This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project to make the world's books discoverable online.
It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.
Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.
About Google Book Search
Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web
at|http : //books . google . com/
Over dit boek
Dit is een digitale kopie van een boek dat al generaties lang op bibliotheekplanken heeft gestaan, maar nu zorgvuldig is gescand door Google. Dat doen we omdat we alle boeken ter wereld online beschikbaar willen maken.
Dit boek is zo oud dat het auteursrecht erop is verlopen, zodat het boek nu deel uitmaakt van het publieke domein. Een boek dat tot het publieke domein behoort, is een boek dat nooit onder het auteursrecht is gevallen, of waarvan de wettelijke auteur srechttermijn is verlopen. Het kan per land verschillen of een boek tot het publieke domein behoort. Boeken in het publieke domein zijn een stem uit het verleden. Ze vormen een bron van geschiedenis, cultuur en kennis die anders moeilijk te verkrijgen zou zijn.
Aantekeningen, opmerkingen en andere kanttekeningen die in het origineel stonden, worden weergegeven in dit bestand, als herinnering aan de lange reis die het boek heeft gemaakt van uitgever naar bibliotheek, en uiteindelijk naar u.
Richtlijnen voor gebruik
Google werkt samen met bibliotheken om materiaal uit het publieke domein te digitaliseren, zodat het voor iedereen beschikbaar wordt. Boeken uit het publieke domein behoren toe aan het publiek; wij bewaren ze alleen. Dit is echter een kostbaar proces. Om deze dienst te kunnen blijven leveren, hebben we maatregelen genomen om misbruik door commerciële partijen te voorkomen, zoals het plaatsen van technische beperkingen op automatisch zoeken.
Verder vragen we u het volgende:
+ Gebruik de bestanden alleen voor niet-commerciële doeleinden We hebben Zoeken naar boeken met Google ontworpen voor gebruik door individuen. We vragen u deze bestanden alleen te gebruiken voor persoonlijke en niet-commerciële doeleinden.
+ Voer geen geautomatiseerde zoekopdrachten uit Stuur geen geautomatiseerde zoekopdrachten naar het systeem van Google. Als u onderzoek doet naar computervertalingen, optische tekenherkenning of andere wetenschapsgebieden waarbij u toegang nodig heeft tot grote hoeveelhe- den tekst, kunt u contact met ons opnemen. We raden u aan hiervoor materiaal uit het publieke domein te gebruiken, en kunnen u misschien hiermee van dienst zijn.
+ Laat de eigendomsverklaring staan Het "watermerk" van Google dat u onder aan elk bestand ziet, dient om mensen informatie over het project te geven, en ze te helpen extra materiaal te vinden met Zoeken naar boeken met Google. Verwijder dit watermerk niet.
+ Houd u aan de wet Wat u ook doet, houd er rekening mee dat u er zelf verantwoordelijk voor bent dat alles wat u doet legaal is. U kunt er niet van uitgaan dat wanneer een werk beschikbaar lijkt te zijn voor het publieke domein in de Verenigde Staten, het ook publiek domein is voor gebruikers in andere landen. Of er nog auteursrecht op een boek rust, verschilt per land. We kunnen u niet vertellen wat u in uw geval met een bepaald boek mag doen. Neem niet zomaar aan dat u een boek overal ter wereld op allerlei manieren kunt gebruiken, wanneer het eenmaal in Zoeken naar boeken met Google staat. De wettelijke aansprakelijkheid voor auteursrechten is behoorlijk streng.
Informatie over Zoeken naar boeken met Google
Het doel van Google is om alle informatie wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te maken. Zoeken naar boeken met Google helpt lezers boeken uit allerlei landen te ontdekken, en helpt auteurs en uitgevers om een nieuw leespubliek te bereiken. U kunt de volledige tekst van dit boek doorzoeken
op het web via http: //books .google . com
MtA
r- ■''»:•
:<
Wi ^
VADERLANDSCHE H IS TORI E.
TWAALFDE DEEL.
VADERLANDSCHE H I S T O R I E,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
DER
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
INZONDERHEID DIE VAN
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uit degeloofwaardigfteSchryvers en egte Gedenk* ftukken famengefteld.
Met Konftplaaten en Kaarten apgebelderd.
TWAALFDE D EEU
Beginnende 9 na H Jluiten der Munjlerfcbe Vredt^ in^t
jaar 16485 en eindigende j met de f^rede in "'t
goorden y in 't Jaar 1660.
Te AMSTERDAM, By i S AAK TIK JON.
Biet Privilegie van de Ed. Gr. Mog^ Heer en Staaten vap üoltanê en H^efifriesiand.
M D C C I. V.
A4#/r-arff-37t^
.A
.\ '\ -v',
h Si
filadz. s
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
VYFENVEERTIGSTE BOEK.
INHOUD.
L Staat der voomaamjie Mogindbeden van Eu* . Topa^ ten opzigte der Fereenigde Geive/len^na de Mmjlerfcbe Frede. II. fVederzydJcbe klag- ten der Spaanfchen en Staatjeben. III. Twijl, over *t afgezonderd punt 9 den Koopbandel be- treffende. IV. De Staat en verdedi^n zigj te- gen de klagten der Spaanfcben. VTFerfcbil^e- gens de opperjle magtover deKommanderyvan Gemert. VI. De Ridders van Maltba zoeken^ in 't bezit bunner goederen , bier te Lande , bet- Jleldte v)orden. VIL. De Baanderbeeren^Ede* len en Steden van Staatfcb Brabant tragten deel te verkrygen aan de Regeeringe. VÜI. Gé» zantfcbap naar Engeland. Verandering in de Regeeringe van dit Ryk. IX. Dorejlaar^ Ge- zant van 't Gemeenebejl van Engeland j in den Haage^ vermoord. Strikland kan geen geboor krygeny by de algemeene Staaten. X. Èandg" ling met Deenemarke. Verbond^ enVerdragvan uitkoop wegens de Zondfcbe tollen , met dit Ryk gejlooten. XL Filips de IF. zendt eenén Am- bajjadeur aan de Staat én. Verdrag van Zeevaart met Spanje. XH. Onlujlen in Frankryk. Luik- Xn. Deel. A fcbe
t /VADERLANDSCHE XLV.Bojk.
fche ^aaken. Handeling itrStaatcnaan '4jP'ran- fche Hof. XIIL Oorfftöng derOnhJléh tus^ Jchen Holland en Amjlerdam in't byzonder^en den Prins van Oranje. 3^1 V. 'Raadfleegingen cp de vermindering van 's Lands^uitgaaven^tn met naame op de vermindering van 't Krygsvolk. De Prins en de algemeene Staaten ftellen zig biertegen. Holland bejluit negenentwintig ven^ iels onbetaald te laaten. XV. De algemeene Staaten geeven Jlrydige bevelen. Bejluit en tot eene bezending aan de Steden van Holland. De Prins verandert de wet te Nieuwmegen. XVI. Hy fielt zig aan 't hoofd der bezenMnge. Vit- fiag der bezendinge te Dordrecht. XVJI. Zy komt te Gorinchem. Te Schoonhoven. Te Gouda. Te Briele. Te Rotterdam. Te Schiedam. Te Delft. In de Steden van 't Noorderkwartier^ behalve te Medenblik. Te Amfierdam en te Haar- lem wordt haar gehoor geweigerd. Zy komt te
. Leiden. Klagte van zyne Hoogheid, over Jm- fierdam. X VlII. De Stwi verdedigt zig. De Staaten van Holland verbieden het ontvangen van diergelyke bezendingen. XIX, De algemee*
' ne Staaten handelen mep die van Holland over 'r aanneemen van den Staat vatk oorloge. Staat van 't gefchil tuffchen Holland en den Prinfe. XX. De Admiraal de fVitte wordt inhegtenis genomen. Geflaakt. XXl. De Staaten van Hol- landfchryvenaan de andere Gewefien. XXlI. De Prins doet zes Afgevaardigden ter Verga- deringen van Holland in hegtenis nemen , en naar Loevefiein voeren. XXIII. Aanjlag van zyne Hoogheid op Jmfierdam. Een gedeelte der Kuiteryey derwaards gefchikt , dwaalt van den weg. De aanfiag wordt ruglfiaar inde Stad. Zy
\, pit
XLV. BbiK. HISTORIE. g
Jlelt zig infiaat van tegenweer. XXIV. De Prins Jchryfi aan de Regeering. Zy doet eene bezending aan Graave fVilkm Fredrik. XXV. , De Prins komt voor Jmflerdam. De algemeene Staaten zoeken zyne Hoogheid naar den Haage te doen keeren. XXVI, Hy fluit een Verdrag met Jmjlerdam. De Bikkers ontflaan z^ van de Regeeringe. fFederzydfcbe hjler. XXVll. De zes gevangenen worden geflaakt , mids zig onthoudende van de Regeeringe. XXVIII. De Prins geeft reden van zynen handel , ineen Ge* fchrift , welk bejlooten weggelegdwordt. XXIX. De Gewejlen befluiten tot eene eenpaarige af- danking. XXX. Ofiderzoekj of zyne Hoogheid gearbeid hebbe , om den Staat in eenen nieuwen kryg in te wikkelen. XXXI. Hy krygt de kin- derpokjes, en flerft.XXXlI. Zyne afbeelding.
p Munfterfche Vrede, een einde ig^2. gemaakt hebbende van eenen oor- — j— - log, die, naar men rekende ( i ), Staat' der tagtig jaaren geduurd hadt , (lelde voor- de Vereenigde Geweften, in ee-"*»"^^« nen ftaatvan ruft, veiligheid envryheid, dien JJ^^^"^* niemant onder de Landzaaten beleefd hadt. 't van^Eu- Gemeenebeft ontving 'er eenen nieuwen luis-ropa met ter door, en werdt ook van zulke Mogendhe-opzigtop den, die^ na 't fluiten van het twaalQaarigBe-^^ 7^^' ftand, nogfcheenen tetwyfelen aan de opper- Gew«^
fteten,na*t (i) Men begon deeze rekening , met den vyfden van Zomermaand des -jaars 1568, dag, op welken de Graaven van Kgmond en Hoome onthalsd vftrtn , en eindigdeze, op den zelfden dag des jaars 1648, op welken de Munfterfche Vrede, hier te Lande , afge- kondigd werdt.
A 2
4 VADERLANDSCHE^ 3QLV.Boi»,
1648. ^^ ™^ ^^^ Staaten, zodraFilipsdelV, voor u . altoos, van allen regt op de verbonden' Lan- der^Mun-^^^ afgeflaanhadt, met een ander oog, aan- öerfche gezien. De belangen van Spanje waren , federt Vrede , den oorlog met Frankryk , die nog duurde , zo als van geer veranderd , dat men weinig kommer hadt, voor het breeken der Vrede van denSpaanfchen kant. Maar 't leedt niet lang, of de Staaten werden in eenen oorlog ingewikkeld, met na- buuren, welker vriendichap zy,eertyds,flerk gezogt en hoog gefchat hadden. Doch eerwy vervolgen te verhaalen , wat deezen kryg voor- ging en veroorzaakte, zal 't niet ondienllig 2yn, datwe het oog, ter loops, gaan laaten^ over den tegenwoordigen toefland der voor- naamfte Mogendheden van Europa, en over het belang, welk de Vereenigde Geweften by deezen toelland hadden , na het treffen der Munfterfche Vrede. Frank- Van de eerfte opkomfl: van deezen Staat af, ryk. hadt men op geene nabuurige Mogendheden fterker ^efteund, dan op Frankryk en Enge- land, die beide den Landen ook, nu en dan, merkelyke dipnflen gedaan hadden. Ook had- den zy t beide, voorheen, van hun belang ge- rekend , Spanje , door middel van deezen Staat, af breuk te doen en klein te houden; tot dat Groot -Britanje, vreezende, dat Frankryk te magtig mogt worden , wanneer Spanje te zeer vernederd werdt, naliet, deezen Staat te on- derfteunen^ en meer dan één Verbond floot met Spanje. In Frankryk was ook de ftaat der zaaken der wyze veranderd , dat men , hier, wei* öig gediend was, met het gene ons voor on«* derltand tegen Spanje werdt aangerekend.
Frank-
XLV.Boek. historie. 5
Frankryk hadt, van *t fluiten van het twaalf- 164S. jaarig Beftand af , reeds toeleg gemaakt, om zigy ten kofle van Spanje, uit te breiden inde Nederlanden, en, ten dien einde, een Ver- bond te fluiten , met de Vereenigde Geweften. Doch de ontydige dood van Henrikden IV» deminderjaarigneid van Lodewykden XIII, en de Spaanfchgezlndheid , gelyk men fprak , der Koninginne Moeder (bemaen de uitvoe- ring van deezen toeleg. Maar zo dra was Ri- chelieü niet in *t bewind geraakt, of men ver- anderde van maatregels. De Kardinaal braj^t te wege ^ dat 'er een Verbond tegen Soanje gefloo- ten werdt, tuSchen Frankryk en aeezen Staat, daarvan men zig, wederzyds, merkelyke voor- deeien beloofde. De Staaten befpeurden nog- taris , door den tyd , dat Frankryk , Stad op Stzd wegneemendeinde Nederlanden, gevaarlyker nabuur voor hun ftondt te worden , dan Span- je geweefl: was, welks meefl:e magt uit afge- legen' Ryken herwaards gevoerd moeft wor- den ; daar Frankryk grensde aan de Nederlan- den. Men haakte, hierom, naar vrede met Spanje, vooral, na dat Fredrik Henrik, door het veroveren van eenige Steden, de grenzen van Holland en Zeeland gedekt hadt, tegen de Spaanfche Nederlapden; die zig beter tegen Frankryk zouden konnen befchermen, en zelfs eene foort van Voormuur voor deezen Staat verilrekken, wanneer men, met Spanje, be- vredigd zou zyn. Men verdroeg zig dan, mét zynen ouden en verzwakten vyand, te Mun- (Ut, zeer tegen den zin van 't Franfche Hof, welk 'tv zig, ongetwyfeld, gevoeliger over getoond zou hebben, zo 't niet, met den kryg
A 3 te- ^
6 VADERLANDSCHE XLV- Boek.
1648. ^eg^^ Spanje en denKeizerbelemmerdgeblee-
ven was. En , zo dra was de Vrede met den laat-
ften niet getroffen , of het Ryk werdt gefchud, door binnenlandfche beroerten, gereezen uit het misnoegen, welk de Prins van Condé op- . gevat hadt tegen den Kardinaal Mazarin, die hem, zyns oordeels, geen deel genoeg gaf aan 't bewind. Hierdoor weudt zelfs de kryg tegen Spanje flaauwer voortgezet dan te vooren. En hadt men , in Frankryk, geene gelegenheid, om ^yne gevoeligheid tegen deezen Staat anders te toonen dan door het gedoogen der Kaape- ryen in de Middellandfche zee , tegen het Ver- drag van Zeevaart, welk, op den vyfden van Grasmaand des jaars 1 646 , te Parys , geflooten was (a). De handeldry vende Ingezetenen der Vereenigde Geweften, met naame die van Am- fterdam werden merkelyk benadeeld , door deeze kaaperyen (i). Ook verboodt de Koning, in Wynmaand des jaars 1648, den invoer van vreemde geweeven' Stoffen, die, byverfchei- den* overeenkomften, tuffchen Henrikden IV. en deezen Staat getroffen , toegelaaten geweeft was. Doch dit verbod verloor zyne kragt , na dat de binnenlandfche onluften in Frankryk geftild waren (c). OndertulTchen , befpem-de men, aan deeze twee flaaltjes, hoe merkelyk de vriendfchap tuffchen Frankryk en deezen Staat verkoeld ware , federt het fluiten der Munflerfche Vrede. Omtrent het einde des jaars, werdt zelfs, in Holland, verfpreid, dat Frankryk met Spanje in onderhandeling getre- den
(m) Zie het iy AiTZiMA III. Deel, bL 124. (*; WlCC^RFORT TAvr.Al. p. «i. («j WlC<^£IORT Livr. II. f, t».
XLV. BófiC. HISTORIE. f den was, o vèi" een Verbond tegen deeien Staat. 1 64$.
Doch deRefident Braffet deedt zyn beft, om ^
de Scaaceir te doen gelooven, dat zulks een louter uitftrooifei ware {£). Ook vind ik niet, dat het eenigen grond hebbe gehad.
In Groot- Britanje, hadt men, daarentegen, Groot- de Vrede tuflchen Spanje en deezen Staat, met B"tan}e* onverfchillige oogen , aangezien. De verwar- ringen, die dit Ryk, federt eenige jaaren, be- roerden, gedoogden niet, dat men zig daar moeide met uitheemfche zaaken. De zaaken des Konings waren, na den flag by Nazeby,. waarvan wy , in *t voorgaande Boek (e) , ge- waagden , meer en meer, agter uit geloopen. Zyn Leger was, andermaal, geheellykgeilaa- gen, en hy hierdoor genoodzaakt, op nieuws^ in onderhandeling te treeden met het Parle- ment. Doch alzo men eikanderen niet verftaan kon, was hy genoodzaakt geweeft , om zig te {lellen in de handen der Schotten, die met een Leger in Engeland gekomen waxen , en hem , üi 't begin des jaars 1647, overleverden aan het Parlement van Engeland, welk aangeno- men hadt , de agcerftallen aan 't Schotfche Kry gs volk, ter fomme van veertigduizend pon<> dan fterlings ,t te zullen voldoen. HetEngeHch Leger ondeif Fairfax , naderhand oneenig ge- worden met het Parlement , welk in beraad ge- kgd hadt het zelve^ af te danken, maakte zig meefter van den perfoon des Konings, die, fe- dert ) #enen tyd lang , zorgvuldig bewaard werdt« Doch, in Slagtmaand des gemelden : ;' . jaarsj
(é) Hefol. HoU. xt ï^tcmh. U4S. hl. 44X.
