This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http : //books . google . com/

(jjr/*^ V-r'

VADERLAND SCHE HISTORIE.

ELFDE DEEL.

VADERLANDSCHE HISTORIE,

veHvattende de GESCHIEDENISSEN

DER ;

VEREENIGDE NEDERLANDEN,

INZONDERHEID DIE VAN

HOLLAND,

VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:

Uit degeloofwaardigfte Schrjrvers en egte Gedenk* ftukken famengefteld.

Ifiet Kmflptaaten tn Kaarten tpgebtUkrd.

E L F D E J) E.E.L,

uranje, m't jaar 1025; en eina^am met bet fluiten der MunfierfcbeVtedèf inXjaoaAö^i,

Te AMSTERDAM, By l S A A K T I R I O N.

Mei Privilegie van Je Ei Gr. Mog. Hetren Staat en van HMani en fFefifriesiand.

M D C C L I V.

THE NE\/ YORK POBLtC LIBRARY

>l III

%«0

Blad?. X

VADERLANDSCHE

'HIS T ORIE.

EENENVEERTIGSTE BOEIL

I N H O U D.

l* Fkedkik Henrik, Prins van Oranje i vmdi Stadhouder van vyfGeweJlen, en Kapitein* en Jdmtraal" Generaat Ernfi Kajimir w&rdt Stadhouder van Groningen en Drente. Handeling 9ver den Staat van ee^en Edele in Zeeland. IL Jbizigten des Frinfen van Oranje. IIL Breda verleen. De Staatfchen verrajjen Goch. IV. WiUekens verovert de JllerheiUgen-Baai^ en de Stad S. Salvador. Janflag op Del Mina. V. Be* ^s>eegingen in Frantryk. Oorlog in Italieé De Staaten zenden eene Fhot tegen Roebelle. VI. Staat des oorlogs in Duitfchland. De Staaten onderfteunen Deenemarke. VIL Verandering in Engeland. Begtspleeging tegen eenige Engel^ fchen^ in Amhoina. Onluflen^ hieruit ontftaan* VIII. Verbond met Karel den ƒ , Koning van Groot'Britanje. Togt naar Kadix. IX. Hande- üng van den Heere van Sommelsdyk^ in Frank»

. tyk. De Vloot der Staaten keert te rug , van voor Roebelle. X. Oldenzeel gewonnen. Togt naar Vlaanderen. Vyandelyke aanjlag op Sluis. XI. Krygsbedryven in Duitfchland. Slag byLut* ter. liU. üitruflingter zee, fVangedrag van . XI. D^zu A r^-

i^ VaÊERLANDSCHE XLLBoek.

eentje Raaden ter JdmiralUik. GezêntwirPer^ Jie^ in den Haage. Verdrag met Algiers. XlII^ Oofifriefcbe onlujien. Geboorte van frilkm y Zoon van Prhife Fredrik Henrlk. XIV. D$ Rmon^ ftranten beginnen openlyk te vergaderen. Hoger* beeU bekmt verligt ing vanbegtenis. Sterft. Op* fcbudding te Amfterdam. Reigersbefgen raakt in moeite. Nieuwe Fertonding. XV. tredrik Hen* rik ontvangt de Riader-oraevan den KoufebanéL Belegert en wint Grot. Spinolas aanflagopZtdd* beveland. Sebanfen geftigt. XVI. Onbijten mef Groot'Britdnje. De Éngelfcbe GeTutnt geweerd « m$ den Raad van Staate. Verdrag met Fraak'i ryk gejloeten ; docb met bekragtigd. X VIL Voer* jpeea der Keizerfcbenj in Dmtjcbland. Gezmt* fcbap naar 't Noorden. Naar Venetië. XVIIL De Koning van Spanje zoekt ^ vergeeft^ een Ver- band van Vereemging tufftben alle Synr Staaien te doen fluiten. Aa^k^ op Bergen opZoom.'KÏSL Bet HeinverovertdeSpéunifcbeZlvervbat.XX. Staat des oorlogs in Dmtfcbland.DeStadientrag^ ten bezetting in de Zond te krygen. V Msbtkt. Reaal gevoelen door de KeizerTcben. Vaart op de fVezer en Elve verzekerd. XXI. Roebelle ge- dwongen y door den Koning van Frankryk. XmI. Aanwas van vrjbeid voor de Remonftranten. ' Beroerte te Amfterdam* De Prins zendt Krygs- volk derwaards. Scbutters eed. Twee Predikan* ' ten ter Stad uit gezet. De Remmftrantenftig- $en^ aldaar^ eene Kerk en Kweek/cbool. Opreg* ting eenor Doorlugtige Scboole , in deeze Stad. XKIIl. Fredrik Hemikbelegert'sHmogenbofcb. XXIV. De Graaf van den Ber^ vak in de Ve- bewe. Eindhoven gewonnen* XXV. fVezel ver- tafi^ door den Kolonel van Dieden. De vyand

ruimt

p:----^

\aNiN!:iïmi'i;!lü^füiM(jE'mj.lti;iiUf!,uMiMjl,Nf^^^^

3ÜLI.SoElc- ÖÏStöfttÊ

TO jmnvan L^mim* JJ/wurg^ Juwei&erg en Burik geioimneth XXVII. üifflagierbafuk^gt in Engeland. XXVIII. Handeling in Frankryh XXIX. Frugteh^ze handeling over een Befpond mef de Spaan/eben. XXX. Piet Hein fneuvelu De RM^Jiimaris Dtdk fler/i.

ifeiösMatittewairaaaf pasoveflee- 1^2^^ ^n ^ toen de algöneene Staatea — iT^ beflooten^dewaardigheid vanKa-^Fredrik piteiü en Admii'aal-Genenüü over^^nr* '■*™***^' t Krygsvolk vafi den St«ut, op te^^!?J

ér^eü, aan27neDoorlugtigheid,PrinfeFRE-'5ï kÏ" *Rï^ HENRiic(a), diezigthans iri'tLegerpkeJn.en bevóndt. De^taateh van Hollwd draalden ookAdmi- -teiatzr weinige cfegen met Jiet befluit , om dien™' ®^* ' t>rin8teverheflren,tGtStadhoüder,Kapitein-en°^*^** Admiraal-Gentfaal Van hun Geiireü in *t byzon- der- Töï iselfden tydei, befloot^^e, ter Gene* iraliteit te bewilligen , in een gefch^ik vaü twin-* figdüi^iend guldehs aan de ïfinfeflèi zyne Ge- toaaliüne y ter gelegenheid van het onlangs vol- ttökkeh HutVdyk. Ook Veitnaaiiden2te deStaa* ècn viftü Zeeland, fchriftélyk, om zig met hen ee ^ereetiigeh , in -t ftuk van *t Stadhouderfchap (fl. Doch de meefte Leden van dit Geweft von-Xeeftndg den 't vreemd, dat men, ter Öeneraliteit, zo<>edeii. ii>oedig, en zonder dé by zondere Staaten, op^^«»f«n iSulk een gewigtigftuk^ te laatenbefchiyven^SP ^* .tot de ppdragt van het Kapitein- en Admiraal- wSrme. '

Ichapde M-

fM) RefoU HoU. xi , 14 ^^n Uit. hk 574 natkt

A 2

4 VADERLANDSCHE XLLBöek;

1Ö25. fchap beflooten hadt. Ookmeendenzejdatzy ne Doorlugtigheidjin deeze hoedanigheid, niet aan de algemeene Staaten^ gelyk men 'tin den Haase begreepen hadt; maar aan die derby* zondere Gewellen,^ behoorde te zweeren. Zelfs zoudenze gaarne gezien hebben ^ dat die van Holland hen hadden gekend, eer zy tot deop- dragc van 't Scadhouderfchap hadden beflooten; alzo zy veiltonden, dat Holland en Zeeland, uit kragte der onderlinge verbonden , in Regeerin* ge niet konden gefcheiden worden. Doch on«* aangezien deeze bedenkingen, die zy den alge«^ meenen Staaten en die van Holland heten voor*^ houden, bewilligden zy, eenpaariglyk, in de opdragt van 't otadhouderfchap , op gelyken

• Cm- * Laftbrief en f Berigtfchrift (c) , als, ia dea

«(^^ jaare 1585 , voor Prinfe Maurits ontworpen wa-

j/*^*^ren (d). Doch in dit laatfte, moetenze ook vaa

gedagten veranderd zyn, hebbende Fredrik Hen«

rik het Stadhouderfchap van Zeeland , zo wel

als van Holland, niet bekleed op eenig byzon«-

der Berigtfchrift; maar alleenlyk opeenenal-

gemeenen Laftbrief («) , die, den vierentwinti^-

ueavan Bloeimaand, gedagtekend was (ƒ)• t

Liep egter nog tot in Herfftmaand aan , eer zyne

Doorlufftigheid zitting nam, in den Hove van

Holfcind (^ De Staaten van Gekierland, U-

trecht en O veryflfel hadden hem, ondertuffdben^

£„^ jl ook tot Stadhouder verkooren. Doch Groningen

Ktfimtr met de Cknmelanden en het Landfchap Drente^

wordt van welke Geweften Prins Maurits ook Stad- Sudhott- l^^^^

(e) Kocul. Zeel. ttf Méiy 161$. iU 179»

(d) ZU VIII. Deel* kL 107.

(e) AiTZFMA 1/ Deel f iA 3ttf.

\f) Gcoot*Plakaatb. III. Dettf kL Mtf.

il) NocuL Zeel. t» 9 Sept. 1425. èU iHt 14^

XLLBofii- HISTORIï:» 5

lioader geweeft was , begaven zig onder het t6^S- Scadhouderfchap van Graave ErnftKafimirvander vaii NafTau, Stadhouder van Friesland^). Wyders,Gronm. behiddc Fredrik Henrik zyne wedde als Gene- een en Taal over de Ruiterye (i) , welk loygsampt hy, *^'^"'^- leeds by *t leeven zyns firoeders , bekleed hadfe.

Adriaan van Manmaaker , die, van wege ftrin- Hande- fe Maorits, den elften Edele, in Zeeland, ver- jing over toond hadt, verzogt terftond, in deeze zelfde *|^*'^j«^- fioedanigheid, te worden erkend , uit kragte van vJTaardie- eenen Brief van Prinfe Fredrik Henrik-, denne-hcid van genentwindgflen van Grasmaand gedagtekend^ eerften waarby hem bevolen werdt , dezelfde plaats , op ^^^^^^ >« voorgaandenlafl, te blyven bekleeden, en ^^eclaad. Regt en de Hoogheid van den Markgraavevan Veere te bewaaren. Doch toen zyn verzoek , ter Staatsvergaderinge, overwoogen werdt, ver* klaarde Middelburg zig weloverboodig,.omden Prinfe vlan Oranje, Fredrik Henrik, het Regt * van eerden Edele op te draagen ; maar begeer- de Manmaaker, niet dan byvoorraad, en onder de gebruikelyke ASle van Nonprejuditiej te erken^ nen in zyne voorige hoedanigheid. Zierikzee ging, in 't eerft, nog zo ver niet, (temmende alleenlyk tot de overdragt van *t Regt van eer* fien Edele aan zyne Doorluchtigheid , zonder Manmaaker , voor als nog , te wirllen aanneemen« Doch daarna voegde deeze Stad zig met Mid- delburg. Goes liet hem , by voorraad , toe; doch oordeelde, dat men , by de opdragt van ^tRegt van eerften Edele , vooral verklaaren moeft , gei- lyk in 't jaar 1596 gèfchied was, dat men dit

Regt

{;

i) Va» den Sands vilt. Boekt ^'- l^S* i) HxfoL Uoll. 30 yitly itfttf. K tz.

A 3

tf VADERLANDSCHE XUrBo«.

t62S^ ^^ ^^ hiehlt gehe^ te zyn^^SLaneeniff goed, ■ ^huis, waardigheid, orgefla^t: waarin ode Mid- delburg bewilligde.Doch Thoc^n, Vlülingen ea Veere begreepea, dat menMaoinaaker , uit krag? te van 's Primen Brief, behoorde te erkennen (k). Ook gefchiedde zulks, federt, zonder dat hy nieuwen iaft ontving van den Frmft. Maar in 't jaar 1630 , werdt hy verlaaten van zyne waardigheid (/)> hebbende, zo men meende, de agtbaarheid zyns meefters , wat te (lyf , en kwa- lyk ter zaake, gedreeven (m). 3^<fan de Knui$ werdt toen, in zyne (lede, aangeftdd,door deo Prinfe (n\ II. Fredrifc Henrik bereikte volle eenenveertig ïnzigten jaaren, toen hem demeefte waardigheden zyns drik Hen-^'^^^^^'^ Broeders werden opgeoraagen. Hy rik, in hadt een groot deel zyns leevensgefleeten in den zaak«n oorlog, dien hy, door en door, verftondt, en van oor- om welken met emft door te zetten (o), hy, zo ^^*^> lang 't hem zyne kragten toelieten, gezind ge- bleeven is. Ook vondt hy den Staat iagewikT keld in eenen k(rfti)aarenkryg, die, na 't uitgaaq van 't Beftand, by mangel van v^Tmofg&x , en om andere redenen, naauwlyks gevoa'd was, dan verweerenderwyze;terwyl FredrikHenril^ verftondt, dat men den Staat benadeel<fe , zo men anders dan aanvailenderwyse oorloogde ; waartoe egter de koften te hoog liepen , om door den Staat alleen sedraagen te worden. Dé Duitfche kryg, in welken men zig diep hadt se? ileken, verplaatfte het tooneelder vyandlykheip

d^

(k) Notul. Zeel. 9 Msf lózsé K 175-17-^.

J/J Notul. zeel. 4 Sept. i<|o. êL 167. i ^h. Itf3|.i/.f» ») Hdona Briefen AT. CCI^XI. i/. 191. '

'») Notul. ZeeL 19 Feh. i6iu}L f 9.

0)

XUrabMC HISTORIE. 7

/ieo wel verdar van óeaemaï; doch-wai| &- j^^^^

iert eenigen tyd , niet dan metnadeel, gevoerd, ^

ea^ zoad^ fterka: uitbeemiche huipe, dan mssi IK>g hadt konnai verwaven, niet tot een fDed eiiMe te bKBig». Maar Fnuikryk en Engeland ^jiikten zig, eerlang, om de Duiticbe zaaken eniftiger ter herte te neemen, en Fredrik Hen- rik, g^HXnren uit eene Franfcbe Moeder, en« van vroeg af, gevleid door het Franfche Hof ^ wiftzig ook, nieerdans]mBrpeder,tebedienea van d^ invkied,dienhy^daarliadt, om Frank- ryk inzcMiderfaeid , aan de belaaigai van den Ver- eenigden Staat, verbonden tehouden.Ooklloot men, eerlai^, overeeakomften met Frankryk cn G^oot-Britanje , die van merkdyk gewi^ wak- ren voor dee^en StaML

Doch om den ooriog emfldyk te voaren, was Regee* ook de inwendige ruit en eradn^ hoog noo^^s^ i£g. De veranoeriA^ van de jaaien 1616 en 1619 , en de vervolemg der Rcmonftnmten, die nog aaahiddt, hadden mimoecdheid en verbit- tering veroor»akc in veden, oie van fchadely^» ken invk>ed geweeft waren» op den Staat der Regperinge» De gemeene laften werden ongaaf^ Begedraagen,door zulken, dienadeel gdeeden haMen by de veranderiage , en becreepen » dat *a Lands vryheid, by dezelve, yerkortwas* Zy ^ven, die op 't kimen waren- getaakt* asag» hoe waakdty zitten aouden, wanneer zy eea gezag, dat door inwendige beroerten was aan- cew^Iên, door 't fterk dooizettenvanttithee»- Khen ooriog, nog hoogpr Melpen opvyzelen* Men ]nvam,hie»om onder anderen, faezaraarlyk tot bewilli^g in de eemeene laflen, zo lang FriQs M^urits leefde; leggen<te ook de Leden A 4 des

8 VADERLANDSCHE XU. Bowt.

t62S. ^^ Bondgenoodfchaps geduuriglyk over hoop^ *'"^' — over 't aandeel , welk elk in deeze laften te draa- gen hadt. Fredrik Henrik begreep, hierom, met reden, dat de Staat, zo zwaar gefchokt, federt eenige jaaren, inwendige ruft en eendragtnoo* dig nadt. Hy was altoos aangezien voor eenen i)egunftigerder Remonftranten, enderRemon^ ibantfchgezinde Regenten , die , in 't jaar z 61 8» van *t kuflen geraakt waren. Veden vleiden zig, derhalve, dac deezen terftond herfteld zouden worden, en dat de vervolgde Remonftranten faaaft vryheid van Godsdiemtoefening bekomen en Gods- zouden. Doch de Prins hieldt dit voor den weg cUcnft. tot nieuwe beroerte. De verandering was reeds, meer of min, begroeid; de openbaare Kerk hadt ^ zig gefchikt naar de gedaante, die zy , door dè

Sinode van Dordrecht , gekree^en hadt. Haar of den Staat wederom eene Ichielyke verande-^ ring te doen ondergaan kon niet gefchieden zon- der nieuwe opfchuddin^en, die de Prins thanft ten hoogfte gevaarlyk hieldt. Hy verftondt , hierom , dat men het misnoegen van veden, al* lengskens, moeft wegneemen, en, van tyd tot tyd , eenige ontflaagen' Regenten herftellen (p). Ook zag hy niet ongaarne, dat de Remonftranh ten, in vencheiden Steden, openlyfcer begon-* den te vergaderen , zonder ooitflerKtedringen, op de uitvoering der Plakaaten, die tegen nen

Semaakt waren. Hierdoor , won hy de l^rten er misnoegden, die, of herfteld wordende, of hoop krygende op herftelling, naauwlyks ooit; klaagden, over 's Pr infen beleid: terwyldievafii de openbaare Kerke, uil zyn voorbeeld^ gemaa^

tigdf

^^

XLLBoBSt. HISTOHÏÈ. '9

tigdheid leerden; waardoor de voorige hevig- i62S* hoien , allengskens , aan 't bedaaren raakten, en '^

'« Prinien gezag hooger rees, dan het zou heb- ben konnen doen, zo hy ile^s ééne partye ge- draagenhadt, met verdrukking der andere. AI het welke overtuigenlyk blyken zal, uit het be- kiop van 's Lands gefchiedeniflèn, onder zyn^ Scadhouderlyke Regeeringe , tot wdker ver- jiaal wy nu overgaan.

't Beleg van Breda , in Oogftmaand des voor- iri. leedenjaars aangevangen, was, den gantfchen Vc^,<>^« Winter , voortgezet , en duurde nog tegenwoor- g*^ ^ dig. De Stad was van volk en voorraad , over- van Bre- vk)ediglyk, voorzien, en de bezetting ftondtda. nog onder 't gebied van Juftinus van Naflau , een' oud' en ervaaren bevelhebber. De Mark- 0aaf Spinola hadt ongeraaden gevonden , de Stad met geweld aan te taften; enzig,terfl:ond, zo ver het de gelegenheid toeliet , rondsom de- zelve v^chanft: waardoor alle toevoer afge- fneeden werdt. Zyn Leger was, naar de konft, veifterkt, tegen de aanvallen der belegerden, en derzulken, die 't ontzet zouden willen onder*- neemen. Wind en weder was hem, 't gantfche nsyaar , gunfti^ , en den onzen nadeelig geweeft: waardoQr hy zig, fpoedig on vaft , hadt konnen begraaven ; terwyl , van de Staatfche zyde , ver- geeffche poogingen waren aangewend, omeen deel zyns L^et onderwater te zetten. Zelfs wift

hy 't water der Merks af te leidai, en te belet-

ten 9 dat 'er omzet door aangevoerd werdt (ij). De kngduurigheid van 't beleg was egter oom Taak^mt het vyandtyk Leger zeer dunde, door

ver-

/

r#o VADERLANDSCHE ,Saj.BoEt

l6ts» verloop en aaekte. Doch deeze fchade werdtge-

.*■ boet, door verfche Duitfche troepea, die, van

tvd tot tydi aankwamen , ia zo grooten getale»

dat menKet heir der belqgeraaren, in den aan*

vang deezes jaars, begrootte, op dertigduizeod

knegten en agtduizend paarden.

PrinsFre- ^^ algemeene Staaten lieten sig ved gelden

drik leggen , aan het ontzet van Breda, welk Pnnft

Henrik Maurits, in 't najaar, mislukt was» De jongfte

to^kc overeenkomften met de Koningen van Frankryk

ve^eeft ,^ Groot*Britanje hadden hun gelegenheid ge-

ce ont- 'Keven,omhunneErygsniagt,metzeventigven*»

^cteo. delen Eqgelfche Knegten onder den Graave van

Mansfeld, en een goed getal van FranfcheRoi*

ters, onder den Horloge van Kandale, te ver^*

{terken* Hierby waren eenjge nieuwe Regemeo!'

ten Duitfchers ^i Nederlanders g^evo^ , xo*

dat het gsmtfcheheir op veertigduizend man ber

SDOt werdt. Prins Fredrik Henrik hadt 'er 't vel over, terwyl zyn Broeder krank lag, io den Haage. Hy hadt zig te Dongen nederg^aa» gen, en bevondtzighiernog, toen Maurits ovei> leedt. Ookontviiighyhierdetydingzynerver- JbdBinge tot, de medCfce waardigneden, die óom zynen Broeder met de dood ontruimd waiieit. Doch 't liep tot in 91oeimaand aan , eer hy iec yan belang ondernam, tot ontzet der beiegjode f^f^y^x Stad. Op den vyfcienden xüa: maand, derathy . op Ter cenen aanval <^ het Dorp Ter Heide, daar 6pi« Heide, nolaaigikrkverfdianfkiiadt: doch hy werdt ^ met verlies van drie^ of vierhonderd man , af» geflaafen(r),(erwyl de vyand naanwlyks twaalf mw verlQor^htdt* Vierdaoen laater,taftted«

Rjtr (f) Mentoic di fft4n. Hcsif p. u t 14*

^

XLÏ: BoMC. tt I S T o R I £• k

Bitmeefter Rindwyk een flerk vyandlylc geleid i5jj;

de aan ; doch Graat Herman van den Berge, met t :

'«yne onderhebbendeRuitery^zynde toegefchoo ten, noodzaakte hem de wvk te neemen (s).

Binnen Breda, was, onctertufTchra, groot ge- Breda brdc aan mondbehoeften gekomen, en d^ Sudgee&^{ was nu op 't uiterfle ^bragt» toen de Prins » gee* ^^^^ oen kans diende om t bdeg op te flaan« noch om de belegerden , op eenige andere wy ze , vaQ voorraad te irerzorgen, denbevelhebba;,zynen jiatuai:Iyken broeder, bevel zondt, om zig, op 4e eerlykfte wyze , over te geeven. Voorts, brak hj op van Dongen, enfloe^ zig wederomneddr in de Langeftmt, daar hy , m 't voorleeden jaar,

Selegerd geweeft was, 't verdrag, waarby Bre^ - • a overging, werdt^ op den tweeden van Zor fnermaand , getekend. Ue b^&etting bedong den }uttpfl;t,met2aande trom, vliegende vendelsen (xrandende lonten, verlaatende, op den vyfden, ikStadj daar Spinola, terliond, zyne intrede ideedt (t% 't Beles van Breda hadt, van wederr ^de rlcnatten gêiqR. ; doch Spanje ec de Spaan» fche Nederlanden dennaate uitgeput , dat men, federt, den oorlog ook verweerenderwyze voer f en moeit; en den Statten en Prinife Fredril^ Heoorik gelegenheid gaf, om 't verlies van Bre» ila , in eenige volg^flHe yeHtogtea, rykelykger - boet te vinden»

Ondertuffi^ben w^ M LqwibertCbaries^ Be-Goch ^elhebba- van Nieuwmeg6n,op draagttienden^^^^. van Louwmaand, celu^t, Goch in te neemen, §»«. ^ \}j verraifing. Doch hy hadt iiiet ?eel vreugde fchea.

va»

(f^ Memoü. de Freder. Henri p. 32.

<#) Men^oic. 4e fieder. Hemi ^. $4. AlT^UUiA I. Pfel , éU

t2 VADERLANDSCHE XLLBoEr;

1(525. van ryne overwinning- Maar pas binnen de Stad ■

feraakt, en terwyl men *t Kafteel en één der oorten aantaftté, viel hy te bedde aan de jigt , ^ die, gewoon hem te kwellen, eerlang , in eene beroerte veranderde, waaraan hy overleedt (a), 'IV, Meer viel 'er, dit jaar, te lande niet voor. Zcctogt Ter zee, hadt men beide voorfpoed en tegen- lS^$'^' fpoed gehad. De Vloot onder Willekens, die, op 't emde des jaars 1623 , inzee geloopen was, hadt heimelyken lafl , op zekere hoogte te ope- f nen , om de Bahia de todos hsSanSos ot Allerhei* ^ ligen-Baai , gelegen op de kuft van BrazU, in te

neemen. Zy naderde deeze kuft en de Baai, op Hy den agtften van Bloeimaand des jaars 1624. De ^. neemt defiaai was gedekt door een Kafteel, en in dezel- ^'^^ve, lagen eenige Portugeefchefchepen. DeOn- sanan der -Admiraal Hein tjdlte deeze fchepen aan, - of Aller- met drie der zynen , terwyl de Admiraal Wille- * beiUgen- kens twaalfhonderd Soldaaten en tweehonderd- Baai in. enveertig Matroozen aan land zettede , en , on- der 't beleid van Allert Schouten^ zondt, om dé Stad 5. Salvador in te neemen^ 't welk weinig werks koftte, zynde zy, op de aankomft der on- zen ,verlaaten van haare Ingezetenen. Zy werdt terftond geplonderd. Men bekwam 'er ryken bult, alzo de Bevelhebber, het vlugten meenen- de te voorkomen , 't vervoeren der goederen, op lyfftrafFe, verbooden hadt. Van de fchepen, die in de Baai lagen, werden de onzen ook haail meeftèr , vinoende in dezelven , behalve andere koopwaaren, wel twaalfhonderd kiften Suiker, Ook vielen hun, daarna, nog andere fchepen ia handen, die, onverhoeds, oe Baai kwamen üi*

zei*

(«; AlTZlMA I. Deelt ^l* S7<f I5t«

-A4

4

^ il	. :^ V :.- «- ..- -- ^-r. ja .* ^^ i.- s i- ^ :i:. - a
M	', . .• ^ •'
ft	' ■ i
, i;	i .
1 -•■■•'	•
rr-i ,.-f / ■ "::^?f^-..>
	J'^^i^^^'^^^^SW.^VV
l' w.-
!	.v ' ■ • . ^/'I i . ••»•.
r.'^;	;
	•'•-r' . " > .
	• ::.:■• .'^ " ^ . ',•"..','
"t ' ■ '•" ^	' > - '- •

«

mÉti^-mic-. ^'-.r^ •ifU •

h ,

•1 • >

■M

I

JOLhBoLT. HISTORIE- 13

xeilen. De Staden Baai wevden, cerftond, uit 1^25* den naam der alcemeene Staaten en der Weft^ indifche Maatfchappye j in bezit genomen. Tot Sevelhebber bleef aldaar 3^aan van Dortby die» kort hierna, door eene hinderlaage van firazi« liaanen, overvallen en omgebragt werdc. AUert en WiUem Scbataen^ twee broeders , kregen toen» de een na den anderen , 't bevel: doen zy ver-* ^waarloosden beide, en. de laatfte inzonderheid debehoorlyke verfterking der Plaatfe, fpillen- de , daarenboven , een ^oot deel van den buit , die hun in handen viel , m ongebondenheid.Mid* lerwyl, hadt men, hier te Lande, zo dra geene tyding gekreegen van deeze overwinning, of €(e Maatfchappy, wel bevroedende, dat de Eo» nine van Spanje al zyn vermoeen infpannen zou» om haar deezen fchat te ontweldigen , ruftte twee talryke Vlooten uit, tot befcherming van 'tge- jiezy , infirazil, veroverdhadt,en omdeSpaan- lche kuften te ontruften. Zy waren nog voor 'c einde des voorleeden en in den aanvang deezes jaars io zee gefteken (t;). Doch de Spaanfche Vloot, onder Don Fredrik de Tokdoy was eerder gereed geweeft, en, in Sprokkelmaand deezes -^ jaars, geland in defiahia. Zy voerde omtrent twaaÜfduizend koppen; daar de onzen , in de Stad S. Salvador en op de naafte Sterkten, niet boven de tweeduizend man fterk waren. S. Sal« S. Stlvi- vador werdt, terftond, belegerd. De bezetting, ^^rcn de Willem Schouten van zyn ampt verlaaten, ^n^*^^* Hans Emji Kyfj in zyne plaatfe , verkooren heb- wederoa bende, boodt kleinen tegenftand, ter oorzaakeverloo* van de tweedragt , die onder haar ontftaan was. reiu

Ook

fv) T. DB LAAT Veth. van W^Ind, //. lo-^f, aitz^ma U

t4 VADÉRLANDSCHÉ XLL BoE«-r

ï62S. ^^^ gaf men de Scadop, by verdrag, dender-s ■^ tigften van Grasmaaad , bedingende de onzen

egter den vry^n uïccogt naar 't Vaderlaotid, mee gefchüt , fchepen eü goederea (w). Omtrent ee^ fte maand laater, ksmn eene der twee Vlooteiiy tot ontzet gefchikt, onder Baudiwyn Henriks^ zomj Voor de fiaai» en in 'tgezigt der Stad 9 daar de Spaanfche vlag, op een der fiolwerkeiv ftak. Men befloot toen , de Baai niet verder in te loopen ^ en deddt, federt, zyn beft^ omflaag» te raaken met de vyandlyke Vloóte, die 't ge-' vegt , gediiurigly k , ontweek. De Admiraal Hen«^ rikszoon, geenen kans ziende, om de Bahia te herwinnen, vejtrok, eerlang, naar deHavert tan P(n'to JRico ;ov&rweldigde en verbrandde de Stad; doch kon 't Kafteel niet magtig worden, 't Gantfche jaar verliep met deezen togt , op wel-» ken , den vyand^ aan( fdiepen , buizen en goeden ^en, veele fchade aange^an; doch geene (tar-< ke Plaadën veroverd werden. Aan ^erra Leone inGuineagekoihen, vereenigde Henrikszoon zig met de Vloot onder ^an DirkszomLam^ die* Aanflag na hem uit het Vaderland gezeild was. Men on-^ op Del (jtemam^ in Wynmaand, eeneni aanflag op het *^'- Kafteel Del Mma, die ongelukkig afliep, wor- dende de onzen , vermoeid van den togt te lande naar dit Kaflteel , onveilioeds overvall^ vanden^ vyand> en ten getale van meer dan vierhonderd^ afgemaakt* De overigen, die geland waren ^ bergden 2agnfet de vlugt (a;).De Vloot ftak, in 't volgende voorjaar , wederom over naar de kuft van Brazil > daar zy eenigen buit behaalde en ee«

ni-

€10) AITZCMA I. Deel, hU 4i9-

(x;J. DS Laat Veclu van Weft^d. il, 5>-7o« Van dsnSan-

XLt/ÖoEK- HISTORIE. t^

aige vyandlyke fchepen veroverde en verniel-' j(j2#

de. Van daar, tot aan de Havana voortgezeild, ^

overleedt de Admiraal Henrikszoon op den tweeden van Hooimaand des jaars 1626. iGe^ mg was toen uit op de Vloote. 't Scheepsvolk flrcgam! 't muiten, en men zag zighaafl genood- zaakt, naar 't Vaderland te keeren, alwaar de sieefte fchepen, fchier ledig en befchadicd, te niR kwamen (y). Eenigen der genen , die S. Sal- ^MOr hadden overgegeven , w^en, naderhand, in den (foage, gevangen gezet, te regt ^dleld, en ter dood veroordeeld. Doch zy verwierven , op voMbede derPrinfeflevan (franje, vergif- ÜSDIS (z).

DeaeemagtderVereenigdeGeweftenwerdt, v. met alken inde afgelegenlceweerelddeelen, ge-Bewe«. bniikt; maar het VerdSnagmet Frankryk,in Zo-J"««* Biermaand de» jaarsitf24gefloocen,gaflranookg^^^' gel^eüheid, tot het mtniften eener Vloote, ten in* die, nader by huis, dienft deedt. De Hogenoo- Fhmk- ten , beweerende, dat het jongfte Verdrag vza^^ den faare 1622, van 's Konings zyde, kwalyk gehouden werdt , waren wederom tegen hem op* gelbum. De Hertog van Rohan hadt hen, hier* toe, aan verfcheiden' oorden, bewoogen. Zyn Broeder, de Heer van Soubife, hadt zigmeefber ffemasüct van het Eiland Ree, en, daaina, 'tbe* teg geflaagen voor 't Fort Louis, dat Rcxdhelle in bedwang hieldt (a). Doch de'Hertog vaa Venddme dwong hem, de fterkte te verlaatenQ*). Frankryk werdt ook, omtrent deezen tyd, m-

» iy) Dt LAAT ^L 72-«}. AITZKMA I. Deelf kL $$%• (x) Kefol. HoU. X6, X4 MsMTt iéa<. èL is, sz. Amuu

(s) ZU X. Dm;» hl 41».

16 VADERLANDSCHE XLI.BoEif-; lóik. gewikkeld .in den Italiaanfchen kryg. De Ko- Oorlog '"^^^ ^^^^ ^^° Graauwbunderen, die regt voor- in Italië, wendden op deValteline, ingenomen door de ' Spanjaards, eenige hulptroepen toegezonden ^ die, vereenigd metdeGraauwbunders en Vene- tiaanen, de valteline overmeefterd hadden (c)« Uit deezen kryg om de Valteline, die verfchei- den' jaaren duurde, ontflondt de kryg in Italië^ daar Frankry k den Hertog van Savoje , en Span- je de Genueezen byftondt. De vyandlykhedea tuflchen Savoje en G^ua waren reeds begoiw nen , toen Lodewyk de XIII. te raade werdt, ee« xxt Vloot in zee te zenden, om Genua tebcmag- tigen. £n zyn toeleg hadt gelegenheid gegevea tot het Verdrag, in 't voorleeaen jaar, ^efloo- ten, met de Vereenigde Staaten, die zig ver- bonden hadden, hem eenige fchepen te leveren De Staa- (/)• Ook (leldenze twintig fchepen onder bevel ten 2en- van den Luitenant- Admiraal Willem de Zoete den eene gezeidHautain ; die zig , in de Lente deezes jaars, xegtn 81^^^^ maakte , om in zee te fteeken (e) , toen de Rochel- A^oning de Staaten verzoeken liet, omzeftien k. van deezë fchepen te mogen gebruiken , tot hec beleg van Roebelle , en daarenboven twaalf an- deren, ten zelfden einde, in Holland, te mogen huuren. 't Een en 't ander werdt toegedaan. Men oordeelde, dat de Koning ruft in zyn Ryk noo- dig hadt , zou hy deezen Staat , kra^telylc , kon- nen onderfteunen tegen Spanje j en men kreun- de zig, naar 't fcheen , luttel aan het uitvaaren y an fommige Predikanten , die 't byftaan van ee- öen Roomlchen Vorft, tegen de eigen' Geloofs-

(t) AlTZSMA T. Deelf il. 411, 5)1.

(d) Zie X. Deelt hl. 496.

(e) Notul. Zeeland t Mdgrt jêts, hL i$^

XLI. Boek. HISTORIE. 17

eenooten der- Vereenigde Geweflen, fcherpe- 1(525. tyk durfden doorftryken van den predikftoel ; ■

openlyk aanpryzende de verzameling van pen- ningen, die hier, federt, onder de hand, ten behoeve van het belegerd Rochelle , gedaan werdt (ƒ). Hautain voegde zig, in *t begin van Hooimaand, by de Franfche Vloote, op de ree- die ge- de van Olonnes. Soubife hadt hier ook eenefl«*^en Vloot byeen, die, op den zeventienden, flaags^^ * Taakte met de Vloote onderHautain, en hem, eer- lang, noodzaakte te wyken naar Nantes, hebben- de de onzen , in dit gevegt, verfcheiden Tchepen, en onder anderen dat van den Vice- Admiraal van Dorp verlooren. Hautain, zig vanzynefcha-^och>2lg de herfteld hebbende , vertoonde zig , in Herfft- J^^J^JJ ' maand, wederom in 't gezigt der Rochelfchede, ' Vloote, die, eenige fchepen om voorraad ge- zonden hebbende, nu merkelyk zwakker was dan te vooren ; daar de Koningifchen , in tegen* deel, met eenige Engelfche en andere fchepen gefterkt waren. Men hadt nu voor , eene landing te doen op het Eiland Ree, die gelukkiff lyk flaag'^ de. Soubife, die zig te S. Martin verfterkt hadt, werdt genoodzaakt, de Plaats te verlaaten. Zy- ne Vloot raakte, op den zeventienden, ook in een hevig gevegt met de' Konincfche en onze fchepen , en werdt , geheellyk , gejffaagen, fchoon hy minder volks verloor dan de Vereenigde Vlooten.Dpchhy liet 'er zeven fchepen, 't welk hem noodzaakte, met het klein getal der overi- gen, koers te zetten naar Engeland. Rochelle Roebelle werdt toen belegerd door de Vereenigde Vloo-J>eïpt be- ten, die, tot digt voor de Stad, naderden. Ook*^**^^°*

ftigt-

(/} ArrziMA I. Dnlt kL ^SS'

XI. Dbei,. B

• Ijf VADËRLA]>lD'SCHE XLLBoik:

ÏS2S* ^^S^^^ ^^^ Sterkten , op dé naafte Eilanden i

waardoor der Stad allé toevoer afgefneeden

werdt (g). De belegerden zogten zig wel ter* ftond te verdraagenmet den Koning, zendende, ten dien einde , gemagtigden ten Hove {h); doch 't liep nog tot in 't volgende jaar aan, eer men overeenkwam. Wy zullen, hierna, zien, wat 'er gelegenheid toe gaf. De togt tewater tegen Ge- nua, die fommigen ook meenden, dat ilegca voorgewend geweeft was, om de Staatén, te ligter, tot het uitruften eener hulpvloote, te doen befluiten, hadt,midlerwyl, geenenvoort- , gang gehad. VL De zaaken in Duitfchland fcheenen , dit jaar, fttat van eene andere gedaante te zullen krygen, door de dcnkryg beweegingen van Chriftiaan den IV, Koning Duitfch- v^ Deenemarke. De Keurvorft van Branden- land. burg hadt , in \ voorleeden jaar , den Graaf van Zwartfenburg herwaards gezonden , omdeStaa- ten te be weegen, tot hetverleenenvan nieuwen onderftand (f). Ook was, hierop. Walraven, Vryheer van Gend, meteenigemanrchap,afge* vaardigd naar 't Graaffchap van der Mark, al- waar hy zig van Onna, Kaam , Zoeft: en andere Plaatfen meeft:er gemaakt hadt. Daarna, in dee« fcenjaare, zyne overwinningen vervolgende, hadt hy Byleveld en Ravensberg ingenomen. Doch Tilly noodzaakte hem, *t bele^ van Spaa^ renberg, welk reeds op 't uiterfl:e georagt was, vrugteloos , op te breeken (*). De togt van den

Hee-

(g) NotuL zeel. ii Fekr, xcm. K 91. AlTZtHA l.DttitèL

4914*41 8 •

(h) AlT»rMA I. Dteiy ht, ^T^. . {i) ,Zit 't Accooid vétn 2j OQêk. UZ4. ky AlTSC¥A I. /)•»/, kl. 4<4.

(4; AlTZlMA I. /)«/, kL 4f^

iieete van Geml b^oo dus reecU eenice veran« i6i^. éering temaaken, m de zaaken van Dmtfch* land. Doch mêii hoopte op gunltiger^ toen de Chris- Koning vanDoenemarke, op 't fterk aanhouden f *** ^^^^ der gezanten van Groot-Britanje en van deezen „^g vmi Staat 5 en 2ieade het tooneel des ooriogs ver-Deene- plaatfen naar de Neder-Sazifche Kreits , einde- marke» Uky befloot, de wapenen op ue vatten, tegen de ^^J^^ *• Éeizerfchen en Spaanfchen* Hy toog, aan 't^^* hoofd van een Leger, naar Verden , daar hy zig nederfloeg, tulTchen de Wezer en de AUer. Ook wierp hy bezetting in Nieuwburg ^ dat^ door Tilly, die Hameien, kort te vooren 5 bema^ticd hadt, vergeefs, belegerd werdt. De Keiaserhadt, tnidlerwyl , een nieuw heir op de been gebragt^ onder denHertoge van FridlandoffFdlJleiny die zig in Gottingai, Halberftad, Maagdenburg en Hal* Ie nederfloeg. Het Deenfche Leger was te zwak ^ tegen deeze overm^t. Ook werdt het , ten deele, gdlaagen, door Tilly, omtrent Hanover, daar wel vyf honderd man kleefde. De Graaf vaQ Mansfeld, die, na 't overgaan van Breda, naar ftees eetrokken was, hadt, vandaar , hooger op ^ewilcf, om zig, vervolgens, by Konme Chris- tiaan te voegen. Doch hy was gefhut, door den Graave van Anholt. Sedert, fcheepte hy eenig volk op Breemen, dat, te Lauwenburg, de £lve zynde overgetrpkken , MoUem en Travemunde innam, en van Lubek voorraad vorderde. Maar de Regeering deezer Stad, vernomen hebbende^ dat Koning Cbriftiaan zig Mansfelds zaak niec «uitrok, viel; met eenig volk, aan op het zy- ne, welk, een en andermaal, geflaagen werdt. OndertuiTchen zondt de Koning her waards , om B a t^l-

£Ó VADERLANDSCHE XLLBóeic.

162S* hulpe (/). De Vereenigde Staaten , fchoon zwaar

DeStaa^ gedmkt door het verlies van Breda, beflooten

icn on-* egter, terftond, tot het afzenden van een Re-

derfteu- gement knegten , welk op drieduizend man

nen hem. gerekend werdt; doch, toen 't op de Wezer

kwam, zode Koning fchreef, maar vyftienhon-

derd man fterk was. Men begreep ligtelyk,dat

zulk een kleine onderiland den Komng weinig

baaten kon* Men deedt, hierom, zyn beft, om

andere Mogendheden, vooral Frankrvk en

Groot-Britanje, te beweegen, tot het flerker

onderfteunen van Koning Chriftiaan; alzo men

zig van zyne verrigtingen in Duitfchland wat

coeds beloofde. Men zondt, onder anderen, ten

aeezen einde, een buitengewoon gezantfchap

naar elk deezer Ryken, welk, nogtans, zo wel

niet daagde, als men gehoopt hadt.

VIL In Groot-Britanje , waren , onlangs , verande-

P^^ ringen voorgevallen, die, daarenboven, een

den I buitengewoon gezantfchap vorderden. Koning

Koning Jakob de I. was , op den zesden van Grasmaand,

van overleeden (m) , en opgevolgd , door zynen ee-

^^P^^: nigen zoon, Karel den ƒ, die, in de volgende

KareTÏe ^^^^^y ^7^ Huwelyk voltrok met de Prinfefle

I. v^igt vanFrankryk, ZuftervanLodewykdenXIII(n).

• hem op. Men nam , terftond , in overleg , om zig van dee-

ze gelegenheid te bedienen ; den Koning den

rouw te beklaagen , en met zyn Huwelyk en

koraft tot de kroon geluk te wenfchen ; doch , te

gelyk, een nader Verbond met hem te fluiten ,

tot afbreuk van Spanje ((?). Ook werden, eerlang.

</} AnZKMA T. Dfelf bl, 46tf*4tft.

'm) RapiN Tem, VIL ;>. 15J. AlTCSMA L Ditlf hl. 439*

,n) RAPIN Tpm, VII. p, 26S.

{^j Refol. HoiJ. 12 April itf»;. H, ;••

i

XLI. Boek. HISTORIE, n

de Heeren van Sommelsdyk en Rienk van Burma- 1625. nia benoemd , tot buitengewoone gezanten naar "

Engeland. De gewoonlyke gezant der Staaten Karon , Noèl van Karon , Heer van Schoonewal, was,^"*°^^" in Wintermaand laatftleeden , geftorven , en op- j,^|*" gevolgd, door Albert Joachimi, een' Zeeuw, fterfr* wien men eene wedde van negenduizend guldens Albert in 't jaar, gelyk der Staaten gezant inFrankryk J^"^^'™* trok, benevens vierduizend guldens tot zyne uit- ^^^^ *" nifting,hadt toegedaan (p). Hy hadt, in de eerfte pUats. jaaren van zynen dienft, veel werks met het be- middelen van 't gefchil, tufTchen Koning Jakob en deezen Staat ontdaan , over 't gebeurde in iAmboina; waarvan wy, hier, een kort berigt moeten geeven, eer wy den uitflag van 't bui- tengewoon gezantfchap verhaalen.

DeEngelfche en NederlandfcheOoftindifche Verhaal Maatfchappyen handelden, federt het Verdrag^®' van den jaare 161 9, op verfcheiden' Plaatfen inpi^fl'nge Indie, te gelyk; 't welk egtcr, niet zonder ge-iegen ce- duurig misnoegen, toeging. Men was, eelyknigeEn- het onder Koopluiden gaat, eikanderen afgun- ?^*^^^^" ftig : de Engelfchen , die dezwakften waren, za- {JJj|nJ[*'en gen ijig, ongaarne, overtreflFen, door de onzen, der on- die zig ook niet -wederhielden , van hunnen luften vrienden den handel zo laftigen nadeelig temaa- daaruit ken, als zy konden. Ook vertrouwde men el-^*^'^**"* kanderen niet; en, na 't gene te Bantam en te Jakatra voorgevallen was (^), liepen de Engel- fchen vooral zeer in 't oog by de onzen. De Be- velhebber van Amboina, /fenn'it van Speult yZoer gekweld wordende doo;r de Ternataanen, viel,

za

(p) Norul. Zeel. 17 Jmh. iSxs. kl, is. AlTZBMA I. Dtel, bU (f) Zit X,J}eet, bL 19;.

B3

kt VADERLANDSCHE XLL Boek,

02S. zo hy naderhand verklaarde, in *t vermoeden,

dat de Engelfchen, die een Kantoor hadden te

Amboina, hieronder roeiden. En , in Sprokkelt maand desjaars 1623 , een' Japonees, dienaauw* keoriglyk onderdaan hadt naar de fterkte det bezettinge op 'tKafteel , en naar 't verleggen der wagten, heboende doen vatten, vernam hy uit deezen en uit eenige anderen zyner Landsluiden, . dat de Engelfche Opper-Koopman,GAMè7 Towr-t fonj hen bewoogen hadt, om de hand te leenen tot het ombrengen van den Bevelhebber, en tot het overweldigen van 't Kafteeh Towrfon en eenige andere Ëngelfchen raakten, hierop, ins- selyfcs, in hegtenis. De meeften beleeden deq fiinkfchen toeleg, en werden, luerop, met de dood geltrafu IV^n kreeg, in 't volgende jaar, in Engeland , zo dra geene tyding van deeze Re^- pleeging , of elk riep r, dat het verraad veizierd y, was, om den EngeJfchen handel in Amboina „ te bederven ; cut men den Japoneezen en ^ Engelfchen, door ongehoord pynigen, bely? '^p deniflen uit den hals gewrongen hadt, die met ,, de waarheid (Ireeden; dat de Engelfchen, ter n, dood gaande, fchriftelyk en mondeling, aan ^, den Predikant en aan anderen, op depTegtig- y> fte wyze, hunne onfchuld betuigd hadden, ei| „ dat menze voor martelaars der HoUandfche ^ wreedheid en gierigheid houden moöft." Van onzen kant, werdtniet ontkend, dat de Japor lieezen en Engelfchen gepynigd waren , eerzy 't verraad beleeden hadden. Doch men beweerde^ ^0 wel hierin, als in degantfclieRegtspleeging, «aar Regt en Landsgebruik, te hebben gehan-r fïeki (f), 't Bleef, onaertuflche|i,niet, by deeze

.ïLt BbiK. HISTORIE, i^s

g^meene befHuildieingen en verdedigiiigen.Ko- | (f 25.

y>^ng Jakob en naderhand Karel de I. trokken

zig de zaak aan (s)* De Engelfche Gezant Kar- Jecon vorderde eene blykbaare voldoening van de algemeene Staaten, en gebruikte, by deeze gelegenheid, dikwils, fcherpe en dreigende be- woordingen (t). De zaak bleef nogtans ileepen, ^ordien de Msuüfdiappy tyd noodig hadt, om de vereifchte kundigheden uit Indie te bekomen (tt). Doch Karleton liet niet af, vanzegeduurig- lyk op te haaien. Zelfs vorderde hy , in 't jaar J627, dat men Jan Pieterszoon Koen, dienhy hieidt het gebeurde te Amboina befleken te heiA beo, en die, onlangs, inililte,vanhier,]iaar Indie, gdceerd was (j), wederom opontboodt en te regt ftelde(w).Dealg^eeneStaatenwcr* den , eindelyk , genoodzaakt , byzondere Regters temagtigen, om 't ftuk te onderzoeken (x) , ichoon, ookhiermede, den Engelfchen,die zel- ven mederegters over 't geding wilden ?yn, geen volkomen genoegen gegeven werdt. De Am- boinfche Regters werden herwaards ontbooden, en voor de onzen gehoord : hebbende zyne Door- lugtigheid geoordeeld, dat menze, nergens dan hier, te regt ftellenmoeft(y). Doch Koen was, midlerwyl ,óverieeden. Ook meent men, dathy kennis noch deel aande AmboinfcheRegtsplee- ging gehad hadt (2). Men begon de zaak hier voor de gemagtigde Regters te onderzoeken, in

den

($) ndi Aft. fM. An*l. 7)»m. VIII. P. ï. p. $6. ft) Hcfol. Holl. 2<7«»^»io,i9.5f/><. Ki*. ^l' |$,iotf,xi4. (») Rcfol. Holl. 7f Ji 7««- «<i7. ^/. 7, t. (v) Rcfol. Holl. ia >/7 ïSaj.JL itu .(w)aerol. HolU 14 >«7f n yWy «17-^^. H»» !<«• AlT- JLEftlA I. Deel. hl, 6^9' (x) Zn Rcfol. Holl. n OSth. 1617. bl. 270. .il) Rcibl. Hdl. 16 Jan. 1627. hl ij. U) Rcfol. HolL ij,u7«^y. '» Off«*.ié27.Rié<,i7i»a7».

B4

ï4 VADERLANDSCHE XLI. Boek.

t62S. ^^^ J^^^ ^^^8 (d). Doch de Koningvan Groot- ■ Britanje, befpeurende, dat het werk traaglyk voortging, deedt het geduuriglyk aanc^yven ,^ vermaanende , in ' t by zonder , in ' t volgende jaar^ tot het hooren van eenige getuigen, oie, in Am- boina in hegtenis geweeftzynde, vrygefproken en by der hand waren. Ook verklaarde ny nu , gelyk meermaalen te voören , dat hy de Amboin- Ichezaak, die tot een'^emeeneRestbank van Engelfchen en Nederlanders behoorde, niet aan 't Regtsgébied der Staaten alleen begeerde te onderwerpen : waartegen de Staaten beweerden, dat de zaak, eigenlyk, tot hunne Regtbank be- hoorde, fchoon zy de uitfpraak der Regteren, eerze nog gefchiedde, den Koning gaarne wil- den mededeelen (b). Tot het hooren der Engel- fche getuigen, beflootenzeeindelykyaanbiecfen» de zulks te laaten doen , door de gema^tigde Regters, in de tegenwoordigheid des Engelfchen Gezants((r). Doch my is niet klaarlykgebleeken, of zulks gefchied zy , 't Regtsgedmg bleef, fe- dert, fleepen (d) ; fchoon de Maatfchappy en veele anderen wenfchten, dat 'er een einde van gemaakt mogt worden. Doch de Regters, gee- nen kans'ziende, omeene uitfpraak te doen naar 's Konings genoegen ,. en begrypende, dat de Staat belang hadtby zynevriendfchap, draalden met vonnirfen; voorwendende, in zulk eene duis- tere zaak, meer lichts te behoeven, dan zy, tot hiertoe, hadden konnen bekomen. Na verloop van verfcheiden' jaaren, bragt men \ zo ver, dat,

ge-

Notul. Zeel. tt Fekr. 1630. W. 10. AiTZKMA I. Deel^H. J07-912.

AlTZKMA I. Deily kl. 989*

Zte Kefol. Holl. 15 Stpt, i634< ^^ tt. loMsart U37. K ^t.

XLJ. Boek- HISTORIE. 25

^elyk de buitengewoone Gezant Gwert Brdsfer^ 1^25. in 't jaar 1634 , berigtte ,> de Groot- Thefaurier - — ^ ,9 van Engeland genoegzaam overtuigd was, dat „ 'er^doordeonzenjteAmboina^geenonregtwas 5^ begaan, en dat het nu de regte tyd zou zyn, „ om de zaak ten einde te brengen (e).'* Doch de verfchillen tuiTchen den Konmg en 't Parle- ment, die omtrent deezen tyd ontftaan waren, en de volkomen' omkeering der Regeeringe, die *er uit volgde, hebben, eindelyk , gelegenheid ge- geven , dat de Amboinfche zaak, tot in 't jaar 1654, onafj^edaan bleef. Zy hadt, ondertus- fchen, de beide volken zeer van eikanderen ver- vreemd , en de afkeer , die 'er uit ontftondt , is, nog tegenwoordig, niet geheellyk verdweenen. Men houdt het vonni^ , te Amboina geveld , in Engeland, nog voor ten hoogden onregtvaar- dig: doch de (lukken van 't geding zyn, van on- zen kant, nimmer , allen in 't licht gegeven. Wy hebben, beknoptelyk, ter neder gefteld, 't gene . 'er ons van voorgekomen is: waarover de onpar- tydige Leezer kan oordeelen.

't Misnoegen des Konings van Groöt-Britan- VUL je, over 't gebeurde in Amboina, was op zyn^®^"*- hoogft, toen het buitengewoon Gezantfchapder[^"^^' Vereenigde Staaten, in den Zomer des jaarsbefcha- 1625, in Engeland kwam, om een nieuw Ver-df^end bond met hem aan te gaan. De gelegenheid hier- Verbond toe was, anders, niet ongunfti^. Kard del.J^^'^*^^' ruftte eene Vloot uit tegen Spanje (ƒ ) , by wel- ke de Staaten, volgens een Verdrag, in Óogft- maand, indenHaage, getekend (g), twintig

fche- .

Je) Kefol. Hotl. 15 Sept. 1634* ^/- U* f) Refol. Holl. 10, IS ^pril 1625. H. 47, J2. il) ZU AJTUMA 1. Ditl^ hU 46 1.

B5

^ VADERLANDSCHE XLT.Boic.

1625. fchepcfn voegden, onder den Luitenant -A<lmi- raal, Willem van Naflau, Heere van deLek^

Landing natuiirlyken Zoon van Prinfe Manrits (*). De omcrenc Vereenigde Vlooten (laken , in den aanvang v^a Kftdix. Wynmaand , in zee , onder 't opperbevel van jE* * iuard Cecil^ die eenig volk, omtrent Kadix, aan land gezet hebbende , weinig meer deedt dan ee- nige Dorpen pionderen, na dat hy de veiling op het Puntalj eenen tyd lang, te vergeefs, be- fdiooten liadt. De ziekte, die, fedm, op de Vloote, ontflondt, noodzaakte hem, inSIagt* maand, naar de Engelfche Havens, te rug te keeren (f). Doch omtrent eene maand vocwr ^t uitloopen deezer Vloote, op den zeventienden van Herfllmaandjtroffendebuitengewoone Ge- zanten der Staaten, te Southampton, een Ver- bond met Koning Karel, waarby , van wedarzy- de, beloofd werdt „ den Koning van Spanje te „ beoorloogen, ter zee en te lande. Elk zou, „ hiertoe, het vereifchte aantal van fchepen ea „ manfchapbyeenbrengen: de Koning niet min- „ der dan dertig- of vyfendertigduizend man, „ en de Staaten een diergelyk getal, indien 't „ hun mogelyk ware. Het verbond zou zolang „ duuren,tot de Koning, van Spanje naliet, de „ vryheidder Vereenigde Geweften, door o- „ penbaare of bedekte wegen, te krenken, en „ tot dat de Paltsgraaf, Fredrik, in 't bezit zy- „ ner erfgoederen en waardigheden , herfleld „ zou zyn ; ten minde, den tyd van vyftien jaa* „ ren." Voorts, werden de Brievai van fcha* verhaaling, die, voor 't fluiten van 't Verbond, vian de eene of de andere zyde, verleend mog*

tea

(h) Refol. Holl. 2, 3 Méutrt \6i6. ki, 14, i;.

\

Xf-i. Boek. HISTORIE. 17

ten zyn, vernietigd en ingetrokken (*). Doch 1^25,

de Koning verklaarde , by eene byzonda^e Akte, ^

zig het regt voor te behouden , om Brieven van Ich^verhaaling uit te geeven tegen de Neder- landfche Ooftindifche Maatfchappye^ wanneer hem, wegens de Amboinfche zaak, geene her- (telling van fchade en ongelyk en verckre vol- doening bezorgd werdt (i). V oorts , drong men, in Engeland, op het byltaan des Konings van Deenemarke; waartoe Kard de 1. genegen fcheen : doch 't Parlement was niet zeer gezind, om hem te onderfteunen, begeerende, vooraf, eenige bezwa^miflen te hebben afgedaan. Even* Verbond wei werdt 'er, op den negenden van Winter- t»*flchca maand, nog een byzonder Verdrag geflooten, g'^j"^-' in den Haage, tuiTchen Groot^Britanje, Deene- Deene-** maJrke en d^en Staat, waarby Kaïel de I. be- marke em loofde , den Koning van Deenemarke, ter maand, deczea met driemaalhonderdduizend guldens, te zullen ^'"'* onderfteunen: by welken de Staaten vyftigdui- ^nd guldens zouden voegen (m). Doen Koning £arel was niet in ftaat, offi zyn woord te hou^ den (n) : en Koning Chriftiaan genoot meer van de Staaten , die hem minder beloofd hadden. Ka- rel de I. nam, ondertuflchen, den kryg tegen iSpanjezo^er terherte, dat hy enigen zyner befte jnweèlen in Holland zondt, om, op dezel* yen, twee millioenen te leenen. Ook vondtqien hiertoe eenige luiden; doch izy begeerden, dat de Staaten van Holland en de Stad Amfterdam }n 't byzQodjST zig voor *t lofièn der juweelen

VCT'

(k) Zit AlTXCMA I. n«é/9 hl, 4tf«. \l) Zi« AirZftMA I. Bt9l^ hi, 47tf« {m)Zii AlTJ^lMA I. Z)«r/, bl, 480. '

28 VADERLANDSCHE XLLBoek.

1625. verbonden (0). En fchynt zulks, ten minfte voor

"een groot gedeelte der begeerde fonuue, ge-

fchiedtezyn(p). IX. 't Verbond met Koning Karel was zo dra niet ihieovêr g^troff^i^ » ^f de Staaten zonden den Heer van een Ver- SommelsdyknaaET Frankryk, om een diergelyk bond met te fluiften met Lodewyk den XIII (5). De ge- Frank- xeedheid, die zy getoqnd hadden , om den Ko- ^^^' ning te helpen met eene Vloot fchepen tegen die van Roebelle, fcheen hen te moeten verze- ' keren van 's Konings gunft, Sommelsdyk, in Slagtmaand, in Frankryk gekomen, werdt ook, met byzondere tekenen van agtinge, ontvangen, verklaarende den Koning, dat hy de Staaten voor zyne befie vrienden bieldt , en dat by 'r Verbond^ met Groot' Britanje gemaakt , ztm laaten onderzoeken. De zaak van Roebelle alleen fcheen 's Konings befluit tegen te houden, en hyzig niet dieper te willen inwikkelen in eenen uitheemfchen oor- log, zo lang de ruft in 't Ryk niet herfteld was. De Kardinaal de ^icbelieu^ die, in 't begin d^ voorleeden jaars, tot 's Konings eerften Staats- dienaar, verheeven was, beduidde dit den Hee- re van Sommelsdyk , in een geheim gefprek , en bewoog hem de hand te leenen tot de handeling met de Rochelfehe gemagtigden , die zig ten Verdrag Hove onthielden. Ook bragt Sommelsdyk het met Ro- zo ;ver , dat men , in den aanvang des volgenden ^^^J!% jaars, wegens de punten van een Verdrag tus- ^ ^"^ fehen den Koning en die van Roebelle , overeen- kwam (r). Dé onderhandeling met de Vereenif

ie

(p) Kefol. Holl. 21» 25 Feh. 3 Mssn xé2é. hL 9y 10» n^ AiTZCMA I. Deel f kL 479* (p) Zie Refol. Holl. 9 iV#v. 1629. hU 20} . (f) Zie de Inftruélie hj AiTZBMA I. Detl^ hU ^43. (rj AlTZEMA I. Deelt hl. jjC.

XU. Boek. HISTORIE. Ap

de Staaten fcheen dus op eenen goeden voet te 1626.

ftaan. Doch daar viel, Jcon hierna, iet voor, ^

welk eenige verwydering veroorzaakte tuflchen den Koning en deStaaten,entoteen voorwend- fel ftrekte , om 't Verbond, welk Richelieu, by monde, en Sommelsdyk, in gefchrifte, zo goed als ontworpen hadden, eene wyle, te ver- Ichuiven. Wy nebben reeds gewaagd van het De misnoegen, welk, in de Vereenigde Geweften, viooc ont£kaan was, over 't zenden van Hautain naar ??*^". RocheUe- Zyn lang verblyf aldaar deedt dit mis- "*J3*?e noegen aanwaflen. Zo ver ging het , eindelyk , nig ge- dat de Sinode van Overyflel, in Wintermaand roepco. iaatflJeeden, de koenheid hadtvanby de alge- meeoe Staaten aan te houden, op het terug roe- pen der Vloote niet alleen; maar zelfs, op het onderfteunen van die van Rochelle« De Staaten van Holland in 't byzonder begreepen wel, dat men dën Afgezondenen der Sinode , beleefdelyk, antwoorden moed, zy zouden den Staaten toever- trouwen ^alte doen iaat mogelyk ware tot herroeping der yhate^ en ten voordeele van die van de Religie; doch zy beflooten, tevens, 't vertrek der Vloo- te van den Koning te verwerven (j). 't Scheeps- volk verlangde zelf ook naar huis, en de Vloot kreeg gebrek aan voorraad. Maar men verftondt, in FraSkryk, dat zy ten minfte nog twee maan- den toeven moeft voor Roebelle. Ook verklaar- de de Koning , dat hy zes fchepen uit de Vloot koopen wilde, 't Verdrag met Roebelle was ge- ilooten,doch nog niet bekractigd, toen Hautain het. anker ligtte, en, met de; gantfche Vloot, t'huiswaards keerde. De Staaten, of bewoogen

door

3é VADëRLANDSCMe XtlBoIK;

t626. door het misnoegen der ingezetenen, ofbedagt^

dat men die van Rochelle al te harde ▼oonraar'

den opleggen mogt, of overtuigd, dat de Vloot ververfchmg en voorraad behoefde^ haddeo Misnoe- hem, uitdrukkelyk, gelaft, te vertrekken* Men gen hier kreeg *er, ten Hove, haaft tyding van, die den o ver aan't Koning , de Koninginne Moeder , den Kardinaal Ho£ ^ .* ^^ anderen geweldiglyk ontftelde: te meer, om dat men , kort te vooren , vernomen hadt 't ver^i trek van den Kapitein Kwaft van de Engelfche kuft , werwaards hy gezeild was, onder de Fran- fche vlagge, die hv, zeide men , onwaardiglyk^ hadt afgeworpen (t) , de Franfchen, welken hy aan boord hadt , met geweld , aan land gezet hel>r bende. Sommelsdyk, die zeer wel wift, dat de Staaten de Vloot t*hais ontbooden hadden, hadt zig egter ffdaaten,of hyze nog eenigentydwil* de opnouden, en, ten dien einde, gefchreeven aan den Admiraal. Doch deeze dubbelheid werdt hem zeer kwalyk genomen. Ook zeide de Ko- ning, ^^r de Staaten hem misleid^ en gearbeid bad* tien , om die van Roebelle te ft erken ^ bem dodngen* de^ tot bet fluiten eener fcbandelyke vrede; dat V op bunne beloften en verbonden geen ftaat te maa^ ken 'was , en dat zy bunne kleine genegenheid tot dg kroon , openlyk j getoond badden. Tegen Sommels- dyk in perfoon, liet hyzig hooren, datmenbem^ met het te rug roepen van Hautain^ eenen trek bad$ gefpeeld^dien hy niet verzwelgen kon;datmenbem fcbeen te willen dwingen tot de vrede ^ en dat byvoU doening begeerde. Ricnelieu voer nog heviser uit. Men/cheenj zeide hy , met den Koning tejpotten: ja , men hadt bem , onaankbaarlyk , onvoorzigtiglyki

n

(») Zie AnZEMk I. De$i, bl. $%%.

XLr.Boöt- HISTORIE. gi

m mjfrwaehfl mtsbandeld^ lam tmtmipetiende tfr x6^4 gmfie van de Kerken. UMam was zeker lyk met ■ t^lnds ontbooden , zender medeweeten van bem^ Heere van Sommehdyk^ die 't nogtans bedekt gebonden badt. Men badt , bief om , in beraad gelegd^ em bem terfioni zjn affcbeid te geeven; docb , eindelyky b^ooten^ èem te laaten blyven of vertrekken ^ naar zyn V9eh gevallen; onder verklaaringeegtery van in geene na- dere banéeüeg met bem te wtllen treeden , zo lang men zyner Majefteit^over 't vertrek van Hautain^ niet voldaan zou bebben.

De gezant verfchoonde dit vertrek , zo goedSommels- als hem doenlyk was , betuigende ook , dat hy 'er ^y\ , gantich onkundig van geweeft was , en verklaa- ^eg te rende, devriendlchapdesKardinaals,diehy hoogncemen. waardeerde , te willen verbeuren » zo men het te* gendeel mogt konnen doen blyken. Richelieu icheen zi£ toen een weinig te laaten nederzetten. Bdèti ibrsLK van de voldoening , die den Koning soa bdiooren gegeven te worden. Sommelsdyk oordadde, dat zy alleenlyk b«ftaan kon, in h^ herzenden van Hautain voor Rochelle; of in het verkoopen en leveren van zes fchepen aan zyne Majeftdt. Dodi de Kardinaal verftondt ,, dat de Riche- ^, Staaten een' Pcrfoon van aanzien naar Frank- ^^5"* „ rykmoeftenfchikken,omhungedrag,bydea^Jj^^^ „ Koning , te verfchoonen ; dat zy Kw^ moes- Qing. ,, ten afzetten, en de bediening van Hautain '^ fl^llen ten believen van zyneMajefteit, die dan „ op hen begeeren zou, dat zy han dezelve be^ ^ houden lieten." Terwyl men over deeze vol» doaiing twiftte,werdthet fluiten van eennader Verbond met de Staaten, van tyd tot tyd , ver* fidiQoven. 't Bekra^tigen der ^eflooten' Vrede met die van RodieUeydat^mimerwyl^gefchied

was.

32 VADERLANDSCHE XLLBóèK.

1626. was, fcheen de zaakèn der Scaaten tezulleavor-

jTj deren. Doch eenig nieuw misveriland, tuflchen

ïandms-FrankrykenGroot-Britanje ontftaan, deedtze fchen wederom agteruit loopen. Die van Roebelle had- Frankryk ^^^ onderftand bekomen , uit Engeland; en de «np^^^^-Engelfche fchepen, die zig by de Koningfchen Bntanje. j^^^^j^j^ gevoegd, hadden geenen behoorlyken dicnft willen doen tegen deeze Stad. Ook hadt men, óp eenig vermoeden, voomaame bedien- ' den der Koninginne van Groot- Britanje naar

Frankryk doen Keeren, en hun, voor hun ver- trek , geheime brieven , met welken zy belafl: wa- ren, ontnomen. Al *t welk in Frankryk zo euvel was' opgevat, dat men aldaar beflag gelegd hadt op alle Engelfchefchepen en goederen (a\ De handeling der Engelfche gezanten , dieLodewyk den XIII. tot het kragtiglyk onderfteunen des Konings van Deenemarke zogten te beweegen, werdt, hierdoor, t*eenemaal geflxemd. Men vreesde ten Ho ve voor de gevolgen van het mis- noegen op Groot -Britanje, dat gefchaapen ' fcheen , nieuwe onruft in 't Ryk te zullen ver- wekken. De Vrede in Italië, die , in Lentemaand, fetroffen werdt, en waarby de Graauwbunders eveftigd werden, in 't bezit der Valteline (v) , bragt geene verandering tewege,in den aange- vangen handel. Men ftelde vaft, dat deeze vrede niet lang duureri zou, alzo Savoie en Venetië hunne rekening daarby niet vonden. De Engel- fche gezanten, eindelyk, in 't begin van Gras- maand, onverrigter zaake, vertrokken zynde, fchoot'er, voor den Heere van Sominelsdyk, kleine hoop over om in zyne handeling te flaa-

, gen.

(u) AlTZKMA I. Deel, hl. JJ7, 5<« ««• \v) Zie AiT££MA I, Detl^ bU %l\.

3tLl. Boek. HISTORIE. ^

gen.OokT3egonhy2ig,vantoenaf,tebcreidcn 16264 tot zyn vertrek. Hydeedt egter nogeenige poo* -~— ■ gingen, om een Verbond van onderlinge be* icherming te treflfen. Doch het Franfche Hof ontwierp zulke voorwaarden , dat hy 'er niet in bewilligen kon, vorderende, onder anderen^ dat deStaaten van geene Vrede ofBeftand met Sijanje zouden mogen handelen, buiten 's Konings bewilliging ; dat het Verbond maar zes jaaren duuren zou, en dat de Koning hun, geduurende dien tyd, flegts met een muUoen guldens in 't jaar zou onderfteunen, waarte- gen zy hem, zes weeken na de aanzegging, met vyfentwintig fchepen van oorloge, zou- den moeten byftaan, dezelven agt maanden onderhoudende, evenveel, of hyze tegen vreemden , of tegen zyne eigene onderzaaten, gebruiken wilde; dat de Franfche Regemen- ten, in Staaten dienft, Prieflers zouden mo-

f en hebben; en dat, eindelyk, hetgancfche Verdrag van geener waarde zyn zou , zo men den Koning seene voldoening gave, over 't vertrek van Hautain" , waartoe de Staaten zig, tot hiertoe, t'eenemaal ongezind getoond hadden. De Heer van Sommelsdyk , de hardheid van deeze voorwaarden, (lukswyze,htbbende aangetoond , boodt , ^indely k , aan , het ontwerp te willen medeneemen, om 'er de gedagten zy- ner meefteren op te verftaan. Voorts, gehoor van aflcheid verzogt en verkreegen hebbende,* gingen hy en de Heer van Langerak , der Staaten gewoonlyke gezant , op den eenentwinti^fleq van Grasmaand, den Koning begroeten, die, in zyn antwoord, nog al bleef aanhouden op vol- doening, over 't vertrek van Hautain. De Heer XI. Deel. C' van

99

99

99

»5

gl^- VADERLAMDSCHE XLT.Bcmk.

" S020; va» Sömmêlsdyk hadt byzonderen laft van detf ' Priflfe van Oranje gehad , om te wege te bren-

gen , dat hem de tollen op de Rhöne , op welken ny oordeelde geregtigd te zyn , werden afge- ftaan. Doch de Konmg verftondt , dat deeze zaak tot de gcwóone Regtbank behoorde , en voor de- zelve moeft afgedaan worden : 't welk zo veel was, als of hy 's Prinfen verzoek afge weezen Sommels-hadt. Sommeisdyk vertrok, no^ voor 't einde dyk van Grasmaand, van Parys, en kwtói, op den keert, on ^ften van Bloeimaand, m den Haage, te ru^. zMicf ^' Des anderendaags, leverde hy een omftandig ilitFrtDk. Dagverhaal zyner verrigtingett ter algemeene ryk , ce Staatsvergaderinge over (w) : uit een naau wkeu- , '°^* rig affchrift van welk, wy genoegzaam alle de byzonderheden ontleend hebben, welken wy, wegens den uitflag van dit buitengewoon gezant- fchap, hebben te boek gefield. De flegte ftaat van sKonings geldmiddelen en de onluften met Groot-Britanje waren, gewiflelyk, de voomaam- fte oorzaaken , waarom het zo kwalyk afliep j fchoon het onverwagt vertrek van den Admi- raal Hautain tot een voorwendfel gebruikt werdt van het ftremmen der begonnen' handelinge(j?). X. De veldtogt deezes jaars werdt laat geopend Over- Van der Staaten zydè. Hun Leger was geweldig 'en der |^^"ïolten door de peft(y). De Geweten warea Staaten, ^ook njet eens, of men, verweerender- of aan- op den' vallenderwy ze, behoorde te oorloogen. Holland, aanflaan- boven de andere Geweflen , zwaar belafl: met den veld. fchulden, neigde tot het befnoeijen der koften ^^^ des krygs. Doch zyne Doorlugtigheid en de

iftees-

fw) Vetbtal der AmbaflTade vtn dea H. v an SOMMELAOYK. MS^

X) Zit AITZKMA 1. Deel f il, s8Z.

j) Memoir. de Fxcdei. Hemi f, jj.

f

tneefte Leden verflxmden, dat men den vyand, tóiéi Verzwakt door 't langduuris en koftbaar bdeg *

Van Breda, en door de nadeden in de Indien . teleeden^uit al zyn vermogen ^moeftaantaileQ* Hiertoe werdt dan beflooten« Zeeland , \trelk reeds hadt vaftgefldd , 't getal der numfchap, ter Eyner betaalinge ftaande^merkelyk; te vermin^ deren , werdt , door de andere Geweuen, en door den Prinfe, bewoogen, om van dit befhiit af te ftappen (A Men vondt, op 't fterk aanhou- den van Gelderland, Friesland, Overyflei en Groningen, geraaden, zig, voor eeifl, van Ol* denzeel , Grol en Lingen meeller te maaken : en daarna, ter begeerte van Zeeland, ook iet in Vlaanderen te ondemeemen. Het Leger der Staaten trok te Schenkenfchans byeen. Prins Graaf Fredrik Henrik begaf zig , in Hooimaand , der- Emft waards. Voor 't einde derzelve,lac Graaf ÈrnftJ*"^ ^[* Kafimir reeds, met een deel des Legers, voor *°"*' Oldenzeel , dat , naauwly ks befchooten , zig , op den eaiten van Oogfhnaand, opgai^ (a). De Plaats werdt, federt,geflegt,en onbezet gelaa» ten. De Prins was, midlerwyl, van Schenken-* Ichans, getrokken naar Yflelburg, daar Graaf Emft; zig by hem voegde. Doch, hier, ver- togtrfaaf Heemende , dat Graaf Henrik van den Berge ^^"•»^*- Grol van voorraad voorzien hadt , deedt hy het '*°* Leger, gedeeltelyk, fcheep gaan, en, langs de Waale, afzakken tot voor Dordrecht, daar een

goot getal van vaartuigen gereed lag,metwel*> n, &tvolk, langs de Zeeuwfche ffaroomen, aaar Vlaanderen gevoerd werdt. De vyand , die^

van

(m) A1T2SMA I. I>éiif hL 5lt.

(éÊ) Monoir. de Fndet. Henri^. i«. kmMMk I. Dtelfèl. hu

■ Ca

^ VADERLANDSCHE XLL Boeit.

1626. van den Bredafchen tooren en van elders, de ■~~"" Vloot hadt zien- naderen, was op zyne hoede. Men dagt omtrent Saaftingen te landen; doch vondt hier den dyk , naar 't fcheen , zo fterk be- zet, dat men ongeraaden hieldt, iet verders te ondemeemen. De Prinè deedt ésm de Ruitery , te Bergen op Zoom, aan land gaan, trok, met het voetvolk , wederom opwaards naar Schen* kenfchans, en voorts naar Emmerik en Rees, daar hy, in 'tbe^nvan Herfïbnaand, aankwam. Op den twintigften, toog hy,terlaatftgemelder Plaatfe , over den Ry n , alwaar hy zig nederfloeg. Men vernanv, federt , dat *er geen ander volk op den dyk by Saaftingen geweeft: was, dan het Regement van Baglioni , fterk agthonderd man, en omtrent twaalfhonderd boeren* ^ Men hadt^ derhalve, berouw, dat men de landing niet ge- waagd hadt (*). De Graaf Van den Berge hieldt zig meeft te Y ITum , tuflchen Rynberk en Gelder, om de Vaart te dekken, welke men, onlangs , hadt begopnen tegraaven, en die zig, van Rytt- berk, tot Venio, uitftrekte (c). Zy diende tot befcherming van het Land van Gullk, tegen de invallen en ftrooperyen der onzen , en werdt, naar de Aartshertoginne , Izabella Klara Eugenia , dé Dfe CT2JAïEugentaanfch^ Gr^t genaamd- Terwyl de beide van deii Legers hier lagen te loeren op elkandere», on- o vervalt ^^^^^^^^^ Graaf van den Berge, op den twee- de Staat* ^^^ van Wynmaand , met zeventig Kompagnien fche Rui- té paardeenvyftienhonderdknegten,del^ger- «ery» ftede der Staatfche Ruiterye te overvallen , oaar eenig verlies, aan onze zyde , geleeden werdtl Herman Otto, Graaf van Styrum^ werdt, onder an-

. {hy Memoir. de Fr^der, Henri p. ^6'^u {f) VAN 0£N SANOS IX. £9ti.t bl. 11$.

XLL Boek. H^LST O R I E. ' 57

deren, gevangen genomen. Doch het Staatfche i6sb&.

Leger , op de been gekomen zynde , noodzaakte

den Graaf van den Berge, te rug te keer en (d). De reden, waarom deeze Graaf, in den eeruea aanval, zo veel voordeels behaalde, op een ge- deelte der Staatfche Ruiterye, was een kwalyfc be^reepen bevel van Prinfe Fredrik Henrik. De Pnns hadt belafl, dat men, aan deezen oord^ aU toos eene Kompagnie paarden op de v)ag$ houden moefi , én Styrum hadt verftaan , dat men deezen Mrdy altoos^ met eene Kompagnie ^ moejl bezetten (^). Na 't veroveren van OJdenzeel , en na 't mis- lukken van den aanflag op Vlaanderen, vonden de Staaten en Prins Fredrik Henrik ongeraaden, in het tegenwoordig jaargetyde, iet opLingen of Grol te onderneemen. Het Leger onder den Graave van den Berg, fterker van Ruitery zyn- de dan het Staatfche , zou, ongetwy feld , den toe- voer belet hebben , zomen eenig beleg hadt aan- gevangen. Ook hieldt men zig nog niet in Haat, om eenen veldflag te waagen. Men bragt dan 't volk 9 tegen 't einde van Wynmaand , naar de Winterlegeringen; waarna de vyand ook op- brak (ƒ)• Ten zelfden tyde, deeden de Spaan- Vyand- fchen eenen aanval op de Sterkte het Pas, byiyke Sluis, welke Stad men hieldt gewonnen tezyn, ^^°^*^. wanneer de Sterkte bemagtigd was. Doch de ^^ onzen waren op hunne hoede. De aanvallers werden, moediglyk, afgekeerd. Spinola, die zig, het gantfche jaar , uit het vela gehouden hadt, was hier by der hand, en zou , zode aan- flag .

(d) HapcÊL, de Freder. Henri /. st. Aitzbma I. Diel^ U»

Memoir* de Freder. Henri ^. 41. A1T2BMA I. />#f/» i/. 54) , SSS*

C3

« U\ I

^g VADERLANDSCHE XLLBoEic;

i€i6f flag celukt was, terflond, orde geftéld hebben^

'^ om Sluis aan te taften. Nukeerde hy , onverrig-

ter zaake (g). Ook was 'er, van den Staatfchen kant, hier te Lande, buiten de verovering van Oldenzeel, weinig met de wapienen uitgevoerd, Alleenlyk, haalde de bezetting van Graave een fchip aan, op de Maaze , daar een goed deel ^elos in was, welk men naar Wezel en hooger op dagt te voeren , tot betaaling der vyandlyke bezettingen (b). XT. De onderneemingen van Koning Chriftiaan Dfiitfchc waren, dit jaar, ongelukkiglyk, uitgevallen. Na Krygsbe. jjj. j^en den voorleeden Winter 'vrugteloos , te ^^^" Brunswyk, gefleeten hadt, met handelen, om de Leden van den Neder •Sa^cifchen Kreits, waarvan hy het hoofdwas , met de Keizerichen, ' te bevredigen, bereidde hy zig tot eenen vroe-

gen veldtogt. Het Regement , welk hem deScaa* ten hadden toegefchikt, zondt hy, langs de El- ye, opwaards naar Silezie, onder den Graave van Mansfeld, zynde den Kolonel, die dit volk uit den Vereenigden Staat gevoerd hadt, op de reize, overleeden. Aan de Beneden-Elve en om- trent Wolfenbuttel, hielpen hem de regeerende Hertog van Brunswyk, Fredrik Ulrich, en des- zelfs Broeder, Vorit Chriftiaan, benevens dea Hertog van Mekelenburg. Hy zelf hieldt zig ,' tujGTchen de Elve en de Wezer, daar hy zig, • reeds in Lentemaand, van eeni^ePlaatfetimees-' Dpod yan ter maakte. Vorft Chriftaan ook , de Wezer zyn* Vorft de overgetrokken , nam Paderborn in , ontzeoe^s Chris- ^g Nortfieim, en bezorgde Gottingen en Min? Ëran^^*'' den van voorraad- Maar te Wojfenbuttel geko-

) Van den Sandb in» Biekf^ kf. u;.

ZLI. Botr. HISTORIE- 39 men, overleédt hy , op den zesentwintigften vah t620. Zomermaand, niec zonder vermoeden van ver-

giftigd te zyn. Het Bisdom van Halberftad en^ den 4e Abtdy van Hirfchfeld^ opengevallen door zy- Gratve «en dood, werden, fedót, door Keizer FercUr][jn iiand , aan deizelfs Zopn , den Aartsherto^e Leo^fyJ*** pold, gefchonken. Mansfeldftierf ook,inde^ zen zelfden Zomen Getrokk^ tot aan Deflav^ da» eene hmg over de Elve lag^ die hy dagt tf bemagtigen, werdt hy geflaagen door Fridland^ die 't StaatenRegement genoegzaam vernielde. Toen voerde hy het overfchot zyner benden fiaar Silezie , en viel , van daar , in Moravie, daar fay veele Dorpen in brand ftak. Doch de Hertog van Fridland , die hem op de hielen gevolgd wai , noodzaakte hem de wyk te neenjen naar Hon«- garye, daar hy, door Bethleheifi Gabor, die, omtrent deezen tyd, de Scaaten wederom om cnderftand aanzogc (f), befchermd werdt. Zya volk fmolt, ondertuflchen, zeer, door de peft. Waarom hy befloot, het overfchot aan Bethle* han Gabor af te (laan. Zelf begaf hy zig , met twaalf num , op weg naar Venetië ; doch hy ftiaf op de reize , niet verre van Serajo , de voornaam^ fte Stad van Bosnië. • By 't verlies van deeze twee Veldoverften, en van het Leger des laat* fiben, weHc Koning Chriftiaan zwaar drukte, kwam zyne nederlaag by Lutter , in het Bruns-Ncdar- wykfche. Tilly hadt zig, langs deFuidaen Wer- Jg.JjJ ra, derwaards begeven, en, onder weg, Minden van Dee- en Gottin^en, to andare Plaatfen bemagtigd.ii*iiMcke. Doch Konmg Chriftiaan hadt hem doen vertrek-byLutter. ken, van voor Nordieint Hierna, raakten de

Le-

' (i) AlTSEHA I. Ditl » H. f 4f •

C4

40 VADERLANDSCHE XLL Boek. 1626. Legers flaags, op den zevenehtwintigften vaft - ■■ '■ Ooeftmaana. De Keizerfchen behaalden eene

volkomene overwrinning/s EoningsLeger werdc

fejaagd, tot beneden Hamburg. Hy nam, fe* ert, zyn verblyf, te Stade, De regeerende Her- tog van Brunswyk koos, na deezenederlaag» terftond, 's Keizers zyde; gelykMaurits,Land* fijaaf van Heffen, kort te vooren, gedaan hadc Tk). De Koning van Deenemarke, de Scaaten der.Vereenigde Geweften, in 't voorjaar, ver- geefs, verzoet hebbende, om eenige roers, har- aaffen en ander wapentuig ; hieldt , nu , om volk by hen aan (/). Doch de Staaten oordeelden, hunne knegten nader by huis te moeten gebrui- ken. Ook verftondt men, dat het zenden vaa manfchap aan Koning Chriftiaan flegts dienen zou , om ae Spaanfchen te beweegen , tot het ver- fterken van Tillys Leger. Men wees dan 's Ko- nings verzoek beleefdelyk van de hand, hem Cgter, op nieuws, verzekerende van den maande- Ivkfchen onderfland van vyftigduizend guldens De Stat* (m). Doch op het fterk aanhouden des KoniuM f en zen- y^n Groot-Britanje , vaardigdemen, eerlang, de ond«'-" ^^^^ Regementen Engelfchen , die onlangs in Hand.' Staaten dienfl: getreden waren, onder den Ko- lonel Morgan, aan hem af («), xir. Het HoT van Bruffel, befpeurende, dat de Uitfus- Vereenigde Geweften, midden in den oorlog, z^e ^toc bloeiden door denKoophandel, dien zy, met mer- bevciii- kelyk voordeel , zelfs op de Spaanfche Nederlan- gm der den dreeven, deedt , federt eenigen tyd , zyn beft,

om

(k) AlTMMA I. i)w/, tU f49-;i3. (l) Refoi. Holl. s Oétk. itf26. BL 14I. C«) AiTZKMA I. Deel, kl. ut , 54S.

(n) Refoi, llpll, 21 ^tttm^. liii. èU 189. AlTzuiA I. J?<f A

XLL BöEK. HISTORIE. 41

om hun, ook in dit opzigt, afbreuk te doen. j^o/j

Men hadt, reeds in 't jaar 1624, op 's Konings ^ ^

naam, allen handel met de wederipannige.Ge- vaMdve. weflen, eelyk men de Vereenigden noemde, ver- booden lp\ De Vaart tufTchen Rynberk en Ven- lo was ook aangelegd , om hun den handel langs den Hy& te bederven. Daarenboven ^ had t men, te Duinkerken, eene zogenaamde Admiraliteit of Maatfchappy van Koophandel opgeregt, die, » uit het Noorden en de Ooftzee, op Spanje han- delen zou (p). Ook werden , hier, verTcheiden' Kaapers uitgeruft, die den Hollandfchen en Zeeuwfchen Koopvaardyfchepenmerkelykena» deeien deeden. Al dit bewoog de Staaten , 't fl;uk van den Koophandel , en vooral de beveili- ging der zee emftiger ter hand neemen , en eene Vloot uit te ruften van omtrent dertig fchepen {q)y die op de Vlaamfche kullen bleef kruiflen , en der Koopvaardye grooten dienft deedt.

Doch onder 't behertigen van de veiligheid Wangc- der zee, vernam men,dat fommigen, wien de zorg ^»« van hiervoor byzonderlyk aanbevolen was, zig zoSf"'?® kwalyk kweeten van hunnen pligt , dat 'er 't volk, ter Ad^i- op^yk , over aan 't morren floeg. Eenige Raa- raiitcit den en bedienden der Admiraliteit op de Maaze ontdekt werden bedraagen, dat zy, door het trekken van ^ p" ohbehoorlyke voordeelen, 't Land, grootelyks, benadeeld hadden. £n de befchuldigingen had- den zo veel gronds, dat de algemeene Staaten te raade werden , gemagtigde Regters te ftellen, om de zaakente onderzoeken (r). Zy waren 'er

een

(#) ^e ArrzSMA !• Dal^ BL yio. (p) Zie AiTZEMA I. Deel^ bl. 51.% <^) AlTZKMA I. nttl^ hl. yit.

(f) TSh Rcfo!. Holl. x; Sipt. i On%\. «i^, «. iji, 114,

49 VjiDERLANDSCHE XLL Boek.

1626. «en groot deel deezes jaars mede bezig, te Rotv

terdam en in den Haage. Verfcheiden' Raadea

en de Fi$kaal werden , eindelyk , verweezen, toe bloote of viervoudige vergoeding van *t gene zy , ten onregte , genooten hadden : ook in verde- re boeten , en fommigen , ter geduurige gevange- AÜTe. Nog werden 'er eenigen gebannen en eeiv loos verklaard (x). De vergoeding en boeten be- liepen , met eikanderen , omtrent bonderdvyfen* zeventigduizend guldens. Doch fommigen mer<- ken aan , dat men berouw hadt van deeze Regts^* pleeging, zynde de Regeering, daardoor, te zeer , op de tong der gemeente gebragt , en haar te groote oorzaak gegeven tot oproerigheid (^).

Perfifch In Sprokkelmaand deezes jaars, was in Gezant Haage aangekomen een Grezant des Konin^s vaa ^den YerCie , die zig , hier, een rond jaar , onthieldt , ^ ' op koften van den Staat, zonder veel te verrig- ten (u). Men moeft hem, eindelyk, aanzeggei>^ dat ny hadt te vertrekken, zo ny 't onthaal , welk ny , tot hiertoe , genooten hadt , niet mis* fen wilde. Hy trok egter niet te rug, zonder ry* kelyke gefchenken (tJ). De Hoogleeraar Pyna- ker keerde, dit jaar, weder, van eene reis naar Algiers, alwaar hy, in Louwmaand, de voorige overeeidcomften vernieuwd hadt (w). XHL Enno, Graaf van Ooftfriesland, op den ne* Vcrande genden van Oogftmaand des jaars 1625, ovecy o'oft-'^ leeden zynde , was opgevolgd , door zy nen Zoon, friesland. Rudolf Chrifiiaan , die den Staaten, terftond , ken- nis hadt doen geeven van deeze verandering ^

en,

tt) VAN OSK SANDR IX. /?«#(» U, X«4. (f) AlTSEMA I. JDtil^ hl f $199

(u) Zu Refol. Holl. 13 , itf , 19 Jwtj itfii^ hL <», «5 t «•• (v) AlTZSMA I. Diel^ kl. s\f. \w) AITISMA I. Dt€l^ H, iif.

JBLI. Boek. HISTORIE. « ^, te gelyk^ verzoet , dat ry haime bezetting tgt6. wildep ügten uit Embden en Lieroord, alzo die '^

Van de andere zyde verklaard haddon , Ooflfries- Jand niet te zullen ruimen,, zo lang d^ Staaten Krygsvolk, in deeze twee Veftingen, bleef. JDoch men gaf, hierop, het gewoone antwoc^rd „ dat „ men, naamlyk, Embden en Lieroord van be- ^, zettine ondegen zou , zo dra zulks veilig ge- ,, fchiecfen kon, en men niet te vreezen hadt, 9, dat de vyand zig vaa deeze Veftingen zcm „ meefter maaken. DeoudetwiftmetdeStad^"^**" JÉmbden duurde ook nog, en zy hadt, kort na 't ^^^^^^ ;afllerven van Graave Enno, met hulp der zes- ve en honderd man , die , op kollen der Stenden , in de Embdra. Stad, onderhouden werden, zig wederom n\ees^ fter gemaakt van Ajurik» Om deezen twift by te leggen, zonden de algemeene Staaten , gelyk voorheen meermaalen gefchied was , Gemagtig* den naar Ooilfriesland, die, in Sprokkel- en 31oeimaand deezes jaar8,uitfpraak deeden over de gefchillen; doch, naar 't oordeel des Graa- Fen,tezeertenvoordeelevandeStad(x). Hy begaf zig dan , in Slagtmaand, naar den Haage^ kreeg gehoor ter Staatsv^rgaderinge , en ver- xoonde, omilandiglyk, waarin «hy de gedaane uitfpraak gebrekkelyk hieldt. Onder anderen » klaagde hy, datzy, tegen de voorgaande ge-f woonte , als van zulken , die , in Ooltfriesland , * een opperfi regt van gebieden hadden, gefchied **"?^^ was. Men hieldt den Graaf, hier, op, tot in dc^^J^^'^' Lente des volgenden jaars. De nadering vanden imp^ra* Graave Tilly naar Ooilfriesland deedt toen deforis. ^caaten befluiten ^ om de bezetting van Embden

44 VADERLANDSCHE XLI.BoEia 1626. en Lieroord te verilerken, en de Stenden des -— — ^ Lands naar den Haage te befchryven. De Graaf, die *t een en *t ander, en het laatfte inzonder- heid ten hoogde vreemd vondc, jceerde, zon- der langer te toeven, te rug, naar Ooftfriesland (y). Wy zullen, hierna, verhaalen, wat gevol- gen deeze zaak gehad heeft. DePriflh Op ^^^ zèvenentwintigflen van Bloeimaand, fes van beviel de Prinfes van Oranje van eenen Zoon , Onn]e die fViüem genoemd werdt {z) , en zynen Vader ^^^^ , opgevolgd is. De algemeene Staaten, diezigtot Soon?^ gevaders hadden aangebooden, vereerden den jongen Prinfe eenen Rentebrief van agtduizend guldens 's jaars, leggende in eene gouden doo- ze. De Staaten van Holland fchonken hem een jaargeld van vyf duizend, en de Stad Delft een van zeshonderd guldens. In de Kamer der Prin- fefle , werden duizend guldens vereerd , door de algemeene Staaten. 't Aind werdt, op den [eer- ften van Hooimaand, plegtiglyk, geaoopt {a\ XIV. De zaaken der Remonftranten waren , met de Van der verheffing van Prinfe Fredrik Henrik , eenies- My^^ zins veranderd van gedaante. De Heer van der ▼criof,om Myle was de eerfte , die zulks ondervondt. De wederom Staaten van Holland hadden hem, al in Hpoi- in den maand des voorleeden jaars , verlof gegeven, om Haage ce wederom in den Haage te komen woonen. Ook wooncn. verzelde hy, ter begeerte van Prinfe Fredrik ' Henrik, de Lykftaatfie van Prinfe Maurits: 't welk fchier zo veel was, als de leus gegwen van 't gene ook anderen hoopen mogten. Kort

hier-

fy) AlTZSMA I. -Dm/, il. 49t» 50^513, $%$$ S9t'S9U (z) Memoic. de Freder. H6nii p. i6é

(a) Rcfol. Holl. w, IJ, 30 JunyHii^ >A ^l» 799 l«i %U%U AlTSEMA I. DiH^ kU 54S.

liLI. Boek. - H I S T O R I E* 4^

hierna, kreeg, op voorfpraak van denPrinfe, 1626^ Hogerbeetsverligting vanhegtenis, wordende, g-r—^ van Loeveftein,overgebragtopzyneigen Huis,bccts " te Weer, by Waflenaar, alwaar hy, vyf wee- bekomt ken na zvne aankomfl, in den ouderdom van^^rlig*^ vierenzeuig jaaren, overleedt. Zyne kinderen^"* ?•? verwierven, weinig laater, de vry kooping zy-yl^ft^ ner verbeurdverklaarde goederen (b). Nog in • c zelfde jaar, werdt Nikolaas Reigersberg jZw^tr van de Groot, bevorderd tot Raadsheer in den Hoogen Raade (c). De Remonflranten, uitziü- ke begin/els, hoop fcheppende op verdere herr flelling, begonden, in fonunige Steden, daar de Regeering hun gunftig , of hun getal grootfl was, allengskens, openlyker, te vergaderen. Doch te opfci,!,^ Am{terdam werdt , op den dertienden van Gras- ding te maand deezes jaars J626, zynde den tweeden AmAer« Paafchdag, eene hunner byeenkpmflengeftoord^**™* door 'tgraauw,welk het huis plónderde,by wel- ke gelegenheid, twee perfoonen van flegt ge? rugt (d) j door de Stads loldaaten , onder den Ma- joor Hqffelaar , aangekomen om den oproer te ftil- len, werden dooogefchooten. Ook werden *èr nog drie oproerigen geflraft : zekere Kapitein Zwart en een Oo/tindifch vaarder met het zwaard over 't hoofd, en een andere Ooftindifchvaar- der met geeffeling {e): waarna de Wethou- der fchap het houden van diergelyke Vergade- ringen, zo wel als.het daadelyk ftooren der zel- ven; op nieuws, verboodt (ƒ). De Regeering

dee-

(h) K. BRANmr Leven Yan H. de Groot, K |}tf,})7>33t»3}9*

(e) K. Brandt dh bw, kl. 949*

(d} ZU de Acteft. agur de WederU rtn 't. Libel fagieuz ^eir«

ff) Veihaal van de Aimin. VzStït,iidr isiu Amftexd. Bexoett« gfdrukt lAié.

(/) VAM DKN SAII0£ IZ, JS^tk, i/, 11^

1626.

De Re-

monfirtti'

ten ?er-

gaderea

gOioeg-

Mun

openlyk»

op ver-

fcheiden*

Plaacfen,

met nta*

me te

Rocter-

daio.

Zonder*

4<t VADERLANÖÖCHË XLL BcM-r

deezer Stad was toen nog, voor *t ^ootfte ge-* deelte , den Remonftranten ongunftig.

Te Gouda» te Rotterdam, in den 3riele, te Woerden en elders, in Steden en op Dorpen^ kwamenze egter ook , openlyk genoeg, byeen* Te Gouda, beftondenze den geregte eenen ge* vangen* Predikant teontweldigen, waarover^ door de Regeering , geklaagd werdt , ter Verga- deringe van Holland (g). ï5och hersens genoo^ tcnze , ten deezen tyde , meerder vr3^eid , dan ter Rotterdam. Zy maakten hier een groot getal üit. En de Regeering vreesde voor een bloedbad^ als zy de Remonftrantfche V»gaderingen, met £eweld,zou hebben willen beletten. Ondertus-' ichen, verzuimden de byzondere Sinóden niet, van tyd tot tyd, te klaagen by de Staaten, ovef /de toeneemende Jrminiaanfcbe of Remonjirant^ fcbefttnaigheden^ begeerende, dat men de hand hieldt aan de uitvoering der Plakaaten (A). De Staaten kwamen traaglyk tot een befluit hierop/ Verre de meefte Leden verklaarden egter, nog InHooimaanddeezesjaars, dat zy gezind wa^ ren , de Plakaaten tegen de Remonftranten , die men, zeidenze, voor eeumge ediSten te houcfen hadt, ter uitvoeringe te doen brengen (A. Doch Rotterdam drong door, dat men, opde wyze Van uitvoeringe, eerft raadpleegen moeft mee Zyne Doorlugtigheid (k) ; die niet opeeneftren- ge uitvoering der Plakaaten gefteld was. De zaak bleef dan floeren, tot in 't volgende jaar-r Midlerwyl was , uit een' onderfchepten brief

van

fg) Hefol. Holh 19 Jlfdétrt 1616. hl. 2t. ib) Kefol. Holl. II Mmmtt xtfz6. bl. 2a.

!i) Refol. Holl. 3 July i«26. bK tf. k) Refol. Holl. t July 1616. bL II.

S Msy 1617. W. !•©.

HJ.7ïoiK- historie: '4f

tmUitenbogaard(/),diemBloeimaahdcle8Vol- ^(^2^

genden jaars zelf in 't Land kwam (ui), ruRt-.i ^

baar geworden, datdeRemonfhantenc^nftmSfSI^^^^ logcen te bewegen, om hun eeni^e meerdere van ui- vryheid te bezorgen ; doch dat hy hierin traager tenbo* gin£ , dan men gehoopt hadt^/r^^fn^iufe by ben ^S^^^- to ichreef de oude man , (leges , metfcboone mm^ itn y 9pgthmden U bebben^ tot dat by tot zyn wor* mewm , êa^igMomk bet * Stadbouderfcbap zou ge*'' Cmver- komen zyn. Men kan ligt denken, datzulkfchry-^'"^'* ven Aoï fd^rver geen voordeel deedt. Ookza* gen de Predikanten onraame, dat hunne }>ar-

SiheaIzogtenbydenPrinfe.De Sinodenhiel^De Sino- , in de Lente oes volgenden jaars, wederom ^?J* ^f' zofterkaan ophet uitvoeren derPlakaaten, zelfsj^^ JJ* met befdiuldiging der Remonftranten, als dree* Remon- venze, datmen de Regeering, alomme,behoor«>(lninteQ. de te veranderen , en ook den Papiften vryeGods^ 1627.

dienftoefeningtoe(laan(n);datdeStaaten,nalangDe meet. beraad(0) , met kennis van den Prinle , beflooten, te Leden dePUüooBcen te vemiettwen(p); temeer,alzomen^^' ^"»- vemam, dat fomm^en dreeven, dat dezelven, J "pj^^. met de dood vanPrinfeManrits, kraeteloos ge-kattsa worden waren (q). Die van Rotterdam alleenveroiea* kantten zig tegen ditbefluit,verklaarende,geen^^* vermogen noch gezindheid te hebben , om de jPlakaa^, in hunne Stad , uit te voeren (r). Doch vericbeiden' andere Leden, met naame Haar- lem^ Leiden , Schoonhoven , Briele, alwaar egter

ee-

. (/) ^ê dien , hy AitzüMA I. Ddt/, kL 517.

hm) aelbl. HoU. s Aféiy 1617. tl. tot. • f«) Relbl. HoU. 10 Méutrt i6i7- hl, 5e.

(#j Ke£6L HolL 9, 10, 19 M^^srt 3,10 A^rU 1617, H. 41 »

11964, S6y 97.

^ 1^} Hefol. Holl. 4 Méty 1617. hl. 9>. ff) Bjefol. HolK %x Jmy isxy. hL 117. {r) adbL HoU. f» to» xi Méty. i At^. 107, hL iex,ii;yiio^ton

1627.

Rotter- dam y- vcrt •«

tegen.

Amfter-

dam

worde ge

maaiig*

der.

4g VADERLANDS CHE XLI.B6e«?

eenigen uit de ontflaagen* Vroedfchappen her- ' fteld waren (x), en Enkhuizen namen dit Roü- terdan\ zo k walyk , dat zy weigerden te bewilli^ gen, Mn eene eenpaarige vernieuwing der Ver- pondingen , zo deeze Stad naliet , de Plakaaten tegen de Remonflranten uit te voeren (r). Men deedt dan , federt, eeni^e poogingen, om Rot- terdam tot eenpaarigheid met de overige Le- den te brengen , en om Leiden en de andere Steden te beweegen , dat zy de zaak der Verpon- dingen niet verbonden aan die der Plakaaten. Rotterdam verklaarde, eindelyk, de uitge^ bannen* Predikanten te willen weeren. Ook kree§ het Hof van Holland laft, om zulken^ die m ver^ooden* Vergaderingen gingen ;. wanneer de Wethouders der Steden niet magtig waren zulks te beletten, in den Haage, te be* fchryven: *t welk Rotterdam egter alleen toe- ftondt, in opzigt van zulke Steoen en Plaatfen ; alwaar de Wethouders zulks zouden verzoeken (tl) : waarmede delalt aan *t Hof een groot dee( zyner kragt benomen werdt. Rotterdam yver* de, dit gantfche jaar, nog alleen tegen de uit- voering der Plakaaten. Doch Amftenlam volg**- de , eerlang , het voorbeeld deezer Stad. Hier wa- ren , in Sprokkelmaand deezes jaars , eenige ge- .maatigde luiden in de Regeeringe geraakt, die den Remonftranten niet ongenegen fcheenen; Ook begreepen zy , naar *t fchynt, dat het be- lang des Koophandels, waaraan deeze Stad haa- re opkomftverfchuldigd was,de voorigeftrehg-

he-

(1) Refol. HnU. %Mty 1^27. kt. toit.

(g Rcfol. Holl. ig, 30 Juny %q July t Aug. UZJ. kk l%x\ 148, 149 > 190, 21 1. («; Ref«l. Hol). 4, é Oa^y, Ï617, hl. iS7t ZS9»

hcdennietlanger geboogde: waarbynog kwam, ,50^^ 4ac Rocterdam gefehaapen fcheen » meer handel ^

aaar iit te 2ii|]e9i trekken, zo men daar grodter ^heid genoot: 't welk niet dan tot nadeel van Amftefdam kdn uitvallen , ed i derhalve , door de tt^oeglykfte wegen , voorkomenmoeft worden. Ondertnflchen , zagen veele ingezetenen ongaar* Schioip. Èfty dat ïÉén eenige Remonffarantfehgezinden in ^^^^^ . deRcgeetingebragt; Men hadt zulfa ielfs te S?*J/ *• •Vexftaan gegeven^ in een lomp fchbtfkhtifti wWk^ ^^^^^^ aldaar j kort voor de verandering der Regeerin* ^ , veripitid was,' en, om dat hetden tegen woor* digen toeftand deezer Stad, eenigszins ,^ doet keancü , doof ons , aan den voet deezer bladzy- ifejgeplaacftis (i). Ook viel 'er, omtrent dit

fchimp*

(i) Dü /Sn A Quanten ^ dU cprecbtm wiileH tk /ir- miniéêenfe Sani^n.

Capiteyü Boom» Oeig^ns, Geurt Dirc$s, Andriéil Bickér, Bil. Alben Coenmet, Teelin^!, Schaep,' Grootenbnyre i HtiTelaer , Opmeer » W. Bteker; Hinlai^ea , Retfel ; Overlander.

Dii/yn ét wsmetmtiffen ^ iU ihêr dê vróüéen /yii gtraèctt 9p V kugtn*

lUep» Htrdden,' Hoocbcamer; VlsitiiQgii,' Neck i Rentdd, Vtnck, Tufp, Raephorfi.

iyiii niét langer vmggeUn , moer ^afi fiaen , en /pan* ^ nen mette vroemen aen , en, belpen naer mjn ver- mstH 9 iéuttr 9p fltoÉÊWendMgh geen Armkiianeri Mnen Men»

liii fjn de vromere.

^ai<w, Jtn Gysbertsz. De Vry , ], ^ Bogierti

J^ittebnnc S€helIioger , Verdoei » Emft Roetlers 4

Beu, HtringcarspeL Rjtri certe benL

Hl weet niet, o^ deeaie drie Letynicbê woorden , dié Ü9,tweesiBt, xon kennen overzetten, of» weinigen^ «MfoiMr , zyn de vróomeMp of, zeld%0mn$ vreemtn^ ze*

XI4 DtZU 0 beri

50 VADERLANDSCHE XLLBofiir,

1627. fchimpfchrift, iet voor, welk hier verdient ge- MocUc" meld te worden. De Raadsheer Reigersberceo, den ' omtrent deezen tyd, bezig, om te bearbeideii, Raads* dat zynen Zwager de Groot verlof gegund mogt heer Rei- -^^orden , om wederom in 't Vaderland te keereo» |^"^^^^.zondt hem dit fchimpfchrift toe, in eenen Brief fiêko- '(v)^ ter deezer gelegenheid ^ dea zesden vap men , om Sprokkelmaand y gefchreeveo. Hiorin berigtte "t fchiy- hy hem ook „. dat Simon de Rykcj een moedig zekeren ^ man,diegeenegemeenteontzag,en vanwie» Brief. » ^^ foldaaten, welken hy.lang betaald hadt, j, grootelyks, afhingen,,nevens nog een* van * Hu- „ zvne* gezindheid (2),. te Amfterdam, inde if'^^r. ^^ Vroed^hap gekomen was..De vier gekooren „ Burgemeefters ,. Bas^ Oetgens^ Geurt Difksz^ „ enMiw(3), waren," fchreefhy „ de beften, „ die men wenfchen kon." De brief behelsde nog andere byzonderheden; doch de Raadsheer hadthem, eer hy befteld werdt, onverhoeds^ geftrooid- Hy werdt, door iemant, gevonden^ aan den Raadpenfionaris Duik gebragt^ en,.eer- lang, in de Vergadering van Holland, gelezen. . Eenige Leden vonden den inhoud. bedenkelyk* Men befloot,. den Brief nader te laaten onder- zoeken. Reigersbergen . kreeg , ondertuflchen , kennis van 't gene zynen brief overgekomen was

en

(v) Zit dcezeii Brief hy Aiizema I. Detit U. 6$€. «1 iy K. Brandt Lev. van H.deGmot, hl. 361.

ker ! tot bet fchimpfcfarift behoorden « dan ofze 'er, door Reigersbergen, bygevoegd waren; doch ik vermoed hec batlle.

(2) Deeze was Jakoh JakoBszoon Fink. Zie de Ljft der XXXFL Kaaden^ op 't jaar 1627,

(3) Hunne eigen tyke uaamen waren l^rk Basy An^^ uni Oêfgens van /Vaveren , Qiuri Dirksz vanütmingim en Andt ia 'Bikker, . ^

XLi.Böix: Hl S T O R I E. 5^

en rerdedigde dien, fdiriftelykjby de Stapten- jg^^ Men fprak 'er den Prinfe over, die yerftondt, - — - dat de Raadsiieer den Brief van de Groot toonen moeft, waarop de zyne een antwoord was. Hy deedt het, en men vondt, dat Reigersbergen fcherper gefchreeven hadt dan de Groot («)). Men (lelde dan Reigersbergens Brief in handen van 's Lands Fiskaal , die 'er geene ^enoegzaame (lof in vondt, om den Raadsheer in regten aan te fpreeken. Men bragt deeze zaak egter in de punten van Befchryvinge , waarop de Staaten , m Herfïbnaand, by een kwamen , en befloot toen, den Brief door 'tfioftelaaten onderzoeken (o;). Sedert is , meen ik , 't (hik bly ven (leeken , zon- der dat 'er de Raadsheer verder over gemoeid is* Midierwyl, namdevryheid derRemonftranten, allengskens, toe, inverfcheiden' Steden, en on* der anderen ook te Amfterdam, daar men voor-* heen zo (breng tegen hen geweeft was. Doch .'c zal hierna te pas komen, verder van deeze din-* gen te gewaagen.

't Ontwerp op de herftelling der Verpondin*Nïeuw« gen , in Holland en We(lfrie5land, waarvan wy'J^^'"?^*' iet,in 't voorbygaan, gemeld hebben, was, na veel °^' raadpleegens, eindeiyk, in Oogftmaand deeze» • jaars , v^Slgedeld (y). Volgens het zelve, moes- ' ten de humren der Huizen en Landeryen , van * nieuws , abmme , opgenomen worden, door Ge- magtigden der Staaten (z); waarna het Land, im . de plaats der voorige belaftinge ,een agt(te hief

, vaa

I 2^ie DB Groots Brief By K. Brandt tl, %S9' Reibl. Holl, 4y$y9yiOyiz9Z2 Msart i% Mey \6^ 19 Sept» 1617.' K 41 |45«4S»5I> Si f SS %6%, I'S > l>4 y 245 ,24y. (7) Grooc-Plakaatb. I. Deei^ ktL X5I4. (z) Kefol. HoU. z Atg* i<27* ^/. ipz. zi$ i^ Maatt i4it, M 50, sj. , ,

D 2

■it

5* VADKRLANDSCHE XLLBoe»;

xt$27. van de huuren der Huizen » en een vyfde van di« - der Landeryen(a). De nieuwe Verponding werdt

eerft voltrokken , in 't jaar 163 2, en de belafting op de Huizen en Landeryen is , volgens dezel ve» omtrent eene eeuw agcereen, geheeven* XV. . 'tLietzig, in den Voorzomer deezesjaars^ Frectók aanzien , datide vyand, wederom ^ gelyk voorlee^ ^^^ den jaar, weinig geweld te lande zou doen, 't ▼oor ^ welk de Staaten , en vooral Prins Fredrik Henrik Grol te deedt volharden by het befluit , om den kryg aan<> bdcge- vaUenderwyze te voeren , en met het beleg van '•"• Grol te beginnen (A). Hagchelyk was nogtana deeze onderneeming, overmids de Stad, door' Spinohi, zeerfterk gemaakt was (f), leggende xy, daarenboven, vyf uuren gaans vandeffaroo- men: waarom de vyand den toevoer derwaards Egt^yk zou kennen bekommeren , of de onzen Aoodzaaken tot een gevegt, waarvan deuitflag onzeker was« Men bleef egter by 't genomen be-' jbit(i). De Staaten agtduizend Waaidgeldera geligt hebbende, om bezetting te houden in de

Snsfteden (e)\ deedt de Prins het Leger van i Staat, fterk eenhonderdagtenzeflig vende* len knegten en yyfenvyftig kornetten paarden, Hy om*' omtrent £mmeriK , byeentrekken. 1 erwyl hy Sdd ^* ^^ gereed maakte , om in perfoon derwaards te orde vtntP^' ontving hy, uit handen van den£nfiel- dtnKoa-Khen Gezant ICarleton , van wege Koning Ka^ ftbaad. rd den L de Ridderorde van den Koufeband^ die Maurits ook gedraa£enhadt.Zy werdt hem, in de Vergadering^der algemeene Staaten, om*

««-

(s) VSLins Hoorn, hi, 6is, (t) AITZKMA !• 2>/r/> f*l. 6%ö^ (<) Memoir. de Fredrr. Henri p 4?» ' (/) H. DK Groot Beleg van Grol. ^/« 4. (êj AlTUMA I. l^tel, kL tft«.

XU- Boek. H I S T O R I E. 53

gehangen, ten overfhan van den Koning van lóty. Soheeme, Ridder der zelfde orde, en in de te- '* ^nwoordigheid der gexanten van Frankryk en Venetië, met dezelfde plegtigheden , als eer*

Sds, omtrent Prinfe Maurits, gebruikt waren, nder anderen, werdt, van we^e de Staaren ^ wd uitdrukkelyk bedongen, dat de Prins, by het aanneemen de^r orde , zig , door geenen byzon» deren eed, aan^den Koning van Groot Britanje, zoumoeen verbinden (ƒ). 'tGefchut in den Haa- ge werdt geloft, terwyl de plegtlgheid verriet werdt. Ook was de Haagfdie öchuttery in de wapenen (g). Men ontllak vuurwerken ; doch da^ werdt geene maalty d gegeven , om dat 'er, tuflchen de uitheemfche gezanten, eenigver* fchil viel over den rang (hj.

Terftond hierop, begat zig de Prins naar 'tHy kom Leger, verzeld, volgens gewoonte, door eenige^JJ^ïf Gemagtigden der algemeene Staaten (i). JDe^'^^ Staaten van Holland deedenhem , voor zyn ver* trek, begroeten: *t welk ook, op zyne terug- komft , gSchiedde (k) , en, federt , by eiken veld* togt , in gebruik gebleeven is. Hy kwam zo dra niet in *t Leger, of hy deedt het opbreeken vaii by Emmerik, en , onaangezien Graaf Henrik van den Berge, met zyn volk, by Wezel lag, kwam by 'er , op den derden dag, mede voor Grol , welk^ öp den n^entienden van Hooimaand, door den Graave van Styrum, berend was (/). Terftond werden de drie voomaamfte toegangen bezet,

door

• (f) R^fol. HolL i97imy iffJmlyiéAy^ U. i4»»i|S,X5l« {£) AlTZEMA I. Dnl^ IL tfs«k rij MeoKMi. de Fieder. Henxi p, ^u (1) H. VS OfloOT Betef van Gxq], hh f. ik) Kefi>l. HoU. tf Jmly iiOM. itzj, bl. 117, ut. in txüL HolL 22 Jnh '<<i7. ^L zt«.

D3

54 VABERLANfiSCHE XLI.Boek.

|(J27. <loor den Prins zelv* , door Graave Ernft, endoor- den Heere van de Lek. Men viel aan'tomgraa- ven der Legerplaatfen, en aan 't opwerpen vaa driefchanfen, die dezelven dekten: toen, aan 't delven der loopgraven, *t welk ook aan drie oorden gefchiedde. Doch terwyl men hiermede bezig was , brak de Graaf van den Berge op van by Wezel, en floeg zig neder, tuffchen Vrede in Munfterland en de Legerplaats van Gxaave Ernft, Op ^keren nagt, deedt hy, hier, een* ftanval op een hoornwerk, welk nog niet vol- tooid was : doch hy werdt , na een hevig gevegt, ^fgeflaagen. De belegeraars, eindelyk, gena» derd zynde tot aan de graft, begon men dezel» vete dempen en twee gaander^en temaaken^ tegen twee der zes bolwerken, die de Plaats om- ringden. Doch de belegerden vernielden, door geweldig fchieten, by dage, 't gene, by nagt , '

Semaakt was. Ten laatfte , voltrok men de gaan- eryen , tot aan de * walgang, en viel toen aan tT^s** d '^ ondermynen der Bohverken. De Engelfchen, • wordt be-^^^^^^^^^^> onder anderen , gebruikt werden, ftormd. waren de eerften gereed met hunne myne. Zo flra zy gefprongen was, liep^ men ftorm op de ^ J^reuke. De belegerden , onverhoeds overvallen,

booden, in 't eerft, kleinen tegenftand, en men pieent , dat de Plaats gewonnen geweeft zouzyn, zode aanval, door meerder manfchap, onder- (leund geweeft ware. Nu herftelden dievanbin- pei) zig fpa^diglyk, en dreeven de onzen nasgr bQf De Heer Heden. De Heer van de Lek , oudfte natuurlyke van de Zoon van Prins Maurits , liet , by deeze gelegen* Lek heid, het leeven.

vTsizd Midlerwy 1 , waren 'er nog twee andere mynen gw ov9r, S^^fd gemaakt, M^ftr eer men?e fpf ingen li?t,

deedt

XLL BOETC.' H 'I S T O II I E. 55^

deedt de Prins de Stad vermaanen tot de over- x52-7'

gaave. Men gilf ruftig antwoordT Doch toen den ^

belegerden een onderfchepte brief van den Graa- ve van den' Berge getoond irerdt, waarbyhy hun berigtte, dat zy op geen ontzet te hoopen hadden, maarzig ten befte mogelykverdraagen moeften (fw), gavenze den moed op. De Stad werdt overgegeven by verdrag, op den negen- tienden van Oogftmaand getekend, waarbyder bezetting alle krygseer toegedaan werdt (n). De bevelhebber^ Matthys van Duiken y die de Stad wakkerJyk verdedigd hadt , doch , eenige dagen te vooren , gekwetft geworden was , vertrok , in ^

eene koets , naar Wezel , werwaards ook de be^ zetting begeleid werdt (0), De AartsbifTchop van Filippis, Filips RoveniuSj's Paufen Stedehouder in de Nederlanden, die zig, ten deezen tyde, binnen Grol 9 bevondt , hadt twee maanden tyds bedongen, om te vertrekken. De Prins bleef nog eene maand in de Stad, om op alles orde te ftel- len. Toen liet hy 't bevel over de bezetting aan Herman Otto, Graave van Styrum, introk zelf naar Zutfen , met het Leger, welk hy, vemee- mende, dat de Graaf van den Berge ook opge- broken was, de winterlegeringen betrekken deedt, alzo het jaargetyde te verre verloopen was, om een nieuw beleg te ondèmeemen (p).

Terwyl Grol belegerd werdt, hadt Spinoia on- Aanflag demomen, eene landing te doen op Zuidbeve-^'*" ^P** land , die.egter mislukt was (q). Daarna, b eftondt ^„j^b^

(m) VAlf DSlf SA NOR IX. Boek y BI 129.

ix), Zu 't Verdrag b-j AiT7.r.Mh I. Detl, kL 6t3*

U) Memoir. de Frcder. Heori p. 42 4«.

n> H. DR Groot Beleg \^r) Grol , hl. 14.

(f) \AH 0£N SANO& XI. ^tek , Ifl. 129.

D4

56 VABERLANDSCHE XLÏ.ft«,

1^27. hy Zandvliet^ eenDorptulTchen Antwerpen tt

r^ Bergen op Zoom , te varfterken ; waardoor Zee?

knd in merkelyke veriegefalieid gwragt werdt^

alzo men , van hier , by hzg water, door eenige

fmalle kreeken, iigtelyk op het Eiland Zuidl^

veland komep kon. Doch Hau&iin, Bevelhebbet

' van Sluis , kreeg terftond laft van den Priiife» om

Zig te verzekeren yan den Blaauwnrendyk,

waardoor hy den toeleg des vyandsveniinderde*

Verfchei- De Prins kwam^federt, zelf m de Legeiplaatfe

flen* van Hautain. Men befloot^ eerlang, nier, eene

iqhanfcn fchgns te ftigten van vier bolwerken, die deQ

{•m^ naam van Fr^drik Henrik kreeg. Ook werden 'ec

nog drie anderen opgeworpen , tufTchen Bergei^

op Zoom en Steenbergen, welken, door eenelir

nh aan een gehegt, en, naar den Kolonel Pni/^

die 't opzigt oyer deeze werken hadt,en naar twee

(jemagtigden der Staaten, de Rovers en Moer*

piontj de Pin/en-, Rovers- en MoemuM-fcban^

genoemd werden (r). 't Land yan Thoolen werdc

pok, door eene atfnyding, verfterkt (j); doc^'t

Jiep tot diep in 't volgende jaar aan , eer alle dee?

ze werken voltrokken w erden.

XVI. ' Met Groot -Britanje, waren, federt het ge?

priiaCen beurdete Amboina, onluften ontftaan, die ge:

g^' fchaapenftonden,gewigtige gevolgen te zuUe^r

Brkwie. l^^bt>^- Ook hadden de aljeemeene Staaten, iir

"^ 't voorleeden jaar, een belluit genomen, welk

geen klein misnoegen verwekt hadt, aan 't £nr

Mcnoni-gelfche Hof. By 't Verdrag, ip den laaré 1585^

zegt den met Koninginne Elizabet gemaakt 0, en by ee?

Engel' i^ge volgende overeenkomften, was, aan den

IfehenGe- « « .. . c , , tó

lr\ Memoir. de Frcder. Henri ^. 41» 49, j o. o) A1TZT.MA I. Btel^ ¥L fil4 » #15.

jOrl. Boek. HISTORIE. gf Eogelfchen Gezant, zitting to^eftaan in den j62jr Raaid van Staate. Doch by 't Verdrag van den JiJHll?' jaare 1609 was beraamd, cuBtalle voorgaande o- zudng in f^ereenkomften en ook dit Verdrag alleenlyk dun- den Rü4 ren zonden, zo lang als het Beft^d duurde. Na ^•" *^ *t uitgaan van 't BdRand, waren 'er geene Verr*^ ' dragen ^emaakt,die de voorgaanden ^vefligdem of vernieuwden, inuners niet, in opzigt vanhec zitten des Gezants van Groot-Britanje, in dei} Raad van Staate. Nogtans hadt men 't den Ge- zant Dudlei Karleton toegedaan. Dochterwyl hy, in'tvoorleedenjaar, een' keer naar Enger md deedt, beflooten de Staaten,hem of zynen opvolger bekend te maaken , dat men begreep^ ebt dit regt van zitting geene plaats meer haot^ aa 't uitgaan van 't Beland, en hem, Karleton, fle^ beleef dheidshalye, niet uit verpligting, gegund was. Men vrees€le,dat Frankryk, wan* neer men 'er zig eens nader mede verbondt , een diergelyk regt zou willen bedingen, en men ver* ftondt , dat & Raad in volkomm vrybeid gefield mpeft worden («}. Ondertuflchen, l)efpeurtmen ligteWk, dat dit beflmt ongenoegen geeven moelc aan het Engelfche Hof. Karleton drong, zeer ernftelyk, op de herroeping van dit befluit: óoch hy verwierf zyne begeerte niet. Ook wer- den thans de ge wigtigAe zaaken niet in den Raad . yan Staate; maar in de Vergadering der alge- meene Staaten verhandeld: waarom de Engel* ichen daarna te milder (laan bleeven, op net yoorgewend regt, om in den Raad van otaatQ (e zitten (y). Over den Lakenhandel waren ool(

WCr (m) Refol. Holl. 19 JféMTt 17» si 7mf Ui€* bL it, «.fé. ▲j-ntMA VI. IXul^ hl. 4)1. ^ (v) AiT^EMA 1. J^ut^ éL 7^4.

P5

^ VADERLANDSCHE XU.Boek;

* 'i62*j. wederom gefchillen gereezen , oordeelende de '^ Engelfche Koopluiden, die te Delft den ftapel

hielden van Engelfche Lakenen , dat deeze han- del te zwaar belaft en te naauw bepaald was, door de Staaten (w) . Al dit, en vooral de zaak van ' •Amboina hadt te wege gebragt, dat de Engel- . fchen, reeds in 't voorleeden jaar , den onzen aan fchepen en goederen in de Middellandfche zee merkelyke Ichade gedaan hadden. De Staa- ten beflootcn , hierop , Meefter yakob KatSy Pen- (ionarisvan Dordrecht, naar Engeland te zen- den , om vergoeding deezer fchaoe te vorderen Verrig- (x). Hy vertrok, in den aanvang deezes jaars, tingen en vertoonde den Koning „ hoe zyne onder- Pen-^^° „ daanen, federt eenigen tyd, in zee, deeden fionaris jj ftryken, al wat hun ontmoette; hoe zy vrye Kats in „ en onvrye waaren aantaftten , vrienden goe- Enpe- „ deren naar zigneemende, om datze by vyan- '■°^- „ den goederen gevonden werden, en fchepen, „ die op onzydige Havens voeren, of dicBe- „ ftelbrieven van den Prinfe van Oranje , of •„ Brieven van burgerfchap van eenige Stad dee- „ zer Landen hadden, bekommerende: ook fche- „ pen aanhoudende , die van de Duinkerkers „ verlaaten waren : van al het welke hy herftel- „ ling verzogt." Te gelyk , gaf hy een ontwerp

• ;jf^^,-. van een Verdrag van * Zeevaart over, waarby ft€^ alles geregeld werdt, om nieuwe misverftanden

te voorkomen. Doch zyne Vertoogen vonden kleinen ingang. De Koning was met Spanje in oorlog, en ftondt op 't punt, om met Frankryk te breeken. Hy vreesde, hierom, dat de Hollan- ders

(w) Refol. Holl. 2 July i6z6, hl. fi.

