Google

This ıs a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before ıt was carefully scanned by Google as part of a project to make the world’s books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that’s often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear ın this file - a reminder of this book’s long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google ıs proud to partner with lıbraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrain from automated querying Do not send automated queries of any sort to Google’s system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text ıs helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google “watermark” you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users ın other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can’t offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book’s appearance ın Google Book Search means it can be used in any manner anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google’s mission is to organıze the world’s information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world’s books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

atihttp: //books.gooqle.com/

Google

Über dieses Buch

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen ın den Regalen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google ım Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfügbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.

Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun Öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch, das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ıst. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die ım Originalband enthalten sind, finden sich auch ın dieser Datei eine Erin- nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.

Nutzungsrichtlinien

Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nichtsdestotrotz ist diese Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch kommerzielle Parteien zu verhindern. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.

Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.

+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen nützlich ıst, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen unter Umständen helfen.

+ Beibehaltung von Google-Markenelementen Das "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sıe das Wasserzeichen nicht.

+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein, sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer ın anderen Ländern Öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es ın jeder Form und überall auf der Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.

Über Google Buchsuche

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppen zu erreichen.

Den gesamten Buchtext können Sie ım Internet unter|lhttp: //books.google.comldurchsuchen.

un, * —— 1 tim ATI I | | IN

Ei

u | me SSE TEEN nu

* 1m a mann

m | | |

h

* * |

un 2 ee ——.

M 330 N! 7 | ai a NL en On ar A

r } f No Js ) N R - . er I {1 5 t F a ® * .2 * > } * * - 7 2 J ı 1 1 * * [2 = . ; v . " i j 4 d % F * 1) ! * De 7 %

. - J ⁊*

PIWERE '

F = Meditation eines Predigers u we . a u nebf tinem u Rep er t orim m | i ver | | . Hauptfäge zu Predigten aus 300 Predigtſammlungen Pr Predigten,

- / N

DOM

Earl Geier Birtiny

—8 an der Magnuskirche in Braunfhmeig

| Leipzig bey Johann Ambroſius Barth.

ista.

0 * „ou. . e . * m « * .

z

am

[0

⸗*

* a 3 P En vw ß. 2 2 P 7 - 5 x = . * 4 [3 “, F “.. « 2 U; =, ’. % x - - . J F v * 4 D * \ . = ! 2 —— 2* * x \ - x ® 8 * —* en . * * > no {) 3 > = .. . . “. x . =. * r De . * - ee # EN = N X = ei >

..

3

-.»

*

ar

Ueber

;**

die Meditation eines

4 5 7 y . —— - j \ 9 I) , , / > [4 J v v vo \ ! t \ H J . 1 1 N / 9 I ß F ä 28 .. . - Ä * * 1 GER Ä -

/

Predigers.

.r

.

—⸗4

ur

.. * > &

J

. v . s r R * 8. , ©. 4 [4 or u. . —2 Pa %. a * *r 4 2

2

F re ee Borberidt. .

Vor eilf Jahren erweckte mich die damals fo ſchr einteißende Lefewuth zur Unterſuchung der. Stage: Ro ber es Tomme, daß Dielen von denen, Die ſich aq den fadeſten Romanen nicht fart Iefen koͤnnen, FB alle Predigten unleidlich fin? Woher es konmt, daß Fe eine noch ſo ſchoͤn und gehaftreich geſchrie⸗ bene. Predigt wicht anfehen mögen, und über ers bärmliche Libeleyen Jahr aus Fahr. ein. ein Buch nad) Dem andern leſen? Herrſchende Sinnlichkeit, Mohlluft bey der finnlihen Reizung der Einbit dungskraft enthaͤlt zwar den Hauptgrund; Wielet wirkt. aber: auch Die in Romanen übliche Art Der Dasttellung. Alles wird in ihnen in-Gegnflästem Perfonen, Handlungen, Begebenheiten, befonden und mannighaltigen Lagen, Verhaͤltviſſen und Umpione nach dem Leben dargeeit. . Abſtracte, abgchogen Gedanken. finder an menige in ihnen, uud, fahr | immes:. einzelne Bälle, . ben denen. dem, Nichcderker

«“

*

alles vor Augen fteher, und bey denen es dem Den fer gar nicht ſchwer fällt, das Abſtracte ſich aus ihnen zu abſtrahiren. Dies iſt fuͤr die meiſten Men- | ſchen ein weit leichteres Geſchaͤft, als zu dem Ab⸗ ſtracken die beſonderen Faͤlle zu denken, und daſſelbe dadurch zu erlaͤuten. Wird uns z.B. erzählt, wie edelmuͤthig: und guͤtig jener Samariter einen Werwundeten und Werlaſſenen behandelte, ſo ſpricht ſith der von dieſer Handlung abgezogene Gedanke: - Man. muß dem Ungluͤcklichen helfen, durch Das Ge⸗ | fuͤhl unſeres Herzens und durch Die Meflection uns ſeres Verſtandes faſt von ſelbſt aus; zu dieſem ab⸗ ſtracten Gedanken aber eine Geſchichte zu finden, und ihn nach dem Leben darzuſtellen, das iſt ſchwe⸗ ret. Dieſe ſchwere Arbeit wird nun in ſolchen Dres digten, die nur abgezogene und allgemeine Gedan⸗ In: enthalten; ‚dem Zuhörer uͤberlaſſen. Das wird jhüen ſchwer, oft unmoͤglich, und ebendeshalb, weil ſte mit den vielen in einer Predigt aufgethuͤrmten bſtracten Gedanken nichts anzufangen wiffen ,: 0 blaben ‚fie während der Predigt unthätig, Die Pro dvigt ſebbſt wird ihnen langweilig, abſchreckend, und ſo zutoider, Daß in ihnen eine! wahre Predigtſcheu aiſtcht. N man nun Das, was man ihnen fü.

gen will, fo wenig als möglich im Mlgemeinen, und fo viel als möglidy in einzelnen Faͤllen vor, und ſtellt ihnen das Allgemeine von den mannigfaltigften Sei⸗ ten dar, fo faſſen ſie das Ganze: leichter, und brin⸗ gen es ſich ſelbſt unter Einheit. Dabey befinden fie ſich in der Lage, in welche die Natur fie täglich: ver⸗ ſetzet, und in der Uebung, welche Gott felbft ihnen ohne Aufbören gibt, daß fie nemlich viele einzelne Ger genftände, Beränderungen und Ereigniffe ſehen, vers j gleichen, beurtheilen, und dadurch von felbft auf all ‚gemeine Gedanken kommen, die ihnen um ſo wichti⸗ ger werden, weil ſie das Reſultat vieler Eindruͤcke ſind. So ſpricht Gott zu den Menſchen durch Das; was er ihnen darſtellt. So ſollte auch der Predi⸗ ger zu ſeinen Zuhoͤrern ſprechen, und ihnen, ſo viel wie moͤglich, alles in einzelnen Faͤllen nach dem Le⸗ ben oder anſchaulich darſtellen. ur | Diefe Bemerkung leitete nun fehr natürlich zu der Srage: Auf wie mancherley Art fich eine Sache darſtellen laſſe? Um dieſe Frage zu unterſuchen, er⸗ forſchte ich erſt die mannigfaltigen Anſichten, welche ich felbft von einee Sache find. konnte. Nachhes ſuchte ich die verſchiedenen Arfichten anderer Eanzele Ä redner auf. Dies brachte mich, auf den Gedanken, \

r um ſolches Teiche zu machen, über die Hanptfäge der beften Canzelredner eine Ueberſicht zu verfestigen. Nach. und ndch wuchs diefe zu einem Repertorium über drey⸗ hundert Predigtſammlungen und einzelne Predigten, welches dieſer Abhandlung über die Meditation beyate füget iſt. | Die vielen Anſichten, und Meen⸗ |

—— welche ich auf dieſem Wege fand; habe ich bearbeitet, auf 51 Eapitel zurückgeführt, und in diefer Abhandlung über die Meditation entwickelt.

Durch Diefe Abhandlung Über die Meditation

- eines Predigers wuͤnſchte ich das Nachdenken über.

bie Religions⸗ und Tugendlehren in Beziehung auf den oͤffentlichen Vortrag aus dem eingeengten wiſ⸗ ſenſchaftlichen und abſtracten Ideenkreiſe heraus und in den unendlich weiteren practiſchen mehr herein u fuͤhren. Ich wuͤnſchte auf Die mannigfaltigen Seie

sen in der Darſtellung derſelben aufmerkſam zu ma⸗

Gen, und es dadurch zu erleichtern, die anziehendſten derfelben jedesmal zu wählen, um über Diefelben auf eine Art zu reden, in melcher fie immer neu, reizvoll und für den Denker beſriedigend ans Herz gelegt werden.

DR Werfaſſer. J

)

.

Ti Meditation ift.eins der. vornehmften Gefchäfte des Predigers; ; denn ſeine oͤffentlichen Vortraͤge, durch wel⸗ che er als Religionslehrer das Mehrſte wirken muß, muͤſ⸗ ſen von ihm ſelbſt durchdacht und ausgearbeitet ſeyn, ſonſt verlieren ſie alles Anziehende, bleiben ohne Wirkung, und werden mit Geringſchaͤtzung verachtet. Nur nach vorhergegangener gruͤndlicher Meditation kann ein Predi⸗ ger mit Licht und Waͤrme reden, und mit der Hoffnung auftreten, das, was er ſelbſt richtig dachte und tief fühlte, bem Berftande und dem Herzen Anderer ‚nahe zu legen.

Diefe Meditation ‚hängt nun fehr von den Umſtaͤn- ben ab, unter welchen, ‚, und von ber Gemüthsftimmung, - mit weiber wir eine Sache betrachten. Oft wird. es uns fchwer, eine helle Idee, eine richtige, einleuchtende Gedankenfolge zu faſſen. Oft fuͤhrt der Zufall, oder das kraftvoll erwachte Genie uns in eine Gedankenfülle, die uns unerklaͤrbar iſt. Auf ſolche Augenblicke der Begei⸗

ſterung zu warten, das erlauben dem Prediger feine Vers. |

bältniffe und Gefchäfte niche immer; muß er alfo nicht danach ftreben, daß er feine Fähigkeit zur Meditation „mehr in feine Gewalt bekomme?

Eine Anleitung dazu findet man in der vortreflichen Schrift: „Weber die Meditation des Predigers, ein AAuszng aus der Garviſchen N über die he DR =

u

10 BE ———

„ditation (in deſſen Verſuchen B. 2. S. 245.) für Pre⸗ „diger bearbeitet und mit eigenen Bemerkungen von Frie⸗ „drich Auguſt Crome, Superintendenten und Prediger „an der Alexandri Stiftskirche in Einbeck,“ welche allen denkenden Predigern ſehr zu empfehlen iſt. In derſelben ſind folgende zehn Beobachtungen ſehr En ent⸗ wickelt:

1) Das Nachdenken ſelbſt uͤber die "abgegogenften Materien geßt am beften von ftatten, wenn man fi) den Hauptgegenftand zuvor in der Einbildungskraft

ledbhaft ſowohl, als ausführlich darzuftellen fucht. 1 2) Es koſtet oft viele Mühe, den Gang ber von felbft zuftrömenden Gedanken mit dem im Anfange ent⸗ worfenen Plane zu vereinigen. 5) Es iſt ein großes Hindernig i in dem Fortgange des Nachdenkens, wenn man ſich oft nicht vermoͤgend fuͤhlt, gerade das, was man ſich denkt, nicht mehr, nicht weniger, zu fagen, und für feine Ideen die . „rechten Worte zu finden. a Der mehr ober weniger glückliche Erfolg des Nach⸗ denkens haͤngt in großem Maaße davon ab, ob man es lange und_ununterbrochen fortſetzen koͤnne. 5) Man erfaͤhrt bey der Meditation oft große Abwech⸗

ſelungen im Gebrauche der dazu noͤthigen Talente.

9 Das Anhalten im Nachdenken wird dadurch ge⸗ hindert, daß der Wille des Menſchen ſelbſt nicht ſtandhaft genug, und ſeine Beurtheilung uͤber den Werth der Gegenſtaͤnde, und uͤber die Nuͤtzlichkeit einer gewiſſen ie nr immer geihfür-

ig

N Zum Gelingen der Meditation und beſonders bey dem Anfange derſelben iſt ein. gewiſſer Much, und die damit zuſammenhangende Freyheit und Sorg⸗

. ioſigkei⸗ des Geiſtes nothwendig.

8) Eine der vortreflichſten Vorberritungen zur Medi⸗

tation iſt: Sich mit dem, was die beſten Koͤpfe uſobdber den fuͤr nüſere Unterſuchung gewählten Gegen⸗ 7 Band gedacht haben, bekannt zu machen.

BL :&ine aridere vortrefliche Vorbereitung zur Mebita- "fon iſt die gelegentliche Durchficht En E Ideenvorraths.

80) ‚Der Anblick der ſchoͤnen Natur und die Bewe⸗

gung tragen viel dazu das Denken zu befoͤr⸗ er |

So viel Wahres und Wichtiges nun zwar in dieſer Schrift uͤber die Befoͤrderung der Meditation geſagt iſt, ſo erſiehet man doch ſchon aus dieſen angefuͤhrten Haupt⸗ ſaͤtzen derſelben, daß ſie nur eine ſolche Anleitung zur Medifation enegält durch welche diefelbe angeregt, ‚und der Geift zu derfelben difponirt wird; es’ gibt aber auch Formen des Denkens, in denen alle unfere Gedanken ſich darſtellen. Sind diefe gefunden, fo ift es dem, weicher meditiren will, Teiche, einen Gegenfland von den man⸗ nigfattigften Seiten zu betrachten. ine folche Anleitung‘ zur Meditation, in weliher die, einem Prediger: nöthigen Schemata des Denkens, bie mög«- hf -mannigfaltigen Anfihten, Geſichts— punkte und Ideenverfettungen, in Denen man einen Gegenftand der öffentlihen Can— zelvorträge betrachten Fann, fo angegeben

32 | EZ

werben, baß man nicht nöthig bar, ſich da⸗ bey dem Zufalle, oder der jedesmaligen Ge⸗ müthsſtimmung allein zw überlaſſen, ſon⸗ dern nach pruͤfender Willkuͤhr wählen kann, welchen Gang der Ideen man, a ift deshalb - ein. wahres Beduͤrfniß.

Den erften Verſuch habe ich in der Schrift gemacht: Eine Anleitung, die Lehren der Religion von den anziehendſten Seiten darzuſtellen. Pyrmont, im Verlage der Helwingſchen Hoſbuchhandlung in Hanno. ver, 1809.

Diie daſelbſt Seite 14⸗17. Anfchten Gabe ich in jener Schrift durch Beyſpiele erläutert, . welche "vorzüglich aus Reinhards Predigten geuommen waren. Segt will ich dieſelben der Sache felbft nah entwickeln. Man kann eine Religions: und Tugendlehre ber ——— nach den weſentlichen Theilen der⸗ ſelben.

Weſentlich iſt dasjenige ben einer Lehre, mas zum Dofeyn und zur Vellftändigfeit derſelben erfordert wird. Weſentlich ift deshalb der Grundfog.auf welchen eine Lehe ve fich ſtuͤzet, oder aus welchem fie hergeleitet werben muß; der Gegenſtand, welchen fie umfaflet; die Säge, welche fie enthält; die Zwecke welche fie bezielt; die Ge⸗ fühle, Triebe und Neigungen, welche fie erregt; bie Entfihlieffungen,, Gefinnungen, Reden und Thaten, zu denen fierermuntert; das. Benehmen, und bie nach ben

m . J 13 -, Umftänden nöthigen Veränderungen des Benehmens, die Vorficht, die Mäffigung, der Muth und die Aus: bauer zu welcher fie leitet, die Beobachtungen und Res geln, die Reinheit der Bervegungsgründe, die Schön« heit und Stärde, die Erhabenheit ber Begeifterung, die Selbfüberwindung und Aufopferung, bie Veberlegung des Wann, Wie, Wo, Warum und Wodurch, welche bey ihrer Uebung nötig fe.

Jeder geübte Denker wird leicht einfehen, wie

fruchtbar ſchon dieſes erfte Schema bes Denfens ift, wie vielfache Anfichten es darbietee, und zu wie mannigfas hen Betrachtungen es bey einer Lehre Gelegenheit giebt. Um dieß aber noch mehr ins Sicht zu fegen, fo will ich bie Lehre von der Menſchenliebe nach dieſer und den fol⸗ entwickeln.

DR wird zur Menſchenliebe erfordertt

A Der Grundſatz: Man mug das Wohl Anderer befördern. :

1) Denn Gott hat und dazu Sähigfeit, Gelegenben und Mittel gegeben; 2*

2) Gott hat zu dem Ende den Trieb des Wohlwollens iu unſer Herz gelegt;

3) Gott hat und durch die Beduͤrfniſſe Anderer md durch unfere Verbindungen mit ihnen zum Wohlwollen und zum Wohlthun aufgefodert;

4) Das allgemeine Wohl hängt von der allgemeinen Du fcheuliebe ab; |

1%) Sie iſt Has Hauptgeſet der Religion.

B. Das Mitgefuͤhl, durch welches wir I) an den Wünfchen, - "2).den Hoffaungen, | 9 dem —— den Sdichſalen und BURN.

[4 en

14 ; q den Vorzuͤgen, Vortheilen und Freuden, 5) den Leiden der Seele, des Leibes und des aͤuſſeren Zu⸗ ſtandes Anderer den herzlichſten Antheil —— und A J wie unſere eigenen, betrachten. C. Des Beftreben. | we 1) alles zu bemerken, was wir zur Varedelung, Vernhi⸗ gung, Rettung, Sicherheit, Freude und Wohlſahrt An⸗ derer beytragen koͤnnen. 2) das Beſtreben uns die zur Befoͤrderung des Wohis An⸗ derer noͤthigen Einſichten Geſchidlichteiten und Mittel zu verſchaffen, EN ı | 3) das Wohl Anderer eben ſoAche wie unſer eigenes zu wuͤnſchen, 4), alles zu wagen, zu thun, zu dulden und aufzuopfern, . am das Wohl Anderer eben fo ſehr tie unfer eigenes zu befördern, M 5) dieſes alles mit Vorficht, Muth weiſer RKRuuckſicht auf die jedesmalige Zeit und Umſtaͤnde, mit fo vieler Schonung, Zartheit, Feinheit und Guͤte zu töyn, daß wir durch. die Art der Erweifung unferes Wohlwol⸗ en ſo ſehr erfreuen, > durch Bnie all ſelbſt.

e) Die wefentlichfien Stüde der Wenſqhenliehe ind"

A. Wohlwollen und B. Wohlthun. Een. u an BRHienE

| 3) Die Hanptfade ven der IRenfgentiehe u A gut zu feyn, und i B. gute zu ſtiften. |

6) Die ee Befoäftigunger versueniaen. | liebe (ind 5 A. theilnehmende Mitgefühle, B. Triebe und. Entfplieffungen zur Beben des SAN een

D

——— 15

C. Rath und Troſt, D. Thaͤtiger Beyſtand und Aufopferungen zum Wohl Anderer.

Waun if anfere Menfhenliebe yolllommen?

: A. Benn wir zum Wohl Anderer alles thun, was wir fünnen, | B. Wenn wir dabey eine weife Ruͤckſicht auf unfere Verhälts | niffe, und vorzüglich auf die Befchaffenheit und Umſtaͤn⸗ | de derer nehmen, deren Wohl wir befördern wollen. C. Wenn wir bey dem, was wir flir andere thun, einen hohen Muth mit weifer Vorfiht und Ausdauer vereinigen, ihs nen zur rechten Zeit ind am rechten Orte helfen. D. Wenn wir dieſes alles aus den reinften, Beiten Bewegungss gründen thun, und dazu

| E. die beſten Mittel wählen, . i | | IL | Nach den Eigenſchaften einer Lehre. | Eine Eigenfchaft ift Dasjenige zu einem Weſen ge⸗

hoͤrige Praͤdicat, welches als Folge aus dem Weſen zu⸗ reichend darin gegruͤndet iſt, und nicht nur durch die Ver- gleichung derſelben Sache mit Andern, ſondern auch vor⸗ zuͤglich durch ihre Beziehung auf andere Gegenſtaͤnde er⸗

kannt wird. Dies Letztere ik die Hauptfache, um die Eigenſchaf⸗

ten einer Lehre zu finden, wie auch die Eigenfchaften dee

Tugenden, die nach) der Anleitung einer Lehre beobachtet

werben müffen. Es ift zu bewundern, welch eine Mens ge Eigenfchaften man dadurch finden kann. Folgende Beobachtungen werden dies in ein helleres Sicht fegen. -

| In Beziehung auf die Bemeiſe einer Lehre und bie innere Haltbarkeit derſelben äft dieſelbe grünplid: oder

15 -

2 ungegruͤndet, wahr oder falſch, erwieſen oder REIT | . Jen, unwiberfprechlich, unumftößlich oder tiderfprechend,

In Beziehung auf den Verftand iſt eine Lehre ber

Ä greiflich, einfeudhtend, deutlich, Hell, klar, ober unbe⸗ greiflich, dunfel und verbiendend. | In Beziehung des Eindruds den eine Lehre af

unfer Gefühl macht, iſt dieſelbe ſchoͤn, angenehm, hetzer- hebend, begeiſternd, oder widrig, bitter, abſcheulich, ſchreckhaft und furchtbar. In Beziehung auf unſer Gemuͤth, das iſt die Sam⸗ mung. unferee Seele in Anfehung der Ruhe, der Mälfie

gung, Selbftbeherrfcgung und Uebereinftimmung mit

2

>

Andern iſt etwas beruhigend, troͤſtend, ſtaͤrkend, friede⸗ befördernd, oder beunruhigend, niederſchlagend und frie⸗

In Beziehung auf unſern Willen, das iſt, das Zwecke zu haben, leitet eine Lehre entweder zu guten oder zu boͤſen Zwecken, oder haͤlt davon zurück, aund iſt in dieſer Hinficht erwecklich, ermunternd, wirk⸗

fam, oder zuruͤckhaltend und unwirkſani.

Unſer Wille wird auf zwey Wegen zu Zwecken * jeitet, theils durch vernünftige Vorſtellungen und Ges Danfen ‚-theils durch -die angenehmen oder unangenehmen Eindrücke, welche die Dinge auf uns machen. Dieſe Eindrüde geben einen Reiz, etwas zu chun oder zu laſſen. Solche Reizungen nennen wir Triebe. Werden dieſe Triebe fo ſtark, daß bey ihnen die ruhigen Ueberlegun⸗ . gen aufhören, daß die Vernunft bey ihnen eine Unterdrük⸗ kung leidet, und daß wir durch die Heftigkeit dieſer Trie⸗ beihingeriffen werden, nur das zu thun, was ihnen ge⸗ maß iſt, ſo Bin fie Affecten. oh ze. nun auf.

\

jene vernünftigen Vorſtellungen, die unfern Willen leiten,

-

7

ı-

iſt etwas belehrend, ermohnend, beffernd, erbauend,

fruchtbar oder unfruchtbar und unnüg. In Beziehung

auf die Triebe ift etwas reigend, wenn es bie Triebe an⸗ fachet, zuruͤckhaltend, wenn es biefelben unterdruͤckt,

‚vernünftig, wenn es die Triebe nach den Ausfprüchen bder Vernunft richtig leitet. In Beziehung auf die fir .

benfchaften iſt etwas fhmeichelnd, anziehen, erwuͤnſcht,

‚wenn es diefelben befriebiget; oder widrig und verhaßc,

wenn es ihnen entgegen iſt. In Beziehung auf den Muth, ober das ze. von

Kraft verbůnden mit dem Beftreben Hinderniffe,-

ſchwerden und Gefahren zu befiegen, ift eine nn hebend, wenn fie den Muth erhößer, und —* gend, wenn fie denſelben vernichtet. . In Beziehung auf das Bewuſtſeyn iſt etwas in friſchem Andenken , wenn der Eindruck, den die Wahr⸗ nehmung einer Sache auf uns noch nicht ver⸗ ſchwunden iſt; erinnerlich, wenn man im Stande iſt, dieſen Eindruck wieder zu erüeuern; vergeſſen, wenn die⸗ ſer Eindruck erloſchen iſt.

In Beziehung auf den Erfolg iſt etwas keprreich, |

. wenn es Gelegenheit zu vielen Detracdhtungen und Era -

fabrungen gibt, nüglich, wenn gute Zwecke Dadurch er⸗ reichet werden; wohlthaͤtig, wenn unfer und Anderer Wohf dadurch befördert, wichtig, wenn dadurch) etwas bewir⸗ ter wird, was für Einige oder Viele einen großen Werth hat; unbedeutend, wenn fein vorzügliches Nachdenken daraus hervorfeuichtet, und feine gute Zwecke daburch

bewirket werden; ſchaͤdlich und verderblich, wenn mora⸗

oder pbyſiſches Ed wird,

und ſchaͤndlich, wenn es eine ſchlechte en von ung veruneſachet.

In Beziehung ‚uf die Ehre iſt etwas ehtenvoſl und ruͤhmlich, wenn es bie Ehre befördert, ober entehrend

[;

Em Besiepung er bie moraliſche Tendenz i@ etwas.

entweder vein, edel, pflichtmaͤßig und tugendhaft, oder a ſchlecht und laſterhaft.

In Beziehung auf die Aeußerungen unſeres Her⸗

| iſt etwas aufrichtig und teblich ‚oder ſcheinheilig,

heuchleriſch und falſch.

In Beziehüns auf Zwecke iR etwas nötig oder un« nöthig.

‘Beziehung auf die u einer Sache noͤthige Kraft, Einſicht, Vorſicht und den bey ihr erforderlichen Muth, ift etwas ee , oder Feiner Ad:

fung werth.

In Beziehung auf die Zeit i etwas frühzeitig oder fpät, alt oder neu, vergaͤnglich Oder dauerhaft und ewig.

In Beziehung auf der Wechfel der Befchaffenbeit,

Eigenſchaften und Verhaͤltniſſe iſt etwas veraͤnderlich oder

unveränderlich. 7 rn Beziehung auf ben Umfang einer Sache und

‚ihren Werth ift etwas groß und wichtig, oder Fein und unbedeutend. | In Beziehung auf-die Zeht iſt etwas einzig und einzeln oder haͤufig und vielfach. In Beziehung auf die Wiederholung iſt etwas ſel⸗

"ten und ungewöhnlich, oder’oft, Immer, alltaͤglich ‚ge woͤhnlich, gemeinüblich. |

In Beziehung auf den Ort ift etwas gegemoärtig |

oder abivefend, RN oder

= \

In Beziehung auf die Uetzung aiſt etwag gewiſſew haft, ſorgſam, wachſam, vorſichtig, flag, eifrig, oader gewiſſenlos, mbedachtſam⸗ vernathlantzt unvorſichtig, | uͤbereilt und tgörlge

In Beziehung auf bie Mittel iſ einge zwedmäßig, "ober weckloo. En |

In Beziehung auf die: Ethaltunz und Beförderung unierer Tugend ift etwas beffernd oder verfühperifihr

In Beziehung: auß unſere Ruhe iſpletwas troͤſtend und beruhigend jur Verzweiſelung führend,

Wie muß menfhentiehe bergaffen Teynt A, Aufrichtig, Indem wir BE

"D) uns nicht nur den Schein geben, dag wir es mit Andem gut meynen, >

3) fondern die innige Abfi cht und das Beltreben habeh, ihr Wohl zu befördern. us |

B. Thätig;; indem wir Feine Mühe und Aufopfetung ſcheuen, ſondern alles anwenden und thun, um Andere

1) von der Unwiſſenheit zur Erlenntniß des Guten, von dem Irrthum zur Wahrheit, von der yorheitʒ ur Weis⸗ heit,

2) von dem Laſter zur" Tugend, bon der Unororung zuf Drbnung von der Unthätigfeit zur" "Coärtgfeit, von der Unzufriedenheit zur Zufriedenheit, . +

3) von-einem traurigen zum glüclichen Zuffande zu führen, ihr Leben zu retten; ihte Gefunbhelt, Ehre, 'Chiter, Zreus den und Wirkſamkeit ˖ zu befördern, ihnen Gelegenheit. zu ... geben, ‚und ihnen behuͤlflich zu ſeyn, ſich von den beſten Seiten zu zeigen, und ihr Ge zu beförtgru:

C. Erfreuend , ingdem-wir. . . a2 mnfere eigene, Freude i in dem Wohl Andersr- baden, .. 8) ‚und ihnan unſer Wohlwallen ‚auf eine ſo angenehme Art . beweifen, daß Besin jeder Hinſicht durch Rn. vr get und, erfreuet werden. :

per ni

h,

1

46 | ai

D: Re uub edel, inden wir ſſ···c· 7) ovhne alle Nebenadfichten, che Eigennutz uͤben, web 2 en ihr in Beziehung auf uns ſelbſt ums nur die Zrteude, Gutes gethan zu haben, zu verfchaffen wänichen; ) indem wir in Beziehung auf Andere nur die Abficht has pen, ihre Veredlung und Wohlfahrt zu befördern, ihre, Retter und Beglüder zu werden, ud

3) den Willen Gottes zu thun.

E. Unveraͤnberichh. =. 1) zu allen Zeiten und bey allen @elegenbeiten, 2) gegenalle Menſchen nach ihrer Art, nad) ihren Beduͤrf⸗ niffen und nach den Verbindungen, in welchen wir mit ihnen ſtehen, den Unfrigen durd) Verforgung, ‚ben Feh⸗ lenden durch Duldung / und Beſſerung, den Schwachen durch Stärkung, den Guten durch Hochachtung, den Uns glüdtichen durch Rettung, den Gluͤcklichen durch Mit freude und Erhöhung ihrer Wohlfahrt, ERDE 3) nuter allen Arten der Behandlung, die und wiederfährt, - auch da, wo es und Mühe, Laften, Sorge und Aufopfer

? '

rung Foftet, müffen wir die Menſchenliebe beiveifen.

E &

ML

y. Eifrig = ; 99 3 1) in der Sache, indem wir das Moͤglichſte fuͤr das Wohl Anderer thun, = u | ; |

2),in ber Vorficht, der Klugheit, | 3) und dem Muthe muß unfere Menfchenliebe feyn.

* X «

7) Was ik unbesreiflih bey ber Menſchenlieber A. Es ik unbegreiflich,, daß einige glauben koͤrnen, Ehriſten "zu feyn, ohne Menſchenliebe zu haben, da body die Men: ſchenliebe die Hauptſache des Chriſtenthums und mit allen Lehren deſſelben aufs genauefte verwebt iſt.

B. Es iſt unbegreiflich, daB einige glauben koͤnnen, Gott zu Heben, ohne Menſchenliebe zu haben, da doch die Mens fehenliche daS eindige Mirzel if, Die Liebe zu Som 'an den Tag zulegen. u

| at 6 Es iſt unbegreiffich, daß einige gischen Haas, Ach ſelbſt zu lieben, ohne Liebe zu andern Meanfchen zu Haben »dg,

doch = Wohl mit dem Wohl. Amen. J ver⸗

bunden iſt

D. Es if unbegreiflih, daß einige geden dab, was Menfhen»

fremde an ihnen thun, fo gefühllos und undanfbar ſeyn Finnen, da fie durch diefe Untngenben alles deſſen unwuͤr⸗

dig werden, was ſie von ee für ihr FM

ferner erwarten können.

‚Das R Bauen N nahe

A, für den, der. fie über, ud

B. für dem fie erwieſen wir, a I 9) Born seist fich das du Menden yet. Hebet: A. In ihren guten Abſichten und Wirfen, a B. in der Urt der Uebung derfeiben, und > z

C. in den TRUE

2 —— ur ur

* > 1: 17

16) ie Gieitächtiehe if eine Beriästiße erotian ‚des Gehe

A. ie gheht und gu götlihen Mihien,

B. zu einem. muthigen Kampfe gegen die KHinderniffe ve.

menfrhlihen Wohlfehrt, und A großen —— nk C. zu eveln Aufopferungen, -. |

. D. zu herrlichen —— und d Breuben,

8 N ı. se

m) —* Bennpienn v4 Morlaenilebe

A. gibt uns frohe Siimnerungen. am —— il wollt und bewirkt haben,

B. und erioct und, das was end ju Fang

gen Sännte.

: ; E en . , | i u

v.

- 3 a ERIESBERAIEEEE,

herzlichen Antheil zu nehmen, uns aaunutert, ihre

Freuden zu erhöhen, ihre Leiden zu mildern, und fie u |

retten. 3) Durch die Religion, deren Hauptgefet die Menſchentieb⸗

iſt, und bie uns in dem Beyſpiele Jefu zeiget, wie wir

dieſelbe auf die vollkommenſte Art üben ſollen. q) Durch die geſelligen Rerbindungen mit Aundern, die uns Ä Gelegenheit geben, ihte Bebürfuiffe zu bemerken, und zu

fehen, wie (ehr wir ihnen verpflichter find, uns ihrer ans

uunehmen, weil fre fo gut find, weil fie and fo viel Gutes erweiſen, weil fie ſo viel Zutrauen zu uns haben, und ihre "ganze Hoffnung auf uns feßen.

5. Wir werden durch fie bie beften, mnabuchen unb gli:

fin Menſchen; 3) die beften, denn durch fie erfüllen wir dad Hauptgefet der Religion,is welchem alle Andere begriffen find; durch fie werden wir dem Gotte aͤhnlich, der die Liebe ſelbſt iſt;

. 9 die nuͤtzlichſten; denn wer. von bem Geiſte der wahren . | Au Menſchenliebe durchdrungen iſt, der beſtrebt ſich Afo viel,

‚wie moͤglich, Andern Rath und Troft zu geben, fie von ‚Leiden zu befreyen ihre Ehre, Güter und Freuden zu be⸗

fürdern, ihnen in ihren Befchäften zu dienen, ihr Gluͤck

bluͤhend zu machen, und zu befeftigen.

die Zufriedenften; denn nur der Fann mit ſich ſelbſt zu⸗ frieden ſeyn, welcher nicht nur fuͤr ſich ſelbſt pflichtmaͤſſig ſorget; ſondern auch die Pflichten gegen —— mit t Steuer « Siebe erfuͤllet.

» Die Geachtetſten und Beliebteften; denn nur die kann u

man mehr als Andere ſchaͤtzen und lieben, welche durch Menſchenliebe mehr ale Lindere veredelt, und zum Wohl Wr Menſchen unentbehrlicher als Andere gewotden ſind. ©. Se if zur allgemeinen Wohlfahrt unentbehrlich; denn

1) Be ift Die Mutter: jeder zum Wohl der Menſchen unents.

2 Sehrlichen Tugend.

e Sie erwedet die Menfchen zur Beförderung der allges ‚meinen Wohlfahrt mehr zu thun , als durch die buͤrger⸗ Aichen Gehe gefodert und: bewimn werben kaun;

biudungen ber Menſchen froh uud gluͤcklich; . » fie vereiniget Die Menfchen zur einmuͤthigen und ſchaftlichen Befoͤrderung alles Guten. -

D. on ift die befte Vorbereitung auf jenes Sehen; , den lies

. ben und gelichet werben, wird im Dinunel.fo wie auf der Erde das —— der sin ſeyn.

t

An e * Ehen = = on . & N ü . u W F er x + 7 XS cf

| Nach den REN Handlungen einer. Babe |

von uns und Anderns. Eine Handlung ift das Verhaͤltniß des ——

der Cauſalitaͤt zur Wirkung; oder die Anwendung unſerer

Kraͤfte jur Wir lichmachung eines Zwecks.

Es giebt deshalb fo. maucherley Handluůgen ale es

Zwecke und Faͤhigkeiten zu Zwecken giebt. Es giebt Handlungen, durch welche wir etmas Qutes vorbereitem

oder ſchaffen, durch welche wir etwas Uebels mildern oder

verhaͤten Handlungen, die ſich auf uns ſelbſt oder An⸗ dere, auf den innern oder aͤuſſeren Zuſtand, den Ver⸗ ſtand, das Herz, das leben, die Geſundheit, das Ver⸗ gnuͤgen, die Ehre, die Güter, das Gluͤck, das Unglüd, die Gegenwart, die Zufunft ; Privarfachen f ‚öffentliche "Angelegenheiten, Meimmgen, Wünfche, Worftellungen, unb wirkliche Gegenſtaͤnde beziehen. : So unjzaͤhlig dieſe

. \egenfftänte find, "fo unzaͤhlig Find auch die Handlungen,

> Nefes Capitel bietet deshalb einen unerſchoͤpftichen Stof

Betrachtung und Behandlung einer jeden Lehre dar,

die u) viele Gigenfinhe und m.

nn o

fe macht aie Ehen, die Hauisfidjen and decieen Ber |

u

mit ber und jede mit vom er enger genftehenden. Safter vergleichen. Was bie zweyte Frage betrift, fo; koͤnnen wir die Religions und Tugendlehre, bie Grundfaͤtze auf welche der Unglaube und der Aberglaube, -die. Tugend und bad

Uſter gebauet wird, ‚die Zweite des Einem.und des An- dern, die ans dieſen Zwecen hervorgrhenden Geſinnun⸗

gen und Handlungen, das bey ihmn noͤchige Menehmen mb Verfahren ; das, Mas dabey zu wagen, zu fürchten und zu hoffen ift; die Mictel , wodurch der Tugendhafte . und der Safterhafte zu feinen Ziveden zu gelangen fuhr; die Hinderniffe, meiche Jeder bey ſeinem Thun, und faffen. zu befiegen. hat; die Gräfe ober Kleinheit, den Werth " oder Umwerch, den. Mugen oder. Schaden, die Folgen die Zeit , den Ort und die. Uniſtaͤnde einer Sache verglei⸗ chen. Southe Bergleithungen koͤnnen bis ins Ütendfis che getrieben werden, uͤnd in fo fern die Vergleichung die Mutter aller Kenntniſſe iſt, fie, fobald fie.auf die rechte Art angeftellt wird, auch ſehr ‚und giebt u DD —— neigen Den ichtungen. = i

u: Ei x

pie Briaietauns der Feen und des mens fchenfe in dlichen Merene.

a ‚Der: Menſchenfrennd beurthrilt und behanbelt Andere 8

Schonung und mit Achtuug; der Menſchenfeind mit. Här⸗ te, Bitterkeit und Stolz. Er

RB. Der Menſchenfreund pub mohleliend,

u. „ber Menfibenfeind if —— —— —3 und wuͤnſchet das Ungluͤck uderer

c. Der Menfpenfreund ziebt Rath und Zroſt; der Meunſchenfeind und kerräbe

le Er

ne 2) ER Vreatenfiund Ütfk Audein, shre Serurye Beute, . is zu. beſiegen, fie wieder gut zu machen, hab ihte Lei⸗ . van zu aͤberwinden; ber Dienfheufeiad macht die Fehler * bekannt, verläßt fie im ihren Unvolltommenpeit: ‚md im ihrer Roth, vermehrt ihr Unglüd und ſtützei fie noch tiefer hinein. E- Det Menſchenfreund ſorget'fuͤt die Kugend, bie Ehre, He: 2 Zreude und Wohlfahrt Anderer. Er iſt ihnen zu ihren Sluͤcke behuͤlflich, und opfert ſich zu ihrem Veſten auf; der Menſchenfeind thut nichts, und xmũ dr Wohl. 30) Die Boridee der thaͤtigen Menſchenliebe,

derjenigen Gelehrſamieit, ‚bie Beine edle Früchte Bringt, . vor fehönen Worten ohne gute Gefinnungen und Thaten,: E vor der leeren Empfindeley, die wegen ber Verzörtiung drB Gefühle einen Leidenden fehen Tann r und ihn verlaͤſſet, ohne ihm zu heifen, D. vor dem aͤuſſern Glanze, der nur waſhe erreget, ohne wohlthuend zu ſeyy, E. vor den todten Werken der Kunſt an des zerftöhrenden - Muthes, F. vor der Sucht nach Ehre, Gütern und Bergnigen.

Se . 30) Der unterfaied amitden denen,

A.. die jedem gern Gutes thun und Andern nuͤtzlich werden und. | B. denen, die Andere nur zu ihrem Vortheile benugen wollen...

mi

Er den Gegenfänden, die bey einer Saar in Betrachtung kommen.

Ein Gegenſtand, oder ein denfbareg Diet, v | |

es bey einer and ———— in —* J

&

A. im Leben, ud B. im Tode. =

ß « \ . " ö 2 m 5 \ *

„tung: kommen Pan, ſind Weſen,: Derfonen Sache imd Umſtaͤnde, bey Denen, gegenwelche und umd dere

Willen end geſchiehet, ‚zum Beoyſpiele: Gore; Bottes Silke, Abſichten, Vorbild, Eigenſchaften, Beltregier

rung, Wohlgefällen und Gemeinfihaft, Menſchẽen fuͤr welche, durch welche und mit. denen etwas geſchehen muß;

ESchickſale, Umftände und Gelegenheiten, - bey: denen,

nd, um derer Wille etwas notchwendig ift, fichtbare oder "unfichebate, - gegenmärtige oder zufünftige Dinge, bey

J denen etwas verhuͤtet, oder DelhrBent werden fol,

2) wie meiden befhäftiget ſich die

„3 Menſchenliebe? A: Mit der Vefsrderung des Wohls der Seele; der Weisheit, : der Tugend, der Ruhe, und Zufriedenheit ded Herzens,

der Verhütung und Vertilgung ber. Unwiſſenheit, des Unglaubens und der Laſte. B. Mit der Beförderung des leiblichen Wohls; des Lebens, vͤr Geſundheit, des Wohlbefindens, der Ehre, der Guͤter, der güten Verhaͤltuiſſe der Menſchen = ihrer Rettung voh Ungluͤck ur und N:

LE Zu

v

33) Menſchenliebe

Be 34) Menſchenliebe A. im Gluͤcke und B. im Unglüde.

F , A \

= 33) Menfhentiebe

A. im Dulden und 13 im, Handeln, De J

27 vom r [| or. .- 4 F D .

31 5,30) Menfchenliche: ,

A. indem, was wir thun, md >». -B. in dem, was wir laſſen.

37) Menſchenliebe ‚a. im Wollen und Verabſcheuen, nn B. im Reden und Schweigen, C. im Birken und Ruben, | D: im u Dulden und Aufopfern.

39) Die Belhäftisungen ber a | A. mit der Beförderung der Volllommenheit und. j B. Gluͤcſeligkeit Anderer.

39) Die Beſchaͤftigungen der Benfgenliche A. mit der zkitlichen und B. ewigen Wohlfahrt Anderer.

40) Das muß der Denfwenfrennd t hun A. fuͤr Freunde und Feinde, B. fuͤr gute und boͤſe, C. fuͤr gluͤckliche und ungluͤckliche, D. fuͤr dankbare und undanlbare Menſchen.

41) Wie verhält ſich der menfhenfeund A. in Anfehung des Willens, B. des Mufters, und | C. des Wohlgefallend Gottes?

nn

re

VIEL. Nach den verſchiedenen Arten einer Sache. Die Art iſt Die Verſchiedenheit einer Sache von ih⸗ tes Gleichen, oder von-den ihr ähnlichen Dingen, Ent« ſteht die Verſchiedenheit der Arc der Gefinnungen und

2

——

32

er

Handlungen der menſchen aus thret Geſehmaͤßigkeit oder Geſetzwidrigkeit, ſo ſind ſie erlaubt, oder unerlaubt. Ent⸗ ſteht fie aus den Abſichten derſelben, ſo find, fie gut oder fehlecht, edel oder unedel.” Entſteht fie aus bem Beneh⸗ men bey ihnen, fo ſind fie ſchicklich oder unſchicklich. Ent⸗ ſteht fie aus den Roͤckſichten bey ihnen auf unfere eigene oder Anderer Vortheile, fo find fie eigennügig, oder un⸗

eigennuͤtzig. Entſteht fie durch Die Wahl der Zeit, der

Umftände und, Mittel zu ihnen, ſo ſind ſie moͤglich oder

unmoͤglich, wahr ſcheinlich oder imwahrſcheinlich, gewiß oder ungewiß. Durch die rechte Anwendung der Mittel und geſchickte Benutzung der Umſtaͤnde werden unſere Ge⸗ | finnungen , Handlungen: und Tugenden feicht. Durch eintretende Hinderniſſe, ungünſtige Umſtaͤnde, die im⸗

rechte Wahl und den fehlerhaften Gebrauch der Mittel werden fie ſchwer und gefahrvoll. Durch den Einfluß, welchen unſere Geſinnungen und Handlungen haben, iver- den fie ſchaͤdlich und. yerderblid) oder nuͤtzlich und beglük— kend, unbedeutend oder wichtig. Durch ihren Mugen zu Zwecken werden fie nöthig oder unnoͤthig. Wenn .fie duch augenblilihe Umſtaͤnde veranlaffet werden, fo find fie zufällig. Wenn fie Planmäffig vorher bedacht find, fo. find fie beabfichtige. Wenn fie nicht dur) uns, fün-

dern durch die Umftände herbeygefuͤhrt ‚werden, vo find

fie gelegentlich. - Durch den Eindrud, welchen fie auf das Geſicht machen, werden fie fchön und liebensmwereh ‚, oder haͤßlich und abfcheulih. Durch das Verhaͤltniß, in

welchem fie mit unferer Mortalität ſtehen, werden fie eh- remwoll und lobenswerth., oder fehändlich und tabelhaft. Oaurch.das Verhaͤltniß, in welchem fie mit unfern Nei-

‚gungen ſtehen, werden fie erwünſcht und erfreuenb, oder

93

widrig und verhaßt. Dutch die bey ihnen möglichen Ver⸗

änderungen merden fie mannigfaltig und vielfeitig oder

einſeitig. " Durch ihre öftere ober feltene Wiederholung

werden fie gewöhnlich, oder ungewoͤhnlich. Durch die

Zeit werden alt oder neu. unten |

42) gaffet und Babin ſeben, daß unfere Desfhenliche

rechter Art fey; A. daß ie nieht ſcheinbar ſondern wirklich, B. nicht ſi nnlich und leidenſchaftlich, ſondern vernünftig und geſetzmaͤßig,

C. nicht eigennuͤtzig, ſondern uneigennuͤtzig,

D. nicht partheiiſch, ſondern unpartheiiſch und allgemein,

E. nicht unthaͤtig, fondern thätig fey.

43) Unfere Benfhentiehe muß vorzuͤglicher Art ſeyn.

A. Sie muß beſſer ſeyn als die Liebe derer, die es zwar gut "meinen, aber dabey grob, roh und unſchicklich find;

B. beffer als die Liebe derer, die und zmar alles Gute ginnen und wuͤnſchen; aber immer zu bedenklich find, und zu fpät fommen, wenn fie etwas für und thun follen;

C. beſſer als die Liebe derer, die durch ihren Leichtſinn mehr verderben, als fie durch ihre Gutherzigkeit nüßen ;

D. befler alß vie Liebe derer, die dad Wohl Anderer zwar mols Ien, aber fi) dabey nicht genug nach den Verhaͤltniſſen und Umftänden Underer richten, und alles nur nach ihrem Eigenfinne und ihrer Gelegenheit. machen wollen.

44) Machet enre Menſchenliebe volltommen,

A. dadurch, daß ihr fie auf die EINE,

B. wirkſamſte und . |

C. annehmlichfie Art über. Se Br

45) Wat mug. bey unferer Menfchenliche senöhnti neu und erfreulich feyn? A, Gewöhnlich fey eö, daß wir fie üben.

ww - _

4 5 ni 1 34 ne BR __ _ 0) * x

B. Pen pi immer bie At, wie wir fie dem Umſtaͤnden zuͤben. V C. Erfreulich ſey fi ie nicht nur die edeln Zwecke, "fordern auch durch die Schicklichkeit der Mittel und durch bie lies bevolle Art der Anwendung derfeiben. |

46) Unfere Minfhenliehe. muß diesmal feon

- A. in Beziehung. auf unfere Bildung zu derſelben, 5 B. in Beziehung auf die Fortleitung Anderer zu immer hoͤhe⸗ ren Stufen der Vollkommenheit und Gluͤckſeligkeit, C. in Beziehung auf die Vorbereitung und Vollendung a was die Menſchenliebe gebietet.

Pi

' VIN. Nach den verſchiedenen Anfihten ı a einer Sade.

Anſi chten ſind die Vorſtellungen, welche wir uns

von einer Sache durch die Betrachtung der mannigfalti⸗

gen Selten derfelben machen fönnen; fo vielfach. alfo dieſe

Seiten find, fo vielfach find auch die Anfichten. derfelben,

Diefe Anfichten kann man hernehmen von den verfchiede-

nen Eigenfchaften einer Lehre, Vorſchrift, Gefinnung, Handlung und Tugend, von ihren Urfachen, ihrer Wahr-

heit, Gewißpeit, Notwendigkeit, ihren Folgen, ihrem

„. Einfluffe, Nutzen, Werthe, ihren Verhältniffen zu den Menfchen und Umſtaͤnden, ihrer Schönheit und ihrer ' Verbindung mit andern Pflichten, in fo fern fie mit den«

j ſelben ein Bun Ganze biden uf.

47) Wie man die Menfſchealiebe anſehent

A. Als die Quelle aller Tugenden, B. als den Grund der menſchlichen Gluͤckſeligkeiy

% x

i J 35

| €. als eine. Erhebung; zun Gppabeik, Reh A D. als eine Vorbereitung zur himmfifchen Hermichteit. X

). Laſſet uns die Menf enliebe gl Y nor ichte

I; | Kuügend aſcat retuntt Y

A. welche unter allen Aunftänden für an, die-befte Regel iſt,

B. welche aus dem Inbegriffe unſeret Tugenden ein fchönes Ganze bithet,. und ihnen den wahren. Werth gibt,

C. welche und mit Gott und den Menſchen in die, und

u. —— ſetzet. | IX. ne, un A u

Nach den Rüdfihten bey ringe Sache.

—— er

.. |

Eing Reuͤckſicht bey einer The onen · dugend iſt die |

Darſtellung derſelben nach ihren Bejiehungen Auf etwus von ihr Verichiedenes. Da nun eine ode oder. Tugend oft auf unzählig viele andere Lehren, Tugenden und Dinge Beziehungen.hat, fo. bietet dies ein—Feld zu den vielfadh- ‚fen Betrachtungen dar. „Man Fann, und. muß Ruͤckſicht nehmen auf den Zufammenhang ber einen Lehre mif der andern; auf die Vermeidung det-Weberreeibung: der kind Tugend zum Nachcheil der Andern; auf die Verhaͤltniſſe und Umftände „Unter denen wir bie , eing, oder, die a dere

Tugend üben; "bey dem Gewinn, ai. Fhre ‚auf. den Vor⸗ theil an Gütern; bey dem Gewinn an Gütern auf bie

Ehre und das Gewiſſen; bey den Vortheilen des Muthes auf den Mugen der Vorſicht Sbey den Vortheilen der Macht auf die Borzlige- der Weisheit: umd Duhend; bey: Deih,

was geſchehen ſoll, auf das, was geſchehen iſt; bey dem, |

was wir leiſten und.find, auf das, was wir ‚hätten leiften

und feyn koͤnnen und ſoilen; bey bir Sorge für ung ſelbſt auf das Wohl Anderrr; bey denen, welchen wir gefällig

TR &a.

7

„er. hätten mehr that . leiſten koͤnnen und ln ——

,bvwentiebe befördern will,

\

und nüglich, iind, auf Andere, ; vu” Wir: dieſelben * nie

vernach aͤßtgen. .di: 1 ei el tz gig re 0,2 »1z ENTER ht NLTy 9 une Er eh

AtBäfver Befötberuüg des Wohls Anderer inũffen w ir "au richt üchũien airf unſer eigenes Wom.

B. Bey denen, deren Wohlthaͤter wir wurden,’ müſſen wir

auu Ruckſichk * auf die‘; denen’ wir noch Feine Betveife unferes Wohlwollens gaben, und bie unfere Huͤlfe vielleicht in höherm Grade beduͤrfen⸗/ vder naͤhere Anſpruͤche auf die⸗ ſelbe haben, als Andere.

C. Bey dem DBellseben, den Menſchen zu dienen, und gefällig zu werden, alien Wir auch Ruͤckſicht datauf nehmen, daß

ir ng and Gott gefallen." .::”. :

I; Bey dem, was wir. aus Menichenliebe gethan. Haben, mqf⸗ ſen wir auch auf. das NRücficht nehmen „was wir noch

2 379

750) cs. bey der Meaſaenttebe

A, auf uns ſelbſt, unſere Kraͤfte, Geſchicklichkeiten, Veims—⸗ 13: gen, Verhoaͤituiſſe und unſern Zuſtand,

yB; ‚auf die, denen wir helfen, oder nicht helfen fünnen, .

.C. auf den Zuſammenhaug derſelben mit allen uͤbrigen Tugen⸗ den, und

D. auf die Abfi chten, welche Gott durch die uns gebotene Mens

[) 2 . 3 v . 21 ge? HN j ee a Be F —W h —3 2 Ri

4

Sr 5

X & Nm. den Berkäliziffen ber eiwen ers ber of: 5 andern.

Ein Verhalniß iſt dasjenige, was aus der Vergle⸗

| der einen Sache mit der andern hervorgeht; die

Beſtimmung, welche die eine Sache durch Die andere er—

i..

\

bie Wechbeivickeng, Imre wi Eh mie der andein ſtehter Fedes DinPhat feine Viehaͤtraiſſe. Alles in der Welt iſt eine unendliche Kette von Verhaoͤlt. niſſen. Dies iR. vorzuͤglich in der Ibeen⸗ und Rande welt der. Fall. Die-Verhälmiffe der lehren der Weis⸗

heit und die Verhaͤleniſſe ber Tugenden bieten deshalb

ein vnabſehbares: Felt Ju Betrachtungen dar. Hier gäbe

es Verhaͤltniſſe des Seyns und des’ Nichtfſeyns durch? das

Andere; Verhaͤltniſſe der Größe, des Werths, bes Nuz⸗ zens, des Einfhiffes‘, des Lichtk)..det Bölfohfnienfeit, der Möglichkeit, der Zeit, des Dres Ind, Ber Umbänbe Hier Fann man bemerken ‚'tie bie eine Sache durch die andere. entfteht, bewirkt, befördert wird, und ohnedie andere nicht beſtehen ann: wie das Eine durch das Anz, bere möglic) oder unmöglich, leicht Ober Je wer, delt | obeg,

dunfet, vollkommener oder 2 io odet anders.mird;

wie das Eine mit dem. Andern nur zu gewiſſen Zeiten

und Drten 1, nur unser beſonderen Umftänden in Wechſel⸗ |

wirkung und Verbindung, ftehe: dier kann man unter⸗

ſuchen, ob etwas nach ven Bedürfniffen; Meigungen nd; Sähigfeiten-der Menfchen nad) den Einrichtungen mer

ihnen, und dem’ Hergange der Dinge re We ber rechnet |

ae ee 3 ns he. 2 Cr sı) Bon ben wühitenitfen der —8R A. zur Religion. * 1) Sie wird durch dielccbe pen 2) und volllommen. B. Zu den bürgerlichen Geſetzen. | 3) Diefe müflen auf Menfeheniiebe-gegrünbet ſeyn, nz ‚mit ee angewendet ——

*

IT DIRT.

3gE

N

J

40 | VERREEEEEZN

mit Mächtigen ober Schwachen, Angefehenen oder Un:

bedeutenden, Vefälligen oder Ungefäfligen, Solgfamen

oder Eigenfinnigen ftehen? Werden wir dadurch vorbe- reitet auf ſolche mögliche oder wahrfcheinliche Fälle, auf welche wir durchaus gefaßt ſeyn müflen? Werden die Pflichten und Gefchäfte unferes Berufs dadurch befoͤrdert? Schickt es ſich für die Zeit, für den Geiſt der Zeit, fuͤr das Sand und die Sitten des Landes, worin wir wohnen?

Dient es zur Befriedigung der gerechten Soderungen, die.

Andere an ung machen, und ber billigen Erwartungen,

welchẽ ſie von uns haben? Entſpricht es den Hoffnungen,

welche die Guten auf uns ſetzen? Iſt es uns nuͤtzlich in den Schickſalen, welche uns bevorſtehen? Belebt und befoͤrdert es unſern Muth, und iſt es der Staͤrke unſeres Muthes gemaͤß? Werden wir dadurch dem Beyſpiele wuͤrdiger Vorfahren und Zeitgenoſſen aͤhnlich? Gibt es uns gerechte Anſpruͤche auf den Beyfall der Mitwelt und Nachwelt? Befoͤrdert es die großen Abſichten, zu denen Gott mich beſtimmt hat, und die Uebung der Pflicht, fuͤr Gottes Sache zu leben? Befoͤrdert es unſere Zufrieden⸗ beit, Freymuͤthigkeit und Freudigkeit? Gibt es unſerm Wollen, Reden, Schweigen, Dulden und Handeln die rechte Richtung? Hat es einen guten Einfluß auf den Er- folg unferer Gefchäfte? Vermehrt es unfern Einfluß guf

Die Wohlfahrt Anderer? Verbeſſert es unſern inneren “und aͤußeren Zuſtand? Befordert es unſere Ehre, Guͤ⸗

ter, Freuden und Hoffnungen? Leitet es uns zu einem rechten Verhalten gegen Eltern, Kinder, Geſchwiſter, Ehegatten, Dienende, Gehuͤlfen, Mitarbeiter und Herr⸗ ſchaften, Freunde, Feinde, Bekannte, Fremde, Obere

und Untergebene? Vermehrt es unſer haͤusliches Gluͤck?

+;

4 Mache ees uns überall: beliebt? Werbeffert es alte unfere Verhaͤltniſſe? |

1 i t 2 1 1

55) won unfern Berpätsniffen sur Menſcheniebe.

A. In wie fern iſt ſie uns moͤglich und leicht 1) in allgemeinen und beſondern Verbindungen ? 2) In der Jugend und im Alter! 3) Im Gluͤcke and im Ungluͤcke!

B. In wie fern werden wir durch ſie 1) in unſern Grundſatzen ? —— 2) In unſern Gefühlen und Betragen? 3) Sn unfern Wuͤnſchen und Hofnungen?, -

C. In wie fern werden wir durch fie gluͤcklich, und in ben

Stand geſetzt, dad Gluͤck Anderer zu befoͤtdern =

1) im häuslichen Leben? 2) In unferm Gefchäftöfreife? - —— 3) In dem ir mit ande Denen?

hi 1

56) Was hängt bey der Berfgentiche von Tr ab: A. Nicht 1) das Wohlgefallen an in AR fern durch die guten Eigenfchaften ge und bewirket werben’ . muß . 2) nicht. die. Zuneigung. = Anden, in % fera fie durch das, was einen guten Eindruck auf uns macht, von Aus bern bey und hervorgebracht werden muß; 3) nicht das Gelingen unferer menfchenfreundlichen Abſich⸗ ten, in ſo fern ſolches von den abhaͤugt; B. ſondern 1) der gute Wille das Wohl Anderer zu befoͤrdern, 2) das eifrige Beſtreben, unſere Kraͤfte dazu anzuwenden, 3) und die forgfältige Benukung der bazu vorhandenen Ges legenheit und is

42

5) Gefahren, weiche wir bey der Menfchenliche. nen . _ meiden müffen,

A. Die Gefahr, bald zu wenig, bald zu viel zu thun. |

- Die Gefahr, aus guter Meinung zu fehlen C. Die Gefahr, über das eine. Gute des Audern zu vergeſſen. D. Die Gefahr, dem Einen Unrecht zu thun, indem wir bei ande Bun,

53) In wie fern Finnen wir ans ir Menſchenlle ve , bilden A. durch unfere Meinungen, Einfichten und Usberyugungen? B. Durch unfere Gefühle? . | C: Durch unfere Bünfche und Veigungen? Durch unſere Gewohnheiten?? E. Durch unfere Geſchicklichkelten und Uchungen?

59) In welchen Berbältatffen Behr unfere merſqen liebe = " A. mit unfern Fähigkeiten und Kräften? B, Mit unfern Vorflellungen und Kenntniſſen? C. Mit unfern Gefühlen und Neigungen? ' = D. Mit unfern Erfahrungen und Gefchicklichkeiten ?

B. Mi. unſern und Verbindungen J De Sumeiaizinsuneuns

60) Die Beziehungen der Stimmung ——— X er asſires au auf anfere BUN

&

x. *-

‚en Die Beziehu nugen unſeres Zuſtandes auf unfere Menſchenliebe. u Dis Zuftandes unferer Kräfte, Gefundheit und Bildung, . des Zuſtandes unſerer häuslichen Angelegenheiten und Schickſale, des Zuſtandes unſerer öffentlichen Berhältniffe und Vers. ——

+

REN 43.

Ba Be a —— F

4 / J | | XI. A

Nach ben Veränderungen bey einer Sache. |

Veränderung ift eine verfchiedene Art des Daſeyns, das auf einander Folgen verſchiedener Eigenſchaften und Beſtimmungen eines Dinges, das Entſtehen und Ver⸗ gehen einer Sache. Veraͤnderungen finder deshalb ſtatt, in der: Möglichkeit, Wahrſcheinlichkeit und Gewisheit, in dem Seyn oder Nichtſeyn, in der Beſchaffenheit, Vollkommenheit und Schoͤnheit, in den Zwecken, dem Werte, dem Nutzen, und der Nothwendigkeit einer, Sache, in den Beduͤrfniſſen nach ihr, in ihrer Anzahl, in ihrer Zeit, und in. bein Orte ihres Daſeyns. So haufig nun, fo groß oder Fein, ſo verfchieden und mans nigfaltig die Veränderungen der Dinge‘ In ver Welt ſind, ſo unausſerechlich vielfach iſt auch der Stof zu Betrach⸗ tungen, welchen fie, ſaſt ‚bey jedem Gegenſtande darbie⸗ | ten, Man bevenfe zu: die unendlichen Beränkerungen, melche durch die zehn Zifferzaßlen, durch die vier und zwanzig Buchftaben, in den Formen der Geſichtsbildung und Geſtalt der Menſchen , in ihren Gedanken, Gefuͤh⸗ len, Neigungen und Begierden, in ihren Vorſtellungen und Anſichten der Dinge vorgegangen. ſind, und noch ſtatt haben koͤnnen, fo wird, man es fühlen, wie in der phyſiſchen intellectuellen und moraliſchen Welt die Men⸗ ge der Veraͤnderungen ſe unendlich iſt, daß der Verſtand äffer Menſchen, und aller Geiſter fie nicht erſchoͤpfen kann und daß man bey dem Hinblicke auf ſie ewig Etwas oder Vieles findet, wodurch man ſeinen Gedanken und Date, fellungen Neupeit, und. anziehendes Se ieben tann.

ME Er

3

44 een ee 642) Welde Kerändberungen finden fi bey der Erweils fung der ‚Menfchenliche A, in Anfehung der Verfchiebenheit ber Bildung I) des Verſtandes, 22 des Herzens und | 3) der Sitten der Menfchen? ' B. In Anſehung der Verſchiedenheit der kehene jahre? F 1) Wie beweiſet feine Menſchenliebe ber Juͤngling? Und wie muß man fie ihm beweiien? 2) Wie beweiſet fe der Mann ?. Umd wie muß man fe. Om! . .erzeigen? r 3) Wie beweifet fie e ber Greis? und wie ie muß man n fi ie. im erzeigen? C. Ih Anſehung des perſoͤnlichen Zuſtandes der Menſchen? ) Ihres Gemuͤthszuſtandes, ihrer Launen, Neigungen, Zufriedenheit, Aengſtlichkeit, eine Hofuung? er 2) Ihrer Gefundheit und Kräfte? . - .- | 3 Ihrer Beduͤrfniſſe? Ru u 3 Zinn D. In n Anfehung ihrer Schicffale ? 2 3— In den Schickſalen, die fie durch bie Art, wie ie fi von, Andern behandelt werben, erfahren? > \ 2). In den Schiefalen ihrer perfönlichen u :3) ie ————

Ru... J

.

u xul. N 3;

Rad dem Meinungen der Menſchen von ein er Sache.

Eine Meinung iſt ein Furwahrhalten ohne hurel⸗

| hHende Gruͤnde. Da nun die Gedanken der Menſchen über das, was wohl ſtatt finden, und was wohl wahr feyn Eönnte, oder nicht, in unaufhörlicher Regſamkeit find, und die Menſchen in den wenigften Fällen bie Bin higkeit beſitzen, oder die Mühe ſich geben, das, was’

[2

t t

. * ' 45 ten waßr feine, : u unterſuchen 43 und die Gründe da⸗ fuͤr oder dawider reiflich zu erwaͤgen; ; fo bieten die Mei⸗ nungen ber Menfchen über eine jede Lehre, der Religion und der Tugend dem Lehrer derſelben ein unabſehbares Feld zu vielen Betrachtungen und Beſchaͤftigungen dar. Hier giebt es verſchiedene Meinungen über die Waheheit,

die Beſchaffenheit; den. Umfang, die Vollkommenheit

und Schoͤnheit, die Gruͤnbe, den Werch, den Nutzen, und die Nothwendigkeit einer Lehre oder Tugend. Es giebt heimliche und oͤffentliche, individuelle und allgemeine, mutzlache. und ſchaͤdliche Meinungen. Es gibt Meinungen die herrſchend ſind, die es nicht ſeyn ſollten, die ſchwer ober leicht, ober erſt mit der Zeit bekaͤmpft werben koönnen. Es gibt Annäherungen perfchiebener Meinungen p die beförbert, oder verhindert werden müffen; es iſt aber nicht hinreie hend; die Meinungen der Menfchen über einen Gegens ſtand nur nach) der Befthaffenheit derſelben zu betrachten;

man muß auch ihre Quellen, ihren Einfluß und die Mittel, fie zu leiten, oder zu berichtigen erforſchen. Man frage deshalb bey ihnen: Ob die Meinungen der Men⸗ ſchen aus richtigen oder unrichtigen Grundſaͤtzen und Ans fichten der Dinge entftehen? OD fie in Mißverftänbnif- fen, Neigungen und Teidenſchaften, in falfchen Vor⸗ fpiegelungen, in dem bertfchenden Geifte ber zeit, in

dem ’Gefchreie des größeren Haufens, ‚oder in befomdern _

Nmftänden. ihren Grund haben? Ob ſie, unter gewiſſen, oder unter allen Umſtaͤnden Bytes ‚oder Böfes wirken? Welche Gedanken - in Umlauf gebracht werden muͤſſen, um ſie zu berichtigen, oder unſchaͤdlich zu machen, und auf weiche Arc dieſes am beſten geſchehen koͤnne?

1 ———

\ \

5 Die verſchledenen Meinungen ber. Wenſcher vo⸗ "Der Menſcheülieber | a. Einige ineinen, man koͤnne in derſelben auch hie Helle gion, "ohne Verehrung Gottes und‘ ef vollkommen wer: ° den, man koͤme laſterhaft, und boch ein Menſchenfreund ſeyn.

.n Woher biete Deinung?. Aus, wilchen —— ent⸗ ſteht ſie? Aus welchen Mißverſtaͤndnißen? Aus welchen FZehlern der Erziehung der Denkungsart ı und des Betra⸗

gend? Aus welchen falſchen Borfpiegelingen und Bears fuͤhrungen?

\ Wie grundlos iſt biefelbe? B. Andere meinen, ein muͤßiges MWohlwollen und Aufn Freundlichkeit, Höflichkeit im .Reden-und ſey

ſchon. genug zur Menſcheuliebe. 2

| = 1) Woher diefe Meinung? 12) Wodurch und wie uf fie ——— und berichtiger wei⸗

Eye

x den? . V. Noch Andere meinen, man babe genug mir Fi feröft zu

: . thun, Jeder müfle für ſich ſelbſt ſorgen, Menfchentiebe ſey eine Uebertreibung der Tugend, die wenigflen Mens ſchen verdienten es, daß mau ihnen Gutes thue, es wer

doch nicht recht angewendet, und nicht erfannt. a

1) Woher diefe Meinung ? |

9) —— kann fie berichtiget werben?

v Se; en 7 J R

XIV. E den ie Ber emer ESache. ER

Ein Widerſpruch iſt da, mo zwiſchen der Vorſtel⸗ dung vor einer Sache und ber Wirklichkeit derſelben, > zwifchen dem Gegenftande und dem Prävdifate derfelben, zwiſchen den Urfachen und deren erwarteten Wirkungen,

zwiſchen den ſeyn follenden Verhaͤltniſſen und ‘Berbindun« gen eines Dinges, eine folhe Unmoͤglichkeit liege, die

l J

RE —— 47

‚alle Erlen, f allen Zuſammenhang von Objeet und Praͤ⸗ dicat, "bon Urſach und Wirkung, von Verhäaͤltniß und Verbindung aufpebt, Es giebt deshalb Widerſprüche in Anſehung bes Senne und, Nichtſeyns, in Anfehung der Eigenſchaften, Urſachen, Zwecke, Felgen, ber Wech⸗ felwirfung und Gemeinſchaft der Dinge; Widerſpruͤche in den Beziehungen einer Sache auf unfere Beftimmung, Natur, Vernunft, Gefühl, Pflihe und’ Religion. Eis nige dieſer Widerfprüche find gegründet und wahr, an⸗ dere nur ſcheinbar, ungegründet und ungerecht. ; Einige find gar nicht, Andere ſchwer, Andere leicht zu. heben,

64) Warnung vor ben Widerfprücen bey ber Menſchen⸗ liebe.

A. Bor dem Widerſpruche, da man freundlich, gefällig, milde thätig gaftfrey gegen die Menfchen ift, und fie doch I) von ben- Lehren ableitet, durch welche ſie allein weiſe, edel, ruhig, zufrieben, geachtet, und gluͤclich werden koͤnnen, u 2) und fie zu Laſtern verführt , durd) welche ſi ie in das tiefs ſte Verberben gerathen, | B. Bor dem Widerſpruche, da man gutwillig und mildthaͤ⸗

tig iſt, aber

1) dem Einen das durch Raub, Betrug, Ungerechtigkeit und Härte entreißt, wos man dem Andern giebt, 2) und durch feinen Aufwand fo viele unbezahibare Schuls den macht, daß man dadurch mehr Elend und Ungluͤck verbreitet, als alle jene Wohlthaten werth ſind. C. Bor dem Widerſpruche, da man partheyiſch einige Men⸗

ſchen mit Güte uͤberhaͤufet, indem man gegen Andere

die Kargheit, Neid, Unbilligkeit und sen

keit beweifet.

D. Bor dem Widerfpruche, da man nad) Laune gegen die Menſchen bald freundlich und gutwillig iſt, alles thut,

alles giebt, was fie haben wollen, bald dieſelben Men⸗

ſchen durch muͤrriſches Weſen, Zuruͤtſtohen awicige Vorwuͤrfe, heftiges Anfahren quaͤlt, hart behandelt, ‚und ihnen alles verſagt. R. Bor dem Widerſpruche, da man ſo übertrieben zutwillig iſt, daß man denen, mit welchen man lebt, alles ‚giebt, ihnen altes überläflet, alles gut heiffet, uab fie dadurch verdirbt, ſich außer Stand jeßt, fie recht zu leiten, ſelbſt arm wird, Andern nichts mehr geben kann, nr Ram chem zur a fallen muß.

Bes xv. F De | Rad den Eigenfihaften MEN Herzens, ven Gefühlen Empfindungen und Gefiunungen bey einer Sache. nr Das Herz ift in moralifcher Hinficht unfere Theil- nahme an dem, mas Andere bettift, unfer Gefühl für fie, unfere Gefinnungen gegen fie, und oft unfer Wille ‚überhaupt in fo fern derfelbe aus einem natürlichen Hans ge unferee Neigungen und: Triebe, und aus dem Ver boaͤltniſſe unferer Triebe und Neigungen unter ‚einander entſteht. Ein gutes Herz iſt ein Hang zum Wohl⸗ wollen und zum Guten. Ein boͤſes Herz iſt ein-natürs licher Hang, Andern Wehe zu thun, und Boͤſes zu waͤh⸗ len; daher bezeichnet das Wort Herz auch oft den Inn⸗ begrif aller unſerer Neigungen, Begierden und Geſin⸗ nungen. Sind diefe gut, fo.nennt man es Güte, Kein- heit und Heiligkeit des Herzens. Eind fie, böfe, ſo nennt man es Bosheit des Herzens. Sind wir für die Eindrüde, die uns zum Mitgefüble ftimmen, und unfere Neigungen lenken fönnen, ſehr empfaͤnglich, das nen⸗ nen wir Weichheit des Herzens. Iſt unſer Herz für je⸗ ne Eindrüde, die das Mitgefühl rege machen, verſchloſ⸗

BT x

x 0.

fen, das nennen wir Härte bes Herzens. Wird unfer ‚Herz durch verfhiedene Eindrücde bald fo bald anders geſtimmt, das nennt man Wanfelmuth des Herzens. Verſchwindet in ung das Gefühl von Kraft, von ber Fähigkeit zu dulden und zu handeln, das nennt man Ver zagsheit des Herzens. Unfer Herz bietet uns deshalb

manche Seiten dar, von benen wir bey der Betrach⸗

tung eines Gegenftandes ausgehen koͤnnen. Wir önnen fragen: Wird unfer Herz durch das, was wir thun wollen beſſer oder fchlechter? Stimmt es mit der Kein- heit, Heiligkeit und Güte unferes Herzens überein? Wels

he Wachfamfeit über die Fehler, Weichheit, Haͤrte,

Schwäche des Herzens wird ſich dabey zeigen? | Muß man bey dem, was bie Menfchen tun oder . Iaffen follen, und bey der Kunft, fie zu etwas zu bewe⸗

gen, oder von-efwag zuruͤck zu halten, auf-ihre Gefuͤhle

und Geſinnungen Ruͤckſicht nehmen, dann muͤſſen wir fragen: Sind die, auf deren Herz wir wirken wollen, ge⸗ fuͤhllos? Oder find ihre Gefühle ſchwer zu erregen? Oder

find fie gefuͤhlvoll? Sind fie durch ihre Empfindungen

leicht hinzureiffen? Sind fie Zartfühlende, die das Gen vingite und Feinfte leicht empfinden? Sind fie zu eins pfindlich, zu. reizbar, und in ihren Empfirrdungen leicht überfpannt? Spielen fie-mit ihren Empfindungen roman tiſch und empfindelnd? Sind ipre Gefühle dichteriſch, ins

dem ſie fich alles in ſchoͤnen Bildern vorſtellen? Sind

ihre Gefuͤhle leidenſchaftlich und wild? Fuͤhlen ſie leicht, was moraliſch gut, was edel und ſchoͤn iſt? Fühlen fie

ſtark, indem ſie durch Gefuͤhl des Wahren, Großen,

Edeln, Guten und Schoͤnen begeiſtert, zu den erhaben⸗

ſten Gedanken, , Ausbrüden ‚und Hanblungen geſtimmt D

50 ne und gehoben werben? Werden fie burch ihre Gefuͤhle leicht

zu der hoͤchſten Freude hingeriſſen, oder entzuͤckt? Fuͤhlen ſie tief, und werden ſie durch unangenehme Gefuͤhle leicht

traurig, unwillig und heftig? Fühlen fie lange, "fo daß - fie nicht leicht etwas vergeffen Fönnen? Können fie ſich

leicht in die Empfindungen Anderer verfegen? Haben fie durch ihre Empfindungen eine befondere Gemüthsftim-

mung zur Srößligfeit oder Traurigkeit, zyr Zufriedenheit

oder Unzufriedenheit, zur Heiterkeit oder Schwermuch,

zur Freundlichkeit oder dem mücrifchen Werfen, zur Sanft⸗ muucth oder Heftigkeit, zur Friedliebe oder Zankſucht, zur Verſoͤhnlichkeit oder Rachſucht, zum Wohlwollen oder

menſchenfeindlichen Weſen? Sind ſie durch die Art ihrer Gefuͤhle geneigt zum geſelligen oder ungeſelligen, um«

gaͤnglichen oder zuruͤckgezogenen vertraulichen oder fro⸗ ſtigen Dein! Ä nn

65) Welchen Einfluß bat die Menſchenliebe auf bie |

- Bildung unferes Herzens? A. Auf die Bildung deffelben zur Theilnahme an den Schick⸗

ſalen Anderer? B, Zu dem Beftreben, ihr Wohl zu befördern ?.

©. Zu dem Murhe, das zu wagen, was had Wohl Anderer ers

6) Beiden Einfinß haben die Gefühle auf unfere

Menſchenliebe?

| Der Gefühttofe if ſchwer, ber Gefuͤhlbolle iſt leicht zu ihr

zu leiten. &

B. Wer fich feinen Gefühlen blindlings überläffet, 1) der wird, fo bald man ihn rührt, zu menfchenfreunblis.

chen Handlungen bereit; die Menfchenliebe iſt bey ihm aber das Werk bes jedesmaligen Augenblicks, und wird

x bey ihm ic zum —n weifen —— 3

2) Geine Gpfühle.reißen ihn aber auch Aben:fo lekht hin zu Handlungen, durch weiche er Andern das größte un - bereitet.

c. Wer mit ſeinen Geflͤhlen ſpielt den oerfüßet fine

pfindeley

1) in der Menſchenliebe * mößigen, ſchoͤu En Ä

pfindungen und Ausrufunges ſtehen zu bleiben, amd

2) die Zartheit feiner Empfindungen, die Stärke feiner he :

rungen als einen Vorwand zu gebrauchen, daß:erzinem

Leidenden nicht helfen, bey ibm aid ſeyn, feine keiden nicht einmal anfehen könne.

D. Wer ſtark und tiefifühlt, ver lann dadurch geiwedt werben,

ein thaͤtiger, muthvoller Helfer zu ſeyn.

E. Ber frohe Gefühle und durch ſie eine heitere Gewätheftime mung hat, der wird dadurch geſtaͤrkt, fein: Masichenfiche durch. Freundlichkeit und deſto 00 zu

{ *

67) Menſchenliebe veredelt unfere oeliauuonea A. gegen Gott, J J B. gegen den Maͤchſten, | C. gegen uns ſelbſt,

D. gegen die und dZeenden dieſes Lebens.

-

* Salechte —— urie von .. Menigehliede = A. Der Enrfüchtige ift feiner’ Menfihenfiche.fähig; AR 1) er wird fie zum Scheine nur da beweifen F m er es a feiner Ehre fuͤr uͤbthig halt, und 2) Jeden feiner Eprfucht aufopfern, ſo bald er aubt, vaß noͤthig ſey, um höher zu ſteigen, und fein Anſehn zu heben. F V. Der Habſuͤchtige iſt keiner Menſchenliebe. faͤhig; denn I) er wird fie wur da zuͤm Scheine beweiſen, wo er fee Vortheil Dadurch machen ann, und | 3

vn) das Woht Anderer ſeinem Nutzen aufopfern ſo bald er Gelegenheit findet, fich durch Betrug, Raub und Ver⸗ | nichtung Anderer zu bereichern, S .. 8 Der Vergnuͤgungsfüͤchtige ift feiner Menſchenliebe faͤhig; ‚D er wird ſich derfelben nur ald Mittel bedienen, um An⸗ dere da an fich zu ziehen, wo «er Bleiben zu rin Ders . gmägumgen bebarf, und :: 2) ſo bald feine Lüfte ihn dazu reizen, wird er fi kein Ges x wiffen daraus machen, "Andere durch die Befriedigung derſelben leiden zu laſſen, bey feinen Berfchivendungen Schulden zu machen, die er.nicht bezahlen kann, Andere ....yu beirägen, zu berauben, zu verführen, und in das tiefe fie Elend zu Rürzen, um feine ſchaͤndlichen a er⸗ reichen. 0 » Der Neidifhe if Feiner Menſchenliebe fähig, _ . I) weil er Under nichts gönnt, über ihr Gluͤck ſich nicht freuet, ſondern ärgert, und 9) daffelbe deshalb nicht befördert, ſondern ſtöhrt. E. Der Rachſuͤchtige iſt keiner Menſchenliebe faͤhig; denn PD) feine Rachſucht laͤſſet bey Ihm wenigſtens gegen diejenis gen kein Wohlwollen zu, welche er haſſet, | = 2) und reißet ihn. hin, fie zu Franken, zu beleidigen, m verfolgen und zu m.

ee ee u, . | u. den fabjectinen Bedingungen and —— rungen bey einer Sache. a = Eine ſubjective Bedingung iſt dasjenige, was Je⸗ mand ben einer Sache vorausfegt, oder vorausfegen muß, «he er darin williget, und etwas dazu ehut. Foderungen heißen dieſe Bedingungen, in fo fern Jemand feinen Willen bey ihnen _ e fenfese und . verlangt, |

.. h

. _ 53.

z Haben dieſe Foberungen , welche Jewand macht,

wenn er etwas bewilligen oder thun ſoll, ihren Grund in einer

ſolchen Beſchraͤnkung feiner Kräfte und Verhaͤltniſſe, baß er nur unter gewiſſen Vorausſetzungen im Stande iſt, et⸗

was zu leiſten und zu thun, ſo ſind ſie gerecht; haben ſie

ihren. Grund aber nur in feinem Eigenſinne, Stolze un. andern Fehlern, fo find fie ungerecht. Da es nun faſt

bey Allem, was die Menfchen leiften und thun follen , ge⸗ wiſſe fubjective Bedingungen gibt, indem ein jeder Menſch

fein beſonderes Maaß von Kräften, feine befonhere-Ach

von Geſchicklichkeiten, feine befonderen Zwede und Ver⸗ hoͤltniſſe Hat, bey denen er Manches nur unter. gewiſſen Vorausfegungen und Bedingungen thun kann oder‘ barf, fo gibt es fo viele Bedingungen als es Verfchiedenheiten der Menfchen, ihrer Kräfte, ihrer ee Hände und Verhaͤltniſſe gibt, und das Nachdenken uͤber dieſelben gibt zu den reichhaltigſten Betrachtungen Gele⸗ genheit. Man kann bey dem, was Jemand thun ſoll, fragen: Welche Bedingungen der Moͤglichkeit und Wirk⸗

lichkeit liegen davon in feiner Vernunft, in ſeinem Ge⸗

fuͤhle, ſeinen Neigungen, ſeinem Muthe, ſeinem Gewiß⸗ fen, ‚feiner Religion, feinem Berufe, feinen Verhaͤltniſ⸗ ſen und Umftänden? Welche Foderungen machen bey

einer Sache nad) ihrer befonderen Zwecken und Verhaͤlt⸗ niffen unfere Eltern, Geſchwiſter, Ehegdtten, Kinder, Freunde, Seinde, Worgefegte, Untergebene, Herrſchaf⸗

ten, Dienftboten, die Reichen; Glücklichen, Mächtigen, | die Armen, Ungfüdlihen, Verachteten, Verlaſſenen, Schwahen, die Beinnten un nr, } Andere am

ung und wir an Andere.

PY' | R = Ü

1. Ss Sedtägunen werben und. Hey

| ſchenliebe gemacht

4 gern ber Religion, der Verpunft und dee Gewiſſens? F on unſern eigenen Kraͤften, Umſtaͤnden, Beduͤrfniſſen und den Beduͤrfniſſen Anderer?

Ce: Bon’ unſeter Familie und unſern Freunden? | |

B.: unſerm ba Stande und Vaterlande? J

ur .. 4 r. *

yo) Die Bedingungen, weige Mander F feiner tieb⸗ | | ee a geg en Andere macht;

R, Derjenige, Avelchen ich urben ſoll, und ka ſo nehmen wie ihbin. > 2 Er muß nicht: mehr’ von mir fodern, al ik. leiſte. Er muß nicht verlangen, Daß ich mehr lernen, beffere Kennte: Grundſaͤtze, Geſi innungen und Sitten annehmen ‚go als ich beſitze. Er muß nicht verlangen, daß ich mir "Befihiclichteiten erwerben fol, die ich nicht habe; daß 12. Ach · etwas gewohnt werden fol, was ich nicht gewohnt 3; Wer nur unter. dieſen Bedingungen bereit if, Andere J lieben, der will, daß ihm ſolches keine Muͤhe machen, eive Anſtrengung und Aufopferung koſten ſoll; er ſiehet die die Menfchentiebe als eine Sache an, um dererwillen - han nicht Urfach habe, fich einen Zwang aufzulegen; er : Fehr fie als eine Sache an, ben welcher er ſich feiner Bes | quemlichkeit überlaffen koͤnne, die er thun oder laſſen dürs . fe, je nachdem es ihm beliebe; er erkennt alfo den hohen „Werth der Menfchenliebe nicht, und betrachtet fie nicht "als das Gebot, deflen Webung ihn zu jeder Tugend, zu "jeder Vollkommenheit hinführen fol; er bedenkt nicht, "DaB alles, was Gottes Geift in den Menſchen wirkt, fich auf die Befoͤrderuͤng der Menfchenliebe bezieht, durch -; welche wir allein dem Gotte aͤhnkich werben koͤnnen, der die Liebe iſt; er vernimmt nichts von dem Geifte Gottes, und verfieht den Sinn der und N Chriſtuslehre WIE:

4

PR 2 *

55

2) & muß wmich wicht-täbeln. Was ich fage, das muß er

nicht für falfch halten, und was ich thue, nicht für uns

recht erfiäten. Was ich mir erlaube, das muß er mir

nicht: zum Fehler machen, und mich über mein Thun und Laſſen nicht mit Vorwürfen beunruhigen.

Wer eine folche Zoderung macht, der muß eine hohe Einbildung von fich felbft Haben, voll Eigendünfel, Stolz

- and Seldftfucht fenn. Bey einer folchen Gemuͤthsſtim⸗

mung wird er in feinen Fehlern bleiben, feinen vornehm⸗ ften Beruf, den Beruf vollkommener zu werben, verfehs

len, die Ruhe des Gewiffens, die Freudigkeit des Geiftes,

die Achtung und Zuneigung der Menſchen, und’ das Wohl⸗ gefallen Gottes, welches er haben koͤnnte, verliehren. Man wird ihn als einen Menſchen anſehen, mit weichem nichts zu machen, welcher nicht: zu lenken ift, ihn aufges ben, und ihn ſich ſelbſt uͤberlaſſen.

er Er muß mit mir zufrieden feyn. Was —— Wine

v

den, Neigungen und Gewohnheiten gemäß ifl, dad muß ihm recht ſeyn. So wie ich Bin, jo muß er mich ſchatzen, ehren, lieben, und mich gelten laſſen.

Wer fo denkt, der achtet ſich ſelbſt zu viet, und Andere zu wenig, bes ift feiner wahren Liebe fähig; denn wahre Kiebe, wer.die bat, ber befcheidet fich gern, daß auch Ans

‚dere zu feiner. Vollkommenheit rathen und beytragen koͤn⸗

nen. Er iſt keiner wahren Liebe faͤhig; ; denn dieſe, ſetzet den gerechten Wuͤnſchen, Erwartungen und Bitten Ans derer feinen flolzen Eigenfinn susgegen , fondern ſchließet fich gern an Andere im Guten an, und ftrebt mit fanfter, . williger Hingebung nad) einer edeln Uebereinftimmung mit ihnen. Er ift Feiner wahren Liebe fähig; denn ſonſt wuͤrde er bie Liebe nicht als ein Almoſen anfehen, welches

er ihnen nach feinem Belieben nur dann zu geben nöthig babe, wenn fie ſich feinen Meinungen, Neigungen und

Gewohnheiten blinblings unterwerfen; fondern er würde

fie für eine Schuldigkeit anfehen, bie er berpfichtet fer m Jebem ir beweiſen.

B. Wen ich lieben fe, ber * auch ſo ſeyn, wie es mir ge⸗ faͤllig iſt. 1) Er muß die Fehler nicht an ſich > weiche mir uns ausſtehlich find.

Muß man bier nicht einen Unterſchied zwiſchen den Feh⸗ lern und dem Fehlenden machen? Die Fehler muß man verabſcheuen, dem Fehlenden aber muß man duldende, ſchonende Liebe beweiſen, und ihn mit Weisheit, mit Liebe, mit Sanftmuth auf den rechten Weg leiten. _

2) Er muß die Einfihten, Geſchicklichkeiten, Tugenden

‚und gefälligen Sitten befiten, durch welche er fich bey

mir beliebt machen kann. Müflen wir. hier nicht bedenken, daß wir auch nicht vollkommen find, und daß dies uns verpflichtet, gegen Ans

derenachfichtig zu feyn ? Vielleicht war ed dem Andern noch

nicht möglich, ſich alle die Bolommenheiten zu verichafe _

fen, welche wir von ihm verlangen; iſt es denn nicht uns ‚gerecht, daß wir zu viel von ihn fordern? Und wein er noch nicht vollkommen genug ift, müffen wir uns denn nicht feiner aus Liebe annehmen, und ihn nach und nach dahin leiten, daß er beffer werde? g) Er muß mich fo behandeln, daß ic) ihm Lieben kann. Dann ift es freilich leicht, Andere zu lieben ; höhere Bolllonmenheit aber wird dazu erfodert, Andere auch dann mit Wohlgefallen zu befchenten, wenn fie gegen uns fornicht ſind, wie fie es ſeyn follten. Iſt es nicht Pflicht, nach dieſer Bolllommenheit zu ſtreben? ——

XV,

Nach den Pflihten und Regeln bey einer iur Pflicht iſt eine Handlung, zu welcher Jemand ver«

iſt, welche nach den Geſetzen ihm obliegt, und

welche aus Achtung "gegen das Geſetz von ihm nothwen⸗

big verrichtet werden muß; jeder Pflicht alfo liege immer

ein Befes zum Grunde; oder eine Regel, nad) welcher

\

BR | 57 man fich bey feinem Ihun und Saflen richten muß. Es giebt deshalb verfchiedene Pflichten, nicht nur in Anſe⸗ bung der Gegenſtaͤnde, gegen welche man fie beobachten muß, fondern aud) in Anfehung der Gefege, uns dieſelben zur Schuldigkeit machen.

Durch die Vernunftgeſetze entſtehen Pflichten, we he die Vernunft uns vorfchreibt. Durch das fittliche, Gefühl entftehen Pflichten des Herzens. Durch die Res ligion entftehen veligiöfe Pflichten. Durch die Landes⸗· geſetze entitehen bürgerliche Pflichten. Durch die Zar milienverbindungen und Sreundfchaften , in fo fern fie‘ uns manches zum Geſetze und Nothwendigkeit machen, entſtehen haͤusliche und freundſchaftliche Pflichten. Vie⸗ le andere Pflichten entſtehen aus dem, was die rung von dem Hergange der Dinge in der Welt, Beduͤrfniſſe Anderer und unferer felbft, die die Vergangenheit, die Gegenwart und die Zufunft noth⸗ wendig machen. Da es nun fchon in Beziehung auf die Geſetze fo viele Pflichten gibt, und in Beziehung auf die Gegenſtaͤnde, gegen welche und bey welchen wie Pflich⸗ ten. zu beobachten Haben, noch unendlich) viel mehrere; fo giebt es eine Gelegenheit zu ſehr vielen. Betrachtun« gen ;. wenn wir fragen: Welche Pflichten haben wir bey einer Sache zu beobachten? Welche Gefege liegen bey dieſen Pflichten zum Grunde? Welche Regeln der Vor⸗ fiche, des Umblicks, der Klugheit und ber Ruͤckſicht auf andere Pflichten müſſen mir dabey beobachten?

71) Welche Pflichten gebietet ung das Seien der Men . fhenliedbe?

A. Die Pflicht, daß wir die Bildung und Veredelung de Ver⸗ |

zn und Herzens Anderer N

ur

58 | | n B. für feine Rühe und Zufriedenheit forgen, '

C. feinen äußern. Zuſtand verbeſſern,

D. Fine se erhoben, und in Leſden ihm Beyſtand

Reseln bey der Menſchenliebe.

A Behandele Jeden ſo wie du wuͤnſchen mußt, von ihm be⸗ handelt zu werden.

Br. Bringe die Liebe zu dir, ſelbſt, zu den Deinigen, zu deinem

Materlande und zu Gott mit der —— in bie ger

nauefte Vereinigung. £

5 Nichte die Gefchafte deines Berufes. fo daß ie für Yins

dere ſa nuͤtzlich wie möglich. Werden. . .

D. Richte deine Freuden ſo ein, daß fie zugleich Freuden fuͤr Andere werden, und mache deine Leiden für Andere fo unſchaͤdlich wie moͤglich.

E. Zu dem edeln Zwetke, das Wohl Anderer zu befoͤrdern, be⸗ diene dich der ebeiften Mirtel, und indem du dem Einen Gurtes thuft ſo thne dem Andern Fein Unsecht.

F Reseln ken der. Urbnug der Benſcheniieve. | - A, Durch die Fehler, welche wir ehemals in Anfehung derſela ben begingen, laſſet uns die Uebun derſelben verbeſſern. B. Laͤſſet uns bey der Uebung derſelben eine weiſe Ruͤckſicht die jedesmaligen Umſtaͤnde, und auf die Zukunft Auen, 2 RVHE, Rach der bey seiner Sabre anjuflellenden ee; | prüfung und Selbſterkenntniß. vlacn muͤſen wir auf das Ruͤckſicht nehmen, was wir waren, was wir ſind, und was wir ſeyn werden, ſollen oder muͤſſenz auf unſere Fehler und Tugenden; auf die ſchwachen Seiten unſeres Herzens; auf das, was ans has. meiſte Vergnuͤgen oder Misverguiigen macht; auf die Urtheile unſeres Gewiſſens, auf Die Urtheile an⸗

—9588 derer Menſchen uͤber uns; auf die, welche uns ober wels che wir übertreffen; auf bie Urfachen und Quellen unferer

Fehler und Tugenden, und En die ‚rechte un uns ferer

74) Die in Au ſehuns der Menſchenliebe. A. Haben wir Menſchenliebe, oder täufchen wir und in der „Dieinung , fie zu haben? Zr 2

B. ft unfere Menfchenliebe rechter Art?

1) If ſie aufrichtig und thaͤtig?

2) Iſt ſie uneigennuͤtzig, und ſind wir bey we zu den ads thigen Aufopferungen bereit? \

3) Wird fie durch Leine Partheilichkeit eingeſchraͤnkt ? 4) Wird fig nicht durch Fehler des Herzens heſchwaͤcht? 5) Iſt ſie ausdauernd? = | = C. Was treibt und zu derfelben an? e 5 2 ) Treibt uns zu ihr eine blos ſinnliche Rübrung? Oper die Liebe zum Scheine des Guten, und dem guten Raͤfe? Oder die Neigung zu den Vortheilen, ‚welche wie durdy gewiffe menfehenfreundliche Reden und Vortheil⸗ uns verſchaffen koͤnnen?

2). Oder treibt uns zu ihr die Kiebe zu Gott ‚”zur Religidn, die Ueberzeugung, daß wir auch fuͤr Andere da ſind, und daß die Uebung der Menſchenliebe zu unſerer Vorberei⸗ tung auf die kuͤnftige Welt nothwendig [ey

D. Bas thun wir, um in der Menſchenliebe volllommener zu werden?

1) Weben wir uns in den zur beſſern Erweiſmig der Men⸗ ſchenliebe noͤthigen Einſichten, Geſchicklichkeiten 2 Ente behrungen und Aufopferungen ? ?

2) Erhalten und erhöhen wir die zur Beförderung der Men⸗ ſchenliebe noͤthige Religioſitaͤt?

3) Betrachten wir oft das Beyſpiel Gottes und Jeſua, um Fo in ber an zu flärten? ?

a N

- i Zu | 60 —— 112 = 7 7 Li

{\ 5

7

5 Die Senrtbeitung anferer Wenfsentiche.

A. nach unfera Grundfäßgen,

ı

B. nad) unfern Gefiinungen,

.C. nad) unferm Thun und Laſſen, ——

D. nach dem, was uns vergnuͤgt und traurig macht,

E. nach der Annäherung Anderer an und, oder. ihrer Entfer⸗

7 nung von and, und ihrer Achtung Zuneigung und ihren —— zu uns.

76) Die Seurtbeitung unferer wenfgentich I F

A. nach dem, was wir waren, a B. nach dem, was wir find, ne j

"C, nach dem, was wir zu werden und zu feyn wrönfen.

—— 5 Die Brüfung unferer Meufsenliebe.

ı & nach dem, was unfer Wohlwollen gegen Andere ſchwaͤchet,

uns leicht abgeueigt gegen fie macht, und

B. nad) dem, was und am leichteften reißet, ihnen gut zu *

Rs und puen Gutes ‚au thun. |

7) Die Yrüfung unferer Meunlchenliebe A. nach | den eigenen Urtheilen über und I) in den Stunden des Rillen ruhigen‘ Rachventens, Ä 2) und der ungehinderten Regfamkeit unferes Gewiſſens; B. nach den Urtheilen Anderer über und;

1) derer, denen wir Wohlwollen und Wohlthaten bewjefen,

und derer, denen wir noch Feine Gelegenheit hatten, zu dienen;

2) derer, ‚die in ea: und berer, die in Ver⸗ bindung mit uns ſtehen,

4 c. Nach den Schickſalen, die uns treffen.

) .Sind unfere angenehmen Schickſale eine Folge unſeres

= menfchenfreunvlichen Betragens, und erregen fie Freude bey denen, die uns fennen?

- 5) Sind unſere unangenehmen Schickſale eine Folge unferes |

Mangels an Menfchenliehe, und werden fie durch dieſen

[4

———— 6 r ang oder troͤſtet uns ben ünſern Leiden

das Bewuſtſeyn, daß wir Gutes thaten, ſo lange und 9* viel wir konnten, und daß Viele wegen unſeres men⸗ ſchenfreundlichen Weſens den herzlichſten dathen RR fen nehmen 7 |

\

x Pe | = e * FE xXK e Nach den Fehlern den einer Sache.

Beurtheilen wir eine Handlung, ſo iſt das ein Feh— J

ler derſelben, was mit dem Geſetze nicht übereinſtim⸗

met; oder was gegen die AM ift, welche bey derſelben beobachtet werden muß. |

Beurtheilen wir eine Lehre, einen Gegenftand, eine

Sadıe; fo ift Das ein Fehler, was mit den nothwendigen

Eigenſchaften und Zwecken derſelben nicht übereinftimmer, und was an ihren wefentlichen Stuͤcken mangelt.

- Ein Fehler in. Beziehung auf die Erkenntniß alfo.

ift eine falfche Anfiht, ein Irrthum, ein. Vorurtheil dund ein Zweifel, Ein Fehler in Beziehung auf das Wohl⸗

gefallen oder Mißfallen, auf die Zuneigung oder Abneis

Yung.und auf die Willensäußerung bey einer Sache ift die ‚partheyifche Vorliebe, bie ungerechte Abneigung, Die hef⸗ tige: Leidenfchaft, und.die unerlaubte "Begierde bey’ derfel« ben. Ein Fehler in Anfehung der Behandlung einer- Sache ift die ungefchicdte, zweckwidrige. thoͤrigte, zu

heftige, zu traͤge, tollkuͤhne oder aͤngſtliche, uͤbereilte oder

verfpätete ; wankelmuͤthige oder eigenſinnige Uebung der⸗ ſelben, die uͤbertriebene Anhaͤnglichteit an das Alte nd bie Neuerungsfucht.

‚»

z'

l

64 _ | | —— 25). Worin feblen wir bey unterer hen enliehet

A. Fehlen. wir barin, dag wir und zu derſelben zu ſehr durch äußere Antriebe und zu wenig durch die Meligion, „Die Beruunft und das Gewiſſen antreiben. laſſen?

B- daß wir bey derfelden zu viel Werth auf. enigfinbeinde

Theilnehmung legen, und zu wenig auf die That fehen ? C. daß wir und. bey derſelben unſern überlaffen, und aus Laune | 1) bald zu viel, Bald zu wenig thun ? | . 2) Bald wankelmuͤthig, bald eigenfinnig find? 3) Ueber den Einen oft den Andern vernachlaͤßigen? .M Unp bald zu fruͤh, bald zu. mit unſerer Huͤlfe kom⸗ men?

'p. daß wir bey derfefben auf. die wahren Beduͤrfniſe und Uummſtaͤnde Anperer zu wenig Ruͤckſicht nehmen, und ver⸗

langen, ein Jeder folle ſich nur nach uns richten? E. daß wir zu viele u hie

) Don ‚der dreist und OR OR Sur muͤthigkeit. |

a. Sie verraͤth einen großen Mangel an Nachdenken.

B. Sie wird gemißbraucht und verlacht.

C. Sie ſetzt und felbft rn: und außer Stand, Gu⸗ tes zu thun.

—22

su) Don der uͤbeln Neigung manche Febler damit zu entfhuldigen, Daß man fie aus LU 2 begangen.

A. Diejenigen, welche die Spielſucht, die Zerftreuungsfucht, die Voͤllerei nnd Unzucht lieben, ſagen oft: Ich thue es aus Gefaͤlligkeit gegen Andere, um ihnen Vergnuͤgen zu machen, und ihnen ein guter Oefellfchafter zu ſeyn, alſo

aus Menſchenliebe.

“inte folche Eutſchuldigung hindert Ihre Beflerung.

B. Die Verſchwender fagen: Sch mache-fo vielen Aufwand, Andere Gelegenheit haben etwas zu: verdienen.

, j

Ba. 8 /

Die Habſuͤchtigen Ich ſuche zu gewinnen und zu

ſparen, um Auderen zu zeigen, wie ſie leben müffen, wenn

ſie ein gutes Auskommen haben wollen, alſo aus Men⸗ ſchenliebe.

Bey fotchen Entſchutdigungen bleiben ſie in ihren Laſtern.

C. Die Ehrſuͤchtigen und Herrſchſͤchtigen ſagen: Ich ſuche meine Macht und mein Anſehen zu erweitern und zu ver⸗ miehren, um deſto mehr Gnutes zu ſtiften; alſo aus Men⸗ ſchenliebe. Indem er ſich mit vieſem Borwanbe beruhiget, laͤſſet

er ſeine Ehrſucht und Herrſchſucht zur ſchreckuchſten Lei⸗ |

‚. benfchaft. werden. -

D. Der Berläumber jagt: Ich züchtige die Menſchen über ihre Fehler mit. fcharfer Rede, am je zu bejlern; aljo aus Menſchenliebe. |

. Dutch eine ſolche Veſchoͤnigung ſeiner Suͤnde wird F

= in feinem Lafter immer. BR verhaͤrtet.

XX. | u

Nach den Berubigungen bey einer Sache. Beruhigung iſt die Stille und Ruhe der Seele

weiche wir dann haben, wenn wir erwarten, baß ein dro⸗ hendes Uebel nicht eintreten, und.ein vorhandenes Le

*

überwunden, ‚oder Zu groſſen dienlich ſeyn |

werde, .

. Wahr ift eine Beruhigung, wenn ſie auf F

den Gruͤnden beruhet. Falſch iſt fie, wenn ſie auf unzu⸗

laͤngliche Gründe gebauet iſt. Nuͤctzlich iſt fe, wenn

fie ung vor aͤngſtlichen Sorgen, vor Verzweifelung, vor . |

leidenſchaften und Uepereitungen bewahret; wenn ſie un ‚fere Ueberlegung befördert, ynd uns in den Stand 'fegr,

ruhiger, ‚unbefangener, reifer und mit mehreren Umbli-

X ı

54: - | ,

de nachzudenken. Schodlich if fi wenn ſie uns zur Traͤgheit, zur Sicherheit, und zu Vernachlaͤſſigungen verführt, Mancher hat wirfliche Beruhigungen bey einer Sache, mancher bildet fich esnur ein, fie zu haben,

| ‚ober er .erfünftele fie, und giebt ſich den Schein derfelben. .

Mancherley ſind deshalb unſere Beruhigungen. Dies werden ſie noch mehr durch die Verſchiedenheit unſerer Kenntniſſe, Erfahrungen und Geſchicklichkeiten, durch

die Art der Gerechtigkeit unſerer Sache, und unferes Verhaltens, durch die gemachten Aufopferungen, durch

die verſchiedene Art des Beyfalls der Menſchen, und des Beyfalls Gottes, durch die verſchiedenen Kräfte, Mit- tel, Ausſichten, Hofnungen und Erfolge bey uhfern Un- ternefmungeh. Da nun unfere Beruhigungen fo ver- ſchieden und vielfach find, ſo find die Betrachtungen, zu benen .fie Gelegenheit geben , eben fo mannigfaltig und

reichhaltig.

83) Die Menſchenliebe verfchaffet uns eine aolſe DBerubisung A. wenn ed und gelinget, Unglüd zu verhuͤten, Leidende zu retten, und das Gluͤck Anderer zu befoͤrdern;

B. wenn die Beförderung des Guten felbft noch nicht möglich

ift, fo gereicht e8 uns zu einer geoflen Beruhigung "das: felbe doch gewollt, beabfichtiger. und vorberei⸗ tet zu nen

Die fatfhen bey der Menſdenliebe. |

.” A.—. Diele beftehen darin, daß man ſich mit dem Gedanken bes

> ruhiget, man habe ſchon wahre Menſchenliebe, wenn

man nur blos maͤſſige Empfindungen des Wohlwollens

Herzen hat, und ſolche Empfindungen nur durch eini⸗ ge ſchoͤne Redensarten w erkennen gibt.

V /

- \ ' N

| 4 2.65 B. wenn man einzelne menfchenfreuhbliche Thaten, die oft nur aus Ehrgeitz, aus Eigennuß und durch befondere Um⸗ ſtaͤnde entſtanden, als hinreichende Beweiſe eines mens ſchenfreundlichen Charakters anſiehet C. wenn man bey dem Mangel an Menſchenliebe ſich damit berubiget, dag bie Menſchen berfelhen nicht werth wären.

20 Bernbigungen bes unferer Menſchenliebe, wenn wir Be daß mir in der ſelben nicht genug ge - Su than haben. h Bir innen uns beruhigen, wenn wir bas, was wir ſo viel wie möglich, in uns ſelbſt, um) mit Andern übers legten; .B. wenn wir das thaten, maß wir nach Kräften, Ums

ftänden und übrigen Pflichten thun konnten und durften; ,'

C. wer wir bedenken, daß nicht alles von uns abhängt, und wir damit zufrieden: feyn miffer, unfer Möglichftes zu thun; wenn wir bedenken, daß unfer guter Wille für Andere oft fchon ein großer Troft ift; daß unfer guter Wille und Beyſpiel oft großen Erfolg haben, und An⸗ dere, die mehr vermögen, erweden, daB zu thun, was - uns nicht, möglich ift; daß geringe gute Thaten, und

- ein geringer Anfang oft fehr wichtig werben; und daß wir in der Zukunft bey größeren Einfichten, Erfahrungen, Geſchicklichkeiten und Mitteln, auch mehr werben Teiften

er koͤnnen.

XXI. | N F Freude uͤber eine Sache, und der Uebung einer Pflicht.

Freude iſt das Gefühl von Luſt uͤber angenehme Ereigniſſe und Gegenſtaͤnde, das Gefũhl von Wohlbe⸗ finden, und von Zufriedenheit bey einer Sache. Dieſe Freude kann gerecht ober NT: ERBEN oder thoͤ·

4 [ \ I = ‚rt

66 |

rigt, edel oder unedel, menſchenfreundlich oder ſchaden· froh, mäßig oder übertrieben, kurz oder dauerhaft, nüg« lic) oder ſchaͤdlich, uͤbermüthig oder demuͤthig und dank.

‚bar ſeyn. 3 a

2) Bon den Freuden der Menfhenliebe, . A. Welche Vorzüge haben fie vor den blos finnlichen Freuden? 1) Die finnlihen find. nut eine Folge Förperlicher Anlagen zum Genuffe; die Freuden ber Menfchenliebe aber find Solgen der. Tugend, Beweife von guten Geſinnungen und Handlungen. er 2 5) Die finnlichen Tann auch der Lafterhafte gemießen, die Freuden der Menfchenliebe aber nur der Edle und Wohl⸗ wollende. | 3) Jene verderben oft den Menſchen und machen ihn ſowohl als Andere ungluͤcklich; dieſe aber verebeln ihn, befoͤr⸗ dern ſeine und Anderer Wohlfahrt. | M Jene find flüchtig und kurz; Diefe aber find dauerhaft den | 5) Jene rauben uns, fo bald fie jündlich werden, die. Ruhe des Gewiffens, die Achtung, die Liebe, das Zuträuen der Weanſchen, die Gnade und den Segen Gotted; dieſe aber befoͤrdern ſie. B. Wie werden wir der Freuden der Menfchenliebe theilhaftig? 1) Dadurch, daß wir die beften Gefinnungen gegen Andere haben, dep herzlichften: Antheil an, ihrem Schickſale nehmen, | Ä 2) ihnen treue Rathgeber und Troͤſter, 3) Retter und Helfer, | a) Wohlthäter, Beglüder, Freunde 5) und Mufter in allem Guten werben.

m⸗ u u uU

U. { 6

en _ F 67 XXI,

nu ben Wünfhen, Hoffnungen und Before niffen bey einer Sache.

Bey unſern Wuͤnſchen, oder unſerm Vetlangen nach etwas, welches nicht iſt, und welches wir gern moͤgten, koͤnnen wir vielfache Unterſuchungen anſtellen. Wir koͤn⸗ nen fragen: Sind ſie gerecht oder ungerecht, billig oder unbillig, mäßig oder unmaͤßig? Was wuͤnſchen wir bey einer Sache aus Ueberzeugung und Religion? Was nach unſern ſittlichen oder ſinnlichen Gefühlen? Was wegen unſerer Bedürfniffe? Was wegen unſerer Eltern, Gen ſchwiſter, Ehegenoſſen, Kinder, Freunde, Wohlthaͤter, Vorgeſetzten und Untergebenen? Was derer wegen, von denen wir abhängen oder Vorteile erwarten, Was wünfchen wir aus Menfchenliebe oder aus Haß und Wi. derwillen. Was aus Ehrliebe, aus Sehnſucht nach Geld, Guͤtern, Vergnuͤgen und Bequemlichkeit? Was aus Ueberredung, aus Vergleichung unſeres Zuſtandes mit dem Zuſtande Anderer, und aus Gewohnheit? Was wuͤnſchen wir wegen des Gelingens unſerer Geſchaͤfte? Was wegen gluͤcklicher oder ungluͤcklicher Umſtaͤnde und Schickſale? Was aus Mangel oder Ueberfaͤttigung?

- Ben unfern Hoffnungen und Beſorgniſſen, das ift, unfesn angenehmen oder unangenehnien Erwartungen von der Zufunft Eönnen wir fragen: Sind fie gegründet, oder ungegründet, möglich oder unmöglich, wahrfcheinlic) oder untvahrfcheinlich, gewiß oder ungewiß, beffernd oder ver⸗ führerifch, nützlich oder ſchaͤdlich, mäßig und befcheiden oder übertrieben? Beziehet fich unfere Hoffnung oder Be⸗ forgniß auf Lob oder Tadel, auf Gunſt und Zuneigung oder DIR auf Gefahr oder Sicherheit auf Nugen

a

6% I—

oder Schaden, Belohnung oder Strafe, Gluͤck oder Un⸗

-

gluͤck, Erhebung oder Erniedrigung, Seyn oder Nicht feyn, Entftehen oder Vergehen, Erhaltung oder © Zerſtöͤb⸗

rung, Benftand oder Verfolgung?

Wehe und Hoffnungen eiues menfhenfrenud

Ligen Herzens.

A. Die Wuͤnſche deſſelben

1) beſtehen darin, daß alle Menſchen gut ſeyn moͤgen, und daß es ihnen gut gehe. - 2) Diefe Wuͤnſche find gerecht, billig und edel. B. Die: Hoffnungen deſſelben 1) beftehen darin, daß die Fehlenden ſich beffern, die @uten in der Weidheit und Tugend beharren, die Unglüdlichen gluͤcklich werden, die Gluͤcklichen in einem guten Zuftans de bleiben, und daß und noch viel Gutes gelingen werde. * 2) Diefe Hoffnung ift in vieler Hinficht billig, wahrfgeins lich und nuͤtzlich.

47) Bon dem Einfluſſe, ben der Wunfd, geliebt iu werden, auf unfere Menſchenliebe bat.

%

[4

A. Er kann uns verführen, gegen Diejenigen, von denen wir

geliebt zu werden wünfhen, zu nachfichtig zu werden, und ihnen Gefälligleiten zu beweifen, welche nicht Weisheit, fondern Schwäche find. -

B. Er fann und eifrig machen, und zu dem Beſtreben Binleis ten, nur allein bey ihnen etwas gelten zu wollen; welches doch ungerecht gegen alle biejenigen ift, die auch Anfprüche an ihre Liebe haben.

©. Er kann uns auch zu dem Beſireben der Liebe Ans derer durch Wohlwollen, Wohlthun und das beſte Betra⸗ gen gegen ſie wuͤrdig zu werden.

38) Beſorgniſſe eines menfhenfreundlichen Hertens.

A. In Beziehung auf dad Betragen ch gibt ed die Be⸗

ſorgniß,

I 69

1) .ob.fiewoht ber Verführung widerſtehen, den Reizungen zur Tugend folgen, und nach dem Wachsthum an Tngend ſo viel als moͤglich ſtreben werden.

2) Ob fie ihr Gluͤck nicht verſcherzen, ſich nicht ungluͤcklich machen, ſondern ihr Wohl befoͤrdern werden.

B. In Beziehung auf das Schickſal gibt «8 die Beſorgniß., .1I) ob fie wohl in gute Verbitzdungen kommen, einen guten Wirkungskreis erlangen, : :

2) vor Unglüd bewahret ; und mit Wohlergehen erfreuet

werden. i C. In Beziehung auf bas, was wir ihnen feyn und leiſten muͤſſen gibt es die Beſorgniß,

1) ob wir in dem, was wir aus Menſchenliebe ihnen ſchul⸗ dig find, ‚nichts verfehlen, nichts verfäumen, fordern das Möglispfle thun,

2) und ob unfere guten Abſi chten und Bemuͤhungen mit gutem begleitet ſeyn werden.

EURER LETZTE LH LE 0 . Pe

R xxi. Rab den von ein er Sache. Erfahrung iſt die Befanntfhaft mit einer Sache durch eigene Anfchauung und Gefühle; oder die Erkennt⸗ ‚niß, welche man aus dem Eindrude erlanget, den bie Dinge felbft; ihre Urfachen, Folgen und Veraͤnderungen füplbar auf uns machen. | Dieſe Erfahrungen geben uns Gelegenheit zu vielen Betrachtungen and Unterfuchungen; denn fie koͤnnen fich. auf viele Gegenftände beziehen, und auf mancherley Art gemacht werben. Es gibt Erfahrungen in Beziehung auf‘ Die Religion y bie Vernunft, das Gewiſſen, bie Le⸗ bensweisheit, bie Gefchäfte, die Schickſale, den Her- gang ber ‚Dinge; im ber Welt, die die Leiden,

\ 18 j \ . . ;

N

nr

bie Gefahren und Errettungen. & ai Erfahrungen an ins ſelbſt und an Andern. Es gibt alte, neue, ge— ringe, große, wichtige, in einzelne, feltene,, mannigfache, häufige, tägliche, gewöhnliche, ungewoͤhnliche, ſchmerz⸗ liche, freudige, unbeachtete, wohlgenugte,,: amgeprüfte, ‚geprüfte, unzuverfäßige, ‚bewährte, unbegreifliche , er⸗

klaͤrbare, beſtrittene und unbeſtrittene Erfahrungen: a , —— 200 >

f

199) Erfahruugen bey dev Hebung ber Duafheutiches

A. daß unfere menſchenfreundlichen Abfichten und Handlun⸗ gen oft verkannt werden. Was lernen’ wir daraus?

B. Daß unſer Wohlwollen oft gemißbrauchet ˖ wiib, und unfer Wohlthun Manchen nur verdirbt, "Wozu uf biefe Ers

* fahrung benußet werden? ?

©. Daß wir felten alles dad Gute ausrichten, welches wir be⸗ zwecken und wuͤnſchen; alſo daruͤber nicht befremdet ſeyn muͤſſen, wenn uns nicht aͤlles gelinget, und uns mit dem, was moͤglich iſt, genuͤgen ſollen.

D. Daß wir oft mit Undank belohnet werden ‚alle. auf Dant

wicht immer rechten duͤrfen.

E. Daß wir bey den beſten Abſichten oft Vieles RO alſo nicht eigenſinnig widerſtreben duͤrfen, wenn wir in dem, was wir fuͤr das Wohl Anderer thuu wollen, eines Veſſern belehret werden. | an:

RIV.: Nach den aus einem Satze folgenden Bern

Ein Sag beſteht darin, daß man zu dent Begrife,

welchen man fid) von einem Gegenflande macht, noch et: was hinzuſetzet. Beſtimmt man 5. B; den Begriff. der

Menfchenliebe .. Menfchenliebe Mt das Beſtreben, die

| nn | EN. Volikommenheit und Glüdfeligkeit der Menfchen zu be⸗ fördern, und man: ſagt: ‚die Menſchenliebe iſt ewig; ſo iſt dies ein Satz, weil hier zu dem Begriffe ber Men- ſchenliebe etwas Kinzugefeget wird, was in bemfelben nicht liege. „Da man nun zu ivem Begriffe Manches binzufegen, und Vieles von bemfelben behaupten kann, fo gibt es auch fo unendlich viele Säge, als es Begriffe und Behaupfungen von jedem Begriffe gibt, Mithin geben die bey einem Gegenftande möglichen Säge Stoff zu. den, reichhaltigſten Betrachtungen. ie

90) Diegiche if des Sefeges Erfüllung.

m Die Siebe gibt —— u ibres madren Werth. ft

——

92) Die Liebe iR laugmütbis und freuadlich

93) Die Liebe if gerecht Bu > uneigeanünts.

94) Was folget aus der Behauptung, daß die in ſchenliebe das Hauptgefeg der Religion if?

A. Dafi wir wicht allein für. uns. ſelbit, ſondern auch für Ans dere leben mäflen; -

B. daß unfer Glaube nichts ift, wenn er. und nicht ewecet, | Andern zu. ihrer Veredlung. und Wohlfahrt nuͤtzlich zu werden;

C. daß der größte Verſtand, das zarteſte Gefuͤhl, die feinſte Bildung der Sitten und der Lebendart ohne ie feinen Werth’ hat;

D. daß jeder gute Gedanke, jedes gute Wort , jede gute That ihren Werth erſt durch die Menſchenliebe erlangt;

E. daß die Menſchenliebe zu unſerer und anderer Menfchen Eich en ee: Wohrfahrt BNERIDENELD. ſey. In

—— *

/

\

x

72% m

Me xxXx..

| Nach den Perfonen, die etwas thun follen. - Soll Jemand eine Tugend üben; oder etwas zu

unferm Beten thun, fo müffen wir wiffen,, was von:

ihnen mit gutem Grunde zu erwarten ifl. Zu dem Ende miüffen wir unferfuhen, was fie waren, was fie jetzt find, und was fie, dem zu folgen, fünftig feyn werben; was fie geleiftet haben, was fie jegt-teiften und wahr“ ſcheinlich kuͤnftig noch leiſten werden; was fie haben, was ſie wünfchen, mas fie hoffen, und wozu. ihre Beſitzungen, Wuͤnſche und Hoffnungen fie hinfuͤhren oder antreiben werden; was wirihnen waren, mas wir ihnen find, was ſie mon ung nod) erwarten, fordern und. hoffen. Wie muͤſſen fragen, wozu ihre Einſichten, Meinungen, Vor⸗ urtheile, Abſichten, Wünſche, Triebe‘, Leidenſchaften, Tugenden, Fehter, Kräfte, Geſchicklichkeiten, Güter, Einfluß, Aufmerkſamkeit, Gedanfenlofigfeit, Thäfig- feit, Bequemlichkeit, Feſtigkeit, fie fähig machen. Bir muͤſſen bedenken; was ihre Verhältniffe ihnen er⸗ lauben, in denen fie al Eltern, Geſchwiſter, Ehegat- ' ten, Kinder, Herrſchaften, Dienende, Gehülfen, Mit⸗ arbeiter, Lehrherren, Lehrlinge, Worgefeßte, Unterge⸗ bene, Gelehrte, Künftler, Kaufleute, Vornehme und Öeringe ftehen. Wir müffen überlegen, wozu Reich⸗

thum ober Armuth, Ehre oder Schande, Freude oder

Traurigkeit, Gluͤck ober Unglück fie führen kann. Wir müffen fragen: Ob fie uns lieben oder haffen, ob wir ihnen theuer oder glzichgültig, unentbehrlic) oder unleid« lich, befannt oder unbefannt find ? Ob fie bisher für uns nichts thaten, unfer Gluͤck befoͤrderten, oder hinberten

und vernichteten? Ob ſie unfere Iugendfreunde, Hauss

4 \

.

rei | 77

Orfeifhafte; und Spielfreuude, Geſchuͤfts⸗ freunde, Tugend ⸗vber Kaffer - Gluͤcks⸗ oder Nothfteun⸗ de ſind? Ob ſie ſich als vernünftige oder unvernuͤnftige Mengen betragen ?. Ob fie nachdenkend oder feichtfiunig und :unübenlegt,. tugenbhaft ober laſterhaft, zuverlaͤſſig ober unzuverläffig, fleißig: oder nachlaͤſſig, dienſtfertig und gefällig. oder ungefällig, geſellig oder ungeſellig, ge⸗ ſittet oder, ungeſittet, hoͤſſich oder grob, ehrlich oder falſch und argliſtig, rechtſchaffen oder betrauͤgetiſch, ſanft oder heftig, verttaͤglich oder unnertraͤglich find? Ob fie viele

oder wenige, ‚richtige oder unrichtige, wohl oder übel«

verftandene, wirffame ober unwirkſame Einfichten haben? Ob fie fich ihrer. Kenntniſſe leicht ober’ ſchwer erinnern, biefelben gut mittheilen , oder undeutlich vortragen ‚dies felbengut ‘oder ſchlecht anwenden? Ob ihre Gefühle leb⸗ haft und ſtark oder ſchwach, ihte Gemuͤthsſtimmungen freundlich oder verdrießlich ſind? Ob fie tbenige ober gar Peine, bewährte oder unzufängliche Erfaprungen haben? Ob fie ihre Sachen glüdlich und gut, oder ſchlecht zu führen ioiffen? Ob fie uns nahe ober entfernt, felten oder ofe bey uns find? Ob fie auf unfer. Herz und unſern Zus

ſtand viel oder weriig Einſtuß haben? Ob fie fich durch

uns ober Andere leiten laſſen? Ob ihnen unfer Wohl am -

Herzen liege, oder ob ſie geneigt find, uns nur zu Ihren.

Zweden zu gebrauchen, und ihren geibenffchaften aufzuo⸗ pfern? Ob fie nach Grundſaͤtzen banbein, ‚oder u dem Drange ber Umftände folgen? Ä

5) Ber fort Menſchenitebe beneifent,

A. Der Fünyling, der Mann und der Gieiß.. B. Das Mitglied einer Familie und des Omas.

C. Der persfipende und ee

6 |

6) Denen, die uns fuͤr kaltſi nnig Arber Siehe ‚Selten, müfe je Tr wir die un verletznharſten Bemeiſe von derſelben geben; er indem wir an ihren Schidfalen herzlichen YAutheil neh⸗

men, gegen fie freunblich, höflich und annaͤhernd find, n:ſie, txoͤſten, für ſe gorgen, ihnen wohlthug., „für ſie bit⸗ ten Treue beweiſen. vw 4H * = . —— —* audern ihrer Febler wegen re ide

—— nihht.

den. Gott wi, "rap. allen Menfchen. gehatfen. merbe, daß fie alle auß ihrem unvollkommenen Zuſtande in einen vollkommenern uͤbergehen ſollen. Dieß will er vorzüglich

2 tr dom hen Sehleunen; denn er laͤſſet ihnen Zeit zu ihrer Peſſe⸗

zung, er gibt ihnen zu. derſelben die nitbigen Kräfte und Mittel. er

em oe vernluhtet / uns auch Aundy bat: der Mens

fchenliebe, mit den Fehlenden Geduld zu haben, fie mit

: em. fenftunithigen Geifin zwrackt:gu weile, ‚duch ebe

x £ und Wehlthan ſie ſo pen, daß fie uns gem. folgen. —* unſerer ſelbſt willen; Reun 8 ur find Meibft nicht ohne Zehler, und ie: oft fehe

. ‚unglärtäch, ſern, wenn Audere dieſer Fehler wegen uns

ſogleich alle ihre Liebe entziehen wollten; haben jener Feh⸗

." Jet wegen auch um fo viel —— das s Zehlende nn. 38 verſtoßen.

3) Verweilen wir Anden: bey FR Echter Schonung; Ge

buld und Liebe, dadurchgewinnen: wir fehr in ihren Au⸗

"gen, und erlangen einen groͤſſern Einflaß auf ihre Her⸗

zen, daß fie und: leichten Gehoͤr gaben, und im Guten

‚u: folgen, weiches und. die Aupficht. zu ben rg Freu⸗ .den und Hoffnungen gibt. Im ber Fehlenden wilen;-denn . .

. fie find. unferer Liebe fo wneärbig nicht, oft wohl ſcheint; weil fie zu ihren Fehlern oft unwillluͤhrlich

.. bingeriflen werben, und ihre Frhler ihnen aft nur eine Beranlaſſung zu höherer Vollkommenheit find. . ,

‘4

J

9) Eins vnſere Lieberdären peu ae Sr und gar

verlohren. f

WEI

-

XXVII.

Nach den Perſonen, auf welche ein Sag. ‚angeiwens bet werden foll.

Einen Satz auf eine Perfon anwenden, tx h. nad} ihre Moralitaͤt beurtheilen, nach demſelben ihre Pflichten und ihr Verhalten beſtimmen, aus dem⸗ ſelben Folgerungen fuͤr ihren Zuſtand, ihre Erwartungen, Beſorgniſſe und Hoffnungen: machen, aus demſelben Rath und Troſt, Belehrungen und Ermunterungen = 1 keiten, und Schlüffe machen, die ihr wichtig ſind. Sol⸗ che Anwendungen eines Satzes kann man auf Gute und Boͤſe, Gluͤckliche und Ungluͤckliche, Vornehme und Ge⸗ ringe, Junge und Alte, Bekannte und Unbekannte, Nahe und Entfernte, Lebende und Todte machen.

101) Lieben und gelieber wsrden ik das Blüd der .

| Menfchhbeit. A. Die Wahrheit diefes Gates finden: wir bey —— und Alten, B. bey Vornehmen und Geringen, | C. bey Reichen und Yırmen,- ie

. D. bey Gefunden und Kranken, E. bey den Bürgern der Erde und des Himmels,

en

102) Man muß feinen Naͤchſten als fi feibk lieben, dies iſt das Hauptgeſes des Ebriftenthums. A. Durch dieſes Geſetz koͤnnen wir die Pflichten der Menſchen beſtimmen, a Werth Beurtbeiten, und“

.

+8 j " =D a 2 . G;son: der Beſolgung hängt das Gluͤck des “rien Lebens ab. | ;

,

Sr 2 Br. en un EEG wu

xxval, IT Ruͤch de ——— ach dem Betragen Anderer gegen uns,

‚tr Das. Betragen: ift die Art unferes Thuns und Laſ⸗ ſens, die Handlungsweiſe, und das Benehmen, wels ches wir gegen Andere beobachten. Achten wir nun auf

das Betragen der Menfchen‘ gegen ung, fo werden wir bemerfen: Einige behandeln uns mit Achtung, Andere

mit Geringfchägung, . Einige höflih, Andere grob, Eis

nige theilnehmend und wohlwollend, Andere gleichgültig und hart. Mancher liebt uns ;. freuec ſich über unfee Wohl, hat Mitleid mit uns in Leiden, Mancher haffet ung, beneidet ung und freuee ſich unferes Schadens. Mandher

iſt ehrlich gegen uns, gibt uns guten Nach, befördert unfer

Wohl, ift zutraulich, befcheiden, gefällig, dankbar und

guͤtig gegen uns; Mancher hingegen ift gegen uns falſch

verfuͤhreriſch, treulos, mißtrauiſch, ſtolz, ungefällig, undankbar, abgewendet und kaltſinnig.

103) Behanbelt einen jeben menſcheufreundlich.— A- Diejenigen, welche euch hochachten und ——— | B. welche ſich wohlwollend oder hart, C. ehrlich oder falfch, D. hoͤflich oder grob, 2 E. dankbar ober unbanfbar gegen euch betragen

———

r % % J EEE \ 79

\

Nach: dem Betragen: Anderer gegch-uns.in Bes

ee auf einzelne Beienfiände, und ein beſonderes Benehmen. |

, Hier koͤnnen wir die Menſchen betrachten nach ih⸗ rem Betragen n, wenn wir ihnen vorgezogen, ober gegen

ſie zurückgeſetzt werden; wenn wir ſie, oder fie ung über

treffen; wenn. wir glücklicher und reicher ſi nd. als fie, ‚oder fie als voir; wenn wir ihnen zu. vornehm oder zu geringe

find; wenn unfer oder. ihr Erwerb gröffer it; wenn fie -

uns oder wir ihnen Rath, Troſt und Huͤlfe verſchaffen muͤſſen; wenn ſie fuͤr uns oder wir fuͤr ſie etwas dulden, aufopfern, wagen und thun ſollen; wenn ſie mit une etwas theilen, ſich mit uns verſoͤhnen mit uns s leben, oder ſich von uns trennen muͤſſen.

* 4

es gie . .r Pr .*

104) Wir es ‚gegen Andere ein Liebeuolles Wohl⸗ ——— —— ſie moͤgen ſich gegen uns betragen N wie fie wollen.

A. Bey unſern Vorzuͤgen und Vortheilen; 1) ſie moͤgen uns dieſelben gönnen oder beneiden; * 2) ſie moͤgen ihrer hoͤheren Vorzuͤge wegen fi) "über uns

\

erheben, oder ihrer geringern Borzüge wegen ſich gegen

und ſchaͤmen. B. Bey unſern Widerwärtigfeiten: I) fie mögen fich über diefelben freuen oder Geträßen,. 2) fie mögen uns in ihnen rathen, tröften und helfen, odet verlaflen; C. Bey gegenfeitigen Dienften und Gerechtfamen, _ 1) fie mögen und Dienfte er und Aufopferungen oder verſagen;

2) fie moͤgen unſere Gerechtſame ehren oder beeintraͤhtigen

TE

N «

. oo XIX. - J

Lad Umfänden wüter denen man etwas thum. fol, A ,

Wenn mir auf die Umftände, , auf das Befinden unſeres Leibes und unſeter Seele, auf den Zuftand unſe⸗ ter Ehre, Macht und Güter, auf unſere Verhaͤltniſſe, Verbindungen, Verpflichtungen, Gerechtſame und Schick fale quf den Ort, wo, und die Zeit, worin wir leben,

auf die Menſchen, die Gegenſtaͤnde, Veränderungen und

Ereigniffe , unter benen wir uns befinden, Ruͤckſicht neh⸗ imen wollen, fo müffen wir fragen: Sind fie dem, mas

wir thun wollen, günftig oder ungünftig ? Können wir

fie vorherfehen, und uns auf diefelben vorbereiten. oder nicht? Haben wir Einficht, Erfahrung, Kräfte und Mike tef, fie vortheilhaft zu benutzen, oder nicht? Sind fie Durch die gute Meinung Anderer veranſtaltet, oder durch

ihre Bosheit? Sind, uns Andere bey ihnen behülflich

oder enfgegen?.

195) Unfer Vohlwollen gegen Andere muß unter allen

u J Umſtaͤnden bleiben.

A. Bir mögen viel, oder wenig, oder gar Feine Gelegenheit, - Kräfte und Mittel haben, ihnen nüßlich zu werden;

B. wir mögen viel, ober wenig oder gar feinen Vortheil von .

. ihnen haben; ‚C. wir mögen viel, oder wenig, oder gar nicht von ihnen abs

haͤngig feyn und ihnen zu verdanken haben.

106) Don der Menſchenliebe in Leiden.

A. Wenn.wir felbft leiden. B. Wenn Unpdere leiden.

!

Nach Be Busen, für welde wir etwas thun follen.

Ein Zwec iſt etwas, welches man will, daß es ſeyn oder nicht ſeyn, bleiben oder veraͤndert wer⸗ den, oder vergehen ſoll.

Unſere Zwecke koͤnnen gut oder boͤſe, gefegmäßig ober geſetzwidrig, nuͤtzlich oder, ſchaͤdlich, nothwendig oder überfluͤßig, der Zeit und den Umſtaͤnden angemeſſen oder entgegen ſeyn.

Sie koͤnnen ſich auf unzäßlige Gegenſtaͤnde beziehen, vorzüglich auf die Seele, den Leib, den inneren und aͤuſ⸗ feren Zuftand, die zeitliche und ewige Wohlfahrt, auf uns felbft, Die Unſrigen, das Vaterland, die ganze Menfch- heit, die-Religion, den Willen Gottes, Die Bildungse anftalten, die Anſtalten zur Unterftügurig der Armen und Kranken, zur Beförderung der Gerechtigkeit, der Vers theidigung, der Sroeung und Rettung in oͤffent⸗ licher Noth. J

107) Woin mug die Menfchenliche. ung antreibenn A. Dazu, daß wir fuͤr das Wohl der Seele, |

B. des Leibes C. und das Außere Wohl Underer forgen. a xxxx.

Nah der ger der Anwendung einer [2 .

a Zwecken.

= Die Yet. "ber Anwendung einer, ‚Sad zu Zheden kannctlug oder choͤrigt, fie kann mit gutem Erfolge, bes

und aliciich oder vergeblich zut rechten kai | 8:

*

EEE

-93 . j nn

zur Unzeit , eifiig oder nachlaͤßig, vorfichtig ober unvors ſichtig, muthig oder ängftlich, ausdauernd oder wanfel- muͤthig, zuverläßig oder VER liebenswerth oder

verhaßt Lu

108) Auf melde Art mülfen wir das „u Anderer ‚befördern? ‚A, Auf eine Enge Art, indem wir die Mittel zu unſern dene fihenfreundlichen Zweden fo geſchickt anwenden, daß wie des guten Erfolges gewiß feyn Fönnen. | B. Auf eine vorſichtige Art, indem wir auf Zeit und Umſtaͤnde genaue Ruͤckſicht nehmen. C. Auf eine eifrige mathige Art, indem wir uns das Gute amt - Herzen liegen laſſen, und dabey keine. Gefahren ſcheuen. D. Ausdauern, indem wir nicht eher ruhen, bis wir unfere guten Mſichten erreichet haben. a E. Liebenswürdig, oder auf eine fo angenehme Art, daß es Anderen wohlthuend und ‚ee if.

XXXIII. na J Nach den Mitteln zu Zwecken. | Ein Mittel iſt dasjenige, was den Grund der Möge lichkeit zu einem Zwede enthält; oder dasjenige, wodurch wir etwas erreichen. Diefe Mittel finden wir in unferm Nachdenken, Einfihten, Geſchicklichkeiten, Erfahrun⸗

gen und Hebungen, in unferer Kenntniß ber Welt, der

Menſchen und des Herganges ber Dinge in der Welt, ‚I unfern Tugenden und Muthe, in unferer Vorſicht, Gegenwart und Feſtigkeit des Geiftes, in unfern Kraͤf⸗ een, Anfehn, Gütern, Zeit, Umftänden, Beränheruns gen, Gelegenheiten, Freunden, Verbludungen mirDtene ‚Mn und Glauben an PR u, ;

nn j e 83

n Diefe Mittel koͤnnen weiſe, durchdacht, planmäf- ‚fig und zwecdienlich oder zwecklos und unnüg ſeyn.

ſchenliebe ſtaͤrken? A. Durch das Nachdenken uͤber die —— und Noth⸗ wendigkeit derſelben. B. Durch die Geſchicklichkeit Andern zu dienen. C. Durch die Meberzeugung, daß und das Daſeyn, die Kräfte und Güter nicht bios für ad renden auch fuͤr Andere gegeben find.

Pr Dur welgewirten ——— wir uns in Men⸗

- D. Durch die Ueberzeugung, daß wir unter allen Umſtaͤnden

und zu allen Zeiten das ln onen amd muͤſſen. er R

x

110) Aus dem Anerwarteten ER der guten

Eilsenſchaften Anderer mälfen, wir. Nahrung für —unſere Menſchenliebe sieben. |

A. Durch ſie muͤſſen wit die Achtuug gegen bie ——— Dir tur in und erhalten, - -- :

B. den Glauben an die menſchuche Lagend. in uns befefligen, um dadurch die Zuneigung zu Andern in uns zu befördern,

C. unfere Unpartheiligkeit über Andere befeftigen, aub-

D. Aufem Eifer für das eu. ne leloben.

* - . [2 L} . ie 2 8 on D i

xxxiv.

Na ber Weiseit, welche wir Bep: einer Sage |

beobachten (olten..,

Weisheit beſteht in der Wahl /der beſten Zwecke und der beſten Mittel zu dieſen Zwecken, wobey das Streben nach der Moralicät on) un liegen ee

8 2

>

,

Dieſe Weisheit zeigt ſich in dem, was wir begeh« ren ober verabſcheuen, in den Gegenſtaͤnden, nach denen wir trachten; in der Ark, wies in der Zeit, wann; in. . dem Orte, wo; Ih’denr Gründen, warum; in dem Mu⸗ the und ber Ausdaute f womit wir nad) ihnen trachten. Sie zeigt fid) in den Urfachen, um berer willen wir-dem Einen vor dem Andern den Vorzug geben, in den Rück⸗ ‚fichten; welche wir paͤbey auf die Verhältniffe und Um⸗

ſtaͤnde, auf.uns und andere Menſchen nehmen.

84 ————

: am) Bon der ben der .—n nöthigen Weis en, ee A. in der Prüfung der Zwecke, ‚welche wir aus Menfchenliche befördern mäffen, - - "- -- «B. in der Wahl des. beiten Mitte]: zn djefen Zwacken, er GC. in der Wahl. der Zeit, des Ortes, der Art der Ansführung, und den Gehuͤlfen zut Beförderung diefer Zwecke, DE in. der. Hugen: Penußung der Umffände, der Rücficht auf bie Verhältnifle, und die Ausdauer bis zum Ziele. }

—— —— Bee nn. XXXV. na de Vorſicht, mit welcher, man ALTER thbun muß.

Vorſicht beftehe darin, dag man den möglichen Ee— folg ſeiner Handlungen vorher. berechnet und ſich danach richtet. Sie erfodert alfo eine unfern Entſchließungen, "Reden und Handlungen’ vorhergehende Ueberlegung bes- jenigen, was wir thin wollen, und die Frage: Iſt es gut? Iſt es recht? Wird man uns nicht mißverftchen, ſondern recht‘ beurtheilen? Iſt es nuͤtzlich? Iſt es möge ih? Sind wie dazu gefchict; und genugfam vorbereitet? Iſt nichts vergeffen, und alles gefchehen, mas vorher ge⸗

on | 85 ſchehen muß, um die dabey moͤglichen Hinderniſſe zu be⸗ ſiegen, und. deniglücktichen Erfolg. zu fihern?. Sind bie vorhandenen und noch moͤglichen Umſtaͤnde bedacht, und alles zu der moͤglichſt beſten Benutzung berfelben eingelei« | tee? Iſt der Plan gut? Iſt die Zeit und der Ort güns flig? Sind. die Menfchen, denen wir uns dabey anver« teauen, und deren wir uns Dabey bedienen, zunerläßig? - Iſt auf alle Faͤlle, auf Glück und Unglück, auf jede Art bes Ausganges Bedacht genommen?.. Was wollen wie Kun, wie wollen wir uns benehmen, wenn es fo, oder anders fommt?: Wenn bie Umftände er bie Menſchen | fo ober anders ind? . .- h Diefe und ähnliche Fragen müfen wir * jeder Sa⸗ che unterſuchen, wenn wir die dabey noͤthige Vorſicht ent⸗ wickeln, ——— oder ſelbſt beobachten wollen.

119) Weide Vorſicht müffen wir bey’ unferer Venſqhen liebe anwenden?,. .

A. Die Vorficht, daß wir bey unfern guten Abfi chten nicht mißverſtanden werden;

B. daß wir unſere guten Zwecke nicht verfehlen, die Hinder⸗ uiſſe derſelben gehörig beſeitigen, keine zweckloſe Mittel waͤhlen, und uns keinen Mithelfern ———— und mehr ſchaͤdlich als nuͤtzlich find;

C. daß wir die beſte Zeit nicht verfäumen, unſere guten ah. | ten zu erreichen, und

D. daß wir, indem wir dem de helfen, dem Andern nicht

Sn thun.

x

xxxvi. | Nach den die man fich bei einer Sache feßen muß. Die Grenze bey einer’ Lehre ober Handlung iſt die Einfhränkung, BR bey derſelben nothwendig iſt, um

*

86

| nicht mehr zu ditfefben hinzu zu fügen und zu thun, als dazu gehört. Dieſe Grenzen finden ſich m dem Maße,

- _ .

wenn ‚wir einer Sache nicht zu viel und wicht, zu wenig thun; in der Zeit, wenn wir uns mit einer Sache nicht zu fange und nicht zu kurze Zeit beichäftigen; ; in der Kraft, wenn wir Feine zu große, feine zu geringe Kraft auf eine Sache verwenden; in dem Eifer, wein wir nicht zu hef⸗

tig und ftrenge, aber. auch nicht zu ſanft und zu ——

tig bey einer Sache f ind.

113) Die, A der ae

A Bir müflen bey dem Beftreben Gutes zu wirken, nicht. mehr unternehmen, als und nach unferer-Zeit und Umſtaͤnden möglich iſt; denn wer zu viel will, der will nichts. ix

B. Wir dürfen für einige Menfchen nicht fo viel thun, daß wir die Pflichten gegen Andere darüber hintanfeßen.

‘€ Bir dürfen über der Sorge für Andere die Sorge für ung.

ſelbſt nicht aus den Augen feßen. BD. Wir dürfen unfere Gefälligkeit gegen Andere nicht weiter treiben als die Religion ed und erlaubt.

314) Betrachtungen über den Wirtunsstreis der wahren Menfchenliche. a. Die Veichaffenheit diefes Wirkungskreiſes. I) Er iſt ausgebreiteter, als unfere Kurzſichtigkeit es wahrs nimmt; 2) vielfeitiger, als unfere Partheiligkeit es wünfchet, 3) mübevoller, als unferer Traͤgheit es lieb it; 4) aber auch fruchtbarer, als unfere Schüchternheit es zu hoffen wagt.

B. Die Entſchließungen, zu denen und derſelbe leiten nf,

find:

:3) -Zleißig auf jeden Wink Gottes zu achten;

2) jeder Partheiligkeit durch redliche Folgſamkeit gegen die Erinnerungen unſeres Gewiſſens vorzubengen;

. _ elle Br 3) Traͤgheit durch die Kraft eines feſten Willens zu beſiegen;

4) unfere Schuͤchternheit durch ein lebendiges Vertrauen Gott, den Befoͤrderer alles Guten, zu getroſten Nu⸗ the zu erhoͤhen. |

ra Predigten bon 1804, 2. 2. S. 42.

—N

115) Wo ſoll anfere Menſch enliebe anfangen und

wo ſoll fie enden?

A. Anfangen fol ie mit dem Erwachen der Gefühle des Wohls wollene, mit dem Erfenntniß des Geſetzes der Menfchens liebe, und mit dem Gefühle des Vermögens für das Wohl : Aunderer wirkſam zu ſeyn.

Ennden ſoll fie in Beziehung auf einzelne Thaten mit der Vollendung des Guten, und in Beziehung auf unſere Per⸗ ſon fuͤr dieſe Erdenwelt mit dem Ende unſeres Lebens.

B. Anfangen ſoll fie mit der Liebe zu den Eltern und Ge⸗

ſchwiſtern.

Enden ſoll ſie mit dem Wohlwollen gegen alle Menſchen. C. Anfangen ſoll ſie mit dem Anſchlieſſen an Andere aus eige⸗ nem Beduͤrfniſſe, und um der eigenen Wohlfahrt willen.

Enden fol fie mit dem reinften uneigennüßigften Beſtre⸗ ben, dad Wohl Anderer zu befördern, und mit der edelmüs thigften fuͤr die Rettung und das Wohl Une - derer. \

116) Wann find-unfere Wunſche Kür das Wohl Anderer übertrieben?

A. Wenn fie ungerecht gegen Andere und gegen und felbft find;

B. wenn ihre Erfüllung unmöglich FR

C.. wenn ihre Erfüllung fogar einen nachtheiligen Einfluß auf ihren Verſtand, ihr Herz, und ihre Sitten haben wuͤrde, ihnen verfuͤhreriſch, gefährich und verderblich werden loͤnnte. | f |

\ ; \

Zu

217) Wie viel mehr sur wahren Menfchenliebe erfodert

wird, als die bloße Neigung gum geben, oder sum eigentlich fogenanunzen Gutes thun.

A. Die chriftitche Menſchenliebe ſetzet f6 wie jede andere Tu⸗

‚gend gewiffe Neigungen und Gefiniungen- des Herzens voraus, die dabey zum Grunde liegen, fie in ihren Aeuße⸗ rungen beleben und regieren müflen.

B. So wie einzelne gute Thaten der Menfchen nicht tugends baft machen, fo Eönnen es auch gute Gefinnungen nicht thun, wenn fie ſich nicht wirklich durch gute Thaten aͤuſ⸗

ſern.

C. Soll die Menſchenliebe den Namen einer Tugend verdienen, fo gehört zu derſelben eine Gleichfoͤrmigkeit der Geſinnun⸗ gen und Handlungen, und

D. fo fodert fie nicht felten Aufopferungen, Gehfveriugpin gen und mühfame Unftrengungen von un,

x

XXxXxVI.

Nach der Zeit des Dafeyns und der Ausübung

| einer Sache. | Hier muß man Rücfiht nehmen auf. die Vergans . genheit, die Gegenwart und Zufunft, auf die Jugend, die reifern Jahre und das Alter; auf die zu feühe, zu fpäte, rechte, günftige und ungünftige Zeit; auch darauf, daß etwas Gutes fo. bald als möglich, fo lange als mög«

lich, und fo viel in a Zeit als möglich, ausgerichtet

: \ Bon der Racſicht bey der Menſchenliebe auf die Zeit. | A. Bey der Beförderung des Guten müffen wir genaue Rüd: ficht nehmen auf das, was für baffelbe in der vorherge⸗ gangenen Zeit gefchehen iſt.

Pa

r F ®

|

B. Wir nöffen, ed dem Bebürfrtfe des Aektätisee gemig bes |

fördern. C. Wir müffen ‚die giinfligfte Zeit dazu gebrauchen. | D. ‚Bir müffen dad Gute fo bald als moͤglich, fo lange als möglich und fo viel als möglich befoͤrdern.

. 119) Bey den Ermeifunpen der ergo ikere koͤnmt änweilen viel darauf an, zu rechter Zeit inte \ su thun. | A, Diefes. Nichtsthun beſteht darin, 1) daß wir von dem Huͤlfsbeduͤrftigen Zuflände Anderer nichts zu wiſſen ſcheinen; denn es ift für. Taufende eine

. geoße Beruhigung, wenn fie glauben, man wife das Leis

hen nicht, was fie geheim halten, und ihrer Ehre wegen ſorgfaͤltig verbergem. " er Für Andere iſt es wohlthuend, wenn wir dadurch, daß wir von ihrem därftigen Zuftande nichts zu wiſſen ſchei⸗ nen, Gelegenheit geben, uns ihre Noth zu klagen, und dadurch ihr Herz zu erleichtern. Wieder Andern iſt es heilſam, wenn wir ihnen padurch d eine Veranlaſſung geben, ihre Verſchloſſenheit, ihr, Miß⸗ traüen zu bekaͤmpfen, offenhergig und zutraulich zu wers wen, 9 Jenes Nichtsthun beſteht auch darin: bag wir nichts zu wirken ſcheinen; denn ſcheuet ſich nicht mancher verſchaͤm⸗

N

te Dürftige, eine Hülfe von und ſelbſt anzunehmen, die |

ihm willfommen ift; wenn er fie durch die dritte Hand

“erhält, ohne zu wiflen, von wen? :

Die Gleichgültigkeit, welche wir bey den Umftänden -

and Beduͤrfniſſen manches Leichtfinnigen außerlich zu er⸗ kennen geben, iſt oft für ihn eine heilfame Demuͤthigung zu ſeiner Beſſerung.

Erwecken wir nicht auch bey traͤgen, unthaͤtigen Mens fen ſchaͤdliche Hoffnungen, wenn wir ed zu früh dufe feren, daß fie auf unferen Beyſtand rechnen dürfen ?

3) Jenes Nichtsthun beftehet aud) darin, daß wir oft wirklich unthaͤtig bleiben, nehmlich da, wo man durch

\ =

90

‚eine ungeitige ‚Wilde und Halfe r * als udtzen

wuͤrde.

®. Diefes Nichtsthun ift wichtig

. 2) fo bald wir zur Bildung, Belehrung und > Befferung Ans derer a) das, was dafür gefchehen muß, nicht bentragen innen; b) wenn wir burch unſer Zuthun den Gang der

- Ratur in der allmahligen Fortfchreitung zur höheren Volle

kommenheit nur flöhren mithin hindern wuͤrden; c) wenn. unfer Wirken die Fehler derer, die wir beſſern wollen nur verftärken würde; d) wenn wir durch unfer Wirs

ken ihr Gemuͤth nur erbittern Könnten;

2) fo bald wir durch unſere Sorge für das Wohl Anderer dieſelben a) nur ſorglos und traͤge, b) ſtolz und e) ver⸗ haßt machen wuͤrden;

3) ſo bald wir durch unſere Geſchaͤftigkeit für Andere und durch unfere Wohlthaten a) ihre Nuhe flören, oder doch d) die Empfindungen ihres Herzens wider uns wuͤrden.

Reinhards Predigten von 1800 zb. 1. S.

120) Bon Der Liebe, bie auch nad dem ze ——

137) Wie der wahre Chrik ſelbſt noch im Tode ſich als

Menſchenfreund zeigen kann.

A. Wenn er allen denen verzeihet, die ihm Uebels thaten; B. wenn er ein Beyſpiel der Ausdauer im Guten bis ans Ende

gibt;

C. wenn er fein Leben für das allgemeine Beſte

D. wenn er durch ſeinen letzten Willen wegen ſeiner irrdiſchen Verlaſſenſchaft und —— alles aufs Behr Aus ordnet.

Finn "3

XXXVIL - Nach der Wachſamkeit bey einer Sache, Wachſamkeit ift das Beftreben, alles zu bemierfen, und zu benugen, was dazu dienen kann, die Hinderniſ⸗

x ; \ *

| 92 fe bey Sache zu beſiegen, und den guten For⸗ gang derſelben zu befoͤrdern, uns bey derſelben gegen falſche Anſichten, Uebereilungen, Fehlgriffe, Irrthuͤ⸗ mer, boͤſe Reizungen, Verführungen, Gefahren, Scha⸗ ben, Argliſt und Bosheit der Menſchen zu ſichernz das Beſtreben, die ſchwachen Seiten unſeres Herzens in Acht zu nehmen, unſere Neigungen zu beherr⸗ fhen, uns zu huͤten, daß wir unfer Gluͤck nicht verfchers zen, unfere Vortheile nicht verliehen, auf die Unbeftäns digkeit des Gluͤcks, auf mögliche Zufälle und rungen weiſe Ruͤckſicht zu nehmen.

122) ketſet uns maafan [ent bey unferer Menſchen⸗ ebe

A. gegen die dabey moͤglichen Uebereilungen und Fehlgriffe;

B. gegen die Gefahr, mißverſtanden, und in der Beförderung

bes Wohle Anderer gehindert zu werben;

C. gegen den Mißbrauch, den Andere von unferer Herzeus⸗ gzuͤte machen koͤnnten;

D. gegen alles, was uns in der Menſchenliebe wantenb mas

chen kann. XxXxxx. = Rach der. Sorgfalt und dem Eifer bey einer Sad‘

| Sorgfalt ift pie Genauigkeit, (mit welcher wir um beftreben, bey einer Sache nichts zu verfehlen und zu vers geffen, fondern alles, mas zu ihr gehört, zu bevenfen,. zu überlegen und zu betreiben, Ä Zum ‚Eifer wird diefe Sorgfalt bey einer Sache, wenn das Streben nach ihr ſo herrſchend wird, daß wir alle unſere Kraͤfte und Mittel anwenden, alles verſuchen,

98 . alles wagen, und nicht eher ruhen, bis tie * Zwe⸗ de bey derſelben erreicht haben.

Jene Sorgfalt und diefen Eifer können wir bey eie ner Sache beweiſen, um fie vecht zu verftehen, von allen - Seiten zu beleuchten, unfere Rechtfchaffenheie und Ruhe bes Gemwiffens dabey zu bewahren, unfere Ehre und Wohl⸗ fahet dabey zu fichern und zu befördern, Andern dabey nuͤtz⸗ lich, wichtig und unentbehrlich zu werden, unfere Pflicht da⸗

.. bey zu thun, uns vor Verantwortung und Strafe dabey zu

ſichern, mögliche Ungluͤcksfaͤlle und Mifdentungen dar "bey zu verhüten, das Mißlingen derfelben zu verhindern, und fie zur rechten Zeit, am rechten Orte, auf die befte Art, fo gut wie möglich auszuführen, nicht ängftlich, fondern ruhig überlegend, nicht heftig , fondern mit der nöthigen Mäffigung , nicht wanfelmüthig, fondern aus⸗ dauernd bis zum ai, | |

333) Laſſet uns ſors faltis ſeyn in der Menſgenlitbe, |

A. indeni wir ung befireben, bey der Beförderung ber Wohl: fahrt Anderer nichts zu vergeſſen, und nichts zu verfehlen, B. fondern alles Noͤthige zu bedenken und zu betreiben.

:109) Laffet uns eifrig fepm in der Menfhentiehe, A. Das Wohl anderer liege uns am Herzen, wie unfer eigenes. B. Alles was die Weisheit und Tugend werde; für .. daſſelbe verfucht und gewagt. . C. Mit hohem Muthe werde ijedes Hinderniß deſſelben beige

125) Lafſet uns unermüder ſeyn in dem eifrigen Bo- reden, die Menſchen gu lieben.

A. Lieber fie nicht nur im Anfange eurer Belanutſchaft, immer, deun

nn | 9

ie laͤnger ihr mil ihnen in Berkntnip: ht, deſto

koͤunt ihr die VeLuͤrfniſſe derſelben 2) ‚und die beſte Art ihnen: abzuhelfen,,. Kennen feraen, 3) ihr Zutrauen | in höherem Grade erlängen, und ihnen eur⸗ Liebe in immer volllommenern Grade beweiſen. 8. Beweiſet ihnen eure Liebe nicht nur im wur IPRDER * ‚Ar Leiden;

5) denn Undere nicht zu surlafen, wenn: es —* übel ge |

bet, und

2) Ihnen auch, bann.zu helfen, wenn wir.fibft, unfere Laſt

haben, dadurch zeiget fi f ch unfere Era im wem fen. Lichte. Beweiſet ihnen eureldiebe nicht: nur wenn "fieben ben euch Fund, ſoudern auch dann, ‚wenn. Daß ſie von euch trennt; I) denn auch in der Entfernung. Können wir ihuep nögrich werden, und a iſt ein, Ban ji von einer ja zuseräfi

art,

. ‚und Ge rennten in habe; behalten,

D "Beweifet‘ ndern nicht nur fo lange. Liebe, ‚als. fie gut find, ſondem auch dann, wenn ſie ſich perſchlechtern, 029

3 indem ih r ihr fie; zu befferu und, zu zeiten ſucht,

2 deun diefeh iſt oft.ein höherer Beweis von Vienſchenlieb⸗

4, bie, milbgfign Gaben, E Bewei et ihnen nicht nur Riche im ar” fonbern auch im Tode; 1) indem ihr nach euerm Tode ſorget, 2) oder euer Leben migeri um ihre Retter zu w werben. —E— ar —— I 11 22 2 Bi Ss 35 WAL, . en” N

sah —— Bay einer Sad.

lie. Fönmen :aͤngſtlich darüber ſeyg, oh. wir eine: |

Saba vecht werfen, enden; ; beseeiben umb:oup

-

®

= N)

en; ufr fie: gufeener für unfere Kraͤfte ſey; : oh: unſere Mittel zu derfelben hinreichen, ob Andere: deven-Hülfe wir babey bedürfen, uns nicht verlaffen werden; ob wir hie Andern recht machen; ob wir nichts dabey verfehen, wid ohne Verantwortung bleiben; .ob. Andere uns dabey entgegen feyn, hindern oder fhaden, und ob die Umftän, dve uns dabey guͤnſtig ober ungänftig fegn werben, © |

+

Yac) Warnnägensor einigen Aeugſtlichkeiten Ken der a Menfhenliibe . a 4 ‚A: Vor der Nengftlichkeit, ob wir wohl genug thun. Wenn wir das Moͤglichſte thun, mas unfere Kräfte, Mittel und' andere Pffichten erlauben, fo ift e8 genug. 8.9 wir es Andern auch wohl recht machen. ö Es jedem Techt zu machen, das ift unmoͤglich. Dem Neidiſchen iſt es nicht recht, went wir ihm nicht alles allein zuwenden. Dem Eigenfinnigen: ift' es nicht vecht, = wenn wir nicht afled nach feinem Sinne machen u. ſ. f. Sg iſt debhalb nicht möglich; uns nach Jedeni zu richs „rm. Wenn wir es Gott und unferm@ewiffen recht mas 42. chen, ſo iſt ea gut. | j z Ba €. Ob wir unfere guten Abfichten auch wohl erreichen werben. . Jeder Wunſch kann nicht gelingen.‘ Haben wit das

Moͤglichſte gethan, und ſind wir bereit, es ferner tdun, mehr Finnen wir nicht... Das Uebrige muͤſſen wir Gott I EEE | ee uͤberlaſſen. | z

De TE ur *

| XLL - ——

Mad dem Muthe zu einer Sa he. Muth ift das Beſtrehen, unferer Pflicht auch da zu un, wo Hinderniſſe, Gefahren und Beſchwerden das mit verbunden. find: * Um eine Sache won der Seite uns ſeres Muthos zu derſelben zu betrachten, muͤſſen mir Die

\

} \

See —— 5 Beige unterſuchen: Haben wir zu berfelben Much ober nicht? Entſteht der Muth, , welchen wie zu einer Sache

haben, daher, daß wir uns bey derfelben: mehr Cinfiche

Geſchicklichkeit und Kräfte zutrauen, al wir beſihen; oder entſteht er aus richtiger Erkenntniß, Erfahrung und Uebung derſelben? Entſteht er daher, daß wir ſie als eine Kleinigkeit anſehen, oder daß wir wirklich Faͤhig⸗ keiten und Mittel haben, alle Schwierigkeiten und Ge⸗ fahren bey derſelben zu beſiegen? Entſteht er daher, daß wir uns auf das blinde Gluͤck verlaſſen, oder, daß wir alles wohl berechnet haben? Entſteht er daher, daß wir uns auf Mittel, Einrichtungen und Perſonen verlaſſen, die uns nicht helfen koͤnnen, oder auf ſolche, mit denen wir im Stande find, das Noͤthige zu bewirken? Ent- ſteht er daher, daB wir eine gerechte Sache und Ver trauen zu Gottes Huͤlfe haben? Iſt unſer Muth nicht tollkuͤhn, ſondern wohl berechnet? St er nicht wanfend, jeabern age

a9 Der Renfenfteund us auch Muth baden. 2 A. Wahrheiten und Tugenden: zu empfehlen, von nen daͤß Wohl des Menſchen bhaͤugt,

B. Unſchuldige, 2*R gegen (re Organ 2 vartheidigen, C. Ungluͤckliche aus Gefahren zu retten bey denen Monches | gewagt werden muß, & D. Gr zu uͤbernehmen, -ohne welche wir die Rettung uwnd das Wohl Andertt nicht befoͤrdern tonnen. E. Enlbehrungen und Laſten zu ertragen , um Unbern zu hel⸗ ‚fr und fie, a machen. Ben

6 —— Nach der Gewöhnung zu; einer Sache. PS

BGemwoͤhnung iſt eine durch oͤſtere Wiederholung in einem Geſchaͤfte ‚erlangte Leichtigkeit, Fertigkeit und Staͤr⸗ Be, und die durch oͤftere Wiederholung entſtandene ſub⸗ jective Nathwendigkeit einer Sache. Um etwas von der Seite unſerer Gewoͤhnung Dazu, zu ‚betrachten, fo müffen wir die. ragen unterfuchen: Iſt die Gewohnheit, welche . wir in einer Sache angenommen haben, gerecht;,. und muß fie beybehalten, oder: abgefihaft werden?, Warum müffen wir ‚lie benbehalten: oder abſchaffen? Entftand fie —R einem natürlichen Teiebe? Oder aus, vernünftigen - Heberkgungen ? Oder durch den Drang der Umſtaͤnde? Oder durch Ru Willen derer, von denen wir abhangen? Wodurch koͤnnen wir uns in guten Gewohnheiten erhal⸗ sen. und ſtaͤrken? Wie koͤnnen tolk x. ſchaeliche —n | son befugen?

128) Wir möffen und zur Wrenfhenliehe ale

A. indem wir unfere tägliche, dreude in der Befoͤrderung hs Wohls Anderer ſuchen;

Bu interne wir. bey Allem, was‘ wir. für und ſelbſt a auf das Wohl Anderer Ruͤckſicht nehmen;;

Ex indem inip mit Menſchenfreunden gft umgehen, - Y

D. und die Religion immer im Herzen tragen,. deren Haupts zweck Die Befoͤrderung der Erg JJ

|

A XL 1

Nach dem er: bey einer Sache an —*

"die Menſchen, uns. felbſt usb andere Dings⸗. 2

Bey dem, was wir thun und laſſen wollen, Finnen wir fragen: Iſt es⸗ dem Willen Wortes gemäß? Wird

\

97 er es mit Wohlgefallen ſehen? Können wir es vor ihm verantworten? Was werden dazu unfere Eltern, ' Lehrer, Wohlthaͤter, Weib und Kinder, Worgefegte iind Untergebene fagen? Was babe ich dabey von meinen Sreunden zu hoffen, und von meinen Feinden zu fürchten? Was ſagt Dazu mein Gewiffen? Werde ich da- Durch beffer ‚oder ſchlechter, glücklich: ober ungluͤcklich? Was werde ich in der Zeit der North und des Todes da- rüber denken und wuͤnſchen? Welchen Einfluß Hat es auf unfer Schickſal in:der Emigfeit.

129) Bey der Uebung der Menſchenliebe richtet eure Gedanken auf Gott, - A. auf das Mufter Gottes. in derfelben ; : B. auf die Befehle, welche Gott und in der Aefigion ı der Menſchenliebe gegeben hat; C. auf die Verbindung, in welcher Gott uns mit den Menſchen ſetzte, um und zur Liebe zu denſelben zu leiten; D. auf die Mittek und Kräfte, welche er und zu berfelben gab, E. und auf das Augenmerk, welches Gott auf unfere Mens ſchenliebe, ihre EI und Vergeltung richtet,

3) Non dem Andenken an Jeſum als das poͤchte Wu— | . fer -der Denfhentiebe

. ni Bergeffet die Meunſchen nicht, | a. denen ihr Liebe ſchuldig ſeyd ‚md. B. die euch zu einer weiſen edeln Menfenliche ermuntern.

XLIV. Kat der Befheidenpeit bey. einer Sache.

Beſcheidenheit iſt die Maͤſſi igung unferer Anſpri üche, Um bey einer Sache auf die Beſcheidenheit Ruͤckſicht zu Fa; 9.“ 3

. e . BESIEETEIEERER F ——

nehmen, muͤſſen wie bedenken: daß wir von derſelben

noch beſſer belehrt werden koͤnnen; daß es uns moͤglich ſey, bey derſelben etwas zu verfehlen; daß eine Tugend allein, und eine einzige gute That noch nicht vollkommen macht; daß Viele uns in dent, was wir Gutes leiſten, übertreffen, und daß wir für untere keine zu bohe Foderungen machen duͤrfen. |

132) Laſſet uns bei@eiden bey menſchenllebe fon

A. wenn wir Andere in berfelben übertreffen;

B. wenn und Bieles in derfelben gelinget;

C. wenn Andere uns wegen derfelben Ipben,

D. wenn wir uns bjefelbe veredelt und gluͤclich füpten.

>

IE nF GLENN 0 1)

xv. Nach den Quellen und Urſachen.

Eine Quelle oder Urſache iſt dasjenige, woraus et⸗ was entſteht; oder worauf etwas anders nach einer Regel folget; oder dasjenige, woraus ſich eine Wirkung herlei⸗ ten laͤſſet.

Die Quellen und Urſachen eines Gegen⸗ ftandes finden wir in uns ſelbſt, in unſern Grundſaͤtzen, in der Beſchaffenheit und Stellung unſerer Einſichten, Meinungen, Gefühle, Wuͤnſche, Hofnungen, Neiguns

. gen, Bebürfniffe, Gewohnpeiten, Tugenden und Fehler.

Wir finden fie in andern Menfchen, ihren Eigenfchaften, Abfihten, Stimmungen, Ermahnungen, Veberredun- gen, Drohungen und Verfprechungen; in den Sachen ſelbſt, ihrer Natur, Nothwendigkeit und Unentbehrlich-

feit zu Sweden; in den Außeren Veranlaſſungen, Yms

—8

j | ae 2 99 ſtaͤnden, Berpäftnifen und Verbindungen ; in unferer

Abhängigfeit von andern Menfhen, von dem Glüde, dem Unglüde, DBeranderungen und Scidfalen; in un⸗

ſerm Berufe und Außeren Verpflichtungen ‚und in un⸗

ſerer Religion.

133) Woher muß unfere Menſch enliebe entſtehen?

A. Aus dem DBeftreben, Gottes Willen zu thun;

B. aus dem Beftreben , den Vernunftgeſetzen, den Gefühlen des Wohlwollens, und den gefelligen Verhaͤltniſſen, vie und zur Menſchenliebe beftimmen, gemäß zu leben;

C. aus dem Beftreben, unſer Giuͤcki in dem Gluͤcke Anderer zu fuchen;

D. aus dem Beftreben, des Himmels wuͤrdig zu werden;

E. aus Nachahmung des Beyſpiels Jeſu.

XLVI.

Nach den natürliden Trieben 7 und zu einer Sache.

Ein Trieb ift ein Reiz, welcher aus angenehmen

Empfindungen entfteht, und uns erwecket, - etwas zu thun ; oder ein aus unangenehmen Empfindungen entſte⸗ hender Reiz etwas zu laſſen. Da nun die Empfindun⸗ gen bey einer Sache oft ſehr mannigfach ſind, ſo ſind es auch die aus ihnen entſtehenden Reize und Triebe fuͤr oder wider etwas. Am gewoͤhnlichſten beziehen ſich dieſe Triebe auf Lebensgenuß, Freude, Beſorgniß, Unwillen, Furcht, Hoffnung, Veränderung, Gewohnheit, Geſel—

ligfeie, Einſamkeit, ea, Freyheit und mr

tigkeit.

G 2

———— ——2 ———

390 drehen

39 Beide Lriebe Fönnen uns zur Wenfärdtieve erwecken? k. Der Trieb bes Wohlwollens, F B. der Geſelligkeit, \ C. der Freude, indem wir diefelbe auf die ebeifie Art in dem Gluͤcke Anderer fuchen, D. der Traurigkeit, indem der Schmerz über bie teiben Aus . derer und erwecket, ihnen zu’heifen, i. :: ° E. der Rachahmung, indem wir uns beflxeben, Gott edeln Wenſchen in dem —— gegen Andere ke zu

*

werden. wu an > " XXLVII. Rad den Gränden und Ermunterungen zu einer Sache.

Ein Grund , in möralifcher Hinſccht, iſt ein Ges danke, eine Lehre, ein Satz, eine Behauptung, durch weiche das, was wir thun und laffen.follen, entwidele, begreiflich gemacht und feftgefegt werden fanns Diefe Gründe finden wir vornehmlich in- der Beſchaffenheit der Dinge, in ihren Wirkungen, und in den Zwecken, wel⸗ che wir nothwendig bey ihnen haben muͤſſen, in. ven Be» dürfniffen und Sitten. der Menfchen und in dem Willen Gottes.

.x Eine Ermunterung ift etwas, welches ung, reizet, | etwas wegen unferes Nutzens, unferer Ehre, unferer Ruhe, und unferes Vergnügens aus Furcht oder Hoffe nung, aus Liebe oder Dankbarkeit zu thun oder zu laſſen.

135) Die Bründe der Menſchenliebe.

A. Sie ift zur Volllommeunbeit und der Men⸗ ſchen —— |

%

\

B. Sie iſt von Bett befohlen.

136) Erweckungen zur Menſchenliebe.

A. Dutch den Gedanken: Gott liebet ale Menfhen; _

B. durch das Andenken an die hohe Beſtimmung der Mens ſchen in diefem und jenem Leben; |

C. durch die Erinnerungen an die mannigfaltigen gerneinnütis den Verbindungen , in welchen fie alle mit und,“ "und au der ganzen menſchlchen Geſellſchaft ſtehen.

137) —— zur Menſchenliebe durch die go naue Semeinſchaft und Verbinduns der Menſchen unter einander.

A. Die Menſchen ſind ——— durch ihren RI

hen Urfprung, . B. durch ihre Natur, Kraͤfte und. Bebirfnifle, on C. durch ihre Freuden und Leiden, D. neun ihre Beltimmung, Ausfichten und Hoffnungen,

- 138) Ermunterungen, für Menſchenwodi zu teben und su erben,

A. aus Dank gegen die, ſo uns Gutes thaten, B. zur Beſchaͤmung derer, die und Voͤſes erwieſen, C. aus Berufstreue, und F D. aus Liebe zur Religion, welche uns Ai e Menſchenliebe zur en Pflicht RN

x \ | _ XLVIH.

Nach) den Verpflichtungen zu Sache. Pfliche.ift dasjenige, wozu wir verbunden, was wie

zu thun ſchuldig find, und wozu wir vechtlicher Weiſe genöthiget werden Fönnen, Diefe Nöthigung gefchiehet durch die Vernunft, das Gewiſſen, die Religion, und die Buch übernommene rechtmaͤßige Bere \

= 7 X

103 | | bindlichkeiten, durch nothwendige Bedürfniſſe, durch ung fern Stand und Beruf, durch unfere Abhängigkeit von Vorgeſetzten, durch Familienverhaͤltniſſe, Geſchaͤftsver⸗ bindungen, Menſchenliebe, Dankbarkeit, Zuſagen und Eide.

139) Was verpflichtet uns zur Menſchenliebe?

A. Die Religion, die Vernunft und das Gewiflen. | B. Die Verhältniffe und Verbindungen in welchen wir mit Aundern ſtehen. |

1

us

.

l

| XLIX, | Nach dem Werthe einer Gadye, | Der Werth ift die Tauglichkeit einer Sache zu gu⸗ ten Zweden. So mannigfaltig deshalb die Zwede find, zu denen eine Sache dienlich feyn kann, fo vielfach. ift oft ihr Werth. Eine Sache fann einen Werth haben, in Beziehung auf die Bildung des Verftandes, die Vers edlung des Herzens, die innere Ruhe und Zufriedenheit, das leibliche Wohlbefinden,-die Ehre, die Güter, die Freuden, das gute Vernehmen mit Andern, die Beru⸗ higung in Leiden, die Huͤlfe in der PR , und bie gufe Ausfiche Die Zufunft

140) Die Menſchenliebe bat einen bobeh Werth. a. Ju Beziehung auf unfere Seele, |

I) auf die Reinigung unferer Grundfäte,

2) auf die Heiligung unferer Gefinnungen, -

3) auf die Verfeinerung unferer Sitten,

4) auf die Veredlung unferer Freuden, und

5) auf die Erleichterung unferer Leiden.

„N

2 . * 2 = ö 1 03

B. In Veziehung auf das Gluͤck Anderer. 1) Die Menſchenliebe ermuntert uns, im w hie 2) daſſelbe durch Wohlwollen,

3) durch thatige Mitwirfung, ‚und 4) zum —— zu erhoͤhen.

Er

141) 8 wahre: treuer Menfſchänliebe dadlen wir das Goricht nicht fuͤrchten;

A. weil wahre Menſchenliebe uns den erhabenſten, dauerhaf⸗ teſten Vorzug gibt; denn

1) alle andere Vorzüge, welche wir hier erlangen fönnen,

. geben une. nyr. einen bergänglichen Werth, ge am Tage des Gerichts nichts gilt;

2) tie Menfchentiebe aber gibt und Soenfäaften, die ewig gelten; F

B. weil fie die zweckmaͤßigfte Anwendung unſeres Lebens. auf der Erde iſt; denn, wenn die Menſchenliebe uns beſeelt, I) fo haben wir gelebt, wie Jeſus, und 2). fo ift e8 lauter Segen, weichen wir * der Erde eich laſſen; €. weil fie die befte Vorbereitung auf ba8 Leben in ber Ewige keit iſt; denn wer Menſchenliebe hat, 1) der bringt guten Willen in die beſſere Welt hinüber, 2) und zum Guten’ gewöhnte, ; geſtaͤrkte Kräfte; 2 |

D. weil fie uns die gluͤcklichſte Empfaͤnglichkeit für die Be den des Himmels gibt; denn 1) fie bildet in uns das zartefte Gefühl und | 2) gewöhnt und zu den Seligkeiten Gottes und Zef..! Reinhards Predigten von 2. S. 445.

\

14) Die chriktiche Liebe gu Andern if die —— Quelle wahrer Zufriedenbeitz ee

A. denn fie ſchuͤtzet,

B. erhöhet,

. 1

104

C. erweitert dieſelbe und ‘=D. macht fie dauerhaft. z Ba Previgten von 1800, x. 2, . ©. 86.

re

u . Nah deu Hinderniffen einer Sache.

„.Ein Hinderniß iſt dasjenige, was uns in der Bes förderung eines Zweckes und der Ausrichtung einer Sache

‚entgegen iſt. Solche Hinderniffe finden wir ofe- in dem Mangel an Einſicht, Geſchicklichkeit, Erfahrung und Hebung; in. dem Mangel an Gegenwart des Geiſtes, an Entſchloſſenheit, Muth und Ausdauer, in unguͤnſti⸗ gen Umſtaͤnden, und in Menſchen, die uns entgegen wirken.

143) Bon den Hinderniffen der Menſchenliebe. A. Diefe liegen theild in dem Verſtande,

1) wenn man bie Gefeße ber Menfchenliebe #) nicht genau "genng kennt, b) von der Fürtreflichkeit verfelben nicht "genug ‚überzeugt iſt c) und fie nicht -oft genug übers denkt;

2) wenn man daB Vorbild Gottes und Jeſu in der Mens | ſchenliebe zu wenig betrachtet; 3) wenn man ben Ben ala EN. nicht genug einfiehet. F FJ B. theils im Herzen; z .. I) wenn man ein zu Iebhaftes Gefühl: füe die. Fehlex feines | Nächften hat, und fie zu lieblos, zu ſtrenge beurtheilt, als daß man noch Neigung ka * lieben;

| 108.

wenn man zu ſtolz iſt, und den Racien zu ſehr verachtet, als daß man noch Zuneigung zu ihm behals ten; koͤnnte;

3) wenn bet Geiz ung lieblos und graufam macht;

4) wenn man zu roh iſt, als daß die fanften Gefühle der Menſchenliebe Eingang finden koͤnnten; |

5) wenn man ſich zu fehr zur Zinkſucht gewöhnt Hat, als daß ‚man mit Adern in zu und. Friede leben Tönnte; n

6) wenn man fich durch wesen Beyfpiele vers | führen laͤſſet.

C. theils i in einer ſchlechten ling:

u) wenn man den Kindern Zank, Neid, und andere die Liebe erſtickende Lafter erlaubt;

2) wenn die Eitern ein Kind dem Andern auf eine uns vernünftige Art vorziehen, und dadurch dem vorgezo⸗ genen Kinde Stolz, den zuruͤckgeſetzten aber Scheel⸗ ſucht, Verdruß und Groll einflößen; ;

3) wenn die Eitern ed ganz wverſäumen, die Kinder zur Liebe zu gewoͤhnen;

4) wenn die Eltern felbft den Kindern gt das vey⸗ ſpiel eines liebloſen Weſens geben.

D. theils in dem ſchlechten Betragen und in dem Undanke der Menſchen;

E. theils in deu Umſtaͤnden, welche unſern menſchen⸗ freundlichen Abſichten ſo oft entgegen Reben,

Lk |

Rah Dem Einfiuffe und den Folgen einer Sache. Eine Sache kann Einfluß und Folgen haben auf

unſern Verſtand, Herz, Gewiſſen, Ehre, Güter und

106 Tem |

Freuden, auf andere Menfchen, und unfere Verhaͤltniſſe

mit ihnen, auf die Dinge um uns her, auf unſere haͤus⸗

lichen und oͤffentlichen Angelegenheiten, auf die Gegen⸗

wart und die Zukunft, auf die Zeit und die Ewigkeit,

auf unſere Wuͤnſche und Hoffnungen, auf einzelne ober Zu viele Gegenftände.

14) Die Menfhenliebe bat die ſegensreichten Fol gen auf unfern eigenen und anderes Menſchen Zuſtanßß A. in dieſem und | B. in jenem Leben. |

. 6— 107

ueberfiät

0)

Man Tann Religions and Zugendihre betrachten

J. nach den weſentlichen Theilen derſelben, II. nad) den Eigenichaften einer Lehre, IIX. nach den gu einer Lehre gehörigen Saͤtzen, IV. nach den einzelnen Handlungen einer Sache von uns und Anberı, V. nad) der Versleihung einer. Tugend mie dem ihr entgegen ſtehen⸗ den Laſter, oder eines Gegenſtandes mit dem Andern,

VI. nach den Gegenſtaͤnden die bey einer Sache in Betrachtuus kom⸗ men,

VII. nach den verſchiedenen Arten einer Sache, VIII. nach den verſchiedenen Anſichten von einer Sache/ | IX. nad) den Kückfichten bey einer Sache, X. nach den Verhaͤltniſſen der, einen Sache gu der Andert, XI, nach unfern Verhaͤltniſſen u einer Sache, XII. nach den Veränderungen bey einer Sache, XIII. nach den Meinungen ber Menſchen von einer Sache, XIV. nach den Widerfprüchen bey einer Sache,

XV. nach den Eigenfchaften unferes Hergens, den Gefühlen, envin—

dungen und Geſinnungen bey einer Sache, XVI. nach den ſubjeetiven Bedingungen und Foderungen bep Bu 84

che,

XVII, nad) den Dflicheen und Kegeln bey einer Sache, \

XVII. nach der bey eiher Sache I Selbfipräfung und Selbfterfenntniß,

XIX, nach den Fehlern bey einer Sache, |

XX. nad) den Beruhigungen bey einer Sache,

XXI. nach der Freude uͤber eine Sache, und bey der Hebung einer Pflicht,

XXII. nad) den Wuͤnſchen, Hoffnungen, und Beſorgniſſen bey eine: Sache,

XXI, nad) den Erfahrungen von einer Sache,

"XXIV, nach den aus einem Sape folgenden Wahrheiten,

XXV. nach den Perfonen, Die etwas thun follen,

ZXVL nach den Verſouen⸗ welche wir etwas ur (ollen,

'

xxvn. nach auf welche ein Sn werden. fol, |

XXVI. nach dem Betragen Anderer gegen uns, £

XXIX. nach dem Betragen Anderer gegen uns in Beriehuug auf eine seine Gegenſtaͤnde, und ein befonderes Benehmen,

. XXX. dach den Umfänden, unter denen man etwas thun foll,

XXXI. nach den Sweden, für welche wir. etwas thun follen,

XXXII. nach der Kit der Anwendung einer Sack zu Zwecken,

XXXIII. nach den Mitteln zu Zwecken,

XXXIV. nach der Weisheit, welche ai a einer Sace Beobachten ſollen,

‚KXXV. nach ber Vorſicht mit melcher man etwas thun muß, ——

XXXVI. nach den Grenten, die mai ſich bep einer Sache ſetzen muß,

XXXVII. nad) der Zeit des Daſeyns und der Ausübung einer Sad .

KXXVII. nach der Wach ſamkeit bey einer Sache,

XXXIX. nach der Sorgfalt und dem Eifer bey einer Sache,

XL. nach der Aengklichkeit bey einer Sache,

Xu. nad: ‚dem Muthe zu einer Sad,

XLIL "nach ber Gewoͤhnung zu einer Sache,

XLIII. nach dem Andenfen bey einer Sache an Gott, bie Meuſcen,

"uns ſelbſt und andere Dinge,

XLIV. nach bei Beſcheidenheit ben einer Sache,

XLV. nach den Quellen und Urſachen,

XVVI. wach den natürlichen Trieben bey, und u einer Sache,

XLVII. nad) den Gründen und Ermunterungen u einer Sache,

XLVIIE, nach den Berpflichtuugen einer Sache.

. XLIX. nad) dem Wertbe einer Sache, |

In nach den Hinderniſſen,

u, dem Einfluffe und ben Folgen einer er

\

Kepertorium. | der

Hauptfäge 3u Predigten

300 Predigtſammlungen und einzelnen Predigten.

SEE . } S t 0 ; . . on s D 4 t . = B . 1 . P = \ L 5 . D . N . ex. os P> —8 AR .. ; J » r . s - 1 nt 21 21 44 . * i j —— . .r J ı J # 1 fi . . . e u . e s \ . + . Een T = & N « S . s - x

La

! . J ı J / t . * ° = s [0 1 D f . ® r . | rl - | N J { . 2 l ® L [ . . i + 8 9— * .. « d [3 ' h , = Li —* | 5 b . D) . . Ex . 0 I | - * . i N ' e » . = x - | \ » er DL , . x ol * v L Sn 2 * - [2 x ! 1 . . % . » x

Vorbericht. Zur beſtmoͤglichſten Ausarbeitung der Canzelvortraͤge iſt es oft nothwendig, uͤber die zu bearbeitenden Gegen⸗ ſtaͤnde dasjenige nachleſen zu koͤnnen, was andere Can⸗ zelredner darüber geſagt haben. Da es an einem hierzu noͤthigen Repertorium gaͤnzlich fehlt, ſo hoffe ich, daß dieſes denkenden und fleißigen um willkom⸗ mener ſeyn werde. no

Die romiſche Zaht zeiget das Buch an, deſſen Titel unter dieſer Zahl in dem ae TE zu finden ift. a

Die teutfche Zahl zeiget die ie Seit des u an.

De Berfate

un.

n

PR

.r

Y

U Abendmahl.

Von dem heiligen Abendmahle überhaupt, cum, 59109, 319.

Das heil. Abendmahl ift wichtig ‚weil ed Sefum anjern: Geis fte vergegenmwärtiget. IL 115. ä

Das heil. Abendmahl ift ein Mittel Seifesfammlung.

: I, 82.

Das heil. Abendmahl iſt eine Grimnerung an "unfere Unfterbs lichkeit. V. 140, i

Unfer Benehmen gegen das heilige Abendmahl zeiget den Zu⸗ ſtand unſeres Herzens an. Vli, 235. |

Die Erinnerung an bie wahre Gemeinſchaft mit an van,

44

Die wuͤrdige Feyer des heil. Abendmahls iſt eine Quelle 'ver edelften Freuden. IX, 227.

Wie fehr uns der fehlerhafte Geift der Zeit veranlaffen müffe, _ mit dem größten Eifer über die würdige Feyer des heiligen Abendmahls zu halten. XI, 294. |

Das heil, Abendmahl als eine kraͤftige Auregung unſerer hoͤ⸗ heren Natur. XII, 288.

Welche Gefuͤhle und Geſinnungen in uns ſeyn muͤſſen, wenn wir das Abendmahl des Herrn mit der Stimmung fey⸗

ern wollen, mit welcher er es einſetzte. XV, 342.

Das Abendmahl des Herrn ald ein Denkmahl von der hoͤch⸗ fieri Bedeutung. XVIL 278.

Warnung vor dem Mißbrauche der Wahrheit mit Ruͤckſicht auf

-- die Lehre von dem heil, Abendmahle, XC, 1358. |

Das heil, Abendmahl als ein Gemeinſchaftsmahl. XCIU, 162,

114 U 1

Dar heil. Abendmahl ale ein Liebesmmahl. xcui, 176,

Das heil. Abendntahl als ein chriſtliches Freudenmahl. XCIII, 192.

Das heil. Abendmahl als eine Erweckung zu hoͤherer Tugend. .XCH, 204.

Das heil. Abendmahl als ein Gedachtnißmahl Jeſu. "XCUI, 218.

Die Wichtigkeit der Geyer des Andenkens an Jeſum im heiligen Abendmahle. XCIH, 229.

Die Rechenſchaft uͤber unfer Chriſtenthum bey dem heil. Abend⸗ mahle. XCIll. 247.

Warnung vor dem Leichtſinne bey dem —— des helligen Abendmahls. XCII, 258.

Von den Erquickungen, die uns das Abendmahl des Herrn

bey dem Gefühle der irrdiſchen Roth gewährt. en 27 I.

Daß und dad Abendmahl des Herrn in eben dem Grade wich⸗ tig werden ſoll, in welchem das EL ich verichlims mert. CCXCl, 202.

Daß das Abendmahl des Herrn eine ang an den wahren Endzwed unferes Dafeyns und Lebens ift. CCXCIH, 233.

Das Abendmahl bes Herm als ein Mittel der Beruhigung fuͤr unſer an der Aechtheit der menſchlichen Tugend ver⸗ zweifelndes Herz. CCXCV, 1902. —J

Daß die wuͤrdige Feyer des Abeudmahls Jeſu die zweckmaͤſſig⸗

ſte Erinnerung an unſern Tod ſey. ECXCVII, 236.

Die heiligen Verbindungen, in welchen wir uns bey dem Abend⸗

mahle des Herren erblicken. CCXCIX, 339.

Wider die Aengſtlichkeit bey dem heil. Abendmahle. CCL.

. Die Abficht des heil. Abendmahls. CCLXXVI, I.

Von den Urſachen, die uns zu dem Gebrauche des heil. Abend⸗ mahls verbinden. CLI, 421.

Bon dem Urfprunge, der Befchaffenheit, dem Zwece des heil. Abendmahls, den Ermunterungen zu und dem rechten Verhalten Be uU 593148.

| 215.

x

= Wberslande s Srundfühe zur Verwahrung. vor dem Aberglaube, | 2“ 126. Bon dem NEN Ch 150, Sa avſchied.

Siehe Trennung. Welche Geſinnungen wir uns zu eigen machen muͤſſen, wenn

wir uns einen froͤhlichen Abſchied von der Erde bereiten

wollen. XV, 507.

Empfindungen eines Lehrers hey dem Abſchiede von ſeiner Ge⸗

meine. CVI, 118.

Prüfung eines Lehrers und einer Gemeine bey ihrer Trennung. |

CVI. 120,

Entfchlieffuigen eines Lehrers bey dem lc von feiner Ges meine. CVI, 121.

- Bitten eines Lehrers bey dem Abſchiede von ſeiner Gemeine. F

CVI. 128. Segnungen und zuge eines Lehrers bey feinem Abſchiede. CVI, 130.. Ein gegenſeitiger feyerlicher Abſchied. CLXX. Ab f ugnung | Siehe Verlaͤugnung. PR Abſicht. Siehe Zweck. | Abfolntion. Siehe Vergebung: \ | Abtruͤnnig.

Siehe untreu. | u Achten. Acht baben. Siehe Aufmerkfamfeit.

| Achtung. gegen Andere und ung.

Von der Achtung gegen und feibft. "LI 279. CU, 118. 22 Ä

t

Pr) 4 116. V

Von der Achtung gegen Leidende. CI, 363. ö

Die Kunft, fich in Achtung zu ſetzen. CXXXIV, 290,

Bon der Achtung gegen alle Menfchen. CXXXIV, 277.

Bon der Befchaffenheit und dem hohen MWerthe der Selbftach« ‚fung. XXI, 2

Kelternpflichten. Die natürliche ‚giebe der eltern gegen ihre Rinder. L, 221, Bon der übertriebenen Zärtlichkeit der Aeltern; gegen ihre Kin⸗ | der. CI, 181. Bon der nörthigen Welsheit in Beſtrafung der Kinder. CI, 18 ; CXX, 3526,

Ermunterungen für Aeltern zur vernünftigen . für ihre Kinder. CCLXXV, 70, '

Aeunugſtlichkeit.

Von der Aengſtlichkeit im Chriſtenthume. CCLXIV. Ueber die aͤngſtliche Erwartung trauriger Zeiten. GELEREL, 417. |

1

ee, Aerger. Siehe Verdruß. u | Aergernitß Siehe Verfuͤhrung. Affecten. Siehe Leidenſchaften. =: Afterreden

Siehe Verläumden.

Allgegenwart Gottes Von Gottes Algegenwart. CIE, 47.

!

! L

Gottes All gegenwart iſt eine Erminterung zur Sanfimuth. cill, 48. Gottes Yllgegenmwart- iſt eine Ermunterung zur Freude. CH,

a KHaupturfadhen, die den Gedanken an die Allgegenwart Gottes uns gleidhgältig machen. CII, 73. i Das Gefühl der’ Allgegenwart Gottes. CCC, 330. Ein Dieprereh daron fiehe Gott. ee | Allmadt Gotkes. Siehe Goti. —* Rasen über Gottes a Il, 236

—Aitlmoſen. Siehe Wohlthätigten. |

Eu Aliwiffendeit Gottes

| Alter.

Einfluß des Hohen Alters auf unfere Plichten. l, 37. ———

Ueber die Pflichten und Zröftungen-im Alter. XXVII, 242.

Die Freuden eines gettfeligen Alters. CH, 128.

Warnungen vor einigen Fehlern alter Leute. CI, 129.

Bon den Mitteln, ſich ein ee zu bereiten, cxvm, 283.

Das gluͤckliche Alter. cxx. 329.

Die Liebe zum Leben im Alter. CXX, 325. a

Fuͤr edle Greiſe. CXXXI, 315. 317.

Sehler der Alten. CXXXVIL 135,

Gedanken für das Alte, EXXXVIE 359,

Som glüdlichen Alter. ————— 620. |

| Amt | Siehe Beruf. PETE > r Anbetung. Siehe Verehrung.

'

*

Auba ch. t. Von der Andacht. XXVII, 188.

Von der flüchtigen Andacht. XXXI, 75.

Von der erhabenſten Andacht eines Chriſten. xx, rg: | Bon ber chriftlichen. Hausandacht. LIE, 418. | Bon der ——— und Wuͤrde der Andacht. LXVIL 213:

= 70 Agdenkten.

Bon dem Andenken an Vollendete, die unſerer Yipting find. III. 145. XIX, 131. 152. .”

Meber dab Andenken an unſere vollendeten —— XXIV, =

237.

Von dem Andenken des Auferſtandenen Jeſu ann die Stäusis gen, und der Gläubigen au ihn. L, 43.

Das Andenken an Gott bey den Freuden dieſes tehent. LE, 366. -

Daß der Gedanke an Gott der feligfte iſt, ben unfec zu denken vermag. CXV, 73.

Wie wir an Gott denken muͤſſen, wenn der heilige Gedanke an ihn feine Kraft äußern foll. -CXV, 82.

Das Andenken an Gott bey den glüclichen Vorfaͤllen unſeres

N - Lebens. CCLXXVI, 459.

Sn wie fern dad Andenken an die Seligen uns ie werden kann. CCLXXIX, 191.

Feyerndes Andenken an unſere in dem Herrn vollendeten Wohle thäter und Freunde. CCXCIX, 407.

Anfang. = Gott laͤſſet aus Heinen Anfängen große Veränderungen entftes hen. II, 100

Angelegenheit, .

nöthig es ſey, den Zufammenhang unferer befonderen Ans ‚gelegenheiten mit den öffentlichen nie aus ben Augen zu feten. XIV, 47.

Augenehm *227 J Ein unſchuldiges Mittel, immer ——— zu Beben, 198.

m | 119 = Ra Aunklagen. Siehe Beſchuldiguug. = Apoſtel.

Bie wichtig es uns ſeyn muß, Daß die Apoſtel bey allem „weiteren, Nachdenken, und bey allen Erfahrungen ihres. Lebens dennoch bis ap. ben Tod auf einerley Sinne gegen Jeſum geblieben find. XVII, 1. 25. 47. 5

Wie merkwürdig ed ſey, daß die Apoftel nie Wunder von ih⸗ rem Herrn verlangten. XVII 279.

Ueber bie großen Veränderungen, die: man am Plugſtiage an den Apoſteln wahrnahm. CCLXXXV, 161.

Betrachtungen uͤber die Denkungsart und das Verhalten der,

erſten Herolde des Evangelii. CCXCH, 122. F

Rathſchlaͤge uͤber die merkwuͤrdigen Anregungen zum Guten⸗

die wir zuweilen in unſerm Inüeten erhalten. xvi, gr

Anftand. ei Woblanftändigleit, » = z SE na 5 Te ARERBERE Ueber das Antworten mit ber That. cœxci, 122.

Arbeit. Arbeitfamkeit.

Beruhigungen für die, welche durch die reblichften wenlhn gen nichts auszurichten glauben. PX; 91. _ Der hobe fittliche Werth der Urbeitfamkeit. XVIIE, 235: Die Vortheile der tugendhaften Arbeitſamkleit. CLXXIV, | le der Arbeitfamfeit. Cl, 283. , Die weifen Urſachen Gottes, warum, er und.fo viel Muͤhe = Arbeit in biefem Leben auferlegte. CI, 307. Beruhigungen bey ver Arbeit und Muͤhe dieſes kebens. cat, 161. Von dem Betragen gegen’ die, ſo einerlei Arbeit mit und ha⸗ : ben. Cul, 163. Die Arbeit iſt eine Wohlthat für die Menſchen. CIV, 236. Arbeitſamkeit begluͤckt. CXIX, 232. 239. 244.

120 Be

Freuden der Arheitſamkeit CXXXIV, 106.

Einige Urſachen der Freüdigkeit bey unſerer Arbeit. CCLXVI.

Die Demuth gegen Gott bey unſerer Arbeit. CLXVII,

a

Bon dem göttlichen Segen bey unferer Arbeit. CLVI. 483. Urſachen, warum manche Menfchen nicht arbeiten. _ CXLIII, 5.

ae ehrigliche us fremder Arbeit, [a 133-

Jr.

"as, EuREEER Siehe Boͤſe. a i u | Arslig. Von der Argliſt. "CV, 278. | x Be 177.7) T E

Von dem ſchaͤdlichen Einflafe des fünblichen Argwohnt, ch

‚160, Bon den Mitteln, ben ſchidlichen Argwohn zu verhüten. ch 162.

Von dem Argwohne. CXXXIV, 336.

Eine Warnung vor der Sucht gute, Dexfipen verdaͤchtig zu machen. CCXLVIII.

Vernuͤnftiges Betragen bey —— N gegen ans, ee 272% |

Armuth.

* Es iſt Teichter arm als reich zu Bonn CXX, 183.

Der zufriedene Urme.: CXX, 188. Von der Armuth. CXXXIV, 175.

| a große Werth oͤffentlicher —————— Yrmenanftals

ten. CXLID, 27. den Duͤrftigen zu geben. xxu.

Artigkeit.

Von dem Fehler das Boͤſe mit einem gewiſſen Wohlſtande zu⸗ thun. CL, 261,

Auferſtehung Sefu- | Die Geſchichte der Auferſtehung Jeſu loͤſet die Sihrsierigfeiten bey- a Regierung der Welt und —— ſale. 1, 93. 111. ie

——

x u ee) | 12*F Die Geſchichte ber Auferſtehung Jeſu lehri, wie wir uns bey _ dem Dunkel unferer: Schickſale zu verhalten: haben. IV, 159. V, 160. 180. ' "Mit welchem Vorſatze und Empfindungen ‚wir den Morgen .: ber Auferftehung Jeſn feyern follen. IX, 247. Durch Erinnerungen an die Vergangenheit meld wir die «if: Ku erftehung Jeſu feyern. XII, 309. | Die Feyer der Auferſtehung Jeſu durch lobe —D die Zukunft. XIII, 330.7 --

Daß die Auferflehung Jeſu die glorreichfte ber u

göttichen Gerechtigkeit fey. Xxv, 363. 387. Das Feſt der. Auferflehung Tefu als ein Sedachtnißfeſt inf ‚ver Wollendeten. XIX, 131. 152, - Die Verherrlihung Jeſu durch feine Ynferftehung. Lv, 485. Das Leben Tefu ald eine Verficherung und ein Vorbild unfes res zulünftigen Lebens. XCIII, 17. Die Freude über die Auferftejing Jeſu. XCII, Ei Bon'der Auferfiehung Jeſu. CXXII, ısı5ıL.' Warum fich Chriftus nach feiner Auferftehang nur gewiſſen Perſonen, nicht aber allen, und ſonderlich ſeinen Feinden nicht gezeiget habe. CXCIII. Daß die Auferſtehungsgeſchichte Jeſu der vollſtaͤndigſte und fruchtbarſte Unterricht uͤber die unvermeidliche Enthuͤllung der wahren Denkungsart der Menſchen ſey. CLI, 117.

2

143.

Das irtdifche Leben im Lichte der Auferſtehung Ser, CELAXXIX, 293.

‚Die Auferftehung Jeſu als die Belebung einer heiligen Ge „meine Gottes auf Erden. CCXCI, 243. 203.

Die Wichtigkeit der Anferfiehung Jeſu. CCXCH, 136.

Ueber“ den Einfluß, ‘welchen die Auferftehung Jeſu auf das | Höhere und Göttliche in uns äußert. COXCIX, ‚361.385,

Auferſtehung der Todten. J

Von ver Auferſtehung der Todten. XLIL, 379. 2

Von dem Troſte aus der Lehre von der Auferſtehung von dem "Toben. XLS, 139.

„22 En

Zebftende-Bficle-auf:-die künftige: Wiederherſtellann ent Bar

berrlghung: unſeres Körpers; ae 450% , f

Aufheiteruns.

De Anblich der, Natur jſt nach der Aaweiſung Jeſn ein wick⸗ ſames Mittel zu einer vernünftigen Aufheiterung. X, 143.

| Boher der Mangel an Heiterleit ſo ig Menihen, riet”

‚@V,aIz. 0 4 Bon der hereſchenden Heiterkeit. CKXXII, 6. ——

Von per Hejterkeit. CC.XV.

\

Daß eine heitere gleichmüthige, Verkoſſung zu einer thätigen Froͤmmigkeit unenibehrlich fe. ‚CLIE, 303,

Der große Werth einer da Gemötbeftimmung.; SUR, 124.

Mittel, die Eeiie, heiter halten; - cixm 143. Mn

urtlänge, 7 2 Sr Was ift gufttärung. in; der Religion, and wodurch gelingen wir zu ihr? XXI, 220.

. Wahre Aufklärung. in dei Religion iſt das ficherſte Vefoͤrde⸗

rungsmittel der wahren Religioſitaͤt. XXIL, 241.

Von wahrer und mißverſtandener Aufklärung in Neliglonfar

chen. CCLVL Bon dem. Werthe einer vernünftigen Aufklärung in der Reli⸗

gion. CCLVI. Von den Hinderniſſen einer fortſchreitenden Aufklärung. CCLVL

- Bon den Befsderungsmitteln der Aufflärung. CCLVI ;

Worin befteht die wahre Aufflärung. CLIV, 281... .

‘Dürfen wir, eine größere allgemeinere Auffigrung ale Die. ger

genwaͤrtige erwarten? . CLIV, 313. Die größere Aufklaͤrung in der Keligion. bewllchtet zu eitien ser Moralitaͤt. CCLXXX, 91. 107.

Moraliſche Aufklaͤrung und Bildung der Menfchen iſt der Hauptzweck des Chriſtenthums. CCLXXXILI, 19. eine gemeine Art von Klugheit und Verfeinerung, die man jeßt für Aufklärung haͤlt, kann die moraliſche und res " Figiöfe Bildung nicht erfegt werben, GELAXXIE 35. .

= 000123 Kafpeskiamte

Siehe Wachſamteit. Kr },

Ueber den Gedanken, daß wir Häufig von Yndern Beobachtet werben, ohne ed zu merken. XX, 124.

Von der Aufmerkſamkeit, die ein Jeder auf ſeine Wege wen⸗

„ven ſoll. XXXVI, 141.

Bon ven Hinderniſſen der Aufmerkfamleit auf fi fi ch ſelbſt. CI, 42.

Ermunterungen zur ſtrengen Anfmerkſamkeit auf unſere 3 liche Verfaſſung. CLI, 1,

Antanierune: :

Ä Eiche Opfer.

Wann muß man dem weh itze eines ‚inigen Gnkes, edelmuͤ⸗ thig entfagen? CI, 27%: :

Aufopferungen, welche aus Liebe zu Gott —— haben eine grofie Belohnung. Ch 273. -

N 4‘

nz Aufrichtigkeit. Von der chriſtlichen Aufrichigkeit in dem Umgange mit Ans ; bern. LIII. 42. —— Der Werth der Aufrichtigkeit, LIX, 138. F

frühe. Bon. dem: Aufruhre. Ev, 7

.v 67 2 . «

Yuffäninsen. a die Hoffnung, daß ſich unfer Geift aus "allen Uebeln ‚und Stuͤrmen x en a in STRLND, 334. | J —* And. Siehe Rurus, ' —— ——

·22

| Ausdauev— Br . Siehe Beharslicplet..

Y

‚tt « » . x - .. 224 200: 7 j

| Unsferänen Bir man fich am beften vor, Andern feines Gleichen: auszeich⸗ | nei. CxXIX, 333. | Erinnerungen für die, welche Bett einer Außzeihnung gewuͤr⸗ bdiget hat. CCXCVI, an? Wie raͤthſelhaft ausgezeichnete, Malider der großen Menge find; CCXCVII, 247.

[3 is f r

* Bermbiirigte = —— Siehe Mitleid. a vedachtſa mieit. | Bor ber "Bebadhifanfet en, 231. 2 Ä ne ee vediente > Siehe Dienende. er ur Besärfniffe ne.

Die vornehmſten Gruͤnde zur weiſen Einſchraͤnkung ſinnlichen Beduͤrfniſſe. XXIX, 317.

Beruhigungen bey unſern Bebürfniffen. CII, 277. evt! 3a.

Verhalten in Anfehung unferer Bedürfniffe. CV, 355.

Menfchliche Bedürfnifle. COLK . . a

Begeiferung.

Die himmliſche Begeifterung... welche Ras Evangelium Jeſu auf der Erde verbreitet. ee 25. 47.

»

Beslerd en. gegen: die. Machſicht gegen die Fünbrichee fBegierben, | die man nicht zum Ausbruche kommen läffet. XV. 206. Von der Herrfchaft über die Begierben und Leidenſchaften. | LXIX. 408. 428. Die Neigungen und Begierden ber Menfchen führen ihten Ver⸗ ſtand oft irre. CH, 56. Bezkaufſei. —V—— | Eiche Höflichkeit. ls Den:

!

Sehaudeht _ 2

Wie man "bie behandeln muͤſſe, das But Zn e Ber AlEN: CLVI, 193. | u.

%

Bedbartlichkeit.

Yeber die zur Beftänbigeit in der Tugend: XXVII, 309. Bon der Beharrlichkeit der Glaͤubigen. XXXVII 1. ux, | 43. LXVII, 341. Ausdauer gibt der Tugend den Sieg. CXL. Die Beharrlichkeit ee Jeſus das Gute wirkte, CCXCvi,

7 .

s ee R :

Eh Bebutſamkeit Siehe Vorſicht. | 2 | u Beyſpieee. Sich Vorbild. Fe | Br Beide : < Son sa Beichte. CVII, 18:58, Bekauntſchaft.

über ven Anfang nn Betaufhafen, CCXCVI, 40.

| ‚Belehrung. F eiche Beferug = ie A —F Bekenntniß—. Ueber die Schüchternpeit bey dem Seleuntniſe des chriſten thums. XVI, 49 Die Eigenſchaften der wahren Bekenner des Evangeli. XLVI,

231. Ermunterungen, Jeſum vor der Welt zu befemen. CCLXXV] -

98. ee: Dringende Witte, bafür zu ſorgen, daß es uns mit dem Be

kenntniſſe des a nn er korbe, mn

39%

2

SEN a Se

126 = ' —— 4

Belehren.

Daß es eine ruͤhmliche pflichtmaͤßige Veſchäftigung ‘der Chri⸗ ſten ſey, für dem Unterricht: der Niedrigen und Armen in "per chriftlichen Religion zu forgen.. LI, 456.

-- Das traurige Schickſal, welches gerade die nachdrüdlichfien Belehrungen se zu haben pflegen. en 155%

ee Beleidigen. - Bon dem Verhalten des Chriften gegen Beleidigungen. XLII, ı I. Sromme dürfen hey unverdienten Beleidigungen nicht außer

Faſſung fommen. LXXX, 137. = Wider die Theilnehmung an len Scherzen. CCXXVI.

Belohnung

x

u Vergeltung. | | ® eobachten.

Ueber dem Gedanken, daß wir häufig von Andern beobachtet a ohne es zu merken. XX, 124.

Bereit. Morbereitet

Daß wir Kr Chriften auf alles vorbereitet feyn miffen, was und begegnen dürfte. X, 379. Die chriſtliche Vorbereitung auf traurige Faͤlle. xu, 385.

Beruf. "Berufsgefchäfte Berufstrene

Diele find berufen, Wenige find auserwählet. IV, 478.

Berufstreue führt zu höheren Verrichtungen. VL 291.

. Ermunterungen zu einer edeln uneigennüfjigen Berufstreue. XI, 125.

Ein Mann, der ſeinen Beruf beobachtet ohne daß er feinem Berufe ganz lebt,» LXIX, 662. >

Leber den zi großen Werth, den Viele auf die Abwartuug

| ihres irrdifchen Berufes feßen. LXXIX, 88:

Se die Ungerechtigkeit, die damit begangen wird, wenn. - man Andern die Erfülung ihrer, Berufspflichten machts LXXXV, 166.. s

Vonter-Berufstreue. OK, 1o5.. Barum fo viele Menfchen nicht mehr Sites in Iren Berufe

Men 2: CLV, 57.- | Berubiguns. En Zi J = Befchaͤmung

Bor der ber Bft bey der Veſchämung Anderer. cv, 293.

vefqeidendeit. Bon der Beſcheidenheit. LVII, 98. 107. 108. 112. CI, 83. CXXXIV, 271, Bon der Verbindung aufferordentlicher Vorzüge mit flifer Bes fcheidenheit. LXXJV, 93. j

Befcheidenheit bey unferm Vertrauen euf Gottes Sürforge, LXXXVI, 5I,

Befwerde, | r Eiche Laſt. J == Befferung

. Bon-der Beflerung. CV, 16:198.

Jeder kann durch die Religion gebeffert werden. IV, a.

Das neue fittliche Leben, welches fich in jedem Senauten Jeſu regt. IX. 167.

Daß man es wagen muͤſſe, befier-als Andere zu fon. XI ' 319.

Bon dem Achten Geiſte der Verbeſſerung. XI, 351. _

Wie fehr es zu den Gefi innungen wahrer-Chriften gehöre, nie an der Verbefferlichkeit der zu zweifeln. XIX, 172.

Daß die Verbefferung -eines Sinders eine Begebenheit ift, welche feibjt dem Himmel eine Freude macht. XIX, 373.

Ermunterungen zur Befferung aus dem epfpiele des Maria '

Magdalena. LVIIL 1222123.

Bon dem Aufſchube der Buße. LVIL 20254

Ir Von den Schwierigkeiten einer ſpaͤten ardenns det. Beifrs 5 mad Herzens. LXXX, 6...

Siehe Leiden.

128

Beytraͤge zur Berichtigung der Begriffe von der Betgruig XCVIL I. |

Der Unterfchied zwifchen Buſſe und Belehrung. xevil, 17.

Wie die Beflerung befchaffen feyn muß. XCVII, 29.

Wie und worin follen wir und beſſern. XCVII, 41.

Nothwendigkeit der Beſſerung. XCVIL 51.

Don dem verſchiedenen Gemuͤthszuſtande ‚der gebeſſerten und " ungebefferten Chriſten. XCVIL 168.

Von den beften Mitteln, zu einer wahren moraliſchen Beſſe⸗

rung zit gelangen. XCVH, 185.

"Weber die, Schwierigkeit der Belehrung im Alter. . ccxxv.

Von dem Werthe der Beſſerung in Beziehung auf unfere Se⸗

ligkeit. CCLXXXVIII, 65.

| Ueber den Gegenſatz, der ſich zwiſchen einem gebefferten und

ungebeflerten Sinn und Wandel findet. CCXCH, 267.

Von der viel zu wenig anerkannten Wichtigkeit einer wahren

Sinnesändering. CCXCIV, 81. , - Darum wir im Gebränge großer Begebenheiten die Befferung ı unferes Herzens und Lebens zum Hauptgefchäfte machen follen. .CCXCVI, 313, Daß uns nichts mehr zu einer wahren Sinnesänderung reißen fol, als die unausſprechliche Erbarmung Gottes. CCG, 09.

Daß Niemand ſtaͤrker zu einer wahren Beſſerung verpflichtet

iſt als die Bekenner des Evangelii. CCC. 135

Ä Beſorsuis. ,

un Aengftlichkeit. | Behimmung.

Mer feine Beſtimmung auf der Erbe erreicht vet, "darf ben Todt nicht fürchten. CXVIII,

Betruͤbnis.

va.

1 1 2 9 Bewahr e B. Benahe,.ı was dir vertrauet iſt. CXLY.

Bewuſtfſeyn.

A zum Bewuſtſeyn der Gluͤckſeligkeit und Würde, die wir als Chriſten beſitzen. CCXCVIII, 208,

Bibel.

Die Berdienfe der Bibel um die Kirchenverbeſſerung. V, 368.

Ermunterungen zu einem zweckmaͤßigen Leſen der heiligen “en CCXCV, 130. En

Bitligte |

Bon der Billigfeit. CII, 47.

Die Billigkeit in Anfehung der Foderungen, die wir an Andere madyen. CXVII, 64.

Ermunterungen, das Gefühl der Biligkeit gegen Andere im⸗ ‚mer lebendiger und zarter zu machen. CCXG, 83.

Boͤfes. Wie gefaͤhrlich es ſey, Boͤſes zu thun, in der wer⸗ de nicht ſchaden. CCLXXXIU, 69. Brand. wicreyiedghen ovu 197. Brader. Von dem bruͤderlichen Rechtverhalten. cxx, 123. 136. Bürger. Ermahnungen zur bürgerlichen Eintracht. IX, 22. Der Einfluß der religiöfen Feyerlichkeiten des Ehriftenthums > auf den ächten Bürgerfinn. - IX, 52. Der Einfluß der wahren Religiofität auf das Wohl der a lichen Geſellſchaft. xXXIh 65. XXIX, 255. Daß der herrſchende Geiſt des Chrifienthums die Ruhe jeder buͤrgerlichen Geſellſchaft ſichere, und ſie vor gewaltſamen Erſchuͤtterungen bewahre. LVL 141, | J.

x +’

x -

y

J

e

130

Der Chtiſt iſt der beſte Weltbürger. CLV, 27.

Wie ſich die verſchiedenen Staͤnde in der buͤrgerlichen Geſell⸗ ſchaft gegen einander verhalten muͤſſen, wenn das gemei⸗

ue Veſie nicht in Gefahr kommen fol, Fe Ge

| 8 uße. | Siehe Befferung. | —_ Cbarakter. Siehe Denkungsart. ee Chriſtus. ee Jeſus. Chriſten.

ueber die Erfahrung, daß das Verhalten wahrer chriſten der großen Menge oft laͤcherlich vorkommt. CCXCIV, 227. Das Bild unferer erfien chriſtlichen Bruͤder, CCXCVI, 254

374.

Der Eifer für die Ehre des Chriſtenthums. I, 296. | Die Macht der Wahrheit ſchaffte dem CEyriſtenthume den Sieg. IV, 197.

‚s Die Verbindung des Chriſtenthums mit den niedrigſten Staͤn⸗

den. V, 120.

Wir koͤnnen den Ruhm eines weiſen Volkes nicht ſicherer er⸗ halten und behaupten, als durch Treue gegen das Chri⸗ ſtenthum. X, 334 CLVIU, 179.

Die Ueberſicht der Gefahren, welche das Ehmſtenthum bereits beſieget hat. X, 421.

Daß ſelbſt die Verachtung, mit welcher man das Chriſtenthum behandelt, zur Ehre deſſelben ausſchlagen muß. XII, 248.

Bon ‚den Verhältniffen in welchen das Chriſtenthum und die

menſchliche Gelehrſamkeit mit einander ftehen. XV, 25.

Daß fi das Chriſtenthum dem Unbefangenen ſogleich als

Gottes Werk ankuͤndige. XV, 250, , 4

[4

en" | \ 131

falſche Schein und die Wahrheit des REES XLVII, 227. '

Die ewige Dauer der chriftlichen Religion. :CLXHI, 71... Was die Sreunde der Religion zu thun haben, um das Chri⸗ ſtenthum auf immer in Achtung zu erhalten. LVI, 85. Was wir ohne die chriſtliche Lehre ſeyn wuͤrden, was wir

durch dieſelbe geworden ſind, und noch Finnen. . XCH, 61. Das Wefentliche des Chriſtenthums. XCIV, 134. Warum das Chriſtenthum noch nicht Fräftiger unter feinen Bes fennern wirket. XCIV, 147. J Iſt das Chriſtenthum dem Patriotismus einig? xalv; 160. ſchickt ſi d vorzüglich, ‚ein Chriſt zu fegn?. xov

Der Aͤhrit, ein Sendelilas in gutem Berftande, XCV, 36% 51. Wodurch foll fich der Chriſt von andern Menfchen unterſcheiden. CXIV, 137. Von der feyerlichen Eröfnung bes Chriftenthums. CXXII, 211. Das Verdienſt des Chriſtenthums zur Erleuchtung und Ver⸗ edelung unſerer Vernunft. CCLVIII. Bon ber- ER an dem: Cyriſtenthum. a 298. Das Chriſtenthum wird m allen Kämpfen. beltchen. CCLXXXVII, 177.

Ueber den Umftand, daß ſich das Evangelium: Fefu von den

. niedrigftew Ständen zu den höhern fortpflanzte. _ ex 398. Dringende Ermunterungen zu einer thätigen Befolgung des | Evangelii Jefu. CCXCI, 344. . Belehrungen über die Kirche Chriſti aus der Geſchichte thret Stiftung. CCXCI, 3834. Von den Eindruͤcken, welche das Evangelium Jeſu bey ſeinen aͤchten EIERN. SER: 22). | J2 |

f

132 ° ————

Daß das Evangelium son Chrifto dem Gekreuzigten noch im mer göttliche Weisheit und Kraft ſey. CCXCHI, 182.

Wie wichtig und die menſchenfreundlichen Grundſaͤtze des Evan⸗

gelii in unferm Zeitalter ſeyn ſollen. CCXCVE 59. Die Gruͤndung, Ausbreitung und Reinigung des Chriſteuthums iſt ein bleibendes Denkmahl hoher Begeiſterung und hel⸗ denmuͤthiger Entſchloſſenheit für das Gute. CCLXXX, |

.“ 139. 157.

Empfindungen und Entfchlieffungen ben dem Andenken an die fortdauernde Wirkſamkeit des Chriftenthums zur Begluͤt⸗ kung der Menſchheit. CCLXXXI I. 15. 33.

Gotiet Wirkſamkeit zur Erhaltung und Befoͤrderung des Chri⸗ | —— CCLXXXII, 201.

4 Eonfirmation. | .

Von der Eonfirmation junger Shrften in der Religion. cvi 387.

Ueber die Hoffnung von jungen Chriſten, die ihr Glaubensde | kenntniß ablegen. CXLI.

Dankbarkeit.

j Bon der e Danfbarkeit gegen Gottes Güte. XL, 21. Ermunterung und Anweifung zur Dankbarleis gegen bie tern. CI, 179% . Die Quellen der Dankbarkeit gegen Bote. EHI, 50; Re Dankdare Erinnerung an vorhergenoffene Wohlthaten des Les . beid. CXXXI, 419. Die Dankbarkeit gegen Gott für unfere Geſundheit. CCLXXVII, 1233. Warum wird der Dank gegen Gut oft cuXxxxvim, 87 Mir iind Jeſu Dant ſchuldig für die Hoffaung des —— tes bens. CCLXXX, 61. . Wie koͤnnen wir Jeſu fir den Glauber an die Ufer = "banken? ren 25.

}

Fi

= | ea ee ira a Suntfeg;: u Bie Wir age Darfene feyern maſſen. ovm 5.

Demuth. Wie ſche es uns demuͤthigen muß; ; daß wir ‚öfterer feßten, wir wollen. VII, 295. Von dem herrſchenden Gefuͤhle unferer Minmirbigfei —* xXxv, 73 a: rn Ben der. ehriftligen, Demuth. LH, 15B.- „XIX, Me: Bewegungsgründe zur ehriftlichen Demuth, LI, 193. Der flolze Demüthige- EXIX, 637: Die Demuth iſt ein; Mittel zur Zufriedenheit: - XCIVY. 2: Die Demuth als ein Mittel zur, Beflyrung,. RCVL. 86 Die Demuͤthigung vor Gott. XCVII, 105. Urfichen, warum Dlancher bon’ Li FR wenig haͤlt. Ch, 76, - Bon beit Werthe der Demuth. Gl; ägc N I nWb Bon der Demuth bey unfern Scie} alen. CIV, 38, CCXXXVL Daß herzliche Demuth eine analapliche Bedingung des Wohle gefallens Gottes an und ſey. qLXXxx-Ix. BT y— Die uiſchaͤßbaren Vorzüge eines act San. CCXEV, 139. 2°. 200 sn ————

Dent u uetert. Bon dem Werthe einer guten Denkungdart auſeit Sa lungen. CCLXXVI, 557, | Bon der Miſchung des Guten und’ Böfen in der Dentunges | art. und den a Sitten der ——— CH, 233 Ban Ir? 5 EEE

N

de Dabei tn ‚CCER. Er Due

og IE WER 25 22* sen .. «ss . sn BEE IFA

Diesen Sm der. Bereinmiigtei dem Nachſten u "el, J Dienende. Dienkbeite.. a

Wie man ſich trenes bilden ſoll. CXX,- 137.*

⸗» ⸗41 4 .. Dualbung.. tt

Won ber ee 2* x, 18r |

134 E

Anhaͤnglichkeit der Dienſiboten an ihre Herrſchaften iſt eine Folge der guten Behandlung derſelben. CXX, 140. .

Nicht immer iſt ed Eigennuß, der das Geſi nde an ihre Herr⸗ ſchaften bindet. CXX, 142.

ai Herr deiner ſelbſt, ſo wirſt du wuͤrdig, Andere zu beherr⸗ ſchen. CXX, 143. "

Ein Mittel gegen die Hite mancher Herrfgaften gegen ehe Dienenden. CXX, 145:.

Kinder duͤrfen das Geſinde nicht mißhandeln. CXX, 149.

Timm deinel Eranfen. Dienſtboten an. = 149.

⸗1 sa vu

Rrsveintgteit.

Ueber den Glauben der Ehriften an Bott'den Water ei und heiligen ae m ui

N

B Cr * ea, Me a I

x «

v

a welbtans der Wahrheit in Anfang ber Suffaniti "RC, 279. ne

Einige rundfäge der xcni, 133. F J— zer Wärftigfeie 5 | Siehe Armuh. az ee I En 7 7) (1:7: VE Son ven Edelunthe. GXXXIV, 298. Ebheſtand.