; A 4
J VADERLANDSCHE XLV. BoeKC
1648. J2»*s> gelegenheid gevonden hebbende om te
' ontfnappen, week hy naar 't Eiland Wight ;
alwaar hy,nogtans, tegen de hoop, dienem
{regeven was , wederom , in de magt van 't Par-r ement raakte , en van zyne huisbedienden be- roofd , en onder dubbele wagt gefield werdt. De Schotten , ziende, dat de Engelfchen't Ver- drag niet hielden, welk zy met hen gemaakt
Jiadden , waren federt wederom met een Leger in Engeland getrokken, zonder egter iet te verrigten. De Koning zag zig,eindelyk, ge- noodzaakt, byna alles aan het Parlement toe te ftaan , watop hem begeerd werdt. Doch het
• Engelfche Leger, beftuurd door Kromwei, ge- doogde niet, dat men floote met den Koning. Ook waren veele Leden van het Parlement be- dugt, dat hy zyne beloften niet houden zou. Men kwam dan tot geen verdrag. Midlerwyl , was de Hertog van Jork, 's Konings tweede Zoon, heimelyk, uit Londen, geweeken naar Holland, daar men niet zeer gediend was, met 2yne komfte. De.algemeene Staaten deeden hem egter, door twee Gemactigden, begroe- ten te Hellevoetfluis, De Kolonel Bamfield^ die hem derwaards hadt gebragt, hadt voor, den jongen Hertog, met eenige fchepen, die in de Maaze lagen, en van de zyde van 't Par- lement tot 's Konings zyde overgegaan waren, te voeren naar Wight , om zynen Vader te verloffen. Immers pamfield verklaarde dit fe- dert. Doch fommigen hielden hem verdagt van eenen toeleg , om den Hertog , . in Schot- land ♦ voor Koning te doen uitroepen. Wat hiervan zy; de Prins van Walles, oudfteZooa des Konings, die zig, te Parys, by de Konip-
giu-
XLV-BoEK. HISTORIE. 9
finne, zyne Moeder, onthieldt, door Willem, j(jj^g^ tinfe van Oranje, onderrigt geworden zyn ^—
de, dat dè Hertog van Jork zig hier en op de Engelfche Vlootebevondt, kwam, in Ifooi- maand, insgelyks, herwaards. De algemeene Staaten booden hem hunnen dienfl aan , hoe- wel die van Holland verftaan hadden , dat men zo ver niet behoorde te komen (ƒ )• De Prins van Walles liep , federt, met zyne Vloote, in zee en naar de Engelfche kujfteh ; doch keerde, eerlang, zonder iet verrigt te hebben, in de Maaze, te rug. De Graaf van Warwik volgde hem , met de Vloote van 't Parlement (g).De Prins, eenigen onderftand van de algemeene^ Staaten begeerd hebbenae, werdt,ophet aan- houden van die van Holland , heufcnelyk , af-
geweezen. Ook bragten de Staaten , door ern- ige vermaaningen , en door het uitruften van eenige OorlogsKjiepen (A), te wege, dat de Prins en Warwik niet handgemeen raakten, in den mond der Maaze, waarvoor men, met reden , bedugt geweeft was. Warwik hieldt fterk aan by de Staaten , dat aan de Vloote, die onder den Prinfe van Walles ftondt , de havens deezer Landen ontzeid werden , houdende hy de fchepen deezer Vloote voor muitelingen , om datze de zy de des Parlemcnts verlaaten had- den. Walter Strikland en Izaak Dorijlaus of Dor^yï^ar, af gezondenen van 't Parlement, had- deö hierop, insgelyks, gedrongen (i). Doch
de
(ƒ) Refol. HoU. 21 Jitly i<4«. ^/. i57. {g) Refol. Holl. ioSept,6i%03ob. \6^U W.J3X> 347» H o. h) Refol. Holl. 3© Sepf. itf4«. bl. 312. \i) Refol. Holl. 19^ 26 Sept. f, 13 OM. ï4ih K 3Ii» $%%, 3^3> iS9*
A s
10 VADERLANDSCHt; XI,V; BMf.
KS48. de Staaten van Holland yetftondöi , dat zulks
-' met de opzydigheid, die.zy beloofd hadde»i
ftryd^n zqu. Oök bewoQgén zy, federt^ beiidc de VJoöten j om hunne kuften te verlaatetii. Warwik, diei zesentwintig zeilen onder. ;^g hadt, vertrok de.eerfte. Daarna, gingen de Konings fchepen , niet meer dan veertien fterk, onder zeil (k). De Prinfen Robert en Maurits^ Broeders van den Keurvorft-Paltsgraave, be-
fjaven zig op de Vloote, met welke zy ver- cheiden' ongelukkige togten deeden. De Prins van Wailes vertrok naar den Haage, daar hy zig eenigen tyd onthieldt (/). De Hertog van Jork begaf zig naar Frankryk (m ). De Prins van Oranje.deedt zyn b^ft, om de alge* meene Staaten. te beweegen^tpt het handhaar ven der zaaken de$Koning5 ; doch die van Hol- land en Zeeland , iziendehet Parlement zo fterk aanwaflen in.magt, konden ;niet beiluiten, zig Jiet zelve te yyandtemaaken. Meöbefchouw* de de zaaken van Engeland , het gantfqhe jaar^ met.^it zelfde oog, tot da^t de verandering, die *er ,. op 't einde des jaars , in kwani , de Staaten ^ in \ volgende voorjaar, nog eenige poogingen deedt aanwenden, on),; Ware 't npiögelyk, den ongelukkigen Koning te redden. ., ; .. - Portugal ^^^ Portugal , wa^ de«eStaat; , onaangezjen ^ * het Beftand van den jaare : 1:640 ,in merkelyke onluft geraakt.. De PQrfiageezengedrpegen zig^ in Ooftindie, metnaame op het Eiland Ceilon^ vyandelyk, tegen de onderzaaten derVereeni;
(k) AifzRMA TH. Èeel^ il. 196. ' . ''
hj RefoLHoU.. ly, ló Nov. iK^t. ht. m j' jÉ*4, Hy, ^ ' }m)l^KVtti Tbm: }^Ul. p. SSA; SS$l i66\ i7«, S77f SU^
XLV. Boek. HISTORIE. ii
de Geweden (n) , onaangezien men daarreeds i6a%.
wifl, dat het Beftand getroffen was. Van den ^
anderen kant, hadt, gelyk wy te vooren (o) verhaald hebben , de Weltindifche Maatfchap- py eenige Plaatfen in Afrika en het Eiland S. Thomé veroverd op de Portugeezen : ook wa- ren de vyandlykheden vervolgd, na dat men , in Brazil , kennis gekreegen hadt van het fluiten., fchoon nog niet van 't bekragtigen van 't Be- ftand met Portugal. De Koning deedt, hiero- ver, ernftelyk klaagen,door zynen Gezant, in den Haage {p). Doch de Staaten, van hunne zyde niet minder te onvrede, over het bedryf der Portugeezen in Ooilindie, vonden onge- raaden, de Weflindifche Maatfchappy tot het afllaan der ingenomen' Plaatfen te verpligten. Hierop was de opfland in S. Thomé en in Bra- zil gevolcd, die, voornaamlyk, tocfgefchree- ven werdt, aan de flegte gefteldheidder Ne- derlandfche Regeeringe in Brazil, welke, voor- al na 't vertrek van Graave Joan Maurits, ge- komen was in handen van koopluiden, diezig, naar men zeide , niet verflonden op zaaken van Landbeftier. De Portugeezen , die onder 's Ko»- nings gehoorzaamheid zaten in Brazil, fpan- den heimelyk famen, met hunne Landsluiden, die den algemeenen Staaten onderdaanig war ren; en deezen ftonden openlyk op tegen de Nederlandfche Regecring, in den Zomer des jaars 1 645, ter#yl 'er maar éénHoUandfch fchip op'tRecifvan Fernambuklag, en kleine voor- raad van krygsbehoeften was, in de magazy-
nen.
(n) Zie AlTZEMA III. Deel f hU i% enz,
(9) XI. Deel^ bL su.
\f) Refoi. Holl. < lUy iHS* H* xK.
tt VADERLANDSCHE XLV.Bobic:
1648. ^^°' Hunne Landsluiden onderfteunden hen, 'met zo veel moed, dat het grootfte gedeelte van Brazil, zo ver het door de onzen bemag- tigd geweeft was, den Portugeezen wederom in handen viel (q). Ook veroverdenze de Sterk- - te op Kaap S. Auguftyn : die de onzen, te voo- ren, hadden ingenomen (r). Men zondt, op de tyding van dit verlies, in de jaaren 1646 en 1647 , eenigen onderfland , van hier , naar Fer- nambuk , die kleinen dienft deedt (s). Graaf Joan Maurits, toen waderom verzogt geweeft zynde tot de reize naar Brazil, hadt zig, hier- toe, ongeneffen verklaard (j). Men twyfelde, hier te JLande, niet, of de op'ftand in Brazil was onder de hand bewerkt , door het Hof van Portugal («), fchoon Francisko deSmfaCoutin* hoj Portugeefche gezant in den Haage, zulks ftyf en fterk ontkende, met verklaaring, dat de Koning, zyn meefter, overboodig was, om de gewonnen Plaatfen den Staaten te rug te gee^^ ven , en de muitelingen te doenftraffen, zover hyze wift te bekomen. Doch hy weigerde den Staaten, tot verzekering van 't gene hy ver- klaarde, de Bahia of het Eiland Tercera in handen te doen ftellen (v). Niet lang hierna, nam hy zyn affcheid. *t Bleek , klaarlyk , van agteren , dat zy ne goede woorden enkely k aan-
ge-
ff) Zie AlTZEMA UU Dielf hU }o enz. (r) Notul. Zeel. 27 Nov, 1645* H' 417. (s) Refol. HoU. 2,iaDee. i6^s> */. 26I, uU AlTZEMA UhDeel^ bL %9y 10], 205. (t) Kefol. HgU. 3,7, loy II Sepu 1^47. iL 201 » si}^
215, 217.
(a) Zie de Stukken in de Ne^otUt. Secroc. touch. laPaizde Munft. T6m. l\. p. $ii,
(v) XefoL HoU. 14 Sept. 17 OSth, i«47* */. 2Uf*4f. AlT- BEMA lU. Dêélf bl^ »ie. Wicqufil, Livt^ Z. p. 37-4I. .
XLV.BoflC. HISTORIE. 13 . ^
felegd waren geweeft, om de Staaten te we^ 1(548^ erhouden van het uitruften eener magtige r^
Vloote naar Brazil, waarover men, ten deezen tyde , ernftelyk , raadpleegde (w). Ondertus- fchen , was het met de zaaken der Maatfchap- pye in Brazil zo verre verloopen , dat zy , toen de Munfterfche Vrede geflooten werdt, niet . meer dan drie Sterkten in dit Geweft bezat , op het Recif , in Rio Grande en in Paraiba.
De Vereenigde Geweflen waren, met deZweedcn tweeNoordfcheKroonen, Zweedenen Dee-^n Dee- nemarke, beurtswyze, naanwer of minder '^•°"^^®* naauw , verbonden geweeft , naar dat hun 't be- lang van den Staat of vanden Koophandel naar deeze of gene zyde bewoog. Ten tyde van 't fluiten der Munfterfche Vrede, neigden zy tot het maaken van een nader Verbond met Dee- nemarke, welkRyk, federt eenigentyd,meer uit nood dan uit onwil, eene andere Z}rde dan de Staaten gekooren hadt, in den Duitfchen oorlog ; doch, merkelyk vernederd door Zwee- den, nu met de Staaten in nieuwe handeling getreden was. Zweeden, daarentegen, moedig opde voordeelen, in verfcheiden Geweften, door de wapenen, behaald , en behouden , in gevolge der Osnabrugfche Vrede, gedagt, naar men *t hier inzag, te weinig aan denonder- ftand , van deezen Staat bekomen , en gedroeg pg niet volkomenlyk naar het Verdrag van den jaare 1040. Ook bleef dit Ryk te naauw ver- bonden metFrankry k, wairvan zig deeze Staat, door het fluiten van een afzonderlyk Verdrag
piet
(w) Kefol. HoU. IS f 19 OSf. lóij- *'• i<5ï , 270. 16 Jan. I«, i^MasrA Itf4t. >/. f > U# 59. WlcqusiORT Livr. lU f.
^ . 14 VADERLANDSCHE XLV.Boek^
1 648. ^^^ Spanje , wat lofler gemaakt hadt. Alle wel^
'- ^ke veranderingen den handel met Deenemar-
ke bevorderden , tot dat dezelve, in 't volgen- de jaar, zyn beflag kreeg, den Kei- Met den Keizer en de Roomfche Ryksvor-» zen ften, die, ten deezen tyde, voor 't grootft^ gedeelte, 's Keizers zyde hielden, hadden de Staaten, geduurende den oorlog met Spanje, in naam , vrede gehad ; fchoon men eikanderen, ter weda*zyde, dikwils, merkelyke nadeelen hadt toegebragt. Terwyl de Legers der Staaten den Duitfchen bodem betrokken, en bezetting wierpen in eenige fterke Plaatfen van het Duit- 'fcheRyk, en terwyl de Keizerlyke Legers, fomtyds, doordrongen tot in de Vereenigde Geweften, hadt men, wederzyds, voorgege- ven, eene flipte onzydigheid te willen bewaa- ren, en alleenlyk zy nen bondgenooten en vrien- den te willen onderfteunen. De Munflerfche Vrede veranderde de gedaante der zaaken, en 't was te verwagten, dat de Staaten, met den Keizer zo wel als met Spanje, goede vriend- fchap en nabuurfchap onderhouden zouden. Doch alzo de Staaten nog bezetting bleeven houden in fommige Ryks Steden , was 'er, oofc na het treffen der Vrede , geene groote vriend- fchap tuffchen hen en eenige Ryksvorften te hoopen. Nieuw- Filips Willem , Hertog van Nieuwburg, burg. was meeft te onvrede pp de Staaten, die 2- toos de zyde van den Keurvorft van Branden- burg, zynen mededinger naar de Kleeffcheen Gulikfche nalaatenfchap , hadden voorgedaan, en nog bezetting hielden in de StadRaveftein, die, fchoon in Brabant gelegen, tot de Gulik-
fche
:XLV*¥okic. ' H ï S T Ó ft IE. 15
fcHenalaatenfchap behoorde, en hemtoege- 1648. wefezenwae. Hy vorderde, na 't fluiten der' — : — Munfterfche Vrede , het ontruimen deezer -PIaatfé,'te vergeefs, van dé Staaten (x).
Ferdinand ; AartsbilTchop van Keulen en Keulen. Biflchop van Luik , Paderborn , Hildesheim en Munfter , hadt 's Keizers zyde onder de hand begunftigd, geduurende den oorlog; hiertoe meefl: genoopt , door 't belang van zy nen Gods- dienft. Voor 't overige, zogt hy met de Staa- ten in goede nabuurfchap te leeven ; fchoon 't hem in den krop ftak , dat zy , federt Veele jaa^ ren, en nog tegenwoordig, bezetting hielden in de Stad Rynberk > die onder zyn Aartsftigt van Keulen behoorde. Na 't fluiten der Mun- fterfche Vrede, deedt hy hun, een en ander- maal, verzoeken, dat zy Rynberk van bezet- ting ondedigén , en hunnen Bevelhebber over Maaftricht belaften wilden, om hem, die, in de hoedanigheid van Biflchop van Luik, de halve Heerlykheid van Maaftricht bezat, den eed van getroüwhdd te doen ; gelyk voormaals gefchied was. Doch zyné gezanten werden , met goede woorden , te rug gezonden (y). Ook kroegen de Staateü, eerlang, nieuwe ftof van mifeifïöegen t-egen hemy doordien hy zig mag- cigeri liet, om Anthón öunter. Graaf van 01* denburg, te beveftigeü iii den tolop dé We- 2er: By het heffen van welken, men zig hier to zeer benadeeld irckènde, dat men, hierom
alleeii, éieti Graaf , van de zydd dér Staaten,
^ . • . . . .s; ,:. . - ^ -,,■:,■: '.^ ^j^j.
' (if) Refol. Gcner, 14» 3» ^«iff. t6^%. ^y WicquKF. /»r<irtv
- (y) RefoL^Ocnfer. wjuly j6^%, j, tuiug, 1(549. h WicqOKF. fr€UVO,Têm, l,f. 37i^i 3to» 3ti« AlTZtMAlII.Arf, ^//lïi.
16 VADERLANDSCHE XLV.BoeT;
1648. niet hadt willen begrypen in de Munfterfche ~' Vrede , waarin hem j nogtans , de Koning van Spanje begteepen hadt (z). Branden- Fredrik Willem, Keurvorft van Branden- borg, burg, die, in 't jaar 1646, met eene Dogter van Fredrik Henrik, Prinfe van Oranje, ge- huwd was, fcheen, uit deezen hoofde, naauw verbonden aan den Staat der Vereenigde Ge- weften, van welken zyn Vader en hy, in den twift: met den Hertoge van Nieuwburg, over de Gulikfche nalaatenfchap., ook merkelyke dienden ontvangen hadden. Doch hy zag on-
§aame, dat de Staaten bezetting bleeven hou- en , in de Steden Wezel , Rees , Emmerik en Gennep , die hem , uit de genoemde nalaaten- fchap, waren toegeweezen.De Staaten reken- den , daarentegen , van hun'belang , dat zy dee- ze Steden bezet hielden, tot zy voldaan zouden zyn , wegens de penningen, welken zy den Hui- ze van Brandenburg verftrekt hadden, en die, met den Intreft en den Intrefl: van Intreft, tot eene geweldige fomme , waren opgeloopen. Ook hadt de Graaf van Zwartfenburg , eerfte Staatsdienaar van Fredrik Willem , den Keur- vorft, zynen meefter, van tyd tot tyd, doen neigen tot deOoftenrykfche zyde. Men merk- te hem , derhalve , na 't fluiten der Munfterfche Vrede, aan, als eenen Vorft, die, uit nood, vriendfchap hieldt met deezen Staat, en naar de gelegenheid verlangde, om zig te ontflaan van de foort van de afhangkelykheid, waarin liem de Vereenigde Geweften, tot hiertoe,
(z) Refol. Gener. 23 Msy 14 g/fly 164S. s Offtb. 1649. iy WlcqUEV. Preuv, T9m. I. p. 3t4, 3S5t }>^« ^^ 99k AltlA^ Uk lil. Deel, hL ly), ity.
XLV. Boflt. HISTORIE. tj.
gehouden hadden , door het bezetten zyner j^. a^ fterke Plaatfen, Kort na 't fluiten der Muh- - — ^ fterfche Vrede, zondthyeenGezantfchapher-' w^ards , om op de ontruiminge deezer Plaatfen aan te houden > en om de Staaten toteen nader Verbond met hem te beweegen. Doch alzo dit Verbond ook op zynePruiflifche, Pomerfche ^ en Mark - Brandenburgfche Landen , en niet ^ gelyk de voorigen ^alleen op de Kleeffchen en Gulikfchen , zou moeten zien , toonde Hollandi inzonderheid , kleine genegenheid tot het zel- ve. Ookwerdt het verzoek van den Keurvorft^ omeenen nieuwen onderfland van tweehon* derdduizend Ryksdaalers op den Fillaufchen tol, beleefdelyk, afgeflaagen («)•
De Hanze-Steden , die , eertyds veel grooterDe iitm^ getal uitgemaakt h^bendei nu tot'opLubek,^^"^^®'! Breemen en Hamburg verminderd waren , wer- - den, byde Vereenigde Geweften, aangezien als vrienden, die hun eigen belaog altoos ge* zogt en gevonden hadden, by de verdragen, welken men , in de jaaren 1613 en i(5i^, met hen , gemaakt , en , in de jaaren 1 645 en 1 646, vernieuwd hadt, zonder dat deeze Staat, im-« mer, eenic voordeel van hunne vriendfchap hadt getrokken. Men hieldt wederzyds Reff^ denten by eikanderen, die toezigt namen, op de onderhouding der gemaakte Verdragen* Doch men ondervondt, dikwils, dat de drie Steden, welken, gemeenlyk, eenerlei belang hadden, zig van de eerfte voorkomende gele- genheid bedienden, om den handel der Veree-
nig-
• (4) AtTZSMA IIT. Diel^ hl. i(;^,27«* 2l«> Ill,2f7. WiC' qpEf. Livr. 11. p. 117, (x^, }2fiy I2X.