(x) RcfoI. HoU. Z5 A'«v. 2, 12 f 19 Decemk, Ui6, ^/. 1^^171»

XLL Boek. HISTORIE. 59

ders en Zeeuwen meefter zouden worden van 1(527.

den handel ter zee , wanneer zy vry vaaren mog ten, terwyl de Engelfchen de fcheepvaart zou- • den moeten müTen. 't Was dan 't belang der En- gelfchen den onzen den handel moeilyk te maa- ken. Men gaf egter den Heere Kats deeze re- den niet. Men klaagde, voomaamJyk , over 't gebeurde te Amboina , en Kats keerde , eerlang , genoegzaam onverrigLer zaake , te rug (y). Kort Drie na zyn vertrek , werden , in Engeland, driefche- Ooft'ndi- penbeflaagen, die, voor rekening der Neder- ^^^«^c^e- Jandfche Oofhndifche Maatfchappye, van Su-|^^"^."* ratte gekomen , en te Portsmouth ingeloopeujand. be- waren (2). Men rekende deeze fchepen tweeen l«>in. een halve millioen waardig. De fchade , by an- ^^^^ ' dere gelegenheden, den onzen ter zee aange- daan, werdt op agt millioenen begroot (j). 't Liep tot diep m. 't volgende jaar aan , eer de drie Ooixindifche fchepen ontflaagen werden {b\ Doch de verongelykingen der Engelfchen blee- venhierbyniet. Op den agtften vanWynmaandDe En- deezes jaars , vertoonden zig agtEngeHcheOor- geifchen logsfchepen op dereede van, Texel, van .daar "^^"^'^'* weg neemende een Franfch Koningsfchip, welk pranPch in 't Marsdiep lag (r). Men belloot wel, ter-fchipia ftond, tot beveiligmg der flroomen, eenige meer- TexeL der Oorlogsfchepen naar 't Marsdiep te zenden, en de Engelfchen te dwingen tot het herleveren van den buit, dienzy,in'sLands Zeegaten, ger maakt hadden.- Doph zy waren vertrokken,* eer

men

(j) Refol. Holl. 2 Aug. 1617. II. iio. AlTZEMA Ï.Detl,éi, fiJ'*iSSf 76t. (z) Refol. HolL 7, 1 9 ïoO€ioh. 1627. kL 261^26^916^, (0) Refol. Holl. -10 Dec- 1627. ^i. 296. {h) KtCol. HoU. 10 jimg i6it. tl. 1^6%

^ VADERLANDSCHE XLLBoe*;

l6^7. ^^ ^^^ befluic ter uitvoeringe brengen kon. "■ Drie fchepen alleen, die in 't Marsdiep wares blyven leggen, werden nog eenigen tyd bezec gehouden door de onzen; doch zy raakten ook»* eindelyk, in zee. De onzen klaagden zeer over dit fchenden hunner ftroomen, vorderende, in Engeland, dat het genomen fchip wederom ia Texel eeleverd werdt. Doch men verftcMidt al- daar, dat de onzen wel iet diergelyks , in de Havens van Engeland, gedaan hadden , omtrent hunne vyanden; waaruit men befloot, dat hec den Engelfchen ook , in de Hollandfche Havens» omtrent de FranTchen , behoorde vry te ftaan \fy Ktret d€ De verbitterdheid , zeker, tuflchen (fe twee I. z«o<lc volken , was , federt korten tyd , zo iledc toege* fthepen nomen, dat men voor eenen openbaaren oonog cheiier ^^^HS^ ^^^^^ ^^ Engelfchen, ondarrigt dat die van Rochelle niet te vrede waren met het ver- drag des voorleeden jaars, hadden, in Hooi^^ maand, eene Vloot gezonden naar deeze Stad, onder den Hertoge van fiukkingham, die zig gaarne van deeze gelegenheid bediend zouheb« ben , om bezetting te werpen in Rochelle; dodi men weigerde aldiaar , voorzigtiglyk , eenigeEn- dk te rag gelfchen te ontvangen. De Hertog , federt op 't \ttitxu Eiland Ree geland, belegerde S. Martin, eeni« ffentvd. Doch de Koning van Frankryk, aan 't Hoofd van een Leger, naar Rochelle getroklasii zynde, zondt den Maarfchalk van Sdhomberg naar Ree, met eenige manfchap; waarop Buk» kingham het Eilanaverliet^ en met de Vloot naar Engeland keerde (é).

Di

(/) Rcfol. HoU. p, to. II, 14, IJ, u OSêk 2|D##. i«»7- ^A »^, z^é, i<7, *7i» »7ï» 275f »7»f |o«. if) KAPIM Têm. VU./. 141, H». AlTKUUl. Defi, K «70».

ttI.BoiK. HiSTOiirÊ. Si

De vyandlykhedcn tuffchen Frankryk en 1627, Groot- Britanje dus openlyk begonnen ?5ynde, dTsI^ Mrdedden de Scaaten het van hun belang, tus- een zoe- fchen beide te treeden, en de gefchillen , ware ^^^ <^« ket mogelyk, te bemiddelen (ƒ). Ook deedenf ^^"'^ beide Lodewyk en Karel hun beft, om te belet^ ?nS!^k ten, dat de Staaten zig niet op nieuws verbon- enGrooi- den, met hunne partje (g). Frankryk boodt nu de Britanj^ aader verbindtenis aan, aie , in 't voorleeden jaar, ^^ ^^ niet hadtwülen gelukken (*). De Staaten fchce-**^^^' Hen, in*t eerft, gene^ om het Verdrag van Com^ piegne, voor nog drie of vier ja!aren, tevemieu- wen (i): doch veranderden, hierin, naderhand iran gedagten. In 't ontwerp, in Frankryk ge- maakt, werdt den Scaaten een millioen 's f aars ^ voor ésn tyd van negen jaaren , toegezeid , mids ay beloofden , geene v rede of Beftand met Span- je te zulh^nmken, buiten 's Konings be^riüi^ giM. Doch zy wilden zig alleen verbinden, om € Aonings taai in te neemen (k). De Heer van Verdng Langerak floot dan, op deezen voet, een Ver- wflcb«n èrag, geda^ekend te Parys, den agtentwintig-^"?^^*^ ften van Oogftmaand; waarby, op den zeftien-^nl^^t^ den van Herfifanaand, nog eenige punten ge- voed werden (/). Doch alzo klaarlyk bleek, dat de Konine ,by verfcheiden' punten van dit Ver- drag , de Smten zogt te verbinden , om hem te-^ gen Groot-Britanje by te ftaan , was 't nu niet ,

im-

. (/) Refol. HoU. 7, tS MoMrt ii May i$ Jmly U27. il 44, il. lei, féé. (g) AnrZEMA I. Dnif ki. $mi.

(f) Rdb). HoJi. 17 Msy xj Jiiky Ux?. iA I14» »#• ' m AlTZCMA I. Dfti, >/. 740. ik) AlTttMA I. Diel, kL tfox.

' </) rOtm DtP JtoWT Corpt Dipl. 7W. V. P. II, p. jji «i AiraMU U JOml^ èL f7«.

da VADERL'ANDSCHE XLL'BdiKj

1627. immers in het toekomende; 't welk men hier

hieldt te ftryden met het Verdrag van Southamp-»

ton (m)i werdt het, hoe zeer 'er Frankryk op ftondt, nimmer bekragtigd door hunne Hoog- „ mogendheden,(»)- Men hadt^ hier, vaftgefteld,

niet be- ^^^ ^^P^^ onzydigheid te bewaaren, tegen dea kragtigd zin van beide de Mogendheden , die de Staaten^ wordu elk om 't zeerfl, op hunne zyde zogten te trek- Moejlyl^. ken. Karleton, die wederom herwaards gekeerd hcfd der was, zogt het vervoeren vanfchepenen gefchut Staaten naar Frankryk te beletten. Ook meende hy do om on- Staaten diets te maaken , dat de Franfche Vloot bfyven? zig met de Spaanfche vereenigen zou, om En- geland en andere hervormde Mogendheden aan te taflen.Het Verdrag, met Franla7k gemaakt^ fchoon nog niet bekragtigd, was hem, insge* lyks , tegen de borfl: (0). Van den anderen kant, Waagde d'EspeJJisy Gezant van Frankryk, over de Engelfche vyandlykheden, waartegen deStaa* %^n , zy ns oordeels , den Koning , zynen tneefter, uit kragte der voorige verbonden , behoorden te befchermen: immers, het bouwen enuitruften van eenige Oorlogsfchepen ten zynen behoeve, hier te Lande , te gedoogen (p). Dus van de eene en de andere zydegeper(l,beIlooten de Staaten, eerlang, tot het afzenden vaneenbuitengewooa * gezantfchap naar beide de Ryken. Naar Frank- ryk gingen de Heeren van Sommelsdyk en Gas- per van Vosbergen; naar Engeland, de Heereii van Randwyk en Adriaan Pauw van Heemflede ,

Pen-

(m) Refol. Holl. is Oit»k, 1617, W. 273.

(n) AiTZEMA I. D^«/, él. 601, 74 1,749-752 > 75 i»

(o) Refol. HoIl.>, 10, isSfpt.6t 1} Off. 1627. iiiiJ, 211,221, 229» 2 io, 26c, 270. AlTZEMA I. Deel ^ bl. 649 •.''42-74S» 754*761.

(p) Rcfoll. Holl. 9, J4, 14 Oagk. 1Ö27. %L i65r »7>f »?*• AiTlKEMA I. Deel f iU 74«.

XLI. BöBK. H I S T O R I R (%

Penfionjuris van Amfterdam (q). Zy vertrokken ^527^

cerfl in 't begin des volgenden jaars. Wy zul- -•

ien, hierna, verflag doen van hunne verrigtingen.

De Koning van Deenemarke oorloogde, dit XVIL jaar, wederom, ongelukkiglj^. In Grasmaand, V^^r- voegde zig de Kolonel Morgan , aan 't hoofd van ^^/** ^^^ vier Regementen Engelfchen , die in der Staaten fchenT dienflgeweeft waren, byzyn Leger, te Stade, tegen den Doch Holftein en Mekeienburg, cedreigd, door Koning Tilly , met de Keizerlyke ongenade, weigerden^'*" ^^^' hem onderihmd. De Hertog van Weimar hadt"""^^ zig, ten zynen behoeve, in öilezie geworpen, en klein Giogau en andere Plaatfen ingenomen. Doch de HcrtogvanFridlandhernamze, zonder moeite. Weimar overleedt, kort hierna. JVlid- lerwyl , hadden de Keizerfchen verfcheiden* Brandenburgfche Plaatfen bemagtigd , en den Keurvorft , die, te vergeefs,- op Deenfchen onder- (land hoopte, genoodzaakt, 's Keizers zyde te kiezen. Tilly trok, federt, over de HavelenEl- ve, inhetHolfteinfche, nam verfcheiden' Plaat-» fen in, en dwong de Deenen, alles, wat zy hier* bezaten, te mimen, tot aan Hamburg toe. De Koning week naar Gelukflad. Tilly, weinig te- gendand ontmoetende, drong door, tot in Jut- land. Sedert , werdt het beleg ook geflaagen voor Stade, daar Morgan binnen lag: en de Sud werdt, eerlang, genood^akt tot de overgaave.'tScheen, dat de Keizerfchen voorhadden, zig van gantfch Deenemarke en van den handel op de Ooftzee mecfter te maaken, waardoor zy ook de Veree* nigde Geweften, grootelyks, benadeeld zouden hebben. Zelfs zogten zy de Hanze-Steden over

ta •

(f) RefoJ. Hoif. 7 • S 9 itOff. t » 9 1 TT , 21 Dfe. Ttfi?. i/. 261 ,

^4 VAOÉRLAtoSCtiÉ XLLBotk^

it2y. te haaien, om zig met hen te verbinden, 'twellc •^•^ — * egter niet gelukken wilde (r). De Staaten dee- den , te gelyk * hun beft, om hun Verbond mee de Hanze-Steden , welk nu ten einde liep^ te ver- nieuwen ; doch fla^en hierin ook niet^ ten dee- 2en tyde. De Keizerfchen wareü te magtig ge*' worden, in Duitfchland: 't welk de Hanze-Sce*' deii van nadere verbindteniflè met derzelver i>t Stia- partyen te rug Meldt {s\ De Vereenigde Staa- ten zen- ten, ziende de zaaken aes Konings van Deene* den een jq^^^q te liig loopen in Üuitfchland i waren , al fchtp*^ by ty ds , bedagt geweeft , om den voortgang der naar 't Keizerlyke wapenen, door nieuwe Verbindte- f^oorden. niflen ^ te (iuiten Ct). Vooral , haddenze *t oog ^ geworpen op Guftaaf Adolf , Koning vanZweef den , die , nogmet Poolen oneenig , in *t voorlee- eenjaar, in Pruiflen^ gelukki^lyk geoorloogd hadt, de Stad Dantzig zelve, die onder de be- fcherming des Konings van Poolen ftondtj mer- kelyk benaauweride (u). De Staateh hadden, in 't Jaar 1614 , een Verbond van onderlinge befdier- fnirtge geflooten met den Koningvan ZWeeden^'^ Voor deii tyd van vy ftien jaaren (v) , die nu naar* *t einde liepen. Doch de Poolfche kryg hadt Guftaaf Adolf niet toegelaaten , hun eemgen on- * derftand te doen, of zie in de Düitfche zaaken tefteeken. Men oordeelde, hierom, met reden y dat deeze kryg eerft moeft geëindigd zyn, zou inen op Zweedfche hulp hoopen mogen. En ver- domen hebbende^^dat het denoorloogeftdeii Mo- gend--

fl*) AlTZV.Ma ï. jD^/» */. 6^r'é^9.

($) AlTlüMA X. Ditl^ IL <5M.

(f) Rcfol. Holl. 7 Jan, 16 Fehr. tfiiAfsMri i April Uxy.fA

C«') AlTZRMA I. A>fei* hl. SSi»

(v) Zèe GmC'Plaluacb. IV. Deelf bL 275 ^ 271.'

XLTBöek: ' HlSrORlE.- <J5 gefidheden niet onaangenaam zyn zou , zo de 1627*

Staaten de hand leenden aan de bemiddeling d^ ^

gefchillen; zondenze, in de Lente deeze« jaars, een buitengewoon Gezantfchap naar 't Noorden, welk door i^or^ van den Hünaard^ Raadsheer in den Hoogen Raad, Jndries Bikker^ Burgemees- ter van Amlterdam , Simm van Beaumanty wegens Zeeland zitting hebbende ter algemeene Staat»- vergaderinge, tnGysbert^ Heer van B$9tfelaar^ wegens Utrecht afgevaardigd tot dezelfde Ver* gadering , bekleed werdt (10). Zy hadden laft, om nieuwe o vereenkomften , wegens den Oofter^t Icben handel , die , geduurende den oorlog , mer* kelyk belemmerd werdt, te fluiten met de Ko* ninffen van Zweeden en Poolen. Voorts moeften zy de Vrede tulTchen de twee Koaingen zoeken te bemiddelen («). Op den dertienden van Bloei* maand, vertrokken 2^, tefchepe, uit Texel, en landden, binnen agt dagen, in de Zond, vaa waar zy een* keer naar Koppenhagen deeden^ om het ontflag van eenige bekommerde Holland* fche fchepen en goederen , en vermindering van den Zondfchen tol fy), die toen op een Ryks- oord van *t Laft gefteld werdt, te bevorderen. Voort gereisd naar Derfchauw , troffen zy aldaar den Koning van Zweeden aan, wien zy nunnen laft openden. Daarna, begaven zy zig naar War- fchauw , alwaar zy ook by den Koning van Poolen gehoor verwierven, die hen met ongedekten fioQfde fpreeken liet,en voorts zeer koel ontving. Zy bragten 't egter, eindelyk, zo ver, dat men, met wMerzydfche bewilliging, door gemagtig-

den

(w) A1TZBM4 I. Dtttf H. €0U

\x) Zie hunne Inibuftie hy ArrCKMA I. 7>#W9 kL tfot« (y) Ke(bl HoU. xi Jmy % Btt. Ki?. K Xlt» »H«

XL DsBL. £

«6 VADERLANDSCttE XLL Botit;

i6ty. ^^^ ^ ^^ Koningen , onder betoiddeling dec Staatfche gezanten , in onderhandeling tradc» over een ^^rdrag. Men fchikte hiertoe drie ten* ten , geplaatfl: op zekerex a£(Und van beide de Legers. De handeling werdt lang fleepoide ge«^ houden, terwyl de Scaatfche gezanten zig, mee reizen en trekken , veele moeite gaven, om eeci Verdrag te bewerken. Men was, eindelyk, ge- noegzaam overeengekomen, over een Óeftand van dertig jaaren, toen de handeling, |)lotfel3rk^ gefchorfl: werdt. Men wil, dat KomngSigis* inond, door den Keizer en Spanje » bewoogea werdt, in den oorlog te volharden, door befof- ten van onderfl:and,die egcer nietnaargekomea werden (^). De Koning van Zweeden was ooJc^ door zynen voorfpoed, min handelbaar gewor- den. De Scaatfche gezante en de Keurvoril van Brandenburg, die, in perfoon, in zyn Hertog- dom Fruiflen gekomen was, arbeidden, eenen geruimen tyd, tevergeefs , tot een Verdrag (a). *t Leedt tot in 't jaari 629 , eer het getroflfen werdt* Gennt- De Staat van Venetië was verbonden , de fchap Vereenigde Geweften , van tyd tot tyd, metpen^ natr Ve- ningen te onderfteunen ; doch kwam deeze ver^ ^^^" bindtenis traaglyk naar : of 20 de beloofde pen* ningen hier al door Holiandfche Koopluideii ' voldaan werden , va'nam men niet , dat zy ver^ goedingkreegen te Venetië (i).DenStaatfcheii GezantBerk herwaards gekomen en teDordrechc overleeden 2ynde, zonden de Staaten, in zyne ftede,naar Venetië fVilkm van Lier^ Heer van Oojlerwyk > die iall hadt , om ernitely k aan te hou<^

den

(u) PUFENDORT Inl. tot de Zwcedfthè Hift, >/, |f k (a) AITZEMA I. Seei^ M ^•^•é47. {éj KcMU HoU. 16 ymy Ui4. ü* <!•

4ea op de ftirite voldoening vanden beloofde ^«n».* ondei&cT). J^^

FilipsdeIV,KoningvanSpaiye,2ynemagt, xviin door de zwaare fchaden^in de Indien geleeden, Fiiipg de en door den koftbaaren oorlog, aan verfcheiden' ^^• oorden , allengskeM voelende verminderen, ^^^g»^'* zag 9 ten deezen tyde, om^ naar nieuwe midde-^eeo Ver- len, om dezelve te herftellen. Hiertoe zou ^bond vaa meende hy , ftrekken een Verbond van Vereeni- Y«recni. ging tuffchen alle zyne Ryken en Staaten, dieg^^j^^J^ Slen, met eikanderen , vierenveertiffduizendiuffchea man op de been brengen en onderhouden zou* alle zynêr den. De Nederlanden, die wederom aan hem Stitieiu komen moeden, fchoonze der Aartsherto^nne waren afgedaan, zouden, hiertoe , twaalfduizend man leveren. Doch deeze vporflag geviel den Staaten deezer Nederlanden ni^t, 2y wilden 'er niet dan onder voorwaarden, die den Spanjaar* den niet aanftonden , naar luifteren (d).

De voorilag zelf bewees , hoe zeer het Spanje Aanflaf ontbrak aan middelen, om den oorlog door te op Ber« , zetten. Ook werdtV, het gantfcbe volgende |®° ^P • jaar, van den Spaanfchen kant, niets ondernomen ^^"g

ia de Nederlanden. Alleenlyk hadden zy eenen: ^

aanflag gefmeed op Bergen op Zoom» dieegter^ by tv £ , ontdekt , en in eenige medewuftigen ge-^ Ifratt werdt (e). Eenigen tyd te vooren , was er ook iet op Zuidbeveland ondernomen: waanpe Jonkheer Gillis van ff^iffekerkey die, fchoon iQ Brabant woonagtig, met byzonder verlof, in Zee- land verkeerde, zo men meende, aanleiding ge- geven hadt (ƒ ). Doch de aanflag hadt geen ge- volg.

(e) AlTZRMA t. Deel^ êL «;i.

{d) AITZKMA L Detly bl. tfTi'-tftflW

(e) Sent. van zes Peif gedr. Z62«. VMff DKn S^IIDft X^ÏUtiJH X J/«

{fj Monii. Zeel. 9 Btctmb» 16x7. hl, jzx.

£ 2

08 vadëiSlandsche xll

xtfag; *'olg. In 't najaar, deedt eat vyandlyke [ ** ' ' eene landing .in 't Land van Borfelen, zonde ' 'er egter iet van belang- uit te voeren (g). Van der Staaten zyde ^ zat men ook ftil , zig vergenoe- , . . gende met het opmaaken der drie Schanfen, tus- • fchen Bergen op Zoom én Steenbergen. Fredrik Henrik trok niet te 'velde (*) , en al wat 'er ver-' rigt wérdt , beflondt in het ftroopen der weder- zydfche Rmterye(f). X!X. Doch de onderneemingen ter zee waren van- Toerofl- meer gewigt. Men hadt^in Slagtmaaiid, reeds- *S ^^ -beflóotenjVyfendertigOorlogsfchepen, vyf J»i bcvéiiu^ ten en vyf Fregatten uit te ruften, die gebmiftt ging der werden, om de Vlaamfche kuften te bezetfeöi< kufteiu en om , van de Hoofden af, tot aan NoorwegeMC Pieter toe , te kruiffen (*). . Hierby bleef het niet. ^ Dè^ Pieten- Weftindifche Maatfchappy ruftte eene Vloqc' *??° üit van eenendertig fchepen, die, onder bèVtf ov^en^deV*'^ Pieter Pieterszoon Hein, in 't gemèèn'?ftir> Spaan- Hein genaamd, in" Bloeiipaand, uitliep. Hy'hsklt fche Zil- laft, om op de Spaanlche Zilvervloot te paflen, TerVloot. ênze, ware 't mogelyk, te veroveren. In Oogft- maand, gekomen in 't gezigt van de Havana, alwaar de Spaanfche Vloot verwagt werdt, ver- mam hy, dat men daar nog geene kondfchaphadt van zyne komft. Doch wat laater, nam hy eene Spaanfche bark , die , door den Bevelhebber van de Havana, afgezonden was, om de Spaanfche' vloot voor de onze te waarfchuwen. Op den agtften van Herfftmaand , nam j^an Janszoon van Éo$m , voerende het fchip de Witte Leeuw, epn

' Spaanfche

*(/) Miflive veot 29 D^c, ttftt. im ^f Notul. faJiZeel. Ui», éi, 7*

ilTZEMA I. Dftl 9 hL 7to.

Memoir. de Freder. Henri / AlTZKMA I. Duif ki. 4SU

1

lLiiitej!]!iLat-A£ljtiih*aal^vajiiHolll.iut^ . i

■•;.uf.:-v»

XLI. BoiK. HISTORIE; 69 Spaanfch fchip, welk een (luks vegs afgeraakt i^^g.

was van de Vloote , die , kort daaraan , ontdekt ^

werdt. De Admiraal Hein maakte 'er terflond jagt op. Zy week naar den wal , en in de Baai van Matanza. Hier raakten de meefte Spaanfche fchepen aan den erond. De onzen ^ in de Boots gefprongen, hadden 'er naauwlyks twee fchoo* ten op gedaan , of alle de fchepen gaven zig o- ver. be Admiraal ftelde terflond orde, om *t

Slonderen te voorkomen. Hy deedt de verover- efchepen, gedeeltelyk ^loilen : eenisen werden gereed ^em^akt^ tot de reize naar 't Vaderland: de ovengen verbrand, of in den grond gehakL Das werdt de ryke Spaanfche Zilvervloot, fchier zonder flag of itoot , gewonnen , op den negen* den van Herflbnaand Op den zeventienden, ligtte de Admiraal het anker. Degantfche Vloot Jcwam , in Slagt- en Wintermaand deezes , en in louwmaand des volgenden jaars, in 't Vader- land te rug. Een der genomen' fchepen was , op de lerfche kaft , geftrand , een ander , lék zynde^ in Faimouth ontiofl , en met de laading verkogt. De meefte buit werdt , te Amfterdam, aan land gebragt, en in 't Weftindifch Huis bewaard. Hy Begroo- beftondt in veele kifteft met zilver; ook eenig ^^^^^"

Soad , paarlen , gefleenten en andere koftely khe- en: voorts eene groote menigte Indigo, Cou- chenille, Verwhout en andere koopmanfchap- pen. De waarde van alles werdt berekend, op elf millioen yyfmaalhonderd en negenduizend- vyf honderdvierentwintig guldens. Doch 't volk hadt , ongetwy feld , een merkelyk deel van den . fcbat verdonkerd: waarvan egter nog 't een en 't ander agterhaald werdt (/). Men hieldt een*

pleg.

(/) J. Dl Xaat Wtftind. V. Bteü^ h. X17-H7.

Es

tó VADERLANDSCHE XLL BokK^

J62^. plegtigen clankdag,ert brandde vreugdevüureïi ^ * over deeze verovering. De deelgenootéti ift de

Maatfchappyekreegen eene uitdèeling'vanvyf- tig ten honderd, die fommigeft ègc^ te hoog bordeelden (m). Den Bevelhêbberen der Vloote \en 't Scheepsvolk werdt ook deel gegeven inden buit. 't Buitgeld der Matróozen was zeventiea iriaanden gaadje (n). Hein werdc bevorderd tot Luitenant- Admiraal van Holland. De Bevelheb- ber Pieter Adriaanszoon Ita hadt, in dit zelfde jaar, twee ryke Spaanfirhe Honduras vaardeit veroverd. De buit was, reeds in Wynmaand ^ tierwaards gebragt {o). XX. De Keizerlyke wapenen waren , dit Jaaf , ftog Voort- al voorjpoedig in Duitfchland. De Veldmaar- ^^°|g^,^y.fchalk joan George van -^ArfmvielinPomeren, kewap«- onaangezien de Hertog zig onzydig gehouden nen in hadt. Alle de Pomerfche Steden werden genood* Duitfch- '2aakt bezetting in te neemen, behalve Stettyn* *^^ 'daar de Hertog zyn verblyf hadt. Straalzonil hadt ook geweigerd *s Keizers volk te ontvan*

§en. Doch Arnheim bedong tagtigduizendRyks* aalers, eer hy belooven wilde, de Stad van in* ] * legering te zullen verfchoonen. Men voldeedt

hem een deel deezer fomme. De tyd om het o- verige op te brengen was nog niet verftreeken, toen hy de Stad met eene belegering dreigde, die, eerlang, ondernomen werdt. De Stad bekwam, midlerwyl , eenigen Deenfchen en Zweed* fchen on derfland in manfchap , en 't beleg werdt, voor *t einde van Hooimaand, opgebroken, «pTftal. gtraalzond ondertuflchen , lo ongenegen om on-.

de?

■f») ArrzcMA T. Lul^ H. 7219 to«, . ^n) Van den Sanob X. Bêtk, tl, 117.

XLL BöM. HISTORIE. 71

ëer de óppermagt van Zweedeii als onder die 1(528 VM den Keizer te bukken , en zig gaarne bewaa- — -rr^ f en willende in dien ftaat van vryheid, waarin komt decze Hanae-Stad , tot hiertoe , geftaan hadt, gaf eenigea Lieuwe van Aitzema , Refident der Hanze-Steden onder- in den Haage, den zelfden, wiens Jêorboehn^^^^'^^ êer Neékrhndfcbe Staats- en Oorhgfzaaken, wyJen nu , doorgaans , gebruiken , laft , om dtrStaaten raad en hulp te verzoeken. Doch deezen, in aan- merking neemende , dat het meefte gevaar over Wfts , zonden alieenlyk Karelijan Krakau , hunnen Eommiflaris te Ëlfeneur ^ naar Straalzond , met hft, omde gelegenheid der Stad , ten naaüwfteh, op te neemen , en haar •zo hy 't raadzaam vondt, dertigduizend guldens te verftrekken : gelyk fe- dert gefchiedde (f).

Tttflchen Zweeden en Poolen, was, doorbe-Beftand middeling der Staatfche gezanten , eene Wapen- tuflthen ichorGng getroflFen, terwyl men over een Ver-^^^^^^^^n drag handelde. Doch men fcheidde vrugteloosj J^JJ, ^^^* de vyandlykheden werden op nieuws begonnen, en de Staatfche gezanten keerden, eerlang, on<* yerrigter zaake , in Zomermaand , te rug. Men meaide, dat de Koning van Zweeden niet zeer gtfieigd was, om zig, onder bemiddeling van dee- zen Suat, met Poolen, te verdraagenjalzo hy, zig van de Pillau hebbende meefter gemaakt, veel voordeels trok uit den tol , die daar gehee* ven , en meeft door ingezetenen der Vereenigde Geweften betaald werdt ; waarom men hem 't be- houden van deezen tol niet ligt zoti hebben toe- geweezen, by 't Verdrag (})• Ook troffen de

twee

{rt AlTZfMA I. i)«/, */. €97'7^t>

E4

7» VADERLANDSCHE XLLBoiKr

1628. ^^^^ Koningen, in Herfltmaand des volgendea

' jaars, buiten bemiddeling der Staaten, een Be*

(landvoor den tyd van zes jaaren (r). Guftaaf

Adolf kreeg toen de handen ruim , om zig te ftee-*

ken in den Duitfchen kryg, dien hy» met veel

roems, gevoerd heeft.

De Suf De voorfpoed der Keizerfchen in Pomeren en

len zoe- jaugg de Oollzee verwekte geene kleine bekom*

J[^°,^^j^ mering, in de Staaten der Vereenigde Gewes-

de St^k-^i^* ^7 vreesden, dat de Keizer en Spanje zig

tenttndemeefler mogten maaken van den Ooftenchen

Zond te handel, waaraan een deel hunner welvaart hing.

If gKea. Q^jj^ waren zy bezorgd , dat de Koning van Dee-

nemarke , die , tot hiertoe , ongelukkiglyk geoor^

loogd hadt, de Zond niet zou konnen befcher-*

men. Zy werden, hierom, en om zig, eens voor^

al , te verzekeren van de vaart op de Ooflzee, te

raade Koning Chriftiaan tweeduizend man aaa

te bieden, die in de Zond in bezetting gelegd»

en door de Staaten onderhouden zouden wor£n»

in mindering van de penningen, den Koning,

by verdrag, beloofd l^iur^nx /{^m/, voorheen

Opperbevelhebber in Nederlandfch Indie, was

reeds , voor 't einde «des jaars 1627, naar Deene*

marke gezonden, om deezen vooiilag te doen»

Hy haat, daarenboven, heimelyken lail, om op

'de fterkte, gelegenheid en inwendi^en toeftand

van het Deenfche Ry k , naauwkeuriglyk , agt te

Seeven, en op de reize, zyne hoedanigheid be«^ ekt te houden, Chriftiaan de IV. hoorde zya Koning voorftel, en beantwoordde hem, heufchelyk; Sum on- ^^^ ^^^ ^^ aanbieding der Staaten van de genaden ^^» verklaarende, genoegzaam inftaattezyn,^ vindu on?»

(r) Pu MOUT Corps Dipl. 7>«, V. /». U. f. SH*

XU. BoiK. HISTORIE. ^3

om, met zyneigen volk, de Zond te befcher- 1629.

men: aUeeiüyk, verzogt hy, dat deStaatenhem r*

den beloofden onderftand in geld bleeven ver- toTgen , gelykze , tothiertoe, gedaan hadden. De Koning toonde te minder genegenheid tot het omhelKn van de aanbieding der Staaten (s) , om «dat hy , omtrent deezen tyd, doorbemiadeling vandeStadLubek, in onaerhandeling getreden was met den Keizer (r) : waaruit , in Bloeimaand Vrede des volsenden jaars, een Verdrag van Vrede '"^cheo^' f^root, bv welk Ferdinand de II. beloofde, zig J^^JJ*^? met te zuilen moei jen met de zaaken van Dee-deirKcH» jiemarke, en Chrimaan de IV, zig in geenerlei niog vti^ wyxc te zullen fteeken, in die des Duitfchen I^^^"^- Ryks: voorts, bekwam de Koning alles weder-^"*'^^' om , wat hem , te vooren , ontnomen was (u). By de Staaten der Vereenigde Geweften , waren , in 'c voorjaar , nog emftige poo^ingen gedaan , om Gdukftad, daar Koning Chnftuan binnen lag , van voorraad te vooriden , en zyne fcheepsmagt in de Ooftzee te verfterken. Doch het fluiten der Vrede veroorzaakte, dat men hierin niet ' |)ehoefde te treeden M. Zelfs deedt deeze Vre- ée de vriendfchap tuflchen Deenemarkeen dee* zen Staat, geweldiglyk, verkoelen (w),en door den tyd veranderen in eene foort van vyand-^ fchap , die 't gemeen belang egcer wederom heeft doen verdwynen.

Reaal , met het Oorlogsfchip , velk hem over- RcMt • gevoerd hadt, te rug keerende naar Holland , 6^^*^^^

leedt

f$) ArrzxiffA T. Dff/, W. 71S9 71*.

(t) ynez Du MONT Cotj» Dipl. T§m. V. A II- P* Stl-$t»» iu) Du Moi»r Corps Dipl. 7>». V.* P, II. p. 5I4. ; jv) 3!t AlTZEMA l. Dtelf hl, t4»-i4f. (V) AtxaUMA 1. Duit ^^* 791.

«5

74 VADERLANDSCHE XU-Bo».

tó^t. leedt fdiipbteok op de Jutfche kuft^ aan esm^ 3^ j^^l, oord > daar Keiarlyke bezetting lag^Hkrwerdt xerfchen. hy 9 terfioüd , in hegtenis genomen , als komen- de uit Deenemarke^ toen nog met den Keizer in oorlog ; en denr ajards gezonden door de Staa- ten , op welken ferdinand de li. ook geen goed tx)g hadt. Men zondt hem zelfs heel naar Wee^^ nen^ daar hy lang zat, eer de Staaten verwerven konden , dat hy oncda^en werdt (x). Yerzeke- Terwyl Reaal naar Deenemarke toog , om te ting der .^^g^ ^^ brengen , dat de Zond beveiligd werck» j^^^deeden de Staaten hun beft, omzigvan de Vaart m Eivc. op deEive en Wezer te verzekeren. Zy hielden, hiertoe , drie Ooriogsrchq)en omtrent de mon^ doQ doóer Rivieren; waardoor de vaart voor faun open gehouden werdt. De Keizerfchen had^ den nog geene fchepen , en deeden hierom , ten deezen tyde,.xo veel weer, om L;abek, Dastzig en andere Hanze-Steden tot hunne zyde over té haaien. Zy beloofden haar zelfs den geheelea handel op Spanje, zoze zig, tegen Engeland, de Vereciiigde Geweften en derzelver Duitfche Bondgenooten, verklaaren wilden ; doch hunne beloften vonden geenen ingang. DeHanze-Ste« den begeerden geenen oorlog , waarvan de voor« deelen zo onzeker waren (y). XXT. Zo dra waren die van Roebelle niet wederom Roebelle opgedaan , tegen Lodewyk den XIII , of de Ko- beiei5«r**ning befloot, de Stad naauw te belegeren , te wa- ter en te lande. Zy liet niet na, by Karel den I, aan te houden om onderftand. Doch 't Parlement^ misnoegd op den Koning , en vooral op Buk* kingham, zynen eerften Staatsdienaar, draalde

mee

(x) AlTZKMA I. Jy«el* IfL 1\€,

JOJ. Bob». HISTORIE. 75

met het inwilligen der veretfchce penningen, 't t6l8. Liep aan tot in Blpeimaand^ eer de Engelfche .Vloot, elf fchepenfterk, voor Rochelie kwam. Doch alzo zy aUeenlyk gezonden was, om eeni- gen voorraad van mond en oorloge te geleiden, £eerde zy , binnen weinige dagen , terug , voor- wendenoe bedugt te zyn voor de Spaanfche Vloot , die, fprak men , dagelyks , te gemoet ge- wen werdt. De Stad kreeg, cierhalve, merkelyk * 2d>rek aan voorraad. Zy hadt, onlanes,eenige graanen laaten koopen, in Holland; doch ofzy deze! ven ontving, blykc niet. Ook hadt men haar, van hier , wederom , heimelyk , met eeni- , ge penning^ , onderdeund. De Franfche Ge* ganiBemigy^ zynde d'EspeiTes, zig door eoi x

trots en los gedrag, gehaat en veragt gemaakt hebbende (3), onlangs , te rug geroepen , klaagde hierover aan de Staacen; waarop men, ook aan <lra Koning , vryheid gaf , tot den uitvoer van ee* mg gefchut en krygsbehoeften ( a ). In Hooi** Hongm maand, was 't gebrek zo groot in de Stad, dat^^^o^^ men paarden- honden- en katten-vleefch enan-^"*^'^ der ongewoon voedfel te lyve floeg. Men deedt dan nieuwe poogingen , om ontzet uit Engeland te bekomen, en, in Herfltmaand, liep de En* gelfche Vloot, andermaal, in zee. De Stad was im in den uiterften nood geraakt, 't Gemeen hadt , in drie maanden tyds , geen gewoon voed- (ei gebruikt , en at brood van flroo , met een wei* nig fuiker gemengd, allerlei Ieder, hout, aarde, drek , en al wat hun voorkwam : een agtfte deel •van eenmudde tarwe werdt voor tweehonderd, cenfchaap voor drie-, vier- en vyf honderd, ee«

ne

(z) Zfê xynt Memorie hy AimMA L Diilg tL 7«l* {4) Atra^siCA I. Ütili M 771 f 771*

70 VADERLANDS CHE XLLBott.

1028. ^^ ^^ voor duizend guldens verkogt. De En-

•- gelfche Vloot kwam wel omtrent de Stad; doch

voerde niets uit, enwerdt, eindelyk, door de branders, die de Franfchen op haar afzonden. De Stad gedwongen, terug te keeren. Zy waszodraniec geefc zig vertrokken , of de Stad gaf zig over aan den Ko- ^^^^- ning , die haar haareq opftand kwytfcholdt, mids zy zig volkomenlyk inzynemagt ftelde, gelyk, op den dertigften van Wynmaand, gefchiedde ^ (*)• Sedert ,werden de Veftingwerken van Ro- ebelle geflegt, de Receering veranderd, en de Room^he Godsdienit, in de Stad, herfteld, hoewel de Hervormden ook vrye Godsdienft- oefening behielden. De Hertog van Rohan ont- zag zig e£ter niet, in onderhandeling te treeden met den iConing van Spanje, die hem, meent men,eenieen onderfland beloofde; doch deeze handel haat weinig gevolg (c). XXII. Terwy 1 de Remonflranten , allengskens, meer De Re- yryheid namen , inzonderheid te Rotterdam, ™„"^***'daar zy twee openbaare Vergaderingen hadden, komen , verzuimden de Sinoden niet , geduurige vertoo- van cyd gen te doen aan de Staaten van Holland, tegen tot tyd^ deeze vryheid*De Remonflranten van verfchei- mheW ^^' Stedfen vervoegden zig , insgelyks , by hun- ^^ ' ne Edele Groot-Mogendheden , verzoekende vrye Godsdienftoefening, buiten de openbaare Kerken; doch men wees hen elk aan zyne by* Gemaa- zondere Wethouderfchap. Midlerwyl, was door tigde eenige Leden der Zuidhollandfche Sinode , die , vooHlag deezen Zomer , te Delft , gehouden werdt, voor- node te ë^^^^^ y ^f ^'^^ ^^^fi ^S^^ > ^^ * VioarheidaU Delft ^^ ^ofookdê noodzaakelykbnd der Ltirt , "OMarin

{h\ AjTZf M4 I. /)#«/, hl, 7Zf-7}f» (f) AlTZSMA I. Duif Mn li^-llf*

aCLLBoki. HISTORIE. ^r

ie ^enbaare Kerk van de Remon/tranPen verfcbildej i6i9i in de Dordrecht f che Sinode , ware vajigefteld. Zulk ' *' een yoorflag kwam, gewüTelyk, van de gemaa* dgdften. Doch de Staaten voitonden , dat men, om onruft te voorkomen , dit {luk niet verder be- hoorde te roeren , en vaflhouden , dat de Leer der Kerke , zo wel voor noodzaakelyk , als voor waaragtig, verklaard was. Ook hadden 't de meefte Leden der Sinode te Delft dus begree- pen. 't Rlaagen over de ftoutheid der Remon- manten , die nu , zelfs in den Haage , in 't geziet der hooge Regeeringe, byeenkwamen, hieldt * federt aan. De Wethouderfchap van den Haage üec hunne Vergaderplaats toezegelen ; doch zy opendenze wederom, op eigen gezag, of onder oogluiking. Men gaf den Gemagtigden der Si- noden nogtans het genoegen, dat men hun ver- klaarde de hand te willen nouden aandeuitvoe- nog der Plakaaten; men fchreef zelfs, in Oo2(t- maand, een' firief ten deezen einde, aan de Üal- juwen en Schouten , in de Steden en ten platten lande {d); doch de bevinding leerde, dagelyks, hoe moeilyk de Plakaaten waren tehandhaaven U). Ook viel 'er , dit jaar, iet voor, te Amfter- dam , waaruit klaarlyk bleek , dat de tyden ver« anderd waren.

Sedert dat men, hier ter Stede, in 't voor- Op- leeden jaar, eenke goedgunners der Remon- TchaJ" itranten op 't kullen gebragt hadt , was 'er mer- ^""^ ^* kelyk misnoegen ontftaan, onder de drif tigfte ^^[^' Contraiemonltranten, Predikanten en anderen.

De

Ïd) MiiErt van de Ed. Gr. Mog. Staaten nn H»U. leélr. itfit. f) Refol. HOII. 22» 25» 2tf» 27, itjnij MySt 9» 10, 11, f»

AMg. 19 Sêpt. ï^ f IS Des» 1611. ^/. lU, III, iip, lao^ 121, lift

78 VADERLANDSCHE XUi BflOK

x528. Ty% Predikant Jdriaan Smout hadc openlyk ge^ ■ zeid, dat men bet Trojaanfcht faard wederom in^.

haalde (f) ; 't zy dat hy , hiermede , zag op eeni- ge nieuwe Wethouders, of op de Groot, over wiens herwaardskomft thans gearbeid werdt» Anderen hadden zig ook gedraagen, op cMe wyze, die nu voor oproerig gehouden werdt. De Regeering, zie hieraan, naar *t fcheen, weinig ftoorende, gedoogde de Vergadering der Re* monlbanten : die, toen 'er 't graauw, andermaal, op aanviel, wederom befchermd werdt, door de • Stads foldaaten. Nieuwe ftof tot misnoegen* De yverigfte Contraremonftranten hielden byeen- komften, ontwierpen verzoekfchriften, en te- kendenze, in merkelyken getale. De Wethou- ders verbooden dit faraenrotten en tekenen (g);. doch 't liep voort als een vuur (b). Men ont- wierp een nieuw Verzoekfchrift, op den naanv der klaagende Predikanten en Kerkenraad^ waarby het weeren der Remonftrantfche Ver- gaderingen, op 't ernftigft, begeerd werdt (f). De Weoioüderfchap, voor erger bedugt , ver- dogt, hierop, den Prins Stadhouder, oegeree* zen' onluften, door zyn gezaff , te willen befli^ fen. Hy kwam, in Grasmaand, met eenaanzien- lyk gevolg, in Amfterdam. De Hoofddeelffe- nix^ten der Weftindifche Maatfchappye hadden een fmeekfchrift ontworpen aan den Prinfe , waarin zy , verklaarende, meeft allen, de oude Hervormde Leer te belyden , verzogten , dat de- zelve gehandhaafd, en de verbooden' byee&kom-

ilea

(ƒ) Brief vati RcigersK in X. BRAVDT Lev.van H. de Giooi$i.zsz^ \i) CopiC van de Rcqucrtcn tnz, gidrnkt I6i8. M 3# $• (\) VAN DEN SANDK X. Buk^ R 134.

(ij Cople éUs Itven kL %^

XLI/Bod^ HISTORIE; jr^

Oeo geweerd wjerdenO). Zyne Dporlugtigheid i^^ hoorde ook de Jklagten der andere ingezetenen^ **

en de Vcrdedigiag der Wethouderen (/), en (lilde de beroerte „ den ingesjetenw verzeke* M rende, datde Godsdienft gehandhaafd, en de ^ Renaonflrantfche Vergaderingen geweerd

„ zouden worden, mids hunne verzoekfchriften „ en tekeningen, terftond, vernietigd werden „ («)." Inuners, dus vind ik de voorwaarden der bevrediging tuffchen de Regeering en Bur- gerye ter nedergefteld , in de IwbluHén der StéUh f en WH HoUatuL \ Gevoig heeft egter geleerd, dac zy, of andefs begreepen, of kwalyk gehou* den zyn. Ook geevenfommigen te verdam, dat de Priw zig gunftiger voor de Wethouders zou verklaard hebben , om dat deea;en hem , door ry« kelyke bewilligiBgen in de ooriogsliSen, en m alka, wat zyn gez^ deedt ryzen , zogten te be- haagen (»). Wat hier van zy moge; de Regee* \ Getat ring vermeerderde, na '« Prinfén vertrek, 't ge- «ïcf tal haarer Waardgelderen, en deedt 'er eenige ^f,"*'

Wagthuizen voor ftigten , te gely k , nu of te VOO- Sd w " ren, een vendel, op welk zy, dagt men, zig niet vtnaeer- ^eno^ meende te kornien verlaaten, ter Stad uit dcrcL meiKk fchikken (<^) : al 't welk de Remonftran- ten dermaate ilyfde,datzy onbefchroomderby* eeokwainen. Sommige Anuterdammers vervoeg- den z^, hierop, in Wintermaand, aan de Ver« gadering der Staaten van Holland. Dochdeaf*

(l) ArrSEMA I. ü^eif R 70;, 701, Jm) acfol. Holl. H ^pril t6i%. tL 7$. VAM tVtf SawOI X, imktkl- II/. . (n) A1T2EMA I. Deel ^ H. 709.

(•) Vcrh. van de Armin. Faaic^eir. Uit. HooVrt Bricren if. W|. èi, iH^

«o VAÜERLANDSCHE XLLBóaC

{Sis. gevaar^iffden der Regeeringe bragten te we- ♦——ge, dat hun gehoor geweigerd werdt. Alleen- ]yk, liet men hun toe,' hunne bezwaarnifien in gefchrifte te (lellen, en in te leveren, gelyk ge- fchiedde. Zy klaagden, inzonderheid, over 't vermeerderen der Waardgelderen, diezy ver- zogten dat wederom op het oude getal mogtea gebragt worden. Hun fmeekfchrift werdt der Regeeringe van de Stad in handen gefteld; die, of bedugt, dat men haar tot het verminderen der Waardgelderen dringen zou, of oordeelen- de , met de aangenomen' Waardgelders zei v» , nog niet genoeg beholpen te zullen rm , den Prins bewoog , om haar , op de bedektfte wyze , DePrifii cenige vendelen knegten toe tefchikken. Hy zendt zondt, hierop, vier vendelen van Brederode, f^ogy/ier van Lokeren, van Hartaing en van Beverwaard, Tn de ** naar Amfterdam , die *er, op den negentiaidea Snd. van Wintermaand , kwamen (p) , en reeds in ^e Stad waren, eer 'er iemant van wift. Doch van het oogmerk hunner komfte werdt der Gemeen* te de weet gedaan, door eene bekendmaaking van deezen inhoud :

JlffiO door de machinatie van verfcheydefi onrujH* ge Pejfoonenontjlaenjynfeeckere misverjiandenen* de diffidentieny waer door apparenPelyck eenige $if muite ^ oproer y jae bloed/iortinge^ Jlont te verwach- ten , hebben de Heeren Burgemeejlers en de Froet^ fchappe de/er- Stede raetfaem ghevonden eenigbe Compagnien binnen de/er voorsz. Stede (met belie* ven ende goetvinderi vanmyn Heere den rrincè van Orangien) te doen logeeren: alleen daer toejlrecf , kende om de voorsz. Jwarigheden voor te komen #»•

de

(p) Relöl. Holi. t, 1», I}, 199 f üitmè. ><^t« ^ «i^^ftii»

XLLBoEK. HISTORIE. 8i

ie defi Stede endeghmeynte van dien inbaere oude j^^j^

gerufibeydt ende fleur te brengben; waer van de ^

voornoemde Meeren mitsdien goet gevonden bebben de goede gbemeynte te vermttigben , ende den/elven van Ifoere goede ende recbte intentie in defen^ notifice- rende i by defen finfinueren^ dat bet innemen van de voorsz. Compagnien alleenis Jlreckende^ ten fine als vooren jende dat fy daermede niet anders voor en bebben als if onderboudingbe ende voor/tandt van de v)are Cbriftelyke Gereformeerde Religie foo die bier fublyckelyck ge leert wort^ .beneffens de rujl ende ' fooeljtand dejer Stede (q).

De nieuwe b^ezetting deedt, eerlang, merke- Vcrinde» Jyten dienft, in 'tftillen van eenen oproer, om- ring, trent het Weftindifch Huis , verwekt door 't hierop Bootsvolk , welk de Zilvervloot hadt helpen win- ^^^^^^^ nen , en meerder buitgeld begeerde, dan hun toe- gelegd was (r). Van haare inlegering in Am- Itercfamkreegende Staaten van Holland haafl kennis , door den Raadpenfionaris Duik, uit den naam van den Prinfe: waarop zy, terftond, be- ïlooten , den Amfterdamfchen Burgeren de inge- leverde fchriften, ongelezen, te rug te geeven, en hen te wyzen aan de Wethouderlchap hunner ' Stad, met vermaaning van zig, voortaan, alsge- hoorzaame ingezetenen , te gedraagen. Den af- gevaardigden uit de Regeering werdt verzogt geen naauw onderzoek te willen doen op het voorgevallene: 't welk zy aannamen gunftelyk tè zullen overdraagen(x). Maar de Wethouder- fchap hieldt zig zo zeer gehoond, door de voor-

;iaam-

ff ) kefol. Holi. 20 Dit, l6lV hU 22;. Zit Oêk AITZIMA I. Dm/, hl. 70Ï. . .

(r) VAH DEW SANDB X. B§tky hl, »J7. ^ ^

(s) fjtfoU HoIl. 20 Difimè, Kit. hL 2241 22j. ' *

XI. Deel. f

82 VADÊRLANDSCJtE XLI.ftónf.

Itfa^. naamfte tekenaars en inleveraars van het Ver* ~" zoekfchrift aan de Staaten, dat 2y eenigen det zelven ter Stad uit bande (t\ Aan Doktor Kard Leenaards werdt, vöor zyn leeven, de Stad ont* KÏdi^^anfPtlkmsZoon Bogaard ^ Oud Schepen, verweezen in eene boete van tweeduizend gul* dens. Ook móefl hy , met ontdekten hoofde , God en*t Gerégt om vergiffenis bidden, of^ by weigeringe hiervan, voor twee jaaren, de Stad mimen. Pieter van Goetthem^ Korporaal onder het Burgervendel van ^an Klaaszoon Flooswjk , en ^Ibert Hermanszoon Din^ee , Neftelmaaker, wer- den , voor zes jaaren , gebannen, Pieter Harke^ Koopman, moefl: eene boete van driehonderd guldens betaalen , en God en 't Geregt om vergif- fenis bidden : of, zo hy dit laatfte weigerde, zou hy ontpóorterd, en voor twee jaaren gebannen . worden. Den overigen werdt, volgens aanbevee«- linge der Staaten , uitwifTching van misdaad ver* Beden- gund {u\ De ruft was egter, hiermede, nog niet kingen, herfleld in dè Stad. Sommigen begonden, by Schut^" ^^^^^ ci> gefchrifte , te dry ven , dat de gewoone eer» eed Schutters eed, vorderende het befchcrmen der te Am- Ingezetenen, tegen Spanjaards , misnoegden en llerdtm. derzelver aanhangers, hen verbondt, tegen ét Remonflranten te arbeiden (u) : waarop, van der Remonftranten zyde, een fcherp antwoord in \ licht kwam (w). Maar anderen hadden zig, reeds te Vooren , met eenige vraagen , betrekke- lyk op deezeneed, vervoegd by de Leidfche Hoogefchoole, en by de Afgevaardigden der

Zuid-

(t) Van dsmsandr X BêêkjBl t|t.

(•i; Extr. uic het Juftitieboek vaa AmfteUedtninie 17 tn si

(v) Schutrers Krbon en Echo öp den Bed. tnu, rt/f. I6x|» («rj Hamans X.ooft tnz, itir» ttait

XU.BMC. HISTORIE. 9$

Zuid- en NootdhoUaiidfdie Sinode&(x),die'ef t^^^ wik een antwoord op ^ven > dat 'er de Wethou» — üi ^rfchap teer kwalyk m genoegd was» 2y had* den onder anderen geoordeeld ^^ dat een fchut- ), ter niet gehouden was^eenen eed te doen, zo j, bewimpeld ingefteW, dathy, uit kragte vait „ daicelven , 20u konneö verpligt worden , de „ wapens te voeren , of iet anders te doen, ten „ nadeele der Hervormde Leere, of ten voor* „ deele van de vyanden dier Leere ; dat hy ook „ niet tot Hoofdman of Kapitein mogt item-» j, men ecnen , dien hy wift te zyn een geawoo* „ ren vyand der waare Hervormde Leere, nodi „ eeddoen,omhemtevoIgenentegehoorzaa* „ nien,alwerdthy*erzeIfsomontpoorterd(v)/* Doch Burgemeefteren en Raaden van Amfter*- dam deeden eene openlyke waarichuwing te* gen die Antwoord, en bevalen allen fchutteren bunnen eed te vernieuwen, te gelyk verklaaren* de, datdieeedinfloot „ het handhaav^derPri*' „ vilegien , onder de byzondere Kapiteinen , ea „ het befchermen der burgeren en inwooneren^ „ tegen allen geweW en oVerlaft («)/' Dit ge- fchiedde , in Sprokkelmaand des jaars 16^9. Dö Hevige gemoeden bleeven egter , het gantfche jaar, nog held ^a onruilig. Ter gelegenheid van de vemieuwin*<ifn Pr«* ge des eeds, ofal te vooren , waren eenige bur- *''"' gers onrichutterdj't welk merkelyk misnoegen, "^ by anderen, verwekt hadc. Ëenige Predikanten voedden de tweedragt. Smout voer vinnig uit vanden predikfloel^ tegen 't beleid der Wet-- houderfcnap, en fchroomde niet, ontbooden

voor

{k) Re(bt. Holl. 3 Mdart U29. BL 21.

O) Zie de Confulfatic by AirnMA l. X)it/, hi. 9^€.

(tj Zit A1TZ1MA I. Det^9 hL to|«

F Z

U VADERLANDSCHE 3QLLB(>Er. r6ao. vo\)r Burcemeeft^ai , zyn ze^en ftaande te

— houden, de Heeren aanmerkende „ als beroer-

,, ders van Ifrael , die , met Rehabeam , den raad „ der ouden , waardoor hy fiurgemeefler Pauw ^, en de zynen zeide te veruaan , veragt hadden." Zo grof maakte hy 'c eindelyk , dat hem , op den zevenden van Louwmaand des jaars 1630, ge- laft werdt, des anderendaags, voor Zonnenon- . Hy en derg^ing , de Stad te munen. Ook werdt de Pre- Kloppen- dikant Kloppenburg y daarna, uit Amfterdam ge- burg zet. Smout werdt, federt, nergens beroepen, ter Stad Doch Kloppenburg, eenen tyd lang te Leiden uit gezet gewoond hebbende, bekwam het Hoogleeraar- Moeite , arap^^ te Franiker (a). OndertuflTchen , viel 'er, ter hieruit ' Vergaderinge van Holland, veel te doen, over gereezen.*t beflegten derKerkelykegefchillen, te Amfter- dam. De Regeering fprak van zig te willen die- nen van 't regt, welk zy hadt, om zittingte nee- men in den Aerkenraad : waarin de Predikanten luttel behaagen hadden. Verfcheiden' Leden der Sjtaaten ftelden de Regeering van Amfter- dam in *t ongelyjc. Men begon te fpreeken van *t'uitfchryven eener Provinciaale Sinode; die egter , nadat *er zyne Doorlugtigheid en de bei- de Geregtshoven op gehoord waren, agterbleef. Ook vertoonde Burgemeefter Bikker den Prinfe^ den Gemagtigden der twee Raaden, enden Ge- magtigden der Staaten,in eene rede, die over 't uur duurde, zo klaar, in welker wyze, Smout zig, zo tegen de hoog^ Overheid, als tegen de Bondgenooten, met ergerlyke, verwaande en haatelyke redenen , yerloopen hadt (b) , dat de meeften gunftiger begonden te gevoelen van 't

ge-

(a) AlTZftMA r. Deel, kU lotp-iözj, {i>) HooFTs liiieveu A'.zotf. >/. 164.

g

XLL BÓEK. HISTORIE. 8^

edrag der Regeeringe van Amfterdam, Prins j (j2p.

'redrflcHenrik,die, omtrent deezen tyd, zeke ^

ren Heer, uit wiens mond dit verhaald wordt (c), een affchrift hadt afgevorderd vaneen Pla- kaat van Hertoee Filips van Bouraondie y ver- biedende zelfs de naamen van Hoekfch en Kab- beljaauwfch (i), vondt niet vreemd, dat men, volgens eenen voorflag van Dordrecht, de ge- fchulen liete afhandelen, door vier Raaden uit de beide Geregtshoven en yyf Kerkelyken, twee Profeflbren en drie Predikanten. Doch de Ker- kelyken , de zaak voor Kerkelyk houdende ^ maakten zwamgheid, orii, daarover, met andeü ren dan met Kerkelyken te zitten. Amiflerdam en '

andere Leden der hooge Regeeringe hieldenze, daarentegen, voor \o\xtcr politiek.De meerderheid fcheen 't egter niet eens, met Amfterdam (f). Doch de Penfionaris Kats , die 't Ampt van Raad- penfionaris , by voorraad , waarnam, zynde Duik, onlangs , overleeden , maakte zwaarigheid , om , in dit fhik, met de meerderheid , te beflulten (f). De Gemagtigden der Noordhollandfche Sinode deeden,in Slagtmaand, eenen voorüag, cm de gefchillen in der minne af te doen. Doch hy beteagde niet. Eindelyk , werdt de zaak, door uitfprtiak deStaaten, gefield aan de uitfpraak van den van den Prinfefg), die, eerlang , verklaarde „ dat dePrinfc „ Wethouders van Amfterdam, voor den tyd „ van een jaar , zouden nalaaten gebruik te maa- ^ ken van hun regt, om in den Eerkenraadzit-

Dy HOOVT , ter tumgebaüUer fUdtfe* , Zie IV. Deelj bl, 13. i/t') Refbl. HoU. if Jan, 1,2, 14» ^^ MmtT » 30 April 1 ^ | ,

il) HefU,

Holl. 21 üêv. 12 I^ec, i6|o. hl 14}, %^

F %

S« VADERLANDSCHE XU.Boiit,

162^. 39 ting teneemen, en dat Smout zyne wedde ala«

• „ Predikant zou blyven genieten en alomme be-

^ roepelyk zyn; dodi niet in Amfterdam ko-*

De Ker- 9^ men.'* De Wethouders namen in deew uit-

keiyken fpraak genoegen ; doch niet de Sinode. Zy be^

neemen geerde Smout te houden voor Predikant van

^5^^g^" Amfterdam , fchoon zy toeft^^

^, ^ williglyk buiten de Sud zou (uithouden. Ook

• * begreep zy, dat deWetbouders uit den Kerken-*

raad behoorden te blyven , tot dat zy^ Doorhi^

tigheid, de Heeren Staaten en de Sinode, des^

wege, nader zouden zyn overeengekom^i* De

Gemagtigden van Amfterdam, hierop, verklaard

hebbende, met het neemen van zitting in den

Kerkenraad te zullen voortvaaren , en d& Sinode

niet te hebben gekend, noch te zuUen kennen»

endemam de Smode , 't gefchil , naar haare mee*

ning , te befliflen. Doch de Gemagtigden van

Amfterdam deeden een feherp Protefi tegen de

^ uit(]praak der Sinode, die zig, zeide men , niet

ontzien hadt , aan te gaan tegen de verklaarin^

ïyner Doorlugtigheid (h). Ook hieldt men zig,

te Amfterdam, aan deeze verklaaring, zonder

zig, a^n het befluit der Sinode, iet te laaten ge^

legen zyn (t). Doch my is niet gebleeken, ds^c

men 'er zitting genomen hebbe, in den Kerken-»

raad; wel, dat Smout zyne Predikants-wedde,

jiiet zonder moeite, bekomen heeft U»). De Stad

raakte, egter , door den tyd , in xuffi, De Wetn

houderfchap handhaafde naar gezag , door do

be?5etting, welke geheellyk afhin^vandenPrin-»

(1) KefoK HoiJ. 1631. kl. IJl,

XUf Bojae, HISTORIE. 87 ie 9 die haar genegen bleef (4). Midlerwyl , ver- j 0^9. wierven de Remonflxanten, nier, zo veele vry- pe Rei" beid» dac men hun toeliet, indenjaare i63o,monftraa« «enepecte Kerk teftigten. De beroemde Digter^ ten nig- J(H(fi W» (hn Vmdel , die , ten deezen tyde , bloei- ^^^ ««°^ 4e» vereerde deeze ftigting, met een fraai v«-s {l\ j^^fte^." V^ f gedrqkt onder eene afbeelding van 't ge^- danu bouw, openlyk, te koop gehangen werdt: doch 4e Wethouders , niet willende , dac men^met hun- Be godheid zou pronken^ Ueten de prent en 't fedigt ophaalen , en de koperen plaat zelve op 't Qtadhui^ brengen^ daarze» eenige jaaren, leg-

S\ bjeef» tot datmenze, na 't verzagtender ty- , den eigenaar wederom volgen Jiet (w). Zo Ook eene wrging deeie ver^gting^ dat men, eerlang, {f weejt- «doegde, dat de Remonftranten eene Kweek- "^^^^ Ichool opregtten in Amfterdam, alwaar de God^ geieefdheid, en daarna ook andere wetenfchap- pen, naar hunne begrippen, onder weezen wer^ den. Simofi Ëpiskopius , die voorheen Profes* for te Leidengeweefl;,en,na'tveroprdeeIender Remonftranten, ten Lande uit» gebannen was^ lueefc, van 't jaar 1634 af, tot zynen dood, die in 't jaar 1643 voorviel, toe, in deeze Kweek* ichool , \^ksx gegeven (n). In den Haage , ge«

noo<i

il) VONMM Pol^y II. Bid. kL SU*

(«) VONPRLJ Leven bL %%,

{m) f, aLimbomch Vita Episcopii^. fx}, }i^

C4) Ik bedien my , hitr^ byti^ van de woorden dee Dnyfiaardi Hooft, die de gelegenhe4d vtn Anderdam» teo dee^encyde» met een ftaaikvndig oog , befehottwA heefc: en, in eenen Brief aan den Raadsheer Reigeri* bergen , dna fcbryft: Cum ^uodcunqui bic mu&aritaiis efi lm magifirmtu^ idmné nM f er e prafidio militari videa* tur, mtque boc^ ut par efi^ ex Imperaicfi pendeat &c* Zie HoovTa Brkwen N« «53. bL aosb

F4

88 VADERLANDSCHE XLL Boek.

1(520. nooten de Remonftranten ook langs hoe meer jjT — r— vryheid. Uitenbogaardhadt, reeds in den aan- gaat ^ vang des jaars 1627, by fmeekfchrift, ter alge- predikt, meene Staatsvergaderinge, verzogt, zig te mo- in dea gen zuiveren van 't gene hem, by Sententie^ te Haage. j^ gelegd was. Doch zyn verzoek was afge- flaagen.Menverftondt, dat de Staat van 't Land nog niet gehengde, dat men de billykheid van ^ ^t geweezene in 't jaar 1619 in twyfel trok. E-

venwel verkeerde hy , federt, langs hoe openly- ker, in den Haage, en heeft 'er, tot in t jaar 1644, wanneer hy overleedt, verfcheiden* rei- zen gepredikt (0). Doch in andere Steden, met ' naame te Leiden, daar de Hooge Schoole was (p) , en te Haarlem , Icedt het nog ettelyke jaa- ren, eer de Remonftranten ongeftoord vergade- ren moeten. Ook liep het, in andere Gewdlen, vooral in Overyflel , nog lang aan , eer men Jiunne byeenkomften toeliet. Allengskens zyn zy egter aan meerder vryheid geraakt. De Si- noden, befpeurende, dat de tegenwoordige Re- geering geenep wil hadt , om de Remonfbanten verder te vervolgen, lieten, door den tyd, af van klaagen over Artnifdaanfche Jlomigbedenj en bepaalden zig, aan het waarneemen van het ge- drag der Roomfchgezinden, welken men ook meerder vryheid gebruiken liet , die , na 't eindi-

f en van de oorlog , in den jaare i (548 , nog mer- elyk toenam. Doorlug. 't Gebeurde te Amfterdam heeft ons, eenen IjÉte geruimentyd, opgehouden. Doch wy zyn 'er Amficr-^^^^ uitvoeriger over geweeft, om dat men 'er,

on-

{p) U7TF.N300. tcv. en Vcrantw. Caf. XVIII. fn XIX. All^^ ■ VA I. Detl p bL 1079.

(^> Ztf AiTSEMA I. Dteh ^A 7t)«

XLI. Boek. HISTORIE. 8p

onzes weetens, nergens,, een naauwkeurig ver- .ig2ó/ haal van vindt. Wy konnen 'er niet affcheiden,

zonder nog, met een enkel woord, te melden, g^JJ^f' dat het verfchil in deeze Stad tuflchen de Re-

feering en fommige Kerkelyken, die 't met de loogleeraars der Hooge Schoole te Leiden eens waren, gelegenheid gegeven heeft, tot het opregten eener Doorlugtige Schoole te Amfter- dam , in den jaare 1 63 1 . De Regeerine deezer Stad, misnoegd op de Leidfche Hoogleeraars, onder anderen ook, over het antwoord op de vraagen eeniff er Amilerdammeren , noopens het ^ (buk van den Burgeréed , fchynen, ter deezer oor- zaake, gelegenheid gezogt te hebben , om zulke Jonfi;elingen, die zig tot den dienfl van Land of KmL bekwaam wilden maaken^ nader by huis , te doen onderwyzen : waarna zy maar^weinig tyds op de Hooge Schoole zouden behoeven te zyn, om bevordo-d te konnen worden; De Stad Leiden kantte zig, in *t eexft, zeer tegen 't op-. . regten deezer Doorlugtige Schoole, tot zo verre zelfs , dat zy weigerde in de gemeene laftëb te: bewilligen , zo de School opgeregt werdt. Doch die van Amfterdam weezen aan, dat zy niets Yoorhadden, welk, naar reden , zou konnen geagt worden te ftryden met de Privilegiën van 'sl^nds Hooge Schoole , te Leiden (q). Men ging dan voort met het werk, en verkoor Gerardus Joannes Voffius (5) en KasparBarteus tot eerfteProfes-

foren^

(f) V«(ól. HolL t, it Afril itfji. Si. tfi, 71-

(5} VolOus» fchooQ, zo wei als Barlaeus* An h jaar 1619» van zyn ampt in de Leidfche Hoogefcboole ver- laateD, was nogtani , federt, zo verre wederom in gunft gfraakt, dat hem, onlangs, voor de opdrage van zyne inftiiutiwei ^ en set zaakt van voorige ditfifien^ door *t ' F 5 Lands'

50 VADERLANDSCHE Xl-LBosjr^

tótg. foren , Vofltus in de HiAorien » en BarlflBusin de ■■ Welfpreciendhoid, De Remonftranten ie Aia»

llerdam waren zeer in hunnen fchik met deeze keuze , alzo zy oordeelden , dat beide deezeman» nen, die zig» door veele geleerde fchrifcen^ be« roentd gemaakt hebben , hun niet ongen^^i wa- ren. Ook beflootcnze hunne jeugd, tot den pre» dikdiend gefchikt, de lefTen deezer Profeflbi^n te laaten bywoonen (r). Doch 't wordt me^ dan tyd, dat wy , na deezen buitentred , cot l^c ver* haal der gemeene Staats* en Oorlo^szaaken we* derkeeren. XXIIL ^^ geldmiddelen des Konings van Spanje mer« Voorbe- kelyk befnoeid zynde, door het veroveren der rcidfeU Zilvervloote , oordeelde Prins Fredrik Henrik, Veld.*" ^*^ ^^^ ^^ wederom tyd was , om aanvallender^ togu iry» te oorloogen. Hy drong dan, in^tbegm des jaars 16299 zeer op vermeerdering dertroe* pen. Doch veele Leden van Holland maakten zwaarigheidyom hierin te bewilligen (i\ Som* migen waren gefield, op 't fpaaren van sLands middelen. Anderen werden flaauw gemaakt , door eenen heimelyken handel van Be(faind,on- lancrs aangevangen , en wederom anderen weder.» ftreef den den Prinfe , om dat hy , huns óórdeels , te zeer tot gemaatigdheid omtrent de Remon* ftranten neigde. De algemeene Staaten zonden «enigen uit hunne Vergaderinge af, om deStaa« ten van Holland over te haaien (t): en men be» floot) hier» eindelyk, den Prins en de Gekom-

mit-

(r) f, A LlMBORCR Vfta Episcopil p, jij.

O) Refol. Holl. itf, to, 12 Fekr, 1619. hL tf» t» f 9 i*.

(r) Kefol. Holl. i Maart t«i9. hl, 17. Aitzkma I. Dm/» tL tf4«

Li nds Staaten , zeshonderd guldens vereerd werdeo, ^ JU. HM. 80 April 1630. èk 6o.

XLI. BoBC, HISTORIE. 91

mitteerde Raaden te raagtigen, om de voorge* |(j2a

flaaKn' ligtang ♦ by voorraad , te doen (u): waar*

inHaartem» ScbooiihoveQ, Edam en Énkhui- sen, die *er de meefte zwaarigheid tegen ge- maakt hadden , ook bewilligden. Doch £nkbui« zen deedc xulks alleen op 'c behaagen der * mees- « j>rinci' teren {v). De Prins verzuimde niet, alles te hc- paaün. zoreen, wat tot eenen vroegen veldtogt yer* éSaxt werdt. Het Leger der Staaten trok , om* trent Amheni^ byeen: wenvaards ook zyne Door* lugtichdd sig begaf» op den vierentwintigden van Grasmaand (w). Zyn oogmerk was 's Her* Oogmerk togenboTch te belegeren , en hy beloofde zig ee- JI*" ^ Jj|2C nen goeden uitilag van deeze onderneeming, om Henrik. vwr voomaame redenen, 't groot geldgebrek in Sf^anje; 'tafzyn vanSpinola, diederwaards ver* reisd was ; de kryg tegen den Koning van Deene* maike , die 's Keizers troepen verhinderen moeft, herwaards te komen; en de togt des Konin» van Frankryk naar Cafal, die Filips den IV. de handen vol werks fcheen te zullen geeven. De nitkomft leerde nogtans, hoe ydel alle deeze rede* nen waren. De Spaanfche Nederlandenbragten zo veel op, dat de Infante zig in (laat bevondc^ om een Leger te velde te brengen. Graaf Hen* rik van den Berge vervulde de plaats van Spino* bu De Keizer floot de vrede met den Koning van Deenmarke, en zondt een magtig Leger naar de Vereenigde Geweften. Lodewyk de }CIII,/t beleg va^Cafal hebbende doen op« breeken, keerde naar Frankryk te rug, zonder dat hetytuflchen hem en Filips, toteene vrede*

breuk

(•1 Hefol. HolL % Maart J6^9. BI. 19, {v} Kefol. Hol]. 21 Maart 1^29. kl, f7« (w) A1T9EM4 !• l^ifl, H t5|«

92 VADERLANDSCHE XLLBoem:

1(520. breuk kwam (a;). 'tBeleg van 's Hertogenbofch

• ^flaagde nogtans gelukkiglyk; doch om gantfdi

andere redenen, dan men verwagt hadc Hy De Prins, om den vyand in onzekerheid te

brengt houden van zynen toeleg, hadt den Graaf van vvandin Styrum naar Lingen, den Kolonel Pinfennaar onze- Wezel , en den Luitenant- Géneraal SPakenbroek kcrheid. naar 's Hertogenbofch cezonden, om de gele- genheid deezer drie Steden tebezigtigen: en op 't verflag , welk zy 'er hèm van deedra , aan elt hunner verklaard , gezind tezyn, de Plaats, die ieder bezogt hadt, aan te taflen.Niemant, zelfs niet de meefte Leden der hooge Regeeringe wis- ten, op welke Plaats hy 't oog hadt (y). Op den ag tentwintigften , monfterde hy hét Leger op de Mookerheide, werwaards hy 't hadt doen optrek*- ken. Het beftondt uit tweehonderdvierenveer- tig vendelen of omtrent vierentwintigduizend knegten, en zeftien kornetten of omtrent vier- duizend paarden. Des anderendaags, toog het gros van dit Leger ,by Graave, over de Maaze^ terwyl Stakenbroek , met de meefte Ruitery , *s Herto- vooruit gezonden werdt, om 's Hertogenbofch genbofch ^^ berennen. Pinfen bleef, met twee-entwintig erend, ygnde]^^ knegten, eenigen tyd, by Schenken- fchans;doch kwam, daarna, ook voor 's Herto- genbofch. De Graaf vanden Berge, dietuiTchen den Ryn en de Maaze lag, in den waan zynde, datFredrikHenrik iet op Wezel voorhadt,hadt zyn Leger derwaards doen ^kken. Dochx)pde tydlng, dat de onzen zig op de Mookerheide 'hadden nedergeflaagen , toog hy naar Yenio en Roermonde. En nadat hy verftaan hadt, dat de

5ta%'

(x) Memoir. de Freder. Hcqxi ^. s^i'SU (y) Van DtN SikDE X. Ji§ekf ^/. Ut*

XLI. Bou. V H I S T O R I E. 93

Staatfche benden, by Graave, overdeMaaze 1629.

getrokken waren , poogde hy Maaftricht te dek- .

ken: tot dathy, eindelyk, in 't zeker, berigt werdt , dac men 't op geene van alle deeze Ste- den, maar op 's Hertogenbofch, gemunt hadt. Sterk van gelegenheid was deeze Stad , en daar-, enbovenvanverfcheiden* goede Veftingwerken voorzien* Men hadt 'er overvloedigen voorraad van mond en oorloge binnen gebrast. De bezet- ting , die drieduizend knegten en vier kornetten paarden fterk was , ftondt onder bevel van den jtJeere van Grobbendonk, een' ervaaren kiygs- man. De Prins van Oranje verfchanfle zig, ter- flond, op de bekwaamfte plaatfen, alwaar nog- tans , hier en daar , tot vier voeten , water fton&j 't welk den arbeid moeilyk maakte. In drie wee- ken , was alles voltrokken. Toen deedt de Prins Openiof een' aanvang maaken, met delven der Loopgraa- der ven, tegen de Schanfen S. Izabelleen S. Antoni, ^^^ van weBcen men zig meefter maakenmoeft, eer ^*^^"* men de Stad, van deezen kant, kon aantallen. Te gelyk , naderde men de Stad , tegen over de Hinthemer Poort, met delven. De belegerden deeden, nu en dan, uitvallen om den arbeid te hinderen. Doch hy werdt, desonaangezien,met tamelykenfpoed, voortgezet. In2k)mermaand,Bewee- begaf zig de Graaf van den Berge, aan 't hoofd gingen van 't Spaaofche Leger, op weg, tot ohtzet der ^" ^^^

Stad. Hyfloegzig,byTunihout,neder,daarhy vaneden 't Krygsvolk monfterde : welk men vindt, dertig- Berge.

duizend knecten en zeventig kornetten paarden '

fterk geweeft te zyn. Wat laater , legerde hy zig

te Sprang, daar hy nog eenig volk ontving, uit

Breda. Fredrik Henrik, onvermoeid in 't voort- Vver vtB

zetten der belegeringe, wift zig van het water Prinfe

van

P4 VADERLANDSCHE XU.Boïfc

1620 van de Donmiel en de Aa te bedienen , tot vef-

^ ?•' fterking ryner Lcgeffteden, met eene dubbele

HenrUc gnift, Sein drie weeken voltrokken Werft. De

Graaf van den fierge hem, midlerwvl, digter

fenaderd xynde, deedc hy, tegen alle onver^ oedfche aanvallen, op veele plaatfen^ (lerke wagten leggen, die hy, in perfoon , ook desnagts, ging bezoeken , en toe wakkerheid aanmoedigde* ^ Werk der loopgraaven zette hy ookvlytiglyk voort , niet zonder zig , van tyd tot tyd , inmo:* kelyk gevaar te begeeven: waartegen hy^ door de algemeeneStaaten,fchriftelyk, gewaarfchuwd werdt (2). De Graaf van den Bex^ deedt i^er* fcheiden* aanvallen op het Leger der Staaten ; doch werdt, geduuriglyk, afgeweeicn. Daarna, zig te Boxtelhebbendenedergëflaagen,brakhy> onverhoeds , op , met zyn Leger , den wee nee- • mendenaar Graave,als hadthy voorgehad, dee- ze Stad te belegeren , en Fredrik Henrik , hier- Twee door , af te trekkw van 's Hertoffeirf)ofch. Doch fchanfen men voer voort met het beleg deezer Stad, én .gewon- ms^te zig , eerlang , meefter van de fchanfen I- nen. zabelle en Antoni: waarna men zig gereedmaak- te, om de Stad, ook van deezen kant, te naderen; *t welk egter langzaam toeging (a). Dé TMos De Prins , fchoon ten hoogden in^nomen met draagt het beleg van 's Hertogenbofch , hieldt nogtaqs zorg voor een waakend oog, op de beweegingen des vyand- den Yfla lyken Legers. De Kolonel T/ïri*, onlangs gewm- ^^ den om den Yffel te befchermen , kreeg bevel , öm zig in Graave te werpen , terwyl de Graaf van Styrüm, met vyftig vendelen knegten en twin* tig kornetten paarden , naar den Waal- en Yflel-

kant

(t) AlTZCMA I. Dttl, kL tf9*

(41) Meiitf>ir. de Frtdet. Uenii f, 14-ss.

lOJ. BöiK. HISTORIE- ps

kant geTdiikt \rerdt. Doch de Graaf van den 1629. Berge dagt niet oin Graave. LukasKairo, Bevel- D^T^^iS hebber van Langen ^ hadt tig, met tweeduizend verze- man^byGoch gelegerd. Van hier j zondt hem kcrt zig de Graaf van den Berge in alleryl naar den Ys- ^*" ®^* fel , dien hy ,, even boven Yfleloord , overtrok , ov^,"2g ronder eenigen tegenftand van belang te ont- Yfla. moeten. De Staaten van Gelderland, onverhoeds overvallen wordende door den vyand, hadden verzuimd de vereifchte orde te fteilen, en de Graaf van Styrum was nog te Nieu wmegen, toen hem berigt werdt , dat de vyand den YlTel over* getrokken was. De Graaf van den Berge, die, by Mookover de Maaze getoogenzynde, zigte i&aanenbure nedergeflaa^en hadt, kreeg hier tyding, dat Kairo, gelukkiriyk, over den Yffel geraakt was. Terftond breekt hy toen op, fpoedt ziff naar Wezel, trekt daar over den Ryn, ea rokt, zö fchielyk, den ftroom langs, beneden-» waards, dathyzig, den agtentwintigften vatt Hooimaand , bevondt aan den Yffel , tegen ovtf de plaats, daar Kairo zig reeds verfchanft hswit. De Graaf van Styrum haat , eenige dagen te voo* ren , Kairo zoek^ te verdry ven uit zy n voordeel; doch hy was, met merkelyjc verlies, afgeweezen, en genoodzaakt geworden , te keeren naar Arn- hem, vanwaar hy gekomen was {b).

f>e tyding van 's vyands overtogt over deö Degreos. Yffel veroorzaakte groote bekommering, in de ^«den Vereeniffde Geweften , in 't Leger voor *s Her- «^^rden togenbofch,en in den Prinfe zelv\ Hy wift, dat J^"j£ de Plaatfen langs den Yffel onvoorzien wareh Van volk en krygsbehoeften,en vondtzig inge-

w^«

(^) Xemoir. de Fzedcr, Heiui p. ti-tj. VAM DBif Sanm X»

pff VADERLANDSCHE XLLBohk.'

i(J2p. wikkeld in een zwaar beleg, vaaruithy niet veel — -— volk of gefchut miflen kon (c). Men riedt hem wel , 't beleg op te breeken ; doch hy verklaar- de , liever te willen Jlerven , dan een beleg verlaatene welk reeds zo veel gekojl badt , en waarvan de eer van den Staat en dezyne afhing. Hy befloot dan, *t beleg voort te zetten, en Graaf ErnftKafimir, met vyfenvyftig vendelen knegten en veertien kornetten paarden, af te zenden, om Doesburg, Zutfen , Deventer en Zwol van volk te voorzien. Ook droegen de Staaten van Gelderland, U* trecht en O very flel , op zy ne aanfchry ving, zorg, dat de boeren zig, met^iun vee en kooren, naar cienaafte Steden begaven, en 't gene zy niet me- devoeren konden verdierven; om dus den vyand, zo hy dieper in 't Land wilde, door gebrek, tot den hertogt , te noodzaaken ; alzo hem de voor- raad, niet dan van Wezel, en onder fterk gelei- de, zou konnen nagezonden worden. Voorts, beflooten de algemeene Staaten, zonder uitflel, eenige troepen aan teneemen,dieinDeénfch^ jlienfl: waren geweeft. De Kolonel Morgan was ook te rug gekeerd. Zynmeeftevolkwerdt ge- olaatft, in Zwol en Deventer; hy zelf, binnen Naarden (d). Wyders, nam men drie regemen- ten aan, die voor den Koning van Zweeden ge- worven waren, en, insgelyks, in de Overyflel- fche Steden, gelegd werden. De Stad Utrecht werdt bezet met duizend man, geligt voor de Weftindifche Maatfchapmre. 'tLand tuflchen U- trechtende Vaart, en tuUchen Utrecht en Mui- den werdt onder water gezet (e). In Wagenin-

(O Refol. Holl. 162». R 77. ■ (d) Rcfol. Holl. 14, l€ Aug. UX9. i/, 144, X4ff • (t) Refol. HoU. 14» 17» ",n Aug, I» Se^t. U19. hL 144, iSh ^Sh itfJ» 171 » 115* HOOVTS Brierea N. 179, iti.K 141* i4«.

ILI. Boek. HISTORIE. 97

f en en Harderwyk, werdc ook eenig volk ge- i6ip, ïgA Graaf Emft bleef binnen Arnhem. In dee- ■ 2en ftaat , befloot men af te wagten, wat de vyand ondemeemen zou (ƒ}.

De Graafvan den Berge bleef, langerniet dan XXiv. drie dagen , aan de overzyde van den Yffel. Op Inval in den eenendertigden van Hooimaand, trok hy , ^^ ^^^^^ met een deel zyns Legers, langs de fchipbnig ^^^^ over den ftroom , floeg zig neder te Dieren, tegen over Doesburg, nam eene fchans in, tiiflchen deeze Stad en Zutfen, wierp eene nieuwe affny« ding op, en begon eene brug, op paaien, teleg^en over den Yffel , onder 't gefdiut der bema^tig- de fchanfe« Emftj Graave vanMontecucuUj daar« na, tot zyne voilerking , met veertienduizend man Keizerlyke troepen, over den (broom ge- trokken zynde , befloot men de Veluwe in te rSk- ken (^), naar Amersfoort, daar flegts zes ven- Amers^ . delen knegten en een kornet paarden binnen la- ^^^^ ^^^^ Kn, die de Plaats terftond opgaven. De Bevel-^^^'^* nebber der Stad , TertuUiam van Dorp, werdt, des« wege, met ballingfchap, geffaraft. 't Huis ter Eem werdt, inïgelyks, veroverd, door den vyand. ^ Doch te H^tum, op welke Stad de Graaf vam Salazar het oog hadt, was men op zyne hoede; zo dat 'er niets vyandlyks op ondernomen werdt, welk eemg merkelyk nadeel deedt (A). Ook (lel- de Harderwyk zig zulks in ftaat , dat men op dee- ze Stad, insgelyks , niets durfde beftaan (i). Mid- lerwyl, hadt het inneemen van Amerstbort U- -

trecht,

(f) Memoir. deFredcr. Henri^. it-^i. ArraMLh Deel ,ki, 917.

(g) RefoL UolL II A»i. 1619. él. 14). . <»> Reibl. HqU. 20 jtmg. X6Z9. èL Ui.

(t) KtCc^. Holl. 19 Jiug. Ztf29. ^A 160. VAM DSM SANDi X^ Bnkt ^l- 145» 14^.

XI. Deeu G

^ VADERXANDBCEHE XÏJ.'Bair:

1620. tr^h^j ^3^ 2^ ^^^^ ^ Vergadering der alce-

^ ^racene Staatenbevandt(i), vervuld met fchrik*

Veelen vlugtten, met huimekoftbaarfle goede- ren (/) , naar Holland ; daar men , in veele jaaren, geénen vyand gezien hebbende ) ook niet zander vreeze was. Zdffs liep het gerugt^ dat de vyand eenenaanAa^indenzmhadt, op Amflerdam(wX Montecucuk hieldt zig, ondertofichen» op de Velnwe y bezig , met pionderen en blaaken. Hil- verfomzelf» een voornaam Dorp in Gooiland, werdt aan kooien gele^. De vyandlykeparcyei» fkroopten , tot onder depoorten van Naarden (ii)« \ Beleg Doch deeze moedwil en de vrees voor erger van *s was niet magtig» den Prins af te trekken van ■He"o- ?j Hertogenbofch, welk men langs hoe nader wordt ^c^''^^^» 2^5m drie byzondere oorden; fdioon niet Toortge- zonder veel bloeds te (pillen. Eindelyk, genaakte act. men degraft ^ en maaktezig meefter eener halve "^ ^ maane , die, door de belegerden , lang en wakker« ly k ) verdedigd was» Terwy 1 men , aan de gaan* aeryenoveroegraft, arbeidde, werdt de Luite- nant-Kolonel Èduard Fere , even na dat hy den Prins gegroet hadt, ai van de wagt getrokken was, met een' kogel» door 't hoofd geichooten, . dat hy 't bedierf. De Graaf van den fieree hadt ^ toen hy van Boxtel vertrok, eenig vo£ aan de Maaze gelaaten , dat, onder bevel van Baianfm, endemam, de dammen, waarmede de onzen de Eindho- ftroomm gedopt hadden , door te ileeken. Doch ven ge- Sukenbroek en Bonillon dreeven hen naar Bre- wonnen. ^ ^ ^^^^ ^ ^^^ Bouillon overvallen en gevangen

(k) AltZEMA U /><«/» bU S699 St7«

(/; Mcmoir. de Fredcr. Hcnii p, 91*9$. AJT2I1U U Zkél^ (m) VAN DEN SANDE X. Boek » H- I4<.

(ii) HooiTS Blieven N. im, bL 14^

XLI. BoBK. HISTORIE. 99

genomen werd», terwylStakenbroekzigiaees- 2^20. ter mukte van Eindhoven , al wwr zy zig te voo- "

ren verzameld hadden (0).

. Ib deezen fland der duigen, vervoegden zig. XX v. de Hea van Haarfolte en de Thefauriar vmP^ ^^lo- Ooch,voor'aHertogenbofch,bydenftinfe,om.!!5.* P^ iKm, uit den mam van denKol<»iel OttavanGind,^^l'^^ Meere vanDieJm^ Bevelhebber van Emmerik, die, Wezel in» mee kennis van zyne Doorlugtigheid, lang hei-<ioor ver- nekfkvecftand gehouden hadt binnen Wezel ,!"®°S* dpeninc te doen van eenen,aan(lag op deeze Stad; cüe, onlangs, van een goed deel h^erbe* jettinge ontbloot was, om s vyands Leger te verfterken. De Prins , den toeleg goedkeurende, beiaft GraaveEmft den Kolonel Dieden duizend intgelesen' knefften en agt kornetten paarden by te zetten. Dieden, den Bevelhebber van Breê* voorts IFo^j met zeshonderd man, tegen den negentienden van Oogftmaand, twee uuren voor- den dag, op zekere plaats , een half uur van We* ael,bercheiden hebbende, flaat zelf, 's daags te Tooren, van Schenkenfchans, op weg, trekkende vo^y Emmerik , daar men de poorten digt hiekk ,naar de gemelde plaatfe, alwaar hy, mids de donkerheid des nasts , en 't buijig en regenag* tsgwedo', twee of driemaal van den wegge* raakt Tynde , eerfl: ten vier uuren , des morgens , met het aanbreeken van den dag, aankwam» Wolf, die 'er^ tenbeftemden tyde, wasgeweefl^ was toen wederom vertrokken, vreezende ont« dekt te zoilen worden. Dieden befloot, deson- aangezien, den aanflag te waagen. Dertig man flegts, geleid door twee burgers van Wezel, een

van

O) MtwAu de Fxed. Hcnri p* 9f-i04. Aitxsma I. Dul, Uit i«

,1

100 VADERLAND SCHE XLLBofer.

itSsp* van welken Pieter Muller genoemd was (p), trek* ken vooruit, gevolgd van tagtig anderen , en wat verder, van nog honderdentwintiff, onder den Kapitein Huigens. De twee eerfle hoopen^ na 't uitrukken eener enkele hameie , door de drooge graft , op een bolwerk , geraakt , werdai» door de fchildwagt , te rug gedreeven; doch Hoi- gens, aanrukkende, overmeefterde de wagt ea het bolwerk. Onmiddelyk hierop , volgtDieden^ die Lauwik terftond zendt, om de Deemfe poort te openen , en de Ruitery in te laaten. Huigen» bemagtigt, ten zelfden tyde, de markt, na dat hy twee vendelen Spanjaards, die hem den w^ betwiflten, verflaagen hadt. In een oogenblik, was de Stad overmeefterd: de Bevelhebber Fnm- cisco Lozano^ die zig, omtrent de Steenpoorte, nog eene wy ie, verdedigde, werdt ge vangen ge* liomen {q) : waarna de voomaamfte ftraaten en plaatfen Ichoon gevaagd en bezet werden. Wolf^ aan *t fchieten gehoord hebbende, wat 'ergaan« de ware, keerde, nog by tyds, te rug, om deel aan de eere der overwinninge te hebben. Hybe-- magtigde de fchanfen, diedevyandop deLippe hadt opgeworpen. In Wezel, werden twee-en* dertiff (lukken gefchuts en zeer veele krygs- en mondbehoeften verovcfd. Ook behaalden de on- zen, aldaar, grooten buit van pakkaadje en zilver- werk, agtergelaaten door de Keizerlyke en Spaanfche Overften, dienaar 't Leger, welknu op de Veluwe lag, vertrokken waren. De gant« fche bezetting, nog'twaalf honderd manferk^ werdt krygsgevangen gemaakt. Mén rekent, dat 'er, van 's vyands zyde, tweehonderd, van de

on- • (py Vak dkn sands X. Bêtk » tL 147, .

(f) Keiól. HolJ.ao, 22, \i Ai^, lêzp. iL x#i, xd;^ xdjw

XLI.BoEi. -Hl S T O R I E. ' loi

onze flegtstwee-endertig man, by deeze gele- i(j29.

genheid , gefneuveld zyn. Op deeze wy ze, werdt =•

Wezel verraft, op Zondag, den negentienden van Oogdmaand: in welk ongemeen voorval , bovenal opmerkelyk was, dat het d waaien onder weg , welk men meende , dat den aanflag verbrod zou hebben, medewerkte", om dien te doen ge- lukken; alzo de wallen, die 's nagts zeer derk waren bewaakt »' met het aanbreeken van den dag, van het grootlle gedeelte der wagtverlaa- ten waren (r ).

Hef inneemen van Wezel veranderde den ftaat De vyand der zaaken t'eenemaal. De Graaf vanden Berge, verlaat de zignuden toevoer afgefneeden ziende, ontboodt ^^^'^^ Montecuculi terug vandeVeluwe. Amersfoort en 't Huis ter Eem werden toen verlaaten (j). Graaf Jan van Naflau , Neef van den Prinfe, Fre- drik Henrik, die, eenige jaaren geleeden , ver- geefs , bevordering gezogt hebbende by de Ver- eenigde Staaten (r), fedèrt, in Keizerlyken dienft getreden, en onlangs, aan 't hoofd van agt- of tienduizend man , in de Veluwe , gevallen was, trok , iïisgelyks , over den YflfeJ te rug , zig , tus- fchen Doesburg en Zutfen , nederflaande. De Graaf van den Berge , de fchanfen ter wederzy de van den YiTel bezet laateade, legerde zig tegen over Ryoberk (u).

Voor 's Hertogenbofch, was men nu door de , XX vi. graft geraakt, en bezig met een der bolwerken ** ^^^^ -en den muur te ondermynen , daar wederom veel |ecft\tg

volks over.

' (r) Memoir. de Ffeder. Henti p. 104^x0^ AiTUMA I. /)#f/^

fi) Rcfol. Holl 25 Aug. jsif, hL 175, 177* It) Memoir, de Fredef. Henii p, itu ; lm) AITZXMA I. Z><f/, ^/- tto.

G3

töi VADERLANDSCHE XLLBMt,

f (Jap. volks gefpild werdt. De tnyn, voltrokken zyn*

de , deedt eene gewenfchte uitwerking , maaken*

de eene groote breuk, in den muur en in het bolwerk beide , die haafl: ingenomen werdt, door de onzen, onder den Luitenant-Kolonel ïlerbert. Terftond hierna , fpraken die van binnen, reeds Tddert eenigen tyd, vergeefs, gefchreeven heb* bende om ontzet (t;), van te va-draagt. Men zondt gytelaars over en weder* Debelegenfea vorderden veertien dagen tyds, om ag over tt geeven, zoze dan nog geen ontzet gekreegeft hadden; 't welk voM&ekt werdt afgefl^gen. Dien zelfden nademiddag, vervolgde men de onderhandeling, welke, di^i dagen den vol-

genden, duurde. Doch op den derden dag, zyn- e den veertienden van Herfïhnaand, werdt het Verdrag getekend, waarby de Stad zig overgaf. De bezetting trok uit, op den Zeventienden, ia "^t gezigt der Koninginne van Boheeme , der ï^rinfeffe van Oranje, en eener ofttelbaare me* nigte van aanfchouweren , van alleöord^,der^ Vaards fameneevloeid. Zy verklaarde, meer daii twaalfhonderd man verlooren te hebben in 't beleg. De gekwetften beliepen ömtrant het zelf- de getal. Doch het verlies der beleg^ttren heeft men nooit regt konnèn weeten. Prins Fre^ drik Henrik hieldt een kort gefprek met Orob^ bendonk , die hem voorby trok , enzeer vtt hem ^epreezen werdt, over zyn beleid, gedum^ndt ae belegeringe. Hy en zyn voIk> trokken , over Dieft , naar Antwerpen , werwaards hun zes ftuk- ken gefchuts, die zy bedongen hadden ^ te ibhe-

Se, werden nagevoerd. Dus eindigde dit lang- uurig beleg, welk voor een der merkwaardig.

flea

{v) R.e&I. Hol]. 14 Amg, 1619^ iU 14^.

XLI. BOWL HISTORIE. 203 ften «ehoaden m, die, gedamende den Neder- rtffio bndlchen oorlog, voorgevallen zyn. 't Zy men • ^'- op de fterkte derPlaatfeen derbezettinge, op den grooten vooirud van mond- en krygsbehoef- ten, daar zy van voorzien was, op de nabyheid desvyandtyken L^en, op de moeilyke wer- ken, die men om de Stadmaakenmoeft, om faec Leger te fterken en de ftroomen te verlei- dai, of opvorfcheiden' andere omftindigheden agtgeeve; men zal moeten erkennen, dat niet» dan *s Prinfen tegenwoordigheid en voorgang in ftaatzoi» zyn geweefl, om dit beleg tot wa goed einde te brengen.

De Graaf van den Berge, te Venlo over dtGevtgt Maaze getrdcken zynde, toen hy vernam, dattuflchea de Stad handelde, kwam tè laat om haar tecmt-^* ^"'• aetten , en Hoeg zig neder in Luikerland. Graaf q!]!, ^" Emft kwam zig, federt, legeren , tuffchen Does-Emft S burg en Kqppel, een uur cMntrentvan 't Keizer>Jm vm lyk Leger. Terwyl hyhiermede bezig was, raak- kaffan, te de Raitery van Graave Tan van Naflwï in een ligt gevect met de zyne ; doch zy werdt, haaft , te rag gedreeven. Prins Fredrik Henrik hadt voor, nadat Graaf fonft behoorlyk verfchanft zou zyn, van 's H^togenbofch op te breeken, en zig, mflchen Zutfen en 't Leger van Graave Jan van NafTau, te komen nederflaan. Doch deeze, hiervoor bedugt, brak, by tyds, op, en toog naar Rynberk. Öe beide fchanfen ter we- derzyde van den Yflel iirerden toen ook verlaa- ten van den vyand. Hy hadt , zo langhy hi«- en op de Veluwe geweefl was, groot gebrek gehad aan mondbehoeften(«). Graaf Jan betrok eer- De Lc

lang

f*) HOOITI Brieven N. itt , uj. <ƒ. i^ ,.. G4

104 VADERLANDSCHE XLLBöêt.

fid^p, lang de winterlegeringen, in 't Land van Gulik

j^jfj — - en Berg. De twee Legers der Staaten, onder

fchcidcn. den Prinfe en Graave Ernft, verlieten, insge-

lyks, het veld, voor -t einde van Wynmaand*

DcSio- De Sloten Yffelburg en Ringelberg werden,

een Yflci-(en befluite van den veldtogt, op laft van den

Rinlet" Prinfe, ingenomen, door den Kolonel Hauteri-

bergea'tve. Ook bemagtigde Stakenbroek het Steedjc

Stecdje Burik, tegen over Wezel gelegen. De Prins,

Burikin- gen' keer naar deeze Stad cedaan, en aldaar op

ldo"^T" ^^^^ devereifchte orde gefteld hebbende, toog,

Sttat. ^ te fchepe, langs den Rynftroom , te rug , en

fchen. kwam, den dertienden van Slagtmaand, in deu

Haage; daar hy, met algemeene toejuichingen

van crooten en kleinen, begroet werdt (x). O-

ver de verovering beide van Wezel en 's Ha:-

togenbofch, waren, te vooren reeds, openbaare

dankzeggingen gedaan, en andere vreugde be<»

dreeven {y).

XKVIL *t Gezantfchap, in 't voorleeden jaar , ver*

Uiiflag trokken naar Engeland, was, in de Lente dee-

buitenge- J^^ jaars , te rug gekeerd, zonder veel verrigt te

woon hebben. De Koning lag over hoop met het Par»

Gezant- }enient , en was , hierom , buiten (laat , om Chris*

fchap jiaan den IV. behoorlyk te onderfteunen , 't

EnL- ^ ^^^^ ^^^ voornaamfte zaaken was, die de

lanl ' 3taaten op hem begeerd hadden, Verfdieidetf

byzondere gefchillen bleeven ook onafgedaan«

Vrede Doch de bevrediging tuffchen Franwyk en

tuiTchen Groot » Britanje was, door de bemiddeling der

jPrankryk§ta4tf(?hegez4nteij, op zulk een* goedw voet

en Groot- m * o-e,

BriFanJe. o

' (x) Memoir. de Fredcr. Henri ^. 109-119» AitzcmA I. 2>eei^

ki' SSI-887, gtlty 912-920.

XLI. Boïr. HISTORIE. 105 .

gébragt (2) , dat zy , op den vierentwintigften 1(^20.

van Grasmaand , getekend werdt (a). ^

Den Staatfchen gezanten in Frankryk ont- xxvilt moetten geduurige moeilykheden. De Koning Hande-

begeerde het Verdrag, in den jaare 1627 ge-^"^^^

flooten met den Heere van Langerak, bekrag-g^^w^^

tigd te hebben: waartoe deStaaten niet geneigd in Frank-'

waren. Ten minde, poogde hy hen te dringen, ryk, tot het vernieuwen van t Verdrag van Com- piegne , waarin men hier nu ook m^elyke zwaarigheden zag. Toen dit Verdrag geflooten werdt, hadden Frankryk en Engeland vrede, daar deeze twee Ryken nu onderling oneenig waren. Maar uit hoofde van 't Verdrag van Com- piegne, genomen zo als het lag, warende Staa- ten gehouden, den Koning van Frankryk, te- gen alle zyne vyanden, by te ftaan, waaronder nu ook de Engelfchen gerekend werden. Zy kon- den, hierom, niet befluiten, tot de bloote ver- nieuwing van het Verdrag van Compiegne (b). 't Veroveren van Roebelle maakte Lodewyk den XIIL nog min handelbaar. De Staatfche ge- zanten keerden, derhalve, kort hierna, her- waards , zonder iet te hebben konnen fluiten {c). De vrede met Groot-Britanje, hierop volgende, maakte Koning Lodewyk traager, om met de Staaten te handelen. Ook verfchafte hem de veldtogt naar Italië, tot onderdeuning der Her- togen van Savoje en Mantua , dit voorjaar, werks x'over* Hy woonde deezen veldtogt by in per-

foon,

(z) Hefbf. Holl. z9 Msart KCt^. $t. 57. la) DU MoNT Corps Dipl. 7>ap. V. P. II. p. sio. AnZK* ^Jl 1. Deel 9 H. S4I*

{h\ Kefol. Holl. IS9 IS April i«zS. hl, 7}, 7f« U} R^oU HolU 6 Maart iftz». kl. iz.

io6 VADERLANDSCHE XLLBoEr.

t620 ^^^» ™ ^^ Staatfche gezanten hadden gee&ai ■■* t ^' laft om het Leger te volgen. Ook willen tonuni- gen , dat Lodewy k de XIII. deezen Staat , zeer gedrukt door de Spaanfche en Duitfche wape- nen, begon klein te agten. Doch de gelokkige veldtogt deezes jaars deedt hem veranderen vao

fevoelen. Hy begon te zien , dat de Vereenigde taat magtiger was, dan hy zig verbeeld tuldt {df). En men houdt voor zeker, dat de verove- ring van Wezel en 's Hertogenbofch , zo wel als de inval des Konings van Zweeden in Duitfcfa- land, den weg gebaand hebben tot het Verdrag met de Verecni|;de Geweften, waarvan wy, in 't volgende Boek , verÜag zullen doen. XXIX. • Maar 't af breeken der handelinge over een Hande- Beftand met den v^rand, die onlangs begonnen lingover.^j^g^ bevorderde dit Verdrag, insgelyks {e}. Snd mefSedert het Verdrag van Compiegne, waarby deSpaw-^Frankryk zig verbonden hadt,den Vereenigden fchen. .Staat, jaarlyks, met penningen, te onderltea* nen , was 'er , van 's yyands zyde, geen voorflag ' -van vrede gefchied. Men begreep ligtelyk, dat deeze Staat hiernaar niet geluifterdzouhebbra, zo lang hy van Frankryk onderfteund weidt. Dodi toen menzag , dat deeze (»iderfl:and traag- lyk bykwam; dat Groot -Britan je, zo wel ds Frankryk , den Duitfchen kryg , flaauwelyk , be- faertigde , en dat de Koning van Deenemarke ten ^inde adem geoorloogd was, oordeelde men de

Jelegenheidg;unftig genoeg, om den Vereenig^ en Staat, tot eene vredehandeling , te nodi- gen. De eerfte opening hiertoe gefchieddereeds

in

(d) Ttt AlTZSMA T. Dêtly hU tl4pS3<. {t) AITZEMA I. /)m/, hU f«i.

XLt Bö«. HISTORIE. 107

in 'tjaar 16263 doordenHeere van Marauette, Kftj. tt Middelburg, van wege de Infante, in hande- '

ling over de uitwifleling der wederzydfche ge* vangenen. Berkel en Shgmulkr^ en , na 't afïter* ven van deezen, van der Hooge werden gemag^ eigd door dén Prinfe, om Marquette tehooren; doch flegts als byzondere perfoonen. De voor* ilag, dien Marquette deedt, kwam uit op een jaarl^s inkomen uit de Domeinen (kr Gewes- tenvoor den Koning , en vryheid voor de Room- ichen , ten minden in eenige Steden. Doch deeze voorflag werdt geheel onaanneemlyk ge- keurd. Men handelde er egter fchriftelyk ov«-, tmder bedekte bewoordingen; den oorlog, by voorbeeld, noemende, het zwaarmoedig pleit der Wfiimn en erven van Slagmulier (ƒ ) , en de In- fante Izabelle, de tVeduvx of de groote Vrouw, Men ontdekte, dat Spinola kennis van den han- del badt. Doch, van onzen kant, liet men niet Uykra, dat dezelve , met bewilliging van ie- mant uit de Regeeringe, gedreeven werdt, hoe- wel my , uit egte Aantekeningen van deezen ty d, is gebleeken , dat 'er , ter Vergaderinge van Hol- knd, onder den eed van geheimhouainge,over gdiandeldis. Eincklyk, vertoonde Marquette aan Berkel , te Roozendaal , in de Lente of Zo« »er deezes jaars 1629, eene volmagt des Ko-^ nings van Spanje aan de Infante, om den han-^ del ten einde te brengen. Hy Üoeg toen eene vernieuwing van het Verdrag van Beftand voor, mids men alleenlyk de Schelde opende; en toen fierkei deeze voorwaarde van ae hand wees ^

hieldt

( ƒ) ^Mf Refol. HolL ^S April i5|o. hL 17. NotuU Zeel. i«

«o8 VADERLANDSCHE XLI.BoEr.

rtf20. hieldt hy zig aan eene bloote vernieuwing vm ■■ het voorig Beftand, voor den tyd van vieren*

dertig jaaren , te gelyk begeerende, dat Berkd laftverwierf vanhoogerhand,om, hierop^ in verdere handeling te treeden. Berkel deedt van *t voorgevallene verflag aan den Prinfe , die toen voor 's Hertogenbofch lae. ZyneDoorlug- tigheid zondt hem naar den Haage , daar hy aan den Raadpenfionaris Duik en aan weinige JHolIandfche en Zeeuwfche Heeren opening deedt van Marquettes voorflag. Men veiuondt, dat 'er, op eenen voorflag, die mondeling ge- fchied was, geene raadpleegingen konden val- len, en verzogt den Prins, Berkel te willen mag- tigen, om den voorflag fchriftelyk te vorderen, te gelyk met een affc^ift van 's Konings vol- magt. Berkel keerde, eerlang, met deeze ftuk- ken, wederom naar den Haage. Men deedt 'er» allengskens, opening van aan de Staaten van Holland en Zeeland, en, eindelyk,ookaande algemeene Staaten, te Utrecht- De yvand was toen in de Veluwe.Men befloot dan,Marquet- te , door Berkel , te laaten afvraasen , cf bet Qogmerk der Infante niet warej haar ICrygyvolk de Feluwe te doen ruimen? waarop hy hervraagde, of de Staaten 9 in zulk een geval y fVezeldenHer- toge van^ieuv)burg niet zouden in banden Jlelien? Doch daarna beloofde hy 't verlaaten der Ve« luwe, zonder van deeze voorwaarde te reppen* Eats en Berkel, toen naar 't Leger gezonden zynde, om 's Prinfen goedvinden te verdaan,, bragten geen duidelyk befcheid te rug. Alleen» lyk, ha(k zyne Doorlugtigheid, onder 'tlpree- ken, gezeid, dat de Staaten nooit eerlyker nocb voordeeliger Verdrag dan nu konden fluiten y zo zy^

by

TSLL Boa. HISTORIE- 109

by verdrag 9 uit den oorlog wilden raaken; docbbe* 1619. geerden zy ^t niet ^ dan moejl men aanvallender ■ wyze oorloogen^ alzoby den verweer enden krygver- derfelyk bieldt voor 't Land. Gedrongen , om zig nader te openen, herhaalde hy het zelfde nog eens, daarby voegende, wat men begeerde , dat by 'er meer van zou zeggen "i De algemeene Staa- ten beflooten dan, de Geweften op 't Auk der handelinge te befchryven , tegen den vyfen- twintigften van Sprokkelmaand des jaars 1630. De Iti^ken van 't gene 'er, tot hiertoe, gehan- deld was, werden geheim gehouden, en zorg- vuldiglyk bewaard (g). Doch dat men handel- de, kon nu niet nsüaaten ^erugt te maaken. l'elrftond, was de Weftindifche Maatfchappy^jg^^^^ in de weer met een vertoog, waarin het voor- worde al^ geflaagen Beiland werdt afgekeurd. De Palts- gekeurd ^ graaf Fredrik , verkooren iKoning van Bohee-^y ^ roe, leverde 'er ook een gefchrift tegen in,°*^ * Zelfs de Predikanten , met naame de Zeeuw- fchen, onderzogten, ineen vertoog, welkzy ter Staatsvergaderinge van Zeeland overlever- den, of bet vryjlonde Bejland te maaken met den Koning van Spanje f en beflooten tot de ontken- ning. In Friesland, liep zeker Lid der Regee- ringe groot gevaar, om dat hy zig hadt laaten ontvallen, ^t tiDy geenen eifcb hadden op Spanje; maar Spanje op ons^ en dat de Staat ^ met geen goed gemoed^ in den oorlog kon blyven^ wanneer Spanje vrede begeerde (h). Doch verre de nunflen voerden zulk een' taaie. De voorflag van Mar-* quette vondt weinig ingang, in debyzonder^

Ge-

U) Rdbl. Holl. II Die. 1619* ^/. *%o.

(l) Noctü. 2ed. il N9V. iii9%èl. f 15. AiTZSMA l.Dnl, ^^

no VADERLANDSCHE XLLBoir^

1629. Geweften, daar men, door den inval in deVe-

" luwe , verbitterd was tegen den vyand , en , door

't veroveren van Wezel en 's Hertogenbofch,

aangemoedigd , om hem nieuwe afbreuk te doen.

HtMlem Haarlan, alwaar de Predikanten, onenlyk en

neemt 'er hevig, uitvoeren tegen 'tBeftand, keurde de

**? ^^ hancteling af, by een befluit der Vroedfchap ,

ten! ^^ cedagtekend den zeventienden van Louwmaand

des jaars 1030. Men gaf, in 't bvzonder, voor,

„ bedugtt^zyn,datdeRemonftranten,eelyk,

„ zeide men, ten tyde van 't voorig Beftand,

„ het hoofd wederom mogten opfteeken , eit

„ onruft verwekken (iy* Doch, tot wegne^.-

mingedeezerzwaarigneid, werdt, ter Verga-

deringe van Holland, een en andermaal, voor-

Voordag.geflaagen „ dat men eikanderen, by eede, be-

óm de te- „ hoorde te verbinden , om dén fb^t der tegen-

««°- „ woor^ge Regeeringe en den Godsdienft, die

cifRe- » thans, in deopenbaare Kerken, geleerd werdt,

geering )» en, in de Sinode van Dordrecht, beveftigd

en open- „ was, voor te flaan en te handhaaven, en dé

baaren • gebannen' Predikanten te weeren." Doch men

Senft te *^wam, hieromtrent, tot geen eenpaarigbefluit.

handhaa- De gevoelens der meefte Leden kwamen egter

ven, «enoegzaam overeen, met den ^emelden voor-

flag. Men maakte 'er, federt, buiten de Verga-*

dénng, een befluit uit op (t), dat, te Amfter--

dam, gedrukt en alommeveripreid; doch, eer*

lang, door de Staaten van Holland, voor een

fameus libel verklaard werdt (l). Haarlem werdt,

ondertuflchen, wat gemaklyker ; 't zy men daar

eenigen hadt doen vreezen voor afzetting, 'tzy

dac

Q) AITZKMA I. Z)**/. «. 9iS-969. ' ik) ^f A1TZÏMA I. ^«i» èl, 969. (l) KM. Holi. it MuKt i6}o. il. 43.

3HJ.Bojat historie: m

dat de Regeering, van zelve, beflooten hadt, jg^^^ aan de hand te gaan van haar magtiger («). De^ , handeling ontmoette egter zö veele zwaarig- deling** heid^ datZY,ofgeheellyk afgebroken, of, ten worde minfte , verichooven werdt , en gdvk als van zel« afgabio« > ve fteeken bleef (»). 't Is tenhoogftewaarfchyn-''^"' lyk, dat de Kardinaal de Richelieu, de hand gehad hebbe , in het ftremmen der aangevangen* handelinge (o) : waartoe de Prins van Oranje en de voomaamile Leden van HoUand, anders , niet ongesegen fcheenen (p). 't Leedt nogtani maar weinige jaaren , of zy werdt wederom hervat;

't Jaar 1629 , waaruit ons de handel ovar *t xxx. Beftand reeds een weinig gevoerd heeft, was» P>e»r door verfcheiden' voomaame fterfi^evallen, inPi«««^* Holland , aanmerkelyk. De beroemde beveUieb- ^^^ berterzee, PieterPieterszoon Hein ,kortna zy-foeovelc, ne t'huiskomft van 't veroveren der Zilvervloo- 10 eca te, tot Luitenant -Admiraal van Holland ver-Sevegc heeven, en, met eene Vloot, naar de Vlaam- (che kullen gezonden zynde, fneuvelde, op den twintigften van Zomermaand, in een gevest^ te^en eenige vyandlyke fchepen, waarvan er dne, vegtenderhand , veroverd werden. Te Delft, daar hy, met veele ftaatfie begraaven werdt (5), ftigtte men, federt, eene deftige Giafllede, ter zyner eere (r). In Louwmaand te De Zoon

voo*^^^ ^^*

fMi)Uoorrs Brieven N, 201» 204. BI, is^, i6u ,

(u) Zu Reibl. HoU. K A^ü itfjo. 1/. 57» 5S«

(#) Vwitx BAtRAGK Annal. TV». I. />. 7-

\p) Orig. Brief vaA den H». G. \V. VAiT TSTLINGKlf vm i^ Jmmt. 1590.

(f) Kefol. HolK 4 7«/y i«29- K tt.

(t) C0HME1.1N Ficaec. Hcnnk I. Iktl^ kL 45. AirzitfA I. Am/i K tii, tl».

112 VADERL. HIST. XLLïoKir:

1629. vooren, hadt ook de Koning van Boheeme ry-

nings vannen oudften Zoon, fli?«fi*,onge]ukkiglyk,ver-

Bobecme looren. Hy was, met hem en eenig gevolg naai?

ver- i^mfterdam gereisd, om den fchat te zien, die

^^^^ op de Zilvervloot veroverd was. Te Haarlem

gekomen, huurde het Vorftelyk gezcflfchap ee-

ne Veerfchuit , en ftak *er mede van land, fchoon

het een' ftorm waaide. Doch in de Hollefloot

Sekomen zynde , werdt de Veerfchuit overzeild, oor een' dryver. Zy liep terftond vol waters. De Koning werdt, gelukkiglyk, geborgen in den dryver. Maar de Prins en drie Edelen ver- De Ratd- dronken (/). De Raadpenfionaris Antoni Diük penfiona-ftierf , in oen Haage, omtrent het midden van nsDuik Herfftmaand (6). 't Liep nog eenen geruimen ^ tyd aan, eer zyn ampt, wederom, vervuld werdt. Het werdt midlerwyl, door Jakob Kats^ Penfionaris van Dordrecht, by voorraad, waar- genomen (r).

(i) AITZEMA I. Deelf hL %%%.

{t) Kefol. Holl. 19 Septtmh. Htf. $L

Ito.

(6) Van den Raadpenfionaris Duik zyn Gedenkfi:hrif« ten der Krygsbedryven van Prinfe Maurits voor handen » van welken Bor, zo ver hy gaat, zig bediend heeft. Zy 2yn nimmer in *t licht gegeven, en beruften, thans, zo royberigtis, onderden Heere Pieter Rendorp, Oiir* gemeefter der Stad Amfterdam. Op deeze Gedenkfchrif* ten, fchynt Hooft te zien, in zyne Brieven N. 314; bl. Q54., meldende, dat de Heer Duik, byuiterftenwü, gelaft hadt , dezelven , voor altoos , te verdonkeren : ook, dat de flag in Vlaanderen , daarin , zelfs naar *t oordeel des Veldheers> befcheidciyk » befchreeven was.

V Ar

VADERLANDSCHE

HISTORIE.

TWEE^ENVEERTIGSTE BOEK-

J N H O Ü D.

1. Staat van *s Lands Krygmagt. Jf danking ^

grootendeels voorkomen,. De jonge Prins van 0-

ranje wordt Genetaal der Kwterye. H. Tvgt

naar Brazil Olinda Veroverd* Sterkte Frtdrik

Henrik ge/ligt. III. De Koning van Zweeden

Jleekt ztgin denDuitfcben oorlog. Ferbondtus-^

fcben Frankryk en de Staaten. Fenetie werft ,

bier te Lande. IV. Frede tuffcben Spanje en

Groot'Britanje. Twi/l over de tollen te Geluk-

fiad. Gulik y Kleeve en Berg van Spaan/eb en

Staat/eb Krygsvolk ontledigd. Sredrik Henrik

raakt in *t bezit van Oranje. V. Janjlag op

r Duinkerken. Overwinning op't Slaak. VI. Poor^ fpoed der Zweeden^ in Duitfchland. Verfcbil met Zweeden , over de tollen. Onlujien in Frank* ryk. VIL 't Regt tot de opvolgingein'tStad- bouderfcbap wordt den jongen Prin/e Willem opgedraagen. Adriaan Pauw wordt Raadpen^ Jtonaris van Holland. VUL De Remonjlrant* fcbe Predikanten ontvlugten van Loeveftein. Hugo de Groot komt in Holland. Fertrekt naar Hmburg. Zyn verder bedryf en dood. IX. Han' del van den Graavevan Prarfufé. Flfnlo, Straa* XI. Deel. H len^

tm VADERLANDSCHË XLlLBortt.

km^ Roêffimidê ên. S^ttart gewormen. . Graaf Emji Kafimr fmnnfelt. X. Fuirik Hentikbe^ kgert Maajiricbt. Graaf fFtllem van Najfau Bemagtigt e€nig$fcbanfmin Flaandenn.Maof' tricbt gefft zig ov^r. Limburg in db Lmdtn van Overmaaze gewonnen. XI. Opening M .gene Vfeiihandelmg. Orfoi hemaittgi. XII. Henrik , Graaf van dèn Èerge^ valt af van de Spaanfcbm. tk Zeenwen bedvémgen de Dmn* kerker JCaaptrs. XIIL Dtdtfcbe oorkg* Slag by Lutfen. Fredrik^ Koning van Böbeeme^Jlerft. Handel met Muskovie. Verdrag met den Keur» vorjl van Brandenburg. XIV. Fervolg der Fr»- debandeSnge. De Konjtfcbilder Rubens zoektze vóort te zetten. Zy wordt afgebroken. XV. De Frins verovert Ryfiberk. De vyand verjlerkf Stevenswaard. Ftüppyne gewonnen. XVI. Staat

, van de Palts. XVII. HandéRng der Staaten, aan eenige Duitfche Hoven. Tvnft met Zwee- den y over de tollen. XVIII. De Infante Izaheh

, la Klara Eugeniajlerft. XIX. Handeling met Frankryk bervat. Dordrecbt en Amjlerdamzyn *er tegen. Verbond tuffihen Frankryk en de

, Staaten. XX. Onderzoek op *t bedryf eeniger Grooten , in de Spaanfcbe Nederlanden. Maas^ tricbt en Breda met een heleg jgedreigd. XXL

. Duitfche zaaken. De Kardinaal Infant "doordt landvoogd der Spaanfcbe Nederlanden. Slagby Nordlingen. XXïI. Gezantfcbap naar Frank-

, rjkl Overeenkomft met deeze Kroon y wegens 't

. voeren van eenen openbaar en oorlogtegen Span* je. XXIII. Feldtogt der Franfcben en Staat-

. Jchen. Tienen ingenomen. XXx V. De Spaan^ fchen veroveren Dieft , Schenkenfcbansen GocL

. XXV. Fredrii Henrik belegert Sdienkenfcbans.

De

lELH-Bbtti üiiföiitÉ. iii

JDuSpaOfffiiimtutmnGtitiiep in. '^HUsteS*- kiiéy Grietèuhèn en Kleef teriHeefterd. Seben- kmfhbms geeft zigowr. XXVl. Onderzoek i ef de Prins van Oranje' bet Ffanfche Leger^ iti *ew» teMtegf, venoéurioofdhedie. XXVII Ststt de» oerlegf in Dtdtfcblmk XXVIII; JihRMr efenkg m eene FreêebmuMing. Ms- %êegen ^tm't FranfeheHif. DebandeBng nordt' fOeienm t^geèreken. XXIX. Bhtnenlandjebe §efcbiUm, Geweldige beroerte m Friesland. Fep' uHdemg êsr RegeeriHge aUaetr. DeRaadvam gM*» birjie» dt afgezette mtbeuders. XXX. Tegenneofdfgepai dtr gefcbmen'mOoJifries-' Imdk ■^bj^iüfcheMaatfcbaipfy aldaar opgeregi.

fcE jelAogt de» jaars- 1629 Tiras io 1620. (#a met geéiudigd, of de Veree- — ï —

iiigde Geweften waren bedagt, omStaat'van tig Iran den laft vaii een deeJ des'» Land» Krygsvölks te verligten. Nooit*^«*- had^de Smt zo veel volks in dienft gehad, al*dmfrl'/'' «Ht jaar; Men hadt, naar fommiger rekening, de dea* itenre over de bondèr^twintigdtdzendmantrm-ii'Kftea iera en knegteni te betaalenJ fchoon een goed*'*'******** gedeelte van dit roJk^ flegts róor twee, drie pf*yf maanden , aangenomen geweefl was (a). «Wasj derhalve, geen woiideri dat men zigVèrfchei- Van eeö gedeelte Van deeeen laft zogt te ont-den* Ge- flaaa. Ook beflooten tes GeWeften de vende-*^*'" len, tet hunnei- betaalingeilaande, op honderd ir"'^ *^" koppctttc vermüidei'en. MaarHoUahd-, deeze Irerligting te gering oordeelende ^ nam eien be- floK toB de afdanking van Vyftig vendelen ,

die,

(«) Mrvmk L JOtél, H. mr ■

H4

ii6 YADERLANDSCHE XLILBötr.

.K^^ die, in 't jaar 1628, gelifft waren. De alge- '^^^* meene Staaten en de Raad. van Staate zogten de Staaten van Holland af te trekken van dit befluit. Doch *t was vergeefs. Prins Fredrik Henrik toen, met eenige Gemagtigdeii van -Holland in gefprek eetreden^ynde , hieldt hun voor „ hoc zeer bekommerd hy ware over 't „ genomen befluit, daar men nog in vrees „ ftondt voor 't Keizerlyk Lecer en voor de „ magt van 't Paapfch Verbond; daar de vyand „ nog dagelyks voortging met werven, en „ daar menmetheminliandeling van Beftand ** getreden was." Voorts vertoonde hy hun een' lyft der bezettingen, waaronder Wezel .en *s Hertogenbofch alleen zeventig* vendelen vereifchten, met aanwyzing van de weiaige manfchap, welke men zou konnen te velde brengen, wanneer de grensplaatfen wel bezet waren: wordende de manfchap, hiertoe noo- dig, gerekend op driehonderdvyfentagtig ven- delen van de vierhonderdenvyftig, welken de De Prini Staat thans in dienft hadt. De Staaten van Hol- voor- land , bewoogen door deeze redenen , en door komt het >s Prinfen agtbaarheid, veranderden van be- grooccn- ^^-j.^ ^y vonden raadzaam, fchoon buiten be- ? williging van Haarlem 'en Gouda, de vyftig vendelen, in navolging der andere Gewdlen, by voorraad, te verminderen op de helft (A) : g waarin de Prins genoegen nam. Hy trok nog- -— 3±. tans , in 't volgende jaar , niet te velde. Ook viel 'er, in k^gszaaken, weinig voor van be- Ontmoc- lang. In Hooimaand, hadt Graaf Jan van Nas- ting tus* fau,met agt kornetten paarden en eenig voet- volk

XLIL Boek. HISTORIE. 117

volk, eene ontmoeting met zeven Staatfche 1630. kornetten, onder den Kolonel Yflelftein , /g;;;; — die te Wezel in bezetting lag, en op buit uit- Gratf Jan getoogen was. 't Gevegt was hevig. Doch Ys- van Nas* fellleinbehieldc de overhand. Graaf Jan werdtj" ^" gekwetft , en , gevangelyk , gevoerd naar We- 1^ "ei Ys zei , alwaar hy , eerlang, een bezoek ontving fciftcin. van zynen Neeve Fredrik Henrik, die hem veele beleefdheid bewees. Men weet zyne ne- derlaag aan zynen yver om aan t^ vallen. Hier* ^oor laakte hy af van zyn voetvolk, welk, zo 't met hem vereenigd gebleeven was, Yflel- dein in wanorde zou hebben konnen brengen (f). By dit gevegt, bepaalden zigdeKrygs- bedryven deezes jaars, te lande. Graaf Jan van NafTau werdt, eerlang, om eenlosseld . van tienduizend Ryksdaalers , geflaakt ( ri). De algemeene Staaten hadden, om den Prin- r)e jonge fe te behaagen , zynen jongen Zoon , Willem , ^""' die nog geene vier jaaren bereikte, aangefteld Generaal tot Generaal over cle Ruiterye (e). - over de

Maar ter zee was , wederom , iet gewigtigs Ruite- ondemomen, dat voorfpoediglyk uitviel. *^^,^\t Veroveren der Zilvervloote hadt de Wéftin- Togtnaar difche Maatfchajpipy heet gemaakt op ftoute Brazil. aanüagen. En zy haat, al tentond na de terug* koraR, van den Admiraal Hein, haare gedag- ten Jaaten gaan op het bemagtigen van /^r- fumbukj in Brazil. Tendeezen einde, bragt zy cene aanzienlyke Vloot in zee, onder den Be- velhebber Htnrik Lonk. De fchepen waren, op

*ver*

(O Memoii. de Fteder. Henn ^. itf , it; Aitzkma h

) AOBtBV Memoir. p. 149. I AITZXMA I. Dal^ kL 991.

