.

Cic. ad Atfc. 4, 5. ego mehcrcule mihi neccssitatem volui im- ponere huius novae coniunctionis : ne qua mihi liceret lubi ad illos ., qui etiamtum , quum misereri meidebent, non desinunt invidcre. Seribeadum est etiamdum.

600 ETIAMTVM. ETSI.

10. Accedente cjuinn solvitiu' notionis nexus, et utruraque vocabulum suam ralionem habet, atque di- citur etiam tum, quum^ quae reddimus aucJi damals als, auch dann wenn. Id vero etiam de re futura usurpatur.

Cic. p. Rosc. Am. 2\ 57. cibaria vobis praeberi videmus : vos autem maiime debetis in cos impetum facere , qui merentur. Hoc populo gratissimum est. Deinde si volctis, etiam tum, quum verisimile erit aliqiiem commisisse, in sii:^picione latratotc. Sal- lust. Fragni. 1, 19 (20), 7. r.usquam etiam tum Lepidum pro- gressum aiebant, quum privata arma opprimundae libertatis cepisset. Cic. p. Flacc. 4, !). nam si quis umquam de nostris hominibus a gencre isto studio ac voluntate^ non abhorrcns fuit, me et esse arbitror, et magis ctiam tum, quum plus erat otii, fuisse. p. Sest. 38, 81. an etiam tunc quiesceretis , cunctaremini, timeretis , quum rem publicam a facinorosissimis sicariis — occu- patam videretis?

11. Tum etium quo seusu dicatur, supra exposi- tum est. Nos daiui auch.

Terent. Ad. 5, 3, 64. equidem filium tum etiam , si nolit, cogam , ut cum illa una cubet. Tacit. Ann. 3, fil. jjrimi omnium Ephesii adiere memorantes — esse — lucum Ortygiam , ubi Latnnam partu gravidcim ct oleae , quae tum etiam maneat, annisam edidisse ea numina.

ETSI.

Ue particula ETSI fere omnia diceuda sunt, quae de particuia etiamsi iam diximus. Quo aufem modo et coire possit cum si in iiunc sensum, ex iis intelligilur, quae supra de et pro etiam posito et de affirmativa vi huius parficulae dispulavimus. Antiquissimi scriplores liauc vocem usurpant, et oplimi oratores, sg<\ minime saepe poetae. Yirgilius enim et Horatius numquam, Tibuilus duobns locis vel uno , Propertius semel 2,19, 1. dixit. Cicero et Caesar nihil frequenlius. Jlle adeo ia epist. 1. libri 6. quatuor primas enunliationes formavit per verba etsi — tamen, in quo. ut ait ]Manulius, si quis hodie nostrum ofleuderet, excusari vix posset.

Apud Tibullum 1, 9, 3. ah miser: etsi quis primo pcriuria celat, sera tamen tacilis Poena vinit pedibus. H. Vossius riiytiirai caus^a scripsU ct si, noa ropnjjfiiaute •^ramiiiatica ra- tione, ut putat Wunderlicirus, et fortasse ob ipsum vocabuli

ETSI. ^ 601

usum recte. Alter locus cst 3, 6, 47. Poeta qui CLrin coiiipo- sujt, habet v. 1. et 405.

Cicero tantopere assuefacttis erat liac dictione, ut permultas epistolas ab hac particula inciperet. Stewechius nominat tri- ginta sex : sunt tamen plures.

1. Etsi concessivam forraat senlenllam, qnae vel pracmittitur, vel raecJia inlerponitiir , vel adiicilur ei senlentiae, quae rera repugnante caussa non toili affir- mat. EsL igilur proprie aai ei et ei %ul, auch ivenn et wenn anch: sed simul significat naineQ , %a(,toi. Olim erat vulgaris opinio, tamen, ubi non appareret, esse omissum. Al hodie quidam dicent positam lianc parti- culam redundare.

Praemittitiir sententia concesslva: Plaut. Mil. 2, 6, 51. eisi ea €st , non est ea. Ovid. Art. am. 3, 753. etsi turpis eris , for- mosa videbcre potis,

Interponitur : Terent. Hec. 3, 3, 44. nec faciam , etsi amor me graviter consuetudoqite eius tcnet, Plaut. Bacch. 5, 2, 73. age iam id, utut est, etsi est dedecorum, patiar. Terent. Heau. 4, 1, 11. vin me istuc tibi, etsi incredibile cst crcdere?

Adhaeret : Plaut. Mil. 2, 4, 53. non vidi eam , etsi vidi. CIc. de Fin. 2, 14, 45. qui permulta ob eam caussam unam faciunt, quia decet, quia rectum , quia honastum est , etsi nullum conse- quuturum cmolumentum vident.

In obliqua oratione Liv. 2!), 8, 4. illud satis scire , etsi male de popiilo romano meriti essent, in meliore statu sub iratis Ro- martis futuros , quatn sub amicis Carthaginiensibus fucrint.

Siiigulari modo composltii simt verba Cic. de Or^at. 1, 50, 21<1J. quare non , etsi eloqventissimus Athenis Pcricles idemque in ea civitate plurimos annos princcps cnnsllii publici fuit , idcirco eiusdem hominis atque ariis uiraque facultas existimanda est.

2. Seqnitur in primaria sententia cura graviore asse- veratione tamen, et aitamen, eL at. Cf. etiamsi n. 6. Saepissime fit, ut etai cum negatione coniunga- tur, aut in quaiicumque sententia negativa ponatur.

Terent. Hec. 2, 2, 1. etsi scio ego , Philumena , meum ius esse , ut te cogam, quae ego impcrem facere . cgo tamen patrio anino victus faciam, ut tibi conccdam. Cic. ad Fam (i, 18 (ly^ 6. etsi abest maturitas aetatis , iam tamen personare aures eius huiusmodi vocibus non est inutilc. 13, 7, 9. qui ctsi te aliqua necef<situdine attingunt , tamcn tuus amor in me spcrare me cogit. p. Mil. 1, 1. ad Fratr. 1, 1. init. Caes. B. gall. 4, 31.

602 ETSI.

at Caesar, etsi nondum eorum consilium cognoverat, tamen et ex eventu navium suarum, et ex eo , quod obsides dare inter- miserant, foreid, quod accidit, suspicabaiur. Qua dictionig forma saepissime Caesar utitiir. vd. 4,20. 35. Plin.Pan. 70, 5. adhuc autem quamlibet sincera rectaque ingenia etsi non detor- quebat, hebetabat tamen misera , sed vera reputatio. Virgil. Aen. 9, 44. ergo etsi conferre manum pudor iraque monstrat^ obiiciunt portas tamen, et praecepta facessunt.

Inversa structura Plaut. Cas. 5, 3, 15. vapulo hercle ego invitus tamen, etsi malum merui. Rud, 5,2,63. tamen Jiet, etsi tu fidem servaveris,

Terent. Heau. 2, 1, T3. nam hic Clinia, etsi is quoque suarum Terum satagit, attamen habet bene etpudice eductam.

Exempla vocabuli at vide n. 6.

8. Itera sequiinlur cer^e, at cerfe , saltem, verum- tamen, tanien niliilo mimis. Recentiores dixei'unt ni- hilojninus y nihiLominus tamen,

Cic, p. IVIarc. 5, 13. etsi aliqua cntpa tenemur erroris humani, a scelere certe liberati sumus. Liv. 3, 8, 10. ubi etsi adiectum aliquid numero sit, magna ccrte cacdes fuit. 25,0,2. vd. n. 6.

Liv. 2, 43, 8. nec illos ctsi non adhortatio invisi ducis, suum saltem flagitium et publicum in praesentia dedecus , postmodo periculum , si animus hosti redisset , cogcre potuit gradum acce- lerare.

Terent. Plior. 2, 3, 60. etsi mihi facta inruriast , verum tamen potius , quam lites secter , aut quam te audiam, itidcm ut co- gnata si sit , id quod lcx iubet dotemdare, abduce hanc, minas quinque accipe. Cic, ad Att. 14, 12. etsi latinitas erat noiife- renda: verum tamen.

Cic. p. Cluent. 28, 76. nonnulli autem homines , qui hoc statue- runt, quo quisque animo quid faceret , spectari oportcre , etsi alii pecunia acccpta verum iudicabant , tamen nihilo minus se superioribus suis iudiciis constarc putabant oportere. PauUus in Dig. 29, 7, 8, 3. nam etsi postumus iiatus ruperit testamentum et decesserit , nihilominus codicilli valent. Tryphon. in Dig. 23, 3, 78, 2. sed etsi non sit fundi domina, nihilominus competit dotis actio , ut dimittat a se maritus usumfructum. Vlpian. in Dig. 3, 3, 28. sed etsi agat procurator meus ex ea stipulatione me invito , nihilominus tamen mihi ex stipulatu actio tribaetur. Tryphon. 23, 2, 67, 6.

4. Pouitur etiam in affirraauda sententia primaria. Quare non mirabiniur Plaulum dixisse etiam etsi , in

ETSl. 603

quibus etlam ad alterara orationis partem confirmandam 2:)erlinet. Jla etsi etiam dicitnr, ut etiam ad unum aiiquod vocabulum , quod sequitur, referatur.

Cic. Orat. 44, 151. in quo quidam Theopompum etiam repre~ hendunt, quod eas litteras tanto opere fugerit , etsi idem magister eius Isocrates. Ita enim meliores libri.

Plaut. Trin. 5, 2, 59. cn. Haec tibi pactast Callicli filia. lE. E<^o ducam , pater : etiam etsi quam aliam iubebis. Viilgo ecribitur etiam et si: quod ne referamus ad ea, quae p. 524. protulimus, ipsa verborum compositio monet. cf. n. 13.

Cic. Brut. C7, 238. hic ctsi etiam in publicis caussis probaba~ tur , tamen in privatis illustriorem obtinebat locum.

5. Haec omnia communia sunt verbo etiamsi. At verbis etsi et cjiiamquam propriam atque admodum raram formam esse putant grammatici , qua opponatur sed el sed tamen. In quo valde mihi videnfur errare. Nam sed , quod sententias secludit, nec polest his verbis opponi, neque umquam iis respondel: et ubi hoc fieri illi exislimant, etsi et quamcjum adhaerent anfecedenlibus aut ad ea respicitmt, et per vocabuliim sed nova incipi- tui- senlenlia. Cf. QVAMQVAM. Ahter se res Iiabet ia verbis veriimtamen, quae recle Ojjponuntur, ut supra vidimus. Nam verum addit affirmationis auctarium. Qiiaraquam sunt etiam, in quibus {>erumtamen, per se constel.

Loci, quos aiferunt, ita sunt constituendi : Cic. ad Fam. 9, 16, 11. quamobrem Ocnomao tuo nihil utor: clsi posuisti loco versus accianos. Sed quae est invidia ? 9, 6, 2. sic enim color, sic observor ab omnibus iis , qui a Caesare diliguntur , ut ab iis rne amari piitem. Nam etsi non facile diiudicatur amor verus et fictus , nisi aliquod incidat eiusmodi tempus, ut , quasi aurun igni, sic benevolentia fldclis periculo aliquo perspici possit, cetera sunt signa communia , sed ego uno utor argumcnto ctc. Prae- propera coniectura Mad^ngius scribendum censuit tametsi, id- que ab Orelllo adeo receptum yideo. Sententla Tero , qua Clcero argumenta opinionis suae exponit, haec est : nam etsi in diiudicando amore vero aliquod tempus requiritur , adsunt tamen documenta, et quidem cetcra communia signa, sed prae~ sertim quoipseutor, unum argumentum. ad Att. 6, 7. lihodum volo puerorum caussa: inde quam primum Athenas: etsi ete~ siae valde reflant. Sed plane volo his magistratibus. ad Fam. 13, 10, 10. qtiod €go hii litteris efficere volui : etsi id ipsa per se

604 ETSl.

■ncccssthido quncsti:rae effecisse debet. Sed tamen nihilo Jirmius illud , hoc addito.

Cic. acl Faiii. 15, 17, 1. praeposteros habes tabellarios , etsi me quidem non offcndunt. Scd tamen quum a mc discedunt, Jlagiiant litteras. Ita est interpimf^enduni. ad Att. 13, 2. cras igitiir auctio Peducaei. Quum poteris ergo. Etsi impcdiet for- tassc Fabcrius. Scd tamen quum licebit. Item 7, 20. Topic. 19, 72. dc iis pauca dicamus : ctsi ea nihil omnino ad vestras disputationcs pertinent. Sed tamen totam rem efficiamtis.

Cic. ad Att. 13, 4-1. suavcs tuas litteras : etsi acerba pompa. Verum tamen scire omnia non acerbum est. Alia, quae cohaereut, ride supra n. 3.

6. JElsi et elsi non adiinignntur et nominibus sub- stanlivis et udieclivis et purticipiis, sive seqiiatur tanien, vel at , vel cej'te , sive nou sequatur. Alias dicitur si non.

Liv. 3, SR, 7. deos tandem esse — fremunt, et superbiae cru- delitatiquc , ctsi seras, non leves tamen venire poenas.

Liv. 35?, 54, (i. se certam , etsi non speciosam , pacem quam incerta bclli praeoptantes dedidisse se prius in fidem quam in potcstctem poi>uli romani.

Liv. 38, 41, 10. rcliquum (Itcr) — etsi non infes'um , su- spectum tamen. il)id. (>. quippe ctsi iniquo bcllo , proelio tamen iusto , acie aperta, collatis signis dimicandum erat.

Cic. de Orat. 3, 4, 14. ei , etsi nequaquam parem illius ingenio, at pro nostro tamen studio, merifam gratiam debitamque refe- ramus. Sueton. ]Ner. 33. cuius necis, etsi non auctor , at con- scius fuit.

Liv. 25, 6, 2. de nobis, etsi non inlquum, certe triste senatus consultum factum est. 2, 43, 8. vd. n. 3. Sueton. Cal. 12. etsi non dc perfccto , at certe de cogitato quodam parricidio professum. Tacit. Dial. 19. quum vii in corona quisquam assistat, quin elementis studiorum ctsi non instructus , at ccrte imbutus sit etc.

Varro de L. L. 5, 1. huius rei auctor satis mihi Chrysipjnis ct j4ntipatcr et illi , in quibus ctsi 7ion tantum acuminis, at plus litterarum. Alii codd. si non. Cic. de OfT. 1, 11, 35. in quo si mihi esset obtempcralttm , si non optimam, at aliquam rem publicam — haberetnus. alii libri etsi 7ion.

7. Concessiva senteutia ita opponi potest, ut allera, quae in ea dicilur, res aeque sive non minus valere ct

ETSI. 605

ex allera parte priorem sentenfiara coercere et infrin- gere videatiir: unde fit, ul hac relaliva forina exprima- tur idem fere, quod monstrativa significat tameii. Hoc proprium est verbo cjuainqiiam. Sed etiam elsi ila usurpatur, adiectum aliis sententiis, quibus aliquid pro- nunliatur. Graeci dicunt KuLTtEQ et %a[.roi, Germani gltichwolLl et wiewo/d. Nihil in liis omittitur, sed praeoedens sententia , quae posilo tameii coercelur et reiicilur, verbo et^i adJiibito, ex hac secundaria senlen- tia ahquam confirmationem adipiscitur: nam quod in illo opponitur, in hoc praeoccupatur et iuxta apponitur. Qua dictione is quoque utitur, qui vel aliura vel semet- ipsum corrigere velit.

Terent. Heau. 2, 3, 85. hariim duarum conditionum nunc uiram malis, vide: etsi hoc consilium , quod cepi, rectum esse et tutum scio. Flaut. Capt. 3,5,86. vale atque salve : etsi aliter ut dicam meres.

Cic. ad Fam. 6, 4, 3. nujic tantum vidcmur intclligere non diuturmim bellum : ctsi id ipsum nonnullis videatur secus. ad Att. 7, 3. hahct cnim rcs deliberationem : ctsi ex parte magna tibi assentior, ad Att. 13, 41. utriusque nostrnm idem consilium essc dcbct : etsi in mc graviores iniuriae et ccrte notiores. de Senect. 9, 29, 1. Saepe est liaec parenthetica forma : Cic. in Verr. 5, 31, 81. iil)i Zumptius revocavit etsi pro tametsi.

Cic. ad Att. 9, 10. do , do poenas temcritatis meae : etsi quae fuil illa temcritas ? 10, 7. etsi quid iam opus est cxolio)?

Critici nonnumquara dubitavcrunt , utrum concessivam sen- tentiam superioribus verbis annecterent, an iis, quae seque- rciitur, oj^poncrent. Qua in dubitatione et ad sententiarum rulionem et ad antiquani consuetudinem , de qua n. 10. dicam, animum attcndere oportebat. Weisliius in Suipicii Epist. ad Cic. 8, 5, 2. alios errore lapsos existimans ipse versatnr in manifesto crrore. Nam i!(i non est sernio de eo , qui coram consoletur, sed de univer!<a familiarium consolatione. Quare elsi referri debet ad tamen, quod sequitur.

8. Hac ralione componi poterant eisi qiiamvisy quamqi/am etsi , sed ita quidem , ut allerum verbum tolam senlentiam opponeret, alterum novam conditio- nem iniiceret.

Cic. ad Att., 10,7. lcctis vero tuis litteris , admiratus cquidem sum, te tam vehemcntcr senientiam commutasse: sed non sine caussa , arbitrabar. Etsi quamvis non fueris suasor et impulsor

606 ETSI.

profcdionis meae, approhator certe fuisti, dummodo cal. ian. Jiomae essem. Contraria est ratio apud Liv. 21, 19, 4. quam- quam, etsi priore foedere siarctur , satis cautum erat Sagun- tinis. ubi quamquam ad praecedentia spectat: wiewohl, ob- gleich. Apulei. Apolog. p. 324, 12. in quibus (litteris^ omnia contra praedicationem istorum pro me reperiuntur. Quamquam, etsi destrictius magum me dixisset , possct videri excusabunda se filio vim meam quam voluntatem suam caussari v^aluisse. Vlpian. in Dig. 36, 3, 1, 20. quamquam , etsi sine hac adicctione caveretur, verumtamen exceptione patrem vel dominum sub- moveremus , si exsistentis conditionis tempore non haberent eos in potestate.

9. Hiuc vero factum est, ut utraque vox coniunge- relur. Dicebaut enim Latini etsi tamen. et tamen etsiy quae contrahebant tametsi: de quo plura dicam suo loco. Germani eodem modo wiewo/il doch. Seutentia concessiva simui oppositionem efficit. Et quura quae- cumque sententia huius geueris contrariam rem confi- neal , tametsi pro etsi dicilur, etiam ubi alterum tamen sequitur. Quae particula enim sua vi locum obtinet iu. apodosi, eadera ponitur etiam in priore parfe sententiae, ut quae ipsasit oppositionis. Sic Graeci quoque. Aeschyl. Choeph. 112. fis^vi]6' 'OQeaTov nei 'd-vQalog £09'' oficog. vid. Elmslei. ad Eur. Med. 1216.

Cic. ad Att. 12, 45. nec haee, quae refricant , hic me magis angunt. Etsitamen, ubicumque sum , illa sunt mecum. Terent. Heau. 1, 1,67. ambo accusandi: etsi illud inccptum tamen animi est pudentis signum et non instrenui. Flaut. Poen. 5, 2, facito sis reddas, etsi hic habitabit tamen.

Ramshornius in nova grammaticae editione tamen, quod in tamctsi est, dicit apodosin exprimere sententiae praecedentis, etsi vero protasin sequentis. Cui rationi qiiomodo submitti possint exempla Cic. p. Jlur. 7, 16. de Orat. 2, 27, 120. et alia tnulta, in quibus nihil praecedit, cui aliud quid opponatur, equidem non exputo.

10. In coniungendis sententiis antiqiiiores scripfo- 3'es coniuuctivara particulam omittere soieut. Receu- tiores cum anfiquissimis usurpant formulam sed eisi, Cicero vero sed tamen etsi.

Plaut. Trin. 2, 4, 106. sed etsi hercle graviter cccidit stuUitia mea , Philto, est agcr sub vrbe hic nobis , eum dabo dotcm sorori. Vlpian. in Dig. 47,2,17,2. sed etsi non possit, attamcn

ETSI. 607

ratio haberi dehet eius, qiiodfecit. Tryphon. 23, 2, 67, 1. sed

etsi senatusconsultum stricto iure contra omnes tutores nititur, attamcn summae affectionis avitae intuitu huiusmodi nuptiae conccdendae sunt. Idein 23, 3, 78, 2.

CIc. ad Fara. 4, 15, 3. sed tamen ctsi antca scripsi, quae existi~ mavi scribi oportere, tamen hoc tempore breviter commonendum putavi, ne quo periculo te proprio existimares esse.

11. Haud raro pergit oratio ad demonstrandam ali- qiiam veritatem per hanc dictionem , quae removeat simul impedimenlura. Quare composita videraus verba na?n eisi , etsi enim , quare etsi.

Plaut. Pers. 4, 4, 103. nam etsi res sunt fractae, amici sunt tamen. Cic. de Off. 2, 21, 73. nam etsi duce natura congrega" bantur homines, tamen spe custodiae rerum suarum urbium prae- sidia quacrebant.

Cic. ad Fara. 6, 1, 3. quare elsi multarum rerum desiderio te angi neccsse est, tamen illo dolore , quo maxime te confici audio, quod liomae non sis, animum tuura Ubera. Etsi enim cum magna molestia tuos tuaque desideras , tamen illa quidem, quae requirisy suum statum tenent. 2, 12, 2.

12. De modo verbi Gifanius Observ. p. 289. (554.) exposuit, initio sententiae eZ«i cum indicativo iungi , ia media cum subiunctivo. Quae quam perversa sit ratio, non est quod demonstremus. Vide, quaedicta sunt p. 592. Etiumsi qiium maiori arabiiu id maxime comprehen- daf , quod fieri posse cogitafiu', plerumque assumit con- iunclivum: elsi autem , quod imprimis de re facta aut facienda usurpatur, in certo , quod ponit, iudicio indi- cativum habel. Nihil taraen irapedil, quorainus id, quod tantum fieri posse cogilefur, etiam per voc. etsi oppo- iiatur: quamquara non multa exempla reperiuntur. Conf. Elmsleius in censura Promethei a Blomfieldo editi p. 173. edit. lipsiens. Sed quia certa conditio maiori cum vi collocatur in orationis initio, evenit illud, quod Gifanius se observasse narrat.

Discrimen utriusque TocaLuli cernitur in his Cic. de Orat. 1,16, 73. ut — qui allquid fingunt, etsi tum pictura nihil utun- tur , tamen utrum sciant pingere an nesciant non obscurum est: sic in orationibus hisce — , etiamsi proprie ceterae non adhi- beantur artes, tamen facile declaratur , utrum is, qui dicat, tantummodo in hoc declamatorio sit opere iactatus , an ad di- cendum omnibus ingenuis artibus instructus accesserit. Voc. tum.

608 ETSI.

qnod adhaeret , indicat rem in tempore fixam , etiamsi de eo, quod fieri possit, iudicat.

Plaut. Aul. 3, 2, 7. pol etsi taceas , palam id quidem est. Truc. 4, 3, 41. Cic. ad Fam. fi, 4, 3. nunc tautum videmur in- telligerc non diuturnum bellum : etsi id ipsum nonnuUis videatur sccus. de OfF. 1. 24, 84. sunt enim , qui quod sentiunt , etsi opti- mum sit, tamcn invidiae metu non audcnt dicere. IVon (icLebant critici ex uno codice recipere etiamsi, quod librarli saepe coniunctivo substitucrunt. ad Att. 7, 3. etsi cupidissime expe- titum a me sit, — tamen non est nostra contentione pcrfectum. Liv. 21, 19, 4. quamquam , etsi priore foedere staretur , satis cautum crat Saguntinis. 3, 68, 9. 5, ofi, i". ^d. Drakeub. ad 5, 42, 7. Oudend. ad Caes. Kell. gall. 6, 40. et ad Apulci. T. 2. p. 251.

Cic. p. Sull. 32, 90. etsi nihil aliud SuIIae 7iisi consulatum abstulissetis , tamen co vos contentos esse oporiebat.

Terent. Eun. 2, 1, 10. memini, tametsi nullus moneas. Sallust. Cat. 3, 2. ac milii quidem , tametsi haudqiiaquam par gloria sequatur scriptorcm et auctorem rcrum , tamen imprimis arduum videtur res gestas scribere. Kritzius scripsit scquitur , qiium omnis dubitatio ab hoc loco abesset. At poterat ea adesse. Illud habet Gellius 4, 15.

Coniunctivus ex aliena constructione saepe pendet. Plaut. Capt. 4, 2, 7fi. quin ita faciam , ut te tu cupias faccre sumptum, etsi ego vctcm. Cic. de Orat. 2, 52, 210. de Fin. 1, 1, 1. Cel- sus 2, 5. ex quibus colligere possumus morhum , etsi non inter- emerit , longius tamen tempus habiturum.

Indicativum sequitur coniunctivus eodem modo, quem supra p. 593. exposui. Cic. Brut. 47, 173. itaque etun, etsi ncino inter- cedebat, qui se illi anteferret, ncque secundum tamen, neque tertium dixerim.

13. Et fii, qaod esset imclwenn , laline dictum esse nerno negabit. Sed exemplorum copia uon tam magna est , quam quae vulgo existimalur. Scriptoresenim anli(|ui diligeiilius providehanl, ne ambiguifate oHenderent. Sae- pius dixerunt qnodsi: saepe eliam si, nullo interposito adminiculo, ex quo criticis dubilafio accidere solet de oratione non .satis nexa. Atque non parva est interdum difficullas iudicii, quuni .s/ pro ttsi poni possit. Nobis vero, qui haec verba diversa interpretalione distiugiji- mus, cavendum erit, ne antiquis scripforibus, quibus et si atque etsi uno modo sonabant, alienam subtilita-

ETSI. 609

tem iinputemus. Saepe enim illi videniur omisisse co- pulam seulentiarum, et dixisse etsi , ubi nos pouerenius et si.

Caes. B. gall. G, 40. alii, ntneo facio, vt ccleritcr ■perrinr.- pant, cer.sent , quoniam tam propinqua sint castra: etsi jtars aliqua circumventa ceciderit , at reliquos servari posse confidunt: alii, vt in iiigo consistant atque eumdem omnes ferant casum. Necessitas niilla esfe videtur, quam Oudendorpius sibi imposi- tam existimiibiit, ut scriberet ct , si.

Pessime scriptum est apud Liv. 2, 43, 8. nec illos , et si non adhortatio invisi ducis, suum sallem Jlagilium — cogere potuit gradum accelcrare.

]\'ulla ambiguitas apparet in his Piaut. Mil. 5, 21. iuro per Dionam et Martem , me nocilurum nemini, quod ego hic hodie vapulo : sed mihi id aeque factum arbilror. Et si intestatus non abeo hinc, bene agilur pro noxia. Cic. Lael. 27, 104. scd nec illa cxstimla suiit (aluntur potins et augentur cogitatione et me- moria) : et si illis plane orbatus essem, magnum tamen afferret mihi aetas ipsa solatium,

14. Vt cjuodsi, dicebatur etiam cpiod efsi in sen- tenliis aliqua conclusione iungendis. Yid. ad Wopkens, Lect. TuU. p. 36.

Cic. de rin. 4, 4, 10. quod ctsi ingeniis magnis praediti qui- dam dicendi copiam sine ratione consequuntur , ars tamen dux certiof quam natura.

*) Confunduntur ob significationem aequalem eisi et si. vid. OreJlius ad Cic. Brut. 76,263. 67, 238. etsi et etiitmsi. Cic. p. Coel. 3, 8. de Ofl". 1, 24. ubi Heusing. et Beier. Goerenz. ad Cic. de Fin. 1,17,56.

EV.

Ev graecura tv esse dicunt graramatici, quod quum •neutrum adieclivi ivg recte appellent, inleriectionis vira et usum, quae in tvyz et i.va apparet, non demonslrant. In hoc vero usu zvu et da et div cognaia continentur, quae ab exclamatioue naturalifer facta nolionibus simi- liiim verborum, quae istam farailiam cognafione quadura atlingunt, accommodata sunl. j\leram iuterieclionem Gerraani habent ei.

Laliuum vocabulum est eius, qui laetitiam ex im- 11. 39

610 EV. EVAX. EVGE.

proviso perceptam exprimit , eliam in rei approbationc. Quare Agroetius de Orthogr. p. 2272. eu laudantis,

Plaut. Most. 2, 1, 28. eu, Philolaches. Salve amicissime mihi hominum omnium. Tercnt. Phorm. 3, 1, 14. eu , Pkormio. i. c. ecce, Phormio. 4, 6, 29. ubi olim legebatur cvge. vide Faerniura.

Plaut. Mil. 4, 4, 10. cu , j^robe. Terent. Eun. 1, 2, 74. cu, noster, laudo : tandem perdoluit : vir es.

Quod apud Plautum Most. 3, 1, 58. legifur: ea hercle: nae tu ubi mudo. verbum est indignanlis homi- nis. Quare restitueudum est tii hercle , nae tu: ahi modo : auscuUa miki. quod habent cod. lipsiensis et editio princeps. Conf. Roslii Plautin. Cuped. Ferc. 14. p. 5.

EVAX.

Yuus Plautus vocabulo EVAX usus est: neque in aliis libris nisi in comoediis locus ei fuisse videlur. Nam euax dicunt, qiii laetilia exsultant audila aliqua re vei animadversa. Cognatae sunt voces ivol , euue. Varro de Ling lat. 6, 5. euax verhum nihii signijicat , sed ejjutitium naturaliter est.

Curc. 1, 2, 3. ubi, vbi est? prope me est . euax, habeo. Cas. 4,4,13. 01.. Vxor domi est: ne time. st. Euax. ISunc pol demum ego sum liber. Bacch. 2, 3, 13.

Bacch. 4, 4, 72. m\. Subscquere propius me adfores: intro inspice. ch. Euax , nimis bellus atquc ut esse maxumc oplabam locus. Men, 1, 2, 18. cuax, iurgio hcrclc tandem uxorcm abcgi ab ianua.

EVGE.

EvGE graccum est evye, quod quomodo interiectio- nis naturam induat, demonstrat Hoogevenius p. 231. edit. Schiitz. Cf. Scaliger de Caussis lat. hng. p. 406. In latino usu , comicis proprio, seraper laelitiam ex- primit, quae vel pura vel cum admiralione vel cum ap- probatione et laude coniuncla est.

Loquuntur ita laetantes de eventu Plant. Stich. 5, 6, 3. da mihi suavlum. — Euge , euge. Sic furi datur. Aul. 4, 6,11. Epid. 3, 2, 21, Rud. 1, 2, 75. euge, cuge perbene: ab saxo avortit Jluvtus ad litus scapham. Et de sententia aut de con-

EVGE. EVGEPAE. Cll

ailio invento. Plaut- Psead. 2, 3, 26. evge par pari. Tercnt. Heaut. 4, 2, 10. cuge habeo optimam. In Asin. 3, 2, 8. Beroaldi liber exhibet liaec: eae nuiic lcgiones , copiae., excrcitusque fuerunt , vi pugnando sumus , periuriis nostris , citge , poiiii.

De re improvisa Triic. 2, fi, 23. Ps. 2, 4, 22. In salutiitlone Merc. 2, 2, 12. Terent. And. 2, 2, 8.

Est vox eius , qui cura laetitia rera rairatur. Plaut. MIl. 4, 1,20. 2,2,53. eugc, euscheme, hercle, adstitit. Pers. 4,2,1.

Approbantis cst Most. 3, 1, 59. Pseud. 1, 3, 89. Mi!. 2, 2, 86 (88) : et applaudentls Trin. 3, 2, 79. Most. 1, 3, 103. lepide dictum de atramento atque ebore. Euge plaudo Scaphae.

Sed ctiam in ironia ei iocus est, sive qnis rem ali- quam miram animadverlul, sive aliquera leniter rideat.

Plaut. Araph. 2, 2, 170. euge, optime. Pers. 1, 2, 10. me dicit , euge. Cf. Hoogeven. p. 232.

Terent. Ad. 5,7, 13. ae. Placet, pater lepidissime. d. Euge, iam lepidus vocor. V^ulgus Germanoriira ei tuuscnd.

Plaut. Cas. 2, 6, 33. ch. Quid tu id curas ? ol. Quia enim metuo , ne in aqua summa natet. ch. Euge. Cave. Restituen- dura est ex antiq. libris age cave.

Vehementiorera admirationis vira habent composita verba eiige papae.

Plaut. Merc. 3, 4, 41. ev. J)ii sciunt , ciilpam meara istana non esse idlam. ch. Eztge papae. Deos absentcs testes memoras. Qui cgo istuc credam tibi?

In Martial. Epigr. 2, 27. adverbium est de graeco more positum : grcwiter , cito , nequiter , avge, heate, Sunt verba coUaudantis scurrae. Sic Lucian. Gonviv. 37. tv-^tf Bcp^], w KXe68}]ii£.

EVGEPAE.

Compositura est evgepae ex euge et pae, qnod est iu papae^ de quo vid. p. 1. At nullo in loco con- slant ]il)ri scripli, qui aut etige aut evge pol praebent. Aute orania igitur de integritate vocabuii quaerendum erit 5 quod fieri poterit antiquis codicibus accuratius in- spectis. Sensus verbi non nisi gravitate difierret ab 'enge. Et enira exclamatio laetantiura et collaudantium, contractis vocabulis euge papae , quae apud Plaut. Merc. 3, 4, 41. Qui scripserunt eugepoe, ut esset evyi

39*

612 EVGEPAE. EVOE.

Ttot, nescio qnam rationem sequuli fuerint. Eiige pol non reiecerim, sed simile illud euge /tercle compara- verim.

Plaut. Rud. 2, 4, 24. ev^epne, salvus sum. Epid. 1, 1, 7. in- tcllcgo: eugepae. Edit. princ. euge. Rud. 1,2, 81. at in vadost: iam facile enabit : eugepae. i. e. euge perbene. Sed edit. pr. Ciige tace. Pseud. 2, 4, 53. eugepae , lepide , Charine , me meo ludo lamberas. Edit. princ. eugc pellepide. Beroaldus cuge, perlepide. Quidni lugc pol ? Capt. 2, 2, 24. eugepac. Thalem talento non emam Milesium. Cudd. onines et edit. princ. cuge pol, et eugepel. Gruterus unus in codd. ge legisse eugepae narrat.

Ironiae iaserviret ia duobus locis , uti ei/ge. Sed haec quoque exempla a codicum aucloritale sunt in- firma.

Plaut. Amph. 4, 1, 10. sed acdis occluserunt : eugepae. Pa- riter hoc fit atque ut alia facta sunt. Edit. pr. euge. Capt. 4, 2, 43. eugepae : edictiones aedilitias hic habet quidem. Sed codd. praeter ununi Voss. et edit. princ. euge, quod metrum defeudit.

EVOE.

Eyoe , vox cst graeca zvol , \\\ Bacchi sacris usitata. In libris antiquis vel eiio/ie \e[eij/ioe vel eu/w/ie scriptum saepe legitur. Veleres Latini qui par<-issiine usi eraat liltera A, ut ait Quinclibanus , in iuterieclionibus grae- cis iuterdum mterponere solebant. Sed ipsorum con- suetudo ex antiquis libris nou potest cognosci. Daus- queius et V^ossius et alii eu/we scribendum esse affir- mant. Forcellinus, ,.vox est dissylluba, inquit, neque uUum adhuc vidiuius poetae locuin , ex quo uecessario couficiatur, esse trisyllal)am." Cf. Glarean. ad Ovid. JVlet. 4, 522. Qiiod vero grammatici dicunt, hac voce uti homincs bacchanles et laetilia exsullantes, id re- stringi debet singulari rafione. Num poefae non ita loquiintur, nisi in Bacchi evocalioue aut de furore bacchico.

Plaut. Men. 5, 2, 82. euoe cuie , Bromie , quo me in silvam

venatum vocas? Ovid. Art. am. 1,563.

Horat. Carm. 2, 19, 5. cuoe: recenti mens trepidat metu pleno-

que Bacchi j)ccfore turbidum laeiatur. Euoe , parce, Liber.

Ovid. Met. 4, 522. Virg. Aen. 7, ob*.).

EX, 615

Catiill. 64, 61. qtiem procul c.v alga moesils F.Iinois ocellis saxca ut effigies bucchantis jjrospicit, euoe. 255. euoe, bacchan~ tis, euoe, capita infiectentis.

EX.

Ex graecum It, esse per se paLet. Cuius vocis aspe- riorem sonum quum Graeci omissa ultima parte s miti- gasseut, Latini praeter compositionem lilterae /', in qua et ecfet e/j^ dicebaut, non mutarunt litteram, sed totam al)iecerunt, ante consonantes perniultas e pronuntiantes. Hae lifterae in compositis vocahulis suut b, d, g, i, 1, m, n, r, V, vocabulo exlex et iis nomiuibus, quae honori- bus vel imperio defunctos significant , exceptis: de quu re exposuit Schneiderus in Gramm. J. p. 561. qui prae- terea exemphi anliquioris usus lormae ex monstrat. Praepositio cum nomiuibus coniungenda non alia regula videtur adstricta luisse, nisi ut e, concursu consonau- lium ortura, non poneretur ante vocales. Nam ex iis, quas nominavi, htteris nuHa est, quacura non. composita fuerite.v, praesertim in quibusdam formuhs , ut vide- lur, ex autiquitate servatis. Nam antiquissimo tempore ubicuinque usurpabant e.v , etsi non htteram .v , sed cs scripseruiit. Vid. Schneiderus p. 371. Atque ex iilo tempore cum ipsis formidis plerumque primiliva lorma est servata. Haec ex antiquorura grammaticorum prae- ceptis. Vid. Priscian. p. 995. Scaurus p. 2262. At novas sententias conceperuot quidam grammatici nostri temporis, qui quum aequalem conslanfiam longae et accuratae observulionis professi, praecejjta confecerint prorsus inler se contraria, vereri nos oporlebit, ne omnes sua observatione decepti fuerint. Atque Goerenzius ad Cic. Acad. 1,1,42, et de Fm. 3, 18, 60. et in lahnii Anual. VoL 1. p. 326. non deraonstravit quidem, sed se ah- quando demonstraturum esse significavit, magnum dis- crimen inter e ct ex iniercedere, et e dici maiore cum vi , sed e.v poni, si pondus adhaereret nomini, non prae- positioni: hoc est , si recte inleliigo , formara e, noa e.v inservire oppositioui internarum rerum exprimendae. Contra Ramshornius in Gramm. p. 460. et INloserus ad Cic. de Re p. p. 177. et p. 479. docere vohierunt, ex poni, utsignificaretur aliquid ex infiraa rei alicuius natura exire , et ut ahera forraa limus pracposilionis exitura et iocura, undc ahquid proficisceretur , altera vero , quae e

614 EX.

est, longinqiiitatem et spatiura interiectum distantiae designaret: quo formae ex maior tribneretur vis. Haec, quae non vera, sed falsa observatione confecta et orani ralione deslilula sunt, refutare vix operae prctium vide- tur. Quid enira ub auctoribus li-]guae latinae absurdius poluit excogitari , quam ut tribuerent formae e singu- Jarem vira et significationera , cui tamen ante orania noraina, quae a vocali incipiunt, nuUus fuisset locus? In Cic. Soran. Scip. 3. ubi legitur: immo vero ii i>ivunty qui ex corporiun vincnlis tamqnam e carcere evola- runt: Moserus contendit non scribi jDosse e corporu7n vinculis propter istara distinctionem , Goerenzius autem in lahnii Annal. p. 298. scribi debere ita. Et quid est illud, quod Goerenzius dicit vim inesse vel in praeposi- tione vel in nomine, nisi oppositio verborum in et intra? Haec vero centies per forraara ex exprimitur et aote vocaJes et ante cousonantes. Ipse vero Goerenzius, de lioc discrimine agens, ait in loco aJiquo Ciceronis e cjuo pro sed ex hoc positum esse, et de Fin. 4, 17, 48. ex ea bene quidem dici pro naturae convenienler , quam- quam ad 3, 18, 60. et 4, 11, 26. ccntenderat, pessime legi ex natura pro e nutura ob sensum diversum. Kaec inter se concilient alii , non ego. Neque Oclisnero as- sentiri po^sura, qui in Etlog. p. 214. e cura raaiore vi propterea poui posse autumat, quod clariorem soaum habeat. Nam crassior est quam ex , in quo Probus 1, 12, 1. narrat brevem sylJal:)ara, sed positione productam esse. Cicero Orat. 47, 158. ex usu dicunt et e re puhlic a , quod in altero vocalis excipiebat , in altero esset asperitas , nisi litferam sustulisses , ut exegit, edixit. Igitur asperior sonus erat, quem mitigarent, nec anle omnes consonantes , sed ubicumque oilendere videretur. Formulae quaedam ex antiquissirao tempore servatae nuraquam aut raro mutabant formara suam primitivam , veluti ex tempore, ex sententia, ex parte^ ex toto , ex compacto , et contra e regione: in aliis in- constans erat ustis et auriura arbitrio perraissus. Sic Sallustius rarius usurpavit e de sua consuetudine. Certe vocabuli forma neriue apud liunc ueque apud alios scri- ptores consonanlilitterae accommodandanotionemsigni- Iicationis moderatur.

Cf. Ruddimann. T. 2. p. 33G. qui quum docet semper dictum

csse e \on<rinfiuo , non cognoverat ex longinquo dici a Columel, 0, 2, 13. ct a Tacito Ann. 2, 82.

EX. 615

Apiid Clceroucm ex quo centles leg-itur: tamen crltici affir- mant, eum semper scripsisse e 51/0 efficitur : quamquam ex qua optimi codices praebent de Fin. 2, 5, 15. Tusc. 1, 21, 48. et alibi. Goerenzius adeo distinguit e quo apparet , quod sit in Jiiicksicht aiif dics erhcllt, et ex quo apparet, quod sit hieraus crhcllt : quod subtilius discrimen iam evanescit in verbis ex eo apparet. Nescimus igitur, utrum hoc decretum ad unam litte- ram q pertineat, an ad verborum genera. Sed idem Goeren- zius in lahuii Annal. Vol. 1. p. 311. observat, verba {^ignendi, nascendi, oriundi, nusquam assumere ex, sed ubique e. Ex- emplis commemoratis de Nat. d. 2, 11, 29. 12, 33. 19, 50, Beierus opposuit contraria 2, 32, 81. 33, 84. 1, 5, 12. Tuse. 1,22,53. Vide eum ad Lael. p. 120. Quid censearaus, si quis contenderit, Latinos non dicere potuisse gigni ex ancilla, orius ex avo , ob formam verbi ex , quod esse deberet e ?

Etiam de origine grammatici quaesiverunt. Burgess ad Da^^esii Misceilan. p. 515. h et ex ab Iw deducit, quod eundi notione simul id comprehendat, quod sij^uifi- cationes vocabulorum augeat et minuat. Quo nihil de- monstratur: nam uude k et | litLerae venerint, id maxi- me expouendum erat. Buttmannus in Gramm. T. I. p. 88. opioabatur primam formam fuisse icx sive iai, unde £^ factum sit: quo id tantum efflcitur , lilteras 6x et %g permutari potuisse.

Praepositio haec numquam mutat suam naturam, nec pro adverbiousurpatur. Exempla post nomen suum posilae admodum pauca sunt apud poetas , multa vero intcr nomina adiectiva et substantiva interpositae : de qua re vid. Ruddimannus Vol. 2. p. 335.

Ex Piaut. Asin. 4, 1, 20. documentum sumsit Bentleius , ut scriberet apud Terent. Ad. 5, 3, 30. signa insunt , quibus cx conicctura facile fit. At Plautus in illo loco aliter dixit, neque necessaria est emendatio. Lucret. 3,851. quibus e sumus uniter aptei. 6, 789. scilicct haec ideo terris ex omnia surgunt. 2, 791- variis ex. Apud Ovid. Her. 20, 123. nunc legitur hostibus et sj quis.

lam de significatione. Ex indicat exilura, et dicitur de omni re, quae in aliqno loco inerat et iude exit. (hiare contrarium est m. Hauc vero nolioncm proxjjne attingit nolio rei decedentis vel alieimtis: quamquam ex •jiosito semper praesumitur in aliquo loco fuisse rem. Scd quum ratio localis et ad agendi modum, et ad tem- pus, et ad couditiouem rerum trausfcratur , multiplex

616 EX.

exsistit huius praepositioDis iisus, cuius exempla ad tria genera revocari possunt. Narn aut exitus ex aliquo loco vel ex aliqua re intelligitur , quo eliam origo et caussa et raateries, cui quid desumptura sit, et trausilus rerum significatur , aut exilus ex aliquo tempore, qui esse po- tesl principium, aut denique modus , qui aliquam rem moderalur ac regit. Quae caussa fnerit, cur Latini ablativum , Graeci genilivum cura hac praepositione coniuugerent, dixiraus Tom. 1. p. 9.

1. 1. Primum igitur qualemcumque exitura cx ali- quo loco vel ex ahqua re significat. Quod quura omni- bus tam notum sit, ut exempla verborum , quae motum vel exilum notant, omitti possint, et quum de diver- sitate verbi a Tom. 1. p. 12. loquuti simus, id tantum nolumus, hanc praepositionem uon poni aute noniina urbium, et insuhu-um vel locorum eorum , qui instar sint oppidorum. De qua re conf. Cic. ad Att. 7, 4, 10. Componitur vero ea cum nominibus magnarum insula- rum et terrarum, et cum appellativJs , quae sunt iirbs, regio , alia. Exempla omissae in bis praepositionis rara sunt, et praesertim poelis propiia. Additur vero praeposilio eliam norainiljus urbium, vel ul exitus for- tius designelur, vel more peculiari quorumdam scripto- rum, uti Plinii.

Cic. in Verr. 1, 19, 50. quum legati ad C. iSeronem in Asiam Samo venissent. Caes. B. civ. 3, 58. cogebantur Corcyra atque Acarnania longo interiecto navigatio7iis spatio pabulum sup- portare.

LIv^ 45, 13, 9. liltcrae dcinde Macedonia aJIatac. Gronoviiis et alii non sine caiissa suspicabantur excidii^se e. lustin. 12, 1, 4. dum hacc aguntur, epistolue Antipatri Macedonia ei red- duutiir. Ita Bongarsius, sed alii codd. vel a vel e addunt. Tacit. Ann. 2, C9. at Gcrmanicus Aegypto remeans cuncta — in contrarium versa cognoscit. Plin. Hist. n. (>", 17, 21. Indi enim propc gcntium soli numquam migraverc finibus suis. Etiam Iiic excidere poterat e.

Plin. IIi#t. n. 34, 7, 18. talis est in capitolio Apollo, iranslatus a M. LucuUo cx Apollonia, Ponti urbc.

2. Saepeid, e quo ali(|uid promoveatur, conditio est, qua missa aut relicta transitus fit in aliam condi- tionem.

Curt. 7, 11, 18. tandemque velut ex alto soporc excitati.

EX. 617

3. Componnntur cum hac praeposltioneverba, qnae ipsam in se habent , veluti tducere, egredi , expellere. Secl etiam verba cum praeposilione ad aliisque compo- siia iunguntur cura nominibus per praeposiUouem ex, vehili ex jloribiis ufjlare: de qua re conf. Drakenborch. apud Gernhai'd. ad Cic. de Senect. 17, 59. Caes. de Bell. gall. 7, 45. magnnm nnmerum — mnlorum prodncij eqne iis stramenta delralii.

4. Sunt verba et nomina, quae et ex et de sibi adiungant ob ipsam rerum naturam cum utriusque ra- tione convenientem. Sic dicitur e vita excedtre tt de vita excedere: de quo conf. Garaton. ad Cic. Phil. 2, 6. Decedit de provincia^ qui magislratiiui deposiiil, sed decedit ex provincia , qui eam relinqiiit. Cic. ad Fam. 2, 11, 3. Ex aliqno delere dicitur, quum res in alia continelur et intra eam est. Quare bene iudicavif Mat- thiae ad Cic. p. Sext. 19, 44. non dici j)osse senatum e civitate delere , sed de civitate.

Ilorat. Sat. 1, 1, 55. magno de fluminc malim qunm ex hoc fondcitlo tnntumdem sumerc. Illufl sumitiu" de superficie aquae, hoc ex fundo.

Idem significant verbum de verbo expressum apud Terent. Ad. Prol. 10. et verbum e verbo exprimere apud Cic. Acad. 2, 10, 31. unde elliptica formula verbum e verbo. Cic. Top. 8, 35.

5. In universa hac expositione illud tenendum est, multas esse loquufiones , in qiiibus grammalici vel caus- salcm vel temporis notionera supposilam exisliraarunt, aliariiu] hnguarum usu comparato, eliamsi omnis ratio a verbi Jatini nafura, quae progressionis vel promolio- nis est, regitur. Sic quod est apud Livinm 4, 47, 1. iransierat ex re hene gesta snptrhia negtigenliaqne ad Aequos: interpretantur post rem bene gestam. Tamen pendet praepositio e verbo transire. Plaiit. Most. 1, 1, 54. miles hic reliqnit symholum , expressam in cera ex annnlo suam imaginem. idqiie ob verbum exprimtre. Hoc de mullis semel sit monilum. Unuin addam Cic. de Fin. 2, 26, 83. sinulla caritas erit , qnae faciat amicitiam ipsam sna sponte , vi sna ex se et propter se expetendam, dnbinm est, qnin fundos et in- sulas amicis anteponamns. Dicunt ex se esse propter se, At araicitia ex se expetenda est , quae non in aha re, sed in se ipsa caussam suara habet. Qui hodie

618 EX.

latine scribunt, non satis reputare solent verbornm na- luram primam. Quare Wolfius in Epliem. ienens. a. 1791. n. 115. recle dici alfirmat facere de coiiiecturay sed supplere ex coniectura.

6. Saepissirae exilus vel promotio non verbo ex- primitur, sed nolio haec verbis reliquis subest et cogi- tatione praesumilur.

Tacit. Ann. 15, 54. mirum quam inter diversi gencris , ordi- nis , aetatis, sexus, dites paupercs , taciturnitate omnia cohibita sint, donec proditio cocpit dc domo Scacvini. Curt. 6, 5, 14. guarum (^arborura^ tencros adhuc ramos manu flectunt , quos in- tortos Tursus inserant terrae: inde velut ex alia radice laetiores virent trunci.

7. Dicitur ex , uti a praepositio, proprie de patria, unde quis oriundus sit , et deterra, aut civitate, in qua quis versari soleat. lla componuntur substantiva sim- pliciler. Cf. Buchner. de Commut. rat. dicendi. p. 329. Ruhnken. ad Terent. Eun. 1,2, 85.

Cic. p. Cluent. 5, 11. homo non solum municipii Larinatis, ex quo erat, sed etiam regionis illius — nobilitate facile prin- ccps. 17, 49. quod erat ex eodem municipio etc. Terent. Eun. 3, 2, 17. ex Aetkiopia est usque hacc.

Flaut. Capt. 3, 2,10. rogo Philocratem ex Alide , ecquis homi- num norit. Sic Thcocrit. 1, 65. ^dcpvig ag Aizvcig. Terent. Eun. 1, 2, 85. ubi mi di.vti cupere te ex Aethiopia ancillulam etc. Cic. de Nat. d. 1, 21, 53. quum — paucos tecum Epicurcos e Graecia compararct etc. in Verr. 1, 5, 14. audietur — L. Fla- vius , qui suum familiarem Hercnnium negotiatorcm ex Africa — dixit securi esse percussum. Cornel. Alcib. 10, 5. quidam ex Arcadia hospes. Liv. 35, 32, 4. ex India elcphantos. ubi alia Drakenb. Horat. Carni. I, 29, 7. puer quis cx aula capillis ad cyathum statuctur unctis, doctus sagittas tendcre. Caes. B. gall. 5, 27. lunius cx Hispania quidam. Varro de Re r. 3, 16, 10. audivi dicentem , duo miUtes se habuissc in Ilispania fratres Veianios ex agro Falisco locupletes.

Liv. 1, 21, 8. lucus erat , quem medium cx opaco spccu fons perenni rigabat aqua.

Cic. in Verr. 5, 54, 140. civcm romanum e coiiventu panhor- mitano. ubi Zumptlus. Plaut. Asin. 1, 1, 37. equidem scio iam, filius quod amct mcus isthanc meretriccm c proxumo Vhiknium. Aul. 2, 4, 11.

8. Id etiam ad couditionem vitae rcfertur, vel ad

EX. 619

negotii genus, vel ad professionem studii, in quo quis versatur.

Flor. 1, 13. virgines ex sacerdotio Vestae, Terent. Hec. 5, 1, 30. quod pol , si essct alia ex quaestu , hoc havd faceret, scio. i, e. alia meretrix quaestum corpore faciens. Vid. Ruhnken. ad h. 1. Cic. p. Mur. 36, 75. fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros ct honcstus homo et nobilis Q. Tubero. uhi Graevius. Ovid. Am. 2, 5, 54. et volo non ex hac illa fuisse nota. Petron. 83, 7. speciosus , ut facile appareret , eum ex hac nota litteratorum esse, quos odisse divites solent. Senec. de Const. 3, 5. ej hac tibi nota sapientem exhibeo. de Benef. 3, 9. 1. Epist. 52, 3. yid. Sciopp. Verisim, 2, 18. Burmann. ad Petron. locum.

9. Componuntur cura liac praepositione omnia verl)a, quae reraotioaera et decessum significant, modo intelligatur res intra fuisse. Cf. n. 4. De navibus pro- prie dicitur ex cursu.

Cic. p. Sull. 6, 18. ita flectehar animo atque frangcbar , ut etiam ex memoria, quas mihi ipsi fecerat insidias , deponcrcm. Caes. B. civ. 3, 65. cuius adventus — nostros Jirmavit , ut se ex maximo timorc colligcrcnt.

Liv. 23, 39, 1. ad Philippum captiva navis ex cursu refugit. 44, 19, 2. JBrundusii lcgatos iam esse, bis ex cursu Dyrrachium deiectos. Vid. Gronov. ad illum locum.

10. Verba e.\xludere, arcere non cum ex , sed cum a praepositioue coraponuntur. Quare dnbia est res, quum codices plurinii exbibent apud Lucan. 8. 588, omnibus e terris si nos arcere parahas. Kemo accepit praeter Oudendorpium.

11. Qaemadmodura res dicuntur ex aliquo loco emitti, ita efiam de delapsis et deiectis rebus et de descendentibus usurpatur ex , et de dependentibus et de rebus ex alto missis vel inde petitis. Dependentes enira res exire videntur ex re, quacum cohaerent. Sed hac ratione aequales sunt ex et de.

Cic. de Fato 3, 6. quid mirum igitur , ex spclunca saxum in cr«ra eius cecidisse. Liv. 35, 21, 6. saxum ingens — in vicum iugariumex capitolio procidit. Curt. 8, 11, 12. quos expraerupta rupe lapsos amnis practerfluens hausit. Cic. p. Cluent, 32, 17a. cecidisse ex eqiio dicitur. de FatO 3, 5. de equo cadcre — ex hoc equo.