Von der Ehe und ihren Verpflichtungen. LXIX, 562.

Noͤthige Erinnerungen für die, fo heirathen wollen. CI, 191.

Urfachen von der Nun? nn SUSI, :

GBl, ‚96. 1... .

Wie kann man gluͤcklichen Ehe gelangen? CL, 197,

Don der Vorfehung Wottes über die Verbindungen. Gl, 420. " BR

+

t

| ne 135 Ttauungsreden. CVR, 159- 216. 360, Ueber. vie Herrſchaft in der Ehe. CXVII, 269, 282. Ueber die Unzufriedenheit in der Ehe, die aus der Bildung des verfchiedenen Geſchmacks entſteht. CXVIII, 59. 64,

N

Wie ſoll der Mann bey der Wahl einer Gattin a“ Werke ges

ben? CXIX, I.

Tugenden erſetzen bey eines Ehegattin bie See des Reiche

Thums. CXIX, 9.

Tugend ift bey einer eregallln m er als Echönheit.

GXIX. I3. Ueber die Wahl eines Chegatten. cxxx, 16. 26. 37. Guter Rath für Bräute, die gern glückliche Gattinuen Be | wollen. CXIX, 41. 46.

- ©ey nidht leichtjinnig bey dem Verſprechen der Ehe, und brich

dein Wort nicht, wenn du es gegeben haſt. CXIX, 49.

Von dem Antheile, den Eltern an der Wahl eines Ehegatten ‚ihrer Kinder nehmen. follen, CXIX, 60, :

Zwinge dein Kind nicht zu einer Heirath gegen ſeine —— :CXIX,'80. 83.

Gleichten des Standes, ein Sicherungsmittel des re Slide CXIX, 92.

Ueber dad frühe Heirathen. cxix, 94.

Ehegatten können zur Bildung des Undern viel Beptragen.:

OAIX, IIO.

Perſonen ungleicher Bildung koͤnnen glickich mit einander leben. CXIX, 1221.

Eheliche Treue. CXIX, 131. 135, 137. 149. 165.

Lerne, dich in deinen Gatten fchiden. CXIX,. 192. . .

Rechtſchaffene Ehegatten verlaſſen einander im Ungluͤck nicht. CXX 248.

Ehre. Ehrbegterde.

Chriſtliches Benehmen bey Ehrenrettungen. IE, 57.

Die Veränderlichkeit der öffentlichen Meinung von unfers Werthe. VE, 143. |

Bon der Wachſamkeit über unfer Ensefih x, 164.

Die Ehrbegierbe. UX,09. .

136 i u geumm—eenp

Die Zeit, eine Ehrenretterin der guten Menſchen. LXXM, 216.

Wie wir uns bey den Angriffen auf unfere Ehre zu verhalten haben, LXXVII, 58.

Was iſt von ſolchen Menfchen zu halten, die in der Ehre Aue Schande fen? LXXXVI, 127. _

Der Werth eines guten Rufs. XCH, 211.

Was ift wahre Ehre, und wie müflen wir uns in Abſicht die⸗ ſelbe verhalten? XCIV, 121,

Yufmerffanteit auf die Quellen und Folgen des Rap, ben Meufchen uns geben. CH, 14.

"Bon dem Werthe ver Ehre. CI, 21. | = Betragen bey guten und böfen Berichten. CI,

Bon chriſtlichen Beherrſchung des Triebes nach Cor. CHI,

22. ©

Bon dem rechten Berhalten in Anfehung der Ehre. CuL, 229.

Bon der falichen Ehrbegierde. CIV, 183:

Vergnügen an Rang und äufferer Ehre. OXXXIV, 69, 130,

Wie müffen wir und verhalten, wenn Andere ohne Schuß eine übele Meinung von uns haben, CCLXXVIII, 231.

Er sei,

Von dem Ehrgeitze. LXV, 462, CXXXV], 15083 56. 168.

188. cxxxvu, 108. Edbrfurcht. Siehe Verehrung.

Von ber wahren Etui vor Gott, ccxcvi. 155.

Von der Ehrlichkeit gegen uns ſelbſt. IV. 440.

Bon der Ehrlichkeit. CXVIn 138, XIX, 3, CSXKIV, 306,

Wie viel dazu gehoͤre, ein ehrlicher Dann zu clav. 229. CCLXXVIII. 244

: y3% Eid. er ZUR =

Von dem Leichtfinne u gerichtlichen Eiden, wie nachthei ig

er für bie menfhliche Befelfchaft, ukd hir den Sch:

renden ſelbſt if. LXXIX, 289.

Was fodert die (Religion von uns. bey- Zengeneide. LXXX, 55, Ä

Von ber Wishrigleit eines gerichtlichen Eides. CH, 38..,

Wie bat man ſich bey einem Eide zu berhalten? CII. 59..

Ueber die Heiligkeit des Eides. cuLxxIx. 245.

Üeber den Er. CCLXXXI. 259.

warme ‚- : Eifer | Bon bem geräufehpniten Ein Gutes zu wirken. IV, 403. Fu wie fern kaun der Kiechenverbefferungseifer der Stifter unſerer Kirche und noch Immer zum Muſter dienen ? var 252, Don dem vorſichtigen Eifer vn Beritungen gu * gen, XL, 81. ne Bon dem Eifer. LXVI ı 146. 2 Don dem rechten Eifer in der Religion. . ciu, 35..

Wewo if unfer Eifer über Ras Böle’on Adern. kai ac. CCLXXVIN, 104.

. Eiferſucht. en Schreckliche Zolgen ber Eiferfacht, CXR, 180: . „ii Ze Eigenliche | Eqaduche Bolgen der Eigenliebe. cxvu. 72 Eigendäntel, | Bon dem —— Un iꝛ2 .. | Eisenint. 2

ae macht ben Menſchen au eine Bein. LXI N) 25. j

‚Sigenfium

A

Bun ven Eigenfinne, "WW, 1. cv. 337. cxxxu. z22.

* + x *

.-

138 3 | |

Don dem Eigenfine hop Denen man Dat sun macht, |

K.244-

| Bon dem. Beiragen im Umgange mit neenkunige Menſchen.

CH, 115. Ben ift eine Quelle Bieter Simdep., ——

Einbildungskraft. l

| Son der ff über die Einbilduugekraft. 85.

2422 . 9 st. Jar

a Eindrüg. | Wie gefäßtich” es ſey, ſich ‚gegen gute. Eindruͤcke Pr verhärken,

CLII, 43. Nichts macht mehr Eindruck auf uns als woran wir

denken. CR, u , —— re er EB * * ? je. 9

J Einisteit. der Vereinigung der Herzen dijrch einen fiominen‘ Sinn. |

XX, ı Ueber‘ den Einftaß des‘ Friedens und der Eintracht Auf haͤus⸗ liche Gluͤckſeligkei. CXVII, 33...

Wie kann Zwietracht und Uneinigfeit ai beften. bermieden

werben; GXVIT, "a2. .

Die Einigkeit im Geifle, die Jeſus bbrderthat. guxxm.

131. ei nf anifelt, Von den Urfachen, "warum Jeſus feine Zuhörer am nebſten in einſamen Gegenden verſammelte. CLII, 239. | Was unfere einſamen Stunden uns feyn müffen. CLII, 261. Bon den Vortheilen der Einſamkeit. XLL 151 CI. 340.

Bon dem Nuben der Einfamkeit in Abfich, auf bad Chriftens -

tum. LV, 389. Barum fallen Stille und Euſantet —— Menſchen zur lal XCV. 68,

VVvon der Liebe zur Einfamteit. CL 942, CXXXIV,. ‚156. .

Betragen eines Chriften in der Einfamfeit, CL, 34ly ; Don einem eingezogenen Leben. CII, 230,

Von dem Nuten einer gut angewendeten Enſanlen „CELXRUL.. ni. 3

' Binfkihedußung: i Siebe Eiefpränlung als Untreue. CA, a.

\ . ‚aa Ai

Eintrad eo Ermaßnungen zur haͤusllchen Einrächt, | hr

eiteitenn. u

Bon der Eitelfeit. CI, 439: CII, 147. xx. 33. 337. | '347. 348. en 330.

Elenb.

Ueber die teäurige Erfahrung, daß uns jeder St Geſchlecht ſo viel Elend ‚zeigt. XX, 63,

JJ Empfindungen:

Bon der nöihigen in uns erwecken kann. ‚CL, 173%:

Empfindlichkeit,

Ban der Empfindlichkeit. CL,-295. Ä Ueber die allzugroße Empfindlichkeit. CV; 295,

v Ben 48 Engel. m . | Y Was ſegtd die Schrift von den Engeln. V. 347 . Enthaltſamkeit.

Bon der Enthaltſamkeit.“ CIII, 58. XLI, 391.

Bon dem Werthe ber Enthaltfamleit. CII, 223. Entſchliefſungen.

Von der. auffallenden Kraftlofigkeit der Vorfäge, bie wir" w

unferer Befferung faſſen. XV, 160

Von dem Werthe ſchneller Entfchlieffungen. XVI, 170.

Einige Urfachen, warum unfere guten —— nicht aus⸗

“geführt, werben. XCVIL 120, |

Entfölsffenbeit,

4 + \ 0 erttänidigin. Ueber die Entſchuldigung: Ich. bis ſo ſchlium ut ie ' dere. Lxxi, 189. Erdiſchaften. | Bon di dein rechten Verhalten bey Seen ei: 100 |

?

n

n Erfoprungen.- Bon den geiftfichen Erfahrungen. VL 1.23...., Von den Erfahrungen der. Gläubigen. XL, 453.

Bon guten. Erfahrungen. Cilt, 336. CIV, 264. Behler. führen zu Worediingen Erfahrungen, GXC. =;

ur Ersebuus. * ber m Ergeb in Gottes Willen. Bu 23. rn 223.

Erhalten.

Bon dem Geiſte der Erhaltung der die Chriften bep dem & brauche der gewöhnlichen Gegenfinde | im beherrſchen ſoll. CLI, 61. |

Erinnerungen,

= Erinnerungen an unfer bieheriges Verhalten. CCLXXXI, I. Erinnerungen.an unfer biöheriges Ergehen. CCLXXXU, 21. CCLXKRIV, I,

!

'- Ertenuen. Ertenneni 2

Die Unbollkommenheit und Dunlelheit der menſchlichen & kenntniß in dem gegenwärtigen Leben. XLIX, 451.

Bemühe dich, eine deutliche, gründliche, vollftändige Erfennts niß deiner Pflichten zu erlangen. LXIX, 141. 150. |

Wende die Erkenntniß deiner Pflichten beftändig auf dein Herz und bein Leben an. LXIX, 165. |

Die Vorzuͤge unferer Erkenntniß in dem zukünftigen. Sehen, XCVl, 215:

Daß die Menfchen zur Erkenntniß der. Wahrheit kommen miſ⸗ F

fen, wenn ihnen geholfen werden fol. CLVII. I. -

x . : N f m 141

Bon der Mebereifininung ded Werpaltens eines Cpeiften wit feiner Erfenntuiß.. CXLVII.

Dee Einfluß unferer Etkenntniß von en und See af * >

- ewige Wohlfahrt. CXLIX,

Erlöfuug.

Von den großen Thaten Gottes im ber Erloͤſung des menſchli⸗ hen Geſchlechts. XLIX, 139.

Der Mißbrauch der Wahrheit in Anfehung der durch Jeſam geſchehenen Erloͤſung der Menſchen. XC, 207.

Jeſu Tod iſt unſere Erloͤſung von Suͤnden. CELXXVI, 26. .

F 7 ‚Erleuchtung. Von dem Werthe ber Erleuchtung in der —— LV. 1.

8

Ermebnung

Bon dem oflichtmäffigen Gebrauche des Rechts Andere wegen „ihres Verhaltens zur Rebe zu ſtellen. LXXXIX, 33

Bon der chriſtlichen Weisheit, wenn man Andern Sünden vors

halten, umd ihnen ut Beſſerung zureben ninf. ——

82. Lvu, 313.

, Erndte.

Laffet und des Erndteſegen⸗ wuͤrdig werden. evi. u, Unfere Erudte ift in Gotteshand. CVI, 36. Betrachtungen über die Erndte. CVL 57. Ueber die get und Güte Gottes bey der Enbte. en. 58.

Ueber die Allmacht Gottes bey der Erndte. VL 57. Ä Dos den göstlichen Abfichtesr bey einer De CV. 64.

‚Verhalten bey der Erndte. CVI, 68. u“ "Demuth bey der Erndte. CVI, 72. | 2 Deut für die Erndte. CVl, 74 Verehrung Gottes am. Ernötefefte. * Th. Freude über den Erndtefegen. CVI, 76. | Pflichten. bey einer ſchlechteen Erndte. CV, 79,

-

243 |

Die windige Feyer des Erndtefeſtes. CVI, 79, Kindliche Geſinnungen bey der Erndte. CLXX I; 245.

Die wichtigen Wahrheiten , nn und Erndte Rt: CLVII, 215.

a Erwartung.

Die menſchlichen Erwartungen. CLXXXV. F

Die ſchaͤdlichen dolgen grunlofer oe I

142. | | Ewigkeit:

Sie Einrichtung, durch welche Gott und eriunert, für eine beſ⸗

ſere Welt zu leben. VIII, 129.

"Baron hat eb Gott gefallen, und nicht mehr von ber. Einige

feit zu offenbaren? XXIV, 63:69. | Der Zuftand des kuͤnftigen Lebens als eine Folge des gegens ‚wärtigen. LIX,331. CXVII, 308. CCXXXI, 103.117;

| Der Mißbrauch der Wahrheit in Unfehung der billigen Urtheile

über die zulünftigen Schickſale der Mitchriſten. XC, 159.

In der Ewigkeit bekommen wir hoͤhere Erlenntniß und hoͤhere

Tugend. XCVI, 215. 229. Ausfichten in die unſi chtbare Welt. CCXL. | Die Beftimmung des Menfchen zum ewigen Leben. CCXLI-

Wie wichtig uns der Gedanke feyn foll, daß die Ewigkeit bie °

Gel Grenze aller Unbeftändigkeiten feyn wird, Ba

197: Ueber das Hinblicken auf ein anderes Leben. CCXCI, 90, |

a 1

Erweckungen.

ueber das Verhalten bey nachdruͤcklichen Erwedungen zum Guten. —— 23.

Ersichen. |

Einige wichtige Sehler, welche ſelbſt in unfern Tagen. * der :

Erziehung begangen werden. XXL, 416. Bon den Pflichten der Erziehung in den erfien und in ben zu⸗ nehmenden Jahren ber Kinder. LXIX, 490. 519.

PREISER 143

Warnung vor einigen Fehlern bey der Rinder. xc, 233. Ch, 175., CLXIH, IT...

Empfehlung einer guten Erziehung. CI, 174.

Folgen einer guten Erziehung der Kinder. CL, 181.

. Ueber die Erziehung der u SEN: 290. cxx, 27⸗ 102. CCXL.,

Ueber die Erziehung der Kinder zur Religion. cxvi, 302, ° 312. CXX, 89. 94. CLXVI.

Der Lohn einer guten Erziehung für Eltern. . cxx, 108,

- 310. 111.

Nothwendigkeit einer seligiöfen Bildung der Jugend. CLXII,

107.

r

Bitte an alle die, welche Einfluß auf Kinder haben, den Sinn

fuͤr aͤchte chriſtliche —— bey ihuen zu BR SCLAXKIK, 3: =,

Faͤhigkeit. | i Don bem Hervorbrechen edler Faͤhigkeiten. VJ 1. |

| Se iſchbeit. Warnung vor der Falſchheit. ‚Ch 163. gegen fatfche Menſchen. corxxva 47.

Faͤnilie.

Uebertriebene inide für das Wohl der Unfrigen, LXXXI,

220.

Ueber Samilienleiden. LXXXIII, 54. =

Die Abfichten Gottes bey unſern SamifienverSindungen. CI, 147. .

Bon dem Gluͤckswechſel der Familien. CII, 236,

Ueber die geringe Macht der Menfchen bey dem Gluͤcke und dem Unglüde der Shrigen. CII, 404.

Wofür fich eine Familie zu huͤten habe, deren Gluͤksumſtaͤnde ſich verbeſſerten. CXVII, 1410..

Von den Abſichten Gottes bey der Stiftung der Samilienvers

bindungen. CCXXXV. Der hohe Werth der Samilienfreuden, CXXXVIIL

.

Das Bil einer chrißzuchen frommen Familie. CLIV,. 119...

l

4

244 nen

4

r

0.2.0.0 $affeıe | Die EINEN dei * Saflang Jeſu im Leiden. ocixxxn, 73. Fepler. Feblerhafte.

u Ueber die Gewohnheit, wahrgenommene Fehler noch eine Zeit |

. lang zu vernadhläßigen. XL, 41. Megeln für den Umgang mit Menfchen, deren Neigungen und . Bitten wir mißbilligen müflen. XII, :208.

Ernfthafte Vorftellungen über das immer herrſcheuder werdens de Verkennen unferes fittlichen Verderbens. XIV, 385.

en Bon Nationaffehlern. XCVII, 200.

. Woher ed Eimmt, daß man die Fehler Anderer ſo gern her⸗ vorſucht. XCVI, 27. |

Die Entwafnung des Zehlerhaften. CXXXIV, 209, -

Wie das Ehriftentbum und bey dem Unblid’e unjerer verdorbes nen Mitmenfchen beruhiget. CCLVIIL, 44.

- Bann ift unfer Eifer über das Boͤſe an andern Menfchen sh: ‚ter Art? CCLVIII, ıc4.

Fehler wider beſſer Wiſfen. CLXII, 35.

Ueber das Zartgefühl, mit welchem wir und als Chriſten bey der fittlichen Unvollkommenheit unferer Brüder ſollen. en 211.

ßeindſchaft.

| Eine unbeftändige Gemuͤthsart iſt bie Quelle vieler Seinbfgaft. : CELXXV, 507.

Feindesliebe.

Von der Pflicht entſtehende Feindſchaften bey Zeiten za unters 'drüden. XII, 106.

Das chriftliche Verhalten gegen Feinde, LI, 262.

Von der chriftlichen Verſoͤhnlichkeit und Liebe gegen Feinde.

LIII. 328. XCVIII, 76. CII, 263⸗ 270.

Erwedungen zur Liebe gegen Feinde, udd Prüfungen ber Eins -

wuͤrfe Dagegen. XCVIII, 89. Die des .. der Feinde liebt. cxiu 130.

F g 1483

Die Feindeslle e Jeſu. CXXI. 763 108. 374.

Eine Anweiſung, ſich mit —— Ju vefnen,

CCLXXVI, 508.

Wiederlegung einiger Einwuͤrfe gegen | b Pie der Both lichkeit. CCLXXVI. 349. u

» te

x -

en. = N . Be Fr R . % Ps ""Feindeit. | EZ

Es hat ſchlimmeẽ Zoigen wenn man per. äußeren Verfeiner rung einen, au Br Werih beylegt. Xxu. 394°,

gederlichteiten

Ueber die Pflicht, nuſerer Handlungen eine gewiſſe zu ertheilen. CLI. 337. |

gFeyertage. · T- 0:2 Was And chriſtliche Feyertage? xcil. Ze Pan

Ruͤckſprache mit ung‘ ‚em uber, ‚die 1 en Beitage. AS 220, ° °

- en < ”.

u BeRintei Bon ber Feſtigkeit des Charakters. 291. J Fleitfte. 2225

——— Be a se Folgen. 2

Die Miucfſicht auf die Bi unferer‘ Zanbtungen, xcn |

. 218.

Bon den äußern Folgen unferer Handlungen und Eutſchüel⸗ fungen. CCLX zu.

. Sols ſamkelt. a

. Wie gut wir es werden, w wenn A der Lehre Sen Aigen

werden. CLAXVL, |

7 i He F od 4 Mm

- Bon der Billigkeit bey unſern Anſpruͤchen an andere Dean. j

ae ET Fe Re, ee

%

1 Es j 0) 140. Mt | R Frevheit.

Von der Freyheit. XXI, 319. CXXXII, 227. Wie viel darauf anfomme, uns das Bewuſtſeyn des freyen BE zu erhalten. I, 258. Bon der Sreyheit der Gedanken. - V, 327.

Betrachtungen über die Freyheit, welcher ech alle —* ſeyn

muͤſſen, die im Glauben ſtehen. XV], 421. Der Mißbrauch dei, Wahrheit in "Yifehung des Werths und Gebrauchs der Ehriftlichen Freyheit. XC, 207. :

VUeber die mu a CCXKXUX, CCXCVUILS7.

ee gregmithigfeit. x

ö % +,

Daß man ſi *— in veiwlckelten Faͤllen durch ein freymuͤthiges

Herausfagen ber Wahrheit · am beſten helfen kann. II, 364. Bon dem Werthe der chriſtlichen Freymuͤthigkeit. XIV, 363. WVon der Freymuͤthigkeit, mit welcher Chriſten auch unange⸗ 2 wehine Wahrheiten Tagen ſollen. ar 77

| | de. Von dem großen Werthe der häuslichen Freuden. VI, 86

Von der Freude uͤber die in laſterhafter Men⸗

—— ſchen. XIV, 25. Von dem chriſtlichen Gebrauche der ſi anficheh Ergögungen, "LIV, 82..

Die. Vergnuůgungen eines outefinchdaen Menſchen. LV,

206.

Von der Freude aus boͤſen Handlungen. LX, 64.

Die Vortheile der Maͤßigung in dem Genuffe des fi nnlichen Vergnuͤgens. XCIV, 111.

Der Einfluß einer unfchuldigen Freude auf unfer He ch,

Br Der Einfluß des Shriftenthums auf die Freuden diefeß Lebens, CI, 121.

. Die Abfichten Gottes bey den Zreuden dieſes Lebens. CI,

ae 197. i $

- Der rechte Graben. 2568 /

r J Dr

| 14

\

In wie fern. das Chriſtenthum die Br füögrt ober befürs

dert. CC XIII.

Won der Vegierde nach Vergnuͤgungen. ccxxxxv. |

Von dem Werthe ber BAIHAFTINNETAngER an entflohene Freu⸗ den. qLXxV, ——

Die Pflicht des Chriſten feines Närhfien Freube moͤglichſt zu befördern. CCLNXVIII.

Daß wir aus der Beſchaffenheit unſerer Freuden uns ſelbſt Eins |

nen. erkennen leruen. CCLXXVIII, 1. rende, über. den Machsthum im Guten. CCLXXVIIL 206. Freude über das Dife, een saubere thun. CCLXXVIL, 292. . Meber menſchliche und Seien. -CLIV. 252. Die Sreudigkeit zu Gott. XI, 418. : Bon dem Unterſchiede, der fich: zwiſchen der Freude der Wenn gud derg rende woher, Chriſten findet. CCXCV, 246.

DBarnungen wider das Beſtreben fich das Leben nur gerahreich

und froͤhlis zu machen. ECC, 222, -

Freunde. Frexudſchaft. Con ‚ben. Pflichten | ber Freundſchaft und Verwandiſchaſt. Von dem Hndehten an unſere Freunde cv, 259. Don den VBeruachläßigungen der Freunde. CIV, 260,

Wie wir und unter den Leiden. ber Freundſchaft zu verhalten

eben. CK, 21. Freuden der vertrauten Freundſchaft. "CXKKIV, 9. Bon der Freundſchaft eines Chriſten. Ccxxv. | ‚Bon dem Werthe der Freundei in der Noth. CCLXXV, 16a. Bon dem Mangel wahrer Freunde. CCLXXVI, 165, .

Ueber den Unterſchied zwifchen einem Freunde und. einem

;, Schmeichler. „CCLXXVIL 373. . Die, BR Freuudſchaft. CClXXX., 209. PCR: FE Freundtichteit. —4 Du Don ber Freuolichten CCLXX. .

Bon dem Mertheber. Greunlichkeit. Imümgenge mit 1 aber

LXXXI, 161, © >: 83-

v ®,

J * % I— . *

Seiede. Gpiedfertisteie u uns

PP2 3

Bon der Friedfertigkeit. XLV, 323.

Von den Hinderniffen des Friedens unſerer Seile bey dan v⸗ |

=" fiße der wohlthätigften Religion. VER 316, F Dankbare Empfindungen eines Volles bey der Bote Schaft des Friedens. L,‘463, : u P Bon der chriftlichen Friedfertigkeit. Lin,t6o, BIP Mon der chriftlichen. Sriedfertigkeit bey gerichtlicher Vehaub· lung der Rechtshaͤndel. LIIl,/ 143. Don der- EReNugeh Briebientigkeie in Wergionbfochen. nr 2.127. a Bon dem ehrifihen Frieden. LXxvil, 378. FR

Sriedensprebigten. CV co. 9.0. Haltet Frieden. CXAKIV,.253. wa Stiftet Frieden. CXXXIV, 260.

Daß nur der Rechtſchaffene den wahrett Seinen ver Eee ſchmecken kann. CCXXXVI, ſey mit euch. ECLXXXV, r. Zur Feyer des Friedens. CLVHI, 563. Daß wir das Feſt des uns geſchenkten Friedens nicht ker feyern koͤnnen ald mit dem ſtillen Sinne, den das Evans gelium Jeſu in und hervorbringt. ccxcu 380. 220

a. Srömmigkeit.

Aeber den großen Bent, den eine allgentein heirſchende Froͤn miglkeit fuͤr die buͤrgerliche Geſellſchaft hat. IX, 48%. Die wunderbare Gewalt,” die und eine wahre Trömmigte über den Geiſt und das Herz unſerer Mitmenſchen ſchaffei. XIX, 39.. | Bon der Vereinigung der Herzen durch einen frommen ‚Sinn, "EIER Te Daß wir fehr Urfach haben den alten unveraͤnderlichen Grund⸗ ſaͤtzen einer wahren Froͤmmigkeit treu zu bleiben, weil die Vorzuͤge des Laſters nichts als truͤglicher Schein find, und die wahre Gottesfurcht allein nuͤtzlich iſt. XXx, 26%

Meber die Verblerdling der Froͤmmigkeit mitder

3 v

en I, Dr EEE de

2

| R ——— 149 Bon den Truͤbſalen der Frommen. XLIRX, 185. Das Gluͤck eines gottesfuͤrchtigen Volkes. LIX, 225. —— wider die ——— die Gerauſch macht. LXX,

der Gottſeligkeit i in der Roth. LXX. 44. Der Mißbrauch der Wahrheit in Anſehung der Froͤmmigkeit und ihres Verhaltniſſes gegen unſere ——— xc- 207.

u der Veſorgniß über‘ die Seömmigteit die uns am

Herzen liegen. CH, 33. Von der Gewohnheit aus Froͤmmigkeit die wichaigſten Pflich⸗ ten zu vernachlaͤſſigen. CCXC, 183. Srobfinn. Froͤhligkeit. Die Kunſt ſtets froh zu ſeyn. LI, 538.

Der Mißbrauch der Wohrheit in r Anfehung ber Gröbligfeit der

J—— xc, 176.

Früvling Betrachtungen, wie ſie ſi ch jedem Nachdenkenden i in der grih— lingägzeit darbieten. XXIII, 335.

gi

Die aufmerkfame und fromme Betrachtung des Frühlinge er - heitert den trüben Geiſt, und nn das en. Hei

XXIV, 390, Srühlingöbetrachtungen. xcvu, 234.

Moraliſche Betrachtungen bey dem Anblicke des 2*

xcvi, 248.

Süpfamtsit.

Dan muß fich i in jede Lage des Lebens ſchicken fernen. CXX, 182.

Don der Weisheit mit welcher ſich Shriften nad ber Befchaffens |

beit ihres Zeitalter richten follen. CL» 57. 3 Fuͤrchten. | Das Chriſtenthum befreiet ſeine von der gurcht vor dem Tode. XXIV, 295. Von der NEE LXIV, 399. ae

A

Bon den ſchaͤdlichen Einfluße den die Zurcht auf unfese Tus |

gend hat, LXXIV, 114.,

Bon dem Betragen im Umgange mit furegtfamen Leuten. Ch

. 232. | Warnung vor ber Furchtſamkeit. CI 427: ' Die Furcht dor der Wahrheit. CLVIII. 37.

Gaben.

Von den Abſichten Gottes bey der verſchiedenen Liustheilung feiner mannigfaltigen Gaben unter die Menſchen. XLI, 1. Won dem Gott gefälligen Verhalten bey den verfchiedenen Geis ſtes und —— unter. den Menſchen. CELARVIN, a

‚9. u Geber.

Das Gebet-als ein Mittel die Sehler unferes Herzens au erken⸗ nen. IV, 384.

Mir bitten oft Gott um das, was wir unfern Ditmenföen vers fagen. VI, 461. z

Wie viel das Gebet fchon als Erhebung des. Beiftes au Gott werth ſey. VII, 355.

Daß wir Gott beym Bitten immer als den REDE ‚bey dem Danke aber als den IR betrachten ſollen. Xxl, 428.

wWon der Freudigkeit wahrer Chriſten im Gebete. L, 100,

Die Berdindlichkeit und Annehmlichkeit des Gebets. LV, 94.

Das Gebet muß unfern jedesmeligen Bebürfniffen angemeſſen ſeyn. Cl, 208. |

Das Gebet als ein Vefoͤrderungsmittel unſerer Srömmigfeit, Ci; 51.

Gefahren und Verfündigungen derer, bie das tägliche Gebet verfäumen. CII, 53.

Won der Freudigkeit bey dem Gebete. CIL 54. :

Das Gebet gibt und Ruhe und Zufriedenheit des Gemuͤths. CL 55.

- Die Urfachen, warum fo viele Gebete nicht erhört werben.

Cl, 57.

A

een 131

Won dem Mißbrauche des Gebets. EINST. ui. ur

Von der zum Gebeie erfoderlichen ——— Ans

.419. Bon der Anbacht bey dem Gebete. eilt; 419. CV, 220,

. Bon der Gedankenloſigkeit bey dem Gebete, ' cui. u

Fehler bey dem Gebete. EIV, 221.

Das Gebet ſtaͤrkt in dem Vertrauen auf Gott, cv, 223. |

Das nähere Verhaͤltniß in welchem ſich der betende mit Gott denken fol, CXV, 153.

Das Gebet ift ein. fräftiger Troſt im Ungluͤcke. cxvn. ra

Bete wenn es dir übel und wohl gebet. CXX. 245...

Seligkeiten des Gebets fuͤr Leidende. CXXXL 629.

Don dem Gebete. CXXXII, 250. EXV, 310, -

Die man. aus feiner Art zu beten fein Cyriſtenthum Bee

Ien könne, CCXLIV. CEL 171. .

- Die’ richtige Schätzung bes Gebets om Leiden. CCLxxUn, 190.

Wie wir au einem Bußtage in Zeiten unfer- Bin au ‚Gott ‚einzurichten haben. ECKCH, 325 Ze:

: 2 Bebor j

Mas die ber göttlichen Gebott leicht xcv 96.

Wenn und in welchen Abſi chten it und ſcheint die Veobach⸗ tung der göttlichen Geſetze fchwer. XCV, 113.

| Kennzeichen ie Gebots für einen Jeden: CELERUI 221. | |

Seburt.

uͤber unſern Eintritt ins Leben. ci, L.. :

Die Reihe von Wirkungen, welche fich mit der, Geburt eines jeden Menfchen anfängt im Ride. ber Geburt u CCXCV], 365. 397-

Ä Gedu Te | Ben der Geduld gegen Beleidiger. w. 397. | Die A BR mit fich ſelbũ zu haben. XI. 146.

x f

n

nm

v

° 153 nn DR

"Bon der Gebuld.."LXIX, 428. CXVIL!, 231. cxx.

Je weiſer wir find, deſto leichter ift e8 und, fehlerhafte Mens {hen zu ertragen, richtig zu beurtheilen, und au u LXXIV, Yar. CXXXIV, 187.

Von: der Geduld gegen den Nächften. CHI, a8.

Falſche Vorſtellungen von der Geduld. CIH, 365,

Staͤrkungsmittel in der Geduld. CI, 366. CXVIII, 264.

Ermunterungen zur Geduld im Leiden. CU1/483. CXXXVII,

7362.

Wie gelängen wir. zur Geduld mit den Behlern des nüchfen; CIV, 212. ö

Geduld erleichtert alle. CXX, 218,

Froͤmmigkeit macht geduldig. CXX, 218, 221.

Die Pflicht des Chriften iſt, das ruhig abzuwarten, was nit in kma Gewalt iſt. CCLXXVIH, 316, - z

Sefälligkeit.

Bon bem zweybeutigen Werthe ber Gefaͤligkeit. I; 349. der Gefaͤlligkeit. CXXXIV, 267. | -

Gefahr. ee Daß auch fromme Uebungen ihre eben Haben. CCxcH,

136. on > Gefallen.

. Ein unſchuldiges Ritter immer —— zu Beiben. CxIK,. 198. RR

Gefuͤhl. Setidlloliskeit

Daß es eine Gefuͤhlloſigkeit gibt, die ärger: ift als rohe Laſter⸗ haftigkeit. XIII, 20o0. Ueber die Gefuͤhlloſigkeit gegen die EN des CEyrſten⸗ thums. XIV, 296. Von der Sorgfalt, die wir guten Regungen ſchudig fi ſ nd. XIV, 319. " Warnungen- wider das aberhand nehmende Erkalten des Pe Religion X vun, 90. 115, XL, 119. |

[2

w

oo. - 4 P

\

Die warnende Erfabring, daß edle Gefuͤhle und die Henfen rung derfelben ſo oft in ber Welt mißverflanden, auf daB unwuͤrdigſte beustheilt und behandelt werben. CCLXXXV, 65. . . ?

Die erfreuende Erfahrung, daß edle Gefühle guter Menfchen und die Yeußerung derfelben-von guten Menfchen verflans den und geachtet werden. CCOLXXXV, 8L..

Bon der ſchaͤdlichen Fuͤhlloſigkeit bey) wichtigen

der Zeit. CCXCIV, 316.

Gehorfam.

Von dem Gehorſam gegen Gott. UII, 359. Geiſt.

=

| Verhalten ben den mannigfaltigen Deinungen über die Gei⸗

ſterwelt. 1, 56.

Der a eines jeden Zeitalters tann von der Religion ableis

ten. J, 277:

| Der Geift der Prüfung befeelte bie Apoſtel va Jeſu Auferfte⸗

bung. III, 102. Ein gewiſſer Grad der Begeiſterung iſt zum Ehriftenehume noͤ⸗ thig. V, 222. 242. Der wahre Vorzug des Menſchen beſteht in der geiſtigen Voll⸗ kommenheit. VL 490. Wahre Geiſteserhebung als ein verſtaͤrktes Gefuͤhl hoͤ⸗

heren Kraͤfte, Beſtimmung und Wohlfahrt. XL 316. 339. |

Der Geiſt des Chriſtenthums. XCHL, 69. av, +12. II. "Won dem Hange der Menfchen nach einer Gemeinfchaft mit hoͤhern Wefen zu fireben. CLI, 363. 2

Welcher Geift dem Vorbilde Jeſu gemäß unter den Chriſten F

herrſchen ſolle. CLVI, 115.

Die Zulkunft des Geiſtes der Wahrheit, weine in alle a |

- beit leitet. CLVI, 219, Eine höchfinötßige Erinnerung Geit der evan⸗ geliſchen Kirche, CCXCVI, 263.

Der’ Kampf aller wahren. Chriften wider den oe

der Zeit, - —— 437.‘

N

%

154 J ——— Geit Sottes. Heiliger Geiſt. Seiſt Jeſfn.

Der aͤchte Geiſt Jeſu wirkte in den Apoſteln. VU, 334.

Betrachtungen über das geben im Geifte und Sinne Jeſu. XVI, 72.

Bann haben wir ben Geiſt Gottes, den uns geſus verheißen hat? CCLXXVII, 179.

Wenn der Geiſt Jefu die Buͤrger einer Stadt beſeelt, ſo koͤnnen ſie das neue Jahrhundert mit frohem zu anfangen. ‚CXCVl

Bon dem heiligen Geifte der an der Sache Jeſu ſi r chtbar AR CCXCI,.80. |

‚Gottes Geiſt wirft immer für bad Gute, darum muß: des Mens ſchen Geiſt durch Gottes Geiſt gewecket werden. rn 235.

Was wir zu than haben, bamit Gottes Seift i in und wirke. —— 257.

Geit.

| * den ſGecrichen Solgen bed Geizes. XLI, 449. cxu%, 281. Don dem Geize. CIE, 277. CXIX, 285. CXXXIV, 355.

Der Geizige ift des Edelmuths unfähig. CXIX, 287.

Der Geiz hindert und ftöhrt den Genuß PO keit. CXIX, 292. |

Bed. Bon dem Werthe des Geldes. eV 285. Bon dem Vergnügen am Gelde, CXXXIV, 74, | | Gelehrigkeit. . Bon F frommen Gelehrigkeit. age I.

s Gelindigkeit.

| Bon der Gelindigkeit gegen andere xvn. 1044. CLXXXIII.

Gelten. | | ke die Neigung fi fi —— zu cu, at

L

—— 1585

Betrachtungen über die Vorzuͤge, die wahre chaiſten als Dite glicher der Gemeine Jeſu haben. CCXCH, 21,

Semeinſchaft.

Wie gut & fey, ſich in einer immerwährenben Gemeinſchafr mit Gott und einer höheren Welt zu denken. XV, 300,

Gemeingeift. Einige Urfechen bes Mongels an Semeiageiſt. civ.

Senuͤgſamktit. Daß die Tugend der Genuͤgſamkeit weit wichtiger und unent⸗ behrlicher ſey, als man gewoͤhnlich meint. XIV, 108. Ermunterung und Anleitung zur Genuͤgſamkeit. XX, 372. Bon. der a ae Ch, 276. 278. CXXXII. 309 .

ss... Gerede I Die Gerechtigkeit des Chriſtenthums gegen das Eigenthum > des Naͤchſten. L, 277.

Die unveränderlid)e Pig des Ehriſten kein ungerecht Sur zu beſitzen. LII, 385. i

Bon der Pflicht auch dem Laſterhaften Gerechtigkeit wieder⸗ fahren zu laſſen. LXXVI, 55.

Gerechtigkeit erhoͤbet ein Bolt, CLYIB, 425.

Geſchichte. Ueber die Hoffnung, welche die jedesmalige Geſchichte der Zeit zu wecken pflegt. X, 442. | Wie wir die. merkwürdigen . Begebenheiten unferke Tage al. Gottesverehrer und nad) ben Grundfügen per Religion, ‚keurtheilen muͤſſen. XXII, 485. Grundſaͤtze zur Prüfung der Zeit. XXI 509. .

| Befstligteit. Gefelfhafe Ueber den fittlichen Werth großer Gefellfchaften. XL 61.

I)

| 156. ——— Wie wir die Wahrheit brauchen ſollen, daß wir unter Men⸗ ſchen von den verſchiedenſten Gefinnungen und Sitten 16 ben und handeln müffen. XII, 116: - Urſachen des Mangels an gefelligem Vergnügen. xcvi. 139. ‚Vergnügen an geſelligen Unterhaltungen. CXXXIV, 83. | Wahre Frömmigkeit kann mit einem frohen geſelligen Leben wohl beſtehen. CLXXXIU. Die Wohlthaͤtigkeit der Leiden für unſere Geſeligkeit. CCLXXVII, 323. Von der chriſtlichen Klugheit und Schonung Sep Werligeiipeio ten im gefellfchaftlichen ne CL, 29,

Seen.

Bon den Verbrehungen der Geſetze Gottes nad) uifem: nei⸗ gungen. IV, 422.

Von. der volllommenen ———— des Geſetzes. Lxvi. 171.

| Biide u die göttliche Befegebung in der Natur, a

a Gefinnung..

Don ber Veränderung ünferer Sefinnungen nad) den Umftäne den unfered Lebens. CCLXXV, 294. ie gluͤcklich wir ſind, wenn wir eine lindliche Geſi ge⸗ gen Gott haben. CCXCI, 1. Von der Nothwendigkeit und dem Werthe eines durch die Kraft , des engen verähberten und geaagen Sinnes. coxcu,

19

on

See ndbeit. | | S⸗ iimdhei in das befte leibliche Gut. CCLXKXVI, 2: ®ew i ſſe PR &

Daß es hoͤchſt bedenklich ſey, ſich in Sachen des Berkfens

auf das Beyſpiel folcher Menfchen zu berufen, welche den Ruhm ber Tugend und der Srömmigfeit haben. xvi, 191.

Ueber die Gewalt des Gewiſſens. KXVI, 265.

2oher: das Vorurtheil: 2— gut, Mira * Eewiſſen. EL, 432. : .

Bon dem falfchen Gewiſſen. LxIV, 128.

Der. Einfluß, eines guten Gewiſſens uf uni Slackelltzien | CH; 109..

Der Werth eines guten Geroifiens i im teiben. cat, 80, cxm, 55.

Die Freuden “ia gaten Gewiſſens. CXXXIV, 134 a

"Gewiffenkaftigkeie '

dag kein höherer, Grad. der Gewiflenhaftigkeit zu dee u

2 ald.der „deu. das Chriftenthum uns Tehret, . cc. . Warnungen ‚wider die falſche Gewiſſenhaftigkeit CL, 317. em zu einer ſtrengen ——— ccxcvm. Se Beiraihtungen iber bad Zweifelhafte Gewiffen,. . CcC, 287. Gewiflsohaftigteit if. eine, heilige Pflicht und Gewiſſensruhe ein wichtiges Gut des Menſchen. 267.

Pu SZ Da Pre u Sawodubelt ee u

Bon bhſen Gewohnheiten. LXXix, 266. Die‘ "Aufmerfänfteit auf —E Gewohnheiten RN 438. ie Ay, Merk a nn Slaube. | Det het⸗ Werth, des achten Glaubens PP Y, BE Ueber den Gtauben an menfchliche Tugend. VIH, 108.7 Bon ſchya Hen Glauhen ohng Erfahrumg. VL, 140. 23 Daß ſchon ein unvollkommener Glaube an Jeſum, weun a A Un edit, die heifanfign: Folgen habe. 'x%,,2434 ': Vyn Dem. noeranfeigenfilanben:ner Chriſten. Ae:400. ; -- . 8 Mißbrauch der Wahrheit in Anjehung det geringen Bere Ahes vy Glauhens ahnt gute Werſe. xq. 170: Der Glaube als Anhanglichfeit-ge.-Gett: CRXIV. 06⸗ 214. | Don ter Haube und antcebi We aheiz uübeſiese⸗ SCLERVUR 304. Boy.der Vereinigtug dez Maubens und de Abe mohen RR rn a ed

* v % 9—

| 138 F

Neber das Glauben ohne Zeichen wid Wunder. ccxciv;.ı80, Ermunterungen für einen feſten lebeudigen Glauben an Jeſum zu ſorgen. ccCæcrv, 294. es Du des Glaubens an Don Erangelam. cexexun 228. —— & F THREE PR ee ‚Die Gleichsuͤltigkeit in der Reugion. XL, ar SR

6ieichbeit.“

vr

Reiche Gleichheit iſt unter den Menſchen denkbar? xx, 303:

= natürfiche Gleichheit der Menſchen. xcvriun 152. F

en.

Ka 177} Slaniic. ee

‚Wenn man nur gluͤcklich ſeyn wollte, das waͤre leicht, man will abet immer glůͤclicher als Andere ſeyn, das iſt Äh, rweil wir ſie dr r gluͤcklicher halten als fte ſind, mb Viel na der chem nicht haben: Xxv, 20.0 | m. bie Wirkung ber. Reſigion im Wohlergehen, xxvii.

—* Unseren pe Menlchen ihr Bid a, wmachen iv,

en

139. Rathgebungen gleich zu leben. 478, Bon den Verführungen des zeitlichen Gluͤcks. Lv, 132.

20 ſrommfe Berhalten "der Menſchen im und ———

xCcvVa KB Von dem ——— Slide (ogenannir gie Tape :CH, “158, ., er

Das Fröntende Vewuſtſeyn. vos verſcherzten Gluͤckes. arıy 169.

J Anweiſang und Ermunterung ſein Gluͤc im ſich —— U ba

hl FOL, = Ermuntersng‘ bed -erlangtem Städe und Aufehen fine vonge Niedrigkeit nicht zu vergeffen.. cım, 127. Bon dem Verhalden bey verſchlinmerten Glicttumpänbe ‚, CXvill, 116,

Es iſteine ſeltene Kurt, ſich in verbeſſerde Slcsumſtaͤnde gii

finden. CXIX/ 278. —8 —* SER HTR AR 4

B * = 159

An gliciuche Menſchen. exxxn, 465. exxxiv, 96.

Die Gefahr des Gtüde. cxcvun Weber ben Werth -mittelmäffiger Gluͤcksumſtaͤnde. ccxxxix. GELBEN an verſchwundene Em. cuxui, 88.

s

Y

Blidfelisteit a ©

Wie daB Vergnügen über unfere guten Handlungen ee ſeyn muß, wenn es unſchuldig Rn fol. cLII. 487. En

2

Gnade

Daß unfere Kirche Urfach habe, es nie zu ——— fie fe ihr Daſeyn vornehmlich) der Erneuerung bes Lehrſatzes von der freien Gnade Gottes in Khrifto ſchuldig. XII.270,_.

Das auch wir und in jeder Hinficht: am. heſten razhen, were wir unfer Heil von der Guade Gottes in Chriſte erwarten. xv, 273. 2

Von dem freyen Rathſchluſſe Gottes uns duch Chrikum =. beglüden. xıx, 85.

Die Gnade Gottes in Chriſto als die reichſte Qutlle des Ira -

ſtes bey allem, was uns beunrubigen aan. cqxci. 16%

Unfere ganztiche Abhaͤngigkeit von der unnerbiemten Guide Betr |

tes. CCXCI, 423.

Die Guade des Herren waͤhret von au Ense, CCLXAKT, 51,

Fr; en

Gott hat Feine partheifhe gegen 'gewiffe Wenſchen. a 189. Bon den Glauben an Gott. v, go, ee „Von der Umverämberlichkeit der Natur‘ Ken, ‚63, Von der Unerineßlichkeit Gottes, XXXI, 39; ° Won der. Ewigkeit Gottes. XXXIV, 311. CXvnast, > s Bon der Größe Gottes. XXXIX, 239. XLımgl.' 0°: Ueber die Unbegreiflichkeit Gottes. XLs. 34h ZL1X, 274. x Von der Treue Gottes. XLı, i91. Bon der Liebe Gottes. ac 1

1)

ae

*

69 . Don der Mlgegestnart Gottes. Z,V 7. Salachenwarh. Bon der Allmacht Gottes. (Siehe Allmacht)

Von . der Fuͤrtreflichkeit des wahren Glaubens qu Gott. L I. Don der Barmherzigkeit Gottes. LiI, 323.

„Bon der Entfernung von Gott und der Zuruͤckkehr zu ihm.

Lxv1, 416.

Suche ein lebbaftes wirdiges Bild v von den Vollkommenheiten |

2, Gottes in deiner Seete zu erhalien. LXIX, 180.

Der Mißbrauch ver Wahrheit in Anfehung der Vorſtellung von Gott und Gottes gütiger Geſi innung gegen die Menſchen. xc, 176.

Gort iſt die Liebe, XCVItI, 191..CXxXXIII, 116; I2I.

Was folgt daraus, daß Gott Vie Liebe iſt? xcvii. 20.

Von Per Weis heit Gottes. AV, 7.

Won der Berunderung Gottes. -cıv, 8 .

Bon.der Mgenügfamiteit Gottes. CV, 9. «+

. Bon der Unbegreiflichfeit Gottes. civ, 10.

Bon der. Allwifenheit Gottes. -.cıV, ii. (Siehe Allwiſſen⸗ heit.)

Vom Daſeyn Goties. 94; 07. 108.

er Hi Gott? -"CXKXXUL 13: se

_ Weber Gottes: Seiſtigkeit und Unpartbeptichfeit cXevL:

„Gottes Strafgerechtigkeit erwiefen aus den Werkzeugen unfes

2 rir Sinne durch welche wir. unſerer Mitmen. ſchen werden. CCIX.

| Wie Gottes ADEBEIRUDEEIE me zur Sticfeligkeit‘ hereicht

ccxuvi.

Peber. die der chriſtlichen vehre Lenthamliche Vorſtellung, daß Gott Vater der Menſchen iſt. CCLVIII.

Die Spuren der goͤttlichen Güte bey den ablleſen Gefahen uf Jugend. ECLXXVII, 61... ..%

Die unausfprechliche Groͤſſe Gottes. CALVIN, 315. a

"Das Gefühl,, welches wahre Striften,nen ihren: gegen Gott haben. CCXCIM: 98.

42 Gorreadlen tt. Bitieiheshrun, | Die große Wichtigkeit des entire Goetzedienſtes. ‚1396.

nu Fr 161

Veweiſt, durch welche wirſuns als aͤchte Verehrer Gottes nach dem SinneJeſu zeigen muͤſſen. XI, 22.

In welchem Sinne das Beſtreben, Gott zu dienen ungetei ſeyn koͤnne und müſſe. XX, 84.

Ueber religioͤſe, feyerliche und gottesdienſtliche Gebraͤuche. XXIL, 198.

Der beſtaͤndige Gottesdienſt eines Chriſten. LV, 355.

Die Freudigleit Chriſten bey dem Gottesdienſte. XCII, 15.

Die kindliche Sefin innung gegen Gott. XCIII, 87.

Die wahre Gottesverehrung. XCVIII, 221. CXXXIII, 260,

Wie wir Gott durch unſer ganzes Sehen verhertlichen Finnen "und muͤſſen. CCXXXX.

Der Werth der Sonntagsfeyer. CCLXXVIT, 198.

Woher es komme, daß man in unfern Tagen die fffentliche Gottesverehrung immer mehr vernachläßigt. CLVII, 329.

Die Hauptzüge des chrijtlichen Gottesverehrers. CCLXXXVIII. 10..

Der hohe Werth einer chriftlichen Goiteßverehrung zur Zeit einer öffentlichen North. CCXC, 21.

Die gotteödienftlichen Verſammlungen als ein wirffames Mit tel der Beruhigung bey ben Wibermärtigfeiten bed Lebens.

CCXC, 380. _ |

Dab die Zeit, welche wir —— frommen uebungen widmen, Zu für unſer leibliches Wohl nicht verlohren iſt. 79. Ze

. Grab. |

Betrachtungen über die Gräber der Ehriften.. coxar, 211. 229. F u Bröße

Berichtigung ber Begriffe von dent, was DB: und groß und klein genannt wird. XCVI, 15.

Grund ſaͤtze.

Durch gute Grundſaͤtze und folgerechtes Handela wird man be⸗ deutend. GEN,

63 Gut. .

Barum hier gute und böfe Menfchen bey einander leben. V, 63.

Bon den Giege der guten Sache. IX, 47.

Von der Achtung, welche Chriften auch unvollkommenen Vers fuchen im Guten fchuldig find. XIE 126.

Woher ed Eomime und wohin es führt, daß man das Gute nur halb thun will. LXXXVI, 85.

Um des Guten willen wagt der Rechtſchaffene da, wo es ſeyn muß, auch dad Theuerſte. LXXXVII, 89.

Nutzen der Erinnerung an empfangenes @ute. CXVII,224.

Weber die Wichtigkeit ver Frage: Wozu benuße ich das Gute, das mir fo nahe liegt? CCLXVIL.

Betrachtungen über den wichtigen Gedanken, daß man fein

Gutes in diefem Leben empfangen koͤnne. CLI, 223.

Süter | Die Gewohnheit. unfere® Herzens ‘gegen fange ſehnlich ge⸗ wuͤnſchte Guͤter dann gleichguͤltig zu werden, wenn die Zeit ihres Beſitzes und Genuſſes kommt. IX, 464. Die ungerechten Beſchwerungen der Menſchen uͤber die unglei⸗ | che Austheilung der irrdifehen Güter. XLVII, 559. Won dem wahren Werthe und Gebrauche irrdiſcher Guͤter. LII, 498. Von den Pflichten in Auſehung der aͤußerlichen Guͤter. LXIX, 328. 353. Der Mißbrauch der Wahrheit in Anfehung der richtigen Be⸗ griffe von dem Werthe der Gluͤcksguͤter. XC, 176, Das rechte Verhalten der Menfchen in Anſehung der ungleis chen Austheilung der zeitlichen Güter. CI, 282.- Von der Treue derer, die fremde Güter verwalten. ‚CI, 36, - * Die Nichtigkeit der irrdifchen Güter, welche man mit Aufopfes sung eined guten Gewiflens erlangt. CXVIL, 127. Die Weisheit und Güte Gottes bey der Austhei⸗ lung der zeitlichen Guͤter. CC. Warum wir nicht aus aͤußerlichen Urſachen Beflimmen ſollen, wie Gott die Güter dieſes Lebens austheilen Be CCLXVI.

—_

\ | 68

"Weber unbe: nicht genug seite Güter * CLXIU, 162,

J Handlungen.

"Warnungen vor dem Fehler, da man über bem Fragen nach dem, was Pflicht iſt, das Handeln’verfiunt, XVT 49,

Mie viel darauf ankomme, daß, man bey jeder'guten Hands lung mit der rechten Art aufzuhören, wifle. CLI, 251.

Mie gefährlich es fey, fich Handlungen von zweydeutiger Na⸗ tur zu erlauben. CCXCII, 117.

Hartherzigs

Wie koͤmmts daß Reiche oft fo hartherzig gegen ihre arme Blutsfreunde ſind. LER 245.

| Haß. Was iſt Haß? XXL, II1=117. Religionshaß. CXXI, 118: 173. Wider den Menſchenhaß. XL, 371.

Hausgenoffen. Die Aufmerkſamkeit auf die Gemuͤthsart derer, die uns ſind. II, 29.

Die Urſachen des Mangels an Vergnügen und- ie Suiejeigfeit, xcvi, 151.

Haushalten. |

«Bon den Pflichten guter Haushalter. CIII, 34. Von der nöthigen Liebe zur Ordnung im Hauswefen. CII, 37: Mittel ein Hausweſen ohne, Verdruß zu führen. CHI, 39. Ueber die Wirthfchaftlichkeit und ihre wohlthätigen ‚Solgen. CXVIL, 172. Wirthſchaftlichkeit iſt nicht Geiz. cxvn, 189. | Sey wirthfchaftlich. CXIX, 2583267. |

Häuslichkeit.

Die Tagend der Haͤuslichteit. CLVI, 303. CGLXXXIL | ELXXXUL | a

16 4

Hausnche Berhättnife Hilden zur Sittlichkeit. 7; 19. - Erinnerungen und Bitten an alle Freunde des Waterlandes mit allem nur moͤglichen Ernſte fuͤr die Erhaltung und Be⸗ foͤrderung bes. haͤuslichen Gluͤcks unter und ‚au forgen. ccixxxx, 314.

Heiligkeit. Von der Heiligkeit. LXIV, 263.

Heilige Särift. a ala

BE | Br Are | Betrachtungen über den Herbft. xxXIv, 419.

Wie wichtig ein aufmerkſamer Blick auf die der Natur im, Herbſte werden kann. CCLXXXVII, 156.

| Herrſchaft. Von der Fürforge für dienende Hausgenoſſen. CCLXXV, 133.

„er! Die Pflicht das Herz gegen alles Böfe zu verwahren. VI, 107. Bon den Gefahren, welche der natürlichen Güte ded Herzend ‚drohen. XVI, 236. s Iſt es nicht möglich, daß ein böfer Grund des Herzen ganz unentdedt bleiben follte? XVIII, 300. Ueber die Behütung des Herzens. XXVIII, 22. Bon dem naͤtuͤrlich guten Herzen. CL, 304. : Bon der Güte des Herzend. CCLXXVII, 24. Der große Werth eines guten Herzens. CCLXXXVII, 14. Die edle Einfalt des Herzens. CLV, 107. Die Neinyeit des Herzens. CCC, 240,

Himmel.

Der Vorſchmack des Himmels. VI, 8r.. Betrachtunigen über den geſtirnten Himmel. XCVIL 263. Von der abergläubigen: Beobachtung des Himmels. ECIL

165

Daß der Himmel auch fuͤr den Gluͤcklichen er Erben das wuͤnſchenswertheſte Gut ſey. CCXLVI, Erde und Himmel in Verbindung mit einander. ECLXXV,

2106. ge: Die Beftimmung des Menſchen fuͤr ben Himmel, CCLXXVB 214. Weſentlicher Unterſchied zwiſchen Himmel und Hölle. CCLXXVI, 438: en Wie verfchaffen wir un den Himmel auf ber ärde?. cuxim 197. Ueber die Verbindung wahrer Chriſten mit ber hoͤheren Ge mieine Gottes im Himmel. XIX, 251. =.

Ueber die wundervolle Gemeinfchaft in welcher nach dem Evan⸗ Jeſu Himmel und Erde mit einander ‚Neben. CC

Shrifien müffen wie Jeſus zugleich für bie Eite und den Sims mel leben. CCLXXX, 125. 0

Der Himmel auf der Erde. COLXXXI, 219. |

Religiäfe Betrachtungen uber den. nimmel, —— 235.—

Wie beruhigend! und es es für. und ift, daß wir. im

jenem Leben an Einſicht immer fortſchreiten. CCLXXIUE 125. |

Die beruhigend es fuͤr uns if, daß wir in jenem Lehen an Tugend immer —— CCXXAMI, age. = 5, Ba Be;

2 ni ee ee Simmelfabre Jeſu. Ä

Von der Freude uͤber die Himmelfahrt Jeſu. an, 2 |

Bon der Himmelfahrt Iefn. CXXUL 1353,

Die frobe Hoffnung der Ehriften mit Iefu in Leben 2 her vereiniget zu werden. CCLIL

Himmelfinm on

Bon dem. himmliſchen Sinne. CI, 73; "2 3 * gelangt man zum wahren Himmelſinne. 6 2723

166 Se EuppSmpmsesgrahsnn” FJ a ne un Ä : , Hochmuth. Bon den Hochmuthe Br unfern: Shitfeten, u 39. Sf fliqkeit. Die ige der Hoͤflichkeiti CH-414 SE 93. en . Hofnung.

Vortheile aus vereitelten Hofnungen. 129. Det Sieh der Hofnung über die Erfahrung. IX, 1. * Was uns ‚obliegt, wenn. wir unfere Hofnungen ‚übertroffen Keen: KL, 232. © £ 2 Warnungen wider · die falſchen Hofnungen zu denen man das Chriſtrathuͤmm noch immer mißbraucht. XI, 363. . Boh-veni- wichtigen Einflaffe, den ein demürhiger: Fleiß in der Se Veſſerung auf unſere wesen vr I MUVETABE- | Bon bem unfiätßaen Werthe frommer bonnten VI, 69.. BDaß Gott durch feine Regierung unfere Bofeuieen weit hau⸗ figer uͤbertrifft, als wir, es uns ene u 188. Bol der Hofnung. ' CHI, 209. ſuͤndigungen, die aus ungegründeten entfehen CCLXXVIL, 370. otauf wir i in den Zeiten einer oͤffentlichen MNoth die belnuns «einer beſſern Zukunft: ſetzen fölfen. - COXCVI, x. Ueber die Hofnung wahrer Chriften. CCC, 392. .: Regeln bey den ——— am Neujahrötage. CCLXXX, I. a or —Huͤlfe. 2 Von der Beriniigter zu helfen. 420. . Gab r. Ne Was den Eintritt in ein neues Fahr für uns fo fenerlich macht. CLIX, 37. - Eine Anleitung die Ruͤckſicht aufidas’verfloffene Jahrhundert recht heilſam für das zulünftige. an machen. XXL 13.

——— | 167

Gef * Geſinnungen Jeſum. I, 182.

Durch) Jeſu Licht wird die Erde ein Iehrreicher Schauplatz und

Uebungsplatz. I, 337. 357.

Bon dem Hauptzwecke, ben Gott durch Jeſum aus fuͤhren will. I, 159.

Jeſus muß uns alles gelten. II, 61.

Jeſu Menſchwerdung iſt die Erläuterung unſerer Schickſale.

‚IL 440. 463.

Die Beharrlichkeit, mit welcher Jeſus den groſſen Zweck ſei⸗ nes Lebens feſt hielt. IV, 105.

Der Einfluß der Geburt Jeſu unſere Hoffaungen. Vy

431 151.

Iſt Jeſus uns bekanut. VI, 16r.

Die Anhänglichkeit an Jeſum. VI, 443

Was Jeſus und feyn fol. VIL, 176.

Betrachtungen über ben. Anfang des Werkes Ehriſt auf Erden. VI, 197.

Das Verhalten Jeſu bey dem ſchuellen Gange feiner legten Schickſale. VIL 210.

Die Wahl der Mittel, durch welche ch Zeſus eine Gemeine ſammeln wollte. VII, 293.

Wes Sohn iſt Jeſus? VIEL, 170.

Die Art, wie ſich Jeſus en feinen Mitbürgern infßrte, VII; 232.

. die zum Widerwillen gegen. Jeſum vr, vm, |

Die Denföoerbung Jeſu! iſt eine ——— an die anficht⸗ bare Welt. VIE, 375. 394. Bon dem Wachsthume unferes Glaubens an bie Gotnichleit der Sache Jeſu. IX, 356. Die Entfchlieflung Jeſu, der Welt durch eine neue fi ttliche Schöpfung zu helfen. IX, 442. Das Geburtöfeft Jefu ald dad ehrwuͤrdigſte deſt wahrer Wenſch⸗ lichkeit. X, 404.

Die Geburt Jeſu war, 'der Anfang eine bellem Zeit. 0,

427. os

168

Die letzten Schickſale Jeſu als die reichſte Quelle des Troſtes bey allem Elende dieſes Lebens. XIII 138. XIV, 474. - Daß wir. für die größten Beduͤrfniſſe unſeres Geiſtes nicht beſ⸗ ſer ſorgen koͤnnen, als durch ein ſtetes Hinweiſen auf J Je⸗ ſum den Gekreuziaten. XIIL, 222. Daß ſich die wahre Achtung gegen Jeſum noch immer mit eis ner demuͤthigenden Weberführung anfangen müffe. xl, 397. | Blicke in das haͤnsliche Reben: Feſu. xv, 49. Ueber das Verhalten Jeſu bey Lebensgefahren waͤhrend ſeines oͤffentlichen Lehramteh, XV, 228. Ä Die Spuren der Weisheit und Geiſtesgroͤße Jeſu bey ſeinem letzten Einzuge in Jeruſalem. XV, 323.

Das Andenken au die Geburt Jeſu iſt die fruchtbarſte Erinne⸗ rung an unfere eigene Geburt. XVI, 545. 577. "Die Denkungsart, welche Jeſus bey dem Benufie des Vergnuͤ⸗

gens aͤußerte. XVII, 48.

Von den Bedenklichkeiten, durch welche die Schwachen bey

| dem Anfange ihrer Bekannıfchaft mit Jeſa beunruhiget werden. XIX, 310. Don der weiſen Bedachtſamkeit mit wender Jeſus ſeine Wuͤr⸗ . de enthüllete! XX,. 326. Daß und durch die Menfchwerdung des Sohnes Gottes e ein Licht aufgegangen ift, welches die ſchaͤdlichſten Irrthümer und Vorurtheile zerfireuet. XX, 345. 365.

Mas follte und. Jeſus feyn? LXXI, 136.

Die Freude über die Geburt Jeſu. XCII, 45.

Jeſus ein Rehrer der Wahrheit. XCII, 78.

Jeſus der Wiederherfteller ber Freiheit. XCI, 96.

Die Verſchiedenheit der menſchlichen Urtheile und Meinungen von Jeſu. XCII, 133.

Das Betragen der Juͤnger Jeſu bey ſeinen Leiden und Tode. XCII, 252. v.

Die Geſchichte der Leiden und des Todes Jeſu als ein Beweis ſeines erhabenen Charakters und ſeiner göulichen Sendung XCII, “2 =

TR

De Z 169 Die Standhaftigkeit Jeſu in der ſeines Werkeg auf Erden als ein Muſter der Nachahmung. XCI, 316. Jeſus ein Mufter der Geduld im Leiden: - XCIL, 337. Jeſus ein Helfer aller Huͤlfsbeduͤrftigen. XCIII, 378. Der Widerfpruch der Ungläubigen gegen Jeſum ais ein Bes weiß der Bahrheit-und Goͤttlichkeit feinerXehre. CI, 127; Ueber die Urt und Weife wie ein jeder Chriſt feine Liebe zu Jeſu - und feinen auf bjefe Liebe gegründeten Eifer für das en ftenthum beweifen koͤnne und ſolle. CCLVIII. Jeſu Menfchwerdung iſt dex.entfcheidendfte Beweiß von Got tes Menſchenliebe. CCLXXVII, 577. Jeſus als der Urheber: unferer Aufklaͤrung in ber Steligion. CCLXXVIL 598. Die Befoͤrderung der Ehre Jeſu. cci. XXVIN, 267. Jeſus das ſichtbare Bild der Gottheit. CLIV, 367. 22 Das Beruhigende und Troftvolle in der Bene Jeſu. cLV, 379. Ehriftus ift unfer einziger Meiſier. CLY, 1. ae Die Glaubwürdigkeit Jen. CLVI, 619. Daf Jeſus unter den ungänftigften Umſtaͤnden auftrat, hat⸗ ‚te den wohlthaͤtigſten Einfluß auf ihn ſelbſt und —* Be⸗ ſtimmung. CCLXXXV, 17. | Wie wir die Tage, welche bem Andenken der Keiden und des : Todes Jeſu geheiliget find, in Tage ftiller und geiſtiger Freuden für uns verwandeln ſollen. XIX, 22.. Von dem freyen Rathſchluſſe Gottes uns durch Ehriſtum zu begluͤcken. XIX, 85. Bon den Bedenklichkeiten durch welche die Schwachen bey dem

Arnfange ihrer Bekanntſchaft mit Jeſo beuuruhiget werden. CCLXXXIX, 310.

merkwuͤrdige Verhalten Jeſu bey der Heilung eines Taub⸗

ſtummen. XX, 22.

Ermunterungen zu einem immerwaͤhrenden folgfamen Aufſe⸗ hen auf Jeſum. CCLXXXIX, 229,

Der wichtige Umftand, daß die Sache Jeſu erſt glüädtichen

nn

Vortgang gewann, als er nicht mehr. ſichtbar zugegen war. , GCLXXKIX, 369. m ..

\

Ss

} 3

Weber den Ausſpruch Jeſu daß die Liebe zu ihm angenehm

vor Gott mache, CLXXXIX, 393. Die eriten Spuren ber. Sarhe Jeſu auf Erden. : CCXC, 43. Ueber den Umſtand, daß Jeſus immer mehr gewann, je an man ihn fennen lernte.” CGXC, 269.

| an dem treuen Feſthalten der Wohlthaten, der man durch

Chriſtum theilhaftig worden iſt. CCXC, 335. --

Daß ein fliller aber offener Sinn dazu gehöre, wenn man _

verfrauter mit Jeſu werden will. - CCXC, 358.

- ‚Die Geburt Jeſu im el der us CCxQ,

416. 435.

= | Die Wichtigkeit der ——— daß Feſus Ehriſtus di

immerwährenden alles lenkenden Einfluß auf die Angeles genheiten und Schickſale der Menſchen habe. CCXCH, 42

dem unermeßlichen Werthe, ee für die fireliche

Welt hat... CCXCI, 2396. -:

Ermunterungen zum Guten bey dem Gedanken, daß Jeſus

der große Befoͤrderer deſſelben iſt. CCXCIII, 300.

Das Geburtsfeſt Jeſu als ein’ Feſt der Ausſoͤhnung mit der menſchlichen Natur. CCXCIV, 338. 361.

Ermahnungen, die Tage, welche dem Andenken der: Leiden und des Todes Jeſu gewidmet find, mit dem größten Erns fie zu feyein. CCXCV, 108.

Sehr ernfihafte Fragen über das Verhaͤltniß ‚in welchem Je⸗ ſus zu dem Heile unſeres Geſchlechtes ſteht. CCXCV, 151.

Die Bebanichteit mit welcher Jeſus * Gute wirkte.

CCXCVI, 177.

Die mertwuͤrdigen Aeußerungen Johannis des Taͤufers uͤber

die Perſon und Würde Jeſu. CCXCVI, 39.

ueber das bedeutungsvolle Loos unſers Herrn, der Retter un⸗ |

zähliger zu werden, die fich an ihm ECKCYL, 75.

Ermnnterungen aus dem wundervollen Schickſale unſers CCXCVI 176.

Die Regungen des zaͤrtlichſten Wohlwollens, mit welchem der Herr die Seinigen noch ſterbend umfaßte. CCXCVI, 198.

-

\ : , En. | 171

Ehtfuchtevolle Bliicke über den Rathſchluß ben Gott in Chriſto über und gefaßt: bat. CCXCVI, 217.

Merkmale, welche der Herr feinem Werke auf, der. Erbe beys legte, noch ehe es vorhanden war. CCXCVI, 294.

Die legten Erinnerungen uͤnſers Herrn. CCXCVII, 355.

Die Betrachtungen ber die nähern Veranftaltungen zu dem Werke CEhrifti auf Erden. CCXCVI, 371,

Das himmliſche Licht, welches die Ericheinung des Sohues Gottes auf Erden, verbreltet. CCXCVII, 412. 432.

ie Beſtimmung unſers Herrn. CCXCIX, 26.

Pa hem hohen Sinne, mit welchem der Herr feine letzten |

träurigen Schl cfale erwartete. CCXCIX, 203,

Daß die Leiden des Herrn der befte Unterricht über Euler eiges ‚nen, Leiden find. CCXCX, 225, |

Auf wie bielfache Weiſe die aufopfernde Liebe Jeſu uns zur

edelmuͤthigſten Bruderliebe verpflichte. CCXCIX, 247.

Die ſeht uns die Befchaffenheit der Zeit aiitreiben fol, unfer ‚Hanzes Heil bey Jeſu zu fuchen. CCXCIX, 268.,

Ueber die Schmach Chriſti. CCXCIX. 317.

en über die durch die Menfchwerbung des Sohnes Gottes enthällte Gemeinfhaft unſers Gefchlechts mit Gott. CCC, 413. 435.

Goit ſorgt dadurch am vaͤterlichſten fuͤr Jeſum ‚daß et Weiße ‚beit, Tugend und Nußbarkeit bey ihm zur Hauptſache

“gadjte? CCLXXX, 17.

Jeſus blutete und ſtarb am Kreuze, weil er die Pflicht über

alleẽs achtete. ccLXxXxX. 47.

Jeſus iſt der Verſoͤhner der Menſchen mit Gott. CCLXXXI, 85.

Jeſus als Muſter der Faſſung in Leiden. CCLXXXII, 73. |

Jeſus als Mufter der Ergehung. CCLXXXII. 59.

Jeſus als Muſter der Sanftmuth und Geduld. CCLXXXIIogB.

Jeſus als Muſter in der Verſchmaͤhung ſuͤndlicher Rettungs⸗

mittel. CCLXXXII, 117.

Jeſus liebte auch im Tode, CCLXXXU, 159. | > Jeſus des —— beym —— CCLXXXIV,

105.

. « [2 / IR +

N. } r

s73 u | Jeſus als Moaſter des Redens gegen das Bnteiht, ccixxxm. 121.

———— und Dant für Jeſu Ted. coxxu. 112.

Jrrdiſch.

Wir einen von den Feſſeln des Jrrdiſchen freyen Sins haben. ‚Il, 21. Er

.„ Die Vergänglid;keit alles Jerdiſchen. IV. 365.

Bey ber Vergaͤnglichkeit des Irrdiſchen ſollen wir unſere Un⸗

vergaͤnglichkeit fuͤhlen. V, 285.

Wir muͤſſen die irrdiſchen Angelegenheiten aus einem höhe

Geſichtspunkte betrachten. Vil, 374. 2

Von dem irrdifchen Sinne. X, 400.

Daß bad Leben eine Folge von Entſagungen ſey. "X | "334.

Bon der ——— Fuͤhlloſigkeit die der unweiſe Genuß irrdi⸗ ſcher Gluͤckſeligkeit hervorzubringen pflegt. . XIX, 330. Bon dem ficherften Grunde ber irrdiſchen Gluͤckſeligkeit eines

Volkes. XLV, 381.

Die verſchiedenen Quellen des Gefuͤhls der Eitelkeit aller ierdi⸗ ſchen Dinge. XCll, 192.

Die Warnungen und. Lehren, welche uns von In der Vergängliche keit aller Dinge gegeben werden. XCI, 204. CXVIN, 179,

Bon dem Wohlthätigen in der Vergaͤnglichkeit der irrdiſchen GSuͤter. CCXXVI.

Die Graͤnzen unſerer Beſchaͤftigungen mit dem Indiſchen. CCLXXVI, 364.

Von den ernfihaften Anfichten, welche das irrdifche geben je⸗ dem unbefangenen Beobachter darbietet. CELXXXIX, I.

- Weber den Gebrauch, welchen Chriften bey der großen Veraͤn⸗ derlichkeit des Irrdiſchen von dem Gedanken an;die Zukunft machen. CCLXXXIX, 34-

Jerthum.

Traͤge Beruhigung bey ſchmeichelhaften DEINER | in der Religion. 2 233. |

.

* J

J Warnung Bor dem Mißbranche der Wahrheit in Sie cht auf.

a

Die unſchaͤdlichkeit des unverſchuldeten Irtthums in Reli⸗ gionsſachen. XC, 159.

oft unter denen, die in der Religion minder richtig den⸗ ken und irren, beſſere Gefinnungen und mehr Religioſitaͤt herrſchen, als bey denen, die ſich für R.chtgläubige dal ten. G, 59. XV], 258. |

Von Irrthuͤmern. CXXJ, 119. 5. en

Jugend.

Schoͤne bey der aufbluͤhenden Zisend. J, 201, =

Die Gewalt ded Todes tiber die Jugend. 1 291.

Uebet die Pflichten- junger Perfonen. xXVI, 217.

Von der Frömmigkeit der Jugend. L, 343.

Fehler der Jugend. CXXXVI, 133.

Reden an Juͤnglinge über Ehre, Liebe und gweindſdaft CCIV. J

Von den Vortheilen der Gottesfurcht in der Jugend. CCX.

Von dem wichtigen Einfluſſe der rechren Anwendung der jus gendlichen Fahre auf dad folgende Leben. CCX.

Bon einigen VBortheilen der jugendlichen Arbeitfamfeit. ECK.

Von der um Art 1 von Jugend auf’ zu erwerben. CCX. | | en Gericht.

Die Fünftige Entſcheidung unſers ewigen Schickſals. X, en

Sreude und Schreden am Tage des leiten Gerichte, XLIX, ° 406.

Von dem jüngiten Gerichte, LXIV, 44. 307; LXV, 223.

Der juͤngſte Tag. cxxxvn, 10:48,

Kampf. =;

Ueber die fi ttlichen Kämpfe in unſerm Innern. XVI, 160.

Ermunterungen zu einem muthigen Kampfe gegen alles Boͤſe außer uns. coxcn, 306.

. Kenntaiffe. Geneimitige Senat. ‚CXXXU, 88.

178

374 _ RERSEERETEE

| Kennzeichen: Keunzeichen wahrer‘ Chriften. XLvVu, 1. J Die Sinnesart Jeſu als das Kennzeichen. wahrer Chriſten.

XCIl, 103.

| Kenfhbeit. Bon der chriftlichen Keufchheit. LIV, -r. CH, 261, Natur und Bewegungsgruͤnde der chriſtlichen Keuſchheit. LIV,

| 931. - VUebungsmittel der chriſtlichen Keufchheit. LIV, 254. CIU, 292. . | | "Ermunferungen zur chriſtlichen Keuſchheit. LIV, 316, . Kinder. | we Sefinnungen und ‚Gefühle mit denen wir neugeborne Kinder - "betrachten und behandeln müffen. X, J. | Betrachtungen über die Dunkelheit, welche das zukuͤnftige Schickſal unſerer Kinder bedecket. XI, 102. Die ſpaͤteren Schickſale der Kinder ſtimmen nicht immer mit den fruͤhern Hoffnungen der Eltern überein. CXVIII, 865

97. | EN Daß wir alle dazu beytragen koͤnnen und follen, unfere Kleis nen unter und bey Zeiten Gott zu weihen. . CCXCIX, . 113. | | | | Kirche. Bon der Sorgfalt Gottes für die Kirche Chrifli. VL 72. Traurige Vermuthungen rechtfchaffener Chriften wegen. des uͤͤnftigen Zuftandes der Kirche Chrifti unter und. CXCIX. Die Zwede der chriftlichen Kirche. und Kirchengemeinfchaft. CCLXXXI, 129. U | .. Die Pflichten der Ehriften, als Mitglieder der Kirche. CCLXXXI, 145. ze $ | | | | Klage.

Von 'dem Klagen wider Gott. XL, II. | VEN, Klagen über das in der Welt herrfchende Verberben. Cl, 256. Klagen über die Leiden der'Gerechten. Cl, 257. |

Klagen über das Gluͤck ber Gottloſen. Cl, 257.

| 195

| Die liebenswuͤrdige Kunft ben Ungluͤcklichen fo zu beflagen,

dag fein Elend ee nicht une fondern vermins dert werde. CH, 12. |

—* gesen Gott geführter Klagen. cxxxv, 293 299.

| Kleidung.

Bon dem Griftigen Gebrauche der se überhaupt. LIV, 42. |

8

| er nt en. | | | an kraͤnkt in guten Menfchen immer auch Andere, X, 270, .

Kräfte.

Der Mißbrauch der Wahrheit in Anſehung moraliſchen Krafte un des moraliſchen Verderbens der Menſchen. XC, 193. -

Krankheit.

Von den Troſtgruͤnden wider ein ſieches Leben. LXVII ar. Von dem Verhalten bey den Krankheiten der Unfrigent. CXVII, . 34. CXX, 253. Vergebene erwarteft du in Krankheiten von Lohnfüchtigen Dies nern, was nur Die‘ Liebe geben fann. CXX, 255. Habe Geduld mit den Deinigen auch wenn fie nur aus Einbils dung krank find. CXX, 259. Warum wüthen Krankheiten und Tod im Se und Herbſt ft. ſo heftig auf dem Lande? CXL. Landplagen. Einige Betrachtungen über Landplagen. CLVI, 61.

Laͤſterung. Von der Stchmaͤhſucht. CI, 382. | Wie kann man der Laͤſterung entgegen arbeiten? CIIL, 219, Bon dem Beträgen gegen käfterer. Cu, 229, Rof.

Zroſtungen Mader und dmiye des Sehens, | CEXCH, | Da |

r,

176 * | Laer Laſterhaftigkeit. 5 Die Ohnmacht des Laſters. II, I. | Bon der Verwandſchaft der menſchlichen Laſter. X, 62. Daß und wie wirund von Zeit zu Zeit an vorigen Suͤn⸗ den erinnern ſollen. XIV, 276. Daß das Laſter immer ſchlimmer wird, je mehr man ed vers © bergen will. CLIL, 65. Von dem Haſſe ber Laſterhaften gegen die Tugendhaften. CI, 110. Wodurch wird dad Eude der Gottloſen ſchreckhaft. cl, 182. Bon der Furchtſamkeit der Gottlofen. Cl, 169. Warum die Ootslofen ihre Laſter verbergen. CI, 254. a Freyheit, mit welcher Gott das Laſter wirken laͤſſet. Wi⸗ wenig der Fromme das gluͤckliche as ee darf. CCXCIX. 180.

Lauigkeit.

Von der Lauigkeit in der Religion. XC, 107. Betrachtungen über den der Lauigfeit. - Coxcv, 375.

= Laune

| wie wir den fehädlichen Husbrüchen te biſen Laune ‚- zuvorfommen? LXXXI, 48. U Meber die Laune und den Einfluß derſelben auf die hausuiche Gluͤckſeligkeit. CXVII, 214. CXIX, 413. Mittel gegen die übele Lauue. cxvn, 229. CXIX, 423,

3 434

geben.

Betrachtungen uber den Weg durchs Leben. XIX, 1, .

Veber die Mifchung mit weicher die Bilder des Lebens und des

Todes ſich überall und aufdringen. XX, 104.

Iſt das Leben nichts weiter als eine Prüfungszeit. LXI, 1.

Beruhigungdgründe wegen der jährlichen Mbnohme Le⸗ benszeit. LXXXL 32.

Die Briige des Lebens. xcH, 179. .

2 —— —— 177

Ueber die ungewiffe Dauer: des Lebens. ccxxvn. 397.

Die Freude der. Menſchen über ihr Leben. CLXVI.

Bon der Verbindung, in welche Gott unfer äußeres Leben mit unferm inneren und fi ittlichen gejegt ee CCLXXXIX, "423. 443.

Warnungen wider einige viel zu. wenig erfannte Angriffe auf

das Leben unferer Mitmenfchen.: CCXC; 102, |

Prüfendes Nachdenken über den Gebrauch unieres Lebens. CCXG, 454.

Die Anweifung, welche uns das Evangelium Jeſu uͤber die Verhaͤltniſſe des Lebens gibt. CCXCI. 302.

Von dem hoͤheren Seyn und Leben, zu welchem das Evange⸗ lium Jeſu feine aͤchten Bekenner beſeelt. CCXCI, 323.

Die wichtige Pflicht dem Herrn zu leben. CCC, „5o

Dad Leben der Menfchen im Lichte ber Religion Sim

CELXXXI, 41. | 2

‚gebenserbaltung.

Ringe Borbereitung auf Lebensgefahren. vi, 54—4. Daß Chriſten das lieben und den Tod nicht dürfen. XIU, 93.

uehe iegehörige Exhätung des menfehlichen Leben, RXVIE, = 130, lu der Biattereinimpfung. CCHI.

gebensgenuß "Die Bang fein Leben zu gevießen. 144.

nn

h Lectuͤre.

Wie nothwendig die Vorſicht bey der Wahl der Bücher ſey, die wir zu unſerm Vergnuͤgen leſen. LXXXIX, 41. Warnung vor ber S@E CLY, 219,

Eehre.

Was im proteftantifchen Sinne unter der ine Lehre zu u ſtehen ſey. UL: 106, En J m

„13

78, re Lehrer. Beben, 35*

| Bon bem Amte eines enangelifchen Lehrers nad) dem Veyſpicle

Chriſti und der Apoſtel. L,.146, Awede, die eine Gemeine in Verbindung mit ihrem be⸗

foͤrdern muß. CVI, 92. Das Verhaͤltniß eines chriſtlichen Lehrers zu Gemeine.

CVI, 96.

Bon der gegenfeitigen Bit der Lehrer und zibleen CVI,

IOI. 107.

BGute Entſchließungen einer Gemeine and ihres

CVI, 108.

Daß das chriſtliche Lehramt ind noch in unfern Tagen feinen

- Werth behauptet. CLVNI, 605. Bon dem richtigen Verhaͤltuiſſe ur ns zu ſeiner Ge⸗ meine. CLXVII.

Beurtheilung der Klagen über die Beringfhrdtung des Predi⸗

-

gerſtandes. CLXIX.

"Barum die Lehrer ded Esangelii auch bey den größten Veraͤn⸗

derungen in der aͤußeten Welt ihres Geſchaͤftes wegen nt- beſorgt ſeyn können. CCXCII, 154.

Eine freundliche Erinnerung an die Vorſtellung, die man ſich

"von dem Lehrern des Evangelii zu machen’ ‚CcXQl, 359.

. u Kiste

Es iſt gefährfich die Macht des Körpers über den ger ‚u

ſtaͤrkken. IV, 251.

Die Natur rädyet jeden Mißbrauch unſeres Körpers, iv, 459.

Fruchtbares Nachdenken über das Schickſal der Unglüclichen, denen. die Natur einen verjtümmelten Körper gegeben hat. XIV, 151.

Weber den Zufammenhang, in weichen Gott das Beduͤrfniß, unſern Koͤrper durch Nahrung zu erhalten, mit ber Bils dung und Beſſerung unferes Geiſtes gefet hat. XV], 213,

Bon der Sorgfalt für die Gefundheit des Körpers. LXIX, 265.

Von den Fehlern‘, die einer Sorge für die Ge⸗ ſundheit des Leibes entgegen fichen. 13x, 287, Eill, 10.

|

4

| 179

geihefium

Daß leichtſt ĩmige Menſchen indem fie ſich ans einer Noth herausreißen wollen, durch ihren Leichtſinn ————— noch tiefer hineinſtüurzen. XXVI, 244.

Von dem Leichtfinne. XC, ı 1.' cl, 149. ccuv.

Leiden.

Von Leiden. CV], 2912251.

Beruhigungen im Leiden durch den Blick auf, das Bet Got⸗ tes unter ben Menſchen. II, 413.

Weber den Wechſel der Freuden und Leiden. VI, 179. Wie wichtig ed fey, mit dem Gedanken vertraut zu feyn, daß afle Leiden Mittel zu uuferer Bildung find. VI, 198. Heilſame Veränderungen find bie Frucht trauiger ——— rungen. VI, 314.

Ueber die traurige Erfahrung , daß uns eben Blick auf Ba Gefchlecht fo viel Elend zeigt. XX, 63.

Weber die Wirkung der Religion i in Widerwärtigkeiten. XXVI, 18

Das chriftliche Verhalten bey der Bedrängniß und. Noth im

Zeitlichen. LI, 453. Durch Trübfale unterrichtet und prüft uns Gott. Lvi, 237. Bon der Seelenruhe bey vorhergefehenen Leiden. LXXVI, ı00. LXXVI, 53, Die chriftliche Vorbereitung auf Fünftige Teipen. XCIV, 239. Leiden lehren uns, Gott zu vertrauen, CI, 225, Leiden Iehren.und Demuth. GUK 232. Leiden lehren Geduld. CIE, 233. Reiden leiten zu Aufopferungen. CIAL 433

Leiden machen und unfere: Abhängigkeit von Gott fuͤhlbar.

CHI, 251. Troſt. CII, 251) Leiden lehren und, die Welt als rine Mpsbereisungkfünte ana,

beflexen Leben anzufeben. - GI, 254, _ Der Blid aufs Biel, weiches Bott allen feinen fiat. Ay, 50, M 2

EX N

Leiden lehren uns Gott erfennen als unſern boſten Helfer ud |

Leiden lehren uns Dantbarten gegen Gottes. Güte: CII, 253.

>

180 2 b us "Yufmerkfanteit auf die Folgen a Leiden. CIV, 51. Leiden beſſern uns durch Erfaßrungen und Genifentngungen. CIV, 5 Der Ent der Leiden. auf unfere Bersoommmung und Gluͤckſeligkeit. CIV, 61. Der Einfluß der Leiden auf unſere schigkeiten und Kräfte, CIV, 62. Reiden erweden ums zur Weisheit und Tugend. CIV, 64. Leiden leiten ung zur richtigen Schaͤtzung der Guͤter Bude und jenes Lebens. CIV, 65, Leiden dürfen: unfern Eifer im Guten nicht ermübden. cıv, 196, Der Nutzen der Erinnerungen an ein überftandenes Leiden. CXVIL, 211. ur Unfere Leiden find eh größer a unfere Kräfte fie zu erdul⸗ den. CXVI, 264. Mie en mit Leidkenden umgehen und fie tröften ſoll. cxx, 250.

Ein gebildeter Verſtand und wahre Religiofität beſiegen auch | den größten Schmerz. CXX, 269. | Wären wir ganz Vernunft, oder ganz Glaube, fo würden wir

fehr groß im Leiden feyn. CXXU, 89. Die Vortheile, welche Leiden und geben. CXXVII. CXXVII. Beruhigungen und Belehrungen für Leidende. CXXIX. CXXX. Weber die ek der menfchlichen Trauerthränen, CXXXI, 82, " Es | Die Niedergefchlagenheit ao begangene Fehler. CXXXI,, ' 103. 131. Die Eintracht der Leidehben. CXXXI, 280, : . Der leidende Menfdjeitfreund. CXXXI, 403. Die Seligleiten des Gebet für Leidende. CXXXI, 629. Beruhigungen aus dem Anblide Gluͤckſeligkeit CXXXIE 292. Staͤrke der Seele in Leiden. cxxxui. 232. Troftgründe in Leiden. CXXXIH, 237. Befchreibung des menfchlichen Lebens von der Trauer kenden Seite deſſelben. CXXXVIL 1955006. :

Sr

S

=“ 2, | a 18: Mie Gott ar 5 gichngend dieMenſchen beſſere belehre und begluͤcke. CCLXX. Wie es in der Welt oft, erſt recht arg werden mie, %. es wieder.girt. werden kann. CCLXX. - Ueber die Unart Andere auf das Unangenehin? ihrer xꝛge auf merkfan zu machen. . CCLXXL Verſchuldete Leiden verdienen größeres Mitleid als unver dete, - CCLXXEL.- Wie wir uns nach dem Veyſpiele Jeſu auf Hinfüge Leiden vorbereiten müfles.. CCLXXVII, 280... Ratbſchlaͤge · des Evangelii zu Einem, weien Verhatin ben Drude und Unglüde der Zeit. CCXCH, 287. . Ermuntering zu einer muͤrdigan - Ertragung unverfehuibeter Leiden und Mißhandlungen. CCXTIX, 295.

Was liegt. m ſchweren Zeiten Allen ob, Die verminftig Handel und fich Erleichterung verfchaffen ‚wollen, , Ccc, 308. Sinn und Verhalten des chriftlichen Menfchenfreunnes bey

den Bebrängniffen und Leiden feiner uugküchüchen. Pits menjchen. | CCLXXX, 265,

Wie wir und und den Unfrigen tie Lebensflunden en

cCCLXxxIV, pIJ.. wu

a BE; 7 5

a Baer "1 gsidenfchaften. Were ee

Rind dem ſchandlichen Mißbrauche, ven ——

menſchlichen Herzens wit der chriſtuchen ee

treiben.’ X, 18. Ueber die Unordnung ber Leidenſchaften xxvii 12q4. Beſchreibung der Leidenſchaften. CXXXVII, 145. “int,

a. der deidenſchaften. „SCRLIL, RER Leiden Zeit. 494 | Siehe Jefus. a Die Beyer ber ken Iefn. eꝛv, 335. ee Pr 3 i Lernen.

Bo der pflicht aus jebem unſerer Fehltritte noch etwae Gm tes zu lernen. CLin, 127. | ang I

A 182 De 2) | | = 111 ne Bereinigung der Liebe zu Gott und den Gefchöpfen. 11, Bı$. Daß wir dm vernänftigfien handeln, wenn wir nach der Ans’ weifung Jeſu Liebe gegen Gott und Menſchen als den Inn⸗ - "begriff aller? unferer Obliegenheiten betrachten... xı1, 228, u der. Seelenruhe ‚die aus ie * entſteht. ‚KXXVy 395. Die Liebe iſt des Geſetzes Erfuͤllung. xovrii, FOR. - Daß da8:Gefeh der Klebe ganz den —— durfriſſen der Menſchheit entſpreche. CLXIII. De VUekber die Wirkurigen wahrer Liebe derer, die I einem Kelle | leben. ccixxıx. : Duß es die Liebe ift, Pie dem menſcen ſeinen banſie Adol gibt. cLvum, 677. ' Meber die ‘Pflicht auch dann zu lieben, wenn wir —* wer⸗ den. LXXXV, I“ Dep der Werth-einer aͤcht drifigeniehe i im n frengfin Sinne unendlich iſt. coxci. 101. Lieberu Bst Von der Liebe zu Gott. ıxvi, 41. civ. Natnr der Liebe zu Gott. ccii, 27. Von den Kennzeichen einer Achten Liebe Gottes. L1l, 63, man die Biche u Ar: in ſich ewegen ill, xęvnmn

J 486. Die Liebe zu Gott ale ein ı Wirtel einem frommen Wandel.

CII IG2..

or

Die Liebe zu Gott ne ein Mittel Gottes Segen au eiangen. cii. 103, | Moher koͤmmt es, baß die Menſchen ſo wenig Riebe zu Gott | ui haben ?. cıv, 19. . | In wie fern. befreyet und bie * Sotis von Der dnsftihen Furcht? cıv, 23. Der —— der Liebe zu Got auf unfere Denfgentte. civ,

Die MWirkongen der Sehe zu sur ben den xx, 351, h > er RN

242383 Von F J———— an welchen mag merken kann, daß mau ‚Gott Di m. CHL F

Dre Biebeyu den Menſchen.

menſterna dürfen wir das Gericht nicht Fechten,

515...

Nahrung der Menſchemiebe aus den unerwarteten ‚guten Eis genfchoften Anderer. vın 41.

Bey der Ermeifung, der chriſtlichen Menfchentiebe | koͤmmt zug weileh viel darauf an, zu rechter Zeit nichts au thun. XIL, 210. J

Daß die Hriſtliche Liebe zu Andern eine Quelle wahter Zufrieg

"penheit ſeyn zu 86.

Von der nierfipürdigen Vereinigung, ; weile das’ Evandelium Jeſu zwifchen der Liebe zum Vaterlande und der allgemeis nen Menichenliebe ftiftet. ix, 63.

Ueber den Wirkungokreis ver. wahren’ Wenſchenliebe. ar 4%

Wo ſoll unfere Liebe anfangen: und enden? XXXIM, 405” .-

Bon dem hohen —— einer ——— rn

2. Jam 284. Bon der Menfihenliche. Lxıx, 468: exxxiii, 174 Natur der Menfchenlicbe, :Lise 200. - . :- ER:

Daß die. Uebung eines frommen Wohlwollens bie bee Bon | bereitung anf bie Ewigfeit fey. LXKIV, 2. 5 Uebertriebene Rt das ande det m... BrxKıR 2220.

Die genaue Gemeinfhaft und Verbindung der Denfhen m der Grund der Menfchenliebe. XCviii, 1. Erweckung zur allgemeinen Denfchenliebe. xcvım, 16. Wie viel mehr zur Meufchenliebe erfodert wird als Geben. und

Wohlthun. xXcva, 50,

Bon dem Einfluffe, den der Wunſch, geliebt zu werben. ,, auf unfern Wandel und unfere Gluͤckſeligkeit hat, und der Wach: ſamkeit, welche ‚wir babey ne unfer Se haben muͤſſen. cii, 104.

Quellen der Menſchenliebe. cıy, 20.

Hinderniſſe der Menſchenliebe. civ, 20.

84 mem :

Von der Lieblofigkeit. cıv, 28. Ä

Aeuſſerungen der Menfchenliebe. cv, 33. °

Betragen gegen die, welche zweifeln, ob wir an lieb Haben. CV,. 297.

Sreuben der Menſchenliebe. CXXXIV, 8

Don der Liebe gegen Sreunde, die auch nach ihren Tode fort dauert. CCXIV.

Die Uebung der Menfchenliebe in Leiden. CCLXXV, 320.

Don dem Werthe der Menſchenliebe. CCLXXVII, 98.

Wie der Chriſt noch im Tode ein Menfchenfreund feyn Tann

und if. ccLxxvım, 28.

Schr ernfthafte Tragen, die wir und in Abficht auf die huſtli⸗

che Bruderliebe vorzulegen haben. ccxcu, 1.

\

Lob.

Ueber vas 206 im Munde der Feinde. VIII 274: .

. :Prüfendes Nachdenken. über unfer erhalten bey dem⸗ veie

Gottes. xiv, 66.

Von der Pflicht bey jeder gelüngenen guten That Bot wie a | zu.geben. XIV, 172%:

"Weber das Verlangen nach Lob. Xxxvrii, 108, 2a

Verhalten eines Chriften wenn er gelobt wird. : CT, 391.

Das Lob des. Guten an andern Menſchen. CXXXIv, 243. -

Von dem Lobe und Danke für Gottes Güte. .cLxv. .. 5

Ueber die eobgefänge der wahren Bere Gottes auf nn

cec, 92. eedu. kobnſudt. | 2 Wider die Lohnfucht bey der Uebung des Guten. rxxvi,

Warnung vor der Erwartung außerordentlicher Belohnnngen die mit unſerm Bann in feinem Verhaͤltuiſſe fichen. LXXVII, 46,

Ueber die Lohnfucht. LXXK, 34

| Luſtbarkeit. Ueber die Öffentlichen Luſtbarkeiten. XCH 139.

2 " | . Fr s 183% Ä ee 172 7 25 | Einige Beunbfäte Kür richtigen Beurteilung des Lurxus. Kl,

3097. von ſeiner ffttimen und guten Seite. "XXI;

Be. ec ein: übertriebener Lüxus dir morafifche und veligiöfe j Aufklärung. hindert, 350.

Die Ueppigkeit.“ XC, 3z33. da ae Warnung vor einer unteife Prachtliebe, 27. | Bot dem ſtandesmaͤßigen Aufwande. EL; 195.. 2 Pracht iſt eine Quelle bes Werberbens, rn

———

Vermeide bey der erſten Einrichtung deiheß Gaumen Allen uunðthigen "CXIK, 324328: |

1 ir? 3 t ee De ae ee Fa: Von dent at se äirigen Maccht:“ C. ra ENT # Maͤſſigbeit. | Ron der Mitar ! a r. Heiner. Bon den n (freien Boigen * Meineides. CELXVI. " Reinung Sn: |

Wie man ſich zu verhalten bat, wenn man * Teiner kenntniß auf befremdende —— geführt wird. CL

141 ® 7 * * —— * a = : 2 —— J Idım vu}

De FR

Die Menſchen als Saſte unv Freindlinge auf der‘ Erde. xciv, 321

Won dem Ücbergeiichte der guten Menſchen iR die Bifen, ECLXXV, 182,

Der Menſch als Bürger zweyer Welten, CLIX, 1.

Wie wir den Werth unferer ‚Weitmenfihen na den Mufter Jeſu ſchatzen follen, ccäcv, au, &

*” gr x

wu Menſchentenntniß. Wozn mih,;bie-Eyfahrang,pergilichten, daß Viele beffer ro

als wir dachten. 1, 302.

Inte Reas: An jhegn debchtan Jallt.ähe ſie zwegren ke

b

Bey Gedanken; wuͤſſen wer quf die Gpantın. Adene

Ruͤckſicht uchmen. VL 90, Mie viel darauf anfomme, die Menfchep ß ‚gu. Besen,

‚wie fie Jeſus ynſahr. - XL -BGL- ,

Lerne die zu Dig engen RR: % ſelbſt * ii u

28.

Die edle in ſchattar⸗ Freude, wenn wir gute Wink ten n.,9w fergen. -LXXXIX, 48:1. gr PT Rn mi.

"Bon der rechten Benußung der —* Bee zu fammeln. Cl, 133. -

Bon der Menfchenkenntniß. CXXXIII, 162. 168.

Eine Ynwrfung zw. mi: Andere pr der Seue wet. Hurzere |

kennen lernen. nn CCLXÜL. gesln, F ee ge, Son der Pittelmäffigfeit, die fich überall an unferm zeiget. 226. 323

172.19) Be TE =; Bey sr win 14

Men (henliebe Eiche Liebe zu den Menſchen

sr Na LE ee * A = MESSER ARMEE re Br Bon dem Mefen., av. 31.

Are GR Br BEE EI W ſche s furch. Die —2— tet und ‚raurigen * der ar IV; 137: ° Br Tri irsesgetstee | : A: BR. ee:

Di pob⸗ wan —— Wigchuhhi.

i 38%

Wañtrautnn u Ri Don bem Bistrauen . Bet. CH, app: Schau, 5383 Peer EB.

Bon den weifen Siftranen, mit Eu MäwDL Sue in fich ‚betrachten. CCXCV » ‚288.

er J —— = ne 4,3 G. [ Ven den Krimkhmiſchreden er Wipergnägens. xvn. 143. BEIN DT 19

J ra vn indem

; ut st De ze miet eabe De Don der Mitfrende. ZEHN, a J 3

Borr den Hhidernifferi des Witfreube.: CIII, 4.

Wer ſich uͤber die Tugend Anderer nicht freuen Br iſt

ſelbſt nicht tugendhaft und Wer, fich. aͤber Viis Gluͤck din⸗

derer nicht bl ber, iſt ‚feinen, CXLII.

„122. Zr Da 3 rin iinamne ae BR.

„in ———— Äh IOL. ArEE RITTER —E GR: ars

Ueber das Mitleid Jeſu. Acvim 86. ‚Bon dem natürlichen Triebe zum Ritteiden· CIII, ang. . - Darf man mit ruhigem Kerzen vor Nothleidenden veribeige hen. CCLX v. —— |

wietel. . 2 ch 22 —— Ueber die ſcheinbare eh: ber Wittel, ‚bie Sort zu ſeinen Zwecken wähle Is: 7.7 RO i - Weber die finnlichen Sy smittel zur Tugenb. Am. 41. en Anblick der menfchlichen Nothiſt ein Mittel zur —* IV,qo. a Or Die viel darauf anfannur, dag über Bie Minch FOR a gerne lichen unglücklichen: Zeiten zu behaupten, ein theik bey uns hersſche. XX. 350 Mittel zur moraliſchen Beſſerung. CXXXM, ae :; 2 Beringfcheinenbe Mitel Lounen unter Gorteh- Er Pr ie Anerichten, als yis.camaraen CCLXAXVJIR.z..,

x N

\

is Ueber den verführeriſchen ger: welchen uns tif ige Witte

zu babe? pflegen. -OCXCNVE zig :

Sn als Mufter. der Verſchmaͤhung —* neumment.

ES . ww’ 47 Sy:

+ te CAMAI, auge ü a Late I | weni. u 5 Wie fi * ein Chriſt bey der Angeführten Tyrannei des —— ſbrten Mohlgevdes gu verhalten habe. LXXIV-. —X

Von der Modeſucht. CIl, 163. Don dem Nachgeben in die Mode. CIE, 154.

„Ueber die Modefucht und- den Sinfluß derſelben i in Dr Bände

che Tugend und Glüdfeligleit. YCXVIL. 239... mie man ſich in Anfehung ber Mode erg Kun, "252:128de. u En Re, Ba fi Mor u? CI 350... ie

Morzliſfches ar

Bon dem merkwürdigen: Einfluffe den das PER

und große Veränderungen sah nander —— XIV. 340.

wen a De Morgen. —— 9— 22 14624α matriise a

Bon dem märrifchen Weſen. A 127. gritissune. :

Der regelmäßige Mißiggänger. E ‚LXIX,. 528

vor dem ae CH, a an Ba re 7) WER a DR Chriſten muthig u muͤſſen, wo und Fade, vwð alles von ihnen abhängt. XTR, 410. Die Ratur des chriſtlichen Heldemnuihes. LII. 1. Die Gruͤnde des chriſtlichen Heldenmuthes. ar Von der Kühnheit.. LYIL 93.: "- > Weber den großen Werth der Eutfrofenkeit. LIXKPUN;S4; Die Gruͤnde und Quellen des ohriſtlichen Muthes. XIX.I.

[

Zen 189

-

Don den Bortheilen eines unriäroenen Muthes. CI, 23

Nadabmen. maqtolgen Sof ———— das fodert das Vaterland. IP, 270. Bon der Nachfolge Jeſu. XLIV, 79. Bon der Nachahmung der Sitten unſeres Zeitalters. CHL IST. Bon der Nachfolge Ehrifti. CI, 314. Bon der Nachahmung der Kinder. CXCVII. Von ⸗der Nechahmungsfucht. CLIP, 175. .

6

Nacsieb. igkeit. | Von der vernünftigen Nachgiebigkeit. CIII. 2i.

In wie fern ſtiftet man durch Nachsiebigkeit Ruten oder Scha⸗ den? CV, 333.

Der en nachgeben, der Dann oder die Frau? ER 213. Naqchrud Me | | Biemahre Chriften in Abit auf den hin: gefi unet ſollen. XIII, 501. Der geoße Werth eines guten Nachruhms. Ch, 240. Von ber en: nach dem Tode. CLXXY, 457. Nachwelt. | Wie erfrenind und ermunternd edeln Menfchen der fo nahe * fiegende Gedanke an die Nachwelt il. CCLXXXV, 35. Bon der Gewohnheit aller wahren Freunde des Guten bey ‚ihren Bemühungen vornehmlich auf die Jugend und ee welt zu rechnen. CCXC, 205. 5 Rede Bon Nostfänben, CII, 139. ccH. -Moralifche Betrachtungen bey der Nacht. CXXX PT, 209353, Naͤchſter.

Wie fragt. der Sieblfe: Wer ift. mein Wächter? CELKREU, 271.

Wie En der; Menſcheuftennd: Wer Nichſterẽ nn 283. ——

t

Nadure 500 RN sr muß uns wichtig ſeyn. 1. . | - . Die Ermunterung des Chriſtennahmens ſo wuͤrdig zu werden wie Jeſus es des Seinigen war. Ch, 135. | nz 2 Nahrung. 2 rn ER Bon dem chriſtlichen Sebrauche der Nahrung· LI, 20, CH, 7... Von den Bedingungeit und PT chten bey der Werbeißung, daß uns Gott ernaͤhren will. CVI, 23. Bon dem, Glauben, daß Gott fuͤt unſere Nahrung ſorgen werde. WVI, 311. Won der ſchaͤdlichen Macht, welche. das Vergnügen bes Eſſens | und Trinkens über die menfchlichen Geſi | CL, 115.

Natur

Der Anblick der Natur befoͤrdert die Sennntſhaſ mit und ſelbſt. J. ‚238.

Weber die Freygebigkeit der Natur. III, 270.

Bon dem Sinne für die Natur. XIP, 192.

| Das chriftliche Pfingſtfeſt als eine mächtige ae an

daos Höhere und Soͤttuiche in unferer Natur. XIX, 270. 290.

Betrachtungen der Nalur. LXIX. 388. CXXXIIT, 158.

CVXXIV. 52.

Anleitung zur Betrachtung der. Werte Gottes auf Erden. XCVII, 221.

Betrachtungen bey dem Anblicke der Früchte des Feldes. CYI,7. ..

Ueber den Wachsthum der Früchte des Feldes. CYI, 9. ;

Don der unerſchoͤpflichen Kraft Gottes, die Natur zu beleben.

CL, 11.

Bon der Ordnung Gottes in der Natur. CYL 13.

rende und Glaͤckſeligkeit iſt det Zweck aller Anorbmungen Got: | te8 in der Natur. CVI, 16.

Meber die Urfachen ‚-von Dehen ——— der Brüche ab⸗ bängt. COVI. 17.

1 I Bon dein Schutze —R der rip des Ber CHI, 19, Ermrunttrungen zur Veenchtung der Werke CXV, 86. Betrachtungen bey ſchreckhaften Naturbegebenheiten. CXXX 476. Lehrreiche Betrachtungen det Natur. CLXXXIV, | Frenden äh der Rätur: COKXXTX Ger au dem Einfluffe der Betrachtungen der Natur auf die Bi vung des Geiſtes Und des Herzens: CCLXV. Wie Gott in der Natur wirkt. CL 289. =

ı +

Ne id. Be Te | | , Don dem’ heibifchen Mißvergnuͤgen uͤber fremdes Gi: 1X, 72.

Das Wimpfliche kaſter des ER und Brodneldes, XXVI, 84. v8

Mider-den Neid. XLY, 107. . en Warnınig vr dem: Neide. Xc. 2 c 274. i8r. = ö Don dem Neide über fremde Tugenden, CH, ig2.

Yon det rechten Verhalten im, ——— mit weidiſchen. ‚CHI, i4.

Von denn Neide, ' (CXXXIV, 348.

Neid entfieht aus Mangel. innerer Sie. CXCIX, 197. CLI. 190.

Neubegierde.

Don der Neubegierde. IIl, 323. Cl, 62. CII, u

Vorſicht unter ſolchen Menſchen, die uns ausforſchen wolleh, CI, 84. |

. Die Vegierde nach neuen Dingen. ELYI, 439. 3

es Nerniabr. je Dankbare Erinnerungon bey dem neuen Yahre: .. I: 1: Bir find Kinder der Zeit unter Gottes Leitung. IL ı.

Ermunterungen u einem hriftlichen Ennfi bepd Ai Eintriste in das neue Jahr. ‚Ks, a)

n

4

193

Die Freude eines fich glaͤckich fütenben 5 Volkes an dem eren Tage eines Jahres: LVI, 193. Ä Die Ruͤckſicht auf das vergangene Jahr. XCIT, I5L.

| Auſſicht auf das angefangene ah Xxcii, 166.

Noth. ._.

| Noth din Verbrecher * N nicht nice a Die Not erzeugt, aber vertifget auch siele inſhe cux.

36. Ueber die Macht der chriſtlichen Religion | in tämmerichen Zei⸗ tm. CLXXXI. Wie viel in den Zeiten der Noth Ben anfomme, Religion zu haben. CLVIIl, 461. Daß uns bey dem Gefuͤhle unſerer Not nichts mehr denüthie gen foll, ald ein Blick auf das untadelhafte Verhalten Got⸗ tes gegen und. CCXCIV, 59. Ernfihaftes Nadenken über die wahren unſerer Noth. | „EeReNG 312. Ä

——

Be: Natlic.. Der wehe Werth eines gemeinmägfigen Lebens, I, 377: .

Obrigkeit.

| Der Weit einer gewiffenhaften Obrigkeit beſonbers i in naſen Zeitalter. LVI, 54. Die obrigkeitliche Gewalt ift von Gott. LVI, 112: Rechte und Obliegenbeiten der Regenten und Untertänen, - : sCXXXV. Bon dem frommen Bunde zwiſchen Oi und Unterthas nen. CCLVL | | “=

Offenbersigteit. | nn j Don ber Dffenhersigleit. CIL 484. ELXIV, 121.

O ffenbarung. PR: | Borzige‘ ber Offenbarung dur) Chriſtuin. ECKE, a

/ “93

' x ’. /

Dpfenerp. DI ned sin

j PPER fa ——— die man: der⸗ Dugenð bilugt. xu 88. —R

BF ere

Von der ande Chriſtet anch bev den fehenfen Den zuͤgen und Kräften der Ordnung fhulbi ig find. XI 70. 0... Ueber die Wichtigleit der Dybnkäg An Verhalten, xxvui. L Bon det Ordnung. :CXXXIV, 385.

Ordnung erleichtert big. Arheit. un —E die ünſin CXIXy 2 dr reid: 5 % ta sin IraC 9 > 9.8

- Drdnungsliebe ift- in einer die Auenthebslirh, 308 365. 383. Bi. ar „I 23 —EBXR ET BE ; . *

*

—8* keit. ur bie Partheifihteit im "gemeinen Leben, IV, 3... Vetrue en = ae a | Vera und az CCXXXI, AL. Ä FI Te EIERN

.

‚Wie ER wi —R haben, bey ben ——— in ein neues Fahr den Zwang der Pflick Ju fegnen. XVIL, .

Die Pflichten gegen Gott find bie Quellen Kir ‚anderen Pflich⸗

ten. LXIX, 583. _

Bon einigen Mitteln zum getroftäh Muthe be Erfüllung i Ans ferer Pflicht. TECXRXVIL . sk anche. 2

‚Wie gefährlich es ift, ſtatt der Drlicht ohne Widerrebe zu ges borchen, . fiber ihre. ——— “And Größe zu ktügeln. CCXCVRza4x:.7 ni BEBETATLITTE TE Bari DAR

Stärkung zur Pflicht burch den Hinðblick den —2* CCLXXXII, 3. co

enmufanst vretgen 4 slnnn 25

Pr * jeder Me fin Frei bat, Gr senden L weg» i nu fi MN ee | |

Br RuYor Broeeß oa Be Esriftiches Bean dep Proceſen. LI, 12 N u

\ J J / —J Pd

Bon Proeeſſen. CH, 472. Bel. Re vor, main Be

yet | ucher ven BAR de ee chi; 2 .5 er $ ; Sn ö Er war Be: SB BR tu , ; r B Siehe Seröiertenntniß.

Bor DR Wahrheft antreiben hf N fr es FR m dem Leben auf Erden nie an Prüfungen fehlen wird. xıx, 43 Die gröhk Antelfudgung'uitiferen Lebens Lixs 1! . "Die Prüfung des vorigen Lebens. cxxxvn, 336 - "Suhl = e Ueber die serfähiebene it,‘ wie fi ° bie Menſchen qua⸗ len. CLXXL

. R Be Re ah. . BL % sh ‘.

“Que ven. Ueber bie Duelien ei ‚men dĩchen 5 t. XL aa, u gt wage Da af GN BranE " x ü Kae: ee J Bi tie Selbſiraen XL; dieser © © Br ah Be 2 Er er | ee 2 Munde Ex Eee, |

Das Bin. eines rauen Donfien, COX: ee ; vi ee

Rechenſchaft. —— —— ir auf bie Fünfige Rechenſchaft. 285: BEN ae 25. Br . 4 Recht. ne | an £. ae Dringende Bitte an alle, Die day beptragen koͤnnen, daß Bots tes Recht im Lande gehe. XVIII, 163.

Der Menſch iſt nie Teichtet unbarutherzig, IC ten ı Rede hat. CXLVE, 85,

Wie die Liebe en Sun > a Bee | CCLXXVE .

N

® P} a ——

\ ee Br

2 J 19% ; Celten,. daß aian 2 68 Andern recht mach 191.

Restfdeffensein. en

Recheſchafenheit des Herzens und’ des Lebens 5 auf Seiten des die in der Lv,

Reden. |

‚Ein chriftlicher Sinn muß ſich auch in unſern zeigen, V, 307: | ‚Ueber das Vebiirfuif ſich Andern zu eräfuen:: x > FE Don dei Pflicht in aid —— ———— zu LXXM. 58. ie ee wi

a da Reformation. a m

* der Aehnlichkeit welche die Wiederberſtelung des: gelii durch die Kirchenverbeſſetung niſt Des erſten Anknde gung und Einfuͤhrung deſfelben hat. XVI, 395. Daß wir und ſehr zu hüten haben, einige ſehr ruͤhmliche Eigen⸗ ſchaften, welche bey der Kirchenverbeflerang wirkſam was 3 ven, nicht in_werberbliche Gehler ausarten zu laſſen. xx 223. | Das Lehrreiche in der Geſchichte der Refermation, in fo fen; fie unfer Urtheil über den Sang, der menſchlichen Dinge berichtiget. XX, 462. |

u}

Bortheile und · techtar Gebrauch der Refbrmation. iin, '587%)

Spuren der Vorſehung bey der Kefodmartäkt“ “LHI, 605, Vorin die: Bordföite der Roformation beſtchen. XCL 79%, ---

Unterfuchung über. —— der Vortheile der Reſforma⸗ tion. XCIII,

Ueber die een Cvi, 27, Wie wir die Wohlthat der Reformation Beurtheien und bes | nugen müflen, wenn und ber acht ‚proteftäntifche Geiſt be⸗ ſeelen fol. CLVIE:595: 70H u > Daß Gott die: Kirchenverbeiferung ayß dem Verderben entwik⸗ kelte, welches vor ihr herging. CCXC, 239. Die Verdienfte . der Kircenverbefferung um van ‚Finger Leben. N 209, —J— RR

\

Beichranges: für-upferg Zeit aus det. Geſchichte der Kirchenver⸗ Hefferung ,_und’den Siun und den Geiſt ihrer Urheber. ccxcviu, 2870 2⸗

Die Kuchenverbeſſerung als em Bart des aubens, CCG, 260

0 * ea “nr «eo egieren RE - .

Der Gedanke: Gott iſt es, der die Welt regiert. ee IN.

ST TI Rei Betten

Das Bild der aͤchten Gemeine Jeſu. J 73.

Wie der Urſprung der Gemeine Jeſu —— IX, 399.

Meber die Vorftellung, die Jeſus felbft von ſeinem a)

der Erde hatte. XV, 116.

Bon der Verbindung wahrer Chriſten mit der Höheren Semeine Sottes im Himmel. XIX, sn oo .-! Die Zukunft des Reiches Gottes. XCH, 32. ! Ä - Bon dem Reiche Gottes. CCLXXVII 230. Ä

- Berichtigung. der Vorurtheile von. berk Beige Go tes. CCXCV, 330.35. 00°

Eins wir wuͤrdige Bürger des neuen Bandes? ‚SCKOMIL,

ar. Dr

391.

if ein —X der Wahrheit. —S— 145. ae Reichthum. oo. Don der. Begierde reich zu werden, XLV, 399.5 Von dem Reijchthume . LAXVL-.L. -, dem rechten Benin gegen Reiche, ‚GR, 361. E | j *cReinitchkeit. J Von der aa CAXXIV, 312, TI Reim :

Dem Keinen iſt ales CLY, 253. a

2 an ne 2

D = - in

..

Keligion. |

Big iſt es zu verſtehen, daß Jeſus die Menſchen zu uedbereiae ac in der Religion fuͤhren ill} AL; 224,......

2 v

oh Ye Sen gi der Menſchen verſchümmert fh nichts mehr als die Religion, Ul, 354. Befoͤrdern wir auch den an von ber Religion unter ind? ‚I, 394. Einige Shwiegtiten bey ber Sache des —— i, > . 41 5 Verhalten bey Religionsſtreitigkeiten. VI, 424. Wir nuͤſſen darauf achien, wie die Religion aufs Herz witkt. VII, 100. | , Barum die, welche in dem "Befike der wahren Religion’ ſeyn glauben, fo oft durch die Tugenden derer befhämt

werden, bie im Irrthume zu teben ſcheinen. xvi, 258. C, 59.

Weber bie Wichtigkeit, welche die ‚Erfenntnig der Religion für

das menſchliche Geſchiecht hat. XXVII, 106.

Die ganze Religion Dank und, bie ‚ganze Religion. Vertrauen. LX, 108. .

Die Religion als die beſte Freundin und Fuͤhrerin der alone ſchen. XCV, 17... Ä

Frohe Ausfichten auf die Zukunft für die Religion. xcix.

Die Macht der Religion. CXXXVII, 49:82.

ie gefährlich ed fey, in Sachen der Religion den Uirheifei der Menfchen blindlings zu trauen. CXCIV.

. Bon der Hauptfache in der Religion. ‚CCLVL. eh

Von der fehlerhaften Gewohnheit, ſich an die Nebendinge i in der Religion mehr zu halten als an die Hauptſache. CCcLVI.

Die Freude der Religion. CCXXXIX.

Midet die Entehrung der Religion. CCLXXVL 241.

Der Nuten des Andenkens an die Stiftung ber chriſtlichen Re⸗ liglon. CCLXXVI, 266.

Warum das Chriſtenthum nicht alle, die cs lennen, zum Freunde habe. CCLXXVI, 88.

Ueber die Veraͤnderung des Menfchen durch das Chriſtenthum. CCLXXVI, 314.

Wozu und der gegenwärtige Zuſtand der Keligion ermuntern muß. CCLXXVII, 355. |

!

j R

Be Bringt die Religion unter ben und

‚+ "Ständen nicht mehr gute Wirkungen hervor. CLIV, '6r.

Wie man ſich die Religion recht wichtig. machen Tonne. CLIV, oo. °

inige Grundſaͤtze zur richtigern Veurtheilung der Religion uns ſeres Zeitalters. CLV, 163. 193.

Wie wir die jetzige Gaͤhrung in der Religion m beuttheilen

haben. CLVI, 2399.:

Huchſtabe und Geift. in. Beziehung auf die Religion. CLVI,

548. Meber das Göttliche hey ter. Verbreitung der wahren Religion durch Chriſtum. CCXCVII, 20. Die Religion findet zu allen Zeiten Widerſoruch· COLXXZ, 229. Die Religion Jeſu if eine e Eigiehungsanfiait für bad meuſch⸗ liche Geſchlecht. SCLXXKIV, 39. 57.

Beisiotiee.

religisfer Freuden. V, 410.

Daß noch Fein Sterbender feine Religiofität viele aber den Man⸗

gel derſelben bedauert haben. IX, 109.

Meber die Veränderung , welche der Sinn für Religiofität feit

dem Zeitalter der Kirchenverbeflerung erlitten hat. X, 311. _

‚Eine dringende Bitte an alle, die Einfluß auf ganze Familien . haben, überall den ächten Geiſt der Srömmigfeit zu zeigen.

. XVL99.

Mas iſt wahre Kefigiof ität, und was wird dazu erfobert, wenn wir uns. diefelbe zu eigen machen wollen? XXI, 1.

Warum iſt uͤberhaupt die Religioſitaͤt nothwendig? XXI, 23.

Die Beſtimmung des Menfchen zur Religion. XXIL 43.

Der Einfluß der wahren Neligiojität auf das Wohl. der bürs gerlihen Geſellſchaft. XXL, 65.

| Wie fehr wir der wahren Religiofität beſonders in den jegigen

Zeiten bedürfen. XXI, 88.

* viel die Religioſitaͤt dazu beytragen wuͤrde, den Geiſt un⸗ feres Zeitalters zu PIE: XXI, ıız.

&

——— u?

Daß Be xetuchmſini hinherniſ Der. wahren Wıligtifehr ik ber verfehrten ——— ie len liegen, 4 2.193. 2" ER in

Die falſche Reiigioſitat 143. EI Seen 48

Ueber die Miſchung von drende ee in der Religion,

XXvI ago. _

Ob es eine in der Satge- da Dinge sen sähe | ige 16, : haß herrſchende Irreliglon zugleich, deh gänzlidhen Verfall 'de "allgemeinen Lander wohlfahrt ſich uehen muͤſſe CCLVIII.

Welchen wohlthaͤtigen Einfluß der refigioͤſe Sinn in Mfg ber ſchmerzlichen Lebenserfahrcagen: auf unfere u unſer Berhalten hat. GCLXXXV, 49. „>

Wie follen wir den Hinderniſſen —— ausruhen ten? 2:22 wi: De Er

ed 12

nu V u! Dep EEE BE et,

E⸗ giebt eine Reue die [77 Fehler zu —* dentlichen Tugend emporſchwingt. LVE, ge. 5: 33 em der Reue über das Gute. CL, 146. ve al, R : v be” Weiden wir. aus dem Auwenteri an bie Zeiten ſtar⸗ miſcher Bewegungen für une un ziehen follen. 'XVL, 496. .

Bon einer weijſen Einsbekfung —— —— Ch Bank Ruhe nach der Arbeit. CXIX, 256,

Rau der wahren md falſchen Ruhe w —* vera Heil dentt. CCLXxVI.

Rubmbesierbe: Be Bon de Rufenbegierte CXXXVL, 15132: Ruduredigteit. Don der Rußtureüigkei. ' CIH, 237, u ne Daß man frommen Rührungen"Tetnch bößenn Werth Beplegen. doll: alsıhe nähen. kac IE genen

%

*

f

|

a u -

Bon Depreibten Venutzoug guter xud GRLEXNVER,

44 wii s r k + 4 Re 23 I. I: 2

Bon den —— die ſich oft unvermertt —* Seins bemächtigen. COXEr 63: 2 un.

wen. werulsicnftmuth. J = y den Borzüg N) cv, 210.

Fi a ln ‚GIV, 21ĩ.

Sanft sh Kt, H er e wei: Satin,

® 203. - Von Br —— coxxxn. | Gas te. ba ‚&dambaftisleie... Der Schamfafte; “der die wefentliche Bhtenftändige elt: dẽr eingebiſbeten änfopfert. LXIX. 652. \ Bon der * Scham: XCV;-168 CH, 13853. Son der CII, 6 63. CAIX, 229.

ne “@dmbängeande - | Ku 2 | . Bon der —2 ea, "258, £ J Er | S —* Er geeen so ſabß wie fie Gott sefält, ccixxv. 6. Ns * | 8a ein

Voh deai Streben des däfers ſich wit dom o cheine der Kuga zu zieren. IL, 2885. ö

Bon diem titeln ühfetigeh, wenhe aut ie jan ohne es zu ſeyn. LXXXL- 83. - '

- Barum wir auch den Schein des * meiden —2 |

133. = der, ———— | EScherze , welche dem Chriſten nicht geziemen „CCLIX,. > die. Theilnehmung an beleidigenden CCXxvI. . Sähdiale. ee: Ban muß fein * nicht aAs eoheechi artiasen· m 29.

. + u 3 .

. 208 |

Die gewaltfamen —— in en Shiefaler wer 2* fer ermuntern zum Ehriftentuume, . V, 205

Rathſchlaͤge zu einem chriſtlichen Verhalten bey fehnellen Sm änderungen unferes Schickſalt. XIII, 249.

Von den wunderbaren Zuſainmenhauge trauriger Bogebenheis . ten-und erfreulicher Folgen bey den Schickſalen ver Diens fen. XVL 305. ... |

Nöthige Erinnerungen für die, denen ed Gott hier. ſchwer, alß "auch für die, denen gr es leicht gentacht hat. XVI, 113.

Anweifung zu einer chriſtüchen Ertragung unſeres Schickſals. XV 258. |

. Bon dem ſchnellen Wechſel angeitehnier und traurige Veraͤn⸗ derungen in den Schickſalen der Menſchen. XIX, 192.

Ueber die eigentliche Abzweckung der menſchüchen Schickſal⸗. XIX, 211.

Bon dem Zufanmenhange unferer Schicſale mit den Werten Gottes und Jefu. XIX, 231.

Warum es nicht gut fey , fein Schietfal vorher zu wiſen? LXVII, 1. CI, 83.

Die Unwendung der Worte: Es ift euch sut, auf alle Shit. fale unferes Lebens. CH, 43.

Bon dem Mißbrauche des Es hat ſo * follen. 349. ° 2 3

Von Schickſalen. IE

Daß Beſchwerden und harte Schickfale a Merſchen oft: erſt

zum Glauben und zur Hofnung verhelfen. CELKX.

Boden anſcheinenden Unorduungen i in den menſchlichen Schick⸗

ſalen. CCLXXV, 337. |

Wie wir uns als Chriſten bey aagiacnq ſcheinenden gebenheiten au verhalten haben. CCLXXVAI, 255.

Von Des xemuuſtigen. dehten auf das Zuſammentreffen * tiger Umſtaͤnde im Laufe des Kebend. .CLE, 371.

Veber.da6 Unendliche Say ben Angelegenheiten und Schickſalen der Menſchen. CCXCHI, 257. 279.

Der Wechfel Lebtafter· Sefubie in den Zeitpunkten 2 Schicſale wu RT REN EI

. V,

=

1

208: | une

Dee Schmeicheleßy· ei, Sr Ute Sgwieichele · ccxum. ae | Pre eo

emmcämkam ae Der —* des But

hes. CGLVEL j F

De milde Geift der. Schonung, r: der uns im Umgang, mif ‚andern Menichen beitelen muß. VL 149.

i Von der Schonung Anderer bey unangenehmen ehferungeh

:gegen fie. LXXIX, 53. ueher die Schonung der Unglücllichen. LXXXVIT, 91 Die Schonung der Sehlerhaften. LXXXIV, 196. 201 Eriniinterung zu freundlicher Sthonung anders denkender chriſt⸗ ‚Bogen, Bruͤder. oxovm.

Säit, Eiche Heinze Schtift und Bibel. = ; Sqhuldener. Schulden wagen nn

Vom Schuldenmachen. CI, 477.

Von bes. Pflicht ſeine Schulden zu bezahlen. CHI, 186, .

Von dem rechten Verhalten gegen die, Denn wir etwas fa dig-find. CIII, 187.

Ein ehrlicher, Dann.macht: Feine Schulden ‚diee nicht. Be |

Ien kann. CXIX, 309. Unvorſi chtiges Schuldenmachen bringt Unglaͤc. ERIK, 3156 Gewiſſenhaftigkeit i im Bezahlen. XIX, 39.

\ . Shwahe Seiten Schwaͤchen. i Bon dem’ Mißbrauche der Schwächen Andere. CHI, 22... : Bon der Wachſambrit ſchwochen Seiten ger

zens. CHI, 23 Man muß. die den Naͤchfien nicht abe Rai ent huͤllen. CIV,85 . 2.029709

Bon dem rechten: die Opoiden *

CV, I - .. . en } vi. ı Ne

rs ...808

en. LUIS a Br ber Schwaͤrmerey. XC, 70. Dir Echwaͤrmerey iin. Rüdfrht —5 x;

. 8% Ehwanbeftipteit Bon ber Sgwathefiiten. ‚de, 79. . Ghweigen. ae,

Bann u und für, wen iR Ehweigen Suͤnde. CCLIX. Die Kanfemit ni ——— 154. | 6 6 wermuth. | Der ſchwermuͤthige Tugendhafte. LXIX, 632. | —— iſt oft ein Veſſerduͤnken. CLXX, Seete. Feen > Bon den Pflichten i in Abficht auf bie Güter ber Eeite. ur, 371° ER DE: . | Segnen en er Woit Kann * will auch das Wenige fegnen, IV, 346. Von dem goͤttlichen Seegen. CVI, 20. CCLXXXI, 179. Von den Abſichten Gottes bey’ dem Seegen , bem er. und “uf | :, bem äelbe fchenft, CVI, 21. Pflichten in Anſehung bes göttlichen Seegens. ‚CV, 24. Won dem- Be ——— würdig au werben, CV. 26. ee Selbſtbeberrſchuns. Von der Selbſibeherrſchung. XIV, 134.

| Belbkbetäubung.. Bon. der " Ceeinbeg Il, 205.

Serbabetrus.

Bon dem m Eefbfibetruge do. - —— ame nr CH, 220. 293, ea

Io

/

804 Gum

«

Ed

Die fee Quellen a otgen Veh Serhfbetröges, XIV; PN. uni: waghttennb fuͤr iönnnee alt wi fo u: |

Bon dem Geibftbetzuge. CCXX. x

schien

Einfamteit ift ein Mittel ur Sersfeiteininig. vih, 138.

Wie viel darauf ankomntẽ, ein Berobachter ſeiner innern Ver⸗

faſſung zu fepn. SELH, 45.105

Mie viel barauf.ankomime, daß man fich:von Zeit zu geit eine fruchtbare Ueberſicht ſeines Lebens verfchaffe; CLI,

3

Von = Sehsftertenntniß und. den Mitteln. zu derſelhen. XCIV, 34.

Hinderniſſe der Selbſterkeuntniß xctv, 49.

Selbſtpruͤfung uͤber unfere Sefiunungen und "Handlungen. ZCV, 6m.

Gerbitprüfung in Rick cht auf den Gebrauch des "peitigen Abendmahls. XCIV, 81.

‚Von der Schwierigkeit der Seibſterkenntniß. CLXXXVI.

"Won der‘ Beurtheitung unferer ſelbſt nach det Natur unferet Freuden. CORXXIE COLXXVII, ı

Die Beurtheilung.unferer ſelbſt nach unfern Winfchen. CELXIV.

Die Beurtheilung unferer ſelbſt nach dem, was und Vergnür - gen macht. CCLXXVI.

wie bezeichnend für die Gefianungen der Menſchen ihr Ver⸗ halten gegen die Anſtalt iſt, welche Gott in Chriſto zu un⸗ ſerer Begnadigung getroffen hat. CCC, 112.

Wie gefaͤhrlich es fuͤr unſere Tugend iſt wenn wir und fe nicht kennen. CCLXXXII, ‘97.

Geiösfscnägfamteit.

Bon der Selbſtgenuͤgſamkeit derer, rhelche die Wohithaten des

Evangelii entbehren zu koͤnnen ‚glauben. XX, 185.

A omelir.n Gelbe en 2 Bon dem —* Selbſtgenuſſe. eu rc

x N

X

Geibſworde = 27: ber Geb fimprbg,;. I. 657...

Selbfkfudt. -"Y- .. Barum wir aller Selbſtſupt entfagen wenn

ſten werden wollen 144. Die Sehöftjücht, RE 3,”

Be NE at, ‚Behigkett, ZEN ee a Falſche Hoffnungen. der’ Menſchen von ihre? Saigten. yı, 6 Sehter. bey. Beantwortung der Stagei: Des muß Ba ich felig werde? VI 367. - ..

Ueber die-Seligkeit eines kůuftegen ym 1y9%

| Ueber die Gewißheit der Ständigen von kunfaaen Setige

‚Leit. :XC5- 465 on

—8 iſt ein Wert: ‚ber göntichen Goa, Bew auch zugleich unfer Werk. LXX VIE 93.

Mara die Barfteliing vuwidet Grliglät- des Himmel⸗ of fo wenig auf die Beflerung dee Menfchen wirkt. CH, 454,

Du Soligkeit / iſt Feine Gabe/ ſondern eine detze der Ainahe⸗

rung zu Gott. CXXII, 24.

Warmangen wider das Beſtroben ſich Die —2 fen

verdienen zu wollen. - OEXEH, 174:

Siaehein” '

REG imeine ileſecho der Sicherheit ber Blinden: —— 353.

on Be * T = * 1 »

—J— 7.77% "eihireräit, nn den Einbrüden der, Sippe LXIX,, all = ec Shhilderung der Sinnlichkeit. LXIX, 614. 616, 6a. : Brenn und Solger- der, N AN. 29: °

Bitten a, Fr —* Ueber den. Verfall der Sitten. CLVI, 387. Warnungen wider einige viel zu wenig erkannte Fehler, welche

u ‚der Reinheit der Sitlen⸗ unter, | CXCL Ber

. * F .. “-. [2 } 4 % Fan m . .o < ”.

2

29

ws

4

206 | | Gate

Ä Die des Reiegeſtandes wit, er er thume. CCXVlM. 3 nr:

——— Sorgen Sörgisfigtent.

Aengſtliche Sorgen für das Irrdiſche find entehrend und ſchaͤd⸗

Mid. VI, 385.

‚Bon den Sorgen der Menſchen fuͤr die Zukunft. CI, 37% | Queilen aͤngſtlicher Nahruugsſorgen. Ql,'395. Ermunterungen- und Anweifung die Gmgbichen —R zu vermeiden. CI, 390.

Von dem rechten Beshalten | in Aafehung ver Narungäfougen.

. AV, 4%:

kraͤftig und Jeſu Lehr⸗ unterftägen wenn wir Urſach haben, wegen. einer ungluͤglichen en im. Sorgen au ſeyn. CXV, 100..

Weber den Einfluß der Sorgen uf die * der Ræigen. .CXVU, 3.

Häusliche Sorgen befoͤrdern haͤnliches Sie. CKVIL- 16

Gründe gegen ängflliche Sorgen.. CCLXXVU, 199.

Von -den Ängftlichen Sorgen wegen ber. Sion ‚unferes Lebens. ‚CCLXX VAL ‚219...

Sparfamkeis.

Die gättliche Weisheit,mit Wenige Vieies zu’ thun. REIT; 64.

. m

Bon dem Einfluffe der Sparfamfeit anf. unſere Denlungoart |

und unfern Wandel. UI: 100. Die are ch der un und ‚die Ermmuntermig zu ihr. gor: ++°' Von dem Unterfchiebe zwiſchen Geiz und Sparfemteit. CI; 202; ' Der Einfluß der Sparſamkeit auf unſere Denkungsart. CCLXXV. 432. | i Ze ln dor acegd

r 5. * J ar en j Si .o* . an «

Ueber das Spiel. XC. 154. : CXXXIX: ICXVIL, 198. CAIX, 388, nn

-

EEE 207

Folgen der Spielſecht. CHR, 1m. - Ueber das nn CCl..

\

Entı. = f x =

iſt immer mit einem ı böfen seien Seinen . RAU, I ee, jr 7 | Sehe © S = u rn

neher den RE her Zunge, -CXXXIL .

ie Ehriften das Vermögen zu u enpafehen. haben, | CCxc., 162.

BR Site. ® |

ir

Veber has u Eprifmon: Broße Städte, grrfe Ginten cxc. = Staud. Von der Ungleichheit bee Menfchen in ihren un Erin den. XLIX, 359. XCVII 171. . Von dem Gluͤcke des Mutelſtandes. XRc. Wie wir denken muͤſſen, wenn uns keine ante Äußere Dee ſtimmung zufiel. SCLXIL: - -: 0.00.

wie thörigt und ſchaͤdlich es fen, wenn man a ft is feinen ESiaad erhebt. CLWIL:gB7.. } .:

ee. en Son —8 Suisse. am 250. ee

ı ıI..

"Sriisten... Usher pen eunſund im Guten. ——* nr. ne JJ ER ae A = A 2 "Stern FRuchtbares Wachen ei dufere —A—ã um —2 Reiche Be ran de: 3 ug

DL en kr. ae Re Barum oo dem Stolze. XCY. Ven den —õæES en ur C. 330.

er

om :

308- i

Mittel ind Sn ‚u: a | 2 Strafe. on Der Mißbrauch der Wahrheit in Anſehuns der 8 Sem. XC, 419. | Die Merkmale fünftiger Strafen. CCIK. 03

Wie nöthig es ift, zu willen, daß Gott nicht willkuͤrlich CCLXXVIII. 392. ne Ueber die Strafen) welche auf vie Beachtung des cman erg ſoczon ** Ecxciv. ib.. | Strense. er Don ER Strenge‘ gegen Andere. I, 7r. | Von dev Srengegign. was ſeibſt: "CH aan. CLVIR Sir ce a ine Dog wir von, Zeit. zu Zeit und. ar vensen —28* innern ſollen. XIV, 2703. Bon der Gewohnheit, ſich tus Bertionen auf feine. verweise Froͤmmigkdit unlaͤughare Suͤnden zu erlauben. XVIII, 257. Von dem elenden iſtan⸗ derer, die ſleiſchuch geſi idee ſind. XLMXI. Der Mißbrauch der Wahrheit in Anſrhung ber Sinde ‘x, 192. * En Die Thorheit eines fuͤcblichen xebenb xXcv, 132. Diie Schaͤndlichkeit eines fünbkichen Lebhens. XCV, 1514 ._ Die Unglüdeligkeit eines fündlichen Lebens. XCV, 169. Marnung vor dem Betrugkẽ der Sůnbe. XCVI, 150. . | Es ift wichtig, ſich order arten Shidarguchiten. Olb75. Don dem ‚Bufammenhange ber Sünden unter einander. a 103. 22 Wigunmaglich es if, dos durch Sioioen. gef iſe wien; gut zu machen... CK, 9. CET. . - Die erlannte Sünde. ift ein gewaltiger Lehrer. XXI, 336. Berubigungen wegen deömorafifcheh Uebels. CXXXIII, 137. Die Welt iſt tine leidige Truͤfterin bey dent Ungtuͤcke, weiches die ia Inneren ber Menſchen anrichtet. SER.

i s \ *

4 0er 4 wu "

De des Boruetgei, daB man einige Sunden tan koͤnne, weil fie nur. klein wären, CCXXXI. Wie und unter welchen Bedingungen und die Sünden Andere z nicht ſchaden, zz. nuͤtzen. CELXX, arnung vor hen Suͤnden, die aus guter Meinung |

» CELXXIV:. ® —— Von der Regierung Gottes übe die Ständen ber Winden | CCLXXV, 26.

Kein Ehrift wãre ohne Suͤnde? ram.

. Sand ern. = Ä Daß bie BVeſerung eines Suͤnders eine Don wel⸗ | de dem. Himmel ſelbſt Freude xx 373. © u S uchen. na Con dem gehler in der gerne zu ſuchen was man tn dr ii . be finden kann. LXX, 83; ° ade,

Die Achtung, welche wir dem Babel Anderer Medis 8 ILXXVI, 276,

\

r

Bon. dem Verhalten eines Chrifen, menn. er getadelt wi,

® CIL 24.

Bons unbiligen Tabeln. COLXXVIL 558, a

Br Rap. : ms

Bon den finnlichen Vergnägungen: überhaupt, tn vom Tanze. CCXVH. 1 |

Taufe

Erinnerungen an unfere Aufnahme in die Gemeine Sefe vi, 1... 23

Taufreden. CV, 22ı: 249. 344 .359.

Ernfihaftes Nachdenken über unfere- vermittelſt der Taufe. CCXCI, 61.

Tbatigkeit.

Der Weth eines —— Lebens. ea se u

/

un

ee

\

219 | . | Ds sus da Zeit, -CXHIT, 105. a > SER er j

Zheitnehmung.

Won der chriftfichen Theilnehmung. LIII, 181. * Motive und Uebungsmittel der chriſtlichen Theilnehmuns. VLViili. ꝛoʒꝶ. Ugber tie Theilnehmung an bem Guten, welches wir wirlen.

LXXXII, 25.

Die herzliche Theilnehmung an den Schickſalen unferer Neben⸗ menſchen. XCVIII. 32.

"Mon der unerlaubten Theiluahme an fremden Sagen. CI,

> 201, ;

Von der Theilnehmung an ben Leiden Andeter. CH, 205.

Bon der Theilnehmung an den Schiefalen Anderer. CCLXXVL, . -531.\. F

Bon der Theilnehmung, elche. in dem. unfißtberen Reiche. Goites heriſcht. ccc, 197.

Chiere⸗ Von den pflichten des Menfchen gegen die lee, OCKKFI. Tod. .

Vom Tode. XXVIII, 155. CV, 304:

Ueber die Vernichtung des Todes, die das Ehriſtenthum vers

ſppricht. 4 316.

Ueber das traurige Ende guter Menſchen. 77, 53.

Wie viel darauf ankomme, überzeugt zu feyn, daß. der Tob

unſer wahres Leben nicht unterbreche. XI, 272..

Bon der Erfahrung, daß man den beften Menſchen gemeinigs

Uch erfi nad) ihrem Tode volle Gerechtigkeit widerfahren

Iäffet. XI, 407.

Bon der fortwährenden Gemeinſchaft mit male Vollendeten. XI. 449.

Wozu der Gedanke dienen fol, daß wir un mit jedem -Nugens - blidde dem Tode nähern, XIII, 269.

Von einigen nicht genug’ anerfanuıten Pflichten gegen Berfins bene. XV, 214.

j | | 211

Troͤſtungen für die, welthe ſcheiden muͤſſen, ohne ihre edelſten

Abſichten und Entwürfe ausführen zu koͤnnen. XVIII, o90.

Das Chriſtenthum befreiet ſeine Verehrer von der Furcht vor | dem Tode. XXIV. 295. Ueber die lehrreichen troſtvollen Mährbeiten bes Chriftentkuns bey dem Tode früh vollendeter Kinder. XXIY, 325. Bon der Zucht vor dem Tode. XXXI, 237. Von der Vorbereitung zum, Tode, LXYI,. 380, XCV, ‚302. Der Gedanke: Sch gehe zum Vater, ift der größte Troſt eines ſterbenden Chriſten. CIL 37. Verſuͤndigungen an Sterbenden. CP; 349. Der Tod unter dem troftreichen Bilde des Schlafs. CXYT. Gründe der Beruhigung bey dem Tode geliebter Angehörigen. | CXVII, 119. ; Gründe. der Beruhigung bey dem. Tode ne Rinder, CXVIII. 145. 156. 163. 165, Pflichten gegen verflorbene Ungehörige. CXVIIL 168. Getroftheit des Frommen in feinem Sterben. CXVIII, 321. Verhalten und Tröftungen bey dem Tode ber Unfrigen. CXX, 2725315. CCLXXVIL, ı71. : »

Verhalten und Troft der Sterbenden. CXX, 337. 5 Er

Die Kunft freudig zu fierben.. CXXXII, 282. Gegen die Furcht vor dem Tode. CXXXVI, 65-98.

Wie glüclich wir einft von der Erde fcheiden werden, wenn

wir, fo wie Jefus, Niemanden auf derfelben zuruͤcklaſſen, der. ed bedauren muß, und gefannt zu haben. CL, 89.-:

Lehren und Warnungen, welche uns der bevorfiehende Tod gibt. CLV, 39.

Berubigungsgründe bey bem frühen Abfterben nöthig genen ter und vorzüglich edler Menſchen. CXLYH. -

Die freundliche Geftalt des Todes. CCLXXXVIII, 199.

Der Zud von feiner Ausigen und erfteulichen Seite. CCLXXIX, 65.

Der Tod ift nur dad Ende unferes imbifchen Lebens und Wir⸗ tens. CCLXXIX, 9.

Der Tod ift der Anfang beſſerer Frenden. CCLXZIX, or,

| 823

N

It

‚212 J ——

Die Ehriſten dafür ſorgen ſollen, ihre lehten feyer⸗

lich und ſegensreich fuͤr Andere zu machen. CCXCI, 364.

Fromme Betrachtungen über Falle, in benen wir dem Tode eutrinnen. CCXCIV, ıco.

Betrachtungen für die, welche in Zeitpunkten ſterben müffen, wo ſich große Dinge entwickeln follen. CCXCV, 300. Ueber das Beſtreben Rec einem stüctipen Ende. CCXCVIIT,

335. Weber den mächtigen Einfluß chriſi auf den Tod ſeiner Glaͤu⸗ bigen. CCXCIX, 428. Der Tod im Lichte der Religion Jeſu. CCLXXXII. 59. Der Tod * uns ins rechte Vaterland. CCLXXXI, 181.

, . Tod Jeſu. Wie das Andenken an Jeſu Tod zu feyern. | I, 43.

> Die Liebe, mit welcher Jeſus ſtarb, demuͤthiget und ermuntert

ms. V, 100.

Jeſu Ted, eine Quelle wichtiger Belehrungen. VI, go,

Die ftile Größe, mit welcher Jeſus Unftalten zu feinem Tode traf. VIL 119.

Bon den Mipverftändniffen, welche bey dem Urtheile über Jeſa, Tod flatt finden. XI, 168.

Prüfenbe Nachdenken über den Werth, welchen die Geſchichte der Leiden und des Todes Jeſu für uns hat. XVII, 136.

Bie wir die Tage, welche dem Apdenfen der Leiden und bes Todes Jeſu gewidmet find, in Tage fliller geifliger Freu⸗ den für und verwandeln ſollen. XVII, 22..

Die Feyer des Todes Jeſu. ACH, 287.

Der Tod Jeſu, ein Muſter des Todes feiner RR xXCI, 301.

Jeſu Tod als das groͤßte Denkmal der Tugend. CCLXXVI. 122.

Der Tod Jeſu als die Vollendung feined Werks. CLVIII. 249.

Betrachtungen über die Umftände, welche den Tod Jeſu vor⸗

bereitet haben. . CCACVHL 93.

a

Fee : 4 ran nen. FE ROTER Entſchie hungen eines Chriſten er ven Thranen feiner Mitmenfchen. CU, ı0, |

| teichentbräuen, CAXXVL 117.

Zrügbeit Bon der Traͤgheit. CXRXIV, 317. Bra ia Rransigfeit,

Vom —— Trauern. IV, 179. Ueber die Neigung, der Traurigkeit voriatzlich nachzuhängen, IX, 316. In wie fern ift es weiße, ‚feine, Traurigkeit zu verbergen? CHI, 164. Weber die Neigung der’ Feausigen alles traurig zu made CV, 340. 4 3 Krems nr nal Siehe oki. Die. Wichtigkeit vun unferer rip —— IL, 160. .. Ueber unfere Trennung. von unfern Lieben. XV, Belehrungen und Troſtgruͤnde, die und bas ee bed dem Gedanken an die letzte Trenuung von den gibt. XXIV- 133. Troſtgruͤnde bey der Trennung von. - Unfeige ung den Tod. Lu333 a*t Trennung auf immer. cxxxu. 145; e J Meiden und Aufheben der Gemeinſchaft. 32% . Der ſcheidende Jeſus, ein Mufter für- Scheidende.

Treuea u J Der Werth ber Trene | xcv, a 2 Von der Re gegen Soit -OCLEVN. Bi

* TER,

er ee a —— "geh a eh Ei, wenn anfer guten Handlungen nicht geachtet meiden. | Ba |) 12M. Br) De Ba Be unge ii NE \

214 7 MM—— Troſt bey Mangel und Truͤbſal. cn. 52.

Won der Pflicht, die Leidenden zu troͤſten. CV, 40. Troͤſtungen für Leidende. AV Troſt ans dem Anblick fremder Sihefegten. ‚CXKAIL, 292. Troſt aus der Würde des Menfchen. CXXXIL.403. 420. Ein gutes Gewiſſen, die Liebe der Menſchen, und das Ver⸗

trauen auf Gott find ein großer Troſt. CLXX, 196;

- Die zum Jeſu iſt dor heſte Troſt im an CLXIUU, 5%

Rio | Be das nolise Befen, en. 126.

Rugendpaft: . En J Di * des Tugendhaften. CLVI, 403. wu

Tugend. . " ?

Weber das einzige fichere Merkmal einer Gott fig Fit chen Verfaflung. CCXCVI, 98.

Der {höhe Berein der chriftlichen Tugenden. cc, 136.

Die Hinderniffe der Tugend durch die Sinnlichkeit und —* tel fie zu beſiegen. CCLXXXIII, 16%.

Die flille Gewalt, welche die Tugend, =. ihre sezemen

.behnuptet. IL, 260.

nd die finftere ungefellige Tugend immer meht Bawunderung

3Nexrregt; hat, als die geſellige und heitere. XI, 44.

ebe den immer abnehmenden Ernſt bey der aa Zus

gendübung. XI, 187. -

Wider das Verſchreien der Tugend. XIX, 108..

Dou dem a. Verbasten gegen die Tugend Anderer. XLI- 217.

An wie fern die Tugend der Weg zur Gluͤckſeligkeit fey, und "worin das Weſen der Zungenb’beftehe, LX, 110.

Allgemeine Tugendmitte XIX I35* 2640

Warnung vor dem Mißbrauche der Wahrheit in Riuckſicht * den Vorzug der Tugend vor den —— Gebräus

.. vchen. XC⸗ AI5d..: ale: Die Weisheit ei eines ugendfaften —— gebene. Eu 186.

315.

Die Eqhͤnheit und Ehrwirdigtett eines griffen Sipnes und Lebens. XCV, 202, _ Die Seligfeif eines tagendhaften Eines und Een, xcv 218. 9 Vergnuͤgen der Tugend, XCVI 36.. Warum viele tugendhafte Menſchen nit mehr ge⸗ mießen. XCVI, 71. Vorzuͤge der hoͤheren Tugend in der zutaftlzen Belt, xevi 229. Vortheile fruͤhzeitiger Tugend. eci, 177. Die eine Tugend macht bad Herz zu‘ der andern ge er, 284. Bereinigung ber. Erlenntniß der Kugenb it ber Susihung CcXxxx. jo. Bon der, Rothwendigleit eines, tugendhaften Wandels, J LXXVn. Ueber einige Vortheile der Tugend” cei vevnn 48. Die Natur der Tugend. CCXXXIX. 2 Weber bie unvolffühinene Zugeibbbrkreitänhiilen. CORLIX: Don der Freude über unfere eigenen Tugenden. TEL. Die leidende Tugend. CCiXx. * Der Werth der Tugend zur Vefberung unferes-irifen Gluͤcks. CCLXXV, 484. | Bon der Gefahr unferer Zugend bey Teiner henſchendei utjor⸗ dentlichen Neigung; CCEXXVH, 488. Die Spuren der goͤttlichen Guͤte bey den Weſahten unfeeir Zus v gend. CCLXXVIL, 6. Die Macht des tugendhaften Willens. CCLXXXV, 112... . Bir dürfen nicht aufhören, an den Werth her Tugend zu ld ben, wenn ed dem Guten übel und bein Bien wohl gehet. . CCLXXXVIE, 123, . . = Daß man die Tugend dem Laſter icon. aus Auusben vorziehen muͤſſe. CEXCH; go,

x ent El ee ae | Heben. £

_ Bon den Uebeln die in der Welt fi nb, Rah L ar. a. 6, u Hier m feine Ucher: CKNXVE 296." : ee

N

216

Von dem Benehmen wahrer Chriſten bey. den Uebeln ber Zeit, CCXCII, 348.

MBeiche Beruhigung bey deu .Uebely ber Zeit die Aufficht auf

das don Chriſto verfindigte Ende des gegenwäruigen Welt⸗ laufs BR an 273 .

222 Nebereitung. . Von Bebereilungen., „eV, 185; Er | nebereinfimmung- Worin das felige Einverflänbuig der Ehriſten mit Bett beltehe

xiii. 461. J Entſchlieſſungen zu welchen das felige Einserflänbniß der Ep . Ren mit Gott ermuntern fol, XIII. eu ———

ui -Neberlegung. Die Weisheit; in der Angeonung unfereß. ſtillen giachdenkens. IX. 129. Die Hinderniſſe und.bie Exteichterungsmittel bes Raigpakta, ! k XCVill, 249. _ Die Vortheile des Nachdenkens. xcvi 264.

2

neberzeugung

har der Sorgfalt. mit :welcher Chriften. ihre ——— fuͤr beſſere “ialonbibegengungen Rn aaa En ' J A n ebhung.

cauahhreche mit uns ſebbſt uͤber unſern Em gegen fomme ‚„ Mebungen, CcC, 371.

Ueppigkeit.

Die Veppigfeit iſt ein herrfchender und verderbicher Sen a Zeit. CCLXXXIV; 203. 219.

.... Nmgans. i Weber den religioͤſen Unigang mit uns ſelbſt. xxvm 261, a

1

s— \ 217

1 Such⸗ den Umgang mit guten rechtſchaffenen Menſchen, und fliehe die Geſellſchaft der Laſterhaften. LXIX, 237. Von dem Umgange mit boͤſen Menſchen. CXVIII, 78. Von dem men des geſelligen Umganges. CCLXXV, 106.

umſtaͤnde.“ ie ſehr ſich Chriſten zu hüten haben, kein Eyiel der —* de zu werden. XX, 305. . Bon ber Macht der Umſtaͤnde. CCXCVI, 198. den wunderbaren ‚Einfluß der aͤußeren Umſtoͤnde auf ' die Beförderung des wahren Guten. CCXCVUL, 113.

undeſcheiden

Warnung vor der Unbeſcheidenheit, die von zu ie dere

langt. ın, 331. Don dem unbeſcheidenen Weſen. ca, 153.

er —Anbaußfertägkeit.

Con beharrlichen Unbußfertigkett. LXV, Br Unbanf.

. Die Kaltfinnigleit der Menfchen bey den Wohlthaten Bert;

* die zu ihrer Beſſerung dienen. xXLVI, 552.

nſexe des Undanksder Menſchen gegen Gott. cıı, 377.

Mittel, unfer Herz vor dem Unpaufe gegen Gott zu . c1l, 378.

Warnung vor dem uUndanke gegen m Gott. . cu. 37. .

gegen Undaukbare, cu, 384 ee

„Nugewißbeit. Ä

| Der rechte Gebrauch der ae in wididen Dingen,

L v, 3 —— j

Ungeduib.

Die Ungeduld darf nie der herrſchende Sinn eives Leidenden werden. cxxxuii, 132,

a Se ee

Ze VE u a a u

Zn 11

Don dem Beiragen gegen ungiickuche ci

u | .

a © Unslaube.

| dem usglauben des Apoſtels Thomas.“ 1vr. 1.

Die Quellen des Unglaubens in der Religion. ch 109.

Leber ven Unglauben. exxxvın 218. .

Die wir den Eifer unferer Vorfahren gegen den nachahmen ja durch ein ſtandhaftes gegen, den Unglauben. oun. 393. -

et ———

15

2

"Bon baunghichheit det Menſchen in ihren serien Stäns

den. XLIX; 350, er

\

sc Bustia

4

a ch 151.

L

Ueber die Schonung „.: eine: wir ben Ungtüdticen ſchuwis find. CXVIIL 25. £

Unglüd dient auch zu unferm wwahren Veſten. cxx, 1908 208.

| Das chyiſtliche Verhalten gegen Unglickliche. CCXXX, '

Wie viel darauf.antomme, daß über die Mittel, BL) in bes | deunklichen unglüdlicyen Zeiten zu behaupten, ein —— Urtheil in und herrſche. XIX, 35%, .

unmaͤßigzgzgz. Di Wider die Schwelgerey. xLıv, I." DRG Bon dem unmäßigen Genuffe ſtarker Beträife.- 5 38 Undarthenfigteit.

Daß die Umparthestigkeit,, die alles Gute ſchaͤtzt, zu einer das ten Denknngdent unentbehrlich fey. LXXIV, 208 :

Unrecht.” 2

Werhatten6 gegen bier fo da. alauben da thüen naent ge⸗ ſchiehet. cv, 300.

[2 j N u . | 219

. uſchuid. F De Die Seligreit der fie und Tugend Aemenden Un ... fhuld, ccLvım.. OR zur Unfehutd bes Lebens. ‚eckch 282

Unfersligtsit, > .

Der Einfluß des Glaubens an Unſterblichteit er. anf Tue . gend. 1, 146. 10.

Der Einfluß des Glaubens-an llnſtebichieit anf neſere fe Wirkfamkeit. vn 217..

Was folgt daraus, wenn a die Bertbaner nach dem Rote laͤugnen? xxiv, 157...

Weber das Verlangen md. iihl unſeres Herzens, da o laut

fuͤr unfere Unſterblichkeit ſpricht. XXMV I5. Wie wohlthatig das Gefühl der Unfterblichfeit. befonbers ba. wirkt, wenn es mit und Abend werden will. LXXXV, 96,

Die tröftliche Berficerung St von ie re Sehen. " -XCHh 47. © ke N

- Die Enyarfung dea Reben. don Zone. iſt An Beni der Seele. CI, 43.

Die Hoffnung eines beſſern Lebens. Cıım 62. 72.

Die Unfierbiichteit wird entweber gewänfcht oder gefürchtet; - CXK11, 263, : .

ueber die Unfterbtichteit. exxxum, 148. cxxxvi. 137. 171.

Menſch kann nach feiner Natur und dem unverkennbaren plane ded Schoͤpfers nichts Gemaͤßeres für-feine' Tugend; und nichts Stärkendered denken als ben großen Gedanken . der Unfterblichkeit. „ecXLix;-

Die Kraft.ded Glaubens an unfere Unfterblighfeit zur Vered⸗ „lung unfered Herzens, unferes Wandels: und unferes Duls, "gend. ccLvım, CCLXI. j

Die durch Jeſum verftärkte Hoffuung bes sutönfigen Lebens.

cCcuXXVI, 48.

Die Wichtigkeit aa Hoffnung eines Hnfigentehen, ecrxvꝝ 73.

Unter ſuchungen über bie Unſterblichkeit. ELZ..CLXL. cLXI.

Was iſt unſterblich an dem Menfchen. cıvauı, 285.

T

'

'

\

2239 |

*

Wie ſehr unſere Thaͤtigkeit auf Som durch den Gedanken an

die Unſterblichkeit gewinne. CLXXAV, 7. +7.

Wie ſehr unſere Leiden auf Erden durch. den Gedanken an. die Unnſterblichkeit erleichtert werden. CCLXXxV, 140. > Von den Mitteln, durch welche wir die Hoffnung eines kuͤnf⸗ tigen Lebens in uns erhalten und ſtaͤrken ſollen. cCxciv, 39. Die Tugend beſtimmt und zur Unſterblichkeit, und, die Wise fterblichleit zur Tugend. CCLXxxIn 1731 Die Gluͤckſeligkeit beſtimmt mb zur Unſterblichkeit und die Ute ſterblichkeit zur Gluͤckſeligkett. CCLxXxXII, 187.

SGSlauben wir an Sort, fo: muͤſſen wir auch am Unſterb⸗

lichkeit glauben. CCLXxXxIiVv, FII..

GSiud wir fromm ‚fd find wir auch einer feligen Unferingti gewiß. "CHLERAIV, 187... ' °

——— ein deſt BEN Unferbthti. Be 54: 27%

vor'r

. Anlitbap. I En ueber den an das Unſichtbare. CXxXIX. —2 Ueber die Erhebang zum Unſichtbaten. el I.

Unternehmung . . j

ber die Schwierigkeiten die fich gleich--beym Anfeng⸗ groß —* ——— zu finden pflegen. SEIT uUnterſuchen. = VUnterſuchungen ne —— .. 210 F Von der Pflicht chriſtlicher ——— LM, 385. Ermunterung an Unterthanen zur ie ihrer vngen gegen die Obrigkeit. CCLXVI. ———— ns und Folgen bey ber UnverſHulichteit. el, 469. Quellen und Gegenmittel der Unverföhnlichkeit. CH, 470, Urfachen ‚. warum Oott. die nn in den mel aufaimmt. 471.

N . r N

N

TR |

-&

m 221

Unvollkommen. Bu fe mir noch? CXV, 235. N Unpifſend.

Ueber unſere Unwiſſenheit des Nuͤtzlichen und Schäduchen in dieſem Leben. XXVII, 146.

Die Urſachen, warum ſo viele Menſchen bey der beſten Gele⸗

N

genheit doch unwiſſend bleiben. CI, 123. unzufriedenheit.

Bon der Unzufriedenheit. CLXXXIX.

Von der vernünftigen Unzufriedenheit mit uns ſelbſt. IV, 310,

Bon der Unzufriedenheit mit Gott. V, 389.

Wider die muͤrriſchen Klagen über dies Leben. LIU, 574. " , - -

Die vornehmften. Quellen der Unzufriedenheit. CCXXXIX.

Mittel wider die Unzufriedenheit mit unfern Blädimnßännte, | CCLXXV, 262. . e 3

umavertäffig. Ä en

| Barum fo viele Menſchen das Böfe gut, und das Gute Söfe

nennen, aus Licht Finfterniß und aus Finſterniß Licht ma⸗ ge CLVIJ, 359. )

Artheil

Wann fon man ſich über & bad ethen Anderer I, 220. Daß wir bey einem chriſtichen Verhalten das Urtheil der Welt nicht fürchten ſollen. XII, 405.

}

‚Ron der liebevollen Beurtheilung unferer Nebenmenſchen.

LIII, 21. "LVII, 100. Chriſtliche Beurtheilung und Gebrauch der neglicsſat⸗ Do unfery Nebenurenfchen. LII, 636. >

Von dem verwegenen Urtheile. LXVIL, 156. Berhalten, wenn Andere eine zu gute Meinung von und ha⸗

ben, oder zu guͤnſtig von uns urtheilen. LXX, 54,

Es iſt ſchwer, über die Abſichten eines Andern bey feinen Hand⸗ lungen zu urtheilen. LXXXV, 106.

Die paar. zu dem Entſchluſſe durch ungänflige Um

F

222 theile in anf Yflkhten uns: sit wankend machen zu af ſen. CCLXXIY. |

Rechtes Verhalten bey’ unbilligen uͤrtheilen. CCLXXV, 407.

Vorſicht in er Anderer. CCLEXYI, 416, |

Baterland.-

- Bon: der Liebe zum Vaterlande. xxxj, 37. & 154. ‚LIDO, 369. CCLXXIL. Die Stimme ber Religion an unfer gluͤcliches vom Sturme der Zeit verſchontes Vaterland. CLVI, 1. Ermunterung zur treueſten Anhaͤnglichkeit an unſere Randedtes gierung und Landedverfafflung. CXLIV. Bon der merkwürdigen Vereinigung, welche das Evangelium Jeſu zwiſchen der Liebe zum Vaterlande und der allgemei⸗ nen Menſchenliebe ſtiftet. XIX, 63. Von der Ruͤckſicht, welche chriſtliche Freunde des Vaterlandes dem Einfluſſe der Zeit ſchuldig ſind. CCLXXXIX, 23. Die Ermunterungen, die Freude uͤber das Gluͤck des Vater⸗ landes durch ein lebendiges Vertrauen auf Gott zu erhoͤ⸗ ; ben und zu heiligen. CCXCII, 112. Wie viel bey dem gegenwärtigen Zuftande bes Vaterlandes auf“. die Ueberzeugung anfomme, die Grundlage eines wahren Volksgluͤcks ſey Froͤmmigkeit. CCXCIV, 249.

Beränderung.

Die Aufmerkſamkeit, Treue, Hoffnung und Befferung —daß immer eine Veränderung unſeres Lebens die andere verdraͤngt. LXXI, 84. Betrachtungen über die Veraͤnderlichkeit des menſchlichen * zens. CI, 23.

ee ber Veränderlichleit im Guten. CCLXXIV,

Verachten. Troſt fuͤr Verachtese. CI, 331.

Berbefferlichkeit. Wie ri es zu den Geſi innungen were. Chriſten gehe, nie

* J z a x N . 223\ r i

\

an der Beben der Baftn zu verzweiſeln. Eee 172, i on er

. *

Berbindungen Wwetrachtungen über / die menſchlichen Verbindungen, xm. 300. 325. | Die. gemeinfhaftlichen Verbindungen. Menfchen unterein

ander. LV, 248.

Weile Urfachen, warunt Gott hier gute und boͤſe Menſchen | mit einander leben Iäffet. Cl, 248.

Die Wichtigkeit des Gedankens an die Möglichkeit der Aufloͤ⸗ unſerer itrdifchen Verbindungen. cxvnm, 107. 119.

Berblendung. Von der Verblendung. X, 82. Verdachtis.

Daß n man die Sache Jeſu nicht verachten und anfeinden kann, ohne ſich auf irgend eine Art RO zu machen. COLXXXIX, 209.

WVerdienſt

Betrachtungen über ben Glauben an das Verbienft Jeſu. x,

2 183. a

Die Bewunderung der Verdienſte Anderer, LXXXU, 3. Beidro ffenbeit.

Mie wir ed zu beurtheilen und was wir zu thun haben, wenn wir uns zum Guten nicht ae an fuͤh⸗ len. ‚CCLXXXxU, 83.

| Be sdruß. Warnung vor dem herrſchenden Unmuthe, 11, 253. WVeredlung. Von der Veredlung der menſchlichen Natur durch Jeſu iR und Lehre. CL, 345. 37. : Bereinigung

Ermunterung zur Bereinigung für er Gute, CLXZIV:

wi

ı 0

nn ]

®

I \ \ I! 534 I ng WVerxehrnuug.

Die im Geiſte und in der Wahrheit. xxu 177. Die Verdienſte unſeres von um die Gottes. - CCXCIKX, 67.

Berfein erung.

Unter weichen‘ Umftänden kann die gegenwärtige fo weit

bene der u unfpäblich bleiben? CLIV, 203. - - a

Herfährung.

| Einige füchen ihr Meifterfhic darin, Andere zu verführen,

und Viele machen ſich eine daraus —— zu werden. LVI, 19. | Bon dem Xergerniffe. LIV, 83. Don dem rechten Betragen im Umgange mit berfuhreriſchen Menſchen. Cl, 349. Cl, 272.

Wie man fich gegen die Verführung zu betragen habe, welche

mitteljt des Guten, welches wir befiken, und zum Boͤſen leiten will. CLI, 31. .,

Vergaͤnslichkeit. Dafn wir den Morgen deb- neuen Jahres nicht beffer heiligen: Können, als durch ein frommes Nachdenken über Vergaͤngiichkeit. CCXCVI, 1. |

Wersebung

Da die Vergebung der Sünden auf die nothwendigen ſchaͤd⸗ üchen Folgen der Sünde einen „wohlthätigen Einfluß habe, xXVl, 369.

| Die Berfiderung, von der Vergebung der Sünde durch Chris

ſtum. LXI, 95. Der Troſt der Vergebung ‘der Sinde bient zu unferer Deffen nung.” CCLXXXVI, 136. >

Vergeltung.

Ueber, die. Macht der Wiedervergeltung bey den Angie

ten ber Menſchen. XVI, 146.

Der rechte Behr und ialnerch der milaſuen Vergel⸗ | tungen. LY, 307.

Der Beweis der zukünftigen Vergeltungen aus Mangel der gegenwärtigen. LXI, 232.

Ueber den Mangel der Ausübung des Wiedervergeltungsrechts im menſchlichen Leben. LXXXI. 299..

Die ſchon ‚hier aufangenden Vergeltungen. CCXX.

In wie fern und warum das Chriſtenthum ſeine Bekenner ſo ganz vorzüglich auf, unſichtbare Velohnungen ihres Glau— bens und ihrer Tugend hinweiſe. CCLYIL '

= Vergeh ung

Bon ber Nachſccht Gottes bey unſern U eexe en

Bergellen. "ee Ueber das Schickſal bald vergeſſen zu werden. xYvı, 50

| Versuügen.,

Die das Vergnůgen über unfere guten beſchaffen | fon muß, wenn ed unfhulbig.fepn ſoll. CL, 287. e

Berhältuiffe.. Beer Eruſthaftes Nachdenken uͤber bie neden unvermeidlichen Ver⸗

haͤltniſſe, denen ung das ER Jahr entgegen führt. =

CCxcalll, 1% nn Verkennen. | 2 Erufihafte Vorſtellungen uͤber das immer herrfchendet werbens x Verkennen unfers fistlichen Verderbens. XV, 385. | Merläumbde n Ä Wider die Verlaͤumdung. XL, 281. CCXLU. xcv, 286. Der Charakter eines feinen Verlaͤumders. LXIX, 647... Die beſte Widerlegung der ———— iſt ein guter ae, J cil, 379. !

nr

N Berlegundeit.

Daß man einem pflichtmaͤßigen, wohlwollenden Verhalten in allen Verlegenheiten am ſicherſten geht. —X ‚228. P.

! ed \

\

226“ ein"

Berleugun ung. Ueber bie Verleugaungen u um des Guten willen. COLXXXI, 213. F Vernadlaffigen.

Don der Unart die Vernachlaͤſſigung - wichtiger lichten: wit dein Mangel an zeit zu entichuldigen. VI, 66.

Vernunft. > Der Miftrand der Wahrheit in Anfehung de Werthes der Vernunft und des Gebrauchs derſelben in 193.

r

Berfhledenpeit,

Die Verſchiedenheit der Staͤnde und des äußern Blics d der re xcvm, 171.

rt

| ‚Berfämendung. Warnung vor der Verſchwendung. Cl, 406. Bon der Verfohwendung. CHI, 260. CXXXIV, 364. Bon den übeln Solgen dar Verfihwendung. CCLXXVI, r.

e Verſchwiegenheit.

Von der Verſchwiegenheit. CI, 264. CXXXIV, 237. - Bon dem Einfluffe der Verſchwendung auf unfer Wohl und = unfsre Deulungsart, CI, 265.

\.

a Verſtand. Von der vidang des Verſtandes. CXXxxm, 23+ 87.

| Verfiellung,

In wie fern fündliche Verftelung von erlaubter Zuruchaltung

iſt. CH, 299. CXXI, 169: 174. Verſtorben.

Der Zuſtand der Verſtorbenen im richte der nihteithan Jeſu. CCXCVIL, 255, 275.

s

Bm et 227 Verfuhung.

Bon den Verfuchungen, denen wir ausgeſetzt ſind, wenn wir Mittel zu unſern Abſichten wählen, XI, 190. Be

\

' DaB auch: in den ‚Gelegenheiten Gutes zu wirken, zuweilen

Verfuchungen liegen, gegen welche wir auf unferer Hut

ſeyn müffen. XVL 327. CL 333. Don den Verſuchuugen. LXV, 180.. CCLXXV, 3335. Rechtes Verhalten bey den Verfuchungen zur Sünde, , CL, 335. Von der leichtſinnigen Kuͤhnheit bey Verſuchungen. CV, 197. Der ungluͤckliche Zuſtand derer, die ſich durch Verſachungen

zur Suͤnde überwinden laffen. CCXXIX. | Ä

Von der Natur und Gefahr. der Verfuchungen. CEXLVIII.

Verſuchungen, welchen wir bey pflichtmäßigen Entfchlieguns gen von Wichtigkeit außgefegt find. CCXCVII, 152.

Verträglichkeit, -

Von der Verträglichkeit. VI, zır. 5

Ehriftliches Benehmen bey den unvollkommenen Meinungen Anderer. VI, 478. 4 = ii J En

Vertrauen auf Gott. | Die edle Kuͤhnheit, zu welcher ſich das Vertrauen auf Bott ers

heben muß. IX, 207, . | Bon den Fleineren Umftänden des täglichen Lebens, aus denen. wir Nahrung für das Vertrauen auf Gott ziehen. XIL,

107... 2 |

Bon der Verbindung ‚einer wahren Demuth gegen Gott, und : . eines herzlichen Vertrauens zu ipm. XV, 183. |

Bon dem Vertrauen auf Gott, LXIX, 468,

Vertrauen auf Bott. CI, 512, Einige Fehler bey dem Vertrauen auf Bott, CHI, Sor, Entſchließungen und Vorſaͤtze eines vertrauensvollen Chriſten. | EXVEL 19: den , Vertrauen auf Bott beruhiget in der ‚größten Noth. CXx,

e y 3 . * ——— J

Die Verbindung des Gebrauchs der Klugheltsmittel mit dem

238 | , BENDER Vertrauen * Gott lehrt und, und in Alles in fobe 231.

Srenden bed auf Gott. CXXXIV, 1 so, Unzulaͤnglichkeit des Verſtandes und Unentbehrlichkeit des Ver⸗

trauens auf Gott bey der Sorge fuͤr unſere Wohlfahrt.

CCLXXIII.

Das Bertranen. auf Gott ie Abſicht auf das ziel unferes tes

‚bene: CCLXXV, 2490. .. Yon dem hohen Werthe eines ftillen Vertrauens auf bie vaͤter⸗ Tiche Regierung Gottes. CCXCV, 171. '

————— auf uns ſelbſt, auf Menſchen, anf Seiten und Anderer zu un®. Verhalten bey dem Vertrauen Anderer zu und. I, 334. Bon den vertraulichen Derzentergießungen guter Menſchen. Hl, 207. Wir müffen mehr auf a ſelbſt als auf Andere hoffen. v,

330. -

Dan kann nicht alle Erwartungen‘ erfüllen, die Andere von uns haben. VI, 534.

Das Vertrauen derer, mit denen wir an einem Orte leben,

muß une wichtig feyn, als dad Merkmal der öffentlichen

Meinung, als Zeugniß unferes Wandels, ald Mittel Gu⸗ tes zu wirken, ald Ermunterung ed im un immer weis ter zu bringen. XX, 165. ;

Det nöthige Glaube an uns felbfl. XXII, a6:

Ueber die Neigung von Andern nichts Arges zu denken. XXVII,

201.

Ueber das Zutrauen zu den Menſchen. LXXI, 41.

Vervollkommuumusg. Die Sehnſacht nach etwas Beſſern regt ſich in den edelſten Menſchen. XI, 147. CCLXXVIII, 206. Fortſchreitende Vervollkommnung des Menſchen iſt Gottes

: Plan, CII, 100. XXXI, 351. XLI, 241. XCIV,

205, Mas gehört zur täplichen Vervollkommnung im Guten. ae . 219. xV, 484. XCIV, 188. zz

. [I

EEREENETENE 29

Die era des täglichen Sortfcheeitens Im Guten. Ir

"106 Einige Bortheile, die und der fiufenmeife in der * kenntniß des Chriftenthums gewährt. CCLXVII.

Daß es uns nicht befremden darf, wenn die Menſchheit nur Langſam zum Guten fortſchreitet. GEVHL, 73. Von der Pflicht unſern Geiſt immer mehr N CLYER, |

nu Zn u Birma

De hrifen bie. Bande des —B a: * xvm, 212.

Bol.

Des gemeine Boll i im großen Staͤdten. CKXL 225. } ‚Betrachtungen über den Berfall und Untergang ganzer rn

und . Ks 39.

. Bollfommenpeit. Das Bild des vollkommenen Mannes.‘ xc, 294.-

5

Ben ber nrenfehlichen Vollkommenheit. ÄC, ‚319 j et

1 11 11 5 Die Mufter-einer ſtreugen Tugend. yı, 17

Welchen Gebrauch foll man von boͤſen Bepfpieen mut XIV, 130. su

"Won dem Benfpiele ber Grummen. xxxvm, 345. Bie ein Chriſt dem Audern ein Beyſpiel in der ‚Tugend fon Ä

46h, CX, 20,

Ueber die Kraft guter Bepfpiele. CCXXVH. Daß wir bey den böfen Beyſpielen unferer Rebenmenfähen.anf Most und ums felbft fehen ſollen. CCLXXVEL, 119. De Vorbild Jefu fuͤr Religionslehrer. CLXVII. Ermahnung zu einer folgſamen Aufmetkſamkeit auf bie: Vepe ſpiele an Srömmigkeit.und —— re |

. 348. | =

Nox

230 rm | s . Worberfeben <

dem Vortheile, daß Glaͤubige vorher elf, ee. Ihnen u begegnen Wird, zer

Wortes. J eine Entfchließung.

s Vor j ehums. Bon der Vorſehung . ALU, 337. Lxvi 276. cxxxm, "125. 130. 137. | j AUnſere Verbindung mit einer unſchtbaren Ownuns ve Dinge. | II, 310, | eher den flillen Gang der Vorſehung bey Berantafun wich⸗ u tiger Erfolge. IV, 123, | . weife Bührumg. der gie Minen Die Gottes bey unfern Kleinen. V, 22. = u | Bon dem Glauben, daß. ed immer befler werde. V, 42. Wir müffen uns die Erfahrung. von Gottes einan⸗ der mittbeilm. VE 272. . Weber den täglichen höhern SH , den wir von Gott Gaben. . VII, 61. Bir würden fehr elend ſeyn, wenn Gott nicht bie Fehler unſerer Unvor ſichtigkeit nnaufhoͤrlich verbeſſerte. X, 43. Neber die Lehre des Chriſtenthums, daß ein jeder Menſch ein Gegenſtand der göttlichen Aufmerkſamkeit ſey. X. 205. Ueber den unendlichen Reichthum von Mitteln, die dem Res > gierer der Welt zu Gebote fichen. XL, 23, . . Wie man fich die Zügungen Gottes bey dem Anfange einer wahren Sinnesänderung borzuftellen habe. XL, 470. - Welche Pflichten legen und bie Führungen Gottes bey bem Anfange einer wahren Sinnedänderung auf? XL, 492. Wie wohlthätig der Glaube an die Vorſehung für unfere Ver⸗ - bindung fey. XII; 66. Weber die Art, wie Gott böfe Auſchläge zu vereiteln via, zu, 26 +

U | 284 Bir ſich der Rath Gottes ben unfern Zuhrungen, safe pflegt. -XIE, . 373. Ueber die Erfahrung, daß Gott gemeiniglich Werkzeuge au ſei⸗ ner weiſen Regierung wählt. welche Menſchen nicht ge. | wählt haben. Ron der Aufmerkſamkeit auf die flillen geitungen ber gbimcher Regierung. XX, 205. . Ueber die göttliche Regierung ber gevenfaften. xxvm 285.

Die unerforſchlichen Wege der göttlichen Regierung.

611. "Bon der beſondern göttlichen Vorſehung. XLIX, r | - Der Glaube, daß alle Veränderungen in der Welt, die ih - mit und auf Erben zutragen, unter Gottes Leitung und Regierung ſtehen, iſt der beſte Troſt bey Ungewißheit deſ⸗ ſen, was uns in der Zukunft begegnen wird. —————

70. Gottes Wege find nicht unſere Wege. XxCVI, 289. ä06. Gott hat alles wohl gemarht. XCVI, 323. Ron ‚ber Borfehung Gottes über die Beibinbungen ber Din | ſchen. CH, 198. . | Ehre die Wege ber Vorſehung auch da wo fe dir —— ſcheinen. CXX, 239. & ift wahrlich vieles gut, was und nicht ſo pvorkõmmt. CCVMI. Die Weisheit und Guͤte Gottes in der Regierung ber Melt. CCXXXIX. Die ſtille Groͤße Gottes in keitung unſeres Leben. | CCILI.

Wie man ſchreck hafte Begebenheiten zu betrachten und-mit den Eigenfchaften Gottes zu vereinigen habe. CCLI. Beruhigung über Gottes Weitregierumg, bey den Uebeln auf

der Erde, CCLXOL | Die Ubfichten, welche Sott böhen hat F daß er Menſchen von verſchiedenem Alter neben einander leben laͤßet. CLI, 1. Betrachtungen über das Wunderbare, welches in der Urt Liegt, wie uns Gr unfers Unterhalt verſchaffet. I.

am

£

Weber vie Urſachen, warum bey —— —— worräthen - die Gott zu unſerer Verſorgung in bie Natur gelegt: hat, | voöch ſo viel Armuth winter uns herrſchet. CLIN, 84». -

Meber den Vand ver göttlichen Vorfehung bey der Vetanſtal⸗

tung wichtiger Veränderungen. . CLIII, 46.

Kon "der Pflicht, Gott auüch da zu vertrauen, wo unferee Sinnlichkeit nichts dabey zu Huͤlfe fommt. CLIII, 66. Von der Langfainkeit, womit Gott feine Verheiſſungen erfuut.

CLIIL, 89.

Wozu. wir die Wahrheit brauchen ſollen daß jeder Wenſch in der Hand Gottes ein Werfgeug zu Avſichten iſt. CLIIE, 113. |

Was wir als Chriſten zu thun haben, wenn uns, pie Art uns -

gerecht fcheint, mie Gott die Verdienſte Auf. Erden belohnt. - CLHL, 136.

Sie Gefchichte der Auferftehung Jeſu iſt beſte Unterricht ;äber den ſchnellen Wechſel ber menſchlichen Echickſale. CHI, 158. 180. .

Bie wir und zu verhalten haben, wichtige Entwickelun⸗ ‚gen unſeres Schickſals in der Nähe find.‘ CLII, 201.

Wie wichtig der vernünftige Glaube für. und fey, daß Gott dem wahren Buten Auf der Erde durch hoͤhere Unterſtů⸗ tzung zu Huͤlfe kommt. CLII, 224. 248.

Da die Weisheit Gottes auch die gemeinften Beräüderurigen‘ unſeres Lebens fruchtbar fit ung zu machen weiß. CLIIL 271.

auch der wildeſte Sturm der menſchlichen Leidenſchaften Zum Siege den Wahrheit mitwirken muͤſſe. CIIII, 291. |

. Bon der befondern Fuͤrſorge Gottes auf welche bürftige ‚aber chriſtliche Familien rechnen dürfen. COLXXXIX, 74

Due chriſtliche Verhalten bey beſchwerlichen und unverjtänds

lichen Führungen Gottes. CCLXXXIX, 153... Wie wenig das peinliche Gefuͤhl in der Unermeßlichkeit des Allgemeinen verlohren zu gehen, wahre Ehriſten beunrue

higen fol. CCXC, 142. Bemerkungen Über bie Anſtalten Gottes zur ſittlichen Erziehung "Anh unſeres ind GCKEH 182.

%

Webir das Unerwartite bey ven größten Rettungen ab Hl

.- fen, weiche Gott veranſtaltet. CCXCI, a2, ° :: T-

Daß Gott ſelbſt Gewaltthaͤtigkeiten der Menſchen zum Wortheil des wahren Guten anzuwenden weiß. CCXCII, 159.

Ueber die Art, wie Gott die neuen Zuſtaͤnde in der ein⸗ leitet. CXCII, 3233. .. --

Troͤſtungen aus der ſtillen Wirtfamteit der göttigen Bells Ä gierung. CCXCV, ap, "":

Das forgfältige Merken auf jede Epnr * fanden *

- Gottes. COXxCV, 63.

Das Verhaͤltniß in weichem die menſchlichen Ynfhläge uud der Rath) Gottes mit einander fielen. CCXCVIL 1373.

: Bon dem fiillen Achten auf den Rath Wortes bey raͤthſelhafun

Erſcheinungen der Zeit. CCXCVII, 412.

Betrachtungen uͤber den goͤttlichen Schutz. CCXCVHL, 19.

Wie wir das Walten Gottes i in der lebloſen Natur auſehen und gebrauchen ſollen. TCXCIX, 136.

Gott forgt am vaͤterlichſten für und, wenn er vorzuͤnlich für

unſere Weisheit, ——— und Nutzbarkeit ſorgt. CCLKXX, *

gu: Wir koͤnnen nicht alles was Sott * begetifen em aſoncen. xxx, 175. Vorſiqcht. |

Bart if zum. Wachsthume im Guten unenthehrlich. Al,

380.

Berhüte vorfichtig, daß Niemand dich anißbraucht. VL 404. ‚. Kluge Vorficht unter Feinden. CH, 114. - : Vorſichtsregeln im Umgange mil ſchlechten Meißen. er, " : 157: * Von der Vorſicht, bie ein chrit beobachten maß. CH, as. Von einigen Regeln der chriſtlichen Bright, ——

Br

Yon den wahrer Chriſten als —R der Se meine Jeſu. CCXCI; 21. s Borzäge wahrer. Chriſten fürihre Derfen, Pen Rute fuht Auf |

betimmie —— SCKCH. EEE

x s u S 334 |

Verzuͤge wahrer Chriſten vor ber uͤbtigen Welt. CCXũi bo, Erinnerungen für. die welche Gott einer Auszeichnung, oder ; eines gewuͤrdiget hat. CCXCVI, 21. .-

a U Worurtbeit. | Die fürchten Dach des Vorurtheils. Cexcvm, 131.

Waqch ſamkeit.

Die chriſtliche Nuͤchternheit und Wachſamkeit. XCV, 83. Von der Wachſamkeit über unfere Seele. CL 40. a - Bon der nöthigen Wachſamkeit bey dem Genuffe der irrdiſchen , Güter und Freuden. CI, 151. Ermahnungen. zur ie CCXXIL CCLXXVIL, "495 mE: 2 | Be = Wanstbum

Der Wachsthum im Guten. XV, 484. Bon dem. metäwendigen. Wachsſthume im XXX, 351. Von dem noͤthigen Wachsthume in der Erfeuntnig der Reu⸗ .gion. XLI, 241. Die Kennzeichen des Wachsthums im Guten. xcvi, 188. Ermunterung | und Anleitung zum Wachsthume im Guten. XCIV, 205. “Freude über dad Wachsthum im Guten, —— 206,

Wahrheit. Wabrbeitsliebe⸗ En,

Ä en. gegen verhaßte Wahrheiten. II, 85. - Bir muͤſſen uns hüten, baß und die Wahrheit nicht perääte . Be werde. IV, agı. . Die Gewohnheit Wahrheiten zu überfehn, weil fi ie und Befannt find. vis 21. Ueber den Widerwillen gegen beſſernde Wahrheit. VII, 210. : Barum finden die |wichtigften Wahrbeiten deu meiften Wider⸗ - fprud. IX, 188. Ueber dem ſchaͤndlichen Mißbrauch den dab Laſter mit der zu treiben eu pfegt- x, 291. -

ß ,

* In 4 t a 535 N

Daß man fich ohne fortgefette Anftrengung im dem Veſite

der Wahrheit nicht erhalten fünme. XI, 1.

Was wir zu thun haben, wenn die Wahrheit. des Erangeli

wirkſam bey uns werden ſoll. XIY, 431.

Das Andenken an den groͤßten Sieg der un. xXVL 1. ı 85 i 492 Warnungen, wider ben Haß der Wahrheit. x 348.

Die Liebe zur Wahrheit muß mit der Liebe zum Frieden ver⸗

bunden ſeyn. XXI, 284.

Von der engen Verbindung der Vabrhaͤts· und Tangente, LV], 20. 4

Wodurch wird der Wahrheitsſin inn geſchwaͤcht PR unterbrät xXCV, 18.

Die Bortheile einer firengen Wahrheitsliebe. CG, 74.

Ermunterung zu dem Streben nach Wahrheit. CCLXL Eine Warnung vor der Nichtachtung und Verfolgung der Wahrs - heit. CCLXXII.

Die Geringſchaͤtzung ber Wahrheit. cuvn, 387.

Daß auch der wildeſte Sturm der menſchlichen ‚Ketbenfchafe ten zum_Siege ber Wahrheit mitwirken muͤſſe. CL, 29.

Ueber die wunderbare Kraft ber evangelifchen. Wahrheit bey unbefangenen Gemüthern. CCXCVI, 57. uUeber den Kampf der evangeliichen Wahrheit unter ben Mens | ſchen. CCXCVU, 37: Erinnerungen an einige für unſere Zeiten hoͤchſtwichtige Wah⸗

beiten, CCXCVil, 94 . . Daß die evangelifche Wahrkeithänflg durch den Kampf Ba ei geroinnt, 189.

| Waufeimueh eye A uUrſacen und Segenmittel des Wankelmuths im —2 me. : CI, 20. Betragen eines Chriſten im Umgange mit wenkeimdtigen Wenſchen. CL 31. - - Bon dein. Wankelmuthe im Gritenpume. Cm. 2

. -

. ,

N v Waurnuuugen. *

—— wuͤrde viel weniger Boͤſes geſchehen, wenn fich Keen ſchen warnen Bilenen, CCLXXVII. 53.

J——— | u. "Betrachtungen über anfern Weg Dur das keben nf Orten. =

—F i. |

Wer.

Monach muͤſſen wie ben wahren Berti eines Denfae * | men? CCLV.

oe

Weibliche ————

Der Eharäcter und Wandel bes weiblichen Geſchlachts, wab bie Vortheile, welche Sünglinge. aus dem Umgange mit F iuendhaften Frauenzimmern haben koͤnnen. CLXXXVI.

: Weihen. Daß wir alle dazu beptragen fönnen und ſollen, unſere Reis 2. m unter und bey Zeiten Gott, zu weihen. CCXCIX, 113.

Weisheit.

| Er der. Weisheit, mit welcher Bott den inneren eig der | Geſchoͤpfe burd) äußere Meikıngle CLI, 279.

| | Weiſſagung. le die ie Weifagungen cv.

W eit. | . = "De eingebifiste Widerſproch zwiſchen —*E und den Verbindlichkeiten des Chriſtenthums. LIX, 434. Fromme Empfindungen bey der in des Beltgebäus de, ACCLVML. De Zuſammenhang der gegenwärtigen und gatünfrigen Wer. U GCLKUL : .. Die Pflicht, fich dieſer Welt nicht gieich zu ſtellen. Ev, 279. Benehmen in Weltverinderingen. CLXIL 1; - °

\ J

!

*

Weltail.

ueber den Anblick des unermeßlichen Weltalls. CCXCIX, gr; Das Weltall iſt dem denkenden Menſchen ein lauter Zeuge der Herrlichkeit Gottes. CCLXXX. 247.

WDeltbegebeunbeiten Einige adhende Buicke auf die großen orbehebenheitm. CCXCII, 20. Bon ber Wahrheit, daß die Haupturſachen deſſen, was in : der fichtbaren Welt gefchieht, in der unfi er liegen. 248. |

Weltuntersans

e⸗ iſt choͤrigi, die Zeit des Welthuterganges Dee J wollen. en 233.

iz Werk. Beraffnheit eines wahren guten Werkes, CCLXXKV, 113. Wetteifer.

Dan bem Betteifer mit Madern im Guten. cu. a.

| 2 Wiedererattung

Wie man das begangene Boſe wicher gut machen muͤſſe. xcvn. 70. CXXX, 51.

| - De ehrliche Masm haͤlt die Wiedererfattung für feine: Plicht. |

. CXIX, 307:

Bon der = Mieneeratung. CCLXKXI, 195. _

Wiedergeburt.

Barum wir es nie vergeflen dürfen, daß man ohne von Neuen geboren zu werben, fein Ehrift ſeyn kann. ECKE, 1.

| Wiederſehen. Werden wir ans wiederfehen? XXIV, 3⸗34. CXXV. CXXV.

Welchen Einfluß die Hoffnung eines ſeligen en auf ung haben Pr XXV. 95:60, .

4

-

238 | * Ueber das Wiederſehen in der Ewigkeit. CXIV, 164,

Unfere verfiorbenen, Uprgehörigen find nicht für uns wir ſehen ſie wieder. CXVIII, 131. 139.. GRAUE °

Wi ille. Die Mai bes tugendhaften Bilens, CELXXRV, 113.

Wirken.

" wi fehr wir dafuͤr zu ſorgen haben, auch nach unſerm U ſchiede von der Erde wohlthätig auf derfelben fortzuwirken. XII, 440.

Ueber die Zeiten einer ausgezeichneten gemeinnübigen Birke ſamkeit in dem Leben der, Menfchen. XV, 138. Wieder Menſch ER was Tode fortwirfen Tann. Era 104. | | Wißdegierde. Yen ber ächten Wißbegierde in Religiondfachen. . AV, 255.

Wohlaunſtaͤndigkeit. | Von der ——— LII. 300. CH, 51. LXIX, se.

Woblfabrt. Wahrheit Reblichkeit und Eintracht find die drei Des dingungen der menfchlichen Wohlfahrt. XIV, 1. . Daß.noch viel für der Menſchen Wohl zu thun übrig iſt. CLIV, | 338. '. Die —— welche uns verpflichten für Wenfhenmoft: du wirken. CLV. 83- £

Wohlluſt. Die elenden Fruͤchte einer unordenilichen wolluͤſtigen Lebens⸗ at. XLVI, 47. | Bon dem Lafter der Unzucht, infonderheit von dem Ehebruche, . ber Selbfibeflefung, der Huresey, der unkeuſchen Ge⸗ danken und Begierden. LIV, 153. 180. 205. Warnung vor den Suͤnden ber Unkeuſchheit. XCl, 85.

—2

| 35

EL

‚Mittel die Unkeuſchheit. ‚XCH = Unkeuſchheit ald bad größte Unglüd der Menfchen, :CHI, 22, Von dem unzächtigen Begierden. CI, 20. Bon unzüchtigen Reden und Blicken. CIII. 265. ' Betrachtungen über ſolche Menſchen, die durch das Lafer der Wohlluſt unglücklich geworben find. CII, 269, Veſchoͤnigungen und all el ae der u 27% \ Bon feiner —— CIII. 27 Fr “Weber die Wohlluſt. CXXXVI, 248335,

. Bohlfand, Sich Brigt Wohlthat. ven

Ueber die höhere Abzweckung der Wohlthaten, die und Gott im Leiblichen erzeigt. CCXCVI, 292. J

Woblthaͤtigkeit.

Wohlthaͤtigkeit um einen Befchwerlichen [08 zu werden. VIL

457

Von der Wohlthoaͤtigteit gegen Unbelannte. X, 123.

. Bon dem Achten Sinne für die Wohlthaten Gottes. XVI, 124.

Bon Almofen. XXX, 311. LXV, 134.

Bon der Gutthaͤtigkeit. XXXVIL, 115.

Bon der chriſtlichen Wohlthaͤtigkeit in Abſicht auf das ndiſche F Wohl unſerer Nebenmenfchen. LI, 221. -.

Bon der chriftlichen Wohlthaͤtigkeit in Abſicht anf das zeitliche. und ewige Wohl unferer Mitmenfchen. LIU, 278. '

Vergnügen zu verbreiten und wohl zu thun, iſt der große a des Chriſten. LIV, 302. .

Bon der Pflicht Allmofen zu geben. LVIII, 268.

Der Mißbrauch der Wahrheit in Anfehung des Werthes des Wohlthuns. XC, 219.

“Huf: wie mancherley Art man Andern dienen und wohl thun

| fann. XCVIII, 62.

Von dem Maße der Wohlthaͤtigkeit und einigen Grinden zum

reichlichen —— ———

\

10 rn

!

ar Prüfung einiger Vorwaͤnde der zent im ——

XCVMI., 138.

Warum man ſo wenig als moͤglich muß. ch ii.

Water weichen Umſtaͤnden ift es unbillig, die Woptipärch Yan. derer abzuweifen? CI 17. m JF

&

zur Wohlthaͤtigkeit. ci, 362.

Won der Weisheit in der Ausuͤbung der Wohlthatigkeit. ch

360. Hinderniffe der Barmherzigkeit gegen die Ycmen. CI, 159. Bon unnüßen und. ſchaͤdlichen Wohlthaten. CHI, 240.

Freuden der Wohlthaͤtigkeit. CXXXIV, III.

Die Menſchlichkeit, die Religion, die Dankbarkeit und unſer eigener Vortheil fodern uns auf, wohlthätig zu ſeyn. an cevin

Bon der Wohlthaͤtigkeit. Ccxxxvi.

Gott gibt uns nie etwas Unbrauchbares oder Sites - CCLXVIL

Uebetr die Beſcheidenheit beym Wohithun. ccuxxvn. 76. uUecber den Geiſt des Wohlthuns, den bad Enangelium Jefu

in feinen wahren Belennern wedt. CCLXXXIX, 189.

Wie chriſtliche Wohlthaͤtigkeit zur Zeit des öffentlichen Mans

945 geübt und angenommien. werden fol. CCXC. 122.

| Wie fehr wahre Wohilthaͤtigkeit fich ſelbſt belohnt. CCC, 177.

Je mehr Beruf man zum Wohlthun hat, deſta williger und reifriger muß man bie Wohlthaͤtigkeit üben. CCLXXXI. 163. Wohlſtand. Vie man nach und nach bey aͤußerem Wohlſtande ſicher zu. werben pflegt. CCLXVI.

Bon dem Fehler, dad Boͤſe mit einem geroiffen et zu

thun. CL», 261.

=

| Wohlwollen. Der unſchaͤtzbare Werth eines herrſcheuden it chuſtichen J ae CCLXXXIX, 113. Wuͤnſche. De

> eher * Munſch, gewiſſe Dinge, bie ung ſind, ah

v. zu erleben, XV, 9

5

i = +

- es gut iſt, /wenn Gott die Wuͤnſche Sinnlichkeit vereitelt werden laͤſſet. XV, 462: Ueber die Erfahrung, daß wir bier auf der Erbe nie das Ziel. > unſeter Wuͤnſchẽ erreichen, xxiv, 97=132. - Ä Negeln des weiſen Verhaltens in a uhr auf Wůnſche. xcii, 236. Warnung wider die Berfindigung durch unüberkegte Wanſche. Cıls 32, _ Die Wuͤnſche der Menſchen in Vegiehumg auf ih Chriſtenthum. —— 167. | Man muß die Unruhe bes Gemuͤths gleich anfanzi zu vermin⸗ dern fuchen, wenn: unfchuldige Wuͤnſche nicht befriedlget werden koͤnnen. CCLXXIV. Vernuͤuftiges Betragen bey der Vereitelung unfeter Mint, er CCLXXV, 380, Ä | Würde.” en Das Bild der Würde des Chriften. IV, 216. Lats 88. 2 Die Würde des‘ Menfchen. CxXxXvii,: 3717 Die ganze Natur eine Lehterin unſerer Bärde: COXKXIE Nur die Religivn fichert dem Menfchen den Bet der Wirde Gott: aͤhnlich ya ſeyn. eexLix. | Dat Bewußtſeyn innerer Würde. Ciit, 215, XxXn 19% - Daß ein ernfihaftes Nachdenken Aber die Wenfihwerbang & bes Sohnes Gottes das beſte Mittel ſey em lebhaftes Gefühl von unferer Innern Würde in ins zu ivefen,, y weil fle uns Licht gibt über den Werth unferer Natur, und ra] unjerse, Echicſle. xxi, 148. ni | Wucherß. Die Echandiichteit bes Wuchers. cu vnꝶ 533. a ü Wandern’ »* > @ie vernũuftige Menſchen Chriſti Wander 1, 46, Wie Ichrreich das erfte Wunder Jeſu war. vn 19... - Die unordentliche Begierde nach Zeichen und under, RZ 995. Lv, 102 11.. Ueber das Außerordentliche ip der Geſchichte Jeſu. exxi wo Ueber den ficherften und feſteſten Grund den Gimidens‘ au Je⸗ ſum. coxvuvui.

—X

[Zu

242° Be] j I

Von ber rechten Beurtheilung und des Wunder⸗

| baren und Unbegreiflichen in der heiligen. Schrift. ——

Zankſucht. Von dem rechten Verhalten im Umgange mit Beaticige. cum, 83. Bon der Vermittelung ſtreitender Partheien. cıv, 16% Von der Zankſucht. CIV, 173.

Zeit.

Wie Chriſten ipreStellung i in.der Zeit betrachten ſollen. x, 108, Von den Zeitpunkten der Entfcheivung, welche in dem Leben .. „der Menfchen vorzufommen pflegen. XII. 159. Die fliehende Zeit. xv, 1.

Grundſaͤtze zur Pruͤfung der Zeit. xxii, 509.

Bon dem Gebrauche der Zeit. xXLV, 143.

Die Wichtigkeit eines Jahres. xci, 241.

Ueber ven Wechſel der Jahreszeiten, xcvii. 277.. Unſere Zeit ſtehet in Gottes Händen. Ch 142.

Am letzten Abend eines Jahres. CxvIn, 201.

Ueher den ſorgfaͤliigen Gebrauch der Zeit cxxxvi, 25: ‚Bon den Verdienſten, welche die Zeit um uns hat. CCLXXV, I,

Die Rechenſchaft über die Anwendung des verfloffenen Jahres. |

CCLXXIX, I. Der Geift und die Vebürfuiffe unfered Zeitalters. criv. I, Die Pflicht ſich in die Zeit zu ſchicken. cLVI, 169.

Was in dieſer Zeit zu unferm Frieden dienen würde, CLVI, a

Rechtes Verhalten iy böfen Zeiten. cCLXIII, 176.

Ueber; die bey einem merkwürdigen Zeitwedhfel porzüglich zu beherzigende Wahrheit, daß Gott unfere u und

für iſt. Xxi, 57.

& ift böfe Zeit. CXLIT, | weiſen der gegenwärtigen Bet SOLRAVUE 165. gerßrenung. Betrachtungen über die Berfireuung. Ckı, ai. 9 ‚Die Zerſtreuungsſucht. xc, 17. Die Zerſtreuuugsſucht kann mit der u Wiacſeligkeit nicht beſtehen. cxvri, 84,

?

\ S

KU 943. Zerfſtörung.

Cheiſtliche ——— bey dem Aublicke irrdiſcher Zerfids zungen. ECXCVI 136.

Zeugen. Wie lehrreich und wichtig ins das Schicſal aler —* der NEE ſeyn ſoll. a 45%

Zorn. Don ber Sorgfalt, mit welcher Ehriften über ihr Büren chen ſollen. xiv, 88. Gruͤnde und Mittel wider den Zorn. XCV, 25. Anweifung bie Mnöfhne fungen des Zorns zu meiden CH 155. | Won der Veherrſchung des Zorns. et, 174. cev. Die nachtheiligen Wirkungen bes Zorns und einer gar vu 8 fen Empfindlichkeit. cxıx, 266, .

| Zadringlichkeit. Won der Zudringlichkeit. EXXXIV, 342.

Zufriedenbeit. | ‚Die Zufriedenheit, xc, 260, CXXXIti, 6. Ih » Anweiſung zur Zufriedenheit, xc, 277. Zufriedenheit. unter den groͤßten "Entbehrungen. EXX 183, Zufriedenheit hängt mehr von unſerer Gemuͤthsſtimmung ab, als von unferer dufleren Rage EXX, 155. : Unsufriedenheiz macht ungluͤcklich. CXX, 157. el Vergleiche dich mit den Be v wirft du anfrkden CXX, 2077! Um zufrieden zu Bleiben, Hüte dich vor ünnigen und ren —— EXX- 169. 177. N

Subören ., - Was von Seiten der Zuhörer fehl werde, wenn aufe Predigten &rdauung füften tollen, xx, 4 440 . | 3 u kur | ft. ur | Don bem Vorherſehen einer beſſern Zukunft R bie man u es leben wird, 1, 219, | 9 4

244 Wir dürfen bie Anfänge einer beffern Zukunft nicht iserfeen II, 1 5.

Ueber die unslgommene Ertenntnif von einem zulänftigen Zuflaube. Xxxvil, 63.

Daß in Zukunf und Vieles ganz anders. einleuchten koͤnne und werde. LXXXIV, 47.

Die gut es für den Menſchen iſt, bad Zufünftige nicht zu wiſ⸗ fen. XCIV, 257.

. Neber das rechtmäffige Betragen ber Chriſten bey trüben Auſ⸗ fichten auf die Zulunftl. CCLVM.

Ueber das Verlangen nach einer genauen Kenntnif unſeres tünfe tigen ewigen Zuſtandes. CCLXIV, CCLXV. %

- m die Dunkelheit der Zukunft zur Pflicht macht. cvi.

Ueber bie Saflung, mit welcher wir ber aiteedeneher ſollen. CCXCV, ı.

Zuverlaͤſſigkeit.

Wie wenig der Menſch ben feiner Tugend ſi ich auf fh ſelbſt vetlaſſen kann. CxXIIl, 121. 3weck.

Mir muͤſſen uns zu erheben, die und wichtig machen. l, 128.

Erufthaftes Nachdenken über das Ziel oder den Zweck unſerer

| Veftrebungen. XIt, 296,

Wie wichtig uns die Wahrheit feyn us daB Bott ſelbſi die Irrthuͤmer und Mißverſtaͤndniſſe der Menſchen zur Errei⸗

dung feiner Zwecke anzuwenden weiß. XVII, 26.

Was iſt unfer Ziel, und was fol es feyn? LXXIE 47.

Wie viel es werth fen, bey allen Wuͤnſchen, Beitrebungen:und Handlungen immer ein feftes Ziel vor Augen zu. haben, LXXIV, 133,

Der Gedanke, daß wir alle ohne Ausnahme die neben a6 de Gottes beförbein follen. ccxcv, 85.

Zweifel, ne

Die Zweifelſucht. LIX,2 56.

Bon dem rechten Verhalten bey Religions heiein LXXVI, 43 CELVI,

a nun = .. '

Namen

der

245

Bu ben bengefegten. Nummern ae Schrift⸗

ſteller.

Ahlemann. CCLXXVI. Amann, CXLV. i

Bahrdt. CXXXUI- cxxxv.

Bartels. XXL CXLII. CXLIV. CCL. cCCLVD

Baſtholm. CCXXVI. CCXXVIII. Bates. CCXCVIII.

Bauer. CCLII.

Beytraͤge zur Aufklaͤrung. ccxi. Blair. XXVI-XXVII. Bourdaloue. LXIV-LXVII. Breithaupt. COXX-CCXXH. Browne. CCXV.

Celfatius. CXXV. a, F Cramer. XL-XLV. ——

Cramer, €, G. CLXXII. CERKIM.

Dahme. CXLU. J | Dinglinger. XXI. | Doͤderlein. CXCIV. =.

Duttenhofer. CCXH.

Eckermann. CLXXXIX. Eipijon. .CLX- CLXIL

\ N

|

v

26 a

Engel. CXXVL

J

Engelmann. CQ. Eylert. XXIV. Erneſti. CCXLIX. Ewald, CCXXXV. CCEXVE 5 :

Fedderſen. CLXVIE . I

-Seft. CXXVH. CXXVIIL Fleſchiers. CLVII. CLVIII.

Fordyce GLKXXVL, CAV. Froriep. CLXXVE. eh

Geller. LX VIE. LXIX, Glaz. CLXIII. | i Goͤſs. CCXLVIE ——

Hallifar. CXCV. Hader. CCLXXXVI- ccxxvn a. Harz. CCLXI. | Henke, 3.P.C. XCIX. CEXK

Henke, F. C. A. CCLXXV-CCLXXVIE Hoppenſtedt. CXXI- CXXHL |

Horrer. CCLX. 24 Hufnagel. CXLIV. CLXIV. GCXLY.

Jortin. CXCVI. CXCVIE

Klefecker. OCCLXIV.

Kluge, CCIII.

Knigge. CCXXXVI. CCOXLIE CCXI

Knopf. CCXXX. Koͤler. XXIX.

Koppe. CCLVIK CCLVUR

Kofegarten. CCLXVII. gung. ECH.

Langemack. CCXXV.

Leß. LI-LIV. boffler. ENG C. CLXVII. CCXENI. CCER. CCLXXI.

Lottopredigt. CCl. Lorenz. CCXXV. =

Marezoll. XXII. CCKXXIX, CLIV-CLIX, Maſch. CCXXIX.

Meiſter. CLXXXVII.

Montesquieu. XXV; u. Morus. COXXXVI. CCLXVU. CCLXXIV. Moßheim. XLVI-XLVII.

| Niemeier. CXXIX. CXXX. | Noͤſſelt. CLXXVL

Oemler. CLXXXI. | u

Paldamus. Ccux. Palmer. CCILXI. Peterſen. CCXXM. CCXXXII. Piſchon. CXVI-CXX. CLXXM. Pfranger. CXII-CxV. cCXxI. CCXLYE. Pockels. CXCIX. CCXIV. Poulle. CCVI. CCVI. Pott. CCLIV.

Rautenberg. XLIX. L. CLXXXV. Reinhard. I-XX. CL-CLIN. CCLXXXIK-CCG, Richerz. COXXVL CCXXXI.

Roſenmuͤller. CXVI.

Sack. CXLVII. Saurin. XXX-XXXIX. Schiller. CXLI. Schirliz. XXVI. Schrage. CCLI. Schulze. CCLXXI. Schwarz. CCLV. Schwifft. CLXXXVI.

Secker. CXCI-CXCIII. CCV. Sintenis. CXXXI. CXXXI. CCLXR

N »

248 —t

Spalding. LV-LX. CCXXXIV..- Steinbrenner. CXL. Sulzer. CLXXV.

Teller. LXX-LXXXIX. CXC, J Tiede. CLXXXIV.

Tober. CLXXVII-CLXXX.

VDollner. LX-XXxm. | a Uhle. CXVII-GXIX. Vasmer. RU er Veillodter. CCLXV. Waſer. COXVI. Werenfels. CCXVI. Weitermeier. CLXX. Weſtphal. CCXLIV, Wertengel. CCXXXVUL Wille, CLXX, | ‚Winkler. COXXXI. = Wilmfen, CLXXXN-CLXXXU, COX, ,

Witting, O. D. CLXVI.

Witting, N. €. CLXV.

Witting, J. C. F. Cl-CXI. CXXXIX, CLXXI. CLXxXIV. Wolf; CXLVII. Wolfrath. CCXL- CCXLL

- Young. CXXXVI- CXXXVIL

Zervenner. CCVII.

Zollicofer. XC-XCVII.

no 2 u

Berzeihnif der

angeführten "Bücher, welche in-dem Repertorium durch die voranftehenden römifthen Zahlen bezeichnet find.

J. Predigten im Jahre 1795. bey dem churfürkt. fächt. evangeliſchen Hofgottesdicuſte zu Dreßden, gehalten von D. Franz Volkmar Reinhard, churfürkl. Oberhofprediger, Kirchenrathe und Oberecon⸗ fitorialafleffor. Zweyte Auflage. Sul;zbach, bey Seidel, 1798. II. Auszüge aus einigen im Jahre 1795. gehaltenen Predigten," von denfelben, Meiffen, bey Erbfiein, 1795. IH. Predigten uam Jahre 1796, von demſelden. Sulzbach, bey Seidel. IV. Auszüge 1796 V. Predigte 1797 Vai = 177 VII. Predigten 1793 VIII. Auszuͤge 1798 IX. Predigten, vom Jadre 1799 2. Ban

Pi

X. 2799 XI. 2. San - 1500 XII. 2 · Band _ 1800 ' XIII. 1.Band 10 XV 39 07 0 XV. 1. Band 18022 XvJ. 2.Band 18020 xvIi. u. Band 1893. XVII. 2. Band 130o3 XIX. u. Band X. 2 Band

XXI. Zwey * bey der —— am Neujahrstage 1901, vdn A. C. Bartels, Abt zu Riddagshauſen, Conſiſtorialrath und Hofprediger, und ©. F. Dinglinger, Conſiſtorialrath und Generals ſoxerintendenten in Wolfenbüttel,

250 es XXII. Predigten Aber die Keligiofität und’ einige andere Begenftände, | welche auf die fittliche Denkart des Menfchen Eiufluß haben, von Dr. J. G. Maresoll, Paſtor an der Petrikirche gu Koppenbagen. Lübeck und Leipzig, bey Bohn, 1797.

XXIII. Predigten über intereflante Zeitmaterien ; von Earl David Johaun Vasmer, Superiutendenten in Münden. Hannover, bey Hahn, 1800. 1

xXXIV. Betrachtungen über die Iebtreichen troftoollen Wahrheiten bes Ehriftenthums bey der Trenndug von den Unfrigen, von R. Eylert dem Jüngeren, Prediger der reformirten Gemeine zu Hamm.

Dortmund in der Expedition des werphäliichen Anzeigers, 1807.

XXV. Hinterlaffene Werke von Montesquieu, nad) feinem Tode als

ein Nachtrag zu feinen Werfen herausgegeben, überfest von Elie⸗ ſer Gottlieb Küfer, Generalfuperintendenten zu Braruſchweis. Altenburg, bey Richter, 1798.

XXVI. Religion des guten Lebenswandels in Predigten fuͤr ſolche Le⸗ ſer, denen das Gewiſſen heiliges Geſetz und Sittlichkeit der hohe Zweck ihres Strebens iſt, von M. Earl Chriſtoph Schirliz, Predis ger in Benndorf bey Borna. Leipzig, bey Rabenhorſt, 1796.

xxvu. Hugo Blairs Predigten, aus dem Engliſchen aufs neue übers fest von‘ Sriedrih Samuel Gottfried Sack, koͤnigl preuß. Hofpres diger und Kirchenrath in Berlin. 1. Band. Leipsig, bey Weid⸗ manns Erben und Reid), ı78r. - we.

XXVIII. Zweiter Band dafelbfl. 1783.

XXIX. Predigten von Friederich Köler- K. Chrf. Hofeapellan zu Hannover, und ernannter Superintendent zu Herzberg, im Fuͤr⸗ ſtenthum Grubenhagen. Hannover in a; Hahnſchen Buchhand⸗ lung, ı8or..

‚XXX. Jacob Sauritr, ehemaligen berühmten Waſtors in Haag Pre⸗

digten über verſchiedene Texte der heiligen Schrift, ı Theil aus

dem Franzoͤſiſchen uͤberſetzt und herausgegeben von Abraham Gott⸗ lob Roſenberg, Paſtor zu Mertſchuͤtz, und einer wohlehrwuͤrdi⸗ gen Prieſterſchaft im daſigen Kreiſe Senioratsadminiſtrator, zte Auflage, Leipris, bey David Siegerts Buchbandlung in

1750. XXXI. —- 3 Ch. daſelbſt, 1741, ' —* a 2er XXXII. 3 Th. 745. 2te Auſſt.

XXXIII. - 42Th. 1746. XXXIV. st 1746. XXXV. 6Th. 1746 XXXVI. - 7 Th. 1749. XXXVII. 8Th. 1748. xXXVIH.— 9 Th. 1748 XXXIX. 10.8 1750,

%

285 1 XL. Sammlung einiger Predigten von Jebam Andreas Cramer Hang. | dänifchen Hofprediger ı Theil, Korpendagen, bey Dumme. 1751.

‚XL 2 Ch. daſelbſt. 17565.

SL 38h 1756

XLOL 48h. 1756

XLV. - sth. 17 .

xXLV. -6%. 17 | | |

XLVI, Johaun Loreng von Moßheim weiland der Univerſitaͤt Göttingen ſaͤmmtliche heilige Reden über wichtige Wahrheiten der Lehre Jeſu Chriſti. 1 Band, Hamburg bey Bohn, 1765.

XLVII. 28. daſelbſt. 1765.

XLVII. - 3 BdD. 176.

XLIX. ‚Sammlung einiger Bredigten von Ehrikian Günther Rautens berg Prediger an der Martini Kirche in Btaunſchwels— ı Cheil Braunſchweig bey Meier, 1765.

L. 2 £h. daſelbſt. 1777.

LI. Paſſionepredigten nebſt einem Anhange von Gottfried Leß D. und

Vrof. der Cheol. Göttingen bey der Wittwe Vandenböf, 1776.

| LI. Die chriſtliche Lehre von dem innern Gottesdienſte in zehn Pre.

digten nebſt einem Anhange, von demfelben, Goͤttingen bey Die

terich, 1778. R LIII. Die Lehre von den heſellſchaftlichen Tugenden i in Yredigten nebſt . einem Anhange, von demfelben, Göttingen bey Vandenhoͤk, 1777.

LIV. Die Lehre von des chriſtlichen Mäflisung und Keuſchheit in smölf

Predigten nebft einem Anhauge, vom demſelben. ate Auflage, Goͤttingen bey Vandenhoͤt, 1780.

EV. Neue Predigten von Johann Joachim Spalding Oberconfiſtorial⸗ rath und Probft in Berlin. ate Aufl, Berlin bey Voß, 1770.

LVI. Predigten mit Ruͤckſicht auf die Begebenheiten und den Geift des, -

‚gegenwärtigen Zeitalters von Dr. Joſias Sriedrich Ehrifttan Loͤff⸗ ler, Oberconſiſtorialrath und Generalfuperintendeut des Herzogs thums Gotha. »Gotha, ben Etringer, 1795.

LVil. Esprit Siefchier Lob⸗ und Zrauerreden, nebft dem Leben beffel- ben, von einigen Mitgliedern der koͤnigl. teutichen Gefellfchaft su Königsberg überfegt und mis einer Vorrede des Herrn Profeflor Gottſched, an das Licht geftellt von Ehriftian Coͤleſtin Flottwell, P. T. O. mie auch Directors der koͤnigl. teutſchen Gefellfchaft 1u Königsberg. 1. Theil, ste Aufl. Leipiig und Lieguig, bey Sie⸗ gert, 1755.

ZVIU. Esprit Fleſchier Lobs und Trauerreden nebſt einigen moraliſchen

Meben, überfegt voy F. J. B. 3 Th. ate Aufl. Liegnig, ben Siegert, 1758

x

252

LIX.. Predigten vor Jobann Joachim Spalbing, Hberconfißeriglrath -

und Probf in Berlin, verbeflerte Aufl. Berlin ud Stralfund, |

‘bey Lange, 1768. 1X. Dr. Jobann Gottlieb Töllners theologiſche Unterfachungen. ıfer

Band 1. Stuͤck. Riga, bey Hartkuoch, 1772.

LXI. 1Bd. 2 Stuͤck, daſelbſt 177353,

LXII. 2Bd. 16tdd, 1774 TE

LXU. 2Bd. 2 Stuͤk, 1775. |

LXIV. Ludwig Bourdaloue von der Geſellſchaft Gefa, koͤnigl. Ho fpre⸗ diger, fämtkiche Predigten, welche vor dem Könige in Frankreich Ludwig XIV. gehalten worden. 1. Theil, oder die Advents predig⸗ fen. Dresden, bey Walther, 1760.

LXV. 2Ch. oder ber Faſtenpredigten erfier Th. Daſelbſt 1760.

LXVI. 3Th. oder der Faſtenpredigten 1weyter Th. Daſelbſt 1760.

LXVIE 48h. oder der Faftenpredigten dritter Ch. Daſelbſt 1761.

LXVIII. €. 8. Gellerts fäntlicher Schriften fünfter Theil, welcher: _

Abhandlungen und Reden enthält. Leipiis, bey Weidmanns en

ben, 1769. '

- LXIX. €. $. Gellerts fämtlicher Schriften fechher und fiebenter Theil, moralifche Vorſtellungen enthaltend. Daſelbſt 1770.

LXX. Neues Magazin für Prediger, herausgegeben’ von D. Wilhelm: Abraham Zeller. 1. Bd. 1. Stuͤck. Zuͤllichan, Sromman, 1792

LXXI. 1Bd. 2. St. Daſelbſt 1793.

LXXII. 2Bd. 1. St. 1793.

LXXIII. 29.26. 179. LXXV. 3Bd. 1ä. &t. 179%

LXXV. 3Bd. 2. &t. . 179

LXXVI 4Bd. 1.6. 179

LXXVII 4Bd. 2. St. 172795.

LXXYHL 5Bd. 3.8t. 1756.

LXXIX 58.2.6. 1796

LXXX. .655, 1.6. 1797.

ILXXX. 68.26. 177

LXXXII. 7Bd. 1.6t. 1798.

LXXXI. 78.26. 179. * LXXXIV. 8Bd. 1.6. —- 1799 LXXXV. 3Bd. 26. 179.

LXXXVL. 9Bd. 1. 83t. 1800.

LXXXVII. 9Bd. 2. 8t. 1800,

LXXXvVIii. 1088 1.6. 1801.

'LXXXIX 105». 2.©t. 1801.