XII. Deel. B
Ï9 VADERLAND8CHB XLY.BouL
164S* ï^ig<fe Gewéften , in het Noorden- eömde Oofli-
zee , te belemmeren. Men kon , hierom , weinig
ffcaat maaken , op hasüre vriendfchap. Musko- Met den Czaar of Grootvorft van Musko» ^i^ y ie « than» Jkxis Mtcha^lovittz^ hadden de Ver* eenigde Gewéften een Verbond van Koophan- del gezogt te fluiten, ten dien einde, derwaards zendlende, op het einde des voorleeden jaars i(S47 , Albert Koenraadsz. Burg ^ Burgemedler van Amfterdam; die, kort na ^ne aaakomft» te Novogrod, overleedt. Zyn Zoon, Koenraad Burgy die hem op de reize verzeW hadt, volg- de hem op , in zyne waardigheid j doch zag zig, eerlang , genoodzaakt , onverrigter zaake, her- waards te keeren (b). Men meenc, dat zyne jongkheid hemveragtelyk gemaakt hadt, by deezen woeften Landasurt (r) , die , eerft in on? zen tyd , de befchaafdheid der andere Ëuropi^- fche Volken heeft begonnen aan te neemen. Venetië* De Scaaten waren, voorheen, in verbond geweefl: , met de Republy k van Venetië , welk, m 't jaju: 1619 ,geflooten was, en vyftien jaa- »cn duurenmoeft. Volgensdit Verbond, moes- ten de twee Staaten eikanderen, in geval een van beide beoorloogd werdt , met geld , onder- fteunen; gelyk de Vereenigde Gewéften, fe- dert , meer dan eens , deeden. Ook verwier- ven zy , in den jaare 1 622 , eenigen onderftand van Venetië; die egter , naderhand , agterbleef . De Regeering van Venetië weigerde, federt, den Staacfchen Gezanten den rang en titel,
wel-
(^} Refol. Gener. ii Maart 6 N§v. itf4S. iy Wic(^ubfokt Tteuv. Tim. l. p. i%9t 390. AlTZSMA UI, Dttl^hl,zi%'Z2^
227- *J4.
(O WiC(^EVOaT Livr. Ü. f. X|*«
XLV.BbEi:. HISTORIE. ijr
wdken men^ hier, verfloncfe, hun toe te ko« jff^g^. men. ^t Een en 't ander bragt te wege, dat de- '■ vriendfchap tuflchen de twee vrye Staaten merkelyk verkoelde. Men zondt eUcanderen geene gezanten meer. De Vereenigde Staatoi weigerden Venetië te onderftenden tegen den Tune, die, in 'tjaar 1(546, in Eandie gevalles tras: en tegenwoordig leefden de twee Staa« ten , omtrent eikanderen , in volkomen' onver* fclülligheid.
Wy hebben, tot op 't laatft, nitgefteld, teSpiije. fereeken van de betrekking der vereenigde Geweften tot Spanje, en tot de Spaanfche Ne- derlanden, om dat net verflag hiervan on^aan- leiding geeven zal, tot het hervatten van den draad onzer Hiftorie. De Koning van Spanje was, door eenen langduurigen kryg, en door den afval van Katalonie en Portug^ ; waaraan l»st verlies van een deel zyner bezittingen in Ooft* en Weftindie verknoet was, buiten a- dem gebragt , toen hy vrede floot met den Ver- eenigden Staat. De Spaanfche Nederlanden, die,iedertveelejaaren,hettooneel desoorloga geweeft waren, en nog waren , hadden het grootfte deel van hunnen Koophandel verloo* ren, en zouden zig, voortaan, van een mer- kelyk deel hunner behoeften moeten voorzien uit de Vereenigde Geweften, die, volgens het Munfterfche Verdrag, de Schelde geflooten mogten houden. De aanhoudende oorlog tus- fchen Frankryk en Spanje verbondt de belan« een van Spanje en deezen Staat nader aaneen^ dan zy, zonder deezen oorlog, zouden hebben konnen verbonden geweeft zyn. Men begon elkanderen, derhalve, met andere oogen, aan
B z te .
. fta VADERLANDSCHE XL V. Boek;
i(Ï48. ^^ ^^» ^^ ^^ vooren. Men gedoogde, eer-
•^ ^lang, dateer, voor Spanje, driefchepen, te
Amfterdam, werden uitgerufl, die, zo men zeide, tegen Frankryk, gebruikt zouden wor-- den (d). De gemoeden neigden zig, weder- zyds, tot nadere vereeniging. Doch eer *t hier- toe komen kon, moefl: net Munfterfdie Ver- drag ter uitvoeringe gebragt wordea: waarin zig nog merkelyke zwaarigheden op deeden. If^ De Vrede was zo dra niet bekragtigd , of Gtyoi- de Staaten maakten gebruik van het Regt van gen der Opperfte magt, over de Meierye van 's Her- Munfter- togenbofcb en andere deelen van Brabant en Vrede. Vlaanderen , die hun , by het derde Lid van 't Verdrag , waren afgeflaan (e). De Priefters en Monniken, die zig, terftond na het tekenen der Vrede , gefteld hadden in 't bezit hunner Kerken en Kloofteren aldaar, kreegen bevel, om dezelven, binnen agt dagen , te ruimen (f). Wat laater, werden de voorige Plakaaten, te- gen dePaapen, Monniken en Jezuiten, ver- nieuwd , by een Plakaat {g) , welk niet eenpaa* riglyk was vaftgefteld (A), en in Holland niet afgekondigd werdt. De inkomflen des Ko- nings van Spanje uit de genoemde Landen wer- den opgenomen, en in de fchatkift der alge- meene Staaten gebragt. Maar in de handen van Overmaaze, die, volgens het Verdrag ,
bly-
iii
i Kttol, HslI. it DicemS, 1541. ^/^ 44r. Refol. Gener. 2tf Mdy i^g. iy WlC(^E?. Preuv, Têm. I. p' }3S.
' (f) Groot- Plakaarb. I. Deel^ koL 257. (g) Zit Qiooc-rlakaatb. i. Dul^ k^u 103. ArrzEBu lii.
Duit bL 398.
{k} Rcfol. Gener. 15 Apr. ï6^*j, hy Wicqptl» Prfuv.Ttm^ I* p* iifk
XLV.BoEt; H I S T O R r E. ti
blyven moeften in den fbat, waarin zywareo^ ..j.* ten tyde van het tekenen deszelfji, tot dat de — ^—-^ tweeledige Kamer, die nog nietopgeregtwas^ uitfpraak zou gedaan hebben over net regttot deeze Landen; vielen, vantyd tottyd, ver* fdiillen voor , tuiTchen de wederzydfche bezet? tingen van Limburg ter eener, en van Valken* burg, Daalhem en s Hertogenrade, ter ande* rer zyde, die gefchaapen fcheenen, de Vrede te zullen ftooren , zo Holland niet (lerk gedree* ven hadc, dat deeze Landen van te weinig be* lang waren , dan dat men zig , om het bezit der* zelven, in nieuwe moeilykheden zou behoe- ven te fteeken (i). Men befloot, derhalve, zig aldaar niet geweldiglyk te verzetten , tegen cenige kleine ongeregeldheden, die, van de Spaanfche zyde , mogten gepleegd worden ; terwyl men behieldt, 't gene men bezat.
Midlerwyl , vielen 'er, terflond , van weder* Kiagten , zyde , klagten , dat het Verdrag niet werdt naar- over 't gekomen. Van den kant derStaaten, zeide"^^'***"' men „ dat de Spaanfchen den Koophandel en^e^Mun- „ Zeevaart der Vereenigde Geweften belem-nerfch* ' „ merden , tollen heflFende op de Maaze , zo te Vrede , „ Navagne in Luikerland, als teRoermondej^®^"' <1« „ en de Franfchvaarders opbrengende, in de|.^^^' „ haven van Ooftende; fchoon de handel op „ Frankryk, volgens het afgezonderd punt van „ 't Verdrag, vryftondt; mids men maar gee- „ ne gewaflen van Spanje derwaards voerde. „ Dat zy de Sterkten in Vlaanderen nietdee- „ denflegten,enzwaarigheid maakten, om
„ den
(i) Refol. Gcner. t Jan, 4 May, 24 I^fcemb. 1648. iy WicquTïoaT Preuv, T0m, I. ^. 34^ > s^i» 344^ AlTaUMAlil. Dal, kl, 196.
B3
fti VADERLANDSCHE XLV.Boeï.
t64S. »> denftroom de Zoute af te dammen. Dac ■ ■ ^j (k Koning van Spanje den Staaten geene ^ kornis jat van het Verdrag » laatfl: gefloo- ,, ten, tufurhenSpanjeenGroot-Britanje, noch ^, van de gehdme punten, door den Eonfla^ ' ^, bel van Kaftilie , m Engdand , beraamd. Dat „ hy de titels nog voerde van de Geweften t j^ welken hy^plegtigiyk, afgedaan, en op wet ,, ken hy verklaard haat, niets meer te eifcheQ „ te hebben. En, eindelyk, dat het Hof van „ Bruffel , Wagtendonk en eenige andere Slo- „ ten, Landeryen, regüen en tollen van bef, „ Overkwartier van Gelder te koop veilde^ ^, onaangezien , by het Verdrag , beftemd was^ „ dat ditKwartier, binnen zesmasmdennahec „ aanftellen der tweeledige Kamer, tegen ds „ waarde, zou uitgewüTeld worden.'' Men hadt ook aangemerkt, dat ^ Keizers Verklaa- ring , dat hy de Vereenigde Geweften voor goede nabuuren hieldt, wat te lang wegbleef (*). Doch zy wordt den Staaten , eerlang, be- handigd. Diergelyke Verklaaring weet ik^ ter niet, dat de Ryksvorflen, immer, naarber hooren, gegeven nebben (2) : 't zy dat Filips geene bdaoorlyke moeite nebbe aaqgewend^
omr
(k) Kcfol. H<^. t Aug, x54f. hu 291. Vêiez WicquEroat
(a) In *t jaar 1654 , leverde Ricbard^ Geheimfchry- Ver des Konings van Spanje , den Staaten eene Vet- Iclaaring over, 4ie > door den Rykakanièlier te Mencs, bezegeld was. Doch deeze Verklaarmg w«s ,, gelyk uit den inhoud blykc , niet in de behoorlyke orde ge- Held, en werdt» hierom, niet aangenomen. Zie Aitze* HA IILDeel, bl« 1130. THuau»s Paptr%^ VoU IL p. aa7»
XLV. JkaSL HISTORIE. è%
cmze te verwerven, gdyk hy beloofd hadtj ,k^ 'tzy dathyzeffletheeftkonnen magtig worden. ■ ^^ Dit alleen is my gebleeken , dat de Scaaten van Holland, in 't byzonder, verfcheiden' jaaren nadeden, nog poo^ngen gedaan bebbea,om Mk eene Verklaanng te bekomen (l).
Van deeee klagten was, ongetwyfeld , de uu vocHnaamfIe , die , wdke het neemen derTwiftp- Franfchvaarderen betrof. Ook vaardigden de^^ ^^ Staaten terftoiKi iemant (3) af aan den Aarts- f^^^" ** hertoge Leopold , om de genomen' fchepen te derd ^^ rag teeifchen. Hy vertoond^ den Graaven van punt, dea Fuenfaldï^a en Pegnaranda, m^ wdkcnhy, J^^^^P- te Antwerpen, in onderhandeling tradt „ dat ^ "^!? . „ d^ hande/op Frénkryk,by hetafgeeondenifende „ pmt, 2o vry wiks gefteld, ds hy te vooreQ * „ geweeft was : dat de wocHrden Pi worm „ geens2ins konden gepaft worden op dentyd „ van den jongften oorlog» waaneer ailehai»- ^ del zonder ondericheid belet weide; maar j, noodtaakelyk zagen op den tyd van 't Be- „ (land, wanneer aUe handel op Frankryk^ „ zelfs in Ce^tf^ebémék goederen, hadc vryge* y, ftaan: en dat immers 's Konings oogmenc, „ noch het oogmerk van ayne Gevolmagtig- I, dm tot de VredehandeJii^ niet kon ge weeft „ zyn , de ingeaetenen der Vereenigde Ge wes* ,1 ten enger te bepaalen by een Verdrag van 5, Vrede , dan zy , by een V^dtag van Belland^ „ bepajUd geweeft waren."
Doch de Spa^fchen flemden den ain niet
toei
{/) ULefol. HoU. 2f Febr. 24 Maart' 16^9. hl. 29» St. }I Aug. 1651. yi' 39p. ilJuljUsU ^Alt7. A1TZSM41U. Diil^ hl. lUO. V. Deel^ bl. 305.
(3) Sf. Joban Cdpes.
B4
f4 VADERLANDSCHE XLV.BoElt.
1648. toe, die, van onzen kant, aan de woordjes t^
■" vaoren gegeven werdt. Zy merkten aan „ dat
„ men den ingezetenen der Vereenigde Ge- ^, wefien , ten tyde van 't Beftand , allerlei waa- ,, ren naar Frankryk hadt laaten voeren , om „ dat de twee Kroonen toen in vrede waren j ,, maar dat men nu oorlog met Frankryk hadt, „ en dat de Koning noch zyne Gevolmagtig- „ den geenszins konden beoogd hebben, den „ Staaten , by een Verdrag van Vrede , reet te ^, laaten , om hem teblyven beoorloogen, door „ zyne vyanden van oorlogsbehoeften te voor- „ zien." Op deeze redenen, fcheen niet veel verzet te zyn : Pegnaranda no^tans , die *t Ver- drag zelf getekend hadt, en zig verluiden liet, datliy 't , ook in de moeilykfte punten, wilde doen naarkomen, bragt te wege, dat degeno^ men' fchepen te rug gegeven werden (m). Maar de Aartshertog , willende toonen , dat hy dit ontflag als eene byzondere gunft zogt te doen aanmerken, zondt hierna Louis Descortcs naar den Haage^ om den Staaten aan te zeg*» gen „ dat men, van de Spaanfche zydoj niet „ beruftte in de uitlegging, die, hier, aan 'ê ,, afgezonderd punt, gegeven werdt; en zelfe „ verftondt , dat de goederen vjmi ingezetenen „ der Vereenigde Geweften,die in een vyande-» „ lykfchip werden gevonden, prys verklaard ^, mogten worden." Door zulk eene Verklaa^^ ring, werdt het afgezonderd punt genoegzaam tenietgedaan. Men begreep, derhalve, dat |iet noodzaakelyk was , te arbeiden aan een
nieuMf
XLV.BoEK. H I S T O R I E. ij
meuw Verdrag van Zeevaart en Koophandel: x64% waarvan , nog in dit zelfde jaar, een ontwerp ■
gemaakt verdt ; doch 't liep aan tot in 't jaar 1650, eer 'er de laatfte hand aan werdt ge- legd («).
De Spaanfchen klaagden, ondertuflchen, iv. van hunnen kant, insgelyks, dat de onzen het ^**^^^" Verdrag niet naarkwamen naar behooren. „ Zy sp^n- „ hadden,zeidenze," by monde van denRaads- fchca , o- heer Pieter StohnanSy ten deezen einde , her- ver de waards gezonden „ verfcheiden' Brabantfche^*«*^^o« „ Geeftelyken ontzet van derzelver tienden „ en andere inkomften uit de Meierye van '» „ Hertogenbofch en van elders ,^ welken hun „-:•«««•, by het Verdrag , waren toegeweezen. ,, ^ ftrekten het gebied der Meierye te wyd ), uit, en zogten ook aan het Markgraaf fchap „ van Bergen op 2kiom Dorpen te trekken, „ die tot het Kwartier van Antwerpen be- „ hoorden. Hunne amptenaars pleegden veel 99 gewelds, in deeze oorden, zig alles toeëi* „ genende , wat ?y konden magtig worden, en „ de Geeftelyken aldaar met meer ftrengheid „ handelende, dan de Priefters in de Veree* „ nigde Geweftcn gehandeld w^den." De Raadsheer voegdehierby „ dat dit de wegniet „ was, om de uitwÜTelingvanhetOverkwar- „ tier van Gelder te bevorderen." Eindelyk, zeide hy „ dat de Staaf en, in de Landen van „ Overmaaze, hunne eigen' Regters waren, „ in ftedc van de uitfpraak der tweeledige Kii- „ mer aftewagten."
De
if7| 341* I4P> HP> »^<.
4J 5
%6 VADERLANDSCHE XLV.Boafc; 164^^ De Staaten antwoordden hem „ dat, hH Hunant>» g^eftelyk en weereldlyk gebied over die woord. j> Meierye hun zynde afgedaan, zy aldaar nieti ,, gedaan hadden, dan 't gene hun, volgens het „ Verdrag, vryftondt. Dat de opgezetenend^ „ Meierye geene vreemde befcherming noch „ voorfpraauk verzoeken mogten, en dat de „ Koning van Spanje zig niet te fteeken hadt, „in 't gene, tuUidien deeze opgezetenen en „ derzelver hooge Overheid , te doen vieL „ Omtrent de andere punten, gedroeg men „ zig aan de tweeledige Kamer (0). " &ok- mans keerde met dit befdieid naar Bruflei. V. Omtrentdeezentyd,bevondtzigookinden Verfchil Haage de Licentiaat Ferbeje , met iafl: van den over het Aartshertoge Leopold, als Groot-Medler der reet tot Duitfche orde , om de Kmtnémdery van Gvmert de Kom- te rug te eifdiwi. De Aartshertog verftondt, mandery dat deeze Kommandety afhing van het Bal? van Ge- juwfchap van de Biefen of hooge Biefen in Lui- ^^^ fcerland ( ƒ> ). Zy werdt ^ ten ty de van het flui- ten der Munflerfchë Vrede, bezeten door den Baron van Hondtbroek; doch was hem, ter oor- zaake van zeker gefchil met den Baljuw van de Biefen , onlangs afhandig gemaakt, en aan twee andere Kommandeurs uit de nabuurfchap te beftieren gegeven. Hy hadt zig hierop ver- voegd by den Aartshertoge , die hemaan zynen Baljuw geweezen hadt. Doch alzo hy ligtelyk voorzien kon , dat hy hier niet naar zynen zin te regt raaken zou, keerde hy zig tot de alge* meene Staaten, welken hy vertoonde, dat Ger
mert,
(o) Refol. Holl. 14 OfiF. U^Z. hL i€i. Wicqu£T. Livr, II. {f) Vidt MlRiSl Opei. Diplom. Ttm. IL />• »SI.
iXLV.Bort. :H I S T O R I E. itj
mert, in deMeieryevan 's Hertx^genbofchge- iCit.
legen zynde, onder hun oppergebied behoor- *
de ; te gelyk verzoekaide , cfoor hen , in het be- zit der j^ommandar^e , herfteld te mogra wor- den. Men voldeedt aan dit verzoek, en be« k>ofde, hem te zullen handhaaven in 't her- lareegen bezit. Dus flondt het met deeze zaak, . toen Verheye in den Haage kwam. Hy be- weerde ,, dat Gemert geenszins tot de Meie- 3, rye behoorde , en dat de Staaten , al ware 't „ fchoon zo , over deeze Kommanderye , geen 3» meer regt hebben kondai , dan de Koning „ van Spanje, als Hertog van Brabant, over ,, dezelve gehad hadt. Dat deeze Hertogen ^, nimmer iiaddenvoorgegevm, de Komman* „ deurs der Duitlche orde te mogen ondlaan ,, vandeafhan^kelykheidvanderzelverfial- ^ juwen : waaruit hy beflóot , dat Hondsbroefc 3, wederom uit het bezit van Gemert gefteid „ modi worden." D^ Raad van Brabant in den Haase, over dit gefchil gehoord zynde, verklaajrde, eerlang „ dat Jan , Hertog van Bra- 9, bant,indeniaare 1:270, erkend hadt, dat 9, Gemert aan de Duitlche orde behoorde, en „ dat hy 'er geen ander regt over hadt, daa ,, dat van beJchermin^: dat zyne opvolgen 3, egter , naderhand , zig , nu en dan , als Souve^ „ rainen over Gemert , gedraagen hadden ; „ doch dat niet bleek , op wat grond , zy zig ,, dit r^t hadden toegeëigend, en of zy 't, „ door koop, door verjaaring, of op eenige ^, anda*e wyze, verkrcegen hadden. Ook was „ 't niet klaar, of Gemert tot de Meieryebe- „ hoorde, of hiet."De zaak werdt hierop aan
den
* ^8 VADERLANDSCHE XLV.Boiif.