620 EX.

Senec. Herc. fiir. 465. fortem vocemus , cuius ex humcris leo, donum puellae factus , ct clava excidit 7

Cic. in Verr. 3, 2(), 60. videtis pendere alios ex arbore, pulsari autem alios et verberari. Virg. Aen. 6, 301. sordidus ex humcris nodo dependet amictus.

Caes. B. gall. 4, 2. equestribus praeliis saepe ex equis desiliunt. Auctor Belli liispan. 15. complures ex equis descendcrunt. ubi Oudend.

Cic, de Div. 1, 43, 98. quum in capitolio ictus centaurus e coelo est. Lucan. 1, 534. fulmen et arctois rapiens e partibus ignis.

12. Ila per metaphoram etiam dicuntur res e.v ulicjuo pendere, quae cum eo cohaerent, aut ub eo reguntur,

Petron. 127. e.r cuius o^culo pendes? Lucret. 1, 38. eque tuo pendet resupini spiritus ore. Satlust. lug'. 14, 23. citius viiae neciaque potestas cx oribus alienis pendet. Cic. ad Fam. 6, 22, 4. incolumitati tuaetuorumque, quiextependent, consulas. Brutus in Epist. Cic. ad Fara. 11, 20, 4. totam istam cantilenam ex eo pendere, ut quam plurimum lucri faciant. Parad. 2, 1. cui spes omnis et ratio el cogitatio pendet ex fortuna.

13. Verha capiendi, simiendi, accipiendi, haurien- di, auferendi, lollendi, colligendi , deligcndi, exiniendi cum e.v componunlur, ut , unde pefita sit res , significe- lur. Id transfertur ad usura melaphorae in \e.vWis per- coiitari , quaerere: quamqtiam iurisconsultis quaestio- nem /labere ex aliqjio est de ahquo. Non dicitur petere ex aliquo. Yid. Kuddimann. T. 2. p. 178.

Terent. Andr. 4,3,4. verum ex eo nunc miseraquemcapitlabo- rem? Cic. ad Fam. 10, 5, 2. ex quibus cepi fructum dupliccm. de Fin. 2, 3, 10. voluptas etiam varia dicisolet, quum percipitur e multis dissimilibus rebus. Miror Goerenzium, qui ^erba de Fin. 5, 18, 48. cum inaximis curis et laboribus compcnsarc eam, quam ex discendo capiant voluptatem. interpretatur vertpiltclst des Lernen. Alii codd. habent in , alii a ; neutrum est in- eptum.

Sallust. Itig. 32, 3. pars ex pacatis praedas agebant. Cic. de Orat. 1, 3, 12. quia ccterarum artium studia fere reconditis atque abditis e fontibus hauriuntur. Cic. de Amic. 13, 47. solem enim e mundo tollerc videntur , qui amicitiam e vita tollunl. Senec. Epist. 100, 4. electa verba sunt — ; splendida tamcn, quamvis sumantur e viedio.

Cic. ad Att. 13, 46. Quinto delegabo, si quid acri meo alicno

EX. 621

svperabit et emtionibus, ex quibus mi etiam aes alienum faciendum puto.

Cic. ad Qnint. 2, 16. praesertim qmim, tametsi id difficilius fuerit, tamen ex hoc labore magnam gratiam magnamque digni- tatem sim collecturits. de Lege agv. 2, 9, 23. si vnbis cx omni populo deUgcndi potestas esset data. in Verr. 2, 40, 99. nc tu ex rcis cximcrcre, si ego non adfuissem ad diem. Quuni dicunt recipcre animiim cx pavore, qiiod alias a pavore , ratio posita est in vcrbo rccipcre. vide exeiiipla apud Drakenh. ad Liv. 44 10, 1. De verbis quar.rcre cx aliquo ViA. Hadrianus Card. p. 126 (38). Cic. in Verr. 4, 45, 100. ex his quaeritur in curia , quid esset factum. Plaiit. Baccli. 2, 2, 12. istuc volebam ego ex te percmictarler. Cic. Brut. 46, 172. Plaut. Capt.2, 2, 13. Horat. Epist. 1, 7, 60.

14. Eodein inodo verba cognoscencli, audiendj, intelligendi, sentiendi, percipiendi, discendi. Neque aliter suspeciare ex aLiqiia re, sperare ex aUcpio. \n oinnibus bis enim iuleiiigitur id, quod ex uiiqua re sumatur.

Cic. ad Fam. 10, 29, 1. de meo studio erga salutcm et incolu- mitatem tuam credo te cognosse ex liiteris tuorum. Caes. B. gall.

2, 17. ut postea ex captivis cognitum cst. Varro de Ling. lat. 8, 31. quod dicunt simile sit necne nomen nomini imprudenter Aristarchum praeclpere, oportere spectarc non solum ex rectosed etiam ex eorum vocandi casu, etc. Sed vide IV, 8.

Plaut. Mil. 4, 6, 50. nescio tun cx me hoc audieris an non, Epid. 4, 1, 36. Cic. ad Att. 6, 9. inidlexi ex tuis litleris te ex Turanniu audisse a me provinciam fratri traditam. de Nat. d. 1, 21, 57. Cort. ad Sallust. lug. 20, 1.

De forninla ex quo intelligilur vide Giesium ad Cic. deDivin. 1, 32, 70. e quo intelligatur legitur de Nat. d. 2, 56, 140. Tusc. 1, 24, 48. Quiie non differunt sensu. cf. p. 615, Tam saepe Latini ita loqnuntur, ut Beierus in verbis apud Cic. de Offic.

3, 7, 33. quibus pcrspici passit. desideraret praepositionem : quamquam ea non necessaria erat.

Terent. Eun. 4, 4, 58. ego scibo ex hoc quid siet. Heaut. 3, 1, 2. primum ex me ut sciat sibi filium rediise. Plaut. Bacch. 3, 3, 65. vidi, non ex audito arguo. Ovid. Fast. 5, 446. ex aliquo cst invenienda deo.

Cic. p. Rosc. Am. 18, 52. odium igitur acerrimum patris in filium ex hoc, opinor, ostcnditur. Plin. Hist. n. 17, 56, 57, ex quo apparet aitarnum liiterarum usum.

622 EX.

Tacit. Hist. 2, 27. Valens e pehdaniia etiam perfidiam su- speciabat. Hirtii Bell. afric. 45. tunc ex virtute nostra intelli- ges , quid ex tuis copiis sperure debeas. Apud Cic. ad Fam. 13, 16, 1. ex eo quum ab ineuntc cius aetate bene speravissem. cor- rexeiunt dc eo.

15. Yerba capiendi. rapiendi, et quae sunt luiiiis generis, etiam ad personas referuntur, ut, qiiibus ali- quid eripiafur, praepositione ex designetur. Quo modo efiara accipere ex aliquo y et trauslata notione tolerare ex aliquo dicunt.

Lir. 41, 14, 3. senatus iussit — coloniam ex hostibus eripere. 8, 68, 6. agro ex hoste capto. 5, 20, 5. nefas ducerent, captam ex hostibiis in aerario exhausto bellis pecuniam esse. Tacit. Hist. 2, 43. plurima signa vexillaque ex hostibus rapuit. Sallust. Iiig. 88, 3. et Gaetulos et lugurtham ex sociis nostris praedam agentcs.

Sallust. Iiiq^. 102, 8. ex populo romano multa plura bona ac- cepisses, quam mala pcrpessus esset.

Sallust. lug. 20, 1. quod ex amicis apud Numantiam acceperat. Ex aliquo aiidire perusitatuin esse , moustrat Cortius ad h. 1.

Curt. 6, 10. 32. quid cnim me procrcabas infelicem advcrsan- tibus diis ^ an ui hos ex me f'uctus perciperes , qui te manent?

Florus 1, 7, 10. hanc ex libcris cius importunitatem tolerare non potuit.

16. Rarior est usus quorumdam verbornm , quae propriam assumunt praepositiouera de. Ovidius dixit ex aliqua re i>ivere, quod alii aut ablativo expriraunt, aut de jDoaunt. Cf. p. 200. Livius dixit largiri ex alieno.

Ovid. Met. 1, 144. vivitur ex rapto.

Quod Liv. 3, 1, 3. principem. civitatis largiendo de alieno po- pularem fieri qucrcntes. ideni 4, 60, 4. ex alieno igilur alios largitos. ul)i vid. Drakenb.

Sed Celsus 3, 4. p. 129. qui quaestui scrviunt, quoniam is maior ex populo est, libenter amplectuntur ea praecepta , quae sedulitatem non exigunt. i. e. ex populo sumendus, apud popu- lum faciendus.

17. In comparandis vel couficiendis rebus quura significandum est, unde jDroficiscatur id , quod confici- tur, ex potest locum habere. Saepius tamen in his Yerbis transmutationem iatelligiraus, de qua infra.

EX. 623

Terent. Andr. 4, 1, 3. ex incommodis alterius sua ut compa- rent commoda.

Terent. Eiin. 5, 2, 35. malo ex principio magna familiaritas conflata est.

Sallust. Ii!g. 10, 2. tua virtute nobis Romanos cx amicis ami- cissimos fccisti.

18. Ex aliqua re nominari vel dici formiila est de nomine ex aliqua re capto , aut ex alicuius rei ratione imposilo.

Cic. de Nal d. 2, 20, 51. qtiarum ex disparibus motionibus magnum annum mathematici nominavcrunt. Qii.ie male ex- plicuit Wopkens. Lect. Tnll. p. 125. ubi vide notani. dc Leg-. 1,8,24. animum esse ingeneratum a deo: ex quo verc vel agna- tio nobis cum coelcstibus vel gentis vel stirps appellaTi potest. Plin. llist. n. 27, 10, 65. holosteon slne duritia est, herba ex ad- verso appcUata a Graecis. Plin. Hist. n. 11, 37, 45. aliis sini- plicia tribuit, ut in eodem generc subulonibus ex argumento dictis. i. e. ex rei natura. Tacit. Gerra. 2, 4. e quorum nomi- nibus proximi oceano Ingaevones , medii Herminones — vocentur. lustin. 15, 4, 9. Tacit. Ann. 4, 55. ducum e nominibus indila vocaoida illis per Asiam , his in lialia. Sallust. lug. 5, 4. cui postca Africano cognomen ex virtute fuit. Florus 1, 7, 1. cui cognomen Superbo ex moribus datum. 2, 6, 11. Ovid. Fast. 2, 601. nomen — ex vitio positum.

lustin. 20, 5, 9. ex nomine ducis gentes Raetorum condide- rnnt. 43, 1, 12. Aeiieas — urbem ex nomine uxoris Lavinium condidit. \ide Muncker ad liaec Anton. Liberal. 8. iazavTTjs Kal AorQol noliv iv 'itaXia Hv^aQiv h.zieczv.

Cic. Tiisc. 4, 12, 27. cx quo in aliis anxietas , unde anxii, in aliis iracundia dicitur, quac ab ira differt. i. e. ex hac ratione. Td. ad Wopkens. p. 126.

19. Quod in aliquo numero vel in aliqua multitu- dine vel copia vel in aliquo genere rerum locum habet, id ut hac ipsa ratione desiguetur, dicitur ex numero vel ex genere vel ex multiludine sumptum, sive electum, Quare ex additur nominibus lotius rei, cuius pars sit id, de quo est sermo, idemque exprimit, quod genitivus. Neque aliter Graeci. Atque praepositione dislincfius de- siguatur, quod ablativus simphciter indicat. Sed saepe hoc modo fere idem efficitur, quod contraria notione praepositiones in et inter notant: saepe pro adiectivo ita componuntui' duo substautiva.

624 EX.

\otissima sunt rerba ddigere, eximerc , sumere , alia. Cic. p. Rosc. Am. 3, 8. in Verr. 2, 40, 99.

Cic. de Orat. 1, 37, 108. liomo ex numero discrtorum postu- labat , ut etc. p. Rabir. Fojtli. 17, 45. ccquis est ex tanto populo, qui — velit ?

Plaiit. Cas.2. 8, 63. in re pracsenti ex copia piscaria consulere quid emam oportet.

Tacit. Ann. 1, 23. gladiatores , qui e servitio Blaesi erunt. Caes. B. civ. 1, 4K. Fulginius ex primo hastato legionis XIV. Bcll. Afric. 60. praeterca ex tironum paucas adiecerat. Ita codd. Liv. 30, 15, 4. fido ex scrvis uno accito. ubi Drakenb. et ad 30, 25, 12.

Cic. ad Fam. 13, 3,1. Aulum Fufnim, unum ex meis amicis — velim ita tractes , ut mihi coram rccepisti. Parad. 2. 1. C. vero Marium vidimus , qui mihi secundis in rebus unus ex fortu- natis hominibus , in adversis vnus ex stimmis viris videbatur. Liv. 40, 52, 1. et clter ex censoribus M. Acmilius j etiit ab scnatu etc, Tacit. Hist. 4, 50. Ann. 13, 47. Proprie dic/tur aliquid ex — . Cic. p. Coel. 3, 7. vellem aliquis ex vobis robustioribus hunc malediccndi locum suscepisset. de Leg. agr. 2, 31, 85. etiamsi ad vos esset singulos aliquid ex hoc agro perventurum etc. Liv. 41, 23, 7. aliquurum ex nobis animi. Vcllei. P. 2, 110. Alia multa Drakeiib. ad Liv. Epit. 79. Lodem modo de usurpatur.

Cic. de Fin. 2, 19, 61. neque porro ex eo natus cum Pyrrho hellum gerens, consul cecidissct in proclio seque e continenti ge- nere tcrtiam victimam rei publicae praebuisset. i. e. in continenti genere. de Div. 2, 65, 134. id enini ei ex ovo vidcbatur aurum declarasse , reliquum argentum. i. e. dies vom Ei. vid. AVopkens. Lect. p. 392 (2L'3).

Cic. ad Fam. 10, 5, 7, necquidquam ex omnibus rebus humanis est praeclarius aut praestantius quam de re publica bene mereri. Plaut. Stich. 1, 1, 12. unice qui unus civibus cx omnibus probus perhibetur. Cic. Lael. 4, 15. cx omnibus saeculis vix tria aut quatuor. Ita etiam Cic. de Fin. 4,5,13. quum e plurimis eadem dicit, tum certe de maximis. Est enim in plurimis, velplurima (cf. 5, 5, 13). Goerenzius male explicat : quoad plurima: Lam- binus scripiiit dc pl.

Cic. ad Fam. 13, 1, 15. is . non quo sit ex istis, est enim omni liberali doctrina politissimus , sed valdc diligit Patronem — sic a me contendit etc.

Cic. Phil. 2. 3, 5. qui tibi — dctulcrat cx latronibus suig principatum. Tacit. Hist. 1, 8. e provinciis Ilispaniae praeerat

£X. 625

Cluvius Rtifus. Germ. 29. Batavi non multum ex ripa , sed in- sulam Rheni amnis coliint.

Patria ita noniinatur. Cic. Brut. 40, 169. Q. Vettius J'ettia- nus e Marsis. Caet:. B. gall. 1, 18. ipsum cx Ilelvetlis ttxorem habere. i. e. helvetiam. Cf. de graeco usu Elmslei. ad Eur. Heracl. SOO.

Ex uliquo ttumero esse Cic. p. Arch. 7, 16. et sine verbo, ex numero ct e niimero idem est quod in numero. vid. Garaton. ad Cic. Phil. 4, 6. Cic. de Orat. 1, 37, 168. in Cat. 4, 10, 22. Lucan, 8, 2ol. ubi vid. Burniann. Ilygin. Fab. 197. Syri pisccs et colunibas ex deorum numero habent , mm edunt. Sed alio sensH Dictys Cret. 2, 6, namque ex numcro navium frumen- tum aliaquc neccssaria affatim portabantur. i. e. pro numero navium.

20. Ponifur praeposllio ia sententiis, quae snper- lalivum iiabent.

Plaut. Most. 2, 1, 24. illi ego ex omnibus optime volo. Cic. de Orat. 2, 87, 357. acerrimum aiitem ex omnibus nostris scnsibtis esse sensum videndi. Caes. B. galli 1, 41^ quod ex aliis ei maxi~ mam fidem habebat.

21. Siculi graeca ctto et ex, ita latinum ex etiatu pro genitivo ponitur, qni cuius rei aliquid sit defmiat, Ita dicitur ni/iil ex aliqua re.

Caes. B. civ. 3, 58. postquam non modo hordeum pabulumque omnibus locis hcrbaeque dcsectae , sed ctiam frondcs cx arboribus dejiciebant etc. 3, 49. se cortice ex arboribus victtiros. B. gall. 3, 14. has altitudo puppium cx barbaris navibus stipcrabat. Colnmel. 7, 3, 21. 7, 3, 22. ex leguminibus paleae. Cels. 4, 20. album ex ovo^

Trebell. Poll. Gallien. 17. neque umquam in uno convivio ex uno vino duo pocula bibit.

Curt. 6, 7, 13. namque abtmdc constantis animi et dignus , qui pudicus esset , nihil ex pristina voluntate mutaverat.

22. £x aliqua re superesse dicitur, quod ex aliquo numero vel ex aliqua copia est sumptum, etiam mutatis notionibus rei et personae: veluti ex proelio snperesse pro ex proeliantibus. Qui intelligunt post proelium^ ex alia parte ad eamdem notionem accedunt.

Sallust. Cat. 28, 4, quibus lubido atque luxuria ex magnis rapinis nihil reliqui fecerant. Curt. 10, 2, 27. quibua hoc soluni IL 40

626 ' EX.

ex tantis optbus superest. Auctor lielli hispan. 33. nos ex

proelio paucos superesse.

23. Loci notione res agendae coraprehenduntur, et exire dicuntur etiam ea, quae tantum videntur alicunde exire, dum ipsa apparent, et a^entes in loco manent. Ouare hac praeposilioue designalur actio , quae alicuude pro- ficiscitur aut in aliqua re fuudamentum atque inilium habet. Id vero saepe non locus est, sed condilio et status agentium. Et ponuntur neutralia verba de rebus, quae quum eirectum habeant, e suo loco agere videntur.

Ennius apud Cic. Tusc. 3, 19, 44. ex opibus summis opis egens, Hector , tuae. i. e. i>iac:?entibiis oiJiLus sunimis. Tacit. Ann. 13, 46. ubi iisque ad civilia arma non cx priorc infamia, sed integre sancteque egit. quaniquam id alio modo potest ex- plicari.

Propert. 3, 3, 13. quiim me castalia speculans ex arbore Phoe- bus sic ait , aiirata nixiis ad antra lyra. Id non est in arbore, sed inter arbores , quod nos dicimus aus den Bdumen pro durch die Bdume.

24. Et dicitur alicjuis agere ex aliquo Joco, qui in aliquo loco versatus, vel in aliqua sede collocalus ad alium locum agendo se vcrtit. Germani dicunt von wo diis : Graeci h: vd. Matlbjae Gramm. p. 1132. Explicant grammatici verbo in. vd. Cort. ad Cic. Epist. 7, 1, 3. Arntzen. ad Aurel. Vict. p. 510. Praesertim vero de locis superioribus usurpatur.

Enniiis ainid Nonium v. derepente: ibi tum dercpente cx alto in aliuin despcxii mare. Caes. B. gall. 2, 13. pueri muUc- resquc cx muro passis manibus suo morc paccm ab Ilomanis pe- ticrunt. 1,44. Ariovislus, ex equisut colloquerentur, — postulavit. Plin. Hist. n. 7, 56, 57. pugnare cx equo. Caes. B. gall. 2, 27. T. Labicnus — ex loco superiore, quae res in nostris castris gcrc- rentur, conspicatus. 2, 30. Cic. in Verr. 5, 66, 169. cx cruce Italiam cernerc. Plin. Hist. n. 7, 56, 57. antea ex prora tantum et puppi pugnabatur. Lucan. 9, 657. bcllumquc immane deorum Pallados e medio confecit pectore Gorgon.

Liv. 29, 19, 5. Pleminium Icgatum vinctum Romam deportari placcre et ex vinculis caussam dicere. Caes. B. gall. 1, 4.

Cic. ad Fam. 7, 1, 3. ncque tamen dubito , quin tu cx illo cubiculo tuo , ex quo tibi Stabianum pcrforasti et patifccisti Seia- num, pcr cos dicft matuiina icmporu lcctiunculis consumxcris. ubi Cortius. 7, 18, 10. cx qua (viila) iam audieram frcmilum clien-

EX. 627

tium meorum. Cornel. Paus. 4, 4. hanc iuxta locum fecerunt sub terra, ex quo posset audire, si quis loqueretur cum ArgiUo. Giintlierus comparat homericum Klicirj&sv dY.ovaas lliad. 11, 695.

Sueton. Tib. 33. iudicesque aut e plano aut e quacsioris tribu- nali admonebat. Cic. p. Lege iMan. 8, 21. a nullo istorum, qui huic obtrectant legi atque caussae , L. Lentulum similitcr cx hoc loco esse laudatum. 17, 52. ex hoc ipso loco pcrmuUa itcm contra eam verba fecisti. In his vero ratio verhorum maxiino- pere valet, neque omnia possunt cum hac praepositione con- iungi. Quare nescio, an non possit probari, quocl dant duo libri in orat. p. Lege Man. 14, 42. iam quantum consilio, quantum diccndi gravitate et copia valeat — vos , Quirites , hoc ipso ex loco saepe cogiiostis. Vulgo legitur in loco. Illud ambiguitate lahorat.

Sic clicitur ex libello de eo , qui ex lihello quasi agit. Plin. Epist. 6, 5, 6. et Celsus Nepoti ex libello respondit, et Cclso Nepos puglllaribus.

25. Sunt nomina itineris et fugae et fortasse alia huins generis, quae, quuni narralur aliquid actutn esse ab iis , qui in itinere vei in fuga versati essent, cum liac praeposilione componunlur, ubi nos dicimus voii cler Heise aus , saepius vero auf cler Reise. Attamen oranis haec ratio nititur in verbis, quae eraissionem vel exilum aut significant, aut id cogitari iubent. Vehiti quum Sal- lustius lug. 13, 4. scripsit : victus ex proelio , profugit in provinciam. cogitavit victum inproeho, sedaccommo- davit sententiam verbo projugere. Quare non potest dici litteras accipere ex itiaere ., sed Caesar B. civ. 1,25. poterat dicere legiones ex itinere compleverat, (Miod. dixit in itinere. Sed grammalici nuper haec ad con- sequutionem et tempus referre mahierunt, quasi dicere- iuY fuga facta , sive statini post fiigam. Vd. Herzog. ad Caes. B. galL 6, 35. Giintlier. ad Cornel. Ages. 4, 6. Cui sententiae ipsa exempla repugnant.

Sallust. Cat. 34, 2. Catilina ex itinere plerisque consularibus litteras mittit. Cic. ad Fam. 3, 9, 2. nam quas ex itinere, ante- quam ex Asia egressus es , ad me litteras misisti etc. Liv. 35, 24, 3. Caes. B. gall. 2, 6. id ex itinere magno impetu Belgae oppugnare coeperunt. uhi Ilerzogius quum miiites inteliigit paullum de via decedentes, alienum sensum admiicet. £st vero i| icpodov.

Caes. B. civ. 1, 24. reducitur ad eum deprehcnsus cx itinere

40*

623 £X.

Cn.Magius. B. gall. 2, 29. ex itincre dormim rcverteruni. i. e. in iiiedto itinere.

Liv. 30, 7, 1. Ilasdrubal ex fuga cum paucis Jfrorum urbcm proximam pctierat. 28, 23, 7. Mago ibi cx fuga substitcat. Caes. B. gall. 6, 35. primos Eburonum Jines adeunt, multos ex fuga dispcrsos cxcipiunt. uLi Herzogius explicat in Folge der Flucht. Quis vero ita loquitur '^ 7, 28. quos ille midta iam noctc silentio ex fuga excepit. Liv. (>, 29, 4. ibi ex fuga dissi- pati locum capiunt. Cf. de loco corrupto Liv. 22, 55, 4. GronoT. et Drakenb.

Cornel. Ages. 4, 6, quum plerique ex fvga se in templum Mincrvac coniecissent. Giintlierus explicuit : statim post fu- gani. At in teiuplum se coniiciebant ex fuga , in qua erant. Sic Sallust. lug. 54, 4. praetcr regios cquitcs ncmo omnium Numidarum ex fuga regcm sequitur. Quod est, si rera spectas, in fuga , fugicns.

26. la multis aliis , in quibus ex vices praepositio- num ah et de sustinere videtur, eo inagis cavendum est, ne rationes confundaraus, neu extra fiues, qui usui praescripti sunt, excedamus, quo maior est inter ipsa haec vocabula similitudo.

Lucan. 8, 579. remane, temeraria coniiix , et tu nate, precor, longeque a litore casus exspcctate meos. Cortius codiciim scripturara e litore restituit , quasi esset ideni. At hoc indicat stare exspectantcm in litore , iilud autera eura aut longe a litore remotum exspectare casus , aut exspectare casus a litoris parte apparentes.

Cic. de Off. 1, 30, 109. qui nihil ex occulto , nihil de insidiis agcndum putant. Beierus de insidiis idem esse censet atque ex itisidiis. Quod et ratioui et consuetudini repugnat. Iliud enim est per insidias.

27. Eodem , quem explicui , modo factae sunt per melaphoram formulae , quibus quum significetur , uude profecta sit actio, simul modus ipsius actionis designa- tur: ex aniino , e.v seiitentia. Quae etiam praeposi- tione de formantur. Nos Gerraani interpretalione distinguiraus originem et raodum, de quo vid. IV. 6. Receutiores scriptores etiam siraplicem ablalivum a/zi/7zo ponunt. Vellei. Pat. 2, 48, 2. Graeci Iy. &v^ov, ix nav- xog xov vov.

Ex animo et opponitur sinnilationi , et significat studii et voluntatis vim et sinceritatem. Cic. in Fis. 33, 81. equidem

EX. 629

dicatn ex animo, patres conscripti, quod sentio. Terent. Eun. 1, 2, 95. utinam istuc verbum ex animo ac vere diceres. Catull. 109, 4. atque id sincere dicat et ex animo. Cic. ad Q. Fratr, 1,1,5. quamobrem qui potes reperire ex eo gcnere hominum, qui — te autem alienum hominem ament ex animo ac non sui com~ modi caussa simulcnt ? de Nat. d. 2, 6T, 168. sive ex animo id fit, sive simulate. Terent. Ad. 1, 1, 47. illc, quembeneficio adiungas, ex animo facit. Andr. 4, 4, 55. uLi opponitur de industria i. e. cura consilio et arte. Male explicuit Bentleius Ad. 5, 7, 21. Lucret. 3, 927.

Cic. ad Fara. 12, 27. cuius tibi negotia , quae sunt in Africa, ita commendo , ut maiore studio magisve ex animo commendare non possim. Donatus ad Terent. Ad. 5, 7, 21. ex animo alicui facere est idfacere, quod ille animo suo velit, aut certe ex tota mente praestare, non perfunctorie. cf. Pricaeus ad Apulei. Met. p. 527.

Cic. ad Fam. 12, 17, 5. huic tu libro maxime velim ex animo, si minus, gratiae caussa siiffragere.

Plaut. Trin. 2, 3, 4. qui nihil aliud , nisi quod sibi soli placet, consulit advorsum filium, nugas agit: miser ex animo fit. i. e. vere.

28. Ex persona dicitur, quod alias est in persona et siib persona. Ex sua persona significat vel suo no- mlne vel sibL

Vellei. Pat. 1, 3, 2. nihil enim ex persona poetae, sed omnia sub eorum, qui illo tempore vixerunt, dixerunt. 3. nam ex per- sona poetae et hanc urbem et quasdam lonum colonias iis nomi- nibus appellat, quibus vocabantur aetate eius. lustin. 3, 7, 14, nam inducias, quas proprio nomine condixerant , ex sociorum persona rumpebant.

Cic. de Inv. 1, 52, 99. nam tum ex tua persona enumerare possis , ut, quid et quo quidque loco dixeris, admoneas.

29. Sed quaeramus, quibus finibus hic usus coercea- lur. Nam graramatici docent, ex aiiquo ioco sim- pliciter dici pro in aliquo loco. Quod niraium aut falsum esl. Nam oratores non ita loquuntur, nisi, ut iara demonstravi, actio intelligitur alicunde pro- diens, ex aliquo loco in aliura locum conversa. Quo etiam ea, quae supra posui, auclire ex aliquo loco perlinent. Poetae autem hoc modo interdum etiam ea formant, quae in ipso suo loco aguntur. Si vero in- quibusdam dictlonibus ex pro in apud alios scriptores reperitur, contracla est oratio et breviloquentia. De

630 EX.

verbis e loco v. p. 364. J^ vestigio qui etiara non addito nomiue temporis significare putant punctum temporis, iiotiones vocabulorum confundunt. Nam e uestigio nihil est nisi e loco, auf der SteLle: quae omnia im- proprie ad tempus praeseus referuntiu'. Atcjue eodem modo dicilur iii i^estigio.

Virgil. Aen. 8, 46. hic locus iirbis erit , requics ca ccrta labo- rum: ex quo ter denis urbem redeuntibus annis Ascanius clari condet cognominis Albam. i. e. condere urbem, ut ex suo loco surgat aut appareat. Cf. Giinther. in Athenaeo Vol. 1. p. 270. Mule explicuerunt, ex quo tempore aut secundum quod por- tentum.

Caes. B. gall. 3, 20. copias, quas in convalle ex insidiis collo- caverant , ostenderunt. i. e. ut essent, ut agerent ex insidiis.

Ex solido esse Curtius dixit 9, 2, 14. quod apud Senecam de Benef. 3, 4. est in solido esse.

Cic. de Off. 3, 7, 33. ad quas ipsas consultationes ex superio- ribus libris satis multa praecepta sunt. Quae Ileusingerua comparat, non quadrant. Beierus explicuit : ex superioribus Panaetii lil)ris depronipta. Quidni vero multa ex superioribus libris? i. e. superiorum librorum, Eodem modo de Fin. 4, 5, 13. Tide p. G24.

Caes. B. gall. 4, 5. quorum eos c vestigio poenitere necesse est. B. civ. 2, 12. quo minus — ad nutum e vestigio diripe- rentur. Cic. Uivin. in Caec. 17, 57. sed repente e vestigio ex Jiominc — factus est T erres. quae ei recte ceperis, nullus vidc- bitur esse plconasmus.

30. Quum id, qnod conspicimus, ad nos spectare videatur, locus alicuius rei ita potest definiri, ut res ex eo prominere, vel inde prosjDicere et aliquo con- verti dicalur. Sic commutantur iibi et unde. Dicunt igitur Latini e regione, ex adverso , ex contrario y quod cst ex altera parle, ex diverso, non modo derebus inde progredienlihus aut emissis, sed etiam de iis, quae in adverso , in regione posita sunt.

Caes. B. gall. 7, 35. silvcstri loco castris positis, e regione unius eorum pontium, quos Tercingctorix rescindcndos curaverat. 7, 36. erat e regione oppidi collis sub ipsis radicibus montis. 1, 25. rates duplices — c rcgione 7noUs coUocabat.

Cnm dativo : Caes. Bell. gall. 7, 35. quum — fere e regione castris castra poneret etc. Cic. Acad. 2, 39, 123. esse e regione nobis — qui adversis vestigiis sunt contra nostra vestigia.

EX. 6M

Liv. 22, 4, 4. td tantum hoslium, quod ex adverso erat, con- spexit. 45, 10, 4. qui portits viginti paullo amplius millia ab llliodo abest , cx adverso urbi ipsi positus. Iiistin. 2, 14, 8. fjtntm classcs ex adverso starent. Et ciiin genitivo. Plin. Hist. n. 5, 31, 38. posita est inter Samum et Lcsbum , ex adverso maxime Erythrarum.

Ah his diversa sunt, in quibus ex adverso exeuntem vel ex adverso loco agentem notfit. Plin. Hist. n. 4, 13, 27. Liv. 21, 27, 1. Piiiiit. Merc. 5, 2, 37. non ex adverso vides ?

Cic. de Inv. 2, 8, 25. atque acciisatori quidem haec fcre sunt in caussa faciendi consideranda. Defensor autem ex contrario primum impulsionem aut nullam fuissc dicet, aut , si fuisse con- cedet, extcnuabit. p. Rosc. Com. 16, 47. at ego hoc ex con~ irario contcndo.

Sl. E contrario pro conira ponilur, de quo, quum idem significari putaretur solo nomine contrario, Goe- renzius ad Cic. de Fin. 5, 12, 36. et Bremius ad Cornel. Eum. 1, 5. liaec constiluunt: contrario probari non posse , e contrurio dici ab Cornelio et Quinctiliano , ex contrario a Cicerone. Quae plurima non possunt non redargui. Num e contrario apud Ciceronem, quam- quam non librorum auctoritafe firmalur inTimaei c. 12., tamea nulla est caussa , quapropter reiiciatur de Fin. 5, 12, 36. itaciue e contrario moderati aeqiiabilesque lia- hitns — nsiisque corporis apta esse acl naturam viden- tur. Et ila Rhet. ad Herenn. 1, 10, 17. 2, 11, 16. Cornel. Eura. 1, 5. Iphicr. 1, 4. Ilann. 1, 2. Att. 9, 3.^ Yidetur igitur vulgaris usus formulas distinxisse, ut ex contrario esset ex altera parte contraria, e contrario id quod contra. Praepositionis omissae exerapla non exslant apud antiquiores scriptores: nam falsa sunt ea, quae aiferunt Scioppius Animadv. p. 13. et ex eo Vor- stius de Lat. merito susp. 2. p. 27. Ciceronem num- quam contrario , sed contrarie semper dixisse iam Schorus de Phras. 1. 1. p. 93. observavit. De reliquis scriptoribus demonstravit Heusing. ad Cornel.Eum. 1,5. et Observ. antib. p. 379.

Cic. de Orat. 2, 43, 182. itaque eadem simt in adversarios ex contrario conferenda. Caes. B. gall. 7, 30. itaque ut reliquorum imperatorum res adversae auctorilatem minuunt , sic Jiuius ex co7ilrario dignitas incommodo accepto in dies augebatur.

Balbus ad Cic. in Epist. ad Att. 9, 7. a. nos nisi id, quod tiostro indicio Caesarem facere oportere existimamus , — id eum

632 EX.

fadurum , ex ipso cognovissemus , te hortari desineremus — ; aut si ex contrario putaremus Caesarem id non facturum — , num- quam tibi suaderemus etc. Mde alia p. 631.

Cornel. Iph. 1, 4. ille e contrario peltam pro parma fecit. Lactant. 2, 5, 35. et e contrario , si deus est mundus etc. De verbis at e contrario \ide in at.

Ij dii^erso et ex diverso eodern rnodo distiucta fuisse videulur, ut e diversu esset immo ^ contra.

Tacit. His^ 4, 6. dirccta ex diverso acies haud procnl a flumine Rheno. lustln. 30, 4, 6. Aurel. Vict. de Viris illustr. 14, 3. pecora ex diverso in conspectum eorum protulerunt. ubi Arntzen.

Sueton. Dora. 9. cupiditatis quoque atque avarifiae vix suspi- cionem ullam dcdlt: immo e diverso magna saepe non absti- nentiae modo , sed ctiam liberalitatis expcrimcnta. Caes. 80. alii e diverso opinatum etc. Aug. 27. hunc e diverso pro- fessum etc.

32. INIultipIex igliur usns erat, in quo ex ad locum etstatum desigoandum pro in ponebatur. Quo perlinent etiam ex 2^«/7e, ex aliqna yarte, ex altera farte. Prisciauus p. 1204. Attici TtQog ^sQog xal iv [isqsi. jSustri quocjue ad partem, et ia jyarte^ et ex parte. Cf. T. 1. p. 130. Componuntur ex jjarte, cjnatemis sive qua.

Cacs. B. g"all. 6, 34. quae tamen ex parte res ad salutem exercitus pertinebat. Cic. ad Fam. 2, 18, 6. tua laus ex aliqua parte fuerit. 10, 5, 8. quod quamquam sine virtute non potuisses, tamen ex maxima parte ea, quae es adeptus, fortunae tempori- husque tribmintur. ad Att. 11, 6, 6. omnino haec eodem modo ex hac parte fiunt. 2, 22, 3. rem publicam nulla ex parte attingi- mus. de Amic. 21, 79. nec quidquam dlfficilius quam rcperire, quod sit omni cx parte in suo genere perfectum.

Cic. in Verr. 1, 30, 76. grandis natu parens adductus ad sup- plicium, ex altera parte filius. Lir. 28,19,18. lustin. 4, 4, 12. ei utraque parte summis viribus dimicabatur. cf. Drakenb. ad Lir. 4, 9, 14. et ad 2, 48, 1. et ad 44, 9, 5. De verbis ex alia parte disputavit Dorvillus ad Chariton. p. 359.

Plln. Epist. 2,17, 10. cxaliolatcre cubiculum estpolitissimum.

CIc. ad Fam. 4, 4, 1. accipio (excusationem) ex ea parte, quatenus aut negligentia aut improbitate corum, qui epistolas accipiant , fieri scribis , ne ad nos perferantur. 3Iacer in Digest. 47, 12, 8. sepulcri violati crimen potest dici ad legem iuliam de vi publica pertincre cx illa parte , qua de eo cavetur etc.

EX. 633

33. Et ea, qiiae rem vel partem nomiDant, in qua vel laboramus, vel in qua vilium et corruplela exstat. Quo motlo etiam ab usurpatur.

Laborare e renibus, ex pedibus , ex capite Cic. Tusc. 2, 25, 60. ad Feiiii. 9, 23, 1. 7, 26, 1. quae differunt ab aliis caussani indi- cantibus : Cic. p. Cluent. 71, 202. satis mvltos annos ex invidia laboravit. de Iiiv. 2, 2, 5. aliquanto lcvius ex inscicntia labora- rent. ad Faiu. 10, 11, 2. non ignoro, quuntum ex desidcriu labores.

Huc referunt Erncstius et Zumptius Cic. Verr. 2, 42, 105. qui dcfcndere non potucrit, se non cx ipsius Sthenii nomine litteras publicas corrupissc.

34. Quod cum aliqua re commixfum sumitur vel dalur una cum hac re, dicunt Lalini Graecorum more ex ea re dari vel sumi. Id proprium erat medicis, (pii dicebantur uegrulo alicjiiid dare ex aceln , ex melle^ ex aqna. Vid. Victor. Var. Lcct. 32, 4. Salmas. Excr- cit. PJin. 505. Rhodii Lex. Scribon. p. 380. Atque ila de coquendis rebus composilis usurpabalur. Alias ctim.

Horaer. Od. 19, 536. xriviq ^oi ■kcctu oiyiov iflaoat jtvQov iSovctv i'£, vduTog. cf. Veclmeri Hellenol. p. 434. Varro dc Rer. 3, 10, 6. pullis primum biduo polcnta aut ordeum apponitur, tribus j)roximis nasturtium viride consectum minutatim ex aqua in vas aliquod. Plin. Ilist. n. 29, 6, 3(». fracto capiti aranei tcla ex olco et aceto imposita.

Plaut. Merc. 1, 2, 28. resinam ex melle aefryptiam voraio. Terent. Eun. 5, 4, 17. quo pacto ex iure hesterno pancm atrum vorent. Plin. 20, 0, 26. folia thyrsique triti ex aceto bibuntur. 20, 22, 90.

Plin. H. nat. 22, 25, 57. farina tritici ex aceto cocta. Colu- mell. 12, 48, 1. ex aceto modice in cacabo aeneo coquito. Cels. 3, 19. p. 157. intrita ex hoc. 1, 6. ova ex oleo trita. 2, 28. p. 332. eadem ex vino liquanda sunf. Scribon. 4. haec terere ex aceto et rosa vicibus adiecta oportet.

Ccls. 7, 3. vino ex aqua pluviatili mixto. Alii et aqua. Cf. Miiliganus ad Cels. 5, 28, 11. p. 264.

35. Colores et sapores varii etcompositi, quorum alter in allerum transit et mulat, dicuntur esse ex aliquo.

PHn. Hist. n. 15, 30, 39. hic frutex est ramosus , crassioi^e ac molliore quam laurus folio, — baccis e nigro rujis. 21, 21, 90. hemerocalles pallidum e viridi et molle folium habet.

63# EX.

37, 8, 53. e virtdi pallens. 12,14, 30. id eolum e rubro lacteum traditur. 12, 13, 29. proximum e rufo ccndicans. Columel. 9, 3, 2 (apes) ex aurcolo varias. 12, (47) 49, 9. oUva itausea vel ercliita quum primum ex albo decoratur fitqne Inteola.

Plin. Hist. n. 13, 9, 17. pomo — color fulvus commendabiUs succo ex austero dulci. 21, 8, 26. 11, 15, 15. sequens probatio, iit sit odoratum et ex dulci acre.

36. Dnplex rerum conditio, qiia diversa coniim- giintur, uti in relnis mixtis significalur per e.v. Sic corpus dicitur ex longo rotundum , quod simul et lon- gum et rotundura est.

Columell. 0, 29, 3. corpus — €X longo, quantum figura per- mittit, rotundum. Morcs autem laudantur , qui sunt ex placido concitati et ex concitato mitissimi. Quae non perceperat Pelago- nius, qnum verteret: oxav uito TtQuotsqav SLS-py/iQiiivoi evQi- QaCiv.

37. His proxiraa sunt, quae materiam significant, cx qua aliquid factum vel compositum sit^ aut cui de- promptura sit. Etenim facere aliquid aliquo dicilur de tola re comsumpta, jacere aliquid e.v aliquo de parte alicuius raateriae in conficiendo insumpta. A"id. Koelerus in Wolfii Analect. 4. p. 345. Herodot. 1, 194. OVK ly. ivXav Ttouvvrui rci Ttloia.

Cic. in Verr. 2, 21,50. statua ex aere facta. de DiT.1,24,48. ex eo auro , quod exterebratum essct, buculam curasse faciendam, in Verr. 4, 27, 62. erat etiam vas vinarium ex una gemma per- grandi, trulla excavata. Ibid. pocula ex auro. Varro de Re r. 3 9, 4. easquc cellas provident , ne habeant in solo humorem , et ■ut molle habcant substramen e palea. Curt. 10, 2, 23. modo sub Philippo seminndis amicida ex purpura sordent. Sueton. Cal. 56. monilia c gemmis. Hyjrin. Fab. 73. monile auteum ex gcm- mis fecit. Curt. 3, 3, 18. acinacem suspenderat, cui ex gcmma va^ina erat. Cic. Acad. 2, 31,100. non enim est e saxo sculptus aut e roborc dolatus. Celsus 5, 28, 19. inspergunt farinam ex faba. 4, 5. potiones ex absinthio dantur.

Hygin. Fab. 30. hanc (TiTdram) — interfecit et exenteravit, exque eius fclle sagittas tiniit. 125. nudusque ex arborum foliis se obruit.

Translati^ verbis Propert. 2, 1, 5. sioe illam cois fulgentem incedere vidi , hoc totum e coa veste volumen crit. i. c. de Teste totum carmen compono.

No quis falsa gcriptura decipiatur , hoc moneo: quod in

EX. 635

Fragra. Clceron. dc Nat. deor. legitiir fidorque item e cera, noii ex8tiit apud Lactantiiini, qui ea vcrLa liaLet 2, 8, 25> Ibi est Jictorqiie itcm ccra i. e. cera utitur.

S8. Non aliter de iis, quibus alicuiide sumptis aut adhibitis ali(|uid conficitur.

Corii. Paus. 1, 3. reprciicnstis , quod ex praeda tripodem auream Delphis posuisset. Sucton. Aug, oQ. Cornel. Timoth. 4, 1. nam quos avus Conon muros ex hostinm praeda patriac restituerat , eosdem nepos — ex sua re jujuiliari rcfieere coactus est. Sueton. Tib. 53. dccrctum — quo CapiioUuo lovi donum ex avro sacraretur. Suet. Aug. 57. ex qua summa pretiosissima deorum simtdacra mercatus vicatim dedicabat.

39. Jta dicitur conslare ex aliquibiis rehus atqiie etiara coniuiigi et contineri.

Cic. de Nat. d. 1, 35, 98. nisi in eo, qui ex animo constct ct corpore caduco et infirmo. p. Rosc. Coin. 7, 61. nonnc — ex fraudc, fallaciis , mendaciis conslare totus videtur ? de Nat. d. 3, 14, 34. etenim aut siniple,x est naiura animantis — , aut co;i- creta est ex pluribus naturis. Lucret. 1, 839. ex aurirjuc putat micis consistere possc aurum.

Ita etiara de una re dicitur, quac materiem praestat. Cic. de Off. 1, 44, 157. nisi ea virtus, quae constat ex homi- nibus tuendis , id est, ex societate generis humani, attiiigat cognitionem rerum. de Orat. 2, 24, 104. sive ex crimine caussa constet , ut facinoris , sive ex controversia , ut heteditatis.

Cic. de Re p. 1, 45. regio autem praestabit id, quod erit acquatum et temitcratum cx tribus optiv:is rerum publicarum modis. de Fin. 2, 14, 44. cum Epicuro autcm hoc est plus ncgotii, quod c duplici gencrc voluptatis coniunctus est, Acad. 2, 2, G. nostra tu phijsica nosti, quae contincantur ex effectionc, et ex materia ea, quam fingit ct format effectio. cf. Goerenz. ad h. 1.

40. Accessimus ad reriim originem etcanssam, ex qua prodire dicitur aliquid. Haecvero caussa esse potest, a qua et propter quam res sit. Cf. Cort. ad Cic. Epist. 16,21,5. Schwarz. ad Pliu. Pan. 90, 2. Ablativus enim simplex caussam indicat, quae aliquid efficiat, proxi- mam : e.v praepositio autem ipsam originem ante oculos ponit ita, ut alleram rem ex altera prodire videamus. Haec vero potest et proxima csse et longius remota, dummodo appareat, aliquid esse aut faclum esse, ex

636 EX.

qiio res, tle qna loquimur, proficiscatur. Nexns re- rum caussalis igitur per ablativurn simplicera notionum relalione exprimilur, sed addita praepositione simul originis et fontis imago ad animura revocatur. In illo duae notiones una coraprehenduntur, in hac disiunctae notiones coniuuguntur. Nam quum dico laboro Jrigore frigiis ipsum est , quo laboro : quum luboro afrigore, est a parte frigoris : quuiu laboro e frigore , significatur dolorera pi'oficisci ex frigore. Ita Graeci quoque di.slin- guunt. vid. Buttraann. ad Sophocl. Phiioct. 91. Her- niann. ad Viger. n. 385.

Tercnt. Phorni. 5, 1, 23. matrem ipsam ex aegritudine mise- rani viors conscqnuia cst. Aurel. Vict. de Viris illustr. 50, 1. tandem ex invidia peculatus reus ab omnibus tribubus — con- dcmnatus. Quinctil. 8, 3, 66. videbar videre — quosdam ex vino vavillantes. Tacit. Hist. 2, 11. quo plus virium ac roboriSj e Jiducia tarditas inerat. Alia vide apud Cortium ad Sallust.

De Terbis orlundi, na?cendi vid. Beierus ad Cic. Lael. 21, 78. Terent. Andr. 1,3, 11. gravida e Pamphilo est. 3, 2,17. credon tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Nota sunt oriri, nasci (X aliquo. Terent. Eun. 3, 2, 6. Ad. 1,1,15. Hec. 4, 4, 33. si €x me illa liberos vellet sibi. Ennius apud Cic. Orat. 46, 155, ncque tuum iimquam in gremium extollas liberorum ex te genus.

Ciirt. 10, 7, 8. tutoresque destinat filio ex Roxane futuro. De verbis ex se gignere Cortius ad Sallust. lug. 5, 7. quae si cognita habuisset Heindorfius , non falsara explicationem fecis- set in Cic. de jVat. d. 2, 33, 83. Sed haec, quae originera spectant, formulis constant, ut Suetonius dicere potuerit Ang. 63. cx qua iam pater erat.

Liv. 22, 2, 10. Hannibal aeger oculis ex verna primum in- tcmperie variante calorcs frigoraque. Cic. Phil. 1, 5, 12. qutim e via languerem. de Inv. 2, 4. Liv. 25, 23, 13. ex hostium exercitu Siculi , ut primum vidcre ex gravitate loci vulgari morbos, in suas quisque propinquas urbes dilapsi sunt.

Plaut. Merc. 2, 3, 103. sanus non est ex amore illius. CIc. p. Fontei. 8, 1(). inimicior Marcello Crassus — ex civilibus studiis atqiie obtrectatione domcstica , quam huic Galli. de Re p. 2, 33. quum esset ex aere alicno commota civitas. Cic. p. Rab. Posth. i), 23. Demetrium — ex doctrina nobilem et clarum.

Cic, ad Fara. 16, 21, 5. quod igitur tum ex me doluisti, nunc ut duplicetur tuum ex me gaudium, praestabo. Brut. 97, 332. ex (e duplex nos afficit soUicitudo. Terent. Audr. 1, 5, 33, labo-

EX. 637

rat e dolore atque ex hoc misera sollicita est, diem quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae. Cnrt. 3, 1, 17. Sic mriuere, limere ex aliqua re. \ide, qiiae coutiilii: Lipsius ad Tacit. Aiin. 1, 29. Tacit. Aiiii. 11, 20. metus cx imperatore , contemptio ex larbaris. 1, 29. 2, 38. Hist. 2, 67. Agr. Ifi. ex legalo timor. Ann. 1, 80. in eadeiii sententia siimil adhibetiir a. Cf. ScliMarz. ad Plin. Pan. 93. Sallust. lug. 32, 5. ei timido et ex conscien- tia diffidenti rebus suis persuadet. Vid. Cort. ad h. I. et ad Cat. 35, 2.

Plin. E|)ist. 9, 22, 3. quae (litteraej ex pcriculo eius tantum discrimen adierunt, quanttim ex saliile gloriae consequuntur. Plaiit. Pocn. 5,5,49. quumque e virtute vobis fortuna obligit.

Sallust. lug. 39, 2. ob ea consul yllbinus ex delicto fratris invidiam ac deinde periculum timens, senatum de foedere con- sulcbat. Cic. p. llosc. Coni. 16, 46. non cnim ex pactione verbo- rum , quibvs iusiurandum comprehenditur, sed ex perfidia et malitia, per quam insidiae tenduntur alicui, dii immortales homi- nibus irasci et succcnscre consuerunt, Sic ex iniuria insuniunt, qui iniuriam acceperunt. Terent. Ad. 2, 1, 43. De loco Livii 7, 39, 10. vid. interpretes et nos infra.

Plin. Pan. 90, 2. malos principes rectius pulchriusque est ex communibus iniuriis odisse quam propriis.

Sallust. lug. 48, 2. in spem victoriae adductus ex opportuni- tate loci. 50, 1. veritus ex anni tempore et inopia aquae , ne sitl conficeretur cxercitus.

Notae sunt forraulae ex ea eaussa , ex eadem caussn. Senec. Nat. qu. 1,1. fx ea re. Terent. llec. 3, 1, 19. qua ex re. Cornel. Dat. 2, 1. Tacit. Ann. 16, 15. caussa festinandi ex eo oriebatur, quod etc. 1,7, caussa praecipua ex formidine, ne Germanicus — habere imperium quam exspectare mallet. de qua dictione vid. Woplcens. in Actis Traiect. T. 4. p. 360.

Niminm subtilis et falsa est interpretatio, qua Vlpianus in Dig. 47, 9, 1. verba edicti praetoris, qui ex incendio, ruina, naufragio — quid rapuisse dicetur , nou significare putat ex eo loco , quo incendium fit, sed propter tumultum ineendii veltrepi- dationcm. Acclpi poterat pro in incendio.

41. Scriptores quidara ipsa subsfanliva per Jianc pracposifioucm coniunxerunt, ut rei originem indi- carent.

Celsusl, 5. subitum ex rcpentino nubilo frigus. 4,5. rx nausea vomitus. Liv. 2, 51, 6. fx hac clade atrox ira maiori^ vludis caussa atquc initium fuit. i. e. ira ex Iiac clade orta. Flor. 4, 10, 8. non minor ex aqua postea quaml ab hostibus clad>is.

638 EX.

Tacit. Ann. 3, 55. verum haec nolis — certamina cx honesto maneant. i. e. ex honesto profecta.

Cels.7, 7, 15. qiiae airationem ex manu postidant. \. e. chirur- gicara, ne quis coniuiig-at postidare ex manu. 2, 8. ex eallo quaedam tubercula.

42. Caussae ralio est, ex qiia componuntur verba triumphare ex alicpio , viclorla ex aliquo.

Liv. 40, 45. -W. Fulvius Nohilior , qui ex Aetolis triumpha- verat. Clc. Phil, 8, 6, 18. urbs ea, sine qua numquum c.v Transalpinii ^entibus maiorcs nostri triumpharunt. \'u\. Burni. ad Vellei. P. 2, GO. Ileusing. ad Cic. de Off. 2, 8, 28. Drakenb. ad Liv. Ei;it. 116.

Cic. ad Fara. 3, 10, 2. ages victor cx inimicorum dolore triumphum iustissimum. Liv. 2, 50, 2. saepe ex opulentissima etrusca civitaie victoriam tulit. Vellei. Pat. 2, 10, 2. Fabii ex Mlobrogibus victoria fuit nobilis. Alia apud Drakenb. ad 38, 37, 2.

43. Notandus est usus in pronomiuibus. Nam ex eo qnod , ex eo qnia , ex eo ut , sunt formae ad caussatn indicandam usitalissimae, in raliocinalione ex qiio , e quibus: quemadmodum in conclusione dicitur e.v eo^i, ut — . Graeci 1'E, ov , i'i c6v. Et sunt, quae in prouomi- nibus facilius formentur, quam in aliis uominibus, elsi omnium uaa constat ralio. Ab his vero distingui de- bent, quae modura significant. De c[Ua ralioue infia iteruui.

Cic. ad Fara. 7, 28, 4. quum cnim salutationi nos dedimus amicorum, quae fit cx hoc etiam frcquentius quam solebat , quod quasi avem albam videntur bene sentientem civem viderc, abdo me in bibliothecam. Lactant. 5, 12, 12. illi autem non sunt adco stulti, ut stultis invideant, sed ex eo, quod accurate, quod sollicite persequuntur, stultos non esse concedunt.

Cic. Tusc. 1, 18, 42. quod cx eo sciri potest, quia corpora tiostra — ardore animi concalcscunt. Cf. de Leg. 1, 15, 43. ibi- que Goerenz. Lactant. 5, 3, G. verum tu forsitun ex co credidisti, quia vos homicidam Martem consccrastis ut deum.

Cic. Phil. 6, 1, 1. caussa fortissimis optimisquc consulibus cal. ian. de re publica primum rcfercndi fuit ex eo , qnod XIII. cul. ian. senatiis me auctore decrevit. cf. Wopkens. iu Actis Soc. Traiect. T. 4. p. G60.