H3

ri8 VADERLANDSCHE 3tUI. Boat, fé^o. verfcheiden' cyden , in 'c voorleedeo jaar, «dt-

r geloopen. Een groot deel der Vloote verviel,

in Oogdmaand, cuikhen Groot KanarieenTeï neriffa, onder de Spaanfche OorWsTchepeDi over welken Don Fredrik de Toledog^oodt. De onzen , zig te zwak bevindende, om eeneq zeeflaftc waagen, deeden hun beft, om de vyancUyke vloote te omzeilen: 't weJkhun, eindelyk, gekikte. Lonk wendde den ftev^v coen naar o. Vincent, alwaar hy nog eenigie fchepen aantrof. De ^antiche Vloot beftcKodt; nu uit negenentwintig (chepen , waaronder twee veroverden waren. De Maatfchappy hadt ceene meer fchepen kennen uitruilen , doorr dien het Krygsvolk , welk zy tot den togt hadt . . aangenomen, ter gelegenheid van den inva| ui<&Veluwe, gedeeltelyk, in Scaaten dienffc getreden was (ƒ). Doch voor 't einde des jaar% kreeg Lonk nog ettelyke fchepen by zig , en ging met vyfenvyfcig fchepen en dertien floe*. pen onder zeil naar Fernambük, welk hy» niet voor het midden van Sprokkelmaand deezes jaars,in't^zigtkreeg. Menbefloot, hierin eenentwintighonderd foldaaten en zevenhon* derdmatroozen, onder den Kolonel fVaardn- hirg\ aan land te zetten, om de Sud OUndaiSK Vctove- teneeraen. Dit gelukte, op den vy f tiendeqi Oii^d*" ^^^ Sprokkelmaand: wordende den vyand^ *' door middel van twee veldftukjes, Ügtelyk , verjaagd, uit de zwakke verfchanfineeni^ met weiken hy Olinda hadt zoeken tebe^hermeau Men vondt, in deeze Stad, behalyen eeni^enj yoorraad van oorloge, flegtstweehondasdfcs-

(ƒ; ^f hiec foor, if ftf.

XULSojuL HISTORIE. 21»

itenfaikers^eeoigewyiuenenanderekoopintii- xn&o. ichapoen, heUsende de Ingesetenen de mees* — ^-^ te en koftbaarfte goedeoeiLgeborgec. Doch op 't Rfcifvm; Fenumobuk (i)^ wdk door twee ichanfen beftfaeimd wierdt , Jag eene grooce ipaity Siuker en Verwhoiic, in pfiJchuizen» die de Bevelhebber van Olinda, Matthias J^Jlbu^ querque^ in brandflak, op dat 'er de onzen geett meefter vanirorden zouden* Nadatmwzie» binnen OHnda, eenigMgnt vgrfterkt ha<k,weric S. George, eene da: twee fchanièn, fiaar^ konft, belegerd, en ging over, by verdrag, op den tweeden van I^temaand Men verover** de hier vierentwintig yzeren ihikken cif eeii #«. mecaalen. De andere fchans volgde het voor* beeld van deS. George, zonder een beleg ui wagten. Hier werden vyftien noetaalen ftuk* èen veroverd. De overae Luitenant , Steit Kallenfels^ diede S. George fcbans ingeunaeft hadt, maakte zig, des anderendaags, jneefter van het Eiland van AntmioFaz , tegen over het Recif gelegen {g) ; op welk Eiland a»n, fe* De 8ceit« dert, eoie Sterkte ftigtte, die Freirik Henrik^^.^^^ ^ genoemd werdt* De Weflindifche Maatfchap- ^^^ py , zig das geveftigd hebbende in firazil , ^ordc droeg, terftond, zorg, om de Regeering al^geMgi. daar op eenen geregeklen voet te brengen^ Zy Orde op hadt reeds <h:ie Raaden van Regeerin^e der- de Re- waards gezonden Mr, 3^oan de Brune^ttUpsSe- «««^ roosierki en Horiaio KaLmdrim^ die, nevens ee*

ni»

(x) COMMSLIN Freder. Hein. T. Zhttj IL 90, (1^ \ RêcifiÈ eene finaUe fireek Ispds, z\g, «eu OOadt , een «ur gaans io de lengce , seewaaids ftrek.- kende ; alwuar de goederen «elo A eo rnHfOt^tn wdMso»

H4

ïaö VADERLANDSCHE XLII.BoEr.

jtfqo. nige anderen /tburgerlyk bewind waarnamen,

> ^^ ■ en den Koophandel beftierden. Zy fteldea

jhan van Walbeek aan, tot Admiraal over de

Brazilfche kuft. Over de bezetting en 't Krygs-

volk kreeg de Kolonel Waardenburg het opr

•perbeveL Ook hadtliy de tweede ftem inden

Raad van Regeeringe- De vaart op en aan de

Stad Olinda werdt, federt, voor alle ingeze?

tenen van den Staat, open gefield, mids zy

ïig alleen bedienden van fchepen der Maat»

fchappye, en, boven de vragt, zejcere regten

aan haar betaalden. De handel van 't Femamr

buk§- en ander Verwhout behieldt de Maat-r

fchappy cgter geheel aan zig. De verovering

Van de Spaaijfche Veftingen op de Brazilfche

kuft bragt haar, door den tyd, zo merkelyke

voordeelen aan , dat zy der Ooftindifthe Maat»-

fchappye naar de kroon ftak , en , fomtyds , ip

rykelyke uitdeelingen , overtrof ü>\

' HL ' De Duitfche oorlog veranderde, dit jaar,

GuSaaf van gedaante , door de beweegingen des Ko^

j^do|f, ningsvan Zweeden. De ongelukkige uitflag

KoBiog j^y onderneemingpn van Koning Chriftiaan

Zvée- den I V ,die nu , met eene Vrede tuffchen Kei-.

deft , ^^A' utx Ferdinand en hem , geëindigd waren , hadt

gezpgt verfcheiden' Mogendheden , en de Staaten, in-r

Suatijn^ zonderheid i reeds federt eenigcn tyd, doen

fteekt zig verlangen, dat Guftaaf Adolt,. Koning van

inlden Zweecfen, zig ernftiger moeide met de Duit-r

Duit- fche zaaken- Zy hadden , met dit uitzigt , hun

Qodoe. ^^^ gedaan om de Vrede tuffchen hem en Si-

^' gismond, Kqning van Poolen, te bemiddelen;

en,

• {\) Refol. Hol!. 27 April irtfo. hl. jt. J. Dit LAAT ^«ft* ind. VI. Buk^ bl. Utf-ili.' Vil. -ir#c/l, hL iMrie^. AlTXS*

XUI.BolaL. HISTORIE. lax

en, veelligt , omhein hiertoe te eerder te doen j6^o. befluiten , hem geene vrye werving gegund — ^-^ op hunne grenzen , hoe zeer hy 'er , door zynen Gezant, valkenburg, op hadt laaten aandrin- gen. Zelfs hadt men , ter gelegenheid van den jnval in de Veiuwe , eenige Regementen, voor Zweeden geworven, inden dienftdeesjer Lan- den gehouden. Zy werden egter, naar 't ein- digen van den veldtogt des voorleeden jaars , den Koning van Zweeden toegezonden (f). Het Befland tuflchen hem en den Koning van Poolen nu geflooten zynde, begon hy zig ge- reed te maaken, tot eenen inval in Duitfch- land. De Staaten, ter gelegenheid van eene onderhandeling, met zynen Gezant, L^dewyk Camerarius , over den zwaaren tol , dien de Ko- ning, teDantzi^, deedt he£fen,berpeurd heb- bende, dat hy met ongenegen zou zyn , om de yoorige verbindtenüTen te vernieuwen (Jk) , raadpleegden, hierover, reeds emftelyk, in den aanvang deezes jaars. Ten zelfden tyde , ^ndenze Foppius vanAitzema^ hunnen Refidenc te Hamburg, af aan den Hertoge van Fridland en aan den Graave van Tilly , om een Verdrag yan wederzydfche onzy digheid , met dezelven, te fluiten. De Heer van bosbergen toog , om gelyke oorzaak, naar Keulen. Fridland hadc zig, reeds voor eenen geruimen tyd, genegen getoond om in vriendjchap te leeven met de Staaten (/) ; doch hy verklaarde nu , het Leger, welk hy op de been gebVagt hadt, niet te kon- nen afdLanKen. fiy Tilly en te Keulen werdt

ook

(>) AiTZEMA T. Deelp II. t^ciyz, (k) AlTZEMA I. Dtel, bl. IcoMOIlt * (/; AITZSMI I. Dttl, bl «09.

i^ t^ADERLANDSCHE XULBdiit

f tSjo. ook vragceloos gehanddd. Mta beinseddfe^

'^ ongetwyfdd, in Daitfchland, dat de Staatea^

met deeze handeling, Zw^eecfen en zig zdrea den^^tneeften diei^ zogten te doen: wamom hunne gesanteti, beleefdelyk, werden a%fr- weezen (m). Maarmet Zweedenftondtxleh»» deling, bsÓA^ op eenen goeden voet. MkBa**' wyi, hadt de Koning, reeds in Lenteniaand, het Eiland Rugen doen inneemen: waarna hj verfcheiden' Steden in Pomeren overmeeft»- 4e. Stettyn zelf nam Zweedfche bezetting m. Ook koos Maagdenburg, eerlang, '6 Komngs zyde. Men wilt *er, docwr den tyd, twee- of drieduizend man in te kryaen , over welken *• Konings Hofmaarfchalk , Valkenburg,'t bevel hadt. De Koning zelfwas, ondertuOchen, ge*- toogen voor Straalzond, alwaar hy,metgroo- te blydfchap, ontvangen wadt. Maar Roftolc hadt Keizerlyke bezetting ingenomen. Uit Po- meren , trokken de Zweeden in 't Mdcelen- burgfche; dat kwalyk befchermd wcrdt, heb* bende den Keizer den Hertoge van Fridland het opperveldheerfchap benomen: waarom deeze te minder zorg droeg, voor Mekden* burg. De Keizerfchen onda- den Graave van Tilly hadden, midlerwyl, *t beleg geflaa^en voor Ma^denburg , wefic lang duurde. De Ko^ ning van Zweeden was nog te ver van dehand met zyn Leger , om de Stad te ontzetten (n). De Keizerfcnen haddep,in 'teerft, ook kleine gedagtenvan zyne onderneönin^, alzozyne gantlche magt ilegts uit twaalfduizend man

be.

f»}AlTZEMA I. Deel f kl. 9S^'9€s» n) Kefol. Holl. 21 Tp«. i«3o. >/. 17J. AJT9IU h -D^'/f

#1. I02|-X«]0.

VM. Boek. HISTORIE. itj

^dBoMdt; doch zy wies zo fterk aan m 'tkoa^ x<^ dat zy , iaderdaad , oatzaglyk werdt voor ^''-*—

De ioval des Saoiqgs van Zwcedea bereid* Verbond de dea weg tot het Üuiten vaa een Verbond tuflchen miErheti Frankryk en deezen Staat, welk nof Prankfyk pkt hadc wükfi gelukken. Lodewyk de XIIL ^I^JsÜm ^adc 9 toe nu coe, gevorderd , dat de Staat aiet floote met Spanje» buk^n zyne be^Oi^ng^ en hem , in garai hy beoorloogd werdt» byftonde» tegen wieo het ook ware. De Staakten v^rltonT ifen » daarentegen » dat hun bnderftand bepaal4 behoorde ce worckBien dat men alleen s Kor iHflgs fëody W€È zyne kewilüging behoefde te ve»3ekefl, in geval van hafideling'met Spanje» Meer.coe ce {Uan hiddt men ftrydig met de hoogheid van den Staat» die» vooral» moeft bewaard worden. De handel over een Beftanc^ ^ , in 't voorleeden jaar » begonnen was» bragt Lodewyk den XIII. reeds tot ag(!erdenken. Seai4gy kreeg, terilond» laft» om den hand^ te ontraaden» eo den Scaaten nieuwen onderr * ftand aan te bieden. De vooripoedige veldtogt des voorleeden jaars gaf den Staat ook meer? der aanzien » en Koning Lodewyk befipn te be- vroeden» dat hy» met hunne Inilp » Spanje en 't Huis van Ooftenry k zou konnen yaiiederen, Betugybondt» hierom» de afgebroken' hande- ling wederom aw » in den Haage. De Staateo , begeerden toen » dat de Koning » yoor 't Auiten vaa een nader Verbond» den oorI(% verklaa? fen zon aan Spanje. Maar de Gezant hadt gee« fieniaft» om dit toe te ftaan. De handel bleef,

hie^T

(#) Mcmoir. de Fie4cr. Hfi^ci p, izo.

U4 VADERLANDSCHE XLILBotr.

f630. hierop, eene wyle fleepen. Doch de Zweedfché — """ krygsbedryveninDuitfchlanddreeven dien op nieuws aan (f). Men trof, den zeventienden van 2k>mermaand , een Verbond in den Haage, welk , naderhand , van wederzyde , bekragtigd Inhoud ^crdt, en van deezen inhoud was: „ De Ko- yan het 99 ning beloofde , de Staaten , zeven jaaren zg* »eWe. ,, tereeh , te zullen onderfteunen, met eene gifte van een millioen Franfche ponden in 't jaar , waarvan hy , nogtans, vyf agduizend ponden inhouden zou, omze onder de Fran? fche Krygsoverften in der Staaten dienft te verdeelen. De Staaten verbonden zig, ge» duurende deeze zeven jaaren , van ^eene Vrede noch Beftand met hunne vyanden te zullen handelen, zonder 's Konings raad in te neemen. Ingeval de Koning , in zyne Staa- ten, beoorloogd werdt, zou hy, alleenlyki tot de helft van den gemelden onderfland,

Sehoüden zyn. De andere helft zou hy be- ;eeden mogen aan manfchap en huure van fchepen , tot de gewoonlyke foldye en prys. De Staaten zouden , in zulk een geval , gee- nerlei hulp verkenen tegen denS^oning. Zo hy , om zyne kuilen te beveiligen , of om zig te {tellen tegen eenige aanflagen op zyne Staaten, fchepen noodighadt,zouny er, tot vyf tien toe, in de Vereenigde Gewes- ten, mogen koopen of huuren. voorts zou men, binnen zes maanden, overeenkomen, om, met famengevoegde kragten, de zee- fchuimeryen van die van Tunis en Algiers

>> t€

(p) Rcfol. Holl. 14» u Jüsy, II 7«,iy |tf|o« i/. 71|7<| fU

XLir. BötX. HISTORIE. 115

„ te beletten. De openftaande gefchillen tas- id^oi „ fchen den Koning en de Staaten zouden ook,—— ,, binnen zekeren tyd, worden afgedaan/' De verdere punten van 't Verbond kwamen over- een, met die der voorige Verdragen (q). De Koning deedt de Staaten federt vermaanen , om den kryg tecen Spanje wakkerlyk door te zetten.Hy voerde, deezen2k)mer, den oorlog in Italië, tegen de Keizerfchen en Spaanfchen, om 't bezit van Man tua enMontferrat, met eenigeu voorfpoed. Doch de. Venetiaanen , zyne Bond- genooten, werden geilaagen, en Mantua be- magtigd, door de Keizerfchen (r), waaruit , eerlang, eene Vred^handeling rees, tuifchen den Keizer en Koning Lodewyk, die met een Verdrag , welk in ^W^nmaand geflooten werdt,' eindigde. Doch het betrof alleen deopvoking, in de Hertogdommen Mantua en Montierrat x). De Franfche Gezant, de Beaugy,zogthet luiten van dit Verdrag bedekt te houden voor de Staaten ; m^ar het lekte haafl: uit (t). Cafai was, kort te vooren, den Spaanfchen over^e* leverd. De Markgraaf Spinola, die 't gebied De Mark* voerde over 't beleg deezer Stad , krank ge wor- graaf den zynde in 't Leger, hadt zig laaten voeren ^^^ naar Cajlello SlnciTa^ daar hy , den vyfentwin- *^^ tigllen van Herfïtmaand, overleedt (u).

De kryg in Italië hadt , midlerwyl , de Staa- Vicfdol^ ten in de noodzaaklykheid gebragt , om den zend

Venetiaanen het ligten van vierduizend manj""*»^?^'

:^Veneue, in t.u. j^ '

ff) Zii het Traktaat By AITZIMA L Duly i/. f?! «M- im »'t Corps Dtpl. Ti». V. r. II. p, éos» (t) AiTZaMA I. Deel f kt, y-'o, lozt, lotftf, ip;», (s) ;2i« 't Verdrag h AlTZiMA I. Deei^ il. loC;. (t) A1TZIMA I. Deelt hU lo^tff 107a* («; kittMMk I. />f«i, bL I07X.

ï

iff^o. in ^teo^ 6ew<ftcft toe fe ftaaft. StmtÊÜgt Le*^

Lande,

(kf^ vitdlrade& we), dM men eer redtii^hadt <mi gewor- K^ ^^ kou^i» by dit Geflieeiiel>€ft o^ de» he-^ tcfl. bofdeftond^ftandmgekij die niet voldbuot weFck; daA om den Venetiaaiien wemng te iiergume». Doch Prim F? edirik Keimii be*^ ireep^ dat men hun verzoek behoorde toe té Ibaik I>e meefte Geweflen befloocen 'er da» toe. Doch Friesland en Stad en liande ver- klasitden 'er zig rondelyk tegen ^beweerende, ÓM diergdyke wervingen , riiet zonder veel o- VerlaA voor de nabimreh en fcliade Voor hi»^ ae Geivefben^ geichieden kohdén. Ook werdt ay niet dan onder goede voorbehoedieis toe- gelaaten {v\ tv. De orilttften in Engeland ttiiTchen den Ko- trede |^g en 't Parlement hadden den oorlog met Slnieên ^ '^nkryk geftremd , en de Vrede tuÜchen Lo- Groot- dewyk en iKarel te ivege gebrast. De zeilde Briuuije. (xiluften waren ook oorzaak, dat de kryg ftiet Spanfe flaauwelyk gevoerd werdt ^ van ck£n- gelfchezyde. Ookdeedt Filips, bewuft, dat &f , van deezen kant, niets te vreezen hadt, geene poogingen , om Engeland of Ierland aan te taften , gelyk men , federt eenigen ty d , ver- fpreid hadt* Men ving zelfs eene Vredehan- hng aan ^ tuflcheft de twee Koningen (w): waar- van de Staaten , in 't voorjaar , kennis kreegen^ door den Engelfchen Gezant ^Henty Fanê. Zy gaven , in hun antwoord , geno^ te verftaan y dat hun dit nieuws weinig behaagde; van tef zyde klaagende, dat het Verdrag van Sout*

haiBp^

(•b) AiTiRMA T* Difly bL ÏOX6-JCIU (w) Ra»in Tsm. VII. >. ^a/i

"tUttofX. HïSTQKlÈ. t%f

dtawaob Doch Vanehieldt hun voor „ <latvoorfla*' ^ de Komng» ïyn meefter, gezind was» degen des ^ Sca^en tebegrypen in'tgene-hy met Span- Engei- ^ ie fluiten aou » zo zy 't begeerden :- ook zou ^^^®" ^^ ^ bym«t$bdoovefi, welk met het Verdragje stta^ ^ van Southampton flxeedt: yan hun, die na ten. ^ ook niet^Spanje in faaadeüi^ getreden wa<^ ^ wt^ het^zeifcfe verwagtende«" De Staaten vattT^den den Gezant af , met een algemeen so^woordy dat zy zig aan 't Verdrag van Seat* banapcon dagten tehouden(ff). In 't najaar» keerde hy wederom herwaards. Hy verklaarde toe»5 uit dpn naam zyns Konings „ dat Span-" ^ je voorgeflaagen hadt, zyne Majefldt ge« ^ no^en tezoUen geeven» over de zaak van ^ de ralt»9.eene der oorzaaken van 't Verdraag ^ vaa Southampton : en wat de erkentenia ,, det vryhtd«i va» den Verecnigden Staat be- » trof,welkeoQk,doQrhetgemelde Verdrag, n beoogd werdt; Koning Filipthadt zig,ook ^ hiertoe» niet ongenegen geto<xid, en den ^ Koning^zynenmeefter^volmagt verleend» ^ om met ck Staats te lumdelen, of van Be^ ^ ftand of V» Vrede. Hy begeerde alleenlyk ^ tdur en <mvertoogen antwoord in gefchrif- „ te, of m€in, hkr, ook geneigd ware tot de ^ handeling/' Doch de Staatenbleevenby het dgemeca befcbeid, te vooren geaeven (y > Ook oordeelden bekwaame luiden, dat de voor- flag des Gezants op loden grond (leunde , en • gelchaapen ftondt , op ydeMieid of verleiding

uit .

(j) Rcfol. HoU. »7» itiVfv. léjo. SL 149» Uo. AITXIM*

128 VADERLANÖSCHË xLü.Böl** 'i6qo uittekomenCz). EnfommigeGeweftenvcri ■ ■ ftonden , dat men , de bemiddeling van Groot-»

Britanje aanvaardende, veel teveel agterdogt geeven zou aan Frankryk (a). De Vrede tus- fchen Spanje en Groot-Britanie werdt,'ondcr- tufTehen, in Slagtmaand, geflooten, byna op gelyken voet, aJs in den jaare 1604 gefchied was (b). De Koningen beloofden, wederryds, elkanders vyanden of wederfoannelingen niet te zullen onderfteunen. En Karel zou niet ge- doogen, dat zyne Onderzaaten, op hunnen naam, of, met hunne fchepen, HoUandfcheof Zeeuwfche goederen naar Spanje, ofSpaan-- fchen naar Holland of Zeeland deeden voeren (c). De Suaten kreegen kennis van dit Ver- drag, uit eenen Brie? van Koning Karel, die hun, met ronde woorden, fchreef „ d^tdedrin- „ gende nood zyner zaaken hem verpligt hadt, „ om zig met Spanje te verdraagen (<i)" Voorts, was *er, wederom, gefchil gereezea over den Ldcenbandel , beweerende oe Engel- fchen , dat hunile Lakens , alleen te Delft, daar de Stapel was , behoorde getofd , of naargezien en goedgekeurd te worden. Doch de Staateu d^eeven door, dat zulks, volgens de Plakaa- ten, ook in de andere Steden, gefchiedde («). Twift Tuflchen Chriftiaan den I V , Koning van taiTchen Deenemarke, en de Stad Hamburg, was mer- Deciie. teiyk gefchil ontftaan , ter oorzaake van eenen

(z) Hoorrt Brieren N. ti9 en its. il, 179» xii. (a) Notal. zeel. 6 Sept, i6io. >/. i|o. (kj Zie IX. Detl^ hl, 17?.

{€) Zit het Traktaat h Aitzema I. Deel^ hL 1074. {d) Kefol. Holl. J4 Jim. I6ix. i/. |. AlTZRMA I. 2>ff«/, W. 1079.

{ê) AlTZKMA I. Hitlf kL 1071, io|;«

kilt; Bbfck. tl it § t Ö il i Ë. 12^ nieawaï tol te Gelukftad, dien de Koning jg„^ vorderde , en de Hamburgers niet betaalen rr- ^. '- wilden. De Sttd veraogt de bemiddeling van "u™' ^ deezen Staat , die, zelf belanghebbende by de ver den * viye vaart op de Elvej Foppius van Aitzema tol teGt- naar Deenemarke zondt ^ om den Koning te""^^^» beweegen , tot bet af fchafiFen van den nieuwen tol. MidlcTwyl^ hadden die van Hamburg 's Konings uitleggers van voor Gelukfbd döeii wegneemen; 't welk hy hieldt voor eene daad van cmenbaare vyandlykheid; Ook bragt hy eene vloot in zee , die, in den mond derËlve^ flaags geraakt met eenige Hamburger fche- pen , den ftroom , tot aan Gelukftad , wederom opende. De bezóiding der Staaten was vrug- teloos. De JSöning was gezet op 't behouden van den tol. Hamburg vervoegde zig , fe- dert^ by 't Keizerlyk Hof om regt ( ƒ ); Doch hier werdt ook niets verworven. ,

Wolfgang Willem, Hertog van Nieuwburg^- De Lan- in Lentemaand des voorleeden jaarsj een nieuw ^«" ^«^ Verdrag gemaakt hebbende met George Wil- ^^^^^^ lem , Keurvorfl: van Brandenburg (g) , was ^ ter eo Berg gelegenheid van het zelve, in Hooimaand, in worden , perfoon , herwaards gekomen, om de Staaten te op ^nigé beweegen, dat zy hun Krygsvolk trokken uit^J5^?° . de St^en van Gulik , Berg en Kleeve ; als ón^ spaao&H zydige Ltoden zynde; gelyk, zeide hy , deKrygi- Spaanfchen, van hunnen kant,^ ook wilden volk odh doen. Men kwam , na veel handelens , einde^ "*'"^ lyk, overeen 4 dat het wederzydfch Krygsvolk ét genoemde Lauden zou ruimen ^uitgenomen

de

(ƒ> Re(bl. HolL % , 4 7«»7 x6}<». iU U, ArrzCMA l.Zhth

kL IOZ5-I02g. . .

(c) AITZEMA T. Detl^ bk t24. ,

Xli Deel. I

,30 VADÏIRLANDSCHB XULBoek^

i^^ deScedenGulik,QifoienSittan;d2e»dodrds • "Spaanfchep; en Wezel, Burik^Reesen Eb> merik , die , door de onzen , zouden inff ehouden worden, 't Verdrag werdt, in de hente des volgenden jaars , uitgevoerd. Goch en Raven* üein, welke Pkuitfen, door de Stasu^n , zeef verflerkt waren, werden toen ontmanteld (fr). De ingezetenen der Gulikfcbe en Kkeffdie Landen niet alleen, maar ook deKeunroillvaa Keulen en de Graaf van Oldenburg hadden, federt eenigen tyd , fterk geklaagd over deno- verlaft , dien zy van 't Staatfch KrygsvoUc lee« den (f): waartegen wederom eenige orde ge« fteld werdt, die, nogtans, de gel^enheid tot klagten niet geheellyk wegnam. Fneshnd ^ Staaten van Friesland , die , in 't voof# zoekt af leeden najaar, bewilligdhadden in hetaanhou- ce dan- den der yyftig vendelen , in 't jaar i tfsS geKgt^ ^"«^ beflooten , nogtans , in Herfifanaand deezes jaars , hun aandeel in dit volk , zynde agt ven« délen , af te danken. Doch de algemeene Staa- ten en Prins Fredrik Henrik toonden zig hier- over ten uiterfb misnoegd, en hiekienzoem- ftig aan by de Staaten van Friesland (k)^ dat de agt vemleleR , zo ik meen , in dienftbleeven. Fffdrifc '^ J"^ ^ ^3^ y fchoon zonder veldtogt doc»- Henrik gebragt, fiep egter, niet zooder roem voor geraakt Prinfe Fredrik Henrik, ten einde. Hy raakte, •«o *t gö- in Zometmaand , in 't geruft bezit van de S^ v"n het* ^^ '^ Prinsdom Oranje, welk hem, door den Prins- heimelyken handel zyns Bevelhebbers aldaar , dom O- 8o goed als afhandig gemaakt wa& De Prins ranje. Was,

(h) AirtMMk I. Dêêl^ èl. JOfiS^iaSt» 2ot^Se9^

(i) AITZBMA I. Detl, hl, lOi5-I0fT« (k) AlTZEMA I, DhI, kL |C^5.

was^ nog by 't leeren xyaa broeders , in, den jMo^ jaare 1(^199 naar Oranje geircelè, «hadtal*— — daar Don Émmanud , frins van Portugal^ tot Landvoogd^ iangefteld: ónder wien^ 3^m de Htrt9ge van Osm^ ^ Hier van Valkenburg ^ nog* tans, c meefte bewind hebbënzon. Deez' bleef Landvoogd , nadat Don Emmanuel , in 't jaar itfS3 , te mg geroepen was; doch men maakte hem > na verloop van eenige jaaren , by zynen meefter^PrinfeFredrikHenrik^ verdagt van bedekten handel met den Koning van Frank-* ryk 9 voor wien hy 't Prinsdom en de Stad be* loofde ce zallen bewaaren, midshemdeLand^ voogdv en eenige andere voordelen werden toegeftaan. De Kardinaal de Richeliea hadc de^en handel begonnen , kort na 't bemagti^ gen van Roebelle (/). De Prins zandt Gemag-* tigden naar' Oranje, om Valkenburg, door hsuideling, te beweegentothet aöbumder Re« geeringe. Doch 't was vergeefs. Joande Knuit^ Vizad zyner Doorlugtigheid, werdt, eindelyk» derwaards gezonden, met laft, om zig van ^e* weldige middelei te bedienen, als zagcen niec hielpen^ D^ Knoit dan, eenige K^iteinen der bezeitinge op zynehandbdbbende, overvalt den Heer van Valkenburg in 't Huis van den Griffier La Pize^ daar hy , zig te weer ftellen- de» cloorfchooteQwerdt. De Luitenant, die 't Kafted inhield , werdt, door beloften , tot de overgaave bewoogen: waarna de zaaken, in de Sud en 't Priiudom, allengskens, in ruft xaakten. Zyne Doorlugtigheid kwam dus in

het

f/) AuBURY Mcmoii. p, $$1. Fngm. de ConverC dms Ut • tcitt. du Comie O'ESTAAOIS T»m. U p. $1, Ediu d* 1741 •

1 2

13» VADERLANOSGHE XLELBooT^

xiJ^o. het daadelyk bezit zyns Primdoms; waarVai^

^ hj> voorheen, flcgts den naam, en Valkenr

bur& 't genot gehad hadt (m).

V, De Prins van Oranje was, federt eenigen

Atnflag tyd, bedagt gewecft, om zig meefter te xnaa*

op Duin. j^^ ^^ Duinkerken , vanwaar de vyandlyke

^ °* kaapersdenNederlandfchenKoopvaardyfaie-

pen veele fchade toebragten. Hy haat zyn

voomeemen aan eenige L^en van den Staat

bekend'gemaakt:en men bereidde zig, om,te'

gen de volgende Lente, 's Lands krygmiagt,

teTzendyke, te ontfcheepen , vanwaar zy ^ te

lande , op Duinkerken aantrekken zou. rf iet

zonder gevaar was deeze togt. Hy moed, door

een gebroken en vyandlyk gewefl, gefchie-

den , alwaar men den onzen, met kleine magt,

den toevoer zou konnen affnyden , of den door-

togt betwÜlen. Doch hiertegen 'werdt inge-

bragt, dat ons Lega- uit wakker voetvolk be^

ftondt , welk voorraad , voor twaalf dagen, zou

konnen medeneemen, binnen welken tyd,mep

zig den weg naar Duinkerken zou konnen o-

8 enen: waarna 't bema^tigen der Stad , die egt verflerkt was, weinig werks zou behoe- ven te koften. Geduurende 't beleg, zou men, van Calais, of zelfs van Douvres en VliOSngen voorraad bekomen konnen. De Prins v^ondt ook , dat men , in ondemeemingen van gewigt, iet behoorde te waagen. Men befloot er dan toe(ii^,nietgenoegzaameeenpaaridieid van hun , die 'er over geraadpleegd werckn.

De

(m) AlTZv.MAl. Dtêl^ kl. loso-loff.

(n) Afemoir. de Fndcr. Hcori /. 122.124. 7an DSN S41fClB

TCLU. BöBxT HISTORIE. 13 j

DeStaaten, bytyds, orde gefteld hebben- kJi^, de, om hunne meefte troepen, tegen den eer- T^^f.V

ften van Lentemaanddesvolgenden jaars, vol- wS tallig te maaken j deedt de Prins , om den vyand te misleiden , het Leger verzamelen tus- fchen We^l enEmmerik, en vertrok, denze- ventiendea van filoeimaand, uit den lUsLgc^ derwaards(ö> 'tL^er, omtrent vyftienïii- zend knegt^ en drieduizend paarden dierk, ging hier, op denzescntwindgften,fcheep,en kwam, den Rynen Waale afzakkende, binoen vyf da^en , in 't Juftouven-gat voor Yzendy- ke. Hier werden de troepen ontfcheept, met zo veel fpoed, dat zy , noe dien zelfden dag , te Watervliet, en, des anderendaags, teMal- dediem kwamen, hebbende eiken foldaatvoor vyf dagen leeftogt by zig, behalve dat men honderdduizend ponden broods op wagens ge^^ laaden hadt. Ten derden dage, zondtdePrms eenig volk , om eene fehipbrug te leggen over de Vaart, die van Gend naar Brugge loopt j 't welk gelukkiglyk volbragt werdt , alzo de vyand alle zyne Ichanfen langs deeze vaart ver- haren hadt. Dochterwyl men zig bereidde om voort te trekken^ kreeg zyno Doorlugtigheid r^fling, dat de vyand, IJegti twee uuren ver- oier, gelegerd was, om den onzen den door- togt te betwiften* De A&evaardigden der al*heeft nmeene Staaten, die in 't Leger waren, ver^s^en* fionden toen, dat men te rug keeren moeft,^^'*" Maar de Prins begreep het anders. Hy Weidt*"** den Gemagtigden vopr, dat de eer van den $taat en van het L^erhio^ aan de uitvoering

• van

(ê) AITSIMA I. Dêêtp ^i' llQi, ttXff.

I3

134 VADERLANDSCHE XLIL Boe& f 6^ I . ^^ ^^^ befluit , waartoe zy zchren , te vooren, »" ' hunne ftem gegeven hadden. . Zy" verklaar? den, daarentegen, niet aanfpraakelyk te wil* kn zyn voor de nadeelen , welken zy te gemoec zagen, wanneer het Leger voorttrok. Men vindt zelfs , datze 'er zouden by^evoegd heb- ben „ hoe klaarlyk i^ befpeurden de kleine ,, genegenheid, die de Prins den Staat toe-* ,, droeg , abx) hy , om aan zyne eerzugt te vol- 5, doen, deszelfsgantfche weivaart in de waag'' „ fchaal (lellen wilde-" Wat hiervan zyn mo*

f e ; de Prins Het zig overreeden , om te rug te eeren naarWatervliet, daar 't Legergefcheept werdt. Voorts deedt hy 't , te Gorinchem, aan }and treeden , en iloeg het , eerlang , te Dninen neder. Het vyandlyk Leger, onderdenMark? graaf de S. Croix , brak ook op , en toog tot tus? fchen Lier en Antwerpen , daar het leggen bleef (p). Men meende, dat de Prins het oog op Brugge gehad hadt , en maakte, in de Spaan v fche Nederlanden, fchimpdigüen op het mis- lukken van zynen toeleg. Doch dit fmaaiea werdt den Spaanfchenhaafl: verleerd (9). Toerua- Terwyl de Legers lagen te loeren op elkan- ling des Jers beweegingen , vernam men , dat de vyand, tot*eeiie ^^ Antwerpen , eene talryke Vloot gereed laadiog. ^naakte , die , aan de toebereidfels , geoordeeld wefdt , te zullen dienen tot eene landing. Men geloofde, dat het op Zeeland (r), en byzom derlyk óp Zuidbeveland gemunt was; DePrins verftondt, hierom, dat hy meteen deel de^ Legers , op weg flaan moeft , om dit Gewed t«

(f) Memolr. de Freder. Henri ff ïx^-izs» (f) AlTZXMA I. Deel, BL I129. (r; Rcfol. ïiq)X, Septf 1^31, kl. lU,

XLIL Boek. HISTORIE. 13^ dekken* Hy^ trekt dan , inet tienduizend man, i (jo £, naar Gecrtruidenberg, en begeeft zig, van daar, — ^ — tefchepe, naar Bergen pp Zoom, daar de Her- tog van Bouillon, met tw'aalf kornetten paar- den, te gdyk met hem, aankwam. Ten zelf- den tyde, was Graaf Jan van Naflau, met zes- duizend knegten, te Antwerpen, fcheep ge- gaan, op vyfendertig Fregatten, die van vee- lerlei krygsbehoeftenen twaalf groote fchou- wen voorzien waren. De zamelplaats deezcr Vloote was onder de S. Anna Schans^ onlangs, door Grobbendonk , in de Polder van Namen, • Reiïig^. Fredrik Henrik hadt alle de Oorlogs- ichepen , welken hy , uit Holland en Zeeland, byeen brengen kon, doen verzamelen voor Saaftingen. Doch zy werden, door'svyands gefchut , van daar , tot beneden Zuidbeveland, te rug gejaagd. Men verwagtte toen eene lan- ding op dit Eiland; doch ftondt verbaasd, dat men de gantfche vyandlyke Vloot, des ande- rendaags, op een kanonfchoot van de fchans voor Bergen op Zoom , het Eiland Thoolen zag naderen, zonder dat onze fchepen , die den ftrooro tegen en gebrek aan wind hadden, haar volgen konden. De Prins zondt, in alleryl,. tweeduizend man , onder den Kolonel Morgan, naar Thoolen, die, waadende,' tot over den midddj dooreenen modderigen grond, op 't Eiland kwamen. MaarGraaf Jan vanNaflau wa8, op een musketfchoot van Thoolen, ten anker gelcomen. Hier raakten verfcheiden* • fchepen aan den grond: waarom hy genood- zaakt was , hooger getyde af te wagten. Met liet waiTen van 't water en 't opfteeken van den I 4, wind.

I3Ö VADERLANDSGHE XLII. Bom,

itfai wiiid,naderdendeStaatfchefchependevyandT ■' '■ lyken. Eenige Jagten, met vyftienhonderd man , onder den Kolonel Maifanneuve , volgde^ hen. 't Befluit was, den yyand aan te taften , Over- zo.dra men hem genaderd zou rya. Zyne fche-r Winning pen , midlerwvl, los gerant , zeilden, om Thoo: op 't ]en , naar 't Slaak , e^n' engen ftroom, ten noor- Shzk. jgj^ ^^ »|. Eiland, Hier trof hun de Stfuitfche VioQt a?m , op dea twaalfden van Herfïlmaandj tegen den avond. De VÏoQten raakten terftond in een vinniggevegt, welk dengantfchennagt duurde. ^ Verfcheidep' vyandlyke fchepen, aaa den grond geraakt, werden verlaaten van* 't volk, welk den on?sen genoegzaam geheel in handeR viel Het Admiraals fchip zelfs zat yaft, zo dat Graaf Jan, zig op het zelve niet langer betrouwende, met een' floep, ontweek haar Prinfenland. Van hier kwam ny ^e Root zendaal, alwaar de Markgraaf van S, Croi]^ zig , kort te vooren , nedergeflaagen hadt. Een deel der ylufftenden, bj Steenbergen geland zynde, werdt, daar, onderfchept, door het Staatfchè Leger, reeds, op laft vaq den Prin* fe, in aantogt, en verflaagen of gevangen ge-; nomeq. De zege hadt zig, midlerwyUvolko^ menlyk verklaard voor de on?en, zonder dat . zy veel bloeès gekoft h^dt. Doch 't getal der gevangenen van 's vyands ^yde beliep over de vierduizend (j). Alle zyne ichepen en fchou- wen werden veroverd, en naar Dordrecht ge^j zonden- Graaf Jan van Naflau en eenige wei- nigen, die hem verzelden, waren fchierdeee- ...... . , . ^^^^

(i) HooiTt Oi^ven I^. s^s. ik ^^. Ilotul. ZeeL i6, ^o

XJLIL BoBK- HISTORIE, 137

nigflen, die *t ontkwamen. Menbeüoot^van ^^^^

pgceren, dat de vyand op 't Eiland Overflak ^-4-i

kee , of op 't Land van Voorne , zou geland zyn , Iiadt hy zyn oogmerk koijnen b^eiken ; waar^ om men , }n Holland , ^eer verheugd was, over de zege. De Prins zondt, kort hierna » he( krygsvolk naai de winterlegerin^en» en keer? l4e, na 'tbeaügtigen der grens veilingen in deer ^en oord, te rug naar den Haase (t). De Rui- tcry van Stakenbroek overviel, omtrent dee- yen tyd, by Venk>, eenige yyandlyke Rege- menten , die uit Italië gekomen waren , en ver? üocR 'er omtrent zevenhonderd man van (u). DeScaaten hielden, dit gantfche iaar , eene Vloot op de Vlaamfche kuiten onder den Vir cie- Admiraal Kwaft, om den Duinkerkfchen Kaaperen het uitloopen te beletten , en te pas- fen op de Vloote, aie in Spanje werdt uitge- pifl , en , zo men vernam , agter Engeland om, paar Vlaanderen, dagt te komen. Ook liep een deel zyner Vloote onder Noorwegen knuflen. Doch daar viel ter zee weinig voor. AUeenlyk wareii 'er, in !^omermaand, drie Lubekker fchepen , die den Spanjaard yerbooden' goq* ^eren toevoerden , genomen , èn te Amfterdam opcebragt(v).

De Koning van Zweeden , wien de Staatep, vi. ^t jaar , met honderdenvy ftigduizend guldens, ^oot- pnderfleunden , terv^l hv van den Koning van 5"^^^ ƒ ^ frankryk een millioen oedongen hadt (w),f^J" ".

voer?

ft) Berol. Holl. téSiu êL lts» llemoir. ^e Fiete* Htod f. i»tf-iïo. AiTZftUA I. DnUhL ii)o-ii|i. (•) AITZEMA I. Detl^ hl, m2. (v> AlTZKMA I. Dtel^ kL II|^II4£. ^w;AirZEM4 I. Dttlf 114.4» ii>S

I 5

ti$ VADËRLANDSCHE XLTI. BóEifl'

i6^i voerde, reeds in den Winter, den OQrioff,met

-—^ zonderlingen voörfpoed. Hy betna^igde ver*

Duitfch- fcheiden* Plaatfen in Pomefen, fchier zonder

laad. flagofftoot- In Grasmaand, viel hem Frank»

fort aan den Oder in handen. Ook maakte hy

ïig van Kroffen meefter: waarna hyzig keerde

naar Berlyn, van zins om Maagdenburg, welk

door Tilly belegerd wehit, te ontzetten. Doch

de Keurvorft van Saxen wei^rde hem den

doortogt over de Elve, by Wittenburg (x).

Maagdenburg werdt , in Bïoeimaand , ftormen*

derhand veroverd , deerlyk geplondótl, en aan

brand gefteken.De Koningvan Zweeden, zig,

•naderhand, verdraagen hebbende, met den

Keurvorft van Saxen, en den Landgraaf van

Heffen, floeg, op den zeventienden van Herfft*

maand, de Keizerfchen onder Tilly, geheel-

lyk,byLeipzig, waarna hem wederom ver-

Verfchil icheiden' Steden in handen vielen. Ondertus*

met fchen, deedt hy , door zynen Gezant, Lode*

Zweeden ^^ Camerarius , geduurig , om onderftand

^^y'^* aanhouden by de Staaten; die, daarentegen,

fioüen. Qjjj.ijgfl5,^g begeerden van de nieuwe tollen,

welken Guftaaf Adolf, te Dantzig , in de Pillau,

te Riga , en elders , hadt opgeregt , en ongaarne

verlaagen, veel min affcnaffen wilde (y;.Oök

drong men 'er vergeefs op. De Staaten oor*

deelden egter raadzaam, den Koning, vantyd

tot tyd , met penningen , te onderfteunen. Zyn

voorlboed hieldt de Keizerlyke wapenen , in

Duitichland, bezig, voor welken zy, anders-

]&ins, zouden te dugcen* gehad hebben.

D6

Zl

Memoit de Brandeb. P. 70. £dit. de 1751 in ii«t AlTZEMA 1. I><eli ^h 1179-^1%^.

S^ir. BoBlt. HISTORIE. t%9

De onderftaod , dien de Staatefi , in 'c voor* j^ai» Jcedcn jaar, van denKonkigysm Fnujkrykbe- oï^U^ dongen nadden, werdc traaglyk voldaan, verwin Frank* Buds 'er, onlangs, vedeiom, nieuwe baroer^ryk. ten ontftaan waren , die 't Ry k , mee eenen in«, landfchen oorlog, dreigden. De Koninginn^' Moeder, Maria de Medids, misnoegd op den Kardinaal de Richelieu , die haar geen deel aU tooscaf aan 't bewind, en den Koning en 'c Ryk bdtierde, ïiaar zvn welgevallen, hadt, fedateeoigmtyd,aannang bronnen te maa*

ken , om den Kardinaal den voet te ligten. Men De Ko- meent, dat de Spanjaard liieronder roeide, ninginne JDoch de Kardii»al hadt zo veel vermogen op^^^^^^ denKcuoing, dat hy hem bewoog, om zyne^J^^"!**' Moeder^ vom eene wyle, te verzenden van 't Hof. Zy verliet, federt, het Ryk, in Grasmaand deezes jaars, en begaf zig naar firuflel ,' daar ^ deftig ontbaald.wèrdt , en eenige jaaren ver*

hfcef(a)-

De Prins van Oranje hadi! zoveel gezags co vil vriemlen verkieegen in den Staat, dat men, *c ^egc in den aanvang «Ëezes jaars of al eerder, raad- ^°^^^j®^ ^teegdeindeGeweilen,omzynenjoDgenZoon,g|^)^j[] «^ ftime Willem, het regt op te draagen, tot destadhou- opvolgingia dpampten zyns Vaders , in gevaJ derfchap hy deezm overleefde. .Utrecht en Overrffel, Jj>'-^^ daar Zweder vanHaarfiltc 't ftuk aandreef, wa- g^JJ Jï^j^^ ren het eeifte gereed , om hiertoe te befluiten fe opge- (a). In andere Geweften , haperde het nog eendraagea. veinig* ^Mea boef te, aan den eenen kant^

hoe

(z) AlTZfiMA I. 2>etl^ kt. XOg^-IOl^, lX£9-tI|X* HOOTTf

Bneven N. 199. Hl, 239.

(«) HooiTs Büeren M za7» 24o. éL i^«, 199. AlTZ$,uê h 9€fh ^A li)x.

X40 VADERLANDSCHE XLU^Boik,*

i(j9ï. hoe gevaarlyk het ware, eenen jongen Prins ,.

"• — ^-^van wiens goede of kwaade hoedanigheden: men nog niet kon oordeelen, te fchikxen tot de hoogfte waardigheden in den Staat. De Staa- ten van Holland hadden zig, hierom, in'tonc*' werpen der voorwaarden , op weiken zy , weK ' eer , de Graafly kheid zouden hebben <^gednui« een aan Prinfe Willem den I, het regt voorbe* houden» om» uit zyne Zoonen, eenen, die hun den bekwaamden fcheen , te kiezen tot zynea Opvolger (b). Doch van de andere zy de, (brekte het vendaaren van den jongen Prinfe tot Op* i^lger zyns Vaders zeer, om deezen naauwte verbinden aan de Geweften , en den band vapi ediigheid tufTchen de GeweftenonderUne, en tuflchen de Geweften en zyne Doorlugtigbeid naauwer toe te haaien en beftendiger te maa« ken. Voorts,ver(tonden fommigen, dat de Stad^ houders de plaats der oude Graaven vervulden . (c) : waaruit fcheen te vloeijen , dat hunne oud-* fteZooneii hun behoorden op tevolgenin'tbe* wind(^. De Edelen dreeven de ziuk des ion^

f;en Prinfenfterkft, in de byzondere Geweften. n Utrecht , was de voorflag ook van hunnen kant gefchied: en fommigen telkenen aan , dat 'er de Steden, niet dan traaglyk, ia bewilligd hadden (^). In Holland, deeden de Edelen den voorflag, insgelyks. Terwyl 'er op geraad- pleegd werdt , verzogten de Staaten van Zee* land, dat men, ter oorzaake van de naauw* vereeniging tuflchen de twee Geweften , op

die (ê) ^it yiu üHi . il. $%^

(€) r^ul. H. Grotius de Aatiq. Reiimbl. MUKW. C^^ Vil, (d) AlTUMA 1. Z)^«l» hl, 1134.

(t) UooTTt Btierca N. x};. >A iftf.

JOJI. Böue: H I S T o R I E. i4t*

dit ftak, eenpaarifflyk met hen,befluiten wil- i6%i, de (/). Die van Holland beantwoordden, in '

zo verre, aan die verzoek, dat zy de plegtige opdaagt van 'tRegt tot de opvolging te gelyk met Zeeland deeden , op den vierentwintigden van Grasmaand. Gelderland en 2utfen deeden *t offlorent den zelfden tyd Sommige Leden van Holland hadden in bedenkinge cebragt, ,, dat de Scaaten de inagt aan zig bwoor£n „ ie betonden, om, in geval zyne Doorlug- ,, tigheid,geduurende zyns Zoons minderjaa- ,, righeid, overleedt, zulke orde te (tellen op ,, de A^eeringe, als zy , ten meeilen dienfle „ van den Lande, zoneten oordeelentebehoo* „ ren." Doch de meede Leden hielden zulks cnnoodig, alzo 't van zelf fprak, dat deeze magt, zonder eenig voorbeding, en* van rests-* fpfi wegCy byhuime Edele Groot-Mogendhe<ten,<^'* bleef huisveften (g). 't Werk werdt dan vol- trokken, zeer tot genoegen zyner Doorlugtig- heid^ <iie9 aan elk der Gemagtigden totdeop* dragc, eene vereering deedt (b). In Friesland vol^cte men , eerlang , het voorbeeld der ande- re Geweflen. 't Regt tot de opvolging in het Stadhooderfchap werdt Graavei/^nnifc, Zoon van Graave £m(l Kafimir van Naffau , in Len- temaand des volgenden jaars, opgedraagen. Maar de StaatenvanScaden Lande namen het Kwaiy k , dat men , in Friesland , hiertoe beiloo- ten hadt , zonder hen te kennen , en 't fcheen ,

dat

t/) MUG?e vém iq Métn itf}x. mi^ NotuL ZeeL i«iu

K 119. ^

(X) Rcfol. HolL iiMüSft 3, 4f 10 Jlh^^ < l*h 'isi*^/-

l»t f7» «4, «5» 19*

{h) Kcfol. Moil. S Jmij léjx. tL 79. AlTZSMA I. DhI^

f4i VJfDERLANDSCHÉ XLIt

itfji* dat zy *t voorbeeld htmnernabuuren niet zou-* ■-den gevolgd hebben. Doch GraaveErnft, bcMt: hierna > overleeden zyn^p, verkooren zj egdsr zynen Zoon tot Stadhouder, Ook ontwierpen de Staaten van beide de Gèirrflén een Berigt* fchrift voor den nieuwen Stadhouder (f): waar« op hy , meen ik, beèedigd wefdt. Hy werdt, by het zelve, onder anderen ,vierpligt, óm geen regt tot de opvolging in zyne aini!«ei! , voor iemant , te verzoeken ; hebbende de Staa^ ten , onlangs , beftooten , zulke verzoeken, vaa nu af aan , te houden voor ontzeid (k). Adriaaa Het Ampt van Raadpenfionaris van Hol- Pauw land , iri Herfttmaand des jaars i6ij>, openge* wordt vallen , door de dood van Antoni Duik , bleef penGoutf Onvervuld, tot in Lente deezes jasffs. Eerft ris va» 'hadt men lang werk gehad , met het inftelletf Hoüand. van een nieuw Berigtfchrift (/). Ook tradf men , traaglyk , tot de benoeming ; alzo fbmmi* ge Leden den Penfionaris Kats gaarne op dexU ve brengen, en vervolgens verkiezen wilden^ terwyl aie van Amfterdam den Rekenmeefter Pauw liever bevorderd zagen. .Om Kats, die een Zeeuw was , uittefluiten , floeg Amfterdam voor, dat' men behoorde vaft teftellen, nie- mant, dan die een' gebooren Hollander was, tot Raadpenfionaris te kiezen , te meer, alza de Staaten van Zeeland, onlangs, de Hollan-r ders onbevoegd hadden verkkrard,om dit ampt, in hun Geweft, te bekleeden (my Doch men

be-

(i) Zit de Inftruft. h^ AITZSMA I. /><«/, hl, lS2f.

\k) ▲]TZËM\ I. MÊel% hl. X22T . 1127. ^ (/} Rcfol. Holl. \9Dtc» 16*9. */. I2f. t( Jan, \% Mmj s%

t Jmy 6 Dte, i6*o. hL «, 7«, »«, 91, ly».

(m) Infti. voor den Penf. dei Snat. van Zeel. in ie NotoJ. 19 Fth* Ui*. hL 17.

TPJkBaat. HISTORIE. 14^

beaoochierinzynevr7heidtebehottdeii.FtoW9 j^a^ Kacs en Rochug van den Hooaart , die ook ^ " door v^richeiden' Leden^ gedraagen werdt, laakten dan op de benoeBBdnjt (»). De Prins, luerover geraacl|>leegd, verklaarde alle de be-- noemdcai voor bokwaame mannen, en liet de keuze aan de Staaten (o). Kats, verftaande, dac men h&sx yerdagtbieklt, als of hynaarhet Ampc ftondt, betuigde, rondelyk» het tegen* deel /iti de Vergaderinge der Staaten (p). £. venwei bleeven veelen hem genegen. Alleen* ]yk» fcheen hem in den^ weg te ilaan, dat hy geen Hollander was. Doch veeUigc £Uk hier* onder een andd: geheim van Regeeringe, welk wy niet klaar genoeg hdbl^en konnen ontwin* dé), om het luerc^n te leggen. Zo veel is 'er van, dat jU(rië0$k Pauw^ Heer van Heemfteie , met de me^e (teoimen, tot Raa4^)enfjonaris gekooren werdt, op den negenden van Gras- maand deezes jaars (9). Hy bedoiijg, dat hy , aa't afleggen van'tRaadpenfionarisampt,zy- oe Rekenme^lers plaats zou mogen hernee-» 9ien (r). Ook vergunden hem Burgemeeftera en Raaden van Amfterdam, opzyn verzoek , dat hy ayn Poorterfchap ii^ deeze Stad niec varliezen zou, fchoon hy genoodzaakt werdt^ v%xx woomng tè verandaren (j).

Tot in den 2k)mer deezes jaars , hadden , op VIII* het Slot te Loeveftein , nog zeven Remon-D« Re- (Irantïche Predikanten inhegtenis gezeten, te^^*^

(«) RefbU HolU 14 J>ee. 1630. H. xtft» léf,

(•) Refot. Holl. 19 I>ic. itfso. bL 173. ip) Refol. H«U. XX Jauuar» i6|t. hL %u (|) Refol. Holl. 9 April 163 1. bl. tfj. (t) RefoL Holl. 12 April 1611. bL tf;. (f) AlTZSMA U Detl^ kU XOf |«

t44 VAÖEftLANDSCHÊ XLIÏ. fioEira ^k ' weeten Karel Niellius , Petras Cupus , Bemhe^ ££3ïlrus Vezekhis, Simon Lücae Byfteras, Theo-J dikanten ^^^^ Boom,Paulus tan der Linden en Amol- ïn ukdedus Geefl:er2ölas;zyndeEduardPoppiuS,reedsf - Loeve- voor eenige jaaren y ift de gevangenis överlee- fteinfche Jen. De overigen hadden, al meer dan eens,* kegtenis* yej^ogt, ontflaagen te worden; zonder dat hun verzoek ingang gevonden hadt. Zy genooten,- üofftansj federt eenigen tyd, met bewilliging deralgemcene Staaten(Oj eenige meerdere • vryheid. De Bevelhebber van 't Slot ydeByei liet hun toe , tot hunne verluftiging, nu en dan; op de wallen te wandelen^ onder belofte, dat zy niet zouden ontvlieden. Doch deeze raimte boezemde hun begeerte fiaar grootcr vtyheid in- Nïelliüs hadt keiinis gemaakt mctJteketen Soldaat , die de Pf edikahteiï tóer hard plagt té handelen, om dat hyze hieldt te ^ in *t ge- voelen der CojitraremonftwuiCen; doch hier- van, by zekere gelegenheid, becer onderrigt,» hadt hy hun allerlei vriendlchap be^eezen erf toegezeid. De meefteii beflootcn dan, door mid- del van deeien foldaat, teoiïtVlugteh.Nielliui alleen vondt zig bezwaafd, ter oorzaake vaiï de belofte , aan den Bevelhebber gedaan. Doch men hieldt hem voor^ dat deeze belofte al-' leenlyk verbondt, om nietteontvlujgten,<wan^ heer de Bevelhebber verlof gaf , om hmgs de wallen te wandelen t waarmede hy iig gezegi^

f en liet. Men hadt nü vaftgefteld, eenen dón-^ eren nagt waar te neemen, en zig, van deff muur van 't Slot,heder te laateA iheenefchöity waarmede men zig naar Rotterdam wilde laa-

aCLH; BoöC. HISTORIE. 14^

tenroeijèn^Dochindeezeonderoeemii^dee- itfox; den zig twee zwaarigheden op, die, weinige — ^ dagen voor de uitvoering, b^de gelukkiglyk verdweenen. Tegen 't Slot, in de Waale,naar den Hollftndfchenkant,daardefchuitzoumoe- ten aanleggen, om dat hier geene giaft om de Veiling was, ftondt zeer veel rietgewas, welk maakte, dat men niet digt genoeg, met een vaartuig, aan 't Slot komen kon. Doch alzo de Spasuüchen zig, federt eenigen tyd, met kleine fchaitjes , in dit riet onthouden, en vee* Ie rooveryen op de ilroomeii bedreeven had« den , was de Bevelhebber , onlangs, te raade ge- worden, al het rietgewas te doen wegneemen» Zyn groote hond, gewoon elk aan te baflen , die zig omtrent den muur vervoegde, ten zelfden tyde, een goed deel fpyze, tot een gafhnaal

fefchikt , hebbende opgefnoept, was ook , door em,in arren moede, doorfdiooten. Het on- verwagt wegneemen van deeze twee hinder^ derpaalen deedt de Predikanten befluiten, om hun voorneemen in 't werk te ftellen, in den na^ na den negentienden van Hooimaand, by buijig en donker weder. De foldaat, van wien wy gefproken hebben , hadt toen juift de wagt» enbeguniligde den toeleg. De Predikanten raakten allen over den muur, en in de fchuit, en kwamen, des anderendaags, op den mid- dag, te Rotterdam, daar zy, van veelen, ge* zien , en , door Episkopius , toen nog niet naar Amilerdam vertrokken , geherbergd werden (tf). Sommigen fchryven dat zy met oogluikin*

ge («) r. A LiMBOKca Via Epitoopü p, $10»

XI. Deel. K

t4JS VADERLANDSCHE XULBons

i9%i. 8^ ^ gébMtta zjn {v): \ welk vreedMa^ ■ ^ ■ me luiden wel verhoopt haddea» om daaniic eene genegenheid der aigemeene Scaaten tot maatiging te bdHuiten. Nogtans is hiervan geene zdkerheid (tp). Vergaat het, dat de Scaaten van Holland 9 op t ontvangen der ty* 4linge van 't ontkomen der Predikanten, befloo- een, den PerToon, wien derzelver bewaarii^ aanbevolen geweeft wa^» in vorsekering te doen neemen ; doch hunne Vrouwen , die g^ woon waren, hun te verzeilen in de gevange- nis, te ontdaan (s). Maar wat hier<^ ver- der gevol^dzy, ismy niet gebleeken. De vrou- wen en kindermi zyn egter , na een weinigzit- tens, geflaakt* Hago de Tegen 't einde van Wynmaand, keerde de Groot vermaarde Hugo de Groot, die zig^ tot hier- w Smde ^^ , in Frankryk , onthouden hadt, weder in 't wcda. Vaderland, en te Rotterdam. Mrahadt»ge^ lyk wy reeds, in 't voorbygaan (y), gemeld hebben , al federt eenige jaaren , gearbeid , om deeze vryheid, voor hem , te verwerven. De Droflaard Hooft in 't byzonder zogt die van Amfterdam te beweegen, om de Groot in hun- ne Stad te ontvangen (z). Doch men maaktCi hier, zwaarigheid , om zig nog zo verre bloot te geeven. De Prins, fchoon de Groot niet ongenegen, vondt nogtans niet raad2aan»,om hem, zonder eenige voorwaarde » hier te Lan- de

ft

v) AfTZCMA I. Dal f bL 1094. vt) HooVTs Brieven N, Mf, kU ijS» fjf) Re(bl. Holl. Juty Kji. //. 99, ^ ty) Niet ▼oor» bL ^o.

(«) HooiTi Brieven N. tjo, i|t» 119, 140, t4Jt I41»I4S> 144» I5l»253,ft/«. bL lol, 1x1,114, ii;yiu, 1x7, iis,i2«y

XLIL BosX. HISTORIE. 147

de, te latten wederkeeren. De Stansen van i6%i.

Holia&d, midlervyl) kennis van zyne aan*

komft geldreegenhebbende; verklaarden Haar- fem^ Leiden, Goada, Alkmaar en Enldiuizen, in ge^e handeling over zaaken van Staat of Ri^eeringe te willen treeden » voormen ee* Aig befluit genomen hadt , tegen de Groot (d): Ook dreeven zy doof, dat den Fiskaal en al- Streof* . len anderen Officieren gelaft werdt, hem inhcid vtn verzekmng teneemen (*)• Hy begaf £ig, hier- ^^""^- op , in ftilte , naar Amfterdam , daar hy zig ee* ^H ^^ nigen tyd onthieldt. Zyne vrienden zogten nem Poogin- * te bewegen , tot het inftellen van een verzoek* gen om fchrift aan de Staaten van Holland» Doch hy ^^? ^^^ verftondt, dat zulks, in de tegenwoordige ge- J^^ fteldheid der gemoeden , niet gefchieden kon, met hoop Van eenen goeden uitflag^ zonder eenige foort van fchuldbekentenis te doen 1 waarvan hy een* diepen afkeer hadt. Einde* ïÓ^è. lyk, namen de Staaten van Holland, in de Lente des volgenden jaars, een befluit, om tweeduizend guldens op zyn lyf te zetten; in geval hy langer in *t Land bleeve (e). Men wis hem toen op nieuws aan boord , om het inle-* veren van een verzoekfchrift. Men ontwierp '-er een, waarin meer niet erkend werdt, dan dat hem zyne voorgaande ongelukken ^ ter oor* zaake van i>erfcbilkn in de Regeeringe^ niet te* oorzaake van eenige euveldaaden, waren over« gdcomen.Doch hy vondt, ook in dit ontwerp, nog eene duiftere belydenis van fchuld. Vee- len hielden 't voor ftyfzinnigheidln den groo-

ten

(f) HoOfTt Htfeven N, 2tf » 317. li. 231» 2$%.

té) Refol. HoU. Dtcemè. ié}i. R if i.

O) ReToL Holl. i« MsMrt" 7 ^/^*/ i^n* ^'- SU

K %

748 VADERLANDSCHE XLII. Boir.' j6^2 tenman,dathyzignkteenweinigmeervoeg- „ ^- de naar den tyd. Doch hy becreephet anders, SeVnJiiren, ziende, in zvn Vaderland, aan geen vry Ham. verblyf te geraaken , begaf hy zig, op den ze- burg. ventienden van Grasmaand , van Amfterdam , Zyn ver- op reize, naar Hamburg (d), alwaar hy van der bc- jg Wethouderfchap , beleefdelyk , ontvangen f^d!° werdt(0-DeRegeeringvanZweedenverkoor hem , eerlang, tot haaren gewoonlyken Gezant aan het Hof van Frankryk, welke bediening hy , eenige jaaren , getrouwely k heeft waarge- nomen. Sonmiigen meenden egter, dathjrzig te veel met zaaken van geleerdheid, te weinig met die van zyn ampt bezig hieldt (f). Ook zogt men den KanlcUer Jxel Oxcnftiemj die hem bevorderd hadt, diets te maaken, dathy in de V^reenigdeGeweften weinig geagtwas. Poch eenigen zyner vrienden, eerlyke en ge- leerde luiden , verklaarden rondely k het tegen- deel (A Hy hadt nogtans zo veele benyders 9311 't Zweediche Hof , dat hy , in 't jaar 1645, derwaardsontbooden, zofommigenverhaalen, baaft befpeurde, dat hy weinig gezien was by de Koninginne , waarom hy Stokholm verliet (h). Doch anderen melden , dat hy de Zweed- icne lugt te fchadelyk vondt voor zyne ge- zondheid, en hierom ontflagverzogt hadt van 4en dienft haarer Majefteit, die hem, anders, gaarne in 't Ryk hadt willen houden (f). Op

de

(d) K, BBANinr Lc?. Tan H. de Gtoot K 3M-44a* Hooin Blieven N. |2o, jxj. K 255, «o.

(é) AITZKMA I. DetlfU II7»- I (/) AUBfiRV Memoir. p. 4<i» 4^t« ^

(g) HOOITS Brieven iV. 455, *«>. IL 349 , ni.

(6) AOBiRT Meinoir. /• 475*

(i) Yttvolg van '4 Lev, vui Ei. DE Geoot ^/. 4«5»

XLU. Boek. HISTORIE. 149

de te rag reizenaarDuitfchland, oyerleedthy, 1632.

te Roftok , op den agtentwintigften van Oogu- T

maand ies gemelden jaars (i). Zyn Lyk werdt, federt, naar Holland gevoerd, en in zyne Ge- boortdlad, Delft, begraaven. Zyne geleer- de fchriften en treffelyke hoedanigheden heb- ben hem, weinige jaaren na zynen dood, ook in zyn Vaderland , de agting verworven , wel- ke de partydigheid der gemoeden hem , aldaar, by zyn leeven , hadt doen verliezen.

Met den aanvang des jaars 1 63 2 , kwam hei- ix. melyk in den Haage René van Reneffcy Graaf van Heimely- fydrfufé. Hoofd der Geldmiddelen des Konings^^ *>*°^«^ vanSpanje(0, omPrinfe Fredrik Henrik, die^^e"" hem vrygeleide hadt toegezonden , in een by- van War- zonder gefprek , te vertoonen ,, hoe hy , mis-fufé. „ noegd zyndé op Koning Filips , die hem „ groote fommen fchuldig bleef, gezind was, ,y zig in dienfl des Eonings van Frankryk te „ begeeven; doch zo de Scaaten hembeboor- „ lykbeloonen wilden, wifthy een groot deel „ aer Nederlanden te doen opftaan tegen den „ Koning." Hy voegde *er by , dat Graaf Henrik van den Berge eenen wil met hem hadt; en vorderde, voor elk, honderdduizend kroo- nen vooraf, en verdere belooningen, in geld en in ampten, wanneer zy volbragt zouden hebben, 't gene zy beloofd hadden. Den Prins, kemiis van deezenvoorflag gegeven hebbende aan eenigen uit de Staaten , beQoot men daar- in te bewilligen. Warfufé keerde toen naar Venla DeKaadpenfionaris Pauw bragt hem

hier

(k) Tetvolg sis h$v, hl, 41 1.

(l) Van OXN Sande XII- B^ek f hl. Ui.

K3

ii<> VADERLANÖSCHE XLILBöwt^TJ

Ii5^^. hieF \ beloofde geld, te gel;yk met hem over-»

'^ leggende , wat men , in den aanfiaanden veld- .

togt , met het meefte voordeel , zou konhen on«.^^ derneemen. Hy riedt tot het beleg van Maas- tricht. Pauw hervraagde , of de Graaf van den Berge, als Stadhouder over Gelderland van 's Konings wege, de bezettingen uit Venlo en Roermonde niet zou konnen ligten, en, daar- door , het inneemen deezer Steden gemakkely k maaken ? Doch Warfufó gaf te. verfl:aan , éaXi zalks hem niet te vergen ware; maar dat men ftaat maaken kon, dat hy zig nergens mede: moeijen zou. Men nam hieruit af, dat de Graall van den Berge den uitflag van dee^en vekkogc^ wilde afwagten , eer hy 's Koningszyde opeo* lyk verliet (m). Vcnlo, Tot het beleg van Maaftricht ws^dt, fcr. Stritien, ^«t, beflooten. Een groot d^l der Spaanfcbe. monde en Krygsmagt was , onder Don Gonzaksdê Cordua^ . Silurt ge gezonden naar Duitfchland De opverige troe-, w«naen. pen , cmder den Markgraaf de & Croix, waren. iiiet fterk genoeg, om het Le^r der Statten. , met voordeel, tebevcgten. DePrins,deScaat-. fche troepen, tegen Pinkfteren, hebbendttdoenl byeentrekke^ce Nieuwmegen, vperdeze, vaat daar, naar de Mookerheide, daar hyze mooh*: flerde, en omtrent zeventiendüizead kaeetetb en drieduizend paarden iterk bevindt, lËei^ rta opgebroken, floeg hy *t beteg voor Venlo^ terwyl hy Graaf Emft, met een dee} deaLe**; gers,- afzondt, om Roermonde aaate taften^^ I>e Kolonel Wynbergenzott/oef>zel£defttyde*'

mee

(m) Memoii. ée Frtd. Bemi f. i|i-ii|. AitsUM I. Aé^ 31, ijii.

StacOaoaicLer van Fiiet^lajncl» Guroiumg^Ei

/*' TJjLrvx ^i.-u^i/-

I ■ .

}

'

XLir. Boek. HISTORIE. 151

tnet zyn Regetaeat, Straalen bemagtigen. AI- itf^d. Ie deeze ondemeemingen gelukten. Venlopf - zig , den vierden v» Zoroennaand, zynde den derden dag na 'c openen der loop^raaven, o* ▼er, by^ vercbrag, waarin den Roomfchenvrye Godsdienftoefening toegedaan werdt in we ie Kerken, ééne uitgenomen, die den Her^ TCNmden werdt ingeruimd (n). Straalen gin^, Gntf op kelyke voorwaarden, over. Graaf Emifhadt ^™^ ^^ de Kwpcraaven voor Roermonde naaQwlyksgj"^^^,^^ geopend, of hy werdt , in 'tbezigtigen dmek ven , van een' musketfchoot , door 't hoofd, g/a* troffen, dat hy 't beftierf. FredrikHenrikbe^ gaf zig, hierop, terftosd, naar 't Le^er voot Roermonde, dat zig, dien zelfden nagt, op gelyke voorwaarden süs Venlo , verdroes (0% 't Verdrag was , op den yyfden , getek^d. èk* tart, in 't Lsmd van Gnlik, gaf zig, den ut* ften, ook over , zo dra het opgeëifcht was(p); De reden, waarom zyne Dooringtigheid aem deeze Steden , tegen gewoonte, vrye oeferan^ toeftondt van &n Koomichen óodidienfty was geene andere dan deeze , dat hy, hierdoor, ook andere Steden wilde aanlokken , om te lig- ter van de ^>aanfchen af te vallen, wanneer de Gmf van den Berge haar, hiertoe, in tyd en wrie, gelegenheid geeven zou* Ookhsid- den de Staaten zelven , kort voor 't optrek* ken van 't Leger, een Gcfchrift uitgegeven, ^ waarby zy deeze vryheid bekxrfden aan alle

Ste*

f«} Zie 't Verdrag $y ArrtKMA I. Deét, ht. 1190. (#> Reibl. Hon.z)7tMy . 7 Aug. i6iz.iL 59, «o , <i. Memoic. « Freder. Henii f. i}s-t9f. AiT&tMA I. J}ett , H. iif«,

tt>T y f IfS.

' K4

152 VADERLANDSCHE XLttBonc.

1032. Steden en Perfoonen, die hunne zyde wildea

kiezen (ï).

X, Terlrond na *t overgaan van Roermonde^ De Prins brak de Prins op met het Leger, toog,deMaa- belegert ^e langs, tot tegen over Mazeik, en aldaar, trichl' langs cenefdiipbrug, die *t Leger nagevoerd was, over denftroom. Dien zelfden avond» trok men nog tot Haren, een klein uur van Maaflricht, en, des anderendaags, zyndeden tienden van Zomermaand , tot voor deeze Stad. Straks werden de Legerplaatfen verdeeld, in- genomen en verfterkt. Graaf Henrik Kafimir van Naflaujdie zyns Vaders Regement beko- men hadt , woonde dit beleg ook by. 't fievel over de bezetting was den Heere van Lede^ in 't afzyn van den Overfte van 't gefchut , de la Mïtteriej toevertrouwd. Graaf Jan van Nas- fauhadt, weinige dagen voor 't beleg, een

foed deel volks m de Stad ^ebragt. Men re- ende, dat 'er meer dan drieduizend knegten en^ twee kornetten paarden binnen lagen (r). Hei Doch men was nog bezig met het verfterken Spwnfch jgf Legerplaatfen, toen er tyding kwam, dat «erlyk ' ^^^ Gonzales de Cordua uit Duitfchland op- Leger ontbooden was , en naar Namen toog, om daar trekt op de Maaze over te trekken , en zig met den tot ont- Markgraaf de S. Croix , die reeds tot aan Tie- 5^3 j/' nen genaderd was, te vereenigen. De Prins zondt , terflond hierna , eenig voetvolk af, on- der Graave 3Poan Maurits van Nafjau^ die zlg, op den weg naar Aken en naar Limburg, le- gerde, en eenige Ruitery , onder den Graave

van

(a) Ziê het hj AlYZKMAl. Dtêl^ hU llt».

(r) Afemoix. de fxcdex« Hcnd f^ iji-xj^. Aitzsma l. UttU

XLIL BoiK. HISTORIE. 153

van Stymm en den Hertogevan Bouillon, die 16^2.

zig, om kondfchap te neemen, een goed ftuk -•

wegs van 't Leger , onthielden. Bouillon maak- te zig, op den vyftienden van Hooimaand ^ medber van 't Eaflieel Argenteau (j*). Onder* tuflchen t werden de Loopgraaven geopend. Doch weinige dagen daarna vernam men , dat Don Gonzalesen S. Croix zig te Tienen byeen vervoegd hadden, en dat de vereenigde mast op weg was naar Maallricht. Ook naderde de vyand het Leger der Scaaten eerlang zo na» dat het verder niet dan een Kanonfchoot aflag van de Legerplaats van Nikolaas van Breder ode^ een' wakker' krygsman , door baflaardy , uit dit adelyk huis, voortgefprooten. Varik en Sty- Schutge* rum, met eenig voetvolk en Ruitery , vooruit ^^fi^^"*» gezonden, om den Markgraave het hoofd te bieden, werden, eerlange gevolgd, door den Luitenant -KoJonel Dejiiaux^ die 't ongeluk hadt van te fneuvelen, tefwyl zynRegement, eerft den vyand hebbende doen wyken, daar- na, met verlies, te rug gedreeven was. Doch een verfche hoop volks , door den Prinfe, naar den Ibryd gefchikt, boorde eenige fchuiten in den grond , met welken de vyand over de Mast- ze wüde (t).

Terwyl men dus fchutgevegten hieldt om- Graaf trent Maaftricht, hadt GrzaliVillem van Nas- w^iHem ƒ«!, die, met omtrent vyfduizend man, in 't f^^y ^^V* ' Land gebleeven was, zig aan 't hoofd deezer magtigt manfchap, tefchepe, naar Vlaanderen bege- de Kmis. ven, dasurhy de Kruisfchans op de Schelde, in Tchans ca

twee^' Anna (O AiTzcMA I. Dieif u. fi9t. Schans.

(#) Memoir. de Fradct. U«ari p. XS9-141. hiTUMkU Dêth ik Ii9<t ii#7> Oi^t*

K5 .

Ï54 VADERLANDSCHE 30.11. BomT.

163 2. ^^^^ ^^ ^^ dagen , bemagtigde. Daarna over» * meefterde hy ook de onvolcrokken^ S. Anna Schans 9 in de Polder van Namen. DonCn^hs Cohnnaj Bevelhebber van Antwerpen, derae twee fchanlen niet hebbende konnen ontzet* ten j zondt , na 't bemagtigen derzriven , al '1 volk , welk hy miiTen kon» naar 't Le^ van den Mark^raave deS. Croix^Maaftricht (ar)« 't Beleg De arbeid aan de loopgraaven voor doezc vanMaas-Stad werdt, onder tuflcheny vlytiflyk voorts ^^^^ gezet 9 niet zonder veel volks te ipillen. On* ^mU- ^ anderen, fneuvetde, in 't aangiften eenes zee * kleine halve maane 9 de Gni^uwifinun^ Neef van Prinfe Fredrik Henrik. Demynen do^beleN gerden veroorzaakten den onzen veel nadeeb* Ookdeedendie van binoen geduorig gehiUu* ge uitvallen: in een van welken^ de Graaf vam Oxford en de Kotonel Harwood fneavelden ; en óc Kolonel Morgan gekwetft werck. Tegen de Stad 9 werden ütgts zes grove ffaikken ge», fcfauts gebruikt. Ook waren 'er niet meer in't> Leger. De veldffaikjes hadt men tegen den: vyand van boiten noodig. Eindehrk, werden:* de onzen meefter van de Contrefcbarpe; dodi hier haddenze eene drooge graft van vyft^ voeten diep voor de borft, d^ geen dborko<> men aan fdieen, doordien de vy^ , mteeni- ge werkjes, het daalen in dezelve, met fdoe- ten, verhinderde. De Prins overwon egter deeze zwaarigheid, doende, indeComrefchaip^ tegen over elke loopgnurve, pateen delven , die zes voeten dieper waren^ dan degroadder

graft.

(•) Manaii. dAIrada; Meari ^ i^ AirzMMk U Ikei^ U. 11*0, xip7. .^

XUIvBóxK. HISTORIE. iss graft; Van dra bodem deez^ putten, begon i67U mendegaanderyentemaaken^die, onderde — ^-^ graft doorloopettde » de belegeraars , na eenea ongelooflyken arbeid, tot aan de muoren der Stad bragtm (v)-

Qndertuflchen kreeg m» berigtin'tLeeer, Voorfli^. dat de Overfte Piu^pM^nr, met een groot deel ^^* ^^ Keizerljke troqjen^opwegwas totonizetvanJJ]^ J?^^ * Maaffaricht. De Prins omboodt , hierom, Graaf burg , óm WiUem van Naflau, met al 't volk , welk fay Maas- fayeen brengen kon , by zig. Ook kwam de'^cht den Graaf, ecriafig, met driediuzesul man, die tey ^^^^r Nieuwmecen verwtmeld waren , ia 't l^rhind"en"e voor Maaftrichr. Terwyl Paapenheimnaderwieiien. de, kwam de Hertog van Nieuwburg denPrina- in 't Leger vinden , hem voorbaande, of 't hen^ niet geiaaden ware, op tebneken van voorde Sta4 mkbmen dezelve voor onzydig verklaar*» de» en door Keizerfcben bessetten liete. Doch Fredrtk Henrik hadt geene ooren naar deezea voorilag. De Hertog van Nieuwborg keerde onverrigter zaake te n^. Kort na zyn verorek, beeg men Paapenheim in 't g^igt , die zig, te Memen, een nalf uur van de JU^erflede van. Graave Joan Mannts, nederüo^, enterflond fdmtgevegten begon te houden. Ook maakte S. Croix zig meeuer van den oyartogt over de Maaze, dien men hem, tot hiertoe, betwifl: hadt. Sedert kreeg de Prins de noodige kry gs* en mondbdioeften nietmeer,gelyJ^tevooreny fan de Aeiftaden-li&uize, maar van Luik (w)^

De

f«) Mmohw de Freder. Henxi/.i4l-x45. Aitziua l.Dett^^ *t 1199. (v) Memo|i^ dft ïtfflkt% £bttü^..iff^>47< AtnMfU U ^iti$

15Ö VADERLANDSCHE XLII.Bomc.

i(J32. De Staaten hadden een Verdrag ceflooten,. met de Wethouderfchap deezer Stad {%) , wer-

waards de Graaf van den Berge, die, nog eer- der dan men verwagtte, den dienft der In£sm- te verliet, zig, kort te vooren, ook begeven Aantogt hadt (y). Paapenheim deedt , weinige dagen ^^f^l' na zyne aankomft, eenen aanval op de Leger- penheim. pia^tfè van Graave Joan Maurits, en op eea kefkje daaromtrent, welk de onzen een wei- nig verfterkt hadden. De Prins- van Oranje hieldt toen het bedde aan pyn in de beenen ; doch, op het eerfte gerugt van gevaar, opge- reezen zynde, fpringt hy te paarde , rent naar de plaatfe des gevegts, en doet, door midflel van eenige veldftukjes , die hem nagevoerd waren, den vyand zo veel afbreuks, dat hy reeds begon te verflaauwen, toen de tyding van de aankomft van S. Croix met hetgantfche Leger Fredrik Henrik te rug riep. Ook deedt Graaf Joan Maurits het overige af, en Paa- penheim week, des nagts, agterwaards, niet zonder veel volks verlooren te hebben. Hy floeg zig , federt, te Nauvaigne neder, om, van daar, den toevoer naar *t Leger der Staaten te beletten: doch men hadt *er, terwyi't noff vry- ftondt,zo veel voorraad byeen gebragt,datde leevensmiddelen op hunnen voorigen prys bleeven , fchoon de aanvoer geftremd was. De Prins midlerwyl , aan alle oorden , orde gefteld. hebbende, *t welk hem, tot diep in den nagt^ bezig hieldt, verftondt, eindelyk, dat S.. Croix: flegts eenige Ruitery afgezonden hadt, die te

rug

fjf) Kefol. Holl; 29 Jmvf^f Amg. UjJlr èk 19%

XLILBoir. H I S T O R I R tsr

ruggekeerdwas, toen zy vernam, dat de on^ i^a^ zen op hunne hoede waren. De myn der En- — ^ gelfchcn, eerlang, voltrokken zynde, en haa- re werking gedaan hebbende, liep men ftonn op de breuke ; doch werdt zulks ontmoet, dat men, met verHes , te rug wyken moeft. Des muu anderendaags , wanneer alle de mynen gereed tricht waren, en de belegerden eenen algemeenens:«eft^ ftorm verwagteden, begondenze van verdrag ^^^'« .te fpreeken. Men kwam overeen, op gelyke voorwaarden , als Venlo en Roermonde be- dongen hadden. Doch de bezetting verwierf nog zes (lukken gefchuts. 't Verdrag was, op den eenentwintigften van Hooimaand, gete- kend. De Legers van Paapenheim enS. Croix- de Stad veroverd ziende, braken terftond op. Het eerfte toog naar den Rynkant, het ander naar Tienen en Namen. Op deeze wyze, werdt Maaflxicht gewonnen, in 't gezigt van twee vyandlyke Legers, die geen van beide kans

fezien hadden, om het beleg te doen opbree- en (z). Kort hierna, zondt de Prins Stakenbroek ^«"ï>a'^ om Limburg aan te taften: welk, naauwlyksr° ^* befchooten , zig terftond opgaf, op den agtften vanoter van Herlïlmaand. 's Hertogenrade, Valken- mmebJ burg enDaalhem vielen hem toen ook in han-mag"gd. den : waarmede het gantfche Geweft van Lim- burg en de Landen van Overmaaze in 's Prin- fen magt geraakte. Ook werdt hy, eerlang, tot Stadhouder over het zelve aangdleld (a).- De 5caaten der VereenigdeGeweften gaven, ter- ftond

(») Mcmoix.dcFKder. Henri^. 147-155. AitzimaI. DttL H. 1 204- 1 zot. '

f4j Rcfol. HoIJ. 2i April itfii.' /;. 14.

XSi VADERLANDSeHt XLII.Büxie:

"■ waarby zy, onder belofte van vrye oei^ning

van den KoomfehM Godsdienfl: , de Spaan* fche Nederlanden nodigden om hunne zyde te kiezen (»). KL Midterwyl» hadt de Hertog van Aarfchoe Opehing vrygeleide verzo^ van den Prinfe van Oran« V* dT* i^> ^^^ ^®"^ eenige voorflagen tot vrede te hande-' Komen doen. /'i/rpx&jR^y, onlangs, van we- ling , te ge de Infante , over 't hermsóken van den Kou* Mafls- wenfteinfchen dyk , herwaards gezonden , hadt ^^^^ hiervan ook reeds eenige opening gedaan. De Prins, den Gemagtigden te velde en den alge- meenen Staaten in dèn Haage kennis van dit verzoek ^e^even hebbende, zonde, met hun- ne bewUhging , den Hertogehet begeerde vry* geleide. Doch alzo, te gel^k, te kennen gege ven was , dat men , hier , niet dan met de StsoL* ten van de andere zyde, geenszins, met den Koningvan Spanje, of met de Infante, zou begeeren te handelen; gedoogde de Infante» . dat de Staaten, te Brufiel vergaderd , eenige Gemagtigden afzonden. De Hertog van Aar- fchot , de Aartsbiflchop van Mechelen , de Abt van S. Waaft en eenige anderen kwamen den Prins, eerlang, te Maaflxicht vinden. Zy - begeerden van vrede te handelen met deezen Staat, of zo dit niet zyn kon, van eenveel- faarig Beftand, op voordeeli^e voorwaarden, Me;i antwoordde hun, dat, hiertoe laft moeft Zyn van de Vereenigde Staaten, aan welken men hun voorftd wilde bekend maaken. Mid^

Ier-

(B) RefoU Holl. f-t» Sipt. Uji. kL 91. Mctnoir. dericdtt. Uenii^. isSf i5«. AiTftMA I. Duif hL 1101, uc#.

SZJr.Bbic. HISTORIE. ly,

ic'^l*,.^*^,"^ ^^» ^^^e^ voorwiarden i6«2v voor, di€, inderdaad, een weinig biiitenfpoo- — ^— • rig fcheenen , als, het vertrek der Spanjaarden uic hec Land, het flesten der Kafbeeien en het overleveren van eenjge Plaatfen , welken de 3paanfchen inhielden ; van welke voorwaar- den zy egtcr niet zeer vreemd fcheenen. De Vereenigde Staaten, ondertuflchen, op den yooffkg geraadpleegd hebbende , vonden niet raadzaam , Gemagcigden naar Maaltricht te zenden; maar booden aan, de handeling te be*^

r ken inden Haügeigelyk, federt, gefchied* SoHunigöi en de Ptins zelf meenden, dat men , te Maaltricht , onder de begunfliging van 't StaaticheLeger, voordeeliger voorwaarden zon hebben konnen bedingen, dan elders (^). Maar, veelligt, verftonden eenigen der Staa* ten , dat de Prins en de Gemagtigden van fom* mige Geweften aldaar, om gelyke reden, te afJceerig zouden zyn van een redelyk Verdrag.

Na 't flegten der verfchanfingen en andere Orfoi ge-: werken, door de onzen, voorMaaflricht, op-^^^Q^Q* geworpen, brak de Prins op met het Leger, op den eerften van Slagtmaand, trekkende, langs de Maaze, tot digt onder Roermonde, cbarhy 9ig wederom nederfloeg. Van hier, zondt hy Gnaf Willem van NaUau, met vierduizend knegten en twaalf kornetten paarden, om Or- foi aan te taften. Ook zou hy Gelder hebben belegerd. Doch men vondt dit ongeraaden in den Haage, waarom hy ^t naliet. Terwyl het Leger wederom in beweeging was, kreeg de

Prins

O) MeraoiB. deFred*. Hcnri^ ijtf, tsy. Aitzema L J9r#4

»• I2IO, »II, I^Xt

i5o VAÖERLANDSCHE XLH.Boek; *6„» Prins tydingvan'tveroverenvanOrfoi,welk, . ^ ' op den vyftienden van Slagtmaand (d), ge- fchied was. De gelukkige veldtogt deezes jaa» werdt hiermede beflooten. Het Staatfcl» Le- ger, voortgetrokken tot Nieuwmegen , be- gaf zig van daar, naar de Winterkwartieren, en de Prins keerde , den vierentwintigften , in

den Haaee te rug (O- , „ ,.

xn. Henrik , Graaf van den Berge, die veertig Henrik, jaaren in Spaanfclien dienft gefleeten hadt, Grtaf ^as, uit misnoegdheid over t gezag, welk S"" ^^^ men den Spanjaarden gaf in de Regeeringe ÏS^van der Nederlanden , te raadegeworden, vari par- de Spaan- ty te wiffelen. Hy was, gelyk wy boven (ƒ) fchen af. verhaalden, door middel van den Graave van Warfiifé, reeds in 't voorjaar, in heimelyfce handeling getreden , met den Prinfe van Oran- je, en begaf zig, terftond na 't overgaan det Steden Venlo en Roermonde , naar Luik: van waar hy zynbefluit, in byzondere enopenbaa- re Brieven , aan de Infante en aan 't gemeen, bekend maakte, nodigende, te gelyk, al het Krygsvolk , welk , onder hem of andere Spaan- fche Veldoverften, gediend hadt, om zig by hem te voegen , tot voorftand van den Room« fchen Godsdienft, en tot af breuk, der Span- jaarden. Doch hy kreeg minder toeloops, dan men gehoopt hadt (g). De Vereenigde Staa- ten hadden , op aanraadinge van denPrinfe, te vooren , ook bellootqi , op den naam des Graa

ven

(d) AlTZRMA I. Ditlf H. 1X44. ,

(t) Meinoir. de Freda. Henri p. 1J7»I5».VAM BBH SUKOm ZII. Btét, H. us. (f) Dl. 14». (l) VAN OBN SAMDS ZU. ËMifH. tM<

XLir.BöSK: HISTORIE, i^t

ven van den fia^se, eenig volk te werven (A\ iCMi Te Broffel, verltondt men, dat die vanLuik, ■ — met het ontvangen van- den Graave, de onzy digheid gefchonden hadden. Doch zy betuig* den, openlyk, geene kennis gehad te hebben van *s Graaven toelec: 't welk de Graaf zelf , fchriftelyk, beveftigde. Hy werdt, kort hier- na, te Bniflel, vooreenen Muiter en Landver- rasuler verklaard , en belooning beloofd aan elk, die hem in handen wifl: te krygen(i). In 't volgende jaar, werdt hy en het volk, welk hy verzameld hadt, by voorraad, openlyk, in den eed en dienfl der Vereenigde Geweflien aangenomen (k). De Zoon keerde dus weder- om tot de zyde, van welke de Vader , eer* tyiis(0,wasafgeweeken. Hy gaf voor, dat de Spasmfche Regeering hem t volk , welk in de ^Idetfche Steden bezetting hieldt, hadt onttrokken, en hem, daardoor genoodzaakt ^ tot het verlaaten van dit Geweft. Doch de Spaanfchen merkten, hiertegen , aan , dat zulks met dan met overleg en goedvinden des Graa* ven van den Berge Kefchied was : waaruit zy, niet zonder grond, beflooten, dat hy , te voo- ren, reeds vallgefteld hadt, van party te ver* anderen (m).

De Duinkerker Kaapers ondernamen, inKaape- Lentemaand deezes jaars, tot onder Vliflin-ryen der gen, te kruiffen, en een Engelfch Koopvaar- j^^^*^^^

) Refol. HoU. i'U Decmh. Usi. K i\€.

JRefol. Holl. II Juny^j Aug, i«ji. kL 75. AlTUMAl. j */. Il94».Il9f »1I9«« II9*« "99- ^

ik) Refol. Holl zt A^il x 7»iy I63l. ^A it, 40- l) Zie VII. £>#«/, hL |o«.

(») VAH OBN SANDB Xll. B^tkt^L iS^ COMMEL. Fr«d«r« Henr. I. Deel^ kL uc.

XI. Deeu L

i6^ vADEÉLANdSCHÉ XLIÏ. Boeit.

16^2. dyfchip ran daar weg te haaien. De Vliffm- 2^^^^: — ffers, hierdoor ontfteken, fpron^en, in mer- wen , be- Kelyken getale , in eenige vaartuigen ; voeren kt. twee Staatfche Oorlogsfchepen aan boord, zetten den vyand agterna ^ ontjaagden hem den prys , en braden dien , nevens eenige ge- vangenen, te Vliflingen op. Met de gevange- nen werdt ftreng gehandeld. Zes werden 'er alleen by 't leeven gelaaten. Aan de overigen werdt het zogenaamd Regtvan F^oetJpoeling(n) uitgevoerd. Het kaapen der Duinkerkeren hieidtegteraan, fchoon zy zig, na deezen, van de Zeeuwfche ftroomen onthielden. Ver- fcheiden' Zeeuwfche en andere Koopluiden, aangemoedigd door een Plakaat deralgemee- deStaaten, begonden, derhalve, wederom, fterker dan te vooren , ter kaap uit te ruften- Jdriaan en Kornelis Lampjrns van Vlisfingen bragten onder anderen twee fchepen in zee, onder ^an Gideonszoon en Abraham Krynszooriy die den vyand veel afbreuks deeden. De prys * /ifu- der * verzekeringe op fchepen en koopwaaren rantie. haar en van de Bogt van Frankrj^k, die, kort te vooren, agt en tien ten honderd geweeft was, daalde nu wederom op drie ten honderd. De VlifTmgers ruftten, eindelyk, zo fterk ter kaap uit, dat zy , na weinige jaaren verloops, de zee , geheellyk , beveiligden (o\ XllT. De verkooren Koning van Boheeme, die Dte Ptlt8-25g^ tot hiertoe, doorgaans, te Reenen, in 't ^f ;^5;Stigt van Utrecht, hadt opgehouden, werdt koorcn ^^ > door den voorfpoed der Z weedfche wape- nen,

{$) AxTZEMA W Deelt ^A 124; i iz^tfr

jan. Bofefc HISTORIE. i6i iien , aangemoedigd , om decze Landen te- Ver- lejo^. laaten, en zig te voegen by 't Leger van Ko- v^éz^ Aing Gultaaf Adolf. Hy badt , in ^t voorlee- van bS- den najaar, reeds naar Frankryk , Engeland en tieeme , Deenemarke gezonden ) omonderftand: doch^^^«^*^« aldaar luttel verworven. Op 's Lands Komp-^wï toirvan Holland, ftondenvan hem driemaalden, ' hondef'dduizend guldens, waarvan hy een ge* deelte opnam. De Staaten verfbekten hem nog eenhonderdenvyfcigduizend guldens (p): met welke penningen, hy zig op reis begaf* ^yne Gemaalin en icinderen bleeven hier. Hy werdt tot in Heflen begeleid ^ door eenen groo* ten hoop Ruiters uit de bezetting van Wezel. De Landgraafbragt hem verder tot Frankfort} van waar hy , den volgenden dag, naar Hogft toog, daar de Koning van Zweeden zig ont* hicldt. Koning Fredrik begeerde herfteld te Worden in *t bezit van de Palts , zo ver het deü Zweeden in handen gevallen was. Doch men kon 't, over de voorwaarden , niet een» wor* ' den (q). Fredrik bleef egter in *t Zweedfche Tllly Leger , welk , in Grasmaand , opbrak , om TiU fiieuvtlL ly te vemeftelen, die', eindèlyk, gedreeven tot over den Donauw, flaags raakte met de Zweeden, gekwetft werdt, en te Ingolftad o- verleedt. Guftaaf Adolf die , in deezen jaare ^ wederom om onderftand by de Staaten aan* hieldt, fchoon zonder vrugt (r), rukte, fe* dert , in Beijeren ^ daar hy Munchen bemagtig* de. De Hertog van Fridland, op nieuws in s Keizers dienft getreden zynde, hadt, midler*

wyl,

(/)) Rcfol- Holl. 14* M. Jan. i«jl. êl, 2«. 'f; AiTKEMA I. Deely bl. ii«;, uiso.

^ AlTXfiMA I. Dttlf H. 1261, IZ42» Il^C» 12^7»

L 2

x<4 VADERLANDSCHE XUl.Bo£X.

KJ32. wyl, Praage ingenomen. De vyandlyke Le- ■ gers lagen voorts, den gantfchen Zomer, om-

trent Neurenberg, op eikanderen te loeren , zonder iet te verrigten. In Herfifanaand eerft, brakenze op* Doch 't liep tot in Slagonaand aan, eer zy aan eikanderen raakten. De Kei- zerfchen hadden, na 't overgaan van Maas- tricht , merkelyke verfterkinc van volk ge- loreegien. By den Koning van Zweeden, hadt Slag by zig Hertog Bemardvan iVeimar gevoegd. Men Lutfen , raakte flaags , omtrent Lutfen , op den zeftien- wiarinde jgjj In den eerflen aanval, werdt de Koning ^oning ^^ Zweeden cekwedl, in den arm, en, kort Zweeden daaraan , doodgefchooten. Doch 't gevegt omkomt, werdt, wakkerlyk, vervolgd, door den Her- toge van Weimar, die de Keizerfchen, einde- lyk, noodzaakte te wyken: waarna hy , ins'ge- lyks, het Slagveld verliet. Beide de partyen fchreeven zig de zege toe. Doch de Zweeden hadden 'tmeefl aan hunnen Koning verlooren. Van den anderen kant , was de Graaf van Paa- penheim gefneuveld. Guftaaf Adolf liet de Zweedfche Kroon na aan zyne Do^er Chris-^ tina^ die noggeenezesjaaren bereikte. De Regeering van Zweeden raakte meed in han- den van den Rykskanfelier Axel Oxenftiern, die den oorlog, in Duitfchland, hielp voort- Dood zetten (x). Weinige dagen na den flag by Lut- nfngFre-^^^* op den negenentwintigften van Slagt- drik van' maand , ftierf de raltsgraaf Fredrik , verkooren Bohee- Kpnine van Boheeme, eene der voomaamile me. oorzaaken van den Duitfchen oorlog. Hyhadt

zig

(») Mcmoir. de Frtdcr. Hcnii p, x;y. AlTZKMA I. /)«•/.

XLII. Boek. HISTORIE. 165

zig naar Mencs begeeven, en was bezig, om, 16^2. 'met den Bevelhebber van Frankendaal en met

Zweeden , te handelen over zyne herftellin^ in de Palts , toen hy , krank geworden, na wemi- ge dagen, overleedt (r).

In Bloeimaand deezes jaars , werdt een Mos- Htodei kovifch Gezantfchap, welk, federt eenigen™^'^^ tyd^ in den Haage geweeft was, om de Staa-yJ^^'^^n ten tot byftand tegen Poolen te beweegen,af-Musko-

S^vaardigd, met eene heufcfae weigering envie. e gewoonlyke gefchenken. Men was, federt twee of drie jaaren , in onderhandeling geweeft, met den Grootvoift van Muskovie, Micbacl FedonmUsj over een Verdrag van Koophan- del (tt). In Hooimaand des jaars 1630, waren, ten dien einde (t/), van hier naar Muskowge* zonden Jlbert Koenraadszoon Burg , Raad en Schepen van Amfterdam, en Joan VeUdricl^ Oud-Burgemeefter van Dokkum. Men hadtde gezanten voorzien van rykelyke gefchenken voor den Grootvoril, voor zynen Zoon, en voor de voomaamfte Hovelingen. Ook werdt hun gunftig gehoor verleend (tu). Doch zy be- fpeurden haaft, dat zulks was toe te fchryyen aan eenen toeleg van den Grootvorft, om roo- ien den oorlog aan te doen, en zig, daartoe, te bedienen van de hulpe der Staaten. Ook flooten zy, in 't volgende jaar , eene foort van overeenkomft, wegens denJKoorenhandel. Zy hadden bevel, om tien of twaalfduizend Las* ten Roggetekobpen, voor rekening der Staa- ten,

!t) AlTZlMA I. Z)m/» hL \X6t. m) AlTZftMA L Dtelf hL t4f » 1041. v) Zit di laftfoftie ky Atmmk I. i><f/, êL t««5« Uf)AmMÈU 1. I^iti, bL f^iost^

L3

163a.

x66 VADERLANDSCHE XLII.Boek.

ten. Doch de bedienden van den Grootvorft • vorderden twee Roebels voor zekere Ruflifche' maat ; welke prys op omtrent zevenenzeven- tig Ryksdaalers het Laft uitkwam, endenon- ^en , met reden , zo hoog fcheen , dat zy niets kogten. Zylloegen, naderhand, ook voor, dat de Staaten, gaarne, door Muskovie, over de Kaspifche zee, in Perfie, wilden handelen. Doch aeeze voorflag werdt afgcweezen , alzo men eenen diergelyken , voor deezen , den En- ^elfchen -geweigerd hadt. De Staatfche Ge- zanten dan, herwaards gekeerd zynde, waren kort gevolgd van twee Gezanten van den Grootvorft, die geen gehoor hebben wilden , dan in de tegenwoordigheid van den Prinfe van Oranje» Men week, om hun hierin te wil- le tezyn, af van het gewoon gebruik, en zy verzogten toen, ernftelyk, omonderftand in manfchap en geld tegen Poolen {x) , voorgee- Vende, dat hun die, door de Staatfche gezang ten, in Muskow zynde, beloofd was; *t welk egter, door deezen , uitdrukkelyk ontkend werdt. De Ruflen boodenaan,'den onderftand in geld, ter fomme van tien-, agt- of zeshon- derdduizend Ryksdaalers, in twee of drie jaar ren, in Rogge of Zyde, te zullen yoldoen. Doch als men hun vraagde, tot wat prys zy de Rog- ge wilden leveren, vorderden zy tagtig Ryks- daalers voor 't Ia(l:, 't welk te ver buiten de kerf liep. Hun verzoek werdt dan, beleefde- >yk, afgeflaagen, verfchoonehde de Staaten aig op de laften des oorlogs, welken zy , zq vecle jaaren , hadden moeten draagen. Nog-

tans,

(«) AlTZFMA LX)««/» i/. llOi-Ilix.

XLII. Boek. HISTORIE. i6y tans, werdt hun de vrye uitvoer van eenige i6^%^

oorlogsbehoeften vergund, en zy keerden, m — •

^Zomermaand deezes jaars, over zee^ naar hun Land (V).

Met oen Keurvqrft van Brandenburg, wa«. Overeen^ na eenige onderhandeling Tz), in Grïi^maand^^"^^ te vooren, een Verdrag gellooten, waarby hy J^^^^/** teloofde, den Staaten, drie jaarenagtereen,vorftVa« jaarlyks, honderdentwintigduizend guldens te Brandea* zullen betaalen, en nog, in zeven jaaren,hon-^"rg* dsrdduizend Ryksdaalers, door de Staaten voor hem opgenomen, met de Intreft en In- treft van de In treft, benevens eenige agter- llallen aan de Staatfche bezettingen, m 'c KJeeffche leggende. De Staaten verbonden zig^ ' daarentegen, de Steden en Plaatfen in het Kleeffche en daaromtrent^ zo ver zy tot het ^uuideel van den Keurvorft behoorden, onzy- dig te zullen laaten, zonder dezelven met ee- . nige laften, boven de verlofgelden, die, ia gevolge der voorige overeenkomften, te Em^ merik, Rees en Wezel, gehee ven werden, te zullen bezwaaren (a). De Hertog van Nieuw- burg hadt de Staaten ook doen verzoeken, om te bemiddelen, dat Zweeden hem als onzydig aanmerkte. Doch men wees ?yn verzoek van de hand {b\

De bandeling met de Staaten der Spaanfche XIV. Nederlanden , die teMaaftricht begonnen was, J*^Y?*8 werdt, nog voor 't einde deezes jaars, vervolgd, Gehande- in den Haage. De Vereenigde Staaten hadden, nnge met

on? de Stag-

tj) AlTZKMA I. /)w/, W. tZ\X'\Z\^

(z) AiTZBMA 1. Dteli hl. itu-iisf. . («} ^ie het Traktaat ij AjTUMA 1. Dtêl^ hU Xft34, O; ^iTZKMA l. Dttl^ bl ia4S.

t6n VADERLANDSCHE XLU, Bömc.

i6$i. ondertuflchen,denFranfchen Gezant kennis

ten der " g^g^ven van de aangevangen' handeling, en

Sptin- verklaard „ dat 'er, tot hiertoe , nog niet we-

fche Ne- ^ zenlyks verrigt was; dat zv zig wel herin*

deritn. ^ nerdeii , hoe zy beloofd hadden , zonder den

*^* „ raad«zyner Majefteit van Frankryk, geen

„ Beftand of Vrede te zullen fluiten ; doch dat

jy de tegenwoordige handeling alleenlyk aan*

99 gelegd was, om de Staaten van de andere

„ zyde met hen te vereenigen.'* Midlerwyl,

maakte men zig gereed, om de Gemagtigden

der Spaanfche rf ederlanden , in den Haage, te

ontvangen. Behandeling moeft, derhalve,

rugtbaar worden. Ook verwekte zy, terflond,

verfchillende beweegingen. De Franfche en

Zweedfche gezanten hielden (lerk aan, om o*

Sening van alles, wat 'er gehandeld zou wer- en. De Koningin van Boneeme drong emfte- lyk, op het benertigen der belangen van het ftilcfifcne Huis. 't Gemeen werdt geaasd met eenen zwerm van blaauwboekjes, waarin de handeling mispreezen werdt. Ook vo«ren 'er cenige Predikanten tegen uit. De WefÜndi- fche Maatfchappy gaf 'er mede een Vertoog tegen over. Drie Geweften, Zeeland , Fries- ^ land en Stad en Lande, verklaarden zig, ins- gelyks , rondelyk , tegen de handeling. Men zondt Gemagtigden d^r algemeene Staaten nav deeze Geweften. Doch zy bleevenbyhun gevoelen (c). De vier andere Geweften neig- den, daarentegen, tot een Beftand, op den voorigen voet, en gedoogden zelfs, einddyk, dat 'er de Koning v^in Spanje in begreepen

werdt.

XLII. Boek. HISTORIE. 169

werdt. Navcele overweegingen, verklaarde 1(532, 2SeeIand, dat men niet dan van eene eeuwige—— Vrede, en, met uitfluiting van Spanje, alleen met de Spaanfche Nederlanden, handelen moefl:. Voor welk gevoelen ook Friesland en Groningen yverden (d). De meerderheid be- floot , ondertuffchen , de nadere voorflagen tot ceifVerdrag te hooren. De Gemagtigden der Spaanfche Nederlanden, door den Prinfe van Oranje , 4an de Hoornbrugge , ontvangen zyn- de , kwamen, den vierden van Wintermaand, in den Haage. Zy toonden, in 't eerft, alleen- lyk volmagt van de Afgevaardigden der Staa- ten van Nederland , te Bruffel vergaderd. De Vereenigde Staaten benoemden , terilond, zes- tien Gemagtigden uit alle de Geweften^ om met hen in handeling te treeden. In de vol- magt der Vereenigcfe Staaten, was gewaagd van de twee Verklaarinffen, in deezen jaare, uitgegeven, om de andere Geweften te be- wee^en, tot het verlaaten van Spanje. Doch de Gemagtigden der andere zyde betuigden, fchriftelyk , dat zy , door deeze Verklaaringen, niet tot de handeling bewoogen waren. Ook begeerden zy, al terftond, niet van Vrede , maar van Beftand te handelen, en datmettus-. fchenkomft des Konings van Spanje, die, of hun , of iemant anders volmagt geeven zou ; of anders zou men niets dan opzyn welbehaagen fluiten. Mid]erwyl,tradtmeningefprek, o- ver de punten van 't Verdrag. De onzen blee- ven (taan, op het gene zf te Maalbricht gevor- derd Iiadden : waartegen de anderen merkely-

L5

. I

I70 VADERLANDSCHE XLU.Bqbk.

i(5qa. ke^waarigheden inbragten, en onder anderen, — ^— dat het vertrek der Spanjaarden, het llegten der Kafleelen , en het overleveren van eenige Steden den Koning niet meer dan den naam laaten zou van zyn gebied over de Nederlan- den. Kortom,TOenbefpeurdeklaarlyk, datzy minder zouden toeftaan, dan zy zig, te Maas- tricht, hadden laaten verluiden: 't zy da» zy daar wat milder hadden willen fchynen , om aan *t handelen te raaken (e) ; 't zy dat de fter- ke geneigdheid van fommige Vereenigde Ge- weffen tot Vrede* of Beftand , of de dood des Konings van Zweeden, of iet anders hen, in- derdaad, agterlyker gemaakt hadt, dan zy te vooren geweeft waren- Ook werden 'er, van wege de Vereenigde Staaten, eenige nieuwe punten ontworpen; waarin de voorigen wa^ nader verklaarcl en bepaald werden: met wel- ken de Gemagtigden der andere zyde , nog voor 't einde des jaars, naar Bruffel keerden (f). DcKonü* De beroemde Antwerpfche Konftfchilder, fchiider pf^^r Paulus Rubens ^ hebbende den titel van foekt"^ Sekretaris in den geheimen Raad des Konings bier, uit van Spanje, verwierf, kort hierna, Brieven naüm vanvan vrygcleide van de Vereenigde Staaten , Koning om, van 's Konings wege, in den Haage, te Fiiips,tej^Qj^^j, handelen van Beftand. Hy hadc, voor i6^ r'deezen, veel toegebragt, om Spanje met Groot- — ^^Britanje te bevredigen i doch alzo de Gemagi- tigden van de andere zyde, op 't einde van Louwmaand des volgenden jaars , wederom ia den Haage gekomen zynde, kwalyk namen,

da(

(f) Vbiez Memoir. de Fredex. Hcnri ^. i6**

JXII. Boek. HISTORIE. 171

idat een ander het werk, welk zv aangevangen i633, liadden, voltrekken zou, bleef Rubens agter. jjrj^iyjf Men tradc, op nieuws, in onderhandeling. Deagter. Gemagtigden der Spaanfche Nederlanden be- De han- willigden in eenige punten, vorderden ver-^^^*"^ klaarmg van anderen; doch floegen de voor-^JJ^o,gj^ naamften, als, 't vertrek der Spanjaarden en 't beëedigen van 't Krygsvolk door de Staaten alleen, vierkant af. Breda beloofden zy o- ver te leveren, mids men den Koning Fer- pambuk, voor driehonderd duizend kroonen, te rug gave. De Prins waarfchuwde de Staa- ten, geduurende de handeling, dat die van de andere zyde eenige voornaame Leden derRe» geeringe zogten om te koopen: 't welk men zig niet ontzag, den Gemagtigden, klaarlyk, te verdaan te geeven. Doch Gelderland, Hol- land , Utrecht en Overyflel verlangden van zelven genoeg , om uit den oorlog tegeraaken. in Lentemaand , vergunde men den Gemag- tigden, tegen den zin van Zeeland, Friesland én Groningen eo Ommelanden, zo wel op 's Konings naam als dien der Staaten van de an^ dere zyde, te mogen handelen. De handeling werdt toen vervolgd. Doch op de gewigtigfle

Eunten moeft men antwoord uit Spanje heb- en. Terwyl dit verwagt werdt, flookte de Franfche Gezant, Herkuks , Baron van Cbarna- ci^ die in 't voorjaar hier gekomen was (g ), de gemoeden op, tegen de handeling Q)) ; die den Prinfe ook kwalyk aanftondt. Ook ylde by naar 't lieger , velk , in Grasmaand , verza- meld

(g) Refol. HoU. J€Fe^. — 1€ Maart Un.>/. 4«

17» VADERLANDSCHE XLII. Boek.

IÖ33» ^^^^ werdt. En d« meefle Leden hadden, op ■ zynen voorilag , geoordeeld , dat men den veld-

togt behoorde te openen. De Staaten van Hol- land zogten hem egter te beweegen, om nog een weinig te toeven (j). Ook kwamen de Ge- magtigden van de andere zyde hem verzekeren, dat zy, binnen weinige dagen, antwoord uit Spanje te gemoet zagen, begeerende, dat hy zyne reis, zo tóng, wilde uitftellen- Doch hy wees hen aan de Staaten , verklaarende, gee- ne verandering te konnen maaken, in 't gene deezen hadden goedgevonden (*). Ook ver- trok hy,terftond hierna, uitdenHaage. De Gemagtigden der Spaanfche Nederlanden ga- ven, ondertuflchen, eennader antwoord over; De Ge* welk aan de Geweften gezonden werdt. Ter- «agtig- wy 1 men toefde naar beicheid , verklaarden zy, ^*5 ^*^ genegen te zyn , om een' keer te doen door de •y^*'^^^^voornaamfte Steden. Doch de algemeene Staa- ken een^'ten , bevroedende wat hier uit te wagten ftondt, keer lieten hen , door den Griffier, Kamelis Mufch , door de verzoeken „ dat zy dit reisje ftaaken, en in den doelf " ^*„ Haage verblyven wilden j " daarby voegen- •t Wordt de „ dat zulk een verzoek, als komende van hun ver- „ hun, die de oppermagt van den Staat ver- boodcn. ^^ toonden, voor een bevel moeft gehouden „ worden." Een der Gemagtigden floec egter naar Friesland op weg. Doch men zondt hem bevel na, om terftond te rug te keeren, zo hy ingeene zwaarigheid vervallen wilde, hebben- de hy alleen vrygeleide gehad , om in den Haa- ge te komen handelen. De Gemagtigden blee-

ven

(ï) Refol. Holl. iSf 2< Aftril U3}. Bh t$ % 95»

\k) Memoir, de f lèda. Haui f* itfo«

Tam. Boei. HISTORIE. 17^ vendan,hetgantfchejaar,indenHaage,2on- i^jj.

der dat men een einde van de handeling maa ■

ken kon. Zy ftondcn zeer op 't herleveren van Fernambuk) waartoe de Staaten en de Prins niet konden verftaan (A. In deezen ftaat der zaaken, g^ Charnacé den Prinfe heimelyk te kennen, dat de Koning, zyn Meefler, van zins waseenen inval te doen in Lotharingen: waar- door hy den Spaanfchen de handen vol werks dagt te geeven, en de ondemeemingen der Staaten en zyner Doorlugtigheid begunftigen zou. Deeze opening was oorzaak, dat de han- deling afgebroken werdt. De Staaten vorder- den den Gemagtigden, in Slagtmaand, hun uiterfte antwoord af, en, vemeemende, dat de Aartshertogin voorhadt, den Hertog van Aarfchot naax Spanje te zenden , om 's Konings jongften laft té haaien , zo verftonden Gelder- land, Zeeland, Utrecht, Friesland en Stad en Lande, dat men den Gemagtigden hmi aflcheid behoorde te geeven. Holland en Overyflelbe% greepen , dat menze , nog eenigen ty d , in den Haage, laatenmoeft. Doch op 't aanhouden van Charnacé, volgde men 't gevoelen der meerderheid. De handeling werdt afgebroken, De han- op den zeftienden van Wintermaand. De Ge-deling magtigden der Spaanfche Nederlanden ver- J^^^f» klaarden, dat zy met leedwezen vertrokken „f^^j^J.' en gaarne den uitflag van Aarfchotsreizezou-ken. den hebben afgewagt. Zy keerden dus , on ver- rigter zaake, hebbende, byna een jaar agter- een, toet handelen gefleeten. Zo dra waren zy niet vertrokken , ofmen tradt , over een nieuw

Ver-

(i) KdaU HoU. t-ij Jnny Un. iA 4», 41» 4^.

174 VADERLANDSCHE XLII.Boek.'

g Verbond met Frankryk in onderhandeling (m); - ^^*- Wy zullen 'er , hierna , den uitflag van melden* XV. De Prins van Oranje , vaftgefteld liebbende De Prins te velde te trekken , onaangezien de handeling trekt te ^^^ ^^ yan de andere zyde nog duurde, hadt ^**^^' zig, voor 't einde van Grasmaand, begeveil naar 't Leger , welk te Arnhem verzameld was^ Hymoefthier eenige dagen toeven, om dat het water in de Rivieren te hooff gereezen was. Daarna, deedt hy 't Leger fcheep gaan, en voerde het tot digt by Zante, daar 't ont- Hyvero-fcheeptwerdt. 't Sloeg zig, vervolgens, ne- ven Ryn- der boven Fürflenberg, vanwaar het, in twee ^^^^* dagen, voor Rynberk kwam, dat, terftond, beüooten werdt. Deeze Stad was de eenigfte, die de Spaanfchen langs den Ryn bezet hiel- den ; waarom zyneDoorlugtigheid geoordeeld hadt, dat men zig van dezelve behoorde mees- ter te maaken. 't Beleg werdt, den zeftienden vanBloeimaand, aangevangen. Men raakte, •welhaaft, door twee Loopgraaven, tot aan de graft. Toen werdt de Stad opgeëifcht: en men trof, terftond daarna, het Verdrag, op den tweeden van Zomermaand. Doch terwyl 't Be- leg nog duurde , was de Markgraaf van Aitona , die 't Spaanfche Leger, in de plaats van den Markgraaf van S. Croix, geboodt, getoogen naar oen Maaskant, als of hy Venlo en Roer* monde hadt willen aantaften , of over de Maa- ze trekken, om Rynberk te ontzetten. De Prins, hiervan verwittigd, zondtStakenbroek, met het grootfte deel der Ruiterye,en Pinfen,met

drie-

(m) Meinoix. de FreUei. Henti p. 167. AlTZSMA II. littl^

XLIl. Boek. HISTORIE. 175

drieduizend kntóten en zes veldftukjes, om 16^^. hem te fluiten. Doch de vyand hadtzig, mid- ^ *~

letwyl, geworpen in Stevenswaard, een klein spaan- Eilandje in de Maaze, daar de Graaf van denfchcn Berge een Slot hadt, welk altoos gehouden verftcr- was voor onzydig. Aitona maakte zig niees-^^JJ^^***- ter van dit Slot, en deedt het terftónd, gere-^aar^ geld, verfterken. Hier door werdt hy meefter van den overtogt der Maazc. Pinfenliet, fe- dert, op 's Prinfen laft, het grootfte gedeelte van zyn volk te Venlo ; en Stakenbroek keer- de, met de Ruitery, wederom naar 't Leger. De Prins zou toen gaarne Gelder hebben aan* getafl ; doch alzo men eenige Zweedfche Rui- tery verwagtte, vonden de Gemaetigden der Staaten dienftiger, na de aankomft derzelve , den vyand flag te leveren. Het Leger brak op van Rynberkj en floeg zig te Boxtel neder. Doch t liep tot in Herfllmaand aan, eer de Zweedfche Ruitery, flegts vyftienhonderd man fterk , in 't Leger kwam. Aitona, den Prins op de hielen gevolgd zynde, zogt hem, door heen en weder trekken , af te matten , zonder tot eenen flag te willen befluiten. 't Jaargety- dè verliep, midlerwyl. De Prins toog, einde- lyk, naar Maaftricht, met het Leger, en Ai- tona floeg zig by Hannuye neder, inzulker voege, dat hy gantfch Spaanfch Brabant dek- te. Men moeit zig, van onze zyde, te vrede houden, met het voorzien van Maaftricht, Venlo en Roermonde. De Zweedfche Ruiters, welken men driehonderdduizend guldens voor hunne moeite aantelde, trokken toen, naar den kant van Wezel. De Staatfche troepen bega- ven

i7tf VADERLANDSCHE XLIT.Banr.

i^qq. ^^ ^S ^^^^ Nieuwmegen, vanwaar de Prins - ^ ■ hen naar de Winterlegeringen zondt ( « ). 'c ' Veroveren van Rynberk was fchier het eeni- ge, welk men, in deezen koftbaaren vddtogt^ waarvan fommigen , en de Franfche Gezant in- zonderheid, veel meer verwagting gehad had- FUIppy den (O, gewonnen hadt. Alleenlyk, hadt n* ««- Graaf Willem van Naflau, de Schelde opge* wonncn. ya^ren zynde , zig , in Herfllmaand , ook mees* ter gemaakt van de Sterrefchans en van de Schans Filippyne. De Sterrefchans werdt, kort hierna, weaerom verlooren Cp). Doch het in- neemen van Filippyne baanoe den weg tot de verovering van 't Sas van Gend, in 't jaar 1 644. De vyand hadt, daarentegen, eene nieuwe Sterkte gemaakt van Stevens waard. XVI. De Z weedfche wapenen , die , na 's Konings Sttat des dood, door den Rykskanfelier, Axel Oxen* ooriogt fl;iem,beflierd werden, waren, dit jaar, nog Duitfch- voorfpoedig gevoerd. De Veldmaarfchalk land. Knipbuizen maakte zig van verfcheiden' Ste- den in Weftfaale meefter. Ook werden de Keizerfchen tweemaalen geflaagen, eens by Rintelen, en eens by Hameien. Hameien was, eeniee weeken, belegerd geweeft, en viel, na den llag , den Zweedfchen in handen. De Graaf van Feria, uit Italië naar Duitfchland komen- de, wcrdt aan den Bovenryn gefluit. Kortom, de Zweedfchen kreegen lancs hoe vafler' voet in Duitfchland. Oxenftiern hadt ook, te Heil- bron , nieuwe verbindteniflen gemaakt met

Frank-

(n) Memoir. de Frctler. Henri p. Ui - xé;. AITZXMA XI«

(9) HoorTS Brieven N. ?7i. */. 293. {pj AlTZEMA II. /V//, bL 6S»

XLII.BOSK. HISTORIE. 177

Frankryk, en met de Frankifche, Zwabifche, 1633.

•Overrynfcheen Nederrynfche Kreitfen, waar- **

door het aanzien van Zweeden hpog rees, in het Doitfche Ryk Cq).

Na *t afïlerven des Konings van Boheeme, ^"pT*'* wiens oudfte Zoon, Karel Lodeix>ykj hem, in den titel van Keurvorft-Paltsgraave, opvolg- de, hadt Lodewyk Filips^ Hertog van Sitnmeren^ zyns Zuilers Zoon, den naam aanvaard van * Bcftierder van de Palts.DeKoninginneWe- * //dmi» duwe,Zu(ler des Konings van Groot-Britan-*'!^''^ je, bleef nog hier te Lande, fchoon haarBroe-'^''* der haar in zyn Ryk genodigd hadt. Doch al- zo de Vereenigde Staaten, hoewel flects inal- gemeene bewoordingen , beloofd hadden, haa- re zaak te zullen handhaaven, oordeelde zy, zig zo digt als mogelyk was by de Erflanden van haaren overleeden Egtgenoot te moeten ophouden. Koning Karel zondt zynen Jongen Neeve , terftond , de orde van denKoufeband, die de Vader gedraagen hadt (r). Ook kwam 'er, eerlang, een Gezant van den Hertoge van Simmeren in den Haage, om der Staaten raad en byfland , tot herkryging van de Palts , tó verzoeteen. Doch hy werdt, met algemee- ne betuigingen van der Staaten bereidwillig- heid om zynen Meefter.dienfl te doen, afge- . vaardigd (s).

Midlerwyl, verzuimden de Staaten met, XVIL een waakend oog te houden op den toefland Hande- der zaaken in het Duitfche Ryk, die, door degjj«^jj' dood des Konings van Zweeden, gefchagpen^^ ^^nV

ftoi\^

AfTZviMA IT. Deel f hU \6l9. AlTZRMA II. Detl^ hl. JI. Al.YXf.MA II. DhI, bl. $7.

XI. Deeu M

ff I Ait:

(r) AlTa

i7^ VADËRLANÖSCHE XLir.Bow. Ï(J33. ftonden, te zullen veranderen van gedslante. ^jj-Q^ Zy vreesden , datdekryg, allengskens, huü- fche Ho- ^^ grenzen mogt naderen ; waarcxn zy raadzaam Tcn, gevonden hadden , Gaspar van Vosbergen, in den aanvang deezes jaars , naar Duitfchland te zenden , om den Keurvorft van Keulen en dea Hertog van Nieuwburg te beweegen tot eene foort van onzydigheid, en tot herftelling der Gereformeerde Godsdienftoefening, in en om- trent het Stigt Keulen (t). Vosbergen boodt, ten opzigtevanhet cenl:e,aan,te wege te zul* len brengen, dat het Zweedfche Leger onder BaudiJJin zig begaf aan gene zydevandeMoe* zei , en de Lanoen der jfceurvorften van Keu- len en Brandenburg en des Hertogs van Nieuw» burg geheellyk verliet, indien de Keurvorft van Keulen en de Hertog van Nieuwburg de Keizerlyke troepen, uit al het Land aan deeze zyde de Wezer, van de Noordzee af tot Min- den , en van daar tot aan de Moezel toe , wis- ten te doen vertrekken. Ten opzigte van het tweede, beriep hy zig op eenigeovereenkom- ften , te vooren , op 't (luk van den Godsdienft, gemaakt. Doch zyne handeling was vrugte- loos. Keulen en Nieuwburg waren niet in ftaat, om de Keizerfchen nakr hunne hand te zet- ten. Ook toonde Baudiflin zig niet zeer ge- zind, om de Plaatfen, welken hyinhadt, te ruimen. De Keurvorft van Keulen hadt be- geerd , dat de Landgraaf van Heffen , die ook cenigen zyner Landen ingenomen hadt,. en thans op weg was naar Paderborn^ insgelyks, verpligt werdt, tot ontruiminge. De StaateA

zon^

(O 2k zyne InOnift. fy Aitzima U. JDm/, êL if.