XC. Warnung vor einigen herrſchenden Fehlern unſeres Seitaltert, wie

auch vor dem Mißdrauche der seinen Religionskenntniß, in Predis⸗

- pr .— Lei —N

BEE

ter von G. J. zolllebfer, evangeliſch⸗reformirten Prediger in

Leipsig. Leipzig, in der Weldmannifchen Buchhandl. - 1788.

XCI. Einige Betrachtungen über das Webel in.der Welt, nebft einer

Warnung vor den Sünden der Unkeuſchheit und anderen Predig, „ten, von Demfelben.. zte Aufl. Daſelbſt, 1789. |

= Car, 8.5. Zollicofeks, evans, ref. Dredigers in Leipzig, Prebigeen

"nach feinem: Rode herausgegeben, 3. Bd. enthaltend die Geh; und '

Paſſionspredigten. Daf. 1788.

XCIII. Bd. Seh und Eommunionpredigten. Daſ 178. XcIV. 3 Bd. vermiſchten Inhalts. Daf. 1788... . XCV. 2BBd⸗ zweh Theile, vermiſchten Inhalts. Daf. 1789.

XCVI. 5Bd. über die menfcht. Gluͤckſeligkeit. Daf. 1789.

xevH, 6Bd. Yußpredigten und über Gottes Groͤße. Daf. 1789. | eva. 7Bd.\über Die'Dienfchenliebe und andere. Daf. 789. XCIX. Frohe Ausfichten für die Religion in Die Zukunft, eine Rede

von dem Abt Heine. Tonr. Phil. Henke. Helmpäde bey Leufarde, 1790. C. Loͤfflers, Heriogl. Gothaiſchen Oberconſiorialrathe und Generalſu⸗ perintendenten, Abſchiedspredigt zu Frankfurt au der Oder, nebſt ber vorletzten. Berlin, bey Unger, 1789. h VI. Piaetiſches Haudbuc) für Prediger, von G. €. F. ‚Witting, Pafor in Ellenfen bey Einbeck. "1 Band &heil, aweyte vermehrte up verbeſſerte Auflage. Leipzig, bey Joh. Ambr. Bart, 1795. | cn. 1Bos ⸗Cb. Ate Aufl. Dafelyſt, 1796. |

CH 2 Bos 1Th. 1798. %

EN 2BM 2h. .. 179. |

eV 3Bds 1X ..— . = 1900 on

CVI. 334 2b = ..2802, ..

cv Bd 1Th. |

CVUL\— 4Bos 2Th. 1893, SU = CIX. 5Bds 1Ch. Dafelbfi 1797. Er | KB a 1797 | CXI.—- 6Bdos 1Th. 17383. re Cxi. - 22.1.7 2 2h. 7 7 Pe

CXIII. Bermifchte Predigten van Johanu Georg Aftauger ——— gen Hofprediger in Meiningen. —— en Leip⸗ sig, bey Barth, 1792. | u:

CXIV. 38h. Dafelbfl, 1792. Cxv. 3%. 1794 CXVI. De Tod unter dem lehrreichen Bilde dei DER Eine Pre⸗ digt bey Morus Tode von D. Joh. Georg Rofenmüller.. Leipsig, bey Barth, 1792. : exvm. Phlloikos zur Beförderung häuslicher Tugend und Stüdfeligs - Seit, von Sodann Cars Piſchon, zweyten Prediger der woangtliſch⸗

254 | yeformisten Oomgemeine in Ai J Abtheilung. Lelpug, ded Joh. Amber. Barth, 1797- NE

CXVII. 2%. Dafeldf, 1798. I BE 0 u

CXIX. 3%, "180%.

XXX. 4. 103.

CXXL Jeſus und Zeitgenoffen, von Wilhelm geben Julius Hoppenſtedt, Paſtor in Seele ı Bike ag in der Equidt⸗ - fcheu Büchbatrdlang. 1784 N

CXXIi. 2Ch. dafelbfl. 1785. urn!

xx. T. 1786.

CXXIV. €. ©. Ribbeck vier vom Wieerlher in dei Eis keit, Magdeburg bey Scheidhauer. "

CARRY. ob die Geligen einander in jenen Leben wieder erkennen wer⸗ ‘den, eine Predigt von M. L.F. Cellarius, Diaconuus 'an der " Stadtkirche in Rudelftadt. In der Rudolphſchen Handlung. ‚1780.

—* Wir werden und wiederſehen, von D. Carl Chriſtian Engel, BGoͤttingen, bey Roſenbuſch. 1787.

CXXVII. Verſuch über die Vortheile der Leiden und Widerwartiske⸗⸗ ten des menfchtichen Lebens, ‚von op. Samuel gel. 1 Theil, 1786

CVIN. ah. 1786. |

CXXIX. Philptos, ein Verſuch zur. Beruhigung und Bethpud für Leidende and Freunde der geidende, ı Theil 1786,

e EXX: 2 8. 1786.

CXXXT. Das Buch für Traurige von C. F Gintenls, 1 heil, Wit tenberg und Zerbft ben Simmermann. 1781. ni: CXXXI. 2 Th. dafelbfl. 1782. CXXXIII. Spftent der moralifchen Religlon ir Beruhigung für Zwel⸗ fler und Denker, allen Chriſten und Nichtchtiflen lesbar, vonD.- Carl Friedrich Bahrdt. 1 Theil 3 Aufl.” Berlin, 1791. ep Vieweg dem Aelteren. CXXXIV. 2 &h. 3 Aufl. daſelbſt. 1291. CXXXV. 3 Th. Riga bey Hartknoch. 1792, CXXXVI. Einige Werke von Eduard Doung, überfett yon % A. eve, x Theil, Braunfchmeig und Hudesheim bey Schröder. 1777... CXXXVIL 2 Ch. daſeldſt. 1777 FJF CXXXVIII. - 3 Eh 15358. DI CXXXIX. ueber das Kartänfpiel von J. €. F. Wie nas Paſtor zu Ellenſen bey Einbeck, Leipzig bey Barth. 1791. " "Y ° | CXL. Warum müthen Krankheiten Und Tod {th Sommer und hebt heftig auf dem Lande? Eine Predigt von M. W. £. Steindretz⸗ ner. 1793. GXL1. Neber die, 2. von kungen Ehriſien, die ihr Glaͤubenode⸗ kenntniß ablegen, J. H. Schiller, Paſtor sum Brüdern in Drau ſchweis. 1806. | BIN TUE IE ee

br ... Ai

>

Pe 46

3

/

‚CXLU: Es if böfe Zeit. Eige Predige von Dahme, Eonlüesiatratp und Geheralfüperintendenten zw Zelle. 1794.

CXLIII. Zwei Predigten zur Empfeblung der Braunſchweigſchen Ar⸗ menanſtalten von A. C. Barthels, Abt zu Riddagehauſen, Con, ſiſtorialrath und Hofprediger. 1805.

CXLIV. Predigt bey der Dankfeyer der Geburt ‚eines Braunſchweig⸗ ſchen Prinjen von densfelben. 1804.

'UXLV, Eonfirmationsrede im Sabre 1804 von Heinrich Tullus Lud⸗

| wig Asmaun, Paſtor an ber Martinskirche in Brauufchweig.

CALVI. Predigt. * Neujahrétage 1801. von demſelben.

CXLVII. Gedaͤch von J. W. ©. Wolf, Kirchenrath und Domprediger. 1806.

CXLYII. Reden bey der Confirmation des Prinzen Ludwig und der Prinzeß Wilhelmine von Preußen, von F. &. ©. Sad, Hofptedts ger, Oberconſiſtorialrath und Kirchenrath in Berlin. 1790,

., CXLIX. Erſte Anitspredigt in der Katharinenkirche in Frankfurt an d. O., von D. Hufnagel. 1791.

CL. Predigten von D. Franz Volkmar Neinhard , der Theologie und

Philoſophie Profeſſor zu Wittenberg. Bey Zimmermann in Zerbſt

1786. ıfter Theil. AI. oter Th. Daſelbſt, 1793. CLII. Beytraͤge zur Schärfung des Gefuͤhls und der Aut⸗

merkſamkeit auf den Zuſtand des Herzens, von demſelben. Leip⸗

uig, bey Fleiſcher d. j. 1799.

CLIII. Predigten über einzelne Theile ber Lehre von der göttlichen

WVorſehung, von demſelben. Leipsig, bey Goͤſchen, 1805.

CLIV. Predigten, vorzüglich in Rüdficht auf den Geift und die Bes bürfuiffe des Zeitalters, von 3. ©. Marejol. bey

Dieterich, 1790. fer Theil. |

- ICLV. ater heil, Dafelbft, 1792.

CLVI. Einige Lehren und Warnungen für unfer Zeitalter, in Predigs

en vba D. op. Gottl. Mares. Erſte Haͤlfte. Koppenhagen, bey Brummer. isor.

CLVII Zwepte Hälfte. Daſelbſt, 1301.

CLVIII. Predigten an $efitagen und bey beſondern Gelegenheiten, von

deuſelben. Jena, in der academiſchen Buchhandl. 1806. CLIX. Zwey Predigten am Himmelfahrtsfefte 1809. und am Neujahrs⸗ tage 1830. zu Se schatten von Barım Daſelbſt, 1810. CLX. Eipispn. - 2

cCLXIL. akh. CLXII. 3%

CLXIII. Der weiſe Chriſt in ohler Tagen, einige Canjelreden von Ja⸗

eob Glaz, Conſiſtorialrath und Prediger in Wien. eh Sn armen, 1908.

a

nißpredigt auf den Erbpringen von Braunfchweig,.

256 0 ee

% - = \

| CLXIV. Keir Chriſt waͤre ohne Sünder Eine Vredigt bon D. Hufba⸗

gel. 1791.

CLXV. Danffagungsrede am funfjigiährigen YAmtsjubeltäge, 1806 den

raten Detober, von N. C. Witting, Paſtor au St. Jacobi und Senior Minifterii in Einbeck. CLXVI. Jubelpredigt bey der funfzisiährigen Amtsrührung, von Otte

Daniel Witting, Paſtor di det Stephanikirche und Senior Mir

nifterii in Goßlar. CLXVIL Braunfchweigifche Kbfchieds und Altönaifche Ouiriteäpres digt von J. F. Fedderſen, K. daniſchen ———— und Prob⸗ ſtes gu Altona, 1788.

- CLXVIU. Loͤfflers Antrittspredigt in Gotha.

'CLKIX. Beurtheilung der ‚Klagen über Beringfeägung bes Hrebiger⸗ ſtandes, eine Rede von Abt Henke. 1790.

‚CLXX. Gedaͤchtnißpredigt auf den Herrn Domprebiger Eüdele,. von dem Domprediger Weftermeier in Magdeburg. 1809.

‚ELXXI. Usher die verfchiedene Art, mie Menſchen fich einander quaͤ⸗

len. Eine Predigt von J. C. F. Witting. 1809.

CLXXII. Ermunterung den Duͤrftigen in geben. ‚Eine Predigt, von

. 8.8. Witting. 1805.

CLXXUN, Die.Unfterblicheie der’ Seele aus der Nochiwendigteit der

Entwickelnng ihrer Anlagen und Kräfte bewieſen, von J. C. F. Witting. 1801. CLXXIV. Eine Predigt am Neuiahretage 1801. don derhfelben, CLXXV. Gülger über die Schönheiten in der Natur. ‚ELXXVI. Ueber die Erziehung zur Religion, von Johann Augnft Noͤſ⸗ ſelt. Halle bey Hemmterde: ' 1775.

'CLXXVII. Juſt Friederich Frorieps D. und Pr. \geifiliche Neden uͤber

die wichtigſten Lebren der chriſtlichen Religion. Erfurt den Ora; demäller. -1775.

fer in Zuͤrch ſaͤmmtliche Schriften. ı Bd. CLXXIX, . 2 Bd. CLXXX. 3 Bd. bey Orell, Geßner und Fuͤßlin Comp. - i776' CLXXXI. Die Macht der Religion in kuͤmmerlichen Zeiten, don Chriſtian Wilh. Demler, Conſiſtorialrath, Oberpf. und Sup. in Sehe. Breßlau bey Korn. 1776. CLXXXII. Predigten filr Hausvaoͤter und Hausmuͤtter von Wamen,

CLXXVIII. Johannes Tobler, Diacon an der Kirche gu Srapamia,

Prediger zu Magdeburg. zter Theil. ii Weidmams Erben

und Neich in Leipgm. 1775.

CILXXXIII. 2 heile dafelbfl. 1776.

CLXXXIV. Vier Predigten im Herbſte 1775. von oben Feledrih Tiede, Inſpertor und Paſtor Primarius m Schweidni. Bres lau bey Meier. 3776.

x

-

.

*

-

N

Die menfähtichen Erwartungen, eine Mevjabtebetra htuug,

von Chr. Günther Rautenberg. Braunſchweig in der Weiſen⸗ bausbuchbendiung. : 1776.

CEXKKVI. Der Charaeter und Wandel des weiblichen Geſchlechts,

und die Vortheile, welche edle Juͤnglinge aus dem Umgange mit tugendhaften Fratenzimmern ziehen koͤnnen, eine Rede won Ja⸗ eob Fordyce D. bey Weidmanns Erben und Reich. 1776

CLXXXVI. De berühmten Dechand Schwiffts ſaͤmmtliche Predigten,

. überfeht von Streit. Leipzig bey Rothen 1776. CLXXXVIII. Predigten fuͤr chriſtliche Ehegatten, von Cdriſtoph Lud⸗

wig Meiſter, Prediger zu Ouisburg ud Rhein. Quedlinburg bp

Reißner. 1777.

GEXXXIX. Gebaufen über die Ungufriedenheit von J. C. R. Eden

man, Rektor su Eusin. Luͤbeck bey Iverſen. 1777.

CXC. D. Wilh. Abrab. Tellers K. Oberconſiſt. au Berlin, Samm⸗

lung einiger Predigten. Helmſtaͤdt bey Kühnlein, 1776. are Chomas Seckert D. und Eribiſchofs zu Canterbury Predigten,

: herausgegeben von beffen Beilby Proteus und George

Stinton. ter: Band. XCII. ater Bd. CXciii. 31er Bd. in der Weierſchen Buch daudiuns zu Lemse.

CXCIV. Einige Predigten zur chriſtlichen Belehrung uͤber verſchiedene Wahrheiten der chriſtl. Religion von D. Johann Chriſtoph Döderiein

Prof. d. CTheol. zu Altorf. Halte bey Euert. 1777.

cxXcv. Zwoͤlf Predigten über die Weiſſagungen von der chriſtlichen beſonders paͤbſtlichen roͤmiſchen Kirde, von Samuel Hallifar D. und Eapellan. London. 1776,

CXCVI. Sohn Jortin Predisten. San ber Helwing. 775.

ori er

GXCVUL. 3 Ch: dafelbfl,

CXCVII. D. Willhelm Bates‘ chriſlliche Betrachtungen, ‚überfegt von Wbrlank:: Sera bey Rothe: Ä

cxcix. Predigten uͤber die Epiſteln und ander? Texte von woau⸗

Archidiacon ie Habe, Halle bep Hemmerde. 1775. . -

EC. Armuth und Reichthum oder Betrachtungen der Weisheit * Güte Gottes bey der ungleichen Austheilung der jeitlichen. Gluͤcks⸗ guter von Ehriftidu Friederich Eigelmann, Paſtor in Lampers⸗

‚dorf uud Senior des Steinauifchen Kreilet, Breslau und keip⸗

zig bey Guth. 1776. CCI. Predigt an. die Teurtſchen über. das Lotto Zahlen ſpiel. CCII. £ebren und Vorſchriften des vernünftigen und thätigen Chriſten- thums in Predigeen über bie jährlichen Sonn, und Sefttags » Evans gelien, von Georg Heinrich Lang, Detting-Detringöfchen Specialfug and Pfarrer zu Trachtiugen and Joh. na griede re Bla

—— 257.

»-

3 38 —— ver iu Deiningen und Kiofe Simmern. —— beß Beck

1778. CCIII. Zwey Predigten sur Beförderung. der Blarteeneelpfun, vor .Chriſtian Gottlies Kluge. 1778 CCIV. Reden an Juͤnalinge, von Jacob Kordyee, D. Berf. der res digten für junge Srauenzimmer. Leiptis, bey Weidmanne Exben und Reich, 1778. iſter Theil. CcvV. Chomas Seckers Predigten über verſchledene Gegenftande, ne deſſelben eigenen Handſchriften ————— zter Band. u. bey Meier, 1778. CCVI. Geiſtliche Reden des Abt Poulle. ıfler Band. CCVII. ater Band. Yaris, bey Merigot. 1778. R CCVIII. Predigten ganz und ſtuͤckweiſe für die lichen —— von ‚Heinrich Gottlieb Zerrenner, Prediger zu Beyendorf und Sohlen im Herzogthum Magdeburg. Magdeburg und Leipiis, bep Schrid⸗ hauer. 1779.

CCIX. Moraliſche Regierung Gottes über die Belt in einige Vortraͤ⸗ gen erläutert und erwieſen von Friedrich Ernſt Wilmfen, Prediger an ber Parochinifirche in Berlin. 1780:

CCX. Prediaten für die Jugend zu Kjofterbergen gehalten von Fries

drich Gabriel Nefewig. Leipzig, bey Wepgand. 1979. -

CCXI. Beytraͤge zur Aufklaͤrung des menſchlichen Verſtandes, in Dre digten. aſtes Bändchen. Leipzig, bey Cruſius. 1779.

CCXII. Predigten über die Erziehung der Kinder, von M. €. F, Dub tenhofer, Pfarrer zn Grunau. Gtuttgard, bey Eotta. 1778. CCXIII. Predigten über die Epifteln, von Johann Georg Pranger,

Hotprediger in Beiningen. Uſter * Meiningen, bey Hauiſch

1779 CCXIV. Vrebigten über Die: u. N Terte, von F. 8.

Pockels, Archidiafonus bey der Hauptlirche shr E&.-Grauen- ee

- " ate Sammi. Halle, bey Hemmerde. 1779. CCXV. Sfane Hawkins Bromne von ber unferblichtett der Gede, au⸗ dem Engliſchen überf. Breßlau, bey Korn. 1780, . CCXVI. D. Samael-Werenfeld Predigten über verfchiedene wichtige Wahrheiten der Religion, anfs neue aus dem Sramsöfifchen übers. fegt. Berlin, bev Lange. 1781. CCXVH. Gamnılung einiger Predigten, von F. Waſer, Pfarrer zu Biſchofszell. Zuͤrch, bey Drell, 1731. CCXVIII. Predigten von Auguſt Georg Uhle, Paſtor an der Esidiens kirche ig Hannover. Hannover, bey Schmid. uſter mer CCXIX. = ater Theil. . 1781. CCGXX. Johann Wilh. Wolfgang Greitbaupts, Paſtors au der Marti; nigemeine in Braunfchweig , heilige Reden über die gewöhnlichen Evangelia. vıfles Theil. WBraunichweig, Wailenbausbuchb- 2779

L ! j

j on ; 859

BEXKE. ter Th. baſeliſt, 17299.

CCXXII. zter Th. daſelpſt, 1781. =

CCAXIU. Sammlang einiger Predigten in der Hofeabelle m Sins . Radt, von dem Hofdiaconus Peterſen. Halle, bey Gebauer, wer,

CCXXIV. ‚Predigten won Gregorius Langemad, Paſtor an.der Nro⸗ laikirche in Strealfund, ausgewählt und herausgegeben aan M. Dir

222 niel Joachino Kuͤhl, Archidiecenes an der Marieufirbe. u Bits ‚wer. Stralſund, bey Strud. 1781.

ar Nee Bamminng heiligen Neden von Siegmund Friedrich Boren D. ud Lehrer auf der hohen Schule au Straßdurs, Franuk⸗ „Surf am Map. bey Babe, 172.

—2* Predigten von Johann Ceorg Herrmann. Kichen, weyren ; Mpivepfsätäpgediger. in Göttingen. - Hannoyver, bep gelniig,

1782. '

CCXXVIL ‚Beiflihe Reben. über wichtige MWahrheiten her Religion Jeſu, von. DR. Chriſtian Baßhoim, D. K. dänifiher un

after Theil. Koppenhagen, 1751.

CCXXVIIL. ater Theil. Dafelbii. 8*

COKXIX: Predigten in der Herzoglichen ‚Schlößlirde w Srendreiig gehalten von Andreas Sottlieb Maſch, Hofprediger, Tonfheriat

2: rath und Sup: "Malle, bey Gebauer. 1783. -

CEXXX. Das’ chrikliche Verhalten gegen Ungluͤckliche in Antoni Bre⸗ digten vorgeftellt won Ernſt Friedrich Andreas Knopf, Zrühnredis .

ger ——— zu Bieter Nürnberg, ur SE |

2 4

—* Veedigren von Hirrmam Erich werdiger on ber Katharinenkirche im Hamburg. 1782.

COXKEH. Predigten von Georg Herrmann: Nichers, mente unieen fitaͤtsprediger iu Goͤttingen. ate Sammlung. Haunover, bey Helwing. 1783.

CCXXXIM. worte Sammilung niter gredigten In det Doleaele

7.9 Darm tadt, non” den Hofdlaconus Peterſen. Halle, bey Go⸗ bauer. 1784.

ECXKKIV. J. J. Spaldings Predigt won ber Besiinde nach Bergub sungen. Berlin, bey. Voß. 1704

CCXIXV. Chriſtliche Familienyredigten fuͤr mittlere: Stande, mit Aus _ metfungen and Zufägen von ‚Johann Eundwig Ewaid, Geueralſap. “und erſten Prediger. i Detmoid. Lemgo, bey Meier. 1794

CCXXXVI. Sechs Prebigten von Abolpb greoderra von Sins Hei⸗

delberg, Phaͤler. 172085.

CCXXXVII. Yredigten von Samuel Friedrich Roms, D. mb prof.

"ji Leiprig. Ben Weidmanns Erben. 178366.

ECXXXVIII. Der bobe Werth der Familienfreuben, eine ri Pr u M. 9 Wettengel, Gi Renflifcher u. 3796: -

; . i 2 _ :

66 =

cCXXXVX. Predigten von J. S. Marezel. Leipnis, tes Weibnsanus Erben und Reich 1787.

CCI. Ausſichter in Die unſichtbare Welt, von Welfcath, Prediger

n Ottenſen, Adi. Dein. in Altona. Leipzig, bey Boje: 1788.

CCXLI. Die Befimmung des Meffchen zum eigen erben, dw Dei felbeb. 1785.

CCXLII. Sechs Predigten von dem Frevdetrn u. Kuigge.. ate Sammlung.

CCXLIII. 3te Sammlung. Frankf. am Drayn, bey Andrä.

CCXLIV. G. Ehrhardt Weſtphals erſten Juſpeetors des Saallreiſes

amd Oberpaſtors zu Halle Predigten. Halle bey Hemmerde. 1788.

CCXLV. Ueber den Glauben der Chriſten an Gott den Vater, Sohk und Geil, eine Predigt von D. W. F. Hufungel. Erlangen bey Palm. 1788.

-. CCXLVI. Predigten über die Epiſteln von Johann Georg Pftanget Hoſpred. zu Meinungen, z Bda Th. Meinungen bey Haniſch. 1788.

CCXLVII. Predigten bey beſondern Gelegenheiten von Seorg kriedrich Goͤtz ev. Luth. Prediger in Caſſel. 1729.

CCXLVIII. Predigten von Tofias Friedrich Loͤffter Oberconſift. uud

. Gemeralfup. des Herzogth. Gotha. Zuͤllichan bey Fromman. 1789.

CCXLIX. Zur Beförderung eines verminftigen Gottesdienfes, ein Bexytrag in Predigten yon Erneſti, Herzosl. Sefdiacomne, in Hild⸗

burghauſen. Leipzig bey Sommer. 1789.

ECL. Zwei Eonfirmationsreden nebſt einer Prediat wider die Kenafs

lichkeit bey dem heil. Abendmahle von X. Eh. Bartels, Paſtor Martinskirche in Sraunfhnrig. Braurſchweis bey Meyer,

cc bey der Vetanderung ing Anie von oh. Niee⸗

tus Schrage, Profeſſor in Goͤttingen. Göttingen bey Wittig.

1790

- CCLH.: Predigten son Joſtas Friedrich Loͤffler, Obercouſiſt. uud Ge⸗ netalſ. des Herzogthums Gotha. ater Baud. Zuuica⸗ bey From⸗ man. 1799.

CCLIII. Predigten von · Carl Gottiried Bauer. =. m plarrer m Frohburg. Leipsig bey Eruſius. -1790

CCLIV. Yredigten son Darid Julius Pott, weoſelor u Heimpäht, Helmſtaͤdt bey Ziedeifen. 1791.

CCLY. gredigten über folche Wahrhbeiten der Sittenlehre Jeſu, die in unfern Zeiten einer vorzüslichen Beherzigung werth ſeyn dar⸗ fen, von Johann Gottlieb Ehrikian Schwar is burg. Coburs bey Ahl. 1792.

GCLVI. Predigten zu Beförderung einer vernünftigen. Rufflärung- in

ber Rrlision von Auguſt Chriſtian Bartels, Abt zu Riddassbon

fen und. Hoſprediger. Zuͤllichau bey Fromman. 1793.

|

ad:

eaxu⸗ MDrebigten von, Nbera Derewin iteme —XRX “>

. . Confiheriafratb: er Theil. u * 1793.

"COBVIN. ater he ARTE: : 1793. X

CCLIX. Zehn Predigten yon J. C. Behr or M Dres,

Dresden bey Gerlach. 1793. 7

COLX. "Kurse Religionsuotträge für den Verſani um das Her voh

MB Horrer, Bicefup. In Weiffenfee. Erfurt bey Kalfer. 1793

CCLXT. Reden über bie, Baht zn S. Palmer, eonden bey ‚Sohn fen. 1793: Ar:

CELXIT. MNene Predigten vr Eyeikinr Wiereiod Snie⸗i. Eoufſto⸗

ralr. und Prof: 1 heit. Leiptig bey Cruſtus. 1797:- -

CELXIM. Religionsvorträge für Die Bedut feite unferes ‚Beitalten. geipsig. Tacobden af -- i

CCLXIV. Religionsvortraͤge über wichtige eedrer und Grändfäte: * Eprikenchums von Beenhard SKtefecken, Yrediger su Oßnabruck Hamburg bey Bachmafu 17955 -"-

CCLXYV. Predigten yon Valentin Earl Veilodter bindrbee. Kirn berg bey Bauer. 179%:

COLXVI-Yredigten für Unterthähien: uud Eitem von J t. ey Lemgo: bey Meite. 2792. - _-

CCLXVI. D. Sam. Fr. Nathan moru⸗ nachtelefen⸗ Yrebigten, . herausgegeben yon D. €. 9. ©. sel Vrofeſſor. kelpiis. 1 RW,

Bredigten von· Luhwiz Cheobald Röfegerten- D. Yafck 7 NAitenkirchen auf Wietow. rte Sammi. Gerkir vr Da man. 2794 CCLXIX, Predigten jur Gefbrderum chriflicher —— von * Be Tycho Hart prediger in Zönning. Sleusb urs bey Kert

—*8 Ehriplide Relihionevortrage zur Belehrung‘ "bey ben berubigenden Seitumfdnben,” von Ludw. Wille Diatonn⸗ J— Weiſſenfels. Leiprig bey Barth. 1794."

CCLXXI. Predigten zur Beförderung chriſtlicher —— u Eenntniſſe, von Joh: H. Auß. Schulsen Prior zu Kleinmiheeb fein und Prediger gu Blankenburg. " Leipsig bey Eruflus, 17

CCLXXII. Predigten dozmatiſchen und moraliſchen "junhalte Freunde einer verſtaͤndigen Relißienslehre von D.*. 8. s Obereonſiſt. und Generalſup. des Hersogthums Gotha, Salliden J bey Frommann. I—— kin

CCLXXIII. Prebdigten von I. C. Piſchon weitem Prediger der Dom⸗ gemeine zu Halle. Halle bey Gebauer. 1794.

CCLXXIV. D. ©. $. N. Morus nachgelaffene Predigten berandges - geben von D. C. A. Keil, Profeſſor zu an ates Theil. Leip⸗ sig bey Cruſius. 3795.

oa * * a % £ 2653: s *

BGLAXV: Yeldigten’ Über die·Evengelit alter Gare: md Feſttage vor Ferd. ‚Carb Aug; Heuke, Paßor an der Magnuskirche im Braunuſchweig. ı Band. Wolferbůttel. Squlbedbaudl. I1787.- COLXXVL 8: daſ· 2788: ‚n% .: = u CCLXXVIL —3 Bd. dafı 1789... : A CqLXXVAIIIJ. Era. Heiuri Euiederich Alena Prediger * der Hauptkirche zu Arch t-an der Oder geiſtliche Reden; ia veher ME. g. Tung. Berka bey. Erdfie. 1808: a —5* Magazin neuer Feſt⸗ und Caſualpredigten, Taufı e teden, Beichtermabnungen und: anderer Heiner Antsvortrite von ©. G. Aibteck. ater zeit, * Aufl. _— X 23 ad ter <h. dafeibh, —— rm SELEKKL. : he viRBate. et tur “il a

rn,

COLKXEIL,. =; Tb m BAHT * CELXXXIU, —5 8. * 180333. 3

GC IV-. on 6. the mr. 18406. 4 —— CCLXXXV. "7 Th. “i80. J 3 VL Yusführliche Predigtentrruͤrfe über gemöhntiche font gige und freye Texte yon D.. Job. Georg u Hocker, chut ſach⸗ fifſcher Hpfptediger. .ıfe ED en \ CELXXXYIE. rate. Sammi. FOR RT ee 2* GELXXXVIIL. "ste Samml. CCLXXXIX. Predigten, im Sabre. 28054 .u08- D.. gran Veicknar 1. Reinhard, Oberhofprediger- Kirchenrath und Oberconſiforielrath. | after Sn Nürnberg und Sulibach, bey Seidel... ;.; GERC, ;.. BR, —— 1805 der 2 Bd. m ran: CEXCH, | ein: 1806, Be, a | | Coxchk 1300 4Bd. N COX RB nn

cc IV. Bee = 1807 aBd a 34 | , CCXCV. = ED —— BOKONL mu et Bd. rund .CCXCVE. m 389 1 Bd. Ele > en en —æã— ——— a ee Sa 1310 Amp, : 5 —— ae = ne Ra Deka Be Bene ee % ut eh Ei. —* | La ; ee —— ur ar ie En, „ter, c rt 200 . ı 1, N *2 = : si 3 WUL nv Seas A r | F EEE at

1

Pr

.r

..

2 * * N 2 * J - 2 . R Pr n v 5 % B 1} » R s / u x ' ' x . { . . 7 R v m £ - r u ' = \ 2 R 4 i * * * % i r ı - a v2 N - v > N \ . J 3 v . a x \ * * N, \ ® —* * J / r . / * . D ; \ EN . . R y . ® s \ > l x ö . 4— J 1 : » % £ r

um

—— | z \y % . Be Er , ae Fu | . u R ! oa } . . [) x E * * * J

zrıromm

THEOLOGIAE|

CHRISTIAN AE DOCMATICAE

| an BR |

x r

\ IRRE,

HENRICO AVGYSTO SCHOTT

TnzoLodıar DOCTORE xr PROF. PVBL. . QRDIN. .ACADEMIAK

ee NENENSIS.. 3 * = a S F | S | R . = x u

ALTERA, PLYRIMIS LOCIS AVOTA ET IMMYTATÄ.

6YMTIBVS 10. AMBROSIE BARTHIT MDCCCKKIL.

a x .

2)

R B . . el el u en ö * * J

MAXME SCHOLARVM ACADEMICARVMADORNATA

N

s‘ r ® ri i } h, k u ! [ ‚fr & + * er NS ' } . & \ : ı, 7 3’ 2 M\ . - h . u} ı.ı : . l .. pP 2

Ir

9— 81 * x’ “3 7 . .„* F N a vw * * 3 ve . ı dd. y es * «u? * J 7 = 1 en ; [2 s x » I. RE v B Su | . A E * + / oo. w x e = 0 1 LY2 . Tr 7 i R t U 4 3 |. ———. & .. Ex © . \ - .. [2 * 4* ® N “gi a 4 *

—X

F 1 ı % I re 2 » = | x ®#’.: PCR u 3 - u‘ r. 1 £ * = * en, . a 3 d “a. 4 « . 7 u t En = > = % 4 . . se.» - [2 ® . ı A ! \ 1} . \ . N Po Zu | . » ? = . % . . N t F —* * * * i * ..ı. r . . / f G Y . - * = » " - D D U * % ® . un %& . 2218* Pape Peer , x 0 * 8 - s 2 \ . * 4 P n . . . X

nes

ae SU TEENS

v

SVYMME VENERANDIS, AMPLISSIMIS, DOCTISSIMIS, "DE ECCLESIA MERITISSIMS,

pP} -

e IOANN I THEOPFILO CASPARI .

PHIL. er TArOE 8.8. —— ECCLESIAE WALDEBVR- GENSIS PASTORI ‚ET SYPERINTENPENTI ATQVE CENSISTORI a

x nz erAv&uavioasıs ASSESSORI x J [3 ; = = = x ar nz , ET

CHRISTIANO- THEAENETO CASPARI

"par. DocTonz ET AA. IL. MAGISTRO, ECbLEsIAR sschon- TAVIENSIS PASTORI

*

*

Ba

HANC EPITOMEN BOCVPLETATAM ET EMENDATAM

AVC'TOR

ITA OFFERT,

vr

\

ANIMI PIETATIS INTIMAE SENSYSQVE PECTORIS | GRATT, vo VTRYMQVE, ET COGNATIONIS ET ANIMORVM VIN- CNLIS FIRMISSIMIS SIBI CONIVNCTISSIMVM, COLAT

. ATQVE VENERETVR, = |

2 : 5 . f i \ * MONVMENTO INSERVIAT EXIGVO.

s

X

PRAEFAVIO .EDITIONIS PRIMAR.

r

j R t 5 *

uamquam noſtra aetas copia ander ibrorum Theologiam Chriftianam dogmaticam et uberius. pertractantium et brevitate, qualem compendia exigunt uſui academico deftinata, complectentium, in‘ 'quibus. haud pauci ſunt, qui laudibus emi-- neant praecipuis, five ad eruditionis ubertatém, tractationis fubtiũütatem, oeconomiae ſapientiam, five ad fermonis puritätem; elegantiam, dignitas tern animum converteris; huic tamen copiae ego quoque aulus fum, duplici potilimum' caufa, ut ita facerem, fundente et exhortante, meam adde- re epitomen. Liceat igitur,’ ne forte acra egile . videar, paucis totius conlilii mei atque, inltituti 2 jaionem reddere. GE |

I.

f

*

u f

Dum ad Theologiae. Chrifianae Ga 2 ee (crıbendam‘. me accingebam, cum de .s 80 cogitavi,' ut juvenibus prodellem [cholas aca-

vi F PRAEFATIO . .

ı

. we .. / F . r demicas adeunubus, tum ad, univerfam hujus lit⸗

terarum thedlogicarum partis tractandae rattonem 'atque meihedum recie adornandam et quödam-

modo emendandam aliqnid conferre volui. Ab eo inde tempore,, quo inıtium fecı, Theologiam ‚dogmaticam lectionibus tradendi academicis ,, ita

hac in re serlatus ſum, ui .thefes meas fequerer, auditoribus vel fermone vel.charta [uppeditatas, . quum inter libros dogmaticos vel antiquiores vel- zecentiares ‚aullym deprchendillem,. cujus ordi- ‚nem totur ’atejue integrüm oeconomias mihi pro- batae accomodare pollem. Intellexi vero, ulu et experienfia edoctus, 'utramque Yalionem theies, lectionibus uberius explicandas, proponendi, in tractanda diſcipfina, quäeftali' gaudeht copia et ambitu, qualis At’ 'Theologiae noftrae dogmati- eae, [ua häbere incomniods, Ila enim tlıefes dictandi ratio, cujus ulum profecto faciat neceſſe eft, qui compendio 'deflituitur fuis leetionibus'.ta-

us accgmmodato, haud raro eam adfert: moram,,

‚quae doctori..academico, curfum, quem inchoa- vit, recte, ablolvere. neque Augula omnia obiter,

Hantum,. ceu. pede fugitivo, lufirare cupienti, eir-

cumelul$ inſuper temporis, quod juvenes noſtri Toholıs, academicis. concedere folent, limitibys ul- mis angüflis, difhicultates parat haud exiguas, in- primis...gquum\ in lectionibus’ difciplinas indole quadanı ' pofitiva et hiftorica gaudentes pertra- ‚gtanlibus praeter theles. illas etiam alia. quaedam abvenigut,, . quae doctorem, audientibus vere pro;

futurum ifa proponere oporteat, ut.litteris pol- fint confignari; etli nequagquam "opinionibus prae- | conceptis eorum cedendum exiftimo, "qui temere

fingula guaevis "vorahula, a doctore pronmuntianda, immo, fi fierj pollit, commata fingula dictari vo⸗

lunt, ne quid meditationi relinquaiur EN:

)

J x

* +

[4

J *

- EDITTONIS FAIXAE. vo Nemie verö ea hafes exhibendi - ‚ratio‘ qua litte- ris canſignatae audientibus füppeditautur, ab'ip« fis deleribendae j nullis premitur incommodis. Vix enim fieri poteſt, ut enuntiationes illae,. fic propolitae, téêmpore juſto auditeribus ſingulis in- noteſcant omnibus. Quae quum: ita fint, ſenfim ſenſimque mihi ſubnatum eſt confilium, lectio- num mearum dogmaticarum Ben in n lo- cem ‚proferendi.

J— vero ad BE anını oe poltum, quod in univerfa : Theologiae noftrae dogmaticge traetandae meihodo atque oeconomia - /.' quaedam. deprehendille mihi vilus füm, quae im- mutatione quadam indigerent. ‚Quanquam epim., et. plura Kingula . Theologiae, dogmaticae capita . cum olım ‚tum: recentius virorum. eruditorum ſiu- diis!egregie illuſtrata [unt, et.recentiores potiſſi- | mum Theologi i in difponendis. Theologiae dogma- ticae partibus: haud raro ordinem antiquiorem, argumentis. variis ducti, deferuerunt, navum di- verlimode tentaverunt;.- delideravi tamen hucus- ‚que. ejusınodi. oeconomiam. in ſingulis tractandis, difponendis,. nectendisque conlpicuam, quaee par- tim. indoli. univerſae, quam doctrina- ‚Chrifti et

Apoftolorum libi habet propriam, perſpicue de-

clarandag fatis accommodata eſſet, partim adip- fam vpaturam ſingulorum religionis noſtrae placi- torum , qualia in libris noftris ſacris ſunt propo- .. 'fita, ad diverfam illorum vim et gravitatem, ad’ . nexum dogmatum u ıpla feriptura ſacra obtinen- ‚tem, ut verbo dicam,, ad doetrinam, vere: bibli-' cam. ejusque formanı alque- rauonem quam pro⸗ xime accederet. ‚Etenim,. fi quis dogmata: et pla- . cita Chriftiäna,. quae'in libris Theologiam: dogma- ieam. exhibentibug tractarı.: lolen, accurate inda-

1

LS

4

\

RS

! S / . . s ı

vr : . . PRAETFA TIO: !.

gaverit, ſponte intelligat neceſſe eſt, alia quidem

inſtitutioni Jelu Chriſti et Apoſtolorum ſalutari ac divinae ita elle. propria, ut. his potiſſimum- in-

dolem atque naturam, qua religio Chriltiana ab

. alis omnibus, quae unquam fuerint, -religionis ‚formis differat, contineri recte dicamus, alia vel - ad univerla cujusque religionis, quae hoc nomine »on omnino indigna. fuerit, elementa 'pertinere,'

vel in libris certe antiqui foederis. iam tradita

apparere, ideoque a Chrifto et Apollalis, . maxi-

me ubiı cum Judaeis agerent,. non tam uberius elle explicata, ftudiofe commendata, -graviter de-

monltrats, quam eo modo ‚pofita, quo placıta co- gnita et eöncella ponimus, atque dic adhibita, ut -

reliqua dogmata his adnecterent et fuperfiruerent.

Hujus. dileriminis- ratio neque antiquioribus ne-

que recenuioribus Theologis fuit incognita. Li-

ceat tamen hayfl inepte quaeltionen movere: fuf- ‚Reiatne, ın pertractandis fingulis Thheologiae dog-

maticae capitibus et lectoribus et auduoribus monfllrare, quaenam ante Chriſtum innotwerint, quaenam per Chriftum demum fuerint patefacta ?

‘an potius ‚univerlum, quo fingula inter le jungan- tur, ordinem ita oporteat adornarı atque inſtitui,

ut, quantum fieri poſſit, illius diferimieis ambi- tus, veritas, gravitas confeflim appareat? Prius

quidem a plurimis eorum, ‘qui de T'heolagia dog- matica leribendo egregie meriti funt, fedulö ac Seite factum video; non’itern poflerius. Etenim,

quae de exiflentia Dei, de natura numinis divim

ejusque virtutibus fingulis, de creatione hujus

tolius rerum univerfitatis.generisque humani, de

mundi confervatione et gubernatione,. de angelis,

de ſtatu hominum primaevo, de immortalitate

animi recte et egregie decentur, minime conjuu-

gi folent, atque nuo epdemque placitorum reli-

_-

J "EDıTıomıE TE IM AERO 18

gionis- Chriſtianae genere comprehendi, fed'una

‚cum iis dogmatibus,' quae indolem religioni no-

firae propriam enuntiant, diverfis Theologiae dogmaticae partibus, certa quadam ratione diſpo- fitis, v. c. (ut exemplo divifionis utar, antiquio- ri- potifimum aevo probatae, aliisque multis* par- tes, illas. conflituendi ratiomibus ' praeferendae) ' Thevlogiae proprie fic dictae, a Chriftologiae variis locis inferuntur.

_ Porro, aeque in. promptu et, in eligendes or⸗

dine, quo oapita f.- locı Theologiae dogmaticae

fe .excipiant, non tantum. ſedulo ‚efle curandum,

ut eiusmodı oecohoma- prodeat, quae placitia

bminibus nexu facili et commodo jungendis pro- be 'inferviat, veram Theologie noſtrae cognitio- nem bene adjuvet, neqne repetitiones fecum fe. rat Terum traetatarum otiolas, . [ed etiam de eo diligenter effe* quaerendum,, qualis” ordo atque nexus ipfius Jelu Chrifti et Apoftolorum cum effatis finguhs tum univerfae docendi methodo . maxime fit accammodatus? OQuod ‘non ita dif- puto, quali, perperam adfirmem, placita religio-

"his noftrae in ipfis libris facris ordine ſyſtematico

eſſe propoftta. Sed, quanquam neque conklium Chrifi et Apoſtolorum, doctrinam divinam ea

“infitutione tradendi, quae hominum omnium in-

geniis ac delideriis probe fätisfaceret, atque in-

'telligentiae communi eflet accommodata, jermit-

* tebat, ut placıta lingula ad formam ſyſtematis re-

vocarent, neque eflata eorum in libris noftris ſa- eris ejusmodi ordine fubtiliter conftituto videmus -- propofitä; negari tamen- omnino non potelt, fi

‚modo et naturam horum placitorum, et, compa-

rändis ſeripturae ſacrat effatis, rationem eorum mutuarn accurate indagaverimus, Jefu Chrifto et

J

*

Be 3 Zu MRAEFATLON. ——

d. \

® Apoflolis, generi humano tra- ‚»dentihus, :nexum .aliquem fingulorum dogmatum et praeceptorum ante oculos elle obverlatum: Quodli hunc nezum, praeeuntibüs velligiis, quo» rum. alıa berſpicua ſunt, alia paulo obſcurius ‚lan tent, deprehendere, ac totam Theologiae noſtrae dogmatieae oeconomiam ſecundum normam illam componere licuerit, huic litterarum theologioa- - rum parli. commodum 'haud exiguum allaturi . [u- mus, capitibus fingulis ea ferie. jungendis, quae minime apparct arbitraria e ſchola quadam vel Theologörum. vel Philofophorum oriunda, led, . ex ipla doctrinae Chriltianae indole ejusque in- genio profecta. Quemadmodum, enim nexus, quo. ingulae doctrinae cujusdam partes inter fe jun--- guntur, ex ipſa ejus indole pendet, ita vicillim hanc fingularem doctrjna® indolem ätque naturanı vix ſaltis perſpicue declarare, nifi ordjpem;

illum apte conflitueris aliisque expolueris. Jam

vero cum ad formandam indolem unıverlayn,, guae doctringe cuidam eſt propria, tum ad con-. ſtituendum fingularum ejusdem partium ordinem.

plurtmum valeat neceſſe eſt ea ‚enuntiatio vel,

idea, quae in ambitu toto notionum, fententiarum, placitorup, quibus doctrina continetur, locum. habet prineipem., ıta ut reliqua ommia, ceu.ra-- ‚dios ejusdem .circuli fingulos, ad illamy veluti gentrun, fpectare atque tendere jure meritoque adfirmemus. Liceatne e fermonibus -Chrifli et. infiitutione Apoßolica ejusmodi ideam totius re- lıgionis Chriftiapnae primariam eruere, quae, nili. prineipium Theologiae dogmäticae fenfu firictip- ri ita dietum, epuntiationem tamen directricem (Gingulis Theologiae .dogmaticae, partibys, ordine qnodam dilponendis aptam- et idoneam) Iuppe-, ditare PR a Theologis noſtris varie gqügeli--

sr D

D 0.

i u * J ® J

ee.

EDITLONIST"PRTIMAM x

x

-

tum eh; alüis negantibus, as recte 'adfirmanti- bus, atque in .eruenda..et conftituenda hac idea, ..primaria fedulo elaborautibus- Latuit plerosque, Jefum Chriſtum ipfum ad hancce ideam récte cögnofeceudam viam nobis munüfle tuillimanm, ſtatim ab initio vitae. fuac publicae haec eloquu- "tum: werwvosre, myyixt ado n Paoıkleın TwV wear: > - Matıh. 4, ı7. 23. 9, 55. Marci ı, 14. 15. Lu- cae ' % 44. 8,.1-, Quodhi huic exordio anſti- tutionis Chrilti. et -Apollolorum religua ejusdem ‚capıita, ea potillimunf, quae praecipue valenı ad doctyiuam Chriltianant ab alıis religionis formis. ‚difinguendam, 'comparaverimus, facile nobıs perluadebimus, ‚verbis illis: geravosıze etc. eam: in- „elle enuntiationem‘, quae; quum reliquam omnem Chrilti et Apoſtolorum inflitutionem moderata fit, nexui et: ordini, ; quo Iingulas Theologiae’ dogmaticae partes apie. difponi et jungi oporteat, - defipiendlo accommodatiflima appareat Spectant: quippe religionis Chriflianae placita omnia ad, no- uönem.. illam- principem . atqne primariam regni divini, Deo volente per Jefum Chriflum inchoan- di huminesque Jalvos. redditri, ampfius illuſtran⸗ dam „atquo ita comparata ſunt, ut vel ipſo hujus notiopis ambitu .contineantür, ejusyüe partes lin- gulas cöonflituant,. vel eidem iungi pöllint, nexu. - eommodilimo. Cujus ſeutentiae veritas quemad- modum: ex ipfa horum. placitorum. indole ‚atque. natura ,.röcle perſpecta, et notioni: ii compara.i ta; eluceseit, ita per ulum wocabuli eveyysAıov in; Aibris N. T. frequenter obviı haud parum éonfir- "matur: .Conftat euim, vocab. everyyektoy non baom ſenfu adhiberi proprio et anguſtiori, Yuo, gamtism lactum vegni divini per, ‚Chriftum, i in-, “choandi fignificet, ſed etiam latius patere, ita ut. ad totam religionem Ohriſtianam trausleraiur, et.

u. zo BRAEF ATIO —— inſtitutionem Chrifi et Apoftolorum.: Quae quidem poflerior zo0v zuayyersov fignificatio

latior et amplior haud dubie inde oriunda eſt,

quod, quaecunque a Jefu et Apoftplis-ennntiata

videmus, ad nuntium illum. laetilimum regni di« vini amplius esplicandum et. illuftrandum perüi- neut, eique nexu vel propiore vel remotiore iun-

‚.cta funt. Patet igitur, totum complexum eorum do- _

gmatum, quibus indoles veligioni Chriflianae pro-

'pria contineatur, non pofle vel breyius vel lucu-

- lentius enuntiari, quam formula doctrinae evan- gelicae. ' Neque jam intellectu poteſt diffieile vi- deri aut ambigunm, quaenam placita partim‘ ad doctrinam evangelicam ipfam referenda, pärtim ‚in tradendis Theologiae dogmaticae: capitibus do-

. etrinae evangelicae praemittenda fine, fi modo vim atque naturam illius laeti nuntü, et, quae-

nam fingula hac notione contineantur, probe per- penderimus.. Etenim in: promtu efl, de regno

divino, homines beaturo dilputari. omnino non

polle, niſi quis cum- de: exiſtentia, natura, virtü- tbus Dei,. tum de operibus divinis,. tnprimis - de confilio, quo.Deus homines creaverit, atque decretis divinis al homines fpectantibus "univer- fe. fuerit edoctus. Proinde «iementa religionis verae, quibus doctrina evangelica in libris N. 'T: adnectatur,. nom tam demonfirata a Chrilto .et Apoftolis et. copiofe pertractata, quanı pofita (e libris quippe Hebraeorum ſacris cognita), atque

‘per inllitutionem Jefu ejusque Apoftolorum divi-

‚nam et ſſtabilita, et fubinde puritate majori enun-

_ tiata, quam inter Hebraeos fieri potuerat, in do-

oenda Theologia dogmatica (eparatim putavi pro- ponenda, atque ſejungenda ab cs dogmatibus,

quibus doctrina Jefis:et Apoflolorum evangelica. . ipfa, eonlineatur.. Quod vero kanc poßeriorem

4,

k >

Enırionss PRIMAE an

attiner. Theologiae dogmaticae arten? doctrinam. .dieo evangelicam , priusquam: natura regni divini. accuratius poſſit declarari, necefle eſt, quaeltioni reſpondeatur ultro nohis ſeſe offerenü: -quare ſa- luti generis humani verillimae regno divino per

Jeſum condendo- debuerit . confuh? - Repetit au-

tem. ſeriptura faora. illius inflimui divini, quod evangelio . nuntiatur et comtinetur, necefhitaiem’e

. Ratıı generis humani maxime depravato, f..ex ın-

I

perio er eflicacia Satanae, ui regnum »divinum

in libris N. T. faepius Opponitur. 'Patet inde; priori capite partis poßerioris Theologiae dog- maticae, doetrinam -evangelicam .complectentis; hauc necellitaiem illius -infiitnti divini, praeeunte ſeriptura facra, explieari debuille, atque ita uber. riorem et ipſius naturae regai divini, et modi, quo conditum fuerit ‚atque inpetrari pollit, de-

ſcripuonem praeparari. Continetar haec deſeri- ‚ptio pofleriori capite, quippe quod de gratia agit divina, homines per. Chriftum inperio ‚Satanae . eripiente, iisque ad regnuum divinum viam adi-

tumque muniente. . Sed nolo jam oeconomianı

'compendü mei totam fuhus enarrare, quum in-

dice uberiori addendo cüraverim, ur fingularum totius libelli partium earumque ordinis tonfpectus pateret facilis. Sufficiat, haec pauca monuille,

- „quibus leetores ad caulas redderem attentos, qua-

re hoc. potifimum ordine et nexu.placita religio-

nis Chriltianae extabuerin. 4

Quemadmodum ex is, quae hucusgie aiſpu-

tata ſunt, oeconomiae compendii mer ratio patet " univerla, ita, quod pluribus fingulis Theologiae

dogmaticae capitibus locum allignaverim ab eo plane diverfüm, qui iis vulgo.tribui foleat, non poterit iis mirum opparere, „. qui. andolera oecono-

\

xxXxr 2 RABBATTO * J er 7 * miae, quam ı mea' a fequitur epitome, probe: 'examıi-

‚. maverint.' : Adnectunt plerigue Theologi :Usorri-

nam de trinitate articulis, de. exiftentia, "natura, „vartutibusque numinis! divini. Ä Equdem: hung .

'morem, ‚caula . duplici fnadente, ‚reinquendum > -duxi, quuim partim ılla quidem dogmata de:exi-

‚ftentia Dei‘ ejusque attributis eorum- placitorum "

genere somprehendantur, quae Jeſus et: Apoltoli ‚non »tam. demonftvaveriut et copiöle: pertractave- rint,. quam polueriut, ‚haec 'autem doctrina. de

‚trinitate inter graviſſima eorum. dogmatum referri_

debeat, quae .indolem religioni "Chriflianae pro- priam conſtituant, partim doctrina Je. trinitate

=

fatis perſpicue exponi nequeat, niſi antea et de

-perlona Jefu.Chrilti et: de perfona Spiritus Sancuũ diſputatum fuerit, weque vero nexus eluceſcat ſa- tis commodus et faciljs, quo placita ad perfonam -Jelu: Chrifii et Spiritus divini fpectantia articulos ‚de. Deo ejusque virtutihus agentes confellim ex- -cipiant. Effata feripturae. faorae N. T. e. quibus 'notionem trinitatis biblicam reécte eruimus, ns apparent “conjunctiflima , que. de benefiviia do- -cenwr, ‚quibus et Deus päter, et filtus Ipiritasque dlvinus generi humano .ad Salutem regni divimı vere perducendo etiamnum potentiffime- confulat, ‚atque de cultu his tribus.‘ perlönis debito. : ‚Paiet inde, quo jure,. ea potiſſimumbnexus mutui, eſfa-

„ta Chrilli et Apoftolorum conjungentis, velliga fequuuns, quae in ipfis N, T. libris. exflent, do- - ctrinae de trinitate in parte polieriori Theologiae

dogmaticae, ejusque capitis polierioris: fecuone 'quarta locum ſuum maluerim vindicare, Item,

quas de. flatu :Jefu Chriſti -dupliei recte docemus,

«

o extipiunt vulgo articulos :de. perfona Chriki- ejus- - ‚que natura. dupliei.. "Quanquamn 'haca :ratio piofe- eto habet, quibus commendetur, quum uterqup

4

Ze RPETEO N rs PWENAET KV fire Jefa Ohrifii atriusquie Sjüs,naturäe' guodam- modo refpeudeat,: ponit "taufen 'integra- no@id.., “llius: eonditionis. Jefu Chriſti, 'quam ftaturh exe atiitionis appellamus, doctrinam de’tis, ‚quae 'de- us: in 'hisce terris Teac et’ poſſus fuerit, ube rius: illuſtraiam, patetque, effäta feripturae‘ fäerde -N. T. quibus -dogmata illa de flatu Jefu Chrifti dupliei (uam debeahıt origitem, proxime iis co- Nhacrore, quaa Apoftoli de’ Jeſu enuntiäverint, etiamnum cum hominibus tum' Chriſtianis inpe, ‚perante; ‚eorumgque falntı- verae . prolpiciente. Proinde, itenum iterumque re deliberata, etiam une articulum in ſecuone quarta proponere mm dui,, Quam iis addere, quae prima et, fecunda fum ‚com plexus. Praetereo alıa exempla ordinis pror- füs immutati, una cum caufis, quare ita factum fit, ex ipfo libello meo ge oeconomia facile cognoſcenda.

N

»

Singulorum 7 Theologiac dogmaticae capitum, qualia et litterae facrae "foppeditant, ‚et ecclefa holtra exhibet, pertractationi brevem aldidi fa-, iorum, quae. dogmata. noftra in ecclefia Chrillia- na fubieruut, enarraionem. Neque enim cauſa

‚, atque ratio idonea, quare ecclefia nofirä in fingu-

lis Tiheologiae plaeitis hauc potiſſimum fequatur, I nec aliam doctrinae*formulam, neque indoles et natura doctrinae ecclefiaflicae fatis plana apparet et perfpieua, nili hiftoriam dogmatum adieris. Accedit, quod inter juvenes in "Academia ver- fantes- haud pauci funt, qui, five temporis limiti- bus nimis anguflis coörceantur; five utiljtatem ejusmodı fcholarum haud exiguam prorfus igno- . rent, lectiones, quibus hiftorta dogmaium Chri- ſtianorum Sfeparatim enarretur, adeant nullas..

—* 4

I}

VI PRAEFATIQ EDITIONIS PRINAR. |

. Ceterum in penfe laetaturus fum, fi Theolo- gis eruditis atque de ejusmodi libris absque i ira et Audio judicantibus non omnino inprobatum videro confilium meum, juvandı ſtudium döctri- nae vere Chriflianae,, purae, evangelicae; quain doctrinam, quum a nulſis pendeat hominum [cha- Jis atque cgetibus, fed’, coelitus profecta, ſanctiſ- ſwmisque —E omnium .defideri, is conjunctifima, vi divina gaudeat, in ipla-S fte- zhatum formularumque Theologiae et Philoſophi

vicıfätudine perpetua, aliis efflorefcentibus ,‚ aliıs corruentibus, inconcullam fore et immotäm, at- ‚que cujusvis faeculi hominibus, a tramite reeto aberrantihus, viam, quae ad religionem et pie- tatem veram ducat, tutiflimam elle monflraturam, perfuafione certillima confidimus..

BAR Virebergee d. IV. Mi —R

(PRAEFATIO 2 "EDITIÖNIS SEOYNDAR.

“rt. lv a9. 5 e 15 4 a \.

Quum] jam il inflaret, nouam hujüs come‘ pendii dogmatici editionem adornandi, tra. po- tilimum fuerunt, quae, luaderent, immo poflula- rent, vt in iis nen, acquielcerem, quae ante hos degem. annos fcripfilfem, fed de epitame mea Nmis locis locupotanda et emendanda fedulo. co⸗ gitarem: Primum quidem, litteris diuinis vtrius- que foederis continuo tractandis, gratia Domini

inuante, plüra ex iis fcripturae facrae effatis, quos

‚rum interpretatio vera et accurata ad ıpfam Theo» logiam: Chriffianam recte ‘conftituendam .. -pluri- mum. valet, aliter explicanda eſſe vidi, quam olim ' _ ipfe,‘ explieueram... Proinde, qno firmius mihi perfuafum habeo,, Theologo Chriktiano nihil de- bere prius elle et antiquius, quam vt docirinam vere biblicam ex codice ſacro ompi, qua par_elt, religione eruat, eamque ‚perpetug, ceu normal " inftütutionis Chriftianae fummam..et Jarctifi imam; reuelatione diuina fuppeditatam, [equatur, omni«: - busque hominum placitis, quae hüie vel illi tem- pori probata fuerink, anteponat;\:eO. ‚magis meum eſſe dusi, perlualonem meam de his illisue. Theo«. logiae dogmaticae capitibus rectiws (i. e. ,afl ipfa . feripturae diuinge ęſfata magis accommadate) proponendis ‚et . illufrandis publice prohieri. zu enim me ER halam dal,

J

RE;

Pr \

su . ' FRAEFRTTIGO legendo ac meditando in indolem atque naturam

lanetam religionis Chriftianae altıus altiusque de-

fceuderem, hiſtoriam religiouum "Siadiofius can- - [ulerem, ad ipfa mentis "hamanae delideria ſan- cullima. anımum mägis magisque attenderem; ex- perientia ei propria ei aliena viam tuiıllimam monfiraute, eam de rebus..diuinis. cogitandi et fenuiendi ratianem, quam. Theologi- fequuntur, qui Supranaturaliffae appellari folent, in anımo - meo radices egille firmifimas.. Quodfi hoc Ra« tionaliſtis minus probätum fuerit, peimittent cter- te, vt alii Theologi, reuelationem diuinam pro- . prie. fic dictam toto pectore äßnofeentes, ſenten- tiam fuamı libere profiteantur, neque eos eiusıno-" di myflicismo indulgere perperam exiftiment;, qui‘ Incem rationis humanae beneficam, dininitus fup-' . ‚peditatam Spernat. Deinde, quauquam in propo- nendis fingulis Theologiae Chriflionae 'capitibus‘ vniuerſe eundem tenui ordinem, cuius indolem' ‚et rationem praefatio éditionis primae expofuit, probe tamen intellesi, non polle hanc oecono-' miam compendii‘ mei Omni' ex parte [eruari, quip- pe quae hoc ineommodi fecum tuliffet, vr locı

quidam Theologiae dogmaticae, qui pro natura {ua et nexu interno arctius coniungendi eflent,

interuallo- feiuugerentur nimio. ' Cuius immusati‘

ordiuis canfae et rationes lectori attento, indicem- rerum tractatarum perlufträturo, facile appare-

bunt: Denique notiones atque Sententias fingulas haud raro äccuratius, definire et amplius illüftrs- . re ſtudui, hiltoriam dogmätum- vberius närraui,

loca patrum ecclelise antigdiorum de dogmatibus’

fingulis conferenda notaui, "coufpectum exhibui - lıbrorum et comimentätidnum;, antiquiorum et re-

centiorum, quaelliones fingulas dogmaticas, hiſto-

ricas, exegeticas amplius illuſtrantium (cin iis-

X nut \

ax

"adhihendis, in fehedis m meis..a- a

inde annis notaueram, tum libro praeßantiflimo

Pass 8 FB VE amıripne. SBCYNDAR. RX

W

8. V. Breifchagideri adeundo: fyfematifche Ent. :

rikkelung aller in der Dogmatik vorkommenden

Begriiie u. f. ww. 'nebf der Literatur 'über'alle

Theile der Dogmatik, zweite Auflage, Leipzig, ° Ä

181g: 8.). Experiundo quippe cognoüeram, confue- ‚tudinem, quam, olim. ipfe in leciionibus meis dog- | "matieis-Tequutus. Tuillem, . indicerp vberiorem (in editione prima omillum ) librorum | de: lodis fin»

wyvme

"gulis” cönferendorum ' öre prppon nendi, ,‚ non tan-

‚tum doctori acgdemigo, Pi ogmaticym ſuo

"tempore , 8 blolnturg, moram. adferre.haud' exiguam, j ‚bed iam, ht. 2omina fingula, ab audientißus ni

nus ecig fuerint. pſercepi, wariog ‚giguese: errores

"Jitterayids. Ceterum.in hac editione noua com- pendii mei. adornanda vires vbique'.eo eönuuli, vt ;haec epitome mesa, fi fieri poflet, non tantum iu-

: venibus’ prodeſſet ſcholas academicas 'ädeuntibus,

Ted etiam allis, viteriüs prouectis, ambitum . to- “tum Theologiag dogmaticae denuo breniter. per- ‚Iafraturis, confpectung, quendam diuerftatis ſen-

tentigrumi theologicarum.. defiderautibus,.haud in-

ulilis 'euaderet. Fäxit‘ grätia Dei ter O. M,, vt in

"cognitione vVeritalis "euangelicae adiunanda. haud

Hücallım videar elaheralle. ee. Dedi Jotac FR xxviu Sep MDecexxI.

ii” = 1) Zn \

-

2X INDEX ORDINIS,

\.

* = 1 . 22 S * * *

v ® * sa

= 5 f 8 , . —— 1 X na t F ä » on .: N L N I .. : u RM

c ..

.- „ORDINIS:RERUM TRATTATARUM.

1} . } .

L. A 1

Pꝛrolegomena Theologiae Chriflianae dogniaticae

"pe 1-34. 9. 1-42. ° ä

4

eo a su Sectio Prima. De religione et reuelatio-

ne. pP. 1—ı10. $. 17.

religionis (praefertim naturalis et reuelatae.) $. 6. 7- 0. 8ectto:Secunda. ‘De doctrina religiorfis

: e . } Sue I A Religionis nötio, natura, fontes 6. ı—5. Diuerlitas

reuelata, polifimam . Chrifians: p. 10- 49. 9. \ . .

8—.20. ; 2 . ; „..Nakio renelationis biblica $..8. 9. Hiltoria' breuis:do- ringe de reyelatione ſ. 10. De quaeſtione philofophica :

an reuelatio vuquam locum habere potueritꝰ an necellaria

fuerit? an eriteria renelatianis vere factae idonea cogitati

poffint? $. 11 -: 14. Örigo doctrinae et oeconomiae reli-

- 'gionis-a Jefu Chriftö traditae ‘et infütutae dinina, quam

. ipfa eius indoles et ratio interna teftatur G. 16. ı6. Teſti-

monium, quod:iple Chriftus et Apoftoli de origine ooelefti

. doctrinae a se traditse exhibuerunt $. 17. 18. Teflimo-

.n

nium. änternum Spiritus f. $. 19. Teflimonium externum Spiritus f. Xmiracula Jefu Chrifti et Apoftolorum) $. 20. 21, 22: Reliqua huius originis diuinae teflimohia, quae’ex

. vatioiniis Seruatoris, ex fatis Jeſn Chrifti, eius’ difcipulo-

rum atque doctrinhe, ex vaticintis V. T. eßatisque Joan-

‘Soli . Auctoritas [criptorum antiqui foederis $.

nis baptifiee ducuntur, $. 23—26. Auctoritas Pauli Apo- 27. Hiftoria breuis horum we $. 28. 29.

'Sectio Tertia. .De Theologia Chriftiiana

= p. 49-74. $. 30 - 42.

- Nofio Theologiae a religione diflinguendae eiusque Species dinerfae $. 30, 31. Scripturae facrae notio et au- ctoritas 'humana ’ac diuina (theopnenfiia) $..32. 33. 34.

Auctoritas canenica atque virtutes fcripturae facrae $. 35. ‚36. De articulis fidei ex dictis probantibus feripturae diui-

-

*

2

BERUM. aricritihum it

1 x C

recte (cohfätuendis , ‚et placitia Angülis, quae a pr. Ku

culos fidei. pertineht, recte tractandis (vbi Gmut de accont- modatione, quam dicunt,“ differitur) 6. 37 - 41. Deno- ‚tione primaria totius inflitationis .Jefu. Chrifli et Apoftolor ‚zum, "et ordine Theologiae dormaldie conftituendo: (con- ſpectu addito librorum dogmaticorum et antiguioris et Ar

centioris aeni praeeipne 'notapdorum) $. 42. > THEOLOGIAE DOGMATICAE | PARS "PRIOR... ER

" Facita religionis Chri iflianae , dbetri- ‚na de 'regno diuino, per Jefum Chriflum nuntia-- : do. atque inſtituto, adnectitur et ' füperfiruiiur. Bu $. 45 -j89. tn ..Sectzo Prima. Dostrina‘ de Deo Busse,

"eins natura, .attributis eb operibus (Theolugia Sen-

ſu angiſtiori dicta ). p. 75- 107. $. 45- 67. MNotio Dei biblica eiusque eoxiſtentis in litteris facrje poſita $. 43. 44, Yniuerfa de .ättribatis Dei- ‚Summa Dei :perfectio, I[piritualites,: vntas $. 45. Attri- buta Dei quwie/centia (abfoluta), exiftentia neceflaria, inde= "pehdentia, aeternitas, immntabilitäs, omnipraeleitia ſub- - Stantialıs $.46-—4g. Attributa Dei operatiua, (relatiua), ommi- ſéientia, voluntas'infinita, omnipotentia, fanctitas, iuftitia,ber _ nignitas, conllantia, veraciias, fapientia $. 50—58, Bea- titas et maielas Dei :$. 5g. De operibus diwings. Crea-- tio mundi $. 60—64. (vbı de fententia et, arguinentis da-- ctrinae de mundo a Deo creato, de modo creationis, de. Ane mundi conditi primario differitur.), ‚Conferuatio et gu- bernatlo mundi dinina 5. 65. 66. Netio- prouidontia⸗ diui- F nae $..67, | Sectio Secunda. Pirumatologia Vaera, “. fiue doctrina de angelis et daemonibus. p. 107 ‚121. $. 68—77.. De angelis bonis. Notio eorum biblica F. 68. : Hißo- ‚ria dochinag Hebraeorum de angelis $. 69. 7a. 71. Pla- cila librorum N. F. de angelis $. 72. De hac dottrina. recie aoſtumanda et adhibenda et quaeltionibus nonnullis dogma- ticis huc fpectantibus $. 73. De Spiritihus malis. "Qune "Indaei hac de re docuerint $. 74. -Placita in libris diuinie N. F. declarata $. 75. ‚De m. doctrina Focte ‚aeumanda

8

[ad

+

\

[1 . E B . ya . 11 .

—— %, ; | ı "

zu... INPEX. onvınys

st, ‚adkihenda, » ‚qureftinnihns dogmaticis huc. Gpetnien, aape doctring, Iiheprum Symbolicorum $. 76. 77.

„Seetio Tertio.: Anthropologid facra R ue dootrina ‚de. creatione. hominum ,'.latu. primaeuo, . Japfu; ; Iyarı au inde or iundis P. 121-183. $. 48-89: -

: "De origine hominimt et confilio 5 quo heu⸗ hominge ü exifterg. volrit 9.498,79: Dovtrina bibliga; et eceleſiaſtica

de imagine diuina hominibus a Creatore data $. 80. Lap-

| 344

füs hominum primorilhe ‚et origo peceati $. 81. Damna et

' , mapmmoda: ex. peccatg. primo oriunda, quae partim homi- .

nes primos adfecerarit, kartim ad polteritatem totam vim

i Tuam exferuerant. Moörtendi næceſſitas commünis (ſecuu⸗

·um doetrinam biblieam et eecleüuflicam) $. 82-84: - Bo- ctrina de communi hominum vitiofitate ab Adam! orinnda, eipeacajp Arigkaie .dita‘ dogmatia hiftoria G. A6. 86. 87- ‚Rescate actualia, eorungne, [pecies diuerfae G. 88. „Phrales

iblicae, quibüs conditio- arme huma ni joltate depra-

' rata deferibitur $. 89.

&:

es LHEOLOGIAE DOGMATICAE Ro U PARSBOSTERIOR, .

" Doctrina de'regno diuino, per Te fum Chri-

Pr ‚nuntialo. utque 1 144998.

Fo

en -gom169. °

Sectio Primas De perfona, dena: dig- ‚nltale Iefü Chrifti diuinitus ‚ad homines miſſi p. ai 163. 9. 90-99 Prodiit lefus Meſſias dudum promiffus $ '90. Naturd eu. Chrifli humana |. 91.. ‚Natura eius’ diwina , in libris Sacris N. F. lucnlentillime värlis: rationibus praedicata, $. ‚92 --94. Num litteris facris V. T. xeſtigia huius doctrinae

contineantur? G. 95. Notio 'biblica comunctionis naturae

Chriſti humanae et diuinae $. 96: - Coutrouerfiae, quae de’ natura Chrifti humana et coniunctione »triusque naturae in . -ecelefis Chriftiang fuerunt, vsque ad tempora emendationis ſaerorum, 97. 98. Controuerſiae :commurscatione idiomatum) $. 99. Sectio Secundg. De regno diuino per Cariftum nuntiato et inflituto P 1642 40. 9. —— ee

® N

% A

RER um TRACTATARUM xing

. A. Particula prior.‘ De notione , ambi- du, bonis ‚praefantijimis regni diuini p. hart

Quonem fſenſu Jefirs de regno diwino „eeèt —— et fuiuro loquutus fuerit? 6. 200, "De efatis. Apoßolorum

huc [pectantibus $. 101. Doctrina de vita aeterna, placi-

tis religiorlis Chrilianee de 'regno dinino coñniunetiſſima.

Quaenam Hebraei de rebüs' poſt mortem futuris dafuerint $. 102. Doctrina Chrifliana de immortalitate animorum et re/urrectione corporum $. 103-- 100. De indicio extre-

mo $. 107. De magna zotius hulus rerum ördinis vifi zbilis

mututions olim fatura G. 108.“ De conditione hominum et:

| proborum et inprobomm olim futura ;f. 109. 1rö.‘ His Jorıa.horum. dogmatum $. 111 —ı14.. ‚Quibusnam

ta ſit felıcitas regni diuini per Chrifum parata ? 6. 128.

B: Particula Pofterior. De üs, "quiae. Jefüs in hac terra fecerit, Romines falutis ‚regnd

diuini harticipes redditurus, .p. 42 40. $

116-127. = De Ieſu Chriſto doctore. hominum - proeſtantilimo $:

116. De morte lefu Chrifli hominibus ſalutari, Qunenam: ‚defss ipfe de con/ilio mortis [uae primario doeuerit. K 177. "Quaenanı Apoſtoli hec de re. docuexint $. 228. 219: De '

ambitu eficaciae mortis Chriſti expiatorise $. 120. De rk et grauitäle huius dogmatis recte aellumanda ac defendends '$. 121. :Mortem Seruatoris pluribus de caufis eximie vale-. re,ad homines edocendos, emendandos, tranquillandas ' $. ı22. Lex Molaica pex mortem Chrilli abrogata $. 123. Hifloria dogmatum de reconciliatiene Dei. et hominum,, mprte potiffintun ‚Servatoris effecta (inferitur dottrina de virtute Chrifti vicaria ſiue obedientia sotina) $. 124-126: De nexu, quo reditus Seruatoris es mortuie leſa

Chriſti cohadrot (alatarı $. 127.

»Sectio Tertia. De condlitionibus),. quibua homines Jatisfacere oporteat, vt Jalutis regni di

vini per Jefum pearatae participes reddantur P-

240—264. $. 128—1309..

Doctrina librorum N. F. de Ad⸗ If Chrifto ‚euangelio habenda (nıscı) tanguam conditione necelluri® conlortii regni coeleftis.$. 128. Doetrina biblica de ſtudio virtutis verae Chrifiianne ad ſalutem regui diuij' corle«

a uw J 1

*

+ Es D

.Xxıv INDEX ORDINIS MORETBRRERSNERE

1 R ]

nec elfario „. et nexıs intimo ſidet (tiscoc) öperum- | : que bonorum |, 129. 136. Notio biblica hominum,,. qui, jufti declarantur., et. filiorum Dei G. 131. Doctrina eccle-' ;

Saftica de ordine Salutis. Vocatio $. 132. Adnectitur lo-:

cus de prasdejlinatione$. 133. JUuminatio $134,.. Con-

veorſto §. 135. Sanctificastio (renouatio) et confirmatio

\

‚$. +36... De gperibus bonis eorumque aiecſſitate $- 157.

Iußificatio $. 138. Vnio myfica cum Deo G. 139.

Sectio. Quarta. De. auxilio inuipibili Dei.

> Patris, Jefu Chrifti, Filü Dei, et Spiritus diuini

homines falutem regni diuini appetentes adiuuan-

ie, atque praejidiis externis diuinitus feppeditatis ü e inf. ꝓp. 264 352. 9. 140 - 169.

‘De Ieſu eliamnum cum hominibus vniuerſe, um Cari.

Aiani. inperante, eorumquo Jaluti verae confilente,

-$. 140. _ Adnectitur doctrina de atı' Jefu Chrifii dupliet.

Status esinanilionis‘$. ı4ı., Status exaltationis . ı42: 143.

Triples regnum et munus fefu Chriti $. 144. De auzilio Bei: Patris & Spiritus diuini ‘hommes doctrinae Chrillia-"

ae conciliante, ‚emendante, credentes et emendatos con- .

ſeoruante. De Spirits Sancto per/ona natura diyina gau-

dene $. 145. De eficacia ipfa; quam et Deus Pater (gra- dia Dei) et Spiritus S.-in animjs hominum esferit , , falu-

_ berrima $. 146. Hiftoria dogmatis degratia diuina etratione, - qua ſoſe habeat ad vires hominis naturales, et expofitio do- . etrinae ecclefiaflicae $. 147. 148. Adiungitur idea trinitatis hi-

Blica $, 149. Hiforiahuius’ dogmatis,; quae expolitionem do-

retrinae ecclehiallicae complectitur, $. 150. 151. 152. 153, De’

praefidiis externis, quae ſalutis hominum (perlefam Chriftum

paratae) promoneridae caufa diuinitus ſuppeditata fani et in-« Rituta. De verbo diuino eiusque effcacia $. 154.155. De: ‚apcleflae Chriftianae natura, notione, diuifionibus valis, vir-

." iutibus; notis, officiis atque taribus $. 156. 157. 158. 159. De Jacramentis vniuerfe, $. 160. Quae libri facri de nalnra,' _ confilio, dignitate ſumma detion:s facrae docnerint $. 161.

Hiſtoria dogmatum de natura, etſicacia, necellitate ‚baptis-

mi, eiusque adminiltratiöne recta; Tractatur fimul doctri- nu eceleßaftica. ſ. 162. 163. 164. Ooenar facrae inſtitutio, eiusque conſlium ſanctum, ex ipfis litteris diuinis cogno- fendum $. 165. Hiftoria dogmatum. (deetrinam. continens eccleſiaſticam) de natura interna, fine primario, eflicacie. umma coenge fadrae, recte ge $. 208 167. 258. 269. ' I

T

PROLEGOMENA THEOLOGIAE : CHRISTIANAE DOGMATICAE,

> j -SRCTIO PRIMA 9 DE RELIGIONE ET REVELATIONE

., 1.

9 diehmus eam de Numine Sammo re⸗ rumque ordine aeterno, diuinitus oriundo, cui nos . quaque coniunetiffimi fumus, perfugfionem firmam, . quae menieni hominis aaa totam tenet atque mo- deratar?).

. a) Vocem ıpfamı religio, auctotitate Ciceroni⸗ de natura . Deorum 2, 28. (cfr. Varro de Jingua lat. V, 68. edit. Bipont, Augultinus de ciuitate Dei 10, 4.) a verbo: relegere de riuamus. Scriptura facra variis vocibus hanc notionerh expti-

- mit.

b, De variis huius rei fanctiffimae' definiionibus et libris- huc en cf. Eckermann Handbuch für das ſyſtemati-

Studium der chrifllichen :Glaubenslehre, ‘a. Band, Al- - -

töna, 1801. 5. 2. fegg. 4mmön-austührlicher ‚Unterricht in der chriflichen 1. Band ı, Hälfte, Nürnberg und Altorf,, 1807. 8 fegg. Baumgarjen- Cruflus, “Einleitung . in das ar ee 1820.

5.2.

Natura horiiis eogitantis, ntienitis, -appetentis agentisque ad douovsaey\tendit. perfectam, et ablolutam, „qua partim fibi iple conſentiat, partim mundo extra ipfum verfanti miagis magisque concors fiat: Quo mi- nus vero huic, Audio aguovıxg, cuius necelitatem et - dignitatem fummam agnoſeimus, perfecte latiefiat, ei ipſa kominis nalura atque vıla terreſtris, | riis eireumſéripta, et ratio impedit, quae ipſam inter mundumaque intercedit, Vna lantum 'via Patet, qua

*⁊

2 L

..r

" "homo, certaihini implieitus mültiplici, ad Icopum il-

lum fenfim fenfimque propius accedere, et ipfe fibi con-

Nlare pollit &guoviev abfolutam defideranti, ‘fi animum

: ab hoc vißbili rerum ordine et Ratu imperfecto auoca-

tum ad Deum resque diuinas attollat (ad apuoviay per-

fectam, ‚in Deo rerumque ordine deterno vere exſtan-

tem). Proinde religionem fini primario Vitae humanas

nexu intime cohaerere, atque naturam hominis ad re-

x ligienem ferri (etfi ‚permulti a religione vera aberraue- rint) recte adfirmamus. J

Quo magis vires animi humani praeſtantiores excoluntur, eo ma-

iori perſpicuitate illud, quod dicimus, ſtudium ſen- fit et agnoſcit, cuius vefligia luculentiſſima inſuper in tota rræam vniuerſitate deprehendimus.

3: u Argumenta diuerfifima, quibus fcholae philofo-

phorum eam, quae religio dicitur, perfuafionem fuper-

firuxerunt, partim ex ipſa notione perfectionis ſum-

- mae et infinilae"), partim ex contemplatione mundi vi-

. _Sibilis®), partim ex hiftoria“), partim ex natura ho-

nminis inuifibili@) depromta ſunt ꝰ).

a4A) Argumentum ontologicum colligit, ad nofionem entis per- fectiſſimi integram neceſſario pertinere, vt exiſtentia ei tribua- zur. Cfr. Anſelmi proslogium c. 2. 3. Cartefii medi- tatio de prima philofophia med. 5.4. Mofes Mendels- - .. john Mor enflunden, Berolini, 1786. & Dedekind Ver- theidigung des ontologifchen Bewelfes für das Daleyn Gottes, Wolfenbuttel, 1786. 8. —— hanc argumentationem raeter alios X art Abhandlung über die Unmöglichkeit eines Beweifes vom Daleyn Gottes aus bioßser Vernunft, Norimber- ae,‘ 1791. Jacob Prüfung der Mendelsl[ohnifchen Morgen- nden, Leipzig, 1786. 8. nz b) Argumentum cosmologicum ex contingentia et mutabilitate huius mundi vißbifs probat, cauſam exiftere rerum omnium fummam, aeternam, immutabilem, quae aliam caufam ponat nullam (creatorem), quum rationi humanae repugnet, eius- modi feriem caufarum infinitam, quae initio careat,. cogitare. Phyfico-ıheologicum vero quod dicitur, ad ordinem prouo- cat egregum, atque nexum cbnlilio certo accommodatum, ‚in [umma rerum, quae hunc mundum conflituunt, varietate et copia conlpicuum, teſtem quippe viliblem exiltentiae nu- minis, quod potentia, fapientia, benignitate [umma gandeat. Chr. Gregorius Nazianzenus orat. 34. opp. ed. Co- Ion. 1690. i. I. p. 5, Ioannes Damafcenus de or-

N

\

t

x

1 0 N 4 —— * denen 3 u

thodoxa fide.l..ı, c. 5. Gregorius Nyffenns de homi- wis opificio, Bafil., 3567. et alii patrym. antiquiorum. Non- nulla ———— effata ab hac argumentatione, non ‚psorfus aliena fuifle videntur. (4riftotelis gun axpoa- is 1.,9. c. 10. Idem xsgs woggovu.c. 2. Pfanner (yoma theologiae gentilium c. 2.$. 6. Sl.) Ex recenjioribus bi potis- fimum hué pertinent:: Leibnitii opera theologica edit. Dutens, Gener. 1768. t. I. p. 8, I. Chrift. Wolf vernünf- tige Gedanken von den Abfichten’ natürlicher Dinge, 1733, illiam Derham Altro- Theologie. aus dem Englifchen, überfetzt, nach der fünften englifchen Ausgäbe von Fabri» cius, Hamburg, ı732. 8. iusdem Phyfico - Theologie, -.überletzt nach der fiebenten englifchen Ausgabe von Fabri. cius,. Hamburg, 1732. 8. Brlfınger dilucidationes de, . Deo, mundo, et generaliblis rerum adlectionibus, Tubin- gue, 1746.4. Reimarus ‘über die Gründe der menichli- | chen Erkenntnifs und natürlichen Religion, "Hamburg, 1787. 8.: Süfsmilch götnliche "Ordnung in den Veränderungen ‘des menlchlichen Gelchlechts, 2 Theile, 3. Ausgabe, Ber- lin, 765. 8. 4. Ausgabe, 1775. in 5 Theilen. Jerufa ' lem Betrachtungen über, die vornehmiten Wahrheiten der Religion, ı. Theil (Braunichweig‘, 1774. 8.) 8. 35.1. San- der von der Güte und Weisheit Gottes in der Natur, neu- . Be Auflage, Leipzig, 1799, 8, Idem über "Natur und Reli» gion. Leipzig, 1779. 1780. 8. (zwey Abhandlungen). Bon- . net Betrachtungen über die Natur, 5. Auflage, Leipzig, 1805. 2B. & Bornträger über das Daleyn Bones” Hannower, 1788; 88 Dedekind Vertheidigung des Beweiles vom Da- leyn Gottes aus der Unmöglichkeit einer ewiger Welt, Braun= Ehwreig, 1791. 8. Dahlenberg Philofophie und Religion der Natur, 5 B. Berlin, 1797. & Kberhard philofopbi- [ches Magasin, 2. B. ı. St. 4B.4St. Maczeck Beweis vom Daleyn Gottes .ayıs Gründen der. theoretifchen Vernunft, Wien, 1799. 8. Gruithuyfen neuer kosmoaitielogifcher Beweis von der Exiftena Gottes, Landshut, ı8ı2, 8 Vom: Crell Pyrrho und Philaleıhes, oder: ' leitet die Skepfis' zur Wahrheit und sur 'Entlchetdung? berausgegeben von Rein« ‘hard, Sulzbach, 1812. 8. 5. Auflage, 181%. Das Buch der Natur für Gottesverehrer,, Leipzig, 1815. 8 Reufch de ratione eognitionie Dei ex contemplanda rerum natura hau- ‚fiae flabili et certa, Hannover. 1816. 4. Argumentatio-. .:mem eosmologicam et phyfico-theologicam fubtiliter examina- verat, eamque ad exiltentiam Dei demonftrandans fuflicere negauerat Imman. Kane: Criuk der reinen Vermunft, p. 20% I. P- 648. . —F F

c) Argumenti Miſtorict ratio haee eſt, vt partim doceat, ‚fere omnes, quae innotuerint, gentes in eo conſentire, quod re-. ligione quadam (fi vel maxime imperfecta appareat) gaudeant, partim veltigia —— eſficaciae et prouidentiae diuinae in fa- tis hominum ſinguloruin, gentium ac ciuitatum, totius gene- ris humani conl: icua. Cfr. Cicaro de legibus L I. c. 8, Quaeſt. Tuſcul. 1. I. c. 13. Seneca ep. 117. Clemens ‚dlexandr, from. 1.5. Fremling:de pondere argumen-.

RF A 2 _ F

4 x. * X

%

-

\ 2 . % . 2 .

14 er

"ii, qüod- ex confenfu gentium Deum elfe cogit, Lund. 1787.

Feuerlin diſſ. de genuina ratione probandı exiftentiam Dei e confenfw gentium, Altorf. 1717. Brenna de generis huma- ni conſenſu in agnolcenda dialaitäte, Florent. 1775. Volum. N. 4. Flatæ Beyträge zur chtiftlichen Dogmatik und Moral N. Huius argumentationis. vim et: vſum praeter. aljos exa-

.minärunt Eckermann Handbuch für das [ylttmatifche Stu-

dium. der Glaubenslebre, T. I, (Altona, 1801. 8.) p. 326. ML E/chenmayer in libro: Religiohsphilofophie, T. L (Tũ- bingen, 1838. p. 57: MI. "

d)' Quum homo ſibi eonfeius ſit animi cogitantls, ab ommi cor-

por® atque materia diuerſiſſimi, argumentum pſyahologtcum, naturam exiſtere ſummam inrelligontem, animi creatorem, col- ligit. Argumentum voro, morale dicitur, ‘el theore- ticum elt, pfychologico coyiunctlimum, ex ipla legis ofli- ci hamini innatae agnitione et conlcientia morali probans, Deum elle, legislatorem [ummum eumque jlanctum , vel practicum, diuerlimode propolitum,, vbi docet, hominem pe internae, quae iplum in virtute vera exercenda magis ma-

gsque ſtudio indefello progredi, atque in falute vera alio-

[0

sum hominum promouenda elaborare iubeat, non polle recto

et conſtanter fatisfacere, .nifi'de Deo exiftente, et [ummo re: zum ordine morali, vitaque futura perlualifimum fibi habear, Gire.. dugaflinus de trinitate |, 8. c. 3. de geneli ad litte- sam 1. 8. c. 14. Lactantlus de vita beata c. 9. ex.

Jacob über den moralifchen Beweis für das Da- ſeyn Gottes, 2. Auflage, "Liebau, 2798. 8. Eckermanrn

Suseolagilehs Beyträge 3 B. ı. Sr, 5 B. 2. St. Plate. Briefe

über den, moralilchen Erkenntnißgrund der Religion. Tübin-

Kane Critik der reinen Vernunft p. 853... Critik der “practifghen Vernunft p. 225. ‚Ib Oritik der Urtheilskraft p. „4208. U.

gen. 1795. 8, Need Widerlegung des demonftrativen Be-

weisgrundes für das Dafeyn Gottes, und Darftellung des mo- ralifchen. Frankfurt am Mayn, 1795. 8. Jnmon

z6cognitio argumenti ethonomici, quo, numen efle [umitur.

Erlangae, 1806. 1807. 4 Palmer neuelle theologilche

Zeitl. arikt, ı. Stüek, ‚Giellen, 18:35, 8. De vfu et dignitate . argaımenti moralis efr. infaper Efchenmayar Beligiensphi-

lolophie 45. T. Gerlach Grundrifs d Reliei hi z phie- (Halle, 1818.) p. Te A ar a

e) Libri, qui vnizerfe docent; quomodo animus hominjis ad Deum agnofcendam perumiat: Heydenreich Betrachtun- „gen üßer die Philofophie der natürlich

en lie. 2 B. Leip- zig, 1790. 1791. 8. "Iheokles, ein Gelpräch über den Glau- ben an Gott, (von Tittmann‘, Leipzig, 1799. 8. CL.

Be s Piltevon über das Daleyn Gottes; Leipzig, ı8oa.

Vogel theoretifch . praktifcher Beweis des objectiven Da- leyns_ Gottes, in diäario Gablersi: neuelles ı eologifches Journal 5 B. 2, St. (1800) Braftberger über den Grund des Glaubens an Gott. Stuttgart, 1802. 8 Garvwe über .das ae A Breslau, Ammon breuis argu-

ıentorum pro fummi numinis exiltentia recognitio, in eiusdem nouis opufculis theolögicis Göottingae Pos. 3. —— ER j

won, dem lebendigen Gott, und wie der Menfch sn ihm ge-. lange. Leipzig, ‚1812. 9. Weidler über das Daleyn Got. .. ‚tes. Pilfen, 1ı815._8. Coeleflino über das Anfchauen - _ . Gottes, ı1817.8& :Grävell der Menich, Berlin, 1818. - B. p. 415. Clodius von Gott iader Natur, der Men- “[chengefchichte,- und im Bewußsileya, ı. Theil in 2: Abthei- Jungen, Leipsig, 1818, 8 2. Theil in 2' Abtheilungen, 1819. \ 1820. 83. Hiftoriam perfnaßionis de Deo exiftente tracta-‘ verunt Roesler dillert. de philofophia veteris eccleliae de . Deo in eiusdem felectis hiftorico - philolophico - theolagicis, . Lip£ 1787. T.k_ Ziegler Beytrag’ zur Gelchichte des Gau. bens an das Dafeyn Gottes, Göttingen, 1792.8. Purmann 'Gelfchichte des Glaubens an einen Gott, Frankf, 1795. 8, \ - "Baumgarten.- Crufius Einleitung in. das Studium der. - - Dogmatk, Leipzig, 1ı820.'8. (erfles Buch von Religion). i

} 4 >

QQuanquam haec argumenta.non effieiunt, vi exi- Rentig Dei ordinisque rerum inuifibilis "demonftretur, neque omnino demönftratio proprie fic dicta in religione locum habere potelt”), verifime tamen adfirmamus, = innatam. elle animo humano don ipfam quidem notio- nem Dei perfectam et perfpieuäm, fed eiusmodi indo- lem ac propenfionem, quae hominem, & ıpodo excitata . Äuerit, 'fusmgue vim fanclam recte coeperit exferer, - religionem toto animo amplecti iubeat. Intelligimus 'enim, perfuafionem firmam de vita et eflicacia Numinis - Supremi dignitati fammge et fini primario vitae hu- manae (ftudio indefello @guovıng abfolutae, $. 2.) elle conianetilimam, ila.vt, “quo perfectius hane legem no- ‘7 bis innatam explicemus, eidemque obfequium praeſte- mus, eo, maiori perfpicuilate &t graunitale nexum intie | _ mum, quo vera animi noftri vita Deo rerumque ordini ſaneto et aeterno cohaereat, cognolcamus, atque fen- uamus, nollami amplius defiderantes exiftentiae Numi- _ nis diuini demonftrationem. Itaque non’ tam fcien- tiam Dei et vitae futurae habere, quam, Deum elle, " et vitam fore aeternam, absque omni dubitatione?) credere recte dieimur. or u

4) Demonftrare ſententiam propoſitam dieitur, qui, veritatem ‚eius ex alia aliisue fententiis, - certis et exploratis, colligit, « dum "docet, eam, quae comprobari debeat, illa, quae in . 4 J RA J J

*

* * ; £ . ! N x z 4 ' * % ! ; = t 3 x &

3*

s

auxilium vocata fuerit, enuntistione continert, eldemue ‚Jabelfe, Tantum vero abell, vt notio infinita (idea) Des ala quadam notiene continestur‘, eidemue fubelle . pollir, vt ipfa tauquam principium fummum appareat, ex qup Cetera omnia cognolci et intelligi poflint atque debeant, ' Ceterum hiftoria docet, religionem quibusuis Philofophorum difciplinis' antiquiorem fuiſſe, itemque, etli ad hunc vsque diem Iylte- mata Philolophorum diuerfiflima prodjerint, er modo huec modo illa demonftratio Numinis 'Summi vel propofita, ‚vel impugnata fuerint, nunquam tamen deliffe perfualionem de De exillente in animos humanos eflicaciam lanctilfnam ex- erere.

b) Lingua Philofophorum Selentiam (das Willen) ab eo perfua-

‚fionis modo diltinguit, quem habent, qui: aliquid credere dicantur (Glauben), Scientia quippe earım rerum gaudemus, quarum wveritatem wei ipfa confcienua noftra lenluumue noftrorum ‘tellimonium, alıa enuntiatione nulla intercedente (immediate), ‚probat, vel demonftrationis ope, ji. e. per. eiusmodi emuntiationes, quae illis conlcientiae noftrae ſen- ſuumte teflimoniis ſupe (mediate) cognoleimus. Cfr. nota a.) Credere dicimur; fi eiusmodi rem, quam ne-

- que lenfibus noftris cognolcimus,. neque demonltrando com-

probamus , vel teſtes ide dignillimos, qui nos huius - rei ra reddiderunt, vel ea de caula verillimam cenfe- mus, quod nexum imtimum .perfpicimus atque fentimus, quo illud, quod perfuafione firma ampleciimur, fludio apupviae abfolutse menil humanae innato cohaereat. Proinde hie per-

. fualiopis modus partim ad hilloriam,. partim ad religionem

pertinet.. (Vtrumque in profellione noftra religionis reuelatae Chriftianae loeum habere infra videbimus). Ceterum ea per-

\

.fusfio, quae fides (Glaube) appellarur, ſcientiae iuinime poll.

ponenda ll, | FE ., 6.5.

Ex iis, quae$. 1. 2. 3. 4, ol:Xıruata ſunt, facile

\

poteſt notio doctrinae -religionis erui, quae interdum

religio fenfiı obiectiuo appellatur. Vtramque veram eife volumus'), ie. ipfi nalurae Dei ordinisgue rerum diuini, quantum fieri polit, accommodatifimam, ſ. ità comparatam, nut legi fanctae nobis innatae, quae

mentem animumque humanum Audio indefeflo ad « . kovıo» abfolutam tendere jubeat, re vera Jatisfaciat®),

.a).Eiusmodi, religjo fine religionis dortrina, quae veritati admix-

.

tas habear fingulas enuntiationes notionesue mancas et imper fectas, non continuo alfa dicenda eſt, nifi,; quod placita attinet grauiflima atque praetipua, Äini primario vitae noſtrae

repugset. Discrimen vero haud exiguum elle videmüs, quo

partim homines ipfi, qui religionem habeant;. partin fingula

religionis ſyſtemata purisate, perſpicuitate, ambıtu, Armitate,

1

N t

-

- Send[chreiben an Lavater und: Fich s Yogel‘Schlüflel zum .. Pichtifchen Syſtem in Gadlors neue .

ferant. 7 \

. .. b)-Perlualionem illam, quam religionem appellamus ($. 1.) et Süperftitioni, et atheismo opponimus.. Si quis de Deo . eiusque eflicacia, find de viribus: atque maturis munjli intili-

* L}

*

7

J 2 yt v

eleaeia eognitionis, perſuaſionis, docirinae “inter fo dif-

[3

bilis, earumque nexu, quo. nobis rebusque terreltribus co-

‚ı hhaereant, [uamque efficaciam ‚exferant, eam cogitandi et

fentiendi rationem animo foueat, et fequatur, quae vel omni, fundamento deltituta fin, vel adeo experientiae, rationi hu- manae, fcripturae diumae contradixerit, eiusmodi hominem ſuperſtitioſum effe .dieimus. Atheismus vero theoreticus vel

:negat, aliquid efle, quod tanquam diuinum agnolc et coli de- _

beat, mundumue inuilibilem \ exiftere, vel hac!de re ompino nihil vult conflitwi. Viriusque peruerlitatis (#theismi et fuper- ftiionis): cognatio fagile appäret ; pfychologice explicanda. ' Neque 'vero .ommes, qui a ae 'huius erreris deteltandi ac- ;

eufati lunt, re vera Aıheismum fuerant amplexi. Cfr. Bud-

dei, ıheles de atheismo er fuperflitione, asimaduerfl. adiecit

. Lalofs, Hag. Com. ı767. 4. Platner Gefpräch über den

Atheismus, Leipaig, 1785. & Heydenreich Briefe über den Atheismus, Leipzig, 1796. 8 De placitis Philofophiae Fichtianae antiquioris, Arkeisınd idealiftico fäuentibus, et contro- verfüs hac de re excitatis cf. potilimum Zichte über den Grund: unferes Glaubens an’ eine göttliche. Weltregierung im‘. philolophifchen. Journal von Fichte: und Niethammer, ı.'St. 1798. Gerichtliche Verantwortungsichrifien ı der Herausgeber des philofophifchen Journals gegen die Anklage. des Atheismus. herausgeg. von Fichte, Jena, 1799 8. Fichte Appella- tion an das Publicum uw. ſ. w. Jena, 1799. 8. SeAaumanzn Erklärung über Fichtens Appellation, Gieſſen, 1799..8. J. P. E. Chr. Schmidt Nachricht an das ununterrichtete

kum u. G w Gieſſen, 1799: 9. Eberhard. Velluch eider

Beſtimmung des: Streitpunktes- u: [»,w. Halle, 1799 . Jacobi an Fichte, Hamburg, 2799: 8, Reinhold ichte , burg, 1799. 8.

ftem theelogifchen Journale, Vol IV, (2799) cfr. Vol. V. Flatt ‘über FRichtens Lehre ‘von Gett und der. göttlichen Weltregierung in promtusrio : re green für chriftliche Dog-

‚matik und Moral, 5. Stück, "Tübiogew, 1799. B, Fich-

tium ipfum placita‘füg pofthät immutauille ſeripia eins docent .

recentiora: über das Wefen des Gelehrten, Berlin, 1806.

B. Anweilung zu einem leligen Leben. Berlin, 1806...

8. Die Wiflenfchafislehre, in ihrem allgemeinen Umrifle _ dargeftellt, 1810. 8. —.- Opponimus 'item Monotheismum ı (definitiene noſtra religipnis $ 1. propofita indieatum) Poly- theismo, - Dualismo, qui duplex rerum amnium principium, alterum bonum alterüm malum, agnolcit,. Pantheismo, quı Deum .a mundo non .dillinguit, [ed res creatas phaeno- mena diuerlilima, möodesue diuerfilfimos exiltentiae atque [ub- ftantiae diuinas efle perhibet. Syſtema Spinozae, haud raro diuerßmode intellectum/ a Pantheismo. antiquieri probe di-\

. Slioguendum eſt. Cfe. Bukle de ortu et.progreflu Pantheis- | mi ia commentatt. ſocietatis regiae Gülting. *

ol“ X. (elaſſe

2

1

J r 1} P, % # 8 ur &

m

j

Yillor) Jacobi Briefe au Mendelsfoha über die Lehre des

Spinoza, Berlin, 189 8. Herder Gau, sage Ge- : fpräche über Spipozas Sylten, in [. Werken zur Philofophie

und Gelfchichte, 8. Theil, Tübingen, 1808. 8 Franke

. über. die neuern Schickfale des Spinozismus, ‚Schleswig, 180b.

8% Kraus über den 'Pantbeismus, in ſ. nachgelaflenen

‚philofophifchen’Schrifien, herausgeg- von Auerswald, mit

einer: Vorrede und Abhandlungen von Herbart, ı. B. Kö- nigsberg, 3812. 8. Naturae Pantheismi, idealiftici poufli-

‚mem , accuratius inuelligandae recentiori\aetate präelertim

Sabellingii placita anfam praebuerunt, Spinozismo. fini-

"La. Chr, Schellingii fenpta, -Phileiophie und Religion,

Tübidgen, 1804. Darlegung des wahren Verhähnifles der Na-

turphifrfophie zu der verbeflerten Fichiilchen Lehre, Tübin-

gen, ı806° Vom Welen der menfchlichen Freiheit, in [.

philöfophilchen Schriften, ı. Band. Landshut, 180g. 8

u. £ w. Doctrina fingularis, quam hic philofophus ae

» älleclae de Deo propofuere, ita comparatg et, vi animp hu-

mano mimme latisfacere pollit, eademque oblcuritare ſumma

premitur. Cfr, Fogel über die Schellingifche Religionslehre

in Gabler’s Joumal für auserlefene theologilche Litteratur,

5. B. 1. St. 1810. Jacobi Von den göttlichen Dingen und

ihrer Offenbarung, Leipzig, ı811. 8. (cui Schellingius li-

brum fuum oppoluit:. Denkmal der Schrift des Herrn Jacobi

von den göttlichen Dingen, Tübingen, ı8ı2. 8) DL

FotA Blicke auf die Schejlingifch - Jacobilche Streitfache,

-Stuttgafd, ı812. 8. Ueber die Gründe des Glaubens an die :

Gottheit als eine außerwelliche Intelligenz, in promtuarie:

Magazin für chriftliche Dogmatik und Moral, forigeletzr von

Süfskind, ı1. und ı2.’Stück, Tübingen, 1804, 1806. 8.

:, Säfskind Prüfung der Schellingifchen Lehren von Gott,

* Welt[chöptung, Freyheit, Tübingen, ı8ı2. 8. (quae com-

Are mentatio inſerta quuque legitur promtuario laudato: Magazin

0 sten 17,- St). Krawfe commentatio: an philofophi, qui.

Deum. elle extramundaneum negant, cum doctrina Chriltiana

conlentiant, Regiomenti, ı912. 4. Ceterum de his alüsqua.

Philolophorum reeenrionum placitis ad religionem [pectantibus

plura .acutilime obferuarung. Efcohenmaier in libto lau-.

dato ; Religiensphilolophie, et Baumgarien,Lrufius

in comment. de homine Dei fibi conlcio, Jenae, 1813. 4.

atque- in libris: das Menichenleben und die Religion, Jena,

1816. 8. Einleitung in das Studium der Dogmatik p, 18,

degg; we; S : £ F

Fe I EN $. 6. Km i 5

- Si. vocahulum : religio ad omnia transfertur,

quae vnquam hoc nomine venerunt, hifloria duce in-

telligimus, admodum diuerfas apparere [pecies et for-

‚mas religionis,‘ in ipſa [enteatiarum placitorumque de’

rebus diyinis diyerfitate confpieuas”), "Aliod diserimen .

in eo yaltar, quod perſuaſio illa, quam religionem

n

. * 4

De f x . 9 J [2 * ® u 9

> *22

dicimus, quaecungue tandem fuerit, vim foam in abi- , mo hümano vitaque humana. diuerfimode exferere [o- ledlb). nn Zu

4) Quod homines tanguam diuinum coluns et agnofcunt, vel, . Senfibus obnoxii, in iie deprehendi volunt, quae fenfibus ap- pareant (vnde culıus fetiſchorum, animalium, aftrorum etc. ‚extitit); vel. vbi istellectus (Verſtand) et phantalia vim ſu- ‘am liberius.exferere 'coepit, ab iis quidem remotum elle fa- _ tuunt, quae fenlibus percipiant, neque vero "cogitando ab « omnibus humanis , finitis, imperfeeus accurata diftinguunt (cuius rei exemplo doctrina de Diis graeca et romana inler- vire potell), vel. ratione (Vernunft) culta v&, theoretica et practica, tanquami infinitum et perfectuillimum perfpicue

Ki

%

‚agnoleunt, a mundo prorlus diftinguendum, F y) Religio interna et externa. Myſties et [peculatiua, Ritualis Ä tt mgralis (practica). Religio,, qualis elle debet ($.. 1.) vires animi humani praellantiores omnino omnes compleetitur, 28 Ad .hifloriam religienis cognoscendam cfr. Meiners allse- zmeiae kritifche Gelchichte der Religiouen, 2 B. Hannover, 1806. 1807.86. Flügge Beiträge zür Gelchichte der Religion ,: und Theologie, 2 Theile, Hannover, 1797. 1798 8. Stäud- ar din Beiträge, zur -Pbilofophie und Gelchichte der Religion \ und Sittenlehre überhaupt, 5 B. Lübeck, ı1797--1799. 8. us Reinkar.d. Abrils einer Gelfchichte der Entftehung hrs bildung der religiölen Ideen. Jena, 3794 8. . ,

| 8. 7. |

- Ratigne fontis habita religionem veram et naturd« lem (ſ. rationalem) dieimus, ad eam animi iudolemi..

'natinuam refpicjentes,. cui germina religienis infita efle

vidimus, et reuelätam, de Deo religionis auctore cog- tautes®). Quum vere Deum non vno fenfu auctorem huius perfuafionis fanctifimaeappellare licgat, ſub re- x ligione, reuelata- fenfu angufliori eam intelligimus, quau ita innotuilfe adfirmamus, vt eflicacia diujna ad Aifigionern hominibus tradendam pertinens finguları

modo et perfpicuitate fumma. patefieretb).

a) Agnofcimus yuippe eolimusque Deum, et creatorem änimj

humani, et ‚auctorem atque gubernatarem rerum externarum, * vires et facultates Auımi oſtri excitant. Zn ic modıa fingularis vel ad ipſum anımum hominis, de re- ligione diuinirus edocendi, A ad rem gellam externam, vel _. Pb; vtrumque pertinet. Reuelatio intorna et externe. De . quaellione theologica: an reuelatio hoc ſenſu dicta ſuper- raturalis et immediasa elle debeas? in hac $. nondum dis- putari potell, ET ee u ee

e F

\

=

x

‚B

N

1

„r x

rei accuratius inuelligemus. _Praefertim vero dilign-

nn 10

Do notlone religionie atque religionis reuelatae cfr.

Gruner differt. cenſura diuiliorhs religionis et ıheologiae in . naturalem et reuelatam, Nalae, 1770. 4. Seiler über die örtlichen Offenbarungen, Erlängen, 1796. 97. 2 Theile. 8. iethammer Verluch ewer Begründung des vernunftmälsi- gen’ Offenbarımgsglaubens, Leipzig und Jena, 1798. 8. Am- mon Abhandlungen zur Erläuterung feiner willenfchaftlich- - praktifchen Theologie, ı. B. ı. St. Göttingen, 1798. 8. Esendefjeiben ausführlicher Unterricht in der chriltlichen . Glaubenslehre, ı. B. ı. Hälfte, Nürnberg und Altorf, 1807. 8. Köppen Verfuch sur Bellimmung .des Verhältnifles einer

Offenbarung zu dem Menfchen, 'Göttingen, 1797. 8. ' Eben-

über Offenbarung in Beziehung auf Kantifcne und Fichtifche Philofophie, Lübeck und Leipzig, 1802. 8. M. Schlagel: populäre Betrachtungen über Religion, Offenba-

‚; rung und Chriftenıhum. Hamburg, 1795. 8. 2 Theile. Us- ı ‚ber Religion als Wiſſenſchaſten, Neuflrelitz, - 1795. 8. 'Nitz/fch de reuelatione religionis ezterna, denne pubh- ca, Liplae, ı808. 8 Heinr. Plank über Offenbarung

- and Inlpiration, Göttingen, :ı817. & „Märtans Thec-

w phanes oder ‘über die chriltliche Offenbarung, Halberftadt,

... 2819 8. vbi natio reuelationis exiternae potillimum defenditur »: (ef. commentatio mea: Sendichreiben an den Hr. Superint. L ärtens "über ſ. Schrift. Theophanes, in der Denkfchrift des homiletilchen und katechetilchen Seminarium von 1820. Je-

a

0.22, 8) Baumgarten-Crufius a das Stu 5

dium der Dogmatik, Leipzig, ı820. 8. p. 77.

I f] S

0 ı ' \

SECTIO SECVNDA - B * v. 5 DE DOCTRINA RELIGIONIS REVFLATA, . "POTISSIMVM CHRISTIANA,

——— nr" | er . „Conlenfus multorum populorum, ‚qui, hihoria teftante, originem religionis [uae cultusque facri ad re- velationem *) retulerunt, quanquam per fe [pectatus, non poteſt veritati.huius tradilionis demonſtrandae in- | feruire, fuadet tamen, immo pofiulat, vt notionent _. |

ter quaeramus necelle eſt, auiilibri, quibus ea, quam

... nos proßtemur, religionis doctrina continetur, religio-

nem reuelando [uppeditatam.efle dixerint, atque, quo Ze a, = .

BEN. Tenfu haee docuerint? Et literae quidem facrae Peteris ° . Teflamenti perfpicue teflantur, homines primos, a Deo creatos, nolitiam certam habuiſſe Naminis Summi, cuius voluntati obligati effentb). Eaedem docent , De- um varjig ralionibus curalle et inflituiffe, vt partim ae- 'tate antiquilima, partim poflhac inter Hebraeos potis- Bmam cognitio exiftentiae ſuas et efficacige feruaretur, : non tanlum iis documentis, quae_vniuerla rerum na- turs alque hiſtoria gentium complectitur‘), fed etiam inſtiintis factisyue Angularibus immo extraordinariis@),

a) Cir. quae apud Indos de reuelationibus Brahmae, apud Per- fas de Zendauelta, apud Arabes de Muhammede apud Ro-

N

vw.

mano$ de libris Sibyllinis dicuntur eu. b) Cfr. Genel. c. 1. 2. 3. Er a W ec) Pl.8 PL. 19. Pl. 106, 2 ete. —F d)Praedicaniur fata populi Iudaici ſingularia, J lehoua maieflatem [uam illuftrem reddiderit, v. ec. Pl. 78. 11. Ex. ı5, : ı. Phralis, qua Deus logıusus e[Je dicitur, etſi rebus hu- manis delumta efl,. et Tarpenumere vniuerfe tautum imnuit, Deum aliquid pateheri iuflilfe, interdam tamen ad. maiellatem et. perlpicuitttem plane fingularem pertinet, qua Deus ali- quid patefecerit. Exod 20, ı—22. Numeti ı2, 7. 8. Quan- quam literae ſacrae negant, Deum fenlu propria ab homine " eonfpiei polle (Exod.- 35, ı8. 20. vnde einsmodi phrafes, qualea loco laud. v. ı1. et alibi leguntur, recte . aeltumare discimus), [aepius tamen et phaenamena ‚externä, esdemque infignia, quae maiellatern .arque. praelentiam' Dei [ymbolice declarauerint, ' et vihoues interaae, ad Deum res- ue diuinas ———— animumque hominis, ecui oblatas erint, fiugulari modo commouentes commemorantür. v. c. Exod. c. 3. leſ. c. 6. Esech. g; ı. Dicitur item per fomnia hominibus fingulis aliquid diuinitus patefactum elle v. c. Geneſ. 28, 12. 15.: coli. 36, 7. (vbi verbum n4yy oceurrit), Gene a 25. 2 Samuel. 7, 17; ete. Neque vero latuit [criptores acros, perlualionem de reuelationibus diuinis a ‚fuperflitione ' ftaudibusque diftinguendam eſſe, Leuit. 20, 27. ' Deuter. ı8, 49. lef. 44, 25, Ieren. 25, 16. 29, 8. Angeli inde'a-cap. „26. Geneleos frequenter obueniunt, . tanquam' interpretea re- velationum diuinarum. Vbi lehoua [pirıtum fuum alicui de- diffe, Aue (pirirus, lehouae ſuper aliquo quielcere dieitur, aliis quidem locis vires'dotesque' haud vulgares deleribuntur, qui- bus ille (praefertim religionis iuuandae caufa) inftructus fuerit « (Exod, 28, 3. 31, .ı. 2. [aepifline apud prophetas) aliis vero Jocis motus animi plane fingulares, präelertim fubito excitati iidemque facri -: ad res diuinas pradcipua parlpieuitate cagno- ScenJas et [entiendas pertinentes) .iutelliguntur v. c. Numer. ,„ - 21, 17. 29. 1 Samuel. 10, 10. leſ. 61, 1. atc. Patet om- "aino ex locis pluribus, Äfcriptores ſaeros modum [ngularem,

!

en Deus hoc vel illo ‘his illisue hominibas ua patefecerit, ab ea patefactione diuina, quae freuentior eflet,‘ diuerfum , perfpicuitate er efficacia eximia infiguem - egnouifle, erli renelationemi ınediatam inter atgne immedia-

tam nunquam lermone ſubtili et philolophico . xerint. 56. 8. | In libris Noui Foederis verba graeca anokahunteis, anoxakhyıs, pavegouv voinerfe ad inſtitutionem diui- nam, qua bomineg de rebus ad eeligionem ſ peetantibus (hucusque vel plane incognitis, vel parum regte cogni- tis) edoceantur, eiusque. modos referuntur diuerlos. Proinde, vt notionem reuelationis biblicam, his potis- ſimum libris praeeuntibus, integram et rectam lucre- mur, non tantum videndum ell, qua voees illae locis fingulis [pectauerint“), [ed etiam accurate inuelligan- dum, qualem doctrinae in libris N. F. propofitae ori- ginem fuille Iefas Chriftus eiusque degati phrafibus di- veräilimis profelli fuerint. Audimus Iefum Chrilum eiusmodi formulis adfirmantemb), doctrinam, quam nominibus traderet, fibi a Deo efle traditam, vt facile - elucefcat, eum omnino negafle, hanc doctrinam ori- giuis elle humanae, fed eam totam, eiusque auctpri« latem et indolom diuinam ex familiariiate intima ea- demque plane’ Äingulari repetiifle, qua ipfe, filius, Deo patri ellet coniunctus. Idom Doctor diuinus Apoftolis promifit, fe mox, vbi ad Deum rediiſſet, « \ Patre adiutorem nuifibilem iis Jegeturum elle, ſpiri- tum ſanctumc), eo potiſſimum confilio, vt voeritatem

u diuinam. perfectins cognolcant, fuamque caufam coram

hominibns quouis tempore animo impauido defendant. _ Ipfi vero Apofioli Iuculentiflime teflantnr 9)» hune fpirie _ tum promiflum fibj datum eſſe, atque de iis, quae ab , hoc inde tempore intus experti fuerint, ita loquuntur, vt pateat, eos non tantum vniverß de gubernationse diuina eaque perpeiua cogitafle,. qua moderante per meditationem vſumque vitas fenfim fenfimque perfectius cognofcerent, quas iphis renelatione exierna (i. e. per

3 . ı 2 en 1 3 ;

Iefum: Chriflum docentem et ‚agentem viusque fata prorfus infignia) fuppeditata fuiflent, fed etiam dg,.ad« iuwmento didino, quod in anitnos eorum haud raro efli- ‚caciam plane fingularem exlereret (de reuelatione inter- na proprie fie dieta*). Itaque reuelationem, ide ne _ tione biblica quaefineris, fenfu quidem latiori quamuis . inffitutionem a Deo profecteni, ſenſu angufliori eiusmo- di infitütionem elle dicimus, quam Deus temporibus oertis hominibusque certi ita conlingere iufferit, vt ii, quibus contigiffet, per/picuitate et firmitäte per⸗- Juafionis [umma, neque ex fola hominis. meditatione rebusque in vita vulgo obuiis explicandh, agnofcerent, zcognitionem ıllam, veligionis virtutisque iuuandae eaufa , ‘ab ipfo Deo datum eſſe. Haee notio reuelatio- nem et externam et internäm, mediatam pariter atgue immediatam complectitur. | ei |

_ &) Verbum- awosalımreıs, reuelare, detegero, patefacere, quod incognitum fuerat (Math. 10, 26. Luc. 2, 55.) pariter atque [ubllantiuum amoxaivwıs in N. F. ad ea transfertur, quase per lefum: Chriflum, per Chrifii doctrinam, .facta, Br Fate, Deo volente, patefieri debuerint. Matth. 11, 25. 27» "36, 17. Luc. 2, 32. ad Romm. ı, ı7. 18. 16, 25. ad Galatas 3, 25. .Neque vero-negari poteft, voces Jaudatas eiusmodi quoquo . locis- occurrere, vbi auxilium Dei [. Spiriiux diuini potentilimum celebretur , cunıs ope Apoftoli aliique Chriftiani veritatem diuinam Chriftianaın perfeetius cognolcant. „ı Co- zinıhh. 2,. 10. ad Epheſſ. ı, 17. 35, 5 Kalpr, 3, ı5. Inſtitu- go, quae [ubinde Apoftolis aliisue Chriflianorum ſingulis ‚[ubito contigerit, ita quidem,., vt eximia gauderent cognitio- x mis perlpicuitate, ſtatusque animi extraordinarius locum. habe- set, his vocibus defcribitur epiſt. ad Galatas_ı, ı2. 16.2, 2. ad Ephefl. 3%, 3.. 1 Corr. 14,,30. 6. 2 Corn 12, 1.7. Easdeın haud raro ad res in.facto politas olim futuras referri .. videmus, veritatem dicti_cuiusdam euentu comprobaturas, ſi- re doctrinam quandam illuftraturas, v. c. 2 Theflalona.. 2 - 5.6. 8 Luc: 17, 30. ı Corr. ı, 7. ad Romm. a, 5. 8, ı8, : 19. al, Päriter voces Pavepav et warspoveda, (manifeftum _ seddi, apparere, recle innotelcere) [aepenumero -de inſtitu- tione ad res diuinas fpectante, a Deo vel ‚Chriflo profecta » . Wlorpantur, i. e&, de maielflate' dıuina ex tota rerum natura _(operibus Dei) elucescente, ‘all Ramnr.. 1, 19. fg, de confiliis - atquie decrefs‘ diuinis per Chriftum docentem et agentem, eiusque fata patefactis, Io, 17, 6, ad Romm. 3, 21, 16, 26. a Timoth. 1, 9. 105’ Coloſſ. 1, 26. ı Io. 4, 9. de cognitione” creritatis Chaulliände, quas per Apoltolos docentes aliis conti- - S N - ;

R

—XRXC 8 Zi, x \

g 14

git, 2 Corr. 2, 14. Coloſſ. 4, 4. ad Titum ı, 5. Praeterea er aduentus Chriſti, qui olim fuit, in hanc terrdm, et re- ditus olim ad iudicium futurus verbo gavsgscohaı indicatur, 2 Timoth. 3, 16. Colofl. 3. 4. al, Nunquam yarsgov» da reue- Jatione interna dicitur. Anozalvurrew veroet anoxalvyıs vtrum- ‘que genug reuelationis complectuntur. - b) Ch. Io. er. c. 5, 40-43, c. 6, 27. 28. 29. c. 7, ı6. 28. 5 c. 8, 18. 26. 28. fg. 40. A2. c. ı2. 49, 50. c. 14, 24. &- . 25, 16. ec. 17, 8. 14. (coll. inluper Io. c. 3, ı2. 15. c, 6, 55. I. <. 14, 10.) Maith. c. 11, 25. 26, 27. Lucae A io, 21° 22. Ef, Weber cbmmentatlo: interpretatio iudicii, quod leflus Io. 7. 14 ſſ. de ſua ipfins doctrına «ulille - legitur, Vitebergae, 1797. 4 Süfskind duae commentait, de fenfu, quo [uam lelus doctrinam diuinam perhibuerit, 'Tubingae, 1798. 1801. A. Eiusdem hiltorilch -exegetilche Unterfuchung,. ın welchem Sinne hat Iefus die Göttlichkeit feiner Religions- und Sitten- lehre behaupteı? Tübingen, 1802. 8. ctr. eiusdem 'ver-. milchte Bemerkungen im Magazin für chriftliche Dogmatik! und ‚Moral, 123. St. Steorr über den Geilt des Chriftenthume in promtwario: Flatt Magazin für chriflliche Dogmatik und Moral ı. Stück. a ec), Io. ev. c. 15. 26. De voce wegesinros, ‚qua h. 1. auxilia torem inuilibilem defcribi exiflimo, ch. Knapp’ comment de Ipiritu ſancto et Chriflo paracletis, Halis, 1790. 4 Io. ev. c. 14, 16. 17. 26. ı6, 19. 14. 15. Matth. ı0, ı9. de

. ,Marci »3, 'ı1. Plures quidem recentiorum interpretum fa "doc paracleıo (nvergars ayıy) Ccognitionem doctrinae lelu Chrifli ampliorem et perfectiiorem ınzelligunt, quae, Deo volente et modeıante, poſtquam lefus de terra discellerat, meditando de fermonibus, lactis fatisque Chriſti, atqus ‚Y.. de iis omnibus, quae Apolloli a fuerint, fenfim [enfim- ue in animis Apoftolorum exlliterit. Cfr. Eichhornii .

Bibliothek der biblifchen Literatur. Vol. IV. p. 290: I. Niisfch de reuelatione religionis externa eadernnque: publica, Lipfae, ı808. 8. p. 39. I. 44lq. ın5. [f. Docetur locis laudatis comparandis, verba Chriſti (ex mia quidem et aliorum 'per= fualione) rectius de auzilio plane fingulart coelitus oriundo ‘U explicari, quod eflecturum lit, vt Apolloli, quaecunque iis per reuelationem externam fuppeditatä fuerint, perfectius in- telligant, et ad ampliorem religionis coguitionem perueniant. : fr. commentatio: über den Ink in promtna- ‚io: Flate Magazin für chriftliche Dogmatik und Moral,

2. Stück. ' R

d) Vid. Acta ec. 2. in. ı Corinthh. c, 2, 9, 10, Ephel]. c. 3,

ö , ı Thefjaloun. c. 6, 9. etc. = PR De #) Quanquam V. ——— in libro laud. egregie docuit, «) permulta loca N. F. ade reuelationem externam et publicam potilimum fpectare, (is e. ad faeta externa. eademque inlig- aia, per quae necellituda moralis, quae Deo cum hominibus intercedit, ita publice :declarata eſt, vt hasc declaratio diui- nam inter homiues ayctöritaitem nancisceretur)., . 9) renelario- nem internam, quae Apollolis aliisque Chriftianis contige- zit, illam externam polulfe; nolim tamen adfirmare, hanc

'y

J

1 5 aan] reuelationem internam tantummoda ad explicationem -reuelatio- nis externae vberiorem referri, quae Apoltolis meditatione propria et vlu ‚vitze contigerit. Plura quippe effata, absque omni partium ſtudio intellecta, omnino nos iubent de effica® cia plane fingulari coelitus oriunda (immedlata) cogitare, quae

viros illos veritatem diuinam perfectius intellecturos et ſtronus ‚defenluros infuper adiuuerit, Oft. Acta c, 2. c. 10..c, 26, 6. 7. ı Corinıhhr c. 7, 6. a5. ho. ad Galaras c. 1, 12,

(Theoria biblica, qualem V. Nitsich exhibuit, in explica- .

tione hulus 5. vberius proponitur et- diiudicatur).. Ceterum de phralibus locisque .biblicis ad notionem reuelatimnis ſpe- etantibus conferri infuper poffünt, quae Carus obleruauit in

Plychologie der Hebräer (herausgeg. von Gol/dAorn)\‘Leip- -

zig, 1809. 8. p. 371. fqq. De notione biblica renelationis internae {f. inlpirationis) cfr. (Sonntag doctrina infpira-

tionis, eiusque ratio, hiftoria, et v[us popularis, Heidel-_

bergäe 1818 8. j * \ $. 1 0. | | e | | | Ecclefia Chrifiana antiquior notionem reuelationis

\

internae (ſ. infpirationis) per fpiritum diuinum con«

tingentis conftanter tenuit, eamque non deſiiſſo do+ ouit ). Neque yero necellarium ducebatur, haue no-

tionem argumentis philofophicis illuflrare atque con« firmaree Emendatores facrorum in hac doctrina nihil

. mutauerunt,,.nili quod dogmati ecclefiae Romano - Qa- tholicae de reuelatione [pirifus diuini continuu contra- dicerentb). Poflea vero theoria reuelationis accurätius

inuefligari coepta efl, quum partim per Calouium*°).et

alios 'Theologos diserimen reuelalionis et infpirationig fobtilius tractaretur, partim eiusmodi ſyſtemata phj- lofophiae prodirent, quae opportunitatenm praeberent . quaeftionibus theologicis noua ratione tractandis °).

a) Cir. v. c. Jrenaeus contra haetett. I. 4. c. 20.1.5, c. 2%

l 5, c. 9. Clemens Alex. from. 1.6. «5.1.5. ce 11.1.7.

e. 5. cohort. ad gentes.c. 9. ’Origenes contra Celſum |. 4. p. 503. J. 6. p. 631, Epifcopi potiſſimum Romani atque om-

nino doctores eccleliag, .praefertim conciliis eccleliafticis con- .

: rege, inftrumenta ſ. organa reuelationis diuinae exiftimari olebant. Neceſſitatem reuelationis (praelertim inde a laec. V.) ex ftatu peruer[o naturae humanae intelligi dicebant.

b) Perflualionem firmiflimam de origine doctrinse biblicae diui- na qualem libri facri ipfi profelli 1 rum [ymbolicorum, ad auctoritatem diuinam foli fcripiurae lacrae vindicandam, [pectantia aperte declarauerunt atque poluerunt.. Ci Breifchkneider

f N)

1,

\

unt, permulta eflata libre- '

*

Handbuch, der Dogmatik _

. 26

FEN

'

[

e Pi .. 2 \ mu ı6 v GE 1 J J

der erangeſileh- lutheriſchen Kirche, Vol. L. (Leipeig, 1814.) pr 15%. ſeqq- F Se ‘e) Cir. Caloutt Iyftema locorum, ıheologicorum, Viteb. 1655. Vol. . Quenjiedıii hſtema theol. dial. polem. 1685. c. IV. Quomodo ınlpiratio a xeuelatione diftinguatur, inira vi- - . debimus, u ae d) Syflemata Leidnteid (opp. T. Il) ee 'Wolfit. doctrinam - de renelatione rationibis philofophicis illuftrauerunt. Praeci- _ punm vero [ententiarum certamen extitit, - ex gu tempore Kantius negauit (Religion innerhalb der Grenzeu der bloßen Vernunft, Königsberg, 1794.:8.) perlusfionem thoo- redicam I. dogmaticam (de reueläiione vnquam facta locum ‚habere polle, eiſi huic cogitationi,. quod vlum ethicum et ciuitatem ethicam (ecclelanı, attinet-, aucıpritatem quandam vindicari voluit,

J N 6. 3 1. Quo accuratius discrimen, quod reuelationem pro-

prie fic dictam, (ſupernaturalem et immediatam) inter

et vniuerfam reuelationis notionem intercedat, confli-

tui xoepit, eo magis quaefitum eft, potueritne vaquam - siusmodi reuelatio locum habere? Ouemadmodum om»

zii dubitatione caret, eficaciam Dei fuperualuralem at-

que immediatam cogitari et locum habere poſſe, fiue al ipfam rei notionem recte conflitutam, repugnantia nulla interna laborantem”*), fiue ad virtutes Dei), ſius al naturam hominis“) refpiciamus; ita eliam conce-

dendum eft fieri potuilfe, vt Deus homines reuelatione

proprie fic dieta edoceret. Ä

A) Euentum dicimus fupernäturale, quod ita äccidit, vi.cau«

=,

fam huius euentj proximam, eamque [uflicientem omnino . non pollimus in dis naturae vel externae, vel interwae (ani- Mi viribus et legibus deprehendere, quae Aominiäus cpgnitae ſint atque perlpectae. Quodſi nobis perfuademus, eiusmodi euentum folunsmodo ex voluntate diuina repetendum elle; - alia caufa (qua Deus vlus fuerit) nulla intercedente de eflicacia Dei immediaıa cogitamus. Diftingui [olent euenta "(proprie fie. dieta) et-facca miraculola, ıtemque miracula zalurae atqus -graliae. (fr. änonymi tractatus de miraculis, ‚Londini, 1764-, 8. vhi per[ualio de miraculis inpugnatur, Gräffe de miraculorum natura philofophiae principus non eontradicente, Helmftadıi ‚.1797 8&- Ammon commen- tatt. de notione miraculi, in eius opufculis nouis theologicis, Götfingae, ‚1805. 8. Ziusdem. Abhandlungen zu [einer wis- fenfchafilich -praktjfchen Theologie, 2. St. Görtingen, 1799. 8. Reinhard commentatio, virum ad iudicium de mira- eulis .zequiratur vniuerlae naturae accurata coguitio in dius

-

ı7 vpuſenlis arademici, Vol. L Lipſias 1808. 8. Bühnen wadel Apologie des Wunder,- und Offenbarungsglaubens.in | emule, !act Mapazın für” chriltliche‘ Dogmatik und oral, 8. Stück. (contra anomymum, qui hac de re ſeripſ- ra nm Henkit Penn neues Magazin für Religions |, pbloiopkie, Exegele und Kirchengelchigbte,. ı B 3. St.) (Bor mii, De miracutig.enchiridipn'a Pbilolopho Theologis exhıbitum, Ä . Zwickauiae, 1ı807%.'8. Grüäffe philolophilche Vertberdigung ' ı der Wunder Jefu und [einer Appftel, Göttingen, 1812. F Süfskind Bemerkungen uber den Begriff und die Möglich-: keit eines Wunders, ın ‚promtuario: Flace, Magazin etc. 3. Stück. Pautus Vorbereitung auf die Frage: iſt eme ph» Run Definition vom: Wug@der möglich ? im neuen theo- ‚logilchen Jaurgale, g B. 3. Stück. Loeke’s Abhandlung über Wunder in der Yıeologifchen Zeitichrift von Barz and Brenner,, w. B. 4. Heli, Steudel über die Halıbarkeis “des: Glaubens an gefchichtliche .böhere Offenbarung Gottes, ' . Stustgart, 4814. 8 p. 1:3. ſqq. (vbi dubitationes a Errajle. » excitatae relutantur. Mayer über das Welen des Wun- ‚ders, in diario: Zeitfchrıft zur Nährung ehrifllichen Sınnes von flart und Ewald r. Hefe, Stattgart, 1816. 8. ES b) Prouocamus ad omnipotentiam Dei, negamusque, miracu- | lum siön pofle nifi ita fieri, vt Deus’ a ſuis iplius legibus = atque decretis ab aeterno conſtitutis deflectat. Uaulae vero, quare Deus miracula fieri iubeat, fapientillimas eogitari pos- : funt. \ . : ; ' Sr .' oo ; eo Contendimus ‚quippe, eiusmodi mutationem vel &xternam vel .. ‚internam ab homine animadiyersi poſſe, quae bominem‘, de nexu' cäulali quaerentem, in hac mutatione, euentum ſuper- naturale agnolcere iubeat. . e 4 . Cr. Feertifch de.pollibilitate reuelationis diuinae, Goettinfae,, 2760. 4 Flate, vermilchte Verluche, Leipzig, 1785. 8. | F ogel Auflätze theologilchen Inhalıs. ı, Stück, Nüräberg, :" 2796. 8. Lange Verluch‘einer Apologie der Offenbarung, Jena, 179%. 8, p: 161. ſqq. ‚Fichte Verluch einer Kritık « aller Offenbarung. Kaniksbarg, 1795. 8. p 248.0. Nie ı kammer .über, den Vexluch einer Kritik aller Oßenbärung, 5 Jena, : 1792. 8. P- 43, I. u i = > I ee 3 oe P J ® ae §. ı2. j on a BE Necefütatem reuslationis.aique döctrinae religionis reuelatae . hucusque nondum vidimus argumentis philofophicis demonſtratam, quae vel oltenderent, nul- . do modo fieri ‚polle, vt homines finguli_ gentesque fine _ siusmodi iullitutione diuina, quam reuelationen ‚dici= mus, ex fatu triftifimo peruerfitatis fummae ad vſum rectum libertatis moralis redeant®), vel docerent,, ho- - mines nunquam potuiffe ſine auxilio et eflicacid dipina

' ya 28 men i

" \ plane fingulari ad oognitionem vnius Dei veri pernenire. . Hiftoriam populorum autem intelligimus iis omnino non fauere , qui adfirmauerint, inliitutionem diuinam, quae reuelando fieret, ad religionem veram inter homi« nes efliciendam;, excoleodam, conferuandam nungnam fuiſſe necellariam“). Immo, fi ipfam hominis natu- ram, hominesque, quales efle folent, absque vilo par- tium fiudio contemplamur, negare non pollumus, ho- mines omnium temporum profecto habuilfe, quod re= velationem diuinam optarent, quae defideriis animi hu- mani grauilfimis fiägulari modo confuleret*). Agnoſeci- mus item defiderium docirinae religionis, quae indole gaudeat°) pofitins. | | Du.

a) Diftingui folet reuelationis. necellitas abfolusa et hypathetica,“ itemgüe theorelica et praptica.

"Ch. libri Fichiit a Nieuvhammeri ad $. 11. nota « Jaudati: Scorr Bemerkungen über Kants philolophilche Re- ligionslehre aus dem Lateinifchen, nebft Bemerkungen. des Ueberfeizers über den aus Principien der praktilchen . Ver- nunft hergeleiteten von der Möglichkeit | und Wirklichkeit einer Offenbarung, Tübingen, 179%. 8. ps 245. . Plank über Offenbarung und Infpiraion, Göt- tingen, 1817. 8. p. 23. I. |

e) Cir. Leland Beweis der Voriheile und Nothwendigkeit der chriftlichen Offenbarung aus dem Religionszuftande der - alten heidnifchen Völker, ı. Theil (aus dem Englifchen), ° Gotha und, Götungen, ‘1769. 8 Meiners Grundrils der Gefchichte aller Religionen p. 5. f. Qüod Philofophos populorum Cbriftiagorum attinet, qui Monotheismum argu- "mentis philolophicis docuerunt, temeamus potiſſimum, eos In eiuitate Chriftiana educatos elle.

/

d) Perpendamus modo, hominem non pe> obferuando atque eogitando cotam naturaut, totamue billoriam complecii;. na- turam bominis, etfi ad religionem indole quadam nativa fe-

“zatur (f. 2.\, tamen ad ea quoque magnopere ferri, quae fenfus exiernos tangant et -adficiant, ita vtindoles naturae praeflantior

. fenfusque virium nobiliorum facile opprimatur; meditationem ipfam, cuius ope religionem. veram deprehendi poſſe haud pauci dixerint, laepenumero ac facile a framite recto aberrare, -experientia teltante; eiusmodi quoque homines, qui docti et- culti recte haberentur, haud raro fenfille et profellos elle,

_ quam parum iis, doctrina. religionis fufliceret, quae auctositate zeuelationis deltituta eflet. Quaeritur item, quomodo tan- “dem vera religionis doctrina gentibus multis atque -populis, animi cultu es conlustudine ritae diuerſiſſimis perluaderi, im

4

19 | *

tetra propagariy. ab intéritu inter grauiflimas et rerum u ternarum et Opinionum humanarum viciſſitudines defendi

polüt, „ni& ad auctoritatiem, qua haee religio tradatut, diuinam fingulari modo declaratam prouocare Jiceat, .

- e) Religionis doctrina reuelata «) ea de caufa dicitur pofltiua, quod hominibus normam certam perluafionis atque vitae ex- triofecus fhuppeditat, 8) propter‘ indolem, qua gaudet, hi. ftoricam ; - quum. res in facıo pofitze, partim &uctoritätem \ huius - religronis dininam .declarantes, partim ‚inuifibilia ad "fenlus et phantaflanı humanam admouentes, . ad. ambitum eius atque naturam ai pertineant. Naturam hominis ad. -

. zeligionem pofitiuam lerri plychologia docet atque hiftoria.

De tota queellione in hac f. ıractata Preise iron [upra in no- ta b..c. laudatos ch. ChIOMII Iyltema locorum theol. T, *“ I. pn. 128. fq. vbi negatur, religionem naturalem. [ufieere e ad falnıem veram confequendam. Töll/ner Beweis, S dals Gott dıe Menfchen bereits dur feine Offenbarung in der - " - Natur zur Seligkeit führe. Züllichau, 1766. & Kiusdemi wahre Gründe, warum Gott die Oftenbarung nicht mit au- genichefulicheren Beweifen 'verfehen ‚hat. Leipzig ‚und 'Zülliw _ <hau, 1764. 1766. 8 T, IL ———— Abhandlungen von den natũrlichen Kräften des Menfceben in Abſicht der Re- - - lgion und Tugeud, Langenfalze, 1769. 8 Langtii liber {upra ad f. ı1. nota c. laud. p. 215. A, Sailer, Gru- ner, Röppen-eti alii in ferptis [upra ad $. 7. nota b 'commemorati. Lang über die Unkulänglichkeit der Vers nunftreligion.zur Beruhiguug des Menichen, Mannheim, 1797. «8 Reinhardi opulcula academica Vol. Il. p. 299 M ‚Pöfchel meine Mulseftundeh, Nürnberg, 180% 8 Ei ‚verfedd Apologie ‚der Bibel, Leipzig, 1810. 8, GroM- mann über die höhere religiöſe Ueberzeugung, Hamburg, ı8ı1ı.. 8& Jacobi’ von den göttlichen Dingen und ihrer Offenbarung, Leipzig, 1811. 8. Kelle das Erwachen der '— menfchlichen Vernunft, Freyberg, 1813, 8. Leächte Kritik der neuellten Vorsrlachangen über Rationalismus ‘und - Offenbarungsglauben, Leipzig,. 1815.%. Steudel in libro fupra ad $. 11. nota a. laudato. Mü/slin Vorlelungen vom " Geil der cehrifllichen Glaubens - und Sittenlehre, Zürich, 1814. 8. Schäffer Apologie der Offenbarung, Getha, 1815. ' 8. (contra Löffleri commentationes diario inlertas: Maga- -. ein für Prediger, 7. B. 1. St. 2. St 8 B ı. St) Harme dafs_es mit der Vernunfizeligion nichts ift, Kiel, ıRı9. 8. . -(cfr. Ammon an flarms über die Abfpannung und Ueber- : der ‚Vernunft in der Religion, im Magazin für chriſt- .. liche Prediger, Hannover und Leipzig, 1819. 8.) Hardi ng - _über Vernunft und die lutherifche Kirche, Hamburg, 18318. 8 Kleuker über ıdas Ja und Nein der bibli[ch - chriftlichen und der reinen Vemunfttheologie, Hamburg, 819. 8. Maga. \ zin für ehriftliche Dogmatik und Moral von Flattı. St. 2. St. g. St. fortgeſetet von Sü/skind 14. 16, St. Hentke -aeues Maägazm für Religionsphilofophie. Exegele und Kirchen- gefchichte, 1. B. 2. 3. St. 2, BB 2. St. 5.B. 3,2. St. Boeh- mid, commeniationes in diarie: Schaderoff Joumak für. <

Ba

> .

\ : + - - ie - :

. .. ö *

-

- 8 3 ) \ .

n ö : & f

Veredlung: des Prediger und-Schiflehrerflandes, 5. Jahrgang,

9 Bi. dr. 4 Jahrgeng 3. B. 5. St. 5. Jahrgang 2. B. a. St Schlegel deutfches Muleum's. B, 4 BB Koeihe Zeitichrife für Chriftenthum und Gottesgelabitheit, 2.B 1. Hell. Schr

serund Klein Oppoſitions ſehrift für Chriftenihum und Got-

.. tesgelahriheit, 2. B. 1. 3. 4. Hefi. Alia Icripia, quae hue

pertinent, infra laudabuutur, vbi controuerlia recentior de Ra-

tionalismo et Supermaturalismo excitata tractabitur. ı | : 6. 1 3 0 8:

habere polle ($. 11.), ratio profecto nulla apparet idonea negandi, per docirinam religionis reuelatam eiusmodi

quoque plaeita et decreta, fi Numen diuinum ita fieri

voluerit, innotefcere poſſe, quae ratio humana fua vi gixa nequeat ex ſuis ipfius principiis eruere alque co« gnofcere. Neque enim vnguam probatum efl, prae- ter doctrinam religioris, quam. dicunt, naturalem

alia ommnia decoreta vel fuperflua elle, vel captum

humanum ita fuperare, vt veritas eorum non polſit

_hominibus perfuaderi; atque in animum vim faluber- zimam exferere; neque liberias animi humani eiusmos "

di decrelis agnolvendis turbatar atque tollitur,; ne-

pofitiuae propria non omnibus omnium temporum ho- minibus fuerint patefacta. Ä

Chr. Baumgarten-Cruftus Einleitung in das Studium der Dogmatik p. 88. (qq. Liber Storrii fupra ad '$. 12. nota b, laudatus: Bemerkungeu über Kants philofophilche Religions- lehre etc, I“ 211. J— Handbuch der Dogmatik der evangeliich 2814.) p. 55. 1. Tiesmann über Supranaturalismus, Ratio- nalisnus und Atheismus, Leipzig, 1816. 8.-P- 85. [T. Ps 90. fg.

“- Wocabulum myfteria, quo Theologi: dogmatici vulgo decreta et placita appellant religion; reuelatae et politiuse propria, quae

itacomparata funt, viratio humana neque por Leis aguofcere _

neque naturam rei inujlibilis internam prorlus per[picere poſſit, ex libris N. F. deſumtum eſt vbi voces uregeso» atque unen- gıa de confiliis ne deeretis diuinis ad’regnum diuinum ſpo- etantibus, olim ablconditis, nunc demum per Chrifium pa- tefactis dieuntur (Matth. ı7, 11. Enhefl! ı. 9.) ita vr partim vniuerlam doctrinam Chriftianam, ea potillimum. quae huie

doctrinae propria fint (1 Corr. 2, 7. 4. i. Ephell, 3, 4. 9, etc.)

yartim ſingula quaedam decreta et placita innuat, adR .11 =. N Cor. 73 51, F *

Quodft conceditur, reuelationem diuinam lotum

que in eo offendere poſſumus, quod placita religioni

-Jutheriichen Kirche ı. B- Leipzig.

-

2, en A

V et J 5. 14. Argumenta denique cogitari pe unt idonea ; qui- bus perſuafio noſtra de orĩgine doctrinas religionis diui- pa (ex reuelatione repeleuda) invitatur. Diſtiaguimus notas reuelationig [ubiectiuas i. e. ) oritäria j" quorum ope aliquis cognoſcat, inſtitutionem diuinam ‚plane extraordinariam Abi’contigille, a notis öbiectidis, i ©. argumentis, quorum ope alii cognöfcänt, retelde tionem diuinam alicui, vere faclam, originſmque do⸗ dtrinae religionis ad veuelationem' referendam effe®).

*

Quaoanquam non dicimus, hae in re demonftrationem

proprie fie dictam locum habere, perfüalione tameii firmillima, naturae rationis noſtrae prorfus cohfentanea, veritatem doctrinae religionis reuelatae, “elüsgu& origi⸗

ı ziem: diuinam fingulari miodo: declaratam amplerti pos

ſumus (5. 4.notab.). ee ee

a) Cogitamus partim de fenfu quodam interne, I. animi Tobrn : tonfctentia prorfus perſpicua, cognitionem aligtram reuelanz . do [uppedisptam comitanfe, eiusgne originem diuinam teltantey cuius indolem nemo accuratius perfpicere poteſt, mifi, qui ip- fe reuelätione interna fuerit edoctus (efr, quae fapra de notione

. . zeuelationis biblica monnimys ‚$..9. ex.) partim de facıis et

>’ euentis eziraordinariis, ellicatiam Dei, 'quae’ ad religionem viritatemque iuuandam fpectat, fingulari’-medo declarantibus, quorum ope Deus homini aliquid inndtescere iubet, quod ip

antea vel prorlus incognituih, vel minus perlpicue cognıtum

-, .‘'fuerat, part!m de viroque reuelationis genere alteri coniuncio.?

%) Notas obiectiuas 1) in perfona doctoris .deprehendere poflumus, qui 'reuelationem diuinam fibi contigille perhibet (1. .e. ipfius te- Aimonio 'hac de re edito propter omnem sius animi indolem vitamque nobis cögnitam fide ligne, et documentis' auxi-

Ui diuini, quod eum iuuenit, inlignibäs) =) in drguimento et in- daole doctrinae ab eo traditae, Praeltantia quippe ſunnaa er

sefljcacia moralis experiundo eogndseende); doctrinae religionie

ropria, quam divinitus.retelatam efl& ipfe ejus auctor veraci-

- tate er fApientia infignis profeflus eft, teltimonium huids örigi- nis diuinae internum exhibet. Ceterum eiusmodi perfuaßd * ma et perfpicua enalci non poteft, niſi ea mentis ee in- doles natiua, qua homo ad religionem:et vittutem fertar (S.

4. ), excitata fuerit, luamque efficacıam exlerat.

Ch. de har 6. Lange Verfuch einer Apologie der Offenberung

($, 22. neta.c. laud.) p. 17% F. Fichtii et Niecham-

. ,Mmers lcripta ad . 11. nota r commemorata, Storrti liber er

m ud. 38 b, laud. p. 223 .„Steudeljin Abro $- x2. ne-

£ a a R 1 J

N

*

*

-2a a. laud. p. 205. 269. . Märıens Theophanes, Halber- ſtiadt, 1819. 8. Gommentatio mea:. Sendichreiben an Hrn. Su- erint. Märtene. etc. fupra $. 7. nota b. ‚commembrata p.. 3a.

Ir.) Kunhardt Bewachtungen über die Grenzen (les theo- "loglfchen Willens, Neufireiiız, 1820. 8, /Cfr. monita Cenlo- sis in diario: ‚Heidelberger Jahrbücher ı3. Jahrgang, 2. Heft, Februar, 1820)... 0°: u a 15. |

Religionis doctrinae Chriftianas argnmentum to- tamque indolem ita videmus comparatam elle, vt, qui-

_ sunque eam fine vilo partium Audio fpeclauerit, ani-

mumque .et ad vocem internam naturae ipfius moralis; et ad tellimonium hiltoriae attenderit, fummam illius

. praeftäntiam, et eficariam moralem agnofcere debest, et profiteri, gubernatiouis rerym humanarum diui

nae documentum laculentilimum in eo deprehendi,. quod Deus hanc 'religionem ‚tradi et propagari ins- ,

: ferit; fAiquidemdefideriis fanctifimis hominum om-

nlum cuiusuis aeui alque populi explendis .deftinata oft, iisque. re vera ogregie latisfacit (ji modo cam’

, recte cogoouerint, et vitam fecundum eius praecepta

componere. coeperint*) ‚ita vt perfectionem.veram ho- minun? fiugulorum, populorum, ciuitatum atque to- tius. adeo generis humani,d), fini primarie vitae "humanas ’accommodatam ($. 2.), potentilime' adiu-

2 vet. ä . x

ajy) Confulamus quae, religio Chriftiana de Deo, paire ho-

minum omnium,. de immortalitate et vita futura, de naturae

-humanae et imbecillitate et ‘dignitate natiua, de modo verae li-

‚' bertatis a peccato eiusque ımilerie per Chriſtum impetrandae, de

. : amore|Dei heminumque, omnis virtutjs et honellatis fonte, egre-

. gie docuerit.. Perpendamus item, hänc docırinam religionis et, oecanomiam ſumma gaudere pe eamque pro.indole

, fna ($.. 12. .nota e.) placita ſanctiſſima. rebus geſtis ſan-

ctllimis in facto politis aduectere, Quemadmodum tota eius. indoles declarat, eam hominibus omnibus deflinatam efle, ita

aeiiam efata lelu Chrifii luculenriffima dſtendunt, eum non ım- tum Iudaismum purgare voluille (cf. Semmiler Magazin Sür

die Religion 2. Theil,. S. 322, Mendelsfohn Jerulalem

S. 50 Hüfeli nachgelaflene Schriften herausgeg. von D.

Stolz B. 1.: Winterthur, ı815. 8. 8. 75. Ar A de toto

genere humano edocendo. emenjlando, eritranquillando cogi«

tale, Math. 8, 11.10, 18. 24, 14. 21,45. Jucae 13, 2%

30, ıb. Marci 12,9. Jo. 10, 16, (ch. Kulnocii om

un

R 2 « ve’ 1

x

> 23 | ö . 8 . ment. ad h. .L Rau comment. de Ieſu gentilium pellore, Es. . lloatigae, 1807. 4.) ‚Add. Jo. 3, 16. 17. 19. 6, 33. 532. 8 183. 9, a 14, 51. 16, 8 fl, ı7, 21. 25. Mattk. 13, 31. 33. 37. 28, 19. Marci 16, 15.' Lucae 24, 47. Actt. 1, 8. Apoflolos - conlilium Seruatoris, quod,ad ſalutem veram totins generis hu- mani promouendam fpectarer, cognouifle er intelexiffe, cum effatis permultis ſingulis (cf. v, c. Jo. er. 1,4. 7.9. 1 ep. Io. 2, 2.49. Act. 10. v. 54. effata Pauli, quae alıo loco lau- _ “-dabimus, vbi doctrina de morte. Chrifti pertractabitur) tum re et facto docuerunt. De tota hac quaeflione ch. Reim ard Verfuch über den Plan, welchen der Stifter der chri- . _ lichen Religion zunı Belten der Menichen entwarf, Wittenberg De und Zerbft, 1798. 8. (4 Auflage Ewald fell und kasn die Religion Jeſu allgemeine Religion ſeyn? Leipzig, 1788. 8.- Ebendejlelben Fortletzung und Erweiterung dieler Schrifi Leipzig. 1790. 8. RJ.Schmidt Chriftus-Religion [oll doch all- emeine Religion feyn. Neuftrelitz. 1796. 8. (Eines Ungenannten) . (Linde) Jefa Univerfalreligion, Leipzig. 1811.8. G.J. Planck BGeſchichte des Chriftenthums in der Periode feiner erften Ein- führung in die Welt, a Bände, Göttingen, 1818. 8, 4. H. . Tittmann de lelu Chrifto.rerum'e conlilio patris peragen- darum vere fibi conlcio, Liphae, 'ıg16. 4 Selternreich hat Jelus einen Plan gehabt, und welchen? in diario Koerchit Zeitfchrift für Chriſtenihum und Gottesgelahrtheir, 2. B. 2. und 3. Hefi, Jena, 1818. 8. . j e “b) Comparemus.modo aetatem,, quae ante Chriftum fuit, eum iis temparibus, quae Chriſtum inleguuta funt, atque conditionens "et en populorum, qui.religione Chrifliana carent, cum condi- . tione gentium Chriflianarum. Vid. Reinhard in libro egregio, . quem nota a, laudav. 4. H. Ticemann über das Verhältnils des Chriftenihums zur Entwickelung des Menichengefchlechts, Leipzig. 1817. 8. WW. Starck das Leben und dellen höch- fte Zwecke in ihrer allmäligen Entwickel und in ihrer Voll» endung ‚durch ‘das Cheiflenihum,, zwey Theile, Jena, 1817. 2818. 8. \ FE

v

3

J 6. 16. Quodſ praeterea perpendimus, eiusmodi confi- linm, quale Iefus ceperit et exſequutus fuerit, religionis doctrivam et oeconomiam tradendi atque condendi, »quae verae lotius, ommum temporum generis humani . faluti-optime confuleret,. cognitionem et naturae hu- Manae et rerum diainarum ponere fingularem,, itenigus amorem Dei. hominumque purifimum, atque eximi- am fapientiam et voluntatis firmitstem inde oriundam;, seminem .anle Ieſum (hiftoria tefle) tot ac tanta ſus- cepilfe; nihil denique depreheudi, quod fuflficere pofht ad originem hnius cognitionis ſingularis, huiys confils

x *

2 -

J

N % '

in animo lefu exeitati, huius amoris et ſapienuae fum- mae in agendo confpicuae ex indole faeculi et populi &tque couditione, qua Ifüs gauiſus efl, externa, inki- tutione, educalione prorfus explicandain °); non tan« tum fumma perfusfionis firmitate profiteri debemus, Iefum ompibus, ‚qui vnquam fuerint, hominibus ſa-

‚pientia atque virtute antecellere, ſed etiam propenfi red-

dimur ad eflicacianı Dei extraordinariam, quae leflu

‘Chrifto tot ac tauta contingere iulleritP), toto animo

agnoscendam. | a) Quanquam plura religionis morumque dogmata et placita gra- villima,' quae ad doctrinam religionis Chriflianam pertinent, lbris antiqui foederis continentur, neque negari por docıri- nam Indorum antiquiſſimam plura habere, qui doctrinae Chriflianae eximie conlentiät, itemque a nonnullis Philolopbie 'Graecorum plura circa morum doctrinam egregie obleruata elle (cfr. Kaifer bihliſche ee 2 Theile, Erlangen, igı3. 8i4. 8. Eberhard Geift des Urchriftenthums, 5 Theile, alle, 1807, 2568. 8.); ‚vbique tamen [ingularem ıllam religio- nis moramque doctrinae puntatem et Sublimitatern , ſummae. perſpiæuitati, ſimplicitati coniudctllimam defideramas, quae fermonibus factisque Chrifti continetur. Confideremus in- ſuper lIudaismum illius laeculi, prouinciam, in qua Chriftum educatım elle accepimus, ftatumque er conditionem parenmum ‚lefu Chrifti, aliorumque kominum, quibuscum verlatus elt, veque dum prodiit homines edocturus. Bx locis fcriptusae [a- eraa huc Ipectanribus efr. potilimum Matıh. c. ı. 2. Lacae 1u, 46—dı. 2, 41 .- Bo. Io. 7, 19. = b) De tota quaeltione huius $, cfr. libri egregi Reinhardi et Planckii ad $. ı5, net. a. laudati. itemque Bengel über den Verluch, das Chriftenihum aus dam Elläismus abzuleiten, In promtwario: Flacr Magazin für chriltliolre Dog.ratik etc. 7. Stück. Ehrenfrierd Lehrabende 'ı. Fortfersung, Frank- Jart am Mayn, 1808. 8. Hefs Lehre, Thaten und Schick- / Sale unferes Herrn, 3 Theile, Zürich, i806, 1807. 8. Grei- . Utng das Leben Jelu von Nazareıb, Halle, 1813. 8 i

| 58. 217.

LEiusinodi efficaciam Dei re vera locum kabniffe,

Griginemque doctrinae Ieſn Chrifli ſenſu plane 'eximio

et Anguları fuilfe diuinam, Jefusipfe, vi $ g. vidimus,

u teflatus el. Cut tefiimonio vi fidem habeamus,

tota ingenii animique. feruatoris indoles, eiusque vita nobis eognita poflulat. . Quaecungue enim a Chris fo dieta*) et factaP) legimus, et ingenium produnt ex

. j n . - . Y

25 N 2

miutm, ab'orani ſanatismo et ſuperſtitions remotiſſium,

et anuimum de communi hominum falute, de cognitio- ne veritatis, et honeſtaſe vera promouenda perpetuo ‚egogitantem, ad voluntatem diuinam omnia referentem,

neque commodi pröprii Andiofum, in quem.nulla'vas .

{

guam cadere poflit frandis ſuspicio). =

&) Cfr. quae $. ı5. 16. de praeſtantia ſumma doctrinae Seruagoris, |

atque confilii,, quod docendo 'exfequutus efl, monuimus.

B) Nunquam indulfit vulgaribus Iudaeorum exſpectationihus votis ue ad Meſſiam terreltrem perunentibus. Non properauit au- picia muneris palam docendi, led diu latuit in oeculto, ‚Ni-

bil vnquam cupide et inconfiderate egit, fed vbique lummam animi lapientiam prodidit, ommia diligentiſſimo confideranstem,

et inulta differentem, conftentiae inconcullae coniuncullimamn

atque amori puriſſimo Numtais Diuinı bominumgue, virans ter- reſtrem ipfam commun; hominum lfaluti tempore diuinitus con-

ſtituto conlecranti. Praeter librosb. Reinhardi, Planckti, " Seltenreichii nota a. laudatos cf. Ge. Müller

Vorlefungen vom Glauben der Chriften, ı. Theil, Wihier- ibur „2815. 8. p. 90. ſſ. p. 160. IT. p. 164. I. x

%

t Fe j e) lefus ipfe interdum homines ad veracitatem tellimonii fni pbr-

pendendam attentos reddidit. Av. lo. c. 8. v. 14. 15. 16. #5. 46. c.,7. v. 46. 17. 18. (De loco poflremo recte ihrerpre- tando fententiam m#am vberius in’ coınmentation« mea de locie » zonnullis euangelii loannis, Lipfiae, 180%. 4. edısa declaraui, 'inlerta opufculis meis exegeticis, criticis, degmaticis,- Vol. I. Jenae, 1817. 3.) Praeltantiam doctrinne, quam hommibus

tradiderit, internam eiusque eflicariam eximiam auctorifati eius et. origini diuinae declarandae inferuire, ipfe adfirmauit:fo: ev.

& 6pv. 55. Cr. To. ec. 14. v. 20. 11. 0. 15. v.22. fl. Nequo | . defunt effata Apoftolorum huc fpectantia: 1 Petri c. = vw, 11...

12. c 3. v. ı. (ad Romanos ı, 16.)

VRR, 6. 18. Be —— - Euangeliftis vero et'Apoflolis fermones et vitäm Seruatoris enarrantibus atque originem doctrinae,, quam tradiderunt, diumam ($. 9.) tellantibus propterea fides habenda eſt, quod argumenta grauiſſima, quae partim ex conditione horum virorum externa vilaque ah jis gefla, partim ex ingenio eorum atque indole feriptis

impreffa depromuntur, iuculentifime declarant, cos

cam in doctrina Chrifitradenda, tum in factis falisque

eius. enarsundis teftes veritatis fidos euadere potnilfe®), .

voluiffeb), debuille‘). Accedunt‘ externa veracilalis eorum documenta‘),

3

=

F ) Alũ eorum tefles vitae Chrifli fuerimò oenlati, ae per trien- nium familiaritate doctoris diuini perſpicuitatem ſummam in do» - cendo adhibentis gauifi ſunt; AH eiusmodi teftes babuehumt J comites atque ſodales. (De Paulo infra feparaum dicemus). Neque viribus animi ad veritatem percipiendam neceeſſariis hos viros caruiffe, neque fanaticos fuiffe; et vita ipforum probat . im duangeliis actigque apolt. expofita, et tota, qua Mr lung,

ratio ſeribendi et narrandi.

$) Audimus hos viros fummia. animi libertate narrantes et docen-

“tes, nulli hominum merui tedentes, ne ea quidem filentio

praetereunt6s, quae aduerlariis rei Chriftianae facile opportuni»

tatem praebere potuillent, vel ipfos vel Seruatorem obtrectan-

di er vitmperandi,. nihil exomantes, nec vilam: Icribendi ar-

‚tem, tuae vulgo dicitur, adhibentes, led otınia Implicitate

natiua tradentes. Vita bosum virörum egregium' prodit ‚animi

candorem , atque cenltantiam inconcullam, ex perfuafione in-

': Yima de veritate et origine doctrinae fuae coelefli; er vero Dei, Chrifti homigumque amore oriyundam.

eæ) Hiltoria atque docırina Ieſu Chrifli tanıa gaudet dignitate er fublimitate, vt iurs meritoque adfirmemus, tales viros,. quales. discipuli_primi [eruatoris fuerint, illo potilimum tempore, eius- modi hiltoriam et doctrinam omniya non potuille fingere et ex- cogitare. Praeterea, ‘fi quid Äingere voluillent, facili negotio „fraudis conuinci potuillent, s - :. 4) a) Confenfus euangeliflarum, qui in rebus primariis et con: . fpicuus, quanguam interdum in iis rebus, quas minaris ſunt \ . momenii, narfando discrepant, 4) conlenlus fermonum Chri- . Si‘, qui in euangeliis obueniunt, atque doctrinae in epiftolis x graditae, y) conlenlus -Icriptorum N. F. atque hillorise illius wemporis ab aliis auctoribus expolitae, d) quod religia Chri- ſtiana farıs mature alleclas multos nacta 4. in quibus haud ꝓ/pauci fuere linerarum ſtudiis exculti, ac.nemo inter aduerſa- ‚7 rios rei Chriftianae antiquiores, eosque doctos, prodiit,, qui fidem hiftoricam [criprorum N... impugnare pollet. Praeter- ea perfualio iufta de ſumma Dei veracitate et ſanctitate non pormiitit, vt &xiflimemus, Numen diuinum gam religionis do- " etrinam ,. quae"mutationem [aluberrimam in rabus humanis effe- cerit, et etiammum efliciat, hominibusque ad verum vitae hu- manae finem perducendis nexu firmifimo cohaereat (6. ı5.), hiftoriae vel prorfus fictae, vel addiıamentis arhitrariis depra- vaiae fuperftrui voluille, -

Cfr. de hac $. Lardnrer Glaubwürdigkeit der' evangelilchen Gelchichte, . aus dem Englilchen überkeuzp von Bruhn und Heilmann, 2 :\heile in 5 Bänden,. Berlin und Leipzig, 1750. 61. &. Albers commentatio de momento et verttäte biftoriae Jefu, Göttingae, 1795. 4 -Wilh.Paley Ueber- ficht und Prüflng der Beweils und Zeugnille für das Chrilten-. tbum, nach der dritten englifrhen Ausgabe, mit einer Vorre- de von D. Nöffelt, zwey Bände, Leipzig, 1797. 8. Die Gefchichte Jelu -nach dem Matthaens als Selbfibeweis ihrer Zuverläfligkeit hetrachtet von Tomas Wizenmann mit einer Vorrede von F. Kleuker, Leipsig, 1789 & Bud

= \ =

97 oo

Wr ei Iyatagma differtar. theologg. p- 451. m ‚Krebs opuſcula neademica et fcholaftica Ir Nüfcheler ten:amen ‚, veritatem docirinae Chrifianes feriptis aduerlarıorum . confir- —— Tiguri, 1793. 4. G, Meyer Verluch einer Verthei- . a Erläuterung der Gefshichte lelu und der Apoftel aus griochiſchen und römilehen, Profanferihenten ,

‚ver, 1805. 9 Krummacher. über den Geift und die Form x

' der evangelilchen Leipzig, 1803 8. De quaeſtione- an [criptöres N. F. doctrinam eG fincere traders potuering ac rolusrint, cfr. kii Muleum für Religionswillenfchaft 2. B. ä. St. D. Richter a Apoftel in Harmonie mit. lefu/ ‘Zittau und Leipzig, 1802. 8. M. Tittmann dl. ı. 2. 3. de diserimine’ disciplinae Chrifti et A Lipfiae, 2804. ig 4 Mahn comment. in qua ducibus quatuor euangeliis Apoftolorumgue ſeriptis duſtinguuntur ‚ternpora_ et notantur viae, gquibus Apoftoli lefu doctrinam diuinam ſenſim [enfimgqüe melius . perfpexerint, en 1811. 4 Tfcheggey diſſert. heo- log: de vera non udulterata Iefu Chriſti doctrina per apoltolos nobis tradita, Glogouise, 1818. 4. (Aliter hac'de re iudicaue-

rat auctor libri: Aurn Sammlung der abweichenden Vor- Bellungen der beuteflam. Schriftltelier Leipsig, 1808. 8 un 6. 19. .

® - Tefimonium , quod Theologi anighiores

re ſolchant, internum Spiritus [ancti*) ad originem

religionis Chriflianae diuinam eomprobandam ea de cau- fa- -parum recie adhibelur ; ‚quod eiusmodi argumentatio per orbem' incedit, neque in iis effatis ſeripturae facras, quae. vulgo laudata fuerunt®), vere deprehenditur. Aliter res [e habet cum teflimonio experientiae, i.o per- Soafioue oerta, ex cegnitione atque vfu religienis do» ttrinae Chriftianae recto oriunda, de efficacia praeſtan- tiſima, quam haec religio ad animos hominum edocen- des, emendandos, tranquillitate diuina imbuendos exfe- rat. Huius ——— ope cognofcimas,, religion \ Chrifiianam rem diuinam elle ($.. 15.), aique, fi in⸗ ſuper animum ad hiſtoriam illius temporis, quo Iefus prodüt, et ad ipfos Ieſu Chrifli, propter indolem vi- tamque fuam fide dignilimi, fermones ($. 16. 17.) et

-effata Apoftolorum atienderimus ($ 18.), omuino ad . ‘originem huius doctrinae’ ex reuelatione proprie fio di« eta repetendam ducimar ).

2) Perfuafionem, inteligunt de origine et auctoritate religionie Chriflianse diuina in anime bominis fcripturam facram legentis -

x [1 F E x *

ı *

is immediate et modo ſupernaturali Ch, m ‘Io. Gerhards. * theologici ed. Corta, T. 1. (Tubingae.

b)ı „& 2. v. 4 8 ad Romanos. c. 8. v. 16. 23, Io. "u D V. D . \ * a) Cfr. de hac . J. 6. —— ler Vorſuch, den Beweis . der’ Göulichkeit der Schrilt von dem Zeughille des heiligen Gei- fies hergenoinmen, deutlich und veruunfimälsig vorzutragen, Coburg, 1765. 8 Noeffeli de interno teltımonjg, Spiritus Sfancti, ſectio 1. et a. Halis, 1766. 4. Campe philolsphi- fche Gefpräche über dio unminelbare. Bekanntmachung der chrifticheg : Religion, ‚und einige unzulängliche .Beweisarten derfelben,, Berlin, 1773. 8. Gehe disput. de argumento quod ro diuinitate religionis Chrikianae ab experientia ducitur, —— 1796. 4. Weber interpretatio iudicii, quod Ielas la.’ 7, ı4. M. de fua ipfius doetrina tulifle legigır, Viteb. 2797- . 4. Ad 'hiftoriam dogmatis de teflimonio interno Spir. S. illu- : Brandam vid. Junckheim von. den Uebernatürlichen in den Gnadenwirkungen, : Erlangen, 1775. 8, De praeltsmia religio- nis Chrilt. internä ‚et eflicacja anctoritätem' eius diuinam com- probante cpnlulendi fun: Buteler Uebersinflimmung der na - türlichen und geoffenbarten Religion, aus dem Englifchen über- fetzt und umgeaibeitet von Schreier, Dresden und Leipzig, 1787. “8 Balıha H ar Münter Unterhaltungen eines nachden- “kenden Chriften mit fich Telbft über die Wahrheit und Gött- "lichkeit feines Glaubeus aus inneren Gründen, 2.Theile, Ham: burg, 1775. 76. 8. Soame Jenyns, über die.innere Klar- "heit der chriftliähen Religion,‘ aus dem Englifchen von Voll- borth, Göttingen, 1776. & F. Jacobi leichrer und über ‚zeugender Beweis von Gott und von der Wahrheit der chäit. *" Jichen Religion, "Zelle, 1787. 8. E. Schmidt Chriltus und feine Lehre, Leipzig, 1798. 8. Ziegler Abk. in diatio: “Henke” Magazin etc. 1. B. 1.51. Foagel:Auflätze ıheolo- &ilchen Inhalts i. St. Frick Leitfaden zu einer feftan Ueber- . zeugung von den Wahrheiten der Chriftusreligiow.ege. Erlangen; 811.8 Alü libri, qui buc pertinent, ad $ 15. nota a. ot b-

laudati ſunt.

5 20. F Accedunt facta infignia a Ieſu et Apoftolis edita,

quae vulgo miracula ) dicuntur (teſtimonium Spiritas Sancti externum). Audimus Seruatorem ipfum palam

Plofitentem, haec facta eo fpectare, vt animos hothi= num ad Deum. conuertänt, qui Ieſum docertem ‘Ageti«

. temque potentiffime adiuuet, eiusque eflatorum aueto- titatem flabiliatb). His plane confentiunt effata Apoſto- lorum ). Ze 2 > a) Miracula ſenſu biblico et populari dicuntur fact a confketus

dine naturae witaeque humanae prorlus aliena, quae admiratio- zem ſummam excitant Auntque Deo. volento, howinem illa

\ Dr t

-

' —8 39 -

edentem auxilio fingulari,imante, eiusque' auctoritatem his fa- . <tie comprobante. Quam quidem :notiopem -biblicam partim ex iplſis vocibus biblicis’ eruimus oyusıo, duvausıs, repara, Hav- mare, ni, Hin, Mein, bp [. aha, partim ax ip» ... "Kia aiusmodi factarum narrationibus in [cripturg Jacra obuiis, par, ‚, tim ex iis, quae his miraculis, hilftoria teftante, in ahimis ho- wminum effecıa ſunt (v..c. Io. cs 7, 8. 21. Marcäc. ı, v. 27% lg. Luc. c. 4 v. 37. Acet, c. 9. 9% 12. a: partim ex effatis, quae, legati diuini, Yacta infignia edentes, haud raro eloquuts (nat (e- c. Numerr, c, 16, v. 28. ı Regg. c. 183 v. 36. Luc. ec. 8. v.,39. c. 17. v. 18. Jo. c. 11. v.%& 41. Jet. c. 9, x, 40.) Miracula vere diuina ab eiusmodi oyuecoıs, quae tantum- modo fpeciem mirsculorum disinorum prae-[e ferant, bomines- “que fallanı (Deuteron. c. 13, v. 2. fl. Mactli. c.*7. v. 22. c. 34. v..24. 2 Thoſſut᷑. c. 2. vi 9.)ı [criptura facra praeeunte con- ſuii potiſimum animique fenfüs, quo fiunt, honeſtate et ‚. pjeiate diſtingnuntur .apya zala Matın. c. 11. v. 5. Io. c. 10, . u. 32. Aett. c. 10. v. 38.) Praeter commentatt. Ammonil, d&$. 21, nota a. laudatas cfr. Se ellwagen diſſert. {{ub prae- Baio Noe/felti palam propofita) de iudico miraculorum in facra fcriptura commemoratorum caute ab interprete inftituendo, - Halis, 1766. 4 Zo&e} de notione miraculi diuini bibjica, Viteb. 1797. 4. Notionem miraculi [ubtiligrem phillofophicam |

ad $. ı1. nota a, explicuimus. se b) Effata Chrifli praocipua, quibus de eonfilio horum factorum primario edocemur; Mau. c. 11.7. 2—5. Io..c. 14, % 10, k c. 16. v. 24. c. 5, v. db. 'c. 10. v. 25. 37. 58. c. 11. v. 41. fq.'6call. v. 4. 15.) add. Io. c. 6. v. 26; 52. 35. Nolobat ta- men miracula ve) fola exiltimari, vel omnium grauijlima le- gationis-[uae et auotoritatis diuimae tellimonia, Io, c. 1%, 11. &. 15. v. 23. 24. c. 6. v. 26. Mattnh. c. 12. v. 38. 1. co 16. ı wı—a Manei c. 8. v. 11... Luc. o. ın.v.20lg. æ) Acit. c. 4. ve 7 - 10. c. 9. v. 34. 40. c. 14. v. 3. 2 Corinthh. e. ı2. v. 12. ad Romm. e. id. v. 18. 2 ad Hebraeos rc, 2. v. 3. 4. Inter 'Fheologos recentiores de conſilio, quo facta la edita fuerint, diuerfimode iudıcaum el. Ch, Ecker. wviann theologjiche Beyträge 5. B. 2. St. Paulus auch et- was . über die Abficht der Wunderthaten 'Jein, im neuen theolog.‘ Journal, Jahrgang 1797. % und 5. St. Nits/ch "comment. quantumm lelus miraculjs tribuerit?- Viteb, at. 4. Storr hat Jeſas [eine Wunder für Beweile ſeiner göttlichen Sendung erklärı? in diario: Jart Magazin für.chriftliche Dogmatik und Moral, 4. St. (coll. eodem diario a. St. p: 80, fl. .Flatt Bemerkungen über die Wunder Chrifti, im Maga- zin eıc. 3. St. Weber de confilio, quod lefus fe in mira- eulis [uis fpectafle ıpfe profellus elt, Viteb. 1802. 4 WW. Starck de notione,: quam lelus ia iis locis, vbi ad zpya [ua prouocat, huic vocabulo tribuerit, Jenae, 1813. 8, (inlerta eiusdem libro: paraphrafis-et commehbtarius in ev. lo. capita .. .x5— 17. Jenae, 1814. 8) Commentationes meae de confilio, uo leips miracula edidit, ex ipfius ſermonibus recte cognosoen- ‚do, eum additamentis multis inlertse opu/calis meis exegelicis griticis ‚dogmaticis, Vol, I. Jenae, 1817, 8.

J

iv

e z - 30. >. : i - * . - n 1 W

6. ai *

Saum potius ſequuntur arbitrium, gquam principia certa. et explorata, qui vel vniuerfe authentiam et fi-

dem hiftoricam narrationum de miraculis a Ieſn Apoflo- -

‚lisque editis impugnant®),. vel negant, his narrationibus siasmodi facta et euenta exponi, quae nequeant ex le- gihus viribusque naturae nobis cognitis atque ‚perfpectis explicari b), ' 1 '

a4) Authentia eorum N. F, locorum qui miracula commemorant, ijedem, argumentis nititur, quibus wniuerfe authentia horum fcriptorum prebatur. De fide hiftorica auctorum N. F. chr. $. 18, a

'. b) Fuerunt, qui his narrationibus fenſum inelle dicerent allegeri- cum (Thomas Woolflon diſcourſes on the miracles of our GSasbviour, London, 1729. 8,); qui traditiones myıhicas in iis de- - prehendere fibi viderentur, ex rebus in facto vere politis oriun- das (Bauer hebräilche Mythologie des A. und N. T. Leipzig, a802. 2 Bde 8. Krug über die genetilche oder formelle Erklä- zungsart der Wunder ın diario: Henke Muleum' für: Reli- giouawillenichaft ı B. 3. St.); qui, dum_concederent, res nar- ratas vere accidifle, oflendere Iludereat, orationem —— diuerſimode f[upplendd, formam fermonis a fententia dıfimguen- do, variisque coniectuwis admittendis, quomodo haee omnia per @as naturae leges atque vires, Quas bominee noftri aeui cognie : 25 . habeanı atque perlpectas, 'efiici potuerint (Eck Verfuch, die Wundergefchichten des N. T. natürlich zu erklären, Ber- - .. En, 1795. 8. Das Uebernatürliche des N. T. natürlich erklärt, * Frankfurt und Leipsig, 1797. 8. Die Wwnder des A. und N. . T. in ihrer wahren Geflalt, Rom, 1799. 8. Natürliche, Ge- - ,” Ichichte des grofsen Propheten von Nazareth, Koppenhagen, _ 0.2800, 1802. 3806. 8, 4 B. Pauius philolog. krit. und hi- for. Commentar über das N. T. ı. 2. 5. Theil, Lübeck. 1804. 2805. 4. Tbeil ı. Abtheilung, 1804. 8. Gutsmuths de Chrifto medico, Jenae, 1812. 8.) Ex mea quidem perfualione, aliis quoque Thheologis probata, neque illud ıuterpretandi genus allegoricum et mythıcum admitti poteſt, nec in plerisque narra- ' tionıbus miraculorum in N. F. ohuiis traetandis eiusmodi expli- «andi ratio probe fuccedit, et finem propolitum confequitur, . qua haec euenta ex legibus et viribus naturae noſtrae aetatı per unen: nifi coniecturis arbitrariie, neque indali, ermoni, et vitae lefu Chrilli et Apoftolorum, neque methodo, qui euangeliltae in narrando uli funt, et elocutioni accommo- \ tis indulgere, breuitati lermonis euangeliftarum et formae ni- mium tribuere, in comparandis närrationibus N. F. cum ıradi- Konibus aliorum feriptorum atque temporum limites iuflos transi- se, ex locis quibusdam fingulis (. c. Math. c. 13, v. DR. Marcti c. 6, w5.- Matih. c.7. W322 c. 12. 27.c. 2%, v. 24.:.ea, quae inde colligi recte. non pollunt, concludere vo-

lusrimus. Gb. C !aparcde Bejrachtungen über die.Wunder-*

; J « F v . ; | 31 a

v Dr |

grerko des Erangelium sur Beantwörtuing der’ Schwierigkeiten, die Herr Rouflenn erregt hat, aus dem Franzölifchen Pre

Zürich. 1771. 8. Dillertation fur les miracles contenant lexa»

. mep des principes poles par Mr. Dav. Hume dans lon eſſai -dur les miracles compofee en Anglois par George Campbell, wadüite par Jem de. Cafbillon, Utrecht, 1764. 12. [conıra, . übrum: YHume ellay on miracles, London, 1748) Jac. Hos singer diairibe de miraculis, Turici, 1770. 8. Ludervald' Vertheidigung Jelu, feiner Wunder ımd Jünger u. [, w. Helm- flädı, 1784. 8. G. Seiler .ptogr. Chriftus an in operibus fuis mirabilibus efficiendis arcanis vlus lit remediis? Erlangae, _ 1795. 4. Kiusd. progr. Jelus, an miracula luis ipfins virus —— et, fi hoc, quid inde ſequatur, Erlangae,, 1799. 4. Idem über die Beichaffenheit, Zwecke und Wirkungen der bewundernswürdigen Thaten Jesu und der Apoltel, in diario: Tzfzhirner Memorabilien für das Studium und die Amzsfüh- fung des Predigers, 1..B. 1, St Fifceher über die bibliſchen * Wunder ein’ Ce enltück zu Ek’s Verfuch, 35. Abtheil, Soraù

- ünd Leipzig, 1790. 97. 8. —— Verfuch üder .

die neuteltamentlichen‘ Wunder, Meillen, 1797. '8..Bahns. maler meletemata de miraculis N. T. ſub praelidio Storris

‚.. defenla,- Tubingae, 1797. % P. Möller Abhandlung in den au Amflerdam und Haag holländiich herausgegebenen, Abhand« lungen der Haag'ſeben Gelellfchaft zur ertheidigung der ehriftlichen Religion, 1797. T’htenemann Bellimmung des Standortes, von welchem alle Verfuche- die Wundergefchich- - ten des N. T. aus natürlichen Urfachen zu erklären, zu be- trachten find, Leipzig, 1798. 8. Heubner miraculorum ab euangehiftis narratarum interpretatio grammatico - hiftorica, - af- ferta contra eos, qui e naturae caulis deducere illa conantur, Viteb. 1807. 4 ‘Befenbeck Lazarus, oder über das Un- ſtatihaſte der natürlichen Erklärungen der Wundergelchichten im:N. T Erlangen, 1810. 8 T. Lang Bemerkungen über die plychologifch - hıftorifche Erklärungsart der Neutellament- lichen Wundererzäblungen, ın diario: Magazin für -chriltliche Dogmatik u. I. w. Von Sü/skind 9. St, 11. St. (coll. Gjab». Zer neuelles sheolo ifches Journal 1800.) Muzel.über den Glauben aa die im N .T. erzählten Wunder, Elberfeld, 1815, 8,

Ä $ 22. Quaim temere argamentum legationis Ieſu Ohrifti diuinae a miraculis defamtum ab iis impugnatum fuerit, qui dicerent, fieri omnino non polfe, vi miracula acci- dant, vel vt abhominibus tanquam miracula agnoscan- tur, ex iis patet, quae ad $. ı 1. difputata funt. Ne- que dizerim, necellitatem ‘et vſum horum factorum in- -figoium vnice ad astatem lefu Chrifli et Apoflolorum *) pertinuiffe.e Quanquam hifioria docet , ‚non defuille bomines, qui perfaafionem ſuam de origine religionie

x

. 4 2 Ad ae

? Gen 32 n

Chriflisnae diuina ſirmiſſimam atque fanctiffimam aliia argumentis fuperfiruerent, ralione nulla indols horum factorum mirsculofae habita; quouis tamen tempore eficsre polerunt, quod ſemper eflecerunt, vt animi hominnm de Chrifto edocendorum ad ipfum einsque do- etrinam misgis attenti reddantur; vi verilali eorum, quae partim leſus ipfe de legatione ſua coelefli et effica- cia ſamma Dei Patris, couſam ipfius potentillime ad- fuuante dixerit, partim Apoftoli de auxilio, quod' fibi conligerit, diuino eloquuti fueriot,, inferuiant compro-. bandae b); denique, vi effata Chrifli grauillime (ymbolics illußrent‘) 0% a) Iudae omnino exfpectabant, Melliam ıniracula patraturum elle, dicebantqüue, aetatem Melliaham prodigiis fore ınlıguem. Ie/. . 36. v. 5. 6. Io. ew. c. 71, % 31. ẽ. 6. v. B0 fg. Sohar

in parte li. fol, 8. Offendebast ludasi haud raro in his illis-

ve dietis lefu Chrifli. quae placitıs Iudaiſmi vulgaris repugna- "baut, itemque in tota condiuone Seruatoris exierna; pagani vero polyıkeilıno erant Uediti; [uperftitianibus variis magnopere indulgentos. ' Proinde zucıoritatem Chrifti et .bis et ıllıa per eiusmodi facta infignia (miracula vera diuina) comprobari opor- tebat. Cr. Heriholde chrillologia Iudasorum lefu Apofio- lorumque arıate, Erlaugae, 1813. 8. p. 168. fg. Augnti aa Es rar t,voor.J. 1802. 7. Siũck (vbi commen-

1210 a huc pertinens legitur.) Seileri cam-: mentatjo diario Tz/[ch irneri: Memorabilien etc. 2. B. 1.

St, inlerta, fupra ad $. 2ı. nota b. laudata. Rs:

| p) Quum facta la inlignia -dacumenta exftent Iuculentillime

ausibi diuin: Gngwlaris, quod Jeſu Chrifto et Apoliolis contige-

, . gu neque Numen vorseiffimn um et fanctlimum exillimari pollit

goctrinam fallam. hac sauone. adiuuille; pater inde, omnino

doctrinae Chriſti eiusque legatorum fidem efle habendam. Ct.

5 20. Hoc ar,umento ü potilfupum indigent, qui nondum ita

... Junt exculii et experientia edocti, vt originem · religionis Chri-

Nianae dininam ex ſola eius praeflantia et efficacia morali pror-

fus inielligant atque perfpiciant. Accedit, quod miracula Chri-

Si er Apoftolerum animi indolem egregiam ıeltantur. Cfr. $. 17. $. 18. nota a. Be

- 0) Chr. v. ce. do. ev. © 9. v. 59. c. 6. c. 11. v.25. ıFacta im

figria ad indolem Fehler religionis Chrillianse pertinent

$. ı2, nota e, -— Ad totam hanc $. hi’ potilimum [ecıptores

eonlulendı funt: Sohwars dillert. theol. qua de argumente

a muaculis ‚pro religionis veritate ducto quaedam monentur,

Gielsae, 1772.8. Farmer Abhandlung Tiber die Wunderwer-

ka aus dem Englilchbeu ũherſetat von ZBumbergar Berlin,

‚1777. 8, Neumann Unterluchang des Werdebiwele als

du leisten eutlcheidendom füg die Walırkeit der chrilllichen

;

t A vo Fe Eu ER; 5 , "

. 1 > 2 \ u \ SEN *

Rölifion; Binom, 19775 8. Wedänd über Wunder nach

-< , den Bedürfniflen unferer Zeit, Göttingen, 1780: 8. Räize . ürlichen in ‚der:

Anfichten vor dem Natürlichen und Üeberna chritlichen Religion, Zittau und Leipzig, ı805. 8. ZAhars-

+ mann Blicke in "den Geift des Urchrifteniuums, Düflekdorf,

. 1802; & Gabler über die Methodik des Wunderbeweiles, in ſ. Journal für auserlefene theologilche ‚Literatur, Jahrgan 1802. 2B. Hünerwadel-Apologie des Wunder- und O Senbarungsglaubens (gegen die Abhandlung eines ungenanntey Verfallera ın Henke s neuem Magazin für Religionsphilolo-

hie etc. ı. B. 3. 2 diario Flattii, Magasin für chrift- iche Dogmatık und Moral. 8. Stück. Ziegler Abhandlung in :diario Menkii Magazin: etc, ». B. ı. St. Kirftan'Abh.

s

na, 1813. 8,

in dierio Loeffleri,. Magasih für Prediger 7. B. 2. St. Ic-

u ee: N Argumento ab his. infignibus factis Iefu Chrifli et

Apoftolorum (miraculis poientiae) defumtö'coninnctifhi-

mum efl, quod a miraculis praefeienziae ducitur, i. e. vaticiniis & Chriſto editis, eueutu comprobatis"). " In- Teruiunt quippe’ auxilio diuino? fingulari declarahdo, tuod Chriſſo eiusgque caufae contigerit, fine Deum e6

ipfo temporis momento, quo lefus vaticiuitim ederet, if animum enıs vim fingnlarem 'exferuille, fiue Serua-:

torem facultate diuinandi prorfus eximia divipkus inſtru- ctum fuiffe dixoris—JJ. 0o0—" ——— © a) Sub vaticinio intelligimus rei futurae contingentis nuntium eer tum et. aceuratum. Eh: Friedrich di. de notione vatich®

ni, Zwicaniae, 3798. 8 Andimus lelum euenta plura pror-

- fus inlignia , "per iplum diyinits adiutum futura, praedicadtem

. & Matih. c, B. v. 19, Io. er. c. 14. v. 23, 40.), -mortem

IR inflansem ip cruse fübeundam et relurrecgonem die ter-

tio fequuturam (v. c. Matıh. ev. c. 20. v. 18. ſq. c. 16. v. 21. "& 17, v. 9 12. 22. ſq. Lucae ev.’ c. 28. v. 31. fl. Io. bv. c. 2, v. 19.), plura, quae discipuli fui vel facturi eſſent, vel ex- Berka: (ve c. Mach. ev. c. AS, J. 34. c. 24, vrQ. c.2b, v. 54 Iata futura Hieroſolymarum, populi Indaici, ‚doctrinae ſuae di. vinae v. (c. Mattk. ev. c. 2&.Marci c. 15. Lucae c. 19. ©& a1, .. e. 8. ve 11.6, 13, v. 91, Jo. ev. c, 20. v. 67: Neque negligendum eft effatum Chrifi Math. ev. c. 26, v. 13. Coniectura nonnullis probata, guosdam ex his ſormonibus le-

elle intellecios et lormatos, quam Seruator ipfe eos pronun- tialler (cfr. Paulus in co nt. ad Maıth. er. c. ı6. w. 21, e. 17..v. 25.) argumentis idoneis deftimitur. Vid. ad,$. 24. nota a. et Ve 3I133. 5 ed

Y Ch, ad hanc.$, Reufs difiest. ‚qua ex, vaticipiis- Chrißi im: * *

TS, >,

Sa Chriſti poſt euentum .a feriptoribus hiſtorias Chrilti aliter ,

y . J wre 36 r iter ihpletis probætut Yeligionis Chrifi veritas, "Tirkingae G. #77 ale diſſ. .de Chriſti prophetae, * mae, 175% 4. A. Schlegel Weiſſatungen Iplu von der

Zerltöraug Jerulsieme, Leipzig, au: 8. Jahn Erklärung

der Weillagungen lefu von der Zeritö Dg der Sıadı Jerulalem

u. £ w. in diario Bengelit Archiv für die 'Thealogie und

- ihre neuelle Litteratur 2. B. ı. St. 2. St. Tübingen, 1816.

2817. 8.. Meyer Bibeldeutungen, Frankfurt am an, 1812.

8. Aliter flaguerat Scherer ausführliche Erklärung der [ämmt-

. lichen Weillagungen des N. T. Leipzig,. ı865. 8. Nuperrime vero hoc argumentum a vaticinus Chrißi ductun: iterum defen-

{um et ab Egberto Finke in [pecimine hermeneutico-theolo- ico, quo vaticinationes Ieſu. Chrifli de perpellionibus fuis,

2morie, gt.in xitam teditu illullrantur et vindıeantur, Traiecti ad

RBhenum, 1818, 8. I ae

6. 2 4. | i '

. Eandem de kgatione Seruatoris diuina perfuafio- nem hiftoriae fatorum JIefu Chrifii, eius discipulorum, eiusque doctrinae ſaperſtruimus. ‚Refurrectionem. po» tiſimum lefa Chrifli innuimus’), eiusque a/cenfionem ad coelum®) discipalis atque doctrinae maxime ſaluta- rem; fiduciam plane fingularem viriumque haud vule garium ſenſum, quo discjpuli a Chrifto electi doctrinam fibi traditem propagauerunt‘); curam potentiffimam Numinis Jupremi in hac religione per totum orbem ter. 'rarum tradenda et ronleruanda, eiusque puritate relli- tuenda, ab illo inde tempore, quo primum condita eſt, ad bunc vsque diem confpicuam ').

a) lefus ipfe praedizerat, ſe tertio die in vitam elle rediturum. j . loca ad $. 23. nota a. laud, Quo minus coniecturae non- ‚' aullorum interpretum indulgeamus, SBeruaiorem ante mortem zunquam refurrectionem fuam e maortuis ( Senf proprio) fr turam commemofalle, praeter alias’ rariones locus Marci im-

- pedit c. 9. v. 9, 10. coll Matth. ec. 17. v. 9. Vd. Reinhard

- progr. de Chriſto fuamı, dum viueret, Trelurrectiionum praedi-' cente,. Viteb. 178%. 4. in eius opufculis academicis vol: IL

-- Lipl 1809. 6. Säfskind Bemer ngen in Beziehung auf die : Frage: ob Jefus feine Auferfishung beflimmt worhergelagt habe?

‚. adtario Flartii, Masazm für chriflliche Dogmarık etc. 7. St. PAa nx Gelchichte des Chriftenthums etc. 3. B. Göttingen, 2818. 8. 8. 2,7. fq. ments. quae verifatem narratiohie

de Seruatoris rediru in vitam (Matth. ev. c. 28. Marci c. 16. Zuc.c. 2% Io. c. 20. coll. ı. epiflola ad Corinikios c. 15.

v. 4. fegq.) extra omnem 'dubitationem ponunt. eadem fahrt, quibus perfuafto vniuerfa de auctoritate atque fide ſeriptorum ‚‚hiftoriae lefu Chrifli innititur; Vd. 6. 18. Accedit, quod ne- que intelligimus, quomode primis discipulis Chrifi, qui Ieſus

4 : a gs

= , \ 3 I \

. % s * 9

Ba | mortuo,' animum abiecerant (Marci er. c. 14. 'v. 50. Lucae e a4. v. 11. % 17. fag. v. 37. 41. Io, ©. 20. v. 9. 25,) zes [urrectio eius tanıa ‚irmitate, quanıa ils de hoc euento perlua« fum fuille feripia eorum omnia declarant, perluaderi potuis fer. nili lelum vitae rellitutum ze vera vidillent;. neque fortim tudo et conflantia nobilis, qua Apoftoli doctrinsm Chriftianam

propagauerunt, eique victoriam parauefunt, vila ratione expli-

-

( den

cari potell, nili concedas, Jelu- Chrilti in vitam reditum aui- ' mos eorum, antea fractos, confirmalle. . Hiftoria ipla doctri« nae Chrilt, eiusque eflicacia faluberrima 'atque diuina, quam in animos hominum et res humanas ad hunc ysque diem ex-

‘feruit, ponit, Seruatorem in vitam redülle. Ne hoſtes Ie.

fu Chrilli vnquam eontrarium docere potuerunt, (Math. er. e, 28, v. 12. M. Acet. c. 4 v. ih. ſeqq. c. 8. v. 27. . Caulae vero, cur lelus vitae refliturus non iterum aduerfariis [nis, neque omnino Iudaeis omnibus, [ed .discipulis, er amicis mul- us (1 Corinth, c. 15. v. % 0) apparuerit, fatis idoneae et gra- ves cogitari pollunt. Cfr. Meere die nichtige Einwendung, . dafs der auferftandene Ieſus nur feinen Freunden. er[chienen fey, Quedlinburg, ‚1752. 8. Beckers commentatio in diario: 1 %- gufti ıheologilche Blätter, 3 B. 5. $. Marbeinecke a warum der Erlöfer nach [einer Auferliehung lich nur

einigen gezeigt, in libro: fünf Reformarionspredigten,,. nebft mehreren andern Religiogsyorträgen, Berlin, ı818. 8. Denique, quod eos 'attinet, qui coniecerunt, Seruatorem non vere mortuum elle, imo,. Numine Supremo fata Chri- fli moderante', ex animi deliquio fiue ſopors grauiflimo, qui morti fimilis eller, in vitam rediifle, negari profecto yon pot« eft, etiamfi haec coniectura fuerit probata, documenmum ta- nen prouidentiae diuinae fingulare in en deprehendi, quod Deus hac ratigne vasicinium a Chrifto editum (cfr. Joca [upra laud.) euentu comprobauerit (nemo enim, nili homo ineptus et impius, dixerit, Chriftum ipfum cruci adfixum fimulalle tan- tum mortem fuam). Verum' enimuero iplius lefu Chrifti, docto« sis weracilimi effata ita comparata funt, vt nos omnino iybeang de morte eius vera, —— fic dicta, cogitare. Accedif locua ev. Io. c. 19. v. 54. Nèe vlla obueniumt vefligia, vndo col- ligi pollit, aliquem vel ex amicis, vel ex aduerlafiis Chriſtĩ

‚de ‘morte eius vera vnquam dubitalle. Maich. ev, c. 27, v. 63.

c. 28. v. 12. Actt. c. 3. v. 19. c. 25. v. 19. lidem hiſtorieam narrationis de refurrectione Ielu Ghrifti idem perperam fulpectara zeddere voluerunt, Reimarus in libro: Le f fing Beyıäge aus den Schätzen der Wolfenbütteler Bibliothek, 5. Fragment, Wolfenbüttel, 177, G. Wünfch in libro: Horus, Ber- lin, 17835.8. C. F. Bahrdt Ausführung des Plans und Zwek-

kKes lefu, B. 9. 10. Cfr, etiam Des Cotes die Gefchichte

und Lehre von den Erfcheinungen Jefu nach £. Tode, Mann» heim, 1809. 8. Neque defuerunt, qui reditum Seruatoris im

vritam ex eiusmodi naturae legibus ac viribus, quae nobis co»

nitae [int atque persipectae, explicari vellent, v. c, auctor li- Belt: Jefus der Auferftandene, Nachtrag zur natürlichen Ge» Ichichte des grolsen Propheten von Nazareth, Kopenhagen, 803, 8, Alii hang narrationen: egregie er erudite defenderunt, oo : = C 2 \

-

ans 36

a4orumqus plures doeuerunt, hae in re efickeiam- Dei

extraordinariam tecte agnoſci. Ofr. Heilman- ni opufcula ed. Danouius Vol. U. Jenae, 1778. 8. Ditton die Wahrheit der chriftlichen Religion aus der Auferflehung Jefu bewiefen, m das Deutfche überfetst, Braunichweig, 1749. 8. (4. Auflage). Sherlock gerichtliches Verhör der ee der Auferftehung Jefu u. f. w. aus dem Englifchen überlerzt von M. ‚Schier, 4. Auflage, Leipzig, ı7bı. 8. Einsdem Fortfetzung des gerichtlichen Verhörs der Zeugen etc, überlest von Meyenberg, Zelle, Frankfurt und Leipzig, 1763. 8. Die Auferftehungsgefchichte Jefa Chrifti' vercheiig (von einem - Ungehannten) ‚Braäupichweig, 1797.86. Lüderwald die Wahrheit und Gewißsheit der Auferftehung Jeſu, Helmitädt,

1778. 8. Le/s Aufsiftehungsgelchichte Jefu, Göttingen, 1779. 8 Döderlein Fragmente und Angifragmeute, Nürnberg,

2783. 8. J. D: Michaelis Erklärung der u und Aul-

' erftehungsgefchichte Chrifti, Halle, 2 Eiusdem An- hang sur Begräbnilsgelchichte Chrifti, Halle, 1785. 8. Yolk-- mar Prüfung der Glaubwürdigkeit des Zeugnilles der Evange. liten von der Auferftehung und Himmelfahrt Chrifti nach rö- milchen Rechten, Breslau, 1786. 8 Velikufen tria progr. hiftoria refurrectionis Chrifli ex dinerlis commentariis probabi-.

‚Niter context, Helmftadii, 1780. 1781, inferta commentationi- bus theologicis edd. Velthulen, Kuinoel, Rupert‘ Vol. IV,

Friedrich über dia Gewilsheit der Auferftehung Jefu in dia- sio Eickhornit, Bibliothek der biblifchen Literatur 7. B.

2. St. Ple/Sing die Auferflehungsgefchichte lefa Chrifü, auf das Neue betrachtet, 2 Theile, 2. Auflage, Halle, 1788. 8. Schmidt progr. hiftoria relurrectionis Chrifti a nouilimis qui- busdam obiectionikus vindicata, Jenaa, 1784. Griesbach progr. de- fontibus, vnde euangeliftae fuas de telurrectione Do-

‚int narretiones hauferint, Jenae, 178%. 4. Schetbel neue

Dun achang über die Gefchichte der Auferftehung unleres Hei- landes, 2. Auflage, Breslau, 1797. 8. Harder von der Auf- erftehung, als fe;

"aus dem Gebiete der Chriftuslehre, ı. Sammlung, Leipzig,

eriode feiner erften Einführung etc. 1.B. (Göttingen, 1818. 8.) S. 292.1. Kretzfchmar über die zur eit der Auferftebungsgefchichte Jefu, in diario“ 2 oethli Zeitfchrift für Chriftentbum und Gottesgelahrtheit 2.

.5. Heft, Jena, ı8ı8. 8. De nonnullis quaeßionibus adhi- .

ftoriam refurrectionis Chrifti Spectantihus [eparatim cfr. Paulus meletemata ad hiltoriam dogmatis de relurrectione martuorum,

denae, 1796. 8. Flass Magazin etc, 9, St, Aufswurm in

I

s

-

.

P , . * u 5 I J a m - 4 . ® {}

eucke ii eodem diario’ a. Jahrgang .g. Heft.

- by Abitum. faum ad Deum patrem futmrum praedixit Ielus To. ev. 7.053. [g.c vr. * c. 13. v. 36. 1 © 16. v. 5. 18

28. c. 20. v. 17. cfr. Luc. e. 22. 'v. 69. (Match. c. a6. v. 64. Marci c. 14. v. 62.) Euentum ipfum narratur apud Marcum

e. 16. v. 19. Lucam ec. 24. v. 51. Actt. c. 1. v. j - 121 Rem

ferunt, | & - ‚intelligenda elle, vel mythum fanctum Dis loeis ine

geftam fanctam breuiter tetigerunt Peirug in Aetis c. 2. v. 33. et epiltola }. ec. 3. v..22. atque Pawlus epift. ad Epheff. c. 4.

v. 10. Philipp c. 2. v. 9. ı ad Timorh: c. 3. v. 16. Plures

theologorum et interprdtum regentiorum (coniecturis variis · ndul- m vel.negarent, verba euangeliflärum au Dep

(qui notionem yniuerfam vitae beatae, ad quam Chriſtus aliquo

tempore transierit,, depingeret),. flatuerentque, Seruatorem ES tius 1000 incognite in terra vixille, donec] tempore incognite,

e dicerent,

. " diaio Augw/ll. iheclogilche Monsufchrit 1sor. 6. Hofe

fato Cir. liber Yerturinii'nota a. commemo-

ratus:

achirag zur natüũrlichen Gelchichte u. CL w. Bahrdt

„Ausführung des Plans und Zwerkes Joſu B. X. Horft. Göt-

tingifches Mufeum 2. St. n. 2. Brennecke biblilcher Beweis,.. '

dals Jefus nach leiner Auferftehung noch 27 Jahre leibhafüg auf Erden gelebt‘ habe, 1319. 8. ‚„Adfpectäbilem Ieſu Chrfi in

coelum adfcenlum ab eo dogmate, in quo omnes. conlentiant, lelum ad Deum rediille, et vita beara atque aeterna elle dona- tum, accuratius diltingui ‚voluit „mon in commentatione > adfcenfus leſu Chriſti in haflorin biblica, inlerta opuscn- Jie eius nouis theologicis,” Goettingae,- 1803. 8, fr. etiam Paulus Commentar zum N. T.. Vol. 3. p. 659. ff, Quan-

‚. tum: equidem video, neque ex Hilentio Marthaci. et Icannis,

de

neque ex comparatione narralionis de Elia (2, Regg. c. 2.) quae plane aliam haber indolem, ‚argumenta depromere licet, quae fidem hiftericam narrationis Marci es Lucas (aliis [cripturae ſ. effatis rem breuiter tangentibus plane: cönlentientis ) infringere

oſſint. Prouocamus infuper ad ea, quae ad $. ı1. de mira

eulis‘, itemgne ad $. ı8. de fide hiltorica' feriptorum N, P. vni-

_' . xerle disputata [upt. Coniecturac vel exegetica®, vel hiflöricae,

quales Bahrdtide, Venturini, Brengeoke propofuerunt, partim orhnino vanae funt, 'partim.difficultates habent. fingulares. Te-

neamus igitur, quod fcriptores ſacri ſide dignillimi expoluerunt,,

modum rei non accuratius definientes, Ieſum Chriſtum, eorpo-

. re indutum, ex-hac vita terreftti‘in- coeleftem transiifle, non. -moriendo, fed ratione prorlus extsaordinaria,: ita vt_diseipuli_

perfuafione firmillima intelligerent, :Seruarorem ah .hoc inde

tempore participem factum elle 'vitae beatae atque coeleflie, _

ideoque et ipfi,. docendo atque agendo, . animum fuum :magie

magisque ad inuifibilia et coeleftia conuerterent. Cfr. Gries. hach Iyiloge locorum N. T. ad adfcenfum Chrifli in coelum

ſpectantium, Ienae, 1799. 4. Seäler leſum corpore patiter

atque anima in coelum allumtum eſſe, an argumentis probari

poſſu ide-dignis, Erlangae, 1798. 4. Hiusdem comment: de _ corpore Chrifti glorificato, Rrlangae, 1803. 4. : Flatt Maga-\

sin für chriftliche Dogmatik u. ſ. w. 8. St. Ebendaflelbe von

: Sufskind Sortgeleist 16. und 17. St. Flügge die Himmel.,

i 2 * oe. $ 3— . % · ES N *

x [4

.

En 2 ea ie Sharan) DE

u . ..» ) 38 u

fahrt Jelu, Hannover, 1808. 8 HAimly'comment. theol. de lefu in coelum ascenfu, Argentorati, 1811. 8. Leop. Wei- chert de hide hiſtorica narrationis librorum .lacrorum de CHri- fto in coelos ſublato, eiusque euentus neceſſitatæ, Viteb. 1811. 4.. Contra hominem ſtuliiſſimum [upra notamım. ( Brenneke) lüres fcripferant; v. c. J.. Wolff kriülche. Beleuchtung des . .Togenannten biblifchen Beweifes, dals delus nach feiner Äufer- . Mtebung noch lieben und zwanzig Jahr leibhaftig auf Erden ge- lbobt habe, Braunichweig, ı819. 8 Haumenn'Auu-Bren- ecke, Sondershaufen, ı820. 8, Mick. Weber. Gift und’

Gegengilt, Halle und Leipsig 1820. 8, 2

©) Quod Jefus promilerat discipulis (Lucae ev. e. 24. v. dQ. . Actt. €. 1. v. 4 coll. locis ev. Jo, ad 5.9. nöta c. laudatis);

Pisc vt iis 'auxilium fingulare .[piritus diuini contingeret, euen- tu 2 Guangan et inde a die fello Pentecoltes. Cfr. Acıt.

c. 3. Quanquam de phaenomenis externis, quae illo tempore

: apparuilfe narrantur, atque de phrali yAwvoaıs eregass Aaksıy

ı 1 »diuerfimode iudicatum et; nemini tamen negare licer, fi abs- e vllo partium Audio iudicauerit, etiam hoc euentum inter ——— lueulentiſſima prouidentiae et efficaciae diuinae, quae esulam Chriſti potentillime adinuerit. referendum elle. Cfr. - Müller i comment. religionis Chriftianae veritas ac diuina origo

e .dono linguarum feſto pentecoftes a [piritu ſancto [uper apo- ſtolos effufo declarara, Dresdae 1769. 4. Herder von. der Gabe der Sprachen aın erſten chriftlichen Pfingfifeft , Riga, 2794. 8 Heinriche-excurlus II. In editione ſua Äctorum

| z T. etua adnotatione illuftrarunı ‘edit. Koppianae Vol. Ill. partic. II. (contplectens Acta App. c. 13. vsque ad fi nem continuauit, Heihriehs, Goeıtingee, 1812. 8. vbi lententiae interprertum diuerlillimae examini [ubficiuntur. ' Planck Ge- . . fehichte, des Chritenthyums u. ſ. w. 2. B. S. 8. 5, AQuanquam ſuerunt, qui in praedicanda celeritate ſumma qua a End Chrifü (zecolis —— propagata fuerit, non femper ee kiftoriam ducem fatis accurate l[equerentur (cfr. Ofiandrs commentatio in diario: Archiv für ältere und neuere Kirchen- eſchichte, von Tsfchirnerund Stäudlin, 4. B. 2. Sı.); .+@xira pınnem tamen dubitationem politum ell, religionem Chri-

: flianam, eum impedimentis grauiflimis et diuerſiſſimis conlli- <tantem, latis mature [ucceflu admodum prolpero elle gauifam, animos nofiros ad rim diuinam huius doctrinae iplumque Deum ,

... eonuertente. : Inter Martyres aeui antiquioris atque ſe- rioris haud pauci ezfliterunt, quos nemo fanaticos fuille dixo- rit. Inter tenebras. aeui medii denliflinas ac teınneltates re- zumque humanarum viciflitudines grauilimas lux vera euangelit ‘"[eruata et illa, quae faec, ı6. accidit, :emendatio ſacrorum ſen- fim fenfimque prasparata eſt. Noflra aetate, quod Chriſtus dixerat, &uangelium ſuum gentibus omnibus populisque nuntia-

tum iri, magis magisque euentu confirmatur. Cfr. T’z/chir- zer diarum: Memorabilien etc. 2. B. 2. St, S. 87. ſq. Sto jet 3. dilfertatt. de argument. diuinae originis religionis Chriltianae a propagatiane eius, Francof. ad Viadrum 1767.

- 2769. &: F. Sartorsug diflert. qua ex admiranda religionis Chriflianse propagatione probatur eius veritas, Tubingae, 1768,

P *

. sach dem Eng

Du | . Ze ED

/

4 Ja. PH: e-thsologilche" Unterfachungen s, Se; Framt furt - & Lüderwald die Ausbreitung der chriſt- en

gion nach ihrer wabren Beichaffenhet, 'Helmftädt,

‚ı788. 8. Junkheim dill. de vi argumenti,. quod ad. tuen- dam relig. Chrift. diuinam origiaem a conllantia martyrum de»

Jumitur, enge: 1770. 4.: Das chriflliche Märtyrerıbum ifchen des JoAn- Fox und de John Milk ner bearbeitet, 2 Theile, Leipzig, 1817. ı818. 8. T

Rothe Wirkungen des Chriftenthums auf den Zuftand der .: Völker.in Europa, :aus dem Dähifchen überletzt, Kopenha- hagen, 4 Thöle, 1775 --1783..8&. J. Seiler dill, de argu» . zmento ad religionie reuelatae veritatem comprobandam ex Dei verü <ultorum victoria-petendo, Erlangae, 1790. 4 ReinhardPre--

digt: dals Gott die Kirchenverbe aus dem Verderben

entwickelte, das vor ihr her ging, im Jalirgange feiner Pro»

digten 1805, Z/chokke Darltellung gegenwärtiger Ausbrei» ee des Chriftentiums auf dem Erdball® ie: 4. F ——— 8. 25. CGeterum veſtigia deprehendimiis luculentifiima’ eu-

rae diuinae religionem Chriſtianam praeperantis,. ſi mo-

do ad vniuerſam religionis, literarum morumque con- ditionem, quae eo tempore,. quo Iefus nafcebatur ,.pbti« nmuit“), ad ipſum imperii Romani: tum florentis ’)’ain« bitum, ad Ratum Judaeorum in varias regiones disper« forum, et placita huius populi atque exfpectationes per doctores ‚Veteris Teflamenti jampridem excitatas‘) ani- num attenderimns. | = en

w

ur % Hiſtoria docet, Romanos Incceflum profperum doctrinae Chr» " Rianad (Initlo quidem, quamdiu inter Iudaens propägaretur) parum <urauifle. Exfliterat item per Romanos nexus quidam

4) Deliderabatur einsmodi religionis doctrina, quae ad vorm

virtutem et animi tranquilliiatem efliciendam magis idonea et apta eflet, quam Iudaismus Noonulla ex iis placitis, - quae per religionem iſtlanam potiſſimum luce ſin-

gulari colluſtrata ſunt, eo tempore? quo Ielns nalcebatur, vi- . am aditumque‘' ad: animos hominum Saciliorem, quam olim,

habebant.

ee, gentium ac ciuitatum, qui propagationem religionis Chri- Stianae adiuuaret. Nolim vero his rebus externis nimium tribui. Vis diuina ipfius doctrinao ‚Chriftianse plurinum effe-

cun. 'CÄfr. Faber leſas ex natalium opportuuitate Mellias,

Jenae, 1772. 8.‘ Johannesvon Müller [immtliche Wer

c) De hoc argumento eiusqu alii vatıcima de Ieſu Chrifo in V. T. obuia agnolcerent, alũ . tintummodo "vaticinia Mefliana inelle dicerent, nlü permultis effatis V. T. ſenſum vindicarent duplicem. Literke lacrae Ho-

* ke, 8. Theil (kleine hiftorifche Schriften N, 9.)

e vſu "diuerlimode iudigarum eſt, quum

* = r

N

-s erabae in anımis

' - yunt gräuilfima

4‘ x [4 Y N, N . x Li -

u 460 3 = '

"0 " beaebrain antiquillimae protßillum commenkoränt diviauim,-Abra-

.- «mo, Jfaaco, Iacobo datum, fore, vi per pofleritatem Ia-

cobi onınibus serras gentibus felicitas centingat. "Genaf. c. 22.7. 18. c. 26 v. 4. © 28. v..1%. coll. Genef. c. 49. vr.

10. vbi Iuda potilimum a ceteris diftingaitur. (Mefliam ipſum adumbrari multi exiſtimant, diſſentientibus alis, Genaf.x. 5. V. 24; ſq. CC. 123. 8. Le f. [099 40. Ve. 8-12.) Promifum diui-

* "num ſenſu perfectilimo. wuentum a leſam Chriftum,

ab Iuda et Abraamo flirpem ducentem ( Maith. ev. e. 1. v. 0

" Inche‘ c. 3. v. 55.) audtorem felicitatis homiaum omnium ve-

- zißimae. Etfi Moles ipfe ( Deuteron. e. 18. v. 14. MI.) Mes- :: Sam olim ——— do ro ‚multi inter- pretes dubitant) legislatio tamen Molaica 'effeeit, notio theo- J—— radices ageres ‚akilimas, atque _

ab impoſtoribus diflingim poſſent. In üs He- - braeoyum fcriptis,. quae tempore Dauidieo, praefertimi vero poft Banidem literis conlignara funt, perlpicue nunuatur, .fore, .

we. cognitio et adoratio vnius veri Dei per Iudaeos ad Eıihnicos (populos terrae) peruenlar. Pf. 96. 47. v. 7. 8, "2,302. v. 22. Iqu* 117. Sef.c 2 ve 5. c. 60. v. 3, 12. c, 66. v. 18, 1. Ierem. c. 10. vi 11. Zachar. c. 14. v. 9. 16. [L : Ma lach. ec: ı. vw. ı2. ;Aliis locis Inhperlumt. Dauidis : Iine üml-

.. jiae Dauidicae) aeternum praedicatur,‘. fines Palaeſtinas ſupera-

. ‚turum. . 4 72. 89, v. 30. 7. 2 Samuel. c. 7. v. 16. fl. De Ieſu Chriſto, vno ex poßterw Dauidis cfr. Maith. er. c. 330v. 6. Eucae:c. 3. v. 31. . Dane IR veftigia luculen-

iſſima exfpectationis aeui Felicillimi er Iplendidilümi, Iudaeis

”.. per Melliam (vnum ex palteris Dauidis) exoritun, i. e. per

> Ppriucipem omtium, qui vᷣnquam fuerint, Penn, vr

ctprem potentllimum, fortitudine, ſapientia, iuflita, probi- zate: inſigni Br ee Des dileetillimum quo imperamte eihnict omnes ad eultum Dei veri peruenturi eſſent. Prophe- -tae potillimum, poſt Salomonem viuentes, et mala —— leradlitis atquus Iudaeis propter peruerlitsten ſfummam euentura, et anjmos cinium vel. comminationibus vel malis praeſentibus fractos et depreſſos ita conlolati ſunt, vt re ditum Iudaeorum er lsraslitarum in patriam fuiurum, houam- us falutem ‘promitterent, e Melliam deicriberent, ex fur- .: “cule tenui .‚pröctturums Inſſauratio magna cultus diuini per-

Melfam futùra praelertim inde a re exilii defiderata et

mn + >

ur promilla ell.. Certum eſt, in ‚üs Hebraeorum Icriptie fagris,

use inde.a.tempore Dauidicd prodiernat, vaticinia exfläre Mes-

—— etſi de nonnullis eorum locorum, quae huc releruntur

Pf..2. Pf. 4: Pf. 16. Pf. 22. Pf. 40. Pf. 45. Pf. 72. Pf. 110. ef... 2.0 232-407, v. . 132 17. cd. . 233-6. 9. v. 6. C. 31, ,V, 1— 16. c 42. C 52. v. 10 c. 53,. v. 12, Amofi

m 11. v. 11 - 16. Hofeae c. 14, v. 2 10. c. 2. v. 1. a4. e. B.

v. 4. 5.0 13, 12. Michae c. 5. v. 1 -4. Joël. e. 3, v. 1—c.%4 9.3. Ierem. c. 25, v. 1-8. c.:33, v. 13 —22. 6 ‚31. Ezech. c. 5%. 6.37. Daniel c. 9, Malach. c. 5. v. 1 A. Zachar. c. 9. 7.9. 16. c. 11. c. 12. c. 15. c. 14.) dilfentiant

interpretes recentiores. Ex libris apotryphis vd, Sirac. c, 37. 20. cv 18. c 47. ver. 2 Müccabb. c. v. 57. Chr.

[4 + . *

ng

t

ug

L

.:

..

r | At J

Brerfchneider Infkematilche Dasktelbung „er acik und. ih apocryphilchen Schriſten des A. T. ı. Leipzig, “ir

Mora { Pr 3. fl. Vaticinia autem proprie fic dieta (We

.8. gungen) fun: a didinstiembus (Almungen und Hin- - eutupgen). . T. alteri apparer

Ü Vtrumqus gepus in libris coniunctillinum. (Jusmuis concellum fuerit, doctoribus V. T. imaginem claram et perfpicuam perlonse. Iefu Chriſti, ei deetrinae, farorum, facterumque nondum ante oculos efle ob-

werlatam ; verilime tamen edirmemus, viros illoe, diuinitua. . excttatos, plura eloquutos elle, quae temporibus rebusque Chri«

ſtianis nexu quodam cohaererent ſenſim ſenſimquue apparituro

2. .et ‚aliggid amplus atqus perfectius #nnuerent, quam, ’quod

. D

® .

: $enlu borum, eBatorum proxime -(Hiterali, hiftorieo) cpntinere-

tor... Hünc fonfum ampliorem et fublimiorem Iefus et Apoſtoli

-declarauerunt, quum permulta V. T. effata non taytum tem- pori Chriftiand compararem, ſed etiam ſaepenumeio, modo eg

modo coprelius (ck. v. c. ev. Luoae c. 24, v. 27.

el... 2. ve 28. M.) per Iefum euentu gaudere J . phrafi potiſſimum adhibenda «sro ‘ds yeyover, ıvu

.L. owus winpwön zo gender etc. [. zero a6 ro suonnerod etc.

Fr ‚Chr. .No.ebling de vera vi formulae wa sAngedn vo ende

J 3

tconmmodatus) tatnzprststionem. V.

... .recte -conflusenda, Sulati, 1785. 4. Dresda progr. I.’et II. de Ienia vocabuk wiypar in N. T. Viteb, 1786, ss

% . Eiue- modi vfus locormm..V.-T. in feriptis N. T. obuius (minime ex

rum opinionss Accammo explieandus, imo perfualioni

evorum fanctillimsae: atque naturae *infiomionis diuinae, cogni-

vonam. perfectiorem lapientillime : plane ao

T. , hiſtori- cam, logicam minime tollit et impugnat. Cir. Jeta c. 28. v. a5. 26. 27. coll. Match, er. c. 135. v. 1%, 15. Jo. ev. c. 12, v. 59. 40. itemque 4ota c. 2. v. 25. fl. Neque contendunt

;i- Iefıw- er Apoſtali, decterge dieses V. T. hunc fenfum ſubli- . miorem per j

bg . Vd ı Perio ur. ı0. M. a P Ark 0, 14, 20. [g. (de chin effeti Tonfa cf. Knappti proluße

: in ldeum 2.Petri 'ı, 29:0. Halae, 1786. 4. oßtegue ta D.

L et Franckii commentano iu dianp Henkii, neues, gazin ete. 1: B. 2. St.) coll. Ie. ev. C ıı,v 5%. fa. ad Romm. co 4. v. 25. 0. 16, u A. t. 16, v. 25. ı Corimikä. c. 10. v. 18,

Mius rero diseriminig ſapra commemorati vaticiniorum et di vinationum explicatio omnino non pertinuit ad inflitutionem

popularem Chrifli et Apoſtolorum. De vaticiniis Meflianis,

atque ‚omnina de lecis [ingulis V. T. qpae ad Ielum Ch

iſtum " tränsferuntur hi potiſſtmum fcriprores’adhibendi fumt: Ki a

91

-

De 7 L

oel melianifche Weiflagu ngen des A, 'T. überlerzt und erläu- .

‚tert, Leipzig, ‚1792. B. we |

% Br pe Iudaeorum, Lipfiae, ı800. 4 Eines Ungenannten aus- Jühr

nzer comment. de auread aeta-

iche Erklärımg aller Weillagungen aller Propheten des A. und N. T, Leipzig, 1806. 8. Ammon biblilche Theologie,

. Rudio quodam Curiſti et ſo ad volgares ludaeo- na

=

2.’ B. Erlangen, 1801. 8. Eckermann ıheologilche Beyträ- - ' ge 2. B. ı-3, St. Crell über Accommodationen m N.

. . . L 2*

in prommario: Zobel Magazin für bibliſche Interpreta- tion, 1. B. 2. St. De theologia prophetica, atque de rarione,

"aa libri V. Te auetoriteti diuinae lefa. Chrifli eiusyue dociri-

*

J ER 2 1

+

... der wahre Meflias, Leipzig, 1748. B. -Kidder Beweis, Jdale Ieſus der wahre Meßlias (ey, 2 Theile, Roflok; 1751. 4. 6. "d. Cru Jins hypomnemata ad theolegiam propheticam,. P. I.

. 4. IM. Lipfiae, 1764 1771. 1779. 8 Imm. Hoffmann ... „demonftraua euangelica per iplum fcripturarum conlenlum in „. -oraculis ex V. T.in N, allegatıs declarata, ed. Hegelmaier T. 1. Tubimgae, 179% % Seiler die Weillagung und ihre , Erfüllung aus der beiligen Schrlft dargeflells, Erlangen , 279% 8 Kleuker wactaus de nexu, qualis conflat inter virum- ue diwnae conſtuutionis foedus, ‘prophetice, Helmftadii, 1792.