Cic. de Inv. 2, 4, 14. cum hoc, utfcrefii, in via sermoncm contulit: ex quo factum cst, ut illud iter fainiliarius facere

£X. 6S9

vellent. Lael. 13, 46. ex eo Jteri, ut multerculae magis amicitia- rumpracsidia quaerant. Lactant. 1, 9, 6. cx quo fit, ut ille solus vir fortis debeat iudicari etc. Cic. de Fin. 2, 5, 15. e qiio effi- citur , non ut nos non inteUigamus , quae vis sit islius verbi, sed ut ille suo morc loquatur, nostrum intelligat. ubi contendere ausus est Goerenzius Ciceronem semper dixisse ex quo efficitur, non e quo. Vitruv. 1, 1, 4. circini tradit usum, e quo maxime facilius aedtficiorum in areis expediuntur descriptionea

Cic. de Leg. 1, 8, 24. ex quo vere vel agnatio nobis cum coelestibus vel genus vel stirps appellari potest. i. e. inde fit, ut appellari possit. Quae non eiusdem sunt generis cum for- niulis nominari ex aliqua re, dici ex aliquo. vd. n. 18. sed comp.iriiri possunt cum liis oh brevitatem dicendi, de qua Wopkens. Lcct. p. 127 (92^. de Divin. 1, 25, 53. quinto autem anno cxeunte — proeliantem eum ad Sijracusas occidissc : ex quo ita illud somnium esse interprctatum. Esse potest et quo facto et ad huius rei rationem: dem gcmafs. de Off. 1, 1(5, 52. ex quo sunt illa communia. Alia vide apnd Beierum ad

I, 1«, 51.

Cic. Acad. 1, IL, 42. e quibus non principia solum, sed latiores quaedam ad rationem invenicndam viac repcriuntur. Siillnst. lug. 70, 2. t'.r quo illi gloria opesque inventac. Cic. Acad. 1,

II, 42. c quo scnsibus etiam fidem tribuebat.

44. Qua ralione in dictionibus non paucis ex et a commutari possinl, ex ijDsarum comparatione facile coUigilur. Altamen ex numquara apucl anliciuos scriplo- res ])vo a ponilur, ut indicet rem ab uliquo liomine factam: qiiamquam Graeci , cerle Herodolus non raro ix, usurpabant pro vtio : cf. Heindorf. ad Plat. Gorg. p. 181. Bernbardi Synt. p. 228. et Latini recenliores ex alicjuo, pro a parte alicuius, etiam cum verbis passi- vis coniungebant.

Quinctil. C, 1, 41. Jiuic puer , quem in ius productum , quid fleret, interrogabat, ex paedagogo s; vellicari respondit. Ges- nerus puerilem loquutionem esse putabat. Nunc Zuraptius quum in codice ambr. correctura vidisset , recepit c paeda- gogo: cui antiqua auctoritas deesse videtur. Equidem ita accipio verba : ex paedagogo: se vellicari. i. e. rcspondit ex paedagogo se timere , sive etiam se flere. Quemadmodum sae- pissinie dicitur ex aliqua re timere. vid. p. 637. Flor. 3, Ifi, 4. in eo tiimulln rcm cx sateUitibus suis se appcUatum laelus acce- j)it. Gessieras hacc: intcr satellitcs fuisse , qui illum primi regem appellareut, ut adeo ex iilis ortum eit initium eius rei.

640 EX.

Illud tantum prohari potest, nt sit inter sateUltes , apud satel- lites. 2, 6, 27. hinc illud ex populo , tit imperii scutum voca- retur. i. e. apud popuiura , in populo. vid. n. 28. Curt. 10, 2, 18. crederes uno ore omnes sustulisse clamorem : ita pariter ex tola concionc responsum est. i. e. quasi e raedia concione.

Cura liis ne quis confundat, quae originera significant. Terent. Andr. 3, 1, 11. adcone est demens? ex pcregrina? Hec. 5, 3, 42. mulla ex quo fuerint commoda, eius incommoda aequum est ferrc.

Paulus in Digest. 28, 6. 38, 3. coacius ex fideicommissario. Caius 32, 1, 2. ex filio praeterito, licet suus heres erit, fidei- commissum relinqui non potest.

45. Caiissa , qua aliquid efficitur, ablativo siraplici exprimitur. Addi autcra potest praeposilio, ubi intelli- gitnus rem adhibitam esse, ex qua agatur, vel ex qua ])rodire vidcaturid, quod agitur. Id in quibusdam dictio- iiibus solemiie erat, in aliis autem rarum.

Plaut. 3111. 3, 1, 26. ex opibus summis mei te honoris gratia mihique amanti ire opitulatum. Merc. 1, 2, 1. ex summis opi- bus viribusrjue usque experirc. Cf. Scloppii Verisimil. 4, 5. et Gronov. ad Gellium 7, 3. Florus 1, 9, 4. ex summo studio an- nixus est ad augcndam libcri populi maiestatem. Graeci ix tzoX- Jiijg anovSfjg. Apulei. 7. p. 198, 31. ex summo studio fugicns immanem ursam. 9. p. 223, 39. Apol. p. 321,29. quod negotium istud mihi ex summis viribus confiavit. Met. 2. p. 129, 1. fores tios*ras ex summis viribus irruentes. vid. Pricae. p, 384. et Oudend. p. 170 et p. 493 et p. 517.

Poetae saepe dixerunt cx arte pro arte. Vid. Gronov. ad Gell. 7, 3. Burni. ad Gratii Cyneg;. 153.

Cic. in Aerr. Act. 1, 11, 32. si utar ad dicendum meo legitimo iempore, mei laboris, industriae diligentiaeque capiam fructum, et ex accusatione perficiam , ut nemo umquam post hominum memoriam paratior , vigilantior , compositior ad iudicium venisse t;ideatur. Ernestio siispectura erat ex , non de latina consuetu- dlne dictum , ct Zumptius quoque dubitat. Ille coniecit ea. Est vero, adliibita accusatione. Cacs. B. gall. 7, 86. loca prae- rupta ex adscensu tcntant. i. e. adscendendo. Morus coniungit : praeruptus ex adscensu.

lustin. 6, 3, 2. nec non et Conon tunc primum cum hostium exercitu concursurus ex magna cura ordinat suos. Ita codd. nescio an recte in hoc quidem scriptore.

46. Sed caussa esse potest non proxima, sed quae

EX. 641

rcm ngendara aliqno mouu ordinet ac regat. Haec tri- pliccra habet obscrvationera. Primum enim irj, quod alicuirei caussamsuppedifat, potest pro eius fundamenlo haberi, el ipsa res videtur ex eo prodire. Quare Latini ex aliquo homine fieri dicunt id , (juod ad eum ista ra- tioue perlinet : et per hanc praepositionera recentiorcs eliara argumentimi agendae rei significant, vehili cji/ae- sLionem liabere ex aUqiio. Sed iurisconsulti ubique miscuerunt praepositiones ex et de.

Tiicit. Ann. 4, 0. plcbcs acri qiiidem annona ftdigabatur , sed nulla in eo culpa ex principe. i. e. a paite principis. Cic. p. Scaiiro 2, 41. damnatus est T. Albucius , C. Megaboccus ex Sardinia , nonmiUis eliar.i laudaniibus Sardis. i. e. ciiussa ex Sardinia siippeditata. Nos vonSardinicnaus. Qiio referri potest Paj)inia!i. in Digest. 7,1, 5. si cx communi praedio dcbeatur.

Siniiiiter, iit videtur, Tiicit. Hist. 4, 55. ipse e maioribus suis hustis populi romani quam socius iactabat. i. e. quum inaio- res antea fuisscnt hostes, a parte maiorum. Quamquam in- telligi potest etiam temporis ratio , de qua II. 9.

Liv. 31, 30, 5. postquam ne ium quidem pofe^tas pvgnandi dabatur, quia ex tam propinquis siativis parum tula frumentatio erat , dii^persos milites pcr agros equitibus extemplo invasuris, — castra ad Ortoloplnim inovit. i. e. quum stativa hostium et Roniiinoium tam propinqua essent.

Florus 2, (), 27. hinc illi cognomen novum ct rei publicae salutare Cunctator : hinc ilhid ex populo , ut imperiiscuium voca- retur. i. e. apud populuni, quasi a populo profectum.vit'. n. 28. Caius in Digest. 30, 1, 67. servus uni ex hcrcdibus legatus si quid in hereditate malitiose fecisse dicatur , — non aliter ad- iudicandus est, quam ex eo volentibus cohercdibus qiiacstio ha- beatur. \ Ipian. inDig. 2, 14, 7,14. si ex re familiari operis novi nuntiutio sit facia, liceat pacisci: si de re publica, non liceat.

47. Tum eodera modo exprimitur caussa , quae occasionera et opportunitutera olfeiL, ubi Germani di- cunt aijf VeranLassimg. Sic adeo ex oinni occasioney quod est bei jeder Gelegejiheit , et ex occasione apud scriptores post Augustum.

('ic. ad Att. 1, 3. nos hic te ad mensem ianuarium exspecta- rnus ex quodam rumore , an ex lilteris ad alios missis. Planc, ad Cic. 10, 4, 1. gratissimae mihi tuae Utterae fueruut , quas ex Furnii sermoiie te scripsisse animadverto. Tacit. Ilist. 2, 85. ex nuntiis cunctabundus aut properans. Suet. Aug. 91. ex nocturno visu stipem quotannis die certo emendicabat a populo.

II. 41

642 EX.,

Sallust. Cat. 35, 2. satisfactionem ex nulla conscientia de ciilpa proponere decrevi. Sueton. Caes. 75. ex commendatione Pompeii ordines dederat. Aug. 46.

Plin. Epist. 7, 28, 1. ais quosdam apud te reprehendisse tamquam amicos meos ex omni occasionc ultra modum laudem. Siieton. Cacs. 60. proelia non tantuni destinato, sed ex occasione sumebat : nam sumere bcllum est arma sumere. cf. Tacit. Ann. 2, 44. Agr. 16.

48. Denique vero pro caussa liabetur id, quod alicui rei praecessit ita, uLid, quod dicitur, ex illo profectum aut consequutum esse videatur. Tum ex est in Folgt von. Nam hac praeposilione ipsa successio , qua altera res ex altera proveniL, proprie significatur. Conf. Herzog. ad Caes. B. gall. 1, 30. et Krilzius ad Sailust. Cat. 12, 2. qui subtilitate abutitur, quum addit alteram rem ita insiguitam non continuo alteram excipere. JNlora enim temporis ut intelligatur, nihil refert, et contrarium his jDOsuit praeceptum Giinlherus ad Cornel. p. 222.

Florus 4, 12, 43. Massiliuc quippc Lucius morho solvitur, in Sijria Caius ex vulnere. Liv. 22, 7, 3. multi postea uirimque ex vulneribus periere. iSos an den Folgen dcr JJ'undcn sterben. Tacit. Ann. 1, 17. truncato ex vulneribus corporc. quod aliii ratione 14, 17. dicitur trunco per vulnera corpore. Suetoii. Clantl. 26. posteriorem ipso die, qui erat nuptiis destinatus , cx valeiudinc amisit. Ca!. 12. amissa lunia ex partu. Sallust. Cat. 12, 2. ex divitiis iuventutem luxuria atque avaritia cum superbia invasere. Explicat Cortius „per et propter divitias": est potius in Folge des Reichthums.

ApuleL Met. 1. p. 103, 4. Thessaliam ex negotio petebam. ubi Pricae. p. 5. Aminian. 22, 7, 6. cx negotio proprio fortc repertus apud Constantinopolim.

Sallust. lug. 55, 1. lugurtham magnificum ex Auli secordia spem salutis in soUtudine aut fuga coegisset habere. Sucton. Ang. 66. ex levi rigoris suspicione. Claud. 26. ex levibus offensis.

Ita ex quo est in Folge dessen. Cic. ad Fara. 2, 10, 2. ex quo vereor , ne idem eveniat in meas litteras.

lurisconsultorum sunt formulae cx culpa: Papinian. iflDig. 26, 7, 41. ex delicto, alia.

49. Ita res , quae temporis successione cohaerent, nectuutur hac caussali nofione originis eL priucipii. Sic etiam Graeci. Xenoph. Cyrop. 1, 4, 28. ysXuv ix t(av ■n-QOG&sv daxgvcov.

EX. 643

Vlrgil. Aen. 6, 407. tumida ex ira tum corda resistunt. i. e. quum antea corda tumescerent ira. Sallust. lu». 36, 3. ac fuere, qui tum Alhinum haud ignarum consilii regis existimarcnt, neque ex tanta ■properantia tam facile tractum bellum sccordia magis quam dolo crcderent. i. e. quum antea properasset Al- binus. Vid. Cortius ad h. 1.

50. Depravalae lalinitatis est, quoJ instrumentum exprimitur Jiac praepositione. Antiqui scriptores vel ablativura simpiicem \e\per usurpant. Graeci ia dicunt. Soph. Trach. 1133. i'^ iiirjg &ciVBiv XcQog.

Pallad. 11, 17, 1. mustum — agitabis ex canna radicata vehe- vicntcr. Ilygin. Fal). 24. Mcdea — ex venenis multa miracula fccit. Eniporii Rlietoris Demonstrat. p. 285. mors quoquc atrox et impia et tamquam ipsis rehus humanis luctuosa, et tamcn ex hoc honesla dicetur , quod sit occisus ex manibus senatorum. Epitapliium qnod affert Barlhius ad Claudian. p. 1343. immis- sumque arcu dum j)cndct in aere telum et redit , ex alia Jixi fregique sagiita. Quae alia Barthius habet, alieni generis sunt.

Apud Festura s. v. nictare leguntur Ennii haec verha cor- rupta : veluti si quando vinclis venatica venencx apta solet si forte ex nare sagaci sensit voce sua nictu vlulalque ibi acuta et. Paulus non hahet pracpositionera. Siue librornm auxilio parum proficies. Vrsinus coniecit venox — nictit — acuta est.

51. Originis nolionem proxima attingit notio trans- mutationis. Nam qui ex alio alius fil, e priori condi- tione transit inaliam: idque quura ad temporis ratio- nem releriu possit, saepe simul consequutionem cogita- mus. Ita ex usurpalur de mutata persona atque de transforraata vitae et morum condilione. Phirima ex- empla huius usus , qui midtas verborum coniunctorum formas, efiam dispariles, habet, ad homiiies perlinent, pauca ad res mutatas. Cf. Oudendorp. ad Lucan. 4,719. Cort. ad Sallust. Cat. 5, 9. lug. 10, 4. Ruhnken. ad Terent. And. 1, 1, 10. Graeci eodem modo Ix. vid. Frotscher ad Aquilam B.om. 4. et Matlhiae Gramm. p. 1134.

Plaut. Cist. 3, 21. si possum tranquillum facere ex irato mihi. Cic. Div. in Caec. 17, 57. sed repenie e vestigio cx homine tam- quamaliquo circaco poculofactus est Verrcs. ubi scripturam, quani Rufinianus suppeditat, non praestare, sed ab interpolatore proiectam eise puto. Pliil. 3, i), 22. cur magister eius ex cratore

41 *

644 EX.

arator factus possidcat — duo millia ivgcrum immunia 7 Liv. 31, 11, 14. Masinissam Romanis ex hoste amicum factum. lustin. 14, 4, 3. Liv. 2, 24, 1. adeo duas ex itna ciiitate discordia fecerat.

Lucret. 1, 187. fierent iuvenes subito cx infantibus parvis. Nec aliter Pliiut. 3Io>t. 1, 2, <!). eccum herilem fiUum video corrvptum hic ex adolesccnte cptimo.

Tcrent. Andr. 1, 1, 10. feci, ex scrvo ut esses libcrtus mihi. Lvsias p. lli?, 20, iy. Titvr^TOs tz?.ovoios- Cic. Part. orat. 17, 57. nihil cst cnim tam miserabile quam ex beato miser. Manil. 4, 4fi. quod consul toties exfulrjue, ex exsiile consid. Ennius apud Cic. de Orat. 1, 43, IIH). quos ego mca ope ex inccrtis certos conipo- tesque consili dimillo.

Senec. de Ira 3, 17, 2. pigre fx Macedone ac libcro in per- sicam servitutem transcuntum. Valer. Max. 1, 1, 14. qui ex victorc speciosis^imo ii:sidii>t Jsdrubalis ct Xantippi, Laccdacmonii ducis, ad miscrabilem caplivi formam dcductus. Cic. p. Rosc. Ara. 18, 50. itaqite ex ininimatenuissimaquercpublica maximam et floren- tissimam nobis rcliqiicruitt.

Spartian. Scver. 14. Plautianum ex amici'simo, cognila eius vita, ita odio habuit, ut et hostem publicum appcllarct.

Quod Uuhnkenius coniparat Virgil. Aen. 10, 220. quas alma Cybebc numen haberc n:aris, nijmphasque e nuvibus esse iusserat. ad origiais notioiicni rerero ob verbum esse.

52. Sed non lanhiin de condilioue liominiim trans- mulafa iisurpaliir , verum eliam de rehus anlea oocu- palis et poslea cum aliis commutalis. Gronov. Observ. 4, 20.

Caes. Bell. ci^. 1, 70. ex magnis rupibus planiiiem nacius, in hac contra hosteni aciem instruit. Gronovius explicat : post- quaui aliquid spatii rupes occuparunt, proxima fuit planicies.

53. Praeterea dc re mutala usurpalur eliam ita, ut sit loco alicuins rti.

Flor. 1,9, 2. quippe ex pcrpetuo anniium placuit , cx singulari duplex. Id eo raodo dicitur, quo Liv. 2, 24, 1. adeo duas ex una civitate discordia fecerat.

54. Sigonius duobus in locis Livii ex pro praeter posilum sibi visus est invenisse. Sed in altero 29, 1, 2. nerao alius dubilavit verba ex iis trecentos accipere pro eoriim trecentis , neque minus in allero loco 6, 1, 10. de quo vid. Gronovius.

EX. . 645

Jl. 1. Jam cJe lcmpore. Ac qualuor sunt mocli, (|uil)us lemporis nomina praeposilionem ex assumunt. rrimiim enim dicitur tle initio teinporis, quo res esse incipit. Sicuti Graeci eK tov vvv , ila Latini ex hoc le/njjofe.

Cic. p. Quint. 5, '12. itaque ex eo tempore res esae in vadimo- nium coepit. Pliiiit. Pcrs. 4, o, 10. bonus volo iam ex hoc die esse: quod neque fiet neque fuit.

Horat. Carm. 2, 1, 1. motum ex Metello consule civicum — tractas. i. e. historiam exponis inde a consulatu Metelli.

Solemnis est formula in locationibus proscribendis. Petron. 38. C. Pompeius Diogenes ex calendis iuliis coenaculum locat. Alia vide apud Garaton. ad Cic. Phil. 2, 3!).

2. Tum spalium intellioitur temporis, cnius.ab initio res ad aliud iisque tempus permanserii. Est igitur ex lioc lempore , stit die.ser Zeit. Sic Graeci l/c xov TtaQS- iTlkvd-orog xQovov. vd. Bernhardi Synt. p. 226.

Sueton. Caes. 20. unus ex eo tempore omnia in re puhlica et ad arhitrium administravit. Cic. Phil. 1, 1, 1. nec vcro discede- bam., nec a re puhlica deiiciebam oculos ex eo dic, quo in acdem Telluris convocati sumus. in Verr. 1, 12, 34. ex ea dic ad hanc diem quaefccisti, in iudicium voco. Phil. 14, 7, 20. me ex cal. ianuariis ad hanc horam invigilasse rei publicae. ad Att. 9, 6. ex ea die fuere seplcmtriones venti.

Cic. Phil. 5, 11, 30. si ex eo tempore dics nullus iutermissus esset, bellum profecto nullum haheremus. p. Sext. 1, 1. si quia antea , iudices , mirabatur — , ex hoc tcmpore miretur polius. Virgil. Aen. 1, 623. temporc iam ex illo casus mihi cognitus urbis troianae.

Ondendorpius quum in Suet. Ner. 27. a Burmanno scriptum vidisset: epulas e mcdio die ad mediam iioctem protrahebat, bene observaYit dici quidem e die in noctcm potare et a medio die ad mediam noctem , at non dici c die ad noctem : quod non esset niniium.

Cic. de Fin. 1, 6, 18. eum motum atomorum nullo a prin- cipio, sed cx aeterno tempore inteUigi convenire.

Cic. ad Fara. 7, 17, 5. quum te ex adolescentia tun in amicitium ct fidem meam contulisscs , semper te — tuendum mihi — putavi.

Ab his diversum est apnd Cic. ad Fam. 5, 8,7. quo quidcm ex tempore memoria ieneo. i. c. iilius teroijoris.

646 EX.

3. Ex longo grammalici notant es&e, ex longo tem- pore. Sed in uno , quod aHerunt, exeraplo Virgil. Aen. 9, 63. collecLa faiigat eclendi ex longo rahies. coniungenda sunt verba coUigere ex longo , ut dicitur famem coiligere, et praeposilio pendct ex notione verbi.

4. Terllum genus significationis ad nomina dierum pertinet. ?sam id, quod aliquo die fiituro agelur vel agendu)ti est , dicilur ex eo die agi. Gerraani dicunt aiif den TaD\ Id vero idem fere est quod eo die. Katio praeposidonis nititur in mitio lutan temporis.

Cic. ad Faiu. 1», 9, 7. Romae vereor, ne ex calendis ian. magni tumultus sint. in Verr. Act. 1, 10, 29. hunc iudicem cx cal. ian. non liabebimus. 10, 30. cx cal. ian. non iudicabunt.

Cic. ad Ait. 5, 21. idibus februariis — forum institueram agere Laodiceae cibyratinim et apamense : ex idibus martiis ibi- dem synnadcnse : — cx idibus maiis in Ciliciam.

5. Denique ex , ut graecum ix, de proxima conse- quutions rerura ita usurpalur, ut conditio dicatur, ex qua alia conditio prodierit, et finitum tempus, ex quo aliud quid esse inceperit. Id est post. \id. Achili. Stalii Observat. 21. p. 890. Tom. 2. Thes. Gruler. Gronov. Observat. 4, 20. Brcmi. ad Corne]. Timol. 3, 2. qui graecum iisum comparat, de quo disseruit Slall- baum. ad Plal. Protag. 2. Proprie dicitur ex dictatura^ ex consnlain de proximo anno. vide Gronov. Observ. 4, 20. Drakenb. ad Liv. 10,5, 14. et ad 4, 31, 1. In ahis autem subest nexus caussalis. Cf. I, 48.

Cic. Brut. 92, 318. Cotta ex consulatu cst profcctus in Gal- liam. Liv. 40, 1, 7. cui ex consulaiu prorogatum imperium est. de Leg. 1, 20, 53. quum pro consule ex praetura in Gracciam venisset. p. Mur. 7, 15. pater quum amplissime ntque honestis- sime ex praettira triumphasset etc. Caes. B. civ. 1, 31. 22. 85. Liv. 22, 49, 11. rcus e consulatu. 27, 34, 3. Alia Tide apud Heinsium ad Vellei. P. 2, 32. ct apud Gronovium L I.

Quinctil. 6, 2, 35. vidi ego saepe histriones atque comoedos, quum ex aliquo gravicrc actu pcrsonam dcposuisscnt , flentes adhuc egredi. Tacit. Germ. 22. statim e somno , qucm plcrum- que in diem extrahunt, lavantur. Cornel. Timol. 3, 2. cx maximo bcllo tantum otium toti insulae conciliavit. Bell. Hispan. 34. dum hic detinetur, ex proelio quos circummunitos superius de- vionstravimus , cruptioncm feccrunt. Tacit. Hist. 3,46. Fon-

EX. 647

teius Agrippa ex Asia (pro consule eam provinciam annuo im- perio tcnuerat^ Moesiae pracpositus est.

Liv. 21, 39, 2. otium enim ex labore, copia ex inopia, cultus cx illuvie tabeque squalida et prope cfferata corpora varie movc- bant. Cornel. Tim. 3, 2. Sallust. lug. 4fi, 3. cc fuere, qui tum Albinum haud ignarum consilii regis existimarent , neque ex tanta properantia tam facile tractum bellum socordia magis quam dolo crederent. Celsus 2, 8. mulier ex partu si cum febre vehementibus etiam et assiduis cavitis doloribus premitur, in periculo mortis est. 2, 7. si — ex somno oculi caligant. 3, 12. igitur quum primum aliquis inhorruit et ex horrore incaluit. Cic. p. Lege Man. 15, 44. tanta rcpente vilitas annonae ex sum~ ma inopia et caritate rei frumcntarinc consequuta est. Tacit. Ann. 3, 6. convcnisse reccnti dolori luctum et ex moerore solatia, 15, 68. ceterum ISeronis odium adversus T estinum ex intima soda- litate coeperat.

Cic. de Leg. 2, 14, 36. nihil melius illis mysteriis , quibus ex agresti immanique vita exculti ad humanitatem ct mitigati sumus. Itistin. 12, 10, 1. itaque cx magna desperatione tandcm saluti redditus. 44, 4, 11. ex agresti cibo mitiora vesci. Nexu caussali cohaerent haec Ennii apud Varron. 4, 10. qui ventus est et nubes, imber postea atque ex imbre frigus. Celsus 2,8. morbus intestini tenuioris ex urinae difjicultate.

6. Vnde formula alind ex alio, quae significat alia res posi aliam, quasi ex ea prodiens. Dies ex die tlicunt, qui mullorum dierum seriem intelligunl.

Cic. ad Fani. 9, 19, 5. me quotidie aliud ex alio impedit. de Log. 1, 4, 14. nec profecto nobis delectatio decrit , aliud ex alio quaerentibus.

Terent. Eun. 4, 2, 1. dum rus eo , coepi egomet mccum inter vias — aliam rcm ex alia cogitare. Liv. 7, 39, 3. quam multi" tudinem consul alter Jlomae praetorque alias cx aliis Jingendo moras rctincbat. 4, 2, 9. Lucret. 4, 822. fit, ut — alia ex alia facies aetasquc sequatur.

Cic. ad Att. 16, 14. sed , ut aliud ex alio, mihi non est du- lium , quia , quod Graeci y.a&rJKOv , nos officium. i. e. nt ad aliud transeKiii.

Goerenz. ad Cic. de Leg^. 1, 19, 52. observasse se narrat, ncque Ciceroneni, neque aliura scriptorera umquara mutasse ordinera verborum, nec dixisse ex alio aliud, iieque etiara diverso numero cx alio alia. Quare corrigit verba : videtisnc , quanta series rerum sententiarumque sit, atque ut ex alio alia nectan-

648 EX.

tur. Qiiibus persuasus Moserus edidit alla ex alia nectafvr:, vereor tamen, ne id ex praer.ipitato decreto factiun fit.

Cic. ad Att. 7, 2fi. quod dicm ex die exspcctabam , ut statue- rem, quid esset fuciendum. llerodot. J), 8. i^ r^nfQr,g tg ■^fiior^v uvci^au.otiivoi.

7. Idem etiam de rebus iisurpalur, quae serie qua- dam cohaereuf.

Cic. Tutc. 5, 25, 70. quvm rerum caussas aJias ex aliis aptaa et necessHatc iiexas vidct. de Nat. d. 1, 4, 9. est enim admirabi- lis quaedam continuatio seriesque rerum , nt alia ex alia nexa et omnes inter sc aptae coUigataequc videantnr.

Gratii Cyneg. 8. contiguas didicere ex arlibus artcs proserere. Rutil. Lup. 1, 2. ex Lycurgo : vilia ex vitiis coacta. Demosth. de Falsa leg. p. 34G. i/.Ttlciv i/. tlnidcov.

8. Haec consequulionis ralio ad ipsas condiliones rerum mutatas adhibetur, ut ex aliquibiis exemplis modo apposilis colhgi potest. Sed ea quoque verba liuc referri debent, qiiae statmn iudicant, e quo quis recreando se vel (|uiescendo ad alium progreditur: veluti dicitur ex miseria reqnitscere.

Sallust. Cat. 4, 1. animus ex midtis miscriis atque pcriiulis requievit. ubi Cortins. Cic. in Verr. 3, 61, 16(*. ex illo mctu 7itortis et tenebris quasi luce libertatis et odore aliquo legum recreatus.

9. Alia, sed similia sunt ea, quibus significatur origo rei abcuius in tcmpore superiori, sive id , quod ex illo tempore ud alia posteriora tempora transierit.

Cic. p. Font. 8, 10. ceteri partim ex vetcribus bellis agro rnultati, partim ab hoc ipso bello superati. Tacit. Hist. 4, 55. ipse e maioribus svis hostis populi romani quam socius iactabat. i. e. ex terapore maiorum : ni*i intelligatur caussa, ut sensus sit: quum maiores iaui iiostes fuissent.

10. Ex his vero, quae modo dixi , demonstrari potest, ex cjiio et esse al) eo tempore et tnmquum^ et jjost iliud teinpus. Graeci habebant aqo' ou , forlasse efiam l^ ov. Cicero uon dixisse videlur ex quo hac quidem temporis slgnificatione , sed ex quo tempore. A\nu\ Livium nihii frequentius, Sed in hac formula perfectum , non imperfeclum usurpafum videmus. Ex eo et ex illo eodem modo usurpantur.

Liv. 3, 24, 4. nequc fratrem f olscii, ex quo semel fuerit

EX. 649

aeger , vmquam non modo visiim in piiMico, sed ne adsurrexissc quidem ex morho. 28, 39, 4. 39, 12, 6. llorat. Epist. 2, 2, 153. '^ cx qvo jileniores. Tatit. Ann. 1, 58. ex quo a divo Auguslo civitate donatus siim , amicos inimicosque ex vestris utilitatibus delcgi. Miilta ex recentioriltus scrlptoribus coUegit Biineraann. ad Laetant. 7, 14, 4. luvenal. 6, 294. nullum crimen abest — , ex quo paupertas romana pcriit.

Praecedunt noraina tenij)oris : Tacit. Ann. 14, 53. quartus decimus annus est, Caesar , ex quo spei tuae admotus sum. Seneca ajnid Lactant. 3, 1(5, 14. nondum sunt mille anni , ex quo initia sapicntiae mota sunt. Sil. Ital. 15, 529. decima haec iam vertitur aestas , ex quo proterimur.

Liv. 40, 5, 12. cuius, cx quo obses Itomaefuit, corpus nobis reddiderunt Romani, animum ipsum habent. i. e. postquam obses fuit.

Lir. 1, 35, 4. se , ex quo sui potcns fucrit , Romam cum con- iuge ac fortunis omnibus commigrassc. Id est : tuiu teiuporis, ex quo — fuerit.

Slacer in Dij?. 48, 17, 4. annus cxinde computandus est , ex qvo cn annotatio — publice innotuit. i. e. ab eo teinpore, in quo innotuit. Ylpian. in Dig. 38, 3, 1, 2. 1, 16, 4, 6.

Tacit. Ann. 12, 7. versa ex eo civitas, et cuncta feminae ohe- diebant. 6, 9. Suet. Caes. 22. Celsus 3, 9. horror oriatur et fiat initium quoddam novi motus, exquc eo , quum magis corpus incttliiit, serptatur ctiam remissio. Scribon. Larn;. 171. quia nnn incidit ex eo quisquam. i. e. post illud tempus, seitdem. Alia apud Wopkens. ia Actis Traiect. T. 4. p.390.

Ovid. Fast. 5, 670. cx illo e*< haec tibi fcsta dies. Stat. Silv. 1, 2, 81. ex illo quanlos iuvenis jjrcmat anxius ignes, testis ego. Claudian. Bell. get. 173. Yirgil. Aen. 2, 163. cx quo — illo.

11. Iiifimae aetalis siinl adverbia cum praepositione composita , ex niinc, ex tunc, ex post: nisi liaec qiio- qiie regulae a Donalo p. 1761. exposilae submillenda sunt, ut taincjiiam vnam partem oratiunis sub uno uccentn pronuntiemus.

Ainmian. 21, 10, 2. cuius loci silum ex nunc convenienter ostendam.

Alcira. Avitns Poera. 3, 315. ex tunc panllatim retro sub- lapsa referri vita prior coepitque malis laxata pofesfas.

(Juod iurisconsulti diccbant ex pnst deliclo , cx pnst faclo, factnui est per bjphen, Exeiupla vide apud Brissoniura p. 410. b.

650 £X.

12. Duae snnt loqnutiones ex tempore et ex iiiler- vallo , quarum haec de loco proprie usurpata ad tempus etiam transfertur infermissum. ILx tempore non uno sensu dicitur. Indicat enim modo rem non praepara- tam, ul sit id quod exlemplo, statim, modo pro tem- pore , e re iiata , v.aTa zaiQov , de rehus tempori con- yenieutibus, modo etiam sine cnra, sine consilio: nam quod praeparationem non habet, sed ex praesenti tem- pore fit, destituitur etiara consilii fuudamento.

Liv. 28, 44, 8. multa, quae nunc ex intervallo non appareiit, hcllum apcrlct. i. e. e longinquo. 10, 43, 6. postquam iam non ex intcrvallo, nec missilibus , sed cominus gcrcbatur res, — ex aequo pugnabant.

Cic. ad Att. 4, 17. ille latinus dvriyuGfiog ex intervalJo rc~ gustandus. i. e. inteniiisso aliquo teinpore. de Inv. 1, 28, 43. quae factum aliquod similiter confestim , aut ex intervallo solent conscqui. i. e. post aliquod teiupus. Sueton. Claud. 41. ne se- dato quidcm tumidtu temperare potnit , quin ex intcrvallo sub- inde faeti reminisceretur. i. e. nonnumquam.

Cic. de Orat. 2, 60, 246. illud egregium Sextii ct ex tempore, manus lava, inquit, et coena. ad Att. 10, 1. quae tu scelera partim parari iain ct cogitari, partim ex tcmpore futura censes. p. Arcli. 8, 18. quotics ego liunc vidi , quum Utteram scripsisset nullam , magnum nmncrum optimorum versuum — dicere ex iempore. Sueton. Aug. i;8. 84.

Cic. de Off. 3, 6, 32. huius generis sunt quaestiones omnes cae, in quibus ex tempore officium exquiritur. cf. Beierus ad li. 1. ad Att. 9, 2. a. nos adhuc, quid Brundisii actum esset, planc jiesciebamiis. Qiium sciemus, tum ex rc et cx tempore consilium capicmus. de Off. 2, 9, 33. ubi Beier. Vid. Duker. ad Liv. 33, 9, 8.

Sueton. Til). 10. ut aliquanto ex tempore quam a cura prae- stantior haberetur. Saliust. luj?. 70, 3. igilur utriusque consilio dies insidiis statuitur : cetcra uti res posceret, ex tcmpore parari placuit. Lucil. Aetnae 104. qualis accrvus exsilit , imparibus iaclis e.r tempore saxis.

13. Ex quum excessum significaret et in compo- silione verborura rera indicaret cxactam et finitam, recentior usus novara invenit denominationera eoruin, qui magislratu abierint uut aliquo munere perfuncti fue- rint: dicebanturque ex consule , ex diicibiis , ex comile, (lui etiam exconsnl^ exdiix , excomes vocabantur. Ex- empla vidc apud Gesnerum p. 447. ct qwae index habet

EX. 651

loscri(3t. Orel]. Collect. p. 525. cf. Misc. Obs. T. 7. p. 359. Salraas. ad Capitolin. Maxira.20. ad Gordian.T. ad Prob. 13. Sed quod Salmasius ad Trebell. Poll. Gallien. 2. et ad Trebell. Trig. Tyrann. 5, 6. contendit ex jnilitibus viros vocari posse militares, qiu iam railitia exierant, id ex eo collegisse videtnr, qiiod Arnobius dixerit ex maribns ei Schol. luvenal. ad 6, 105. Sergio- linn nomine ex gladiaiore amaK'it. At Arrobius haec lib. 5. p.97,33. pecudes eiiam Jinnt ex maribns matres et Scholiastes unura inlellexit e gladiatoribus. Equidem vero unura inveni locum , in quo ex adnlto cura signifi- cat, qui exacta adolescentia ad virilem aetafem pervene- rat. Amraian. 16, 7, 5. cjnem si Constans imperator olim ex adulto iamque maturum andiret honesta sna- dentem et recta, nuUa veL venia certe digna peccasset.

III. 1. INlodura ex praepositio indicat, quando res agenda ex nliqua re sive ex aliqua lege ac condilione ralionera el norraara dejjromptara liabet, et inde pendet interno quodam nexu. Alia via ad eamdem notionem perducit vocabulura secundnm. Quod fit secundnni natnram, sequilur eam , quod autem fit ex natnra, a nalura id acceplum habet , quod ipsum moderetur. \trumque est ymxu. , nac/i . geinafs: et dicunt Graeci eodem raodo etiam Iz. Sed non multae sunt latinae loquuliones, quae etiam secundnm adraittant, nec dici- luraCicerone quidem secundum leges administrarerem pnbLicam, sed ex Legibns. Atque subtiliter Schorus Pliras. lat. ling. p. 127. cbservat haec: ,,secnndnm a Cicerone non coniungitur istiusmodi ncminibus, nisi ia lioc sensu: 'secnndnm naturam vivere: aliis modis non invenies.'' Id vero , quod aliquara rem agendam modereUir, aut norma est et praeceptura , aut sempi- terna conditio, a qua non discedalur, aut interna actio- nisindoles, veluti ex fide , ex gratia.

CIc. Tusc. 5, 2, 5. est autcm unus dies bcne et ex praccepiis tids actus peccanti immortalilati anteponendus. p. Rosc. Corn. 18, 56. qui ex iuris pcritorum consilio et auctoritate restipulare- tur a Fannio diligenter.

Hic iisus formalas confecit permultas ubique obvias. Ex praecepto. Vid. Coi-tius ail Sallust. Cat. 44,1. lug. 13,7. 94,1. €x edicto. Cic. p. Quint. 8, 30. ex decrcto. Cic. ad Fam. 13, 56. cx senatus consulto. vid. Cort. ad Sallust. Cat. 42, 3. ex senatua sentcniia. Cic. ad Fam. 12, 5, 2. Liv. 4, 53, 6. cx collegii scn-

652 £X.

tentia. quod 4, 44, 12. pro collegii sententia. ex lege. Cic. Div. in Caec. 19. Ciiiiis in Dig. 48, 5, 43. Cic. de luveiit. 1, S8, 08. ex legibus omnes rcra puilicam optime putant atlmi- nistrari. ex iure. de qua formula vide Gesner. in Tliesaur. p. 443. cx foedere. i. q. iuxta foedus, iuxta foederis leges. Liv. 1, 23, 7. Cornel. flann. 7, 5. Flor. 1, 3, 6. vid. Sigon. ad Liv.

3, 25, 6. Ex voluntate alicuius agere. vid. Cort. ad Cic. Epist. 13, 5, 1. ad Sallust. Cat. 26.

Caes. B. gall. 1, 52. Germani celeriter ex consuetudine sua phalange facta impetus gladiorum -exccperunt. 4, 32. legione ex consuetudine vna frumentatum missa. Cic. p. Ciuent. 13, 38. qui quum unum iam et alterum diem desideraretur , neque iis locis, ubi ex consuetudine quaerebatur , inveniretur etc. Sueton. Aug. 32. Caes. 31.

Traian. in Plin. Epist. 10, 03. non est ex iustitia nostrorum tcmpo.um. Cic. de Fin. 4, 13, 35. ex virtute vitam fingerc. de Le"-. 2, 4, 8. ita principeni lcgem illam et ultimam mentem esse dicebant. — ex fjua illa lex , quam dii humano generi dede- runt , recte est laudata. Cf. not. ad Wopkens. Lect. Tiill. p. 127. Sallust. lug. 01. nerjue id tempus ex aliorum more quieti aut luxuriae concedit. Tercnt. Ueau. 1, 2, 29. huncine erat aequom cx illius more, an illum ex huius vivere? Virgil. Aen. 5, 244. cunctis ex more vocatis. 8, 180. Sueton. Caes. 6. quacstor — defunctas laudavit e more pro rostris. Ovid. Met. 14, 150. sacris e more litatis. 15, 593. Flin. Epist. 3,18,1. quod ego in scnatu quum ad rationem et loci ct tcmporis ex morc fecissem etc. Flor.

4, 2, 79. 4, 7, 8. Cf. Burmann. ad Petron. 108.

Cicero uumquam dixit e.r more, sed omissa praepositlone, jnore. Nam quod legitur Pliil. 2, 28, 09. quid enim vmquam domus illa viderat, nisi pudicum, nisi ex optimo more et sanclis- sima discipUna? alieni generis esse, quivis videt.

Cic. de Fin. 5, 17, 47. quoniam enim natura suis omnibus expleri partibus vult , hunc statum corporis per se ipsum ex- pvtit, qui est maxime e natura. 2, 11, 34. quod esse volunt e virlute id est honeste vivere. ubi vid. Goerenz.

Plin. Eplst. 9, 14. nec ipse tibi plaudis et ego nihil magis ex fide, qtiara de te scribo, Vide alia in nota proxiraa.

Ex officio formula est recentior. vid. Digest. 49, 14, 45, 8.

2. Ita saepe liac fonna exprimitar vis adverbii, sive id noii exslilerit iii laliua liagua, sive solutiore oratioDe exprimatur idem setjsus.

£X. 653

Plaut. Poen. 1, 2, 9. ex industria ambae numquam concessa- vimus lavari. Liv. 1, 66, 8. ergo ex industria factus ad imita- tionem stultitiac.

Tacit. Ann. 4, 31. nec occultum est, quando ex veritate, quando adiimbrata lactiiia facta iwperatorum cclcbrentur. Sal- lust. Cat. 8, 1. ca (fortuna) rcs cunctas ex lubidine magis qiiam e.v vcro ccLebrat obscuratque. Tcrent. Heaut. 1, 2, 4. ex sua libidine moderantur , nunc quae est , non quae olim fuit.

Ex memoria i. q. memoriter. Cic. in Catil. 3, 6, 13. Ex ordine et dicitur de rebns dcinceps ordinatis: Cic. in Verr. 4, 64, 1^3. Virg. Aen. 7, 177.139. Ovid. Met. 12, 211. 15, 733. et de rel)U5 iusto ordine compositis : Ovid. 3Iet. 2, 1((9. et de rebnsj cnnctis: Cic. de Lege agr. 1, 2, 4. Ovid. Met. 7, 650. 14, 473. Cf. not. ad Statii Silv. 1, 4, 13.

o. la euiTidem inodiim formiilae componuntur ex participiis , c[uae rem significaut autea conslitulam et legis inslar agenlibus propositam, veluli ex instltnto^ ex cuinpositu, ex compucto , aliae. In multis antiquus usus non adJiibuit praeposilionem , quae saepe librariis aut grammalicis debelur. Vid. Ruhuken. ad Veilei. Pat. 2, 110, 2.

Liv. 6, 10, 6. qucesitumque , cur per eos annos militem ex institiito non dcdi^scnt. De verbis cx composito vide Dralienb. ad Liv. 1, 9, 10. 5, 11, 7. Curt. 9, 7, 24. Cornel. Milt. 2, 4. ex pacto postulat , ut sibi urbem tradant. Suet. Caes. 20. ut — pro rostris auclores ex compacto nominaret. Cf. interpretcs ad Liv. 5,11,7. De verbis ex indicto bcllum gerere \id. Dralieub. ad Liv. 1, 27, 2.

4. ]\lodus ia agendis rebus adhibendus etiam eo potest siguificari, uL ex aliqua rerum qualifate deprom- ptus dicalur. Id fit nomiuibus adieclivis et ])arlicij)iis, quae singulai'i numero aliquam condilionem vel quaiita- tem indicant, et cura ex praeposifione coniuncta pro adverbiis ponuntur. Sunt vero ea neutrius generis: alia adiecliva, quae qualitalem aliquam generaliier notant, ut ex uecjuo , ex ve?'o , pro ueqiie, i>ere : alia ])arficipia in eumdem modum couformata, ut ex ahnndanti , ex aperto , i. e. abunduater , uperle: alia denique ]jarfici- pia praeteriti temporis, quae aclionem vel condilionem indicant, ex qua quid prodire videatur, ut ex impro- viso. Quo usu loquendi Graecos imifati sunt Latini, et ruaxime inde ab eo tempore, quo graecam consuefudi- nem in plurimis adsciscere coeperant, praeserlim qui-

654 EX.

hus haec imilutio vehementer placuit, Ovidius etTacitus. Nam alii iu multis his dictionibus omittere solebant praeposiliouem , in nonnuUis ponebant iji. Graecara illam originem negare videtur Bernhardius in Synt. 2;raec. p. 230. Tamen recenliorem aetalem , certe in udiecLivis, ipsi hbrorum auclores monsLranl. Atque haec raLio , etsi ad omnia adiectiva et participia c;pLa videtur, et multa ex singulorum scriptorum iabrica in commuuem usum veneruut, nemiui tamen nunc licebit autiquam cousuetudinem excedere, aut nova facere. Ouare iu hac discipiiua necesse erit, ut omnia exempla, (luae exslant, liuius dictionis colligantur. luter ea sunt nonnulla, quae paullo audacius videautur conlormata: ilhid tamen nuraquam siin arrogavit haec imilatio, ut graecum usumuumeri pluralis adrailteret, et siculi ly. rav "eUuzav , l/. Tcov bvvaxav , ita ex insperatis , ex jacilibus diceret. Vid. ^Yalch. ad Tacil. Agr. 15. p.2l9. Quara- quam dictura est aUa ratione ex meritis , ex praeseati- bus. £t separanda suut ea , in quibus exitus et motus si-Tuificatur , ut ex occulto , ex acU-erso , quaudo est ex cuatraria parte, et ea, in quibus adiectivum pro sub- stantivo pouitur, ut e.v coDipacto , ex composito.

Adiectha: ex acquo pro in utramque partera aequalem, || taov. Liv. 42, 25, 11. 37, Zii, 5. quae disceptaiio ex aeciuo, quum imperium patiendum sit , relicta est ? i. e. in aequali con- ditione. cf. DrakenL. ad 39, 36, 1. Quinctll. Declam. 251. qui nuptias ex aequo fecerunt. Lucan. 5, 405. non ex aequo uivisi- mus orhem. uLi Cort. Senec. Epist. 88, 37. Protagoras ait , de omni re in utramque partcm disputari posse ex avquo. Tacit. Ann. 15, 13. Hist. 2, 77. 4, ()4. OTid. Ara. 1, 10, 35. quae venus ex aequo ventura est grata duobus : tum i. q. aequaliter, aeque. vid. Cortius ad Lucan. 8, 232. Burmann. ad Petron. 74. Schwartz. ad Plin. Pan. p. 430. Beier. ad Cic. OfF. 3, 15. p. 291. Piin. 17, 8,4. haec ex aequo fertilis. Columel. 6, 31. e.raequo miscen- tur radices agrestis hedcrae sulfurquc. Tertullian. ad \xor. 2, 8. sit illa ex aequo in terris . quae in cvelis forsitan non erit. et ex acquo vivere cum aliquo i. e. aequa conditionc. Piin. (i, 17, 19. lurisconsulti usurpant formulam ex bono et aequo : de qua vide Brissonium de Verb. signif. p. 135. et p. 49. Ex c omm odo opponitur verbo festinanter Colamell. 6, 2, 15. 12, 19, 2. Senec. ]\at. qu. 5, 18. Neratius in Bigest. 50, 5, 4. E contrario. vid. p. 631. Ex diverso. Plin. Epist. 2, 19, 7. apud Graecos enim est quiddam, quamvis cx diverso, 7ion tamen omnino dissimile. Ex facili. Ovid. Ara. 2,2, 55. culpa nec exfacili.

EX. 655

quamvis manifesta, proiatur. Colura. 6, 1, 1. non ex facili dixcrim. 12, 46, 1. nobis tamen abiinde sunt ea , quae ex facili rusticae simplicitati non magna impensa possunt contingere. Tacit. Agr. 15. nihil profici patientia , nisi ut graviora tamquam ex facili tolerantibus imperentur. Lucan. 4, 40. ubi Cortius. PIiii.Hist.n.22, 25,66. 30,3,8. 37,4,15. Alia Tide apud Hcins. ad Ovid. Art. ara. 3, 476. Ritterhus. ad Gunther. 0, 461. Cort. ad Lucan.4, 46. Ex integro, i. q. de novo. Quinctil. 11, 3, 156. Plin. Epi^t. 10, 64, 4. 7, 9, 6. Colmnel. 9, 13, 8. Sueton. Aug. 34. lustin. 2, 15, 1. et 17. Saepissime iuris auctores. Exmerito. SaHiist. lug'. 85, 37. et omnis honores non ex merito , sed quasi debilos a vobis eripuit. ubi Cort. Ovid. ex P. 4, 7, 16. contigit €X merito, qui tibi nuper honos. Her. 5, 7. leniter, cx merito quidquid pntiare , ferendum cst. vid. Eurraann. ad A ellei. P. 2, IIJ). De oraissa praepositione Arntzen. ad Caton. Dist. p. 230. Ex obliquo. Plin. 2, 31, 3i. nec supra ipsiim , nec infra, sed ex obliquo. Expari. Quinctil. 2, 19, 2. si parti utrilibet omnino altcram detrahas etc. — : sin cx pari coeant etc. Scnec. Ep. 56,14. sapiens ille est, qui plenus gaudio, hila- ris et j)lacidits, inconcussus, cum diis ex pari vivit. Ex primo, i. q. prirao. Plin. 11, 41, 96. e.r primo semper a parlu coloslra fiunt. Ex superv acuo. Liv. 2, 37, 8. auctor magis , ut fit, quam res ad praecavendum ex supervacuo movit. Ex toto, i. e. penitu.s , oranino , i^ anavtog. Ovid. ex Ponto 4, 8, 72. Celsus 1, 2. 2, 8. et persaepe. Colura. 5, 8, 6. Senec. 75, 10. nimis imminere leviter petendis vel cx toto non pciendis. Curt. 8, 6, 23. Ex tuto. Liv. 26, 38. 6. Blattius, quantum ex tnto poterat, rem romanam fovebni. 22,12, 10. Ex vano, i. q. irritura. Liv. 33, 31, 4. 27, 26, 1. v id. Walchii Eraendat. Liv. p. 163. Ex vcro i. e. vere. Sallust. Cat. 8, 1. ea res cunctas ex lubidine magis quam ex vero celebrat obscuratque. Ovid. Art. ara. 3, 9, 4. Fast. 2, 859. Macrob. Sat. 7, 16. p. 693. Zeun. Bene restituit Burraann. in Seren. Saranion. 1033. atque etiam, «t videtur, Heinsius in Vellei. Pat. 2, 91, 1. quod cognomen illi ex vero — consensus universi senatus popuUque rom. indidit. Nam Horat. Sat. 2, 2, 56. cui canis ex vero dictum cognomcn adhaeret. Cf. Acidal. ad Plaut. Stich. p. 469.

Participla quae universam conditioncm signiiicant: E x abun- danti. Qainctil. 4, 5, 15. addidit ex abundanii. 5, 6, 2. 8, 3, 88. cumulus ex abundanti. Tertullian. de Carne 25. Vid. Spalding-. ad Quinct. 4, 5, 15. Brisson. de Verb. s. p. 11. Ex affluenti, i. e. affluenter. Tacit. Ilist. 1,57. ubi Ernestius. Ex apcrto. Senec, Nat. quaest. 4. praef. 5. alius adulaliGnc clam utctur, parce: alius ex aperto, palam. Scd aliquantura diftcrunt haec:

656 EX.

Liv. 21, 32, 10. ej aperto atque interdiu vim per angustiasfactu- rus. 35, 5, 3. Ex continenti, i. q. continno, nulla raora inter- positfi. lustin. 1, 9, 19. 5, 3, 7. 11, 4, 12. vid. Cort. ad Lucan. 4, 4G. Ducker de Latin. luriscons. p. 3&9.

Participia, quae indicant statuni antecedentera : Ex con-

fesso, i. e. sine controversia. Quinctil. 3,5,3. liliipcrare,

quue ex confesso sint turpia. Scnec. tpist. W, 9. si quis omnia

alia habcat — , sed malus ex confcsso sit , improbabis illum.

Ex denunciato. Senec. Quacst. nat. 3, 30, 1. ad qune non

subito, sed cx dcminciato venit. Ex destinato. Suet. Cal. 43.

Ex dis s imul ato. Senec. Qu. nat. 4. praef. 5. aicbai r.on

esse occulte , sed cx dissimulato blandiendum. Cf. Rulinken. ad

Vellei. Pat. 2, 109, 2. et Wopkens. m 3Iisc. Observ. T.8. p. 71.

contra quera quae Burraannus disputat p. 401. alisurda sunt,

ut ipse Wopkensius demonstravit Tora. 9. p. 27(i. Ex i m-

proviso. Plaut. Rud. 4, 5, 2. qui ex improviso Jiliam inveni

meam. Cic. in \ err. 1, 43, 112. voluisti, ex improviso si quac

res natae essent, ex urbano edido decernere. conf. Bcntlei.

ad Terent. Ad. 4, 4, 2. Oudend. ad Caes. B. civ. 3, 79. Drakenb.

ad Liv. fi, 33, 7. Ex inop in ato. Cic. dc Xat. d. 2, 48, 123.

aliac auiem cx inopinato observant. Sueton. Galb. 10. Plin.

Hist. n. 10, 2i), 43. Exinsperato. I^ a£/.7rroi; Ilerodot. 1, 111.

Plaut. Sticli. 2, 1, 32. illam augeam ex insperato. Liv. 2, 35, 1.

30, 10, 29. 28, 39, 9. Plin. liist. n. 25, 3,6. E x necop inat o.

Liv. 4, 27, 8. ubi Drakenb. Ex permisso. Curt. 10, 5, 32.

T eneris intra naturale desidcrium usus, nec ulla nisi cx permisso

voluptas , ingentes profecto dotes erant. Ex p r aep ar ato.

Liv. 28, 29, 9. quum ex praeparato simul omnium rerum terror

oculis auribusque est obfusus. 22, 41, 1. 10, 41, 9. ad nutum

omnia , ut ex ante praeparato fiunt. ubi vid. Drakenb. 26, 20, 10.

Senec. Epist. 10, 1. non enim ex pracparato loquutus cst, sed

subito deprehensus. Ex p r ofcs s o. Senec. Epist. 88,17. et

hae viles ex profcsso artcs , quac manu constant. 14, 8. pars

enim securitatis et in hoc est , non cx profcsso eam petere. ^ aler.

Max. 4, 1, 8. quum ex profcsfo inimicitias cum — Scipionibus

gcreret. Ex transvcrso, de iis, quae praetcr opinionera

eveniunt et j.rius consiliura irapediimt. vide Burraann. ad Pe-

tron. 55. quod non exspectcs , ex transverso fit.

Quod apud Quinctil. 8, 5, 5. lcn;itur: illud noiabile ex di- versis. intellige , ex diversis corapositura. Ita ex meritis. vide p. 659. ex praesentibus. Curt. 4, 12, 17. 7icc quidquam ex praesen- tibus. 10. 9, 17. tutissimum cx praesentibus videbatur. Quae omnia alia ratione resruntur.

EX. 657

5. Receniior latinitas iudulsit huic dictioni adeo, ut non tanluni nomina modiun significantia, sed qualecum- que adiectivum cum hac praepositione componeret.

Ammian. 16, 7, 5. quem si Constans imperator oUm cx adulto iamque matiirum audirct Jionesta suadentcm et rccta , nulla vel venia certe digna peccasset. i. e. qiii exacta adolcscentia ad virilera pervenerat. Sed conf. p, 651.