ILir. Böilc. Hl S T o R I E. tj^

zondeQ dan laft aan Vosbergen » om deüLaitd- 1153$, «raaf, hiertoe, ware 't nu>gel7k, te bewegen. — — Doch zyn arbeid was ook nier te vergeefs {u). De kryg werdt, ten deezen tyde, zeer onzere* geldgevoerdinDuitfchUnd. Menonderhieldi^ ran wederzyde , de Legers , tut de Landen van vyanden-niet alleen; maar ook, vanonzy* digen en van vrienden: en op de ernftige ver« toogen , die , hiertegen , van zulken , die 'er be^ lang by hadden , geduuri|}yk , gedaan werden» kwam geen beter befcheid dan ^de beloften. De Staaten zonden , in den Hemt , Rv$g$r Htd^ gens en Simon van Beaumont wederom af aan den Keurvorft van Keulen en den Hertog van Kieuwburg, om te verzoeken, dat men den 8paanfchen ^eeiie werving toeftondt. Ook moeftenze, uit den naam der Koninginne van Boheeme, van den Hertoge van Nieuwburg de Leenen vorderen , die haar overleeden Egtge- noot, in de Landen van Gulik en Berg , beze* ten hadt. Eindelyk, was hun gelafl, by de Keurvorften van Ments en Keulen beide, te wege te brengen, dat den Koning van Deene- marke geen verlof gegeven werdt,tot het hef- fen van eenen tol op de Elve, noch den Graa* ve van Oldenburg tot het leggen van eenen anderen tol op de Wczer. Zy werden, overal, heufchelyk ontvangen. Doch verwierven wei- nig meer dan goede woorden. Men beloofde den Spaanfchen geen volk te zullen laaten wer- sten, welk tegen de Staaten gebruikt zouwor*» 'den. Wegens de gevorderde Paltfifche Lee- nen, in Gulik en Berg, werden de Koningin , van

M 2

J8ö VADERLANDSCHE XLU. BoecT >r^^ vanBbheemeendeHertogvanSimmeren^c- J2£2L weezen , tot de gewoonly ke Regtbank. We- geas de tollen , verklaarden de Keurvorften nog leen verzoek ontvangentehebben; doch wan- neer zulks gefchiédde, wildenze de vereifchte agting hebben voor de begeerte der Heeren Staaten. 't Was egter waar, en werdt ook er- kend, dat de Keizer den Koning van Deene^ marke verlof gegeven hadt tot het heffen van eenen tol op de Elve by Gelukftad; dochflegts voor den tyd van vier jaaren ; gedoogende de Rykswetten niet, dat zulks voor altoos ge- fchiedde, buiten bewilliging der Keurvorften. De gezanten keerden , in Wynmaand, in den Haage,teruc(i;). Vcrfchil Over 't ftük der tollen , hadt men ook , om- mcc trent deezen tyd , nog verfchil met de Regee- Zweeden ring van Zweeden (w), die verfcheiden' meu- o ver de ^^j^ j^ Pruiflen, enmetnaame teDantzig, "'"^"- begon te heffen. UlaüjUms de IF, Koning van Poolen , die Sigismond den III, onlangs, op- gevolgd was, deedt zelfs hierover, in Bloei- raaand, klaagen in den Haage, nadat hy den Staaten, in Louwmaand te vooren, door den Prinfe Janus RadziviU^i^ zigjop de Leidfche HoogeSchoole, in de wetenfchappen oefen- de , kennis hadt doen geeven van zyne komft tot de Kroon. Doch de Zweedfche Gezant Ca- merarius beweerde , dat dit klaagen meeft ftrek- te, om onmin te verwekken tuflchen de Staa- ten en de Koninginne en Kroone van Zweeden. Ook namen de Staaten geen beiluit, op de Pool*

fchc

• fv> AITZBMA ïl. Difl^ hl. é6.tl. (w) Kcfal. Holl. IS 3^7 »*n- ^' fS'

XLU. BoEic. 'H I S T O R I E. ^t

fche klagen. Zy leéden wel veel, ter oorzaa*- 1633.

ke der nieuwe Zweedfche tollen. Doch 't was '

thans de tyd niet, om zig hierover zeer ge- voelig te tponen (x). De 2weedfche wapenen deeden den Staaten te veel dienfl: in Duitfch* land , en 't belang van den Koophandel moert, voor eenen tyd, wyken voor 't belang vanden Staat.

Des nagts tuffchen den eerften en tweeden xviii. van Wintermaand, overleedt, te Bruflel, aan ^^/"?"|" cene zinking op de borft, de Infante Izabellafj ^ura Klara Eugenia, Vorftinne der Spaanfche Ne- Eu^enja derJanden, in den ouderdom van zevenenzes;- Qerfu tig jaaren (y). Zy werdt, ter oorzaake van haare uitmuntende Godsvnigt, goederci^en- heid en minzaamheid , te gely k beklaagd en ge- roemd (z). Haar*dood deedt de handeling over eenBeftand, teeerder, afbreeken. De Lan- den, haar eertyds afeeftaan, keerden, alzoj^y nooit kinderen gehad hadt^ volgens de voorr waarden der overdragt (a), wederom aan de Kroonë van Spanje- De Hertog van Nieuw- i>urg, die Raad der Infante gewecft was, be- gaf zig, terftond na haaren dood, op weg naar Bruflel. Sommigen meerien, dat hy zig de Land- voogdy, of ten minde merkelyk deel aan '*t bewind toegelegd hadt. Doch dit mislukte hem. Hy was reeds tot aan Leuven gekomen, toen de Markgraaf van Aitona en dePrefident Roïa hem verzogten, te rug te willen keeren; ^elyk hy deedt. De Spaanfchen hadden , al

langp

* (x) AiTZftMA n. Detl, hL z t.

(7) AlTZBMA n. Ditlt kL 65.

i*} Memoic. de Freder. Henri p, 167. (#j Ziê VUL Dttl^ bl. |9|. ^

M 3

i8a VADERLANDSCHE XLILBott.

1(^33. lang, geen goed oog op hem gehad ^ doordien ' hy , federt eenigen tyd, beide hen en de Ver-

eenigde Staaten hadt zoeken te vriend te hou- Ordeop <leo (A). Ook hadt Filips de IV, reeds in 't de Re- jaar 1630, de Regeering der Nederlanden, by geering, voorraad, befteld, by eenen beflooten Brief, ja hiarendie, na de dood der Infante, geopend werdt. Men vondt , dat de Aartsbiflchop van Meche- len, de Hertog van Aarfchot, de Graaf van Tilly, DonCarlosColonna,endeMarkgrarf van Aitona tot Regenten benoemd waren. Doch alzo Tilly overleeden, en Aarfchot, on- langs, naar Spanje verreisd was, werden, in derzelver plaats, aangefteld de Graaf van Fe- ria èn de Markgraaf van Fuentes. Ook fchikte Filips , in ' t volgende voorjaar, herwaards Prins Thwnas , Broeder des Hertogs van Savoje j die , federt. Prins van Carignan genoemd werdt (f)- Hy was, thans, oneenig met zynen Broeder, den Hertog, die, gebooren mt eene Zufter der overleeden* Infante, regt meende tfe heb- ben op de Nederlanden. Het aanzien vandee- zen Prinfe zette derSpaanfche Regeeringe ge- zag by (d). XIX. Zo lang men, dit jaar, met die van de an- De han- dere zyde, in oiderhandeling geweeft was o- deling ygj. een.Beftand , werJt de handeling met den Frankryk Franfchen Gezant Charnacé,flaauwelyk, ver- wordt volgd. Hy deedt zyn beft wel , om de Staaten Iiervac. te beweegen , tot het voortzetten van den kryg. Zelfs gafhy voor, dat de Koning, zyn meefter, ,op 't punt llondt, om eenen inval te doen in

de

(ê) AtTZEMA n. Deit, H, €€. (c) AUBEMY Meisoin p, 35C. {dj AlJUHX IL JDhI, W.'l€s.

XLn.BoA. HISTORIE- i8|

de Spaanfche Nederlanden. Doch by de uit- jg^^ kotm bleek, dat het Leeer, welk hy op de — ^^ been gebnigt hadt, alleenlyk gefdiikc was om den Hertog van Lotharingen , die , 's Koningt Leenman zynde wegens Bar,desonaangezien^ de Spaanfche zyde beëdigd hadt, te ver* pligten, om hem Nanci in te ruimen; gelyk^ in Herfifanaand, gefchiedde (e). Maar zodra was de handeling met de Spaanfchen niet af* gebit>ken , of men begon , met meer tndï , aan een nieuw Verdrag met Frankryk, te arbei- den, 't Verdrag van den jaare 1630 moed Z0« ven jaaren loopen , van wdken de helft, naau w^ lyks , verftreeken was. Doch Lode wy k de XIII, Fnmkryk hedugc , dat de Staaten zig , t'eenigen ty de, bui* vordert, ten zyne toeftemming, met Spanje, verdraa-^j*^"^"» een mogten, zogt hen, door een nieuw Ver-^e^zyne drag, teverpligten,tot eene belofte van zulks, tocacm- niet zonder zyne toeflemming, te zullen doen. m^pg» Wy hebben , reeds meer dan eens , gezien, dat ^««^ «et hy , hierop, by elke onderhandeling, gech-on^- ***"^' een hadt. Doch de Staaten hadden, ^toos, v&^ Kaan, dat zulk eene belofte met hunne hoog* heid en vryheid (breedt. Chafnacé liet zig, ter« ftond al, verluiden, dat de Koning, zynmees* ter, den jaarlykfchen onderfland der Staaten merkelyk vermeerderen zou, zo zy de begeer- de belofte doen wilden. Doch zy bleeven nog al aarzelen. Eindelyk, gaf hy den Prinfe van Oranje, die toch van zelf geneigd was tot den oorlog, in een geheim gefprek, te verdaan, dat 'er groote hoop was , om Frankryk te be- weegen tot eene openbaare Vredebreuk met

Span*

M4

l84 VADERLANDSCHE ÏLII. BoEk;

^63 3. Spanje, in geval men, in het voorgeflaagen

*^- Verdrag, bewilligde. Hierdoor werdt zyne

De mees- Doorlugtigheid overgehaald. De meefte Ge- ce Ge- weften insgelyks. Zeeland , dm gemeenlyk wel b *wmi- g^vaaren hadt by den oorlog , ftemde, terilond, gen inde otti. Op den voorgeflaagen voet, met Frankryk hande- te fluiten. De andere Geweften lieten de ge- Hng,op meenezaaken, veelal, flaan op hunne Afge- dcezcn y^ardigden ter algemeene Staatsvergaderinge^ en deezen waren *t doorgaans eens met deü In Hol- Prinfe- In Holland alleen , zagen fonmiiffe Le- iand den merkelyke zwaarigheid in de hanoeling. ™n^^ Vooral ftondt hun tegen , dat men zig verplig- Ewaarlg- ten zou,gelyk gevorderd was, Frankryks bfe- heid« langen voor te icaan , zonder eenige bepaaling. Ook vreesde men , als de oorlog op *t voorfpoe- digft ging, aan Frankryk een magtiger' na- buur te zullen krygen , dan men aan Spanje ver- liezen zou. De oude zwaarigheid van 't kren- ken der vryheid en hoogheid van den Staat 1634. kwam ook wederom boven. De meefte Leden ■ der Vergaderinge beflooten egter tot de han-

deling, op den vierentwintigften van Sprok- Dor- keimaand des jaars 1634. Maar Dordrecht en drechi en ^j^fl-^f Jam deeden 'er, ten zelfden dage, eene dam ver crnfl:ige aantuiging tegen te boek (lellen; waar- klaareii aan Rotterdam en Alkmaar hunne toeflem* ïig tegen ming gaven. Die van Dordrecht verklaarden, dehaude ^^ datzy, byzonderlyk gelafl zynde, om, in ^^ „ de handeling met den Baron van Charnacé, „ te helpen te wege brengen, dat het Land ,, bewaard werdt , by zyne vryheid om met die 9, van de andere zyde te handelen ; in het ber •„ fluit, met de meerderheid genomen, om zig „ te verbinden van geen Befwnd of Vreda te

XLH- B&Bit 'HISTORIE, igf

yy zullen maaken, zonder toeftemming des Ko- igoi.

„ ningsvanFrankryk, niet konden bewilli*

^ gen." Amfterdams vcrklaaring was nog ern- itiger. Het Verdrag met Frankryk werdt 'er in befdireeven „ als ftrekkende tot verminde- ), ring van 's Lands hoogde magt en vryheid, „ en tot verbreeking vanBefluiten, tevoo- ren, ptegtiglyk, genomen: tegen welke» men nu, met eenige meerderheid van ftem*^ men , zogt aan te gaan : weshalve de Afge- vaardigden der Stad betuigen moeften, al-

J9

99

99

99

^y

»

jj

>ï

99

99

leenlyk eenegen te zyn tot een Verdrag met Frankryk , wanneer het geflooten werdt , zonder vermindering van de vryheid en hoogde magt der Landen, om welken te be- komen , voor deezen , zo veel gedaan en ge- leeden was: oordeelende zy het veel raad- zaamer, het voordeel, welk het ontworpen Verdrag den Staat zou aanbrengen , te vin- den by buitengewoone middelen , dan 's Lands vryheid, eenigszins, te verkorten^ Ook zouden zy niet toeftaan, dat men, in ecne zaak van zo veelgewigts, beflootemec meerderheid van ftemraen ; daar men , in veel minder zaaken, de gemeene beladin- gen betreffende, gewoon waseenpaarigheid te vorderen. Zo men 'er egter mede voort wilde, betuigden die van Amderdara, de vry- heid van 't Land, die den voorouderen zo dierbaar geweed was, ten hunnen opzigte, door zulke fchadelyke verbindteniflen, niet te willen laaten verkorten, en vooral ook geen deel te willen hebben aan de onheilen, me , uit zulk eene vermindering van 's Lands vryheid en göregtigheid, te wag ten waren: M j „ van

iB6 VADERLANDSCHE XLILBone:

1^34. j, vanwelke hunne Vcrklaarinczy begeerden. ^ ■ „ dat opcnlyke aantekening gehouden werdt/^ Doch de Edelen, Haarlem, Leiden, Gouda ^ Hoorn, Enkhuizen en andere Leden vorder- den, daarentegen, het intrekken deezer Ver- klaaringen , zo men niet wUde zien , dat zy 'er, regt {farydiee Verklaaringen tegen deeden aan- tekenen (f). En ik meen, dat Dordrecht en Amftordam den anderen Leden , hierin , einde- lyk , te wUle waren. Immers ik vind de Ver- Idaaringen der twee Steden niet, in het Regis^' Verbond ^^ ^ Refolutien van Holland. Het Verdrag met roet Frankryk werdt , op den vyftienden van Gras* Frank- maand , in den Haage , geflooten {g\ voor den '^ tyd van zeven jaaren. De Staaten Geloofden ,

^ binnen altmaanden, niet te zullen hande* 9, len, en binnen twaalf, niet te zullen (luiten „ met de Spaanfchen : den tyd , in beide de ge- „ vallen, te rekenen van den eerden van Bloei- „ maand eerftkomende. De Koning deedtge- „ ly ke belofte. Na verloop der gemelde tw^f ,, maanden, zouden de Staaten geene Vrede „ of Befland met den vyand mogen maaken, yy zonder 's Konings tuflchenkomfl:. DeKo- „ ning zou den Staaten, zo lang dit Verdrag „ liep , jaarlyks , met twee millioenen guldens, „ onderfteunen, en met driehonderdduizend, „ of met een Regement knegten en een Kor- „ net paarden , daarenboven , ter zynci keure. „ Zo de Staaten, binnen de zeven jaaren van „ dit Verdrag, Beftand of Vrede flooten, en de „ Koning van Spanje, 't Beftand of de Vrede

„ fchen-

(/) AlTZSMA II. Dffl^ II. 91*94.

Il) NocuL Zeel. 2t ^H i«h. hl. ts»

99 9t

JOJL Böir- HISTORIE, 187

^y Icbendende, hun aancaftte^ zou de Koning 16%^ van Frankry k hem , zonder uitftel , den oor- ' log verklaaren/ 't Zelfde zouden de Staaten doen, zo Spanje, in gelyk geval, Frankryk 9, den oorlog aandeedc. Tegen den Keizer , en yy die hem aanhingen, zou m^ü, i& geval 'er 9, een van beide door aangecaft werdt, op ^e- „ lyke wyze, handelen. Doch zo zyne Maje- ,, (teit van Frankryk geraaden vondt, liever ^, met Spanje t^ breeken, dan den Staaten de ,9 belooide penningen te fchieten, zouden de ,9 Staaten , met hunne vy anden , en de Koning 9, met de Spanjaards met mogen handelen , ■„ dan gelyhelyk , en met "ooederzydfche bemlli^ „ ging.^* By een byzonder punt , werdt ver- klaard „ dat, in geval van handeling, na dat „ beide de partyen in openbaaren oorlog zou- 9, den getreden zyn, de Staaten den Koning „ zouden verzoeken , dat zy gefchiédde , 00 ee- „ ne Plaats binnen de Vereenigde Geweften, 5, by hen te benoemen. En zo zyneMajefteic „ met geraaden vondt,hiertoe te befluiten, zou „ het woord gelykelyk aanfi;emerkt woMen, als „ niet in het Verdrag gefteld, en het woord „ bewilliging alleen behouden worden." Naar- demaal men ook zwaarigheid gemaakt hadt» om met den Koning van Spanje te breeken , wanneerhyFrankrykdenoorlog' aandeedc, om welkereden het ook ware, vorderde men by- zonderé aanwyzing van de gevallen , waarin men , hiertoe, gehouden zou zyn : die tot dee- z«it?3/'gebragt werden: „ het fchen(ien d^r 5, Vrede van Italië, wegens de opvolging in „ *t Hertogdom Mantua; het ontruften des „ Konings van Frankryk in 't vreedzaam be-

« zit

m VADÈRLANDSCffi: XLttBóEfc

i<)34. 99 zit van Pigherol; het krenken van 't regt

* ,, der Graauwbunderen op de Valteline; het

„ helpen van den Hertoge van Lotharingen^ yy en het byftaan van alle zulken , die den Ko- ,, ning , in zyne Staaten , zouden willen aantas- „ ten (A)." Wy hebben den inhoud van dit Verdrag een weinig omftandiger willen te boek (lellen, op dat men te klaarer zien zou, hoe zeer zy , die *er , van wege de Staaten , over had- den gezeten, gezorgd nadden voor de hoog- heid en vryheid van den Staat , waarover eeni- ge Leden van Holland zo bekommerd gefchee- nen hadden. De Staaten beloofden wel, bin- nen zekeren tyd, geheel niet, en in zeker geval, niet dan gelytelyk met den Koning, en met *s Konings bewilliging , te zullen fluiten met den vyand. Doch de Koning deedt hun ook deeze laatfte belofte. Men verbondt zig ook niet, zonder bepaaling, tot het breeken met Spanje , wanneer Frankry k *er door beoorloogd werdt; maar m^ vorderde onderfcheidene aan- wyzin^ der gevallen, in welken men hiertoe verpligt zou zyn. Daar fcheen dan, voor de * weigerige Ledfen van Holland , weinige reden te zyn , om zig tegen het Verdrag te kanten, 't Schynt nogtans , dat Amfterdam er niet in be* williffd heeft (i). Ondertuflchen, werdt dit Verdrag haaft van een ander gevolgd, waar- van wy, op het naafte jaar, zullen moeten ge- waagen. 3^X. De wederzydfche Legers kwamen , dit jaar , Onder- laat te velde. In de Spaanfche Nederlanden, zoek op be-

(è) Zit AltZT^MA II. tittl^ hU 94-97. («; Rcfol. Hoil. 4-10 Ma^ lój^. hU 40.

]pLn. BosK. HISTORIE. ig^

begon men wel vroeg toebereidfels te maaken. ks^mj Doch men hadt 'er de handen te vol , met het jjet be onderzoek op het bedryf van eenige Grooten, dryf van die , niet zonder grond , yerdagt gehouden wer- eenige den van te ^roote geneigdheid tot de Staaten prooien der Vereenigde Geweften. De afval des Graa-^"* ^^ ven van den fierge hadt derSpaanfcheRegee- Ned^- ringe de oojgen geopend. De Prins van Barban- landen. , Son werdt , in Grasmaand, gevangen genomen. De Prins van Espinoi en de Hertog vanBour- nonville , iets diergelyks vreezende , waren ten Lande uit geweeken. Aarfchot zelf werdt, in Spanje , verzekerd , om dat hy niet openbaaren wilde, wat hem van de oogmerken der ande- ren bekend gemaakt was. Daarna , iet ontdekt hebbende, werdt hy, allengskens, wederom geflaakt; doch hy overleedt , na verloop van ee-

Se jaaren , in Spanje. Sommigen berigten ons, at deeze Grooten voorhadden^ de Spaanfche Nederlanden, in navolging der Vereeni^den, der heerfchappye des Komngs van Spanje te onttrekken, en tot een vry Gemeenebeft te maaken; dat zy den Prinfe van Oranje en ee- nigen der Vereenigde Staaten kennis van dit hunvoomeemen gegeven hadden, en dat men genoegzaam overeengekomen was, om een al- toosduurend Verbond , gely k aan dat der Z wit- ferfche Kantons, op te regten, tulTchen de Roomfche en Onroomfche Nederlanden} dat de Prins egter begreep, dat de Koning vaij Groot-Britanje kennis vanditvoorneemenbe^ boorde te hebben, mids hy 't bedekt hieldt j dat de Koning dit beloofde; doch dat het ge- heim kwalyk bewaaid werdt , aan 't Engel- •' ^ fc^e

ipo VADERLANDSCMÜ XLII.Rirf.

i<J34* fcheHof(*): waarophet onderzoek, in de •* Spaanfche Nederlanclen, begonnen zou zyn-

Wac hiervan zy , zeker is 'c , dat eenigen , die men fchuldig hieldt , en eenige gevlugten, fe- dert , gevonnift werden. In Grasmaand deezes jaars, werdt 'er egter eene algemeene vergif- fenis afgekondigd, waarna men zig bereidde tot Opening denveldtogt(/). 'tLiepnogtans tot in'tlaatft van den van Zomermaand aan, eer Aitonaby 't Leger yeidtogtjt^am. FredrikHenrik, nog onkundig van *s derian.^' vyands oogmerken, deedt het Leger derStaa- den. ' t€iï omtrent Nieuwmegen byeen trekken. Ai- tona toog, eerlang, regelr^tnaarMaaftricht, zig gelaatende, alsof hy deeze Stad belegeren Maas- wilcfe. Hy maakte zig, terftond, meefter van tricht en 't Slot Argenteau, boven, en van nog een an* Breda, ter der Slot, beneden Maaftricht gelegen, zen- ï^de^'* deide , wyders , eenig volk over de Maaze , en met een ^^ voornaamfte toegangen naar deStadronds- Beiegge. omme bezettende. De Hertog van Bouiüon, dreigd. die binnen Maaftricht teboodt , ftelde terftond orde op de leevensmiddelen. Ook verzuimde hy niet den vyand door geduurige uitvallen te kwellen. Aitona fcheen niet van zins,deStad, met geweld aan te taften ; maar , door uithon« gering , te dwingen tot de overgaave. De Prins van Oranje, om den vyand van voor Maas- tricht te doen verhuizen , befloot , eerlang, Bre- da te dreigen met een Beleg. In den aanvang van Herfïnnaand , zondt hy Stakenbroek , met de Ruitery , het gefchut en depakkaadje, der- waards , met bevel, om hem, te Loon op 'tZand»

ia

(k) BüRNXT Hiftorv of his own Time. FêL l. f. ^^

ZLU. Boil. n I S T O R I £. xgt

ihtewagteQ. Zrifzaktehy^metdeknegteOy «(^ den flroom af, tot aan het Kloofter fieern by ^ Heusden, daar hy voet aan land zette. Diei zelfden <bg trok hy nog voort tot Dongen. Den volgenden , kwam hy voor Breda , alwaat de L^erplaatfen, terltond, verdeeld werden, en alles gdTchikt tot een beleg. Aitona kreeg hiervan zo dra geene kennis , of hy brak op van voor Maafbicht, legerde zig te Turnhout, en^ eenige dagen laater, omtrent Dieft Fredrik Henrik, zyn oogmerk bereikt hebbende (m), trok ode al van voor Breda, en floeg zig by Drunen in de Langeffaraat neder. De Legers De L^ hielden het veld nog eenigen tyd, om op el- gm kanders beweegingen te letten, waarna men, *^'*^*^^ van wederzyde, de Winterlegcringen betrok. Ondertuffcbm hadt Graaf Jan van Naflau Bre- da voorzien van krygsbehoeften (»). Terwyl de vyand nog voor Maaftricht lag, ondernam de bezetting van Gelder, op eenennagt, Ryn- berk te verraflen ; doch zy werdt , walücerlyk , afgeflaagen ( o). Meer viel *er , dit jaar , te lande niet voor. Ook werdt 'er, ter zee, niet van belang uitgevoerd. AUeenlyk , werden de Vlaamfche kuften , volgens gewoonte , met ze- ker aantal van Oorlogsfchepen, bezet gehou- ^ den (p): by welke gelegenheid, 's Lands Ka- pitein, Klaas Klaaszoon Juinbol ^ het Konings fchip de S. Alfonfe aantaftte en veroverde, op den eerden van Sprokkelmaand : gelyk my, uit de oorfprongkdyke verklaariugen van hem

en

(«) Zie ReTol. HolL r» Stpt, i<t4. il- fo» In f Memoir de Fieder. Henxi f» ltft-»7l« (•) AlTZfttaA II. Dtei 9 èl, iSU (f) AITZSMA iL JOttl» èL lt«i

ips \rADERLANDSCHE XLIEBnie:

^({34; en zyn fcherósvolk, gebleekénis. Voortt

^-"-^ — wcrcft nu , gelyk te vooren meennaalen , em-

ftelyk, geraadpleegd, over de opregtingeener

Maatfchappye van Verzekering (q) ; dochmea

kwam tot geen befluit.

Weder- ' Na 't overgaan van 's Hertogenbofch, had*

zydfche den de Staaten niet alleen veel werks gevoo-

kweiiatd*<ien, aan het beftetlen der burgerlyke Regee-

14 t^^^ ^^S^ aldaar ; maar zy waren in gefchil geraakt

enlode *'^^^ de Staaten van SpaanfchBrabantyW^ens

Landen het oppergebied over de Meyerye van 's fier-

vanOver-togenbofdL, zynde het platte Land, welk on«

"^M ^ ^^^ ^^ ^"^ P^^^ ^ behooren , en welk de Staa- ^^ J*^' ten der Vereenigde Geweften verftonden, ne- vens de Stad , aan hun vervallen te zyn. Zj hadden ^er , hierom, de Roomfche Kerken doea fluiten , of doen ruimen voor de Gereformeer-* den. Ook deedenze 'er Beden heffen, en ftel-r den, eerlang, vier Hoofdfchouten, in de vier Kwartieren der Meierye(r). Doch van de Spaanfche zyde werden de oude Hoofdfchou*^ ten, ten zelfden tyde, gehandhaafd; Iets dierge- lyks hadt plaats, in de Landen van O vermaaze en den Vroenhove, na dat Limburg, Maas- tricht en andere Steden den Staaten in handen gevallen waren. Doch hier uit rees veele moeite en ongeregeldheid: die, inBloeimaanddeezes jaars, tot hevige daadelykheden uitborft. Van • Sauve- den Spaanfchenkant, begeerde men de* vry- garden. waaringen ttn platten lande gehaald te hebben van 's Konings Amptenaaren : 't welk de Ver^ " ^ ee-

ff) Rcfol. HoH. 10 öie. itfj4. kl 170. Aitzsma I. />«/, // X12 e^z. U.U)/ei^ il, 144.

(rj AnZEMA I. iJetl, R 919 , SJt-loo;, lOOf , l«|l,

lO^i. ...... ;

XLH. ioOL ntSrOKlÈ. i95

eenigde Staaten niet gedoogen wilden. De ^jgx Spaanfchen floegen , hierop, voort, tot het aan- ■ ■ ■'■ houden en wegluialen der staatfche Amptenaa* ren en Hervormde Predikanten. De Vereenig^ de Staaten, beflootai hebbende, zig, iiierte^

Sen, met allen emft, te veruiten , OMden, in e Landen , die onder hunne yrywaaring zaten» niet alleen Amptenaars en Prïefters, maar Ab- ten en Biflchoppen zelven, opvangen (s). Dier* ^yke wederzydiche kwelliogen hielden aan » tot op het ilniten der Vrede; doch wy agten onnoodig, daarvan, geduurig, byzonderemel- ding te maaken.

De Landgraaf van Hellen , die den Staaten , XXL ' in 't voorleden jaar , eenige Ruitery hadt toe- D^Wche gefdiikt, werdt, in dit jaar, vanhun,ookmet •"* manfcbap gefterkt, en behaalde, federt, ee- nig voordeel in Duitfchland.DeKeurvorflvan Keulen gaf den Staaten te verflaan, dat 4pe- ze byftand ftreedt met de onzydigheid , die zy voorgave te willen bei^aaren. DeStaaten wa- ren, van hunnen kant, te onvrede op den Her- . . tc^e van Nieuwburg, die voortging met wer- ven, en te gelyk beweerde onzydiK te zyn* TafTchen hen en andere Duitfdie Vorften, was ook eenig ongenoegen ontflaan. Maar de Keizer hadt , vdXk zynen Kant , ook met inwen* dig mistrouwen te ftryden. De Hertog van Fndland of Walftein, zig verdagt gemaakt hebbende, dat hy den Huize van Ooftenryk '

eene heimehrke ongenegenheid toedroeg» werdt» doorhem, ten tweeden maale, ont- zet van 't gebied over 't Krygsvolk: waarop

(s) ArrzsMA II. Ik9i$ kk ifi#4it«

XI. Deel- N

^94 VlUïEILLAIjrDSeHE JOsltf^mi

Més4. hy* voor erger bedugt, de wyk nam na» Sr

^-"^ — ^ gnt} daar de Bevelhebber, ^oém Cmkn^ dic«

hy van ilegc Soldaat ^o» ver bevorderd badCt

htm f om 's Keizen^ gunll te winnea , osr

verhoeds, vgn 't leeven deedt herooven* De

£eiflerfche en Zwfipdfd\e vwenen voerden^

vdeezen Zomer, ireiniguit in DuicfcUand. Ait

kenlyk hadt de Hentogvan Weinuur R^gcm?

burg ingenomen (rV i)och de optogt van 't

lleizers Zoon » denKoning van Hoogaryc» di<v

na Walftein, 't. bevel kreeg over 't iCeuserlyk

Legsr^ deedt d^n ftaat der zaaken merkeljk

veranderen , in 's Keizers voordeel.

DèKv- Midlerwyl , hadt deKoning van Span/e, zy«

dinaai lnnenBroederFxEDiNANi>,4far(Ö8M/eli^ar#j-

wordt ^JP^^ ^^ Ttileéoj die, op 't veraoek der In*

Land- ^^ Izabelle, reedsin 't jaar i63i,totl4®d-

Toogd iroogd verklaard. was, van Milaan, door

der DttitfchlsMid, herwaards gezonden, va» een Le-

fh**N gcr van elf of twaalfduizend man. Hytrokj

dwhia-* ^^^ Tirol , naar Beijere » daar hy zig veree^^

den* nigde , met het Leger des Konings van Hon*

garye, die, midlerwyl. Regensburg herwon^

nen hadt. De vereenigde Legers floegen zig j

in'thegin van Herfflmaand, neder voorNord-

üngen , in Zwaben. Het Zweedfche Leger , on«

der den Hertoge van Weimar, trpk» tedton^

Slag by derwaards. Op den zesden , viel luior een bloe*

Nordiin- dige flag voor, waarin de Zweeden deneder-

<^"* laagkiieegen,en'tveldruimwmoe(len. Naid^

linflen werdt toen, terftond, <^^even.

- Nat deeze :overwinning , trok ét jKanii^

mal Infant voort met zyn Leger i^ de Net

der- CO AiTzmA II. Zkd^ M i4i*Ult»

^en< wmnen. €>p den togt, overmeefterdcjiy" ' " ^Ferfchdklea' Plaatfen in Diutfchland. Omttealc den aanvanff van Wymnaand, tooghy.cyvof den Mein ; ó&i utdenden ; over den Ryn ; bf Andenacii, en den zevenentsrinti^H ;avet de MaaM, -èy Luik. Den vierden van SiagD- tnaand , deedcliy zyne intrede te buffel, at- waar fay , met veel vertooning van vreugde^ <»ntvangen tretdt (u). 't Bel^ van Maai^dit was, gdyk wy verhaald hebben, reeds lang te voörcfli, opgebroken.

Terftond na 't fluiten van 't Verdrag mdt ^fOaL tunkrjk , in Grasmaand , oordeelden cyne^^'*"^ Doorlugtigheid en eenige Leden der Regeft-^m ringe , éait men een buitengewoon Gezantfoiap Fnn- belKKNrde af te zenden, om Koning Lodewy&kryk» te beweegen , tot het openlyk beoorloogen des ^^ ^^^^- Konings van Spanm : waartoe Chaniacé hoop ^tj ^^*

S geven hadt. De RaadpenfionarisPauwfloeg bcwêe- n, in'sPrinfen byzyn, ter algemeene Staats» gen toe v^gaderinge,voor, q> den eenentwintigt «ene vrc- van Bloeimaand „ of 't niet spaaden ware, de^^^c^^ „ bekragtiging van 't jonglle Verdrag naar j^. *^ „ Ftanl^k te laaten overbrengen, dopreeni» re buitei^woone Gezanten , die , te gelyl^ aft zonden hebben, oradebetaaling der ne» _ loofde onderftandgelden te voideren/* De Afgevaardigden van Gelderland, Zeeland, Ur trecht , Friesland enOveryflelbewilli^den, t^* ftcmd , in deezen voorflagr Van Groningeü was niemant tegenwoordig. De: A%?raudigdcA

van

(•) AiTXtMAlItiX^/» R 170-174^ lfiw»ir de twk^

Hem f* in* . , , .

N»

::i

;i96 VADERLANDSCHE TOJttöOP;

1^34. van Holland begeerden eenig oidlel» eer mem ^ •op eene zaak van zo veel gewimbeQooce. De Vergadering der Staaten van dit Geweft war jttift) 's daags te vooren, gefcheiden, en dee* zen tyd hadt men waargenomen, om dat men 'bedugtwas, dat Holland, bezwaarlyk, in 'c

Sezantfchap bewilligen zou. De algemeene taaten beAooten 'er egter toe, met meerder- Jieid van ftemmen : waarover die van Holland, naderhand, merkelyk misnoegen toonden (v)m De Raadpenfionaris Pauw, en Joande Enuit, Ridder en vertoonendeden eenten Edele van Zeeland , werden tot het gezantfchap benoemd. Men ftelde, terftond , een openbaar Berigt- fchrift voor hun op (w). Ook kreegen zyhei- metyken laft mede, om Frankryk, door aller* lei redenen, tot den oorlog tqgen Spanje te beweegen. De Prins (lelde hun een gefchrift ter hand, welk hy zelf hadt opgeitdd , es waarin hyKonine Lodewy k zogt over te haa- ien, om Duinkerken, Namen of Antwerpen aan te taften. De gezanten vertrokken, in 't midden van Zomermaand* 't Beleid hunner handelinge was, midlerwyl, ^efteld aan den Prinfe, en aan eenige Gemagtigden der alge- ineene Staaten , die alleenlyk gehouden wa- ren , 't verhandelde , door den Griffier Mufch, in 't geheim Regifler , te doen aantekenen. De gezanten vonden den Koning gezind ten oor- foge. Hy was thans met reoen misnoegd op het Spaanfche Hof, welk de onluften in Frank- ryk voedde , met 's Konings Broeder en ander

re

i

v). KéfoU HolL i^ yuly I6I4« bl. O. /

\

Xl.n. Boek. HISTORIE, r^r

re wederfpanniM Grooten handelde , en de Ko- '/^34r^ ninginne Moeoer ophielde, in Bruftel. Nog- tans werden de onderhandelingen gerekt, tot in den aanvang des volgenden jaars. Men hadt; verfcheiden' ontwerpen gemaakt van eenq nieawe verbindtenis , die , in Frankry 1^ en hier^ meermaalen, veranderd en herfmeed zynde (x), eindelyk, gd>ragt werden in den (hat van een Verbond van gezamenlyken oorlog(y\ welk, te Parys, op den agtften van Sprokkel- ^^35*^ maand des jaars 1635 , getekend werat, en vaix deezen inhoud was: „ De Koning en de Staa- Verbond yy ten zouden, ieder, een Leger van vyfen-met yj twintigduizend knegten en vy fduizend paas- Ff»"^- „ den in de Spaanfche Nederlanden voeren, ^J^*" tegen Lentemaand naadkomende '; welke voeren Legers gezamenhyk of afzonderlyk oorloo- vanopen^ _ gen, doch, in 't laatftegeval,zodigt by der**»«^«n ii Ëauid blyvfen zouden , dat zy eikanderen «J^^g*^^ 5, des nooos, zouden konnen byfpringen. Zospanjc^ 9, dra de Legers in de Nederlanden zouden ge- yj kennen zyn, zou men de Landzaaten nodi* ^ gen, om de Spanjaards en derzel ver aanhang „ te verdnrven, en zig zelven in vryheid te „ (tellen : t welk binnen drie maanden (2)^e- „ fchiedende, zo zouden de Genetten tot éé- nen vryen Staat vereeoigd worden, en den Roomfch«Katbolyken Godsdienfl: oefenen^ 99 opgdykenvoet,aUtegenwoordiggefchied-

„ de.

(X) Hefot. Holl. 19 Si^. 10 IffP. z<i4. K 9S,iu. AiT« 2KMA n. Deel^ bk fi-141 » zi5 i|t- (7) Keibl. HttlL 19 Pi^» löll. èL u«

(a) By een gebeim punt » werdt vtftgefteld , dar inen deezen tyd, met gemeen goedvinden , zou mo* fen verlengen.

N 9

»

9>

99 99

tpS^ VADERLANDSCHB XLII;Bar/

^535. » de. De Koning endê Sekten zcmdendei^

^^ ,-, weften, Steden, Vorftcn en Heeren» die

^, hun toevielen, terftond, in hnnné befchera ^y ming en verbond aaiineemen. £n naardien 5» dee2e Geweften zig niet tegen de Sbanjaardi ^ 2oud^konnenbeichennen;zo2X)nden allede ,^ Plaatfen langs de Vlaamfchekuft^ totBlan^ ^, kenbergingeflooten^ en tweemyleh land*^ . ^y waards in , aan den Koning blyven , nevent „ de Steden Diedenhoven, Namen en Ooftenf ,, de. Daarentegen zonden de Staaten hebboi „ Damme, Huift met hetLaüd van Waas, „ Breda , Gelder en Stevenswaard. Maar in jj geval de ^paanfche Nederlanden niets be- „ geerden toe te brengen tot bekoming hunner „ vryheid, zouden de Koning en de Staateu „ zig zoeken meeftcr te maaken van dezelven, ,i enze, indeezef voege, verdeden: deGe- „ weften Luxemburg , Namen , Henegouwen, „ Artois en Vlaanderen, tot aan een' lyn, ge- j, trokken van Blsinkenberg, ter halver wege j^ tuflchenDamme en Brugge door, toe aan Ru- {)elmonde, zouden aan den Koning blyven* De Staatai zouden, daarentegen, hebben het Markgraaffchap en de Stad Antwerpen, de ;, Heerlykheid vanMechelen, het Hertog ^ dom Brabant en het overig gedeeke van A Vlaanderen, ten Noorden van de gemelr ,', de lyn, met dé Steden Damme en Huift en ,-, het Land van Waas. De vredebreuk tus- ,', fchen Franktyk en Spanje géfchièd zynde^ „ zouden de Koning van Frankryk noch de 3, Staatengeene vrede, beftand of wapenfchor- ^ fing fluiten mog^n, dan gezamenlyk en met „ gemeengoedvinden. Men zou eeril. twee Plaat-

Il fca

9%

XLH. Boifc. H 1 S T Ö R I É. ' f 9^

^, fa aahtaften^ die den Koaiii^; daarna, twee .^^^ j, anderen^ die den Staaten aanbedeeld wa- —Hl 1^ ren9ienzo9beïirt5W7ze9Vooii:gaan;aane]k fy de veroverde Plaats , die hem aanbedeeld ,, was, terftond) overleverende. Terwvl mea „ Vlaaoderefl aantaftce, zouden de Staatea ^ eene Vloot^ op hunne koften, onderhoudal ,) op de Vlaamfche kaft. Tot beveiliging (hnr ff Koopvaardye, zoümenelkvyfcienrchepeii ij in zee brengen, en in geval deezefchepen y, zigbyelkanderenvoegaen^zbu de Admiraal ^ der écaaten ayne vlag van degröote maft ;, ftryken, en 's Konings vlagv mee het ge^^ ;, ichttt, groeten; waarop geantwoord zo» f, worden, op gelyke wyzé^ als vanwege den j, Köiüng van Groot-Brkanje gefchiedde. Zo ;,' de Koning van Frankrykrter aee werdtaan^ 9, getaft,bdoofdendeScaatfn,byéengehaini ,, pont,^ hem; met eene magci^ Vloot, te „ zullen byftaan. - Ook zou man ^ voi^s ten ^ ander geheim punt, etkanderen nelpen^ j, wannéér de eehe of de andere Mogehdiieid 5, de VlootSen, tot beicherming der zeevaart „ uitgeru(l,vyandelykb^égeiide« Zélfs zou „ men znlk eene Mogendheid den oorlog ver-* j, klaairen ; doch niet dan mét gemeen goed^. „ vinden/' Met welke twee laatfte |eneimtf ponten, klaarlyk, gezien werdt op den Ko*^ Bing van Groot*ftritaiye, by wt«i, federt ee- Bigen tyd, de Spaanurhen zéésr veel ingad^ vonden« >» Men zou^ volgens een der punten 5, van 't V^drag, den Koning van Groot- „ Britanjé nogtans verzoeken , ito dit Verhoud ^ te treeden, of ten minilen onzydig te bly* N4 >,ven.'*

«00 VADERLANDSCHE XLUvBöek.

1^35. « ven."'t Verdrag behelsde nog èeirigeande-

* re punten , die , otin de voorige ovareenkcMn-

ften vervat, of van klein belang waren (zX Weinige weeken na het fluiten van dit Ver-, drag, kwammen,metCharnacé, die vedcrom herwaards gekeerd was , overeen , dat , in geval beide de Legers famengevoegd waren , het m&rdyin dezelven, gegeven zou worden, door hem , dieover \ Konin» Leger geboodt. Dodx men beraamde, te gelyk,, dat de Koning 't ge- bied over zyn Leger geeven zou aandenPnn- fe van Oranje., £e egto: niet gehouden zoa ' ayn , den Koning te zweeren , en wiens Laft- brief niet nadeehg zou mogen zyn aan den Lafl- bdef , dien hy hadt, van wege deezen Staat* Maar de Prins zou zig van s Konings Lalt- brief niet bedienen mogen, wanneer de Her- tog Tian Orleanfi, of de Kardinaal de Riche- licu in 't Leger waren (a). De Kniiit ^ een van de buitengewoone Gezanten der Staaten,bragt het Vardnig herwaards over(i&). Menhadt^ reeds in 't voorleeden jaar, beflooten, dai de Raadpenfionaris Pauw, Heer van Heemftede, nog eenigen tyd, by voorraad , aan 't Franfche Hof vertoeven zou, in de hoedanigheid van buitengewoonen gezant, alzo der Staaten ge- woonlyke gezant, 4e Heer van Langerak» o* verleeden , en nog niemant anders , in deszelfs flede, benoemd was (c). 't Verdrag werdt, in Frankryk en hier, behoorlyk bekragtigd. AUeenlyk maakte Leiden eenige zwaari^eid»

ia

(x) ZU het Traktaat hf Aitzema II. DhI^ hU I9t«

' (a) AlTZIMA II. J^««/, H, 206» 131-23). ' \h) Refol. HqII. !• Mümrt itfjy. hL 99. . \

(«j Refol. Holl. 17^29 iiVH^% KJ4* Ifl- 22|f ^\U

XUI. BoMC-- H I S T O* I E. : dei.

^ het toeftaah van den Roooifchen Gods- i6%k.

dien/l 5 in Spaaofche Piaatfen: waarvan aante- -*-

kemng gehouden verdt (d).

Op deeze wyze , raakte ^ eindelyk , het Ver- drag in ftand, waarnaar eenigen» hier, kmg eetragt hadden. Men beloofde /er iüg» ter we* derzyde, groote voordeden van; doch de uitkomft beantwoordde niet aan deeze ver« wagting.

In Zomermaand, verklaarde Lodewyk de xxilL XIIL den Koning van Spanje, openlyk, denVeidtogr oorlog , door eenen Heraut van wapenen , by- ^^^ ^^'*- zonderlyk, ten deezen einde, naar Bruflel g^-scwtltha zonden (f): waarop, terftond, een antwoord Legcfcn. volgde van wege den Kardinaal Infant. Ook werden de redenen, op welken Lodewyk zy- ne oorlogsverklaaring g^groAd hadt, van de $paanfch^zyde, inopenbaaren druk» weder- legd (f). Midlerwyl , was het FranfcheLeger, onder de MaarfchaJken van CbatilkntnBrtzé^ reeds in Grasmaand , opgetrokken , en hadt zig nedergeflaagen tuiTchen Luik en Maaftricht, alwaar de Prins van Oranje, met de Staatfche troepen, die by Nieuwmegen verzameld wa* Ten(g),verwagtwerdt. De Kardinaal Infant hadt Prins Thomas, met eenige manfchap,af*

gezonden , om den Franfchen den doortpgt te etwÜten; doch hy werdt, in 't Land vanLu« 3[emburK,ge(laa£en^ en naar Namenterug^e* jaagd. Temond na 't ontvangen der tydine deezer overwinninge , brak Fredrik Henri£

op

(i) aeCoL HoU. t, i, f Métf U}f. tL 79« ti* in Dedaration du Hot êy AlTZlMA II. Dul^ iL iq€. . (/} AiTZBMA II. Beelf (L 211, si}. U) AlTZI(IU n. Duif hk 271 •

,5ft> ' op vai MktolWKegèn^ êii töt^ , te vyf dagcü » -«^— tot aan MêMrfen 5 een half uüi^ va& Maaffancht» alwaar Chitillon en Bre^ hém kwamen vüi'^ den. De trihs , iöên over de Maöe getroUcen tynde^ veteeoiigde zijg met de Franfchen , ea' voerde, federt, het opperbevel over beide dè Legers , die niv omtrent twée-^endertigdoizené knegten en ne^ndiïizend paarden beftonden. Men befloot , net Spaanfche Leger onder Atü Ëardinmaï Inlaiir, welk by Tienen lag , op te ioeken tndfg te leveren, en trok, langs vyt VerTcheid^i' %^egen , dèrwaards. Doch de Kar^ dinakllnfi^cwiis^ondertnfikhen^ opgebrokeit^ -nam en hadt iig gèleè«d teler Leu^Yi. Het veree- ▼croverd. AigdLeger j Voorttilekkeiide, maaktézigmees» tér van TieAen, op den eerden van Zomer» tnasËAdi De Stad , ioioon niet te houden, hadjE zlg'^er vejfidedigd tot hét uiterflé.enwerd^ hiei'om , tegen 's Mnfen ebgttietk , geplonderd cfn aan brand gèftekêh{#).;.be Legers togeö toen naaf Löüvén^ en wa^öil*iÖ^ftet<)verdë Dyle te trekken^ toeft^è V^a&d ssig in (la^ ördeVéir^ndeVom hnh^^^n övertogt tebe-^ twiften. DePfirtsceraakt^égttó^aaAdeovef- Èyde^ met dè beide Lèget*; eii deEatdinail Infailt h^fyeür^èio dra niet, dat men moedige lyk óp hem af kWam , óf hy* week te rug, MeÖ vöjj^e hem ^ dei anderemlJCa|g9 ^ en irok voort, tot öp twee uui^én gains/vtó firüilël ^ daar egr tet, dlén dag , -meer nied tiin de voorhoede iülhkwam, ter obrzaaketVah-^èhge en ilègce trègen. De vyand, vermoeden hebbende, ge- lyk waar was, dat men 't dp SrüfTcl gemuht

hadt,

(h) VêUz Advis fidelle aas Vedt Rollaadois.^. ^

Siit:AUg: nis TDK ie: toj

kadt , TDÊiktej vror btt vereenigd Leger, aan KS35. de andere «ycte van de Stad , tezyn , en legerde — ~^ zig langs de Vaart tuflchen Bruflel en Vilvoor- den, Leaven beziet laatende, met drieduizend man, onder Grobbendonk. 'c Vereenigd Le- «rtrokji ondertuflchen , voort DeMaarfchalfc de Brezé vertoonde zig, met het grootfte deel der Ruiterye, voor de poorten van Bruffel ; doth *t flcrkfchieten van die van binnen deedt hem^eerlang, te mg keeren naar 't Leger (f).

In 't Franfche Leger, was, midterwyl, ge* Het ver- teek aan leeftogt en ziekte ontdaan, waarom eeniéd - de Franfchen verftonden , dat men te rug trek- j^^^^^r - ken moeft, en Leuven aantafteii, voor wel- Joq^ keStad, men, dagtenze, tóevoer van Luik Leuven/ ctt Maaibicht zou konnen krygeft» De Prini van Oranje zou liever gezien hebben , dat men agter Bn^lTel om getrokken was , om den vyand op te zoeken j aizo hy verftondt, dat men, voor Leuven, zowel gebrek aan toevoer hd>ben zou, a<s hier. Doch de Franfchen blee* vm byhun get»öelen. Hy was hun dan te wille. Men trok te rug, met het vereenigd Leger, e{i iloeg het befeg voor Leuven. De toegangen werden terftond bezet. Terwyl men bezig waa met het openen der Loopgmaven , deeden die van binnen eenénfterken uitval j doch werden, tt^ wederzydfch verlies , te ni^ gedreeven. 'i Beleg hadt na eenige dagen gecUiurd , toen de Maflurfchalk de Chitillpn en de Meiiléraie , O* verfte van 't gefchut, den Prinfe vertoonden, ,-, dat Ae ziekeen en 't gebrek aan mondbehoef* 'i^ M ten,

(i) Memotc. de Freder. Hetitt p, i74-iti. AltziMl U.^f/4

i04 VADERLANDSGHE aiIrBöfitt

,tf , c. » ten , in het Franfche Leger , dagelyks , toe* — ^^ — „ namen; dat het beleg, hierom, noodzaake- f> lyk, opgebroken, en de troepen in verver- „ Ichings -kwartieren geleid moeften worden, „ zo menze niet, geheellyk, wilde zien w^- „ fmelten/* De Prms begreep , dat men , 't be- leg hebbende aangevangen, de Stad, die 't, zyns oordeels, maar weinige dagen houden kon, zo ligt niet behoorde te verlaaten. Hy boodt hun zelfs dertigduizend ponden brooca aan , om hen te beweegen tot voortzetting van Verlaat *t begonnen werk. Zy ontvingen 't broodj dodi de Stad verklaarden , genoodzaakt te zyn , tot het ver* weder* jaaten der Stad. Men moeft hiertoe dan be- T* fluiten, 't Leger brak op, den vierden van Hooimaand (*) , toog naar Aarfchot, en ver- volgens naar Dieft, Steden, te vooren, door de onzen , ingenomen ; en van Dieft , in vitf da- gen , tot Roermonde toe. De agterhoede der Franfchen werdt , op deezen aftogt , aangetaft, door eenen hoop Eroaten, uit het Leg^ van BcolmM^ die zig, onlangs, met vyf tiendui- zend man, Keizerlyke troepen, gevoegd hadt by 't Leger van den Kardinaal Infant: oochzy leedt kleine fchade (/). XXIV. Het v^eenigd Leger was zo dra niet afge» Dieft ver trokken, of de vyand floeg het belejg voor loorcn. Dieft , welk , binnen vier da^en , overging. De bezetting werdt naar Graave gezonden. De Legers wéeven , flegts drie weeken , by Roer- monde , daar de leettogt fchaars werdt ; waar« om zy, van daar, naar Venlo toogen, toe- leg

, ik) AIT^.MA II. üte^ , kl. *75» »7<. \l) Mcmoix. de Fied. Hemi ^. in*ité.

XLir. BOEX: HISTORIE. 805 leg maakende^ om Gelder te belleren. De lü^c^ Kardinaal Infant , die nog by Dieft leggen — ^^ bleef, hadt, midlerwyl, vier- of vyfduizend man, onder den Hertoge van Lermay gezonden Schen- naar Stevens waard; van welken, vyf-of zea-^^- honderd knegten, onder den Luitenant Kolo-***"^ v^lEinbobSy den zevenentwintigften van Zo-jJ^ a^ mermaand , op eenen vroegen morgen, Scben- Sptan- kenfchans innamen , by verrafling ( m ). ^^fchen. iVtUkren , Bevelhebber der Veftmg, en het grooifie gedeelte der bezettinge fneuvelden, by deeze gdegenheid, en de Plaats werdt, deer- lyk, geplonderd. De tyding van dit gewigdg verlies deedt den Prins befluiten , om teiilond . \ op te breeken methetLeger^Schenkenfchans» ware 't mogelyk, te herwinnen, en daardoor de Betuwe, tegen eenen vyandïyken inval , te verzekeren. Hy trekt , dien zelfden nagt , op , ^

bemagtigt eenige voordeelige poften, langs den Ryn^ en onder anderen liet Tolhuis, en eene kleine halve maan , tegenover Schenken* fchans. De beide Legers , midlerwyl, te Nieuw^ megen sekomen, befloot men. Schenken* fchans , door een langzaam beleg, tot deover* gaave te noodzaaken, en te gelyk den Kardi* naai Infant , die reeds tot omtrent Kleeve ge- naderd was, het verder trekken te beletten , en , by gebrek van toevoer , te dwingen tot den faertogt. De Staaten van Gelderland zouden gaarne gezien hebb^i, dat men eenen flag ge- waagd hadt, tegen den Kardinaal Infant, doch de Prins hieldt dit te gevaarlyk, in de tegen^ woordige omftandigheden. IJy trok dan, te

Nieuw-

«<r VADERLANDSCHË XLU. BoeT: .<•» vaan liet. om ag te wreeken van den Kxtii» ^ ^ de RichelieS, die hc^ C^je hadt wil, £?re:ien af handie maaken W- Doch deezebefdiul. X diging ftryJt niet alleen met de waarheid; mwr heeft zelfs geene de mmfte waarfchyn. Wkheid. Want , fchoon men toeftaan moet, it de Prini, om 't werk van Oranje, gebee- ten wa« op den Kardinaal; 20 rekende hyzig, ook naar 't getuigenis van andere Franfche Schryvers (t), deswege, «enoeg gewrooken, door de dood van Valkenburg en tbemaga- een van het Prinsdom («). 't Zou, <faarenbo. ?en, eene laage en gantf(^ verkewde wraak ceweeft «yn, het onnozel Krygsvolk te laaten Boeten , voor 't gene de Kardinaal misdreeven hadt. Men merke, hierbenevois, ara, dat de Prins, zo hy al tot zulk eenelaaghad hadt konnen komeq, tegen zig zelven en tegm t belang van den Staat aanzougearbeidhebben. Hy hadt het jongfte Verdrag met Frankryk, fterker dan iemant, gedreeven (o). Hy beloer- de Mg merkelyke voordeden voor den Staat, vandenopenbaaren kryg tuflchen Frankryk en Spanje. Wat zou hem dan toch hebben konnen beweegen, om een Lego-, gefdukt om deezen kryg te voeren, te bederven? De waarheid is, dat Frankryk zelf verphpt was, ryn eigen Leger te onderhouden, en er gee- ne genoegzaame zorg voor droeg. De Krygs- ® ** over-

Comte d'Eftndes. T$m. I. p. $%•

(u) Zie hier voor, tl uo. .„.».•

' tv) r#ii« WicqjïMomT Hift. des FtoYxiic. ünici. Ltvr* !•

^♦7•

XLIf- Boek: HISTORIE, ut ^

overften ontvingen geen geld (4) j om 't volk tó^S- te voldoen (jw) , welk , door aanhoudende ziek- '

ten 9 gedrukt, meer onderfland nóodif hadc dan naar gewoonte , en merkelyk min<!kront« ving. En 't was *er zo ver van af, dat men , hier te Lande, geen medelyden gehad zou heb« ben met de elendeder Franfche foIdaaten,dat men hun , naar vermogen , bvfland boodt. Wy hd)ben , te vooren , gezien (x) , dat de Prins , toen de Legers nog te velde lagen, den Fran« fchen dertigduizend ponden broods verfchaf- te. Ook gaven de Staaten van Holland den Steden Dordrecht, Delft, Rotterdam, Gou- da en Gorinchem, daar veele zieke Franfche foldaaten lagen, verlof, om de onkoften , ver* eifcht tot derzelver onderhpud , te vinden by de algemeene Staaten , wanneerze , door s ' Konings gemagtigden, niet voldaan werden (y). Zelfs in Naarden, Weesp en Muiden, daar'tookvolFranfchenfkJc, endaarzyan- derhalf pond broods 's daags ontvingen , leen- den de Wethouders hun, daarenboven, twee ftuivers *s daags, ieder; *t welk voor een lee- nen , daar geen wedergeeven op te wagten was, gehouden werdt( 2). Te Middelburg, werden verfcheiden' kranke Franfche foldaa*

ten,

(w) HCKHTTt Biievca M 47f« ^^ lM« Aitsima II* Dtti,

(jr) BL 204.

Cy> HcToL HoU. € Sepumk U||. èl ifo.

Iz) Rcfol. HoiL 9 Afrü Uik. hL 7f« HOOm llitTtB ih

(4) Iq Wintemttod det jttrs 1635 , hadden de iiiea« tre Fnnfche troepen , dooreen geflomen,in v^rf nttn- den, ceen c^ld gekreegen. RefoL HM.7^ ii, i4Dec« 1635. Kai4t 21^9 219-

O 2

aia VADERLANDSCHE XLU. Böill

i<5öc ten, die op (baat lagen, door de Wethou- ^ ■ derfchap, in een huis geplaatft (d). Uit al het welke, men ziet, dat de elende des Franfchen Krygsvolks, in deezan véldtogt, gantfch ten onregte, aan Prinfe FredrikHenrik, of aan deezen Staat geweeten worde Ook weet ik ^ niet, dat zulks ooit, door 't Franfche Hof,

Sefchied is. Maar dat de Prins van Oranje e oogmerken der Franfchen, in andere op- zigten, niet zo veel begunftigd heeft, als hy, geduurende deezen veldtogc, zou hebben kon- ' nen doen, is niet buiten waarfchynlykheid, en door kundige luiden zelfs voor volkomen zeker gehouden (b). XXVII. I^ den aanvang des jaars 1635 , was Filips* Staac der bur§,eene voornaame Vefting van den Keur- Keizcriy-vorft van Trier, ingenomen door de Keizer- ^ ^. fchett; Zy was, federt eenigen tyd, in bewaa- fche zaa- ring gegeven aan de Franfchen en Zweeden, ken ia die 'er beide bezetting in hadden , welker be- Duttfch- velhebbers aan beide de Mogendheden eedge- ^^* daan hadden. De Plaats werdt, by vermffing, overmeefterd, tuflchen den drie-entwinti^ften » en vierentwintigften van Louwmaand (r). Dit verlies, gevoegd by de nederlaag te Nordlin- gen , deedt de Zweedfche en Proteftantfche zaaken in Duitfchland geheellyk over ftuur dry ven. De Keizerlyke wapenen waren, al- omme, voorfpoedig. Trier, Augsburg en an- dere Plaatfen vielen hun in handen. De Keur- vorftén vmi Saxen en Brandenburg koozen 's Keizers zyde. Zweeden verwierf, niet dan - • met;

(m) NotaL Zoel. i Nêv, j6is. kl, 197.

{k) Lettff de MR. P. pik ijROor de 29 Sepu 167 >.

\o) A1X2ËMA II. Duif kl, Z72«

XUI. Boek. HISTORIE. 213

met veel moeite, dat het Befbuid met Poolen, 1635', voor resentwintig jaaren, verlengd werdt , waartoe de Staaten , onder anderen , door een Gezantichap (^), bekleed door Rochus van den Honaart, eerflen Raad in den Hoogen Raade, Andries Bikker, Burgemeefter van Amfterdam, en Joachim Andrie^ Raad in den Hove van Friesland, hadden doen arbeiden. Doch Praiflèn , zo ver het , door de Zweeden, ovenneefterd was, werdt, by deeze gelegen- heid, wederom aan Poolen afgeflaan. In \ najaar , behaiilde egter de Zweedfche Over-* fte. Joon Brnniety eenige voordeelen op den Keurvoifl: van Saxen. De Ryks-Kanfelier Oxeniliem hadt, midlerwyl, eene reis her- waards en naar Frankryk ondernomen , om Ko« ning Lodewyk, en de Staaten tot byftand te beweegen (/). Doch beide deeze Mogendhe» den h;^den thtos de handen zo vol^ qiet het voeren van den oorlog in de Nederlanden, dat zy zij^ niet fterk moeijen konden ^ met deq DnitKlien kryg.

Terwyl de veldtogt no^ duurde, was 'er xxvra. eenige opening van handelmg met de. Spaan* Opening fchen gefchied, by gelegenheid, dat men, te^"^ ^^^ Kraanenburg, in è^fprei: geraakt was , over^^^^J het fterken van Gennep, van de Spaanfche,ung, en van het Tolhuis en Ravoiftein, van de Staat- fche zyde; welke Plaatfenmen, van weder- zyde, als onzydig, wilde hebben aangemerkt. Men raadpleegde , over deeze openins , te Arnhem, werwaards de Vergadering aer al- ge-

li) Refol. Uoll. %$ os. xtfsi. bL if^. AlTUMA ILDttlp H- Mi-2tf8.

ii) A1T2SMA XI. Dm/, hl. 191 M2.

O3

ii4 VADERLANDSCHE XLU^fiooe;

1635. tómeene Staaren verlegd was (ƒ), enbcilooc den Griffier Mufch naar Kraanenbnrg te een» den, om nader met Dm Martin Axpe, 's Ko« nings Geheimfchryver , in gefprek te treedem Doch Axpe was niet behoorlyk ^elaft. Ook deedt hy zulke buitenfpoorigeeifcnen^ dat men 'er, te Arnhem, geheel geen agt op floeg. Misnoe- Men gaf, nogtans, in Slagtmaand, den Ko- gen van ning van Frankryk kennis van de gedaane o- Frankryk pening. Doch men begreep, aan 't Fnmfche hierover. Jjof^ dat zulks te laat gefchiedde, en men wierp den Heere Pauw voor de fcheenen» dat Mufch, reeds in Herflhnaand, met Axpe, te Kraanenburg, gehandeld hadt. Chamacé ver* weet Mufch , naderhand , dat Axpe deezen honderdduizend kroonen beloofd radt, zo hy een Befland, met uitfluiting van Frankryk , wift te wege te brengen {g). De handeUng werdt, midlerwyl, vervolgd te Tumhoat. Mufch gaf hier Axpe te verftaan, dat men niet buiten Frankryk zou konnen fluiten : waar« op hy zeide, dat men, in nadere onderhande* ling treedende, eene b3reenkomft van Keizer* }yke, Franfche, Spaanfche en Staatiche ee* zanten zou behooren aan te leggen. Doch Ity toonde nog geenen behoorlyken hft , omiette fluiten {h). OndertuIFdien, hadt dit handelen zo veel agcerdogt verwekt in de FranfcfaeUi dat de Brezé , op den veertienden van Winter* maand, gehoor verzogt hebbende , eene Icher*

P«

(/) RefoU Gencr. Vtmr^ 19 O&üh Uj/. in i/« NocuU ZeeU t N9V. léif. ^L 171. • (g) AITUMA II. AmI» hl. }t7.

(k) RcfoK HoU. 15, fé Dtc. lêis. H* t2i, txx. AXTU- MA II. Dttlf hU 2t2 » UJ.

XULBoiK. HISTORIE, tis

pc aanfpraakdeedt, aahde algemeeneStaaten: i<35v «g, ondar anderen, van deeze woorden be- "

dienende : ,, Wat mj aangaat , eer zou ik twy« ), felen aan 'c gene ik met myne oogen zag^ 99 dan gelooven, dat gy bekwaam zoudt zyn 9, tot eene daad , waardoor g^ , het woord ,t fchendende , welk gy zo plegtigly k gegeven „ hebt aan eenen der grootfle Koningen van 9, den aardbodem , en te gelyk aan uwen mag* ,, tigften vriend ; veroorzaaken zoudt , dat „ men zig, in 't gevolg, onmogelyk op uwe 5, beloften zou konnen verlaaten. Zyne Ma« ' 9, jdleit , zeide hy ook , is gezind tot de vrede; 9, maar tot eene veilige en verzekerde, die , „ £ezamenlyk en met gemeene bewilliging „ derBondgenooten, gellooten wordt; niet 9, tot eene verhaafte, heimelyke en afzonder* „ lyke ; gelyk die fchynt te moeten zyn, waar* 9, over men tegenwoordig handelt. Sommi* „ gen waanen, voegde hy*erby, dat uweHeer* 9, lykheden aan haare verpligting voldoen zul* 9, ien, wanneer zy, na zo veeie onderhande- „ lingen tuflchen den Heer Mufch en Don „ Martin Axpe , Frankryk doen treeden in een „ Verdrag, welk, ten uwen opzigte, zo goed „ als ^ooten; doch ten onzen opzigte, nog „ niet begonnen is: doch 't is 'er zo ver van „ af, dat, hierdoor, de ontrouw van zulk een* 9, handel verminderd zou worden, datdezel* ,9 ve , in tegendeel , zeer zou zyn toegenomen, „ als men u, by den hoon, de veragting en 99 befpotting zag voegen. Zulks iet, gaf hy te 99 veiuaan , hadt men van den Koning niet te ,9 wagtcn9 die zyn Ryk en zyn* perfoon eer in O 4 tl d#

2i6 VADERLANDSCHE XLII.Boir.

tSiS' 9> ^^ waagfchaal (lellen zou, dan de Staaten

• ^-„ begeeven , of in 't minfte punt der sefloo-

„ ten' Verdragen te kort fchieten (ï). ' De Staaten beantwoordden deeze aanipraak, met een verzoek» dat de Konins yan Frankryk, insgelyks, iemant tot de handeling wilde mag- tigen; en met eene verklaaring, dat 'jr nog niets geflooten was , en nictszougejlooten wor- den, zonder 's Konings bewilliging. Doch de Franfchen wiilen wel, dat men ook beloofd hadt, niet dan gezamenlyk en met gemeene bewilliging, in onderhandeüng te zullen treeden. De han* Zy drongen dan zo flêrk op het af breeken der deling handelinge , dat Mufch , in Sprokkelmaand des wordtaf-jj^jy-j jgg^j^ wederom, opreize gegaan, naar kcn[^ Turnhout, Axpe, fchrittelyk', deedt afvraa•

fen, ^i? meening niet ware gezamenlyk met rankryk te bandelenl doch op deeze-^vraage kwam geen antwoord. Mufch keerde toen , zonder te Turnhout te willen komen, te ruf, naar den Haage: en de handeling werdt, fe- dert, cehouden voor afgebroken (*). In Gras- maand hierna, deedt de Koning van Frankryk den Staaten eenen voorflag tot eene algemee- ne Vrede (/). Doch daar verliepen nog ver- fcheiden' jaaren, eer hiera^ ernflelyk gear* beid werdt. XXIX. Terwyl de algemeene Vrede dus verre te Binnen- zoeken was, waren 'er ook, federt veele jaa- ren,

(f) Refol. Holl. 14 Htt. iets* hl. it: AiTZEMA II. Z>m4

(k) Refol. Holl. n f^ehr, itfjc. iL i9.Noml. TtthnNêv, UiS. hL 204« 7 Pkhr* Ujé. hl. $, AITZBMA II. Did^hL %ii^

%l%y 110»Ji4.

(O Kcfol. Holl. 30 April i<j<. hl. lOf. KlttXUkVi. I>t9L

XLIL Bo£^ H I S T O R I E. ^17

ren,infoinraijgendiBrVcreenigde Geweftcn, Kjg^. zwaare gefdiillen ontdaan, die men , omtrent iJU^ch? ^deezen tyd, inzonderheid in Friesland , doorgefchii- daadelykheden, zogt te beilegten. Met Zee- len over land (n) , met Gelderland , met O veryflel , en ][ dwagen xnct Groningen, was, al voor lang, verfchil^^^]^^" geweeft, over het aandeel van elk deezer Ge*Ltften. weften in de gemeene laflen : waarin zy ver* ftonden, boven vermogen, bezwaard te zyn; In Stad en Lande , waren de Sud en de Om« melanden ook onderling oneenig ge weeft, o- ver de verhooging der gemeene middelen : waarop, reeds in Wintermaand des jaars 1628» uitipruk gedaan was , door Gemagtigden der algemeene Staaten (0). Gelderland en Over- yffel werden, in den aanvang des volgenden jaars, emftelyk, vermaand, om hun aandeel in de gemeene laften, behoorlyk, op te bren- gen (p) ren in dttjaare 1634, was men, o- ver dit ftuk , noe in gefchil geweeft , met bei- de deeze Geweften (q). Doch nergens liep de twift hooger en heviger , dan in Friesland , daar men , federt eenige jaaren, onderUng en met de bondgenooten in 't gemeen, overhoop gelegen hadt. De gdegenheid van deezen twift» en watmiddden men, van tydtottyd, ter hand floeg, om dien in te toomen, ftaat ons, hier» een weinig nader te ontvouwen*

De algemeene Staaten hadden, al federt den Beroerte jaare 1 625, gepoogd, de gemeene middelen,by- j" ^"*«*

'^ waaruit

{:

(n) Re(bl. Holl. 14 Jfaj 1627. ^^* vi2- ê) AITZUIA I. Diiif bL 777» S47«

ip) aefoi. HoU. 10 Aug. i6xi. kL 141, AlTZEMA L i>««/» i/. Ht. il) AnrUMi II. Dttlf hl, I4I-I4}«

o 5

2i8 VADERLANDSCHE TULBtÉK.

i6is- 9^ ^P ^^^ zelfden voet als zy in Holland ^ vmndt- ^^^^ werden, in te voeren , in Friesland iiogin deZy deeden, ten dien einde, bezendingen der- Kegee* waards, en bewoogen Weftergo en een ge«> fing oQc* deelte van Ooltergo tot bewilliging. Doch de ^^^^ Steden waren niet te beweegen. Men bedoot^ hierop, de uitfpraak, voorheen, op dit ftuk , ook hier, van wege de algemeene Staateo ge- daan, by voorraad, te volgen. Graaf EmftÉk* fimir, Stai&ouder van 't Geweft, werdt ge* ^Eicicth o^igd» om de ff emeene middelen, by* pan* r#>. ^ng en door middel van Krygsvolk, te doen betren, 't Graauw, ter deezer gelegenheid, in Grasmaand des jaars i6a6, te Leeuwaar* den, op de been geraakt, terwyl de Landdag gehouoen werdt, viel DmmevanAybkijGnet^ man van Wdtdongeradeel^ zo fel op 't lyf , dat hy zig bergen moeft in een huis , welk toen aangevallen werdt, en geplondanl ge* weeft zou zy n , ware het niet , door twee ven<* delen Schutters , befchermd geworden. Dodi de Landdag, door deezen oploop gétocxd^ fcheidde, verwardelyk. Graaf Ernft, aan-* fchryvens gekreegen hebbende, uit den Haa- ge , om de hoofden der oproerigen aan te tas- ten en te doen (Iraffen, zogt, om hiertoe in ftaat te zyn, vooraf, vyf vendelen iaiegten, boven de gewoone bezetting , behendixlyk, binnen Leeuwaarden te brengen. Doch 's daags voor de uitvoering van deezen toeleg , kreeg men 'er de lugt van. Terftond, kwam de Bur- gery in de wapenen: de poorten en fhaaten werden bezet. Men was genoodzaakt, den na- derenden knegten bevel toe te zenden, om te

rug

XLU; BöAL HISTORIE/ ti9 rag te kceren. De jMirgery , toen \ fpel mees* kJj^^ ter^dwoïÈg den Stadhouder, de bezetting, die ' IQ de Stad lag, te ontwapenen, 't Graauw dreigde , de naule adelyke Huizen te plonde* ren: 'twelkegter, door de Bursenre, beJet werdc* De J>eweeging onder 't voUc floeg , van < Leeuwaarden, voort naar de andere Steden « en naar verfcheiden' Dorpen. Men vorderde den Oncvangeren rekening af, pionderde, hier en daar, derzelver huizen, en bedreef veeier* lei moedwil. Doch na verloop van eenigen tyd, werden drie deezer plonderaaren aange- taft en onthaisd. Graave £rn(l, ondertuflchen aan de Gedeputeerden der Steden verkfauurd heU^ende, dat hy , met geen ander oogmark , kryg^olk in Leeuwaarden hadt willen bren* gen, dan om de hoofden der voorgaande be* roerbe tedoen ffaraffen; geenszins om, gelyk men vrrfpreidde, de gemeene middekói, met geweld, m te voerai; deedt men der ontwa* , pmde bezetting de wapenen wedergeeven ^ met welken zy toen te velde trok: waarna de tuft, in FriesÉmd, vow eene wyle tyds, her- ftekl werdt (r). JNogtans moeft men, om der «KMTende Gemeente genoegen te geeven , ee« nige nieuwe fchikkin^en maaken op 't (luk der R^eetinge, die,m Louwmaand, des iaars X627, werden vaftgefteldjdochnietlangftand hieldói. De Gemeente was zeer gebeeten op de Grietluiden , met naame op Ernfi van Aylua^ en zynen Zoon, Douwe, Grietmannen van Ooft- en Weftck)ngeradeel ; die groot gezag

^r) TAV DSM SAWDS ÜL Btkt hL III. AllXlMil. I^tlt iL iii.

42(5 VADERLANDSCHE XLIt]

1(^35. hadden in hee Landfchap , en -tot invoering = der nieuwe middelen genegen 'wareji. Zy ont- hielden zig dan, ecne poos, van 't bewind; doch hernamen, door den ^^d, het gezag, welk zy te voeren gehad hadden (s). Midler- wyl, verwekten, de zwaare laften des kryg&, van tyd tot tyd, eenige onluftin Frieshnd, daar men misnoegd bleef op de Regeering (^). Ook bleef men, van wege de ^ügemeeneStaa* ten, aanhouden by die van dit Geweft , op het voldoen der agterftallen (»): en in den jaa- re 1633 , ook op de verantwoording der mid- delen op de Wynen, Bieren , Lakenen, Zeep en Zout, in 't gemeen dtvyfSpeciengenoemd, en federt korten tvd ingevoerd. De Suaten van Friesland maakten, ten zelfden tyde, ee- ne nieuwe orde op het (luk der terneene mid- delen (v) : ook eene andere op de Regemnge (w). Doch *t morren van 't gemeen en van ee« nige luiden van rang bleef, desonaangezien , duuren. Men hadt nu eenige nieuwe midde* kn ingevoerd by overftemming, en ten boe- gen pryze vefpagt. 't Gemeen , m verfcheiden' Steden en Dorpen, hierover,4nisnoegd, raak* te in beweeging, viel aan op de huizen der Pagteren , en zelfs op die van eenige iLeden der Regeeringe. Te Harlingen , leedt het Huis Van den Burgemeeller Bmnema laft (x). Van Kollum , daar de oproerigen tweevendeis

' op*

is) A1TZIMA I. Dttl^ hL ;t4pfn. (r; AITZSMA 1. J>tH^ kk 775» 77«» 77» » 7««- '(u) AiTZEMA I. -D«/, kl, %^9t i»o7> ioi4, U. -Dtt/, êU tf UI» l<}.

(v; AirzKMA II. Detl^ il, 9, x#. , {iÊi)Ziê AirzEMA n. Z)ff/, kL %s€. (x) AlT&ftMA II. 2>ai, èl. IS9.

XLU. BöElc: HISTORIE/ tit

opgaegt Hadden , en , met de trom , elk , die, jggy^, ▼oor *« Lands yryheid en tegea de nietiwehs^ ■ ■■■ ten, v^ten wilde, nodigden, om zigbyhen tevoren, toog men naar Buitenpoft, daar twee Huizen geplonderdwerden. Dit gebeur- de , in Gras- of Bloeimaand des jaars 1634. 't Land was toen ledig van Krygsvolk. Doch de bezetting van Leeuwaarden , gedeeltelyk uitgetrokken, nam eénige oprberigen gevan- gen , en verjaagde de overigen. De algemeene De t\gt* Staaten namen, uit deezen oproer, gelegen- meene heid, om twaalf vendelen te vpet en een te^"***^^» ' paarde, nevens vier Gemagagden, naar Friesr""Jj) land te zenden, met een Berigtfchrift, welks volk ntar inhcmd voor de Friefche Afgevaardigden terFncf- algemeene Staatsvergaderinge geheim gehou- ^^^ den was. De Gemagtigden hadden voor, met dit volk , van de Kuinder , daar men landen wilde, regelregt, te trekken naar Leeuwaar- den. Dooi Graaf Henrik Kafimir veritondt, dat zulks ,« buiten bewilliging der Staaten van Friesland, niet mogt gefchieden, en bragt, door redenen, zo veel te wege, dat men 't volk te Afekkum aan land liet gaan, vanwaar het, op laft van Graave Henrik, in de Steden HarËngen , Bols waard, Sneek en Leeuwaar- den, verdeeld werdt. Sommigen meenden, dat men voorfaadt , met dit Krygsvolk , eenige verandering uit te iwerken in de Regeeringe van Friesland ; dat men, hierom^ naar Leeu^ waarden gewild, en het Berigtfchrift der Ge- magtigden gdiein» gehouden hadt voor de. Af** gevaardigden des Landfchaps , in den Haa- ^e. Ook merktq men op , dat het Krygsvolk

niet

%22 VAD£RLANDSCH£ XUI.Bo£i:.

«5q ^ niet (tonde eer betaalinge van Friesland , maar * -van andere Geweflen; en dat het veel ilerker was , dan men verwagt hadt (y). Doch men zou 9 met geen* minder' grona, konnen ver- moeden , dat het KrygsvoUc gefchikt was , om de tegenwoorcfige Regeering tehandhaaven: 't weSc) meenik, uithet gevolg , nogmuier blyken zal. Vettndc- ^^ misnoegden over de tegenwoordige Re- fiagfB degeeringe in Friesland, namen zo fterk toe, en Regee- 'tklaa^en, over 't (legt beflier van 's Lands F? ^^ geldmiddelen, en over den algemeenen Ont^ 22?' vanger, 3^aan van Bootsma-j ging zo zeer in zwang, dat fommigen, hieruit, ^l^enheid namen , om andere luiden te dnogen in *s Lands Regeeringe , of om 'er zelven aan te ge- raaken. Men bragt zo veel te wege , by hen , die regt hebben , om de Volmagten ten Lands* dage te benoemen , dat de part^ , die des Stad* houders zydehieldt, de minfteifcemmen kreeg: en 'er veelen tot de Landfchapsvergaderinge gemagtigd werden, welken men, te vooren, buiten bewind hadt weeten te houden. De Staaten, in den aanvang des jaars 1635, by«* een gekomen, traden, eerlang, tot het kie« zen van nieuwe Gedeputeerden. Voor Oos- tergo, koos men fFatfo vqn Kamminga en A^ hrtStam Roorda^ in de plaats van Piet er van JBr« Jmga en Tjerk Boelens; voor Weffcergo, Deu^ ioevanHminga^ Grietman van Barradeel,«n Doktor Martinus Grawis. Voor de Zevenwol* den, (taken de (temmen, weshalve men, al«

daar»

(y) V4N DIN SlNDl XIII; Bêtk, K I7t. AlTZXMA U. iKtlf kL 159.

3EUI. Bene. HISTORIE. 113

daar, oyereeiikwaiii, om de wipten, beurts* xtf^c. wyz^f te vcrdeelen ondgr de Griecenyea (2). — ^^ Voorts, werd t Boounia tot rekenen gevorderd* Doch alzo deZevenwolden endeSteden, hier- in, naar *t oordeel van die van Ooftergo en Wefttfgo^teflapeingen, dreevendeezendoor, dat den Steden zelvenhetregt verleend werdt« toe bdftelling haarer Wethouderen , 't wdk, tot hiertoe, aan den Stadhouder geftaan hadt. Men hadt, om dit regt te bekomen, de burge- ry van verfcheiden' Steden aangezet, tot het houden van famienkomiten, buiten kamis der Wethooderen en der xezwooren* Gemeenten. Hier, verden verzodsfchriften opeefteld en getekend , en ter Landfchanvergackringe in- geleverd Men begeerde, by deeze Verzoek- Men ver* tehriften, dat de Steden zelven haare Wet- leent den houden beftellen mogten: 't welk, terftond, §**"'« toegeftaan werdt. De voomaamfte, die dit^c^^^*^ dredf, was Abraham Roorda; die, gelyk wel- Wec te eer 9 Karel Roorda, zynOom(a), zyn beftbefielt deedt, om 't gezag des Stadhouders te befhoei*^^

{'en* idmart Atzma^ Sekretaris der Admira* iteic teDokkum, fbondt hem^by, met raad. In OofterEo, werdt hy van Rienk van Burma* nia en anderen, in Weftergo, van Douwevan Hottinga, SjoukvanBurmania^PieterHarinx'^ ifiaen eenige anderen ingevolgd (b). Het af- zyn des Stadhouders hadt gelegenheid gege- ven» om dit ftuk door te dryven. Zo dramen den Steden de begeerde Oktrojen verleend hadt 9 beftondt men de Regeering derzdven,

in

(x) YAlf OE» SAHDK èy AlTZlMA IL i>e«/, R iff. . («) Zie IX. Dtel^ hU 17. ik) TAJf OKM SANOA kj AlTUMA II. Dtdp ^i* HU

224 VADERLANDSCHE XLILBoHCj itfqc in Hooimaand, gantfch baitens tyds, te ver- ■■ '- anderen. De gezwooren' Gemeenten werden afgezet, en alomme, uitgenomen te Dokkum» eene Vroedfdiap ingevoerd, waarvan men, tot hiertoe, in Friesland, niet gehoord hadt. De alge- De Prins van Oranje , zeer te onvrede over Bieene deeze verandering, bragt te wege, dat deal- Siaaten gemeenc Scaaten, in Wynmaand, Gemagtig- ïf "^^'^ den fchiktcn , naar Friesland ; die , nevens den tidtn' Stadhouder, de klagtenderafgezetteWethou- naar deren hoorden, zonder zig te hebben aange- Fries. diend by de nieuwe Staaten. Euvel werd^dit land« yj^jj deezen opgenomen , en als ftrydig met de hoogde magt des Landfchaps, en met het Verbond van Vereeniging onder de Gewcs^ ten, aangemerkt. Zelfs fchreevenze 'er over aan de algemeene Staaten, met verzoek, dat deezen hunne Gemagtigden, uit Friesland, te g g rug wilden ontbieden. Oofc keerden zy naar

^ den Haage, op den eerden dag des volgenden

Regts. jaars- Ondertuflchen, werdt het geding te- pleeging gen Bootsma voortgezeuMen hadt verfpreid, tegen den gat hy verfcheiden tonnen fchats onder zig Ontvan- i^Iq\^^. ^^^ by 'i onderzoek zyner rekeningen, Bootfma. werdt geoordedd, dat hy ten minde hon- derdenzeventigduizend guldens ten agteren was. Ook hadt zyn Klerk, Abbe Fredriks ^ 'm- derdaad , 's Lands penningen verkort , en was, enlangs, ten Lande uit geweeken. Bootsma werdt dan gevangen gezet , zyne goederen aangeflaagen (r) , en hy , eerlang , verlaaten van zyn ampt. Doch de daat van 's Lands geld-

mid-

(c) VAN DEN SANDS XIII. Btek^ ^^' IStf-IfU AlTlftMA

XLttBöM. HISTORIE, ^^j tniddden bleef even agterl^k. Men verzuim- Kjgg,

de, zorg te draagen voor t bewilligen in de gemeena laften , en voor 't aanwenden van middelen , om dezelven te voldoen. Om 't volk eenogen te geeven , liet men eenige middden onverpagt. Men flekie een nieuw Berigtfchrifc op, voor 't Hof: waardoor des« zelfs gezag bepaald werdt (d). In deezen toe* ftand, bleeven de zaaken van dit Gewefï, tot in den aanvang des jaars 1637. Kort te voo-De Raad ren , was de Raad van Staate gemagtigd /*° ^taa- door de algemeene Staaten, by raade van den^^gj^^J^ Prinle van Oranje , om de Regeering en denafgezette ftaat der geldmiddelen, in Friesland, op ee«Wethoa- nen beteren voet te brengen. De Friefcheders. Steden waren toen fterk bezetmet KrygsvolL *t Viel , derhalve, den Raaden van btaate , die , in Louwmaand, te Leeuwaarden kwa*- men , niet moeilyk , de afgezette Wethou- ders, alomme, te herftellen. Op de meefle piaaden, ftelden zy eene ^eduurige Vroed- fchap, uit welke, jaarlyks, by lootinge, vyf EhSeuTS of Kiezers zouden gemaakt worden, die een dubbel getal zouden noemen, waar- uit de Stadhouder de jaarlykfche Wethouder- fchap kiezen zou. Doch, teDokkum, werdt de vroedfchap, ilegts by voorraad, gefield, willendemen daar tot geene geduurige Vroed- fchap verftaan. In Grasmaand, werdt de Land- dag gehouden , waarop nu andere Volmag- ten verfcheenen; die, terftond, de Gedepu-

teer-

{iy VAW nxN Sanoe zit. BóikfêL x^, ifl. AiTZlMA XI. Deel^ hl, )ti-lt7.

XI. Deel. P

126 VADIOW^ANDSCHE XLU^Botr.

t6z6. teerden van Ooftereo en Weftergo verander- * den. Bootsma werdt op vrye voeten geftel<L^

Doch, ter oorzaake van zyn flegt opzigt op zynen EUerk, gelaft, zig van *t Ontvanger- fchap te onthouden. Het nieuw Berigtfchrift voor 't Hof werdt vernietigd. Men ftelde , door bewerking der Raaden van Staate, ee- nige andere orde op 't ftuk der geldnuddelen. Ook wilde men eenen vafteren voet beraa* men op de Regeeringe , en 't onbehoorlyk kui* pen beletten. Doch niervan kwam niets, ten deezen tyde. De Raaden van Staate keerden naar den Haage , en de Landdag fcheidde» na dat de zaaken, eenigszins ten minden, in orde en ruft gebragt waren (e). Sommigen geeven te kennen , dat men den Prinfe van O- ranje hadt voorgehouden, dat alle de Gewes- ten maar éénen Stadhouder behoorden teheb* ben (ƒ ) ; en dat hy , hierom, zyn gezag in Fries- land nadt zoeken uit te breiden. Dodi dierge- lyke oogmerken zyn, of nooit» of zeldzaam, te bewyzen , naar behooren. XXX. Eer wy dit Boekbefluiten , moeten wy , kor« Tegen- telyk, melden, in welken toeftand, de zaa- SmvtT^^*^' inOoftfriesIand, zig, ten deezen tyde. Ooft- bevondeh. Wy hebben , in 't voorgaande Boek friesland* (^), verhaald, datdeStaaten, in den jaare 1627, hadden goedgevonden, Embden en Lieroord te voorzien van meerder bezetting : 't welk zy noodig oordeelden, om de ftroope-

ryen

(ê) VAN om SANDB XtV. Bêek^ êL 19$~ft,AmMMAll. iJêel^ kL }«7-J9lt 4ï6-4J7f 4«l-477. (fj AITZKM4 XU i><f/, K f • (X) /?^ 41.

Xm. Bo«; HISTORIE. «27

3 ren der KeizerTcfaen onder Tilly te beletten. ig^K y hielden, federt, ook Oorloesfchepen op — ^— ' de Eems , die den toevoer naar t Keizerlyke JLeger verhinderden. De Graaf, I^dolf Chris- tiaan , zogt de Staaten te beweegen , om , door *t ruimen van Embden en Lieroord, de Kei- zerfchen té verpligten, tot het verlaaten van Ooftfriesland. Doch zy luifterden hiernaar zo weinig, datzy, zelfsin 'tjaar 1628, eene nieu- we Schans opwierpen, op eenen grond, dien de Graaf hieldt hem toe te komen, hoewel men, aan deeze zyde, verftondt, dat de ftreek onder het Oewefl: van Stad en Lande behoor^ de (*)• De fchan» werdt ook voltrokken , ennnMt, de Langakkerfcbans genoemd. Rudolf Chris- kcrfchaoi ciaan, midlerwyl, overleeden, en, door zynenS^^li^ Broeder, Ulricb , opgevolgd zynde , werden de voorige klagten vernieuwd , in den Haage» en flerk gedrongen , op het erkennen der on- zjrdigheid van Ooflfriesland Doch 't baatte luttel. De Stad Embden klaagde, ten zelfden tyde, over den Graave, en veroorzaakte, on- der anderen ook hierdoor, dat het befluit op 's Graaven voordel verfchooven werdt. Ook bleeven de Keizerfchen nog in Ooflfriesland: waarom de Staaten te minder befluiten kon- den, om hun Krygsvolk, van daar, te ontbie- den (/). Voor t einde des jaars 1630, hadt Graaf tJlrich egter eene erkentenis van onzy- digheid weeten te verwerven van den Keizer: waarop ook de Staaten, in 't begin des volgen- den

P 2

S28 VADERLAND5CHE XLII.R)eB;

|M^ d»L jaars, beloofden, geene nieuwe troepw

•—2 — naar Ooftfriesland, Embden en Lieroord uit^

genomen , te zullen zenden. Ook vermaao»

éen zy de bezettingen in deeze twee Plaatfefl

sig van den nxinften overlafl: te onthouden*

Kort hierna, ruimden de Keizerfchen Ooftfries'»

land. Ook werdt ^er een Verdrag cetroffen,

• tüfiOfchen den Graave en de Stad Embden ( * ).

Doch deeze Stad raakte, federt, over eenize

agterftallen haaï-er bezettinee, in geTchil met de

Stenden des Landfchaps, die ongene^n wa«

ten 3 om het hunne hierin te draagen. Over dit

g^chii, werdt uitfpraak gedaan, door de al-

AWyffltri- gemeene Staaten, in den jaare i632.DeGraaf

ibhe hadt, ten zelfden tyde, eene zogenaamde ji-

Mtit- byffimfche Maatfcbappy o|^eregt , die op Ooft-

fchippy. ij^g handelen zou. De Staaten toonden klein

bebaagen in deeze nieuwigheid. Ook ver*

dween de Maitfchs^py, eerlang, by gebrek

van onderfteuning ( /). Maar in 't volgende

jaar , gaf de inlegarmg eeniger Zweedlchfc

tro^n Graave Ulrich wederom nieuwe ftof

tot klaagen, by hurnie Hoog-Mogendheden,

voor welken die van Embden ook byzondere

gefchillen bragten (m). Men befpeurde, van

tyd tot tyd, klaarer, hoe groot een gezag de

Staaten zig, door hun Krygsvolk, in Embden

en Ooftfriesland , hadden weeten te verkry-

gen. Op de oude gefchillen tufTchen den Graa*

Ve en de Stenden des Landfchaps, deeden de

Staaten , van nieuws , uitfpraak , in Wyn*

TDsand

(k) AlTZEMA I. Deel, H. 1 122-1 12 1.

(/; AlTZEMA I. Deil^ hU 1244» 125I-U(«.

(jm) A.ITZBMAII. />««/, kU ll-t?.

XLn. Bo«. HISTORIE. Ü29 maand des jaars 1634 (n): Doch zy werdt 20 wjy«< weinig ingevolgd, dat men, in 't volgende — ^ jaar, wederom Gemactigden naar Oolfinesi» land zenden moeft. Zy waren egter niet ia ftaat, om den Graaf met de Stenden te veri- eenigen (ö). Of veelligtzag men, hier, dcci^ te eenicheid niet gaarne: om dat de twift het gezag der Vereenigde Staaren ryzen deedt ; in Ooftfriesland ; ten minfte tot een voorwende fel (bekte, om^der Staaten bezettingen niet- te rug te roepen. De Staaten,federt, den uit- voer van eetwaaren hebbende doen verbieden, op dat de yyandlyke Legers nietgefpysd zou- den worden, uit deeze Geweften, die zelven gebrek aan voorraad hadden j veroorzaakte zulks, wederom, klagten, van wege de Stad Embden in 't byzonder, die nogtans grenen ingang vonden (p).Doch in *t jaar 16373 kree- gen cfc Ooftfriezen zwaarer (lof tot klaagen, ter gelegenheid van de inlegering ^er Heflir fche troepen. Wat hierover, te doen vid, zui- len wy , hierna, ook kortelykverhaalen. Ooft- friesland was, inderdaad, ten hoogfte, te be- klaagen, alzo het, in zig zelf, van klein ver- mogen, en nog zwakker geworden door in- wendige verdeeldheden, federt veele jaaren, jammerlykgefoold was, door allerlei vreemd Krygsvolk. 't Land hadt geenen tyd, om ee- nigszins op zyn verhaal te komen , ot het werdt, door een nieuw Leger , overvallen , en nu door Mansfeldfche, dan door Keizerfche, daarna

door

(m) ArrZlMA n. Dtêl, il 17 I-T s*. {0) AITZIUA II. Diel^ kl. lét-ZfU {f) AlTZEMA !!• Dal, bl. 139.

P 3

430 VADERL. HISTX XLILBoek.

itfgtf. ^öö' Zweedfche, en, eindelyk, door Hcfli- * — ^-^fche troepen, kaal gefchooren. Zelfs deedea de bezettingen der Staaten, die voor befcher* mers van de vryheden der Ingezetenen wil- den sehouden worden, en der StadEmbden met der daad dienfl: beweezen, den Landlui- den en anderen , dikwils , merkelyken ove^ laft; die, eerft na 't eindigen van den Duit* fchen oorlog» ophieldt.

VA-

Bkdz. t^%

VADERLANDSCHE

HIST ORIE.

DRIE-ENVEERTIGSTE BOEK-

INHOUD.

Franfcbe en Spaanfche Krygsbedryven. Mis^ noegen vanFredrik Henrik. Verdrag met Fr ank'» fyk. IL Zeegevegt voor Dieppe. Janjlag op PlilJtngen. Krygsbedryven in Ooflindie. IIL Zfoeembe kryg in Duitfcbland. Verdrag met Brandenburg. HeJJen in üofifriesland. Hande^ Ung met den Keizer. IV. Fauw doet afjland van *t Raadpenfionarisfcbap. JakobKatsvoï^ bem op. Hooge Scbool^te Utrecbt opgeregt. v . Verrigtingen der JVeJlindifcbe Maatfcbappye in Brazil Curapao veroverd. Graaf Joan Mau* rits wordt Larulvoogd van Brazil. Del Mina gewonnen. VI. Frankryk geeft Fredrik Hen* rik den titel van Zyne Hoogheid. De Prins wordt eerfie Edele van Holland. VII. Breda belegerd. Venlo en Roermonde verhoren. Br^* da geeft zig over. Franfcbe Krygsbedryven. Maarten narpertszoon Tromp wordt Luite* nant ' Admiraal. VIII. Misnoegen tujjcbm Groot 'Britanje en de Staaten. Twiji over de beerfchappy der zee. Duitfcbe Krygsbedryven. IX. Gejcbillen over AdmiraliteisTsaaken. frtnd- F 4 ban*

332 VADERLANDSCHE XLIILBoek.

handel in bloemen. X. Verdrag met Frankryk. S. Omer belegerd. MisnoegenvanFredrikHen^ rik op Amfierdam. XI. Onderneming op Ant* werpen. Graaf fViüem verlaat de pofi te Kalk. 't Beleg van S. Omer wordt opgebroken. Gel-- der vrugteloos belegerd. Aanjlag op Maaftricbt. XII. Zeegevegt. De Koninginne Moeder van Frankryk komt in Holland. XIll.Ferdra^met Frankryk. Hesdin ingenomen door de Franjeben.

XIV. Tromp bevegt en overwint de Spaanjcbe Vloot ^ in Duins. Krygsbedryven in tVeJlindie.

XV. Oorlog in Duitjchland. Gefchil te Bree* men. Titel en rang der Staateru XVI. Vrug^ telooze onderneeming op Brugge. Atrecbt beTe* gerd. Defchans Na[}au gewonnen. Henrik Ka^ jimir fneuvelt. Atrecht gaat over. XVIL Graaf fVillem Fredrik wordt Stadhmder van Fries^ land: Prins Fredrik Henrik van Groningen en Drente. XVIII. Huwelyk tuffcben den jongen Frinfe Willem en eene Dogter van Groot-Bri* tanje. Ander Hwtoelyk eener PrinfeJJe van O- ranje gejlooten^welk niet voortgaat. XIX. /n- zigten van bet Franfcbe Hof. Handeling en Verdrag met Frankryk. XX, Fredrik Henrik belegert en verovert Gennep. Dood van den Veld^

, maarfcbalk Graave fVillem van NaJJau. XXl,

, Binnenlan^cbe kryg in Frankryk. Aire verïoo*

ren. Togt naar Vlaanderen. XXII. Zeezaaken.

Omkeering in Portugal. Tienjaarig Bejlandmet

'Ut Ryk. Scbeepsjlryd by Kaap S. Vincent.. Ver-

jDveringen in Oojl^ en JVeJlindie. XXIIL De

^Kardinaal Infant Jlerft. Don FranmkodeMe-

lo wordt Landvoogd der Spaanfcbe Nederlan^

den. Lens en la Bqffee verhoren. Gevegt tus^

fcben

XLIIL Boek. HISTORIE. 233

fchen den Ryngraafen eenige Spaanfcbe man-

jchap. Oorzaaken van dmjlegten uitjlag des reUtogts. XXIV. Onïuften tujfcben Kavelden

I. en 't Parlement. XX V. De Koningin van Groot'Britanje kamt in Holland. Geheim oog* merk baarer reize. XXVI. V Parlement zendt Strikland naar den Haage. Holland neigt naar de zyde des Parlements. Zyne Hoogheid onder*

Jleunt den Koning, XXVII. Oorlog in Katalo* nie en RouJJillon. Verdrag met FrankryL XXVIII. Lodewyk de XIII. Jlerft. Zyn Zoon, Lodewyk de XIV. volgt hem op. Slag by Rocroi. De Franfcben winnen Diedenhoven. De jonge Prins fVillem geeft de eerfté blyken van dap* perbeid. Duitjche kryg. XXIX. Staat der zaa* ken in Engeland. Klagten van Boswell en Strike land. XXk. Premien voor de Kaapers. Raad* pleegingen over een Berigtfchrift voorde Jfge* vaardigden ter Generaliteit. XXXI. Gefchillen met de byzondere Geweften. Tmft tujfcben Groningen en de Ommelanden. XXaIL Ooft*

friefcbc zaaken.

jEt Leger der Staaten hadt zo veel 163(5. geleeden in den jongden Veld- — j; — togt, dat men 'er, dit jaar, wei^Krygibe- nig' dienft van verwagten kon.c^ryven De Franfche Krygsmagt was ook^^J" ^''*"' 20 zeer gefmolten, en het overfchot hadt ^^i^^^^T^ rüll io hoog noodig, dat 'er een nieuw Leger fcheo. op de been gebragt moeft worden, zon men den vyand af br^ konnen doen. De Kardi*» naat Infant ^ hiervan niet onbewuft , rukte, der- halve, al het voUc, welk hy byeen brengen V S kojii

2U VADERLANDSCHË XLIILBoek. Ï636. kon, te hoop; ontboodt Picolomini, met de ■ * Keizerlyke troepen, byzig, en trok, met hem, in Hooimaand , naar de grenzen van Frankrvk. In ti^ee of drie dagen , maakte hy zigmeefter van Chitelet: daarna van la Chapïelle, en, ver* volgens over de Somme getrokken, deedt hy het platte land van Fikardye alomme afloopen door de Krabat^ of Kroaten, die, na 't be- magtigen van Korbie , 't welk kort hierop volg« de, tot op negen of tien uuren van Parys, ftroopten. De Koning van Frankryk, daaren- tegen, zyne Krygsmagt te Compiegne verza« meld hebbende . voerdeze , van daar, naar A- miens, en noodzaakte den vyand, eerlang, over de Somme, te rug te trekken. In Wyn- maand, floeg hy *t beleg voor Korbie, welk zig , den veertienden van Slagtmaand , o- vergaf. Bewee- De Franfche Gezant Chamacé hadt, eenen gingen geruimen tyd te vöoren , de Staaten vermaand, Leffw ^^ ^^S ^^ "v^ld^ te begeeven, en, daardoor, der Sua-den voortgang der vyanden in Frankryk te ten. fluiten (a). De Prins van Oranje, hadt, hier- op, het Leger der Staaten doen byeen trek- ken , te Lith en Lithooyen , Dorpen der Meie- rye van 's Hertogenbofch. Van hier, begaf hy zig, eerlang, naar Sprang, vyf mylen van Breda. De Kardinaal Infant, voor een beleg ^' deezer Stad bedugt, zondt den Graaf van Fe- Tia« met de Spaanfche troepen, naar Dieft: van waar hy, federt, opbrak, tig vervolgens iiederilaande tuflchen Antwerpen en Lier. De

op*

(m) 27# Rcfol. Holl. lé, 17, IJ 7uiy lêii U. fft» Iff» Ki* A1TZBM4XL i>M/» U. |lg, \%^^ iiu

3H.IILB0EÈ. HISTORIE. 235

optogt van het verzwakte Staatfche Leger id^ik bragt dus te wege , dat de helft der vyancDfy- "■ ke Ërygsmagt ten minften uit Frankryk bly» ven modft: 't welk Konins Lodewyk te beter gelegenheid gaf, om den Aardinaai Infant o- ver de Somme te rug tedoenkeeren. Doch dit was alles, wat in deezen veldto^ verrigt werdt. De Legers betrokken de Wmterkwar* tieren , in Sla«maand (b\ De Staaten waren , / dit jaar i agterlyk gewedx , in *t opbrengen der laden des oorloge. De jongde veldtogten en 't beleg van Schenkenfchans hadden hen fchier buiten adem ^ebragt. Menfchreef,uit hetLe*Misnoe. g», zo dikwils, vergeefs, om geld, naar den gen van Haage, dat de Prins, verdrietig g^worden,^^^^*^^ zeide , '^ rapier vyel te mogen nederleggen , zo men geene middelen tot het voeren van den oorlog ver^ fcbaffen vilde. Zelfs waren de Legers zo dra niet gdTcheiden, of die van Holland fpraken wederom van afdanking (r). DochdeFran- fche Gezant Chamacé aeedt hier een emftig Vertoog tegen , ter algemeene Staatsvergade- ringe (aï. De Prins oei, en allen, die 's Prin- fen gunfl; zogten, wiften te wege te brengen, dat Holland van gedagten veranderde {e\ Ook was 'er, naeenige onderhandeling (/';,Verdrtc. den zesden van Herfïhnaand, een Verdrag ge- met flootcn met Frankryk, waarby de Koning be-J'J"^- k>ofd hadty de Staaten, binnen een jaar, met ^

an-

f>} Memoiff. de Fitder. Henri p. i97-i99.

(e) Refol. HoU. ij , itf, »i Dtetwti. léstf. */. «41» »44j

{iy Zit AITUMA II. Dttl^ hL )}t.

(#) AlTZEMA II. Dttl^ kU S40 H^ VAJf OUf SANDXXIY. fiêt\^ bl. 195.

astf VADERLANDSCHE XLm.Bo«i j5q5^ anderhalf millioen , te zuUen onderileunen^ -■' 'mids zy deeze penningen alleeolyk gebruik* ten , toe het vermeerderen hunner Krygsmagt, Doch, uit deeze fomme» zouden ook de on- kolten moeten betaald worden, die 'sEoningi troepen, hier te Lande, in 't yoorleeden jaar, veroorzaakt hadden (g). De Staatea werdeni door deezen onderitand , fterk aangemoe* digd, om zig, tegen 't volgende voorjaar, i9 ibuLt te (tellen , om den vyand nieuwe afbreuk te doen. n. Ter zee , was , in Sprokkelmaand , een Arheip ^^^j^^^^^gevegt voorgevallen, tuflchen Jntani Coilart^ Dteppe. Admiraal van Duinkerken, met drie, ai den / Zeeuwfchen Bevelhebber, yoa»£wityi», met twee , en daarna met vier fchepen. Men trof eikanderen aan, op de hoogte van Diepper'c Gevegt duurde drie volle uuren. £en Duin- kerker werdt in den grond gefchooten : een an- dere ontvlugtte. De derde werdt, nevens den Admiraal en Vice- Admiraal, overweldigd en Genor opgebtagt (b). 't Kaanen der DuinkerkereB tegen de hieldt egter aan: 't welkhet gemeen, in Holland Staatfche ^^ *^ Zeeland, deedt morren, over de Staat^ bebbert ^^^^ Bevelhebbers ter zee , als kweeten deezen ter zee. zig niet behoorljk van hunnen j>ligt. DeStaaten gaven, inHooimaand, eene nieuwe algemee* ne Ordonnantie uit, op den oorlog te water: ook eene pyzondere,opIiet bezetten der Vlaams fche kuflen. Doch fommige Geweften , im-^ mers Stad en Lande, begreepen , datdenPrin- fe van Oranje , daarby te veel gezags §e^even werdt over de aanftelling der Kapiteinen.

Voorts.

(g) ZU het Trtkt. hy AlTZBUA II. Dttl^ hU 3a#» {Jfj Van dsn Sano£ ZIV. B$tkt hk lys.

laJU. BaX. HISTORIE. 1137 Voorts^ werden , om der Gemeente genoegen j^ja^j^ te geeven , cemge Kapiteinen afgezet. Doch — 2-1- 11a verloop van eenigen tyd, werden zy allen ontheeven van hec vonnis, ten hunnen nadee- Ie geweczen (f).

Terwyl CoUart, te Middelburg, gevangen Vyandiy* at, werdt 'er een aanflag op Vliflingen ont-}j^ «"»• dekt , waarvan hy kennis gehad hadt. La Mot- y jf^^P u, eeu Fianfchman, federteenige jaaren,opgen onV de vrye neering, voor Zeeuwfche rekening, dekt* gevaaren hebt^de , werdt nu gebruikt tot een' Euflbewaarder , door de Staaten. Hy was, voorheen, in vyandlyken dienfl; geweefl:,en, voor eenige jaaren, van Amflerdam, waar hy sewoond nadt, met een breed getuisfchrin; der Franfche Kerke, te VliifinKen gdtomen. Sedert hadt hy geduurige briefwifieling ge- houden metdda vyand, en eindelyk, met Col* ^^ den aanflag op Vlüfineen ontworpen. De veertiende van Oogilmaand was gefcbikt tot de uitvoering. La Motte, in zee zynde, hadt zig, in fchyn, laaten neemen, door de Duin- kerkers, en was vanzins, met vyf wel beman- de FreMtten, te Vliflingen, in te loopen, eö de Stad , daar men op geen verraad vetdagt was, te overweldigen. Om geen kwaad ver- moeden te geeven, hadt hy 't gerugt laaten loopen, dat hy drie yyandlyke pryzen geno- men hadt, en te Vliflingen opbrengen zou. Etoch hy en zyne Duinkerkers werden in zee ontmoet, door het Esquader van Toan Evert- fen, die hem noodzaakte, te Ooftende te ba- renen. Dit veragterde den aanflag, die, 's

diUgs

23» VADERLANDSCHE XLIÜ^

i6q6. daags na dat hy zou uitgevoerd geweeftryn,

^ uitlekte. Een Kajuitwagter van La Motte » 't

geheim aan boord ontdekt hebbende» maakte zig t'zoek te Ooftende, en begaf zig, vandaar, over Sluis , naar Vliflingen , daar hy alles uit- bragt(ifc). La Motte, uit het w^blyven van . den Kajuitwagter , of uit nadere bengten, be- fluitende, dat zyn voomccmen ontdekt was» liet het vaaren, enhieldt zig,federt,nieenik» aan 's vyands zyde. Krygtbe- D^ Ooftindifche Maatfchappy, den handd <lryveninder Portugeezen in de Indien, zo veel moge- Ooftin* lyk ware , zoekende te belemmeren , zoodt , nu ^'** en dan, eenige fchepen naar Goa, die de ha- ven geflooten hielden , en de Portugeeiche fchepen befchadigden. Zulk eene Vloot was» in dit jaar, van Batavia, ookderwaards ge- zeild. Zy raakte, voor Goa, in gevegt metee- nige Portugeefche fchepen , die haar egter, met het vallen van den nagt , voor het grootfte ge- deelte y ontfhapten (f). 1 II. De Zweeden oorloogden , dit jaar , met be- staat der teren voorfpoed , dan in den jongften veldtogt. f h^^^a ^y weigerden nu verbonden temaakenmetde keif ilT*' de Duitfche Staaten, op dat zy zig, te vryer, Dalcfch- van derzelver Landen zouden mogen b^ie- lAiid- nen. Zy hadden drie Legers in *t veld , een onder Banier aan de Elve, een onder Herman Wrangelj aan de Oder, en een onder Alexan- der Lesle , aan de Wczer, Banier , by Werben , over de EÏve getrokken zynde,en zig by Hal- Je

(k) Bticven Tan N. Reïgenbecgen vém %s JÊng, en i 5^c léu. in 't VerT. op 't Leev. ?an de Groot, il, II, t^. ^ êêk Van den Sanqk XIV. Mtk* H. 194-

XLni.BoEf. HISTORIE, 139

Ie hebbende nedergcflaagen, noodzaakte den j^-^j;^ Keurvorft van Saxen uit Fomeren te rug te *■ keeren* Kniphuizen en Lesle iloegcn de Ëei* zerfctien in Weftfaale. Wrangel befchermde Pomeren. In Lotharingen, werdt Gallas ge^ flaagen, door Hertog Bernard van Weimar. Daarentegen, maakte de Keurvorfl: van Saxen zig meefter van Maagdenburg. Doch Banier leverde hem flag by Witftok, op den vierden vanWynmaand, en behaalde eene volkomen' overwinning. Daarna, verdreef hy de Keizer^-* ichen uit Turingen, en leide zyn volk hier en ixi de nabuurige Geweften in de Winterlege* ringen (m). Ondertuflchen , waren de Zwee* den, dit jaar, inFrankryk en hier te Lande ^ nog al b^ig, om den Koning en de Vereenigde Scaaten tot onderftand te beweegen. In Gras- maand, flooten^e een Verdrag met Frankryk» wi^lk nogtans niet bekragtigd werdt. I^ Zweedfdie gezant, Piet er Spiering ^ kwam, in Wynmaand , in den Haa^e , om onderftand te * verzoeken. Doch hy vorderde luttel (»). KortVcrdnc te vooren, hadt men, hier, een Verdrag ge-«^« d©» maakt met den Keurvorft van Brandenburg, ^^^"^^ die zig verbondt, aan deezen Staat, wegens ^jf^^n^en- agterltallen , eenhonderdzevenentwintigdui-borc. zend guldens te zullen voldoen. DeStaatenbe* loofden , daarentegen , de Brandenburgfche Landen te zullen ^fchermen, zo veel hunne gelegenheid toelaatep zou, dezelven, midler- wyl, houdende als onzydig (p\

Wil-

(m) AITZEMAIL Deeif hL 17». POfXVOOIlf ZwM^icboHUI,.

in) AlTZtMA II. J^etl^ kL I79*l«x. (#; ^k AirzMA U. Am/, i/. %%€.

t^o VADERLANDSCHE XLULBèK.

j(5g6. Willem, Landgraaf van Heffen , door de fce Hes- Keizerfchen, genoodzaakt, met zyn Leger, te fen trek- wyken uit zyn Land , kwam , in Ilerfflmaand, ken ia in perfoon, in den Haage, om te onderdaan, ^oft- of hy zig, met oogluikinge der Staaten , in friesland. Ooftfriesland zou mogen lederen. De Prini van Oranje fcheen tot bewilliging in dit ver- zoek te neigen. Maar de Staaten , of eenigeo derzelven ten minile zagen niet gaarne Le- gers omtrent hunne grenzen. Ook hieldt de Landjgraaf, dien men, van hier, met eenige penningen, onderfteund hadt, zig, deezen Win- ter en *t volgende voorjaar, elders in Duitfch- land , op met zyn Leger, tot dat hy, voorgee- vende genoodzaakt te worden door de Keizer* fchen , in Oogftmaand , afzakte naar OoOfries* land, daar hy zig nederfloeg. De Stenden de» Landfchaps ilooten , door bemiddeling der Ge- magtigden van deezen Staat , een Verdrag met hem , waarby hy zig verbondt , het Land , bin- nen zes maanden, wederom te zullen ruimen. Doch hy ftierf , weinige dagen na het (luiteil van dit Verdrag, te Lier, op den eeillen van Wynmaand. £n de Landgraavin, Emilia M* zabetj die de Regeering toen aannam, maak* . te geene rekening, om Ooftfriesland zoraste verlaaten (p). Hande- De Staaten , den voorfpoed , diende Keizer- ling met lyke wapenen, in 't voorleeden jaar, in Duitlch- den Kei- {qndy gehad hadden, in aanmerking genomen ^^^' hebbende, zonden, vroeg in 't voorjaar dee- zes jaars 1636, Foppius van Aitzema naar Weenen, om den Keizer tot het bewaarenee-

(p) AITZEMI II. Iktlp bL |3t, 3«ri 411 > 47t-4t2.

XLlIt-BoES^ H I S T O R I E. hi

her flipte onzyxligheid te be veegen: waartoe itffd cy zigj van hunnen kant, insgelyks, verbin* - • "^ deii wilden (q). De Koningin van Boheeme hadt Aitzema ook gelaft, l^are zaaken in 't Ryk te vorderen. Ook moeft hy, van wege den Prinfe van Oranje, onderftaan, of zyne Keizerly ke Majefteit dien Prins met het GraaS» fchap Meurs zou willen beleenen, en voorts verlof geeven, om zyne goederen, onder 't Ryk gelegen , zynen vrouwelyken beide ett mannelyken erfgenaamen, by uiterften wil, t^ mogen nalaaten. Aitzemafcheen, in'teerft^ wel te zullen flaagen, in zyne handeling. De onzydigheid werdt hem genoqgzaam beloofd (r). Ook fprak men van Meurs tot een Vor* ikendom te willen verheffen, ten behoeve van Fredrik Henrik; die 'er zig mede vereerd hieldt; hoewel fommigenhier te Lande meen* den, dat hy geene gunften behoorde teont* vangen van den Huize vaft Ooftenryk. Doch de Spaanfchen wiften een' fpaak in 't wiel te fteeken,tenKeizerlyken Hove. DeFranfche Gezant Chamacé toonde zig, ook hier, mis* noegd over de handeling met den Keizer. Ait* zema keerde, in de Lente des jaars 1Ö37, te rug, zonder iet geflooten te hebben (s).

De Raadpeimonaris Pauw bleet nog in IV. Frankryk: daar fommigen hem verdagt hiel-^*»^ den, dat hy zig, door gefchenken, liet over-^^^^i^ haaien, om de belangen des Konings meer tet't Raad-

her-penfioniy

(f) ^e ót Inftmaie iy Aitzilma II. Dttl^ hL nx.

(r) Refol. HoU. 20, zi Nêvemh. i$ Decemk. i6$6. kl, itS^

(i) AlTZftMA II. Dal, ki, IU-3X5» 3St , 4i«-4is» 4»»

XI. Deel. Q

«4» VADERLANDSCHE XLULBoet. 1536. herte te neemen, dan met den dienfl: deezer rijfchap Landen beftaanbaar was (r). Ook waren *er , vin Hoi- in Holland veelen ^ die hem het gezag misgun- ^d. den , welk hy zig , door middel van zyn ampt, hadt weeten te Verkrygen (u\ De vyf jaaren, voor welken men hem, tot Kaadpenfionaris, aangenomen hadt, liepen vafl: naar 't einde. Veelen, die, tevooren, Kats tot dit Ampt hadden willen bevorderen, arbeidden nu, om Pauw, met het einde van deeze vyf jaaren, van het zelve te verlaaten, Hy was niet onbe- wuft , dat 'er tegen hem gewoeld werdt, en ver- zogt, hierom, by brief op brief uit Frankryk, werwaards nu Willem van Lier , Heer van Oofterwyk, als gewoonlyke Gezant, gezon- den was {v) , te rug te mogen keeren- Doch zyne partyen witten te wege te brengen , dat zyne nerroeping, van tyd tot tyd, verfdioo- ven werdt, Amfterdam hadt zyn beft wel ge* daan, om hem te doen herroepen. Doch de ftem deezer Stad hadt het alleen niet konnen overhaalen. Ook verftondt de Prins, dat Pauw noodig was in Frankryk (m). 't Bleek, eerlans, klaarlyk, dat men voorhadt, hem van't Raad-

}>enfionarisamptteverlaaten, onder voorwend- el, dat men zynen dienft aan 't FranfcheHof niet ontbeeren kon. Hy befloot , hierom , aan de eer te blyven , en zelf voor zyn ampt te bedan* ken; gelvk hy, in Lentemaand, deedt. Men nam & dankzegging aan, bedankte hem we- der*

{/) ^ie Verr. van 't Lee¥. ?aii de Groot. hL f i.

{•) AiTZftMA II. Detl^ bU iit.

(v) AlTZKMA II. Dttlf bL 394. • («)lldal. Holi. 30, SI ÜMTt z7 Stpu\OS. loiit.MiA ütt. lilS. kL 14, z(8> 174 f 215, Z|Z.

XLIII. Boek. HISTORIE. È43

derom, en gaf hem, terftond hierna , verlof , 1626.

om herwaards te keeren. Al dit gefchiedde , *

met overleg van den Prinfe (x\ 't Liep egter aan tot in Herfftmaand, eer Pauw uit Frank- fyk te rug keerde (y). Ondertuflchen-, hadden Takob de Staaten van Holland, op den vierden vanKaw Zomermaand , Mr. ^akob KatSy Penfionaris van ^^ Dordrecht , in de plaats van Pauw , met een- pcnfiona- paarige Hemmen, verkooren tot Raadpenfio- rii . naris, voor den tyd van vyf jaaren. Hy ver- zogt , by ' t aanvaarden van dit Ampt, naar welk hy, wederom (2), verklaarde, op geenerlei wyze, geflaan te hebben, dat de Staaten, vol- gens hunne gewoone goedgunftigheid, hem, na 't eindigen <ier jaaren van zynen dienft,mec eenen anderen bekwaamenflaat, wilden voor* zien. Ook hadt hy eenige bedenkingen o^zyn Berigtfchrift, welken hy, nu of ter eelegener tyd, met de vereifchte eerbiedigheid, begeer* de te mogen openen; om daarop der Staaten onderregting te mogen ontvangen. Men be- loofde hem, na 't smeggen van zvnen dienft, cene plaats in den Hoogen Raade. Voor 't waameemett van het Raadpenfionarisfchap , in de plaats van den Heere Pauw , wer- den hem tweeduizend guldens toegelesd (a). Zyn Berigtfchrift (*) werdt , eerft in Lente- maand des jaars 1641 , wanneer hy voor nog vyf jaaren aangenomen werdt, vernieuwden

vaft-

(x) Relbl. H0II. Il » 14 J^^^i 10 A^U %$ Métf ié|é. hU

(j) Refol. HoU. zo Stpt, UU. hl. ifo.

{%) Zit hier vooc, ItL 143. j) Hefol. Holl. 4, 7 JoMr 2» 9 A%g. Ustf. hU lif, Iff» 17}, 171. ArrzEMA II. DeUtkl. sit» 919. il) Zkha ky AirziUfA II. Jktlp iL $iu

$44 VADERLANPSCHE XLIÏI^Booci t6^6. vaftgefteld (c). Tesen *t einde deezer tweede - ' vyf jaaren, werdt ny noc , by voorraad , in dienft gehouden (^).'t Belluit der Staaten van Holland , om niemant dan een'gebooren Hol- landertot Raadpenfionaris te verkiezen , was, reeds voor eenigejaaren, te niet gedaan, op verzoek der Staaten van Zeeland, die, insge-. lyks, de Hollanders verkieslyk hadden ver- klaard, tot RaadpenijonarüTen van hun Ge- wed (O- Hooge ^ De Staaten *s Lands van Utrecht hadden, Schooi te lil Sprokkelraaand deezes jaars, beflooten , de oPKmlx Doorlugtige School, die, door de Stad, veel- figt , op den voorgang van Amflerdam, voor omtrent twee jaaren , opgeregt was , tot eene V Hooge Schoole des Landfchaps te verheffen (/).Zy werdt, op den zeventienden van Len- temaand , ingewyd , en is , federt , zo vermaard geworden , dat zy de HoUandfche Hooge ^choole teLeiden naar de kroon gefteken heeft. Sommigen hebben .getoond, dat de Vroed- fchap van Utrecht, reeds in 't jaar 1580, voor- flagen gedaan hadt , ter Staatsvergaderinge van 't Geweft, tot het opregten eener Hoo- ge Schoole ; doch dat zulks , ter oorzaake van de tegenkanting van eenigen uit de Re-

feeringe, en daarna, ter oorzaake van de ver- eeldheid in den Godsdienft, in 't begin der yolgende eeuwe, tot op deezen tyd toe, ag- tcrg^bleeven was. De inkomften der gemecne - _ Vrou-

(t) RcfoJ. Holl. 169 it, I9> xo, 16 Maart lé^u bl. 7z,

U) kefol. Holl. 16 Juny 164./?. hl. 227. ; (<^*^»oJ. Holl. 10 Sept.^z Oa§b. 41J Deetmk, \6\\. ü. IJJ» 1J4> ij;. I4-U January 1632. tL 17. %

(/) Groot Utr. Jflakaaö). 111. Vtii, kl. ^is.

XLItl. Boek. HISTORIE. 445

liaan, werden tot onderhoud der Hoogé Schoo- — ^-— • Ie gefchikt (^).DeUtrechtfcheHooeeSchoo- le was nu de vierde in de Vereenigde Gewes- ten: Holland, Friesland en Groningen waren Utrecht reeds voorgegaan. Te Hanierwyk in Gelderland, was, in 't jaar 1600, ook wel ee- ne Hooge School opgeregt, door de Staaten van 't Kwartier derVeluwe: doch alzo dit Kwar- tier de koften der Hooge Schoole niet kon. draagen , was zy , wel haaft, deerlyk vervallen. 't Liep aan, tot in 't jaar 1647, ^^^ zy, door de Staaten van 't Geweft, hemeld, en tot ee- ne Próvinciaale Akademie verheeven werdt (i). By deeze vyf Hooge Schooien, heeft men 't gelaatcri, in de Vereenigde Geweften. Zee- land en Overyflel hebben, ninuner, Hooge Schooien opgeregt.

De Weftindifche M aatfchappy hadt , fedért V. hetbemagtigen vanFefnambuk, niet verzuimd, Ycmff- zig verder uit te breiden in Brazil. Zy zondt,^'^^^^^^ in den jaare 1630, eene Vloot derwaards, onr jndifche'* Aer Jdriaan Janszoon Pater y die, in Herfft-Miat- maand des volgenden jaars , in de Bahia, flaagsfc^«PPy« raakte met den vyand , en ongelukkiglyk ver- *" ^"^"^ brandde, met z^n fchip (O- Men deedt, fe- dert, in verfcheiden' togten, in dit Geweft, . den vyand , aan fchepen en goederen, merke- lyke afbreuk. Ook bemagtigden de Vlooten der Maatfchappye verfcheiden' Steden , die ge-

•meen-

(g) A. DRAKENBORCH Ktdev, o^tx 't Ecowf. detUti«Hoo> ge Schoole. hl. 15 > 25» ^^9 *9f 37« ^9.

(b) L^indd. ReccfT. 1 Juny i«47. ' (i) J. Ofi Laat Ylll. Boek • ^A 24e»

Q3

*M^ VADERLANDSCHE XLIU.Boit

1036. meenlyk verwoed en verlaaten werden (*). In Slagcmaand des jaars 1634, hadden zy Tig meefter gemaakt van Pariba , eene Landftreek in Brazil , welker Hoofdftad, FUippea genoemd, federt f den naam van Fredrik-Stad kreeg (/). Curapao Curagao , een klein Eiland , omtrent de kml van mwftcrd Terra Firma gelegen , was, in Hooimaandte 'voeren, overmeefterd (m). Men hieldt die Ei- land voor eene winft van groot belang , om dat men, van het zelve, de fcheepvaart des vyands belenmieren kon, en 'er Katoen, Ta- bak , Gengber en andere vrugten winnen. Ook ftelde men, van hier, terftond, orde, om het behoorlyk te verfterken (n). De Regeering op Fernambuk floot , in 't volgende jaar, een ver- drag met de Braziliaanen, welker meeften, door 't beleid en de dapperheid van den Kolonel ChrifioffelArtifcbofsky^ waren te ondergebragt ((?). Artifchoftky raakte, in de jaaren 1635 en 1636, meer dan eens , flaags met den vyand; en behaalde geduuriglyk merkelyke voordee- Icn op hem. Het grootfte deel van Brazil nu overmeefterd zynde , vondt de Vergadering van negentienen, hier te Lande, raadzaam, eenige meerdere manfchap derwaards te zen- den, en 't opperbewind van het Landfchap Graaf eenen man van aanzien op te draagen (p). Graaf

Joan

(k) COMMBLm Fredr. Henr. I. Deelt ^l- ito.