8. Zeller dill. de vi argumenti a vaticiniis Icripturae 8. ad ‚confirmandam religionis Chrifti diuinitatem propoliti, Tubingae,

: . 179% 4 Kanne Chriltus im alten Teſtament, 2 Th. Num- . berg, ı818 8. Ali, hoc argumantum tractantes placita Theologiae propheticse artiquioris non omuino [vflragis lui⸗ probayerunt. J. G. Rofenmüller hiforilcher Beweis von

.

i ...(2,. Auflage). Les Prüfung der gemeinen Theorie von Weis- ‚nen fagung, 2. Anhang zu feinem Werke über die Religion etc. 2,

B. Göttingen ,- 1786: 8 Konynenburg Unterfachung über 5

5 die Natur der. ahtelamentlichen Weillagungen auf den Mes-

Jias, Lingen. 1795..8. Herder fämmtliche Werke zur Re

, -igion und .Ehsologie, 9. Theil. Tübingen. ı808. & (Briefe . . ‚das Studium:.der:Ti ie ‚betreffend ı. "Theil p. 215 246, i Praeterea cr Eokermann de vatieinis likri düo, Hambur-

gi et Kıleniae, ‚2784..4 G. Anton commentälio : rationem |

a MNequo filentio prastereundum ft teſtimotium, ‘gnod Ioannes baptifta de Iefa exhibuit, fiquidem hoc te- ſtimonium operi Seruatoris falutari praeparando inler- it”), quariquam diuina, qua loanyes’docuit, auctoritas ab.ea potiſſimum auctoritate dinina pendet, quae lelu Chrifto eiusque doctrinae aliis.de'caufis recte vindica-

tur ®). u F

4) Ofr. Io. c. 1, v. 15— 28. v. 29— 34. 55. 36. 6. 3. v. 27. “PM coll, Matah. ev. c. 3. v. 11. fg. Marei c. ı. v. 7. ſq. Lueae. 5. v. 16. ſq. Cfr. Beil Unterfuchung der göttlichen

"Sendung Johannis des Täufers und Jefa.Chrifli aus dem Eng-

uſchen überfetzt mit Anmerkungen von Henke, Braunfchweig, 1779. 8. D. Küfter Verfuch die. Theologie Johannis des . Täufers darzuftellen. Leipzig, 1796, 8. Sgein über die Ge- fchichte, Lehre und Schtekhle Johannes des Täufers‘, in dia- sio: Analekten für das Studium der exegetilchen und [yftema- tifchen Theologie von?Ro/fenmäller und Tsfehirner, % B. 1. St. Leipsig, 1820. B. Ojfiander über Zweck und Be-

: | y ae eomprobandas inleruiant, vaiuerle-cht. Sehöt:gen:lelus

der Wahrheit dor chriftiichen Religion, Meiningen, ·8.

r s A J *5 B D E s ‚s 24

43

Autont der Johamieifchen Taufe ih eodem huins diarũ lal-i.

culo. b) Iefus ipfe auftoritateri Ioannis haptiſtas vindioauit; eiusgüe te- ftiimonio vfus elt, ita tamen, vt: fimul profiteretur, alia ipfi

fuppetere legationis fuae diuinas dogumenta grauior Maik,

ev. Ce 31, Vo "D fq. Vi 231, Vr 25. In ev, O- v 53, )

a '

n

De aueioritate, quam ceteris leſu Chrifi legätis Windicamus, Paulo guoque concedenda *) nequaquamd

dubitandum elle, cum ratio docet,' qua ad pröouinciam Apoftoli vocatus eftb), 'tum ex vita eius patet°) ab ille

inde tempore gefla, doctrina ab eöttraditä, atque cons enfü ceterorum Apoftoloram, qui Paulum Ieſu legatunı _

C

verúm agnouerunt‘), - .

a) Paulus ipfe teoſtatur, fe pariter at e ceteros Ieſu legatos os 2, I Holm e a Chriſto vocatum er Corinthh. c, ı,

moth. c. 1, 11. ſq.) rouelatione edoctum (ad Galasas c. ı, vi sı. 12. ı Corisshh. c. 21, v. 23. 2 Corinihh. ©. 12, V. 7. 9% ad Ephef. c. 5. v. 3.) viribusque ad hanc preuinciam recte go- ! gendam necelleriis beneficio Dei et Chrifli infirucrum, atque -. Spirinss diuini participam (ad Galatas c. 2, v. 8. 1 Timoth. c. ..21, 9% 11. Iq. ad Zphel]: c. 3, 8. 7. ı Corinth. c. 2, v. c. : I v1, 37. . . b) GR. 2 p. €. 9. c. 22. c, 26. Nonnifi eflicacie Dei at- ; que Chrilti fingulari, ex tota narratione locis laudatis expo- In elucefcente, fieri potuit, vs honio fectae Pharilaeorum ad. dictus,' haflis Chrifianorum acerrimus , fubito fectaror Chailti euaderet er Apoftelus. canlae Chrifti diuigae toro animo dedi- . tus, Hilſtoria docet, quot et quanta Paulus effecerit, doctri- na euangelica gentilibus potiflimum tradenda, De variis coma-

v.ı.5, ad Galatas c. ı. v..ı. ad Komm. c. 1, ve. 5. 1 Tr

« N

.. "zminibus conuerlgnem Pauli repentinam ex viribus legibusgrue s Erlan-

naturae cognitis explicandi, cke. Am mon in opulculi . gae, 1799. 4 Eekermann theologilche Beyträge 2 Th. 1. St. Groeiling in promtuario: Henke Müleum' für Reli- gionswillenfchaft etc, 5. B. 2. St. er älii. Euentum plane ex- - traordinarium an) hac in‘ re alii agnouerunt, v. 6. "" —_ Lyttlerin ee die Bruns und das Ilamt Pauli, aus dem Engliſchen überfetzt, Hannover, 1751, 8. Hefs Gelchichte und. Schriften der Apoſtel Jefu, ı. Th. . 111.1. Hafelaar dillert. exegetica de nounullis Actuum Apoftelicorum et epiftolamm Paulinarum ad hiftoriam Pauli ertinentibus locis, Lugd. Bat. 1806, '&. p, 72. ff. Eadem auli conuerfio inter documenta: veraritatis Ieſu Chrifli, eius- que legationis diuinäe externa pertinet. Cfr, Breifehneider : Handbuch der Dogmatik der evangelifch-lutherilchen Kirche,

. ı,,Band, Leipzig, 1814. 8. p. 155.1, |

e) Vitam transegit Äpoltelo digniflimam. Neque facta defuerunt in- ſigaia, quibus auxiliam quod ei contimgeret; inuiſibile compro*

,

yon .

0

N

2 Has inlüt. div. 1. 3. c. 26.) a

| BE . . 44 u 1} 2;

j u‘ 2 : baret. das ec 13. v. 9. bc 14. v. B8. M. c. 19, v. 13. M.

2 Corinthh. e. 13. v. 12. d) Ch. 2 Pori on dv. 15 ad Galatas c. 2, v. 6. N.

J 6. 28. N

Argumenta hasc inde a6. ı 5.deinceps pertractata efhi- ciunt, vt intelligamus), et per/uafione animi firmiffima eredamus>), religionem Chriliianam auctoritats et urigine, gaudere diuina, et vere eſſs diuinitus reuclatam. Ecclefiap Ghrifiianse antiguiorie duclores praecipui (Saerulis- ı, Ad:5;) ‚eiusmodi argumentis, quibus alia quaedam ac- sedehant , auctoritatem ſummam religionis nollrae on- tra Eihnicos atque ludaeos vindicarunt?). Neque de« fuerunt, qui profellionem religionis Chriflianae cunira Mubammedanismum defenderent‘)., KRecentiori vero aetate (Sasculo 18.) in ipfa ecclelia Chriſtiona plures exfliterunt, quarum placita T'heoJogos, 'ecclefiae potilli« mum euangelicae, impellerent ; vi rationes idoneas' per- ſnaſionis verae Cbrillieuae amplius et copiofius, quam olim fectum effet, ordine fyflematico exponereni*);

quanquam Theologi huius, aetatis, de pretio et indole

ärgumentorum ſitigulorum indicantes, in partes diuerſas abeunt) A a j

a) Ad vim et grauitatem horum argumentorum · rsete intelligendam

arque [entiendam animus requiritur, qui onfmino ad Deum at-

que ea divinam agnolcendam promtus eft, ‚lenfuque

x meraliimbutus.. wu ; ;

b) Er. quae fupra ad $. 4. de ea perfuaflone, qua religio com-

" tinetur, vniuerfe 'disputauimus.

* e) Prouocatum eſt ad propagationem felicillimam doctrinae Chri- flidnae (Origenes conwa Cellum 1, I. p. 7. 8. ed. Ruaei. Arno- bius aduerlus II.) ad conſtantiam martyrum Iuſtinus Apol. Il. p. 50.) ad antiquitatem huius doctrinae (Theopk. ad Autelycum 1. 3. 6. 8. Clemens Mlexandr. Itromata |. ı. c. 11. Juflinus cohort. ad gentes 6. 1. Apol. 1. $. 32. Tatianus lermo ad Graecos $. 51. Tertullianus Apolog. c. ıg. 47) ad praeflantiam eius internam et eflicaciam. moralem (Juflinus

3: Apol, I. p:. 57. Arnob, aduerfus gentes |. 2. p. 45, Origenes adv.

Cellum I. L’p. a1. Achenag. legat. p. 11. ı2. ZLecotan-

2 pietatem et ‚honeflateın vitae lelu et Apoflolorum (CArnob. adv. gentes I. 1. p. 39. D. Ori- genes adv. Celſum 1. 3, p. 156.) ad vaticinia Chrilli et facta inliguia a Chrilto er Apoflelis edita (Zuftinus Apol. I. p. 72.

.... 60 dia cum Tıypbonp p. 224. ſq. Tartull. Apolog. c. 20,

- » . X =

N - '

Acnob. alt. göäten 1.2. p. 49. Origerter adv. Cellam 1. 5. p, 104. [l. l. ı. p. 30. 55.) Plures doctorum veterum adfrmarunt, mitucula

' etiamnam fieriad doctrinam Chrifti confirmandam. Nee defuerunt, ui vaticinta in Ilbris fibyllinis obvia praedicarent (Tuftinus Apol. - : p 8. Thevph. ad Autol. 1. 2. e, 11. Clemens Alexzandr.' Aromm. ]. 6.) minus 'probara Origent. Cfr. de bis Bleek Abhändlung. über die Enıflehung und Zufammenleizung der ung

‘in 8 Büchern erhaltenen er Sibylliniſcher Orakel, in diario : theologifche Zeitlchrift eransgsg: von Schleyer- macher, de Weite und Läcke, ı. Heft, Berlin, 1819.

8. Quanquam haec fludia religionis Chriſtianas auctoritatem fcriptis vindicandi, [Aeculo quamo velapfo, minus feruebant (neeeflitate minus 'vrgente), nonnullos tamen docteres Chriftia-

nos Saec. V. et VI, originem religionis 'nollrae diuinam eonıra Iudaeos Pagarıms videmus demonftrentes, et argumenta, Sae- _ eulis prioribus propofit«, partim repetentes, partim amplius r

‚perträctantes. ° €. Aıhanafins de incarnat. T. I. opp. p. 86.

. p. 102. fl, eomra gentes p. ı3. fl. u euan-

gi I. 1. e. 3. c. 4. e. 6. M. I. 2. c-j6 8. J. 3. e. 1-4. euarigel. I. 2.1.3. e. 3. 6. 6. Cyrillus Alexandr.

' contra Tul. .L Gregorius Nyfjents in Gallandi biblıecheca patmun Vol. VI. p, 578. I. Gregorius Na2lanz. orat. 3. Chry- Joftomus contra gentiles opp. T. I: p. 649. fl. aduerfus Iudaeos et Gentiles demönftrat.. opp. T. V. p. 736. Auguflinus de eivitdte Dei |. 6: |. 7. tract. adv. Iudaeos opp- T. VI. de vera . relig. ‘c. 5. Locin de miraculis praeeipna diligentia ab Augu- : Rino iractatus eft de vtilit. eredendi c. 16. de. ciuitate Dei. l. 21. €. 5. "faq. '*Cfr, etiam Eufebius in libro contra Hiero- diem poit demonftintionem euangel. p. Sı1. D, Donner

recenlus fententiiarum de miraculis Ieſu Chrilli ex patribus [ex N: prionm faeculorum, Lipfiae, ı810. 4. -

: d Chr. Jo. Damafcenus ih compend.de häerefibus opp, T. I. Theod. Abucara fragmenta ed. Greifer, Ingolftadii, 3606. 4. Ofpyandum füillet, vt hi Apoldgetae, Muhammedanis- mum impugnantes, aliam viam ingrefli ellent. Scholaſtici non- aulla ex iis capitibus, quae ad auctoritatem religionis Chriftianae

. comprobandam. pertinent fuo modo tractanerunt (v. e. locum de miraculs TAomas de Aguino lumma ıheol, 11. quaelt. 205. se, Aeuo medio Theologia apologetica omnino parum.

exculta elt, N .

®) Apologrtae recenitigres partim contra Iudaeos, partim contra naturaliffas omnes, partjm conırd fcriptores fingulos Britannicos, Francögallicoe, Germanicos, auctoritatem dıuinam religioris

.. Chriftianae vindicarunt, 2 '

N) Cfr. quae fupra ad $. 19—25. disputauimus. Libri prag- eipni, dui de argumentis aucioritatem et originern diuinam re- ligionis Chriftianae comprobantibus vniuerfe couferendi [une - (praeter libros. argumenta fingula tractanıes fupra ad S. 15. ı6. - 18. 19. 20, 21. 22. 25. 2%. 25. 26. 27. laudatos!: Hugo Grotias de veritate religiomis ECbriflianae ed. Koeckher, Halae, 1734. 8. Lel Abhandlungen. von dem götilichen Anfehen des A, und N. T. aus dem En ifchen überletzt von Mafch,Roßock und Wismar, 1756.& Lilienchaldie .

s . ; 17 , a |

N - * v = k, [4

I *

a!

[4

4!

r F

|

"= gute Sache ‚der in der heil-Schrit enthaltenen göttlichen Of- fenbarıng, ı6 Theile, Königeberg, 1750 1782. 8. nenefte

Ausgabe der 4 erfien Bände, 17786. 4. Turresins dillert.

‚de veritzte et diuinitate religionis Chrift. Turici, 1777. 8

Nöffelt Verthaidigung der Wahrheit und Göttlichkeit der,

‘chnftichen Religion, 4. Auflage, Halle, 1774. 5. Auflage 1. . B. 1784. 8, Bonnes philolophifche Unterfuchung der Bewei-

fe für, das Chriftenthum, aus sem Franzöf. überletzt mit An-

‚. merkungen von. Lavater, Zivich, 1768. 8 Fried. Jar . cobi Abhandlungen über wichtige Gegenllände der Religion, .

5. und 4. Theil, Hannover, 1777. & Rofenmüller hi- ſtoriſcher Beweis u. |. w. rd. 6. 25. nota c.y Lefs über die Religion, ihre Gelchiche, Wahl. und Beltätigung, 2. Auflage, 2 Bände, Göttingen, 1786. 8 Kleuke> neue

- Prüfung und Erklärung der, vorzüglichlien Beweile für die . Wahrheit und den göttlichen Urfprung des Chriftenthums, 3 . ‚Bände, Riga, ı787. 1789. 179%. 8. Joachim Köppen

die Bibel ein Werk der göttlichen Weisheit, .2. Auflage, Ro- ftock und Leipzig, 2. B. 1797. 98. 8. Seiler der vornũnſti- ge Glaube au die Wahrheit des Chriftenihums, Erlangen, 1795. 8. Paley Ueberticht u. ſ. w. (vd. ad $. 18. nota d.)

: Hermes Unterluchungen über die innere Wahrbeit des Chri-

ftenıhums, Münfter, 1ı805.8. Ehrlich vertraute Briefe über die Bibel, Glogau, 2 Theile, ı802. 1807. 8. Verluch über das gättliche Anlehn des N. T.von David Bogue, aus dem Englifchen überfatzt mit Anmerkungen von Blumhard, Balel, 1808. &, $. Franke Entwurf einer Apolagetik der chrift- lichen Religion, Altona, 1817. 8. Ad hiflorıam Theologiae apologeticae chr. Fabricius delectus argumentorum er Iylla- bus feripiprum, qui veritatem religionis Chriflianae alleruerunt, Hamburgi, 1725. 4 Tzfchirner Gelchichte der Apologe-

-tik, mit einer Vorrede von Yolkm. Reinhard, ı. Theil,

Leipzig, ı805. 8. Recenfum vberiorem fcriptorum aeui re- centioris, quae ad Theologiam apologeticam pertineat, exhi- buit Breifchneider [yfemaiil: Fatwickelung aller in der Dogmatik verkommenden Begriffe, 2, Auflage, Leipsig, 1819. 8: p. 261 272, A |

$. 2 9. ; Scriptores antiqui foederis veraces elle habendos,

ab omni fraude alienos, partim ex ipfa religionis dottri-

nae his libris comprehenfae, atque bifloriae, quam

enarrant, populiludaici vniuerfe fpeotatae indole ?), par- tim ex 'teflimoniis Ieſu Chrifii et'Apoflolorumb) cogno-, feimus. Nec dubitamus de erigine religionis doctrinse |

‚et oeconomiae hebraicae ex reuelationibus diuinis repe-

tenda °), quum, praeter facta infignia-et vatioinia ®) a do- etoribus V. T. edita, Iefus ipfe et Apoltoli auctoritatem

diuinam V. T. perfpicue teftati fuerint“)., _ Agnolcimus

r

vero perfectionem fammam) religionisdöctrinae et oe-

4 ge j 4 1} . 5 47

conomisae Chrillianae, per Moſaiamum praeparatue, ars gumento [uo et efficacia illi multum praeflantis*), homi- nibus omnibus deltinataet), a filio Dei conditae, arter-

num valiturae').

prorfus accommodata : NNAn

i.

a) Videmus doctores V. T. ſummam erga Deum verum pietatem

J

*

declarantes , atque fecundum modum intelligentiae,. quam ſa- ientia diuina jis contingere inllerat, de Deo rebusque .diuinis oquentes, Enarratio fatorum popali Iudaici: analogiae hiftorıae el, teftimoniis fcrıptorum pro-

orum conlentanea. Cfr. Shukford Harmonie der heiligen „and Profanferibenten, 3. B. Berlin, 1731. 4. G. Lange Voerluch einer Harmonie der heiligen und Profanlcribenten, 3'Th. Bayreuth, 23775 180%. Neque probatum eft, hiltorise.in libris-V. P. sxpolitae narrationes inelle fictas, quales vulgo mythos appellant. Fuerünt autem, qui vocabulum -Mychus alio [ume- zent lenlu, veracitati horum fcripterum non repngnante, - fr,

hae de re Bauer hebräilche Mythologie, 2 B. Leipzig. 1802. “8, Schufler die ältelten Sagen der Bibel,. Lüneburg, 1804.

BS8. Do erroribus er abalu huins mytbicge plürs

.

bene obſeruarunt Hefs.in libro: Bibliothak der "heiligen Ge fchichte, 2. Theil, Zürich, 1792. &, Kelle vorurtheilsfreye Würdigung. der Mofailchen Schrilten, 2. Heft, Freyberg, 1812.

p: ‚270 ee ı D N «

D) Effata, quae veracitatem ſeriptorum V. T. vniuerfe adſir-

mant: lo. ev. c. 10. v. 35. Attac. am v. 14. 2 Timotk,

“= 5, v. 1%. ſq. Quod narratione⸗ fingulas er placita fingula

attinee, cfr. . Match. ev. c. 12, v. 42. c. 5, v. 17. DD. Lucae e. 4, vr. 24. M. Io.c3 v. ı% 0,6, 7.49 Acta c. 13, ve 17. M. 1 Corinih. c. 21, v. 9. ad Romanos c. 11. v.2.[l. . ad Hebraeos c. 11, v. 305. M. ı Pairi c, 3, v. 24. 2 Part

© 2, v. 5. 7. ü Br

9) De notione reuelstionis biblica ad 6.8. dilleruimus. d) De veticiniis V. T. cfi..$. 25. De’ conaminibus rariis mira-

“eula V. T. explicandi, praeter' nonnullos eorum, qui ad $. 21. nora b. laudau ſunt, ofr ausführliche Erklärung der lämıntli- chen Wundergelchichten des A. T. 2 Th. Berl:n, 1800. 1805. 8. Defideramus ratienes iuſtas negandi, ewenta prorſus in- ia er extraordinaria inter Hebrases accidifle. Cir. Müller orlel. vom Glauben der Chriften ı. B. p. 389 A.

e) Canfulamus modo, quae Ir/asıde legibus Molaicis Matth. e.

35,v.3.. Marci c.7,v.9.. (ch. Bur/ch.eri commen- tatio: Chriftus diuinae Klo 4 pent. aucteritatis vindex, Lipf.

: 2772 4.) de effato in }ibris Moſ. obuio Matth. c. 22, v. 31. . de vaticinis V. T. Maith. c. 26, v. 54. c. 11, v. 15. Lucae

‘c. 16. v. 16. fa. c 22. v. 37. c. 24, v.25.M. Io. c. 5, v. 39. ce. 17, vr. ı2. dixerit. Cum hu cir. effata Apoftolorum- ı Co- rinthh. c. 9. v. 8: ad Hebraeos c.9g,v. 8. Acıt.c. 1, ve 16. c. 3, v. 18. 21. Iſ. e. 4 v. 25. c. 28, v 25. ad Romm.

0. 3, v2. 2 Corinchk, c. 15,7. 3, Mi ad Hobraogs c. 5, %

.

-.®

9 ER 48. u +’ 0

.. 10, v. 163 6/13. 2 Pareo a. v. 19. A. r Bari © 1, v. 10. J. ad Hebraeos ce. 1. in 2. Timoth. c. 3. v.

. T. a LES ingio vierter Beitrag zur Gelchichte und Lit-

teratur aus di

[chweig, 1777. 8. Fragment des Wolfenbüttelifchen Ungenaun-

ten, bekannt gemacht von Lel. * Berlin, 1784. 8. 68 Ä

"nam rei 2 Th, Nürnberg, 1778. 8 (2 eil 5 Auflg e, 178 .

) Lüderwald Unterluchung einiger neuera Zweitel

Vollkommneren, Berlin, 1792. 8, Krug Briefe über die Perfektibilität der gr Religion, Jena und Leipzig,

7 R

| Kg ee .r. gu diem Briefen! über die Perfectibilinät ste. rom\ einaet. Land. plarreri, :Leipsig, 3796. 8, Heinr Tititmann prog: num “x 2"geligio reuelata omaıbus omniım temporum hominibus aecommo= ." data aſſe poll? Liplise, 1796. 4. Chrift.: Flarz Ideen, über die Perteksibilität ete. in ‚promtmario:. St@äwdlin Beiträge zur - - relchichte und Philofepliie der Religien, 3. Befemwbech . -. die ıBeligien der Chridien, Für; 1893. 8. Sarcnlır priaribus | Chriftianıs Montanijfiae et Gnoftici docuerunt,. hie . ‚Chal perficıende ſupplondam efle.,. Cfr. Tersukl, de ye- _ Jlandis.virginibus c. 1, de. präeferiptt.. adv. baerett. ba. Ire .< ı MmAaens eonira hasrett., ‚J 3. co & 3: re A 9 IR 3 Abtt. apiſtola ad. Glases c.A,.r: am. coll.'c. 8, v: A. ad . ı Romanos c. 8, v. ıp ad Ephefl. © 1. t. 24 2 ad Corlnchh, ce 53,. wa arnad Hobraeos:c. dv 0.7 vide ln 3) Cr ad .$. 16 dif;utara. Praeterea hue perimen: loca sp. nd : »Romanos c. u v. 1235. T. ad Cola u. 2, v. ar. Ä i) Cfr. zpif, ad Hebrasos c. ı. in. ce. &, w..5..6. Maik, ev, e. 2%, 35, (Mari c. 35, vr. Lacae mu.-aı, v. 55.): Io. er. c. 4,7 21.1 Mash co able 28. (Merdl c. 1% . 26 Le -. eae c. 20, vi 20.) 8 HdiCorinehl: c. 3 vi. 12. ad Hebrneos ee ea 2. I oa Peiri ca, vw - ,. Diflingeitur religio Parriarchalis, Moſaica. Chriftiana. ..Vd, .: Buddeti isflinkiones Theologias degmatican Val. ii (Liplide, ra 22d. *.) p- 28: ledig, Tee sg A ern

-

. *

«ah . 2 1 F F ern ne ie z

8

q x

a

* i rn, n . n A N Be © * fr ĩ Der N Sure ER ee rer a SECTIO:TERTLA ‘a : , f ee Ds ; \ j ee ve . z

OS ZDE THBOLOGIA „CHRISTIANA,. | 'Forttinler- Tıöolagia Chrifiana‘),. ſenſo quidem obiectiuo‘ ad infitutionenr: dvetfinse religioris Chrifide nae ampliorem et fabtiliorem, praefidia eruditionishamae nae varia adhibentern, ſeuſu autom fabisctiuo ad ooguitio-⸗ nern doctrinae religiouis Ghriſtlonae erüditam stque fühe | tiſoni referri Tolet®). Differtigitur religio 4 Theologie, ‚rotione fontise), argümenti‘), formas"), astatis) har bita. j JJ x e F F a) Vocahulum Psolaysn ex wir‘ löquendi Grascotum antsqulorum placita arque fcripta de Düs rerumgor orig.ne innuit, Cir. Ch cero de natura Deorum 1. 3. c, ar. - Herod. Il. 2. c. 53. - Clemens Alex. ftronm: 1 4 p. 556. fg. edit. ‚Sylburg. de Auſt. de ciuitate Deil, & c. >. de -b) Vlus laquendi eeclefiaflichs antiquior hasc phrafin et fenfu la- tieri adhibuis, de inflitutiene ad. Deum- er res diuinss Ipesiaute:

——

; 4 rg * & Te] u j y ar v

en t4we2nflirde Amitite Dei 1. 8. chı Ydüleniaı' dbenfliori, do- 12 —— 53 in Chriſto, ſius doctrinam de 'trinitate Intel - bigens.s Athanaſ. orat. Il. contra Arianos: ' Eafıhit hiſtoria rt ıgedeli "v1, c2 12 "Cr. Sulsers iheſaurus eccleliafl.: fub'h. v. ». Bay: uam inf, &hibuimus, defimise inde ab aetıe Peer 1. Mbaehardi (Saeec. i2.) lenlim' inualuit. (QJuanıuam recen- uus ndn deflerunf.,,. qui Meologiata a zeligione alio modo di- Li flinguerent, : er ut.

‚-'c) Theotogia quippo Chriſtians praeter libros facras ipſos erudi- - \tiem® multiplici hàſtorica, philslogiea, philoſophiea-indiget.

d) Theologia in iis non acquieſeit, quorum cognitie euiais ho- " imint Chriftiane‘ eft - aria, stiam. delideriis hominum .. . erwditorum mexime comalit,. +

0) Theologie ſyſtenatis formam er metlodinnm: adhibet,

!:f) Religio ipriae tradim eſt, quam theologik emafci’posuit. Tuis antiquior, fit ‚Yowoss Clemens Alex. flromm. |, 7. Ironaeus

cothtra hatreiıt. .4. 6. - 27. Origenes contra Ceilum I Lei Co 2..-De nstiche"-es.voriginev 'Timologies. ch. Heilmannt

: opulenla ‘ed. Danouius, -Vols I. ‚lenae, 1774. 8. Joa Ge,

s: Rofenmüllers de Giiniflisnae 'Flısologiae arigine über, .Lip-

- üise, 2786. 8. (vermaeuloe Rofenmiiller Abha über den Urfprung - der <hrifllichen Theologie, überfetzt von Sprenger, ‚Leip- Hg, 1788 C. zu ar æ a prolulie de Theologis vetarum, ' eiusdemque progr. de discrimine religionie, im ‚opulculis eius theologicis, Lipfiae, 1803. 3. Stromata heraus geg. von Grimm und Muzel, 2.B.4.H. (1788,) 8, Behr, warum blieb das Chriftenchum nicht in Teiner Reinheit und Einfalt? Gera und Leipzi 1799. 8. Böhme über den Be- gt ein, Mrilfichdn Bohhauk, ‚in’digrio", Analökıen für das tudium der exegetilchen und fyftematilchen ‘Theolegie, von Keil,upd ann r, 2, B. 3. St. Leipzig, 1815. De Weihe über eligion —* Theblogie, Berlin, ı8252 8. . .Quemadmodum ohiechi,. quod Theolagia tractat, priniarii ratione habita’tbeorekica a practica, ſ. dogma- tiea a moraliv) diflinguitur ;.ite, propter diuerfam placi- traum, eiüs tractändorum ‚tradendorumgue metihodum allge plures confüitui ſolent Theologiae fpecjesb). Prae- 1srea olim plaulum ferebät;-en. ratio Species "Theologiae difinguendi, quae dinerfitatem (ubiectorum, quibus ea

competit, fequebatur‘),

a), Theologia theoreticg ad en pnertinet, quae homini ‚Chriftiano

‚... fecwadum, normam feripturae [acrae credenda [unt,. erudite

- et, [ubtiliter wactata et tompolita .. practica vero de vita vera

Chriftiapa erudite et [ubıiliter differt. Theologja dogmalica,

Ni. rationes lihguae 'accuratius fequimur , expofitio erudita dici-

tur eorum placitorum, ad religionem Chriſtianam ſpectantium,

hanc vel illam Chriſtianorum familiam ab. aliis differre VcmuE ee . 3 Br

4‘

4

b) Theologia exegetica, biblica, pofitiua, [cholaflica, miyltica, “" patriftica, polemica, [ynıbolica, homiletica, palloralis. Acru- ratius vero T’heologia ipla ab iis dilciplinis diſſinguenda eft, quae vel T’heologiae efformandae itılrruiun: , vel. vlum eugni- uionis verae religionis Chrifl. popularem dacent. u |

c) Theologia agysrımos, originalis, quae partim Deo partim naturae

Chriſti humanas competit, et seruno:, originata, quam Spiritusha-- | bent finiti (angeli et homines). Theologia viaror um, Tan homines

' tenent, in [tatu terrefiri veriantes, atque patriae live vlfionis, quae hominibus competet ın ſtaiu felicitauis aeternae verlaturis.

Anlam bis formulis vfurpandis praebuerufit eflata 2 ad Corinchh.

- © 5, v. 7. ad Hebraeos c. 11,7. 14, ad Philipp. c, d..v. ı2, Cfr. de hac © Tr reuter examen vulgarium qua- rundam theologiae diuilionum , Alionae, 1741, 4... Th. Müller dilf. de theologiag reuelarae partibus er fpeciebua cu-

* gatius dignolcendis, lenae, 1757.4. T. Cosa dıll. de vartis iheor bogise fpeciebus, Tubingae, 1759, % Kae 0 Ä | Zr $% c 32. er J Föontem primarium.et religionis et Theologiae Ohri-

ftianae reote cognoſeendae Soripfuram dieimus /acrdm*), i. e, collectionom librorgm , qui partim propter dociri- nam, quam continent, fihgulari: modo diuinitus pate-

factam, partim propter auctoritattm vireram, a qui« bus profecti ſunt, certam conflituunt eredendi agendijue normam. Et veteris quidem Tehamenti ([. artiquib) foederis) nomine eos libros vompleetimur, qui in’vium aſſeclarum religionis Mofaicae ıllam cputinebant regü- lam perfuafionis atque vitae; Noni autem Teftamenti (C naui foederis) nomine eos, qui Chriftianis normam fap-

itant“), 30 1 x R , A

a) Phrales in libris Noui Tee. de [eriptis antiqui foederis vſur- patae: ypayas ayını.. yorgas L. year, ıpa yyauuara T. Ce Maıth. ev. c. 22, v. 29. lo, ev. c. 2, v. 22. c. 5,.39..ad Ro- manos c. 1, v. 2.2 ad Timosh. c, 3, v. 15, ad ferıpta quo que noui foederis transierunt. Formula apud. patres eccleliae larinae vfurpata: Verhum Dei, ex phralibus Nr. Aoyoc ru ‚Dee, Aoybe ns Lam: (eye yuosros, 775 almduas) docirinam

. religionis Chriltianam ſigniſican ibus exf:uit. ——

b) Notioni foederis Dei aıque Hebraeorum, in libris [aoris V, T, antiquillimis pariter ac ferioribüs propofitae, totius religio- nis doctrinae et oeconomiae Hebraeorum ipdoli atque ingenio con.

junctilimae v. c. Denof. c. 17, Exod. c. 2%. Ierem. c- 31, 31. IM.) ſucceſſit natig foederis Dri atque "Aominum, Die - Binguitur dadyar newrn [ walusa. eu dadyan derrepa [ za vn, . Matth, c. 26, v.28. (Marei c. 14, v..2% Luone c. 22, . v. ad Hehraeos c. 8, v. 6 I. ad Gelatas c. 4, 14. M. Librı facri Judaeorum ipfi nomine venjunt dıadyuy maldın 2 sd Gorinckiks c, 4, v- 3% Gum teflamento (quad vulgo ſenſu ce: Da a ch IC

\g \

DT a Sa - y un

Srenfi fic dicker) coipparatur novi foederis ratio, ad Hebrae- 9, v. 16.1. Sed verfio vulgata vocem latinaın: tefta- a „pro dıad'nan (nims) politem ſenſu latiori adbibuit. Kr. Stange theologifche Symmikta, 2. Theil, Halle, ı802. 8, G. Rofenmülleri comment. de vocabuli dadyen in lbris N. T. vario vſu. Erlangae, 1778. 4, .Meyeri diſſer- tatio foederis oum lelioua netionem in V.T. fcripüs frequen- tülfime obuiem illuſtrans, Goettingae, 1797. 4.

hanquamı in euangehia nullum deprekendimus mandatum le-

2 en: ‚. güo “Apoflolos hilkoriant vitae Serustoris atque do-

' eirisam ab eo tr itam Jisseris confignare iafferit, facile tamen

änvelligimus , - eiuemodi codicem ſeriptum reuelationis Chriltia-

nee confilio,. que Deus hanc ae doctrinem patefecerit, accommodatilli

Schwächen, Hamburg, 1778 Axioımata, Breunfchweig, 1778. 6.) Löüderwald freie An- merkungen über die heilige Schrift betreffende Axioma- ta, Heimlädı, 1780. 8. Ang“ ‚fit theologifche Monau- . fchrife,, 2. Jahtgang ( 1802.) 5. Hefi. 8.-Heft (vergl. mit dem 3. Jahrgange 9. Heſt.) Böhme neue Erklärung des höchft .. _ wichtigen Paulinifchen Gegenfaıses zwilchen beund Geil, Jena, 1799 8, Berger Abh. i Sıäudlins Beiträgen zur Gelehichte und Philafophie der Rei ion .B. Hauff Brie fe den Werth der Cchrjflichen Religionsurkunde als ſolcher betreitend, 5. B. Stutigari, 1809. 3814. 8. re SEHE ‚Auctoritas humana, . quam [cripturae ſaerao tri- bauimus, ea dieitur, qua gaudent tibri omues, de quo- zum autbentia *) et integritste b) ſatis confiat, ab homi- winibus fide dignis feripli 9). a ee er q) Authentiam hbri defegdimus, quem augori, certe eetall atque gentd, cui vulgo tribuatur, tribuendum elle docemus. p Integrum dieimus librum, qui alienia manibus nequaguam ita eſt interpolatus atque mutilatus, vt vera et antiquillima eius facies atznoſei, einsque vfus ad veram auctoris ſententiam in- telligendam fieri nequeat. De argumentis, quibus authen- ja atque Äntegritks cum totius codicis facri, tum fingularum eius partium nıtituf, 2/ag0ge hiftorico - critica in libros facros adeunda elſt. or, > - BR .& De veracitate st fide ſeriptorum laerotum ck. ad $. 18, er $. 29, difpwatra. | |

f

| 6: 3.

Auotoritati librorum V, et N. T. diyinae fignifi- vandae vocabalum technicum: theopneuftia °) (infpira- lio) inferuire folet. Huius vero {heupnenftiae nptio, ab antiquis eccleliae Chrifiianae docteribns nen femper

» n

1

\ s55 - disdem limitibus cireumſeripta ®), poſt tempora omen- dationis ſacrorum accuratius explicata et oonſtituta ef“), ita vi hac formula partim aösio defcriberetur,. qua Deus £ Spiritus fanctus feriptoribus Iaeris libros fuos confi« gnantibus non [olam conceptus fingulos rerum ſeriben- darum omnium, fed etiam verba fingula.modo ſuperna- -turali fappeditauerit, eorumque voluntaten ad actum feribendi excitauerit‘), partim virdus ipſa indicaretur, qua libri facri gaudeant, quum viros tali infpiratione ad- iutos habrant auctores Quanquam haec doctrima*) di- verfimode inpugnata, nen potefl locis fcripturae lacrae idonei f) comprobari,. variisque difficultatibus®) premi- tur; verillime tamen (heopoeuftiam librorum V. et N. F. adfirmamus'ac defendimus, quatenus ab elüsmodi vi- ris confignati funt, quos omnino religionis caufa fingu- lari auzilio Numirie Summi gauifos, et reuelatione di- vina edoctos ejJe Spirittumque ‚Dei promiſſum accepi/]e nouimüs. „.Quae quidem notio, difirultatibus nullis ob- noxia, ipfius feripturae facree eflatis-atque teliimenlis, + prorfus apparet confentanes?, ° a) Vocabula: adAatas et in/piratio.selpondent vocibus graecis ee (efr. ——— —— p. * ed. Fiſcher. dras p. 311. ed, Heindorf. -Origenues wapı apyer l. 4. ec. 9. Iofephus conma Apionem |, ı. 5, 7.) Mgns Bemrnce, » Timosk..c. 3. v: 16. . ee ee

b) Doctores eeclefiae Chriſtianae inte a Saschlo I. veque ad VE

—* ambitu iheopneuſtias dinerfimode mi t, * quidem

ſeriptores [acros organa ſ. in enta ſpiritus fancti appellon-

. tibus (cfr. Juflinus Martyr in cohart. ad gräscos c. 8. apolo-

: gia, maiori c. es I er pro Chrifto e. 7.

- %&9 .Theopklius Intiochenuns ad Autolyeum |. 2.0.9. Kre

naeæus conira haerett, |. 8, o..16. ' Cleasums Alex. cohort. ad

. gentes c. i, ſtromm. 1. 6. c. 197. Cyprianus de. eleemof. & 3.

Eufebias hiftor, ecdef>1.5. c..28. Hugxflinus.de cinit. Dei l, 11.

. © 3% Lıg..c 4. CAryfoflomus beail, ade. ı. ep. ad. Ga;

latas er homil. ıg. in’ Acta App. Junilins de part. leg. diu. c. 20. Cr 29.) aliis liberius iudicautibus - (efr. Origenas in com- ment, in lo. Opp.. tomo -4. p. 4. Gregorias Nyffenus orat,. 7. contra Eımom, 'Hieronymns comment. ad Ezech..c, .

ı1. praefat ad Pentar.) Serioses. Theologi Chriſtiani inde 2 - % $aec. VI. veque ad teınpus emendationis [acrorum plerumgue

effata eorum eccleljae doctorum 'aniiguiorum fegimati fynt, gqei theopnedftianh et redienr er varbäleih udfirmanersm. Lu-

—— % /. —F

x

t x N

IV; lonao, 1766 - 1798. a: Henchelti dif; imfhiratio- nem euangeliorum actuumque apoft. vo relgıonis Chriſt. damno negari poſſe dubitarur, Francof., ad Viadrum, 1793. 4. Millies difl. de variis generibus Bsopavrwr atque smınverwn $suny, Halae, 1792. 8. Abhandlung über den Infpirationsbe- griff in Flate Magazin für chrililiche Dogmatik und Moral, 3. St, Tübingen, 1797. Ges Briefe über einige theologifche Zeitmaterien, Stuttgart, 1797. B. p. 215-251. Sonntag _ docırina infpirationis eiusque ratio, iloria, et vfus popularis, Heidelbergae, 1810. 8. H. Jablonsky diſſert. de Iso rsucıg ferintornm farrorum N. praecipue T. in eiusdem opusculie, edidt Te Water, tomo IV. Lugd, Batar. 1813.8. Dul- lo über die göttliche Eingebung dee N T. Jena, 1816. 8. H. Plankü Offenbarung ‚und Infpirauon, Göttingen, x. . 1817. 8 Dankeg. Cramer de bibliolog. ın lacrıs N. T- lıbris propofita ıracıatug pars L Lipf. 1819. 4. Praeterea ad banc quaeftionem pertisent JG. Walchii dill. de illumina- ‚tione Apoflolorum forcelliua, JImae, 2758. 4 P. Millert progr. cum thsepneuflis Apoftolorum nec omniſcientiam quali alıquam nec anamarteliam fuille coniuncias, Goeuingae, 1789. % Paulus meditatio wxegeiica,..an lecundum: Acıa an s tie Cbriffiani inipirarionem ,, quam vocant, atque inballi- ilitetem pro Iynonymis habere. Jo.ti int, Jenae, ı602. (in Postit lloge commentätienum theologicanım Vol. Ill.) Ga b-

der über die Einfehränkungen ‚der kanonilchen Anctotität der Apofiol auf welentliche Religionswahrheiten, in L’ neuelten

%heojegilchen Jourmie, 32 B..ı. Su 1799, Sexztroh pro-

\. gramma : inſunt nonnulle [uper. iplpiretione Lucae, Helmliadı 1786. 4 Eiasdam progr. uonnulla luper

: ergumemtis ‚extermis Lucae SSAnE eliſtae⸗ iulpirulio rohari

Holuſt. } 7; 7: DE ... ä

| Quum lıbrı V. et -N, F. auctoritate et humana et Quina gaudeant, ideoque normam religionis et vitae . foppeditert, ex vfa loquendi antiquitatis *) Chriſtianas

Uhri’appellantur caonicı B)

.@) Subflantiuum uaros, quod apud, Graeeos de quauis rei cuius- morma L regula —— (efr Platonis Philobus edit, Bipont. Vol. 1. p. 56. zur Hecuba V. 602. Dionyf. Hali- \ Zr earn. Vol II. p. 65. ed. ylburg.) eodemque [enlu. ın librie N.T. de doctrina Chriltiana dieitur (ad Gadatas c. 6. V. 16.

al Philipp. e 5, V. 16. in vſu loquendi ecclehaflico st iplis

;: Jeriptis Dgniheandis inleruiit, quibus e reuelatio diuina (et

. Molaica, er Chriltiana) eontinetur (i. e. fcriptis genuinis Molis,

| ‚Rrophetarum , Euangeliflarum et Apeflolorum), es [ummam [. =. AIhrlicem generalem omnium huius geners Icriptorum indicauit. * drenarus contra basteu. 1, 3. c. ıı. Origenis prologus in

Gamtieum Cantice. et eemmentar. in euang. Matthaete. 27, 3 V. 9 Eufebil hiſtoria ecclel. L 6. c. 25. Ifidorus Pelafivte

iA u4. Libris canonieis oppemebantur apocryphi. Senten- dam sagmitins vulgo dielsstlam , an hair ıbri oanoniei

!

No. RN J \. [2 . -

. = 87

**

*

autiquillimis ibus libros. ‚preslecifoni’publicee in coslibne

Chriftianis mercs e. dieeratur, argumqutis niti

parum idoneis, prabe demonſtrauit E. Planck in program.

maie: inlunt nonnulla de

- Gorüngae, ıd20. 4. day 23 D) Quanguam de tempore dillentiuat, quo colleetio librorum ca- n gonicorum [ecundum normam certam fuerit definita, hoc tamen secte adlırımamus“ de ambitu Wwelas canonis P. T. circa tem- gora Maccabasogum, itemque de ambitu totius canonis Ü. T. 'Baec, IV. pelt GC. N. auctoritate pubfica decretum elle. Chr. Semler Abhandlungen von freier. Unterluchung des Canon, . 4 Thiele, Halle 1777-1775. 8, J, Schmid hiltoria äntigua . et vindieatio canonis faeri, Lipfiae, 1775.-.8. Corrodi_Verluch .. siner Beleuehtung der Gelechichte des jüdifehen und chriftlichen * Bibelsänon, 3 Bändchen, Balle 1792. 8. J Weber Beiträge sur Gelchichte des neitellamentlichen Canon ,- Tübingen 1791. B. C. Flat über den Canon des Eufebius, im, Magazin für

chriftliche Dogmatik eto. 7. St. Hogo commentatt. de canone

Kulebiano, 3 programmatz, Erlangae, ı8og--ı8:1. 4.. Vberio-

biſtorico eritica in ibres V. et N. T. fuppeditar,

Mis igitur libris ſacris, propter originem sofrum at- que indolem nobis cognitans, et. auctofitatem normati=

vam atque iudicialem *); et perfertionem ®) recte vindi- camus;. euius nolio vuiüerfa fafficieatiam °) (f. perfectio-

rem Icriptorum, * hue pertinent, 'cegnitionem ilagoge -

nem finalem), per ſpieuitater ꝰ) eficaciam*), intagritae“ .

tem‘) (f. perfectiohemn materialem) compledtitur. a) Auctoritatem normatiuam djeimus eam, quas [eripturae lacras _ eompelit, quatenus notmam confliwit. [ummam, . cui et per- fnaſionem nuflram, m. religionem fpectet, ‘et vilae agen- dae rationem accommodasam efle eportet. Auctoritatem. habet : Sudicialem, ſiquidom feriptura facra [öla iure gaudet, et dubi- tatianes er cöntrouerfiss de- verittte dogmatum, .placitorum,’ episionuin, -juiae ad dieetrinam teligionis pertinent, excitates , feluendi atque dirimendi. Chr, epieomr formulas Cencordias . m 870.672. edit. Rechenb.:: Eoca -vero 4 8, v. 19. lg. 5. e 12: v. 48. ad Mebrr..c. 4, v. 12. kuc non pertinent.,

figuificamı Canonis in eccielia aniqua,

\

.

-

mus suntra Pomißeiss, patribus scelelise Chriltianae, 2

—— Romanis, coneiliorum deeretis, traditionibus illara eompetere aucsoritasem. Cir. Confeſſio Augaſt. aruc. ı5.

„#pclogte Cent. Aug. arlic. 8. artic. 14: p. 399... Articuli ,

artie. 15. et appendix de poteſtato ot primain apae. . bh) Porfecito vniuerle dicitur ea virus fcripturae L qua prorſuo conuenit canllio religionis reuclatac. -

c) Suſſtetentiam ei; wikuimes, quum omnia eomplectatur, quae \ Deus seuelsticte haugikibus inuoreleere volun. kandantar

J—

2

' \

‘Je. er. e. 30. v. Bı. 1. ep. Joe 3 r. ‚20, Cfr. Form Coac. epitome p. 571. iq. | E n IR d) Perfpicua eft, ſiquidem ea, quorum cogeitio eſt necefluria,

ri religio diuinirus reuelara conſilium [uum allequatur, accom-

modate ad omnitm exponit. Non dicimus quaeuis loca et quaeuis verba lingula ſeripturas ſacrae eadem geudote ripicuitate. Cir. J. A. Ernefti de perlpicuitate facrarum itterarum (in lectionibus ern in epili, ad Hebraeos ed. Dindor/f,:Lipfae, 1796. 8.) Haec perlpicyitas ee et. lu egregiae in närrando & docdide

adhibitae. .. = Se e) Efficaeia in eo cernitur, quod Tcriptura faera ([. potius hiſto- ria atque doctrina in libris facris expofite) vim ſummam exlerit ad anımos honiinum de rebus grauillimis jedocendos, emen-

-, dandos, tranqullitate nbüendes, f} De notione integritatis ad $. 55. diximu. °

| I Sa 7 Pe | Primarium Theologiae Chriftianae theoreticae fontem dieta continent probantia, praecipue noui foederis, i.

N

E6 . loca feriptürae dogmati cuidam illuftrando et compro-

\

“baudo idonea, quae vel xur« enzav prehant, vel.xare dievoren*), et parlim caute colligenda funt atque eligen- -

da, partim absque omni opinione praeconcepla expli= canda: Neqgus [cripta antiqui foederis'negligi poflunt,

sieceflaria quippe ad ea religionis placita ac decreta, quae

in libiis N. T. tangtam cognita ponuntor, Tecle cogno- fcenda, ad argumenta’, Auibus Iefus et Apoftoli vfi lunt,

“Bene intelſigenda, ad omnem docendi et löquendi me»

aeftumandambd, . ... ar In @) Kare gnroy probant, “quad notiouem alıquam aut [ententiam ita eloguuntur, ve ſtatim perlpicne. cognolcatur; xara dıavaıar vero, e quibus notio aut fententja (inde illoflranda 'vel com- probands) ratiocinli ope.eruitur. Ceteris praeflant dieta elaj- fica. De his öffatie (eripturae lacrae ,: prderer eos, qui Theo- Jogiam biblicam Teparatim tractauerunt, hi conterendi, fubt: Zickler "Ausführliche Erklännng der Beweislprüche. heiliger Schrift, 4 Theile, Jena, 1755—1765..8. Abr. Teller topice Mcripturae curriculunf. I, H, Lipfiae, 1761. 4.:(in eius- dem opusculis varii argumenti, Francofurti ad Viadrum, 1780, 83 (MW. D. Fuhrmann) exegetilches Handbuch für die bibl. Be- weisitellen in der matik, +. Theil, Leipzig, . 1795. 3 Th« 3. Abtheilung, ı802. 8. Bauer dicta clallica V. T. [ectio

thodum lefu Chrifio eiutque discipulis fämiliarenı probe

3. U. Lipfiae, ı798. 8. Dicta elallica V. et N. T. oder die.

‚Beweisltellea der Dogmatik im Grundtexte mit lateinilcher Uebsrleisung, 2 Bände, Leipsig. 1809. 1518, 8. |

N

\ \ ; ı

\ - Br 59

b Videnus Jefım quoqus er Apoſtolos librotum V. T. vſum

facientes dogmaticum. | u re 5. 38. | u

-.. Notionibus fingulis, et propofitionibus, ad reli-,

gionis doetrinam fpectantibus, quae in feriptura facra’ .deprehenduutur, recte eliciendis *), coomparandis, fihique inuioem nectendis et fubiiciendis Iucramur artieulos fi» dei ». e. capita, quibus "Fheologia Chrilliaua theoretica

_ ooutinetur. In his fidei articulis, fine fontis,: vnde pe- ' tantur, fiue conflii, quod religio Chrifliana confequi velit, afque ivdolis, qua haec religionis doctrinva ab aliis difforat, ratio habila.fuerit, vel®) puri et mixti di» fliognuntür, vel fundamentales et mon fundamentales ©), qui partim primarii fünt, partim fecundarii. | e) Chr. Morus dillert. de formandis notionibus vniuerfis in

." " Tieologia', itemguk de viilitate notionum vniuerfarum in \ in eius diflertart. theolagg. p. 259. fl. Abr. Teller Wörterbuch des N. T zur Erklärung der chriftlichen Lehre, "6, Auflage, Berlin, 1805: . H. Lang Abhandlungen ayr

. (Beförderung: des nützlichen, Gebrauchs des Telletifchen Wörs terbuchs, 4 Theile, Anfpach, 1776-85. 8. ; ) Artieuli dieunwr puri, qui e lola feripmra · laera petuntor;

- mizti, quorum aligquam’ cognitionem ipla natura et externa _

, ‘et intersa (humana) [uppeditat. -

e) Arüculi fundamentales ea’ dicuntur capita, quas ad finem ſummum religionis Chrillianae proxime [pectant, atque indolem . ei propridm (eius evs.&r) 'conflituun. Sunt autem articuli

., fundamentales vel: primarli L confltutiul, i. e. its comparati,

vs, his negändis, Änis fummus religi

\

| onis Chriftianae oninino tollatur. neque indoles #i pröpfla-amplius lotum habere. poſſit, vel fegundarii |. conferuaforit, i- & quorum ea elt natura, . ve absque iis finis Jummus religionis Chriltianae eiusque ova minus perfpicue elucefeat. Arti&ulos non fundamentales appel-. lamus \eos,. qui fin religionis Chrillienee ſummo st indoli, quas ei propria elt, nexu tantum cohaerent remotiore. In iplis 1. T. libris inierdum praecipua. innuitur placitorum quorun- dam dignitas et'grauitas, v. c. lo. er. c. i7, v. 3. I. ep. Io e. 2, v.2%. 1 ad en. vV. 16. atquo Oeuelsor com- memoratur inſtitutionis et perſuafionis Chriftianae, I ep, ad Corinikh. e. 5, v. g--ı5. ad Romanos c, ıb, v. 20. Olim —*— (praeeume Hunnio in libro: dieonsipsg de fundamentali diflenlu doctrinae Lutheranas et Caluinianae, editio II. Viteb. - 3663. 8.) articnli digebantur fundamentsles, qui, ſalus falute fetura, non poflunt' negari aut iguorari, non fundamentales, guos,.. [alua' falute future, et ignotare licet et negare. Quse ‚quidem difiinguendi zano nimis arbitreria Fur. Alſi- has motie-

e u 60 ee; wos alite äefiniernnt. Chr. de hae tota omaellione (piaeter Hunnium iam laud.) M. Pfaffii diſſ. de fidei Chriltianse articulis fundamentalibus - Tubingae, 1718. 4. Zaltneri difl. eur articuli fidei fundamentales non ſint in [eripturd L prellius defimiti, Altorfi, 1712, diſſ. de praecipuis doctz» nase Chrilt. capitibus, Francof. ad V. 1771. à. 4. Crufii de virandıs —8 in quaeftionibus fuper articulis Gdei funda- mentakbus, Lipfise, 175% 4.0 4. Ernefli excurfus de pau- citate articulorum fidei fandamentalium in eius lectionibus ace-. » demicis in epift. ad Hebraeos, Lipfiae, 1795. 8. Reinhardt differt. de notione felicitatis humanae ad iudicium de placitie Chriftianse religionis parum idonea, Viteb. 1782. 8. (in eius opulcırlis academicis Vol. I.) : Asfnagelil progr. de vera . artieulorum füundamentalium finitione, Erlangae, 1785. 4. W. Schmid. über die der ehriſtlichen Reli- ionslehren in prommario: Henke Magazin u. [L w. 4. B, i 4 Se. Kupfert dill. de ratione couftituendi articalos fanda- ıneniales religionie Chrift..Viteb. 1802. 4. E Er 1:98 Quod quidem negotium articulos fidei efformandi vt Theologo probe fuccedat, necelle eſt, ea foripturse fucrae, praelertim noui foederis effata, quae ad doetri- nam religionis hominibus omnium geatium ac tempe- sam deflinatam, pertineett, ab.iis locis, quae proxime all homines eĩus astatis refpicient, qua Ielus et Apofloli. docuerint, itemque formam dectrinae ab ipla do- ' cirina diflinguat.*). - Negari omnino non potsft, do» ctores diuinos admodum fapienigggaccommodatione qua- dam, formali potifimum, vfos elleb); quanquanı limites . iuftos excedunt, qui adfirmant, Ieſum et Apofolos adeo errores.quosdam illias temporis ad doctrinam religionis. . woramque fpectantes tangnam perluafionum fuam elo- quutos elle)... 000: ee a) Quasvulge {vt termino technico vtamur) temporalle pt: lnca- “* da dicuntur, partim’ad materlam, purtim ad formam per- tuent Priori quidem. genere ea elfata compretiendumur, vbi eæ) ve} enuntietiones leguntur hiftoricae, ad doctriuam reiigi ionis reuelatam, atque hiftoriam farram doctrinase cohinncti miuimes pertmentes, 4) vel ludaei, wliiue’ hominer,- quos“in libris N. T. loquentes audimus, opiniones proferunt, quas doctrina ferustoris diuina inpugnauit, y) vel contra errorea et conlustudines prouas illis temporibus 'proprias difpuratur. (Cr. Conf. artic. a8. p. 43. Rechenh.) Coterum eius- modi quoque effata temporalja er localia‘ (numere y. indicata) tacitis religionis Chriftianae primariie tangusm fundamento ıperfiructa iuat. Poflerlise et argumtema cumplectitur, quae

n 4 [4

. .

m,

_

ee ee %

Infus et Apofloli. illoruns homiaum eauſa adhibuerunt,

et voces atque formulas, illorum maxime deſideriis inſeruientes.

by Accammodatio formalis in eo cernitur, quod lelus et Apoftoli

.

.

"11. ſq. Zucae c. 18, v. a8. iq. c. 36. v. 22. coll. Matth-

.

2 © 5, Y 230, Cs 23, J. O0, [ef 9. v. 1

.

w) oas voces et formulas (praefertim prouerbinles et tropicas) lubenter vfurparunt, quae difcipulis eorum atque lectoribus adınodum fannliares fuerunt, ilsque perfpicue edocendia et veritati conciliandie optime corffuluerunt, v. c. Matihı e. 8,

e. '6, v. 20. c. 22, v. 30, 8) ın His eligendia, quibus ſentontiam quandam illuftraturi aut comprobaturi erant, rarionem praeci- uam indolis atque ingenii vel aduerlariörum, vel dilcıpulorum abuerunt, v. ce.’ Math, e, 3% genere accommodatrionig Apoflolus Paulus ipfe loguums eſt epili. ad Galatas a 3, v. 15. ad Romanos c. 6, v. 1% Accommodatio materialie a) negatina fuit, quatenus Iefus et Apoltoii fubinde epinienem quandam praeconcepiam lilentio wransierunt (v. g. Maıch. ec. ı%, v. 26 quanquam alıis locis

opinionee vanas confilie, quod conlegni voluerunt, ſanetiſſimo

aduerfantes ſatis perlpicue et gratiter a (e c. Maıth. .&. 6, 8.

e. 17, v. 18. ad Romanos c. 3, v. 29. [L etc.) itemque fapien- ter curauerunt, vi ii, quos inlituerent, fenfim ſenſimque, pro,

v. 51. fl. De quo quidem.

d. Acı.

uti natura eörum atque Iudoles ferret, a cognitione veritatie '

diuinae minus cta ad ampliorem et perfeciiorem progre-

derentut (omius sccommodationis necelliistem er lelus Chriſtus

do. er. c. ı6, v,.%& v, 12. et Paulus 2 ep. ad Corinsih! c. 3,

interdum aliquid' ex concellis dilputauerunt, ita tamen, ve opinionem iplam minime tanquam ſuam per- fnalionem eloquerentur (v. c. Matth. c. 5, v.’23. D.; iremquo,

atenus ©pinionibus nonnullis et formulis hominum fuae aeta- ns ſenſum f[ublimierem , veritati prorfus conunenientem, ſubſti-

v. 1. 2, amouil); 4) pofitiua| qustenus lefus et Apoftoli

tuerunt (v. Te Mauth. C 217, V. AO. C. coll. C. 41, % Ih, "

„9

Acet. <. 17. 7. 23.) '

Accommodatio materialis Aoc Senfa dieta triplici de caufa admitti non potet: «) argumenta delideramus.‘ quae probent, lefum Apoltolos vnquam eiusmodi accommodatonis genere vſos elle. Neque enim in ipla natura et indole placılorum quosundam, . quas ad indolem religionis Chriſtianas poſitiuam pertinent, neque in eo, quod häec vel illa placita Iudaeis ante Chriftum viuentibus haud incognita fuerunt, (quanguam in libris canonicise V. T. non —— 5 drehen,

ae demenftrent, legätos diuinos non. potui

“vera et [erio probure. 4) fludium veritatis lanctilimum, quod

legati diuini ezroribus vitiisque homigum animo intrepido'in- -

pugnandis vbique’ rodiderunt, ‘non permittit, ‚vt .eos hac

zatione nonnullos -aeculi orrores ad slaotrinam religionis me-

zumue pertineut«es proballe cenleamus. ir. infuper quae ipfe

de ofhicio fanctilimo veritatem profitendi dixerunt v. c. ev. .

Mattk. c 5, 2 37. coll. v. 34. fo. c. 18, v. 37. ad Ephefios

e. 4, v. 25. ad Colof. c. 35, v. P- ep. Jacobi c. 5, v. 12.

) conſilio reuelationis diuimae Chriftianae, oiusmodi religionie

6 haec placita re

=

\

docwinsm patelaciendi, quae hominibus ompium gentium ac _

J +

N

-

-

er

\ j ——

orum deftinfta eſſet, non potuiflet recteo fatisfieri, fi’ legati divino errores faeculi aurtoritate fya comproballent. - Inter doctores veteres ecdleliae Chriftianae plures fuerunt, qui legatie diuinis accommodauonem (v:yxdraßaosr), non modo lormalem, led etiam materislem, eamque late patenıem tribuerent, (fr. Clemens Alex. [ıomm. Il. 6, p. Bna I 7. p. 863. Tertull. de praelcriptt. haerett. c. 2%. Origenes contra Gel- fum I. & pe ı71. fg. Chryfofl de ſacordotio |. 1. c. 3. Hieron, eniht. 89. Lectu digniſſima font, quae. hac de re

. obferuarunn 4 Beyer .de difliculsare 'iudicii fuper dilputatione

veterusmn ooclefiae doctorum sur. oetovoniar, Liplise, 1766. 4.

. Reinhard:progr. virum et quando poflint .oratores diuini im

adminufrando ſus munere demiitere ſo ad vanas hominum opiniones. Viteb, 1783. 4, (in eius opufculis academicis Vol. 1.) Carus hiftoria antiquiöor' [eritentiarum ecclefiae greecae de

rillo inprimis et Apoltolis tributa, Lipfiae,

accommodatone Ch

1795. 4. Recentiori astate de hac accommodatione, material

- " Preisfchrift) aus dem Holländifchen überfetzt mit einer Verrede

tuflimum er politiua, in viramque.pärtem difputatum eſt. Defaufores satcommodationis, : quae legatis djuinis vindicasur, hi fuerunı: Vogel über Accommodation in [. Auflätzen theo- logifchen Inbalıs, 4. St. Auctor cbmmehtationis in promtuario

Henkii: weues Magazin etc, 2. B. 2. St. Nackhtigal

über Accommodatienen in eodem prommario. 5. B: ı. St.

.Behn über die Lehrert Iefu ünd feiner Apoftel, Lübeck,

3791. 8, 'Eckermenn theologilche Beyträge a. B. 2. St, Yan Hamert über Accommodationen ım N. T. (gekronte

von Deikmar, Dortmund und Leipsig. ‚1797. 8. Senff über die Herablaflung Gottes in der chriftichen Religion, Halle 1792. 8, Die Beyirige zur Beförderung des vernünitigen Denkens in der Religion, ı5. Heft, Kir eo» de accommo- datiene lefu et Ayollalorum ad errares ludd-orum, Aralladii, 3816. 4. Alii hanc de saccommodatione per[ualionem temminis

angultioribw_ cireumferibi voluerunt; auff. Beiwerkungen

über die Lehrart leſu. 2,. Auflage, Offenbach, 1793. 8. Eiusdem Beitrag zur Unterfuchung der Frage: ob und wie weit es einem weilen Manne äberhann und befonders einem öttlichen Lehrer erlaubt fey, -fich zu den Meinungen und rrıhümern anderer berabzulaflen? Breslau 1791 8. Ban

differt. qua inquiritur, quatenus leſus eiusque Apofloli ſelo in tradenda religionis doctrina captui ludaeorum accammodaue-

rint, in den ern ringes von het Genootlchäp tot

Verdediging van den chriftelyken Godsdienlt 178. Sıorr differt. de fenfu hiftorieo in eius opufculis academicis Vol 1.

‘Heringa über die Lehrart Jeſu und feiner Apoltel, aus’ dem

Holländilchen überferzt, Offenbach ,, 1792. 8. -Gefs Briefe

über einige 1heologilche Zeitmaterin, Stuttgart, 3797. 8.

Magazin für chriftiiche :Dogmarik und Moral, fortgefeizr von Süfskind, ı3. St. Steudel über die Haltbarkeit des Glanbens an gefebichtliche höhere Offenberung Gottes, Stutt- gard, 181% 8. p. 64 11%. Sartorins drev' Abhandlungen übar wichtige Gegenftände der exegeufchen und ſyſtematiſchen Tbeologie. Göttingen, 1820. 8.p. 25a NM... De accommo datione formali potilimum, argüue ’de difcrimind ipfius doctri- we

v

Mar >>) 63 vis Ze F vv ze. eiusque formme obleihando efr. Zabhäariae —— AArklürung der Herablaſſang Goties zu den Menichen, Blizow Funugd Wismar, 1768. 8. * et . diſſert. de mado, quo .[criptores ‚di . dipini in deogmanbus .tradendis vwerlantur; . Lipfiee, 1780. 4. ‚nu 'Lüderwald vom Unterichiede der Lehre Und Lehrart, Biäunfehwnig,,\ 1981. B. Mich. Weber ar. de accommo- . dationis Chrilli didacticae natura, Viteb. 1789. 4. G. Weife air . accepktos an . loquendi. ., +Milliesendi; modeb, [äpientar,: emeandandis,. Vitab. 1795. 4. 6. Winckler: Verfuch über Jefus ——— und Lehrart,

--Zblleler, 1797. & Biallauf: die LehrartJefü als vortrefllich - igpön nadhehmangewürdig. ‚gezeigt, : Hananrar ,.. 2847. ı Be. . „Praeterea ad quaellionem, de iis, quae localia et temporalia di- cuntar, illufrandam cf; Reinhard dill,’de :losid anibus- £. um. qui in ferwenibus Domini .temere putantur communeg, Viteb. 1780. 4. (ia eius opufculis academicis Vol. 1.) Seyf- = furch de Mbe N. W. communibus rite conflituendis, Lipfiae a5 Diesdap, 3789,14: A. Nias/ch 6 programmata de judi- candis morum praeceptis in N. T. a communi omnium homi- =. Aum ac teimporuih Wu älienis,: Viteb. 17912 1798 4 Henke: ‚« Magazin für: ——— wel. w. 2, B. a. St.: Seiler Progr. Vtrum ex elu lerınonıbus in euangeliflarum commentariis " obulis, ' quse vnice vera ſint religlonid’eıus dogmata , intelligi ..„ pofüt et. diiudican, .debeat „-Erlangae, 1796..4. ' Böhme neue . rklärung _ des höchft wichtigen Paulinilchen Gegenfaizes; 1409-8. J,ang Abhandlung in '

u“

Buchſtabo und Gelflf’'Sena ,- »Fbagı’,s Magasin - w I,wn 7. Stu B. Stu, »Pöfchel und. Rätze Abhandl. in Auguſti ıheolog. Monatslchrift, 9. und ”12.’Heft, :ıso9,° G. Meyer ‚Beitrag‘ zur enüllichert Enufchei- - ‚.. dung der Frage: in wie fern haben die Lehren und Vu,lchrik ten des N. T. eine blos locale und temporelie Beltimmung, und in wie fern [ind diefelbern von einem allgemeinen ftew ‚gültigen Anfehen? (Preisichrift) Hannpyer, 1806. 8... :. * .$. AD. a Ps j Confenlum articelorum fidei, praefertim funda- mentalium ‚. dieimus analogiam:fidei *), kamque ita co- .. ‚gnoleimus, vi ex losis ſeripturae facrae elaſſicis ea eflas ta, quae.minus fint perfpicua ac. definita, interpretes mur b). Sr nn, a) Delumta eft haec formula. ex. loco ep. ad Romanos. c. 12, v. 6. quanquam et h. l. et c. 6, v. 17. alia notio exprimitur. b) De rsegula quadam fidei ſ. veritatis quaerendum elle, ianı- pridem doctores ecclefiae veteres \ntellexerunt ,- nquam de ratione huius regulae rpete conltitnendae diuerfimode iudicarunt, Cfr. Tersull. e: praelcript. adv, haerett. ©. 12. fl, Irenaeus contra hasrett. 1. 1, c. 23. Origenes zagı aggwn I, %. 1.72, 4 inus de praelelinatione er gratia c..2. Libri fymbolici eccleliae noftrae recte adfirmant, locia [cripturae lacrae maximo perlpicuis regulam fidei inelle.. .Apologia Conf. Aug. artic. 3. 2117. ‚artic, 18. P. 290. adit. Kachenb. Cfr, do hac $.

\ /

\ \ Br x r U

v x

. Mnson dilp.:de Anstogia Bdei, False, 1726. & Pelze vom ——— Gebrauche und Mißsbeauche der Glaubensähhlich- : keit, Jena, 1765. & @. Sehäsz. difl. de ıegula „fidei epud . Tertulianum, Jenae, 1782. ‚Dürr Ad, de antimahlliıma Adei ae merum regula, Gottingae, 1783. & Semler

Anmerkungen su Baumgartens Polemik 5. Th. p Ba. IL:T

j R ; u | 4. ki. 3 BB. ei

PPlIacita. fingula, quae ad articulos- fidei pertinent, yorro ita träctanda ſunt, ‚vt-fingula ex ipfis lihzie fcri- pturae facrae comprokeutur, argumentis, quae'ex tlio» ze humana depromupntur, vbi feri pollit, iufuper addi» tis; nexus, quo oohaerent, atque vis, qua fingula gaudeant, ei eflicacia examinetur; orania ad enuntia- tionem quandam fammam, quae loeum principern te nest *), reuocentur; doctrina denigue biblica cum eocle= fiaftica eomparetar. Ex his omnibus fponte patet, ra-

tionis bumanae vlam, ‚quem®) ipfi libri lacri commen-

dent, Theologo profecto neceflarium efle, fine aucto- ritatem ſeriptutae facrae: bumanaıy sc: dininan necte sxaıminare, fine Joca eius ingula bene interpretäri, "fine notiones vniuerlas atque enuntiationes ex libris diuinis aeruero, atque ſyſtoma Theologise Chriflienae exfirnere

‚zoluerit. Modo nobig caueamus, ne vel eiusmodi pla- i

eita repudiemus, quae ralio humana mequent ex -[uis ipfus principiis eruere, etli [cripturse [acrse plane con- veniant, neque ratiopi humense contradicant; vel tirgu-

1 4 omni a argumentis p nik fophic is com prohari , et iuog

pleniflima collaftrari pofle cenfeamu<“),. |

- a) Quanquam indoles religionis Chrifiianse biftoriea et poliius .

. 12. nots €.) non permittit, ve prineipium T’heolagiae Chriftianae proprie ira diewm (finguli- omnibus doctrinae parti- bus inde deriuandis aptum et idoneum) conflituatur; erni tamen

E Be notlo quaedam f, enuntlatio : fumma dirigens,: cui .

fingulaa amnes doctritae partes #0‘ aptius liceat adnectere, uo ſuenlentius parest, illam „Ielu er Apoftolis perpeiuo u

ante oculos elle ohurrlatam, vi inflisutionem eorum atque

dootrtinam tetam gubemmaret,- ;.... . . . : 5b) Of. Match. ev. c. 6, v. 26. A. | Luone c. 10, v. 36. I. et alia lermatgris, effata permulta, quae auditores aliquid medi- tando .cognofcere iubent. epifl. ad Corinchh. c. 10, v. 15. "I ad Theffadonn c, 5, vw. ar. His minime contradieunt a 0 alla 2 Corini. 10, wid, ad Colofk:c. 2, v. 8, ad

- . / . ER z * F

-

%

[4

. >

= ..

guexmethodum in Theologia tractanda. adhibuerant

! ! Vs Sn -

65 ee —J u‘ —— N

Ephel). e; a, v5. Ind Corinthh.ici 1, v. 19.0 2,0035,

iq.- quae haud raro perperam intellecta ſunt. De loco 2 Co-

rintkh. c. 10,,v. 5. ckr. JS. Schulthefs exegeuilch - iheo- logilche Forfchungen, a. Bandes’ 2. Stück,. Zürich, 1819. 8, ‚p- 307 330.: en“ ee

€) Antiquiflichi ecclefiae Chrifliänae doctores, graeci potiſſimum

(v. c. Clemens Alex. firomm. |. 1. c. 16. 1. 4. c. 8. al,, vſum rationis in Theologia commendaugrunt, Damnari coepit, quum haeretici-prodillent, placita illorum temporum philoſo- hica in vſum luum.conuertentes. Argutise muliae et plicita arbittaria.Scholafticorum , qui philofophiem’ Arıltotelicam eius- | | Epin Track upkerum mouerunt,, vt vſum philofophiae inprobaret, Ch. „A« Cru-

»„, [it disquil. an’ cum b. Luthefo recte negari poſſit, idem ve-

zum elle et:in’ philofophia et. in theologia, in eius opufculis

Lipf, 1750. 8. Eundem tramitem

eologi eceleſiae noftrae. fere vsque ad. partem polteriorem Saec. ı3. ingreſſi ſunt. . Poflgquam "philolophia Wolfii et Leibnitii, in .methodgm. omnem 'T'heologiae tractandae vim

fuam exferere..coeperat,. magis magisque intellectum elf’, ratio- -

nis. humanae wum non tantum ſeripturae facrae recte explican. dae caufa: fieri. debere,: ſed etiam.,. pateat, ‚religionem Chri- ſtianam nihil oantinere ,.. .quod rationi' repugnet, eamque deli- deriis .[anctilfimis. animi —— maxime arcommodatam eſſe. : Recentiori aetate vlus rectus ratonis humanae .hand raro in are abiit, vnde facwım elt, .vt nonnulli omnem rationis in Iheologia vum denuo damnarent... Libri de ratione humana in : Theologia abhibenda praecipue conferendi: Wi/fowarit

religio naturalis, ſeu de rationis iudicio in controuerliis etiam

.“ theologicis ac religiofis adhibendo tractatus, Amitelodami,, 1635.

ı2. Jo. Mufaet libri.tres ‘de vlu principierum rationis et philofophiae in 'conırouerfüs theologicis, .Jenae, 1644. 8. (contra Vedieltti' librum:, rationale theologicum, _ Genauae, 1628, 8) Leibnitz discours .de la Sonlormild.de la foi avec la railon in eiug libro: eflai de Theodicde, 2 Tom. Am-

. ftelod. 173%. ı2. (vernacule: Leibnitz. Theodicee, über»

Setzt mit Anmerkungen von’ Gott/ched, Hännover und Leip-

sig, 1744. 8. S. Sı—ı41.) 4A. Döderleinii diſſ. de vlu et.

=, abufu rationis humanae in rebus divinis, Hal. ade 4 J

Meier Betrachtungen über das Verhältnifs der Weltweisheit egen die Gottesgelahrtheit, Hallo, 1759..8. Ehend. Abhand-

ungen von der Freiheit, die chriftliche Religion zu prüfen,

in. [einen philofopbilchen Betrachtungen über die chriltliche Religion ». Sı..ı. Ab. Thalemanni progr. de vitio res diuinas ingenio humano accommodandi, Lipf. 1777. 4 Tıefs

vom Gebrauch der Vernunft in der Religion, in ſ. Schrift: _ über die Religion, ihre Gefchichte, Wahl und Belläugung, .

2. B. J. 4. Ernefli de ibertate ingenii in canla rehg:onis, in eius opuſeulis ıheologicis, Lipfiae, 1773. 8. Töllner theologifche Uinterfuchungen, ı. B. ı. St. BIER, 1772. 8. Junge philofophifche und theologilche Auffätze, ı. St Nürnberg, 3779. 8. C. Doederleinil oratio de libertate ingenii in religiene, in. eius opulculis theol. 'Ienae, 1785. &.

-

%

X Zi \

x

66 er

and Gedanken von der. Freiheit, über Gegenitände des Glanbehs zu Leipzig, 1789. 8. im 29. B. - feiner fämmtlichen Werke), 45tcht Ipecimen de rationis im theologia vi atque virtut-, Lipfiae, 1790. & Paulus von. Memert über das Recht und die Verpflichtung zum eigenen Urtheile in der Religion, aus dem Holländıfchen überletzt (ei- ne gekrönte Preisichrift) , Dortmund, ı%98. & Placid us Muth über die wechlelleitigen Verbälmilfe der Philofophie und Tbeolo ie, Erfurt, 1791. & Ol/shaufenii diſſ. de via rationis ın I renelata, Hauniae, 1792. 8. Sü/skind Abh. is Flatı’® Magazin für chriftliche Dogmatik und Mo- sel, a. und 2. St. Ken: der Streit der Faculiäten, 5 Ab- fchnitte, Königsberg. arg. 8 Harding über Vertunft und die Lutherilche Kirche, in Beziehung auf die 95 theles des Hr. Archidiec. Harms, Hamburg, 1818. 84— De vers indole et Naturalisıni, Rationalismi, Syptanäturalismäi noftra patillimum aetate multum difputatur, Naturalischrne (qui freguentius Rationalismus Appel folet), ſeuſu skeolo- gico, uon philofophico, perfualionem dicimus eorum, qui negant, reuelationem diuinam ſenſu angultiori dictam vnquam Iocum habuifle, quanquam concedunt, zeligionem Chrifliananı; Deo volente et gubernahte, verae alutis hominum iuuandae caufa, tradiram ęſſe. Qui hanc perfualionem amplectuntur, alia dogmata religionis Chriftianae agnolcere nolunt prae- ter ea, duae. ratio humana ex fuis iplius prinicipiis ipſa eruere pollit. Religionen naturalem (ſ. phiJofophicam) er lefum et &poftolos fub forma certs- adumbratam atque Tüb ſenſus vocatam elle dicunt. Supfanatkralismus (eı Supra- ralionalismus) originem religionis Chriſſianae ex reuelatione‘ fenfu angultiori dicta repetendam flatuit, ideoqüe, rationi hu-\ Mmanae non permittit, vt ea tantum placita huius doctrinae di» vinae prober, quae ipfa Iponte cogtiolcere aur diuinare poſſit; uanguam eum rationis in Theologia vum, quem dupra in $. defer: fimus, commiendat atque poſtulat. Quum b. Rein- hard in libro egregio: Gefländniffe , ‚meine Predigten und meine Bildung zum Prediger betreffend, Sulzbach, 1810. 8, p- 95. ſqq. oltendiffer, Theolognın dogmaticum noh polle. [ibi omni ex parte confentire, nili »-/ Rationalismum, ve/ Supra- naturalismum conffanter fequatur, aliam hac de re lentennam 5.V. Tzfchirner = oluiı, ia libro: Briefe, vexanlalst durch -Reinhards Gelflän nille u. ſ. w. Leipzig, ıgıı. 8 Epi» ftola enim guinta probare ftuduit, Theologum. teuelatione, quae ſenſu anguftiori fie dieitur, agnofcenda nen inpediri, quo minus ea tantum placita Icripturae. facrae tanquam dogmatä - perpetuo yalitura agnofcat, quae principiis rationis humanas nexu necellario cohaereant, fi modo eoncedatur, conlilium le- aujonis Chrilti diuinae nonnifi huc ſpectaſſe, vt religio Hate zalis confirmäretur, et ecclelia inkitueretur. Quae quıdem ſen- tentia poſſhac aliis Theologis oppormmitatem praebuit, raıionalismum Jupranaturaliflicam ,„a& Telchirnero commen«» ' - datum, pröopterea inpugnandi, quod minime vnam eandemque fidei Chrillianae normam, ſed duo diuerla prineipia [equatur, ac totam hanc quaeltionem accurarius ekaminandi. , Eorumque alii Snpranaturalismum purum defendunt. Cfr. F ritafeh d irber die (von einem, Hecenfonzen in der Halkilchen Literatursei-

\ A * ® A } 64 PEN

.. eng Agıı. N. 30, Ta. engelchuldigie) Imsenledamız‘ des dom madlchen Syfleme,- Ir ich bekennt u, * 1311. 8. Tdem freimüdiige Bemerkungen über Conlequens. ‘und in den‘ en Syfiginen Reinherde und derer, die ihn veriheidigen und wider ihn flreiten, igı2,

8: (contra libelum: wet iſt cnfequeht! Reinhard oder Tzichin«

ner? oder keinar ‚ron ‚beiden? vom Predigg Secä/e, (Röhr) 18:1.8.) Idem Ehrenrettung des Supernaturalismus u. [. w. Leip- sig, 1812,8; Zöuthtle Kritik der neuellen Unterluchuitgerr

. Aber Rationglishus Offenbarungsglauben, Leipaig, 1615. 8 Tetem anna über upranaturalismus, Rationalismus ‚.und

Atheismus, Leipzig, ı836. 8._ Commentationes mear libellie. academicisipfertae : Denkichrift des hötyiletlichen Seminarium der

© Denklchriftu.L w. v. 1820. 8. Malueruntalil rarionalismum purum tueri. Cr. auttpr anonymus (Röhr) epiltolarum ; Briefe über de Ras tionalismus, Aachen, i815,8.» Klein verträute Bfiete über Chrilten- tbum und Proteltantismus, Jena, ı817« 8. Piaeter. Tzichirnes tum’ton defuerunt, qui de discrimine lupranaturalismi ej ta- tionalismi tollendo cogitarent, etſi aliam viam ingrederentur.

sCir. Kähler und Rationalismus in ihrem * r A Zwierracht und höhbren,

emeizilchaftlichen Kinheit, Leipzig, "1818. Jein Grundlinien des Religios fismus,. Leipzig, 1819. 8 Eodem conlilio Icrıptys efle vides

r "war liber &cäirmert (fermone nimis obleuro- vius): Vur- » fuch emgsr willenfchaftlichen Würdigung: des Supranamralismus - uad Rationalismus, “Leipeig, 1816. 8. Quanqquam onmes, qui concedunt, doctrinam Cheiftienam .efle- diuinem . (flu® ra-

x 1 2 [4

Jniyerfitut zu Jena v, Jahre 1816. 8. Denklchrift u, f.w. v. 1837. 8.

tionalisinum, ſiue fupranaturalismum [equantur), profects has’

in quo conſentiant; negari tamen non poieſt, fi mo- 0

gnihcationem receptam theologicam horum vocabulgrung _

fequamur, vtramque pärtem ab. al:era et in iplp cognolsend# Br io, er in ambitu eorum, ; quibus dogmata religionia Shrifhahae perpetuo valıtura comprehenduntur, definiends, dif: ferre. _ Praeterea ad quaeltionem de [upranaturalismo er ati” . nalismo illultrandam conferri pollunt: Eggers über den mio- der ‘Werth der Theorieen vom Zwecke Jelu n Hanuover, 2794.

Henke Mazazin für Beligionsphilofophie u. w-

Fi B. 1. St, 5 B. », St-. Eiusdem Müleum ‚für Religionswis- fenfchaften u. [. w: 1. B. 1.81, Gabler Journal für. ausers lefene theologifche Literatur, 6. B. 3. St. Schu.

1

deröff neues Journal für \Yersdineg des, Prediger - "und

Schullehrerftaudes, 4. Jahrgang, 2, B, 3. St. (1811.) Meis aer Sendichreiben an Hrn. Superine. Schuderoff u. I. w. Leip- sig, 1813. & Palmer neue theolog. Zeitichrift, 2. St. Giess ſen, ı816. 8. Alia. ſeripta hue fpectantia ad $. 12. nd e

commemorauimus. . 4. J Quum votio princeps, quae vniuerſam Ieſu Chriſti et Apoſtolorum inſtitutionem moderata eſt, nuntio lae- dæꝰ) ręgni diuini Deo volente per Iſum Chriflum inſti- Er j J EB a

N. )

3

: 0 6,

tuendi, homineetwe fahios reddituri contineatur, (euan- .gelio®) fenfu angulliari.'dicto), . Thealogiam. dugmati- cam ila trectabiimus, vt primum de iis plucitis religio- nis Chriſtiunae vid:amus , quibus doctrina.de regno di- ‚#ino, per Iefüm Chriftum nuntiato-atque inftituto, ad- | nectitur. ef Superfiruitur , .deinde Agne de regno diuino doctrinam (I. euangelium: fenfu angukiori ‚dietum) co-

us cr güofcamus )... .... 4000 cur

a) Audimus et Toapnem baptiltam et Sernatorem ipfum,

palam prodiret, hominibus nuntiäntem,, animum efle immu- tandum, quum regoum diuinam (f. coeleſte) proxime inſtet.

-"Matth, w. c, 3, v. 1. 2. c. 4, v. 17. Marci ev. c. 1, v. 140

Io. (coll, To ev. c. 3, B3.) Quo nexu qnaeuis placi- ta a Chriflo et Apofolis enuntista huie prardi i ' wini coharreant, "ia fingulis’ Theologiae dogmaticae capitibus

cationi regni die

pertractandis döcebitur., 'Phralis xrpscosıv To evayyslıoy, 176 Bacılsıus rs Heov farpius ad vniuerfum docendi negotium Ber- vatoris translertur, v. c. Matıh. ev. co. 4, v. 23. c. 9, 55.

h cae .Cc &, V 43. lq. C. 8, v. 1.

D) swayyelsor in librie N. T. on quidem \angaliori.nuntium

2

« ®

MR ,

-"Jaetyum regni diuipi inauit (t. c. Malik qu. c. 4, ve 35. c. 9

u 35.) ſenſu latiori vniuerfum complectitur. doctsinam Chnriftia-

- am, v. &,1.2d Goriushlu.c. 9 v. 14. ad. Ephal). c. .ı, v.

13. al

NR :

ec) Haud parum diuerla fuit ratio ordinem et nezum conllituen-

1.

di, quo capita ‚[ingula Theölogiae dogmuaticae tractari debeant.

. * Obtinuit enim ı\ 'methodus Ariftotelicö‘. fcholaflica, a) ana-

. ®ıx\

1

dytica,, qua primum de: fine fummo Theologiae, deinde de Tabiecto heölogiae, denique da’praelidiis ſalutis aeternae dis- feritur (T’heologia, Anthropologia, Chriftalogia, 8) fynthetica,

haec tria diflinguens: ' principiam ‚rerum omnium, : praelidia ſa-

intis, falutem ipfam. aeternam (ftopuln Theologiae). 2) me- hodus foederalis, ſ. veconomtca,, rdinem foederum lequu-

=" "ga, quae Deus temporibus 'diverffs cum hominibus inlit, cf.

3;

Cocceil fumma doctsinae de‘foedere:et teflamentis Dei, Lugd. Batav. 1648. Herm. Micfir Nibri quatuor de o&conomia foederum Dei cum. hominibus‘. ed. 3" Vlefäiechi ad Ahenum, 1694. 5) methodus Ziblico- Alflörkca , 'ordinetn hiflorine ſacrae Sequuta, ofr. Ziberii de S. Amore (i! e. JCleriöi)epiltolde theologi- cae, Penn 1679. Tay tor Enitwürf der Schtifttheologie., aus dem Englifchen überleizt von Hefs,‘ Zürich‘, "7781. 8. Ewald die Religionslehren der Bibel aus dem Standpunkte unferer geiftigen Bedürfuifle, ‘a Bände, Stuttgart und Tübin- gen, 1812. 8, 4) methodus comparatiua, Cuius principium nötione amoris hominum erga Deum contisetur,, auctore Ja- cobo Gärden.cir Walch bibliorheoa theologica. ſelecta Vol. I. p. 680. ff. 5) methodus ‚mathematica, + Wolfji geilfimum, Philorpbi, kaipua ariunda. Racess

u" am fpileri chodum schi —EX vꝛerum me ibrervn

. dem |

% Br :

\ \

/

I r x * N x _ en vegan 69 m

ce fimilem,; iyfiemati 'e nllo.naccoinmodaream, -quasquam

haè in. re ıramittds admodam "dinerlos- snidrunt. Aliud discri- men, idemque hau ewi „un fine primarlo cermpitur,

T’heologi ‘eceießae: noftrae ,: libris . dogmaticis 'feribendis, confequi voluerunt (feæe Rationalismum, ice: Supranaturalis- mwum fegtejektur). . 1. Ab quippe :hoc potiflimum . egerunt, vt döctrinam :feripsuras. facras,, .quanıum Keri poller, pu- Jam et Integram 'eroerent dıque. proponerent. R. Büfekin

epitome theolegiae'e folie farris limeris.coneipnatae; Lemgoui-

se, .1757:°8. Abr. Teller Lehrbuch: des chriftlichen"Glau-

bens, Helmflädt, 1764. 0. ‚Idea. fidei frausm, oder kurier Be-

| eff der chriftlschen Lehre in don evatigelifchen. Brüdergemein-

von Spangenberg. :Batby, 2779. &: Morus epi-

‘some theologiae Ohriſt. ed 4. Lipf: .1799« 8. . „Eiusdem- com-

mentarius in faanr theok Chr; epitomen..ed.:Hempel, 2

tomi, Hal. 1797..8. Sceaerr Liehrbuch der chriftlichen’ Dog-

matik, überfetzt aus dem -Luteinifohen,.:mit Beläuterunigah und Zufätsen von’ Chrift. Flat; Swäger., 3808:8. a. Anllage ı. Theil, 1833. 8. L. ‘Bader; breuiarium ıheologiar..bibli- cad, Lipf. 1803.:8. Zachariae biblilehe. Theolbgle, 4. Thei-

"le, Göttingen, 1774. 2795. 8. 5. Theil won Wallborıh)

1786. 8: Dritte Auflage der erfien 4 Theile, Göttingen, :ı786. 8 Hufnagel Handbuch: derbibkhichen Theolögie, 2-Thei- ke, Erlangen, 1789, 1791. B. m mon :biblilche Theologie, a. Auflage, 5 Theile}. Erlangen. ı80r. 2862. 8. Kaifer die biblilche - Theologie, "oder" Judsiemus und: Qhriltisäismus

- nach der grammatilch - bilterifchen Interpretattiensmethode u. [.

w. 2 Theile, Erlangen. 1815. 181%. 9. De Weise bibli- |

. fche Dogmatik alten und.neien Toflamienwe;, 3. Aullage, Ber-

lin, 818 & Z2.Bawer Theologie des alten Teft; Leipzig, 2796. 8. Ebendeff. Beilagen zur 'Theolsgie des A. T. Leip-

ig. 1801, 8. Ebend. bibliliche Tiheölogie des. N: T. 4 Bände,

1800. 1802. 7802:8: (Piö.2: 2) Das Urebriſtanthiun, nach eilt der: fäninılschenii netrtellansentlichen ‚Schriften ent- wickelt, 'ı/ Theil, Dameig, 18028: J.-Hearımann Blik- ‚ke in den Geift des Urchriftencums , -Däffeldosf, ı802. 8. L eun: Grundnls. der nemtellamentlichen Ohriltologie,: Leipzig, 1804 8 Ga. Müller’ Vorlefungen 'vem.Glsuben der Chri-

Ben, 2 Th.: Winterthur, 183163 916. 8. Chr. Schwarz

die Lehre:.des: Evangelnım -aus. den Urkunden dargeſtellt, Hei- deiberg‘s 4808: 8. Fr Kıleuk er Johannes, Petrus und Pau- Aus als Chriftoltigerl berrachter. "Riga, 1785: 8. W. Meyer Ent- wickelung des Panliimichn Lehrbehriffs Anona, aß01. B. 7. Bam

2 reine Auffallung desUschriftenthurhs in: den Pauliniſchen Brie-

fen, Lepeig, 18038, .Gerkanfeor ‚Charakter. und Thee-

- "logie des Apoflel Paulas, Landshıun, 1816: 8. Erh..Schmids _ ‘. : duae differt. de ıheolagia Ioannisi Apoſtoli, Jenae, ıafoı. 4, - "Ceterfum .de Thedlogia biblica vniwerle afr.:Gablor ratio

\

de iufto "disermmiawttreologise: biblieae- er dogmatieae, :Altorfi,

1787. 4. Erh..Schmide di. 1. II. de thedl. biblica, Je-

mas, 1788. 4. Serinm über den: Begriff und die Behandlungs-

at der’bibliichern "Theologie. des N: T. in den Analekren für ‚das -Studiumt_der- 'exegerifchen und fyftematiichen. Theologie, : Meräissgng. san Kesl um Tzfohtrner, b. B. 2. 5r ©.

&

*

m ee 2 > 7 \

AU "dectrinam biblien - ecolalaflicam waaseı, The. damıgm, vs docırinam, biblicam fundamenti loco ponant nermamque per/uafionis feripturam fadram'potius habsanı, . guam libros Symbolicos. Negari'vero non potelt, plures vorum in ezpli- eanda ſeriptura Tacrd a doctrina ecclefiallica haud raro pepen- dife. Phil: Melauckthkon \oci communes rerum theols-

icarum, Viteb, 1521, 8. (et faepus). Mart Chemnissz * theologici, ed. ſtudio Polye, Leyfari, Francof. et Vi- 'seb. 1663. forma maxima. Huster loci communes theslogiti ex ſacris litteris .diligenter eruti, eÄit, recent. Francof, ad Mo«- : zum, 1661. ſorma max. Jo. Gerhard loci theologici edidit 'et variis adnotationibus auxit Fr. Cotta, Tu-

ingae, ı763 1782. Volumina XX. 4. cuius operis index cur sa M. Mülleri duobus Volumm. prodiit, 1788. 49, 4: Ca» Jov Iyliema locorum theologicorum, XII Volumm. Viteb, 1653 . =1677. 4 Quenftedı. theologia didactico - polemica, II Volumm. (edit. recent.) Liplise, ı702. 1719. forma max, Guil. Baier compendium theolögiae politiuse, edit, recen ul. curante Renufch; Lipl.1757. % Hollaz examen theo- Jogicum acrogmaticum etc. edit. recent. (auctore Rom. Tel- ler) Holm, 1763. 4. :Baddens inſtitutiones theologias- dogmaticae varıis . obleruationibus illußratae, edit. reeentifl, ‚Lipfiae, 1741..4. Recentiores Franc. Walch breuiasium theologiae dogmaticae, Goetiingae, 1755. 5 Zuachariae doctrinae -Chriftianae inflitutip abe 17795. & Seiler 'ıheologia dogmatico - palemica, ed. 3. Erlangae, 1789. 8, Heilmann compendium thenlagise dogmaticae, ed, 3. GBoet. -iingae. 1780. 8. Danov Theologiae dogmaticae inflitutio, duo lıbri, lenag, 1773. 1776. 8. HAeinhard Vorlefungen über die Dogmatik, mit literarifchen: Zufätzen herausg, von

Berger,. Amberg und Sulsbach,. 1801. 8. 4. Auflage, mie '

neuen literarilchesn Zulätzen von Schott, -Sulsbach,, 1818. 8, Kpitome theologise Ohriftianae ex Reinhardi acroalibus acade- ynicis defcripra, et obleruationibus aucta (ed. Hoepfuer), edit, Il. Lipfiae, ı818. 8. 3. Ali docırizam exhibent Bibli-. co-ecolefiaflicam et philofophicam, [eripiuram quidem [a- eram narmam fidel ſummam profientes, [ed in ipfa dog: matum Jingulorum tractaıjone, haud sara eandem fera aucloritatem nermatluam moda librts [ymbolicis,_ mode principile philofophicis concedenses. Reinbeck Betrach- tungen über die in der Augsburgilchen Coufeflion enthaltenen und damit verknüpften Wahrheiten, Berlin, 1733 1761. & Th. 4. fartgel. van Canz, A. bis-g. Theil, Berlin, 1743— 47. dusgleichen von Jhlward fortgel. 7 Theile, Greifswald, 1742 1748. Carpos theologie rouelara dogmatica, Francof; ‚et Lipf. 1757— 1749. 3 ıomi. Tomus IV (oeconomia ſalutis N. .T.) Rudolf. er Lipl. ı76&. Tomi L ed. 2. 1752. Schm ‚Bert campendium tbeol. dogmat. Helmftisdii et Hal. 1760. 8. Baumpgarton a re Glaubenslehre, mit Anmerkımr En « Vosredei und Kinleitaug herausgeg, von Semler,

alle, 3759. 60. 4%. 5, ii 4. Alli hoc maxime t, W doctrinam ecelefiaflicam, libris potiſſimum % mbolicia 'praeennsibus enarreni, oampe fimul J[cripturae facrae air que dacırinae religionis philofophicae aliiaus IMematibus . voclefierum Chriflianarum compazensn .G. .Halch ie

N

4

cr & a 71 —2 | | we

tsoductie in libros ecclefiae Luther. Iymbolicos, Ienke, 1732. 4% Boerner inllittiones theologiae Iymbolicae, Lipliee, 1751, Henr. Tttt maun inſtitutio [ymbolica ad lenien- dam ‚ecclefise, Lipliae, 1811. 8 J. Plank Abril einer hiftorifchen ımd vergleichenden Derftellung der degmatilchen

|

Syfleme unlerer verlchiedenen chrifllichen: Hauptparteien,

3. Auflage, Göttingen, 1804. 8. Markeinecke chillli- che Symbolik, ı. Abtheilung 3 Bände, Heidelberg, 1810. 1813.. 8, Eiusdem inflitutiones [ymbolicse doctrinarum Ca- ‚tbol. Protefl. etc. Berol. 1612. 8. Augufti Syliem der ehriftlichen Dogmatik nach dem Lehrbegriffe der lutherifchen Kirche,‘ Leipzig, 1809. 8 De Wette Dogmatik der eran- gelifch - Iucherifeben Kirche nach den fymbolilehen Büchern und den älteren‘ Dogmaukern, Berlin, ı816. 8. Bret- Schneider Handbuch der Dogmatik der evangellich - lu- therifchen Kirche, Leipzig, ı8ı&. 1818. 2B. 3. Ebendefl. ei er Entwickelung aller in der Dogmatik vorkommen-

e 2. Auflage, Leipzig, 1819. 8. 5. Alii in Theo- logia dogmatica ande a An force adhident,

vel finplioiter hiftoriam dogmatum Chriflionorum anar- santes, vel crifin huius vici|Jitudinis adiungenies. Mün- . Scher Handbuch der chriftlichen Dogmengefchichte, 4 Bän« de, Marburg, 1797 -- ı809. B. (3. Auflage des ı. und 2. B. -,3817. 18. 2. Auflage des 5. B. 1818.) bendel, Lehrbuch der chriltlichen IYogmengelchichte, Marburg, 1812. 8. Lehrbuch der chriltl, Dogmengefchichte 2. Ausgabe, Leipzig, 8:1. 8 J. Plank Gelchichte der Entliehung, der Veränderun- ‘gen und der Bildung unleres pretellantilchen ua ö B. Leipzig, 1781 1800. 8. (2. Auflage des ı, a. 9. B 3791-1798.) Beck commentarii hiflorici decrerorum religionis Chriftianae et formulae Lutheriae, Lipfiae, 1301. B. Sıäudlir ‚: Dogmatik .und Dogmengefchichte, Göttingen , 1300. 2 Th. 8, Ebendef] Lehrbuch der Dogmatik und Dos zengefchich- 20, 3. Auflage. Götiingen, ı809. 8. Ceterorum 4 : ad hiltoriam do m pertinent recenlam vberierem exhibuit Breifchneider in libro [upra laudatn: Tyftematilche Ent- wickelung aller in der Dogmatik vorkommenden Begriffe, p- a ee. Bar 6. Ali praelertim ex principiis philafopkiae theo- giam Chri

Augufli

brorum , ’gat

riftianam tractauerunt. Hoc genere comprehendun- .

zur. «) qui operam fingularem poferunt in confenfu Jeriptu- rae Jacrao et ratiokis kumanae declarando, tramites di . verlos ingreli. J. Meier philolophifche Betrachtungen über die chriftliche Religion, 8 Stücke, Halle, 1760 - 1767..8. Jerufalem Betrachtungen über die vornehmften VVahrBei- ten’ der chnfilichen Religion, 2 Theile in 4 Stücken, 4. Auf- lage, Braunfchweig, 177% 1779: 8. Ebendef]. fortgeletzie Betrachtungen u. [. w. a ET ı792. 8. F. Jucobi Abhandlungen über Gegenſtande der Religion, Han- /mover, aan 1778 Tb. & Baumgarıen-Crufius ‚Schrift ynd Vermunft für denkende Chriften, 6 Bändchen, Leipzig, 1799—97. 8. (a. Auflage der erfien % B, 1796.) Seiler die Religion nach Vernunft und Bibel in ihrer Harme- vie, ‚Erlangen, 1798. 8. . 4. Eberhard.der Geifi des Ur- ehriftenihums, 3 Theile, Halle, 1807. ı808.8. Calljfen

shriftliche Glauhensiehre nach Vernunft und Schrift entworfen, R : e ;

be

10

Altona, ı1810..8. F. Köppen Philolophie des Chrillenihams, 3 Theile,:’ ‘Leipzig, 1813. 1815. 8. Cfr. infuper nonnulli ex iis auctoribus, qui ad $. 19. npta c. laudati funt. M qui in eo potiſſimum elaborarunı. ve indolem et ambitum reli- 'glonis doctrinae Chriftianae ex'principiis philofophicis de- firirent atoue explicarent. (In his plures obueniunt, qui formulas quidem biblichs et erciefiaflicas fere omnes retine- ant, fed. haud raro alium fenfum is ſubſtituant)j. PAilofe- phiam quandamı popwlarem ſ. eclecticam lequunuur: BAfe- dom: Philaleebie, nder neue Ausfichten in die Wahrheiten

"nnd Religion der Vernunft u. k w. 2 Th. Altona, : 1764. 8.

'Ebendef]. Veerfuch einer freimüthigen Dogmatik Berlin, 1706, & Fr. Gruner inltitutiohum ıheologiae dogmaticae ibrĩ wes Hal. 1777. 8. Steeinbart Syſtem der reinen, Philo-

fophie nder Glückirligkeitslehre des Chriftenthums, 3. Aufla-

e,. Züllichau,, 1786. 8. quem. erde ec. in opułciis · acadd. ol. I. ch. Lavater und

feines Ungenannten Urtkeile über Steinbarts Syfiem u. ſ. w.

mit Zufätzen von Semler, Halle,..ı780. 8) . Ventari- ni die Religion der-Vernunft und des Herzens, Kopenhagen,

“"wmd Leipzig, 2 Th; 1799. 8. Abr. Teller die Religion

der Vollkommenen, Berlin,' 1792. 8: Cl/adtixs Uranlich-

"zen des Ehriftenthums, Altona, 1808: 8. Philofophiam Kan-

sianam: fequuntur (Pradeeunte poulimum Kantii libro: die "Religion innerhalb: der Grenzen der. bloflen Vernunft, 2. Ausg.

“Königsberg. 3796 8): Wilh. Schmid über chriflliche Reliäion, deren Befchaffenheit und | zweckmäfsige Behandlung

u. £ ‘ww. Jena, .1797. 8. Die Göttlichkeit des Chriftenıhurms,

" +$g weit fie: begrifien. werden kann, 2. Auflage,. Bremen, 180%.

8. ChArift. Schmid: chnlliche Religionslehre, Giellen, 1808.

8 .Amm on:Entwurf einer willenG-hattlich praktifchen Theo-

vr sie, Göttingen, 379% 8 Ebendeſſ. Abhandlungen zur Erläu-

m

. terung einer wiffenichaftlich-- praktifchen 'Thealogie, 2 Stücke, ‚t dGömmpen;, 1798. B. Syllemaus Firhtlani rationem habuit 2. > guctor tibfi: Paolegamena zu. einer chriftlichen. Religionslehre,

| J

. Werbit!, 1801. B. "Friefium fequiiur De Weite über Re

"*Jigioh- und ."Pheolegie ,-- erlin, 1815. 8. itemque in. prolegome-

ns fibri fui fupre lautlati s-..bihlilche: Dogmatik u; f. w.

,

®

"philafophine indolem.. quae a Schellingio potiffimum origi- wem dust," ee Seguuntur:.Feffler Anlichten von Religion” und' Kite enthum, 3. Th. Berlin, 1809. 9. Morft

das Chriftenthüm , in feiner. erhabenen Würde,' Frankfurt am

Maynt ihin- . Carı Daub.iheologumena, Heidelb. 1806. ! De 7 en, Einleitung in das-Studium der chriftlichen Dog-

R In

- 2

‚matik, "Heidelberg, 1810.:8. .Chrift..Sohwars Grundrils der kirchlich - proteftantilchen. Dügmestik, Heidelberg , 1816. 8.

" Markeinee ka (onındlehie der chriftlichen. Dogmatik, Berlin,

1815. 3. 7. Alii ſeriptis fiis-.dootrinam, quae uu/go bihlica et

au 8.Möller kpekulauiveDarflellungdas Chriftenthums, Leipz. “ecoleflafitcn dielur., fub examen vgcant exeseticum et pÄi-

= dofophicum : En P..Bahr Briefe über die ſyſtematiſche Theo-

logie, 2. B. Erfutt, , 17yorı77n 8. Sal. "Semler inſtitu- io. ad dacwirtam. Chriſtianam liberaltter .difeendam , Hal. 177%. 8. -Ebendef]: i Vorfuch ‘einen freieren ‚theologilchen Lehrart,

x r , nn. * 73 *

i ‚Hälle, .1737. 8. ‚Braftberg.er Verluch über Relisien und Dogmatik, 2 Th. a 1785. 8 teftrunk —— licher Zweck Jen u. [. w. 2. Auflage, Berlin, 1795. 8. Eben- def), Verluch einer Kritik der Religion und aller religiölen Dogmatik, Berlin, 1790, 8.” Ebende/f. Cenlur des chrililich- ‚proteltantifchen Lehrbegriffe, 5 Th. Berlin, 1791 1796. B. ‚(1. Th. 2. Aufläge, 1796. 8.) Zöende/]. dilucidationes ad theo- reticam religionis partem, 3 tomi, Berolini, 1799. 8. +Eben-

der/, die Religion der Mündigen, 2 Th. Berlin, ı800. 8. Sum- .

‚malilche Weberlicht der wichtiglten Treligionslehren u. [, w. 2. . Aufl. Braunichweig, 1791. 8. Scäudlin Ideen zur Kritik des Syſtems der cheifflichen Religion, Göttingen, 1791,8. Pur-

‚gold Refultat meines mehr als funfzigjährigen Nachdenkens "über die Religion Jefu, 5. Auflage, Leipzig, 1792.8. Her der von Religion, Lebrmeinungen und Gebräuchen , Leipzig,

‚1798. 8. (fünfter Theil ſ. ehriftlichen Schriften, Cannabich - |

Kritik alter und neuer Lehren der chriftlichen Kirche, 3. Auf- lage, Zerbft und Leipzig, 1805. 8. 8, Alii denique doctri. nam biblicam pariter, atque ecclefiaflicam, vtram que fe- aratim, ezponunt, et crifin adiiciunt, meihodum adhi- entes, quae hiflorlco-critica dicitur. Haud parum vero in» ter ſe diflerunt. quod eriſin alam attinet,. quum alii rationa- lsmum (naturaliimum), alii fupranaturalsmum fequantur, " Chrifi. Döderlein inſtitutio 5 i Chriſtiani, 2 tomi,

edit, VI. nouis curis emendata a Godo ji r. Junge, Norimb. 1797. 8._ Ebendef]. chriftlicher Religionsunterricht, nach dem BedürMiffen unlerer Zeit, ı— 5. Theil, Nürnberg, 1780 1791. fortgeletzt von Junge, 6—ı2. Theil, 1798 1805, (2. Auflage der erfteren 4 Th. 3790 - 1795.) Thiefs funda- menta theologiae Chrift. critico- dogmaticae, Lipl. 1792. 8, : Eckermann compendium theologiae chrilt, ed. 2.Altonae, 1792, £bendef]. Handbuch für das [yftematifche Studium der chril- lichen Glaubenslehre, 4 Theile, Altona, 1801 --ı803. 8. HMen- ke lineamenta inftitutionum fidei Chriftianae hiftorico-criticarum, . ed.I. Helmftad. 1795. 8. A ınm on fummatheologiae Chrillianae,

ed. 1ll.Lipfiae, 1816.8. Weg/fcheider inflitutiones ıheologiae Chrift. dogmaticae, ed. üf Hal. 1819, 8. Kaljfer mono- rammata theologiae Chriftianae dogmaticae, Erlangae, 1819. E. Ceterum fuerunt etiam, qui dogmaticen practicam et

popularem potillimum tractarent. Spener allgemeine Gottes- - gelahrtheit aller gläubigen Chriften, Frankfurt. 1733. 12. J. ange oeconomia falutis euangelica, Hal. 17218. 8. Gotvtfr.

Le/s Verluch einer praktilchen Dogmauk, z. Aufl. Göttin. -

en, 1780. 8. Ebendeſſ. Handbuch der chriftlichen Religions- eorie, Göttingen, 1789. 8. Griesbach Anleitung zus ge lehrten Kenutnils der populären Dogmatik, 4. Ausg. Jena, 1789. 8. Ernft. Schulze Entwurf der ——— Er- kenntnilslehren des Chriftenthums, 2 Th. Königsberg, 1788. 8 H. Niemeyer populäre und praktilche Theologie, 5. Aufl. Halle, 1805. 8. H, Fritfch Handbuch der praktifchen

Glaubenslehre der Chriften, ı. Th. Magdeburg; ı816. > Th. :

‚a. Abrheilung, ı818, 8. a Abth. 1819. Ifagoge in Thoolo- giam dogmaticam a plutibus [eparatim tractata el. Cfr. prae- ter Daubii librum [upra laadatum: Einleitung in das Stu- dium u. I. w. G. Schlegel Grundlage der Dogmatik, Leip-

\

-

.

0 7 4 u J Be A806. 8. 4 mmon ausführlicher Unterricht ia der chrift-

ichen Glaubenslehre, ı. B. ı. Hälfte, Nürnberg und Altorf, 2807. 8 O. Baumgartien-Crufius er in das '

Swndium der Dogmatik Leipzig, 1826: 8. Ad

oriam äiterariam T'heologiae dogmaticae vberjus —— cfr. Ammon a lbro modo taud. Tz/cAirner beurtheilende Darßellung er dogmatifchen Svfteme in diario: Memorabilien für das Studium und die Amtführung des Predigers, ı. B. und 3. 3. (Leipeng ı8ı0. ı81ı 8) Palmer hillonich- literarifche Einleitung in die Dogmatik, in Paimers neueller

* heologilcher Zeitfchrik, 3. St, Giellen, ı818. 8.” Brei.

chneider in „ibro land. Iyftemarifche Entwickelung aller in der Dogmatik vorkommenden Begriffe, p. 70— 77. p. 93 102, p. 38-151. p 125, |

*

PS

: THEOLOGIAE DOGMATICAE PARS PRIOR. |

ı PLACITA BRELIGIONIS CHRISTIANAE,, QVIBVs DOCTRINA DE REGNO.DIVINO, PER IESYM CHRI-

SIVM NVNTIATO ATOVE INSTITVTO, ADNECTI- Ä _ 'TVR ET SVPERSTRVITVR,

SECTIO PRIMA

_ DOETRINA DE DEO PATRE, EIVS NATYVRA, ATTRIBVTIS ET OPERIBVS |

Ba or \ Ve Idea Dei, quae in fcriptura facra exprimitur, haeo eft?),. vt fpiritus fummus et perfectifimus intelligatur, _ rationem ſui in fe ipfa babens, pie adorandus, creator, sonferuatar, gabernator tolies rerum vniuerfitatisP) 8) Cir. v. 0. Genef. c, 1, v. 2. Pf 46, w 6. 47 Ye 3.96, v. 6. Sef. a. 40, 1 26. ©. 42, ve de 0. 44, v. 24. c. 45, v. 12. 18, 66, v. 3, 2. Jerom. c. 16, * iv,ıo. I. Amqſic. 6. r. 8. ſq. 6. 9, v. 6. 6. Job a, 37. fg, Math ev. c. 13,

v. 25, ec. bi vw 4 de. on co. 5, 9 26. Scia cr 14, vi 15. © 17, v. 24. ad Romanes c. 1, v; 1. &. © 11, 1.56. ı ad.

}

' Corinıchk. c. S v. 6. ad Hebraeos c. , % 10. © 11, V, 5 TE

» ad Fimoch c. & v. 15. [q,Apacal. co. % % 11. c. 10,

. 7. 6. 0, 14, v 7. Eadem notio Nuyminis Sypremi biblica in

libris Iymbolipts ecclefiae noltrae (praedicate trinita-

de addit Canfefio Auguſt. aitie. 1. lpok in, Articuli

m... artic 3. Catechismus minor artic. 1. mator prasec. a. in. e

b)' Nomina Dei, quge in ſeriptura ſaera obyeniupt: bye numen

poteng cf, Dangel c. 13, v. 36. aan bye nymen vakdillimum,

Isoc warrongurwe, Genef. c, 17, v. 1. Exod. & 6, v. 5

mie mumen eolendum "rocabuli numerus pluralie

h ern ae , adlmodum Ärequenter obnius, qui vulgo plurals: zyar

F

. Ieflaticus hahotur (quanguam nan, v de Numine

adhibetut, cfr. a HRegg. c. u1, v. 33. M 97, v. BE od. 0023 Wr 6) zii, © wyunes, Gnf e. 3 v. 18. Dr J. 99

we er —— *—

2 ER . Le j „wm... 1...

v. 9. quod. locis Exrod. c. 3. v. 15. ſq. e. 6, v. 8. praeeuntibus, Deum im promiſſis ſuis conflantem et immuta- —* ſignifioat de vera origine huius vocabuli, quod antiqui- tus 2903 pronuntiatum efle viderur, diſſentiunt interpreies, eæſfr. Crx/1i comment. I. & Il. de ‚vera qaqup relatiua nomipis ——— Lipſ 1758. 59. 4. Kon pii rogr. de loco vor IV. Wakkit;liber. Hakscuc, gen überleizt u, ſ. w. Neuftrelitz, 1798. 8 erlter Exeurl.) „«, forma breuior voca-

Yuli, aynn,: da ‚[ermmgug , poztivo ‚abuie, v. c. Pf. hs.

MRS AIR, 0 pupeot duvansay I. sparssu», Otot mayronpe-

zwe, vu c, ı Samuel'c. 17,'v: 45: Deuter. ce. 4, v. 19 m

:" Kugsai,. dserorne, (huiestque ‚wocis, sunlerus. phıralis (maieflati-

eus) sy Gengk. 6. 25. 9. 2. "Pf 136, v. 3. Malach. c. ı,

x. 6. in Ihris 'Noui 'Rödderis: 0 Bsoe, Bess d Lüv, 5 ipios,

' praeleriim 6 marıjp —— De idea Numinis Summi

Diblica ch. Leitner‘ Bir. ‚de motione quae.in prioribus XI

Geneleos capitibus iribuitur hominibus primis Viteb. 1796. 4.

ı Apkandlungen ‚von Augersi in der,Götingiichen Bibliorbek

"won Schleufsner und Sıeäaudlin, 2. B. ı Sr 5. St.

6. St in Henke” s' Magazin für a lee hilofophie u. [ ws

6.B. ı. St. in Yelthufen's Bremilch- Verdilchem Magazin

a. B. ı. Su Seiler prog. Deus an, quod multi canten-

dunt, Domini potiflimiwm‘ fornts et nomine [e fub oeconomia

Moſaica :deferibi cufauerit? Erlangae, 1796, 4. Bauer Beilk-

adhak der ‚bjbiifcben ‚Literatur & B. Eckermann

R heolog, Beyiräge 2. B. ı. St. Scherer Schrifilorfcher =, . 2. $t. un

d’% B. De nominibus Dei biblicis cf. HM,

HI ottinger de :apminibhur ‚Dei priemalibus , in eius diflertau. 1heoli. philoſſ. Heigelb, 660. Garakeri. opera critica Tra- jecti ad Rhenum,, 1698 Capalli. erjtica, (acra p. 690. . Io.-Matani de Dei nomine -iuxta, Hebraeos commentatius critis cns, Luc. .1767.,4. -Ehrenfriad Lehrsbande, erfte Fort- Esızung, Frankfurt a8So8S. 8, Miorum commentatio- ‚nes ſupra ad vocem nıny laudasae ‚Inge, 2 BE ER ar a In literis ſaoris. antiqui forderis perfuafio. certa de vno Deo.'vero exiftente' pönitur,. ab ipf& Deo, crea- tore hominum et moderatore rerum humanarum, profe- eti (veueldta, noo'tkitunr’per naturam et hifloriam Pni- verfe ſpectatam, Ted tiaim inflitutis, factisgue fingulari- qus, immo exiraondinariis,. cir..$..8.) Proinde Ioſus

u guoque et Apafloli exifisırtiam Numinis Summi non tam

argumntis prohant, quäm"porant (inter Iudaeos. po- Klinmm), quanquam Jubipse breniter,, ſerrnone ad in-

x. 5, 14. in Pottit (ylloge commentatt. ıheoll.

-

oe Ben car Ehre des 'A. T. Teipsig, 1801. 8. Eichhorn . > :Bibli

° ' 4 s .

Zur 7 SR,

'wlligentiam popularem maxime ‚accommödato :vf, nexum "declarant, quo haec: perfuahio: contermplationi operum Dei, et.matürae hominis morali cohaereat*). -Präeterca dobens, reuelationem : natgrae diuinae: perfe- ctiſlſimam hominihus per It ſum Chriftum.contigilleb). _

4), 'Cir Matık.:er. c. 6. v. 26. DI. (coll. Lie, e.’2a.-7: 22. N Matth. 9. ty 28. di. Actavo. 17, v.'a2 ade. 14, v

48. 16. 17: ne al :Romanos' c.: i, v. 19. fg. (ef. Flat

"Magasin Tu ur 'chr iche Dogmatik u. £ w. 6. St. © 2; v. 1% ‘De nexu necellarıo, ‚que pörfeafio"firma de’ Do exi- flente‘ naturae bominis, ad „giosiar perfectam er ablolutam 'tendeniti, cohnereat, 'atque de argıımentis, quae dieuntur, exi-

ſtentiae Dei fupra, ad 3.35% difpatauimus. j

"b Chr. Io. ec 1. v. 18, c. ı2, v. e. a ie 9 ad. ‚Coloff co Ex V. 9 6. 45. Natura hominis’ ita coniparata' eft,. pt. tantum cognitio nalurae diuinae locum habere. poſſit, quae imperfecta appureat;, ſymbolica, analogica), an- _*thropepathica, . Hislimilibus intelligentiae humanae fcriptis etiam hoc tfibuendum efl, quod, cognitienis * noftrae perlpicuitatem, guantum heri poteft, innaturi . veluti partes fingulas perfectionis ſummae diflinguimus, :. feparati im cogitatas (attributa*) Dei). Prodierumt inde, in fcholis.philofophicis ac theologieis, diuifignes horum Numini» Summi attributeram diuerlifimae‘). a- mur eam, qua duo diſtiugnuntur genera, 'alterum, quod attrihuta abſoluta quiefcentig, immanentia), alterem, quod. relatiua ( operatiua, twangeuutia) complectitur®). Doctrina de aitributis diuinis porluafioni ſauetiſſimas tanquam fundamento innititur, qua Deum, ſeriptura facra ‚praeeunte, Spiritumèꝰ) dicimus perfectiffinsm, noeturam infnitam‘) et immenſam, alii naturae mulli comparandam, eique vnitatem®) tribuimus. .. . .

.a) Cognitiosem neflkein- rerum diuinaram -in hac' vita terreltsi imperfectam elle, ſeriptura facra ipla pluribus locis declarauit, v; c. 2 Coriaikh. e. 5..9,. 7. [ge Corina. . 135:;7. 10. ı Io. c. 3, v. 2, Symbollcam dieimus,. quaitnus natura Dei immernlam atque infwitam; eogitasieribue er ;$ joamu-

non aflequimur, [ed ianuimus er velui adumbramus cogi·

J ?

m

1

N >. * er Du!

x | 78 . v

_tandia .eg entntlandis ‚iis, quae limitibus. eircumferipta fünt.. N elnlogiene, duatenms —A ſequitur, quus a0 homine bona ſaunt er laudabilia. Sub Anthvopopa-

skismo eam intelligimus cogitationum noſtrarum formularum,,

quae ad Deum pertinent, ihdolem haud euitandam, güa ali-

id cantinent quad perfectioni ſummas no omaino tongruit,

ed inbecillitatem redolet humanam, Symbolicus eh, quam-

diu nobis cönfeii ſumus inperfecuonis harum cogitationum

-. atque formularum, Dogmarieus eusdit (Aue Anthropomor-

ghismus), Ii qws humana ılla et inperfeeta, quae «a noltra Deum atquo de Deo loquendi zatione ſeiungi ne- queunt, Deo re vera tribuit. N vero omnee Theologt

iaatignnes, vocabulorum: Anthro ismus ,. es Anthropomor-

bismus, eadem ratione. diſtinguunt. Cfr. Tesens Abhandlı ‘in Cramer’s Beiträgen zur Beförderung tbeologilcher und anderer Kennmille, = Th. % Th... Doederlein theol,

Bibliothek 1. B. 7. St. Tieftrunk progr. de modo Deumi

Berolim, 1792. . Idem Cenfur des proteſtai-

tilchen Lehrbegriffs.. . Fremling ——

Anthropomorphitis, Lund. 1787. 8. lügling u en

Auıhropomorphiaru der ‘Bibel in den Vorftellungen von Gott,

Dansig, Bob. & -Greilinag Theophanisen , uber die ſym-

belifchen Anfchauungen Gottes, Leipzig, ı808. g Böhme:

t über die Unbegreiflichkeit Gottes in T’z/chirner’s Memo

‚. rabilien u. k F. a. B =. Sr

BD) Auributn Dei. a praedicatis (gake -docent, quomodo Deus fe habeat ad mundum), itemque a proprietatibus (characteris, bus trium in trinitate perlonarum) dilfinguuntun. ‚Ad coknos

Seenda Dei aitributa via patet triplex’ a): negardonis, quä: ‚omnem inperfeciionem rerum creatarum à Deo remouemus,

U BE agaıpsoawr, Pi. 50. P) erineniiae, qua iudicamus, bona,

„ae rebüs erdatis competunt, eadem Deo infinite tribuenda

elle, sara. oynoıw, Jefı c. 40, v; 15. fl, Maıth. ev. c. 7, 1. 11. "9 taufaliıatis, qua colligimus, Numen Summum eiusmodi N. vartutibus kaudere, quales creatio et couleruatio totius rerum vniuerſitatis poſtulet, puosy, PL. 94, v. 9. I. Acu. c. 17% 29 Ci. Lang dl. r ie poſſit? Lund. ur: 4. Scherer

» Schriftforicher 3. St. 'enke neues Magazin für iglonse philofophie 4. [. w. 1. B. 1... Be |

&) Diflinguuntur a) artfibita neganiia, quae inperfectiones ‚.rerum creatarım a Deo remouent, et pofitiza, quas Deb erfectiones quasdam tribuunt; 4) auributa primitiua, .ex qui=.

"bite cetera ommia deduci pollunt, et deriuatiün; y) meta» phyfica, quae Deo, tanquam fubllentiae infnitao,. modo per®

. fectillimo exiftenti competunt, et moralia, quae Deo tan-

, quam naturae ihtelligenti er volenti, eidemque perfectiſſimae Quas quidem diuiſiones variis. premuntur incom-

modis. | P

h Attributa quięſeentia dicimus, quorum nouone⸗ inuol- vunt eklicaciae Dei cogitationem. (Eadem -abfdluia appellan- var, quatenus haec Deo per [e Ipectato tribuimus.) Operasina;

2

quantum ratio humana de perfectios -

J

Zr ng

quae nomnifi ita cogitare pollumus, vi Deo efickciam Yuan de vindicemus. | Eadem dicunrur relatiua, quum- Deo

rerunı vniuerſitatis. &) Deus eſt patura ſimplex mque ſptettualis, i, e. omnid partium compoſitionis, omnisque imateriae ’expere, ton⸗ Fientia, partim iutelligendi wolendique facultate ſihera pras- dita. Quanquam in documentis Hebraeorum * is mul-

qompetunt, tanquam creatori, conſeruatori, gubernatori iotius

tas eiusmodı phrafes deprehendimus, Deo

v. 5. al.) neqe in libris Haebraeorum leriozibus formulas. hu- ius generis ——— (Jef. c. 6. v. 26, © 42, v. 13. Pf. 4..

Ir Ipiritui competant. Johi c. 14, 4. id. Jeremi c 4, 'v.' aß. ef. c. 46. v. 10. Idem pater ex iis ommibua, quae in V. T.

Deere

(coll. Luc. c. 24, v. 3g.) Dei ſpiritualem declerauits

drini notionem puram ſpiritualitatis et ſimplicitatis Dei praes * Budio vindicarunt. Clemene Aleæ. firomm. 1. £. ps Ed. Origenes nsgı apyav 1. c, ı. contra Callum I. 7 Ps $49 357. ed. Spenter. Notionem Dei minus puram tenu@ ruũt Tertullianus aduerlus ‚Praxeam & 7. Nonatianns de Yinit. e, 6. Parum recte Kpiphanins et Gregorius Nastan- zenus Anthropomorphismi acculati funt, (Cfr, lol, Cantou dilfertationes duae theologico-criticae de Textulliano et . Epi- phanio etc. Mediol. 17759. 8) Contra Audianos Saex. 4, et Anthropomorphitas Egyptios Saec. 5, et alios dogma de ſpiri- tualitate er fimplieitate- Dei a pluribus ecelefiae doctoribus argu- . zwentis et biblicis et Philalophieie defenlum. et. ' Cyrillus con- tra Anthropbmorphitas c. ı. Opp, Vol VI. Auguflinus de ciuitate Dei |. 11. co 10. 1 8. c. 6. Gregerius Nazianz. Or. 36. Recentiori aetatd non omnino defnerunt, qui ad aſnthro- pomorphismum dogmaticum proeliues eſſent: Foſt or Botrach- tungen über die vorneh ften Stücke der ‚natürlichen Religion, aus dem Englifchen überletzt, Leipzig, en 8% Priefiley über Materie und Geil, London, 1777. 8. Ceterum de tois - hoc dogmate chi. Hempel -quinque progr, de Deo inuiſibii

-

x

!

4 J

\ S s 60

/ " N

2 Lipfise, 1790. 91.4 Morus de Deo Spirim ad popnlirem S —— doelſeribendo ii ipſiae, Ds. % i (in-elus- differtart, ıheoll, er philofl, TU 1.)'Gott als Gei . gemeinfalslich dargefiellt, nach dem Lateinifchen des D. Mo- Tas, mit Anmerkungen’ und Zußätsen von Andreas, ..ı 9 .Auflage, Jena, 1817. 8. oz

H) Idea Dei recta ‚et [criptürae facrae, et rationi hunianae pror- lus accommiodära notionem cöntinet 'perfectionis fummae. Ambitum intelligimus atque confenfum infiniwum' virium, virtu- ° um, actionum' praeflantilfimarum, qui in natura Dei locum nabet. , Pröinde Deo immenfiras 1. infinttas wibuitur; (Ca. rendum tamen, ne, pbrafin, inimenfitas, ad attributa ſingula translatum, interpreremur). Effata V. T. permultà “: 'aieltatem Dei celebrant (Bf 104, 1. Pf. 113: * 48 eumqus naturam celflllimam ptaedicant (Pf. 135, 5. Pf. 148, ns

\

ü

0

v

.

N: 147, 5. Pf. 148, ı3.) inimenfam Job. c. 15 v. 7% |. Afıı natutae_nulli comparandam (Ex. c. ı9, v. 11: Pf: 86, 8-10. * 8, 14. Pf. 89, 7. TE Pf 113, 6. If 2. 40, I 9.18. 28. c. 46, v. 5. Jerem. c. 10, v. 6) Eodem fenfu * initerdem vn, ayioe, dieitu., Pf. 22, 4. Pf 1ir, 9. Iq/- ‚co 6, v..5: Ex. libris noui foederis huc referri debent Maith. er c. d,m 48. 6. 19. v. 7 ı ad Timoch. c. 6, v. 18. fq- ci. Pflaum- vernunft - und [chrifimälsige Abhandlung der Unermelslichkeit Gottes, Aylpach, 175%. 4

0) Diflentiuat quidem Philofophi atque Theologi de quaeltione, We no Deu Yobeide Glan Wi er (nibil aliud in’ hoc'vniuerlo exfläre, cui hoc nomen recte tribui pofli), ex principiis rationid humanae' Heeefjarto lequatur. Onmes vero largiuntur, nihil elle, quod ratıonem humanam de pluri- bus Bis ttarö iubeat, immo cultum vnius Dei defiderüe ſancetiſſimis anımi‘humani maxime accommodarunı eſſe. Doctri-

nae religiohis reuelatae debemus perfüafioneni certam de vnitaıe

"Del. Br Abt Mofaicts ch. Deuteron. c. 6, v. 4. ec. % m lv 36: © 32, v. 17. I. v. 59. Exod. c. a0, v3

: ": Quod nonmmalli contecerant, Molen 'cultum quidem vnius Ishouae, .Dei Iudaeotum , auctoritäte publica confirmaffe, ne- quueẽe vero perfuälionem de exiftentia vera aliorum Deorum’ ne-

gari et-impugnari 'völuiffe, (cir. Bauer Beilagen zur Theole. 2. gie des A. T. p, 29. Ip. 68. M p-81.0. Sıager Abhandl. Henkerns Magazin: für Religionsphilofophie u. ſ. w. 4. B. 2.81.) ex lociıs Deuteron, c. 5, v.24 .c. 32, v. 31. Judicc.

. . @% vwidt:. c. 12, v. 35. Iq. probari'nnllo modo poteſt. Cſr. J ‚Werte hiblifche Dogmaik A. und N. T: p. 73. (edit.

* ... 2) Neque-effkts Genef. . 1. v.'26. c. 3, v. 42. 'fimilibus- ne. wereltguias Polyıhrismi inelle dixerim: Ex religuis libris V.

' T% ad vnitatem: Dei celebrandam pertinent 1 Regg. c. 8, v.- 60 1. Pf 86, v. 8:”10. Pf. 115. vw. 1--8, Pf. ı55, 5. IL dS_« 4 v8 c. 45, vıo.v. 23. ſq. è. 44, v. 6. c. 45,- « vw 5. T' c 46, v. 9. Ierem. c: 2, v. 11. M v. 26. ff- Den ue ex libris Vows_Föederis cfr. Io. ev. c. 5, v. 44. c. 17, v.

-®. Math, ev. e. %, v. 10, ı ad Corintkh.c. 8, v. --6. ad Apheſſt o ur 6. 14ad Tinarh. c. 2. v. 6. c. 6, v. 16. ad.

BER

697

a Augufiinus contra Fauſtum Manichx :Vol.. VIL''

49 In ſcholis dogmatitis hac do z8 etiam woces: aleitas, w

FF

x - /

u 81 N er Sur ne... \ u

Romanos c. $, v. 29. Tacobi 'c, 2,7. 19 ı Zoarhls cb,

} | v. 20. Ser quidem vnitas Dei in ecclelia Chrifliana; argu-

. "mentis et bjblicis et phitofophicis ſtronus defenla eft «) contra "" Polytheiltas’(Origenes contra Cellum 1. 1. p- ı8, ed, Spencer. -Tertullfan.. Apolog..c. 17. Auhkenagoras legat. pro 'Chrifl.:p, 6. fg. p. 8 ſq. Losiantius ipſtitutt. dm LI. c. 3. e. 5 ——— contre opp: Vol. J. p. 41. fL.) 4) conıra fan- tores dualiemı ( Origenes nepı 'apywr L. 2. . Gregoriuze Nyf]. ſetmo com tra Manichaeos Vol. Ill. Opp: dehunofiss: contra. games p- ‚eontta Tritheitaa, de quibus .alio loco- disputabitur. —*

de hoc dogmats eonferendi; Henninge die el Gotw‘ “tes nach verfchiedensn. Gelichtspuzikten "geprüft,

Itenburg, 1779: 8 Töliner Verluch. eines. neuen. ſtrengen Beweilsa .von der Einheit „Gottes, in ſ. kursen vermifchten Adflätzen,

: 3, Th Frankfurt, 1766. 8 Welihufen Aflt, ein philolo--

Gefpräch über die Einheit Gottes, in Cramers

iträgen sur Beförderung theologilcher. Kenntnilfe 2778. 2

B. N. 1. coll N. a, yıtenbach disp. qua disquiritur; . num ſolius zatonis vi ‚et quibus argumentis 'dempnftran. pollic, > son. elle plures vno Dee? accedunt de .eodem argumento de

ertall, aduerfus are. l. 1.0.» A berın, .

. fert. IV: Lugd. Bat. 1780. 4. - Panlas Einheit,. Geifligkeit -

.“. Gottes ind Glauben, Lemgo, 1788. 8. Parrmann Ge

fchichte des Glaubens an einen Gott, ‚Fraukfurt, 1785. &-

:Weftmann dill, hiltoriam proprefluum ingenii humani ad taonorheismum filtens , .Upfalar, 1805, 4 7

m 4. 46. | | ® "Prior quidem genere attribulorüm Dei, quae ei quięſcenlio fine imatranegtiä (ab aliis ab/olufa) dicuntur,

i

haec dontinentur: exiſtentia Dei nepellaria; indepanden-

‚tia,..aeternitas, ummutabilitas, ‚ornsipraelentia-(ubfian-

\

-

tialis Exiflehtia -necejläria *) Dev -tribuenda eft, et .

“independentia, Quatenüs fuae tantum, neque-alius cu- iusdam naturae vi et adeft et Bermanetb) idevge, quod

‚Yitam eius flatumgue attinet, natura eiira ipfam ver- _

fante nulla indiget‘). ;

. tevrägnsie vlurpatas lunt;

5). Chr. do. ev; e 5, w 26. -Aöternitas Dei, lacis feripturae fas -

‘erde pormultis celebraia, notionem exiftentiae diecelläriae po- nit.

tiam et vitam Dei yniuerle ſpectatam pertiner,. a lihartato per- a eflicaciae diuinas diftinguenda ee pP Pr * f i e \

«

—X Acta & 17, v. 3%. .fdı _ Independentia, ‚quad ad fublans

%

n

52 47. Atcternum —— Deumꝰ) (ſino⸗ infınitam , ratione tempers habils), quippe qui neque elle co-pit, nec voquam eſſe definet”)

a) quam ratio [ent asteraitısıen zuminis desmi ipraelerm exi mm, ces Snutem fast mallume 3 tens, indes pouiflimums oriunda efi, exifisatı2 mine

zotionem Balırae ————— Ch. een die an gen s Ichriamken uni Kunfl, 2. Th, N. 2. u Gen: n ir 28. en, * nn c. 48. v. ı2. Iob. 36, v. 26. iq. Lerem.c. 10,0. 10 Ho ae. e. 1, v. ı% . Daniel. e. 13, v.7. Io. e 17. v. 5 v. 2% ı2d Timo, ce. 1, v. 17. c 6. v. 16. ad Aomanes © 3,20. 25€ 16, v.26. 2 Peri ca 3, v. 8, 4 48. "Ex notione perfectionis Dei ſummae, exifienlise neceflariae, independentiad, aeternitatis porro feguitur, - in natara Dei determinationum, quibus ſubſiantis Dei « diuerfimode adfici pollit, (aecelionem locum habare - aullum ®), i. ce. Deum efle immutabilem®). ie 4) —— hanc virtntem ab immuutabilitste voluntatie dimiase, ch. 4 102, v. 37. ſq. If. &% 40, v. 28. Ep Iseobi c. „dr 17 3 4 49. Infinitas Numinis Sammi etiam hoc inuoluit, vt Deo omnipraefentiam Jubflantialem” ) tribuamus, L e Deum, ſeriptura facra praeeante, nullis omnino fp&tüi li- mitibus coëreeri, fine, naturam diuinam a nulla rerum ‚ereatarum, [patio quodanı remotam elle iudicemus?). . Cuius attributi dieini notio, minus reote conſtituta, at- que aellumata erroribus variis anthropomorphismi do- gmatici *), itemque qusefionibus nonnullis fubtilioribus, captum humauum fuperantibus"), locam praebuit.

s

%

39

pient, . 1, Macti. ev; c. 6, v. 4. 6.

„4 ; ntyuarn in docämentis -Hebrasorem antiguillimis "baud.raio

henfum 'deleribaat (v. e; Gene]. c: 4, v. 1%, 16, c. 11,-v.

Me 16, W150 19% 7-1, 22.0. 28, v. 21.) pluta tamen- = ..effate, ig libris. ferioribus obuia proftentur, Nomen dr

vinun praelentia Ma omnia, os päriter at terram,. rveluli conpleeti atqle inplere.: ı Ragg. c. 8, v. 27: 3 Chrons. &

Od V 18. def & 66, v1, Chr. Acta ce 17, % 24, do.

ev. c. 4, vi 21, D. Alia loca Deum celebranı, qui nullis De

ei Yimfribus inpediatur, quo minus et omnia gognoleat, at v _ cungye, yöluerit eflicacam ſuam ‚exlerat. Pf. 46, 6. MY. ig, q⸗ —2—

Yamız. Jerem. c. 23, v. 25, ſq. “v2

x

: &) Phures doctorum ectlefiae veterum de omnipraelentia diuing

.$

%

leczuentes,

naæagurus legat:.pro

4) Sacculo 17. im. tontrouerſia exſtiu

tiae diuinas Aruerbornium inter attüe mmium, et. viriuße

i 2 efenloras axcitats, De doctrina hae $. t ta cfra chi

mes Ungenannten: Die Allgegenwart Gottes, Gotha, 191% . « fi ha

omnia inpleniem et complectentem defcripleruhr: , Cr. Acko-

Chrif. Ei 5. p. 14. Tasopk. li 1. 6:0. Cyprian: de idolorum vanitaıe e ıd. : Nouatian, de-winkt; &. 2: Hilurtus iraet. in Pl, 116, Fuerunt eriam, qui Demm soner zu öAov adpellarent, TiheopA. ad, Auto.. 1, 3 63, Arnob. adv. gehien h p. 17. Nöuat. de ttinit. a

(35. Alü has formulas non probauesunt: . Clemens Alez, . ſtromm. |. 2. p. 431; 1. 5. p. 609. Prigenes conma :Cellum _

1. 6, 334. Suguflinks epill. 57,.187. de dinerlig quaeftio: res Theologi atque_Philofophi foxmulds anlübuerunt,; quas fa- cile ad alios errores ducebant, quum Deum zulibi exiftere,

e, extra mundum verlarj' dieerent. Theologi ecclefiae no-

' firas dogmauci hoc Br 'vrgent, vi omnipracfenis ff \

Dei cogiteiur effentlalie per. adiataciavı

üfing di. de onmipraelentia Dei, Göosttingae, 1741. % Ja 4 Ba um arsenit dill. de omnipraelentia Def, Aal 1752. & Fremlingit dill. de omnipraelentia diuina, Lund, 1796 4. Auper:si Abh. in Henkens NMagein 6. B. Ei- 8, (vbi pämleisinas, qui dicitur, rauonalis de 6. 50. Be —— I - Attribata Dei, quae operatiua (ab aliis relatiua)

A .

r)

dicuntur, ad ideam naturae perfectilimae intelligentis,

volentis, agentisgue pertinent. Ac pritnum quidem .

ditteras. facrae") Deum omnifeium elle dicunt, i. e. en fcientia gaudere, quae pariter obiectorum cognitionis, atque imodi, quo Deus haeo omnia noltat, ratiome ha».

2 ai

fubflantiam Dei tanquam id. iefnitum. extenlam; _

- aibus, quaefl; ab. pen een illum etitaturi plas ,

t da approximations fubllan- -

/ ay) Damiprasfoaua operatiua ad Nnötishein ommbipotentieg par tihet. Se i a ;

2 ne ‚deprehendimus, quae Deum veluti terminis ſpatii com-

s a v2

I 34 ie | - 2 J N bita, nullis oMnino limitibus eircumferihatur. . Haius ſ(ſeiontias diuinae prasdicata varia ‚in [cholis Tihrealogo- zum diuerfimodg diftinguumter. Etenim,. quod ambi- tum cius atunet, [cieutiam commemorant generalem at- que, /pecialemN‘), itenique‘) nerejlariam I: niaturalem, : mediam°) ((..cognitionem futuri cenditionati) denique kberam*), quain partim ad remi niſeentiam, partim ad vifionem Partim .ad. pras/sientiam 9 referunt. Quod vero mollum attinet, ſeieuſia diuina praeditatur znius- . tiua®), /imultanea, diflineti , atque verijima. ' 2) Dodumenta Hebraeorum entiquiſſima de Deo aliquid cogne, fcente ſabinde phrafes adhibent, quas Anıhropomarphismum re- %üptent: v7. De enef. Ce» 18, V. 20. q. Cs 22," '% ı1.: fq. 9 Alic vero Iöca docent, facta’ et fata hominum ſingulorum Deo aceu- 7 rate elle cognita, v, e. Genef. c: A. 9% 9. c. 18. v. 10. et 14, noque enenta future ipſum latere; Gena/. c. ıB, v. 19. Pras- feriim/ loea ſcriptorum V. Tſeriorum er N, F. confulenda ſfum, vhi ſeientia Numinte Summi immenſa eſſe, omnia com- pleeti, neque humana Lugitstious- omnino comprehendi polls - dicitur. * 147,5. Pf. 139. V. 6. v. 17.0 ſq. If. e. 40, v. 15. 14. 28. Iob. c. 11 . 7. Ib c 12, V. 13. 0 A42. v. 1. 'feqqg. Daniel. e. 2, v. 22 Epiſt. Io c. 3. v.rig. ſq. ad : Romanos e. 11, v. 35. ad-HMebraeos c. 4, 0.18. "5 Chr. Pf. ir. v4 Pf 159., Pf. 10, v. 14, 17: Pf. 38, 10. "Pf. 56,9 Pf 9% ı2, „Ierem,.c. 11,.1. 18. Mc: 26, 17% "e1,v0lg.e 25. 24 . Iob. c. 54, v 21. Tq. c. 42. v. &,1 Regum c. 8, v.359. Mauh. ev. c. 6, v. 6.8, 18. c. BR 36, v. 0. Luc. c 16, V. ı5, Acta c,‚'L, 4. ab, + ad Co- . Finhh. c. 4% v. 5. ad Romanos c. 8, v. 27. (Cogmitio diui na perfectiſſima rerum humanarum 'in literis ſaeris praeeipua

4

perfpicuitate celebratur -. ur —*

. % Scientia Dei neceſſaria f, naturalis dicitur ea, 'yaa firam ipfiug naturam perlpicit. _Non emnino huc pertinek locts 'i ad. Ce-

..rinthh. c. 2, v, 10. ſq. er er &

, d) Scientis media (f. rerum æuturi bilium) Deo vindicatur,. „quate-

"nus .ea quoque ‘perfpicit, quae fub hac ve lilla conditione euenire

ne potuiſſeut. ' Auctor . harum :formularum praecipuus oxdſtitit

' Ludov. Molina in libro de congordia prouidenjjae et gratiae

diuinae‘ cum libero arbitria. bomiing, Liffeb. 1588. Esndem fere

, notiouem phraſis exprimit: fcienta intelligentiae. fimpiieis.

Chr. + Samuel. c. 23,v. 10.0 Py 139, 2.4 "lerem. c. 58. v. 17. M. Esch... 5,06 «- ua ae Bu

:4) Ziberam appellamus eum -‚Numinis Summi fcientiarh, quas ad res präeter Deum verg exilleutes print. ., z

h) Chr. Lerem..c. u v5. If. c si, v. 22. Mc. 43, v. 8. lg.

& 45 v. 9. O. C. 44, V. 6. T: Ge 45, v.ı19 [5 gs 46, y.' 9 H.

wre a er U

Pr Ex

4

AT

* 3 * f} 2

85 Zu e. 48, v. 3 fl, „Pf. 139, 2. 16, Epift. sd Galatos e. iv. 0 5..TIo.,ev. e.'36, v. 16, Dinina fäctorum humanorum prae_ | fcientia, quae ex notione Numinis Summi,,.. plünbus | 2 que locis (cripturde‘ lacrae ſequitur (vv c. Pf. 189, 1. 12. En u Rem. C..17, F. 9, 10. . Iefı c. 44,2, 26. c,'44, v, 8, ad Mor ı manos & 8 v. 27.).minime repugnat libertati ‚voluntatjp huma- nae, cujns nahis in agendo conkcii [umus. ‚Perpendamus ıyo- ‚de diferimen temporis.praeteriti, präelentis, et futuri, fogmgm ı = «effe humanam, neque in Spirityim, cadere perleciffimum, vu- „ius .[cientia omnia fimul eadem perlpieuitate complectätgr. .Cfr. ı Schwgb Erörterung der ven Jen Curastoren des Stolpeicken Legets zu Leyday 'für das Jahr 1787 vor elegten Prei abe, ‚aus der ‚Natur. Gottes zu befweilen, daſs die ‚göttliche Präleienz unfehlbar,. und der Freiheit, der menichlichen Ein a Ze nicht entgegen Iey, Ulm, 1788. 8. Gedanken ber die .Har- monie der göttlichen Präfcienz mit den, freien. En.fchliefsungen _ und Handlungen der Menfchen, .Braunfchweig; .178% 8. L. | - Reinhold Beweis 'aus der ‚Natur Gottes, dafs. die ‚Aünliche Ä Präfciens. keinesweges gegen, die Freiheit. der menlchhchen © Handlungen flreite, Osnabrück , 1791. 8. Callif —— die Lehre von der Allwiffenheit und die Lehre von der menſch- :lichen Freiheit ia Harmenie zu bringen, in, der theolog.„Biklio- | tbek von Schmid und Schwarz, 8.B. - . 1. g) Numen diuinum (cognitionem habet Intutiluam, Diquidem res ‘omnes [ecımdam naturam' earum intermant perlpicit Sen nu, lis ſpatii limitibus coörceutur $..-49.% Oppomitur ea togdhtioni hü- _ manäe [ymibolicae. Simultaneam propterea dicimus, «quo Deo (cuius natura nullis omnino temporis limitibus obnexia elt) , - @moia perpetuo ſunt : praelentifGima, .- Scriptura ſacra diecit, Deum, quaecunque nouerit ac decreuerit, ab.deternis. inde : . _ “= molle cc Abaranills, 1: Torintk. e. a, v. 7. ad Romanos .c. 8, ° v. 29,0% 15.% a Peirte, ı,v. 20: -. Quae Joae Bf. : 13, v. 1, IF 4a, u. 10. Pf 4, v, 25. Jerem. threnn. c. .. . 5 . za de:Deo rei. cuitsdanm hominisue 'obhto dicunnir, ad modum de, Deo. loquendi ..po&tico - Iymbolicum. pertinent. Gar +: gnitionem Drei diftincıifimam locus SER. ad Hebrasos © 4, v. 28. Verifirtam denique'T)es vindicari, permulia' dogens eorum locorum, quae Mudata ſunt. Cfr. inluper In ev...“ ce. 17, v. 17. et eflara fimilia. Praeterea de boc dogmate cr. Honr. Winklar pro. ’an intelligentia recte' attribua- . tur Deo? Lipliae.,, 1747. B. G.Käftner, einige Vorlefungen;. -: }

«

x

Altenburg ; 1768.88. Fremlingii dill. de praefcientia diuj- s na, ‘Lund. 1788, 4. -Eiusdem.dil. de intelligmtia diuina, Lund. 2790 4 U 20 0. . * * ie dar je . En 2 Deren

Intelligentiae infmitae, conignetifima ef voluntas * infinita. et perfecia. Scriptores ſacri et :vniaerfe do- centy. Deo. voluutatem compgtere*), i. o. (vt förmulis a: »atura humana delumtis, fed hac in re neceſſariis vta- mur) facultatem appetendi atque auerfandi, et cunfilia,

l 8* —*

U .

= za

\

placitg, decreta Nuninis Bummi, aeterna et

immuta bilia commemorantb). N Ch. v. . ER 15, 3. 135, 6, Ksoch, e. 33, v. 11. Ev. Muich,

c. 11, ad Zphefl. cu v. 11. 2 a 'Timoch, €. 3, % K 3 Petri e. 3, v. b) Cfr. v. e. Pſ. 35,10, Pf. 38, 11. Afı 119,95. Ief. E v. 8.9. Ev. Lucae ec. %'v. %0. 4eta c. 2, v. 293, & nosc. B, v. 28. c. 9, v. 11. c. 11, v. 3% ad > 1, SE 4.5. 11.2 ad Timalk: c. 1, v. 9. ı Peiri ge , v. 20. Di ſtinguunt Thoologi Dei abfolura ab quae condi- stonata appellantur , plura fcripturae ze oca tes huius imini⸗ Bu fe conciliadda, v. c. al Roma- n08 c. 9 v. 19. c. 10, v. 16,0, Ev. Marci c. 16, v. ı6, Praetereg fcholae dogmatioae diuifiones addunt varias völuntatie “-diuinae: 2) voluntas Dei necefJaria ſ. naturalis, amor, quem natura geippe ——— erga ſo ipfum ſentiat noeeſſe eſt, arque libera, amor Dei erga res croatas. 2) Voluntag . Dei antecadens, qua aliquid Ger vult per Ie 'Ipeciatum, Esech. c. 33, v. 11. 2 ad Timoth. c. 2, v. 4. 2 Perri c. 5, u get canfeguens, qua aliquid ita vult fieri, ve a conditios certis peudeat. Bronerbb. e, i, v. 24 I. Jerem. c. 5, r.29. omanos c, 11. 5) Voluntas Dei permittons et : bene, , 4%). Voluntas —— et non caxz. 5) Voluntae nt, decretum, quod Deus fe eepille fmular, et beneplaci- dd. quod re. vera fecum conſtituit. Quae quidem formulae - paflremae. (pariter atque diuilig 4.) facile ad errores ducunt, Bene ad. loea Gene] 33 Jefı €: 58. recte prouocatur.

$. 52.

Quum N umen diuinum- indepeudentia. gaudent

($. 46.) aique [ciemtia perfecta ($. 50.) porro necelfe efl, libertaten [ummam voluntati diuinae. tribwamus, et externam(!. cosmicam), et internam ((. morelem), qua- tenus partim nulla re: externa vel ad aliquid agendum eogi, vel prohiheri potefl, (quo minus’ perficiat, quae- vunque voluerit; partim facultatem habet infinitam, ‚Sonlilia capiendi cogitätis rationibusque perfeetifiimis

accommodata. Sequitur inde omnipotentia diuina, fa- coultas infinita, conklia perfectillima propriis viribas et fola yoluntate exfequendi, f. perficiendi amnia, quae

Spiritui perſectiſſimo fuerint probata ). Scriptores far

.cri Deum omnipotenterh faepilime verbis' celebrant - wagnificisb). Pißinguunt Theologi potentiem abfolus tam atque ordinstam, eamque vel nee rel hypothes tice operarid) docent,

G

5

1

a

r

" , @peratiuam.

+

\

A) Notio emnipotentiae diuinae co ectitur- wranfmtie Tr 6. 49. nota b. ep

" ‚gisaseunque voluerit, et amplius hanc fenteguiam illußtrant,

Fr 355, 6. Pf 147, 6. I. Tod. c. 25,7. 23. c. 26,9. 6—1%

v. 16. ad Hebraeos c. 31, v. 3. Eiusmodi phrafes in libris

ne People V. T. obuiss, quae Deum tanquam opificem hu-: . gaadu |

m petentillimum delcribant, vel fermoni Hebraeorym an- Siquiori omnia ſub fenlus vocanti, wel erstioni. poöticae tribu- endas elle facile patet. =

* Omnipotentia diuina dieitur abfolara, ybi sliquid ſins eanſi

inſtrumentalibus perficit, ordinata, vbi viribus rerum croata- zum vtitur. Operatur adfolute, fi effectus conditionibus nullie

- adoexus et. Aypothetice, fi, conditiones locum habent. Co’ - terum ad hanc $. ci. Fremlingis difl, de pogentie diuins, 4 Töllner kurse vermilchte Auffätze, 2. Samm.

‚Lund. 1 O. 0 —— | j $. 53, ei)

“- lung, "Ex notione/intelligentiae Dei perfeotae, einsque I5 bertatis internae infinitse ($. 52.) fponte fluit Janctitas

>

Dei (f. iufütia interne), attributum, ‚quo voluntatem Numinis Summi intelligentiae eius perfectae perpetuo . ı

oonfentire %), Aue nonnifi in ea, quae Bona Ant et ho» nefla, ferri dieimus, ita Yt etiam alias omnes naturas intelligentia ac voluntate libera praeditas honefla tan» tum appetere velit, fuumqus honeftatis Audium in dies magis perficereb), - Pr 4) Sanctitas diuina vſus eft etwas, certamini nulli obnoxiue, —E moralis perfextillmae. | SO . 5) Notio fanctitätis Dei 'apud Hebraeos. antiguioreg , 'praefertina - purlsase fumma naturee diuinae celebranda (remotiffimae quip- e ab omnibus inpurie, profanis, vulgarıbus) adumbrata eh. —— praedicatum v plerumque de Deo venerando et adorando dieitur ;‘ interdum tamen ira adhibetur, vi etiam fan- etitatem Numipis Summi innuai, Leuit. c. iꝗ, v. 2. I. Job. 2.6, v 10 ‚Ci. Suringas de diuerlis vocum win-, eysor, et. aflınium fignifieationibus in Icriptera (. Franequ. 3792, Lefs de vocabulis ayıor etayınlev, Gettingae, 1791.

;

! = . j . . SA hy\

/

[4

5 50, 16. lg. Pf. - 145, 17. Loca cla Di

. R J 88 2

c. 53,v.4. Pf 5,v.5. ſqq. Pf. 1, 7. FA 15, .Py£. 35, 5. ca noui "foederis: Matbh. c.5,v 48, c. 19 v. 17, Act. c. ı0, v. 55, ad

Ephafios c, 4, t. 24. 1 Parie 1. v. 15. q. e. 3. v. 12.

Ep’ Tacobi c. 1,7w 15. 37, 3 Toannis vu 5. lc

An ee ee u 5

| 6 54 | | Sanetitatem diuinam, omnifcientise coniunctifi«

man, guatenus.vim. ſuam in mundo. exferit, zuflitiam

- appellamus (externam ), i, e. virtutem, qua Deus na» -turis intelligendi et volendi facultatd gandentibus leges - „feribjt fanctitali fage. conuenientes, easque ita tuetur,

x

vt violationi pgenas, obferuationi pra@mia’adnectat. Pro» inde iuftitiam Dei et Zegislatoriam elle dieimus, [, dig poßliuam, ſ. antecedentem, quae naturis liberis leges

ſceribat partim naturales [. necellariss, parlim reuelatas atque.pafitiuss, f. erbitrarias®), et diffmbutiuam ſ. ine

21: Ceterum iultitia diui Dh

diciarism ſ. eonfequentem', quae legum fcriptarun au« etoritatem tueatur, jta vi partim remuneratoria fit, ꝓar- tkm punitiue.°). a —J

0) "Autiquiflima Genafos documenta Daamı deferibunt legislatorem.

enaf. c. 2, v. 16, fg, Quanquam leges diuinae, in 'lihris oſalcis potilimum ohuiae, pleanägue ad indolem ſtatumqus fingularem gentis hebraicae selpiciunt, pringipium tamen [um- mum, .ex qua. hiMmelias vera hominum phorum culusque ae- tatis luat, (voluntatem Dei fanctam) his praeceptis omnibus tanquam fundamentum füubelle videmas, Praecipus perlpicuitate

, vaiuerle dosetur ; Deum ab bominibus veram exigere virtutem, Pf. 19, v. 8. IM. Hafsae c. fi, v, 6. De Deo peccasa pw

Alente in Genefi c 3. 4. %. 38. 7 ferma elt, Negari omni- po non poteft, haud raro in libris V. T. eiysmodi phrafes

4. Als phrafbus hoe attribunm Dei praedicatur ; Deuterom -"

[4

occhrrere, quas Deo pünienti cupiditatem. quandam et ade

etum tribuant, v, c. Exod. C. 15, 7. 74 Ce 20, vr 5. 9. c. 3%, v7. Denteron. a 28, v, 63. Pf. J. v. 7. Pf 15, v. 16,

(al, Neque tamen documegıa gratiae .diuinge poenam remitten“

tis, diſterentis, ‚mitigantie, defideramus, &Geref. c. 4. c, ıB. Hofeae c, yı, v. 9. al. Poenas diuinae pariter atqne: praemia diuina pietatis in libtis V. T. plerumque ad vitam exterham zeferuntur, , Diſcimus vero ex pluribas effatis, non quaeuis eusuta laeta, quae homini-acciderint, praemia probitatia efle

habenda 'nec mala rag inprobitatia poenas, cfr. ‚kber Iobi

Pf. 57. Pl. 78. ſefr. ex N. F, ev. Zucae co, 13, v 4. . Jo. e. 9. v. 5.). “De conlilig’ diuino homines poenis edocendi- atque emeudandi. eſt. uf. & 238, v. 19nc. 26, v. 9 Pf. 50.9.

absque: omni partiim ſtaidio ĩudi-

x

.-„ * .

x '. v er N } —F un & - * F cuns ſaepiſſime celebratur, v. e. Douteron. e. 10 v. 17. Job.

e. 34, v. 10. PL, 10. M. Prg5 P. io, ſq. Pf. 11. Pf 56, & 7. Pf 7 m 52 fq. Be

4. M. ı Perri e 3, v. ın ft, Ep# Iudae y: 5, 6. ad Hebracos

< 10, v. 30.0, 12. v. 6. TI.

.b). Arbitrariae dicuntur, quatenus a decreto quodam fingulart |

Dei Gpienüllimt pendent.

. e)Diflinguuntur et araemianaturalia atque Poſitiua, et poenzenatura-,

les atque pofitiuae,liguidem vel [ponte fequuntur ex ipfa natura virtu- tis aut vini, velgübernatione diuina fingulari recte factis aut male-

facts adnscinntur. Ad illullrandam dosırinam de iuffitid diuine

er. Feuerlini:dill. de iullitia diuina et iuſta eius idea, Gottin-

an, 1738, 4: Kölner vermilchte Schriften, a Th: N. a,

5*

ronhardteit dift. de iuſtitia Dei (prael. Mich. Woher),

Viteb. 1791. 4 Henke neues Magazin u. ſ. w. 1, B. ı. St. : Zollikofer Abhandl. in den 'Beiträgen zur Beförderung des : vernünftigen Denkens in 'der Religion, & Heft. : (Eines Unge- nannten) Kritik des Begrifs von der Gerechtigkeit Gottes, Coburg und Leipzig, 'ı817. 8. De iuftitia Dei legislarori@s.

ofr. Jo dag. Ernefti -rindiciae arbitrii diuini im religiöne.

eonftityenda, Lipf, 1756. 4. (in eius opufculis theoll.) G. 2 Toellner dlsquil, vıram Deus’ ex meto arbitrio poteftatem

- {uam legislatoriam-exerceat, an ver& ita, vt kumenä ratio en dena,

u‘

-

legum diuinarum perfeetionem perlpiciar? accedunt de ec

argomento differtt; tres, Eugd. Bät. 1770, 4. Piftortus de legibus diuinis non a mero Dei arbitrio-proßici in commentatt, theol, ‘ed, Kuinoel, Ruperti, Velthufen,,.. Val, 5

Polıhufen orationes er difl. de legibus dininis non Ampliet-

ter erbiträrüs, in-commentationibus thehlogicis etc, Volum- 3.

Böhme von der Oberherrlichkeit Gortes n Tzfchirner'’s

Memorabilien 3. B. 2. St. De iullitia Dei’remunerateria cfr,

Abicht die Lehra tan Belohnung; und Strafe, 2 "Theile,

Erlangen, 1796. 97. 8, euius Sententiam inpugnanit Chrifl, Flett in promtuario: Flatıt'’s'Magain u. f. w.’a. St,

Krüger Abhapdl, in Sehudero/ff's Journal, für Vered-

Jung des Prediger - und Schullehrerftandes 5, Jahsgang ı, B. 4.

St. Mich. eber progr, doctrina Jefa er Apoltolorum de

deeretis Dei folutis ae liberis, bene faciendi hominibus maleue,

Viteb. 1812; 4. De iuſtitia Dei punitiua cfr. G. Töllner

theologifche Unterfachungen =. Th, 1. St. 4. Beyer Apo-

logie der 'beiligen Schrift, Halle, 1779. 8. - Die Beiträge zur

Beförderung des vernünftigen Denkens u. L w. 17. St. Cra- mer ‘Beiträge zur Befördernng theologilcher Kenntriffe, 4. Tb,

Junge pregr, de poenerum dininarum yi emmendatsice, Altorf,

f Zr Zr ——

——

'

r 90 3m,

2783, 4. .Eckermann kleine vermilehte Schriften 2, B, N. 3. Mücke progr. vindietae diuinae tellem hifloriam et rene- sentiae Numinis lupremi magifiram elle, Lipf. 479% 4. Jo. 4Mug. Ernefti de ira Dei excurfus ın eius lectipnibus aca- demicis in epiflolam ad Hebraeos, ed. Dindorf, Lipf. 3795. 8 Ammon Abh, im Neuen Journal 4. B. 179%, 6. Su. Yon der VWEynpre/fe über die Strafgerechügkeit Gottes, in den Verbaendelingen van het Genootlichap etc, ‘für das Jahr 1798. Amilerdam. und Leipsig, 1799. 8. Koch dilfern de Deo poenas eas, quae per iplam naturam 2&t ® phylico caufarım nexu peccsia fequi dieustur, remittento, Tor gauine, 1802. 4. ö . | . 55. Quum porro ſanetitas Dei, ‘ommipotentiae oonian« etifima, eo conſpious reddatur atque maniſeſta, quod Deus rehüs creatis vita praeditis tantam felicitatem con- tingere velit et vere concedat, quanta ipſarum naturae,

“Ani, atque factis fit accommodata,. benignitatem quo-

que fiue*) amorem [ummum ei tribuimus (beneuolentiam

et beneficentiam). Quam Numinis Summi virtutem, e telli+ zuontisluculentifimis, in totarerum nalura et vita humana 'exflautibus®) sluoefcentem, feriptores [acri (praelertim eo- zum, quae hominikus. oontingunt, beneficiorum ratione ' babita).kaudibus fummis celebrant‘); Benignitatem di»

vinam, Icriptura facra praseunte‘), immenfam dick

mus®), gratuitam, fapientiae et infitiae prorfus confen- tientem‘). Notio eius vniuerfa amorem erga homines, gilavdgunıad), gratiam"), yapısa, wilericordiam'), AAco( ſ. arzrugusg, indulgentiam*) f, patieutiam, avoyım, ionganimitatem'y ſ. clemrentiam, naxgodumay, leuitar tem”), zensarıza complectitar, In his vero attributis eoınmemorandis atque deferibendis cauendum eſt, ne Deo inbecillitatem humanam tribuamys”).

. 8) Benignitas Dei amor dicitur, quatenug erga naturas moraleg

fele exlerit, ; b) Huio perluafioni mala huius mundi pnhyfica et morslia non re-

pugganmt,| quum. multa quidem ex his maljs teyreftribus homi-

ries ipfos libartats [ua a Deo fanctillimo iis eoncelfa abutentes t habemt anctores, alia vero, eiſi hominibus absque egrum eulpa euenjaut, minime tamen commodis ſuis, moralibus po- tilimum .careant, Cfr, Genef. c. 50, v, 20, ad Ropnanas c. M. v. 28: 2 ad Carimshh, c, 14, v. 9% Jacobi c. 1, ve 12,

-

Rn $ yon. SGB Genf u PEN MEER Pf 108, ... 2. 8. De Pf 156, £. ff. Pf "147, 8. Il Serra :: Inde, propter amorem fammum, quem: genti Hebrasorum iterit, im libri V, T, patrem appelleri, nifi ex locis

Bo alach. <. 1, v% 6, 6, 2, 7. 10, 0x effatis tamen Deutsron,

ı 03523, v.6 Je. c. 65, v. 16. Jerem. c, 3, v, 19. al Zr 208, v. 35. elacefeit, äelus vera atque Apoſtoli Deum v * ‚tanquarn patrem totius gerleris humani, homines omnes, abs- "que vllo gentium dilerımine, amoro ſummo complectentem, ‚Perfpieuitate ſumma celebrmt: Ev. Maıtch. c. 5, v. 45. e. 6,

- %9,.30. 6, 7, 19 M. Lucae c.33,v. 6.26, Acta c. 17,7. 28. ı ep. ad Timoth, e. 6, v. 17, 1.Io.c. 4, v. 8. 16. Jacob

e 1, v. 17. Praelertim-amer.Dei praedicatur in eo conlpicus,

» + quod’lelus, Alius Dei, in terra apparuit. Jo. ev. c. 1; v. ‘19%: F |

ce. 3, v. 16, 1 Jo. 4 v. . fl. ad Romanas c.5, v8. ad, Bohefl.T, 2. v. 6. ff; ad Tram c. 2, v. 1j. C 3, V. 4. ¶.

d) Immenfa’ vſt .benigmitas diuina’ partim ambitus obiectorun,‘ ı : gaae benignitas div. complectitur (Pf. 145, v, 8 Pf. 57, v. Zn 9 = en r 2 v. 35,), partim co-

jae beneficiorum (Pf. 103, v. 11. 4 eff. c. a, v. 7). Par- tnpori⸗ (Pf Br. % Pr. 103, ae c 31,v.3.) zatione habita. e) Cfr. loca Matih. et Kucae nota d. laudata et epiſt. ad Ne , / .

manos c. 11, V. 5. :

= 8 Confenfas iuftiriae, {a ientiae, benignitatia diuinae facilq pay

tet, -[i modo notiones horum attributörum recte fuerind conflj» tutae. Cfr. ep. ad Romanos c.2,vik, fy- '- N

ge) Chr. ep. ad Titum c, um. / | >

: 4) Vocabulum: gratie ad henignitatem diuinsm profteres trans “fertur e) .quod Deus rerum omnium creatarum ſummus eff ' Dominus,* 8) quod Deus res treatas absque earum merito

, beneficiis 'omat, efr. ad Romanos c. 3, v 24 c. 11, v. 35. ad

Erhefor e. 1, v. u M. c. 2. v5. ff, ad Tuum 0, 3, v. . F. 4) quod orga pectatores ſaſe exſerit, venia peccatarum conce-

"a enda, Pj. 203, 8. (4. ad Ephæſſ. ©. 3, v. 7.

..3) Mifertcordiam oppollant benignitatem Dei erg homines de "flicıos, malis, quibus laborant, mitigandis tollendisye confpiy cuam Jerem. c. 31, v.20, PJ. 25, 6.' Lucae er. c, ı, v. 78, ‚m 6, v. 56. proelerim, quatenus propenſa eft ad veniam -iis . .concedendam, qui pasnas peccatorum toleranı, Pf. 105, ı3, Er, Mauh. e. 0 ld 0 | k) Indulgenila ſ. pattentia Deo vindicatur, quum pro amdre er Ban peccanti, quantum feri poll, parcat. 57, 51, 3, Hoel e, 2, v. 13. ad Homanos c. 5, v, 26, C, 9, v. 22. er Longanimitas ſ. clemensta Dei präedicatur, quatenus Po& Me one differt, efr. Eaba; c. 5,.v, m) Lenitatem amprem diuinum, qui poenas peecato-

zum mitigat. P/. 89, v. 4, faq. E. 08,10. ad Romange ce, 0% 3, 1,2% i , . ee .

x

r

“nae *). Scriptura ſaora docet, Deum confilia ſaa

——

Bi

ER. hanı $. Balı Ay die gönliche Gine a egen, * —5 aller ni: neues Zweillr. verthei ze. Zolatzen ‚und . Annierkungen. herausgegeben von. 4. Ebor- hard. Leipzig, 1782.38. Murfchalle Kennwil und· Lio- be des Schö N an der Betrachtung der Gefchöpfe, München, 21785 8. Lindner ::arliellung der erſten und male 2 Haüptishren: des Chriftenthums, ım ne eh eu DIE liorhek für Pädagogik, May und April, 3 Bi

8. 56. Coogiiatis Numinis Summi Ubertatom infinitam "ha. bentis,_.omnifeii, fanctilimi. porro nos dueit ad notio- nem cönflantiae fine immsufähililatis voluntatis diui-

‚decreta nee milla facere, nec immputaroh.

a) .De inmutabilitate naturae divinas, atirihuto fuprai geh vidimus.

Quod De fubinde - decreti ut faeti poenituilfe _ * (Genf c. 6, v. 7. lJerem.,c. 18, vi; 8; —S—

2 3 10.) phrafibus tantum anthropopathieis Aus Iymbolicis

V. T. tribaendum ef, 'praeeuntibus aliis locis, Cir. Nämerr.. ‚cu. 23, y, 19. ı Samuel e. 15, v. 29. :Pf.-53, m. Pf» a 89: fl. Malach. .c. 3, v. 6. Proserbb.c. 19, Ve-Ale.. bris N. F. cir. ep. ad Romance “5, v. 4..c. 1, 8. 29 ad Hobraeas c. 6, v+ 37, | 57. | | . Yntellgimes item ex$. 59. 53, 56. quo nexu Dei perfectae cohaereat, vt weracitatern eius. praedice- dans, i. e, virtutem, qua, quiequid ipfe.de fua volmta- te atque confiliis hominihus iunolelcere inbeat, volunta- | ti diuinae immnutabili. accurate confentiat : *),: Libri fas | eri —— en haius ı rei ‚tueulontiffima. exe. | Bibe a 2 . |

a) Huie non —— vbi :howinibus aliquid pagefieri . iubeat, ad inbecillitatem huma- nam diuerlis temporibus ey locis diuerfängde - fo Serie on

b)' Scriptores: fecri Veracitatem dininam'«)'ad ea pertiners teflin: - tur, de quibus - ‚Dens homines edäceat. V. c.Pfi 119, v. 158. Io, er. ad, v. 53. c. 8, 26. © 27, 'v, 17..0p: ad: Firm

.: I, v. 2. f} Ad ne at promifla Dei, -cfr.:Nu- 'merr. n 29, v. 19 31, Pf. 33, 4 def c. 40. . 8. c. 4, vw 22. ſſ. ent o 8, % eh a ad .Corinihh. e. ı, v. 18. : ad: "Theffal. eo 5;V. 24 ad Hebraeos ‘cd, ‘4, y, 12, & 6, ve 16. 'c 10, v. 23. 2 dd Timoih, * ar. _

ei n J - \ hatte u} u n y - x N n

nz i i ; ar 56. a be; re \ > Intelligentia Ne inkoite, eimque perfg: continetur Japientia' Nominis Sapremis . Docemüus gai pe; Deum nommiſi biusmodi ebhfiki zingere, et ein modi adminicula. ‚eligere ,' ‚que. intelligentige et Yolunin- Alperfeotae maxinse: but amwamniedate (eptima). Sori- ptores facri etiam''haut: Dei; virintani ‚[aepillime*) ‚fe lebzant, folentque auctores N. F. praefertim ad illud pro _ Nochze: doeumenium;fapientiae! ſummae amopri eoniun- «tilfimae, quod Dens' Köfü Ohriſio ad’ homines legando _ edidit®). Docetit Pranteres, ſapientiam ‚Dei et immen- fam 9.elle,” ec menie bumaiıa et rer ieh Be 5 a gia iu in hbrii 8 REcbri⸗e anti mie des —E aus SC r * —2 >. Eher gif 38. fg. umerr c; 18, v, 17: -Praecipua. perlpicuitate lapientis Dei ji libris Hebraeorum, ferion] 8. celebratug, LI 104 ,v, 24. ‚Job, c. 32, v. 33. M. 2, 28, v. 25. I. Ierom. c. ı0, v 12, g⸗ sı, v. 15. Dantèl. c. 2, v. 20. t Prouerbb. 3 "3, ker . fg e. 8, v. 32. [. bi perlonae forma induityr. Confulan- inl loca librorum apocryphorum Sirac. . 1. © 16. e. 24. Boruchc, 8. v. 9 I. ratione in libro Sa- piontiae piuribiis locis, yt 9. 6, aglertim vero ec. 7. .deleribitur. Chr. Breifch neider emgtilche Darftellung der Dogmatik und Moral def BR Schriften des A, „.T. ı. B. Leipzig , ißob. B.. 20 I. * Fi exegeufch- "” thealogilche' Forlchup Ben. » Bi. Si. hi e Urkünden aller, ächten Theolop —52* —— * unmittel- '" "bar aus den Quelleu gefätäinelt , E yük "1820. 8. Lücke Commentar über-‚die des Evangelilten. Jos —— ı. Th. , Pp- a In libris N. F, a Dei vniuer icarr ONAMPR:CH 11, v. er . 16, v. 27. * Nmoi ine BR v. v. "Ideobt e. 2, 6b.

5 C 2. v. 3. ad * £ = v. & 6 ER Ve 0. u Pr 2 R “%

ET c ns x ir Ba,c. 28, © 20. * Pf. 9% v 6. ‚d) ef c. 40. v. 18. ſq. ad Romm. c. 1% v. 33.0 "Prag ierea de hoe dogmaie ef Z Jacobi Berrachtungän über die ; weilen, Abfichten Gaotiss bæei * u, w. Th, Han- 1765. 66. 3. en

$, 59. er . * u " t- e Denigue,. quum nalura Numinis Summi attrihnta" Sunia za vi hucuxaua ——mù́ ——— |

er”

. ”“

B - N ji z N

elalıir, eorumgque conföibntia'gaudent clarifima atgue perpstus , :Deum praedicamuk*) bestam eique.maiefla- dem) tribuimus, atque glofiam“) ambitam inielligen« -tes totum viptututn Dei perfecfiffimarum, qualenas. pay» : tim extın Denen fele exlerit..(crestione., ooufernationg, ‚gubernatione totias:rerum vmiderßtatis) partim.a na- -waris orealis intelligentia prasditis. agnoſcitur et aderap Zur. . Be ET. re, re N ee a) GE. 2 6, v. Is: Pr. 80, v.& fq. Het e. 1%, nu zad Timo a 1, war. c 6, v3... & eg B) Ci. Deuteron.‘ c 7,.v. 21.. PL ı9, 4 P/. 3. 4. 26. Pf. 118, %. Zef. 6, 4 g' a v2. 4 ‚Romänos e&, 3, v. 20. 25. all Ephæſiost. 1, 7. 12.124 Chr. Pf. 29, 1. 2. Pf. 68, 35. Pf. 10%, 1. Pf. 113, % es 41, En or, er v. 4. * Philipp. ee eal. a4, v. 11: ı Partc. 4'v. 11. 16. Cfr. Chrifiter- ain dıll. de beatitudiee Dei, Upf,. 1788. 4. Inter In daeos [eriores, polt exilium bäbylodicum axıra Palaellinatn vie ventes, tognitiorie quadam teligionis doctrinae atque phfloſo- phiac gentiuin exterarum inbutos, confuetudo obtinuit, "attrie ita Dei non’ tatttum perlonae ſotma poßtica induerdi, led re etiam,, ſanſu doginatico, tanquam virotaasıs extra Deumi ver- - famtes, ab ipfo Deo diflinguendi. Cir. Zichhorn "Biblio. thek det biblicheh Literatur, 3. B. 2. St. Pölits progme- tifche Ueberficht der Teologie der Ipätsren Juden eipzig, 1795. p.· 166. lg. Klauker über die Natur und den Ur 77 der Emanatinuslehre bei den Rabbaliſten, Riga‘, 1786.

J

aul/ns Coiiimentar kum' Ev. lo. ı. Th, Prolegomona.

' Bretfehnsider Iyktematilche Darltellung der Dogmatik BR und Moral der Schriften des A. T uBS. El L

\ ln. 4. 60.

*

Samma quippe perfectio Numinis Supremi pperi- bus diuinis conſpicua redditur. In quibvs primum qui- dem loeum eretztio Ipfa obtinet totius rerum vniuerſita- #s, quam Deo ayctori.Jaam deboreo exiftentisim litegae facrae et yniuerle*) docent', et fta declarant, vt hoqde Bngulis generibus®) rerum exißentium adirment: Quo Bexu hasc perfuaho' de Deo creatore defiderlis fanctifli« mis rationis noftrae totiusque naturae moralis cohaereat, + exiis patet, quas ad $. 2. 3. 4. disputata

Pe üb, Bf. 16, 6, ee * y.

ww)

4

* x Is N . x . " 4 . = .

=, v. 18, Iob. e. 28, v. 24. M Neken. c. 9. v. 6, dia

c. 4. v. 24. c. 14, v. 16. c. 17, v. 24. ad Romanos c. iı, w

86, al Codoff. e. 1, v, 16,1 ad Coriuchk. c. 8, v. 6. ad Her

raecos c.3, v. 4. c, 14, v. 9.

BC. Pf. 90,2. Pf. 8* Pf. 10,27. Pf 1,15 .

Iob. u 33, vw & va, c. 10,78 Hof on, v. ai,‘ Er. Matik. ce. 5,0. 45.066, v. 26. Ace c. 17, v. 25.. 29

Ee) Ch. Fremlingit diſſ. de'mando vim diuinam teltante, Lund, 1787. & Chr, Schmidt über den Grund unferes Glaubens an eine göttliche Welsfchöpfung, im der Biblioıhek der neue-

Ren theologifchen Literatur 3. B. ı. St. Libri Iymbolied

banc perluafionem Jancıiflimam breniter profefi funt im Syn» bolo Apofl., Symbolo Nicaeno, Confeflione Augufl. artic, 3. Articulig Smalcaldd. in, p. 305. edit. Rechenb. Catechisme mi-

nori p. 570. x 8. 6 1 2 ; Be j i Quodä creationem mundi) Deo auctori tribuimmi, "inteligimus eum voluntatis diüinee actum, quo canfı eontinetur exiflentiae et fuhftentiarum, quae practse

\ Deum funt, ombium, earumque virium, # formaed) huius rerum yniuerfitatis Proinde creatio prima fiue. -

'immediata, quae ad materiam mundi pertinuit, a eren-

tione fecunda fine mediata (creatione formae) diſtingui- ‘tur. Quangüam hae formulae non vbique eodem fenfıt

4

rſurpantur ).

7" 0) Mundüs (sniuerfitas rerum) tota dieitar compäges virium it |

naturarum, pbylicarum atque morglium, praeier Dieum exis

* Üentium, quas ad vaum eundemque :Ipectant finem. prime» '

zium. | b) Forma mundi coniuncti6 efl certa natursrum et virium, quas praeter Deum exliftunt, fini cuidaın primario accommodara, - . 4 Ali enim phrafin: creaito Immediaja ad originem vefluequs rei referunt, &t materiae et formae mundi, füb mediata vere um intelligunt voluntatis diuinae actum, quo ht, vt üs Formis, et iadiuiduis, qnae praeterierint, alia fuccedere nunquam des finanı. Cfr, plura ex iis eflaris, quae ad $. 60. nota b. lam dauimus. Ceterum perluafionem noftram, ſetipturae facrae -prorfus accommiodatsım, is omnibus opponimus, qui vel. de aeternitate mundi, eiusue Materiae primae cogitant, vel mun. dum e doncurſu stomorum fortuito atque coeco dicunt Orium» dum, vel eum .defendunt, pantheismum, quo mundus:a Dee emnino non difliuguitur, vel res creatas e fubflantia: divina emanafle docent, vel creatorem diftinguunt duplicem fiue principium duplex rerutm omgium. Errores Gnollicorum, Ma. sichaeorum ,„ Prifeillianiflarum a doctoribus 'ecclefjae veteris

inpugnati ſant. Cfr. Athanæ ſius de incamat, T. L operum

er

N

N U

‚7 "meli ad lit. I. 7. c.-2.

r 7 \ \ & . D N ige 96 2 A £ / ; "

4

e R | £ A ö on fq, Bafilit homilia I. et II. Ri hexasm. Theodoremms

aerett. fabb. Operum T. 1V. Cyrillus Hierol. ca- tech, 9. Juguftinus Coofelt. 1. 11. €- 4. Wi. ce 7. de ge-

: 9. 62. . ER e

Pat " . ° " 5 t « Deum hanc rerum voiuerktatem ita crealle, vt Mmateria vteretur nulla, quae ante ereationem exfitillet,

quxnquam ſeriptores facri nan docuerunt fubtilitate ſær- mouis philoſophiei adhibenda, ex nonnullis tamen ſeri⸗

pturae diuinas effatis colligendo -inteligimus®), Neque

"ominino permittit idea Dei creatoris perfecta, vide eiusmo- di materia@undi eogitemus, quae ab aeterkis inde fuerit, fua vi exiſions ätque permanens. Patet ilem, abillo.crea-

. ‚tiogia acta (diuino qyippe, nec ‚lia limitibus compreben-

= 4

_ -traetaret metaphyficam‘). . .

"enda, qui naturis finitis feripti fünt)-temporis formam,

quantum cogitatione humanp fieri ‚pollit, elle remow ‚dam, ita vt in co acquiefcamus, quod mundum De

‚effectum appellemus?), ſino caulamı exiftentiae huius re-

rum vniuerfitatis Deo continegi aicamus. Ad fermanem ‚Nero popularem (cripturae ſacrae, religionem. wadentis, ‚necellario ‚pertinuit, , vi, aetum ‚Ham diuinum breuiter

eiusmodi formulis eloqueretur,. quas notion] humanas ‚teınporia accommodatae ellent, neque quaellionem illam

N

* * 2

s) De 'origine docunientorum Genelens, wuibus fendamennim.

doctrinae biblicae de creatione mundi continetur, "recentiori

©: astate mägna exllitit [ententiarum diuerßtar.- Cfr. Beck kom« "ment; de fontibus, vode [ententiae et: comlecturae de ereatione - u, ; 8%. prima facie, orbis terrarum ducuntur, Lipf. 1782.44 Eich

U Born Einleitung in da⸗ A. T. = B. Tlgen die "Urkunden c

en Tempelarchivs in ihrer Urgeſtalt, ‚Halle,

7

des Jerufalemil

® ne ;

25.2796 "Pater Commeiltar über def Pentateuch, 5 Th, Hal-

„. Je, 1805. De Wette Beiträge zur wioletung in das A. T. 2. (2e. The Halle, 1807. 4. Berthold .hiltorifch -kritilche Einlei- 2! gung ‚in fämmtliche Schriften des As und N. T. 3 Th; Erlan-

0: 1813. 8 p, 850. . Kalle vorurheilsfreie Würdigung

er Molaifchen Schriften, 8. Heft, Freiberg, 1912. „, Cer-

raum ei za) eam religionis docttinam, quam oeteri librı Mo- u -Taici, “temque Ieripta Hebtaedrum leriora ontineart, placi- us atque [ententiis adnecti et fuperftrui, in, ibro Genefeos ex- u Are #). Aocumentis, yuae de creatione thuhdi exponant - Ipräefertim 'capiti prime) antiquitatem (ummam elle. windi- „... sandam: Dillshtiunt. item. de dndode huiua harsationis zecte

. * x . %

J ei [4 t

8 BE ae: N EN i x aeſtumenda. 481 ftarum verillimam, vel ex reuelatione immediata profeciam,

vel auctoritate Molis, legati diuini s confirmatam! 'H. Hoı

tinger utıes ekangegor, Heidelbergae, .ı659;,4: G, Ro- S[enmüller ee "über die ältelte Gefchichte. der Er- de, Nürnberg, 1782. Jarufalem ‚Betrachtungen über die

ı. voraehmflen Wahrbeiten der Kaligion. 2. Tb. 2. B. Dieäl:

seften Urkunden der 'Hebräer im erften Buch Mole überlest, "und erläutert, Stendal, 1788. 8 Baumgarten-Crufius Schrift und Vernunft 5. Th. Kritilcher Veiluch zu einer: Er-

! Jäuterung der Moſaiſchen Gelchichtee, Görlitz, 1795. 8.

Kjchenbach erläyternder Beitrag zu Gabler Urgofchichte, Bayreuth, 1795. 8 Keelber vernünftige und Ichriftmälsige

Gedanken über die Schöpfung "und Dauer. der. Welt, Nürm-

berg, 1805. 8. Kelle vorurtheilstreie Würdigung der Mo. Mailehen Schriften, 2. Heft, Freybörg., i813:'8. - Nac defue- runt, qui veritatem narrationis capite ı. Geneſeoe exhibitae ar- ——— phylicis illuſtrarent: Ror; manmn "phylikslifcbe Bo-

Silber/chlag neue Theorie der Erde, Berlin, 1764. 4. Jufti Geichichte des Erdbodens, Berlin, 1771.80. De Eug Briefe über die Gefchichte der Erde und des Menichen, aus diem Franzöfifchen überfeist von Gehler, 1784. 82. 2 B. 8. Jo. Ef. Silberfchlag Geogonie, Berlin, 1780

95. 5 Ih. 4. WW. Sack Geologie, Breslau, 1785 8. De

felben Anhang zur N ie, Breslau, 1785. 8 M. Maler Werfuch über die erfte Adun earmen (hymnum, [. allegorıam) vel 'mytbumi biltoricum ſ. pbilolophicum in hac’narrauene agnduerünt. Cfr.. Abr. Te der die älıefte Theodicee, Jena, 1805. 8. Paulus Memo. rabilien 4. St. Deffelben neues Reperiorium für biblilche und morgenländifche Litersiur, 2 B. Port Verfuch über den Schöpfungshymnus, Berlin und. Stenin, 1799. 8 Herdar ältefle Urkunde des Menfchengefchlechts, 2 Bände 4 Theile, Riga, 1774. 1776, 4. (in ſ. fämmtlichen. Werken zur Religion „und Theologie, 5. und 6. Theil, Tübingen, 1806. %.). Ebendeſſ. Ideen zur Philofophie und Gelfchichte der Menich. - heit. 2. Th, (in f, fämmtlichen Werken zur Philofopbie- und " Gefchichte, 4. Th.) Ebendeſſ. Geilt der hebräilchen Puelie _ 3. Th. (ia IT. fämmtlichen Werken zur Religien und Theolo- eie, ı. Th. Tübingen, 1805): Zezel über die Quellen - der Molaifchen Urgelchichte Lemgo, 1780. 8. G. Haffe - Entdeckungen der älteften Erd.- und. Menfchengelchichte, 2 Ih. -‘ Halle und Leipzig, ı801. 1805, 8. Eichhorn Urgelchichte ‚mit Einleitüng und Anmerkungen herausgegeben von Gabler, a Th. ‚Altorf und Nürnberg, 1790. 92. 8 -Gabler neuer

Verfuch über die Molaifche Schöpfungsgefcbichte, Altorf und _

Nürnberg, 1795. 8. ZH. Heinrichs comment. de aütiquo illo docCumento, quod fecundo Genefeos capite exſtat, Gott.

ae, 17900. 8. Ludw. Schmidt neue Gonjecturen über

ie Schriften. des alten Bundes ı, B. ı: Ss. Dülleldorf, 179%, 8. Interpretatio allegorica pariter atque mythica dubitationibus hand exıguis premitur, et plura habet, quae pro arbiırio in- terptetig pomäntur, Difie tates vero, quas plures interpretes

x 4

4 - U

her] er Erdkugel rs Greifswald 5 176 . 8 Ch ri Sl !

der Erde, 1755. 8.7 dlüvel

t

quippe docent hiftoriem inefle reram ge- .

%

zu‘

x >

z 98 am Gerſuaſtonam de origine illius narrationis ex reusiatione diuina. zepetenda inpugnantes) diuerfitaui capitis 1.. et capitis 2. vorſu

uarto et [equentibus ,. verlui 1ertio capitis primi (cell. V. 16.) —— locis ineſſo cenluerunt, interpretatione recıa tolli ie Iunt. Perpendamus inluper, nonnulla omnino phrafibus anıhre-

opathjcis lermonis hebraici, quo reuelationes diuinae antiquis- Ss enuntiatae fuerint, tribuenda elle, finemque primarium dockmenti" venerandi, quod de creatione exponif, non · tam

. ad quaelliones phylicas et altronomicas [peetauille, quam ad

doetrinam ſanctam religionis. tradendam de ‚vno Deo veıo, &uglöre tolius rerum vniuerlitatis potentillimo (apientllimo, benignifimo. Mundum ex rihllo creatum efle (do ſonſu, quem Supra $. in. declarauimus) verba quidem capitis 1. Genef. v. ı. per le Inectara neque adlırmaat neque negant. Verumn, [i’quie

.. verfum primum fequentibus accurate comparauerit, facile patet,

\

s x -

Gonm verfu, primi interpretationem elle facillimem qe limplicilimam,

aehnc redeat, vt vorſus prime eum creatoris actum paucis de- Eeribere: exiftimenur , quo. ipla maseria illa,- rudis atque indi- gets, vwnde pofthac coeli-ac terra euoluerentur, eziftere cor- perit. Locus.2 Maecahb, e. 7, v. 28. ita comparatus.ell, .

. ws pihil eerte appareat,. quod: interpretem a fignikeatione pro- pria formulae ou ovswr.discedere Iubeat. Verba libri fapien-

..

. v

tiaö c. 115 v. 17. ceikmemorant quidem vinn auopfor, .ne- que vero hanc vAnw inde ab asıernis fuille‘ docent. Effatum «piltelae ad Hohbraeos: c. ı3, v. 3. notibni ereationis ex nihilo

rorfus confeniit, quum doceat mundum vilibilem non exlli» ulle ex vilibiibus, led gyuası Heov. (Cir. David Schulz der. Brief an die Hebräer, Einleitung, Ueberfetzung. und An- merkurigen, Breslau, 1818. &. p. 250. fq.) Ep. ad Romanos

.& 4, % 17. fr. ad hanc notem Koenigsmanni progr. an -ımmdum

ex nihilo eröatum tradanı literse facrae, Slesuici,

798-: 4. R b) Quum ‚nolionem temporis eiiaque fuccellionis (quae quidem cognitionis noſtrae humanae forma eſt necellaria, vade pater,

quare doctrina reuelaca de Beo cereatore non potuerit niſi for-

zmulis a siotione temporis defumtis proponi) ab illo creationis actü, quanıum Beri poſſit, remoueamus; negue in. repugnan-

tiam incidımw, toti rerum vniuerlitati exiftenuam Aeternam vindicando, etl| eam a Numine Summo createm. dicamus, zeque quaellioni relpondere cegimur: cur tandem Deus per zotam ilud tenıporis [patium, quod vsque ad creationem mun- di elapfum fuerit,. exira fe nihil volaerit exiftere? Cui guae-

. ftioni nonnulli patrum eccleliae veterum ita relponderunt, ve” ‚. ftatuerent, creationem mundi, noſtri [eriem aliorum mundorum ‚infinitam praecellifle. Clemens Alex. apud Pkotium bibliorh.

1

«

‚god. 109. Origenes negı aayum 1. 3. c. 5. (Grigenem inpu- gnauit Methodius, Photil bibl. cod. 2355. cfr. etiam Aduguft:-

aus Confell. |. 11. c. 10. M. de ciuitate Dei l. 11. c. 4. M. 1. .--

‚32. c..19,.17.) Ceterum doctores vecleſiae veil. de creatio- ne mundi ita loquuti funt, vt pateat, eos creationem ex ni-

bilo agnouille. Hermas in libro: Pa, mand. ı., Ta- r

‚tignus or. ad Graccos p. 144. lg. enaeus conıra haerett,

IL. 2. am Tertull. Apolog. c. iJ. Athanag. legat. p. 16.

4

v1.

\ BER 5* J

' . N

‚: Sententiam orum ,“ qei de .materia mundi antetnalöpirdiit, in „pugnauerunt; TArophilus ad Auol, 1. 2. c, 5. Jaotankius in- NnNniii. div. 1 2.08. Meırhodius (cir. Photii bibl’ god. 2%). Athanaſius de incarn. p. 54, DpP> T: I. Bajilius io hexaem. .. bom. 1, Auguftinus coufell, I. 11. c. 4. et ali. Juftinus Mariyr. apol.-mai. -p.: 58. er -Clömerie Alee. Kromm. 1.6, .. p- 815; quangeam de materia mundi cagitawerumt,-' guae ante ‚x creauionem exflitilfet, minime tsmen ab ,aeternis eam fuille do- cuerunt. Hermogenes vero (quem. Tertullianus libro fingulari | inpugnauit) et Gnofliei aeternitatem materiae mundi allerere .*7 konati lin. 0000 De Dee .. es), Libri ad hanc $. eonferendi: E, Sckuberri Ulf. de inpos Dibilitate mundi aeterof, Jenae, 1741. 4. Laur. M bshelm . ‚di. num philofophorum & vera ‘religione auerſorum aliquis, ES... 7. oo. Ne .. . müundum ex nihilo creatum eſſe, docugrit? "in editione, quam curauit, libri Cudworthii: Iyftema intellectuale. G. ä ſt- zer über die Lehre der aus Nichts, Görfinigen, '1770. & Jfelin tempe Heluetica Vol. IV, Küfter die Be- fchäftigung’ Gottes in feiner idealen‘ Melt, Magdeburg 1785. 8. Heydenreich progr. num ratio humana [ua vi et Pon- ‚te contingere pollit creationem ex niMlo? Li [, 1790. 4 "Kiusdem Betrachtungen’ über die: Philofophie der naturlichen Religion, 2. B. Ziegler Kriuk über den Artikel von der Schöpfung in Henkens Magaziı u ſ. w. 2.B. ı. St. Nach- trag 6.B. 2.5. Dr > —F | . 63. | * Modum quidem et rationem omnem, qua Deus mumdum creauerit, libri ſacri V. T. praeſertim docu- menta antigquiflima ſubinde phrafibts defcribunt anthro- popathicis®). Attamen plura effata in feriptis Hebrae- orum ferioribus obuia creationem mundi fimpliciter ad Spiritum, halitum, vorhum, inet fapientiam Dei re- . Serunt b), patetque, im explicandis pluribus loeis Atias F iſfud opus diuinum imaginibus depingant“) ad opera‘ humana Speetantibas, elecutioni poeticas huud pauca- effe tribuenda. Scriptura facra N. T. haet breuiter tra-" /dit, quum Deum fimpliciter auctorem omnium exfli» tiffe perhibest, atque creationem mundi voluntati‘tfi«' buat diuinae‘). .' Ceterum, 'quam forma temports na«' | turae animi noftri cogitationumqgue noflrarum nexu né- ceffario.cohaereat, TapientiaDei actum quoque creatiönis' ıntındi (qui, per fe fpectatus, ratione ipfius Dei hahits, ' ‚nullis omnino temporis limitibus coercetur) fub forma’ teinporis extra ipfum apparere youit, | Ga

% —3 2*

—5

!

x

; mn. 100 en)

- 4) Ch Genaf. e. I, v. 16. iq c. 2, v. 2. ap b. Fſe 53, v. 6. 9. Ierem. c. 10, v. ı2. c. 32, v. 17. Pro- verbsſ. c. 3, v. 19 © 8, v. 22. SL Cfr. Sirac. c. 1, v. 9 Sapient. ©. 9. in, = ae: OP. v% 7. Pf. 10%, Pf. 136, v. 5. IL. Iob. c. 38, v. %. . I er co 48, v. A © 27, v. 5. x

d)_Apocal., c. 4, v. 11. ad Hebraeos c. 11, 3. Ephæſſ. c. 1,

i v. 11.).

8

nquam interpretes de eo diſſentiunt, vtrum od Deus —E 2. * die feprimo quieuiſſe atque -hune diem fepüi- mum facrum haberi voluiffe ee itemque commemoratio Iex poulimum dierum, quibus Numen Summum creationem touũus rerum vniuerlitas ablolierit ad formam illius documentä antiquiflimam ante-Molaicam periineat, an Molen, collectorem documentorum Geneleos autiquIimorues, habeat auctorem;; extra "; emnemtamen dubitarionem polirum eft, creationem mundi inGenelä ita delcribi, vt ſucceſſio temporis locum habuilfe dicatar. In- "" ger doctores eccleliae veteres alii ſenſum literalem hiſtoriae in . - Goaeli exhibitae tenuerun: (v. c. Theophilus Antioch. al Au- tolycum 1.2, c. 16. I. Auguſtinus de Geneli ad litı. 1. 4. de eiuitate Dei |, 11, c. 6. fl.) alii deleriptionem [ex dierum at- que Dei quielcentis farmae fermonis tnbui voluerunt (Clemens ‚Alex. fttomatum |: 6. p. 813. Origenes negı apywv 1. 4. p. 37% lq.). Cfr. ad hanc notam Paulus neues Repertorium Für biblifche und morgenländifche Literatur 2. B. Gabler meuer Verluch über die Molailche Schöpfungsgeſehichto. Al- dort und Nürnberg,. 1795. 8 Ziegler Kntik über den Ar. tikel von. der Schöpipng (vid. $. 62. notac.) Kelle in libre -ı.$ a. laud. vorurtheilsfreie Würdigung u. ſ. w. 2. Heft, p- 180. ö

“ur

2 Ed

; > . j $. 64. ° a $

- De ‚fine mundi conditi primario ita disputatum efl, vt vel ad ſolum referretur arbitrium ſummum, quod. ‚Deus manifeflum reddere voluillet*), vel ad gloriam Dei inde oppfpiciendam, atque celebrandamb), vel ad: Jelicitatem naturarum & Deo creatarum, cum omnium, tufn earum maxime, quaeratione gaudeant“), vel ad. fomniam naturarum Deo ſimilium perfectionem mora- lem), Quae quidem fententia poftrema, - quemadmo-.

adum fanctitati Dei hominumgue fenfui et indoli morali

optime accommodate eft, jtemgüe ad caufam. multo« zum, quae phyfica dicimus, malorum intelligendanz.. egregie valet; ita cum Sententiiseorum, qui e gloria Dei et felicitate nalurarum confilium oreationis repetunt, fi

vd l nz \

St

Rs x . 4 4 101 m —— Zu. J— *

mode. reete intellectae foerint, hae rafioue conciliari

naoteſt, vt Deum in has rerum vniuerlitaia creanda ſum-

mam naturarum ipli fimilium perfectionem moralem,

. et.felicitatem . verilimam, huio perfeetipni coniunotam,

magis mafisgue ptomouendam, fine (god idem oſt) vir . tutes ſuas ed, mode, qui illis appareret dignilfimus, decla- zändas”) [pectalfe dieamus. Ceterum ex ipfa cogitätios no Dei, Spiritus perfecti, [ponte fequitur, mundum,

.qaem’ Deus creauerit,,. optiraum efle, i. e, fini ſuo (per-

Jecto) maxime aecommedatum. . Confirmatur haec per» fuafio in ipfo Genefeos documento antiquifimo cap. I. declarata, argumentis,..quae experientia ſuppeditat,

eo Juculentius apparentibus,‘ quo magis nofiro eius

| znundi partis, quam incolimus, cognitio perficitor‘).

x

4) Similiter Auguftinus ſtatuit in libro quaeſtionuin de diuers . Dis‘ quaeſt. ‘28. (quanquam. alio loco hac de re aliter loquu- .., tus ef). ..,. a 2 \ -b) Mundum ea potiflimium de caufa eonditum effe, vt homines opera Dei iptueri, Deumdue .celebrare poflint, plures: patrum vett. docuerunt, Zactaxtius init. dir. 7.0.4 5. Gre gor. Nyf]. orat.. catech. c. &.: Cauendum, ne Deo humanam fribuamus höonoris cupiditatem. Locis'P/. 19. v. 1. ep. ad NHo- manos c. 1, v. 20. non dispmiatur de fine creationis prima- 210. re a 5 } .c) Defenditur haec perfualio iis [cripturae fäcrae effatis, quibus bonignitas diuina [apienliae ſlummae coniunctiffima celehrauur, asx ipfa rerum. nomia, quam Deus ereator iafliwit, etuoe- kcens, v. c. Genef. c. 1,v. 26.0. Pfr 8. Pf. ıp%. Pf. 145. Pronerbb. c. 8, v. 22. I. Actorum &, 34. v. 17. 0.17, Ve 2% II. . BL dene, de : prouidentia ‘1. 1. Opp. T. IV. Theodoretus de prouidentia orat, 2 Origeres' quoque (mep« epyu» pleribus locis I. 1. 2. 3.) canfam creationis ex amord Numinis Summi' repetit, quamquam ooniectufam defendit ſin- gularem. Se Na &) Voluntatem diuinam hoc, exigere, vt homines (per ipla huius ' terrae mala et incommoda) magio magisque perficiantur, ad . Deo fimiles euadant, [eriptura facra perfpiene docet, vw c. .. Matıh. ev. c. 5, v. 48. a epilt. ad Corinchh.- c. &, v. 10.

a”

a 2

4, v. 16. ad Ephefl ec. 3, 1.16 cv: 15: [le ton ) lunt, quae Auguftinus dixit de ciuitate Da har 0. 2%, SE FRE Ep D) In hac tota quaellione pertracianda limitum, qui cognitioni humanae decretarum Numinis Summi totiusque rerum vniuerſi-

taxis ſcripti ſunt, ratio demper babanda efl. Cfr. ad hane $.

/ j

., r \ * - ö . N

| He. fine creationig primarie .atgoe ' vlimo er Lint = 768. ——— nen u. ſ. . in Henke Ma-

* m. ur 5 wi’ ’o. 1. St. Rätzse if .Glückleh gkeait: oder Tugend en Beilimmu ns des Menfchengelchlerhis? .Leipr zig, 179% 8. .Snell-über den 3. Abhandlung c't m ſ, drei Abbandiongen pbilofophi en Inhahs, Leipzig, 2 . 8 Hungor der Sohn der Nawr, 2 Theil. Lepe ‚zig, 1802. 8. Der rationale Eudämonismus, Leipzig, 180% “De quaellione multum' tractata, Aum murdas) -quem "T)eus ‚cH#auit, recte dicatur. oprimun? Chr. Letbngss Tinndioee

aus dem Franzöf. überleist von Gottfched, 3. lage! « "Hannover, ı765. 8, : Reufch diſſ. quo ſenſu hie —— Bt .. optimus? Jonae, 1759. 4. Diaries Gedanken von, der bo-

9 4 fen Welt, in. phrlofopkufeben Nebenflunden, 3. Sammlung, Jena, 1754. S. Karnı-Betraehiangen über den Optimiknus,

.. Königsberg, . 1759. &. ’Töllner kurze vermilchte Auflädte, 3. B. ı, und 2, Sammlung. Pillaume von "Urlprun-

: ge und den Ablichten: des Uebels, 5. B. Leipzig, 1784. 88. "87: 8. man, neuer Verfuch zur T —— 3 Tb. In. Bern 1784. 9 8" Mardes Gottesvertheidigung , 2

Deflau a 2784, 1796. 8. 2. Auflage i. Th. 799. 8. = eft Ver * über die Vorthejle der Leiden, = Th. 5 Leipzig, 1787. 8. Kindervater [keptlche Dialogen über

die & tier Leiden, Leipzig, 1788. 8 Weishaupt Apalogie des Milsvergnügens,, Auflage, 2 Ih. Frank : und Leipzig, 1790. 8, Ebends wsben Gelchichte der Ver- ! vollkommnung des wenfchlichen : Gefchlechss, ı Th. Frank- : Furt und. Leipaig, 188.8. Zodlikofer Betrachtungen über : das Debel in-der "Welt. Leipzig, 1789, 8. Srzell über das - + Vebal auf.Erden, Reankfurı, 1806. 6. A. ai denreich Deep über die Leidem der Menfchheit , heile, Leip- sis, 97: 29 1808. Jak. Wagner ln Bamberg » 2809. Benedict programmata: ‚\heos Eon * la Torgaujae et Annabergae,. ‚810 ı8ı8, 2

| *. 66.

Euodem ereatorem. porro —*— ſeri-

ptara facra ) praeeunte ‚tonferüare res ab eo crealas, 30. efficexe, vi tatius rerum vniuerfitatis et materia et forma elle pergst. Quae quidem oonferuationis rerum diuinae cogitatio fponte fluit ex, notiono creatoris polen- tiffimi et (apientilimi, qui mundam exiftere voluit, ita vt finem certum'fibi propofitum. haberet. Accurata nälurae rerum. cotemplatio huie .doctrinae illafrau- dae egregio inferuit b). ‚Theelogi. hune looum tractan- tes mentionem fecerunt Äingularem concurfis; quem voraut , diuini, i. e, conferuationis ad res creatas in

'agende ———— Br «A en

.

3

/ *

1203

quibus'res ereatae gandeant, et [pecialeni, qui haturds vreatas in ipfis actionibus fingalis auxilio iuuet ). a) Chr DJ. 56) 7. Pf. 104. Pf. vis, 89. Pf. 145, 15. 1 7; Pf 148, & fg. derem. c. , v. 24. Iob..c. Ban. Ecclef 03 v. 3% Liber fapientiae =. }, v. 7. C. 7, Y 22:8 8,.v “2.0171,025.c.32,v21. Maik ev 5, v,%.c 6, ve a. c. aq, 0 fl, Acta. c..1%, \v. 17. e. 117, 9.25. (.ad Hebraeös c. ı, v. 5. Cura Dei conleruantis praeeipue ad cul- tores' Dei pröbos refertur, Pf. 35, 14. I. Pf. gi. Obüehiunt

fubinde in locis fcripturae Jacrae ad hanc dosırivare fpectanti- .

‚bus phrafes anıhropopathicae atque poäticae, vbi Deo actio-

* ‚nes humanae tribuuntur, v. c. Pf gi, y. 4. 9. (coll. v. 11.) » Tine aaufae rerum fecundae, quarum one Deus «onieruater ali-

quid perficit, praetereuntur, v. e. Pf. 18, v. 17. 1. Iob.

c. 36, v. 27. fl. Diffentiunt de quaeltione : vtrum‘ad con«

. feruandam rerum weiuerfitstem eg [ulhiciaut .. quae; Deus in. ip- fa rerum omnium creatione .inflituerit? (e fententia Deismi), !

" an. conferuatio mundi: ea indigeat Numinis Summi efftcacia, ae vim ſuam femper exferere pergat? Polteriorem fententiam cripturae facrae prorfus accommodatam elle ex loco Io, ev. c,

B, v. 17. aliisque librorum diuinorum formulis et placitis colli- „gi Au: u a

b) Experientia certe docet, «) permulta eorun... qnee.. ad, hune

mundum vilibilem pertineant, -ab antiquiflimis inde temporibus, -

quorum cognitio ad nos peruenerit, conlervara elle‘, 8) indi- vidua corperea , quorumm Juckefhone: perpeana [peries ac. gonora conleruentur, aliguamdiu certe in Ratı Zuo et quadam partiuns

' * soniunctionie permanere, er S ae 6) Theölogi, .hie formulis vtentes, ne forte male ‚facia höminmk ‘Deo auctori tribuere videantur, de concurfu fpeciali huiuamo-

“di canonem conſtituere folent: Deus in malis naturarum erea- tarum acıionibus ad maäteriale, neque .ad. formale, in, bonis

N

N

vero actionibus ad vtrumque concurrit. Praeltat, in vniuerſa.

notione conferuationis vınum, quibts’naturae gaudeant, acquieſcere. Notio auxilii; quo Deus bona et honelta adinnat, quae ab hominibus funt, ad locum de gubernatione rerum di- vrina Chr. Bæteſt Ade veininftige Gedanken von

der Vorfehung Gottes in Anfehurg der Erhaltung yırd Mitwir-. kung, Wolfenbüttel, 1742. 8. = J | | 6; 66:

Abundant porro libri facri effatis gubernationem mun⸗ di diuinam celebrautibus, i. e. eam Dei eflicasiam ‚qua fit, vt quaenis rerum creatarum mutationes, et quae- vis naturarum agentium æffecta, cum:indolis ſuae, tum nexus, quo cohaereant, et fugcellionis ratione habita

eonGlip eins et-volunteli vefpondeant. : Libri nim diui-

\ J J

neralem 'effe-docuerunt, (no Yires ipſas ebnſeruentut,

\ j D

- r ı U 10,

ni.non.taninm Numini Summo formulis vninorfie) im»

perium iribuunt aeternum, iuſtum, ſapieus, beniguum, fed etiam commemorandis ®) fingulis docent, huic im-

perio diuiuo fubelle omnino omnia, Quemadmodum . haec dootrina ideae rectae Dei, Spiritus perfecti, crea-

toris mundi ſopientiſſimi, auctoris, ſanetiſſimi legum moralium eft coniunctilima; ita. etiam hanc Numinis Summii’eflicaciam in muudo confpicuam. animaduerti« mus, fi inodo naturam rerum externam, atque hiflo-

‚riam et homjnum fingulorum et populorum totiusque

_ generis humani, anime opinioni praeconceptae nulli ob»

noxio, legis moralis fibi confcio, diuinitatem , vbicun»

que apparuerit,. facile et Iubenter agnofcente luſtraueri-

‘mus. De modo et ratione gubernationis diuinae, duce

. -feriptura’.facra et notione vera perfectionis Dei. atque

mario, qui lanctitati eius fammae probetur, accom-

Dj

\ !

Jibertatis humanae, recte ita iudicamus, vt Deum par-

tim perrhittendo‘), partim logibus ſuis et naturae re-

- rum, et animo humano inprimendis ) partim Mutatio-

nes,“ quae accidunt, fingulas, vitamque hominum (fal- va tamen libertate humana) moderando, omnia fini pri-

modate dirigere dicamus °. a x a) Ci, Pf. 66, 7, Pf. 145, 13: ad Romanos c. 11, v. 56. ı ad Timoth. c. 1, v. 37. Cfr. quae Supra ad $. 54. 55. 58, de inftitia , benignitate, fapientia Dei disputata lunt. . Imperio diuino [ubelle docent «) mutationes omnes, quae . „ad res rita carentes’ et aniımalia pertineant, Genef. c. 8, v. -.92, Pf. 29. Pf. 65, Io. I. Fi 204, 20, fl, P/..ı47, 8. 16. fi. Pf. 148, 9. Job, c. 38. Ev. Matth. c. 10, v.29% 4) f- 22 hominum fingnlorum Deuteron. e. 28, v. 11, M. Pf 115, 7. E. Pf. 127. io, ı Samuel, c. 26, v. 10, 23. Ief. c. 45, v. L Prouerbb. ca. 30, w 3% Ev. Math. c. 10, v. 30. ad

ilipp. . 2, v..37. Do tempore vitse et morte hominum

hoc docemr Exod. c. 21, v. 15, Pf 31, 36. Pf. 90,9. Io-

. Bio, v5. Ev. Math. c. 6, v.27. Actorum g. 17, %.

26. Ep. Iacobi c. 4, v. 13. fl. Liber vitae apud Deum re conditus 'fropice commemortur Erod. c. 52, v. 32. P/. 69, ag. Pf. 139, 16. y) conſilia* et facta hominum, Gezef. c. 50,

vw, 20. Pf. 55, 10, Pf 39%, rM lg. Iob. c. $,.v. 32. 0, Prouorbb. c. 4, v. 10. c. 10, v. 27. Epift. ad Romanos c, 1. v. 10. Jacobi c. & v. 135. fl. ı Peri c. 3, v. 10, An-

Hropopatbice interdum in librie V, T. malas quoqus homi- _

7 \

J 105.

aum actiones ad Deum referuntur auctorerä, lartis homlinum’

ı melis bona efficientem, praeleriim, vbi Deus bomines, emen- ‚dasonem relpuentes, hac peena-adficere dieitur, vt eos in maiorom animi peruerlitatem &t vitiofitarem delabi iubeat (fiue potius patiatur), Exod. c. % v. 21. Ieſ. c. 6, . 9. ı0. Ex

-- eiusmodi phralibus hebraicis loca quaedam N. F. explicanda

- Bunt ad Romanas c. 1,7: 24. I. c.. 11, v. 7. fq. 2 helfe ES. a, 7. 11. 5) fata gentium ac cinitatum Pf 46, 10. Hr: >

© 10, v. 5.fl. Ierem. & 18 v. 7. ſq. Amofı.c. 3.'v. 6. Er.

Luoae c. ı, v. 51. (4. Actorum.c. 17, v. 26. Gubernatio di

vina benigniflima praefertim ad ‚bkumines probos reftrtur, Pf

125, 18. 19. Sirac. c. 3, v. 8, Sl; c. 31,.». 15. ſ. Neque vere omines improbos à Numine Summo 'negligi, Chriftus docet “rg

'#v. Mauh. c: &.:v. 45. Animus vero humdnus, limitibus ci

cumleriptus, . non pütell .omnia cognoldere et: peruefligare,

ae diujaa. rerim gubernatio [apientillime inllituir. FL; 73, ı6. R

. Ecdef. ji, v. 5. ad Romanos.c. 11, vu 53. —- .

BSc”cripturae [acrag cpntradicunt,. er rationem de Deo iudicaudi

.: admodum imperfectam produnt, fi ‚qui negant, curam Dei *

- * 'ommia gubernahtis Indinsidun fingula compleati Neque ve- i

zo probart ‚potelt e libris diuinis, quod mulu, ad eflara Zadbf

6. 14 vnd. Pf 69. 29. Exod. c, 32, v. 52. et alia prono-» -

antes, probari volueront, Deüm vitae cuiusquo hominis ter« minum quendam inımobilem decreto ahfoluso ıta praelcribere, vr neque ad vitam producendam . neque ad mortem acceleran- . dam aliquid ab homme fieri poſſit. Ä

.e) Ofr. Exod. c. 21, v. 13. -Macth, ev. c. 10, v. 2 Aott, ©, 1%. v. 16. Quanquam Deus mala ab hominibus beri patitur, ex aluılu libertatis oriunda, hummi vero imputanda (Maith. ev. c. 18, v.:7.) prohibetur tamen partim. per alios homines le- I gem ei vocem diuiaam lubenter agnoſeentes, partim effectis J “ctionum moderandis, quo :minus figis primarius creationis mundi hominumque „er homines irritus reddatur,

q

at!

d) Gfr. ad Romanos.c, 3, Ve 10, fg. 12 2, v. 14. . Vſua reetus dibertaties humanae ponitur, vi homo legem diuinam lubenter

agnuoſeat, et finem ipfi Po un, animum perficiendi (Match. ev. c. 5, v, 48. 1 Thefjalli c, 4, v. 3. ad Enke]. c. 2, v. 9. so. al.), conlequi ſtudeaat. a.

Pd .

e) Chr. v. c. ex locis permultis Pf." 29. detorum’ c. 1%, V. 17. Ce e). en A E .. 37. v. 26. ſq. Dubitari non potelt, haminem dum animum = inſtitutionem et admıonitionem diuinam attendat (ſius per F fata virae atque euenta ex cauſis naturalibus explicanda, ſiue & ger reuelationem- extraordinariam ipfi contigerit). vlum facere bumanas. -—— Ceterum in u dogınaticis diflingui Tolet ©) gubeinatio generalis et [pecialis, g ordinaria et mira» - -- eulofa, itemque permittens,, impediehs, -dirigens, ſ. adiuuans, limitans. Ad dofttiuam hac $. ꝑropoſiiam amplius illuftran- dam cf, RA fiädı vernünftige Gedanken von der Vorlehun Gettes, in Anfehung der Regierung der Welt, Wolfenbüttel, 3745. 8. -Warhurton von.der maralifchen Regierung Got- .. -%es, in ſ. Giundiehren der natürlichen und geoffenbarten Reli. gion. übrriesst von OA. Schmidt, Hof.uad Leipzig, 1760.

%

*

14106

% . Töllner eologiſeho Umerſuebungen- 4. B. 4. Br.

Beeve die Größe und Herrlichkeit Gottes in feiner Vorlehung

„and Regierung u. ſ. w. Flensburg und Leipzig, 1787.&..Red-

ımarus Abhandl. von den vorsehmlien Wabrheisen. der na-

, türlichen Religion, Hamburg, 1792. 8. —— aa

: 5. Ine ad illultrandam. N. T. de. diuina eaque morali mundi gu-

..- bernauone. doctrinam, Tubingae,, 1799. 4. .Rrasteres hue per- _

tinent plures eorum librorum, : quosı ad $. 64, nata J. lauda- umus, ° f i eg n oo. .

Virumgue actum voluntatiset efficactae diuinse com- ' plecti (olemus notione prouidentiae, euram Dei innuen- tes henigniſſimam, fapientiffimam, polentilimam;, qua rorum vniuerſitati conferuandae et mutationibus omni- bus ipfus confilio accommodate ädminifirandis profpi- eit *).. Huius prouidentiae ires actus, [. partes prima- riäe diflingüuntur, praefcientia (ooyvwoıg),. deeretum (npodesig), #ffectio (drosnoig). Praedicatur item, quod amhitum attinet, prouidentia generalis, ſpecialis, ſpe- cialiſſima, ratione vero modi habita naturalis (ordina- via), atque miraculofa ([upernaturalis,. gratiofa b).

4) Vfus vocahuli preprius (cfr, Cicera .de natura Deorum ]. 2. ..€, 22.) indicat, ‚Deum aet aceurate, nofle (praeuidere).,: ıquae pecellaria fing ad finem creationis hominum 'totiusqgue mundi , gonlequendum, et omnia praepasare, quae adelle er Bari de-. beant, vt valıptari diuinae Jatishieri, atque: vie noxia earum, quae huic voluntati repugnauerint, frangi poſſit. Refpandet raeco rgovesa , cr. liber fapientine cv 1%, v. 3. e. 47, 9.2. Hoctrinam de prouidentia is opponimus, qui vel de macha- nismo torius neturae npeco Ccogitarunt, vel omnia ex:-calu

‚forsuito explicari voluerams, vel fstaliamum probauerumt, *

p) Ast uiores®ecclefiae doctores hanc doctrinam tractantes pro- . .felü (ent, perlualtonem de prouideniia Dei nulls indigem:de- *, "monfiraione. Clemens Alex, ſttomib. 1, 5, 646. 7. p. 8:6, Athenagoras logat. pro Chrifl. p. 12. Loctams. jallitt. div, I. 1. 2, Agnouermt vero ewam canlenlum guberna-. tionis diuinae et Jibertatis humanae, Zuflinss Apol. maiar p. 8a. ſq. Origane« contra Gellum 1. 5. $..2,. comment, in. Ge- nelin Opp. t. MH. p..g. SL. (Pollbac. inter. Scholaflicos, Thor .. millas atque Scatiltes, de bac quasliione acriter concertatum - ef), Copiofius de prouidentia diuina .dilleruerunt. Tkopdore- sus (cf, eins decem oratt, le preuidentia),. Chryfoftemus'(libri . tres de pronidentia), Neme/ius (de natura hominie), Saluia- nus (de guberoatione Dei). Notionem eficaciar Dei emnler- uaToris ei gubernatorig omnium perpainae praecipue illuſtrauit ‚- dugufünus de gendli. ad literam 1.4. "0, 32. Neque defuerunt, : u ey ee E

z t 1 \ x N

\ Ks“

-1r, pi pronideskiam dieinam sdnerfus-meig- haus Tersae: et! - Tea et moralıa diuerfimode 'defenderens..: Juflini Mar. Ban. _ cum: Tryph. ‚p;, ‚328. ig. Lacicnt. infitt. diev. L. 2, c. B. * Tertall, aduerlus' Mare. 1. 2. c. 5. 7. 14. Origenes contra + Celfum |, 4. pfäribus locis. Augufliuus de libero 'arbitrio 1. Be. 9. 0.19. de ehucnlis-qwasflli, quaoſt. 5. Im libris /ymbolicis 2i_ "beneficia prowidentiae diuinaa praedicamtur‘, im casechlime ına- e'. Seil p. Agoı.kg4r bed. ſq. ed. Retbenb; -- ‚Coterum: ad hane & :& ai’ J 4.6.0 4b. Betrachtungen, über.'die wreifen Ablichten. Got- 5.38, %& Th.’d.Awfage, Hanuaver, 1755-55, 1766.8, Sher ‚.. Lak von der.Verlehung, aus dem Emglilchen überleizt, Ham- ei ding. 7 B. I &cboasil dal. .de prouidentia Dei Ipe- “eialı, Tubingae, 1766. 4. Sander über die Vorlehusg, 3 . Theile, 4. Auflage, Leipzig, ı800.8. Seneoa von der Vor- : au a mit Aumerkungen von Thormeyer, Halk le u örlyz, ‚ı7gn. 8, Halar. Racob. Acıliaeus‘,: pbilo- RN fophifches ——— ———— sn ar —— - sen: Abtiandinngei, ‚Halle, 1797. okermann. theolog. Beyuräge. 6. B,.2. Su Thtoencmann Namen zu einen *" Gelchichte ‘der Lehte von Gattes Vorfehung, in Stöudlin . Magazin. für. Religiena - Moral - und Kirchengelchichte, 3. B. 3.9. Rurgius Archiv der. Vorfebung für die Menfchen.. welt, 2 ‘Hefte, Malle, 1798. 8. Die trofivolle Lehre von .t der. götlichen Vollehang, ij. Abtheilusg, Vertrag im. Zufam- g . menliange oe Gierig,. —— ‚Kanzelvorträge ũbex. einzelne Theilo der Lebre von, der Vorlehung von Rein- ‚kard;.Leipsig, «805, &: GC. Borsmann die chrillliche ”..Lehre, vop’ der. Vorfehung, Bexlin, 1820. B. (vbi praelertim de gubernattöne diuina eiusque conlenlu cum libertate humana

RR difleritur). a

\

" SECTIO SECVNDA.