Dicunt Cornelium Nepotem ex proximo dixisse pro proxime, Pelop. 2, 1. hiomnesfere Athenas se contulerunt, non quo seque- rcntur otiiim , sed ut qucmque ex proximo locum fors obtulisset, eo patriam recuperare niterentur. At neiuo antiquorura scripto- rura ita loquutus est. Quare aut haec non a Cornelio scripta sunt, aut cx proximo cohaeret cum verho offcrre.

6. In nonnullis nominibus diversae significationes diversam rationem unius huius praepositionis sil)i ac- comraodaut et notionem mulant. Ex senieniia est raodo ex voluntate, sive uti fert voluntas, Jiach JVunscliy modo secundum opinionem, sive de consilio, quod. alias de sententia. Cf. p. 628.

Plaut. Merc. 2, 3, 36. postea hac noctc non quicvi saiis mca ex sententia. Men. 2, 2, 1. hene obsonavi atque cx mea sententia bonum anteponam prandium j)ransoribus. Terent. Ilec. 5, 4, 33. speroque hanc rcm esse eveniuram nobis ex scntentia. Cic. ad Fara. 12, 10, 3. si haec ex sentcntia confecta cs^cnt. Alia Hadr. Cardinal. de Modis lat. loq. p. 156. (4'JJ. VVesterhov. ad Terent. Heaut. 4, 3, 5.

Plaut. Capt. 2, 2, 96. ncc quemquam fideliorcm — potcs mittere ad eum , 7iec qui magis sit servos ex senteniia. i. e. ei acceptior. Cic. ad Att. 5, 21. te in Epirum salvum vcnisse ct, ut scribis, ex senteniia navigasse vehementer gaudeo. Dictys Cret. 1, 4. ventis ex sententia fiantibus.

Cic. p. Cluent. 63, 177. ex omnium sententia constitutum est, satis videri esse quaesitum. ad Fam. 12, 4, 2. Liv. 40, 29, 5. 45, 29, 3. ex consilii scntentia.

Forraula erat in iureiurando soleranis e.r mci animi sententia, de qua vid. Lips. Var. Lect. 1, 1. Gronov. Ohservat. 4, 14. et ad Liv. 22, 53, 10. Tauhmanu. ad Plaut. P«eud. 1,!3, 119. Spalding. ad Quinctil. 6, 3, 32. Beier. ad Cic. de OfF. 3, 29, 108. et de ordine verhorum in ea Henrichsen ad Cic. de Orat. 2, 64, 260.

7. E.v ratione, quod est in Riiclsicht. hWas ad rationefii dicitur. Sed alia quoque nomina ita compo-

II. . 42

658 EX.

mintiir, ut intelligas rationem earura, velut ex nosira di<^niilate est ex ratione nostrae dignitatis.

Cic. p. Quint. 11, 37. quia Scx. Nacvio ncque ex societatis rationc neqne privatim quidquam dcbuit Quintius. 15, 48. libet rnihi ex officii rationc atque ex omnium consuetudine rem ipsam et factum simul Sex. Naevi considerare. de Off.l, 22,76. qiiam- quam haec quidcm res non solum ex domestica est ratione: at- tingit etiam bellicam.

Cic. ad Fain. 5. 8, 10. quantum tuo iudicio tribuendum nobis csse putes, statues ipsc et, ut spero, statues cx nostra dignitate.

8. Hinc dictiones iudicare ex aliqna re , nach einer SacJie nrt/ieilen , aestimare, metiri , ponderare , pen- dere alicjnid ex aliqna re. Nom intelligitur res cum alia re lamquam cum norma collata , aut ratio et argu- mentum iudicii, quod Germani dicunt in Hinsicht , aut eliam maguitudo rei comparanda: im Vergleich.

Plaut. Trin. 4, 3, 42. ex eorum ingcnio ingenium horum pro^ hant. Terent. Eun. 1, 2, 118. ex aliarum ingeniis nunc me iudicet. Cornel. Epam. 6, 2.

Balb. ad Cic. in Epist. ad Att. 9, 6. amplissimorum virorum consilia ex evcntii , non ex voluntate a plerisque probari solent. Cic. de Inv. 2, 10, 34. 2, 10, 32. Tacit. Hist. 3, 57. ita com- positus, ut ex eventu rerum adversa abnucrct vel prospera agno- sceret. Cic. de Inv. 1, 38, 68. omnes leges ad commodum rei publicae referre oportct et eas ex utilitate communi, non ex scriptione , quae in litteris est , interpretari.

Cic. p. Rosc. Com. 10, 28. nemo enim illum ex trunco corporis spcctabat , scd cx artificio comico aestimabat. Sallust. Cat. 10, 5. amicilias inimicitiasque non cx re, sed ex commodo acstumare. Cic. Orat. part. 34, 117. si obscuri tcstcs sunt aut tenues , dicen- dumerit, non esse ex fortuna fidem ponderandam. p. Quint. 1,5. si apud hoc consilium ex opibus , non ex veritate caussa pendetur, profecto nihil cst iam sanctum atque sincerum in civitate. Planc. ad Cic. 10, 4, 5. quam ego ex mea conscicntia metior. Omissa praepositione Cic. ad Fani. 7, 12, 4. Caes. B. gall. 3, 20. quae jiars — ct regionum latitudine et multitudine hominum ex tertia parte Galliac est aestimanda. i. e. pro tertia parte liahenda est.

Tacit. Ann. 1, 24. hacc — Tibcrium pcrpulere , ut Drusum filium — mitterct nullis satis ccrtis mandatis ex re consulturum.

Cic. in Catil. 2, 3, 5. itaquc ego illum exercitum ex gallicanis legionibus et hoc delectu , quem in agro piceno et gallico Q.

EX. 659

Mctcllus habuit et cx his copiis , quae a nobis quotidie compa- rantur, magnopere contemno. Haec critici mutarunt vel ciim Mureto et gallicanis lcgionibus — et his copiis, vel prae gall. leg. lure antiquam scriptnram restituit Bencckius, sed in explicanda ea non satis distinxit rationes.

9. Quod aliquam speciem aul formam refert, alicui rei sive exemplo accommodatum est, alqueexeo prodire \idetur. Quare praepositio ex de exemplo, e quo imi- tatio pendeat, proprie usurpatur.

Plaut. Stich. 1, 3, 115. satin iit faccte atque ex pictura ad- stilit? Intelligitur qui graphicus audit Epid. 3, 4, 29.

Cic. de Nat. d. 1, 38, 107. nam qiiid est , qund minus prolari possit , quam hominum in meincidere imagines, Homeri, Archi- lochi, Romuli, Numae, Pythagorae , Platonis, nec ex forma^ qua illi fuerunt ? Critici tantum non omnes corrigunt ea forma, . praeter necessitatem.

10. Etiam res hoc modo significantur, quibuscum aliquid convenit, aut quibus aliquid respondet, aut quae aliquo modo rem dictam moderantur. Haec est con- venientia, quam alias secundum exprimit. Germani dicunt jiach. Qua ratione componunlur forraulae quae- dam , ex anctoritate, ex conditione y aliae.

Plaut. Epid. 5, 1, 19. ex tuis verbis meum futurum corium pulchrum praedicas. Cic. ad Fam. 7, 17, 1. ex tuis litteris et Q. fratri gratias egi et te aliquando collaudare pnssum. ad Att. 1, 3. nos hic te ad mensem ianuarium exspectamus ex quodam rumore, an cx litteris tuis ad alios missis. ad Fam. 12, 4, 5. nwnc quae scribo , scribo ex opinione hominum atque fama.

Cic. ad Att. 1, 5. itaque ex iis , quae postea saepe ab eo ad me scripta sunt, conjido, ita esse omnia , ut et oporteat et velimus. Ita de Off. 1, 16, 51. e quibus ipsis cetera sic obser- ventuf. de quo loco maj^na est criticornm dissensio.

Tacit. Ann. 2, 63. scripsit Tiberio , non ut profugus aut sup- plex, sed ex memoria prioris fortunae. i. e. sicut ferebat me- moria. Flor. 4, 12, 28. non per adulationem , sed ex meritis — senatus cognomen ex provincia dedit. Cf. p. 656.

Tacit. Agr. 8. aliqKando maioribus copiis ex eventu prae- fecit. i. e. quum teventus id suasisset.

Ex auctoritate. Liv. 34, 35, 2. ut pax ex auctoritate senatus confirmaretur.

Ex conditione fornnila est iurisconsultorum. Vlpian. in Dig'. 29, 1, 15, 4. vel ex conditione vel in conditionem.

42*

660 EX.

Pompon. in Digest. 5, 1, 80. si ex conventione litigatorum is iudex aditus est.

11. Quem sequimiir vel dicendo vel narraudo vel existimando, ei nos accommodamus et ex eo pendet id, quod agimus. Quare ex dicilur de auctoribus: ubi nos Germani nach. Sed interpretari alic/i/id ex graeco alia, ut videlur, ralioae loculi Latiui dicunt, qua nos uiis dem Griechisclien ilberset^en.

Cic. Brut. 14, 55. quod cx pontificum commentariis longe plurimum ingenio valuisse videatur.

Liv. 23, 11, 4. Jiaec ubi ex graeco carmine tnterpretata reci- iavit, tum dixit etc. Sed aliter Cic. de Inv. 2, 44, 128. nam midto propius accedere ad scriptoris voJuntatem eum , qui ex ipsius eam litteris interpretetur , quam illum , qui senientiam scriptoris non ex ipsius scriptis spectet. vid. n. 8.

Ita explicandura est, quod hac praepositione iurisconsulti dicuntur in aliorum libros scripsisse notas , veluti Vlpian. Dig. 18, 2, 4, 6. Pomponius libro nono ex Sabino. Pomponius enim sequitur Safciimm in commentariis. Vid. Brisson. de Verb. gignif. p. 411.

12. Quod ex aliqua re exit, in inleriori re anlea versatum erat, et interno quodam nexu cujn ipsa re co- liaeret, atque inde pendet. Quo fit, ut id , quod se intra aliquam rem tenet, dicatur esse ex ea. Quod fere ad utilitatem referituus. Quare e.v grammalici idem esse dicunt quod ^^ro. Vid. Charisius p. 209. Atque e re puhlica significat ^:)ro re pnhlica, ia iisum eius: cf. Vallae Elegant. 5, 19. Oudendorp. ad Sueton. Caes. 19. Brem. ad Cornel. Att. 6, 2. Sed non ipsa utilitas esf, quae hac voce exprimatur, sed ratio lantum intercedens. Quam ob rem etiam de aliis modis et de damno ita dici potest, veluti e.v iniuria: et quod dicitur ex re consn- lere, quod est, uti res postulat , quutn additur 7Jiea vel puhlica, refertur ad singularem rationem, quae est conamodi. Sed non multae sunt liuius generis for- mulae.

Horat. Sat. 2, 6, 77. Cervius Tiaec inter vicinus garrit anilis ex re fabcllas. iibi Scliol. pro commodo , i. e. quae cum re proposita conveniant.

Cic. Phil. 10, 11, 25. id Q. Caepionem Brutnm — benc et e rc publica, pro sua maiorumque suorum dignitate consueludinequc rei publicae bene gerendae fccisse. de Orat. 2, 28, 124, ad Fam .

EX. 661

13, 8, 5. ca si dicam non esse e re puhlica dividi, docere ie vidcar, non rogare. de Leg. 2,26, 6R. non. solum eruditissimus, scd ctiam civis e re publica maxime iuendacque civitaiis peri- tissimus. nbi sine caussa diibitat Wag^nerus p. 150. ad Fani. 9, 21, 7. nam praeter hunc C. Carbonem — civis c re publica Car- bonum nemo fuit. Phil. 8, 4, 13. et de loco p. Rabir. Posth. 9, 24. vide Orelliuni. Liv. 23, 24, 1. Cum verhis activis Cic. Phii. 3, 12, 30. duobus aut tribjis scnatus consultis bcne et e re publica factis, reliquas rcs ad lucrum praedamque revocaverit. Suet. Caes. li). ne Catone quidem abnuente , eam largitionem e rc puhlica fieri. In hac formula uhique usurpatur e, non ex, quod alias coraponitur cum nomine re , veluti p. Balho 27, 62. ex rei publicae tempestate. ad Quint. fr. 3, 9, 2. Tamen Cic. Fhil. 3, 15, 38. j-ecte atque ordine exque re publica fecisse et 5, 13, 36. exque re publica fccisse. Quo efficitur, non sensum verhorum , sed litteram moderarl usura. Cf. Laur. Valla 1. I.

Piaut. Pseud. 1, 3, 102. ex tua re non est, ut ego emoriar. Terent. Phor. 5, 8, 76. non hercle cx re istius me instigasti. de qua dictione vid. lladrian. Cardinal. p. 239. (81.) Gulielm. ad Plaut. Cist. c. 8. T.IIL Gruter. p. 341. et ex his Scriver. Anecd. p. 64.

Ex usuesse de co, quod conducat, quodutile sit: Plaut. Merc.

2, 3, 60. verum non cx usu nostro est , ncc placet. Terent. Hec. 4,3,10. ex usu qnod est, id persequar. Caes. B. gall. 1, 30. eam rem non minus cx usu tcrrae GalUac quam populi romani acci- disse. Tacit. Annal. 6, 42. qui i)lebem primoribus tradidit ex sua usu. 15, 43. ca ex utililate acccpta decorem quoque novae urbi attulcre. cf. Heindorf. ad Cic. de Nat. d. 2, 65, 163.

Liv. 45, 44, 11. si datus Gallis esset (ager) , ig-noscere Pru-' stam debere , si ex nullius iniuria quidquam ei datum vellet po- pulus romanus. i. e. in iniuriam , cum ratione iniuriae. Simi- liter, puto, 7, 39, 10. qucm pairum aut plebis esse, qui aut se ianto periculo sciens offerat, aut cui ex iniuria insanientis exercitus eaussa recte committaiur?

E re nata dicitur, quod alihi est pro re nafa. Terent. Ad.

3, 1, 8. e re nata melius fieri non potuit, quam factumst. de qua dintione vid. Donatus et Westerhov. et Pricaeus ad Apulei. Met. p. 196. et Oudendorp. p. 602. et 670.

Quinctil. 4,1,26. quod laedit, aut omnino repellere, aut certa miiiuere , ex caussa est.

*) la codicibus saepe elisa est praepositio praece- dente et. vid. Drakenb. ad Liv. 5, 32, 4. 6,7,4.33,36,7. post e. Drakenb. ad Liv. 8, 4, 12. 10, 43, 11. 29, 19,3.

662 EXADVERSVM.

post ea. Drak.ad Liv. 35,50,7. posl 66». Drak. ad Liv. 34,20,5. Confuudunlur ex et et. Cort. ad Lucan. 6, 226. Drak. ad Liv. 26, 45, 1. 38, 49,4. Beier. ad Cic. p. Tull. 10. p. 18. et f/e. Cort.adLucan. 1,534, 7,741. Drakenb. ud Liv. 21, 6, 5. Garaton. ad Cic. Phil. 2, 6. Gernhard. ad Lael. 3, 12. et a. Cort. ad Lucan. 1, 181. 5, 640. et ea. Drak. ad Liv. 7, 3, 5. 23, 48, 11. 44, 27, 7. Beier. ad Cic. p. Tull. p. 38. Goerenz. ad Cic. de fin. p. 49. Adiecerunt librarii. vid. H. Vossius ad Tibull. 1, 2, 40.

EXADVERSVM.

Laurentius Valla docuit praepositiones fieri adver- bia , quando aliis praeponerentur praepositionibus. At- que haec ipsa coniposita vocabula plerumque adverbii naturam et speciem sibi induunt. Quod bene cogno- verat Priscianus, quum dicebat praepositiones, quoties casu carentibus apponerentur, dictionis vira semper amiltere: quod frustra refellit Aus. Popma de Vsu antiq. loq. 1, 14. Huius vero generis est exadyersvm : quod Don, iit vulgo putant , e verbis ex acU'erso nescio qua depravatione transmutatum est, sed in se habet aclver- sitni et ex. Conf. T. 1. p. 178. Nec cura Burmanno, qni de bac re ad Sueton. Tiber. 33. loquutus est, nega- biraus fuisse antiquum hoc vocabulum, quod corrupto- ribus linguae recentissimis aut librariis debeatur. Testi- monia adsunt vcterum graramaticorum Prisciani, Donatj, Gelhi, quibus maiorera tribuamus aucloritatem , quam librariis ubique ex acUerso substituentibus. Pseque dis- ceptalHmus cum aliis , utrura adverbiura, an praepositio vocanda si(. SuI)stantivo euim praefi-xa fit praepositio, adverbium non habet nomen. De accenlu Gelhus 7, 7. in eo cfiociue cjnocl exaclversum dicimus ., (Annianus) secunclam syllaham clebere acui existimabat , quoniam una, non cluae essent oraiionis partes: atcfue ita opor- tere apucl Terentium legi dicebat in his versibus: in cjuo etc. Sed Bentleius ad Terent. Ph. 1, 2, 38. „recte quideni Annianus, quod ad hunc locura attinet: nam hic excidi-'ersum acuit secundam : sed raox v. 47. et Ad. 4, 2, 45. jorimara acuit exadversujn^ ut apud Plautum Bacch. 4, 7, 37. Ad uihiluni ergo recidit Anniani ilhus sublililas." Scihcet Annianus iudicabat retrahi debere uccenluin in iis corapositis vocabuhs , quae uno accentu coraprehenderentur. Quod ahter visum erat gramma-

EXADVERSVM. 663

licjs islii|s teraporis. De forrais achersus et adversum diximus Tora. 1. p. 179. Qui scripserunt ex achersus upud Plin. Hist. n. 6, 16, 18. m uuimo habebant ex nujic, ex post , quae recentissimae aelatis usus pro- creuvit.

Priscian. p. 917. quando autem ro ivccvriov signljicat, magis adverbium ostenditur , ut Terentius in Phorm. ci loco exadver- suni tonstrina erat quaedam. p. 1037. nec non etiam dictio tam in composilior. •: quam in appositione : in compositione, ut Teren- tius in Phormione exadvcrsum ei loco pro adversum. Burman- num refellit Oudendorpius ad Suet. Caes. 39. quem vide ad Apulei. Fior. p. 49. Cf. Gronov. ad Gell. 11, 22.

1. Significatio ea est, quam Priscianus posuit, ex adverso, e regione: nam ex indicat rem ex aliquo loco sub adspectum venire atque ita conlrariam esse : von ge- gennherlier. Cf. Gifan. Observat. p. 86 (176.). Gebhardus et Bosius ad Cornel. Them. 5, 4. Thras. 2, 7. lac. Gro- novius ad Sueton. Caes. 39. appeJlut doctius quam ex adversQ.

Plaut. Bacch. 4, 7, 37, mdeo exadversum Pistoclerum et Bacchi- dem. Terent. Phorm. 1, 2, 47. ea sita erat exadversum. Ad. 4, 2, 44. apud ipsum lacum est pistrilla , et exadvorsum fabrica. Apud Sueton. Caes. 39. inque earum locum bina castra ex ad- verso constituerant. quatuor codd. exadversum praebent. in Tiher. 33. duo tantura. Apulei. Flor. p. 353, 35. sesc quisque exadversum quam proxime collocat. Amm. Marc. 23, 6, 72.

Cum dativo Terent. Ph, 1, 2, 38. in quo haec discebat ludo, exadversum ei loco tonstrina erat quaedam. uhi Bentlci. Apulei- Apol. p. 281, 2. cur cava specula, si exadvcrsum soli retineantur, oppositum fomitem accendunt. Florid. p. 350, 23. Samos icario in mari modica insula est cxadversum Milcto , ad occideulem cius sita. Ita scrihendum esse, non Mtiefos, omnes critici con- eentiunt.

Praepositio cum accusativo composita. Cic. de Divin. 1, 45, 101. ara cnim Aio Loquenti , quani septam videmus, exadversus euru locum consecrata est. Vnus cod. exadversum. Cornel. Theni. 3, 4. quo factum est, ut ab Artcmisio discederent et exadversum Athenas apud Salamina classem suam constituerent. Plin. IIi?t. n, fi, 16, 18. gens haec obtinet aversa montis Paropamisi exad- versus fontes Indi.

2. Non vulgari modo , si verba integra sunt, lo- quutus est Cornel. Nep. Thras. 2, 7. in secunclo 'proelio

664 EXAMVSSIM,

^ecidit Critias , qnum qvidem exadoersus Thrasyhulum fortissirne pugnuret. Esset hoc: quura pugnaret ex adverso posilus Thrasybulo : quod fortasse ad aeraula- tionem spectare videbitur. At quis ila laline loquitur? Nec dici poterat pugnare exadversus aliqueiii: quare Larabinus et alii scripsere adversus. Quod Scioppius in uno libro invenit, Burmannus comprobavit, T/irasy- hulus , sententiaui praebet uou perverse dictam, sed absonam et inaaem.

EXAMVSSIM.

Amvssim accusativus substantivi antiquo, ut vide- tar, tempore pro adverbio usurpabatur: quara ob rem Festus: a?nussim, regulariter. Hoc adverbium componebatur cum ex adverbio in EXAMVSSIM, quod Bentleius errat quum dicit formatura esse ab ex amussi , quod numquara est dictura. De ad amussim vide Tom. I. p. 130. Eestus: examussijn, reguiariter: amussis erdm regula Jahrorum est ^ vel ut aiii volunt^ jerramentum, quo in, poLiendo utuiitur. Nonius 1, 28. exaitiussim dicitur examinate ad regulam vel coa- gmentum : est enim amussis regula jahrorum, quam arcliitecti , quum opus probant , ruhrica illinunt. Cha- risius p. 178. examussim. Plautus in Ampliitryone: Examussim est optima: uhi Sisenna, pro examinatOy incjuit : aimissis enim est tahula ruhicata , quae dimit- titur examinaridi operis gratia , an rectum opus sur- gat. Plaulus usurpat et recentissimi vetustae consue- tudinis aemulalores. Per metaphoram significat exacle, accurate, diligenter, sed ellam absolute, perfecle.

Plaut. Most. 1, 2, 18. aedes quom extemplo suni paratae, ex- politae , factae probe, examussim, laudant fabrum. Men. Prol. 50. 7it hanc rem vobis examussim disputem. Apulei. Met. 2. p. 128, 13. ceram in modum prosectarum formatam aurium ei applicant examussim. Ciir vero Carrio apud Gelliuin 1, 4. ad amussim luutaret iu examussim , nulla erat caussa.

Plaut. Arypli. 2, 2, 213. nae isia edcpol , si haec vera loqui- tur, examussim cst optuma. Apulei. Met. 4. p. 150, 33. nec secius Thrasyleon examussim capto noctis latrocinali momento, prorepit cavea. 11. p. 271. cetero etiam statu atque habitu ex- amussim Jiocturnac imasrini cons^ruentem.

EXANTE. EXHINC. EXINDE. 665

EXANTE.

Antiquus nsus verbi exante lanlura ia formulis ex arite die, ex ante diein apparel : de quibus disserui T. I. p. 382. Et quae proprie dicenda erant ex an~ te-die, ex ante- diem, pronuntiatione et scriptura vulgari ita contrahebantur, ut exante unum vocabuluni ^s?.Q videretur. Vnde Iraditio de vocabulo exante, cuius alia non exstant exempla. Nam quae affcrunt Popma de Vsu antiq. loq. 1, 14. et Besselius in Miscell. p. 161. ea ad illam formulam pertinent omnia, praeter unum locum Apuleii Met. 1. p. 103, 17. ubi qnum in codicibus invenissent : et tamen Alhenis proximo et ante Poecilem porticum isto gemino obtutu circula- torem adspexi equestrem spatham praeacutam mucrone infesto dei^orasse. Gulielmus et Piccartus et alii emen- darunt exante. Oudendorpius eiecit et , auctoritate triuni codicura.

. EXHINC.

ExHiNC novissimam hal)et originem, ut videlur, cx Hadriani tempore. Significat id quod exinde.

Apulei. Met. 11. p. 209, 19. exhinc festlvissimum celehravi jiatalem sacrorum. Qu<imqiiain ibi etiani cod. DorvilL et hino ijvaebet.

Priscianus 10, 3, 17. p. 88(5. aflPerre dicitur Lucretii verLa exhinc corpus projiellit et icit. Sed plurimi codices habent exiii. IVeque aliter boni libri iu Sueton. Tib. 9. ubi ante Oudendorpium leciebatur : exhinc raeticum vindelicumque bellum — l^essit. nunc vero exin. Scribere enim solebjmt librarii exhin. Eadem varietas exstat in Suet. Ner. 7. iu Virgil. Aen. 7, 341. 8, 306,

EXINDE.

ExiNDE inter ea vocabula nominat Donatus p. 1761. quae, etsi praepositio separatim adverbiis uon applica- lur, taraquam unam partera oralionis sub uno accentu prouuntiaraus. Hinc Servius ad Virg. Aen. 6, 743. una jyars orationis est, [et in tertia a fine accentum habet, Licet penuitima longa sit: cjuod ideo factum est , ut ostenderetur una pars esse orationis,"] ne praepositio iungeretur adi^erbio, quod vitiosum esse non dubium

666 EXINDE.

est, Brevior forma, ut puto, ob accentus difficulta- tem facta est exin. Cf. deinde. Alii Imius rei caussam in metro quaesiverunt. Festus: exiji metri caussa dicitur pro exincle. Sed prosaici quoque scriptores ea forma usi sunt. Cicero Orat. 45, 154. dein etiain saepe et exin pro deiride et exiiide dicimus. Atque hoc unum videtur esse ex iis vocabulis singu- laribus, quae apud quosdam scriptores aut numquam aut raro inveniuntur. Nam frustra quaeres in Terentii et Celsi libris: pauca exerapla leguntur apud Ciceronem neque ullum in oratiouibus eius. Tacitus semper bre- viorem formam usurpavit.

1. Servius ad Virg. Aen. 6, 891. et 12, 92. appellat adverbium ordinis significans deinde. Vnde Noltenius p. 530. negavit€sse adverbium loci. Sed primaria signi- ficatio est de loco , ex quo aliquid exit : quod esse potest et exitus et directio: inde ex eo loco: von da et von da lier. Novissirao terapore eliam dicebatur pro ex. Medium aevum non nisi melaphoram habet in usu.

Tacit. Ann. 15, 12. regioiiem Commagenam, exin Cappado- ciam , inde yirmenios petivit,

Plant. Pocn. 3, 9. utcumque est ventus , exin velum vortitur. Itera Epi(l, 1, 1, 47. quae Acidalius interpretatur : ita, pro ea ratione. Est vero, ex ea regione, ex ea parte.

Cod. lustin. 1, 12, 4. si servus cuiusquam in ecclesiam alta- riave armatus — irruerit , exinde protinus abstrahatur.

2. Hoc transfertur ad caussam et rationem, ut sit ex eo , ex ea ratione. Id recentissima aetas adbibuit ad designandum fructum vel incommodum ex aliqua re natum. Scioppius quum in Infam. Fam. p. 6. repre- hendit Stradam, qui dixit odiaqne exinde animosiiis exercemns , terminos constitnere debuit, exfra quos Teteres non egrediebautur. li enim uon dicebant pro ea de canssa.

Plaut. Most. 1, 3, 70. ut fama est homini, eiin solet pecuniam invenire. Apulei. Met. 6. p. 184, 1. nec quidquam idonei lucri exinde cepimus, sed vidnera.

Plaut. Pseud. 2, 3, 13. proinde ut quisque fortuna utitur , ita praeceUet : atque exinde sapere eum omnes dicimus.

Tertull. adv. Marc. 1, 22. homo damnatur in mortem ob unius arbusculae delibaiionem et exinde prosiliunt delicta cum poenis. Cod. lustln. 1, 3, 35. quum exinde sustentatio vel cducatio

EXINDE. 667

orphanis — comparetur. 1, 2, 14, 2. quodcumque exinde incom- modum ecclesiae contigerit. Sulpic. Sever. Vit. Martini initio : plcrique mortales studio gloriae saecularis inaniter dediti, exinde perennem, ut putabant, memoriam nominis sui quaesiverunt.

3. Tum significat ordinem rernm , quod fert natnra praepositionis ex. Sed in qtiibus ordo rerum in loco aliquo dispositarum inlelligatur, perpauca sunt exempla. Nec dicitur hoc modo res solum, quae post aliam sita est, sed etiam quae ante vel iuxta eam.

Cic. de Nat. d. 2, 43, 111. cxin contortis Aries cum cornibus haeret. i. e. in stellaruni serie proximus Equo.

4. Frequenlior est usus de tempore et de rebus alias excipientibus. Significat igitur deinde , quo facto, Lum,

Ennius apud Cic. de Div. 1, 48, 108. interea sol albii' re- cessit in infera noctis. Exin candida se radiis dcdit icta foras lux.

Cic. de Div. 1, 26, 55, servus per circum, quum virgis caederc- tur, furcam ferens ductus cst. Exin cuidam rustico romano dormi- enti visus est venire , qui diccret etc. Virgil. Aen. 6, 743. quisque suos patimur manes : exinde per amplum mittimur Ehjsium. 7, 341. Liv. 24, 42, 1. ad Mundam exinde castra punica mota. Apuiei. Met. 6. p. 183, 31. me et equum vcctores rerum illarum futuros fustibus exinde tundentes perducunt in viam.

Sic etiam Plaut. Curc. 2, 3, 84. ostium ubi conspexi , exindeme illico protinam dedi. Opponuntur ubi — exinde , ut alias ubi — tum. Xam Servius ad Virg. Aen. 7, 341. explicat statim. Ke- que aliter Truc. 1, 1, 63. eadem postquam alium repperit, qui plus daret, damnosiorem , me exinde amovit loco.

Cic. de Leg. 3, 3, 7. populique partis in tribus distribuunto: exin pecunias , aevitatis , ordinis partiunto. i. e. quo facto.

5. Quare saepe usurpaturin narratione rerum gesta- rum, ut sit j^ost liaec. Plerumque primum locum occu- pat, coniunctionis instar. Sed eliam in expositione, quae transit ab aliqua re ad aliam, exinde dicitur , ut lum.

Virg. Aen. 6, 890. inccnditque animiim famae vcnientis amore. Exin bella viro mcmorat quae deinde gerenda. In quibus oli- servanda est vicinitas verbi dcindc. Liv. 1, 28, 10. exindc, duabus adniotis quadrigis , in currus earum distenlum illigat Mcltum : deinde in divcrsum iter equi concitati etc. i. e. iam, tum. 27, 5, 6.

668 EXINDE.

Virg. Aen. 8, 306. exin si cuncti divinia re?)HS ad urbem j)er- fectis rcferunt. Apud LiYiiim saepe leguntur verba practores exinde facti. \A. Drakenb. ad 42, 9, 8. conf. 31, fi, 2. Tacit. Ann. 3, 36. exin promptum , quod multorum intimis questibus tegcbatur. 4, 4. 12, 22. 15, 17. 15, 64. 2, 16. ubi dein — exin. Florus 4, 2, 13. lustiu. 43, 3, 11.

Cic. de Nat. d. 2, 39, 101. exinde mari finitimus aer die el nocte distinguitur.

6. Sic etiam in «uuraerandis rebiis. Praecedant tum fere et sequuutar aliae enumeralionis vel conse- quulionis particulae.

Tacit. Ann. 15, 41. iam opes tot victoriis quaesitae, et grae- carum artium dccon, exin monumenta ingeniorum antiqua.

Tacit. Ann. 11, 2. Suillio corruptionem militum — , cxtn adulterium Poppaeae, ac postremum moUitiam corporis ob- iectante.

7. Recentior est usus , quo exinde ponitur pro ex illo tempore. lurisconsulti adeo dixerunt e.xiiide — ex quo: Apuleius exinde iit, exinde quiun, i. e. seitdem,

lu^tin. 1, 2, 3. 71C novo Jiabitu aliquid occultare videretur, eodem ornatu et popuhtm vcstiri iubet: quem morem vestis exinde gcns universa tenct. Vipian. ia Dig. 10, 1, 4, 2. post litcm autcm contestatam etiam fructus venient in Jioc iudicio: nam ct culpa ct dolus exindc p.aestantur. Pompei. 41, 6, 4. Tryphon. in Dig. 49, 15, 12, 1. merito quia Jii bonorum fuerunt et essc pcrsevcrajit , Jii sui iuris exinde sibique ideo acquisisse intclli- guntur. Cod. lustin. 7, 33, 1. quum post motam et omissam quaestionem res adnova dominia bonafide transicrint, et exinde novi viginti anni intercesscrint sine intcrpellatione , non est in- quietanda, quae nunc possidet, persona.

Ylpian. iii Dig. 1, 16, 4, 6. credendum est videri legatum Tiabere iurisdictioncm non exinde , ex quo mandata est , sed cx quo provinciam proconsul ingressus est. 5, 1, 67. Cod. lustiu. 2, 22, 3. 4, 32, 9.

Apulei. Met. 2. p. 120, 36. exinde ut de Euboca insula fcstinus enavigasti. Apolog. p. 289, 33. exinde ut curiamparticipare coepi. Met. 1. p. 113, 20. exinde quum ex astu a magislro digressi sumus.

8. Veteres non usi sunt hoc vocabulo in colligenda conclusione, sed barbari dixerunt exinde sequitur pro inde sequitur.

EXTEMPLO. 669

EXTEMPLO,

De origine vocabuli extemplo admodum obscura iam veteres multuui quaesiverunt. Varro de L. L. 6, 2. etiam indidem (a luendo) iUud Ennii: Extemplo ac- ceptum me necato et JiLium. Extemplo enim est con~ iinno ^ quod omne templum esse dehet continuo septumy nec plus unum introitum habere. Servius ad Virg. Aen. 1, 92. extemplo , iilico, statim. Et est augurum sermo. Temphniz enim dicitur locus manu auguris designatus in uere , post queni factum iliico captantur auguria. Et ad 2, 699. verbum augurum, qui visis auspiciis surgebant ex templo : unde est extemplo ad- i^erbium. conf. ad 6, 210, 8, 4. Haec quomodo cum verbo contemplari conciiiaverint , nou fucile ex ipsorum dictis intelligitur. Recenliores grammatici aut velerum sententiam amplexi sunt, aut novara viam aperuerunt in temporis notionem inquireutes. Is. Vossius enim ia Etymol. p. 182. b. haec: „extempulo vei extemplo, TtaQciVTrjg , naQaiQij^ci , idem quod ex tempore: a tempus diminutivum est tempulus vei tempulum: inde contem- plari vel contemplare pro contempulare, id est multum temporis in re aliqua consideranda iusumere." Eum se- quitur Schellerus s. v. extemplo et tempLum.

In veterum sententiis ipsa principia bene posita esse videnlur, sed quae ad ea referuntur, aliena et contorta sunt. Equidem vero non absurdum puto id, quod. Eu.stathius ad Iliad. 12, 313. de verbo xk\xtvog, et los. Scaliger de latino vocabulo Iradiderunt. Templum enim, quod erat tempulum , sicuti ^usi^og notat to cjilag uTtoxzr^i^iiEvov xccl acpojQKS^Evov Idicc icoqiov , proprie significat locum vel regionem exsectam, quae a reliquis terrae vel coeli partibus cerla finitione est secreta et conslituta. Cuius generis erat locus ab augure per lituum vel verbis quibusdam conceptis , ut ait Varro, finitus et consecratus: unde dicta sunt delubra, non a tuendo sive ab eo appeliata, quod in omnes coeli partes liber esset adspectus. Et contemplamur aliquid , quum rem in suo loco totam et oculis quasi fixam et finitam com- plectimur. Extemplo igitur, etsi ab auguribus, ut vi- detur in rebus sacris usitatum , ipsura non erat verbum sacrum, sed significabat e loco rei proprio, sive e loco cerlo ac definito. Idque refertur ad actioaem et ad

670 I^TEINIPLO.

terapus, ut idera sit quod eloco (vid. p. 364), e ve-

sligio.

ForceHInus in multis verum est assequntus : taraen originem verbi augurlbus assignat, qui , auspicio auspicato, continuo ex templo capto discedere solerent, deura exploratam voluntatem nuntlaturl. Scaiiger in Coniect. ad Varron.6, 2. , „verbum est, inqult, sacrorum, sicut ilicet iudlciorum. Vt enini hoc diralsso senatu, slc et Illud sacrlficlo patrato a praecone pronuntiaba- tur. Quo signlficabatur , ut exlrent ex templo. Quod quia cito fiel)at, inde pro cito et propere sumi coeptum est." De qua re veteres nihil tradunt.

Cicero lianc vocem in uno tantura loco oralionum posuit, Terentiiis in duobus. Saepissime eam usurpavit Piautus, qtti etiani extempulo dixit sexies: quod pro- fecfum milii videliw a vulgari pronuntiaiione verbi tenipli. Sic enim in inscriptione apud Gruter. p.32o. 1. curator tempuli legitur. Idque fecit Plautus metri caussa in fine versus iambici, ut haberet vocabuium brevis syllabae penultimae. Sunt enim hi loci Aul. 1, 2,15. Cist. 1,1,99. 2,3,10. Bacch. 4,9, 44. ]\lil. 2, 5,51. Poen. 1, 1, 65. ISaevius apud Gellium 2, 19. extempjih illo te ducam, ubi non despuat. Sed hoc ex coniectura Fruterii in Verisimil. 2, 11. Libri scripli extemplo. In codicibus non recentissimis legitur interdum extimplo: quod litteratores discriminis caussa fecisse putat Cortius ad Lucan. 1, 296.

1. Significatio huius vocabuli universa non ad ipsum locum, in quo quid agitur, sed ad actionis tempus et consequutionem refertur: sicuti cuuV.k Graecorum , Ger- rnanorum auf der Stelle. Est igitur id quod eo ifjso iempore. £t si quae sunt dicta, in quibus locus iutelli- gatur, admixta est temporis notio, ut sit eo tempore, quo quis in locum ingressus sit, aut in eo jDermanserit.

Terent. Andr. 3, 2, 37. uhi intellexeras id consiliiim capere, cur non dixti extenifHo Pamphilo ? Cic. p. Rosc. Com. 3, 8. guid respondcat, nescit, quid fingat extemplo, nonhabet.

Plaut. Rud. 3, 6, 3. Pi.. Quin extemplo occidisti ? tk. Gladius non erat.

Liv. 1, 48, 1. huic orationi Servius quum intervenisset — , extemplo a vestibulo curiae magna voce — inquit. i. e. gleich am Eingange.

2. Tum dicitur pro continuo, sine mora, et in

EXTEMPLO. 671

narratione rerum factarum de eo, quod statim et pro- xirae factura est. Quod vero statim et continuo fit, id propere etiam et cito fieri solet.

Pliiut. Truc, 3,2, 20. qui non extemplo intres? Epid. 3,3,43. revortere ad me extemplo. ap. Continuo hic ero.

Plaut. Amph. 1, 1, 51. si sine vi et sine bello velint rapta ct raptores tradere — , se exercitum extemplo domum reducturum. Aul. 4, 2,6. Epid. 3, 2, 25. is adornat, adveniens domi cxtemplo ut maritus fias. Baccli. 2, 3, 56. quoniam sentio, quae res gere- retur , navem extemplo statuimus. Ita Varro apud Nonium g. v. curriculus scripsit extemplo eas.

Lucret. 3, 122. atque eadem (vita) rursum quom corpora pauca caloris dlffugere forasque per os est editus aer , deserit extemplo venas atque ossa relinquit. Virgil. Aen. 4, 173. extemplo Libyae magnas it Famaper urbes. 5, 426. 746, 6, 210.

Liv. 1, 47, 9. convenere extemplo , alii iam ante ad hoc prae- parati, alii metu. 1, 6, 1. 23, 11, 4. dixit se oraculo egressum extemplo his omnibiis divis rem divinam ture ac vino fecisse. 41, 1, 1. alii (bellum) gerendum cxtemplo , antequam contrahere copias hostes posscnt , alii consulendum prius senatum censebant. Tacit. Ann. 2, 25. Hist. 3, 61.

Praeccdunt ablativi. Liv. 23, 23, 7. tta centum septuaginta septem cum ingcnti approbatione hominum in senatum lectis, ex- templo se magistratu abdicavit. 24,. 6, 1. 4, 6, 9. 40, 24, 6.

Notabilis est verborum structura per copulam apud Virgil. Aen. 2, 376. dixit et extemplo -^ sensit.

3. De praesenti tempore dictnm post se habet alia consequutionis vocabula, mox , yostremo.

Liv. 39, 48, 1. haee ■ — extemplo in invidiajn , mox etiam in perniciem verterunt. 40, 48, 6. nam extemplo fusi fugati, mox intra vallum paventes compulsi , postremo cxuuntur castris.

4. Extemplo fit etiam id , in quo agendo non haesi- tamus , nec aliarum rerum rationem respicimus: ohne weiteres, sogleich,

Flaut. As. 2, 3, 8. pol haud periculum est , cardines ne foribus effringantur , si istuc extemplo tu omnibus, qui quaerunt, respon- debis. Bacch. 4, 9, 44. ego eum adeo uno mendacio devici, uno ictu extcmpulo cepi spolia.

Plaut. Men. 2, 2, 67. post illae extemplo se applicant , agglu- tinant. i. e. ohnc weitere Vmstdnde. 3, 2. Bacch. 4, 4, 35. id aurum accepisse extemplo ab hospite yirchidemide.

Curt. 5, 5, 16. relinquemus ergo extemplo praesentia pignora.

672 EXTEMPLO.

5. Proprie iitilur hac voce is, qiii aliqnid agit aut loqnjtur ex tempore, aut qui ia rerum difficultate non cessat fingere, quo se expediat.

Plaut. Men. 3, 2. 16. quoniam scntlo errare, extemplo, quasi res cum ca essct milii, cocpi asscntari.

Plaut. As. 2, 2, ?(). verum in tonstrina, ut sedcbam, me infit percontarier, ecqucm filium Stratonis novcrim Demaenctum, dico me novisse eitemplo et me cius servam praedico esse. cf. v. 84.

6. Affirmalionem quamdam addit, quum dicilur aliquid fieri, aut futurura esse, quando aliud factum sit.

Plaut. Poen. 3, 4, 23. ibi extemplo leno errabit. Cist. 1, 2, 2. quae ubi saburratae sumus , largiloquae extemplo sumus. Bacch. 2, 3, 127. credo hercle advenicns nomen mutabit milii facictquc extemplo Crucisalum me ex Chrijsalo.

Plaut. Capt. 1, 2, 13. si dederis , erit extemplo milii , quod dem tibi. 3, 1, 24. nemo ridet: scivi cxtemplo rcm de compacto geri. i. e. da wufste ich glcich. 4, 2, 21. qui mihi in cursu ob- stiterit, faxo vitae is extemplo obstiterit suae.

7. Sed temporis ratio eo intendilur, ut extemijlo sit ah inilio , iJrimum, anfangs.

Liv. 22, 12, 6. et prudcntiam quidem, non vini dictatoris extemplo timuit: constantiam haud dum expertus , agitare ac tentare animum movendo crebro castra — coepit. Stat. Ach. 2, 88. sed nox illataque fallunt lumina, et extemplo latuit mensura iacentis.

8. Nec absouum videtur, qnod historici, quum narrant rcm proximam, e.vlemp/o dicunt, ut intelh- gatur res in hoc ipso tempore paullo post facta. Nos Germani alsbald.

Claud. Quadrigarius apud Gel!. 9, 13. pugnae facta pausa est. Extemplo , silentio facto , cum voce maxima conclamat.

9. Componuntur verba extemjjlo et illico vel con~ ti7iiio in una sententia, ut solet sermo communis vitae muhiphcare vocabula gravitaiis caussa.

Plaut. Bacch. 2, 3, fi9. tristcs iUico , quo7n extemplo a portu ire nos cum auro vident. Amph. 3, 1, 5. 3Iost. 5, 1, 16. ut quom extemplo vocem, continuo exiliatis.

10. Similis adiicitur orafioui gravitas, quam si?niil et extemplo componuntur.

Liv. 34, 3, 2. extcmplo simul pares csse coeperint , superiorcs erunt.

EXTEMPLO. 673

11. Saepius praecedunt ia secundaria parte enun- tiationis verba uhi , nt , postquam , qunm^si. Sed saepe ipsa haec verba componuntur ita, iit extemplo in pro- tasi locura habeat, significatione ad apodosin perlineat, Quara rera bene perspexit Gronovius ad Plaut. Cist. 1, 1, 98. graecumque fiaXiara coraparavit. Ita fit, ut quum extempLo expriraat simul ac.

Plaut. Capt. 3, 4, 27. credidi esse insanum extemplo, ubi te appellavit Tyndarum. Curc. 1, 1, 80. Caecilius apud Gell. 2, 23. ubi domum adveni ac sedi , extemplo savium dat ieiuna anima. Yiigil. Aen. 8, 3. utque acris concussit equos utque impulit armOf extemplo turbati animi. Plin. Pan. 5G, 9.

Plaut. Merc. 1, 1, 61. sese extcmplo , ex epliebis postquam excesscrit , non, ut ego , amori — operam dedisse. Terent. Hec. 3,3,13. Bacch. 4, 5, 8. uf, quandoexeat, extemploadvenienti et tabellns dem in manum. Curt. 4, 16, 13. quam quum diu avidi turbidam hausissent, tendebantur extemplo praecordia prementG limo.

Plaut. Truc. 1, 1, 22. si semcl amoris poculum accepit mere, eaquc intra pectus se penetravit potio , cxtemplo ct ipsus pcriit et res. Rud. 2, 3, 74. 7iam extemplo, si verbis suis petercm, €la(tiros dixit.

Plaut. Capt. 4, 2, 6. quom cxtemplo ad forum advenero, omnes loquentur. Trin, 3, 2, 99.

12. Illud quum exteinplo saepe non magnam vira habet, sed ponitur pro simplici quum cum indicio cuius- dam necessitatis, quae inler rera et condilionem eius intercedat. Est igitur nostrum sobald.

Plaut. Most. 1, 2, 18. aedes quom extemplo sunt paratae, expolitae, factae probe, examussim, laudant fabrum atque aedea probant. Mcrc. 2, 2, 24. sencx quom extemplo est, iam nec sentit nec sapit. Pscud. 3, 2, 15.

13. Notanda etiam videntur ea, in quibus partici- pium componitur pro verbo recto.

Plant. Pscad. 4, 7, 104. ego tibi argcntum dedi, et dudum adveniens extcmplo symbolum servo tuo. Liv. 7, 39, 15. impe- rator extemplo adveniens appcllatus.

14. Quam extemplo narrant gramraatici pro siimil uc poni. At duo loci, in quibus haec verba leguntur, non dubitari potest quin corrupti sint, nec suppetit coramoda explicandi ratio.

II. 43

674 EXTRA.

Plaut. Mil. 4, 4, 40. quam extemplo' hoc erit factum , tibi intra haec abierit, iu illico facito, ut venias. Linderaannus Tidit gcribendum esse quom. Trin. 2, 1, 16. quam extemplo saviis sagit- tatis percussus est , illico res foras labitur. Quocumque modo antecedentia emendentur vcrba, in quibus nequam jiro nam quam antiquus liber suppeditat, certe quom extemplo scriben- dum erit.

*) Confunduntur exlemplo et exemplo in Plaut. Asin. 2, 2, 23. in Vurronis verhis apud JSonium s. v. curriculiis, iu Plin, Pan. 56, 9. vid. Drakenb. ad Liv. 34, 33, 8.

EXTRA.

ExTRA quo modo ab exlera fiat, per se patet. Non intelligifur unura vocabulura parle. Atque advei'- bium est proprie, quod quura casum ad.sciscit, prae- posilio fit. Tum vero apud omnes anliqiios scriplores accusativo praecedit: recenfissimi scriplores eliam abla- tivum adiimgere ausi sunt. Quemadmodum Hyginus ia libro (!e Liniilibiis agrorum dixit exlra f-'uu, exlra sancLudriu. vd. Salmas. ad CapiloL Ver. 9. p. 431.

Priscian. 14. p. 990. extra quoque , quod significat rd ixrog apud Gruecos, adverbium est, derivatum a praepositione ex tam apud illos quam apud nos. Nostri autem ideo non solum inter adverbia, sed etiam inter praepositiones acceperunt , quia et sine casnalibus vc.rbo adiungilur, et praepositum casualibus gravatur. p. 980. quaednm etiam syncopam passae sunt , vt supra pro supera, et infra pro infera, et extra pro extera. ^am antiqui trisyllaba ea proferebant. — Tcnuit tamen usus, ut dissyllaba magis ea proferantur. JSec solum praepositiones , sed etiam adverbia sunt ea pro varia significa- iione accipienda.

L 1. Extra contrariura indicat verborum inira et in et intus , quil)us saepe in oratione opponilur. Est igitur aufser/ialb , aufsen, quod dicitur de rebus ex- ternis, quae aut non in loco sunt, aut non in re. Atque ita externa facies et forma inlernae rei opponuntur. Nec tantum recentiores, ul quibusdam visum est, scri- pfores, sed optimi collocarunt verba intus et extra, extra et intra , vel omissa copula.

Varr. de Re r. 3, 16, 10. vililes fimo bubulo oblinunt intus et extra, ne asperitate abstcrreantur.

EXTRA. 675

Caes. B. civ. 3, 69. veriti, ne angustiis intercluderentur , quum extra et tntus hostem haberent.

Plin. Hist. n. G, 32, 38. at abunde orbe terrarum extra intra indicato, coUi(:;enda in arctiim mensura aequorum videtur. Cels. 6, 18, 7. et 9. Coluinel. de Re r. 8, 15, 2.

Cic. de Fin. 2, 21, 68. et in corpore et extra csse quaedam bona. Partit. orat. 11, 38. nam aut in animis aiit in corporibus atct extra esse possunt. Sonin. Scip. 9, 28. idquc ocius faciet, si iam tum , quum erit inclusus in corpore, eminebit foras et ea , quae extra erunt , contemplans , quam maxime se a corpore abstrahet. de Nat. d. 2, 59, 1-18.

Plin. Hist. n.lfi, 11, 21. furnis undique igni extra circumdato. 12,9, 20. pomum amygdalis extra, intus contortis nucleis. 8,37, 41. ut extra fiat membranae, quodfuerat intus. Aristoteles Hist. anim. 8, 23. yivizat Ss i-nSvo^ivov t6 ivzog ixrog.

Senec. Epist. 75, 6. tamen etiam quod prope est, extra est. Ruhkopflus recepit ex Erasmi editione ex ora: quod utrum Gruterus in codicibus invenerit, an eius verba ad confirman- daui scripturam alteram pertineant, dubium esse videtur. Cic. de Div. 1, 32, 70. ex quo intelligilur , esse extra animum divinum, humanus unde ducatur. i. e. extra hominem.

2. Propriura est verbura medicorura , quo vitia corporis externa, aut remedia in externo corpore ad- hibenda designantur.

o

Cetsus 7, 21, 1. si id ampHus fuit et extra emortuum est. Plin. H. n. 25, 5, 25. 31, 9, 45. 26, 8, 39.

3. Sed non solum de rebiis in aliquo loco positis exlra usurpafur, sed eliara de motu extra fines exce- dente, ut sit id quod hinans , foras. Jdque fit cogna- tione notionura quietis et motus. Qua ratione dicuntur etiam verba directionis.

Cic. de Vniv. 5. earum autem quatuor rerum — sic in omni mundo omnes partes collocatae sunt, ut nulla pars huiusce ge- neris excederet extra, Celsus 7, 27. ideoque diulius plagam patere necessarium est, et tum dcmum , ubi iam nihil tale extra fertur, ad cicatricem perduci. Vitruv. 10, 7, (2, 12.) pusillum extra progrediar.

Plin. Ilist. n. 37, 8, 37. quum extra fulgorem spargunt atque non in se continent. 2, 64, 64. extra protenditur. Cels. 8, 20. extra enim pes ultimus spectat.

4. Saepe noraen rei, extra quam aliquid positum sit, non verbis exprimitur, sed intelligitur ex nomini-

43 *

676 EXTRA.

bus antecedentibus. Plinius et recentiores adeo dixe- runt extra meare et similia.

Vide exempla modo apposita PHnii. Statii Silv. 1, 5, 51.

extra autem niveo qui margine coerulus amnis vivit. Cic. de Fin. 5, 23, 68. si omnia illa, quae sunt extra, quamquam expetenda, summo bono continerentur. i. e. tu l'|co. Statii Theb. 10, 3. triste tot extra agmina — ferro decrescere. Persius 1, 7. nec te quaesiveris extra. Hygin. Fab. 18. Argonautae dum apud Lycum morantur et cxtra venatum exissent , Idmon ab apro percussua interiit.

Plin. Hist. n.2, 97, 100. Pontus semper cxtra meat in Propon- tidem, prorsus inPontumnumquam refluo mari. 9,33,52. saliunt pectines et cxtra volitant.

5. Novo usu Boethius composuisse videtur e.xtra. cum verbo pefere , quasi illud esset, imde quid petere- tur. Sed caussa huius dictionis ceroitur iu oppositis vocabulis exira et intra. De Consolat. 2. Pros. 4. qiiid igitur , o mortaleSj extra petitis intra i-'os positain felicitatem ?

11. 1. Praepositionis idem est siguificatus , alque dicitur extra el de terrarum locis et de rebns, in quibus interna et externa distinguuntur, aut quae alias res ex- ternas spectant, ita tamen, ut ante de eo dicatur, quod non pervenerit intus, eA/ra auLem id , quod exclusuui aut remotum aut retentum sit: quamquam haec con- fundi possunt.

Lir. 38, 8, 4. Antiocho terra marique superato et prope extra orbem tcrrae nltra ivga Tauri cxacto, quam spcm esse susti- nendi belli. Caes. B. gall. 1, 10. hi sunt extra provinciam trans Rhodanum primi. 6, 23. latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt. Curt. 4, 2, 4. legati respondent , esse templum Herculis extra urbem.

Cic. de Leg. 2, 23, 58. nostis extra portam collinam aedem Honoris. Liv. 40, 43, 4. qui quum cxtra urbem triumphi caussa esset , consul est creatus.

Terent. Ph. 5, 6, 36. me censen potuisse omnia intelligere extra ostium , intus quae inter sese ipsi egerint. Cic. Tusc. 5, 5, 13. solane bcnta vita, quaeso, rclinquitur eitra ostium limen- que carccris ? Horat. Carra. 3, 4, 10.

Cic. Acad. 2, 23, 73. quid enim esse potcst cxtra universa? CelsusPraef. p. 17. ct ila apud eum morbi cognitio extra artem, mcdicina intra usum est.

EXTRA. 677

Cic. in Caecil. Div. 12, 37. de te, Caecili, — extra hanc coiitentionem certamenque nostrum familiariter tecum loquar. p. Caec. 32, 94. icl tametsi extra caussam est, percurram tameu brevi. de Divin. 2, 10, 25. si nihil fit extra fatum , nihil levari re divina potest. In Verr. 2, 51, 127. opponuntur in sorte ei exlra sortem.