(/; Refol. Holl. IX Fth. uj;. R 20, J. DB LAAT ZI* Boekt U, 4itf, 447.

(»> L BK LAAT HUÊeekfiL 4U. CoMMKLiN Fredr. Hcni* I. Ded^ bl, iptf.

in) KtCoX. HolL 19^x1 ,27 Fehr. 9^19 Mdarv I6is* */. 16^ ax, 2f» }79 s\,

(o) J. DB LAAT XII. Bttk, kL 4f4 enz.

(p) COMM£LiN Fredr. Hcnr. l. Deel. èl. 229» ï44. VA» MN SANDfi XIV. B0ek, bt. Ui, W, '

XLin. Boek, HISTORIE- 447

Joan Maurits van Naflau boodt zig hiertoe 1(535. aan. De Maatfdiappy droeg hem de Land-fj

loan

voogdy van Brazil op (^), voor den tyd van Maurits vyf laaren , op eene wedde van vyftienhonderd van Nas- guldens termaand, en eenige andere voordee^^*" ^^^^' ïen (r). Hy begaf zig, in Wyninaand,fcheep,yQ°^j nevens drieduizend ^kn^gten, en landde, iUvanBra- Louwmaand des jaafs 1637, op de reede vanzil. Femambuk. Temond na zyne aankomft, be- 1637. reidde hy zig , tot eenen to^ tegen den vyand. In Lentemaand, overweldigde by de Sterkte Para/m, en floeg dePortugeezen, die zig hier- omtrent gelegerd haddep. Toen onderwier- pen zig , wederom , een merkelyk getal van Bra- ziliaanen (x). Graaf Joan Maurits , orde gefteld S. Geor. hebbende op de Regeeringe , zondt, in Zomer- |J ^«^ maand, eenige fchepen naar de |cuft van Gui- „!"* if* nea, om de Sterkte S. George Del Mina te be^* magtigen , 't welk , in Oogftmaand , gelukte (r). Na de wederkomft deezer fchepen in Brazil, overmeefterde hy, voor 't einde deijaaj-s,nog eene Landffareek in deezen oord: 't welk hem den weg baande tot de ondemeeming op de fiahia (u) , in de Lente des jaars 1 63 8 ; die nog- tans kwalyk flaagde. De Landvoogd hadt geen volks genoeg by der hand, om den toevoer naar Olinda te beletten ( v ). Artifchofsky , ïoidlerwyl, herwaardsgdceerd, werdt, op 't

ein-

Refol. HolL i« S€pt. i6i6. hU xff. Zie AlTZRMA 11. Deel^bL %s^^ C. BARUBU8 de Rebus geftis in Braiilia p. Si^t^Ei. In Oft. i6fo.

(f) HARL>RUS p, t9t 97.

(»> VAN DEN SANOE XlV. Btk^ K ao| CM. OAJUJRII^ 11« Ör /«ff.

(v) BAELJEUS P* I2t-I4<-

Q4

S4S VADERLANÏ5SCHE XLÜLBoffl;

l(Jq7. ci^de des gemelden jaars , in ftaat gefteld , ool - ^-een Regement van zeftienhonderd raan op te regten: waarmede hy, eerlang, naar Brazil, onder zeil ging (w). Doch hier gekomen, raak- te hy in geichil met den Landvoogd , die hem verliet van zyn ampt : waarna hy wederom naar Holland keerde (x). , VL ' Na het fluiten van het jongde Verdragmet De Ko- Frankryk, was elk in de verwagting, dat cte hing van oorlog fterk zou voortgezet worden , in de dJa^w"^ Nederlanden. Lodewyk de XIII , Fredrik deu Prin- Henrik , door eerbewyzen , willende noopai , fe van O- om zig, hierin, naariyne gewoonte, wakker* ffanje deniy^^ te kwyten , vondt, op aanraading van Z^L"^ Charnacé,goed, denPrinfe, wien 't onlang» BoZtM gemift was, tot Ryksvorft verheeven te wor* op. den, in 't begin deezes jaars, den titel ogp te draagen van Son AlteJJe \ of Zyne Hoogheid , in de plaats van Son Excellence^ of Zyne Doorlugtig^ fcy, welken hy en zyne Voorzaaten,tot hier- toe , plagten te voeren , en welke , door den ty d, te gemeen geworden was. De algemeene Staa^ ten beflooten, hierop, terftond, den Prins, voortaan , Zyne Hoogheid te noemen , en boven de aanfpraaken en brieven, doorkgtige^ boog* j^ehooren Vorft en Heer (y). Eenigen vonden 't vreemd , dat de Franfche gezant, die de Scaa- ten, flegts, Vos Seigneuries^ uwe Heerlyihe^ den^ en MeJJieurs^ myne Heeren noemde, den Prinfe, hunnen Stadhouder, den titel gaf van SonJltejffe^ q{ Zyne Hoogheid. Doch zy hiel- den,

(iu) AiTZCMA II. Deelt H, 538, S19» . {x) B41il;ei» /i. i7i éy/tf^.

(y) Zie Rcfol. Holl, 14 ^féw, Ui7« i/. 4* Notttl. ZcqI. 1| Ftèff t6)7. ki. ;•

JBJII. Bbtt. HISTORIE. 249

den,datzafksgefchiedde,omFredrikHenrik 1(507. in te neemen , en te doen ftaan naar een gezag, — ^ welk met zulk een' titel overeenkwam j waar- voor hy zig dan eenigszins verpligt zou moe- , ten rekenen aan Frankryk, en te ligter beflui- ten, om Frankryks belangen te bevorderen. Immers Charnacé ging voor eenenuitfteeken- den vleier by veelen , en fommigen verhaalen, dat hy den Prins finaak zogt te doen krygen in de ooperfte magt over den Vereenigden Staat (2). Doch hiervan is my niets, met ze- kerheid, voorgekomen. Vafler gaat het, dat de Staaten van Holland niet wel te vrede wa- ren op hunne Gedeputeerden terGeneraliceit; die, in het toekennen van den opgedraagen titel, te werk waren gegaan, zonder rugge- fpraak met hen te houden. Zelfs werdt hieruit gelegenheid genomen , tot het oiitwerpen van een Berigtfchrift voor de Gedeputeerden. Men befloot , nogtans , den Prins geluk te wen- fchen, met de nieuwe eere. Doch hy, niet onkundig van 't gene 'er, op dit (luk , omge- gaan was in de Vergadering , gaf te verflaan^ fy dat zulks onnoodig zyn zou; alzo hy , na 't „ befluit, hierop, by de algemeene Scaaten , „ genomen, reeds in 't bezit was van den op- „ gedraagen titel :'"^ welk^ fchryft iemant , die deezen tyd beleeft htcfty een zeernadruklyk antwatrd was {a).

Weinige dagen na dat men den Prinfe den De Prins titel van Zyne Hoogheid hadt toegekend , be- ^^°!1^' ^^^ flooten de Ridderfchap en Edelen van Holland ""^'^^^

hem van Hol-

(z) AITZEMA ir. Deel » kL 417-419. (*) Brief van N. Rcigcisb. in 't Vciv. op »c Lccv. van H. ét Giooc. kl. ff.

Q5 .

2S0 VADERLANDSCHE 3CLin.BoMc:

1(537. ^^^ ^^^ eerfte Lid van hun Lighaam te ver- ünd ver'- moeken; welke eer hy , insgelyks, aannam. De kooreo." Suaten van Holland hiervan, door den Raad- penHonaris , kennis gekreegen hebbende , von- <ien verfcheiden' Leden vreemd , dat de Edelen zig , in de JSte deswege gemaakt , aanmerkten, als vertoonende het platte land van Holland (b). Hierover was, reeds voor eenige jaaren, ter sel^enheid der raadpleegingen over de • heruelling der Verpondingen, gefchil geweeft,

willende de Steden toen niet erkennen , dat het platte land, door de Edelen , vertoond werdt (c). Doch, gelyk 'er toen geene beflis- (ing op gevallen was, werdt ook nu élk in zyn voorgeeven gelaaten onverkort. De Prins van Oranje, dus tot eerden Edele van Holland verheeven , trok haafl; al het gezag aanzig van het voorftemmend Lid der Staatsvergac&rin- ge van dit Geweft , brengende te wege, dat men, eerlang, verfcheiden' Heeren, ook Krygsoverften befchreeve in de Ridderfchap, die geheellyk afhingen van zyne Hoogheid (d). Ook bekwamen de Edelen, na deezeo tyd, verfcheiden* Ampten en Kommiflien,dic de Steden zig, te vooren, plagten toe te voe- gen. Fredrik Henrik was, byzonderlyk, be- voegd geweeft, om in het Lid der Edfelenbe- fchreeven te worden, federt hy, in den jaare 161 2, door aankoop, eigenaar geworden wa$ der Heerlykheid van N^dwyk (e) , uit hoof- de van welke, hy ook den titel voerde van

£rfr

(h) Rcfol. Holl. 5 Fihr, U37. */. 27.

U) Refol. Holl. 27 Jmlj 1627% bl. it7. Hl.

14) AITZKMA II. Deel, hl, 419.

ii) Goudhoeven bl. i^t. Zü ook X. Deel, i;.»4<%

XLni. BoflC. HISTORIE. ^51

Erfmaarfcbalk van Hdbndiwdke waardigheid i6$7.

de Heeren van Naaldwyk, oudtyds, plagten ^"^

te bekleeden (ƒ )• Doch in Oogftmaand dee- zes jaars 1637, gaf zyne Hoogheid te verdaan, dat hem niet onaangenaam zou 2yn, dat hem ook de Heerlykheid van 's Graavenzande en Zandambagt, door de Staaten, in koop werdt afgedaan Q): waartoe, na veel overlegs, al- zo de Staaten , eertyds, hadden vadgedeld , geene Domeinen te vervreemden, egter, in Grasmaand des volgenden jaars , beflooten verdt (A). 't Bezitten van zulke aanzienlyke Heerlykheden gaf den Prinfe een byzonder Tegt, om onder de HoUandfche Edelen be- fchreeven te worden; en wanneer zulks ge- fchiedde, kon men niet nalaaten, hem de eer* fle plaats in te ruimen.

Terwyl men dus yverde om den Prins te vir. eeren, verzuimde men niet, te raadpleegen o- opening ver den aandaanden veldtogt. Men leide in^g^j^^" beraad , of om Gelder te belegeren ; of om in Brabant te rukken , en Antwerpen of Breda aan te taden; of om eenen inval te doen in Vlaanderen, en het beleg te flaan voor Huid, Sommigen fpraken ook van het beleg van Duinkerken* En voor dit laatde gevoelen , ver- klaarde zig erndelykdeFranfche Gezant Char* nacé , beloovénde , dat de Koning, zyn meeder, de Staaten met vyfduizend knegtcn en zeshon- derd paarden zou bydaan, en hun de Plaats > zo zy gewonnen werdt , overlaaten , fchoon zy, by 't Verdrag vandenjaare 1635, den Koning

was

(f) Zu III. Dtil, kL f4t.

f;) Kelbl. Holl. 21 Aug. 1^37. Il, r44.

(i) Hefol. HoU. s, » AfrU léit* hL éU

^5* VADERLANDSCHE XLIII.Bóe»:

KÏ37- ^^^ aanbedeeld. Men befloot dan , eindelyk,

Duinkerken aan te taften. Zyne Hoogheid

deedt de vereifchte Vaartuigen gereed maoh ken , om het Leger der Staaten , welk nog veer- tienduizend knegten en drie-endertig kornet- ten paarden fterk was, in te fcheepen. Graaf Henrik Kafimir bleef, meteenige manfchap, te Nieuwmegen. Een deel van 't voetvolk, onder Hanterive , hadt bevel , om voor de Plaa- te ten anker te komen : een ander deel , onder Graave Willem van Naflau, teSt. Anna, en het derde , onder Morgan , te Bergen op Zoonr. De Ruitery en 't gefchut werdt , te Gonnchem,

gefchecpt.De algemeenezamelplaats was voor Lammekens gefteld. De Prins vertrok, den ze- venden van Bloeimaand , uit den Haage. De Vloot werdt, op de reize, van eenen zwaaren ftormbeloopen; doch kwam, zonder eenige fchade van belang geleeden te hebben, onr- trent den beftemden tyd, voor Rammdcens: daar men op eenen gunftigen wind nioeft bty* ven wagten. Ondertuflchen , hadt ook de vyand zyne krygsmagt byeen getrokken* De Kardinaal Infant en Prins Thoma;$floegenzig, met een groot deel derzelve, neder in t Land van Waas. De Markgraaf de Vellade trok naar den kant van Grevelingen : ' Balenf on naar Bergen in Henegouwen, alwaar Picolomini, die uit de Landen van Gulik en Berg (f) op- ontbooden was, zig, met hem, vereenigen moeft, om de Franfchen, die, onder den Kar* dinaal de la Fakttey afkwamen, en 't beieg voor Landrechies geflaagen hadden, te keer te

gaan.

(O Zit AlTZEMl U. Duit i/. 444«

XLUf . Boek. HISTORIE. 2^3 gaan. Voor Rammekens , hadt men nu drie i6%7. weeken, vnigteloos, gewagt op eenen gunfti-^ync '" gen wind, toen de Prins , ziende den vy^ndin Hoog- aanto^c, om hem de landing te beletten, be-heidbc- floot, m de plaats van Duinkerken, Breda aan te ^^5^" paften. Hy geeft dan Graave Henrik laft, om^'^^*' van Nieuwmegente trekken naarTeteringen, ijaby Breda , en zig , daar , en in de groote wild- baan te verfchaiifen. Op den twintigften van Hooimaand, ging hy zelf onder zeil van voor Ranunekens, landde, met het Leger, te Ber- gen op Zoom, en trok, van daar, voort naat Roozendaal, daar hy zig nederfloeg. Des an- derendaags, toog hy regt op Breda aan. Graaf Henrik was 'er, twee dagen eerder , gekomen* Terftond , werden de Legerplaatfen verdeeld, en alle toegangen bezet. De Prins zelf floeg zig neder, teGinneken, tuflchen het Maflen- bofchendeAa, over welke, terftond, twee fchipbniggen gelegd werden. Des anderen- daags, hadt men de Legerfteden reeds in ftaac van tegenweer gebragt, en kort daarna, ge- ïegt aan eikanderen (k\ De Kardinaal Infant, midlerwyl, vernomen hebbende, dat het Le- ger der Staaten te Bergen op Zoom geland was, keerde te rug naar Antwerpen , trok daar over de Schelde, en voorts naar de Baronye van Breda, alwaar hy zig, een uur van'tStaat- iche Leger, byRysbergen, nederfloeg. De Prins dcedt het Leger verfterken met eene graft , die agt voeten diep was , en twaalf breed Het laage land, rondsom het zelve , ^ werdt

(k) Menotc de Fxed$r. Heori p., 2«o-2oC. Aitzema II.

«54 VADERLANDSCHE XLIILBoejt;

1637. werdt onder water gezet, door 't opfloppea ■ van de Aa en vaneen ander riviertje, hierom-

trent, met al het welke men; tot diep inOogft- maand, bezig was. De Stad werdt, daarna, he* vig befchooten. De belegerden , ten zelfden tyde, uitgevallen zynde, werden, met verlies, te rug gedreeven. De Kardinaal Infant, gee* nen kans ziende, omjiet beleg op te flaan, vondt raadzaam, door eene andere ondemee* ming , den Prins , ware 't mogelyk , af te trek- ken van Breda; en brak eerlang op van Rys* bergen, den weg inflaande naar Heusden, als wilde hy deeze Stad aantallen. Maar de Prins zondt hem Stakenbroek, met de meefte Rui- tery en vierduizend knegten,agterna,om op De zyne beweegingen te letten. De Kardinaal In- Spaan- fant, eenen vergeeffchen aanval gedaan heb- fchen be- bende op de Voornerfchans, trok, federt, o- Vcnlo en ^^^ ^^ Maaze , voor Venlo , welk zig , op 't en- Roer. kei gezigt van den vyand, uit loutere vreeze, moade. terftond , overgaf, op den vyfcntwinti^en van Oogftmaand. Roermonde volgde, negen dagen laater , het voorbeeld van Venlo, na dat het zig, nogtans, eenigszins, verdedigd hadt. Nikolaas van Brederode , die binnen Venlo gebooden hadt , werdt voor den Prinfe sedag« vaard; doch hy verfcheen niet, en week, fe- dert, naar Keulen. Eeni^e andere hoofden der bezettinge maakten zig msgelyks t'zoek : waar- uit men vermoeden kreeg, dat de vyand hei- melyk verftand met hen gehouden hadt (l). Ook werden Brederode en de Jagtfy die ms-

ge-

(l) Memoir. de Fiedar. Henri f, 20^-110» AmilU 1I«

XLIILBoMC. HISTORIE. 255

felyks voorvlugtig was, federt, door den j^^*^^ Irygsraad , gevonnift tot de dood (m). — ^^

Midlerwyl , werdt Breda, van vier kanten , 't Beleg benaderd. De Prins was , volgens zyne gewoon- van Bre- te , dagelyks, in de loopgraaven (n) , het volk ^* ^^^^^ aanmoedigende tot den arbeid. Eindelyk, ge-^ec^"^^' raakte men aan den voet der Contrefcarpe van een §root hoornwerk, welke, ondermynd ge- wor&n zynde, haaft verlaaten werdt van den vyand. Terwyl men bezig was , met het dem- pen der graft van het hoornwerk , werdt Char- nacé, die, fchoon AmbafladeurvanFrankryk, een RegementFranfchen in Staaten dienft ge- bood t , met een musketkogel , doodgefchooten. In 't aantallen van het hoornwerk, werden de onzen , meer dan eens , wakkerlyk afgeflaagen» De Prins beval , hierom , dit werk te ondermy- nen; gelyk gefchiedde. De mynen, die twee in getal waren , voltooid zynde, en haare wer- king gedaan hebbende, werdt het hoornwerk aangetaft, en de vyand van het zelve gedree- ven tot in de graft der Stad ; daar eenigen ver- dronken. Tweehonderd bieeven 'er op de de plaats : omtrent zo veel werden gevangen genomen, 't Verlies van onzen kant was klein* Graaf Willem, naderhand, een ander hoorn- werk, op gelykewyze, aanvallende, werdt, met merkelyk nadeel, afgeflaa^en. 't Zelfde gebeurde Graave Henrik, die zig, van eenen ïtm , welken de vyand bezet hieldt, zogt mees- ter te maaken. Emdelyk, geraakte men, op twee plaatfen, tot aan de graft der Sud, die

vyf.

fm) AlTZlMA II. Diei, hl. \67,

(n) Zit Kefol. HoU. xx ^pu itf37« ^^* x<*«

ijtf VADERLANDSCHE XLIH-BoeK

I ^37- vyftien roeden breed , zeven of agt voeten diep, •^-^ — ' en met water gevuld was. Men viel, terflx>na^ aan 't maaken van gaanderyen , zynde zulk ee- ne breede graft niet met rysboflen te dempen. Nogtans was men, met de gaanderyen » maar tot op twee derde deelen van de graft gevor- derd, toen de Prins bevel gaf, om het overig te vullen. Dus kwam men, onder een hevig fchietenvan binnen en van buiten, eerlang, aan den wal der Stad, die, op twee plaatfen, ondermynd werdt. De mynen waren zodra niet voltrokken, of de belegerden verzogten inbe» De Stad fprek te mogen komen. Des anderendaags, geeft 2ig Kynde den zevenden van Wynmaand , werdt •^^'* het Verdrag getroffen. De bezetting bedong de hoogde krygseer, en toos, met meer dan vyf honderd wagens en zes mikken gefchuts, naar Mechelen en Lier. De Godsdienft werdt in de Stad geregeld op den zelfden voet als hy, in 't jaar 1625, geregeld geweeft was. ■ Dus werdt Breda, welk, by veelen, voor onwin- baar gehouden werdt, veroverd: en deeze ze- ge (lelde den Prins in 't bezit zyner Baronye, waarvan hy nog geen genot gehad hadt. Het Leger vertoefde nog eenigen tyd hieromtrent, om de verfchanfingen te flegten , en de befcha- digde werken der Stad te hermaaken. Doch in 't begin van Slagtmaand, betrok het de Win- terkwartieren, en Zyne Hoogheid keerde naar den Haage. Sommigen hebben aangetekend, dat 'er, van onzen kant, in 't Beleg van Breda, veel minder volks gebleeven was dan menge- waand zou hebben. Men rekende maar agt- honderdenvyfcig dooden en dertienhonderd

XLin. BoBit. HISTORIE. £57

gekwetften. Daar waren drie-entwintigdui- itfqy. ^cendeenhonderdoizcftig Kanonfchootenopde — ^^ Stad gedaan , en driehonderdentwintigduizend ponden buskruids verbruikt (0).

Het Franfdie Leger, onder den Kardinaal Frwfcbe de la Valette , Landrechies , na een beleg van Krygsbe- vier weeken» hebbende ingenomen, bemag- ^y^*"** tigde, daarna, Maubeu^e en la Chapelle. De Kardinaal Infant hadt zig, na 't inneemen van Venlo en Roermonde» met zyn Leger, bege- ven naar Henegouwen , om la Chapelle te ont- zetten. Doch de Plaats was, voor zyne aan- komft, reeds opgegeven. De beide Legers bleeven, federt, leggen, zonder iet meer te verrigten. La Valette, Landrechies en la Cha- pelle wd bezet hebbende, keerde, met 's Ko- nings heir, in 't najaar, naar Frankryk. Mau- beuge, eene Stad van kleine aangelegenheid , werdt verlaaten (p\

• De Luitenant Admiraal Filips van Dorp , De LuU deezen Zomer, met 's Lands Vloote, op de^^"«»** Vlaamfche kullen gekruid hebbende {q) , was, ^"JoS omtrent het begin van Wynmaand, met dcvin zyn meefte fchepen, by gebrek van mondbehoef- Ampt ten, in de zeegaten ingevallen. Doch alzo by verii»* zulks zonder laft gedaw hadt, werdt het hem ^^°^ kwalyk genomen, in denHaage. Ook was hy, gdyk de meefte Be velhebb^ ter zee, ten deezen ty de , in de ongunft van 't volk geraakt. Zyne Hoogheid fchynt hem, itasgelyks, niet genegen geweeft te zyn. Immers hy werdt, ^

niet

O) AlTZniA 11. Dêtl^ iL 4^7*

if) Mtmoir. de Fxcdec Httxi p. aio* 220. AiTZUfA II*

(il Refol HoU. 24 MêÊtt.é^^ 1$ AfTÜ U}7t hL f»^U7S*

XL Dsfiir. R

«58 VADERLANDSCHE XLÜLBosr.

,<„ niet lang na zyne komft in den Haaee, ver- iï37i jj^j.^ ^^ jyn an,pt ^ ^elk toen , dootden Prin- iJ""'" fe, op aanpryzing der Staaten van Holland, Sor aan den Vice- Admiraal, JW*irf«//«rp^*/»«» Tromp Tromp , opgedraagen werdt (r), 't Beveiligen wordt jgj kuften wa« hoognoodig, ten deezen tyd<^ «nt*Ad De Duinkerkers namen geduorig de Hanog- ÏÏJaaL en Vifchfchepen vcf . Maaslandsfluis alleen verloor 'er tien in dit jaar, en men rekende uit; dat dit Dorp, federt het jaar KS31 , meer dan tweehonderd fchepen, ieder, met de uitni»- ting, vyfduizend gnWen» waardig, wa» kwyt geraakt (x). VIII. Sedert het fluiten der Vrede tuffchen Span- Onge- ' je en Groot- Britanje, in den jaare 1630, wa« Boegen ^jg vriendfchap tuffchen Karel den I. en dee- Jï"^''*" zen Staat mereelyk verkoeld. De naaawe-verr Bri«nje bindteniflèn,indejaareni(534«iö35, met endee- Frankryk aangegaan, ftaken de EngeJfchöi, zea Staat, insgelyks ,. in den krop. De Koning nam 'c£ zelfs gelegenheid uit, om zynen eederdaanen een Schipgeld op te leggen, waaruit, zo hy voorgaf, eene Vloot zou ondeihpudcn wor- den, om de Eogelfche kuften te dekken tegen 't gevaar, welk haar, door het Verbond tus- • fchen Frankryk en deezen Staat , gedreigd Gefchii werdt (O- Daarbenevens, verftondt hy, dat over de 'er eene Vloot vereifcht werdt, on» de heer- heer- fchappy over de zeeën , die Groot- Britanje oai» fchappy jingen,tevardadigen. 't Gefchil over deeze "* heerfchappy, die de üngelfche Koningen zig

piag'

fr) Refol. HoU. i, J, 7. »» »*. «7 OU»*, itvf. U- 17», Ml , l«4, Ili > »*• l>4- AlTZEMA U. Dttl^ bU 4«>» 4Mi (>J AlTZKMA II. Ditl, hl. 4t5.

■ <tj lL4rui Tm, TU. fi 4t7t v%%

pla«entoetefchi7vea,^iW,<Hrf«^^,lwrf6^ rffer om Jeevaodig ^wordciL ^amief SeUenaSy mq --^^ Eoeelfchnian> hadc het regi zy ns Konipg^ vooi?^ gemum^ in een Boek , Man-cU^ftm , oïg^o^ Mi'Züfgeaoemd» itt't jaar 1635 uitgekomciiK en gerigc tegen een werk vto Hugo de GcQoip weJk , reeds veele jeidren-, onder den naam vsm üdare Ubmm , of vrye 2^9 , het licht geziea h^j^ Seldenus Boek maakte zo veel gerugcs , d^t 'es de Scaacen van Holland kennis van namm: eclk vereerden zy den Advokaat» Dirk Grasmn'^ kelj die 'er eenc wederlegging op fchred^ n^ een jaargdd van vyf honderd guldens ^.ter ty4 toe, dat zy gelegenheid zoudak vinden ». 014 hem te bevorderen («). 't Regt der Opp^heer* fchappye over de Zee werdt, nüdlerwyl, fterb gedreeven in Engeland. Het Huis der Ge^ meenten hadt ^ ai van 't jaar 1 628 af, geklaagd^ dat men dit re^ zo goed als verlooren halt,, dbor het verwaarloozen d^ zeemagt des Ko^ ningkryks (v). De Koning dan, om te doen zien , dat hy zig in dit regt wilde handhaaven» hadt, in Bloeimaand des jaars 163(5, de visr firhery op de £ngelfche, Schotfche en lerichq kuilen verbooden, en te gelvk verklaard, dat hy eene Vloot dagt uit te ruften , om hmi , die^ z^ ondanks, de gemelde kuiten beviflchen wilden^ zulks te beletten ; en om de viOcherji ryner vrienden en bondg^ooten te befcher- men {w). De Hollanders en Zeeuwen, onaan« gezien dit verbod, op de kuiten van Groqt-

Bri-

(•) Relbl. HolL 21 en 22 JDer. iSjs* ii» x%^ l% Jmi. 74* fni i<i*. hU if I».

}v) &AFIK 7)1*. VII. pn tt7* «>iLaFUl CTVm. \VL f. 4(5'

t6ö VADERLANDSCttE XUn.BóiK:

itfftx Britanjeviflchende, werden, door deEnnV '■ -fdie Vloote, aangetaft, en genoodzaakt» der- tigduizend guldens te betaalen voor de ynre Viflchery , m het tegenwoordig getyde. ï«- aige Engelfche Grooten hadden, twee jaarea te vooren, de HaringviiTehery ter handgeno- men ; doch alzó zy 'er niet dan fdiade by had« den, verdroot hun die handel baaft (s). An- deren Koopvaardyfdiepen der Ingezetaien van deezen Staat, by ongeluk in Ëngeifche Havens vervallende, werden ongewoone reg« ten ingevorderd (y). DeStaaten, nietonbe* wuft van het fmeülend misnoegen aan 't En- gelfche Hof, hadden, in de L^te des Jaars 1636 , KomeBs van Beveren^ Heer vanStrê* vekhoeky naar Engeland ^z) gezonden , om 's * Konings gunfl: te herwinnen en een nieuw Verbond met hem te fluiten (^). Naderhand, kreeg hy lafl , om ook over 't fhücder Haring^ vi^cherye te handelen (^).Doch deeze bezen** ding was vrugteloos. Men hadt, aan 't En^- fche Hof, te groot een' argwaan opgevat, over 't Verbond metFrankryk, en over de verdec- ling der Nederlanden, by het zelve bersomd» De Graaf van Ar ondel j ten zelfden tyde, her* waards gezonden, om de zaaken van de Falu te vorderen, bragc, in zyne aanfpraak,tepas, dat de Koning, zyn meefter, eene Vloot uit- geruft hadt , om zyn regt over de vier zeeën te

haod-

fx) tLefot. Holl. x; Sept^ xft4* kL %%.

ij) Hefol. HoU. 19 Sipu 4 Off. i€i6. kL \%f, ao|. Anr-

t?V». VII. 0. 4jf. (s) ReTol. Holl. 19 Jam. € Maan \€\€. hL I, 4I« ia) Zit zyne Inftxudie êy AitkimA II. Am/, U. |07«^ * iè) tUfoU HolL ê Jttny 17 Stfi* x«|tf. kL i|i, UU.

XLIII.BO». HISTORIE; aCt liandiiaaven. Doch de Staaten van Holland, i6%y. beda^t , dat men het z wygen op zulk eene aan- ■ * merkin^ voor toeft^nmen neemen mogt (c), bedienden zig van de gelegenheid , om den Gezant, naderhand, te kennen te geeven, yy dat Koning Jakob ook, voorheen, van ^uUc yy een regt gewaagd hadt j doch dat men niet „ waanen moeftdat Holland het zelve erken- 9, nen zou/' Joachimióok,herwaards gekeerd, om verilag van den (laat der zaaken in £n£e- land te doen (lO 9 gaf genoeg t^verftaan, dat men het voomeemen des Konings , om zig meefter te maaken yan de viflcherye, met mag% zou moeten te keer gaan. Des zondt men, te«

f en *t najaar , eenige Oorlogsfchepen naar de IngeUche kullen, tot beveiliging der vifTche* Tye (f). Karel de L liet niet na, hetSchipgeld en een Ton- en Bakengeld te doen heffen van onderzaaten en vreemden; doch hy verwekte^ hierdoor, groot misnoegen onder zyn volk» iirelk,in \ gemeen, verflondt, dat de Koning^ buiten bewilliging van 't Parlement , geene nieuwe laften opleggen mogt. Hy moefcdan» om 't volk eenig genoegen tegêeven, wei veel

Seru^ maaken van zyne opperde magt over e Britfche zeeën (ƒ ). Ook xleedt hy, ten dien einde, in 't jaar 1637, te Woolwich,eenkoft- baar Oorlogsichip timmeren, welk de Sauve- tain genoemd werdt (;)• Doch de onlullen

tus«

(s) Refol. HolU 24 -^prit U|tf. hL ft. ^d) Kefol. Holi. 14 Aj^il ift Jtmy 2», ftf t ^7 ^^« t€l4^ fl. 10%, Ut, 139» zit» 2X9, l}t.

(#) AlTZIMA IhVitlf kL )xe, SI1, 40|« ' (/) Hefol. HpU. 24 Maart 16S7. kL 49»

Xg) AlTUMA II* Dalp >/. 4x9, 49U

Ra

fWfe VADERLANDSCHE XLm.Bbnr.

Itfö7. tuJÖTchen hem Mi 't volk, federt, toeoeoneft- ■ de, vondt hy zig niet in ftaat , om zyn vooj*

gewend regt , b^orly k , te verdedigen. Daitfche De Duitfche kryg was, dit jaar, flaaowlyl: Krygs- .gevoerd. Banier werdt genoodzaakt te wykea ZMkei. vanby Torgau, daar ny zig nedergeflaagen ^adt. De Keizerfchen maakten zig , federt^ meefter van Voor-Pomeren. De Zweedfche gezant Spiering hieldt fterk aaa, om onder* ftand by deezen Staat. Ook verwierf hy nu ea idan iets ; doch weinig (b). De deerlyke Hou- gersnood, die in de Palts geleeden weidt, drong .veele verarmde Opgezeteaen, om herwaarde •af te zakken. De fterkften werden gebruiicc ia Dood de Aet beleg van Breda (f). De Keizer Ferdinand Keizers, de II. was , op den vyfentwintigflen van Sprok- Icelmaanddeezeijaars, overleeden, en opge- volgd door zynen Zoon, Ferdinand den UJ^ ^e,kort te voorenytotRoomfch-Koningver* iieeven was. IX. TuiTchen de algemeene Staaten en de Staa* Twift ten van Holland, was, ten deezen tyde , ge- deai^el ^^^^^ ontftaan, wegens het Regtsgebied over meêne^ J^erfoonen, in eed of dienft zynde van hmme Sttaten Üoog-Mogendheden ; by gelegenheid , dat ce- en de ftagt Raaden ter Admiraliteit, te Amiterdam, Staaten ^ perfoon, gedagvaard waren voor hetgercgt Und,over^^^^ Stad, en geweigerd hadden aldaar te Admiraii-^^f f<^hynen. De algemeene Sttiaten verftoiir teits 'den, dat de Raaden ter Admiraliteit aan nie- saaken. mant dan aan hun verantwoording fchuldig «ouren, en verklaardenze vry van misdaad. Dio

vaa

{b) Reibl. HolU z; Ft^r. i€\%. iU ix. Amnun.lkil, hL 491. . (i; AITBEMA II* Dul^ hl» $01^ |0|,

JUn.B^tlL HISTORIE. tffj

van HoJland verdedigden, daarentegen, 't ^tfo^. gcxeg^ van Amfterdam. £n Zeeland flemde — ^^ met Holland (A). Doch alle de andere Gewes- ten viden hun tegen. Men beiloot de zaak te yeibW ven aan zyne Hoogheid.* Doch Holland toonde hiertoe kleine genegenheid (l). Ook weet ik niet , dat 'er , ten deezen tyde » eenige nidpraak op gedaan werdt. Ziehier, onder* cailchen » waaruit het gefchil ontflaan wa<. Men was, thans, in Holland, gebeeten op de Admiraliteit» ter oorzaake van het verpagten van het vierck deel der * gelei- en verlofeel-* Cênvoê^ den, welk , federt eenige jaaren, ingevoerd (w),;/? ^" . en Holland , en vooral Amfterdam zeer tegen ^'^«»'** de borfl: was: gelyk 'er ook de meefte Leden van Zeeland Idein behaagen in fchiepen (n). Drie Raaden ter Admiraliteit , in Zomemiaand, deeze Vorpagting, te Amfterdam, hebbende tragten te doen, waren 'er, geregtelyk,inbe? let. De twift, hierover gereezen, was van ge* volg. In 't begin des jaars 1639, deedendeal* gemeene Staaten eene bezending aan de Vroed* fchap van Amfterdam , voomaamlyk ftrekken* de, om de Stad te doen bewilligen , in het we* derom opregten van een opp^ Kollegie ter Adimraliteit, volgens een' voorflag, onlangs gedaan door zyne Hoogheid. Voorts, zogt men de Stad ook ovg: te haaien, om de Ver- 'pagting van het geheele middel der gelei- en vSof gelden en het opregten eener Maatfchap-

pye

(k) Nocttl. Zeel. 26, 30 Omk. 1 N»v, 1617. K 2xtyX3o,

(l) AlTZEMA II. Deel f hl. 4ftf-4fo.

(m) AlTZtMA II. Dw/, hl. 41S, 505, J5*.

{%) Momt zcd. x9 7^y »*^»- ^ >*J« R4

i64 VADERLANDSCHE XUn.BöEirr;

1637. pyc van ♦ Verzekeringtoete ftaan. De Vroeè- » ^jT^^ ' fchap nam deeze bezending kwaly k , en hielde- réntiii zc niet wel overeen te komen met de oude ge- woonte, 't Was, naamlyky zeldzaam gezien, dat eene byzondere Stad, van wege de alg^ meene Staaten , bezonden werdt. Ook bragt men 't antwootd op den voorflag hunner Hopg- Mogendheden ter Vergaderinge van Holland in. Men meent , dat die van Amfterdam vrees* den , dat de Prins zig , door middel van de al- gemeene Staaten, te veel gezags zogt te ver- krygen, over de byzondere C^wdten. Im- mers, men bewilligde niet in den voorflag. De Prinsi die gematigd van aart was, liet ook na, dien (lerk te dryven. Nogtans is 't niet onwaarfchy nlyk , dat , uit dit gefchil , hoc ongenoegen timchen zyne Hoogheid en die van AmlEerdam ontftaan is, waarvan men, in laater' tyd, en zelfs na 's Prinfen dood , ge- vaarlyke gevolgen gezien heeft. De Wefldn- difche Maatfchappy lag ook met de Admirtdi* teit overhoop, wegens het r^ over de bui- ten, op zee veroverd. En naardemaal zy, 20 wel als Amfterdam,gedraagen werdt, door dt Staaten van Holland; flyfde dit byzonder ge- fchil het gemeen misnoegen onder de Gewes- ten (d). Wind- Omtrent deezen tyd , werdt , in Holknd , en handel infayzonderlyk, in de Steden Haarlem, Leiden,

in Hol" *^"*^^^» ^^^^» ^^^^ en Enkhuizen,

land, fterke windhandel gedreeven in bloemen , met

naame in tulpen. Klein en groot hieldtzigmet

deezen handel op. De prys der tulpen werdt ^

door

(0) AITZEMA II. DhI, kL 4t9, 504, 50,. jw^oi.^

XUn-Boac historie; aö^ door de ftreeken fommiger handelaaren, ge- .-y^^ mreldig hoog opgejaagd. Men befteedde, voor — Slim eene bloem van tien aazen, eerft vyfennegen* tig, daarna n^enhonderd guldens: een pond geele kroonen werdt , eerft om twintig ofvier* entwintig , en eene maand laatar , om meer dan . twaalfhonderd guldens, verkogt. Doch hier- op volgde, in de Lente deezesjaars , zulk eene geweldige daaling, dat veden buiten ftaat ge- raakten, om de bloemen, welken zy in voor- koop befproken hadden, te ontvangen. Hier- uit reezen legtsgedineen, inde byzondere Ste- den, die zig vervoegden aan de Vergadering der Staaten; alwaar men kleine gen^enheid toonde, om op zulk eenen ydelen handel regt te laaten doen (p). Sedert, verviel de luft om tulpen te koopen, t'eenemaal. Ook waren de meefte handelaars luiden geweefl: van klein vermogen, die, door hoop op winft bekoord, hun gewoonlyk beroep verlaaten hadden, om, £onder geld van belang aan te leggen , Ipoedig ryk te worden: 't welk zo ver ging, dat er, in zekere Stad van Holland , wel voor tien mil« Boenen culdéns aan bloemen zouden verhan- deld zyn {q). Men hadt , ter Staatsvergaderinge van Holland, reeds in oveiieg genomen, om eenen Impd[{: te leggen op de bloemen* Doch de fchielyke daalm^ deezer koonmanfchap maakte, aat men 't mt den zin flelde (r).

De Koning van Frankryk zondt , in de plaats x van Chamacé, den Markgraaf d' ÉJlrnnp^Sj in Verdraf

O) 2^ Gioot-PlakMttb. II. i>M/, kêL zi6u^ . rJt

* tf ; Rcgift. fan de piyxen der Bloemen, ledr. i^j;, AlT»^*^ Zr.MA II. Deel f kU soi , 504.

ffió VADiERLANDSCMK XLIIT.Boik

f^^ Slagtmaand , herwaards , om het jaarlykf A m ^Verdrag wegens den aanflaanden ire]dtx)gt ce fluiten. Dit gefchiedde, op den zeventiendai van Wintermaand. De Konijig yerbondc zig^ om de Staaten , in 't volgendejaar, met twaalf^ . honderdduizend guldens, te zullen onderilen* nen \ waartegen de Staaten beloofden , een magcig Leger in 't veld te i^uUen brengen, om iet van gewigt te ondemeemen, waarvan ^ter - c geheim alleenlyk aaa den Prinfe van Oranje» «n aan iemanr, van '% Konings zyde hiertoe te benoemen, vertrouwd zou worden (x). Ten jelfdpn tyde, was Gadefroi^ Graaf van E/tra* deSj door den Kardinaal de Ridneüeu, naai Engeland gezonden , om Karei den 1. te bewee* gen , dat hy de Spaanfchen met gemefchepeii wilde byftaan, in geval zyne Majefteit van Frankryk en de-Vereenigde Staaten iets mog- ^n onderneemen, in Vlaanderen (t). Doch Ka- rel weigerde rondelykzig hiertoe te verbinden ' (u). £n dit was de reden , waarom men weder- om van den togt naar Duinkerken moed afzien. Raad- D'Eflxades, uit Engeland herwaards over- pieegin- gefteken,i)eraamde, op 's Konings laft, met gen op zyne Hoogheid, den Prinfe van Oranie, de ftianden' bewéegingen \ran den aanftaanden veidtogt. veidtogt. Men kwam, al vroeg in 't volgend voorjaar, 1638. overeen, dat het Franfche Leger, onder den

' Maarfchalk van Chdtillon , Kameryk , Namen,

Greveling^ of S, Omer zou aantalen : terwyl de Prin&^ met de Krygsmagc der Staaten?»

(s) STie AiTCTMA TT. Deel 9 kt. 4»^, +9T-

Cr; Inftrua;. éUms les Lettr. du Coxnte D*EtTAADEs TV»^

I. P' I. (•; Lcttr. da Oomte d'EWRAD. 7>». !• f. ic«

JBUZL BdBC. historie, t^f Antwerpen , of Holft, of Damme belegeren j^.g^ soa (v). De Koning beloofde, kort hierna , S. — ^-^ Chner te zullen belegeren, terwyl de Prins *t lïelegvoor j^twerpen flaan zou (w). Ook xnaakte.zyne Hoogheid,. van toen af, toe* l>ereidfds, tot het bel^ van Antwerpen (x). *

De Kardinaal infant, vermoedende, waar «oen 't, van deFranfcheen Staatfche zyde, op

Saunt hadt , zondt Prin$ Thomas naar Duin- ken en Graaf Jan van Naflau naar Kameryk^ Hy zelf bleef te Broflel, om van daar het oog <op alles te houden, zendende des Fontaines en JSftmdratOj met eenig voet* en paardenvolk, af^ cm zig omtrent Lier neder te liaan. DeMark- «aaf vanLedehieldtzigteRoermonde. £]k £adt bevel , zig vaardig te houden , om te trek* Jcen, daar 't de nood vereifchen zou.

DeMarkgraafvanChitillonkwam,inBloei-Dc Pnn. maand, met het Franfche Leger , voor $• O- [^^^^ ^«^ men De bezetting deezer Stad werdt, eer zy § ^q^ beflooten kon worden , door Prinfe Thomas , met duizend man veifterkt.

De Prins van Oranje, het Leger der Staaten Onder* hebbende doen verzamelen omtrent de Voor-^o^*' ?f oerfchans , gaf bevel , om , van daar , te fchepe, Henriic af te zakken naar de Zeeuwfche Stroomen {y). voor- In de Franfche Gedenkfchriften zyner Krygs-hadc, èedryven, die, naar alle waarfchynlykheid,""'^^* onder zyn oog, opgefteld , en , naderhand, door J^^^^^^ hem zelven, nagezien zyn, wordt verhaald, Antwer- dat fay van zina was. Huift aan te taften; doch pea.

dat

tv) Memoir/de Freder. Remi p. ziu

!w) O'ESTRAD. Tom. I. p. it. x) O'ESTRAD. .Tfw. I. p. II.

(7) Memoii. de f ieder. Hevi p. zix« nu

tei VADERLANDSCHE XL^LllQËK^

1638. ^^ ^ Gemagcigden der Staaten hem bewocH '• "gen, tot eene ondemeeming op Antwerpoi {z). Maar d'Eftrades gewaagt van een geTprek met den Prinfe, welk, in verfchéiden opzig* ten , merkwaardig is , en onder anderen ook^ indien men 't gelooven mag /s Prinfen gezindr heid tot het beleg van Antwerpen , klaarlyk , Oorzaak bewyft. Richefieu hadt aan d'Ëftrades ge- van *s fchreeven (d) , hoe hem, uit Amfterdam, oe- Prinfen jp^g^. ^^3 ^ ^^^ ^ Spanjaards, aldaar, driehon* mfsooe- derddoizend ponden buskruids ha<kien doea een op kóopen ; die , door beleid van eenen Eoojmiaa die vtQ en Agent des Eonings van Deenemarke, Mar^ Amtter- op/AixL^fAforre/w] genoemd, naar Antwerpen, *°^ ftonden jonden te werden. D'£fbadesy des Frinfe hiervan verwittigd hebbende, vei« (londt „ dat 'er zyne Hoogheid reeds kennis ,, vanhadt, enden Wethouderen van Amiler* „ damhadtaangefchreeven, dat zy den Koop- „ man moeften aanhouden, en te regt dellen/' Doch den volgenden dag, wederom ontboo^ den zynde by den Prinfe, zou, naar zpi ver* haal , zyne lioogheid , in toorn ontfteken , en den hoed op de tafel werpende , gezeid hebben, „ dat die van Amfterdam eenen uit de Wet* „ hottderfchap aan hem afgezonden hadden, „ met berigt, dat zy , Marcelis ontbooden en ,, gehoord hebbende, hadden verftaan,dath7 „ geene kennis hadt van 't gene men uit hem „ weeten wilde; dat hy Agent van den K<h „ niog van Deenemarke was, wegens denhan» „ del op de Oodzee: wilde men dien afbree-

(m) Memoir. ét Freder. Henri ^. tst, •§]•

5>

J3

XLm. Bdte. H I ff T O R I R 2tf9

^ ken ; men hadt zig flegts te verklaaren, en iiS%È*

^ hy «OU, terftond, de reis aanneemen naar— —

^ Deeneinarke, Hy erkende egter, dendui*

zendRyksdaalers geleend te nebben aan ze*

keren ^yAsni; doch hy betuigde niette wee-

ten, wat gebruik dpeze van dit geld gemaakt,

en of hy er, gelyk men zeidé, buskruid en

7, geweer voor gekogthadt, 't welk in zekere

vier fluiten gelaaden was. Voorts, hadc

men Byland zelv' gevat en ondervraagd ,

^ die jceantwoord hadt, dat de burgers van

„ Am(terdamregt hadden, om alommefaan-

„ dei te dryven; dat hy honderd Eoopluiden

„ noemen kon, die de Antwerpenaars bedien*

„ den ; dat hy 't ook deedt ; dat de Koophan-

,, del niet moeft belemmerd worden, en daC

,, hy,zomen,omwinfttedoen,doordeHei

j, vaaren moeft, het verbranden zyner zeilen

„ in de waagfchaal ftellen ?ou. Op zulk eene

„ verdediging, was Byland onfchuldiggeoor-»

„ deeld, en ontflaagen." D'Eftrades voegt

hierby „ dat de Prins zeer misnoegd was, over

„ 't ge<hrag van Amfterdam , en den Luitenant*

^ Admiraal Tromp , terftond , laft gaf, om de

i, vier fluiten, in Texel, aan te houden, en

„ niet dan op zyn bevel te ontflaan, Gy ziet ,

zou hy wyders, tegen d'Eftrades, gezeid heb*

ben „ boe veel geiulds men oefenen moet^ met

^ deeze phmpaarts van Koopimden. Ikbebgeene

„ grooter vyanden dan de Stad Amfterdam; maar

„ kryg ik Antmrpen eens; ik zal haar zo laag

„ vernederen^ dat zy zig nimmer wederom zal

^ kannen opbeuren (A)." Uit dit Verhaal, gc-

fchrce*

%io VADERLANDSCHE XUILB&ee:!

1638. fchreevcn , terwyl zyöe Hoogheid, voor Dor- ■■■ drecht, zeilreede lag naar KaJIo, fchym mea te mogen opmaaken, dat de Prins zjnesï zin gezet hadt , op 't bemagtigen van Antweipeiu 't Gebeurde met Marcelis en Byland yoor de Wethouderfcbap van Amlterdam is opgeGerd meteenige onwaarfcbynlykeomftandigheden: waarom het verhaal daarvan my , in aUendee- Ie, niet geloofwaardig voorkonu. Zo veel ia 'er van, dat het, in deeze Stad, niet oiid)iak aan Koopluiden,diedenvyand,i;^gen'sLanda Plakaaten , voorzagen van Krygsbehoef ten (c\ welken op Antwerpen gefcheept werden. Doch of zulks , door de Wethouderfchap, onder oog- luiking , gedoogd werdt, om datmen voor ver- mindering des Koophandels bedugt was , waa- neer Antwerpen gewonnen zou zyn, 't welk men , door het voorzien deezer Stad , zou hjdj-

. ben willen voorkomen, zou ik oiet durven ver- zekeren.

Xï^ De togt naar Antwerpen werdt , midlerwyL Onder- ondernomen. De Veldmaarfchalk , Graaf Wü^ neeming lemvanNaflau, kreeg laft, om, metzesdui- op Ant. xcnd man , fcheep te gaan, zig naar Bergen op werpen. 2oom , en voorts naar Lief kenshoek te begee- ven,en van daar, over 't Land van den DoeJ naar den dyk van Kallo, daar hy poft vatten moeft. De Prins zou, ten zelfden tyde, met het gantfche Leger , naar Bergen op Zoom ko- men , van waar hy den weg te landenaar Ant- werpen neemen zou, zodra hem berigt werdt, dat Graaf Willem zig van den dyk en v^

fiog

XLin.Bó8«. Hl S T o R I E. jtn

nog eene of twee Plaatfen» digjter aan Ant- ^g^jf werpen, verzekerd hadt (d\ — 5£l-

C^ den negenden van Zomermaand, ver* De Veld- trok Graaf Willem, van de Voornerfchans,maar. te fchepe,naar Bergen op2ioom, daar de Prins ^^^^'^ hem nog vondt, op den dertienden. Hy begaf S".??^ zig toen, van daar, naar Liefkenshoek, van-vaS waar hy 't volk over de ondiepten voerde, vanie Kalio. den Doel af, tot aan den dyk vanKallo, waar ty, nat en vermoeid, aankwamen, zonder te» genftand ontmoet te hebben. De Reduit Sta* hroek werdt, terftond hierna, overweldigd: ook de Schans Kallo , die , zo wel als Stabroek, door Graave Willem, verfterkt werdt. De Prins hadt hem , te vooren , gelaft , na 't be- magtigen van Kallo , Verder voort te trekken^ en Blokkersdyk en Burgt in te neemen- Doch hy hieldt zig in en omtrent Kallo, op zeker vermoeden, dat de vyand,.in grooten getale, in 't Land van Waas, byeentrok. De Prins was hierom genoodzaakt , te Noordgeeft én te Wouw te blyven leggen. Graaf Willem zondt, midlerwyl, naar 't^ Leger, om volk en krygs*' behoeften. Doch dit kon hem zo fpoedig niec toegefchikt worden, als hy gehoopt hadt. De Markgraaf van Lede was , ondertuflchen , aan drie oorden, aangevallen op de verfchanfingen van Graave Willem , die hem wakkerlyk hadt tfgeflaagen. De onderiland , dien hy verzogt Hy wykc. hadt, was nu op wee, toen hy , berigt gekree-in wanor- - ffcn hebbende, dataevyandhem,den volgen-<^e, te den nagt, eenen geweldigen aanval bereidde ,"^^* zpe verfchanfingen, op tonvoorzienft, ver- liet

(d) ]f$gBm» de f tedec Hcmi ^« aii-aij*

n% vaderlaNdsche XLm,Bojuc:

1638. liet, en naar Lief kenshoek week. Deaftogt • gefchiedde, in groote wanorde. Ook floepen

3e Spaanfchen Graave Willem wel tweedui- Knd man af, en onder deezen , zyn* eenigen 'Zoon , Maurits , een' jongeling van groote hoop. Al *t ^efdiut bleef in den loop, en zo veele vaartmgen, dat den eigenaaren der zel- ven, daarna, tot boetin^e hunner fcfaadc^ door de Staaten van Zeeland, negenenveertigdui- zendvyf honderd guldens werden toegelegd (e). En 't gene fpy tigft was , men vernam Se- dert, dat de berigten, die deezen fchielybsn «ftogt of vlugt, gelyk de Prins dien noemde, veroorzaakt hadden, louter verzierd gewedl waren, om den onzen fchrik aan tejaagen. Ook werdt men onderrigt, dat de vyand , omtrent Kallo, niet boven agtduizend man byeen ge- had hadt: doch dat ricolomini, met de Kei- zerfchen, op lafl van den Kardinaal Infant, De top tot by Lier genaderd was. De Prins van O- op Abc- ranje, zyne onderneeming op Antwerpen t'ee- werpen nemaal verydeld ziende, vondt geraaden, by J^^^^^Bergen op Zoom op gunfliger gelegenheid te

blyven wagten (ƒ ).

S. Omer Picolomini bleef niet lang omtrent Lier;

veriat- maar voegde zig, eerlang, by 't Leger onder

^*°" Prinfe Thomas. De famengevoegde troepen

noodzaakten Chitillon tot het verlaaten van S.

Omer, welk meer dan zes weeken bdegeid

gewedft was.

Des nagts na den vyfden van Hooimaand,

over-

(i) Noml. ZeeU 9 Dnemk. is\%. BL 150. m Memoir. de Fxedet. Hemi p. xzf-2so« ArrzsicA XL Deel^ kk SiSi I3<« HOOiTS firicvca N, 1S7, SU* BI. 4its

XLilL BdkÊL H I S TO R I E. 273

overviel Sfondnito de Staatfcbe Ruitery te 16%$. Wouw ; döch hy weidt, door de wakkerheid Tan Stakenbroek ; genoodzaakt , met groot ver- lies , te rug te wyken (g).

DePrins,na tgebeurdeby-KallóygeraadöAFredrik gevonden hebbende, het Leger met eenige^^"'^^ manfehap uit de bezettingen te verfterken ,^^^^ hadt deftig vendelen voetvolks vensamekl , te Gelder. Gorinchem^diehy, federt, hooger opzond t,^ om, nevens de troepen onder GraaveH^rik, zi^ omtrent Gelder neder te flaan. De Fran* i^e Gezant hadt, hiertoe, emflelykgera^en^ en beloofd, dat de Koning zyn meefter , mid^ lerwyl , ook eene Stad van belzng zou aantas- ten, om de vyandlyke Legers u te houden van Gelder. De Prins brak zelf op met het Le* ger van oititrent fiergen op Zoom ^ trekkende^ v'öoiby 's Hertogenbofch tot aan Yflbm, al* waar hy vernam , dat Graaf Henrik zig reedl te Pont hadt neder^eflaagen. Doch hierönt* dektenzig verfcfaeid^' zwaarjgheden , in 'c voorgenomen beleg van Gelder. De Stadwas fterk bezet, en omringd vanmoeraflen, die, in het tegenwoordig jaargecyde , het naderen der Stad fdüer onmogelyk maakten. DeKar« dinaalinfant en eenigeKeizerlyke troepen on- der Lamboi Waren in aantogt. Al dit bewoog den Piins tot het befluit om het beleg te ftaa^ ken. Doch, inzyneGedenkfchtiften, worde verhaald, dat de Gemagtigden der Staaten,- oordeelende het onverantwoordeiyk, dat *^ niets verrigt werdt met het Leger, iièm deel- den veran&en van befluit. Men floeg aigxÈui'

>ne-

(/) AmxifA n. nif/, fi. si9.

XL Dezl. S

«^4 VADERLANDSCHE XLHI

itftft. ^^ ^^^^ deStfid. Graaf H^irik vordtom* 4-^ — boodeo van Poot» om zig, nevens denPriafi^ te komen lederen. Doch zjngeföbiit bleef m den kleigrond zitten » en viel dat Eardinaalln- fant^ dïe^ midlerwyl» by Venlo^avordeMaa- ae flekomen was» ongelukkigiyk, in haoden. In het gevcgt^ welk, by deoe gelegcniidd, voQfviel» werden Don Emmanud van Porca- gal en Graaf Fritt ym Nq^m^ Ritmeefters on^ ^ der de StaatTche beoden, s^cwetfl; en gevan-'

gen genomen. HetvyandlykLegerflo^zig» iema» neder aan de andere zycte vanGdder» wordevde dui, door deStad endoor het wateif de Niers , vanhetLeger der Staaten afgpfchei* ITyTer- den» Vyfofzes dagen, bleef nen in deezeo tetc de £üat , waarna , in 't Leger der Staaten, befloo* Sitd. ij^ werdt , op tebreeken van voor Gelder, en naar den kant van Rynberk te trekken: *t velfc gcichiedde, aonder dat de vyand eens onder* na02, de agterhoede der onzen te vervolgen* Pen Kardinaal Infant , daarna , wederom over de Maaze getoibgen zynde, en zig, langs dee- %en ih:oom , hebbende nedergeflaagen , brak de Prina ook op van by Rynbenc, en legerde zig bj Graave. Terwyl de beide Legers hier lagen, vielen 'er , van tyd tot tyd, fcfajitgevegten voor, DeLe- tnÏK;hendeweaerzydfcheRuiterye.DeEardi- f^* naai Infant brak eeift op , en leide zyn vdk, tns- Kwidcn. fchenRocrraondeenSteveaswaariindeWin- t^kyrartieren, nadat zyneRtiitery het Slot Ker* pen by Keulen bemagtigd hadt. Het Leger der Staaten bicrok de Winterkwartieren, omtrent het middai van Wynniasaid (&).

Zo^

(h) Memoir. d« Fceder, Kcsri /«.ui^^A . ▲RSiMA 1I«

XLSa. Bouc HISTORIE. ^7;

2odamg was de uitflag van den veldcogt in igh^ êe Nederlanden : waarin beide de Franildieen y 7 -* Staatiche wapenen kleinen voorfpoed gehad K^g^ badden. De Fianfchen bemagtigden egter, indryvou ' Herfllmaand, Chatelet. Doch omttênt den zelfden tyd, dreef hen een fchielyke fchriktot het opbreeken van 't beleg van Fontairabie in Bidcaje , voor welke Stad , de la Fora omtrent drie maanden gelegen hadt. De Aartsbiflchop van Bourdeaux haat» daarentegen, veertien Spaanfche fc)iepen genomen,, of vernield (ï). (>3k waren de Zweedfche wapenen, gelukkig- lyk ,^evoerd in Doitfchland. Banier (veef Gd^ las uitYpor-Pomeren, en Hertog Bemard floeg de Keizerfchen, onder Joan Gortz, byBrifakf waarna hy zig meefter maakte van deeze Ves- • ting. De Paltsgraaf , Karel Lodewyk, die zig, St jaar , ook wederom begon te beweegen , wêrdt , door de Keizerfchen, gejas^d uit Mepi* pen in Munflerland, waarvan hy oe HeerlyK* kéid, kort te vooren, door aankoop, vericree* sen hadt. Sedert, legerde hy zig in het Kleef»

De opaanfchen hadden , in dit jaar, eenenAmfltg aanilag gefmeed om Maaftricht te verraflen.^ ^^ Zy hielden heimelyk verftand met eenige in- gezetenen, en men was overeengekomen, dat zekere Brouwer, wiens huis aan de Veilen ilondt,eeneniieimelyken doorgang in het zei* ve, yooT de Spaanfche foldaaten, zou doat

maa*

(I) Atoioir, de Fxedec Henii f. 14^* Aitzsma II. ped^

ik) JiCsmois. de Freiter. Henri p, itCFinrrKiniOKf Zweed- IcbeHift. R 7o«. AlTZftMA II. Btei^ kU «|o« ||ij ||f » 511» $%f*

S %

f7<ï VADERLANDSCHE XLlII.TJoM.

f 638. liiaaken. Doch de toeleg werdt, by tyds,ont- -*- — dekt- EenigeGeeftelyken,aanwelkenhet voor- genomen verraad y in de Biegt , beleeden was , verzuimd hebbende ,- het zelve aan tebraigen» werden , deswege , met de dood geftraft (i). XII. Iii Slagtmaand^ viel *er een zeegevegt voor, 2ccge- tuffchen zeventien Duinkerker* en vyftien ^^^ Staatfche Oorlogsfchepen* De vyand was van zins, den onzen de HanngnfTchery te belet- ten. Doch deete ontmoeting noodzaakte hem, te rug te keeren. Nogtans waren dé Staadche fchepen, in deeze gelegenheid, en vooral door een' ftorm , die *er op volgde , ook derwyzege^ havend, dat zy binnen loopen moéflen, om zig te herftcHen (m). • De Ko- Oe Koninginne Moeder van Frankryk , ee* ninginne ^ige jaaren m Brabant hebbende gefleeten , Moeder j^^^m^ in Oogftmaand deezes jaars, onver- Frankryk wagts^ herwaards, onder voorwendfel van de komt in wateren te Spa te willen gaan gebruiken (n\ Holland. De Prinfes van Oranje, haar, te *s Hertogen- bofch, hebbende awgetroffen, veczelde haar» tot in den Haage. Zy bezogt, fedèrt, de voor« naamfte Hollandfche Steden, en werdt, al- omme , maar in 't byzender te Amfterdam, met veel flaatfie, ingehaald. Naderhand , wederom, naar den Haage gekeerd y Vjerzogc zy der Staa* ten bemiddeling, tuflchenden Koning , haa* ren Zoon-, en haaf. Men zondt hierop', de Knuit naar Frankryk, om te ondeifbsum , wat

men,

(;) RefoU Holl. 10 Stpt. x«3t. U €7. AiTZf MA ÏI. Z)4rf, Jtt. 5^i-J74. Vcrv. van 't Lcct. van de Groot ^/. i7j.

(m) MeiDoit. de Fwder, Hearl p, 2*t. Ait»iiA IL DhI^, kL ƒ54.

(n) Meitfohr. de Fxedex, Hcnn p, xiu

XLni.Bö£K. HISTORIE. S77 men, hierin» by den Kardinaal en by denKo- j^qg^ ning zelven, zou konnen uitwerken. Dochhy — ^-— vernam haafl: , dat men , ten Hove , nog onge- * zind was , om zi^ met de Koningin en derzel* ver Spaanfchgezmde gunftelingen , gely k men- ze noemde , te verzoeneii. Zy ondemondt , fe* dert » of men haar ook in j^ngeland zou willen ontvangen: en fchoon men haar, van daar» geen gmiftig antwoord liet toekomen, vertrok zy ^ter derwaards. Doch zy bleef 'er niet zeer lang. Eindelyk begaf zy zi^ naar Keulen ((0,Httr uly daar zy , van elk verlaaten , m gr'oote armoede, ^^^^* en 5 volgens fommiger verhaal , in 't Gaflhuis, overleeden is, op oen derden van Hooimaand dcsjaarsi642 (p).

De Knuit , die , om de zaak der Koninginne xili. Moeder, naar Prankryk gezonden was, hadt Verdrag geenra laft , om ilerk aan te houden op den ge- !^^^ . woonlyken jaarlykfchen onderftan<L Men^^^ * vondt dit vreemd aan 'tFranfche Hof, en gaf * klaarlyk te verflaan, dat men geneigd was, het Verdrag, deswege, in 't voorleeden najaar , gemaakt, te vernieuwen. DeStaatenzonden, eindelyk, eene'fchriftelyke onderregting op dit (luK aan de Knuit; doch 't liep aan, tot in i6^g.

Lentemaand des volgenden jaars, eer 't Ver*

drag vernieuwd werdt; waarbyFrankryk, we^ derom , twaalf honderdduizend guldens aan deezen Staat beloofde (q). Willem van Lier, Heer van Oofterwyk, der Staaten gewoonly* ke Gezant aan 't Franfche Hof, tdcende dit •

Ver.

f#)AlT£EMA II. Deelt H, S40'SSi* (p) C0MMXLIN fredrik HeaiUc II. DhI^ kh it. AlTZeifA II. Duif *;. Ml.

ij) AlTZEMA 1|. Dtil, hl. tfof, éoj.

S 3 '

a8o VADERLANDSCHE XLALBöir- g af te zakken met het voetrolk en naar Vlaan*

.— -i^lderen te keeren, wervaards hy Stakenbroek, met de Ruitery, te lande, vooruit gezondai hadt. Hy vertrok van Rynberk, opden derden van Herfihnaand; doen ftilte en tegenwind hielden hem n^en dagen op, eer hy, by de fchans S. Anna, drie uuren van HuUt , voec aan land zetten kon. Dit fukkelen op 't water hadt den vyand ty d gelaaten , om , van Venlo , met groote dagreizen, te trekken naar Ant- werpen , en van daar , langs eene fdupbrug o-. ver de Schelde, naar Huift , een uur van welke Stad hy zi^ nederfloeg, juifl; op de plaats , daar de Prins zig gelegerd zou hebben. Het Leger der Staaten was toen genoodzaakt , in de Kruis* polder flil te houden. DeKanünaalInfant bleef te Selzate, van waar hy , de fchanfen Moervaart en NafTau , die Hulfl: dekten , voorzag van be- smetting, Doch 't leedt niet lang, of zyneHoog- ieid, den toeleg op Huift verydeld ziende, . brak op uit de Kruispolder , voeiende de troe* pen, te water, naar Berden op Zpom, en van Jaar, in de Wmterlegeringen^ in 't begin van Wynmaand (r). XIV. Dus was de veldtqgt deeaes jaars wederom

DeSptan-geëindigd, zonder dat 'er iet noemenswaardigs

Vloot ia ^ v^"'*g^ ^^^- M*^ ^^^ ^e hadt deStaat , on- Doins der '% beleid van den Luitenant -Admiraal, ttngctüft ^ïuurten Harpiertszoon Tromp, gelukkiger en over. gpoorloocd, D<e Koning van Spanje, bezig met wonnen. JJ^^. uiqrulten penêü-magtige Vloote, die her* waards ftondt gezonden te worden, wagtce» . : . : om

*• (4 Memotr. de fredcr. Henzi ^ !$• i;^ , ' lit. AlTZtM^

XUn-Bowt. HISTORIE. i8i

am<)ezdye naar behooren in ftaat te ftellen, j^y^p^ eenige behoeften van Duinkerken. Dertien — ^-^ Oorlogsfchepen, drieFregatten en zeven Koop- vasurdyfchepen waren, in Sprokkelmaand , uit« gdoopen» om deeze beboeten te voeren naar Spanje. Tromp, op de kullen kruiflende , hadc meer niet dan elf fchepen onder zyne vlagge* Nogtans taflte hy de vy andlyke fchepen aan , en meedt 'er twee af van de overigen , die al- len naar binnen gejaagd werden (u). In Hooi- maand, ligttehv duizendenzeventig Spaanfche • foldaaten , uit (urie Engelfche fchepen , die de* zelven, te Kadix, hadden ingenomen, omze, te Duinkerken , aan land te zetten. Men klaag-' de hierover, van wege deezen Staat, aan het Engelfche Hof j doch de naau we verbindtenis- fen roet Frankryk waren oorzaak, 4at deeze klagten weinig mgang vonden. Tromp, on- der tuilchen, verfterking van fchepen bekomen hebbende, bleef dengantfchen Zomer kruis- fen , in esx omtrent de Hoofden , op de Spaan* fche Vloote, die, eindelyk, eenigen toevoer uit Vlaanderen hebbende ontvangen , uit de Corunha in zee (lak.. De eerfte tyding van de fterkte deezer VJoote kreeg de Prins uit Frank- ryJc(v). Doch kort hierop werdt hem, van Bruifel, alwaar hy een' bediende der Sekreta- ryè, door gefchenken, gewonnen hadt, het • gantfche oogmerk der Spaanfche toeriiftinge , omftandiglyk, overjgefcnreeven; en onder an- deren , dat de Admiraal laft hadt, geenen ilag

te •

(*) Refol. Holl. 25 Feh. U|f. èL 24* AlTZEMA IL I^tel^ (v) D*£ITMAD. 7>». I. p. «f.

S5

^

282 . VAPERLANDSCHE XLIttBMt

riJ^o ^^ waagen,maar in Dainsin teioopen,akiraBr ^ — :^deEngelfchen hem ontvanjË6aaoadea(«).Op deeze berigten , ^^rdt terifond cewa^^pteepd^ over het verfterken der ScaAtfche cteenaft. Tromp , zyne Vloot verdeeld bebbeade , taulc maar twaalf fchepen byzig, tsoeahv de Spsaoi^ fche Vloot, zevenenzeftig zeiten Ketk^opden zeftienden van Herfftmaand, by Be^esEkr» n *t gezigt kreeg. Hy beflootegterfthai^vqg* ten te houden met den vyand , cotdttchy meer- der fchepen by zig gekreegeii zou hebben, eo bragt hem zo veel Ichade toe, dat de ^suui^ fche Admiraal , Don Antonio d'Oquendo , laft gaf, om naar DuiniteloojMén; gdyfcgefcJiied* de- Maar Tromp, federt, nög zeventien fche- pen onderde vlagge gekreegen hebbende, be- zette den vyand in Düins, van zins hem, op deeze reede, beflooten te houden, of, 20 h? mtkwame,flag te leveren. De Engelfche Ad* miraal Pennington kwam Tromp, -cerwyl by hier lag , uit 's Konings naam , aanzeggen , dat hy zig van vyaiidlykheden , op de kuiten van Groot -Britanje, zou hebben te onthoaden. Doch de Staaten , in aanmerking genomen heb* . bende „ hoe veel 'er hun aan gelegen ware^ „ dat den Spanjaarden het geduurigovérvoe* „ ren van Krygsvolk naar Duinkerken belet • „ werdt , te meer , om dat het hun nu genuik- „ lyker gemaakt werdt , door de EngeMchen , „ die hun vry verblyf in de havens en op de „ reeden van Oroot-Britanjebegoaden toe te „ liaan, en zelfs fchepen verhuurden (x);'*

be-

(vf) D*ErrRAO. Têm, T. ^, 40» 41.

XI-in.BoiK. H I S T o R i E^ 283

belaftten hunnen Luitenanc - Admiraal , de ^^^ Spa^che Vloot aan te taften, zo zulks, met — ^ hoop van eenen voorfpoedigen uitflag, zou * Iconnen gefcbiedeu, zonder eenig opzigc te neemea op de plaats, waar zy zigbevondt, noch op de i>erioonen, die hem, hierin, zou- den willen hinderlyk zyn. Midkrwyl, ftelde men, alomme., orde<, tothet uitruilen van Oor- lo^sichepen. Die van Amfterdam kweeten zig, meer dan gemeen» in het ipoedigverzamelen van fchepen, volk en voormd. De Ooft- en Weftindjfche Maatfchappyen deeden 'er 't haare toe, en, in 't begin van Wjnmaand, hadt Tromp reeds omtrent zeventig fchepen onder de VKigge. Der Staaten gezant Joachi- tui zogt, ondertujQRJien, den Koning van Groot* Br itanje te beweegen , om de Spaanfche Vloot • uit Diiinstedoen vertrekken. Doch men hieldt hem met duiftere en uitftellende antwoorden óp. TEomp,'eindelyk,zi£ in ftaat bevindende, om den vyand met voordeel aan te tafteia , be-» floot hiertoe , pp den eenentwintigften van Wynmaand. De Vice- Admiraal, fi^üu Kome* liszQonde.fFitte^ kreeg laft, om op de Engel- fche Vloot, die de Spaanfche fcheen te willen belchprmen, te paflKpn. Alles weidt gereedge- maakt tot den aanval: doch 't kwam tot gee- oen algemeenen zeeflag. D'Oquendo, befpeu* * rende dat het den onzen ernft was , liet de an * k^rs kappen, en de meefte fchepen digtnaar de kuft loopens daar veelen aan ipaanderen ftieten. De Vice -Admiraal Joan Evertfen laakte egter in een hevig gevest met <ien Por- tugeefchen Admiraal; wiens (chip, in brand gefchooten zynde , verteerde. Het overfchot

der

s84 VADERLANDSeHE XLÜLBoek.

1630, der vyandlykie Vloote bergde zig, onder het

^dekfel van een' dikken mift, uitDuins,enIiep

voort naar Douvres ; doch keerde, eerlang, by nagt te rug , en kwam , met den Admiraal d'O- quendo , behouden te Duinkerken. Verfdiei- den* fcbepern waren , midlerwyl , den onzen in handen gevallen, op welken groote buit ge- vonden werdt. Doch 't iuiver overfchot van den zelven beliep meer niet dan honderdvieren- dertigduizendvierhonderdnegenenzeftig gul- • dens tien ftuivers en twaalf penningen. Ou- dertuflchen, hadt deeze geweldige uitrufting zwaare fchatten gekoft. 't Gelukken van dee- ze onderneeming werdt, voornaamlyk, toege-' fchreevcn aan den ongelooflyken fpoed waar- mede Tromps Vloot , met omtrent zedig fche* • ipen , verfterkt werdt : zytide hiertoe , in alles , weinig meer dan veertien dagen hefteed. De dapperheid van Tromp en de Wötte werdt , van wege de algemeene Staaten, door treffe- lyke gefchenken , erkend (y). Maar Karel de I. rekende zig zeer gehoond, door het aantas- ten der Spaanfche vloote, op zyne kutten^ Doch de gemeente in Engeland, den Koning verdenkende, dat, hy te 2;eer helde over de Spaanfche zyde , fchy nt *er niet rouwig om ge- weeft te zyn. Ook meende men, dat de Ko- ning, om geen meerder misnoegen te verwek-: . ken onder t volk, de Spaanfche Vloot, door zyne fchepen, niet hadt willen doen befcher-r men (z\

Te

(y) Refol. HoU. 21 Sept, 4 Off. 1 y»v. «. Dec. Ui^, W. Iflz» i9%9 199 f XI7» 231. Memoic. de Freder. Htnii ju W aéi' AlTZfiMA lU Deel, H. <(09 tfi«s é9%'7^U .

(»> AlTI^MA II. Dttlf iU 617, •

XLIlI.BöEfc HISTORIE. Üs

Tegelykmet de Vloote, die inDuins werdt kj^a ^tongecaft, was, uit Spanje, naar Wdlindie ,k ^^"^ ctider zeil gegaan eene diergelyke, onder Z)widry ven in Ferdinando Mascarifibós, Graaf de la Torre, die Weftio. lafthadt, Brazil te herwinnen. Graaf Joan^^^* Maurits hadt, federt den ongelokkigen togt 2iaar de Bahia, niet verzuimd ^. den vyand sf- . break te doen , en , in 't voorleeden jaar , Kor^ mlis Jdj bygenaamd Hmtebeen^ met eenice fchepen, gezonden naar de Havana, om de Zilvervloot te veroveren: \ welk hem egter, ter oorzaake van de laf hertigheid en het mis* verftand der zynen, mislukt was («). Doch de tyding van de uitrd&ng inSpanienoodza^te den Graaf, om zig op zyne hoede te houden , en de Sterkten in firazil te voorzien van volk en voorraad. De Spaanfche Vloot , midlerwyl, veel geleeden hebbende door 't weder, was ge- noodzaakt in de Bahia in te loopen , om zig te herftellen, daarzy, tor in Slagtmaand deezes jaars , toefde, waamazy in zee (tak, en zig, in Louwnsaand des jaars 1 64.0 , zeftig zeilen fterk, vertoonde voor Taman^a, welk, door de on- ' zen, voor eenige jaaren, veroverd was. Graaf Joan Maurits hadt meer niet dan eenenveer- * tig ichepen byeen konnen brengen , die, onder 't bdeidvan WiUem Korneliszoon LooSy ilaags raakten met.de Spaanfchen, die 't gevegt fchée- Ben te fchuwen , eerlang Noordwaards af dree* ven van de onzen, en geheel verftrpoid raak- ten. Doch 'de onzen hadden zig ook zo kwaiyk - gekweeten , dat drie Scheepshoofden onbe- wraam verklaard, en verfcheiden' anderen in

geld-

(m) BABJLBUS de'Reb. in BiaiUit geft. /. ui ^/^ff*

m VADERLANDSCHE lLm.Bmx.

1^39* geldboeten verweezen werden* Te lande^ (laag-

de men gelukkiger, tegpn de Braziliaanai en

Portugeezen, die zig vereenigd fasdden » om de lamling der Spanjaarden te begimftjgea ; doch grootaideels verflaagai werdüen (b). XV. De Zwéedfche wapenen bleeven, dit jaar» DuUfche voorfpoedig. Banier, inLouwmaanid^overde Krygf - £ive getrokken , floeg de Saxifchen » by Dres- ****^®°" den, en daarna de Saxifchen en Keizerfcheik by Chamnits en firatiditz. Sedert, te rug ge- * jkeerd over de £lve, behaalde hy eenige voor- deélen in Boheemie. Doch Hertog Bemard van Weimarwas, midlerwyl^ op den agctienden van Hooimaand, te Nieuwburg aan den Ryn, qverleeden, niet zonder vermoeden van ver- aftigd te zyn , door de Franfchen ; die zig, ter^ Kond hierna , door omkooping , meefter nraak* ten, van zyi I^gei*» en van de Plaatfen , door hem, in de Elzas bemagtigd, met naame vaa Brifak , waarop zy zeeif geiteld geweefl: waren^ zonder dat hy *t hun , by zvn leeven , hadt wil* ]en inruimen. De Keurvoiit van de Palts , naar ' Engeland verreisd om onflerftand, tot het by- eenhouden van 't Weimarfche Leger, waaiD- • ver hy 't gebied dagt te aanvaarden , werdt, in Wynmaand, door Frankryk te rug keerende, aangehouden, en in 't Bofch van Vincennes vaftgezet. Hy werdt, niet dan met veel moei^ te, door voorfpraak van deezen Staat, ont- flaagenfr); De Stat- Tuflchen den Aartsbiflchop van ftreemeat

en

(i) RARI.SUS p, ttff •292» lOM-lot.in. COMHSUH Fie- dr. «cnr. n. Beel^ bl. %i tnz. (c) PüFMNooRF Zweedfclic J^ft.'R 705, AlTZSMl IL Dak

kl* 617» *

jailI.*>»IC. HISTORIE. 287

«ideStad^wta^gefchilontftaan, overhetin^ j(jqo. voereft van den Lutherfchea Kerkdienft in de; — r^ EkHBlwke, waarv.oor de Aartd^iflchop yver-mfddeUiii de, tenryl de Stad beweerde , dat zulks y vol* een ge- gens een oud Verdrag, niet gefchieden mogL ^^^^^ t« F!artyeii de bemiddeling des Konings vanDee- ^'^«■"^"*- nenoarke en der ataemeene Staaten veszo^t hebbende, verdc tVühm Boreely Penfionaris Tan An^eniam , van hier , gezonden naar Sta- de» alwaarde.twïft,in Wynmaahd;dooreen Verdjrag , wenk bygdegd (d).

De aigemeene Staaten, ondervindende, dat Titel en 'er , van tyd tot tyd , zwaarigheden reezen , o- ^"8 ^^ ver den rang en titd , die hun , door uitheem* „ƒ swiT Cdhe gezanten en Mogendheden, gegeven ten ger^. werdt, eaover de plegtigheden, met welken geld. mea, hier, vreemde gezanten behoorde te ont^^ vangen , beraamden , hierop , in Slagtmaand , eene breede orde. Zy verstonden , onder an« deren, dat hun de rang toekwam na de Konin- gen en den Staat van Venetië; doch voor de £[eurv0rften , Vorilen en Stenden van 't Chris* tenryk. Ook fteldenze vad, dat men hen, in aanfpraaken en opfchrif ten , den titel van Hoi^^ Mogende Heeren en Uijoe Hoog- Mogendheden]^ hoorde te geevén. De AmbaffadeursvanKo* ningen en van den Staat van Venetië zouden, door denPrinfe vanOraxije, of, indeszelfsaf* zyn, door eenigen der Staaten iiigehaald en' begeleid, en drie dagen, op koften van denStaat» onthaald worden* 't Reslement vervatte ver« fidieiden' andere byzonderheden , welken wy, kortsheidshalve , vöorbygaan. Men fprak,

om-

uti VADERLANDSCHÈ XLHI.Boéic i6qo. omtrent deezen tyd, ook van het aanftelJén • — ^van eenen Ceremoniemeester of Inleider der

Gezanten. Doch Friesland, ftemde hiertegen , om koften te fpaaren. Ook heeft men 'er, federt, niet van gerept (e), te Prin- Den dertigften van Slagtmaand, beviel de fes van Prinfes van Oranje van eenen tweeden Zoon <^wnj« (ƒ )• ^^ ^^^ verzogt de Koningen van Ftank* ^!n^n* nrk en Groot *Britanje tot Gevader^ over 't

vau een ,«<t 't»!! *•

tweeden kmd: waartoe > m Frankryk,meÊ moeite, be- Zoon , flooten werdt* Doch het kind. flierf , op den die bin- negenentwintigflen van Wintermaand. Het SSinT* was, door den Predikant Rfvet , op 't Hof, overiydt. zonder naamgeevinge , gedoopt (g).

XVI. De zege op de Spaanfche Vloote,inDuio5, Toebe* behaald', gaf beide aan Frankryk en aan dee» reidfeU ^en Staat gelegenheid, om hunne Krygsmagt volgen*, te verfterken, en den vyand, wien't verlies den veid-zyner fchepen en manfchap zwaar drukken togt. moeft, tegen de volgende Lente, nieuwe af- breuk te doen. Zyne Hoogheid hadt den Kar* dinaal van Richelieu beloofd , Damme en Brug- ge , en verfcheideu' fchanfen in Vlaanderen te zuUen aantaften, zo de Koning van Frankryk den Staat de penningen wilde verfchaffen, die, tot het werven van twaalfduizend man, en tot zes maanden foldy voor dezelven, vereifcht wesden, en de Kardinaal hadt hem, hierop, • fchrif telyk , beloofd ,. vyftienhonderdduizend ffuldens , in 't volgende jaar , te zullen fchieten 1640. V*)* M^^ bereidde zig, dan, in Frankryk en

(e) AlTZSMA II. Dff/y M «21» 4^7, (fj Rcfol. Holl. % Dec. itfjj. ^/. n^. ' r) AITZBMA II. 2)«/, il. 6%s-

^ AlTZSMA II. !><#/• bl, «21, $z^.

(2;

XLIIL BolR HISTORIE. %%9

hier te X-ande, tot den veldtogt. De Prins , het id^ Leger der Staaten fot op twee-entwintigdui- '■* zend man voetvolk veruerkt hebbende^ (iak 'er j omtrent den tienden van Bloeimaand » me- de af van Dordrecht ^ naar Rammekens; Van* waar hy Stakenbroek i die » pndertuÜchen , met de Ruitery , te Bergen op Zoom gekomen was , laftgaf ,om over te fteeken naar Filippine, al- waar hy ook^ eerlang, met het gandche Leger aankwam. Graaf Willem van NaiT^ toog , op 'i Prinfenlaft, met vyfduizend knegten, voor- uit, naar StamperslK>ek en Moerkerken, daaü hy zig nederfloeg, in 't gezigt der vyandlyke fchanfen, S. Job en S. Donaas, om den toe« voer naar 't Leger te beveiligen, pe Prins brak, terftond hierna, op, met het Leger, en trok naar Aflenede, een halfuur van Sas van Gend. De vyand hadt zig^ ondertuflchen, gelegerd langs de Vaart , die van Sas van Gend naar Gend Joopti. De Kardinaal Infant bevondtzig,^ in perlbon , te Gend. Don Filips de Sil va was naar de grenien, van Frankryk gezonden y om een £wak Leger, onder den Maarfchalk vanChi** jtiUon, het hoofd te bieden: terwyl Lomboi, met de Keizerlyke troepen , de Hertog van Lo* tharingen, met zyn volk, en Bek, met het ge- ne hy m Luxemburg verzameld hadt , de mees- te magt der Franfchen , die, onder den Maar- fchalk de la Meilleraie , tot aan Charlemont ^ doorgedrongen was , zouden tegenftaan: 't welk hun , in zo verre , gelukte , dat zy de Franfchen een weinig te rug deeden wyken. De Prins Vrugie-» van Oranje ontving hiervan de tvding, te As-^ö<>2€ fenede, en befloot, zonder tydveriuim, ^^let^m XI. De IL. T ^««'««t

«M vAdeHlandsche xun.BóA: '

16^0. te trekken op Brugge, welk hy van zins wai gp B ■ aan te taften, ear de Graaf des rondünes, die, ge. vandeVaartbySasvan Gend, derwaardgyop weg geflaasen was , de Stad bereikt kon heb- ben. Doch Graaf Henrik Kafimir, metzes« duizend knegten en tien kornetten paard», vooruitgezonden, naar Brugge, raakte, na 't bemagtigen van een Slot, het Hollanifch IMi ttnoemd , in een fcherp gevegt met de vyand* ^e troepen , die , van alle kanten , derWaatds getoogen waren , in zo grooten getale, dat zy. ne Hoogheid , die reeds opgebroken en Graa^e Henrik gevolgd was, ftil nieklt, op de heide by Maldeghem, en den Graaf met ^ volk te rug ontbeet. De ^ndemeemii^ op Brugge liep hiermede te niet. Zy zou , meent men ,

fefukt zyn , zo Graaf Henrik, voor 't aanbree- en van den dag , voor de Vaart naar Brufgè hadt konnen zyn, of zo hy, terwyl het Hol- landfch Huis aangetaft werdt , eene brug gelegd hadt over de Vaart j *t welk hem , toen hy 't, na 't bemagtigen van 't Hollandfch Huis , on- demeemen wilde , geweldigerhand , belet werdt. Het gros des Legers floeg zig, federt, te Maldeghem neder. De Ruitery werdt te A« dechem gelegd (i). DeFrtn- Tervnrl het Leger hier lag, iloegen CMdl- fchenbe-ion en Meilleraie, hunne troepen famenge- AwSt. ^^S^ hebbende, het beleg voor Atrecht, 't * welk den Kardinaal Infant bewoog , zyne mees- te magt derwaards te zenden , tot ontzet der Stad. Des Fontaines en Sfondrato bleeven ia

Vlaan-

(1) Memoti. deFxeder. Menxi •. 2<i-itft. AntMMkU^Duk IL 672f <7S*

JBLnrltett. -HISTQRIR e^i

.Vlaanderen. Zyne Hoogheid, ten zelfden ty- kj^o.

de, berigt gekreegen hebbende, dat de vyand ^

op Breda lo^de, zondt Haut^ive, fievemeb^ |>er der Stad, met veertig vendelen voetvolk^, ibrwaards , om op hem te paflen. De Prins obt 4erzogt, federt, in perfoon, de gelegenheid van Gend ; doch vondtze onbekwaam , om iet^ met voordeel, teeen deeze Stad, te ondetnee- men^ Hy wierp dan*t oog wederom op Hulfl; HuW ge- en , van Maldeghem ^ecoogen naar AUenede , ^^^^i^ zondt hy GraatHenrik , met vyf tien vendelen ÏSLI^ Jcne^ten en twaalf kornetten paarden , naar Fi* ^* lippme, met laft , om, van daar , af te fteekea naar de S. Anna fchans, alwaar hy Hauterivei met de bovengemelde veertig vendelen, vin^ ,d^i z0q: waarna zy, hunne magt verdeeld hebbende, de fchanfen Moervaart en Nafiaii, die Huift dekten , moeften aantaften. De Jaat* De fchtru ile föbans werdt bemagtigd , door Ha^terive; Naflia doch Graaf Henrik , reeds op wee naar Moer- «^^^*^* vaart, keerde, op eene tyding, dat de vyand^^^' in merkelyken getale , in deeze fchans , by eenr

fetrokken was , fchielyk te mg , zonder de ^laats aan te taften. De Prins, midlerwyl,mec het Leger, te S. Anna, geland, vondt zynen haSk fle^ts ten deele verrigt. Hauterive , fe^ dert, uitmisverftand, verzuimd hebbende, ze- keren Reduit , 't Ktjoaadfeerdsgat genoemd , in .te neemen , werdt Graat Henrik, een' das bsh ter, derwaards gefchikt; doch de vyand was xoen zo magtig geworden, dat de Graaf, met ^nerkelyk verlies, afgeweezen werdt. Hy zeïf Grttf ;irerdt gekwetft, in deeze ontmoeting , en o ^^^^ ▼erleedt, aan de wonde, agt dagen uxter, info-ÏS*

Ï9i VAÖË^ANDSGHÊ XLIQ.

\f^Ars de S- Anna 5chfflïs , op 'den twaalfden ^^éII

vinri Hooimaand (*). Ook fneuvelden alle de Vhaf^ luiden en de meefte mindere beveIh(^)benL ©e vyand hadt, insgelyks, yry watvoliawös- iboren.Des Fontaineshadtzig, ondenruiMlBii^ W)va(lbegraaven, teS. Jans Steen «igt van Huift , dat Fredrik Henrik a ^ ieg op deeze Stad, gêheellyk, uit den

^ ^ kn moeft: De fchans NaiOau werdt , k

na, wederom verlaaten. De Prins het Leger over naar Bergen op Zoom, de het , vandaar , naar den Maaskiat , • trent Graave. Sedert , toog hy voor G ^ dreigde de Stad met een belegd wdk ^ t^r oorzaake van den zwaaren en aai^mdeft' 4len regen, geftaakt werdt. Het Léger tiKdc^^ met veel moeite , en , dikwitó , tot aan denimd^^

T deljdoor'twater, totaanRynberk.DeiB^.

taines was , ondertuffchen , te Venlo gekóoÜÉK *t welk den Prins deedtbefluiten, omwedérA om naar Graave te keeren, vanwaar de oroe- ^n^ omtrent het einde Van Herfihnaand, in ieWintferlegeringen geleed werden. Doch Tier hieuwlings geworven Regementen wer- den afgedankt. Dus vrugteloos liep deeze,! veldtogt ten einde, door verfcheiden onver-è •wagte toevallen. De Franfchen hadden heh^^

Atrccht teren voorfpoed gehad. Atrecht was, op ;

gtAc o« .den negenden van Oogftmaand, aan hun o^*^

▼er. vergegeven (/)•

Zcezaa- De Luitenant -Admiraal Tromp kruifte, ,

k««^ ^ deezeri Zomer, naar gewoonte, langs de VJaam- ^

fche

fk) AlTZRMA II. Diili K 704. /; Memoir. 4e ffcctex. HeAU^.»Ct-i77*AlTflUiAU.£l«ê4 éL 7os,7«4i7»t,

Graaf ^^ajiii l^aTBatt. ,

^*fw<rfJ^^^fiiym ^/.^^^m^t^ iSr'V

Jj ÜMJOJr tmxmd^

|ï^^ "::,u:UBRARY

i

!

XLIH-Jteac HISTORIE, «pj

fche fcuften. Hy nam eenige vyandlykeKoop- i^q^ vaardyfchepen en drie Koninglclyken, en be- veiiigde de Haring vÜTchery. Doch 't was hem, by gebrek van fchepen, niet mogelyk ge« weeft, de Haven van Duinkerken volkomen* lyk bezet te houden , waardoor veroorzaakt was , dat de vyand , met eenige fchepen in zee

J^eloopen zynde , verfcheiden' Koopvaardy- chepen, toebehoorende aan Ingezetenen van deezen Staat , inzonderheid Scraatsvaarders , wier herwaardskomft onzeker was , en die dooreaans vuile en traa£ bezeilde fchepen voerden^ genomen hadt (m). De nadeelen ^ welken men eikanderen ter zee hadt toege* bragt, waren egter van klein bdang ge-* wedCL

Het Stadhouderfchap van Friesland, Gro- XVIL Dingen en Drente opengevallen zynde, door'^y"^ den ontydigen dooci van Graave Henrik Ka- ^^^^^ .iimir, oordeelde de Prins van Oranje, datcnaf hem de gelegenheid gunftig was , omhet Stad Willem hottderlyk bewind te bekomen , over alle de Fredrik Vereenigde Geweften. Graaf fVilIm Fredrik , j2*Jii*[' Broeder van Graave Henrik, ftondt ook naarstadhou- liet Stadhouderfchap der drie Geweften , en derfchap hadt den Prins en Prinfeife van Oranje ver- vanFriei- zogt , om Brieven van Voorfchry ving aan de '"^ » Suaten van Friesland en Groningen. Dochg^"*g^ hy hadt uit hun antwoord befpeurd, dat hy Drente, zyne Hoogheid zelve tot zynen mededinger hebben zou. Hy begaf zig dan , in alleryl , jQiaar Friesland, daar zyne en zyns Broedera vrienden het voornaamlte bewind hadden^ De

fxwf

(m) lUToL HolL 11 Jsniunj u^u kL I4«

T3

i94 VADERÉANrtödHE XUaBbdC f ^40. Prins bragt» van den anderen kant, te w^e,

'^ dat 'er, op den eerften van Oogftinaaxid, Ge-

tnagü^den der algemeene Staalden wexden be* noema , öm zvnen peribon den^ Souiten van Friesland en Groningen aan te pryzen. Koit hierop, droegen die van Drente het Stadhoa* derfcnap van hun Geweft den Prinfe van O- i6n%f ranjeop. Doch de Staaten van Friesland had* Willem den , den derden van Oogftmaand , en dus eer worót^ de Gemagtigden der algemeene Staaten te Stadhou- Leeuwaarden zyn konden, Graaf Willem Fi^ der van drik tot zyns Broeders opvolger verkooreUé Fries- De Gemagtigden, op hunne aankomfl te ^^ Leeuwaarden, het werk vindende afgedaan, begaven zig,terflond, naar Groningen, dstar fterk voor den Prinfe, en voor Graave Wil- lem gearbeid werdt. De meeften neigden tot Graave Willem. Doch de twift, die,eenigen tyd herwaards, tuflchen de Stad en de Om- melanden , ontdaan was, bragt fommigen aan 't wankelen. Verfcheiden' Wethouders der Stad waren bedugt , dat de Ommelanden vo« den Prinfe ftemmen zouden, zo de Stad zig voor Graave Willem verklaarde, en dat dit hun te veel voordeels geeven zou boven de Stad, by 't afdoen der gefchillen; die, ge^» meenlyk, bemiddeld werden, door de alge- meene Staaten; in welker Vergadering , de Prins groot gezag hadt. Maat eenigen bleeven Craave Willem genegen , met naame de Bur- gemeefter jEf/!n^a, die na vermaagfchajpt was met Sohntusj Geheimfchryver van 6rsa,vc Willem. Sohnius en Oö/iA««, *$ GraavenHoé^ incefter , werdt nagegeven , dat zy kwalyk

fpra-

JJM- Bow. HISTORIE. ^9$

Ipraken van Prinfe Fredrifc Henrik , om *t 1Ö40. gemeen t^en hem in te neemen; onder ande- "~~*^ ren, zeggende, *twelk egter, by onpartydi- gen, zeer ongegrond geoordeeld werdt(»^, ^, dat hy niet zuiver was in den Godsdienfi, ^ en den Paapfchen te veel begunftigde; en y, dat het gevaarlyk zou zyn voor 's Lands „ Vryheid, zo alle de Geweften onder éénen ^, Sudhouder ftonden/' Vaft gaat het, ten minfle, dat Öoftheim, naderlund, in den Haage komende , bevel kreeg, om niet ten Hove, of in 't gezigt van den Prinfe te ver- fchynen. Ook werden hy en Sohnius , eerlang, uit s Graavra dienfl, ontflaagen. *t Liep» oiKiertufrchen, aan tot in Wynmaand, eer de Staaten van Stad en Lande tot een befluitkwa* men* Men fcheen, in 't algemeen, te verwas- ten, dat die van de Ommelanden, onder wd- ken flerk gewerkt was, voor den Prinfe ; die van de Stad, voor Graave Willem, (temmen zpuden. Doch de meefle Wethouders hadden zigyheimelyken met eede, zelfs buiten kennis van Eifinga, verbonden, om den Prins te kie* zen. De Staaten ,.op den negenden vanWyn-De Priu maand , vergaderd zynde , flemde deStad Prins vto O- Fr edrik Henrik, tot Sudhouder. DeOmme.'*"^^ landen, fchoon zy eerft verklaard hadden, ge- ^e^vM reed te zyn tot de flemminge, moeden no^Gronln- wel twee of driemaalen raadpleegen, eer zygen en zig met de Stad vergeleeken. Kort hierna , ör«ntc, Tondenze Gemagtigden naar den Haa^e, om den Prinfe het Stadhooderfchap aan te bieden: *t welk, op den eenendertigden, gefchiedde.

Zync

• («) ^i VeiiN op *t Leer. vaa d^ Qtooi. R tS9.

T4

t96 VADERLANDSCHE XLIII^BoMt:

rtf40. Zjne Hoogheid be^zig, in Siagttnaasd . •" paar Groningen en Urente, om zig, aldaar ^

voor Stadhouder te doen erkennen, 't Regc tot de opvolging in deeze waardigheid werdt^ ten zdmen tyde, opgedraagen aan zy nen Zoon» Prinfe Willem , die hem op de reize va^eldeu Eer hy uit den Haage vertrok , hadden de al» gemeene Stas^ten hem ook vereerd met het opperbevelhebberfchap over Wedde en Wes* Misnoê* terwoldingerland. Doch dat het zyne Hoog- gen, ter j^^y gemul was, tot Stadhouder van Fries- gde^n* ^^^ verkooren te worden , verwekte eenig beid misnoegen, tegen zulken, die hem, hier, in qQtftaan, ^en weg geweefl: waren. Den Heere ff^alta , jegens Friesland, zitting hebbende ter alge- xneene Staatsvergadcringe, werdt nagegeven, dat hy j| in *t niet bewilligen tot de bezending naar de twee Geweften , aangegaan was tegen 't oogmerk van de Staaten , zyne meefters : ook zou hy zig hebben laaten ontvallen, dat Graaf Willem Stadhouder zyn zou; men detde^ v)at men v)ilde. Doch hy verdedigde zig, we- gens 't een en *t ander , tot voldoening der Ver- gaderingen Van de andere zyde, namen Graaf Willem Fredrik en zyne Vrouw Moeder , die van eenen grootmoedigen aart was , ook zeer terherte, dat die van Groningen en Drente hem voorby gegaan waren (0). Doch de Graaf werdt genoodzaakt, zyn ongenoegen tefnioo- ren. Men gaf, eerlang, het Regement, welk zyn Vader geworven en zyn Broeder laatftge- jbooden hadt, aan den Graave van Solms, en

\-

JCLm. BosJt; HISTORIE. S97

hy hemron de gunll der algemeene Scaaten en i<$4a zyner Hoogheid niet, voor dat hy deezen het — ^""^ Regt tot de Opvolging in hetStadhouderfchap . van Friesland , tnet bewilliging der Staaten van dit Geweft, hadt afgelu^. Zo dra die gefchied was , boodt men hem de hand , tegen een groot getal van misnoegden in Friesland , cUe in 't Regt tot de vryeMagiftraatsbeftelling begeerden nerfleld te worden; welke nu aan Graave Willem gelaaten werdt (p).

Men meent , dat de Prins van Oranje te fier- xvilL ker sezet was op het bekomen van het Scad^ Huweiyie houderfchap der drie Geweften, om dat 'er ,«^floown federt eenigpn tyd, eene Huwelykshandeling^"J^^^^ op het tapyt was geweeft, tuüchen zynengcnPrin- Zoon, Prmfe Willem, en eene Dogter van fe Willem Groot -Britanje; welke te eerder fcheen te«Dcene zullen flaagen , als de jonge Prins hetStadhou- 9^^^ fdiap van alle de zeven Geweften, na 'tover.„Sgf^^ lyden zyns Vaders , te wagten hadt ; alzo men Groot- ' niet verzuimd hadt, Koning Karel in te fcher-Brionje^ pen, dat aan deeze waardigheid de naam niet; maar de magt en 't eezag der hoogfte Over- heid verknogt was (q\ De eerfte opening tot deeze Huwelykshandelinjg was , voor ruim twee Jaaren, kefchied, door de Koninginnc Moeder van Frankryk, die te gelyk Moeder was der Koninginne van Groot -Britanje. De ongelukkige Vorftin zogt , hierdoor , den Prin» van Oranje te winnen, en 't was , veelligt , éé- ne van de redenen, waarom men haar , hier ie Lande, met zo veele (taatfie y ontvangea

hadt*

(#) AmsMA n. />##/, */. 73Witft 7*7t 74«f 7if* ff) AlTZMMA IL J>êêi, kL 709.

198 VADERLANDSCHE XUIL:

1640. hadt. Zy deedt , federt » naar Engeland g/aéêd - zynde, den ecrften voorflag tot dit Huwelyki aan den Koning en de Koninginne (r) ; die derwyze eehoord werdt» dat zyne Hoogheid , eerlang , befloot, 3^oan van der Kerkhoven 9 g^ 2cid Polyander^ Heer van Heenvliet^ naarEn* geland te zenden , om 'er nader over te hande- len. Hy daagde^ boven verwagting. Want daar men , in 't eerft , flegts ftaat genuiakthad^ op eene verbindtenis met de tweede Pnnfes* fe, die in 't jaar 1635 gebooren was (x), ont- ving de Prins, in 't begin van Wintermaand^ bengt, dat de Koning bewilligd hadt, in een Huwelyk met zyne oudfte Dogter Maria ^ düe reeds tien jaaren bereikte (t). De alganeene Staaten en de Staaten van Holland kreegen 'er terftond kennis van. De Prins deedt hun by* zonderlyk verklaaren ,, dat hy , door de daae )9 hand, kennis gekreegenhdbb^idey hoe zy^ 9, ne Majeftdt van Groot-Britanje niet onge ,, negen zou zyn, om zigmetzyn Huis te ver ,, msuigfchappen , den Heer van Heenvliet ), afgevaarcligdhadt naar Engeland, om 's Ko* ,, nings meening nader te verdaan; dat hy ^ I) federt, verzekering van 's Koning goede „ genegenheid hebbaide bekomen, zi£ verder ,, hadt doen onderrigten van den Godsdienit „ der jonge Prinfefle, en bevonden hadt, dat zy „ gebooren en opgevoed was, in den waaren „ Chriftelyken Hervormden Godsdienft , zo „ als dezelve,hier teLande, by openbaar geza^, „ geoefend werdt; dathynu, terwyldeza^S:

jf nog

(r) AmSMA II. Dm/, kL S4f9 6iu (t) AlTUMA II. Dêêtp kL 612, 70*.

(Ó Memoic de Fcedec Hcnii p. ajj*

99

- iy

39

XIiHÏ.BttEK: HISTORIE,/ 9^9 ^ nog in haar gefaed wai, dienftig hadc ge* ^^^ oordeeld, den Staaten daarvan kennis te ■ ■■ geeven , met verzoek , dat men een plegtig Gezantfchap benoemen wikle» om het Hu« welyky uit der Staaten naam en uit den zj^ ^, iien,te verzoeken." Dealgemeeöe Staaten^ en die van HoIland:in 't byzonder, hun hoog- Ite genoegen in het voorgenomen Huwelvk beoiigd hebboide, verkooren, op 's Prinfea voorflag , 3^om JVolfari , Heer van Breierodi^ Fran^ois van Aarfens, Heet van Sommdsdyk, en den Heer van Heenvliet, nevens der Staa* tra gewoonlyken Gei»nt, Joacbimi» tothec plegtig Huwelyksverzoek (ii).De drieeerften gingen fcheep , op den eerften vanLou^iiMnd des volgenden jaovs » en werden , tn £ngeland gekomen, ftaatdtyker dan naar gewoonte» ont^ vangen. Byde Huwelyksvoorwaarden» over Inhoud welken mm. haalt eens was , .werdt het Hu- d«r Hu- welyksgoedder Prin&flè, op veertigduizend ^^^J]'"' ponden fterlings eens, en haar lyftoa, op^^dea. tienduizend ponden jaarlyks , vaftgefleld. Ook wardt bedongen, dat zy haaren Godsdienfl , naar de wyze der Engelfche Kexke, zou mo« gen oefenen (p) : waaruit men , in 't voorby- gaan, ziet, dat het gene zyne Hoogheid , te vooren, wegens den Godsdienft der Prinfefle» hadt doen verklaaren , in geen' te eSi^en zin moet opgevat worden. De jonge Prins toog telf , in Grasmaand^ naar Engeland (hd) , be«

ge-

f«) Kefol. Gener. Mercnr, i» Ltem^* t€^, MS. XtüL fioU. 12, 19» 11 !>««• U4^. i/. S7X9i79f ^tl. AlTZSMAlL Ditlf kt. 709. , •. («k) Zie AlTXftMA II. i^Wy SL 741*

{w) Ikefol. HolL IX Mssrt 19 Afrü ié^u^L 77» ff*

300 VADERLANDSCFS lOLULfidtC;

t6±o. S^^^^^ door den Luitenant- Admiraal Tron^^' • ' met twintig Oorlonfchepen, ende plegti^* heid van het Howeïykmet de PrinfefieMana werdt , op den twaalfden van Bloeimaand, vol- trokken- Prins Willem keerde, in 't begin vaa Zomermaand, wederom herwaards. Zyne Ge- maalin volgde hemeerit,in de Lente deiyaara Oog- 1642 (x). Karel de I , die de onluften tuflchen merk van hem en het Parlement, van tyd tottyd, zag Koning toeneemen, zogt, door dit Huwelyk, den ^t^Hu- ^"^* ^^ Oranje, en gevolgelyk ook de Staa- weiyk.' ^^^ ^^^ Vereenigde Gewdlen nader aan zyne belangen te verbmden, en, ware 't mogelyk» af te trekken vatt de naauwe voreeniging mee Franferyk; alwaar, inderdaad , kleine tekens van genoe^n, over *s Prinfen verbindtenis met Groot^Britanje, getoond werden (y),Doch de aanzienlykheid oeezer verbindtenifle waa redens genoeg, om 'er den Prins toe te doen befloiten ; die , uit hoofde van 't verfchil in den Godsdienft , om geene Franfche Vrouwe voor zynen Zoon hadt konnen denken , waartoe hem, anderszins, zo men meent, geene voor* naame gelegenheid ontbroken zou hebben (z). Men raadpleegde, federt, dikwils,ter Verga* deringe van Holhmd , om Prinfe Willem , ter

Jrelegenheid van zyn Huwelyk, een aanzien* yk gefchenk, of reëel compUmem^ gelyk het genoemd werdt, te doen. Sommigen hadden hieromtrent veel uitgebooden* Doch de Vroedt

fchap»

(x) Memoir de Ffcdet* Heui p. 27t*2to, |oi, lo». Ajt*

il) AiTZKMA II. DtfWff hl. 771. Venr. op 'c Loe?, Tan de Croot. hL x\u

(x) AiTZftiffA II. Deel » êL 7«f , 771. VflY. OA 'tlUer«. W H. d» Ome iL%t^ ^ r

XLTn.Bo«f. HISTORIE. 3<5t fchappen der Steden toonden zig zo gereed jijia niet (a). In Wynmaand des jaars 1643 , was men nog tot geen befluit gekomen (b\ en ik heb niet konnen vinden 5 dat 'er, by t leeven vanzyne Hoogheid, verder over gehandeld isi. Voor 't einde des jaars 1041 , werdt nog Ander een Huwelyk geflooten, tuflchen £nno I^*Huweiy1b tDyJfc, Zoon van Uhich, Graave van Ooflfries- «*fl<>ö* land , en Henriette Katharina , iongfte Dogter fchcnSS van Prinfe Fredrik Henrik (c). De Graaf be- Zoon de» loofde , tot onderftand van dit Huwelyk, twee- Gnaven enveertigduizend guldens 's jaars te zullen be-J*" ^^5* iaalen, en na zyn afïlerven nog agtduizendJJ^'Jjjf • guldens 's jaars. De Prins zou zyne Do«èrDogtcr honderdduizend guldens eens ten HuwdykdeiPrin- geeven. De lyftogt der PrinfefTe werdt , op^'^" ^ agttienduizena, en, in geval van hertrouwin* ^""i** ^e, op twaalfduizend guldens jaarlyksvaftge* Iteld. 't Grootfte deel der penningen, welken de Graaf beloofde, zou, uit de iiu:omften der Ampten van Embden en Lieroord , betaald worden. Ook werden de Graaflyke Sloten te Embden en te Witmond aaü de Prinfefle, ter wooninge, afgeftaan(^. De Prins van Oran- je gaf denalgemeenen Staaten kennis van dee* ze voorgenomen' egtverbindteniffe (f), te§e- lyk verklaarende, dat hy zyne kinderen met ésk%t uit te trouwen, zonder hen te. kennen. J^och <Ue van B^nbden zagen dit Huwelyk «liet gaarne. Zy merkten het aan ^ als nadeelig

voor

f«) ArrzSMA IL Deel^ H. 74»» 7/0, tXj. k) Refol. Holl. 1 OBsb. 1(4). ^/. 314. • (O Nocol. Zeel. 2 Decemè 1641. i/. )f }«

Refol. Holl. 1 0&9b. 1(4). ^/. 314. Nocol. Zeel. 2 Decemè 1641. i/. )f }, Zii de HuwelylcsvooiwaardcQ iy Aj

- - j-

^„, Zii de HuwelylcsvooiwaardcQ èy AiTSlMA U. Dtél^

g02 V1U)ERLAKDSCI9E XLm.B(»ac^

itUo. voor de vryheid, die zy, nu, 20 lang, onder

*■■'■ ■■ de bcfcherming der algemeene Staaten, ge^

nooten hadden. Opk is hec nimmer voltrok*

ken. De wederzydfche belanjren veiandffdea

derwyze, dat, toen het Fïuur buwbaare jaaiea

bereiKt hsdt, 'de Graaf met etne Graavinne

van Barby, en de Prinfes met eenen Vorftvaa

Anhalt trouwde (f).

XiXi De flegte uiting van vericheiden' veldtog*»

Joxigito een, ièdert dat Frankryk in een openbaar be^

^•^j!«V ,fchadigend Verbond getreden was met deezea

Sot ®^"^ » baarde argwaan aan 't ï ranfche i lofc

Men was, daar, niet onkundig, hoeveelen,

hier te Lande , begonden te vreezen, dat Franke

Sk,grooten voortgang maakende in deSpasui« tie* Nederlanden , voor den Vereenigdea Staat mim zo gedugt zou worden , als Spanje gewedft was, en men vermoedde, dat deeze vrees wel oorzaak zyn mogt van het verflaau« wen deskrygs, tegen den gemeenen vyand t)e handel met Spanje , die meer verfchooven dan afgebroken was , verfterkte de Franfchen in het varmoeden 5 dat men hier haakte naat Vrede of Beftand. De Prins van Oranje hadt, tot hiertoe, wel fterk aeyverd, om den kryg voort te zetten: doch het Huwelyk van zy* nen Zoon met eene Engelfche PrinfefTe deedt veelen denken, dat hy de belangen begon aan te kleeven van een Hof, welk voor veel te Spaanichgesind gehouden werdt. De Eardi^ naai de Richelieu nogtans , belang vindende by *t voortzetten van den oorlog met Spanje^ De 11 bewoog den Koning, om den Ueeriür^ Tbidl-- ThuiUs- * iQf

(f) Alt»Mi il. Dut, ék toa, tOf;

aCLULBotó* .^ I ST o R I E. ^

tmü herwaard) te aenden , met heimelyken 1640. laft , om tecen de handeliog met Spanje te ar- rlëkomT beiden. Voorn , moeft hy den Prins van O- her- nuije zoetelyk vertoonen , Ijoe kwalyk hy vol» waardi. ^ban hadt aan het Verdrag met den Kardina^ ^'^ '*^ gemaakt, noopens de bewegingen van den joM&tn veldtögt, en zig bedienen van d'£«- trades, om 's mnfen goede luimen te leeren kcaaen en waameemen : zyn werk ma^ende^ om '8 Prinfoi oogmerken , wdken hy zeer be- dekt wÜt te hondra , wel te doorgronden. Vooral y moeft hy tragten te ontdekken , of (te Prins eenige heimelyke neiging hadt, tot een Verdrag met Spanie. De Prinfes van Oranje » die gehouden werdt, veel vermogen te hebben jop haaren Gemaal , moeft hy zeer vleien, zon* der egter eenige laagheid te vertoonen. D'£s- trades kreeg, naderhand, bevel, om haar, vit '6 Konings naam, eenige juweelen te vereci- jren 9 die vyf tigduizend guldens gekofl haddesi (g). Het Berigtfchrift van de la ThuiUerie (*) bebelsdé nog andere byzonderfaeden, welken wy, kortheidshalve, voorbyflaan. Hykwam, Sn Slagtmaand, in den Haage, wordende aan de Hoombrugge, niet door zyne Hoogheid, gelyk voor deezen gebruikelyk geweeft was» maar door den jongen Prinfe Willem ontvan* gen (j)« Hy tradt, terftond, in onderhanden' fing overeen Verdrag, wegens den aaaftaan- den veldtogt, waarover ook, door d'Eftrades, die, in Louwmaand des volgenden jaarsjhw- 1641/ uraards keerde , met dai Prinfe gehandeld "

werdt»

(x) n'fitniAo. 7>i». I. p. st.

i») Zit het iy Aitzema R. 2>e#/, hL 7if • ^

CO Aitniu \u hnit kk 7U.

304 VADERLANDSCHE XLIII.döne; i6£t ^erdt. Men kwam toen overeen, datdePriiif ■■ ^ « zig op de Vaart tuffchen Gend en Brugge nc* derflaanzou, zonder eehe belegering te onder- neemen, terwyl de Koning van Frankryk Ai- Verciric ^^ ^^ ^^^^ ^^^ aantallen (*). Dogh by het nee jaarlykfch Verdrag, welk, te Parys, op den Frank* veertienden van Sprokkeknaand , ^eflooten 'y ^ werdt , kwam hierin eenige veraüdarmg^ De Koning en de Staaten beloofden , dk een Le- ger van twee -entwintigduizendvyf honderd man te velde te zullen breien. De KoningzoH cene Plaats van belang belegeref), en het Le- g^ der Staaten zou Gelder, HulH;, Antwer- pen , of eene Plaats van gelyke aangel^enheid aantalten. Voorts zouden zy de penningen ^ met welken de Koning hen, dit jaar, oidcr- {leunen zou^ en die nu op twaalf honderddui- «nd ponden begroot werden, alleenlyk be- (teeden , tot onderhoud van buitengewoon krygsvolk , welk reeds geworven was ^ of nog geworven zou worden {ï). XX. In gevolge van dit Verdrag , bereidde meö Opening zig, om den veldtogt te openen, met den aan- van den ^^g yj^ Bloeunaand. Het Leger der Staaten veidiogt. ^^j^ jjy^jj ^ Lithoojen. De Prins, den agt- ften , uit den Haage vertrokken zynde , werdt, onderweg , van eene ziekte aangetaft, die hem, omtrent drie weeken, te Buuren^ ophieldt. Daarna, monfterde hy het Leger, welk uit vyftienduizend kn^ten en vierduizendvyf- 1)0 Ptins honderd paarden beftondt. Hy verdeelde net van O- in drie hoopen , «n brak *er mede op,.denzes.

dea

(k) D'ESTRID. Tm. f. p. S9>

^j Zit het Tnft. ky AiiUHi O» BtlUt ik VU

XLIII. BoBK. HISTORIE* 305

cien vanZomermaand, trekkende, langs delVlaa- kj^i » ze, naar het Huis te Gennep , welk de Kardinaal ^. ^^; Infant, in 't jaar 1 635 > ingenomen, en federtiegert merkelyk verfterkt hadt* De Prins floeg, ter» Gci^ep* ftond, het beleg voor dit Huis, zig verzeke- rende van het Slot Middelaar, tot dekking ee-* ner brugge , welke hy , over de Maaze , gelegd hadt. De gelegenheid der Plaatfe^ in eenen moerafSgen oord^ noodzaakte zyne Hoogheid, om zyne Legerfteden zo wyd uit te ftrekken, dat het gantfche Leger vier mylen wegs be- floeg. Terwyl men aan de affny dingen arbeid- de , was het vyandlyk Leger genaderd, tot te- gen over Venlo, alwaar des Fontaines, die over het zelve geboodt, eene fchipbrug deedt leggen over den ftroom , welke hy , met nog ee- ne andere , van Roermonde derwaards gebragt , de Maaze afvoerde, terwyl hy, met net Le- ger, langs de rivier aan den Brabantfchen kant, aantrok op het Leger der Staaten voor Gennep. Doch tot aan Zandbeek genaderd zynde, zonde hy tweeduizend man af, om zig heimelyk m Gennep te werpen, 't Gelukte deeze manfchap , eenige ohvoltrokken* werken , die hun in den weg lagen, te bemagtigen; doch Lodewykvan Na£aUjHeervanBeverweerdj deedt hen, eerlang, verhuizen , uit hun voordeel, Hetvyandlyk Le- ger brak, daarna, op van Zandbeek, en floeg zig wederom tegen over Venlo neder. De Pnns, zig behoorlyk verfchanft hebbende voor Gen- nep , deedt , terftond , op twee plaatfen , aan de loopgraaven arbeiden , en de Plaats befchieten, van vier kanten tevens. Moeilyk viel het werk aan de loopgraaven: £en derzelven, eindelyk, tot aan de graft, voortgezet zynde, hadt men XI. Deel. iV de

566 VADERLANDSCHE XLUI.Boei

1641. d^ gï'ï^t > die door het water de Niers ger werdt, by nagt, reeds ten deele, gevuld

Ssboflen, toen de belegerden een* dam jn iers doorftaken, waardoor *t water, roetzullÈ een geweld, in de graft liep , dat *er de rysbos- fen, in een' oogenblik, door weggevoerd wer- den. Opk werdt den Graave van Solms belet, eene brug te flaan óver de graft. D'Eftrades , wien de Prins het Regement knegten van den Hertoge van Candale gegeven hadt (w), <m- dernam, wat laater^ door middel eener fch%«i brugge, over de graft te geraaken; doch <fit tnislukte, insgelvKS. Maar Hauterive, op** Prinfen laft, onderdaan hebbende, eene brug te leggen, aan eenen anderen oord, hadt het

feluk , daarover te geraaken , en zyne brug , id orten tyd, te verfchanfen. Sedert, wierp men Èog eene andere brug over de graft, vermeés-^ terde de Contrefcarpe, en dreef de belegerden van eenen dam , dien zy verfterkt hadden : waarna de Kolonel Eerentreiter een hoornwerk bemagtigde, welk eene der voomaamfte fterk- De Vcld-^^° ^^^ veftinge was. In 't ondermynen der maar. * bolwerken, welk hierop volgde, ontving dé fchaik Veldmaarfchalk, Graaf Willem van NaiTau , Graaf een' musketfchoot in den buik , die niet doode-

fiafterft.*^ Orfoi, overleedt (i): waarna het Veld- maarfchalksampt, aan Joan Wolfard, Heere

van

nTs- 'y'^ was,fchoon de Graaf, in 't volgende jaar,. " -e Orfoi, overleedt (i): " ' "

naarfchalksampt, aan Joa

(m) D'ESTRADKS TVmi. I. p. 3I.

• (i) Hy was een Zoon van Graave Jan vao NafTaiz, ch van Magdalenéfj Graavinne van Waldek. Jan veq NafTau de oude • Broeder van Willem , Prinfe van Oran- je, was zyu Groot- Vader: JoanMaurits, Landvoo^ van Brazil^ z;n halve Broeder, van Vaders zyde.

VeidmatLrretalk dei*

l:

:'jhlICjL.i*:' ■•• '

: \

. ^••^» '.Rr-

XLIILBoEK. HISTORIE. 507

van Brederode, die met ^nna^ Zufter van kJ^i, Graave Willem , gehuwd was, opgedraagen*

werdt (n)- Dus ftondt het met het beleg van Gennep Gennep, toen de vyand verzogt in onderhan- ^^^^' *'^ deling te komen. Men floot het Verdrag, op ^^"* den zevenentwintigften van Hooimaand. De bezetting bedong twee veldfl:ukken, en werdt, met haar geweer enoakkaadje, naar Venlo be- geleid. Het Leger der Staaten hieldt zig , na ^ overgaan der Plaatfe, nog wel vier weeken bezig, met het herftellen der Veftingwerken^ die geweldiglyk befchadigd waren ; en met het flegten der Legerfteden en fchanfen (0).

DeMaarfchalk de la Meilleraie, dieoverDcFran* het Franfche Legergeboodt,hadt,midlerwyl, ^^^^^. ^^ het beleg geflaagen voor Aire in Artois, eene J^|"^^ Plaats aan de Leye , van groot aanbelang voor de Franfchén , om dat zy den weg naar Vlaan- deren opende. Zy hieldt het twee maanden, waarna zy , by verdrag, overging, op den ze- venentwintigften van Hooimaand.

Kort te vooren, hadden de Graaf van Sois- XXL fons en de Hertogen van Bouillon en van Gui- ?^"ÏJ??* fe , uit misnoegen op de Regeering van Frank- ^^^i^ ryk , eenig volk geworven ; waartoe hun , door Franfc- den Keizer en door den Koning van Spanje, rylu

feld verftrekt was. Lodewyk de XIII. zondt, erhalve, den Maarfchalk van Chatillon,met een Leger, naar den kant van Reims , om hun het hoofd te bieden. Lomboi, midlerwyl,zig, met eenige Keizerlyke troepen, gevoegd heb* bende by den Graave en de Hertogen , viel 'er,

niet

{n) AlTZFMA II. Deety kU U%y U€. (oj Refol. Holl. |i yuly i((4i. K 194. Memoir. dtFz«dcf. Hcnxi. ^. xlo-ifx. AiiauMA 11. Dut^ kL 7l«*7t1>« V 2

3C8 VADERLANDSCHE XLIH^Bobk.

1641. ^^^ v^"^^ ^^ Sedan, een hevic gevegt voor, ■ waarin Chitillon de nederlaag kreeg ; doch de

Graaf van Soiflbns verloor het leeven, door een* pifkoolfchooc. De Hertog van Bouillon maakte zig , federt, meefter van Joncheri; doch deeze Plaats werdt haafl hernomen door den Koning ; waarna de Hertog, met den Koning in onderhandeling getreden zynde, een Ver- drag floot; waarby de voorige onluften in 't vergeetboek gefteld werden (p)- Men hadt, aan t Franfche Hof, reedsbytyds, berigt ge- had van den heimelyken handel des Hertogs van Bouillon met den Spanjaard, en de la ThuU- lerie was gelaft, den Prinfe van Oranje, dien men vertrouwde geene kennis te hebben van 'c

Sene, door zynen Neeve, gebrouwen werdt, eswege te waarfchuwen (9). De algemeene Staaten keurden zynen handel met Spanje ook zo kwalyk, dat zy hem *t bevel over M^uis- cricbt ontnamen ; welk , federt , aan den Graave van Solms, Broeder der Prinfefle van Oranje, opgedraagen werdt {r). Terwyl Koning Lo- dewyk zig te Joncheri ophieldt, hadt het Le- ger van den Kardinaal Infant, onder Bek, zig tuflchen dat van den Maarfchalk de la Meil- leraie , welk nog omtrent Aire lag , en de

trenzen van Frankryknedergeflaagen, waar- oor den Maarfchalk de toevoer werdt afge- fneeden. Hy zag zig, hierom, genoodzaakt, op te breeken met het Leger, en naar degren* zen van Pikardye te wyken. Bek nam deeze

ge-

. (py Memoir. de Fr«der. Henii p. 19» 2 #4.

ff) Zie de Inftruaie ^ Aitzima II. Dêei, hl 7St.

(r; A1TZKMA II. Ouh W. 710. Vcnr, op 't LccT. na de Ciioot, bL Z9%%

XLlII.BpEK. HISTORIE. 309

celeffenheid waar, om zig, in de Legerplaats, kj^j.

die door de Franfchen verlaaten was, voor Ai- •

re,nederteflaan, H^ herwon deeze Stad, in Bek Slagtmaand, zonder hierin, door devereenig- herwint de magt der Franfchen, te konnen verhinderd^*'*' worden. De Franfchen vermeefterden egtèr Ia Baffée, tuffchen Ryffel en Atrecht , en ver- woeftten het platte land van Vlaanderen en Ar- tois, aan veele oorden (s). Lens en Bapaume vielen hun ook in handen (t).

Het Leger der Staaten was, in 't begin van Het Le- Herfftmaand, opgebroken van by Gennep, en 5^^ ^^' te Nieawmegen ingefcheept, om naar Vlaan- ^^^^^ deren gevoerd te worden. De la Thuillerie „ttr hadt hierop fterk gedrongen , alzo een inval in Viaandc-^ Vlaanderen de beweegingen der Franfchen, r?" ge- in en omtrent Artois,onderfteunen moeft. De^^^'^ Ptins meende het Leger, in drie of vierdagen, van Nieuwmegen, te konnen voeren naar Fi- lippine ; doch aanhoudende tegenwinden brag- ten te wege, dat hy eerft op den zevenden dag voor Rammekens, en des anderendaags te Fi- lippine kwam. Midlerwyl, was desFontaines, van over Venlo, naar Vlaanderen te rug ge- trokken, en teSelzate aangekomen, op den zelf- den tyd, als het Leger der Staaten tot aan As- fenede voortgetrokken was. De voorgenomen togt over de Vaart tuifchen Gend en Brugge werdt, hierdoor, wederom onuitvoerlyk ge- maakt. De Prins deedt de Ruitery egter, tot aan Boukhoute voorttrekken ; een gedeelte van welke eene fcherpe ontmoeting £ult met

een*

(f) Memoir. ét Frcdcr. Hesci p. t9it%9's* (f) AITZIMA II. Dêtl^ H. -*7t.