RNEVMATOLOGIA SACHA, SIVE DOCTRINA. DE

el. .ANGELIS ET DAEMONIBVS 5-68. = | |

Seriptura facra decet, et.amgelos. el et daemo-

we, Notio quidem biblica angelorum *) hascııeft, vt

naturase intelligantur/pirituales, quanguam oorpore ſuhti- Hori gaudentes, Deo oreatoro inferiores, ſed ea: gaudentes imtelligentia,virtute, potentia, quse humanam ſuperot, at- que Deo mihiflerio varia praellantes, maxime in rebus KRumanis adm iniſcandis atque gubernandis ®), |

x

=

108

-

9 Eruimen tu sotienem iis effatie Icripturas' Zachde dis, quae $. $. laqueniss laudabuut. :

-») Nomina angelorum biblica: Bernie mianbn, ann = 33, —A ‚179 NIS N ayyıöı mYsvuare RE Esiltenua an elorum., qu prie, Le diountur · (geniorum coe- leſtium) in dioinis peripiesitate fumma declaratur ätque ponitur, quanquam non negamus phralin zın» ybm [ubinde elio quoque fenfu -adhiberi, 'atque nonäulla - feripturae facrae loca ita elle comparata, dabium videri polls, vum wnge- los proprie lic dieros, an alios Dei \nnntios ‘et minifros, patentise diuinae epor-

Ss 69. Licet omnino in pertuflrandis il üe, "quae, feripture facra Veteris Teflamenti de angelis habet, tres conſti- tucre period. Prima quidem aelatem Complectitur

legislatione Sinaitica anliquiorem. Documenta Hebrae-

orum antiquilima a Deo creatore alias diftinguunt natu= ras-Deo fimiles, hominibus praeftantes, ſapieutia magna

| praeditas, immortales, confortio Dei &audentes, easque - ‚Elehim 2) appellant. Earum loco pofhac Trequentius |

legati Aue nuntii Dei commemorantur ®), in coelo qui-

dem verfantes, fed etiam in terra hominibus apparemtes,

atque mandata diuina peragentes“). a) Cir. Genef. e. ı, v. 26. c. 2, v.17. e. 5, v. 22.

b) Nuntii lehouae (asaahn) inde a cap. 16, Genef. frequenter | obuenjunt. Videmus eos nomine lehouas agentes et lo-

quentés, ita vt fubinde nomina Iehouae eiusque legati inuicem permutentur, Genef: c, 16, v. 7. I. co 51, v. 21, 18, c) Cfr. Genef. c. 18, v. 1. 2. c. 19,7. 1, 12, 23. c. 21, v. 17. I. c. 22, n 11. 12. e. 34,07 m a8, m 12. c. 2, v. 1. 2 6 V. 1 .

5. 70.

periödus ab aetate Molaica ad exilium vs

Numinis Summi buntiorum atque minifirorum, quam liber Geneleos fuppedilat, in ceteris Pentateuchi parti= bus *), atque omnind in toto codice V. T.(fermulis qui- dem diuerfhifimis) exprimitur. Libri vero feriores fer«

mons ſuo nuntium Iehonae ab ĩpſo Ichoua accuratius b)

que Babylonicum pertinet.. Eadem nolio -angelorum,

—— 1 109 PN

Nr

.

N

2iam angelorum €) perlpiouitaäte ‚Praecipma. ‚dealärants prouiuciam denique angelorum Deo minifirandi‘öratione

viuida atque magnifica defexihunt®).. : .' u

@) Exod. e. 3, Ve 2 I, c. 2%, V. 20. C 32, V. 34. Numar. ‚ch

22, v. 20. Ü.. Deuteron. c, 33, vr. 2. i b * multis hue ſpectantibus ch. 2 Sammel. c. 26.'w 10. q. *

«) er etſi nequaquam fint perfoeti,: hominibne tamen ein

te et [apientia praallure, docemur Apud Tobum c. 4,'v. 12 N, 2 Samuel. c, 14, v. 27. 20. c. 19, v. 17. Ad riotiönem, ‚ebrporis angelorum lubtilieris, ' eiusmiodi adfectionibus haud obmoxii, qualee näturae et indoli corporum humanprum cohaerent, eflata Ipectant libri Iudicum c. 15. Iob. ct. 4, nal J. a a . dY Deuteron, c. 33, ve 2. ı Regum c 23, v. 19%. Pf 109, ſq. Pf. 148, a. M. Ief: cu 6. in. (cf. A ih e. 1. x ©. 2. c. 58, v. 7. vbi ſalii Dei. appellantur. De negotio an- elorum, vel vmiuerfum populum, .vel homines fingulos cu- | Arodiendi eorumque falutr prolpiciendi Ezod.'c. 23, v. 20. c. 32, v. 5% Pf 34,8 Pf. qu, 11 12. Iob. c. 55, v. 25. fl ſermo eſt. | a

. x

Tertia periodus ea tempora complectitur, quae ab exilio Babylonico vsque adChriflum decurrunt. ‚ludaei feriores, diuerfa-angelorum munera, officia, nomina,

- genera accuratius diftinguebant *). Videtur omnins co-

gnitio religionis et philofophiae aljarum gentium, prae-

fertim Zoroaftricae, quae Iudaeis inde a temıpare exilil Ser

Babylonici centiugit, aliquid eo contulilfe, vt doctrina

de angelis eiusmodi fubtilitate tractaretur,. quae magis, magisque increfceret b), | en

2

a) Cfr. Daniel: c. 3.0.9. © 10. Zachar, c. 1, v. & fl. -To- °

"Bias ec. 5, v. ı6. 21. c. 12, v. 15. Ad naturam angelörum eftata plura lıbrorum, pertinent apocryphorum, Tobiae.c. 8, v. 16. c. 8, 16. Sirae. c. 45, v. 2 ee .

5 b) De fententiis Rabbinorum_cfr. Eifenmenger entdecktes Ju- denthum 2. Th. p. 570. £. = F Er 72: = - „Libri dioini noni foederis angelis maltitudinem

infignem. *), naturam ab humana b) djiuerfam, poten-

8

1

& 71.

dißinguere folent; effata plura continent, quae praeflans

>

\z

\ a

* ee’ tiam atque [cientine eurımiam ©) tribuunt, eoegns a das» mnonilius eo:potifimum differre docent, quod virtute 9), dignitatei, felicitate, praeeipua gaudennt, in coelis verlantes®), Numini Summo minifleria‘ varia praeflan-' a) Match. ev. c. 26, v. 53. Lucae c. % v. 13. Ad ordines 'er clafled angelorumm "fotmulae [pectant i ep. ad Tefal‘ c. vw. 26. ep. Iudae v. 9. obuiae. 6) Quanquam ——E— appellantur (ad Hebracog Ca Ir v. 14.) “er ſatis perlpicug docetur, eos non. obnoxjog elle defiderüs er adfechonıbus corporis ‚humani (YMatih. ev. c. 22, v, 30, La.

. ae c..20, v. 36.),mininig tamen negatur , eos’corpore quodam ; ‚jnltsuctos elle. Mauh ev. c. 28,7... Acta c 6, v. 15

c) Potentia eorum praedicatur 2. epift. Perri c. 3, v. 11. Ce "Macıh»'ev. c. 26,7. 53. ad Ephef).:c. 3, vi 10. ad Eoloff.sc. _ a, va6. 2:ad. Theffalonn: c. ı, v. 7% 1 Peirt. c. 5,:v. 22. Scirentiam eximiam (limitibus tamen circumfcfiptam, cfre ev. .: Marci c. 15, v. 32. 1 ep Perl c. 1. v. 12.) ’pogunt, quae- 'ennque de:negoris Angelorum dieuntur., .t: N >.

td. ad Cortnchh. e. 11, © 14. ı Peiri ei, v. 12. ad Kabel.

93, v 10. Ev. Lucae c. ı5, v. 10.

e) Ev. :Matıh. c. 18, v. 10. c. 22. v. 50,0. 28, v. 2. Lucae c. av ı3 ad Ephefios a 3, w. 20.ad.HMebrueös e. ı2,'v. 22.

. WNaque vero Deo creatoni pares funt (ad Cofofl. e. ı, v. 16. ut Zyacal. c. 10. v. 10) neäte Ghrifto, filio Dei (Matıh, er. c. int. ad Cola I. lad Habraeos ai 1. v. 6). .

„N Ekiiwe. Match. ev..c. 1, v. 24. ad, vr 4. . 16, Wi Rs 7. ca, v. 31, Marci c. 8, v. 38, gas us 2, v. 23 ce. 16, v. 22. 2 ad Theflalonn. c. ı,v. 9. Apocal. c. 8, v, 2.’ ff: -"Curatn infignent - quam' 'angeli hominum habeanı, qui . !janocenla animi, gaudeant (et liberorum et adultorum his 5 milium) Chriſtus In ev. MatıA. c. 18, v. 10. commemofauit, .* " ambinim hujukl'eide 'nom aecuratius definiens, 'Ceterum: eflars‘' plura N. F. efficaciam quandam angelötym ad infll-: uta reuelationis diuinae pertinentem. Lex Molaica per "an- -"gelos,“; Deo. volente, data elfe dienur' Sees. e. 7, v. 53. ad . Galusas c. d, v. 19. ad Hebraos c. 3, v.2%3° Ci Voigıe- ‚2Jänrder der Molalemus als ein Werk der Engel. exegetilch ne in den 'Analekten für das Studtum der exegeuifchen und [yflematilchen. Theelogie, herausgegeben von Rofez- müller und Tzfchirner, 4. B. ı. St. 2820. Allis Jocis dieuntur lelu Chrifto minifteria ſancta praeltitiße et regno’ di. vino per Chriftum nuntiato et inftituto variis modis inferuiille (cf. Math. ee. 4, v. 11. c. 28,v 2. Lucaec ı vw al 26.0 2, v9 fee a2%,v 4a donmsv. 55h." Icta ‚.5s,vw 1. lc 10, v3 Me 12, v. 7. . v. 23. c. a7, 7%. 23. 0.) er wiemndm inferiirs, dd Hebrueos c. 1, void.

131

Eee u, z. 73. 2 . Lif Iubenter ooncedamus, non vbique genios intel- ligi coeleſtes, vbi feripturd ſacra nuntium Dei conime- moprot ($. 68. nota b.) et plura V. T. ffata ita elle com- parata, vt partim gxornationi pocticas, partim loquon- di formulis popularibus aliquid tribui oporteat; docet tamen comparatio locorum laudatorum, libris diuinis omnino ineſſe eam de angelis docirinam, quam $$. an- terdderise exhibeant. Nec vilo probari. poteſt argu- mento iloneo, Iefum et Apoftolos ea tantum.de caufa augelorum mentionem fecilfe, vt ad fententias Tudaep- rum vulgares fe demitterent. Immo perfuahio .de exi⸗ Rentia et efficacid quadam geniorum coeleſtium ; quales ie Rbris N. F. deferibuntur, profecto partem confituit - döctririae*) religionis Chriflianse, _Ceterum ex hifloria _ dogmatum patet, de,tempore et modo, quo angeli cre- ati fuerint®), de natura eoram‘), virtutibusque variis!) “et ſtatu doplici“) de variis negotiorum‘), quae iis incum- bant generibus eorumgue ordinibus®) multam fuille dis putatum, atque haud raro fubtilius quaefitum; quam vel ipfa rei natura et inftitutio feripturae facrae permil- teret, vel necellitas poflularet. Cultum diuinum) angelis | exhibendum efle recte negamus.

&) Argumento huius rei non tantum copia locorum N, F. quae ad angelos ſpectant, ſed etiam indoles fingularis eſfato- sum quorundam inleruit. Cfr.,ev. Maich, c. 22, v. Bo- vbi Ielus cum Sadducaeis loquitur, angelos elle negantibus. ı ad Timoth. c. 5, v. a1. ad Hebraeos c. ı, v. 4. M. Ipla ratio humana, natura rerum a Deo creatarum contemplanda, aliis-

, que argumentis eo ducimr, vt exiftentiam angelorum, quales

“in libris N. F. appareant, probabilem agnoſcat, eıli eam non poſſit demonftrare. ——

k) Plerique antiquiorum eccleſiae doctorum angelos ante ceteras naturas a Deo cremas exliitille docuerunt. Origenrs comment, ‘in Matth. T. II. opp. p. 692. Tattanus or. ad Graecos p. 146. Noustianus de tmnitate c. ı. . Bafılius iX hexaem. ham,

I. Gregorius Nazianz. orat. 58. Prouocatum elt ad locırm Iobi c. 38, v. 7.. Aliter iudicauerunt Epiphanius haer.:69.

Thedoretus quaelt, in Gen. quaelt. 3. Auguflinus de genefi ad literam 1. 2 c. 8. de ciuitate Dei l. 11. c. 9. cpius fenten- sia de origine angelorum ad primum creationis diem referunda ,

I}

4 2 =

X 2,2. u x

pluribus_ ecelefiae nofirae Theolegis et antiquioribns et recen- tioribus probata ell. " | . .€) Aeuo quidem antigutori. angelis co 'humano praeftantius " Ne er. ns, ee are Chriſt. J 5. P. 21. Pertullignüs adüerfus Marc. 1. 2. c. 8. de carne Chriſti c. 6. u Origenes de ‚princi iis.L, le Co 7. coll. Ce 6. ; Bafılias de S ir. 8. c. 16. Anguflinus ep. 9. Opp. T. U. p. ı2. Haec len- tentia auctoritste [ynodi Nicaenae a. 787. confirmata eft. Poſtea mon defuerusu, qui omnino negerent, angelis corpora compe- tere, quam lententam concilium. Lateranenfe a. 1216. probafle videtur. Ceterum varie dilputaium eſt, vtrum corpora ange-

. lorum int zegasarıza, an ogyara? a :

.d) Chr. Hollazii examen theologicum Vol. I. p.:’56e, f. Cæ- Jdonsi ſyſtema locorum theologicorum Vol. IV. p. 24. I. ‚Quenftedtii tkeologia didactico -polemica Vol. L p. 445. IL’

e) Diftinguitur ftatus originalis |. gratiae, in quo angeli olim verlabanıur,. antequam inulii 'eomm peccando in ſtaium de- teriorem delapfi fueranı, a ſtatu confirmationis L gloriae, quo angeli boni, qui tentationem virtutis feliciter fyberauerunt, ceteriß laplis, ‚ab illo inde tempore gaudent. Cfr. Ho ta æ ti examen theol. Vol. I. p. 565. Calousii '[yliema etc. Vol. IV. p. 51. Quenftediii ıheologia didactico-polemica Vol.

> L P- Au. « De Bi *

HD. Antiquiores ecciefise doctores faep.flime angelos tanıquam.

° miniftros diuinae mundi rerumque humanarum gubernauonis

deferibunt. Hermas in vilione 3. Juflinus Apol. minor p. 44. Aihenagoras legat. pro Chrilt. p. 11. p. 27. Clemens lezandr. ftromm. ]. 5. p. 650, 1. 6. p. 822. Origenes conıra ‘Celfum 1. 5. Opp. T. I. p 598. ſq. hamilia’ 8. et 11. in li- brum Nomerorum. . Bafilius' contra Eanom, 1, 3. Opp- T. I. - p. 272. [q. Theodoresus haeret. fab. epitome 1. 5. «. 7.. 4u- guftinus de diuerſis quaeſtſt. quaelt. 79. In ſcholis dogmaticia negotia angelorum immedıata atque medinta (2) communia f. vniuer-

"fa 8) peculiaria) diflinguuntur. . His dogmatibus coniunetiſſima eft nötio angelorum tutelarium, apud patres ecclefiae anti-

-” ‘quiores frequenter obuia,.'et fludiolius amplihicara (cr. Frie-

' 'der. Schmidiiiı hilloria dogmatis de angelis tutelaribus

I: in libro: Denkfchrift der hiftorifch- theologi[chen Ge-

Rellfchaft zu Leipzig, herausgeg. von Fr. Illgen, Leipzig,

1847. 8), neque ekclefias tanınm Romano . Catholicae, [ed etiem pluribus Theologis eccleliae Proteflantium probara.

Quanquam plura huius generis placita iufto [ubtilius tractata füunt, neque argumentis, quae ſufficiunt biblicis probata; pro- fecto tamon iis Theologis ręcentioribus, qui totum dogma de angelis, prouidentiae diuinge, praeſertim in rebus ha- manis miniftrantibus reiiciunt, auctoritas [cripturae diuinae zunime addicit,

e) Hunc locum praecipua fubtilitate Dionyfius dreo agit « vit in Alerarchia eoelefti: . ur 2

h) Non defuerunt inter Chriltianos priorum —— J— ‚aggelis culium quendam exhiberens, ab’ ecoleſias doctanbie

t

men tontra .. "2. c. 32. Örizanes, contr&

£ Vol. ıp & . —I = FR a e 2 Re *

w

- .Cölofl. ec. 3, v. 18.) recte imp

an

13 ®

Cefr. Atbenagoras tögar. pro Chi. an ‚Ice. -

füm

tque in * dicenſi a. 8 damnatum. Soc. cellu temporis adöratio Jerg e qui hoôminibus apud Denm precıbus intercadero dieebanior) vaa cunnanssea. tione inde a Saec. V. et VI, masis magisque pro... baia_ ef iftinguebatur“ cultin Dei a * Alte mindri ‚angelis eflande, . Pontißci etiamnum. durlätier jarübk’' dob-". Fftium licjtäm. pronuntiani. Ecclefia vero n annem et. inuocationem æt adorationem angelorum, fcriptüra [ac acıa praeeßnie - (Masıh.:e. 4. J. 10. Apocal. c.. 2 v. 10.6. 22, 9 8..9, ad robauit. Articuli i Smalgiddi; P. M. artic. 2. p. 310, fq. edit. Rechenb. Libri de angelö-:. ia conferendi: Oporins Erläuterung: der Lebre vonder Ea- D»- Hamburg, 1755. 8. Jacı Ode tractatus de angelis; " r

aiech ad Rhenum, 1759. 8. .Micharlis: en de

eto. in commentationibus fogietaiis regfa Geuing. u

TI . Hichhorn Bibliothek der, e Leah

5. St. 7. B. Henke Magasin für Reli nd * v. 3. B. 2. St. 6. B. 1. St. Menke neues Magazin u. TE 5. St, Cocta dilert. duae hiftoriam.

: angelis- exliſbentes, Tubin ae, 1765." Cd: 2 ara

%

-logise liheraudio, comment . De. natura ängelorum .che. —* in: dl. .de'. angelinum.cor-

Gron. 1740,

Biſtoria angelorum ex Epipbanio et aliorum vett. monüfnenus

. emun, Helmflad. 1772. 4 Keilit commentatı. de.docvaribus

vereris ecclefiae cul er ·Plabonicas Theo? - VII. Lipſ. 1796 %

oribus et natura, Duisb. 1719. 4. ——— ango- orum corpora & ipieiene vel ha legs gel [canda exculpata, aedli demonftraiongs philo Gphicge de exiftentia corporum angelicorum , Ai. 174%. De adaratjone angelorum: Jo. Dallaeus aduerfus de «ältus re- bigioli -obiecio traditionem disppiatio, Gen. 1664. Ge Schultze dill. Ognoxusay zwr 'ayyeluy line cultum angelo- zum ecocal.. leci Col. -2, 183 emaminsos, .Lipl: 2705 4 Perlualionem de coniunctons quadam hominum 4%

ı defendit' Dedekind :über Geilterhähe und ‘Geiler omg

f ‚Hananovef, 1794, 8. itamque, Jurg, genannt Suslliag ,

ihm Leipsig, ırgk. 8.

Theorie der, Geiflerkunde, ı808, 8, Impu Ahel.,

* philofoph phifeke Unterfuchungen über‘ die Verbindung der Men-

hen mit ‚höheren Geiltern, ler a, 791.8, Rötkis können höhere Welen auf den Menichen wirken, und ich wit 3

! wer an ‘% 14. = " e ‚Notio Spirituum malorum., locis v. 7

taflantihus.*), Heliraeis ante exilium viuentibus, haud incognita fuit,. Quqonquam ex his patkt, originen dao- monologiae Indaicae non repeteéndam efle ex plasilis alia-- rum gentium, quae Judaeig per exilium innptagrint,.

4,

i

nn ak | .. &

y r

nẽgori AAmen non potoſt, leriores demum ——— inde a.tempore exilit "bahylonici, praefertim faechlig poſtre⸗ mis ante Chriſtum natum, ftequentius daemones malos

comnsemoralle , eorumque naturam accuratius decla-

saller). Satarıas vero, qui in libris V.T. canonicis °) aliquaties occurrit, non prorfus eadem ratiose deferibi+ tor; qua daemones illi, qui. in librie apoery phis mali appellantur, pellime.deprauati, hominibus noxii, A coe- lis remoti‘). nz 2

8 Leutt. c. 16, v. 8. 10. 26. —— €. 32, v. 27. ı Samuel.

0% 16, v. 2%, —E etiam huc pertinet 1 Resum c. 22, v.

+38. [IR Aliter fele habet cum iis V. T. locid, vbi angeli boni

. '@ecwrunt, poenam diuinitus decretam hominibus immitten-

. My m. cC Gengf. e 19, v2. Pf. 78, 49. a Chronn. ce %, Ne au: 5

RS Placita Indorum , Perlarım , aliarumque gentiym de dae-

“"mönibus omnino Sindlie “prarent decretis —— ſerio⸗ zum,

ec) Aa Auebus josibus Iobt ca itibue oecurrit,

Doz‘ *5* Deo spparentium , hominum facta. » (dm volente), accuratiflime obiferuane, homines Deo ufpecios reddens, Cr: e. 8, v. 1. 4% ı Chronicc, Ce 32, Vs Re

a) Eir. Tobtas c. 6. v. 7. 14. c. 8, v. 5 Baruch, c. 4, v. 6. 8. horumi daemonum, ‚sppellaui

2

a I. m 5 5, J Er —* 7

Ex libris dieimis ‚neu foederis hasc plaeita de dae⸗

monibus) ongnaleitmus: . 2) naturam habent [piritua-

Jana b) (etũ nunguam docetur, eos eor poris plane exper- tes elle), intelligendi facultatem eximiam‘),' polenliam iufgnem, 2) fuerant olim inter genios coeleftes, Deo probati ac felices, ſua vero culpa, in, yitiplitgiem et mi- feriam. delapfi funt®), grauiorem poenam olim fabitu- ri), 3) a confortio Dei remotf funt‘), 4) Deo, Chritto hominibusque‘ aduerfantur, veritali, religion atque virtuli repugriantes?), 5) morborum̃ varii generisauctores . exfiterunt?), 6) Satanam hahent prindipem*).' lIeſam

Cheiftum vero, Dei filum, feriptura facra docet in ter⸗ ram veniffe ut Satanas en, vn hueusque en

J

i

| 115 e“\

[

ine N efficacia priuaretur ©), hominemque, vlutm reetam liber⸗

tafis fuae Hacientem,, praefertim hominem Chrifianum teutationjbus Satanae omnibus reſiſtere poſſeJ.

a) Spiritus mali in N. F. nominibus appellantur 'varlis: du uovort, ıuavın, TEVEUMATR axadapTe, Tykvuarı Kovape, KOoperga-

zopss copy oxorous, ayyslor Wuagioasieh , ... : . b) Hot praedicatum latet in ipſo vocabulo nvsvgara. |

e) Cff. Math. er, c. 4, v. 1. M. a ad Corinthh. c. 11, v. 3 - Yacsbi E. a, v. 19. e. 3, v. 16. al Epkeflbe 8..6;-v. 12. 2 ad -_.) Theffagenn. c. 2, Y. % ak E .hſ. 2 Petr} c. 2, v. A. epiſtola Iudae .v., 6. qui amnino trä«'

. dilionen Iudaeorum leriorum (aligquam parıem hngelorum '4 P*i Tes-defeeifle, atque in:rerra-[edem frille) amte:ocılos habuiſſu ‘_.. wideryr, „Fyerunt etiam,,. qui caulam, gqugre angeli illj. ſedem

eoeleltem relinquere coacti fuerint, ex eorum luperbia atque -. aimla iinperandi eupiditate repeterent.“ Ali «aulatn..veranı em

Potius une ernluerunt ,. «uod Satanas. primos ad * mandatum Dei violändum leduxerit. Sed neque' éffas

=it zack. cd, 'w. 6. neqie loene ey: To. 2-8, v. Wi:; le 40 cd „.ı galocet, qualo füerit peccatum. primum, , ab illis .genüs, conız

miſſum.

a}

“4

... .;o. . Re F v. en * e) Chr. Matih. ec" a5, v4. I. Peiric. i, v. 4%. Tacobt 2” & 3,:7, 19. : Agocal. c. 230, v. 10. Me: & DE M Quanquam daemmmibus domiciliui in. ipco. tenehris. ohuolut 7% Y Te, alfigaatum elle djeitur (cfr. loca nota a. laud, et er. F" Pucae’c. 8, v. 31.) commieiorantur tameh 'elusinodi quoque «2. daemories qui fubinde in terra varfengur, 2 ‚Pad 5, WM ‚praelertim. in: corporibus locisue - deſerũs (cr. Matth. . en 0 12, v. 43. et alia elfäta permukta, vbi de honiinibud ‘“e.;. daemosiäcis ſermo dit) itemque:: in regipkibua fuperioribng - sommorari dichntur, Y. ad Ephefior © 2, 7. 2, c. 6, v. 12, Apocal. c. 22, Vv. 7. o u EB: ! R y u u Ö' Mau. ev. C, &, v. 1.M e. 13, v 59 Lucae e 4, v. ec v. 12. 26. 22, vd Jo. c Hd, HM. c. 15, V. /A. 8

v

Ephefios c. 6, v. 10. 1q. c. 2, v. 2.2 ad Corintkh. c. 2, Ws S

nad, 4. 2 d Timoth.' ca, v. 24T ı loc 3, v. . Su Peri'c. B, v..8; Jacobi ©. 3, v. 25 Apocal. 1. 12, 7. * .-.Q,. €.20, Y. 2. Neque vera. docetur,, eiusmodi potellasm g Inst 'vılquanr obtinuille, guae libertatem voluntatis ha „a : manae tolleret. Illa -quippe Satanas efficacia ad éos .homineg zeferri folet, qui cu ——— ſuis peruerſis lubenter ↄbſequun- tur, nee veritaiem admittere volunt; audimusque Jefum et Apo- RKolos de malis hominum faetis ita loquentes, vt pateat,; pee-

eata iis inputanda éſſe. Marci ev. c. 7, v. 21. M, ad Ro-

i, v. 22. DM ad Galataus c. 6, v. 19. . lacos⸗.

3, ve J ——— b) Chr. Mattih. ev. c. 8, v. 28. I. c. 12. 3. 45. T. ©. 19, v. i9.

. I Marce e. 5, v 1. M. c. 9. 23.1. Luce 6, vw L. 6.39% V. 37. os. alia huius generis eſfaiia..

!

1%

wm'ı T#= .

x N

N

N \

2

-

x

\ 18

' j x F

9 Nomine euflant si has damen pringpis: oe urunik,

o diaßolot, PBell:Boul, Beswl, 0 upywr. av daspermy, o sov “0000 apjw, © apywr ns ekovosus 76V aspos ote.

&) Cfr. ev Matıh. c. 12, v. 28.’er. Eucuo c. 10, v. ı8. Jos . 12,.% 81. c. 16, v. a2. ı ep. Io. c. 2, v.. 13, Sg. c 3, B. —— —X v.28 lg. eher | u. & 76. Perſusolio de exiflenlia et eflicacia daemo- num fola nilttur inſtitutione religionis doctrinae reuela- - fae,. quum ratiobumana nulla, vel theoretica' vet ‚pra- Aca, necellitate ad eögitatinem'Satanae vere-exifigntis perducatur 2). Licet vero, fi modo notionem rei, dua- lem ex locis multis N, F. inter [a oollatia eruimus, abs qus ylla paröum fludio confideraucris et examinätieris, fatis perfpieue oflendere, eam neque. contradiclioni: in- teinae obnoxiain effe ®), neque perfuafiohi rectae de li. bertate et dignitate hominis, N uminisque Summi , volun- talte et inftitutis repugnare ). Ceterum iis 'Theologis, qui flätuunt;; Iefum et Apoflolos,. quum de Satana dar- jaonibusque vere exiftentibus loquerentur, ‚non tam ex ſua animi (ententia quam ex concellis disputafle, ae- «oniinodalione vſos, ratioues defunt, quibus hoc probe- tur, idoneae prE ‚effatis phiribus N: F.°) contrarium ie "flantibus {uifi de eiusmodi: äccommmodalione cogitaueris, quae indoli legatorum diuinorum non ſalis conueniat, $.. 39. nota c.). Quod efficaciam daemonum atiinet, etfi.luhenter largiamur, eiusinodi phrafes ac formulak . in N. F. ocurrere, quae partim ſermoni ‚pöpuleri‘) cuangelifiarum, partim fapienliae cuidam Iefu Chrifü ia fandırdis daemoniacis®) confpicuse tribui poſſint, re» cie tamen negamus,. hanc iudicandi et.explicandi rätio-

- =4,,,

nem ‚ad oma Lransferri polle ); quse de effectis Sata- mac et daemonum dicantur.

. a) Quae Th idam recentiores argumentis philofophicis vfi, IR Shrad Rh, Potänerunt, ad ad ideam lobuans Aimans pe- Lönde dormia - lan redemt. Chr, Erkard Apologie dee Teufels , im doumal, berausgegobem von enter

2 i 2 . X [4 w R N \ A > \

FE Sn ne r d ! f

* +4. - 24 a + * J u.

4 .

non polle exillimanda efl. ö | e E) Perpendamus modo «) daemones minquam diei vitiefitari de -

fuillo, [va culpa in vitiofitatem et miferiam delapfos ($.-75 *

... „lung in [einen freimũthigen Verfuchen über. verfchiedene in die‘ er und biblilche Kritik einfchlagende Materien, Berlin), 1989.

Frage; was läfst fich nach Vernunft und Schrift vom T'eufel

nacht, a 2790.

. a) Adhjbuerunt quippe (praeter rationeh philofe hicas ad notama E. &xamihhtas) argememtum hilloricwm inde delamtum, quod

89. nota“ c. de eriteriis accörhmodationis disputaia”

o) -Pgslualienem iphus Seraaiori⸗ et Afıaflalomim'de ↄæiſtentiæ⸗

sn 5 \ \ = hr t N ie } f h f Mioa

0 —F F u 23 8 ; S i \

Satanas geniorumqun malorum effata eerum.pluts‘ ram perfpi- eue declarant, vt bac in re de accommodatione cogitati om- nino nequeat. Cfr. potiſſimum, quae discipulis dixit interiorie admillionis ev, Math. 15, v. 35. 26. 99. 0. 17, v. ı9. L. ce 25, v. aı. Marc. c. ı6, v. 17. ZLucae 0. 8, v. 12. c 210, 4. 17. I. c. 22, v. 31. } Indicia exflant nulla, ex quibus coniici poſſit, Chriftunm alırer ſtatuiſſe. Audipius Apoltolos adeo ooram Eihnico -Chriftianis hano perſuaſionem profitentes, ad Ephaæſſ. c. 2, v. 2. 1 Io. c. 3, v. 7. M.

H Interdum morbus, qui daemoniacus appellatur, ita deſcribi-

- tur, vi a morbo vulgari non differre videatur, Matth. er. c. 12,

v. 22. Lucae o. ı3,v, 11. Alibi_phrales: demorsov ey et

mweodas [. eısadas [ynonymae elle videntur, Marei ev. c.

3. a1. 30. Jo, ev. c. 8, v, 48. 42. oft. Maith. c. 11, v. 18.

Plores injerpretos praefertim loca Masth. c. 8. v. 28. J. (coll. . a c. 5, v. 1. U. Lucae c, 8, v. 26. fl.) ei Marci c. 9, v, 25,. ff, huc referre lolent.

h) Cfir. Maıtk. ev. o. 123,:v.43. M. Lucas c. 13, v. 16. Mar ci c. 1% v. 17. abi Chrillus vlıro eiusmodi eficaciam daemo- num commemporafle legitur, nullo vel discipulorum vel aliorum hamipum fermone excitatus, vt_ his potiffimum formulis vtere- tur. Nec demanftrauum elt, Apoflolos leriori tempore

aliam plape [ententijam de morbis, qui dicerentur daemoniaci,

‚amplexos elle. Im. Actis App. daemonjaci obuegiunt c. 5, v. 16. c, 8, v. 9. c. 19, v. 13. Silentinm euangelii Joannis, fer- mones potius, * facta inlignia Chrifti enarrantis, nihil

«...probat,. In epiftolis opporiupitas defuit, ſanationes daemonia-

7qrum commempgandi,. . .,. .,

8.75. ‚De varlis angelorum malorum ordinibus*), de eo- - rum lapſub), fedibus“), paenis®), atque eflicacia*), de prae- Adiis denique, quibns homo ab illorum vi;et inpetu de- fendi pofit‘), in fcholis theologicis fuhtiliter disputa- tum elt, doctrina feripturae facrae N. F. amplificanda. Libri vero /ymbolici®) ecclefiag noſtrae normam creden-

dorum his tantum contineri docent: diabolus naturam

humanam erroribus impiis dementat, et inpellit ad om- nis generis peccata, eamque captiuam tenet; ita vi non ‚propriis viribus,. Sed auxilio tantum Chrifti ex hac fer- vitute eximere nos polimus; eaufa peccati efl voluntas ' mala diabali afque hominum Impiorum ; diabolus, quum homines callide ad. peccatum leduceret, opus Dei in Adamoearmupit, "vnde factum,. vt homines (fur qui-

t

er Se

+

ar .. ß ir \

129 u |

, .

- dem culps) demmationi perpeinae redderentur vbnoxũi. ‚Chriftus vero ab imperio diaboli, mortis, et peccati nos ‚liberauit, "et, ‚quando ad indicium redierit, diabolos.

prorſus condemnabit; vt fine fine crucientnr").

. &) Waria daemonum genera Taitanus Orat. ad graceos p. 151. Ori- ‚genes homil« in Iel. 15. Opp. T. U. p. 454. er. dlii comme- morant. 2 RE |

b) Antiquiores ecclelise doctares peccatum Satanae a laplu cete- rorum daemonum, qui polthac acciderit, dillinguunt. ‚Prius

.. quidem varıe definitur: 4ihenagoras legat. p. 27.1. Clo- mens Alezandr, ſtromm. |, 8. p. 558. }. 7. p..859, Origenes ‚. homil.' g’'in Ezech. Praecipuum plaufum tulit fent&ntia, dia- bolum homines primos, inuidia commotum, ad peccandum ſeduxiſſo: Irenaeus adv. haer. 1.4.c. 4a. Tertull. au Marcionen I. 2. re.

: ‚Cyprianus de bono patientjae 5 204, Lapfum vero.ceterorum dae- monum eo relerre lolent, 2 fillas homiaum vzores duxerint (lox cum Sl. c. 6, v. 20 de angelis interpretati): Zuflinus Apol. minor p. 44. Athenag. \egat- p. 27. fir. Irenaens contra haer. L 4. c 16. es c. 56 Clemens diez. iiromm. L 5. p. 560. paedag. I, 3. Eufeb, raepar. euang. l. 6. C. 4. Tor- sull. de idol. c. 9. de velandis virginibus c. 7. Lactantins inſtitt. dive. L 2. c. M. Ambroftus de Nose et arca‘c, 4. Alii hanc fententiam inprobarunt, Satanam daemonesque vel innidia ſuæ erga hamines, \ vel ſuporbia peccalfe docentes Gregortus orat. catech. c<. 6. uguflinns de geneli ad

e

5 l. 1ĩ. c. 14. ciuitate Dei l. 14. c. 13. -Tiheodoreinz has- ret. fabularum epit. 1.5. o. 8. Clr. $. 75. nota d. Theologi ecclefiae noftrae vel omnino definire noluerunt, quale pecca- tum illud primum fuerit, vel füperbie eos laplos elle docus- zunt. Angelas malos corporibus. inftructos elfe .omnes iudi- cärunt, FASER: Re e) Quaefitum eſt. virum daemones omnes in locis ſuperioribus,

an alii quidem ia loco fubterraneo, alii in aöre verfentus. cfr. ' 5. 75. nota fi

d) Satanam daemonesque in aeternum damnatos eſſe, nunquam "ad emendationem ſortemque feliciorem peruehiuros, plures do- cuerunt: Tasianus orat. ad graecos p. 15%. Cyrilius Hieraf. eatech. 4: p. 61. Zieronymus kpili. ad Auctum er ad Pam- mach. Opp. T. IL p. 105. p. ri2. . Auguflinus ad Orofium contra Prifejllian. c. 5. [l. de ciuitme Dei k a1. c. 17. Alü mendationem angelorum malorum olim futuram [perandam elle. ocuerunt: tuflinus dial. cum Trypb. p.570. Clemens ı Alezaädr, Itromm, |. 1. p. 367. lg. Origenes de prineipiis: 1. 3. ec. 6. Gregorius NT. orat, catech. c. 26. 'Sed ‚haec ſententia Saec. 6. publice damnata eft: Manfi col- lect. con". Tom. IX. p.’599. p. 518. 'Theologi eceleliae nofträe antiquiores poenam daemonum prisatiuam' (lacturamm gratiae et gloriae) a poena pefliaa (cruciaru aeterne) dillingue- .. zeloden.. 7 Se ee e) Satanas dasmonesque apud Tasienum, Jufunsm, Ashend-

\

st

7

I.

4

ren 2230 wu y

nem, Eufebium, A guftinum ‚ıCyrillum Hierofolymitanum, Hilortum, aliosgtre phıres tanguam adimtores fraudulenti idolo- bstriae, eropum er peccatorum culfusque generis perlequutio- aum, quas Chriftiani fubesns, morborum, aliorumgue malo- sum phyficorum deleribantur. De qua quidem daemonum eflicacıa [ubinde placita defendent arbitraria, - Disputatur vero eiiam contra metum Satanae ſuperſtitioſum, religioni verae ot virtuti noxium. Hermas mandar. VII Clemens Alex. fizomm. 1. 4. p. 601. Origenes de princ. prooem. $. 5. I, 3.

"@2. 4Aıtbanaf. contra gentes p. 2. de incamarione p. 101 ſq.

Cyrillas Hierof. catech. IV. o quidem medio pleroramgue fententia de poteftate diabok misior fuit, poſt tempora. vero emendationis facrorum iterom aliquamdiu durior apparuit, im- mo apud multes in ———— abiit. Saeculo 18. poteſtas Sata- nae daemonumque ab iis prorſus ia dubium vocata eſt, qui v8} effata⸗ſeripturas facrae, quae ad daemonologigm ſpectant, ‚aliter, quam hucusque explicata fuerant, interpretati ſunt, vel, quaecungue in N. F. de Satana geniisque malis leguntur, ac- commodationig Audio tribui malueruut.

= 5 Inter praelidia extenna -exorcismus posilimum;,, ſignum crucis,

- jeinma commendata ſunt.

5) CE. Confefjio Auguft. artie. 17. p- 2%, edit. Rechenb,, amic.

19. Apologta Conf. artic. 8. p. 217. 229. artie. 1.

| p. 98. fq. orm. Conc. Declaratio follda etc. 1. p. 640. iq. 648. xl.

799, Catech, maior. artic. 2. p. 499. ſq. Catech, minor ar- uc. 2. "Alja placita obiter commemorantur, v, c, de dam- —— aeterne Salanse ac daemonum, in declar. ſolida p- 2, : . u -

° h) Libri, qui ad dashönelogiem potiſſimum illuftramdam ’perti- ciIr,

+

‘Schriften des A. T. ı. B. Leipzig, ı805. 8. p.

[ D

kel nicht zu viel au sueor Äibri: 'Umserluchung’ und Beimchtung ‘der fogenaunten

a ed Mare ee an A ne u elae jaritellung, der Dogmatik un ora er .apo ifchen u Mich. Pfellus de operaione daemonum Pasil. 1615. 8, Bauer Theologie des A, T. p. 194. [. 7. G. Mayeri liltoria .dia- boli, ed. focunda , "Tubingae, 1780. 4 Winzer comment, I, et II, de daemonologia ın facris N, T. libris propofita, Vi- tebergae, 1812, 1813. A Schmidt Bibliothek für Kritik und Exegefe des N. T. ı. B. 4. St, Die Beyträgejzur Belörderun des vervünfiigen Denkens in der Religion, 4, 17. und 18 Heft. Schmidii doctrinae de diabolo in librie Ioannis Apo- ftoli propofitae breuis defcriptio, Jenae, 1800, 4, Henke

Magazin Kir Religiensphilofophie ufw6.B, 1St. Horsm -

Göättingilches Mulehin ı. St. Plures in eo elaboralle videmus,

ve notionem propriam Satanao ac daemonum, eorumque efli-

caciae ex libris ſacris interpretando remouerent‘ Unterlüchun-

gen über die Bedeutungen des YVorts Satan u: + Teufel: in der

Bibel, aus dem Englifchen überfetzt mit einer ‚orrede von J. Schulz Leipzig, ı77&, 8. "Verfuch einer biblilchen Daemo- “nologie, Halle, 1770, 8. Runge man muls auch dem Teu- ürden, Bremen, 1776. 8. Aliter ſtatuit

n

Li

+

+

gdrem, : Portaliiasum, Clomenteni Alenandrtuum,: Orige- '

t

| BD 3 | rn £ is

. en x 2

- » biblifchen Dämenplogie, Dansig, 1778. 8. Deo peeue..pi-

mo daemorum cfr. #. Schinidt enarratio doctrinae [acrorum ‚Fibrorum de lapfa daemonum, “Viseb. 3775. 44 *'Die Beiträge zur Befördertwig des vernünftigen. Denkens u. [ w. 2. nnd #. Heft. De poena er forte furura daemonum ch. Wachsmann. Unterfuchung 'der Frage: race: Gott den ‚gefallenen Engeln keinen Erlöler gegeben habe? nebit einer. Vorrede yon Sche- bert, Helmflädt, 1751. 8... Leffing göttliche Entwicke- lang des Satans darch das Menfehengelchlecht, Dellau, 1783. 8. De eflicacia daemonum cir. Dorfcheus_difl, de horrep-

\

da et milerabili Satanae ohleflione, ed. Il. Jenae, 19720, 4.

755 fifmann Verdunft- und, Schriftmälsige Betrachtung von

- der Wirkung, Machr und Gewalt. des Teufels in der Luft _ und menfchlichen Körpern, Sorau, 3749..8. Notionem, quas

*

vulgot obtinpit, _poteltatis diaboli plures vel prorſus wel ex

parte inpugnaueruni: F. Meier Philofophifche Gedanken von den Wirkungen des Teufels auf -dem Erdboden, Halle, 1760, 8. Semler diller. de daemoniacis, qporum in euangelis

fit'mentio, editio.quarta, Hal: 1779. 8. Ziusdens umlländli- -

che Enerinchupg der dämonilchen Leu, Halle," 1763. 8. Dresde dill. de daemonibus morbisque daemoniacis me- dica arte tollendis. Lipf. 1763. 4. G. Gruner comment, de, darmoniacıs a Chrilto folpitatore percuratis, Jenae, 1775. 8. Farmer: Verluch über die Dämonifchen des N. T. aus dem Engliſchon überl. von Cö/!n, nebſt einer Vorrede von Semler,. Bremen, 1776. 8. Merkel unpartheillche Unter- fuchung. der dämonileben Leute des N. T. ı. Abıh. Leipzig, 2768 ‘Der Unterricht lelu über die jüũdiſche Meinung von ., „der Gewalt. des 'Teufels, 1785. 8. Timmermann diatribe antiquario-medica.. de daemoniacis enangeliorum, Rint. 1786, 4 , Töllner iheologilche Uuterfuchungen, ı. B. 2. St. ‚Doederleiniyus de rddemtione a paetellate diabeli in eius opufculis. iheologieis, Jenae, .ı789. 8. Ad biltoriam horum dogmatum: efr. Harft Daemonomagie, 2 Theile, Frankfurt, 2 2 Ceterum clr. libri (upra $. 76. ad ngtam a, et notam .6BGVB —6 Ss 2

ine‘

!

" SECTIO TERTIA.

_ANTHROPOLOGIA: SACRA SIVE .DOETRINA , DE. CREATIONE HOMMVM, $TATV PRIMAEVO, LAPSY, =, 09. MALISQVE INDE ORIVNDE.

... 7 22 ; —F 7 Pr Ä Mi

g

De origine hominum ex antiquilimis Geneleas do- cumentis hasc potifimum cognolcimus: 1) homines pari- . "ter atquo deiera omnia, quae exſtiterunt, Deo origi-

. = [nd

. s .

®

*

\ —8

*

J

a) Corporis quidem humani materia eſt terreſtris, anima vero immediate a Deo oriundab). 3) Formationem ipſam corporis mulieris primse Numen Summum ita fieri voluit', ut coniunctio intima viri et mulieris exilte- 'ret‘).. 4) Homines omnes ab Adamo et Eua flirpem ducuntꝰ). Ceterum non tantum creatio illa hominum ‚primorum; fed etiam vita cetevorum omnium dininae vroluntati atque’efficaciae, [criptura facra praeeuiite, tri- buenda' eſt ). su. | a) Gengf. “1, v. 36. fq. e. 3 v. 7. Ve a I.

b) Genef. c. 2, 1.7. ch. ı epift. ad Corintkh. e 35, v 4.0. ©) Genef. c. i, v. 21-24. CA. ev. Matih. c. 19, v. &. ſeqq.

ı ep. ad Corinskh: co ı1, v. 8 Iq. ad Ephefios e. 5, v. 28. I. Timoth. e. 2. v. 13. 2 phefi *

\

- em debent‘, qui homines ad ſuam imbginem creamit®).

d) Genaf. c. 2. coll. c. 3, v. 20. [Todiae c. 8, v. 6. Sapient.

7 e 7, ve. 1. c. 10, v. 1. Sitae. c. 49, v. 16.) Chr. ex libris N, B. ey. Matth. c. 19, v. 4. Act. c. 17, v. 26. ad Romanos .55 V. 12. v. 15. ad Corimikh. c. 15, v. 21. Fe v. 49, MM. ıad Timoth. c. 2, v. 13: Sententia contraria de pluribus kominum ‚paribus a Deo fimul crestis, non potwit rationibus “hiftoricis et phyficis (quanquam ingeniofe defenfis) demonfirari., "Ci Blumenbach de varietate generis humani natiua ed. 82 Gottingse; 1795. Kane vermilchte Schriften, herausge-

von Tiefirunk ». Theile Mannert: Abſtammuug

es Menſchen, in den allgemeinen Ephemeri- den, berausgeg. von Bertuch, März, 1816. Sententiam ‚wulgarem detendit Smssh über die Urfache der ungleichen Fafbe und GeRalt des Menfchengefchlechw, aus dem Engli- .fchen überfeist mit Anmerkungen von Kühn, Helmflädt, ... 1790. 8., Coniecturam ex loco epiflolae ad’ Romanos c. 5, v. 13. perperam’jnteltecto deriuatam, ante Adamum et Euam ho- mines ın hoc terrarum orbe fuille, defendit Ja Peyrere in libro: praeadamitae, Amftelodami , 1655. inpugnauitt Mar e- Sius: refutauo fabnlae praeadamiticar, Groning. 1656. Ka vero loci, Genef. c. 1, v. 26. lq, interpretatio; quae vocem . mas nomen elle ſtatuit appellatiuum, Bue collectiuum (efr. Bruns in promtuarios Paulus neues Repertorium für bib- lifche ynd morgenländifche 'Litteratur, 2. B.) propter verbä vitima v. 27. praefertim quum phrafis au310% (v. 11. 12. 22, 25.) non asldita fuerit, probari nan otet. Vd. Juflt Abk 2A, in. Paulus Membrabilien "5, de ee

. mythica priorum Geneleos recenjjori. ano ad eam p " allımom doriginis hominum delcriptiionem, tuae’ capite.2. Ge- - meh eshibetur, aecommodata eſt. Bichhorm Urgefchichte

* 4

fl

y a ze Ei Li . N \

"von Gabler, 3. Tr. Fulda Abh. in Paulus iämen- . . bilien 2. St. Ziegler über den Artikel vori der Schöpfung inHenke Magazin u. ſ. w z.B. .1. St. p..56.'[E: De his tentaminihus vnmerfe ad $ 62. natam 2; quaedam obleruara funt: Multum profecto differt ea, qumm litterae facsae Gene- feos ‚füppeditant,. originis hominum delcriptio (quanquam-phra- Gbus ‚via. athropepathicis) 'ab anthropagoniis alierum.pöpulo- zum. Eıfi vero concedamus, narratiionem e. 2. propolitam, fi ordinem chronologicum [pectaueris, ab. ea, qmae capite ı. '"legitur, ‚quodammodo .diflerte, (vd. Schulckefe exegutuilch- ‚theolagifche :Forfchungen, 1. B. Zürich, 1818. 23 St. p. 2. fl.) , intelligimus tamen, hanc —— (pectare, quae, documentis Geneleos, locis- que N. P. praeeuntjbus, ie.$. propofuimus. e) Ci. Pf. 104, 30. Pf. 189, 15. Eechef, ec, 13, v. 7. Iob. x 10, 4 8, h. c. 55’. 4.11. Ierem. c. 1, vs, Hlalach, , © 2,v..10. Ex libris fymbülicis eccleſiae noftrag huc pertinet Catechismus minor artic. 1. p. 370. ed. Rechenb, Form. Conc, epit. p. 575. Ceterum, praeter libros, qui iam laudati funt, ad hanc.$,. cfr. Hug die Molaifche Gefchichre -. : des Menfchen, Fragkfurt und apun 19°: 8. Berger prak- x. uſche Einleitung in das A. T. ı. Theil. Ad Anthropolo, giam dogmaticam vniuerfe cfr, Coners Verluch einer chriftlichen thropologie, Berlin, 1781. & Obertkür biblifche An- .thropologie, 4 B. Münfter und Leipzig, 1807 1810. 8.

de 79 Conhilium, quo Deus homines creauit, eo.fpecta= re, vt magis magisque. perficiantur (Numiini Summo fi- miliores eusdant, atque ita ad felicitatem tendant per- petuo inerefcentem) effata plura docent *) librorum diui- norum. Quas güidem doctrina fanetilina contempla-

J

diuerſuatem minime 'ad illa re-

:tione recta naturae et humanae et externae amplius il-

luftratur, ‚fine. eximias animi b) corporisque dotes [pe- ctauerimus, homini conceflas, eumque conditions ſuae cum externae tum internae perficiendae aptiffimum reddentes, fine totam rerum, quae hominem eircume . dapt, oeconomiam luftrauerimus“) ° : : a) Cir. 6. 64. nota d. Quanquam in documentia Geneleos an- tiquiſſimis nullum eiusmodi locum deprahendimus,; qui huhc finem primarium.meorajem creationis hominum. perfpicue ac de- finite eloquatur,; vniuerle tamen ex locis Genef. c. ı, v. ag. If; €, 2, v. 35.ff, elucefeit, Deum hominos in vitam pyodire iu vt vita felici gauderent, viriumque [uarum vlum quendam fa= cerent, mandatis Dei accommodatum, _

Inlibris V. T. animum a corpore diltingui (otſi feriptores facri nul- _ Muu’huiusdiksiminis explicationem fuhtiliorem dederint)efiara mulse

4

- 3 J

+. | In | 24 | u \ extra omaem pönwit dubitstionem. V. 7. 59, v. 14.- Job. c. 9. v. 21. Ecclæſ. c. 12, v..7. (Loca Gemaf. c. 2, v. 9% v. $ Leuis. c. 17. u 11. Dastsron. c. 22, v. 2 o'halıtu agunt visali, ſuis de princinie vitse humamae, ita, 've.mouonem anlın) minus perlpicue Ex librs N. F. ch. = Mauh. c. a 7 ar C. v.46. c. 16, v. . Paulus Apoſtolus nde yuzyr A ayıvpaxı (na- here 'praeltantiori \ quao —— ſaluherrimam Ipiri- 'tus' dinini experisi poteſi) diflinguere vidaiar. ı ad Corinzhk. e..ı5, v. 4. Lec. 2% v.3.0,.. effaloun. c. 5, v. 3. CHfr. 'Schulthefs exegetilch-theolagifche Forfchungen, 2. B. 2. - Su Zürich, 1819. 8..p. 177. 8. J J

- : 6) De confilio queerentes, quo Deys homines croeuit, facile qui-

dem fententierum Sexu ad. doctrinam ducimur, de immortalıta- -

te animorum. Nolumus vero -hanc doctrinam ab iis leinngere, quae infra alio loco de telurrectione mortuorum et vira beata per Chriftum inpetranda dicenda ſunt. De fine primario vitae humanae et dignitate naturae humanae ch. Töllner "" 4heologifehe Unterfuchungen, ı. Th. a. St. Spalding von

\ der Bellimmung des Menfchen, 13. Auflage, Leipzig, 179%.

. 8. Rätxe ift Glückfeligkeit oder Tugend die Beftimmuig des

‘. menfchlichen ‚Gefchlechıs? Leipsig, 1794. 8 Gruber über

die Beflimmung des Menfchen, 3 Th. neue Auflage, Zürich

Ä und Leipzig, ı809. & Fichte die Beflimmung des Men-

- Ichen, Benin, 1800. 8. Erik. Schmid ausführliche. Kri-

sik des Buchs: die Beflimmung des Menfchen von Fichte, in

. .[. Auflätzen philofophifchen und theologifchen Inhalts, ı. B. “9° "Jena, 1802. & Zodlik of: Predigten über die Würde des '" " Menfchen, a. Auflage, Leipzig, 1785. 8, HMeinr.. Hey-

.„.. derreich Beiachtungen über die Würde des Menichen,

n = herausgegeben von Gruber, Leipzig, ı802. 8. . De effa- 7 tis "Formulisque biblicis ad naturam animi humanr [pectantibus . efr. Seiler Plychologia facra. Erlangae, 1778. 8. Münch Plychiologie des N. T. Begensburg, ı802. 8 Tarus Pſy-

“+ ehologie der Hebiüer, -5. Theil [. nachgelallenea Werke (her-

\: ausgeg. von GoJdhorn) Leipsig, 1809. & 5.

ö F : ; 8 80.

Homines primi, litteris facris teflantibus, regio- ‚nem incoluernnt. fertiliffimam et amoeniffinnam *), ad- ulti prodieruntb),. peccata et cupiditaiem peccandi ali- quamdiu omnino iguorarunt‘), Quae porro in libro

GBeoneſeos de imagine dieuntur diuina, hominibus a

Uræatore data, ad imperium in animalia exercendum, nominibua a Deo tributam, ad ipfam formam hominis ' axternam, ad immunitatem a moriendi noceſſitate (quae defiit, cur homines _primum peeccafleni) referenda,

ſunt ). Libri diuini nous foederis dignitatem nainrae

er hamenae, mosalem potiliumm, imagine et kosilitadi-

Io 4

N \- N - x - u x a A j r e r j :

[ur

J

8

f y

ta . n \ S .. i 5

-

u ER - 2 . 9 ne Dei commenmdrända pracdicant“), eamgue ‚animi immmutationepa faluberrimam,: quam Chrilliani veri ex- periuntur, ad exeniplum Bus. imaginem Dei fiert .do-

‚cent‘). Ineiclefia Uhrifiiäha notio illa imaginis diuinae ab. satiguis ecclehae dostoribus varie?) explicata , ſorio- ri aeıö”) fabtilus eonfituta efl, phaelertim poſt teimpo- za smendalionis Jacrorum, ita -vt:füb imagine dipina ſenſu anguſtiori dieta fapientia conctenta, fanctitäs eon-

54 ER 5F . s creata, integritas appelitus lenfitini, integritas corporis,

iterngue vitae et actionts intelligereturi). Docent infu-

per hanc imaginem naturalem fuilfe'),. conereatam, . propagabilem, "scidentalem. “Libri [ymboliei evelefiae

nöfirse breuiter declarant, ad ſtatum integritatis kömi- num primorum et temperamentum aeggale gualitafum cörporis pertinniffe et imaginem Dei, i. e. notiliam Dei certiorem, timorem- Dei, fiducianf Dei,' aut.certe re- elitudinem et vim, ifta efficiendi *). Recentiorum Theo-

logorum: plurimi ad notionem rei biblicam fimplieiorem

redierant”). ° Agnofeimus animo. pio imagiuem diui- nern naturae hummnae inprellam, quanquam negare

‘non poflumus, "hominibus privis, in ſtatu inlegritatis

verfantibus, bona quasdam fuille propria°).

x

"

b} Videos‘ Deum Genef. c. 1. 2. 3. cum primis hominibus,

a) Genef. c. 2,7. 8— 16. Chr..Reland de ſuu Paradili ter- Traiecti ad Ahenum , 1706. Kan den Honert de

seltrie, ſitu Edenis, in eius difl. hiflor. Lugd. Bat. 1728. Erckel- mann Abhandl. in Henke Muleum für Religionswillenfchaf-

wen »B.3.St. Michaeler das Neuelte über..die geogra-

philche Lage des irdifchen Paradiefes, 3 Theile, Wien, 1796. . Herder Geilt der hebräilchen Poeüie, ı, Tb. p. 153. IE

Bacımenn ältefte Urkunde des Morgenlandes, Berlin, ı803. ."Schnlthefs däs Paradies, das irdilche und überirdifche,

Zürich, 1816. ; * Ra er

tanquam adultis, agehtem. <) Genf. e. 8, v. 17. coll. c. 3. (Sub arbore cogaitionis bonj

et mali arbor intelligitur, quae hominjbus occalionem pras- buit, diferigen rech et praui, liciti et illiciti, experiundo a Epift. ad Romanos c. 6, v. 12. fl. ı.Corinchh. e. 25, v. 66. Jacobi ca, v. 15.

&) Genief:. c. 1, v. 26. fqq. coll. c. 9, v. 6. De imperio in anima-

lia exercendo cogitandum elle, luculentiſſime docent verba

Da Geuel. X) # Tv u6. r. 28, = Ex Genef. C 5, Ve 22, (coll.

er;

[5 *

> r ?

ur : .

* . 0 % & i x EEE 1 x un \ D . 1 F *

WB, 159416. 17. Ppatot heminde; quum Dei mandatım: vi " —* ——— obnbafos efle redditos, "Vo- - Seaballım !palı: ex Hihlonuaidi praocipue ad formam externem . "referrur. ch. Genef. e. 5, 9 5: ‚Sentmeia vaiueris; . quam. phrafis.anıhropopathica. Genel. .c. ı, v. 26, zınbyu innuit, ‚haec eft: Deus homines’ita creauit, vt ipſa forma corporis - Kumani dignitati. hoiminis 'eximiks (Amilitudini kominis. ae Dei) . declarandae inlernirop, ‚Praateree. dignitds homimis ig eo conlpicua, quod Deus hominem dominum terrae cönflituerit, in Pfalmo quodue 8. ’celebratur. In libro ‘Sirar. .. #4, 7. imago diuina ‚ad vizes praeltantigres animi kumani ro- fertur, et.poteltatem bomini concellam, imperium in terra . exercendi., in libie vero:faplentiae &. 2, v. 25. ad immunita-. tem a moriendi necefluate, qua ‚homines pyimi angte laplum gauili fuerint, ed: s u e) Locus: ı.ad Corinıkh, c. 11, v. 7. ad humanam ‚inperandi poteflatem pertinet. In epiflola. Tacobi c. 3, v. 9. dighitae motalis maturae humenae vniuerle intelligenda «lt, .; Gr. er. Matth. c. 5, v. 48. 1 epiftola lo. c.53, J. AB Ch, epiſt. ad Ephefl. c. 4, v. a2. . ad. Colol. 5, v. 9. Pest Dr Pearl c. a, x. PR Ruh ar 5 “g) Alii quippe hans Tiel-imaginem. wel. weise rel Gel ad dor- , mam etindolem cerporis hominum primprum: pertinuiſſe docue- Amt, v.'c, Kiflinus in fragmento de refurr. in Grabii fpi- "v wlegio Patrum.p. 187. La’ctandissinflitr; divv, ls. c. 10. Alil.de immunitate posillimum.a moriendi weceflitäte, cogitaue-. runt, v. c. Tatlanus orat. ad graecos p. 146. ſq. Alii impe- :' zum, quod’bomo in terra exerceat, : imielligunt, v. . CAry- Seftomus ‚homilia ı0. in Gen, Theodonetus ad’ ı Cozintbh. "31,.7.° Alii imaginem Dei tantummodö ad’animi humani vi- ‘zes praeftkntiores referri volaerunt, Glemenz‘: Alexandr fromm. 1. 2. P. 485. Origenes contra Gellum 1. 4. p. 522. de principiis I. 3. c. 6.. Gregorius .Nyf- T. I: Opp. p- 189. Fucrunt etiam, qui hanc formulam partim de corporis, par- ‘sim de animi praeltantia inierpretärentur,” Lactant. inllu, > diw. 1.2. c. 10, Auguflinus, quaelt. 85. de trinit. }. 22, c. 7. de genefi ad literam J. 6. c. 20, itemque, qui. imaginem Dei (eıaova) a limilitudine (owoswaoss) diltinguerent, Irenacus ad- verfus haerett. l. 4. c. 4. 1! 5. c. 6. , Tertullianus arlv. Mar- cionem l. 2,c. 5. Ciemens Alex. ffromm. |, a, Pi 499. Ori- genes loco laud. u;

er ‘h) Inter: Theologos ſcholaſticos de Sapienztia potiſſimum atgue virtute plane: eximia. hominum pritnorum, itenique de oo Me putatum 'efl, vıram imago diuina hominibus ipſo creätionis: actı data fuetit, an polthae per fingularem Dei gratiam at- cellert? _4lezander de Hales partitt! II. quaelt. 96. Jo. Duns Scotus lententt, 1}. di. 39.‘ Thomas de Aquino ſen- tentt, 1. quaoſt. 95. Zn 2 \ F i) Eft. ſeripta dogmatica Baleri .Calouit, Gerhardi,, Hollazii Quenftedtii, et aliorum. Imago Dei fenfu la- tiori dicta omnis complestitur, in quihus ſimilitudo natuzag di

ns

.

ae

v

m

t

| 127 | s..yinae et humanss ceraifur, ſenſu anguflior ad eh tanturk.parti-, net, quas hominibus primis ante. lapfum proprig fuere.. BStatus iInnocentlas a Ratu pecchtt ’er ręæſtitutionis diltie- utux. F —— 21 1) Ecclafa 'Remanp- Gatholiga, Scholaſticorum quorundam mulas lequuta, en Dei donum fuifle ſupernatura unequs eoncroatum. a Re N Sal et, ! "m) Apologie'Conf. Augufl. ärtic. 1. p. 53. fü. ot p. 54. edit; Rex. N chenb.. Articc. Smahaldd, P, ll, artie. m p- re ſq.. Form. j Conc. declar. fol. artic- ı,.p- 640., , ——

\ ») Non Sociniani tanium (cfr. Fauſti Socint difp. de ſtatu primi

hominũs ante laplum, Racov. 1609. 4;) et Armäniaui vulganem..:

quae huc pertinet, doctrinae formulam. deleruerunt,. led etizm _ plures ecclefiae noftrae T'heologi ‚recentiores eam imagınis di-' vrinae fenfu angultiori dictac no1onem, quae plurimis (praeler-

' im poft sempora emendationis facrorum) probata: fuerat, arkü-

mentis cum, philofophicis, tum exegelicis inpugnauerunt. _ Ne-

ari ommino non poieſt, os in libro. Geneleos , neque .aliie

cie [cripturae lacrae (ad Ephafios c. 4, v. 22. Sl, ad Coloſſ.

<. 3, v. 9. 10.) de eiusmadi lapıentia prorlus eximia et virtute perfeeia atque concreata hominym , primorum :fermonem .

aſſe, qualem haud pauci 'Theologorum antiquiorufn ijs vindica-

verint. j 2 . ne . RE 2 ,

#) Libri enim diumi omnino docent, homines primos aliquam- diu innocentes fuille, donec illecebris peccmti :cederent, - ne-

we ante peccatum tieceflitatem erllitifle, martarda in alium Brent transeundi. Cfr. quae ad notam e, obſeruauimus.

* Libri ad hane docırinam conferendi: Fr: Cotta ‘di, de re- etitudine hominis Tubingae, 1763. 4. Spanheim Opp: theol. T Il, Koorners dill, hiltorico-theologiea de 'imagine diuina, Viteb. 17684. Brockmanni diſſ. natio- nem imaginis Dei a recentiorum obiectionibus 'vindicans), G ‘phiswaldae, 1779: 4 Stange primorum hominsum imago di- Sina e leco Mol. Genef. 3, 22. definienda, Hanaonige, 17,85.

A. Smith de libertate humana atque dinina erc. Hann, 178g. 8. Giulichit diſſ. de duratione beatae conditionis primo- zum hominum, Neoft. ad Orlam. 1790. 4. Sonzer vonder

. Sterblichkeit der erften Meufchen., Frankfurt ünd Leipzig, 1786.

Commentationis-meae notionem cogastionise Dei hominum-

‘que in libro Geneleos expreflam indaganris fectio prior,. Je- nae, 1812. 8, pollerier, eod. anno, 4. (cum additamentia et’ emendationibus‘-infertae opulculis meis exegeficis, -criticis, dogmatieis, Tomo (scundo, Jenae, 1818, 8.) Schulchefs

exegetilch - theologilche Forlchungen 2. B. 2. St. Zürich, 1619.

B. p. 197. faq. Fritfche obleruationes ad Genelees loca

in quibus de imagine diuina fermo eſt, Lipl. 1821. 4.

i

* *

v % .

| 6. 8. I, a Hic vero ſtatus innocentiae hominum primorum non fuit parpotuus, fiquidem illgcebris peceati ex adſpe- 6

% 2 . [3 \ .s B R

Pr

x

ctu red ferflibus meuundıe "orlundis, dubitstionibusgue _ iupiis de länctitate et verilate «Fali diuini, animis ‚eo- ram extriofecus iniectis,- fe ita decipi palli ſunt, vt la» “gem Dei pofitiuam violarent, fructus famenter de atho- . “se interdieta®) Narratio huius laplushbominum, quam decumente. Geuefkos untiquifima exhibent, naturam peccati, eiusque originem’ea ratione deſeribit, quam pla- ‚citis de peccato in N. F. propoßiis et adumbratis prorfus coufentire, .et’.obferuanda hominis, galura vitaegue hu- manae confuetudine amplius illuftrari videnusb).

a) Chr. Genef. c. 2, v. 17. c.5, v. ı—6. De arbore (interdi- cte) cogniuönis boni er malı vid. ad $. 80 nofarn e, oblerua- ta. Schulthefs exegetilch- ıheologiiche Forfchungen, ı. B. 3, St. p. 321. M. Auctor illius narrationis, quae c. 3. Ge- nef. legiwr (fi-verba eius ſequimur homines primos -fermone ferpenus fraudulento feductos 'efle perkiber, ue- Terpentem fenſu, proprio [vt'plures interpretes vohmt) loquentem intellexe- - it, Que {vr al ai hoc'tantum docere wöluerit , bomi- nes, quum ferpentem vıdiffent fructus interdictos tangentem, .in vetium ziti, et. vVeritatem effati diuini in dabium vocare - Nonnulla vero librorum N. F. effata obiter hune modum rer en aus innuunt, vi princeps daemonum ına- ° dJoram heminibys‘primis ad legem Dei yiolandam ſolliciundis : fope lerpentis\ eflicaciam [uam exferuille dicatur. Apocal. c. i 12, v. 9 c. 20. v. 2. coll. 2 Corinchkh, c. 11, v. 5. {Loca Iq. ‚ev. c. 8, v. 4.1 epifi. lo. c, 3, v. B- interptetationis ſunt - ambiguae). Neque caulam habemus i exiftimandi, ‚haec r accommodalönem tantum dicta elle. Cfr. quae ad S. 76. de docırina ‚bibljca ad Satanaın [peetante disputaia ſunt. de terom locue ı ad Timo. c. 2, v. 16. ad hilloriam laplus hominum in Geneli expolitam ‚tanquam hilloxiem rei vere_ ge- eg refpicit.. Diuerla apparent. iudicia virorun doctorum ' narrätione capitis 5. Gestefeos recie aeſtumanda atque expli- cands. Ofr. TAiefs varıarum de cap. Ill. Geneleos recte ex- —— ſemæntiarum fpecimen ı, Lub. 1788. Gafpar dis- ert, hiftorico - enegetica in Geneleos caput .tertium (praefide :“ Steorr delenfa) Tubingao, 1785.-4& Plures quippe interpre- tationem defendust kiftoricam. ei.literalem,. [erpentem ln Que Satanam, per lerpentem ad homines loguutum elle. Cra- mer Nebenarbeitan zur ıbeologilchen Literatur, ı, St. 2, St. Deffeiben. chiilüiche Betrachtungen über die ältelte Gefchichte Mods, ‚Leipzig. 1785. 8. Kifert Uuterluchung der Frage: könnte nicht die molaifche Erzählung vom Sundenfalle buch- ftäblich wahr feyn? Halle, 1761-8. Lüderwald die alle orifche Erklärwmgsart der drey erſten Kapitel Moſis in ihrem ngrunde vorgeftellt, Helmftädt, 4781. 8. Storrii com. ment. de proteuangelio, Tubingae, 1789. 4. (in eins opufcu- be. acald. Vok U.) Kelle vorurikeilsireie Wiüsdigung .der

t-

139 —“ *

Mofsifchen. Schriften 2. Hen-S. 41. Telgg. Alü rem guflem

= in facto pofitam, ſermono figuraro enuntiatard, hüic narra- each —— Lefs 7 Schriften, 1. Th. 8. 282 folge. ærdor vom Geifte der bebräilchen Poalie, i.

Th. S. 166 DL J. Flatt vermilchte Verfache, Leipaiß,

1785. 8 N. 7. Junge philofophifche und :theologilche A ' Gise, 2, Th. Ali allegoriam in hae nerratione quaeliuerunr, Der Baum des Erkenntniljee des Guten. und Bölen, mit pbi- lolophifchen Augen betrachtet von einem Weltbürger, Berlin, 1766. 8. (Das philofophilche Auge, mit welchem der Baum des Erkemninilles unläugft von einem Welıbürger . betrachtet worden, auf eine philofophilche Art zergliedert, 1761. 8) . Rofsbach vollländige Ichrikt- und vernunftimälsige. Abhand. lung der.bisher ftreitigeh Materie von dem Baum des Erkennt- hilfes u. ſ. w. Langenfalsa, i764 4 Gerftenberg Ede, mit C. F. Bahrdis Vorsede, Frankfurt und Leipzig, 3772; &. Verluch einer neuen Auslicht üher die Mofailche 3elchich- te vom Falle der arſten Metifchen, Gothä, 1785. 8. Ali. in- torpretätionem totins narrationis wnytAlcam probauerunt. Je- zufalem Lehre von der moralifchen Regierung Gottes über die Welt, oder die Gelchichte vom Falle, . Braunichweig, - 3780. 8. Botıi commentatid de conflia Molis in transitriben- do documento eo, quod Geiel. c. 2: % ante oculos.habuifle videtur, Helmfled, 1789, % - Biusdem commentatio de- anti- o documeito, quod exſtat Gendi ec. a. et’3:’ Helmitadii, . 2379. 8 P axlüs heuer Repertorium für biblifche und mor- genländifche Litteratür, 2: B Gutl V. Schelli pa anti. uillimi de prima malorum humanorum driginb philöldphstnas zis. Genel.- c. 3. explicandi teutamen trititurh et phi Tubingae, 1792. 4. ichkora Urgelchichte herausg. von

*

GabFer, 2. Th. 1. und 2. B. Altorf und een

... 2795. 8. Allgemeine Bibliothek der .neuelten theologifchen und pädagog, Literatur von. Schmid und Schwarz, 6. B. 2. St. Ammon Abhandl: im. neuen theologifchen Journal

/

olöp ictum, .

B. B. (1794) S. 9. folge; Henke Muleum: für Beligionswis- Senichaft u. r Zi 3. Ben. St. 3, St. Butcmann Abhandl, or

An der neuen Berliner . Monatsichift, . Decemiber,' 1802. "Bauer hebrällche Mytlolo

2. B. Leipzig, 1802. 5.86,

ie folgg. Abr. Teller die ca. Tbeodicee,. Jena, 1803. 8.

Schufter die ältelten Sagen der Bibel, Lüneburg, ı804. 8. Hüllmanın Theogonieæ, Berlin, 180% . 8. Schulthefs

exegetifch.theolegilche Forfchungen, ı. B. 5. St. S. 280, folgg-

Fuerunt etiam,‘ qui narrationem Genelens explicationi mythi-

eus -tabulad Te bieroglyphitae inferuiilfe ° conilcerent‘.

GamborgNyla, Kopenliagen, 1796,8. Ge. Rofenmüller

Abhandlung im Repertorio Ri biblifche und morgenlärid. Lite-

yanır, 5. A. 1790. 8. Menckpr Hieroglypbik, im Predi-

Be Jeumale für Sachlen, 4, Jahrgang. S, 54X. folgg:- Mer.

er ältelte Urkunde des Mepfchengelchiechs, 2 B, Riga,

- 2776. 76: %& (in Herders fämmtlichken Werken .sur Reli« gion und Theologie, 5. tind b, Theil, Tübingen, 1806. 8.).

b) Peceasum, vbi de actionibus bumanis ſingulis fermo eſt, ‚los

. gie diuinae dicitur riolatis a natura ot libera com

» j J 8 = [

De 130 * N

|

willa, (quas Partim legem nofcit C nolcere.potell, ‚partim ie "+ berteta volumatis gaudet). (Juam quidem rei notionem fatie defintam. ex: ipfa ſeriptura facra (V. c. c. 3. Gene) ı ep. Io. . © a, v. 4 ep. ad‘ Romanos c. 4: 015. cd, vu 19 c,.7 7. 8, Jacobi c. ı, v. 14. fq.) eruere licet,. eıli Icriptores ſa- er de natura peccati magis ad intelligenuiam popularem ac- ‚commodste, quam fubtilitate vſi philofophica, loquuti fuerint. Voces ‚bibficze , j mean, na‘, vu : e iy, sueotie, ays- N Wie. ragantwua, Mapaxıy, Müpafauıs, aosdtıa, alıxıa, © .ogeelmua. ‚Imerdum vero peccatum de vitoficate dicitur {(quae'ın N. F. et auepnıa et göopn "appellatur) i. e. de eu - conditione animi humani, qua promtus et procliuis eft ad le- | gem diuinam ea ratione, quam ſupra indicauimus, vioiandam. —- Quemadmodum tuiusque peccati et mäteria eft et forma, j ta, vbi de virtuta.et oflicio difputarur, (mflitiam eiuilem ſiuo a moralitate (iuſtitia ſpirituali ſiue inter- ne) diftinguimus. Vd. Apologia Conf. Augult. artic. N. p.

65. ſq. edit. Rechenb. Confefjio Augult. artic. 18. p, 25. _

SE ® $. 82. | - .“ .. Quum..homihes prima vice mandatum Dei violas- , feut, . diferimen licıti et illieiti experiundo cognoue- runt ), ‚iacturam fecerunt illius animi fenfus puerilis, . + qui hucusque iis permifegat, vi a vilo corporis legumento®): incederent, metam Dei lenferunt et con- ſeieutiam malam'“), et ab hoc inde tempore, regionem, quam intoluerant, amoenillimam relinquere coacti funt, . . atqde in condiiionem vitas minus [uanem et trenquillam transierunt; necellitati mortis ſubenndae, molefliis variis, | doloribus obnoxjam); Negne vero [criptura facra has - mutationes ita defcribit, vt immaginem diuinam, ſecun- dum quam homiues creatifuerint; peocato prime periis- Sedoceat). : - u *

a) Bent «3, 7. coll. v. 6, De phrafir bonum et malum

y“

cognolcere, vd. ad $. 80..nota c. obſeruata. b) ga © 3, v.. 7. Diuerfimode iudicatum .eft de ſenſu er. nexu huius enuntiationis: [e nudos elle intellexerunt. fr. de . hoc verlu aliisque huiys - narrationis partibus Schulshefs .. exegetifch -theologifche Forſchungen 1. B. 3.51, 8. 296 3215 8. 566. lg. 0 0.» 9 e) Cfr. Genef. c. 3, v. 8. ſeqa. u 2 d; Gene/; C 3, V. 16—- 19. v. 22. I. J e) Capite enim 9. Geneſ. v. 6. etiamnum de imagine Dei derme eft. CGir.-ı epifl. ad Corinthh..c. 11, v. 7. Dillentiunt hac de re Iheologi, alis imagiaem gininam tosam- periille iudisagti-

. . ex

! . *

bus (id quod locus i ad Corinthh. c. 15, v. 49. minime probat), alüs fimilitudinem Dei perüifle , imaginem manlilie docentibus, aliis reliquias imaginis diuinae in homine etiam- num refiduas agnoſceniibus. Vbique videndum eft, quid ſin- guli ſub iHa Dei imagine intelligant ($. 80.). Proinde eflara quoque librorum fymbolicarum, quas imaginis ‚Dei commemorast (Apolog. Conf. Au DB: artic. p. 55. ed, Re- chonb. Form. Conc; declar. folida 1. J 640, 645.) ex notione . ; „la imaginis diuinae, quam libri Iymbolici (Appl. p. 54.) acſtumanda funt. Cfr. Sckroeeri di. de viri # prime

. peccato annllie, Viteb. 1714, 4 Wernsdorf af. de. reli-

quiis un diuinae , Viteb. 720. 4. 6. 833.

Ea damna aique incoutmoda ex primo ‚peccato ‚öriunda, } quae "hömines primus adfecerunt, ‘ab iis diſtin- guimus, quae ad pofleritatem totam vim füam exfgruen. zunt, atque exferere pergünt; De prior quidem..in- , eomm«dorüm genere pfaeier ea, quae*) in Genefi.aper« be tradits. legimus, in “feholis theologicis hoc doceri lo« let,. totami hominum prinioräm naturam früctibüs ar- boris. interdictad comedendis elle corruptam b), autsm poſterius attinet, duo potiſſimum commenioran- tur mala, ad poſtoros propagata; et vniuerſa imöriendi” nHecsſſitas, et —— guod‘ dioitur, originis.

a) Cfr. ad 6; 82. disputata.

" ») Scriptura faire vel Sidohtatem : vel nöriend: nos cellitziem, quae poſt laplum hominum exflitit, ex eiusmodi deprauatiöne explicuit, qua ſubito iota lan natura

funditus ſuorit cofrupia, - 884.

Ab eö’inde teripore, quo höinires primi; peccätö born, inimunitatis a rhorte jacturam feceränt, ei⸗ dem moriendi 'nedelktati bemines.onines. pariter atque pärentes generis hünidni obüoxii ſunt reddit. Paulus Apoflolus hatic dectrinam ita tradit, vt fatis perfpicue taufain, . quare homines omnes moriantur, ab Adamo tepetat; duippe qui partim peceati, partim mortis, pec- täti hoenae ä Deo £ontflitütas, auetor exſtitiſſet, doceatqug, edsquogueAdami pofteros; = atıteMofen vitam degillent, ita vi peccata iis (eiusmödi 1 ege diuina politiua , quales Peteittibus getieris Küsteni (eripts ot ĩllo

*

X

——

“a

re fufficeret, deftitutis) non poflent es ratione inputari, qua primis hominibus. violatio legis diuinae inputata eilet, mori tamen debuifle, propter nexum, qui mo- - siendi necefätatem inter atque pectatum intercederet, ab Adamo oriundum ®). ‚Exflitit inde in eocleha Chrj- ftiana placitum de inputatione petcati Adamitici, i. &. de iudicio, quo, Deus, pectatum ab Adamo commillum hominibus omnibus vitio verterit,; ideoque onınes eidem poenae, qua Adamum adfecillet, obnoxios reddi volue« rit?), Cuius perfuafiouis defenfores et plura' [criptarae diuinae effata in auxilium vocaruut“), (quae minime demonitrant, eiusmodi inputationen factam 'elle), et fruſtra variis quidem rationibus, inputationem illam eum nolione vera peccali, Poenae, atque itiflitiae diui- nae conciliare Auduerunt, quum alii modos inputatio- nis diuerfos diflinguerent‘), alii homines oınnes in Ada» N . on . [} « ER‘ mo peccalle adfirmarent*) alii ad‘ ſcientiam Dei’ me» diamꝰ), arbitrium Dei liberam®) praefidia derfique ad .falutem aeternam perueniendi hominibus Deo volente per Chriftum fuppeditata®) prouocarent. . Libri fym- belici ecelehiäe noltrae hoc placitum nunquam inter ea dog- mata retuleruat, quaead normam doctrinae pertineant'). Locus exfiat claflieus epiſt. ad’ Romanos e. 5, 12 21. (cfr. ı ad Corinthh. c. 15, v. 21. ſq.). Verba v: ı2, 15. 1% in hac quaeftione praecipue fpectanda einsmodi nexu cohae- ' ent: ‚proinde quemadınndam per vaum kominem (Adamum) vitioftas inter homines exflitit, atquo per vitiofiiatem moriendi nece[Juas, quae inde.ad homines Iransilt omnes, propierea, quod omnes peccarunt (ita per obfequium, guod onus, Chriflus, pracflisit, Imulti declarabuntur injontes). Omnes peccaffe dico. Pröfecto &nim üsqu« ad legem Mo- ' faicam (eo quoqud tempore qnod ab Adamo inde vsque ad tegislauionem Mohieam elaplyum elt) peccuta inter homines commiſſa Junt.. Et, guanguam peccdta non inpuantur, * guamdiu' lex nulla adefl; illa tames moriendi nece[]itas. . siiam ah. Adamo vsque Imperium ſuum exerckit, in eos guo- que homines, qui hac in re Adamo non omaino compara- * ri pnffunt (i. . qui, quantqaam peccauerant , 'eiusmodi tanıen "lege polriva caruerant, 'qualis. Adamo feripta fuerat), Quid inde ſequitur? Illos Adami pelteros propterea mori debuille,

., quod per Adamum nexus pexpetigus exſtitilat. qui vitioſitatem : inter er ‚moriemli necefliiarem intercederen Haec docirina’ ni-

e

; . v s

\ a

= \ . * ey

. . v e v °

! 135° vn

* * J .

h

bil habe, quod notioni biblicae Dei iuftiffini, Sapientiflini,

confintiffimi repugnet, quum neque cogitationem inputatlonis,

Adami poſteris factae, inuölust, neque vel Paulus vel alii fcri-

ptores- facri vnquam dowmerint, per lapfum hominum primo- rum et —— moriehdi, peccatum primum inſequutam, ac vitioſitati humanae coniunetam, in ipfis Dei conßliis aeter- zis mutationem De loca epill. ad Roma- nos e. 5 v. 12. L cfr. Mufaeus dillert. qua locus Romm. 5, ı2. conlideratur, Tubiugas, 1728..4. pP ermwet opufcula [e- leeta N, 6, 7. Heilmanni opulala Vol II. Töllner theolog. Unterfuchungen ı. B. 2. St. Joft Abhandlung in Sohmidı .Biblioihek für Kritik und Exegele des N. T. 2. B.

2. St. Flatt Bemerkungen u. |. w. in Sü/skind Magazin für ;chriftliche Dogmatik und Moral 33. St. Schalthefs,

exegetilch theol. Forfchungen ı. B. 4. St. Zürich, 1818. 8, Commentatio mea:, in veram Apaltoli Pauli fententiam de communi moriendi necellitate ex Adami peccato oriunda e loco epilt! ad Romanos 5. ı2. [l. recte eruendam inquiriter , Viteb. 1811. 4. (inferta Öpufculis meis' exegeticis, 'criticıs dogmaticiy, T. I. lenae, 1817. 8.

b) Ecrläfiae doctores priorum quatuor ſaeculorum, de

[4

. Chr moga a, Effatr-epift ad: Romm. c. 2, 0.6, c. 1, v. 18,

nexu 'loguuti funt, quo necellitas moriendi peccäto Nacrsaı [Penacaı aduerfus baer, 1. 5. c. 1ı.c. 19. 21. La

. "ctantius inltitt, divv. ]. 2 c. ı2.) nungquam tamen inputatioggm

huius peccati polteris. factam (proprie fic dietam) docuerent, Saeculo autem quinto Auguflinus: (de peccatorum meritis ac

ami co-

remiſſ. I. 1. c. 2.1. 3. 7. de ciuit. Dei l. 13. c, 12. de li.

bero arbiteio 1. 5. c..5ı. contra Iuliannm I. 6. e. 22. setractätt. l. 1. e. 29.) mortem:e ‚parentibus generis humani propagatione ad pofleros omnes transüfle, asque peecatum Adami pofleris,

omnibus ‘re vera imputari eontendit, doctrinam a APelagio eiusque [ectatoribus defenfam: Adamum ſibi foli peccande no-

euifle, poenam efle habendam, ‚immo, naturas a

humanae flatim ab; initio nexu necellario fujlle conjunctam, gra- -viter inpmgnans, (Cfe: Pelagii epiltola. ad Demerriadem,

eita

ed. Samler, Hal. 21775. 8. —— in epiftolas 65 |

nuae deguuntnr inter .@ Augaflıni 1; 12.). -Ayguflini, p es doctorihus ———— feqquentium, —— V gis ecclelise noſtras anıiquioribus probata ſunt, Socinjanis (Car

eolo⸗

tech. Racew. VI, 10. eoll. Sooins praelect. theoll. a, 4.) et Are

minianis. fententiae Pelagii Fauentibüs-

I. Ce 9: V⸗ 34,2 ad Corinthlx .c 5; v 10, ad Goalatas c,6, v. 5. huic dogmati minime fauent.

ed)‘ Diffinguebant a) inputariönem immediasam, qua Deus: ho-

mines omnes ptopter ſolum vnius Adami factum legi diuinae eontrafium tanquam peccatores tractare decreuerit, atque · me- diasdm, qua —Deus Adami polteris eandem poenam, qua

Adamum adfecıllet, propterea Eu EUER por ucnn: quod-

illi etiam "pescata commilterent,, Atque nafura vierentur per Adami peccamum corrupta, 4). inpntationem Vacti Cſ. mora- den), cuius pa ef natura, vt aliquis facti cuiusdam auctor (ua

n

'

x

134

—— on 4 ſponte exſtitiſſo cenfeatur, ideoque ea [orte dignus pronuntie- tur, quae narurae facti accommodasa fit, et inputationem tu- rise, qua Deus polteros Adami propter nexum, quo ipli Ada- mo cobaereant, poenae Adamo inflictae obnoxios reddi vo- luerit. SER . Er æ) Cogitarunt plures (theologia foederali, quam Coccsius com- mendauit, praeeunte) de foedere. quod Adams totius gene- ris humani nomine cum Deo iwiillet, per- dm peecatum vio- lato (Iruftra pronocantes ad loca Hofeae,c. &. v. 7 ad Roma- nos c.5 v, 12.. Cfr. HPidfius de veconamia foederum Dei cum 'hominikus p. 29. fg: Ali totum genus‘ humenum in kımbig. Adami fuiffe dixerunt, verba epiſt. ad Hebraa- os &. 7, 9.10. Cfr fcripta dogmatica Gerkardi, Calouil, Qusnftedit, Hollazil. | —— f) De Icientia Dei medis ch, $. 50. Deum praeuidifle docent. omines ofnnes, [i in eadem conditione, qua Adamus vieretur, fuiſſent. eodem modo peccaturos !uille.. Nogamus, poenam iuftam eiusmodi factıorum locum habere, quae commitii po- willen. . , u g) Perperam ad lacum epift. ad Romunos c. 13, v. 52. prouo- carunt⸗

b) Quaeritur autem, num elusmodi inputatio per fe fpectata, ra- uone nulla eorum babita, quae Deus pofthac inflituerir, iuſta cenleri poſſit?

H Libri ſymboliei morfem poensm eſſe docent peccati originis, * ‚initium duxerit a lapſu hominum primorum. Apologia onf. Aug. artic. ı, p. 58: ed Rechenb. Articali. Smalcaldd.

P. III. artic. 1. p. 317. Form. Conc: p. 641. Quod vero no- tionem Inputationis peccati ‘Adamitiei- poflerie factae attinet,

-eam neque Confe[Jio Aug. art. ı. p. 9. [q. neque. Apologia Conf. Aug. }. p. 53. fq. verbis perfpicuis Air Facılius lo« \

ga articulorum Smalec. P. ll. p. 517. et Forse. Cone, artic. 3. p: 539. de hoc dogmate imtelligi pollint, KRöcantiorum - Theölogorum. plerique Kane notionem ıinprobarunt. +-. Defen- | Jore octrinae da inppiatione peccati Adamitigi: ki potillimum fuerunt: Pfaff dilli de inputatione pepcati primi, Tubin- gee, 1720. 4. ;Carppv comment. de inpusstione fauui pro- prü et alimi, Jenae, 1726, 4 Baumpgarıen diſſ. de inputatione peccati Adami pofleris farta, Hal. 1742, 4. Zrun- quedl die gute Sache Gottes hei Zurephnung 'des Falles, Je- nae, 3749. contra librum Graneri. meditationes ‚de inputa- Jione pectati Ad, ex ſecientia Dei media, . Jenae, 1749. % Schuber? Jifl. de inputatione facti proprii et aliegi, Helm- flad. 1748. 4 Pliee Beitung der Bhre Goties. bei der Zu- rechnung des-Süundenfalls, Hamburg, 1754 8. Jac. Flatt meletemata philofophica - Yheologica ad materias grauilfimag per- tinentia, Tubipgae, 1759. & Dav. Michaelis Gedanken "über “die Lehre der heiligen Schrift von Sünde und Genup- thuung, Göttingen und Bremen, 1779- Inpugnauerunt ‚hanc dectrinam praeter alios Placaeus dill, de ſtaiu heiminis' ante

grauam, 1640. Idem de inpumtione peceati Adamitiei, Sal.

-

[2

—XX 156

mur. 2661. White * Iraet. deinputelione dißina —R

‚mi ‚polteris eius vniuerfis in reatum,. Lond. 1711. (recula ia .

editiohe —— pelagii ad ——— ‚eürate, Hal. Le we rei

85, |

Be peccato libri diuini perfpicue 5 nkom |

nes omnes elle inperfectos, nec vHum indicio dinino er»

roris atque:vitii expertem apparere*); 2) iph Batarie hominisiinbeeillitatem quandam adhaerere, ‚ex corpoe

alguie.nexu corporis ot .äninfi oriundars, et. pröcliuita- tem ad percandum, quae hominem, eiſ praeflantion

legis diuinae ‚agnouerit, facile poſſit ad violationem le

gi abripereb); 3), hane inperſeetionem naturas huma- nmas propagationis lege a parentihus transire ad liberos et per- Adamum vitiofitatem inter hommes exRitille ey,

'Eadem vero per[pieuitate facta a guibus home. u

diuinam fibi cognitam violat, iphi inpufantur ar

N a) Plura quidem ex is, quae —— effatis non tam tg:

tius hunrni, quam seculi chiutdam - depraustionem

maor —— :Genef. c..6, v. 3. 5. ſq. à1. ſq. c.%, v. 22. c. 11, v. 5. 6. Pr. 14. Maut. ww T 3. Io ev. 6."8,.v. 44. ad Ephefios. c. %&, v. 18. Iq. 2 ad. 'Timorh: ‘ec. 3,

v. 2. fg. Neque vero eiusmodi, loca efideramys, quae. aus.

's aperte ac definite in Ben hominum omninm mopalem

. delcribant. Job. c. 4 v. 17. 1q. c. 9, v2 Vic

25, v. 4. ſq. Hegume. 8. v. 46. c. 20, v. 9; Eechef. c. 7, v. 21. Ip. er. c. 3 v.3.1.* epift. Id. cs 2.v. 8. 10. ad Romanps c. 1. v. ai, #. 4 v5. M. v. 23. ll. ad Galasas c. 3, v. 22. -

b) Cir.-er. Matıh. c. 26, v. $1, epifk, ad Romauos e. 7. c.

v. 6-8. ad Galasas c.' 5. v. ı7% "Proclinitatem ad: ea dum a pueris inde eHlicaclum: fuam exlerere, dacetur er m

Genef: c. 8, v. 21. Pf. 58, v. 4. Pf. 51, r.7: If. e. 48 v. 8 ) Io. er. 3. v3 | ‚epifl, ad Romano! ce 5, v. * . Apnd Siracidem <. ab, v ‚ar ei Yitiofitatie ‚Bumanas- ad

Euam refertur. qh Ev. Math. %. 13, v: 33, m e. 15, v. 19: I. epilt. Tacobt &

1,9. 15. M. Ceterum .ad doctrinam de vniuerfe -efra .

Böhme: die Lehre von der: Sünde in Analekıen für das

Stydium . der exegetifchen und- Theologie, her-

ausg: von Keil Tefekirner 3 B. 3. 8t.

Fi j 4 86. Ep a. j \

Ex ejusmodi eat Ubrorum diuinorum doctrine volganıs de peccato priginis äntglligände ef et rerid 2er

er

RR 136 —*

-Jnter doctores ‚guidem Chrifiienos priorum faeculorum, de foute et ſede vitiofitatis humanae *) varie

disputantes, primus fuit Tertulliauns®), qui et vitum

priginis commemoraret, et traducem peccali, i. e. pro- pagationem waturalent, qua.vitioflias ab Adamo #oorta ex vwno homine ad alterum veluti tradücatur. .. Neque

yero ex his fimilibusne Tertulliani ei alioruni eflatis illo tempore fabtiliar prodiit Iytomatis formula, : Autamen, quum Pelagiuis“) Saeculo V. in ecclefia latina docuillet, neque hona neque mala. cum homine nafcı, fed ah ho- , mine agi, et, neque communem moriendi nerellitatem, neque vitiohtatem humanam e peccato Adoemitico ori- undam elle, aduerlarium acrem naclus efl Auguflinam, adfirmantem quippe‘), ı) komines omnes in Adamo peccalle; 2) illius pecoato caulam contineri, quere ho» ' mines omnes et morti fint abnoxii, et voluntatis depra- vatione [umma eaque naiurali laborent, ad quaguis bo- na inepti 3 3)eam elle huius ‚corruplionis naturalis, quao generatiane propagetur, vim et eflicadiam, vt homi- nem, nihi per baplismum ct Spiritum 8. liberatus fuerit, dampationi aeternae reddat obnoxium. "De his dogma- tibus in ecolefia lativa äcriter ooepit disputari, aliis Pela= gium, alila Auguflinum fequentibus, plerisque viam

mediam ingredjentibas, vnde Semipelagianismus origie gem duxit ẽ), .. Preeeunte Luthero, decreta' Anguftinf

potiora emendatoribus facrorum prohata funt, Libri ecclofige noftras ſymbolici fub .peccato originis eam in- telligunt conditionem.: naturse bumanae, ex lapſu ho- minum primorum orlundam ‚per generationem propa«

gatam,. qua. homo Numini Summo recte oognolcendo.

et diligendo, atque virtuti verae exercendae nature: mi« nime aptus el, fed ad vitsoftatgen ‚procljuis, ideoque morti et darmnatieni obnaxiusf), lidem dooent, peo-

gatum originis elle vere damnans, vainerfale, naturele,

neque tamen elfentiale®), | e Orig vitiofitaie: hunsane a ie ve] ox materia *

——

an ; ‚pore) .deriusta eſt (a Gaaftieis potiflimum et Manichasis), vel- e,praeexillentia animozunı humanorum (Origenes de princ, 'k 3. c. 8. contra Celfum 1. 7...Opp.. T: I. p. 750. explanatigr in epift, ad Romanos 1. 6, p. 6s1, ed. Eralmi), vel ex übertatis. noftrae, et eflicacıa educationis prauae atque äxdmplf mali (nec defuerunt, qui’ tentationibus a Setana oriundns ali.- quam vim tribuerent.) Juflinus Martyr apol.. maior: 94. p. 180, dial, cum Tryph. 516. Arhenag, legat. pro Chrilt;

p. 29. ſeq. Irenqous. aduerſua haer. 2..%& c. 37, Clemens Alezandrinus ſtromm. 1. 2, p, 465. 1. 3, 556. ſq, l. R 894. paedg. l. u c. 3. L'ʒꝶ. c. 22. * nie. =

" b) Cie Tersuli de anima'c, 16, c. Ad, ) PeaAGGtt epiſtola ad Demetriadem, ed. Semler; Hal. 17785

qq) Praecipue huc pertinent libri Augullini ad-Marcellum, de peo- ; eatorum meritis :#0.zemillione, de anima siusque origine, de duabus animis, de gratia et peccato originali, eiusque epiſtola- - "rum plure - . re, a DE e) Auctoritate Iynodi' Garihag. a. 418. et Ephef. a. Kdr.'dacırig _ : . ma Pelagii publice damnata ell, Semipelagieni tantummodo iny beeilfitatem quandam naturae humauae agnofcunt, e lapfu Adar "mi oriundam, ab Adamo ad polteros propagatam. Inter “+ Scholafticoe de ‘vera notiöne peccati (originis diuerfimodg di- fputärum efl. Ceterum controuerfiis de peceato originis eg- - eitatie diſputatio cohaerebat inde a. leculo 2. agitsta de con . ceptione Mariae virginin immachlata, ir ab ommi caniagim, , illıus vitü originig liberæ az 20 Sr J * —9 . r f - H Chr. Confeffto Auguſt. artic. =. p, 9. [q,' edit, Rechenb. 'ar- ' "tie. 18. 'p. 15. Apodagta Conf. Augult. artio 1. p. Sr. M Articudi Smaloc, P, ll. artic. 3, p, 917. [p, Formula Cono- declar. sol. art. 1. .p. 659 "654. artie. 2. p. 654. M. Epit., art. ı. p. 572. [5 Pers negatima virli eriginis, |. e, defeetus iuftitiae originalis concreatae five imaginis Dei diſtinguj ſalet parte poßtius, i. e. corruptiane, Aug impatentia, qua homo a omala [Piritualia prorſus el ineptus, 'er 'cencapilcentia prama, Goncedunt vero hbri-fymbolici, naturse humanae arbitrium li- - *: berum relictuny elle Hin rebus civilibus” Qanf, - Aug art. ‚48. Apal. Conk. Aug. artic, 8. p. 271. © "00. j Poflerius recte opnonitur Flacio, qui viuum originis ipfara elle ei Pollerius r Chr. difputatio * originali pec-

cato et libero arbitrig inter Matıh. Flacıum gt Victor, wrigeligm

12355

2

publice Vimariae 156b. habita, 2469. 4.

| & ı 87% I Be Bi,

Ab hc doctrina et familige quaedam Chrilliano- rum), et plures ecclefise noffrae Theologi, recentiori potilimum aeuo, recellerunt, aliam eamque mitiorem: notionem phrafeos: peecatum eriginis, “probantes®), Quanquam neque argunientis essegstichs“) probarj, ner -

[2 N

-

u \ 58 = {

que experiehtiae ei philolophias ape däfendi potca 5, per la pſum hominum primorum eiusmodi corruplionem naturde nofracexfiitille, quae nihil ſain in homine relique- ‚Fit, mortemqus pre poena habendam efle pecoati Adamitici poßteris ömaibüs inputati; _verifime tamen profitemur, auctoritalem libiorum dJiuinorum fequuti°),’ ipfamque natüram et vitam hominis accurate, obferuantes, polt- quam primi homines peccaſſent, vires animi fuperiores non. amplius eaudem efficaciam ad cupiditates regundas exleruille, quam ante lapſum habuillent, et ab hoc inde tempore deprauiatiönrm quandam narurac humanae ex- fitilfe, generatione propagatam. @uas quidem depra- vatio.in eo ceraitur, qued homo a. pueris inde facile,et faepifime’in vetitum nitilur, atque «itius cupiditatum, quae e natura fenfaum oriundae funt, quam ralionis | dictämine regitur, illinsque vim non tantum prima vi- tae aetats acrius fentit, quami Jegis anctorilatem, fed.. otiam pölthae ita experiri folet, vt noſtrum verae vir- tutis findium diffienltalibus rultis ohnoxium reddatur, ideoque Numinis Sıymmi auxilio potentilimo [ammope- re imdigeat. Haec notio vitli originis eflatis [cripturae | facrae pariter atque dacretis potioribus doctrinae,ecelefia- Ricae prorfus acommodata ei ze | a) Anabapıiftas dico antiquiores pt Socinianns atque Arminiänos,

Pelagium [equugos . = . - 4) Ræcentiores Threolagi nötionern psccati originis. vel negatiue - definierunt (defectum iuftitiae originalis intelligentes), -vel eo tantım referri yoluerynt, quod homo vim cupiditatom citius et acrius senlire [oleat, quam rationik legisque dininae auctorfa- term. Philofophiae huce malum morale, cuits .radices anime humano inhasreant, a Kan:dJo Mlullratum elt: vom radika- len Böfen in der mönfchlichen Natur, in «der Berliner Monats- - - Tchrift April, 1792. Chr. Kanı Religion innerhalb den Grem«. ‚sen der hlofser Vernunft; S. 1 folgg. Placita: yero Kantü in- '"puguauerunt Eckermann theologilche Beyträge, 35. B. 3. i Br, Altona, 1704. 8. 4 B. ı79%. 95. Storr: Bemerkungen über Kant’s philelophilche R-ligionslehre, aus dem Lateini- chen, Tübingen. 1794 B._ Milh Ge/sner über den Ur. “Sprung des Sitlich- Böfen im Menlchen, Leipzig, 1801. 8. e) Doctrina anüquior de peccsto originig folebar his potilimum (cripturae disimae .eflatig. laudandis comprobari: Genef.' c.#, - y. 31, Quas Verka hoc tantum .docent, hominem admodum

N * F 1 \

1 un 9

mature male cogitäre aqque machinari. Pf. Sr. ı—y. Loqui- iur Dauides omnino de prauitate (inbecillitate ‘et procliuitato ad peccagdum) ſibi innata. Cfrr Rofenmüllert [cholia in Pfal- mos ‚Vol. Il. p. 1102. fg. Euang. Jo. c. 5. v, 6. Homo ſe- cundum ae nosen [nam naturalem. origiretuque humanam inbecillis et ad vitia en homini per fpiritum diuinum . emendato opponitur, , 2 pilolu ad Romanos.c, 7, v. 7 --25« coll. c. 8. ın. cuius locı fententiae primariac huc redéunt: 3). Naturae humanae adhaeret procliuitas ad peccandum, Quse, © vbi homy legem cognouit, vim [uam et efficaciam incipit ex- ferere ab ipla lege occalionem [unens, :hominem ad pecca- nm leducendi (cnpiditatibus, quae legi repugnant, 'excitandie) atque ita neceflitati mortis obnoxium eum reddendi (quemad-' - modum hominibus' primis accidit,) 2) Haec procliuitss ad pec- ‚eandum [edem habet in corpore humano. 5) Aüimus hominis (mens) facultate. gauder, legem diuinam tanquam dininam et ſanctam agnofcendi atque probandi er conÄlia capiendi huie legi. accommodara. %) IIla vero procliuitas ad. peccandum ita inerefeit, vi homo meliora (legem Jiuigam) probans, facile [e ad deteriora Abripi patiatur, neque ſuis ipfias viribus hoc vitio- .„ Dtajis inperium frängere pollit, f I amilio diuino indigeat. Ho- wmines Chrißiani, eıli vim ſentiunt visiofitatis, beneficıo tamen

. . Jefs. Chriffi ita emendantur, vt vitioſttati son amplias Ki

-

ant, Cifr. praeterea epift. ad Romangs c. 5. v. ı2. IT. & 34. meta a, De loco c. 7. v. 7— 23 ch. Hane Schrifier - gen, Schwerin, 1788, 8. Winterberg periculum. exegeticum in cap. 7. epilt. ad Romanos et veram eius fenfentiam inquirens, Gotiingae, 1791, 9, J.ewn einige Bemerkungen über den Plan - “und Inhalt ‘des 7. Kap. des Briefs an die Römer, Gieflen, ‚1795. 4. Schmidt Bibliothek für Kritik und Exegefe des N. : T. 2. B. 3. St. Knapp comment. qua locus epift. ad Roma- nos 7, 21. illuftratur, Hal. 1802. 4. Ammon excurlus E de ‚corpore humano peceati fede, in editiöone fecunda ab ipſo cura-: 4a eius partis Noui. Foed, a Koppio editi, quae epillolam ad Romanos continet, Gottingae, 1806. R. Dieffenbach-Ab- handl. in Gadler' s Journal für auserle[ene theologilche Liitera- tur, 6. B. 1. St. 1811. 8. Schulthafs exegetilch - theologi- fehe Forfchungen, 1. B. 4, St, 5. 475 530. "Epifiola ad E- phefios c. 2. v. 3. Homines Judaei er Pagani, priusguam Chri- ‚ftiani herent, atyue er spiritum diuinum immutarentur, ‚poe nis diuinis dicuntur obnoxũ fuifle, quum lenluum appetitus na- turales fequerentur. Pater inde quo iure in $. hegauerimus, no- . tionem antiquiorem peccati Bi ae totam atque integram, ex locis Icripturae läcrae erui polſe. J

ch Quemadmodum ad explicandam cauſam atque originem pec- eatorum, quae ab homimbus commitiuntur neguäquam antiquio- ri illa netione vifii_ originis indigemug (vt eiusinodi corryptio . ‚tptius naturte humanae intelligatur, quae nibil fani in homine reliquerit) ita etiam neque cum lfancuiäte, iuſtitia, benigaitate Numinis ‚Summi, neque cum ipſa animi humani nätura, recie cognita et obferuata, conciliari pollunt omnia, quas olim iudi- cata lunt Je ambitu vitii originis, eiusque caula, ex inputalio-

ne peccaii Adamilici deriuaı. j | E ze

u. —* J f

; : 2 , r u . 340 r 4 j h u ı

‘e) Chr, 6,80. $- 82. 6. 85.— Libri ad hanc doctrinam illultran- dam pertinentes: De locis ferıpturae lacrae huc fpectantibug praeter eos qui nota c. commemorati ſunt, cir. Pfaff vindi- ciae dictorum V. et N. T. de peccato originis, Tiibingae, 31727. ſq. & Corrodi Beiträge zur Beförderung des ver-. nünfügen Denkens in der Religion 12, Heli, Me Jslin!dAifl. de vitiofitate hominum naturalium,. ex dietis [cripturae‘ I. 'adler-

ta etc. Lund, 1791, 4. Seiler comment, de mali moralia neceflitate hypothetica in Lue ı7, ı, Erlangke, ı802. 4. 'Eigs- "Wem comment, de malae voluntatis. ratione et originibus, Erl.

"3802. 4. Cramer Beiträge zur theol. Gelehrlamkeit 4. B. De doctrina Iymbolico - ecclehaftica efr.. Buddeus diſſ. de anima [ede peccati originalis principali, Jenae,. 1726. 4. Bau m-, parten diſſ. de et gradibus peccati originie,

4. Schubers’dill.. de peccato originis contra

em natürlichen Verderben des, Menichen, (2. Theil £. 'Schrift über den Versöhnungstod .Jefu Uhrifii) Erlan- gen, 17799. 8. L Miller programma, quo inquiritur in lo- . cum de vniuerfä animarum humanorum pe@tuerlitate, sense 3784. 4. Alũ thıeoriam antiquiorem non omni ex parte probe- yerunt: Ta r. fchriftmäßsige . (.ehre von der Eibfürde, 5 "" Theile, ‚nach der 3. Ausgabe aus dem Englifchen überlerst, Erfurt und Leipzig, 1769. &. (quem Cramer inpugnanit: ex- ereitationes de peccato Erna; 'aduerfus Taylorum, Haun, 27797. 8) Töllner tbeologifche Unterfuchungen ı. B. 2. St. fun ae —— und iheologiſche Aufſatae 2 Th. Aug- e dil. de peruerlitate humana morali Gottingae, 1796. 4. anck Menlchennamr und Menfchengröfßse in uns und fur alle . erreichbar, 2 Th. Fi 1799. 1801. 8 Zimm.er philolöphi= fch# Unterfuchung über den allgemeinen Verfall des menfchlichen Gelchlechts, 5 Th. Landshut, .1809,8, Löffler Abhandl. im Magazin für Prediger 6. B. ı. St (in seinen kleinen Schriften a.B. ı817,;, K äh ler eiri Wort in Beziehung auf natürliches . Verderben, in der Oppofitionsichrift für Chriftenthum und - Gottesgelahrheit von Klein und Schröter, 3. B. 5. Quar- talheſt. Rätze: was der Wille des Menſehen in moraliichen und religiölen Dingen aus eigner Krafı vermag. und wäs.er niche vermag, Leipzig, ıB20. 8. : Ad hifloriam huius doctrinae ef, G. Walch hiftoria' doctrinae de peccato originis, Jenae, 1758. Eiusdern dill. de pelagiauifmö anıe Pelagium, in eius ' wilcellaneis facri, I. Po/fins hiltoriae de contrauerlig; as Pelagius eiusque reliquiae mouerunt, libri ſeptem ed. 2. mitelod. 1655, 4. Jo. Horn comment. de [ententiis eorum - patrum,. quorurei ‚auatoritas ante Augultinum plurimum valuit, de peccato originali,. Gottingae, ıßor. 4. Cramer Abh, in der Fortletzung von Bo/fuet Weltgelchichte 3. B. Ja b- Jonsky de peccato originali per lumen rationis etiam .geptili- . bus cognito in eius opulcnlis ed, Te Waren T. IV. Lugd, Batav. 1813. $ 2 i

| 1441 J | ns J F % wer ; ne N 293 rs i So cu a 5. 88. BE ; N 0 { . EN i ®.- ' er j eccato orig'nis (habituali) opponi folent peccata

actualia f), . Confituuntur antem [pecies diuerlae pom eatorum aclualium, ita vt ı) ratione habila argumenti legis, quae violetur, peccata et commillionis et omillio- nis®); 2) obiecti, contra quod peccetur, peccata, quae

"kontra Deum, contra alios homines, contra nosmet äpios commiltamus“); 3) /ubiecti peccantis, voluntaria &F inuoluniaria °); 4) ipfius facti, peccata interna tex- -.

' terna”), abfolutaet hypotketica, propria et alienaf), leuiora et grauiora®), manentia") et remilibilia difin- ''guantur. Inter pecrata praecipue grauia et mortalia') ° zeferuut, et clamantia'), ilemque peceatum ®) in [piris tum fanetum. Quae quidem formülae ex 'pluribus ;.

J

r . # 4 2 % 5 ' "feripturae faerae eflatis depromtae ſuutꝰ). R —F a) Peccata actualla vulgo dicuntur, quae fponte committimug; petcato originis vim fuam non exferente, Alii violationes' legie diuinae fingulas intelligunt. - Vox ipfas peccatum, ſenſu diuer- so ſumiiur. | 4 ae |

- b) Ad eiusmadi diferimen (in verbis quidem potius, quam in rd ipla polen) eruendum! efiata adhiberi. poflunt, quae in ev. . Maıth. c. 15, v. 42. W. c. 7, v. 25. ev. Luoae c.-12, v. 47. . er. Io. c. d, v, 20. epiſt. Jacobi c. 4, v. 17. legunur, eo) Ch. er. Marcic. 1, v2, le. 0 000 | d) De eiusmodi peecatis, quae voluntaria dicimut, lermo ft in ep. ad Hebraeös e. 10, v.26., Ad peccata involuntgria. per- finent‘ a) pecc. ignorantiae quae, vel inyincibilis. dicityr (quan- h —— notio peccati, @uchrate definita et intellecta, in eiusmö- . di. facta non cadit, Jo. ev. c. 19, v. 22, 24. vel vinuibilie . Actorum 0..3, V. 17. © 17, v. 50, ı ad’ Timoch. c. 3, v. 136° ad Hebraeog. & 9. v. 7.) P:) peco. ex infirmitaie oriynda,, Maıth. eviı c. 26, v, 41, y) pecc. praecipitantiae [. temeri- tatis, ep. ad Galatas ©: 6, v. 2. , Cir, de: his diuifionibus. . „Baumgarten de peccatis contra, fine, cum et ex confcien- ‚Na commillis. Hal. '1750. 4: Zöllner iheologische Unten

-

ſuchungen 1. B. a. Su e) Dicuntur etiam peccata cordis, oris, operis De: vtroque ge- nöte, et intetmis et exteinis, fermo ef in epifl, ad Romans ©. 6, v. 12. Je internis efr. Malıh. ev. c. 9, ve 40, 15, V. 19% 0.25, v. 28. De eiternis Maik, ev. a. 13. v. 36..ep. ad —— Romanoe c. 3, v. 12. fl. | | H Laudantut loca Ezech. 6'353, v8 Io. w ad v. 14. ad- y’ Rn R & Eur —— 21 22 Ze x ? A: ; N" Ephefiöos od, van “0 © ar

4

e

{ Y

!

/ . 4 2 R i \ » . 3 & 3 > . J x 5

9 Diuerlos Dessen gradus fcriptura facra pluribus locie mmr- "it,v.c. Math. ev. o. ı2, v.2%4 Kucae c, 12, v. 47. il. Io. er: c. 19, % 11. ı epift. ad, Timoth. c. 5, v. 8, =

} . . e 2

) Prouocant ad locum Jo. er. c. 9. v. 41, vbi de peccatis, quäs

"dicuntur, ignorantiae ſermo Ss

I) Pecasıa mortalia appelları solent, quae ab homiriibus jarıs re- - " genitis (smendatis) confilio deliberato committuntur, quippe

uae hominem vita priuant /Ipirimali, Loco Joannis, ex que

Li. Baec formula delinnta elt, epifl. 1, c. 5, v; 16. [q: emnino de * „daliotis grauillimis fermo eſt, quaa hominem pdenae poſt mor- ‚. tem futurae. gbnoxium teddunt, fine de peccatoribus Be * ; &ibus, qui nullam lenriunt malefactoruni poenitenfiam; Peccatis » mortalibus, opponüntüur. vanielia, quas köme iem emendatues

coniilio haud deliberato committiis Sub peccatis clamantibns, quae utis öppönuntur, vel mani- ſeſta intelligamt, vel ea, quae ita funt atrogia, vt Deus poenam

(7. eorwm neque neque differat. Phraſis wopica omnino

ex locis quibusdam ibrorum diuinorum deſumta elt, ad fäcta

ö usedam fingula Ipectantuibus Genef. c. 23, v. 1 @. 1% v

8. 23. (coll: c. 18, v. 20.) Exod. o. 3, v. 7; 9. Deuteron; ©. 15,

v. 9. Epifl. Jacobi c. 5 v. 4. \ 2 at in) Notio huius peccdti (dikerfiinode conflitute} originem duxit e leuis Math: ev. c. is: v..3ı1, lg Marci c.5 v. 28. 11 ZLucae c. 12. v. 10. vbi phralis 4 Ts ayıov inpietatem et malignitatem hotat Pharifaeorund,. qui spi-

. ritum diüinum, quo -ıuuante Jefus facta. infignia ediderat, ag-

niofcere nolebant, ſed priucinem daemönum malorım (Sata- nam) horum factofum dicebant auctorem. fr. Jo: Müfaeus differt. theol. dapeccato in Ipiritum f. Viteb: 1668. 4. Walck progrr. X. de pecasto in fpiriium $. Jenae, 175: 1760. 4. 2. Flatt Unterluchung der Sünde wider den heiligen Geiſt, 1770. Hirt de logomachiis circa doatrinam de petcarg in Spiritum S! obuiis, in eius facris variis, Viteb; Koppe

rogr. quo ſenſu peccato in Bi ſ. vertia a Chrifto negata Ric Bortingee; 2781. 4. ’eber dubitativües' aduerfus

Koppii [ententiam de fenfa, quo pedcato in Spir. 8, venia a Chri-

- "Bo negata fuerit.. Lipl: 1782. 4. Fr. Semler Zween bi-

bliſcho Lehrbegriffe von der chriflichen Toleranz, und. dem

wider&hriftlichen Abfalle, Neuftadt au der Orla, 1784. 8. Cramer theologilche Nebenarbeiten 3, Th, Lehmann differt. (praelide Noeffeli) de peccato "blaspliemiae in Spir. $. Hal; i792: 8 Ludovw: Nitzfch progr. de peccato ‚homini cauendo, quanquam in hominetu non cadente, Viteh. . 2802. 4 Felder neues Magasin für Religionslehrer, 1810. 3. Heft. De Weste die Sünde wider den heiligen Geill, Berlin, 1819. 8. _ # | 5) Ceterum quadruplox potiſſimum commeihörstur ſtatus hominis deprauatus, xt) ſtatus ferwituiis, epill· ad Romanos c. 6, v. 16. ». 0.7, % ig... 2 Petrt c. 2, v. ig. 3) fatus fecuriatis tarnalis, Sad Timotk. c. a, v. 26. ad Ephefios c; 4, v.18: 5) ſtatus hkypocrifeos; 2 ad Timörh. ©. 3, v. 5'ad Ticum & 3,16: 4) Itatus obdarationis,; Mutiſi. iv; 6; 15, wu 19;

Pe:

\.

-

L 0}

Y

1 > Re d i J De RE ee... nu.n - 2 4 ad Corinthk. c. 5, v. 14. ad Romanos c. 11, %. 2. Hissiis ztibus epponitur flatus Jibersatis ſiue gratiae, epiſt. ad Roma- 08 c.6, v. 14. A. v. 18. 0.7, v. 25, do.er. c. 8, v. 32. & 898. 7 Vor ee Pfhraſibus diuerfis, in quibus plures tropicae dbs « r N «6 4* er “o . veniunt, Jibri diuini Naui Foederis conditionem generis humani vitiofitäte deprauatam’ deferibunt*), inprimis, . qualis ea fuit tempore Chrifi, quo deprauatio Hla tanto- Pere inualuerat, vt ſumma apparetet inflituti onius- dam diuini, hominibus ſeruandis emendandisque apti, neceflitas. Praerigüe huc pertinent, quaę de regnob) Satauae, de mundo‘), de:[aeculo' praelente dicuntur, cui regrum diainumm opponitur“); uni ze a) Conditionem iftam deprauatam appellänt inimichtam, quad .. "Deum inter hominesque fuerit, ad Romanos c. 8, v. 7. 8. ad Coloff. c. ı, v. 21. 3 Joannis 0.5, v/’4—6. ep. Jacodt 6. 2, v. 25 fl. mortem, epift. lo. c. 3, v. ı% ev. Io. -.. 00,5, v. 24. ſtatum feruipusis,: lo. ev. @. 8. v. 5% [ ad Roma- 2 nos c. c. 6, v. 6. q. 7, v. 25. ad.Philipp.‘c. 2, vw. a2, ad Titum ec. 3. v. 5. ep Iacobt co. ı, ve Ale. caliginem. Io ev.c. 3, 8..19.. av. Matih. 04 Y. 26, Act, c. 26, sw. 18, ad Romanos c. 13,9. 13, ı epill. Io. c. 2, v. 6. ı Perl m 1 vV) Ignorantiä quippo hominum, ſumma mdrum deprauatid, at-, que wiſeria ad’ regnum refertur Satanae Actt. C. 26, v. 16.

000 Lacoae.c. 10, v. 18. ad Epkoſios o. 2, v.i. 2. 3. 0. 6, v. 12 ad Cole fl. c l; v. 18 ad ebraeos c. 2 AL 14. C#5 6. ya r a fl, Hommes: veritäti ad. virtuti repugnantes diountuf fill. Sata-

nae Io. ev. c. 8 vs 41, 1do.c. 3, v. 8 10.13. Actt. ö. I er 16) Phrasos.noopös, di eiwe, (aroe)' homines: defsribunt Trofaudos,' * gui ad coetum Chriſtianum accedere .nolueraut X Fo, ev. c. 73 E WI. 614 v. 31. 005 16, v 18, €. 17, pluribus locis. ep. ad . —— 0.6, v. ad Coimtklt. ı c. %.pluribus locis) fine nfums arque indalem eiusmodi hominum ‚deprauatam, 1. epift.

x

*

Io. c,2, V. 16. . Nacobl [6 4, v. 4. d) Maıch, ev. c. 12, v. a8. e. 13, v. 58. epifl. ad Coloff e;: u; : vıl. - Ch.adhan$ H Tietmann progr. de miferia = Beccati Lipſiae. i1815. 4. Böhme über: die Lehre von der Sühde (vd. $. 85. nota di} er Del

- 3 .. —8 F Y

Sn „- * Pr, *

% v EZ Ne er £

. THEOLOGIAE DOGMATICAB. "U SPARS POSTERTOR

DOCTRINA DE BEGNO DIVINO, PEB itsvM CHRI- = ° STm NVNTIATO ATOVE INSTITVTO. .

} 4

PRIMA.

DE. PERSONA. NATVRA, DIGNFTATE IESY CHRISTI * DIVINITVS AD HOMINES MISSI.

| $. gar a

firutma. Nomiris Diuini erga homines gra-

die et bensuolenils eos per. filium ſuum in terram legan- dum miſeriae ac deprauationi, in quam delapfi füerant,

eripere (Imperium et.opera Satanae defiruere)ah aeternis inde deoreuillst*); jampridem, praecipue per prophetas gentis Inddicae Melfiam proditurum regnumque coeleße nuntiantesb), faluberrimam copditionis humanae immu- tallonom fapientifime praeparauerat. Prodiit igitur lelas tempore conflituto et maxime opportuno, qui et ipfe Chriſtum (Melbam) ſeſe arpellauit, etla discipulis Chriftus declaratus eft‘). |

a) Saepius Apofloli haec Dei decretz FR v. e

- epili, ad Ephefios c. ı, v. 4. ad Romanos 6. 8, v- 28. fq. =

ad Thefjalonn. c; 2. v. 35.14, 2 ad Timoth- c. 2, v- 9. 40.

.. Praedicatur [umma Dei erga homines gratia ex his decretis Dei "+" atque inflitutis cofilpicua, Jo. er. c. i, y. 17. e. 3, v. 16, epift. " ad Romanos 5, v. 8. I. c. 8, v. B. ad Epkafıos ce 3, v. 55H, aad Timoih, c. 1,1. 9% 10. ad Ticumc. 3, vw al,

ed, v. 4 Di (add. epill. ad Galaic. vu lg) °

6) Chr, $: 25. vbi de vaticintis prophetarum V. T; dilferaimus. Fuetunt olim, qui mmultum tibuerent ıypis V. T. et petſonali- bus realibus I titualibus; i. e. adumbrationibus fymboli- | eib Meflias eiusue fatorum aut beneficiorum, vel perſona vel kiſtituto quodam V. T. Deo volenio propterea expreflis, ve patum hominihus illo terhpere viuentikus notitia quasdam (ob-

J \

4

148 | * —— N \

Mizior quideln) Meflise-proditui atqus regni Mefliani contio-

\ rs rgbrer, partim' hominibüs.. Meflae ‚temipore in vita verfaturis dig-- ' its eius’"Mefliana ° oertius- perluaderetur. Cir. Dav. Mi-,

+ -schaelis Entwurf der typifchen -Gortesgelabrheit, 2. Auflage, “7° Göringen und Braunfchweig, 3763. 8. ‚Blafche [yllemati-

-C: fcher Commentar: über, den Brief an die Hebräer, 1 Th. Leip- .

ip 8. Ebendeſſeltben neue Aufklärung über. die Molai- = [ghe Typologie, Jena, 1789. 8. Menok on über die eherne "Schlange u. f. w. Frankfürt, 1812, 8. - 4. Kanne Chriftus im st "alten: Pellament, # Th. Nürnberg, 1818. 8. Quanquam haec „s'»iheologia typica haud raro limites iuſtos tranfit, neque proba- 'ri-poteft, !Judaeis 'anre Chriftum viuentibus jmaginem perspicu-

-concedimus, in ſibris V. T. eiusmodi. faca, ouenta, inſtituta de-

prehendi, quas rationem moralem Deam inter hominesque in-

' 2" tercedentem ymboltice declarauerint, et -oecondmiam religionis atque doctrinam pesfectiorem quodammodo adumbrauerint,

“. Chr. Io. ev. e. 5, V. 14. -epiſt. ad Colafl. .c. 2,7. 16. 17. ad

Hebraeos c. 10, 7. ı, r,ad Corinth..o: 10, 4 ad Roma-

N

Rau Freimüthike Uäterhaltungett über: die Typologie, Erlan-

s g0n,'1785. 8. Grimm und Mus el: Stromata,:&, St. Griev- D,uch cömment, J. et Il de imaginibus Judaicis, . quibus au- _

ctor epiltolag ad Hebraees.in defctibenda: Melliae prouineia vſus

eft, Jenae, 1791.92, 4 Heinriohs excurlus.'3. iu jpfius

editione epiflolae ad Hebraees perpetua adnot, illuftratae, Got-'

an "tnBao, 1794. 8. Geterum de häcıafgumento_cfrsquge G. Müln tler, gom Glauben der Chyiftew, Th. 2. (Winterehur, 1816.) 8. i er & Aal egregie monuit. MN ae

r...h -

Koss, v. e. To. er. c. 1,v.42. c. A, V. 25. Lucae c. 23, nv. PB) wog Towardgornen, quse phralis,. Męſſam tanqyam prirtipem hpminum ‚omnium figpificans e Danielis c. 7. v. 13.

1 5 ie ; Io. ev. c. 1, v. 52. (coll. v. 50.)

ı%.’originem duxiti

Maude en. &.25,.8. Bi. 0:26, . 65. [g. ‚er.al..diuerlae obue- _

- ..mjent huius formylae, de Jelu adhibitae inierpretationes. G. —— rogr. Ha’ Alio u

ſiominis, Goitingas, 1776. 4. (in ejus - | .::@pulculis ı —3 T. U)- Feuma nan ſolutio quaeltignis 9 re:

Alius Dei freggenter. fe appellayerit filium hominis? Got-

>

nos c. 5, v. 14. Cohfra typelogiam. abtiquiorem, lcriplerun:

ra ae ee we ae „‚p),Notio Meflise in libris N. T. farmulis exprimitur ‘diuerlis: «)

—— de, 1740, 4. (ik eius" diſſert. fyllöge T. 1.) Rullmant in

«1, welchem. Sinne nennt lich Jeſuo des Menfchen. Sohn? Rinteln, ..3798,.% 2 Bien: Magazin für Religionsphilofophie u. ſ. w. Ba, Sc‘ su Auguftb ıheolegiiche Monmalchri | Scholten ſpecimen hermeneutico - theo ne Tov vıov Tov avdowner, Ultraiecti, 1809: $. - y) veos re 3 .Japıd, Match. qu. Cc. 9, 7429. Cal, v. 9. al. Ö) vos gow . :Meov, v, c. Match. ev. c. 16; v. ib. 28, v. 635. Marie. 28, v,61, Zucae e 4, v. 41. c. 22, v. 67.70. Io. o. ib. v. BG. o& 31,9. 27. Actt. c. 9,.v. 20. 22, Cfr. Koppe excur-

es 1. epiltölae ad Galaras addiıms (N. T. ‚greece perperta- '

adnotat. ılluflratum a Beni.: Koöppe Vol. VI, editio altera «ura: Du ' Tysbien,. Getinges, 279148,). Ilgen.commen.. da ne: w SE a re. a

N F

bendeſf. neues et te. ſ. w. .2:B 38° ‚Jahrgang ‚ı803, 2. Heft, ogicum de appellatio- _

r _

-

- * a N n

t 3 ra 4 —— 146 gun j

uone titulã fuii · Dei Meſſiae, hoc oſt vneto Jehouse ia libris ſa. cris ıribati, Jenae, 1795. 8. Ritter Abhandl. in Henken’s ' Mufeum für Reiigionswillenfchaft 3. B. 2. St. Kritik und Er- klärung des 2. Artikels des. chriftlichen Glaubens, Zerbfl, 1802. 8. 2) Zurm, Lucae ev. c. 2,'v. 11. : ko. c: 4 v. 42. Act. c. 13. v. 23. 1 epift. Io, c. 4, v. 1% Notionem lerustoris ip- ſum nomen Iness exprimit. Match, ev. c. ı, v. 21. Lucae e. ıu,rö.c2,v 2. Ci, Baumgarten .Beirachtung des Namens Jelu, Halle. 1765. Chryfander tentamen theol. de vera forma atque empbali nominis. lefu, Rint, 1951, 4. Quanquam lefus in exhibenda dignitatis fuae Mellianse profel- fione publica edmodum caute verlatus elt, ſuo tamen loco ac tempore cam perfpicue declarauit, fuam ipfins hac de re per- fusfionem lfanctilimam ac diuinam ſequutus. Ev. Match. c. ab, v. 185, DM c.27,v. ı1. Marcic. 3, v. 11. fg. Lucae c. 9, w 21. do. c. 4 v 25. lg... Cr. Hartmann Blicke in den Geift des Urchriltenthums, Düffeldorf, 1802. 8. Plark Gelchichte des Chriftenthums u. £ w. 1. B. S. 136. foleg. Nunquam vero Jesum exfpecrationihus Mellianis Judaseoram vul- ʒgariuin terreltribus indulfille, ex omni patet dictorum lactorum- que lesu Chrifli ferie, Cfr. quae infra de regno diuino difputa- buntyr. De ar mensia Incilsntilline teflantibus, lelumm re ve- ra doctorem fu En feruatoremque generis humani diuinitus con- ſiitutum et logarum, rd. $ 29 5.28. ß a 2 ME 9⏑B.. en _ Huic Seruatori, Ieſu Chriflo, naturam vere his nanam elle tribuendam', Tcriptura facra Noui Foederis argumentis formulisque docet maxime perfpicuis*), ſius ad ea nos conuerterimus, quae in euangeliis vel de Ieſu narrata vel ab ipfo dicta ioguntur, five effata contukeri- mus in epiftolis obuia. Idem vero, etfi homo fuit've- rus, omnes tamen,: qui voquam fuerunt, mortales, [eriptura facra hoc teflante, cum rerum diuinarumfei- entia atque ſumma agendi vi et eflicacia®), tum immu- - nitate“); a peccato, et virtute Deo probatiffima [upera- vit. Addunt praeterea euangeliflae‘),. Matthaeus. at« que Lucas, originem eius humanam haud vulgarem $uiffe, fed Iefum, qua hominem, a Maria virgine per - wi diuinamnatumele —34 N W a) Appellatur Jofus auO'gwsrer, vios avdpans, ayne. Mactk. ev. De v. 72. :Maroi c. 25, v. 39. Lucaæe o 25, v. 47. Ip. * B, v. 40. Acet. c. 17,%. 31. ad. Romunos c. 5. v. 16. 19. 2 ad Corimah. c. 13, v. 21. ı ad Timoth. c. 2, v. 5. Tribui- tur lesu et eo humanum (Lac. ev. c. 2%, v. 39. Matth.

e.26,v.26. 1. Je.c. ı, v. 14: ad Romanos c. ı, y. 3.) et apimus (Maschi e.. ec. 26,7. 58. Lucas c. 2, 1.40: 0 @

-

r -

1 x uzsan, 47 | M

N f \

23, v. 46.): Origo. eius humanı ‘commemoratmr Math. ur. e.

2. Lucaee. 1.2. 3. Io. c..1,.v.1% .ad Romanos:ce 1, v. 3

c. 9, v. 5: ad Gafaras 'c. 4, v4. ad Timorch: c.°5, m. 16.

ad Hebraeos c.'2. v. 1% 1.0?. Io c, 4, v. ı. Videmus

+ Ielum, alioram hominum more, corpore et animo ineselcontem, fata ac delideria bumana experiunde cognolceniem, lahnres hu- manos fobewnteih, morientem. 'Hue pertinent dffata evangelio- -- " zum fere..inalmera, itemqus ex.-.epillolis. ad. Phalippı.c. .2, v. 6. M. 1 Perioa, war. DM 3, v. 18. ad Hebraeos:c. 2, w.5.& ı ep loc 4 v.2.3..Cfr, Schmid progr. uexus dogmatis de natura Ieſu Chrifti vere humana cum vniuerfs mo- zum doctrina.ex N..T. libris demonſtratur, Jenae, ı809. 4;

. b). De his in fogg. difputabitar. . . ,

; Den Iefus in evang. Io. c. 8, v: 46. non tam viiluerle * "ad virae fuae [anctitatem, quam ad veräcitätem fuam prouocat ; XEvangeliſtae tamen et Apoltoli aperte declarauerunt, lelum pec- -" "<ata nulla commiſſiſſe, 1. ep. Io,.c,5,v.5.5. ı Petrt c. ı,

v. 19. «2,v. 22. 3 vV. 18. 2'ad Oorinh. c. 5, v. au T. " "Vita. Seruatoris ſanctiſſima ex euangeliis cognita, ipliusque do- ©:' ctrinae puritas ſumma moralis, teflimoniis illis egregie illuftram "2 dis inleruit. In ep. ad Hebraeos c. 4 v. 15. tea c.7

..""" docetur‘, 'Iesum: ab illa, quam homines experiri [oleant, procli-

vitate ad peccandum immunem fuille:":Proinde formulis dog ', matieis 9 docemug, Ieſum peccali et originalis et proprii im- . mundm full, avauoprnosay (inpeccabilitatem) ei vindicantes, "" "Neque' vero lefus non otuijfe ‚Peccare dicendus eſt, ſiquidem homo' fuit, er praeuntibus Matihaeo c, A. et Luca c. 4. a ge- nio malo ſollicitatus eſt \ita temen, vr’walantas "eius Yanctifli- miã cogliatiönidus extrinlecus excitalis’ftarim relilferer.). Chr! Walther difl. theol. de Chrifh‘ hominis ave; aornota. Vi- teb. 1640. 4. [% eids' differtatt,‘ theol. acad. nd. ab. Hoff manno, Viteb. 1753. 4) Baumgarten.dill. dd avauap- enge Chriſti eiusgue necellitate, Hal: 1780, 4, Erbftein Gedanken über die‘ Frage: ob der .Erlö er fündigen "konnte? ‘Meillen, 1787.'4,” Grimm od "Muüzel Strbmatä 2. St. Mich. Weöer progr. virtütig lefü integritätem noque ex ip- Aus peotelbnibue megun, ex’ actiomibus doceri pofle, - Viteb. 2796.5. 77 De, were

—* Te Pe | 4 d) Match... 2, v. 18—25. Lutae . a, v. 26 38. (poll, 50, 5, v. 25.) Noſtris quidem temperibns: non defuerunt, qui

coniectutam defenderent, duo priora vtriusque evangelii capita feriori aeuo ad eunngelium acceflilie,: ab alienis manibus pro-

e. fectas Wilbiam.s a freo enquiry into the authenticity ‘of the sl and 2 chäpt, of Matth..ed. 2. Lond. ıygg: 8. Seroch Ab- "handlung im Repertorienr für biblifche und ——— : Eiterauur. 9. S. Walther Verſueh vinas Ichrifimälsigen

. Beweiles, dafs Jöleph. der wahre Vater Chriſti ſey. Berlin. und -,. » Strallund, 1792. &. ‘Chr. Sehmidı Bibliothek für Kritik

.eı und Exegela-des N. T. 3. B:4. St. Königsemann prolulio x be are 4elu :Chrifti, Slesuici, 1807; 4.; Lud, Schmid: Un- .. zerlüchung über die. drei erften Evangelien, in f. Repertorium . nıBg- die ‚Literatur; der Bibel, il, Su; sig, 1803. 8, Cosar.

s K 2

x S /

J - [ 148 * F ° No x *

„Hort über: die heiden erſten Capitel im Er. Lacae, in Hen-

. ‚ıkan’s. Muleem u. [!w. ı. B. 5. und 4 St. Sequel t0 eccle-

‘> «bi 3

bær deinfantiae Ieſu Chriſti hi exhibitae authentia aique indole. Gryphisv. 1816. 2. Gær--

daltical reſearches, in. which the origim of ıhe introductory öbdpters ın Matthiew..and Luke is brought to: light from Jo- fephus eie. by Lohn Joues, London, -ı813, 8, Alıi vero autkentiam viriusque capitis, argumentis et .externis eg internis, reete vindicarunt. Piper exercitatio de genuina äuctoritäte ca-

pitis 1. .et'2. euangelii Mauh. Gryphisv. ımg 4 Velihu-

Se rn:gerettete Auctorität des ı. und 2. KapıMätthaei. Lemgo, 1771. Henke de euangelii Matth. interpolan- Frid.

do non corrupta. Helmflad. 1782..4. - Schmid. exa-

men integritatis duorum 'priorum capitum er. Matih. Lipſiae, 1791. 4. Oertel Anti-lolephilmus, Germanien, 1792. 8. Ras [vmbola ad quaeftionem de authentia capitis 1. et ll. ev. Matth.

‚. dilcutiendam. Erlapgse, 1795. 4 Griesbach epimetron ad ‚eommentarium criticum in graecum Mlatthaei: textum, Tenäe,

Son. 4. Süfskind [ymbolae ad illuftranda —— euange-

Jiorum laca, pars 1. et 2. Tubingae, 1802. 803. 4. Schu Koriae a Matihaeo atque Luca

dorf Beiträge zur Sprachcharacteriftk der Schrifilteller des N. T. Leipzig, ı8)6. 8 Alũ miraculum ex hifloria natali-

um Chrifti remouere fluduerunt, ita vt vel narrationem modi,

au lelus natus fuiflet, extraordinarü, [omniia tantum et vifioni-

_ „bus wibuereng, ‚atque iudiciis inde oriundig, vel mytkum fan.

ctum inelle dicerent. atque res iplas in facto poſitas ab iis di- flinguerent, quae pollquam lefus terram reliquilfet, per tradi- lionem piam et poeticam, facta illa exornantem, partim ex inti- ana lelu Chrifli veneratione, partim ex opinionibus ludaeorum atque vaticinio de„Mefla. virginis Alio future: (Zef, c. 7, v. 14.) oriundam accelliffent. Cfr. Chr. Sckmidı Bibliothek für Kritik und Exegefe des N. T. ı. B. 1..81. 3. St. Scherer

, Schrififoricher 3, St. I 8. Beiträge zur, Beförderung des vet- er

Religion, 10. Heft, . Herke neues

nun fiigen Denkens in

. Magazın für Religionspbilolophie. u. (.:w».3..B. 3. St. De fon-

; übus narzationis vd. Zerm. Niemeyer coniecturae ad illus

firaudum plurimorum N. T. [criptorym .Glentium de primordiis

oe

vitae lelu. Chrilli, Hal. 1790. mmon noua ‚opulcula . (De rat

thoeologica, Gottingae, 1803.

icınio laud. leflaise vd. K. Rofenmüller über die Geburt des Heilaudes von einer Jungfrau, in Gab ker Journal für auserlelene. theolagifche Lit- teratur, 1606, 2. Boatab St.) ae ale lelum,. quam- din in his terris viueret, vulgo filium Iofephi. ‘et Mariae verum effe iudicarım (.Matth: er. c..ı3, v5. !Marei c. 6, u 3. Lucae c. 4 vr. a2. Jo. c. 1, v. 4b. e. 6, v. 42.) et neque eeteros feriptores N. F. (praetet Matchaeum at Lucam) ‚della origine Ielu hominis. extraordinaria’ quieqnam expoluslle ‚nenne, vnde Matthaeus et Lucss narrationem “illam hauferint, : tus

Pr Proßtemur. item lubentiflime ‚. vittutem. ac dignitatem

ſummam iplius Seruatoris. ab illa fentensiarum dinerfitate non

pendere. Teneamuüs 'vero a) fidem hiſtoricam ittius närrationie

eo: ipfo ‚adftrui, quod.: Maithaeus vi Lucas hass. auunter angıBus mapnnelsftnros, ©: 1. v. 5.) eam commasmtarüs iſuis

* Prasfixerint, b) caulim quare Ielus inter -Iudases ‚vulgo Blius

oma

.

29: °

f)

Lofephi v verus habitus fuerit, - !eö: verlärt, Tofopbos Mariam, anıaquam leſum elle, duxeris - Tonne c) totamı Seruatoris vitam documenta, exhibere lucu ma efficacias .

Numipis Summi extraordinariae, atque hiftoriam ‚originis Chri- Kumanan femper ita elle corlideraridam, ve animum —e reliquam vitae lelu- Ghriſti Aendamwus 'Ch, Chr. "Flatt . obferustiones exegetico- dogmatitae-ad hifloriam ortus "Iefu diuini Lucae c. ı, v. 26. 38. relatam; Tubingas, 1809.

: 4. Eiusdem obſeruatt. "ad locum 'Luese -ı, 26. ſſ. pariicula ü. " Tub. ıg10.4. Oertel Anti - Iofephismue. Germanien, 1793.

‚..B. Gebauhr till. in qua probator, loſeph verum "ac

gem lefı patreni -E pure facra non fui J— Regiom.

1799 .

® -

= en Re J Eiusdem Iefu Chrifli Seruatoris naturam. aliiorem | er dd perfonaim Iefu Chuißi in librie N F. translatis; 2) ie, quae vninerfe de ratiene dicuntur, De- om inter atque Iefam intereedente atque.de cultu Iefu exhibendo; 3) commemorandis Yirtutibus: Iefu Chriſti, fatis, et operihus. Ac primam quidem frequenter.ap- pellatur Dei filius, immo vaicus Dei filjus,. primapius, mödo folenni declarstus. Quanquam his phrafibus haud saro dignitas Seruatoris Mefhana?) vurzuer/e. praedicatur; facile tamen vera pluriumforipturae ſacrae Iocorum in- terpretatio quiuis perfuadere poteſt, formulis landatis ‘fabiride eam potilimum Ieſu Ohrifi diguitatems. .celebra- | Ei, qua gaudeat, quatenus Deo.ea ratione fit Soniunctus, juad-in hominem chdat nullum;' atque elim anteguam fieret,. in coelis apud Dim. fuafit verſatiia. Qua de re effata b) quaedam euangeliorum Ioannei“) potilie mum, et epiltolarum ) Pauli conferanda Tüuni.. Immo videinus Apoftolos lefum interdum ———— 8 Chr. §., 90. nata c .·...

*) leſus abe ev. Maıth. ce. a1, v; oil. —8* e. 10, v. . ar. fg," Dei fe appellat,: 'quatenüs' Dee patri contun- nt N parem p perfecte noſeat. Cie. Io. er. e. 5,

u Ye 18 ff * 1, 9. 55. —8 vos, ne . otins referenda e 0 aria wir er igulardm us er mitte an 'efficaciam lm Paritura [AB pe De effatis er. lo. c. id, v. 29489. c. 18. 9. 10; B 17. v. 10. v. 22. I. diſ.

= (entlang interptetes, utruni Phralis var cam’ Deo

' ö \ 04

2 ı50 RER 2"

ı > ehni Dei.er.Chrifi osniunctionem indicet, quas ad totam Chri- .. Di nataram.pertineat, an 'potius. coniunctionem moraleın innu- - ». at perfectillimem... . ie ei van.

" e) Locus exltar claflieus in er, Io, c. ı, v. 18. Verbis qaippe 'n "Joanneis minimd ſolam lelu Chriſti Meflianam,. ſed naturam diuinam praedicari, reliqua docet huius totius ſerino-

-. mis ſeries, inprimis comparatio verlus ı8, et ı€, cum v. 1. 2. Celebratur enim fiatim. ab initio hujus prooemü conditio, qua Iefus fueriz gauilus, quum ante orbem condıtum in coelis apud Deam

- . verlaretur. Filius Dei vricus, qui lolus hoc [eufu (perfecuſſimo filius Dei dici potell (v, ı8.), propterea Aeyos appellatur, quod, änıequam homo factus eſt et in terra apparuit (v..ı%), ab ıni-

to inde (v. ı. ſqq.) apud Deum exllitit, Deo coniunctiflimus, oiusque ope tota rerum vniuerlitas creata eſt. Caula, quare lo»

annes hanc potiſſimum parte adbibuerit, doctrinam de natura

"Bein dieine bacroribus ſuis propoliturus, oplime ex viu fingnla-

“a vocabuli Apyos jntelligitur, qui illo 1empore in ——— se quodam Alexandrino (ex Philone potiſſimum cognolcendoy .

obtinuit. Chr. Keil eomment, Il. de doctoribus veteris eccle-

GRas culpa corruptae per Platonicas fentenüas "Theologiae libe-

. x sandis, Lipf. 1795. (in eins opufculis academicis, ‘coll. er ed. '

u .4@oldhorn, Lipſ. ıg21. 6. p ——— Paulus philoſophĩiſen-

ritileher und hiſtoriſcher Commentar über das Evangelium des

e "Johannes, ı. Hälfte,‘ Lübeck! 1804. 8. p- 5-52. Ballen-

filed: Philo und Johannes, Braunschweig, ı802. 8.‘ Lücke Commentar über die Schriften des Evangelilten. Johannes,..ı.

t "Theil, Bonn, 'i820. 8. S. 241, folgg. Aliı vodem doyos vel ex

I. wa verbi Aeyasy. hebraico --graeco,.- vel o notione [ubllanrini

. .doyos pailoi hica apud [cripiored profanoa obuia illuRrarg ma-

° " Juerunt, Mefliam a Deo promillum, fine interpretem Dei, ſineæ

-.: doctorem bamymım intelligentes. Cfr. Cramer. Beiträge zur-

Beförderung theplogilcher Kennmille, 1. Theil. Storr über

deu. weck der evabgelilchen Gefchichte ‘und der Briefe Johan-

nmis 8. 49. folgg: ' Herder von Gottes Sohn, der Welt Hoi“ Jend.u. [.w. S. 88. folgg. Tisimann de velligiis Gnollico-

:" "um in N. T.' fruftra’ tnaelitis, Lipfae, 2775. p. 162. I

ee ee in ‚ev. loannis .(Lipliae, 1816. 8.)

2 > I. Jufti’Abbandl, in, Paulus Memorabilien 1. $u Rufswurm Abhaudl.-in Augufti neueh thealogilchen Bläss ., em, 5..B. & S2 (dir. Augufti. ihenlogifche Monatsfchrift,

- Jahrgang 1801. 5. Het. . Quaeritur autem, 'quare loannes eius .* "mddı nötionem, qualem’ interpretes huius’genetig phtali o Au . gas Yindicant, x lo jndieauerit,: quod illo .tempore. hoc fen, Ju vlurpatum fuille argumentis philologicis doceri recte neque- at.. -Alii fub Aoyp vim diuinam, fiue lapientism.'diuinam forma .. perfonae- induram (L fapientjam, quae per emanationem @x -.. De&9 Bindieri) intelligugt , ad vlum .loquendi,. qui feriptis quibusdam. .V, T. apocryphis Atque verlionibus v T... Chaldai- . » _ eis antiquiaribus obtineat, prouocanies. Paulus Memorabi- lien 8, St.. Ziegler. Bemerkungen über das Evangelium Io-

„hannis in Gabler s neuellem theolog} chen Jayrnale, .B. 3, St. 1802. 4mmon prögr. de prologi Ioannig euangelifiae ,

Sonybus ei ſenſu. „Gotiingao, 1800. (in elusdem opulculis theo». .

\ )

154

a} x

Gottingae; 1803.) : Haze} Sehrififorſcher 3. B. 3. St. Lindemann Abhandl. in Eichhorn allgemeiner ' Biblio- tbek der biblifchen Litteratur 10. B. Heinrichs Abhband- ' lung io leinen Beiträgen zur Beförderung der theologilchen

F Willenfchatten, 1. B. 2. St. Neque vero rationes, quibus haee 1 fententia innititur, extra omnem bannen Ge funt. Cir.

Breifchneider ſyſtematiſche Darilellung der Dogmatik ‘und

Moral der apocryphilchen Schriften des A. T. S. 253. felgg.

Geterum de variis huius formulae iuterpretationibus cfr. CJemm

' diflert. de origine et fignificetione vocis Aoyey Io.ı, 1. caute et L —— inueſtiganda, Tubingae. 17668. 4. Sufskind ,

Abhandl. im Magazin für chriftliche Dogmatik und Moral, fort-

geleizt von Sülskind, 10. St. Euangelum Loamnis illullrauit

Kuinoel, Lipf. ı812.8. p. 65— 90. Quodli interpretationem

| „illam, per [upra innuimus, amplectimur, ad vlum vocabuli

Aoyos alexandrinumi philofophicum refpicientes (quo vworacır

| fignificauit, ante mundum conditum ex Deo profectam) ;- verba

v. ı. 2. lucom inde capiunt vberrimam. Bidem optime conue«

|

* ziunt, quae partim v. 4. 7. 8. 9. m v. 30. et 1%. tur, goippe-quse potius ee as vim dıuinam rına perlonae indutam innunnt, Cum loco laudaro er. Io. ehr. Apocal. c. 19, v. 18, d) Epifl. ad Romanos c. », v. 3, 4. vbi praecipue retio haben- da elt oppolitionis formularum uara sopne, et ars wYavu@_ eysworsns: Chr. Wurm progr. difleritur «de locis quibusdam epiftölace Pauli'ad Romanos, relurrectionis lelu Chrilti mentio- neom facienribus, Tubingae, 1819. 4. p. 4. (gg, Ad Homanos . ©. 8, v.3. Verba Pauli o Dsos_Tov seuru 10109 ruuyas lc fatis aperte ad priorem lefu Chrifli in coelis apud Deum pa- ırem verlantis condirionem refpieiunt. Idem valet .deloco ep.ad Galatas c. "4%, v. 4 add. ad Colefl. e- 1, v..ı5. coll. fegg. ad. -: Hebraeös c. 1, v. 3,0. coll. ed, v. 5. 2 " a) Nolumns quidem ad ea eflata prouocare, vbi ipfe neruns pro- ‚: bandi a lectione vel-parum pröbabili vel incerta Pendel. Feste c. 20, v. 28. ı. ad Timerh. c. 5, v. 16. Concedimus, quod - locum: attinet polleriorem,. lectiomem &soe. non elle- extra om- x nem dubitationem pofitam,. etli probabilitate gaudent magna. Cfr. de hae quatftione eritica Semler vindiciae vocis Heog

2- Timoth. 5, 16. obuine, Hal: 1754. 4 Mich: Weber

‚crifis loci Paul. ı Timorh. 3, 14: fl. Lipl. 1784. & Cramer

Nebenarbeiten zur: theologilchen' Littexatus, ä. Theil; Burch- - ° Kard .vindiciae lectionis Hsog ı 'Fimoth. 3, 16..!e codice A

lexandrino. up 1786. 4. Storr commentatio in locum ı Tim, 5. ı6. Tubingae, 1788: 4 Die Beyträge zur Beförderung

x

-

des vernünftigen Denkens in der 4, Heft, ı5. Heft;

Paulus neues:Repertorium für biblilche und morgenlämdifche ke neues Magaxin für ’Religionsphilofophie u! f[. w, 1. B. 5. St. Heinrichs excurfus in editione ab. ipfo curata: N. T. grae- ce perpetya adnotatione illufteatum edit. Kep PR Vol. VII, Got- Tingae, 1798. 8. Neque ad demonftrandun: id, quod volumts, ‚ea loca'vel ſatis apta videntur, vel plane fuficiunt quibus, vera vorabulorum xugsos, Duos, owrne interptpiatig ell ambigua (ov.

Litteratür, . B. N, 5. Paulus Memorabilien ı. St. Hen--

v N t

Lucas u, 1,10. 16. epik ad Tin ce. 2, vu 15. 2 Parse. ı, vAaıc2. 3 Lo. c. 5. . 20. (qui quidem loeus Ioanneus omni- no ita fefe habet,, vt pranomen orros, propter verum 21! ”rec- fius ad fubiectum remotius Soc, quam ad ſubiscrum Chriſti referatur), dubiumue maneı, quaenam verborum interpun.itin.cete- ris praeſtet, ep. ad Romanosc.9.v.5. De loco poftremo, cuius in-

„terpünctionem et interpretationem probabiliorem ego quoque, plu- ribus de tauls, hanc elle puio, ve tota pmoıs: & 0 emı nam

rwv Ysos etc. ad Chrifinm rseferaur', vid. Carpzo» diflert.

. 'acadd. p. 1375. fg Clemm difl. nexus verborum Pauli

Romm. 9, 5. expönitun et vindieatur, Tubingae, 1770, 4. :Woe/ffelt interpretatio er cap, 9. ep. ad Romm., in

eins opufculis T. I. p.. 158. ſſ. Koppe excirlus de hoc loco

in editione epiftolae ad Romanos ab ıplo curata. Flat adno- Stationts in loca quaedam epiſtolae ad Romanos, Tubingae,

2.81. Heinrichs Beiträge z. Beförderung theol. Wiffenfchafien. m

ı

——

- ut,

ı801. 4& Jujti Abhandl. in Paulus Memorabilien 1. St. Ch. Schmidı Abhandl. in Pasins Memorab: 7. St: Ch. Schmidt Biblöihek für Kririk und Exegele. des N. T. 2. B. 8. 2. St: Certum et, loſum his Ipcıs #eov appellari.: ev. Yo. c. 1, v. 12,.(vbi’dovos, qui eu apyn fuit wpos row Deor, 'iple diritur Hsos), Io. ev. & 20, ve ag epilt. ad HMebraeos ,c., 4 y 8. ſq. coll. v 3. "vu 12,, Apocal, ‚© 22, V. 6. 7. coll. V. 1 o 20. * u 5

—— “93. J

Chriflum, filium Dei, imaginem elle *) Dei, fine ma- ieſiatis dininae, ‚hominibus omnibus angelisque ſuperio-

„rer

- omnihus elle exhibendum ?), : a ), Epift ad Coloff. & ı, v. 15. .fq. ad Hebraeos ce. 1, v. 3.

» 8. Aa

4

ae J * RT

.. [3 .

' in hac orationis [erie ad. conditionem ſpectat beatillimam, et

*

), immo Deo parem”), eique cultum dieinum ab

"a ep. ad Corinckhi ec. 6 v: 4. add. Lo. ex. c. ur. 1% :

db) Epif. ad Ephef], c. i, vw. 21. |. ad Hebraeos c. 2, v. 14. e) Ep. Philipp. ce 2, v. 5.6, -Phralis sa swas To —R

quae voeibus uapgy Siov,“ natura Dei, iluftrandis inferuit,

maiellatis plenam-, in dua filiue Dei, priusquam homo fieret,

apud Deum fir verfarus. ' Cfr. de hoc loco Jar. Schultens vilſert. ad locum Philipp. c, 2, 5— 11. Lugd. Bat. 1745. (in

-

4 Porro [criptura facra noui foederis docet, Iefum

fylloge difl. philol. exeget.“ P. 1): Jo. Aug. Ernefti opus ,

cula tbeologica ed. 11. Lipfl. 1792. Niemeyer comment. ın locum Pauli ad. Philipp. ‘2, 5. . Hal. 179: 4. Keilit comment. 'I. er II. in loeum epifl. ad Philipp. a; 5. fl. Lip-

* Bae, "1805. 4. (in elus opulculis academicis, . call. et .ed,

Goldhorn, Lipf, 1823, p. 172.1). Martiniüber Philip- per 2, 6. in Gablers Joumal für auserlefene' theologilche

iteratur, 4. B. 1. St. Idem Paulus in eptfiala.ad Calofl. 'Iefu Chriſto habitare, ita vt per eum-fpectabilem fele exhibe- a. Sersator ipſe, etſi nunguam aperte. dixit, fe Doo patzi elle

[x 'c 2, v. 9, dieit, -maieltatem (f. waturam cellilimam) Dei ın.

N

3 a ; Se ® l b /

=

153

m rem, [stie, yerfpiane damen ei in av. 8, v. wg c. 14 y.9. eum, qui ipfum (Chriftann) con Bes De-

um pätrem confpexilfe,, quippe qui lelum ad . homjnes lega- viſſet, atque per ipfum et doceres homines, et Iacıa, edezar inſſignis, ‚hom nibus ſalutaria. .,

a). Iolui Fa docuit: in ev: Io. a. 5, v. Dr fe. fe Au- I am, Br vicarium Dei. pariter, atque Deum:patrem, ı tb us effe colsndum. Praeeipua. vero peilpieuitste Apo-

‚Roli de arloratione :diuina Iely Chriflo, ‘ad coelos euscto, ab -. :qmnibus exhibenda- loquuti funt, epifl: ad Phtlipp. ei 2, v. cc. ad Hebraeos c. 1, v. 5. M. quemadmodum ipſi talem J— "tum filio Dei —— wc dert. e. 1, v. 24 1 op. ad. Corinihh: c. 1, v. 3 loan. c. 1, 1.0. 5, u ar, ad Romanos dr. v. es 2 ep. adı Fimoth. c. 5, v. 21. "CH. F‘Cocta All. de gloria cu tus religgel Chrilto 'adferta, Tubingae, 2755.. 4. Danov eomment. de gloria Chrißi ex -’ ‚Pauli ſententia Pl 68. et 102. celobrata. Jenae, 1769: = ı ©. Tkalemann.progr. Chriſtum eodem, quo pätrem,:m -... do ‘cedemd auquo rau un x lo. c. b, v.

IP m. s

= Andimus item Sernator em lum potentiam aiqus . ftientiam ;: quae bumanam omaem faperet, ſibi tribaen- tem°),'et perſpicue profitentem, ſe olim in coelis Fuiffe ' apud Deum patrem, coelitus in terram :venilfeb):.ad

Patrem elle rediturum®), iterumque ea, quam olim to-

nuiſſet, conditione beala gauilurum, tempore autem confituto 9 hominibus appariturum, ad iudicium ſo- lemne infſituendum > olinesque morluos in vitam. rouo- candos. Haec omnia 'veroi ipfa Deo Patri tribuit aucio-

11°), quaeuis ipfus dicta et faota, ad maieſtatom Patris® inter homines illuſtrandam referens'), interpretem atque, legatım Dei fe appellans, Deum ipfo maiarem®), ‚Prag- sipua perl! pienitate Apofoli et virtutes diuinas, et opera diuina Ieſu Chrifi, olim apud Deum verlati, iterumque

ad coelos cuecti celebrant*). Iidem vero etiam doeent, |

Chriſtum, tanguam legatum Dei mandata eius. in terra exfequutum elle‘), dignitatem ſammam a, Deo acoepille‘), ‚Tegaumiqus_ olim en Patri elle. Tedditn- tum)., a): Chr. ev. Maich, e. 28, v. 18. © 20,'V, 39 Jo. æ. ”, v. ad. c. 17, Vo 24 10% —— c. 21, v. 27. Io. c. G, v.

* —R

2 ; 155 oo. s. c. 16, v. 16. Nuuquam fibi omnipotoantiam aperte- viu- * —— neque omnifckum -[e appellat (oft. Mersien. = 13, v. 33, ). b) Cft. Zo. ev. c. 8, v. 58. Etenim, quam Sociniani com- mendarunt, verborum C;hrifli interpretatiio, antequam' Abraa- ,.zmme nauıs eft, equdem iam dininitus - dellisatus fueram ‘ad rauincıam Meflae adminıflrandam, a) non permittit, vt ver- f Din 68. command, 57. nexy ſatiq: commodo jungamus, quem Iodzei, quibuscum lelus:l. ]. loquitur, intelligere potuerint, 12 prepterea'paulo durier apparet, quod defenlnres eis ia ver- is. oyw aus .‚elliplin admittere cogunpur, cuius admittendag rationem idoneam in ‚verbis dehderamus. Cfr. . ‚de .hoc l. Theniuz progr. &sponitur laetitia Ahraami, Dresdae, 2759. 4 Eiurdem progr. ſuper diem: Chilli ab Abraame vi- ... fm,’ Friederic, 1760. 4 Ziegler Abhandl.in Hanke Ma ganm für Religionsphilolephie u. ſ. w. 5. B. 2. St. Storril - opulcul»= academica etc. Vol. 1IL Add. ev, Io. c. 3, v. 13. vw. 3. 'Phrafin quippe: de coelo delcendifle, : h. L -non mm legatrionem Chrilti divipam, quam originem eins coele- Siem innuere, cum ipfa docet formularum xaraßässır et _ara- Bewysıv oppoßtio, tum locus Io. c. 5, v. 31. iq. Add, Zo. «. ‚6v62,0.33,v 3 c ı6,v.28: (Doederleinius devi .,. et vhu formulae, Chriftum de coelo veniifle, in eius opuscn- Vs theologicig, Jenae, i789. 8.). Io. c. 17. v. 6. Verba Ie - Su’ Ghrilli de ea feliciiute glorig/a, quam olim,. priusuam ‚homo fieret, apud Deum iam habuerit, intelligenda elle iu- dicamus, propter ipfa verba v. 5. cum phrafibus hoc capite !: : [übpe .obuüs: ov ‚us awsgular,. et mwaga as aänldev/, item- | que cum v. 24. comıparanda. ‘Chr. de hoc effato Noeffelci FR bpuscula’ ad interpretationem -lacrarum feripturar. laſcic. r. »Ah (Hal. 1787. 8.)-comment. IH. Gabler naueltes theol, Joyur+ „nal, 2. B. 2. St. 1799. u u €) Praeter nonnulla eorum effatorum, qua ode (nota b.) lau- dauimus, cfr. Io.ev. c. 7, v. 33. c. 8. v. 1. c. 12, v. 32. & .4, v. 4. 12. c. 16, v. 5. 16. c. 17, v. 13. 6; » „.d) De locis hue [pettantibus er. Matth. c. 2%. 25, Io, c. 5. jufra n videbimus. en 9 PER er . ) V._& Maith. ev. e. aß, v. 18. c. 11, v. 27 Jo. c. 17, v. 2. „ehr 10, v. 22. 26. 27. ae we Ve. Io. ev. e. 11, v. 4. c. re. 28. e. 173 v. 4. = 8) Io: er. c. 4, v. 34. c. 5, v2.50 c. 6, v. 88. v. 57. 0.14, v. 28.

.

[777

“h) Potentia er eflicacia, diuina Ieſu Cbriſti, "in coelis apud Deum !:. Pätrem verfantis, ſeienzia ſumma omnia complectens

‚. eelebragus ep. ad Philipp. c. 3, v. 22.,ad Ephefios.c. 1, Ye "20. iq. 2 Perri c ı, vw. 5.. Ia. er. c. 21, v. 17. ı ad Co- -(Sizlachh. c. A, V. §. \ Apodäl. c. 3, v. 23. lelum ante orbem - econditum in coelis apud Deum patrem fuille, atque coelitus . in terram venille, loannes potifimum et Paulus docuerunt,

‚do. er q. 1, . à 309,1 ep Io. c.ı,v..2.ı ad Cerinthh..c ‚25, 147. ad Codall 44 17. Creasio totius .rerum: mi-

2

t

ft

*

x x n Ri \

Ei s j . So 2. 2 = i [a 155 ,„ wlan

J = = . } .

- R 2 \ % * - t verfitatis Roy tribuitur m ed.-lon.c, v, vd..10. Edrum 5 Ir pe intefpretatio,. qui loanmem de ereatiode mersli (emen-

one hominum) h. 1. cogitalle exiltimanf, neque cum: ver- bis ipfis [atis-commode coneiliari poteſt, neque iis, quae vr. 1..2..de ($. 92. meta c.) accommodata- eſt. Add. epilt. ad Oodofi c. 1, v. 16.: Q uam tota disputa-

tionis Paulinae feries iis interpretibus, qui ſilium Dei

a «) mondum: demoniirari, potuit, :

emendatorem generis humani potius, quam mundi creatorem.

- .celebrari exiflimant, qupdammodo fäuet;. ea tamen loci ex

ratio, quae notionem ereationis proprie ſie dicias verbis aulinis ineſſe ſtatuit, non tantum ſatis commode cum eadem

aorationis ferie comnectitur, [ed skin eff, 0 *

& den li verbo url per e Spectato [ignificationem creationis moralis inhäerere, 2) - fi quis illaın moralem commatis 16. interpretationem amplecti

volustit, pariter ‚in explicando v. 15; relieta vulgari verborum fignificatione per ambages incedat necelle efl. Add. v. ı7.

QOuae quidem- verba de conferustione et ernatione ecchöfiae

Chriftianae intelligi recte nori“pollünt, mili illa verlug 15, 16; interpretatio moralis fuerit probata. Cir, ep. ad Ephefios c. 3, v. 9. ı ep. ad Corinihh. c. B, v. 6. ad -Hebracos c, 1, v.

. 363. 10—12. Griesbach r. de mundo a patre . condito per Filium, Jenae, RR Töllner Un.

t

terfuchungen 3. B. 1.:5t. Paudus Memorabilien, 4: SE?

ep. ad Philipp. c. a, y. 8. ad Hebraeos c. 3,9 ce 5,

8. a. op. ad Corintäh. c..5, v. 25. '

N

I) ep. ad Philipp. e. 2, v. 9. ad Ephafios c. 1, v. 20. I. .m) op, 2. ad Corinikh. 27 15, v. 2% 28. Deus. Ieſa Chriſti Do-

minus appellatur 1. ep, ad Corincklt. c. 3. v. 23.6. 11, v. 3-

,— Libri ad haoc - doctrinam didlicam N. F, de natura lelu

Chrifi diuina illußrandam pertinentes: ı) de filo Dei ſenſu

dogmatico: Io. We/felius dill. facrae Leidenfes, Lugd.

Bar. 1721. 4 Fr. Walch difl. de Chrilto Dei filio proprio,

x Gottingae, 1766. 4 Zacharise de vlu dogmatico nominis

filii Dei, Gottingae, 1768. Dresde dill. I. er Il. de aeterno Dei filio, Viteb. 1775. 4. Zeibdich diſſ. flius Dei ——— nitus rebus omnibus antiquior, Gerao, 1778. 4. Danov.

“r comment. I: II. Ielus Chriftus filius Dei, lenae, 1776. fg. & _E. Maier difl. de filio-Dei, Erlangae,. 1787. 4. Uhle de

4.

26

\

lefu Chrifto vere. Dei filio, Hannov. 1795. 8 Add, Pots-

rogr. formülae dicendi dees o ware Inos Xpıse breuis expo- bie Gottingae, :ı810. 4 4mmon die Lehre von dem Soh- ne Gottes u. ſ. w. in [. Magazin für chriltliche Prediger 2. B- a. St. Hannover und Leipzig, 1817: 8. 2) de locis loameis et Paulinis Ielu Chrifto naturam diuinam vipdicantibus vniuer- fe: Grimm wheologiae loannese Specimen I. et Il. Lipliae, 1770 1773. & ‚A. Titimann progr. lelus, Deus et Serua- tor euangelio Io. demonftratur, Viteb. 1778. 4 6. Semler

ff, I. et IL. carmina quaedam apoftelica, quibus euidentiflime demonftratur, Serustorem noftrum, lelum Chriftum elle verum Deun et verum hominem, Hal. rn 177%. 4 Schmid prögr. qua Apoltolorum Idannis ‚er, Pauli. de natura

* \

J 156 mm

'. Chrifti quam waxime eonfentire demonftrater, Ienae, ı802. &, „n‘ Kleuker Sohannes, ‚Petrus und Paulus als Chriltologen be-

‚vs trachtet, Riga,. 2765. 8. 5,.de netura lefu Chrilti dininse, qua-

.. “Jen: linterae ‚iacrae: exponunt, vniuerle: Danov lecorum:quo- , zundam Icripturde, lacras diuiniuntem. Chrifti probamium expla- natio denae, 1779. 8. Fremling diſſ. de diuinitato leſu

.“ Chriſti ex. cuctis N. T. adſeria. Lund. 1790. 4. ‘Ueber dieje- nis · n Kiellen des N. T, welche die Perſon lelu Chrifli betreffen, -u. Helmliädı; 179%. 8. Soheibel exegetlche Fragmente in 7 Koecıhan’s, Leitichrift.fırChrifieouihum und Gottesgelahrheit, "3. BR 3. Heft. Sıutigartund ‚Tübingen. 1816. 8. Alias com-

. mentauones ad. dogzrinam publicam fpeeiantes pallim. lauda- 5 wuimus $. 92. noõta c. :e. $. 93. 'nota-c, d.:6, 96. nota b.

| ©. 0 Quaeßtum eſt inter Theologos, num literis ſacris Veteris Teflamenti eiüsdem doetriuae.de natura Ieſu " Chrifi Hiuima velfigia conlineantur? Cuius quidem rei demonſiralio variis proſecto diſſieultatibus eſt obnoxis, ef prrtim ad iooa, quae de nuntio quodam Dei ita lo- quuntur, tauquam plane norj differat ab iplo Deo’), partim ad eflata, quibus Deus a Deo fiue Domino diſtin- guiturP), partim ad ea, qguge in libris V. T. fabinde de filio Dei praedicantur“), prouocatum fuerit. a ra) Ofr. Genef: c. 16, v. 7. 9. 15. c. 18, v. 1. 2. 13. c. 21, v. 17. 19. cd, vw ıd. 12. Exod. c. 3, v. 2. 4. Iudicium c. 6,v'1ı.124'22.25 0 13, v. 5. 19. 18. Vierque vero aliis locis v, ©. Gonosſ. e, 16, v. 10. 11. e. 22,'v. 16. aceuratius ab altero diflingutur. Nüns fubiectorum , permutationis caulam «. idoneam ex mdole: et ingenio [ermonis prifci Hebreeotum tepe- tendam elle plures interpreies docuerunt.. €) Genef. c. 19. v. 2% (repetitio vocabuli lchona ‚loco prono- "0, minis adhiberi powit.) Pf. 45, v. 8. Structure verborum ‚ambigua, neque ex vlu vocabuli panbe fequitur, fubiecto, quod „aueior Intellexerit. diuinitatem tribui. Pf. 1106, ı.. Etli conce- ', diur, Plalmum effe Mellianum, verba tamen auctoris non ita compartata lunt, vi interpreiem de natura Meflise diuina cogi- tare iubeant. d) Extra omnem dubitationem pofitum eſt, Deum'in libris V. T. . ““ "faepenumero patrem appelları, non tantum totius gentis fudai- see, (Deuteron e. 32, v. 5. 18. !Iefı c. 63, v. 16. Ierem. 0 5, v. 19. Malach. c. 1, v. 6. c. 3, v. 10.) [ed etiam homi- ‚num fingulorum, quibus praecipue faueat (Pf. 89, 27. lg. 1. , Ghronn. c. 29, v. 10. , 2 Semuel, c. 7, 7. 14.) Conllat et» iam phrafin: fAlius Det, ſ. fllii (liberi) Dei m V. T. ſenſu di- . verfn adhiberi, «) ratione. originis habita, Genef. c. 6, v. 2. »etr. opulcula mes exegetica , eritica, dogmatica tom. I. p, 309, fqg.) 8) de tultoribus vnius veri Dei, Deuteron. c. 1%.

4

r :

F X. de 2% Meinch e. 4, v. 23. N quedanı. eihico- Poli "Rico, qui ad totam gentem Iüdaconim Pertineat, v. c. Ex.

En cv 2 "Iertin! c..31, v. 20, 3) ad hommines linguloh,

‚, digftate exferna” Dei widdride eique prae Grterik " dilecros, magiftrassze,, Meſſiom-æxſ aDım. Loca pise- * , eipua, eum’in finem‘ lau an folita, vi päteret, Te} um Chri -

»6dhhlkam naturae ipfläs Dei partitipem, in Mris V. PAR .. ; mm „Depnappellaum. elle, a Deo genitum, ‚Dei Spirau ialtear Tium, haec ſunt: Pf. 2,7. Micha& c. 5, v. ı. Ief. c. 43,,v. ‚1:24. Prouerbb. e. 36, v4 . Dillentiunt vero.. interpretes ' "de

. —— dupliti: ) virum feripiores Jacri, his *

vpfatis, prozime quidem Melliam, an aliud [obiectum in mente ‚:babuerinz, 8) viruni hase effata, de Ehtilio iniellecıa, arm, Er _ _Chriftus gaudest, naturae Dei Fr SEO an M

äs a6.

sam eins

ud.» -. —J 8.986. Cosguoſeimu⸗ e litteris facris N.F. Yiramgaa Chrifüi

naturam alteri nexu iunctam elle intimo ?), qufeotem- .

pöre inceperit, quo A0y0s homo fieret, ‚ueque piſthao

vnquamb) ceflauerit. Quae quidem- perfualio ‚de Iefı .-

.Hsavdgunw ita comiparata. .eft, vt profeciö ad placita

ee Chriftianae. referri debeaty. et digni-

i näturae humanae declarandae, animis nofiris ad

attollendis, dęſideriisque lanetãſlimi⸗ ——

egregie confulat. j .a) Cir. loca obi lopie au is Dei ‚homo: faetus- alle, —* in

corpore endiejur. - Io. ev. c. ı, v. 4. Im (call. 16,. m BR. .cs6, 10h). ziep. To. e. 1,7. 2.2: 1. ep. ad Ti, moth..c. 3, v. 16. ad Galatas c. 4, v. 4..ad: Romanos. 2. 8

v3 Ceterum ‚litterae, fagrae feroper de.Iefu Chrilto,

de vna'per ond koquihtur, v. c, ı ep. ad Timoch. c. 2 E ; 2 —— v..6. ad Philipp, F 2, v5. fl. Ks;

N Qua de.ro tusa- —— atoraimque Iefa: ‚Chrifti hifkeria

et. Naturam humanam · etiamnum ei 'vindicandam elle,

ox iis ‚potilimum apparet, guae de reditu Chriſti olim exfpe-

: 'ctando eiusque RR futuris dicuntür, Proinde 0wisa db Ne

ei tribuitur r a —— e. 5, ‚1 21.

Haec omnia vero RL hand. paücis . doctrinam feripturae faerae fimpkeem accuratius defi- ' niendi conaminibus,; maltisque eoiripouerfiis in eccleia Ohrifliane excitatis. Primorom guden faeculorum do- ctores Chuiltianos. BEN in e⸗ widemus a

, r

,

- " ® - . Lo ® = F * ⁊X - J

TE NE: Ä st Jefum 20/09 appellatent cörpöre humano indulum, * 8 *

cẽamque perſnaſionem partim contra Docetas, [olam cor- oporis [peciem Ieſu tribuentes,. partim eontra eoe, qui corpus coeleſte per Msriam editum eſſe dicerent, ſtudio- fe defenderent‘)., Neque vero aodouratius vel animum ER Chrifti humanum a koyw dillinguere®),- vel de coniun- etiono duarum in.Chrilto naturarum differere folebant ante Origeneni, quiprimus hunc Jocum copiofius et Tub-

- . Ylius traotanit‘). Ab hoc.inde fempore contra eos quo-

"que disputatum ef; qui Ieſu homini vel animum omni-

no nullum tribuebant, vel’animum rationalem!) conce-

‘dere nolebant‘). FE |

: 4) De, hie Gnofticorum ſententũs vd. Irenasusadu. haer.l, Sc .. 21, , Tertull, pluribus locis praelertim im libro de carne C

ſti. Theodoret. ep. 145. Quum —— pariter atque ſan-

tentiae eorum qui originem leſu Chriſti humanam vulgari na-

j Xturae ordini prorſus accommodatam fuiſſo dicebant, Xbionitis et Carpocratianis (Orig. contra Cellum 1. 6. $. 61. Eusch. hiftor. ecdef. 1. 3.:c. 27. Iren. contra haer. |. ı. c. 25.) re- ;, Pugnaretur;; ..haec formula doctrinae orthodoxae inde prodüt?

conceptus ęſt Icfus de fpirku fancio, natus.ez Maria vYir- 'E gine (cf, mbolum apaflolicunr) 2 AT

x

LT .

'

b) Natura Ieſu Chriſti ſpiritualis ad'20Per, natura &ius humama ad oapxa referri ſolebat. Ignarius epilk ad: Ephell. c. 7. . Zaflinius Marti. Apol. —— 76. Irenaeus contra haer. rriVLSS. rg. L 6. c. 2. Tertait deame Chrilli c. 5; c. a : 38, aduerfus Praxeam c. 27. (quanquam ''Tertull. non vbique _eandem- hac de re . loquendi .ratipnem': tpauit. . ch. .de came © ‚Chnli 1.0.19. 0 von St Tor ... "HC. Origenes contra, Cellum 1. i. p. 81. La. 9.1.46 mas El. 6. 4. 47. ſq. de principüis 1. 2. c. 6, Satis' definite et perſpitue Aoyoy et m corpore, "er"ab animo lelu Chrifti-di- - Bänguis, aoiimanique lefa kumanum: rationdem) dopop,'" prids- : quanı homo fieret, <oniunctum ıfmille:deser. - le. " dj-Prascipuus huius fententise deferilor Appollinaris iunior Saee.

x

co, exit eo n ng e): Nouo illius actus, quo jefus homo factus elt, [atis mature formulis admodum diuerßs ‚declarari coepit (incarnatio, inhu-

.mapauio, allumtio naturae humanae etc.) è Ba "ra Ä AN

8. 982 * J a *

ı .. Poftquam fasoulo V. prinium per Neſtorium, pa- trisrchem Conflantinopolilanum:, „qui inprem. receptum Mariam Dei matrem (dsoroxoy). appellandi inprobaue-

-i

_— 259 %

rat*), deinde per Eutychen, ‚presbyterum Conflantino- politanum, qui suam tantum naluram: in-Chriflob) ad-

orandamı ella dixerat, controueifiae fatis acresexcitatae fuerant; in concilio Chalcedlonio-a. 45 1. formula conftis tüta eft accuratior: Ieſum Chriftam ynum 'elle,.e duabus naturis dinerfis.conflantem , ;asqie verum Deum'ac.ive- sum homisem‘).... Sed his decretis: prokiberi' vm nino non potuit, ‚quo minus: et::Neftarianiamus et.Entychias

nismus fiue Monophyfitismus. latias propagaretur‘, ? fwas-

que formulas defendere penkereiY). .Enafcebatar indp Saec. VIL »ous; cum. Monotlieletis*). ebntrouerſia, Teſu Ghrifo vnam tantum voluntatem trihuentibus,, graudteg inpugnatis. Condemnata qupquesmft Saec. IX.xdoetrina

ab Adoptianis‘) nropofita, quas-Nöhörianismo.tohaere- re videbatur *). Scholafiicorym. plerigue eam fequutidunt doctrinae formulam,- quam. eecleßa orthodoxa probäs

- wit, qnanquam multa fubtilius inuefligarunt"),; .

» a) Negare: putabätur Neftorius, duas. in ‘Chrifto ‚naluras' inter: fe | elle cömunetifimas (vnitione bypoftatica.) Damnatæ eſt Nr

rii formula’in concilio Ephefino a. 431.

bh) Docebat, quipps, inde ab eo teinpore quo Tefus hömo heret; intimam exititiffe maturae humanse arque diuinae coninnctionems

e) Contra eos, qui hane formulam inprobatunt, oditum elſt, « 493. evwrıxop Imperatoris Zenonis Haygici. i

*

1’ "a:

d) Auctoritatem Ipragcipuam Mansphyluse in Syria Saec, 6, nacıj .

- “Sant, duce Iacobo Baradaeo, SDR a4) Poftquam Imperatoros Graeci Saee. VII. Heraclius“ et Con- ſtans 11.) eontrouerßäs hac.de ‚re. exeitatas odietis componsrd fruftra 'conati, fuerant; doctrina Monotheletarum in ‚conciliq ‘Conftantinop. a. 680. cdndeninata el! ° Par: 8) Adfirmabant enim,' lefüm, ratione naturae eius huinänae habicd! eatenus elle flium Dei, quatenus eum gratia diuina. flium ad! optauerit. Damnati ſunt in concilio Francof. a, 794...

ur,

. .

g) Non defuerunt Saec. VI. qui Aphrartodocetae , dicerentur a .o

a8

Docetis oriundi,

.b) Difputstonibus et contrauerliis ad incarnationem Ieſu Chrifß. _

fpectantibus iuncta fuit concertatio de virginitate Mariae perpe- tua, a multis acriter -defenfa, Sed netue Irequens zur adelgur lelu Chrifti 'commemorätio, neque locus ev. Math. c. i, v. 25. ad litem prorfus componendam, fafficit, I:

j

A —V

ns

&

!

160 J

NMouis controuerfüs tempore emendationis fauro» rum, inprimis de praefentfa*) corposis et langainis Leſu Ghrifi in coena facra, exoitatis, per Formulam Concor- dise atque Martini Chemnitii aliorumque.T'heologorum Confelionis Lutheranae opera et ſtudio ꝰ) dortrina de dua- bus in Chriflo naturis ita coepit accuratius atque ſubti- Hius .confitui, vt partim modus coniunctionis duarum leßa Chriſti usturarum, eiusgue ‚preedicata, partim, quas inde fluerent, propefitiones atque:eflata formulis. osvfis exponerentar, : Ab, illo inde: teınpore! formula publica ecclefiae noftyerdocet“), vnionem duarum Chri- Ri naturarum elle realen, fiue ellentinlem, perſonalom, ſupersaaturalem, inſeparabilem. Deriuantur inde no- tioues communienis naturarum ) et communicationis idiomatum*) itemmque propoſitiones perſonalesf) et idio- zmaticae?), quarum tria genera conflitui:folent, genus sÖıonomtixov, apotelesmaticum, maiellaticum. - Natue see Chrifli humanae haec praedicata tribui ſolent: in- tegritas (perfectio, veritas), avanaprnoıa, dyvnogaoıa, Aunocœcto, immortalitas, pulcritude >).: Difceferunt tamen ‘a variis partibus huius iheorise-st, finguli et fa- miliae quaedam Chriſtianorum; multigue Theologorum recentiorum in iis, quae fibri facri de natyr&.Jefu Chri- ſti humana atque diuina fimplicius (absqua-omni fubtili- tete dialectice) tradiderunt, äcghiefcunt, neque accura- tlüs definienda exſtimant, quae limites intelligentiae hu- manae ſęriptos excedunt. Ceterum, quae in ecclefa Chriftiena de natura. Chrilti diuina et'coniunctione inti- ma, Chriflum inter atque Deum patrem intgrcedente ‚disputata füerint, infra videbimus in doctrina de trini-

tete pertractanda. x ei 0) Quod Lutherus contra Zwinglium adfirmaueret, corpori et ‚Tanguini Chrifti propter -caniunctionem inimam maturae huma- nae et diuinae omnjpraelentijam elle vindicandam, necelle fuit,

anlam praeberes loco de communicatione idiomamım viriusque naturae fübtilius pertractando, - Luckerus ab aduerlariis Eu-

- v

.„„

=

[2

....... 46 tychieriifmi - aceufatus eſt, id quad diis de caufie etiam ru accjdit.

b) Acgellerunt varii geueris toptrouerliae minores, v. c, de quae .

*

n .

2 .

>

. ‚(ex omnipatentia eius diuina explicanda), qualem Helmſtadienſes defendebant, vel abfoluta (ex ipla communı.a- . tione idiomatum deriuanda), Theologis probata Würtember-

Rione: liceatne narurae Chrifli hbumanae per fe fpectatae aı- tributa vındicare diuina? (id.quod polt Lutherum ZefsAu-

fiws defendere "fiudyit in libro: adlertio ıeftementi Chiilti,

1574.) aique de omaoipraelentia corporis Chuilli vel Theo logi

genfibus,

‘e) Libri fymbolici. docent, Klum Dei,. ex eſſenta Dei patris ah

aeternis inde genitum, ‚milertum generis humani in milericm fumuram ex peccato griundam delaplı (cr... $. go, nota a.) in ter-, ram venille, et naturam humanam in corpfıre Mariae virgiuis

. per Spiritum diumym creatam aflumlille, vi homines a yıle-

ria peccati liberare,'et Dao reeonciliare poller. Ufr. ıria ym. bola orcumen. p. 1. [[. edit. Rechenb. Catechifmus :maio: artic. 2. p. 49%. . Articuliı Smalcalda, part, I, n. 4. p. 502. . Formula Conc. epit. p. 608, declar. p. 766. Iſſ. 1lla vero ‘nal turae humanae allumtio (incarnatio,. ınhumanatio) ita facya

‚el, vı.aatura diviga ei bumana ab illo inde iempore vnam e-

andemque perl[onam (rgsorayevor).eficerent,. vnum Chriflum,'

vere Deum, vere kominem. Conf. Sugufl.artic. 2. Forın. : Conc.' epit. p.,606. Nouo aczus (vnitionis) in [chelis theolo- ‚gicis diftingujtur . a.notione fiatus inde oriundi. (vnionis peilo. nalis file hypoflaiicae). Hanc vnionem elle realem atque per- fonalem, eamque. accidille aguyzurwe, arpsneus eywpscus, edıasgsrwr, avalduorus, libri fymbolicı pluribus locis declaranı,

a2

z ae deelar, artic.8. p- 762. iq. 773. 777. Symb. 4:ha-

Alii Tiheologi de eadem. vnione praedicarunt, eam neque

naturslem eſſe (eſſentialem), neque accidentalem, neque mylii-

cam, neque moralem, neque.externam, neque verbalem, neque

-

praedicamentalem, neque [scramentalem,

) Phralis: communio, Jſ. communicario naturarum, oceurrit in

Form. Cone. declar. p. 765.-769. 777.: 782. epit.

wittit.

.I. Communio naturarum vnio eſt perlonalis (tanquam Ross), Dive

ea ratio mutua duarum in Chriſto natufarum, qua fit, ve alıe

ra alteri fit propria (vt diuina natura hominis, humana Ali, Dei eflfe recge dicarur.} Prouocatım eft ad loca Icripiurage I.” «) vbi et oaof lelu Chrifli et nveuße' praedicatur, ‘ad Roma- nos e. 1, v, 3.4 1 ep. Petri c. 3, v. 18, 4) vbi vel de natura Chrißi_ diuina (fius de Chrifto filio Dei) aliquid praedicatur, od proprie naturae humanae (fine lefu homini, compeiit, vel de natura Chrifti humana (ſius de lefu hoinine) alıquid -e. nuntiatur, quod 'proprie ad naturam diuinam (Que ad Alum : Dei) perimei, v.c. ı Cnrinthh, e. 2, v. B. c. 16, v. 47. ad . Galatas ® 4, v. 4. ad Romanosc. 8, v. 32. Sa

6) Communicationis idiomatum (vd, Formula -Conc. declar. pı.

77%, 778.y nhtio haec eft, vt ea ratio mutua duarum in Chrilio

. maturarum intelligatur, ſecundum qyam vträque ea poſſidei, ..quae alteri ſunt propria, . quatenus viriusque ellsatia hoc 44

P) . * - - . ı a

. v x % - 162 vr \ ee —8 D propalitiones perſonalas (in libris quidem [ymbolics nonꝰ pro- poſũae, in feriptis vero Theologorum dogmaticorum obuiae, qui hune locum ſubtilius tractäuere) enuntiationes dicuntur, - ae illam naturarum commmunionem {nota d.) amplius illuftrant, ita vt proxime non ad naturas ipfas pertineaht, [ed ad perlo- - nam. et concreta naturarum. Quo quidem genere comprehen- : duntur «&) quae toti perlonae concretum: naturae vel diuinae vel bumanae tanquam praedicatum tribuunt (v. c. Chriltus eft filius.Dei ſ. eſt filius hominis), 9) quae de concreto naturae eoncretum alterius, naturae tanquam praedicatum enuntiant: v- e. ı Corinthh. c. 15, v. 47. Mass. 5 u: otidni eonımunicationis idiomatum (nota e.) accuratius decla- randae propolitiones inferuiunt Zdiomaticae, quae ab illis per- fonalibus ita differust, vt praedicatum cuiusuis eiusmodi enun- giationis jdiomaticae idiomate quodam ſius attributo continea- tur, quod vel alterutri naturae vel concreto totius perfonae tri- . buitur. Formula_Cone. decar. art. 8. p. 770. 0. wia difiin- guit harım propolitionum genera: 1) quae idiojnata (praedi- cata) naturae (ſiuo humanae ſiue diuinae) vel toti perfonae, vel concreto alterutrius naturae tribuunt (Theologi appellant genus sdsoromrior, J. atiributionem). 2) quae eiusmodi opera I. fa- . cta, quäe ad muaus Chrilti mediajorium ſpectant, vel de perlona yota praedicant (ep. ad Galatas ce. 5, v. 15.) vel de concreie naturas diuinao ep. Zo. c. 3, v. 8.) vel de.concreto natu- rae humanae, ı al Timoth. c. 2, v. 6. (Theologi appellant genus amworsisouarınov.) 5) quae de abilracto naturae huma- nae idiomata naturae diuinae praedicant, v. c. natura Chriſti humana eft omnipraelens (Theologi appellant genus maieltati- cum [. aurnuarımor). Illius vero generis primi («dıomeusson) sres potillimum /pecies diftinguuntur, -vocibusque infigniuntur zechnicis, non in ipfa quidem formula Concordiae, {ed apud alios Theologos: a) ayrıdocıs, emuntiata, quibus totı perſonas aliquid tribuitur, quod alterutri naturae conuenit, v. e. Ja. ev. ec. 6, v. 51. b) vom zur Bsrwv, phrales, quae de con- creto naturae humanae virtutem naturae diuinae praedicant,. v. c. Io. ee. c. 3, r. 13. ) xowwra rww ardownıyum, ſ. ıdıo- sosmoss, formulae,. quae da -concreto naturae diuinae virtutem naturae humanae enuntiant, v. c. filius Dei mortuus eſt et fe- pultus. Ne ee ia feriptura facra N. T. non tantum oag& | Tel Chnilli a avevgarı diltinguitur (nota d.) led etiam farmu- Ilae de perfona lelu Chrilti adhiberi folitae ita, vfurpantur, vt aliae quidem v. c. 0 vsos rov ardowrov, o Inoss) ad huma- nam, aliae (vt a svgcor, 0 veos Ta Htov) ad diuinam eius natu- ram praecipue referantur, itemque @nuntiationes obueniunt, qui- bus eiusmodi prbpofitiones contineautur, idiomaticse, et ſubin- . de declaratur, guatenus aliquid de lelu praedicetur .(v. c. ep» ad Romanos c. ı, v. 4.); minime tamen fcriptores lacri, ' quum formulis illis et enuntiationibus vterentur, leges certas et Iubıili- tare philofophica conſtitutas ita lequuti funt, vt doctrinam il- lam integram de communicatione idiomatum, qualefh Ichdae ‚excoluerunt theologicae, talem in codice ſacro deprehendere li» ceat, \ b) Integritatem naturae Chriſti humanae' propterea viridicamus, quod ei nihi desfl, quod ad naturam vere humanam perline-

R .nae (l0y9).

=

-—

\ 2 \ 4 welän 163 * 1 . x 1 ar. Of. fymb. Athan. Form; Conc. epit, p. 610. De ayp- puoryag cfr. 9. 91. Catech. maior artic. 2. p. 495. Form, Conc. p. 648. Avunocraosav habet, quatenus nunquam ſola exftisit, fed coniunctiſima fait coucrero naturas diui- adem notio aliis verbis ita exprimitur, vt natu- sam Chrifti humanam in diuina ſubſiſtere dicamus (srvrooracıe.) . Naturae lofu Chrifli diuinae praeexiltentia, omnipotentia, ) omnipraelentia, omnilcientia, immuiabilitas tribuitur, Doctrinanz N. F. ad naturam Chrifli diuinam pertinentem lupra cognoui- ., mus $. 92. 93: 94. Libri ad doctrinam de toniunctione viriusque naturae conferendi: Se/necker repetitio doctrinae de communicatione idiomatum, Francof. 1581. 8, Eiusdem The- fes de proprietaribus duarum naturarum in (:hrifto, lenae, 1590. 8. Marti,.Chehnittius de duabusin Chrilto naturis, lenae, 1579, jterumque 1591. Schröder twact. de reali' communications , idiomatum in doctrida de perfona Chrilli, Giellaa, 1606. 8, . hummius comment. de maieltäte . Chriſti Heauduwron, Tubingae, ı621. Ekard tract, de communic, 'idiomatum, !- - Lipf. 1655. 8. Dannkawer Chriftolophia Argentor. 1638, 8. Calouius examen doctrinae publicae eecl. reformatorum - etc. Viteb, 1677. 4. Calizti de perlona Chrifli programma- _. ‚tum et differtt. fafciculus, Helmliod. 1685. :4. 4. Er neſte excurfus in lectionibus eius academicis ‚m epill..ad Hebraeog (ed. Dindorf,) Lipf. 179%. 8. Jac, Flart meletemata pbilofophico- theologica, Tubingae, 1759. & Pfaff dill. da inſluxu [ententiae ——— de communicatione idiomatumi in praxin fidei et pietatis, Tubingae, 1720. 4. Jablonsky- dilquif. de actu nazurali et perlonali in Chrifto, in eius opulcu« lis, ed. de Water T. IV. Lügd. Batav. 1815. 8. De ar-- . tributis naturae Chrilti humanas cfr. Pfaf.filiber de: inperfo» nalitste et ——— humanae Chriſti naturae, Tubingae, 2722. Jac. Baumga rten .dill. de avurocasıg et svonose- , og bumanae Chrifti naturae, Hal. 17585, 4. 4 Ernefli or - pulcyla ıheologica Pe 395. fl. De avauopsmae cfr. qui ad 9 - 91. nota c. laudati funt.-- Ad hilloriam huius doctrinae, prae- - .ter eos, qui hiftoriam dogmatum (,hriflianoram vniuerfe tru- etayerunt, cfr. Cramer ber die Schicklale der Lehre von der. Perſon Chrifti, iu feiner Fortferzung von ZBo/fwets Welt-_ gelchichte 4. BB I. Planck prolufio 1, M. obleruationep : - uaedam in primam doctrinae de naturis Chriſti hiftoriam, Cottingae, 1787.89. MW. Schmid progt, verae Neltorii de wnione naturarum in Chrifto [ententiae explicatio, lenas, 1793, 4. Eiusdem progr. quo Eutychis de vnione naturarum in Chrifto lenteutia illuftratur, lenae, 1794 4. Jablonskydi- . ‚Sort. de origine et fundamento Neltorianilmi, eiusdemgue ing a nua in Nefforianilmum inquifitio, in eius opulculis ed. de Wi ser, T, IV, Lugd. Batar. 1813, 8.

%

N

\

_PAHTIS POSTERIORIS SECTIO SECVNDA. DE REGNO DIVINO PER CHRISTYM NVNTIATO ET

INSTITVIO. ,;

A. PARTICVLA PRIOR. De notsone, 'ambitu, bonis praeßahti/fimie regni diuini.

100. Niſioria renelationum diuinarum, guae codice facro V. et N. T , comprebenduntur, ideam fanctamı grauili- mieque naturae humanae Audiis ac deſideriis coniunctis- fimam exhibet.regni diuini, i.v.inllitulorum diuinorum, nexu interuo cohaerentium, ad vnuam’eundemque fi-. hem primarium [pectantinm, vt falus hominum vera at- que acterna coguitioni et adorationi verae Numinis Su- premi magis'magisque promouendas et adiuuandae, lan- quam fundamento fuperflruatur. ° Quae quidem. idea, in libris V. T. feußm feufimque adumbrata, et fatis pö- tilimum atque infitutis populi Iudaici adnexa, in li- „bris N. F} perfecte explicata eft et illüfrsta®). Vide- "mus quippe lefum, fiatim ab initio vitae ſuae publicae, exordium ipflitutionis Suae inde duceriem, quo! re-

| gnum diuinum ſiue coelefle proxime inſtans vuntiauil?),

ceterösque fermones fuos huie notioni regni diuisi ejus- . que felicitatis perpetuo adnectentem. Quod voiuerfam . huius phrafeos admodum multa tomplecientis vötionem attinet, noua indicatur eademque praeſtantior homiuum rerumque humaneruin conditio fine oeconomia, Deo au- ctore per Iefum Chriftum infituends, ab antiquiſſi mis inde temporihus .praeparata°).. Quodli de regno illo

. -tanquam inchvato ac praefente agitur, “in promiu el,

totum fignificari coetum ftatumque .haminum, qui per Chrillum ad veram ct rertam Dei coguofceudi colendi-

[un

. * R a j ; . Li Ds gu 165 \ i

‚que rationern 'perducti fuerint, nulla..dieeritminis gen- tium ratione habita, de rebus‘alim'faturis laetiflima quae- que £perantes*). Sin huius regni canquam futuriꝰ) montio iniicitur, vſus huius formulae ad illam pertinet proborum etDei et Ieſu Chrifli caltorum condtionem perfectilimam, . atque felicifimam, in aeternum futuram, quae in coelis æxſpectonda eft (cui praeparandae regnum Dei praefens inferuit). . Huius regni caufa Iefus fe aliquando , fübito et inprouilo, tempore, quod Deo patri foli coguitum | fit, "fe reditarum eſſe nuntiat, 'ita quidem,. vt homigi- bus appareat, dodetque, eo tempore hunc ordinem' mundi vilibilem cellaturum effe, mortuos 'onınes in vi- tam rediluros, atque iudicium foleane (extremum) de hominibus omnidm gentium infitutum inf). Felicita- tem ipfam in illo regno exfpectandam modo ſermono pröprio deferibit, modo imaginibus a vita terreſtei de- - Tumtis?). F Eee

4) Notio,regnt diuint cobaerer nationi papuli_Jehouae.. prae ceteris conleerati atque deuauı, iampridem in Pentateuche ſatis er[picue propofitas. Per Jegislationem poullimum Sinatticam “Inter ludaeos forma einitatts theocratica. exftiiit, quae hünc opulum lehouae foli adorando ‚‚.er fiduciae inconcuffae in be. nignitdte [umma atque porentia Dei (cuius dücumenıa ‚Iuculen- tiſſima Indaeis contingebant) posendae [anctiffinie obftringeret. Ex quo tempore Iudaei regiögs, vieariis. [ehouae, ſubeſſo coe- - ° ‚perant, idea regni dinini magis magisque adumbrata'eft, prae- Ta una ex{pectatio itifler laenflime (vaticiniis prophe- ltarum celebrata) —32 olim prodituri, in perpetuum regnatu- ri, theocrstiam omnibus numeris abſolutam, ad ceteras quoque xentes fpectaturam, inflauraturi. Cfr. quae ad'g.- 25. de vauıci- -_ ziis Mellianis difpatata ſunt. Phrafin ipfäm: regnum coelefle -" (diuimum) apud Denielem c. 2, v. 44. (cell, 7, 14.) depreben- dimus. Quanquam Iudaei tempore Chriſti viuentes - nor a | . Ss in Omnibus dogmatibus de regno Melliano eonfentiebant, - rvrulgo tämen ex[pectere folebant, ludaeos per Mefliam ad im- |‘ .perium terreltre' aeternum, fplendidilimum, felicitatis plenum ‚peruenturgs effe. .Cfr. de placitis Iudalcis Schesftgen diſſ. de regno coelorum, in'veius horis hebraicis et talmudıcis in N. T. Vol. I.: (Dresdae,et Lipſ. 1755. 4) pe 11247. M. "Rhenferd dl, de ſaeculo futuro in Meufchenii libro; N, T. ex Talmude illuftratum . p. 1116. MWicfiuy di. - de faeculo hoc et futuro, in eodsm Meufchenit lihro p. 1171. - DM Berthold: chrifiologia Iudaeorum Ieſu Apoftolorumque e".. aetste (Erlangae, 1811.) $. 57. ſqq. Kalfar biblificbe Theo- > Aogie, 1. Theil, Erlangae, ı813.:8. 6. a6 . Sufsckind .<

A

E24

r

e

Ä Fi 66: Se

Abhandl. über die jüdifchen Begrifie vom Melliss u. [. w. im Flatt Magazin für. chriftliche Dogmatik und Moral, ır St. Bretfchneilder ſyſtematiſehe Darltellung der Dogmatik und Moral der apoeryphilchen Schriften des A, T. 1. B. ‚(Leipsig, 3805.) 8. 342, f. De idea regni diujni per totam oecona- miam et V. er N. F. adumbrara vniuerle cfr. Bresner

Abhandl, in Beats .heslogilcher Zeitlchrift 2. B. 5. Hefe,

3810. I, Hefs von dem Reiche Gottes, 2. Auflage, Zürich,

1781. 8. - Ebende[]. Kern der Lehre vom Reiche Gottes, Zü- rich‘, 18129. 8, Fr. Yoigtlaender der Plan des Reiches Gottes, Leipzig, ı820, 8.

& b) v. c. Maich, ev, c.4, v. 17, Marc c..ı, v. 1%. 15, Lucas

o. % v4, i

‚:.6) leſum Chriſtum de regno. terrefiri oxſtruendo, quale Iudasi

vulgares ex[pectirent, nunquam cpgitalle, cum-iota sius vita declarat, ab omni melimine externam ciuitatis Judaicae for- mam immutandi remotilima, tum fingulorum etiam effatorumm ' ratio et indoles, +) Nunquam de iis gloriatur, quae de Mef- fia prodituro inter Iudaeos praedicari vulgo folebant, immo aper-

re Peer: conßlium factorum [uorum ab imperio terreflri ca-

pellendo prorſus abhorrere, Io. ev, c. 6. v. 18. c. 18, v. 53. f. His minime repugnant, quae apud Matth. c. 21. Marcum

.»@. m. Lucam 0. 19 loannem c. ı2, delelu narrantur, Hie-

rololymas cum pompa [olenni ingrediente, fi modo caufa atque feries eorum, quae ıllo tempore acciderunt, recte intellecta fue-

: zit. 2) Euerlonem Hierofolymarım prope: inliantem nuntiapit,

Matth. c. 2% Marci c, 15. Lucae c. 19. c. 21. 5) Regnum diuinum non folis Iudaeis, neque his potillimum, [ed homint-

‚bus omnium ga deflinatum elle docuit ($. 15. $. 16.) et

fanctilime a

firmauit, oonditionem,, cui fatisfacere omnes opor-

. eat, qui huius regni partieipes fieri voluerint, veram elle totius

‚animi ssrayosey, v, c. Match, 0, 5, 8. 3. v. 20. c. 18, v. 3 4, c. 25, v, 94. . Io. e. 3, v. 3. 5, 4) De malis terreſtri- bus cum Äibi tum dilcipulis inftantibug faspe loquutus elt, iuf-

.- fitque difeipulos et amnibus huius vitae bonis atque gaudiis et

ipfi vitae terreflri Iubenter renuntiare, fi profellin conflans do- cirinae diuinae ita fleri woluerit, animumgne ad falutem con- 'vertere coeleftem. Cr, - Matth, c. 20, v. 26. I. c.aı, v. 33 f. Marci c.9, v. 30. fl. c. 10, v, 33. M, Zucae c 9, v. 18. IT. o. 18, v. 31, M. c. 23, v. 24. fl, add. Match. c. 5, v. 8. 11, 22. 19. 0, c 6, v. 19. ſq. 'c. 22, 2. 30. . Lucae c,6, v. 235. 5) Canfilium legatinnis [uae diuinae ad rectanı Dei cognitio-

mem, virtuteia perfsctiorem veramque [älutem kumanam. refli-

Zuendam, atque prompuendam [peetare declarauit, v. c, Matth,

eg V. 12. Iq. I, v. 28. Marcic, 12, v. 34, Lucas.

©. 9, v. 31.69. Io. c. 8. c. 31. M. c. 17, v. 6. 25, ſq. e. 18,

‚m 5%. I. Cfr. Reinhard Verluch über den Plan, welchen-

0. I. der Suiten der chrifllichen Religion sum Beften der Menfchen

1

;. aarwarf, S. 53. 1,

9. 33. ſſ. —— Abhandlung in Koe- hhe’s Zeitlchrift fir Chrillenthum und Gattesgelahrheit, 2. B. B. Heft, 8. 208. I. es

2 d) Ad ‚notionem, regrii diuiaj, iam praefentis, din hae terra par iplam doctzinae diuinas prapagauinnem —E basc eb

) \

=. - v %

u, fata pertigeng: Math, c. 1 uvm. 12. (Zus. c. 16, v. 16.)

Matili. o ı2, v. 29. 13, v. 24 So. v. 36—43, v. 52. Lu

mßmoratur. 6) Effata permulta, vbi haec potillimam notio u diuipi futuri fpectanda elt, in iis, quae-fequuntur, pertractandi

j

is cognofcemus,

2 9 De his, .‚dogmatibus praefertim locus clallicus adeundis efk

.,

„+

Masth. e. 24, 25. (coll. Marci c. 15. Lucae c, 17, v. 20 2

57. c. 21, v. 556.) Dilcipuli Iefum his. precibus adiiſſe di-

‚cuntur, vt il$ accuratius exponeret, quo tenıpare euentura el- ' fent, quae de excicio templi (Matth. <. 23. ex.) nuntiauerat, et, quaenam indicia reditum Chrifli, et finem hnius faeculi -

huius ſaeculi praeſentis vltimam, cuius limitibus regnum eſſiae in hac terra Iplendide inſtituendum contineatur) finem- que huius, mundi (excidio templi Hierololymitani 'futuro coniun- ctum) propeinftantem certo eflent monftratura. Refponlionis Iefu Chili capita primaria hbaec [unt: ı) tempora exiltent turbu-

lenta; fraudateres ‚varii prodibunt; vobis, Apoftoli mei, euange-

hum meum longe lateque propagaturis, omninoque [ectatori-

bus meis fidis vexationes inftant grauiflimae, quas fiducia in

auxilio Spiritus diuini repolita-et ex[pectatione vitae futurae _ Äuperetis. Matth. c. 24, v. 4—1ı14. Marci c. 13, v. 5-13.

Lucae. c. 21, v. 8—1ı9. 2) Tum Hierofolymae oppugnabun- tur, et euertentur. Match, c. 24, v. 15—22. Marci c. 15; v. 14 —20. Lucas c. 21, v. 20— 24. 5) lterum vos! moneo,

fedulo vobis caueatis. & Pfeudoprophetis et, dactoribus. vanis,

qui ‚illo. tdmpore prodituri funt, et dignitatem Meffianam vel fi vel aliis perperam vindicawri, Mash. ıc. 24, v. 25 26.

-Marci .c. 135, v 21. 22.25. 4) Etenim cum reditu Mellizse

veri (cum rediru meo ad iudicium aliquando fututo) longe ali-

. rer le habebit. Subito rediturus [um et inprouilo, neque haer

agevsıe, mea angullis ſpatii limitibug continebitur, ita Yyr vel locus certus, vbi veniam vel certum temporiö momentum, quo wegorosa mea incjpiat, obleruari pollit, Fed lopge, lateque efli-

caciam [uam exleret, iis omnibus, qui. poena digni fuerint, per-

niciofam. Marih. c. 24, v. 27. 28. (Vterque verlus ex alio Sermone Ieſu Chrifti. alio temmpore perorato delumtus el. CEr.

\,

Lucas c. 17, v.20—57.) 5) Poft calamitates et vexationes

illorum dierum (polt euerſionem Hierofolyniarum, aliquando, tempore incognilo) Jubito phaenomena inlolit3 et com- mutationes grauillimaa cerporuin coeleflium exiftent, atque ſi-

no inleruiemt ‚coelefts, quo conltet; me in eo efle, vt veniam.

J (Interpres graecus euange ii Matthaei hebraice Rue fyro «. cbal-

daice [cripti yocem Ding, i. q. agva, ‚efaigvns, [übito, grae- eo reddidir sußiews, cr. LXX. ad Tobi e. 5, v. 3.) Tam Pplan-

gent homines ompium gentium (meta poanarum grauillimo

et poenitentia ägitabuntur ‚qui, doctrinae . diuinae aures prae- bere, et animum emendare noluerunt) videbuntque hominis &- 'kum nubibus coeli-vecıam, potentia ſumma et maieſtate cohlpi- cuum. f{Aliquando ex eoelis sediturus ſum, ad iudicium ha-

‚bendum, ita vt ommibus appaream, omnesque hanc rapovasay . meam experiundo cognolcanı.) Quo facto, per genios cöeleltes

‚(peisteres ıniki prebäres ad. num ogetum cplligam, [nactum at

que €. 17, v. 20. 21. vbi Bugisıa Tu Heov viroque lenlu com-

[4

i

' 168 u N hbeatum. _ Maitth. c. 34, v. 29 31. Maret e. 1%, v. 34 227. Lucae c, aı, v. 25. 26. 27. 61 Vos autem difeipuli mei famı- Fares, quando illa viderisis (quae fupra nuntiaui, cfr. Match. c. 24, v. 15. ,), inde, velim, colligartis, propagationem euangelii ‘mei in hac terra felicillimam, melli fimilem , prope inftare.. E- ‚venient illa (v. ı5. D,) priusquam homires huius aetatie omnes mortvi fuerint. Hic iotus quidem ordo rerum vilibilis aliguan- do imnwtabitur (fine interibiı, mei vero fermones ntinquarh ‚.. redientur irriti (euentum habebunt certiffimum). Maık. c. 24 v. 32-35. Marc c.ı3,v. 38 —3ı, Lucae ec. 21, 7. 88-53, 7) Quod vero, diem illum (redirus mei ad indietum fururi) et horam attinet, hoc temporis momentum, foli Dee cognitum, et homines;, et angelos, Immo me ipfum (in hac ter ya verlangem) later, Tenearis modo, seporosv meam, aliis la- lutarem, aliis (qui poena digni fuerint) pernitiofam, fubito efle fituram, tempore, quo homines, non exipectauerint, et Magna morum deprauatio exfliterit, ideoque et vobis et, ompibus fe-

elatoribus meis femper vigilandum fore, ve animun feruent premium paratumque ad rationem coram domino, quocunque taıidem tempore venerit, reddendam, (Quae quidem admoni- 'tio parabolis pluribus illuftratur,) Match. c. 24, v. 36 Bi. Marci c 3, v. 32 :..37. Lucae c. 21, v, 34. 55. 36. Mash. c. 25. v, 2 50. 8) Iudieium quod reditum menm proxime excipiet ad homines omnium gentium fpectabit, - Quemadmo- dum‘, ‘Deo: volente, eos 'omnes, qui pre module facultatis et oppcrtunitatis fuppedirarae in caufa euangelii mei adinmanda e- - lahorauerint, et voluntati meae atque Dei patris latisfecerint,.. falutis regni diuini participes redılam, jta omnes, qui tardos ſe- fe geflerint ac negligentes , fupplicio graui keddentur obnoxii. "Mnauth,.c, 25, v. 51-46. Ceterum in loco Lucae parallelo (c. 21,) tractando praefertim 'obferuandum elt, Seruatotem fa- _ “tie pörfpieve indlicafle, poft‘ euerlionem Hierololymarum tempus j fnre feuius ambitum' Seruntor ipfe non definierit) , quo Hiero- Selymäe "äb aliis gentibus (hominibns Non-Iwdaeis) incolantur ‚et imperio adfligantur duro atque-contumeliolo; donec tempus

. poenae diuinae gentibus illis deftinarae {iudieji eitremi, eſr. v. ‘25. fl, aliquando apparuenit. _ De argumento horum_ vaticinio- rum, illins potilimum, quod loco Mauth, c. ah. 25. et’ loco Marci päral], legitur, maghopere quidem ;diffentiunt interpretes, Alii quippe forum fermanem lelu Chrifti, qui c. 24. Matib. a verfu inde 29. vsque ad finem c. 25. continetur, in eo’ verfari dicunt, vt iudicium extremum a Chriflo olim exerdendum nun.

fietur, er"mutationes grauilfimae .defcribantur, quae huic indi- ciq oöniunetae fint. futurae. . Alii [enfum zoslus vatichnil "(Mauch. ce 34, v. '29. DR. locisque Marci et Lucae‘parall. et Match. c. 25.) ad-exadium Hierofolymarum, 'interitum citiltatis

- "Iadaicas vietariam et fucceflum felicem, ne religio Chrifiana “gauifurä fit, - remunerationem proborum. Chrifli- fectstorum, et ‚res adiunotas referri volunt, ita ve Chriffns oraculum apud Matih. v. 4. inchoatum 'vna eademque fermönis ferie continu-

5 alfe cenſeamr. Alii.denique orarionem Chrifti, quae jnde a v. "a9 e. 24. Matth. locisque parallelis feguitur, partim de aäuen- 3°. eius imuilibili, die Chr quum Hierololymae euerterentur, .

Fi atgue vietona roligionio Ohriſtianas ſplondiſſtna inoiperet par-

+‘

v

2 \ * + J 2 l ug N ı „te

tim de adaentu Cliriſti slim furura, et: "indieio extremo. änter-

pretati ſunt. (Iuibulsmam argementis Justus eam ſequar horum . ..

© .sflaterum interpretationem, quam fupra paueis delineani, vhe- YAus exponitur in libro,meo: vonfmentarius exegetich -.dogmatl- eus in eos lefu:. Chrifti [ermones, .qui: de redim eius ad’ iudı- ciam kıruro 'et iwdicandi prouimcia ipfi demandata agunt, le- nae, 820. 8. pri 7 '- 210. p. 285 -—:508. p. 320 362.. Vbi

+ fimul commentaticnes exegeticae aliorum virorum, qui haeweffata. ‚. tractauerunt, laudarae ſunt. Coniecturam a nonnullis recsmıioris aeui intetpretibus propofitam,- Seruaiorem ipfum exiflimafle, - fe, tempore ee ne nen Que ſtatiut poſt ewe:fio-

. nem illam vilibili modo- reditwsum elle, in endem lıbso p. 94. _

faq. p. 50, I. et: alibi oppuynauimus; itemque p. 283 210. documus, .quare:cum b. Reilio (contmeh!. deargu. mento loci Mayh. 25, 31. ff. Lipl. 1809, 4. .cfr. Analekten u.

£& w. von -Keit und- Tzfehirner, 1. B. 3. St. a. Kel :4i13 opuloula.academiea, coll. et.ed. Gold horn, Lipl, 1821.

8. pr 136, M.) - comtendi nsqueat, 'Seruastorem Mauh. 25, 31.

A. tanıummodo .de. hominibus Non - Chriftianis: aliquando in, iudieium vocandis logpummm elle, immo porius Iententia anti- ‘quior recte fe habeat, Judirium-delcribi. äztremum;,s de .bomi-

"- anbus ommibus tempore, quod Deus -copflituerit, habehduny.

. Coterum.luhenter eoncedimus, phrafin ‚: qua Chriftus ventu- -

» yas-[iue regnum Dei venturum efje dioitur, non:vbigue de . reditu Chrifti-ad iudicium extremum futuro intelligeiidam elle, Mauh. ev. c. 10, v. 23. c: ı6,..v.28. Marei c;g v. 1. Luüsae & 9, v. 2. © 21,v. 34 fo. e. 14, vi. 2 318...

MM c. 16. v: 16. Cfr. commentarius mene fopra laud. ps 215.

- EM. p.-238. fl. p. 554. for. P. 398.0. Ad iudicium” verd exıre-

' mum, er reditum Serwatoris, iudicis · futuri, praeter loca :clalli. ca, quas fupra indicauimus, eiiam haec effata ſpectare perfua- _llimum nobis habemus: Match. c. 9, v. 19 -23. c. 15, v. 24-30. v. 56— 43. v. 47 50. c. 16, €. 27: ©. 26, v. 6%. > (quanquam oratio Chrifti hoc: loco er .parallelis Marci c. 14,

2.9. 62, Lucaec. 22,'v. 69. omnino plura eompleetium euenta).

y

» Luöae ce. ı2, v. 35 AB. c. 12, v.'8 'g, (coll. Mash. e. ıq,

v. 32.5 ſq.) © 12, 0.25-36 TIo. o. 5, v. 22 - 30. (elle

S, v. 17. fq)'c. 12, v. -47. ſq. e ar, v. 22. ſq. Che. dommen- .

tarius meus ete. p. 213. Iſ. p. 223. ſſ. p. 238. ſſ. p. 262. C p. 276. A. p. 362. OD. .p. 364. I. p: 39%. II. p. I EN

g) Eiusmodi imagines a vita torrefiri deſamtas, fermoni. doctorum

: Indaicorum illins aeui .accommödatas, deprehendimus: in fermo« - aibus:Ghrilti apud Matik. c. 8, v. 11. c. 19, v.28. ſq. c. 26,’ v. 29.' Lucae c. 22, v. 16. v. 30. Quo mimus vero Seruato-

“. rem de’ bonis gauditsque, ad indolem et vfum -huius corporis "terreliris pertieentibns olim exipeetandis cogitälle cenleamus, alia inpediunt effata, vbı-.lefus fertaroribus-duis feltcitatem praeftan-.

- siorem, coelefiem, aetersnam exſpettandam ae deliderandam rpponit. Eiusmodi loca-laudauimus nota c. 4. Cfr. inprimis —* ©. 22, v. 30. (Marci.c. ı2, v. 25. Lucae c. 20, v. 35.

. &p) Marct ev. c. 10,.v.'29.'fq, : Aceedit, quod phrales illae, locis ſypra in hac ipfa nota g. commemoratis obuiae, a gandiis ei bonis terroflgibus depromiae, its apparent /millinine, quas

\ 4 o

.

J

Pr

170 u in · nonnullis Ike Chriſti [ermonibus dd reguum diuinum futu- zum fpectantibus leguntur, quibus parebolam inelle nemo vn- quam dubitauir. Vid. Matoh. c. B,v. 11. Lucae c. 22, v. 50. coll. Lucae c, 12, v. 37. Mauh, c. 22, v. 2. M. c. 25, v. 10. Vid. Matik. c. 19, v. 38. coll. Imese ©. 19, v.' 17. 19. Ad ıotam hanc 6, praeter libros et: commentationes in nolia a. @&f, laudd. conferendi .[unt:. Koppe progr. de regno Melli- £.. as Gottingae, 1760. & Keil hiltoria rHogmatis de regno Mellige Chrifti' et Apoftolorum aetate, Liplize, 1781..4. (cum additamentis im eius opuſculis ackdemicis, ed. Goldhorn, p- 22. .\ Hebenfreit Abhandlımg in Zenke’s Ma- gain u. [. w. 2, B. 2. St. Otmar des Zweiten 624 Abbandlung in Henke’'s neuem Magazin u. ſ. w. I, Bd. 2. Su IV. Bd. 35. St. Harımann Blicke in den Geift -des Urchriftenthume, Düfleldort, 1803, 8. Scripiores mode lau- dati doctores diumos ipfos ab exfpectatione regui Meſſiani ter- reftris, quale Judaei fperabant, non: alienos fuille exiltimant. ; Alü in effatis lelu Chrilti et Apoltolorum, ipſius Ser- vatoris, explicanılis notionem regni diuini fublimiorem, a notĩo- ne iudeica plane diuerſam sonnerunt, quanquam de eo. diuerſi- mode’ iudicarımt, guousgue lelus et Apoltoli vulgaribus. Indaeo- sum: ſuas aetatib formulıs er ‚placitis ſeſe accommodauerint. S ei- Ler de regai a vatibus/ dininis Mellixe ipfiusgue populo promif- & vera natura atque indole, fectio. L: er ı. in eius opufculis . theoll, collsct. I. Storr comment. de notiond regni coele- - . Ris, in eius opufculis academicis etc..Vol. I. —— 1796.