Liv. 38, 9, 10. Cephallenia insula ut extra ius foederis esset. Quinctii. 11, 3, 164. minus habere contentionis ea, quae sunt extra quacstionem.

Quinctil. 11, 3, 169. est his diversa vox et pene cxtra or- ganum.

Quod Schwartziua monet opponi infra, non aliam signi- Ooationem perhibet quam interioris partis. Pallad. de Re r. 3, 13, 3. hoc autem noveris , quia palmes , quod extra ligaturam j)endens habuerit , fructu induet ; quod infra ligaturam, materiue sequentis anni deputabit.

2. Jd transfertur ad id , qnod reraoveatur aut sepa- ratum sit, atque vel exclusionem vel distantiam sigoi- iicat.

Cic. ad Att. 11, 24. scio equidem venire nunc nil posse: sed seponi ct occultari possunt , ut extra ruinam sint eam , quac impendct. Curtius 4, 3, 20. fortius quidquid accidcret laturi^ si carissimam sui partem extra sortcm pcriculi communis habuis-' sent. Liv. 34, 61, 9. rem publicam non extra noxam modo , sed etiam extra famam noxae conservandam esse.

Cic. delnv. 1,36, 64. separatum quiddam est extra assumplio~ nem approbatio : quod antea ab assumptione.

Tereat. Heaut. 2, 2, 57. magnum hoc quoque signum est, do- minam esse extra noxiam.

Extra teli iactum esse dicuntnr, qui aut ob nimiam longin- quitatem loci aut propter alia impedimenta non tanguntur telis. I'|aj §£Xove. vid. Curt. 3, 10, 1. 4, 2, 23.

Plin. Hist. n. 3, 6, 13. mox Leucothea extraque conspectum pe~ lagus africum attingens. i. e. tam longe recedens, ut a con- tinente prospici non possit.

8. Ita conficiuntur quaedara formulae, in quibus plurimis quum reraotio et exclusio intelligatur, etiam sine et praeter locum habere possunt: extra culpamy extra periculnm, extra iocu?n, extra modmn de eo, quod modum excedit, extra numerum, cui opponilur in numero , extra pretium , quod significat summum pretium, extru ordinem et de rebus non ex ordine factis,

678 EXTRA.

et de eo, quod contra morem et consueludinem aut contra legem fit, et de re singulari, quam extraordi- jiariam recentiores appellant.

Cic. Verr. 5, 51, 134. dico aut omnes extra adpam fuisse, aut — in eo maximam fuissc, qui etc. Cf. de Viiiv. 13. ad Att. 11, 24. cuius extra periciilum huius belli fortuna sit. Liv. 34, 11, 7. potuisse se extra id periculum esse , si decedere fide — voluissent. Cic. ad Fain. 7, 16, 3. sed mehercules, extra iocum, homo bellus est. id est quod 7, 11, 6. remoto ioeo. Kos aufser Scherz, Scherz bei Seite. Cic. de Orat. 3, 11, 41. mollis vox, ut muliebris , aut quasi extra modum absona atque absurda.

Plaut. Men. 1, 3, 1. extra numerum es mihi. i. e. nullo numero sive pretio. Sed quoniam niodi numerique ad rem musicam pertinent, Ilorat. Epist. 1, 18, 59. quamvis nil extra numerum fecisse modumque curas. i. e. sine numero et modo , TtaQU QV&fiov, i^co (i^Xovg. Cic. Parad. 3, 2, 2». histrio si paullum se movit extra numerum, — cx>ibilutur ct cxploditur. ubi Gernhard,

Flaut. Poen. 1, 2, 117. primum prima salva sis, et secunda tu sccundo salve in prctio : tertia scdve exira pretium. In his cxplicandis omnes interpretes errasse mihi videntur. Nam quod dicunt ver))is tcrtia salve extra pretium Agorastoelera alloqui ancillam anum , prorsus ahsonum est. In illo amoria ardore abstinuisset certe a maledictis, etiani in ancilla comi- tante. Nec quidquam absurdius fieri p;)test, quam ut verba tum ego pol et olenm et operam perdidi huic nncillae tribuamus, quasi illa de ornatu suo loquatur. F.xtra pretium est res omne pretium excedens, supra taxationem. Agorastocles enim, ac- cedens ad puellas, alloquitur Anterasterium primo loco , tum ad comifantem ancillam, quae, ut alias inscena, inter utram- que raeretricem media incedit, se convertit: denique tertiara compellat Adelphasium : et tu tertia omne pretium superas. ]Vunc Milphio dominum suum perditum videns comraode ex- clamat : tum opcram perdidi in commonefaciendo hero. Ita bene conveniunt haec cum oratione Ap^orastoclis. Plin. Hist. n. 37, 1. 1. aliquas vero extra pretia ulla taxationemque huma- narum opus arbiirantes.

Cic. de Provir. cons. 8, 19. proptcr rationem galUci helli provinciam extra ordinem dcccrnebant. Gellius 4, 10. quem iis visum erat , honoris graiia extra ordincm sententiam primum rogabant. Quinctil. 10, 3, 33. debet vacare etiam locus, in quo notentur , quae scribcniibus solent extra ordinem , id est ex aliis, quam qui sunt in manibus loci, occurrerc,

Cic, p. Cluent. 31, 85. qui se ab reo pecuniam , quum iudex

EXTRA. 679

esftet, clam aiqne extra ordinem acceplsse confessns esset. de qiio loco Nanniiis Miscell. 9, 3. Liv. 8, 7, 15. adversus edictnm nostrum extra ordinem in hostcm pugnasti. Paulliis in Digest. 48, 1, 8. quum extra ordinem crimina probantur, Vid. Miscell. Ob.-erv. T. 5. p. 141.

Cic. ad Fain. (i, 5, (i. quare ad eam spem , qnam extra ordi- nem de te ipso habemus, — accedvnt etc. p. Donio 8, 19. Snet. Vesp. 8. participibus autem victoriae adeo nihil extra ordinem indulsit.

4. Id aliis quoque extra pro sine poniUir, praeser- tim apud recentiores scriptores. Opponitur ciim.

Titinnius apud Nonium 2, 199. parasitos amici lenonem aedi- bus absterrui: desuevi, ne quo ad coenam exiret extra consilium meum. Plin. Hist. 2, 59, 00. arcus vocamus , extra miracuhtni frequentcs et extra ostentum. Nam nc pluvios quidem aut serc- nos dies cnm fide portendunt.

Tacit. Ilit^t. 1, 49. ipsi medium ingcnium, magis extra vitia quam cum virtutibus.

Sueton. Claud. 14. ius et consul et extra honorem laborio- sissime dixit. i. e. quuni honores non gereret.

5. Coniunguotur verba , quae progressum ullra fines aut terminos factum significaut. Tura extra est driiber hinaus.

Plaut. Aniph. 1, 1, 68. imperatores in medium exeunt extra iurbam ordinum. Cic. p. Qiiint. 10,35. certos mihi fines tenninos- queconstituam,extra quos egredi possim, simaxime velim. 10,36. Hirt. deB. Afric.24. equitatus — eos , qui pabulandi aut aqnundi gratia extra vallum progressi essent, excipere. Curt. 4, 8, 3. 9, 8, 18. Columell. 9, 15, 2. Cic. de Off. 1, 39, 140. cavcnduni autem est — , ne extra modum sumptu et magnificcntia prodeas. Plin. Hist. 11. 8, 17, 21. usque extra solitudines dcductus.

6. Recentior estusus, quo ponitur pro iiltra, de eo, quod aliquam mensuram aut modum excedit.

Plin. Hist. n. 2, 6, 8. iam magnitudine extra cuncta alia sidera est.

7. Atque ita de rebus prominentibus et exslau- libus.

Celsus 6, 7, 9. snpcrquc eam homo 'deligatur, in id lalus versus, cuius auris eo modo laborat, sic ut extra tabulum non emineat. luvenal. 1, 75. criminibus debent hortos — argenium vcttfs et stantem extra pocula caprum.

680 EXTRA.

III. 1. Transfertur haec ralio ad exceplioDem con- cipieadaiu. Atque extra significat praettr. Id prae- sertim in negatione nemo extra. Germani quoque avjser.

Plaut. Amph. 2, 2, 204. mi extra unam te mortaUs nemo corpus corpore conligit. Terent. PIi. 1, 2, 48. nequc notus neque cognatus extra unani aniculam quisquam aderat.

Flaat. Mil. 4, 6, 17. ille illas spernit segregatque ab se omnes eitra te unam. Pocta apud Cic. de Div. 1, 31, 66. optumam progeniem Priamo reperisti extra me. Terent. Phorm. 1, 2, 48. Cic. adFam.7, 3, (i. cxtra ducem paucosquc praeterca — reliqui primum in ipso bcllo rapaces. Phil. 5, 19, 53. vacationem militiae ipsis liberisque eorum cssc placere extra tumiiltum gallicum itali- cumque, Liv. 26, 34, 3. ipsos liberosque earum et c.oniuges ven- dendas cxtra fdias, quac cnupsissent prius , quam in populi vomani potestatem venirent.

Liv. 8, 32, 8. ad haec , quae interrogatus es , responde : extra ea cave voccm mittas.

2, Proprie id referlur ad societalem vel colleglura, vel ad numerum eorum, qui aliquo nomine coniuncli sunt , ut intelligatur is , qui uon in societate versatur et extra eam agit,

Cic. p. Snllal3, 39. eamdem vim csse negationis huius , quam si extra coniurationem hunc esse se scirc dixisset. i. e. non unum ex coniuratis esse. in Cat. 1, 6, 13. in qua (urhe) nemo est extra hanc coniurntionem pcrditorum hominum , qui te non metuat. uhi Bencckius raale interpretatsir praeter , quod pro- bari non poteiit, nisi confusis notionibus. Item Saltust. Cat. 39, 4. Cic. de Leg. 2, 12, 30. neque ut ea ipsa, quac suscepta publice essent, quisquam extra collegium nosset. p. Domo 41, 108. civis est nemo intanto populo extra contaminatam illam et cruen- tam P. Clodii manum , qui rem ultam de meis bonis attigerit.

3. Contraria, sed non incongrua ralio apparet, quando praepositio vel auverbium extra pro praeler ct jjraeterea dicitur in re superaddenda. Tum enim id, quod excipiatur, non excluditur, sed exceptum com- prehenditur cum rehquis.

^ arro de Re r. 1, 18, 3. quod Caio si voluit , — cxtra fami- liam dcbuit dicere villicuni et villicaui. alii libri praeterca extra f.

Sencc. deBenef. 6,15, 2. quaedam, inquit , pluris sunt quam

EXTRA. 681

vcnierunt, ct oh hoc aliquid mihi extra pro iiHs, quamvis emta sint , dcbes.

4. Extra cpuwi ponitur pro 'praeterquam ^ prae- sertim iii conditionali seutentia, iu qua Graeci IxTog zi fti) dicunt. Hanc exceptionis formulam iuridicam , in qua sola Cicero haec verba usurpare solebat, illustraverunt Brissonius dc Formul. 5,77. et Drakenborch. ad Liv. 26, 84, 6. et ad 39, 18, 7. Nihil novura atliUil Moserus ia notis ad Cic. de Re publ. 1, 6.

Cic. de Inv. 1, 33, 56. si , iudices , id , quod Epaminondas ait legis scriptorem sensisse, adscribat ad legem, et addat exceptio- nem hanc : extra quam si quis rei publicae caussa exercitum non tradiderit , patiemini? ad Att. 6, 1. ego tamen habeo (exceptio- nem^ — ex Q. Mucii P. F. edicto asiatico, extra quam si ita negotium gestum est , ut eo stari non oporteat ex Jlde hona. Liv. 39,18,7. datum deinde consulihus negotium est , ut omnia haccha- nalia — diruerent, extra quam si qua ibi vetusta ara aut signuni consecratum esset. 38, 38, 9, 39, 18, 7. A Ipian. in Dig. 43, 12, 1, 16.

Cic. de Inv. 2, 57, 172. homines mortales necesse est intcrire, sine adiunctione: ut cibo utantur , non necesse est nisi cum illa exceptionc: extra quam si nolint fame perire. Liimbinus corri- git velint: at refertur nolint ad verba necesse est.

Cic.de Inv. 2, 20, 59. postulat is, quicum agitur, a praetore exceptionem: extra quam in reum capitis praeiudicium Jiat. Lir. 26, 34, 6. Campanos omnes, Atellanos, Calatinos , Sabatinos, extra quam, qui eorum aut ipsi aut parentes eorum apud hostea essent, liberos esse iusserunt.

IV. 1. Praepositionis post nomen positae exempla reperiuntur pauca. Tacit. Ann. 13, 47. cjuo solutius urbein extra lasciviret. cf. intra. Wopkens. in Aclis Traiect. Vol. 2. p. 79. Ruhnken. ad Vellei. P. 91, 2.

2. Praepositionem et adverbium in unius sententiae partibus componi posse negavit Bentleius ad Horat. Epist. 2, 1, 31. ibique id, quod in omnibus libris legi- tur: nil intra est oleam, nil extra est in nuce duri, niutavit scribendo: intra est olea. Id comprobavere omnes editores. At errasse eos tamen persuasuni Jhabeo. Nara quum Ennius apud Priscian. 6. p. 725. ait: occumbunt multi letiun ferroque lajjicjue aut intra muros aut exira praecipe casu : et Hoi'at. Epist. 1, 2, 16. iliacos intra miiros jJeccatur et extra. non potest extra

682 EXTRA. EXTRINSECVS.

non pro adverbio haberi: id quod Schmidids negavit et apud Cic. de Fin. 2, 21, 68. in verbis et ia corport et extra esse cjuaeduin bona ^ alferum extra praepositio- nem Gs?^e conteudif. Extra in, nuce profecto nuilam habet offensionera.

3. Cum genitivo substantivo coniunxit Plinius Hist. n. 25, 5,25. medetur extra corijoris eruptionibus pitui- tae cujn axungia fulsa illitum. Earbari componere solebant praeposifionem cum adverbiis, vehjfi extra semper: quorum errorem castigavit Goclenius Observal. p. 402.

*) Confusa sunt extera et extra apud Cic. in Leg. 2, 22, 55. ubi vd. Peorcium, cui frustra obloquutus est Burmann. in Misc. Observ. T. 4. p. 335.

EXTRINSECVS.

Factum est extrinsecvs ex antiqua forma extrim et secus. Vide Tom. I. p. 282. Proprie significat, quo- raodo aliquid ex exferno loco vertifur ad aliquid vel iu aliquid. Sed distinguimus quadruplicem usum.

1. Ac primo dicilur de re ex exferno loco admota, vel obiecta, vel assumpfa, vel irrumpente, vel intranle. Graeci elcoO-fv, Germani co/i aufsen.

Cic. de jVat. d. 2, 54, 136. quum — pulmoncs — et cor ex- trinsecus spiritum adducant, in alvo multa sunt mirabiliter ef- fecta. de Divin. 1, 32, 70. animos hominum quadam ex partc extrinsecus esse tractos et haustos. Acad. 2, 15, 48. ut si qui tremerent — vel ipsi per se motu mentis aliqtto vel obiecta tcrri- bili re extrinsecus. de Fato 18, 42. de Div. 2, 27, 58. humor allapsus extrinsecus. 1, 31,fi6. inest igitur in animis praesagitio extrinsectis iniecta et inclusa divitiitus. Lucret. 1, 529. haec neque dissolvi plagis extrinsecus icta possunt, nec porro — retexi.

Cic. Tusc. 4, 27, 58. quod corporum adiumenta adhibentur extrinsecus , animorum salus inclusa in his ipsis est. de Nat. d. 3,12,29. nullum est eorum, quod effugiat accipiendi aliquid ex- irinsecus, id est quasi ferendi et patiendi, necessitatem.

Cic. Acad. 2, 40, 125. tune — putes — si nunc , aut si etiam dormientes aliquid animo videre videamur , imagines extrinsecus in animos nostros per corpus irrumpere? de Divin. 2, 67, 139.

2. Eodem modo designatur direclio , qua quid ex exteruis apitur.

EXTRINSECVS. 68S

Liv. 2, 32, 6. sine ullo metu extrinsecus imminentis belU. Ccisus 6, 26, quum quid extrinsecus laesit , ut in vulneribus : quum quid intra se ipsum corruptum est , ut in ca,ncro.

Cic. de INat. d. 1, 43, 120. esse — tam ingentes .quasdam imagines tantasque , tit univcrsum rr.undum complectantur ex- trinsecus. de Divin. 2, 50, 103. quod habet extremum, id cerni- iur ex alio extrinsecus. Acad. 2, 24, 76. qui (Cyrenaei) negant esse quidquam, quod percipi possit extrinsecus.

3. Hoc transfertur et ad regionem reriim disseren- darum et ad genus rerum constituendum , ut intelligan-

. lurres alieni geueris, vel ea, quae nou in rei nutura inhaerent. Cicero eodem significalu usurpatyom". Ita opponuntur externae res virtuli et animo.

Cic. de Orat. 2, 39, 163. quid enim est , in quo haereat, qui viderit , omne , quod sumatur in oratione — aut ex sua sumi vi atque natura, autassumiforis? Ex sua vi, quum aut res quaesit tota , quacratur , aut pars eius — : extrinsecus autem , quum eUy quae sunt foris neque inhaerent in rei natura , colliguntur.

Cic. de Orat. 2, 78, 318. haec autem in dicendo non extrin- secus alicunde quaerenda, sed ex ipsis visceribus caussae sumenda sunt.

Cic. ad Fam. 5, 13, 2. quam quidem laudem s^apientiae statuo esse maximam, non aliunde pendere, nec extrinsecus aut bene aut male vivendi suspensas habere rationes. i. e. in ipsa virtute, non in externis et alienis rebus positas. Varro de L. L. 7, 5. nomina declinantur aut in earum rerum discrimina, quarum nomina sunt, — aut in eas res extrinsecus , quarum ea nomina non sunt. De qua eadeni re 10, 2. alterum sine assumpta aliqua re ex- trinsccus perspici non possit.

Locus est Ciceronis de Nat. d. 3, 14, 36. a criticis mirum in modum tentatus : ita vultis, opinor , nihil esse animal extrin- secus in natura atqite mundo praeter ignem. Sed animal sive animale est id, quod animat res, atque animal extrinsecus iiominatur id , quod ex externa parte animat, cui opponitur ignis intrinsecus animans. Verte igitur : dafs aufser dem Fcuer nichts von aufsen Belebendes vorhanden sey.

4. Ita dicitur caussa exlranea, vel id , quod non ad ipsam rem , de qua loquimur, pertinet, sed ex alio genere sumitur.

Liv. 25, 7, 10. quum Tarentinorum defectio iam diu et in spe Hannibali et in suspicione Romanis essct, caussa forte extrin- secus maturandae eius intervenit. 7, 29, 3. belli autem caussa

684 EXTRliNSECVS.

eum Samnitibus Romanis , quum societate amicitiaquc iuncli csscnt, extrinsecus venit.

Columell, 1, 6, 17. Iiaec etsi extrinsecus, non tamen intcm- pestive videor hoc loco retulisse. i. e. alieni generis.

5. Deinde dicunlur ea, quae extra posita sunt, vel quae in externa parte apLautur alicui rei, Est hoc ger- manicum atijken.

Varro de L. L. 6, 1. ut enim facilius obscura opera Myrme- cidis ex ebore oculi videant, extrinsecus admovent nigras setas. Cic. de Fin. 5, 14, 39. quod eam tuetur, ut de vite potissimum loquar , est id extrinsecus. de VniAers. 6. deinde eum (aniinuraj circumdedit corpore et vestivit extrinsecus. i. e. externo Testi- inento. Sueton. Vesp. 12. adeoque nihil ornamentorum extriit- secus cupide appetivit.

6. Sic adeo pouifur de agenlilnis pro ex externo loco sive in externo luco. Apud Varronem locis modo memoralis res extrinsecus dicuutur res externae.

Sencc. Epist. 33, 6. ncc dubito , quin multum conferant rudibus adhuc et extrinsecus auscuUantibus. i. e. s^coTSQi->ioi. In huno raoduiu emendavit Turnebus Varronis verba de L. L. 6, 3. itaque dicitur nuptiis camillus , qui cumcrum feirt , in quo quid sit in ministerio pleriqne extrinsecus nesciunt.

lluc referri potest ctlam , quod supra posuiraus Cic. Acad. 2, 24, 76. qui negant esse quidquam , quod percipi possit ex~ trinsecus. ut sit in externo loco.

Apulel. de Mundo p. 69, 27. at exlrinsecus singuli custodci locorum erant et ianitores et atrienses.

7. Denique opponitur intra et inius , ubi significa- tur externa pars sive facies rei alicuius. Nos eliam i^on. aufsen pro aujsen dicimus. Celsus ex adverso posuit

i/ilrinsecus.

Cic. de Div. 1, 24, 28. quum columnam auream — auferre vellet dubitaretque, utrum ea solida esset an extrinsecus inaurata, perterebravisse. Coluraell. 2, 9, 13. quod cxtrinsecus albidum intus etiam conspicitur candidum, leve ac vanum intelligi debet.

Celsus 4, 1. iecur intrinsecus cavum, extrinsecus gibberum est. Scnec. de Tranq. an. 10, 5. sed sciamus omnia acque lcvia esse, extrinsecus divcrsas facics habentia, introrsus pariter vana.

8. Eutropius et qui sunt illius aevi, extrinsecus dixeruut ^ro praeterea: aujserdem.

EXTRTNSECVS. FACILE. 685

Eutrop. 9, 15. pulsoNarseo castra eius diripuit, uxores, sorores, liberos cepit : injtnitam extrinsecus Persarum noiilitatem , gazam persicam copiosissimam.

9. Extrinsece scholasticorum est vocabulum eo tempore natum , quo adiectivum extrlnsecus usurpari coeperat : cuius certa exempla exstant apud Boethiura de Different. Top. 3. p. 104, et apud Gregoiium M. Epist. 8, 40. Nara quod Tertulhan. de Pallio 1. dixit: pallii exlrinsecus habitus — humeris acquiescehat. id ipsum declarat, quo modo adverbium in adieclivi usum transierit: potest enim ibi pro adverbio haberi. Salmasius scripsil pallinm, extrinsecus habitus , nescio qua auctoritate. De adverbio extrinsece vid. Goclen. Observ. p. 402. Vossius de Vitiis serrn. p.77. Vorstius de Latin. merito susp. p. 166. Cellar. Anlibarb. p. 45. (35.). Cur. poster. p. 318 (360.).

FACILE.

Ex multiplici usu adverbii FACILE, quod vel res nullo negotio efficiendas significat, vel voluntatem ac lubidinem spectat, de qua re vid. Heusinger ad Cic. de OfF. 2, 19, 9. ea tantum hic comraemorabimus, quae ad consociationem aliorum yocabulorum attinent.

Priscianus p. 1008. accusativum nominis pro ad- verbio positum appellat : nec male. Nam ullima e brevis neutrum esse monstrat.

Donatus ad Terent. Andr. 4, 3, 5. facile adver- bium confirmantis esf, id est, liquido et mariifestu. T^eteres ducebant f acile pro certo : ut Cicero , illius civitatisfacile princeps. Quo auctore Schvvartzius aliique diccbant yac//e esse sine controversia, sine dubitatione : alii autem significari nemiae magnopere reclamant€y non i^alde dubie. Sed ipsi hi quum in comparando vernaculae linguae usu cognovissent, Germanos, quando non audeant principalum in afiqua re tribuere alicui, cui soleant alii eum vindicare, tum dicere welcher leicht der vomehmste seyn mag , latino verbo eamdcm dubi- tationem exprimi concedebant. Nemo vero umquara loquutus est ita : ille facile bonus est.

1. Facile significat proprie id, quod effici aut fieri potest. Atque hoc vocabulo utuntar Latini, qunra ali- quid summum vel permaguum praedicaturi , huius de-

686 FACILE. ,

signationis audaciam, ne quid nimium dixisse videanlur, cohibent eo , quod dicunt, fieri posse, ut illud sit. Ouare nou conipouitur facile nisi cura adiectivis, quue sumraam et maximam rem significant, veluti princeps, primiis c\ superlativa: quibus nominibus semper prae- cedit proximo loco, utpole inhaerens adverbium. Ger- inanorum vulgus eodem modo loquilur leic/d , (|Uod apparet etiam in vielLeicht.

Cic. de Div. 2, 42, 87. Eudoxus, Platonis auditor, in astrologia iudicio doctissimorum hominum facilc princeps. ad Fam. 6, 10. tu quoque is esses, quifuisti, quum omni oradu umpUssimo dignis- simiis , tum certe ordinis tui facile princeps. Tiinae. 1. p. Cluent. 5,11. Floruso, 14, 1. Cic. p. Rosc. Am. 6, 15. Sex. Roscius — et nobilitate et pecunia non modo sui municipii, verum etiam eius vicinitatis facile jirimus.

Bene monuit Freinshemius ad Flor. 3, 14. quomodo facile princeps non stricte capiamus. Duckerus autem recurrit ad Donati explicationem falsam.

Cic. p. Ilaliir. Postli. 9, 23. virum unum totius Graeciae facile doctissimum , Ptatonem — in maximis periculis — esse versatum accepimus. Tusc. 1, 33,81. facic vcl patris , vita omnium pcr- ditorum ita similis , ut esset facile deterrimus.

Sallust. lug;. fi3, 4. ergo ubi primum tribunatum mtlitarem a populo petit , plerisque faciem eius ignorantlbus , facile notus per omnis tribus declaratur. Veheraenter peccat Cortius, quum explicat : bene notus, et com^iira.t facile princeps. Est enim, qui facile factus est omnil>us notus.

2. Sed eliam verba ea hoc adverbium assumunt, quae aliquem principatum signilicaut: vincere, siipe- rare. Wyttenbacliius ad Cic. de Leg. 1, 2, 7. exphcat: manifesto, omuibus consentientibus: quod nimium est. Potius significat /ere: et Cicero seu^per addidit vocabu- lum omnes.

Cie. de Orat. 2, 13, 56. et post illum Thucydides omnes di- cendi artificio , mea sententia , facile vicit. de Off. 2, 19, 59. qui omnes superiores — scientia facile vicisset. Plaut. Trin. 3, 2, 80. facile palmam habes. Ilic victus: vicit tua comoedia. Cic. de Leg. 1, 2, 7. Sisenna — omnes adhuc nostros scriptores — facile superavit.

Cic. de Re p. 1, 23. non — dubito, quin — usu quidem in re publica rerum maximarum facile omnis viceris.

Alia verba non componantur. Quare necessaria erat emen-

FACILE. FALSO. 687

datio In Cic. p. Flacco 33, 82. quod ornabat facile locum^ quem prehenderat. Laiubinus facete.

3. Non alia est ratio, qua facile cum nominibus coniungitur magui, qui videtur, numeri, ut sit idera quod prope.

Cic. in Verr. 2, 14, 35. huic hereditas facile ad ns tricies venit testamento propinqui sui.

Terent. Andr. 4, 3, 5. facile hic plus mali est, quam illic boni. Explicant, etiam Kuhnkenius, certo, liquido, sine dubio. At coniungi debent verba /acj/e plus: quod est leicht mehr , viel- leicht mchr. Qnod comparant Eun. 4, 3, 6. ut ego unguibus facile illi in ociilos involem vencfico. prorsus alienum est. Nara ibi significat lubenter: wie gern wollf ich ihm mit denJSageln in die Augen fahrcn.

4. Negalione praeposita dicilur non facile, /lai/d facile praeter vulgarem usura in rebus non sine dilfi-

cultale peragendis, etiara in moderanda negatione seu- tenliae pro i^ix , aegre. Germani dicuut iiic/it leic/it et sc/LwerLic/i. Sed nescio, an semper ita adiiibeaiur haec formula, ut vel adiiciantur vel intelligantur verba ullns, quidqnam, nmcjuam, de neganda re universa.

Cic. Brut. ()7, 238. at in inveniendis componendisque rebus mira

accuratio , ut non facile in ullo diligentiorem maioremque cogtio-

verim.

Sallusd Cat. 13, 5. animus imbutus malis artibus hnud facile

lubidinibus carcbat. i. e. liaud facile umquam , quod est tere

numquam. lujj^. 17, 2. de iis haud facile compertum narraverim.

i. e. haud facile quidquam, pene nihil cumpertum.

FALSO.

1. Ablativus vocabuli falsnm non mutat significa- tionem, quae duplex est. JSicimfalsns et is dicitur, qui fallitur, et is, qui fallit: falsnm et id est, quod non verura, et id, quod lictura sive insimulatum, verfaLsc/it, et id quod utraque ratione nos faliit. Quare falso dictum vel factum id dicimus, in quo aut res a verilate aliena, aut error, aut fallacia apparet. Sed aliter visura est doctissimis grammaticis. Weberus enim in Exer- citat. libro p. 176. perperam existimat significare per- versura agendi modura, qui non a consilio proficiscatur, falso autem dici, quod coniunctura sit cum consilio

688 FALSO.

fallendi. Quae distinctio nec ratione constat: nam pro iiniversa significatione una pars eius statuitur: nec usu coufirraatur. Interdum enim error intelligitur. Idque intelligensDoederlinus inSyuonym. Vol. I. p. 66. docet, perperam siguificare id, quod iu re ipsa nou verura esse coguoscatur, unrLchtig ; falso autem dici errorem eius, qui aliquid egerit insciens: aiis Irrthnm. At nc hoc quidem praeceptum omnem verbi usum complectitur. Saepe enim yY^/so usurpatur de re falsa, sive quae nos fallit, et saepe etiara de consilio faliendi. Plautus et Terenlius hoc vocabuhmi tautura de siraulatione vel opprobrii vel laudis et de suspicione dicunt. Nam iu Hec. 5, 2, 13. interpolatum esse vocabuhim luculenter dcmonstravit Bentleius, sed in conslituendo loco Andr. S, 2, 25. ipso hoc nomine abusus est. Erroris signifi- calio apud recentiores scriptores invenitur.

Flaut. Trin. 1, 2, 173. falson an vcro laudent , culpent, quem velint, non flocci faciunt , dum illud, quod lubeat, sciant. Ennius apud Noniura 7, 16. nam is non bene vult tibi, qui falso criminat apud te. Cato apud Cliarloium p. 179. ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur.

Plaut. Ampli. 2, 2, 181. vir ego tuus sim? ne me appella falso falso nomine. 3, 2, G. neque me pcrpetiar prohri insimu- latam. cf. v. 21. i^Iil. 2, 3, 26. Baccli. 3, 3, 70. tu Pistocle- rum falso atque insontem arguis. h. e. fallaciter. Liv. 42, 2, 1. quum alii abcsse eum, alii acgrum esse, falso utrumque Jin- gereut.

Plaut. Baccli. 4, 1, 43. ncque iu me habebis falso suspectum. I Terent. Hec. 5, 2, 11. nostras mulieres suspectas fuisse falso nobis in re ipsa invenimus. Heaut. 2, 3, 27.

De errore haec : Xaevius in Acontizoracno apud Charls. p. 179. huius autcm gnatus dicitur germanum alterum falso occidisse. Ovid. Fast. 5, 683. sivc ego te feci testem falsove citavi non audituri numina magna lovis. Liv. 34, 32, 13. iube vinctos produci, iit miseri iJarentes , quos falso lugent, vivere sciant. Curt. 3, 12, 7. falso lamentari eas Darium vivum. Sallust. lug. 1, 1. falso queritur de natura sua genus humanum. Tibull. 3, 3, 20. falso plurima vulgus amat. i. e. in errore versatur amor vulgi et vana amplectitur.

De re non vera , nec tantum ab errore profecta : Cic. ad Fam. 5, 5, 3. ne forte id ipsum verbiim ponam, quod abs te aiunt falso inme solere conferri. de Lege Man. 14, 41. quod iam nationibus cxteris incredibile acfalso memoriac proditumvidebatiir.

fALSO. 689

Caes. B. civ. 1, 14. adesse eius equites falso nuntiahantur. Cart. 8, 8, 15. saepe etiam quod falso creditum est veri vicem obtinuit. 9, 2, 6. vires quidem gentis et regni haud falso iactari affirmat.

2. Haec significatio, quae rem non veram intelligi iuhel, magis eliara iis locis comprobutur, in quibus faiso explicari potest verbis sine ratione , sine caussa, immerilo,

Curt. 5, 2, 4. quippe verone an falso Jionos cuique haheretur, ignorari non poterat. ubi Curtius non de iudicio , sed de me- ritis loquitur.

3. Vnura vocabulum falso interdum unam senlen- tiara lolam exprimit. Similia compararunt Gronov. aa Liv. 42^ 64, 4. et Bremius ad Cornel. Alcib. 9, 1. Sequi- lur particula caussalis nam,

Terent. Andr. 3, 2, 24. ba. Sed si quid narrare occepi, con- iinuo dari tibi verba censes. si. Falso. Bentleius coniuncta verba censes falso tribnit Davo : quo facto non modo falsd addituni languet et sententiara enervat, sed interpellatio re- movetur et personae et rei aptissima.

Cic. de Off. 3, 18, 74. atqui in talibus rebus aliud utilc inter- dum , aliud honestum videri solet. Falso : uam eadem utililatis, quae honestatis , est regula. Cornel. AIc. 9, 1. at ALcibiades — penilus in Thraciam se supra Propontidem abdidit, sperans ibi facillime suam fortunam occuli posse. Falso: nam etc.

4i Yovma Yerhi false iion malefacta, sed obsoleta videbalurgrammaticis. Charisius p. 92* similiter haec ad^ verbia siint vobis obserVanda, quod, qiiamvis ex appel" latiojiibns secnndae declinationis ueniant, tainen regu- lam, qnam proposnijnus , non seqnuntnr. Debemus enim dicere fuLse, et prime, et tertie secnndum ap~ pellationes , qnae sunt faisns , primns, tertins: qnod non dicimns, sed falso , ipevScog, primo , tiq^xov. Idem tamen Charisius p. 179. alfert ex Sisennae libro quarto : indicinm false factum. In Cic. Acad. 2,46, 141. omnes libri scripti exhibent non asseniiar saepe false ., editio- Bes veteres filso: ubi Goerenzius ail: ,,saepius auctor in antecedeufibus asseiitiri falso, quod praebent h. 1. etiam Ascen. et Crat." VelJem iodicasset islos locos. In Academicis quidera nusquam Jioc inveni. Qunre veheraenler de hac re dubito, nec codicum bonorum auctoritatem delrectabo« IL 44

I

690 FATIM. fERE. FERINIE.

FATIM.

Fatim olim in usu fuisse , certe recentioribus tem- poi-ibus, id Servius raonstrat ad Virgil. Aen. 1,123. De signlficatione liuius vocabuli diximus in AFFATiMTom. I. p. 200. Non omissa est praepositio atZ, at Doederlums synon. T. 3. p. 102. existiraat. iNomen per se conslut.

FERE. FERME.

Si in ulla particula per grammalicorum negligen- tiam obscuritas et explicationis ambiguitas non modo non evanuerunt, sed mirum in modum adauctae suut, id profeclo factum est in verbis fere et ferme. Omues enim praecipiunt, his vocabulis rem vel numerum non- nihii imminui et sententiam restringi eo modo, ut aut notioni alicui aut universo iudicio aliquid detrahalur: quamquam ipsi addunt exceptionem, interdum aliquid etiam addi. Nec quisquam distincte declarat, quomodo et valde et plerumque et jprojpe et jacile una voce exprimi possint. Sed, ut saepe in hoc rerum genere accidit, in has tenel)ras aberrarunt, quum de via a vele- ribus iam patefacta deflexissent , et jere a graeco Trfc-i derivarent et in ferme interpositam esse m Jitteram existimarent. Nos redeamus in apertum campum ct ad veteres auctores. Varro euim de Ling. lat. 6, 5. Jerme dicitur quod nunc fere: utrumque clictum a ferendo, qnod id, quod ferlur , est in motu atque adi'entai. Prisciauus 15. p. 1010. sciendum tamen^ quod quae- dam adverbia non plene servant signijicationem , quae in nominibus est , a quibus derivantur , ut ferus fere, sanus sane , sensus sensim. Ideo auteni diximus non plene, quia potest esse aliqua ratio , ut ferae dicuntur, qnae omni corpore feriintur , quippe quum quutuor pedibus utantur: fere ergo pro iuxta, quod celeribus omnia inxta sunt. In his, uti solebant, veteres prin- cipia, quibus ipsi erant propiores, simpliciore expiora- lione invenerunt, tamen in rebus inde deducendis non praeclare sunt versati. Neque euim opus est quadru- pedibus, ut celeritatis nalurara explicemus: id quod oplime perspexit Scaliger de Caussis lat. ling. c. 158. p. 402.

Originem horum verborum conspicimus in fcr, ex quo fit fero, quod uon debetur Graecis, sed simili

FERE. TERME. 691

modo est cffictuhi atque graecum cpsQiiv. Inde duorum liebant formae noimnumjenwi , et fermam, quorum illud priraariam notionem servabat atque id signiflcabat, quod fert aut ferlur: idque ad feritalem denominandara ea ralione adhibcbatur, qua Germanorum wild ex wil- wan, quod est volvere, factum est. Allera autem forma jermvm significat proprie id, quod ad extremum usque fert vel fertur. ISam baec est vis terminationis mus et in superlativis, et in \ocabv\VisJinitimiany legitimnm, aliis conspicua. Tum vero jermum dicebatur firmumy quod est id , quod ad extremum usque perductum per- stat aut conlinetur. Ferme igitur, ablalivus nominis fenmiSy id quod longa syllaba extrema monstrat, dici- lur de re promola vel perducta: atque haec nolio ad. duplicem rerum modum adhiberi potest, ut significetur et res usque promota, et id , quod ad aliquid perfertur et accedit. IUud aliis verbis est, penitus , valde, hoc lDene,prope. Sedferme, quod, uli Varro et Charisius docent, antiqui scriptores usurpabant, postea quum fermus obsolevisset, omissa litfera m, fiebat fere: ea Jillera enim non inserta est extrinsecus, quemadraodum Vossio vidcbatur, sed abiecta, veluti in rupi et aliis. Atque id eo facilius effici poterat, quod hac via voca- bulum ad suam originem reducebatur, quasi ex ferus factum esset. ^vgo ferme et fere non diversa vocabula, sed duas formas unius verbi nuncupabiraus. Nequc ullum reperitur significationis genus, quod non utrique formae apud anfiquos scriptores conveniat, nec ferme, ut quidam opinantur, praestat raaiori vi. In libris scriptis ubique fere et fere confusa sunt: de qua re Drakenb. ad Liv. 37, 38, 5.

Haec quum ex ipsa verbi natura prodeunt, tura analogia mirabiliter congrua confirmantur gei-manicae linguae. In hac enim antiquura erat vocabuhim vastBy ab adieclivo i^este factura, quod significabatyzVme. Tura Tero a saeculo tertio decimo dicebatur pro valde. Sed tempus, quofast., primum in comparatione restrictiva, deinde etiam pro heinahe de re propius accedente usur- pari coepit, recentius est saeculi septimi decimi. Quo intelligitur uotionum cognatio.

Praefereo explicationes a viris doctis male factas : sed unum nomino Herzogium , qui a multis in hac re laudatur. Contendit enim ille in notis ad Caes. Bell.

44*

692 fERE. FERME.

gall. 3. 18. fere esse particulam logicam, quae semper ludicium dicenlis cohibeut. aut unam aliquara notionera restringat. Quod quam verura sit, nostra monstrabit expositio. Nam /ere id iudicat, quod in rebus sit pro- baljile, nec refertur tantuni ad cogilationem loquentis, qui de eo, quod fieri aut esse possit, dubilet, sed ad rei conditionera. Ea affirraalur esse, et colligifur ex ipsa re id , quod dicifur probabile et consentaneum esse, non tantum videri. Quare vereor ne omnia illa con- cidant, quae vir doctus de dubitatione loquentis et de minuta rei raagnitudine commentatus est. Nunc de significatione.

1, Primura igitur ferme et fere significat firmilery admodum, et quod his proxiraura est, perquam, i>alde, penitus. Coraparari possunt latinuni uscjue , cui duplex est significatio, et Germanorum vaste , fast.

Naevius apud Varronenv fi, 5. circumvenire video ferme in- iuria. Ita bene restituit ex quodam libro Augustinus : reliqui ciccum venire: unde fecerunt eccum venire. Similiter Terent. Hec. Prol. 46. circumventum inique. Nos reddimus ganz mit Unrecht. Gellius 14, 2. sed eum constabat virum esse ferme bonum notaeque et expertae fidei. Nec dubito, quin haec ex- plicatio praestet apud Lucret. 3, 65. turpe enim ferme con- temptus et acris egestas , semota ab dulci vita stabilique videtur. Cic. Verr. 3, 5, 10. vide n. 13.

Plaut. Trin. 2, 2, 54. edepol hominem praedicatum ferme familiariter.

Cic. de Off. 1, 18, 61. declaratur autem studium bellicae gloriae, quod statuas quoque videmus ornatu fere militari. i. e. in ganz militurisciier Tracht. de Divin. 1, 11, 18. quod fcrme dirum in tempus cecidere latinae. intellige valde dirum tempus. Terent. Heaut. 1, 1, 69. ubi comperi ex iis , qui fuerc ei conscii, domum rcvertor moestus atque animo fere conturbato.

In carmine Nibelungorum haec : si drungcn vaste gen einan- der et ir kraft lac vaste vf schilden. et apud Lutherum Mos. 1, 12, 14. sie war fast schon. 50, 9. ein fast grofses Heer.

Hac ratione vindicanda est scriptura librorum antiquorum Liv. 36, 43,4. utique prius confligendum , quam classis Eumenis et Rhodiae naves coniungcrentur Romanis. Ita numero fermc ' impares futuros. Ipsum omnibus superiorcm esse celeritate na- vium et varietate auxiliorum. i. e. qua coniunctione fore , ut admodum imparcs flcrcnt, qui tum pene parea essent. Cor- rexerunt non ferme.

fERE. FERME. 69S

2. Id refertur ad tempus , et dicitnr continua res,

qiiae saepe et frequenler facta est, et res cousueta, <|uae fieri solet, aut quae non niultum abest quin semper liat. Inepte quidam grammalici existimabant omissum plerumcjne sive omnes sive ubiqiie subslitui debere. vid. Heindorf. ad Horat. Sat. p. 78. et Seebodii Bibl. crit. a. 1820. p. 438. Ipsae particulaeyerme el /ere designant id, quod fit non turbalo ordine, non admissa mutatione, in orani tem|X)re, ia der RegeL^ allgemeiri, geinei- nigUch. rsain proprie significant rem perlatara h. e. conlinuam. Simili raodo Germani usurpant durchaus, Et dicunt Latini ita de consuetudine proprie. Oppo- nuntur etiam raro , rarius , interduyn, saepe. Quo (Wflcrt plerumcjue, sensisse videntur Laur. Valla Elegant. 2, 49. et Burmannus ad Phaedr. 1, 13, 2. ipsam lamen rem non explicuerunt. Plerutnque n\Jimerai,Jere tolum ponit continuum.

Liv. 45, 35, 5. intacta invtdia mcdia siint : ad summa ferme tendit. 21, 54, 1. rivus — circa obsitus palvstribus hcrbis et, qui- bus inoulta ferme vestiuntur, virgultis vepribusque. Iuvenal. 13, 236. mobilis et varia est ferme natura malorum. Tacit. Ann. 2, 2. et acccperc barbari laetantes , ut ferme ad nova imperia. 2, 54. non femina illic, ut apud Delphos, sed cerlis e familiis et ferme Mileto accitus sacerdos numcrum modo consultantium et nomina audit. 4, 9. 12, 36. Ilist. 4, 70. Liv. 34, 13, 3. nocie ferme proficiscebantur. i. e. gewohnlich marschirten sie Nachts aus. 9, 30, 3. quae antea — dictatoruin et consulum ferme fuerant bencficia. 7, 2, 4.

Caes. B. gall. 3, 18. quod fete libentcr homines id, quod vo- lunt, credunt. Cic. de Lege manil. 9, 24. ftoc iam fere sic fieri solere accepimus. Tusc. 3, 30, 73. non sunt vitiosiores quam fere plerique, qui avari avaros — reprehendunt. de Inv. 1, 29, 46. 2, 4, 14. cum hoc, utfcrefit, in via servwnem contulit. Curt. 8, 10, 16. Rliet. ad Herenn. 2, 18, 27. nam fere non difficile cst invcnire , quid sit caussae adiunctio. de Off. 2, 20, 69. a quo cnim expeditior et celerior remuneratio fore vidctur , in eum fere est voluntaf nostra propensior. Tereiit. Phorm. 2, 3, 16. ruri fere se continebat. Cic. de Leg. 2, 1, 3. Ovid. Her. 18, .59. Luna ftre tremulum praebebat lumen eunti. iibi alia roulta Ovidii contulit Heiiisius!. Her. 19, 45. annuil illa fere. Sueton. Auf^. 76. 82. 85. 91. Cic de Orat. 2, 33, 142. video enim in Catonis el Bruti libris nominatim fere referri, quid alicui de iure viro aut mulicri responderint. iilii incredibilis eet coniectura facta a Miillero: semper vel/erc semper.

694 FERE. FERME.

CIc. de Amlclt. 1, 2. memini — in eum sermonem illum in- cidere, qui tum fcre erat in ore. Scribiie, huius ilictlonis ignarl, vel multis vel omnibus interposuerunt. E»t vero scnsus : der allgemein im Munde war.

Horat. Epist. 1, 6, 9. qui timet his adversa, fcre miratur eodem quo cnpiens pacto. Schraidius coercerl dicit sententiara adiecta particula. Recte, si consuetudinera, sive Id, quod fieri solet, intelligit. Xos gemeiniglich. Vide eum ad 1, 17, 24. et ad 2, 1, 236.

Cic. ad Fam. 1, 9, 67. nam ctiam ab orationibus diiungo me fere referoque ad mansuetiores Musas. Sueton.Aug. 53.

Cel>us6, 2. fereque id in capillo Jit, rariusinbarba. Columell. 4, 17, 5. fere autera praedicta aetas lacto solo truncoque tres ma- terias, raro quatuor desiderat. Sueton. Ang. 45. ipsc circensca ex amicorum fere libertorumque coenaculis spectabat, interdum e pulvinari. 53. in consulatu pedibus fere, extra consulatum saepe adaperta sella per publlcum incessit. Tlher. 68. incede- bat — adducto ferc vultu, plcrumque tacitus. Haec non oppo- nuntur.

3. In rebus comparandis et in rebus consliluendis j^articula haec inservit exactae designationi rei vel tem- jjoris, et dicilur fer^ne ut, i. e. durchaiis wie, gerade wle , et iam fere pro eben jetzt , grade jetzt , vel pro schon eben. Errarunt multi interpretes , quum redde- bant beinaJie.

Plaut. Pers. 4, 1, 3. atque edepol fermc ui quisque rem accu- rat suam , sic ei proccdunt post principia denique. Terent. Hec. 3, 1, 32. itidcm illae mulieres sunt , ferme utpueri, levi sen- tentia.

LIv, 36, 7, 1. quum circa hanc fere consultationem disceptatlo omnis verteretur. Recte inteliexerunt librarii, qul glossam adiiciehant vero. Est enim grade um dicse Berathung.

Ennius Annal. 8. apud Non. 3, 157. s. v. pulvis : iamquc fere pnlvis ad coelum vasta videtur. Et 4, 328. s. v. occupare: Hector te summa armatos cducit foras castrisque castra ultro iam fere occupat. Terent. And. 1, 5, 49. iam ferme moriens me vocat. Male conlungunt fcrme moriens et vei-tunt fast sterbend.

AHo sensu dicitur Cic. dc Lege manll. 9, 24. hoc iam fere &ic ficri solere accepimus , ut ctc.

4. Exactam designatiouem in iis quoque habemus, quibus progressus notatur ad locum aliquem promotus,

fERE. FERME. 695

Tit ferme sive fere sit usque ad ijjsum hunc locum, bis an»

Liv. 3, 24, 7. in conspectum ferme Africae prospero cursu vectum primo desiituit ventus, dcinde versus in africum turba- vit. i. e. bis zum Anblick Africas gelajigt. 37, 20, 3. ad radicea fere collis, in quo posita cst urbs, regii succedebant. i. e. bis an den Hiigcl. Vtroque in loco antiqui librarii, qui pene substi- tuerunt , et recentiores interpretes iiitcllexerunt longius inter- Tallun), quasi esset ieinahe an den Iliigel.

5. Cum negalione composita nonferme, non fere dicuntur pro non valde et pro non adeo , nicht eben, nicht gerade, vel pro jion saepe, non consiieto. Id quum de re, quae effici possit, recte usurpetur, non fere, haudferme \im habent saepe verborura haudfacile, sed cum hac proprietate, ut iliae formulae non dubita- tionem aut minutam rem, sed asseverationem et auctam quasi rem exprimant: gewdhnlich nicht , nicht eben.

Plaut. Poen. 4, 2, 40. /ocio , quod manifesto moechi haud/erme solent. Vide lani Dousae Plaut. Explicat. p. 323. Cic. Top. 10, 60. atque illud quidem genus caussarum , quod habet viiu efficiendi nccessariam , crrorem affcrre non fere solet.

Cic. Brut. 40, 150. aetatesque vcstrae, ut illorum, nihil aut non fere multum differunt. de OIT. 2, 3, 15. vulgus , quid absit a perfecto , non fere intelligit: quatenus autem intelligit , nihil putat praetermissum.

Terent. Andr. 3, 1, 2. fidelem haud ferme mulieri invenias virum. Cic. Tusc. 5, 38, 111. sapientis autem cogitatio nonfcrmc ad investigandum adhibet oculos advocatos. de Re p. 1, 45, 69. Aoc in hac iuncta moderateque permixta conformatione rei publi- cae non ferme sine magnis principum vitiis evenit. Liv. 1,24, 1. Jiec ferme res antiqua alia est nobilior.

Cic. ad Att. 7, 6. ncc adhuc fere inveni , qui non cencedendum putaret Caesari , quod postularet. intellige quemquam. Cic. p. Sext. 23, 51. denique ex bellica victoria non ferc quemquam est invidia civium consequuta. de Fin. 1,6,18. Epicurus autem, in quibus sequilur Vemocritum, non fere labitur.

6. Haec diclio apta est sentenliae exceptivae: quare post non ferme sequitur nisi. Quo modo etiam Ger- mani componuntyas^ — wenn nicht.

Cic. Tusc. 2, 3, 8. Epicurum autem ct Mcltodorum non ferc practcr suos quisquam in '^anus sumit.

696 FERE. FERME.

Liv. 22, 9, 8. pervicit , «t, quod non fcrme decernitur , nisi quum tetra prodigia nuntiata sunt, decemviri libros sibyllinos adire iuberentur. Cic. Tiisc. 1, 17, 38. rationem illi sententiae suae non fere reddebant, nisi quid erat numeris aut descriptioni- bus explicandum.

7. Nou alio raodo coniunguntnr negaliva nomina nemo, nnUus, ni/iil, ubi nos dicimus tben niejnand, nichts ehen. Geruhardus ad Cic. Lael. 1, 5. observat, parliculam negativae voci poslponi , non praeponi.

Plaut. Truc. 2, 1, 38. propterea huic urbi nomen Epidamno inditum est, quia nemo ferme huc sine damno divortitur. Cic. Brnt. 43,161. quod ideo posui, ut — intelligeretur iam ad sum- mum pene esse productam , ut eo nihil fcrme quisquam addere posset , nisi qui a philosophia — fuisset instructior.

Caes. B. gall. 5, 57. neque ullum fere totius hiemis iempui sine sollicitudine Caesaris intercessit.

Cic. de Amic. 1, 5. quo erat nemo fere scnior temporibus illis, nemo prudentior : ubi quum m quibujdam libiis/ere ante nemo positum esset, nulla tamen caussa erat, ut Goerenzius abiici particulam iuberet. Cic. Top. 21, 79. intelligendum est, nec vUam esse disputationem , in quam non aliquis locus incurrat, ncc fere omncs locos incidere in omnem quaestionem. Larabinus coniecit nec temere et nec omnes locos. Sed egregie Schwar- tzius in Tursellino explicuit sententiam ita : nullam esse quae- gtionem , ad quam loci dialectici non queant adhiberi, plerum- que tamen fierl, ut non omnes loci ad omnes quaestiones ac- commodari queant.

8. In his omuibus, ut modo dixi, tantum abest ut res iu dubilationem vocetur, ut adiiciatur affirmatio quaedam de re firmiter constante. Quare coniunguntur adeo particulae affirmalivae. Sed interprefes e gente Germanorum in his saepe falkmtur, dum vocabuiura

fast ponunt, quod antiquam vim affirmativam amisit, ^t prope?nodujn significut hodie.

Plaut. Trin. 3, 3, 3. namque hercle honeste fieri ferme non potest , ut eam perpetiar ire in matrimonium. Vertimus : allcr- dings kann es fast nicht mit der Ehre bestehen , in quibus /asf est antiquum vaste , h. e. wirklich.

Terent. Heaut. 1, 1, 3. nec rei fere sane amplius quidquamfuit,

9. Quibus j^r^Jemissis facile demonstrari poterit, quomodo id vocabuhjm, quod valde ei Jirmiter signi- ficat, eliam expfimere multis quidem videatur circiter,

f£RE. FERME. 697

prope, beinahe, et, ut dictitant graramatici, rem noa nihil minuere. At profecto numquum imminuit rem, nec indicat minorem rem aut non repletura nuraerura, sed ubi numerus, vel raagniludo aliqua, vel res, quae multae aut semper aut satis esse dicuntur, ita sunt de- signazidae, ut multitudinera vei raagnitudinem ad ali- quera terrainura sive nuraerura productara aut rem numero absolutam et distinctara intelligaraus, latine dicimus fenne et fere. Quo exsislit ambigua saepe vocabuli notio, siculi in vocabulo aUqiiantum. Nani modo numerus est repletus, uti dicitur /erme hiennimn, grade y eben zwti Jahre^ ^]^Hf modo accrescit res ad hunc numerura, veluti fere decem millia sunt non rainus quam d. m. ziemlich zehn tansend, an zehn tausend, modo complectiraur totura , ut sit in summay im Ganzen, quod non raodo de universo numero , sed eliam de numero summo dicitur i. e. huchstens , et de numero, quera eliamsi superare videatur res, tamen cerio nomine designatur. Vnde criticorura orta est opinio fere indicare et nuraerura paullo minorem et pauilo maiorera. vid. Drakenb. ad Liv. 1, 40, 3. 37, 6, 4. Iii his oranibus vero regnat notio rei universae, quam iam Laurent. Valla 2,49. intellexit, et subtiliter negavit dici posse fere multos,

Vsiis Germanoi'uin , quo nunc fast pro beinaJie ponunt, re- centissimus est, uec duo saecula excedit. Id vero iara olim decepit interpretes, qui eorfem fere tempore, eo fere die dictum I putabant pro eodem forte tempoTe , eo forte die. Vide forte.