V 3

31» VADERLANDSCHE XLUI.Boik:

1641. nieuw gebied te beveftigen, niet verzuimde, onder anderen, een' gezant herwaards te zen- den , met laft, om een Verbond te fluiten met deezen Staat. Doch men hadt, hier, op de eerde tyding van de omkeerine in Portugal, en op berigt , dat men in Frankryk gereedfchap maaKte , om den nieuwen Koning , mét eenigc fchepen , te onderdeunen , reeds geraadpleegd, om eene Vloot naar Portugal te zenden , tot afbreuk van den vyand , en aanmoediging van Joan den IV; die, niet flegts in Frankryk , maar ook aan 't Hof van Groot-Britanje, voor Koning van Portugal erkend werdt. Terwyl men met het uitruilen der Vloote bezig was, kwam , in 't begin van Grasmaand , in den Haa« ge, Trijlan de Mendoca Furtado^ AmbafTadeur van Koning Joan den IV. Men erkende hem, terdond , in deeze hoedaanigheid, en tradt, ver- Tienjw- volgens , met hem in onderhandeling. Men Saiidraet^^^^' den twee -entwintigflen van Zomer* dit Ko- niaand , een Beftand van tien jaaren , met hem, «ingk- opzigtelyk op Ooft^ en Weftindie, en op al- ryk* Ie andere Landen des Konings , welken het tegen den Koning van Spanje hielden : welk Beftand, in de Indien, beginnen zou, een jaar na de tekening van dit Verdrag , of zo veel eerder , als men 'er aldaar kennis van kreege. Elk zou, midlerwyl, vredelyk, blyven bezitten, 't gene hy tegenwoordig bezat, voor- al, zou de Weftiiidifche Maatichappy haare bezittingen inBrazil en elders behouden; doch de Portugeezen zouden , aldaar, met hunne eigen' fchepen van bekwaame grootte en be^ hoorlyk toegeruft ten oorloge mogen hande* Icn, onder betwlipge van dezelfde regten,als

den

XLIII. Bo£K. HISTORIE. 313

den ingezetenen van deezen Staat werden af- gevorderd. De Staaten zouden den Koning, - op hunne eigen* koften, byftaan, met vyftien fchepen, en vy f Fregatten: en hem, daaren- boven, een gelyk getal van fchepen en Fre- gatten verhuuren , waarby hy, in Portugal, nog tien of meer Gallioenen voegen zou: en deeze vereenigde Vloot zou gebruikt worden , om den Koning van Spanje afbreuk te doen (x). Voorts, werdt den Ambafladeur ook verlof gegeven , om een Regement te voet en een te paarde te werven, die naar Portugal gevoerd werden, en goeden dienft deeden. Ondertus* fchen, was de verandering in Portugal by elk, hier te Lande, niet even aangenaam ge- weeft. De Ooft- en Weftindifche Maatfchap- pyen vonden meer voordeels by den oorlog met Spanje , dan zy van fieftand of Vrede met Portugal meenden te konnen verwagten. Ook daalden, met den aanvang der handelinge met Portugal, de Aktien der Ooftindifche Maat- fchappye van vyf honderd op vierhonderd en vierhonderdenveertig; en die der Weftindi; fche Maatfchappye van honderdentwintig op honderdenveeruen ten honderd. Veelen hiel- den ook verdagt, dat de Ambafladeur flegts laft hadt, om van Beftand, niet om van Vre* de te handelen, als was, hieruit, na 't uitgaan van 't Beftand, nieuwe kryg te wagten. £a deeze en andere bedenkingen hadden zo veel invloed op de Vergadering van Holland, dat men, aldaar, zeer fchoorvoetende kwam tot het befluit, om de Vloot naar Portugal in zee

tQ i^) gn bet Tnetp by kmxuK U. Z)m/> H. jsi ^^*

y s »

1541.

314 VADERLANDSCHE XLUI. Boek/ 164.1. te brengen (y). Amoud Gyzels geboodt 'ero-

^jjjj ver , als Admiraal. En Micbiel Adriaanszoon de

zendiee^ Ruiter j man van geringe afkomft, doch van ne Vloot ongemeene bekwaamheid en moed, van de naar Por-]aagfte fcheepsbedieningen , tot Kommandeur ^**^*'' op een' der kruiflers opgeklommen zynde , werdt nu tot Kapitein enSchoutbynagt aange- fteld. 't Liep aan, tot diep in Oogftmaand, eer de Vloot in zee (lak. £ene maand laater, kwam zy eerft op de kuft van Portugal. De Portugeefche en Franfche Vlooten waren toen, van daar, verzeild naar de Straat. Gyzels ver- deelde, federc, de zyne in driehoopen , en zeilde naar Kaap iS. Vincent, om de Portu- geefche Vloot op te zoeken, en zig met dezel- ve te vereenigen: waarna men eerft in ftaat oordeelde te zullen zyn, omdenvyand, met Schecps. voordeel, aan te taften. Doch op den vierden llryd by van Slagtmaand, raakten de Staatfche fchepen Knap S. alleen, omtrent Kaap S. Vincent, in gevegt, Vmcenc ^^^ negen Gallioenen, tienDuinkerkfcheKo- nings Schepen en vy f Fregatten. Deftrydwas hevig, turichen eenige fchepen. Doch behal- ve de Ruiter, Gerrit van Lemme en yan Solaas j waren 'er byna geene Kapiteinen, die zig be- hoorlyk kweeten van hunnen pligt. 't Schip van Solaas werdt geheel reddeloos gefchoo- ten. Dat van van Lemme zonk : waarna men ge- xaaden vondt, te werken, en te rug te keeren naar de rivier van Lisbon ; voor welke Stad, de Portugeefche Vloot ook wederom lag, ter- wyl de Franfchen naar huis gezeild waren.

De

(y) Refol. Holl. 19, 20, zj, itf , 27 jipril, 1, 11, itMey^ 9 July i«4»- W- 9»» 104 , 111 , iM , 114, xx;, III , 140, I4«, IJ«> ïJ?. AITÖMA II. i)«/, kl. 7|o, 751, 754, 104.

XLIII.JBoEK. HISTORIE. 315

De Koning deedt zyn beft, om de Vloothier kj^j DOg eenigen tyd op te houden, en daarna, te — ^— ■ gelyk met de zyne, den yyand wederom aan taften. Doch men toefde flegts eenige dagen, IMidlerwyl, kreeg men berigt, dat de vyand, in 't jongfte gevegt, bok twee fchepen ver- loeren hadt, en nu wederom, met zevenen- twintig zeilen, in zee was, Menbefloot, hier- op, naar 't Vaderland te keeren; 't welk eg- ter, teroorzaake der aanhoudende ftormen, niet voor den vierden van Louwmaand des vol- genden jaars,gefchieden kon. Het onweder bleef duuren, na dat men in zeecefteken was. De Vloot raakte t'eenemaal verftrooid; doch kwam, eenige weeken op zee gefukkeld heb- bende, behouden, in de havens deezer Lan- den, terug (2).

Eenige maanden voor de verandering in Por- Verovc- tugal , hadt Graaf Joan Maurits Jol of Houte- "n^en in been,raet eenentwintig fchepen, gezonden naar ^^"^*- de kuft van Afrika , alwaar 't hem gelukte , de Stad Loanda di S.Paulo^ in Angola, te veroveren, in Oogftmaand des jaars 1 640. Wat laater , be- magtigdehy het Eiland S. Thomé, daar hy, eerlang, overleedt, 't Slot en de Stad Maran- hao in Brazil werden, ten zelfden tyde, door JJgtbart overweldigd (tf). Doch de omkeering in Portugal deedt de vyandlykheden in Brazil ophouden , alzo de Portugeezen aldaar Koning Joan toevielen Q).

De

(z) G. BRANDT Leeven van de Ruiter, W. sx;. Aitzema ^ II. Detl^ iL S]i.

./*A ^'^h*^* ^' *♦*» •^•» '7*« COMMKLIN Frcdr. Hcnr. U. {)«/, hL jiio, 12;.

(O iSA&LiBUS p. U7,

3itf VADERLANDSCHE XLIH-Bork. i6±i. ^^ Ooftindifche Maatlchappy hadt , in den =, . ^j^ aanvang deezesjaars, de Stad A&üWavcro- en Ko- vcrd op de Portugeezen, na een langduurig lombo beleg. Ook waren haar de Stad Kohmbo en ee- gewoQ* nige Sterkten op het Eiland Ceilon in handen nco. gevallen (c).

XXIIL Op den negenden van Slagtmaand , was » De Ktr- binnen Bruflèl,aaneene fleepende koortsziek- dinati ^ê, overleeden de Kardinaal infant, Ferdi* ^ü^u ^^^ ' Landvoogd der Spaanfche Nederlanden. j)on De Koning hadt, by eenen beflooten Brief, Francis- DoN Francisko DE Melo, den Mark- ko de graaf de Velade, den Graaf des Fontaines en ^f^ eenige anderen aangefteld, om, in geval van Jemop in *^ O verlyden van den Kardinaal Infant , het be* de Ltnd wind over Staats- enOorlogszaaken, by voor* voogdye.raad, te aanvaarden. Don Francisko de Melo» die in de eerde plaats genoemd was, hadt eg- ter *t voomaamixe geza^indeRegeeringe(tf). Ook werdt hem, kort hierna, deLandvoogay opgedraagen (c). Argwatn ^^ argwaan , hier te Lande , by groot tegen en klein, opgevat, over den voort^g der Frank- Franfche wapenen in de Nederlanden, was ^y^' nu zo zeer toegenomen , dat zyne Hoog- heid zelve den Kardinaal de Richelieu in be- denking gaf, of *t niet geraaden zouzyn, 's Konings magt, in volgende jaar, meeft te ge- bruiken, in Katalonie of in Italië, terwyl het Leger van deezen Staat den vvand, in de Ne- derlanden , werk geeven zou (ƒ ). De Kardi- naal

I COMMVX.IN Fiedr. Henr. II. Deel ^ kl iii, . i) AiT^Af A II. />*«/, /r/. 7g^ enz. (f) Memoir. de Frcdct. Hcnrl p, |oi. (f) inftr. de Monfcign. k Frincc d'Oiangc éUms D'EmUD» Tim, U h •!•

8

XLm.Bo£C. HISTORIE. 317

naai flemde in 's Prinfen meening ^ en haalde iiS4.u •er den Koning ligtelyk toe over. De Prins hadc hem ook eenen aanflag op Majorka en Minorka voo^efteld , die met eene vereeni^- de Vloot moeit ondernomen worden. Dochm deezen voorflag werdt niet bewilligd , alzo Ko- ning Lodewyk zyne fchejien noodig hadt, tot de onderneeming op Italië of Katalonie {gV. waartoe , terflond!^ , ' gereedfchap gemaalct werdt.

Met de toebereidfels tot den aanftaandensewee- veldtogt , hier te Lande , werdt , daarentegen , giogen niet veel gehaaft. In Louwmaand des jaars^*** ^^" 1 642 , kreeg men tyding , dat de Graaf van Gue- vm*Guc* briant , gebiedende over het Leger , welk , wel- brftnt. eer, onder den Hertog van Weimar, gedaan 1642. hadt, en in Franfchen dienft overgegaan was "

(ib) , eenigen tyd , met het Zweedfche Leger» welk nu, zynde Banier overleeden, door Leo- nard Torjlenfion^ gebooden werdt, voor Wol- fenbuttel, gelegen hebbende, naar den Ryn* kant setoogen was, om, over deezen flroom, naar de Spaanfche Nederlanden te trekken. De Graaf van Everfteiny die overeenigeHdiifche manfchap geboodt , hadtzig by hem gevoegd. Terwyl dit vereenigd Leger op weg was naar den Rynkant, hadt de Prins van Oranje, om den togt te verhaaflen, en te minder overlaft van de troepen te dugten te hebben, op de

genzen van deezen Staat , eene brug over den oom doen leggen, by Wezel. Guebriant toog 'er over, op den dertienden van Louw*

maand»

(g) D'EaTKAD. Têm. I. p, 61,

(#) Zii hiet Yooi, bU ati.

3i8 VADERLANDSCHE XLra.BoiK. i6±2 maand, maakte zig, daama, meefter van Or- ■ ^ ^ dingen , in 't Stigt Keulen, en floeg Lamboi, die, met de Keizerlyke troepen, by Kempen lag ; waarna hem Nois , Duuren en verfcheiden* Sloten in deezen oord in handen vielen. Hy leide zyn volk, in de Landen van Keulen en Gulik, in bezetting (i), tot dat hetjaarge- tyde hem toelaaten zou,zynentogt te vervol- gen. De Prins 't Liep aan tot het einde van Bloeimaand, eer vanOran- de Prins van Oranje in *t veld verfcheen, aan je trekt te »^ hoofd van 't Leger der Staaten, welk, weder- DeSpatn- om,by Lith enLithoojen, lamengetrokken was. fchen T>on Francisko deMelo was vroeger te veJde herwin- getrokken , en hadt het geluk gehad , van Lens nen Lcnsg^i^ Baffee te herneemen, en een Leger Fran- E ffë fchen, onder den Maarfchalk van Guiche^ te {laan , waarna hy zig , met het Leger onder den Graave des Fontaines, die by Tienen lag, om op de beweegingen des Prinfen Van Oranje te waaken , vereenigd hadt. De Prins , toen ftaat maakende , dat men voorhadt , Guebriant , die by Nuis lag , aan te taften . riedt hem , naar Or- dingen te keeren; terwyl hy, met het Leger der Staaten , naar Orfoi trekken zou , om daarna beide de Legers famen te voegen , en den vyand, zo 'tnoodig gevonden werdt, met ver- eenigde magt, aan te taften. De Kardinaal de Richelieu hadt den Prins, door d'Eflrades, tot deezen togt doen verzoeken (*), en te gelyk een' wifFelbrief van honderdduizend guldens herwaards gefchikt, om zyn verzoek ingang

te

(ï) Memoir. de Frcdec. Henri ^. £99«3o|« AlTZIMA il« , Leel^ hL «27, «30, «ji.

(4j D'£8T&AD. Tom. I. p^ tfp, 71.

XLULBoEK. HISTORIE. 319

te doen vinden. Doch d'Eftrades zondt den kJj^j.

wiflelbrief te rug , met verklaaring , dat hy geen r-

geld noódig gehad hadt, om de zaaken, hier, naar wenfch, te doen nitvallen (/). Ook brak zyne Hoogheid op , van de Voornerfchans, op den zeventienden van Zomermaand , zynde den vyand, reeds te vooren, getoogen naar den kant van Roermonde , alwaar hy eene fchipbrug gelegd hadt, over de Maaze. Het Leger der Staaten kwam , op den zelfden dag, te Boetbergen, tuflchen Rynberk en Orfoi, als de Graaf van Guebriant te Ordingen we- derkeerde. Twee fchipbruggen werden over den Ryn gelegd, eene te Orfoi, en eene te Ordingen, opdat de twee Legers zig, langs eene van beide, in geval van nood, fpoedig zouden konnen famenvoecen. Het Leger van Guebriant werdt, uit dat der Staaten, voor zyn geld , voorzien van allerlei voorraad. De Le- Gevegt gers bleeven, omtrent drie maanden, in dee-^'i^*^^» zen ftaat, zonder dat 'er iet van belang voor-^^^^y**' viel. AUeenlyk, agterhaalde de Ryngraaf /r^-^n^ge ^ drik^ Kolonel te paarde in Staaten dienft, aan Spaan- 't hoofd van eenige Ruitery, twaalf vendelen ^cl^e man- voetvolks, ontbooden naar 'tSpaanfche Le-^^*^* ger, uit de bezetting van Gelder; die, gedeel- telyk, verflaagen, gedeeltelyk, op de vlugt gejaagd werden. Doch eenige vyandlyke Rui- tery deezen knegten te hulp gekomen zyn- de , werdt de Ryngraaf gevangen genomen ; maar , na twee dagen , zyn losgeld betaald heb- bende, geflaakt. By cleeze, of by eene dier-De jonge gelyke gelegenheid , werdt de jonge Graaf^'^^va»

van ^ ^**

3?ö VADERLANDSCHE XLIÏLBoek.

lÖita. vanNaflau-Saarbrug, die verloofd was aan ■ ■ /" *- eene Dozter van den pas overleeden' Veld- Wck maarfchalk Graave Willem, zig wat te bloot gegeven hebbende , en afgefneeden zynde van zyn volk, in den rug gefcnooten,dat hy 't be- dierf (m). Sedert , trok Don Francisko deM^ lo wederom naar de grenzen van Frankryk, terwyl des Fontaines zig tegen over Venlo le- gerde. Guebriant brak, insgelyks, op van by Ordüigen, en floeg zig by Nuis neder. De voorraad raakte op in deezen oord , 't welk de Legers noodzaakte, van nlaats te veranderen. De Prins van Oranje voerde het Leger dcrStaa- ten ook, eerlang, naar deMeieryevan 'sHcr- togenbofch te rug, en legerde zig, in Herfïl- maand , by Oofterwyk. De Graaf des Fontai- nes volgde hem op de hielen, en ging by Dieft en Heerentals leggen. Zyn vertrek gaf Gue- briant gelegenheid, om, na 't bezetten van Nuis, Duurenen Kempen, veilig, over den Ryn, te rug te keeren, en de Winterlegerin-

Sen in Duitfchland te betrekken. Het Leger er Staaten fcheidde, kort hierna, in *t begin van Wynmaand («). Oorett- De veldtogt was dus , genoegzaam met ken van heen- en weder trekken , ten einde geloopen. ^èn ge- Dg Prins hadt egter het genoegen gehad, dat "•"n^" hy het Leger onder Guebriant gedekt hadt , en des tlid- de Spaanlche Legers , onder Don Francisko de togts. Melo en des Fontaines, belet , zig te vereeni- gen met de Keizerlyke troepen (o), onder

Hans-

(m) AITZEMA U. Dfel^ BI. U6.

(n) Memoir. de Ftcder. Hcnri p, ioy-nt, AlTZEMH II. Dielf hl 8xf 9 t28 y 749.

rg) inftr. de Monfeign* Ie Prince d'Orange dMi D'ElTaAOu Tim. l. f. 7«.

XLni. BöeK. historie. 3ar

Hdnzfeld in de Neder-Palts, gelykhunoog« i^^^. merk geweefl: was. Voor *t overige ^ was het ■

Leger der Staaten te zwak geweefl: , om iet van belang te onderneemen. Men hadt zelfs » in gevolge vanhetjaarlykfchVerdrag,inLen« temaand, met de laThuillerie^in den Haage,

Seflooten, waarby de Koning van Fraxikryk eezen Souit wederom twaalf honderdduizend ponden toegezeid hadt , drieduizend man of . dertig vendelen te voet gevoegd by de troe- pen onder Guebriant (p) : 't welk net Leger der Staaten nog zwakker gemaakt hadt. De '

ferugten, die men, deezen Zomer, hier ge- reegen hadt, dat Richelieu in de ongenade des Konings van Frankryk vervallen was » maakten den Prins van Oranje ook flaauwer tot ondemeemingen, waarvan de voordeelige uitfla^; ligtelyk, misbruikt zou konnen wor- den , door eene meer Spaanfchgezinde Regee- ringe in Frankryk. Hier kwam de voorge- ilaagen' en aangevangen' Vredehandeling by» en oe bezwaarde ftaat van 's Lands geldmia- delen ; zo dat het aan geene oorzaaken ontbrak van hetverflaauwen des oorloos te lande. Ter zee» was ook niet voorgevallen van belang. De Staaten hadden zig , by 't jongde VerdrM jnet Fraidcryk, verbonden, om, van Grasmaand af, dertig Oorlossfdiepen te doen kruüTen langs de Vlaamfcne kuiten, tot voorby Ca- lais (?); doch ik vind niet, dat 'er iet door ver* xigt werdt , tot afbreuk van den gemeenen vyand. De Staatfche Vloot flxekte^ veelligt,

eenigs-

f^) 2Sf AlTZEMA n. Detl^ hl, tif , tl9> tl«. f) AlTZEMA 11. X>Cf/| bU »f.

XL Deel. X *

3IS VADERLANDSCHE XLIILBoik« ^ eenigszins, tot ftyving van de party des Ko* ^ ■ nings van Groot -Britanje t^en die van het Parlement, welk eene Vloot, onder den Graa« ve van Warwik , in zee hadt (r). De onluftca in dit Ryk waren nu uitgeborllien tot eenen o penbaaren binnenlandfcnen oorlog , waarin zie deeze Staat ook, meer of min, mengen moefc waarom het hier de regte plaats zal zyn,omde oorzaaken deezer onliuten, kortelyk, aan te wyzen. XXIV. Karel de I. was aan de Regeeringgekomen» Oor- vervuld met hooge gedagten van het Koningk- 2*">"« lyk voorregt ; welk zyn Vader zo ver gezogc liSen" ^*^^ ^^ ^^ (bekken , als hem mogelyk ge- cttflcbên weeft was. Men kannaauwlykstwyfelen, of den Ko- de Zoon zogt eenwillekeurig gebied in te voe* ningen ^^^ ^^^^ ^q Ju genoegzaame onafhangkelyk^ lemen" ^^^^ ^^^ '^ Parlement te heerfchen : 't welk het van volk in 't semeen hieldt te ftryden met den aart Groot- der Engel fche Regeeringe; waarom ook de Sritanje. Parlementen, welken de Koning, om geld te bekomen , in den aanvang van zyn gebied, van tyd tot tyd, byeen riep, eerder arbeidden aan het herftellen der misbruiken , dan aan het on*- derfteunen van hunnen Vorft : 't welk deezen dermaate verbitterde, dat hy het eene Parle- ment voor, het andere na fcheiden deedt (r), en eindelyk in 't begrip viel van zig, zonder tuflchenkomll van Parlementen, te voorzien van geld. Zyne Staatsdienaars vonden toen verfcheiden' nieuwe middelen uit, om geld te

be-

ir) AlTZBMA II. Dtêl, H, t£tf.

(f) RAFIM 7*«. VII. p. 34ip U4, xtj, 117, IS*. TV* VIII. p. ZS7. (O »^WI« ^'». VII. p. 211» SI7, 40»» 415.

XLin.BoEK. HISTORIE. 323

bekomen, 't Volk werdt bezwaard met onge- nj^j. woone laflen, die te harder drukten, om dat ■

*ct *t Parlement niet in bewilligd hadt(t;).Het Schipgeldi het Ton- en Bakengeld in 't byzon* der veroorzaakten een algemeen misnoegen, vooi^, doordien het ten fcherpfte werdtin- gevorderd (w). De Parlementen , die nu en daa befchreeven werden, verzuimden niet, teklaa* gen over deeze en andere nieuwigheden. Zy verwierven ook, doorraans, goede beloften van den Koning; doch de vervulling bleef ag- ter. Zelfs deedt de Koning eenige Leden van 't Huis der Gemeenten, <£e zig wat teernftig tegen de misbruiken in de Regeeringe gekant hadden, terwyl 't Parlement nog byeen was , in den Tour zetten: 't welk als eene blykbaare fchending van de voorregten des Parlements werdt aangemerkt (ar\ Behalve deeze redenen van misnoegen, hadt s Konings gedrag in zaa- ken van Godsdienilook eenig gemor verwekt by veelen; welk gevoed werdt doorzulken, die den Koning ongenegen waren. Men maak- te hem , hoewel ten onregte , naar 't fchynt (3/), verdagt, dat hy het Pausdom wederom zogt in te voeren («). Hy werdt , met meer grond , be- fchuldigd, over 't vervolgen der Presbyteriaanen of Puriteinen (a) , die , om dat zy de Iverkely ke Regeering van AartsbüTchoppen en BiiTchop pen afkeurden, door de voorftanders der Bis-* tchoppen , en door de Biflchoppen zelvèn ,

wel-

(v) Rapiw Tem. VII. p. iH» »i, 3|S, 4iJ, 42««547* fw)RAPlN 7>«. Vn. f. M9> ifS» ^9^9 5". ix^ RAFIW T9m. VIL p. 40|, 534.

Vêitx Rapin Têm. YIII. p. 4^4. (z) Rapir 7^m^ VII. p. 4jf , 44tf. ' ^ KAPIN T9m^ VII. p. 171, IP7. X 2

'Ü

3^4 VADERLANDSCHÊ XLIILBoek.

i6/L2. welken tevens de grootfte voOTftanders van 's

' Konings volftrekt gezag waren , hf den Koning

waren bedraagen, alsyyanden zyner Regeerin- ge. Veelen van deeze vervolgde Puriteinen weeken toen naar Amerika, en naar Holland in grooten getale, werwaards zy de Laaken- weevery te rug bragten (b) , die, eertyds , uit de Nederlanden, naar Engeland vervoerd was; zig nederflaande , te Leiden , te Amfterdam, te Rotterdam en elders. Karel de I , bezeflFende, ■ ^ks hing aan dat der Bis- 'rhoppelyke Regeerinff, Schotland ingevoerd , aldaar^, te beveftigen, door het invoeren der EneelfcheKerkgewoonten; enb^afzig, in penoon derwaards, in den aanvang des Jaars 1633 (r). Sedert, zondt hy deEngelfcheKerk- dienlt- en Gebedeboeken naar Schotland , met bevel, omze, openlyk, in gebruik te brengen. Doch deeze nieuwigheid veroorzaakte eenen opftand in Schotland: daar men een Verbond floot, by den naam van Covenan$ bekend, om zig 5 by 4e oude Kerkgewoonten, te handhaa- ven ; en de wapenen aanereep, tegen elk, die iemant, hierin , hinderlyk wilde zyn (d). De Koning, eenigeiaaren zonder Parlementen ge- regeerd hebbende, zag zig , ter ooizaake der be- weegingen in Schotland, met den aanvang des jaars 1640, in de noodzaakelykheid gebragt, óm een nieuw Parlement te doen befchryven. Hy begeerde van het zelve kragtigen byfhnd tegen de Schotfche wederfpannelingen. Doch

men

(ê) RaPIN 7>«t. VIII. p. 144.

{€) KaPIN r#». VII. p. 4*1» 4*1, 47J.

(d) RAPlif 7$Mt. VU. ^ fU, |oa, sH.

xlto-Böek; historie. 325

men maakte geenen haaft, om hem te wille te jXj^^ zyn. 't Parlement werdt dan wederom ge* *

fcheiden (e). Men tradtin onderhandeling met de Schotten ; doch eer men 't eens kon worden, werdt de Koning, van verfcheiden' kanten , gedrongen om een nieuw Parlement byeen te roepen, welk de herdelling der bezwaamiiren met zo veel 3rver ter hand nam, dat de voor- naamften, in de iaaren 1640 en 1(541, werden w^enomen(/5, hebbende den Koning vaft* ge^d, byna alles in te willigen , wat hem ge* vergd werdt. In Oogfhnaand des jaars 1641 , werdt de Vrede met de Schotten getroflFen (g). Doch veelen meenden, datze, van 'sKoninn zyde, niet gehouden zou worden. Ook maak* te men weinig ftaats , op de vergunde herilel- ling der bezwaamÜren.Karel de I. hieldt, ook van zynen kant, het Parlement verdagt van flinkfche oogmerken , en zogt zig, uit dien hoofde, ten deezen tyde, door het Huwelyk zyner oudfte Dogter, met den Zoon des Prüi* fen van Oranje , te fterken met de vriendfchap der Vereenigde Geweften (A) , gelyk wy, te vooren, Verhaald hebben. De geweldige op- ftand in Ierland , diehierop volgde, vervreem- de den Koning en het Parlement , meer en meer, van eikanderen. Veelen hielden voor zeker, 4en de Ieren zelven (Irooiden uit, dat de Ko* ning de hand in deezen opftand hadt (f). Men

meen*

(t) RAPIlf TVw. VII. ^. jxi, Sltf jJï. . 4/) Kapin Tom. VIU. p. Zf 20. •

ir) Rapin 7>». VIII. p. 59. (ï) Zie yetfcheideti' Brieven ^y LUDLOW Memoirs. V$L IIL

p. IfOy 29£.

(ij KAPllI 7V«. VUL p, 121 y 114.

X3

3a8 VADERLANDSCHÈ XLUI-Bpefc 1642. merken in Holland, veel van den Heere van ~~— Heenvliet , dien de Koning eene £i^elfchefia« rony , in vergelding , fchonk (s). Ook waren ,'er anderen, die haareMajefteit, mét pennin« gen , onderfteunden (2). Het Parlement hadc, xnidlerwyl, allen, die zig hadden laaten ge« bruiken , om eenige juweelen van de lüroon te vervreemden , voor vyanden van den Staat ver*

klaard*

(s) Letter fr$m Jttmyn to Digby m LUDLOWSMemoics. y§l^ III. p. foy.

(s) Ik vind, in ^tnenBHefvanMyUrd^fermynéun MyhrdGe9rg€ Digtj^ in Oogftmaand des jaars 1646, nit Frankryk, gelchreeven, ecne foort van rekening der penningen, in Holland ontvangen, die,woordelylc overgezet, dns luidt:

Te Rotterdam, van de Burgemeefters geleend 400000 Nog van de bank te Rotterdam 25000

in alles van Rotterdam 425000 Door Mr. Sandys geleend van de bank te Am-

fterdam - - - g^^oo

In den Haage, van Fletchcr - 126000

Nog van den zelfden . . . 40000

In den Haage van van Cyrcn, door den Heer

W. Boswel - - . poQ^

Van myn Heer Despemon * . 230000

Van Webfter, op de hangpaarlen , volgen» drie . Obligatien, (amen . - i iooooq

Nog van hem - . - . ^3^00

T^og van hem , en door hem , federt , geleend 70000 Van myn Heer Wicquefort . ,. 70000 Van den Heer Karel Herbert - . aoooo

.Van C^oJIimore, te Antwerpen . * 64000

^ in alles guldens 1281700

De zes robynen van den keten » by Webfter

gelaaten, voor omtrent • • « 20000 Aan Webfter ^ - ^- . • • . 20000

Aan den Pnnfe van Oranje ... «ooqoq Sie LvDLOWi Hemcirs Vol III. p. 304.

XLin.BoEic- HISTORIE. 329

klaard. De oorlog was derhalve onvermvde- 1^4,2. lyk. Het Parlement ftelde 'er zig-toe in Itaat. — ^-^

De- Koning rigtte zynen Standaard op j te Nottingham , en trok , aan 't hoofd van eenige manfchapyinHerfïtmaand, naarWalles. De Prinfen Kobert en Maurits ^Broeders des Palts- graafs^ begaven zi^, uit Holland, naar Enge- land, om den Komng, hunnen Oom, te die- nen. Ook hadt de Koningin, met bewilliging des Prinfen van Oranje, verfcheiden' bevelheb- bers en knegten, die deezen Staat dienden , bewoogen, om naar Engeland over te (leeken (t). liet Leger, door het Parlement, op de been gebragt, werdt onder bevel van den Graa- ve van Effex gefteld. Het raakte meer dan eens flaags met Prinfe Robert, die merkelyke voordeden behaalde op denGraavevanEuèx. Ook vielen *er, aan verfcheiden' oorden des Kyks, gevegten voor, tuffchen de Kohing- fchen en Parlementfchen , of Kavaliers en Rond- hoofden , gelyk menze , fchimpswyze , noemde, met ongelyken uitflag («)• De Koning iloeg zig, in Wynmaand, nraer by Oxford, terwyl het Leger van 't Parlement by Londen lag. De^y ^i^m: Koningin bleef in Holland , tot in Louwmaand te rug des volgenden jaars, wanneer zy van Scheve- naar £n- Hingen onder zeil ging, begeleid, door tienS^^^^^- Oorlogsfchepen ; ooch een geweldige ftorm verftrooide de Vloot, en noodzaakte haar, na verloop van eenige dagen, wederom te Sche- veningen voet aan lana te 2;etten*Zyhieldtzig toen nog eenige weekei» op, in den Haage,

Doch

(f) AlTZXiaU. I>itlt H. $42 # U7* IUP19 Têm. Ylll*

330 VADERLANDSCHE XLUI^Bok.

164a. Doch de Luitenant- Admiraal Tromp vo»de

-haar, in Lentemaand, gelukkiglyk, naar da

Engelfche kuft; van waar zy, te lande, vooft^ trok naar Jork , alwaar de Koning zig coen don hieldt (v). XXVL Terwyl de Koningin nog in Holland wis. Strik- kwam herwaarde WalterStrikkmi , ScbiWmMop^ laad afgezonden aan de algemeene Staaten , oic den door 't ^^^™ ^^^ htïAe de Huiden des Parlemencs. Hf Parie- verzogt, in 't begin van Herfïbnaand, opoi^ ment, baar gehoor. fViüiam Boswellj *t KoningsRe* saar den fident, kantte zig hier emftelyk te^. Ook xondeif^'^^^^^ hy alleenlyk door Gemagtigden ge* 2yne hoord. Hy vertoonde hun „ dat deonluilen, bood- „ gereezen tuflchen den Koning en *t P^le« fchap. ^ j ment , van gely ken aart waren , als die , weK „ eer^tuiTchen Spanje en deezen Staat, waren y, ontdaan; waarom het Parlement gaarne een „ naauw Verbond fluiten zou, met de Ver* „ eenigde Geweften. Voorts, klaagde hyo« „ ver 't leveren van Krygsbehoeften aan den „ Koning , waartoe , zeide hy , de Heer Digbj^ „ omhoog verraad uit Engeland geweeken, „ met kennis van den Prinfe van Oranje, de „ hand geleend hadt (w). Hy verzogt , derhal- „ ve, dat het verbod, deswege gedaan , beter , , naargekomen, en de onzydigheid volkomen^ „ lyk bewaard mogt worden.' Striklandmoeft lang wagten naar antwoord , alzo men het , des« Wege , niet eens kon worden , met die van Hol- land, 't Kwamniet, voorden eerfboi vanSiagt* Ant- *maand. De algemeene Staaten booden toen woord hun-

(v) Memoir.deFrecrcr. Henri^. 312-3x4. AlTZKMA II.D<f/, i/. «77» «7«. (w; Kefoi. HoU. 9, 10 Sept. U^i. èl, ii6, zia.

XXnLBoBX. HISTORIE. 331

liunne bemiddeling aan, tuflchen den Koning i^^^. en 't Parlement, en verklaarden, na 't herftel- . ]\ '^ len der voorige eenigheid , zig nader te willen „eene " openen , over 't aangaan van een Verbond met Suaiem Groot-Britanje. Op de klagten , antwoordden £y anders niet , dan dat zy verbod gedaan had- den van d' eene of de anaere party e , met wa- penen of manfchap, uit deeze Landen, te on- derfteunen*Dach deStaaten van Holland had- Weikniet «Jen in dit antwoord niet bewilligd j maar hetgoedgc- gelaaten in zyne waarde of onwaarde. Zy be-*^^";^ greepen , dat men erkend moeft hebben „ dat jom die *er , te vooren , eenige uitvoer van manfchap van Hol- en krygsbehoeften gefchied was , fchoon land, buiten kennis der Regeerince; ook moeft men, huns oordeels, beloofa hebben, dat men, hiertegen, voor het toekomende, zorg- vuldiglyk waaken zou , en eene ftipte onzy- digheidtulFchenden Koningen 'tParlement „ onderhouden {%).'' Zeeland was *t , in dit op- zigt, genoegzaam eens met Holland (y). Het Koopbelang drong beide deeze Gewefl:en,om het Parlement te ontzien;welk eene Vloot in zee hadt, die hunne fcheepvaart zou hebben kon- nen belemmeren. Maar anderen hielden , datj^^jgj^g Holland te zeer neigde , over de zyde vanhet van dit Parlement. Ook hadden de Staaten van dit Ge- Geweft weft, onlangs, Gemagtigden gezonden naar j?«^« den Briel, die, aldaar, twee fchepen, met, krygsbehoeften naar Engeland gefchikt, aan- hielden. Doch een van de twee was voor re- kening van 't Parlement belaaden. Uit eender*

de

, (x) Re(«l* HolU 17, if , Siff^ é Offêk, Uiu bk 227» (7) RAVIV Têm. Vm. f* |9<» a»7f its*

99 99

menc

33» VADERLANDSCHE XLIII.B<ib^

1642. de fchip, werden zeventig tonnetjes buskruid " — ^~ geligt, waarna men het vertrekken liet. Men was bedugt, dat deeze kry^sbehoeften, voor een gedeelte ten minfte, uit 's Lands M^« zynen , gekomen waren. Doch of deeze vrees gegrond bevonden werdt, is my niet geblee* ken. Voorts , werden 'er ook eenige befluitea genomen, ten nadeele derbevelhebberen, die volk naar Engeland bezorgd hadden. De yver van die van Holland , om 't vervoeren van krygsbehoeften ten behoeve des Konings te beletten, werdt, ondertuffdien, door Strildand, uit den naam van 't Parlement, met openlyke « dankzegffincen , erkend (z). De Prins van O-

ji^g. ranje onderfteunde , daarentegen , den Koning^ heid on- met merkelyke fommen. Ookhiddendemees* derfteuntte Leden der Regeeringe 's Konings rydé, den Ko- fchoon zy , voomaamlyk ter oorzaake der te* °*°^ genkantinge van Holland , nog niet bewoogen konden worden, om hem openlyk te on&:« (leunen, hoe zeer 'er de Koningin opaanhieldt. Haar heimelyke handel hier te Lande werdt, eerlang , rugtbaar, uit eenen onderfcheptaj brief aan den Koning, die, eerft in Engeland, en daarna, hier, verforeid werdt. Van deezen brief (tf), en van verfcheiden' fchimpfchriften en blaauwboekjes bediende men zig,hier, om Karel den I. niet alleen, maar den Prins van O* ranje zelven,byvee]en, in kleinagting te bren- gen. Doch de Engelfche zaaken hebben ons, reeds lang genoeg, bezig gehouden, 't Worde tyd, dat wy ons keeren tot andere gebeurte^

nis-

(e) Refol. Holl. ii, 119X7,23 Sep$. xi vDff«». i^i. ^i. «Z9b

tlS^ 2ZS, 2)S, 219.

(4) Zie den sdfca ^ AnzBMA II. J>etl, U. t^/U

XLIIÏ.BOÏÏ HISTORIE. 333 mffen, die, inggdyk», invloed hadden, op het ig^g,-

belang van deezen Staat. '

De Franfche wapenen werden , dit jaar , ge- xxvii. lukkiglyk,gwoeramKaalonie en in Rous-VjJJj^ lillon, onder 't beleid Van de la Meilleraie en^^. de la Motbe Houdancourt. Perpiman viel denrchen ia eerften in handen , na een bdeg van drieK«t«ïoni« maanden. Ondertuflchen , was 'er , in de Lfn-gJ^^^ te deezes jaars, wederom eenefamenzweeringj^ ontdekt, tegen den Kardinaal de Ridielieu* De Markgraaf van Clnq-Mars was 'er hoofd- beleider van. De Hertog van Bouillon hadt'er ^g , insgelyks, laaten inwikkelen. Cinq-Mars boette (ten toeleg met den hals. Bouillon bragt •er 't leeven af, door de voorforaak vanzynen Oom , den Prinfe van Oranje (b) : doch hy was

genoodzaakt, zyne Stad Sedan af teftaan aan en Koning. De Kardinaal overleefde het Ver- drag, welk deswege gemaakt werdt, naauw Ivks twee maanden. Hy ftierf ,te Parys,opdenpe Ktr- ^erden van Wintermaand (f). De Koningbe-gjj/ * zogt hem in zyne ziekte, en beklaagde hem ee-u^ofterfij nigsóns ; doch toonde zig , daarna , niet treurig owrzynendood. HyhadthetRyk, eenige jaa- xen herwaards, genoegzaam alleen geregeerd, doende den Komng befluiten , 't genehy goed- vondt (d). Men was, hier te Lande, bekom- xberd, dat zyn dood merkelyke verandering, maaken zou , in de maatregels van 't Franfche Hof (e). Dodi de Kardinaal'5^i«x Mazarm

volg'

ft) D'EtnUl». T*». I. p. «7» 71» 7»i77»7«»7»-«5, *U l^HefoL Holl. 1} JOH. ié4». U. uu JinttMAU.DHt,

H) Memoii. de rtedet. Hcad ^ |i4.

}*) HdU. 110U.IJ«1< i)W.a<4*.M.Uta M«. 17 3»- <<*«•

834 VADERLANDSCHE XLm.BoEK

164.2. volgde hem o^ in zyne bedkninge, en in 't bp- •— — ^zit van 's Konings gunft.En deeze wu zo diep doordrohgén van de grondregels zyns voor- gangers ^ dat de {laat der zaaken in Franlm^k genoegzaam de zelfde bleef (ƒ) , zo lang de K!o- 1(54^*^ ning leefde. Men heeft nog eenen Brief vaa »■■ 'hém, in Sprokkelmaand des volgenden jaars^ aan den Prinfe vao Oranje gjefchreevenjiraar- in hy zyne Hoogheid van zy ne duurzaame ag^« ting verzekert (g). Verdrag De Heer van Oofterwyk, derStaaten ge» met wooniyke Gezant in Frankryk , floot > den der* Frank, tigften van Lentemaand ^ te Pary s , het gewoo- ^^ nejaarlykfch Verdrag met den Koning ; waarby den Staaten wederom twaalf honderdduizend ponden werden toégeftaan. De Konii^ en da Staaten verbonden zig , elk een Leger van drie* entwintigduizendofvyfentwintigduizendman te velde te zullen brengen : waarboven de Staa* ten nog dertig Oorlogsfchepen, op de kuilen van Vlaanderen, zouden onderhouden (b). Midlerwyl, hadt men, hier, op 't aanhouden der Staaten van Holland,de vendelen van twee* honderd op honderden vy f tig, van honderden* vyftig op honderd en t wmtig , en van honderd* entwintig op honderd koppen verminderde D'J^ades , herwaards gekomen, om de be- weegingen van den aaniftaanden veldtogt te be* f aamen , toonde zig te onvrede over deeze va* mindering, meenende, dat men nu zo veel volkt iüet zou konnen te velde brengen , als hét voor- ieeden jaaï.^Doch die vanHolhmd toonden hem

aan^

(/) Ziê AtTZXMA II. Duif $L f S2.

(r) D'ElTRAt». Tornt I. p, t». . (Ij AiTCftiM IV^^h i^ tts»

JiLm. Bbtt HISTORIE. 335

aan, clat de afgedankte hooftien niet inder*^ i($^a, daad onderde vendelen geweeft waren ; waar-— — -r uic zj beweezen» dat de Krygsmagt van den Staat op den zelfden voet blyven, en^ alleen* lyk , mindar koften zou (f). . Men was hier nog bezig met de toebereid- XXVIIL ftls tot den veldtogt , toen men berigt kreeg , Dood dat Lodewyk de XIII, Koning van Frankryk, J^° ^- op den veertienden van Bloeimaand,ovcrlee-den xiit den was. Men itelde vaft, dat deeze dood mer* Koning kelyke verandering te wege brengen zou, in^an de gemeene zaaken van Europa. De Daufyn» Frank- die zynen Vader, onder den naam van I^^-ZynZooa wy* den XIF^ opvolgde, bereikte nog geeneLode- Vyf jaaren. De Regeering was,.geduurendewykde •atyneminderiaarigheid, toevertrouwd aan de^^,^* Koninginne Moeder, eene Dogtervan Spanje. J[^^ Gafton , Hertog van Orleans , eenige Broeder des overleeden' Konings , die nimmer de maat* regels van Richelieugoedgekeurdhadt, werdt algemeene Stedehouder der Regente en Hoofd van den Raad van Regeeringe. Doch de Kar* dinaal Mazarin was een Lid van deezenRaad. En de Koninginne Recente verklaarde hem, nog voor 't einde des jaars, tot eerften Staats* dienaar: 't welk de voomaame reden was van het voortzetten des oorlogs, en het vertraagen der Vredehandelinge. Het jongfte Verdrag, met Frankrykgeflooten, werdt, op der Staaten verzoek, door de tegenwoordige Regeeringe^ bekragtigd (i).

. Don Francisko de Melo was, reeds geduo- siag by

' f TCtt' RocroL

. (i) AlTSBMA ÏU Deelt H. tSl» %9^

ik) R^efol. Uoll. 15 7«/x IM9- (fL XI t. KvxziUklJ.Deei^ hu SS4-

536 VADERLANDSCHE XLin.Bd£K: 1Ö4.9 ^^^^^ ^^ ziekte van Lodewyk den XIII, in 'c — ï^veld verfchecnen, zig laatende verluiden, dat hy, zo dra de Koning o verleeden ware,iüFrank- tyk zou rukken- Ook deedt hy 't ^ inderdaad (/). Doch de Hertog van Enguieii leverde hem flag, by Rocroi, op den negenden van Bloeimaand, en behaalde eene volkomen' overwinning op hem, veroverende al het géfchut, de vendels De Prins ^^ pakkaadje van den vyand. De Staaten be- van o- flooten , zig te bedienen van de verlegenheid, ranje in welke de Spaanfchen , door deeze nederlaag, dreigt gebragt waren. Zyne Hoogheid verzameld 2^ b?.^'*^et Leger der Staaten by de Voomcrfchans, leg. ' en voerde het, vandaar, op den negentienden . ' van Zomermaand , naar de fchans S. Anna, by Huift. De toeleg was de fchans Nafiau aan te taften, en daarna, 't beleg voor Huift te flaan. Doch Don Andreas Cantelmo, by wien zig 't overfchot der troepen , ontkomen uit de neder- laag by Rocroi, gevoegd hadt, was, midler- Wélk ^* ' getrokken naar de fchans Naffau : 't welk Biet den aanflag op deeze fchans verydelde. Den voort- Hertog van Ênguien, na de overwinning by 8«*'* Rocroi , 't beleg geflaagen hebbende voor Die- denhoven aan de Moezel, vondt de Prins ge- raaden , het ontzet deezer Stad te verhinderen, door het ophouden van den vyand in Vlaan- deren. Hyyertrok dan , met het Leger , te fche- pe, naar Filippine. 't Voetvolk werdt te Afle- •nede, de Ruitery te Boukhoute gelegd De vyand hadt zig, ten zelfden tyde, nedergeflaa- een, te Selzate,om de Vaart, die vanSas van Gend naar Gend loopt, te dekken. Beide de

O) AlTZIMA XL Dal^ kl tfu

XUn. Boek. HISTORIE. 337

Leger» blceven in deezen ftaat leggen, totdat K543. men tyding kreeg van het overgaan van Die- gi^j^^^^- denhoven, welk den Hertoge van Enguien, hoven * den tienden van Oogdmaand, opgegeven gatt over werdt. De Prins brak, kort hierna, op, met*»" ^ het Leger, en voerde het, te fchepc, van Fi-^^^' lippine, naar Bergen op Zoom; daar hy het Voetvolk in de fchepen liet , terwyl de Ruitery te Wouw gelegd werdt. De Spaanfchen trok- ken, ten zdifden tyde, van Selzate naar Ant- werpen, zig nederflaande in de Voorfteden. Sedert vielen *er, van tyd tot tyd, gevegten voor , tuflchen gedeelten der wederzydSche Ruitcrye, met oneelyken uitflaff. In een dee-Gevegt, zer gevejgten, gafde jonge Wülem, die, fe-wwrinde dert eenigen tyd, tot Generaal der Ruiterye,|,^°|^^j verheeven was, de eerfle blyken van dapper- ^oon vaa heid. EenRitmeefter, Krok genoemd, hadttyne zyne Hoogheid opening gedaan van eenen aan- Hoog- flag, om eene vyandlyke wagt van twee koi'- !il ^^ netten paarden te venlaan, of, zo dit n^isluk-^fyi^^u te , hen , en veelligt een gedeelte des vyandly- vaa dtp- ken Legers , in eene hinderlaage te lokken. De perheid Prins liet zig den voorflag gevallen, engafzy-8®^^ nen Zoon , verzeld van Stakenbroek, den Graa- ve van Styrum, en andere Overften, 't bevel over de hmderlaage , die , op eene heide , agter eemg geboomte, gelegd werdL Erok , met tweehonderd paarden , vooruit gereeden , ont* moette de twee Spaanfche kornetten , en dreef- ze, tot aan de vyandlyke Legerplaats, terug. Straks daarop, raakte het Leger in beweeging: Cantelmo zelf ftygt te paarde , en beveelt Don Jan de Borgia , de onzen , die nu aan 't wyken XL Deêi,, Y ge-

33» VADERLANDSCHE XLnLBoHC.

i<J43- gebragtf waren, te vervolgen, zelfs totvoorde ' '■ * poorten van Bergen op Zoom. Krok, naar 't fcheen, in wanorde, aan 't vlugten ilaande» lokt de Borgia, eerlane, in de ninderlaa^e p daar hy , verrdurikt op t gezigt onzer Ruite- rye , eorft ftil houdt , en toen beweeging maakt, om te wyken. Maar de jonge Prins , Staken- broek vooruit gezonden hebbende, om hem den weg af te fnyden , terwyl Styrum hem op zyde zon aantallen, valt hem zelt in den ftaart, en vervolgt hem, uit al zyne magt. Vyf honderd SpaanfcheMuskettiers, afgezonden om de Rui* teryteonderfteunen, werden, grootendeels, gedood; de meefle Kapiteinen , zo van dit Voetvolk als van de Rmtery, gevangen geno« men, benevens een groot getEÜ vangemeenen. Borgia zelf viel den onzen in handen. In 't we- derkeeren, werdt Prins Willem begroet, door zynen Vader, over de behaalde zege, die op den vierden van Herfihnaand voorgevallen was. De veldtogt liep, met deeze ontmoeting, ten einde. Het Leger der Staaten betrok de Wintcrkwartiefen, nog voor het einde van Herfftmaand (m). Daurche Het Leger onder den Graave van Guebriant Krygi- befleedde een groot deel deezes jaars , met heen '•"•^ en weder trekken door Zwaben, zonder iet te ▼errigten van belang. Eindelyk, tooghetwe* derom over den Ryn in de Elzas, werwaards het, door de Beierichen, gevolgd werdt. Gue- briant, daarna, eenige veHlerking uit Frank- ryk bekomen hebbende, keerde te rug over

den

ffli)X.erol. HolU 17 Stpt. U4J. bL 271. Hetnoic. de Fx» der. Uead p. 3i|-|if. AiTXSifA U. ZkUf kk foo, 917*

XLIII. Boek. HISTORIE. 339 den ftroom, en floeg hét beleg voor Rotweil. ^Ka • Hy fneuveldc m dit beleg. Ook werdt zynLe- -— i2l.

§er deerlyk geflaagen door de Beierfchen. De tweeden behaalden 3 daarentegen, onder Tor- ftenfton en Koningsmark , eenige voordeeJen in Boheeme en Poolen (»).

De binnenlandfche oorlog duorde nog in XSIX Engeland, en beide de partyen verlooren of Stait der wonnen 'er by , naar dat de kiygskans liep. De ^^^^^ ^ Koning en de twee Huizen des Parlemcntshan..^T' delden ook, over eene bevrediging; doch zonder vrugt. Het Parlement floeg wederom voor, dat men zig met de Vereenigde Gewes- ten behoorde te verbinden (0). Doch dit ge- fchiedde meer om de genegenheid van Hol- land en Zeeland te winnen, dan om dat men verwagt zou hebben, dat 'er iet van worden kon , zo lang de naauwe gemeenfchap met Frankryk duurde.

In den Haage, vielen geduurige klagten voor Kbgcen vanBoswell, sKomngsRefident; en van Strik- ^an Bol- land, afgezonden van 't Parlement. De eerfte^*^* ^ namkwalyk, dat, hier, ergerlyke fchriften,fi2'"m over de Engelfche beroerten, verfpreid wer- den Hat- den, waarm de Koning in 't ongelyk gèfteldge. werdt. En, zeker, zyn gedrag tegen de Pres* byteriaanen , die , in gevoelens en Kerkge- woonten, na overeenkwamen met de Gere- formeerden deezer Landen , hadt veelen, hier, tegen hem ingenomen. Zelfs verzogten de Zeeuwfche Predikanten, die van brieven van ^ voorfchry ving der Staaten van Zeeland voor-

zien

U) PovBNDOM Zweedfche Hift. kLji^, AitzimaII. DhI^ O) KlFIM Tm. VIII. p. 40J.

Y %

340 VADERLANDSCHE XLni.BOTi*

f^Ao zien waren, de alg^cene Staaten,niet lang JZjtiL hierna , den bedroefden toeftand der Kerken in Engeland en Ierland terherte te willennee* uien: welk verzoek, in kra£t, uitkwam, op eene aanpryzin^ van de zaak des Parlements tegen den Koning. Men beloofde Boswell,te- Striktad gen het drukken te zullen waaken. Wat Strik- bêfcbui' land betreft, hv toonde zig nog al te onvrede^ 4igt <*«tt dat men den Koning, van nier, met krygsbe- ^""* hoeften, voorzag; en fchroomde niet, in zeker wnie- 't ingeleverd Vertoog, wederom te zeegen, dat welkzccrziüks metkennis van den Prinfe van Oranje ge- euvel fchiedde : *t welk , ter algemeene Staatsvergar genomen ^ringe, zo kwalyk genomen werdt,dat lom- ^^'^^ migen zyn gefchrift een fmaadfchrift noem- den, envoorfloegen, hem, deswege, gereg- telyk te vervolgen. Menbeflooty hem in de Vertrekkamer te ontbieden , daai hem ge-* vraagd werdt , of hy laft gehad hadt van 't Par- lement, om den Prmfe van Oranje te befchul- digen. En toen hy zulks ftaande hieldt, vor- derde men hem bly k af van zynen laft. Hy be- weerde ongehouden tezyn , omditblyk te too- nen, alzo hy, te vooren, algemeene Geloofs- brieven overgeleverd hadt , op welken men tem hadt gehoord. Nogtans, toonde hy ze- keren laft, door twee Klerken van 'tHmsder Gemeenten getekend , waarby hem bevo- len werdt, te klaagen „ dat twee Ichepen , „ uit de Duinkerklche Vloot, onder Engel- „ fche Konings vlaggen, gezeild waren naar „ Engeland met byzondere toelaatinge van ^ den Prinfe van Oranje.'* Doch dit blyk vol- 0eedt den Staaten niet* Zyn Gefchrift werdt

das

XLin- Boek. HISTORIE. 341

dan voor valfch verklaard, en men vondt ge- 1543. raaden» geene anderen vanhenne ontvangen, '

voor dat er nieuw befluit op genomen werdt (p). Doch hy vervoegde lig, Tedert, aan deHy yer- byzondere Staaten, inet na^e a^ die van^^^^^^'C Holland en Zeeland (j) , daar hy beter ontvan-jj^ "^* gen werdt. Uit de Vergadering van Holland, 2:edaa4. werden de Afgevaardigden van Dordrecht, Leiden, Amfterdam en Hoorn gemagtigd tot de Engelfche zaaken fr). StrikTand wift zelfs te wege te brengen, dat 'er, ook ten behoeve van 't Parlement , voorraad van oorloge ge- fcheept werdt naar Engeland : waarover de Koning , in een' Brief van den elfden van Bloei- maand , aai^ de algemeene Staaten klaagde. Doch Strikland viel, daarentegen, in Slagt- maand, kla^ig by de Staaten van Holland^ dat de Admiraliteit te Rotterdam, een fchip, met gefchut voorzien , aan eenen bewindsman des Konings, verkogt hadt (x). Men washier^^ inderdaad , bekommerd , over de wy ze, op wel-* ke men zig, tuflchen den Koning en 't 'Parle- ment, gedraagenmoeft, zo lang men nietwift, wie de magtigfte ware. Hier kwam 't, onder anderen, van daan, dat men zo lang draalde^ met het befluit , om een buitengewoon Ge- zantfchap naar Engeland te zenden, 't welk, door Holland eenige maanden tegengehouden zynde (r), in 't begin des volgenden jaars ,

voort-

{f) Refbl. Holl. 17 -Apr^ >* f» ^> 7f t» U» \%MAy \l^%. hU liSf 141» tjo» iSlf !ƒ$« 159» Uj, I7}> X7«*

(f) Nocul» Zeel. 19 Masrt 1444. ^^- I29« » Aumft* ttf45* êl. If4. Cr) HcfoL Holl. 20 Maf i«4f. ^L UU (tï S.cfoU Holl. 27 Nov, 4 ^tc. i«4j. hL lêXt 174.

Y3

34» VADERLANDSCHE XLIII.BoEr* i($43. voortgang hadtu In Oogftmaand, was hier o(^

f-^ aangekomen Hugo van der Burg^ door de ver-

lerfch bonden' Katholyken in Ierland , herwaards ge- Gezant zonden. Doch men vondt niet eeraaden hem tfgewec- ^ hooren. Men deedt hem zelft aanzeggen ^ *^°* dat hy de Vereenigde ,Geweften, binnen vier dagen , zou hebben te ruimen (u). XX3L Over de onveiligheid der zeegwas, dit jaar, Prcmien wederom fterk geklaagd. De kaapenren <ier beloofd. Duinkerkeren deeden den onzen veel fchade. ïnoedl- ^^ Luitenant- Admiraal Tromp kruifte wel op ging der de Vlaamfche kuilen; doch hy kon niet belet- Kruiscog-ten, dat de Duinkerkers, by donkere maan of ^0. andere gunflige gelegenheden, Z3rner Vloote ontflipten. Ook hadt hy te weinige fchcjxsi onder de vlagge: 't welk, door Holland en Zee- land , geweeten werck aan de andere Geweften, die zeer agterlyk waren, in het opbrengen van hun beraamd getal van fchepen. Men beüoot. hierom, in Wynmaand , de kraistogten van by zondere Perfoonen aantemoedigen, door het ' belooven van aanzienlyke maandgelden enprc'^ mien^ die gevonden zouden worden ,« uit het middel ophet Zout, uit het middel van het Ge* neraliteits klein 2^gel, en vooral uitden ophef van een ten honderd van alle inkomende, en een half ten honderd van alle uitgaande goe- deren. Sedert, werden, in Zeeland, door by- zondere Perfoonen , vier fchepen uitgeruft, om te kruifTen. In Holland , namisn de Wethou- ders *t werk by der hand. Te Amfterdam, wer- den agt fchepen in zeegebragt. Te Rotterdam een. In *t Noorderkwartier ook eenigen. Doch

de

(•) AITZUU II. IW/, K t77*IM, poi, MrHé.

XLHI. Boek* HISTORIE* 34 j

de Zeeuwfche kroiflers deeden den meeden 164.9. dien&Cv). -^^^^^

Men was, dit jaar, in de by zondere Ge wes-R«ftd- ten , fterk bezig geweeft , met het opftellen van p^^^«^ö- Berigtfchriften voor de gewoonlyke Afgevaar- ^e" «^ digden ter algemeene Staatsvergaderinge. In ven vtn den aanvang vanden Vereenigden Staat, plag- Berigc- ten de algemeene Staaten niet te Vjergaderen, ^^^*p^"» dan wanneer zy befchreeven werden , door den ^J^fi^, Raad van Staate. Doch ten tyde van den Graa* digden* ve van Leicefter , vondt men geraaden , tot ter Gene« vermindering van het gezag des Raads van^^^^^ Staate, waarvan hy het Hoofd was, de Ver- gadering der algemeene Staaten te verande* ren in eene geduurig zittende Vergadering. Sedert, begon deeze Vergadering meer aan- ziens te kiygen dan eenige andere: welk, na *t fluiten van t Beftand , nog merkelyk toenanu De Afgevaardigden da: Gewefl;en cfeeden vee- Ie zaaken af, zonder byzonderen lafl: van de Staaten, door welken zy afgezonden waren. Sommigen zaten , jaaren agtereen , eer zy t'huis ontbooden werden: anderen voor hun leeven: al 't welk hon.aanzien ryzen deedt. £n naar- demaal zy, gemeenlyk, gekooren werden, op aanpryzing der Stadhouderen, die hun ook, dikwils , eerlyke en voordeelige dienften kon- den doen opdraagen, waren zy , veeltyds , naau« wer dan de byzondere Staaten verbonden met de Sudhouders , en gewoon hun zeer naar de oogen te zica (w). De byzondere Staaten had- den, nu en dan^^ ondervonden, dat men, ter

Ge-

(v) AITSRMAII. Dal f kL 900, 9i%'ft%.' (s»J AlTZEMA IL Dtff/, >A oti.

Y4

344 VADERLANDSCHE XLIH^BoHC; • 1(543. GeneraliteitKt^uitennam tegen hunne mee- «- ■* ning ; en nu , veelligt , zo veel reden als ooit, j

om te vreezen, dat zulks, omtrent de Engel-,^^^ fche zaaken , eii omtrent de aangevangen' Vre- dehandeling, gefchiedenmogt. Hierom, fchyht men , in 't byzonder tegenwoordig , gezet ge- weeft te zyn, op het ontwerpen van Berigt- fchriften voor de Afgevaardigden ter Genera-, liteit. In Holland, was men 'er eerft geree*- mede. In Gelderland , werdt het, door het Kwartier van Nieuwmegen, eenigen tyd, te- gengehouden : doch het ontworpen Berigt- Ichnft, werdt, hier, eerlang, vaftgefteld, en door de Afgevaardigden ter Generaliteit be- ëedlgd. In Zeeland, waren de Steden gene- gen, tot het inftellen van een Bengtfchrift; maar de Heer deKnuit, die den eerften Edele vertoonde, belette, dat 'er eed op gedaan werdt. Li 't Stigt, werdt het ook door de Gekoore- nen en Edelen tegengehouden ;fchoon de Stad 'er zig voor verklaard hadt. In Friesland , wa- ren Ooftergo en Weftergo voor, de Zeven- wolden en de Steden tegen een Berigtfchrift. In Stad en Lande, zogt elk zyne Hoogheid te behaaffen: waarom hier niets beflooten werdt (x). Hoe men 't,inOveryflel, begreep, vind ik niet aangetekend. Doch van elders blykt^ dat de tegenwoordige gefteldheid van dit Ge- weft (y) de meefte Leden voor een Berigt- Voor. fchrift moeft doen neigen. By het Berigtfchrift, "nhou? ^^^^ ^^ Afgevaardigden van Holland vaftge- ▼w het ^^^^ » werden deezen verbonden „ de Unie

>> v«i

(x) AlTZKMA If. Z)*f/, iL l^^.

^V^m.BöJsX. HISTORIE^ 345

*, irah ^Utrecht, en *t gene, wyi^eirs.iby ftaats- j(jj^; ^ 5, wyze befluiten der Ge#efl:*enVaandeGe-g^^~^ 1 o^. peraliteit verbleeven was,, niet te buiten te fchrift' fj ^jaasi; de bevelen der Staaten van Holland voor de ;, en Weftfriesland te agtervblgen; te zor- bolland- „ gen , dat , zonder uitdnDckelyken laft der ge- ^^^^ ^®* „ melde Staaten, ter Generaliteit, niet 5e- 5"^^"^ ^ handeld werdt Van 't gene de Hoogheid, Generali* if' Privilegiën, geregtiffheden en lofFelyke ge-teiL „ woohteri der gemelde Landen aanging; niet „ in eed of dienft te zynvaniemant, dan van „ de Staaten of vaneenige Leden derzel ven; „ niet te handelen, zonder laft der Staaten, „ van vrede, beftand, oorlog, verdragen met „ andere Mogendheden , van algemeene of „ voomaame Oktroijen, waarby Holland „ zou konnen benadeeld worden , van 't aan- „ neemen of afdanken van Krygsvolk , van „ Gezantfchappen van aanbelang, van 't (luk „ derMunte, van dat der Convoojen en Li- „ centen en 't fluiten of openen derzelven, „ van 't verkenen van vergiffenis van mis- „ daaden tegen den Staat begaan , vankwyt- „ fchelding van Verbeurdvenclaaringen , noch „ van andere wigtigeftoflFen, den Staaten van „ den Lande betreffende, en ten deele by de ^, Unie , ten deele by andere gelegenheid , aan „ de byzondere Geweften voorbehouden. Zy „ moeften, in tegendeel, den Staaten of der- „ zelver Gekommitteerde Raaden terftond „ kennis geeven, wanner zulke zaaken op ,, het tapy t gebragt werden : voorts , geena goederen der Generaliteit verkoopen of bd^n » dan na voorgaande Petitie des Raads van Staate en daarop gevolgde he^ Y 5 „ wü-

39

54^ VADERLANDSCHE XLIII.B0XK,

164^. M wiUi^in^derStaatai:deinkom{teiiclar6e-

^ --„ nerahteit laaten onder bewind van den

f. Raad van Scaate ; geen Regt^ebied aan zig ,, neemen, zelfs niet byCommi/^ ^ overzaaJcen^tuiTchen perioonen, die bin« yy nen de Vereenigde Geweften woonden ^ „ voorkomende ; maar dezeiven, voor zo veel- 9, ze de Generaliceit aangingen , wyzen aan ^y den Raad van Staate, ofaande Kollegien ,, ter Admiraliteit ;zaaken 9 waarin JR»f/fever- ^ zogt werdt , alleenlyk uitgenomen : zy moes- n ten geene uitvoering van vonniflen » by ee- ,9 nige Generaliteits Kollegien of Regtersge- ,, weezen 9 beletten: voorts, den Staaten ken- „ nis geeven van 't gene ter Generaliteit voor- ,9 viel; goed verftand met dezelven houden, „ of inderzelverafzynmetderzelverGekom- iy mitteerdeRaaden, eninzaaken, het Land „ in *t gemeen of de Provincie in 'tbyzonder ,, betreffende 9 met niemant anders» dan na „ alvoorens hunnen nligtby de Staaten of Gc- ,, kommitteerdeRaaden gedaan te hebben: ook ^ seene inbreuk doen op deBerigtfchriften van 3, den Raad van Staate en Kollegien ter Admi- „ raüteit.*' Op deeze en weinige andexe pun- ten , waren de Afgevaardigden wegensHoUand gehouden den eed te doen (z). De Edelen had- den zig emftig verklaard tegen het vaftftellen van dit Berigachrift. En de Heer van Mathe- nes, wegens Holland zitting hebbende ter Ge- neraliteit, weigerde, rondelyk, den eed af te leggen. De andere Afgevaardigden deeden

dien

(k) Zie GioM-Flakaatbi HL Dm/, kL tf. m Ainuf4 IL

XLUl. Boek. HISTORIE. 547

dienegter, en ik meen, dathy, federt, al- j^g^» toos gevorderd en afgelegd is. Wy hebben '* te langer op het ontwerp en op den inhoud van dit Bengtrchrift ftilgeftaani om dat 'er de natuur onzer Regeeringe en de Hoogheid der byzondere Geweiten uit af te neemen is. Nu (ïaanons, voor 't fluiten van dit Boek, nog eenige byzonderheden te melden, die niet zo bekwaamlyk, in het voorig gedeelte der Ge- fchiedeniffe, hebben konnen ingelyfd worden. . De traagheid der byzondere Geweften , in 't XXXL opbrengen van hun aandeel in de gemcene las- Traag- ten , bleef, federt eenige jaaren , de gemeenfte^^^^^ oorzaak van onderling misnoegen onder de^^n^Ge^ bondgenooten. De Raad van Staate was , reeds, weften in den jaare 163 8, door de algemeeneStaaten,in 'c op< celaft, om Gelaerland, doorgeregtelyke mid-^^'^g*'* delen, tot het voldoen eeniger agterlxallen,te][*"jg"^ noodzaaken. Men maakte, ten zelfden tyde, in de ge- veel werks , om dit Geweft te doen bewilligen meene in een algemeen Plakaat op den ophef der ge-^»*^» meene middelen over alle de Provinciën: waartoe de Gelderfchen niet te brengen wa- ren. De drie Kwartieren van Cïelderland ver- fchilden ook, onderling, over het aandeel , dat elk hunner in de gemeene laden te draa- gen hadt , waarover zy ne Hoogheid , eindelyk , uitipraak deedt, in Bloeimaand des jaars 1642: welKe uitfpraak nader verklaard werdt, in Louwmaand des volgenden jaars, en in Gras- maand des jaars 1644 (a): doch met dit alles werden de gefchillen nog niet volkomenlyk bygelegd. Met Utrecht ^ Friesland enOverys-

fel,

(s) AlTUMA IL Deil, $L sn» SSi$ S9l9 tMt 1^7* f74*

34« VADERLANDSCÖE XLÜI-Boi*:

i6±%. ftï» ''^^ ^^^ ^^ ^^S oneenig, over het aan- ■ deel in de gemeene lallen en net voldoen ee-

niger agtemallen. Ook hadt men, in Fries- land , de handen vol werks , aan het vaftitellen van eenen bekwaamen vorm van Regeeringe en van de wyze van ftemminge tot Gemagtig- den op de LAndfchapsvergaderinge(*), waar- van wy , reeds by eene andere gelegenheid, in 't voorbygaan, gewaagd hebben. Op 't einde desjaars i64i,deedt de Generaliteits Reken- kamer verflag van den flaat der afrekeningen met de byzondere Geweften , die verre van vol- Twift komen waren (c). In het Geweft van Stad en tuflchcn Lande, duurde de twift nog, tuflchen de Stad en de Ommelanden. De algemeene Staaten hadden, reeds in 't jaar 1638, Gemagtigden derwaards gezonden, om de gefchillen by te leggen. Ook deedenze 'er wederom, gelyk meermaalen voorheen, eene uitfpraak op. Doch men hieldt 'er zig niet aan. Die van de Old-amp- ten, over welken de Stad byzonder Regtsge- bied oordeelde te hebben, hielden de zydeder Ommelanden , waaruit veel moeite rees met de Stad (d). In 't jaar 1 640 , werdt 'er eene nieuwe uitfpraak gedaan, door Regters, van wege de algemeene Staaten gemagtigd;doch zy was zo vrugteloos, als de voorigen. Nadat men den Prins vanOranje tot Stadhouder gekooren hadt, ontftondt'er eenander gefchil , ter gelegenheid dat die van de Stad Burgemeefter Ëifinga, die zofterk vóór Graave Willem geyverd hadt,

toe

Gronin gen en deOm- melan- dea*

^ W AiTZBMA IL J^m/, /A SU'SUt Stl'SU» S9l» ««7« 7II-7J*. 74t.

!t) AiTZEMA II. Deel, bl. f%\. d) Zit Bcvys faa de Vryhoid der Oldtmptea. leèr^ tH^m

XLÜI-BóBt. H I S T O R I E« 349

tot een Lid van der Hoofdmannen-Kamer , ge- i (^4.3^ kooren hadden, waartegen de Ommelanden '"

zig emftelyk verzetteden. Doch de Gemas* tigden der algemeene Startten hielden hem de hand boven 't hoofd. De Stad, door den tyd, meer gezags winnende, beftondt , in Sprok- kelmaand deezes jaars 1643, het Landfchaps* Huis, metKrygsvolk, te doen bezetten-, en den Overfte te belaften, dat hy aan fommigeu uit de Ommelanden den ingang zou hebben te weigeren. Eenigen wiften egter, tegen de uit- komende Boden indringende, in de verfde- ring te raaken. Men noodzaakte Beemd Aoen^ ders van Helpen y die, wegens de Ommelanden, ^tinghadt ter Generahteit, afïtand te doen van deeze zyne waardigheid. Doch 't geweld , door die van de Stad, by deeze gelegenheid,

Ïebruikt, werdt zo hoog genomen, door de )mmelanden, datzy de Landfchaps- Verga* deringen in de Stad weigerden by te woonen« Ook uonden de algemeene Scaaten den Om- snelanden , by voorraad , toe , buiten de Stad en afzonderlyk byeen te komen ; gelyk zy , tweQ of driejaarenagtereen, deeden. De Majoor, Jdam Heerdydit 't Landfchaps-Huis bezet ge- houden hadt, werdt, onder een geleide van foldaaten , naar den Haage gebragt ; doch haaft cp vrye voeten gefield 't Gelchil werdt ein- delyk, in Sprokkelmaand des jaars 1645, be- ilift , door zyne Hoogheid en Gemagcigden der algemeene Staaten. Doch de Stad vermar- de, zig niet te konnen onderwerpen aan dee* ze uiupraak {e). Wy zullen , hierna , aanteke- nen,

(i) AmOLÈU II. Deel 9 U fit, féi wx^ëéfp 7«2, 7t7»7^f Ift» n^ê 91%. UL i^/f èk éf«

350 VADERLANDSCHÉ XLIILBoek.

i6£fx ï^^"» hoe *t verder met deeze zaak afliep. On- ^ ^^* dertuflchen, merkten onpartydigen aan , dat het Geweft van Stad en Lande te beklaagd was j om dat het maar twee itemmen hadt ; als waaruit volgde y dat men eikanderen , ter Landfchaps-Vergaderinge, niet kon over- ftenmien ,en de minfte gefchillen tuflchen de Stad en de Ommelanden onafgedaan moes* ten blyven* Men zou, naar fommiger oor- deel, dit gebrek in den (hat der Regeerin- ge hebben konnen verbeteren, als men het Landfchap Drente by zig genomen, en aan het zelve eene derde ftem ten Landdage ge- geven hadt, waartoe te meerder reden fcheen, om dat, uit oude bewysftukken , bleek (ƒ), dat Groningen op Drentfchen grond gelegen was (g). Doch Stad én Lande heeft nimmer konnen goedvinden, het opperft gezag over de Provincie met eenig ander Landfchap te deelen. XXXIL DeHeflifche troepen, die zig, gelyk wy Ooft- te vooren verhaalden, in den jaare 1637, in fricfche Ooftfriesland, hadden nedergeflaagen , blee- latkeiL yen 'er, nog eenige jaaren. De Landgraavin hadt, ondertufTchen, eenenftilftand van wa- penen geflooten met den Keizer, en men vrees- de, hier, dat zy vrede zogt, en veelligt de ingenomen' Plaatfen den Keizerfchen zou o- verleveren. De Koning van Frankryk en dee- ze Staat zogten haar de Vre;de met den Kei- zer, op'tkragticft, teontraaden; en zy be- diende zig van de gelegenheid , om in Ooit'-

fries-

(f) ^u II. Deel^ il. 1^4» »*«•

il) ^'^ Vexv. op 'c Leevta fw de Gcoot, hU sjf.

XLm. 5oEK. HISTORIE. 351

friesland te blyven, zo lang zy zig, naardee- igjfï zen raad, gedroeg. De Stenden van Ooftfries* — ^^ land drongen , in den Haage, fterk op de onc-« ruiming, zynde de inlegering flegts voor zes maanden vergund ; doch men wees hen aan de Landgraavinne , die verklaarde , niet te konnen vertrekken, zo lang de reden , waar* cmi zy zis in Ooftfriesland gelegerd hadt , nog uand greep. Zy voer , ondertuflchen , voort, in haaren heimelyken handelmet den Keizer , en verwekte , hierdoor , zo groot een' argwaan, dat fommigen, in Herfllmaand des jaars 1Ö38, voorfloegen, om haar, te Gro» ningen, alwaar zy zig toen onthieldt, in ver* zekering teneemen.Doch deeze argwaan ver- dween, door den tyd, geheellyk. De Land- graavin, een Verdrag met Frankryk geflooten hebbende (^A), hervatte de vyandlykheden te-

§en de Keizerfchen en Spfianfchen. Zy voeg* e, eerlang, een deel haarer troepen by die van Guebnant, gelyk wy, te vooren, heb- ben aangemerkt, terwyl het overig deel in Ooftfriesland bleef* In tjaar 1639, waren 'er Gemagtigden van den Graave en van de Sten- den van Ooftfriesland in den Haage gekomen, om over de ontruiminge en over eeniee ande- re punten te handelen, welke handeling, in 't volgende jaar, hervat werdt. De algemee- ne Staaten deeden, in 't jaar 1642, earft uit- ipraak (ï), over de wyze, waarop het Land- ichap zou moeten befchermd worden; volgens welke uitfpraak, het gezag over 't Krygsvolk

ver-

(k) Zit het fy AlTZBMA IT. Ditl.hl. €^$,

352 VADERLANDSCHE lOJILBoöf.

1643. verdeeld werdt, toflchen den Graave en de " Stenden. Doch de Stenden namen 'er geen

fenoegen in, alzo zy, ter oorzaake van het luwelyk, welk tufTcheoi den Zoon des Graa* ven en de Dogter des Prinfen van Oranje ge- {looten was , alles , wat van de al^meene Staaten kwam^ verdagt hielden. De v^* fchillen over dit en andere punten bleeven, derhalve 9 duuren. In Lent^naand des jaars 1 643 jkwamen de Gemagtigden van den Graa- ve en de Stenden wederom klaagen in den Haage^ over de Heflifche inlegering , die, in plaats van zes maanden , nu reeds zes jaa- ren geduurd hadt. Men deedt, deswege, ver- toogenaan de Landgraavinne, welke ^oede woorden gaf; doch, desonaangezien, dege- woonlyke brandfchatting, in Ooitfriesland, ten fcnerpfte , deedt invorderen, ^t Klaa- gen hieldt dan aan, tot dat de Graaf van Ooft- friesland , in Zomermaand des jaars 1644 , twee kornetten paarden en negen vendelen knegten, afgedankt door de algemeene Staa- ten , met goedviuden van zyne Hoogheid , doch buiten kennis der Regeeringe , in zy- nen dienfl: nam , en naar Aurik zondt. De Landgraavin , toen befpeurende, dat men toe- leg maakte, om haarnet Landfchapte doen ruimen, trok al haare magt aldaar byeen; 't welk den Keizerfchen te fchooner (pel gaf. Ook verfterkte zy Jemmingen in Reiderland. De Stad Embden en eenigen uit de Ridder- fchap begonden vafl argwaan op te vatten , o- ver t werven van den Graave, en waren be- dugt , dat hy , de Heflifchen verïreeven heb-

ben»

XLÜLBoBiC HISTORIE. 55^3^

bende» hen t'eenemaal onder de knie zou kj^»,

2oieken te krygen. De algemeene Staaten, o» ^

vereenkomflds met den zin van zyne Hoog-^ heid, lieten der Landgraavinne weeten, dat - zy 't verfterken van Jemmingen, met gee** ne goede oogen , zouden konnen aanzien: Doch Frankryk en Zweeden hielden de zyde der Landgraavinne. Ook zagen de Staaten van Holland Embden niet gaarne geheellyk on- der 's Graaven magt. Men zondt dan Ge- magtigdén van hier naar OoftTriesland, om de zaak/ door onderhandeling, byte légden. Midlerv^l , raakten de Heflifche en Gra^Sly ke knegten, on en dan, handgemeen; niet zon- d^ verlies van de eene en de andere zyde. De Gemagtigden der Staaten bemiddelden , eiiylêlyk, dentwifl, inWynmaand. 's Graa- ven mahfchap , reeds tot tweeduizend aan- gïgroeid , werdt op agthonderd verminderd, e braiidfchatting der Landgraavinne , die, federt eenigeh tyd, ^eweldiglyk verhoogd was , werot op elfduizend Kyksdaalers ter maand vaftgefteld. Voorts , zou 'er , tus- fchen de Heffen en Ooftfriezen, eenftilftand van wapenen zyn tot den laadden van Len- temaand des jaars 1645; die, daarna, tot den laatllen van Sprokkelmaand des jaars 164.6^ verlengd werdt. De Graaf en de Stenden drongen, ondertuffchen, geduuriglyk aan op de ontruiming der Heffifdien (£); die eg- ter niet gefchiedde, voor dat de Vrede, in.

Duitich-

(i) AlTZEMA II. Deêif H. 510, SSl 9 644» 7»7, til» iXI^ •2S« S69» 894» 970» 10O2. III. X>eeif kL 4>» 91» io|*

«ö+s

154 VADERL. HIST. XLni.6oiX.

Duidchland en in de Nederlanden, hoftdd • was. Het «itvouwen van den aanvang en uitflag der gewigcise handelinge over dteeee Vrede zal de hooldftof zyn van hec vol^ gende Boek.

VA-

Bladi. 8SI

VADERLANDSCHE

HIS T ORIE.

VIERENVEERTIGSTE BOEK*

INHOUD.

I. Mnïeiding tot de Munjitrfche Vrtdehandelhtg. Handeling der Franfcben^ in den Haage. Ver- drag met Frankryk. Ferbmd van Bergtogt. De Franfchen verzoeken vrye Godsdienjl- oefening voor de Roomfchgezinden. II. Grevelingen be* kgerdj door de Franfchen. Fredrik Henrikver- ^ overt Sas van Gend. III. Opftand der Portu* geezen^ in Brazil en op S.iiomé. Graaf Joan Maurits keert te rug uit Brazil Togt naat Kambodia. IV. Gezant fcbap naar Engeland. Keert, vrugteloos^ terug. *t Parkment klaagt V over. V. Zyne Hoogheid dringt op vermeer' dering van Krygsvolk. Holland kant 'er zig te* gen. V I. Onluften in 'r Noorden. Gezantjchap naar Zweeden en Deenemarke. Toerufting ter zee. Verdrag met Deenemarke. VIL Verdrag met Frankryk. De Franfchen winnen Mardyk en Borbourg. Aanflag op Antwerpen mislukt. V III. Krygsbedryven der Franfchen. Tweede toeleg op Antwerpen verydeld. tiufl veroverd. Mardyk verlooren. IX. De Spaanfchen zoekende Staat en aan , tot byzondere handeling. Titels en rang der Gevolmagtigden op de Predebandeling. X. Z z Zy.

S56 VADERLANDSCHE XLIV-Bömt.

Zyne Hoogheid Jlrem Ut vertrek der Staat fcbe Gevobnagtigden. XI. Staat van de verfcbilknde belatten der bandelende Mogendheden te Muw fier en te Osnabrugge. XII. Foorbertidfeb tot ' di Mwtfierfcbe Vredebandeling. Tic Staatfcbc Gevobnagtigden komen te Munfter. XIII. Ge- fugt esner afzonderlyke bandelinge^ tujjcben' Frankryk en Spanje. Jrgwaan op zyne Hoog- beid. aIV. Handeling te Munjlery over een Beftand. De Franfcben zoeken de bandeling te firemmen. Hunne twijl met de Staatfcben. By- zondere bandeling van dè Knuit.XV. De Prins trekt te velde. Verdrag wegens Antwerpen. Venlo vergeefs belegerd. XVI. GevegttuJJcben een Staatjch Oorlogsfchip en zeven Duinkerkers. XVII. De Keurvorfl van Brandenburg trouwt met de ouMeDogter van den Prinfe van Oran- je. XVIII. De Prins wordt zeer zwak. Hy raadt tot vrede. Hyjlerft. Zyn uiterfte wil en kinderen. XIX. Zyne af beelding. XX. Wii- I,EM DE .TWEEDE wordt Kapitein- en Ad- miraal' Generaal. Verfcbil over de opdragt van *tStadhouderfebap vanHolland en Zeeland. XXL . Beweegingen te Dordrecbt. XXII. Vervolg dn . Vredebandelinge. De Staatfcben zoeken Frank- ryk en Spanje te bevredigen. Handel van Ser- vien , in den Haage. De Prins s^endt krygsvolk naar de grenzen. XXIII. Ontwerp der Vrede tujfcben Spanje en de Staaten. Verbond van Borgtogt met Frankryk. XXIV. Vervolg der . Handeüngey te Munjier. De Franfcben bouden bet tekenen der Vrede tegen. Inval in de Lan^ den van Óvermaaze. XXV. De Munfterfche Vrede wordt getekend. Inhoud van 't Verdrag van Vrede, j/gezonderdpunt, wegens den Koop •

ban*

XLIV.BoEK. HISTORIE. 357 handel XXVI. Aanmerkingen over bet Mun- Jlerfche Ferdrag. XXVII. Byzondere Ferdra^* genj tujjcben den Koning van Spanje en bet Huis van Oranje. XXVIII. Misnoegenvan^t Franfche Hof^ over 't fluiten der Vrede. Scberpe aanjpraak van de la Tbuillerie. Holland ont" werpt 'er een antwoord op.XXlX. Zeelanden Utrecbt weigeren bet Munfterfcbe Verdrag te bekragtigen. Verdediging van bet fluiten derVre^' dej zonder Frankryk. XXX. Verfcbil over bet vyfenveertigfte punt van 't Verdrag. XXXI. De Geweften befluiten^ met vyf ftemmen^jot bet bekragtigen der Vrede. Utrecht bewilügt V, eindelykj toe. De Vrede wordt af gekon^ digd. XXaü. Zeeland neemt de Vrede aaru XXXIIL Scbets van 't gene V, te Munfter en te Osnabrugge^ verder gebandeld en gejloo- ten werdt.

|E heimdyke Vredehandding te 1(543, Turnhout, tuflchen de Spaan- — j; — ' fchen en deezen Sta«,in deniaa- Aanld- re 1636, zjnde afgebroken (a) , ding tot hielden de Spaanfchen aanby den ^*^J*"' Paus, Urbaan den VHI, dat hy den Koning ^^^J* van Frankryk tot vreedzaame gedagten wilde handc- beweegen. 's Paufen Nuncius deedt 'er, ter-iing., ftond , eenige opening van aan 't Franfche Hof, en , in Grasmaand des gemelden jaars, kreegen '^r de algemeene Staaten kennis van, door.den Franfchen Gezant Chamacé, die te gelyk ver- klaarde , dat de Koning , zynmeefter, den Nun- cius aangezeid hadt , niet zonder zync Bond- ge-

' (ü) Ziihicz voor, kL 2itf.

Z3

55» VADERLANDSCHE XLIV.BobK.

i6£%. genootenvanvrede te jconnen handelen. Bei- ■ de Lodewyk de XIII. en de Staaren toonden

aig egter genegen, tot het hervatten der Vre- dehandelinge; waartoe de Scad Keulen be- noemd werdt(*). Men vondt, ondertuflchen, zo veele zwaarigheid, in het geeven en ont- vangen van Vry geleibrieven (c), dat de by- eenKomft te Keulen , hierdoor , eenen geruimen tyd, werdt uitgefteld. In de Lente des jaars 1638, werdt voorgeflaagen, dat men, te Ham- burg of te Lubek , tuffchen den Keizer en Zwee- den , in 't byzyn van eenen bewindsman van Frankryk ; en te Keulen, tuffchen den Keizer

. en Frankryk, in 't byzyn van eenen bewinds^ snan van Zweeden, handelen zou (^).Ook be* gon men, federt, de onderhandelingen. 's Pau* fen Gezant Ginetti woondeze by. Doch alzo het werk traaglyk voortging, verdroot hem, eindelyk, langer, te toeven, te Keulen (e\ De opOand in Katalonie en in Portugal deeat Filips den IV, daarna, 20 fterk haaken naar

' vreae, dat hy Frankryk aanzogt tot een by« zonder Verdrag. Volgens een der voorwaarden van het zelve , zouden de Staaten verpligt wor- den , om Brazil af te flaan aan Spanje. Doch de Kardinaal de Richelieu wees de onderhande- ling af» voorgeevende, dat de Staaten niet te beweegen zouden zyn , tot den gevorderden af* ftand, en dat de Koning niets fluiten zou, zon* der zyne fiondgenooten te begrypenin 't Ver-

drag^

f>) AiTZSMA II. Dal f H, 32T9 %t€.

(i) AIT^SMA II. Dsel^ U. 409» f II, 4»l»

(d) AiTZEMA II. Deel^ iL S7%.

{t) Negotiat. Stoet, poiu U paix de Manitf i & tOmSu^

XLlV^BoEX. H I S T O K I S. $59

)drag. De ïVanfche Gez^t Oaude ék Mtmes, lUi. CraaffJoauXy te Hamburg, in onderhande- ■ ling getreden met Zirceden , over 't gene men, als voorwaarden van de aanftaande algemeenè Vredehandeling , zou hebben te vorderen, floot, aldaar, op 't einde des jaars 1641 , een Verdrag met 's Keizers Gemagtigde , Koenraad tan LuntzoWj waarby men, wegens 't ftuk der Vrygeleibrieven, overeenkwam, enMunfter en Osnabrugge in Weftfaale, tot Plaatfen der al- gemeenè Vredehandelinge , vaftftelde. De Re- geering van Zweeden gaf haare toeftemmingi terftond , aan dit Verdrag. Doch Keizer Fer- ^and de III. draalde eenen geniimen tyd, eer hy 't goedvondt te bekragtigen. Hy deedt het eéter, emdelyk (ƒ). Men noemde twee Plaatfen tot de handeling, omdat de Zweeden 's Paufen bemiddeling niet aangenomen had* den, en de Paus ook nietjgoedvondt tehande^ len met Mogendheden , die zig van de gemeen* fdiap zyner Kerke hadden afgezonderd. Men kwam, hierom, overeen, dat de Zweeden en deProteftantfche Ryksvorften, te Osnabrugge, en de Roomfdi-Katholyken, te Munfter, by- eenkomen zouden. De algemeene S taaten kree- gen, door den Geheimfchryver Brqffif , die de »aken van Frankryk in den Haage waarnam, by tyds, kennis van de beraamde Ichikkingen. Ook werden zy verzoet, Gevohnagtigden te willen zenden, op de algemeene Vredenande* ling (g). Doch hét geheele volgende jaar ver- liep, zonder dat men, hier, desaangaande, eenjg

be*

(f) ArrztMA IT. />!#/, H. 7SP»j€u

ill 1.6101. HoU. zo Sipu 144%. kL 151. ZU ê9k AlTZSMA IL Iktl^ H. %si.

Z4

36Ó VADERLANDSCHE XLIV-Bofk:

IIS43. beflttit nam (h\ Ook kwamen de verei&htt Vrygeleibrieven niet herwaards , voor den aaa*- vang deezes jaars 1643. ^^ ^^^ tocn^ ter al« gemeene Staacsver^aïderinge , tot het raadplee* gen op de benoenunge van Gevolms^tigden » en tot het ontwerpen van een BerktKhrift voor dezelven. Doch alzo het Franfcne Hof geenen grooten haad maakte, met het afzenden van Gevolmagtigden , fchoon men den Zwee- den beloofd hadt, dat zy « in Hooimaand, te Munfter, zouden zyn, werdt, ook hier, die gantfchejaar, niets afgedaan (i). De Elaflis van Walcheren, vemeemende , dat , by deStaa* ten van 2^eland, geraadpleegd werdt op de Vredehandelinge, hadt , te vooren al, verzogc» dit hunne Edele Mogendheden geliefden te zorgen, dat 'er niets vailgelleld werdt, ten Uacfeele der Hervormde L^e; en voor be* fcheid bekomen, dat men, hierop, reeds naar behooren gelet, en vrustbaarly k beilooten hadt (*).Midlerwyl, hadt de Keizer de Kreitfenen Ryksvorften befchreeven te Frankfort, om al- daar eenige voorbereidfels te maaken , tot de algemeene Vredehandeling. Op deeze byeen- koraft , werdt zeer getwift,of men ieder Ryks JLid op de Vredehandeling toelaaten zou , of niet. De Keurvorften beweerden, dat men hun alleen de Vredehandeling behoorde toe te ver- trouwen. De Gemagtigden der Kreitfen en JRyks-Steden hielden, daarentegen « (taande,

da(

(i) Kefol. Holl. io Jsnufiry 164.1. $1. |i. . (i) Rcfol. Holl. u Felr, 11, n Mmmts ^ 17, 2/ jtpril^xt^ II May, 13 , IS July 1641. bL 13 , 62» 104, lotf, il^, in^ 170, 171, 172, 209, 214. AITZIMA IL Dttlf hL tl4«

(k) Notui. zeel. 9 f^ny 1(4]. ^ 141.

XLIV. Boioc. H I S T O R 1 E: s6t

dat zy ,*in eenen handel , waarby zy zo veel be- 1 543;

lang hadden , behoorden gekend te worden (/). ^

De byeenkomft te Frankfort, die tot in *t vol- gende jaar duorde, ftrekte meer tot vertraa- ging dan tot bevordering der algemeene Vre- dehandelinge. Noctans , dreeven de Leden des Ryks, geholpen, dool: Frankryk en Zweeden, ;eindelyk,door, dat men hunne Gemagtigden, op dezelve, todiet («).

OndertulTchen, waren, tegen 't einde des De Ge- jaars 1643 , in den Haage aangekomen Claude volmag- de Mesmes, Graaf d'Avaux, en Jbel Semen ,"gden Graaf de ld Rocbe , Gevolmagtigden van Frank- prankryk

Srk op de Munfterfche Vredehandeling («).begeeven y werden, met veeleftaatfie, ingehaald, waar- zig naar op d' Avaux zonderling gezet was , hebbende hy Munfler.- zelfs , onder de hand , laaten verzoeken, dat de klokken geluid , en de fchuttery in de wapenen

Jjebragt mogt worden , gelyk te Rotterdam ge- chiedwas; hoewel dit, door de Wethouder- fchap van den Haa^e, heufchelyk, werdt af- gcflaagen. Maar de jonge Prins kon niet voor- by , hen , met een groot getal van koetfen, te caan ontmoeten buiten den Haage (0). Zy hadden laft , om de Staaten aan te maanen, tot het zenden van Gevohnagtigden naar Munftér, en om vooraf eenige punten te beraamen, wel-« ken tot bevordering der Vredehandelinge zou- den koilnen dienen. In 't byzonder , handelden Himne '

zy.hande--

I Negotiat. Secret. Tcj^. I. p. 14^, 277,289» 304, 327,

(f) Negotiat., Secret. Tm, I. p, $€$• Tem. II. P. i. p. 104. ('m) Negotiat.' Secret. T«jf. I. j

T#"i. II. P' 1. P' ï«9, "7 f U»-

{n) Memoir. 4e Freder. Heaii p. ^lf, Ait^ma II. /I#«/^ //. %96.

(ê) Brief van N. Relgeob. m 't Verv. op 't Leev. van de CSioor. R IV,

^t VADERLANDSCHft XLlV.BoiK.

164.S. 2y, ccnen geruimen tyd, over een Veiboiid

ï — T^tulichen Frankryk en deezen Staat, waarby

den Htt.«^«^ *ïg verpligtai zou, om elkandaren borg

ge. te fbtan , voor de onderhouding van de Vrede

of het Befland, welk men met Soanje zou (lui-

1544. ten. Ook raadpleegdenze met den Prinfë van

— [ — Oranje, en met eenige Leden der Regeerin-

ge , over de beweegingen van den aanfraandea

veldtogt. De titel en rang , welken men aan de

Gevolmaj^tigden van deezen Staat op de Vre-

debandelmg dagt te geeven , kwam , msf el^rks,

in overweeging;doch desaangaande werdt niets

uitdrukkelyks vaflgefteld. Maar'tjaarlykfch

Verdrag van ondentand werdt , op den n^en-

entwintigften vauSprokkelmaand, geflooten in

Verdrtg den Haaze. LodewykdèXlV. veibondtzig,

mee in het zdve , by raade der Koninginne Regen-*

Frink- ^^ ^^ ^^ ^ Staaten , dit jaar , met de gewoon*

2en8 den •> ^1^^ twaalf honderdduizend ponden , te on-

Mofban- », aerfteunen. De beide partyen beloofden »

den vcid-^^ wederom , een Leger van drie-entwintigdui«

^S^ ), zend of vyfentwintigduizend man te velde

„ te zullen brengen, tegen het midden van

„ Bloeimaand ten lancfte. Voorts, zonden

„ de Staaten dertig OoriogsTchepen onderhou*

^ den op de Vlaamfche kuften,en 'sKoningg

„ Lesersdenvryenovertogtlaaten,teMaas«

„ tridit, over de Maaze, en te Wezel, over

Veibmid ,» den Ryn (p)/' Het Verbond van ^fiorgtogt

van ikffg« werdt , op den eerden van Lentemaand, gefloo*

togt met ten. Men beloofde by het ielve „ geen Ver-

ryk? " ^^^8 ^^^ Spanje te zullen fluiten, dan mee

• C114. •• gemeene bewilliging. Zelfs zou de een dai

rantiil ff h^^"

(p) ZSi AlTZltMA II. Dm/, iA fém.

XLIV.BoEK* HISTORIE. 363

,9 handel met Spanje niet meer dan de ander 1(5444 ,, mogen vorderen. Men zon elkanders belan- 9y gen op de Handeling, wakkerlyk» voorftaan, ^ en in 't byzonder de voordeelen , welken ^ men in den oorlog bevogten hadt, zoeken ^, te behouden. Zo de Vrede of het Beftand, ,9 wdk men fluiten mogt, van *s vyands zyde ^ gefchonden werdt; of zo 't Befland ten ein* jj de liep » zonder verlengd te zyn , zou men , „ gelykelyk , den oorlog wederom beginnen.'* Wyders , verklaarden de Staaten , federt „ te ,, nouden voor ingevoegd in dit Verdrag, dat , ,^ zo de Koning Vrede maaken mogt, en de y, Staaten alleenlyk Befland, hy zig vórbondt, y, om, twee jaaren voor 't uitgaan van 't Be« „ ftand,de verkngingvanhetzelvetebevor- ^, deren , of, na dat het geëindigd zou zyn , in 9, openbaaren oorlog te treeden met Spanje ; 9, waarna men geene Vrede fluiten zou, dan ,, met wederzyofche bewilliging (f)/' Doch de Regeering van Frankryk maakte zwaarig-* heid, om in dit pttnt,zynae het negindein ge* tal , te bewilligen. Omtrent dit Verbond van Watrvtn Borgtogt, viel iet byzonders voor, welk hier^^Spnn- verdient gemeld te worden. Men kreeg, in^ffchrfft* Zomermaand, kennis, dat de Spaanfche Ge*t,eko- volmagtigden op de Vredehandeling een af*mtau fchrif t van het zelve , zo zy voorgaven , in Hol- land, hadden weecen te bekomen. Ten zelf* den tyde, verftondtmen ook, dat iemant vier- duizend Ryksdaalers getrokken hadt, om het jonglte Verdrag met Zweeden, waarvan wy

hier-

(f) Zit AiTSBMA II. lUetf R $€u Ncgotiit Seoer. 7#«i^ l. /• f ^>. Tfm, II. /. 1. /. tf.

364 VADERLANDSCHE XLIV-Boek: 1044.: hienia zullen ffewaagen , mede te deelen , daar * 't niet behoorde. DenGekommitteerden Raad-

den werdt, terftond, verzogt, Merop onder- zoek te doenM; doch watzy ontdekten, vind ik niet aangetelcend. Weinige dagen na he% fluiten van dit Verbond, vertrokken de Fran- D'Avtux fche Gevolmagtigden naar Munfter. Voor hun verzoekt vertrek, deedenze,by monde van den Graave vryheid d'Avaux, ter algemeene Staatsvergaderinge, Gods- ^^^ verzoek om vryheid van Godsdienftoefe* dienft ning voor de Rocmuchgezinden deezerLanden, voor de in byzonderc huizen (s). Doch de Staaten na- Roomfch-jjien dit verzoek zeer euvel, in de tegenivoor*. ^^^"^^^"digeomftandigheden. Temeer, omdachet voordraagen van het zelve den Gezanten, ifi byzondere handelingen met der Staaten Ge- magtigden, emftely k, ontraaden was. Ook ant- woordden hunne Hoog-Mogendheden „ dat „ zy geheel niet gezind waren te voldoen aan „ het gedaan verzoek ; maar in tegendeel, door ,i vernieuwing der voorige Plakaaten, dagten „ te waakën tegen de toeneemende ftoutighe-^ „ den der Pausgezinden; die zig niet verge* „ noegden, met hun gewëeten in ftilheid té „ voldoen; maar, op verfcheiden' Plaatlen, „ openbaare ergernis gaven, Kerkelyke Re* „ geering invoerden, en, in hunne gebeden „ zelven, toegenegenheid toonden tot den Ko- „ ning van Spanje , een* erfvyand deezer Lan*^ „ den (0-" Op deeze wyie, werdt een ver*

zoek.

f;.

r) Rcfol. Holl." ao , 11 Juny 1^44. i/. iss\ ï;I. (*; Negoiiat. Secret. T9m, l. p. 19 }• {t) AiTZFMA Vredchand. bl. 175. AiTzr.MA IT. Dttl^ IL »«f. NegociaL Sc«et. Tm. l. /. znié^i. Têm. VU P. 1. p^

XLIV.BoÈK. HISTORIE. 365 zoek y gefchied , voomaamlyk , om den Paus en idjA

der Fra^che Gceftelykheid, genoegen te gee ^^

ven , door dé Staaten , afgeflaagen. Men vrees- de y met reden , onder het gemeen en de Predi* kaneen , hier te Lande , ruim zo veel misnoegen te zullen verwekken, door het inwilligen van * het zelve, als men, aan het Franfche Hof, o- ver het afwyzen , llondt op te vatten. Onder* tttflchen, leidehet doen van dit verzoek, welk Servien niet goedgekeurd hadt, den eerden

Srondflag der verwydering, tuflchen hemen *Avaux, die, de gantfche Vredehanddin^ docMT, geduurd heeft (u). Ook veroordeelde de Kardinaal Mazarin het verzoek , welk d'A- vaux gedaan hadt. Hyverltondt, naamlyk» 5, dat het den Roomfchen geen voordeel doen 59 kon, en de zaaken des Konings, ondertus- ,, fchen,merkelyk benadeelen zou; alzo de „ Staaten ên de Prins van Oranje zelf van ,) maatregels zouden moeten veranderen, om ), zig niet verdagt te maaken, als of zy 't, in „ dit ftuk, met Frantayk eens waren (i;)."

Kort na 't vertrek der Franfche Gezanten IL naar Munfl:er,tradt zyne Hoogheid, eerit met <^P«ning de laThuillerie, en daarna, met d'Eftrades,in^J" J«" onderhandeling , over de beweegingen van den ^ ^^** aanitaanden veldtogt. Men kwam overeen, ',, dat de Hertog van Orleans , die over 't Fran- ^ fche Leger geboodt, in filoeimaand , in „ Vlaanderen rukken , en Grevelingen aantas- ,, ten zou; dat de Staaten, om dit beleg te be-

I, vorderen,dertigOorlogsfchepen, onder be*

>* vel.

(•) yêiez Negotiat Secret. Tüm»l. p^ 75*109 » so f •zi<.7>«,

II. P.l.p. IU-M4» i«8, 199, 104. P. 11.^. 5, 10,31,55,77,. (v)M^|odtf. ^e«rer» Thm, lU i*. I. p. i9}.

3tf6 VADERLANDSCHB XLIV.Boat j^Tj. „ vel vanden Luitenant -Admiraal Tromp, ^^^ ,> op de kuilen zenden zouden» die den toe* ^, voer derwaards zouden beletten : dat ha; „ Franfche Leger, uit Zeeland, vati mondbe^ „ hoeften voorzien zou wórden, en dat het „ Leger der Staaten, ten zelfden tyde als het „ Franfche, in Vlaanderen trekken, en Saa „ van Gend belegeren zou/* *t Liep aan tot den tweeden van Zomermaand, eer de Ruite? ry, de wagens en 't gefchut, te Gorinch^n , iferden ingefdieept. Twee wegen waren 'ef %iaar , om voor Sas van Gend te komen. Men mocA, te Filippine, voet aan land zetten » en^ van daar, door AfTenede, by Selzate, over de Leye trekken; of , men moefl landen , in de Ooftenryks Polder, gelegen in cenen oord, die, doormiddel van de fluizen in Sas vanGend, onder water gezet was;om, van daar, by laag water, over 't ondergdoopen land, te komen op dex^dyk, die van Huift naar Sas van Gend leidt. Men verkoos deeze beide wegen tevens» De Veldmaarfchalk Brederode trok naar den laatften , met tien Regementen voetvolk en agttien kornetten paarden, onder den Ryngraa* ve. Zyne Hoogheid vo^dehem^ langs den eerften,methetgantfche Leger. Men zou ei- kanderen ontmoeten , te Selzate* Doch firede» rode zag geenen kans, om over 't ondergeloop pen land te geraaken: 't welk den Prins, die reeds naar Selzate op weg was ^ noodzaakte,' om zig neder te flaan te Aflenede: terwyl Bre« derode, wederom fcheep gegaan, over Füin- DcFran- V^^y ^^ Boukhoute kwam. Midlerwyl, was de fchen be- Hertog vanOrleans voorGreveÜngengetrok- legeren jj^en, eenen aanvang maakende van 't beleg

dee-

^CUV.Bosi. HISTORIR ^67 deezet Stad. De Spaanfchen , onder den Graa- ,g^^^ ve van Ifmburgj hadden zig nedergeflaagen. ^" langs de Vaart tuflchen Sas van Gend en Gend J

ve van Ifmhurgj hadden zig nedergeflaagen/, — ,.^ langsde VaarttuflchenSas van Gend enGend^^eï om den Prins den overtogt te betwiften j ter-

wyl Don Francisko de Melo, met een ander Le^r, by S. Wynoksbergen 1^, om het o-r rergaan van Grevelingen te beletten. De Prins dan, om Ifemburg van Legerplaats te doen veranderen, toog, met zyne troepen, naar Maldeghem, twee uuren van Brugse, als ware hy vanzins gewetft , de Vaart tuflcnenfirugge 9ir Gend over te trekken ; voorts de gele£en« 'betd van Brugse doende bezigtisen , als hadt hy 't oog ^ehaa op deeze Stad. Ifemburg brak, terftond hierna, insgelyksopjlegerdeziSyeen half uur van Brugge , aan de Vaart naar Gend, mee een gedeelte van zyn volk, en zondt het overige naar S, Wynoksbergen, om de Fran* fchen tegen te ftaan, laatende alleenlyk eeni«

Se troepen by Sas van Gend leggen , onder en Graave van Megen. De Prins befloot ,De Prins hierop , fpoedig en by nagt , naar de Leyevan O- te rug te trekken, en 't beleg te flaan voor""i* $as van Gend, eer 't hem, door den vyand,^^*^"*" belet kon worden. Doch hy werdt van denceod. tanbreekenden dag overvallen, eer hy zyn kon, daar hy zig dagt neder te flaan. Hierdoor , werdt de a^iflag veragcerd. Om dien egter te bedekken , zo veel mogelyk ware, gaf de Prins, die nu tot by Aflenede genaderd was, aan de Kegeering aeez^ Plaatfe te verdaan^ dat hy voorhadt, des anderendaags, te Filippine, fcheep te £aan met het Leger. Ook baat de Veldmaarlchalk Brederode, die met eenig volk ie Mald^hcm gebleeven was, laft, om, niec

lang

van

36S VADERLANDSCHE XLIV.BoeK.

1644. lang na 't vertrek van zyne Hoogheid , den weg naar Brugge in te flaan , en , met het bran- den van eenige boeren-huizen , en op andere wyzen, zo veel gerugts te maaken, dat de vyand in den waan gebragt werdt, dat het gantfcbe Leger derwaards in aantogt was: 't welk zo wel gelukte , dat Ifemburg, den gantfchen nagt, onzeker bleef, wat men, van de Staatfchezy- de, voorhadt. Met den dag, vervoegde Bre- derode zig by den Prinfe, die toen bevel gaf, om, den volgenden nagt, den togtnaardel^ye voort te zetten , en de (chanfen langs deezen Hy wint firoom, gelykelyk, aan te taften. Defchanfen' eenige Ter Donk en Roonhuizen en de Zandfchans fchanfcn. eerden, terftond, bemagtigd. De fchans S. Angelo , wat laater. De Prins , toen meefter van den overtogt , voerde het gantfche Leger over de Leye, in eene ruime vlakte, alwaar hy zig in flagorde (lelde. Defchanfen tuflchen Roon- huizen en Sas van Gend werden, hierna, of ? verlaaten van den vyand , of ligtelyk ingeno- men. De fchans S. Steven alleenlyk, die van eene breede graf t voorzien was , werdt, te ver- geefs, aangetaft, door Brederode. De Prins , midlerwyl, voortgetrokken tot aan Selzate, welk maar een Kanonfchoot van Sas van Gend legt, maakte zig gereed, tot het beleg deezer Plaatfe, w^n dis Graaf van Megenzig nu met zyn volk geworpen hadt. De Legerfteden verdeeld zynde, begon men het Leger te ver- fchanfen.In de Ooftenryks Polder, waaruit de vyand Sas van Gend van volk zou hebben kon* nen voorzien , werdt ook eenige manfchap ge* legd. Doch terwyl men met deezen arbeid be- zig was y toog Ifemburg , met al zyne magt, naar

LaQ<

3CLIV.BÓIK. HISTORIE. ^69

Langerbrugge, een half uur van Roonhuizen^ j^^^ aan de overzyde van de Moer vaart, die, by— ÏZL Roonhuizen , in de Leye loopt. Don Frandsko de Melo voegde zig hier, eerlang, byhero,en^ zig ziende aan 't hoofd van een talryk Leger ^ befloot hy aan te trekken op den rrinfe van Oranje , en Sas van Gend te ontzetten* Hy flaat zig dan neder te Riemen , een* goeden ka- nonfchoot van Brederodes Legerplaatfe. De Prins voer, ondertuffchen, voort met zig te verfchanfen,laatendeeene tweede graft del- ven, die, zo wel als de eerfle, tot op twaalf voeten, verbreed werdt. Men arbeidde ooit aan de Loopgraaven , en Brederode maakte zig meefler van twee fchanfen , Blomble en S* Pieter, welken nader aan Sas van Gend lagen. Op den dy k , die van Aflenede naar 't Sas loopt^ werdt eene battery van zes halve flukken op- geworpen. Langs deezen dyk, begon men de nademiflen naar de graft eener Contrefcar- pe, op den kant van welke, de belegerden een werk hadden, waaruit zy,me.t tweehonderd man , op onze arbeiders vielen , dezelven dry vende tot aan onze liniertj van waar de vyand» Bogtans, met verlies, te rug gejaagd werdt, D'Ëftrades deedt, daarna, eenen aanval op het vyandlyk werk, d^t, kort hierop, vermten werdt. Men raakte, federt, langs twee brug- gen, over de graft, en bemagtigde een grpoc gedeelte van de Contrefcarpe; by welke ge- legenheid , verfcheiden' van de onzen gekwetft werden, en onder anderen de Bevelhebber der Timmerluiden, die eene wonde aan de hand kreeg, terwyl de Prins hem by den armhieldt, en met hemfprak.D'£fiTades maakte zigj ve^- XL Deel. Aa vol-

\

370 VADERLANDSCHE XLIV.Bokk. id44. volgens, meefter van een ander werk, welk mcjscis ^^ vjrand op de * glooijing der Contrefcarpe opgeworpen hadL Coligni bemagtigde een diergeiyk werk ; waarna de onzen tot op den kant van de graft der Plaatfe gevorderd wa- ren. Om over deeze graft te geraaken , deedt de Prins y terflond, aan twee gaanderyen ar- beiden: doch terwyl men hiermede bezig was, ontftondt 'er , by nagt, zulk een vreeslyke ftorm uit den Nöordweften , by nieuwe maane en fpringvloed, dat alle 's Prinfen werken onder water gezet werden. De foldaaten waren niet weinig verzet, over dit ongeluk. Maar dePrins^ des anderendaags, tot over de knieën, lobbe- rende door 't water, fprak elk nieuwen moed in; en binnen vier dagen, was de fchade, die 't water veroorzaakt nadt, geboet. Daarna, werdt een der gaanderyen t'onbruik gemaakt^ door het fchieten der belegerden; doch men Sm vin herflieldéKe, inéénendag. Indeezenftaatder ^^^ belegeringe, verzogten die van binnen in ge- over ^^^^ ^ komen. Men kwam, binnen weinige uuren, overeen, op den vyfden van Herfft- maand. De bezetting bedong de gewoonlyke krygseer, twee (tukken gefchutseneen' mor- tier , en werdt , op den zevenden , begeleid naar Gend. Op deeze wyze, mgerdt Sas van Gend veroverd, in den tyd van eene maand, en in 't gezigt van het vyandlyk Leger. Men hieldt zig nog eene maand hieromtrent op , om de ves- cingwerken te herflellen, en de Legerftedea te liegten: waarna de Prins het Leger weder- om fcheep deedt gaan. De Ruiteiy werdt te Bergen op Zoom ontfcheept , en trok, van daar, naar de Winterlegeringen.Het voetvolk werdt.

XLIV-BoEK- HISTORIE, jyi

te water 9 naar de Winterlcgeringen gevoerd j^a^

(w). Ondertuffchen , was ook Grevelingen den

Hercoge van Qrleans in handen gevallen (x).

In de Weflindien waren , federt de omkee- ni. ring inPorcogal, merkelyke veranderingen ^P^"^ voorgevallen , ten nadeele der Maatfchappye. luLezen De Portugeexen en firaziliaanen van Marig-in firazii nao ftonden op tegen de Nederlandfche Re- en op s. geeringe, in den jaare 1641. Ook vielen de Thoioé. opgezetenen van S. Thomé, aansehitfl, door cenige Portugeezen, van Lisbon den^aardsge* zeildyin'tvdgendejaar, af van de Staaten. De togc , dien iünrik Brinmery midlerwyl, van Brazilnaar Chili, ondernomen hadc, waarin hy egter kwalykflaagde (y) , was ééne der voor- naamfle oorzaaken , waarom Graaf Joan M au- rits zig niet magtig genoeg vondt, om den af- val der Portugeezen te voorkomen (2). Ook hadt hy , reeos meer dan eens, verzogt; naar Holland te rug te mogen keeren (a) : waartoe de Weftindifcbe Maatfchappy, om koden te ^aaren » insgelyks » (lerk neigde (b). De Graaf, Graaf ' eindelyk, inWynmaand des jaars 1643, lafl:I^>° of verlof ontvangen hebbende , om te mogen ^^^^^^ vertrekken, ging, in Bloeimaand des volgen- ru|^ie^ den jaars, onder zeil (O, en kwam, in *t begin Brazil. van Oogfl:maand,inaenHaage(<i). De Vloot,

die

(v) Memoir. de Treder. Henii ^. U2 • 144. Aitzema II. Dietp bl. 9769 1006-1009.

(x) AiTZfMA II. Dtel, kl, 911.

iy) COMMELIN Fredr. Henr. 11. Dtel^ hl. iso.

iz) Barlaus de Keb. in Biafilia geft. ^.4o3i40j, ^ij^^lt.

s) ISARLAUS ^ ^01. h) AlTZtMA II. Deel f bl. flgk %aa ' UARLffUS^. 494, 531. '»

AlTZUfA II. Deel^ bl, pop, pgt.

Aa 2

co ï

372 VADERLANDSCHE XLIV.BoEt

1644. diehcmovergevoerdhadt, bragt zesentwintig ■ tonnen fchats voor rekening der Mutfchap-

pye en van byzondere Perfoonen mede {e). Hy maakte kleinen haaft , om naar 't Leger te gaan^ alzo hy hier geenen hoogeren rang hadt dan dien van Kolonel van een Kegement voetvolk, .daar hy, in Brazil, Kapitein-Generaal gewedl Hy was. Hy verkreeg, kort na zvne terugkomfl;, worde een kornet Paarden , by ontheffing van een Luiic- Staatsbefluit van den jaare 1 624 , volgens welk, Scmi dêr^iiemant twee hooge Krygsampten tevens be- lluiieryc.kleedenmogt; en 'tleedtniet lang, of hy werdt, in de plaats van den wakkeren Stakenbroek, die omtrent deezen tyxi overleedt, tot Luite- nant-Generaal der Ruiterye verheeven (f). Togtnaar* ^^ handel der OofUndifche Maatfchappye Kftinbo. óp Kambodia hadt, omtrent deezen tyd, ook dia. geenen kleinen krak cekreesen, ter oorzaake van eenigmisver{land,tuflchen de Regeering aldaar en de bedienden der Maatfchappye. De Koopluiden Regetnortes en Broekman werden wreedelyk vermoord, en twee fchepen aange* tafl: en in beflag genomen. De Oppergezagheb- bervan Nederlandfchindie, jiraonivan Dh- w^«,ruftte,hierop,vyf fchepen uit, die, in Grasmaand deezes jaars , van fiatavia onder zeil gingen, en, inZomermaand, op de Rivier van Kambodia, in een hevig gevegt raakten met de krygsmagt des Konings , die langs den oever gelchaard (tondt ; en met ëenige galeien, die zig op den llroom onthielden (^). Doch de

ge-

!e} Refol. Holl. 12 j4ttg. Iff44. K 219. f) Refol. Holl. 22 S*pt, itfi4. H.i^u AnzKUX n. DttL kt. 9SI* (f; COMUSUN Fiedt. Heur. II. Dttly kl. 274.

XLIV.BoEK. HISTORIE. 373

gevolffen van dit gevegt vind ik niet aange- 1644. tekend.

In Engeland , hielden de vyandlykheden nog IV. aan tuffchen de Koningfchen en Parlement- ^^ Staa- fchen, zonder dat zig de kans des krygs vol-^^JJ^^^"" komenlyk verklaarde, voor de eene"ofde an-cTzant*- derepartye. Beide zogtenze zig, midlerwyl,fch8p van krygsbehoeften te voorzien uitdeezeLan-°«>r En- den. Doch de Oorlogsfchepen van deezen Staat ^*^**^^ • onderzogten de fchepen, op welken vermoe-y'^cde den viel, en bragtenze in Holland en Zeeland tuflchea op, daar *er 't oorlogstuig uit geloft werdt. Ver- den Ko- fcheiden' fchepen , voor 't Parlement belaa-"^°^en't den , trof dit lot : 't welk oorzaak was , dat de „fjnj^te Oorlogsfchepen van 't Parlement zig niet ont-bcmidde- zagen, vyandlykheden te pleegen op dekuftenien. deezer L^den, 's Konings fchepen in de zee-

§aten aan te taften, en zelfs fchepen van on- èrzaaten van deezen Staat te bezoeken, en op te brengen, op vermoeden of bevinding , dat zy den Koning krygsbehoeften toevoer- den. Hierover, vielen, van wederzyde, klag- ten (h). Strikland , geen gehoor konnende ver- werven ter algemeeneStaatsverffaderinge, ver- voegde zig , meer dan eens , in de Vergaderin- §e van Holland, daar men hem goede woor- en gaf, en zig langs hoe genegener toonde tot het Parlement, zelfs gedoogende, dat hier, ten behoeve der verdrukte Hervormden in Ierland , penningen verzameld werden , die in handen van 't Parlement werden gefteld(f).

(è) KtCoh Holl. U, 21 Ji^il !ƒ, 2», 17 7«/y SfiiAug. j|tf44.i/ 99» ril y 171» 190» 19^,211. AlTZEMA II. Deel^ki.^it.

(i) Refol. Holl. 2< jMt. St 11 Fekr, 21 Juny^ 14 July U44* ^A I9f 2ty fl» i;<» >*'• AITZSM4 lU J>etl, èL ^$$,

Aa 3

87^ VADERLANDSCHE JCLIV-BoeK

xtf^jf. lement niet aangenomen (n). De Heerea Bo*

jT-j^^reel en Renswoude toefden in Engeland ^ toe

ren vrog- in filoeimaand des volgenden jaars , enkeerden

teloot toen onverrigter zaake herwaards. De Eoning

^^' bleef, tot op hun vertrek, beweeren , dat Het

Het^Par- ^^^ ^^™ °^^^ gehaperd hadt, dat der Staaten

lemenc bemiddeling niet aangenomen was. Het I^«

klaagt lement, zig zelf hiertegen willende regtvaar^

over hundigen^ gaf Strikland lifl, om, teralgemeene

gedrag. Staatsvergaderinge , in 't breede , te vertoonen,

„ dat men het buitengewoon Gezantfchap

^ „ hiddt voor een bewys van vriendfchap van

„ deezen Staat ; doch Jat 'er niets mede uitge-

„ rigtwas, doordien de Gezanten zig meer

I, Konings* dan Parlementsgezind getoond

„ hadden , hebbende zy veele weeken te Lon-

,, den geweefl:, zonder zig aan 't Parlementte

^, vervoegen, en daarna een Gefchrift doen

^, overleveren, welk niet in behoorlyke orde

^, opgefteld was, waarom men 'er, üegts by

„ monde , op geantwoord hadt ; dat zy zig ver«

„ volgens wederom begeven hadden naar Ox<>

„ ford, en op eenen tyd, dat de Graaf van

,, Eflex aan 't hoofd van eën aanzienlyk Le*

I, ger derwaards in aantogt was, hem tegen

„ getrokken waren, met witte vaanen voor

„ zig, hem zoekende te be weegen tot vrede;

„ dat zy , door den Graave , naar 't Parlement

p geweezen zynde , met dezelfde witte vaanen,

„ gereisd waren naar Londen, daar hunne zon<r

„ derlinge intrede ligtelyk oproer zou heb»

ï, hen konnen verwekken , vooral naardien asig

,, on-

XLIV.BoEK. HISTORIE. 377

y, onder hunnen Stoet luiden bevonden, die i^ac^

,, anders niet in de Stad zouden hebben dur ^^

,, ven komen; datzy, toeneerft, zynde zes ,, maanden na hunne eerfle aankomfl , het Par* ,, kment erkend hadden voor 't gene het was; ,, doch zig, midlerwyl, door hun gedrag en „ partydig fchryven herwaardsj.zo verdagt ,, gemaakt haddlen, dat men, hierom, en om „ dat 'er Schotland ook in gemoeid was, hun- ^y ne bemiddeling niet hadt konnen aanvaar* 3, den." Strikland begreep alle deeze redenen in eene wydluftige Verklaaring, die hy ter al- gemeene Staatsvergaderinge da^t in te leve- ren. Gelderland, Holland en Friesland (tem- den pok 5 dat men hem geen gehoor moeflwei- §eren. Maar de vier andere Geweften aarzel- en. Ook bragt men te wege, dat Graaf Wil- lem Fredrik, Stadhouder van Friesland , den Afgevaardigden van dit Geweft aanfchreef , dat zy 't gehoor hadden af te ftemmen. 's Ko- - ninss Reudent Bos well hadt , reeds te vooren ^ verklaard, dat zyn medler 't verleehen van

Sehoor, in deeze gelegenheid, voor eene vre- ebreuk zou aanzien. Strikland moed zig dan vergenoegen met het overleveren zyner Ver- klaaringe aan de Staaten van Holland (o), die 'er een groot geheim Van maakten. Doch StriklancTzondtze, eerlang, naar Zeeland, en naar de andere byzondere Geweften. Zy kwam, wel haaft, in 'tEngelfch enin'tNederduitfch, in openbaaren ttuk (p). Midlerwyl, warende Koning en 't Parlement, te Uxbridge , in onder-

han*

' \f) AlTIUMA HL Dtel, iL }|.4X*

Aa i

378 VADERLANDSCHE XUV.BoöC.

lö^j. handeling geweeft over eene bevrediging ^ ^ welke zy geen van beiden emftelyk zogceiu

De oorlog begon, derhalve, wederom, zo dra het jaargetyde zulks eenigsansgehengde. Tbo- mas Fainax kreeg , in de plaats vin dai Graa- ve van Êflex, het opperbevel over het Leger van *t Parlement. Kromwei geboodt over de Ruitery. 's Konings Leger werdt geheellyk geflaagen by Nazeby, op den vierentwintig- Iten van 2k)mermaand. Hy zelf werdt genood- zaakt, de wyk te neemen naar Walles (q). De Koningin hadt zig , reeds in 't voorleeden jaar, naar Frankryk begeven, onder 't geleide van èenige Oorlogsfchepen van deezen Staat, haar ^ door den Prinfe van Oranje, toegefchikt (r). y^ Den veldtogt des voorleeden jaars, met de Zyne* Verovering van Sas van Gend , voorfpoedigl^rk Hoog' geëindigd zynde, floeg zyne Hoogheid, al ia held Wintermaand , voor , dat men het krygsgeluk ^^^^^f behoorde te vervolgen, eneene nieuwe ligting deriiig ' te doen van tienduizend knegten , waartoe eea van millioen en omtrent negenentwintigduizend ^g»- guldens vereifcht werden. ' Ook begreep de volk. prins,dat men, met deeze ligting, allen mogely- kenfpoed maaken moeft, alzo men *t volk, ea vooral de Overften meeft uit Duitfchland zoa moeten hebben, alwaar devyandook, door Lamboi , deedt werven , en geichaapen fcheen, demeefte en befte manfchap te zullen weghaa* len, zo men, van onzen kanf , geenen naaft maakte (x). De meefte Geweften neigden wel

toe

(^) KAPIK TVw. VIII. p. 54^, Hl. (r) Kapin Tfm.yill. p, 497.

ff) Mamoir. de Fzcdei, Uenrl f, 344. Aitzema H. DhI^

IA 1009.

XLIV.BoK. HISTORIE. 379

tot de werving. Doch Holland verftondt, dat Kj^r men, in de eerfte plaats, denken moeft, om het j^^jj^ onderfteunen der Kroone van Zweeden, die we- kant zig derom in oorlog geraaktwasmetDeenemarke) hiene- en fchepen en manfchap van deezen Staat ver- S^^* zogt hadt. 't Zal noodig zyn, eer wy verder gaan , den oorfprong van den twifl tunchen de twee Noordfche Kroonen , en de reden , waar- om deeze Staat geraaden vondt, zig in den* zelven te fteeken , kortelyk , aan te wyzen.

De voorfpoed der Zweedfche wapenen iii vr. Duitfchland hadt den Koning van Deenemar-9",'"^'^ ke, al federt eenige jaaren, in de oogen gefte-J!jJ^^^ ken , en bewoogen , om zig naauwer te verbin- jen ƒ * den met den Keizer ; met wien hy , in 't jaar 1629, tot klein genoegen van deezen Staat ^ vrede gemaakt hadt, De toeleg was, de Zwee« den te verdryven uit Pomeren. Daarenboven^ hadt Koning Chriftiaan de IV, federt eenige jaaren, goe^edagt, al wat uit Zweeden naar Pomeren ging, met verfcheiden' tollen , te bezwaaren. De Zondfche tol in 't byzonder was, over 'e in 'tjaar 1 643 , zo geweldig verhoogd, dat men, verhoo- in Zweeden, een heimelyk beflwt nam , om|^" ^^^^ zig, met geweld, te verzetten, tegen deeze tollen. Bieuwigheden , en eenen inval te doen in Hol- ftein. 't Befluit werdt uitgevoerd, in den vol- genden Winter. De.Zweeden veroverden ver* fcheiden' Steden, in Holftein, in Jutland en in Schoonen,eer de Deenen gelegenheid had- den , om op hunne befcherming verdagt te zyn. De Regeering van Zweeden hadt de Staaten der Vereenigde Geweften, terftond na 't uit- bOTften van den kryg, doen verzoeken , om eenige Oorlogsfchepen ; doch men kon 't, des- wege.