ï548» den HoogenRaade in Holland gefl:eld(5'), daar
zy lang fleepénde gehouden werdt. VI. ' Ten deezen zelfden tyde, deeden ook de Rid^ De Rid- ders van Maltha nieuwe poogingen , om de m'Ï h^" goederen, hier te Lande, wederom magtig te zoeken in ^^^d^"» op welke hunne Orde oordeelde een •t bezit gegrond regt te hebben. Lodewyk Willem , hunner Prins van Portugal , Neef van Prinfe Maurit», ?o«^«J^«" Ridder van Maltha geworden zynde,hadtzig, ^"^r^^^ reeds in 't jaar 1625, volmagt doen geeven , Gcwes. om deeze goederen te rug te vorderen: doch hy ten her- flaagde kwalyk , te Haarlem , daar de Wethou- fteld te derlchap weigerde, de goederen der S. Jans worden. Heeten, eelyk men hier de Ridders van Mal- tha noemde, te rug te geeven. In Gelderland, hadt men 't anders verftaan, en de Ridders in 't bezit beveiligd der Kommanderye van Arn- hem. Ook wasNieuwmegen, door 'tHof, veroordeeld , om de Kommandery aldaar aan de Orde weder te geeven. fFdlraven van Mi- rode y Ridder van Maltha en Kommandeur te Arnhem, hadt, in 't jaar 1638, ookvolmart gehadt , om de goederen der Orde , gerégtelyk, te rug te eiflchen ; doch hy vorderde luttel, en deedt, ondertuflchen , veele koften, die hem niet werden goedgedaan. Maar niet lang na 't fluiten der Munfterfche Vrede, kwam her- waards de Souvré^ Baljuw en Kommandeur der Orde in Frankryk, met den titel van buiten-
fewoonen Ambafladeur. Hy gaf den Staaten ennis van zyne aankomfl: te Rotterdam , in Oogftmaand. Men liet hem weeten „ dat men
j. ge-
(f) Refol. Gen». 17 Afiril 16^9. *yWicqüEr.Pr*«v.Ttf<ir« h f* af'» AiTZEMA UI. Ditl^ kL 29é-3f3*
XLV.BoiK. HISTORIE. 29
,9 gereed was, hem alle eer te bewyzeii» wel- ,, ke men aan Gezanten van vreemde Mo-- „ gendheden,gewoonlyk, bewees; dochhy 5, moed niet vreemd vinden, dat men hier het ,, regt niet erkennen kon, welk de Groot- „ Meefter der Orde over de Kommanderyen „ deezer Landen voorgaf te hebben." De Sou- vré, v^oord over dit antwoord, zondt den Staaten eene fcherpe Protejlatie toe y en keerde, terftond, naar Frankryk te rug. De Staaten ontvingen de Proteftatie niet: doch die van Holland, overweegende, dat de Ridders van Maltha hunnen handel in de MiddeJJandfche zee, ligtelyk, zouden kennen bekommeren, droegen ter a/gemeene Staatsvergaderinge voor, dat het niet betaamlyk ware, een^ Ge* zant van den Groot-Meefter der Ridderen van Maltha, die, by alle Mogendheden van Europa, voor een* Souverainen Vorfl;,gehouden werdt, op zulk eene wyze, te bejegenen , en brag- ten te wege , dat men hem iemant nazondt , die hem zou aanzeggen , dat hy gehoor krygen kon, als 't hem behaagde , zonder van de voorwaar- de te reppen , waarvan te vooren gewaagd was; fchoon deeze voorwaarde, opfterk aanhouden van die van Utrecht, van de Stad Nieuwme- gen in Gelderland, en van de Stad Haarlem in Holland, gefteld werdt, in het Regifter van de geheime Befluiten der algemeene Staaten (r). De Provincie van Utrecht bezat de meefte goederen, die der Orde van Maltha plagten toe te komen,en die,of verkogt waren,of in haaden
ge-
(r) Refol. Gener. i , 19 Sept. itf4«« h Wicqui». Prutv.
3a VADERLANTDSCHE XLV.Boeic:
i6i.8 g^'^^^üct van zulken , die thans het voor- ■ ^ naamfte deel hadden aan de Regeeringe. De Wethouderfchap van Nieuwmegen nadt de Kommandery in haareStad nog niet teragge* gevent fchoon zy, hiertoe, by Sententie van den Hpve van Gelderland, veroordeeld was. En Haarlem bleef even ongezind, om de S- Jans goederen af te ftaan. Doch de Souvré was reeds vertrokken , eer men hem het genomen beiluit kon bekend maaken. Hy hieldt zig zo zeer beledigd door de Staaten , dat hy hun , aan \ Franfche Hof, zo veel ondienftdeedtjalshy kon. Ook zogt hy den Groot -Meefter tegen hen op te ftooken. Doch deeze gedroeg zig befcheidenlyk, en vergenoegde zig, federt, met het vorderen van de belangen der Orde, door minza^ne onderhandeling, in den Haa-
ge W-
VIT. Men befpeurde , midlerwy 1 , aan alle deeze
De Baan-handelingen, dat de Staaten zig dagten te hand-
^er^ee- haaven , in het Regt van opperfte magt , welk
ïeenSte-"^y ' door de wapenen, verkreegen hadden, en
den van ^^^ hun, by de Munfterfche Vrede, afge-
Staatfch ftaan was. 't Was dan geen wonder, dat zulke
Brabant Edelen en Steden, die *er eemgen grond toe
zoeken meenden te hebben, deel zogten te verla7gen
verkry- ^^^ dit hoogfte Regt tot de Regeeringe. Im-
gen aan mers deBaanderheeren, Edelen en Steden van
de Re- Brabant , die , cedeeltelyk , door de wapmen ,
teeringe. gewonnen, gedeeltclyk, met deezen Staat ,in
• 't begin des oorlogs , vereenigd ge weeft waren,
vervoegden zig jinGrasmaand deezes jaars (r),
ge-
(s) AiTZSMA UI, Deeif hL Zt). WlcqUETOBT Livr. II. f, II0-115. (/; RefoU üoU. 21 Afrit Uff.^/.uf, AlTZlMA UI» />!«/>
XLV.BoMt HISTORIE. ji
Sdyk zy , reeds te vooren («), gedanhad- igA^^ en, wederom, met een Vertoog, aan de al- ^
^emeeneStaaten: waarby zy zitting verzogten in derzelver Vergadering, of, ten midle, de vryheid, om zigzelven te regeeren, en hunne eigen' geldmiddelen te beftieren. Zy (laafden hun verzoek, met de volgende redenen: „ Dat „ Bergen op Zoom en Willemftad zig nim- „ mer der Ucrechtfche Vereenigingeonttrok- „ ken hadden. Dat 's Hertogenlx>fch deeze ^y Vereeniging aangenomen en afgekondigd „ hadt. Dat Breda dezelve, insgelyks, hMt „ getekend, en 'er, niet dan zynsomlanks» „ en , door vyandelyk geweld , was uitgerukt : 9, waarom het niet redelyk zyn zou, dat deeze „ Steden, als overwonnen, gehandeld werden» „ Dat de Staaten zig, by het Verdrag met „ Frankryk van den jaare 1635, verbonden „ hadden, om alle Steden, die 't Spaanfche „juk zouden afwerpen, in hun Verbond, aau 9, te neemen ; tevens beloovende , dat men van „ dricof vier Steden, die zig vrywilliglyk la- „ menvoegden, één Lighaam maaken zou, ,, welk vry zou zyn, en niet afhangen van de „ andere Gteweften." EindeWk klaagden zy cr^er 't opregtên van den Raad van Brabant i» den Haage, welk, reeds in 't jaar 1591, ge» fchied was , en waardoor de Brabanders ge- . noodzaakt werden, buiten hun Gewdl, in HoIp fcmd , te komen pleiten (v). De Brabanders be- * kofden zig veel vrugt van dit Vertoog, alzo zj niet twyfeiden, of de Prins van Oranje;
. die,
C«) ^li IX. Deel^ BI. 34f.
ga VADERLANDSCHE XLV.BflWf i6aR die , als Baton van Breda, en als geregtigd tot ■ ^ het Markgraaffchap van Bergen op Zoom, waarvan hy egter de bezitting , omtrent deezen tyd^ by voorraad , afftondt aan de Prinfeffe van Hohenzollern (w), merkelyk belang hadt, by 't gene zy begeerden ; zou 'er de hand aan hou- den. Doch zy vonden zig, wederom, bedroo- gen. Men wees hun aan, dat 's Hertogenbofch en Maaftricht, niet flegts op den Koning van Spanje, veroverd waren, maar ook op de in- gezetenen; die dceze Steden, hardnekkiglyk, verdedigd hadden. Ook toonde men hun, dat zy 't Verdrag vandenjaare i635kwalyktepa$ bragten, alzo het zelve alleen fprak van Ste- den, die zig vrywilliglyk der Spaanfche over- heerfchinge onttrekken zouden. Vin Breda, Bergen opZoom enWillemflad, repte men niet .^ Doch 't bleek genoeg, dat de Staaten niet ge- neigd waren, 't getal der oppermagten van hun Bondgenootfchap te vermeerderen. Ook zou zulks net Bondgenootfchap zwakker enXjnaan- zienlyker gemaakt hebben , dan het was. De Brabantfche Edelen en Steden werden , derhal- ve , afgeweezen (x) , zonder dat men agt floeg, op het belang , welk de Prins hadt, by hun verr zoek. Ook vind ik niet, dat zyne Hoogheid zig bemoeid heeft , om het te doen inwilligen. Vlll. Terwy 1 dit , in Holland , verhandeld werdt, Verandc- liepen de zaaken des Konings van Groot -Bri- ring der ^^^^^je, langs hoe meer, te rugge. Het Leger, Regec- Qpggjiitft door Kromwei , vorderde , eindely k , Se.*° in Slagtmaand , dat men hem te re^ ftelde , en land. . drong
(ti;)AlTZ£MA IIT. Deel 9 il I7f. ;^
{x) Wl«^£I08lT.Z.fvr, II. f» JS p 7^* ' . ,
JLV.2öéi^. HISTORIE. |^
tlrong 'er, eerlang, het Parlement toe. Men x6±i.
voerde denongelukkigen Vorft, uit Wight, ^
naar 't Slot te Hurft; vandaar naar Windfor^ •en eindplyk, in 't begin des volgenden jaars, 1Ö49. naar Londen (y). Midlerwyl , was 'er, door het ' •Huis der Gemeente, buiten bewilliging van het Hoogefhuis , eene Regtbank opgeregt, welke beïchuldigingen innam tegen den Ko- ning. De Prins van Walles , die zig nog in den De a]ge« Haage bevondt , dit droevig nieuws vernomen meene hebbende, bewoog de algemeene Staaten, wel- ^taaien ken hem , op den drie-entwintigften van Louw* H^ ^ui- maand^ ple^tiglyk , gehoor verleenden (2), tot tenge- het afvaardigen van een buitengewoon Ge-woonGe- zantfchap naar Engeland , waartoe Adriaan zantfchap Pauw, Heer van Heemftede, en der Staaten ^^ards gewoonlyke Gezant Joachimi , die thans in den Haage was , benoemd werden (ö^). Zy kwamen, op den vy fdeh van Sprokkelmaand , te Londen, kort voor dat het vonnis des doods uitgefpro^ ken Werjdt over den Koning , dien men van hoog verraad befchuldigd hadt, zonder dathy hadt kcmnen goedvinden, de Regtbank, voor welke hy gèbragt werdt, te erkennen, of zig, voor dezelve , te verantwoorden, 's Daags voor de: uitvoering van dit vonnis, hadden de Ge- zanten gehoor ; by beide de Huizen, op den pe- llen van.Sproldcelmaand. Zy verklaarden, uit naame cjer Staaten , dat zy niet voorhadden:, zig te ftdsken:in>de by zondere zaakèn des Ko* ilingkryj£s;ii}aaralleenlyk,uitmedelyden,ve]:* . /
zog^ -
(y) KkfJti Têm» VUL p, «99 » 701 , 70J , 7ÏO. (z) Rcfbl. Genes. zz» Z) Januar, ié49. h WlCt^invOftV iPresfv. 7>iii. I. p, 310^ jiu (*) Rcfol. HolU zz, SI Jmii^y IH9. hl, u., it.
XU. De SI. C
.8
54 VADERLANDSCHE XLV-Boot; 1*649. xogten j dat men 's Koning^ leeven wilde fpaa*^
•— rén; waaraan zy verftonden, dat de raft van
GroDt-Britanje hing, gelykry aannamen nader te doen zien, zo men goedvinden mogt. Ge* magtigden te benoemen, om met hen in by«* zondere onderhandeling te treeden. De Hee? jren van 't Hoogerhuis antwoordden, dat zy, terftcmd , over hunnen voorflag , met het Huis der Gemeenten, wilden raadpleegen. Doch ' Wegens dit Huis, werdt hun geantwoord, dat men, dien dag, hunnen voorilag, by gebrek van tyd, niet overweegen kon. fie Gezanten, den voorflag in 't Ëngelfch hebbende doen o* verzetten , zonden dien aan 't Huis der Ge* meenten, daar dezelve, nogtans, niet gelezen Karei de werdt (^). £n des anderendaags, den negenden I. 'wordt van Sprokkelmaand, werdt Koning Karel del, pnthalscU j^ '^ openbaar , door beuls handen, onthalsd (c). Terftond hierop, verboodt het Huis der Ge* meenten , op fbafFe des doods , Karel Sêuart , 's Konings oudflen Zoon, voor Koning te ver* klaaren. 'tHooger-Huis werdt vernietigd, en 't Huis der Gemeenten, welk den naam van Parlemept aannam, verklaarde, dat de Koningk* lyke waardigheid, voortaan , afgefchaft zou blyven , als , in zig zelve „ nutteloos , laftig en I, gevaarlyk, en dat de Staat van Engeland, ï, op de wyze van een Gemeenebeft , geregeerd „ zou worden , zonder Hooger-Huis^ dooraf* ^, gezondenen des volks, in eeii Huis der Ge* DeStfli- ,, meenten vergaderd((/)/' De algemeimeStaaf lenbo- . . ten
(^) RefoL Ho!L -si Msdin ié4fi iL sy.AmMMA UI.Dff^
(€) KAPIN Tom. VIII. p. 7it f 7l9f ?<•• (d) KUW lm. XZ. ^ }, 4» i*
XLV.BötK. HISTORIE.' 35
j«nbeflooten,ophet ontvangen der tydinge 1(549. van 's Konings dood, den Prins van Walles, g^oeten^ jnet den titélvsjj Koning KareldentweedenyZon- Ktrei den der verdere byvoeging,denrouwtebeklaagen IL ais en wegens zyne komft tot de Kroon geluk te^<^oing. wenfraen. Die van Holland begroetten hem afzonderlyk , in merkelyken getale, by monde van den kaadpenfionaris Kats; doch zonder gelijkwenfching , en op verre na zo breed niet, als de algemeene Staaten (e) ; in welker Ver- gadering ook voorgeilaagen was , dat men de Gezanten uit Engeland, terftond, behoorde te herroepen ; doch Holland dreef door, dat Pauw alleen te mg ontbooden werdt. 't Belang van den Koophandel liet niet toe, dat dit Gewed of Zeeland de tegenwoordige Regeering van Engeland verder verftoorde {f). Om dezelfde reden, wesdt ook kwalyk genomen (g), dat de Predikanten van denHaagezig onderwonden, eene aanfpraak te doen aan den Prinfe van Walles, waarin zy, met fcherpe bewoordin-
§en , uitvoeren tegen hen, die den Koning ter ood gebragt hadden (h). De Prins van Wal- les , die nu den naam van Koning voerde , wel- ken wy hem, voortaan, ook geeven zullen, be- fpeurdehaaft , dat men , in Holland , geen goed oog op hem hadt : hebbende men , hier , zynen voorflag, om de Verbonden, met zynen Va- der gemaakt, met hem te vernieuwen {f) , on-
be-
ii) Hefol. HoU. 2»» 15 Féhr, U49. hl. 25» 2f.
(ƒ) AlTZEMA lU, Dtel^ bL 32J , 32*, 32». . (r) Refol. HoU. 2tf Febt. hl. 30. ^«^z auj^ WicqUEVORt Uur. TIT. p* 155.
(h) ZU dtezt Aanfpraak hy Aitzfma III. Deel , hl,. 329. '
(i) Veiez les Mcmeues ehez Wicqv£TOAT Frew. Tfm. U
fVj«> Sis* ^
C 2
36 VADERLANDSCHE XLV.BóEfc
ï(J4p. beantwoord gelaaten(*): doch hy wiftniet^ — — — werwaards hy zig wenden zou. Eerft,hadt hy
't oog op Ierland, daarna , door de Schotten, tot Koning verklaard zynde, op Schotland ge- worpen: doch eindelyk begaf hy zig, in Zo- mermaand, naar het Eiland Jernfei, daar hy zig , eenige maanden , onthieldt (/)• IX. Dei* Staaten gewoonlyke Gezant Joachimi Dore V bleef, midlerwyl , in Engeland , zonder dat men fiden^^'^^S hadt konneri befluiten , hem andere Ge- van "t Ge- loof sbrieven toe te zeliden.Maar van het nieuw meene Gemeenebeft kwam, in 't begin van Bloei- beft van maand , andermaal , herwaards, als ReCdent, ^°S^" . Izaak Doriflaus of Doreflaar , eens Predikants den Haa-^^^'^ van Enkhuizen, die zig te Londen neder- ge, ver- 'gezet hadt,en als een der Fiskaalen tegen den moord. Koning gebruikt was. Hy was maar twee of drie dagen in denHaage geweeft,toenhy,op eenen avond, in zyne herberge, door vyf of zes Perfoonen, die men hieldt Schotten ge^ weeft te zyn(»i), onverhoeds^ overvaUenen vermoord werdt. Het Hof betoofde , uit laft der Staaten van Holland (»), duizend guldens aan elk , die de moorders zou aanwyzen } doch zy werden nimmer agterhaald. Naderhand ^ verftondtmen, dat de moord, door zekeren PFhitfordj begaatfwas (o). Ondertuffchen, nam het Parlement zeer kwalyk , dat men geen fcherp onderzoek naar de moorders
deedt
ö
(k) ArrxcMA ni. JD^r/» hl. 3<;, iSS^ i76.