Plaut. Bacch, 3, 2, 4. hoc factum est ferme abhinc biennium. i. e. es geschah gerade vor zivei Jahren. Liv. 1, 40, 1. duode- quadragesimo ferme anno , ex quo regnare coeperat Tarquinius, — longe maximo honore Servius Tullius erat. Errant, qui intelli- gnnt , paullo ante annum duodequadragesimum. Immo dis- tincta est designatio istius anni. Nos : es waren gerade 38 Jahre. Cornel. Arist. 3, 3. decessit autem fere post annum quar- tum, quamThemistocles Athenis erat expulsus. Optinie est emen- datio facta a Naugerio in Cic. Verrin. 2, 39,96. et erat spatium dicrum fere triginta ante cal. decemb.

Tercnt. Hec. 5, 3, 24. nam memini abhiuc menses decem fere ad me nocte prima cttnfugere anhelantem domum. Andr. 1, 1, 77. fere in diebus paucis , quibus haec acta sunt , Chrysis vicina haec moritur. i. e. grade in wenigen Tagen, quod est nur nach wcjiigen Tagen. Liv. 36, 43, 1. eo fere tempore constil Acilius

698 TERE. FERME.

JSatipactumoppngnahat. S7,^6jl. 27,4,5. Ciiit. 10, 1,43. t7sc/eni ferc diebus litteras a Coeno accipit de rebus in Europa et Asia gcslis, dum ipse Iiidiam subegit. Cic. ad Att. 14, 20. e Pom- -peiano navi advectus sum in Luculli nostri hospitium VI Idus hora fere tertia. in Pis;. 6, 13. quum ad te quinta fcre hora cum C. Pisone venissem. Hac formula non designatur tenipua horae quintae proximura, sed ipsa hora quinta, eamque totam quidem indirat, quoniodo nos dlciraus im Laufe der Stuiide. Caes. B. gall. 4, 23. tcrtia fere vigilia solvit. Ita etiam Cic. in Pis. fi, 14. idem illo fere biduo productus in concionem. Vellci. Put. 2, 10, 2. quum ante annum ferme L. Caesar frater eius — dccessisset. i. e. im Laufe des Jahrs vorher : quod esse j)oterat raensis, quem Suetonius Aug. 65. nominat, duodc- \icesimus.

Vcllei. Pat. 1, 5, 3. nam ferme ante annos dccccl floruit. 2, 90, 4. ad eam pacem abhinc annos ferme l perduxit Caesar Augusius. Apulei. Met. 4. init. diem ferme circa medium, quum iam flagrantia solis caleret. i. e. ^8r].

Liv. 42, 51, 3. summa omnium quadraginta millia armata fuere: quarum parsferme dimidia phalangitue erant. i. e. zicm- lich die ganze Ildlfte.

Curt. 4,2, 24. in Libano quoque Arabum agrestes incompositos ]\1acedonas adorti, triginta fere interflciebant, paucioribus captis. i. e. non minus triginta.

LiT. 30, 8, 3. in tumulo quatuorferme millia distante ab castris regiis conscdit. 30, 9, 11. 30, 10, 7. mille ferme delecii pro^ pugnatorcs onerariis imponuntur. 40, 58, 8. Graeci dicunt slg.

Flaut. Poen. 4, 2, 80. ibidem gnatus, inde surreptus fere sexennis.

Oh sedem , qnam particula ohtinet , memorahilis est locus Livii 21, 52, 9. tum, coUcga cunctante, equitatum suum, mille pe- ditum iaculatoribus ferme admixtis , ad defendendum galUcum agrum transTrebiam mittit. quae apud Polybium 3,69. ne^ovs cvv Tovroig dKOvziatas sis ^'^^•^^'^S- ^erba latina puto non esse corrupta.

Liv. 1, 40, 3. ut in eadem civitate post centesimum ferme annum , quam Romulus deo prognatus , deus ipse, tcnuerit re- gnum — , id servus serva natus possideat. Dukerus coniecit ducentcsimum. Sed sententia est : iam post centesiraum. Ma- mertin. Grat. Act. lul. 24, 5. duo aut triaferme ex vetere memoria amicorum paria proferuntur. i. e. oder hochstens drei.

Gelllus 4, 3. mcmoriae traditun est, quingeniis ferc annis post

fERE. fERME. 699

Romtttn condUam nullas rei iixoriae neque actioites neque cautiones in nrbe romana aitt in Latio fuisse. nbi eraendatione non oi>iis est. Nani intellinit Gellius numerum admodum magnum ct totos quingentos annos, adeo quingentos.

10. Atqiiehac, qiiara exposui, ratione componnn- tiir cum hac parLicula nomina omnes, plernmcjne, ma- xima pars, plus , semper , in quibus explicandis irape- dimur vocabulo nos\xo fast. INara numquam Latini ita loquuntur, quasi /ere omnes sint noa omnes : neque Cicero hoc sensu dicere potuisset Topic. 21. nec jere omnes locos. Sed jere omnes aut significat, quod supra exposui, pLernmcjue omnes, de rebus solitis et consuelis, et uno modo factis, aut cum affirmatione eben alle, aut cum indicio magni nuraeri uemlich alle. Alque ila respondet vocabulum acleo.

Terent. Phorm. 5, 8, ("7), 20. ferme eadem omnia, quae tute dudura coram me incusaveras,

Cic. ad Fam. 6, 10, 7. et omnts fere familiarissimi eius casu devincti meis magnis veteribus officiis me diligenter observant et colunt, Liv.21, fiO, 9. omnibus fere caris rebus — citra Pyre- naeum relictis. Suet. Caes. 87. illud plane inter omnes fere constitit.

Caes. B. gall. 4, 20. quod omnibus fere gallicis bellis hostibus nostris inde subministrata auxilia intelligebat, 5, 13. quo fere omnes ex Gallia naves appelluntur, 5, 23. perpaucae locum ca- perent, reliquae fere omnes reiicerentur. 5, 57. omnes fere Galliae civitates de bello consultabant. 7, 19. hunc cx omnibus fere par- tibus palus difficilis et impedita cingebat. Cic. p. Cluent. 16, 46. quibus quantus splendor sit , quam prope aequabilis , quam fere omnium constans et moderata ratio vitae, nemo vestrum — • ignorat.

Tacit. Ann. 3, 76, qtiia in viagnis opibus, quum ferme cunctos proceres cum honore nominavisset , Caesarem omisit.

Terent. Ph. 1, 2, 39. hicsolebamusfereplerumque eam opperiri. Haec pleonasrai speciem hahent. Cf. Cic. Tusc. 3, 30, 73. p. 693.

Plaut. Capt. 2, 1, 36. nam fere maxima pars w.orem hunc homines habent, Truc. 1, 1, 45. nam nunc lenouum et scortorum plus cst fere, quam olim muscarum est, quum calatur maxume.

Cic. de Orat. 2, 6, 22. saepe ex socero meo audivi, quum is diceret, soccrum suum Laelium semper fere cum Scipione solitum rusticari. Rhetor. ad Ilereuii. 4, 41, 53. vehemcns est haec

700 FERE. FERME.

exomatlo et in coniecturali constitutione caussae ferme semper iiecessaria.

Herzog-ins ad Caes. B. gall. 3, 13. narrat de gubtilitate caiusdam viri docti, qui statuerit, omnes fere non dici posse, nisi verbo apposito , quia in nomine totius rei, quae non sit tota, contradictio in adiecto exsistat: additque ita semper apud Caesarera fere componi cum verbis. Quod aut male expositum est, aut subtilitatem istam non admodum commendat. Quid enira est, fere omnes dici sine verbo ? An vero ille vlr doctus arbitratur fcre ubique cum verbo esse coniungendum, non cura noraine omnes ? Quid quum Caesar dicit hunc collem ex omni- bus fere partibus palus cingebat? Iramo vero omnes et fere congruunt in notione uniTereae et continuae rei.

11. lam nemo dubilabityere eliam de pluriraa parle alicuius copiae vel multiludinis dici potuisse. Et diclum est, ut siguificaret maxiina. ex parte, grdjstentheils»

Cic. de \at. d. 1,16, 42. eiposui fere non philosophorum iudicia, sed delirantium somnia. i. e, raaximam partem , grofstentheils : nam pergit: nec enim multo absurdiora sunt ea, quae poetarum rocibus fusa. Liv. 21, 27, 8. equites fere proptcr equos nanies navium agmen ad excipiendum adversi impetum fixminis parte superiore transmittens tranquillitatem infra traiicientibus lintri- bus praebebat. i. e. nave«5 transraittebant equitura raaximam partera propter equos nantes, pauci in ipsis navibus tenebant equos impositos. Der Schlffszug , welcher die Reitet grofstcn- theils bei den schwim.menden Pferden oben ubersetste etc, Wol- perus iii Seebodii Bibl. crit. a. 1821. 1, 2. p. 22(i. coniecit ferens: quod in hac verborum collocatione ne latinum quidem est. Liv. 21, 59, 8. sicut aequata ferme pugna erat , ita clade pari discessum est. i. e. maxime,

12. Saiis Jere est so ziemlich geniig, admodum satis. IJatc Jere formula est, qua ulitur is, qui ):>lu- riraa el potiora dixisse vel exposuisse se declarat. ]\lale viilgo verlunt dies ohngejahr , aut expressara putant modestiam et dubitationem verboram ut opinor , ni Jallor. Lalini veteres non ita loquuti sunt, nisi ubi rem totara et priraariara complectuntur, missis iis, quae fortasse aut addi aut derai possint, et ubi sumraara rei ^spectant. Quare Livius quum 1,32,11. ait: conjeslini rex his Jerme i'erbis patres consulebat , uon dul)itatio- nem exprirait de verbis suis, sed affirmat, quibus rex verbis usus fuerit, ea fuisse liaec videi'i: quasi dicat, si gummam rei specto, his verbis cousulebat. Atque ila

FERE. FEKME. 701

vei-ba haec ferme colligunt ea, quae ante dicta sunt: dies znsammen. Sed saepe hac formula dicnntur eliam ea , quae niodo in promptu sunt, aut quae modo di- cenda sunt: dies eben: aut etiam praecipue conside- rai?da : dies i>o7'ziigLic/i.

Haec iam pridem a me conscripta, vide, quomodo conTeniant cum iis, qiiae Beneckius ad lustin. 34, 4. nuperdisseruit. Atqae viam apcruit Laur. Valla. Ita vera constant omni tempore.

Cic. de OiT. 1, 18, 60. atque ab iis rebus , quae sunt in iure Bocietatis humanae , quemadmodum ducatur honestum, ex quo aptum est officium , salis ferb diximVLSt

Liv. 1, 15, 6. haec ferme, JRomuh regnante, domi militiacqiie gesta. Colligit ante dicta. 23,34,1. in has fermekges — ictum foedus. ubi non intelligi potest leges non omnes antea dictas esse. Nam male vertas diese ohngefdhr.

Cic. de Nat. d. 3, 39, 93. haec fere dicere habui de natura deorum. ad Fam. 12, 5, 8. haec erant fere , quae tibi nota esse vellem. 12, 29, 17. ha6c fere ad eas Utteras, quas eodem exemplo binas accepi. ad Att. 2, 16> cogitanti autem haec fcre succur- rebant.

Cic. Acad. 2, 32, 102. scripsit igiltir his fere verbis. quae quo eensu accipi debeant, verba sequentia ostendunt: sunt enim mihi nota, proplerea quod earum ipsarum rerum — prima insti- tutio et quasi disciplina illo libro continetur. Liv. 6, 29 9. tabula sub ea fixa, monumentum rerum gestarum, hisferme incisa litteris fuit. Gronovius ex signlficatione pnrticulae ferme de- monstrare volnit, non totam inscriptionem a Livio reterri. Est potius his quidem litteris,

Suet. Caes. 25. gessit autem novem annis , quibtis^ in imperio fuit^ haec fere. i. e. haec praecipue. Xenoph. de Re p. Laced. 5, 1. d (liv ovv i-/.dcTrj jjAt/ttK hvofio&etj^aev 6 AvaoiJQyog ini- TTjSsvpciTa , oxiSov BiQTjTUi.. CorUel. Praef. 2. sed hi erunt fere , qui expertcs litterarum graecarum nihil rectum , nisi quod ipsortim moribus conveniat, putabunt, i. e. noh alii erunt, quam qui etc. Contrarium docet Bi'emius, intelligi rem exceptione non vacuam.

Quinctil. 5, 10, 1. hoc enim nomine complectimur omnia, quae Graeci h^v(irip,ciTa , iitixuQrificiTa , dnoSii^sig vocant: quam- quam apud illos est aliqua hornm nominum differentia , etiamsi vis eodem fcre tendit. i. e. obgleich ihre Wirkung im Ganzen dieselbe ist.

13. His expositis, non atlinet contra eos disputare, qui praecipiuut Jere usiu-parij si quid obliti simus aut

702 FERE. FERME.

si forte erreraus. Id vero animadvertendam est , parli- culam ea cum significatione , qua res dicilur accrescere, nou aliis verbis ajDud antiqnos quidera ?cri|3tores adiici, nisi quae aut nunierum aut lempus aut magnitudinem rerum mdicant. Jn aliis aulem omnibus habet signiiica- tionem distinciae denominationis, nec potest reddi fust^ nisi adiicias ^anz: just gaiiz: quod est masiraa ex parte, admodum. Recentiores vero scriplores etiara ad alia noraina loci et conditionis particulam adhibuerunt, uescio an a Livii teraporibus.

De loco Teient. And. 1, 5, 49. dixi p. 694.

Aequalis cum fere coniungitur , quum de tempore dicitur. Cic. Brut. -18, 1T9. Orbius meus fcre ccqualis. de Off. 3, 1, 1. Cato^ qui fuit cius fere aequalis. Cornel. Arist. 1, 1.

Plaut. Trin. 2, 2, 38. mihi quidem actas acta cst ferme, tua istuc refert maxume. l. e. meine Zeit ist so ziemlich ganz ab- gelavfen. Tacit. Ann. 15, 25. in iantum ferme modum aucta potcstate, quam populus romanus Gnaco Pompeio bcllum pira- ticiim gcsturo dederat. i. e. zicmlich ganz so viel.

Horat. Sat. 1, 3, 94. quis paria esse fere placuit peccata, laborant, quuni ventum ad verum est. Quod Heindorfius sup- plet omnia , inesse posset in ipso fere , scd id non pertinet ad paria , sig;nificatque consuetam rem : denen in der Regel die Fehler gleich diinken.

Cic. in Verr. 3, 5, 10. nunc tractare caussam insiituimus frumentariam , quae magnitudine iniuriae fere criminibus ceteris anteccUit. Zumptius iure defendit /cre, quum et re vehemen- ter ieiunura sit, sed accepisse videtur pro pcne: nam oratorem velle etiara ceteris criminibus gravitatem suam servare. At hoc excedit antiquum usum. Fere est perquam, valde: de quo n. 1.

Curt. 9, 8, 30. dcfluxit ad insu^am medio ferme alveo enatam.

Illud vero, quod Zumptius Grammat. n. 279. ait, dici in ora- tione modesta et urliana quoniam fere constat , da es doch uwl ausgcmacht ist, id prorsus abhorret a natura et usu huiu» particulae.

14. De loco, quem particula obtineat, critici con- stitui voluerunt, eam proxime praecedere vocabulo, cuius notionem deiiuiat. Vid. Eeier. ad Cic. de 011'. 3,1,1. Sed exempla a nobis proposita monstrant non modo post nomeu poni particulam, praeserlim post negativa, sed etiam remotiore loco. Mensuram syllabae

FORINSECVS. 703

cxh-eraae in ablativa forma proclucendae non mulant poetae veteres. Tamen Ausonius Epigr. 105, 5. noa originem, sed aualogiam nominum primitivorura re- spiciens, brevem posuit pessimo exemplo: nain tecum fere tolus ero. Sed ne grammatici quidem rem liabe- bant compertam. Nam Charisius p. 179. ferme iit apiid Tereiitium lectum ferunt: Ferme in diebus paucis etc, At qui detracta in littera legerunt fere ^ producere solent , cjuae diversitas i>ix distingui potest (in Tereufii quidem loco allato). Si quis tamen iLlam non inutilem iueri velit, regulam facile defendet adverbiorum, quae- da.ni suae positionis esse y ut heri, nuper : alia ex aliisy nt dociiis docte, bonus bone.

*) ConTusa interdum sunt fere et forte. vid. Dra- kenb. ad Liv. 34, 47, 4. Zumpt. ad Cic. Verrin. p, 334. et i^ero. vid. Drakenb. ad Liv. 10, 18, 8. 36,7,1. ferme et formae. vicl. Drakenb. ad Liv. 26, 47, 5. 37, 23, 5. Librarii solebant hanc particulam iuterponere : vid. Drak. ad Liv. 21, 52, 10: vel omittere: ad 21, 54, 1.

FOMNSECVS.

1. FoRiNSECVS, verbum non admodum vetus, for- mam et significationem communem habet cum vocabulo extrinsecus. Et primum cjuidem significat id, quod est exlra, vel extra apposifum: {•oii aujsen , aufsen. Cf. T. L p. 283. Savaro ad Sidon. ApoJl. Epist. 7, 14. p. 444.

Plin. Ilist. n. 13, 22, 42. quarumdam naturae — lignum omne corticis loco habcnt, Jioc est forinsecus. Coliimell. 8 3 6. scd ab cohorte forinsecus praedictis fenesiellis scandulae similiter in~ iungantur , quibus irrepant avcs ad requiem nocturnam. Pallad. de Re r. 1, 40. miliarium — inter foliorum spatia forinsecus statuemus. Lfictaiit. de Opif. dei 2, 9. 7ion forinsecus , ut cetera, sed interius armavit.

2. Afque hoc de admotis rebus externis dicitur, uti extrinsecus : von aufsen /ler.

Boetli. de Consol. philos. 5. pros. 4. quamvis afficiunt in- strumenta sensuum forinsecus obiectae qualitates. Ita codices, Editiones vulg-ares extrinsecus. Heinsius ad Ovid. Met. 5 450. in hunc niodum eraendari Toluit verba Apulei. Met. 4. p. 148 31. nam praecipuo studio forensi cliam advexerat generosa illa damnatorum capitum funera, ut Icgerctur forinsecus etiam

704 FORINSECVS. FORAS. FORIS.

advexerat nemerosa ille — funera. de feris peregre advectis. Qnae Pricaeus et Oudendorpiiis comparabant, ut defenderent forense stiidium , aliena erant ab hoc loco. Codices habent forensis: quod bene se habet. Intelligitur enim homo , qui fora frequentat negotii et mercatus caussa.

3. Apuleius eo seosu usurpat, ut sitforas, e domoy in verbis furinstcns abiicere, evoLare. Sed etiam pro ioris y extra, aujseii dixit.

Apul. Met. 9. p. 230, 15. his et pluribus verbis compellatum et insuper affatim plagis castigatum , forinsecus abiicit. 3. p. 138, 33. mox in ultum sublimata forinsecus totis alis ejilat. Solinus Polyliist. 1. Pindarum lyricum e convivii loco , cui im- minebat ruina , ne cum ceteris interiret, forinsecus Castor et Pollux vocarunt.

Apnl. IMet. i). p. 233, 10. mustdae mortuum serpentem forinsecus mordicus attrahentes. 4. p. 147, 3G. prius maluit rcrum singula per latiorcm fenestram forinsccus nobis scilicet rapienda disper- gere. Intelligo: quae a nobis extra locatis raperentur , ea per fenestram dispergere nialuit.

4. Vt foris , etiam de publica actione usurpant forinseciis.

Sldon. Apoll. Eplst. 1, 2. si actionem diuturnam, quae est forin- secus exposita , perquiras. 3, 1. multum voluntates nostras copu- laverat decursarum forinsecus actionum similitudo.

FORAS. FOmS.

Grammatici et vetercs et recentiores in explic inda origine verborura FORAS, foris ut in tenebris caligi- nosis vehementer vacillabant. JNara alii foris nomen el Joras adverbium a ^vqa et 9vQcct,E deducebanf , alii foras dicebant esse extra lores , Perottus quasi ad forura. Varro aulera de Ling. Lat. 4, 32. forum esse putabat locum , qiio conjerrerit siias contropersias et quae ven- dere veUent , et quo quaeqne ferrent. Quae quoraodo conciliari debeant, aut in quo fundaraentura sit pouen- dum, non facile iutelligitur. Permagna enim est familia unius stirpis per graecam et latinara linguara propaga- tae. Vt ex cpiqoj fiunt TteQuo , TtoQog, et raulatis Jilteris ■&VQCC (quemadraodura germanica T/ior et Tliiire mu- tantur), ita ex /ero descendunt /or/zs, foris, foruni. foro, forma. Forns , obsoletum nomen eam rem significat, quae fertur extra, hoc est duplici quidem

FORAS. fORlS. 705

ratione et qnod effertur et quod extrinsecns fertnr: unde furas dicitur hinauswarls , exlra: foro verbum, quod est exitum facere : foris notat t»)v ^vqkv , per quam egredimur et quae, iit Servius ait, foras aperitur: ybr//m Dominatur id , quod extra est, et quum domus vel septura fere opponatur, intelligimus eum locum, qui extra domum est: forma denique est externum, in quo interna rei natura apparet , externa facies.

1. FoRAS igilur et FORis accusativam et ablativam formam non a foribus dictara pulabimus, quamquam saepe ad exitum per fores et locum ante fores spectat: nec ciira Tohnsono et Ruddiraanno (quem vide Institut. Tom. I. p. 124.) obsoletum noraen fora supponemus, sed adiectivum forits , jora, forum , e quo substantiva forus et forum facta sunt. Nara foras proprie signi- ficat hinauswiirts , hiriaus, De terniinatione as conf. Tom. J. p. 219. Illura vero primariam significationem in iis certe deprehendimus, quae dicuntur de rebus cxtra versis, veluti de vesligiis, quae exitum indicant.

Liv. 1,7,0. pergit ad proximam speluncam, si forte eo vcstigia ferrent. Quae ubi omnia fnras versa vidit , «ec in partem aliam ferre, confusus atque incertus animi ex loco infesto agere porro armentum occepit.

2. Itaque /ortfs additur verbis, quae exitum et emissionera significant, nec tantum de domo, sed de quocumque loco separato*

Terent. Andr. 1, 2, 3. ipse exit foras. Eun. 4, 4, 1. Plant. Amph. 1, 2, 35. Cas. 2, 2, 36. i foras. Epid. 1, 2, 62. ado- lescenti dic iam riostro herilifilio, ne hic foras ambulet. Terent^ Eun» 5, 4, 23i misera huc effugi foras. 3, 5, 51. vix eloquuta est hoc, foras simtil omnes proruunt se^ Plaut; Mil. 2, 3, 37. dum ego in tegulis sum, illac haec se hospitio edit foras.

Terent. Phorra. 3, 1, 20. eccum ab sua palaestrd exit foraSi Ennius apud Cic^ d6 Uiv. 1, 48, 108< exirt candida se radiis dedit icta foras lux^

3. Item de qualicumqUe motu, quo quid sive e domo effertur, sive ex aliquo loco. Nam extruditur fo- ras , evocatur foras, seducitur foras, excludilur foras, qui ex domo extruditur, vel seducitur, vel excluditur.

Virgil. Ecl. 8, 101. fer cineres, Jmarylli , foras. Terent. Eun. 5, 5, 11. nata me extrusit foras. 5, 8, 11. miles pelletuf II. 45

70S FORAS. FORIS.

forai. Ad. 1, 2, 29. Eiin. 2, 3, 69. ubi Tid. Donatus. Plaut. Mil. 4, 6, 33. iUum evocato foras. Terent. Eun. 2, 2, 52. num- Quam evocari hinc visforas? Hec. 5,1, 7. Hec. 1, 2, 69. Pam- ^hilus me solum seducit foras. Ad. 1, 2, 39. u6i non erit (com- modam), fortasse excludetur foras. Eun. 1, 2, 18.

Quoraodo hoc vocabulura usurpetur in repudlis, monstrat Muretus Var. Lect. 15, 15. afferens Cic. Phil. 2, 28. clavea ademit. Fvras cxegit. et 3Iartial. 11, 105. ujor, vade foras aut moribus utcre nostris.

4. Sed eliam alia verba componuntur, quae indi- cant aliquid emilti vel edi. Quare proprie diciturybra* de rebus palam faciundis, et apud populum pronunlian- dis. P«.ecentio)i aetale usurpabatur de rebus ad alios Tersis, vel ad alios spectanlibus.

Ennlus apud Xon. s, t. occupatus : Hector re summa armatos educit foras. i. c. hcrausfiihren. Cic. Sora. Scip. 9. idque ■ociua faciet, si iam tum , Canimus) (juum erit inclusus in corpore, eminebit foras. Lucret. 3, 123. forasque per os est editus atr. ■Cic. in Catil. 2, 1, 2. quae (urbs) quidem laetari mihi videtur^ quod tantam pcstcm evomuerit forasque ediderit.

Cic. ad Att. 13, 22. ea (scripta volo) tum foras dari, quum utrique nostrum vidcbitur. p. Coel. 23, 57. quis enim hoc non videt — in eiusmodi domo, in qua materfamilias merctricio more vivai, in qua nihil geratur , quod foras profcrcndum sit, — hic servos non esse servos? Fhil. 10, 3, 6. an vero hoc pro nihilo putas, — efferri hoc foras et ad populi romani aures pervenire. Terent. Ph. 5, 8, (7^ 65. vides peccatum tuum hoc esse elatum foras.

Apulei. Apol. p. 324, 35. Pudentilla me in eo temporc non amabat, siquidem id foras scripsit , quod palam erat mihi ob- futurum. Ita codices. Colvius correxit fors. Defendit foras Oudendorpius, sed quae aflfert docuraenta, niliil probaut. Si vera est scriptura, eius sententia hacc est: siquidera in aliorura vel in oninium notitiara scripsit. Sic de Dogm. Plat. 2. p. 16, 1. at qnum foras spectat , ct est fida speculatrix utili- tatis alienae, iuslitia nominatur. i. e. ad alios.

5. Vendere foras , locilare foras recie rl\c\\.m\ non tantum foris. TSam actio dirigitur ad aliquem hominera. Et intelliguntur homines extranei, quibus quid vendatur Tel locitetur : auswdrts verkaiifen.

Flaut. Stich. 1, 3, 66. foras necessum est, quidquid habeo, ven- dere. Terent. Ad. 5, 8, 26, agelli est hic sub urbe paullum, quod locitas forus : hnic demus , qui fruatur.

FORAS. FORIS. 707

6. Noraen, quod adiiciatur, ablativo casu poni potest ob verbi rationera. Sed recentissirai scriptores, taraquara esset praepositio, cum accusativo coraposue- runt: Apuleius cum genitivo.

Lucret. 5, 549. hasce tgltur penitus voces , quom corpore nostro exprimimus , rectoque foras emittimus ore, mobilis articulat ver- borum daedala lingua.

Hieronyin. in Matth. 27. extra urhem et foras portam. Interpr. Ezecli. 47, 2. foras exteriorem portdm. Act. 21, 5. usque foras civitntem.

Apulei. Apolog. p. 306, 11. (p. 508. Oud.) ea namque tabes, si foras corporis prospiravit , maiore dedecore, quam noxa, diffunditur. i. e. fjtTog rov edfiaTog, Pricaeus coniparat Met. 8. p. 215, 24. intus aedium: quod tanien aliquantura difTert. Ipse coniecit foras corpore, quod non magi.s convenit cum Terbo prospirare.

7. Per hyphen composuit Plautus Truc. 2,7,1. ite, ilehac simiiL mulieri damnigeruli , foras- gerones,

11. 1. Foris de statu in loco dicitur ita, ut intus et intra opponantur.

Varro de Re r. 3, IG, 5. foris pascuntur , intus opus faciunt. Cic. p. SuUa 5, 17. ille relictus intus , exspectatus foris.

Plin. Hist. n. 15, 28, 34. aliorum intus corpus et foris lignum, ut nucum: aliis foris corpus , intus lignum , ut persicis etprunis. 22, 24, 53. intus mulso, foris oleo. i. e. in externo corpore.

Cornel. Dat. 6, 4. futurum , ut adversarii non possent resistere, quum et intra vallum et foris caederentur.

Proprie usurpatur de medicamentis extemo in corpore ad- hibitis. Plin. Hist. n. 24, 10, 47. 35, 15, 52.

2. Quum id, quod intra positum dicatur, doraus esse possit, et concilium, et urbs, et terra finibus deter- rainata , foris intelhgitur de rebus extra domum positis et de rebus exlernis, quibus res dorai etiara translato sensu opponuntur. Ita foris idera est, quod apud exleros et apud alios.

Cic. Phil. 2, 11, 26. hi igitur his maioribus orli ah alienis potius consilium peterent , quam a suis? et foris potius , quam domo. Columell. 7, 11, 3. per quos Cmagistros) quadrupcdum gregea humana solertia domi forisque curantur atqtie obscrvantiir.

12. Praef. 3. tum etiam , quum victus et cultus humanus non ut

45*

708 FORAS. FORIS.

feris in propaiulo ac silvestribus locis, sed domi sub tedo accu- randus erat , necessarium fuit alteruttum foris et sub dio esse, qui labore et industria compararet , quae tectis reconderentur. 12. Praef. 4. coenare foris. i. e. apud amicos , apud alios, non domi. Plaut. Men. 1, 2. 17. Cic. ad Fam. 9, 24, 10. cura, ut valeas. Id foris coenitando facillime consequere. 7, 16, 3.

Foris esse dicitur is , qui absens est extra domum vel apud alios. Terent. Eun. 5, 4, 12. quac dum foris sunt, nil videtur mundius. Piin. Hist. n. 35, 10, 3(», 10. Sed apud Cic. in Pis. 6, 12. egere, foris esse Gabinium , sine provincia stare non posse. intelligant hominem , qui sit in aere alieno.

Cic. ad Q. Fratr. 2, 8. foris valde plauditur. i. e. extra seuatum, a populo.

Sueton. Caes. 9. ut simulforis ille , ipse Romae ad res novai consurgerent.

Cic. de OfF. 1, 22, 76. parvi enim sunt foris arma, nisi est consilium domi. i. o. in bello. Tacit. Ann. 13, 25. otium foris, foeda domi lascicia. Cic. p. Arch. 7, 16. haec studia — de- lectant domi, non impediunt foris. i. e. in rebus publice agen- dis. p. Rosc. Am. 47, 136. quo in certamine perditi civis erat, non se ad eos iungere, quibus incolumibus et domi dignitas ct foris auctoritas retineretur. i. e. apud exteros. Phii. 2, 28, 69. fuit enim ille vir ■ — quum foris clarus, tum domi admirandus, neque rebus externis magis laudandus , quam institutis dome- sticis.

Terent. Keaut. 5, 1, 49. nonne id flagitiumst , te aliis con- silium darc , foris sapere, tibi non posse te auiiliarier. i. e. apud alios. Cic. Verr. 3, 9, 210. non circumspiciam , 7ion quae- ram foris : habeo iudices tecum principcs civitatis. i. e. alios,

3. Translata sjgnificatione, sicuti exlrinsecns, eliani joris de rebus alienis vel extra rem dicendam poiitis usurpatur.

Cic. de Orat. 2, 39, 183. quid enim est, in quo haereat , qui viderit , omne , quod sumatur in oraiione aut ad probandum aut ad refellendum , aut ex sua sumi vi atque natura , aut assumi ■foris? Paulio post : eitrinsecus autem, quum ea, quae sunt foris, neque inhaerent in rei natura, coUiguntur. 2, 40, 173. foris autem assumuntur ea , quae non sua vi, sed eitranea sub- levantur. de Inv. 1, 11, 15. assumptiva, quae ipsa ex se nihil firmi dat ad recusationcm , foris autcm aliquid defensionis assu- mit. 2, 24, 71. Orat. Partit. 14, 48. nec eo dicuntur sine artc, quod ita sunt, sed quod ea non parit oratoris ars , sed foris ad se delata , iamen arte tractat.

rORAS. FORIS. 709

4. Non repugnat ablativae formae nalura, quo minus foris etiam locum designet externum , e quo aliquid advenit vel progredilur, vel unde quid sumitur: von anjsen. Pompeius in Commeuto Arlis Donati 27, 7. Sed hoc interest, cjuod intus et foris duas hahent significationes , intro et foras unani hahent signi-

Jicationem. — In loco intus, foris est et de loco. — In loco , cjuomodo intus sum, foris sum: de loco , qno- modo est intus exeo , foris i^enio. Tum multis exponit, quomodo haec ambigua significalio per verba coniuncta iatelligatur.

Lucret. 5, 544. at, quaecumque foris vcniunt , imposta nohis pondera sunt, laedunt permulto saepe minora.

Cornel. Dio. 9. namque illi ipsi custodes , si propitia Juissent voluntatc , foribus effractis servare cum potuissent , quod illi inermes totum foris flagitantcs vivum tenebant.

5. Afque adeo foris ^vo foras poni videlur. Pom- peius quidem in Coramento p. 343. negat: intus vero et foris non significant ad locum, sed signifi.cant duas res , in loco et de loco. At verba, quae in his senten- tiis collocantur, simul indicant, quae fiant in exlerno loco.

Terent. Phorra. 5, 1, 17. verum istoc mc nomine eo perperam olim dixi, ne vos forte imprudcntes foris effutirctis. i. e. apud alios. Flin. Hist. n.iO, 33, 49. adultioresque circumagi docent ct foris saturitatem emittere. i. e. non in nido.

Plin. Hist. n. 11, 29, 35. quorumdam extremi (pedes^ longio- res foris curvantur , ut locustis. Aristoteles Hist. an. 4, 6. KafiTtTo^sva st<s rQV7tt.6&£v, Plin. Hist. n. 21, 3, 5. qtiis ergo honos? utipsi mortuo parentibusque eius, dum intus positus esset, forisve ferretur, sine fraude esset imposita (corona).

Hac ratione coniunguntur liaec verba Sueton. Ner. 36. ncc tninore saevitia foris et in exteros grassatus est.

6. Leguntur in Plinii Hist. nat. 17, 24, 37. quihus omnihus caussis difficilius tolerant frigora aut aestus, cjuoniam in ulcus penetrat omnis a foris iniuria. Quae si a Plinii raanu profecta sunt, in eum moduni dicta videntur, quo recentiores scriptores a praeposilionem cura adverbiis componere solebant, Vide Tora. I. p. 60. ubi Aggeni Yrbici usum verborum a foras demonstravi. Neque alius est rationis illud, quod Ruddimannus narrat in vetere lapide exslare c'e foris pro ^'^w^£v. Poropeius.

710 rORS. rORSIT.

1.1, ut possimus aperlius intellegere , quando svnt ista in loco , qiiando de loco , dehemns addere praeposi- tiones: qiwniam de signijicat de loco esse deintiis etdeforis. — Sed /loc nequaquain possnnuis facere et utimnr sine praepositione. lit qnando sit signifi- catio vel in loco ce/ de loco , de verhis intelligis.

7. Foris praeposilionis inslar cuni accusativo com- posilum est, siculi furas.

Anctor de Liuiitibus p. 273. Goes. constltutus ei sit fluvius, qui foris agrum non vagatur. Et paullo ante : ut terminos foris limites i^onerentur.

FORS. FORSIT.

FoRS nomen substantivum cum omnibus, quae ex eo nata sunt, verbis, illius eiusdem sunt stirpis, quam in FORAS declaravimus. Nam quum omnia, quae agun- tur, aut sua natura vel sua sponte proveniunt, aut ex- terno quodam impulsu moventur, fors significat id, quod extrinsecus movet vel exlrinsecus accedit. Quare j ors non dicitur a ferendo , prout res fert, quae erat Vossii sententia , sed prout res ferlur foris i. e. ab ex- terna quadam vi , sive externo impulsu. Atque hoc raodo designalur taussa vcl res, nou ex necessitate aut ex ipsa rei natura profecta, sed accidens et casu agens vel acta. Similiter Germani componunt vocabu- lum ZujalL a verbo zufaLlen. Fortuitum enim id appellamus, quod per quamdam caussam vel conditio- nem externam fit, cuius naturam et necessitatera non perspectam habemus, efiiectum autem vidimus. Fors enim accidit casu, falum per necessitatem.

J. 1. Ex hoc nomine multae sunt faclae formae ad- verbiales. Sed ipsum etiam a poelis usnrpabatur in anodum adverbii: quod fieri non poliiit, nisi pcr elli- psin verbi, ut esset fors dictum pro fors sit. Priscian, p. 1015. similiter fors, qunm sit nominatii^us, accipitur pro adverbio. p. 1016. et fors qnidem et forsan et forsitan dnbitandi snnt : forte vero eventus pro jor- iuitu. Atque utitur hac dictione is, qui aUquid fieri opinatur, aut ex aliis rebus coUigit, ita fieri, sed noa cum simplici vi vocabuli fortasse. Semper enim ad- «cendit oratio ad rera, non per se notam , sed quae probabilitatem excedere videatur, Sententia igitur ex-

K)RS. FORSIT. 7U

primitur verborum : fieri adeo potest, ut — , accidera adeo polerit , ut — .

Virg;il. Aen. 2, 139. quos ilU fors ad poenas ob nostra re~

poscent effvgia. Servius in siiis coilicibus invenerat fors et

poenas , sicnti mediceus aliique praebent : aliosqne gramma-

ticos narrat forset dictum putasse pro fursit. Sed vide n. 2.

Dictionem aliqucm poenas reposcere , quam Walcefieldus com-

probavit, in Statii carrainibus ferrem, nescio an non in

lirgilii. Aen. 5, 232. ct fors aequatis cepisscnt praemia rostris,

ni palmas ponto tendens utrasque Cloanthus f-udissctque preces,

divosque in vota vocassct. i. e. fieri adeo posset, ut caperent etc.

Aen. 6, 535. kac vice sermonum roseis Aurora quadrigis iam

medium aetherio ciirsu traiecerat axem , et fors omne datum

traherent j)er talia tempus. Valer. Flaccus^S, 6()5. 7iova tartareo

fors semine monstra. Tertullian. ad V xor. 2, 2. hanc monitio-

nem fors de fidelibus iunctis simpliciter intclligcndo , putent

etiam infidelibus nubere liccre.

£a, quam exposni, vocab.uli ratio moni^trat, ab Heinsio male factam esse coniecturam in Valer. Flacc. 1, 478. sors tibi , ne qua parte trahat tacitum puppis mare. ubi si quis scripserit fors, ineptara habebit sententiam de re dubia ct multis fortasse incredibili.

Liicret. 1, 486. quae »unt rerum primordia, nulla potest vis stringere : nam solido vincunt ca corpore demum:. ctsi difficilg esse videtur , fors ita quidquam in rebus solido rcperiri corporc posse. RestituitForbigerus hanc codicum scripturara, ita eam cxplicans : etsi difficile videtur iutellectu in rebus creatis, quidquam reperiri posse, quod forhiito sive solo casu tam eolido corpore praeditura sit. In quibus multiplicem video oiTensionis caus?am. ]\am prirao admodum dura et insolena est cllipsis verbi intellectu , nec exerapla a Foibigero comme- luorata 4, 144. 5, 263. eara confirmant : tuiii fors non potuit eo, quem hic obtinet, loco poni : deniquc inepta csse videtur sententia : mirari , quod solida corpora fortuito sive solo casu exstent. Kacc enim nullo pacto fortuita cKci possunt. Quare alio modo est scntentia concipienda. Dicit enira poeta : quam- quam. res videtur esse difficilis, tamen fors est, i. e. accidere adeo potest, ut corpora tara solida rcperiri possint. Fors eo motlo, quo fortasse , cum infinitivo componitur. vid. fortasse. u. 16.

2. Notanda est singularis poetaruni forraula/ors et pro fortasse etiam, qua progredilur oratio ad rem opi- nioneconceplam, sed gi-avitate et inagnitudine araplio-

712 FORS. fORSIT.

rem. Sic uos Germani dicimus vielltidit aiich. Nam et est vel etiam vel adeo. Ita fors etiatn dixit Valerius Flaccus. Grummatici veleres, difficultate uescio qua ofiensi, aliam forraam \GYh\ jorsit esse forset cxistimabant. Yid. Servius ad Virgil. Aeu. 2, 139. Lambin. ud Horat. Carra. 1, 28. p. 78.

Virgil. Aen. 11, 49. et nunc ilh quidem spe multum capius inani, fors et voia facit, cumulatque altaria donis. ubi non opponuntur et — que. Etiam hoc in loco Servius forset , alii forsit scribi posse notarunt. Sed vid. Ileins. et Burniann. Propert. 2, 9, 1. isie quod est ego saepe fui: sed fors et in hora hoc ipso eiecto carior alter erit. ubi Broukhus. Horat. Carm. 3, 28,81. fors et deblta iura vicesque supcrbae temancant ipsum. Stat. Silv. 3, 4. (Cvtherea) placabit notos : fors et de puppe timenda transjeret , inque sua ducet super aequora concha.

Valer. Flacc. 4, 620. fors etlam optatam dabitur contingere pcllem.

3. In condilionali senteutia ponitur fors de re vix credibili.

Virg, Aen. 12, 183. cesserit ausonio si fors victoria Turno, convenit, Euandri victos discedere ad urbem.

4. Fors fnat anliqua est formula, iara apud Teren- tium obvia. Ibi Donatus interpretalur : fortuna javeaty et Westerhovius a/a^j] Tvyi^i, a la bonne heure. Equi- dem potius intelligam : accidat Jioc, fiat hoc. Sicut diciiur fors fuit ut. Scriptores recentissiraae aetalis id 3*enovubant et ia verbis fors fuat ut , et in formulis fors fuatan pro forsitan, el fors fuat.

Symmach. Epist. 2. 7. fors fuat , ut his remediis convalesca- mus. cf. Casaubon. ad Apuleii Apolog. p. 519. Oud. Auson. Epist. 16. fors fuat , ut — aliquid rerum tuarum , quamvis incultus expoUam.

Symmach. Epist. 1, 39. fors fuat , an hacc mature in manus tuas scripta sint vcntura. 4, 28. forsfuat, an quis tantum viae ob rem privatam mihi i^noratus arripiat. 4, 29. forsfuat, an vera compererim. cf. Oudeud. ad Apul. Apolog. p, 583,

Sidon. ApoU. Epist. 9, 7. quidam — scribam tuum seu biblio- polam pretio fors fuat officiove demeritum copiosissimo velis nolis declamalionum tuarum schedio emunxit. ubi vid, Sararo.

II. FoRSiT pro forsitau dici, ium Priscianus docuit p, 1015. qui in libris Horatii ita legisse se testatur,

FOBSArs. iORSlTAN. 713

Atque hoc unum exemplum per apocopen faclum puJo, sicuti dein, facuL dicebatur. Alia exempla non exslant.

Horat. Sat. 1, 6, 49. dissimile hoc illi est, quia non ut forsit honorem iure mihi invideat quivis , ita te quoque amicum. Apud Lucret. 6, 736. critici e codiclbus restituerunt forsitan. la Virg-il. Aen. 11, 50. codices quidam exhibent forsit, idque agnoscit, ut dixi, iam olim Servius. Apud Propert. 2, 9, 1. restitui iussit et Larabinus et Canterus, Var. Lect. 4, 8. Ouden- dorpius in Hirtii B. afric. (il. scribi posse monuit: quod forsit ante id tempus acciderit. Falso.

FORSAN. FORSITAN.

FoRSiTAN et FORSAN contracla sunt nomina Jors sii an et fors an , in quihus an dubitationem et am- biguitatem senlentiae exprimit. Nec vero tanlnm signi- ficatione differunt, quautum forma et usu. Atque in- dicant esse vel fieri quid, si fors ferat. Hoc vero du- plex est , aut possibile , quod esse ex rerum cohaerentia coniiciraus, aut probabile, quod etsi non affirmare aude- raus, tamen esse potius quam non esse putamus. Vlrum- que designat forsitan^ ut modo sit reddendum es ist moglich dajs , vielleicht, modo es ist glanhlich, ivohl» In iilo iudicio sequimur rerum consequulionem et a^no- scimus eius veritatem : m hoc autem opmionem confor- mamus eamque veritati rei accommodamus. Coniuncti- vus sit , qui inest in hoc vocabulo, ipse indicat incertae rei modum, a condilione quadam profectum : et ob eam- dem rationem fere componitur cum hac particula con- iunctivus verbi, quo significetur incertae rei incertum iudicium.

I, 1. Primum igitur forsitan ponitur in coniectura, quae aliquam rem anteoccupat. Idem etiam fortasse exprimit, sed propius ad affirraationem accedit, ideo- que fere cum futuri indicativo coniungitur.

Cic. p. Rosc. Ara. 2, 5. forsitan quaeratis , qui iste terror sit. de Off. 3, 6, 29. forsitan quispiam dixerit: nonne igitur sapicns etc. quae de Senect. 3, 8. fortasse dixerit quispiam. Liv. 5, 52, 5. Cic. de Orat. 3, 9, 34. ex qua mea disputatione forsitan occurrat illud. Virgil. Ge.2, 288. forsitan et scrobibus quae $int fastigia quaeras. Aen. 2, 50fi, Quinctil. 1, 5, 16,

Terent. Eun. 1,2,117. forsilan hic parvam habeat mihifidem, atque ex aliarum ingeniis nunc me iudicet. Fliorm. 4, 5, 5,

7U rORSAN. FORSITAN.

forsitan nos reiiciat. Liicret. 6, 736. forsiian Actliiopum penitus de montibus altis crescat. ita codd. omnes. 0, 34(J. forsitan ex ipso vcniens trahat aere quaedam corpora. Ita codd., non forsan ct. Liv. 9, 9, 7. ct ne illud quidem , quod quosdam forsitan mo- veat, refert. Ovid. Trist. 3, 7, 27. 4, 1, 37. Alia niulta affert Heinsius ad Ovid. Her. 4, 53. Cic. Verr. 5,3, 6. illa, quae for- sitan ne sentiamus quidcm, iudices, quanta sunt? Curt. 3, 2, 11. verum, inquit, et tu fnrsitan audire nolis, et ego, nisi nunc dixero, alias nequidquam confitchor.

Virgil. Ecl. 6, 59. forsitan illum — perducant aliquae stabula ad gortynia vaccae.

2. Coniectnra fit, rjnum generi cuidam aliquod exemplum submillitur: ubi nos wie etwa.

Varro de Lat. L. 8, 38. quum essent duo Terentii aut plures, discernendi caussa, ut aliquid singulare haberent , notabant: forsitan ab eo , qui manc natus diceretur, ut is Manius esset, qui luci, Lucius,

3. Tum locum hal)et in sententia conditionata, ut significet aliquo modo videri ila esse in hac con- dilione.

Cic. de Orat. 2, 45, 149. quodsi fictus aliquis dolor suscipien- dus essct , et si in ciusmodi gencre orationis niliil essct , nisi falsum atque imitationc simulatum , maior ars aliqua forsitan esset requirenda. 1, 15, 67.

Virgil. Ge. 4, 116. atque equidcm , exiremo ni iam sub fine laborum vcla traham et ierris fcsiinem advcriere proram , for- sitan et, pingucs hortos quae cura colendi ornarct , canerem.

4. Vraem'illiix}r forsitaa iis verbis, quibus dicifui', aliquid fieri posse, vel, ul fiat, verisimile esse, nisi aliud quid inlercederel. Tum sequitur sed vel (^erumlamen, iu adiiciendo impedimcuto.

Cic. inVerr. 4, 21, 47. quae forsilan vobis parvae esse videan- tur: sed magnum et acerbum dolorem commovent. Liv. 3,25,9. et forsitan ad ultimum impedissent: sed novus subito addilus terror est. Cic. ad Att. 12, 18. quae res forsitan sit refricatura vulnus meum. Sed iam quasi voto quodam et promisso me teneri puto.

Cic. Brut. 8, 33. quae forsitan laus sil: vcrumtamen nalura magis tum , casuque nonnumquam, quam aut ratione aliqua aut obsetvatione fiebat.

6. Neque aliter, ubi, quum ainplius quid fieri posse

FORSAN. fORSlTAN. 715

vel concedatur vel praesamatur, tamen id non affir- matur, sed res ad certos terminos revocatur, Quare sequitur cerle.

Lir. 9, 11, 13. et illi quidem , forsitan et publica , sua certe liberata fide, ab Claudio in castra romana inviolati redieriint. Quinctil. 2, 16, 11. verum haec apud eos forsitan quaerantur , qui summam rhetorices ad persuadendi vim retu- lerunt. Si vero est bene dicendi scientia , quem nos finem sequi- mur , ut sit orator imprimis vir bonus, utilem certe eam esse confitendum est.

6. Mutato ordine scutentiarum sequitur forsiian in adiiciendo eo, quod maius gi'aviusve fieri posse non incredibile videtur.

Sallust. lug. 106, 3. etiamii certa pestis adessetf mansurum potius quam proditis, quos ducebat, turpi fuga incertae ac forsitan post paullo morbo interiturae vitae parceret.

7. Coniunclivus modus est, quem particula haec natura sua requirat. Continuatur enim eadem verbo- rum construclio, quae a Jors sit incipit. Sed duplex est ratio , altera pendentis constructionis , altera solutae. In illa enim incertum conieclurae iudicium secura ducit incertae rei denominationem , et nectitur coniunctivus alter ex altero. Sed possunt eadem verba eliam soluto Jioc nexu componiila, ut forsitan -per se addatur sen- tentiae, nec verbum, quod inest, a particula afficiatur. Quemadmodum dicitur ^'u^e ut, adspice ut cum indi- cativo orationis non nexae. Neque diversa mihi videtur esse caussa, qua graecura av non proxime cum verbo constructum additur sententiae, quae indicalivum habet. Tum enim av aut uni alicui vocabulo adhaeret, aut uni- versae sententiae superadditur: veluli apud Xenophon- tem Sympos. 4, 37. lya 81 ovtoh (liev tcoXAk 'i%(>3 , w? ^oUs tivru Kai £y(o av avxoq tvQidKco. Hoc vero solutae orationis genus, nt puto, vulgari usu frequentatum, poetae omnes adsciverunt, et poslea ex eorum exeraplo scriptores recentioris aevi. Antiquiores autem scriptores, et in iis Cicero, raro adraittebant: tamen saepius quam ci'itici arbitrati sunt , et in iis quidera , quae magis vera quam dubia viderentur. Nec decet haec , quae rariora sunt, vituperare aut corrigere. Quare imprudenter egit Nic. Heinsius , qui in Ovidii carrainibus ubique coniunctivuni restitui debere censebat. Zumptius ad Cic. Verrin. quum p. 176. ad 1, 38, 98. exposuisset Ciceronem, etymi

716 rORSAN. FORSITAN.

ratione habita, usnm esse coniunctivo, alqiie adeo ne- gasset eum umquam ab hac lege sua discessisse, tamen ad 4, 56. }D. 782. certo exemplo coactus est affirmare, ia iiis rebus nihil esse siae exceptione. Scilicet ra- riora non suntfalsa, sed ut saepe per criticorum anti- quiorura regulas factura est , mutatis plurimis locis, pauca relicta,

Cic. p. Ligar. 12, 38. longiorem orationem camsa forsitan posiidat, tua certe naiura breviorem, ad Fam. 1, 8, 4. nequc id facio, ut forsitan quibvsdam videor , simulatione. Edidit Grae- vius iterum, quod in Victoriana prima legebatur, videar, idque exstat in quibusdam codicibus, non paucis quidem. De medicei codicis, quae fertur , scriptura vehementer dubito, quoniam Victorius in secunda editionc videor dedit, ut vidctur, ex ipso illo codice. Gracvius autera in Addendis coniunctivum ab vt pendere dlcit, qr.asi sententia es:set licet videar. Atque ita omnes cepisse vidcutur, qui videar scripserunt. Verr. 4, 56, 124. nimiiim forsitan haec ilU mirantur atque efferunt. Ita codices guelferbyt. Qnod Zumptius de libris hafnieusi et erfurtensi narrat, eos in coniunctivo consentire, id eo redit, quod in altero \eg\tur mirantur et cfferant, in conferendo codice erfurtensi Wunderus nihil notavit. Brut. 13, 52. Sed de Graecis hactenus : etiam haec ipsa forsitan fuerunt non neces- saria. Victorius dedit fuerint, quum de usu Ciceronis sibi regulam finxisset, quara amplexus, etiam Orellius defendit coniunctivum, etiamsi non de re dubia sermo esset.

Sunt alii loci , in qnibus coniunctivus non a forsitan , sed alicunde regitur. Cic. in Verr. 5, 2, 4. noii dicam id , quod dcbcam forsitan obtincre.

Cuni praesenti et cum perfecto : Plaut. P^eud. J, 5, 17. forsitan ea tibi dicta sunt mendacia. Hoc uno in loco vox Rpud Plautura legitur. Ovid. Iler. 2, 103. iam te tcnet altcra coniux forsitan , et nobis qui malc favit amor. 19, 57. 20, 136. Am. 1, 6, 45. Propert. 2, 9, 21 (7, 59.). quin etiam multo duxixti pocula risu: forsitan et de me vcrba fuere mala, Sil. 15, 644. vd. n. 9.

Cum futuro de re exspectanda : Ovid, Met. 15, 130. Phoebus quoquc forsitaji ipse vel non agnoscct vel dilcxisse negabit. Her. 4, 53, forsitan Aujic generis fato reddeinus amorem.

Curtius 7, 4,17. incipies forsitan iustus esse rex , quum ipsc fecerit , qui tibi et dare potcst regnum et eripcre. Petron. 81. iacent nunc amaiorcs obligaii noctibus totis ct forsitan derident 9olitudinem meam, c. 130. forsitan animus anteccssit corporis

FORSAN. FORSITAN. 717

tnoram: forsiian, dum omnia concupisco, voluptatem tempore consumsi. Burmannus in edit. vet. invenit antecesserit , quod revocandum, tamen ob variationis elegantiam consumsi servan- dum censuit. Mirabllis videlicet elegantia. Traian. apud Plin. Ep. 49. gymnasiis indulgent Graeculi: ideo forsitan l^icenses maiore aninio constructionem eius aggressi sunt. Plin. Ep.20, 8. forsitan fallor. ita codd. praeter riccard. omnes. Tertullian. Apolog. W. hoc forsitan improbamur y quod asinarii taiitum sumus.

8. Hanc solutam verborum rallonem eliam in obli- qua oratione agnoscamus necesse erit, ia qua quidem verbura non afficitur a particula.

Liv. 10, 24, 13. etforsitan, quem ille obrutum ignem reliquc- rit, — eum se exstincturum.

9. Componuutur ia adscendente oratione et for- sitan , jorsitan et,

lustin. 4, 5, 3. esse domi graviora et forsitan infeliciora bella. Liv. 3, 25, 9. vide supra.

Sil. Ital. 15, 644. forsitan et pugnas veniet germaniis in ipsas. Murtial. 6, 32. quum dubitaret adhuc helli civilis Enyn , forsitan €t posset vincere moUis Otho, damnavit multo saturum iam san- guineMartem.hiv. 9,11, IS. vid. n.5. Virgil. Ge. 4, 116. vid.n. 3.

Ita etiam forsan et. Martial. 12, 5, 4.

10. Veteres non ponunt forsitan praecedentibus conlunctionibus si , nisi, ne. Qiii hodie ita loqiiuntur, se defendaut exemplo Cassiodori Var. Lect. 5, 34. ne

forsitan^ ut assolet^ eiim non veritas, sed injlrmaret invidia. Sed ibi quoque scribendura videlur non, forsitan.