38o VADERLANDSCHE XLIV.BoeK

Ifijr wege , ter algemeene Staatsvergaderinge ; niet eens worden. Holland, daar de Oofrer- fche Koophandel ook zwaar gedrukt werdt, door de verhoogde Zondfche tollen (^), zou gaarne gezien hebben, dat men de Zweeden, vaardisiyk , hadt bysedaan. Doch de andore Geweiten waren zo fpoedig tot ^een befluitte brengen. Lodewyk de Geer ^ bewindsman van Zweeden , hadt no^tans, in de Lente des jaan 1644, met bewilliging der Regeeringe, van byzondere Perfoonen in Holland en Zeeland, omtrent dertig maatige fchépen weeten te be- komen , die Gottenburg hielpen ontzetten ; doch verhinderd werden , de Zweeden over te voeren naar Funen, en, eerlang, naar 't Vlie te rug keerden (u). Maarten Tbyszoofij Equi- pagiemeefter in Zeeland, hadt het opperbevel over deeze fchepen gehad (ü). Hy bleef, fe- dert , in Zweedfchen dienft , werdt door de Ko* ninginne edel verklaard , en met den naam van Anherhebn vereerd (p). De Staaten van Hol- land lieten zig, midlerwyl, veel gelegen I^- gen, aan het krenken van Deenemarke. ij

adden, al voor lang , gedrongen, opeenena* dere verbindtenis met Zweeden (x), die, in*t jaar 1640 , getroffen werdt M. Volgens deeze Verbindtenis, moeft men eikanderen bydaain, tegenelk , die den Koophandel der Bonc^enoo- ten zogt te verdrukken , 't welk , voorns^mlyk,

zag

(t) Tif Relbl. HoII. lo 7«/y U4|. hU 206,

(»; PUFENDOHF Zwcedfche Hifi. hi, 734. AitzemA II* Deel^ tl. 947-^49.

(v> COMMSLtN Fredr. Hetir. II. Dtfl^ hL ijtf.

(w) Verbaai van dAi cxtr. Anibaff. Jacob de Witc JV.S. * (x) AlTCCMA tf. Deely bl, <S44, 684 690.

(;; Ifte het Tnft. ^ Aiij^ma U. i)w/, kU tfjx.

XLIV.BoBK. HISTORIE. s«i

zag op Deenemarke. En 't was uit kragte van j-j. - deëze Verbindtenis, dat Zweeden onderftand — ^^^ gevorderd hadt van deezen Staat. Men hadc» reeds in *t jaar 1639, een Gezantfchapgefchikc naar Deenemarke, om 't ftuk der Zondfcheen Gelukfladfche tollen te vereffenen (2). Doch men kon eikanderen niet verftaan (d). Twee jaaren laater» was 'er een ander Gezantfchap afgezonden, met gelyken uitfla^. De Koning bleef beweeren „ dat hem vryltondt, in zyn „ gebied , laften te heflen , naar zyn welgeval- „ len; dat elke Mogendheid dit regt hadt, en ,9 dat de Suaten zei ven inkomende en uitgaan* „ de regten vorderden van de meefte Koop- „ manfchappen*" Men antwoordde hierop, van der Staaten zyde „ dat 's Konings tollen „ van eenen anderen aart waren dan de üiko^ \j mende en uitgaande regten deezer Landen; „ dat deeze regten alleen werden geheeven, „ als de waaren in- of uitgevoerd werden, en „ de fchepen, gevolgelyk, hunnen laftgebro- „ ken hadden, doch dat de Koning tol vor- „ derde, zonder dat de fchepen laft braken." De handeling was hierop afgebroken, nadat de Koning eenige voldoening beloofd hadt aan deezen Staat {b): waarop egter geen ge« volg kwam. Daarna, werdt de bemiddeling tus« fchen Spanje en deezen Staat, die, kort te voo* rén, aangebooden was door Koning Chriftiaan; in den Haage, van de hand ge weezen (cY. en men hadt, langs hoe meer, genegenheia ge- toond^

(z) AITZIMA IT. Dêiif hL 619 eni. (4) AITZKMA II. Deelt kL 701, 720. ^b) AiTZSMA II. Deel^ kL 7tt'79<» !<ƒ• €) AlTZEMA II. Dteif kL 7M» tsC

i

38i VADÊRLANDSCHE XLIV-Bokk,

i6±^ toond, tot het houden der verbindtenifle met

■ ^^*- Zweeden; hoewel de Refident Spierine; , mid-

lerwyl, vergeefs aanhieldt, om ondemand in

geld (d). Men vreesde , veelligt,dat Zweedea

niet in den zin hadt » Deenemarke aan te tas*

ten, en zag ^eenenoodzaakelykheid» om de

jonge Koningin , in den Duitfchen kr^irg, ver*

der , te ond^eunen. Doch de inval in Hol«

ftein veranderde denftaatderzaaken(^).Hol«

land oordeelde toen, terflond, dat men dege-

fchillen tufTchen Zweeden en Deenemarke

modï: tragten by te leggen, door een buiten*

gewoon Gezantichap , en gedoogde , gelyk wy

bo\fen zagen , dat de Geer fchepen liitrufttey

en boouvolk aannam, in Zweedfchen dienlL

De Staa- Men befloot tot het afzenden van een dubbel

ten zen- Gezantfchap naar 't Noorden. 3^akob de Witt^

den Ge- Oud-Burgemeefter van Dordrecht , Andriet

zanten ^^^^^^ Oud-Burgemeefter van Amfterdam, en

Zweeden Komelis van StaveniJJe , Raadpenfionaris van

en Dee- Zeeland, werden benoemd om naar Zweeden

nemarke. te reizen. Gerard Schaap , Burgemeefter van

Amfterdam, Jlbert Smk, Oad-fiurgemeefter

en Hoofdfchout van Hoorn, en Joacbim van

Andrée , eerfte Raad in den Hove van Friesland,

waren tot het gezantfchap naar Deenemarke

Han laft. gefchikt. Beide de gezantfchappen hadden lafl,

om de Vrede tuITchen Zweeden en Deenemar*

ke te bemiddelen, en, te gelyk, by Koning

Chridiaan, aan te houden, op de herftelling

der bezwaamiffenover'tverhoogen der Zona*

fche tollen , welken zy , op den voet van 't Êrf-

'ver-

{d) RefoK HolI.tfy7^«x*i»40£P«^.U41*Ui5ty3ii9 3I9» AlTZEMA II. Deel^ il. t}7-tS9* ««5 t 90«.

(ij KcTol. Holl. 4 Fi^r. n Méktn 1H4. R 15, sp.

XLIV. Boek. H'I S T O R I £• 383

verdrag, te Spiers, in 't jaar 1544, geflooten, jg^^^

moeden tragten te brengen. En in geval een ^

Verdrag tulfchen de twee Kroonen en deezen Staat getrofien werdt, moeftenze, tot verze- kerdheid van het zelve, een Verbond van Borg* togt zoeken te fluiten, tegen die gene der drie Mogendheden, door welke, het Verdrag zou gekrenkt worden (f). Tot geleide der gezan- ten en eener groote Vloote van Koopvaardy fchepen , in 't Vlie zeihreede leggende, hadden de Staaten omtrent veertig fchepen van oor- loge uitgeruft, over welken, de Vice-Admiraal Witte Korneliszoon de Witte, als Admiraal, geboodc (g)* £lk gezantfchap begaf zig op een byzonder fchip, en de gantrche Vloot liep, in Koolmaand des jaars 1644^ uit het Vlie , in zee- Aan 't rif van Schagen , begaf het fchip, welk de ^zanten naar Deenemarke op hadt, zig naar de Zond. Hec Zweedfche Gezandfchap zette koers naar Gottenburg, om, van daar, te lande, voort te trekken naar Stokholm. Doch op de hoogte van Gottenburg gekomen zyn- de, vondt men deeze haven, op nieuws, bezet met eenige Deenfche fchepen, die zwaarig*. held maakten, om de Staatfche gezanten doortogt te verleenen naar de Stad* 't Werdt hun, nogtans, na verlpop van eênige dagen, toegelaaten. De gezanten naar Deenemarke werden ook eene wyle opgehouden, door de Deenen; Zo veel agcerdogt hadden deezen op- gevat over de talryke Oorlogsvloot der Staa- ten j die, federt, in de Zond bleef kruiiTen,

doch

. (/) Tuur. van ly Juny 1644» « Sccr. Infti. van dtm wtlf' dtn dag, MSS. Zit Mk WTJ.v.yik II. Deel^ bl. 947>95e, {l) Rdbl. G«nei. SMéubi 4 Juny 1644.

384 VADERLANDSCHE XLlV.Bo».

164.?. doch zonder eenige vyandlykheid te pleegeiu -Men vondt de beide Kroonen niet ongezind.

hunnef ^^ ^^ Staatcn bemiddeling te aanvaarden. verrigtin-Doch de Zweeden, vernomen hebbende, daC gen in 't de onzen van zins waren, de by zondere belan* Noor- ^en van deezen Staat ook tot een punt derhan- delinge te maaken , gaven hun , niet donkerlyk, te verftaan, dat Deenemarke de bemiddeling van de hand wyzen zou, zo dra men daar be- merkte, dat de Staaten hun eigen belang, tea minïten onder anderen, beoogden, in dehan* deling. Ook zogtenze de onzen te beduiden, dat de Staaten hunne wapenen voegen moes- ten bj die van Zweeden, zo zy Deenemarke, in 't iiuk der tollen, tot reden wilden brengen. Men zou hiernaar, van onzen kant, zeer ge- f luifterd hebben , zo *t van de Zweeden verzegt

geweeft ware ; om dat men , in zulk een gev^ ook eenig voordeel zou hebben konnen be- dingen van deeze Kroone , over welke men, zo wel als over Deenemarke , in 't (luk der tollen, te klaagen hadt. Doch de Zweeden my d- den , voorzigtely k , hiertoe eenig eigenlyk ver- .zoek te doen. Zy vertoonden den onzen , al- leenlyk, dat de Staaten zelven belang hadden by het beoorloogen der Deenen ; die hun , be- halven in 't ftuk der tollen, ook, onlangs, door 't verbieden des Koophandels op Zweeden, ftof tot misnoegen gegeven hadden. De Staat* fchen zouden, daarentegen , gaarne gezien heb- ben, dat de Zweeden met Deenemarke in oor- log gebleeven waren, tot dat men met Chri^- tiaan den IV. overeengekomen was , tot ge- noegen van deezen Staat, zonder dat dezel- ve zig liet inwikkelen in eenen nieuwen kryg;

dodi

XLlV:Sott. H I S T D R I R ^g^

doch zj fcöfpeurden ,.door den tyd, khaflyk, t^^ie dat de Zweeden hiertoe niet te brengen zou- — ^^ den zyn. Ook werdt hun het Verdrag van den jaare ïóJf-C voorgehouden, waarby men zig- tot het byftaan' van Zweeden verbondenhaA: . . waarop zy niets te zeggen wiftcn,dandatmen niet tot het opvatten der wapenen komen moeft , voor men beproefd hadt, hoe ver men

Deenemarke) door minnelyke tuffdienfpraak, brengen kon. .'t Geheele jaar verliep mét dee- ze handeling, zo wel teStokhohn,aIsin JDeé- nemarke ; daar de Staatfche Gezanten den Ko- ning> door de nabyheid der Staatfche Vlokte in verlegenheid gebragt, hadden weeten te brengen tot het aanneemèn van de bemidde- ling der Staaten en des Kónings van Frankryk; die i voordeel verwagtende van den voortgang der Zweedfche wapenen in Duitfchland j dela Thuillerie naar 't Noorden gezonden hadt, om een fpoedig Verdrag tuflchen de twee Kroo- nen te bewerken* Doch de ZweedfcheRaaden gaven, klaarlyk, te verftaam, dat zy zo ver niet dagten te komen, zode Staatenniet voor- af verklaarden, wat byftand Zweeden vanhua te ver wagten zou hebben , wanneer 't Verdrag met Deenèmarke niet tot onderling genoegen getroffen werdt. De onzen beloofden, hier- op , met algemeene woorden , dat men zig ftipc dagt te houden aan 't Verdrag van den jaare 1640. Doch alzo de Zweeden duidelyker ver- klaaring vorderden, beflooten Bikker en Sca- Tenifle, op 't einde des jaars, een' keer her- waards te doen en naderen laft te haaien, On- dertuffchen was men overeengekomen , om in Louwmaand des jaars 1645 ^ tuflchen Kolmat XI. Deel. Bb en

jl^ VADERLANX3SGHE XLIY.BoMC

,if, r en Oiriftianopel , gremfteden van Zwecden -IriL en Daenemarke, in onderhandeling te treeden over een Verdrag tuffchen de cwce Ryken, onder bemiddeling, van Erankryk en deeaen . Staat De gezanten naar Decnemarke ge- ' fdiikt , en de Witt, die te Stokholm geblee- ven.T»^, begaven zig derwaards. Terwyl deeoe onderhandelingenduurden (*), kwamen Bikker en Stavenifle, in 't iaatftvan Louw- maand, uit Zweeden , Jte rug, den Staaten be- ri«ende„ hoede Koningin hun te kennen ge- «even hadt , datzy met Deenemarkeftuiten " kon» zo zy van 't Verbond, in doi jaare 1640, r» met deezenStaat, gemaakt, wilde afgaan; „ doch dat zy te gelyk in bedenking ^of't 1 niet beter ware, by dit Verbond te blyven, en zig niet dan op eenen eenpaarigen voet ** ipetDeènemarkeceverdraagen." Men kreeg 'dit befcheid uit Zvreeden, terwyl men raad- pleegde over eenen aanftaanden veldtogt,waar- stede het op Antwerpee, of ten miiAen op Holft aangelegd was.JDe Staaten van Holland draalden, hierop , met bewilligen in de voorge- flaagen' werving,'en weigerden , eerlang , ren- delyk,ineenige nieuweligtingteftemmen.zo lang menniet vaftgefteldhadt,eenéVlootuit te rufen naar 't Noorden, «n Decnemarke , in 't ftuk der tollen , tot reden te brengen. DePrins van Oranje, vreezende zyn oogmork te lande te zullen miffen, hieldt het befluit tot de uit- tuflang ter zee lang tegen. De andere Gewes- ten waren van wn gevoelen. Doch Middel- burg

(i) Verbaaleh »an 'de eitta»rd. Ambafil nni Zweeden en Deenem. in 4, jdaren i<««« J«J. MSS. Zu m« AITZEMA II. Dttl, bU fVi-ioex. .

XLïV. BofeK. H 1 S T ö R 1 £• 587

burg en Zierikzee in Zeeland flemden met Hol- 1545, Jandtot de uitrufting, die, van Amfterdamen "^

van de Steden van 't Nck>rdcrkwartier, ftericft, gedreeven werdt* Frankryk vermaande daar- entegen de Staaten, by monde van den Kolo- nel d'Eftrade^ , emftelyk , teeen den kryj met Deenemarke. Doch Holland trok zyne ifareng zo fterk , dat zyne Hoogheid zelf, eindelyk, zag , dat 'er ceen Leger in 't veld zou te bren-

fen zyn , zo oe uitrufting niet voortging. Men Tocrus- edoot, eerft in Grasmaand, den gezanten in^^i^s <^' •t Noorden laft te geeven, om de hoedanig- ^^^^^^^ heid van middelaars af te leggen. Men bragt van eene VJoot in zee van omtrent vyftig fchepen, Zwct- men wierf vyfduizend knegten, ten behoeve ^«"' van Zweeden: waarna de Staaten van Holland cerft bewilligden, in de voorgeflaagen' ver* Rerking van het Leger te lande (i). De Vloot der Staaten, over welke Witte Korneliszooü de Witte wederom bevel hadt, in de Zond ge- komen zynde, onthieldt zig van allé vyand* lykheden; doch bragt den fchrik zo zeer inde Deenen (*) , dat Chriftiaan de IV. zig liet o» verhaalen tot het fluiten van een Verdrag met deezen Staat, welk, op den dertienden van Öogftmaand , té Chrillianopel , getekend werdt. De Koning verbondt zig , by het zelve. Verdrag „ in den tyd van veertig jaaren , wegens den "^' ^•^ „ tol in de Zond, niet meer te zullen vorde****"^ ,, ren, dan by zekere Lyfl, met wederzydfche • „ to6fl:emming , ontworpen , was vaftgefteld/^ Ook beloofde hy „ alle goederen, noe ge*

,, naamd^

(i) AtTZSMA IIT. Deei. tl. z, 3.

Ik) Pütilhixir; Zweedfche HïÜ. kl. 7^4, CQUMiunladu Rtiidr. II. neêlf H, iti.

Bb 2

3«8 VADERLANDSCHE XUV.BoeE»

naamd, vryelyk, door de Zondtezollenlaa- ten voeren. De tol in Noorwegen zou ge- „ hecven worden, op den zelfden voet, als ia „ 't jaar 1628 beraamd was, tot dat, hierop , „ tot wederzy dfch genoegen , een nadere voet „ zou gevonden worden. En zo men elkath . •„ deren, omtrent den Gelukftadfchen tol, te „• Hamburg , niet verftaan kon , zouden de in- „ gezetenen der Vereenigde Geweften daar- „ van, van nu af aan, vry zyn (i)." Ten zelf- den dage^ werdt ook de Vrede tuuGhen Z wee- • den enbeenemarke getekend; waarby Koning Chriftiaan genoodzaakt*werdt, eenaanmerké- lyk deel van zyn gebied aan Zweeden af te ftaan (m). Zweeden en deeze Staat (tonden ei- kanderen borg voor de onderhouding van bei- de deeze Verdragen («) , welken men, met re* den, vreesde, door Deenemarke, niet langer te zullen gehouden worden, dan het gevaar, waarin het Ryk, door deZweedfche wapenen en door de Staatfche Vloote, gebra^ was , duuren zou. Ook toonde Koning Chriftiaan, al haaft , dat hy zig niet (tiptdagt te binden aan beloften, welken hy voorgaf, hem, onregt- vaardiglyk, afgedwongen te zyn ((>). Hyzondt, na verloop van eenige maanden, een' lyil der tollen in Noorwegen herwaards, die veel ver- fctdlde van die van den jaare 1628; fchoonzy- ne Amptenaars voorgaven datze 'er volkomen- . lyk mede overeenkwan? : waarom deeze lyfl, door de algemecne Staaten, openlyk, verwor- pen

(l) ^tt het Traa. ky Aitzkma III. Dal, hl. u. ' (m)Zie ArTZF.MA III. Dtel, ti, 19.

(n) ZH AJTZBMA irL Ditl, hl. 15. Yïcdehand, ^A S5«. (9) AlTZEMA III. Dttl^ kL II.

3CLIV. Boek. HISTORIE. 389

f en werdt (p). Het Verdrag met Deenemar- kj^^. eftondt, derhalve, wankel, kort na dat het '

peflooten was ,' en men moeft, in 't volgende jaar, wederom tot handeling komen, Chris* tiaan de IV. zondt Kcrvitz Ublefeld naar den . Haag^, die, na veele onderhandelinsen, van zynenkarit,voornaamlyk, aangelegd, om de Zweeden hier gehaat te maaken (^f), eindelyk, op den twaalfden van Sprokkelmaand des jaars 1 647 , een Verdrag wegens den Zondfchen tql floot, welk, gelyfc het voorgaande, veertig jaaren duur«i moeft (r). Koning Chriftïaan o- • verleefde het fluiten vUn dit Verdrag naauw- ïyks eenjaar. Hy fticrf, op den agtentwintig* uenvan Sprokkelmaand des jaars 1648 (j); wordende , door zynen Zoon , Fredrik den lil ; opgevolgd.

Met Frankryk, werdt, op den tienden van VIL Lentemaand des jaars 1645, het jaarlykfchV^f^rtg Verdrag van onderftand vernieuwd, op den^j.^'J^^^ voorigen voet (t). Doch op den twintigftenryi^, van -Grasmaand , werden nog driehonderddui- zend ponden, boven de gewoonlyken twaalf- honderdduizend, bedongen. Men verbondt zig, van onzen kant, om eene Plaats van be- lang aan te taften (u). De Prins hadt het oog op De veld- Antwerpen , en , ten dien einde , het voetvolk ^^«^. doen byeen trekken, te Dordrecht, en de Rui- ^^p^^ tery , te Tilburg , tegen het midden van Bbei* Biaand. Een deel van t Leger, onder den Veld- maar*

) 2U AtTZIMi Ifl. Detl, kl. 17* q) AlTZKMA III. Dtilf ^/. I06y 107 # I|M40,

r) Zit hec kj AiTZEMA III. DuL èl. 277.

t) AlTSBMA III. Dtil^ H. 249. t) Zit het bf AITZKMA III. DUl^ hU 43. {n) AiTZSMA ia. J^ttlt hL 44*

Bb 3

i

390 VADERtANDSCHE JOLIV.Boek^ 1 645. maarfchalk Brederode , begaf zïg , vervolgens»

van Dor<lrechc, naar Rammekens» en van

daar, naar Sas van Gend en Wkchbeek.Hier, overmeeflerde Brederode eene fchans, die de Mpeiyaarc dekte. Zyne Hoogheid, midler* wyi, met het gros des Legers, te Berden op Zoom gekomen, vondt raadzaam, zig by Bre- derode te voegen, alzo de vyandlyke Generaal Bek zig , te Moerbeek , digt by den Veldmaar- fchalk , nedergeflaagen badt. Hy doet dan hec Leger fcheep gaan , zet te Sas^ van Gend voet • aan land, en trekt, ten zelfden dage, tot Sel^ zaïe , een uur van Brederode. Om Bek te doen veranderen vanLeaerftede, toog de Prins , fe* dert, naar Ooil-J^elo, en voorts naar Mal^ deghem, daar hy zig verfchanfle. Maar Bek bleef onbeweegd te Moerbeek leggen , laaten* de den Hertoge van Lotharingen de zorg over, voor de Vaart tuflchen Gend en Brugge (v). De Fran- Ten deezen tyde , werdt de Vefting Mardyk fchen by Duinkerken ingenomen , door den Hertoge ^l^^^yl^ vianOrleans, terwyl de Luitenant- Admir^ en Bour- Tromp , in ' t Scheur leggende , de fchans Hou- bourg. ten- Wambuis befchoot (w). De Hertog trok, vanMardyk, voor Bourbourg, welk hem, insge- lykS| binnen weinige dagen , in handen vieL De vyandlyke troepen , onder Picolomini en Lam* boi , hielden zig « midlerwyl , digt by Duinker- ken , verilerkehde de vaareen , welken van daar loopen naar S. Wynpksbergen. Ondertuflchen, morde nien , hier te Lande ^ dat 'er , met zulk een magtig Leger , als de Prins thans onder zig

4iadt,

,(v) Memoir. de Ftedér. Henri p. i^-au AmEMA XU* (Vf) AnztUA UU Deeit bL U,

XLIV/BbIK. HISTORIE, gp*

hadti zo weinig uicgeregc werdc. £n dit mis-^ id^^^ noegen hadt, meent men» zo veel indruk opj^^^T- zyne Hoogheid, dat hy den toeleg op Antwer-op Ant- {>en, waarvan de uitflag, ter oorzaake van de^^^pen nabyheid des vyands^zeer hagchelykwasjbe-"^^*"*^^- floot in *t werk (e ftellei}: hoewel anderen ge:- oordeeld hebben , dat hy , buiten die ,zeer ge* zet was op het hemagtigen deezer Stad , en, uit deezen hoofde , wel veel waagen wilde , om haar te winnen. Hy breekt dan op van JVbl- deghem,. met voorneemen, om te Yzendyke fcheep te gaan, tuflchen Hulfl en Antwerpen te landen, enzig, aklaar, meeder tëmaakea vandefchans Veerenbroek, Dochtoen hetLc*

Ser te Yzendyke kwam , ondervondt men , dat e fchepen , aie die troepen vervoeren moeften, ftilte en tegenfbroóm gehad hebbende, aldaar noe niet waren aangekomen. Midlerwyl, kreeg Bek kennis van 's Prinfen voorneemen,en ber gaf zig » met een deel zyner m^agt , in allery 1-| naar Veerenbroek. Hierdoor werdt de gant* iche toeleg verydeld. De Prin^, ongeraaden vindende te landen , in 't gezigt vaa een vyand* lyk Léger, keerde van Yzendyke naar Malde* . ghem, en eerlang naar Oofl*£kelo terug (x).

De Hertog van Orleans , na 't inneemen van yilfc Bourbourg, naar Parys te rug gekeerd zynde, Krygsbt- hadthet bevel over het Franïche Leger gelaa- dryven ten aan de MaarfchalkenifoGfl^wenila«^tt,^!|^ ^^^" die verfcheiden' Steden langs de Leye inna- men, tot aan Meenen doordrongen, en ?ig nederflo^en lan^s de Vaart tufTdien Gendeq Brugge. Zy hadden, vooraf, den Hertog van

Lot-

(x) Monoir. de Fieder» Henzi p, S4f-ifo.

Bb 4

S92 VADERLANDSCHE XLïV.Ïóeic;

i6^K. Lotharingen, te Halteren, zo onveiifoeds o- ■ ri ^*^- vervallen , dat hy genooduakt was , met zyn Leger , naar beide deeze Steden de wy k te nee- Dé Prins men. De Prins kreeg hiervan kennis, terwyl hervat hy op 't punt ftbndt, om iet gewigtigs te en- den toe- demeemen ; hy veranderde hierop van gedag- 5« ^P ten , en hervatte den toeleg op Antwerpen. Hy ' Antwcr- jj^QQj^ terftond, op te trekken naarGend. ' Onderweg, hieldt hy een mondgefprek met de Franfche Legerhoofden , die aannamen, na •tbemagtigenvanMeenen, te Deinze te ko- men ; daar de Prins zig by hen voegen zou, om Vervolgens 't beleg voor Antwerpen te flaan. Om den vyand te misleiden, toog de Prins o- vet de Vaart tufTchen Gend en Brugge te rug ; doch des anderendaags , keerde hy weder, floeg den weg op naar de Leye, en leerde zig te Ooidonk , terwyl de Franfchen zig te Deinze legerden. Beide de Legers, daarna over de Leye

fetrokken zynde , floegen zig neder langs de chelde. De voorhoede van 't Leger der Staa- ten begaf zig zelfs over de fcleine Schelde , en legerde zig in een Dorp aan de andere zyde, • Doch ten zelfden tyde , waren Picolomini, Bek en de Hertog van Lotharingen, met hunne troepen, te Gend gekomen, om de Franfche en StaatiTche Legers te wederftaan- De Prins • begeerde toen , dat de Franfchen flegts vyf of ^s dagen byeen bleeven, tot dat hy zig, voor Antwerpen, zou hebben nedergellaagen. Doch jy^ voorwendende, bedugt te zyn, dat de l^and de Steden herneemen mogt, welken zy langs de Leye bemagtigd hadden, weigerden f/o lang té toeven aan de Schelde. Zy booden alleealyk aan, ag e^en dag te willen ophou-

dCT|

XLIV.IBOM. HISTORIE. 393

den, tot dat de Prins het cantfche Leger over 1645.

de gropte Schelde gevoerd zou hebben. Doch

terwyl deezezi^ hiertoe gereed maakte, begon de vyand zig, in merkelyken getale, te ver- toonen aan de overzyde der Riviere. Men vuurde, van onzen kant, hevig, om hem te doen wyken; by welke gelegenheid. Bek inde fchouder jgekwetft werdt/t Gelukte denPrin- fe, het Leger te voeren over den flroom*. Doch die an- . alzo de Franfchen langs de kleine Schelde leg- dennaai - . genbleeven, moeft men den toeleg op Ant-^^nrdeid WCTpen opgeeven-De Prins beflootdan, Huift ^^^^'* aan te taften. Hy trok , in alleryl , naar Loke- Huift " ren, en, van daar, over denflxoom de Durme, wordt naar Steeken, twee uuren van Huift: binnen ^^*^fi^'^ welke Sf ad, die zeerfterk gemaakt was, de vyand, ondertuflchen, drie regementenkneg- ten geworpen hadt; Het Leger b]eef flegcs eenen nagt te Steeken, en vertoonde zig , des anderendaags, Tynde den vyfden van Wyn» maand , voor Huift (y)-

Terftond hierna, maakte Brederode zigBrederb- meefter van de fchans Naflau en van eenige^® V^^ andere fchanfei. Moervaart werdt, insffelyks,^^!^^^^^^^ bemagtigd , en weinige dagen daarna, de fter- ke fchans Spinola, op den dyk, die naar Vee* renbroek loopt. Terwyl men zig verfchanfte voor Huift, floegen Bek en de Hertoc van Lotharingen zis neder, tuflchen Zwyndrecht enBurgt, twee fchanfen aan de Schelde. Huift werdt benaderd van twee kanten , van de fchans Naflau , en van den dyk , die van S. Jans-Steen naar de Stad loopt. Men befchoot de Plaats van

vier

(9^) Utmoiu de Fredn. Henri p, u? U^.

Bb 5

394 VADERLANDSCHE XLIV.B<i«.

1645. vierbatceryen,enmaftktezig;eerla]ig, mees*

-ter van de Contrefcarpe- Eene dei: gaande*

ryen , met welken men over de graf t dagt té Jco* s men , werdt vernield , door eene vyandlyfee

bombe, die te gelyk verfcheiden' Officieren ai gemeenenhet leevennam. Toen deedt de Prins degraft» metrysboITen, vullen, waarnamen aanviel op twee bolwerken te gelyk Vmet zuik een* gèwenfchten uitfl^, dat die van binnen Hoift verzogten in befprek te komen, 't Verdrag , geeft zig waarby de Stad zig opgaf, werdt den vierden over. van Slagtmaand getekend. De bezetting be- dong twee (lukken gefchuts , een mortier en de gewoonlyke krygseer, en werdt naar de Le» gerftede van Bek geleid. De Franfchen meen- den , dat de Prins van Oranje genegen zouge« weeft zyn, om de vrye oefening van den Room- fchen Godsdienft toe te ftaan, binnen Huift ; doch dat het hem , voomaamlyk, door de Staa- ten van Holland, belet was (z). 't Bemagtigen van Huift was van veel belang voor den Staat. Men hadt nu gelegenheid, om brandfchatting te vorderen van het Land van Waas, en van het platte land omtrent Gend en Dendennon- de. Ook ftondt de weg naar Antwerpen meer DeMoer-opcii dan te vooren. 's Daags na 't ovei^aan fpui- der Stad, zondt de Prins Graaf Willem Fre- fchans Jnk vanNaflau, Stadhouder van Friesland, gewon- jjjg^ drieduizend knegten en twaalf kornetten , pa£urden, om de Moerfpui-fchans, drie uuren van Huift, te bemagtigen : 't welk , in agt of tien dagen, gelukte. De Kolonel Ferents nam, ten zelfden tyde, de fchanfen S. Katherine en S, Markus in,en éenige andere kleine fchanlen,die

al-

(*) Ncgoriac. Secret. T«». II. ^. 11.^. itlt 117.

nen.

XLIV.BOBK* HISTORIE. b95 TÜen geflegt werden. Gt2b£ Henrikvan Naffau^ .,^- Zoon van Willem Fredrik, bekwam het bevel ■ ■ over Huift. De veldtogt liep, hiermede, ten einde. Het Leger werdt, van de S. Anna fchans, teTchepe, naar de Winterkwartieren gevoerd (a). Op 't einde des jaars, maakten de Spaan- DcSpnan- fchen zig , by verrafling , wederom meefter van fchen her- de Vefting Mardyken van de fchans Houten- "^emen Wambuis (*). • Mtrdyk.

In Oi^ftmaand, te vooren, was 'er, in den Verbond Haage, een Verbond van vryen Koophandel »« de

feflooten taffchen deezen Staat en de Hanze- ^*y*" teden, Breemen en Hamburg, voor den tyd " ^"** van vyftien jaaren (c) : welk Verbond, in 't vol- gende jaar^ook metLubek vernieuwd wcrdt(d).

Den Heere van Duivenvoorde, Groot-Ze- Kats ^Ibewaarder van Holland , in de Lente deezes worde jaars , overleeden zynde , werden de twee groo- P^^^.ï* te Zeeels, door de Staaten, den I^adpenfio-JSr.' naris Kats in handen gefield , die - 1 Ampt van Groot- Zegelbewaardcr,federt, bekleedde (^),

De be weegingên der wapenen , in de Neder- ix. landen ^ in Duitfehland , in Katalonie en in Ita- ^^ He , ftremden , dit jaar, de Vredehandeling, die, ^P»^"- te Osnabrugge en te Munfter , begonnen was. zotten 't Kryg8geluk.liep den Keizerfchen en Spaan- de Sua« fchen tegengaan verfcheiden' oorden: 't welk ten te bc- hunne partyen onhandelbaarder maaktè,rchoon ^^^i^^a het hen fterker deedt haaken naar vrede. Fi- rondere Ups de IV, reeds lang buiten adem gevogten, hande- * • zogtiing.

(«} Memoir. de Fxeder. Henri >• tsf'i6z. Aitzebca lil.

€k) AiTZEMA n. Detlt H. %7.

(e) ^«cAlTZSMA III. Deel, ki. 6u

(d) AiTZXMA Vredchand. èL 194.

if) MfttL UoU. li May xóff. IL i%u

39tf VADÈRLANDSCHtt XLIV.Boir.

r(J45. ^^g^ ^^^^ ^^ Staaten der Vereenigde Gewes- ten te beweegen tot een byzonder Verdn^, Een Kapufyner Monnik, gekleed als een Kryn- man , gehoor verworven hebbende bv den Prinfe van Oranje, terwyl hy voor HuHt lag , toonde hem volmagt, om de gefchiUen tus* fchen Spanje en deezen Staat te vereffenen. De Prins (lelde hem uit, .tot 's anderendaags, en toen boodt de Monnik' zyner Hoogheid vct- fcheiden' voordeelen aan , indien hy ^dear- beiden tot de vrede, 't Stuk van den Gods* dienft zelf werdt ruiterlyk van den Pater ge* handeld. Doch de Prins , de aangebooden' voordeelen voor zyn' perfoon en huis afgeflaa— gen hebbende, wees hem aan de Staaten ; ten zelfden tyde, d'Elbades doende te voorichyn komen , uit het naafte vertrek, waarin hy hem verfteken hadt , op dat hy hooren zou , wat men den Prinfe aanboodt, en op welk eene wyze hy 't aflloeg. De MonnUc , te laat befpeurende , dat menmet hem jokte , hereifchte zynen Geloofs* . brief, en vertrok *(ƒ). Te vooren, was 'er nog eens een Geeftelyke in den Haa^e ffeweeft, omdiergelyken voorflag tedoen; dochhy was, insgelyks , afgeweezen (g). De Spaanfchen ga* ven egter den moed niet op, om de Staaten te beweegentot byzondere handeling. De Maar- schalk VAKKAST£L-RoDRIGO,dieDon

Franciskode Melo, inWynmaand des jaars 1 644 , opgevolgd was , in de Landvoogdye der Spaanifche Nederlanden (*), -zondt verfchei-

dei»'

(f) BASKAOB Tkm. U f* II. Ncgocitt. Secret. Têm, U« A II. p. 204. ig) Negotiat. Secret. Têm. II. P. l. p. i7y. ik) COMHELiN Ftedc. Heai. XI. Iktl^ bk 179. '

XLIV. Boek. HISTORIE/ 397 den* Perfoonen hcrwaards , om heimelyk te on- j (jj - derflaan, of de Prins en deScaaten neigden ■■

tot verdrag (i). Zelfs fchrecf hy, in Winter- maand, eenen beleefden Brief aan deStaaten^ waarin hy aanboodt,byzondere Gemagtigden te willen zenden naar den Haage ( * ). Doch men verkoos niet» dan te Munfter te hande- len; daar de Franfchen en Middelaars, reeds eenen geruimén tyd, vergaderd geweöft wa- ren (/)•

Hier en te Osnabrugge werden , midlerwyl j Oc dteis de onderhandelingen voortgezet; fchoon de^^^S Staatfche GevblmagtigdennognietnaarMun- J5J_S^* •fter vertrokken waren, 't Eerft, dat men be-tigdcnoo gon te regelen, betrof de titels en rang derde Vre* by zondere Gevolmagtigden, en de plegtighe- Schande- den, met welken men eikanderen zou hebben ^l^^ ^^" te ontmoeten. De Koning van Frankryk hadtr/^jal* den Gezanten van deezen Staat den titel van Excellentie of Doorlugtigheid , tot hiertoe, niet willen toeftaan. Doch alzo 't zyn belang was, de Staaten in oorlog te houden mét Spanje, op dat hy zyne overwinningen in de Spaanfche Nederlanden , te beter, zou konnen voortzet- ten, befloot hy, eindelyk, hen, door beleefd- heid en titels, in te neemen. Hy beloofde , in Lentemaand deezes jaars,dat hy hunnénGevol- magtigden op de Munfterfche Vredehandeling den titel van Excellentie zou doen geeven, en de hooger hand, als'zy zyne Gevolmagtigden zouden komen zien; die hun zelfs het eerfle

be-

*. (i) Ncgadat. Seott. Têm. n. P. II. p, iss^isy, iSf^iju ty^j 190.

(k) ^f deczea Brief i% de Negotiae. Seciet. T#», l.^. 4^7.

(/) AiTïWiA Yxedchand. kL 214, 215. '^

398 VADERLANDSCHE XLIV.Boex, , jg^- bezoek geeven zouden, in PlaatTen, daar zy ■ ^ laatft zouden aankomen (m). Het voorbeeld van Frankryk werdt gevolgd , door de andere Mogendheden, onder welken, de Regeering van Zweeden zonderling kiefdi was op 'tftok flereerbewyzen. MetdeKeurvorften enande- ïen 5 vielen ook gefchillen over dit ftuk , welken egter,door den tyd, beflifl of bi^niddeld wer- den («). X. Toen men *t , hieromtrent, genoegzaam eens ^^'^T . was, bc^on men met ernft te denken , aan het ïe?op' afvaardigen der Gevolmagtigden van deezen ]jet af^ Staat, naar Munfler: alwaar men hun, in den vaardl- Zomer deezes jaars , reeds eene aanzienlvke gen van wooning gereed gemaakt hadt (o). Men hadr, mtltiti- ook al eenige maanden , aan hun Berigtfchrift den van gearbeid; doch het vaftftellen van het zelvie deejen was, geduuriglyk, tegengehouden door Zee- Staat naar land i daar men veel voordeels trok uit den oor- Munllcr. j^g^ doormiddel der kaaperyen, en uit dee- zen hoofde af keerig was van de vrede. Ein- delyk, kwam men, in Wynmaand, totvaft- ftellinff van het Berigtfchrift (p). Te gelyk, werdt beflooten , dat men de handeling te Mun- fter zou tragten te beleiden tot vrede . tus- fchen Frankryk en Spanje, en tot Beftand, tufTchen Spanje en deezen Staat: waarin alle de Geweften, ook zulken, die meeft tot dca oorlog neigden, eenpaariglyk, bewilligd had- 164.6. den (q). 't Liep egter aan, tot in Louwmaand " . des

(m) AlTZEMA Vredehand. hl. xtiy zti» Air zeuA lU. J>teJ^ hl. 3.

(n)fr$ieg Megotiat. Secret. Tm. IL F. I. •. 15, 21, i>, I4< /*. II. />. i«» 33» H, 40, s€.

(0) Negotiat. Secret. 7>«. 1. p. 5^9.

(/>; Zit het ^ AiTZiMA IIL Deel, bL ji.

(f) AiTZBMA Viedehadd» kL i«».

XLIV. Boek.' HISTORIE, 399 des vojgenderijaiffs, eerde Gevolmagtigden i^a6. mar Munfter op reis gingen. De Prins van O-^ - ranje» die: nog gantfch niet gezind was totüoog. vrede, zag hen noode vertrekken. Doch deheid FranTchen hadden 'er fterk en by aanhoudinge^remt op gedrongen *(r;).Hy verzoet hierom d'Eflxa-^°° ^^^' des „ den Kardinaal Mazarm aan te zeggen ,^^ * „ dat men hem. niet dringen moeft , pm de Ge* 9» voinuigtigden der Staaten zo fpoedig te doen ,,. vertreKken; alzo hy 'er wel meefter vanzyn y^ kon 9 zo lang zy in den Haage waren ; maar ^ wanneer zy eens te Muniler zouden geko^ „ menzyn^zoudenze, fchreefhy, afzonder- ff lyk, met Spanje fluiten , in fpyt van Frank* ^, ryk en wan hem (x)." Na de aankomfl; der GevoUnagtigden vaii deezen Startte Munfter, kreeg de vredehandeling aldaar een nieuw • leeven , eii begon de Vereenigde Ge weften na- der te betreflfen. Doch eer wy 't beloop derzel- ve ontvouwen, zal 't niet ondienftig zyn, hier eene beknopte rchet3 van de voornaamfte ver- fchiUende t^Iangen der handelende Mogend- ' hedenintelaflen.

De oorlog hadt nu , in Duitfchland, omtrent XI. dertig jaaren, in de Nederlanden, meer- danStaat van tweemaal zolang, geduurd, en denvoornaam-^^.^j^^* ften oorloogenden Mogendheden fchatten ge-behngea kofl:. 't Was, derhalve, geen wonder, dat deder ban- meeden haakten naar vrede* Doch ditverlan-deiende gen was fterkft in zulken , die 't meeft«nadeel^^«^°^' geleeden hadden by den oorlog , gelyk de Kei-j^„^^*^* zer en Spanje. Frankryk en Zweeden, die deen te Ot-

wa-oabni£-

fr) Negiytiat. Secret. Tem. II. P. JL /. lo;, i}9»i;tf>ia<9 (#> D'SrrmAUi Ttm, I. p, 91.

4oq VADERLANDSCHE XUV.BoBlf;

1 646. wapenen , in verfcheiden* Geweften , met mer*

■ . n^t kelyken voorfpoed, gevoerd hadden, begeer-

ntame den wel vrede» mids hun daarby gelaaten werd^

van 'c gene zy gewonnen hadden , en 't gene zy nog

daarenboven dagten te bedingen; waartoe hun*

ïie partyen bezwaarlyk befluiten konden4 Dit

ilremde de Vredehandeling , die, door den tvd,

geheellvk, geregeld werdt, haar den onzdce-

ten uitflag des oorlogs , welken men, nuhevir

Ser , dan flaauwer bleef voeren , onder *t han- elen over de Vrede. De Vereenigde Gewes- ten zelven begeerden , in *t eerft , de Vrede niet even (terk, om dat Zjrne Hposheid, de Prins . van Oranje, meer neigde tot het voortzetten van den oorlog. Holland alleen dreef den han- del voort, en de gunftige voorwaarden , wel-

' ken Spanje aanboodt, de argwaan, dien men begon op te vatten over den voorfpoed van Frankryk in de Spaanfche Nederlanden, de fchaarsneid van 's Lands geldmiddelen , . en de toeneemende zwakheid des Prinfen vanOran* je deeden, eindelyk, alle de Geweften en zy- ne Hoogheid zelye befluiten tot de Vrede. Spanje en de Vereenigde Staaten flooten een atzonderlyk Verdrag, welk gelegenheid ^f aan den eenen kant, tot het ipoedi^r (luiten eener vrede tuflchen den Keizer en Zweeden» en tuflchen den Keizer en Frankryk, en aan den anderen , tot het af breeken der Vredehan- delinge tuflchen Frankryk en Spanje, die nog eenige jaaren in oorlog bleeven. Spanje. De kryg, die gantlch Chrifl;enryk beioer-

. de, was eerfl "begonnen, tuflTchen Spanje en den Vereenigden Staat, die beide belang had- den, om eens de wapenen af te leggen^ en ee-

nc

XLIV- BóEic. M I S t O R 1 È. 4öt

ne beftendige vrede te fluiten. Spanje was, fe* dert eenige jaaren , in froote engte gebragt. ■ De Vereenigde Staaten hadden, na 't uitgaan van 't Befland , dên oorlog weeten te houden buiten hunne grentón , en , onder \ beleid van Prinfe Fredrik Henrik, den Koning verfchei- den' fterke Plaatfen, in Brabant en Vlaande* ren , afhandig gemaakt. De Franfchen hadden, insgelyks, een aanzienlyk gedeelte van *s Ko* nings Nederlanden, gelegen aan de grenzen van Frankryk, overmeefterd. In Italië , in Kata- lonie en in Kouflillon , hadden zy Filips den IV» ook merkelyke afbreuk gedaan. De Portugee* zen waren tegen hem opgeftaan , en hadden den Hertog van Bragance tot Koning uitge- roepen , die , door Frankryk en door den Ver* eenigden Staat, onderfteund werdt. 't Verlies van Portugal fleepte het verlies naar zig van een gedeelte der Indien, welk voorheen onder 't gebied van Portugal behoord , en waaruit Spanje, federt dat Filips de IL zig de Portu- gecfche Kroon hadt toegeëigend, merkelyke voordeelen getrokken hadt. Het onderhouden van verfcheiden' Legers en Vlooten hadt 's Konings fchatkift t'eenemaal uitgeput , en zy werdt fchaarfelyk voorzien uftde rykdommen der Indien , die , fomtyds , den onzen in handen gevallen waren, en dikwils, uit vreeze voor Vyandlyke ontmoetingen, lang toefden onder wege: t welk den Koning, meer dan eens , in croote verlegenheid gebragt hadt. Hy hadt, derhalve , dringende redenen , om de vrede met Frankryk en met den Vereenigden Staat, die hem de meefte afbreuk gedaan hadden, emftelyk, te begeeren. Ook kreegen zyneGe- XI. Deel. Cc voU

. I

402 VADERLANDSCHE XLIV.Bojuc.

1646. volniagtkdenceManfteri eerlang, lail, om ■ pp de belle wyze met beide of met eea van

beide te fluiten, 't Volflaagen verlies zyner Nederlanden, die, van den eenen kant, door Frankryk, van den anderen, door de Staaten^ benaauwd werden , ftondt voor de deur. Hy kon ligtelyk voorzien , dat hyze kwyt zyn zoo, wanneer Frankryk Duinkerkenen andere zee- havens, en deStaaten Antwerpen en de Schel- de bemagtigd zouden hebben ; waarop men 't, van wederzyde, aangelegd hadt. Hy zogt , hierom, ten fpoediglien, uit den oorlog te ge- raaken: en geenenkans ziende, om, te gelyk met Frankryk en deStaaten, of met Frankryk srfzonderlyk te fluiten, haalde hy de Suaten over tot een byzonder Verdrag, en geraakte, ' hierdoor , in ftaat , om den oorlog , nog eenige jaaren, uit te houden tegen Fnuakryk. Zyne Gevolmagtigden tot de Vredehandeling waren D(m Gaspar de Bracamonte en Gusman^ Graaf van Pegnaranda^ en Antoni ^run, Ridder en 's Konings Raad in de Nederlanden, die de be- kwaamfte was van de twee, en byzonderlyk zy n werk maakte, om de gunft der Staatfche Ge- volmagtigden te winnen en te behouden. Te vooren, was de^Savedra ook, van 's Konings wege, te Munfter geweeft; doch hy bleef 'er niet tot het befluit der handelinffe. De Ver- De Vereenigde Geweften hadden, na zulk eenigde eenen langduurigen en koflbaaren oorloge ook Gewes- yeden , om vrede te begeeren. Het Verbond, "• welk hen , in 't jaar 1 579 > eerfl: hadt fameoge- voegd, was, federt veele jaaren, begroeid en beveiligd. De vryheid, om welke zy zo lang geftreeden hadden i werdt alomoie cneDd , en

zou

XLIV. BoAc. HISTORIE. 403 zou ook, ontwyfdbaar, by de handeling, door jfiAiL Spanje, erkend worden. Dus fcheen 'er geene ■ ■ reden, om langer te volharden in den oorlog die, zou hyniet eeuwig duuren, een», met eene billyke en veilige vrede , eindigen moeft. Men zag nu Spanje, door de wapenen van dee* zen Staat en van Frankryk , en door andere op- gekomen' rampen, zo laag vernederd, dat de kans fchoon flondt , om voordeelige volwaar- den te bedingen van eenen hoogmoedUgen vyand, en zelfs de Plaatfen te behouden, die men, voor en na het fluiten van het twaalfjaa- rig fiefland, op hem veroverd hadt. Defchat- kift van den Staat was uitgeput, en Holland, welk meer dan de helft draagen moeft tot de koften des oorlogs, die twee-entwintig miUioe» nen jaarlyks beliepen, was boven de honderd en veertig millioenen guldens ten agteren ge- raakt , waarvan rente betaald werdt ; en daar- enboven, nog dertien millioenen fchuldig(*), 't Gene uit de overwonnen' Steden in'sLands fchatkift kwam, reikte niet of naauwlyks to^ om de bezettingen in dezelven te onderhouden. Hier kwam nogby, dat men de oogmerken van Frankryk, meer en meer, verdagt hieldt. Men vreesde, dat Lodewyk de XIV, onder dekfel van Spanje afbreuk te doen, voorhadt zyne overwinningen voort te. zetten, naar de grenzen van deezenStaatj voor welken hy dan ruim zo gedugt zou worden , als Spanje immer geweeft was. Hy hadt reeds een aanmerkelyk gedeelte van Vlaanderen, Artois, Hen^oa- wen en LoKmburg bemagtigd, e& bediende

zig»

C») WlCi^pUOST. livr, I. p, so.

Cc s

404 VADERLANDSCHE XLIV.BoEif. 1046. zig, jaar op jaar, van denbyftand der Staaten, i- om nieuwe overwinningen te doen , in de Ne-

derlanden. Men begon meer gevaar te zien in deeze nabuurfchap, dan men voorheen gedaan hadt,enmen begreep, allengskens, dat het belang van den Staat vorderde, een Verdrag te flaiten met Spanje, waardoor de Spaanrche Nederlanden, zo verze niet in de magt van Frankryk geraakt waren , een Voormuur blee- ven , tuflchen Frankryk en deezen Staat , en de Franfche wapenen, zoze immer tegen de Ne- derlanden mogten gevoerd worden, zo wyd als "t mogelyk ware, hielden van de grenzen der Vereenigde Geweften (wj. Alle deeze redenen moeften de Staaten doenbefluiten om de hand te leenen tot het bearbeiden eener algemeene . Vrede. Ook woogenze, en de laatfte inzon- derheid , zo zwaar by hen , dat zy , toen de oog- merken van het FranfcheHof zig,in den loop der handelinge, klaarder begonden te ontdek- ken, niet fchroomden, afzonderlyk te fluiten met Spanje, fchoon zy zig verbonden hadden, zulks niet te zullen doen , dan met bewilliging van Frankryk- DeGemagtigden, diezy, na veel raadpïeegens, tot de Vredehandeling be- noemd hadden , waren BarthM van Gend^ Heer van Loenen en Meinerswyk , wegens Gelderland ; Joan van Matbenes , Heer van Mathenes, Riviere, Opmeer en Zouteveen , en Jdriaan Pauw, Ridder, Heer van Heemftc- de eerfte voorzittende Raad en Rekenmees- ter der Graaflykheid van Holland , wegens Hollandj>fl» dêKnuit, Ridder, eeifteenver-

too-

(») Rcfol. Gcncr. rmer. 19 Jfril U47« ^^

XLIV.BoKK. HISTORIE. 405

toonende den adel van Zeeland, wegens Zee- i€4.6é

land ; GoiardvanRbeede^ Hter van Nederhorft, '

wegens Utrecht; Franfois van Donia^ Heer tot Hinnema in Hielfum, wegens Friesland; Wil* helm Ripperdaj Heer te Hangelo, wegens O» veryflel, en Jdriaan Klant tot Stedum, Heer van Nitterfum , wegens Groningen en Omme- landen. Alle deeze Heeren waren, wegens de Staaten van hun Geweft , gewoonlyk afge- vaardigd in de Vergadering der algemeene Staaten in den Haage: waaruit beflooten werdt, dat de Prins van Oranje merkelyken invloed hebben zou op de Vredehandehng. Voorts, hieldt men, aan 't Franfche Hof'(t>), Mei- nerswyk, de Knuit, Nederhorft en Ripperda voor afhangelingen van zyne Hoogheid; fchoon Meinerswyk, onder deezen, gehouden werdt, meeft genegen te zyn tot de Vrede. Mathenes en Pauw waren, gelyk het Geweft, waaruit zy afgezonden waren, fterk gezet op vrede. De laatfte, in 't byzonder, werdt aan- gezien , als geheelly k gekant tegen de belanden van den Prinfe van Oranje ; 't zy dat hy hier- toe bewoogen geworden was , federt dat zyne Hoogheid te wege gebragt hadt, dat hy van 't Raadpenfionaarisfchap ontflaagen werdt; 't zy dat hy zig voegde naar de neiging der meefte en aanzienlykite Leden van Holland, die, fe- dert eenigen tyd, andere, maatregels volgden dan de Prins gaarne zou hebben zien in 't werk ftellen. Donia neigde ook zeer tot de Vrede, en Klant werdt gehouden voor een' man van

klei-

(»; Vita Negotiai. S<crct. de Munflct Tm. llt. f. l\.

Cc 3

4o6 VADERLANDSCHE XLIV.Boek. .^.f: kleine bekwaamheid, en gefchikt om zig te -i212lvoeeennaardeme^eh. . , ^

Beide Spanje en de Vereemgde Geweften hadden groot belang by 't gene 'er, te Mim- fter enteOsnabrugge, tuflchen de andere oor- loogende Mogendheden gehandeld werdt.Zy hadden zig beide gemengd in de gefchillen , die, reeds voor veele jaaren, zo over de op- volging in de nalaatenfchap des Hertogs van Gulik en Kleeve , als , ter gelegenheid der ver- kiezinge van Fredrik, Paltsgraave aan den Ryn, tot Koning van Boheane,inDuitfchland en in de aangrenzende Geweften , ontdaan wa- ren. Spanje hadt zig, in deeze gefchillen, ge- voegd aan de zyde des Keizers , en dernaeefte Roomfch-Katholyke Vorften en Stenden det Duitfchen Ryks. De Vereenigde Staaten had- den, daarentegen, nevens Frankryk en Zwee- den, de zyde gekooren, die zig voorheen ge- kant hadt, of nog kantte tegen den Keizer en die 't met hem hielden ; beftaande uit den Palts- graave, Zoon des verkooren Konings van Bo- heeme, den Keurvorft van Brandenburg, den Landgraaf van Heffen-Kaffel , en eenige ande- re Leden de» Keizerryks. Men moet dan, ten minften, een ruw begrip hebben van de by- zondere belangen deezer twee partyen , om do natuur der Weftfaalfche Vredehandelinge,be-. hoorlyk , te bevatten , en te verftaan , wat deel beide Spanje en de Vereenigde Geweften in dezelve hadden. / den Kei- De Keizer , Ferdinand de III , neigde fterk ««r. tot vrede, federt dat de Franfchen en Zwee- den de wapenen , met voorfpoed , gevoerd had- den» inDuitfchland. Dé Zweeden waren zelfs,

on-

XLIV.BoEK. HISTORIE. 407

onder 't beleid vanTorftenfon, doorgcdron- i6^(S.

f en tot in de Ooftenrykfche Erflanden , die -• erdinand, uitgeput als hy was van gelcinid- delen , bezwaarlyk , zag te befchennen. Ook wift hy , federt eenigen tyd , geenen onderftand te bekomen van deRyksleden^die *t met hem hielden , dan om dat ny voorgaf, dat dezelve gebruikt werdt,om de ruftinDuitfchland,ten fooedigfte, te herftellen. Waarby nog kwam, dat veele Ryksleden misnoegd 'waren op den Keizer, dien zy hielden, hen in eenige voor- regten, inct naame ook in de vryheid van Godsdienft, verkort te hebben: *t welk hen te traager maakte , om hem te onderfteunen. Voorts leide hy toe, om de Kroon van Bohee- me, waarom zo bloedig geoorloogd was, in zynen Huize, erfelyktedoenverklaaren. Ook hoopte hy, by de handeling, heffteld te zullen worden, in *t bezit van de meefte Plaatfen , dieltiem, door Frankiyk en Zweeden , af han- dig gemaakt waren. Hy hadt zyne belangen vertrouwd aan drieGevolmagtigden,ikfox;;;!£- liaanj Graave van Trautmansdorf ; ^oan Lo' deivykj Graave van Naffau-Dietz, enizaak Volmar , Raad van den Aartshertoge Ferdi- nand Karel.

De Vorften en Stenden , die 't met den Kei- DeRykf- zer hielden, begeerden, by de Vrede, of her-^?^^"» fteldte worden, in 't gene hun, door Frank- ^^^"^ ryk en Zweeden, afhandig gemaakt was, of den, in \ beveftigd, in 't gene hun, ter belooninge vanbyzQnder den dienft , dien zy den Keizer gedaan hadden , was opgedraacen , en in 't gene zy zig , door de wapenen , verkreegen hadden. Allen vorder- den zy ook, dat de vreemde troepen en daar- Cc 4 én-

4o8 VADERLANDSCHE XLIV-BoeA-

i6±6. onder ook die van deezen Staat het Rykruim- ^■■^.^y^^' den. De Hertog van Beieren in 't byzonder en ° zogt zig te handhaaven , in 't bezit van de Op-

S er-Palts, en in de waardigheid vanKeorvoril, ie hem, door den Keizer, was opgedraageiu Stxcn. De Keurvorft van Saxen begeerde bev^ftigd te worden in 't bezit van de Lausnitz en van 't Aartsbisdom Maagdenburg, hem door den Kei- zer gefchonken. Ook vorderde hy Leipzig te rug, welk hem, door de Zweeden, ontno- men was. Fnnk- Van den anderen kant , werden , door Frank- ryk. ryk en Zweeden , en door de Leden des Duit- fchen Ryks , die hunne zyde hielden, ook hoo- ge eifchen gedaan. Frankryk en Zweeden bei- de wilden alles behouden , wat zy , door de wa- penen, gewonnen hadden; en maakten geweN dige rekeningen van de onkoften des oorlogs, tot welken zy voorgaven, eers- enpligtshalve, verbonden te zyn geweeft. Van Spanje vor- derde Frankryk , behalve een gedeelte van RouffiUon, een aanzienlyk deel der Nederlan- den , welk eenige jaaren herwaards bemag- tigd was. Van den Keizer, eifchte Lodewyk de XIV. de Elzas en de dbrie Bisdommen, Mets, Toul en Verdun , die van ouds onder 't Ryk plagten te behoorcn. Ook begeerde hy zig het Hertogdom Lotharingen , by wege van ver- beurdverklaaring, toe te eigenen, om dat de Hertog, dien hy als zynen Leenman aanmerk- te , zig verbonden hadt met Spanje. Eindelyk, zogt hy ook eenige zeeplaatfen m Italië, die hem reeds in handen gevallen waren, te be« Zwec- houden. De Zweeden vorderden gantfch ?o^ dwt nieren ^ in welk Gewefl: zy zig, tegen den zin

dc«

XUV- BoBlt. HISTORIE. 409

des Keurvorfts van Brandenburg, die 'er Her- igjg^

tog van was , hadden nedergeflaagen. Daaren-

boven , begeerden zy , dat het Aartsbisdom Breemen en de Bisdommen Verden, Halber- ftad, Osnabrugge en Minden weereldlyk ver- klaard, en hun toegeweezen werden; waarte- gen het Huis van Brunswyk-Lunenburg, welk regt hadt op deeze Vorftendommen, zig ern- ftely k kantte. De Paltsgraaf Karel Lodewyk , De Palw- die van zyne vaderlyke goederen en van der^f K«- waardigheid van Keurvorfl beroofd was, be-"^"^^

§ eerde herfteld te worden in beide* Doch alzo ^^ ' eeze waardigheid aan 't Huis van Beieren ge- hegt, en de Palts onder verfcheiden' Vorften verdeeld was, hadt het geene kleine moeite in, hem voldoening te bezorgen; 't welk, zonder de ernftige poogingen van FrankrykenZwee- den, nimmer gelukt zou zyn. DeLandgraavinHeflen- van Heflen-Kaflel beg;eercle de Plaatfen , die Gaffel. ^y, in Ooflfriesland, m Weftfaale en aan den Ryn, ingenomen liadt, niet wederom te rui- men, voor men haar voldaan hadt, wegens de koften des oorlogs^ en herfteld in 't bezit der tanden, haar door den Landgraave van Hes- fen-Darmftad afhandig gemaakt. Het oud ge- fchil over 't regt tot de Gulikfche en Kleef- fchenalaatenfchap, welk, voomaamlyk, tus- fchen de Vorften van Brandenburg en Nieuw- burg, gedreeven was, werdt ook op de Vre- dehandeling gebragt; doch aldaar niet afge- daan. Wy maaken geen gewag van de belan- gen van veele byzondere Vorften en Stenden, om dat zy , of van weinig gewigt zyn, of ge- heel geene betrekking hebben, tot de Hiftorie der Vereenigde Qeweften, Alleenlyk, moeten Cc 5 wy

4IO VADERLANDSCHE XLIV.Boeic. i6±6 vrjnogmtldtnyddtLodewyk^GraafvanEgmond^ ' *zig te Münfter vervoegde , ben^erende, regt te hebben, tot het gantfche Hertogdom Gelder en 't Graaffchap Zutfeïi (w). Hy hadt , wegens dit? zyn Regt , in Wintermaand des jaars 1643 ,te Londen , daar hy woonde , eene verklaaring ge- daan, voor Notaris en getuigen (x). Doch ik meen niet, dathy, teMunfter, gehoor ver- wierf. Na *t fluiten der Vrede, fchreef hy ee- nen Brief aan de algemeeneStaaten, waarin, hy zig Hertog van Gelre en Graaf van Zutfen noemde; dooi men gaf dien den brengeren te rug, als den Graaf van Egmond niet kennen- de, in zulk eene hoedanigheid (y), Middc- De Koning van Spanje en de Vereenigde laars op Staaten handelden , doorgaans , zonder midde- i^h^^' laar ; doch tuflchen Frankryk ter eener, en den djhaude. jj^^ j^er en Spanje ter anderer zyde , werdt, door bemiddeling van den Paus en van den Staat van Venetië, gehandeld, teMunfter, Ook handel- de men, te Osnabrugge, tuflchen den Keizer, het Ryk en Zweeden, door bemiddeling van den Staat van Venetië. De Gevolmagtigden der Vereenigde Geweften hielden zig gemeen- lyk te Munfter; doch die van den Keizer, Frankryk en Zweeden reisden, dikwils, over en weder, tuflchen Munfter en Osnabrugge, en befcheidden eikanderen ook wel te Lence- rich, welk tuflchen de twee gemelde Steden gelegen is (2). Wy hebben noodig geoordeeld, deeze fchets van de verfchillende belangen der

han-

(w) Ncgotiat. Secret. Ttm, III. f. 9«.

(jr) Kciez Supplem. au Corps Dipl. Têm, II. P. I. p. |u.

lyj AnzEMA III. />««/, K 274.

(z) Negoiiau Seciet. Tem, I, f, jto.

XLnr.BoMC. H I S T o R IR. 411

handelende Mogendheden vooraf te laaien idAfi^

gaan, om den Leezer het gewigt der Weft — : •

laalfche Vredehandelinge , eenigszms , te doen begrypen. Wy keeren ons nu tot een byzon- der verhaal van het beloop dier Vredehande- linge, zo ver zy de Vereenigde Geweften be- troffen heeft.

De Staaten hadden', reeds lang voor 't af- XIL vaardigen der Gevolmagtigden naar Munfterj^P^^'jc- vaftgefteld , geen Verdrag aan te gaan met den[j^^^g^ ' vyjuid, dan waarby de Hoogheid en Vryheiduaagetot van den Lande erkend werdt (a).Ookhadtdede Mun- Kardinaal deRichelieudenPrinfe van Oranje, ^^^^^^ al in 't jaar 1642 , doen voorhouden , dat ^^^9^^^^^* met Spanje fluitende, alles, wat men bezat ,iing. ' möeft tragten te behouden (b). Op deeze twee punten , en op 't gene 'er , by goeden gevolge , uit afgeleid kon worden , hieldt men , derhal- ve, voornaamlyk, het oog, in het beloop der handelinge. Zeeland hadt , reeds voor lang , verflaan (c) , en in 't voorleeden jaar, begeerd, datmen, voor 't aanvangen der handelinge, ftaatswyze, behoorde te befluiten „ tot het 99 handhaaven van den Hervormden Gods- 99 dienft , zo als dezelve , by de Dordrechtfche », Sinode van de jaaren 161 8 en 1619 , was „ vaftgefteld; tot het onderhouden der U- 9, trechtfche Vereeniging van den jaare 1579, 99 en tot aanhoudinge van een bekwaam aan- », talvan&ygsvolkjgeduurendede Vredeof*

„ het

(s) AiTZKMA II. DmI, bt »8f. Vredehand« hL jós. (i) Inftiua. dMis lts Mem. du Comte d'£ftiades. T««, U h •^

{c) NotuU Zeel. 19 Ncvemb. 1^43* ^A j<7. If Maart ï€^^

4« VADERLANDSCHE XLIV.Bomc.

1646. 9y het Beftand, welk men fluiten zou." Doch ' de Geweften konden 't, over deeze drie pun-

ten, niet eens worden* Holland, in 'tbyzon* der , maakte z waarigheid , om zig , hierop , ui- terlyk, te verklaaren. De algemeene Staaten flidden, hierom, alleenlyk, by voorraad vaft, „ den Chrülelyken Hervormden Godsdienfl: 9 „ zo als dezelve tegenwoordig geleerd werdt, „ te zullen handhaaven; de Utrechtfche Vcr- „ eeniging, zo ver zy kon naargekomen wor- „ den, te zullen onderhouden, en het Krygs- „ volk, naar gelegenheid en toeflemnung aer „ Geweflen , by raade van zyne Hoogheid, te „ .zullen vermeerderen of verminderen (rf)." Voorts, werdt 'er, met den aanvang deezes jaars , een Bededag uitgefchreeven , om *s He- mels zegen te verwerven , over de Vredehan- De Sttat- deling {e). De Gevolmagtieden der Staaten, fchcGe- eikanderen te Deventer befcheiden hebbende, ricaCT? vertrokken, van daar, op den elfden van Louw- komen leitiasLndj en kwamen, ten zelfden dage, aan, te Munfter. Munfter. De Keizerlyke en Franfche Gevol- magtigden gaven hun het eerfte bezoek , eH : den titel van Excellentie , die hun ook van de Spaanfchen niet geweigerd werdt (f). Men tradt , daarna , tot het onderzoek der Volmas^ ten van Spanje en van deezen Staat , en & Spaanfchen booden aan, de hunnen, die niet voldoende gevonden werden (^) , naar het • goedvinden van hunne Hoog-Mogendheden,

te

(d) Refbl. Gener. Pltner, U Ntv. itf^tf i/5. AiTacsvA III. Deel f kl, 4t' Vredehand. èl. 19I.

(e) AlTZKMA III. Z>êêl^ kl. 9é.

(O Ncgotiau Secret, Tom, III. p. 17, it, 19e. AlTSftMA Viedeh. ^/. ui,

(l) Noiul. Zeel. f ^fril Itf4ü. kl, us.

XLIV.BoEK. HISTORIE. 413

te zullen doen veranderen; gelyk federtge* iCaÖ.

fchiedde (6). Men fcheen het toegelegd te —

hebben, omdeScaatfchen, door beleef mieid en toegeevendheid, over te haaien tot een af- «onderlyk Verdrag: waartoe ook, gelyk wy, hier voor (1), gemeld hebben, de Markgraaf van Kaftel-Roorigo , federt eenigen ty d , onder de hand , in den Haage , gearbeid haat.

Doch terwy 1 men hiermede bezig was, werdt xill. tugtbaar , dat de Spaanfchen het Franfche Gerugc Hof ook tot afjonderlyke handeling zogten te ^^««o© beweegen, op hoop, datzy, daar, of by de*yj^"^^3 Staaten, flaagende, de twee bondgenooten, deling"*' die hun de meefte afbreuk deeden , verdeelen tuflcben zouden. De eerfte opening hiervan was, reeds Frankryk in Grasmaand desjaars 1644, gedaan, door den?" ^P"** Venetiaanfchen Gezant, Aloifio Ctmtarini^ aan^^* den Graaved*Avaux(*). Naderhand, ginghy verder, en fprak, eindelyk,van eenHuwelyk tulTchen Lodewyk den XIV. en eene Dogter van Spanje ; aan welke of Vlaanderen alleen, of de Spaanfche Nederlanden tot eenen Bruid- fchat zouden gegeven worden, tegen een' af- ftandvan Katalonie. De Spaanfche Gevolmag- tigden te Munfter hielden zig egter nog zeer geflooten op dit ftuk (J). De Kardinaal Maza- rin hadt grooten zin in den voorflag. Hy be-

§reep , dat Frankryk zyne grenzen naar de Ne- erlanden , eerder dan naar den kant van Span* je , behoorde uit te breiden. Doch hy voorzag, ligtelyk, dat zulk een voorflag, rugcbaar wor- den-

- Ih) AiTZiMAIII. Deelt kL ii7*ixo* Vredeh. kL lU-zss.

O) Bi. 196.

ik) Ne^ociar. Secret. 7>ib. Il, P, \, p. 13,

\l) Mcgotiac Statte Tm. U. P. II. f. $$» 1199 Hl*

414 VADERLANDSCHE XLlV.BoM. i6±6 dende , agterdogt venrekken zou, in de Ver- • — ^ eenigde Staaten ; waarom hy zogt te wege te brengen, dat dezelve , van den kaut van Span* je, gedaan werdt (;«). Doch de Franfche Ge- volmagtigden op de Vredehandeling zagen geenen kans, om deezen voorflag den Engel- fchen en Staaten fmaakelyk te maaken (n). Ma- zarin flelde hun voor, dat men de Staaten en den Prins van Oranje moefl: doen bewilligen, in de ontworpen* verwiflcling van Eacalonie tegen de Nederlanden, door hun Antwerpen af te (laan : welk hy , in 't eerft den Prinfe , in 't byzonder , wilde doen opdraagen,mids dee- ze het van Frankryk ter leen hieldt. Doch om- trent dit laatfte, veranderde hy, federt, van gedagten , oordeelende, dat de Staaten, hier- uit, te groot een' argwaan zouden opvatten , tegen hunnen Stadhouder. Nogtans befloot hy, in Louwmaand deezes jaars, d'Eftrades naar den Haage te zenden, met laft, om 'er den Prinfe^ heimelyk, en , in 't vertrouwen , over te fpreeken,en te ondertafl:en,of hy 'er ooren naar hadt (o). Ook meende de Kardinaal de Staaten te Konnen doen begrypen, dat zy be- hang hadden by de uitvoering van dit ontwerp; waardoor , gaf hy voor „ hun Regt van opper- „ ftemagtover de Vereenigde Geweften,bei* „ de door Frankryk en Spanje, erkend zou „ worden, en zy, voortaan, geenen oorlog zou- den te dugten hebben : zynde de nabuunchap met Frankryk thans nietgevaarlyker,danin *t jaar 1635; toen de Straten zelven befloo-

„ ten

(m) Negotiar. Secret. T#«r. UI. ^. 14, 21-27, 9^

(n) Negoiiac. Secret. Tem, III. p. xj,

(«) tlegociac. Seaer. T««« UU p. 32,4l»49»5o> il »;a.

XLIV.BoEK. HISTORIE. 415

„ ten haddqp, de Nederlanden te deelen met ^é^Aén „ dit Ryk (pY Doch eer d'Eftrades nog naar • "^ ■ Holland vertrok, hadt de Prins, van elders, Ho"^ kennis gekreegen van de heimelyke ontwerpen heid ^' cener bjrzondere handeling, tufTchenFrankrykkrygt •« en Spanje; én *er , terftond, over gefchreeven^^"°" aan d'Eftrades (5); die, omtrent het midden^*"' van Sprokkelmaand, in den Haage gekomen^ den Prinfe het ontwerp der verwifleling van de Nederlanden tegen l^atalonie, in 't geheim, openbaarde- Zyne Hoogheid geliet zig , als of 't hem niet kwalyk geviel, vorderend zelfs, dat men *er te Munfter niet van repte; gelyk hy 't ook, omtrent veertien dagen, bedekt hieldt voor de Staaten (jf).

Zo ftondt het met deezen handel, toen dePtuw en^ Gevolmagtigden, Pauw en de Knuit , van Mun- ^^ '^""«^ fier herwaards gekeerd , verhaalden „ hoe hun, Y^^"^ „ door de Franfchen, in 't vertrouwen, geo-wwds „ penbaard was, dat de Spaanfchen de voor- van Man- „ waarden der Vrede met Frankryk en met de ^^^^ „ Staaten celaaten hadden aan de befliffingof JV^"'"^- ' „ bemiddeling der Koninginne-Regente vanffn „ Frankryk (j>" Vreemd fcheen zulk eene ' toegeevendheid. Doch de Spaanfche Staat- kunde beoogde, hierdoor, tv^^eedragt te ver- wekken tuflfchen Frankryk en deezen Staat i daar men , ligtely k , bevroeden kon , dat Frank- ryk zyn eigen voordeel nader dan dat der Staa- ten behertigen zou, zo 't beraamen van de

voor-

{f\ Ke|:o(Ur. Secret. T#«, m. p, j«, ,otf,

iü) Ncgotiat. Secret. Têm. III. p. 61.

\r\ Negoeiat. Sectet. 7>*. in. p. 1x2, u}.

{A Notul. Z«d. d Mmti IH5. kk ^9. AlTUMA Viedfl^

4i(J VADEÏILANDSCHÊ 3tLIV,Bo£fc

I ÓAtf voorwaarden der Vrede aan de Koninginne ge- — ^laaten werdt. Ook verwekte dit nieuws eenc

byftere ontfteltehis , in de Vergadering der al- Opening gemeeneStaatenM: die vermeerderd werdt , vanzync toen zyne Hoogheid, den agtentwintigften Hoog. van Sprokkelmaand, den Staaten bekend rnaak- ^^*^' te „ hoe hem, uit Frankryk, was berigt, dat „ 'er een Huwelyk op handen was, tuflchen „ Koning Lodewyk den XIV. en de Infante „ van Spanje, op voorwaarden, dat Koning „ Filips de Nederlanden, die onder hem fton- „ den, binnen drie weeken, aan Frankryk af- „ (laan zou; dat Frankryk, daarentegen, Ka- „ talonie aan Spanje te rugzou geeven,endat „ beide de Koningen de oppeme magt der „ Vereenigde Geweften zouden erkennen." Voorts, zeidehy „ dat de Koninginne- Re- „ gente van Frankryk de gedagten van de al- „ gemeene Staaten hierop verzogtte mogen „ verftaan-" De Prins haat , *s daags te voeren, den Raadpenfionaris Kats , en, kort daarop, den Staaten van Holland reeds kennis gege- ven van dit gewigtig nieuws, met by voeging, dat hy *t van den Kolonel d'Eftrades verflaan Argwaan hadt («): en *t hadt den argwaan van dit Ge- op den v^refl: niet weinig vermeerderd, dat men, over Prinfe. ^^^^ ^^^ y^j^ ^o veel belang voor den Staat, met den Prinfe alleen, gehandeld hadt (v). Doch toen men , teralgemeeneStaatsvergade- ringe, 's Prinfen hoogwyze bedenkingen op den voorflag der Koninginne -Regente ver- zogt hebbende, vernam „ dat hy begreep, dat

„ men

(t) Negotiat. Secret. Tbm. III. p, tr,st»ls»t4, ii). («) AiTZKMA UI. Dielf Kizoyiii. Vtedehand. kL %%u (v) Negotiat. Seaet. Ttm, III. p. 123, lai*

*

XUV.BoiK. HISTORIE. 417

^, 'men 'er in behoorde te bewilligen , mids aan 1(145, „ deezen Staat , uit de Spaanfche Nederlanden, "

9j werdt afgeftaan , *t gene aan den zelven , Dy „ 't Verdrag van den jaare 1635, toegewee- „ zen was (w)**; werdt de argwaan tegen zy- ne Hoogheid, ook by de apdere Geweften , ontfteken.Men mompelde zelfsj onder 't volk, „ dat Spanje de Vereenigde Ge wellen ook ai*» „ (laan zou aan Frankryk; dat alles reeds hei* „ melyk was vaflgefleld; dat de Koninginne-* „ Regente, flegts om weUlaans wille , uit- „ rpraak doen zou ; en dat zyne Hoogheid van „ alles geweten en den heimelyken handel „ begunftigd hadt (x). " Ter Staatsvercade- ringe, fprak men van zig ten fpoedi^e te verdraagen met den Koning van Spanje, die voordeeiige voorwaarden aanboodt. De ont-» fteltenis floeg over naar Munfler ; daar de Fran- fchen hun beft deeden, om al wat 'er van de verwifleling der Nederlanden tegen Katalonie, en van het Huwelyk des Konings van Frank- ryk en der Infante van Spanje verfpreid was, te doen aanmerken, als lofTe gerugten, waar- op men geenen ftaat maaken moeft. AUeenlyk vonden zy zig verlegen, met het gene de Prins van Oranje, desaangaande, in 'c openbaar, verklaard hadt (y). Doch hierop, zeide d'£s« trades „ dat zyne Hoogheid, die, federtee- „ nigen tyd, onpaflelyk in 't hoofd geweefl: „ was, hem niet wel gehoord, of kwajyk ver- „ ftaan moeft hebben , alzo hy , op verre na,

fttf) AlTZSMA IIT. Deel f bl, itr.

ijr} Ncgotiac. Seortr. 71»». m. ^. 123» 117» ut» ito. y) Negpci9t. Secret. T«v. IXI. /. 121. AiTi^tMA UI. i>#«/, tl, 121. Vredehand. bl. 22f.

XI. Deel. Dd

4i8 VADERLANDSCHE XLIV. Boeit.

1646. w zo breed niet opgegeven hadt van den voor- — — „ flag, die zo veel onruft veroorzaakte (2)." Op deeze wyze , zogt men het geliefd ontwerp van dei^ Kardinaal Mazarin , welk , federt, door Contarini , aan de Staatfchen , ontvouwd werdt {a)j te bewimpelen. De Prins van Oranje toonde ook minder genegenheid , om het te be- vorderen. Zelfs de Franfche Gevplmagtigden te Munfter hielden het voor onuitvoerlyk {b\ en 't verdween, allengskens, in rook: tot zo verre zelfs, dat een voornaam Staatsman, ee- nige jaaren laater , fchreef , zeer wel te weetcn, dat de Nederlanden, geduurende de Munfter- fche Vredehandeling, nimmer aan Frankryk l>eagter- waren aangebooden (c). Ook verminderde de dogt te- agterdogt tegen zyne Hoogheid , en eeni^szins genzync tegen het Franfche Hof, na dat de Koningin- he?d ver »e-Regente de beflifling of bemiddeling der tfvdert. handende gefchillen , haar door Spanje aange- boQden, beleefdelyk afgeflaagen, en dezelve daarentegen, aan Koning Filips,haaren Broe- dei:, opgedraagen hadt (d); die ligtelyk be- greep , dat de Vereenigde Staaten , hierin , niet zouden konnen bewilligen. Men boodt dus, van wederzyde, veel uit in fchyn; terwyl men, van wederzyde, beoogde, de Staaten te ver- • vreemden van de party, waartoe men vreesde, dat zy te (lerk mogten neigen. De voorflag van Spanje bleek , door den tyd , klaar genoeg,

aan-

(ü) AlTZKMA ITI. Dielf hU 9^9 loi^ (tf) Negotiat. Secret. T9m. III. p. 197*

(b) Neffotiat. Secret. Tom. III. p, 1x7, 141, I^i.AlTZlBCA • Tiedehana. ^l. iis.

(c) DE WiTT Brieven VT, Dnlf ^/. slx.

(d) Negociat. Secice. T«»« UI. p. !•$ 9 >•>> lof » iiia

llt» IXX.

XLIV.BoEtf. HISTORIE. 419

aangelegd te zyn , om de Staaten te beweegen, 164,6. tot een afzonderlyk verdrag.

Ook was men , terftond na de aankomfl der XIV. Staatfche Gevolmaetigden te Munfler,in on-HaD<l«'' derhandeling getreden over eenBeftand, op^^^^JJ^^ den voet van dat van den iaare 1609. Doch de^vej een Franfchen deeden hun beft, om deezen handel BefiancU te flremmen. Ook klaagden zy den Middelaa- ren, dat de Spaanfchen een byzonder verdrag zogten te fluiten met de Staaten. Zelfs hielden zy deezen verdagt van te neigen tot zulk een verdrag. Doch hunne Gevolmagtigden ver- klaarden , in een gefprek met de Franfchen, in *t begin van Grasmaand „ dat zy geene reden „ zagen, om voor een afzonderlyk verdrag be- 9, du^ te zyn , en dat de Staaten hadden vafl:- „ gefteld, niets te fluiten zonderFrankryk(^)." Maar deeze verklaaring nam deagterdogtniet weg. De Franfchen geloofden zelfs , dat de Sp^nfchen de onzen, door gefchenken, zog- ten te winnen, om de hand te leenen tot een byzonder verdrag. Aan Pauw en de Knuitne' State- zouden, zo hun berigt was , ieder honderddui-fche Ge. zend kroonen beloofd zyn (/).Zy waren beide volmag- te Munfter wedergekeerd, in't begin van Bloei- "f^^^JL maand: wanneerde Graaf van Pegnaranda den ^y ^^ gezamenlyken Gezanten eene volmagt zynsFran- Sonings vertoonde, waarby de Staaten yoor^ben* vry erkend werden. De Spaanfchen hielden toen, op nieuws, aan, op het fluiten van een byzonder verdrag, niet verzuimende, de on- zen te verflerken in den argwaan, dien men

reeds

iê) Kegotiat. Secret. Tom, III. p, 40, 51, ey^ xif, 144. (/) Negotiat. Seciet. T$m. IIT. p, 147, 130.

420 VADERLANDSCHE XLIV.Boir.

r6±6% ^^^ *^^ opgevat, over den voorfpoed der ^ Franfchen in de Nederlanden. De Franfchen,

cen^dcr daarentegen, arbeidden in den Haage en te Fnn. Munfter, om zulk een verdrag te voorkomen, fchen omzig beroepende op de beloften derStaatenvan den han- j^i^i Jan met onderlinge bewilliging te zullen- ftrem- fluiten. Doch de Spaanfchen booden, zelfs op men/ den raad derMiddelaaren, zo veel uit, dat de onzen aan 't wankelen gebraet werden. Zj • verwierpen egter den ftilftand van wapenen » die hun, door de Spaanfchen, werdt voorge* flaagen(g). De afzonderlyke onderhandelingen cingen, ondertuirchen,haaren gang,hoe zeer 'er de Franfchen zig aan (tieten (A). Zelfs beraam- de men, eerlang , omtrent zeventig punten , die in 't Verdrag, tuffchen Spanje en de Staaten^ zouden moeten komen (r), en die, heimelyk, naar den Haage gezonden werden, om door de Staaten te worden goedgekeurd (*)• De Fran- fche Gevolmagtigden kreegen 'er egter haaft kennis van. De onzen hadden hun , te vooren, een affchrift van deeze punten geweigerd,voor« wendende „ dat zulks niet voeglyk gefchie- „ den kon, ten ware zyze, te gelyk,aanhun« „ ne Meefters zonden, *t welk zy niet gezind „ waren te doen , zo lang het Verdrag tuflchen „ Frankrvk'en Spanje zo ver niet gevorderd „ was , als het hunne ; op datze , uit den Haa- „ ge, voortgezonden wordende naar de by-

„ zon-

(g) AITZXMA lU.Dulf iL it<. Vicdehand. kL zii» 250^

{k) Negotiat. Secret. T#«. HL ^. 170, i7f, I9f»i97f 'M» aof , 115» ïity 2X9'

{i) Zh dezelven in ie Negotiat. Seact. T«i. III. ^, 411, e» by AiTZF.MA Vredeh. tl. 234 enx, ^ (k) AlTXKMA UI. Dttl^ bl. 110.

XLIV. Boek. HISTORIE. 421 /

,, zondere Geweften , geene nieuwe bewee- j^^^ 9f gingen maaken mogten ; die hec openen van — ^^ ^y dien veldcogt, ligtelyk, zouden kohnen (Irem* yy men.*' Men haat den Franfbhen, daarenbo- ven, in 't heimelyk, berigt, dat Pauw en de. Knuic voorhadden , de punten op te houden , tot dat de Spaanfchen volkomen gemagtigd zouden zyn , om te fluiten ; wanneer zy , mees* ter blyvende van de handeling , het werk kort zouden konnen afdoen ; terwyl eenigen hunner Medegemagtigden , onder dekfel van byzon- dere zaaken, een' keer naar huis zouden doen, om de Geweften tot fpopdige bewilliging in de beraamde punten over te haaien, 't Ontichoot den Franfchen, derhalve, ten hoogfte , dat de punten reeds verzonden waren. Zy beklaag- Zy klaa. den 'er zig, ernftelyk, over, tegen de onzen, gen over daartoe gelegenheid neemeilde, uit de gerug-^^^'**^' ten, die de Spaanfchen verfpreidden, dat het °* Verdrag met de Staaten reeds getroffen w^s; dat het zyn beflag hebben zou, zo dra de laat* fte Volmagt uit Spanje zou aangekomen zyn, en dat het Leger der Staaten wel te velde ge- trokken was; doch niets zou uitvoeren. De^nt. Staatfchen-antwoordden „ dat zy de punten woord „ verzonden hadden, om dal hunne Meefters der Stait- „ hun, onlangs, rekenfchap hadden afgevor-^^^***» „ derd van 't gene zy, tot hiertoe, met de „ Spaanfchen gehandeld hadden; dat zy niet „ wiften, wat laft hun verder gegeven zou ^ worden, na dat de Spaanfchen ten volle ge- „ magtigd zouden zyn; doch, ondertufTchen, .„ verzekeren konden, dat hunne Meefters, „ noch zy , de verbindtenis, met Frankry k aan- ^ gegaan, immer zouden breeken; dat de Dd 3 Spaan-

422 VADERLANDSCHE XLIV.BoEB.

1646. »> Spaanfchen verfpreiden mogten, 't genezy ■■ „ goedvonden; doch wel ha^ ondervindea

,, zouden , dat de Prins van Oranje ben niet

„ dagt te fpaaren." Weder- De Franfchen , verder met hen in gefprek antwoord geraakt , hielden hun voor „ hoe zy , in 't ze*

fcheu""'»' ^^^' berigt waren, dat Pegnaranda hun, in

„ 'thandelenoverdepuntenvaneen x'erdrag,

„ waarvan het eerfte inhieldt , dat zy geza-

„ menlyk metFrankrykverftonden te moeten

„ verdraagen , hadt voorgehouden , dat hy

„ niec dagt , dat zy op dit punt zouden bly ven

y, (taan, wanneer zy anders hunne rekening

y, by de handeling vonden , en zagen , dat

„ Frankryk niet luifterde naar een redelyk

„ verdrag; dat vyf hunner hem, federt, had-

„ den aangezeid, dat de Staaten geen deel al-

„ toos neemen zduden in het belang , welk

„ Frankryk hebben mogt, in de za^en van

„ Italië, Katalonie, Portugal, of ergens anders,

„ buiten de Nederlanden; en dat zy uitdruk-

„ kely ken laft van het Hof gekreegen hadden,

„ om zig hierover, ten hoogfte, te beklaa-

„ gen." De Staatfchen , met naame Pauw en de

Knuit, fcheenen een weinig verzet, overdee-

ze klaste. Zy raadpleegden, een en andermaal,

afzonderlyk , wat zy 'er op antwoorden zouden,

Vericha- en gaven, eindelyk, voor befcheid,, dat de

ring der „ Staaten nimmer iet fluiten zouden , zonder

Scaat- jj Frankryk ; dat zy zig heiliglyk zouden hou-

men"zic »' ^^^ *^" ^^ gemaakte Verdragen; doch dat

Mn"de » het hun, Gevolmagtigden, met toeftondt,

verbind- „ den zin deezer Verdragen te verklaaren, 't

teniffen j, welk men alleen van hunnen Meefteren ver-

F ^^ k k '^ wagten moeft." De Franfchen hernamen ,

XLIV.BoEK. HISTORIE, 425 „ dat Gevolmagtigden , gezonden om , uit 1646^ kragte van zeker Verdrag te handelen , ^^^^^^ '

wel behoorden te weeten , wat dit Vei'drag 2»i. „ jnhieldt. Dat deSuaten zig, in 't jaar 1634, Twift o- yj verbonden hadden , om niet te fluiten met^^^ de „ Spanje, voordat men Frankryk voldoening ^^^y^^ ^^ gegeven hadt; dat, onder de belangen vantindte- * „ Frankryk, toen ook de zaaken van Pigne-niflei. „ rol , Vjidteline en Lotharingen becreepen „ waren; dat het Verdrag van 1635 dat van 39 1634 beveiligde, en dat zy zelven over de jy zaaken der Indien handelden , en dus hunne ,, eigen' belangen ook verder uitftrekten,dan „ tot de Nederlanden/* De Staatfchen, dit gefprek zoekendeaf te fny den, begeerden tyd, om de voorige Verdragen nader te onderzoe- ken. Eenigen hunner, die de Franfchen hiel- den meed tot hen genegen te zyn , verzeker- den hun , dat de Staat nimmer de Verbonden fchenden zou ; en dat de eenige zwaarigheid, die men te dugten hadt, was, dat debyzondere Geweften zig ontflaan zouden van de koften des oorlogs,en Frankryk alleen met dezelven belaft laaten (/). In de onderhandelingen, die, De Stta»» federt, gehouden werden, drongen de Staat- ^^^'?^" fchen, geduuriglyk, op de bekragtiging yan^je^pra". het negende punt van t Verdrag van 't jaar fchen toe 1 644 , volgens welk , Frankryk , vrede gemaakt bekragtU hebbende , terwyl de Staaten alleenlyk Beftand g^"S van geflooten hadden, zig verbondt, na 't uitgaan ^^^'* van 't Beftand, den oorlog te hervatten. Zee-punt def land hadt, al voor eenigen tyd, fterkgedree- Verdrags

yen^vanitf44.

(O Negotlat. Seatt, 7hm, iii. ^. ixi^ ut.

'. Dd4

424 VADERLANDSCHE XLIV.Boö&i ^^ ven, dat men hierop .ftaanmoefl;(m). Dod^ m ^ ' de Franfchen hadden geenen zin in deeze be-: kragdging: waarom de meeile tyd, met klaa- gen over elkanders behandeling , gefleeten. werdt. De onzen verklaarden, eindelyk „ dat y, zydenSpaanfchen ui tdrukkelyk hadden aan» „ gezeidjdatzyzigeeenafzonderiyk verdrag „ belooven moeden*: waarmede de Franfchen" zi§, eenigszins, genoegen lieten (n). Ook ar- beidden oe Staatfchen , federt , eenen geruime^ ty d , *aan de bemiddeling van een Verdrag tus« fchenFrankryken Spanje; hoewel hunne poo-* gingen vrugteloos uitvielen (0).^ Midlerwyl^ werden de by zondere ónderhandelingen met de Spaanfchen fterk voortgezet. Eer *t jaar ten ein- de liep y was het ontwerp van *t Verdrag zo ver tot volkomenheid gebragt, dat "ernaauwlyks meer dan (luiten en tekenen aanfcheen teont^ breeken. De Franfchen , die niet nalieten een waakend oog te houden op deeze onderhande- lingen , kreegen , van tyd tot tyd , eenig berigt van 't gene *er in voorviel , en hielden niet op, HetFnm-van klaagen en befchuldigen (p). Het Hof van fthe Hof Frankrykbefloot zelfs de brieven, van Madrid f h^^d ^^^ Munfter gaande , te onderfcheppen , te o- ^aw- P^^^^ > ^° affchriften van dezel ven te verfprei- fchc brie- den J om , ware *t mogelyk , mistrouwen te ver- yen, wekken, tuflchen de handelende partyen (q)^

Doch

(«1 AfTZBNfl Vredehand. 1/. icu

(«) Negotiau Secret. Tém, ril. p, 154, 24^, 147, Z4t.

(•) Negociat. secret. Ttm, 111. p. 25», 265, 304 , J4», 9<4> MO-

iP)- Negotiat. Secret. Têm, III. p. léi» 27e, 27f , 2S4> »9i • jzf. AiTZBMA Vredeh. èl. 244.

(f) Negotiat. Scaet, Tip. IH. p. a|i, 144, 447 , ^„ att» 19 J.

Ri lid eJi\ Heen* ^-ïui OucL en nieuw \aBiciiaer,

I^TlMJ.'

JOLIV.BoiK. HISTORIE. 4^5

Dochdeezeen diergelyke ftreeken bereikten ^A^^ het einde niet , welk men 'er zig in voorftelde. — 5-X De Spaanfchen gaven , van hunnen kant , breed op van den Haat van hun by zonder Verdrag met de Vereenigde Geweften, om de ingezetenen hunner Nederlanden, die fterk naar vrede ver- langden, te vleien , en om de Franfchen ce kwellen* Ook zogten zy , door middel tan de Knuit, den Prins en Prinfefle van Oranje te beweegen, om de laatfle hand te doen legden aan het Verdrag, De Knuit hadt, over eenigeByzon- byzondere zaaken, den Prinfe betreffende, «^«rehan- reeds eenigen tyd, gehandeld met de Spaan- ^^^j^^*°.^ fchen, die zyner Hoogheid aanzienlyke voor-^yer je * deelen beloofden. Ook meende men, dat dezaaken . Knuit den Prins hadt ingefcherpt, dat Frank- des P"^- ryk geene vrede zogt. Omtrent het einde van ^'^ ^?^ *t jaar, kwam men met de Spaanfchen wegens '*°' * . de Indien overeen ; zo dat het Verdrag toen op een' zeer goeden voet ftondt(r). Doch 't worot tyd, dat wy ,Munfteren de Vredehandeling , voor eene wy Ie , verlaatende , naarfpooren, hoe 't zig, ondertuiTchen, met de zaaken van oor- loge, toedroeg.

De Prins van Oranje , fchoon merkelyk ver- X v. zwakt door de jaar en en door de ongemakken^y"* des oorlogs, hadt egter, met den aanvang des^JJ^*' jaars, fterk gedrongen op het beraamen van raadt tot middelen , tot het fpoedig openen van den aan- het ope- ftaanden veldtogt; waarvan de gelukkige uit-"«ö van flag, zo hy verlioopte, der Vredehandelinge^^^" ^^^^* gewigt zou byzetten. Frankryk riedt hiertoe

ook

(r) Nefotttc. Secret Turn. III. p. 301, |of , 119, 37^»

Dd 5

4£6 VADERLANDSCHE XLIV.BoML

164,6. ook ernftelyk , begeerende , het jaarlykfdi Ver-

■ drag fpoedig te fluiten, en boven den gewoonen

eenen buitengewoonen onderftand beloovende

(ƒ). Doch de Staaten van Holland dreeven , in'c

eerft, dat men in 't geheel geenen onderftand

van Frankryk behoorde te vorderen (^),en2ig

ten fpoedi^e te verdraagen met Spanje. Zy

lieten zig egter daarna be weegen , om te bewil*

ligenineen Verdrag met Frankryk, welk, in

Grasmaand, buiten hunne kennis , teParys , ge*

tekend was. De Koning beloofde den Staaten,

by het zelve, den gewoonlyken onderftand

van twaalfhonderdduizend ponden, die, na*

derhand , met nog driehonderdduizend ponden

verhoogd werden (u). Tromp ftak , hierop, in

Bloeimaand,in zee, om op de Vlaamfchetus*

Hy trekt ten te kruiflen. Zyne Hoogheid , fchoon zie-

te relde, kelyk, trok, zeer tegen den zin der Prinfefle

(v) , in 't begin van Zomermaand, naar 't Le*

f er, welk, in fchepen, voor Dordrecht , lag* ly was verzeld van zynen Zoon, Prinfe Wil- lem, en hieldt zig, eenen geruimen tyd, op, te Breda , zonder iets te onderneemen. Hy hadc het oog op Antwerpen ; doch zwakheid van lighaam en geeft, of andere heimelykeoorzaa- ken verhinderden hem, zyn befluit in 't werk te ftellen. De Franfchen , die Kortryk bele- gerd hadden , zagen het ftil leggen van 't Le* ger der Staaten aan met ongeduld. D'Eftrades Doodt denPrinfe, uit naam der Koninginne, drieduizend paarden aan , voor den tyd van tien

da*^

(t) Negotiat. Secret. TV». lïl. ^. 124, 14 ƒ .

(s) Negoti^t Secret. Tom. lil. p. 147.

(u) Zie AIT2EMA Hl. Detl^ hl. li|, IQI, Viedth. W. %lj^

(v) Negotiat. Seciet. Têm. III. p. ijé*

XLIV.BoEK. HISTORIE. 4^7

dagen , tot den aanüag op Antwerpen, op Brug- 1 64.6.

ge, of op eenige andere Plaats van belang: ' =*

en de Prins verwierf 'er , eerlang, nog driedui- Verdrag zend knegten nevens. Zyne Hoogheid en de^^p^ Gemagtigden te velde (w) Linden, Lintelo ,pg"Q ' Winunenum, Ruifch, Andries Bikker, Her- berts, Vosbergen, Rheede, Andrée, Yflel- muiden en van Zanten beloofden, daarente- gen , by eene fchriftelyke Afte, te Breda, den elfden van Hooimaand , getekend , dat, indien • Antwerpen gewonnen werdt,de Roomfchge- zinden , aldaar, de vrye oefening van hunnen Godsdienfl behouden zouden. Doch by een ge- heim punt werdt verdraagen, dat zy 'er met meer dan vier Kerken zouden hebben (x). De Prins, wel bevroedende, dat deeze belofte,» die , buiten byzondere bewilliging der Staaten, gefchied was, en den Godsdienft betrof, den meeften kwalykzou aanftaan , verbondt de Ge- magtigden , om 'er een diep geheim van te maaken. Doch de Staaten van Holland dron- Misnoe- gen den Heer van Wimmenum, om het hun|^°^J^*^ te ontdekken (y) , en toonden 'er zig , zo wel als ^"* ^ die van Zeeland , zeer misnoegd over. Zelfs meen ik, dat Holland en Zeeland de punten, die te Breda geflootenwaren, naderhand, wei- gerden te bekragtigen. Voorts ftak het Leger, op den twaalfden van Hooimaand, naar Filip- pine over. Zyne Hoogheid toog , insgelyks , derwaards. De beloofde Franfche troepen Het Le- voegden zig by 't Staatfche Léger (2) j waarna^®'. ^,^^

(v/) Negociat. Secret. TVw. III. p. 14I.

(x) Zie AiTZRMA Vredchand, hl. 24t.

iy) Refol. HoU. 27, it July 1646. hl. 157, ftjt*

(a) Negotiac. Secret. Têwh llhp. 117.

mcn^it^

428 VADERLANDSCHE XLIV.Boit

1646. ®^ voorttrok naar den kant van Antwerpen» " zonder egter iet van belang te verrigten, AI-

leenlyk , werdt de fchans Molenlteeg by Gend, en het Slot te Teemfche bemagtigd , in 't be- gin van Oogftmaand. Ook namen Jan Evert- ien en 3^an fVtüem KabeUaauw^ Bevelhebber van Liefkenshoek, de (chans het Boerengat in; vanwaar zy Antwerpen zeer zouden heb- ben konnen benaauwen. Doch die van de Stad * zonden 'er eenige welbemande fchepen op af, die de onzen noodzaakten, de fchans te ver- laaten. Ook ruimde men het Slot te Teemfche eerlang. Het Leger , op verzoek der Franlchen, ^ nog eenigen tyd in Vlaanderen getoefd heb-

bende (a), werdt , omtrent het midden van * Herfflmaand , te fdiepe , naar Bergen op Zoom gevoerd, en toog, van daar, in t begin van Wynmaand, naar Venlo, welk met een beleg Venio geareigd werdt- Ook beran men de Stad he- vcrgeeft vig, en zelfs met gloeiende kogels, tebefchie- belegerd, ten. Doch alzo zy weigerde zig op te ceeven» wetdt 'er , eenige dagen , £earbeidaan de loop- graaven; maar men vondt hetjaargetyde te verre verloopen , om de Stad te bemagtigen ; weshalve het beleg opgebroken, enhetKrygs- volk , nog voor 't einde van Wynmaand , naar Oorzaa- de Winterlegeringen geleid werdt (é), Veelen ken van verwonderden zig , dat 'er , in deezen veldtogt, ten" uU- ^^^ ^^ Staatfche zyde,zo weinig verrigt was. (lag van ^^ Franfchen in 't byzonder hadden zig ge- den veld- vleid, methetaantaften, of bemagtigen van wgï* Antwerpen , door den Prinfe , en zy fchreeven

het

(d) Reiól. HoU. 11 Stpt, \€^, i/. 191. tij AlTZlMA ni. Z>^W, kl. ^ I 100, i«i| »•», 107, 1^0 1099 iio» UI, I», iu<

XLIV.BoiK. HISTORIE. 429

het miflen van den aanflag op deeze Stad , voomaamlyk» toe aan zwakheid van geefl»- •waardoor hy , zeidenze, fchier tot in/t gezigc der Stad genaderd zynde, vergeten hadt, dat hy gekomen was, om haar aan te taften (c). Anderen meenden, dat eenige Geweften,met naame Holland, oordeelende, dat men reeds genoeg (lerke Steden tebewaaren hadt, de be- weegingen van het Leger hadden weeten te JftremmeQ. Ook zou de Stad Amilerdam voor het winnen van Antwerpen bedust gewedt zyn, uit vreeze dat de Koophandel , dien zy deezer Stad onttrokken hadt, eens wederom derwaards keeren mogt. Eindelyk , verflonden fommigen, dat het aantallen van Antwerpen de ganfche Spaanfche magt derwaards gelokt , en den Franlchen, die reeds flerk genoeg wa* ren in de Nederlanden, ruime gelegenheid ge- geven zou hebben, omalleswatzy wilden weg te neemen: 't welk zyne Hoogheid, wyflelyk, hadt willen voorkomen. Zo verfcheiden fprak men van de oogmerken van deezen veldtogt. De Prins zelf, in den Haage verwelkomd wor- dende , zeide , 't is my leed , dat V, deezen Z&mer^ niet meer uitgevoerdis ;maar *t is vrede (J).

De Franfchen hadden, ondertuirchen,eerfl Kortryk, daarna S. Wynoksbergen en Veur- ne, en eindelyk ook Duinkerken bemagtigd (^) : *t welk hen, op het einde des jaars , onge- negener maakte, om met Spanje te fluiten , dan zy in den beginne ge weeft waren. Zy meen- den, dat de Prins, van Oranje het winnen van

Duin-

[:

c) BA8MAGE 7Ï». I. p, It. ' AITZEMA III. DhI, ^^ 109f lil* AkXZiMA IIL Dtti, kL UU

ii

43Ö VADERLANDSCHE XLIV.Boe<

1646. Duinkerken, door den togt naar Venlo,hadt " --willen verhinderen (ƒ ) ; 't welk nogtans mis«i

lukt was.

XVI. Ter zee was , dit jaar, luttel voorgevallen* Gevegc, AUeenlyk, was 's Lands Kapitein Klaas Juin« niflchen \^i^ eene Vloot Franfche Koopvaarders her- c«" waards geleidende, op den tweeden van Sproke oSlogs- keimaand, voor de Maaze, flaags geraakt met fchip en zes Duinkerkers: en den vierden, met zeven, zeven Vinnig was dit gevegt. Juinbol kreeg meer Duinker- ^ honderd fchooten door zyn fchip. AI zyn k^'* want en rondhout raakte genoegzaam aan ftuk* ken. Ook hadt hy zeven dooden en zesentwin- tig gekwetften. Zelf bekwam hy eene wonde in 't vleefch , daar hy luttel ^evaars in (lelde ; gely k my, uit zynen eigen' brief, den zevenden van Sprokkelmaand, van voor de Helder, aan zyne Huisvrouwe gefchreeven , gebleeken is : *t welk ik hier te liever melde, om dat fommi- gen aantekenen, dat Juinbol, in dit gevegt, omkwam (^). De Duinkerkers hielden , ein- delyk, af. Vier Koopvaarders vielen hun in handen. Juinbol werdc, op zyne terugkomft, in erkentenis der betoonde dapperheid , ver- eerd met een' gouden gedenkpenning, waar- op , aan de eene zyde , 't gevegt , en aan de an- dere, het wapen der Admiraliteit verbeeld ftondt. Juinbol begaf zig, federt, naar Rot- terdam , alwaar hy , volgens de verklaaring der Heelmeefl:eren,aan de wonde, in 't gevegt be- komen, op den vyfden van Louwmaand des jaars 1647 , overleeden is (A). Voor

(f) Negotiat. Secret. Tom. III. p, )09, i4(. (r) COMMELIN Fredi. Henr. II. Deet^ bL lof. (b) Uit verfcheideii' Blieven en StukkCD, indir di %êl^m VM Kap: Juinbol kermfttndi.

XLW.BoVL HISTORIE. 431

Voor 't einde deezesjaars, werdt, in den 1(54.5, Haage, een Huwelyk geflooten en voltrokken, ^y^^ '

tuflchen Fredrik Willem , Keurvorft van Bran- Huwelyk denburg, en de Prinfeffe Louife^ oudfte Dog^van dea ter vanzyne Hoogheid Fredrik Henrik; waar* Keur- over, al lederteenigentyd, gehandeld was (i).!?^^/" De Hu welyksvoorwaarden werden, opdenze-J™^* venden van Wintermaand, getekencl(*), en de oudfte de trouwplegtigheden , ten zelfden dage, vol-Dogter trokken, hebbende de Staaten van Holland, v*". O* op 't verzoek van zyne Hoogheid , de onder-"°^^* trouwden ontilaagen van de verpligting, om de gewoone Kerkgeboden vooraf te laaten gaan (/). Men meende, dat dit Huwelyk, zo wel als de voorige verbindtenüTen van sPrin- fen kinderen met Groot -Britanje en met den Huize van Ooftfriesland , hoewel de laatfte nimmer voltrokken werdt, verfcheiden' Ge- weflenkwalyk behaagden; als oordeeldenze, dat Vorften, tvier Landen grensden aan 't ge- bied van deezen Staat ; gelyk Ooftfriesland, en het gebied van den Keurvorft van Branden- burg, federt dat hem een deel der Kleeffcheen Guliicfche nalaatenfchap aanbeftorven was^ deeden ; zig , niet zonder oogmerk , verbonden met den Prinfe van Oranje; die ook, dagten eenigen, byzondere redenen hebben moeft, om zig met deeze Vorften , of met zulken, die zo magtig ter zee waren als Groot-Britanje, te vermaaglchappen (in).Doch van deeze beden- kingen, zoze al in eenigen mogten opgeko- men

(1) AlTZEMA III. Dedf kl. 106.

(k) Ziê dezeWen fy Aitzkma III. DhI^ hU Hf,

(/; Refol. HoU. 6 Dec. 1646. hl. 350.

\m) Negotiati Secicr, 7>». 111. f% $?»•

43» VADERLANDSCHE XUV.BoMt

i6±6. ^^^ ^y^ » werdt niets openlyk vermeld. Ook > * heeft de bevinding, federt, gdeerd, dat de Staat zo wel voordeel als laft gehad heeft, van de Huwelyksverbindteniflen der Prinfen en Prinfeflen uit den Huize van Oranje, xviir ^^ '^ voltrekken van het Huwelyk, waar* De Prins van wy fpreeken, nam 's Prinfen zwakheid zo wordt zeer toe, dat men aan zyne herftelling begon *^^' ' tewanhoopen. Hyfukkelde, dengantfchen *^v; winter, aan de koorts, die zig, by vlaagen, >■ v^* verhef te. Ook overviel hem, van tyd tot tyd , eene zwakheid van verf{;and,die hem verhin- derde te arbeiden aan zaaken vanRegeeringe. Hy hadt, in Hooimaand des voorleeden jaars^ te Breda zynde, reeds verklaard, dat een eer* lyk en voordeelig Verdrag met Spanje niet Hy nuid( ongeraaden was (n) : en nu vermaande hy ^ ge- tot vre- duuriglyk, tot vrede, zynde in deezegedagtea ^^ gebragt of verfterkt, door de Prinfeffe, zyne &emulinne , welke de Franfchen hielden, door De jonge Spanje, gewonnen te zyn (o). De jonge Prins, Prins Qp ^jen de Ampten zyns Vaders verfterven daüren te- inoeften , toonde zig , daarentegen , geneigd tot gen, tot het voortzetten des krygs, zynde hy, al vroeg, het voort-in den waan gebragt, dat zyn gezag en zyne in- zetten komften , in tyd van vrede , al te zeer befnoeid logs.^^^ zouden worden, en dat de Staaten den klem der Regeeringe , geheellyk, zouden aan zig trekken. Doch de Staaten , vooral die van Hol« land, de itemzyner Hoogheid hebbende ^ dee- Dood den te emdiger arbeiden tot verdrag, 's Prin- van Prin- fen ziekte nam, onder tufTchen, zo zeer toe, dat

fn) Refol. RolU i« Jn/y itf4tf. ^/. zs€. •) Negotiac. Secret. Tltm* III. p, «tt» 3SJ» UfitUÜU én Comte dt GuicHS Intrid. f. u» 14.

XLIV. Boek. HISTORIE. 433

hy , op den tienden van Lentemaand, ecnege- 1647. weldige verheffing van koorts gekreegen heb-f^ pfedrik bende, door de Geneesmeefters, genoegzaam, Heorik. opgegeven werdt. DealgemeeneScaatenende Staaten van Holland kwamen, hierop, des an- derendaags , in merkelyken getale, om affcheid te neemen van den Itórvende Prinfe; diepoo- gin^en deedt om te fpreeken ; doch haauwlyks eeni^e verftaanbaare rede kon uitbrengen. De Predikant Goedbals j die den Prins, (ukwils, bezogt hadt, en meende zyne belemmerde fpraak beter dan anderen te konnen verflaan , verklaarde, uit het gene zyne Hoogheid den Raadpenfionaris Kats zeide , gevat te heb- 5, ben,, dat hy de Staaten dankte voor deeer^ „ die hy en de zynen, tot hiertoe, van hun ge* „ nooten hadden ,- dat hy het Land getrouwe- „ lyk gediend hadt; doch nu niet meer ver- „ mogt ; en dat hy het Land, Gods Kerk en „ en zyn eigen Huis en maagfchap den Staa- ^y ten aanbevolen liet/' 'tWelk,alsdelaatfle woorden van zyne Hoogheid, in deReeiflers der Staatsbefluiten van Holland, werdt aan- getekend (pV De Prins, vervolgens met hand- taiüng aflcneid genomen hebbende van de Staaten, lag nog te zieltoosen , tot op den veertienden; wanneer hy, des morgens om- trent vyf uuren, zagtelyk ontfliep {q) , in het vierenzefldgfte jaar zyns ouderdoms. Het Lyk werdt, op koften van het fterfhuis, den tien- den van Bloeimaand, te Delft, in 't Graf van Prinfe Willem, Vader van zyne Hoogheid,

met

(p) Refol. Holl. tt Méuirt 1647. tL 69. (f) 9JtQA, UoU. 14 Maart ié47- ^/. 7l*AimMim.i)««4 //. lot, lozy 157» Ut «M*

XL Deel. £e

434 VADERLANDSCHE XXirV.B<WC

l^^. met veele (laacfie, byeezct M. Wêibi^da-

^yntti- 6^^ ^ vooren, was s Printen uicerfte wil,

terftewii gemaakt in 't jaar 1644 (i), doch onlangs »by

en kinde- Codicil^ een weinig yeranoerd , in 't byzyn van

^^ Gemagtigden d^ algemeene Staaten^ geopend

(t). Hy nadt zyhen eenigen Zoon, WiUan,

en, by deszelfs voorovérlyden, zonder wetti*

ft kinderen, zyne oudfte Oogter, Loiiifa,nQ eurvorftinne van Brandenbiirg , tot zyne ec^ nige erfgenaamen verklaard. Aan deeze Dog- ter, maakte hy tweehonderdenyyftigduizend guldens, en eenhonderdenvyftigduizend aan seder der drie overigen , Jlbertina Jg»cs ^Hen^ fietta Katharina en Maria. Azn zyne GemaaUnr de PrinfefTe Amelia van Sobns, hadt hy» bj zyn' uiterflen wil, eenen Lyftogt van viereih twintigduizend guldens » jaarlyks» gen»akt» benevens het gebruik der Huizen te Ryswvk en in den Haagein 't Noordeinde* Doch by zyn Codicil, kort voor zyneh dood. gefield , hadt hy haar jaarlykfch inkomen nog merkelyJi vermeerderd. De nakomelingen van Graave Willem Lodewyk van Naflau waren niet wel te vrede, over 's Prinfen uiterften wil, alzo, volgens dien van Prinfe Maurits, in geval 'er geene mannelyke erven van Fredrik Heorilc aableeven , de goederen van den Huize van O- ranje op hen verfterven moeden; daar, vol*

S;en^ de fchikking van wylen zyne Hoogheid^ e Keurvorftin van Branaenburg en derzelver

kia*

£

(r) AiTZEMA III. Detl^ II. 174. Nei^otiat. Seaet. 7>». IV.

(*) Zie het Teftan». iy AirztitA II. DhI^ H. f77. i^#* mijf Supplem. éut Corpt Diplom. Tom, II. f, I. *» 29|« (i) KcToL HoU. I iUf Uf7. M lotf^

XLIV-Boir. HISTORIE. 435

kinderen hun vooFgetrokken werden (u). Ook j(i^% zyn deeze verfchillende uiterfte willen, inlaa- ■ ter' tyd, oorzaak van veel twift ^weeft, tus* fchen de Vorflelyke Huizen van Brandenburg en NafTau.

Fredrik Henrik liet geene wettige kinderen XIX. sa dan de genoemde vyf, eenen zoon en vier Jy"}* ^^* dogters. Doch hy hadt ook eenen natuurly ken ?*

Zoon , Fredrik van NaJJaUy Heer van Zuildftein» Kolonel van een Regement knegten in Staat* fchen dienft. De Prins oyerleedt met den roem, dat hy het raagtig Spanje, waartegen zyn Va<» der zig naauwlyks hadt konnen verdedigen, en welk zyn Broeder, allecnlyk, eenige merkel]^- ke afbreuk gedaan hadt , emdelyk , zo laag hadt helpen vernederen, dat het den Staat emllel^k en by herhaalinge aanzogt om vrede, en gun** ftiger voorwaarden uitboodt, dan men zig, ee- nige jaaren her waards , zou hebben durven be^ looven. Zyne tydgenooten hielden hem voor den uitfteeken&en Krygsheld zyner eeuwe. Hy evenaarde, dagt men, of overtrof zynen Broeder, die, in de konfl van oorloogen, te gelyk zyn meefter geweefl: was, in beleid en voorzigtigheid^ en in onbezweeken'flandvas* tigheid. En dat hy ,federt de naauwe verbind* teniflen met Frankryk,met naamein deolaa^ ften tyd zyns leevens, verfcheiden' veldtog- ten deedt, zonder veel te verrigten, moet, mogelyk, eerder als een uitwerklel zyner die» pe Staatkunde aangemerkt, dan aan' zyne toe- neemende zwakheid van verftand en Icragten toegefchreeven worden. In zaaken vanRegee-

xia-

(«) AlTZIMA III. Dal, hl. 174.

£e t

436 VADERLANDSCHE XLIV.Boek.

164.7 ^^$^^ ^^^ ^y ^8 ^ gemaatigd weeten te ■ -ge(5;aagen) dat hy , in 't gemeen, bemind en geagt werdt; tot dat zyne fterke begeerte tot net voortzetten des oorlogs , en zyn heimelyke handel met het Hof van Frankryk hem een weinig verdagt maakten by fommige Gewes- ten; vooral, by de voornaamfte Steden van Holland, die , door den flegten (laat van 's Lands geldmiddelen, en, door 't belang des Koophandels, geperft werden tot vrede, 't Stuk van den Godsdienfl werdt, door hem » ook altoos met gemaatigdheid behandeld. Hy hieldt zig, wat zyn' penoon betrof, by de o- penbaare Kerke; doch hadt een' af keer van de vervolging, die, eer hy aan 't bewind kwam, verwekt was tegen de Remonftranten. Ook verwierven deezen , onder zyne Stadhouderly- ke Regeeringe, in veele Steden, de vryheid van Godsdienftoefening, welke zy nog tegen- woordig genieten. Veele Wethouders, die * niet vreemd waren van hunne Leere , werden, door hem , op 't kuflen geholpen : veele ande- ren , die , te vooren , van hunne ampten verlaa- ten waren, herfteld: hoewel hy altoos verftondt^ dat de goede Staatkunde niet toeliet, de voor- naamften der genen, die, ten tyde zyns Broe- ders , uit het bewind geraakt waren , onder wel- ken , de Groot uitftak , van nieuws , deel aaa de Regeeringe te geeven; immers niet, zon- der dat zy eene loort van fchuldbekentenis deedani. Omtrent de Roomfchsezinden , ge- bruikte hy zo veele toegeevendheid, dat men . in Frankiyk in den waan viel , dat hy hunner Leere heimelyk toegedaan was(i;); fchoon

hier-

(v) Negotiat* Statu ?>•• II» f. U« f. itt.

XLIV.BoEK. HISTORIE. 437

Üiervan nioMner iet het minde gebleeken is. ^f^^y^ Wat zyne perfoonlyke hoedanigheden betreft, — ^ hy was , in de kragt zyns ouderdoms , fchoon ,

fezond en (lerk van kg;haam. Alleenlyk was y, fomtyds, onderhevig aan de jigt(w). Hy hadt, naar men getuigd vindt, een goed ver- ftand, en een doordringend oordeel. Voor- zigtig was hy , en by wyle langzaam in 't be- fluiten, zeggende dikwils, als hy zekere ont- if«rerpen goedj^ekeurd hadt , dat men zig nog eens bejlaapen moejt^eer menze tekende (x). Doch als hy eens vaftelyk beflooten hadt, was hy wak- ker en onverzettelyk in 't uitvoeren. Hy oe- fende eene ftrenge krvgstugt, en vorderdfe ee- '^ ne ftipte gehoorzaamheid aan 't gene hy bevo* len hadt. Hy was edelmoedig en milddaadig ; rilet fpaarzaam in 't pryzen van braave daaden, en gemeenzaam omtrent luiden van verdien- den ^ zelfs omtrent vreemdelingen. Hy han- delde zyne vyanden heufchelyk, en bewoog hen , daardoor , dikwils , om zyne gunft te zoe- ken. Nimmer verliet hy zyne vrienden, hoe zeer hun 't geluk ook mogt tegenloopen. Hy was, gelyk zyn Vader, doorgaans, bedekt, en niet ligt te doorgronden. Ook vertrouwde hy zig aan niemant , dien hy niet lang en dik- wils beproefd hadt. Vleiery vondt by hem geenen ingang. Hy zogt zyne eigen' groot- heid en die van zyn Huis, op zulk eenewyze, dacze hém van zelve fcheen t*huis te komen, en begeerdeze n^et, alsze hém verdagt of on« bemind zou gemaakt hebben. Hy verluftigde

(v;)AfTXiMA UUDtel, K 171, 6c€. Ixj £)'£STAAOES Têm, I. p. 56.

Ee 3

438 VADERLANDSCHE XLIV.Boeic.

164.7. ^^S» *'* ^y ^'^ ^^ velde was, dikwils, inboek- ' oefeningen, en droeg, gemeenlyk, een' be- knopten Ca/ar , in 't Latyn , by zig. Ook hadt hy eene diepe eerbiedenis voor Prinfe Willem^ zynen Vader, wiens nagelaaten' fchriften hy, naarfliglyk, gelezen haat (y). Hy voerde de woorden Patriaque Patrique^ dat is, yian myn Vaderlanden aan myn' Vader ^ tot zyne zinfpreuk; als wilde hy hiermede te kennen geeven , dat zyn beleid en wapenen den Vaderlandeen der gedagtenifle Zyns vermoorden Vaders toege- wyd waren (2;). Kortom, Fredrik Henrik,die zelf 't fpoor zyns Vaders gevolgd hadt , liet zy- nen Zoon,Prinfe Willem, een treflFelyk voor- beeld agter, en bleef by demeefte Landzaarea lang in loflyke gedagtenis, wordende het wei- pige , welk men in hem mispreezen hadt , uit veeier geheugen gewifcht, door de herinne- ring zyner menigvuldige dienflen en uitmun- tende hoedanigheden. XX. Hy was zo dra niet overleeden , of, ter Ver* B^!« ^"^ * gaderinge der algemeene Staaten , werdt over- Oranje, woogen, of t niet geraaden ware, m gevolge wordcKa-der voorgaande Beiiuiten, het Kapitein- en pitein en Admiraalfchap Generaal O ver de Land- en Zee- •^^™^* magt van den Staat , zonder uitftel , oi^te draa- weraai^' gen aan zyne Hoogheid, Prinfe Willem, over de ledert, in *t gemeen, den tweeden van Krygs- dien naam geheeten. De Heer Ripperdahadt, Aagt van x^têis drie dagen voor 's Prinfen dood , ge* • vraagd , of men , hiertoe , niet terftond na dat zyne Hoogheid overleeden zou zyn, behoorde

te

(f) D'ElTRADEt Têm, l. p. 4^, 55, ƒ«. (z) AUBERT Mcmoii. p. no^ )6;» i^6. COMMEUW UC» van Tan lied. Heat. IL !>«/» >/. 2x4»

3CLIV. BoBfc H IS T O R I E. 439

te komen. Doch die van Holland hadden toen 11547. nog ontydig geoordeeld 9 deswege, eenig be- " fluit te neemén (a). Nu bewilligden de Af- gevaardigden van Gelderland terlcond in den voorflagjuit kragte der voorige befluiten van dit Gewed. Holland insgelyks. Zeeland, de voorige beflttitén wegens de opvolging in hun* ne waarde laatende , droeg, uit naame der Staaten van dit Geweft, het Kapitein- en Ad- miraalfchap op aan Prinfe Willem: Friesland en Groningen niet, dan op 't behaagen der Staaten deezo* Geweften. De ftenunen van U- orecht en Overyflel vind ik niet gemeld. De Prins deedt , ten zelfden dage , den eed , in de gewoone Vergaderinge, aan handen van Ge« magtigden der algemeene Staaten, op In/truc^ tie , alreeds gemaakt , of nog te maaken {b) : welk byvoegfel , op begeeren der Staaten van Hol* land , in den eed werdt ingelad {c).

Ter Staatsvergaderinge van Holland , werdt Verfchil wel terftond beliooten, hetStadhouderfchapoverde van dit Gewed ook op te draagen aan zyne^P^^S^ Hoogheid* Doch eer men den Laftbrief hier-sf^^f,^^^ toe opmaakte, vondt men dienftig te onder- derfchap* zoeken, of wylen zyne Hoogheid dit Ampt,van Hol. op eefltec InftruStie^ bekleed hadt, en op wel !!"^ ®" ke; midlerwyl, beladende, dat de *l^?AA^«fan zïae van het Hof, alleenlyk op den naam van Pre- Hoog- fident en Raaden, zouden uitgegeven worden.heid. Men draalde, naar 't fchynt,met dit werk, om dat m^n 's Prinfen geneigdheid, op 't duk der Vre(!ehandelinge, eerd begeerde te onder tas*

ten.

!m) Refol. Holl. II Maart 1^47. hL 70. k) AiTZKMA IIL Deêtf kt, 172, i-rf. (#3 ^cüi. Holl. 14 Msart 1647. >/. 71 f JU

£e 4

440 VADERLANDSCHE XLIV.Boek.

1647, ^^^* Doch zyne Hoogheid, zig terftond ver- " klaard hebbeöde, dat hy gezind was , het oog- merk der Staaten te bevorderen, fcheen 'er geene reden te zyn, om de opdragtvan het Stadhouderfchap langer te verichuiven. Ver- fcheiden* verhinderingen veroorzaakten egter, dat het lang agter bleef. Eerft , verzegt Zee- land, de opdragt te gelyk met Holland te mo- gen doen , op gelyken Laftbrief , als , in den jaa- re IÖ2J, aan wylen den Prinfe verleend was. Doch die van het Noorderkwartier vonden hierin^waarigheid, alzo, in deezen Laftbrief, Zeeland, na Holland, en voor Weftfriesland genoemd was, 't welk zy niet gedoogen wil- den. Nog was, te vooren, in de opdragt van het Stadhouderfchap over Briele en Voome, by verzuim, 't Land van Voorne gefteldvoor de Stad Briele: 't welk nu veranderd moeft ^ worden. Doch dit vondc kleine zwaarigheid. Met Zeeland , alwaar egter , terftond , het regt van eerften Edele ^ onder de gewoonly ke voor- behoudingen (d) , aan den Frinfe was opge* draagen (e) , was men langer bezig. De Staaten van dit Geweft verftonden , dat de Briel en 't Land van Voome tot Zeeland behoorden. Ook begeerden zy maar eenen Laftbrief gegeven te hebben, voor Holland, Zeeland en Weflfrie$- land (ƒ), waartoe die van Holland, en vooral Hoorn , Enkhuizen en Medenblik, die eigen- lyk Weftfriefche Steden waren, niet verftaan konden. Men raadpleegde hierover, van tyd tot tyd. Holland meende , dat men , twee Lail-

brie-

id) ZU VIII. JOi*/, R 4<i.