(l) KAPIN Ttm. IX. p. 9 f 15 9 Itf. 2Z.A]TZEMAIII.Z)«#4
K ?67, }77.
(m) BLAPiN Tam. IX. p. xy. fit ^f/o Luolows Memoirs Kivir I» p. Ifi, 169"
*p' *fl,
(n) Refol. HoU. 13 May 1649. ^/. 128^ {9) THül
THURLOK's Papcis f^«A V.^. llS*F9U\lll»p*l^tt^t9%
XLV.BoEK. Hl S T O R I È. 37
deedt (p ). Doch de Gezant Joachimi wees , 164,^ f Ichriftelyk, aan, wat 'er, van der Staateri zy- " " de, verrigtware, om de daaders te ontdekken; waarin het Pariement genoegen fcheente nee- men. Ondertuflchen, hadt hy , in zy n Gefchrif t, het Parlement eenigszins erkend ; 't welk hem, door eenige Leden der Staaten, kwalyk werdt afgenomen (q). Doch het nieuw Gemeenebeft werdt wel haaft zo magtig, dat de voornaam-^ fte Mogendheden van Europa, en ook deeze Staat deszelfs vriendfchap ernftelyk zogten, *t Leedt egter nog eenigen tyd, eer men 'er, in Strikland den Haage, toebefluiten kon, en Strikland, ^^*^^» die zeven jaaren wegens het Parlement in den ^y d^ al- Haage geweeft, en, al voor het ombrengen gJmeeae' van Doreflaar , door de Staaten van Holland, Staaten opzyn verzoek, in byzondere befcherminge g^^^oor genomen (r) was, keerde, in den Zomer des^^'^^^' volgenden jaars , naar Londen , te rug , zonder, hebben . ter algemeene Staatsvergaderinge , gehoor te naar Eu* hebben konnen verwerven ; hoewel de Staaten geland i« van Holland , hierop , tot zo verre , gedrongen ^^* hadden, dat zy, op den zevenentwintigffen van Herfftmaand deezes jaars , fchriftelyk ver- klaarden „ de andere Geweftenfchuldig te zul - „ len houden aan de onheilen, welken uit de ^ „ weigeringe van gehoor aan den Refident „ Strikland, die behoorlyk gelafl was van de „ tegenwoordige Regeeringe van Engeland , ,, volgen mogten." De andere tegenwoordijg zynde Afgevaardigden deeden , hiertegen, aan- tekenen , dat zy , zonder byzonderen lafl hun-
ner
(f) Thurloe's Papers, Fi»/. I. p. 174.
(f) AlTZEMA lU. /)«/, ifl. 37tfï78, 398.
(rj Ker<4 Holl. i Maart f* May 1649. tL J4, m^
C3
3^ VADERLANDSCHE XLV.Boek*
ifiAQ ner magtigers , 't begeerde gehoof met hadden -— ^ konnen toeftaan (x). Zeeland zelfwas, meent men, gewonnen, door den Prinfe Van Oranje^ pm zig tegen Holland té verklaaren. Doch dee* ze weigering zette kwaad bloed in Engeland, tegen de Vereenigde Geweften in 't gemeen; hoe zeer Strikland ,^in alle zyne Brieven , aan den Raad van Regeeringe, Holland veront* fchuldigde, met aanwyzinge, dat het Gemee-* nebeft van Engeland meer gelegen was aan de vriendfchap van Holland alleen , dan aan die van alle de andereGeweften met elkanderen(0» X. Wy hebben , te vooren , aangemerkt , dat de Hande- Staaten , na 't fluiten der Munfterfche Vrede, ling met genegen werden , tot het aangaan van een na- ^^^.°^" der Verbond met Fredrik den III , Koning van "^ Deenemarke. Hiertoe kreegenze gelegenheid ,
in de Lente deezes jaars. Korfits Ulefeld, die 't jongfte Verdrag wegens den Zondfchen tol geflooten hadt, uit Frankryk herwaards ge- keerd zynde(tt), floeg den Staaten een verde* digend Verbond voor, waarnaar men , ter- ftond, luifterde. Doch zig nader openende, verklaarde hy , dat de Koning, zyn meefter , * Re^ ' ook gezind was een Verdrag van * Uitkoop we- éfemftie. gens den Zondfchen tol te maaken met de Staaten , voor tweehonderdduizend Ryksdaa- lers in 't jaar , mids men den Koning , vooraf, vierhonderdduizend Ryksdaalers verftrekte,
af-
XLV. B0ÊK4 HISTORIE/ 3^ afteleggen in twintig jaaren, met twintigdui- i^aq,
zend Ryksdaalers in 't jaar, dievandepennin ^^
gen van uitkoop zouden ingehouden worden» Fredrik de UI. en de Staaten van Holland in 't byzonder hadden belang by zulk een Verdrag* By het jongde Verdrag tuflchen Zweeden en Deenemarke, was bedongen, dat de Zweeden vry zouden zyn van den Zondfcheft tol. Met dit beding, deeden eenige HollandfcheKoop- luiden hun voordeel. Sommigen kogten het Burgerregt in Zweeden, en v<^erden, daarna, hunne waaren vry door de Zond. Anderen dee- den't bedekter, op Zweedfche naamen Op de eene en de andere wyze, werdt de Koning verkort in zyne tollen , en meende hierom zy- ne rekening beter te zullen vinden , in een Ver- drag van Uitkoop , volgens welk , hy op eene vafte fomme zou konnen ftaat maaken. De Staaten van Holland neigden, insgelyks, tot zulk een Verdrag {v). Zo als de handel thans gedreeven werdt, trokken eenige byzondere Koopluiden voordeel van 't ontwyken der Zondfche tollen ; terwyl anderen , die zwaarig*- heid maakten, om Zweedfche burgers te wor- den, of onder Zweedfche naamen te handelen, tiimmer tegen de eerften markten konden* Maar wanneer men een Verdrag van Uitkoop floot , zou de tol , door allen , op eenen eenpaa* rigen voet, betaald moeten worden, eer de fchenen van hier vertrokken ; waarvan het Land, dagt men, merkelyk voordeel trekken zou , inzonderheid , als men den Koning bewee"- gen kon, om zig met eene minder fomme te ver- ge-
<tr) JRjtfiil. WA\. 7, 309 )x Juny \^^ K lS%i loS, 209.
C4
40 VADERLANDSCHE XLV. Boek.
1(549. genoegen , dan de Gezant gevorderd hadt. Men " befloot, derhalve, ter Vergaderinge van Hol- land, zo wel een Verdrag van Uitkoop, op de voordeeligfte wyze,als een verdedigend Ver- bond te fluiten met Deenemarke. Gelderland en Friesland waren 't met Holland eens. Maar Zeeland , Utrecht en O veryflel , die geen' han- del dreeven op de Ooftzee, merkten aan, dat men der Kroone van Zweeden ftof tot mis- noegen geeven zou, door het fluiten van een verdedigend Verbond met Deenemarke , en weigerden te bewilligen in- de fomme, die de Koning, vooraf, gevorderd hadt. VanGro- Vcrbondniugen was niemant tegenwoordig. De Afjge- van Ver- vaardigden van Gelderland , Holland en Fries- dedjging,iand flooten egter twee Verdragen met den. •° Deenfchen Gezant, op den negenden van Wyn- maand (w), te weeten een verdedigend Ver- bond , en een Verdrag van Uitkoop wegens den Zondfchen tol , beide voor den ty d van zesen- dertig jaaren. By het eerfte, beloofde men, ei- kanderen , des noods , met vierduizend man , of met vier Ryksdaalers ieder ter maand, te zul- len byltaan, alles nogtans, zonder te kort te doen aan de Verbonden, wederzyds, metFrank- ryk, Zwejsden en de Hanze -Steden gemaakt (x). De Staaten fpraken , byzonderlyk , van de Hanze-Steden , om dat zy zig aan deezen ver- bonden hadden,tot het handhaaven van de vrye Vaart op de Wezer, die, door den tol des Graa- ven van Oldenburg, belemmerd werdt. Doch de Koning van Deenemarke was vermoedely-
ke
(w) Refol, Gener. 30 Sept, 1^49. hy WlcqüBF. Preuv, T§m^
I. P. <S7. AlTZEMA III. Dêel^ ^L ilOf ijl^ iiu (*) Zii k$t Tnia. ky AlT2»MA lil. Dul^ bi. iJX,
xlv.böek; historie, j^t
ke erfgenaam van den Graave van Oldenburg, 1649% waarom men hem niet verpligten kon , iet, met duidelyke woorden, te bdooven, dat , in gevolg van tyd, met zyn belang zou konnen ifiryden. By het Verdrag van Uitkoop , werden alle fche- verdrag pen en goederen, die uit de Vereenigde Ge- van Uit- weften door de Zond gevoerd werden, tolvry'koop, verklaard, mids de Schippers alleenlyk hunne ^^^ens Zeebrieven en Pond-Ceduls toonden. Voorts, ^ond- mogten de Staaten vyf Oorlogsfchepen doorfchea de Zond voeren , zonder den Koning daarvan tol. vooraf te verwittigen ; en eene gantfche Vloot, mids zy hem, drie weeken te vooren, kennis gaven , en 't Slot Kroonenburg, met twee fchoo- ten , en met het ftryken van het topzeil van de groote maft, deeden begroeten.- Doch , zo men aldaar eene Deenfche Vloot mogt aantreffen, zou de groete, ter wederzyde, flegts met twee fchooten, gefchieden. Van alle andere fchepen en goederen, die voorheen niet tolvry ver- klaard waren , verbondt zig de Koning , voort- aan, tol te zullen vorderen. Ook zou hy de vuuren, tonnen en bakens, op de kuften van Jutland, Deenemarke en Schoonen, blyven onderhouden ,-op zyne koften. Voor h^t ge- not deezer tolvryheid, zouden hem de Staa- ten, jaarlyks, driehonderden vyftigduizénd gul- dens Hollandfch , en vooraf, op rekening , ze- venhonderdenvyftigduizend gufdens doen tel- len , waartegen , vyftien jaaren agtereen , vyf- tigduizénd guldens jaarlyks, van de Uitkoop- penningen, zouden ingehouden worden (y;. . Ulefeld keerde, onmiddelyk na 'tHuiten der
twee
(y) Z'h btt Tuft. hj Km^Mk IIL Detl^ H. j^.
C5
4* VADERLANDSCHE XLV.BoEit. 1649. ^^ce Verdragen, naar Deenemarke (2). De ' Koning boodt aan, dezelven terftond te bekrag- tigen, zendende zelfs, binnen den beftemden tyd , herwaards Cbrifiiaan Rocb, die de uitwis- feling der bekragtigingen doen zou. De Afge- vaardigden van Zeeland beflooten het Verbond van Verdediging te bekragtigen; doch omtrent het Verdrag van Uitkoop, aarzeldenze, voor* wendende, dat 'er, tegen de orde der Regee- ringe, flegts door drie Geweften, in afzyn of weerwil van vier anderen, toe bewilligd was* Nogtans , gaven zy te verflaan , dat zy hiero- ver ftappen zouden, zo de andere Geweften goedvinden konden, de Weftindifche Maat- fchappy te onderfteunen, tegen den Koning van Portugal, tot behoudenis van 't gene de Staat nog bezat in Brazil (d). Zweeden Midlerwyl, hadt Pieter Spiering, Refident kant zig der Koninginne van Zweeden in den Haage, tegen de laft gekreegen, om den handel van Ulefeld te bande- ftremmen, en, reeds in Herfftmaand, gezogt Dee^^-' het fluiten der twee Verdragen te voorkomen marke. (b\ Men vreesde , naamlyk , aan 't Zweedfche Hof, dat de Zweedfche Onderdaanen, door'f Verdrag van Uitkoop , van ter zyde, onder- worpen gemaakt zouden worden aan 't betaa- len van den Zondfchen tol. Laurens Kanter* fteifij Spierings opvolger, dreef ook, in den aanvang des volgenden jaars , dat de Verdra- gen , met Deenemarke gemaakt , onbeftaanbaar
wa-
(z) Refol. Genet. 12 0^9^. lifp. ly WicquEr, Preuves^ Tim. I. ^ é<i.
(a) Refol. Gener. lo Dte. 1649. %9 Masrt 16S9 Py WIC» QüFïOHT Preuv, Tom I. p, 662, 663»
(*; AirzziétL ni. -D«/, èl. 30«.
XirV. Boöt. HISTORIE. 4j
waren, met de Verdragen, met Zweeden ge- ^^.^
üooten. Harald appelboom , die , wat laater, her ^^^.
waards kwam , fprak dezelfde taal (é). De Han- ze-Steden van gelyken (c). Doch hunne rede- nen vonden geenen ingang. De Staaten ver- ftottden , dat , Zweeden , federt eenigen tyd , te magtig geworden zynde, het evenwigtin't Noorden bewaardmojeft worden , door Verdra- gen, waarbyDeenemarke, wat meerder, be- voordeeld werdt. Ook waren de Hanze-Ste- den, met naame Hamburg, zo gewoon , den Staaten afbreuk te doen in den Koophandel ^ dat men haare redenen hier weinig gelden liet* De Verdragen werden, ondertuflchen, niet be- kragtigd, hoe zeer 'er Deenemarke op aan- hieldt. Zeeland bleef ongenegen , zo lang Hol- . land agterlyk was , in 't onderlleunen van Bra- zil. Rotterdam zelf aarzelde. OokhetKw^urtier van Zutfen. Overyflel was 'er vierkant tegen; zo dat het werk fteeken bleef. Ondertuflchen , voeren onze fchependoor de Zond, zonderiet te betaalen. £indelyk, gefchiedde de bekrag- tiging , in Grasmaand des jaars 1651 (d) ; hoe- wel 't Verdrag van Uitkoop niet lang fland hieldt, gelyk wy, ter zyner plaatfe, verreke- nen zullen.
De Koning van Spanje, zyne betrekking tot . xr. deezen Staat , door het lluiten der Munfterfche^^^^P^ Vrede, zo merkelyk veranderd ziende, vondt^endtêe-
ge-nenAm* • (B) Rcfol. Gener. 6. Sept, u^9, t Jmh, t% Sept. léjo. by WlCC^UEF. Preuv. Tom. I. 66^ , 666 , 667. AitzEMA 111. Deeï^ iL }8} , 403. . (c) Refol. Gencr. 2 N^fo, 16^9. h WicquïrORT Preuves,
Ttm, I. p. 67?. AlTZEMA III. /)«/, yi. 387, 4o/. . id) AITZEMA lil, Dw/, èL 40} ,4«J , 40tf , 47«» 47» 1 472 4 •14 f ^S$*
44 VADERLANDSCHE XLV.BöeIcJ
1649. gei^aden , eenen gewöonlyken Ambafladeur r-Q. 1 herwaards te zenden , om zyne belangen in den aan ^de '^^ Haage waar te neemen. Men hadt , in \ eerft , Swaten. verfpreid, dat de Graaf van Pegnaranda be- kleed zou worden, met deeze waardigheid j doch 't zy , dat het deel, welk JSpanje nam inde beroerten van Frankryk , hem derwaards riep; 't zy hy kleinen luft hadt , om een Gezantfchap te liekleedenjWdk, vooreerft, nietbeftaanzou, dan in klaageh over *t niet naarkomen van het Munfterfche Verdrag ; Antoni Brun , die , ne* vens hem , dit Verdrag geflooten hadt , kwam^ in Zomermaand , in den Haage , bekleed met den titel van gewöonlyken Ambafladeur des Konings van Spanje, die, inzynenGeloofsbrief, de Staaten zeer waarde en groote Vrienden noem- de; fchoon de Gezant hun?, in zyheeerfleaan* fpraak, alleenlyk met den naam vznmyneHee* ren begroette, Zeeland en Utrecht hadden be- weerd, dat men hem, voor als nog, niet be- hoorde toe te laaten (^); doch de andere Ge^ weften , vooral Holland, verftonden, dat men 't niet weigeren kon. Mèn deedt hem dan de eer aan, die men den Ambafladeuren van ge- kroonde Hoofden gewoon was aan te doen ( ƒ )• Hande- Hy drong, in de eerfte onderhandelingen met ling met de Gemagtigden van deezen Staat, zeer op de hem. opregting der tweeledige Kamer , waartoe hier langzaam beflooten werdt. Voorts , kwam men , met hem overeen, wegens de uitwifleling der gevangenen, welken men van eikanderen bc-
ko-»
(e) Kcfol. Gener. s JtMy i6^f, Sy Wicquxiort Prtnves^ Ttm. I. p. i89. (fjKdJol Qener..^6 Juny i<49- >; WicquEV. /'resv. T#»*
XLV-BoBf- 'HISTORIE. 45
komen hadt, in de Landen van Ovennaaze. jgip.
Maar omtrent het regelen van 't bezit der Gees '^
^ telyke goederen ili deeze Landen, kon men ei- kanderen niet verftaan. Brun vorderde, dat men de Geeftelyken in 't bezit dier goederen liete^ Doch de Staaten, die 'er de hand op ge- legd hadden, wilden de uitfpraak der tweele- dige Kamer afwagten {g). Brun, ondertuflchea een' keer naar Frankryk gedaan hebbende , kWam in Wynmaand wederom in den Haage, len leverde toen den Staaten de Verklaaring des •Keizers over, die in het drie-envyftigfteLid der Munfterfche Vrede beloofd was, en van wei- ie wy, te vooren, gewaagd hebben* In Slagt- xnaand, gafhyhmi,plegtiglyk, kennis van het Huwelyk desKonings van Spanje metMariaJth lïtf vanÓoftenryk,Dogter vanKeizer Ferdinand den III. en van Maria, 's Konings Zufter (b). Doch'tvoornaamfte, welk met hem gehandeld , werdt , betrof een Verdrag van Zeevaart. Men was , hierover, federt eenigen tyd, in onderhan- -deling geweeft, met Louis Descortes; doch Brun gaf wat meer toe , dan deeze gedaan hadt. -'t Liep nogtans aan, tot op 't einde des volgen- Verdrag den jaars , eer men 't volkomen eens werdt. 't van Ztc Verdrag werdt , eerft op den zeventienden van ^""» Wintermaand des jaars 1650 , getekend, en be-- §^^1^, helsde „ dat de ingezetenen der Vereenigde „ Geweften, alomme, en zelfs in Frankryk, „ zouden mo^en handelen, in alle zulke goe-
1, de-
(^) Refol. Gener. SAug, i6^f, if %Feir. Us^. /y Wicqpsv. '^euv.Tom, I. p. 59i,5P4» 5ft. AlTZEMA IIL Deel^ hl, 941, 141» 409, 471.
' {b) ILelbl. Genei. i6 Nêv, 1649. h Wic(^r. frtWi*^ Wtm. I. ^ 1^4, AiTZlMA Uil l^tilf êl, 145 p %79*
48 VADËRLANDSCtffi XLV.BoiK'j
1649. ^^ > ^^^^ eenige korte opening van deeze zaak 'te doen.