11. 1. FoRSAN, quod est fors an^ a forsitan eo diifert, quod hoc diserlius monstrat ambiguum opinionis modum in substrueuda conditione, ideoque cum con- iunclivo componitur, ut sit es honnte seyn, dafs, Forsan non tam distincte exprimit incertam rei , quae esse possit, condilionem, sed maiori coufidentia con- iecturam capit ex rerum cohaerentia, ut significet ivohly u>olil aucJi. Quare rarissime cum coniunctivo, fere semper cum indicalivo construitur. Si vero con- iunctivum post se habet, idem significat qucd jTomV^/z.. Ila diflerunt graeca vocabula y.ev et av: nara illud ad- mixtam habet aliquam affirmationis speciera ex cohae- renlia rerum profectam.

718 FORSAN. rORSITAN.

Tcrent. Andr. 5, 5, 1. aliqtiis forsan me pvtet non putare hoe verum : at miki nunc sic csse hoc verum lubet. uLi ne cuna Bentleio scribas liquet, vide, quam facete Paraphilus veritatem ex libidine sua constituat. Martial. 5, 29, 8. hominem malignum forsan esse tu credas.

Liv. 3, 47, 5. quem decrelo sermonem (Appius) praetcnderit, forsan aliquem verum auctores antiqui tradiderint. Codices plerique et optirai praebent tradiderunt , quod aptum videba- tur Giareano , non item Gronovio , qui sensum putabat esse hunc : potuerint tradere , si voluissent , nempe utpote propiores memoriae temporum illorum. Additque idem Gronovius : ,,tradiderunt , non diceret Livius, quippe qui id ignorare non poterat, si tradidisset." At coniunctivo nihil oranino mutatur eententia ipsa, quae coniectnram facit , antiquos auctores de hac re verum tradidisse. Sed Livii verba ita sunt concipienda: quem decreto sermonem praetenderit (forsan aliquem vcrum auctores antiqui tradiderunt) , quia nusquam ullum in tantafoe- ditate decreti verisimilem invenio, id, qued constat, nudum videtur proponendum. i. e. facile credo auctores antiquos etiam verum sermonem tradidisse, sed in iis, qui nunc exstant, auctoribus non invenio sermonem, qui cum tanta foeditate decreti con- -veniat. Eadem manet sententia, si scripseris tradiderint.

2. Indicativura futuri assumit ia coniecliira de futuro facieuda, sed cum aliqua veritatis occiipatione. Sic Homerus et epici graeci particulam y.iv usurpant. Iliad. 1, 139. o 6i mv K£%olaaerui , ov kiv LKco^ai.

Virgil. Aen. 1, 203. forsan et haec olim meminisse iuvabit. 12, 133. forsan miseros meliora sequentur. Horat. Carm. 2, 16, 31. et mihi forsan , tibi quod negarit, porriget hora. Martial. 5, 61, 8. Symmach. Epist. 1, 80. dices viandi negotio impeditam diu operam scriptionis , et alia forsan multa caussabere.

3. Non aliter cum indicativo praesentis et praeteriti de re, quae esse vel fuisse videatur.

Yaler. Flacc. 1, 128. teque illius angit imago curaque, qui profuga forsan tenet alta carina? i. e. qui potest esse, ut teneat alta. Statii Silv. 5, 3, 186. et nunc ex illo forsan grege gentibus alter iura dat eois , alter compescit lieros. Martial. 4, 14, 13. sicforsan tener ausus est CatuUus magnomittere jiasse- rem Maroni. 10, 75, 7. transicrant binae forsan iernaeve ca- lendae.

4. In conditlonali sentenlia, ubi etiam pro imper- fecto conditionali perfecLum iudicativi ponitur ia re e;:

rORSAN. FORSITAN. 719

conditione proposifa certius coucludenda, adsciscitur forsan, ut fieri id posse videatur.

HirL B. afric. 45. et forsan isto uterer beneficio, si non ei summum scelus adiungeretur. Virgil. Aen. 4, 18. si non per- taesum thalami taedaeque fuisset , huic uni forsan potui succum- here culpac. Marcian. in Dig. 48, 5, 33, 1.

5. Animadvertendum est, praecedere vocabulis for~ sifan et jorsan verba et nnnc vel at nunc. Vide Markland. et me ad Statii Siiv. 1, 3, 62. Ratio ia promplu est.

6. Singularis videtur dictio, in qua Lucretius com- posuit verba^^ cjuoque, ut forsan. Est locatio inversa.

Luciet. G, 730. fit quoque , ut pluviae forsan magis ad caput eius tempore eo fiant , quo etesia flahra aquilonum nubila con~ iiciunt in eas tunc omnia parteis,

7. Etiam singulis adiectivis additur eo modo, quo fortasse.

Ovid. Trlst. 3, 5, 1. usus amicitiae tecum mihi parvus , ut illam non aegre posses dissimulare, fuit, ni me compfexus vinclis propioribus csses , nave mea vento forsan eunte suo. Prorsus inepte iiiterpretes conliingunt ^crba forsan complexus esscs. Subtilius sententinm cxplicuit lahiiius: quniuquani vereor, ut ea, quae in verLis inesse ille dscit, intelligi possint aut de- beant. Nani simplex mihi satis facit hic sensus : nisi rae pro- pioribus vinclis complexus esscs eo terapore, quo ventus , ut videtur, secundus navera meam ngebat. Suo vento irc est secundo vento. vid. Horat. Epod. i), 30. Martial. 10, 104, 5. Ovid. Her. 15, 72. non agitur vento nostra carina suo. Poeta enira non indicat modesto nomine /orsan, culpae insontera se cecidisse , sed videri se olira felicera fuisse. Scnec. Thyest. 747. obiecit feris lanianda forsan corpora.

8. lurisconsulti forsan, ut forte, ponebant ia afFerendis exemplis, quemadmodum Germani etwa di- cunt. Vid. FORTE n. 21.

Marcian. in Dig. 48, 5, 33, 1. si quis adulterum non dimiserit, sed rctinuerit , forsan filium in novercam vel etiam libertum vel servum in uxorem ex sententia legis tenetur.

9. Charisius p. 165. forsan et forsitan poetis re- linquemus. Certe forsan ab aucloribus prosae oratio- nis numquara esse usitatum , omnes gramraatici Iiodie doceot. Cf. Friedcmann. ad Ruhnken. Orat. p, 250.

720 FORTASSE. FORTASSIS.

In iis vero , quae modo atfnlimiis, sunt exempla Livii, Hirtii seu quisquis scripserit bellutn africanura, Sym- machi, pauca quidera , taraea integra et ex usu poeta- rura sumpta. Apud Plaulum, Tereatium, Ciceronem Dullum vestigium reperitur.

FORTASSE. FORTASSIS.

FoRTASSE et FORTASSis duae sunt formae unius nominis fortassis , altera generis neutrius accusativus, altera genitivus: veJuti magis et mage , satis et sate sive sat, jiecesse et necessis. Extreraa enim syllaba non conficitur corrupta pronuntiatione verbi sit , quasi olim fuisset /br^e an sit , vel ut Ramshornio videtur, forte an si i>is , sed vevha forte an sive fortan adiecli- vam acceperunt terminationem inteusionis, quae cst in necessis (vid. Donat. ad Terenl. Eun.5, 6, 28.) a necum, id est nexum, facto. Haec apla anaiogia reguntur. Quamquam Gronovius aliique graramatici haud despi- ciendi ad istam corruptae pronuntiatiouis caussam con- fugiunt. At vero haec vocabulorum origo in pronun- tiandi vitio sita, etsi in quacumque lingua sua exempla habet, sed pauca, semper erit adraodum arabigua et suspecta, nec decet prudentera gramraaticum, ubi analo- gia certa suppetit, quaerere has latebras obscuras. Nam quod Grouoviura in Observ. 3, 9. coramovit, ut hanc sententiara de tacita, quae \n fortasse inessel , vi finiti verbi defenderet, infiuitivus erat apud comicos inler- dura cum hac particula couiunctus, cuius caussa aha occurrit certior et siraphcior, ut infra dicam. Ille vero ,,fortasse , inquit, habet ob origine sua, ex sono el usu tamquam simplex adverbium , non taraquara ex tribus partibus , noraine, adverbio, verbo constantem forrau- lara: eam considerarunt, quasi tantum esset forte , et iia i\n-K.evuutfortassean, wt fortean velforsan: eodera modo tractarunt scilicet ac videlicet , qui infinitivos iis adiungere desierunt." His quod ohstoX fartassean , non poterit coraraode reiici, nec isto modo excusari ipsa verbi compositio.

Quo verba forte et fortasse differunt, id facile perspicitur, et nos de hac re infra loquuturi suraus. Subtilius autem videtur esse discrimen, quo verba for- san et forsitan distinguamus a fortasse. Sicuti enim illa in iis sententiis locum liabent , quibus posse ahquid

fORTASSE. FORTASSIS. 721

esse coniicimus aut aliquid fieri , cum quadam affirma- lionis specie opinamur, ita adiecta syllaba inlensiva, quae eliam in verbis, veluli in capesso, apparet, for- tassis et fortasse propius accedunt ad affirmationera, et rem indicant, quam , utpole probabilem, esse arbi- tramur et ipsam videri esse dicimus. Non affirmamus quidem eam vere esse , sed probandam videri vel ob rerura cohaerentiam vel propter opinionis certam ratio- nem. Haec est quaedam affirmationis occupatio. Cf, Tom. I. p. 318. Tantum igitur abest, ut fortasse du- bitationem exprimat, ut affirmandi conatum non ex- iguum significet verborum XGaq , quod ab H8io vel flxw, et pro fixoTcog dicilur, et i>ielle,icht , quod Germani de eo quod facile esse possit dicunt.

Gernhard. ad Quinctil. 2, 16, 11. „forsitan quaerantur signi- ficat, non multum refert, quaerantur, nec ne. Fortasse fieri dicimus id , quod quodammodo, ut fortuna ferat, optamus." Ita vei'ius hoc deiinitur quam illud. Momentum enim non in effectu, sed in opinione positum est.

1. Primum ponitur fortasse in veritatis rei occupa- tione, qua aliquara rera videri esse dicimus. Couiectu- ralis ergo est ralio ad affirmationem propensior, vel rem concedens. Nos dicimus vel vielleicht vel vermuth- lich. Ita fit proprie in oratione, quam rlietores ante- occupationera appellant.

Cic. Div. in Caec. 12, 40. fortasse dices : quid 7 ergo haec in te sunt omnia? p. Lege Man. 9, 22. requiretur fortasse nunc, quemadmodum, quum haec ita sint, reliquum possit esse magnum bellum.

Terent. Heaut. 1, 2, 27. fortasse aliquantum iniquior erat praeter eius lubidinem. Hec. 2, 2, 28. aliud fortasse alii vitii est : ego sum animo leni natus. Cic. ad Fam. 7, 3, 21, habes epistolam verbosiorem fortasse quam velles. 6, 1, 19. sed haea longiora fortasse fuerunt , quam necesse fuit.

2. Interrogatio hanc particulam recipit, quando res videtur probabilis : quare vertimus wahrscheinlich. Sed negabant graramalici quidara in interrogatione us- quam poni fortasse pro an vel ne. Scilicet hoc noa poterit fieri: at inferrogalio potest ex opinione rem praesumere. Tum similis est rectae enuutialioni.

Flaut. Bacch. 4, 4, 20. fortassis tn auri dcmpsisti parnm ? Pers. 3, 3, 36. fortasse metuis in manum concredere? Terent.

ir. 46

722 rORTASSE. FORTaSSIS.

Eun. 2, 2, 19. detir.eo te: fortasse tu profectus aUofueras? pa. JSusquam. 5, 8, 31. tu fortasse, quae facta hic sieiUi nescis ? TH. Scio.

Cic. ad Fam. 2, 16, 4. quod est igitur meiim triste consilium ? utdiscederem fortassc in aliqnas solitudlnes? JSosti enim etc. i. e. suspicor te intelligere disce?sura in solitudiues.

Plaut. Capt. 3, 4, 96. an tu fortasse fuisti meae matri oislc- trix , qui id tam audacter diccrc audcs ?

3. Deiade gravescit efiam opiaionis momentum. Atque fortasse dicit is, cui de aliqua re ila persuasum est, ut amplius non dubitet, sive iiaec sit malae rei suspicio, sive veritalis per.^uasio. Est i^ilur sine diibio, sicuti Graeci Xeag usurpant. Vide Heindorf. ad Plat. Phaedr. 20. et ad Horaf. Sat. 1, 6, 98. cui temere oblo- quutus est Herzogius ad Caes. B. gall. p. 184.

Terent. Heaut. 4, 6, 20. ludis fortasse me. sy. Jpsa re ex- peribere. Cic. Tusr. 3, 22, 53. hi poterant omncs eadem illa de Andromacha deplorare : haec omnia vidi : sed iam deploraverant fortasse. Eo enim erant vultu, oratione , omni reliquo motu et statu, ut eos Argivos aut Sicyonios diceres.

Terent. Hec. 4, 1, 3.5. audisti ex aliquo fortasse, qui vidissc eum diceret. Pliorm. 1, 2, 95. non multum habet, quod dct, fortasse. Plaut. Phil. 2, 3, 10. nescis tu fortasse , apud nos facinus quod natum est novom. Horat. Sat. 1, 6, 97. demens iudicio vulgi, sanus fortasse tuo.

4. De futura re si coniecturam facimus , particulam forlasse addimus, ut indicemus non cessaturam esse rem, nec dubilari, quia Hat.

Terent. Ad. 1, 2, 38. dabitur a me argentum , dum erit commo- dum : ubi non erit, fortasse excludetur foras. Ibi Donatus : et mire f ortasse dicit , ut pater indulgens, et credens ado- lescentem posse etiam amari ab amica: non enim afjirmavit, ut diceret excludetur foras. Quod non Tcrum puto. Fortasse dicit Micio ex sensu non sollicito , nec ambigente : si non erit coramodura, ut amet, per se patet a puelli» eum ex- clusum iri. Redde : wenn mirs nicht gut diinkt, wird man ihm schon die ThUre verschliefsen.

5. Critici vero , qui verilatem hac parlicula deprimi putant, ipsara appellant modestiae nomeu, quo idem significetur , quod formulis nescio an, haud scio an: quae quomodo dilferant, indicavi iam Tom. I. p. 318. Cf. Beierus ad Cic. Oif. S, 2. p. 193. Vis sentenliae

FORTASSE. FORTASSIS. 723

qiiidera eadem €st, sed quod in istis formnlis ex animi ratione consequitur ad affirmandam rem, id in fortasse ad rem refertur, quae fieri possil. Quare exacle redda- mus sensum verbis germanicis ivohl^ doch ivohL

Cic. de Off. 3, 2, 6. sustines enim non parvam exspcctationem imitandae indusiriae 7iostrae, magnam Jionorum, nonnullam fortasse nominis. de Orat. 5, 19. quem si imitari alque expri~ tnere 7wn possumus — ; at qualis essc debeat, poterimus fortasse dicere.

6. Opponuntur interdum duae senlentiae, quarum altera veritatem occupat, altera tenel.

Cic. Tusc. 1, 11, 23. si cor aut san<riiis aut cercbrum est anl- mus, certe, quoniam est corpus, interibit cum reliquo corporc: si anima est,fortasse dissipabitur : si ignis, eisUnguetur. Wolflua incertum esse putat, utrum aniina dissipetur, an nlio iiiodo destituatur. Ejr^o vero af&riuationem intelligo , probabilem esse dissipationem.

7. In condilionala sententia de re, quam ponimus esse , quamqnam non est , additur in apodosi Joriasse, ut conclusio fiat cum probabilitate.

Cic. de Orat. 2, 2, 8. nam si ex scriptis cognosci ipsi suis poluissent , minus hoc fortasse mihi esse putassem laborandum, sed quum altcr non multum — et id ipsum adolescens , allvr nihil admodum scripti reliquisset : deberi hoc a me tantis homi- num ivgeniis putavi, ut, quum etiam nunc vivam illorum memo- riam teneremus, hanc immortalem redderem , si possem. Haec iion possunt reddi : so wiirde ich vielleicht weniger zu thun zu haben glauben, scd: so wilrde ich sicherlich, irahrscheinlich etc. ad Fam. 2, 16, 7. quod autem in maritimis facillitne sum, moveo nonnullis suspicionem velle me navigare: quod tamen fortasse non nollem , si possem ad otium.

Sic Graeci. Dcmosth. Philipp. 1. p. 40, 8. el yaQ tK xov 'itcc- QiXTqXvQoToq XQOvov tk S^ovza ovxoi cvvfPovXivcav , ovh av vfiug vvv tSet ^ovlsvicQ-ai. Qui hanc probabilitatis vim in particula av non agnoscunt, Inultum, sed frustra laborant in explicando usu indicativi.

8. Tum saepe fit coniectura ex rerum conditione, et una particula senlentiam exprimit hanc: in his rebus ita se habentibus, sive in hac rerum cohaerentia fieri vel futurum esse videtur. Idque maxime in sentenliis lo- cum habet, quibus alicui rei ahud quid per vocabulum tameii opponilui'.

46*

724 FORTASSE. FORTASSIS.

Cic. de Off. 2, 6, 20. quae si longior fuerit oratio^ cum Tfiagnitudine utilitatis comparetur, Jta fortasse etiam brevior videbitur.

Cic. ad Fam. 9, 1, 2. qui (adventusj mihi uiinam solatio sit: etsi tot tantisque rebua iirgemur, ut nullam allevationem quis- quam non stultissimus sperare debeat : sed tamen aut tu potea me, aut ego te fortasse aliqua re iuvare. p. Lege maiiil. 9, 26. qui tamen aliqua ex parte iis commodis mederi forlasse potuisset.

9. Contraria est ratio , quando fortasse ia priori partesententiarnm concessiva locatur, cui aliud quid op- ponitur verbis secZ, tamen, sed tamen, verum tamen^ vel etiam his omissis. Sic Germani dicunt wo/il — aher.

Cic. de Divin. 2, 22, 50. conceptio contra naturam fortasse: sed partus prope necessarius. 2, 33, 70. difjlcilis auguri locus od contra dicendum : Marso fortassc, sed Romano facillimus, Tusc. 1, 13, 30. dolent fortasse et anguntur: scd illa lugubris lamentatio Jletusque mocrens ex eo est, quod eum , quem dilexi- mus, vitae commodis privatum arbitramur. Ernestiuni offendit fortasse in re niinime dubia : quamquam eam non valde dubiara esse in ipsa particula apparet : de quo loco verl)osius quidem, tamen non male disseruitWeberus, theologus halensis, inS\m- bolis ad grammat. lat. p. 210. Flin. £p. 1, 5.

Plant. As. 2, 4, 85. neque me Athenis est alter hodie qnisquam, cui credi recte aeque putent. me. Fortassis : sed me tamen jum- quam hodie induces, ut tibi credam hoc argcntum ignoto. Cic. de Off. 3, 21, 82. versus — quos dicam ut potero: incondite fortasse, sed tamen, ut res possit intelligi. p. Sext. 5, 12. quot stimulos admoverit homini studioso fortassis victoriae, sed tamen nimium communem Martem bellique casum metucnti?

Cic. inVerr. 1. Act. 12, 35. hoc me profiteor suscepisse magnum ■ fortasse onus et mihi periculosum , verum tamcn dignum , in quo omnes nervos aetatis industriaeque mcae contenderem. p. Arch, 11,28. de meo quodam amore gloriae, nimis acri fortasse, verum tamen honesto , vobis cenjitebor.

Cic. Tusc. 3, 23, 55. feriunt enim fortasse gravius: non id efficiunt, ut ea, quae accidant, rnuiora vidcantur. i. e. etiamsi gravius feriant.

10. Siraililer qnidem ex adverso ponitur, quum aliud quid esse concedilur, aliud certo alfirmatui'.

Cic. Orat. 62, 210. id nos fortasse non pcrfecimus, concii quidem saepissime sumus. Tusc. 2, 17, 41. auribus fortassc

FORTASSE. fORTASSIS. 725

nultae , oculis quidem nulla poterat esse fortior contra dolorem et mortem disciplina. Plaut. Baceh. 2, 2, 42. nam istoc for^ tasse aurum est opits. vi. Philippeo quidem.

11. Sic assurgit oratio per hanc parliculam ex con- cessa quadam re ad aliam contrariam , et sequitur certe, ut sententia exsistat haec: nisi illud concedas, quod ego facile concesserim , certe hoc constat.

Cic. de rin. 4, 3, 7. res enim fartasse verae, certe gravcs non ita tractantur , ut debent , sed aliquanto minutius.

12. Occupatio sententiae alicuius in colloquio in- lerdum locum habet, eaque eleganter exprimitur par- ticula joriasse.

Terent. Andr. 1, 1, 91. forte unam adspicio adulescentulam forma — so. Bona fortasse. si. Et vollu , Sosia, adeomodesto, adeo vemisto , ut nihil supra. Bentleius non acute perspexerat vira horura verhorum , quum interpungeret verba : forma bona. Fortasse : quasi lihertus in hac re scverius et cura du- hitatione iudicasset: quod ab hoc loco prorsus aliennm erat. Simo in pronuntiando vocabulo /orm« iam prodit, quiddicturus sit: quare id praeoccupat Sosia , bona fortasse inquicns. Tum non acquiescens inhoc, Simo addit verba disertiora, in eadem oratione pergens. Plaut. Pers. 1, 1,21. sa. JSegotium edepol — To. Ferreum fortasse.

13. In colloquiis si ab allero colloquentium con- iectura facta est, contrarium ab altero aflirmatur verbo ir7imo.

Plaut.Amph. 2, 2, 93. am. Tu me heri hic vidisti? al. Ego, inquam , si vis decies dicere. Asi. /n somnis fortasse. al. Immo vigilans vigilantem. Curc. 2, 3, 45. in carnario fortasse dicis. VH. Immo in lancibus. Bacch. 2, 2, 43.

14. In numeris defiDieodis additur fortasse , ubi ia incerta designatione aliquem numerum ponimus maxi- mum , vel minimura. Est igitur circiter, pene: etiva, ohngejdhr: sed quum numerus non excedat probabili- lalem, autnonplus, aut non minus. Saepius in hac dictione particula post noraen numerale ponitur. Plau- tus dixit fortasse clrciter,

Cic. Orat. 56, 190. , elegit cx multis Isocratis libris triginta fortasse versus Hieronymus. Brut. 68, 240. Pompeius — biennio quam nos fortasse maior. in Verr. 3, 50, 118. hina aut terna milia nummum addebat : JLunt per triennium ns v millia fortasse. Ita Zumptius e cod. Lag. uno quodam : vulgo fortussc /> milia.

726 FORTASSE. FORTASSIS.

ad Att. 7, 4. Povipeium vidi 1J\ Id. Decembres : fuimus una horas duas fortasse. In his ouirILus intelliginius numeruin inaxiniura : hochstens. Sed Horat. Epist. 2, 2, 104. nempe modo isto paullatim mercaris agris , fortasse trecentis aut etiam supra nummorum millibus emtuin. i. e. ad uiinimum.

Plaut. Mil. 3, 2j 79. nam illic noster est fortasse circiter triennium.

15. Ironiae inservit liaec parlicula, qnando qnid tamquam probabile proponitur, quod ipse, qni loqui- tur, non facile concessurus est. Atque adhaeret quae- damironia, ubi missura lacimus id , quod alter dixit, non affirmaturi. Qui usus Lafinis cum Graecis commu- nis est. vid.Locella ad Xenopli. Eplies. p. 188. Schaeler. ad Long. p. 357. Stallbaum. ad Plat. Gorg. 28.

Cic. ad Fam. 2, 16, 18. sed ego fortasse vaticinor, et haec »mnia meliores habebunt exitus. Recordor enim dcsperationes eorum , qui senes erant adolescente me: eos ego fortasse nunc imitor et utor aetatis vilio. Tcrent. Heaut. 4, 5, 30. ch. ISam prorsu^ nihil intelligo. s\. lah tardus es. ch. Fortasse.

Plaut. Asin. 2, 4, 90. quamquam ego sum sordidatus , frugi tamen sum , ncc potest peculium enumerari. bib. Fortasse. le. Fitiamnunc dico : Pcriphanes, Rhodo mercator dives , absente Jiero solus mihi talentum argenti soli annumeravit et mihi cre- didit , neque deceptus in eo. me. Fortasse. Est idem, quod se- quitur, haud negassim.

16. lam de infinilivo cum hac particula coniun- gendo. Douafus igitur ad TerenU Hec, 3, 1, 33. Jortasse nnum aUquocl i>erbum inter eas iram /lanc conciverit liaec annofavit: sic PLantus jortasse te amare suspica- here. JSam veteres infinitivo modo adiungebant Jor- tasse. VYeslerhovius vidit in Plaufi verbis, quae in comoediis hodie non exsfant, scribendum esse suspica-- rier. Et Pahnerius praecepit Jiis tribus vocaI)uhs Jor- tasse, scilicet , videlicet soJifa fuisse addi verba infini- liva, Cf. Parei Lex. Crit. p, 498. a. De quo usu quum Georgius Fabricius rursus addubifasset, Gronovius ia Observat. 3, 9. doctam exhibuif rei demonstrationem , in qua beoe observavit cousuefU(hnem veferum, tamen ia exphcanda ea lapsus est, quod infinilivum existimaverat regi a verbo sit iu fortassis inchiso, sed obscurato. Alia enim est ratio vocabulorura scilicet et videlicetj in quibus forma et vis verbi, quod iniinitivum regat, in-

fORTASSE. FORTASSIS. 727

tegra servatur. Fortasse autem quum, ut supra innui- mus, adiectivi naturam habeat, ab hac parte nihil obstat, quo miiuis cum infinilivo coniungatur, uti fit in necesse et in ahis. Nimirum intelhgimus: fortasse est fieri.

Plaut. Epid. 2, 2, 111. ad quadraginta fortasse eam jjosse emi tninimo minas. Gronovius bene eraendavit minis. Merc. 4, 4, 42. fortasse te illum mirari coqtium , quod venit , atque hacc attulit. Poen. 5, 2, 44. fortasse mcdicos nos esse arbitrarier. Truc. 3, 2, 12. parasitum te fortasse dicere. Asin. 1, 1, 24. Terent. Hec. 3, 1, 33. fortasse unum aliquod verbum, inter eas iram hanc concivisse.

17. Pervagata est inter grammaticos opinio, voca- bulum fortasse non admittere coniunclivum : iiemo lamen exposuit rationem, quae obstare videretur, etiamsi ipsi saepe dubilativam vim tribuissent. At nec ratio rcpugnat , nec raritas exemplorum reprehensionem capil. Optimi enim scriptores ifa loquunlur, et ubi pendet constructio cx prioribus verbis, et ubi probabi- lilatis iudicium aliquo raodo infirmatur.

Cic. de Leg. 2, 1, 3. inest nescio quid et latet in animo oo sensu meo , quo me j^lus hic locus fortasse delectet.

Terent. Hec. 4, 3, 2. istuc est sapere, qui , nbicumque opus sit , animum possis flectere , quod sit faciundum fortasse post, idcm hoc nunc id feceris.

Flaut. Pseud. 3, 2, 98. fortasse haec tu mihi non credas, quae loquor. Terent. Hec. 3, 1, 33. fortasse unum aliquod verbum inter eas iram hanc conciverit. Ibi tamen legendura videtur concivisse. vid. n. 16. Quinctil. 2, 16, 11. verum haec apud eos fortasse quaerantur , qui summam rhetoriccs ad persuadendi vim retidcrunt. Ibi Zumptius narrat in optirais libris legi forsitan, quod coniunctivi caussa, etiarasi libri non iubcrent, placeret. Et Gernbardus bis verbis : ,,coniunctivus cura forsitan ubiquo rcperitur coniunctus, nusquam cuni fortasse , neque apud nostrum (Quinctilianura) , neque apud Ciceronem." Taraen ipse edidit in Cic. de Sen. 3, 8. sed fortasse dixerit quispiam. quae, ut supra dixiraus, alibi forsitan dixerit. de Leg. 2, 7, 17. vcllcm fortasse. Plin. Hist. nat. 27, 12, 77. fortassis eadem sit, quae leucas appellatur. Symmach. 3, 16. fortasse arguas diuti- num silentium meum.

18. Saepe componuntur verba et fortasse, aiit fortasse. Haec in ea disiunctione locum habent, quae ad rainora et incerta descendit. Lactantius autem a6co

728 FORTASSE. fORTASSIS.

ubi duplex aut disiungit aequaiiter, alteri addit for^ tasse. De ac fortasse vide Tom. I. p. 500. de fortasse etiam Tom. 2. p. 554.

Cic, de Orat. 1, 22, 102. quid? mihi^nune vos — , tamquam

alicui Graeculo otioso et loquaci , et forlasse docto atque erudito, guaestiunculam — ponitis. ad Att. 6, G. nos provinciae prae- fecimus Caelium: puerum, inquies , et fortasse fatuum et non gravem. Caes. B. civ. 3, 60. quo pudore adducti et fortasse non se liberari , scd in aliud tempus reservari arbitrati, discedere — constituerunt.

Lactant. de Opif. Dei IG, 5. ii vero aut non multum aut for- tasse non crrant.

19. Sed fortasse cum ironia diciliir ab eo, qui «ibi ipse obiectionem facit.

Cic. ad Fam. 2, IG, 18. sed ego fortassis vaticinor: et haec oninia meliores habebunt exilus.

20. Permirum videlur illud esse , quod , quum/or- iasse ia suspicione et de re, quae fieri possit , usurpetur, nullum locum invenit post coniuuctiones si , nisi , ne, et, quam recte dicatur ut fortasse, cjuiim forlasse, tamen dicendum est ne forte, siforte. TSec tamen temere hoc factum est. Nam quae liiiic parliculae adhaeret proba- bilitalis species, aliena videbatur a senteutiis , quae aut rem, quae fieri aliquando possit, simpliciler indicant, aut finem sive consilium per negationem statuunt. In lUrisque enim fortuitum magis apparet. Sic scriptores cx communi usu omnes, sermone ad regulam emen- datam constituto. Comicis ea nondum erat scripta.

Plaut. Pers. 2, 2, 67. so. Quid istic scriptum? pae. luxta tecum, si tu nescis, nescio: nisi fortasse blanda verba.

Exemplun], quod apud Ciceronem invcnisse se dicunt, exstat in falsis epistolis ad Brutum 1, 15. tu hoc : (Mus fortasse , quod in animadversione poenaque durior , 7iisi fortasse utrumque tu. ubi vid. Lambinus.

Hoc argumento refutari poterat Bentleii et Bouherii sen- tentia , qui in Cic. Tusc. 1, 11, 23. interpunxerunt ita : si anima

est fortasse , dissipabitur.

21. Fortussis non diflert a fortasse nisi forma. Sed criticis, qui de hac re iudicarunt, omnibus Cicero videtur eara non usurpasse. Et iam Manutius ad Epist. Fam. 2, 13. „obtinuisse consuetudinera, inquit, ut

fORTASSE. FORTASSIS. 729

fortasse polius qnam fo?iassls diceretur, quia scilicet Jortassis absurdura auribus videbafur, auclor est Chari- jjius: cuius lestiraonio permolus legendum arbitror^br- tasse, non jortassis ia Epist. 3. libro prirao ad Qu. Fral. quum praesertim in meo quoque veteri libro scripfura videara /o/Vasse." Apud Orellium ne mentio quidera fit alicuius discrepantiae: tamen fortassis legitur iu edilionibus anfiquissirais. De Off. 2, 6, 21. nunc ex aucloritafe codicura quorumdara edifura est: ita for- iasse etiam brevior i>idebitiir. In Verrin. 2, 43, 107. tres codices eyAuhe,\\\. fortassis , sed , siZumpfium audia- nuis, male poetico verbo abutentes. Taraen Sjlvius Ara- bianus appellat particulam fortassis oratoriam magis quara poeficara. In Epist. ad Fara. 2, 16, 18. anfiquae edifiones perhibent: sed ego fortassis i.'aiicinor. p. Sext. 5, 12. quot stimnlos admoi^erit Jioinini , studioso fortassis victoriae. Nerao hacc attrecfavit. Sciiicet nisi Charisius ex aurium sensu regulam constiluisset, netno quisquara eara desidcraret. Apud Plautura bis legilur fortassis Asin. 2, 4, 86. Bacch. 4, 4, 20. Atque ita Traianus apud Plin. Episf. 63. et Plinius Hist. naf. 2, 20,18. 27,12,77. Vlpian. in Uig. 7, 1,12,5. 11,7,14,9.

22. Fortassean quidam gramraatici novara dictio- nem, eiusque auclorem esse Gellium existimarunt. At antiqua ei erat origo: usus renovabafur novissimo tem- pore. Ratio convenit cura forrais forsan, jorsitan. JVihil refert, utrum duobus vocabulis scribamusyor^</.sse an, an contracfis. De hac particula conf. Cuiac. Observ. 9, 10. Parei Lex. crit. p. 498.

Sisenna apud Noniura 2,101. s. v. claritudo : quod fortassean ex voluntate stia summa cum claritudine celeriter confecisset. Varro de Re r. 3, IG, 10. de fructu , inquit , hoc dico , quod fortassean tibi satis sit. 3, 6, 1. qui secus si quid diceres de iis gentilitatis caussa fortassean tecum duceret serram. de Ling. Lat. 4, 4, 10. foriassean ab eo quatuor, quod ea quadrupes agitur. 6, 4, 89. si ab Libija dictae esse lucae, fortassean pan- therae quoque et leones , non africae bestiae dicerentur. 7, 2. etenim illi, qui primi nomina imposucrunt rebus , fortassean in quibusdam sint lapsi. Ita e codd. nunc edidit Spengelius, qui tamen ut etiam in verbis 5, 3. forsitan hic dies ideo appelle- iur potius agonia. corrigi iuberet fortassean, nulla erat caussa.

Gellius?, 3. eaque omnia distinotius tmmerosiusquefortasaean

730 FORTE.

dtci potuerint. 11,9. Critolaus scripsit , lcgutos Mileto publicae rei caussa venisse Athenas , fortassean dixerit auxilii petendi gratia. 19, 8. vidcbimus autem post de inimiciliis ct quadrigis, ac fortassean de quadrigis veterum auctoritati concessero. Ettam 5, 14. nunc legitur: sed in iis , quac audisse vel legisse sese dicit, fortassean vitio studioque ostentationis fit loquacior. Emendavit ita Eitstatli. Swartius Analect. 3, 3. p. 112. At quuia iti antiquis libris invenio scripturum, fortasse a vitio, enm optime se habere puto. AideTom.l. p. 33. Apulei. de DeoSocr. p. 14, 39. at enini , o lule, pater tuus hoc iureiurando uti poterat inter Troianos stirpe cognatos, et fortassean intcr Graecos j)roe- lio cognitos. XuUa auctoritate Eltnenhorstius in Florid. p. 358, 27. forta^scan edidit pro fortasse. vid. Oudcnd. p. 81. Tertul- lian. de Praescript. Ilaeret. 41, curationes repromitterc forsitan et iingere. Elmcnhorstius in Vet. cod. legisse dicit for- tassean.

Seneca Epist. 29, 7. vilia eius, ctiam^i non excidero, inhi- bebo : non desinent , sed intermittent : fortasse autem et desinent, si intermitlendi consuetudinem fecerint. Ita omnes codd. Ta- men Colvius ad Apulei. Apolog. 1. coniecit fortassean: quod Graevius quum probaret, deinonstrare debebat , renovationciu nsus etiara Senecae tempora attingere.

23. Fortassis an, quod Scriveritis scripsit iia Apnleii Met. 5. p. 162, 40. ^vo furtassis tamen, destituitur au- tiqua auctoritate.

FORTE.

1. FoRTE ahlafivus e^t nominis Jors , quod casum significat, sive fortuilum, cuius caussam eL coliaeren- fiam uon perspicimus. Id opponitur el necessifati, et 3-ationi, et consilio , et providentiae , etfortuuae, quae hominibus favet: unde dicitur forte fortiina , quae sit casui contraria et prospera. Sed furtiina dicitur pro forte apud Cic. de Fato 3, 6. etiam de adversa re.

Priscianus 15. p. 1016. et fors quidem et forsan et forsitan diibitandi sunt : forte vero eventus , pro fortuitu.

De oppositis istis notionibus conf. Horat. Sat. 1,6,53. 1,1,1. Praeter vulgaria notanda haec sunt : Tacit. Ann. 4, 54. Jorte an quia audiverat. Pliu. Hist. n. 12, 19, 42. id acciderit ou iniquitatem praepotentium an forte , non satis constat. Liv. 9, 31, 7. capiivi quidam pars fcrte, pars consilio oblati. Tacit. Hist. 2, 42. seu dolo seu forte surrcxertt, parum compertum.

rORTE. 731

Sneton. Ang. 6. seu forte seu tentandi caussa. Liv. 22, 49. seu forte. Aurel. Vict. de Vir. ilJ. 7, 16. seii forte^ seu fraude pericnmt. ubi vd. Arntzen.

Vellei. Pat. 2, CG, 5. hoc , vel fortc , vel providentia, vel ut- cumque constitutum rerum naturae corpus. Plin. Pan. 1, 4. ac si adhuc dubium fuisset forte casuque rectores terris, an aliquo numine darentur. Tacit. Anri. 6, 22. sed mihi haec et talia audienti in incerto iudicium est, fatone res mortalium et necessi- taie immutabili, an forte volvantur. Aurel. Vict. de Viris ill. 2, 8. et exercitus seu forte seii divinitus restitit. Accius apud Non. Marc. 5, 15. quo captus modo, fortunane an forte reperi- tur. Lucilius ihidem : aut forte omnino aut fortuna vincere bello. Vulgo ac fortuna.

Terent. Eun. 1, 2, 54. forte fortuna adfuit hic meus amicus. cf. Phorm. 5, 6, 1. Plaut. Mil. 2, 3, 16. Baccli. 4, 8, 75. Cic. de Div. 2, 7, 18. quid est tandem, quod casu Jieri aut forte for- tuna piitemus ? Liv. 1, 46, 5. forte ita ceciderat , ne duo violenta ingenia matrimonio iungerentur , fortuna, credo, populi romani. Ennius apud Macrob. 6, 2. et rursus multae fortunae forte re- cumbunt.

Liv. 1, 4, 4. forte quadam divinitus super ripas Tiberis effn- sus lenibus stagnis. Gruterus coniecit an divinitus. Sed for- tuitum eventum Livius ad diviuam originem refert. vid. Gronov.

2. ComponunlLir verba forte temere duplici niodo, iit eoruin quodvis siDgulurem uolionem praestet, et ut ntrumque coeat in unara notionem. cf. Gronov. ad Liv. 10, 43, 12. Ruhnken. ad Terent. Pliorm. 5, 1, 30. Haec vero est lemere, sine consiiio , et saepe etiam id, quod simplici furte exprimitur: quae caussa erat Burmanno, ut ad Sueton. Aug. 10. falsam conciperet giossematis suspicionem. lara Priscianus p. 1016. jurtasse aiitem et fortassis pru temere. quem sequitur Oudendorp. ad Apulei. Apol. p. 5l5.

Cic. de Fato 3, 6. si fali omnino nulliim nomen, nulla na- iura, nulla vis essct, et forte , temere , casu aut plcraque fierent aut omnia.

Terent. PIi. 5, 1, 31). quam. saepe forte temcre cveniunt, quae non audeas optare. Cic. de Div. 2, 68, 141. nisi ista casu non- numquam forte temere concurrerent. Editiones cnmmata liabent interposita. Liv. 23, 3, 3. nee quidquam raptim aut forte temere cgeritis. 25, 38, 12. 39,15,11. 41,2,7. Curt. 5, 11, 10. quibus forte temere humana ncgotia volvi agi persuasum est.

732 fORTE.

Grnteni3 male edidit forle ac temere. Curtlus 5, 11, 10. quibus forte temere humana negotia volvi agiquc persuasum est. In aliis codicibus exstat forte ac temere.

Liv. 2, 31, 5. perpulere, vt forte temere in adversos montes erigeret.

Qainctil. 10, 1, 45. ne quisquam qucratur, omissos forte ali- quos, quos ipse valde probct. Sarpius et Frotscher transposi- tam putant particulani , quasi ad ne spectet: quod haud pro- babile est. Recte accipleuius pro ttmere.

Apulei. Apol. p. 309,10. quippe omnibus , sicntfortc negotium, masiae facessitur , quidquid omnino egcrint , obiicictur. Ita Oudendorpius edldit, sententiam putans esse hanc : sicut solet sane magiae accusatio temere intendi : quod nec rocabulo forte, nec rellquls exprlmitur. Equidem persuasum ralhi est Apulelum ecripslsse , slcut yidit Mell^sus : si cui forte negotium magiae facessitur , i. e. si quis forte in raaglae crlralnatlonem incurrlt, orania , quae egerit, hoc nonilne obiicientur. lisdera Terbis utitur Clcero p. Cluent. 57, 158. poUiceor omnibus , si cui forte kac lege negotium facessetur — me eius caussam legia praesidio defensurum.

3. Hic ablativus cnm verbis componilur Ita, ut ad- verbii vicem CTjpleat, et fortuito factumsiguificet. Graeci utuntur verbo rvYxciveiv. \ triusque vero vocabuli ratio trij)lex est. Nam aut iatelligiraus rem casu factam esse, aut simpliciter rem accidisse, aut intercedere aliarum i^erum commodam ralionem. Ac primum jorle signi- ficat casu, fortuito, nou ex caussa, quae cognosci pos- sit: zufuUig.

Plaut. Most. 2, 2, 5f). lucernam forte oblttus fueram cxstin- guere. CIc. p. Planc. 26, 65. at ego quum casu diebus iis itineris faciendi caussa decedcus c provincia , Puicolos forte venissem — concidi pcnc etc.

CIc. p. Cluent. 51, 141. forte evenit, ut ruri in Privernati essemus. cf. de Orat. 2, 55, 224. Lir. 1, 7, 13.

Terent. Phorm. 4,3,11. ut abii abs te, Jit forte obviam mihi Phormio. i. e. non de consilio. Sueton. Claud. 34. quocumque gladiatorio munere — , etiam forte prolapsos iugulari iubebat. Tacit. Ann. 1, 12. inter quae scnatu ad infimas obtestationes procumbente, dixit forte Tiberius , se ut non toti rei publicae parem, ita quaecumque pars sibi mandaretur , eius tutelam sus- cepturum. i. e. excidlt ei hoc verbum, non ante raeditatum. 3, 31. ac forte parva res magnum ad ceriamen progressa prae-

FORTE. 7S3

buit iuveni materiem apiscendi favoris. 4, 3. orto forte iurgio. 4, 69. 6, 46.

4. Deinde non ipsuni casura, quo quid factum sit, cogitamus, sed dicimus simpliciter aliquid accidisse, non caussam quaerentes, sed tantura in rei evenlu ac- quiescenles: ubi nos es traf sic/i, es ist der Fall. Ita propi-ie de rebus extrinsecus intervenientibus.

Eurip. Ipliig. Taur. 615. TiolXri 8i rig nQO&vfiia as totJS' ^XOvca rvyxoi.vu. Plaut. Curc. 2, 3, 58. forte adspicio tnilUem. Bacch. 2, 3, 44. forte ut assedi iv stega. Liv. 2, 4, 5. nam quum, pridie quam legati ad Tarquinios projiciscerentur et coe~ natum forte apud T itellios esset, coniuratique ibi remotis arbi- tris multa inter se de 7iovo, ut Jit , consilio egissent, sermonem eorum ex servis unus excepit. ubi si reddideris er war zufdllig bei den Jitelliern zu Tische, ineptam habebis sententiain. Est Tero vertendura : und da sich es traf, dafs er etc. 2, 12, 6, ibi quum stipendium forte militibus daretur etc. Tacit. Ann. 1, 66. forte equus abruptis vinculis vagus — quosdam occurrentium obturbavit. 2, 82. Curt. 3, 13, 2. sed forte in exploratores — incidit natione Mardus. 7, 2, 1. dum haec Amyntas agit, forte stiperve7ierunt , qui fratrem cius Polemonem — vinctum reduce- bant. Stat. SUv. 3, 1, 68. forte diem Triviae dum litore duci- mus udo.

Lucan. 3, 652. t«7ic tinica diri conspecta est leti facies , quum forte natantem diversae rostris iuvenem fixere carinae. iibi Heinsius elegantiam huius usus non perpendens, forte pro for- titer dictum existimabat.

Liv. 25, 7, 10. quum Tarentinorum defectio iam diu et in spe Hannibali , et in susnicione Romanis esset, caussa forte extrin- secus malurandae eius intervenit.

5. Hinc fit, ut forte indicet, aliquando sive olira rem esse faclam. Alque accipi pofest pro uUqnundo {einmal): quocum eliam componitur. vid. n. 9. Cicero non ita loquulus est, sed posteriores.

Horat. Epist. 1, 7, 29. forteper angustam tenuis vulpecula rimam repserat in cumeram frumenti. Sat. 1, 9, 1. ibamforte via sacra, Martial. 1, 54, 7. sic niger, in ripis errat quum forte Caystri., inter ledaeos ridetur corvus olores. Sueton. Tib. 11. forte quondam in disponendo die mane praedixerat etc. ubi editores quidam omiserunt quondam. Aurel. Vict. de Caes. 17, 5. quum- que eo modo plures co7ifecisset , forte eum Scaeva — ab atudio tali deterruit , qui spreto gladio, qucm-inutilem cernebat , suffi- cere utrique ait , quo armabatur ipse.

734 FORTE.

6. Denique ad rerum cohaercutiam referfnr. Nam fortefitid, qiiod in aliqiiod cerlnm iempus cadit, aut cum alia re evenit una. Nos es ist der FalL eben, es iraf sicJi gerade. Saepe haec ratio verbis adieclis magis fleciaratur, et componunlur verba tumforte, iam jorte, Graeci etiam haec verbo TvyyavBiv designant. Isocratj Areop. 2. lyco 8s Si, avxci xavTa Tvyyavco dedicog. Atque Jiuc pertinet eliaui illud forte fortnna.

Plaut. Men. Prol. 29. Tarenti Imli forte erant , quom illuc venit. Liv. 21, 54, 7. erat forte brumae tempus. 32, 11, 9. et pernox forte luna erat. 40, 59, 3. nihil in eo triumpho ma^is insigne , quam quod forte evenit , ut eodem die triumpharet, quo priore anno ex praetura triumphaverat. Curt. 6, 7, 29. gladio, quo forte erat cinctus , graviter se vulncrat.

Liv. 21, 51, 3. nec quisquam hostium circa eas insulas inven- ius. lam forte transmiserant ad vastandam Italiae oram. i. e. sie hatten eben eincn Einfall gcmacht. Liv. 1,59, 7. in quo tum. magistratu forte Brutus erat. Saeton. Tib. 13. is forte tunc M. Lollio infensior , facilis exorabilisrpie in vitricum fuit. Ita explicandum est apud Plautum Mo.«t. 3, 2, fi. non mihi forte visum illico fuit , melius quom prandium quam solitum dedit. Guiiielmus interpretatur, non tcmcrc ct casu id fleri illico in mentem venit : male quidera. Dicit enira senex ille , dor- mitum ire non visiim sibi esse illico , ut fors ferel)at, quura melius prandiura accepisset: dies schicn mir gerade jetzt, da sie mich besser gespeiset, nicht annehmlich.

Inversa sententia Virgil. Aen. 6, 171. sed tum, forte cava dum personat aequora i:oncha , demens et cantu vocat in certamina divos.

Virgil. Aen. 6, 190. vix ea fatus erat, geminae quum forte columbae ipsa sub ora viri coelo venere volantes.

Curt. 3, 11, 13. instabat fugientibus eques a Parmenione mis- sws, et forte in illud cornu omnes fuga abstulerat. i. e. gerade auf diesem Fliigel.

7. Huius generis est formula Livio saepe usurpata per eos forte dies : quae non modo de rebus per ali- quot dies perpetuis dicitur, sed de iis, quae uno aliquo ex istis diebus actae sunt. l'orte indicat res concurrere. Atque simplex forte eliam pro tiim forte i. e. tum de- mum dicitur.

Liv. 36, 14, 1. per eos forte dies Manllus Acilius consul — mari traiecto pedestres copias Larissam ducerc delectos mililum tribunos iussit.

FORTE. 735

Liv. 37, 34, 1. per eosdem forte dles legatus ah Antiocho in castra venerat byzantius Heraclides. 37. 20, 1. per eosdemforte dies Elaeam ex Jchaia mille pedites — accesserunt.

Tacit. Ann. 4, 59. ac forte illis diebus oblatum Caesari anceps periculum auxit vana rumoris. Aurel. Vict. 40, 3. et forte iis- dem diebus ibidem Constantium patrem vitae ullima agebant.

Suetou. Aug. 10. in locum tribuni plebis forte demortui can~ didatum se ostendit.

8. In conditionalibus sententiis, qiiibus aliqiiid dici- tnr ex condilione pendere, quando conditio cogitatur incerta et in rebus fortuitis posita, Latini adiiciunt particulamyor^fi, Graeci av: nos reddimus etwa. Sed Lalini id non graeco more ad condilionera temporis et loci et caussac referebant, sed forle non nisi coniunctio- nibus merara conditionera significantibus adiungebant: quae erant s/, nisi, sin. Hinc grammaticorum prae- ceptum de particula post istas coniaoctiones pro for- tasse posita: hinc vero etiani recentiorum scriptoruni error, quo/o/Ye ubicumque pro fortasse usurpare so- lent. Modus verbi non regitur a partioula, sed conditio- nalis sententiae natura fert, ut conditio ex fortuitis pen- dens vel simpliciter indicativo exprimatur, vel in cogi- tatione posita vel cum aliis rebus nexa sit : quod utrum- que Latini coniunctivo dicunt. Frequentior tamen est usus indicativi. Locatio particulae non una est: nam non semper coniunctioni ea adhaeret, sed reiicitur post unum vel plura nomina , in quibus vis orationis praevalet. Sic Graeci quoque. Vid. Stallbaum ad Plat. Gcrg. 69. Saepe intercedunt pronomina relativa. Tamen non tanta est iransponendi verborum licentia, quantam concedi voluit Sarpius in Analect. p. 28.

Cic. in Caecil. Div. 1, 1. si quis vestrum, iudices, aut eorum, qui adsunt, forte miratur etc. de Nat. tl. 2, 35, 90. sic philo- sophi debuerunt , si forte eos primus adspectus mundi contur- baverat.

Cic. Acad. 1, 7, 25. quin etiam graecis licebit utare, quum voles, si te latina forte deficient. de Orat. 3, 12, 47. de iis te, si qui me forte locus admonuerit, commonebo. Vlpian. in Dig. 23, 3, 16. quare et si duplum forte ad virum pervenerit , id quo- que ad mulierem redigetur.

Additum est aliquando apud CIc. ad Fani. 7, 17, 9. si quae te forte res aliquando offenderit. Liv. 5, 3, 4. an tst quisquam, qtii

736 rORTE.

dubitct , nulUs iniuriia vestris , si quae forte aliquando fuerunt, umquam — tribunos plebis offcnsos ac concitatos esse.

Plaut. Asin. 3, 2, 43. qui verberarem asinos, si forte occepc- rint clamare hinc cx crumina.

Cic. p. Slur. 6, 13. nemo cnim fere saltat sobrius , nisi forte insanit. de Off. 3, 24, 93. honcstius mentietur, si ex hercditate nihil ceperit: nisi forte eam pecuniam in rei publicae ma"-num aliquod tempus contulerit.

Plaut. Capt. 2, 2, 59. hoc te monilum , nisi forte ipsa non vis , volueram.

Cic. ad Fain. 11, 18, 6. quare velim equidem id quod spero, 7it plane abiectus ct fractus sit Antonius. Sin aliquid virium forte collegerit , scntict nec senatui consilium nec populo romano virtutem dcesse. 12,10,3. ut si haec ex sententia confecta essent, consilio atque auctoritate tua, sin quid forte titubatum est — , exercitu tuo niteremur.

Singularis e»t lociis Gaii Instit. 3, 141. in quo additur forte in altera parte enuntiationis: si rem a te venalem habenie, vel- uli fundum , acceperim et pretii nomine homincm forte dederim. Idem Gaius Inst. 3, 179. forte ante si posuit: de quo loco ride n. 21. Plaiit. Aniph. 2, 1, 74. ibi forte istum si vidisses quemdam in somnis Sosiam. Asin. 4, 1, 49.

NotaLilis esset verborum positio apud Virgil. Aen. 2, 136. delitui dum vela, darent siforte, dedissent. nisi ipsa sententia suspicionem interpolationis concitaret.

9. Verba siforte, quae significant si fors ita tiile- rit, dTV'/oi, inlerpoDuntur orationi, quae de re agit exlremo loco concedenda. Qua de caussa saepe fit, ut negatio praecedat , praesertim niliil nisi. Exposuit de hac re Muretus Var. Lecl, 16, 9. Germani dicuut allen- Jalls.

Cic. ad Att. 14, 13. restat, ut in castra Scxti aut , si forte, Bruti nos conferamus. De loco de Off. 2, 20, 70. vide n. 20. Tertulllan. Apolog. 38. nostra iniuria est , siforte, non vestra. c. 41. et sequitur , ut omnes saeculi plagae nobis , si forte , in admonitionem , vobis in castigationcm a deo obveniant. c. 16. Tios, si forte, integrum et totum deum colimus. c. 43. de Pallio2. ab Assyriis, siforte, aevi historiae patcscunt.

Cic. p. Mil. 38, 104. hiccine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur , aut, siforte, pro patria? i. e. aut si fortc extra patriara moriendum slt, tanien pro patria. de Orat. 3, 12, 47. ex quQ vercor, ne nihil sim tui, nisi supplosioncm pedif,

FORTE. 757

imiiatus et pauca quacdam verba, etaliquem, siforte, motum. ad Qu. Frat. 1, 2, 2, 7. intelUges esse nihil a me , nisi orationis acerbitatem et iracundiam et, si forte , raro litterarum missarum indili^^entiam rcprchcnsam.

10. Si forte etiam ponitur pro si qnanclo , wenji einmal'

Plaut. Asin. 1, 1, 92. quid si forte in insidias dcvenero? Tu redimes me, si me hostes interceperint ?

11. Eadem est ratio, iibi si significat an: quemad- modura graecus poeta el' xev Od. 15,523. 16, 238.

Plant. Poen. 5, 2, 103. memoradmn mihi: si novi forte, aut si sunt cognaii mihi. Liv. 1, 7, G. pergit ad proximam spelun- eam , si forte eo vestigia ferrent.

12. Praeler exceptionis significationem fornfula nisi forte utifur is , qui corrigit , certe mitigat ea, quae indefinitius aut confidentius affirmala videantur, aut ea nd aliam caussam refert , et is, qui de dictis rebus addu- bifat quasi per occupationem, et is, qui raodeste caute- lam de errore adiicil. Haec optime constituit Beierus ad Cic. de Oif. 1, 33, 120. p. 254.