8. Eines Ungenannten Abliandlung in Hencke ein u. f.w. 5.B. 5. St. Mtlow Abhandlung in Henke’s Magazin ‚6. B. 3. St. Erkermann theologilche Beyträge, 2. B. 1. St. Chrift. Flatt comment. de notione vocis fasalaa raw oo- eavomw, Tubingae, 1794. 4. (in colleetioıre: commentationes - theologicae, edd. Kuinoel, Ruperti etc. Volum. I, Ziusdam .: Symbolag ad illaftranda nonnulla ex iis N. T. locis, quae de “rnpovc:g Chrifti .agunt, 3 particulae, Tubingae, 1808. 1809... 44 Des Cotes 8ehutzfchrilt für lefum von Nazarerh, Frankfurt am Mayn, 1797. 8. Kokers comment. de reditu Meſſias al iu- . dieium gentium,. Gettingae, 1800. 4. Schmid-Pkifeldeck diſſ. de morali. focietate Chriſti [ub typo reghi coeleflis ad- umbrata, Hauniae, 179%. 4. Ballieh: dı. das Melflissreich als Dichtung und als Grundlage des ewigen Reichs der Wahr. heit, Göttingen, 1812, 8. Praeterea ad hane 6. cf. Lundii pecimeun enchiridii' exegeticı in N. T. Hawmiae, 1804.:8, +: Kindervater difl, de indole atque forma regni Melliae e mente loaanis baptiltae, Lipfiae, 1865. 4. Bauer:dillerr. in- auguralis de caufis, quibus nititur rectum luper ‚notione regni diuini in :N. T. pallim obuia iudieium, Lipliae, 1810.4. Pote.progr. de zaıpw sozara aliisque huie Cognatis dicegdi

.

forssulis in N. T. obujis, Gottingae; 1812; &, j Du $. 100.— ... Dootriua Apoſtolorum ſermonibus Ieſu Chrifti, quos eunngelia exhibent, prorfus conſentit. Quemad- ‚modum enim laepilime reguum diainum cum prae-

®

-, 17a ——

dens .), tum olim faturum b) commemorant‘, 'jild etiam

docent, Iefum Ohriſtum aliquando, fubito et iopronifo,

vifidili modo rediturum efle ad mortnes in vitam re00r 'tändos, et iudicium de omnibns.exercendum*). Quum Seruator ipfe palam dixiſſet, tempus, quo iterum appa- riturus eſſet, ſoli Deo patri cognitum elle, Apuftolj quoque non accuratius in rationes temporis inquiline- zunt, Chrifliänos ſtudioſe adhortantes, vi animum ſer- varent quouis teinpore ad rationem Domino. venjenti

Teddendam bene praeparatum.' Solebant vero reditum

'illum, quem jipli, cum vexationibus malisgue huius

vitae dimicantes, magnopere defiderabant, tangham | mox futurum praedicare. Id quod praecipue ex.fcrie ꝓtis Pauli elucefeit‘).,. Quanquam Paulus minime xi-

_ Rimandus eft regnum tergeftre nunlialle, a Iefu ‚Chrifto exßruendum, per mille aunos duraturum°), © cuius, ima-

ginem in libro' apoealypfeos deprehendimus N). Qua.

cunyue Paulns de futura regni diuini oeconomia erun- tiauit, COhriftianos in falutem coeleflem animum totum defigere iubent, praeferlim in coniunotionem intigiam Chrifianorum proborum cum Deo et Chrifto futu- sam?) , | | a) Cr. ı op, ad Corinchk. c. &, v. 20, ad Coloff e. i, v. 1% ad Hebrasos c. 13, v. 28.

b) v. c. rep, ad Corinıhh. e. 6,v 9. ad Oalatas c. 5, v.

[2

." ,2 Petri 6. 1, v; 11. Haec iguißcario phrafeos Badıkam Tau ;

Osov praecipye, frequens el. _

#) Huc pertinent formula obulas: rs Kon ce, ETTLGAVELO Xgrorov . sTLYavsrE Fr NAQ0VOS TOU Xot-

6Gbu, anoxalvupıs ze Ägıss I. ni dafns avror, nloa TOP. z

Avotov. leſum Chriſtum aliquanda rediturum elle, moda Ipe- ‚ewabili, quemadınadum. lelus ipfe nuntiauerat ($. 100. nota £3

'ita etiam a"discipulis iterum nuptiatum eft, quum Seruator ik

[edes coeleltes abället,, Actt. e- wv. 21, ı Joannes reditum Chriſti fatie parlpicue quanquam' breniter commemo- zauit-ı, ep. co, 2,0 18. 28. c. 3, v. 2. Add. Apooal. c, 1,

v. I, v. 3, e, 16, v. 15. c. 22, v. 7. 12. 20. Ex. lem 'monibus et feriptis Petri cfr. Actt. c. 3, v. 20. fg. 010; 9.

‚42. ı ep. Betri o. r, v. 3. lo, an 23.0, m a ep. Petri; €, 3. Ex Pauli epiltolis cfr. ı ad c. a, 7. 29, D. ad —— c 5, v. 20. ad Colof c. 3, v. 4.

N *

1 2

7 ar #

x ad Theffalonn. c. 3, v. 13 0.6 w 14. 0. 5, v. ĩ asad ThefJall. c. ä. v. 7. 10. e. 2, v. 1- 3. 8. ı ad Timoth. e. 6G, v. 1%. ad Hebräeos c. 9, v. 28. En .

d) C£. potiflimum ı ad Corinchh..cı 7,.% 20. 31..2,d Thef- fal. c. %, v. 1%. fl. Nolebanı tamen opinion: Chriftiasorum quörundam fauere, qui, hane aporcıay proxime infare,

eertum exillimabant. 2 ad Thefall. c. 2, v. 1. 35, dacetque L 1. ante reditum Seruatoris delectionem mägnam a religione vera exfltnram, huiusque defectionis adiutorem inlignem , qui aeflicaciam fnam. in occulto exlerere iam coeperit {v.. 7.), Pro diturum elle (aveıyeesor), cf. r ep. lo. e. 2, v. 18. ı ad Ti- moth. e. 4, var. 2. ad Tim.c.3. vw. ı. Eadem Chrifli wapov- ös tanquam mox futura deleribitur ep. ad Hebraaos c. 10, - v. 2b, 7: ep. Jacobi ec. 5, v. 8. ſq. ı Io. c. 2 v. 18. (Petrus in ep. 2. c. 3. contra eos di»putat, qui in &o offen- ebanut, quad Chriltus nondum zediifler, doceigwe, Dom zum, cuius intelligentia et. efficacia potentiflima a nullis pen- deat temporum limitibis humanis, Be in re fon fardum [e , getere, ſed lenem et',patieniem erga peccatores). x @e).Cir, gquae infra de dactrina ad relurrecionem mortworum Ipe - etante disputabuntur. == ; » DC. Apocal.c. 20, : Neun \ Ve: ad Corinthh. e.-15; v. 28. ı ad Theffalonn. c. 6, ' v. 17. Doectrinam Apoflolicam de natura felicitatis in. regno ‚diuino futgrae infra accuratius coßnolremus. Ueterum ad hanc' 9. cf. Ntsbercs Verlurh eıner Erläuterung einiger _ wichtigen Suellen in .den Ben Brieteu aus den Weile "Zungen Ieſu von der. Zeritörung Jerufalems u. [, w. aus dem

N nglifchen 'mit einer Vorrede von Dillinger, Nürnberk Ä and Altorf, 3790.8. Säafskind diller. de zapovaa Chrilh | quid ARaiuerit Paulus, Tubingae, 1795. 4. Böäme Ab-

handl. in den Analekten für das Studium der exegetifchen und

iyſtewatiſchon Theologie, herausgeg. von Kedl und Taſæir- ser, 2. St. Leipzig, 1815. wer nen Die .%- 202. —— * Ex üs, quae 6.100. 10 1. disputata ſunt, facile pa- tet, quo nexu placita ſanctiſſima religionis nofirae de vita aeterna doctrinae de egno diuino cohaereant. Ac primum quidem, quod doctrinam.et perſuaſioneam He- braeorum attinet, tempora, quae ad exilium vsque ba- ‚bylonicam elapfa ſunt, probe diſtingui oportet ab ea aetate, quae exilium 'babylonicum infeguuta eſt. Ab aquo inde antiquiſſimo, cuius hiſtoriam literae facrae V. T. varräuerunt, inter Hebraeos nolio obtihuit flaius euiusdam vninerfi hominum poft. mortem futuri ‚atque communis mortaorum omnium receptacali; loci fubterra« vr 2

= *r

wei et alte ahfeonditi, NW‘ appellati,. qui‘ tan quam -locus triſtis deſcribi folet, ‚vbi mortui, corpori- bus depoſitis vmbris ſimiles, non amplius vita vere vita-

H- gaudeant et eflicacia, ed: dormiant et quiefcant; s

neque in vilam redituri fint*). Doctrinae de immorta-

: Jitate animorum proprie lie dicta (qua amimus.confciens

tiam ſui ipfius integram feruat)' et refurrectione mor- fuoram. velligia ſalis cerla et perlpicua i in iis libris non "deprehendimus, qui ante exilium literis confignati funt,

.Effata euim, quae hujus rei prohaudue caufa faepenu- .

mero laudata funt vel omnino ad hunc Jocum non per- tinentb) , vel' interprrtatiohis funt dubiae.atque ambi«

guae‘),- ve] hoc tantum probant, Hebraeos fibi perfua- fur habuilfe®), nonnullis homiwibus praecipua virtute "

-

inlignibus fortem et conditionem fingulareın poft more.

tem. contigifle, vel imagines exhibent posticas, qui= bus reote obfernandis vfus horum locorum dogmaticus

Hmitibus circumferibitur®). : Attaihen inde a tempore

Gxilii bahyloniei ſpes vitas poli mortem futurae, quamı

animis mullorum 'iampridem obuerfatam eſſe minime

negamus, lastior eflluruit, praefertim, quum Igdaeis, '

Deo moderaute,' placita‘ quaedam alisrum genfium Grientalium per exilium. iunoluiſſont. Quanquam non liet ad loca fatis crta librorum dänonicprum ‚prouo-

eare),. pluresque libri anoeryphi ad. 'Fheologiam Iu-

dacorum palacſtinentum fpedlantes‘ eandem, quam Tcripta canonica ante. exilinm literis exarafa regni vm-

brarum notionem. fappeditaut 8); minime tamen eius“

modi effata defideramus,. quae notionem vitae futurae .

. fetis per[picwe eloquantur,, ſi iquidem partim ) nonval- u; [criptores apocryphi. palaeflinenfes,. qui plöcita reli-

giouis perficae Iadaismo coniumgunt, et-refurrertionem - vel hominum omnium, vel proborum. vnius ‚Dei veri

eultorum, et remuneratioriem atque poenam tum fütus °

ram commemorant, ila.quidem, vt has expectatiönes

fans Placitie: 'de-Mellia proditure:et xsno, Mellians ad-

\ j .

Fe |

nsetant, partim!) Indaei alexandrini (qui non tanutum deereta religiouis Zoroaflricae, [ed .eliam placita quaer . dam philofophiae graecse, praelertim platonicae, pro- . bauerant) doctrinam. tradunt de immortalitate animo-. zum proprie fie dicta et ſtatu cuiusque animi vel milero, vel fehci, vitae in terris actae-accommodato. * 4) Ofr. Gonef. G. 15. es 25, v fr 35, V aß. fq; ce. 57, 7. 55. Ä c 47, v. 8. ſq. c. 49, v. 29. 55. Ex nomnullis pouflimum ho- rum effatorum lueulenter patet, phrafin,;, qua mortui a paires (maiores) [uos, fiue ad er [uum congregari di» ‚cuntur,, non pofle cum nonnullie interpreubus vel ad Gimpli- cem moriendi notionem rolerri, vel de lepultura intel . . Ch. porro Numaerr. c. 16, v.28—33. Pf. 6, v, 6. ‚Pf. 30, mn 10. Pf 4, vwd. (0. v. 13, Df 88,'v. 11. [gq. Pf. 82. “m 49. Cohelarh. c. 5, v. 16. A. Ecclef. e 9, v.'10. Jod. eo 5.0. 13. M. c. 7, v. 7. M. c. 10, v. 20. e 14, v..7. f. e. 16, v. 22. c. 17, vw 13. DM. De uw vid. Scheid ad "Diff. canıicum Hiskiae, Lugd. Batav. 1769. 8. "Ziegler kurze Gefchichtsentwickelung der Vorftellungen der. Hebräer von Fortdauer, Leben und Vergeltungszuftande nach dem Tode, in T. theologifchen Abhandlungen 2. B. Göttingen, ı804. 8. Ammon: über das Todtenreich der Hebräer, Erlangen, 2793. 4 (in Paulus Memorabilien 4 St) Guil. Meyer comment. de notione Orci apud Hebräeos, Lubb. 179%: & Fon Zobel über das Schattenreich der Hebraeer, Witten«: berg, 1797. und in f, Magasio für biblilche Interpretauon, ‚2. B. 1. St. Eeipsig, 1805. = b) Genaf. c.' 49, v. ı8. fidueiam exprimit Jacobi morientis, ſo- re, ve flü lu cum wribubus [uis eodem Dei auxilie gaudeant, quod ipfi per totanı vitam praelto fuerit. Loco Numerr. c. 25, v. 10. fermonis praeeunte) non de rita poſt mortem fatura, [ed de vita ‚terrellri longaeua atque fortunata, et „morte tranquilla ſermo eſt. Deuteron. c. 32, v. 3y. et Pf 49, v. 15. ſq. ke Pf, 16, v. 0.) auxilitum Dei potentllimum deJ leabratur in. homine discrimine vitae eripiendo conlpicuum. co) Exod. c. 5, v. 6. Pf. 17,0 15. Pf 73, v. 2% Coke. 2 I ea aß,vwı2. lc = 9. c. 12, a v. 15. ſq. CH Hänlein Abhandl. im neuen theal. Joumal A: B. 4. Se. ‚2794 C. Schmidt Excurs zu J. Veberletzung des Prediger Salomo ,„ Giellen , 179%. Winzer comment de * co Cohel. c. 11, v. 9- 12, 7. tres parte Lipſ. 1818. 19. 4. JIob. c. a9, v. 25. f, Verba quidem huius efffau, diuerfis ‚multorum interpretationibus tentati, per ſe [pecratk egregie permittunt, ve lobus ex[pectationem kuturae mortue« tum rolurrectionis declarafle exiſtimetur. Sed nexus atque in- doles et oeconomia totius libri huic interpretationi minus fa- - vet Ch. Henke progr. narralio eritica de interpretations. loci Iabi ı9, 25. [L in antiqua ecclefig, Helmitad. 1785. 4. Velchufen exerciittioren 'criticae in Iobi cap. 19, 25. ME .* Lemgov. 177% B. Biekhorn Hiobe Hafinungen,. in L'

I)

J

1

Dres

\ t F * * u /

175 Bibliothek der biblifchen Litteramr 1. D. vorgl. 9Bs Jufls Fragmente aus Hiob, in Paulus ‚Nemorabilien 5. 6t. . Oertel Abhandl. in Augufti ıheolog. Monatsichrift, 2.

Jahrgang, 1802. 12. Hefe. Pareru comment. de immorts- .. litatis ac vitae futurae notitris ab antiquiſſimo Tobi [criptore in ſuos vlus adhibitis, Davent, 1807. 8 Schöne comment, ‚de verbis Iob. 19, 25. fl. Milenae, 1808, 8. 4. Voigt —— iſagoge ad interpretationem lobi c. 19, 23. IL e, ı809. 8. Eiusdem interpretatio lobi ı9, 33. I. ‚Dresdae, ı810, 88 Ludow. Ko/egarten commentatie exegelico- criiica in locum nobililimum Iob. 19, a5. I. G pbiae, ı815. 4 Ceterum. neque ex hiftoria [agae End

reag ı Samuel c, 28. acgumentum ſatis certum perlualionis .de

vita bominum omnium polt imortem futura, quam Hebraei illo tempore habuerint, duci potell, 'neque narrauones de hominibus mortuis per prophetas. in viram reuocatis ı Regg. c 17, v. 17. ſ. æ Regg. c. 4, v. 18. M. huic rei probandae

inſetuiunt, quanquam concedimus, eiusmodi ſacta er eſfata

ad exſpectationem laetiorem vitae futurae praeparandam aliquid ‚conferre potuiſſe.

dd Genef. ce. 5, v. 23. ſq. Tora. orationia ſeries docet, ſen-

-tentiam huius effati huc redire, Enochum, qui Deo propter

pen infignem praecipue probaretur, non [ubiille vulgarem

e) Apud Iefaiam’ c. 14, v. 3 |. hominibus in ‚me

ominum fortem, fed a Deo, in .fui canlorıium, ad ſedes coeleftes elle fublarum, (epifl. ad Hebrr. c. 11, v. 5.) Add. 2 Regg. ©. 2 J | a

vmbrarum verfantidus loquela et actio tribuitur, - in- mone quidem poenco, admodum fublimi. HIaf. c. 26, v. 19. reſtitutio reipublicae Iudaicae cum refurrectione mortuorum ‚comparatur. Quanquam ex his effatis non aufim certo colli-

ere, auctorem |. |, perfaafionem de vita futura, proprie fie as, ‘et relurrectione mortuorum eloqui voluille, * ta- men horum locorum facere vt pateat, quomodo Ipes laetior vitae aeternae ſenſim ſenſimque ad animos Hebrae- orum viam aditumque ſibi parauerit.

f) De loco Exech. c. 37, v. 1--14. eadem valent, quae mode

de c. 26, v. 19. diximus. Locus Daniel. c. 12, v. 1. M.

dinerfimode intelligitur. Probari certe non poteſt, relurrectio- nem kominum omnikm oliım. ‚futuram b. 1 doceri. Cfr. Keltkufen Erläuterungen über Ezech, 37, 1. fl. in Ho a- ke neuem ‚Magazin 5. B. 5. St; Seäudlin neue Beiträge zur Erläuterung der biblifchen: Propheten, S. 305. fe Ber hold Daniel, neu überletzt und erklärt u. L w. Erlangen, 3 Th. 1806, 1808. im 2. Th. S. 795...

.g) Chr. Sirac.c. 14, v. 16. [lc 17, v.27. In eodem libro etpraemie vir⸗

tutis et poenae vitiolitatis ad vitam terrefirem. folam referuntur, ec. 3, v. 12.20, c. 11, v. 1%. ſq. v. 28. c.. 28, v. 24. c. 58, vs »d. c. 40, v. ce. kı,v. 5—7.v. 11. 15. c. 44, 9. 14. Ce. (Neque contrarium ex locis c. 7. v. 17. © 11, ve

241. e..41, v9. 10. ce. 46, t. 12. c. 48, v. 10 [q. colli poteſt). Todtae e. 3, v. 6. Baruchi c. 5. v. 3. libri ı Mac» cabb. & 1, v. 67. le e. 2, v. 52.0.5 Maccabb. c. 2, v. 3.

[3

. P2 Pi

*

F t 5 F F 1. E Sudducasorum ſecaa aperto negauit; --Anımum howimis _ fe fubüßere poſſe corpore .moriue. Ipferhus antiquitt. Ida. l. 18. co» 3 hello ıudajco 1. 2. c. 8. Jet. c. 33 v. 8. Math. c. 22. v. 23. Ch. Schreiter Abhandl. in den Anelekten für das Sıudium der exzsgelilchen und. Iyflemati- : fchen Theologie, von Keid und Tsfchirner, 2. St. Leips, 1813. p. 3113. ..

“.h) De refurrectione fürura Prohörım Dei veri eultorum ſermo eft in Hibro 2. Maccabb, c. 7. v. 9. MM. ec 12, v. 43: fl. e. 14, v. 37. I. Cfr.pfeudepigraphum, quod inferibiiur pfalteriumSalomonis Pf.

fi Eh 14, v. 6.17. Homines omnes olım in vitam

redituros elle docent: liber Iudith..c. 16. v. 17. Henochi

c. 6.0.9 c. g.ex. 4 liber Esrae c. 4, v. 41,1 De remu- neratione et poenis olim futuris cfr. idem liber‘4 Baraa c. 2,

v. 16. 27. c. 7, v. 43. M. c.8, 055. I. c. 14 v. 36. liber Judith. loco laud. Solebant vero huius generis ſeriptores ta-

lıa corpora, qualia in hac vita fuerunt, olim quoque futura, ulemque, qualis in hae terreitsi vita felicitatem exſpectare. 3 Maccabb. c. 7..v. 10. D. c. 14. v. 46. liber 4 Esrae c. 2, v. 11. I. v. 18. M. e. 8, v. 52. “De nexu borum ‚placitorum dogmatumque de regno Melliae vid. 2 Macabb.

c. 2, v.'1% De. 7. v.29. 4 liber Esrae c. 7, v. 29. fl. c. ‚vn. Sl. Ofr. Süufskind über die jüdiichen Begriffe vom Mefliae als. Weltrichter. und Todtenerwecker, im Magazin

, für ehriliche Dogmatik und Moral. 10. St, Praeterea huc

ertinent dogmata Pharifaeorum, de, quibus partim libri .N.

E varıis locis adeundi fun: (Mach. c. 22, v. 24. N. et loca

parall, Actt. .c. 23, ve 6. I. c. 2%, v. 15. partim ſeripta Io-

Jepfi conlulenda de bello lud. 1. 2. 8. 1. 5. c. 8. Antiquitt.

udd..1. 18, c. ı. contra App. |. 2. &. 30. Chr Paulus

Memorabilieo 2. St. - Eiusdem progr. Phanlaeorum de relurrectio-

ne lententia ex tribus lolephi locıs explicatur-, lemae,.ı796. 4.

Schmids Biblioıhek für Kritik und Exegefe des N.T. 2. Tb.

4. St. Flautum lofephum de ftatu poll mörtem futuro

erfuafonem puriorem, quam plerosque Pharilaeos, aluills

ſeripta eius declarant.

9 Notio immortalitatis animi, conſcientiam ſai integram et re- ‚cordatonem vitae in his terfis actae ſeruaturi, atque, prouti vita terrellris vel male vel bene gella fuerit, vel eruciatus

x Iummos ac dolores poenitentla® et confcientiae malae fubituri, vel in conditionem feliciſſimam (comlortium Dei) transituri, ie libro japientiaa exprimitur c. 1. © 5. ch. c. 6, v. 19. 4. 17, v. Sı.. itemque in dibro 4. Maccabb. c. 10, v. 4, c. 11, X 7. M. c. 12. . 12. c. 13. wall. co ı5v 2. c. 17, v. 4. 5. 18. c. 18, v. 23. v. 35. Locus damnatorum a ſede coe- leſti bestorum diſfinguitur. De reſurrections aorporum ſutura in bis libris nibil dicıtur, Eadem fuit doctrina Philonis: in [criptie eius tradita (cfr. Sahreiterd comment, fupia ad notam g. laudara) et fectae Kflacorum (vd, Ioſepki anıiquitt, Iudd. L 18. c. 1. de bello Iud. l. 2, c. 8.) Praeierea apud . Philonem daecetur, eos auimos,. qui vitae corporeae amore adhuc teneantur,-in alia- corpora migrare. Ex iis, quae

- bac $. oblezuata ſunt, intelligimus,. tempore Ieſu Chrifh er

Ey Zu

IS -

+

; —177 ei

Apeflolorum neque omnes Iudaeos vitam. poſt mortem füturam erlpectafle, nequo conlenlifle omnes in forma huius. doctrinaa, 'multgsque eorum notionibes minus cr indulſiſſe. Pra» ter libros, ‘qui pallim, iam laudati funt (nota a, c. F. g. h.i.) ad hanc $. amplius illuftrandam hi potiflimum "pertinent:

- 3) qui uinoeze ſiuduerunt, in libris canonicis V. T. degtrr

. mam ‘de vita aeterha traditam elle: Colberg.dillert. argu-

. Menta immortalitatis animorum et futuri [ae.uli ex Mole col- lecıa, in Michnelis: Iynıagm. cpmmentatt. T. J. Gottie- Bao, 1759. 4 Dresde dillert, de immortalitate animae '" ._ pawiarchis non ignota, En 1764. 4 Lüderwald' Um R terfochung von der Kenntnils des künftigen I ebens unter des Zeiten des A. T. Helmftädt, 1781. & Pries progr. de

imortuorum reſurrectione hominibus religiofis ). T. non ine sognitä, Roſt. 1785. 4 Almgusft dillen, de veltigüs im- mortalitatis animae praecipuis in ſeripus Molis, Vpfalae, 1798, | ‘4 Jerufalem Betrachtungen über die vornehmltean Wahr: heiten der. Religion, 2. Th. 4. Betr. 2) qui negarunt, im’ libris canonicis V. T. (iis eerte ., qui’ante exilium rip fü&e

FR eiusmodi placita deprehendi: Le/fing beiträge zur

Gefchichte und Literatur aus den Schäizen der Wolfenbütter

- ler Bibliothek, 4. Beitrag, %. Fragment. Semler dillert.

de argumientis pro animae immortalitate in V. T. Halıs, 1760. % Peucker dillert. cur Males doctrinam de auimatum im- mortalitate 'Hebraeis apertam, perlpicuam, et planam facere soluerir, Halis, 1791. 4. Nachtigall Kobelech, odeg

Verfammlung der Weilen, ‚Halle, 1798. 8 Conz Abhändl.

x in Paulus Memorsbilien, 3. St. Chrifl. Schmidı Entı- wurf eiaer Gelfchichte des Glaubens an Vergeltung und’ Un- Slerblichkeit bei den Juden, 1. Hälfte, Marburg, ‚1797. 8.

“, Thym Verfuch einer hiltorifch - kritifchen Darftellung der

jüdiichen Lehre von einer Furtdauer nach: dem: Tode, : Berlin, 1795. 8. Sıüudlin progr. dacıriuae de futura corporum exanimatorum, inflauratione ante Chriltum hiftoria,, Gaottingäe, . 3792: 4 Bengel dillert. quid doctrina de animorum ım- mortalitatg religioni Chriflianae debeat ete. partis IV. [ectio’ 1. Tubingae, 1812. 4. 3) qui. hor potillimum egerunt, ve ' doctrinam ludaeorum . feriorum. exponerent; Daffav dia tribe qua Iudaeorum de relurrectione mortuorum l[ententia ex plurimis Rabbinis,explicatur, examinatur, et illuftratur, Vi- ieb. 1671 8... Lohdius comment.I, et Il. delingatur ima- | 42 doctwinae de conditione animi poſt mortem en, quo Chri- us et Apoltoli vixerunt, 'faeculo, Fridericolt. i789. 4. Frifch Abhaudl. in Eichhorn allgemeiner Bibliothek der

“, biblifchen Literatur, 4. B. Breifchneider ſyſteiuaiiſche | Darftellung. der Dogmatik und Moral der apocryphifchen

$ Schrifien des A. T. ı. B. Leipzig,! 1805. 8. p. 293 I. | Bene differt. ſupra laud. partis. V. lectio I. et U. Tub.

A 2019, oe - i s

| | 4.103 we Doctrina :vero atque hifloria ſuncta Igſu Chrifli et Apoflolorum gognitioni et exlpectationi rerum, quae

2 M s

ı*

or -. 2 . N P) - ı 1 178 "3 / > ı _ 3

poft, worlem füturae funt, lucem plenilimam lactili- mamque contingere iullit; fiue ad ipfam vitae futurae notionem puram et perfectam ex libris N. F. prodeun- tem, fine ad firmitatem inconcuflam fundamenti relpi- ‚ciamus, _ cui haec perfualio fuperflructa füerit, et

nexum inlimum, quo doctrina de rebus vltimis ia N. F.

fiui religionis primario appareat contüncta Ex pluri=

bus quippe effatis Iefa Chrifi et Apoſtolorum haec’elu-

eefcit notio immortalitatis animorum, vt animus cuius- que hominis morti omnino nulli obnoxius efle dicatur, fed in perpeluum duraturas conlcientiam fui et recerda- tionem yitae in terris aclae feruaturus, ſtatim a morte huius corporis in eiusmodi conditioriem transiturus, quae pro legibus iuflitiae Numinis Summi vilae perartae accommodata fit‘), Proborum Dei cultorum animos

in coelis futuros eflg docent, ab»animis inproborum ſo-

paratos?. ,

..@) Ofr. Matili. ev. e. 10, v. a8. Lucae c. 16, v. 22. I. c. 217 v. 18. coll. v. 16. (vid. commentarius mous exegetico - dogma- ‚ticus in eos lefu Chrilli fermones; qui de reditu eius ed iu- dicium futuro eic. agunt, p. 28. fr, c. 25, v. 43. v. 46. Io, ern. c. 6, v. 24. c 5, v5. . | Ss

-b) Diffentiynt interpretes aeui noſtri de iis ſarmonibus Ielu Chri- Si, in quibus edge, yaın, ei mapadeıcoos commemoralur (Luc. c. ı6, v. 23. c, j 28. v. 22.29. Marci‘c.g, v. 45. 45. 47.) virum lefus iple vul- gareın regni vmbrarum notionem iudaicam ex parte probauerit, an locis laudatis aecommodatione formali vlus fuerit, ſermone . populari adlibende? Quantum equidem video, partim ex ‚alla parabola, quae apud Lucam c.-ı6, v. 22. fl. legitur, par- tim ox loco Fo. c, 5, v. 24. omnino feguitur, vitam animi er mortem corporis minime interrumpi. neque hominem ia oporem quendam delabi vsque ad tempus refurrectionis, im- mo corfrflim in etusmodi vitam transire, quae conlcienıiam, et recordanonem temporis praeteriti habeat, atque, proutt vita terreftris vel bona fuerit vel mala, vel remunerationem wel poenam iuftam experiatur. Conleratur locus Lnege c. ı6, v. 22. cum Math, c 8, v. 11. Neque lefus, vbi de con- ‚ditione felicı Ratim poſt mortem futura loquutus eft, vnquam dixit, [edem beutorum ‘(ragndsıooy) ad regnum inferorum pertinere, Apud Lucam c. 16, v. 22. ſq. vox ipfa mapadassos - non cceursit, neque Lazarus, fed homo diues ry.ady fuiffe dieitur. Plura »poftolorum effata conditionem! homi- num proborum vita terreltri defunctorum ita defcribunt, vr

[4

.25,v. 45. Matth. c. 10, v. 28.€. 56,

z . Em 79, Em

N

. o0s in fades altiores ‚teoelölkes) gransitd," ang in In_conkordum

Dei er Ieſu Chrilti venre doceant. ı' ep. .o 3, y. 14.3 ad Corinihh.'c. B, v. 1. v.5—8, —5— Paulus hi’ ı. exſpectationrem, . fore; homines : ex” hec vita terreflsi .

in coelellem transeuntes- "Raum poit mortem corpore quodam

us andloꝶo corporit induantur, guod tanguam organor

. animi, habituri fine vsque ad Tempus communıs morworm

- omnium refurrectionis, fr. Flatı adnutationes ad verba '

"Pauli Apofloli 3 Corp. 5, 2. Tubıngae, 1817. 4. De tod = loco v. 3 10. :praeterea ch. Emmarling luccincta träela- | tio loci 2 Corr. 5, i 10. Lipl. 18:5 8.) Ep. ad Philipp. ° = c. 1, v. 25. (c. 35, v. 20.) Petrus ep. ı. c. 4, v. 6. vitam be

tam (amp): quas ad mwerua pertineat, is. vyargasıs U

qui pro ae Chriltiana ſubierint.

104.. a

» Proidde perſuaſio Ohriſtiana na pertiffima de immor- . talitate animi primum quidem guetoritate doctrinae re- ligionis reuelatae nilitur, quurin doctores diuini hane

rſuaſionem : fanctiffima docendo et agendo lucn-

lenuifime declaranerint*), Deinde, quod Ieſus Chris Aus de“ vita futura et aeterna elaquutus eft, per’iplam eins refurreetionem. abunde videmus —— atyne illuflratum ®). Praeterea, quascunque litterae [acrae N. F. et de natura ac ige ande 'humanı.. et de natura, operibüs, eonhliis Numiuis Summi tradunt, animum éuiusque hominis vere Chriftiani ad exfpeetd« tionem vitae futurae laetifimam, . dubitstioni nulli ob- noxiam, cogitando perducere debent, Negari quippe non poteft, rationem humanam,, luce religionis. verds oolluftrataın, non tantum intelligere, animum hominis, ‚corpore mortuo, vitam [uam continuare poffe“), - [ed etism ad ipfam ſpemiaetam vitae futurae attolli.. Patet onim, absque_vita.allera poſt mortem exſpectanda na- turae atque vitae Hominis confilium: certum deelle, eam- que harmoniam, ‚guius legem et normam ipfius homi- nis animo inpreflam , touusque mundi fahrica et inſtitu- tis egregie'adumbratäm videarbus (cfr. $. 2); itemque, '

' weram ‚Dei cognitionemn. fecum ferre, ac poftulare, vi de vita futura aeterna 'nunquam dubitemus. Animo humano deiderium inelle ſentimus intimum vitac per-

we Ma

N R rk - 5 - .

N

280

petaae, at auerfatiotrem natiuam eiusimodi immutatio- »is, qua homo tofus in nihilum redigatur; Deum vero agnoſcimus eolimusque ereatorem: naturae humanae, rerumque gubernatorem benigniffimum, qui genus hu- manum amore paterno cpmpleclitur, et omnium felici- ‚tate vera deleclatur‘), eundemque fapientifimum ®), ' gti nihil voquam tenrere (absque confilio certo) iofiluit, Ri Animus humanus. ita comparalus ef, vt viribus fuis excolendis ac ‘perficiendis in infinitum progredi polht, atque, ſi modo ad veram diguitatis fuae conlcientiam peruenerit, perfectionem : maiorem perp: cluo expetat (femettlate oflieii ihtus admonente); Deum vero agnoſei- mus colimusque creatorem atque. gubernatorem et fr pientifimum et fanctilimum®), qui naturam humarnem _ 'imagine faa.orwauil®), ommibusque inflifulis fuis lucu- Jentifime teltatur, fe hac eſſicere velle, vt naturae ipſi miles nunquam: definant ad perfectiionem maiorem sniti, earumquée ſtudium vires nobiliſſimas magis magik- qus excolendi potentillime adiuuetur . In vita humœ- 2a terrefiri faepilime fieri videmus,. vt cultores_Dei probi cum malis varii generis et-calamitatibus coußlictari debsent, et iniuflg ab hominihus patiantur, inprobi Sscuritate externa et abundantia honorum terreftriim gaudeant,' neque eam poenarum aeerbitatem ſentiant, Ä qua ınalefarta hominum, pro notione iullitias pectori noflro alte infixa, digna cenfeamus; Deum vero ſcimus colimunque, indicem —*æ N

a Chr, ad $. 108, disputard. Quanquam wefigia. ei exfpectationis, quae ad ſtatum ——— poſt moriem pertinet, apud omnes fere popuſos,“ vel maxime incultos, des

rehendentur; veram tamen immortaljtatis adgnitionem, . pem- Tuafioni oertiflimae coniunctam benehicio praeſtantiſſimo reuela- tionis Chriftianae debemus. 2 al Timoth. c. 1, v. 10.

9). relorrectio Seruatoris, "iquam ipfo praedixers (six. $. 24.) exemplum infigne exhibet, quo pateat, carpo- zis morte non inferri iplius animi exitium : ıta etiam aucorl-.

tati diuinae omnium, quae lelus Chriſtus' gimtiauit, ao pro-

‚mifit, eximie inſeruit. Cfr. ı Petri c. i, v.

‚3. % et loca, quae infra laudabuntur, vbi docuina de relur-

: tuo⸗· mortuorum iractabituarr...- rn

a

nenn. u iii

s J

> ——

} L

' " } i IN |

e D

R s dumm 18: en

t

.c) Nemo vnquam pröbsuit, animnm ita A corpere er rt morte animo vel interitus vel damnum aliquod inferri debeat. ' Confeientia ipfa nobis teflatur, naturam nobis inelle Intelligentem et moralem,. a corpore diuerfilimam. ' Eandem animi notionem in hiteris facris, N. F. obtinere, $. 79. vidir mus. Effatum Chrifli apud Matıh, c. 10, v. 28. ita [e -habet, vt vita ‚animi pofl mortem corporis perennatura adeo tanguam virtus zatiua animi humani a corpore aliena deleribarur. 'Cfr. " BengeL difler, quid doctrina de animorum immortalitate. ‚religioni Chriftianae debeat,: P. VI. fectio J. Tubing. 1813. | I % y Accedit perfuafio ſanctiſſima de Deo omnipotenie (da 92), —— qh oß. 6(. ß. ie re, | ne ©) Cr. $. 58, 3 - Zr :HCh.g5 = F * 8) Cfr. §. an, En i j ö h) Chr. $. 79, Mauh, ww. c. 5, v. 20. v.48, c. 6, v. 55.2 op. Aad .Carinıhh. c. 4 v. 16. ad Ephefl. c. 4, v. 24, ı Petri e. 12 v_ 15.2 Perl ©. ı, y. % Cum hoc argumænto cöhaerer . mecellitas, quae dicitur, practica perlualen:s de. immortali-

tate animi,. vt homo ſtudium viriutis indefellum probare, es

quaeuis bona terreitria, immo, fi heri debegr, ritam ter- reſtrem iplam wirturi er 'oflicie confecrare poſſit. Chr, 3 ad " Corinthh, e, 15, v. 30. ll, —— zu Ch. $. 64. Quod omnino doctrinam Chriflienam de im» , mortalitate animorum attinet, hi potillimum tonfulendi funt F. Jacobi die vorzügliche Gewilsheit: des Glaubens und der. Hoffnung der Chriften, Celle, 1786. 8, (Eines Un- . genannten). philofophifch - theologifche Abhandlung über‘. das . Verdienft der. chrifllichen Religiou 'um die, Lehre von der Un- fterblichkeit der Seele, Flensbürg und -Leipzig, 1788. 8. Amman comment. de adumbratuonis ‘dectrinde de animi ‘immorıalitate a lelu. Chrifto, propofitae praeſtantia, Erlangae; 1793. 8. {in eius opul&ulis theatogicis): ' Bengel: differt. "quid in augerda inmartaliteis doctrina religioni Chriftianae: ipli 'Buius conditores' tribuerint, Tubingae, 1808. 4. Eiuxdem ‚differt. quid doctrina de animorum inmmertalitate religioni Chri« ftianae debeat, partis VI [ectio L’ Il. HI. Tb. 181%. 16: 17. 4, (Parıem huius diſſ. IV. et V. fupra ’laudauimus ad.$. 102, nota 2 Köppen Philolophie des Chriflenthums 2. Th. $. ı21, fi. ©. Müller vom Glauben der Chrifteh 2. Eh. S. 190. fl. De argumentis ex natura et dignitate animd hu- mani, .confcienua morali, recta Dei &ognitione deſumtis: Bonrne: ph:lolophilche Palmgenefie,: aus dem Franzöhfchen von Lavater, Theile Zürich, 1769, 8. Mendels ‘John Phaedon, Berlio‘, .1ı767. 6. Auflage, herausgeg. mit Zulätzen von Friedländer,: Berlin, -»8=2ı; 8.. ze/e ler Julius, oder von der Unfterblichkeit, 2. Auflage, Bfaun- ı794. 8. Von Soden Pfiyche, über Paſeyn, . Unßerblichkeit.und. Wiederfehen ; ' Nürnber ‚3798. 8. Okel Palingenelie des.’ Nenfchen nach Vetminft und Schrift,: Kö. migsberg: und‘Leipsig, 1995. & Stmonis Blicke: in Wal

j !

*

non

r

N D

x Ss 182

ur . \ .

| lle, Jena, 1796..8.. F. Sinteni« Elpizon, . über m ine

ortdauer im Tode ı. Th. 3..Aullage, "Danzig, 1803. 2. Th..

Leipzig. ı8&10, 3%, Th. erlte Abtheiluug, Leipzig, 1810.

» Zeeite Abth. 181 1.8. Ebend. Eipizon’an feine Freunde,. 2.

. Aufl. Leipzig, 1810. 8. ZArenberg üb. unlere Fortdauer nach dem Tode, L.eipz. 1802. 8. Theon:(H. Tiıtmann) über unlere Hoffoungen nach dem Tode, Leipzig, ı800.8, Jean

. Pauldas Kampaoerthal, ‚Reutlingen, 1801. 8. Benecken Athanaſios, Göttingen, 1801. 8 H. Sintenis Geron und Palaemon, Gelpräche zweier Greile über die Gewilsheit der

Hoffnung auf Jenleits, _ Leipzig, 1803. 8. Tiedge Urania, A

2. Auflage, Halle, 1809. Chriftiani die Gewilsbeit un- ferer ewigen Fortdauer, Kopenhägen und Leipzig, ı809. 8, Ernuſter Blick in das künftige Leben, oder das Rec der Gei- „fer, WI: 1318, 8. Praeterea huc pertinent Jeru- Salem Betrachtungen über die vornehmiten Wahrheiten der Religion, ı. Th. 6, Betrachtung. Heydenreich Betraca- "tungen über die, Philofophie der natürlichen Religion, .a. Tb. " Echermann theolog. Beiträge 3. B. 2. St. 5. B. 3. St. 6. B. 2. St, De fingulis quibusdam argumentis pro immortelizate amimorum efr. Käflner Erläuterung eines B&weisgrundes für » * . die Unfterblichkeit der menfchlichen Seele, Göttingen, 1767, 8 Tralles deutliche nnd überzeugende Vorliellung. dals der für das Daſeyn und die Immateriahität der, menichlichen &tele von der Veränderlichkeit aller felten Theile des Körpers \ ohne’ Ausnahme hergenammene Bevreis höchft richug und gül- _ .. GB ley, Breslau, - 1778” 8. yvbi argumentum amplius expliga- fur, quod idem. propnluerat :in Iıbra: Gedanken über das” Daleyı, . die”. Immaterialität, ‚und Unflerblichkeu der menfch- _ ‚lichen. Seele, Breslau, 1776. 8. inpugnatum 4 Klemmios » Beurthejlung eines. Beweiles: von der Immaferialitär der Seele: aus der Medicin, Halle, 1776.) _ T’ö/4/ner. kurze vermifch- ‚te .Auflätze, Be Sammlung. Sulzer vermilchte ‘Schriften, 2. Th. Leipzig, 1781. 8, Plaiser [pes immortalitaris ani- morum per rationes phylielogicas confirmata, Lipl. 1791. 4. + Dishaufen comment. de immortalitate hominum, fublata - docirina de fimplieitate, .certa, Havniae, .1ı791. & Horn sie Ewigkeit der Seele, "Giolen 1811. & Campe Verfuch . wines ‚neuen Beweiles für die Unfterblichkeit der ‘Seele, im . deutlichen Muleum, September, ı780.. Schwab philolo- .phifche Prüfung des neuen Reweiles, ‘den Campe für die Un» Rerblichkeit . der Seele ‚gegeben har, Tübingen, : 1783. 8. Gabler. Revilion des Car e'[chen. neuen metaphy[. Beweiles .. “für die Unſterbl. der $. a. Abhandl. ‚Dortmund, 178. 4. F. . Jacodi alles id. dee Natur lebt u. L w. 4, Auflage, Leipzig, 3798. 8. Sıreitharft Gründe für unſero Fortdauer aus der . Allzonomie, in der deutfchen Monatsichriff, November, 1792, . „Praeter. Kantil libros; Kritik der. praktilchen Vernunft \. . 8. 219. ff. Religion innerhalb der. Grenzen der bloſſen Ver» . wunk, S. ıgi. ff. de argumentis moralihbus vid, Henr. Ja- cobi. dill. in qua quaehitur,, an fint oflicia, ad’quae homi- ner natura obligatum elle demonftrari nequeat nili polita ani- merun immoftalitate ,, accedunt de eodem argumento dillert, wos, Jatina Frieder, Hauff, beigica B. Fardoa, I"

8

J

x

.

*

Rn

" fpäterh

x

183 En L 2

| tina G, Bekenn, Lugd. Batav. 1790. Jacob Bewöis für die" Uniterblichkeit der Seele, aus dem Begriffe der Pflicht, 2. Auflage, Züllichau, 1794. 8. Sohmidı dict. Phifsldek difl. de notiene perfecti ad hominem translatz, 'atque de de- fectibus nature humanae immprtalitatem eiusdem probanıibus, - ‚Havniac, 1792. 4. —' Contra dubitationes a Wielandie excitatas in Jibro: TEuthanalia, Leipzig, 2805, 8. disputa- runt Trauz Verfuch der Rechtfertigung .des Glaubens un die, Fortdauer der Perlönlichkeit mach dem Tode. Tübingen, 1807. 8. Schreiter Abhaull. in Aiario: Zeitfchrift für

| ‘Prediger herausgeg. von Schott und Rekkopf, 3 B. 3.

H. Leipzig, 1812. B. Ad hilioriam doctrinae de immor- talitate, qualie apud gentes ethnicas fele habuit, illuftrandam cf. Faber progr. de ‚immortalitate animorum ethnicis pro- ‘pria, Cob. 1770. 4. Kndpp comment. fuper origine opi- nionis de immortalitate animornm apud nationes arbaras,

. Hal. 1790. 4, ın eius lcriptis -T. I. Chr. Meiners vers.

milchte philoloph. Schriften 2. B. 4. Abhandl. Conz Ab- "handlungen für. die Gelchichte und das Eigentliümliche der floifchen Philo[ophie, Tübingen, 1794. 8. Heeren Entwickelung des Begriffs von Vergeltung bei den Griechen, in der Berlinifchen Monatsichrift. May, 1785. Wyıten. bach difl. qeae fuerit Veterum philofophorum, inde a Tha- lete et Phasen veyue ad Senecam [ententia, de vita et ſtata ‚animorımg polt mortem corporis, Amftelod. 1786. 8 Ten- zzemann Lehren: und Meinungen der Sokratiker über Um . Rerblichkeit, ‚Jena, 1793. 8, Sturz proluliones tres de vo ſtigiis doctrinae de immortalitate in Homeri carminibus, Ge- Tae, 1794. ſq9q. & Halbkart plychologia Homerica, Zül- " lich, 1796. & WMWiggers examen argumentorum Platonis ro immortalitate animi humani, Roſt. 1803. 4. Lüdov.

”Sıhuve hifloria dontrinae graeoprum et romanorum Philoſo-

phorum de ftatu animarum polt mortem, Altonae, 1803. 8; Bengel dillert. quid doctrina de animorum immortälitate- re. ligion Chriftianae'debear, pars-I. Tubingae, 1809. pars II.

bros, qui ad döctrinam. Hebrasorum pertinent, ſupra lau dauimus ad $. 102. Hiftariam huius doetrmas wriuerfe

illuſtrarunt Oporin hil. eritica, doctrinae de immortalitate

animae, Hamb, 175, & Cocta hiltoria ſuecincta dogmatis de vita aeterna, Tubingae, 1770.% WM. Schmid dillert:. -H; immartalitatje. animorum doctrina, hillorice et dogmatice ‘fpectata, Ienae, 1770. 4. Verluch einer hiftörilch- kritifchen. Veberſicht der’ Lehre und Meinungen unferer vornehmiten neuen Weltweilen. von der Unfterblichkeit, Altona und Leip- zig, 1796. 8. Purmann fara: döctrinae rum im- mortalitato, particula - VI. Francof. 17 ı8os, . Flüg- ge Gefchichte des Glaubens an Unfterblichkeit , ZAuferflebung, Gericht und ‚Vergekung, 5 Th. Leipzig, 179% 1800. & 'Wiefsner Lehre und Glaube der vorchriflichen Welt a

Soslenfortdauer und Unsterblichkeit, Leipzig, 1621. F

—*

\

ı8ı0. pars IU. 1811. partie IV. ſectio I. ot Il. 1812. 4. Li. ..

* 184 J . 5 !

% i 109. ‚Quemadmodam literae facrae N. F. animo noflro immounilstem a morte vindicant, ita etjaıı frequenter Trefurrectionem tradunt futuram mortuvrum‘). Pri- ‚maria huius doctrinae ou pita in fermonibus leſu Chrifli . Mterisque Apoflolorum expoſita his contineniur, vt mortui omnes®), quando Iefus ad iudicium 5) iofituendum redierit ($. 100.), per Ielum d), fil’um Dei, eui Deus poteftateın huius negotii perficiendi demanda- ' verit*), cor pora fua, inflaurata, immortalia, vilae fu- _ turae accommodataT) recuperaturi elle dicantur. _Ve- ritatem huius ex[pectationis Seruator diuinus ipſe non demoufirare folebat argumentis philofophicis, fed au- etoritäte fua diuina conlirmare eamque contra Saddu- caeos, vna cum refarrectione mortuoram immortalita» tem animi omninoque vitam futuram proprie fic dietam negantes ita defendit, vt ad veraciiatem Dei prouocaret loco V. T. adhibendo®). Quum vero lefus Chriſtus duo ipfius in vitam redita hanc doctrinam eximie il- luftralfet atque confirmaflet®); Apofloli huic potifi- mura rei gellae ſanctiſſimae exlpectationem luturae mortworum omnium refurrectionis ianquam fundamen- to fuperltruxerunt'). Praeferim feripta Pauli conſu- lenda funt, qui hanc perluafianem coutra dubitationes ‚aduerlariorum copiofius defendit!), indolem et naturam | ;eorporis fütari accuratius explieuil”), docuitque, ali- quam corporis immutationem eos quoque ſuhituros elle, qui, leſu Chri ſto redeunte, in vita terreſtri ſuperſtites eflent fatuei”). - ‚Neque vero argumenlis idoneis pro- bari poteft, hune Apehlan de refurrectione duplici

ogitaſſoꝰ).

a) In librie N. F. notio refulcitauionia er refürrectionis mortuo- zum. phrafibus: avısavas, avasıvas, ua, eyageden (ex vongur) exprimitur. j

b) Cfr. Io. ev. c. 5, v. 28. Quo minus totum Termondm . qui

de. c. 5, v. 19. fl: legitur, de reſurrectione [enfu minus _pro- prio (morali) c appellata interpretemur, ipfa orationis ſories

od

. 1

| 195. Dr nel, 'präefertim, fi verba v. 20. et''v: 28, aecurkte con- - "fuluerimus; ' Ufr. Engelhbr echt diftert. qua Denfingti re furrectio myſtica ab oraculo dinino To. 5, 28. depelliiur . Ro- nNKochii, 19726. 4& Hammer differtatio : mortmörum in vi⸗ tam remecatio Termonibus Ehrifli hiltoricae interpretation ope vindicata, Lipf. 1794. 4. Opufeula mea \exegetica, critica Aogmatica T.1. lenae, 1819. p. ı96. ſſ. Relürrectiouem fu- turam ad homines drmnes pertinere, pe Paulum quoque * doretur, ‘ı epift: ad Corinihh. c, 16, v. 22. ‘et. P&hitur,

r

vbicunque de iudicio exiremo. lermo ef. Add, AJelac. 24,

Oz

r. 15. ER

ce) Audimus Seruatorem. de remuneratione löquentem, . quae: olim' ' / lutura fit sv zn aracaoıı zwv Oıxamm, ev. Luc. ce, 14,7. 1%, | j Idern adfirmat e». Io. c. B, v. 28. ſq. homines probos olim e . fepulcris' prodituros efle eıs avasaoıy Zune, inprobos vero ss8 Ar F xdıozws. Tempus huie mortuprum refaufckationi de- ! ‘- flinatum »ueon dicituf sdyarn Io. ev. c. b. #. 39. 54.8. 11, °,.° v. 25. Parabola, quae apud Matth. c. a5, legitur 'v. 5. 6. ad eandem perlualianem ‚alludit, iudicium l[olerine atquo initium regni diuini futuri reſurrectiotem mortuorum fequuiu- rom‘ elle. (Oſr. commentarius mens exegticn- dogmaticus in- ».. eos Chrifli fermones, qui de reditä eins ad iudieinm ſuturo et iudicandi prouineia ipli demandäta «guht, p. 175. fqg.). Ex feriptis Apoftolorum cfr. ı ad Cortmehh, e. 15, v. 3.1 ad. Thefal. c..4, v. 26. ad Philipp. e. 3, v. 26. ſ. ET 8) Io. ev. c. 6, v. 39. ſq. 54. ad Romanns c. 6, 17. adPin Lipp. e& 3, v. 21. Äpocal. c. 1, v. 18. Be, E e) Deo patri. réſuſcitatio mortuorum tribuifur ep. ad Romekose 768, v. 11, ı ep. ad Corinthh. €. 6,9. 94 2 al Corinskhe cu. "201,7 9% al Hebraeos &, 11, v. ig. Daus quippe per Jelum * "= - Chrifftum mortuos reſuſcitabit, To. c. 5, w 20. ſ. ep. 2 all Co- . 1 i ur = *

rivtlih. c. 4, 9.44.

8 Literae facrae N. F. neque diuerſitatem totalem cprporis noſtri praefentis, et ems, quo olim gaudebimus, prasdica- zunt, nec vnam dandefngke ‚virilsgue. conditionom fpre docuerunt. Match. c. 22, v..50. (goll. March ia, v. 256. Jucae c. 26. v. 36.) cfr. Io. c. B, v. 28. [p.ad Romanos c.

8, v. 11. ad Philipp. e. 5, v. 21. 3 ad Corintih. o. 15, v. 35. . , 50. enins loci fententia primaria hue redit: quemadmodum . ex feminibüs ‚terrae mandatis [ogetes (alia corpora, 'quap illie s maultom. praallanı) per ſummam Dei pmapipgtentis alfiegciam, rodeunt, atque omnino corpera, guae in hoc ordins nerum \ cdiſibili exftent (hominum et animalium, terrellria et coeleltia) multum inter ‘fe "differunt, dJignitate ‘ac praeltantia; ira le j habet cum ..ıliscsimine huius eorporis, -qued feminis inſtar ter- '

rae mandatur, et corporis fumri, ſegetis inſtar ex terra pro-

ituri. Haäbemus quippe corpus mortale, vile, imbeeille, ani- male, quale Adamus habuit, proauus fotius generis human. Recuperabimus ollm ‘corpus immottale, prueſtantius, vahdum, : vitae puriori ’et Iahetiori a&commodatum,, 'corpori Iefu -Chrifti ad cöslos wriecti Amillimum. Corpora erim, qualia nie hr bemus , witse-perfettiori. in rege dinino furumge part a .

*

ae ——

\ j £ a

f J *

Aust +86 N he commodata ellent. Cfr. de hoc effata claflico Gerdes me- letemata lacra, ſius Hagoge et exegelis in cap. 14 ep. 1 ad

Coriathhi._ Gröning. et Brem. 1759. 4. Burkhkardı die Verwandlung der Lebendigen-und Todten, Leipzig, 1787. .&. Peterfer comment, in cap. 18. ep. Pauli prioris ad Corintbh. 1785. 8. Jekre comment. de relurrectione carnis im loc. ı Corr. <. 5. Altonae, 1788, orans progr. de ſu- tura mortuorum relurrecuoue ex ı Carr, c 15. Lipl. 1774 4. ia eins opulcc. Vol. I. Ourlite explicaru cap. 15. op. 1 ‚ad Gorr. Magdeb 1797. A Knapp comment, de nexu re- - Jurrectionis lelu Chriſti e mortuis et mortuorum erc, Hal. 1799. in eins feriptis T. I. Henke nenes Magazin u. ſ. w. 4. B. "2: $t. “Praeterea clr. ı ep. ad‘ Corr. c. 6, v. 13. Be fenfu loci 2 ad Corinthh. c. 5, 1. ad. $.’103. nota b. vidi-

)

mus

e g) Docet lefus Matik. c. 22, v. 31. ſq. Marci a 12, v. 26. 2

‚: Äusae c. 20, v. 37. ſq. Sadducaeos, perluulonem ſanciiſſi- mam de rebus poft martem futuris inpugsantes, parum recte nolle ac perpendere drvanır zov Peou, quum cogitari ne neat, Deum veracilimum, qui olim, (Exoad. c. 5. v. 6.) eum (fautorem) Abraami , Ifaaci, lacobi, ſaſe appellaſſei, hos patriarchas, terrae .a.Deo promillae patrise nunquam potitos, morti.[empiternae, animos eorum ipfas inserimenti, reliquille, Ch, ep. ad Hebraeas c, 11,.v, 9 - 16. v. 39. 20. Bengel diflert. quid in augenda immortalitaus docırına religiom Chri- fljanae Apfi huins conditores trnibuerint, Tubingae, 1808, 4.

-

p- 14. dl | .,» Ch. $. 104%. nota b. 3) Cfr. Acta c. 4, 7. ©, 17, v. 18. c. 26, v. 23. ep. ad Roma- nos c. 8, v. 11. ı ad Corinihh. c. 15, v. 12. I. 2 ad Co- ginchli. c. 4, ve ‘14. ad Philipp. c. 3, v. 10. ſq. ı ad ar Nal. c. 4,v. 14, 1 Perric. ı,v. 3. 4 Ex locis laudauis (add. ep. ad Hebrasos c. 6, v 2.) patet etiam, Apoflolos huic

‚. perfualioni Chriflianae wecellitstem vindicaffe eximiam.

H Videmus Paulum ep. 1. ad Corinchh. c. 15, v. ı2— 34, hoc

Ppotiſſimuim egentem, »t partim exipertationem certam relur-

fectjonis moriuorum omninoqus vitae. fulurse,. perfusfioni cer- .426 do lefu Chrilto ex mortuis in vitam reuocam adhectat, - Penn neceflligsem buius 'exfpectationis practicam. (moralem) ermone populari declaret. Alios doctrinas Chriflianae de ro _ Brenn no MOIam aduerfarios notauit Paulus 2. ad Timock. e.2avı. 18. - a

. m). Chr. ı ad Corinthh. v. 35 50. Vd. nor . >»). Chr. ad Corr..c. 16, 51. IL: 2, ad Theffaionn. c. % v. 17. " e)’Quod locum attinet ı: ad Corinthk..c. 15, v. 28. fq. ex quo

lures interpretes colligunt, Apoſtolum duplicém docuille re- urrectionem - mortuorum, . alteram Chriftianosum, proborum,

‚- tempore reditus lelu Chriſti vilibilis ex[pectandam, alteram

. " eeterorum hominum, feriori tempore futuram; a) vorabulum

2 BUUER ve. ar ad Ielum Ghrilium pertiner (eragyyy Tuv

6

=

| ISO J nexouneuyav) et ad homines, qui os vov Xoscor ) relurrectio eorum, qui Chriflo addieti Iunt, tanguam pars pro toto, pro vniuerfa mortüorum omnium relurrectione eommempratur, ita vt nınime nögetur, texos quoque mot“ tuos eödem tempore corpora recuperaturos elle, y) phrafis co selos v. 2%. nou differt a formula aliis locie ob· via owrsisa rux aumsuw. (Si Paulas de refurrectione mor- "' -tuorum Ircunda, feriori tem dudum poſt ragsvar Chriſii futura ‚cogitaller, hau dubie hane Be allonem ſuam fermone magis perfpicuo ac definito, neque verbis s.ra ro ze Aog huic [ententiae exprimendae minus aptis declarauilfet). « Löco autem epift. ad Theffalonn..c. 4,.v. 16. 17. vengos sv. Xoısw (quae quidem an toto genere hominum,

?

+

» mortuorum ponitur),* ab iis nguuntur, qui tempore ade rentus let Earth vilibilis in‘ om a * uturi —— . 106.

. Audimus ıgitur Jefum et Apoftolos de hac mortuos | relurrectione ſutura ita loquentes, vt pateat, quao legati dinini hac de re dixerint, neque ad accommo- dationem materialem referenda elle, neque: lermoni tropico. et ‚allegorico tribuenda, cuius ope nonnifi hoc efficere voluerint, vt notionem immortalitatis animi et vitae aeternae . fub fenfus. vocarent;.. etſi concedimus, pearfuafionem de corporibus mortuis aliquando relulcitan=- dis Indaeis multis ante Chrillum viuentihus haud incognie tam foille, inde a fempore exilii babyloniei’),. neque -negamus in effatis N. F. huc [pectantibus phrafes quas- dam .occurrereb), quarum fignificatio tropica oenlos incurrat. Ceterum cogitatio ipfa corparis noftri, quod moriendo depofuimus, aliquando inftaurandi , iterum« que animo noftro coniungendi, nihil habet, in quo ra- tio hämana offendere poſſit. Plures quippe dubitationeg ‘Philofophicae. contra hanc docirinam excitatae jis tan- tum . öpponi reete poflunt, qui corpora futura ab iis, quas in hac terra habemus, omnino non diuerſa fore ‚exifliimauerint ). Quodſi alii huius dogmatis aduerfarii nobis „Öbiecerint, ‚rationem idoneam defiderari, eur animi hominum, "pol, mortem | huius. corporis viuere = pergentes, 'aliquando. corpora inflaurata. recuperaturi Bit; ; quum- -fupra. dixerimus, animum depo-

*

=

- k 4

» ; ' R j R En | 88 obere r 1 *

nendo vita.fua minime priuafi (S. 103.); anie omnia oos perpendere wbemus , non elfe liominis, neceſſitalom decreti-cuiusdam et inflituti diuini’propterea in dubium " yorare, quod iple, pre limitibus cognitioni fuae ſeri- ptis, eam non prorfus intellexerit. Licet vero, doetri- Ba Scriptarae facrae de iudicio perfectilime hanc refur- ' zectionem mortuorum fequutura praceunte, haud tes here Haigere, eiusmodi cöniuneliänem corparis ali- quando inflaurandi cum anımo immeortali, volente Deo, propteres fieri debere, vt.ab illo inde tempore et poena vitae terrefiris male actac, et remuneratia vitae bene gefia- perfectiffima‘) incipiat, 8) Chr. $. 102. nota h. coll. nota ik, Quum exfpectatio refurre- cotionis mortusrum futurae minime inter dogmata pertineret Iu- daeis dmnibus prohata, et auctoritate religionis Mofaicae faneita; nihil profecio fuit, quod vel lefu Ehrifto wel Apo- NHolis necellitatem quandam ininngeret, refulcitstionem fatu- ram mortuorum ägcommodationis cauſa coram Judaeis cam memorandi. :Nec video, quo iure aduerlarii dogmatis de re- r ‚furrectione corporum,: prepter originem huius exipretatisnia - Judaeorum multorum feriorum, (ex commercio gentis ludaicas ‚. alianmque gentium Orientalium 'vepetitam, cfr. $. 102.) ne- andum putaueriat, notionem refurreetionis Chriflianam ad \_ ıplam anaseriam pertinere doctrinee a Chriſto et Apoltelis tra- ©. ditae. i : a ! ' x) Chr. que Io. er. c. 5, v. 25. 26. de pw» Älii Dei (Tyınbo. - jo eflicacise fummae' lelu, Chrifti, quae olım in relufcitandie mortuis conlpicua fit futura) itemque ı' Corinthh. c. ı5, i vw. 52.1 ad Theffal. c. %, v. ıbı de oaAnıyyı ra Heov dicun- Pr tur. : ei ö | - ©) Huc pertinet, quöd plures okiecerunt, non intelligi,. que- modo 'patticulae huius a in alia corpora mulıa disiectae atque mutatae colligi ac rellitui poſſint. R

* d) Ratio humana, hac vita terreftri ab, vno gradu ad alterum « _‚progrediente‘ obferunnda, .colligit, in altera quoque vita pol

mortem huius corporis furura gradarionem quandam et [ucce vem locum .eWe habituram. Nonne .vero absque omni repu- esnantia cogitari poieſt, animum humanum, . erli ftaiim po& mvortem huius corporis viuere luique cönlcius manere- pergät, ° . Yuaum (analdgon corporis) accipiat (2 ep. ad To- .: 2.55% [E cf. ad'S. 105, nota b. ebleruata), ma- ‘men, tempore relurrectionis mortuorum, corpore inſfaurato recuperandd, in ſtatum "confcienliae virae ſuae perfectioris . trensiturum elle? Huic eagitationi .apprime donuenit dactrina Chrifliana de refurrectione, - iudicium extremum idemgue -cap- +. funmbatiflimum antece[lura (Io. ww. t. 5, v..28. Iq. 2.ad Carr.

6

P2 - x

7 1

\ ? = 3 i ; i \ \

y, e . N . h t \ , ! F 1] i \ : 59 [u Kl F J . s ı89 5 b * *

S j u . Aa we >= ee ad $. 105. nota b. er f.' —— F ss Bild dogmaribus ad reſurrectionem morwarum ſpectantibus hd ‚’Beriram Grundlhre des, C:hrifteptgums von: der Auberſte "hung nach Schrift und’ Vernunft betrachtei, Bremen, 1740, E "Ge. Walch. dillert. de: relorrecione .carnis, Gortingee, 2.2789. 4 E. Cotta tholes tbeolk de rcbys möyillimis, Nar > Ä biokae, 1765: " Baftholm Erklärung der. Lehre von deh Ä ‚ıfuferflehung ‚der Todten, Dresden, 785.8. Chr. Tams . areun de reſurrectione mortuorum banetiero Chrifti, Viteb“ I79. 4. in eius opufculis theoll, p. 469. [f.” Ideen: zur Kritik =, : ı des’ Dogma von der Auferliebung jun Ssiad/in: Beytuägein ' aur Philofophie und Gefchichie der Religion 2.B. Jabhons

g

y de relurreciione carnis fütura ex [ola reuelatione Dei: co » gnitd in’ eiüs opufculis; ed, ce Warer: T. IV. L ‚Ba

tar. 1833. 8.. ‚Non. defuerum, qui phralin:"relinrectio morr:. "worum, \vel 'ad folam 'mmortalitaris animi 'ex[pectationem, -

“vd al notionem organ navi, gued auunus' cuiusque hkominis ‚vita defunchi ‚flasim poll mprten aceepturus. Qt, refesrengg Prieftley Abhandlung im Britüifchen Magazin 4 B. 2. Sc. Halle, 177: Corradi Beiväge zur Beförderung des ver ... miinftigen Denkens in ‚der Religion, 2, und 3. Hell. Frid, “des C6ötes die Auferliehung der Todten' nach dem neutelta- : . menmtlichen Begriffe‘, ‘Frankfurt, ‘1798. 8 Herder var ds Auferflehung u. ſ. w. Rigd, 1794, 8. $.:120. ff. ‚Rufsz wurns Abbandl. in Suguftt ıheolog. Monaisichrift, 1. Jahre .. “ie, ang, . 1801, 8, Hefe. Mappach.über die Befchaffenheit dee ünftigen Lebens nach dem Tode, 2. B. Quedlinburg, 1809. .a8ı1. 8. De conditione et natura corporis olim futuri cfrt, , Thom. Buynet de ſtatu martusrum ei selusgentuium, Lord, afab,. Ge. Walch de flaau mertuorum 5 relurgenuium, Ienae, 1728. 4. in eius mifcellaneis ſactis ps 258. Olearius -_ iyon der Natyr der Auserwählten und Verdammten nach det > ‚.. Auferfiebung, Jena, 174. Wilh. Saalfeld die Beichaf-- fenheit der von dem Tode erweckıen Eeiber, vernunft- un ‚fchrittmäfsig unterlucht, Erfurt, 379. & Albreche Au .- i Augufti iheol!. Meonatsichrift 2. Jahrgang, ım,.. Ä | eft, 1802. . Re —— Re

* Bag ——

ee = 8. AO. 3 es, x " Reditum Iefu Chrifti futurum (5. 1000.3 et refurrectionem mortuorum omuiam ($. 105.), do- otrina diuina Iefu et Apofiolorum teflante, zudicium gæcremum folenne excipiel *%), de mortuis aeque ar de is, qui tum in vita terreflri füperfites futuri fung’), > itemque de Chriflianis pariter ac de homiuibus a, reli- gione Chrifiana°) alienis, neque de hominibus. tan- tom), fed etiam de geniis malis®) infliiaendum. Quod - ' quidem indietum, Des volente a Clriſto exercendum‘)

. F 4

J

ea ——

Homines Inprobos a Brobis fepargbit (per angelos ) qui- bus hoc’ negetium demandabitur), fortem cuiusyue kominis aeternam definiturum, ita vi alii ad felicitatem zegni diuiui futuri ($. 100.) admitlantur, alii $xcludan-

tur”), pro legibus iullitiae fummae ac perfectae‘) ,, Vie

"kam externam et internam suinsque hominis tolam aceu-

yate.examinantis, "ad coguilionem et opporlunitatem, de aliis bene merondi, .quae fingulis in bac vita contigit, refpicienti. Quanquam lubenter concedimus, in is, quae.de iudicio extremo, tanquam acin vilibili, aun-

tiata fuörint, non polle fingula quaeuis fenfu proprio

-äntelligi!); ipfa tamen perfuafo illa fanclifima per fe

[pectata, fore vt Deus hominibus vita terreſtri perfun- ctis fortem contingere iubeat vitae peractae accommodatis- Rmam, toti religionis morumque doctrinae Chriflianae vinculis firmifimis cohaeret. Neque accommodationi vel materiali vel formali tribui poteft, quod literae ſa-

crae N. F. perſpieuitote fumma sloquuntur (fanctis ad-

Y i

firmandi formulis v6), iudicium illud, quod dicitur.

'esiremum tempore certo diuinitus decereto de omnıbus

{ri inflitutum, ita quidem, vi hic iuflitiae diuinne aclus

Solennis omnibus palam appareat. ‚Perpendamus mo- . do, perfuafioni de ſtatu ‚quodam, 'vitage iA terris actae

accommodate, in quem animus cuiusque.hominis fla- tim poft mortem' 'transituros fit”), dootrinam de iudicio extremo poſt reſurrectionem mortuorum futuro et re« muneratione perfectillima tum demum locum habitura nequaquam repugriare. Ceterum quaefliönes varii ge- neris fubtiliores ad modum et'rationem iudicii extrem pertinentes omnino nimquam exeitatae fuillent, nifi Thheolögi-hand raro Jimites anguflos temporis et fpatii, oognitieni humanae aecommodatos, ad actum lu diui-

pum transtuliffent”).

a) Iadicium extremum - ſtatim poſt ‚wa pro» Chrifi et lines ctionem mortıorum inſtitutom iri,. haec potiſſimum effata Is F. docent: Maihh. c. 16, v. 27. (coll. Mare c. i "90 9 % = Maich, 6 8 v. 31. dl (quem len Io Jocum

F ee —— recte de indidio exttemo intelligi ad $. 100. vidimu) Lue. a 12, v. 36. fi c 17, v. 20— 37 ce 19 v. 1427; bo. c. 5, v. 20. M. ». ep ad Thefall. c, %, v. ı6. aad Thell. c. - 2,97. 7..ad Hedraeos . 9 v. 28, Apocal. c. 20,7. 1. (EL "Tempus huic iudicio deflinarım yuspa soyern, yusom ausıyn,

N owr.issa rbuv armwos dicitur, v. © Mattk. c. u

„=D. c. 13, v. 24-50 v 36-45. v. 47 - 60. do.e 13, . v.48 REN —— _ wer A b) Cr Acta c. 10, v. 42, 2 ad Timotk. ce. 4, v. 1. (coll. 2 ad Thefalonn. c. 4, v. 16, ſq.) ı Petri c. 4, v. 5, - - Chr. Match. c. 7. v; 22. ad ‚Homanös c. 3, 4. 6-26 .d) Vniuerfe ‚homines omnes hoc iudicium dicuntur ſubituri effe, Math. © 16, v. 27. c. 29, v. 32. Acta c. 17, v. 31. ad Ro- "" manos €. 14, v. 10. c. 2, v. 6, 16. 2 ad Corr. c; 6, v. 10. fu- doe v.-ıd. . se 6) Natth.e“ a8; V. 41. 2. ep Petri c, 2, vV. 4. Iudae v. 6. u f) Io. Ca 5, Te 22. 27. Math, c 16, V. 27. Actt. G., 230, % ....42. 6, 17, v, 31. 2 ad Corr.c. 5, v, 10. Quum Ielu Chriſi⸗ haec im in a Deo. ee demandata fuerit, ſub- - inde’Deus homiyes-iudicaturus efle dicirur, ad Aomanps-c. v6. fl. ad Rebraeos c. 13, v. 28. A ) Secnii coeleſtes non tantum praefentes fore dicuntur, vbi iudicium folenne ‚habebitur (Mash, c. 35,-v. 31. :Lak a ıı v.: 8. gr,a’ep. ad. ‚Theffadonn. c..ı, v..7.) fed etiam hamineg.' probos äb inprobis feparaturi, et virique generi locum fyum aſſignaturi, Matth. c. 13, v. 41. 49ı.c. 16, v. 27: © 24, 7.3 o (Marei Ce 33. v 27.) ! FE. . k :%) Matik. c. 7, x. 22. ſq. c. 13, v. 41, I c. 24, v. 40. ſq. —* v. 31. ..ad Romanos c. 2, v. | T ö i) Maıth. c. ‚10, v. 40 ll. c. 12) v. 36. c. 25, v. 40. ſſ. Tac, eu 12. v. 47. e. 15. va. M. e. 19 v. 1227. Actt. c. 17, r. 31..ad. Remanos c,.2, v. 6. fl. v. 11. fl. ı ad Corintki c4 v.5: 2 ad Corinthh. c. 5, v. 10. aa Epkeſſ. e. 6, v. 8& ad Coloff: c. 3, v. 24. ſq. 2 ad Timoch. ca, v. 8. -

H. Hue pertinet aeimıy$ Yaszs weyeins Math. c. 24, v. 31,

notia farmonis kumani mutui, alis adhiberi foiet im iu

. des humanis Matth. c. 25, v 4. I. Bn a roOꝝV Xdechu. ep. ad Romm. c.-ı& v. 10. 2 ad Corinshh. & 5, 2. i.. &ıßkıov.rus Twns Apocal. c. 20, v. 12.

w) Chr F. io8s. en ») Ad hano $. illuftrandam“chr, Ge. Calizıi liber de fupremo iudicio, Helmft. 1658. 4 J. Meif/sner tract. de iudicio exıremo, Viteb. 1652. 8 WW. Sherlöck Abhandl. von der . Lehre vom jüngften. Gericht, aus dem Englilchen, Lübeck, 1743. 8. E. Schubert vernunkt- und [chrifimälsige Gedan- ken vom jüngflen Gericht. Jena, 1746. 4. Janfen dill, de externa lelu Chrilti pro tribunali maieltate et gloria, Duisb, 0 177 % Paulus Abhandl. im neuen theol, Journal 10, B.

-

ı

. „4 ! * ur 9% * U

‚117994 ° Kiftem aker Wgillagungen Ielu-vom Gerichte über

Judaea und die' Welt, Münlter, 1816. 8. G. Müller vom Glauben der Chriſten, a. Th. (Winterthur, 1836. 8) 8. 121. fit Bretſehneider Handbuch der Dogmätik der evange-

ifch»lutherifchen, Kirche, 2. B. $. 440. F. 454. f. Com-

mentarius meug 'exegetigo-dogmaticus, in eos lelu Chrifli ler- .. Mones,. qui de serhtu ‚eiys, ad judicium, futuro et wdicandi prouincia ipfi demandaia agunt, lenae, 1820. 8. 3

haı,. 7 J | TER 1408. J F Quod libri ſacri V. T. fubinde nuntiarunt®), ali- quando magnam totius huius rerum ordinis viſibilis muitationem eueniuram: elle, idem in literig ſacris N. F. deprehenditur. Nonuulla enim Seruatoris effata ſa- tis petfpicue menlionem teinporis Mmiiciunt®), quo terra dc-soeli interituri fint: ' Praecipue vero Petrus Apoßo- lus®) docet, cuius dostrigae eflata quaedam ) Apoca- iypless comparanda funt; fore, vt Deus tempore iu- dicii extremi hanc tatam vilibilem rerum vniuerſitatem eus diffolui iubeat, ‚eiusque loco nouam terram nunes- ue coelos prodive, 'nonum mundum, fedem eo demi- | aqadium wirtutis Deo, probatae. ,.His plaeitis cohaerent, “. quae fubinde de reflitutione ſeu innouatione rerum om- nium dicuntur, in regno diuino exfpectanda°), Quap- ', quam- non pollumus argumentis philoſophicis demon- | ‚Krare, mundum vihbilem aliquando inleritarum ee; | hiftoria’ tamen huius terrarum orbis eiusque naturae | _contemplalio sceurata rationi quoque humanae admo- dum: pröhabilem'reddit haue exfpeotatienem, tempus

Iore, quo lerrae nofirae mütatio ingens accidat').

i) Chr. Pf 102, v. 27. (Iob. c. 16, v. 12) Lf e. 51,0.6.% 65, v. 17. c. 66, v. 44. Doctrinae, quae hue pertimet, in = -Theologia Iudaeorum ſeriorum propoſuae capira primaria haec ‚fuesuut: quaado Mellias folentiter appäruerit; 'regnym ter- relire inſtituet. ſplendore immo et ambitu confpicuum, cu- . jus participes kant Ilraelirae probi, in vitam rewocati. Hoc iermpore terra moltra vna tum tata rerüm vniuerfitate viſibili Jenouabitur, et ita perfichetur, vs felicitati ciuibüs regai Melhani deltinatae accommodatilima euadat Noua appäre- " bit totius mundi Species ac forma, ea quae hucusque fuit

..» * deftsucta, Quemadmodum vero huic Melfliae inperlo terfeftri serti temporum limites fcripti funt (mille, vi plerique docebant,

-

1 . * J r 1

NY

N u -

2

' 4 ji Pa \- 5 a. \ 398

nanö); it# eilam hie mundus renmmains hnem habebit, ceoqus plane ſublato, mortuis omnihus in vitam reuocalis, tie ta, ‚proborum coeleftis,. saetorna, beats inchoabit, - Cr, . Su/skiud über die jüdifchen Begriffe vom Meſſias als -Welt- - . Zichter u. I. w., im Magasin für chriltliche Dogmatik und Mo- tal, 10, Su. Berekold chriftologia Judaeorum lIelu, Apo- . Rolorumque aetato. Erlangee, . 1811. 8. p. 212. ſſ. De - Wette bibliche Dogmatik alten und neuen Tefiainens, 2, Auflage, Berlin, 1816. p. 160. ze M Malik. ev; c. 5, v. 7. ©..26; v. 36, (coll, Marci c. 13, v. 685 Lne c. 21, v.' 35. Vid. commentarius meus exegetico- ‘"dogmaticus in eos Chrifli fermones, qui de reditu eins ad iudicium futurd etc, p. 137. fyd.)» Bent 0) Ei 2 ep. Peiri c.35,1:5—10. Verba v. 4. 5.6. 7. ps zum fauent. lententiae «orum interprötum,, qui verlu 10. de- fcriptionem . paätickm : euerlionis Hierololymarum. ac ciwiratie . Iudaicae prope inſtantis ineſſo exiltimant. Immo pater ex ipfa orationis ferie, Apoftelum de tota reium vniuerſitato vilibili ‘-Joquutum elle, eiusque forte olim futura. (Juaeritur autem, &a Petrus hoc docuerit, . quad multi. inefle volunt, fore, ve terra ac coeli qubad .materiem ipfam (elementa) prorfus diſſol. vantur. . Nihil, certe inpedit, quo minus verba Petri de eius- ‚. Jnodi immutatione interpretemur , * hanc praelentem ele- mentorum coninnclionem tollat ac iſloluat. Cfr. de hoc lo- oo Hanke ſieues Magazia u. ſ. w. 3. B. 2 Su. a dd) Apocdl. e. ab, wc ät,v. di . = 0) Maih, ev. c. 19, v. 128. Acta c 5,8%: 21. ep. ad Roma- nos <. 8, v. 19. M. Bed haoe effata, recte intellecti, mini- me confirmant exfpectationes Iudaeorum leriorum terreftres, ad waisyysysoiad-in regno Melliae ınillenari6 fututam (pecıan-

N

:, 5 Bationes- phylicae. ‘er gevlogicae per le Ipettätae haud. pancis et antiquiori et recentiofi aetato Bea ennt „, vel' ıotam re- tun wiuerfzatem vilibilem, wei terram nolltsm .aliyuande | eiusrhodi fortem [ubituram elle: Cicerö. de hatuia Deorum

1. 3. c 46. 'Seneca quaelift. naturr 1. 3. c. 28. Minus Fo

Us. c. 54. Marcns Anton. 1 10. e. 7. Thomafiis de eau-

ione mundi floica diff, XXL. .Lipl. 1676. 4 Kaui ver.

miſehte Schriften » herausgeg. von Tie 14 irunk, i. Th. 8.

%a4. 5. Th. S. 249, ff. - Ebendef. J ehe Geogräphie, he

von Rink, .ı. Th. S. 2356, f. Bode Bewachun.

gen über das Weltgebäude. 8. 198. folgg. Ceterum haec do-

Etrina N, F. egregie s cöhaeret, quae libri diuini de reſur-

tectiong et conditiöne futura torporum docnerunt ($. 105 106) Ad illuftrandam doctrinam, quae hac 6, tractata el, ch. - FE, ’Corsq dillert. de confummatione ſaeculi, Tubingag, 1765. 4, Eiurdem, dilleri, de cwelis terrägtie nous 4 Deo cre- andis, Tubingae, 1762. 4. Ofiander penits dilfertatio-

‘sum de conlummätione ÜMeculi, Tubingae, 1667. 4. L.

-, Frifch die Welt im Feuer, Sonia, 1747. & Hiller | decem commente: de orihodora. de Ans mundi’ Sententia, °

®

a -

\ 294 , in De; 1 rom TH eyh :Verfuch "einer" Betrachtung 7 über’ die Kömtren ,. die Bündduch und das Vorfpiel ‚des 'jüng- ften 'Gerichis, Berlin, "3742. 8. Ali non tam eiusmodı de- dructionem. qua totius mnundi et fornta et materia difſolua- taur, immutarionem et inſtaurationem formae exſpéctan- -* Jam elle docierant: EB. Schubert vernunlt. und fchrift- ' mällige Gedanken vom Ende‘ der Welt, Jena, 2746. 4 F.: 2 1WWıhnckler- Beweis, "dafs: der. ‚lichtbaran . Welt am jüngflen Tage nur eine zufällige Verwandlung bevor- fiche, 2. Außage,. Weimar, 1771, 4, Weitenka

. Lehrgabände. vom. Untergange der Erd Braunfchweig,: 3 "1.8 Bramdey, über die endliche Umwandlung de. ‚rde durch Feuer, "Berlin, 1803. 8. Seiler progr. de terrae ._ conllagratione et npuae terrae inllauratione, Erlangae, 11792. ‘2 &,:' De nofiche 'rellitutionis rerumm "orhnium efr. Peterfen .

“las Geheimnils ‘der een aller Dinge; 5 Theile,

"Offenbach, 1701, 1709. 1710. 4 "Gerhard yltema artoxa- I gagaosue, eih- vol fländiger er des ewigen Erange-

" " urn von er Wiederbringung- aller Dinge, 1727. Bären. "[prung die er aller Dinge in ihrem erfieh gu- ‚ten. Zultende der ‚Schöpfung, nach ‚ihrema "Beweis und’ Ge-

7 genbew els vorge ellt,. rankfurt, 1750.8. Zimmermann "die Nichugkeit der, Lehre von der. Wiederbringung aller Din- . "79, Hamburg, 17#8., D jetelmayer commenti fähatici

* ä ä 7; —*8* aptiquior, Altorf. 1769. 8. Lejfin & göttliche Enrwickelung des Satans durch das Menfchengelchlecht, Deffau, 1782. :8.. Abhandlungen von . Nachtigal nd’ Bauer über Römer 8, 19. ß. und loh. 3 2.. . in Henke neuem Magazin u. ſ. w. 2. B. 2.°t. 4 B 2. St. Grimm comment. de vi wocabuli wreoıs ad

nKaomm. 8, 19. Lipl.. 1812. 8. E Le er

Fu 100 ed

. " Conditio ‚ipfa hominum proböorum in altera Wita BEN . : ER You oe 3 e exfpectanda in. literis ſacris N. F. adu odum variis vᷣoci- bus ac formulis deferibitur*), atque‘ interdum ‘imagini« hus depingiturb), quarum fententia vera 'eiusmodi loeis vomparandis recto cognoſcitur, in quihus dicendi genus oprium ohlinet. Salutem. cultoribus Dei probis deſti- patam Ieſus Chriſtus et Apofoli dorent omnem huius-ter« zae felicitatem longe [uperaturam elle“), eamque aeter- - nam lore®), gradibus“) dinerfam, in coelis N Gae in regno coelefli (diuino) exfpectandam, Quiqunque huius regni participes euadent, non tantam immunes erunt

ab incommodis.externis huius terrae et corporis terre«

ı Aris?) |

© rerum omnıum grosnrasans U

et animi trangnillitate fiuentur"), ex confeientia * Ge & ra ae Me u . .r - yecie factorum oriunda, feld etiam ad coniunchohem

perßkecuoremi) cum rebıs' extermis'"Ferttenient, "animi.

-. Yires praefiantilichas,') agendo liberiüs exferent, intelli«, gentia et virtute vera perpetno inoreloent ”), Deo:ipfi et lefa Chriflo propius copiuncti"),. „confortio gaudghtes homiuam.proborum°).: Hase. falus immenfa,; libera. Dei gratia ĩta volente, per Ieſum Chriftum, its paratur, qui euangelio. fidem et obfequinm..praefliterunt). 2 - «a) Salus futura „dicitur dofa #ge Tiny, ep. Ad Romanos c. 2, 'ıw. 77 2 ad Corinıhh. c. 4, v. 17. kinoovösnıd (laepilime, v.

7 c.ad Hebr. c. 9, v: 25.) xinpos, ad Lolöff; c. 2, 7. 12. Gegavos Osnasoavsnt, a ad. Timoth. c. 4, v. 8: saramkucıe,

sd Hebraeos c. ı, v. 11. Paoılae vo-Ose L. raw spavwn I.

‚Baaslsıo limpliciter {laepilime, v. c. Match. cn 7, ve 216 ud, v. 5 2,ad. Targa c. 4 9 0). Sug $& Sur ammwıor (lan-

‘" "U pllime, v. c. dov ev ©. 3,0. 16. cd, v..24. 29, Math. -

. 25,1. 46. u& e quidem vox pariter 'atque voces ' - 2 a lan [aepenumero au lalutem

-

“t.cognärne awlarr

hominibus per Chriflum paratam wniuerfe releruntur, "haud _

. + zaro tämen futuram. potiiſimum .lalutem "in regho. diujko prö- ur Aillem .innuugt, v.rc. March. er- £..16.0 ı6,, Luc. ı8, vn. 26. ı ad Corimikle & 5, v. 6. adı Romm..r. 5,’ vu 9 1. ep. Petri c, 1, v. 6. Ch. Tamling dillerr. philologico- extgetica ‚de, verbi 'owLew et afkiniäm diuerlis. Iknificarionibus . 4a N. T. Daventr. 1817. 8 De b), Felicitas futura fubinde 'phrefibus deferibitur, quae, per le fpeetatae, notionem felichatis. terreſtris exprimuot. . Efkare nuius generis a- Curiſto pronuntiata fupra-ad 4, 700, cognoui- mus, add. Luc. c. 16, v. 9— 22, Ex effatis Apofld efr, ! "ad ‚Hebraeos @ 3% 1,22, c. 2, v. 14. Apocal. c. 25; v. 20, fl. Sed neque' Ielus. eiusmodi deferiptidnes fenfu proprio intellexit (cfr. ad $. xoo, obferuata), neque Apoftolos huius witee bona atque gaudia, quae ad naturam huius corperis ten. reftrjs pertineant, ex[pectari voluille, fatis perfpicue docent '«a effara, quibus animos Chriflianorum ad coelos conuertunt, indolem huic corpori terreftri propriam .olim :cellaturam. elle declarant (vid. $. 105, nota f.), felicitatis olim ex- fpectandae accuratius exponunt. Add. eſffatum Pauli ı ad Co- rintſili. c. 16, v. 10. 2 e) Chr. 2. ep.-ad.Corinshh. c. &, v. 17. a. ad Corr. c. 2, v. % 615, 9— 15. etralia plura eorum- eflatorum, quae in jey laudabuntur.. Ceterum ex verbis Apöltoli ı ad Corr. 'c. 23. v. Le . »eolligere licet (id: quod matura. hominia ipla exipectari iuber), in Hatu illo perfectiöre polt mortem progreſſio⸗ mnem quandam locum elle habiiuram. Ba :d) Tribvitur. enim huic faluri futurae praedicatum asmwvıos, ex vfa loquendi ludararum illius aeui illuftrandum. Vid, ad $. 100. obfernata. Cir, ‚Prasteres Maith. <. 6, v. 19. iq . Lucae e. 22, v. 53. ep. 2 ad Corr. c. 4, v. 37. adRomm. c. 5, v2, ı ep: Pari c. 3, vo 4. ar : | Na

it

"3 “Tu ou ae

2 r 1 J ! 2 . \ J A 4

+,

B eg De

tm, quam inguli_in hac terreflri vita praelitermr,. er | praeflere ponerint, ex iullitia.Naminis Summi infiaita at- ' gue nature hominis morali reete-calligimus. Neque defiderg- mus effata, quae eiusmodi perlvaliooem ın animis nollris ex- .eitare et cosfirmare poflint, librorum facrorum. fr. "Mau, ı ar o 28, v 24. D Luc, & 9 v. ı6. M. ep. ed Aumano» e& 2 v. 6. 1: ep Corinihh. c. 9, Y 10. 6 9, V. 6. 2 h) lefüs et Apoftoli pleramgne enelos.commemorant. vbi de ſtatu

futuro hominum in altera vita formo eſt. Phrafes: paradifus, ſinus Abraami, Hierofolyma noua coeleflis, -ex fer-

„mone ludaeorum illius jemporis depromtae ſunt: Ch..$. 103. d

no b. —— g) Chr. ep. ad Aomm. c. 8, v. 21, 25, ı al Corr. c. 18, v. 55, TA. aad Corn e. 6, v. td 8 ad Timorh. c. 4, v. 18. a ad RER: ev 7e ad Hebracos c. 4, v. 9. Apocal. © 13%, 7. 1 .

'b) Chr. parabola egregia in ev. Lucae e. i6, v. 29. W. praefertim |

(> m 27. [gg

2 i) Dorer qeippe feriprara ſaera. no» olıra corpora inflaureta Le _

3’

Ibilem aliquando immurarum iri ($. 108.) h Minime de eiusmedi quiete .oliin futura, qualen ignauia optet,

. x £uperaturos elle (y. 109. f.) totamque rerum vniuerfiteiem v

cogitandum elt. Math. ev. c. 25, v. 21. X ad Coriushh. c.

15, v. 13. 2 ad Timoth, e. 2, v. 12.

„m) ı ep. ad Corintkä.c. 13, v. 9. M. ad Aomanos & 8, v. aı, ad © 22,. vV. 23. do. 7 5, Ve 2 (ll. c, 2: Ve 29.3. J n) Io. ww. e. 1%, v. 13:6, 0.19%, 0 264 ep. ad Philipp, c.a, v.23. 1 ad Thefall. co 4, v. ır. c. 5, v. 10.2 ad Tirfalh, C. 2. v 1. ad Hebraeos c, 12, v. 14, v. 22. 25. Phralis: Deum videre, (quae in libris V. T. de. hominibi,s adhibeum, quibus fymbolum Dei apparet, v. c. Genef. -c. 52, v. 50 itemque de iis, qui locum facrum Deo deuomm adeunt, at- ne fauoris, diviei certi-redduntur. v. c. Pf. 42, v. 3.) a Iefu

hrifto Mattk. c. 5, v. 8. ita vfurpatur, et ambiguum videa- '

; wr, etrum conlortium imuat Numinis Summi, ad quod ho. - mines animo puri olim peruenturi fint, an omnino fauorem

= , Indieet diuinum, cuius pärticipes reddangur. Apud Joannem

8. Lk & 3. v6. ep. 9. v. 11. ad us translertüur, qui De- um recte eognofcnet. Loco autem ı. ep. do. c. 3. v 2 vtrumgque complecti videtur, et eognitionem Dei accuratiocem, er confortium Nunsinis Summi, quod olım futurum eſt.

0) Perfufio Chriſtiana de fapientia fumma et benigng

tte Dei, qui naturam nollram ita, inſtituit, viram- . « que nofiram ita .gubernat, vt conlortium eorum, quos amore praecipuo et amicitia vera compliectamur, -ad fe-.

frcitatem noltram plurimum conferat, vt aegerrime feramus, & .morte ab iis feiungamur, ve kuie affectui amoris veri om-

v. B. 1% 2 ad Cor. e. .

: u 97 vino aliquid-inelle ſeutiamus, quod Immoretæale ſit, ſacils nos perducit ad_exfpectstionem Iaetillimam.,, nos olim in altera "Yira iis potiſſimum coniunetos fore, quos in hac vita terreſtri _ more tenesrimo complexi limus; praelerim, quum Deus ‚.„eulioribus Iuis probis viiam promilerit vere beatam. Huic ex- ‘Spectauoni praeieres faueni ea Seruaroris effara, quibus con- ‚junctionem, quae ipfum inter [uosque fsctatores intercedit, tanquam aeternam delcribit,. doceique, : eos olim ad iplım ells venturos. Jo. wc. ı% v. 19. fg 28. c. 16, v. 20, I. e. 17, v. 24. (coll. v. 20. fq.) Match. c. 26, v. 29.

) Ch "Io. © 3, v. 56, e. 5, 10 36. & 7. . 2. ep. ad Roma-

nos ec. 5. v. 21. c 6, % d —2— e. 5. v. 9 10. ‚2 ad Timotk. e. 2. v. 10. ı 0 Jo. e. dd, v. 1i. I. 2 Peiri e&,v. 10. Proinde Chriſtus gpr7y0s zye owingms,; asrıoe owrngias aswrıon., avasaasc,. Lan diesur, ep. ad Hahrao- a2, 10.0 8,9 Acc 5,51, Io. cıyv " 25. Quanta perlpieuitaie religio Chrifliana doceat, hauc fa- Nntem cultoribus Deo probatis promillam atque dellinatam do- num 'elle ac beneficum gratise Dei liberae, non tantum ex parabola Seruatoris egregie ev. Lueae 7. 17. v. 7 - 10. [ed eriem ex aliis effatis permuliis intelligimus, 'qnae infra lauda- buntur, vbi- doetrinkte de merte Seruacorig lalutari atque lo- ... cum de iuflificatioge pertraetabinwe. Libri de hac $. com | ferendi: 1) quod doctrinam de [alte futura vniuerfe ſpecu- tam attinet: de Calizsi lib. de bono perfecto L, aeıerna bea- .. ‚titndine,‘ Helmfl. 1664. 4 ae eus de acterna beatitn- ,dine‘, Kil. 1674. Loefcher dill. de gloriolo animarum cos- lo, Viteb, 169 . 4: Skerlok Betrachtungen über die: ' Glückfeligkeit der Frommen und Bellrafung der Gaulolen in -' der künftigen Walt, aus dem Englifchen von.Fransen, Lü- beck, 1746. 8. F. Frifch —— Abhandlung von ngen in den ewigen Hütten, Leipzig, 1749. 8. De Yileste Unterredungen über die Glückieligkeit des zukünfti- gen Lebens, aus dem Franzöl, überlatzt, nebf einer Betrach-

tung von Wallace aus dem Englilehen mit einer Vorrede -

von J..Spalding, Berlin, ı766. 8 Lavater Auslich- * Th ar mmerm oils, Zürich, 1768-17 4. Auflage, ,ı. und 2, Th. a 178» 8. Ssorr- comment. de vich beara poſt mortem, in eins opufculis aeademies, Vol I. Goldam- ." ser Betrachtungen über das zukünftige Leben, Leipzig, 1791. . .2) de fingulis quibusdam partibus huius doetrinse: Dann- Aawer dillert. an in vita aeterna futuri fint klorise gradus? Argentor. 1659. 4 ‚Cotta dillert. de diuerfis gradibus gloriae deatorum, Tubingae, 1758. 4. Eiusdem diflert. de diuerſis elle "bestorum » Tubing. 1773. 4. F. Flatt Bemerkun« bungem über die Propertion der. Sinlichkeit und Glückfeligkeit, - ja Beziehung auf ‘die Lehre des Chriftenhume von der kunf "tigen -Seligkert gebeflerter Meulchen,, ım Magazin für chrifll . che ‚Dogmatik untl Moral, 2. $t. —. P’oetins dillen. de viſioné Dei per, ellentiiam, in eiun diſſertatt. lelecus P. II. 'Heunlaun medittio de modo, quo Deum viluri ſumus in ua aeterma,” in acıis eruditorum, Lipſ. 121% V

-

-

J * L . ! 4 rs 198 ! .

mann do vifiöne beatifiea, Tub. 1746. "Hirfch‘ Ichrift-

. und vernunftmäßsige’ Gedanken wider Meyers Tractat, dafs ‘die Auserwählten mit ihren Augen des Leibes - unmataerielle Wolen Goties lehen werden, . Dresden, 1747. 4 Lefs "de beatorum in coelis cönlortic, in eius opulculis ‚argurient# theologici, . gregetici ,. et homilerici, Vol, J. digten vom Wiederfehen in der Ewigkeit, Magdeburg, 1786% 8. Chrift. me wir werden uns wiaderlehen, 2. Auflage, Göttingen‘, 8. ae Münck über, Wiederlehen und —— Briefe an Emma vom Genius am Grabe, neue :Ausgabe, Nürnberg, 1805. 8. (cfr. Ewald .die Reli, ‘gionslehren der Bibel, a. Th. S. bı. ff.) Siegm. Vogel uber die Hoffaun des Wiederlehens,' Briefe an Elife, Nurn- berg, 1806. 8. Wieder ab abgedruckt in [, Schrift: Glaube und Hoffnung, Nürnberg , 18006. 8. Seiler progr. Apoftolorum Ipes veniend+ ad Chriflum i in coelis verfantem, an et ad'nos „et ad omnes pertineat homines, qui vitdm aeternam coulk- ae, 1800. 8. Augufls a Blätter, ahrg. 1. 8. 45 5. dio. Jahrg. 2. S, 307. 721.

6 110.

Quicangue i in hao vita terreflri refipifcere, et vooi

"diumae, per doctrinam pouifimam Chriftianam ‘eos admonenti, aures praebere perlinaciter neluerint *) ſeri-

Pture facra teſtante, olim', a conſortio Ieſu Chrifti ho-, winumque Deo et Chriſto probator um prorfus remoti®),:

in Ratu et laco miferiarum pleno“) verfabuntur, ſuae- que inprobilatis poenas dabunt, et internas et exiernäs,

et natarales et pofitiuas‘) 3 vita terreftel accommodatas,

gradu diuerfas®). His poenis in fermonibus Iefu Chrifli et Apoftolorum fatis perfpicue et frequenter praedica- tum ‚eternilatis tribnitur, neo vllus exflat locus ſori- pturae facrae, qui doceat,- hanc phrafin nonniſi diu- türnitatem temporis deferibere', Quum yero perfuafio Ohrifliana de fumma Dei iuftitia, benignitate, .et fa- pientia non permitiat, vt Aatuamus,. Deum, fi forte homo damnatus in altera vita animum ferio emendauer rit, rationem nullam huius emendationis habiturum eſſe, neque vnquam argumentis idoneis®) neceſſitas ab- foluta eiusmodi poenarum infernalium, quibus homi- nes damnati eadem aeerbitate perpetua_ adfligantur, probari potuerit; recle admittimus ſententiam eorum, qui ——— aeternitatis hypothetice‘) intelligendum

_

oe

Ribbek Pre=.

\ ö , v v ® ! s . > ) £) \ & Li

v' CT ..499 Ita x,

xiſiimant. "Perpendaimus mode, hominem, qüi:vitam in his terris egerit inprobam, eti forte pöenis vita, fus . turae eorrectus fuerit, etusque conditio trifiilima in . aliam abierit eamque mitiorem, haud dubie tamen yun« quam vel recordationem vilse terreftris male 'actae ex anime ‚[uö: prorfus exfiirpaturunr efle, vol dignitatg et felicitate iis parem fore, qui, quum amimum ‚[uum jn Bac terrefiri vita 'emendallent, ſtaſim poft mörtem ani- mi perficiendi ſtudium firenue continuauerint. Vnde patet, quo iare literae. fagrae- dammnationem, condi- tiöne nullg addita, fimpliciter auwveov appellare potue-

xint'% De 5 Br > J 4) Eiusmodis, hominibus poene futura faepiſſime nuntiatur, v. c. Matth. ex. c. 35, v. 41. [b_Marcdi c. 16, v. 16. Io. & 3 x. 18. epifl, ad Romm.:c. 2, v. 6. ll, c. 10, v. 16, ı ad Corr. "2.0.6, v. 9. ad Galatas c. 5, v. 19. M. 2.ad Täejfalonn..c. 1,, V. B. GC 23, Ve.12, ad Hebraros C io, V. 26. v. 39. i ſeria futura variis deſcribitur vocibus et formulis, xessıs [. x04- ‚pe |. sazanpıaa (laepillime, v. c. Marct er. c. 3, 1.'29, ad Aomm. c. 5, v. ı8. ad Aebracos c. 6, v. 2.) ooyn rov Osor T. opyn des uellscn [. epyour,n (ad Komm. g. 2, v. b. 2 ad Tüellall. c. ı, v. 10.) Odsyps, sevoymera (ad. Romm. 39.) wolaoss, oledpos, pOoga, arıoisıa (Mash. ev, 1% 1% 0.25, v. 46. ad Galatas e. 6, v. 8.:2 ad Thef- vr fall. ©. 1, v9 'Basavos (Luc, ev. c. 16, . 23.) mug ammıov ST. aoßesov ſ. enwink, or ou reisıra, (Maich, ev. c. 18, .. "8 Marct c. 9, v. 44.) Yaranos daussgos (Apocosb. c. 2, V. 11. e. 20, v. 14. e. 24, v8). iz 0

b) Math, ev. c. 7,v 23. c. 8, v. 12.0, 18, ve 48— 5a c. 25, w,4r. Luc. c. 16, v. 26. 2 ad Theffall. © 3, v. 9. Apocak. €. 20, v. 30..& 31 V. 8. e) Domicilium, quod heminibus danmatis poſt ‚mortem deſtina- tum eſt, haud. raro formulis deſeribitur, quarum comparatio accurata plerisque interpretibus (recentiorihus certe)- perluahit, , lefum‘ er Apoftolos bac in re fermonem adhibuilfe ıropieum, cui vfurpando vfus loquendi , Iudasorum, [eriorum (cfr. $. 102. nötz i.) opportunitatem er, - Mathh. ev. a 5,1, 2% 39, e. 25, v. Bo. 41. 46. Marei ec, 9,.v..%5. 35. 47. Luc. .c 16, v. 25. Apocal. © 19, v. 20. c. 20, v. 19. ep, Judge v. 15. Teneamus vniuerfe, locum intelligi mileriarum ple- xum, a l[edibus beatorum reuotum, , vbi . daemones mali ‚(Maıth. ce; 25, v. %ı,) verfentur. Zr Rue Saas „d) Non tantum canfcientia mala agitabyuntur, animi dolarem experientur, ubi videriot, quantae elicitatis jacturam [ua culpa fecerint, (ipla quippe nojio natuxae hominis moralis, er

f} 85* 400

‚anitmi immortelie, cum vecordations, ‚m nſeientie viren . pergentie, ab omnihus, quao ad hane vitam- terreſitem per- - "Ninent, gaudiis banisqne yenwti, Ipdnte adducit hanc . &utionem, formula E.08 90 sekerse Iropice adumbretam, - Marci c. 6, v. 44. 46, 48.); led etiam poenas politiuas llarug‘ externo, in quo poll mortem verfabuntus, roniuncnllimas, ja fcriptura ſacra nom acfuratne dehinitas ſuhituri ſunt, prao- 9. eunuibus ig effatie, do quorum lenfu ad nouam .c, dilpute- vimus. j ee ; 6) Matth. c. 10, v. 15. e. 21, 20-24. €. 12, v. Ar. Le. c. 10, mn 12 ſq. co 1% v 97. lg. Heta:c, 17. v. 51, ad Romanos E. 2. m dv 10 - 16. 2 ad Corinhh. e. d, Yr. 10 f) Saepenumere zup aıusıov,. wolasıs aswrsor, eleh 9 fr sous .aswvsor foro dieitur, Quamquam et —— DIV er graecum asmnsoc non vbique ad 2eternitatem-praprie. - Sie dietam, led etiam ad diuturnitatem temperis vefertar (Pf. 23% % 7. 9. Geneh c. 17. v. 9% 33. Er. 31, v. 16, los‘ wc 8, v 35.) certum tamen eſt, his phralibus daepillime oa ändicari, quae vel nımguam interjiura Snt, vel initio pariter. atqus ine careaut, v, c. Pf. 45, v. 7. Pf, 10%, v. 31. Ie. ev. c. %.% 34 cr 8, %. $ı. Docet vero er formula oppolita Lan asmrıoe, et. comparauo verborum lalu Chrifü Marc &. 9. ve 4550. (eoll._Jo, e. 3, v. 55. ep, Judas’ v. 7.).om- - Bine letmonem elle de poepis in perpetnum duraturis. Ne- que ta Acet. c. 3, % 21. ı ad Corfntäh. e. 18, v. 22 -2% , tontrarium demmonflrant, 27 nn

&ö) Neqye enim ex conſilio, quod Deus eonfeyui velit, iufli- - am luam, omnipotentiam er maiellatem declarandi, ne - ex infinitate culpge peccatorum humanorum, quibus maieltas. Numinis Summi offenditur, neque ex_feientia media, qua Deus praeuiderit, homines damnaıps, fi in bao ‚terra in per- ', petuum viuerent, nunquam ad meliorem frugem efle redit- ros, neqjue ex ipla natura hominis femel deprausti neceſſita- tem Anfınttatis poenarum infernslium {ratione ef lemporis, et gradus habita) prabare potuerunt. Bee h) Gomminstiones, quae im literis fagris feequenter abneninnt, - „damnationis asternae vbique ad eiusmadi homines pertinent, _ ul Auoysgae piravoiav veram pertinackter: repudieuerant. lam verö, quanquam tertum et, [ine usrayosa nullam pec- | eati condonatjouem et poenae mitigationem lqoum hahere pol» " ‘Se; nunquam tarıen vel lefus vef Apoßali adhrmaront, fer omnino men pafle, vi homo, poenis Vitae futurae obnexius . redditus, pofl niartem aliquando relipilcar (per ipfm poenae , * „acerbitatem correems). Quid igitur eft, quod npe prahibest, quo minus eiusmodi. [pem liefam nutriamus. - de dignitage: ——* garurae humanas ad imaginem Doi creatae per ipſas jterag ſaerge rarte edäcti, Deumque veneraptes ſanctiſſimum 8t beniguilfimum, haminibus omnıbus bene cupieutem, at- que de quouis peccatare relipifcente laegantem (1 ad Timgtim- - © 2,14, Ine. er, e. 15, v, 7. 10.)? - Quantım equidem vi- eo, parabola Chrifli apud , Zucam c. 16. v.:28. 50. depin- giiꝛ bomine de via faa in his terris melo ach

x

4

1) R x 4 N - \

241 Se eris eogitantem, eamque inprobantem, Ttemitue Cihriftus Ie- ‘ea Marci 34 v. 49 haud obſeuro innuit, homines, qui in hac vita terreitri emendationeam nullam admi ſerint, ſuisquo cupiditatibus oblequi maluerint, quanı veci diuinae, ölim de- mum .poenis Geennae grauillimis obnoxios, hac ipfa mileria (ii voluerind) eo perduci polle, vt-relipilcere incipiant, Cir. - . 'Comimentalio mea! exäminantur diuer .interpretum iu- dicia de leafu effau Jelu Chrifti, quod in ev, Marci c. 9. v, 49. legitur, apte cenfituendo, Viteb. 2812. 4. cum addita- , medtis varũs inlerta opuleirlis meis exegeticis, criticis, dogms- sic, T. U. lemae, 1838, Add, progrsamma. mieums. Iupplementum commentationis olim de loco vexatro ‚Marej 9. 49. editae, lenae. 18. 4 200 Lt i) Infnitatem poenarım infernalium bi potiſſimum Theologi r- | eentioris acui allerere finduerunt; Moshkeim Gedanken über . _ “; die Lehre vom Ende der Höllenftrafen, Coburg, 1728. 8, " Lampe zwei Anhand nngen von- der. Ewigkeit ‚der Strafen, a. Auflage, Bremen, 175%. Buddenus Jifler. poena dam- . nitorum nunqugm finienda , kenae, 1728. 4. scene de ute Sache von der unendlichen Dauer der Höllenfirafen: 3 . Th. Helmliädı; 1747. folg &. Schubert verniufiige und - .fehriftmälsige Gedanken vn der Ewigkeit der Höllenlirafen,; . Jena, 3748. 1755, 8. Match. Pfaff dillerr, de pornetui- . tate poenarum infernalium. ex rättone neque relutabili heque “. demgafirabili, Tabingne, 1738. & Trofcheil difl. (prael: Baumgärten) demonltratio aeternaewpeccarorum damnationis [peciatim ez .(rientia Dei media, Hal. 1757. 4, Yerpoor ten dill.. vindiciae 'doerrinae: de _fappliciis damnatorum aeter- gis, Ged. 177% % Gutl. Hofmann di, (prae. Sei ler) dubiorum, quae .doctrinae de pöenis damuatorum ae- ternis obiiei folemt, potiorum folutio, ::Erl. 1774. Fon Hatler Briefe über eitiger noch lebenden Freigeiller Einwür- “fo gegen die Offenharung, 3 Theile, Bern, 1778. 8. a. Th. 4. Brief, Doctrinam de acternitate poenerum infternalium ' inpugnauerunt: C. Walter neue Vorftellung von den Sıra- fen der Verdammten in der Ewigkeit, Roftock und Leipzig, 1772. 8. ‘Prüfung einiger wiehtigen Lehren theolopi« .. fchen nad philofophifchen‘ Inhalts, Berlin .. 3782.. 8. (cuius ſententiam Üingularem, fore, ve homines damnati ſenſim fen- ſimquo peetie infernalibus conficiantur et prorlus intereant, - - Junge refurauir in dillert. qua de duratione poenarulm in- " fernallum reagnıioris aucioris fententia expenditur, itemque in 'dilf. de ppenasum diuinarum vi emendatrice, Altorf. 1783, 4) Beyer über die Swafen der Verdammten und deren Dau- er, ein Verfuch, Leipzig, 1983, 8 Ebeude/). ſortgeſeiater Verfuch über die Straieg. der Verdammten und deren Paner, Leipzig. 1788. 8. Corrodi Beywäge zur Beförderung des - vernünftigen .Denkense in‘ der Religion, 7. Haft. An: mon [ymbolas theol, et cpiticae ad dortrinam de poenarum .diuinatum' duratione in alters vita in eins opufcnlis Iheolog. - Erlangae, 179%». Gabler Abhandl. im neuen ıhrol. Journale, . 15. B. (1800) 3. S. Thurn Abhandlung in Seherer Schriftforicher, 2.8. Tillosfen Predigien 2. B. N. 12. De domicilie dempatorum eis Pajusss dil

FL

yon

ee

EN

\.

at 3 \

a Ange 293

-. Ser. de ſodo infoemi' = terris‘ erenda, «:Venet: 1763. 4, : Coıta dil® de interno eiusque lede, 'Tub, 1775, Kinsdems diſſ. de morie aeterna, Tub: 177% +

4

Quod Liforiam dogmatum attinet, .quae $, zoo

110, pertractauimas, primum quidem ‚de reditez,

Chrifli ad regnum [uum futuro faeculis primis poſt C. N. haec potilfimum opinio inter Chriftianos ‚inualuerat,

on fperarent, Chriftum 'aliquando rediturum elle ad re-

-

guum terreflre millenarium, felicitatis cultoribus Chrifti

probis defiimatao plenum, poll refurrectiogera mortuo-

rum, ante finem huius mundi exfirnendum®). Huius

Chiliasmi quem plures.doetores ecelefiae veteris aperte

probauerunt®), et contra obiecliones Gnolticorum vin« dicare Auduerunt, defenlores acerrimi fuerunt Monta- niftee‘). Ipfe autem feruor nimius, quo Montaniftae

‚multi phantafiae indulgebant in gandiis terreliribus hu- ‚Jus regni millenarii depingendis, praeter alios Orige-

nem ®) eiusque dilcipulos excitauit, ut Chiliasmum gra-

viter inpugnarent, einsque propagationem ampliorem

eoöroerent. Ab hde.inde tempore fautores huius do- etrinae in- ecclefia Chriftiana rarius apparuerunt. Sed

‚.neque faeculis proxime infeguutis‘) neque pofl tenspo-

ra emendationis facrorum, cuius auctores et adiutores eiusmodi exfpeotatlanes reiecerautf), defenfores: Chi- Haymi, vel orafliors, vel fubtilioris, prorfus defue- runt?). , 8% a . 4 F a) Quanquam neque fermones Iefu Chriſti, neque epiſtolae apoſtolotum eiusmodi regnum millenarium terreflge nuntiarunt, «{$. 100. sot.) ſolebant tamen Iudaeo-Chriſtſuani, iisque prae- euntibus permulti Ethnico-Chriſtiavorum hanc exfpectationem, Chriftologise ludaeorum feriorum coniunctam (vid. ad $, 200, ° ° obleruata) auide amplect, ad ſcripta prophetarum V.T. et ibrum .apocalypfeos loanneae prouocantes, immo nannaulla Seruatoris effata (fenfu prorfgs litterali explieata) huc referen- tes, we b) Chi. epifl..Barnalae c. 15. Papiae fragmentum apud Ire- warum adv. haer. ]. 5. c. 553, Hermas In libro peßer viß I. Iuflinus -Martyr. in dial, cum Tryphb: p: 306. ſq- Srenaoue adr. hass. 1.5, 25-56. .Aliter indicarunt doctores alexandrini.

vr

\ .. ba k aan i

e) Vid. Tortullian: gontra Marc; u c:24. : -d) Calum, «ptesbyteruni Romanum, Chilissmo grauiter ." fatum elle Eufebius dacet hifter. ecelEl. ]. 5. c. 28. Prae- " \ eipme vero inter ‚aduerlarios huius doctrinde et eruditione et ingenii · actımine inclaruit Ortgenas;- «qui huius fententiae fau-

tores (eriptis [aid refatauit, -Ofr. Orig. prolegomin, in canti-

evm canti. Opp. t. III. p. 26. de principüs a. c. 11. com= : _ 4 ® IH , R

meht. in Ma 8257. Origems vefligia Dionyfins poiiſſimum preflit Alexandrinus, contra Nepotem epilcopum. aegyptium (auctorem libri pro Chiliasmo edit: gAsyyos alliye

baæẽuv) eiusquo afleclas diputand, . u.

64) Indullarunt Chiliasmo. Fietarinus Petanienſis (eſft. Hieron.

illuſtr. e. 18.) Lactantlus inſtiti. diw. l. 9. c

14 25s. Ze F ———

DH Vid. Confeffio Augalt. ärtic. 17. p. 14 coll. Apologia Cönf.

artic. 8. p. 216. ed. Rechenh. : rn 2

:8) Che. Petorfen' in libro ad.$. 108. nota. f. laudato. Chilias-

: mus fubtilior eiusmodi regnum millenarium exſpectat, quod

- *vilibile quidem futurum, neque vero ad corparis gaudia et bona, led ad animi falutem et incrementa ſpectainrum fi,

Chiliasmus /ubeiltffimnus: (de quo ofe.. ſeripta Bengalti,

Carpovii, Langii).de Datu gloriola eccleliae. Chijſtia-

nae cogitat, qui in bac terra ante diem extremum exfliturus _

‘Sit,. et cauyuerlione totius gentis Iudaicae a fütura. Neque negari potelt, Apoltolum Paulum ep. ad 22, v. 25, Iq, [pem lastam fatis perfpicue declaralle, fore, vt ‘. aliqeando tota gene Judaica ad Chrifltum eonuertatur. Libri .. ad hanc $, confermdi;, Calliztas de Chiliesmo cum anti- Ä u tum pridem renato, . Helmft. 1692. 4 G. Neumann chiliasmus ſubtiliſſimus, "qui hadie ecclefam infeflare évepit (contra librum Speneri: Belauptung. der Hoffnung befferer Zeiten, ‚2692, 8.) Viteb. 17129 _Mun/cher,. Entwickalung

der Lehre vom taulendjährigen Reiche n den 5 erlten Jabr-. _

hunderten, in Heukens Magazın u. I. w. 6. B. Corro

di. kriifche Gefchichte des Chiliasmus, 5 Theile in’4 Bän-

den, 2. Auflage, "Zürich, 179%.% : E, Schwarz com-

. " mentstio, in jqua et. Protellantium et Gatholicorum de regno

- Chrifti doctsinam fymbolicgm, et quasnam hac. in re fectae fa-

naticorum praecipuae recentjorum temporum fibi finxerint opi- niones monftrare Anduit, Heidelbergae, 181645..

f ri §. 112. I XV - Quum doctrina de refürrectione corporum, qualis .. en 206 . td F in N. T. traditur, variis temporibus inpugnata fuerit, ne-

que anliquiflima, neque recentiori detate defuerint, ‚qui .

eam. yariis argumentis et exegeticis et philofgphicis.de- fenderent *). . Magnam fententiarum diuerfitatern quae- fiio perperit de indole atque natura corporis olim kaln-

'

J 1

Romanos e.

adue-

x

!

204 ra, nonmillis quidem de corpore quead materiem et | formem plane nouub) oogitantibus, in vita futura ex- fpectando, aliis eadem. plane corpors, quae fepulcro fuiffent recapdiia, reſuſcitatum iri docentibas“), aliie

vel ilentitatem purtielen huius terreflris .atque ſuturi

corporis praedicantibus*), vel formulam probantibus in uoflra potillimum ecrleis fahilitem“), fore, ut cor- pora et numero at fubflantia eadeım, quibus nunc via» mur, futurae tanıen vitae aeccommodata reftituantur, eorum vero, ‚qui Chrillo veniente fuperfites futuri Äint,

eorpora fubito immntentur ), quo pases euadant homi-

nibus ex morte refulcitatis.

a) · Apoftolum Paulum aduerfarles huivs deetinse notuille pr

contra eos disputälle ad $. 108. nota 1. vidimus. Alii eiusdem

» . dogmatis aduerlarii faeculis quidem primis fuerunt Gnollici ‘es Manichaei (cfr, Theodor. epit. haer. |, l.c. 26.) feriori tempore Prifcilieniftee, Pauliiiani, Libertimi, Contra one argumentis variis fludioſiſſime disputamm ef, praeferiim ex variis naturae externae imutalionibus atque. pbaenomenis, relurrectionem mortuorum illuftrantibus er veluti depingeniibne, ex infiituris, epeibur, promilfionihus diumis a ominem. fp&ctantibus,

ex notione vita® feturae, ex hiſtoria atque docırina lefu Ghri-

fi er Apaftolorum defumtis. Chr. Clemens Rom: epift.. I. ad Corinthh. c. 34—26. Inflini npal. maior_p. 65.. Eiusdem fragmanıa in libro Grede Mpiaillegaum patrum Saec. 2. p- “37% Arhenagorae liber de e. Theoph, ad tolycam 1. 2. . 18. 19. Irenaens adr. haer. }. 1. c. 10.

50 ı—&, e. 9 16. Origenes de prino. provem, $. 5.

L 2. c. 10. Terinliian, de praelcriptt, haer. c, 13. einsdem liber de reflarrectione carnis. Qua de caufa leptentiar eorum

Theologonm reoentioris anei calcylum &ddere nequesmus, qui affata Chrifli er Apofloleruim de relurrectione vel accom

tioni. materiali, vel fermeni trapıco tribuenda exiflimen:, fu-

pra ed $. 106 vidimms, 2 » Praeier Jo. Phtloponnum Saec. J. hue pertinent Anabapu- Ihaa pluren. Enıhafsfae Sociajani. Neque ngsngil; rcciefne e Thealpgi al hac fententia alieni fuerunt, . Zuftinns ia fragmm. wota a. laudatis Athenag. de refurrectio« hu) sa ch bier, LS cc aa Metbodins ım

Bag. epud Epiphan. haer. 68. ‚Hieronymus epift, ad Pam-

mach, Rafune im expol. oli Apoliol. qui ulse: re Aulus carajs prascıpuam auctorilatem concıljauit. ec delperunt, qm ionem duplicen fare flatuerent,

alteram, quae bomimi corpaa terrefire immeutagım spddrure, alterem, quas hormisem corpore praeltanuore domatura eſſet. de carnis. Lactaatias inlliu. dier. L 7. c-

x

®

. be ne ee

- *1

. * . .

u ; | '

en . Ai J —— | 5 we: 2) Omas Alesandr. 12.050138 ce 1. froma. .

Pan | D

L 6. Ortgenes de princ. 22 BE 6, e. 10, felect. im . Pfalmog. Oper: t. H. p. 553. SI. fragment. librorum de relur- ract. if, spp. v1 p 35. 0. contra Gellui I. 5. uguſtin. - de ciuitate Dei |, ıd. e. 35. Serm. 204. [oper ep. al 6% 7. Haas ſententia, effatis librorum facrorum maxime ac- . "eommodam ($. Theologis guoqus eccleliae noſtrae re- centioribns haud paudis probatur. en Ch. Gerhardi, Calovii, Batert, Quenfiedtit, .Hollasii, .«& aliorum, qui identitatem totalem füre ſta- .. wuuat, Seripta dogmaties. Libri Iymbolici ecciefisae naflrae > doceut, Jubftantiam huius noflrae camis, a'peccatis mun- datam, praeclare et magnifice ex moriuis prodituram elle,

ad perfeciam lanctitatem, vita nova et immortali anımatam, ,

.. ausrere Chrilto, mortuos omnes refüfcitaturo., Symbolum . Nie. p. 2. Atkanaf. pP 4 Conrfı Aug. art. 17. p. 14. Ca, °. _ tech. malor. arüc. 3. p. 561. Form. ‚Conc. declar. fol. p. '. EN 649. epit. rs 545. edit. Röchenb. _ Inde, ab Augultini tem» .. pore,. praelerrim inter Scholaltieoe ayyue T'heologos 'ecclefiae zoftrae antiquiores, de danbus ae virtutibus corporis futuri, -— ,' praelertim hominum proborum, de eis apftogoın ei adevı= wa,’ dokn (gloria, [plendore) formofitate. dewagis: ipötentia), ſpi-

ritualitate, ſubtilitato, agilitate multum dilputatum elt, docis _

Matth. e. 13. v. 45. 'Zuc ce. 20, v. 36. do. c. 20; 7. 19. ad Corinchh. e. 13, v. Ad, [q. praeeuntibus, &) Chr. ad S. 105. nota n. obferuata. Libros ad. docirinam de reiurreciione mortuorum, «iusque hilloriam ſpo-

cdtantes ad $. 106. nora d. laudauimus, |

F. 1153. Do ſtatu quaque animi a corpore mortao ſepsrati

ad rſaurrctionem vaque fuiuro diuerſimode iudicatum ‚oft. Prodierunt quippe placita Philoſophorum ac Theo- logorum de. migratione quadan; animi*) de fomno eius diulurno (weyortawvıyıa)®), de ſiatu quodamı auimi me- dio“), ‚de igne purgatorio®),' variisque auimorum ) rreceptaculis. Acgnielsamus in its, quae ex lihris diui- pis de conditione auimi pofl mortem futura $. 103. cr grooimas. | —— Ba a) Hilteria philoſophiae docet; Pyikegoram potiſſimum atque

de ; animis hominum in corpora mi: Bu sruuyizusls, pAersröuuerwun, transfiguratione, cir. Pli eins Hi, Dart. L v2 en 55,) cogitafle, Fr Iudaeos prae-

cipve Pharifaei atque Rabbini Inc doctzinae allenium prae-

buerunt. Fo fep Ruc de hello Iudaicn 1. 2, e. S. Eifen menge? ‚entdecktes Jodenthum a, B. K. ı. Inter Chriftianos .

" Gnallici. et: Manichaei ‚plurn« eiusdem doctrinae defenlores -ex- Riteryar, = demoribus pcuisliae erchadaxus inpugnas, Naque

l 4

* u N a

. " ) . j Ve Te “rer —.206 \ L N

. . iater Philofopkos ‚repenkioree defuerunt,. ‚qulshuls.placito cum

hotione remunerationia poll mortem fuinrae, et cum nature anımi humani ad perfecionam maiorem enitentis, conciliando :operam darent. Ch. Le//ing die Ersiehung def Menichen-

eichlechis, Berlin, 1780, 8. Scklo/fer kleine Schriften, * Theil, (cfr. Herder Gelfpräche über $Seelenwanderung im f, zerftreuten Blättern, ı, B) K. Grofse Helim,. oder über die Seelenwanderung, Zittau, . 278. 8. f. Ehren- berg Wahrheit und Lichtung über uniere Fortdauer nach dem Tode, Leipzig, 1803. 8. Praeterea de hoc placiro eius- que hiftoria cfr. Henr. Klaufing nerswoundrassc vere- rum ‚gentilium aeque ac, hodiernorum duorundam philofopho- zum confutata, Lipfise, ı724. 4 HWernsdeorf diller:.

\ de metempfychofi veterum, Viteb. 1741. "4.. Oftander

differt. de tranusmigratione 'animarum humansrum ex luis cor- oribus in alia corpora,' Tubing. 1749. Wilh. Sartorins comment. de metemphychofi, Pythagorica a difeipulis. Chrilti

et .gente iudaica ante excidium Hierofolymit. fecunduinm non

recepta, Lubb. 1760. 8. Gatterer de metempfychofi im-

mortalitatis anımarum fymbolo aegyptio, in commentax. ſo- - eiet. Gotting. daff. hiltor. T. IX. Tiedemann über See- lenwanderung, im deutchen Muleum, September, 3777.

Co nz Schickfale der $eelenwanderungsbypothele unter verfchie- ‘denen Völkern und in verichiedenen Zeiten, Königsberg, 1791. 8. Flase etwas über die Lehre der Pharilser von dem Zuftande nach dem Tode, in Paulus Memorabilien

2. 8t. N;

ep) Effota Pf 6,7. 6. Pf. 88. ı ad Corinthh.'e, 15, v.rao. 2

ad Thefjalonn. c. 4, v. ı3. 16. Appcal. :c. 14, v. 15. huic placito, a notione vera djgnitatis animi humani alieno, mi- nimg inferuiunt comprobando. : Praeter Anabaptiftas plures er ‚Socinianos. hane fententiam (veteri quogue ecclefiae haud in- cogaltam, a Tertulliano‘ inpugnatam de anima c. 58.) de-

" " fendlie Artobe in libro de ſlatii, loco, et vita animarum,

poltquam difceflerunt a corporibus, gung commentauo inlerta

et. Ialgiculo rarlorum ae curioforum [eriptorum theologicorum _ , etc. Francof. 1692. 8. " Contradixit ei Bebdel: examen v

+

4

*

bhantque eoi Chriſtianos -ersoris gnoſtici aotulate, qui ani-

ſaria disquiſitio de ſtatu et loco et vita- ↄ2nimarum, poſtquam diſceſſerunt a corporibus, in. eodem falciculo- rariorum etc. Eandem [ententiam Jo. Calvinus inpugnanit in libre: wo- orevrugıa, Argeniar. 1545.- Stmonetti über die Unfterb- Fehkeit und den Schlaf der Seele, Berlif, ı747. 8. Ano-

.

Menfchen nach der Trennung vom Leibe nicht Ichlafe u. ſ. w.,

Halle, 1775.8. - , . FIR . ce) Vulgaris doctorum eccleliae Chriflianke priorum quatuor fao- - .eylorum [ententia haec fuit, animos mortuorum omnium, ‚et

roborum et inproborum, ſtatim poſt mortem in: regno in- lerorum (bes) domicilum elle habituros, vel in vna ea- deraque tegione, vel (quod plerisgue probatum elt) in di verlis ‚Orci partubnst paredifo: et ‚geenna; remiunerationem. vero bon futuram elle ante relurrectionem mortuorum, fole-

a 1} [|

uvymus in libro: Verſuch eines Beweifes,. dafs die Seele des _

I

s A 23 Be Pe \ 2 ZZ s - } —EA 3 1) a 15, u 5 207 BR:

mog hominum: praborum ſlatim poſt · miorkem in-coelds transire =

"= docebant. Hermas L'3. ſimilit. 9." Irenaeus adv. ',haer.

Celſum l. 2. Opp. u I. 454. fragm., de relurr. 5 F ei ; |

=

IL. 6. c. 5. 0.32. © 34 Juflinus Martyr. dial. eum Teyph. 2 507: Ciemens: Alex. Itromm. 1, 2. p. 452. I. 6.. p. 762.

ovatlan. Je trinit. c. I. Lactant. inſtitt. dive. 1.7. 0. 21. De paredifo allter ‘quam ceteri,: iudioanant Grigeres (eontra

-Opp. u, ı. 35. ilia 2. "in libr. Regg. Opp. ı, U. p 06. fl, —8 in Pfalmos p. 685. Pi {a Numem. de princip. ]. 2, 0. 31. comment. in-Matilı. Opp. 1.3.

-* ‚bomilia 7. in Levit.) et Tertullianus ide anima c. 7.0, 59. .... 58. de relurt. carmis c. 17. c. AS Apal c. 47. contra Marc, 1 4. c. 5%) . Vierque enim fedem amoenillimam paradıfi in serra fitam- elle exiltimar, animis: Martyrum (fue, vi Ori- 0 geues ſtatuit, hominum praborum: amnium) excipiendis. Jefli- . Batarn, Cyprianus voro (de monat. p: ı6%. ı66.) prabafle e: . videtur, quod doctores -laeculorum !priormm vulgo reiecerımt,

animos proborum ſtatim poſt mortem im -ooelas transire- f Co

scrum fatis mature in ecclelia varia -exflierunt:placita de ani- -- mis homioum vita defonctorum ‘circa: ſapulera. altquamdiu, gom-

znorantibys! iternque de precibus, quibus-‘etihbinines ım vita

© . fuperlites traoquillitatem - animosınm :a worporihas [eparätpruım? acliuuare 'pöllot,, ot animi märtyram’atque'fangtorum pre ho- ‚minibus' in terra ‚vigentibus. apud Demm- interoedant. De - "Narı ınedio vowerle cfr. falcienlus .rariorum ac curiolerum Scriptorum theologiceram etc. fapra ad notam b. laudätus,

nn irnft: Loe Obi er auserlefetie Sammlung: der ‚beiten. und

.

. atuern Schriften vom Zuftande der Seele .nach dem 'bode, Dresden, 1755. 8 Wernasdorf'de animarum leparatarum

u Hatu etc. Viteb. 1725. 4. F. Meier. philolonk. 'Besrachtung '

vom Zuftande der Seele nach dem Tinde,. Halle, 1746..8. Trefenreuter progr. de ſtaut medio duimarum & corpore -- tfeparatarum, -Goburgi, 2740. %, jquein inpugnauit anonymus: Schritmäls e Betrachtimg über: das Coburger Ollerprogramm

u. [. w. Schwäbach, 1741 8... 2. Schubert Gedankan.vom

' ewigen Leben und vom Zullande der Seele ‚nach .dem ‚Tode, Jena, 179% 42: Jac. Basımgiarter hiltoria doctriaae .de .Batu anınıarum [eparatarum, Hal. 1754. & Frid. Cätta " recentiores quaedam - controverfiae de ſtaiu animi poll! mMipr-

tem, Tubing. 1758.89 Pontoppidan Ichriff- und. ver-

waunftmällise Abhandlung von der Unflerklichkeit.menichlither » Seelen, 2. Auflıge, "Kopenhagen und Leipaig, 1766. 8. Swedenborg vom Himmel und von..den wunderbaren Din-

- gen dellelben u. ſ. w. aus der zu London 175&. gedruckten Ja- ‘* teinilchen Uhrlchrift -überfetst mit Anmerkungen, 177%. 8. Jo. Aug. Ernefti excurlus de. vererum 'patrum opigions

de fiatu medio animorum .a corpore: feiunctonim, . in „eius lectionibus academm., in ep..ad Hebraeos ed. Dindorfr Lipl.

.

r

itis gulhusdam et formulis philolophiae Plasonicae continentur) Clementis

tremum luftraiuro uns dogınatis germina p Alexandrini porllimum et Origenis auctoritare ſtabiſitum eft.

x

j 1 0 8. ed) Borna de igae purgatorio, anismos ol. imdicium ex⸗ ac

Chr Aloæ. paadag. |. 8, c. 9. ſtromm. —8 P- 634: -

908 L 6. . fa 17. p. 85%, 865. Ortgenes contra. Colfum .d. Br 2 hemmilia 6.in Ex. homil, 16° et 24. in_er. Lucae

bomil. 1. in Ezech, hom. 2. in lerem. Poſtea vero pet: Au- guflinum (de oeto Duleiti .quaefiß. T. Vi: b- 128. ed. Ve-

' zer. Enchir. 69. de eiuitate. Dei |}. a1,-c. 15. 26.) et alios

Auguflinum [eqautos, praeſertim vero per Gregoriam en diel. IV, 97. 39. ſ. 55. 0.) hoc. dogima ita immutaıum elt, vt igznie purgatorits inde a morte heminis usgue ad tempus' indi-

cn extremi duratarıs elle diceretur, eerum quidem animos

luſtraturus, qui, -eili Chrifto Adem habeanı, nondum 12- - men poensm luerint 4ufflieientem. In qua quidem lententia, eui auctoritas publiea in ecelelia Romano -.Catholica decretis e concilii Florentini a. 1489. poſtea Vridentini contigit, amplius. illultranda ac. defendeuda Scholaſtici admodum Itu-

diofe elaborarunt. Loeca, quae vulgö laudantur, 2 Macabb.

E. 22, v. 39. ST, Math: Ce 5 v. ri, [+7 5, 2) 22. AT. = 12,

%. 33, 56. ı Cortuchk. oc. 3, v. ı3, [L e. 13, v. 29. et alia

. huic dogmati eomprebando minime inſerniuat. Emendatorse

facsorum: Saec. 16. contradixerunt. - Chr. Apol. Lonf. Aug artic. 6. p. 189. ſq. p. 198. artie, 12. p. 275. Articuli Sınal- ealdd. P. Il. arıic, 2. p. 307. Rechenb. Neque 'scclelia grae- ea huic fententias pontißciorum calculum, addiderat. Nolite vero hoc placitum: prorfus damnars et reiicere, fi modo idea teneatur luftretionis cuiuelam, eiusmodi homi- nibus pofl mortem [ubeundae, qui in hae vita terreftri negue tam: praue egerint, vt damnntion: seternae obnoxios lele red derent, neque virtuti verae Chriflianae oneram firenue naua-

‚vernt. Ch. Köppön Philelophie des Chriftenthums 2. Th.

3. 151. fg. De hoc dogmate eiusque hiltoria cfr.. falcicu-

rariorum. de curiolorum f[cripterum ıhenlögicoram ete. ſu- pr laud, Guil. Baser dilleri. de purgatorio Pontißeiorum, vırum claris teflimeniis S. Auguftini fohde probarı poſſu? Ie- rise, 1677. 4 Jısig opulcula varia Lipliae, 171%. 8. 7e- dehtin überseugenlier Beweis, dals die Lehre von der Rei-

8

gung der Soele nadı dem Tode ein werdammlicher Irrthum fey, Leipzig, i7dı.. Chr. Hoepfner comment de ori- . gas dogmatis Rom: :Pontif, ‚de purgatorio, Hal.ı794. 8

e) Diftiogeantar inde ab actste Thoologiae Icholaflicae: a) pa-

. radifus, : euius notio fenfim ſeuſimque aeuo medio in’nölionem

ooelorum abierat, 8). kmbus patrum f. gremium Abraami,

49 limbus infantum (sfr. Niemaan diller. de diftincıiis Pon-

'ißciorum io inferoo claſſibus, Ienas, 1689. 4.) d) ıgais. pur-

getorlus, «) infernus fine geenna. Focleſia noflra neque ignem

neque limbum patrum et infantum agnouit.

articulis Smadenidd. P. 1. artic. III. p. 310. ex, 3ıı. in.

. Rochenb. animi fahctorum in coelis elle dieuntur. . Duan- :

ı semuneratio, Iymbolo Apoflolico, Nicadno, Athana-

00, gt Confellione Auguſt. artic. 5. p. 10. arlic. 17° p.

poſt restioneni demüm. mortustum iu- —* 1 x . 2 R ®

fi; >

/

-

LER |. Sn Sur Er u In Ze Zu zu

Ka a X. 4 . ; ;

; %

m. | © nz

E De 6

finem regni Meſſiani millenarii bppariturum a. tempore " reditus Tofu Chrifi, yißbilis (quem prope inſtare prima aelas Chrifßjanorum vulgo iudicabat) diftinguerent*). Nec defuerunt variis temporibus, yui annum, menlem, . diem, horam indicii futuri ſubtilius inueſtigare cona«

De teınpore iudicii extremi il; güidem ‚doctores Loeelel ae anliquiores, qui: chiliafmum (6. 111.) feque Pantur, ita flatuere folebant,. vt diem huius iadieii ſub

renturb). Libri vero Fymboliei ecclefiae noftrae .im-

i

‚pliciter profitentar, Chriſtum in confümmatione [ae- euli appariturum elle, ad iudieium de mortais pariter _ atque viuenfibas exercendum‘), Rationem et: modum . iudicii extremi ecclefia antiqua ad confuetudiuem et in--

flituia iudiciorrum humanprum-: accommodate deferibere‘

folebat, phraſibus quae 'huc [pectant, biblieis ſenſu . litterali interpretawdis, immo amplificandis atque ex-

" ‚ernandis; quanquam nonnulli explicationem tropicam

probare®), ipfumque dogma ab imaginibug et [ymbo- ]js accuratius diflivguere maluerunt. N eque Thevlogi noftrae aetatig. confentiunt,. quousque in agnofcenda

fignificatione quadam tropica formularum feripturae o

ſaeras houi foederis, quae ad iudicium extremum per- tineant, progredi liceat“)? Diuerfimade porro de eo indicatum eſt, vtrum interitas totius yifibilis rerum vni- verlilatis, atyue eiusmodi mundi, cuius et materia et forma plane noua fit, creatip, an formae tantum in- Hauratio, an lolius terrae nofrae immutatio ingens ali-

quando exfpectanda ht 97 Denique, quod reiribätio- pem fulyram attinet, in explicandis formulis quihus-

= -

dam librorum facrorum; quibus et falus et miferiä fü» .

tura depingitur, et antiquiori et receptiori aetale alii ſenſum litteralem preſſius ſequuti ſunt, alü interpreta·

tionem tropieom probauerunt Libri ſymbolici fim- pliciter doceut, homines probos, poſt relurreciionen

| ie, ad un perpetua et ————— aeter-

x

1 5 . % a7 TOT

.

u Zu

[

a

nam peruenturos elle, quae partim.libertate perfecta a 'peceato, mörte, diabolo, partim conlortio leetifimo - Dei, leſu Chrifi, hominumque_ beatorum eontines= tur”); de inprobis vero adfirmant, eos per Chrifinım eogdemnatum iri, ‚vt fine fine erocientur'). De hac aeternitate poenaruny iofernalium Theologi et antiquio- res et recentiores diffenferunt). . en F a) Cir, Irenaene adv. haer. L 5. c. 5. i Tertull; de Ipectaculis

*

0. F b) Quam parum feriptura facra eiusmodi conaminibus faueat, ad 6. 100, #t 107. docuimus. 0 e) Cr. Symholum Nic. p. 2. ed. Recheob. Carechifmug maioy artic, Il. p. 499. Confß Aug. artic. 3, p. 10. artic. 17. P. 14. Apologia Gonf. Aug. arıic. 8, p. 217. Ceterum Theo- lori eccleliae noftrae antiquiores de eo difputarunt, virum hie actus iudicii extremi per vaum diem, an diutius duraturus lit. - d) Praelertim Origenes in cenlum venit, comment. in ep. ad Romm, p. 721. fg. comment. in Math. Opp. t. Ill. p. 636. ſq. 887: II. | e) Plures enim quamquam concedunt, actum iudiqii extremi fo. re vilibilem, alia tamen, quae ad delcriptionein huius actus folennis biblicam pertinent (olim plerumque ſenſu -proprio in- tellecra) adl imagines et [ymbola referunt. Alii vero notienem actus mere inuſſibilis amplecti maluerunt. - Oftendimus fupra ad 1:07. quare fententia recentiorum quorundam Theologo- | rum probari non poflit, qui nihil niſi notionem vniuerlem retributionis poft mortem futurae ad dogmata religionis Chri- flianne pertinere exiffiment. :Libros dogmaticos, . qui do- cetrinam de iüdieio extreme tractauerumt, ad $. 107. nota m. laudauimus. er f) Isnem aliquando huius mundi vel materiam, vel formam, vel vtramque deftructurum : eſſo ,„ aatiqui ecclefiae doctores, loco potillimum Petrino (cfr. 6. 108.) präeeune, docuerunt, v. c. Tatianus orat. ad Graecos p. ı62. Iren. adv. hafr. 1. 5. ce. 56. Clemens Alexandr. ftromm., 1; 5. p. 711. ſq. Orig. de prioc. I. 2. & 5. Ad inerndieom olim fumrum leriorum quoque temporum döctores cauflam huius mutdtionis ingentis aliguando euenturae Fetulerunt‘, - quanquam natura, et origo hums incendii varlis coniecturis accuratius definita eli. Contra qui omnino negauerunt, hanc ex{pectationem dogmatis : ſtiani loco habendam efle, fupra ad $. 108. differui. Libri dogmatici huc pertisientes $. 108. nota £. landari

jetores Alexandrini "notiöhern eiusmedi felicitatis future, 3 al animuam potiſſimum jpertinekt',‘‘ magia quam alii te- Funt, Clemens Alex. Itromm. I 4, p. 579. Ig..p. bib.

- l r : . x + . ' *

v x DIE Om, a > . >

*

5 - Mileria futura hominum daumatorum apud antiquos

_ ecclefiae doctores ita deferibitur, vt ignis potillimum Geeunae

-

perpettus commeaneretur,. huiüsque igais efficacia amplius de. Pingatur. - Iuſtinus Apol. mai. D 6687. dial. cum Teyph. p. a64, Tiheoph, ad Autol. 1. t. :c. 20. Tertull. Apol. c. 48, Minucius Oct. c. 55. Cyprian. ad Demetr. p. 105, Laciant. inſtitt. divv..1. 7. c. 21. Origenes vera (de princ. 1.2. ce. 10.)

. -in’iie” quoque effatis librorum ſacrorinm explicandis, quibus poens furura depingitur, interpretationem allegöricam. lequn- . '

h) Conf- Aug. artie. 7 p. 14. ed. Rechenb.‘ Apologla art, | v .

. turam“ felieitatis ex[pectandae. aceuratius d

ıus eilt. Cfr.. etiam Victor Antioch. in Marcıi ev. c. 9, v:,44, loter Theolöogos ſeholaſticos et.de diuerlis partibus et attribu-

LS. er 1: €. p.- „98. ‚Drigenes de prince. I. 2. 12.1 « C

N

tis conditionis fururae beatdrum, et de natura ignis inferni \ . , . p

Yarie diſputatum elſt.

P. 147. Form. Cenc. declar. lol. artic ı. p. 649. art. VL. RP» 724. Catech.: maior. p. 616. 543. ——— dogmatici, na- fcribentes, his for-

zulis vſi ſunt, _vß praemin priuatius et politiua, externa et.

- interna diftinguetent. Praecipua lubüilitate, .praeeumtibus Scha-

laſticis, .notionem vifionis beatificae Dei (cf. '$. 109. not« m.) indagauerune. ad iplatn Dei ellentiam' hanc vifionem re-

. fergntes, d& modo_eius vel corpereo, vel ſpirituali diuerſi- ‚mode diſputantes. Diuerſa quoque faerunt Theologorum iudi- -

cia de natura coeli vel materiali, vel ſpirituali. cclefia Ro-

f

mano-Catholiea empyreum a corlo vilibili diſtinguit. Libros - dogmaticos ad docırınam de folicitats futura pertinentes ad $,

i)

9’

er;

. N

<uerunt, poenas damnatorum (et intenliue er #ztenlii

"209. nora p. laudauimus.

.

Symb; Athanaf. %. ‚ed. Rechenb» .Conf Aug, aric. 17, ı4. ‘Form. Gonc. artic. Il. p. 824. Natura poenarum .in- '

lernalium a Tiheologis dogmaucis accuratius ia delcripta elt, vt poenae extiernae ef‘ joternde, itemque negatiuae Prius-, tinde; et pofitiuse diftingueremtur. Libros dogmaticos de his placitis. conlerendos ad $. 110: nöia j. laudauimus.

Pleriquo doctorum eceleſiae antiquiorum miſeriam —— Fa

'damsatorum aeternam fore docuerunt. Talianus orat.

Graecos p. 345. 146. 'z52. Theoph. ad Autol, h 1. c. 20, -

Irenaeus adv. haer. 1. 6. . 27. 1 4 0. 28. Teriull, Apol, c. 48. de.'refurr. carnis c. 55. de teflim. animae c. 4. Cy-. prian. ad Demetr. p. 195. Lactantius inflitt. divv. 1.7. cu. 21. 26. Spem vero laetillimam emendationis homisum dam- natorum: omnium aliquando futurag, qua ad lalutem voram peruepiant, „Clemens Alexandr, ‘Bromm. 1. p. 367. I. 7. . 855, atque‘ Ortgenes de princ. 1. 2. c. 5: c. 10,1. 1. © & Fomil. 8, in .Leuit, profelli funu Tempus fore, quo homines damdati ipla poenarum acerbitäte prarlus ad incitas redigantur (intereant), exiftimarunt Jaflinus Martyr. Apol. mai. p. 57. 50. coll. dial. cunı Trypbı p. 225. Arnobius adv. gentes l.2. p-. 86. Libros noftros Iymbolicos notionem vnilerlam aetarni- tatis poenamım infernalium tenuiſſe ex locis patet nota i. lau- datis. Proinde etiam doctares eccleliae noftrae ne dos

ı : j = J oO 2

- —* *

*

* N

*- IN

*

v

J

.

. u 310 u i⸗ Br - = ı 7

‚nam peruenturos elle, ynae partim libertate .perfecta.a

peceato, mörte, diabolo, partim conlortio laetilimo

Dei, leſu Chriſti, hominumque_beatorum eontines-

\ tur’); de inprobis vero adfirmant, eos pey Chriſtum

eondemnatum iri, ;vt fine. fine erucientur'). - De hac geternitate poenarunz igfetnalium Theologi et antiquio- rey et reoentiöres dillenferunt eu F

a) Cfr. Irenatiu adv. haar. LS. c. 5. Tertull; de: fpectaculia i

c. 50. - a ED Be d) Quam parum [criptura [acra eiusmodi conaminibus faueat, ad’ $. 100. 4 107. docuimus. ——

6) eEfr. Symbolum Nic. p. 2. ed. Rechenb. Carechifmug miaior, artic. H. p. 495. Conf Aug. artic. 3. p. 10. artic. 17. p. 14. Apologia Gonf, Aug. artic. 8, p. 217. Ceterum Theo-

logi ecciefiae noftrae antiquiores de eo dilputarunt, vtrum

. .bic actus iudicii extremi per mum diem, an diutius durarurus

Ar . Az Zr a .

d) Praefertim Origenes in cenlum venit, comment, in ep. ad Romm. p. 722. ig. comment. in Math. Opp. t. Ill. p. 636. ſq. p- 887: LT. u . ä

x .

Be 'e) Plures enim quamquam concedunt, actum iydigii extremi fo-

re vilbilem, alia tamen, quae ad delcriptionem huius actus folennis biblicam pertinent (olim plerumque '[en[u proprio: in- telleeta) ad imagines er [ymbola referunt, Alii vero notienem actus mere inulibil® amplecti maluerunt. - Oltendimus ſupra ad.'$. 107. 'quare [ententia recentiorum quorundam T’heologo- zum probari non pollit, qui nihil.nifi notionem vniuerlam retributionis poft mortem ‚futurae ad dogmata religionis Chri-

ſtianae pertinere exilfiment: -Librös dogmaticos, . qui do- ctrinam de iudieio extrerhö tractauerunt, ad $. 107. nota Bm. laudaumu. nr

., D JIgnem aliquando huius mundi vel materiam, vel formam,

vel vtramque deftructurum- ee, antiqui eccleliae doctores,

x loco potillimum Petrino (cir. $. 108.) praeeunie,. docuenmt,

*

J \

vw. c. Tatianus orat. ad Graecos p. 163. Iren. adv. haft. J. 5. c. 56. Clemens Alezandr. ftromm. 1:5. p. 711. fq. Orig. de princ. I. 2. e. 3. Ad ineendidm olim fusurum leriorum 2 ‚temporum dödtores caulam huius mutdtionig ingentis : alignando euenturae Fewulerunt‘, quanquam natura, et origo huius incendii variis coniecturis accuratius definita efl. Contra “eos, qui 'omnino negauerunt, hanc. exfpectationem dogmatis - Chriftiani loco 'habendam :.efle, fupra ad 6. 108. differui- zus Libri dogmatici hue pertitfentes $. 108, nota £. landati unt. VOR: Sm —— g) Doctores -Alexandrini ‘notiöhern einsmedi felicitatis futurge, " quae ad animum poullimun j pertineät‘)‘‘ mapßia- uam alii- te: anerunt. C/emens Alex. Itromm. b 4 p. 579. Ig..p. bıb,

- 4

&

< [4

r

y pleriquo doctorum eceleſias Aantiquiorum miſeriam hominu

* —— u * Rd . ; ©. “. =

Een - *

* * 44 2 i 1 x

rn = ; zer y

LS. p.:792. 1:6. P..9798. Drigenss de prince. 1.2 e. 12. 1. Bd» c. 6. Miſeria futura hominum daumatdrum apud antiquos - ecclefiae doctores ita delcribitur, vt ignis pouillimum Geeunae -. perpettus commemoretur,. huiüsque igais efficaeia amplius de- . . Piagatur. - Iuſtinus Apol. mai. p. 66. 87. dial. cum ryph: p, 'a64, Theoph, ad Astol. 1. 1. :c. 20. Tertull. Apol. 0.48, Minucius Oct. c. 55. Cyprian. ad Demetr. p. 195, Laccant. inſtut. divv. 1. 7. 0. 21." Origenes vera (de prince. 1.2. c. 10.) -in.:iia” quoque effatis librorum ſacrorum expircandis, quibus poena ſutura depingitur ‚'interpretätionem allegöricam, lſequu- ıus æſt. Cfr,. etiam. Victor. Antioch. in: Mafei .ev. e. 9, v:,4%, -Inter Theologos Tcholallicos et de diuerlis parubus et atıribu= tis conditionis futurae beatörum, et de natura ignis inferni .

| varie dilputatum eſt. Bo u h) Confe Aug, artie. 17. p. 14. ed. Rechenb. Apologta art, IV.

", .P 147%. - Form. Genc. detlar. lol. artic: ı. p. 649. art. VL m

924. Catech.: maior. p. 5ı6. 545. Tiheologi dogmatici, na-

turam felicitatis ex[pectandae. aceuratius de cribentes, his for-

zuulis vſi ſunt, vp praemin priuatiua er pofitiua, externa et. _ - interna diftioguetent. Prascipua fubtilitate, praeeuntibus Scho- llaſticis, „notionem vifionis beatificae Dei (cfr. $. 109. note

m.) indagauerune. ad ipfatn Dei ellentiam hanc vifionem re-

. ferentes, d& modo_eius vel corporeo, vel fpirituali diuerfi- mode difputantes, Diuerfa quoque faerunt Theologorum: iudi-. - cia de natura coeli vel materiali, vel Ipirituali. Ro- mano-Catholica empyreum a coelo viſibili diſtinguit. Libros dogmaticos ad doctrınam de felicitate futura pertinentes ad $, - - 2109. nota p. laudauimus. SE

N Symb, Athanaf. p. % ed. Rechenb, . Conf. Aug, artic. 17. - "p- ı4. Form. Conc. artic. I. p. 821. Natura poenarum in _ fernalium a Theologis dogmaticis accuratius ita deleripta ef, _ . vt poenae externae et’ internde, itemque negatiuse p prius, 5. - tinde) et politiuae diftingueremtur. Libros dogmaticos de hid --. . placitis conferendos ad $. 110: nota j. laudauimus. ° _ | ° damsatorum aeternam fore docuerunt. - Talianus Orat. S Graecos p.. 345. 146: 752. Theoph. ad Autol, I 1. c. 20, .- . Irenaeus adv. baer. 1. 5.,c. 27.1. 4 c. 28. Teriull, Apol,

u c. 48. de 'refurr, carnis c. 55. de tellim. anithae c.

Cy-

2 prian. ad Demetr. p. 196. Laotantius inflitt. divv. 1.

21. 26. Spem vero laetiſſimam emendationis homisum

natorum omnium aliquando futurae, qua ad ſalutem voram

peruegiant, „Clemens Alexaudr. Aromm. L ı. 367. 1. 7.

. 835, atque‘ Ortgenes de Be l. 2. c. 55 c. 10, L. 1. æ. 6.

J en. 8, in Leuit. profelli, fan‘ Tempus fore, ‘quo homines danmati ipfa poenarım acerbitate prarlus ad imcitas redigantur (intereant), exiftimarunt Juflinus Martyr. Apol. mai. p. 57. 59. coll, dial, cusı Tryph. p. 225. Arnobius adv. genites |. ‘a,

p- 86. Libros noftros, ſymbolicos notionem vniuerlam aetermi- tatis poenamm idfernalium tenuiſſe ex locis patet nota i. lau--

De datis. Proinde etiam doctares ecclefiae noflrae antiquiores. dos

<uerunt, poenas damnasorum (et intenliue et eztenliue) are -

u. 1 Br e * * Oa eo. = * e . x J *

2 J

IN

-

R R 2 12 re 2 i « [8 » x °

Li .. 1

fueruut, qui boc dogma vel protſus impugnafent, vel aliquo inodo mitigarent. Cflr. libri dogmatci ad $. 110. laudai Ceterum ad Aifloriam doctrinae de poenis infelmalibus illu- Rrandam ch. Cotta hilioria ſueincta dogmatis de 'poenarum infernalium duratione, Tub. 1774. 4 Thie]/s über die biblifche und .kirchliche Lebrmeinung von: der Ewigkeit der Höllenfrafen, Hamburg, 1791. 8. Commentauo: das Rad der ewigen ‚Höllenqual, in den Curiofitäten ‚der phylifch - Li- terarifch - arultifch - huftorifchen Vor- und Mitwelt, 6. B. 2. Sı. Weimar, 1817. 8.

nas effe futuras, Inter yero recentiores haud pauci

| . 115. Felleitas ſumma regni diuini, per Ieſum Chriflum

hominibus parata, iis omnibus, qui euangelio fibi ob- lato fidem habent, animumque emendant, f[criptura di-

vina tefiante, dellinata el”. Eos vero homines, qui

ad confortium profellionis doctrinae Chriftianae absque fua culpa non peruenerint, propterea damuatum iri, Iefus et Apoftoli nunquam docuerunt. Immo ex ipfa doctrina Chriftiana de amore Dei erga homines fummo atque infinito b) recte colligimus, fore, vt Deus eos homines, quibus euangelium im hac terra non innotue- sit, fi modo aliis praeflidiis animum informandi ſen- famque moralem exeolendi, quae iis in hac vita terrefiri contigerint,. recte vfi fuerint, aim ad cognitionens fa- luberrimam deoretoram fuorum, quae nobis per Io fam Chriftum patefacta funt, veramque falütem perdu- cat. | Ze

‚a) Math, ey. c. 8, v. 11. 12.0.2838, v. 19. 20. Lutae c. 13,

v. do. c. $, v. ı6. c. 10. v. 16. ep, ad Romanos c. 11, v. 32. ı ad Timoth. c. 2,0. 4.6.2 Perric. 3. vr. Q. Adfırmant libri faert, religionem Chriflianam re vera homini- bus tradi omnibus,. ita *t nullius vel nationis, vel [exus, vel tetius conditionis.externde dilcriminis rario habearur. Cfr. Marci <. 16. v. 20. ep. ad Romm. c. 16, v. 26.:ad Coloff. c. ı, v. b. 2%. "

b) Chr. v.c. Lucae ex. c. ıb, v. 10. Acıt. c. 10, v. 54. ſq. e. 26, v: ı8. ep. ad Romanos e. 2, v, ı1 Praeterea Pau- lus ep. ad Romm. c. ıp, v. 14. 18. 19. innuit, iudicio diuino non condemnari eas. qui absque [ua culpa enangelium nom eognouerint. Inter Theologos noftros diuerlis temporibus de

nac quaeltione diuerfimode iudicatum et. Cfr. Lüderwald

. von u und Selgkeit der Heyden, Wolfenbüttel, 175%.

. % Eberhard neue Apologie des Socrates, meue Auflage,

>

N oa

213. 2. B. Prankfart und Leipsig, 1787. 8. Oesfeld Beurtlei« “lung der neuen Apologie des Socrares (vbi fententia.Eberhardi deae falure ethnicis [peranda inpugnatyr) Leipzig, 1775. B. G. Bürkhardı neuelte Unterfuchung von der Beligkeit der . Meyden und Nicht- Chrilten. Hamburg, 1780. 8. c. Wal - ter was hat die geoffenbarte Religion für ein Verbältnifs zur ‚Seligkeit ‚derer, die zu ihrer Erkenutnils nicht gelangen kön- nen? in [. Prüfung wichtiger Lehren ıheologifchen und phi- lol. Inhalts, Berlin, ı782. Moldenhawer von der Seligkeit derer, die von Chrifto nichts willen, Hamburg, 1984. 4, -Meleh, Götza über die neub Meinung won der . Seligkeit der angeblichen guten und redlichen Seelen unter Ja, den, Heyden, und Türken durch Chrilum, ohne daß fie an ıbn glauben, Hamburg, ı 84° Ebende » Abfertigung der Moldenhawerifchen Schrift u. f. w. Ebond. Fortletrzung der Widerlegung der Moldenhawerifchen Schrift u. £. w. Ebend. Bes zu (einen dem Herrn D. Moldenhawer entgegengefez- ten Widerlegungsichritien, Hamburg, 1784. 4 6. Müller dillert. de paganorum poft: mortem -conditione, Lapſ. 1788. .. 4 .Fr. Gebhacdd dillert. qua expenditug beatitudo ‚eorum, “qui mon ſtant a Sartibus Chrllianorum., ‚Erf. 1791. 4, (quem inpugnauit. Emes progr. de beatitudine eorum, qui Chriftie- ni non. lunt, Erf. 1791.,4) , Knapp diatribe ig. loc: Romm- 10, 4 11. Hal. 1806. 4. -- Quanquam libri. [Symbolici, in Be tech. mai. artic.. &.p. 503. ed. Rechenb. protefli ſunt, dos, qui extra Chrillianitatem fint, in ira et damnatjone perpetua 'manere; nihil tamen de [orte furura eorum definierun, qui’ absque ſua cuſpa ad conlortium ecclefiae Chriftianae non per- venerint. Doctrina dogmatica de praedeflinatipna,' quum - dogmatibus de gratia diuina, arctiag cohaereat , alio loco come modius tractabitur. BER TE ? =

.

v A

J

8

LS . . -

D 5 F : 2 . + f za 214 Pe F

B. sxorioms SECVNDAE. PARTICVLA:

. " POSTERIOR,

* De iis, quae Jefus in kac terru fecerit, homines Jalun .

r. tis rem disini Br redditurus.

$. 116,

| Poftquam Iefus lavacrım facrum [ubierat, qnod Ioannes adwiniftrauit ) non modo palam nuntiauit®); regnum dieinum proxime inflare, ideogue animum. ' elle emendandum, fed efiam hominibus viam, quae ad felicitatem huius regni- iinpetrandam perducat, tutiſſimam

monftrauit, eosque de iis, quae eredenda, fperanda,

agenda ſint, ipfitatione edoeuit verilima‘), eflica- <ilima®), hominam omnium defideriis grauilimis egre-

. gie accommodata®), ‚ipfiusque exemplo praeſtantiſſimo

et factis infignibus confirmata), ita ut nullis cederet pe yieulis, molefiis, vexationibus inde oriundis®). Con- flituit item"), delectn, fapientilimg habito; doctores, poſt ipfius diſceſſam euangelium propagataros, buic zmuneri aptilimos. Patet igitur ex tola Seruatoris vita. in hig.'terris acta, pluribusque effatis Ieſu Chrifli et Apoftolorun, gonhlium legationis eius diuinae.eo [per

ctalle‘), vi doctrinam traderet didinam, homiĩnihus ſa- Jutarem. Proinde ad netionom operis Chrifäi Valutaris | ‚fine muneris redemtorüi (quae quidem phrafes omnia

complectuutur quac Ieſus, dam in hac vita terreftri verſatus eft, -fecit, inſtiluit, ac tolerauit, verilimam generis kamen felicitatem inſtauraturus alque promo- turus) ante omnia haee dooendi Prouincia refertur..

a) Math, ew..c. 3, v. 15-17. Marci c.ı,v.9-ı2. Lucae edv 21. ſq. Io.c.ı,v. 29. f, Expetüt autem lelus la vacrum facrum a Ioanne, adminiftratum, Tenfu quodam in- terno diuino excitatus, , vt munus docendi ritu quodam facre aulpicaretur, ex[pectana inluper omen —— diuinum ; per-

. Susfionem ſuam de prouincia Seruatoris fibi dininims deman-

data iam Jubeunda confirmiaturum. Cui quideni exfpectationi euentum relpordifle videmus. Quam parum- probari poflint epniecturae eorum, qui originem humanam docirinae a Chri-

-

-

- * f} 2 * - 3 * F— 8

—* | N

Chrifto traditae vel ex fchela Elfenorum,, vel aliunde expli- „. care oanati fuegint, ad $. 16. dacuimus. c b) CS. ios.. ı & Ci. 4 $. 17. fegq. ß

F .d) Cfr. Match. ev. c. 7, v. 28. ſq. Marct'c. ı, v. 22. Lugad or.

4, v. 22. v. 32. Io. c. 7, u A ne 6) . Cfr. & 25. Ratio are indoles [aeculi, quo 'Iefus in bae terra apparuit, et hreuitas temporis, quo Ielus, Deo valen-

te, inter homines verlatus -elt, necellario fecun tulit, vt ipſe in.edocendis eiuibus. [uis acquiefceret (etli qüauis oppor-

- ‚tgnitate [ibi oblata, homines aliam religionem ‚profitentes. ınllr tuendi, ubenter vteretur), et ampliorem euangelii propaga- tionem Apoltolis ſuis reliüqueret, Methodus docentli, qua

leſus vlus eff, alia in difcipulis, quos elegerat, familiaritate ın-

zeriori ipli iunctis, alia in celeris inflituendis apparuit. Maıtk. - ws ce. 15, v. 10 15.0. 10, v. 26. ſq. Marci c. 4, ve 3% fq. Comparatio, Termonum. Chrifti in euangelio Joannis enarra- torım cum ils lermonibus, qui in ceteris euangeliis leguntur, perfpicvitate praecipua oflendit, quam egregie temporum, lar corum, auditorum diuerlitau [uam dicendi aliogque inftituendi rationem accommodauerit,. Nolim tamen cam nonnullis **

mare (cfr. Breifchneider probabilia de euangelii gt epifto-

larum loannis Apoffoli indole et origine. Lipl. ı820. 8.) altum plane lefum apud loannem, alium apud ceteros euangeliltas apparere. Vid.-Borge.r de cönltanti et aequabili Ieſu Chrikl

‚indole, doctrina,. ac docendi ratione, pars I. Lugduni Ba- _

. tayorum et Hagae Comitum, 1816. 8. De accommoda tione., quam Chriltus ia docendo adhibuit, $. 39. vniuerle dilferuimus. . u J * 9 Cfr. &. gı. To. ev. c. 13, w. 15. e. 15, v. 12. Ep. ad Ephkæſſ

c. 5, ve 2. ad Philtpp« c. 2, v. 5. ad Codoff. «3, v. 13, ı.

ep. Peirt c. 2, v. 21. 1. ep.. Jo. c.3,v. 16. Vid. Keil}

i comment. de: exemplo Chriſti recte imitando, „LipL.- 1792.

- 4. (in: eius opufcalis academicis, ed. Goldhörn, Lipl. - 1821..8. p. 100. M. ) De miraculis a Chriflo editis cf. $. 20.

- Sega

x \ RR 8) HMauıh. ev. © 11, v. 18, 0. ı5, v. 5.0. c. 23,v. 16. Zucae

ce. 9. v. 22. Jo. c. 9. v. 4. c. 12, v. 27. ©. 15, v. 20. c. 18, v. 19. Solet lIefus, - tanquam doctor, areopnrys appelları

(Mauth. c. 135, v. 57» Luu c. 4% v. 24. c. 24, v i9. Too

"ch, v. Ah. c. E, v. 14.) Öudaonales (Io. 3, ver1.2. 0. 15, v. Matthk. c. 23, v. 8. 10.) gws (Io. c. 8, v. 12. c.-ı2, V 4 er, R ' . . >, b) Maıh. c. 10. v. 12... Marci ce. 3, v. 12 fl. Lucas c. 6, v. 12.1. e. 90 v. 1. J. e. 10. v. I. Chr. Rkodomann dien. (praeide Bagge) de lapientia Chrifli in electione, inſtitutio- ne, ätque millione Apofiolorum, lenae, 1752. 4.

i) Marci c. ı, v. 38. Lucae c, 4, u. 18-21. v. 43.. Io, c. 1, v. 12. ſq. e. 3, v. 3. M. v. 192 21. e. 6, v. 46. c. 9. vd. c. 14,

v. 6c. 17,.v..3. 1..ep..ad Corinthh. c.'1, v. 50..ad Epikel]. ‚as, Y 20. ı ad Timorh, © 2, ve 4. etc. m

De *

%

«

IN

_ über die Seelenwanderung, Zittau, .

i 406 \ N

inter Philofophos recenjiores defuerunt,. qui auis placito ‚cum Fotione remunerationis poll mortem fulurae, ‘ct cum nature animi humani ad. perfecionem maiorem enitentis conciliando :operam darent. Chr. Le//fing die Erziehung def Menſchen-

eſchlechia, Berlin, 1780. 8. Schlo/fer kleine Schriften,

B. Theil, (cfr. Herder Gefpräche über Seelenwanderung ia

S. zerftreuten Blättern, ı, BA K. Grofse Helim,. oder

279. 8. F. Ehren- berg Wahrheit und Dichtung über unlere Fortdauer nach dem Tode, Leipzig, ı805. 8. Praeterea de hoc placiro eius- que hiftoria cfr. Henr. Klaufing perswowndrucs vete- rum .gentilium aeque ac, hodieraorum duorundam philofopho-

, zum confutata, Lipfiae, ı724. 4 Wernsdorf dillert.

v -

de metempfychofi veterum,. Viteb. 1741."4. Oftander -differt. de’ transmigratione 'animarum humansrum ex Tuis cor- poribus in alia corpora,' Tubing. 1749. Wilh. Sartorins comment. de meteniphychofi, Pythagorica a .difeipulis. Chrifli

et .gente iudaica ante excidium Hierofolymit. fecundum non

recepta, Lubb. 1760. 8. Gatterer de metempfychofi im-

mortalitatis. anımarum fymbolo aegyptio, in commentatt. ſo-

eiet. Gotting. elaſſ. hiſtor. T. IX. - Tiedemann über See- lenwanderung, im deutlichen Mufeum, September, 1777.

ConzSchicklale der Seelenwanderungshypothefe unter verfchie-

“denen Völkern und in verlchiedenen Zeiten, Königsberg,

ı7g1. 8. Flası etwas ber die Lehre der Phariläer von den Zultande nach dem Tode, in Paui/us Memorabilien.

i y 2 $r " N . b

) Fffata P/. 6, v. 6. Pf. 88. ı ad Corinthh. c. 15, v.:20, ı ad Thefjalonn. c. 4, v. 15. 16. Appral.'c. 14, v. 13. huic placito, a nouons vera djgnitatis.animi humani alieno, mi- img: inferuiunt comprobando, Praeter Anabaptiſtas plures et.

‚Socinianos. hbane fententiam (veteri quogue ecclefiae haud in-

cogultam, a Tertulliano‘ inpugnatam de anima c. 58.) de-

'" fendlit Artobe in ılibro de arm, loco, et vita animasun,

pofiquam difcellerunt a corporibus, . guag commentatio inlerta

“elt. Iafgiculo r̃riorum ae curioforum [criptorum theologicorum

etc. Francof. 1692. 8. Contradixit ei Bebel: examen ve feria disquiliio de Raw et loco et vita. animarum, poliquam difeefferunt a corporibus, in. eodem fafciculo. rariorum etc. Eandem lententiam Jo. Calvinus inpugnanit in libro: we- orasruzıa,; Argentar. 1545. Stmonetti über die Unulterb-

u Tichkeit und den Schlaf der Seele, Berlin, 1767. 8. Ano-

"yivmus in libro: Verfuch' eines Beweiles,. dafs’ die Seele des

Menſehen nach der Trennung vom Leibe nicht Ichlafe u. ſ. wi Halle, 1775.8..- , 5 .

. c) Vulgaris doctorum eccleliae Chriflianke priorum quatuor- [ae-

culorum [ententia’ haec fuit, amimos woriuorum omnium, „et reborum et inproborum, ſtatim poft mortem in regno in- erorum (biyw) domicilum elle habituros, vel in vua ea- deraque Yegione, vel (quod plerisgue probatum elt) im di» verfis ‚Orci partibusf paradifo: er ‚geenna; reıiunerationem, vero hon [uturam elle ante relurrectionem mortuorum, fole- hantque cos Chrillinnos ‚ersoris gnoſtici aoculase, qui. ani-

En

F he 3 F

t [2 \ ie Pr \ ä i 1 3*

DE u 7 Sn : mos ominum prabarum “flatim poſt piordom in-coelds transire

"; docebant. Hermas 1 3. fimilit. 9. = Irenaeus adv. ',‚haer. 1505 c3. c 5% Juflinus Martyr. dia. cum Teyph.

ce R 7. Clemens Alex. Itromm. L 2. p- 432. I. 6. p. 762. Nopatian. de trinit. e. I. Lactant. inſtiti. dive. 1. 7. c. ar. De paradifo allter quam ceteri,: "iudicarunt ‚Grigeres (contra

Celum l. 2. t. 1. p. 4%, fragm.. de zelurr.,

"Opp. u, ı. B85. homilia 2. 'in libr. Regg. Opp. t. U.

p. 496. 1, eleot.. io Pialmos p.: 589. .bemil, a6. in Numerr.

' de princip. 1. 2 e. 12. conmment. in-Match. Opp. 1.3. p-'870%

‚-* ‚bomilia 7. in Levit.) er Tertullianus de amima c. 7.4 55,

2. 56. de refurt.- carnis c. 17. g. 4% Apal, c.. 47. conıra. Marc, . ML. 4. c. 5%) . Viergue enim fodem smoenillimam paradili im

serra fitam- elle: exiltimar, animis- Martyrum. (fue, vt Ori-

geues Itatuir, bominum praborum: amnium) eaeipiendis Jefli-

. Batarn, Cyprianus vero (de meorsakt, p 164. 166.) prabafle

©: . videtur, quod doctores -[aeculorum priormay vulgo reiecanmt,

‚= anlınos proberum ſtatim poſt mortdm in -ooelas transize. Co-

terum fatis mature in -ecclelia varia exflierune-plaeita de ani-

- “mis holpiaum vita defonctorum ‘eirca: ſapulera. aliquamdiu, gom-

morantibus! iterngue de precibus, quibus :erihbmines ı0. vita -

"*: - fuperllites tranquillitatem - animosım 'a sosponbas [eparätprum®

:“ adivuare pölliot,. et animi märtyram’atgue ‘fanctorum pre ho- ‚minibus' in terra ‚vinentibus.‘ apud Deum- intercedant::— De ſtam meédio vniuerle cir. falcienlus .rariorum ac curioſorum

+ © feripioram ‚theologicoram etc. fapra ad notam b. laudätus, © rnft'Loefcher auserlelete 'Sammlungı'der ‚heiten. und

- atuern Schrilien vom Zuftande der Seele nach dem. Fode,

: Dresden, 17355. 8 Wernsdorf de animarım leparatarım

‚ro Baum etc. Viteb. 1725. 4 F. Meier plulolank. 'Besrachtung ”. vom Zuftande der Seele nach dem: Tode, .. Halle, .1746..8.

TFræeſenreuter progr. de ſtaut medio dnimarum a corpore

‘feparatarum, Coburgi, 2740. %,-quein inpugnauit agonymus: fchriftmälsige Betrachtümg über: das Coburger Olflerprogramm

u. ſ. w. Schwäbach, 1741 8). 2, Schubert Gedankenwom

' ewigen Leben und vom Zultande der. Seele ‚nach .dem ‚Tode,

Jena, 179% 4. Ja.c. Basımgarter hiltoria doctumae .de

.Datu- anınıarum l[eparatarum, Hal. 1754. % Frid. Calta

" recentiores 'qliaedam - controverfiae de Baiu.animi poll! Mier-

. ‚tem, Tubing. 1758. 8 Pontoppidan Ichriff- und ver--

aunftmällige Abliandlung von der Unfterblicbkeit.menichlitber

-: Seelen, 2. Auflıge, Kopenhagen md 1766. 8.

Swedenborg vom Himmel und ven..den. wunderbaren Din-

gen dellelben u, ſ. w. aus der zu London 175%. gedruckten Ja-

ieiniſchen Uhrlcbrift überfetst mit Anmerkungen, 1774, 8.

Jo. Aug. Rrnefti excurlus de‘. vererum 'patrum opigione

de ſtatu medio amimorum .a corpore- leiunctorum, . in „eius lectionibus academm, in ep..ad Hebraeos ei. DindorfsLipl

* J 1 2 5* DR ;

) Dosma de igse purgatorio, animos olim. sindieium ex-" " treimum luftraiuro jeuus dogımatis germina placitis, guihusdam et formulis philolophiae Platonicae continentur) Clementis

Alexandrini poliſſimum et Origenis auetoritate ſtabiſitum oft.

- Gin Clemens Alex. paadag. |. 8, c. 9 dlromm. 1’. p. 633. .

IN

t

x

208 ‚u . t

s * # a .. B. u F .6.p, . fa. 1:7. p. 85%. 865. - Ortgenes contra. Cellum ,8. & z Yeiniia 6. in Ex. hömil, 267 et 24. in.er. Lucae bomil. 1. in Ezech. hom. 2. in lerem, . Poſtea vero per: Au- guflinum (de oeto Dulciti .quaefiß. T. Vi: p. 128. ed. Ve-

' ger. Enchir,. 69. de ciuitate. Dei 1. 21, c. 13. 26,) et alios

Adguflinum ſaquutos, praelertitn vero per Gregorinn Mägıuum dal, IV, 7. BL. 85°.) hoc. dogma ita immutaıum el, vt

ighie purgasoriäs inde a morte heminis usque ad tempus' iudi-

extsemi duratärus elle diteretur, eorum quidem amimod Inftraturus,: qui, wi Chrifto dem babeanı, nondum ta-

wmon poensm luerins fuflicieniem. In qua quidem lententia,

eui auctorita⸗ ubliee in ecclelia Romano -.Catholiea decretis '

"guoque conalii Florentini &. 1439. poftea Tridentini comtigit, 'amplius. illultranda ac. defendeuda Scholaflici admodum Itu-

- : diofe elaborarumt. Loea, quse vulgo laudantur, 2 Macabb.

*

*) Difiogaantur inde ‚ab actste Thoologiae fcholaflicae

e 12,90. 5901 Mau c. 5, v. rn. cc. 5, v. 22. fl. c ı2, 9% 3a, 356. ı. Corinihh. oc. 3, v. 13. fl e. 18, v. ag. et alia huie dogtnati eomprpbande minime inferaiunt. Emendatores

facrorum: Saec. 16. contradixerunt. Ck. Apol. Gonf. Aug

artie. 6. p- 189. ſq. P- 298. artie. 12. 273. Articuli Sınal

. ealdd. P. Il. arıic, 2. p. 307. Rechenb. Neque eecleſis grae-

ca huic fententias pontißciorum calculum addiderat.. Nolite vero hoc placitum: prorlus danners et reiicere, fi modo idea teneatur philofopkica lultretionis cuiusdam , eiusmodi homi-

ibn pofl mortem Jubeundae, qui in hae vita terreflri negue .: tam: praue egerint, vt damnntioni aeternae obnoxios leſe red-

'' derent, neque yirtuti' verae Chriflianae oneram firenue naua- * verint. Chr. Köpp en Philolopbie des Chriftenthume 2: Th. h 3. 151. fg. De hoc dogmate eiusque hiltoria cfr.. falcicu- ins rariorum. de’ zuriolorum fcripterum ıhenlogicorum ete. [u-

gm laud, Gil.‘ Baser dillerı. de purgatorio Pontifiriorum,

vırum claris teflimoniis S. Augultini fohde probarı poſſit? le- rise, 1677. 4 Jg opy varıa Liplae, 171%. 8 . 70 dehtin überseugender Beweis, dals die Lehre von der Rei-

wigung der Seele nach dem Tode ein verdammlicher Irsthum I

fe eipzig:, . ljät.. Chr. Hoepfner. comment. de ori-

wLino dogmatis‘ Rom: -Pontif, de purgatorio, Hal. 17948. 8

a) P* radiſus, euius nerio fenfim fenlimque aeuo medio in’ ——— ooclorum abierat, 9 kmbus patrum f. gremium Abraami, | 9 limbus infautum ſeſfr. Niemann diſſett. de diſtinctia Pon-

-siäciorum io inferoo claſſibus, lenae, 1689. 4.) 6) ıgnis pur- ‚gatorlus, «) infomus fiue Ecelefia noflra neque ignem

srticulis Smadealdd. P. 1. artic. UI, p. 310. ex. 3ıı. im. . Rockenb. arimi fahctorum in coelis elle dieuntur, : Uuan- -

ı zemuneratio, Iymbolo Apoflolico, . Nicadno, Athana- a0, gt. Confellone Auguſt. artic. 3. p. 10. artic. 17% p.

a a eu neque limbum patyum et infantum agnouit, ed I...

we DE pol Helurestionen demün tmortuarum ku- „> Tara: J P \ i a .

I.

-

. . N .

[1

N v . 3 J x a 5 . xy. - \ .. u ı 209 rn - % . \ * J

ee u 114 | De’ teımpore iudicii extremi il, quidem ‚doctores Loelehee &nliquiores, qui: chiliafmum (6. 111.) feque-

bantur, ita flatuere ſolebant, vt diem 'huius ãudieii ſub Hnem regni Meſſiani millenarii oppariturum a ternpore " reditus. Iefa Chrißi, viſibilis (quem prope inflare prima aetas Chrifjanorum vulgo iudicabat) diftinguerent*).

Nec defuerunt: varlis temporibus, qui annum, menlem,

diem, horam iudieii futuri fubtilius inueltigare cona-

j rentür?). "Libri vero ſymboliei scclefiae noftrae fim-

|

‚pliciter profitentur, Chrifum iv’ confümmatione fae- euli appariturum efle, ad iudicium de mortuis pariter _ etque yiuenfibus exercendumf). Rationem et: modum iudicii extremi ecclefia antiqua ad conluetudinem et in-- ftituia iudiciorum humanorum accommodate defcribere folebat, pkrafibus, quae 'huc Ipectant, biblicis ſonſu litterali interpretandis, immo amplificandis atque ex- " vornandis; quanquam nonnulli explicationem tröpicam probare®j, ipfumque dogma ab imaginibug et [ymbo- ljs accuratius diflivgüere maluerunt. N eque Thevlogi noftrae aetatis confentiunt,. quousque in agnofcenda

fignificatione guadam tropica formularum feripturae

facras houi foederis, quae ad iudicium extremum per- tineant, progredi lieeat“)? Diuerfimade porro de eo sadicatum eſt, vtrum interitus totius vifibilis rerum vni- verfilatis, atque eiusmodi mundi, cuius et materia et forma plane noua fit, creatio, au formae tantum in- Rauratio, an lolius terrae noflrae immutatio ingens ali- quando exfpectanda fit ): Denique, quod reiribütio«

nem futuram attinet, in explicandis formulis quibus- ö

= - >

‚dam librorum facrorum; quibus et falus et miferid für .

tura depingitur,. et antiquiori el recentiori aetale alii fenfum litteralem preſſius ſequuti font; alii interpreta- |

tionem tropicam probauerypt®). Libri ſymboliei ſim· plieiter doceut, . bomines probos, polk 'relurreciionem

ad perpetua et heatiutdinnı aeter-

x

J

20 nn = L i i ‚nam peruenturos elle, ynae pärtim,libertate perfecta a

eceato, mörte, diabolo, partim conlorlio leetilimo - Dei, leſu Chrifli,‘ hominumque_ beatorum eontinea- tur”); de inprobis vero adfirmant, eos per Chrifinin eondemnatum iri, vt fine. fine erucientur'). - De hac geternitate 'poenaruny iofernalium Theologi et antiquios res et recentiöres diſſenſerunt p" we -

a) Chr. Irenatus adv, haer. L 5. c. 56. Tertull; de Ipectaculis | 30.

5) Quam parum [criptura facra eiusmodi conaminibus faueat, ad’ %, 100. 6 107. docuimus. Pr J— e) fr. Symbolum Nic. p. 2. ed. Rechenb. Carechifmug maior artic. I. p. 499%. Conf Aug. artic 3. p. 10. artic. 17. p. ı4. Apologia CGonf. Aug. artic. 8, p. 217. Ceterum Theo- logi ecclefiae noftrae antiquiores de eo difputarunt, vtrum bie actus iudicii extzemi per vnum diem, an diutius durarurus * Au. d) Praefertim Origenes in cenlum venit, comment, in 7 ad Romm. p. 723. ſq. comment. in Matıh. Opp. t. Ill. p. 636. [q P. 897: I. 5 E " PR e) Plures enim quamquam concedunt, actum iudicii extremi fo- re vilibilem, alia tamen, quae ad delcriptionen huius actus folennis biblicam pertinent (olim pleruimque '[enla' proprio in- :tellecta) ad imagines et [ymbola referunt. Alii vero notienem actus mere inuiſibilis amplecti maluerunt. - Oftendimus Supra ad.$. :07. 'quare [ententia recentiorum quorundam Theolo zum probari non pollit, qui nikil.nifi nolionem vniuerlam yetributionis poſt mortem, futurae ad dogmata religionis Chri-

flianae pertinere exiſftiment. Libros dogmäticos, . qui do- ctrinam de iudicio &xtrerko tractauerumt, ad $. 107. noja m. laudauimus. Ss:

8 Isnem aliquando huius mundi vel materiam, vel formam, vel vtramque deflructurum- elle, antiqui eccleliae doctores, lboco potillimum Petrino (cfr. 6. 108.) präeeunte, docuerumt, v. c. Tatianus orat. ad Braecos p. ı62. Iren. adv. haéër. ]. 8. ce. 56. Clemens Alezandr. Itromm, 1; 5. p. 711. fq. Orig. de princ. I. 2. c. 3. Ad incendism olim futurum leriorum uoque temporum döctores caulam huius mutätionig ingentis - aliguando 'euenturae Fewulerumt, - quanquam »Batura_ et vrigo . kuius incendii vuriis coniecturis accuratius definita ef. Conıra “eos, qui omnino negauerunt, hanc exfpectationem dogmatis - Chriftiani loco 'habendam efle, fupra ad $. 108. dillerui. au Libri dogmatici ‚huc pertisfentgs $. 108, nora £.. landari unt. er e) Doctores -Alexandrini "notiönem eiusmodi felieitatis futurge, quae ad animam poullimum 4pertinekt)'' maßia- quam alii- te- auerunt. Clemens Alex. ſtroum. I. 4, p. 579. Ig..p. bib.

j en 2 ee re : L’5.p..702. 126. p. 95. Origenss He princ. 1. 2. e. 12. L’ BB. Pe 'Mileria ſutura ——— apud a ecclefiae doctores ita defcribitur, vt ignis potiſſimum Geeunae - perperäus commedmeoretur,. huiüsque ignis efficacia amplius de. Pingatuf. - —— Apol. mai. p. 66. 87. dial. cum Tryph: p. a64, Theoph, ‘ad autol. 1. 1. c. 20. Tertull. Apol. c. 48, Minucius. Oct. c. 55.. Cyprian. ad Demerr. p- 195, Laccant. inſtitt. divv..1.7. c. 21. Origenes vera (de princ. 1.2. e. 10.) -in.jie”quoque effatis librorum ſacrorum expheandis, quibus poena ſututa depingitur, interpretationem allegöricam. (equu- * ıus æſt. Elft. etiam Victor Antioch. in. Marei ev. e. 9, v:.44, -Inter Theologos ſeholaſticos et de diuerſis partbus et attribu- tis conditionis fururae beatorum, et de natura ignis inferni Varie diſputatum eſt. = . SE m bh) Confı Aug. artic. 17. p. 14. ed. Rechenb, Ypologia art, IV. : P. 147. - Form. Gonc. declar. lol. artie/ ı. p. 649. art. VI. p "924. Catech.: maior. p. 516. 545. Tiheologi dogmatici,. na- . suram“ felicitatis exlpeciandae. aceurarius defcribentes, his for- »ulis vſi funt, ‚vi praemia priuatiua er politina, externa er. - - Interaa diftioguetent. Prascipua ſubtilitate, praeeumtibus Scho- - "lallicis, .notionem vifionis beatificae Dei (cfr. 6. 109. note ; wi m.) indagauerunt. _ad ipſam Dei elfentiani hanc vifjonem re- ferentes, d& modo_eius .vel corporeo, vel fpirituali diuerſi- mode diſputantes. Diuerfa quoque fuerunt Theologorum- iudi- cia de ‘natura coeli vel materiali, vel [pirituali. eclefa Ro- mano⸗ Catholica empyreum a coelo ih ili diſtingnit. Libros ddogmaticos ad docirinam de felicitate futura pertinentes ad $, >. ,.1209. nota p. laudauimus. in . i) Symb. Athanaf. p. 4. ed. Rechenb. Con Ang, anic. 17, . ' : "np. ı4. Form. Gonc. artic. Il. p- 824. Natura poenarum .in- lernalium a Theologis dogmatcis accuratius ita deleripta eft, vi poerlae exiernae et’ interhäe, itemque negariuse [. priua-, tiuae, et pofitiuae dillingberestur. Libros dogmaticos de his placitis. conferendos ad $. 1104 nota j. laudauimus. y Pleriquo doctorum eccleliae ‚antiquiorun miſeriam hominu ü ° damnatorum aeternam fore docuerunt. Talianus Orat. ad = Graecos p. 145. 146. 752. Theoph. ad Autol. | 1. c. 20, .. Irenaeus adv. haer. |. 5., x. 27.1. 4 c. 28. Terzull, Apol, © 48. de.'refurr. carnis .c. 35. de teflim. anitmae c. 4. Cy-. prian. ad Demetr. p. 195. Lactamius jafütt. divv l. 7. c. 21. 26. Spem vero laeıillimam emendationis homisum dam- natorum omnium aliquando futurae, qua ad ſalutem veram perueniant, „Clemens Alexandr. Aromm. L 1. 367. 1, 7. . 835, atque’ Ortgenes nn l. 2. C. 5: c. 210, I. a. cæ. 6. 8. in Leuit. profelli [mn Tempus fore, quo homines _dammati ipla poenarum acerbitäte prarlus ad incitas 'redigantur _ (intereant), exiftimerunt Iaflinus Martyr. Apol. mai. p. 57. 59. coll. dial. cum Tryph« p. 225. Arnobius adv. gentes .'a, p- 86. Libros noſtros Iymbolicos notionem vniuerlam astarni- tatis poenamm infernalium tenuiſſe ex locis patet nota i. lau- , datis. Proinde etiam doctares eccleliae ‚dos - —— poenas damnaiorum (et intenſiue et eatenliue) acior-

* » 5 R. . N 2 —— * * 4 * ö z R v s . . i = ai j a 8 PR « N B 0 x * 1

=

\

*

5 . f j ! ; F [> } 2:23 GER A >

nas effe futuras. "Inter Theologos vero recentiores haud pauci fuerunz, qui hoc vel pᷣrotſus inpugnatent. vel aliquo inodo mitigarent. Cfr. libri dogmadci ad $. 110. laudati Ceterum ad Aifloriam doctrinae de poenis infernalibus illu- Rrandam :chr. Cocta hiltoria fuccincta dogmasis de 'poenarum infernalium duratione, Tub. 17744. Thiejs über die biblifche und kirchliche Lebrmeinung von: der Ewigkeit der

Höllenflrafen, Hamburg, 1791. 8. Commentatio: das Rad . der ewigen ‚Höllenqual, in den Curiohtäten der phylifch - li- terarifch - arultifch - hultorifchen Vor- und Mitwelt, 6, B. 2, Sı. Weimar, 1817. 8,

| % 11% Tr - Felicitas fümma regni diuini, per Iefam Chriftum

hominibus pärata, iis omnibas, qui euangelio ſibi ob-

lato fiden habent, animumque emendant, [criptura di- vina tefiante, dellinata eh”. Eos vero homines, qui ad confortiusa profefhohis doctrinae Chriltianae absque ſua culpa non peruenerint,. propterea damvatum iri,

: Iefus et Apoftoli nunquam docuerunt. Immo ex ipfa

doctrina Chrifiana de amore Dei erga homines fummo atque infinito 6) recte colligimus, fore, vt Deus eos

homines, quibus euangelium im hac terra non innotue-

ri, fi modo aliis praelfidiis animum informandi fen- ſumque moralem exeolendi, quae iis in hac vita terreflri

contigerint, recte vfi fuerint, am ad cognitionen: ſa-

luberrimam decretorum fuorum, quae nobis per Ir fam Chriftum patefacta funt, veramque ſalutem perdu- cat. 3 " "

‚a) Math, ey, c. 8, v. 21. 12.0.2928, v. ıg. 20, Lutae c. 18, v. 24—27. Io. c. 5, v. ı6. c. 10. v. 16. ep, ad Romanos c. 11, v. 32. ı ad Timotih. c. 2, v. 4. 6. 2 Perie. 3. vr. 9. Adfirmant Jibri fact, religionem Chriſtianam re vera homini«- bus tradi ommibus,. ita vt nullius vel nationis, vel [exus, vel tetius conditionis externde diferiminis ratio habeatur. Cifr. Marci c. 16. v. 20. ep. ad Romm. c. 16, v. 26.:1ad Colof). c.ı, v. b. 23.

» {2 N .

b) Chr. v. c. Lucae ev. c. ıb, 7. 10. Acıt._c. 10, v. 54. ſq. e. 26, vi ı8. ep. ad Romanos e. 2, v. ıu Praeterea Pau- lus ep. ad Romm. c. ıp, v. 14. 18. 19. innuit, iudicio diuino non condemnari eas.. qui absque ſua culpa euangelium non eagnonerint. Inter Theologos noftros diuerlis tempnoribus de

hac ae tione diuerfimode indicatum eſt. Cfr. Lüderwald

. von grufung und Selıgkeit der Heyden, Wolfenbüttel, 175%. . 8%. Eberhard neue Apologie des Socrates, meue Auflage,

Ex

.. 1} . i Fr 1 y J Ss 1 re . \J: J x \

EN

= “on “0.

. "Meyden und Nicht- Chriften. Hamburg, 1780. 8. ter was hat. die geofienbarte Religion- für ein Verbältnifs zur : Seligkeit ‚derer, die zu ihrer Erkenntnils nicht gelangen kön-

"a ,-

) —— J Pen 313 13

[4

de falute ethnicis ſperanda inpugnatur) Leipzig, 1775. 8. G. Bürkhardt neuelte Unterfuchung von der Beligkei der . Wal

nen? in ſ. Prüfung wichüger Lehren ıheologifchen und phi- lof. Inhalts, Berlin, 1782. &. Moldenhawer von der Seligkeit derer, die von Chrifto nicht willen, Hamburg, 1784. 4, “Meleh, Götza über die neus Meiyung won der

Seligkeit der angeblichen guten und redlichen Seelen unter Ju-,

der, Heyden, und Türken durch Chrilum, ohne daß fie an ibn glauben, Hamburg, 1784” Ebendeß. Abfertigung der Moldenhawerilchen Schrift u. l. w. Ebond. Fortlerzung der

+ : Widerlegung der Moldenhawerifchen Schrift u. £. w. Ebend. ‚Beilage zu [einen dep Herrn D.. Moldenhawer enigegengelez-

ten Widerlegungsichritien, Hamburg, 1784. 4. 6. Müller

diflert. de paganorum poft ‚mortem ' conditione, 'Lipf. 1788. .. 4. Fr. Gebhacdd diſſert. Fi expenditug beatitudo ‚eorum,

qui mon ſtant a partibus Chrillianorum, ‚Erf. 1791. 4, (quem inpugnauit. Emes progr. de beatitudine eorum, qui Chriftie-

ni non. lunt,. Erf. 1791. 4). Knapp diatribe in. loc. Romm. 10,4 -ı1, Hal. libri Iymbolici, in ge \ 08, -

tech. mai. artic. 3 p. 5053. ed. Rechenb. proiefli ſunt, ui extra Chriftianitatem ſint, in ira et damnatione perpet

‘manere; nihil tainen de forte futura eorum definierunt, qui‘ absque ſua cuſpa ad conſortium ecclefiae Chriltianae non per- xenérint. Doctrina dogmatica de praedeflinatipna,' quum - :

dlogmaribus de gratia diuina arcting cohaereat, alio loco come modius tractabitun |

J

1

.2. B. Prankfart und Leipsig, 1787. 8, Oesfeld Beurthei- "ung der neuen Apologie des Socrares (vhi fententia.Eberhardi

A

... P >

x [4

B SECTIONIS SECVNDAR PARTICVLA: POSTERIOR, en

e De sis, quae lefius in, bar terru Aeeu, hominss. Jalun .

-

z tis diuini Porticipes redditurus.

$ 116,

Pofquam Iefus lavacrım facrum ſubierat, gnod Idannes adwiniſtrauit ) non modo palam nuntiauit®); regnum diuinum proxime inflare, ideogne- animum elle emendandum, fed efiam hominibus viam, quae ad felicitatem huius regni iinpetrandam perducat, tutiſſimam monftrauit, eosque de iis, quae eredonda, ſperanda, agenda ſint, ipflitatione edoouit verifima’), eflica- cilima®), hominam omniurn defideriis grauiflimis egre-

. gie accommodata°), ‚ipfiusque exemplo praeltantilime

et factis inſignibus confirmata), ita ut nullis cederet pe- rientis, moleliis, vexationihus inde oriundis®). Con- ftituit item"), .deleciu, fapientilime habito; dactores, poſt ipſius diſceſſam euangelium propagaturos, huie muneri aptiſſimos. Patet igitur ex tota Seruatoris vta in big.'terris acta, pluribusque effatis Ieſu Chrifli et Apoſtolorum, ednhliam legationis eius diuinae.eo [per ctalle‘), vi, doctrinam traderet diainam, hominibus ſa- lutarem. Proinde ad netionem operzs Chrifti falutaris |

fiue muneris redemtorii (quae quidem ‚phrafes omnia

complectuntur quac lefus, dam in hac vita terreflri verlajus eft, -fecit, infiluit, ac tolerauit, verilimam generis kamen felicitatem infauraturus alque promo- turus) ante omnia haee dooendi referiur.

a) Match, ov. e. 5, v. 13 —ı17. Marci c. i, v. 9- 12. Lucae c. 3. v. 21. iq. Io, c. 1, v. 29. fl, Expetüit autem lelus la- vacrum facrum a Joanne adminiftratum, ſenſu quodam in- terno diuino excitatus, , vt munus docendi ritu quodam [acre aulpicaretur, ex[pectang infuper men aliquod diuinum ; per-

. fualionem fuam de prouincia Seruatoris ſibi dininitns deman- data iam Jubeunda confirmaturum. Cui Guides ex[pectationi euentum relpondifle videmus, Quem parum probari poflint eonieciurae eorum, qui originem humanam docirinae a Chri-

+

315 = N [3

Chriſto traditae vel ex fchele Elfenorum A nd aliunde expli-

. ‚. care oanati fuegint, ad |. ı6. dacuimus. = b) Cfr..$. 100. 2 E c) Chr. 9 $. »7. fegq. :

; 5 .d) Cfr. Match, ev. c. 18. 28. fq. Marct ©. 1, V. 226 Luea⸗ e⸗

—74, v. 22. v. 32. Io. c. ), v. 46

6} -Ch. 5 15. Ratio atque indoles laecnli, a 'Iefus in bac ., terra apparuit,. et hreuitas temporis, quo lelus, Deo volen- / : te,, inter homines verfatys -ell, necellario fecum tulit, vr: . - ipſe in-edocendis eiuibus. [uis acquiefcerer (etſi qüäuis oppom | tgnitate ſibi oblata, homines aliam religionem proſitentes inſti- tuendi, lubenter vteretur), et ampliorem euangelii propaga- > 7. tionem Apollolis fuis relinqueret, Memhodus doceadi, qua leſus vſus elf, alia in difcipulis, quos elegerat , familiaritate ın-

- zeriori ipli iunctis, alia in ceieris inflituendis apparuit. Maitk,

u 2% c. 15, v. 10 15. c 10, v. 26. fg Marti c.

4, v. 35

fq. Comparatio, Jormonum Chrifli in euangelio Joannis enartae torum cum iis lermonibus, qui in ceteris euangeliis le untur,

r[picuitate praecipua oflendit, quam egregie temporum, : lar

diuerſitati Dam dicandi Alofahe inftituendi

sationem accommodauerit. . Nolim tamen cum nonnullis adi: s mare (cfr, Breifchneider probabilia de euangelii gt epifto- larum loannie Apoffoli indole et origine. Lipl. 1820. 8.) altum

plane lefum apud loannem, «allum apud ceteros Fa er

“= apparere, . Vid.-Borger de cönflanti et aequabili Ielu

hrifti

‚indole, doctrina,. &c docendi ratione, pars I. Lugduni Ba- _ tayorum et Hagae Comitum, ı816. 8. De accommoda . tione., quam Chriltus in docendo adhibuit, $. 39. vniuerle

dilferuimus.

c. 5, ve 2. ad Philipp« c. 2, v. 5. ad Codoff. «5, v. 13. ı.

2 1)) Chr. 6. gı. To. ev. c. 13, v. 15. e. 15, v. ı2. Ep. ad Epheſſ,

ep. Peiri c. 2, v. 21. 2. ep. To. c.35,v16. Vid.Xell”

E comment. de: exemplo Chrilli recte imirando, „Lipl.- 1792. - 4. (in. eius opufculis scademicis, ed. Goldhärn, Lipl- -

1821..8. p. 100. .) De miraculis a Chriflo editis eqq; |

chr. 5. 20.

9) Mauh. ev. c. 11, v. 18. c. 15, v. 5.0. c. 23, v 16, Zucae

e. 9. v. 22. JOo. c. 9. v. A. c. 12, v. 27. €. 15, v.

20. c. 18,

v.. 19. Solet lIefus, - tanquam doctor, meogneys appelları

(Mattk. c. 15, v. 57. Luc c. % v. 24. c. 24, u iQ. Io.

. 4, v. 44. c. E, v. 14) didaoxaies (Ta. c. 3, v. 1. 2 o. 15,

V. 46.).

v. 23, Math. c. 23, v. 8. 10.) gws (Io. c. B, v. 12. c. 12

b) Maııh. c, 10, v. 1. I. Marci c. 3, v. 15. Sl. Lucas c. 6, v.

12. M. e. 9, v. 2. J. e. 10. v. M Cr. Rhodomann diſſert.

u, (praefde Bagge) de lapientia Chrifli in electione, inflirutio- |

Be ne, ätque millione Apollolorum, lenag, 1752. 4 . 1) Marci c. 1, v. 38. Lucae 4, 18-21. v. 45. Io, c. 1, v. 12. ſq. e. 8, v. 8. MD v. ig—21.c.6,v. 4.0.9 vd. 0. 1%,..

v. 6 ẽ. 17, v..3. 1. ep..ad Corinthh. c. 1, v. 50. „4,3. 20. JE ı ad Timorh, ©: 2, ve Arsetce

ad Epkeff

+

IN

& ) 4

I \ ; ; $. "117: ee Nequoe vero.doctrina tantam diulnz tradenda at- que propaganda, [ed etiam morie pro hominihus ſub- eunda”) reguum infituit diuisum. - Conflat enim e litteris facris, Ieſum, volgntati Dei patris.obfequen- A&m ; animo totius generis humani amorem. [pırante in- tegerrimum, confiliö certo, ſponte b) ae lubenter, pa-

tientia ſumma fiduciae in Deo repofitae°) cohiunctiffima, .

fupplicium fubiifle et fufinuifle cum atrocilimam; tum

(ex illius Jarculi moribus) ignominiohblimum. ‚De con-

ı fillio huius mortis primario Seruator ipſe perfpicue pro» feſſus eft >; fe pro falute hominum eorumgque.loco mor- tem elle fubiturum, "yt’iis peccatorum veniam conti- liaret, eique iunclam [pem eertilimam vitao beatae at- que aeternae in reggo diuino inpetrandne. : u nn . #) Hiltoriam Iupplicii de Chrifto ſumti euangeliftae omnes tradi-

derunt. Maıth..c. 26. 37. Marcus. c. 14 15. Lucas c, 22, 25. Jo c. 18.19 Cfr. Baumgarten Auslegmg der Lei- dena - Sterbens“ und, Auferftehungsgefchichte lefu Chriſti, Halle,

ı 3797. 4. Jkes harmonia hilloriae perpeflionum, lanctiff. Ser- _ vatoris edit. Seshacht, Trai. ad Rhenum, 1758: 4 Rek- kep/f prosr. pallionis- domini 'hiftoria harmanica accuratius ‚deferipte, Helinſt. 1772.%4 4ug. Schlegel von der Be. fchaffenheit, Größe, und den Uhfachen der a |

» * Leiden unlers Herrn und Heilandes Jefu Chrifti, Braunlchweig,.

. 3764. 8 Adolph: Schlegel Leidensgelchichte. unfereg Hertn Jelu Obriſti in ihrer harmonilchen Ordnung, Leipzig, ° 1779. 8.: Harwood über die'zur Bewirkung. der Seelen- ‚ang: unferes ' Heilandes wahrfcheiulicher Weila 'zufammen- geftoßsenen Umllände, in. [, vier’ Abhandlungen, Berlin, 3774. B., Anmerkungen.über Chrifli To,leskampf in den Bei-

trägen zur Beförderung des vernünftigen Denkens in, der Re- ligion,. 5. Hefn, Mo/che Erklärung, der Leidensgefchichte

: Jelu, 2 Theile, Frankfurt und. Leipzig, 1785. 8. '-Silber-

- Schlag die wahre Belchaffenheit der Leidensgefchichte Jeſu "Chrifti .erläugert und bewieleu, Stendal, 1787. 8._ Henke progr. .de eo, quod inprimis ignominicfum fuit in lupplicio .crucis Iefu ‚Chr, Helmft. 1785. 4 Scripturae facrae pror-

ſus aduörlati funt, qui lefum vel re vera cruci. adfixum et morıuum elle negauerunt ($. 97,) vel malorum fuorum acerbi-

taten omnino non [enfille contenderuut, vel corpare tantum, } nec animo pallum efle cmiecerunt, errores Patropallianerum et‘ Theopaſchitarum euitaturi. ic See

CM v. c. Maih, c..2p, v. 18. 19. c. 26, v. 23. Tucae ce 38, v. 31. ſeꝗq. Lo. © 20, v. 37. ſq. e. 28, wat.

. ® £ 4 D a * 7 ——

s rn we A em

ex e) Chr. Ve e. Matıh. ec. 26 V⸗ 39. (coll. Marei % 14, v. 35. ſq. Aucas c. 22, v. 42,) Io, c. 14, v_d1. c. 17. e. ı9, v. 50, Luc, cr 23, v. 46. De verbis Chrifli, quao Mark, & 27, v, 46. (coll, Marci. c.. 13, v. 54.) leguntur, tenssmus, ver, ..ba.efle ex 'Pfalmo 22, v. 2. delumta, quae. Ghrilto dolores | grauiſſimos fentienti in mentem veneriht, et ab .eo pronuntia- , 1a fnerint, vr oftenderer,. Pfalmum 22. per ipfum cruciarue- grauillimog [uflinentem euentu comprobari. |

qh Math. ©, 20, v. 28. (vbi notio mortis vicariae Praecipua per „Apicnitate cum ex vſu fubltantiui Aurgor, tum o formula avzs - geiliwy elucelct), Match. c. 26, v. 28. Fo.c.d5, v4. e 6, v. 27. 55. 39. fg. 47 —.58. c. 10, v. 11. fegg: c. 11, 50. I. c. 15, v. 25. His tellimoniis ſententiam noltram rexte ; tuemur aduerlus eam opinionem, quam nuperrime De Wei .. se’ defendit in comment,. erudita de, morte Chriſti expiätoria, Berolini. 1833. 4. vbi omnino negauit, Seruatorem iplun, de peceatis’ hominum'morte fua exptandis cogitäffe: _ Neque cum V. Nitzfchio (progre. de mortis a lefa Chrifto oppetige necellitate morali, Viteb. 1810. ı811. 4.) dixerim conlilium; o leſus mortem fubiert, vnice in eg elle quaeren. um, quod luum elle intellexerit, dignitatem uam Mes. Banam. palam et publice Hierololymis. ‚proßteri, -nec 'vilas ad- verfariprum -fuorum: infidias amplius- euitare. Cfr. Chrift, Flatt Abhaudl. im Magazin für :chrillliche Dogmatik‘ und Moral, fortgefezt von Safskind, ı2, St. und ın Bengel Arcbhiv für die Theologie 2. B. 1. St Sekeibel Abhandl, in Kovethe Zeitlchrilt für Chriftenthum , ı. B. 1. Hei, .18. we . Similiter Apoftoli docent, Ieſum innocentem, confilio Dei fanctifimo fatisfacturum, morte [ua poe- »as,. quibus peccata hominum digna ellent, jta fufli- huille, vt iis propter ihpütationem 'mor&s Ieſu Chrifüi vicariae peccalorum venia a Deo conlingeret‘). Patet inde, qua de canfa feriptores facri Ieſum homines rede- mille®) et cam Deo reconciliafle moneant, eumque haud raro cum victima piaculari“) comparent, fiue ſacerdo- : Aem®).appellent ac*) medigiorem, * e 4) Elfata Apoſſolica, guae wniuerfe docent, mortem, quam „lefus fubiiller, eo fpectafle, vt hominibus venja peccatorum,” ' vera anjmi tranquillitas, atque ſpes ‚certa felicitatis in regna . diiuino futurae cohtingeret; 1. ep. Io. c. 2, v. 1.2.0.4, v. 10. 1. ep. Peirl e, 1, v. 1. 2. ep. ad Romanos c. 5, v. 23. faq. e. A, v. 25. ı ad Corinıhh. c. 15, v. 3. ad Epäefios c. v9. dd Coloſſ. e. 1, v. 14. (Effatum vero loannis bapti-

ftae, Io. c. ı, v. 29. cui notionem mortis Jeſu Chrilli ex- _ piatoriae interpretes multi inelle cenluerunf, interpretationise

et 'ambiguae, Viderur bapiiſta fmplieiter hanc lententiam

Ve | een 0,2." profelfus effe: en, virum wanfuetum- et. innotmtem, Dee . : eonfecratym, qui homines a peccatis huſtraturus et emendatu- "= zus et. Cfr. V. ‘Gabler quamor meletemata in locum Io, 2, 29. Ienae, 1808-1811.) Mortis autem vicariae a Ieſu N | Chrifto toleratas notio (quam minime quidem 6 fola praepoſi- - -tiöne wre. diuerfimode adhiberi folita, ſed e ceteris quo- * que: Verbis ei coniunctis, et vniuerfä orationis förie eruimus)- waiori perfpienitate ex hie potiflimum elucefcit:; 3 Corinchh, @ 5, * . 121. verfus enim 14. 16. ambigua eſt interpretatid (eſfr. Gabler quatuor programmata: nouas curae in locum- Paulinum 2 Corr. 5, 1421. lenae, 18604 1807. 4) op. ad Romm. c. 5, v. 629. enim.probabilitate ſumma col- ligere, Paulum de exemplis cogitaſſe hominum, qui promtos En ‚tele gelleriot ad. vitam loco amiegrum. deponendam, - atque cum ıllıs Metum Chrilti eomparaſſe praeltantios), - ad Galata- 38. 13. (Quod Paulus aperte docet, lelum cruca adfxum eas iubiille..paenas., : quae hominibus [uillen: tolerandae,- [pon- te adducit notionem, mortis vicarıae). Y.Peri c. 2, 'w. 2% (Eadem -notio parum inde elucelch,. quod Petrus lefum pec-

., cata hominum, fiue, vt alii explicare malunt, hoenas -pec-

catorum bumanorum [ecum: in crucem dicit deportalle, -par- ,

- . tim ex vlu loei Jefı .c. 55, m 9): Ci ı Pari.c. ı,v. 28. S 19. Vid, Andr. Daenz comment. de Avurow redemtionis hu- :. manae ex päralelifmo locarum .lel. 55, io. er 1 Peiri ı, 18. ı9. in Meulchenü N, T. ex Talmude, illuftr. .p. 830.

legg. f :

b) Praeter nonnulla ex üs effarid ı quae antea laudata ſunt, eſr. 2. ep. ad Timoth, c. 2, v. 6, 1, ad Coriatkh. c. 6, v. a20. e-

&) Er. ad Ephæſ e. 6,v. 2, ad Hebrasos ec. 7, v. 3.09, v. 14.

28. c. 40, y. ĩo. 12.c. 13, v. 12. vbi interpreti praecipue doctrinae

Judaeorum de facrificiis eorumque eflicacia ratio habenda ef.

PUR al wi 4 nonnullis Theologis in dubium vocatum elt (efr- aylor Unterfuchung der Lehre der heiligen Schrift von

der Verlöhnung, aus: dem Englifchen, Fraukfürt, -1773. 8. Sykes Verfück über die Natur, Abficht und den Urfprung “der Opfer, aus dem Englilchen überletzt mit Anmerkungen, :: :Zufätsen und Voarrede von Semler, Halle, 1778. &. . Sufskind -Abhandl. it. unter der Simdenvergebung, „welche das N. T. verfpricht, Aufhebung der Strafen zu verlichan? in

ı Flact Magazin für chriltliiche Dogmatik und Moral, 3. St. we S. 206. fi. Flat: Unterluchungen über die Lehre von der = Verlföhnung der Menfchen mit Com, Göttingen ,. 1797.- 8.) ; : Imdaeos victimas pro peccatis offerentes de cu/pa heminis ſa- crifitamis in victimam sransferenda cogitafle, illud ‚ex nonnullis inttitutis se formulis ad lacrificia' ſpeetanubus ita elucelcit, we " bac de re dubitari vix poſſit. Cie. Seiler über ‘den Ver- N föhnurigstod lelu Chrili, Erlangen, 1778. 3. $. 14% folgg.' 0 Stäudlin über den Zweck und die Wirkungen des Todes |

Jefu, in der Göttingiſchen iheol. Bibliothek, ı. B. 4. 5. 6.

"rm 11.12. St. De Wette in: comment. (ad $. 117. nota | - & laudasa) de morte Chrifli expiatoria, p. 25. ed.

Sn _ F .

ug

ae . a 2 > a S 1

N * i B . . r x - , r-

Ru, : j a 2 \ 219 m. . x

1} PS ,

d) Ep. ad Hebraeos e. 2, v. 16.1. e. 3, v. kr, 75 igg- o. F

‚vr. 1-10 c. 6, v. x9. ſq. c. 7, v. ı I. v. 26. I. e- v. 1. 2. e. 9. v. 7 - 15. v. 24—27 ©. 10, v. 4. 7 10. 19. fl. Ielus facerdos appellatur, quatenus et olim morte fu ho- mines Deo ita reconcdilianir, vt omnis tolleretur nowae cuius- - dam expistionis inflituendae neceflitas, er porro curar-atque euraturus eft, vt mors. illa_vim fuam arqud efficaciam falu- berrimum exferere pergat. Chir, Aug. Titemann progt. de

: notione facerdotis in ker ad Hebraeos, . Viteb. 1785. 4.

fin eius opufeulis theoll.) Griesbach comment, 1. et Il. de imaginibns iudaicis, quibus auctor. epiftolas ad Hebraeos in delgribenda, Meflisae prouincia vſus eilt, lenae, 1791. 92.

4. (in commentatt. ıheoll, ed. Velchulen, Kuinoel, Rupert, .

‘Vol, VIEL) Pauli Brief an die Hebräer, erläutert ‘von D. Scorr, Tübingen, 1789. . 8 Heinrichs excurfus IV,

editioni epiftolae ad -Hebrasos addime (Vol. VIII. edit. Kop-

piapa®, Gottingae, 1792, 8, - = e) ı ep. ad Timorh. c. 2, v. 5. ad Hebraeos c. 7, v. 22. c. 8, ‚v. 6-09, v. 15. €. 12, v. 24. Vſus vocabuli mediator de Chrifto adhibiti imagini cohaeret hnoui foederis per Chrilli fanguinem fanciti, Macch. ev. c. 26, v. 28. -Lucae €, 22, v. 2p. ad Hebraeos.a. 13, v. 20. Chr. W..Schmid comment,

: in qua usesrov notio indagatur , partiqulae tres. lenas, 1785 '

1787.% Heinrichs excurlus Il. epiftolae ad Hebraess ad-

ditus. FW. Meier diflert. foederis cum tehoua notionem in V. T. feriptis obutam illuftrans, Gottingae, 3797. 8.

BE 8. 119. Quodfi loca ſeripturae facrae N. F. huc (pectantia

. absque vllo partium Hudio examinantur, facile patet,

nexum, qui illam Iefü Chrifii mortem inter atque ve- niam peccatorum hominibus conceflam intereedat, ita deferibi, vt hacc peccatorum vonia morti, quam lefus Tubierit, proxime dicatur cohaerere, 'nullis hominum - faclis, quae Deum ad peccata ‘condonanda veluti exci- tare pollint, intercedentibus®). .:Ceterum_ fcriptores facri mortem ChriRi expiatoriamı ad ſummum referund

Dei erga homines amoremb), eiusque probitatem (ſan- ctitatem)“),. qua vitiofitatem- auerletur, hominesque a

peccatis expiari voluerit.

a) Saepins quippe in feriptura- facra.a) peccatorum venia mon,

quant Iefus 'fubiit, -proxime adnectitur, ita ve aha caufa, quuao' intercedat, nulla commemoretur (cfr. plura eorum loc

. zum, ‚quae 6, 117. 318. laudauimus, add. ep. ‘ad Romm. 5, w. 9% 10. ad Ephelf. c. 2, v. ı6. 18.) #) aperte negatur,

. hominum factis atque meritis ‚aliquid inefle, qnod veniam peccatoram. 4 Deo inpeträndam iis conciliare t, v. e. ad

t N

- ._ - e « * A =; = x a 2 = . ö . z s

%

a

Rn >

":e) Ep. ad Romm, e. 3, v. 25. [q. Ex vla loquendi N. F.-pro«

D\

ma in Deo pononda °).

J

ad Epkef). c. 8, v..8. ad Titum,c.,5,. ve 5. ad. Galalar a = 0y, zı. ad Romanos c. 3, v. 19 fl; ‚aliisque: locis. . Perpenda- mus vero necelle eſt eadem perfpicuitate etiam hac docuiſſe Apoflolos, mortem Chrifli nönnili is re..vera profuturam elle, qui fiduciam in ‚Cbrilio collocauerint, 'animumque emenda- verint (x. cr ad Rgmm. c. 2, v. 6. I. ad Galatas c. 6, v. 7. . ad, Titum c. 2, v. 14.) atque illam ‚peccatorum veniam, morts -- Chrifli paratam, hominem faucto. obllringere. anınum emen- dandi ollicio, ep. ad Garinchh, c. 6, v. 20. 2 ad Carr. .c. 5 v5. ad Tum co 2, v. 14. ı Pecri c. 1, v. 18. ſq. 3

Tas 2) 24. ö . ar : | -b) Io. er. 3. v..16. 1. ep. To e. 4, vg. 10. ad Romunos TEBSQ v. 8. nad Eorinıhh. «. 5, v. 19. ad Ekel c.23,v.% . feqg. Quod loca’ artinet, vbi peoceta humana Deum homi- vpibus Zracüm reddidille dicunter, fermenis N. T. hebraico- " graeci ratio habenda ef, et metonymiae, iram interdum pro poena commemorantis, V. c. ad Romm, c- 2, v8 6 N ad.Äebraeos c. 10. v. 27. pari vix poteſt ratıo korum intérpretum, qui vecem dsxauou- L. 1. de benignitate fine mifericordia Dei explicuerunt, ne- que nexus ferınonıs poftalat, vt ad hane lignificationem con»

fugiamus). | wen

2 i x“ a ‘. 1 20. 5 J Ambitus efficaciae mortis Ieſu Chriſti ſalutaris, ſoriptura ſaerq teflante, ad peccata .bominum omnium

E pertinet, qui Tefu Chrifto idem habent®). Quod vero pornas ipfas attinet hac morte fuhlatas, cum e fermo-

nibus’Seruatoris, tum ex effatis apoflolieis cognofeimus, Chriftum moriendo inperium morlis, quae poft lapfum Adami domiuari coepiſſet Cofr.$. 84.) fregiſſe b, ita’ vi, quanquam homines omnes, xratione corporis habita‘), orti obnoxii maneant, iis tamen, qui animum ferio

. emendauerint, Ratus hanc vitam ſequuturus non am-

plins metuendus fit, immo ſpes certa adfulgeat. vitae beatae olim fütarae®). Proinde etiam poenae hpius vitae; quae per mortem Ehriflji expiatoriam nan om- _

vino telli pstuerunt, haud parum co miligantur,' quod

nabis ſpe illa praeflantiffima cöntigit atque fiducia fir- ®) Gfr. 3, ep „Lo. c. 2, V. 1, anad Hebraeos e 7 % 25, ſqq. eg v. 12. m 25-38, c. 10, v. 14. ad Romanos c. 9, v. 22222. 1. ad Corte c. 3% Ne 21. ſq. Fuerunt, qui ex locis

% !

'

AR N ' ad Romm. = 5, v. . e. 6. v. 113, 1 ad Corintkk. E⸗

v. 9-ı1. ad Hebraeos.c. 9 v. 15. c, 10, v. 26. J colli-

gerent, wortem lefu‘ Chriſti nonnifi' ad“ea’ peccata valere ek-

ianda, quae home, priusguam ‚Chriflo nomen daret, commi-

57 |

, ft. Löfflar- über die kirchliche une ie Zullichau‘ und Freilfadt, 1796. 8. SdAmidı über chriltlıche Religion, deren Befchaffenhetr, und. zweckmäßig Behartd- lung,. s8. 507. f. Quod venia peccatorum, miorte Cbhriſti parata, -locis lauddus ita nuntiatur, vt eorum tanıum peced-

*

iorum mentio. flat, quas homines, iam Chrifliani, olim

tanquuam. Iudaei et Pagani, commiſerint, neque de peccatis futuris condonandıa Aus, addarur, minime ne- .grle etiam Chriſtiano, qui korte deſiquerit, ve- niam elle ſperandam (verba quippe loci ep. ad Hebrr. e..ıp, v. 26. lg ad eos tantum‘ pertinent, qui religionem Chriftia- ‚nem ,. iplis iam cognitam atque probatam deferuerint), Imme ata a lo..c. 2, v. » 2. ad Hehrr..c. 7, 'v. 26. ſq. © 9, v. 12. 15. f. nos Iperare iubent, 'fore, ve eriam Chriflia- ‚a, mi, fi forte. even. , peccatum agnolcant , atqup relipilcant, venia contingat.- Caufs vero, quäare Apoftoli de hac venia Chriflianis quoque, ' fi quando petchterint,'. fub conditionibus certis [peranda wıeque frequentius neque defini- tius expoluerint, partim e lapientia quadam in docendo can. fpicua, partim irrde perenda eſt de onmibus religio- ‚nem. Chrillianam animo fincero. ‚proftenübus. pptima quaequp '

*

exfpectarunt, Cſr. MAte; in lihro ad §. 118 nota c. laud.