Luikfche Het Bisdom van Luik was , fedêrt veele jaa- 2aaken. rei^ bezeten geweeft door het Huis van Beie* ren, welk, naauw verbonden zyndemet het Huis van Ooftenry k , Frankry k , ledm het ont- ftaan van den Duitfchen oorlog, veel nadeel» gedaan hadt. De Kardinaal de Richelieu hadt^ hierom, zyn werk gemaakt, om de Wethou- derfchap van Luik , door middel van den Abt de Mouforiy 's Konings Refident aldaar, in de Franfche belangen te brengen, of ten minften over te haaien, tot eene volkomen* onzydig- heid. En 't zou hem gelukt zyn, zo de Graaf van Warfufé, van wiens wankelen aartwy,by
gelegenheid van 't verhaal van 's Graaven van en Bergs afval van Spanje, te vooren(»),ge- waagd hebben, geen middel gevonden hadt, om den Burgemeefter Ruelle , verraaderlyk , te doen vermoorden. Dit gebeurde , in 't jaat 1637(0). Der Franfchen aanhang verloor eg- ter den moed flegts voor eenen tyd. Hy wies , eerlang , zo fterk aan , dat eenige Kanonniken, die de andere zyde hielden , genoodzaakt wer- den , de Stad te ruimen , en naar Huy te wy ken. Onder voorwendfel van deezen te herftellen, bragt de Biflchop, in dit jaar 1649, een Leger op de been, met welk,hy 't beleg deedtflaan, voor Luik. In deezen ftaat der dingen, verzogt de Stad den Koning van Frankryk, om eenige troepen tot onderftand, onder cïen Prinfe vaa Conti. Doch Mazarin, 't zy om dat hy dea
Hui^
(«) XI. Detl^ hl. 149 > T<Jo.
{•) AlTUMA II. Dêilf hL 505 «^.
XLV-BoEK. HISTORIE* 49
Huize van Condé zo veel gezags misgunde, j^j^^j 't zy om andere redenen , biagt te wege» dat »
*er, op dit verzoek, geen antwoord kwam» naar genoegen. Toen nam de Wethouder- fchap van Luik haare toevlugt tot de Scaaten der Vefeenigde Geweften. De Prins van O- ranje was van gedasten, dat men, terftond, een aanzienlyk getalkn^ten en paarden, on* der 't gefchut van Luik , moeft doen legeren. Maar de Staaten vonden raadzaamer, eenie Erygsvolk af te danken, welk , daarna, in dienS van die van Luik, zou konnen treeden ()>)• Doch eer men 'er eenig nut van hebben kon, was de Stad aan den Biilchop overgegaan , op den negenentwincigflen van Oogftmaanddee- zes jaars. Hy ftigtte 'er, federt, een Kafteel, waardoor hy de ingezetenen in bedwang hieldt {q).
Terwyl men , in Frankryk , nos belemmerd De Scm* was met de inwendige beroerten, hadt het Hof ^«0 zcn- eenige opening gedaan tot onderhandeling met ^^ "j ^^* Spanje, over eene vrede tuffchen de twee Kroo- gewoon, nen. Hierop, was de bezending vanPegnaran- lyken da en Brun gevolgd , van welke wy reeds, in 't Ambtffii voorbygaan,gewaajgd hebben. Van wege de^^"' Staaten, vertrok, in Zomermaand des jaarsp^Jj^, 1 650 (r) , naar Frankryk , als gewoonly ke Am- ryl^ bafladeur, Willem Boreel, Peniionaris van Am- fterdam, in de plaats van denHeere van Oofter- wyk, die, op zyn verzoek, ontflaagenwas(j).
. fp) Refol. Holl. 21, n Mg. U49* ^- £28, 23I..
(f) AITZUIA III. Deel, H. 3ti, «z. WiCQUEI. Iivr. UU
(f) AlTZBMA III. Utelf i/. 4ltf9 472» 47<-479- fi) Reibj. Genei. 17 Maart U4S. bj .Wic(^«llOKT JPrVftV» T#«. I- pm »92.
XIL D£SL. D
yè VADERLANDSCHÊ XLV.BoEt:
^ Boreel hadt laft, om het oog te houden op de JLElEl handeling tuflchen de twee Kroonen, en om der Staaten bemiddeling aan te bieden. Som- migen fpreeken van hem , als van een* zeer be- kwaam'Staatsdienaar, die, hierom zelfs, te Amfterdam , daar veele bekwaame luiden in de Regeeringe waren, en daar men, zelden, fchrandere Penfionariflen , lang agtereen, plagt aan te houden, te ligter geloo$dwerdt(r). Dodi anderen roemen zyne eerlykheid en opregt- Zyiie heid hooger dan zyne fchranderheid («). Wat hande- 'er van zy ; de handel haêc traagen voortgang, ling al- Spanje fcheen de bemiddeling der Staaten wel ^^*^' niet af te wyzen (v) ; doch zogt ook de Vrede niet ernftelyk, en ftookte, onder de hand, het vuur der binnenlandfche onluften in Frank- ryk. Het Franfche Hof toonde zig, daarente- gen, genegen, om de gcfchillen tuflchen de twee Ëlroonen te verblyven aan de bemidde- ling der Staaten; doch gaf den Ambafladeur JBóreel , daarenboven, te kennen, dat men iet meer, van der Staaten zyde, verwagtte, de voldoening en onderfland, naamlyk, tot wel- ken de Staaten zig , by de voorige Verdragen, verbonden hadden (w). De Staaten, diedeezen eifch wel verwagt hadden, hadden Boreel ge- laft,te antwoorden „dat zy, by het Verdrag „ van Compiegne van den jaare 1642, alleen- „ lyk verbonden waren, om den Koning, bin- „ nen negen jaaren na 't fluiten met Spanje,
(t) WlCQlJtfORT LtS-, II. p, U.
(m) Briov. van den Raadp. de Witt. I. Deel ^ Ve9rf. (v) Ktlbl. Genet. 3» Aug, s^ 17, 19 Sept. ky WlcqUEl. Prew. Tom, I. p. 6ot, éip, 6o«, 607, {w)V9iez WicqpiTORT Frtuv. T9m. I. p. dol.
XLVlBoifc HISTORIE. n
„ zyneuitgefchooten* penningen te nig te gee* igjg^ 5, ven j welke tyd niet verftreeken was : dat 2y^— — , j aan hunne verbindtenis , om den Koning met „ Oorlogsfchepen te onderfteunen , reeds in 't ,9 jaar 1625, voldaan hadden, door de uitrus* ,, ting onder Hautain « die den Staat eenmil* 5, lioen zevenhonderdenzefligduizend gulden» 9, gekoft hadt; welke fomme met den Intreft „ zo veel beliep, als Frankryk van den Staat 5, te eifcheh hadt; vooral, als men 'er hon* „ derdenveertigduizend guldens by voegde » ' „ die hier aan de F«uifche Krygsoverftenbe* ,, taald waren, midsgaders den beloop vaa „ het Vice-AdmiraaJs fchip, welk voor Ro- „ chelle gebleeven was, en van zeventien me* ,; taaien flukken, geborgen uit een geftrand „ Oorlogsfchip , en naar Calais gevoerd." Het voordraagen en aandringen deezer redenen gs|f den Ambaffadeur eenig werk. Hy moeft,daar* enboven, aanhouden, op vergoeding der fcha« de, die 's Konings fchepen den Koopvaarde* ren deezer Landen, in de Middellandfchezee^ tondeeden; welke ongeregeldheid , door den Koning, of bevolen, of gedoogd werdt,t)iB dat 'er de handel der Scaaten op Spanje en Ita- lië door werdt belemmerd. De fchade, die de Amfterdamfche Koopluiden hierby geleeden hadden, werdt, in 't begin des jaars 1 651, op zeven en een halve millioen begroot (x). De 5tad verftondt toen, dat men er zig met ge« weid tegen behoorde te verzetten (y) ; doch de andere Steden meenden , dat men zig in
gee-
(x) Brief van ket KoU. cex Admir. te Ataft, hj W]€(^&S* Freuv. Ttm. I. p. 179. (y) Kefol. Uoll. 21 Jmty tssu ^/. MU
D IJ
51 VADERLANDSCHE XLV. Boiï:
184.9. g^^^^ ^5 fteeken moeft tegen Frankryk* — 321 5ien hieldt zig dan te vrede met de vernieu- wing van het V«rdrag van 't jaar 1646, welk {legts voor vier jaaren gemaakt was, tot dat men , wegens een anderen algemeen Verdrag, zou overeengekomen zyn {z). Het bemidde- len van een Verdrag tufichen de twee Kroonen bleef toen het voornaamfle, dat Boreel te ver- rigten hadt. De Prins van Oranje hadt geoor- deeld, dat men den Spaanfchen Gezant Brun behoorde aan te zeggen, dat de Koning, zyn meefter, niet vreemd vinden moeft, dat men zig voorFrankry k verklaarde,^olgens de voor- gaande Verbonden, indien hy niet goedvinden kon, der Staaten bemiddeling te aanvaarden. Maar Holland hadt te wege gebrast, dat de aanbieding tot bemiddeling , aan beide de Mo- gendheden, in gelyke beleefde bewoordingen^ «efchied was(a).Nogtans verliepen'er nog ver- fcheiden' jaaren , eer de Vrede getroffen werdt. Midlerwyl, raakteFrankryk inwendig een wei-, nig in ruft, nadat Condé en andere voornaame Staatsgevangenen geüaakt waren, en de Kar- <linaal Mazarin het Kyk verlaaten hadt; 't welk, in de Lente des jaars 1 65 1 , voorviel (b).
Doch de inwendige beweegingen van Frank- ryk betroffen deezen Staat veel minder, dan de binnenlandfche tweefpalt, die Holland in 't byzonder, omtrent deezen tyd, ontroerde , en de Stad Amfterdam in merkelyke verlegenheid bragt. 't Zal hierom noodig zyn, dat wy , de
uit-
, ' (z) Refol. Gener. lo Jtmy i6si. hy Wic<^Br» Premf. T$m
I. p. UZ. («) WicqüKTORT Livr. II. p. 171. (>) WlG^UlVOftT Lhnr. IV. /• iit , i|*i
XLV.BoiK- HISTORIE. 53
«dtheemfche zaaken, voor eene geruime wyle, j^j^^^
uit onze g^agten ftellende, den oorfprong, ^
Toort^g en uitflag deezer huüOelyke onius* ten, uitvoeriglyk, ontvouwen.
Men heeft, uit het voorgaande gedeelte dee- xill. zerHiftorie, ligtelyk, konnen befpeuren, dat'er, oor- federt verfcheiden' jaaren , nu en dan , verfchil*''^"^ van begrip geweeft was, over zaaken van vre-,J5en°' de, oorloge en Regeeringe , tuflchen de meefletuiTchta Leden van Holland , en wylen zyne Hoogheid, de Stat- Fredrik Henrik. Holland, zwaar belaft metl?",,^»» fchulden (r), hadt meermaalen de koften des J/sJ^^* Spaanfirhen ooriogs zoeken te verminderen, Amfler- door het verminderen der troepen, die 't Land ^m en in dienft hadt. De Prins hadt, daarentegen,^*" P"ö- doorgaans, fterk gedrongen, op het aanhou-QyJ[^^ den of vermeerderen van s Lands Krygsmagt * (d). Holland, door 't belang des Koophandels, en door den ilegten flaat van 's Lands geld* middelen, gepraamd, hadt, meer dan eenig Geweft, geyverd voor de Vrede. De Prins vorftondt, daarentegen, dat menden oor-log behoorde door te zetten ; tot dat hy , eindelyk, afgemat , door de jaaren , en door de ongemak** ken zyns lighaams,en, mogelyk, gewonnen, door zyneGemaalinne, tot de Vrede riedt(^)* Ainfterdam , onder de Leden van Holland, ver* re het meed draagende in de gemeene laden, hadt groot gezag in de Vergadering van dit Geweft, endegevoelens, waarin de meedeLe* den met zyne Hoogheid verfchilden , erndigft, g^eeven; gelyk het belang van deeze Stad *
ook
(f) XI. Dêêl, hl. 401. U)Xl Dal, il. «85,171. I0) XL Dêti, */• 4o«} 43 i-
Ds
54 VADERLANDSCHE XLV.Boe»^
1649. öok meeft bevorderd werdt , als het belang van — »^— ^ den Koophandel werdt voorgedaan , door het fluiten eener veilige vrede, en als 's Landt uitgaaven, waarvan zy een groot gedeelte op*» brengen moeft, befnoeid werden, door ver^ mindering der troepen. Sommigen hebben ge* fchreeven , dat Holland of Amfterdam in 't byzonder , door heimelyke wegen , het winnen van Antwerpen, waarop de Prins zeer gezet was , hadt weeten te beletten (ƒ ). Doch voor de waarheid van dit fchryvenzou ik geenszins durven inftaan. Ook waren de andere genoem-» de verfchillende inzigten genoeg in llaat ge- weeft, om, by wyle, eenig misnoegen te ver- wekken , tuflchen den o verleeden* Prinfe en de Staaten van Holland, of Amfterdam in 't by- zonder. Want fchoon de Regeering deezer Stad, in den aanvang van 's Prinfen Stadhou- derfchap, reden meende te hebben, om zyner Hoogheid, in veele opzigten, aan de hand te gaan (?), oordeelde zy zig, hiertoe, minder
Sehouden , nadat zy gezag en fterkte genoeg agt verkreegen te hebben, om , daar ^et be^ lang van Land en Stad zulks, haars oordeels , vorderde, veilig te mogen verfchillenvanden Prinfe, En fchroomde zy, naderhand, niet, op afdanking en vrede teftaan, hoe zeer 'er zyne Hoogheid tegen mogt zyn. In deeze ge- fteldheid disr gemoeden , overleedt Fredrik Henrik. De jonge Willem, zyn Zoon en Op- volger , was 'er niet onkundig van , toen hy aan 't bewind kwam, Hy vondt de meèfte Gewes*
(f) XI. Dttl^ bh %S99 f17, 4}f»
XLV.BOEK, HISTORIE. 55 .
ten , maar Holland boven al , fterk geneigd tot j^^^^ vrede. \ Scheen zelfs , en miflchien geloofde • — —^ hy , dat men uit{lelde,hem als Stadhouder van dit Geweft te beëedigen , tot dat de Vrede zo goed als getekend ware (h) , op dat hy , eerder beveftigd zynde in zyne hooge waardigheid, geen^middel vinden mogt , om de Vrede te ver- wylen. Terwyl hy vuuriglyk haakte naar 't o- penen van,dcn veldtogt, moeft hy zien, dat hem ccne geringe beweeging meteènigKrygsvolk naar den kant van Huift kwalyk genomen werdt, door die van Holland (i). De Vrede werdt, eindelyk, geflooten, bekragtigdenaf- gekond^d: ook in Zeeland, daar hy 't langft tagenhieldt. En fchoon hy een byzonder Ver- drag gemaakt hadt met den Koning van Span- je; waarby hy eenige voordeejen , voor zig en • voor de Prinfefle, zyne Moeder , bedongen hadt , verbrak Holland , terftond , één der pun- ten van dit Verdrag , welk men oordeelde , te kort te doen aan de opperftemagtder Staaten van dit Geweft (t): 't welk het onderling mis- noegen deedt aanwaflen. Hier kwam by, dat HoUand, federt verfcheiden' jaaren, indege- fchillen tuflchen Koning Karel den I , Schoon- vader des Prinfen van Oranje, en het Parle- ment , of, zig ilegts onzydig gedraagenhadt, of zelfs allengskens begon te neigen naar de zyde des Parlements, en thans geene gezind- heid altoos toonde, om de belangen van Karel den II. te onderfteunen; 't welk het ongenoe- gen van zyne Hoogheid , tegen de Staaten van
• Hol.
(*) XI. 2)w/, W. 441. .
O) XL Deel^ bL 4f«. ik) ZL Deth hl. 4f>.
D4
. s6 VADERLANDSCHE XLV.Bo».
1649. Hollanden tegen de voornaamfte Steden, fterk " deedt vermeerderen, 't Was dan minder te ver-
wonderen, dat het, langs verfcheiden' wegen toegenomen, eindelyk, ter gelegenheid van een nieuw gefchil over de afdanking van *t Krygsvolk, tot hevige daadelykheden uitborft: 't welk wy, vervolgens, omftandiglyk, ver- haaien zullen. XIV. £)e Staaten van Holland hadden, terftoiid pleetin. ^^ ^^^ afkondigen der Munfterfche Vrede, gen op * begonnen te raadpleegen , op het punt der Jkfe- de ver- nage^ of vermindering van *sLands uitgaavem'c minde ^ welk redelyk was , zo, omdat veele van deere Lanir ^ "itg^^ven of nu geheel nutteloos , of , ten min- ukgaa- ï^^i ^i^^ noodzaakely k waren, als, om dat de la- ven , kömften van denStaat in't gemeen,door de Vre- de , in eenige opzigten , waren verminderd. De algemeene Ontvanger hadt te kennen gegeven, ♦ Cênfis' dat hv , geduurende den oorlog , uit * verbeurd- ^iCon'tr'- Verklaaringen , f brandfchattingen , 5 vrywaa- butün?' ringen en j vrygeleibrieven , zevenhonderd- § Sauv0' enveertigduizend guldens plagt te ontvangen, garden, die hy gewoon was te befleeden aan de Intres- ^ ^^^' ten der penningen , opgenomen 4oor de Gene- f oorten. ^^^^^y^^ ^^ j^ ^^ kort ZOU komen: te gelyk , vraagende, waar hy deeze fomme voortaan vinden zou (/), De Raad van Staate, hierop m op bet gehoord, verftondt „ dat Staatfch Brabant, belaften ^^ niet langer verpligt zynde brandfchattingen S?a«rch >' of vry waaringen te betaalen aan de Spaan- Brabant. » fchen,nu,van wege deezen Staat, zou kon- „ nen belaft worden , met de gewoonlyke Ver-
„ pon-
I. ^ 191.
9J
XLV.BoiK. HISTORIE. 57
pondingen op huizen en landeryen, en met j^JL Impoften op de middelen van verteeringe , — 2^ mos men onderfcheid maakte , tufïchen Plaatfen en Plaatfeni Breda, by voorbeeld,, niet 2X) zeer beladende, als 's Hertogen- bofch , daar men zo veel betaalde , als in Hol- land ; om dat , in 't jaar 1637, beloofd was , dat de eerftgemelde Stad niet hoogerbelaffc ^y ZOU worden, dan zy, van 't jaar 1590 tot „ het jaar 1625 , gedraagen hadt : en de Meie- 3, ry ook weinig belafteiide , als meeft uit hei- ^ land beïlaande, opdat men de opgezetenen ^, niet vandaar verdry ven mogt naar Luiker- ^ land: welke aanmerkingen, dagt men, ge- , „ wigtig genoeg waren , om , hier en in Breda, „ geene zwaarer laften te heffen , dan men 'er, „ geduurende den oorlog, geheevenhadt, tot „ dat de Vereenigde Geweften eens zouden ,., zyn , om, volgens het vy fde Lid der Utrecht- „ fche Vereeniging , de gemeene laften , alom- « „ me, te heffen op eenen eenparigen voet(m)."