Cic. de Off. 2, 18, 62. jjropeyislor bcnignitas esse dcbebit in calamitosos , nisi forte erunt digni calamitatis. 1, 33, 120. qui igitur ad naturae suae non viliosae gcnus consilium vivcndi omne contulerit , is constantiam teneat — ; nisi forte se intelle.rerit errasse in deligendo genere vitae. 1, 1, 3. ad Fani. 7, 33, 1. quod Hirtio invideres , nisi cum amarcs , non erat caussa invi- dendi: nisi forte ipsius eloquentiae magis , quam quod me audi- rct, invideres. Ovid. Her. 21, 237. unde tibi favor hic? Nisi quod nova forte reperta est, quae capiat magnos littera lecta deos. i. e, Sed nou ita quaerain : fortassc tibi reperta est littera etc.

Cic. deFin. 2, 14, 44. accedam ad omnia via, Torquate: nisi ubi memoria forte dtfecerit. Ita codices integri. lEst nisi alicubi.

13. Verba nisi forte ironiae inserviunt, quum is, qni loquitur, significat eo , quod forfasse contradici possit , nou infringi senfentiam suam , sed absurdura aut incredibile esse illud. Nam simulaf, se, hac re compro- bafa, esse alienae sententiae cessurum. Qnod Gesnerus in Thesauro exposuit, et post eum Goerenz. ad Cic. de Leg. 1, 1, 2. Beier. ad Cic. de Ofi". 1, 33, 120. Gerraani

II. 47

738 roaxE.

dicunt n^enn nicht ettva , wena nicht gar. Conf. Cor- tius ad Sallust. Cal. 20, 17. Malthiae ad Cic. p. Rosc. 29, 82. Zumptii Gramm. n. 526. Sed ipsa particula forte wow est, quae irouiam desjgnel, siquidem eadem senLentia verbis nisi vero et uno nisi cxprimitur. Id \eroJorte efficit, ut inlelligalurresinsolenlior etalieoior, quae vix assensorem iuveniat.

Cic. p. Mil. 7, 17. intcrsit inter vitae dignitatem summorum atque infimorum: mors quidem illata per scelus iisdem et poenis teneatur et legibus : nisi forte magis erit parricida, si qui con- gularem patrem, quam si quis humilem necaverit: aut eo mors atrocior erit P. Clodii, quod is in mojiumentis maiorum suorum sit intcrfectus. de ]Vat. d. 3, 18, 45. de Acliille : qui si deus est, et Orpheus et Rhesus dii sunt, Musa matre nati: nisi forte maritimae nuptiae terrenis anteponuntur. in Verr. 3, 64, 149. de Leg. 1, 1, 2. de Fato 16, 37. p. Rosc. Am. 29, 82. p. >iii. Sl, 84.

Sallust. Cat. 20, 17. haec ipsa , ut spero , vobiscum consul agam : nisi forte animus fallit , et vos servire quam impcrare parati estis. Hist. Fragm. 1. p. 945. «am bellum atque arma, qiiumquam vobis invisa , tamen quia Lepido placent , sumenda sunt: nisi forte cui paccm praestare , et bellum pati consilium est. Tacit. Hist. 4, 74. Curt, 5, 8, 12.

14. Notanda est verborura composilio, qua apud Tacitum verba nisi forie iufinilivus sequitur in obJiqua oratione.

Tacit. Ann. 2, 33. dlstinctos senatus et equitum censiis, non quia diversi natura, sed ut locis, ordinibus, dignationibus, antistent et aliis , quae ad requiem animi aut sulubritatem cor- porum parentur, nisi forte clarissimo cuique plures cura^, maiora pericula subeunda , dclinimentis curarum et periculorum carcn- dum esse.

15. Eiusdem ralionis sunt sententiae finales, quae conditionem m evenlu positam , et finem quidera ac consilium indicanl. Sed Lalini hanc condilionem even- tus non nisi negationi assignubant, et dicebant nejorte, non ut forle, siculi Graeci uon modo oncog (xt) av , sed etiam o.:ag av dixerunf. INec tamen deest caussa. Nam uti Graeci Ivc non componunt cum particula av ob cerlam consilii seu finis defmilionem, ita etiam Latini fortuitara rationem tantum in negatione agnoscere sole- baat, et iacerLam conditionem , quae inesL in negando

FORTE. 739

eo, qiiod fleri possit aiit debeat, designabant adiecto jorLe, iiumquara vocabulo yor/^^se.

Plaut. Aul. 2, 4, 24. ne quid animae forte amittat dormlens. Tcrent. Eun. 2, 2, 54. mimnam hic relictus cvstos, ne quis forte internuntiu9 clani a milite ad istam curset ? Cic. ad Qu. Frat. 1, 2, 2. rfe Zioc gencre toto, ne forte me in Graccos tam ambitio~ sum factitm esse mirere , pauca cognosce. ad Faiii. 9, 8, 2. qui metuo, ne te forte flagitent. 5, 5, 3. nam comperisse me «on audco dicere , ne forte id ipsum verbum pnnam , quod abs te aiunt falso in me svlere conferri. Liv. 2, 12, 4. metuens, ne, li consulum iniussu et ignaris omnibus iret, forte deprehensus a custodibus romanis retraheretur ut transfuga.

Lactant. de Opif. Dei 11, 17. et tamen necubi forte obhaereant ac resistant, — opplevit ea intrinsecus crassiore succo.

16. Formula est ac ne forte in occupanda aliqua obieclione, quae reraovealur.

Cic. de Orat. 2, 46, 191. ac ne forte hocmagnum ae mirahile c«« videatxir, hominem toties irasci. ad Att. 2, 18. \ideToni. I.p. 494.

17. Td vero, quod in ne banc incertae rci notatio- nera etficit, transfertur eliam ad mutatara orationera, in qua non pro ne ponitur.

Quinctil. 1, 3, 1. proximum imitatio: nam id quoque est docilis naturae, sic tamen , ut ea, qnae discit, effingat , non habitum forte et ingressum , et si quid in peius jiotabile est. Zuraptius, ea quae discit puer , inquit, opposita sunt fortuitis, quae no- lente niaj;istro accipiat. At non de fortuitis est serino , sed de negando eo, quod aliquando ficri possit. Ac nisi duae essent eententiae partes , scribendum erat: sic tamen, ne habitum forte ct ingressum effingat.

18. Denique in relativa sententia forte ponitnr, uti «V graecnm post og , olog , oari,g. INam aut exprirailur condilionata res , sl qnae forte sit , praesertira prae- raissa negalione, aut indefitiitae rei assumptio. Recen- tiores scriptores hoc raodo simpliciler designant inde- fiuitam rem.

Virgil. Aen. 5, 485. protenus Aeneas celeri certare sagitta in- vitat , qui forte velint , et pruemia ponit. i. e. si qui forte velint.

Plaut. Ampli. 2, 2, 195. nisi quisquam est Amphitruo nlius, qui forle le hic absente tamen tuam rem curet. Ovid. Trist. 5, 7, 53. unus in hoc populo nemo est, qui forte latine quaelibvt « medio reddere verba queat.

47*

740 FORTE.

Gaii Institut. 4, 59. nam qui forte Stichum et Erotem emcnt, recte videtiir ita dcmonstrare. Aurel. Vict. de Caes. 10, 3. neque minus sancte facitis in tucndis , qui Jorte in spe conspiras- xent. 39, 4j. qui forle in provinciis motus exsisterent.

19. Krebsius iii Arte latine scribendl n. 387. et ia Annal. Heidelberg. philolog. a. 1808. p.407., nescio quo auctorc, docet/o/Ve, nonyc/Yasse, poniin interrogationi- bus negativis ideoque dici num forte cle meo amore iluhltaiillf ecquid forte Jioid? Equideui vero huius praecepti nulium iuveni iu veteribus scriptoribus docu- mentum.

20. Praeter has, quas exposui, formulas forte non lacile usurpatur a prosae orationis auctoribus ita, ut sigm^icei fortasse. Poetae tamen regula se coerceri nou passi sunt. Vnde pervenit in usum grammaticorum re- centioris aevi et criticorum nostri temporis: et ne Ruhnkenius quidem ab liac stribligine abstinuit. Vid. Schaefer. ad Eurip. Orest. 775. Passov. ad Persium T. 1. p. 359. IMalthiae in Exejnpl. Eloquent. Lat. p. 220. Friedemann. ad Ruhnken. Orat. p. 532. Lindemann. ad Ruhnken. vit. Hemsterh. p. 75. 100. Et librarii saepe antiquis verbis forsitan et fortasse substituerunt scho- lasticum suum forte. vid. Drakenb. ad Liv. 10, 24, 13. Tamen reperiuntur quaedam dictiones, in quibus nec paucitas exemplorum, nec alia caussa poterit iis, qui uaturam particulae perspectam habent, ullam iniicere dubilatiouem , quin recte dictum sit forte pro fortasse, Equidem notabo has : forte et , aut Jorte , et numeralia nomiua, et ubi dicitur pro exempli caussa, et quod in ([uacumque sententia locum obtinere videtur, fortean.

llorat. Kpod. IG, 1.5. foric quid expcdiat, communiter aut melior ]Hirs malis carcrc quacritis laboribus? QnorHin yerl)o- rum inultae exstant interpretationes et ob verborura ucura et ob ineptam senteutiara iiuprobandae : iiulla rero est peior ea, qnaui nupcr Wagnerus in Seebodii Bibl. crit. anni 1820. Tom. I. p. 14u. exposuit, fortc quid expediut signiGcare : forte alic]Uod facinus uos expediat. Rutgersii eraendatio , quaiu Uentleius probaTit, vehemenfer friget. Omnes cnira fefellit constructio verborura, quae luicc est : communiter aut pars melior carere malis laboribus quaeritis, quid fortc expediat? Mclior cura iuCuitivo coniponitur , ut apud Persium 4, 16. anticyras melior sorbcre mcracas. et apud Val. Flacc. 1, 424. oraque tlies- salico viclior contundcre freno.

FORTE. 741

Cic. ad Att. 10, 12. quare vi aiit clam agendum est, et si vi, forte et cum tempestate: clam autem istis. In quo ai quod ccpciXfia, vidcs, quam turpe sit. Trahimur , nec fugiendum , si quid vtolentins. Orelllus forte pro fortasse posituin non lati- num esse affirmans, et ne fortasse quidem cum nomine tcra- pcetatis coniungi posse, emendationem fecit hanc : fartiter aa tempestive. Quod tenens aliquis dicat, forte esse antiquam formam adverbii fortiter , veluti critici statuunt in Lucret. 2, (iSl. ubi tamen est accusativus cum v. ludunt coniungendus. Cicero _/orte et dixit, ut Virgil. Aen. 2, 50. fors et vota faeit. £st sententia haec : quum omnia suspecta sint, aut vi est agcndum aut clara, et si vi est agendura, forsitan adeo in magna rerum perturbatione et cum periculo : sin clam , clam istis : in quo turpis erit lapsus. Nos trahiraur, ut fugiaraus: taraen non cst fugiendum, si quid violentius agendum erit. Tempestas dicitur de universo et magno turaultu in hoc mari negotii, nt antea dixit Cicero. Nec necessarium erit, ut cum Orellio verba clam istis interrogatione pronuntiemus.

Cic. de OfF. 2, 20, 70. videndum illud cst ; quod si opulentum fortunatumque dcfenderis , in uno illo , autforte in liberis eius manet gratia: sin autem inopem , prohum tamen et modestum, omnes non improbi humiles — praesidium sibi paratum vident. Orelllus ex uno codice restituit nunc si forte : quod non male se habet, sed a correctore quodani profectum videtur. Reliqul libri vel aut forte vcl aut in liberis forte praebent. Plaut. Baccli. 1, 1, 46. quid si apud te veniat dc stibito prandiumf aut potatio forte, aut coena. ubi forte non afficitur a con- iunctionc si.

Gaius Inst. 1, 150. quo casu licct uxori vel in omnes rea vel in unam forte aut duas (optare). 4, 74. et potest quisque tertia forte aut quarta vel etiam minore parte pcculii negotiari.

21. lurisconsulli in afl*erendis exemplis usurpant hoc vocabulum. Quae diclio nata est ex condilionali formula si Jorie , quam eliam veleres scriptores in afferendis exemplis adhihebant.

Ilorat. Epist. 1, 12, 7. si forte in mcdio positorum abstemiua herbis vivis et urtic.a , sic vives protenus. ubi conf. Schmidius. Art. poct. 120. scriptor honoratum si forle repouis Achillem.

Vlpian. in Big. 48, 22, 7, 6. sicut autem relegarc in insulam quisquam , quae non est sub se, non potest, ita ne in provinciani quidem relegandi ius habet, quae non cst sub sc. Forte praeses Syriac in Maccdoniam non relegabit , sed exlra protnnciam suam potest relegare. Gaius in Dig. 20, 1, 15, 2. alii nulU rem obU~

742 lORTVITO. FORTVITV.

gatam esse qnamforte Lucio Titio. Gaias in Di"^. 80, 1, 67. gervua uni ex heredibus legatus si quid in hereditate malitiose fecisse dicatur , forte rationes interlevisse, non aliter adiudicandus est etc. Alia niultii notavit Brisson. de Verb. signif. p. 497. in quibus nonnnlla tamen magis ad conditionale geuus per- tinent.

Gaius Instit. 3, 179. ita demum novaliofit, si quid in poste- riore stipulatione novi sit : forte si condilio vel sponsor aut dies adiiciatur aut detrahatur.

22. FoRTEAN sive fortan eo modo, ^no forsan diclum sit, etiam dici potuisse, nemo negabit; usurpa- tum esse ab ipsoCiceroue duo monstrant loci. Sigaifica- tioue non diftert a fursan.

Cic. pro Lege Man. 8, 20. in quo maxime laborandum est, ne fortean vobis, quae diligentissime providenda sunt, con- temnenda esse videantur, Ita Schiitzius e cod. palat. restituit. Vulgo legebatur ne forte a nobis , quod Buttmannus emendavit scribens /orte ea. At nullura aderat mendum. de Re publ. 8, 35. quare cogitato Romulum , aut Pompilium , aut Tullum regem, fortean non tam illius te rei publicae poenitebit. Ita codex : quod Moserus vulffari enuntiatione effictum etymologiae ad- versari putat. An vero etiam adversantur untca, isthic et quae sunt huius generis? Heinrichius edidit fortcan. Veteres glos- sae : rvxov fors , fortasse , forsitan, jortan. Hirt. B. Afric. 61. quod fortean id tempus accidcrat numquam. Alii libri sub- Btituunt /orsan usitatius verbum, idque critici receperunt.

*) Saepe librarii confuderuut forte et sorte, fors et sors. vid. Cort. ad Lucan. 2, 12. critici ad Curt. 3, 2, 11. 4,4, 13. forte etfortasse. vd. Sueton. Claud. 34.

FORTVITO. FORTVITV.

FoRTVlTO et FoRTViTV unam habent significatlo- nem, quae est forte , casii. Altera enim forma facta est enjortnitiun , altera ex fortnitus nomine substaufivo. Priscianus 15. p. 1016. fo7'tnitu , cjuod a fortuitus cleri- valivo noviine fit. \n libris scriptis ubique fere com- mutantur, nec deerant critici, qui alteri maiorem tri- buerent vel clegantiam vel auctoritatera. Goerenzius ad Cic. de Fin. 5, 11, 33. observasse se narrat, substan- tivum fortuita a Cicerone semper poni, quando aliud subsfantivum adiiciatur coniunctum, ideoque dici casii et fortuitu. At nullus reperitur Ciceronis locus, ia

FORTVITO. FORTVITV. 743

quo fortuitu perstet sine librorum discrepantia. Qiio igitur modo constiluetur certura iudiciura? Giesius ad Cic. de Div. 2, 7, 18. anliquiorem formam appellat Jortnitu ■, vel ob ipsara hanc caussam Ciceroni non ob- trudendara. Quo nihil falsius. ]Sam Joriuita non anti- qua est forraa, sed recentissima , neque uraquara iii ]ingua latina fuit substantivura fortnitus. Sed saeculo quarto post Chr. n. in multis nominibus formandis mu- tabatur terminalio o m u , atque non modo in inscriptio- nibus exhibebantur noraina agrii, unu locu , sed etiam in libris Jortuitu , gratuitu , de quo vide Torrent. ad Siiet. Caes. 27. et Heusing. ad Cic. de Off. p. 515. quara- quara substantiva, unde ducerentur, nulla erant. Nec quod apud Ciceronem se invenisse Sylvius in Comment. ad Orat. p. Sulla 4. dicit sortitu pro sortito , umquam in latinitatem receptum est. Antiquioriira poetarura nemo umquara dinit fortuitu, nec Plautus in Aulul. 2, 1, 41. uhi fortuito edit. princ. et omnes codices habent, praeter unura Langii, qui idera est palatinus. Neque in Ciceronis de Olf. 1, 29, 103. et in Phil. 10, 2, 6. et in libr. ad Herenn. 1, 11. non variant codices: in Epist. ad Fara. 5, 7, 6. et de Olf. 1, 29, 103. oplimi praebentyor- tuito, deLeg.1,8,25. de Orat. 1,24, 111. Tusc. 1,41,99. omnes. In Livii historiis nusquam occurrit documenlum : immo librarii, qui 3, 51, 1. adeo scribere potuerunt Jortuitu consensu , etiam alibi forraara novara siibsli- tuisse videntur. Conf. Drakenb. ad Liv. 2, 28, 1. Quara- vis igitur alicjui codices in Cic. de Fin. 5, 11, 33. et iii Agrar. 2, 7, 17. et de Div. 2, 7, 18. et in Timae. 13. fortuitu suppeditent, non erit hoc firmum fundamentmn ontiquioris usus. Etiam apud Plin. Hist. n. 11, 37, 56. cod. leidensis fortnifo exhibet. Apud Lactantium 1,2, 1. et apud Solinum (vid. Oudendorp. ad Apulei. Met. p.495.) et apud Sulpicium Severum in Vita Marioi 9. forlasse servari poterit fortuitu. vd. Biineraann. ad 1, 2, 1. et ad 5, 20, 14. Tamen etiam ibi et apud Boelhium 5. pros. 1, discrepant libri scripti.

In quibusdani libris Yitruvii fortuitu exstare narrant Wessc- lingius Observ. 1, 13. et Oudendorp. ad Sucton. Tiber. 39. Cf. Torrentius. Caesari foriuito vindicat Oudendorpius ad B. gall. 7, 20. In luvenal. 13, 225. librarii suuui fortuitu substi- tuerunt elegantiori verbo fortuiius.

1. De significatione .uius vocabuli eadem dicenda

744 FORTVITO. FORTVITV.

sutit, qnae antea de vi priraitiva verbi forle diximus. ISsLm forluito est forte, casu.

Plaut. Aul. 2, 1, 41. si eam senex anum praegnantem fortuitu fecerit. Cic. de Orat. 1, 24, 111. ne ■— videar — fortiiito in sermonem vestrum incidisse. Phil. 10, 2, 6. quod verbum tibi non eicidit, ut saepe fit , fortuito. Tusc. 1, 41, !)9. necmihiipsi hoc accidit jortuito. Sueton. Tiber. 39. ingentia saxa fortuito superne dilapsa sunt.

Cic. Agrar. 2, 7, 17. hoc tribuno plebis potissimum venit in mcntem , populum romanum universum privare suffragiis, paucas iribus non certa conditione iuris, sed sortis beneficio, fortuitu ad vsurpandam libertatem vocare. Ita nunc legitur in novissimia editionibus emendatum : quod veheraenter miror. Quis non videt Ciceronem scripsisse sortis beneficio fortuito — ?

2. Saepius tamen non tani verbi nolionem format, quam conditionera rei fortuitara desiguat, atque hac ratione cum substantivis coniungitur, et vel divinae gubernationi vel providentiae vel consilio ac rationi opponitur. Ita fit, ut aliud simul verbo adhaereal ad- Terbium.

Cic. de Div. 2, 7, 18. wt sciat , quid casu ct fortuito futurum sit. Rhet. adHerenn. 1,11,19. casu ct fortuito navis in portum incolumis delata est. Oudendorpius in Ilirtii B. afric. 3. re- stitui iubebat fortuito casu oblatam occasionem egrcssus aucu- pabatur : quod a glossatore profectum videtur.

Tacit. Ann. 2, 77. at si teneat exercitum, augeat vires, mulla, quac providcri non possint, fortuito in melius casura. Cic. de Fin. 5, 11, 35. sive cnim — maior aliqua caussa atque divinior hanc vim ingenuit , sive hoc ita fit fortuito. de Leg. 1, 8, 25. itaque ad hominum commoditatcs tt usus tantam rcrum uberta- tem natura largita est , ut ea. quae gignuntur , donata consulto jiobis, non fortuito nata videantur. Caes. Bell. gall. 7, 20. nec haec omnia fortuito aut sine consilio acciderc potuisse. Cic. Tim. 13. ita totum animal movebatur illud quidem , sed immo- derate et fortuito. i. e. sine regula ac modo.

Cic. ad Fam. 5, 8, 6. de me sic existimes ac tibi pcrsuadeas vehementer velim , non me repcntina aliqua voluntaie autfortuilo adtuam amplitudinem meis officiis amplectendam incidisse. Sine iu?ta caussa Martyni - Laguna et Beierus praestare putabant ac fortuito. ^iecessarium est aut.

Cic. Orat. 53, 177. quae sic aperta est, ut mirer veteres non esse coinmotos , praesertim quum ^ ut fit , fortuito saepe aliquid concluse aptcque dicerent.

FRVSTRA. 745

3. Coniponuntur \occLhu\a fortuiio et temere^ et ipsum illucl pro temere dicitur.

Cic. Orat. 55, 28G. itaque et Ilerodotus et eadem superiorque uetas numero caruit nisi quando temere et fortuito. de OfF. 1, 29, 103. ut ne quid temere ac fortuito, inconsideratc ncgUgenterque agamus, Liv. 2, 28, 1. ne — omnia temcre ac fortuito ageret. Cic. p. Sull. 4, 13. atque inter nos partitio non est fortuito, iudices , nec temere facta.

Cic. de Div. 2, 28, 61. ipse ille dioinationis auctor numquam illa dicet facta fortuito , naturalemque rationem omnium rcddet.

FRVSTRA.

FnvsTRA est friistera , ablativa forma nominis ob- soleii frusterus: sicuti supra, extra , contra dicitur. Cf. ANTEA et CONTRA. Vlfima vocabuli origo cernitur \n frudo , quod est ^ro fraudo. Ita cognata sunt clau- strum et cludo.

Perottus in Cornu cop. p. 30. haec: frustra adrerLiuni a frustura deductum existiniant, quod significat incassuiu, quasi iraperfecte: a quo fit frustro verbum , quod est fatlo, deludo. Meliora Martinius Lex. philol. T. 1. p. 483.

Significationis ratio, quaraquam est simplicissiraa, mirum quantam grammaticis difficultatem attulerit. De ea disseruerunt Ernesti in Synon. T. 2. p. 93. Ilerzogius ad Sallust. Cat. 20, 2. Doederlinus in Synon. T.3. p. 100. Ramshornius Synon. T. 1. p. 484. Fraudare quum significet decipere, jrustra modum indicat, quo quis aut decipialur aut decipiat. Nam utramque et activara et passivam notionem subesse, id bene perspexit Doeder- linus. Itaque proprie refertur ad operam, quae effectu caret, et ad rem , quae eventu fraudatur. Atque quod ex agentis parte frustra fit, jiequidquam esse dicitur in re ipsa efficienda, id est nihil, in nihii. Quare ubi frustra dicimus, non tanlum de exspectatione falsa et decepta cogitamus, sed saepe etiam de opera temere consumpta. In frustra enim apparet irritus labor irri- tumve inceptum et actio sine fine et sine consilio sus- cepta: in Tiequidquam nihil esse efFectum. Quod quia saepe in unam rem utrumque cadit, componuntur ambo illa vocabula, ut ab utraque parte et conatus agentium et effectus rerum designetur: veluti nos dicimus ver-

746 FRVSTRA.

gehens %u nichtSy et alterum pro altero interdum po- nitur.

1. Additur igitur hoc adverbium omnibus verbis, quae negotium vel actiooem aliquam exprimunt, in qua perdilur opera : estque irrito conatu, sine efleclii, ver- gebens, vergehlich: quae verba operara male posilara indicant. Atque ila etiam passiva et neutra Terba cum hoc adverbio iuuguntur.

Plaut, Capt. 3, 1, 31. item aUi parasiti frustra ohambulabant in foro, i. e. nec coenam arripiebant. Tevent. Heaut. 4, 3, 15. frustra operam, opinor, sumo. Ad. 2, 2, 53. nemo dabit: frustra eo-omet mecum has rationes puto. Cic. p. Rosc. Com. 14, 41. frustra tempns contero. Celsus 7, 12. saepe enim forceps , quum dentem comprchendere non possit , aut frustra comprehendat , os gingivae prehendit et frangit. i. e. corapreliendat quideni, sed male,

Cic. de Orat. 2, 33, 144. neqtie enim ipse auxilium suum saepc a viris bonis frustra implovari patietur. Lucan. 4, 735. multum frustraque rogatus.

Plaut. Aul. 2, 2, 1. praesngihat mihi animus fruslra me ire, quom exibam domo. Nos vergeblich gehen. Curc. 2, 3, 58. Bacch. 2, 3, 125. Frustra adstare Mil. 4, 2, 30.

2. Ex his inlelligitur, quoraodo haec parlicula pro- prie verbis addatur, quae ipsam rem temere actam indi- cant. Sed, ut fit per loquendi negiigentiam , eliani cum aliis verbis coniungitur, quae, quod post fruslralio- nem actum sit, indicant. Sentenlia igitur esl : quum frustrata opera esset.

Sallust. lug. 25, 10, multa tamen oratione consumpta , legati frustra discessere. Non discessus quidem frustra fuit, sed oratio. Quare Gesnerus restitui maluit codicum, quornm etiam sine noraine raentionem facit Cortius, scripturam : viulta ora- tione consur.ipta fnistra , legati discesse.-e. Senec. Thyest. 720. non est preces perire frustra passus. i. e. preces, quae frustra fuerant. Quae differunt ab istis Lucani 7, 730. perituraque frustra agmina permisit vitae.

3. Praeterea distinguamus actionem ipsara , quae trustrasit, a consilio et a caussa. ^iamm fnusira agi efiara dicitur id , quod agitur sine consilio, sine fine, temere : zwechlos: et id , quod sine causs;» idonea sit : grundlos , ohne Grund. Idque inter omnes scriplores usu receptum est. Quare rairor equidem, quod Erne-

fRVSTRA. 747

stius ad Tacit, Ann. 11, 7. lianc dictionera et ralione et extiaiplis sali^ confirraalam reiecit. Scilicet Cicero noa ita loquutui esse videtur pro sine caussa: at dixit pro temere.

Terent. Andr. 2, 1, 7. quanto satius te id dare operam, qui istum amorem ex animo amoveas , quam id loqui, quo magia lubido frustra incendatur tua? Plaut. Most. 3, 1, 40. kilarus est frustra istic homo. i. e. gaudet de re, quae non est. Cic. de Divin. 2, 60, 125. nec enim ignorare deus potest, qua mente quisque sit : nec frustra ac sine caussa quid facere dignum deo est. Paullo post : aut nescit hoc deus aut frustra somniorum significatione utitur. Virgil. Aen. 5, 389. Entelle, heroum quon- dam fortissime frustra, i. e. nequidquam.

Tacit. Ann. 6, 6. neque frustra praestantissimus sapientiae firmare solitus est , si recludantur tyrannorum mentes , posse ad- sj)ici laniatus et ictus. Quinctil. 1, 10, 15. non igitur frustra Plato civili viro, quem 71oXi.tiv.6v vocant, necessariam musicen credidit. 10, 1, 56. iSicandrum frustra sequuti Macer atque T irgilius ? — Quid ? Iloratius frustra Tyrtaeum Homero sub- iungit? Tacit. Ann. 11, 7. ut minus decora haec, ita haud frustra dicta princeps ratus. i. e. liaud temere, non sine iusta caussa. Suet. Oth. 9. ut multi, nec frustra opinantur. i. e. non falsa opiiiiune.

4. Transithoc, quod de canssa dixi, ad rationem activam , a^quc Jruslra de eo usurpalur, qui aut ei-rore aut falsa specie, falsove consilio alios decipit.

Terent. Heaiit. 2, 3, 51. obsecro, ne me in lactitiam frustra coniicias. Tacit. Hist. 2, 91. abnucntique nomen Augusti ex- presftcrc, ut affirmaret tam frustra, quam recusaverat i. e. in specieni. Celsus 8, 4. ne, quum in quosdam naturales sinus inci- derit , opiuionem fracti ossis frustra faciat.

5. Verba neutra assumunt hoc adverbiura et ubi ia conditione rerum nuUiis eventus apparet, et ubi res non caussam nec finem habent. Sic adverbium pro adieclivo ponifur in frnstra esse: qua Joquulione saepe utunlur historiarum aucloixs, numqiiam Cicero. Coraicis frequens esl d'icl\o fnistra esse pro in errore esse, faHi, decipi. Vid. Aus. Popma ad Piaut. Amph. 2, 2, 200. Sciopp. Susp. Lect. 1, 13. Cort. ad SiUust. lug. 85, 6. Frustra cadere significat deslitui eflectu.

Sallust. lug. 7, 6. neque inceptnm ullum frustra fuit. Lir. 2, 25, 2. ita frustra id inceptum Folscis fuit. Sallust. lug, 71, 5.

748 FRVSTRA.

postquam id frustra fuit, lugurtham placandi gratia accedit. Orat. 3Iacri Licin. 9. nam stpem frustra fnisse intcllexistis. Liv. 2, oi, 10. neque frustrabor ultra cives meos , ner^ue ipse frustra dictator ero. Taclt. Hist. 1, 75. utrisque fruslra fult. ATic.13. Celsus 3, 2. curatio minus his prodest, in quibus assiduc Jrustra fuit.

Plaut. Pseud. 1, 3, 144. sed sinc argento frustra est , quod me iui misereri postulas.

Plaut. Ampli. 3, 3, 19. iam hi ambo ct servus ct hSra frustra sunt duo, qui me Amphitruonem rentur esse. Bacch. 4, 7, 42. frustra es. Capt. 4, 2, 74. nec nihil hodie, nec muUo plus tu hic edes, ne frustra sis. Merc. 3, 1, 30. et sic saepissime Plan- tus. Vid. Parei Lex. crit. p. 506. Sallust. lug. 86, 6. quo mihi acrius adnitendum est, ut neque vos capiamini , et illi frustra eint.

Apuleius conlunxit genitivum : Apolog. p. 286, 14. erras, AcmiUane , et longe huius animi frustra es.

Ennius apud Gellium 18, 2. nam qui lepide jyostulat alterum frustrari , quem frustratur, frustra eum dicit frustra esse. Nam qui sesc frustrari , quem frustra sentit , qui frustratur, is frustra est : si non ille est frustra.

Tacit. Hiit. 2, 11. quoniam prima consiliorum frustra ceci- derant.

6. Frnstra Jiahere aliquem est decipere, eludere, non. curare , sed negligere.

Prisciani, ut quibusdam Tisura est, Argum. inPlaut. Amph. 5. »s udvenientes servum et dominum frustra habet. Tacit. Ann. 13, 37. igiiur Corbulo quacsito diu proelio frustra habitus — dispertit vires. Ammian. Marc. 18, 6, 6. si Persac frustra habiti redissent ad sua.

Tacit. Ann. 13, 51. aliaqiie admodum ccqua, quae brevi ser- vata, dein frustra habita sunt.

7. Fruslra componitur cum nequidquam eo, quem supra e.xposui, modo.

CatuU. 77, 1. Rufe, mihi frustra ac nequidquam credite amice. Apulei. Met. 8. p. 208, 40. sed ncquidquam frustra timorem illum satis inanem perfuncti, longc peiorcs inhaesimns laqueos.

8. Frustra etiam pro gratis dici poluit, ubi sermo erat de re nullius lucri, nullo pretio addito. Commu- tantur enim activa et passiva ratio.

FV. FVE. 749

Flaat. Men. 4, 8, 20. nisi feres argentum , fruaira me ductare non pote» Quod alibi dicitur gratis ductare.

9. Proprie coniunguntur verba sic fiustray uti Graeci ovrcog aXlcog , ovrcog avttog.

Plaut. Mil. 4, 2, 30. ego hic adstabo tantisper cum ftoc forma el factis sic frustra.

10. Sola particula exprimere potest unam senten- tiam , sicuti possunt falso , nequidcjuam , alia. Vid. p. 689. et Cort. ad Lucan. 7, 674. et Drakenb. ad Liv. 42, 64, 4. Sequitur fere nam,

Horat. Carm. 3, 7, 17, narrat pene datum Pelea iartaro, Magnessam Hippolyten dum fugit abstinens : et peccare docentis fallax historias movet. Frustra. Nam etc. Caes. B. gall. 8, 6. equites tamen et auxiliarios pedites in omnes partes mittit, quascumque petisse dicebantur hostes : nec frustra. Nam etc. Florus 4, 11, 9. regina ad pedes Caesaris provoluta tentavit oculos ducis. Frustra. Nam pulchritudo intra pudicitiam prin- cipis erat.

11. De mensura ultimae syllabae observandura est, quod p. 108. de verbo contra diximus. Novissimi poe- tae corripere eani ausi sunt: veteres semper produxe- runt. Vid. Botliius ad Plauti Men. 599.

FV. FVE.

Interiectionem , qua liomines sensum rerum ab- ominandarum et foetidarum designarent, natura ipsa docuit. Quare omnes fere gentes una vel simili voce utuntur, Graeci cpv , Francogalli ji, Germani J^faiy Latini ju et fue. Erant qui scriberent ^hu: nescio, qua auctoritate.

Charisius iu Instit. p. 213. ubi interiectionem fafae , qna ntimur, ut ait, quum putoris aliquid perhorrescimus, ex aegyptia Hermetis philosopliia illustrat , ipsam vocem a nomine vs deducit, additque haec : numquid ergo posterior aetas f litte- ram addit , et pro y u loquens , fu loqui coepit , quum antea sola u littera vituperatio videatur? Quo iutelligitur , esse vocem fu fue, de qua grammaticus loquatur.

Plaut. Most. 1, 1, 37. gr. Quam conjidenter loquitur. Fue. TR. At te luppiter diique omnes perdant, oboluisti allium. Interpretes accipinnt pro inteiiectione ructiun emittentis. Ego

750 FVNDITVS.

vero hanc Tocem tribuerim Tranioni , qui foetorem Grumionis gentiens clamat/ue, tum a^ersus pergit oratione at te etc.

Phui quod legitur in Plant. Pseud. 5, 2, 5. valde dubinm est. Edit. princ. sed i in malam crucem. Et in Cas. 3, 6, 7. codices praebent hci, hei.

FVNDITVS.

Vocahnlum fv^xditv^s, ex nomlnefimdo orlnm, pro- prie significat a jundo , a fiindameiitis. lam Servius ad Virgil. Aen. 6, 179. tradit terminationem nominum ilus esse ab eundo, etiarasi corripiatur penultima syllaba. Afque eum alii sequuli sunt. Sed Wiilinerus in libro de Casibus p. 77. iu ista terminatione itus cognovisse se dicit formam coo-natam graecorum nominum ia ^ev exeuntium et indicorum advcrbiorum, quae iu tas terminata siguificant, alicunde esse rem. Equidem haec inter se conciliare non possum , ueque atfirmaverim olim facfam esse compositionem vocabulorum Jundo — itus, tamen facile crediderim, terminafionem istam ex ipsa notione eundi sumptara esse, utque eara indicare, alicuude rera proficisci.

Significatio duplex est. Nara aut intelligitur a fun- damenfis aut in fundamentis. Illa vero frequeutius sensu trauslato quara proprio usurpatur.

1. Plurimum iisum habent verl)a evertendi, de- struendi, pereuudi, cum hac particula composita, sive de rebus exstrucfis sermo est, sive in metaphora. Tum vero destructionera significat lolius rei, rera radicitus eversara vel sublatam.

Cic. inVerr. 4, ofi, 79. tu isti aderis, qni non ohstruiit aliqua ex parte monumentum P. Sclpionis , sed id funditus delevit ac sustulit. de Off. 1, 11, 35. llorat. Ciirm. 1, Ifi, 18. et altis urbibus stetere caussae, cur perirent funditus. A ellei. Pat. 1, 12, 5.

Plant. Bacch. 3, d, 31. perdidisti me sodalem funditus. Most. 3, 1,154. Cic. de Fin. 2, 25, 89. praecepta, quae didicisti, quae prohas, funditus evei-tunt amicitiam. Orat. 62, 209 tollit funditus veritatem ct fidem. ad Fam. 1, 9, 21. sic me praesente oscula- hantur, non illi qvidem , ut mihi stomuchum facerent , quem e^o funditus perdidi, sed certeutfacerc se arbitrarentur. ad Att. 11,7. Plaut. Trin. 1, 2, 126. qui illius sapientiam et meam fideUtatem et celata otnnia pene ille ignaros fundiius pessum dedit. Tacit. Ann. 3, 54. haec (cnra} omissa funditus rem publicam trahet.

FVNDITVS. 751

Terent. Andr. 1, 5, 9. quod sifit, pereo fandHus. Cic. Tusc. 1, 12, 26. excessu vitae sic deleri hominem, ut funditus in- teriret.

T3<5it. Ann. 3, 9. quotiens populus romanus clades exercituum, interitum ducum, funditus amissas nobiles familias constanter iulerit.

2. Sed transfertur ad alia verba, quae deminutio- nem vel defectum vel repudium notant. Nuraquam enim non hac conditione usurpatur apud veteres prosae orationis auctores. Est igitur id quod penituSf omnino.

Cic. de Inv. 1, 33, 55. Epaminondas — Lacedaemonios fun- ditus vicit. lustia. 25, 3, 8. rursus a Ptolemaeo, Pyrrhi filio, funditus victus.

Cic. de Orat. 3, 50, 195. neque earum rerum quemquam fun- ditus natura voluit esse experlem. Orat. 64, 216. ne spondeus quidem funditus est repudiandus.

Phaedr, 2, 2, 9. nam funditus canos puella, nigros anus evellerat.

S. Poetae excedunt hanc regulam , et dicunt Jun- ditiis pro prorsus de quacumque re , eliam non perni- ciosa. Ab his vero acceperunt scriptores infimae aetatis. Cortius quum omnem hunc usum a latinitate ahenum esse censebat ad Sallust. p. 1015. , non respexerat ad poetas.

Lucret. 1, 479. perspicere ut possis , res gestas funditus omneis non ita, uti corpus, per se constare, neque esse. ubi dubiuni videri potest, utrum verba funditus omnes, an funditus non constare coniungantur. Sed auctor Epistolae , quae Sallustio adscribitur , ad Caes. de Re p. ord. 6, 1. quum indignabuntur, omnia funditus misceri.

4. Altera significatio non unde fiat res , sed ubi in fundarnentis posita sil, indicat: in fundo. Sed exempla non alia reperiuntur, nisi apudLucretium et apud recen- tissimos scriptores.

Lucret. 5, 497. omnis mundi quasi limus in imum confluxit gravis et subsedit funditus , ut faex.

Spartian. Hadrian. 12. stipitibus magnis in modum muralis tepis funditua iactis atque connexis,

II 48

752 FVRTJM. GRATIA.

FVRTIM.

FVRTIM cura reliquis adverbiis huius generis quara- quam hic omitti poterat, tamea eam ob caussam com- memoranclum duco, quod cum adverbio cZam coniuagi solet in unam notionein. Ac proprie signiticat, quo- modo fures agunt suam rem. IVam formatum est ex furtum , quod idem est ac furatum , sicuti dicuniur coniunctim, slrictim, punctim. Quare non coniungi potest cura verbis, quae aflerendam aut tradendam reni siCTniticaut, et quum Cicero Agr. 2, 16, 41. ait: quid Aiexandria cunctacjue Aegrptus? ut occulte latetl ut recondita est 1 nt jurtim tota decemviris traditur ! subest tamen notio furtivae interceptionis. Ernestius in Synon. 511. „clam aut clanculum agit, qui palam noa audet: furtim adrepit, aufert, elabitur, qui depre- hendi non vult." Coniunguntur clam furtim vulgari loquela, quae adverl)ia curaulat. Nec possunt ea sepa- rari interpunctione. Verba in occulto adduntur, ut celandi consilium et locus simul designetur.

Plaiit. Poen. 3, 3, 49. at enim hic clam furtim esse volt , ne qui sciant. Simlliter 5, 2, 62. ne quid clam furtive accepisse censeas. Liv. 21, 63, 9. lixae modo sine insignibus , sine lictori- hus profectum clam furtim , kaud aliter quam si cssilii caussa solum vertisset. Viilgo interponitur comiua.

Plin. Hist. 11. 10, 33, 51. adeoque vincit libido etiam fettix caritatem, ut illa furlim et in occulto incubans, quum sensit feminam aucupis accedmtem ad marem, recanat revocetque , et vltro praebet se libidini.

Ceterum de usu huins Tocabuli vid. Oudendorp, ad Apulci. Met. p. 633. Cort. ad Saliust. lug. 4, 7.

GRATIA.

Gratia, nominis ablativus, cura genitivo compo- silus propriom sigiiificationem ita supprimit, ut, prae- posilionis inslar caussalis, simpltciter siguificet propter^ caussa, Quamquam ab origine aliquantura differt a caussa. INam caussara indicat, quae ex sua parte et prae ceteris vel cum commodo atque utilitafe aliquem ad agendum commovet, quam nos Germani Interesse vocaVnus. Nihilominus tamen saepe simpliciter caussam indicat, praesertim cum geruudio coniunctum. Est enim gratia verbum medium, de quo vid. Ruhnken. ad Te- rent. Phorm. 4, o, 17.

GRATIA. 755

Hoc significalu fere semper post nominis geDitivum ponitur: tamen noa mala est collocatio ante genitiyum, Quiuctilia^o usitata. Saepius id fit in caussa. Vid. Cellarii Curae post. p. 8i. (95.). Ruddiraann. T. 2. p. 244. Cum pronominibus coniunctum attractione assi- milat casura , et dicitur ea gratla^ tna gratia,

Friinigeniara significationem tenet Flautus Bacch. 1, 1, 64. nam id jlagitium sit meum , mea te gratia et operam dare mihi et ad eam operam facere sumptum de tuo. Quinctit. 9, 4, 144. ne quae eius rei graiia fecerimus , propter eam fecisse videamur. i. e. ne, quibu^ compositiuni indulserimus, nou necessitatit caussa, fecisse videamur propter ipsam compositionem. Nam quae gratia fiunt, precaria sunt. Scd scribendum videtur eius gratia: vide paullo post.

Ennius apud Cic. Tusc. 4, 32, 69. tu me amoris magV quam honoris servavisti gratia. Cic. de Nat. d. 2, 63, 158. tantumque abest, ut haec bestiarum etiam caussa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus. Terent. Audr. 5, 1, 17. nuptiarum gratia haec sunt facta atque incepia omnia. Cic. p. Quinct. 7, 28. quem , ut ipsius dignitas poscit, honori$ gratia nomino.

Simpltciter pro caussa dicitur, non adhaerente gratificandi notione , apud Sallust. Cat. 23, 1. quem censores senatu probri graiia moverant. Sueton. Tit. 2.

Caes. Bell. gall. 7, 53. legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt. Cic. de Fin. 1, 10, 36. ut aut vohiptatcs omittantur maiorum voluptatum adipisccndarum caussa, aut dolorcs suscipi- antnr maiorum dolorum effugiendorum gratia. Sallust. lug. 61, 4. ac primo efficit, uti ad se colloquendi gratia occultus veniat. Qua dictione gerundii nemo saepius utitur quam S illustius.

Plaut. Pseud. 5, 2, 3. num mea gratia pcrtimescil ? Stich. 5,1,5. qui nihilo ocius venit tamen hac gratia. Fseud. 1,5, 138. nunc non abire certum est istac gratia. Terent. Audr. 3, 4, 8. sed ea gratia simulavi, vos ut pertemptarem.

Ennius apud Cic. de Nat. d.3, 26, 67. id ea gratia , ut — Ipsa interea effugeret.

Terent. Eun. 1, 2, 79. ille recipitur : qua gratia? 1, 2, 19. sed huc qua gratia te accersi lussi, ausculta.

Vlpian.in Dig. 7, 1, 21. sivero heres institutui sit , vel legatum acceperit, Labeo distinguit , cuius gratia vel heres instituitur, vel legatum accepit. Quinctil. 4, 9, 144. sed neque longioribus, quam oportet, hyperbaiis compositioni serviamus , ne, quae eius gratia fecerimus , propter eam fccisse videamur. Ita codices

48*

754 GRATIJS. GRATIS.

oranes praeter anum tarlcensein , qui addit eius rei. Intellige compositionem. Ante genitivum graiia coUocavit Quinctil. 8, Prooem. 18.

idque faciunt gratia decoris. 8, 6, 2. quosdam graXia signifi- cationis , quosdam decoris assumi. 9, 4, 144. idoneum verbum permutemus gratia lenitatis.

2. Forraulae sunt exempli gratia, verbi gratia, quarum utraque apud Ciceronem, nisi fallor, semel, apud alios antiquos scriptores nuraquam legilur, fre- quentior autem apud recentiores, Cicero dicere solebat exemjjli caussa , i>erhi caussa. Est vero elliptica dictio pro id exempli gratia locjuor , i. e. , ut afferam exem- plum. Sed grammatici hodie pueros docent, haec no- mina a Latinis non poui, nisi ubi cum verbo construan- tur, neque umquam in afferendis rebus unius alicuius generis , pro i^eluti. Vide Krebsii hbrum de arte latine scribendi p. 371. Grysaris Antibarbarum p. 286. Vtrumque falsum est. Nam ipse Cicero et absoluta interposuit verba, et pro i^eluti, in commemoranda una ahqua re.

Cic. de OfF. 3, 12, 50. eius gencris hae sunt quacstiones: si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum fru~ menti numerum advexerit etc. de Fin. 5, 11, 31. in nobis autem ipsis ne intelligi quidem , ut propter aliam quampiam rem , verbi gratia, propter voluptatem nos amemus. Plin. Hist. n. 2, 41,41. in his quidem mille sexcentas adnotavere stellas, insignes vide- licet effectu visuve: exempli gratia in cauda Tauri septem, quas appellavere VergHias,

Cum verbo coraponitur apud Quinctil. 6, 5, 6. pauca tamen exempli gratiaponam. et apud Cornel. Lys.2, 1. cuiiis de crudeli- tate et perfidia satis est unam rem exempli gratia proferre. Plin. Hist. n. 18, 25, 57.

GRATIIS. GRATIS.

1. Qua ratione verbum gratia ad adverbii potesta- tera revocatur, eadera etiam graiiis dicitur pro adver- bio. ISam qui gratiis ahquid agit, is agit per solam gratiam, nuUa mercede proposita, nullove pretio. Ita- que siguificat TtQolr.a, umsonst. Atque veterrimi poelae semper ila tribus syhabis loquuti snut, non gratis, Vid. Bentlei. ad Terent. Ad. 4, 7, 26. Lindemann. ad Plaut. Capt. 5, 1, 27. 2, 3, 48. Etiara Charisius hoc observavit p. 180.

GRATIJS. GRATIS. 755

Fliiut. ilsiii. 1, 3, 38. necmeum quidem edepol, adte ut tnittam

gratii9. T erum aetatis atque honoris gratia Tiocfiettui: si

mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, hanc tibi nfctem honoris caussa gratiis dono dabo. Charisius e Plauti Bacch. quae in hac comoedia non leguntur: sin lenocinium forte collibitum est tibi, videas mercedis quid tibi est aequum dari, ne ista aetate me sectere gratiis. Capt. 1, 2, 21. cuiug numquam voltum tranquillavi gratiis. 5, 1, 26. Most. 1, 3, 18. Peis, 2, 4, 14. at non sum ita, ut tu, gratiis. Terent. Ad. 4, 7, 26. si non pretio , gratiis. Phorm. 3, 2, 15.

2. Plautus de eo dixit, quod supra additur, aut quod in cumulum accedit: ubi nos Germani in Kaiij drein geben loquimur.

Plaut. Epid. 3, 4, 36. foras educite , quam introduxistis fidi- cinam , atque etiam fides , ci quae accessere , tibi addam dono gratiis.

3. Posteriori tempore vocabulum contrahebatur et aicebatur^ra//*, producla syllaba extrema; quod pretio opponitur accepto. £st enim sola gratia.

De formatione conf. Schneideri Gramii]. Tom. 1. p. 118. Tom. 2. p. 452. Miror vehementer ea, quae Bremius ad Cor- nel. Them. 4, 3. semper dixisse veteres gratiis , et ubique ita ecribendum esse: nam poetarum auctoritatcm unice in his rebus valere. At praeter comicos qui hoc vocabulo usi sunt poetae semper duabus syllabiti efferebant.

Cic. in ^err. 1, 46, 118. quae Romae magna cum infamia, pretio accepto , edixcras , ea aola te , ne gratis in provincia male audires, ex edicto siciliensi sustulisse video. Martial. 14, 175. cur a te pretium Danae, regnator Olympi, accepit, gratis si tibi Leda dedit. Cic. p. Q. Rosc. 10, 27. hic primum questua est non leviter Saturius , communerp, factum esse gratis cum Roscio , qui pretio proprius fuisset Fannii. ad Quint. fr. 3, 1, 3. id me acis antea gratis tibi esse pollicitum : quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita 7 Sallust. in Orat. Macri Licinii 5. mcliusque habeat mercede derelinquere quam gratis recte facere.

Cic. p. Cluent. 26, 71. ecquid me adiuvas , Bulbe, ne gratis rei publicae serviamus. 29, 78. non gratis id ab eo factum esse, quod hominem norant, iudicabant.

Martial. 5, 16, 10. et tanium gratis pagina nostra placet. i. e. non pretio prlus accepto.

756 GRATllS. GRATIS.

4. Sed non lantum is dicitur gratis agere, qni non accepit pretium , sed etiara is , qui non dedit pecuniam, aut qui ulilur aliqua re sine mercede.

Cic. in Verr. 1, 39 101. is repente, ut Romam gratis venit, praetor factus est ? Alia porro pecunia, ne accusaretur, data. 5, 19, 48. sed si argumento est , Mamertinos pecunias tibi non dedisse, quia scriptum non habent: sit argumento , tibi gratis constare navcm, quia, quid emeris , aiit quid locaveris, scriptum pro- ferre non potes. de Off. 2, 23, 83. habitent gratis in alieno ? in Verr. 4, 12, 29. ita ab se invito phaleras ablatas gratis. Pompon. in Dig. 39, 5, 9. in aedibus alienis habitare gratis, donatis videtur. Sed Lalieo 19, 2, 53, 2. si cui in ea insula, quam vendideris, gratis habitationem dederis.

5. Traosferfur hoc ad rem, quae per se consldt, nec alienae opis indiget.

^lartial. 10, 3, 11. cur ego laborem notus esse tam prave, constarc gratis quum silentium possit? alii quum stare gratia cum silentio possim. £st nuUa opera inipensa.

6. Eodem modo de eo, cui niliil accedit muneris: o/ine weiteres.

Martial. 3, 30, 1. sportula nuUa datur : gratis conviva re- cumbis, i. e. non accepta sportula.

7. Denique de eo dicitur, quando quis agit rem per se ipsam , non ob aliud commodum , aliasve con- diLiones.

Cic. de Fin. 2, 26, 83. faciant etiam illud , ut aequitatem, modestiam, virtutes omnes per se ipsas gratis diligant. Sic gratuitum est , quod non ob fructum aut oL praemium , sed per se agitur : Cic. de Nat. d. 1,44, 122. prata et arva ct pecu- dum greges diliguntur isto modo , quod fructus ex iis capiuntur : hominum caritas et amicitia gratuita est.

8. „Gratis et gratnito fieri dicitur, cuius facti nuUum est pretium , aut merces. Vulgo rainus latine usurputur pro sine idonca caussa." Ita Scioppius Infam. Faraiani p. 5. Dixit Augustinus Confess. 2, 4. malitiae meae caussa Jiulla erat, nisimalitia, ut essem gratis malus. Hic est , quera Sallustius gratuito malum ap- pellat, i. e. nuUa alia re intercedenle aut irapellente. lledit hoc ad eamdem ratiouem, quam antea expo- suimus.

GRATVITO. 757

GRATVITO.

GratV^ITO adverbiutn dicitur et de co, quod sine praemio aut mercede agitur, nec commodum appeten- dum secum fert, et de eo, quod uullo impendio consfat. Vtrumque est ^ra^/s. Forma graiiiitu ^ quam Torren- tius ad Sueton. Caes. 27. e codice quodam attulit, anti- qua auctoritate caret. Tamen non improbavit eam Heusingerus ad Cic. OIF. 2, 19.

Plin. Ilist. n. 35, 9, 35. hic et Athenis porttcum , quae poe- cile vocatur , gratuito , quum partem eius Micon mercede pinge- ret. Tacit. Ann. 11, 22. quaestura tamen ex dignitate candida- torum aut facilitate tribwntium gratuito concedebatur , donec sententia Dolabellae velut venundaretur.

Cic. de Off. 2, 19, 66, diserti igitur hominis et facile labo- rantis quodque in patriis est moribus, multorum caursas ct non gravate et gratuito defendentis beneficia et patrocinia late pa- tent. i. e. qui non rcspicit ad suura commodum : ne de hono- rario, quod desit, cum Beiero cogites. INam ne quis ob caus- sam orandam pecuniam donumve acciperet, cautum erat lege cincia.

Tacit. Ann. 11, 7. neque tamen eloquentiam gratuito contin- gere. h. e. non sine magno impendio.

In locis Sueton. Caes. 27. et Tiber. 48. Burmannus et Er- nestius bene intellexerunt esse adlectivum de pecunia siue foenore credita.

2. Tum etiam, uti gratis , iridicat, non aliam rem impellere ad agendum, sed rem fieri per se ipsam, non aliena, vel commodi caussa.

Sallust. 16, 3. scilicet ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat. Quod Cortius explicuit sine mercede , Gerlachius frustra et sine caussa: Kritzius utrumque una notione comprehendit. Gratui- tam crudelitatem dixit Lir. 3, 37, 8.

3. Quare usurpatur de re, cui agendae nulla ab'a ratio intercedit, nec respicitur vel ad commodum et ulililatem, vel ad aliam caussam. Germani dicunt o/aie weiteres,

Cic. p. Arch. 5, 10. etenim quum mediocribus multis et aut nulla aut humili aliqua arte praeditis gratuito civitatem in

758 GRATVITO.

Oraecia homines {mpertiebantur , Bfecg-inos eredo aut Locren- ses — huic summa ingenii prcedito gloria noluiss?. Non tantum fractus ad rem publicam redundans intelligitur sed quae- cumque alia ratio, quae caussam a£ferre potuerii.

4. Atque ita ponitur pro sine iusta caussa.

Senec. Epist. 105, 3. odium autem ex offensa sic vitahis, neminem lacessendo gratuito.

^JH^^U^

■ ?*^i<

t^-

r