(e) Notul. Zeel. 19 April iS^f, kl. 99.

(/) Nouil. a&eei, 20 April i<47* ^^ 99*

XLIV.BoM. HISTORIE. 441

brieven verleenöide, een' voor Holland met 1647.

Weflf riesland , en een' voor Zeeland , *t gefchil ^

over den rang affneedc. Doch Zeelandlieczig dit niet beduiden. Midlerwyl,yertrok zyne Hoogheid uit den Haage. De opdragt van het Stadhouderfchap werdt , het gantfche jaaf, ver- fchooven (g). Ondertuflchen, werdt ook eene Hy bc. Inflxuflie ontworpen, door die van Holland, komt welken, ziende die van Zeeland gezind tot uit- Laftbrief (lellen , dndelyk , op den twintigllen van Win- j^". ^^*' • termaand, den Prinfe den eed afnamen en Laft- zeeland bjief gaven, als Gouverneur^ Kapitein-Generaalthon* en Admiraal van Holknd en fVeftfrieslartd^ Brie* ^erlyk. Ie en Foome. Doch hy bekwam geene Inftruc- tie, hebbende Gekommitteerde Raaden, het vaftftellen derzelve ondienftig geoordeeld (A). Zeeland befloot toen ook den Prins, opbyzon- deren Laftbrief , tot Stadhouder van dit Ge- wed aan te flellen : ten welken einde, in Louw- maand des volgenden jaars , Gemagtigden her- waards kwamen: op den twee-entwintigften van welken, de Prins, voor 't eerfl, in den Raad en op de Rolle van den Hove, zitting nam (f). De Laflbrief van Zeeland werdt • eerft B jzon- op den negentienden van Grasmaand, gedag- derheid

tekend (k). Hy kwam genoegzaam overeen j" ^?"t met die van Holland, uitgenomen in 't Regt^en, we- van vergiffenis, welk Zeeland niet gewoon is^gens

den Briele ea

(g) Notul. Zeel. zo Julyt i}, 2+ Aug. f^u Dec, xó^;. èl, VoornC.

U4» 17J» I7«» 2tl, 292, 309.

(h) KefoU HoU. tSt »x, 29 Ma^wt i, 10, 11, 12 April n May 24, 17 Jt^ny tf, S, 9 Aug. 30 Oflf. 19» 16 Nov. lé , 17, 1«» 19, 20 Dte. 1647. ^'. 71,74» 7t, 79,t«, 9i,9i,94, P5,»7, III, T4T» «44» 175» 177» 17»> »74, I90,£9l,2y2y |«o, UI, ïi4t J«7> 3«>, 120.

(i) Mrzf.Mh f II. Deel f hL 237.

(k) Noiiil. Zcd. ijan. s Fch, 21 ^ri/ 1^41, M /,11,14a.

Ee 5

44t VADERLANDSCHE XLIV.ISóek»

l(J47. ^^^ Stadhouderen te verleenen. Voorts, iè ^ — - aanmerkelyk , dat, gelyk de Staacen van Hol- land Laftbrief gaven, voor Holland en Wtjk^ friesland met den Briele en Feame , wfende gele* gen en behoor ende aan Holland; de Staaten van Zeeland , om hun regt op Briele en Voome te handhaaven , Laftbrief verleenden , voor Zee* land met den Briele en f^oorne^ivefende gelegen en behoorende aan Zeeland (/) ; welke byzonderhe* den my, in geene voorgaande Commiffien der Stadhouderen, voorgekomen zyn. DeStaatem van Holland (telden zyne Hoogheid ook tot Groot- Houtvefter aan , en deeden hem nu het reëel Compliment van honderdduizend guldens (m) : waarover men, federt eenige jaaren,ge« raadpleegd hadt (n). In Bloeimaand des jaars 1647, was hy tot Stadhouder van Gelderland aangenomen, op een Berigtfchrift, welk hy beeedigd hadt (0) : Utrecht > O veryflel en Gro- ningen namöidenPrinfe, omtrent deezentyd^ ook den eed af, als Stadhouder (p).£n inLen« temaand des jaars 1648 » werdt hy , door deal- gemeene Staaten, op eene wedde vandriedui* zend guldens, aangeftekl tot Stadhouder der Landen van Óvermaaze (q). Zy gaven hem, insgelyks , het Stadhouderfchap van Wedde en Weftwoldingerland^r). Ookhaddenzehem al te vooren het regt ge(chonken,omvergiffe-

nis-

(l) VI. Memoriaalb. Rollaitd ƒ. ip, 19.

(m) Rcfol. HoU. 15 7«n. U Jmiy Itf4t. él. 7»»5ï-

(n) Zit hiet voor, bl. 300.

(o) Zit het (7 AiTZFMA \\V Deely hl, 19 1.

(p) AITZRMA III. D^f/, hL I7fy 17;.

(tf) Kefol. HoU. I Méutrt 164S. W.54. AlTZSMA III.IIM4

\r} Blefol. Gencr. xt /ir^r. i(4i.^7WlC<^Sf./>rnpv.^. 117.

XUV.BoiK. HISTORIE* 44J

liiflen te verlecnen in de Stad en Lande van 1(547. Maaftricht (x). Uit al het welke blykt , dat men , om ftryd, de gund van zyne Hoogheid zogt te winnen. Ondercuflchen , is ten hoog- ilen opmerkelyk , dat de Prins niet werdt ont- vangen tot Sudhouder van Holland, dan na dat de vrede met Spanje zo goed als geflooteh was; en dac het Verdrag teMunfter getekend werdt, niet meer dan agt dagen, na dat hy in den Hove zitting genomen hadt. Hy bereixte, toen zyn Vader overleedt, naauwlyks eenen* twintig jaaren. Driftig en oorlogszugtig van aart , als hy was , mogt men 't een ongeluk voor hem rekenen, dat hy aan 't bewind kwaip, in eenen tyd, dat de Landen vrede noodig had- den , en fterk naar vrede verlangden. De Staa- ten en hy verfchillende inzigten hebbende ^ • ontftondc 'er, tufichenhem en eenige voomaa- me Leden, eerlang, een misnoegen, welk ge» wigtige gevolgen naar zig fleepte.

Men zag, in Herffhnaand des jaars 1(547 » XXL reeds eenige beginfels van ongenoegen tegen Bcwee- de Regeeringe te Dordrecht, ^oan fVaUn^ wel- g"S«" *« eer Advokaat voor den Hove van Holland , ^^^X^ en daarna voor den Geregte van Dordrecht, hadt zig, federt eenigen tyd, met der woon^ derwaards begeven , onaangezien hem , te voo- ren , de Stad ontzeidwas. Hy hieldt 'er heime- lyke byeenkomften, ten zyncn huize, in wel- ken, hy de burger^ ophitfte, tegen de Regee- ringe. Ook fchreef en ftrooide hy eenige fchrif- ten, om 't volk verder gaande te maaken, en tot daadefykheid te vervoeren. Zyn bedryf ver- wek- en .Kelol. HoU. f e Jm. i^i. hL ip.

44+ VADERLANDSCHE XLIV.Baar.

164.7. ^^^^^? eerlang» zo veel opfchudding, dat het ■ ^' Hof zig verpligc vondt , Gematigden der» waards te zenden , die de klagcen der Burgerye hoorden , en de zaaken in ruft bragten. Doch Walen, die zigfchuil hielde , werdt openWk ingedaagd , en , niet verfchynende, op den hals, gebannen uit Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht, met verbeurdverklaaring zyner goe- deren (r). Het Hof trok zig deeze zaak alleen aan, dÜe anders ook tot den Stadhouder Icheen tebehooren, om dat zyne Hoogheid, Prins Willem, nog niet in de Stadhouderlyke waar* digheid beveftigd was. XXll. Het werk der Vredehandelinge , tuflchen Vervolg Spanje en deezen Staat , was , midlerwyi , wak- ft^ïf^'*"' keriy k voortgezet. Tot hiertoe , was men meeft Vrede- ^^g gewem , met van Beftand te handelen: 't hande- zy dat men, hiertoe, in den beginne, meeft iing« neigde ; 't z^r dat de Staaten van Holland , die merkelyken invloed op de handeling hadden, in 't eerft, alleenlyk fpraken van fieftand, om wylen den Prins en eenige byzondere Gewes- ten te ligter over te haaien tot de handeling. De punten, in den voorleeden Zomer ^ naar den Haage gezondep, liepen alleen uit opeen Beftand ; welk, volgens den yoorilaff der Spaan- fchen, twaalf of twintig jaafen duuren zou. Doch alzo de Koning van Frankryk, byaan- houdinge, weigerde, zig te verbinden, om, na 't eindigen van 't Beftand, den oorlog te her- vatten, wanneer hy vrede gemaakt hadt met Spanje; begon men de gedagten van een fie- ftand

(t) Setitent. van den Hove tegen Mr. Johan Walen va» 7 Fikr. 164S. ^tdr. i64t. AITUMA lil. /><#;» K 10;. .

XLIV. Boek. HISTORIE. 445

(land te laaten vaaren, >en niet dan van vrede k^^^. te fpreeken. Men hieldt het veel roemrugti- -■

f er voor den Staat, dat men den Koning van panje verpligtte, by verdrag van eeuwigeVre- de , afltand te doen van alle Regtop de Landen, dan dat hy zulks , gely k te vooren gefchied was, alleenlyk doen zou, by verdrag van Beftand. De Staaten van Holland drongen deeze reden zo (terk aan, in de Vergadering deralgemeene Staaten , dat men eenpaariglyk befloot , de by- zondere Geweften, door brieven en bezendin* gen , over te haaien , om in het handelen over eene eeuwige Vrede te bewilli^n (0). Ook ftemdenze 'er , eerlang , allen in, Zeeland alleen uitgenomen (ü). Holland floeg,federc, voor, dat de zes Geweften, de ontworpen' punten van Beftand in Vredepunten veranderen moes- ten. De vyf andere Geweften bewilligden hier- in en Zeeland zelf eindelyk, mids men zig voor- af onderling verbonde den Godsdienft, de U- trechtfche Vereeniging en 'tftuk van 't Krygs- volk te zullen Handhaaven, volgens den voor- flag, voorheen gedaan,door de Afgevaardigden van dit Geweft (w\ Doch de andere Geweften verklaarden zig , nierop, niet naar genoegen van Zeeland (x). Nogtans , werdt de verwis- (eling der punten van handeling, eenpaarig* lyk, vaftgefteld (y). Men arbeidde, feaert,te Munfter, niet meer aan een Beftand; maar aan

eene

(•) ArrZKMA in. Dtii^ hl. 174»

{v) ^ZU AitnMA Vredehand^ kU X5S-itf2«

{M})Zit hier voor 9 bL ^\u

{x) Nocul. Zeel. 17, 20 , zi Stpt, % OEt, \ Nov, U4tf. kU xtfiy 174 « 2t6, ^«4»34S* AiTZKMA Vfédehand. kL 261.-

(y) Zit 't Ontwerp deezcc VetwUTel. in <U Negodat. ^Mitu Tom. HL p. 4^7*

44^ VADERLANDSCHE XUV.Bdmt;

1647. «oc eeuwige Vrede, en kwam, nog in Win-

gj termaand des jaars 1 646 , wegens verfche^iden'

Sptan- punten van belang , de indien , de Meierye van fchen en s Hercogenbofch , en de Landen van O vennaafr» Staat' ze betreffende, genoegzaam overeen met de ^^eric^' Spaanfchen. De punten , over welken men eens noeg? * geworden was, werden, door de wederzydichc saam Gevolmagtigden , behalve door den Heere van ovenccn Nederhorft, by voorraad, getekend (z). 't J^^"* /Voltrekken der handelinge werdt, alleenlyk, depun-' Verfchooven, om^dat de onzen verklaarden , teo« niet te konnen guiten , zonder dat Frankry k en Spanje zig insgelyks verdroegen (a). Ook ver- zuimden de Franfchenniet, by alle gelegenhe- den, in den Haage en te Muruler, te vertoo- nen, dat zulks, uit hoofde der gemaakte ver« Deonzen^i>^^^^^^^^'°^^^ mogt gefclueaen (b). 't Om* atocken werp van een Verdrag tuflchen Frankryk en Fnnkryk Spanje was, eindelyk, in den aanvang deeze» *"j^P*°i^ jaars, in flaat gebragt, om aan de Staatfchen, iigcn!^' als middelaars tufTchen hunnen vrienden hun- nen vy and, vertoond te wordeft (r) Doch 't werkueezer bemiddelingewa^s zo vol zwaarig- heid, dat men 't, na veele vergeeffche poogin- gen, eindelyk moeft laatenfteeken(^). Fnmk- ryk, nog al voortgaande, met het vervolgen zyner overwinningen, aan verfcheiden' oor- den, fchoon niet met zo goeden uitfiag , als in*

de

(m) Zit AiTZKMA Vredehand. hU 194» lee.

\a) AITZEMA III. Dtel^ hl. utf- 135 » 156. Vredehaod. hL

164 9 172.

ib) Zie de Prcpof. van Biaflct en de la Thuillene m dê Ne* gotiat. Secret. Têm, III. p, 44f f AlTZSMA Viedehand. iU xji enz.

(c) Negociat. Secttt, Têm» IV. p. |.

(d) Negotiat. Seciet. Têm. IV. p. i«4,io4,uo, iif, 157^ itl» aoi, 107, 22f, 240» l#i,4M.

XLjy.^qW. HISTORIK. 447

de voorleeden' jaaren, hadc te minder ooren i^jy^ naar voorflagen tot vrede , die , van den $paan- ■

ii:hen kant, en zelfs van den kant der midde* laaren , redelyk geoordeeld werden* Ook toon** de Spaiye minder seneigdbeid tot vrede met Trankryk pp nad^elige voorwaarden, naar ge* lang, dat de hoop tot het fluiten van een by* atonder Verdrag met deezen Staat toenam. De Spaanfchen vleiden zig zelfs met de hoop v^, sa bet treffen van zulk isen Verdrag, een naauw Verbond van onderlinge befcharming tecuUen ](Onben fluiten oiet de Staaten en met den Keur- vorfl: van Brandenburg (e) ; 't welk hen te min-* der deedt vreezen voor Frankryk. Ook hadden de Franfche Gevolmagtigdente Munflervafl- gefield , niet met Spanje ce verdraagen , dan n^ \ fluiten van eennieuw Verbond van Bor^o« met deezen Staat (ƒ) ; waardoor zy het nadeel, welk iy van een verbQnd tuflchen Spanje, de Stapten en Brandenburg te dugteti hadden ^ meenden tezullen konnen voorkomen. Aan die Verbond van Borgtogt werdt, ylytiglyk) van de Franfche^zyde, gearbeid. Ser vien kwam, met Servien hét begin van Louwmaand, vanMunfler indoet een* den Haage, om het te doen fluiten. Ook klaag- keer naar de hy , in zyne eerfle aanfpraak , zeer , over de ^|° "^* Staatfche Gevolmagtigden te Munfler, die,|y„i,jn. zeide hy , den Spaanfchen hoop gaven tot een dei ai- afzonderlyk Verdrag (g). Hy zag, in 'tbyzon-dtar. der , op den Heere Pauw, die t zig ook aantrok, en daarna eene fchriftelyke verdediging van

zyn

(#) rbiV» Negottat. Secret, Tom, IV. p, to|. (/) Nocul. Zeei. 14 Decêmk. i64<- ^l*nu Ne^otiat. Seccet. ^V». IV. p, 3. (l) y^itx Negociat. Saact. Tm. IV. ^ ii*.

448 VADERLANDSCHE -XLIV.BosK.

1647. ^y^ gedrag ter algemeene Scaatsvergaderisge ^^■- overgaf (b). Ook hielden de Staaten van Hol- fcuid hem en M achenes de hand boven 't hoofd: hunne handel wyze, te Munfter, in allen dee- ' ie goedkeurende ^i). Servien gaf zyne aan- fpraak , terftond , te drukken , terwy 1 hy zig ge- belgd hieldt, dat men, van den Spaanfchen kant , iet in 't licht liet komen. Zelfs vorderde hy , dat de Staaten van Holland het verfprei- den van zekeraiSpaanfchen voorflag voorkwa- men. Men deedt er, op zyn aanhouden , cmder- zoek na, by zekeren Drukker, daar men juift de Aanlbraak van Servien op de pers vondt, die, teritond, werdt weggenomen (*). Wat laa- ter, leverde hy nog een Gefchrift over; waar- in hy Pauw en de Knuit,met naame, befchul- digde. Den eerften , in 't byzonder , als hieldt hy heimelyk verftand met de Spaanfchen, en als hadden deezen hem , door gefchenken , ge- wonnen (/). Doch Servien was zo dra niet van Munfter vertrokken, of de Spaanfche Gemag- tigde , Filips Ie Roy , becaf zig , insgely ks, her- waards, om zynen handel te ftremmen (m). Holland kantte zig lang tegen het Verbond van Borfftogt (»). Midlerwyl, vaardigde Servien, uit den Haage,een' Brief af aan debyzondere Geweften , Holland uitgenomen , waarin hy de redelykheiden noodzaaklykheid van het Ver- bond

(h) AiTZEMA Vredchand. BL jii.

(i) Rcfol. HoU. i^ Aüg. xtf47. ^AlTZEMAViedeh.>/.i2f.

(k) Rcfol. Ho». 14, ió Jan. 5 J^thr, 1647> kL 24, »j^ »y, j7. AlTZEMA III. i)#W, kL 157.

(l) Nomi. Zeel. 19 Pf^r. 1647* BU 50. Wicqaif. 7>s. L Pretn/es^ p, £64 , 2«7.

r]ii)AiTZEMA Vtedehand. il, 277,199*

(m) AiTUMA UI. Dm/» W. 15^, 157* Viedchand* K aytj

|I7fJUB.

XLlV.BoElt; HISTORIE. 44^1

bond van Bor^gt poogde te hewytiea{o). k^*^ Doch deeze Bnef werdc^ zo men wil , door den ■■- Spaaafchen Gevolmagtigde Brun , in open- baaren drok, |>eancwoord (p). Servien hielde^ ondertuiTcheQ > ook aan, op het openen van den veldcogt, vraagende, of de Staaten den

gewoonlyken onderftand van Frankryk niet egeerden te ontvangen. Doch Holland (lem- de hiertegen 9 beweerende, dat men genoeg voldaan hadt aan 't gene men Frankryk fchul- dig was (q). De medie Geweften , vooral Gel- derland , (keeven, ten deezen tyde, dat men Spanje moeft verpligten tot den afftand van het O verkwartier van Gelderland, welk men verftondt niet van de drie andere deelen van dit Gewed te konnen gefcheiden worden. De Prins toonde zig ook geneigd, om het Over* kwartier te vereenigen met den Staat; dochhy begreep, dat het door de wapenen gefchieden moefl. Maar men riedt hem , hiervan niet te reppen by die van Holland i daar men van gee- nen veldtogt hooren wilde (r). No^ns deedt d^ Prim zyne Hoogneid, den elfden van Grasmaand, wil te den Staaten van Holland, door den Raadpen- velde, fionaris Kats, aanzeggen „ dat de zaaken thans „ verward (tonden in Europa; dat mén, van „ alle kanten, volk wierf; dat hy bedugtwas „ voor de ondemeemingen van eenige vreem- ^ de Lqgers, op de grenzen van deezen Staat;

>f en

(ê) Pl»iit Nei^ociat. Seoer. Tm, IV. p* t7t s>4* AitzsmA Vredehnnd. hl }i4.

(p) Ncgotiat. Secict* Tfm, IV. f. 9%, AmsMA Vxtdehand» hU 114, 5«o.

(f) Refol. Gener. 12,14*17 ^pfil 20» %i M0f 164.7 M.9. Aiiz&MA nu Dtêi^ H. 174.

{r) AiTziMA UI. JDm/^ èk 171* Vredehaod* kk %$$$ i«f«

XI. Da«L. Ff

i(SO VADERLANDSCHB fiLIV.Bofle;

t647. 99 ^ ^^t de goede Staatkunde vorderde , dat *" yy men zig wapende, terwyl het de nabuureit „ deeden. ' Hy voegde hierby „ dat hy zig y, verpligt vondty den algemeeaen Staaten te 5, raaden, tot het Toltalli^oaden hunner tree- ,, pen ; doch dat hy 't met hadt willen doen, ,, voor dat hy ^er den Staaten van HoIJand MaUind ,, kennis van gegeven hadt.** Men bedbmkte kant zig ^jgn PriM voof zyne oplettendheid ; doch ver- z^™' zogt hem „ tegenwoordig van geen werven te „ fpreeken; op dat de Spaanfcne Gevolmag* jy tigden de opregte inzigten der Staat^i niee Zyne n mogten mistrouwen.** Doch zyne Hoogheid Hoog- deedt hun , in't begin van Bloeimaand , ander- heid maaly verldaaren ,, hoe hem berigt was, dat *f^**^ fif %■» de Aartshertog Leopolo WiLLEX,die ;2/Sc dën Maarfchalk van Kaftel-Rodrigo, on- creaxen. langs, in de Landvoogdye der Spaanfidie Ne- derlanden j was opgevolgd „ een Leger io „ Vlaanderen verzamelde j waarom hy mee 3, hadt konnen nalaaten voor de grenzen te n zorgen,zendeode,naarden kant van HuUty yy zes kornetten paarden en twintig vende* jj len knegten , nevens eenige flukken ge- „ fchuts, welken hyvanDordrecht hadt doen ^ komen/' De Staaten , bedugt , dat de Prtna zig ongevoeUyk inwikkelen zou in den veld- cogt , waarop , door Servien , fterk gedrongen werdt (x),verzogtenhem ernftelyk „ dathy jy de troepen te me wilde ontbieden , alzo men ,, niets te dogten nadt van de Spaanfchen, die „ geruft waren op de verzekering , hun, van de j, Staatfche zyde, gedaan, dat men, dit jaar ^ ^ niet te velde komen zou." Dochhy ant«

woord-

ItLlV.BoËK. HISTORIE. 45^

iroordde,, dithy, zynen laft^ als Kap^icein- 164,% „ Generaal , hebbende van de algemeeneStaa- ■ ^ ■ ,, ten , verpligt was te zorgen voor de grenzent ), doch zo dra de algemeeneStaatai ander be- ,y vel gaven, on de Spaanfchen nalieten, ag- „ terdogt te veroorzaaken , zou hy de troepen „ te rug ontbieden (r)". Dit gefchiedde ook federt. Filios Ie Roy, die nog, wegens.Span- gtij^,,^. je , in den Haage was , deedt , ten deezen tyde, geode ' een' keer naar BruiTel} den AartshertogeJLeo- wapen-

Sold berigtende, dat men, hier, genoegzaam *^®^»«' ilzwygende, bewilligd hadt , om, deezen Zo- mer, niet te velde te trekken. Voorts, hragt hy , ten gevalle van Holland , te wege , dat de vyandlykheden ter zee, van de Spaanfche zy- de, inigelyks, geCbakt werden (u).

Alles fchikte zig dus tot vrede. Het ont- XXm. werp der Vredepunten was, gelyk wy gemeld Het ont- ^ hebben, te Munfter, getekend, door de we-^*^J*^ derzydfche Gevolmactigden , behalve door^órdtgt* den Heere vanNederhorft, die vérftondt,dat tekcnd. men , zonder Frankryk , zo ver niet gaan mogt (t)). De Hertog van Longueville, eerde Ge» volmagtigde van Frankryk , befloot hieruit dacJPau w en de Knuit niet alleen ; maar de mees» te Staatfche Gevolmagtigden, omgeko^ wa^ ren door Spanje. Ook fneedt hy , kort hierna^ alle gemeenfifhap af met Pauw (w)t die, zo wel als de Knuit, in den haat verviel van 'c Franfche Hof, om dat zy , naar het oogmerk

vaa

(f) ILtfol. Holl. II April 9» is, ZO9I.1» 25 Msy U47. él.

9<y 109» Itlf Ilf» II<» 1^2*

(u) Kefol. Gcner. Sakhstbi 19 Jtmy i6f7 M. 5. AvnMUk ]||. /)#W» hl. 175. Viedehand. kl. }zi.

(t;; Ncgotiat. Secret. T«». IV. p. 70, 71» 7i- (wj Megociac. Seaet. Tt». TV. p, to, s^.

Ff a

1

Boob \

45» VADERLANDSCHE XUV,

j6^7 ^^ Holland y neigden tot afzonderlyken han- — — -^del met Spanje, en zig, door het Fianfche goud, niet bekooren lieten (x),om van maat- Kgels te veranderen. Na het tekenen van het ontwerp der Vredepunten, was 'er, voor de Staatfche Gevolmagtigden, zo weinig te ver- rigten te Munfter , dat zy, in den Zomer, al- len van daar vertrokken (y). De Heer van Mei** nerswyk alleen, in de Lente ^ een' keer naar Gelderland gedaan hebbende, kwam fpoedig te Munfter te rug: doch vertrok, eerlang, wederom van daar. Verfcheiden' begaven zig naar den Haage ; daar men , eindelyk, met Servien, overeenkwam , wegens het Verbond Verbond van Borgtogt(2), welk, tot hier- van Borg- toe, ongetekend gebleeven was, om dat men n>gt met \^ van Frankrykszy de, te algemeen begeerde. JJJ"*' Het behelsde „ dat Frankryk, terilond, m „ oorlog treeden zou met Spanje, den Keizer „ en alle andere Vorden mt den Huize van „ Öoftenryk, zo deezen den Vereenigden Staat „ eerd, met de wapenen, mogtenaahtaften: „ dat de Staaten het zelfde doen zouden , zo „ de Koning eerfl aangetad werdt, in eenig ^ d^el van zyn tegenwoordig gebied, Pigne- „ rol, Roumllon, Lotharingen en de gewon- „ nen' Plaatfen in de Nederlanden daaronder ft hegrcepen: ook Katalonie, in geval deKo- ^, ning, aldaar, binnen dertig jaaren, welken ^, het Beftand,met opziet op dit Geweftont- y, worpen , duuren moeit; , werdt aangetafl.

n Met

fx) VtMT Kegodtr. Secret. T#i». IV. f. \%u y) NcRoriar. Scaet, Têm. IV. ^. iio. (m) Rdbl. Gtaer. f,9i i2iit>ii,iét «7» il,«>U,xt Jmly xé47 M.S. *

XaV.BoEK. HISTORIE.' 4^-

ji. Met dien verftande nogtttns, dat men, van 1(54.7. ,> wederzyde, niet tot eene vredebreuk zou „ behoeven te komen, dan na dat men, eenigen „ korten tyd, beproefd hadt, of de gereezen* jj onluften, niet door zagte middelen , waren ,9 byte leggen. Voorts, beloofde de Koning, j, zynen Bondgenooten niet te zullen byflaan, ,, tegen de Staaten; noch de Staatendenhun- 9, nen , tegen den Koning. Eindelyk zou dit „ Verdrag alleenlyk van kragt zyn, nadat de „ Vrede te Munfter , tuflchen de kroonen van „ Frankryk en Spanje , zou zyn geflooten (a)/' De wederzydfche Gemagtigden tekenden dit Verbond van Borgtogt,op den negenentwin- tigften van Hooimaand. Servien, dieterftond hierop naar Munfter keerde (*), meende, door dit Verbond, Spanje af keeriger gemaakt te hebben van een afzonderlyk verdrag met de Staaten, en, daarentegen, genegener, om Frankryk genoegen te geeven. De Staaten , die, in allen gevalle, den Borgtogt van Frank- ryk oordeelden noodig te hebben , tegen de on- derneemingen van het Huis van Ooftenryk, moeftenzig, om dien te bekomen, wel een . weinig voegen naar de inzigten van hetFran- fche Hof. Ook oordeeldenze,dat hun byzon- der Verdrag met Spanje reeds zo verre ge- vorderd was, dat zy 't fluiten konden als zy wilden. Doch dit laatfte ontfchoot hun een . weinig.

De

(s) Zie het Verb. nn Gaatanrie ky Af tszma ni. Duit ^L^ fto}. Vradehand. bL i\€, en im de Megotlat. Seatt. Tem, IV. f* I7J.

(^} Negociac. Seaet. 7>jv. IV. f. 14^.

Ff 3

45+ VADERLANDSCHE XUV. Botr*

1617. ^^ Suatfche Gevolmagtigden allen, in "xx^v" Oogft- en Herfftmaand, wederom te Munfter Vervolg gekomen zynÜe (c) , vonden de Spaanfchen der han veel koeler , dan zy tot hiertoe gefcheenen had* deiingeteden. *t Verbond van Borgtogt fcheen hun de Munftcr. jjQQp 1^ beneemeiïop een veroond van onder- Spam ^^'^S^ befcherming met de Staaten en Branden- fchen burg; waaraan zy, terftond na 't Üuiten der fchynen Vrede, zouden gearbeid hebben. Zy weezen, te rug te derhalve, de nieuwe voorflagen der Scaatlchen, looptn. ^^g^ns het Overkwartier van Gelder en de Meierye van 's Hertogenbofch, terftond van de hand (^, en gelieten zig ook, als of zy met Frankryk zo gereed niet verdraagen zouden, als zy te vooren hadden voorgegeven te willen doen. De Franfchen bedienden zig van hunne koelheid, om hen, by de Keizerfchen en midde- laars , te bedraagen, als oorzaaken van 't ver- wylen der Vrecfe (e) } waarvoor men , tot hier- toe, de Franfchen meerdandeSpaanfdien ge- De Stat- *io«^den hadt. Doch de Vereenigde Staaten ten nood- licc^i^ zig niet te leur (tellen door Spanje. Zy ziaken vernamen zo dra niet, dat men , te Munfter, hen te fcheen te rug te loopen , of zy ontböoden zyne **••"• Hoogheid in den Haage , en raadpleegden met hem, op het openen van den veldtogt. De tyding hiervan deedt de Spaanfchen, terftond, van toon veranderen , en Pauw en de Knuit keerden, kort hierna, wederom naar den Haa* ge, om den uiterftenlafl: van hunne Hoog-Mo* gendheden tot het fluiten der Vrede te gaan baaien (ƒ). Zo

(e) Ncgotian Secret. TV». IV. p. MfU

'd) AITZIMA III. I>éfif tl. XOf, €) NcRotiat, Secret. T$m. IV. ». i«4,

'; AiTUHA UI. Vttlf H. 2o|,

<•

ï

aOLIV.lfiMt. HISTORIE/ \si

2to dra waren <y niet wedergekeerd te Mua- 164.% fter , of het Verdiag met Spanje werdt zo ver^^ ^^^.

febragt dat ^er naauwlyks iet aan ontbrak, Defchen ranfchen alleen hielden het fltiiüen nog tegen» houden beweerende» dat het, te gelykmet hen, be-^^^^^^^* hoorde te gdchieden ; gdyt ty verklaarden ?5°^" niet zonder de Scaaten te zullen fluiten. Zy tegea. begeerden zelfs, dat van deeze hunne ver'^ klaaring aantekening gehouden werdt, in de Regiifc^ van den Staac In Wynmaand, be* gaven Pauw, de Knuit en Klant zig nog eent naar den Haage,om veidla^ te doen (^). Mei« fierswyk en Ripperda deeden een' keer naar huis ; zo dat 'er maar drie Staatfchen , Mathe« nes , Nederhorft en Donia , te M unfter , blee^ wen (hl). Dodi op het einde van Slagcmaand, keerdenze allen in deeze Stad te mg (f): met £ig brengende den uiterftenlaftderalgemeene Staaten , die den vyf tienden gedagtekend was» lA&a faadt beflooten, 't V^dra^tetektten,na dat men eerft nog eenige noogmgen zou heb» ben gedaan, om Frankrylc met Spanje te be^ mredigen. Doch Zeeland hadt, hierop, doen aantekenen , dat men niet buiten de voorige be-> (luiten van ziz aan de Verdragen met Frankry k te houdeh behoorde te gaan. Utrecht en Fries* land deeden omtrent gelyke aantekening Tifc). Met dit befluit, keerden de Gevolmagtigdeti naar Munfter. De Franfchen, nu het fluiten van een afzonderlyk verdrag, tuflchen Spanje

en

(f) Refol. Gener. ti y tz OB$K 1^7. M S» Zh $§k An^ KEMA Vredehand. bL t%\,

(k) Negofitc. Secret. TV». IV. p. Uf » lyf. . (f) Necotltc. Séaet. r«». IV. p. 19^,

(^) Kefol. Geoei. Kintr, 15 Nw. 1^47. M. 5. Necodat^ Scaec. Têm. IV. p. 401. AfrzFMA Vicdeh. kL 147*

Ff 4

45tf VADERLANDSCHE XLIV.Bobk:

tg47- ertdeStaaten, op handen ziende, deeden al ^ wat zy konden, om het te voorkomen, nee-

mende zelfs in bedenking , om, ten ópzigte vaa Lothatingen , meer toe te geeven , dan zy toe hiertoe hadden willen doen (/). Doch hunne poogingen waren vnigteloos. De roeefte Ge* weften hadden vaflgeftdd, afzonderlyk, met Spanje te fluiten ; zo men Frankryk met bren* gen kon tot een verdrag met Spanje, welk men redelyk oordeelde; waartoe Inen, voor'tlaatft, D0£ in Wintermaand en langer, zynbeftdeedt (m). De Franfchen fpraken , eindelyk , van hmi« ne verfchillen met Spanje te willen onderwar* pen aan de uitfpraak der Statten en des Prin* len van Oranje. Men hadtdeeze verfchillen na tot vy f punten gebragt ; waarvan het punt vaa Lotharingen het voomaamfte waa« Doch de Spaanfchen hadden ^eenen zin, in den voor* flag der Franfchen : die , veelligt , ook niet era« (tig gemeend was (n). Daarenboven verfton- den de meefle Staauche Gevolmagtigden en vooral de Staaten van Holland, dat het aan« neemen van deezenvoorflagde vrede ver wyld zou hebben. Men wees dien dan van de hand« De Spaanfchen en Staatfchen regelden, mid- lerwyl, alle de punten des Verdrags (o). Men kwam, onder anderen, overeen, dat de Lan* den van Overmaaze in 't bezit zouden blyven van hun , dieae , ten ty de van 't fluiten der Vre*

dft

(l) Refol. Gener. tj» it JtmuMr, \€^%. M. S» Negotl«c Secret. Ttm, IV p. zox, t«i.

Vic^uefout Livr. h p. il.

3GLIV.Bo£K; historie. 457

de, bezittenzoaden. De Spaanfi^en zogten zig, j^.^ door openbaare Plakaaten , Verklaaringen en . .- andere geregtely ke handelingen, in *t bezix der- je^Un^ zelven te (rellen; doch de Scaaten , of zynedenvaa Hoogheid gaven den Ryngraave bevel, om. Over. met eenige Ruitery en knegten , in deeze Lan- «*»*«• den te rukken, en zig van 't bezit derzelven te verzekeren, eer de Vrede getekend werdt. Ook deedt hy *t,in *t begin van Louwmaand, jgj^,

en de begeerte naar vrede liet den Spaan ^— ^

fchen, die nogtans, omtrent Namen en in 't O verkwartier van Gelder, veel volks op de been hadden , niet toe, hem te verdry ven.

Het Vèrdnig van Vrede , eindelvk , in twee XX v. ' taaien 9 de Franfche en Nederlandfche, opge- ^^ Vf«- fteld en vergeleeken zynde , werdt , op den der- ^^|,^*" ügjOLen van Louwmaand, te Munfter, getekend, spa^e en door den Graave van Pegnaranda en Antonideezen Brun van de Spaanfche zyde, en door zeven Scuc- der a^t Gevolmagtigden van dezydederStaa-^^'^^S** ten , aebbende den Heere van Nederhorft, tot jJedcr-* het laatfte toe, geweigerd te tekenen (p), voorhorftweU reden gevende „ dat de Gevolmagtigden, door gen heu

hun Berigtfchrift en eed, verbonden waren^ „ behoorly k , agt te neemen , op het Verdrag , »^ in den jaare i ($44 , meic Frankryk geflooten; ^, dat het befluit der Staaten van den vierden „ van Hooimaand des jaars 1647 ^^1 beladte» ,, afzonderlyk, met Spanje , te verdraagen; 9^ doch alleenly k , wanneer Frankryk aarzelde, ,, ofte rugtradt; dat hv oordeelde, dat de ^ Franfchen zulks niet' deeden, en dat 'er de ,^ Spaanfchen veeleer verdagt van gehouden

„ moes«

(p) AlTUMA UI* i)«r/, i/. uit Hft»

9»

458 VADERLAND8CHB XLÏV.IU^

164.8» » moeden worden: waakromhybefloot, beter

'■ ' ' „ en gerufter voor hem te zyn^ dat hy nies

9, tekende; konnende de Promcie van U^

^ trecht zulks ty ds genoeg doen , nadat de au*

,, dere Oeweften de Vrede bekragtigd zoad^

,, hebben (f)." Doch deeze redenen klemdea

hhoud ^i^* op ^^ overige GevolmagtigdM, Zy te-

vm 'c kenden het Verdrag; welk negenenzevetu^ pon^

Vtrdng. ten behelsde ^ uitloopende op deezen zin t

' 9, De Koning van Spanje erkent de aifi

„ Staaten der Vereenigde Nederlanden, ne-

,, vens de Landen en Steden, met dezelve

„ verbonden, voor Vrte e» jSocvBRAiNt

,, STAATBNfftLANDENyOpwelkenhy^noch

zyne nakomelingen niets eifchen , noch im«

mer zullen eifchen; en verklaart zig, dien*

volgende, gezind, om metdezelven eend

„ EEUWIGE VREDStefluiten, opdenabe<*

IL 9) fchreeven' voorwaarden. De vredezal goed,

„ trouw en onverbreekelyk zyn, te water en

„ te lande, en voor alle wederzydfche onder*

Ilt )> zaaten. Elk zal behouden en gebruiken, 't

9, gene hy tegenwoordig b»it, zonder dtaria,

óp eenigerlei wyze , te mogen geftoord wor«

den: zullende.dus aan de Staaten blyven de

Stad enMeiery van 'sHertogenbofchjdeStad

en 't Markgraaffchap van Bergen op Zoom ,

de Stad en Baron^ van Breda, de Stad en

't Land van Maaftricht, methetGraaffchap

van den Vroenhove,de StadGraave en'tLand

vanKuik, Hulften'tBaljuwfchapvan Huift

en Hulfter-Ambagt, Axeler*Ambagt, be-

„ aui*

(a) Refol. Gener. ^K#r. 13 Maért I4i%. JC 5. AlTZUU

Tceaehaiid. él, ui. '

5» 9f

$9 5» 5» 9) f9 99 99 9» 99

XUV.BofiK. HISTORIE. 439

9, zuiden en benoorden de Geule« de Sterkten, u^jn^ 99 die zy tegenwoordig hebben, in 't Land van ■■ tf ^ Waas , en alle hunne andere bezittingen in ^ Brabant, Vlaanderenendders;doch'tLand . van Waas, behalve de genoemde Sterkten, zal aan den Koning blyven. De drie Landen van Overroaaze, Valkenburg, Daalhem en _ '9 Hertogenrade, zullen bly ven in den flaat, 9» waarin zy tegenwoordig zyn : en de gefcfail- * Qèm^ len , die er over mogtpn ontftaan , verzon- ^^^ «'• den worden aan eene * tweekdigi Kamer ;^^^'^^* waarvan onder nader. De wederzydfche on- iv» derzaaten zullen goed verfland en vriend- fchap onderhouden, en famen koophandel dry ven , te water en te lande/ De vaart en V; handel op Ooft- en Weflindie zal gehand- haafd worden, volgens de Oktrojen, daar- op bereids gegeven, of nog te zeeven: tot verzekering van welken , zal urekken het tegenwoordig Verdrag, waarin ook zullea begreepen zyn alle Mogendheden en Vol- ken , met welken de Staaten , of de Ooft- en Weftindifche Maatfchappyenjuitderzelver naam, binnen de paaien van derzelver Ok- trojen, in vriendfchap en verbond ftaan: zullende beide den Koning en de Staaten in bezit blyven van 't gene zy , in Ooft- en en Weftindie, in firazil, en op de kuften van Azia , Afrika en Amerika bezitten; daar- ,onder begreepen de PlaatTen, den Staaten, federt het jaar 1641 , door de Portugeezen, ontnomen , en zulken , die zy , zonder kren- king van het tegenwoordig Verdrag, nog zouden mogen verkrygen. De Bewindheb- bers en bedienden der Ooft- en Weftindi-

„ fche

f9 9»

9f

»9 f»

f» 19

99

99 99 99 99

é9 99

VADERLANÖSCHE XWV.Boflf.-

fcheMaatfchappyen mogen vryelyk komen en handelen, in alle 's Konings landen in ^y Europa. De Spanjaards zullen blyven by ,, hunne vaarten m Ooftindie, zo alszy de* ,, zei ven nog hebben , zonder zig verder te mo- „ een uitbreiden. Ook zullen de Ingezetenen „ 3er Vereenigde Geweften zig onthouden „ van de Kaftiliaanfche Plaatfen, inOoftin-

VI. „ die. IndeWefl:indien,-2»Imenzig,terwe- „ derzyde , onthouden van te handelen op ,, Plaatfen , die met Sterkten of Logien van de „ eene of de andere der handelende Mogend* ,, heden bezet zyn, daaronder begreepen de ,, Plaatfen in Brazil, die de Portugeezen den ,, Staaten, federt denjaare 1641 , ontnomen „ hebben , en die zy nog bezitten , zo lang de- „ zelven in de magt der Portugeezen zyn zul- jy len, zonder dat egter, door dit punt, het „ voorgaande , eenigszins, zal mogen gekrenkt

Vit 3$ worcfen. De tegenwoordige Vrede zal , bin- „ nen de paaien van hetOktroi der Ooftindi- „ fcheMaatfchappye, beginnen eenjaar na „ het tekenen derzelve; en een halfjaar, na „ dien tyd, binnen de paaien van het Oktroi „ der Weftindifche Maatfchappye. Doch zo 5, men , binnen de gemelde paaien, eerder ken- „ nis mogt gekreegen hebben van de gefloo- „ tetf Vreoe, zullen de vyandlykheden,van „ dien tyd af, ophouden. Ook zal de fchade „ herfteld worden, die men eikanderen, al- „ daar, na verloop van het gemelde jaar en

VIII. )9 halfjaar, mogt aandoen. Men zal elkanders „ onderzaaten niet zwaarer belaften dan zyne „ eigenen, en die der Vereenigde Geweften in „ *t byzonder zullen onthceven blyven van ze-

„ kerc

XUV. BoBC. HISTORIE. 461

5, kere twintig ten honderd , die de Koning, jCj^^ ten tyde van het twaalfjaarig Beftand, ge-

99

>9

vorderd heeft. Men zal, buicen de grenzen IX.

9, van zyn gebied, van de doorgaande goede- ren, geene inkomende noch uitgaanoe reg- ten vorderen. De wederzy dfche onderzaaten Z. zullende oude tol vrvheid genieten, gelyk VQor 't begin des oorlogs. De handel over en ;^ weder zal niet mogen belemmerd worden. De Koning zal de tollen op den Ryn en XIL Maaze , die , voor den oorlog , onder de Ver- eenigdeGewelten behoordhebben, terftond, doen ophouden : ook den Zeeuwfchen tol ; mids de Staaten van 2^iand ten hunnen lade neemende jaarlykfche renten , die, voor het jaar 1 57 1 , op deezen tol geveftigd zyn. 't Zelfde zal ook , door de eigenaars der an- dere tollen, gefchieden. Het wit gezoodeu XIIL Zout , uit de Vereenigde Geweften in *s Ko* nings Landen komende, zal, aldaar, niet hooger dan het grof Zout belail worden.Ook . zullen de Staaten 's Konings Zout niet hoo- ^

_ ger dan hun eigen belaften. Dé Schelde, de XI v.

^i Vaarten van het Sas, het Zwin en andere zeegaten, daarop uitkomende, zullen, van de zyde der Staaten, geflooten gehouden worden, 't Gene in en uit de Havens van XV* Vlaanderen gevoerd wordt zal , door den Koning, even hoog belafl: worden als het gene in en uit de gemelde zeegaten gevoerd wordt, door de Staaten, belalt wordt: over welke evenredige belafling men nader ver- draagen zal. De Hanze-Steden en de Veree- XVL nigde Geweften zullen, in 't ftuk van den Koophandel 9 in Spanje en in de Spaanfche

«Ry-

>9 >»

93

99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99 99

99 99 99 99 99 99 99 99 91 >9 99

4»» , VADKRLANDSCHË XLlV.Bonr:

164.8. »» RykencnLanden^gelykevoorn^tcnenvry* * y^ heden geniecèfi. Ook zullen de logezecenGd

•9

99

*^"* „ der V^sreenigde Geweften , in dit ojpaigt , da yy xelfde voorregten genteten, die, ktawdyk, „ aan die van Groot -Britanje verleend zya* XVUL 99 De Koning zal zolken, die ^ van der Scsatea „ zyde^ onder zyn gebied, overlyden, «ena xa. 19 eerlyke Begraafplaats loefchikken. 's Ko« ,, nings onderdaanen, in der Scaaten gebied ,, komende, zallenzig, in 't ftuk vanden Gods« 9, dienil, ftil en zediglyk gedraagen moeten, zonder, met woorden of daaden , eenige ergernis te geeven. 't Zelfde zal ook , van de ingezetenen der Vereenigde Geweften , in '« Konings Landen komende , moeten waarge« Xx^ ]\ nomen wqrden. Men zaigeene Koopluiden» „ Schippers, Matroozen, noch derzelverfche* 5, pen orgoederen mogen aanflaan,onder voor- „ wendfel van daarvan tot 's Landsdienft ge* „ bruik te maaken. AUeenlykzalhetaanhou* ,y den van Perfoonenofgoederen, volgens den „ gemeenen loop van Regte , en, uit hoofde „ van fchulden of verbindteniflTen, vryflaan. XXI. 99 Men zal eene Chambre mipartie of tweeledige Kamer opregten , beftaande uit een gelyk getal van Regters , wederzyds te ftellen , en ,, zitting houdende in de Nederlanden , beurts- \\ wyze, onder 's Konings en der Staaten ge-» ,, bied: welke Refters, vokèns eenbeèedigd „ Berigtfchrift, uitfpraak doen zullen, over „ zaaken, betreffende den handel der weder- „ zydibhe onderzaaten , de belaftingen, weder- ,, zyds te heffen, en het niet naarkomen, of „ krenken van dit Verdrag, in Europa: zullende ,y. hunne vonniflen ter uitvoeringe moeten ge^

99 legd

99

99

XLIV.BoMr. HISTORIE. 4«|

H legd wordtfi, daor des gewoonlyken Reg« 1(5^9,

. ^ ter der Plaatfe, daar de inbreuk gefchied i$ ,

»^ of daar de veibreeker aig ophoudt, ten lang- )> fte, binnen aes maanden, nadat deRegter

„ daartoe zal veraogt zyn. Zo eenig vonnis xxiL ,, gereld ware, zonder dat partyen zig ver*

ff

99 ff ff ff

weerd hadden, zal het met mogen uitge* ^ voerd worden. Ook zal men geene Brieven ,, van i/bffu of Schiverhaalmg verleenen ^, mogen, aan met kennifib van zaaken, enin » gevallen, waarin zulks, naar Keizerlyken ^ Kegte,toegelaatenis. Men zal, met geen xxilL merkelyk getal van fdiepen en volk van oor* log , in eilanders havens mogen komen, dao by ongel^enheid van ftorm; zonder byzon« der verion De Eigenaars van goedden, die, xxvf. „ ter oorzaake van den oorlog, aangeflaagen „ of verbeurd verklaard zyn , zullen , op eicen yj gezag, en,uitkragtvandit Verdrag, weder* ^ om in 't bezit deraelven treeden mogen, on* y, aangezienze, voorheen, verpand , wegge* ,, fchonken of op eenige andere wyze ver* „ vreemd mogten zyn; behoudende de oude ^ eigenaars hetregt', om deeze goederen, of ,, de renten, door den Fiskaal, in de plaau ,, derzelven,geveftigd, te mogen verkoopen, ^ zonder daartoe byzonder verlof te behoeven. ,, Al't welk ook plaats hebben zal , ten voor- xsw „ deeledererfgenaamenvanwylendenHee- „ re Prinfe Willem van Oranje, aselfs metop« ff zigt op de regten uh de zoutpannen van het ^, Gnutflchao fioursondie , en de fioflbhen „ daartoe behoorende : en op de goederen en zxvt 'y, regten, gelegen in de GraafTchappen Bour- j, foadie en Charolois, zullende alles, wat,

„ vol-

+54 VADERLANDSCHE XUV.Bdsc.

1Ö48. *» volgens deVerdragen van den negenden van

— — „ Grasmaand 1609 en van den zevenden van 9, Louwmaand 16 ro, modi wederg^even 9, worden , en bevonden worde , nog niet we* 39 dergegeven te zyn , ter wederzyde, wecter*

XXVIL », ge;geven worden» Ook zullen meronder be* 99 greepen zyn de goederen en regten , die» na 59 't uitgaan van het twaalQaarigBeftand, door ), den Hoogen Raade van Mecheien, toege* 9, weezen zyn , aan wylen Graave Jan van „ Naflau; of die hy 9 op eenige andere wyze^

XXVIIL99 verkreegen heeft. £n aangaande het pleit 99 van Chatel - belin 9 by 't leeven van den ge* 9, melden Prinfe van Oranje, voor den Hoogen ,9 Raade te Mechelen, aangevangen 9 is ver- 99 draagen, dat, terfliond, afftand gedaan al „ worden van alle degoederen^doordenPro* 99 kureur*Generaal, in het gemelde pleit, k- 99 vorderd ; die , door de erfgenaamen van dea >, gemeldenPrinfe, zullen Konnen aanvaard^ 99 en vry en onbekommerd bezeten worden; 99 mids de genooten' vrugten, tot op de be- 91 kragti^ing van dit Verdrag 9 aan de gemeene

XXIX, >9 fchatkifl: blyven. Daar men zwaarigheid „ maakt , om de goederen , die te rug gegeven

- ,9 moeten worden, te rug te geeven,2al de ge- „ woonlyke Regter den kortften weg inflaan,

XXX. 99 om zulks te doen uitvoeren. De Ingezete- „ nen der Vereenigde Geweften j zig in 's Ko- ,9 nings Landen ophoudende 9 zullen zulke Ad- ,9 vokaaten 9 Prokureurs en andere diergelyke 9, Amptenaars gebruiken mogen , als zy geraa-

XXXL 9$ den vinden. Zo de Fiskaal eenige goederen 9, verkogt heeft , zullen zy , aan welken dezel* 3, ven moeten uitgekeerd worden, zig te vre-

XLIV.BoE*: H I S T o R I JC. ^ös

59 de moeten houden mee den Intrefl: van den 9» prys, tegen den penning zeftien in 't jaar.

164.3^

Doch zo de verkooping gefchied mogt zy n, xxxil^ 99 ter voldoeninge vaq eenige deugdelyke 99 fchuld des ouden eigenaars, zullen zy, of 99 derzeiver erven, de goederen, binnen een 9, jaar na de tekening van dit Verdrag, tot den 99 verkoopprys, wederom mogen na^zignee* 9, men. Alleenlyk zal zulks niet mogen ge- XXXlU. 99 fchieden, omtrent verkogte Huizen in de . 9, Steden, alzo het onderhoud en de verbete* 9, ring aan dezelven , niet dan met veele moei- 9, te, zou konnen gefchat worden. Doch de XXXIV« „ verbetering van andere verkogtegoederen» 9, waarvan 't verkoopen vry geftaan heeft, 9, zal, in geval van hemeeming, door den ge-* „ woonlyken Regter, moeten gefchat worden, 9, en de gronden en erven , voor 't beloop dee- 9, zerfchattinge, verbonden blyven, zonder „ dat 'er egter het Regt van Retentie tegtn zal 9, konnen gebruikt worden. Verzweegen'goe- XXXV» „ deren, ooor den Fiskaal niet aangeflaagen „ zynde, zullen, van nu af, ftaan ter befcmk- 99 kinge van den eigenaar. Boomen, afgehou- XXXVt ^ „ wen na 't fluiten van dit Verdrag , of die, teu „ dage van het fluiten , nog op den grond ge- 9, legen hebben, zullen, onaangezien zy ver- „ kogt mogten zyn, aan den ouden eigenaar „ blyven. De vrugten, huuren, pagten en in-XXXVIL „ komften van goedéren , die te rug gegeven „ moeten worden, verfcheenen zynde na de „ dagtekening van dit Verdrag, zuUen, voor 't „ geheele jaar, den eigenaaren voleen. DeXXXVIIL ^ „ huuren van verbeuroverklaarde of aangete- „ kende goederen, fchoon voor veele jaarea XI. ÜEEir. Gg „ ge-

4Ötf VADERLAWDSCHE XLIV.Boek.

1648* 9' gemaakt, zullen begreepeD worden te ein- digen, met het jaar na de tekening van die

XXSIX. 9$ Verdrag* De verkoeling van zulke goede* ^ ren, g^chied zyqde na 't fluiten van dit

XU ,, Verdrag , wordt nietig verklaard. Te mg 99 gegeven' Htuzenvan byzonderePeribonen^ n of die nog te rug gegeven moeten woidea ij zal men, niet boven anderen, bezwaareo

XLL ^, met inlegeringe. Men zal niemant bdetten „ van woonplaatfe te veranderen , mids hy de

XLIL j, regten, daartoe (hiande, voldoe. Zo men» „ op Plaatfen , die te rug gegeven moeten wor« y, den, met beboorlyke kennis, eenige Ves* 9, tinff- of andere openbaare werken mogt ge* ,, mnkt hebben, zullen de eigenaars derzel* i, ven zig moeten vergenoegen met de waarde 9, derzelven, naar de fchatting van den ge«

XLIII. ^, woonlyken Regter. De goedden van Ker* ,, ken, Genootfchappenen andere Godsdien« „ ftige Geftigcen in de Vereenigde Gewes- „ ten, welken af hangra van Kerken of Ge- ,, nootfchappen onder 'sKonings gebied, zul« „ kn hun te rug gegeven wor^ , zoze niet I, verkogt zyn,en zma,zullenzezig,metden f, jaarlykfchen Intreft van den verkoopprys^ fy tegen den penning zeftien , moeten te vrede fy houden, 't Zelfde zal aan 's Konings zyde

^IV. ,, worden waargenomen. Men zal den Pnnfe „ van Oranje voldoening geeven , wegens de „ intreften van eenige partyen, die hy niet ^ mo^t bezitten; doch hy zal in 't volkomen Si beztt blyvea van de goederen in Hulfter* .1 " „ Ambagt en elders, h«D, onlangs, by Ok- „ trol der algemeeneStaateUi opgedraagen, y^ zoodct dat m^, uit kragt van het tegen*

„^woor.

XUV.BoiK. HISTORIE. iSf

i^ woofdig Vcrdng , iec dsuirvattzal konneft te tg^% „ rog vorderen. De Verdagen van de» «gt^ yt v^ „ ften van Louwmaand en den tevenenciniH ,1 tigften van Winrenmtiuid des jaars 1647, ia ^, den naam van den ftinft vaii OrMJe ge« 5^ maakt, zullen van 4eze)fde kragt 2vn^ ab ,y ofïee) woordelyk, in dit Verdrag ftonden ^y ingevoegd, onaangezien e^ige bepaaUn^en ^ in dit Verdrag , daarmede ftrydig : welke be« ^y paalingen men verihat, in eo verre, teniet ,^ te doen. Zy, aan welken eenige gelederen XLtL 5^ moeten te rug gegeven worden , aüllett vry ), zyn van 't betaalen der renten en laften, ,^ daarop geveftigd, en verfcheenen, terwyl ,^ zy dezelven niet hebben gebruikt i en Z6 ai» „ Ie hunne goederen verbeurd verklaard, of ^ aangetekend geweeft zyn , zullen zy ook vry ,) zyn van 't voldoen der algeraeene en per* „ fooneele lallen , die^y , midlerwyl , mogten „ fchiildig geworden 4yn. Voor goederen 5 XL VII* „ die totdykaadjen verkogt of overgegeven . ,, zyn , zal niet meer dan de opftallen mreiichc ,9 mc^en worden , nevens Intrell tegen den f, penning zdlien van het geM , welk daar op fy mogt gefchooten zyn. VerbeardverklaardexLvlll* ^ goederen , waarover partyen deh Regter Ée-- fj kend, en wettelyk gepleit hebben» Zulleii „ niet mogen hereifcht wordett , dan door den 59 gewoonen weg van regtené De Koning (huit 2tLIl& ,9 afvan 't Tegtvan7l^m|»^f>envatt alle andere 9) regten , welken hy hebben mo^ , op de Stad ^, Graave en den Lande Van Koik, voorheeA 9, in pandTchap bezeten, by wylen den Prinfe y, Wilkm van Oranje, en aan Prinfe Mau- 6g s ff ma f

46S VADEBTABfDSCHE XUV.Bbii

KS48. n tits , in eigendom , afgeftaan , door de alge-

"■ „ meene Staaten der Vereenigdé Nederlan-

», den, als «S'02<t;^ramtfii der gemelde Stad en Lan*

j^ ^ de,indenjaare i6ii. Ookftaathy af van 9, zyn regt op de Stad, GraafTchap en Heer- ^ lykheid van Lingea, en op de Steden en^ fj Heerlykheden van Bevergarde en Kloppen^ 19 burg, die allen in 'tbezlt van den Huizevan „ Oranje bly ven zullen, volgens de Brieven „ van Verly en anderen van de jaaren 1546^

^tL 99 1548 en 1578. De Koning en de Staaten „ zullen, elk in dezynen^ den Wethoudereu „ en Geregi;en in de Steden en fterke Plaatfen, ^ die, volgens dit Verdrag, ^n de eigenaars „ moeten te rug gegeven worden, tot oefening n van regt en goede regeeringe , laft geeven.

LIL „ Het O verkwartier van Gelderland zal, tegen „ de waarde , worden uitgewifleld: waarover ^ de tweeledige Kamer, binnen zes maanden. „ na het bekragtigen van dit Verdrag, uit-

LIIL » fpraak zal moeten doen. De Koning va4)indt „ zi^^ de onzydigheid, goede nabuiurfchapea ^ vriendfchap. tiSfchen den Keizer, het Ryk „ en de Heeren Staaten , dieze van hunnen „ kantbelooven,tezullenuitweFken;byden ^ Keizer binnen twee , en by het Ryk, binnea ^ twaalf maanden na het bekragtigen van dit ^ Verdrag." Keizer Ferdinand de IIL beves- tigde dit Lid van het Verdrag, voor zo veel het hem betrof , op den zesden van Hooi- maand (r). Doch dat het, federt, ook door de Vorllen en Stenden des Duitfchen Ryks be-

kragr

" (r) Zie 't Ketsen Vetklttir. ^ Conrw Oiot de Finib. Impg

XLIV.BoEK. HISTORIE. 4^^ Icragtigd geworden zy, is my niet gebleeken. r(S.ft Zeker is 't , ondertuflchoi , dat de Vereenigde — ^— - Geweften zig, na deeze verklaaring des Kei- «ers, hebben aangemerkt, als ontflaagen vaa alle oude onderhoorigheid aan *t Keizerryk ; gelyk wy reeds, bv eene andere gelegenheid ^ Xetoond hebben (i). Het Verdrag gaat, op deeze wyze, voort: „ Roerende verbeuren UV. 5, verklaarde goederen en vrugten, vervallen ,, voor 't fluiten van dit Verdrag, zullen niet „ te rug gegeven worden. Ook zullen de * LV. t, roerende eifchregten , die, voor den gemel- * -f f ''^ „ den tyd, ten behoeve vaa byzonderefchul-*^/^' „ denaars, kwytgefcholdenzyn, van weder- „ zyde, uitgedaan blyven. De tyd van den LVI. 5, oorlog, genomen van den jaare 1567 tot „ aan het twaalfjaarigBeftand, en van den „ uitgang van dit Befland, tot op het fluiten „ van dit Verdrag, zalniet gerekend worden, ,, om iemant te verkorten .ofte benadeelen. „ Die,geduurendeden oorlog, naar onzydige LVIL „ Landen, met der woon, vertrokken zyn, „ zullen mogen terug keeren, woonen waar „ zy willen, en de vrugten van dit Verdrag „ genieten. Men zal , in de Nederlanden, tVlii^ geene nieuwe Sterkten noch Vaarten maa- ken, waardoOT men eikanderen zobkonnen fluiten of weeren. Het Huis van Naflaucir"tHC Graaf Jan Albrecht van Sohns , Bevelhebber van Maaftricht, zullen niet aanfpraakelyk zyn, wegens fchulden, door wylenPrinfe „ Willem van Oranje, gemaakt van den jaare „ 1567 af tot zynen dood toe. Inbreuk op dit LX. '

» Ver-

3»

4ro VADERLANDSCHE XLlV.Bo»

1^48. M Verdrag, door byzondcre Perlbcnöi, zA

'^ „ moecen gebeterd worden, wc plaatfe daar

„ ly gefchied is, en men zal, deswege» met

„ tot het herneemen der wa{ieiien Komen ;

«, maar, by opeabaare weigeringe van regt,

„ alleen Brieven van Marme of Schaverlu«-

LXI. ^ ling verleenen mogen. Onterf eniflen, ge*

„ fchied uit haat van oorloge, of omcxmaa*

„ ken, waaruit de oorlog ontdaan is, en die

,, daar van afhangen, warden nietig varklaari

ttn. a, De wederzydfche onderzaaten zuUen be-

„ kwaamzyn, om van elkanderea teerven,

„ zonder, ofvolgensoiterfte willen, naarde

Lxm. „ gewoonten der Plaatfen. Alle krygseevan-

„ genen zullen, zonder losgeld, ontilaagen

LXIV. „ worden. De betaaling van de a^terftaUen „ der brandfchattingen ^ gereeeld worden, „ door hen , die , ter wederzyde , het opper op- LXV. f, zigt over dezelven hebhen. *t Gene , geduu- ,) rende de handeling, voorgedraagenof aan* ,9 getrokken is, zal niet, tot voor- of nadeel „ van iemant , mogen uitgelegd worden ; maar „ elk blyven in het regt, waarin hy , door dit

IX VL „ Verdrag, gefield of gelaaten wordt. De we- „ derzydfche onderzaaten zullen genieten de „ voordeelen van het vyftiende Lid van het „ geëindigd Belbmd, en van het tiende Lid „ van 't Verdrag van den zevenden vanLouw- ,, maand des jaars 1 6 1 o , zo ver zy ze nog niet

LXVII. 99 genooten hebben. De grenzen in Vlaande- „ r^n zullen , naar behooren, geregeld worden,

LXVtU. „ De Kpning zal doen flegten de Jchanfen om- „ trent Sluis, te weeten S. Job, S. Donaas, I, Stene-fchans,^,Ther^e, S^Tredrik, S,

XLIV.BoML HISTORIE. 47^

^ Iztbelle,S.PauItis en de Reduit Paapenmuts» te^^.

„ en de Scaaten de twee fchanfen in 't Land

^ van Kadzand, Oranje en Fredrik, de twee ^ op het Pas , de fchans Spinola op Kieldrecht^ M en alle de fchanfen aan de Oouzyde van de ^, Schelde, uitgezonderd Lillo," Doch, in dit

Emt, werdt, naderhand, op den vyfden van oeimaand» eenige verandering gemaakt.Men kwam toen overeen „ dat de Staatendefchan- ^ fen op Kadzand en het Pas niet zouden ileg- ^, ten; maar alleeniyk, die aan4eOoftzyde ^ van de Schelde, uitgenomen Lillo. Ook zou ^ de Koning de fchanfen S. Job , S. Donaas en \^ S. Izabelle ongeflegt laaten , en daarentegen, ^ boven de genoemden , de fbhans de Paarle ^ fl^en(Oj" M Men zal eikanderen de Re- LXIX. ^ gifiers. Brieven en Stukken , die men, aan- ^ gaande elkanders Landen, jSceden oflnge- ^ zetenen, in zynemagt heeft, getrouwelyk ^ overleveren* De Stad Sluis zal haar Water- ^XX. „ regt behouden. De dam by S. Donaas, die- LXXI. ^ nende tot ftopping van het water de Zoute, ^ zal weggenomen, en een Sas in de plaats ge* „ iegd worden. In dit Verdrag zullen begree- LXXIL ^ pen zyn allen, die men, wcderzyds, voor^ „ of drie maanden na de uitwilFeling der be- „ kragtiging , benoemen zal ; en benoemen de jy Staaten, by voorraad, den Landgraaf, Scen* ,, denen Landenvan HefTen-Kailèl, den Graaf ^ en'tGraaffchap van Ooflfriesland, de Stad . ^ Embden, en de Hanze-Steden, met naame „ Lubek, Brcemen en Hanpkborg." Sedert benoemde ook de Koning , van zyne zyde,

„ den

($) AlTZSMA Vxedeb. K uu

Gg4

99

9J

99

99

47a VADERLANDSCHE XLIV.Bok/

1648. " ^^^ Keizer, den Koning van Boheemeeu * ,, Hongarye, den Aartshertog Leopold Wil- „ lem , 's Keizers Broeder, zelfs inde hoedaa» „ nigheid van Groot -meefter der Duitfche „ orde, de Aartshertogen zyne Neeven, de Keurvorften, Vorften, Stenden en Leden des Duitfchen Ryks, de Graaven van OJ- „ denburg en Swartzburg en de Hanze-Sleden LXXIIL 99 («)•" ♦> De Graaf van Flodrof wordt herfteld „ in het Huis van Leuth , mids men , tuflcheu de tekening en bekragtiging van dit Ver- drag, overeenkome, wegens net onderhoud der bezettinge en het flegten der werken , door den Koning, aan dit Huis gedaan maa- ken." Doch naderhand werdt befïemd „ dat» de werken geflegt zouden worden en het „ Huis te rug gegeven , zonder 'er bezetting LXXIV. 99 op te laaten (t?J. 't Geflootene in Winter- ,9 maand 1 64.6 , raakende Rutger Huigens , voor , , zyne Huis vrouwe jinna Margareta van Straa- „ lerif zal van gely ke kragt zy n, als of het, woor* LXXV. „ delyk, in dit Verdrag, begreepen ware. Men „ zal, wederzyds, zyne raagt gebruiken, om „ de zee en rivieren vaarbaar en veilig te maa- „ ken, en van roovers, loopers enuroopers LXXVl. 99 te zuiveren. Mfen zal niets doen, noch ge- „ doogen , ftrydig met het tegenwoordig Ver- „ drag; en zo 't gefchieden mogt, zulks, ter- „ ftond, doen beteren: waarvoor de Koning „ zig zeivenenzyne Opvolgers verbindt, zo „ wel als de Scaaten ; met affland van alJe „ wetten en gewoonten, daar mede ftryden-

99 de. ^

(m) AITZBM4 Vre4«h. èl» ssr. (v; AITZIMA Vrcdeh. K jli.

XLIV.BoEK. HISTORIE. 47J.

,9 de. 't Verdrag zal , wederzyds , binnen twee ifjjtg. „ maanden of eerder, behoorlyk, bekragtigd£^^^^^jj- „ worden: en zullen , van dien tyd af, alle 5, vyandlykheden ophouden. Ondertuflchen,LXXVin. „ zullen de zaaken, wederzyds , bly ven in den „ {bat, waarin zy, ten tyde van het tekenen „ ^an dit Verdrag, geweeft zyn. Na 't uitwis- lxxix. 3, felen der wederzydfche belcragtigingen , zal „ dit Verdrag , alorame , daar 't behoort , wor- ^ denafjgekondigd: waarna alle daaden van „ vyandlchap zuUen ophouden (w)." By dee-Afge- ze punten , was nog een afgezonderd punt ge> zonderd voegd, opzigtelyk op den Koophandel, welkP""'»^®* buiten het Verdrag gelaaten was, om datmen,^Q°Jp/^ tot op het laatfte toe, gehoopt hadt, de vrede baadcL tuflchen Frankryken Spanje te zullen getrof- fen zien , wanneer het niet , of naauwlyks noo- dig geweeft zou zyn. Het behelsde „ dat de „ de Ingezetenen der Vereenigde Geweften, 5, in hunnen handel en vaart op de Landen van „ onzydigen of vrienden, niet zouden ontrud „ worden ,_om dat de Koning van Spanje, „ met deeze Landen, in vyandlchap was. Al- . ,

^ leenlyk , zou het hun niet vry flaan , verboo- „ den' waaren derwaards te voeren ; zullende y^ zy, uit eenige Havens des Konings, naar ^, vyandlyke Havens , zeilen willende , alleen- „ iyk , met hunne Paspoorten, behoeven te be- „ wyzen, welke waaren zy inhebben, zonder y, onderzog t te mogen worden: gelyk ook, in y^ volle zee , geheel geen onderzoek plaats zou

„ heb-

(tu) Zii de aitgaave ran hét Traft. van Munft. in twee taa- - ibutr/ de IVid. en Erv. Hm 7. van Wouw gedr, 16^8^ en in 't CyiOJi Plakaatb. I. Deel, k^l. 79*

474 VADERLAND8CHB XUV.Bonc.

i548. >> hebbcii-Op^Frankrjrkin'tbyzonder^zoude — — „ handel moTCn gedreeven worden» plyk H ,9 voeren ^ micU men ceene voartbrengiels vao ,9 Spanje derwaardsbragc. Doch so '(gdfchie- ,, den mogt, zouden zulke waaren aUcKslyk ^9 verbeurd, en de overigen in 'c zelfde fchip ^, vry zyn. Voorts» Verdc den onderzaatea »» van Spanje, in gelyke gevallen, dezelfde „ vryheid toegeflaan (x)/* Dit afgezonderd punt fcheen zeer voorcbelig voor deoEeaScM^ alzo 'er de handd op Frankryk» naar men 't hier in zag» door vry geftekl verdt» zelfs in comrehandi ol varbooden' waaren » j^dykaüer* lei krygsbehoeften » en » in fimiinige geval* len» ook veelerlei mondbehoeften gerekend ^ werden. XZVL ^7 h^ben den inhoud vanhet Munfterfcfae Atnroer- Vredeverdrag wat wydloopiger ter nederge- kiogeii fteld , om dat wy noodig ocMrdeelden , te doen Mttii ^^^ zien, op welk eeqe wyze» men, ten laatften. ilerfche ^^^ einde gemaakt heeftvan de menigvuldige Vrede- verwarringen en verfchillen , ontdaan , uit deu ▼erdng. hingduurigften en felften inlandfcfaeQ oorloge die mogely k immer gevoerd is. By 't Vordrag^ waarvan wyfpreeken, werdt niet alleen de vry- heid en opperde magt der VereenigdeStaaten erkend en bevedigd, om welken aUeen» men» veelejaaren, in oorlog gebleeven was; maar ook de gereedfte weg ingeflaagen » om den twift over wederzydfche vai>eurdverklaaria*

f en en benaderingen van allerlei goederen» ie gedeelcelyk in de gemeene fchatkid ge- bleeven , gedeeltelyk verkogt en vervreemd

wa*

(9) é^ AlTZiif A Vredeh« kl, i$^

■\.

XUV. »0K. HISTORIE. 475

«rauTM, ten befte niogelyk^ by tek;fizeQ; om ^^j^g^ de befchadigdea, naar reden, te hcriïellen in ■

de verlooren' bezictingen, en om de grenzen ce regelen van een nieuvr Gemeenebeft, weUct onder de nunpea en gevaaren des oorlogs op- gegroeid zynae^ au, emdelyk^synen volkomen ^ waudam k ekreeffen hadc HetMunfterfche Ver- drag herflelde d^ Vrede zo geheellyk, en het wederzydich belang verbondc de handelende Mogendheden , federt , zo naauw aan elkande- ren, dat de Vereenigde Scaat» nimmer, nader- hand, de wapenen gevoerd heeft teg^n het Huii van Oollenryk. Ook hadt men, in dit Verdrag, zo wel gezorgd voor de byzondere belangen van voornaame Perfoonaaqjen, dat *er ^eene reden fcheen, om te dugten, dat zy zigunmer zouden kanten, tegen de maatre-

Sels» by het zelve, genomeQ, om de Vrede uurzaam , of, gelyk men 't uitdrukte, eeuwig te mAaken. Om al het welke klaarly k te doen zien» het Verdrag verdiende , in zyne byzondere deelen, omltandiglyk, ontvouwd te worden*

De belangen van het Huis van Oranje wa* XXVir. ren,inverfcheiden' punten van hetMunlterfcheByzon-

Verdrag, voor anoeren, in *t oog gehouden. j^^^J^*^* De zorg voor dezel ven was , voornaMily k, den joor Fre- JEleere de Knuit, die 's Prinfen Perfoon, alsdrikHeiw eerften £dele , in de Staaten van Zeeland ,Hk en vertoonde, aanbevolen geweeft, die 'er, reeds ^!^^^"» in den Zomer des jaars 1646, over handelde., vilIcSia. te Munfter. Doch de Heer van Heemfledeje, mee hadt ook deel aan de onderhandelingen, die den Kom deswege gehouden werden: 't welkze, meer"^"^^"* q( min, verdagt maakte by deFranfchen ; die, geOolt*

meteen, -

/

476 VADERLANDSCHE XLIV.Bok;

1(548. ^^^^ zonder reden, vreesden, dat de Spaan-

' fchen alles doen zouden wat zy konden, om

den Prins van Oranje voordeel te doen vinden by de Vrede. Ook was men 't haaft eens,ovet de meefte punten, die in 't Verdrag werden ingevoegd, en waarby de Prins herfteldwerdt in 't bezit der goederen, gelegen in de Graaf- fchappen Bourgondie en Charolois, in het goed van Cnatel-belin , en in 't gene Graave Jan van Naflau, na 't uitgaan van 't Beftand, door den Hoogen Raade te Mechelen,toegeweezen was: en beveftigd , in 't bezit der Heerlykheden van Graave en den Lande van Kuiken van Lingen met het gene 'er toe behoorde, en der goederen in HuUler- Ambagt (y). Doch men handelde , daarbenevens , nog over een byzonder Ver- drag, waarby de Prins niéuwe voordeelen be- dong. Men meende, dat de Knuit, in'teerft, Venloof Roermonde, voor zyne Hoogheid, vorderde, doch dat de Staaten van Gelderland, oordeelende deeze Steden tot hun Geweft te behooren , zulks ongaarne zouden gezien heb- ben (2). Men kwam , eindelyk , op den agtften van Louwmaand des jaars 1647 > overeen „ dat „ de Koning Prinfe Fredrik Henrik de Heer* „ lykheid Montfoort by Roermonde, die „ GraaveHenrik van Wirtemberg toebehoord „ hadt, en nu , door den Hertoge van Aarfchoi, „ bezeten werdt , benevens de Heerlykheid „ Turnhout in Brabant, afftaan zou;deeerftc „ van welken vyfen twintigduizend, en de an- „ dere twaalfduizend guldens, jaarlyks , op-

„ bragt.

(j) Zl* hêt Munftsrfch Trad. Aru XXV» XXVU. XXVUi. XI.IV. XLIX. L. LIX. (*; Ncgotiii. Secret. 7>>», III. p, sj^.

XLIV.Bme 'HISTORIE. 477

„ bragt. Aan de Prinfefle, zyne Gemaaliiine, x^aZ 5, werdt de Stad en Heerlykheid van Zeven- — ^— i, bergen afgeftaan.Doch alle deeze Heerlyk- 5, heden zouden ter leen gehouden wx)rden van „ denKoning,en,vanwegedenPrinfe, werdt „ beloofd 5 dat de Roomfch-KathoIykeGods- „ dienft, aldaar, in den zelfden (laat zou bly- „ ven , als zig dezelve tegenwoordig bevondt, ,, De Prins ftondt hiertegen alle zyne eifchen „ enregten, op goederen, gelegen in de Spaan- 5, fche Nederlanden, af aan den Koning; die „ nóg be1oofde,hem te zullen bezorgen de helft „ inhetMarkgraaffchapvanBergaiopZoom, „ die der Prinfeffe van Hohenzollern, door „ den Raade van Brabant in den Haage, toe- „ geweezen was, nrordende de wederhelft be- j, zeten door den Prinfe van Oranje zei ven; „ ^ wiens Graaffchap Meurs de Koning ook zou „ doen verheffen tot een Hertogdom, leen- „ roerig van het Duitfche Ryk j daaraan heg- „ tende een nabuiiri§ Landgoed , welk tien- „ duizend guldens , jaarlyks, opbragt (a).'' Doch de dood van Prinfe Fredrik Henrik, di^ kort na het fluiten van dit Verdrag, voorviel, gaf gelegenheid tot eenige veranderingen ia het zelve. Prins Willem floot, den zevenen- twintigften van Wintermaand des jaars 1647, een nieuw Verdrag met den Koning; waarby deeze beloofde „ de inkomfl;en van Moritfoort „ te zullen verhoogen tot op twee-endertig- „ duizend guldens, en in plaats van Zeven- „ bergen alIeen,Zevenbergen en Turnhout (b)

„ te

(s) Zii •* Verdrag hy AtTzsMA Vredeh. hList. Wicoüsy. Ttm. 1. Preitvei p. xz%. ^

(*) r#jV» Supplem. M Corp$ DJpI. Têm, ll. /». Up, ,4;,

478 VADERLANDSCHE XLIT,Boit

164S. " ^ zallen afftaan aan de Frinfefie Wednwe. - * ,, Tegen de helft van het Markgnaficfaap 9, van Bergen opZoom^beloofiie Scyne Hoog- ,Y heid , gdyk ook reeda by het Toorgaands ,, Verdrag gefdüed was, aan den Kooid^ af ,, teiiaanzynregtopdeHeerlykhedenDi^ ,, Sichem en Scherpenheuvel , Meerfaoac en ,, Voorüj Herffaü, Grimbergen en Waiften, ,, en on het Huis vanOranje^ te Bruflel. Voorts ,, werdt, ook in dit Verdrag, vaftgefteM, dat ,, deRoomfcheGodsdienftyindeMeerlykhe- „ den Montfoort,Tumhoat en Zevenbergen, 9, blyven zou in den ftaat, waarin hy tegen* ^, woordig was. Ook aou dit Verdrag gcene ,9 loragt hebben dan na het uztwÜTeien do* be* , 9, kragtigingen van het algemeen Verdrag van ^ Vrede, tuflchen den Koning en de Staaten (r).*' Wy hebben,te vooren,gezien,dat bddc de Verdragen^mecdePrinfenvanOranjegem^t, votgent het vyfenveertigfte Lid derMonfier* fche Vrede, van gelyke kragt gehouden wer- den, alt of zy, woordelyk, in het algemeen Verdrag, waren ingevoegd* Doch dit Lid werdt niet bekragtigd , voor dat 'er eene mor- kely ke verandering in gemaakt was : waarvan wy , terftond , nader verflag zullen doen* Na veryolgenwe ons afgebroken verhaal. XXV IIL Eenige dagen na dat de Gevolmagtigden vaa De Staaf Spanje en van deezen Staat, den Heere van fche Ge- Nederharftuitgenomen, het Verdrag, te Muü* tigdcn^' fter , getekend hadden , werdt het door de on- doen, ia z«» overgebragt naar den Haage. De Heer

van

(e) Zie tfit Verfraj h Aitzkma Tredchand. */. j<». *T WicqüKFORT Têm. l. Prettvet p, ija.cn vooial in 't Coip* Diplom. 7V». VL P. 1. p. 427.

XLIV.Borf. HISTORIE. 479 van Doma bleef alleen nog te Munfter. De i^^^ Gevolmagtigden vertoonden den algemeenenT— rrrr Staaten ^ hoezy^vcrgeeftgepoogdhebbende^^*^ ^^ y, Frankryk en Spanje te bevredigen, einde- iiagvau ^ lyk, gekomen waren tot het fluiten van een de ge-^ „ adfzoi^lyk Verdrag; waartoe zy , by ver-^P^^^' ^ fcheiden' Befluiten van hunne Hoog • Mo- '^*^** ,, gendheden^ desnoods» gemagtigd waren/' V oorts deeden zy verflag van de fchikkingen met de Spaanfchen gemaakt, op het fpoedig bekragtigen en naarkomen van het Verdrag; waartoe zy verzoeten , dat hunne Hoog-Mo« gendheden, insgelyks, de vereifchce orde ge* liefden te flellen. Êindelyk, zeiden zy ,, ver* fy nomen te hebben, dat de Heer van Neder- „ horil reeds eenige fchriften in 't licht gege« „ ven hadt, vervattende de redenen, welken 9, hem bewoogen hadden, om het Verdrag niet ^, te ondenekenen ; welke fchriften zy verzog- „ ten , dat hun in handen gefield moeten wor- „ den, om hunnen Hoog-Mogendheden, daar- ,9 op, naar behooren,te dienen; waartoe zy yy zig , eeds- en amptshalve, verbonden reken- 9, den(i^)/' Ook beantwoordden zy , federt, den Heere van Nederhorft, in openbaaren druk (e). Hy fchreef 'er een wederantwoord tegen (ƒ ) ^ welk ik niet weet, of wederlegd werdt.

Doch eer de Vrede van der Staaten zydeMiinoe* bekra^gd werdt , deeden zie verfcheiden'gen van zwaarigheden op, die, vooraf, uit den wegjï^jj^f?"*

ge* *

fd) KtüL Gener. J$vis u Feh, t$^%.JIf,S. AiTtuuVié* ilen. èl. 3 52-3 54- Negociar. Secret. T#».. ir. ^.4»},

(€) ypttx Negotiac. Secret. Têm IV. p. 461.

(ƒ> Refol. Geaer. JTentr. vj Mésn ié4t« M. $. Negotilt^ secret. .7>«. iV» ^ 4tf«*

ThuUle- rie.

^80 VADERLANDSCUE XLIV.Boiflr;

1 öj.8 6^^^"^^ moeften worden. De Franfchen waren

— z£l zeer misnoegd , over 't fluiten eener afzonder*

?ek' ^^' ^y^^ y^^^^ De Koning zeJf fchreef 'er over

^^* aan de ^taaten , te kennen geevende ,, dat hy

,, vertrouwde , dat de Gevoimagtigden dit

,, Verdrag geflooten zouden hebbra zonder

„ hunnen lafl, en dat zy 't, als flrydendemet

•t „ hunne meermaals vernieuwde Verbindte-

-^ "\^ niffen, nimmer bekragtigen zouden (g).'*

S is P« ^^ "* Thuillerie, deezen Brief ter algemeene

a^Qtpraak Staatsvergaderinge overleverende^op den vier*

^*i°,fn J* ^^° v^ Lentemaand , voegde 'er eene aan»

fpraak by , waarin hy den Staaten , fcherp ge-

no^, verweet „ dat zy hunne verbindcenis*

,, fen gekreukt , den trouwden Bondgenoot

„ van hunnen Staat verlaaten, en al wat Frank-

„ ryk, tot bevordering der welvaart en groot-

^, heid van den zelven , in 't werk gefield hadt»

„ met de hoogfle ondankbaarheid, betaald

„ gezet hadden-" Voorts, gewaagende vaa

het Huwelyk der Infante van Spanje en van de

ontworpen verwifTeling der Nederlanden ,

noemde hy 't een en 't ander „ konflflxeekea

„ van Spanje , om de bondgenooten te verdee-

^, len , en om de magt en nabuurfchap van

„ Frankryk , welk altoos zyn woord gehouden,

„ en de grootheid van deezeij St^at gezogt

„ hadt, verdagt temaakenbydeStaaten."Hy

befloot met te zeggen ,, dat den Staaten de

,y handen gebonden waren, en dat zy 't gefloo*

„ ten Verdrag niet bekragtigen konden, zon-

„ der de verbindceniflen tebreeken, die zy,

9> met

.{g) rhiêz Negotilt. SeciC|iT#», IV. p. 4*^. AllXEftUV». deiaad. kl, 355*

XLTVJBokK. HISTORItï; é0i

99 met den Koning , zyhen meefter, hadden 1649. „ aangegaan*, zonder deverpligting, die zy "

9, aan hemhadden,tekrénlKn,enzonderden yj goeden gedagcen^ welken men van hou* 9, ne trouwe en vroomheid hadt , te k(^t te ^'

„ doen (hy De Scaaten vanden ongeraaden, ^

om op zulk eene bitfb aanfpraak te antwoor- j

den. De gezant , die nog noopte , dat hy de Hy ve ^ bekragtiging zou konnen i^oorkomen, verzogt, ^'' ' "" . twee weeken laater, andermaal, sehoor: en^^^\/* toen, voorwendende, dat de vooruagen, vangefcbireo de Franfche zyde, te Munfter, gedaan, veel- tuflchen ligt, niet naar behooren, ovexgebragt waren ^^^nrk in de Vergadering der Staaten, boodt hy aan, ^n dc*^^ „ dat de Koning , zyn Meefter , oud Lotnarin*- uicfpnak „ gen zou affkan aan Hertoge Karel , mids de der Staa* . „ Veftingwerken der flerke Plaatfen geflegt , wn , on- „ eri, onder deèzen affland, niet begreepen^f'^^^*^ ,, werden het Graaffehap CIermont,Stenaien^g]^dfJ' 9, Jamétz, die, nevens net Hertogdom fiar^ „ en 't gene van de drie Ksdommen, Mets^ ,, Toul en Verdun , afhing, zou vereenigd bly- 9, ven met de Kroone vanFrankryk.De overige ^, punten , betreflFende de bezetting in Kazal^ 3, het onderfteunen van Portugal^ het Befland *„ voor Katalonië , en de onderhoorigheden „ der gewonnen' Plaatfen in de Spaanfche Nederlanden , beloofde hy te onderwer- pen aan de uitfpraak van de Staaten en vaa den Prinfe van Oranje, mids dezelve ge^ fchiedde , voor het bekragiigen der Vre»

„ d^

(h) Rcfol. Gener. Mereur, 4 Méuart Tff4«. M. 5. Miegotiacw ^cret. T«H». IV. /». 42^ Aitzema VzedehaiwL kL ||é«

XI. DfiEL. Hh • ^

»9

491& VADËRLANDSCHE XUV.BovK,

■ï6At. ->» de , tuflchen Spanje en deézen Sfaat geqof- fen(»)."

ï>

Wac men, De Staaten 'V»n Holland , deezen voorflag

hierop , gehoord hebbende , verbonden , dat men , op

oordeel '^^^ zelven antwoordende^ behoorde aan te

der Staar nierken ,, dat, een Verdrag tuflchen Frankryk

ten van ,, en Spanje zynde van het boogfl^ gewist

h h"*^d*'' voor deezen Staat, men onderfcUenmoeft,

te ant^ ^ >» ^ ^^ Gevolmagtigdèn al wat in hun ver-

woordeno9 mogen was in 't werk geCteld hadden , om

„ het te wege te brengen ; doch dat alle hunne

,, poogingen, tot hiertoe , y del ge weeft waren,

„ en dat men, zelfs na^r 't oordeel der Mid-

), deiaaren, geen meer vrugt verwagten kon

„ van de poogingen, diezy , in'tgevolg,zour

,y den mogen aanwenden; dat de Graaf Ser*

,, vien, hier, verzekerd hadt, dat de Vrede

^, tuflcheji Frankryk en Spanje geflooten zou

' „ zyn, vierentwintig uuren na dat men we-

,, gens het Verbcmd van Borgtogt zou zyn

,, overeengekomen ; dat de Staat oordeelde

->« vo)komenlyk voldaan te hebben aan 't gene

), menaanFrankrykverfchuldigdwasjdathet

^ Verdrag tuflchen Spanje en deezen Staat ,

9, geflooten zynde, met herroepen kon wor-

«, den ;;dat de Staaten egter gezind bleeven om

'I, hun befl: te doen, tot bevrediging der twee

,> Krponen; dat zy« in den tegen woordieen

^ ftaat.der zaaken, 4e aanbieding van on<&«

^i werping., door den Gezant gedaan, nietaan-

^ vaarden konden, als zynde gefchied onder

^ eene voorwaarde^ die niet nalaaten kon , de

99 2aa«

(i) •ktfbX. Gener. Mart. t7 AféMrt t«4t. At. 5. Negoóaa» Sceitt. T§m, lY. f. 4it. AiTSLEMA Viedtli^d. ik nu

XLIV. Boëit. HISTORIE. 4J3

„ zaaken^ toe merkelyk nadeel van den Staatt 1649. „ lang fleepöide te houden ; dat zy, nogtansj, '

„ aannamen , de voorseflaagen* uitipraak te ,, doen, mids *er de bekragtiging van 't gece ,y reeds beflooten was niet ooor verhinderd „ noch uitgeftdd wierdt (*)." Op deeze wyze, fpraken die van Holland; doch ae andere Ge-*, weden verklaarden zig niet ; waarom de la Thuillerie, ook op zynen tweeden voorflag, geen antwoord ontving (/). • Ook waren de Geweiben nog gantfch niet xxrx. eens over het bekragtigen van *t geflootea^^I^*' Verdrag. Gelderland, Holland . Friesland, O-.Eïen vcryffel en Groningen ftemdeii voor 't bekrag- tot her tigen. Doch Zeeland en Utrecht vonden 'erbekngii. twaarigheid in. De Suaten van Zeeland na- fj" 1^ men kwalyk, dat de Knuit het Verdrag gete-.fcht vSl kend hadt tegen hunnen zin , en tegen dien de&de. Prinfen van Oranje, wiens perfoon, als eecfté Zeeland Edele van Zeeland, door hem, verbeeld werd t *" J^- (m). Ook zeidenze „ dat de Staaten» ver|^igt;^^ij|^^ „ zynde eene algemeene vrede te doen flm-. het. ^, ten j en Frankryk da^rby voldoening te be- Redenen „ zorgea, geene vrede , zonder Frankryk, ^^.cct ^, fluiten mogten." Hunne Afgevaardigden**^ ter algemeene Scaatsvefgaderinge verklaarden ' telfs, op den eenendertigden van Lentemaand» ,, datae verpligting, die men aan Frankryk „ hadt, zeei- groot was; waarom men gehou* „ den was , dezelve te er kmn^n , door een era* „ ftig bearbeiden van de Vrede , tuflchen

,, Frank-

(k) R-efol. Oener tmiut it Msmrt i<f4«. M- S. AitzRM4

Vredehand M. i«4- '"«• Negntiac Secret. T^m, XV* /• 4*y, (l) AITSFMA Vredeli. */ 1*7 (MiyAlTUMA ytCikk. êL 4^9 MS*

Hha

4ftf VJIDËRLANDSCHE XLIV^Boek.

Ï6±i. f9 FrankrykenSpatije; datzolksnietgefchied •——-,, was, naar béhooren; dat men, midlerwyl, ^ fprakvaneeaVerckagtebekragtigen, welk ^ men, niet zonder Frankiyk, od^ordege- 9) ilootentehebben,entemmder,omdatmeD^ 9, voor de onderhouding van het zelve , nu 5, geènen anderen waarborg hadt , dan het ^) woord en zegel van den Koning van Span« ,, je, dat is , van e^nen vyand , met wien metf ,, in fchyn verzoend was ; doch die, inderdaad, fj cttiverzoenlyk bleef. Dat de geflooten' Vre* fj de nutteloos uras voor deeze Geweften , om 9, dat de Franfche en Spaanlche Legers de „ grenzen van den Staat toch ontraden zoa« ^ den , zo lang de twee Kroonen in oorlog 5, bleeven; dat deeze oorlog den Koophandel „ en Scheepvaart ook (tremmen zou; dat men ,, zig hierom hoeden moeft voor het onvoor- 9j zigtig bekragtigen van een Verdrag, welk, 9, niet zonder onduikba^rheid en onrestvaar-r „ disheid, getekend was/' Voorts vorderden- ie, aat men het Verdrag zelf in verfcheiden' punten veranderde , en aan de Spaanfchen ver- klaarde „ dat de Staat zig dagt te handhaaven ,, in het bezit der Landen van Overmaaze , en „ niet verftondt, dat dêtweeledige Kamer uit- 59 fpraak deedt over het regt tot deeze Lan** „ deii. Ook moeft lnen,huns oordeels, de Plaats ,-, bepaalen, daar dee^ Kamer zitten zou, en „ de grenzen des wederzydfchen gebieds in „ Vlaanderen en elders regelen naar vermo- „ gen. Het punt raakende het flegten der „ Sterkten in Vlaanderenmoeft ook veranderd „ worden; gelyk, federt, ook cefchiedis.De I» Keizer moeft d«i Staat verzeKering geeven

„ van

JLïV.3óm: HISTORIR' 485

J9 ne in het afgezonderd punt wegens de ver- ^^^^ ^ booden'koopmanfchappengezeid was moeit ^y nader varklaard wprden (»)/' In dee2er voe* ge fjutakea die vanZeeIand,aan welken deKnuit 20 veel ongenoegen gegeyen hadt, door het tekenen van 't Verdrag, tegen hunnen lafl, dat men , verfcheiden' jaaren agtereen , en , zo ik meen , tot zynen dood toe , van tyd tot tyd , ter Dagvaart, raadple^de, om hem, deswege» voldoening te doen^geeven (o). Wat Utrecht Redenen l^ietrdft;de Staaten van dit Gewed weigerden ^^^j^' *£ Verdrag te bekragtigen » zo lang hun niet ge- ^^^ hleeken was, darde Staatfche Gevolmagtigdeu de vereifchte poogingen hadden aangewend » em Frankryk en Spanje te bevredigen. Zy keurden goed, d^t Nederhorft, hun Ckvolmag- tigde, geweigerd hadt , het Verdrag te on- 4mchryven (/rV Doch de redenen , welken deeze gegeven nadt van zyne weigering, wer« den, gelyk wy reeds gemeld hebben , door de andere Gevohnagtigdai » in openbaaren druk , omllandiglyk , wederlegd. Zy wee-VerdedN zen aan „ hoe zy, reeds eens geworden metg»"g ^an „ Spanje, alle poogingen aangewend hadden, J^^^ ^^" ^ cHn de twee Kroonen ook onderling te ver- een af- ^ eenigen; dat de Franfchen hunne bemidde-zonder* 99 ling wel aanvaard hadden; doch te gelyk be-iyl( Ver- ,1 geerd, dat zy niets (looten met Spanje, 2:0^^^* ,, zy bevonden, dat hunne bemiddehngd^ ge- ^^ ^

„ wenlch»

. (n) HoniL Zeel. \t April tt^t. iL ii). Refol. Gener. Mmrt^ ^i Maart i6^%. M.S. ^e o^k Aitzvmx Vredeh, èl, 36^9371. • (ê) Motul. Zeel. t Mayxo Jamj ts Stpt, ti, t4*N9vemK 144i. bL 140» 211» a6j»34^>)l7- ^S Mam-t 19 Jt^ny ia Z>««. U49- ^^- 97» Xltff ^So. 24 ^<^* 1^54* H iil* (f) ^i AmMHA Yicdeh. èl. 171.

Hh3

485 VAÜERLANDSGHÏ lÖLIV.Boiic;

Xti4S. >> wenfchte uitwerking niet hadt. De Spaan* f^jjlj — n fchen hadden , daarentegen , gevorderd , dat ryk. >9 men niet uitfteJde te tekenen een Verdrag^ „ waaraan niets ontbrak, dan deeze uiterlyk^ 5, heid. Zelfs haddenze betuigd, dat zy nergens „ aan gehouden wilden zyn, en andere maat* sf regels neemen zouden, zo men het tekenen 9, langer vcrfchoove. Hierop , hadden de on- 9, zen hunne uiterde vlyt aangewend, om par* 9, tyen , wegens 't ibik van Lotharingen, welk 5, demeede zwaarigheidinhadt,metelkande« „ ren, te vereenigen. DeFranfchen, zigge* 9, laatende te luideren naar hunne voorflagen, 5, hadden , nogtans , verklaard, niets te konnea 9, fluiten, zonder uitdrukkelyken lail: van het „ Hof, om welken te bekomen zy veertien da- yy gen tyds verzogt hadden. De Spaanfchen ,,, hadden zig verftoord getoond,over dituit'• „ Hel , dreigende te breeken : en 'er , eindelyk, 9, niet in bewilligd, dan onder deeze voor- „ waarde , dat het Verdrag tuiTchen Spanje en „ deezen Staat, binnen veertien dagen, die „ met den dertigften van Louwmaand eindige 9, den, zou getekend worden, 't zy.de open« ,, ilaandegeichillentafichendetweeKrooneix „ vereflFend waren, of niet. Hierop nu was de ,, tekening, tenbe(lemden dage, gevolgd; die 9, niet langer uitgefteld kon worden, ten ware 3, men, omFrankryks wille, altoos in oorJk)g „ wilde blyven {q)?' Maar dat deStaaten hier- * toe geenszins verpligt gerekend konden wor- den, hadden die van Holland, al overlang, be- weerd, aan wyzende „ dat het Verdrag van den ,, jaare 1634, waarby deStaaten zig verbon-

»> dea

XLIV.B^IK m S T O R I E. 4»7

9^ den hadden, te volharden in den oorlog, j^^g^ „ flegts voor zeven jaaren gemaakt was , die , '*

•^, met hec jaar 1 64 1 , geëindigd waren; dat het g, Verdrag van den jaare 1635 de Staaten al- ,, lecnlyk verboQdt , om , binnen de Nederlan- I, den; ce oorloogen , en dat, tot dat de Span- „ jaards daaruit verjaagd zouden zyn; geens- „ zin$» om te helpen tot de overwinningen, „ die de Koning van Frankryk, in Italië, in ^, Spanje of elders , zou begeeren te doen. Dat „ het verdryveif der Spanjaarden uit de Ne- y, der lande n nu hoopeloos was , en, de Staaten, ,» niet verpligt zynde, om, ten gevalle van I, Frankryk, in andere Ge wellen, te oor loo- ,, gen, daar de Koning zig voorbehouden hadt, fi Vrede of Beftand te mogen maaken , zonder 9t bewilliging der Staaten ; deezen niet verbon- „ den konden geagt worden, om te volbarden 9, in eenen oorlog , waarby zy geen belang I, konden rekenen. Dat het Verdrag van het ^, jaar 1644 wel vorderde, dat men elkanders ^, belangen , met kragt, onderdeunen zou : ^i doch dat zulks alleen gepad moed worden », op belangen, die men met eikanderen ge- ,, meen hadt, en van welken, in 't Verdrag „ van 't jaar 1635, gefproken was; alzo 't j. Verdrag van den jaare 1644, alleenlyk ge- I, maakt zynde om uit den oorlog te geraaken, ,^ eerder drekken zou, om dien te vereeuwi- „ gen, zo de Staat, volgens het zelve, ver- ,, pligt was , om in oorlog te bly ven , tot dat ^ Frankryk, wegens alle zyneeifchen, ook f^ buiten deNederlanden, voldaan zou zyn(r)."

-De

(r) Wicqjnf OUT Livr^ U p» $€•

48» VADERLANDSCHI ZUV.&ui

1648. De Staaten van Utrecht fóheèneti genoegxaaia

^j^recht" overtuigd , door de redeneti , voormimlyk

begtnc door Holland aangedrongen, dat men, dei

zig te noods , afzonderlyk, met Spanje, fluiten mogt ;

haten ' Joch zy twyfelden alleen , of deStaatfche èe*

ovcrhaa- yolmagtigden , by de eene en de andere Mo»

gendheid , wel behoorlyk gearbeid hadden tot

by legging der gefchillen. Zy begeerden dan»

deswege , nader onderregt te worden. Doch

die van Holland beweerden „ dat de Vrede

„ geflooten was , ingevolge van herhaalde

„ eenpaarige Befluiten van alle de Geweften;

), dat men , het Verdrag bekragtigende , deeze

„ Befluiten alleenlyk ter uitvoeringe bragt,

5, en dat die van Zeeland ten miime geene

„ reden hadden van aarzelen , daar het Ver^^

5, drag, door hunnen Gönagtigde zelven,ge»

5, tekend was(j)."

XXX. Doch terwyl Holland , boven de andere Ge*

Verfchil wefl:en , drong op het bekragtigen van het

over het Verdrag in 't gemeen , was *er egter één pnni

7eer7$gftf^^ dit Verdrag, welk de Staaten van dit Gei*

Lid van wefl:,volfl:rektelyk, weigerden te bekragtigen*

het Ver- Dit punt was het vyfenveertigfte ^ behelzwde

^^*^»^f*de beveiliging der twee Verdragen , in den

de twee^i^^^^ ^^+7 ' gemaakt, met de Prinfen vati O-

Verdra. ranje, FredriK Henrik en Willem. Menvondt

gen der het vreemd , dat Zevenbergen , volgens dcezo

Prinfen ^wee Verdragen , gehouden werdt , als een

wnj^ Leen van den Koning van Spanje; daar men

verfl:ondt, dat deeze Heerlykneid tot Holland

behoorde. Ook nam men kwalyk, dat, aldaar,

de oefening van den Roomfch-Katholyken

Gods«

(O WlC^fiFORT Livr. ll. ^. (f6.

XLIV-BOJtt HISTORIE. 4ê9

Godsdieoftcoe^daatenis^s; waarover deScaa* 1648* ten alleen te befchikkea badden (O- Meu be-— —• geerde daa , het Verdrag, zelfs van HoJlandf ^wege, niec te bekragtigen, dan onder deeze verklaarmg, in welke de algemeene Staaten bewilligden „ dat men niet verftondt, by het welk ni« „ gemelde vyfenwertigfte j of by het voor-^^^^^^* ^ gaande vimwoeertigjte Lid van het Verdrag, J|J**j^ 9, ergens in bewilligd te hebben , welk de op^- „ permagt van den Vereenigden Staat, of van „ eenig Geweft in 't byzonder , of de orde op ,, den Godsdienft en het bewind der Geefl^ „ lyke goederen , by ie Geweften vaftgdleld, ,, eenigszins zou konnen benadeelen (»)/' D^ Spaanfchen lieten zig deeze verklaaring, die voor 't uitwiflelen derwederzydfchebefaagti- gingen gefchiedde, federt, welgevallen, en*t leedc niet lang, of de Staaten van Holland verfleldende Regeering te Zevenbergen, de Roomfchgezinde w ethouders van hunne amp- ten verlaatende. Ook deeden zy den Prieftèr, die aldaar, geduurende den oorlog, openbaa* ren dienft gedaan hadt, de Plaats ruimen (v).

Midlerwy 1 , dreef Holland , dat men , by ge- XXXL brek van eenpaarigheid,met meerderheid van ^^ G€- fteramen, belluiten modi tot de bekragtiging^Jjj'?' van het Verdrag, welk, in gevolge van ttn-^t^^^ paarig genomen' Staatsbefluiten , getroflpenftemmeif, was (w;. Op den vierden van Grasmaand ,iot het werdt zyne Hoogheid verzogt, de Vergade- ^^^'^^^^

(r) ATTZEMA Vrcdeh. iL |j7» Ml, l<*. VrCQe»

(u) Refol. Gencr. Kener, 6 Maart Atf^t* M. S. Zit AlTXX^

^tLK Vrcdeh. hl, i%u

(r) Refol. Holl. 30 Jun^ % Aug, 1(41. ^ U>, U7. V/lC*

^FTORT Livr. U, p. 71,

(w AiTZRMA Vreddiand» kL >^^.

XI. DsKL. li

49^ VAÜERLANDSCHE XUVwiKttK;

1048. ^^ë ^^^ algemeene Staaten te willen bywoo* • nen, alwaar hem, in de eerfte plaats, zym oe*

voelen, op dit (tuk, werdt afgevraagd.^ Hj antwoordde „ dat de zaak te gewigdg waa^ 9, om, by meerderheid TandemmeB^tewof- ^5, denafgedaan;maarhyriedtderaadp]eegiii* ^ ,, gen agt of tien dagen uit te ftellen, op da| ; ,, die van Zeeland en Utrecht nog eentverfl^g^ 9, mogten doen , en , met nieuwen laft, te im 1 Vtrecbt „ keeren." Doch die van Utrecht verkkM^ ' ; voegizig den, dat zy geen uitftel begeerden, en gavpi^i ^^'' «enoeg te verftaan , dat zy zignietkaatenzc * oen tegen een Bdluit tot tekragtiging , werdt het fchoon , op fliaande voet , genomeo^ Holland, dit befpeurende, drong ermleiyk^ ' ' het opneemen der (temmen, enhetv»mêni een Befluit. Maar de Knuit , die, wegen 2 land, ter Vergaderinge vöor^yweigefd^i Befluit op temaaken , welkftreedt metde j ning van zyn Geweft. Hy ftondt du ] Dlaats af aan Jmelis van Boekhorft^ Heete ^ Wimmenum, die, de voorgaande week, ^ ^ens Holland, voorgezeten hadt: en deeze^j ftemmen opneemende, befloot, met V weften, tot het bekragtigen der Mun£ Vrede. Hy deedt *er by „ dat men , „ den raad zyner Hoogheid, den Afge\ „ den van Zeeland ast of tien dagen tyd| „ venmögt, om naderen laft te haaien^ „ welken tyd, de Staaten hun laatfh^ en i „ meene Befluit neemen zouden (x).' Staaten van Holland deèden, tot or

(x) Rcfol. Gener. SM. 4 Apw. i6^% if WiCqaw*

--r^V^

3CLIV. BoEi^- HISTORIE. 491

van den Hecre van Wimmenum, federt,eene tó^Sj

verklaaring, dat hy het opmaaken van cütge- "

wigtig befluit, buiten zyne beurt, op hunnen uitdnSdcelyken laft, geoaan hadt (}^).Die van Utrecht verklaarden, hierop, den tienden, „ dat zy wel gewenfcht hadden, dat de Vrede „ tuflchen de twee Kroonen , te gelyk met dee* „ ze, getekend was; alzo zy altoos van ge*- „ voelen geweefl waren, dat men, teMun- „ lier, niets, zonder Frankryk, behoorde te ), fluiten; doch dat z^,de onheilen, die uit de „ verdeeldheid der Geweften te dugten wa* j, ren, willende voorkomen, zig niet langer „ begeerden te kanten , tegen de bekragtigmg 5, van het Munfterfche Verdrag (2)." Zy ge- * fchiedde ook, eerlang, door zes Geweften, en tot de uitwüTeling der bekragtigingen , werdt de vyf tiende van Bloeimaand vaftgefteld. De wederzydfche Gevolmagtigden begaven zig, tegen dien dag, naar Munfter. De uitwüTeling De be« gefchiedde, aldaar, zeer plegtiglyk, op de^^f^P*- groote zaal van 't Stadhuis , in 't geziet eener ^^°f^^ tjüryke menigte. De eed werdt , door de Staat- uitgewii- fchen, gedaan, met opfteeking der twee voorfte feid. vingeren van de regterhand. De Spaanfchea leiden de regterhand op het Evangelie , waarop een zilveren kruis geplaatft was,enhievenze, daarna , op, naar denHemel. Op den volgenden Oe Vrede dag , werdt de Vrede , openlyk , afgekondigd , te Mnn- te Munfter (a). Zo dra men 'er in den Haage ^^^ ^^^

(y) Refot. HoU. s April ftf4t. hl. irt.

\%) RefoU Utrecht |i Méurt [lo Aprii] \6i%, hy WicquiF. Tm, I. Prtito. p, ixa. «» hy ArrzEMA Vrcdehand ItL tyu RcfbL Gener. Jwis lê^jj April 1641. M. $,

(m) Miffiven vmn if May i64t hy Wicqui^fOBT 7>m, U JPffliV. ». 11 !•

Il z

49^ VADERLANDSCHE XUV.BoBT; I «48- tyding van kreeg , werdt in beraad gel^d , of - men ook hier ceene orde behoorde te (tellen,

tot het afkondigen der Vrede, en het naarko* men der punten van *t Verdrag; dochZeelaiMl kantte zig hier , nog al, tegen. De Knuic, die juifl wederom voorzat, ftondt zyne plaats an- dermaal af aan den Heere van Wimmenmn^ die, met zes ftcnmien,befloot, dat de Vrede, alomme , in de Vereenigde Geweften , en inhet aanhoorig gebied van den Staat zou worden afgekondigd , op den vyfden van Zomermaand aanftaande Ü)). De la . De Franlche Gezant de Ia Thuillerie, die, ThulUe- jja >t befluit tot de bekragtiging, op den vier- "5^°®^™Men van Grasmaand genomen, al terftond, van fcheicL toon veranderd was, en verklaard hadt, dat de Koning, zyn meefter, niet gedoogen kon, dat de gefchillen, welken hy ïnct Spanje hadt, geoordeeld werden, door zulken , die hem geen woord gehouden hadden , noch beantwoord aan de goede gedagten, welken hy, voorheen, van de opregdieid hunner oogmerken gehad hadt; nam, zo dra hy hoorde, dat de uitwiffe* ling te Munfler gefchied, en de da^ tot de af- kondiging vaftgefteld was, zyn aifcheidvan de Staaten , op den drie- ent wintigften vaa Bloeimaand; zonder dat hy de gewoone eer, in 't uitgaan en vertrekken, begeerde te ont> vangen ; hoewel hy 't ^efchenk, welk de Staa^ ten gemeenlyk den mtheemfchen Gezanten

feeven , aanvaardde, In de byzonderegelprek- en , die hy , voor zyn vertrek , voerde , hielde

hy

[b) Refol. Geaer. Mortis if May x^g êy WlcqtTEFO&T 7>». I. FriMV. f. au.

XLIV-BoEK- HISTORIE- 493

hy zig zeer te onvrede, yy De Koning , zyn i6a,S.

„ meefter, zou, zeide hy , niet nalaaten, ^

fy zig gevoelig te toonen , ter gel^ener tyd." Ook ontveinsde hy zyn misnoegen niet, in de aanfpraak , waarmede hy affcheid nam van de Staaten. Hy verklaarde, dat de Koning^ voortaan, zyne bevelen geeven zou aan Bras* fet (r) , als hadt men geenen AmbafTadeur meer van Frankryk te wagten gehad. Ook vertrok hy, kort hierop. En van toen af werden de Staaten, in Frankryk , niet meer als vrienden van deeze Kroon ; maar, als in de belangen van Spanje zynde, aangemerkt (J). .

De algemeene Staaten hadden , ondertus* XXXn. fchen, goedgevonden eene bezending te doen^^^^Jjod aan die van Zeeland (e) , om hun te vertoonen, ^^Jjgn^ <iat zy niet byzonder konden zyn, in eene zaak , waarin de andere Geweflen noch konden noch wilden aarzelen ; en dat zy alleen geenen oorlog voeren konden tegen Spanje , terwyl de andere Geweften in vrede waren (f\ En deeze redenen hadden, eindelyk , zo veel Kragt^ dat zy , op den dertigften van Bloeimaand, eeft^ befluit namen, welk hierop uitkwam: „ Dat, DeScat** „ alhoewel verfcheiden' redenen hen bewoo-tenvtn 5, gen, om de Vrede niet te bekragtigen, noch ^»t^«- ,, te gedoogen , dat dezelve , in hun Geweft , ^^ "^* ,9 werd t afgekondigd ; zy nogtans oordeelden^ ddyk , da „ dat zy zjg niet belaften moeden mee het Vrede „ verwyt, welk men hun zou konnen doen,*"«

„ als

(c) Refo?. Gener. 5it^^« x} Msy I64t. hy WlCQpSV. 7>»« I. Preuv. p. 2«*s.

(d) WlCqyRFORT Livr, II. p, lu

(£) Refol. Ciener. Lmh£ iq Apr. LmA f ÜÊn Z64I, iftS* CO ^^ AiTZlMA Viedeh. hl. 374.

lis

494 VADERLANDSCHE XUV-Bouc;

1648. » als of zy de inwendige ruft geftoord hadden, ■' ,1 terwy 1 men aan de Vrede van buiten arbdd-

„ de ; dat zy , hierom ^ toeftonden, dat de Vre- ,, de , ook in Zeeland , afgekondigd werdc, „ terwyl zy bleeven betuigen, onfchuldigte „ willen zyn aan de verwarringen en rampen» „ die den Staat, door dit afzonderlyk Ver« „ drag, gedreigd werden; willende zy, door „ deeze hunne infchikkelykheid, geenszins^ „ goedkeuren de handelwyze der algemeene „ Staaten , nog verfcheiden* befluiten, by hen, ^1 „ op dit ftuk , genomen {g)*' In deezer voege^ riomme ^^"^^^ Zeelandeindelyk ook tot de Vrede , cfie, hi^'eVer-op ^^^ gehielden vyfden van Zomermaand , cenigde alomme , afgekondigd werdt. Vyf dagen daar- Ge wes - na , hieldt men eenen plegtigen Dankdag. Ook J^^"'^^®' werdt, met fchieten, vuuren en branden van ^° *^ "piktonnen, inde medfte Steden, groote vreug- de bedreeven. Doch ingantfch l^land werdt niet gevuurd. Ook niet, dat opmerkelykis,te Leiden , in Holland {h). Sommige Predikan- ten fpraken ook, ter gelegenheid van denDank- dag, flaauwlyk van de voordeelen der Vrede: 't zy om den Prins van Oranje te vleien, gelyk eenigen dagten, of om andere redenen. E^ hunner ging zelfs zo ver, dat hy eenige plaat- fen der Schrift , die op God zagen , pafte op denPrinfe; hem hooglyk verheffende, om dat hy de Munfterfche Vrede hadt gezogt te be- letten (f). Zo gering waardeerden deeze lui<»

den

{g) Notul. Zeel. |o Méty U^%, hl. id|. ^WlCQpEV.PffKf« p. 219 eH AiTZKMA Vredch. bl. 37$.

{b) Refol. Gener. Veutr. ix May 164%. M,S, KlTtXMkUU i>9fl% bL 271 tn Vredeh. bl. iti , ti^.

(/; Wig^JJBïORT livr. II. f. 7^, 7j,

XLIV.BoEK. HISTORIE. 495

den eene Vrede, waarby de ruft herfteld, en j^.o de gemeene vryheid bevcftigd werdt, — ^^

Eer wy dit Boek befluiten , zal *t noodig zyn, XXXIIL beknoptelyk aan te tekenen , hoedanig de uit- Korte flaggeweeft zy der overige handelingen, in^cl^c" Weffiaale. De handeling tuffchen FranJÓyk ''^^ \ en Spanje werdt, terftond na het treflfen derve?der^^ Vrede tuffchen Spanje en deezen Staat, zogeflooten goed als afgebroken. De Koning van Frank- werdt, «e ryk zag geenen kans, om zulke voordeelige^*^*^^^» voorwaarden, als hy begeerde, te bedingen ▼an Spanje. En Filips de IV. was ook minder gezind, om zig met Frankryk te verdraagen, na dat hy de Vrede getroffen hadt met de Ver- eenigde^eweften. De Hertog vanLonguevil- le keerde , derhalve , van Munfter, naar Frank» ryk , terftond na het fluiten der Vrede tuffchen Spanje en deezen Staat. D' Avaux , die zig on- mogelyk verdraagen kon met Servien , werdt, wat laater, tehuis ontbooden {k). Servien bleef nog te Mimfter, om aan 't Verdrag met den Keizer, welk de Spaanfchen, uit al hun ver- mogen , zogten te ftremmen, te arbeiden, 't Liep aan tot den vierentwintigften van Wyn- maand, eer dit Verdrag getekend werdt. Ten ielfden dage, werdt ook, te Osnabrugge, de Vrede geflooten , tuffchen den Keizer , den Ko- ning van Zweeden en het Duitfche Ryk. En deeze twee Verdragen, inzonderheid het laat- fte, zyn,federt, als Grondwetten van het Duit- fche Ryk , aangemerkt geworden. De Staat- fche Gevolmagtigden hadden ook , meer of min, gearbeid, aan het Verdrag van Osna-

brug-

[k) WlC<yjl?Oi^T Livr, II. p- II.

Ii4

49Ö VADERLANDSCHE XLIV.Böm:,

1648. l>rogge.(/), en zelfs, aan dat van Munfter,tot

bevordering van de belangen derRyksvorfteo^

met welken de Vereenigde Geweften vriend- fchap onderhielden, of verbonden waren: waarom het dienfligzal zyn,kortelyk, temd- den, wat 'er, op beide de Plaatfen, geilooten werdt. By het Verdrag van Munfter (w), werdt aan Frankryk afgedaan hetRegt vanoppeifte magc , over de dne Bisdommen, Mets , Toul en Verdun; het Regc, welk de Keizer hadt, op Kg- nerol, op Brizak, opdeOpper-enNeder-Ëlzas, Suntgau en de tien Ryks-Steden, in dé Ebsa gelegen, benevens hetRegt om bezetting te kggen in de Velling Filipsborg.' De Koning g^, daarentegen , de vier Woudftedgn, Ryn- feld, Sekkingen, Laufenburg en Waldshut, nevens eenige anderen, aan den Huize van Oodenryk te rug. Ook verbondt hy zigtotde betaaling van drie millioenen ponden toumois, aan den Aartshertoge Ferdinand KareL De Keizer bedong luttel by dit Verdrag. Alleen* lyk deedt hy , in een der punten van het zelve, Boheeme behendiglyk rekenen onder zyne. Erflanden: en wordt dit punt gehouden voor denvoornaamften grond, waarop zyne opvol* gers, federt, hun Erfregt op dit Koningkryk gevefligd hebben. Maximiliaan , Hertog van Beieren , werdt beveiligd in *t bezit van de Opper - Palts, en van de waardigheid van Keur- vom, hem, te vooren, opgedraagendoor den Keizer. De Paltsgraaf, KarelLodewyk, wiens

Land,

(/) Som miei Raport van den Heere van Heemft. in dmh 17

(m) Voiez Corps Diplom- T9m. VI. F. 1. ^» ♦;© &• HliM

Hiü. de i'£nipice Tém. VII. f, 'h

XLIV. Bok. HISTORIE. 497

I^and, onder verfcheiden'Vorften, verdeeld y^.-

Peweeft was , werdt in 't bezit van de Nafer- ^ alts herfteld. Ook werdt, ten zynen behoe- ve» een agtfte Keurvorftendom ingefleJd, door den Keizer en het Ryk. De Hertog van Wir- temberg en andere Vorften kreegen hunne vcriooren' goederen te rug. De Landgraaf van Heffen- Kaffel werdt, byzonderlyk , be- «reepen in de algemeene vergiffenis, enge- fteld in 't bezit der Abtdye van Hirfchfeid , en eenige andere goederen. Ook werden hem zeshonderdduizend Ryksdaalers in geld toege* legd, en de gefchillen tuffchen de Huizen van Jiaffel en Darmftad geregeld. Eindelyk , wer- den de Keurvorften, Vorften en Stenden des Duitfchen Ryks herfteld in hunne voorreg- ten , met fiaame in het Regt van ftemmen , o- ycrgewigtigezaaken, het Ryk betreffende: welk Regt ook den Vryen Steden werdt toe- geftaan. De Bourgondifche Kreits werdt voor een Lid des Ryks verklaard , na dat de gefchil- len tuffchen Frankryk en Spanje, begreepen in dit Verdrag, en voornaamlyk Montferrat en Pigneroi betreffende , zouden bygeJegd zyn. poch Filips de IV. prote/teerde tegen deeze Vrede, en byzonderlyk tegen dit^untj begee* rende, dat zyne Bourgondifche Erflanden een Lid des Ryks bleeven,onafhangkelykvande befliffmg der gefchillen met Frankryk («)• 't is aanmerkelyk, dat de Staaten der S^ereenig** de Geweften, door geene van beide de voor- naame handelende Mogendheden^ in dit V^err ^nig9 begreepen werden.

Ver.

(•) Q»ps Diplom.* r#«t yi. P. I. /. ^4.

'498 VADËRLANDSCHÈ XLlV.Bow.

t6±i. Verfcheiden'voomaamepuntenvanhctzel- ■ A-ve waren ook begreepen in het Verdrag van nabroï" Osnabragge (o) , tuffchen het DuitfcheRykea ge. y Zweeden, met naame 'de puntei), welkende huizen van Beieren , de Palts en Heflen-Eaflel betroffen, die zelfs, klaarften'omftandigfl:,in 't Verdrag van Osnabrugge, ter nedergeftdd waren. De verliezen, door de Huizen van Ba- den , NaiTau , Hanau en verfcheiden' anderen, geleeden, werden ook, by dit Verdrag, ge- boet. De Keurvorft van Saxen bekwam net Vorftendom Querfurt en de Baljuwfchappen van het Burggraaffchap van Maagdenburg. De Paffaufche Vrede werdt niet alleen beveftigd, maar de Vryheid van Godsdienfl;, by dezelve, den Lutherfchen toegedaan , ook uitgebreid tot de Gereformeerden. Aan de Kroon van Zweeden werden afgedaan Voor-Pomeren, met het Eiland Rugen ; en in Agter-Pomeren, de Steden Stettyn, Garts, Dam, Golnau,het Eiland Wolin, met de Rivier de Oder , en èt zeeboezem, het Frifcbbaff genoemd; om al het zelve ter Leen te houden van het Ryk: voorts de Stad en Haven van Wismar , methet Re^ om aldaar bezetting te houden. Eindelyk, werdt het Aartsbisdom Breemen en het Bisdom Verden weereldlyk verklaard , en aan de Kroo- ne van Zweeden ter Leen opgedraagen. De Koningin bedong, daarenboven, vyfmillioe- nen Ryksdaalers , tot voldoen|ng van haar Krygsvolk. Doch alzo de KeurvorftvanBran* denburg, ten behoeve van Zweeden, van zyn

regi

(#) r$iez Corps Diplom. TV», VI. J». I. ». 4C9 &• HNM Hift. de l'Emp. TVv. VIL p. f i.

jflLIV.Boflt HISTORIE. 499

legt op Voor-Pomercn hadt moeten afïlaan, i<y48. werden, in vergoeding hiervan, deBisdonunen ' ' ' Halberftad en Minden, weereldlyk verklaard zynde,aan hem opgedraagen. Ook weidt hem hetRegt tot deopvolging in het Aartsbisdom Maagdenburg, welk ook weereldlyk verklaard was , verzekerd. Ëindelyk , werdt bedongen , dat Zweeden hem het overig deel van A£;ter* Pomeren zon inruimen. A£>lf Fredrik , Her ? tog van Mekelenburg-Schwerin , ontving ook vergoeding voor Wismar , welk aan Z*reeden afgedaan was. Het Huis van Brunswyk-Lu- nenburg, insgdyks , aflland gedaan hebbende van zyn Regt op Maagdenburg, Breemen ea Halberftad, verwierf, daarentegen, hetRegt, om, beurtelings, op te volgen m het Bisdom van Osnabrugge, met de Eatholyke BüTdiop* pen, die, van tyd tot tyd, zouden verkooren worden. Het Verdrag vervatte veele andere byzonderheden, welken wy, kortheidshalve, voorbygaan. Alleenlyk tekenen wy aap» dat de Suaten der Vereenigde Geweften, vanwe- derzyde, in het zelve, begreepen werden. De Paus Innocent de X. protefteerde openlyk tegen beide de Verdragen (t) , om dat *er het Keet der Kerke zeer by benadeeld was. Doch men ftoor- de 'er zig niet aan , in 't Ryk. De Weftfaalfche Vrede werdt ter uitvoeringegebragt, in verre ^ voomaamfte punten , en men beroept 'er zig nog tegenwoordig op, als op eene der voor* naamfte Grondwetten des Keizerryks. De Vereenigde Geweften trokken ook voordeel uit de Weftfaalfche Vrede, voor zo ver de

gren*

{p) y§itz HXISI Hlft. dft l'Emp, Tpm, VU. p. ^i^

50O VADERL-HIST. XLIV.BöMli

1648. grenzen van hannen Staat , naardien kant van ' *' Duitfchland, door dezelve, in ruft geraakten. Doch al2t> de gefchillen over denalaatrafchap des Hertogs van Guiik en Kleeve en eenig^ anderen ,by dezelve, niet geregeld waren, blee* ven zy nog bezetting houden , in de Steden Wei- eel , Emmerik , Rees , Orfoi , Gdmep en Ry». berk. Maar Ooftfriesland, alwaar de Heuen dus lang gelegerd geweeft waren, werdt, ee* nen geruimen tyd na het treffai der Vrede {q)y van dezelven verlaaten.

(•) Zie AITZXMA UI. Deel, hl. 4Stf.

LYST derPRINTVERBEELDINGEN.

Fredrik Henrik, Prins van Oranje enz.

te plaat/en tegen over Bladz. %

De Kaart det Scheepstogten naar Wellindie. - 13 De Luitenant - Admiraal Pieter Pieters- zooN Hein. ■' — — tfg

Ernst Kasimir, GraafvanNaflau enz. - 150 Henrik Kasimir, Graaf van Naflau enz. - 29a De Veldmaarfchalk Willem, Graaf van Naa-

JoHAN de Knuyt, Ridder en reprefentecrcn- de den eerflen Edele van Zeeland. ■ 424

't Beèedigen der Munflerfche Vrede, r 1 499

■-f

0-

oé

THB NEW YORK PUBUG UBRARY RBFBRBNGB DEPARTMENT

ThU book U onder no oiroumstanoes to be taken from the BaOdin^

1 5
! ■;
1 1
1	foriu 41»