ũüber die Lehre von dör Verlöhnung der Menſehen mit. Gott, ., Stäudlin über den Zweck und die Wirkung.n des Todes

, Jelu in der Görtngifchen tbeol, Bibl. 1. B. 21. Sı. Prüfung ‘der Schrift des’ Hr: D. Löffler über die kirchliche Genug:

. ‚thuungslehre , Hildbarghaulen » : 1397 8. (vom Prediger

‚Werner).

D) Quanquam homines omnes (fiue euangelium: Chrilüi cognoue-

®

. Sn

rinr, ſeu mibus), Deo volente, vitae poſt mortem ſututas deſtineai ſunt (cfr., 6. i03. $. 105.) vidımas tamen animos lerumgue hominum, priusquuam Chriftüs lurem euangelii ad- Iue fluetuaſſo atque haelitalle de iis, quae poſt hanc vi- tam -exfpectanda. eſſent, .eı notionem, quas vulgo obrinuerit, ‚zegni inferesum (orci, ſeheol) a notione .perfecta immorisli- tatıd ‘et vitae proprie ſiè dictae ‘probe diffinguendam efle 6. 102... Praeleriim vero conlcientia inperisctionis moralis ..„animum hominis de rebus vlıimis cogitantem in dibitatigiee varias et follicitudinem anxiam conücit, "uili,certam habuerit - Ipem veniae peccateruin per. Chrifium pardsaeı . c) Ep: ad Romm. «8, v. ı0, I, d) Io... ev. c. 3, v. 14. [L.c. 8, v. 51. (c. 5, v. 24.) ep, ad Romm. c. 6, v. 12. 17. ſq. ı ad Corinthh. c. 15, v. 21. lq: vi 5%, fegg. ı ad Theffalorh. c. ı, v. 10. e. 4 v. 29 ſq. «5, v. 10, ‚2 ad. Timorh. c. „1; v. 10, ı Petri c. ı, v. 35, ad Hedracos 2, v. 14. er

‘) Ep. ad Romanos 8, . 18. 28. 55. ad Ephe]. C. 2 vi j

Ir

38, 6.9 7. 12

%

ah * —— 2—

.

l

ra lacra ę0 modo proponi,. qui verae virtutis et honeſta-

0. i z 6 2210° | Nequaquam admittenda eſt coniectura nonnullis Er probata, ‚quaecuingue Iefus et. Apofoli de’ morte illa, tanguamı expiatoria et Vicaria docuerint, accommoda- tioni elle tribuenda, qua, illi in docendo ‚vfi fuerint. Qucmadmodum enim demonfirari nondum potuit, In- daeos ante Chriſtum viuentes exfpectalfe, Mefliam mor- te fua expiaturum elle vel populi Iudaici, vel hominum omnium peccata®); ite Apofloli potilimum tam ſtu- ‚diofe hanc doctrinam tractant, atque tot et tanta huic- dogmati füsperfiruunt, vi ludulenlifime pateat, partem infitutionis Chriflianaa praecipuam. eo cöntineri... Iis ' vero, qui'huic perfuafioni aliquid . inelle exilimarunt, quod vel cum fanctitate, äufitia, fapientia, benignitate Numinis Summi cenciliari recte nequeat, vel fludium _ Yirtutis verae infringat, refpondemus, ı) hanc mortem in Jibris facris ad [ummum Dei erga homines amorem eiusque fanctitatem referrib), 2) Ieſum Chrilum; fi- dium Dei,. Deo coniunctifimum ($. 93. 93. 94.) vitro nortem ſubiiſſe pro hominibus,. confiliis Dei Ianetiſſi- mis fatisfacturum ©), “qui eum poflhac, malis omtibus \ exantlatis, digaitate . et felicitate fumma eademgue. &eterna ornauerit, 3) tolam hano doctrinam in feriptu-

L

tis Audio egregie confulat a). Ceterum-lubentiffime quie | dem agnoſoimus ac profitemur , hifloria praesunte Bi: caulaln, quare 'homines.cum Deo hac potiſſimum ratjone (per mortem eruentom) veconciliari debuerint-, placitis - quibusdam, ac defideriis illorum iemporum‘ ——— Iyſius vero reconciliationis,; per Chriflum factae neöejfi- tas ad homines omnium gentium ac temporum Perü- met), pstetque;, fi modu ad tellimonia experieutide-

innumera animum attenderimus, ipſamque hominis. na-

. taram probe confiderauerimus, -hanc mortem Serustoris gratiam fummam Dei, hominibus absque eorum merito viam et aditum ad felicitatem regni diuimi munientem,

P \ j er

er 2

r {t \ * Sr —— > & 5 \ \ * N . s B ' er v

a Me 223.

oa grauitato et perfpisuitate declarare, quas mirum quantum valeat ad, animos hominum cuiusque facculi erigendos, conſolandos, confirmandos?). :-

a) De loco Iafaize e. 52, v. 15. et c. 53. magnopere diflen-. tiunt‘ interpretes, quum alũ quidem ſub eo. qui Ric defcri- ' bitur, ſeruo lehouae Melliam,. alii vero popalum Iudeicum

totum, alii partem quandam populi fiue —— qualis - elle debeat, (typum populi Deo probati), alii coetum pro-

phetarum _hebraicorum, alii ordinem lacerddtum intelligänt,; atque iis, qui negeot, auctorem huius locı Meſſiam pro po- Sul mala toleraturym. fiue mioriturum defcribere voluille, ar-

menta luppetant haud contemnende. Negare nolumus, (ve

Nigiis quippe locprum. Matti, c. 8, v. 17. , Lucae c.. 34, v.

"26. v. 44. I. 3 Petri c. 2, v. 22. fl. praesuntibus), etiamli

“r propheta |. I. neque Mellism, qualem ludaei ex[peetauerunt, neque perlonam Iefu Chrifti perpicwe ante aculos habuille putatur, inelle tamen loco lelsiano ,„ pıaeter fenfum hiftori- cum, diuinationem, quae fata lelu Chrifti. futura innueris - BR $. 25, nota.c..p. 41)., Verum enimueto vi ex loco laud.

emünftretur, Judaeos ante Chriltum viuentes. exfpectationem‘

Mefliae pro peccatis populi morıturi habnille,- docendum ‘ef, huic effato per/pfcuaın inelle. Mellize deſeriptionem. De fen-

. tentiis interpretum, diuerlis conferendi: ‚Roos Jefus der Er.

.. löfer ‘der Menichen lef. 55. Tübiogen, 1788. 8. Storr comment. exegetica qua, inligne de Chrifto oraculum Ief. 52, 1553. ıa, illuftratur, Tubirgae, ‘1799. & Hanfı com. ment. Pan. theol. in vatieinium lef. 52. 15 535, 32, Lipliae, 1791. 8. Martini comment. in loc. lel: 52, 13 53, 12. Rolt. 1791. 8. 4. Werner (prael. Dresde) noua commen-

tauo in locum lef. c. 52. Viteb. 1795. 4. Lindemann

"Abhandlung in Henke: Multum für Beligionswillenichatteis a.B. 3. %. Inıerpretes modo laudati locum Ieſ. ‘de lefu

: Chrifli malis et morie fatura explicuerunt, Alias explicationea ' ki defendun:: Sröäudlin. nene Beiträge zar Erläuterung

. der biblifchen Propheten, Göttingen, 1791. erfle Abhandlung. - Derfelbe über den Drlprurk der Idee eines leidenden und _ fterbenden Mefliäs in der Götting, iheol. Bibliothek ı. B. 4. St. 6. St. (canıra commentationem, quam Spohn ediderat, . in qua examinatur Stäudlini interpsetauio loci Ieſ. c, 52. Vir teb. 179%. 4.) Paulus Abhandl. ın den Memorabilien 3, St.. Eckermann.theol. Beiträge. ı. B. 1. St. Briefe über. Ief,

© 55. in Eichhorn Bibliothek 6, B. Bene diſſart. qua lelaiad ‚oratienem propheticam cap.- 53. 7. lgg. explicare‘

ſtuduit, Goattingae, 179% % GC. Rofenmüller Leiden

und Hoffnungen der. Propheten, lel. c. 53. 55: in Gabler

neueftem theol. Journal, 2, B. 4. St. Ausführliche. Erklärung der fämmitlichen Meffianifchen Weilfaguogen des A. T. (Alten, burg und Erfurt, 1801.) S. 256. && Sugu/fti Apologie des

. Königs Uſiah, in [einen Apologieen . un Parallelen iheolo- gilchen Inbalts, Jena, ı8ao. 8. Schöre commentatio:. le- aiae c. 52, 14. 15. c. 53,1 .- ı2. illuftrere ſtuduit. Milenae,

3 8 T. Richter Verluch über dis Kıklärungen der

[3 . i | ® :

.." IndManifchen..Weilfagunen ' dös-.AÜ T. ibaskiaupt Sind 1 Ser

SH

+ .

S. 46. £,

» a x x IE 2 . 224 er @ ! t : j t

Jel. c. 52. c, 53. insbelondere ee kritifcheim Journal der neuelten theologifchen Literatur, U. B; 1. 3 3

..$t. (Sulzbach, ı820. 21.8.) Paritef de eifaus. Af.. 2, ‚Bi

40. Zachar. c. 35, v. 9 c. 13, v. 20. ſ. œ. 15. c. 1. V. magnopere dubitatur,, num auctores horum locorum imagitem Mefliae ſiue Iefu Meſſiae mala fubituri et-merituri per[picue, ante oculos habuerint? De loco Io. ev. c, 1. v..29, ad $, 118. nota a, vidimus. Ex verbis Simeoönis ev.. Lucae ce. 3, v. 34. [q.. in-

telligimus quidem, Simeonem de malls et vexationibus cogi- ' talle Mefliae fubeundis. Mortis vero Ieſu Chrifli ezpiarbriae mentio nulla ‘1. 1. facta eſt. A ue vel dilcipuli Seruatoris, vel alii Iudäei, in iis, quae Chri

* eloquutus eft, offendere potuillent (v. c. Mash. ev. c. ı6,

s de morte fibi lubeunda

v. LIG. ec. 12; v. 34.) ſi Iudaei ante Chriftum viuentes

-exfpectaflent, Mefllam pro 'hominibus moriturum elle. Fa-

eilius admitti poteft perſuaſio nonnullis probata, notionem Mefliae mala et verationes perpejJuri, priusquam lelus rodiret,' haud incognitam fuitfe. inter Iudaeos (niſi verba Luc. c. 2, v. 34. Iq. exſpectationem huie vıli Iu- daeo propriam exprimere, atque rabbinicos notio-

‘nem Melliae mala ſubeuntis a Chriſtianis demum accepille

dixeris). Clr. Berthold chriſtologia ludacorum (Erlangae, 1811. 8.) S. 28. 29. De Wette conimient. de morte lelu

‚. Chrifi_expiatoria, 'Berolini, 1815. 4. et, quae de hoc li- "bello doctifhmo obferuata funt in diariis: Göttingifche ge-

lehrte Anzeigen, N. ı30. vom J..ı814. Heidelberger Jahrbücher‘ der Literatur, 6. Jahrgang, 9 Heft, 1815 Leipziger Literaturzeitung N. 101. vom J. 1813. . Ammon kritilches Journal der. neueften theolog. Literatur 1. B, 3. Str, 1813." Bengel Archiv für die Theologie, ı. B. 1. St. 1815,

Derum eft, ideam Iudaicam regni Meſſiani con- iunctam fuilfe exfpectatiöni veniae peccatorum per Mefham in-

petrandae. Cfr. Lucae er. c. ı, v. 77. Ceterum, etianli

vaquam demonftratum eflet, ludaeos ante Chrilltum de morte Melliae expiatöria atque vicaria cogitafle, minime tamen. inde fequeretur, hoc placitum non poiuille per reuelationerd, Chri-

ftianam comprobati atque ſanciri. Vid; 6. Sy. notacu,

b) Vd. ę. 119. mgra.b. c.

oe) Vd. 5. 117. nota b. .. A) Vd. $. 119. nota a, | . 6). Neminem fugit, communem fuiſſe Tudaeörum perſuaſionem,

ipfa legislatione Sinaitica ſancitam, de neceſſitato ſacrificto- rum ad veniama Deo inpetrandam (v. c, Zevit. c. 5, c. 16. 17. Numerr. 0, 19.), éosquo, coülcientia peccatorum fractot, "his potifimum fitibus cum religione et poenitentia obferuändis, aliquam certe animi traugnillitatem fibi comparafle, étſi hac

via nunquam potuerint ad eam fpem praeflantioreni (Chiiltia-

ham) peruenire, eamque duciam in gratia Dei tepofitam, quae limites huius vitae angullos fuperaret. - Quantum Ethni- «i ſacrificiis tribueriot, vı:Deos-fibi placarent/ hiftoria anti-

\

‚= quitatis „docot. Quanquamm Apofloli aunguam dicutt, Deö

j Pan |

, An} z

*

an * —* re

Beet 2 a / u x

Be Chef Jattıfert pro "pad Genf,

ectunt tamen Abetrinam de efficaciä haus mortie [alytari.

. Sornulig ' ac ——— ad. Eon Lidaiea See CH .

re a ne). D ee, y *

% Perfnalio de "ribeälligte wendietom, Dei et (ad f 2

vrrores et vitia deläplorum) religion vikculis taur firis es

Taretin‘, ‚cohaeret,” ve mirari Ommmino non ‚hafimus, ‚qubmode '

N: y elatt gentee &ihnicae diterlillimärum Bei Ban

x nf jene ‚inde temporibus, varii: generis orent.⸗

vero el oeconbmia religianis ıftiana

—XC tionis : fanctamı. ou —— puritata

‚no 55* qua aliis oa voganın. werunt, 6 um qua raeſtat, omplicuit, illultrauii, —— ad wvman a möres bömi-

a

ie rag Qi Fa Tim idlati-

dem est vmuqerle facto quodam in t. declarari, tum ga po-

2 eifimuns Tatiöhe fancifi Toportebät‘ quae notiönibus i arque iu⸗

. chin antiquitatip (dd üeceffitate eiubtuodi espiagionis, quas

Sacrlficiis druähtls' hieret) acktimmodära ellet, ‘ne ipla remiflio , öbnde adiernae (abuse Ausmodı decları tiobe fole : t

hnt ſaeta) Berkvafi odi de Fr

F eAimehratn erter; Ita: confilus apieptilimis decretum.

a Babrar, vt er lam ab illo ciorum aliorumqus Ti»

wounu eſu ad. teli löiefn, magis perfectam virintenique puriorem

aeitnoh dilgereht artöllete. Vtrique confilig nounnifi eiusmodi "4 jsRitutum dieihum‘herfecte lätisfacerg quo palam er Fe 'docetetur, Deo iam pro peccatis hominum oınpim (per

“linke Dei,“ peccali‘ expertem) Tacrifichum expiatorium elle ob

0 arts enins lahta Di vis et, afficacia , aeternum valitura, vw aliis lacrificie omnino nullis Arhıplius indigeamus, Kominesque,,.

em, et merita quaedelıi oa . led per Fran. ‚diuinam vitae

Dei legislationis diuinse de-

J animum vere emendauerint, non. propter hanc emendatio-

tae , pattie Steyr der ‚chrißlichen zu lage chwach«

ipes fore, Cie, Sen ff Verluch über dia Herah-

Er ; »_2792. 8. 8. Bra r ee

.ıg %

MT 3 aaa. 5 Rx Fi fätite patet, qua de cauiſa niorteiii, dar: fus pro ſalute generis hümani. fübierit, ı) ad vhiuerſam Tel Chritli doctrinam rite confirmandam 9, 0) ad fin-

+ dusedamı religionis doetrinae capita illüftranda bj, .

ad hoxuines animo emendando‘®) atque exemipla Chri« FH imitando farlctifime obfiringendor, 4) äd' animum

spe laetifima ‘et trangaillitäte Giuina imbriendami plunl· i Ä

Innere valere aaſtemem

v *

= rinthh. : 98 1.

t

226 F

9 —X a). ipfa, epeum, que. Ichus "daswerät..- ü- bera atque ingenua animos ludaeorum ita aduerfus con- eitauerat, vt auctores fupplicii de ep funıti egifter ** * iple ea perpellus eſt animi couſtantia, quae ** A Kal doctrinae [uae origine atque Gem fimam, fenlumque aniwi‘ vere diunum ac coelefiem egie paufecit ($r 9. 8. 17:) Cfr. 2, ep. ad Timoch. ER v. 9— ↄüoni mortis, quam Chriflus pro hominibus, kabür, plurg. gocısi mae euangelicae degreta grauiflima nexu ‚cahaerept inhmp-

b) Praecipua perlpicuitate atquo grauitate 4) fan , Mia Deus . , tree a —— (deciaseg, - eum oonlilia lequi doost fapienulims,.. vbi: 'eukoribus fmis.Iprobie

mals. immittas et vexationes, ) perluafieriem : de fümma,

Deus en iuflicia dit * fi: modo. raperıhhabira sorum Ieſu Chrifli Iatorum, -quas sworteni eis Wulaquuta 2214 ug _ e

. 9,0) docet feripurg, | [gcra, mortem Chilli —* HAreRN ii is profuturam elle,‘ qui animuin, ferio emerdayerint,; pota a.) 4) animi tee gun ipſa psccatorumg, venia efficit, per morfem Chrilli pacata- viriutis ſtudio nqusę conſimando egregis conluljt, .y).. benehitia. rtem Chrifti nobis oblata anımum cüusyıs "Chrjldhani, erga Deum ei ietate inpleant nooeſſo ell (2 en. Ad Co-

—* OMABOS Ce. Yu he Ce 14, 7.,8. a ep. Io. 6. 4, w . v. 19), J ipfe ‚Iefus. —*88 ee "hieraris et virtutis agre ıum 1 beit. (Maik. c 20, v, 28. ad C 3, v. Fi dee c. 2, V 'r fl. 1 To. c. 3, v. Chr. Schl —— docırigae : fatis- factione Chrifti a difeiplinam mörum, lenae, 177% A: Schwarze über Tod lehıı als ein 8 Stark ler nes wohlihätigen Plans en ehlieken Ge ran Leipsig, 1796. B. ee ie u we c Ze

8. ra = His porro coninnctifima fünt,, quae Triple

die lege Mofaica docuit per mortem Ehröfi‘ a Quod eifata Seruatoris er palıca quide re-

ligionis mosumque doctrinae Mofaicae placita, aeler-

num valitura,, modo.aperte, moda tasite, ipſo prpbauit,

fuis difcipulis commendanit, isgpe ſuam infitntiopem,

‚tanquam fundamento, foperfinnxit «, JIdem, ve - te declaranit,, adorationem Naminis, Summi. - podhao

ſimpliciorem purioremque fore ea, quge hacusque, ob»

tinuiſſet, caltum Leuilicum ‚templo Hierofolyımilano

adftrictum prorfüs abropatüm i iri D) atque ommino eam religionis docirinam et ca —8

Dun)

=

& * u © y x v . F * * Bert

ze = ‚ar 5 u

Ladaci⸗ tradita Taerit, non modo ab additamentis ur . bitrariis,liberandatn ße, fed’etidm ampli ieandam & ‚perficiendara‘), ita vt defideriie fanctifimis homioum dwniuin expleiidis atoonmodatillima. eundatd). Bano Perlectiorem religionis doctrinam et oeconomiam Per "Molallfmtuin adumbratam atque prheparatam, quum eoenm ſaeram inſtitueret, foedus honum appellauit,

quod HDeum inter —*X Pängatur,, Imorie Jua ı |

Aula Janciendum Ex Apoßtolis Paulus prue ceteris -

'oemfotendus eſt, qui ‚perfpieuitate ſumma docel,. qui-

zunque Ohriſto nomen: dederint, e08 non. amplius: ob- ‚Beingi feruändae legi, Mofaicäe, quippe quas morte

Chrifüi fuerit abrogata ‚Önae quidem abrogalio ffon-

te ſerum re ve‘ Judeei de Etkinici re et Bace jungerentär®) i

's) De tefifmonile; In hi etien öriginem döctfinse 4 "teligionis, quäe libris V. T. comprehenditur, et legislationis rg ox a repeteridam (auetoritktem > v7) Adfrimaueriat, ad 8. 29: nöta e. vidhnur & nhegäri pöteft, : hanc’ auctoritateni per iplam mortem: bien elle; eAfatis’ veteris - Teeftamenti, oe Seruatoris olim futdruin (cuius pors —— wbris Curiſti oxpĩatotĩa contineiut) ititruiflerie , luſftrandis atquo eueritir compröbandis. Encas ev; je 27 46. Jo: €. id vr. 8; do, Vid. $ iai..nota a,

«b) Obr- juas Jeſus de Jaerifiehts dixit er: Marci ec; 12, % 56,

nu a. u. ludaico et aan hue [pectdntibus meonuit

lebus Sabbathi fecit Mateh. é. aa, v. 1.0, Marci ein dleohrn. Lucas c; 6, y. i. fl. Io- e. 5, re a, ab. Samatana loquut (Noxnulli interpre< tes euangelii :loalinei fi faeterea etiam. dietam Ghrilli asnignseti- som Ib. c. 3, v. 19. huc raferendum elle putamı), ..

* Vidernus lefem: loce diuerfimöde imellectg Maith. ew “5,

‘27: |, partim praeceptorum V. T. moralium (anotitatem

eöiimendantens st comtra edb viudicantem, qui plura korum "präceeptorum; quali midorie Ütit mänıenti,; Xontemaere, eo-. ambitum Nmitihus arbĩtrariis circuinſeribero ſoleant,

ta dientem , ita vi fenfum ampliorem . Be bla, dee

neon tantum ratufı manars at ſirmum, Pi harım legum öloquaniur, fed eriam

urs ot malors pecte pollulasi, atque oBici praetepto in-

maiqorei; 6 fanetitatem ec quas verbis ‚prascepii

ificatai —* op⸗ & ”y wurd en. En 13, v. * 2

vs 20, fi; praeleitim; Kay Kap da. & k. wir. us

N

-

=

!

N, F

. fuam atqqus auctortatem porroꝰ eijgm, ——

228 | s

ü) vi. $, 15, 5. ach 5. 29. nota gb h. Be ee Arie

8) Maith. 0 26, v. 28. Marci 0. 1%, v. 24. Lucas 22, v. ad.

| Vid. 8. 3a. B. Quamyuam religio Chriffigna cum r,; Meligione Molaiva waiuerlam foedaris, formam et imaginem camı. em habe, alia tamen apparet Molaici,. alia Chriftianı Sotderis indolel. ' od quidein pofterias,' Molsico foeder? :, ambiru [ao et conlilio multum praeltans." per. moriem varoris ita lancitum efl, ve illius.(Molaici) neceflitas, cul» Ur gie Leuitieus; “hutc "foederi communerus 'tollererur. Ce- ‚.. Serum, quod Iaflys aunguam coram dudasia de culktu Lenitica : abrogaado vniserfe loquutus elt, imma ſubinde obleruario-

vuwemꝰ praeceptorum quorundam ritualium, uua6 nequagtamne a. ı BehgrRum, een an ‚bis illfque hominibus ——

is. c. Maith. c. 8, v, 4. c. 22, v, 21.) [spientiae iplibs, fri- uentiom eſt, probe cauenti, ne quid.iufto &itius attqub Fürs

vidius immuteretur, animis nondum nraoparaũu. Ye a ‚DB. Certum eft, nalaifle Paulum, el praegopth

Molaicis, vel vniuerſo codice V, “continentyr,. irrt pro+ buntiare/ "immo er- pläcitis et präeceptis' hand phucis wim yaljturgm: Sirenue 'vindig calle, (v. c. op. ad c 5, v. 15. 14. ad Romanos

e ı5, v. 8. 9. © 3; v. 31). Vid, ad S. 29. nota b. vnintefd „obleruata. -Voogbulum «onor,. qued. in lihris N. F. nen no . „. eodemque fenfu. adhibetur . ep, ad Gala- u 2as.0. 1. % pluribus locis, de praecgptis V. T, vniuerfe ad e 6, v. 15. ad Ga 15. 14. de Pi tiqui foederis eorumgque argumenıy, & mauyuæ c. 4 9 Ir

2 ad Corinthh. c. ı%, v. Ei do, ev. a %) Hs: Mociæ, « vbi Paulus libertatem „Chriliianorum. a vo vindicat, ei. g0m0»

m

- ud [ zagrani. OPpomit, orationis nexu yraceunte, de praeco

‚plis cerimon

ns intelligendum ell. Ep. ad Galatas <. 9,.1- 3 & 3, Vs ‚2% fg. Ch, 2) a 2

e. 4, Sim 5, v6. ad Roma-

„08 c, 20, v. 4. Docet Apoltolus,, lublatam elle nice⸗

miamn illam veterem, cuius ratid haec eſſet. vr Moſaismo addioti ceiremnciſione ſabeunda, lactificiis offerendis, 'aliigque praeceptis'er ſtatutis (praeſertim ritdallbus) obſearuandis fausrem .et Iehouae. ſibi comparars er peccata expiare Sinderent (eili haec omnia .uon poflent recsnciliatgenern illam

" * Dei a Be efficere, culus auctor Chriltus

eıfiit. De aris legi Mofaicae rituali non obflriägen- dis decretum prodiüt Apoöftolicum Actt. c. 15, v. 24 ff. Ile : „veto legis Molaitge . abrogatio moru potilimam Iefa. —— expiatorine tribuenda eſt, quippe quâe ad: peccatorem ‚Deo raconciliandum multo potius valet, quam esconomin Mofaica, ei aciam lalutarem. habet perpatuam, elt. ep. ad. Celof-

e 2, ve 14, ad Epbafl e. 2, v. 16. add. loea 9 248. apa d.

laudata. Proinde. foederis et antiquipris at secentieris mentio faepius facıa oſt. 2 op- ad Corinchh.: c, &,.v. 6,2%, ad. Hebrae- °s c 8, v. 7. 8. 13. €. 12, v. AA. went ———

8) Ep. ad Epeſſ. c. a, v. 13. IM. coll: Io. er. è. ir, v. 51. Auctores ad hane $. confereadi: Mich. Weber, har denn Mer Dekalogus wirklich keins verbindende Krafı mehr? Leipe.

f} . . > x

; t ;

D ö "ren —— t er 2239... ' r aAitg, 1782. ©. "Einsdem dubitationes aduerfus Bochtholdi or: ‚tionem, qua Leflii iudicium‘ de Decalogo latum, defendere conatur, Lipl. 1782, 8. Deffelben unparthgyilche Unterfp- t chung der Leflifchen Anmerkungen über den Decatogus, Lei Big, 1782. 8. . Eiusdem ‚progr, Lurheri iudicium de vj.obli»

geudi, quam decalogue habe, Virab, 1790. 8. Eiusdem '?... 'progr. ah decalogus vim habear chrifliands' etiam hommes obli. « . ,‚gandi, Viteb, 1791. 8. Reusmann progr. an legis Molai- as obleruantia inc Gt vrgenda, Nivem. 1789. 4 Pflir

. U" cke de decalogo.: Dresd. 1788. 8. 'Daumßarten- Grin : Sias difl de lege morali molaica, Linl. 2789. 4. Dresde

uinque programmata de decalogo, iteb. 1789— 1793. % -"": Bocto etwas über den BDecalogus, Gotha, 1790. & L. u... Niizfch 'qinque. programemätz. de dilgrimine legislarionis, *

—— ER . ? ‚tnllitutionis tuinag, Viteb, 1802, fl, &.

v

5. 124. Quanquam doctores Ohriſtiani priorum fatenlo rum ſaepenumero phraſes adhibuerunt. bihlicos ad do- ctrinum de reconcilialions Dei hominumque per more . tem Chriſti eflecta peptinentes, farmulam tamen certam - ' doctringe de modo, quo venia pecootorum morti Ser- vatoris cobasreat, et nolionenz accuratam lalisfactionis, - quam lefüs, loco hominum, . moriendo praefüterit Deo, in foriptis eorum defideramus. Solebant ſomnino ‚zseritum Seruatoris non tantum ad :mortem, quam ‚Chriftus pro hominihus ſubiit, fed; etinm'ad-doctrinem Aiuinam ab.eo traditam, mala ominia. a, Chrilto tolerata, - 'sique exemplum vitae eius faluberrimum referre et be- mefieia plura pommemorare,. quaa.generi humane per "mortem Chrißt- contigerinL®) Quam quidem. effica- “am. mortis Ohriſti faluterem praefertim« ita praedien _ "bant, vt Ielum möriendo‘ potellatem Satanae' fregilfe docerent, otſi nexum:zei diuerkmode expljearendP), ne« qus ommes;morte potillimum Seruataris inperium Sa- ‚tande deflrpctum“) effe dicergnt. . Poftea inde a fascnlo IV. et V. pluribus praeplacuit mortem Chrifli. pretium redemtlonis à ppellarò nen diabulo, ſed Deo folutumꝰ), dolebatqus elficacig huins imprtis [aluberrima haud rare . Inde potifimum repeti, quod Ioſas tenquam Haardow- ‚aa ($. 96.) pro kominibus meortuus fuerit ). Neque

\

250: N Be Dei. peiris, «+ maritum Cheifi; gut qui | a PORN et "Deus verus, et homo ver‘) _ (Heavdgunös, $. 96. 8.99.) poenas peccati Sabierit, quao hominihus fuiſſent, et legi pro uobis ſatia- ſecerit, ynae quidem iuſtitia nohis inputatur, tanquam maorita habeamus; propria. 4) Peccatam. tatius mundi per Chrittum ablatum eft, ita vi etiam komines probi, qui temporibus Y. T. vixilfent, non Pinpter facriticia ab iis oblata (quae faorificium Chrifi venlurum tantum- modo Gimilitudine quadam ignificarent) fed propter me» rjtum Chrifi venianı pecratotuin confequereiitur ſ Noque ü tantum, qui refipifcers’incipiant, ſed etiam homines, qui iam renouati fant, per ſolum Chriſtum, mediatorem perpetuum coram Deéo iuſti veputanturf), 5) Cuigs quidem inſtifieationi⸗ eactus hie ef, via) culpa at'poona peccati originis et poeratorum actualium tollatar”), 8) felicitatis veras participes euadumus, adopßoais in filios Dei, confelatignis atque fidaciae In Deo repoſitae (qua Deum verediligere au’ timere, eique . obedire polimas) hereditatis’vitae geternae'). - Condi- je tio, cui homiues fatisfacere oporibt, vi hac ratione ver nidm. peccatorum confequantur, fides ef vera et viua loſu Ohrifto hablta ). Subtikas- ante: baec doetrinas . forpula a Theologis ſerioribus Sasc. 17. tractata eh, Anſlelmi potifimum et Thomökarum placita fequutia, ‚Satisfactionem illamı. sicariam appellahtibus, de poenis peceatorum humsnoram a leſu toleratis®), ‘de mode, quo eas faltinuerit), de iuftitia et meceffitate huius ſa- uusfactionisꝰ) vario diſpatanubus, denique “ja natione abedientiae lefu Ohrifi düplieie, : paffiune et actiuaef), conſentientibus. Vitaque obedientia meritum Iefa _ Chrifi, ſenſu augußiori 9) it dietum,, meritam a en ‚niuprfale) continer dot. Be

—* $..p. 10, 5 Cool 7

ü . + '

x

Form. Conc. deelar: fol, are. 5 A in : ge, quam Chrifius ES: 2 —*—* lex j

meralis inteligitur. E Confı Aug. art. 4. p. 10. . Apel. art. 3

a 1904 art. 7. * .201. ‘ar. 9.. p. 226. art. 12. 2 23, .

It,

analor. art.2. 7. 405: I. Form: Conc. decl. fol; art, 9. Ab: ; a

art. 11. p. BX 821. Satisfactiones operum, be . Romano - -Catholica commendatas nibil valere ad veniam pecca- torum nobis conciliandam docetur Conf. Aug. art. 12, p. ‚3,

‚art. 15. p. 23. fq. art. 20. er 19. ia 2

: bus tecenlentor 'abufas mutati, R de 7. 9. 12. 12. 39.. ardlec, FA gie Er 16: ar

+2) Eorm. Conc. declar. ſol. .artie.. 3, p- 696. art. 8. p. 77% [19

. Anfelmt doctrina de preuo infinito malorum, quas Veurdyer,

cos poriulit, tanquam coguita ponitur.

N} Apologia' Eonf. Aug. aric. 2. p, Bo, art. . Pr PT.

® Form, Cono. dechr. fol. artie, 3. » 60, Canf. Auß-

' artieuli in quihus recenlentur rn B. Apol.

ar. 5. pP» 9%: p- 2127, BY H) Liberaniur a poteltats diabol, atqus —— et Rat -Yaöfe' Bu * roilerise poſt ‚mortgm_ ſaturas, quanquam libena-

perlecia a a originis ) olim demum nobis continget. Conf- . Aug. art, r ‚10. in recenlentur abufas mu·

11. 25. M. Apok ar 413.. 1q. art. 6 “p. 196. 1q Pr 3, p- a2. Form. Cine. dechar, lol. * is 5. p. 71h arı. 6. ꝓp. 10 aric. 2 Pr ee |

I) LConf A, ar 20. 25, ff. pol, ar 68. ı

28 art. % PT —— Cona deci. Mol * 699. P , >

Conf. Aug. art 10, art. ‚a9. 25. I. pol. art. 5, ) Pas BA B. U. ni Be 008 fa form: a

"300, Articc. Sm deslar. fol. art. 9%. p. ri 6ga.

N

rn Fuerput, qui -Iefum non tanium ſod ng * Gerent,

hans vitge malis tolerandig peccata hominum expi '"Plerigque lefam naflro loco Poenas infernales, line Craclarun. gui fimiles effent inferaalibus, perpellum. «le. dew eperuft, PEIP

eum atque de angöre animi, quem' pauls. ante fuppiieräm

..@ expertüs’ ſemao eſt, itemgua ad: m

1es, quam peruerfa de Chrifto imdicia ex einsmadi” 2

paoæcnas a Chriflo toleratas deſerihendi faule emalcanıyz...

a) Inprimis nptionem lof Chrifli Seas dgeov. euius prx·

tium habnerint infhpitum, tonuerunt.

* quidem neaeffias. ex ‚infujtare Nuroinis Summi,,

—A ex x infein 2 i iin et ſoncuiate ———

er D

0

eram ad loca, ybi de defenfu Chrift. de on Or. |

.. eelft- ad Galappe 0, 3, v. 23. prougcantes, menue-perpenden-

ade, en. Zi

Wei o Chili eciinse na Dame Yin mob Den nr ius - caula —— humanam ihperfe * praemũ decernesst , in‘ Form, em ssprimitar.

nola c

Mertam Ch u art rd Omnia cemploetitur, ae DO Miu fecit Hi. Je teuik ed Flicem am bami zw

| promöpendams Be a 126.

RE baec : ‚doririnne formula , * qualee et Hbri fyınbolici eceleliae noſtrae, et feripta’ Thöologorum Aantiquivrum dogmatica 'exhibent Jundamentum habet vere bißlicum ($& 117 —. 221.) alqus, quod nofi odem mortis leſu, tilii Dei, expiatoriae eiusque vicatiæe, necellitaiem . huius recomeiliationis ex ſtatu naturae

humanae hominungue deprausto repetendam, ' gra-

Gam.Dei fummam et liberam hao in re confpicham, eihieneiam mortis Ielu Chrifi falutarem , rationem de Hique huius gratine’ diuinat ‚per fidem inpetrandae atti« net, “.effatis lihrorum (acrorum N. F. pror[us confextit;

‚argumenta tamen idonen defideramus, quibus defenda- tar, Deo ipfi per wiorlem Chritli pro peccatis hominum

Jatisfieri") debuille, nec potuiſſe Deum alium recon- eihistionis modum 'adhilere propter infinitum Pretium Sanguinis®) Hsavögunov. : Negarunt item recentiores

Theologi placitum de uirtute · Ieſu Chrifi vicaria dobe-

dientia actiua), quae nobis ad iuſtitiam inputetur, in

Nuria ſacis elle propofitum, eamque ſontentiam difl-

r

Eultatihua hand exiguis premi Ihtellexerunt‘), ‚Eorum

vero 'Theologorum;, qui omnino doctrinam de fatisfa-

ceuone Deo per Chriflum praeflita vulgarem, ab Anfel- .

zuo oriundam. inprobauerunt, alii quidem fatisfactio- nem non Deo peccatis hominum pffenfo, fed legi diui-

ide eiyeque fanetitati praeflitam elle: doouerunt, ad'i iu⸗ iuam Dei rectoriam ?) pronoeantes ; alii mortem Sep-

votoris pignus dicere maluerunt, promiſſſoni veniae paceaorum canfirmandae infpruiöns, fiue fymbolum, ggo contlönatio „peovaton: um et abrögatio Taerificiorum

er,

1

B }

J 3 |

a #

I ' Jupra & 127121. de conßlio huius mortis (expiabo- . |

1 ? |

235

—X v. \ 3

21

Aeelararatar, fine angamentum ic fäclo pofitum aihorks . PDPDaous hominihus, qui animum ferio eniendaneriat, ve- niasa m concedat”); alii-mortem a.Chrifto toleratamı vo»

‚@iae peccalorum conlequendae hoc nexu cohaerere. iu-

-

‚Picarunt, xt noflrum. virtutis, verae Audiam morteeius, - *untemplanda exeilxtur ei augestur, quo digni reâda-

nur condonatione peccatorum 9.

Negare profeoto non.

poſſumus, mortem Seruatoris ita efle comparalam, vt

N

Sefiderüis fanctifimis'näturae humanae varije ratioibus

> SE ER Ds E perfeete falisfarist: Ante omnia vero teneamus, quae

* 2

Li .

Fputata fun?)

3 By Quanguam efficacia mortis: Teſu Chrifli faluberrima emnine

[2

.>.

.

"ex pretfo malorum

3

Aignitati [ummae cohaeret,

riao et vicariae) primario, literis ſacris praeenntibua,. di

qua Chriſtus tanquam filinæ Dei Goyoce ‚homo. factus) gaudet, nunquam tamen ſeriptura facra quae Chriſius falerauit, infnico necelli-

. "raten hujus recogciliationis explicuit, _ DR: .

‘e) Nihil enim probant loca vulgo laudarı Telita: ev. Man. © ur dv 15. maoa dnaıoeeın h. 1. en complectitur, ‚quas leiu - . Chtillo et ae mann. ratione habita immer- ..

Gonis facrde, qua lefus: per‘ Joannem 'luftrari voluit. Match, ru nid, 1 (ci. ad $ 323. notae. ahleruatse). = ad Roma-. Mo

‚n08 e. 30, v; A. zeÄox vpuos abrogationem legis Acat. Ad Rom. c. 5,.v.19 ‚7 -guae Ieſus, veluntati diuinas obfequutus, .. docuit, ‚Sec, to-. . e'..lerauit, praelegtim vero ad mortem, . quam pr:

.. (ubiit, neque de inputatione ſormo elt.proprie Lie .c

„. „Philipp. ‘c.. 3, v. 9, Apoſtolus de iullificannne loquitur, .quae 2 \.diminitus contäegit homi " Corinthb. e. 1.7.89. u elle

2 Dee proba

mw... euer

ı

Jh ‚. .dum. Ceterum neceflites huiug (atisfactiomis Jegalis argu- robabili demanftraia et; neque

moento nullo Ze „de Tale neffr

nibus KChrifto

fsicae Tigni-

rmexoy b. L ad. ommia refopu,

dieta. Ad

. inter Iudasos. natue. ı Peirl ec; 1,7. 2. okloguiem innuit religion Chrillianae | aellen-

o Igeo virruie tur Ktangugın ipfe,

actiua: Baumgärten de ..._gum dininarum autechdente er xtatane ſoluto, Hal, 1742, 4

N

=.

n

pstet, : quamo-

perfoctam exareuiſſe secte diea-

fecundum naturam ‚humanam ,... huie 1, ..„virtus} ‚praeflandge_non fuerit obligatus), et, “gupmeda jufliria divina eam virtutem pobis inputäre pofik, Alam iph, 'non 2 praefliterimus. _ "Defenfpres: huins placıti de. a oua Chriſio homine, obligatione lo-

jedientja Ghrifti

N

pro. bewinibus

in habentihus.. 2 ad -. Pe Chriftiani per leſum Chaſtum er

N

XXF

1 * 256 ER r j * J J © © Marıkefigs.Glfere.. de dbedianıfa: Chrilli aclius,: Lipfine, . 1751. % Ka Valch diſſ. de. obedientia Ghrifi ion, Gom. 954,4 "G. Schubert vindiciae nbedientise Chrilli. actiuae, nz sw, 1769: 8: Wichmanz von dem: thuenden ‚bertam Chrili, klamburg, 1772: 6. Köcher vindicize

x" eri kenfus effati Paul. Gal. 4, &. 5. lenee, 1768. 4. Jo.

yollarımann:: ins . cAmmaniatt;. ‘Pra-. ftabili - Obedienuie „: Chrili actjua pro howinibus Yensia, Roft. 1791. 4. Inauérant hanc doctrinam: Töllner der thäuge Ge- ad ıfım Chrißi;, Breslau, 1768: &, Eödendeff. Zuliise zu der niers.ıchya des thätigen Geborfams Chrilit, Berlin, pe RR Ei. ndeff theologitche Unterfuchur z.B. 2. St. Mo raus dl. de Chrifto demandasum fibı. a Para duplex -4um exleanente cum virinte, ‚et hactemus Patri abedieute, * Yint ‘1785. 4 Henr. Titimann prosr. de obedienti -Chritb ax Apoft;-Paulı fententia, Lipl. sd: 4

4) Haro Gresisz: defenfio fidei ‚catlınlieae de ſauuefactieno

Chriffi aduerlus Fauflum, Sacinum, Lugd. Batav. ıbı7. 8.

" gecentilime cusa Langit, Lipf. i$30.'4. H. Grotius Ver . theidigung des allgemeinen Glaubens ‚von der Genugthuung

“" Chrifli gegen Soein, aus dem Lateiniſchen von Nicol. Jo- hannfen, Flensburg und Leipzig, ı8eo8.: Virie Mu-

‚ber diſſeru., iuridica- ıleolozicae [eptem, Franequ. 1688, 8,

Zach. Hubäör diſſertationrom lihri ircs, ed. 2. zal. ad

Rbenum, ' 1730. 4 Exammanerung hane ſententiam Zim-

'gnermann comment. de äcceptilitiong Socıniana Lipf. 16566, 4. de Bo\ck'commenr. de intorceſſione lefu Chriſti pro ob» ligationibus vniuerfi. generis humani,“ Mal. 1733. 4 Jae,

aumgarten Al. de perminatiene Chrilg *hominumque

in Dei ıudicio "facta deritime, Hab. 1750. 4. Schroeder

- : dill, :de aeceptilatiana iuridica ad [acram redemtionis hurbanae

t

0 älbctrinam »variia modis applicata, Gottingae ,

273. " . Gost&k Hund diff. de rellitutione er eoomiponlatione ik lati non fernere -ergenda, Lipf; 1780. 4. - er

0) Fanflt: Sp cimt'liber de-Seruätore in elus Opp. TH. » 208° Ik Eruseiipradegtt. theoll. c. 1579. ' Gredline r':d& caufts morti!.Chrifli. 1656. - Kant Religion innerbalb

: : der Grenzen der blogen Vernunft, $. 81. Brugde Win

. '" derfreit det. Vernunft mit fich felbſt in der. Vorſõhnupgslehre

£

'dargeftellt und aufgelöft, ' Züllichau 'udd Freyftadt, ıBda, 8, Krot2 philolophilch -kritifcher Entwurf der Verfühhunggehre,

' wobll. eimigel Gedanken von Tirftrank, Halle, ıyug. & * . 4Jug. Sohwärze über den Tod Jefü, aly welehtliches :" Stück feines wolhllhätigen Plaus zur Beglückung des menfch- =" Jichen 'Gefeblechs, T&ipzig, 1799. 8. Ständlin-über den Zwerk und die’ WirRuhgen des Todes Jely (vid. $. m © 2 Köppen Philofonhie des 'Cheifteathämg 2. "Tr. 5

f 9. F. no: z J = s N. ha .. ‚se 5 vo "DC. F Bahrde Apologia dar aslünden , Vernupft.' ‘durch i N nde der a ae Ri Basar auf die. chrifliche ." Yerlöhnungslehre, ‚Jena. .ı781. 8. Eberhard neue Apo- J dgie ei Sogrates, Frarikfurt'yad Leipzig, 1787..9 1. B. 8. "SEE Sesindarı Syfiemi’der zelnen Philaloplls oder Glü

; = J IX . - | N /

wo vw Lund

a —.—|—.— —— oo *

3— *

des 4. An: Er &

‚Löffler über die &,). Freie 8) See in 6.).

‚Zweck L

"Erläuterung des Brief. an

‚Seriptura ſacre aperie doqet,

vatoris ſiduciam, viuam (un.

liche —æſ id,

120,

ne {nos

£arr über den eigentbümbchen

s. Todes Jeſu, helonders ‚herausgegeben aus, feiner.

ie Hebrägr ,, ‚Numberg, daD. 8. 'hominibus, qui in. orie, Ser "era. trauseuniem) sollocauerint,.

.. Venianı peccatorum , ‚han hropter facta (merita) eo- ;, ‚Ju0f, jmme per folam ratiarı "Dei liheram 5. 119. Neque.

„: eiusmodi leca in literis facris condonationom ———— apie hominum potjus, aↄd —J— "Ch Arefehnaid

—— 9 Far ne Je

Non defullfe, . ‚gi Enmodatioai —IAIX a

. F. ohueniunt, quae atobent, poenitemie en: Hetis- hy: Kal mprü 'Serustoris expiato- *

m 16 more, e. Chrili er ap, 20 ne sıyilche °

$, ‚223. ‚vidimus,

.. Erklärung der:Lehre dem durch den T en Sau, dar- e Frank hen

"gebrachten, Opfer. Fi

urı und Leipzig, 2796

. „, wonferendi ; 1) de. doctrina biblicq 138 je * Dei’ es

.. ad hanc doctriaam, totam, modasque, tina, BT ar g*

s di

Ze ‚hominum , us mortis. 2 iq 0 tae: - f, = libera I et regeia. reise. —5

iv es effect interpregndi, 7 ub 2 177 * Re

Band. in. Flat: Magazın. u,

[5 Ab-

. I. w, a Kurze Eui- :. wickelun ee meh = Eh dep: er: in:

des Todes Jelu, ın Heuke, N dus d des Töses Jelu auf die, EN den A Toll, ‘in Menke Neyem Magazin u. [. w. 6,

J Ueber den Einfuls

zu a nın. Blicke. in. den Geil

u K ww y‘

art des ——— ———

2802. 8. .Z. [ch .progr. de eonlilio mortis Chrilli, ſum- mo, Viteb, 1796, 4. Gabler Abhandi, in 1. neuellen yho6; Jog- -Journa a 5 5. St. Chrifn Fiat ‚Abband!. u

gacimn für „c ültüichs, Dogmauk ul. 'w. forıgefetzt. yon $-

ind, .12.

iflorileh - philalo Kile e und e ile che "Dasttellung der ‚verfchiedenen "& Gef * te, aus, welchen °

» der Tod:Jelu tracbter: werden. kann ,. rieg,.. SBoB. 8.

* de. Wette.

‚. geaadam "de —*5 ſeripiurae ſacras locdis clallicis —* iam lümlayimus ad $. 117. nota d..6. 118. ndoig a, e.

Do libro Scorrjt. xd. nota

f. huius 6, HR e doctrina Jatis-

% ee 64: ne de gierito .

trai. 2 Cotta

e,redemtione eccle-

Bar (anguing er :‚Chrift; facta,. in Gerhard? locis theoll.

a‘

WW alck'difk. de: ‚poenis Chr . Pr. Walch comm de, lafi . peccatis a Chrifle pracflita,

‚de Imisfactione Chyifü, in eius.opulaulis Pia

. Dar, Wichaslis Geis

‚infernalibus,. lenae , 1758. 4. afacu ono omnibus hominum

Gar 1779: 4.. Au ES

a über Ais Laus

x

eb ‚der Pumukz. B.

m

Alios libros hue Bettigenien , et .mAIOTes, . et minores, quos aylor,, ‚Sy.Kk en .Flaın, Seiler, Schu din, edideruut;, .. itemgue .co a een

ed. Cotta, T..IV.s Le Blaze Erweis ‚der ‚Geügthuung . Chrilii, über[,. von. Ramba eh. Giellen , 1733, 0a

a A z "

= ers

Zr * - yen von Hunde: und EN Ausg —E

gen.und Bremen, 1779. 8. ‚Seller über den Verlöknnng

rtod’(g. 118. nptä €.) "Ebender]. die Fragen 'der zweifeli

J ——— Ueliaſi.

a es iſt —— der Sünden möglich u. f. w. Erlan- | ilcher Briefvrechfel. eines’ Laien über .

te Verlchiun? anf iunferes a. ‘und anderer Welteh mit Gott durch. Chriflum ; : Leipz. 782.8. Fr. Jacobi Beantwortung

_“emieuerter Einwürte $ re die Lehre von = Auslöhtitug der er, 'Celle, 1785. 8. Pellhufen,

—— durch einen de inſiuitate Cbhriſt emiae recte rcairteqgüs- Stlberfchlüag Lehre’ det

: heiligen Schrik von der] —* Gottes, 5: St. von der Ver

Sohn Chrilti, Berlin, 1786.8. D.Möldenhaser der Haupt- :, gweck des Leitlests tind Sterbem Jefu;‘ Körkeh'n. —— 1786. 8.

Wichmann über ‘die Verföhnungsiehre‘;

2 „.. Ausg, Hamburg, 1787. 8: 4. Döderlein Abhaadlun ung or = der rechten Bewsisart der evangelilchen Lehre von der

"u Chriftuin Kleben Rellvertretentien Genun huung, he

Lang Abhandi! in Flar!’s Magazin u. [, w. 5

"6.8. F. Wunder diſſert. de inflicktionie‘ maörti Chri fi

.

"&b Apoftolis' tributae vniuerfalitäte, ‚Viteb. ‚1799. 4. Doe- Ting diſſert. dociriua ‘de morte Chrifli..vicana ete. Viteb

1Sor. & ob Bel: differt, de Adei in Chr, iuflificantis ad

:" emendandee vitas ſtudium vſu, Viteb; 1802. 4. Sehr ha- bias doctrinne (6: 132° ‚note c.) Fri: Schäfer neue "Un-

"DE, nota c. S. 120. nota a, F. 121. nota . $.. 122. nbia. eh ‘126. nota,e. f coMmmemorata. Cft. ihfäper $. 126. nota

"gel ar } bi hilche) earth

terfüchung über das Ertöfungswärk Jefa, Gotha, ıBi?. 8 Libri eorum, motionem' fatiefactioWih def inprobauerunt,

reit der Vernunft u. ſ. ww. (vd. e.). "aylor d. 8. 218, note c.). + die Leiin der

iS 5 Keil nm Schritt von der Erl der Pd hf durch Selum - ; mi,

atıs dem Englifchen , Frankfurt, 1777. 8. Pans-

" Ins Abhändl. it nesen 'theol. Joumal 7: B. 2, St. 3 St.

"Bots. —— Abhandl. in Henke neuein Magazin

uf w 2. B. ISt. Gadalke Daritellung der Haupige- fichtspunkıe des Yoden Jelu, Halle, 1822. 8. : ‚Praeterea buc

pertinem fcripta Babrdeii, Eberkardi, Steinbartii, Bu} efftert, Scaudlinii,' "Staff, Schwarsii, .

Iil, Werctt, Nitzfchis ad’. 147. not d. $.

- & ‚Notionem larisfsctionis ex kil tracta-

werunt Ha —— über die“ Vermu rnunftmäßi Raikie! Verfeh-

a a N C dieolog. Nebinftuäden

z genen der 1 Metiichengrlöfung oder * Chri

au, 181.8. Dedekind KRritik des ERS zur F J———— Rechtfertigung. der , Gen gtihnungslehre dea

hriftenthums.. Hildesheim, 2902. 8. ee : die. ae enthura au

dee darsültellen, ‚München‘, ıBıo. 8: Franz: Ben

"ie Lehre von der Verlöhnung des Menfchen mit Gott durch

Chriftom, Sulebach, Mi; 8

De! fattsfacttone legal vd.

| pre ad *8 —A 5) de Fo kritik

gler killoria «

x

r

eri Salet, expliceerune: - Kroll °. —388 (vd. e.. a ruf der "

\

B k : 2 N ir + * wi 1ÑF

u

Go; uf —* in eottindhakte. Head: Ad. VArhlten, Kuinoel, Roperi,. Vol. V. Er. Möller ert: Pras- eipuis ——— quas ſubiit Quneßiio ‚de .neceflinkte. ‚Shtis»

* Sactionis ,.. ‚1790. er Heubner hiftoria agLiggiot degmatis dd, ıi Yen) er PER ori. Pb, De 1805. 4.

.- . nn nr = ww. “> ;

5", 4 —— J ek 1 u ıE en —— 3— J Bu 5 0 137.

| a Eluic felatari, ‚guod. —— Ga ei ‚ezeuplg ($- 116.) pariter, ac morte fna expialorkı (6; 487.118. feyg.} perfeoit, reditum Chrifi ex 'morbiis in vitum ($.,24. nota a.) cohaersre BHierao ſaorae N. F. ‚non tantum "vniuerfe tefianfur 9 fed etiam ita de- clarant,, ‚vty qugingde, virgmgge »itgriz, cohaereat, pluribus Yocie inter fe conferendis accuratins. coguolca- malie. :1) Rolenkktis Seruhtorkd' dhbäimentoinferid HNanctilimo, :quo; Deus. ipfe innöbentfani ; verhtitetehk, dignitätgm. Sumpaamı;defa ji Chrjfta, il: fei;i zullliee®) “declarauit, atque follenniter teflatus eſt, hune ſilium foum,. dum vitro morteir acebilimam pro hominibas . fubinet, - bomines re’ vera libeneifb a. Ouipköt' pööha peo- salorum; ei opus peregiſſe, :güod Deo Patri praeikh probareiur*) . 2) Ex mortuis in vitum redeundo, nik Ys. ommibus, bxantla lis, in conditiogena prociarticräri et [uhlimierem ‚Irassiit, : (quama lerac 'Iucrae'lbfioren Ad dextram Dei a npellare folent.': Quae quidem Nnluſtrad tio. diguitatia ſamamis filii Dei poctim Yin · ſahrberinnai J Nahuit ed: dhewinam :enangelicam. de reconeiliatisim: Dei ‚beminumgua,! quius duvicn UhriBas’eseflitit, "per t tötend . terrarum orbem propegeodam!!) ;: ‚partim: iis - ‚sralbib eoninmctifima.eli, quae Ohrifkos ;: inperti &uinf-pärtik, <ceps, etiam pro falute hominunk; ſaeit ‚et olim faeturis af, quo tempere redibit, wi niordai-in vitam —— | ai iudicium inſtituotar rn). : di ODER. ad Korhandı & * v. a3. a4. 26. = *8* m 3 14. | ie. m EUETE A x he 2 adı —8 EN Ana N *

-

x & J -

De

—24 7 7 up N 4 2 . Y

x 4 : h e 5

ce RO

4 v

. „e).Epr.ad omanar 58.10. . 8, . 2:ad ern. cas, 7 “19. ad Mlbraeos c; 2, v9 0 Hi —— .._. 7 N - 1

—R cta ci 5, v 88. far LA u U a i i 1 ei. ie we SE REP" Frans 7 9) Ep. ad Romangs & 6, v 20. 6.,8, v, 3% 1:80. 0 24.7. 3 "ad Aebraeös ce. 5, vw. 8. 9. c. 7. auf, Dais« quae Chriflus —— ‚ps ‚(alute hominum peragst, infra expo-

0

sermus. Apoffolos refurrectiogi poullimim Serustoris tan-

qua: en ee ar olims u. „Saturae uperdl 'rusille .. ad, $. ı «sims. Cæcrum ad hane $. 2% 2 rtorr'in ——— an’ die Hebräbr erläutert; Tan ) ſen DEE DDR Pa, > Bl 9 ‚Herder von der, a :

. Als Glaübe,,.Gefchichte und Lehre, ‚Rıgar 2794. F. 8. 9, ji nv. ur 45 s = nn rad IR .. |

E38 RG

R j j s . F PR : F el a er OR ER

[) i 5 DI a aeg J J eh n»Jt 2. 3 2. 41 ihre I er u a i f Bi a f nee 4 " ter ECTLO TERTIA,C. % , « * I F 84 FL r F 29, E

er og venı “R 3. —4 3 « "ra s In. 99 ——— 9

2 I 0 + RE» KPNDITIQNBVS QVBVS. HOMMNES :SATISFA- SEBE-QPORTEAT, VF- SALVTIS REGNI DIVINI PER CWäESVM PARATAE PARTICHES REDDANTYR: u 7 nern] u deienii 18 298.. a an: „Mitte. Tel Chriftus flatim ab imitie witre fand pu- Nicas cs omnes, quihus röguum: diuinum infans'nun- Aauitad /Aararcacv⸗) grauiter:cohörtatus.eli, conditiu- ‚An enurttiauit daplioeim, oui fatiefeseredebenut;,; quoi. MR ailiue regui ined ;emadgre- Volnerint, alieram, vt . Side. haberent enaugelio, alteram, vt virtutem Deo vrohatam oolereht.:.. Ian, quoiu prioreme ilkamn: regevyb) Mtinet, vilemns Seruaturem non-tamtum ab: hominibus . A0grotis, per cum ſauari chpientibus"}, fuisque dilcipis- Iineleatis °), docirinam fast propeguturis; felulo poflu- lanfeni,: v5 Aduciam fiemilimem in -auxilio diuine, serlanı Chilli pptentilieue. adiuturo ponerent (perfan- Roni ıe.legatione: eins:cdiaina et dignitäte Meflrana aon- Junctifiman),.. fed etiam omnibus üläis; in confariurs itae ei felicifatis deternae venire regnumque diuinum Intrare cupienfibus, praecipientem, vf eum tanquam Dei Rliufmt Ilegdtum, dinge dostrinait, dariguamı di- Wham, ſerio agngfcurens‘);. Eadem pardpiöuitate Apo-

«tr

r

* |

f —* 4 2* J SE ; \ 23241 a N \! 1 J 1 5. j

"Rolif) docuerunt, auorern diuinum s- veniarh peccat rum Jalutemgue futuram nonnif lie contingere, qui = de dignitate et legatione Iefu Chrifti diuina perfua-" ſtſſimum fibi habenies, fiduciam firmam in gratia die ‚na, homines per Iefum Chrijium beatos redderte, po‘ Juerint! Poliulatur,autem eiusmodi zıgıg, quae cogni- - ‚tioni verae ®).innitatur, firmitate et conflantia h) gau. deat inconcuſſa, incrementa') capiat laetiffinia, et par- F tim externa euangelii profeſſione 9 partim vita proba et: honefta (operibus bonis) confpicua reddatur. atque V ‚manifefia. | er ee a ale u

4) Ch. g. 44. > BR =,

x

b) Vocab. wısıs (et verbum mıgsvkiw) in Mbris N. F. A) fenfu ad“ hibetur fubiectiue 1) de certa animi perfwafione, ea po- tiſſimum. quae,ad res a Jenfibus humanis remotas [pectas,

ep..ad Hebrr. c. 21, v. ı. vnde plures huius fubltantiu im» . 0, ficationes 'prodeunt, quae minus late patent. Dicitur enim

- ısıs perfuafio firma‘ a) de veritate eorum, quae Deus pate- fieri et nuntiari iuſſit, ad Romm. c. 4, v. 16. 19. 205 4) de ':- legatione diuina Iefu Chrifti, ſili Dei, eiusque effatorum

vsritats certillima, v. c. Io.ev\c. 5,v.46.47.c.6,v.69. ad Aomm.: c. 135. v. 11. 1 Io. c. 5, v. 23. 4) de_auzilio diuino Iefum ': ‚eiusque cauſam potentiflime tuuante, cfr. infra nota c. et d. Add. ep. Jacobi c. i, v. 6. ı ad Corintkh. c. 18, 2. 0) de veritate huius illinsue partis doctrinae diuinitus per. le[un no. bis traditäe (inprimis doctrinse de Deo peccata nobis condona- turo, ratiöne martis lelu Chrifli habita, v. c. ad, Aomm, . nn

0 3, v. 20. IR ad Ephefl. c. 2, v. 8.) 2) de proditare, Son- a

" ftantia in promifjis J[eruandis, atque diligentia In ofieitk | pracſtandis, v. co 1 ad Timoth. 6,w ı. a Päie.ı; >

.w, 5. ad Romm. c.3, v.5. ad Titum c.2a,v. 10, B) Sıu "”— . obiectiuo ı) de argumento, cui perluafio innititur, Acte. e 17, v. 17. 31. 2) de tora doctrina euangelica, 7. Actk- c. 6, v. 7:2 ad Corr. c. 1, v. 24 et alibi. Be J

_ n . . ) V. c. Mattk. e. 8, 1.10.09 v.22.c. 16, v. 28. Luc o

18, V. 43, N | d) Mauth. c. 1 7, v 19. 20, Maurci CG 1 1, v. 22, Luc. & . 1 7 4 R V. 6. ſqq. u f = En: f

©) Math. e. 8, v. 11. ſq. Marei.e, 1, v. 123.0 16.16. Io. 13,16... 8, v. M. . 6, v. 40. 7, v. 38. c. 11, v. a6. C. 12, v. 47. c. 17, v. 3. x ; . _ F H V. e. ep. ad Romm. E. 1, v. 16. fg e. 3, v. 2.—3ı. . 4. | v. 16. 6. 5, v. 1. ad Galatas c. 5, v. 3-6. c, 2, v. 16. ad Philipp, ©. 5, v. ad Hebrega cC. 10,7, ‚38. fg. 1.do. co. i

\.

[4 J *

J

242 A Fr B, v. 12, coll. v. 10. Eiusmodi fiducia certa in merito Chrifti ? et gratia Dei per Ieſum Chriftum ‚peccata nobis condonaturi. polita ad animum vere tranquillandum er emendandum necefla- rio reguiritur. « AO u) Chr. Mauh: c. 13, v. 20. 23. Io. c. 6, v. 68. ſq. c. 3 v. 8. ı Io. c. 4, v. 16. ad Romm. c. 10, v. 14, ſq ad Ephe[]. c. ı,v. 13. Haud raro inliitutio doctrinae euangelicae il/u- minatio diatur, al Epheff. e. 1, v. 18. c. 3, v. 8. 9. 2 ad Corinıhh. c. 4, v. 6. ad r.c.6,v% .. ‚Cfr. Maıth. c.’ıo, v. aa. arci c. 4, v. 16. ſq. ı ad Co ı "rinıhh. c. 15, v. 58. ad Ephell. c. 4,v. 16. ı ad Thefall. e. 2, w 15. 2 ad Thefall. c. ĩ, v. 5. ad Heber. c. 3, v. 14. c. 6, v. 11. 18. c. 10, v. 56. 1 Jo. c. 4, v. 24. 2 Perri c. 1, v. 4. 5. c. 2, v. 20, i) ı ad Corr. e. 15, v. 58. Petri c. 2, v. 2.2 Petri c. 3, vV. 10. —MV Luxcae ev. c. 12, v. 8. ad Romm. c. 1, v. 16, c. 10, Fr. 9. a ad Corinthh. c.- 4, v. ı5. De notione zıssws biblica = efr. Zachariae. difl, de notione fidei biblica, Gottingae, 1768. 4. - C lefs Vertuch „über den eigentlichen neuteltamentlichen Be- anf des Glaubens,. deflen richtige Bellimmung und Ueberein- immung mit dem Lehrbegriffs der evangelilchen Kirche, ‚Tübingen, 1779. 8. Ko pp» excurfus VI. in ep. ad Galatas- (N. T. graece perpetua adnot. illuftratum Vol. VI. ed. altera eur. Tychfen, Gottingao, 1791. 8) Th. Walch dillert. ‚de vera vorabulorum „ogos et nısıs in ep. Pauli ad Roma- . nos, Regiom. 1788. 4% Chrift. Flact Unterluchungen über. die Lehre ven der Verlöhnung (vd. $ 118. nota c.) 2. Th. S. as5. f, Sarcorius drey Abhandlungen über wich- tige Gegenflände der exegetilchen und [yflematilchen Theols- gie, Göttingen, 1820, 8. Si 171. folgg. f \ x. \

%. 129.

Quod vero conditionem pofteriorem attinet $. 128.

commemoratam, conftanter adfirmant Ieſus et Apololi,

namnili eos, qui praeceptis Dei et Chrifti .obfequantur, „animumque habeant purum, innocentem, vere pneri- ' lem, ‚virlutis et officii Audiofifimum (qui amorem ve-

rum Dei, Chrifi, hominumgue re ipfa et factis decla-

. rent), Vitae beatae olim in regno diuino futurae partici-

. pes fore*), Proinde iis’omnibus, qui ad prpfefionem euaugelii transierint, officium iniungunt fauctilimum ®) animum &mendandi, atque hanc ınentis emendationem, et firmam eonflantemque“) effe voluut et.perpetuo d) in« crefcere. Negant vero, licere homini, etfi emendatus _ fuerit, legibusque diuinis obfegui Audeat, felicitatem futuram”), ceu mercedem, a Deo Poflulare. -

—8

4—

{ * 17 = Be; aa * u vr x \ mg B R

| > 243 u

ar = ee ; \ ; j TF R

&) Hasc enim «) Je/fus et vniuerle docet, v. c, Match, c. 5,'y. F

B. c. 7, v. ai. Marei_c. ı2, v. 32. Lucae c. 18, v. 17. N

(Mach. c! 7,v. 24. IL) Io. c. 8, v. 51, &. 12,v26.0.14,

v. 21. et de ‚virtutibus Iingulie; Mash. e. b, v. 5.7.9.0 ° .

25, v. 34. M. 8) Zpofloli er vwninerle adfirman, v. c.ad Galatas c. 6, v. 7.8. 2 ad Corinchh. c. 9, u 6, ad Zphef).- ä

"ie b6.v. B. ver ratione fingularum virtutum habita, v,c. ad -

Hebraeos c. ı2, v. 14. ad foloff. e. 5, v. 24. (add. ı ed -

Corr. e. 6, vg. 10, ad Galagas'c. 5, Y. ig. M Er 2 b) Ad indolem Chriftiani veri neceflario pertiner, vt vitiohtati ö voluti moriatur (peccatie prorfus. reauptiet, imorte potiflirkum |

perpendeada, quam Chrillus pro peccatie noftris lübierit) ‘er Ya, >3

vitam, inchoet nouam, quemadmodum Chriftus ex mortuis in

vitam redierit. Ad Epheil. v4 v. 20. | u5,w.

9. 10.) ad Coloſſ. 2, 9-- 11. „ad.Aomm, e. 6, v. 5-11 (ad _

Ephef]. c..2, v. 10.) 2ad Timoth. 2, 1.19, - &) Ad Romm.'c. 2, v. 7. ı ad Corinikſi. c. 16, v. 668. ı0o,v = 12.2 Peria,w20.D, 6. .. ..d) Mauh. c dv. 48.2. Peiri c. 1,v:% 6. a ad, Corr. c. 7. v ls * Kb e . J J A &) Luc. c..17,v. 10.2 ad Timoch. ci 3, v.8. 3 Perri c.b, vw 4 Vſum vocabuli"gsedos non vrgendum elle effata docent ° phura, v. c. Zuc. c. 6, t. 52 ſq⸗ coll. Matth. c..5, v. 46. FE 02.0. Br ‚Patet inde, quonam ſenſu ab hominibus ver Chri. -Rianis ſtudium -poftulelur operum *) ſius factorum bano- ‚rum, €x animo emendatoP) promanantiuim, quibus fi- des vera-reddatur confpieua. .. Cohaeret enim vera fides | huie virtufis et honeRatis Ohtiſtianae / ſtudio yinculisire milfimis: Neque Paulus‘) eiusmodi rısıy, quae-factis _ honefiis deflituta fit (moriuam), neque Iacobus®) folam yirtutem, fidei expertem, ; commeudalle exiftimandus ., „ef. Ceteram illa hominum, qui doctrinam euangeli. ‚cam animo fincero amplectuntur, f[entiendi, ‚indicandi,. agendique ralionis immutatio et emendatio in libris.N. F,, formulis admodum variis deferibitur“), fermone et pro» prio et tropiee. J a) soya ayadı [. xala a) lenfu, latori dicuntur facta proba, lex sgi ‘diuina® congrua 1), hominis Iudaei aut pesani, ad. Romm, Sur - 2, v. 14. 0.4, 8.2, 4 2) hominis Chriftiani, Maith. c. 5 v. 16. ad Expkeſſ. c. 2, v. 10. ad Colalf c. ı, v. 10.28 Thefall, c. 2, v. 17. 8) ſenſu angufliori [pecies certae facto-

rum honeftorum, v..c. Heu. c. 9 v. 56. ı ad Timotch, 0. 6; v. 17. fg. Poftulantur autem eoya exoPa lenlu latior; dieta -

piſt. ad Romm. cu 2, v. 6,1; ad Ephefl. c. 2, 1.9. 1d, . A x Q3 J . ' \

-

4

L:

- '

-

[4

I, V. Is J 5* *

, | j F F JF = . | ; b) Maitth. ©. 5, 17 8 ad Galatas 7 5, 39. ad Philippi o.

9 Saepiſſime Paulus adſirmat, hominem minime per egya you;

uae präefliterit, immo per yapıra Deö probatum reddi, dem lefu Chrifto praebuerit, ad Romm. c.3, v. 20.fl. ci

, v. 1. I. ad Galatas c. 2, v. 10. ad, Epheff c. 2, v. 8. 9

ad Titum c. 3, v. 7. Vd. 8. 128. nora quanquam Apoflo-

lus (in his fimilibusque efaris) ſub spyoss plerumque ea po- tiſſimum facta intellexit, quae gens Indaica fuperhe iacti-

tare Jolebat (circumcifionem, fatrifica, et alia hnius gehe- vis]); negari tämen nor potell, eum fubinde vocabulo spya

ſenſum quoqueampliorem trıbuere, ita vt vninerle neget, et veriſſi-

iR me neget, hominem propter facta [ua (meritajhabere, quud fauo-

rem exipectet diuinum, cfr. ad Ephef]. «2, v. 8. 9 (vbi ad ho- imines .Chriftianos ex ethnicis loquitur, Idem vero eadem ſer- monis perfpicuitate er grauitate facta bona poftular (vid. Sr

129. nola a.), hominem quemuis olim fecundum facta. indi-

eatum iri docet (ad, Galatas c.'6, v. 7. ad Romm. c. 3. v. ... 33. dr. $. 107. 109. 110.), atqye eiusmodi #549 Chriltianie

4

. parum in Indaeis multistue Iudaeo- gie Mofaicae ritualis obleruatione exacta. temere fuperbienti- _

= fuis commendat, quae per amorem ſole exlerat (ad Galatas

65, v. 6. ı ad Cöriniäh. & 18, v. ı1,.2,ad Thefjalonn,

1, v. 5. 1 ad Theffall. c 1, N ır. äd Colof). C. 1, Vo 3. 4

ad Ephef: ce 1, v. i5. c. 3, v. 17.0.4, v. 13. ı5. c. 6b, v. ata

33... E Pauli fibi inuicem pror[us conlentiunt. Perpen-

damus mode «) facta hominum, etiamli legi diuinae oblequi

Audeant, manca tamen elle et inperfecta, ratione [anctitatis

5 diuinze habita ‘er ‚venjam psceatorum, de, qua Paulus locis

fupra laudatis loquutus fuerit, per ipfam rei naturam ſtatum Ponere hominis, qui peccauerit; 2) animum Apoltoli haud | Chriftiane offendille , - les

dus. ECfr. Gi. Rofenmüller: die Lehre des Apoftels

"Paulus vom. Glauben pnd‘ von der Tugend, in ihrer Ver- bindung, wie fie in dem Briefe an die Römer dargeftelltilt, _

in Tzfchirner's Memorabilien für das ‚Studium und die Amtsführung des Predigers, 7. B. 2. St.

d). Tecobus ep: c. a, v., 24. MT. (coll, e; ı, v. 22. fr.) negat, .. " fidem mortuam (ij. e. cognitionem ſolam euangelii, atque

aflenfum, qui ei praebeatur, ita tamen, vt hic allenlus mon. transeat in -facta virtutis vere Chriflianae‘) ad veram du-

ęere ſalutem. Quam quidem perfuafionem eo potillimum con-

filio lecrorisus fuis firenue inculcauit, ne opimio falsa alereruꝝr

i (verbis Pauli .perperam intellectis),; mısır hiltgricam ſuſſicere,

vt homo Deo. Brobatus reddatur. Etli verba Pauli et lacobi

disſentire videantur, _dogmata tamen prorfus tonlentiunt.

Ch. €; Tiemann fententia lacobi cap. 2 de fide,

‚operibus, er iuflificatione,, in eius opufculis theoll, p. 39%.

faq.. Knapp comment. in.cap, 2. F lacobi, Hal, 1784 As iusdem comment. de’ dilpari formula docendi, qua lefus,

“Paulus, 'atque Iacobus de fide et. faetis.dilferentes vl funr,

itemgpe de discrimine epyw» »ouov et epywr Ayadınv, Hal.

‘1805. 4. (in eius fcriptis var. argum, 455.1. Z. Zim- ',aermann.Abhandl. in den Materialien für alle Theile der _

or

u [2 N J * F = zum: . 2 5 Be j i 4 ® . 3 5 } Y " :

t

‘“r,

!

Amtsfübrung eines Predigers. 4. B. 1, Wittig Abhandl. in Augufti theol. Monatsfchrift, 1. Jahrgange, ı801. 5. Hei. fFlot: fpicilegium obleruationum ad epiftolam lacobi catholicam, Tubingae, 1806. 4. .

e) Solet haec immuratio vocibus peraposa et meravosv deſcribi. Matihi. ev. c. 3, v. 2. c. 4,v..17. c. 21, v.20, Marci c. ı, v,. 15. Act. ©. 2, v. 38. 0.9, v.3.€ ı1,v. 18. c. 26, v. 19. etc, Triftitiam homini falutarem bane usrasoıev antece- dere Paulus docet 2 ad Corinthh.'c. 7, v. 10. Gfr. parabola ‘ev. Lucae c. 15. naturam tonuerfionis verae moralis egregie ı deferibens. Eodem [pectant vocabula: emsageger et srıcgogy, fr, Act, c. 14, v. 19. c. 35%. v. 3. Matth, ci: 13, v. 44 Lucae c. 3, v. 16. c. 22, v. 32. ep. Jacobi c. 5, v. 19. usta- " geleodas Matıh. c. 21, v: 32. walıyysracın, avaxammass, avanamıksıwm, JIo. ev. c. 3, v3 ı ep Petri c. 2, v. 3. Fitum c. 3, v. 5. ad Romm. c. 12, v, 2. 2 Corinthh. c. %,

Fa

x. ı6. ad Hebraeos c. 6, v, 4. 6. xaın riss, 2 ad Corrı |

2.5, vw. 17. ad Galatas c. 6; y..19. ei, quas praelertim de immutatione morali adhibentur, aysaagos., ayıalsıy, 'ayıwovyy» ıadCorr.c.6,x.ı1. 2 ad Corr. c. 7 v.2.1 3 —** c.4, v4 c. 5, v. 23. avavsovodar, ad Ephel). c. 4, v. 25. atque ima- “" gines ä morte. et relurrectione depromtae, ad Romm. c. 6, v. 5. D. ad Ephafl. c. 2, v. ı0. De voce biblica rogeneratio ‚cr. Koppe. interpretatio. orationis Chrifi cum Nicndemo, Gom 1778.4. Kn * p commient. in colloquium Chriſti cum -* Nicodemo, Hal. 179%. bb. \ ‚mentationes Suringarii er Le/fii ad $. 55. notam b. Jaudaraee Coerterum ad: banc $. cfr‘ Weber progr. de -. diserimine_ legitime et bene, zecte et honefte factprum in libris N. T. propoſito, vulgo neglecto, Viteb. 792, 4. ' & 2431.

Quicunquo conditionibus in auangelio ;propofitis

recte ſatisfecerunt, diountur propter fidem Deo probati,

minum, qui, quum enangelio Adem et obfequꝰ im con- Stans praebeant, Deumque et lefam amore vero com-

plectantur, et-Dei et Ohriſti fauore gaudent yerpetuo,

ila praedieari, vt Ali Hei b appellentur, Deo gt Chrife

eoniunetilkmi‘).

‚a) Diuerfus eſt vſus adiectivi dssosas ia N. T. frequenter obuü. Verbum autem dıxassv eliguem dunaıov declarare, et tan-

am dıxase» tractare) a) Nignifleat: rem hominemue talem J——— qualis vere eſt Matin. c, 11, v. ı ad Adimackh. c. 5, v. 16. 4) probare f. laudare eum, qui laude dignus eft, Luc. c. 7 v. 20° y) jaftitiam facti · aut hominis cuiusdam: decla« sare et defendere, Luc. c. 10, va 29. Ö) inprinis autem de Deo dicitur homines, abaque merito eorum, propter fidem veram, quam habent euangelio, et meritum Chriſti, tan-

\ | \

I

‘4 Do vocabb. ayıabsev etc. COM- ,

J x EI % * 246 1 NR 23 : f (0) s .

[

3 z 7 quem inlontes et probos tractente i. o. pegeata iis remitfente,

iis fauente, atque Äalutem futuram concelluro, v. c. Acet. o. 13, v. 58, iq. ad Romm. c.5, v. 28.0.4, v. 6. c.95, v.

1.9 c. 8, v. 50. ad Galatas c.5, v. 8. 9. 11.12. 2%, en. Jaco- '

bi c. 2, v. 24. I. Proinde deuasooven laepenumero ad beneh- cium refertur,' quod homini contigit, qui veuiam peccatorum

'adeptus eft, Deoque probatus redditus, [ine conditio- nem hominis, cut loc beneficium contigit, v. c. ad Romm..

EC. 3, v. 21c. 5, v. 17. 21. quemadmodum dıxasmas de ipfo dicitur actu Dei, homines benefcio illo ornantis (ad Romm.

ehr, 1%) Chr. Noeffelt vindiciae loci

Romm.,5, 21; fl. de iuflißcatione, Hal. 1765. & Stiorr dillert. de voc, dixasos er cognatis, Tub, 1781. 4. in eiusdemz - opufce- acadd. T. I. Koppe excurfus IV. ad ep. ad Galatas . T. graece perpetua adnotai, illuftratum Vo). VI. ed. altera

cur Tyehfen, Gou, 1791. 8). Dresde dilleıt. I. et A. de vera poteftate vocabulorum denasooımn et dıxauovodar,. Vi-

teb. 1784. 85.4. C. Titimann progr. de notione iulflifica-

tionis, Viteb. 178%. 4. in eius opulcc. theoll. 4: Doeder-

dein de notione iuftificationis, Büts. 1785. Laur. Zim-

mermann de vi atque fenfu phrafeos, dıxaıoovsn Ysov in N.

T: —— 1789. & Schröder diſſert. (prael. We-

/ Ber.o) de fignificatione verborum aæcuos, dınasooryn etc. Viteb.

.ı7g1, Rhodin dilſſert. de iuftiicatione hominis coram Deo,

Gryphisw. 1795. 4 Gabler über den biblifchen Begriff

-“ der Rechtfertigung,, in [, neu6lten theol. Journal, -ı0. B, (i802,) 6. St. E N

b)- Math. e. 5, v. 19. 4%. Jo..c ı,.v. ı2.crı, vw 521%

e p. Jo. c. 5, v. 1. ad Romm. c. B, v. 29. ad Galatas c. 3,

- v.26. ad Ephel]. c. 5, v. 1. Vid. Noeffelt de vera vi

namwinis filiorum Dei, in eius opulculis Fi 'Interpretationerm librosum ſacrorum, fäsc. II, . ar

e) Io. eu. c. 14, v.25. ı ep, TIo. c. 2, v. 5. 24. c. 9, v. 6. c.

4. v. 35. lg. ı ad Corr. c. 6, v. 17. Do phrafi: Deum

videre, ad $. 109. nota m. dillemimus, : (Apud Mattk. c.

5, 8. vel de faudro Dei, vel-de conſortio Dei adhibe- tur): z ei |

. Ex his librorum facrorom placitis et. formulis doetrina prodiit ecclefiaftica de ordine ſalutis. Sub.or-

‚dine enim falutis modum intelligimus in libris facris

praefcriptum, quo homines falutem per Ieſum Chriftum ipfis paratam inpetrare' poflint ac debeant*).. Cuius pri- mum veluti gradum vocationem®) dieimus,. i. e. inuila«

tionem diuinam, que homines per euangelium iis ob-

latim ad animum immutandum ‘atque ſalutem, ex profeflione euangelii oriundam,. percipiendam excitan-

\ ”» - f

»

" | )

„- 2971 - . Br tur. Difiinguitur vocatio generalis®) et [pecialis, im- niediata f. extraordinaria®) et mediata f. ordinaria., quae

* poflerior .vel®) proprialdicitur vel inpropria, -folentque ‚vocationi haec praedicata tribui, vt l[eria) appelletur, ; : efficax, quanquam non femper efficiens, ineuitahilis, fed refiftibilis, denique vniuerfalis. Diuerfimode autemi de eo iudicatum eft, quo ſenſu vocationem vniuerfalem prasedicare lioeat®).. i AN J

a) Quot gradus in. ordine falutis diflingui oporteat? disſentium Theologi. Libri fymbolici ecclefiae noftrae vocationem, il- luminationem , conuerſionem, fanctificationem conlerustio- nem (fiue regenerationem) potillimum commemorant. Caie- |

‚ehismus minor, art. 5. p. 572. ed. Rechenb. Form. Conc. vber. expof. p. 670. Cfr. Fecht tract. de ordine modoque gratiae, divinae in conuerlione: hominis occupatae, Vireb.

1710. 4 Hillinger gradus gratiae, Prozels der Gnade u.

' T'w. Jena, 1727. 12. C. Tittmann progr. de vocabülis oeconomiae lalutis, Viteb. 1776. 4. in eius. apulec. Abeell. Lipf. 1808. &. Piper rogr. quo oftenditur, philofo-

. phiae ann placita falutis ordinem inuertere, Gryph. 379%: 4. a; ——

b) Ad hane notionem vocationis hae Per ma pertinent Äigni- ,

. firationes verbi salsıv in N, T. ‘obuiae: '«) ad vitam emen«-

. dandam prouocare, v. c. Math. c.9,v. 15. Marci c 2, v. 17. 8) ad bona euangelio iuncta (falutem regni diuini, fub- ° inde cum epulis comparatam) inuifare, v.c. Math. c. 20,

v. 36. ı ad Corinchh. c. 1, v. 9 ı ad Timoth. c. 6, v. ı2. Br ı Petri c. 5, u, 10. 3 Perri « 1, v. 5. 9) ad religionem an Chrifti profitendam ptrducere, v. c, äd Galatas c. ı, v. 6. ad Romm. c. 8, v. 30. 1 'ad CorintAſt. c. 7, v. ı7. 25. vnde

- Chriftiani «Anros dicuntur, xincıs autem a) ipla cura dieitus..

Dei homines doctrinae Chriftianae conciliantis, ı ad Corinchh,

c. ı, v. 26. 8) farus ‘et conditio hominum, qui‘ religioni .'

Chriftianae concilati ſunt, 2 Pesri a 1, v. 10. y) falus, ad. quam homines Chriſtiani per euangelium inuitati. ſunt, ep Be ad Ephef). c..4, v. 1.4. 2 ad" Thefjalonn. eı,vwı. Ch.

W. Sehmidı progr.. wInseus Chrillianorum notio denuo in-

dagatur, lenae, 1790. 4. Ports excurlus Il. ad epiftolas

- Petri (epiftolae catholicae graece- Pepe adnöt. illufiratae Vol, :

U. Gott. 1790. &). Libros [ymbolicos eccleliae nollrae eam notionem tenuille, quam ſupra in $. exhibuerim, loca docent _ _ Form. Conc.“ dedar. fol. artic. ıll. p. 807.: 815. ed. Re-. chenb. Epit. p. 581. Artiocs, Smalcaldd. pars. III. artic, &.

\ .

p- 551. . x , e) Vocatio generalis inuitamenta complectitur, quibus homines excitantur, ve de vero Dei, cultu cogitent. Specia-

lem dicimus, qua homines inultantur, vt jn conlortium- eccle-

ſfiae Chrifiinnae veniant, ;

TE A AD —— ——

/ 4

d) Extraprdinaria dicitur, quae. per enenta fit miraculofa ; R vnde patet; quonam ſenſu ordinaria appelletur.

. ®) Vocatio ordinaria eſt propria, quatenus per praelicationem verbi diuinj, et ſacramenta, inpropria, quatenus; aliis prae- fidiis ſieri ſolet.

H De vocatione feria, non ſimulata et fucata, cir, Form. Cone. > j declar. fol. artic. Il. P. 805, 807. 819. Se

”"" g) De vocatione wniuerfali eſt. Form. Conc. declar, lol; artic.

- 2. p. 670. artic. II. p. 804. fq. 807. Quae nobis vocatio ap-

pellatur (propria), hiftoria teſte, minime dici poteſt homi..

nibus contigille omnibus; quanquam verilimum eſt, parıimz

‚. euangelium longe lateque prapagatum elle, et amplius propa—

ari, omnium gentium hominibus deflinatum, atque ea gau-

dere indole er natura, qua poflit ab omnibus hominibus in.

telligi, iisque probari, parıim numen diuinum falui om-

nium praelidiis confulere diyerliflimis, i, e, vocationem minus

proprie fic dictam vniuerfalem elle, Cfr. $. 115. Libri

ad dactrinam in hac' $. propölitam pertinentes; riani

diflert.. de vocarione hominum vniuerfali, Lipf. 1678, 4,

"Röder ıdiffer. de wnmiuerfali omnium hominum vocatione ad

falutem etc, Viteb. 1659. 4. Jac. Baumgarıen dill. de

vocatione Dei ad ſalutem, variis eius gradibus, et graduum

yationibus, Hal. 1742. 4. ZBReu de vocatione, Tub. 1761.

(in eius opp. theoll. P.' IL). ehberg Abhandl, in den

- ‚freiwilligen Hebopfern 2. St. - Coammentatt, Schmidii et Pottiĩ ad uotam b, laudatae. ii

= 133. .. | , Haec placita fponte nos ducant ad doctrinam de pruede | inatione in'ecclefia Chriftiana propoßtam. Prio- rum quidem faeculorum doctares Chriltiani, prius- quam daetrina de pecoato originis per Auguſtinum fia- bilita et, praedeflinationem conditionatam agnouerunt, docentes quippe, Deum tolius generis humani a mileria ‚liberandi caufa Ieſum Chriftum in terram legalle*), iisque - omnibus falutem futuram parauille ac deftinglleP), quos hac falute dignos fore pracuidille:. Saeculo autem V. :per Auguſtinum haec placita defenfa ſant, iis con« iunotiſſima, quae ipfe de natura. hominis per lapfum Adami fanditus corrupta et dammationi aeternge ob- ‚noxia ($. 86.) docuit”): ı) Ante orbem conditum Dens, ex. gratia’ libera (inde:ita), ratione nulla conditionis hominum moralis hahita, decreuit aliquam hominum

x

v | parte h hie sniferiae aeternae eripere, eamque (alatis _ verae participem reddere (quod decretum electio dicitur - fine praedeflinatio-ad falutem). ' ' 2) Hanc liberationem: homidum ' ‚electorum ita effieit, vt baptismum, oppöre tunitatem enangelii cognolcendi, perfeuerantiam. ideit contingere iis iubeat, et, ſi qui inter electos lapfi fuerint, his poena vorrigendis et emendandis Proſpiciat. 43) Decretum illud dininum vnum eſt et abſolutum (eon⸗ ditienibus nullis adnexuni), ad homines electos tantum pertinens, ita vt caufa vltima ſalutis electorum ſola Dei. woluntate contineatur, damnatio autem ceterorum:mi« nime.ex voluntate Dei abſoluta, fed ex lapfu Adami,

vo eb peccato ariginis inde oriundo (ui propria homlinum u ‚Peccata accedunt) repetenda fit, " 4) Quum omyes om-,

nino homines propter peccatum originis damnationi ae«

- ternae fint obnoxii,- Deus non, poteft iniufitiae accufari, quod :eleetionem illam ad aliquam tantum hominum partem pertinere voluerit. Immo et omnipotentia Dei, per homiues damnatos- falutem ceterorum vario mode

- adiuuantis, et benignitas‘ famma pie agnofcenda ef; . Neque homiini arcuratius. inueltigare Hicet,. ‚quare, Deus hos potilimum. Gingulos miſeriae futurae eripere decre- verit a). Quibus placitis cohaeret, quod Auguflinus re Hlium Dei hominum tantum electorum, caufa in terram i legatum elfe docuit ). Haec Auguſtini doctrina, in eccleſia latina inde ab anno 424, jtemique per ſynodum Ephefinam a. 431. auctoritatem publicam adepta ,. Pe- lagianıs quidem et Semi pelagianis ; inprobata, inter Praede- . ‚Rinatianos Saec. V. VI.IX.f) adeo in formulam durjorem : praedeflinationis bominum damnatorum ad vitiofitatem

abiit. Soholaſticorum vero haud pauci Semipelagia= . nismum probare maluerunt. Disfenfns ingens de hac _ doctrina. tempore emendationis facrorum exflitit. : Et= . enim, quum Calsinus®) docuilfet, deoretum Dei aeler - num abfolutum pariter ad electionem pertinere homi- | num, ui per ——— ſalutem conſoquantur, atqueo

250. —— F

ad reprobationem ceterorum, qui Propter "peccatung morti et exilio relioquantur (praedeflinatipnem et pras- foieniiam ad vnum eundemgne actum Dei referens), 'ecelehia noſtra huic formulae ila contredixit, vt duplex

Dei decretum, aeternusm et immuytabile, diflingueret, |

ælectionem [ine praedeflinationem ad falutem, i. e. ' decretum, quo Deus, ex gratia libera, ratione meriti lefu Chrifi habita, homines per Iefum Chriſium falatig _seternae. parlicipes reddere confütuerit, 2) decretum : reprobationis, de iis hom: aibus, qui suangelium iis ob=. latam repudiaturi eflent, in perpetuum damnandis Y Et Caluini quidem formulae, etſi in Batavia potifimum- in concilio Dordraceno a. 1618. 19. per Gomariftas auetoritalem publicam adeplae funt, -nunquam tamen . omnibus placuerunt, qui ecclefiae Reform. adferipti ſunt; ezlititque inter ipfos Caluini fectatores disfidieum eorum, quiet ſupralapſarii et infralapfarii. dicebantur‘), donec huius poflerioris familiae decreta in congilia Dor- draceno publice fancita fünt. Doctrinam vero in libris . .noflris-[ymbolicis propofitam Theologi ecrlefiae noftrae ita tractanerunt, vt hoo potilimum vrgerent , praede- _ Riuationem decretum elle conditionatum!), et plures _praedeftinationis gradus, fine actüs ”), itemqua volun- tatem Dei antecedentem et canfequentem”) difiingue- rent. Argunienta, quibus formulam Augulliniano- Caluinianamı inprobamus, et exegetica funt et‘ philofa- phic.. Nam quod [eripturam diuinam iplam attinet, effata obftant permulia quae de Seraatore °) 'hominum omnium caufa in terram legato agunt; ‘quae Deum tenipore iudicii et perfualionis (fidei) et virtutis homi- num fingulorum retionem habiturum efle adfirmant”); quae dacent, homines, qui, euangelia repudiando, mi- feriam ſibi eontrabant,. culpam huius mileriae [ufline- re; quae*) libertatem voluntalis 'humanae vel ponunit vel. praedicant, atque praeliria celebrant, quae Deus

. ‘hominibus omaium temporum concellkrit, ad cognitio-

—8

-

! .

\ 7 \ B

'riem guandam veritatis aininas peruenſendi. .’ Quan-

quam vero in-lihris N. F. partim cultores probi Numi- - nis Summi, inprimis Chriltani veri, homines a Deo

Rue Chriflo ealecti) appelläntur partim lefum et Apo- _Rolos fabinde ita loguentes audimus*), quafi regnum

diuinum atque euangelium Indaicae tantum genti ı defi-

natum, neque nifi propter contumaciam Iudaeoruom multorum, qui euangelium repudioſſent, paganis quo- que fuerit oblatum, partim Deus et eos homines, qui,

| euangelium amplexi;; doctrinae. diuinae obfequendo | regni diuini falutem confequuturi, eteos, qui euangelio -

reprobando, in miferiam ſummam delapfuri fint, ante orbem conditum hanc ad rem deftinaffe )- dieitur;; recta ‚tamen atqne vera horum effatgrum interpretatio, quae neque. vocibus ſingulis ſenſum obirgdit. arbitrarium”®), °

- neque nexum [ermonis.negligit, totamque Iudaeorum

. de Deo confilisque dininis loquendi rationem ante oeu- los hhahet”), nequaquam permittit, vt. placite duriora de abfoluto Dei decreto ex his effatis eruamus. Quod ‚argumenta philofophica attinet, doctrina illa negue

ctum notione perfecta Chriftiana fa pientiae, 'benipnitatis,

(anctitatis ‚diuinae*), neque cum confcientia libertatis. humanae conciliari recte potefl, et ita comparata eh"), vt fiudium verae animi emendationis virtutisque in- Fir Ceterum cfr.: quas. ad . 11 5 difputata funt e), |

A) Ch. v. c. Clemens Alex. heim: .7P ‚832. fg. Tertull,

‚de carne Chrifli c. 14. Orögenes comment. in 1d. p. 38. [q. contra Cellum I; 7. P- 706. 1. 2. p. 409. ar au 1. p. 2% 1. 2. p. 89. Lactane. inſtitt. diw. l. 4. „en

4. 25. 26. et al. umbbof. enatr. in PL 4

v Juflinus Martyr. Apol. msi. c. 28. Irenaen contra . 4 c. 39. Clemens Alex. comment. epift ad. Romm. L 7. en. Eomilia 51.. ın

-Gen. bomilia 16, in’ ep. ad m ar latmis cf ei l.

‚Tertull. contra Marc. l. 2. c. 35, Hilarius ad 64. com- Matih. c. 22. Ambrofius de fide-l. 5. c. 2, enarr. 1u P . 4 *

0) Gi. uguſt. de Dei l. 14. c. i. c. 26. de correptie-

no et gratia © 7. 8. 9. 10. 12. 35. 14. de praedellinatione -

s *

ẽE adv. *

652. "Orig.

-

a ) 152 u ä

fanctorum c.B. 9. 10.19. de gratia Chrifi.o.. 26. de dono per- feuerantiae c. 18. contra Iulianum J. 5. c. &. de peccatorumz " mmeritis |. 2. c. 16. Opus inperf. 1. 1, L. 12% 1. 4 E 133, Epifl, 190. ©... Epifl. 197, c. 6. Epifl. 217. 03. ', A) Pelagium de praedellinatione conditionata potius eogitalle = praeleientia Dei Äuente) iplius comipentarius docet'in aulı ad Romm..c. 9, v. 15. Ufr. Auguft. de praedeſtin. lan- ctorum c, 18. ıg. Epifl. 194. c. 8. 4) Cfr. Aueꝶſt. de correptione et gratia e. 11. de coniugiis ad- “wlterinis c. ıd. Epift. 169. c. ı. de trinit. 1. 4. c. ı3. Pela- .-gii [ententia ‚bac redibat, vi mortem quidem Sernatoris ex- . piatoriem iis tantum hominibys, qui re vera peccallenı, ne- ceffarram elle, omnium vero hominum virtuti 'verse dociri- nam Seruatoris -eiusque vitam in his terris actam "admodenı. falutasem elle contenderet. 'Pelagii comırent.. in ep. ad. Romm. c. 5, v. 5. fl. - 4uguft. canıra Iulianum J. 3, c. 25. 1. nd, 6. 35.1.9, c. 4.

:$) Saec. IX. praelerim Godefchalens hane formulam am- plexua eft, « Scholallicis pluribus defenfus, cenciliis pluribua . ‚damnatus, are | \

g) Cr. Caluini infitudo religionis Chriflianae‘, Generv.: 1535.

. Äaepius edit. . . a

bh) Formulae Concordiao declar. fol, artic. 11. p- 797-823. edı Rechenb, Epit. art. fı. p. 617-622. | i) Supralapfarit quippe decretum Dei abfolutum ante lapfum dami, immo ante creationem hominis cuptum elle conten. dunt. ‚Infralapjarii [eriem decretorum diuinorum ita confh- tuunt, vt docesnt Deum’ 'hominis lapſum praeuifuu permi- ſiſſe, aliquam partem laplorum ex gratia libera elegifle, ra liquos ex iuftiia propter peccata praeuifk damnafle. Cete- rum doctriva Auguft. Fanfenium quoque Saec. 17.) defenlo-

: rem naeta ell, Cuius Sectatores, Hanfen;jlae, dammati ſunt auctoritate Clementis XI. Pontificis Romani a. 1713.

"») Formula Concordiae non fatis accurste conftituit, v decre»

) tum praedeftinationis abſolutum für an ——

m) Plerumque duae fignificationes vocabuli: praedeſtinatio, al- rera Jatior (omnia complectens, quae Deus decreuit, vt homines ad falutem aetermam perducerst), altera anguflipr (i. e. actua Dei, .quo homiues, quos —— hidem veram

_ _ eamque perpeiunm habituros elle praeuidiflet, per Chriltum ad falutem veram perducere deereuc:it), itemque tres actas praedeflination!s, zgodeoss, neomuvıs, -zpoopiouss dillin-

zuuntur. se

. 5) Sub voluntabe lantocedente, quatenus ad praedellingtionen

ertinet, decretum diumum Je hbuminibus vniuerfe per. Ie Chritum ad ſaluem veram perducendis, lub valuntate eonfsgsenie deeretam diuinum de dis hominibus, quos Deus fidem. eonftantem euangelio habituros elle, per Chriſtum ſalute aetetna ornandis, iis vero, quos Deus euan- lium iis oblatum repudiaturos eſſe praeuiderit, dampandis zatelligitur, . Chr. $ 9%: nota b. j AN ee j i & >

. U

t * \

D) - ı

J * / F | sam 253 s * x

“p) Mash, er: c. 11, v. 28. red Timark. A, v. 4. ad Tim

0.2, v. ı1. ad. Romanos c. 5, v. 12-19, (Lic.c. ı5, v. 10, Aecti..c. 26, vw. ı8)_ Cir. 6. 19. note a.

p) Matth. c. 21,'v. aı. I. Marci 0 16, v. 15. ſq. Io. er. e. 5

v. 16. Cie.$. 1097.

| Matth. e. %, v. 17. ad Ephell. c.'6, v. 10: ad Romm. c. ı nA 18, D. c. 2 v 14, Sl. [ef 12, v. 3e I, et al. f ä

: ©) Cfr. Matti c. 20, v. 16. c. 22, 'v. 1%. c..26, v. 31. Zuc. c.

018, v7. Jo.c. 16, v. ı6. ad Romanos.c. 8, v. 33. Patet inprimis fex Mateh. c. 20, v. 16. c. 22, v. 14. callatis prae- cedentibus fermonem elle de eiusmodi hominibus, qui reguo

diuino re vera digni ſint futuri. Dar

s) Cr. Matth. c. 8, v. 11. 12. e. 21, v. 43. 0. 22, v. 1-14, ad’

. 2 Romanos c. 11. v. 235—52. Numen [ummum pro omnifcien- tia [ua aeterna praeuidil, comtwumaciam ludaeorum multo- rum opportunitatem präebituram . elle. praedicationi doctrinase

Chriftianae inter ethnicos Äuwrae, permifirgue. vt Iudaei ..

illi peruerfitatem [uam reprobatione euangelii (effectum tamen falutarem habitura) declararent.

6) Matıh. c. 25, v. 34. Jo. ev. c. 6, v. 44. Artt. e. 23. v. 48. (coll. v. 46.) ad Romanos &.8, v. 29. e. 9. v. 11, I. v. 32. e.ı,v. 4 5. 11.c. 2, v. 10 fl. 1 ad Thefjall. c. 3, v. 9. 2a ad Theffall, c. 2,v. 183, ı Peiri.cı a, v. 2. c. 2,v.& ep. Iudae v. 4. Perpendamus, facta ho- minum inprobanda,. quatenus re vera Mant, atque iis, quae homo intus cogitauerit, ſenſerit, decreuerit, nzezu nece[Ja- rio cohaereant, eatenus recie dici präedeliinata,: neque vero libertatem voluntatis, cvius v[um homo facıiat, (quum haec vel illa decernat et conflituar), bac formula negari.

. 0) Quemadmodur vita beata et aeterna ad/’/eos ‚refertur, qui, euangelio probaudo, Ialute illa dignos fe reddiderint (cin. ih- primis lscus Actt. c. 15, v. 46.148.) ita miſeriae futurae il tantum obnoxii fore Hicuntur, qui [alutem: iis oblatam repu- diauerint. N Ä

3) Sermo hebraicus haud raro, quas Deo volente et gubernante

accideruzit, ita Deo auctori tribuit, vt catıfas rerum fecun- das präetereat, itemque, quae Deum permiliffe ac. terto euentura praeuidifle dieimus, Deum ita dicit effeciffe, quali homo libertate in agendo nulla vfus fuerit, Huc. v. c. perti- net formula: Deus obdurauit hominem, Exod. e. 4, v. 21. c. 7. v»c.dv. 16. If ec 19, v. 11. al.

3) Qui formulam Caluinianamı. tenent, notionem arbitrii wer, quod Deus fequatur, effugere mequeunt; immo originem per-

verfitatis ſummae multorum hominum ex ipfo hoc decreio Dei -

abloluto immediate deriuare cogumur.

aa)' Verendum quippe, ie homines inprobi, de eiusmodi decre- to Dei abfoluro cogitantes, vel inprobitatem [uam exculent, vel de animo om dando et gratia Dei inpetrauda prorlus de- Iper ent. ö \ f } . i i . 5 = £ j

N

>

1 254

»b) Doctrins eccdlefine noflras minime ſibi repugnat, quum. jr

. ce) Libri ad heac 6. conlerendi: de notione decreti reprobatio- . nis ch. Chrifl, Chemnitz difl. de induratione, Ienae,

mulam Caluiniansm ınprobet, etfi concedaı, hominem non ofle propriis viribas ad virtutem Deo probatam peruenire.

tenim a) ‚caulam peccati docemus minime ex Ded repeten- dam elle, (ed ex volnntate mala diaboli hominumgue inpio- zum, hominemque libertate gaudere ad iuſtitiam ciullem efhi- ciendam, Conf. Auguft. artic, 2. 18. 19. Apologia Conf. Aug. artic, 8. p. 213, Rechenb, 8) eflicaciam Spiritus fancıi

' falutarem inde pendere dieimus, quod homo verbum diumum

asdiat, etli haec ſola auditio verbi diuini, arbitrio hominis libero relicta, ne ad initium quidem ipfius emeridationis verae referri poflit (cfr. Conf. duguft, artic, 5. 3 11. Rechenb. y)

ogamus, Spiritum diuinum ita in animo bominis operari, vi reliftere nequeat. Bar

1660, 4. Deyding dillert. de’ odio. Dei aduerlus Elauum ad loca Romm. 9, 15. Genel. 25, 23. Malach. ı, 3, 4. Lipfiae, 1924. 4. Sebaft. Schmid: dill. de phrafi [cripturae,‘ qua

: . Dens dieitur indurare, excoecare, leducere etc. Argentor.

r

Gott. 1806. 8. p.

88t.

3655. recufa Viteb, 1716. & .Töllner kurze vormiſchto Aulläwe, ı. B. 2. Sammlung. De doctrina praedeftinationis vnigerfe cfr. Jo. Mu/acus, dilfert. de aeterno praedeltina- tionis deereto an ablolgrum.fit nec ne, ed. Il. lenaa, 1703. 4 }o, Meifner dill. de- praedeſtinatione hliorum Dei ad vitam aeternam, Viteb. 1657. 4. Deyling diſſert. diuinae 'praedellinationis et &ratiae cum Dei et natura et verbo har- monia. Lipl 1746. & Goctl Wernsdorf difl. de prae-

deftinatioue et reprobatione, Viteb. 1716. 4. Ammon ex-.

eurfus de voluntate Dei abfoluta (N. T. graece perpet. adoo- tat. illuſte. auct. Koppe, Vol. IV, edit. alteram cur. Ammen,

308. [.). Flatt Bemerkk. über Freiheit und ablolute Erwählung im Magazin für chriflliche Dogmatik u. ſ. w. 1.55 BRink Beitrag zur Prüfung . des lutherifchen und reformirten Lehrbegtiffe von dem heiligen Abendmahl und der,Gnadenwahl, mit einer Vorrede von Daxdb, Hei- delberg, ı818. 8. -Notionem decreti abloluti literis ſacris N. F. inelle recentiori. aeuo Krause contenderat in progr. de rationalismo eccleliae noltrae in doctrint de Drasdeltinaians,

. Regiomonti, 1814. 4. Cui plures contradixerunt: cenlor huius

programmatıs (Ket}) in diario: kritifches Journal der neiielten Literatur von dmmon und Berthold:, =. B. 4.

&ffler Magazin für Prediger 8. B. 2, St. Schalt. hefs evangelilcbe Lehre von. der Freien Gnadenwahl, in den exegetilch -tlieologilchen Forfchungen , 2. B. r. a. St. Zürich,

‚1818, ı9. 8. efetfor formulae Caluinianae nuperrimus - (magud quidem ingenii acumine vlus) exflitit Schleierma- "eher üher die Lehre von der Erwählung in der theologifchen

Zeitlchrift herausg. von Schleierhacher, de Wette und Lücke, ı. Heft, Berlin, 1819. 8. (cui diflertationi fcribendae hie liber anlam .praebuerat: "Braifchneider Aphorismen ‘über

die Union der beiden evangelilchen Kirchen, in Deutichland,

. -

Gotha, 1819. 8.), Conua pro veritato formulao noſtrao alii

* x.

\

| |

-

\ rt 5 ) ß \

\ \ iq pngnausrun: Ammor üher die Folgerichtiekeit des ——— Lehrbegriffs von der ſitilichen Ubvollkoremenhei - des Menſehen und Piner Erwählung zur Seligkeit ‘aus dem 4.

Bande des Magazios für chrifiliche Prediger, Hannover und- Leipzig, 1820, 8 Sartorius die luherifche Lehre vom. Unvermögen des. freien Willens zur höhern Sittlichkeit, nebft einem Anhange gegen Hr. D. Schleiermachers Abhandlung u.

f. w._Göttingen, ı821. 8, De Wette über die Lehre von’ der Erwählung, in ‘der Zeitſehrift von Schleierm. de de Wette uml Lücke, 2. Hek, 1820. Breifchneider Abhandlung: die Lebre Calvins und der reformirten Kirche von ‘der göttlichen Vorherbeflimmung, in der Oppofistons- Schrift für Chrißenthum von Klein und Schröter, % B. ı, Heft. De Aiftoria horum dogmatum cf. Winckel- mann de elecıiione et reprobatlone Caluiniftarum‘, in diflertt. Giffenf. T. 1. Schröer dill. de gratia: Dej vniuerlali contra Reformaros, eiusdemgue dill. de gratia Dei vnir. ‚contra fanaticos, , Viteb. 171 4. Hottinger fata doctrinae .de_ praedeflinatione et gratia Dei lalutari, Tigur. 1727.. 4. Pfa ff Ipecimen hiltorıae dogmatum de gratia er praedelltina- | tione, Tubing. 1741. 8. Reufs dillert. qua ſyſtema doctri- nas Reformatorum de praedeftinatione et gratia ad liberale et * Ingenuum examen reuocatuf, Tubing. 1774 8. Francke diſſ. de biftoria dogmatum Arminjanorum, Kil 1813. 8, Wiggers Verfuch ‘einer pragmatilchen Darftellung des Au- gullinidmus und Pelagidnismus, Berlin, 1821. 8. Zar

Fe 6. 134. ws ur | - Vocationem in ordine falutis ($. ı 32.) excipät le ‚Iuminatio, quo. vocabulo Theologi antiquiores, prae- eunte formula Concordiae*), actum Spiritus faucti ſin- gularem deferibere (ylent, qui eflicit, vt homo, dum doctrinam diuinam audiat, animum ad hanc doctrinam sttendat, eam recte intelligat, eique allenfum praebeat. - Recentiores Theologi, hac formula vi non tam de operatione quadam Spiritus fancti [upernaturali, quam vniuerle de efficacia Dei cogitant, qua homo ad veram religionis Chriflianae cognitionem, in vitam et facta transeuıtem, perducitur®). Scriptura facrs, quan- quam vocabulis parıösıy et Ywriouos de inflitutione . _ euangelica vfa efi, animum fapientia vera inbuente, quae nobis Dei beneficio 'contingit‘), nunquam tamen diferimen aliquod conflitmit, quo haec illuminatio a vo-

& .

% . - a eatione differat‘), 2

x

| = e 256 . N - A) Form. Conc. epit. p. 580. deelar. ſol. p. 657. 671. Rechenb. . cf. Casech. malor. artic. 3. p. 497. Ze b) Diflinguitur illuminatio fenfu actiuo et pafliuo fic appellata, itemque ordinaria (mediata, natyralis) et extraprdinarie” (im- mediata, fupernaturalis). _Quum illumigatio a conuerlione diflingui foleat, in promtu eft, notionem. illumiharionis na poſſe ad ipfam animi emendationem raferri. . .c) Chr. ad $. 128. obſeruata. | 4) Quod in fcholis thevlogicis vulgo illuminatio- dieitur , notione dogmatica vocationis. comprehenditur. Cfr. ad hanc. Hilliger dillerr. de illuminationis gratiolae fübiecto, Vr ieb. 1723. 4. C. Ernefti dill, de gratia ſpiritus ſancti de- cente, Viteb, 1710. 4. ER PR ) F | t se $, 135, . mr uminationem fequitur conuerfio fine poenitentia latius dicta. Ka intelligitur hominis .immutatio ex’ il-. luminatione oriunda, qua dolorem fentit propter pecea- ': 1a commilla, et veniam. [perat peccatorum per Chri- fum confequendam °). . Scripturae autem facrae voca- bula,. ex quibus haco notio deprompta.eft, Jatius patent, neque iisdem limitibus .coörcentur ®),. 'Solent . porro : Thealogi formulam ecclefiae noftrae .'profitentes duas conuerfonis partes conflituere, auctoritatem librorum _Symbolicorum fequuti, alteram°) coniritionem, quae „partim*) agnitionem peccatorum, partim ſenſum poe- niitentiae proprie fic dictae complectitur, alteram fider Ze Jaluificam), . quae cognitionef) conftat, affen/u?), at- queo fiducia"). De poenitentia‘) fubita ‚-quotidiana‘), fera”) diuerfimmode difputatum ei”. : . Cr. Conf. Auguſt. artie. 13. p. 12. Apologla Con£. art. 5, 161. 7 u Smalcaldd. Pars IIl. nn 3: p. 3ıg, |. iormula Conc. declar. fol. p. 671. p. 822. ed. Röchenb. De. finitio conuerlionis, quam in 6. propofuimus, ad eam ſeriptu- ras dinitae diuilionem refpieit, qua. lex ab euangelio diſtin- gan ss | D) Cſe. ad 5. 180. nota ©. obſeruata. 0) Vocabulum coneritio s locis quibusdam V. T. depromptum et, Pf Ba, v. i9. Pf 14. 3, Ief. c.66, v. 2. Deno- tione ipfa (quam Theologi antiquiores haud raro ita deſcripſe-

=, zunt, vt, quae de nos hominibus- [ub conditionibus cer- : te valent, mimis vmiuerle de omnibus enuntiarent) cir. Conf:

.. 4) Agnitio vero comprehenditur illuminatione,

N

...,%

N u v. \ |

! 1 ü 7 [u 3 = ji \

\

* BER a x N = u 257 z

a \ 8 x J J Par

- a

Aug. artic. 12. p. 12. Apol. Conf. art. 5.:p. 166. Iq. Eicle- Da Romano: Catholica diferımen elle docet es contritionis. er

ESP *

e) Antiquiores eceleſias doctores vocabulum filet Ita, adhibent, vt vel lolam rehgionis Chriſtianae profellionem ſeriam fv. c.

Pi

vitae euangelio accomm

Clemens Rom. ep. ı ad Corr, c. 52. Origanes, comment, in: ap. ad Romm.t., 3. p.\5go. fq vel profeflionem euangelii feridm datae coniunetiflinam’iy. e: Juflinus Martyr. disl. cum Tryph. p. 269. "Irenaeus aduerfüs haer. l. 4. c. 13. Clemens Alex. paedag. |. 1. ci’ 13. flromm, [.x6..

Ss, P: :7g1. . Cypridn. ‘de öper& er eleem. p. 200,)' iriteAlizant.

ommendant fideht tanguam' tondıtionem ' Yeniae Peccatärum

“et lalutis veräe inperrandae, " Subtilius inter "fcholafticos de

iX

“obiecto, caufis, et forma 'fidei disputatuim eſt. Libris Yym-

bolicis ecelefia® ‘noftrae ptaeeuntibus. fidem falutfich {8 no«

‚tie. 3 p. 86. Form." Conc:"declar:” lol: artic. 3. Re 682. I.

titia hiſtorica Told' difiinguerddamy' eam" appel amus 'änimi-'con- ditionem et cohtririone orıundam, "qua: veniani péecatorum

TR» Hr

a Deö propter meritum Chriſti inpetrandatir'erpetimun'dc': cer- --

t0 Iperamus. Apölogla. Conf! Aug: arte 2. p. 68. M.-ar- artic. 4.‘ p! 751. epit. art. 3. p.' 58%. Il. Rechen docent '(libros ditunox N“ F. [equuti, qui modo Hänt”Adem

. Baluifieam ſub mıcei intelligant, modo hand vocem latius vlur- ppani, ef. $. 128.130.) ad haturam fidei verae bot pertihere,

-

‘9

8

x

ve viua ft, i. 8. In ſacta bonaꝰ tratiseat. eier en DER ee —W fic. dieitur „, qua_ homo eredens. gandet,. cum per⸗ vorſitatis ſuae moralis, tum mexiti Chriſti, hominem .libera- turi. Recto aduerfamus. Pontificiis,.. eam. quoque Rdem ‚pro«

.bantibus,. quac coggitione' deſtituta. fir. (inpkcitam). ..,,., Adfenfüs' eſt perfualio firma de vetitate dorum, quäe libri

facri ‘de venia pedatorum hominibus 'per -lefuin : parata‘ do- cueruht, ' RE a

i A u gt Eu I | 6 .h). Fiduciam appellamus perfualionem certam hominis oredentis,

.

t

qui nunquam dubitat, mortem .. lely Chriſti Sebi quoque Jalu-

tarem fore. Facile.patet,. hanc, theogiam [ubtilitate juſta logica deſtitui,j quum partim cognitionem fides [aluifica parat,

partim non pateat, - quomodo voeabulum conuerfionis ſius Roenitentiaa ‚tecte ita adhiheri porupfit, wt.. dem, Abqus

complecteretur. Praeftabat,. et, phæenttentiam lenlu angufliori

Sic appellaram, ot fidem ad duas referre partes .ordinis Ialdtis.

prorius diflinguendas, neque vna eädemque vöce contterfionis comprehendendag, , Tenieamus tamen, theoriam illam eccleliae

Romaso-Uatholieae oppofitam &ffe, hasce reg Conuerlionis

factio operis.

artes diſlinguenti: confeflio oris, gontritio, cordis 5. ſatis , „Gfn arıice. Smalcaldd. parus III. artic. 3. p. 821. IL N ‚Auguft, art. 12. ,p. 12, Satis mature Ani ecclefia Chriftiane non tantum, yniuerle verae 'virtutis Chriftia-

. nae fludium ad faluyem 'conlequendam neceflarium efle docuit,

t.

R * * e 1} & hy r » Dr J 3: x . 2

fed etiam nonnulla potiſſimum genera bonorum operum (elee- nee u. 4 .. . EEE Sa D molynas, iejunia, calligätipnes . sorporis) „tanguam praslidia t rn e ;

4

»>

Epregid

: Sterbeberte. Hildburghaufen, 1775. giſehe Unterluchungen ı. Th, Hegelmakier di. de lern . 4 . 4 Schuderoff “: Abhandi. in den homiletifch - kritifchen Eisttern., 7. Heſt. m) Libri ad hanc $. conferentli (praeter eos, qui modo nota m.

oQitio

Der | + 5 i " . pn} 258 zen & *

Galutis eonfequendae commendanit. Cir; Hermas Pal, fimilit. 7

Barnabas. ep. c. 19, Clemens Alex. ſtromm. 1. 2. c. ı>. Tertull. de poenit. c. 9. de ieiun. c. 3. Green: de lapüis . 157. ep. 51. Senfim, ſenſimque opinio de pretio fummo ſatisſactionum ita inereuit, vt verum urtutis ſtudium haud parum iniringeret,

i) Cauendum eft, ne conuerlioni repentinze nimis confidamus.

Sie dicitur confcientia inperfectionis humänae, etiam homini vere eimendato nunqyam. defutura, confiko animum magis ma- gisquö perfciendi coniunctillima,

. m) Arbitrarre nonzulli zontenderunt, Deum cuiuis homipi certo

‚vitze Suse teupore serminum cohuetlionis püluiffe peremptorium, "cr. Bö/« de termino peremptorio faluris ha- manae, Framcol. 1698. Rechenserg dillerr. de gratiae Feuocatricis sermino, Lipf. 1700. 4. Eiusd. deutlicher Vor-

1g der Lehre von dem Termin der Gnadenzeit, Leipz. 1700, 6. Contradixerunt Itsig exercit. ıheol. de releruato Dei circa terminum gratiae, 1709. 4. Ge Neumann dill. de ier- mino laistis Lumanae peremptorio, Viteb. 1706. 4. diſſ. de sempore gratiae diuinae nonnili cum motre hominis elabente, Viteb, 1701. 4. Gaorgi dill. de. termine lalutis non per- wmtorio, Viteb. 1759. 4, et alii. - Neque ex ellatis deren c. 13, w 23. Mach. c. 5, v, 10. c. 7, v. 21. ad Hebracos c. 6,7. % [IL 2 Petri co 2, v. 20, fl. demonliratur, eam con- verfionem, quae fub finem demum vitae terrellris hat, pror-

fus inutilem elle; Quanquam verillime adfirmamus, : doctri= -

na [cripturas lacrae de voluntate Dei atque virtute vera prae-

wunte, conuerlionem /eram non polle Deo, pariter probari,

negne faluuem bominis pariter adiuuare, atque matüram, eamque omnino effe dilfichem. Cfr, liber anonymi —— was fur einen Werth kam man nach Schrift und Vernanft den fchnel- len Bekehrungen, belonders auf Sterbebetten zueignen? Ber- la, 1770. 8 Antwortichreiben an den Verfaller der Ab» handlung: was flir einen Werth u, [. w. Frankfurt und Leip-

zig, 1771. 8. Nöffelt über den Werth der Moral, der

Tugend und der fpäten Bellerun&, Halle, 1777. 8 Har- wood Bemachtimgen über die Ungültigkeit. der Bufse’auf dem 8. ’Töliner theolo-

poeritenia, P. I. IE. Tub. 1779. I

Jaudati ſunt): de conuerfiore wniuerle cfr. Le/s Lehre von dem Gebet und von der Bekehrung, Göttingen, 1776. G

Schulz ausführliche Einleitung in die Erkahrungsfeelentehre des Chriftenrbums, 2 Th. Breslau, 1774. B. Heilame Un-

erweilung von der Norhwendigkeit der "Bekehrung, Elber-” feld, ı801. 8. Töliner theologilche Unterfuchungen 1.

Th. 2. St. De notione contrittonis ck. Weinr jch decas nn theoll. de contritione, ' Lipl. 1629. 4. Cotta iſſert. ecclefiae Romanae de aitritione et contritione disſenſio, Tub. 79 4 - De fide chi. Calov. dillert. de natura et dei ia actu iullikcationis, Vitelr 1679. 4. Anıom

we; v

.

+

|

259,

di, I. er II. de harmania fidei, quas inflißest, cum fide quatenus iuflificari/‘ dicitur, Hal, HR 1702, 24. Bas u dir. de fide potiſſinum fanaticorum iuflilicante,. Viteb, 1712, _

- 4. Chr. Reiche von dem leligmachenden Glauben, ‚Ber In, 177% 8 Gottl. Schlegel meditationes ad exegelin,

fcienfiam et methodum .dogmatis theol, de fide, . Erlang, ‚1779 & T’öllner ıbeol. Unterl, 2. B. a. St. .Defelben vermifchre Aufläze =. TE. 2. St. Aus. Ernefti excourlus

de praellantia fidei, in eiys lectionibus acadd. in. ep, ad

Hebraeos, Lipf. 1795. 8. Drosdo dl. I. et H.' ade "in

... -eayla ſalutis humanae fatio er necellitas denuo adlerta, ‚Viteb.

;

+

21790. % Was veriteht man unter Glaube an Chriflum zu

J "An nge des ı9. Jahrhunderts, Beipzig,. 1802. 8. Libros,-. qui notioner biblicas huc ſpectanies illuſtrant, Supra. ad . 250. commemgrauimus.. Pa ———

ZUR | 8. 136. u

Ex conuerfione fluit fanctzficatio (renouatio, re- generatio ſenſu angudiori dieta) et confirmatio. San-

kr

. etificationern“) quippe (renouationem, regenerationem)

_

dieimus eam Spiritus ſancti efſioaciam ſalutarem, quae

facit, vt komo eredens, non amplius coactus et innitus,

(ed [ponte, quum Deum diligat, et lege diuina delecte-

s

tur, huie legi.obfequium praeftet, atque ita in ſtatum

redeat innocentiae. Eiusmodi homines vita gaudent,

.noua [piritudlid). Sub confirmatione infelligimus pere

feueranuam hominis in flatu renouationis‘), docemus«:

que, hand renouätionem ip vita terreltri nungnam om«

: nino perfici, ſed hominem poenitentia indigere quoti-

diana, ita vi ſemper in lege dinina ſe exerceat, iunante.

ſpiritu dinino*), en, Bi : a) Apologta Conf: Aug, artic.:2, p. 68, Rechenb. artic. 5. p. ...167. Catech. minor, p. 577. iq. : Form. Conc. decl., fol. artic. 2. p. 673, 675. artic. 6. p. 719. 722. I. epit. artic. 6, . 596. artic, 4. p. 59 Vocabulum regoneratio apud. Theo- RR eceleſiae noftrae, itemque in libris noftris Iymbolicis, haud raro, etiam ſenſu latiori vlurpatur, ita vt immutatio- nem ſalutarem, quam religio Chriltianz‘ et ‚Spiritus ſanctus

“ia homine efficiat, totam complectatar. Neque negari poteft,

ceteras quoque voces terbnicas‘, in hac docırina vſurpatas: conuerlio, renouatio, ſanctificatio, in libris Iymbolicis [ub. inde latius patere, neque femper accuratius di ingui. De phrafibus bilici⸗ huc fpectantibus ad $. 150. notam . diflerui- müs. x : = B i s .

_—

»b),Ad eandem rom lanctam phralis pertinet: -obedientia noua, -

ie Sodium fa » . ae Anime “emandaik comuenjunt,

r 2 s R 2 m R x x j " &

ve

,

II \

—— J '"Conf. Aug. attie. 6G. p. 11. Form. Conc. epit. artic. 4. p- 2 688. -declar. fol. art, 4, p. 699. u “5 Form. ‘Conc. dechar. fol.’ artic. 2. p. 676. artic, 1. P 641. =. 659. ärtic. 6. p. 718. 720. epit, arfic. 6. p. 595. catech. minor. p. 377. ſq. " Apologia Lonf. Auguſt. aruc. 5. p. 327. ..d) :Chr. ad hauc 4. Haferung dill. de nomine regenerationis, eiusque ‚vfu st abulu, Vireb. 1702.% / cher difl. notio- : .ass ‚theelegieas. de: remoustione ſ, lanctificatione diligentrus . extullae, Viteb, 1709, 4%. Wilkias dillert; notiones theo- „ı Jogicae de. regekeratione gt : regemitig" eic.. Viteb. 1709. #. nn, w .Spener hochwichtiger ‚Artikel von: der Wiedergeburt u. J. \ w. Frankfurt, 1715. 4. Ho-dlax. Beichreibung der Wieder- ‚gebari und des. geiſtlichen Lebens, Stettin, 1737. 8. Sohu- 1: rt [chrifimälsige :Gedanken 'von .der. Erneuerung _der. NVie-

x .

; dergebornep , ‚Jena, 1746. 8. 4 Weber dillert. ıheol. de ü | ratione fimili atque oppolita' regenterationis atque relap[us, le- | mae, 17801. & Bormann die chiillliche Lehre von. der “Wiedergeburt, im Geilte des Lichtes der Wahrheit erkannt

‚. und. Shilefonkilch beachtet, Berlin, 1820. 8. Commenta- iuationuss exegeticas de notionibus phralibusque biblicis hu

Spectantibus-ad:$. 130. notam e. laudauimus, - : R ; . | R | | % 137. oo

x ;Efferta fanctißicationis opera dieimus bona, i. @, (arta hominum emendatorum;: praeceptis diuinis ac- commpdata, ex amore. Dei et fludio.legi diuinae obſe- quendi oriunda*). : Inpugnat auiem ecclefia noſtra ne- ", . eellitatem operum bonorum abfolutam, a Pontificiis, - Galuiuianis et Arminianis defehfam, docetque, . etfi “ep ra hona profecto neceffaria fint,. hominem tamen xon per illa, : fed: per fidem ‚veram falutem fibi compa-

vier 75

rare atqne conferuare®). NEE 2

a) Apologia Conf. Auguſt. artie.2, 'p. 66. artic. 3. p. 83; TI, artic. 6. p. 189. Rechenb, Form, Cone. declar. fol. artie. a, —8 p: 6754 artie. & pP. 698. FT. epit- art. 4. p. 588. M. art. '6. p, “6596. De’ eflair [cfipturae facrae huc fpectantibus ad'S. 130, Ssvidimus. 3 1°. DE A _

D) In ſcriptis antiquiorum .scelefiae Chrißianae \ door Dad raro adfirmatur hominem factjs bonis (lege diuina obleruanda) ralutem veram fibi comparare polle. „Iuftinüg Martyr, dial. ei ‚cum 'Tryph. p. 265. - Theopk, ad Autöl, I. 2. c. 37. Cyprian. / ' de vnit. ecclef. p. 114. ec deluerunt, qui 'exillimarent, neominem plus praeftare polle, quam Deus poltulet (opera . [opererogatoria). Hermae Paftor. Imilit. V. c. 2.3. Orige- 3 res comment. in epift. ad Romm. 1. 5. p. 580. ſq. Cypria- ö nus de habitu virginum p, 102, GP. etiam, quae fupra ad $. 155, notdm h. monuimus. Quum’seno. medio magis magis-

i f E x ö |

. D . f .. - = . f 5 . . * Fi : \

3 . ö

‘_ . * = 2361 2 ie ! * —— ..-i

gu& opinio inualuiller, ‘hominem opera, quse -illa._ poti +" Arbitrio - excögitata) facientem , ınerere laluem futuram; ewiendatores lacrorum huic opimjom diuulgatae grauiter aduer- fati funt, ledulo cauentes, ne quis falutem futuram hamini

„-, Deo obfequenti ceu mercedem debitum competere exiltimaret (cf. $. 139), Proinde in ecclelia noftra quaelitum eſt: .virum.

opera bona falute digna exiltimari debeant congruo potius, an ex condigno ? Debemus profecto.. iplum iuſſitias leniu pectori noftro inhaerenten: ,; qui felicitatem · virtini acconfıd datam expetit, gratiae diuinae, eique '‚liherae.‘. Lite vero de necellitate honorum operum eocleſiam Bomano - Carh licam inter atque ſacrorum emendatores ‚excitatam (snde con- . trouerlae : Inıdrimifticae prodierunt) Formula‘ Comcordiae_ ita : compoluit, vt negaret, opera Bona, vel abfolute. necelljria ad falutem, vel (id quod 4msdorfius:.adhirmauäratin hbro: -dals die Propofition , ‚die guten Werke find zur Se-

ligkeit fchädlich, eine wahre,‘ rechte, ichriltliche Propoßi-

tion fey, 1539.) noxia ad ſalutem dies polfe, docèreique. opera bona (facta virtutis Deo probatae] omnino' ueceflaria elle, uod a Deo et Chrilto, mandata fuerint, ad ordinem lalutis diuinitus conſtituzum ‚pertinegpt, Arque ipſa fidei verae natur ita ſeoum ferat, vt opera fiant bona, neque

vero per opera bona, fed per fidem ſalutem compärari atque onſeruari. Addidit tamen, Tidem, gratiam Dei, et [alutem

operibus malis perpetrandis amitii. fr. Conf. Auguſt. artic,

6, p. ı1. Conf. artic. 3. p. 95." Form. Cond. epit. 9

art. 4. p. 590, fq. declar. fol. ärtic. 4. p.”058—708._ Cfr. ad. hanc 6. Wald progr. controuerlia de bonornm operum necellitate inter Mulculum tet Praetorem agiiära, Lipf. 1786, 4% L. Nitz/ch ptogr, ‘de antinomismo- loannis. Agricolae, Viteb. 180%. Töllnertheol. Wuterluchungen ĩ. B. ı.

St.‘ Commentationes, 'quae dd "döctrinam biblicam de ne- 9 !

ceflitate factorum bonorum pertinont, [upra ad $. 150. lauda- vimus. =, ee Kane . 6

s ® a Er LE 1 12 F. 138. ee J

fanctificatio .et. confirmatio ‚Inter

%,

» . " Quemadmodum

effecta fidei verae fubiectiua refertur, 'Itä:effectünn eius,

‘obiectiuum iufificationem appellamus*), Hacç ‚voce

in fcholis theologicis vel actus Dei fignificatur vel

Katus hominis. . Priori quidem fenfa decretum Dei innuit, quo peccatorem credentem et conusrlum propter 'merituna Chrifii.non tantum a poenis peccatorum: im- munem, fed etiam falutis aeternae participem futurum ‚pronuntiat. Pofteriori ſenſu eam complectitur homi- nis i.conditionem,' qua peccalorum venia gaudet et 'eerta [pe falutis aeternaeb). Diftinguimus’ porrö tres

mum, aeuo fic dicebantur, bona (in. quibus multa erant' pro :

a 5 on

' = 2 62 vportes*ꝰ) iuflißcationis: inputationem inflitiae (meriti) Chrifli, remillionem peocatorum, reftitulionem graliae ‚diuinae; itemque canfas eius quatuor: eflicientem, me« Yitoriam, apprehendentem, finalem‘). Tribuwimus de- nique infiificationi has virlutes, vt cam forenlem”) ap- pellemus (quatenus per eam neque Deus ipfe, neque homo, fed ratio tantum immutetur Deum inter homi- nemque intercedens), perfectam‘), gratuitam, rectam

(certam), amilibilem?). es a) De, vfu biblico vocabulorum dınesosr, Imasagiın, IıxasucsE cr. g. 131. a r

De Conf. Augufl. artic. 4. . ı0. Rechenb. 'Apologia Conf, p. = M. ar. 3. * ff. Form. Conc. epit. art. 3. ‚p- 583. fl. declar. fol. art. 5. p. 682.1. ' J

e) Apol. Conf. art. 3. Ar 95. art. 9. p. 226. Formula Cono. decl. fol. art. 3. p. 685. 697, Cfr. fupra ad $. 125. obfer- vata, 5 ,

d) Caufam ‚efficiensem Yquae aliis interna dicitur) appellamus Dei gratiam ef amorem (epift. ad Ramanos c. 5, v. 24. - S, v. 8. al. ch. $. 119.) meritoriam (quam alii vna cum fide ad caulam inpellentem externam. referuns), latisfactionen a Chrifto praeltiiam (ad Romanos c. 5; v. 25. |. cfr. $. 119.) ‚@pprehendentem [. orgapicam ſ. inftramentalem, Aduciam in Ieſu Chriflo eiusque morte vicarıs repoßtarm (quae quidem hrais ex eflatis quibusdam_ [cripturae [acrae minus recte in- tellectis deprompta ef, v. c. ad PAllipp. c. 3, v. 12. ad Co- def c. 3, v,6. Jo. er. c. ı, v. 11.) finalen denigue, ma- nifeflationem iufütiiee diuinae hominumque ſaluiom aaer- : adm. ne e) Opponimus hasc. Pontifichs, iuflificationem phylicam fiue >. , hyperphyficam dofendentibus, ita vr actum ÄIntelligant Dei, ‚quo hominem, qui hucusque vitiofitati fuerit obnaxius, pro- bum reddat et virtutis ſtudioſiſſimum, ideoque a notione iu. ‚Rißicationis biblica diacedant, neque iulliicationem & regen» | rations diſtinguant. Cfr. Anologia Conf. Aug, art. 3, p. 120, Form. Conc, declar. lol. artic, 3, p. 685.

————— et aequalis eſt emnium. . Apologia Conf. Auguſt. art. » P- 909. F

) Ceterum iuflißcatio, ianquam ſtatus hominis, Iuſtitias quo- = e etterna dieitur, a ıullitia anterna fine vitae (virtutis Audio firenuo) diſtinguenda. Libri .ad hano $. conleren- ' di: Höpfner diſſertt. XII. de iuftiicatigne hominis pecca- toris -eoram Deo,’ cum praefat.- Wernsdorftii, Lipl, 2728. 4. Sehubert Ichriftmälsige Gedanken von der Rech»

. fertigung eines Süailers vor 'Gost,, Jena, 1744. 8. Reufe Lehre vonder Rechtfertigung, Leipzig, 1567. 8. Freje-

X £

\

J = v⸗

'nius Abhandlung von der Rechtfertigung ‚einge armen Sm:

t

v 263 y * m 4 ; a ze

ders vor Gott, 2 Theile, Frankfurt und 176

folg. 8. ‚Burke die Rechtfertigung und deren Verſicherung im Herzen, 5 Th. 2. Auflage, Sıuttgart, 1765. 8. 4—7. Th. 1764. folg.:8. Danov progr. vera iultfcationis notio

' explicata, Ienae, 177% 4. Ziusd. proögr. fidei aſſerta vis

jultificandi, ib. eod, anna. Quum Dazovius contendiller, iuftificationem non differre a nraedeftinatione, inpugnauit hanę ſententiam Seider progr. de iuftiicatione, Brlangae,

‘1776. % progr. iullificationis a praedellinatione discrepantam $ *

probat, Erl. 1776. 4. progr. vere in Chriſtum credentes om- nes inftificari ete. Erl, 1977. 4 Proinde. Dunovius ſen- tentiam [uam defendere ſtuduit in libro: drei Ahhandlungen von der Rechtiertigung der Menfchen vor Gott, Jena, . 1777°

‘8. Relpondit Seiler: über den Unterfchied der Rechtfer-

tigung und Praedeltinauen, einige Abhandlungen im Namen ınd mit Beiltimmung der theologilchen Facultäg in ‚Erlangen aufgefetst, Erlangen, 1777. 8. .Derf. die Schriftiehre von

der Rechtfertigung des Sünders vor Gott, Zrl, 1777. 8. Hie

denique Dano Vtus librum oppoluit: kurse Erklärung über

die neue, von Hrn. Kirahenr, Seiler gegen ihn der Lehre

von der Rechtfertigung halber, herausgı ne Schrift, Jena, 1778. 8. Gatıh Schlegel Erklärung der Rechifertigung

‚des Sünders vor Got im Leben, Riga, 1778. 8. Fr.-

Reuf's thealogilche Abhandlangen von den Wundergaben des

“heil, Geiftes und von der Rechtfertigung, überletst von E,

N

Bengel, Tübingen, ı & Fogt Abhändlung im

8. 8. . Bremifchen und erdifchen theologilchen: XB. r L

Wachler Verſueh einer Witrdigung der. Lehre von der Rechtfertigung, in Gabler’s Joumal für auserlelene theol.

. Literatur, 4 B. 3. St: (1808), Ludov. Nitzfch prolulio

: facra Reinhkardi: Predigt am

q

I. U. de gratiae Dei iuftificantis neceflitate morali, ‚Viteb. 1812. 1819. 4. Commentationea plures de notione iufli-, heationis biblica ad $. 131. notam a, laudawimus. Praeter- ea huc. pertineat libeli plures, feribendis concio ächtnifstage der Kirchen- verbeflerung den, 51. October ı800. bei dem evangelilchen _ Hofgottesdienfte au Dresden gehalten‘, J———— dede- rat, praelertim: Frider. Toller opilola ad Reinhardum de finibus grauiae diuinae in iure aggratiandi, Lipfäüe, 1801. 6. Rohr) Sendfchreiben eines fächlilcheu Kangpredigers an einen einer Amtsbrüder über die von Reinhard am Reformationsfelte 1800. gehaltene Predigt, 1801. 8. Tiheoph. Hofmann Autwort auf das Sendichreiben des lächlifchen. Landpredigers u. £L w. Dresden, -ı801. 8. Sendfchreiben eines fächlifchen Stadtpredigers über das Sendichreiben des lächfiifchen Land- predigers u. [. w. von R. in $. Wittenberg, 1801. B. Na- thanael, ein Gegenflück zu den Befchuldigungen und Einwen- dungen, ah dem Oberhofprediger Rerukard, über die am Roformationsfelte 1300. gehaltene Predigt gemacht worden find,‘ _ Leipzig, :ı801. 8. Verluch einer Krıtik der Lehre von der

Jreien Gnade Gottes in Chrilto, ,1802. 8. Ad u

kiftorians doctrinae de iuſtitications illuftrandam efr. Röber de Iefuitarum iuflificasione prima et ſecunda, Viteb. 1729. 4.

\ | er 264

J. Plank Abhapdl, in Flaut Kür. ehriflliche Dog- matik ı. St. Piper 'progr. que Socinianorum de iuflißcatio- ne placita Ärierin, esponit,_Gryph. 1795. 4. Heubner dıllerz. hiſtoria antiquiar ‚de mode falytis ‚tenendae et iuftifi - eationis inftrumengis, p. I. I. Viteb. 1805. 4 ;

Sag: = rg: ‚139.

' " Praeterea in hag doctrina de ordine. falutis per- traclanda ' vnio hominis - myfiica cum Deo praedicata eli-)., Quam formulam Theologi antiquiores vel de approximatione quadam fubflantiae diuinae vfurparunt, vel de ea ralione hominem credentem inter atque Deum. ‚Intercedente, qup Beus gratiam ſaam finigularĩ modo in homine operari ‚inbeat.... ‚Recentiores Theologi con- inndtiönem intelligere folent moralem, quae hominem vere emendatum Numini Summo propias inngit b),

&)' In libris fymbolicis huius, phirafeos, mentio vulla Facıa el. De locis [eripuiräe facrae, ex quibus drprampra, el, cf. ad $. 151. notam c. “obferuara.

b).,Cfr, ad hanc 5. Ziero id di: .de nes». communienis cum Deo, Starg 1618. 4 Quenftadı dill. de vnione fi- .. delium..cum Dea- m yllica; "Viteb, 1678.4. Kette difl. de myllicg. Chrifli cum . fidelibus defponlatione, „Lip. 1685. 4. de. wnione myſtiea, ——— > 4 I: u. a“ nn 5

—8 Tim *18 Lu b

!SECTTO" 2 VARTA DE. Avaalıo INVISIBILI DEI. "PÄTRIS, IESV CHRISTTT, FILW'DEI, ET 'SPIRITVS. DIYINI HOMINES. SALV- TEM REGNE: prvmi APPETENTES ADIVVANTE, AT- QVE: PRAESIDES- EX TERNIS DIVIN ITVS SVPPEDI T A-

| TS E INSTITVTIS.

, u en m & 140.

- Poßquam. Tefas- terram reliquerat, coelosquo adie-

rat?), iefle.. ſeripiura ſaera, inperii diuini particeps

redditus eb), -cum totius’ rerum voinerfitatis, tum generis huinani Dominus euangelio fno inter homi-

[4

ix

* a 1: en & . A r Eh s 4 * t 5

nes et canferusndo et propagando, parro confalene‘) auzilio inuifibili, quod fectatoribus fuis et Iegatis ipfe®) | promiſerat, coetusyue ſui) (geclehiae) inerementis et la- luti perpeiuae ita proſpiciens, vt partim doctores conſti- tuat:dotibusque ‚necellariis infiruere®) ‘pergät;* Partim Iectatoribus ſingulis bona praeftantifima ad aninium (pectantia ”) contingere iubeat (quapropter Apoftoli Ie- _ fung pro lectatoribus fuis öntercedere') digerunt.) . :' .

. r Aw Ch. G. 214. notäa ©» 00.2 22.0 Be „.b) Proinde [edem cepille dicitur ad dexträm. Dei Marct:c. ı6, 0 %e 39. „Lucae c. 24, 9. 51. Actt. c. 1, v. 9, ad Romanos 0. Ev. 34. ad Epheft e. ĩ. v..20, e 3. v.2.2d .Hebragos c. 1, v. 19. 34. ©: 22, Yu 2. 1- etri.c..3 vw 22. . .. Gr. Nöffelt differt. de Chrifto homine regnante Hal. 1773. 4. in eins opufce. fafcicc. II. Knapp prögr. de Chrilto ad dextram Dei. fedente, Hal. 1787. 4. in eius ſeriptis T. 1. . Seiler dıflert. de Chriſto omnium rerum domino er’ guber- natore,. Erl. 1789. 4. in eins opp. theall. Vol. I, - Meringa ‚. Abhand). in. den Verbandelingen ‘der Genootfchap tot verdei- - ; “dig. etc. für das Jahr. 1797. Amflerdam und Haag, 2799. 8. ' . Ey), Appellatar zupspe, 7. Fe Actt. Co 2 v. 5 Ib 9, U 19. 35. 1 ad .Corinchh. c. 9, v,223.% 8, vr 6/2 ad Corinihh. "ce, ‚5, v 16. atque daemorye, "a'Petri 22 w'ı. Prasterea inprimis efata Maich.“e.28, v. 18. ad Philipp. e. 2, v. so. ſq. ad Epheſſ. e. 15 Vet, 1 Petri © 9, v. 25. ad Coloſ. c. 2, ) v. 10. inperium Ieſu Chrifti celebrant,; quod- raecıpus ad ,' homines per lelum. felieitdte futura ornandos refertur.(Zo. ev.- ' ©. 10, v. 27° 06, 1% v2. ad Romanoı c. 14. v. 9.) dieiturque Iefus, ‚vt’hac inperium ei confingeret,' mortuus elle atque ex _' ‚mortuis relulcitatüg_(v..c, ad Romanos t. 14, u. 9. ad doll. ’*

x

0. 3. v. 18.. N —F d) De auxilio Chrilli, legatis eivs er docentibls et agentibus wi fuppeditato. efr. Maret c. 16, v. 20. Actt. c.%, v, 10. c. 1%, v.5 ad Ephf.c.%,v. 7. Vid. $ 9. nota d. Sr e) Maıth. C 28, V. 20. :Marei Cs ı6, v. 17. ſq. Vid. 6. 9. Be

: nota C.

', D Vocab. exsinogs Or; de quouis coetu..conuecate dicitur, 2 ent. ig. v. 32.39. 8) de coetu eultorum vnius veri Dei, se Acte. e. 7. Wu: 38:ad :Hebrasos- e. 2, v..32.'y) de nu ir u ' „eietate eorum Deo veri cultorum, qui doctrinam Chrifli. pro Ätennür,,‘ Matıh}' c. 16, v. 18: ad Galaiäs c. 1, v. 33. 1 ad = Corintihı ©. 105: 02:82: 0) de ſingulis ooetibas Chrifianis; Actt. c. 8, v. 1. 0. 15, v. 1. ep..ad Romanas,co. 26, v. 5 5) de congregätione 'coeius cwiusdam Chrifliani, ı ad Dorintkh. . 11. v. 18..0.. 14,7. 19. .' Soler Jefus 'capiti ecelefise, -hrec autem corpori lelu Chrifli comparari, af Ephe[]. e. ı.v. u. 23. c. 4. v. 14. 15, c. 5, vw. 22. fg. ad Col]. a 1, v. 18...

20

2, v. 9. 10.39.

s 166 2 Br | \ EN. -< 8) ad Epheff. e. &, . 7. 11. ı ad Corinitä..c.'12, v. &, fl. Acıe. ‚en, 25. C. 6. 9. . 5. . ‚b) ı ad Corinih. c. 1, v. 5. ad Colofl. c. 2, v. 10. ad Eieſſ. 6. 1, v. 22. fg. c. 4, v..10. c. 5. v. 29. fg. lefus ipfe eccle- fiae [use lalutom et incolomitatem inconeullam fore nuntiauerat, Matih. c. 16, v. 18. as 3) ‚Diuerfis quippe formulis epiſt. ı Io. ©. 2, v. r, ad Romanos c. 8, v. 34. ‚ad Hebraeos co. 7, v. 25. c. 9, v. 2%. fententia niuerla declaratur, offioaciam falıtarem recenciliationis Dei hominumgue per lelum Chriltum effectse elle perpetuam, Ie- fumque, huius reconciliationis auctorem, in nınndo. inuifibils, Deo patri codiunctifimum, Saluti ſectatorum ſuorum vreriſſi- mae quouis tempore prolpicere (cr. ad Mebraeos c. 5, v. 9.) Quanguam locis laudatis phrafes quaedam obueniunt, ad no- tionem intercaffioris cuiusdam refpicientes, “doceri tamen non potelt, Apoftolos fenfu proprio de precibus cogitari vo-- luiffe, quibus lefus Deum patrem Äectero et ippellere debeat, vi veniam peccatorum honfinibus ze vera contingere iubeat. Neque cognitig vere (Chrifliana) voluntatis Dei perſeciae, neque dectrins noui foederis de venia peccarbrum morti Ser- vatoris expiatoriae, atque Aducias verae in Chrilta politao adnexa » eiusmodi perfualionem admittit. Theologi vero antiquiores ex j locis laudatis notionem deprecationıs Chrift Sacerdotalis cuina merto nulla facta elt in libris [ymbolicie, quanguam Chriftus ibi interceflor, i. e. mediator et _pontifex appellarur, Apolo- is Conf. Aug. artie. 9. p. 227. 229.) eruerunt, Jententiam ıpfam tropice enuntiatam a ‘phrafibus tropicis non fatis accu- ‚rato diſtiuguentes, interpellationem intelligentes non tanıum - . zegleım (mutam oltenfionem fatisfactionis praeflitae), led etiam vocalen et oralem, maiellans plenaın, qua Deus mouea- .. war, vr hominibus ft propiius. Chr. Deyling dillert. ı .sugersonec Ielu Chrilli in canfpectu Dei, LipL. 23722. 4. Zickler diflert. I. U. de interceflione Chriſti facerdotah, : Brlangae,. 1761. lenae, 1762. 4 Alii Theolegi (recentiores maxime) in illa ſententia acquielcere ınalueruns, quem [upra ., ots i. ineunte declaraumus,. Vid. W. Walch de inier- <eflione Chrifti ſacerdotali, Gott.. 1774 A. Düderlein über die chriftliche. Fürbise, Jena, ı7Aı. 8, _

6. ı&ı: -" - Celebrant omnino literae foeras N. condiuonem “praeflantiorem, quae lefü Chriflo, ad eoelos fublato, .. Deo 'auclore conligit, samque conditioni opponunt hu- miliori, qua Iefus antea vſus fuerat, quum, Deo obfe- quutus, vitro ſurtem vitae terreftris calamitofae et ae- ‚Jumnofae, ipfumgue mortis fupplicium fubiilfet®). . Prodiit inde doctrina ecclefiaflicao, dogmati de commu- icatione idiomatum (5. 99.) arete conjuncsa, de Matu

* —2

| Dies ——

—— en /li duplici, exinanilionis (humilialionis)et exal-

tationis.“- Et flatum quidem' exınanıtionis doctrina eccl«

fiae noflrae“) publica eum appellat ,„ in quo Iefus ab vfa

virtutem naturae diuinae“) perpetuo pleno, et perfeciö ‚abstinuit‘), et fponte ſubũt mala atque inhecillitates

‚humanes. Subiectum eius totam fuille perfonam Ieflı _

‚Chrifti docere folent autiquioresf) ecclefiae noftrae Theo- logi, Gradus autem diuerſi huius exinanitionis, in.ipfa ſeriptura facra non ſubtilius explicati, diuerimode di» Ainguunlur®), Quod vero caufas attinet, Ielus Chriſtus,

Hlius Dei, libris diuinis N. F. iuculentifime teflantibus,

‚et pietali") erga Deum Patrem et ſummo generis huma- ni amore') inpullus, coadilionem Nlam [ponte fabiit, vt morte ſua homines y Deo reconciliaret, iuſtam exci- taret hominum fiduciam”) in eo ponendam, exemplo . {uo") oflendergt, qua mente, guanam [pe et exfpecta- tione mala hgminibus toleranda fint. |

a) Vtrumque Iefu Chrifi ſtatum Paulus re loco clafico

epilt. ad —— e. 2, . 6— 23. Vid. ad $. 99. notam c. obleruata. praeterea Grâfenhain —— in Paul Philipp; 2. 5—2ı. Lipf. ı802. 4. Add, er. Lucae c. 24, r * 1 Petri c. ı, v. 18. ff. ad Hobrasos 0.379 6, o. 12, 9. 2.3 ad "Teimosch, a. 3; ve 16. : De —8 lefu Chrifj inferiori cfr. ad Romm. e. 8, v, 5. ad Galatas c, 4, v. % 9. ad Hebracos c. 4, v. 18. 2 ad Corinthk, a 8, 1. 9. De conditione prae- ftentiori, illam- infegauta Acıa @ % oo, . B— 56. 0.5 3, v. 23, N 20 41 ta D. & ,

b) Vfus vtrinague vocabuli i qmogne, ecclalise Chrißia-

mae haud incognitus fuit, Cir. ne enarr, in Pſ. 132.

Origenes de prine.: l. * e. 6 (vun) Leoni Magai Di

124, 365.

‚a. 8. p. 767. 7 F d) via. $..98. $. 99. nota h.

e) Ex hac notione explicatur, . quare Iefus, nanıra gaudens diuina humanae conimmeiillims, tumen, quamdiu in his ser-

zis 'viueret, haud raro tanquam ſeſe gelle-

rit. Saeculo XVII. inter scoptatum el, virum ‚ad ſterum exinanitionis Iefu Chris id Gieſſenſes adſirmabant) virtuium natnrae —RX

dem, —— von zeyus,. an potius (quod

ec): Formula Cont. epit, p 608, 2 625, ed. bach, declar, fol, |

. au Vid, $ 190,78

[3

9

-

:

0” . ı IT. PR \ EB? ET 7 Eee praeplacuit) v[us harum virtutum perpetuns, attamen pertinuerit? Inter Theologos' Saxonıae a. 1626 decretu Chriflum in Alam exinanit: onis verlantem virıutes .naturae Aiui— . nae [ubinde tanıum adhıbuille (xevwdis). Libri diuini N. F. - hanc quaefliöonem omnino non‘ teiigerunt, .quanquam factiz æt fata prorfüs in/ignia et eztraordinaria commemoramns, nae lelum Chriftum ab aliis omnibus hominibus eximie di- inguunt, eiusque coniunctionem cum Deo plane rom Iueulentiſſtiao declarant. Vid. $: 20. 22. 24. coll. $. 92. S. 9% Ceterum ea, quam in $. exhibyinaus definitio Ba “aus exinanitionis duas, quae conſtitui ſolent, illius partes ' -v complecuirur, saumaiy et Tamamadıy. . = warn: -: $) Maluerunt 'plures eorum .Theologorum, qui partes Zwinglli et Caluini fequebantur,. contendere, 'Alium Dei (non homi- nem lelum) humiliatum, effe. Quum lefus non tanrum ea, quae homines onınes experigntur, [ed -etiam- mala vitae eius propris ‚(v. c. fupplicium ignominiofillimum) tolerauerit, hu- miliatio illa profecto etiam ad lelum bominem pertinuifle di- ‚cendarefi. Libri ſacri N. F. quaeltionem illam ommino, non „tractauerunt. ., ”. —— Plerumque hos ‚difti uunf , quingue.. gradus: 'e) humilem 6 Chriſti —— fee 8) ————— y) Vena tiones, quas inier homines expertus efl;,; et quos fubiir, la- bores, d) morem, s) fepulturam. Aliis placuit, leptem gradus conflituere, -alüis, in diftinguenda ‚xeuwos: et rarsı- yaazı acquiescere. Quodſi ipſam lelu Chrilti hiflpriam fan- . etam conlulimus 9— hoc certe elucesci} ,„ serminos eziremos, quibus et initium ſfatus, exingnitionis et finis eius_circumleribi

j ꝓoſſit, Ielu. Chriffi humili nascendi forte,‘ eiusque lepultura -

eontineri.. Re a | ? h) Vid. F§. 117... add. ‚Math. Ca. 26, v. 39. Io. G 6, v..37. I. 00. 1%,'v, 31. ad Philipp... 2, v. 8. ad Romanos c. 5, v. 19. ad Hebraeosc. 6, v. 8. c. 10, v. 7. 0% ä Maıth. 20, v. 26. M. ad’ Philipp. c. a, v. 4. ſeqq.' 2 ad x lorinshk. c.8,v.9. . AR : D dd Hebrr. C, 2, V 14. ff. Vid. $. 117. fegg.- *

J m) ad Hebrr.- PER FB 16. e. 6. ·v. 5,1: ee

m) Matt. €. 20, v. 28. ı Petri c, a, v, a1. ad Philipp. c, 3, ‚Yed. a een Be | Ss. 1a. 0.0 GStatum vero exaltationis doetrina ecelefiae nofirae »publien ita definire falet°), vt eam intelligat, Iefa Chrifti

"eonditionem, qua, liberatus a mialis ommibus et quauis _

Änbeeillitate, vſum virtutum natürae ‚divinse plenum fufcepit atque perpetuum. Quanguamt exaltatio illa proxime ad naturam Ieſu Chrifii humayam, tgaquam

, / RC Sr 2 I « 1 Su 2 8 [3

fabieetum pektimuit, aiuinæ tamen quoqus naturd. propierea recte dicitur in eonſortium illius conditionie veniſſo, quod ab illo inde tempore maieftas eiüs -magis eonlpieua anparuit b). Oauſas exaltationis: feripturs . facra ipfa docet partim. ad leſum Ipectaffe‘) praemiis ornandum, ·partim ad homines ‚de fumma Iefa Chrikti. dignitate . atque negotio ‚reconciliationis Dei hominum- que plane peracto“) perfuadendos, partim ad pröpeigad Gonem, euangelii.*) genarisque . human anem Pers‘ ‘'efficacia fumma ediwwändam. Be, Coma declar.. ſol. artic. 8. p. ee. * 1 Rechen-' e * ſcholis ex —— do a idio- matum, colligiiur (id quod effato feripturae [acrae idoneo

fi non poteft,, naturam Ghrifli humanam, quum Chri- us in coelos transiret, propter .communionem naturarem,

maieflstis’ diuinae” participem Ber debuiffe.. Sceripurs , .-

facra tellante Deus Pater Fam hac zmaiella:o et man om nauit.

e) ep. ad Philipp. o. 2 v 9. I. In er. c „a7, 1.5 al. "d) ad Romm. c. 4, v. 26. ) Vid. $: 140; ndia c. d. e. a | | | 6 1443.— | "Ad Ieſu Chriſti ante omnia referri biet defcenfus eius ad inferos. Petrus quippe Apoflo- lus epilt. I. c. 3. v. 18. ſq. obiter.dieit, Iefam Chriftum, ‚fecundum naturam fuam ——— tanquam ſiläam Dei, in regno iuferorum angelos malos de victoria edo- cnilfe, quam ipfe de. Satana reportallet®)., Quo tem- ı pore ‚hoc fecerit, ApoRolus nou .accuratius. ‚defiufit. Quanguam Peirus hac de re non jta loquitur, vt ex verbis eius prohari poſſit, eum nennifi faam ipfus opi« nionem enuntidre voluifle; . recte tamen dubitamus, ‚hoe placitum articulis fidei Chriftianae ellentielibus ac- cenfere, .quum neque nexus appareat necellarius,. quo haeo dootrina aliis dogmatibaus religionis Chriftienae co- haereat,. neque praeier’ locum Petrinum (de cuius ex«. plicatione vera interpretes disfentiant) alia exftent loea

! .

v

% *

mu | 2709 N. F. quae huic dogmati: ampliss illafraudo inferuiant b): De confilio, quo Chriſtus ad inferos defcenderit, im ecclelia Chriſtiana (quae fatis matur« hoc placitum agnouit, eiusyue auctoritatem ab eo inde tempore prae= cipuo Audio. defendere coepit, quo conlrouerfia cum Apollinariftis“) exfliterat) diuerfis ternporibus *) diuer» Gmode iudicatum ef. Doctrina lihrorum noſtrorum fymbelicorum huo redit, vt tota Chriſti perfona, Deus et homo, poſt fepultusam ad inferos defcendifle, Sata. nam deuiciffe, poteftatem jnferostımi euertille, et dia- bolo omnem vim. et potellatem eripuille dicatur‘). Praeterea Ratus exaltationis ręſurrectionem Iefu-Chrifti, adfcenfionem ad coelum, /eden, quam nuuc ad dextram Dei tenet, atque redizum ad iudicium exiremum olim fatorum complectitur‘). _ u a) Eoco laul. verf. 18. avivma Chrilli , cui oapf öpponitur, ad 7 naturam Chrilli altierem pertinet, Cir. ad Romm. 0. ı, v. 4 .Sub mysupau vera anudnoaoı zors.v. 19. 20. angeli in- telliguntur, ‚qui olim a Deo defecerant, daemones mali, im loco dsmnatorum [ubterraneo verlantes, cfr. 2 Petri c. 2, v. 4, ep. Iudac v. 5. Verflus 20. inde a verbis: ors (fic enim, son ors legendum eft auctoritate plurium codd.) ame&edeysro etc. enuntiationem fingularem confluuit. Alii interpretes, ver- Sum. 19. et 20, arctius coniungentes, atque ita’ legentes: a- orı anak eEsdersro ete. animos hominum . inproborum, qui ‚diluuio Noachico periwant, in loco dam. natorum verlantes intelliguät. i ee : . b) Loco ep. ad Epheſf. c. A, v. 9. phrafis ans 2 28 commode de ce ipfa ea porell. } En a, 7. 27, ad Colaff. ; 2, v. 416. huc referri omnino non = pollunt. m * —XW e) Chr. $. 97..mora d. ze oo d) Antiquiöres eccleliae doctores hac de re ita ſtatuerunt, vet - dieerent, Chriltum, ſupplicio erucis interfecium, regnum ialerorum (fcheol) adiille, .vt hominibus probis ante Chriltum mortuis,. patriarchis potillimum et prophetis, veniam pecca- «= forum ge iplum pardtam nuntiaret, eosque in’ alium locum .” .(paradilum) ee Ignatius ep. ad Tral. (cf. Parreg Apoſtſt. ed£ Cotel. T. II. p. Irexaeus contra haerett. 1.5. © 3u 1. & c. 27. Tertwll. de anima vd. 7. 6. 55. . »,Clemense Alex. fliomm. L 6. 762 M. L. a p. 462. Aanoctant. inftin. div. 1. 4 c. 27. Origenes coutra Cellum : "4, 2. p, 419. homilia II. in libros regum. Serioribus: faeculis x. defopulum Chr, ad inferos praelertim. ad iuperium diaboli der

ie

z- * Pr)

-

[1 x % * * s

> er En

-

Aruendnin referre folebant. Jıhanaf. contra Apoll, 1... & 23. Auguft, de haer, 79. ep. 164. Negque —— Inter

Tphbeologos I[cholallicoo, qui contenderent, lefurn in loco

‚damnatorum poenns inferhales noliro loco fuflinuille; quam "Iententiann Jo, Aepinus repetiit (in explicatione Plalmi ı6. 4. 1644. Adita), delcenlum Cbhrifli ad inferos ad Itatum exina- nitionie pertinuille exiſtimans. A Saeculo inde ociauo magia ‚magisque. perlualio ‚inualuerat, Chriflum in eam parıom

.. zegni inferornm deſcendiſſe, quae hominibus damnatis delli- nata eſſot. Notio vere ignie purgatotii ($. 113.) anlam prae-

= e) Form. Conc. declar,

buit dogmati, eccleliae. Admano -Caiholicae ‚etiamnum pro- bato, lelum in Jimbum pairum [ele contulille, vt animos proborum ibi verfantes in main transferrer,

ol, aruc. 9. p. 788. Bechenb, epits artic. 9. p. 615. ſq. DBreuiter huius dogmatis mentio facta ef in [ymbolo Apoſtol. p. 1. [ymb. Atha- nal. p. 4. Seriorum Theologorum ecclefiae noſtrae plu-

. res vel aliam &mnino notionem huius actionis Ieſu Chriſti

amplexi funt (defcenlum „on localem, fed metaphoricum intelligentes), vel Petrum 1. 1. xar’ avdpwro» loquutum elle

. exiflimarunt, notioni Judaicae regni inferorum (Icheol). [ele

. . accommodantem, vel prorfus dubitarunt de fundamento hu-

*

jus doctrinae hiblico. Libri et deommentaliones hac de se conferendae: de loco Perrino cr - G. Neumann dil,

de defcenfu Chrilli ad inferos ex ı Perri 3, ı8, Iq. Viteb. 1694. 5. Rango differ, ipraelide Calov) de defcenfu, Chrilli ad inferos, Viteb, 1706 4 Jetig dillert. de euan- gelio mortuis annuntiato ad ı Petri 4, 6. lenae, 1730. 4.

Nicol. Richter Abhandl. in bibliotheca Bremenli 'noua-

elall, 1. falc. 2. Brem. et Amftelod, 17964. B Commentatio (anönymi) de fpiridbus in cuftodia, 'Helimftad. 1756, Ro.

the comment. breuis ad Ipcum ı Petri 3, 19. Chemaitii,

3784. 4 -Hane Abhandl, in feinen. Schrifterklärungen, Schwerin, 1788.:8. Herbjt Abhandl. in Heinrichs: Bei-

trägen zur Beförderung. theolog.“ Gelehrfamkeit, 2. B. 3. St..

. Lindien fpecimen academicum ſiſtous obleruntiones philolo-

1

gieas ad. ı Potri 3, 18. 19. Vpfal. 1792. 4. Dre-de progr. aquiritur in veram. Mmeniem locdi 2 Petri 5, 18. Viteb, 1801.

4. Hacker dillerr, de doſcenſu ad inferos ad prouinciam Mellise demandaram referendo , Viteb. 1802. 4. Mich ;Weber de delcenfu Chrilli ad inferos e loco ı Petri 3, ı9. tollendo, inque aſcenſum ad fuperos mutando, Viteb. 1805.

4, Stange theol. Symmicta, 3. Th. (1805.) 8 Muzeb

Abhandl. ın Henke neuem Magazin nu. ſ. w. 6. B. 5. St Schmid: Biblioikek für Kritik und. Exegele des, N. T; s. B. 2. St Port excurlus III. de defcenlu Chrilti

ad inferos (epiltolae watholicae graece perpet. adaor. ik

=

luſtratao, ‘Vol, 4. Gott. 11790. 8.) : Gabler Abhandl.- in.

f, neuefl. theol, Journal 10, Bd. 4. St. 5. St. Voge Ab- handl. in Gabler"’s neuelt, ıheol. Journal 11. Bd, %. St Gabler über:ı Petri 3, 18, 19. am Hr. D. Vogel im neuell, theol, Journal 11. B. 5. St. Ruperti Abhandl. in Augu- ti ıbeol, Blättern, 2: Jahrgang, ı797. Der erſte Brief des

Apoſtel Petrus überletisı_mir Kommerz von Hensder,

N

Se 1.0

\ N

BR j 0. ‚2372. ' v

Sulaback, 1813. 8. 8. * folaß. De aliis loeis N. F. ae taula‘ hauf raro allatis cfr. : Carpzov dill,. de defceulu Chrifti ad inferos . 4.

huius doctrinae ſtabilien

9. 10, Lipf. 1687. in etus diſſerit. acadd. p. 640. uciug vindiciae diflertationis Carpzovianae etc. Lipl. 1705: 4. &

Müller breue locoruni defcenlum Chrifti ad inferos vulgo

robantium examen, ‚Viteb. 1780. 4. De hac doctrina

. eniwerle cfr. Deucfchmann diſſeri. de defcenlu Chrifti ad

ciſſert. (praefide Fr. Gruner) de | Hal. 1777.% Oertel dillertatio doctrinam de defcenfu Chrifd

inferos, Viteb, 1662, 4 Ekhard de delcenfu Chrifli ad in- feros libellus, Lipf. 1664. 8. Rus digrefl.. qua fuam de

Ueſcenſu Chriſti ad interos ſententiam repetit, lenae, 1750.

8 S. Winkler Befätigung der gemeinen Lehre von der Höllenfahrt Chrifi, 1735. 8 *B::Carpzov dilleiß de delcenfu Chriffi: ad inferos, 1755. 4. Unger

eleenlu_Chrifti ad inferos,

ad inferos noua ratione illufiratam filtens, Viteb. 1782. 4. De hiftoria huius. dogmatis: Semler progr. de fario et inpari veterum ſtudio in recolenda hiftorıa gefcenfüs Chrifüi ad inferos, : Hal, 1775. & Fr. Gruner Abhandl. in den Hallifchen Sammlungen zur Beförderung theolog. Gelehrfam- keit, 2. B. 1. St. Dietelmaier-hiltoria dogmatis de defcenlu

. Chrili ad inferos, ed; II. Altorfi, 1762. 8 Polborık

. de defcenfu Chrifti ad inferos

epiftola aftoralis , quantum error Apollinaris contule- rit, ve.dogma de delcerfu ad inferos fymbolıs fidei infereretur, paucis declaratur, Brunsvici, 1700 8. Claufen dogmatis hiltoriam biblicam atque eccle- fiaflicam compoſuit eto, Havniae, ı1801.8, |

8 Chr $. 2%. $. 127. $. 140. $. 107. Cerarim "ad doctri«

*

nam de flatu\ Iefa Chrifli duplici illuſtrandam pertinent: Cotta‘: ia dupliei Ratu Chrifi, rn Ger-

'Aardi locia ıheologicis T. IV. Korsh'old: diſſert. theol.

de’ Batlı Chriſti exinanitionis, Kilon. 1688. Mylius dis- fert, de Chrilto exalıato, lenae, 1690 Bened. Michae

. 4is difl. de nominibus Chrilti exinanitionem iplius defignan-

7

tibus, Hal 1711. 4. Maſck Unterluchung vor der Ent-

aufaeruug des Enõſeras, Roſtock, 1955.8. 5. Er es n 2 Fa | e nt, an

$, 1 4 4.

llis locis feripturae faerae N. F. praeeäntibus,' vbi ds regno fiue inperia Iefü Chrifli ſermo “)eft, fcholae quoque-theofogicae verilime regnum Chrifto tribuunt; ‚euius.tres partes confitni folent,.regnum: naturae, gra-

> Bae,- ‚gloriae by, Proinde, guum praedicatum ‚Degis Eriuneipis, domini) in N. F. ad Chriftum transferatar °),.

munus fiue officium regium ei vindicatur i. e.ea Chrifti pröuincia, qua, gubernationis mundi diuinae particeps

Bl adenume dh in > u 2 \

. N

J rg redditue, oeeleßam potiſſimum gübermat;: ſolotquo a

v

en k

. i . x * F

\ ." 279 _ * J Nds » = $ 5 " \ & 4

‚munere. diftingui prophetico et [acerdotali, ita vt pin allud omnia-compleetatur),:: quae‘ lelus- propterea, fecit et - "inftituit,, vi homines doctrina inbuerentar diuina‘); hoo ' autem poferius eam Eignificet: Chrißi prouinciam: ; quao | m ad. venigm peccatorum | hominibus conciliandam perti- . ee ‚auit”),! oblationem: facrifieii c) deprecationem 8), bene» - diclionem Tacerdotalem 2. “Quo. quidem munere Ser- vatoris triplioi ) totum: eius continetur opus!) falutäre (medistgrium, redemiorium), ‚i. e, amhitus smnium, s quae Chriftus olim in: ‚his terris docuit, ' feeit, paſſus atque expertus eſt, et ‚etiemnum' potentilime perficit, vt venia peccatorum, gratia Dei, ſalus perpetua bomi- Su

\ .

1

nibus contingatJ)J. | \ J . Chi ad Coloff. c. ı, v. 15. 2 ad’ Timoth, C %, v. a8. Vid!a a. 140. ob eruata.- —— a Br \

» Röghusi naturae dicitur- confortium , quo Joſus gauder, ini 2 eril., . quod Deus in - totam exerekt.. rerum vniuerlitaren, _ egnum, gratiae i. q. inperium, quo ecclefiam moderatur. '

Rkegnund glorine i. q.-regnum, quo homines prohos

‚defanctos Patôt, viramque zotlohem poll eriorem Bi

hotioni regni naturae, 4 &

: 5 CE. Marcı ev... 14, v. 61.14. To. e. 1, v9. 50.18, hu oe “2; 7.98 ü ad: Epheff. & 2” vba, ı ad Corintkh. 2... 39: Ve: De A. Dißjia uunt huius muneni partem atque ‚tam. Er. ad $, 116. ob eruara, |

" e). Quo (enfu"lefus in libris N. u Incördos appellnt fupra ad \ 6. a18.5doruimms. .:. -

, 9 Eitelligimus | mortem —— ——— ae Ener wi

8) Ofr. ea | et |

- .») —— phrafis : dinerlimiode nie; lu I: . verbi layer m N. F. interdum obuü, nequ vero a Pro= ' &

vinciam Chtifti facerdoralem potiſſimum Bann, x. c. —* · 10, x 16. Acc. 3,:v.26,°

‚I: Maluerunt pluren. in aegstio Chriſti dupliei. dißjaguendo an 2 iefcere. Veteres quoque eccleliae doctöres illa Chrili - :

}

>

"kin Tubinde praedicamnt,' eumque praelertim facerdotem - . - atque regem frequenter Juftint dial. cum f. 108. Gregor. Ny/f. de perf. p. 709. Cyrillus Catech. |

.: 2 Al, 1. Auguft. de'tiuit Dei 1. 10. c. 6.

» .Je: libris- N, F. haud daro et egyov: Cbrifli er evxroin guam ser deceperit, "commemorätur.‘. Jo. ev., 4, r. 54 ©, 10, 5 28, c.'12, v. dic i5, v. 31 617, v. %

t

j

| - ° . Wa

*

ER, De, munare, Chrlfih voiuerfe, C. Aug. Tu pn com- . Tubnt! te Öpere Chrifti falutari.- im eius ‚opujee: Lipf. a 1803, Ber: did. de mumere rıftı Seruato- ris:. Lipſ. 1786. Morus diſf de ame cu —*2 i-

eius le cheoll! bt > Eiusdem "neuefle theol, Bibliothek i. B. 2. St.‘ Dresde felectad‘obferuatt. in

: wripactitem -dinifionem muneris Seruatoris mediatorii, Viteh. 2778.4 progr. I. II. de iriplici lefa Chrilti .ofh- cio, dijpue 1784. 4 De munere propketico cfr. Lang Abkrandi. ..welches ift die eigentliche. Belchaffenbeit des .peo- hetilcheu Aıntes Jelu u ſ. win den Verhaendlipgen var het

a —* ‘etc. für" das Jahr 1789. Amfterdam und Haag, "4799, ‘ds . De snunere Jarerdosali vid. quos lupra ad $. 118. et $. ro, notam i. laudanimus. De notione biblica Chriſti “rögnands adeundi ſunt, ma ap commermoradimus 'ad $.

ı40. ROtANN, b.

F— 6. 1485.

Vobgnoſeimus porro e litteris ſacris N..T. ‚ipfeus guoque Des‘ Pasris ei Spiritus. diuino auxilio homines doctrinae Chriltiauae oonciliari, ‚enendari , credentes- que: et emendatos conleruari. . Quod&i quis veram for- nularum: vevaa, nvevua te des, vevun aytoy figoi- ficationem ?} absque vllo partium Audio indaganerit, largiatur- necelle ei, etfi aliguoties ita vlurpentur, vt fstis commode vim iplam atque facultatem' Numinis Summi (inprimis Dei auxilium: ferentis) Sgoificare pös- fint®), pluribus tamen locig notionem perfonas (lab- jecti intelligendi et volendi facultate praediti) admo- dum °) perfpicue exprimi, eamque plerisque locis N. T. Spiritum diuinurm fiue fanctum cominenmorantibus")‘ recte töheri" Hie autern Spiritus Dei T. ſanctus, te-

. “,

fientibus Ieſu et, Apoflolis, naturam haliet diuinam.

Solent quippe virtutes atque effeota diuina*)y “cultum diuinumf)), ‚auctoritatem diuinam ®) ei vindioare, eum«-

0

que Deo Patri ®) et Eng Dei') SOMAM NEN ee, di-

eunt').

a) Phralis hebraica: none min L nins mas temphribud an-

tiguilßmis de halitu Dei "posentifimo dicebatur. Genaf. 'c. 4 v. 2.0. 6, v. 5. Prodiit inde nofio wirtuiss diminge stque

efficactar, "dinerfi mode, par alecia inlenis [e-

\

D u v . N Br a 1 4 ; R X A

f 3 2 N : i .

u en 2:

. 57 Se lerennis, v.’e. Ezon. c. 31, v. 2. I. Iudd. e. ıa,v.6.

zn FE Shmädel. 10, v. 6. 10. Ieſ. &, 11, 5.1.2.0. 68, v, 10... | "Pf 33, v. 6. Pf 51, v..19, Lob, c. 8. 9. / De facultate äntelligendi, quae in. Deo eft (intellectu. diuino) adhiberur def c. 40, v. 13. cfr, Sagient. . 9 v. 17. Nequg vero ar- " gumenta l[alis certa apparent, quibug, demonfiyari voluerumt, Pphrafin, ſpiritus Jehouae, I} ſpiritus fancius, in.dibris 7. T.

.; .eanonicis ad perfonam elle iranslatam (dubia gerie dixerim

u. verba Jef. .c. 48, 16. et loca fimiliae. -Apad Azech, co. 37, 1 Me 6. fl. Spirirus, perfonae forma induithr,. vbi de mortuis . per: fpiritum. vita donandis..fermo eft).. In. tibro Saptegtiae ‚phrales,;, —X any, (L Yeov) er goyan Tvov οσJ (de cu-

ius notione in. lihro illo apocrypho exprella vid...ad .6,5% nos | tam aobferuata): tanguam ‚Iynonymae. adhibensar, c. 1, 4 - D..c. 9 V. 17, Ca 7, Na 2267 N

b) Cfr. Zucae ev. c. ı, vu 55. Matth.'c. ı2,'v. 28. 31. coll, BLuc. co. i1, v. 20. Vim Dei intelligehtem -fignificat ad’ Co- " rinthh. c. 2, v. 10. ſq. * a: e) Loca clallica, quae. perfonalitatem Spiriius Sancı) compro- ..banf: Math. ‘28, v. ı9. f{lubentur ‚A oltoli homines. per lauacrinn facrum profellioni er cultui Dei Patris, Filii er Spi- . „itus fancti rite obllringere. Commemoratur Spiritus S. vn& ‘' tum‘ duobus fubiectig, Patre er Filio.,-Neque, hili perfonue ' * „obftringi pollumus. Cfr. de hoe'l. Beckhans über die ı Aechtheit der fogenannten Taufformel, - Offenbach, 1794, 8.) "en c. 14 v. 15. Sr 26.015, viab.e 16, vw 12. MI., = " £Quae locis laudatis, 'praelertim c. 16. de Spiritu zagasintu - pfaedicantur, non poflunt nifi’de fubiecto 'indiuiduo recte in- ı ' kellien Cfr. ad $, 9. notam c. p. 14. obferuata). ı1-ad Co- " rinthe c. 12, v. 4. I. (coll. v. 3. J rq- eibus Bor, xvoroe, ‚nverue h. ltra, diftingui fabiecta), a ad Corinthh. c. 13, v. 13. (otioſa ellent verba xoıwwvin rov- ayıod Tvsvuaros, niſi mvsvuu h. 1.-[ubiectum fgnificaret a + Deo et Chrifto diflinguendum). Quaeſitum eſt, vtrum phra- [es Aoyog et rtveuua ayıov apud lodnnem: vnam earideimgue rent ſanctam ſignificeent, an diuerfis notionibns inleruiant ex- ., Pprimendis?: Priorem [entettriam plutes recentiorum interpretum ’* (haud &xiguo quidem ingenii acumine, et argumentalione 'eru- :.dita) ita defendmt , vt Tiotionem fundamentälem vtriusque vo» c enbul: biblict in ſnbſidium vocent, itemque ad ea prouocent, ':' quae apud loannem partim de Aoyg,. u in perſona Chrilti - apparderit, paruwi de Spintu in lelum, demiſſo dieunter. Far 'Frommann disquif. au vox yvevan in N. T. diuinam s Chrifti naturam iinterdum ſignificet, in eius opuſculis T. I. „Chr! Sehmidt chriftolögilche: Fragmente in der Bibliothek e..°.° EKir-Kririk’ und Exegefe des N. T. ı. Th. p. 361. Erh,, $chmidt de theologia loannis Apoftoli, Ienae, 'ı800. 4, an P. 1.-p4.2% P. II. p. 2. et 22, Bauer biblilche Theologie ., des N. 2 2. B. 9.268, fl. Winzer .progrı num quid & Jiseriminid, inter zov. Aoyov, loanni Apoſtolo .dieum, et ro ‘, zyeupa imtercedat, Lipſ. 1819. & Verum. ‘enimuero, quum br de Aoyy Io. er. c..ı, v.,ı4. dicatur: oagf syevere (quas qui- > x dem phrafis perfpicuitate eximia ad natalia.lefn Chriſti relpicit), * 82 Tg

x 7

m

8* *

\

t

‚r.

' 5 5. c. 1

276 - I z x

uum loea Jo. ev. e. 16, v. 16.0 23, v. 46. c. 18, v. 23. * non ſatis commode de ioy», qui &v apyn apud Deum

fvit, poflbec natıram- aflumfiı humanam, intelligi pofliwr, quum omnino non pateat, qujd fuerit, quod foannes :fa

notiones vocabulorum myirue et Aoyos nibil differre volhilfer)..

capite qnidem 1, v. 1 14. ion wrerun, led Aoyor, deinde vero ‚inde a v. 32. non amplius '%oyor, led ryeruu tantum cammemorsret; haec omnja fuadent, - immo. efllagitanr, vr de. discrimine viriusque vocabali cogitersus. Cfr. Auinoed eomment. in lihres N. T. hiftoricos Vol. II. p. 35. fl. p.53. edit. 1. _ Gebler Joumal für 'anserlelene theolog. Literatur

2. B. 3. St. 8. 555. M. Ratio discriminis haec eſt. Phrafes ı @ Aoyos-(f."g2. nota c,), 0 Aoyos wupf eyevero, vor novoyı-

vn. tov ®eoo ad orıginem coeleliem lefu Chrifti‘, eiusque ‚eoniunctionem plane lingularem cym- ipfa Dei natura vuiuerſe Spectan. ‚Formula autem, qua nweuge in Chrillum defcen-

.. "dilfe, et [uper eo manſiſſe disitur ‘Fo c. 1, v. 32.) ad cogni-

tionem rerum diuinerim et efficaciam prorſus finyularem lefu Chrifti (Aoyer, qui homo factus eſt) pertinet ex coniunctione deli Chrifti ‘com Spin Dei oriundam., cuius coniunctionis confeientia maxime peripicua ab eo inde tempore in animo eius exltiiit, ino lauarrum facrum per loannem fubrerat.:

"3).V. e. Matıh. ev. c. 10, v. 20,. Jo..c. 3, v. 6. Acic. 8,

v. 39. c. 10, v. 19 En e. ı9, v. 28. ad Romm..c: 1, v. 4 2 Petrio.ı,y 21. Saepillme phrafes: Spiritus ſ. [pirirus dieinus, 'Spir. ſancius, per ınetonymiam , ad opera eius et effecca transferuntur, «) vbi. de intplligenuia pertectiori, anımique fiaru emendato agitur,. qui ‚Spisiwmi diuino auctori ee

‚et, v. q. Zorc. 1% v. 17. ad Romm. e. 8, v. 9. 2ad

Corintkh, c. 2, v. 12. ı Io, c. 3, v. 24. 6) vbi de lis

douibus eximiis motibusue animi atque conlilüs praecipue

lancgis et praeclaris fermo eft, a Spiritu diuino profeetis, v. ‚c. Mauh..c. 5, vs 16. . Io- c, 7, v. 39. c. 20, v. 22. ‚de. c. 2, v.4.0.10,v. 4% ı ad ThefJalonn. c. 4,'v.8,. ı Perrt c. 3, v ı2..— Quemadmodum lubiectum illud, quod apud loannem doyos. appellaiur, atque (quum -lelus walceretur) oopF factum elle dicitur, ex, ipfa Dai.operentis’natura. pro- diit (el. $.. 92. nota c.) ita [ubiecrym indiuiduum, quod

cerevn- ayıov appollatur, et, teſto fcriprura lacra, cognitio-

nem veritatis Uluinse er quaeuis bona er fancta in animis ho- minum elicit,; ex. ipfa natura Dei intelligentis (conlcientia

lui, ipfius perteculiima prodiit. Huie nexuj illuſtran-

do, quo -fignificatio phrafeos zvevaa ‚ayıon, ‚qua ad. ipfam

vim fiue natyram Dei refertur, ei Ägnificatiogi, qua Sub-

jectum indiuidunm (a. [ubiecto Dei difinguendum) innuit, , co-

ee ‚locus petilimum inferuit ı ad Corinthh.:c..2, v. - 10, Pe . ce 22

re re Te

e) MHvsewuarı 'ayıw et fcientiam diuinam , humanam'omnen ſu- Prrantem, quae interdum ab ipfo Deo [uppeditata Be et .. dücacham porlatäflimam vindicari, loca docmt Inter: u 3, 6 ve I. c. 15, v. 26. 1 ad Corini sis v.

611. ad Philipps c. a2. v. 15. ad Epheſſe c. 3, v. 19.74 ad

, Thefall...c. 2, V. 15. Peotrà c,', v. 30, KL: 2 Pr & 1,

*

I)

n i x v. 2 j - " PR . D

+‘

\ * . v. 21. Nolmm.'rero argumeatum huius sei ex verbis Pauli ad „.. Romms.:c. 8, v. Ir. ducere, ee DAith ov. e. 28,079. ad Rontm. 9, vu ni 7.0

“g) Malıh. c. 38, v. ı9. 2. ad Corr. c. 18, v. 13. ı ad Corr. 12,

. vr. 4-6. Quanquam effata’2 ad Cdrr. c. 3, v. 17. 2 ad Corr. 6,

v. 19. coll. 5, 16. fq. 2’ ad Corr. c.6, 1.16. Acc 5.v.1-6. _ ' argumentis certis,” quibüs‘ doceatuf, ipfum nomen .Itds ad - Spiritum S. translatum eſſo, non inleruiunt ‚‚persrant enim vor

tes: eos ei nrsilla ayıdvy Ppropterea inter

ı et | a DEE Z

c. 1, v. 32. Tr 19, 7226... Appgllauır stiam zuge vop

. —X Sr” u Fe r . 3) Chr: partim. effara'ı ex.eir._Jo. nota €, 'Imdate,’ partim loca, u. qua6 Spiritum .f, vha:cum-Chrifto commemörant (nota Kl par- - nm ep ad Romm.'cı 8, vg. ad Oglatas c. 4, ve 6, ad Phi». » on Upp. c. 1, vs 20. Potrie. 1, V. 11. Di x "N De vſu er notione biblica vooabuloruma mweuue, . wrevie yon, myeupa Depv Chr Dürr comment, ſuper voco mın,

mulloties er multifarie in verufliffimis literarum monumentis ob-

vie, Gottingse, 1776. 4. , Georgi diflert. theol. de: vario

vin vocis rserua in N. T: —— 4 Reufs

7. odiflef Se vario. vſu a i m 1: Tub. :,,13770%, % .Aoppe excurlus V. editios ul a alatap a0- . . -: ’dims’ (N. T. perpei. adhot. Mafr voi: VI. ed. .n : rem. Tyehfen Gau. 1790. 8.5. Schleunsner dill.devro "0. ‚cab. wräuue in libra N, T. vario vis, Gott. 1791. 4. Gi Eꝶ genealogifche Einrwickelung‘ aller Bedetitungen des Wortes Geil. in den Geuhdiprachen der Söhrifisn des.alten und! neuen „Bundes, Dortmupd, 1795. : Penzenkuffer neue Be träge‘ zur Erklärung der ichtgften' bibliichen Stellen, in wel , ı chen das Wort woerwu eyar varkopems, . Nürnberg, 1796: 8 - Dresde progr. de nouone Spiritus $. in. cedice hebrais Vitceb. 1797. 4. : SEhmidı Bibliochek für Kritik und Exegefa 3: des: N. V. 2, B. 2.8. Krider„Erlizfcheo dillen. exe. getica de Spiritu Sancto, Erancof, apnd_Viedr. 1819. 4 79. . Beanleh ed 'exegetilch -thenlogifche Forfchungen, 3. B. ic" .: Se Zünch, 1830,.8: $. 136. folgge: Huc- etiam periiuent, ui_de poteflate. horum vocabulorum .. ratione fingu oran N. * ſeriptorum effatorumque habita diflferaefunt: Grtesback. «+ ‚progr- L IL de: vera notione vac. zrurnai in .cap. B. epiltalae ad Romm. Senae, 1776. 77. % Heinrichs exeurlus IV. editioni Actarum“ App. additus (N. T. graece perpetua adnot. älluſtr. ediß.Köpp. Vol. HI. partic. II. Go. 18012. 8). Jo. . Schulthejs de cliarismatibus, [piritus fancıi, -pars, prima (de " viret natura, ratiode’er wüilitare dotis linguarum etc.) Lipf. 3818. B. Ch. Dıpia.$. g. nota c. pr ih Quod vero dootsi-

t

m.

mn nn er on

A - 7 ! I N

/ \

"nam de perlonalitate et natura diuura ſpiritus S. attinet,» cfr. Lampe dillert. 1— VIl. de Spirnu ſancio, Brem. 928. a9.

4 Stein difler. deitatem Spiritus [. vindicans,: Erlangne,

.. 2744. 4, 9. Michaelis Dill. de Spiritus. [. vera Deitate,, Hal. '1752. 4. Heilmalnn progr. Jolephi Halleti contra diuinita-

. tem Spiritus fancti molimina .refusantyr, , Gott. 1760, 4. in “: elusdem .opulcg. Vol. U. Alber kurze Vorltellung eines "/, wahren Beweisgrundes von der ‚Gosiheit, dey heiligen Geiftes, A 41765. 8. Zikler. diller. de.diumitate, Spi-

/ , zitgs I. lenae, 1768, 4. F. Rah kopf 'Pfogr. afgimenta- per- .. fonalitatis-S iritus [. clariſſima et certlima , Hehnl, 1777. 4.

Krüger dilert. (praelide Sam/er), quae deferıbi perfonam Hal, 1776, 4. G. Körner progr. ° vindicamt diuiniias Spiriius ſ. Ti "19179. 4. «\Clar 117 e diſſert. .exegetico- theoöl. de Spiritu 3. pars I. Ulırai. 1791. 8. Ab antiguiori 'dpctrinae formula discedunt? Des’ Cotes der heilige Geilt, oder das gute Princip nach neuteftäräehilichen | -' Begriffen ; Prankfurt, 1797. Herder vom Parakler’, in F I. chrißlichen Schriften, %* Sammlong ;' 2. Abhandlung. Desfelbe von .‚Geille des Chrilleutkusds, ‚Leipzig, ' 1708. .8. Beyer Poläphatus der, fiagere u. l,w. 2. Helt, Leipzig, 1799. 8. Rink. cowiment. ıheol. de.nneruarı aysu,; Re- giom. ı8oo. 4. Koıitik -und Eiklärung .des::3. Astikely, des chrifllichen Glaubens , oder did ‚Lehre vom heil. Geiſte aus Zeibegriffen, ZUBE, 1804, 8... Guild. Sta’ck excurfus U,

"in eius paraphtali et comment, in ev. lo. c.'15 17. ‘lenae, ® = = . .. di. J | * Pe 5 .

1814. 8, De —— | Be RE .. Libri faeri: noni foederis: faspiflime ‘et Deum *), ‚et ®) Spiritam ' Aiyinum, Tancfum), sdfirmant \effi- ‚oore, vt homines: dockrinamr ıdiuinan. amplectentur, animum ferio 'immpienf, . confianliä fümiga . &uängelio et fidem :habere ot obfequium' praefkere 'pergant, "reli- . ‚gionis virtulisque ihcrenienta capiant laeliliunä.!.. .Hace . afücaeia Dei Spiritusue diuini in librie N. F. omrmme ita ‚deferibitur, vᷣt pateat, earg diltingüi. quidem ꝰ) ab effica- oio, quam ipſa dortrina diumaad animosbominum: eogni- trtiono at perſuaſionq fälutari inbuendos, ehendandogettran- qquitlandos habeat, attamen femper una cum doesrina di- . wine‘), ad veram hominum falutem ſpectanie pragtlica- ri; faepiusque dieitur Deus per Spiritum ſ. ) fine atism por. doctrinam) ig animis hominum, operari.....- (Abfit vero, vt ex his temere colligamıus, - Homines, ad quo- ‚rum notitiam doctrina Chriſtiana ‚non peruenérit, nun- quam experiyi pelle auxilium Dei beneficum , (quo fa-

>

‚Spiritum‘ f, . recte

= .

® # f}

, 3 v + x = vn nr zw .0m —* —n u r v 3 N \ %

eo Mr or R a —J —F A A; > [) i lutı, änımordm confulalur. Audimus quippe feriptn- 3 I ee ee TE S a re ER *44 ram ſatrâm ämorem ſunimum, ‚quo Deus. homines o- nes eompleetatur, ; perfpicyitäte (amma. celebrantemn. Cir:$.55.:5. 115. Praetereä -literae facra& N. F. do- . cent, hominem, Ai voluerit,, huic.eflicaciae Dei Spiritus- veo ſaneti reſiſteres) polle, ſuaque culpa iaeturam ſa- cere falutis. Solemins ad notionem huitis auxHi'ditini * i SR: F El td © Siguificandam formulam. transferre; grasie.disinag in ; hhbris‘ NT. frequenter ohniam * et latius pätentem. Quae ‚Dei gratia quemadwodum praediontia variiai) ac- ; curalius deföribitar ‘in ſcholis theologieis, ita etiaum operaliores ) oommemoramus gratise,‘itemque vel qua- a. —RXR 2* in, : .a 4 j druplex,, 2. Spiritus fancti offiium,‘ vel fiiplieiter opus N Spiritus. [alutare, BE a BB a) "Numini? Diuieo debpent Chrifliani a) cognitiondm voran. de- - eirinde tWangelicne, Aaimgue eofitendi coufllium,: Io. ev. c. | 6, dee e. 436, V. 14. ı ad Corinchh; c. Ns vu ab, 2 ad. Corintkh e. 4 v. 6. ad Eypeſſ. tteıy ww. ſſ. ad Piltep oo , vrduor (Eh 95 :432. "'..9' anlfi. immutarionem |'doctinae enasgelicae "eonlentandam, ı 2 ‚ad Phillpp: C. 2, Vo 33, Bbal ce 2, v, 6 mad Fimoth.. a 2, v. Nh. ad Habrroie, 15, v.x21...,7) tonflnnsiehh ‚aqua, '. euangelio fidem ot öblequium' präeftant , et Feligionis' virtutis- Bo 5 * "que inerementa, ad Romm. c. 15, v, 9,1 dd Corinshli. © 1, F. Be 3, v. 6. 280 Coriiehh.-e. 1; wientad,Ephaff. c. | 30m *16. ad’ Philtpp. ir, v9. 1: ad7 Theffalons. c. tab, in 2b. 2 ad Theffalonn: e. >, Mi376” ur 9, ih, ° BU Erna en,

24 % fra £

*

.. b) Spiritui ſancto auctori «trihgunt libri ſacri immusgjiongm fa- :. Jubernnam hominis . dogtrinam duäugelicam , sr Ri, "Je, ev. © 5, v. d.tep. ad Tüum c.5,v. 4 fl. 1 al Co- rintch. e. 6, v. 21. (fr. Griesbach progr. de [piritu Dei,’ quo ablari, (ancrikirati, 'et iuſtificati dieumurGöriochüü, Te- n : nae, 1784. 4) conflantiani fidei er virautis mul Apnkeffi-c. 5, m 36: I ad Tenoch e. I, 14. ad Romnsı; 8 vorg. M. j ' Tal Corinäh: c 6, v. 19. e. 12, vi 5. virımees: Chrifligadrum

. ſingulas, ad Galatas:c. Yv. 2 Mi 1 Pewitc. WW 22. i "A, V. 14. animigue ' fenfus motusque- nobiloree , ep. ad Romm. c. 8, v. 26. ad Epäelf. c. 5, v. 18. ſq. er x To. er. c. 6, v. MM. Icolt. v. 66. 45.7 Adna üb, iv.ıah. n ad Romm. & 15. v: 18. "ad Ephefl c. 5, v. 16, 2 adı Pray- 0 falorn. c. 2, v. 18. '2 —— —— c. 2, W 25. aletri p Ca 2, v. 22. ö > F | , ar J r q) Id quod comparatig dacer, acgurata Jocorum ‚nota c“ lapgäte- 7 nn De

——

4 [2

28a —.

Ka Er Zu u

9 Mauhr:c 25, v. 5). .Marei c, 16" v. 16. -Lutae'c. 16, v

E. 4, v. 3%. 2 ad Thefja B. c. 4v. "0°

c}, v. 8. ad Hebraeos c. 3, Ve una

29. fg. Io. 0. 12, v. AB. [q. Acıt, eu 7, 7.51. fg,.ad Ephaf. a

>) Xeomw partim .de fauore et ratia Dei‘ vfaspatur' ($: 55 Rosa . -b.).partim de documents et elfectis hyius gratiae, iis mazigne,

quae ad doctrinam enangelicam hominibus fuppediiätam erus-

": que beneficha pestinent, v. c. Jo.iev. &. ı, V. a7. ad Romm.

wc, v 14. ad Tirum c. 2, 8. 21. ‚Neque negari

ww.

orefl, hanc vocem fubinde eam potillimum efficacam Ggni- care, ' qu& Dew: homines ad cognitionem ‚verltatis dinisae ucat, vemendet, im virmte, copfirmet; :; Sch , 18,

; 37. 2 ad Corinthh. c. ı, v. 12. ı Petri c. &, v. 10. ad He-

draoos 0. 15,1. 9“ Chr. Sehlofsflein comment. de vo- cab. zuge in N. T, läepe Qrsurrente, Altorf. 1783. 4. Juft, Scholten (prael. Heringa') Ipecımen hormeneut. de di- vorlis fignificauonibus vocis yagıs in N. T. Ultrai. ı805.-8,

3) Gratia Doi a). falutaris didinin, quetenus .dmnino ‘ex - ia

elucefcit,. quae lelus, Deo, volesie, ſalutis generis humanı reflituendee at promonendae. .gaufa fecit. arque inflituit, ep.

ad. Team c. 2, v. ı1. 8) et affectiua i. q.. yolugtas Dei,

I”.

-

hominihus amnibus bene cupiens, _et effectiua,. i. q. ipfa Dei efficacia, "qua kominee reddit felices, .'y) et forenfis, i. e. actus Dei, quem inflificationem dicimus- ($.

0-

" applisasria,. L effecıriz, I. medicinalis, qua curat, vi

mines‘ ope ‚Spiritus dinini ſalutis per Chrilium paratae vero reddaygtur. participes per ſidem animique emendationem, Ce-

: terüm gyatia, diuina recie dieitus eniuerfalis (vbi de ea cogi-

tamus efilcacia Dei, qua &luti hominum omnium praehdis diuerfillimis confulu) [ed.parsialie, quatenus ea falus, quas homivibus .per Ie/um Chriftum parata ell, non ammnıbus omnino, qui in hac terra verfati fan, et etiamnum verlan- tur, innotuit. COfr. Pfaff de eo, quod genuinum, er

roneum, et [uperfluum eſt in.variis’gratiae diuiſionibus, Tub.

1744: 4. ö

)) Operatiönes gratiae ſenſu. dicyntur latiori 5 quaecungue eo

pertinmt, vt bomo falutem vera einsque comparandae con«

i ditiones cognolcat, accipiat, ſernet; ſeuſu angufliord_effecta

Enguls, :quae ‚Deus per. Spirsitum atque doctrinam "fingulari ** in —— producit, eos doctrinae a

blLeas cmmeiliet, emender, credenteaque et emendatps con-

Teruet. J

w) Diflinguunt quippe a) oflicium elenchuicum L, epanorthöil- cum, quo: Spiritus’ 8. homines vitioſitatis [uze (6

....Jods.Io. eu c. 16. vw &2' ad Timorh, c. 3, v. 16

?

di- . dafcalicum [. didacıteum, quo homines de ſpe ee ‚veniae conlequendas eiusque modo et conditionihus edocet, do. ev, c. 16, v. 15— 15. c. 14, v. 26. y) paedeuticum, quo

- ' - N E

. 2

excitat, . ad Ran

. - ad j \ . Fr 14, 2 —* Tumbıh. c . 16. 9 ————

‚hominen emendatos mahb SE ; fpo ialiomatis fanurae &it gt, ad, Homm. a8, v. 36.: 36...

ah " Hiheria. docet,. hune looum veriis u Theojagoramı.

ei,alfercatignibus anſam prachuiſſe. Exiob

rum quigem quatnpy,.Jaecnlgrum poft-Q.:N- doælores Chrißigni„ de libertate; roluntotis humahed ‚onngnem dubitantes, ‚eifi effienciam. falntarem Dei, Spieitungun _

cendam ‚aguoscebant, ‚ompes tamen copeedebant, „hög minem, hac in re fuis, ipfins viribag, aligquid- gfficera poßle ‚ac, debere ı), Exkitit.autem, Saeculo , V. eontro» verlig: acris Pelagii. et duguflini, iis -goniunclifima, quas vierque ‘de Batu hominis, docunit.naturali: (8. 86.). Pelagius quippe,, voeahulum: Sratia Deiy! eg.lenlu ado

‚hibens ;, qui, notiones plurseg.easque valde.dinerfas com

plectitus,.},.haec-placita propofuit: 3); Hominibus om« nibus, a. "Deo ‚creatore . arhitrium ‚liberum, dpigan ft 7); quo fit, ‚vi virtutem appetero ef 'sxercere poffigt (gratäta oreans). 2) Quanquam ‚Jeceri non poteſt, hominem, '

vt recte facipt, ‚fingulari ‚Dei..auxilio .carere 'non.polle,.

extrö omnem tamen: dubitglionem pohtum efl;,.. eorum

hominup, quibus dostrius. religionis. reuglata ‚atgun

exemplum lefu Chrifi innotuerjt, virtutis Budiam pen |

‚haucge‘ Dei gratiam illuminanem magaspere adiuuari atque promoueri N). 3), Eodem caublie ‚Deu. lis Chris _

ſtianis, qui vires fuas ‚naturalea AreAuo adhihent, . non ad fingulos quidem actus, faepenumero tamen duxi- lium [upernaturale contingere’iubet, cuius effectus hio off, vt mens humana illiaminelur, ideogue, per hano Maminationem, animus hominis totus alacritate prae«

aipua ad virtutem feratur exercendam %..4) Haec

vero Dei gratia illuminaus atqne cooperans non. poteſt irreiftibilis praedicari). Auguſtinus vero, geum om⸗ nino negaret, nataram humanam inde a lapſu Adami

. a ——— br —F S

\ diuipi, . ‚elusque neceffitatem . ad veram; Exn⸗

yo.

»

x «

Rn " * = N J

eos quoqus homineb. gmitoe baec- Dei..gratia ‚eieitigeris, nen omnine expertes esse peccan. De oorrept. ei gratia -

"De lpir. et ht. c. > 38. Placi lacita Auguflini, 'ejusque ſec

torum, quas in, auctgritate. publica en lancita Praosertim i in 'conciljo Chrihag, a. 616.

Chr. Prefpert et Aıtarıı epiftolae ad Auguflikum. Cafian. ol. zul, ce + d J Fanf. Reg. ds gratie ot ee. 2

Er v. c. quasi aueh, 13. —— 2 de Eh.arhb. p. 117. . . ER Er —* OI. 3. de —* ig: Thomas einer summa,

„3 qudlsstio‘ 1% er I; 2 s Pi 168,

it fr *

Aurtores librorum noftrorum Symbolicorgen; prae- fertin Fornulae Concordiae, velligia "Auguftimi pre- nehtes, sam de peccato. originis dortrinem,.amplexi, quam fapra $. 86. exhibuimus, de gratia dicina eiusque necvfütateet.elficaria.baec ducherunt: ;) Quanguam ho- mo ärbitrio" lihero gandet in cehus chatlibäs, et ration! ſabiecti ita-vi virtulem, quag eiuilis dicitur (externgm), fois viribus efficere valtat; uatera tamen minimie äptus ‚elt ad rei dihinas eögrosgendas, veramdug vireutem efli- - ciendamı , quae-ex. aruype Dei oritur, fed.eR potius appe- tt, quae ‚Dieo dif pliceht, voluntati diuinae tefiffit; ne- que ad snimurs guipertendum ipfe conferre aliguid. pot- eft. 2) Per dratiam vero diuinam ad moliora proban- da conuerüi, et, pofl ednuerfionem, ‚Yna cum gratia/diuina : (non. —— quidem naturglibus,. fa per novas vires, a Spiritu diuino fuppeditatas) in animö fan. perfieiendo daherare, et lege’diuins deleetari (coaperari) poteſt. 3) Ratio huius operationis gratiae diuinae haee eſt, vt Deus ‚pır Spirilum ſanctum eiusmodi immutationem i in intelle- elu et voluntate hominis- efficiat,' quae kominern aptum reddatet idoneum ad gratiam, qnae ei 'ohlata fuerit, accipiendage-animumgue emendandum. 4) Vtitur au- tem hace efficacia gretiae diuinae (de cuins praesentia et modo homini non semper ex fuo ipfius ſenſu iadicare eei) vbique verbo ‚diuino et facramentis, tangaam

x

= a u

ne =

wa aa ua 0 en

wm rei va = w—H wre *

EG

praesidije, qnorum ope · homines ooiniertaritur.\et emens

dentur, Nquidem Spiritus ſ. auimum homiuis aperit, vt ad verbum Dei attendat, doctrinam inteſligut eique

‚fidem praebest. 5) Fieri omaing poteſt, vt homo huie operationi · gratiae pertinaciter refilat, vel etiam, si per

Spiritum dit. emendari ooeperit, rurfus ad: iupielatem deficiat.- (Gratia eft refifiibllis,' quanguam non omniad euitabilis):”). Poften tamen, redentiori potifimum asus,

_ plares in’ecclefia 'noflra exfitterant, qui vel- calculum ‚adderent 'doetrinae Pelagii, : vel propius certe adı cam : accederent ®). Soriptura quippe facra praeeunte, et ipfa conftientia' noftra morali'teltante profiteri omnine

debemus ($. 85.6. 87. nota c.) 'waturae homiyis, oth cum inbeeillitate-natius et ‚prucliuitste ad. peetandum conflietari deheat, ineſſo tarnen- facultatem quasrdam le- gem diuinam agnoscendi et;prbbandi °), hominemque iis viribus, quibus natura :nollra diuinitus infiructa fyerit, ad emendationem faam alquid conferrs polle ?), vfamque harum virium facere: debere.. : Proinde aucto-

res 'Formulse Concordiae, maßnopere quiders' laudandi .

propter ideam püram ac ſublimem virtutis vere Chri-

flionae,; quam animo tenuerunt; de natura humana,

omuino phrafes quasdam’'iufto Uufores *) vfurparaut.

Sed üi- Theologi-profectö a veritate Chriftiasa äberrast, qui vires hominis naturales ad. virtutem veram: eflicien- dam prarfus fuflicere exifimant. . Effata enim librprum

‘N. F. maxime perfpicna declarant (quod quidem vita hominum accurate obferuanda, animisyue noliris abs-

que:onini. partium ſtudio explorandis magin magisqua illuftratur), homint eam ine/]e inbecillitatem et procliui=

‚taten ad peccandum, vt nemo fuis ipfius viribus, fine,

auxilio gratiae diuinae, ad virtüten Deo probatam,

vere Chriflianam, peruenire pofft '. Neque argumen-

tis- fuffiejentihus vfi funt, qui noftra setate perluafionem inpögnarunt, /eripturae [acraeprorfüs accommodatam,

($ »46.) de einsmodi auxilio gratiae diuinae (Spiritus -

+

on

Pi 4

ſ.) bemisikum Foppeditoto., „quad. ab ipdoprias diuine ‚aliisque praehdiis infliuntionis et emendatinnig hominum,

u 286

diliingnenduth ſu. . Negue enim ylla apparet qaufa ido-

nea.hegaugli; ‚Deus Nane . eflicacig m ſingularom (cuius ratiorem internam homini ſion amplius inueſgare liceat)

Jr aniına noſiro exſerere ppſſe 5), nHeque vnquam pro-

beurmunt, virtutem vers Obriſtianam ſolis praelidiis, ges; asturälia. dicere ‚lolemus, absque "auxilio-gratiae diesaae Singulari, eflici (immo, quo acgurakiys iobecillie taten; humevam copleimplamur, eo magis optandum eife »intelligigus , vt illud- anxilum tobi ſuccur- . Yat)j;.negup vereudum.ell, ng forte haeo docirina vim noxiam, habdat ad- mylicifimun. quendam nulrien- dum, ‚Audiumue aniwi penlieiendi infriugendum. Mi- ‚nime enim de eiusmedi. adiumentg Spiritus S. cogita- mus, quod: lihertalem hymanam einsque: sum, tollat, inpediat, inutilem veddat; «uneedimusgue ,, non .polle eriterim; carta propbni „.yyuormm ope. effeeta illius auxilii fingularis-abiis difjoguunigg, quae aliorum preeßdiorung boweficis: in · animu nolirg exeitgta/el immuzaka fuerint?), Eeterum:bae, qusellienes, ah Augulliai iade.tempore, oppertunjtätem praebuerunt Jilferimigi maturaę atque gratias)), ilemque Sralias’);ppaewenientis: (praecurven- ti); operankis, coopexontis, ‚accuratius’cepflituendo”), a) Ex Iibrie [ymbolicis "che. Conf. Augu t. artie. 18. p. 14. fq. artic.!5oPp. 18: ed, -Recherib; Apolögia Conf! Aug. artic. T

p⸗c. 8. 9. 86. 92. 1324. artic. 18. 219. VCateckiamus

‚minor artic.5. p. 371. fq. Catech, ınalor ärtic. 3. ps 496. fq. 805.: -Artieuli Smalöbldd. P. 311, Arie. 1.:.9.:517. fg. For. miu/a, Cang. declar. fol, axic., 1,"p- ‚643. ‚653. anıic; =. p. 654

. 682. artie. 4 p. 700, artic, 6, p. 720. artic. ıi p. 805. Sog. 815. fq: 818. Form, C: xnit. ale.” 1. p. 976%. arlic. 2. 9.578. IL. 'ariic- 14. 619. Quad..io ‚Formula Conc. dar (ol.

p- 668. legitur inde a verbis: Quare'male docetur etc. minl- me repugriat loco pr 6712 Wec Dei verbum homo. etc. coll. 802. 808, Fieri viiqne paell, vt homo nondum .renatus, erfi veıbo Dei hondum fidem habeat, neque' cögnitionenm verbi divirti' propter Infam:. eius' praeflantiam dofiderdo: tamen,. vel. auctoritate, quadanı aliorum hominum, vel ahıis caufis. externis

ad coetum quendam . eoclefiallicum adeyndum’ locumue_feri-

plurae Tacrae legendulm.ifpellatur.. (Intelligere) wigque : patafl,

| ; Ze

* Pi

s

- !

x

u 387 tanquam natura ratiomalıs, ee and vi verbuni diuinum ‚certe audiasur, et: cului ‚Dei ‚publiop . aucioriias quaedamrihuatur,) Quodli eiusmodi oppartunitatam et admoni- tionem extrinlecus &i ohlatam- pertinzciter EPPECHL, et ne peri- eulum quidem facere vult, doctrinam Chriltianam cognofcendi, eiusque vim experiupdi, Zpfius hominis culpa accidit, vt nul- Yam leltiar "Spiritus didmı efficacianı falutarem, quae animum 'erus ’curmertere poſſit. Sin verbum diuinum audire et legere coeperit, ab hoc inde tenıpore fides vera et amor verbi dimini “in Adfimo eius excitari' potell, non per ipläs'guidem homiyis vires 'natweles, ſed 'beneficio Spiritus diuim: cuits eflicecia ‚falutaris nifi accederer, non -Crederet verho 'divino', led. hanc

doetrinam pro nugisı et: fabulis haberet (hie eft fenlus loci

}

Form, Cone. declar. [ol. p. 657. ‚Primo effi humana ratio ete.), —- Xeque is, quae-in Form. Conc.'dech fol: p. 673. hac In parte etc” er .p. 676. wbi per Spiritum fancium etei- itemque Epit. p- 619. ar damnationis inpierum etc, leguntur, Fepıgnantiam ineſſe dixerim. Dotent quippe aucto-

res huius libri ſymbolici, per Deum, Spiritumue diuiuum, vna

eum verbo Dei operantem,. omnia fieri, quibas komines ſin- æult indigeant, vt, quamuis pecchto originis laborent, ta- men ad:Deum conuerti, verbo Det fidem' habere, atque in ſtatu emendaıo perfeuerare point, ideogne, fi refipilcere tamen nolaeriut, verbo Dei audite ‘et cognito, iteramue ad in- pistatem defecerint, ipſos elle accufandos. Ecelelia Romano-

Carholioa auctoritate concili Tridentini. placita Semipelagiano-’

‚rum probauit, Fuerunt tamen controuerßae variae. inprımis per Domipicum Bannofium exciatae, qui praedeltinationem diuinam defendebat phylicam, cui actiones-honinum liberae originem ‚debeant, er Ludouicum Molinami lelunam , qui docebat, auxilium gratiae diuinae homini propterea contingere, quod Deus. futurum hominis allenlum liberum praeuiderit:

b) ‚Ipfo tempore emendaiionia facrorum plures contettderant a älanchthone (in locis ilieologicis ed. II.. 1536.)

ominem polle cum gratia Dei cooperari (buvegysın: ad conuer- fionem ſuam perficiendam, et conleruandam. Cui- Synereifla« rum dogmati Formula Conc, \deelar. lol. artic. 2. p. 677. le - oppofuit, Cfr. p. 658. 663. Epic, aftic. 1. p. 576. Diverlos tramites ingreffi ſunt plures recentiorum T'heologorum, quorum alii doetrinam fymbolicam mitigarunt, alii prorlus inprobarunt, notionem gratiae diuinae latiorem fequuti. TE

Romm. ©. 7, v. 7— 29 coll. c. B. in.

.od Ex locis 8.87. nota c. laudatis _cir. pouſſimum tſt ad,

d) Cfr. Mauh. ev. c. 22, v. 3. « 6, v. 22. iq: c. 42, vw. 55.

Actt.'c: 10, v. 39. ad Romm. ce. 1, v. 19. 20.0.2, v. 14. ſq. Satpenumero bomines: in [criptura facra admonentur et exci-

taniur, vt animum corrigant, v. c. Matth. c. 3, v. 2. Acht! c.

av. 38. © 8, v..22..ad Zrhef). e. 2, v.17. c. 3.9. 16. 1 Ioh. e. 4, v. 1. ı Petri c. 2, U. 12. ta autem vul- go laudata: Io ev. e. B, v. 3. IM. e. 6, v4 c. 8. . 32. c 15, v. 5. ad Romanos c. B. v. 7. 1 ad Corinthh. ‘cz, v. 14.

a2, v. 3. 2 ad Cor. 3, v. 5. ad Fphfc. 2, v. i. M. al

"Philipp. e. 2, v. .‚ıö, mon: prabaut, quad. probari- inde volue-

7 2 %

. b) Dosirina. de gratia recie intellecta- (biblica): mirum quantum

+

,

-. Natur.und Gnade, Frapkfuit am: Maya 1687, ı2, nen heraus

20 ,

« a

. i) Sub natareæ vel Ratus hominis intelligitur nondum per Spiri-

: cam propterea /upernaturales appellanuur , quod illud grerise

; D Grasia dienur praeueniens (praecurrens, Praeparen ,. incipi-

1) D . d

EN

> + Jumtate et ſtudio hominis renati ſtatum animi: conuerfi et reno-

4

. Leifching Abhandlung von den natürlichen Kräften des Men-

t

Studium. eximie, adjuuandum. ad, Romm..c. ‚8 v. 23. 2 ad Co-

primòsque excitat motus ſalutares; operanz,. quae tvonuerlio-

. ‚entis dieuntur actus Spiritus ſ. peedagngici. —— ) Libri et commentationes, quae ad doctrinam de gratia diuina

VUnvermõgen des freien Willens zur höhern Sittlichkeir, in

288 N sat, hotminem viribus naturalibus, guarım ope ad etsendatio- nem [ihm liquid conferte pellir, prorſus deftiwi. -De-loeo ad : Romm. 0: 9,7. @. ad’ 6. 87. notam c, vidimus 0: '

e) Iufto dhrior v. c. locus et Form. Conc. dedar. fol. p: 673.

homo hac-in parte niulto deteriör'ell lapide aut truho. D Haec fententia omnino prodit ex pluribus eorum eflatorum, quae nota d. commemorauimus, pecte intallectis. Gk, S. 89. 87. g Chr. $ 11. j

valeı sd animum hominis correbarandum verumque virtutis

. rinıhh. o 14V. 205.0 ad Kphel]. c. 1,7. 130. [a c-

4. v. 30... . wm ſ. canyerli, vel satio, qua vires hominis, nandum copuerfi fefe ‘habenı ad iplam conuerlionem eflisiendam. Ope- rationæs autem Ipiritus diumi fecundum. doesmmam ‚ecelefiafli-

. diuinae auxilium (praseunte Icriptura lacra) at abe, . quae homo - wixibus, propriis eflicit, et ah externis iisque - valgasibug, emen- dauonis praehdiia difiinguendum eftl, Maluermt amen. plures renentiorum Theologorum praedicatum: fupernaturalas 90 tan- tum zeferri, quod gratia diuina per docirinam. religidnis. rene-

Jasam in aniıma humano.operetur, .

. ens, pullens; tanhens), quae inpedimenta conusrfionis remouet, sem ipfam efhieit et abloluit; ’cooperams, quäe.-vna cum. vo-

vati ſeruat. Form. Conc; epit. ertic. a, p: 550, 581, [q. declar. fol. ariic. 2. p. 673. ſq. Operationeg gratiae dinimse peaeueni-

- iluftsandam pertinent: 2, De ratinne, qua vires bominis natu- rales ſe hahaanı ad conuerfionem cfr, Schubert doctrina de libero

arbıtrio aduerfus Pelagianos, Helmfiad. 1752. Butiftedt Ichrik- .. und veraunftmälsige Abhandlung von der Freiheit des menich« liehen . Willens iii der Bekehrung, Wolfenbüttel, 1752. &,

Ichen in Ablicht der Religion und ‘Tugend, Langenlalsa 1769. &. Töllner tlieologilche Unterfuchungen 2B. ı. St.. Keiner differt. 1: Il: im qua Augultini libri tres de. libero .arb. tra- etantur, lenae, 1796. 8, Paffen, difp. an homini’ Absque fuo Rudie - <onverlionis eomtingat gratia “Dei. -Upl. 1798. % : Kraffı dl. .theol. de feruo et libero arbitrio ie dootrina Chri- ftiana, de gratia et operatiomibus gratiae accuratins definiendo, ı Norimb. 4818. 8, E£. Sartorius die Lutherilche Lehre vom

Briefen, - Götingen,- ı821. 8. Praeterea huc pertinent nlures „ex .4js. auctqnbus, qui ad $. 87. nota e. laudau furl, 2) De operationtbus. gratiae diuinae: Io. Schmid de tractu patrie ad: filuum falutari - Argentor. 1653. 4. recus. 1685. Spener

R 2 1

|

⁊.

a 4 pegeben von: Dririms,: Bea; Y 958. Wötehr dllert. de 3°. peire trahente sd Uhriftam, 'Gedani, 1720. % Wernsdorf - x differn., wwes: de gratia. lpiritus I: docenmy,. in" eius difpusett. In: agsed, ‚Volikilp: wuih Keen diſt doctrina (ymBolıta de

operationibus gratiae ordinatiis Gottingae, 1766..4. C. Tist- J ann if, EA opere Ipiritus ſ. falutari, eusdemque du. de

inhbabitatione Ipiritus f. in eilıs opuſculis ıheall. Lipſ. 2803. &, "u den :Bamar: coienfent. ıheol. qua alleripur. operatigjes Dei jin.animis hominum gratiölas elle mirarula, Gott, 1784, , ——, formule: ‘F! Sp D re: „..sdnuken, über. den ‚Werk‘ dan, ‚Leipzig. 1761. 5. ‚Auflage, 1784, . &eiler progr. quätenus "8%. '!bonı Motus ee vi aller Eule uniri "ig naturae mol i[egeai.. t,, Exh 178.4. (Anos wider Ho Var aus Leipzig Ed Brankfart, 1777. 3 ip Stick , 1778. 'Sunckhreim von.den -Uebernatürlichen i „7; den: Gnederiwirkungen.,“ Rrlangee, 1779... di Eberhard ‚neue, Apologie des Socrates, ı. B., Frankfurt und Leipzig, 9.187: 8.119: f. Conwa Spaldinginm plures libri edili "u „BBi,;praelerig: MWolseredorf: iche lnterre« ungen, über die Wirkungen der. made: Th. Gräts und -oluggalie, 1767-694. Auflage ; 4 Th. Hals, 277% Schleef ‚a1, Aelankep über den Warih der imGhriſtenu⸗ ‚- Bürzow, 1770. 8. Ebend Beurthei ung der Ci rkden Me ider: ar —— Butadvr, 1771. Abeneæſſ. ſarnere Beufthej g. L m. -lazow,, 1772. .8 ae zu den se chaftlic ——— über die 9. "Wirkufgen in der

edanken über

inade, Schtretih, 17h, 8, - Eufebius

I J

u Fi e über die Wirkungen der Gna H ale 1777. 8. »Conua | rum : :r den F

ſupra laudatum anonymi: wider anatismus w. I. we "iuKberhardi Apologiam : Socratis er FuhdAheimii hbrum- ‚Jeud. doctrina. de eperationibns, gratiae —— defen- ditur a Storrlo:-comment, * . de Ipiritus f. in mentibus naftris eBioientiä,\Tirb, 1777) 4. ei !3; 1988) & comment. de fpigıus I, in mentibus noliris effieientia momento ſuo pondera«

1a, ed. » Tüb. 1788. 4. vernachle: Siorr ARE Det .