De Staaten van Holland, 't gevoelen deswelkge. Raads van Staate overwoogen hebbende, oor- ^chiedt, deelden , daarentegen „ dat men op de ge-""'* *J „ wonnen' Landfchappen zo zwaare laften ^jJJh^^" M legg^ii moeft, als in Holland, daar demid-iand. ' 9, dden van verteeringe meeft belaft waren, „ gedraagen werden." Zy weezen aan „ dat de 5, onvrugtbaarheid van den grond der Meie- „ rye wel in aanmerking kwam j als men het „ L^d, niet, als men de middelen van ver- ^, teeringe belafteBzoujdat men niet te vree-
„ zen
♦ (è)Advys fin den Raad van Staate, iy WicquBf. Preuv* D5
58 VADERLANDSCHE XLV.Boek*
ï&jp. 99 zenhadtjdatdeopgczetenenhetLandvcr^ — — „ laaten zouden, om dat de arbeidsloonen ver- ,, meerderden , naar gelang dat de middelen op „ de verteeringezwaarer belaft werden; doch ,, dat men, veeleer, dugtenmoeft, dat de Hol- „ landers naar Brabant verhuizen zouden, aU .,, men daar heter koop leeven kon, dan hier. „ Dat men deeze zwaarigheid niet wegnam, „ als men de Lakens en StoflFen , die , ten plat- „ ten lande van Brabant, gemaakt werden, „ zwaarerbelaftte; alzo men, daardoor, de op- „ gezetenen buiten *t gebied van deezen Staat „ dry ven zou. Dat men Breda zou konnen ver^ „ pligten , om de laften te betaalen , dié , in de „ andere deelen van Brabant, geheevenwer- „ den, mids men deeze Stad, in andere op- „ zigtefi, by haare Privilegiën, bewaarde (»)/* En deeze redenen woogen zwaarer , dan die der Raads van Staate. Staatfch Brabant moeft zig • vly en naar den wil zy ner tegenwoordige Hoo- ge Overheid, en dezelfde laften betaalen, di« m Holland geheeven worden. Holland Ttoch hiermede werdt flegts geboet , 't gene en deaU de Staat in *t gemeen, by de Vrede, verlooren gemeene hadt. Men moeft, daarenboven, 's Lands in- Sttaten ^omften bezuinigen , tot verligting van den be- ^erw'de 2iwaarden ftaat der gemeene fchatkifte. De Intreden Staaten van Holland hadden , in 't jaar 1644^ hunner den Intreft hunner fchulden verminderd , van ^chulden. jgjj penning zeftien,tot den penning twintig; dat is, van zes en een vierde, tot vyf ten hon- derd: 't welk de algemeene Staaten, in den
J«;
(0} «.efol. Holl. IS JÜfsart 1^49- ^ ^9*
XLV.B0E1C; HISTORIE. 59
jaare 1649 , gelukkiglyk, waren nagevolgd (0). ^^g
Ter gelegenheid, dat 'er, in Bloeimaand dee ï^
zes jaarsjgeeneuithecmfche gezanten in den Haage waren, die den titel voerden van Ambas^ f odeur ^ bcflooten de algemeene Staaten ook, den Ambafladeuren geene vry e wooning meer te bezorgen (p). Ook waren 'er eenige noor delooze Tagten en andere Vaartuigen aige^ fchaft(4[;.
Maar de zwaarfte lafl: van den Staat, het vemin- Krycsvolkj bleef nog drukken. Holland alleen dering was er, in den aanvang des jaars 1649, drie van 't millioen zeshonderdzeftigduizendeenhonderd- ^IP'' zefüen guldens agttien duivers aan fchuldig(r). ^^ * De andere Geweften ook merkelyke fommen. *t Krygsvolk van den Staat beftondt, ten tyde van het fluiten der Vrede, uit agtenzeftig kor- netten paarden, behalve deLyfwagtvan zyne Hoogheid, uit twee Kompagnien beftaande; en dertig Regementen^beAaande uit vierhon*- derdelf Kompagnien voetvolk. Onder deeze Regementen waren *er vyftien van Landzaa- ten, vyf Fraiifchen, vier Engelfchen , drie Schotfchen en drie Hoogduitfchen. , De Raad van' Staate hadt toen voorgeflaagen, dat men de Ruitery, veertig man, en het Voetvolk^ ten deele vyf tig, ten deele dertig man, op el- ke Kompagnie , zou konnen verminderen , *s Prinfen Lyfwagt op haar getal laatende. Hier- door 9 zou men zesentwintighqnderd Ruiters ,
en
(•) Rcfol. Gcncr. 6 May 1649. ky WlcquEF. Preuv. Tom, if) Rcfol. Holl. I May 1^49* ^A xo9* AlTZElf A III. Lft^^
* (^) Rcfol. Holl. l9fioywty U^%, hl. US » UI.
* (r) R^qL UoU. % Off. Xé49f kL z^U
<5o VADERLANDSCHE XLV.BnfL
tÓJLO. ^^ agttienduizendvyf honderdzeventig kneg* ' ■ '■■ ten minder te betaalen hebben,en jaarlyks twee tniUioenen vyfhonderdvierenveertigduizend- eenhonderdnegenenzeventig guldens befpaa- ren. Doch de Staaten van Holland oordeeldea deeze vermindering te klein, en verftonden, *dat men vyftig man vanelke Kompagnie voet^ volk behoorde af te trekken , de Lyfwagt van • denPrinfe van Oranje, van den Stadhouder van Friesland en van den Veldmaarfchalk in haar geheel laatende. Zy ftelden hunne mee- ning den Prinfe voor , die *er in bewilligde, na dat hy den Raad van Staate gehoord hadt« Maar de Afgevaardigden der andere Geweften aarzelden, by gebrek van laft. Holland, hier- op, geenen kans ziende, om den Staat der Seldmiddelen langer buiten verwarring te hou* en, deedt de vermindering, op eigen gezag^ den Overften van 't Krygsvolk, ter betaaling vanditGeweftftaande, aanfcbryvende , dat het , na den twintigften van Hooimaand des jaars 1648, niet dan volgens den voet der ver- mindering, betaald zou worden* De andere Geweften verftoorden zig zeer over het ge- drag van Holland, het zelve uitmaakende^ voor eene vertJreeking van 't Verbond van Ver- eeniging ; doch zy bedaarden , eindelyk, en be- willigden allen in de vermindering, door Hol- land voorgeflaagen (x). Holland De Staaten van dit Geweft zogten , vcrvóh dringtopgens, de wedden van veele hooge en mindente
verdere Krvgs- en andere Amptenaaren te verminde- wmiu- ^^ y^jj
(s) Rcfol. Holl. 14 7««7 3 , 4, t , !•, £1 ymly i4^U *A if7, I97> zoo, 20|, fto^, tzo, Mj. AlTZtMA IU« Z)e</, él» 271»
XLV.Böiït. HISTORIE. ói
i&i; de waardigheid van Generaal der Ruite- ig^ tv te niet te doen, als vervangen wordende, ^jjjrfr-^ cbor die van Kapitein -Generaal, en andere afdan- veranderingen te maaken. De Prins, Graafkingytn- WillemFredrikende RaadvanStaate kantten '^ Krygi- zig hiertegen, oordeelende, dat men de dien-^®^*^ ften van de hopge en mindere Krygsbevelheb- bers, geenszins, op zulk eene wyze, behoor* de te vergelden ($). De raadpleegingen hier- over bleeven, derhalve, fteeken. Maar de / Staaten van Holland, die reeds verklaard had- den, dat zy de voorise vermindering, flegts by voorraad, en tot dat de Geweilen, over grooter vermindering , of over eene eigenlyke afdanking zouden overeenkomen , gedaan Had- .den , vervoegden zig by den Prinle, in Bloei- snaand deezes jaars , hem vertoonende , dat zy den Staat hunner geldmiddelen, onmogelyk, voor verwarring konden hoeden, zo zy gee- ne vyftig Kompagnien uitheemfch voetvolk afdankten, in oe plaats van vyftig Kompag- nien Landzaaten, die, in den jaare 1628» voor zes maanden aangenomen, en tot nu toe, in dienft gebleeven waren. De Prins hieldt hun voor , dat zulk eene afdanking niet gefchieden ion , zonder *t Land in gevaar teftellen, over- mids de nabuuren nog gewapend bleeven, en magtige Legers byeen trokken , omtrent de grenzen (m). Zy lieten zig, hierdoor, naar 't icheen, gezeggen ; doch , in Wynmaand, floe- ^enze den algemeenen Staaten en den Prinfe wederom voor „ dat men de Kompagnien Éui*
5j ras-
(t) Refbl.lHoU. 7 ^H' i<4t. ^/. 271 «"v* Aitzima IXI.
6i VADERLANDSCHÊ XLV.BoeC
164.0. 9} f^^fi^r^j z^de eene foort van Benden van yj Ordonnantie, of zwaar gewapende Ruiters^ „ behoorde te veranderen in Harquebujiers^^ „ of ligte paarden ; dat men de Logysgelden^ „ op den jongften Staat van oorloge , ten lafte ,, derbyzondereGeweftengebragt,moeftaf- „ fchafren, en den Krygsluiden daarentegen „ de volle foldy, zynde elf-guldens agttien ,, ftuivers ter maand, betaalen ; dat mende „ uitheemfche regementen, die uit drie-etf* ), twintig, agttien , zeventien , veertien en tieii „ vendelen beftonden , allen op tien vendelen 5, bragt, waardoor nog vyfenvyftig vendelen „ zouden afgedankt worden; dat men vyf- „ honderdvyfenta^ig koppen verminderde 5, op twee-entwintig vendelen, die, tevoo- 5^ ren, niet verminderd geweeft waren, en „ dat men, eindelyk , de helft , immers een „ groot gedeelte der Ruiterye afdankte; die „ toch weinig dienft deedt, en veel koftte (t?).** De Print Doch de algemeene Staaten en zyne Hoog- ende al- heid fielden zig hier ernftelyk tegen (w). De gemcene Gekommitteerde Raaden,nogtans,fchreeven fte*ncn"er^^'^ Bevelhebberen der vreemde vendelen aan, jtig tegen, dat zy nog twintig man van elk vendel had- den af te trekken, waardoor vyfhonderden- tagtig man werden uitgewonnen. De Bevel- hebbers vielen deswege klagtig aan de alge- meene Staaten, die, den Prins, Graaf Willem Fredrik , en den Raad van Staate gehoord hebbende, verftonden „ dat men dengewoon- „• lyken Afgevaardigden van Holland ter ' Ver-
.w ga-r
(v) KtCoU H0IK % Olfêk. 1^49. ^/ 294 «uu
XLV. Bom. historie. iTj
„ gaderinge der algemecne Staaten behoorde i(Up;
„ af te vraagen, om welke reden , ry , tot deeze
„ vermindering, beflooten hadden/' Deezen beriepen zig op den laft hunner magtigers. De Raad van Staate oordeelde toen „ dat men ,, de Gekonlmitteerde Raaden vermaanen ,, moed, om het befluit der Staaten van Hol* „ land niet ter uitvoeringe te brengen, zon- ;^ der toeftemming der algemeene Staaten." Doch de ge^oonlyke Afgevaardigden van Holland gedoogden niet,dat men, hierover, ter algemeene Staats vergaderinge, raadpleegde^ terwyl zy voorzaten. De andere Leden begree-
?en egter, dat men voortgaan moeft. Die van lolland begeerden , eindelyk,dat men, tot *s anderendaags, toefde, op dat zy de Gekom* mitteerde Raaden eerft nader hooren mogten- Vergeefs. De Afgevaardijgden van HoUand verlieten toen de Vergadenng , om , in een an- . der vertrek , met de Gekommitteerde Raaden^ te raadpleegen. Maar terwyl zy uitwaren, nam de eerfte Afgevaardigde van Gelderland , de voorgaande week voorgezeten hebbende, de Prefidents ftoel in , vervolgde de raadpleeging, en befloot, met zes Geweften, dat men den Staaten van Holland, en, in derzelverafzyn, den Gekommitteerden Raaden aanfchryven zou „ dat zy , op *t ontvangen van dit fchry- „ vens , den laft ^ dien ^y tot vermindering ge- „ gevenvhadden , herroepen zouden ; enzo zy „ dit weigerden, gelykweltewagtenwas,zou ji men den Krygshoorden belaften, dat zy,zcm- A der op de orde van Holland te paffen , hun- f9 ne vendels voltallig hadden te houden." De Afgevaardigden van HoUand pnêeftardnif een
en
64 VADERLANDSGHE XLV.Boi*,
ï6iQ en andermaal , tegen dit befluit , en- tegen dee- ■ ze gantfche wyze van handeling (x). t Hielp
niet. De Staaten van Holland, in Slagtmaand wederom vergaderd zynde, bleeven aanhou- deA op de vermindering ; doch ftonden toe, dac zy', gelyk inderdaad gebruikelyk was, door den Raad van Staate, uit den naam der al-' gemeene Staaten, gefchiedde- De Prins van Oranje.bewilligde toen in de vermindering op deezen voet (y> 't Verfchil zou dus beflift ge- weeft zyn , zo men , te gelyk , geene andere o- penftaande gefchillen tuffchen Holland en de andere Geweften hadt moeten afdoen, waar-» aan meer werks vaft was. Holland De Staaten vanHolland,negenentwin tig ven* beOuit , ^^jg uitheemfchen te betaalen hebbende van de nSr' vyftig,diezy gaarne afgedankt zagen, haddea vendels den Prinfe voorgehouden, dat zy genoodzaakt onbe- zouden zyn , dezelven onbetaald te laaten , zo taaia te je andere Geweften langer weigerden, deaf- De Prinsdanking nevens hen te doen. De Prins, die de doet een' uitheemfchen gaarne m dienft hielde, zogt die tnderen van Holland tebeweegen,tot eene onderhan- voorQag^deling met de Afgevaardigden der andere Ge- weften , hun , midlerwyl , eenen anderen voor- {lag van vermindering doende, waarby de Staat npg een millioen driehonderdvyftigduizend- zevenhonderd guldens, jaarlyks, uitwinnen zou. Hy voegde 'er by , dat, zo zy in deezen voorflag bewilligden , hy zig fterk maakte , om de andere Geweften ook te doen ftemmen in de vermindering van vyf honderdvyfentagtig
man 9
(x) ReioU Genei. %6 O&cb. U4P.*yWlcqpw.i'r*«r,7>«^ (y) WIC(^STU&T Xrivr. )I2t ^ IH.
XLV. BöiK. HISTORIE. 6$
man, waartoe Holland, afzonderlyk, befloo- t^^p. ten hadt. Men moeft, befloot hy , de Menage *
alleen niet zoeken, in de vermindering van Krygsvolk ; maar in aanmerking neemcn , dat *er meer dan zeftigfterke Plaatlente bewaaren waren, en dat men zo veel volks nietafdan^ ken kon, zondereen gedeelte vanden Staat in -een blykbaar gevaar te ftellen. Maar de Staa- ten van Holland, overleggende, dat hunne uitgaaven hunne inkomftcn nog verre te boven gingen , en dat men , om den Staat hunner geld- middelen te verbeteren , de vendels niet flegts verminderen moeft , wanneer men de Officiers, 4ie veelkoftten,indienfthieldt, maargeheel- lyk afdanken ; weezen 's Prinfen voorflag en de die Hoi- aangebooden' onderhandeling van de hand, en Jan^ n^'et namen alleenlykaan , over alles, nader te fchry- ^^^^^^^^^ ven aan de Steden (2).
In Louwmaand des jaars 1 650 , werdt nog , Holland vrugteloos, getragt, om de Staaten van Hol- ^^^^ ^f l»d te beweegen, tot eene onderhandeling Jy^^" ^7' met de andere Geweften. Zy vreesden , dat dank ing men, hierdoor, de afdanking dagt te verwy-nog ee- len: en, den Prins van Oranje, wederom ver-"is^" ^yd geefs , hebbende voorgehouden , dat zy totaf- "^^^ zonderlyke afdanking zouden moeten komen, -i££2L zo de andere Geweften weigerden , met hen overeen te ftemmen , gaven zy , eindelyk , den Gekommitteerden Raaden laft , om de beflui- ten op de afdanking , te vooren genomen, voor Paaflchen, ter uitvoeringe te brengen. De al- gemeene Staaten verzogten den Prinfe, dathy
zorg
(2) Refol. HoII» X, I, f, 10 Dte, U49. ^/* 3i^> J25, 140.
• m» '47.
XII. Deel. E
«Ö VADERLANDSCHE XLV.BönL:
i(5<o. ^'g dï'suig^i^ wilde» dslt een byzonder Gewefb ■- geen Krygsvolk afdankte , welk , by eede , aan hun verbonden was» Ook fchreeven zy aan de Gekammkteerdë Raaden, in zulke bewoordin^ gen, dat de afdanking, tot op de naafle Ver- gadering der Staaten van Holland, werdt uit- Nieuwe gefteld (a)* In filoeimaand, deedtzyneHoog-- Toorflag heid een' nieuwen voorflag van vermindering ^ ^y'^^en af daiiking, nader komende aan 't gevoelea hei^' van Holland ; doch hy begeerde, dat men be- looven zou, van geene verdere vermindering te zullen fpreeken,voor dat de Vrede tuflchen Frankryk en Spanje getroflPen was ; en dat zy dan, niet daarnet eenpaarige ftemmenvanal* Ie de Geweften , gefchieden zou. Ook zou men moeten bewilligen, in de jaargelden , die de fligemeene Staaten en de Raad van Staate den Officieren der verminderinge hadden toege- legd: voorts, in den Staat van Oorloge, die, tot hiertoe, by Holland, nog niet aangeno- menwas. Doch decze voorflag vondt geenea Vindt ingang (b). De meefte Leden neigden tot de geen' voorgenomen' afdanking. De Edelen en eeni- tegang. gg Steden ftemden 'er tegen. Leiden deedt, Tw Lei^ hierop, een' voorflag tot bemiddeling, die den dett{>e- Prinfe niet behaagde. Holland kwam toen haagt den nog een weinig nader, doch vondt geene toe* Prinfe (lemming by de algemeene Staaten; waarop "*^*^' de meefte Leden beflooten, zonder de alge- meene Staaten meer laftig te vallen , de voori^ ge befluiten in 't werk te ftellen, en een ge*
deelr
(^) Refol. Gener. j U^an, lo April i5fo. hy WicquEFORT Preuv. Tem, I. p, 443 « 449- Kefol. Holl. 21 7^». li Mdart tt.yf% ^» Aftril. i6io. êl, aC»9i> iij, iig, jaj.
(hj Kefol. Holl. 7 f II, li May i6;o. ^/. iji, ifj^ m».
XLV. BoiK. HISTORIE, «y
' deelte van*tKryg$volk, ter hunner betaalinge ^g^^^ ftaande, met der daad onbetaald te laaten. De ■ ■'■^■' algemeene Staaten lieten hiin toen verzoeken, dat zy de afdanking nog eenigen tyd verwylen wilden; doch kreegen geeii ander antwoord, dan dat men hun de meening der Vergadering, door de gewoonlyke Afgevaardigden in de hunne, zou laaten weeten. Mendeedt hun,Hoikn4 door deezen, dezelfde aanbieding, die men^^^^^^^ hun,eenige dagen te voorin, gedaan hadt,en vooïg toen deeze wederom afgéweezenwerdt, vaar-befluitop digde men , terftond , de brieven af, aan de Ka- 4e tf piteinen en Ritmeefters van 't Voetvolk en de *l*"'''°« Ruiterye, welken men onbetaald laaten wil-^"^^ de; waarby hun bekend gemaakt werdt, dat men hen bedankte voor hunnen dienlt, en dat* zy op geene verdere betaaling te rekenen had- den (c). De Vergadering van Holland fcheid- de, terftond hierna, ter oorzaake van het Pinkfterfeeft.