„ie Gnadenwirkungen, Tüb. 1779 2. Aufl. 1800. 8. 3) A ‚hiftöriam, horom ' Hogmatum cf. Aülfemarn dilput. de,

. auziliis gratiae, quae vocant, Francof, 1705. 4 Pritiusdill _ - "de pelagianismo orıhodoxae ectlefiae a Reformatis inique in». -

pügnato, ed. 4. Jenae, 1725. 4. Franc Buddeus' com- ment: hiftorico-theol. de pelagianismo in ‚ecalefia Aomana per bullam Anti-Quesnellianam a Clemente XI. promulgasam ‚trium- »..„hante, ed. neuillite, Jenae, ..2727. & , Aka/fes. hiltorja s. theol. dogmarum. er opioionym de diuina gratia, arbitrio libero, et pragdeltinatione, Suae.viguesumn enclaliae primis quinque fae- .. euls, we (ex fermiene ialice) redd Reiffenberg, cliuö ..propria. dillert...de dürina grasia atque auctoris opulcula omnia „. apolagetica conıra /hiflpriae kuius, inpugnatores buis . editioni . ‚&ccedunt, Fraucok 2756. forma man, 4. Hahn Abbandlung: „. Ephra&m .der . Syees, {ber die Willensfreiheit des .Menichen, meblt den Theonesd, derjenigen Kirchenlabrer feiner Zeit, wel- ... che hier befaudere Berk Denkfchriti der hiftorifch-thebl

; T y

Gelsilshaß en Liga,

tigung verdinnen ‚: in der zweiten _ 8 3 1%,

=

a4se

—** von Fri. li in Larde; a a 8. Ma ei- Sg ‚Recke Ottomar,: d drei-Belpri 7 Er IE sillens > und göttliche Gnade, ‚Berlin * 01. & 2” iggers „Verluch: einer ——— den A und

2 „Berlin, 2821. & . 16 9 RE oa 149. or ee es dogttiaticie et quaeflionibus modo periradtatie idea trinitatis biblica optime adnectitur. . Coguofpimus guippe‘ ı) ex tocis: ſeripturae lacrac'alibi explicatis,; 'na- ituram diuinam st, lefa..Chrifj BA filii Dei, et piritus fancti b), itemqus cohiungtionem , quae partim Itſum Chriſtum a&lyue Deum patrem °), ‚partim Tiritum diuis num atque Deumi“), partim Ieſum Chriftum et fpiri- - tum diuinum I, intergedit, praedicantibur,. 2)- ex ef» ' fatis quibusdam "} illas. tres, perfonas fimul commelno- ranlihus, primarjis dogixinae evangelicae. placitis Pgofe- eto perſualionem ineffe ſanelam, animo tranquillitate vera iobuendo:et ad, quaeuis bona et prasclara excitando | accommodatillinam,; de Deo Putre, Fiko; et 'JBiritn Jancto,' tribus ſubiebtis (perlouis) fi bi’ inuicem ralione plane ‚fingulari Conlunetis, Jalutern generfs humanf ve- ram et. aeiernam, communi opera potentilhme udiyyan- fibus, qüibus homo Chrifianus religiorie olftringitdr ®) (ita tamen, vi. notio vnitatis Dei ‚Arenue. daneatur). ——— 92. Ei 58. m: !$) Chr. $..148. | RE 24 en \

" 9) Cognotimus Dei Paris et’ e-Iefa Chile coniunctiänem uae de natura Chrifli diuina docentur,. parıim

partim ex iis, ..ex.ipfa formula: filius Dei, fermonibusque Chrilli Dal oan- , nem öbuiis ($, 92. $ 94.) d) Cr. . 165. ae ©

e) Cin 9.145. .. | ‘8 Ex- his poriſimum locis —** Chriltiana

infuper ea offata, quas docent, vnum afle: Deum, $. 45.'hora .) ıllas tres perfonae vnius einsdemque ‚eflentiae (naturad) elle * partieipes, Gfr. Mash. or. c. 28, v.-19 G3. 1 ad Comiiu kh. 0, 12, vu 4-6. 2 ad Corinehh.. c. 13; v. 19. Locus 1 Rarl E. ı, v. 2. minus 'apte huc refertun ‚Neque: 'ad'effainm 4 ep. To. c. 5, v. 7. prouscare offumwe, quum, argumentis '\eß ex- terais et internis [oadentibus, probabiliewe’ critica -[ummma. ad- firmemus, 'ea_verba,'quae neruum prohandi contineant';!ffuria : elle, ex glalfenyatibus et. —— verborum, ſe⸗

—E orianda. Re

SE ae ag Se a N, F RR ERIK '0\ De locis antiaut fouderis, quibus. "Theolopi .antiqnioreg vr, ® mentäı ee Octrinae de mature. —— Ich, heifti,, Ei Dei itemqye doctrinae de trinitate fpiritue [ancır inefle cemfue- .: uni, ad $, .95. et $. 265. vidimus. Totius: ideae trinitatis ex lidris antiqun foederis eruendae et illuftrandae gratia partim ad rocabulum ai), , partim ad effata quaedam lingula Geneſ. ean,®n 2603,22. c. 11,.7.. Numerr. c. 6, v. 24 0. Pf. "88, v. 6. Ief. c. 6, v. 5. v. 8. c. 41, v. 22. fq. prouocamm 4: eft, : Quibus veram probandi vim inefle recemiorum interpre- ‘tum plefique negarunt, quum' haec effata '‘&x vſu pluralis maie- ": Ratdicı (efr. -ad .$. 43. notaım b. obleruata), enallage numeri, 4 notione Dei et [uo et conliliariorum fuorum I. angelorum f., -. populi [. prophetae noktine loquentis, [ermonis denique postici parallelismo explicdre mallent,' atque omnine dubitarent, po- tueritne baec doctrina recte tfadi populo Iudaeorum, haud rare ad polytheismum propenlo? Locorum Iöbi c! 55, v. 22. He de ia,v. 1. def. c. 54, v. 5. dubia eſt le- ctio. Neque in libris ludaseorum apocryphis eiusınodi dicta de- prehendimus, . quge‘ doctrinam de. trinitate Chriftianam conti» . " neant, quanquam inter Iudasos. feriores cönlueruıdo obtinuit, autrıbuta Dei, tanquam' vrosaoeıs, ab ipfo. Deo diftinguendi (efr. $.. 59. nota -) Doctrfinam de trinitate ex anttquo " foedere.probare Auduerunt: Loefcher dillert. de trinitate,. . Deuteron. 6, 4. Viteb.. 1691. 4. Caloutus dif. ſcriptuta ı facra. V. T. fangtae . Trinitatis reuelarrix, Viteb. 1680, 4. :Carpzov difl, de myſterio fauctae Trjnit. maxino V. T ſcriptura demonſtrato, Lipf. 1687. 4. in ‚eius dillertatt. acadd, 0 9573.M Pfeil {fer dilfert. trinitateın perlonarum io ‚vnitate, . . Dei ex oraculis V. T. probans, Erl, en Costa de loriofa Dei 'triunius maieflate ad leſ. 6, 5. Tubingae, 3756. % Finitas probata ac. vindicata eX V. T. et Rab inorum .cOM- mentarils a Chrift. de Pomis, Ne: ‚1769. 6. Nega- runt, libris V. T. hanc. doctrinam 'inelle, praeter alios Ge. Caliztus diflert. de myflerio Trinitatis an ex lolius V. T, - libris poſſit demonftrari? Heimft. 1649. 4: Tottner ven mifchte Aufläize 2. B. ı. Sammlung. Glüfener.de trinitare: in fcriptis Cabbaliftarum ‚er Rabbinorum non .chrilliana fed mere, platonica, Helmft. 1741. & OQuod vera dicta pro- banıia N. T, . atıinet,. de.loco Maith. c. 28, v..ıg. cin . Beckhaus über die Aechtheit det [agenannten Taufformel, .. Offenbach, 1794. 8. Authentam loci wexati ı ep. Jo. c.:Ö, . 7. plures quidem defendere ſftuduerunt: Wäderwald hir : ftorifeche und theologifebe Anmerkungen über die Sielle.ı lo, ‘5, 7. Braunfchweig. 1767. 8 Ebendef]. Fortietzung der An: merkungen über ı Io. 5, 7. Braunlchweig. 1772. 8. & Ger. hard dictum loauneum ı ep. 5, 7. 4 pxceptionibus recen- sillimis vindicatum, Vratisl; 176% 4. Knistel neue Kricikan über-den berühmten Spruch: drei Gnd u. £. w. Braunfehweig, 2985. 9 Hezel über .die Aechtheit der Stelle: drey lind, “,. die da zeugen u.-[. w. Gieſſen, 1795. 8, Alii vero ‚:Jocum efle Ipurium ; argumentis externis et internis docuerunt,.Semler hiltorifche und kritifehe Sammlungen über die [ogenannten Be- - weisftellei in der Dogmatik, 3. Stück, Halle 3764, 8. 2. St. 1768. Paulus Abhandlung in m Memorabilia 6. St. i 2

% . 7

249, v. 2. Eco

- - a , i F 292 sera, —8

2* 2‘

vd. SLR Sa Bruns Abbandl. im ‚Repertorisun ‚für bi»

., blilche und miorgenländifche Litteratur 3. Theil Griessack

diatribe in lecum: ı lo: 5, 7. B.. appendix ‚editionis Griesba-

. «hianae: Nouum Teftam. graece etc. Vol, Il. ed. fecunda, Ha»

. lae Sax, et Lond.. 1806. 8. Griesbach Be "über

Hezels Vertheidigung‘ der Aechtheit. der Stelle ı Iola 9, 7.

°, "(mit Anmerkungen und einem Anhange von Hez.ei, Giel-

on, 1793. 8, Horftig Abhandl. in Yenke Magazin u. f.

w. 2. B. ı. St. —— commept. in locum ı lo. 9, 6—ı2.

Hal, 1792. 4. in ‚eins ſeripti⸗ T.]. Cir. praeterea Ketiner

hiltoria dicti Ioannei de Trinitate, Lips, 1715. 4. Commen-

tationes et libros ad doctringm bibilicam de natura divina lefı

Chrifti- et ſpiritus fancti pertineniss ſupra ad $. 92. 95. 94. - itemque ed $. 145. laudsuimus. | :

z . . : $ 150.

. Hiftoria huius dogmatis Chriſtiani quatuor eom-

plectitur pertodos, qnarum prima tribus priorjbus ſaecu-

lis pet C. N. ad concilium vaque Nicaenum elapsis con-

tinetur. Profitebantur omnino Ehriltiani (ortkodoxae

m

1:

quidem ſadei) et Deum Patrem, et Filium atque Spiri-

tum Sanctum, neque dubitahant Ieſum appellare Deum, quanquam dignitatem et perfectionem summam Deo pa- tri Toli tribuebant, Quod vero-perlonalitatem rov Aoyov, rationem mutuam, Deum patrem inter ac filium| in- 'tercedentem, naturam rwevuaro; ayıov attinet, doclores Chrifliani antiquiores diuerfos tramiles inierunt.") _ Prae- ‚eipua perlpicuitate Origenes et Tertullianuus naturam docuerant filii et aweuuarog aytov hypoltaticam, et; quamquam filium Deo patri, Spiritum vero virigne fubelfe contenderunt, tamen his tribus perfonis vni- tatem vindicarunt et voluntalis et fubllautine, [edulo

kauentes, ne docirina de vnitate Numieis Summi r trinitatem tolleretur ®), Negae vero defuerunt, qui [am haminem tantum eximiam fuille °) dicerent; qui &eonem qguendam 9) Iefu homini fe coniunxille Aatue- rent five vin quandam Dei, quae ex natura dinina pro-

. .. sbanallel; qui’ perfonalitatem ©) et filii et Spiritus fancti tollerent;; qui Ires admittere viderentur. natures diuinas '= a) Patres quidem apoftolici fünplieiter profelli fant, Ielum taa- guam ſilium Dei, priusquam homo fieret, exfitille, atque

eoelimms ie serram venilfe. Chr. Zarnabas epill. c. 5. Cler

FAR d

l

ve. -

-

ur

\

B . * { . . u . ' # * . a‘ ; Anlass 285 R > : & # G

- Ion: Rom. epißk, 1. sd Corinchhi Hermae Paflor Linilir.

S. 0 12. A- ſasculo inde fecundo, fcriptis potiſſimum Philonis

' Ajexaudrini vſi, notionem Asyov, qui homo factus eſt, lubti-

lius explicare coeperunt, ita vt 'docerent, Aoyor, qui ab aster-

is inde m Deo ont itiüter (mentem f. rattonem Dei,

< koyov» 'wüiahterer) ,, tempote creatienis huiis rerum- miverli-

tatıt ex Numino diuino exiifle (verbum Dei, Aoyor gogepizer,

. » fubieeräm: indiuiduum ,) ' ne koyoy rbogoginev poltbac im

terra corpus humanum aflumfilfe. Notionem perfonalitatis Aoyov

pures .doctores Chrifliani amte Origenem- er- Tertullianum ſatis

. perfpieue declareuerunt, (luflinus Martyr, Tatiamis , Thieophilus

- Antiochenus, Olemens Alexandrinus), Neque vero eiusmodi

doca delideramus (v. e. apud Aıhenagoram et Irenaeım ) quao Boyoy tanquem virmtem vim Dei deferibant,, que p

in Deum ‚redierit. Spiritum quoque „diuiaum plures tanquamı

perlonam defcribunt, adorandam quidem, ex Patre oriundam, - led Patre et Filio minörem (Iuſtinus Marıyr); alii vero ( xvt

Athgoagoras) lub werner, ayıy vim' diuinam intelligunt, quae

* ex Ded emanauerit, redieriique in naturam diuinam ;- plerique . "" hoe'tempore de natura wysbuaret ayıoo param definite loquutt ſunt. Clin Juftinus Martyr. apol. mai, p. 56. 60, 86. apol,. min. p. 44, dial. cum. Tryph. p. 276. 283, I. 287. N:

527, 366. ſq. Taria nıms.un.adv.graeo.p. 145. Jıhenagoras , = pro, Chriſtſt. p.,& 20.. lg. 27. Theopk. Antioch Ein

z

Autol. I.’ı1. e. 8. 12.1. 2, c. 14. 23. 31. Irenaens adr..

haer. I. 2. e.28.1,3:6.6.14. 0.7.20, (apud eundeni 1.2,0.29.1.8. ..” 6% 28. doygs polius tanqusm. virtus fine vis dinina Clemens Alex. Lrowm. |, 5. p. 654. 699. 1. 6. p. 769. 7. p. 851, cohort. ad Gtaecos p. 78: 86. 1 N b) Slfrte Iber Z'eriulliani adr. Praxeam. Ab hoc inde tem- «. none vlas formularum dogmaticarum: ſubſtantia, Tripitae, Perg iu Me

ſonà inualuit. Örigenes pouſſimum docuit, koyov, Fi

N Dei, Bnquat® indhhduum (perfonem) ab’ aeterfiis inde extiiilfe, .

, per.kberam volgnsyrem Pairis „.megyä eiyemodi nötionem eıpa r ee lee tenuit, Cfn Ors 5 "ide pri, pet, EYE Wi2. 5. ns J. p. 385: Tq. de J. P- 587. © engef cpmment. in. Jo. n.,23. 1q. p. 31. 3

*e. in p. 56. 1, p. 218. ed. Huer. Tertullieno —* quod

Apita -Unius doctrinab primaria attinet, conlenitiune Diony- ne Home us (cf, Achenal. de decrets fynedi Nic. pr. - 75.

q) Nouatianzs (in libro de 'Irinitäte) Arnabind

(adv.:gontes 1: 1. 'p 24.85. 1:2. p. 95, 85. ed. Lugd.) La

x 2

osenstus (off, Ar ac Lac 6.32)

20) «Sie :Antwerubt praeter :Hhiositas atque Nazarasos, sase. 2 : Theodetus Byzantius et Artemon, virtutem praedis

cantes '&ximiam ua Tellis hönio prophetas omnos ſuporauerit, necqque negantes ‚lofam.. ex Mariä. virgin® nam elle. Cfr,

Theodoret, Fabull: haer. epit, I, 2. «4. 5. Eufab. hiltor. —J ecrles. 1. 5. co. 2B.uppendixlibri Tlersw ld. de’praefcriptt. haer.

—XR er a et

,.d)' Täles fuerunt Griefigprum Plurss Baac. k er H! Sacculo III.

>

Nadıus Smyraenlis, ab Hippolyio inpugnatus, docuit, aliquams - :

42 u 9— 7 fi

eo.

A

| ay4 x Dei rim per Iefum.-efficaciam. um, exferuiffe. Gfr: opers er Aura ed. Fabric. Vol, 1ll-p. .5. Epiphanin: has. P- 579 Th» 0 oret. Fabull. bes epit» l. 3..% 3

“q Praxeas, autor fectae Patropulfinsorem, ey i Tarullienus-con- tradixit, Sahadlius Saec. IL. si phrafe: Pater ,‘ Filius, Spiritus 8. ad modum triplicemi eflieaciae Numinis. Summi re-

‚» ferri voluis (a Diooy > Aldkandrino inpuguatus eſr. EKpiphan,

haer. 62, ©. 1. 4 tkanafius de lentent. Dionyl. contra

Arrianos Opp. T. 1) Paulus Semofatenfia ———— hic_minime negauit- Aeyor evdsadsrov ab aeternis -inde im

iffe,, led hoc tanıum 'contendifld v Eee non ante. orbenm conditum.a Deo .exiiflfe, led ın Nariım de-

Rz (candille ; rilio, Ileſu, ſoſo

⸗⸗8 2

BE 151.

Periodgs fecunda a concitio Nicnanio ad fi- nem fasculi XI. pertinet. . Controverlise faeculo IV, per Arium“), Photinum b), , Macedaniändg e) extitatae ‘eam vim habuerunt, vt parlim.in concilio Nicaeno a. 325. partim_ in eoncilio 'Cönflantinopolitano, a. 381. doetrina ecclefiae Chriflianae publioa his formulis acou- ratius conflitueretur: adorandum eſſe vnum Deum'pa- "irem creaiorem rerum omnium, vrum Dominum Je- _ füm Chriftum, Dei. Filium, ipſuinguæ Dean e Deo

're ante reatiönen mundi fine ab’adterno Pilheratum, . neque creatum, Deo patri confubftantislein (opapvoror), denique Spiritum Janctum, # Natre Procedentem. Quum ſymbols vtriũusquo coneili sucloritatem nactafuil- fent. publicam, fatis imatüre: formulae_ illae follehnes nouis auctas-funt 9), ex "Audio relationis internae Dei pairis,. filii, Tpiritusque. fancti' accuralid« deß-

niendae oriundis. Quaerebatar- praelertim. „de. ‚chara- cteribus hypoflaticie, i. e. de'nölis'certis, quihus hae tres perſonae inter fe different stque difingni pofänt. KEarami aliss vocabant internqs actioues. perſo- neles £ opera ad intra), &asque in!eo verfari ‚dicebant, quod Pater Filium genergverit > Spiritumgue fpire, f) Filus Spiritum vna cum Patre piret ®), Spiritus a Putre fine (vt Poftea in ecoloſis latina doceri 'folebat,

J

7

J

A . & *R . + 5 [1 x 2 x 5 } \ > RB F —— 9— J [1

. »

theifme 2) ‚fauere,, "vel perfonarum °) differentiam:tol- u ' er, Ce ae 2 .)

. VE BEER /I9E. I 7 SOLHIN TU. OR SATEL EB Te sen

J

dj! —A—— en * en "a. Arius,, qui. —— fuit preshyter, quum in farmula

5*

F men Gntibos ‚plan, grämüe ita fuille. raus diuina inſtruetum,

.r vw. ®

"aafius, epilcopi Alezandrini. c Alszandri, epillolae —ã Pi een ne. go nen iſt.

‚ai Carriani ſaueriores,

Semiariapi, (Mpemaeüfiallee.) Ceoserum Arianorum familia prae- cripue vaque ad. Sagen Vleforaiy, 2.2 zu. 0m

"b) Photinus, Syroii .. elle docuit,. cui Aoyas

1 (vis rationis ſiue mentis diuinag) ita

.e'äpkaaferic, vi hac de gaufa Fitius Dei £ Deus appellarj; pollit,

„..,Spirium T. vim Dei ‚haberi voluit. Ante, Photunum .Mar- eur ceddua, Aucyrae ad@doctrinam Pauli Samoſatenſis es ($-.25p. .nota a.) .propius accallerat, quum notionem Äoyayr: (ra- x. tpnis [..lapientiae,, quao ab. aeternis inde in Dr fuerit,, tem- ..'„Pare, vero Cyeationis Terum Omnium. ex natura diuina pradierit, „„. ‚mugdumgque greauerit) accuratins, quam vulg6 fieri ſoleret, di- . "Ringui vellet a notione Filii Mes (kayev .corpare humane

‚änduti); qua de caufa, Sabellianilmi aceuſatus eft. Negauit idem en tifadn. Spirits”. hypoflktichm. Ch. Marcelliand e«di- düir’et animadyerlionibus inltruzit Ge; Rettderg, Gottingae

: 17a. 8. Rn j J > 7

U Ex:Matedoniants (a Macedonio,' epifeäpe: Chnffantino- „politano, ita_dictie, qui conceflt, —— ipſius eſſentiae

- rölione habita, ſtadlom elle, Spiritum vero_ I. denxavor zus

ı.

sygeitehne. Dei appellauit, cir. Sozom. bill. ecdief. 1. 4. c. Theöd. Bit . eeclel. 1. 2, e. Gr alıt perfomaktarem‘ qui-

%

N nn} 2

-

x =! —— er

a 0 Zu » 4‘ F u 296 a. fr \

„m-Bpisixon.1. agwofschaut „Ind ‚Spirirem g. Ratae per Fije Ami 1. ggefehe Site u Br Fee ." eye vim intelligebant dimisam.'.. : USER

6) Ad Iymboum Nieaennm explicandum et accuratius deflwi» eadum „prae_ ceteris contulegun ſcripta Achanafil ‚et , Eufesti Caefareenlis. Chr. Atkanafi! epilt ad- Ai ‚odanla Opp.-"w I. liber de. decretis »Synedi."Näcatmee: Opp- - % I. liber de Synodis Opp. t. I. oratt. contra Arianos ‚Rpp- % «1% Eufebii Caelar. epiftola.apud Theodor. hifl. ecd. I. 2- E- ı2. ‚de tbeol. l. 3. c. 2, J. 1. c, M. 9. 11. 18. libri ' 'wortre Marcellam Aneyr. feripti: demonltrat, auang. I 1. u "4. 5. pluribus locis. Negari tamen non‘ potelt, Eufebium pari- © ser atqub Crriltum HAleroſol. (cfr: 'Eyr. ontech, IV. VIL XI. - EV) propios Hi Tormmlam Arianorum acceflıfle. Prabterea de formale doetiiäge ; De ecclefia orthodoxa probauit, et argu- *.-'mentis, quibax Wefetdi folebat, et exdgeticis —— ch. Hilarfus- in vpere de trinitate, Oreporius N%zi- anzexn#s (hom. 215 orat. 35.56.) Oregorins Nyffe- - nus(cur ch tres Ant Di), BaftlHlüs hömil. 23. liber-ad- + 'werlus Eundnyikuog, Hber de, spirttu fäneta, epiſt. 8:38: 52; U, 2) Fpiphanins (Baët. 76.) Pierigue doctores ecele- Has Chriftienab fhodali V. et _proxime' foggentitm im jis acquie- " verunt ,. quad ”Taeculo IV. . eöpflituta ac decrera fuerant. * -In his’ praetipue "Aagnflinns ‚doctrine ſua et” ärzu- “mentafionis fubrilitarb Phildiophica-emimit (dr. libri ab trınz. tate, de eiwit. Dei }. z1:'c. v5: 24. deifids er Iymbolo c. 8, ep. 14 169:' 276 vj8:- 238.) "cuiud veftigia. BodeAius dccm ats prellie (qudmbid'ttmilag vnne Dets et non tres Dit.) Fre ' m illo t0mpore’ vlus öbtinait , "idemgne' haud .raro rlus ©" de ambiguus vocabulörum, quae jdn priöribus faecalis poll C. WM. inner Chriflianos Vurpata [unt : efferuda (araıa, fecundam " > glarimos 1." g.”complexäs praedicafötum'tittutumque necoella- rıarum, gqaibus natura rei tuiusdam "eontinetur), vroorass, uod alii de effentis, alii de perfosa —— En BEN. (Tuppofitam intelli 1, ef volendi' facältete Die: r tum. Br F ©) Sub more Imtermis intelligimmus opbyktiones quaedatn l rar . ’v nes 'in ipfa nature divina aocidenteg‘f. verfantes, Aulla rälione - *. babite Coniunctionis Deum inter’ er tuundum intercedentis, ques ei Basen fübliftenuam definitnr’' Solent autem hae kotae "Spternae [poctari a) Tanquam proprfemtes pierfonales {vi c. Pas 2 mer generanit filium f' non generatüt) A) "tauquam ches per > fonales (v. c. generäre, {pirare), y) ianquam ‚notlanet per-

* fonales (v. co. ganqratio.)

H Generatio ‚Filii et Spisario Spiritug.dieigur en Patriö 4 Filium i 5. ‚ps ſ

-

» %

"| —— velatio, qua, Pater rationem continet,.. cu cur

ad Jo. EN. C .29 5 7.22, ah Allen ade AU

Ze e { = /

.tre Ipirat Spritum, facıle:potelt ex nota F, intelligi, Prouopatur

D [4

nt r . x Fr - N "ie EZ u : a z !

» Procedit Spirieae a Patre Hiliog aquidem at Paten or Rili-

m in ſe conljnet rationem ae f. vbi de

Jo, ev, ©. c, z sone FEN. nfitebild, Krıde ——— —E— , ‚Gonflaninoppiuanem Beni; pre Mionem (iu fanci a Be; | re d —— ged eſia tamen latina, ER rageımtüibus maxime „A ir e hie L2. e. 34, l. 8. ee piriurj: park 8 edle. triaig I'd. q. 14. a

4c 20. } ‚5: e. Gennad S AU eia . a.) eh x ). & Tr 0589)

———

Nbtae iäihtlii Yexterniae,, vif wu fung’ g..ıDei Partie, Fiih, es Sprigya, Is 'ad.zos, greasgs ‚[ppptantib u. ;

2 Doconamida ug qubus ralis ar wsodus ſalutis humanse: ro- 2 ‚Binepd ae, contioeiur, ad Böhaf. a 1. . 10.

X Aurtbutlia 5 g gubemationis- ya: er N | Icaiptura, Iacra perlgnis nis ıch antar ſingulis.

{

n

R vw 5, s

-#) A —— Syru⸗ (Monophyüta y,' eĩuanqus: "aitspakair Toahktes

u Phiboponäsm Grammazicng, Algzaudrinus Sasc. XU. ) ——— wii me De allis, oontiegerlis; qusg- bie »

e egmiungtAe. fuerunt,. cl chi,.$ 97 98. RE AR SEHEN,

EN Ba U u say Be *. 132. —— Re onag,. ko

:" Periodisi terila indea fine Saeculi xt. vaque ad —— emendalionis lacrorum. Pofquam! vſus pbilofo= phins . Ariftotelico - Scholäfticae, duojoritaten, magnam inter Theologos, adeptus füdrat, magis magisqye dners

vit fabtilitas in. formula ‚valgari doctrinae de trinitate | defendenda, ° Negue inter ipſos Icholallicos defperunf * ui. in Sufpiciones crrorum varias ‚insjdetepi, ——* autem Graecos ‚ipter ' et Latinos de peeffinne, "Spiritus: Ss. a „‚Balre Eiliaque, by. ‚jamprig cn expitafa jnondum ‚dei it, Ted ‚pouis "firibus. auch, ‚efl, ‘et neque per (ynodum ‚Lyananfem 8.1474, ne- que concilii ‚Flogentini a. 24 2 ‚glh als potuit.

\ “2. ..., 82 na ee,

a), Id ched, delerüm z ‚Röfeellina (et eıSopgl it ae enfato), Saec.Xll. Gilbertio, Petro 4440- 7 Fer safı accidit.

—*8 un Vale > ee

Ir

8 1

—— Z .,

2 a ug A ee

E Quatta aerique periodug tempora. e ab emendatione faerorum: elapfa. ‚Symboli Apo- | di ieci, ‚Niggeno -Confantinopolitani an: :Ashapa rallanı. for- smulae, etz yuae‘ipoftee 'aceellernbt in otplkfis . fidem Grthodoxape; proßtente, ab ‚eimandstoribps, Jacrorum probatae fünt, seiectis Arianeruni et aliorum guorum- dem .placitin. .„Proinde rinitas. Tecundam:;desirinam Librerum!’fjmbolicortm:-" edieitur eat ratio! rnitua Dei Patrie, Filii, Spiritus [ancti, ‚qua: tres perfonge Punt diuerſue (diflirietae),' eiuisdem tamen ꝗſſentiae⸗ Gaqturae) ‚partivipens.ntque- coaeternge. Noque taugen, his. ita° conflitufjs, "Bröhiberi pötuit, quo minus et Vaisrii Aue Antitrinitaeii:*) prodirent‘(ad quos prae- &ipue Sociniani °) pertittent)” et Hläcita' nouuulla ölim

[;

. prppaßita. ; atque inpugnata .“) repeteran.Vndo fa- otum, vi, qui fidem orthodoxari fegiierenitur; variis . argumentis °) et exegeliis et, philofuphicis eam de- fenderent, itemgue. internarp pekfonarum. trinitatis rela- Üonem . imagiaibus {atque exemplid Ululiratẽ Alii

hötie doctrinam ad ideam quandam philofophicdin ) feuocare ſtuduerunt, ‚pläribus quidem vocibüs et fohmus Is hüc H8tantibus Bgdifcationern tribaeytes huie ideae potius "accomimodatamn ;" quäm ecclefiallicam et. bibli? —8R ""Malderunt alif‘ notionem . trinitatig inter | ‚ea plaẽclia refegre, quae gmniho ‚hequeaht e ex: ibla feriptura fäcra cerld comprobari,: neque ad partgmi ‚doctrinäe

Chriltiänge. elfeutiälenn perlipägnf 9 Segu |

* Fitatem ! fofipturde ſaerae, cögnitiohis nöftrae' ‚Fümdnse rerurk di inärünm“ Yimitibus’ eircumferiptäe probe nd- his Vuſeo * expolttonem au definitionem totius rei ae theologicam ($. 151.) ab iis, 'quae libri fa- eri ſimpliciter et aperto docuerunt ($: ‚Jet nolione trinitatis, ht "accommodata,, "quajerg. fopfä, ex -Ubris

Yyınbolicis m diflinguentes, dortine

t

|

dV N ; un vſum reotuna facterites ,' Que

.-..yn . fr.

fcriptura .‚facra ad Deuux Paireın ,.- f.. referr® ſolei et olllviis BER ind: —— er

a) ‚Chr: Symbohm Bi >d. Rech

Athanaj, P- FR faq. C Ya * a —* *

Eon f. Rari, ab. 10 PB Ö.,

pe s30 res eh Ri —8 &

- b) Dales-fuerunt wi chued Sergede;. wmedicnndhifpamis) Jo.

2 Cwampanüs, Salben Gentklis;i Luce. hmmer, ‚er all, geauiter. relati,.in. iin gu de trisinme Mpeebaun, dis-

-- ‚feniertes et multa ‚mibiguevdilpet anteb.. Berner Wi

- Libri Teptem de trinitatis re X* Hlusd. - dialogorum de trinitate: libat dad dar Binid, Chrifkienifmi |

reitiugio,n85S, B. rmersahb al hit Is F

) "Ahcrdtes‘ huius familiag ertiehhen, acc. 16, exır. —* adllüs er. 'Faufus. 88 Ans in, Polonia, ‘ferram few fuae aufs 'adlerabt, 2 Docebant ' cu! , a), ie efüm Chfltum - wi

. .‚elfe Honlinein, neqıle fenfa ‘präprio, gun port fraeaxiflentia 2

aecterda in‘. ‚coelis,' elle Fauifun “| Od ‚halpp ep. ev.” c.'B, v.

18 & 17.8.5.” de I Chhilo! ab *— itde in Zder Dei

" exilieore, aique de’ * Br Ari to ab, aslernis deffinata ini erpreia elantur) , f Beh Par per Spirilum div. natu⸗ fue- v

vie, a don nbus | &' ah: dögnitione perfacla rerum : ininarum | clus, = Im vitam reuocatus , ad dex- j trami ' mäielt ec che fublashs,,, recie appellari“ Filium Dei 4 wich turh —— i um Dei Be al eum tränsförri Holle,

dignirdt is et porellati in coelis teneäl, ratione häbita,

—* ‚Spiritum F eſſe 5 rii Dina ‚ex Deo in bhoinines tzanseutiteih, at Bu Met operänte Eir,. rs o- '

cindi wact. de IN “Chrft 0, 'Spiritu N ** 1671. 8,

de. Crellii: libri "do" de. vn 7 acay. ıöf. 8,

Eiurd. tract.' 2 Spi init 8 . $. 1650 tec —Aàl. ——— maior, 1806.1 ——— erman. 'editus. Latine us

5 "MöfTe a Catethelie —— 'yuae in regno Polöniae

13 'adhirmant, nsminem Law Patrem TD- N. J. G. elle

BE Delim Urach, 4608 duct, ET WIJ[ow arm et alios,

BSibprop. 1884. 8. Colech Pa Racotr. minor,, 1669, et Vateck. Cr. sconienfle .357 4: Placlta' Sociniandrum. 1

J— —— quoqne phuribüs, 11 heolägis nonnullis ec-

2 dlefhe" noltrge probata Tung,, Roth, ob der ‚Glaube an %

% Chriflum ‚ls den Bächlien, ‚a, Goit fehriftmalsig ley,

1793. 3.8, Re * a, be nic :d) Prodjenent 4) :Neo- Arten: et: Teueskegasn- Atısmitio- Te qui "nerlonslitateig; tetò Filli ep, IpirBua8$: caiteeflentes - minime Fifa a Pairg ey :nihllo. diesbans,fereatunm; ieihin-.eo es atquieleobans „;guod viruiqus, et Filiym.or rn fsınllen- ‚tiem ammerque, virturos ſuas a Paire. aao-pille. adferiähbant, ..malumy,.quo ‚Acheperihn, nen. aboufaliua, deiniemeiin Har-

*

—*P

2*

wood, ver Abhandlungen aus dem Englifchem ist mit . ars" Vnmtedat;; von - ‚Fehleny Berkin rreelicke munnfl., TI ae 3 dein siilsa 11

4‘

t eo r u "Seo * +

nn, de De ie, .auß dem Ensliichen mit * 2 Frank ok rt 117? and nl Seller p progr. |

—— wu de Chrjfli Deitate, . ev.

efu Ah meines * dran rigen | er. die Jieligign t6 Auflage zig ® . —— * ik je Fe, 1792 5 8. rinithige ae it u. f. w. in der Fortfetsung len —E Aufltze ‚herausgegeben von Tufll,

- Oldenburg , 1796. 6. ul Subordinatiani dieuntur v em Arminiani riqu fuerunt) parum - different

ma No „Arie ſubtilioribus. 8). 'Neo:Sahelltani et N eo-

Che, Kiberii da re (jo. Clear

. ‚wish theolisgiese ‚„Irenopoli, .Deufing reue-

r ‚latio? 8. "8. Hriados etc. Franoof, an, y): Tri es- Be ‚Sa ;säteriereg,.' in: Gallia. Britannia.

0) Libri —— quibus doctrina ‚erclohätica enitur

- Aue, defenditur: Calizıus' dill. de trinitste, Helmfi.

u) 2049 * hi Jo. Sch —v de Deo. vt rm. ex principiis in hılpla bicis non demanktrabili Lipf. , 1673... 4, „Pr. Zud- "Reit, Tl. .de necellitate ‚gredendi S. . Trinitg Atom, na6 1723. \ang& di, de oncohomia tiom Ber ibus —— Hal,4715 4 Carpov * tum8 . 8 ——— eri· um. methodo demonlirgtiua, propgßtum 1755. 8, Darires Ardetarıs philot. in qud Plura ilag Perlogarum in Deitate ex ſo- a ratiopıs prineipiis demo ratur, ‚Lava. 1735, 8, Ja. La „x mi de ısPeta Chriliangrum in.eo, quod. myllerium gipinas * wrinitalis. attinet, [ent vedtia Ji de ER 173. 4, Schu- N, bert vernünftige und, fehnit tmälsige. Geda en —* otili- ‚chen Jens a Knse 84 A "Mich

wort; ‚Fa chen dllazı, ſidel Nie antiqui * im.

. dilfertage. ‚theo ed. Hoff —3 * b, 1753. e rariis

= myſterũ irĩvitatia ——2* —— us, “haud ne a, doetri- wa, enelefiaftica 'per j di ſtudium deflectentibus

ef, Maty lotres fur. Yiylkäre Neon la trinige 1729, Kiusd.

s u dlortrine de la trinite eel aircie „eic, „1720. uius ententiam FR " Mosheim inpugnavit in commentatione: ‚bittere of: ‚pouäe explicationis, dog ‚matis de veibnn, in ‚Deo perfanig,, quam P.

set

i A N Maıy excngitauit, im eiue tt, ad ec ie, peni- pentibus "Vol, 1) JA. Vverſi ee eim-.

z ‚Ichaftlich. N Briofr n, ‚gesaueren Be "miles Goiutes, und 3838

121760 177%, 4 Ehende Kurz sofafates Syfem von Gottes A in Augsburg; , 2777-, $ Lehie der yeilige n Schrift vonder Drejeinigkei ers, vier . Stiche, Berlin , 1785 1794 8. Le/fing: das Chriftenchum

yet ‚Berlin 198w:85 Ce 9% hub binemwes 'Gleichnift der Dreyeinig- ee jeder "Borlirdichen ı Nlönamichrift, Augaft:, 1790. Nach-

tr . Bioylini igkeit imtleiner “gefäbrdichen :Lage, Leipzüg, 27 nn Be femhn c k:über die Broyeinigkeit Gerne, ais Au —ãe Bam- A ber »dißzß. 8, Ver fer SUR Mar sh) A —R ꝓlaro⸗ viros\doctos ri aetato elaboraſſe videmus, vi trinitaten vo tanquam vim |

. + = -

nd

Meæultatem triplicem- in: Deo‘ wxifieirens . dielcriberent“;(cir. . Fu.Meier philolpphifche Betrachtungen über..die' chrißliche Religion, 5 St. quem F. Seiler inpngaaui: Betsachtung ‚über

, die neue pen Va = Dreyeihigkeit,. weiche - Hr. Profell. Meier ‚geliefert hat; Breslau; 3768... cin -porro ; Töllner'wermilchte .Aufläws, 2; Theil,.1769. Gl Benger

. das Syftem. der. ‚Ewigkeit sur Erkenmusils Gottes; :-Berliu, 2777.

B Ebenderf. über die gegenwärtigen ‚wichtigen. Serdtigkeiten der Theologen von der Dreyeinigkes' u, ſ. w:: Berlin, 1786. 5.

. „Mich; Sailer Theorie des weilen Spotteiy:1781..$.cH, CI- dins. dilleriat. theolo,tca philofoplicam Lftene: enpehtionem . et: defenlionem dogmatis orikedoxi. de Trinitate, Giutingae,

2788. 4) vel tanqguam virtnsem. Dei fe efficaoiam:tripkjcem

- 7 1Gotd,. Schlegel emeuerte Erwägung ' der. Lelire von. der göttlichen er keit,.2; Theile, Rige, 179i, ga: 8.” Eben .. def). vereinfachte Darftellung der Lehre yan- @lttt „als Vater, Jein dem Sohne Gottes; und dem heiligen-Geilbe ,„ Berlin: und

. Sırallond , 1795. 8. Kans-Religion innerhalb: des :Grenzeh der

r D x

Pi u Fe 22 Eee

on BL

0 Py ._

des. proteltantilchen Lehrbegsifft, 3. Theil; Berlin.,;, a79%. 8.

* ia " blollen Vernunft:, are Ausgabe, 5. aız. "Tiefirwenk Ganfur . L Ä 255. #. 5. Theil, Berlin, 1795.:5. ı. B),def zanguam wiani-

feftationem I. reuelationem Numinis Summi ıripliceom , mo- dumgne humanans triplicem naturae Dei vognaföendde iqgua

N .. sogliandae (Köfsrler Anlichten von: Roligion uad.Kitchen-

" . .. %hume ı. Theil, S: 564.’ Daud Einleitung ın. das Studium. der & ° . ehrlichen Dogmatix, Heidelbeig 1810, S; 6b,:Tolg. Sahek » . .. &ing Vorlefungen. über die Methode’ das. akademiichen: Sta-. vo .diums, Tübingen ‚180%. 8. 8. ı80. 184. folg De Meite der evarigelilch „lutberilchen Kirche‘, Rerlin, 1816. 8. 88. Eolgg. Eines Ungenannten [pekulativre ‚Darkellung des

“. Chrifienthums, Leipsig.. 1819. 8) , tie B Chin: w e. Löffler in libro: über .den : Platonismus: der

. Kirchenväter, aus dem ‚Franzölifchen des Soyversin "überlerzt, mit Vorgede und Ammerkungen, z2te Ausgabe, Zäillichau, 1792,

/

x

Dritte Betrachtung, et alil. Quo -iure' ' adfirmenmus,. ideam 'quandam itrinitatis biblicam emnine 'nobis. apparere, ſibros N. 7. absque vilo partium Aurlio ee explı .canfıbus, ad $. 149. demonftratum eft. Ipfa autem, quae huc pertinent, ‚effata N. F. .minime ita comparata [unt, vt haer ommia per accommodationem tastum dieta videri polliut; praeleriun,

um ‚dogtrina de Deo Patre, de Filio Dei, de Spiritu fancto, dis docirinae Chriftianae placitis gravillimis' gohaereat,

. 5): Si quis in eo offendit, quod retioni kumanse arduum a0 .. difficile apparest, ires perlonas dinerfas cogitare, vnius eius- 'demque naturae participes, perpendat necelle eſt, caulam hu- ins difficultatis inde. oriundam elle, quod animo humano,. pro limitibus ‚mtelligentise nollzae fcriptie, naturam intornam · ſub- Stantiae Numinis Diuini {ab aliis omnibus, quas ſnbſtantias “dichntur, prorfus diuerfae) inuelligsre non liceat.\; hominibus+ ‘que, Berfonans ‚cogitaniibus, forma. fpatii, ad naturam dir.

. nam omaine non tränsforenda, porpetuo abuerſati ſoleat.

—— —— nun ee hy a a ur DB a0.

N ea

/ | j

8. Jerufalem nachgelallene Schriften, Braunfch#eig, 1792.

L} u. N. 3 N

a

% s - 5 m Ih

x

N \ : | : = "Seeheufn Micra elndäheeli » gäideln:r-veacabulun : Phuonfopkicum '

vo. dem adhibuit,. quod .noffen: perfana. relpondeat. Attamen‘ no- 3 tioweni;sjamnliatis-biblieans breuitet et. accurate ieclarasuri; v{um © i:-haius zboabeli. Score: debemüs, ‘quo pateai, .diferiumen aliquod ‘r. agnafcenduinzelld; qeod Dem Patrem, Fillum Dei, et Spiri- . meh ſanetum cintbreedat; ‚Getstum;, quenquam » demonftratio

..: aulig dagmetis.faneti.:..dörtriume :noflras suangelicae proprii, -

„us. wel 'pimtolopliien, : vel mashematiga fuccedore Yotuit;' licet ta-

*

en ‚dogmati trinisste Guriſtiaro placita quaedum comparare

ptios, itemgwe ;in platoniſmo obuia), = quas do animum humanun omnino ad qdum in. vniuarlo rerum. pedine agnolcendam proum" ac m -proeliuem.: Gfn Zaig eJYüben:die.Röligion der alten sun ' 3993. : Liber; Oypnekbat, ed; Anquetil du Perron, T. 1. - pe Bhlgg. Carpzov Hiller, winitas!Platonica e [cyiptis Pla- . .. genisser !Plalonizorumi orutd, et cum trinitate ‚lcriptürge facrae : :ewlleiä, ai. elüs,diffentar. zcadd. Lipl. 1600. 4. Glaefener adse trinitate in ſeriptis Cabbaliflarum er Rabbinorum non Chri- : Kiana ſod ımere Plasonica , Heimfl. 3741. 4. Löffler in libro ‚nota gebändi Erkardı.Vorlelungen über .die Theologie, Er- langen, 1810. 8. 166. ſol. =

Sa: en N

28) Libii set sammentationes : Ay/toriem dognkitis de trinitete il- .. luftsäntes ı a); Adı biftoriam: Imiusdoctrinse uninerfe illußran- .-; dam de. Oosta hillorid dogmatis de S. Trinitare, in Ger. a Jardilode theoll. ad. Costa, 'T. UL. ACramer Forle . tzunguon Baffuoss Wel hielite 2. Bd. 3. IT, 7.Bd. 8) Defae- culis pmbrihusi G.N..ad concilium. vsque.Nicaenum elap-

2 * Emillo. pud

ı an

J

. Lie; .Go. Ai. Opera. cum annotatia Ern Grabe, Londin.

Br 0, om max, Burfoher: der ältellen cbrilllichen-Kir- chenferibenten Lehre von dem dreyeinigen' Gott, Leipzig, 1781. 8. Vterque probare, ftuduit, eamı doctrinde formulam, quae im cöhcilro: Nicaeno onſtituta fuerit, Auctoritate niti do- .. ztorum: ansiquiflimorum.: Quam fantentiam alii inpugnauerunt, we o, bucas. Melldenr fides primorum Chriftienorum ex ıBar- ‚aaba,- Herma, et Clemente Romano demonſtrata eic, Londin, . 3697.: 8...Ban. WAicdy‘dilquifiiiones modeſtae iu Bulli de- fenfonem fidei Nicenae, Lond, 1720..csierum cir. Ge. Walch

urn BB 87 . -

2937. % Seiler chriftologia Juftini Marıyris, eiusdemque ». cheiftelogia Taviapi, Athenagorae, et T'heophili Antioch. progr. 1. . M. Erlangae,ı 1776, 4 Hegelmaler dıllert. in quaeltionem: an et qua fenlu patres Ante-Nicaeni Chriſtum dixerint erentu- sam, Tub, 1781. 4. Oelrichs comment. de ‚vera et certa "sorum , qui medio fecundo atque ineunte teruo [aeculo (oru- erunt patrum, de ratiome I. relatiane Filü ſino verbi cum pa-

I}

we fontentia Gott. 1786. 4. A. Martin Verluch einer prag- _

. matiſchen Gelchichte des Dogma von der Gottheit Chrilli m

den erſtan :vier Jahrhunderten, . ı, B. Roſtock, 1800. 8. Keil

‚Abhandlung io F/ac« Magazin für chriltlicbe Dogmauk 4 St. Eiasdem comment. li. de doctoribus veteris ecclef. culpa corru- ptaeper Platonicas fentsntias 'Theologiae liberandis (vid. Kor /id opufeuba. academica.. ed. Goldhorn :p. 435, feqy.) Cfr. Bchmids. Bibliothek für Kririk und Exsgefe des NT. 2. B.

Hl. vindieiae Origenis in doewina de diuinitate, Chrifli, Jenae, °

‚m M

y 7 A . 15

J PX 0 2

303

>? Gelee 3

Tæmi J. Parse. I I. Regieni. er Lip nr . A784. Ziegler Abhandlu m, Mägazım v4 Brück Bengel' Ideen zur hiftori

——— in Safer *

84] I t {

‚B.2.

u.1.W.

se: 2 Biklärung‘ der Bociifchen-

*

aelii.

4

x

‚sl 1.00

ne’ Spiritus S. "sdino 5. Viteb. 17634 Ge. Wailck'hiltoeia

Proinde in fIcholjs ..qyo

URN} .\

1} Een [2

diuini recte ‚praedicakum .. Intelligimus ‚autem.Lub verha diuino (guanifarmulg: in Kiteria Laaris.!) latipa, patatd

ı

Nr

Bu F

e ' B. Le

7: fihg' vom Asisnilhus: in ‚feinem "ıljeolegifchensNackläla: F |

Dei :Filpm. Pays effe nahe ru

Rx a le ‚negäuerint.

x

—* Ve

Sue! 23. PPRNMERTEDERD THREE

Li

F So | i j +

oc Adam ſaera cerlbturs cczuptehlenlamm, qua

Spiritus: :diuinus tangnam. organo. fius i to vtie _ tub ad honnes de rebus:diuinis: eiöcendds, ‘ad Adem

perducendon, emendandus, Ionetificandon, veramque ſa⸗ Tüten ils'-comparändanı‘*).' Solemus 'duas eins pärtes difinguere, ‚alteram : legem, alteramı eutngelium ). Ei legen quidem, libris. Sfmbolieis praeeuntibus {prae-

fertim. Formula Conperdies), eam dieimys. ‚parienz

doetrinae uiube, libris facris'vtriusgye! föederis traditam, qua . ‚voluntas Dei: iuſtiſſima et. immutabilis reuelatur, vᷣt, peccata arguanthr, hominesque | pececata ſua agno- ſeant (vi poenitentia oriatur); euangelium vero doctri-

‚ach ') (in libris potiſfimum N. F. expofitam, fed etiam waticinüs. V. T. udumbratani) de iis, quae peccatorem

kredere‘ oporteät, veniain peccatorum diuinam confe- quuturum, quae quidem isflitutio hoc eflicit, vi ani- mi homiuum, per legem ‘in metum.ac timorem con- iecti; ſolatio vera .et tranquillitale inbusatng : (et Rde⸗ driatur ſaluiſica.) De pretĩo et vſu legis arriton contra as. difnutatum all, qui. vlum legis reisterynt. (decalg- gum quidem, biue legislationem Melaicam, fiue libros V. T. ſub vonp intelligentes) 8), docetque Formula Concordias eam, gquam ſupra diximus, liuius vocabuli Bgniſ ißchtionem fequutb, um legis 'effe triplivem ®) 'c) einilen, fiue polilicum, quum diſeiplinam: externem

| —— MN elenehticum, ſiue epanorthötico · eleneh-

ticum et E— quum fuciut, vt homines vie tioſitatem ſuam agnofeant, et refipifeere “iheigiant 7), didacticdhı Rue’ peederitietir, fine isrmalem, quum hommi ihm emendatd regulam fappeditet; ad quatı pöfft debeätque vitam Mar componere totam. Libri Symbolict"rationem; 'qua' partim ‘ea doetriuas diuinas placita, quas lexem Appellent, ‚partim, "quae nomine eubhgeiif vehiunt, ad coriuerfionem verämque ſalutem animi Aahiani- eflicindärn 'fele habtant, vgregie deferi-

n

| beit; ji quahtfuam sie en E22

J J J —fJ080

‚et. ebayyalich 1) non omnino ilsdem limitibus eine ſcriptas elle, quibuis haec votabula in vfü Jloquendk ecclefiaflicd cireumferibantur. Seriores vero Theologi

haud raro ex ipla Formula Concordiae opportunitatem

duxerunt, legt Mofäieae, Decalogo potiläitnum, eam-au»

ctoritatem vindicandi, quae huiclegislationi, doetrina N. F. praeeunte, tribui nequeat ($. 123.), partem legis

Mofäiche triplicem; cerimonialem, eiuilein, moralem

"diflinguentes. - Recentiores auctoritatem legis Moſuicae normatiuam plerumque inpugnaderunt, haud temere

daubitantes, praecepta“ eiys moralia ä ceteris omni-

bus ſatis aceurate ſeparari poſſe.

) Libri fymbolici verbum Dei et, Iacramenta “infirumeia (adı

‘“ minitula, ''media )- gratiae appellare folent. Apologia Conf, * Auguft. artic. 4. p. 155. edit; Rechenb, Form. Conc. decları

fol. artic. 2: p. 655. p. 670. p. 672, artic, iı1. pi 818, lub - finem. p. 828. _

-b) Chr. Maith, ev. c, 13, v. ig. M. epi ad Romm.c. 1; v. 16, '

ea 8 v. 2. c. 10,'%.’17. ı dd Corinchh; c. 1, w, 18. d *

Corintkk. c. 5, v. 6. ad Ephefl. c. i, v. id. c. 6, v. 183. ſſ. ı ad Timoth.c. 4,vw ı6. ad Zebrr. A, v. 12. ı Pe 1, v. 25. 2. Peirie 1. v. dep Facobi ec i. v. 18. 22. ae = |

EL , a, ar, un ) Phraſes: Aoyoe Gsou, ei gnud Heov a) de ſingulis dieuntur

effatis ‚. promillis,, inandatis dıwinis, v..e. ev; Luo. cerä, v. 4.

‚.ep. ad Romm. c. 9, v. 9. 6) de tota religidnis morumque, doctrina diuinitus pateläcta, —— Chriſtiana, v. c. Luc.’ et. . A, V 4. - 13, v. 44.

‚Led, Ve 28. Jo C 37, v. 17. ad Romm. c. 10, v. 8.2 al Timoth. c. nd N

\

i) Form. Con artic. 2: p. 580. ſq. declar. fol. art, 2 | 02. Bı6. articc. Smalcaldd. P. NL: . artic.. 8, p. 531, 555. Catech,. inai. prasc. 5. p. 426. 429

p. 671, art; i1. p.

art. 5. p. 502. Eeclefia nollra notionein latiorem eriptzrae ' Jacrae recte dilliguit d notiöne ängulliore dorerinae diumüue,

line verbi vocalis, quanquam non omnes Theologi hoc dilerimen

accurare tenuerunt, Cfr. Töllner Uiterichied der heiligen

ZSebrift ünd des Wortes Gottes, in ſi Kutzen vermilchten Auk ',

fätzen ate Sammlung, Bun 6). Apolögia Conf. Anguſt. ariie. 2. p. Go. 67. art 3.DB % art. L p. 166; 170. Forkula Concordiae. declar: lol. - 134. epits 'artic, 5. p. Sgı-.5yh. artio, 6; p-

Propter cuntrouerfiäs äntinomillicas diferimen legis er euangelii

äccuratius conftituit.

D

J

H Häse docttiaa hilloti quogue ſuactam Zeil Chrifli esrapleutitun. == U.

—— 4

J J N 7 - . ER Ä \ . R 9 A B 1 1} a ö - B 2 5 ,

*

4—-6997.

N

306

4A -

g) Antiquiotes legis aduerfarii fuerunt Gnoſtici et Manichaei; ‚'re- centiores, tempore emendationis facrorum, Anabaptiſtae qui-

', dam, et, qui Antinomi dicuntur, cum feueriores, omnem legis vſum, qui inter Chrillianos loeum habeat (duce Agricola) . reiicientes, tum mütiores, nonniſi vfum legis ciuilem' et pae- dagogicum admittentes. Iplae voces: euangelium, lex, poeni- tentia, non vno eodemque ſenſu vlurpatae, eiusmodi contro-

verlias excitauerant. )

h) Cfr. Form. Conc. epit. art. 6. p. 594. ſqq. declar, fol. artic. 6, p. 717. [qq.' Vlus civilis ex loco ı. ep. ad TimotcA. e. 1, v. 9. vſus vero elenchticus ex locis ep. ad Remm, c. 5, v. 20. 6. A, v. 19. 3. ad Corinchh. c. 5, v.6. ad Ga- datas c. 3, v. 2%. illuftrari folet. . a el

| n) Vocabuli vowos (cui hebraicum an relpondet)vlus eft admo-

modum diuerfus. Quanquam plerumque ad foedus antiguine

: pertinet, et a) de legibus Mofaicis lingulis adbibetur, v. c. " Ja. ev. c. 19, v. 7. 8) de sota legislatione-Molaica, Deute- vom. c. 1, v.9. Jo. ev. c. 1, v. 17%. y) de oeconomia vdli-

. gionis Molaica, ad Romm. c. ı0, v. 4%. d) de quinque libris . —* Matih, e. 11,-v..13. ) de omnibus libris Iudaeo- zum lacris, Jo. ev. c. 16, ve.3%, interdum tamen etiam ad doctrinam religionis morumque Chriſtianam transfertur , quate- nus legi Mofaicae opponitur, v. c. ad Romm. c. B, v. 27. ad "Galatas c. 6, v. 2. ep. Iacobi c. ı, v.25. De vocab. &vayys- Ass er. .A4a.ntab, ee

F R $. j 155. * 7 Effieaciam verbi diuinilibri ecclefiae noflrae fym- bolicı ita deferibunt, vt ei vim tribuant eximiam ad animos hominum edocendos, amendandos, et tranquil- _

EA

litste vera inbuendos (litteris [acris ipfis plane confen-

N

tientibus, cfr. §. ı 54.), ex ipfa argumenti doctrinae diuinae natura et modo doctrinae profertam, doceant- que, gratiam diuinam - (Spiritum 'div.) per hoc verbum 'Dei, tangadm organon (iofirumentum) [uam efficaciam falutarem in animo hominis exferere *). Nunguam vero adfirmarunt,, ipfi verbo diuino praelerea. inelle vim fapernaturalem fine hyperphyficam. Seriores Theo- logi diferimen agnoſei voluerunt efficaciae naturalis et fupernaturalis, ex ordinatione et communicatione divina, fine ex, vnione myllica verbi diuini cum Spiritu fancto yoriundae, quam verbum Dei per fe (intrinfecus) etiam "ante vfum stextra vſum omnem habeat °), diflentientibus

x

- I

4

L} [1 >

!

a a DB: *alils,; qui hane eflicaciam fupernaturalern a Spiritu di- vino ad. verbum .äccedente, %) fine verbum diuinum eleväute, °) fiue animum hominis tängente °) repetere - zmäluerunt. Recentiorum Theologorum plurimi hanc Phrafin: vis. verbi diuini [aperniaturalis ‚. vel emnino - inprobauerünt, vel liter, quam olim fieri fol&bat, in- ‚terpretati funt‘). Quamquam feriptura lacra nos ne- .v' -, que de eiusmodi diferimine, nec de criteriis vtriushque efficaciae®) edocuit; verilimie tamen contendimus, do etrinam-religionis Ohriftianam ea ipſa de cauf, quod reuelatione diuina,. palefacta. füerit, „praefidium elle grauiſſimum, quod aliis oninibus praeftet, verde ſalu- tis hominum adiuuandae, hominesque, ad. verhum diuinum animum attendentes, gratiam experiri diui. nam (fiue gratiam Spiritus diuini), quae efliciät, vt hanc _ doctrinam. recte: percipiamus, eique allenfum ' pteebeamus' 0. 49) 6fr. lot librorum Iymbnlicorim, quae fupra ad $. 158, no- tam d. laudauimus, et $. 148. notam Praedicatur in fcheljs . .

tHeolögicis ‚vis verbi diuimi naturalis /ogica, rhelorica, (aefh- - - tica) s moralis. u De J— Be b) Chr. fcripta Caloufti, Quenfledtit;' Baiert, Bud... En

dei, aliorum dogmatica.. ren ce) Hanc fententiam Herm. Rathmänn defendit pluribus fcrips- = tie a. 1623--- 1628. editis, a pluribus inpugnatus; Cfr: Zoe _ ab Hoenegg der reinen wahren evangelilchen Kirchen und .: üngeänderten Augsburgifchen: Confellion zugerhaner Theologen Be“ wiederholte richuge; gründliche und unwiderlegliche Lähre von .” der heiligen Schrift u; ſ. w, Leipzig, 1629, 4 Cenfuren md Bedenken der theologifchen Facultäten und Doctören zu Wit- ‚tenberg, Königsberg, Jena, Helmflädt über Herm. Rarinnaon » . “äusgegangenen Büchern u. I. w. Jena, 1626. 4. Cenſuren und Bedenkens Copie der theolngifchen Faculıät zu Rofiöck u; . - I ST RE d) Ch; Calizıi pit. 'theoli p. 175. Mufael in oductiö: in ; hat P: Il. p. den | ae J P a em 'e) Beriling deutliche und mit den eigentlichen Worten ortho- . . . daxer Theologen äusgefertigte Vorftellüng, was’die lutherilche ‚Kirche von der Kraft der, heiligen Schrift lehre und nicht - "lebre, Danzig, 1756. 4. Edidit hunc librum cöntra F. . Sahubertum, qui in :diflertatione de virtute verbi diuini " hyfica an morali? Helmſt. 1755. (vernacule: , Schubert: * —e— von der Kraft det heiligen Sc rilt, Jena und Leip-

J r z s \ I = U. f B L 2 .

; v

308 J

sig, 1759. 4) fententiam Arminianis quoque probatam propo- {uerat, verbum diuinum per. ſolam ipſius vim internam mo- ralem, neque per vim diuinam extripfecus accedentem eflica- ciam Jaluberrimam in animum homipis 'exlerere. Eundem | Theglogum praeterea S..Kranfe inpugnauit: concurlus Spi- ritus [. cum ſuo verbo a fingularibus celeb. cuiusdam 'Theologi vindicatus, Lipl. 195% 4. Cui ille relpondit: Schubert differt, de Spiritu [. non concurrente ad opus conuerlionis sed ‚illud vnice operante Helmft, 1754. Quae .quidem con hbriec [criptorum collecrioni adornandae apportunitatem praebuite Sammlung einiger auf die Preisaufgabe von’ der Kraft des göttlichen Wortes eipgefandten Schriften mit einer Vorrede der theologilchen Facultät zu Jena, ° herausgeg. von G. Wernsdorf, Leiprig, ı760. 8 Cfi. eiam W.Krafı Nachricht von dem Streits des Hmy Abt ‚Schubert zu Helm- ftädt wegen der Kraft des ‘göttlichen Worts, von Th. Mal: der, Leipzig, 1756. 6. Praeteres de hoc dogmate cfr. J, ‚Baumgarten diller. de eflicacia ſeriptutas lacrse naturali "et [opernawrali, Hal. 1742, # Pfeil. er dillert. de vi et . efficacia feripturae lacrae, Erl, 1761. 4.

f) Plures etmim- recentiorum: Theologorum omnino largitintur, - eficsciam verbi diuint propterea lupernaturalem dici polle, . quod haec docırina diuinitus reuelara Kar, fine, quod eius- tnodi mutstiones in animis hominum efficiat, quales doctrina religionis, quae naturalis dicitur, eflicere nequeat, live; quod efficacia verbi diuini a naiura externa, eiusque legibus omni- no non pendeat. —— g) Loca enim Jef. c. 55, v. ı1. Jorem. c. 23, v.29. Actt..c. 26, v. 18, ad. Romanos c. ı, v. 16. ı ad Meſſalonn. c. 2, v. . 123. ı ad Cörinihh. & 2, v. 4. 15. ad Habrasos c. 4, v. 12. hruiec consilio dogmatico parum inferujunt.. | h) Cir. praefertim 'loca 3 Di ad Theffall. c. 2, v. 13. 1 ad Corinchh, ©, 2, v. % 19. Actt. c. 16, v. 14. Ceterum eontra Enthuliaftas verbum interaum (cognitionem ferum di- ‚vinarurh ‚per Spiritum ſ. ipſis absque praelidio » [cripturae facrae fuppedisatam) iactitantes, » verbum eziernam (leripturam fucram) patui aellamantes ig artichlis :Smalcalddı P..lil. ar- ic. .8, p. 531. ſq. et Formula Conc, declar. fol. 828. . zecte disputatum est. Chr. „Spologia Confi Hug. artic. 7. i P- 202, & ABK B , ., j 5. 1 5 6. 5 \ N . P Huius verbi diuini notitiae conferuandae et pro- pagandae, eiusque efficaciae adinuandae ecelefis Chri- fliana confulit voa cum omnibus, quae ad eam perli- nent, infitutis. Ecclefiam quippe (fi de fenfu vooshuli biblico*) maxime vätato ‚quaefiüerimus) totam dieimus _focietatem atque deconomiam eorum Dei veri cultorum, qui Ieſum Chriftum Dominum et Seruatorem agnolcen-

4

$ v

F t ’e . . D , ; 8 Sog um ,

'tes EEE eins profitentar ideoque et

sisdem offioiis obligati funt, et eoruudem Dei beneficio- zum e€iusdemque exfpectationis laetillimae participed

Hanc focietatem, Ieſu Chrifto volente inſtitutam), oo-

conomiae religionis Moſaicao per Chriſtum abrogatae

E facoedenteng,. iplo seuo Apoftolico forma quädam 'et

oeconomia elle gauifam“) doctrinae euangelicae propa- ‚gandae, eiusque puritati conferuandae ac defendendae, moribusque Chrifianorum huictdactrinae accommodate

gubernandis egregis confentanea, etfi nondum omnibus

'numeris abfoluta, monumenta iefantur hifioriae aetatis ‚Chriftianordm antiquiſſimae. Poflquam fuccellu tem« poris inter lites multas atque controuerfias in fingulis re» tigionis et Theologiae Chriftianae partibus certa doctri« nae norma exfliterat, nolio ecclefiae ita folebat limitibus ‘circumferibi anguftioribus, vt vocabulo: .ecclehia , prae» ſorum formula:. ecclefta ra cathelica ii tantum Chriftiani camprebenderentur, qui normam doctrinae fequerentur auetoritate publica fanoitam * Emendatores facrorum, fogietati,. quam ipfi cum amicis [uis.conllituebaut, iure meritogue dignitatem. ecclefiae vindicantes, ideam eius amplexi; ecelefiam appellant congregationem fancto- rum, vbicungue locorum verfentur, inter quos pura tradatur euangelii doctrina, et (acramenta recte (fecun-

‚„w «

dum mandata Seruatoris). adminiftrenter, docenique

| [cfr. 6.115. nota b.), extra hanc Chrifiahorum commu«» nionem nullam eſſe peccätorum remillionem, nee vllam Tanctificationem locum habere poflef). Quanquam vero

faccefla‘ temporis. omnino. plures exfliterunt eccleliae -

particalares , quae dogmatibus päriter atque ritibus et inftitutis ſuis inter fe discrapant, _ omues tamen vnem eandemgue ecclefiam Chriftianam .(eatholicam ) conlli» tnünt,, figquidem omnes vnum eundemgue Deum verum

adorant, Iefumgue Chritum agnofcunt ſilium De, do

eloram dinionm > nn 3) x | \ &

”.

- = x A 5 . s x :370 . m = 7 / - 1 N > Mr !

a) Cfr. 8. 140. nota & Seripturg lacra —— oecleſias haud raro vocibus tropieis delcribit, cfr. ep. and Ephef). c. 5, v- 23, ad Hebrr, c. 3, v. 6. 1 ad Jimotk. c. B, v. 15. ad Corinthh, c. 5, v. 16. 17. Match ev. c. 20, %. 1. 3 ep.

3 .

Pesri:c. 2, v. 9. 10. Apoeal. c. 22, v. 17.

p) Pater, hanc notionem ecclefiae cogitationi regri diuint prae- entis welle, de qua fupra ad $. 100 vidimus.— De no- tione eccleliae biblica et antiquillima cfr. Yan der Marck lectiones acadd. T. II. fascic. 2. Cramer Forteizung von Boſſuets Weltgefchichte, ı. B. S. 642. 5, B. S. 245. Fr. Oberthür. idea biblica eccleliae Dei. Vol. L’Wurceb. 2790. Vol. It. Salzb. 1798. Vol. III. Rudolft. 1806. Vol. IV. Sulzb. ‚... 4817. 8. Chr. Flatt diſſert. de notione vocis Baoılsıa rar 0 9gawiıy ex iplis Chrifli dıctis eruta, Tub. 179% 4,..Noeffelt de vwoä Dei in. coelig terrisque familia, ‚ad illuſtraudum locum Epheff. 3. ı5. er alios locos epiltelarum Pauli, Hal, 1800. 4. (in Postid fylloge commentati. theoll. Vol, UL) Zecken mann.theol. Beyträge 2. B. ı. St. Altenkircher einzig ‚wahrer Begriff von. dr chriftlichen Kirche, Ulm, 1805. 8, Kleuker dillert. de Ieſu Chrifti, Seruasoriae hominum, eccle- ſia et ecclefüis, Kilon. 1817. 8. ° En > e) Voluntati Seruatoris ——— accommodatum fuille, vt cultore⸗ eius ſocietatem conſtituérent (nulla quidem ratione discriminis gaontium habita)-®x verbis Chriſti Mattk c. 16, v. 18. I. item- que ex iaſtitutis baptismi et coenae ſacrae recte colligimus.

9) Ecclelia prisca. plura‘ habuit.: quibus haee ſocietas eultorum Ielu —* Ded vero per —* conſecrata, ab 'ahis dif- ferret, baptismum, .coenam [äcram, agapas, communionem bonorum, varil, generis doctores, praelides, et miniltros

(Apoftolos, ‚episcopos, presbyteros, diaconos, euangelillas

atque vates). UCfr. Aera c. 2, v. 42. ll. c.4, v. 32, n; e. 6,

9 2.fl.oe a0, v. 17 38. Neque dectrinae tantum euangelii

purae profellio conftantillima, fed etiam disciplina ecclefiaft-

ca apoltolid curae cordique. fuit. ad Romanos c. 14, v. 20.

.2 ad Corinthh. c. 11, w 6, v. 17— 21.0.9, 13.0. arı6,

v. 22, ad Galatas c. 6, v. 1, Cſr. Henniugs Röhmer kurzer

« Entwurf des Kirchenſtaats der erſten drei Jahrhunderte,‘ Halle, 1735. 8. _ 4. Cramer von der Kirchenzucht der erften drei Jabrhunderte, in ſ. Fortfetzuog von Boffwets Weltgelchich-

te, 2 Th. $.'579. ſf. Ziegler Vezluch einer pragmauſchen Gefchichte der kirchlichen Verfallungsformen in’ dan erlten .

Plank

fechs Jahrhunderten der Kirche. Leipzig, 1798, 8. | ‘. Gelchichte der chriftlich - kirchlichen 'Gefelllchäftsverfallnng, 5 Bände, Hannover, ı805.— 1809. 8. Grejling über dıe Prverfalfung der apoftolifchen Chriltengemeinden , Halberftadk, 1819. ® * ae u u rer

4A f G6) Satis mature notio exillitit vntus eöchefiae caiholicae, ektra quam. neque veritatem diuinam Trecte coguoscere, neqye om- nino ad Ialutem per Chriflum paratamı peruenire liceat, 'i, e. @ccleliae, eam doctrinde formulam .conllanter tenentis, in qua coetus Chrilbiani (regionum ‚diuerifimarum) auctoritäte fumma

* . —— \ Ad ;

LM. u dd

un

\

. = ' r

J 311

eoꝛnlpieui, 'praefertim, qui ab iplis Apoßolis oxiginem dueunt,

-

[ 2

age

„Jia catholica, et fides catholica, praedicari folebat.- Cr.

Ä ..“ * is

! 4 Be j > 4

ei‘

r_-

conlentiant. Qui hane doctrinae formulam non fequebantim, . audıiebant haeretici.. ir. Irernaeus. adv. haer. 1. ı. ct 10.1. 3.

c. 3. 4.1.4. e. 26. 53.1.5. e. 20. Clemens Alex. flromm. 1. 7. c. 16. 19. Origenes (qui mitius, quam alü, de fectis ‚Chriftianorum imdicanir) contra Cellum L 3 ©. sa. I. 1.5. 5. ' 63.- comment. in Maith. Opp. t. II. p. 524. 531. Tertullia- nus de praelcriptt. haer. c. 21. 32, 35. de bapt. c. 8. (aliter. iudicauit de eccleliä eatholicc, Montaniamo fauens, de pudic. e. 21. de monog. c. 1.) Cyprianus in libro de vnitate eccle-

fine, Bactantius inltitt. divv. 1. 4. g. 50. Cyrillus Hierefol. :catech. 18. .6. 23. 26. 28. catech. 4. $. 33. -catech. 5. 6: 32: _

Epiphan. haer. 61. $. 2. In ipfis Iymbolis ‚una Jancta ecgle-

[ymbolum Apoft. Nic. er Athan. p. ı—4. ed. Rerhenb. Con- trouerlia cum Dozatiftis [uam tantum familiam, propter ſeue-

ritatem maiorem in peccatoribus 'manifellis excommunicandie

adhibitam, erclefiam veram praedicantibus (Saec. IV.), Au gijtinum potiſſimum excitauit, vt argumentis pluribus demon-

aret, veram naturam ac dignittem eccleliae ab ılla, quam Donatiftae efflagiterft, fingulorum omzium, qui Chrilliani au- dient, puritate mimime, pendere, ‚immo ecclefiam‘elle veram eatholicam, quae per totum terrarum orbem propagaıa Ät, atque disperfa, naque (familiae Donatiftarum inltar) ad pro-- vincias certas pertineat.. Cfr. Auguft. in libro defvnitate eccle« fiae, contra ep. Parmeniani.l. 2. c. 11. 1, 3. c. 2. de baptis- ‘mo contra ‚Domat; 1. .1,.c. 37. k 5. ©, 6. .11. 26. 06. L 7. c.

:38. c. 61. de doetr. Chriſt- ]. 3.1c. 52, de vera relig. c. Gr ep.

: 141. Optaius de [chismate Donat. 1. .2, c. 1. 2. 3. 1. 5. &

t.

Tl ere

“yr.

s “us

u PER) D

>

&..:

7. l. 7. c. $enfim ſenſimqus per episcopos Romanos per; fusafio inualuit,. eccleflam Ramanam dignitate ceteris ini ja in hoc orbe terrarum verlentur, zoetibus Ghrifiianis prae-

re, exflititque‘ tandem hieraxchia Romana, its vt, qui-

cunque anetoritatem ecclefiae Romanae eiusque epilcoporum nor- "matiuam: agnosdere: nollent, ab ecclelia eatholica alieni elle dieerentur. Cfr. Bede} dillert.: de vnitato eoclehäe .etc. Dresdae, 1685. 4, Henke comment. hiftoria antiquior dog- ınutis de vnitata ecclefiae, -Helmft, 1781. 4. im eius opusculia acadd. Lipf. 1802. Fehrer dillert. vuum $. Cyprianus Gt aucfor doctrinae -de vnica Cbriſti ecelefia ſaluiſi- ca?. Erf. 1792. 4. Cährift. Schmi der katholiichen Kirche, in gefe des N. T. 0 B, ı. St. 1 Chr, Conf. Auguft. artic. 7. 8. p- 21. lg. Apolagia Conf. Aug. 4. * ſqq. —— Smalcaldd. 5. II, ar-

zic. 12. P.:555. Catech. malor. artic. 5. p. 495. [qy. Form, -

\

| 't über die Entftehuag > [. Bibliothek Für Kritik und Exe- .

5

»

Corte. epit. p. 616. declar. fol, p. 796. fg. ed. Rechenb. Vid.

Eckermann Erinnerungen än den unvergänglichen und .un- Schätzbar grafsen Werth der Reformasion Luthers, Altona,

. 3817. 8. praefertim p. So. ſeqq. P. ob.

“..g) Quum.ipfa natura finisque primarius eccleffae necelfario ſe-

4 m

gum ferat, vt pietati verae, quae factis ſeſe exlerit, excitandae et confirmandae conlulat, recto patell ciuitas eikige appellari

\

!,

.

4

)

3ı3

%

Negäri vera non potelt, in ea, quam plures exhibnerint, de- ferinyione ecelefise philofophica plura defiderari, Quae ad in- dolem atque naturam eiusmodi ciuilatis-ethicae, qualem eccle- Jia Chriftiana conftimit, pertineant, (fr, Kans die Reli-

ion innerhalb den Grenzen der blolsen Vernunft, 3. Abhand- Kun. Stäudlia comment. de notione ecrlelige .er hifloria e6eSccqeſiae, pars I. Gottingae, 1795. 4. (vernacule in promtuario⸗ Göttingilche Bibliothek, ı. B. 8. und 9, St. 3. B. 2. St.) F.

. !Schmide diet. Phifeldek dillert. de morali chrifliaaorum. focietate [ab typo regni coeleflis annunciata, Halmise, 1794,

2 Jib.Stapfer de natura, .conditore, et incrementis rei-

. » publicae ethicae, Bern. 1797. Eckermans theolpg. Bey-

‚gräge, 4 B. ı. St. & 156. 1. 2.9.8.5 2%

$. 3 5 7 [| . a‘ , i Dum porro 'ecclefiam commemoramus vifibilem

x

et inuifbilem *), vuiuerlalem et particularem ®), mili-

tontem et triumphantem‘), veram at falfam“), puram et inpuram“), [yntheticam et repraefentatiuam‘), te neamus necelle eft,‘ has diuerfas diſtingnendi rationes non poffe ad ynam eandemque notionem ecolefiae re- ferri.. > 2

4) Ecclefia vifbllie f, externa, .pro.'viu Joquendi dogmatice, .. tots dieitur 'egrum hominum oopin, qui ſoeietati cultorum lelu Chrilti adleripti ſunt, inwifibilis ſ. Interna ens omnes com- plectitur Chriftiauos in coetibus varüs diſperſoo, qui per do- cirinam 'euangeliram vere emendati ſant, atque huic doctyinag

. Iidem ‚haben: immiotam er oblequium: prasltant conftanuillimum, QQuace quidem formulae, ſie intellectae, non sarp »icies ecelefige exprimunt, quam diuerfos--eius ‚relpeotus. - Alia bhuius discriminis ratio. haec elt, vt phralis prior: accl, vifi-

. bilis, ad ekclefiam, qualis exıra nos apparet, pollerior: eccle/. inuifikilis, ad ideum eccleliae referatur. Corifs Auguft. art. B.Pı

31. 'Apologia art. 4. p. 144. Catech, malar, artic. 5. P- 499- Cie quae "ad :$s 156. de notione ecclefine diximus, qua- leıh omendatores ſacrorum, eum pontificiis pugaantes, tennerunt.

o .

b) Chr ad $. 156, obferuata. c) Eceleſia inuiſibilis militanę dicitur , „quatenus, in ‚biscoe. terris um" omsibug Feligionie Beet verae adnerlariis. foftiter pugnat; pn quatenus Chriftani illı ‘olim' im vita ſu- 'tura victoria' gaudebunt laetiflima de his’ adterfariis’ reportata._ Quam diuifionem Theologi ex locia ep..ad Medrr. c. ı2, v. 25. Apoeal. c, 12, v. 7. petierunt. .: wegen

d) Haeg- diwlio .votionem ponit fecclefise vifibilis. (extra noo

' apparentis). Quae laude veritatis gaudet ,. fi hoc agis

. yt veram lefu Chrilti et Apoſtolorum doctrinam ex ipfis librid

lacris regte cognoscere [ludeat, eamque cognitain perluallohiie _ et vitae Chriflianae normam habeat vnicam et immutabilem.

7 * *

-

0

\ F F —J FR a —— | 0 ; 2 on 3 ı3 >“ | oa 5 o)- Pura‘ et ecelelia vifibilis, ſi doctrinam Chrifti er, Anoflola- rum nullis deprauauit additamentis humanis arbitrarie u 9) Eecleha viſibilis Jynıheatica dicitur, quatenus Chriftianoe om- “nes Ainerlorum coetuum ſingulos complectitur. ' Ad’ eccleliam . vero repraefentatiudm peartinent, qui auctoritate publica lalyıi ecclefiie confulunt. |

De 21:9 ". Docemus item, libris. ſymbolicis praeeuntibns,. ‚eportere ecclefiam his virtutibus gaudere, vt von“) fit, fancta ®), apoftolica *), catholica *), vera'*), perpe- ‚waf).- Nec vero prorfus vna eademque definitio horum , ‚attributorum loeum habet, fiye ecclefiam inuifibilem, fine viibilem (vel vniuerfalem‘, vol particalarem) [pe- etaueris. . a

4) Quemadmodum ad ipfam eoclefiae ideam neceflario pertinet, 2 “ve ad ynum eundemque finem wendat primarium; its eccle- ı Dam vißbilen vnitatem habere dicimus, Wuatenus omnes lefu * eultores per baptismum yni eidenique religioni, profitendae con- fecrati fint, Deum et Chriſtum Dominum [uum agnofcentes, eius- diern quo lalutis et ex[pectationis laetilimae participes, 'Literae [acrae- N. F. huius vnitatis rmentiönem frequenter iniecerunt, fludium pacie et concordjae mutuag Chriltianis hoc argumento grauillimo ma- gaopere commendantes. Jo. er. c. 10, 16. 50. 0, 17, ve 21. ep. ad Gelasas c. 5, v. 28. ad Ephefl. c. 4, v. 3. fl. 1 ad. Corinibk. o, 22, ve 13% ad Romm. c. 12, v. 5. . Seriori tem- pe ‚, poftquam .episeopo Romano auctoritäs fumma in eccle- conügerat, paliufabatur, vt quicunque ad 2ccleliam referri 'vellent, partim in profellione iplius doctrinae, ‚partim in ri» tibus eelebrandis doetrinae placitisque episcopi Romani prorl[ug . eonfentirent. Contra ecelefiam Romano-(ntholiegm recte doce- . mus, fuflicere ad vnitatem ecclefiae,; fi Chriftiani de dactrina euangelica et adminiltratione facramentorum confentiaut. Cfr, . Conf.. Aug. astic. 7 p. 11. Apol. art. 4. p. 144. [gg. No- us ‘teftimoniis hiltoricis, quae fufliciunt, prabarı poteſt, Dorrum primum fuille corum, qui munere epilcopi Romani fangerentur, neque ex locis Matil. c. 10, v. 2. €. ı6, v. 28. fq. demonftrare licet, 'Ielum Petro poteftatem concellifle, ‘in ceteros Apoftolos atque Chriflianos inperium excercendi, at- que futuros episcopos Romanos. Petri luccellores haberi ve- ‚luille.. Immo, quae Iefus loco polteriori Petro dixit, eadem Mattk. c; 18, v. 18, Apoltolis omnibus concellit, iisque [e- . rio interdixit, ‚ne quis [upra cetęros ſeſe eflerret, Luc. c. 22, v. 2% Math. c. 23, v. 8-10. Nos recte agnoscimus - (ipla feriptura lacra nos dotente cfr. $. 140.) folum leſum * Chriftuni verum ecclefiae dominum inuilibilem, vna cum Deo zeguantem. Apol. Gonf, Auguſt. urtic. 4, p.. 249. Articch "Sinalcaldd. P. II. artic. 4. 3 312. leg. 'appendix de, pöteltate,

3

et primatu Papae p. 540. Curiſt. Döring comment. .

4 n v N N i

„?

N

=

Ih

- *

in Maiib. 16. 13. I. Bar. 1796. 4. Biſko de primo theo- Chriſſianae ſiricte Üic- dictae principio: ad Matth. 16, 16.

I. Stett. 1790. forma max. Huth, Petrus. von Petra, Matth. 16, 18. Erlangae, 1757. & Butfchany: Unter- fuchung der Vorzüge des Apoliel Petrus, Hamburg, 1758. 8.- Cyprian überzeugende Belehrung vom Urfprung ‚und Wachs- tbum des Pabfitthums, Gotha, 171g. neueſte Ausgabe, Frank- furt und Leipzig, 1785. 8. Nehr Gelfchichte des Pabflthums, a Theile, Leipzig, ı801. folgg. 8.

b) Praedicarum jancritatis ecclefiae inuilibili propterea competit, uod tota eius doctrina et oecobomia ad ftudium probitetis verae excitandum et confirmandum ſpeetat; vilibili, _quod fin. guli omnes ecclefae adfcripti eo iplo ab Omnibus profanis fe-- parati [unt, atque exemplo Chrifti imitando obligati. Ofr. ad Ephef]. c. 5, v. 26. ad Timm ec. 2, v. 14 ı.ad Corinıhhr . 3, vw 27. c 14, v 355. 1 Petri c. 2, v. pol. Conf. Aug. artic. 4. p. 145. 148. 150. Artieuli Smalcaldd. P. UI. artıc. ı2. p. 555. Quodli ecclelia particularis its amnibus, ‘quae docet atque inllitüit4 re vera ſtudioſe in eo. elaborat, ve robitati verae excitandae. et nutriendaa -prolpiciar, iure meri- toque [ancta praedicatur. Neque hog praedicatum eceleſiae vi-

ı * ibıli (vel vniuerfali, vel.particulari) propterea denegari poteft,

quod etiamnum eiusmodi Chriftiani deprebendyuntur, qui ex- terna oris profellione potius, quam re ipfa et facto. Ieſùm ‘Chriftum lectentur. (Matth. ev, c. 13, v. 2%). Gt, Lonf: Aug. artic. 8. p. 11. ſq. Apol. art. 4 p. 244 146. I1Bbo.

0) Apoftolica fenfü biblico (ad Epkefl. c. 2, %, 20.) ecclelia 2 .et inuilibilis et vilzbilis (cum Den, tum particu-

Jaris).. propterea quod praeter Seruatorem’ ipfum Apoftoli eius, praecones euangelü, fuerunt, qui doetrina Chrifli propaganda eflicerent ,- vr-ecslelia exifteret Chriſtiana. Quod vfum loquen-

-.. di ecchelaflicum attinet, ſenſu quidem: Aifterico- ii coenus

Chrifhari appftalöci appellabanur, quos vel ipfi ſtoli vel discipuli ee et Imilieren (diei apoßoliei) hide lenſu autem dogmatico ecclefia dieitur apoflolica, quatenus doctrina eius publica cum docırina apollolerum confentit. Cfr.

z Sb. Nic. P. 2. | i dh Praedicatum: earkolica neque ecclefiae Romanae ſoli neque

omnino ecoleſiae cuidam particulari competit. Cſt. ad g. 166. notam e. obſervata. er

| 6) Gfr. $. 157. noia d. ı $) Perpetultaten, praeeuntibus Jöcis Mash. c. 16, v. 18, c. 28,

v. 20, ı ad Corr, c. 15, v. 26. ı Petri c. ı, v. 34. ecclefiaa et inuifibili et wfibili (vniverfali quidem) recte vindicamus. Infallibilem vero eccleliam vifibilem non licet hoc [en[u prae- dicare, vt omnino negelur, eam in doctrina euangelii 'explican- daet cognolcenda vnquam errare.pofle. Cfr. L F. Bahrde differt. de perpewitate ecclefiae, Lipf. 1755. 4. Eiusdem dile fert. ‘de in allibilitate ecclefiae,' Lipf. 1755. 4 Blau’ cril. fche ee der” kirchlichen Unfehlbarkeit, Frankfurt, ‚3791. 8, te

a —RE

cv 15. 1

. ee 35 mem.

——— 1 5 8. ey J * Ex ipfa natura er fine primario —— item» que.ex praeceptis feripturae lacrae intelligimus, quae-

‚nam fint zura et ‚officia ecclefiae. Primum quidem ei curandam eft, vt omnibus opportunitas dontingat doctri« nae eniangelicae recte cognolcendae, eademgue pura - Servetur et mcorrupta. Videat igitur negeffe eft de bo- nis religionis Chriftianae doctoribus *) digendis, legiti-

me. vocandis, atque inaugurandis (ordinandis) bh) item⸗

que de fcholis. inſtituendis, conſeruandis, omendandis. Nequo negari poteft, cuiuis ectlefiae ins com petere, cer- tam doctrinae publicae formulam eonftituendi, docto«s ribus publieis interdicendi, ne huię formulae repugnent, ‚et placita yepudiändi, quae doctrinae euangelii verae

“:eontradicunt °). Eadem diligentiad 'ecolefiam porro

oportet cyliui lacro profpicere recte inſtitnendo, et fi ‚res ipfapoflulaverit, emendando ‘). ‚Denique, quantum - Beri potelt, eccleſiae Arenue hoc agendum, viu difci«

plinae ſapiemis, vt vita quoque et mores Chriſtianorum

fecundum dectrinam Chrifi et Apoftolorum compo« nantur °). : Oeterum recte agnofeimus ac profitemur,

potellatem, quam dicunt, ‚gladii ad ſolos pertinere prin- ‚gipes et praefides einitatum ") legibus’ et magiflratibus®

obediendum elle F) (nifi, cum pecgare iufferint), ſum-

mumque epifcopatum,“ qui per ipſam emendationem ſfqacrorum, hiſtoria teſtante, principi ciuitatis traditug -

.fuefit, boc fecum ferre, vt priaceps in rebus ecclefiafi- sis poteltatem quandam. exequutjuam, aeg 158 Iogis- latiuam habeat !., i

. 4) Chr. Io. ev..c. 20, v. 21.23, Maik. 28, v. 19. 20. Aett,

© 14 v. 25. c. a v. 28..1 ad Corinikh. c. 11, v. 23. c. 12,

ad Ephef). c. 4, v. 11. 13. ad Galatas c. ı, u 8— 12. ı ad Timoch. e. 5. 2 ad Tim. c, 2, v2 ad Tiumc.ı, v. 5. Errare Pontificios, —— facerdotuibus coelibatum (inde a Saec. XJ.) iniungant, plura docent N. F. effata. Ev. Matıh« re 9, v5 ı Timoth. c. 3,2. 0.4. v

5, ad Tisum e. 3, v.6. Cfr, Confe Aug FR * 21. faq. Apol. artic. p. 256. MArtic. Smalraldd, P. III. artic,

J »Pp 355. 0 » ed» Bechenb. 6. Calizıus de poningio elerieg-

\ ,

! i LZ

e

; =: : 316 ee

oa ai Hencke, Helmfisd. 1785. 8. Das Cölibatgebot im

Widerſpruche mit Bibel, Kische uud. Staat, dargeſtellt von. "Th. Abs, 1813. 8.’ Neque Clericis poflelliose terreftri inter- djeendum ell. Apol. Conf. artic. 4, 356. en

B}: De confuetudine Apollolosum doctores euangelit manibus in-

- . ponendis-confecrandi, vid. Acet. c. 6, v. 6, 6. 25. v. 3. 1 ad moch. c. 4, v. 14. 2 ad Tim. c. ı, v.6. 'Vid. au

e difp. de Spiritu ſ. primis Chiftienis ab Apoftolis per inpoſſtio- nem mannum tradito, Hel. 279. 4 Eichhorn Biblioghek der “. . bibl. Liter. 5. B, S. 408. ff. De hifltosia huius ritus ſaeri vid. - Morin! comment. tiftor. ac dogmat. de facris eeclefiae ‚ordi-’ natonibus,. Amiiglod. 1695. forma mar. Sub wocatione (gel Hebrr. c. 3, v. 4.) declarationem intelligimus publicam et [ol- lennem, 'vel ab ıpfa' ecdielia, vel ab * quibus ecclefia po-

« .teflatem hoe faciendi conteſſit, exhibitam, qua alicui prouideia (Scerdotälis demandatur. Artic. Smalcaldd PLII. p.545. 552. [q. coll. artic 10: p. 334. Cir. Blansk de vocanone hodierna

. ad munus ecclefiallicum etc. Gosl. 1766. 8; ‚(yarmacule in

\ promptuario :' Journal für Prediger 12. B. 3. St.) Chrift. Silberfchlag: der'Ruf zum Predigtamte u. I. w. Stendal,

e 3781, 8. Docteres legitime vocati er ordinati poteſtacem ‚slaulum habent (fiue poteflatem ordinis et —— i.

e. euangelium docendi, ſacramenta adminiſtrandi, peccatords publicig criminibus Obnoxios excommunicandi et rurſus ablol- vendi. Conf. Aus. p. 37. ſq. Apol. artic. 14. p. 294. Quem- 7 "admodum temporibus "antiquiflimis eccteflae Chriftiauae diſcri- .- . men: oBtinuit anosolbr, zerreoxonudm ,- Ordacnalwy, Öımuovus ec. (cfr. Greiliugii lber ad $. ı66. nota d. laud.) ita

etiam noſtra aetate inter Clericos veligendi [unt, qui ceteris

pꝓraefici poſſint, vi Omnia; .quae ad finem primarium ecclefiae

. pertineant, recte peragantur., De dignitate et neiellitate muneris faterdvralis praeter alios multos efr. F Spulding ‚über die Nutzbarkeit des Predigtamtes und deren Beförderung,

3. Auflage, Berlin ı791. & Chrifliani über die Beflim- ‚iynung, Würde, und ehriſſlieher Lehrer, Schleswig. 1789. 8 Marezoll-ühes die Beflimumg des Kanzelrednerg, Leipzig, 1795. 8. A. Herdenreich wie wel es auf fch „habe, in unfern Zelten‘ Lebrer der Religion zu. feyn? Halle und Leipzig, 1798. & CAr. Schwarz. dei chrilliche Bel

: gionslebrer in feinem moralifchen Dafeyn und‘ Würken, a B.

; Gieffen, 1798. 1ı800.8. L. Simon was inufs der Religion . lehrer thun u, ſ. w. Leipzig, 1803. 8. Pie Beſtimmu es evangelilchen Geiftlichen, Heidelberg, ı815. 8, De quaellione

- tredentids a-pluribvs-excitata: an ’Clerici eelellee nella recıe - facerdotes appellentur? cfr. 'liber meus: philolophilche und i .. Yeligtöfe Begründung der Rhetorik und Homiletik, : Leipzig, ." 3815. 8. S. 292. ‚Liber-modo land. die Beſtiumung des » evang. Geiltlichen u. [. w. Kaijer de lacerdotio Chriltianis

noftrae familiae doctoribus rectene an perperam vindicato, So-

' Jeb. 1818. 8. De ofliciis doctbrum -rehigionis publicorem ii ädeundi June, qui Tiheologiam paltoralem er homiletiteh tra- ' ctauerunt, cfr, Iiber meus fupra commemoratus: philofophifche

und: zeligiöfe Begründung u. ſ. w. lüterarifchen Anhang $. 476,

.

F \

+

zn aa ei a an 3. (ar - ' -

„”

N .. 1 *

u 317 | SR Do hiftoria ſacerdotu ch. praeter alios Ferrari liber de situ lacrarum ecclelise veteris congionum cum praelat. Ge. Graevii Ultraiectii, 1692. 8. Schuler Gelchichte_.der Veränderungen des. Gefchmäcke im. Predigen, 5 Theile, Halle-

1792-1794 8. Beiträge. zur Geſchichto der Ver-

änderungen u. ſ. w. h 1799. & Flügge Gelchichte des dentichen irchen.- und Ereciiinn ent: 2 Ef.

Brewen, 1801: 8 Ammon Gelchichte der Homiletik, Göttingen, 1804, 8

) Quanquam recte adfirmamus, libros diuinos V. et N. F. ab

..

defte profiteri, et alioru

. üs decernendi, virum probanda fint ac de quippe [acrae confentanea), an reiicienda. Cfr. Conf. Aup- D de gs

omnibus (hriltianis fedulo legendos elle et euiuis Chriſtiano,

qui facultate libros facros Tecte interpretandi gaudeat, licitum

effe, ſuam fenteniiam de äs, quae in ecclelia docentur, mo- examini fubiicere; minime tamer

fingulisomnibus, [ed ecceleſias tantum repracfentativae, (cf. 1574 nota f.) ius compelit, .nermam dogendi, quae auctoritäte publica gaudeat, exhibendi, atque..de placitis Jingulis palam propoſi- endende (fcripturas

Articc. Smalcc. de poteflate et primatu, Papae p. 350. Buim ipla feriptura ſacra N. F. neque de fingulis omnibus dos- matibus aperte 'enuntiauerit, vtrum inter articulos fundamientales an non furidamentales referri debeans, neque ordine ſyſtematico fiagula.. propofuerit, eiusquo effata hand pauca interpretatio« nem fubierint diuerfam; ıindiget omnino ecclefia, vnitati fuad -

‚et puritati doctrinae conleruandae prolpiciens, formula. quadam

. doctrinae publiea, ea —— quibus primaria doctrinas

religionis capita contineri Itatuit, iudicantibus ita viris auctori-

tate publica conſpicuis, qui facultatem habent exploratam, li-

.

- bros facfos recie u: atque indolem et naturam reli- 4

gionis recte aeflüman » ‚Proinde emendatores ſacrorum Saecı ı6., inftante potillimun: necellirate hane einendationem [acrorum

et inflitutionis publicae aduerfüs Pontificios defendendi, docu:

menta perſuaſionis euangelicae publica exhibuerunt, quoruni

auctoritatem etiamnum ita agnolcimüs ac profitemur; vi. prohe

teneamus,“ yuonam conjilio viri illi venerandi hos libros edi- Jlerint; ve. oas [ectiones, quibus auctores ipli aperte declarauc- zint zormam inefle credendorüm, a ceteris, ömnibus, quae di

. fententiaım quandam vberius explicandam er illultraidan at:

. zum librerum partim ecclefiae Romano - Ca

gumentsme comprobandaıı jertineant, accurate, diflingna- mus; vt firenue defendamus ac tneamur, Cuod auciorea ho-

tholieae, pariim fa- naticis Omnibus opponunt), neque decretis conciliorum et epi- Teopi BRoraani neque traditionigus placitisue. huius aut illıus Chriltiani arbitrariis, led joll /cripsurad diuinae auctoritatein Jummaim competere normativam et iydicialem (6. 58. nota a.)j vt denique concedamus, eccleliad repraelentatiuae, · nunquam denegandam elle poteltatem, formulam doctrinse publicam emendandi, fi forte cognitio et. interpretatio [cripturae ſaeraes perfectior aliquid emendari iuflerit. .Symbolia oecumenicis, quae eeclefia antiquior. exlibuit (Apoltolico‘, Arhanaliano, Ni- - caeno - Cönltantinopolitano ), in librie noftris Dabei haee adduntur monumenta fidei noltrae euangelicae publica: onfel- fio Augultäns (a, 1580, litteris conliguuta) Apologia hujus Con-

m. |

-_

\

*

- Leipzig, 1789. 8. Fr. Rönnberg ü in Bezug auf: das Staatsrecht, 2. Auflage, Roftock, 1790, 8: - erfte Fortletzung, 1792. 8 Dedekind über das Recht der

318 4 | Zi i

\

leffionis (a. 1531.). Artieuli Smielcaldenfes (a. 1537.) ‚Tarsehil-

mus Lutheri et maior et minor (a, 1527.) Formula Goncor-

-Siae (a. 1577.) Gr. ad hane notam "iluftrandam : Yan der Mar ck lectiones academicae T. Ik, Falcie ı.'n. 3. 5..8. Fafc. 2. n. 14. 15.39. Peter Bayla Tractat von der all- ‚gemeinen Toleranz aus dem Franzol. übl. mit Anmerkk. 4

"heile, Wittenberg, 4771.'8. Lüdke über Toleranz und Ge- wiffensfreiheit- Bern, 1774. 8. 4br. Teller Valentinian der erfte, oder geheime Unterredungen eines Monarchen u. [. w. 2. Auflage, Berlin, -1ı79i, 8: Kern Briefe über die Denk-

* Glaubens - Rede - und Prelsfreiheit, Ulm, 1786. 8 Eber-

kard philolophifches ———— 1. B. 1. St. Halle, 1786. 8.

Schnaubert über Kirghe und Kirchengewalt in Anlehung

des kirchlichen Religionsbegriffs, Jena, 1789. 8. Fan He

"mer: über das Recht und die Verpflichtung zum «igenen Ur-

tkeil in. der! Religion, aus dem Holändifchen überletzı, Dört- mund, 1798. 8. Brauer Gedanken über Proteltantismus und

deflen Einfluls auf die Rechte der Kirchengewalt und der Re-: }igionslehrer, Carlaruhe, ıBo2; 8. De auctoritate necellitate . librorum fymbolitörum' praeter alios multos vid. Fr. Bü--

fehing allgemeine Anmerkungen über die {ymbolilchen Schril«

Je‘ der eyangelilch - hatberifchen Kirche, 3. Ausgabe, Hamburg; _

1771. C richtonm de fide humäna 'libri quatuor; Francot. ad Viadrum, 1771, & Gott Hufeland über -das Recht der proteftantiichen Fürften, unabäuderliche Lefirvorlchriften feftzuletzen, Jena, 1788: 8. Fleck über Lehrvorträge und Schriften wider den Inhalt der [ymbolifchen Bücher u. [. w. Leipzig, 1795. 8. To. Köppen das Recht der Fürlten. die Religionslehrer auf ein fell hendes Feng zu verpflichten,

er [ynbolifche Bücher

proteftantilchen Fũrſten in Kirchenfachen , Helmftädı, 1792. 8, Kurzmann de vi fymbolorum etc, Gott. 1792.4. Ammon

Abbandl. im neuen .theol. Joyrmal iz. B. 5. St, r795. Dö- derlein, Eckermann und Löfflere-Guischten über .

einen wichtigen 'Religionsgegenftand.v; ſ. w. Görlitz, 1794. 8.

A. Eberhard ilt die Augsburgilche Confeſſion eine Glau-

bensvorfchrift der Lutberifchen Kirche? 2 Hefte, Halle, 1796:

+. 8. Kann man es proteltantifchen Fürften verdenken, wenn. L, die bisherigen a Beer en nicht ferner in ihren Ländern dulden? Zerbſt, 1796. 8. ull. Meyer commeni, librorum fimbolicorum ecclefiae noſtrae yıilitatem et hiftoriam fableriptionis exponens, ‘Gott. 1796. & Gabler Abhandl. im neueften theol. Journal, Jahrgang,. ı801. $. 449. [l. Schleiermacher Abhandl. im Relormätionsahmanse , 2.

Jahrgang, Erfurt, 1818. 8. Curandum eſt eccleliae, "vi non tantum JJ..

us lelu Chrifi recte' adminiftrentur, [ed etiam cetera

omnia ad cultum exteknum [pectantia, de quibus in ſeriptuta diuina N. F. mihil praeceptum fuerit, . cum indole et ingenio

: doctrinae euangelicae probe, couuentant. Quanquam vero ab ' -amnibus Chriftianis iure moritoquo poſtulatur, vi lacramentis

vo A N \

= . ö en / y , 3 1 a Fe | , x 4 2; F 5 5 P x N en = F . vtantur, coetusque läcros' publicos Trequentent, taueridum' \ PR) x . 2 PI . tamen eſt, quod fingulas- attinet cerimonias ab ecclelia infi.. dutas, ne libertss coetuum Chriſtianorum limitibus eircumfcri«

batur arbitrarüs. Ofr. Conf. Aug. artic. ı5. p. 13, fq. ‚de:

3Abuſ. art; 7. p. 40. Apol. art. 4. p. 151. fl, art, 14. p. 253,

Form. Conc. artie. 10. p. 614, Iſ. Ex feriptis recentiox

9q. J—— cf: Gafs über den Cultus, Breslau, 1815, 8,

gi!

u)‘ Ouetnäadmodum ex ipfa natura et fine primario eccleliae Chris

a“

ung Beitrag. zu Ideen über Kirche und Kirchengebräuche, Berlin, 1815. 8 Tzfchirner ıres. commentatt. de .lacrıs ‚eccleiae nöftrge publicis caute emendandis, Lipf. 1815. 4, '

ſtianae 'intelligitur, eam nmon polle difeiplina ftrenua’ carere, ita stiam ad exemplum Apoltolorym recte prouocamus, quippe qui partim vituperiom iuftwm adhibuerunt, fi quid notandum: elle intellexerant (ad Romm. c. 14, v. 20, ad Galatas, c. 6, vr. 2.ad Tim. c. 2, v. 25.ad Titum c. 3, v; 10.) partim Chriſtianos admonuerunt, vt conſortium hominum denne: ‚rum euitarent ad Tim. c. 6, v. bi 2 ad Tim. & 3, v..5. ad . Tium c. 5, v. 10. 2 ad Theffal. co. 3, v 14 fi :) partim non

dubitarunt peccaroribus, donec animum emendaflent, commu-

. nione' e£cleliae. Chriltianae interdicere (1 ad Corr. c. b, v. 5. -c. 16, v.22. 1 ad Tim. c. 1, v. 20.) Poflquam coetus Chri- fiiani multtudine et numero magnopere increuerant, excommus

nicatio duplex inualuit, altera minor, quae peccatores manife-

ftos ad ſacramentum altaris non amplius admittebat,, donee re- fipifcerent, altera maior, quat eam habebet, vim et eflicaciam,

t

‘r

vi ‚peccator manifeftus ſocictate Chriltianorum prorfus exclude-

retur, et cuiusque iuris et commodi huius [ocietatis jacıuram faceret, Sum verg emendatores- facrorum intellexiflent, epi- (copos eccleliae Romanae [uo excommunicahdi iure haud raro ita vfos elle, vt 1yrannidem exercerent, palam docuerunt, ex-

tommunicationem - maiorem tantummodo poenam. &uilem. elle .

habendam, minorem vero ad miniftros eccleliae pertiners, eam- que veram elle et Chriltianam. 'Apologia art. 4. p. 159. Ar-

culi Smalcaldd. P. ll, artic. 9. p. 3353. de poteſt. et prim. pa- ae p. 552. 554. . Noltra aetas. excommunicationem mindrem

_conliltoriis tantum concedere ſolet. ——— dolendum eſt,

quod ea, quam falus- eceleſias poſtulat, diſciplinae ſeueritas ex plurimis coetibus un. noltrorum temporum euanuifle vi- deatur. Chr, Morint comment, hiftor. de difeiplina in ad.

aniniſtratione [acramenti poenitentiae, Antverp. 1682. forma.

max. . Dallaeus de poenis et [atisfastionibus‘ humanis libri Jeptem, Amſtelod. 1649. 4 Collet. traitd biltor. des excommu-' nications, Paril. 1715. 8. Fechttractarms ıheol. de excommu- nications eccleliae. Roſt. 1712. 4. , Fiusd. Nachrichw von dem

Kirchenbanne, Roft. 1715. 8. Cramer Fortletzung von Bol.

fuets Weligelchichte, 6. B. Flügpe Beiträge zur Gelchichte der Religion und Theologie, 2. B. Gott. 1798. Schuwder

B. Gau. off. über Kirchenzucht, Altenburg“ und Leipzig, 1809. 8. r.

Fritzfche freimüthige Bemerkungen zur Beantwortung der ..:

Frage: ob die für ‘den Preufffchen Staat vorgelchlagene kir« . eheazucht bei .der Stimmung und.den Bedürfnillen unlerer Leit ‚anwendbar [ey?_.mit Vorrede und entgegengefsiaten Bemer,

%

r vo. e .. 8

«

4 \ . J !

kungen von Bröfctes, Fränkfurt an: der Oder, 1818. 8

Kähler fiad Kirchenftrafen ein welshtliches Stück der Kit»

chensucht? Magdeburg, 1819. 8.

"NHLonf. Aug. de abuſ. artic. 7: p. 37; I Articc. Smalcaldd: N de et prim. papae p. —* ad Lo. er.

c. 18, v. 363 Lacc. c. 12, v. 3%. ep. ad Philipp. ci 5,.v. 2b:

sad Corr. . 10, v. 4. a

8) Conf. Aug. artic. 16. p. T%;, Apol. art. 4. p; 156. Catech.

minor p- 3856. Quam en perluafionem feripturae [äcrae

prorfüs accommodataın 'elfe loca docent Actt. c. 5, v. 29. epi .

ad Romm, c. 15, v. 1-7. 1 ad Timöth, c. 2,9. 1. 2.2 Petri e, 3, v. 11-17 er

| h) Etfi auctores librerum Iymibolicorum de ratione mutua eiuita-

tem inter et eccleſiam iniereędenta non accuratius expoſuerunt, patet tamen ex iis, quae de. facerdotio et poteltate · eceleſiafli- ca habent, principi ciuitatis omnind et turelam ecclefiae coni- petere, et pateltatem. probibemdi, quo minus. ecclelia aliquid ufcipiat et inltitugt, quo vera falus et incolumitas civitatis lae-

- datur, neque vero per psincipem, nili eccleliaı,repraelentatius ‚confentiat, vel formulam. doctrinse püblicae praelcribi, vel ri- tus ecclefafticos inſtitui poſſe. Cfr. Pu -f de habitu ‚religionis Chriflianse ad vitam ciuilem, Brem. 1706. Hugo » Grotias de inporio Jummarum petellatum circa facra, - in - eius opp. ıheol. Vol. IV. Yan der Marik de epilcopawmi Conftanuni Magni iu eius leętt. acadd. T. ı. Falcie- 2. N. 21. 35.‘add, eiusdem lecıt. acadd. eod. Falc. Ni 28. 29. Fale. 3. N. 40.41. Mendelsfohn lerulälem,, Berlin, 1785. 8: Zöllner über Mendelsſohns Jerufalem, Berlin, ı784. 8. Brafiberger Verluche über Religion urid Dogmatik, Halle, 1785. & Habbes Leviathan, der kirchliche uud der bürger- liche Staat, aus dem Englifchen überletrzt, 2 Bända, Halle, 2794. f.B. Sal. Zachariae die Einheit des Staatä und - der Kirche, Leipzig, 97. 8. Gretling Hieropolis, eid Verfuch uber das .wechlelleitige Verhältnils des Staats und der Kirche, ‘Magdeburg, 1802. 8. Stephant über die abfolute Einheit der Kirche und des Staats, Würsburg, 1602. 8, We-

dekind über die Aufnahme neuer Kirchen ım Staate, Göttin-

sen, 1803. 8. Wilh. Meier Aphorilmen über Religion, irche, und Staat, Gött. 1816, 8, Sohuderoff über deu innerlich nothwendigen Zufammenhang der Staats und Kir- chenverfallung.. Ronneburg, 1818. 8. De iuribus eccleliae vni- yerfae vid. Fan der Marck lecır. acadd. T. II. falcic. a. N. 18. 24. 25.-27. Verfuch eines. natürlichen Kirchenrechts, aus der Natur des Begriffs der Kirche entwickelt, Berlin, 1799. 8 C: Schwarz die Kirche in dieler Zeit, 2 Helte. Heidelberg, 1814,8. Schudero Ada Anfıchten und Wünfche; betreffend das proteltantifche Kirc ıenwelen uud die progeflani tiſche Geiflichkeit, Leipzig, 1814. 8. Deſſelben Grundzüge zur evangelilch - roteltantilc -, gvaig. Kirchbentechte, Leipsig, 1817. 8.. DefJeiben Abhand- lung in der Oppofitionsichrift für Chriltenthum und Gottesge- Inhribeit, ton Klein und Sehirdter 1. B; 5.54 Formü:

. r J

320 . nn .

hen Kirchenverfallung und zum.

9

N Zar

=

‘>

fa reformarionid a Läihero et theologis Vi. * pro- —- denuo edita,, Vratielav. 1817. 4. ... ..

5. 460. Er "Natürde et indali, ecclehae ipfiangue religionis Ohriſtianae, ‚tanqahm pofitinae (5. 12. nvta e), inftute. illa ſacra coniugctillima fant, quae Jacramenta appeilan- ur. Vocabulum‘ “fäcramentum ,' cuius vlas oBti multiplex, fatis mature *) ad ritus quogae lacros. trans

latum eft, quum homines per eos ofliciis quibubdam

veluti iureiurando fe obfiringant aique conſeercit. Admodum :diuerfä fuerunt et autiquicrum, ecchefige do-

etorum b) et Scholaflicorum iudicia, .cum de, numero -

facramentorum, quem Petrus*) potifimum. Lombardus,

praeeunte Otloue Bambergenf, ita copflituit, vt ab

hoc inde temporo feptem commemorari ſolerent N. T.

. Jacramenta (baptismus, confirmatia,. poenitentia,. coe-

aa.lacra, ordinatio, matiimonium, vnetio extrehe),

. Tum de natura atque eflicacia, quam Thomas de Alui-

zio ‘) eo modo definiit ,; quem evelefia Romand Oatholi.

ca’ etiamnum in plerisque fequitur« . Intelligit enita.

fuh. ' facramenip actionem verbis. folenniktus - imi-

etam, inferuientem fymbolo rei, per quam homo .

conlecratur, et gratiae‘ diuinge euadit. parliceps, Emen- datores fagroranz, quanquam initis tria conflitaerant

ſacramenta Chrifliana°), poſtea tamen. recte‘in duo«

Bus) acquieuerunt, baptismo eticoena [acra,. caufisgue ducti idoneis negarunt, eetera, quae in ecclefia Roma- no«Catholica ita appellari foleant®), rerte dici ſacra- menta. !Notionem facramentj libri [yuwahelici ecclefise - noftrae ita definiunt, vt.ritum intelligant a Deo fiue

Chrifto mandatum,. cuius ohferustioni iuneta fit bene ñeii diaint hominihus oredentibus exhibendi (veniae pee- catorum per Chriftum coufequendae) et promiffio et cole

'atio®). Neque vero ‚Theologi recentiores ſemper can. dem netionem tenuerunt').

a) Vocab. facramenium ex rizeu, vbi vo nvern- vor re in 2 Termonen latinuum patrum sociefas wand.

u \ x z B 2 A #

\

F ve

N

) Ey >

322 gr

Ä atquo ia ylarpamım eft, vt de rebus arcanis, de effa.

029 tis allegoricis, de‘ fymbolo obiecti cuiusdam ſancti et, inuifi- bilis ,. de ritibus facris (praefertim de baptismo et coena facra) diceretur. Cr, Filar. de trinit, 1,9. c. 79. Tereull. bapıismo c. 1. contra Marc. l. 1. c. 9. 1. 3. c. 19. Cyprian.

io: de voitate pcelefike p. 598. Augufl. ler. 272. contra Fau-

m Nanich. 1. 19. c. 16. Ex pawibus graecis cir. Thæ

5 * Br or. in ep. ad Coloff. Opp. 1. IH. p. 482. Chryfoft. homil, es 7. in ep.‘ 2 ad Gorinthh. ..

4:9 er.1u35. . Dion Arsop. de eccleliallica kieraschia Opp. t. 1-

*

Ch. Chryfofl. ep. 2. Opp. 1. IV. p. 28. Ayguflinus zontra —— l. ae ı2. de nach c.7. cl

p- 229.

. kan 0 0"

e) Apolog. Conf. Aug. artio, 7, p- 200, ed. Rechenb. vbi abfr a j

v vet: Nequa uveryesev loco sp. ad Epheſſ. c. 55 v. 32. de riiu

.)

-.b)i Conf: Aug. atuc. 8. p. 12. 'atüe, 13. p. 13. | Apöl. art. 7. p. 200. [q. cofl. arüc. 5. = 167. art. 12. P. 265. [q. p. 267. ſq.

artic.4. P. 14%, art. 7. p. 200, art. ı2. p. 268. (1 ep. ad

Corr. c. 105 vs 26. 17. <. c. i2, v. 12. non elle figna mera atque muda, led gratiam diuinam vere " oflerre, neque yero ex opere prodelle operato, et. hpmini » characterems #anctitetis indelebilerh inprimlere, [ed eflicaciam Iacramenti ıotam a fide ‚pendere hominis eo veentis, cfr. loca Tupra laud. et Apol. art. 2. p. 71. art. 7. p. 205. art. 12. p 7. ſq. (do. er. c. 5, v. 4. 5.6.: Marci c. ı6. v. 16. ? Corr. c. 11, v. 27. fl.) c) facramguta hanc efficaciam ſaluta- rem in animo 'hominis credenris exſerere, etiamfi per malos - adminiflrentur,; Conf. Aug.‘ art: 8. p. 12. -Apol. art. 4. p. 244. p, 155, Catech. maior. p. 554. ſq. Form. Conc. p. 829. Notas vero (characteres) —— as elle dicimus a) actionem (dationem et accepiionen), #) mandatım Dei aut Chrili, ) sem [. materiam tesrelirem (vilibilem) cum re five

m : ki ;

Li

ı 1

. } x v P} p2 x ®

R « J v ' . a 3 i * —— 32 .* " R :

a * i * DS Fan

materia coelelli (imuilibili) coniunctam, )'gratiae diuinae

Pr .

promiffionem.:

Maluerunt plures in ep acquiefcete, vt [acramenta ritus dicerent

Ghriftianos, diuioitus inſtitutos, ‚celebrantibus falutares. Antiquior definiendi ratio maiori perfpicuitate docet, hominem Chriſtia- num. beneficia, quae ei ‚per vlum [acramenti legitimum con-

tingant, ſoli debere gratiae Dei liberae. Ceterum, quod

&rcumeifionem et eputum palchale attinet (quae quidem apud Theologos antiquiöres /acramenta F. T. appellari A

stli negari non poteſt, /imilirudinem guandam ciscumaulio : et baplismi, itermque epuli palchalis et coenae faczae apparere, 'ita ve illa V. T. inſtitura quodammodo. tıypos lacramentorum

. Chriftianorum appellare liceat (ad 'Romm, c. 5, v. 20, ad Co-

bof. c. 2, v. 11. 12. Io. c. 19, v. 36. 1 Cor. c. 5, v. 7);

. profecio tamen, ipfa ’natıtra vıriusque inſtituti V. T. ita com.

parata ell, vt notio integra facramentdi dogmatica neque. ad eircumchionem neque ad epulum palchale transferri recte pof- fit, De- facramentis vniverle conferendi ſunt: Balık Meisner docıina orthodoxa de facramentis V. et N. T.

'Francof. et Viteb. 1708. 4. Hunnius de lacramentis V. et

N. T. in eius operibus lat. T. I. Dannhawer myſterio-

Sophia, 1646, 8. Ben, Carpæov vindicatio do-

ctrinae de lacramentis in genere, Lipl. 1651. 3.. J. Baum-

arten de lacramensis generatim IpBectzus, Hal. .27535.- % Eiusdem‘ dill. de periculofa facramentorum in cerimanias et harum in l[acramenta permutatione, Hal. 1755. 4. Heil. mann‘ dillert, de finienda iuſta facramenti notione, Rint. 1754, in .eius opulce, Vol. I, :Sartorius de [acramentis

- Pontificiorum, Tub. 1767. Wernsdorf dill. de uatura et

indole lacramentorum eccleliae noltrae, Viteb. 1775. 4 Ru

“perti ıheolog. Mifcellen, Hamburg, 1817. 8. De [acramen.

iſt die

tis N. T. praeter libros Meisneri er Hunnji fupra 'laudatos ch. Ge. Hoffmann diſſ. de circumcilione V. T. nomine facramenti non, priuanda, Alt. 1771. 4. Meiners de cir cumcilionis origine, et caulis, in commentatt. lociet, reg. Gotting. clafle philol. et\hiltor. 14. Gott. 180%. 4. Borkek ß

Belchnerdung urfprünglich hebräifch? u ſ. w. Duis burg und Lemgo, 1795. 8. er:

- 6 161.

Immerfionis Jacrae*) ritum folennem, fentoue :

appellatum, leſus Chriftus, quanquam non ipfe ad- miniſtrauit, tamen 'a discipulis fuis, doctrinam euange- licam .latius propagaturis, adminiftrari voluitb), pro« pterea, vt noui huius religionis feotatores per lotionem facram canfortio ecolefiae Chriftianae °), rite adferibe- rentur, ideoque et Deo Patri,. Iefu Chriflo, Seruatori

ac

modate aguoscendo et colendo, atque vniuerfae Ieſa

Domino, Spiritui fancto, doctrinae Chrifti accom-

\

-_

\

: 5 \ \ 324

"doctrinae profitendae vitague emendata exprimendae - - ‚obflringerentur®), et beneficiorum doctrinse Chrißia- nas Spiritusque diuini participes eusderent‘), atque [pem certam bonorum regni’ diuini praeftantifimoruua acciperent. Eündem ritam Chrifliani omnium tenspo- rum, exceptis paucis, regte retinuerunt, quum et ipfe lefusf) eo confilio lotionem facram infituerit, vt, qui- tunque ad doctrinam eius proflendam acceſſiſſent, hoc ritu, verbis*) follennibus iuncto, initiarentur, et ra- tio humanä huius inſtiinti vüilitatem atque eflicariamı_in- _ fignem agnoscere debeat) | Ä

a) Lotiones facras cum‘ aliis gentibus antiquis, tum Hebraeis familiares fuerunt, Vid, Geses c. 39, v. 2. Ex. c. 14, v. 7. c. 19, v. 30. M. c. 50, v. 8, Levin c. 15. Numer. c. 31, v. 24. 2 Regg. c. 5, v. 14. Exeeh. c. 57, v. 23. Zachar. e. 13, v1. Cr Kühn differt. de lotionibus et balneis Grae- corum, Argentor. 1695. (recula in Schlägers dillertatt. ra- riorr. Helmit. 1754 4) Lomeiter de vett. gentilium lu- Kirationibus, Trai. 1681. Kleuker Zendarella ı Th. S.

48.1. 'Tempore Chrifli inter ludaeos baptismum, qui pro-. ſelytos initiaret, haud incognitum et inulitarum fuilfe, ſatis probabiliter ex iis colligitur, quae [cripiores rabhinici de aeta-

‚te huius bapuismi perhibuerunt, Cfr. Anadr. Danz bapıis- mus profelytorum Iudaicus in Meufchenillibro: N. T. ex Talmude illuſtrarum, p. 235, I, Eiusdem antiquitas bap- tismi initiationis Ifraelitarum windicata, ibidem p. 287. II. Weffelius dilf, de antiquitate et origine baptismi profely- tornin, Lugd,.Bat. 1724. 4. Lindemann Abhandl. in Hen-

eke Mulenm für Religiouewiflenfchaft, ı. B, ı. St. Bergel

- über das Alter der jitdilchen Prok-Iytentaufe, Tübingen, 1814. 8. (Hallifche ellgem, Liter. Zeitung, N. 121. 122. a. 1816.) Habuerunt item Eſſeni lotiones facras initiatorias. I of ephus de bello Iud. 1, 2. c. 8... inprimis vero ad rem noltsam per-

tinet, quod Ioannes baptilta eos ciuium [uorum, qui aures ei. praebuerant, immerfione facra regno Meſſiae mox incho-

ando praeparauit, cfr. Mauh. c. 3. in. et loca parall. Actı. c. 1m v. 4. Deo volente (Io. e. 2, v. 33. Math. c. 21, v. 23,

.). CfrsZiegler über die Johannistaufe, in [. theologilchen Abhandlungen 2..B. Göttingen, 180%. 8. Ofiander über Zweck und Bedeutung der Johanneilchen Taufe, in den Ana- lekten für das Studium der exegetifchen und ſyſtemat. Theo- - logie, ‘von Ro/fenmüller und Tz/chirner. 4 B. 1.00 2

b) De tempore, quo Iefus. prima vice Apoflolia, negotium de- mandaverit, ritum facrum baptismi adminiltrandi, diuerlimode iudicatum ‚ef. Omni dubitatione caret, id mature factum elle, de. er. c.5, v.26,c. 4, %. 2. Repetiit hoc mandatum, an-

0 r .

> zer

-_

re 325 en. x > .. teaquam de tersa discali.. Masch,.c. 28, v. 19. Locum Math. laud. fpurium effe nonaulli recentiorum N. T. interpretum euincers ſtuduerunt, cr. v. e Toller. excurfus ‚ad librum Burnett ab iplo editum de fide er afficiis

Crkilianorum, Hal. 1786. Sod neque argumenta interna, au-

' thentiae buius loci oppefita, ad eiusmodi coniecsuram criticam defendendam fufficiunt, neque argümenta externa arent,

, quae locum ſuſpectum reddere polliar. Vid. Beckhaus, über die Aechiheit der fogenannten Taufformel, Offenbach, . 1794. & De loco Marci c. ıb, v. ı6. argumentis. potilimum externis in Trans partem dilputari potefl. De caufis, quare mijhi perlualum habeam, hanc totam fectionem Marcı c. 16, 9. 9—20. omnino ex manibus Euangelilisge profectam elle, " xberias diflerui in programmate meo; vindicatur authentia

- Sectionis poltremae ev. Marci etc.‘ lenae, 1813. 4, (in opufcu- - - ; Ka meis exegeticis, criticis, dogmaticis, T. U. Jenae, i818.

3. Aliter hac de re nuperrime iudicauit Sckulthefs n

.promtwuario: Analekten fürfdas Studwum der exeget. und ly-

em. Theologie von Keil und Tefchirner 5: B. 3. St.

Cfr..etiam Gack lucciueta ev. Marci, praecipue loci 16, 9 \

20. commentatio critico ezegetica, Solisb: 1820. 4.

0) Gfr. Match. c, 28, v. 19. Ioe. 4, v. a. Aal. e. 2, v4. 0-8, v.ı2. 0.6. v. 18. ıep. ad Coriaıhh. c. 12, v. 13. ‚ad Ephafl. c. 4, v.5. c, 5, v. 25. I. Vid, de loco pollie mo Betisholde kritilches Journal der heueften theol. Litter. .6.B.,$. 33.M -: ee J

d) Lotio ſacra, vt veram habeat vim et eflicaciam, perſuaſio-

- nem firmam Chriftianam ponit (70 rıceveıy, ‚Marei c. 16,

$ . 16. Actt. co B v. 123. v. 36. I. c. 16, v. 31. A. an. v.

36.) ſaepiusque dicuntur ii, qus lotionem ſubeunt [acram, —88 6 oydpa TaTgof, vıov, TYSVMaTOoS ayıov,

reuiter 5 ovous. Ägisov, ‚atque per hunc baptismum pecca-

tis mon (renuntiare), jmmunditiem deponere moralem, iterum ‚“" nalei (regenerari), vitae nouae et emeridatae inangurari,

lelum Chriflum, induere. Match. c. 28, v. 2 do. c. 3, .

ü 5 6. Aciıt. C 2, 8% 38. ad Romm, C 6; Ve 0 fr. ı ad Co-_, ,

Hnikh. c. 1, vu 15. M. c. 6. v. 11. c. 12, v. 15, ad Epkel

. S, v. 26. ad Gelatas c. 3, v. 27. ad Titum e. 8, v. 5. d.

Hebrr. c. 10, v. 25. ı Petri c. 5, v. 21. an

\,

60) Adaectitur baptismo (hominis ' credentis) et condonatio pecca- "\ torum (Act. c. 2, v. 38. c. 22, v. 16. ı ad Corinthh. e. 6, v. 11.) et exfpertatio certa vitse aeternse, lo. ev. c. 5, v. & ‚zoll. ve 15, 16. Marci e. 16, v 16. ad Komm. <. 6, v. 8. ji ad Coloff. a 2, v. ı1. fl. ad Galasas c. 3, v. 37. ad: '..Tium c.3, v5. 0. ad Hebrr, e. 2, v. 10. ſq. ı Petri e. 3, v.21. Quse in Acıis c. 19, v. 5. 6. narrata legimus (coll. Actt. c. 2, v. 38. c.8, v. 15. ſq. c. 10, v. Ad. lag, _ 21, 15. ©. 19, .v. 8.) ad rationem ularem perti- nent, qua motus animi in hominibus lotione ſacra initiatip per Spiriium diuinum excitati [ele exleruerint. :

B ı°’ ! —— H Quanqquam loco Märci c. 16, v. 16. nom tam baptismus ipfe, quam mess vera comditio ſelutia Auprae per Ghrifium inpe-

* Po

Ed

'

trandag- elle diem, intelligimus tamen 'cum ex ipfo loee Jaudato, tum ex Matth. c. 28, v. 19. fq. et Io. c. 5, v.5. letfim apoitolis füis iteram iterumque' negotium demandafle, nouos religionis luae alleclas per lotionem ſatram initiandi. 'Neque. vila ratione probabili Coniectura eorum nititur interpre- tum, qui Seruatorem, quum rum illum facrum inflitueret, fui tantum atui ,rationem habuifle exiltımant, quum lefus :ni- y bil omnimo de tempore dixerit, quo haec baptismi adminiltra- . 1io in ecclefia Chriftiana cellatura ellet,; atque res ipla do- cent, finen atque conlilum' lotionis facrae ita comparatıum effe, vt ad’ Chnıflianos ommium temporum pertineat.

‘g Chr. Mauh, c. a8, v. 49. Acc. 19 v. 1-6, ı.ad Ca. yinthh. c. 1, v. ı3.. Vid. Zachariae dill. de formula baptismali, Gott. 1766. Eichkorh Repertorium für bibli- [che und morgenländifche Litter. 16 Th. Schmid: Biblio-

ibek für Kritik und Exegefe des N. T. 1. B. 2. Su ,

2

b) Eſt 'enim tanta illarum obligationum et promiſſionum, quas ‘per baptismum Chriſtianis declaranıur, commendantur et offeruntur, grauitag et fanctitas, ve ritu —— atque ſymbo- lo ſancte obleruando profecto ſint digniſſimas. Ipſa autom „. . huius ritus ſacri indoles illarum naturao egregie apparet ac- commodata. Be En

* . 162. F De eflicacia baptismi antiquiores eceleſiae dottores, trium quidem priorum faeculorum, ita iudicarunt,

rs

‚vt lotionem facram ipfam ‚vim falutarem habe»

re dicerent ad animum hominis ab omnibus pecca-

-tis, quae ante baptismum commifillet, ‘purgandum at-

queliberandum, illuminandum,, 'prorfus immutandum,

vicibus nouis ad recte facta infiruendum, morti eripjen-

dum, vitaeque atternae partieipem reddendum ®). Proinde' non, dubitarunt, necefhtatem adfirmare huptis-

. mi’).ad veniam peccatorum, vilamque beatam conſe-

-

‘» gtieudam. - Eandem perſuaſfionem feriores ecclefiae do«

ctores®),..a faeculo inde quarto, et amplius explicue- rünt, et ‚Audiofus defenderunt, quanquam de forte fa-

tura eorumy, qui absque culpa fua-, ‚lotionis [acrae exper«

tes, diem obiiffent;, diuerfimode’ iudicatum eſt 9. Sae- culo V. de hac doctrina Pelagium inter et Auguflinum acriter certatum efi, quum Pelagius quidem cum alleclis fuis (eam de ſtatu hominis naturali.perfuafonem fequo. tus, quam fapra '$. 86. $ 147. explicnimus) neceſita-

\

ee

an Es

nus vero (pro i iis, quae de Ratu bominis —— fand. | tus ‚deprauato Aatuit, $. 86. 147). Talutsm hominia. vi

ram a baptismo pendere doceret ,. ipfosque infantes;, qui, fine baptismo mortui elfent, in dampätionel, | a

quidem , elle futuros®). Contra aduerfariog, qui inde a . Saec. XIL®) neceflitatem baptismi variis locis tempori-

busque inpugnarunt, Theologi fcholaftiei äuctoritafem

‚perfuafionis antiquiorie ſtrenue vindioarunt ").-eoru * fiudiis opinio inualuit, quam ecoleſia Romano-Cat

ca etiamnum tenet, lotionem ſacram homini veluti'in-

£underg graliam diuinam, et characterem fanctitalig.ia-

primere indelebilem. "His recte coniradixeruüt, „La

thero präeeunte, emendatores . facrorum , negantes,,

baptisnum ex opere ‚prodelfe operato, immo totam eius .

vim .a'fide vera et viua (nıser) tanguam. eonditione pri«

!naria/pendere adfirmantes'). ‚Quaecunque libri nefei

fymbolici de baptismo docent,, huc. redeunt,. vi lotie in⸗ telligatur follennis, diujnitus inperata et: inſtituta ver⸗ ho diuino iuneta, ‚qua homo credens ecclefiae Chrißia- nae initiatur, ‚eique condenatio: peccatorum, gratia Spi-

ritps diuini animum emendantis, fpes certa vitae beatae

öffertur alque applicatur ih. | Defendunt - etiam

Symbolici nevellitatem baptismi ad falutem futuram eou-

fequendam , qguum homines per lotionem ſacram a pec-

caio originis liberentur®).. Quam fententiem feriores

eccleſiae noftrae Theologi polt tempora ‚emendatignis facrorum accuratius ita definierunt, vt -necefitaätem baptismi non ‘abfolutam , ſed ordinietum efie dicereht

Ä (necefitatenı ‚praecepti et’ medii), ideögue e eos omnes,

qui absqué culpa fun lotionem ‚fäcram nunguam fabie- zint, nor pglle har de eaufg, damnalioni ohnoxios cen- feri,"), : Queinadmodum vero-aliae 'quaedam Ohriſtiano-

‚rum familiae 97 monnulla eorum inprobarunt, quae- noſtra eceleli 1a de indole ei efficacia baptismi püblice der .

t [2

l \

; es Gun i 528 un . Luz

-

Ze

erenit, ita plures Theologorum reeentierum in eo.

un, x j R . p J— noꝗuiescere ‚malunt, vi baptismum ritum) dppellent

mitiatorium. IJ DEE Zr

&) Barnabas ep. & 11. Clemens Alex. paedag. |. 1. e. 6.

Persull. in libeo de baplismo. Cypnian. ep. 6g. ad Magnum.

. Lassant. inttite. . dive..l. 3. c. 26. 1. 7. e. 5. ie ei. ©

W.Hermae Pakkor ſimil. 9. $. 18.- Iren. adverſus haer. 1. 3. c.

17. Origenes exkhort. ad mart. $. 36. hom. ı3. in Gen. Ter-

mil. de baptismo = 22 g voro „sr

i martyrio telergndo (baptismo ſanguinis) compenſari poſſe.

7 J. exhort, etc. Tertult, de bapt. Ce 16. Cyprian.

u ep. 7 f\ 2 .

c) Bafll. M. homil. de bapt. Opp. t. 1I,. Gregor. Nazianz,

. : amat, 40. Gregor. Nyfj. de bapıismo Chrifti, atquo in libro de iis, -qui differunt baptismum, Cyrillus Hierof. caterh, L_ IL xvif. Chryfoft. hom. 3. in ep. ı. ad Corr. Auguflinus

< :enchirid, ad Laurent, e. 43. 64. de nuptiis et concupilcentia’ L 1. Ce, a5, fg..de peccatt. meritis et remi 0 1: Ce . IC. c "33; faq.” contra Iul. 1. 6. c. ı7. Minime vero ab aqua jola per fe Tpectzta hanc eflieaciam baptismi repetunt, fed a Spi- - situ diuino Aquae coniuncto, docentque, lotionem ſacram üs

tantum vere prodelle, qui fidem veram habeant, et poeni- tensiam ſentiant. Cyrili. Hierol. catoch, ll. XVII. Gregor.

- Nas. or; %0, Greg. Nxf. de -beptismo. Chr, Aug; uſt. de.

Ade et operibun c. 1. fl, c, 18. ep. 98;

"u Gregorlus quippe Nazianz: |. L. et Greg. Nyff. 1. 1. eius-

modi homines meque felicitatem Yegrii coeleflis inpetraturos, neque damnationem fubituros elle ftatuebant. Poſt Augulti..

Bum: vero plurimi non dubitarunt, damnatum iri, quotquot'

- bapsismi, expertes "mmliflent. Cfr. v. c. de Bde

al Petrum Diac, c.29, Gregor. Magnus moral, J. 9. c. 13, .6) Seeundum Pelagii placıta regenerationis, quae per lotionem E ) oram effici —* —— indoles haec eh rt —— ex tu paturali bono in meliorem et perfectiorem tradueatur, quums "per baptiemum doeclareiur et promittatur, fore, vi gratia di- vina ipfß infütutionem suangelit lalutarem et, fi poenitentiam veram lenlerit, condonationem. peacatorum contingere iubeat. Infanıes fine baptismo moruas ad vitam .aeternam, neque vero ad segaum coelelte peruenturos aſſe docuit. Cfr. quae Auguſtinus de his Pelagüi placitis habet, de.haerel. c. 88, D Aduguft, Term. a94. de pecs, meritie I. 1. c. 1 ILL, 3. c. 12. contra Jul, 1. 5. 11. a &) Tales fuerunt Cathari, Petrobruyſiani, Waldanles N "Wiclefitae, - Huffi ſectatoræss. u b) Praeeipue hue üi Scholaftiei, qui partes Thomas de * (eſt. eius lumma Theol. P. Il, quacſt. 69. I.) ſequuti

0 *

.

unt, 5: ;

3) Sola perfunlio da vw baptismi faluberrima (mıs46 vera) eflicit,

“4

+

4

een \ : : Se 529: —— a \ R FR ‚ve bamini: vere.viilis 'epadat, quanquam mihil ‚de, fuhllantia et dignitate Jotionis lacrae ee detrahi poreſt, quod homini, mi baptisatur., hase wisse deficiat. . Catsch. minor.. p. 377. Catech. maior, p. 540. fq. 545. Confentiunt: igitur libri Iymbo- ı "Ber kcripturse diuimae, perlpicue docenti, eflicaciam ' Aa uszavorg pendere, eui home per lotionem.facram obliringa-: wm. Marc c. ı6, v. 16. dee. 0 3, v. 58. gu. ı ad Corr.

-

“te a, v. a7. ad Titum co 3, vd. ' °p) Catech. minor. p. 376. ſq. Catochk meior p. 637. ſq. 540. —8 Artice. —S IL: art: 5. p. Confı Au-

Auſt. art. 90 P. 12, Apot. art. 4 p. 156. Ad naturam atque

ellenriam baptismi, doctrina librorum Iymbolicorum praeeunte, naec duo Bohnen pertinent: ı) immerlio in aquam, ſymbo- lum quippe luftrationis ‚totius anımi, 2) verbum Dei, .i. e. a): mandatum diuinum de baptisme, #) nomen Dei [. formula, : .qua Deo Parri;. Eilio, Spirimi laneto. calendo’ obftringimur, y): „.. promiflio veniae peccatorum per Chriflum eonlequendae. Aqua "" fola nihil efficeret; nifi. hoc’ Dei verbum acrederet. Quao s.. quidemi 'omuia [criptarae ſacrao prorfus accommodata elle, ex: „As patet, quae ad 6. 163. dilputata funt. (Vnio myflica aquae “et verbi diuini, quam Lutherus praedicalfe widetur, non ita „ıntelligenda ell, vi * ipſa efficere exillimetur, quae per ba- . ptlifemum homini eredenti contingant.), Seriores Tihaologi, na» - Yuram baptismi defcribentes, vel’ rerh e&xternam (aquam et - verbum 'Dei)- stqua insernam. (Spiritum diuinum. praoſentom) vel materiam terrefirem (aquamı et verbum Dei) atque co... Zeftem (Spiritum' divinum, T. languinem Chrifi, f. trinitatem)] diltinguere ſolobant. Eficaciam lotionis facrae er libri fymbo- . Mei, er feriores ecclefiae noftrae T’heologi duplicem elle do- ecent, a) alteram (obiectiuam), vt id focietatem Chriftianorum 'zecipiamur, atque liberasi a reatu peccati originelisa camda«. nationem pecosterum couıleguamur, et vitae beatze per Chriltum :nobis paratao participes euadamus, (Conf. Ang. art. 2, p. 16, » art. 9 P. 12, Apolraf. 1. Pe 96. art, m p. 156. Oatech,. maior p. 553. 542.) 4) alteram (fubiectiuam), ve operationes * Spiritas [. Talutzres experiannır, viribusque 'inftruamıy ad re- . generatiouem ideneis, ‚(Caisch. maior, 945. ſq. 549g. Form . Core. declar. fol, art. 2. p. 659.) Chr. ad $. 161. notam d., "E e obferuama, a ee wm) Conf. Aug. artı 2. p. 30 art. 9. pP. 12. ' Apol. art. 5. p.

156, .

x

asii, et aliorum. ;

i =) Ch ſeripta dogmatica Gerkardi,'Quenftedtii, Ho. ..

"o) Caluintiant lauaero Ütcro [ymbolum tantum regeneratio- , nie, Socinlianiet Arminiant ritum, quo homines im ſocietatem chriflianorum .recipisntur, iuelle ſtatuunt.

P Antigeigr ‚dehnigadi. rao :vim länctam , quam baptisme recie "vindicamus, homines, tanquam Chriftianos, oflicüe lanctiſſimis obfiringendi, eosque 'beneficiorum’ euangelii prae- ftantifümorum pärticiges zegdendi,. maiori peripicuitate da-

2

elarat,

f ° ® [ -. Ps 2. . .o® 4 a =

. . . . - 0 . a: mem a win‘ *

Pa Be —— 165. Quonquam antiquiiſima baptisrmi forma haec fait, vt Ran toli aquae immergerentur ), et libri noſtra ſymbolidi de Ibtione ſaera ita loguuntur, vt cam. fm- merfionem in aquam appellent, qua prorſus contega- mur, et poſiea merſi iterum extrahamur b); retinuit t4- men ecclefia noftra pariter atque Rormano-Catholiea ri= tum adſperſionis fiue adfufionis, qui,a Saeculo inde VII. in Occidente inualuerat“), neque negari. potefl, hoc ritu ad/perfionis (praefertim propter inbecillitatens eprporis infantum et 'oonfuetudinem diu receptam)ob- feruando mandatum Serustoris minime violari, neque de dignitate et eflicaoia lotionis ſaorae detrahi, eiſ natura baptismi (ymbolica per inimerfionem magis perf pitue de» elaretur. Quod autem paedobaptiemum atlinet, non'cone Kat argumentis certis, virum Älle aeno Apoftolico praster baptismum adultorum locum habuerit,: an ab illo aeuo. .. fuerit alienus 32-- Certum ell, paedobaptismum iem-⸗ pore Tertulliani ) haud incognitum fuille, plureseeclofiae doctores?) hanc sonfueladinem probaſſe, eamque inde a Saec. IV. auctoritate publica in ecclefia' elle gauilam8). Fuerunt praefertim ‚Auguflini placita‘ (Saec. V.) quae lotionem ſacram infantum ' flabilirent),: nonis argu- "mentig polthac.a Theologis-fcholalticis defenfam. Emen- datores quoque faerorum ! patrocinium- paedobaptami fusceperunt, his maxime vfi i ärgumentis, quod Chriftus omnes: lauacro ſacro initiari iuflerit, atque redemtio per Chriflum facta et [alutis- aeternae promiſſio, baptismo confanctifima ,' ad infantes qnoqu& pertineat'). Eodem . quideni tempore Anabaptjfae \ admadum acres exflte- zput huius confuetudinis aduerlarii;. ‚mitiores fuerunt Arminiani et Sbeiniani. - Quum paedobaptismus neque vilo foripturae facrae mandato interdietus fuerit, ziegge _ placitis””) rationis humanae aduerfgtur, immo") com- moda:habeat fingularia,, nihil ek, quoil eonſuetudinem ———— nos iubeat‘.

\

ten ; ? J *

4 33 * F , 1

- i er

JE ec, 26, 'v. 5. 1. ad Romm, c. 6; v, 4 Ecclelia quogue .. Apollolica immerlionem (ter fieri Toiitam) adhibuit. Vd. Gon- "Rt, .apofifi.. can. 4: 0:0 —— maioc. p. 548. Articc. Smeicc, P. U. artic. 5: p. Zr. ee ER NN EN SE e) Anıe [aeculüm VIM. adfperlio ih. horöinibus aegrotis et, ca- - püuis baptizandis 'adhibita fuera. Ecclelia 'graeca vum .

. Insmerlionis‘ etiamnmamstuewmr. To. 2.0 m.

qh Quaeritur,' vtrum Ieſus, quum Matth., c. 28, v. 19. Maret 6.16, v. 15. hommes cuiusque gentis inllituiione doctrinae ““ euangelicae inbui atque läuacro ſacto initiari iuberer, ' de.ho- minibus adultis tanrum, an de infäntibus quoque cogitauerit?. itemque vtrum ad’ familias illas, quae Aett. c. 16, v. 18, © "28, v. 8. 1 Corintchh. .c. ı, v. .ı5. lauacro. facro initiatae j dicuntur ,_ eo tempore infantes, an adulı: tantum 'pertinuerint'? Recte tamen adfirmamus, neque vllum exflare mandatum’ vel iplins Ielu Chriſti, vel Apoltolorum, quo paedobaptismus: in- pediatur, 'neque hanc confuetudınem nollram . a perfuafiöne "Chtifti et Apoftolorum, et ipla euangelii indole alienam exi- ſtimari poffe, quum "lefus iple paruülos’regno diuino aptos Audlieäuerit (Marci c. 10, v. 14. Id. Match. c. 19, v. 15, [g. Zuc. c. ı8, v. 15. [q) neque Apoftoli dubitauerint,‘ homines Prius lanacro inungere lacro quam döetrina euangelica iis ac- curatius ezponeretur. ders. e 16,0. 13. 0

5 „a, Gr Masth. C⸗ 3, v. 6. 16. Io. e. 9, V. 5. ‚deit. Ce 8, 36.

*). Ipſe quidam Tertullianus de.bapt. e 18. paedobaptis- mum inprobauit. . Caufa praecipua, quag, Tertpllianum ajios- ‚que doctores mouit, vt paedobaptismo contraditerent, et lo- -" tonem factam differendam --potius, quam properandam ehe -. -flatusrent,. haec fuit, quod verendum putabazt‘,: ne eiusmodi . 'peocatorum:, ‘quad: homo pofl: baptismum- commillillet, . vel nulla omnino eſſet condonatie, vei'admodım. ardaa ac difh- die... en * —— "f) Origenes hom.’ 8. in Leuit. hom. 15. in ev. Lucab. Com. “ment. in ep. ad Romm. ed, Erasmi t.-11.' p. 656. |. Cy- prianus ep. 64. ad Fidüm: In 'pramptu ‘et, perluafionem de, necefhtate. lotionis facrae abfoluta ad lalutem conlequendam -- "paedobaptismo haud: parum fauille. = 0 on.

.

pP. ur Z ar a

gg) Quanquam pleriqus Cbhriſtiani ‚Säer. IV. perſuafum Ri habebant, baptismum. quantum 'erj pollet, procraftinandum .efle; plures tamen’ eccleliae Chrift, doctores huic ſtudio lotio- nis fscrae differendae aperte et grauiter contradixerunt, Gre- | Gor. Naz. or. 40. Bafıl. honi! in bapt. Gregar. Ny.f., de iis, dui differunt baptismum, Chryfoft. hom. 13. in ep. ad Hebrr, x Decret: conciliörum (v. 6, ———— a. 418. Gerundenſis a. ' 2... 2817.) paedobaptismum commendauerunt, - Be

..,b), Auguftinus quippe partim ad traditionem prouacauit apoftolis „.. cam, pastim. infantes. nonnili lotione ſacra a peccato otiginia et damnatione Aeterna, cui homines ropter peccatum originis ““ obnoxü Int, liberäri pofle "docuit« Berltafio (ist) parentum,

N

nr

1} J

332 A ſ. ownino vorum howinum Chrißianorum qui paruulos bapı?- zandos offerunt, fecundum placita Augultini , "in animos transit infantum. De Gen. ad litt. |. 10. &, 23. de poce. me- weritla 1. 1. c 26.1.3 c. 2 coll. ı.c. 19. ep. 98. 157% 187. farm. 551. de arbitrio lib. 1. 3. c. 25. Pelagiani, quam L lotionem facrası 'inlantum probauerunt, minime tamem eodesi argumento , quo Auguflinus vſus est, necellitatem pae- dobaptismi defendere pomerwur. Cir. Walch bibl. iymbeol. ‚Pe 199. 198, 201. = A) Cons. Aug. art. 9. P. 12. Mpol. art. 4. 196, artice. j P. 5. p. 329. Contra a qui obie- eerint, paedobaptismum 'propterea probari non polle, quod mısse nulla in animis infantum locum habeat, monetur a) Spiritum divinum infantibus quoque concedi polle, 4) ei ſi- a des infemtibus deficiat, naturam tamen ac dignitatem' baptiemä faluam mauere ($. 162. nota i.) Catech. major p. 544. | Seriores eeclefiae noltrae ——“ argumentis quidem idonoio deflitutii, de ratione [upernaturali cogitauerunt, qua Dens in animis infantum mızıv quandam [lue analogon nısswc excjtare foleat. Ecclefia Romano -Catholica fidern potius parentum fine fponforum infantibus inputari doce. Ceterum_ libri noftri fimboliei nunquam de iis infantibus Chriflianorum,. qui fine baptismo diem obierint, fententiam !condemnatoriam pronun- tauerun. Immo Lutherus plarimique [eriorum Theolo rum „occleliae noftrae de falute eorum futura migime dubıita- verunt, u 2er Ä I) Anahaptiftae lauacrum facrum iis tantunı vtilitatem veram pree- Rare docuerunt, qui, priusquam baptisarentur, religionsun "Chriltianamı probe cognouerint.

m) Paedobaptismum .defendentes ‚minime homini iam adulto potestatem denegamus, l[emet iplum explorandi, atgue decer- . nendi, virum doctrinae Chrillianse diutius nomen dammus, on ſaera Chriltiana relicturus fit (quanquam cogitari vix potelſt, hominem quendam, de ewangelio recte edoctum, et ralione .‚ Sana vtentem, conlilium elle capturum,- ad alianı religiowem transeundi)., Dum homo iam adultus ritu conhirmationis Chri- ' = Mkianae lolenui initiarur, ipfa ſponſio iteratur, quae in baptis- mo facıa = * a) Quemadmodum enim parentibus infantis, eognatis, ſponſori- . bus officjum iniungit lanctiflimum , homini in locietatem Chriflianam recepto probe inflituendo- et educando conlulendi, ita atiam hanc habet vim et efficaciam, vt "homo ‚ipfe, -iam sdulıus, initiatione [olenni, qua primis vitae [uae dıebus Deo et Chrillo confecratus fuerit , ad pietatem et ho- neſtatom vitao colendam grauiter fele excitatum ſentiat.

28) De \paedobaptismo of. Fr. Buddens dilf. ds paedobapti-- "mo aduerlus Ant, van Dalen, lenae, 1707. 4 -Cypria . ai hiftoria paedobepuusl, Goth. 1705. Fitringa oblerw.

..p. 31

- «

Saerae Vol. 8.11.’ Ge Walch hifloria paedob. qua tuor priorum laecnlorum, Ienae, 1759. Wall hiftoria Bunũ Infantum ex Augl. vertit et nounullis oblequast. ot viu-

+

a

auch KERESEBE.

„m - un BB m RR DB om

-

male " 335 De > F dieiis auxit L. Schloffer, Brem. 1748. 1753. Voll. II. 4. Plitı dafs‘ die Kindertaufe in der heiligen‘ Schrift befohlen u. Li w. Kaflel, 1752. & Fr. Wernsdorf: [chediasma,.

i de Iienaei teſtimonio pro paedobaptismo, Lipf. 1775. 4,

\Ktiesling das_Lehrgebäude der ‚Wiedertäufer, Reval und '

Leipzig, 1776. 8. agaer diſſ. de retinendo paedobaptis-

‘mi rm, Trai. ad Viadrum, 1795, 4. Michaheller über .den chriftlichen Ritus der Taufe, nnd insbelondere. der Kin- ‚dertaufe, Nürnberg 1816. 8, De_msss infantum vid. Mich.

. Walther dillert. acadd. p. 62. I. Börner dill. de ide ‚Jacobi in vtero, Lipf. 1708, & Wälch "Gedanken von. ‘dem Glauben der Kinder, aus dem -Lat. überl. yon Müll er,

„Jena, 1729. 8,x.Bucıflädı Ichrift- und vernunftmälsige Ge-

...* danken von den. Glauben der. ungetauften Chrilteakinder,,

Wolfenbüttel, 1748. 8. a

F. 164.. Pe orro recte. contendimns,. ı) baplismum nomihi | ad homines*) pertinere viuos, 2) eum non -iterandum elle, fi mode fuerit fecandum .mandata leſu Chrifiz ad- miniſtratus 5), 3). baptismum, . necefhitate vrgente,

etiam per Laicum adminilirari polle (uii homo fuerit a religione Chriſtisna alienus)*), 4) adhibendam elle ' formulam lolennem‘), ab ipfo Seruatore, quum'Apo- Rolis negotium lotionis facrde perägendae iniungeret, pronuntistam.. Laudanda itera 'confuetudo ecclefiae Chriftianae°), in lotione facra fponfores adhihendi. Xxorcismus autem, qui Chriftianis fatis mature (ante faeculum III.) haud incögnitus fuiſſe videtur; iampri- dem Zwinglianis inprobatus ), noflra aetate in pluribus . ö zoetibus Lutheranis non temere abrogatus et 6). ar | *) Pontificii morem retinuerunt inde a Saec. 8. probatum, | etiam campanas lotione .quadam facra ınitiandı, Emendatores facrorum, hoc genus fuperfiitionis recte inprobarunt, Articc., Smalcaldd. P. ll. artic. 16. p. 337. Form. Conc. declar. ſol. ertic. 7. 760. = |

.$) Exeunte Saec. I. dubitari coepit, vtrum lotio facra ab homi- » me haeretico adminifträta efficaciam veram et. dignitatem ha- beat, an Chriftianos, qui talem baptismum fubierint, lausero”

. facro iterando ecclefjae orthodoxae initiari oporteat? Poflerius

t -Saec. IIL a Tertwlliano (de bapt. c. 15. de praelcripti. haeret.

e. 12. de pudic. c. 19.), deinde a plurimis coetibus Africanie, mul-

tisque coetibus in Alla minori verlanııbus duce Cypriano (ep. 69 -

75.) detenlum eſt, exftititque hac de re controuerlia acrisCypriani "\ cesetnumque illorum cum Siepkano, episcopo Romano. Viri-

que partıın ad traditionem prouocarunt, partim diuerßmode

* N

-

1 v

N Ne

d IE. er he =

35 = ä l

‚interpreraü funt, quod iure ee adfirmamus ;; ‚num

tantum elle baptiema-Chriftionum. "

uum vero Nouwatiani ac Donatiflae, iisdem .placitis de. baptismo vfi, , quae Cyprianus ftudiole defenderat, tontendillent, eos, qui ex ecclelia. catho-

lica ad ipſonim pärtes transirent, iterum baptizandos elle, ji coetus Africani, qui ad ecclelia

m catholicam pertinebant, Alisque fectis aduerlabantur, magid magisque perlualionem am-

plex funt eccleliae Romanae, neminem iterum baptizandum

!

“"Busdam generibus haereticorum concedenti “ab eiusmodi Chriffianis: peractam 'non efle repetendam {cfr.

. mandato Chnifli ‚recte peractus —5— efendi poſſit {i

elle, eıli per haereticum lauacgo ſaero initiatus fuerlt. Prae= cipuo ſtudio Jughjffinus (de bapt. contra Donat. L 6. c. 20. 1. 1. c. 14. fg.) auctoritatem vindicauit baptisme per

" haereticum adminjfiraro non denegandam, fi modo haec. lotio '"Jacra noming Trinitätis peracta fuerit, quanquam adfırmauit,

hominem per haereticumn baptizatum faluum fieri non poſſe,

piſi 'pofthac ad 'eccleliam catholicam orthodoxam , transierit.

In eccielia orientali Saec. IV. V. VI, iudicla doctorum Chri- ftianorum hac de re magnopere Aluctuarunt, aliis quidem lo-

tionem [acram per .haereticum &dminifiratam ommuino reiicien- tibus, (Aöhanaf. dr. 2. in Arianos $. 42. 45: Cyrill. Hierof.

rocatech. 6. 7. Bafilius M. ep. 199. u re aliis * qui lotionem lacraın

concilii Conftantinopol. a, 381. habifi canon VII. in collecı concill. ed. Manfı t. 11. p. 564. Timochei liber de differen- tia eorum, qui accedunt ad purHlimam nöftram Adem, in Cotelerii:monumextis eceleliae. gr. ı. Ul. p. 377. C) Quem- admodum voitas bapıiswi in (ymbolo vecuman. Nicaeno p. 2. declaradur, ita, dtiam‘ libri Iymboliel ecclebae noftrae repe- sitionem baptismi inprobarunt (Catech. maior p- 549. ſq. Form. Conc. declar. bı. artic. 2. p. 675.) praelertim Form. Conc. epıt. p. 622. MM. declar. p. 926. I. grauiter contradixe- runt —— qui tempore emendationis facrorum’ pro- dierunt (vid. ad .$. .165, notam 1.) Neque feriptura ſacra N. F. alıquid docet vel praecipit, quo repetino baptismi (qui ex

Ik enim Ioannis ——— discipuli, de quibus in Actie c. 19, v. 5. fermo elt. non fuerant sım Xpısov ſius sıc nverua ayır baptizati),,- neque ‚natura finisque primarius lotionıs [acrae, religioni Chriflianse profitendae et obleruandae, non huic vel

. ‚Ali ecelelise particulari homines obftringentis, permittit, - ve

baptismus vere Chriftianus. repetatur.. De hac tota quaellione ch. Ziegler dill. de baptismo non iterando, Viteb. 1661. 4. Jac. Apinus dill. de dupliei baptismo discipulerum Epheli- norum, Alt. 1719, 4& Bartkold dill. (praef. Semier) rebapıizatos fuille, de quibus agitur Actt. 19, confirmans,

: = Hal. 1769. 4. 0) Ex_Tertull. de bapt. c. 17. discimus, ecclelism veterem per-

A

mififfe, vt lauacrom lacrum, vbi Clerici deficerent, neque negotium -baptrisandi differr! poffet, per Laicum adminiftra- retur, Ex ipla natura et indole muneris lacerdotalis intelligimus,

‘adminiltrarionem huius facramenti ad Clericos pertinere. Cfr,

$. 169. nota b,

2 qh Chr. . 161. g- 'Ecclelia apoftolica conſtanter tonnit for-

N ft 4 x

N D b R 1} 8 335 ‘im wow 2 x ; u »

E N mulam ab;iplo, Seruatore prortuntigtam;,., eamque pbleruandamı

"; elfe libri noßgi rel profitentur. Catech. mai, p. 556. fq. p- : N vote se. ——

ı.Gatech. min.

35* "Quanquatt hie fponforum v[us neque‘ à Chrillp nequo ab praelcriptus eſt, mature tamen eum probauit ecclelia 27. ‚Chriftiana ,, ppe pacii ſ. foederis ad baptismum transferre lolita, praeeunie loco a Peuic. 3, v. 23.

D ——— ‚.quae cam vim habere putabatur, - vt ho-

a

minem lanacro ſacro initiandum ab inperio Satanae liberaret,

inde a tempore Augullini in quouis baptizando- adhibita (pras»

.. ‚.fertim in .„ceetibus Africanis), a Selalalleie Ilsenuer detenfa, "Zn libris noftris [ymbolicis filentio omilla, in plurjibus Luthera- ». nis osetibus noſtrorum temporùm proprerea .abrogata oſt, quod eiusmodi placitis de vi ac poteltate diaboli cohaerebar, quaæ

‘, eum ingenio et ind&öle doctrinde Chriflianae parum recte con-

eiliari poterant... Vid. 5. 75. nota k. I. Cfr hac de'ses

Höcker difl. (prael, Sto/le) de arigine Exorceismi, Ienae, 17355. 4. 'Chr. Wernsdorf dill. de. yera ratione exorcis- . morum wetaris ecckeliae, Viteb. 1749. 4. Fritzfche A

hand]. in ZMenckes neuem Magazın u. L. wu. 6. B, 2. 96 Kraft ausführliche Gelchichte vom ‚Bxorckmius, "Hin Burg,

1.0,3750. 8. | ——

x g) Ad dootrinam de baptismo wuiuerfe illuſtraudam efr. Child F denius vindiciae baptismi euangelico-L an Vueb. 1712. 4. Chr Retche die Taufe der Ohrillen, ein ehrwürdiger

„.:Gebraach, und kein. Gefesz.Chrifti;, Berlin uud Leipzig, 1774. . 8

Ir >’ q b nm

=

. E. Tro Y, chel die Wallertaufe der Chriften , ein Geleiz Cyuriſti, Berlin, .197%& 8 "Resche über die Taufe der . “Chriften, eine. nähere Erklärung: für ‚Hrn. Trofchei, Benir, . '

277% 8. Die Taufe der Ghriften ein herrliches Gaadenmittel, t Coburg, 1804.:8.: T’öllner 'theol. Unterfuch,. ı. B. 2. St. " Piger diſſ. vırum baptisnns. rss ‚coena fdcra inſtituta fimt-ad 1empus tantum ordinata, an in. perpetuum Chriflianos con- : Rhingant? Gryph. 1795: 4. Ueber’ die Taufe,: eine freimürhi« I ge Unterfochung... Leipe 1802.°8..1 Westh‘ der Taufe mach ‘der Bibel, Nürnberg, 1804, 8, Eifenlohr .hiltorilche -Be- 'Amerkungen über die Taufe, Tübingen, 1804. 8 Lehmus

„über die. Taufe, Heidelberg, 1807, 8 Zimmermank k comment. de baptismi origine eiusque vfu hodierno, Gotiin- '

'gae, 1816. 4. 6. Reiche de baptismatis origins et necelli-

date ec. "Gott, 1816. 8. De. ritibus bapı. chi. Calirtus difl, -

de baptismo et antiquis circa eum 'ritibus, Helmit. 1650, Schubart difl. de ritikus primitiuse e<cl. baptismalibus, Ienae, 1674. 4 Zeliner de merlione in bapüsmo apoftolica, Alt. 1920. 1725. 4. Fan Maftricht de fulceptoribus in. fantum in baptismo, eorum origine, vfu er abufu fchediastha, Francof, et Lipl. 1727. & Ge. Walch ritus baptismales faec. VI, lenae, 1949. Eifenfcmidt Gelchichte der vor- nehmften Kirchengebräuche‘ der ‚Proteftanten, Leipzig, '1705. 8. Brenner gelchichtiche Darftellung ‘der Verrichtung und Ausfpendung der Sacramente, ı. Band (gefchichtliche Dar- ftellung der Taufe) Bamberg und Wirsburg,; ı818,'8, Ad &ifie- { - R \

rn

.

+

SEN

Jarram ſ. ſacramentum altaris (eücharifiiam) leſus

riam bapiinit eſr. X Po Sfius äfpue.

356 =. 2

!

4

Amtflelod. 1648. 4. in eras opp. FT Wernsdorf difl, recentiores de baptismo controuerfiae, Viteb. 1708, 4. difT. de bapı. Chrifl, origige mere..dipina, Viteb. ıyı0. 4 ZLilten- ch al Sammlung einiger Schrifien, die von der heiligen Tau- e handelt, Königsberg, 1755. 8. Baumgarıen diff. de procraftinatione baptismi apud vetetes,. Hal, 1787. 4. " 4. Stark Gelchichtie der 'Taute und der Be er Leipzig.

... 2789 4, Robinfon ihe hillory ef beptieih, -Lond. 17900 2

F . 165. N Alterum religionis noflrae ritum facrum, coenam

Chriftus , poſiquam epulas pafchales cum Apolidlis

‚‚breui ante. moriem ſuam celebrauerat, its inltituit ®),

rt Apoflölis partim panem- fractum porrigeret come-

“.dendum, tanquam corpus' füum mox pro: hominibus

Trangendum, partimn vinum bibendam, tanquam fangui- nem [uum, mox pro hominibus effundendum, quo

Joedus nouum b) fanciatur, iuberetque disctpulos ſaos

hoc actu follenni faepius iterando memoriam iphus(mor- tis potilimum [uae expiatoriae, nouam Teligionis geco-

vomiam rite fancientis) recolere. . Quam quidem coe- nam facram ad memoriam mortis Chrifti pie recolen- "dam porro etiam & Chriltianis debere celebrari, einsgue

naturam ita elle. cgmparetam, vt, " quicanque recle: (animo puro et pio) hac coena vtantur, “in communio- nem quandam corporis et fanguinis Chrifii veniant, et fibi inuicem vinculis Brmilimis iuugantur, Paulus“)

fatis per[piene docnit, neque defunt caufae grauifftmas .

fanctitatem eius demonftranter, ex iplius Ielu Chrifi et Apofiolorum exemplo, fenfu pietatis, quam lefu Chrifto: debemus, honisque et) commodis praefiantifli-

. mis inde oriundis depromtae ꝰ),

4) Matik. ev. c. n6, v. 26,1. Marci.c 14, v. 22. fl. Lux, e.

22, v.ı9. I. 1Corintkk. c. rı, v. 235. II. Huius infliwti '

facri vis atque natara fuit Symbolica rem inuilibilam ac. di- vinam egregie illuftrans (regue vero panem atgüe vinum, quo in coena facra vtamur, Jıgna eſſe mera‘ es nuda de cemus, vid. $. iq.) Habebant quippe- ipfae epulae palchales vim quandam Iyobolicam, patetque, lefum ad confuerudinem Mebracorum Jyınbolidam rolbexille , Soederi ſollenni lanciende

-

oo : N t 3

“ger Br :XK, de baptismo,

.

®

*

% . . F Der i D ® } . , FR SU am j . 5 . AR: N a = .. \ BR MET i . 3 x . + ! - > \ - u | 2 i 26 * * a’ - * * I ® * N h Br 7 2

‘rn. „„bnguinem sdhibendi Yierimanım, "Zu 0.24, 1.8 Zeuine ö 7 v 120, a? | f b) cfr. 8. 123. u ui j Hilormdhe 10, v. 1 ei N -

Br * TR: j q4q) Vſus .coenae farrae legitimus mirum quamum valet ad fancih : tatem. oficlorum, quae Chirilio debemus, commendandam, . " -Senfusque amoris vero Chrilliani . magis excitandes et nutrieg« dos, ätque Ipem virae Futurae conlirmandam. :

e) De epulis palchalibus, cf. Buziorf diller. philell. theoll, Deyling diſſ. elchariltiae origmem ex ritu ‘er formula ' Ti \.:. daeogum pafchäli repetendam non. effe, Lipl; 175%. 4. I . Frifch vollfländige biblilche Abhandlung, vom Ofterlamm ‘. u. ſ. w. Leipz. 1758. 8. Worbs über die Bundes-- und Freungichaftsiymbole der. Morgenländer, Soran. 21993, B Stäudlin über die feierlichen Mahlzeiten der Juden, m £. “Gefchichte, det Sintenlehre lefü.4 1. Th Gabler über "dis Anordnung des letzten Pallahmahla Jeſu, im even theol. Jouzs - mal 1799. 2. B. 8. 441. MD. Ebend, über den ng des Pa.

- Jahfeltel, im neuen theol. Journel 2. B. De locis ſclipturaot.

" x \

.

| N N..F. ad coenam ſagram a Chriflo inflintam ‚fpectansibus .cht,

Baumgarıen dill. de Iuda lacrae coenas. conuiua, Hal, .

? - 4744. 4 Die Beyträge. aur Beförderung des vernünk.. Denk

- kens .ı4: Heft. Der Paulinilche 'Lehrbegriff vorm, heiligen . - Abendmahl, Frankfurt, 1778. 8 Tällner kurze vermif:

ı Auffäte, ı. Thi 2, St‘ Kichhcrh allgenichie ——

"32: der bibl Liveratur, 64 Bd: Su Shfehtwn Abhendl

.. Flart Magasın u. (..w. 11.50 Gr’ Köhler biloriiche “" Abhandlang über die Erklärting der Worte des’ Kılölers ii. & |

2% Mains, ı8ı$. 8, Hildebrand Verluch über den.

+

.Sinn und die Verheillung Chrifli bey ze Sufiang des ‚heiligen 1. Abendmahls Freybeig, 1616. 8. Kritik einiger Aufichten "den

- wur: ‚Abendmahls in Köche Zeitfchrift für Ghriftenthum, und Gottes

"gelahrtheit, 1. B. 1. H. 1816. Iac, Fol [pecimen academi:

. cum, quo euangeliflarum er Pauli. de' iriflitwro ‘ab', Tefu Chriftt ".n‘y &pulo dacro cemparstae inter Te zierrationes illulttanıdr; Ing,

-dunı Batar. ı8ı9g. & Schulihefs Abhandl, in den Anas

8 fekıan für das Studium der exeper. ind item. Thedlogie vob, - ce Rofedmüsler.ünd Tefchirner Br. Su...

u . rd

» er : 0 -; ur. ne u) . "5

D , —— —— F 84 A, Bader. C. Fe

eu, Sl , 3 : : ü & > su i . EEE or FR EN“ "2 Antiquiores "söclefiie ‚Chrißianae ' döktores tium

', prieran facculorum, dum omnes coniekdebaht,‘ corpud

et ſdugulnem Chirißi recte dleĩ ĩn toena 'Iaera adeſfe, de inddo tamen huitis praeſentiae dinerfe Rattiebant,"aliis : quiderh praefentiani’ realem locum habere adfirmantis -

> bus”) (guash ita enplicare flahant; vr tor Aojorzqueie

= —* Ne Ä

; * = E 3 -

.

pr R

J s e R

r

" a r « vs

338

% 1 ı } 4 N {)

Ndinodum aim vorpu⸗ hulmanım affumäffet, ita Hiame

in coena [acra pani et yino conlecrato, neque vero gno- ad fubftentiam mutato, fele coniurigere, atque ita pani et vino vim fingularem et efliraciam fanctam tribuere "docerent, qua, corpus noſtrum immortalitatis particeps "eundat), aliis ) (ymbollcam tantum defendentihus Söle- bant t inſuper coenam facram inde a tempore Iufiini Mar- tyris, 'non vo quidem fenfa*), facrifieii oblationem ‚appellare. ‚Poflquanı Chr ifiani de indole soenae ſaerae

interna ſubtilius philolopbari coeperant, magis magfsque

‚praelertim inde a faeculo IV.) aſſenſum nacta oſt perfua- ‚Bo de vero, quod:in eoena facra locum habeat, lacri- fie, atque de vera et oorporis et ſanguinis Chrifli prae- fentia‘).. Huio fententiae Praecipue fauebant }eges ri- tuales a Gregoriol. Sacc. VH. in. propofitae‘). Saeculo Autem;IX. Palchafus Radbertusf) primus docuit,, ipfam - panis:et vini ſubſiantiam per confeerationem iu fabitan+_ fiam corporis et farrguinis Chrißi transice, -neque nifi - formam heram eleimentorum manefe exiernsm; cui quidem notioni breuiter declärändae poflea inferuire coe- it vocabulum: tronsfabitantiatio. Bafclıahi plaoita die

.. verfiniode guidem a Scholafticis inpugnata®), ſed etiem

acriter:a' plurimis defenfa et fubtilius ‚trectete, deore Xisque’, conciliorum. (proefertim coneilũ Lateränenfis a. 4245.) publice flabilita fant. Quem vulgsrem ecakelise Tentghtiam pofthac Lutherus itg religüit,' vi pariter ron- ſuetudinem ilami coenam ſacrum facrifreiim-sppellandi, ac dogma de translubftantiatione inpügnaret, doceret- que”), corpus et ſangninem Chrifi in coena lacra vere adeſſe, en] hominibas Chriftianie, hayc coenami celehran- tibus jn_et [ab.pape atque. vino fappeditari, - eth. ‚hacp eleimenta fuhftäntiam; ſaam relineant, „per voionem, ſay

, pernaturalem. - Exftiterunt inde ipfum Lutherum ; sateg,

‚' #liosque ſacrorumm emeudatorez, controuerfiae variag, alüs Luther; parties. alii⸗ (Zwinglio, potillie

\

2 (daft. Marz. dial. cum Tryph. p. 354. ſq. p. 2

am : "u N ,

j i j ei . Mars Se i SS R 33 N PR I, ; ; | 2 ; | er 9 5 i

mium eiusque afleclis) nonniſi fymbolicam. gorporjs et ſanguinis Chrilli praelentiam ‚defendentibus #). ' Poſt »„bitgm Lutheri in eceleſia Reform, auetoritaiem fum- | amam nacta eſt Calaini fententia, qui, quanquam Zwinglio concefit, pänem et vinum [ymbola.elle mers, "hoc tamen addidit,' res fignatas (corpus et fanguinem

Chtifli) eodem ‚tempuris momento Quo pane et, vino

fruamur, yer eflicaciam fupernaturalem corporis Chriſti, in Aatum exaltationis, translati , cum animo hominis credentis, Te‘ vera dom muuieari ). : Inde factum , ve inter ipfos Lutheranos haud pauei exifierent,' qui Ory-

. ptovaluiniftae e) "Libri fymbolici”) ecclefiae

‚. holirae, . Lütheri placita fequuti, ſub corna fagra für intelligunt penis atque vini corf[ecrati fotlennem, a Ouri- =

Fo inperaium,' qui eam vim habet, vi fub, cum, in pane.atque vino, per vnioneri facramentalem haud in- telligendam verg ffuamur Chrifli corpore et fanguine,

quo peccatorum veniam conſequamur, atque in ſide et |

pielate confirmemur yo.

ie N: *

a) Iuſtinus Mart. apol. mai. P. 98. : Irenaeus adv. haar. 1. x. . “ı Il. LS c. 2. Clemens Alex. paedag. d. 2. 6. la. ae, SE SE 4) Origänes eomment. in Matih. Opp. t. IH. P. 498. ST. de or. .& 27% (Panem et vinum [fmbola eſſe dicit .doctinae _.Iefu " Chrilti animum noflrum nutrientis er laetitia vera inplentis.) Tortull. contra Mare. . 1. c. 1%1.5.c. 19.1. 4 & 4 de re- ſurr. carnis c..57. Cypriam ep. 65. (Coenam facram ollendie animo 'hominis inferuire ‘per gratiam. diuinam exhilarando et ttranquillando.) * en 2”

oy) Oblatio (acrißcii dieitur e) qustenus coenam [acram celabranteg Deo pro beneliciis, quae nobis' (praefertim per Iefum Citi- -

‚Sum pro nobis wmortuum) contingere iuſſit, —— 9 das quatenus Deo papis ei vinum, primitiae- donorum a - animo grato offeruntux (Iren. locis nota a. laudd. y) qua. tenus pane et vino offerendo facrificium ' imitamur , quod | 'Chrißus Deo pro .nobis corpore [uo er‘ fanguige obulir, hu- | Ausgue ſacriſcii memoriam recolimus (Cypr. ep. 63.)

:d) uanguam a Saec. inde IV. in feriptis dactorum Chriſtia. ». siolumt haud rato sitsmodi formulae obteriunt, ax gaüibus x 3 J V y F .

! ı - . - .r I) J 1 i ee —— 3%0 u : b i . . * J

J

Sacile ccolligi poſſit, doetrinam feriorem de .transiebflantietio— - ns ab illis ecclefiae doctoribus haud alienam fuiffe :; intelligi mus tamen,. effatis horum virdrum accuratius comparandis,_ phralibus illis tantummodo muiationern quandam, indicari, ad aneoı et vinum’pertinentem, qquae ita dccidat, vt Nätura et . babllantia panis et vini.eadem maneat. Docenz enim ſatis ‚per[picue (ad inhumanationem IL. svougxwoss zov Aoyow, v anquam exemplum illufirans prouocantes), ror Aoyov ration®. & quadam intellectum humanum ſuperantę päni er vind.arctilime . coniungi, arque ita his elementis fingularem vim et olfficaciam diuinam conciliare, quo Hat, vt, panem et vinum a tes, lefu Chrifto non tantum lenlu morali led etiam lenfa "" phyfico coniungsmur, et immortalitatem corporis noſtri conle- Ba: -quamur. Ofr. Gregor. Nyff. or. in bapt. Chr. in Dip: t. I. 370. orat. catech, c., 57. Cyrill. Hterof. caiech. XIX, % 7. cat. XXI. $. 5. cat. XXIL ©. 2. 3. 9. Athanaf. op. . ad Serap. $. 19. Chryfoft, hom. 83. in Matıh. ham. 45... sin Jo. hom. 2% in ı. ep. ad Corr. epift:ad Caelar. in Canilis . thefauro monumentt. ed. Basnagii t. I. p. 255. -Cyr. Alex. contra Neftor. J. 4. c. %. in ev. lo, |. 3. (Opp- t. IV.) p. 52% L 4. p. 361. 976. l. 10. p. 865. Auguaſt. contra aduerlarıum legis et proph. 1.2.0.9. Ailar. de arinit, 1. 8. 6. 15 —ı6, Gelafius de duabus naturis m Chrilto, in: bibſioth. maxi- ‚ma pafum $. VII. p. 703. Quod notionem ſacrificii ad eoe- nam [acram translatam attinet, alii quidem, hac phrafi vten- 'wsss, hoc tantum dicere voluerunt, per coenam facram mo- moriam resoli illius [acrihcii, quod Iefus Chriftus olim, cru- . ei adfiztus, Deo obtulerit (Kufeb. domonſtr. euang, 1. 1. Pe 38. fq. Theodor. in ep. ad Hebrr. Opp. t. Ni p. 594, Auguft. contra Fauſtum |. 20. c, 18. c. 21.); alii vere jllud . Serustoris ſacrificium coena lacra celebranda iterari (corpus ot .. Janguinem. Chriſti iterum Deo oflerri, quo peccatorum ve> siam confequamus) flatuerunt. 4Ambrof: in PL. 38. Hierom, ep. ad Hedibiam qu. 2., Cyrill. Al. hom. in myflicam c4® ‘nam Opp. t. V. P. 2. p. 571. iq. Gregor. Magnus in ew. hom. 37. dialogg. 14, c. 58, Huic dactrinae perſuaſio coha® zebat- de vi et eflicacia coenae lacrae, varii generis mala et pericula ab hominihus Chriltianis dapellandi. «uguft. de ci- vitate Dei |, 22. c. 8. .c. 24. ferm. 172. c, %& de cura. pro mortuis geregda c. ı. c. 18. Chryfoft. hom. 5. in ep. ad ‘= Philipp. hom. 41. in ep. ı ad Cofinikh.

N

‚a) Edidit canonem Miſſae. Millam vero dicebant actum folen- . nem [acerdotis, corpus et fanguinem Chriſti Peo fub fpecie _ . panis atque vini eferentis. u: Me" - 7. D) Che. Pafchafii liber-de corpore et’ fanguine Domini, 851. ae editus (in Marsenii et Durandi collect. ampl. veterum [criptt, Vol. IX.) = } u = " N

) Palchalio praecipue adverfati ſunt Ratramnus, Rabanus Mau rus, Berengarius. Tiuranenlis Saec. Al. - Chr. Ratramni libee de corpore er Sanguiue Domini, ſaepius ed. ;(v. c. Colon,

Bas !

22 x - g t ® N A 0 ; j Br s & ; - y v b a ———

@ 5 Nu. \ 5 ae 341 ER / s s i *

1333. Amftelod. 1717. Bærengartus, Turononſtie; oder Ankündigung eines wichtigen Werks deflelben in der her- -.- soglichen Biblforhek zu Wolfenbilttel von Leffi ng: Braun- Schweig, 1770. 4. Cfr. Archiv für alte und neue Kirchenge- * Jchichte höransgeg, von Tzfchirner und Stäudlsa, 2 B. 1. Su Qui quidem Berengarius grauiter inpugnatus elt a * ‚pluribue Pafchafii eiusque [ententiae amicis, Guitmunda n * lbra:de corporis et fanguinis Ghrifli veritate in euchariltia, im bibl: max. Patrum Vol. XVlll.) Durando (ii libro de ae fo et languine Domini, ädiecto Lenfranci operibus ed. Da- ‚cher. 1648} Adelmanno (epilt. ad Bereng. de veritste eorporis et fangumis-Domini, cum ep. Berengsrii ad Adeima* v zum ed, 4. Schmidt Brunov. 19770.) Zenfranco Ca li« bro de corpore ei languine Domini, in. Operibus Len

»

ranci red. Dacher.) Praecipua ſubtilitate Atbertuęs M. ſententt. I. IV. c. 532. Thomas de Aquino ſumma theol. P. III. quaeſt. 5. ſ. Alex. Halef, ſumma theol.l. 4. c..45. et alir in dog- mate de trans[ubflantiationd ilhuftrando er. confirmanda - elabo-

rarunt. In ecclefia graeca haec ratio praelentiam corporis ‘er languinis Chrilli realein in coena ſaera explicandi ferne praeobata. et, quam apud latinos, Cir. Kiesliug hiltoria. - . " eoucertationis Graecorum Latinorumgue de transfubflantiatione, _ Lipl. 17566. Pe ee M) Cfr. Carech. minor. .p. 580. ſq. Catech. maior, p. 555 ſq. 2 Arecc, Smalcaldd.: P. 111. art. 6. p. 550, P. Il. artic. 2. Pe 305. M. coll. Corf. Aug. de abul. III. p. 23: ON. 7 . art. 13. p. 250. f, Form, Conc. docl. fol, artic. 7. p. 757. »4) Exigui quidem tempopis Ast contyouerfia,. quam Carlfläds | J excitauft a proriomen ‚ryeo in verbis, aan er "wator, quum difeipulis panem ac vinum porfigerer, vſusgeſt, Ar ad eorpus lelu Chriſti (desurinwe) roferens, idedquo Mullam admittens tealem corporis ‘et languinis Chrifi piaelen- tieam (efr. Carlfiadı Auslegung der Worte Chrifti, das’ iſt wwein Leib, 1525. Contradisit ei ZusAerus in I wider ir " -Ahimmlileben Propheten von- den Bildern und Saeranient. '1925.) - Align viam mierun Oecolampadius er Zwinglius, aam perfualionem, quao fymbolicam tantum corporis.er am _ : guimis Chriſti praelendam admitir) iia defendentes, ve Oecalampadius gidem (efr. eius liber de #era ei genuina verborum Domini iuxta veruſtiſſimos auctorte expafitione, Bafil. 1525.) in His Chrifi verbis follermibus ewue er'arıa de Iymbolo f. figura corporis et: Tanguinis Cheiſti interprefaretur,. hic vero (fr, Zwinglii amica exegefis i. e, expoliiö eucharillise nee | got ,ad Liünhermn, 3527. ei alla eius. Teripta) verbo eıvas ' spucnem fignificand# vindicaret, cum ad alia -loca, vbi verbum sıyar hoc Senfu adhibetur. (Matth. ev. c. 13, v. 58, fq. “Jos c. 4, v.'56. 1 ad Corinthh. c. 10, v; 4. ad Galatas - ce. &, v. 24.).ıum al effatum. Lucae ec. 22,.v. 20: itemque ad vim Tymbolicam aliorum . ripium,, quibus illa ‚coenae [acrae inklitusd coniunerilfhpa- fuir, "pronocans, ° Contra Zwinglum_ - eiusque afleelas, defenlores ftanihcationis verbi zıwaas propriae, aique. roalis corporis et fanguinis Chriſti pracſentiao, erane

*

.— N . Pan f] y

Er x

n",

aAad' Corinthh. c. 11, v, 33. Ü. e, 10, v, 16, ST, lau

yerba ı

11 !

ee rn mus 343 5

J

.- quiores (eſr. Kicker: dals die Worte Ohriſti, das iſt men

>

‚Leib ,. noch fell fiehen, 1927. Eiusdem grolses Bekenntnifs vom Abendmahl, ı528. Eiusd. kurzes Bekennmils vom |

Abendmahl 1544. Form, Ganc, declar. fol arüie. 7. p- 7757. fegq.\ et renentiores argumente exegetica varii generis oxci- tauerunt, in quibus omnino plura apparent, de quorum- vlü

dogmatico er vi probandi in vtramque partem Jilpuari poſſit.

Praelertim locum Io. er. £. 6, v. 55, Iq. et Series ı uerunt, De loco loanneo plures rerentibrum interpretum dubitquerum,

virum Jelus h. I. de cosna facra (illo tempore. nondum inſti-

tuta), an potius de’ vſu recta -doctrinae —— benefi- ciorum [eruaroris pfaeflantilimorum cagıtauerit. Mihi quidem fimilituso huius effeti eorumque verborum, quibus Chriltte

- pollhac vfus eſt, quum cornam facsam inflitueret, ita com-

paraıa efle videtur, vt ſaus probabiliter Maraamus, Seruato- sem’ loco Io, land, ad coenam lacram feriorji tempore inſti-

"tuendam allufiffe, quum probe nollet, dilcipuloa ſuo tempore

fenlum buius effati plenum atque integrum recte intellecturos

‚elle, Dusd loca Paulina auinet, non defierupt interpretes,

qui ı . c. 11, v. 29 verba: fe dıangıvow ro omua Ta argıe sion magis premenda elle dicerent, quam praecedentia Nösue saury s0dsts was mıvss, negarentque (ad pbrales fimi- Jes v. 18, v. 20, prouocantes) e loco ı Corr. c. 10, v. 16. fq,

doceri poſſo, Apnoftolum, communionem corporis et fanguinie’

Chrifli re ‚et [upernaturalem in animo habuife, neque orinth. c. 20, v, 37. ſenſu litterali accipi vellent,

Eiſi lubenter -convedimus, ex locis laudatis non pofle illam nenn corparis et ſauguinis Chrifli realis delinitionem erui übriliorem , quam auctores librorum fymbolicorum alüique Theologi exhibuerint, : neque ewaa potilimum et aıua vıgen- m, fed ideam. gerfonae lelu Chrifii .tenendam elle; veril

e tamen his locie vtimur, ve probemus, Zwinglianoe naturam et indolem coanae ſaeras non [atis affequi, ner ſatia perlpicug eamg declarare, Verba euim Pauli (qualia fun, svo- Kor Eva TOR Omuaros was asuaros for xupiov, pn ‚daugivam

ro Dur 1.7777 SE 27) mens M0L/UrIE TS GWUMAROE KARTE OH

vos Xoscgv) faeile ducunt lecipres ad ideam canlunctionis fin- ‚gularis horum [ymbolorum (panis rt vini) cum perfpna Tefu

hrifti in»coena facra. praefente amgus efficaciam inuifl- Bilam in. anlmis bominum credentium ı ezferenie? (Quod

, Minime jta adfirmarur, ‚vs praelentiam lefu Chrifli er eflica- ‚ciam Salutarem. inuilibilem in ſola cvena facra locum habere contendamus. fe. Io. ev. c. 14, v, 23. Math. c. ı%. v. 20,

©: 28, 7. 20. Quum vero ipſa natura et origa coenae, lacrae fecum ferat, vt cocham illam animo pia celebrantes, prae- Fentiam Chrifli tmuilibilem hoc tLemporis momentan ea ralione experiamur,, quae aliguld pechliare fihbinue proprium habeat in locum primerum eius diſcipulorum fucgedimus, ul familiaritgte Chrifli intima gauili funt, eiusque amoris

ummi erga homines ggnara, fanctillima ex ipſis manibns eine

pro meris ac nudia Iymbelis

fanctis acceperunt); recte nrgamus, Pan t vinum-in cos⸗

abenda. Proinde

. + % \ -

Dax va u 0 Zn J Bares etiam noftrami terbarum inflitutianis coenaa [acrae verlianem : Roc efl corpus meum etc. (quae partim perfualioni noflrae de vi :- et ambitu huius inſtituti —— declarandae, pariim ad- - fectui Jancta, quo lelus Ckriſſus, toto animo in cogitationem |. fanguinis [ui pro hominibus mox efundendis defixus, haee verha pronuntiauit, magis sccommedara gfl) jure meriteque vorſioni Zwinglianse: hic panie fierificat corpus meum ıete. praeferendam ducimus. Quum Luiberus, rzeslem corporis ot languinis Chrifli in coena facra praslentiam defenlurus, dog.

. matis de vhiquuase corporis Chriſti, ex doctrina \de commu- - ‚wicatione idiomatum ($. 99.) deriuati vſum facerer; haec de- monftrandi ratio aduerfarus anfam praebuit, cum vbiquitstem ilam inpugnandi, tum de eo dubitandi, pollitne hac argu- ınentatione eiusmodi praelentia corporis er languinis Chrifti, quae coenae laczae propria fit, recte comprobari? His con- woverlis magis magjsque confirmatum elt diffidium viriusque ecglelüae, Luiheranas ‚et Zwinglianae [. Reformatae,

%) Ch. Calui nt confeflio 530 ‚Opufc. de’ coena Domini, 3540. _Confenfio mutua in re lacram. miniftrorum ecclel. Ti- urinas et 1. Caluini, 15%9. - Ä a

: ma) Tolee praecipue Vitebergae' fuerunt, poſt obitum: Melanch- sbonis fententam [uam aperte declarantes, in-Saxonia graui- ... ter inpugnati, Saec. 16. ex. oppreſſi. Seteriares doctrinae - ' Luthari defenlores iandem’ effecersnt, yt per Formulam Con» cordiae ig ecclelia Lutherana auctoritate publica ltabiliretar.

. ) Conf. Aug. wit. 10. pr 12. Apol. art. 4. . 157. R Artt- I P. III. art, * p- So. Caisch: minor. Pr 580. Catech. maior. p, 402. ſq. Form. Conc. epit. art, 7. p- 597. fl. declar. fol. artic. 7. p. 724. legq, Ad eoenam [a- eram, tanquam actionem vilibilem, in Form.. Conc. p. 750% hae quaiuor partes referunsur: 1) conleorstio (suloyıe), 2) diſtributio 3) ſumtio (inyıs), ſtue externa, quae dici- tur, oralis manducatio. 4) et ſanguinis Chriſti per- oeptio. Solebantque Theologi dogmatici antiquiores in coena facra parıim rem [, materiam terrefirem (pauem et vinum, güae in Form. Conc. p. 604. elementa externa 'vilibilia appel- lantar) et coal-/tem (quae in Catech. mai: p. 555. Lubllantie. _ «oenae lacrae dicitur, verum corpus et verum languinem Chri- fi),. parim formam internam (coniunctionem fymbolorum et rei inuilibilis) es vaterzuens (ritus iplos ſ. actus lacramenta- les) diflinguere. Panem et vinum nos quoque ſigna dicimus, neque vera figna rei ablentis, fed collatiua er exhibitiuas‘ _ Quangquam ecclefa noſtra manducationem corporis Ghrifü ve ; raın defendit, minime tamen capernaiticam (lo, ev. c. 5, % - 26.) exiftimari vult (tanguam corpus Chriſti dentibus lanie- -„'tyr, et inflar alius cuiusdam cibi is corpore humano digera» tur,-Form. Conc. p. 604,), led eiusmod; manducationem in- telligit, quae (per vnionem facramentalem, nor intelligendam .' [ed credendam, \elementorum coenas ſacras et [ubllantiae) ore quidem . peragatur, fed euam modo fuperpaturali et coelefü Air, Form, Conc. p: 600. 60%; 748. 736. Negatque ecclehe _

N Sn. \ \ PP 2

-

x

r

*7

[nt

wollre Ga qued aduerlarü, obiecerant), re a | ceri. Ne=.

«onlubflantiationem corpons et fangums Chri - que corpoti i 'omnipraefentiam vindicat localem,. fodi CobBansislem sine’ ne, extenlione,; diffußone, Form. Conc. p.- 739. Cererum de conlilio cosnae facrae decemus, -gam mon tanyım illam habere efficaciam laluberrimam, quamı fupra, ſub finem buiue $. libris (ymbolicis praeeuntibas indi- ' eauimys (minine quidem ex ipfis elenıentis vihibilibus, pane, . et vino oriundam, immo ex 'verbo ſine promillo Dei, quo facrämesto iunctum ell), fed “etidm’ propterea celebrandamm eſſo, vi perſuaſionem noltranı Chriſtianam palam profiteamur, atque memoriam per martis lefu Chrilki. falutaris animo grato rocolamus. Apol. Form. Conc. declar. lol. ast, 7. p. 74%

T f p) De doctring noftra cf. PR. Melauchthom Sententias vererum aliguor Icrıptoram de coena Domini, Viieb- 1530, Zo. Mufagus dillert. de vera ac reali corporis es ', fanguinis Chr. ig coema [acra praeſentia, Ienae, 1652. -&« : Eiusdem dillert. de facra coena adv. Io. Fort, lenae, 1702. Banmgarten vindiciae verae et zealis corporia et langninig Ghriſti ın facra eoena prasſentia, Hal. 1744. 4 Töllner Abhandl. vom Abendmahl des 'Heyrn .. 1756. 8, I 4. Ernefit brevis repetitio et allertio fententiae Luther. de praelentia com porie er fänguinis Chrifi in facra coema, Lipf. 1756. 4. Iin eius ufenlis theall.ı (Lipf. 3773. 8). pP. 139. DM. An ‚Ernefti Anunauartos. a . 1795, ‘in eius opulec, theoll, p 1" Scange theol. Symmixta 2. B, De efhicaca cdenae facrae hluberrima vid. ITrefchao; über ‚die Not wendigkeit, das Abendmahl des, Herrn “zu gebrauchge, . Nümberg, ı79%0. 8. Goctk Schlegel die Hakan des Abendmahls Iafu gegen die Einwendüngen "einiger Zeitgenol- ‘fen vertheidigt, Riga, ‚1785. 8 Engelmann .praküfche ver vom heiligen Abendmahl, Breslau, 1789. 8. > ncke ofeum fir R one SLR 2. B. 2. Sr. Das heilige Abendmahl (von Claudius) Hamburg, 3809.

/ \

J 4. 467. ee .. er "- Poflgquam doctrina eoclefine euangelico-Jutheranae ,

FR

art. 8. p. 99. Conf. Aug. de abul. p. 25%

-

per Formulam Concordiae acenrate ftabilita fuerat,. prae»,

“ter Anabaptiltas’), Mennonitas, Socinianos et Armi- . mianos®) inter ipſos Theologos confeſſionis Lutheranae, yeoestiori potilfinum aetate, non defuerunt, quorum pꝓlacita ab illis formulia, quibus ratio huius facramenti internu in libris fymbeolicis, praefertim Formula Con» oprdiae fubtilius explicata fuerat, discederent, vel exis gua, vel magno discrimine [ententiarum. Alii quippe. in en acquiescendum exiliimant,, yt notionem praefene

r ü y

Bingen

\

fauere, quae facile abeat in fuperfitionen: J A

& Ban © nn: \ \ 345

s

alii omnino moralem potins praedicant 4) quam myſti-

cam coenä6e facrae eflicaciam, in, meditationo noftra pia per fymbola faneta sxcitata pofitam. : Et vero cum

aliae Chriflianorum familise, ‘tum plures finguli Theo« logorum noflrorum ab ecclefiae nofiras formula publica

»

| 3 | a | tise Ioſu Chrifli operatiuae in coena facra teneamus“),

diſſentiant; omnes tamen, qui Ohriſtiani recte appellan- -

tur, ahimo pie ei grato agnoscere debent atqus profic

teri, bominem euthariflia probe vtentem in eiusmodi,.

fanctam venire et: Iefu-Chrifli et Dei communionem, . quase eum oficiis obfiringat grauiflimis, et [pe laetifima

atque fiducia inpleat ‘ad reguum diuinum ſpectante.

Neque illa fententiarum. diuerlitas vfum coenae- facrae

legitimum et falutarem inpedire potefl. Verilime autem eccleſiam noſtram praedicamus neque, Zwinglias..

norum inflar, omnia’ad /ölam.vim [ymbolicam huitis

inſtituti faeri referre, quo natyra eius et ambitus quo- dammodo extenuari vkleatur, neque eiusmodi fentenliae

A) Anebaptifige E 'Mennonitae eosnam lacram . nenaifi ‚zitum innemonicum volunt, morti Seruatoris recolendae inſor- si yealams . ZZ

——

d) Sociatant et Arminlani Zeinglio confenstiunt, wili quod im

verbis inftitutionis eoenae facrae pronomen rsgo ad fractionem panis er eflulionem vini referunt., Inter Reformaros per- multi fenfim ſenſimque a doctrina Caluiniana ad antiquiærem Dwinglianam redierunt, be ——

Er e) Cir. Praster alios Sıarr Lehrbuch der ebrißlichen: Dogmar

N

}

x

"tik überletzt mit Erläuterungen von Flatt, Stuttgart, 1808, u

8. 79: füge. Hildebrand: Verfuch über den Sinn nad dia, Verheiflung Chrifti bei der Stiftung des. heil, Abendmahle, : ‚Freyberg,; 1816. 8. Eadem genere ii, comprehendugiur; yui | ee -panem et vinum. in ceena ſaora ita fuccedere in lo- : "sum corparis et. fanguinie Ieſu Chrifti, vt homini Chriflimo, dum pane et rino vtatur, efljicaciam 'corparis et [anguinis

Chriſti expiatariam velsti per inputationem quandam oohtingere

aubeat- D-* Panlinifche Lehrbegriff vom heiligen Abendmahl, Frankfurt Mayn, 1779 8, 8. 219. Erbflein drei kleing- ‚Schriften „m Abendmahle, Berlin, 1740. 8 Jant kleine 'theologilche Auflätze eines Laien, Stendal, 1792. 8, Opitz "gie Lehre vom Abendmahle für Chriften, die fich bey der . kahre. ihrer Rircho nicht beruhigen können, Leipsig, 1805. 8.

n 8 X F a ZEN R s

®

.

34606 NER

d) Huc pertinedt, qui vum .coenae faerae pium ae dligenten

ea potlimum de caufa commendauerunt, ‚quod memoria®

mortis lei ‚Chrilti iymbolice celebrandae, ac benelsiis, quas

homini Chriftiano credenti per mortem illam parata lunt, Iym- bolice declarandis inſeruiat, vel, .quod naturam et, indofens habeat epuli foederalig (quum nouum foedus per mortem Ser- vatoris fancitum fuerit), vel, quod homigem pium Chriftia

num Coniunctienis fpiritualis, quae iplum inter et Seruatorem

intercedat, memorem efle, et vincula huius confortii arcrius 'eontrahere. iubeat. Cfr,. Heumann Brweis, dafs die Lehre der reformirten Kirche vom heiligen‘ Abendmahl die rechte und wahre ſoy, herausg..von Sac x, Eislaben-und Witten ber

1766. 8. (Quem plures acriter inpugnayerunt. Cfr. Chriſt. Bauer praktilche Prüfung der Gründe, womit Heumann un-

. .fere lutherilche Abendmahlsiebre beflristen, u. ſ. w. . Witten-

berg und Zerbfi, 1765. 8. De aliis feriptis vid. 4. Ernefit

'' theol. Bibliothek 6. B. 8. und 9. St.) William’ Clifford

Verluch im pbilofepbifchen Denken über gas heilige Äbend- mahl, Altona, ı765. 8. Einige Thefes über die Lehre vom heil, Abendmahl, Berlin, 1781; 8. (quem librum inpugnauir Lũ- derwald Anmerkungen über einige Theles vom heil. Abend- mahl, Helmftäd:, 1785. 8 Boguslawsky freimüth'ige Go- danken über das heilige Abendmahl, mit einer Vorrede von Küfter, Stendal, 1793. B. Kaifer-bibliiche Theologie 2. Th. S. 38. ff. Das hailige Abendmahl von Stephani, Landshut, 1821. 8. Schuderoff heues Journal für Vered- lung des Prediger- und Sehullehrerflahdes, 808. ı. B. 3. St.

-—. @) Chr. quag fupra ad 6. 166. notam i. ablerupuimus. Ad

x

hiftoriam dogmatis de coena fhcra illulirandam ' cfr, Bohn von den Liebesmablen der erften Chriften, Erfurt, 1763. 8. Verfuch eier Gelchichte ‘des Dogma vom Opfer des Abend- wialıls vom erften Jahrhundert bis zum Ende des [echften, im

der Göttingilchen Bibliotbek, 2. B. 2. Su S- ae ff. 8. St ‚317. Marheinecke lanctorum patkum de praelantia

Chrilti in coena Domini: fententia triplez, “Heidelb. 1811. 4. Deyling diſſ. esrorum Paontifigorum in articulo de lacra

" coena nowitas, Lipf. 1728. 4... Walch hilloria wanlub-

Rantiationis pontificias, Lenae, 1758. 4. in eins milcellaneis . facris p. 205. M. Kissling hiflıria concertationis Graeco-

- "sam Latinorumgne de transiubfleptiatione, Lipf. 175%. 9, To. ı

GBGerh di‘, praecipuas de facra coena controuerſias, quæe

hodie de ea agirantur, complectens, 'lenae. 1606. 4. M Pfaff dffert.- de doflux dogmatis Treformat, de facra coena in praxin ‚Bari er pietatis quanto et quali? Tub. 1720. %& Gott

NS Warnsd AT, diſſenſus in articulo de ſacra coana inter

Euang. et Reform. aduerfus Plafii machinationes pfeudo ire nicas, Viteb, 2721. 4 Buddeus fylloge recentill, de ſaera "W@sena controuerſiarum, in eius, milcell. Val. I. p. 2. ſqq. Das. heilige Abendmahl eine dagmengefchichtliche Unterlu= - chung ‘von Norfl), Gieflen, 1815. 8: Rink Beyırag sur Prüfung des Iutherifchen und refotmirten Lehrhegnfs vom heiligem Abeudmahl und der Gnadenwahl, mit einem Vor

wart von Daub, Heidelberg, 1818. 8. Bresfchneider

eo mn oe [7 ma nm £ i

\ P ® N

BR a Se j 347 u ne: ON ı r x N

’e

‚ja_Deutlchland, Gotha, 1öıg, & F ER 6. 168.

1.

o

facrorum, iure faneto Chriſtiano vſi, communionem ſub viraque fpecie defenderunt”), quippe quom partim

‚effäta Iefu Chriſti et Apoſtolorum perfpicuaP) exigunt,

portim tota poſtulat huius inflituti [acri natura. Recte item ecclefia nofira tries tantum' commemorat actus lacra-

mental, quibus forma huins facramenti externa con- | tineatur, confecrationem, distributionem, acceptio=' nem‘), Millamgue Pontihiciorum ‘) inprobat, quum vo»

riſſimo docest, facramenta non. prodelle 8x Opere ope- rato. Negamus. porro: coenamı facram a Laicis ad-

iminifirandam eſſe, nifi neceflitas ita fieri inflerit, neque ı ‚vero perſonam Laici, coensm lacram porrigentis de na- taurae (elentia) ipfius-facramenti detrahere poſſe exiſtima-

. „Aphorismen über die Union der beiden rang difchen

Contra ecclefiam Romano-Catholicam, quae inde a Saeculo XII. vſum calicis in evena [acra Laicis dene- 'gauerat, neque ui Olericis concellerat, emendatores

nius“), . Quod ipfam panis et vini. formam attinet; -

ſenſim ſenfimqus in coetibus noftris haec confuetudo inualuit, vi Chriſtianis ad coenam facram accedentibus oblätee) ‚porrigantur pane oonflantes.non fermertato, itemque vinum tribuatur album®), Quae quidem coe-

nam facrein adminiftrandi' ratio eti omnino & forma- sius prima et antiquiſſima quodammodo discrepat, ta- \

men neque praeceptis lefa et Apoftolorum repugnat, nege vim et eflicaciam „uius faoramenti faluberrimam

tufringite on

" .) Prioribas XI fneculi poR.C, N. Chrifisni omainm-Iocorum,

excaptis pau.ıs (v. c. Manichaeis), coenem [acram ita celebra» -sunt, vet et pane. et vind.vierentur, . sccleha hunc vlura recte ſtulante. Sase. XII. demum vfus calicis fuperttitiofe dene-

» ‚gari coepit Laicie, ne forte, ſi qua vini gutta caſu excidiffer, pars ‚quaedam fanguinis Chrifli temere profunderetur. Quas

quidem ceonfuetudo coetibus Anglicanis prius quam ceteris ' probata eſt, inpugnata quidem cum a Enguls, tum a Wal. Genfibus Hudlitis, defenla

wid i alque Kl, r \ x

1

kamen, ‘eo Iindiofius,. quo ſir-

/

°

8 r

—— 348. an i z r

. mius dogma de transfubſtantiatione panis et ini ſtabiliium oft; _ atque concilii ‚Gonftantienfis auciorirate (a. 14135.) fanciea,

Rects ' contradixerunt emendatores ſacrorum Conf. Aug. abul, p: 21. Apol. art. 10, p. 259. Sl. Articc. Smalcaldd.

. 2 IL. artic, 6. p. 330. Form, Conc. declar. fol.'artic. 7. p- ‘797. | 2 u e b) Chr. 8. 165. Effata Aert. c. 2, v. 4b, Io. c. 6, v. be, lg.

fententiae Pontißciorum nequaquam addicung, Cfr, Io. Mage L aeus difl. duas de sommunionue [ub viraque [pecie, ed. 2, enae, 1664. & 4A. Scumidt difl. da fatis calicis euchari» fiici ın, ecclefia Romana a Concilio Conliantinop. 'veque.ad -

-nofira tempora, Helmft, 1708, 4. Spittder Gelchichte des’

Kelchs im ‘Abendmahle, Lemgo, 1780. 8.

u) Form: Conc. declar. fol. art. 7. p. 749 In. I art. 7. p.

Ögg.: Quanquam conleerationi (i. eo. Verborum inftitutionis re- eitationi Jöllenni, quae svloyıar, Tecitstianem orationis do- ahinicae [equirur) non eam vim tribuimus, vt panem afque

x "vinum inter confecrationem in verum Chrifti corpus et- [augui-

‚nem transire dicamus; rerte 14.°-n hunc morem, prasennte

exemplo Ehrifti er Apofolorum (Mattk. c. 26, v. 26, et loca

.- parall. ı ad Corr.c.'10, v. 16.) tanguem lanctum .colimus st

a)

x. per

| R er 11

orro obferuamus, quum ipla follegnitas, qua coena facra ab alio quouis actu diflinguitur, per confecrationein potius, quam (olam erAoyıar, perfecte deelaretur. Reiecimus in esele ia noftra eleuationem, ad»rationem, cireumgeſtationem ho. Riae folennem (actus quippe lacramentales dogmati de trans- fubftantiatione panis et vinj, nobis inprobato, coniuncti

Chr. M. Pfaff dill. de confecratione euchar. in pringiting

ecclefia vſitatã, Hag. Com. ı715. Zorn differn. (prael, Fecht) de enın)yosı veterum in Spirtum ſ. Roſtoch. 1705, 4 Von der Li:b- de adoratione panis conlecrati. etc, Suo- baci, 1765. 8 Cramer van der Anbetung des Sacramentg in —— von Boffuets Wehgelchichte,,. *. Th. io 0 * che - :

0) quippe pontificii ſub ſacrifleio miſſatieo, (omfa 990 i

gulliori Ge appebato, f, miſſa folitaria acıum (scerdotis, qui Jolus coenam celebrat (lacrifictum corporis er langkis:is Cheif oflerti) fiue. hoc fiat extra cammunionem. ecch ſius coram coetu congregato, eo quidem ;nfilio, vt. vel homin: Chri- Riano. in vita fuperfliti, -cuius 'neo- facerdos hoc facrifci,m offerat, -condonatio poccatorusi, liu ' »ratio-4 mals externig contingat, vel animus hominis vita defuncti ex igne Purgatoris % nota d.) liberötur. Cr. ad 6. 166. obleruats,

ibri [scri N. F. aperte doceant, per morteni, quam Cbri eruci adkzus ſubüſſet, expiaroriam fublatam elle aliorum quo. rumuis facribciorum .necellitätem (ad HMebrr.: c. 9 v. 13. 26, MM. c. J, . 3. fl, c, 10. 8.12% 0. 12, v. 3%); quum coens facra, etſi omnino condonationi peccarorum "per Chriltum ne. bis an donfirmandae, animisque Chriflianorum hac per- füafione fanctillima egregie tranquillandis. ioferuiar; minime ta- mer per ſo ſpoctata, banc veniam neccalorüm (jampridem per

*

Bo - - - + = - 2 \ J * vx

- fi u \

Ey

| ara Sig | | - orten Seruatoris, omnibus fidem -veram ei rabentibus procu- zatam efliciat, ueque pateat, quomodo facerdos\alius cuiud- dam Chriflisni /gco ‚hanc coenam celebrare polit;' quum. de- nique plaeitum illud egclellae Romano - Catholicae [uperlütio-

»ibus varii generis nuiniendis opportunitatem 'praebuerit, ac . verum virturis Chrillienae fludium fregerit; emendatores faero-

‚... ram gragiter:contradixerunt. Conf. Aug. de abuf. BE 23, ſeqq. ey |

art, 13, p. 250, legg. . Articc. Smalcaldd, P. I. art. z.B. p,505 M. Form! Conc. dedam fol. art. 7. p 757. M. „.: Ch. de hoc dogniate Buddeus miscell..[scra P. 1. Eins " "dem di. Clementem Romanum atque Irönaeum non fauere ‚„sAniflze panıificiae, '.lenae, 190%. 4 Pfuff de oblationibus euchariltise. in primitiusæ ecclelia, Haz. Com. 1715. Eiusd.« —Hntagma dillertt, iheoll. Stutig, 1720, 8. p, 220,: Fecht ı < tmact. de originer ſuperſtitione Millarum ed, a. Roll. 1725. 8. Deyling oblerwv. lacrde P. IV. P.39% Köcker hilloria critica canonis Mille Pontihciorum, lenae, 1751, 4. (in:eius obſer- vatı. (electie conireuenlias, quae inter Pontifieios et Proteſtan-

tes agitantur, illuſtr. falcic. 2. Ienae, 1770. 8.) A. Erneftä Antimuratorius in eius opuſec. ıheoll. Liber $. i67. nota e;

v. Amud,' Verfuch. emer !Gefehichte u. [. w. 'Dederon Grab der. Melle u. ſ. y. aus,den Franzöl. Hubrich, “Leipzig, 1789. . Wa Amer differt, de lanctillime miſſas

*

Merificio, delb. 299: 8. - ..

j

0) Artice. Smelcoidd. p. 355. Cfr. Pfaff.dill. de confeerdı Fa ‚etc, (nota e. Naud,) G aa Gerhardt locos

..1ikboll. Vol. X. p. 21. IE \ a. at O Eeclelia latina ‚Saec. VIII, aup IX. 'recte doepit, exemplo, ..x Chrili ‚pfaeeunte, nonnifi pauem arymum in coena [acra ı &adhibere, eamque con[uetudinem - contra ecclelam graecam . . poftea delendit. Gin G. Herrmann hiltoria concertztio- num de pane arymo et fermmentato in coana Domini, Lipſ. "1937.,8. "Cblatarum vlus Sase. XI. inualüit. = Praeltaf,mos antiquior panes. rotundos frangendi.: a Caluinianis i Cfr. Kortholt di. de holtiie L. placentulis orbicularibus, num veus [int panis? Ienae, 1657. 4. 4. Schmidt dillert. ' de obatis euchariflicis, Helmft. 1703, 4 Mi das 3rod im heiligen Abendmable, Berlin, 817. 8.

Fi Naturse touus inflituri Irmbolicae vinum rubicundum omnino “= , 2: > |

ipuus aller,

1} ö > —— *

| 686. | 1 ee : -Adfirmamus porro, cum propter coenae [acraß äpem primarium), naturam, atque dignitatem ‚ium auctoritate 'leripturae fäcrae, ‘coenam illam a plurihus

BRmul in toniplo oelebrandasm eſſe, neque njfi aegrotis

—— a

auratuss"

‚Marheinecke

°

j

L x » N h '

350

et morituris vlum eius domeſticum recte ‘woncedi ?). Admittendi ſunt ad epulum facrum, „quicunque Chri- "Riani grauitatem et indolem huius infituti probe. per- ſpicere pollunt, fibique idoneam‘ doetringe Chriflianae cognitionem comparauerunt ®). Quoties Chtiflianos Fingulos ad menfam Domini. accedere oporteat, neque Jibri (acri definiunt, neque ecclefia praefcribere potelt “), gtuanguam ecoleſiae omnine ofliciam competit fenctum, ‚eos, qui vfum eueharifliae neglexerint, grauiter admo- nendi. Denique follennis illa, ynee ooenam: faoraım, praecedit, peccaforum confello et abfolutio, in Jibris : qnidem facris non praelcripta, neque faoramantis ad- numeranda (cfr. $. 160.) egregie valet ad hominem'’vfui coenae facrse legitimo. reste praeparandam, fi mode reete adhibęatur ); nequo conſeſſio priuata noſtra qui- dom aelate in omnibus Chriſtianorum ooctibus in publi- cam videlur mulanda ]. Be Ze * 4) Vfam euchariftiae domellicum fubihde "adhittindum' (chi lo. eus 1-ad Corinthh. c. 11, v. 20. non repugnat) plures defen.

Mide, v. c..Schwelgger coytiment. de prikato costiae Na- crae viu, Erk 1785. 8. Cfr. eætued. progr. num is, qui eu chariftia priuata vtitur, ſacrem covenam celebrare proprie did

offir, Erl. 1787. 4 Ueber die Kranken -Communies, Leipz,

on 7203. 8. Ali hunc vfum vniuerſe inproharimt, v. e. Löäber :difl, de non concedenda communione priuats, Erl. 1764. 4.

\

:H, Schalge Abhandl. im neuen aaO Val ‚Jahrgang

1795. 8. 776. &.

© 'b) Egrogie docuit. Paulus: ad Corisihh. ce 11, v. Er I} efh- * cacıam euchariftiae Jalymrem ex eo pendexe, qued’homines ‚animo bene praeparato ad coenam [acram acdedant, "roinde homines.. ebrii et mente capti non adınirtendi, dunt, negue „F fantibua roena lacra praebeudä ef (quam confugwdiner quum inde a Saec. Ill. lenfim fenfimqie imualuilfer, eoclefir lauina inde à Saec. XII. relinguere' coepit , \ecrlelis vero graeca in multis coetibus renoui)j⸗ Ch Zorn hikoria’ uchariflise infantum, Berol. 1736. 8. Peccatoribus etiam manifeflis on. . + dum regenitis coena ſacra imzerdisandam efle, "Theologı ı ecelefiae noftrae antiquigres dpcuerunt, ad locum ı ad Corr;

e. 12, v. 28. M. (hac de re nihil vniuerfe praecipientem) pro- vrocantes. ‚Prarferenda - ef fenientia Lurheri (Catech. mal. p. 7.565.) einamodi hominibus ſerio (nadendum elle, via ſaera

mento abſtineant.

\

\.

f} x * In : \ —J

I h a 351 |

p. 566: 1q.

"ey Apoli ar 4. P..iög.” Oatech. ıhator..p: 559. Kg. p. B6as fg.

-..d) Olim quidem nonnili publica Jotum habuit coniellio 838* rum, parum in lotiombus ſacris vſitota, parim, vbi. Ckriſtia-

-"\

.*

. uealdd. P. III. arı..7. art. 8. p. 330.

. 807. 1q. Et antiquieres. quidem Theolegi, libris ſymboliciæ

ni ‚lapi ‘in ſocietatera Ghriſtiunorum iterum recipiebantur. Saeculo 111. ex. priuaia, quae wna cum abſolutionæ coenam ſacram praegedebat, in Gecidente adhiberi coepit; -

=

immo a. 1216. ın conallie Lateranenli confellio priwata et au- rirwaris feuere inperais'eft, ademqué aliis eonciliorum [erio- sum decresis ſtabilita. Ecclelia 1.uıherana eontellionem auri- ‚eularem. quidem abrogauit, vero retinuit, docetque, abſolutioni (cuius riie declarandae et promittendae ꝙpdt eltas,

vylgo: poteſtas clauium appelları ſolita, Olericis ſolis compe- . yat), nomine Dei et Chad

li pronuntietae, hominem peccato-»

guo fat, remillionem peccatorem vere conlequamur. Co

sum fibi conſcium agregie- conlolanti, fidem efle ha nfe 8

Aagufi. art. 11. p. 12. da abul. p. 27; ‚pol. art. 4 p. 158. ee: 5, P. 1 *. p- 172. N pP 181-0, De al.

I, ‘che, » 348, Il Ca-

tech. minor. p. 378. ſq. Form. Gone. decler. fol. arıı 12. p-

.. praeeuntibus, Clericis poteftstem atribuunt, hanc :peecatorum

\

‚. venigm in hominem Chriflianum eredentem, peccata Ina gonfel-

fum, confeteusii: (non auraxgaseperı» quidem, jed dummov.unv, delegatam [, minilierialem). Recentiores abfolutiomem non eollastuam, [ed declaratiuam haberi volunt. Quae quidem formula pofterion omnino propterea priori praelerenda elle

_videtur, quod vfus formulae, prioris facile poflit opinionibus

quibusdam peruerfis excitandis alendisqua inferuire. Teneamus modo, ablolutionem.a (ierico pronuntiatam ea ipla de caufa,

quod a‘ miniltro, verbi diuni gemine Dei et Chrilli pronuntis-

tur, fingulari auctoritste ‘et dignitate gaudere. Uſr. Neu-

varie inpugnata, Viteb,; 1699. 4. Goktl. ernsdorf

di, de ablo utione ‚miniftri ecel&fiae non mere declaratiun,

Vireb, 1716. 4 dicht dill, de remiflione peccatorum mi-

'nilteriali ad lo. ev.c, 20, v. 21. ll. Ged. 1727. % MoJer

von dem Bekenntnils der Vergebung der Sünde u. ſ, w, Jena, 741.8, Junge philoloph. und. ıheol. Auflätze, ı. St. Mari. Muthkher von den Sch'iffeln, aus einem Originalma- miſoripte von Wirfing, ".aukfurt und Leipzig, 1795. for-

‘ma max. Rothe Unterricht für das Volk und die Ungelehr-

ten über das, wa® die heil. Schrift, di» proteftant, Glaubens- dekennmmille, di® alren Retormatoren und Roligionslehrer von

der Berichte und dem Amre der Schlüffel gelehrt haben, Ron-

„oheg, 1801. 8 Ad Äifloriam aonfellionis er abfolutionis illuftrandam cfrn Morini comment, biftor. de. disciplina in

adminiltratione [acramenti poenitentiae, Anıverp. 1682. forma.

max. Dallaeus disput. de l[acramentali ſ. auriculari Lati- "norum confellione, Genav, ı661. & Jand animadverll,

‚mann dil). de auctoritdte clauis foluentis er ligantis, hodie

%

. . .

ad hifloriam confellionie auricularie, di. I, 1. Vita *

ind

-

*

or u , wo \ y 2 | 382 - 4 a) Quaeflienis verim in coelihus Chriftiania ſingulio vonfeflo ) lien an priuata adhibenda fir, ita de ne eh, in * parim ad naturam atque indolem coetuum fingulorum relpi- 'eiamus, partim ad rationem,. quae- coetum inter atque siftrum verhi diuini in boc coetu pnblice conſtitutum interc® dar. Chr. Abichs difl de confeflione priuata, Ged, 1728. 4. Will vom Urfprunge der Privatbeichte. zu Nürnberg und deren Abfchaffung, Nürnberg, 1786. Dæefſſelben Var- ſchlag zur Abänderung der Privatbeichte, ebendal, 178. - Schubart erläutertes Nein auf die Frage: ob einer zur Ab- [chaftung des Beichtliuhls rathen könne? Hamburg‘, 175% & neu herausgeg. von Degenkolb,. Leipig, 1787. 8 Rotfeber Auti - Schubart uw. ſ. w. Leipzig, 1788. & Thiefs iſt die Einführung der allgemeinen Heichte, oder 2. die Be DahınE De Beich Is raıblemer? Hamburg, 1788. 8.. Merkel über belondere und allgemeine Beichte Chem- nitz, ı800, 8. Ueber allgemeinine ud’ befondere Beichte, eis Sendichreiben an D. Merkel von einem Landpfarrer,, Freiberg, 1803. 8. !vbi confallio/ publica contra Merkelium defeaditur). Liebe Abhandl. in Au af bee Mor BR, aboi. so. Heft. Geterum iftoria rimum et ‚cerimoniarum, qhuase ad facramentum 'alteris pertinent, ch. Rizneor diſſon- . Pf e inftitutis er ritibus .veterum chrillianerum circa £ euch# Ä . rifiam, Helmft, 1671, 4 Pfaff liber de liturgiis, mi . ae bus, sgendis, ot libr, eocle(, 2718. 4. N

- .

4 - 2 * * FR t * J | | - % . . D x i * Pe „s i ur 4