Des anderendaags , eerften Pinkfterdag, ver- XV. fcheen de Raad van Staate , met den Prinfe van ^ «^S** Oranje en Graave Willem Fredrik aan *t hoofd, f^^^^ in de Vergadering der algemeene Staaten, ver- geeven haaiende „ datzy, vernomen hebbende, dat de regc flry „ Staaten van Holland, voor 'tfcheidender^^«®*>f* „ Vergaderinge , veel Krygsvolk hadden af- ^^^^ „ gedankt ; ingevolge van eenen voorgaanden „ laft van hunne Hoog -Mogendheden, den „ Kapiteinen hadden aangefchreeven, datzy „ den eed, met welken zy aan de algemeene „ Staaten verbonden waren, zouden indagtig
• >» zyn>
(«) Rcfol. HoU. u, *4>it, 29, |o May^^^^Jitny itfjo» U* »40» UI f IJ<> X5I> l^i' «75, 177» I7»« E 2
iSi VADERLANDSCHE XLV.Boek.
1650. j> zyn , en zig niet , zonder derzelver laft , laa- * \y ten afdanken." TegelykverzogtdeRaad, dat de algemeene Staaten den Bevelhebberen der fterke Plaatfen, alwaar dit Krygsvolk be^ zetting hieldt, wilden aanfchryven, dat zy de . uitvoering van den laft der Staatèn van Hol- befluiten land zouden hebben te voorkomen ; voorts, te tot eene bedenken geevende,dat men op middelen be- dfne aan ^^^^^^ verdagt te zyn, om.de ruft van den de" Sie " Staat te bewaaren. De Afgevaardigden der den van zes Ge weften, neigende meeft allen tot het ge- Hoüand, voelen van zyne Hoogheid , namen, hierop, met meerderheid van ftemmen, het merkwaar- dig en gewigtig befluit van den vyfden van Zomermaand, welk, door den Griffier Korne- • lis Mufch, opgefteld werdt,en behelsde „ dat „ men, overeenkomftig met den voorflagdes „ Raads van Staate , aan de Bevelhebbers en magti-,, fchryven zou ; dat men eene plegtige bezen- gen zyne,j ding ZOU doen aan de Steden van Holland, Sm^' „ om dezelven te doen afftaan van het befluit op de ge- w tot by zondere afdanking, en dat de Prins meene „ deeze bezending , en de perfoonen , uit wei- ruft ie ,, ke zy beftaan zou, zou regelen, wordende ^?®^' „ zyne Hoogheid , te gelyk , verzogt en * gemag'
zieo.
* geau- » ^^ê^ ' ^^^ ^^^^ noodige orde tejlelkn , en die voor-
tbori' 9y ziening te doen^ ten eindedat alles in goede rus-
f$ert. „ te en vrede vierde 5 bewaard: en inzonderheid
igecon- ^^ I gehandhaafd en va/igehouden de l/mV, met
{^gemain-y* if« gevolge en aankleeven van dien, enjn te-
]eneert.\i gende el' geweerd en te gemoet getreden , dat
„ daartegen zou mogen worden voorgenomen.*'
De Afgevaardigden van Gelderland , Holland
en Utrecht hadden niet bewilligd in dit Be-
Dc Prins fluit. Men was, in Gelderland, nogtans,.mec-
ke«
XLV^oeK- H I S T O R I E. €9
kelykmeerop de zyde van zyne Hoogheid, 16 go. dan kort na 't fluiten der Munfterfche Vrede.
De Wethouderfchap en Burgery van Nieuw- jert de megen hadden toen den Prinfe, in eene pleg Wet, te tige bezending , bedankt voor de moeite , wel- Nieuw- ke de Stadhouders, tot hiertoe, aangewend °^^*!^°* liaddea , om tot hunnent de Wet , jaarlyks , te veranderen, en verklaard, dat zy, voortaan, dit werk zei ven op zi§ neemen, en, volgens de oude Privilegiën , uitvoeren zouden. Wy hebben , te vooren (d) , verhaald , dat men, ten tyde vanPrinfeMaurits, diergelyk oogmerk in deeze Stad gehad hadt ; doch dat zyne Door- lugtigheid het hadt weeten te fluiten, 't Zelfde gelukte ooknuPrinfeWillem.De bezetting van Nieuwmegen eerfl: merkelyk hebbende doen verfterken, hadt hy zig, in Louwmaand des jaars 1649, derwaards begeven, de dienende Wethouderfchap bedankt, en eene andere ge* fteld naar zyn genoegen (e). Doch deeze veran- dering verhinderde niet , dat men , van wege Gelderland, nog niet bewilligen kon , in het ge- wigtig befluit van den vyfden van Zomer- maand. Die van Holland hadden 'er zig, uit- drukkely k , tegen verklaard. Zeeland ftemde 'ervoor. Friesland, O veryflel en Groningen, insgelyks. Doch fommigen tekenen aan, dat *er, van ieder der twee eerftgenoemden dee- zerdrie Geweften, flegtséén, van het derde twee Afgevaardigden tegenwoordig waren (ƒ). Des anderendaags, verklaarde zyne Hoogheid,
dat
{i) X. Deel, hL xq(J.
(#) A1TZEMAIII.Z)#«/. hl. 294, 29 ƒ. WlCQUETOBT Livr» IV. p, 207. ij) WiCqUETORT Livr, II r. p. 142.
E3.
70 VADERLANDSCHE XLV.Boek.
1(550. d*^ hy ^^g ^^^^' ^^^ ^^ ftellen aan het hoofd • * der bezendingenaarde Steden. Tot zyn gezel- fchap verkoor hy vier Leden uit de algemee- ne Staatsvergadering, Jartsbergen^ Maureg- nault , Rensivmde en Klant j en, uit den Raad van Staate, Asperen, Lukasz en den Thefau- rier- Generaal Braffer. De Vergadering bedank* te den Prins voor zynezorge, hem verzoeken- de, dat hy , door alle mogelyke middelen van • fnduc' » overreding , de Leden van Holland wilde ^'^^* doen afzien van de byzondere afdanking. De Afgevaardigden van Holland badden , in dit alles, niet bewilligd. Naderhand, zeiden zy, dat de bezending aan de Steden eene nieuwig- heid was, en niet overeenkwam met de ge- woonte der Regeeringe, daar by voegende , dat zy de Staaten van hun Geweft, terftond, befchry ven wilden , juranneer men hun dezelfde redenen voordraagen kon , die men van zins was den Steden voor te houden. Maar die van Gelderland verklaarden nu, dat zy, door de tegenwoordigheid en redenen van zyne Hoog- heid, be woogen waren , om het befluit van den voorgaanden dag, zo als het lag, aan de Staa- ten van hun Geweft bekend te maaken (g). XVI. De bezending ging dan voort. Zyne Hoog- De Prins heid en de genoemde Heeren vertrokken, op fteit zig den agtften van Zomermaand , uit den Haage , hoofd Revólgd van een groot getal van Krygsover- der be- ften (*) ; hunnen weg eerft neemende naar zending. Dordrecht. De Regeering deezer Stadwas, na *y komt ^Q
(g) Refol. Gener. f ,tf ,7 7»»y 1^50. h Wicquii. Preuv»
Tom, I. p. 4<7, 47X» *7^'
{b, AiTZEMA 111. Dtd^ kL 42S. Heift. Leeuw, kl. 15 vm dtn drui in Folio.
XLV. Bom. HISTORIE. 71
de Vrede, fterk geneigd gew^eefl: tot Menage, i^e^^ Sommigen hadden , te vooren , reeds verande^^^^ ring aldaar in de wet gezogt temaaken ; waar- drcchc" ichynlyk , met oogmerk , om de eerft (temmen- de Stad van Holland te brengen tot eensge- zindheid met de algemeeneStaaten enmetzy- ne Hoogheid. Doch wy hebben , elders (f), ge- zien, dat zulks mislukt was. De Prins zelf hadt» in 't voorleeden jaar, de goede luiden vanag- ten, zynde agt perfoonen, aan welken en dem Oüd-Raad de verkiezing van Burgemeefteren ftaat , tegen den zin der Regeeringe, en zonder het Hof van Holland te kennen, naar zyn ge- noegen, veranderd (*). Doch de Stad bleef , desonaangezien , zeer geneigd tot de afdan- king , tegen 't gevoelen des Prinfen. Men ver- leende 'er nu zyner Hoogheid en 't verder ge- zelfchap gehoor , op den negenden van Zomer- maand, in den vollen Oud -Raad. Een der Bur- Semeefteren hadt , nogtans , vooraf, verklaard, at men dit gehoor alleenlyk toeftondt , uit ag- ting voor zyne Hoogheid , zonder eenige kren- king van die opperfte magt der Staaten van Holland, en van de vryheid van ftemmingein derzelver Vergaderinge. Hetfchriftelyk voor^ Voordel ftel der bezendinge werdt der Vergaderinge in den voorgtX^zjexidLOorJUxandervandenKapelkyHee-^^' re van Jartsbergen^ en behelsde „ dat deStaa-^^*^ ^' 3, ten van Holland den Staat in groote ver- 3, warringe gebragt hadden, door, uit eigen „ hoofde , eenige Kompagnien Ruitery en „ Voetvolk af te danken , onaangezicn de an-
„ de*
(i) XT. Dal, hL 441.
(k) AITZIMA III. Detl^ hL 39T. WlGC^filORT Irivr. XY.
E4
71 VADERLANDSCHE XLV-BoÊlf;
1650. >j dere Geweften zig, tegen zulk een bedryf,
' j, als flrydende met deUnie, ernftelyk, hadden
„ aangekant. Dat de Afgevaardigden der Stad ^ Dordrecht in deeze byzondere afdanking ^^ hadden bewilligd, fchoon zy regt ftrydigen lafl: van de Wethouderfchaj) hadden ontvan- gen. Dat deeze onderneeming van eeneen- cele I^rovincie den Prinfe en den Raad van Staate te bekommerder gemaakt hadt, om dat 'er de verbreeking der Unie, *t bederf van den Staat en van de Ingezetenen , en by gevolge de ondergang van den Hervorm- den Godsdienfl uit te duiten was. Datmen^ hierom , tot deeze bezending beflooten hadt, aan welker hoofd de Prins zig wel hadt wil- len (lellen, om met zo veel te meer nadruk en vrugt voor te draagen, wat de voorou- ders, ter liefde van de belydenis der waare Leere, hadden willen ondergaan. Dat Wil- lem, Prins van Oranje, uit medelydenmet 's volks elende , de Geweften in de wapenen geholpen, en als tot éénlighaam vereenigd hadt. Dat deeze vereeniging den Staat ont- zaglyk hadt gemaakt voor zyne vyanden, en geëerd by al de weereld;maardatdeeer- fte jaaren van de Vrede dien nu met eene verandering dreigden, die^de ruft zouftoo- ren , zo men gedoogde , dat de Geweften den band braken, die hen vereenigd hieldt. Dat de Raad van Staate, om zulks te voor-, komen, eenen ftaat van 't Krygs volk, welk ia de bezettingen vereifcht werdt , aan de Geweften gezonden hadt ; doch dat Hei- land dien niet hadt willen aanneemen, wei- gerende zelfs in onderhandeling te komen ^
99 mee
9^
99
f) 99
9i
99 99
55 9^
55 99
9»
55 S5
XLV.Boek; historie. 73
„ met de andere Geweften. Dat hierop eene 1(550.
k„ byzondere afdanking van een groot deel ^
• „ Krygsvolk gevolgd was, onaangezien zulks, „ door eenige voornaame Leden van de Ver- „ gadering van Holland zelve,, was tegenge- „ ftemd. Dat de Prins en de Raad van Staate „ hierop te raade geworden waren , om zulk „ een ongewoon gedrag, door ongewoond ' „ middelen , tegen te gaan ; onder welken men „ geen bekwaamer hadt konnen uitvinden., „ dan het doen eener bezendinge aan de Ste- „ den.Dat men niet twyfelde aan den bezwaar- „ den ftaat der geldmiddelen van Holland; „ doch dat de andere Geweften in *t zelfde „ geval waren. Dat een kryg van omtrent , , eene eeuw het Land in deezen (laat gebragt; „ doch den Landzaaten te gelyk dedierbaare ^, vryheid verfchaft hadt, welke zy nu genoo- „ ten. Datmen Holland verligtenmoefl; doch „ dat de Bondgenooten hiertoe, eenpaariglyk, „ behoorden te bewilligen.Ten befluite, werdt „ de Wethouderfchap van Dordrecht verzogt, „ agt te willen flaan op dit alles , onfcheidbaar „ verbonden te willen blyven aan de Unie, en „ te willen herftellen, 't gene ftrydig met de „ Unie gedaan was (/)/' Op dit Vertoog kwam Ant- geen ander antwoord, d^ dat men 'er overboord raadpleegen zou, en \ gevoelen van de StadQ**.^^^ inbrengen, ter Vergaderinge der Staatenvan^j^J^ Holland , die , midlerwyl , befchreeven waren. Doch de bezending, zig met dit algemeen ant- woord
(/) ^e deezePropof. welke ook afzondeilyk gedrukt werdt^ h AiTZtMA III. Deely bl, 429. Heift. Leeuw, bl. 15. WiC* A^ETOUT PUUV, Tm, I. />: 4.^0,
E5
74 VADERLANDSCHE XLV.Boeic.
itS^o. ''^oord niet konnende laaten genoegen, be- ' geerde , dés anderendaags , voor de tweede rei- -
Scherpe ze, gehoor. Aartsbercen verklaarde toen , ia aan. • ^^ne aanfpraak , die den Ond-Raadyi-*^, bii^ ipraak ter en onverdraaglyk voorkwam „ dat zy niet ^an „ uit de Stad zouden gaan, voordat men hun, Aartsber-^^ met duidelyke woorden, fchriftelyk, ver- 5, klaard hadt , of men zig dagt te houden aan „ de Unie, van welke men zig afgefcheiden „ hadt, of niet; en voor dat de Heeren van „ Dordrecht eene vaardigeen wezenlykeher- „ ftèlling hadden gedaan, over 't krenken der 3, Unie, waaraan zy , zo wel als veele andere „ Steden van Holland, zig hadden fchuldig „ gemaakt, en waarover zy ftrafbaju* waren „ geworden , aan lyf en goed." Hierby voeg- de hy nog „ dat hy eene andere taal voeren, „ en andere openingen doen zou, zozy, op „ ftaande voet, geene voldoening gaven. Die gce- Doch deeze vinnige aanfpraak deedt geene ne vrugt yj-ugt altoos. De Regeering van Dordrecht ^^^ antwoordde „ dat zy zig zeer gebelgd hieldt, „ over de fcherpe en dreigende woorden, met „ welken Aartsbergen haar bejegend hadt: „ dat zy zig, deswege, in alle gelegenheden, „ gevoelig zou töonen, en dat, voor zo ver, „ hy ook tegen de ópperfte magt en vryheid „ van de Provincie , en tegen de goede mee- „ ning der Steden, waaruit zy beftaat, hadt „ gefproken, zy, daarvan, ter naafter Dag- „ vaart , verflag zou doen, en herftellingvor- „ deren." De Prins zogt den Oud-Raad te be- weegen, om in nadere onderhandeling te ko- men; maar men befloot, met eenpaarigeftem-
men^
XLV.Bóöt. HISTORIE. 75
men , de afgezondenen niet verder te hoo- igro.
ren (m) ^
Van Dordrecht toog de bezending naar Go- X vu, rinchem en Schoonhoven, daar men een be- ^^^^5" fluit nam, overeenkomftig met den voorflag, "'J^^'J! die in *t wezen dezelfde was , als die , welken, Gorin- ' men , te Dordrecht , gedaan hadt. Van Schoon- chem. hoven kwam de bezending te Gouda , daar men ^f eerft beflooten hadt haar gehoor te weigeren; ^^^^J'* doch zvne Hoogheid , fommige Leden derieCouds. Vroedfchap by zig ontbooden hebbende, bragt verandering te wege in dit befluit. Evenwel gaf men hier , gelyk te Dordrecht, flegts mon- deling en algemeen antwoord. De Wethou- Amfter- derichap van Amflerdam hadt, midlerwyl , <ïam ver- twee Burgemeefl:ers, Jntoni Oetgens van ^^* j^^j^L veren en Pieter HaJJilaarj afgezonden aan den^êndfng^ Prinfe, die hem, te Gorinchem (n), en niet, aldaar gelyk fommigen fchryven, te Gouda aantrof-niet ko- fen , en verzogten „ dat hy de moeite fpaaren"*^* „ wilde van naar hunne Stad te komen , alzo „ men hem, met zyn gezelfchap, als Afge-^ „ vaardigden der algemeene Staaten, aldaar/ „ niet zou konnen ontvangen, en ondertus- „ ichen , ongaarne, iet doen zou, welk mogt „ fchynen te fl:ryden, met de agting, welke „ men zyner Hoogheid verfchuldigd was.'* Maar de rrins liet niet na , zynereis te vervor- deren. In den Briele en te Rotterdam , ver- Zy trekt leende men der bezendinge gehoor; doch gaf, «aar Brie- insgelyks algemeen antwoord, ziggedraagen-J^^fj"^^^'
de,
(ar) Notolen , te Doidrecht gehouden » By WiÊ<^ueï. Preuv» T#«.I. ^475. {nj Piopof. van zyne Hoogh. en Br van Amft. hy AlTZEMA Leeuw. i/. 13 > i«» «» 111» ^^/j tk 434, ^^i.
7(5 VADERLANDSCHE XLV.Boïic; i<55o. de , tot het gene men , op de Dagvaart , ftondt ^^^^ in te brengen. Te Schiedam^ werdt alleenlyk Schie- het zelfde geantwoord, zonder dat ik vind^ , dam. dat de bezending, aldaar, gehoord werdt, ia te Delft, de Vroedfchap. Te Delft, begeerde men den Prins wel, als Stadhouder, te hooren in de Vroedfchap ; . maar geenszins de andere Mee- ren ; welken zelfs onthaal en huisvefting ont- zeid werdt: voorts gaf men*er ook algemeen ia de antwoord. De bezending, van hier, naar den Steden Haage gekeerd , begaf zig , kort hierop , naar y?^ \ ^Alkmaar, en naar de andere Steden van 't Noor- kwartier.*^^^^^^^^^^ ; itt de meeften van welken zy , met veele ftaatfie , ontvangen werdt; doch flegts algemeen antwoord kreeg. Te Hoorn , fcheen egter het onthaal niet te breed geweeft tezyn Te Me- (o). Te Medenblik , kwam zyne Hoogheid denbiik niet , hebbende de Wethouderfchap hem haar komtzy- antwoord , welk ook algemeen was , en zig ge* Seidnku^o^g aan 't gene men, in den Haage, inbren- . * gen zou , te gemoet gezonden ; hem , voorts, biddende, dat hy , ter oorzaake der flegte we- gen en van de kleinheid der Stad , zig de moeite niet geeven wilde, van derwaards te komen. Tweede De Vroedfchap van Amfterdam , de bezending verzoek ziende naderen naar haare Stad, befloot, an- ^erdl™ dermaal , den Oud-Burgemeefter 3^an Kome- ^^* liszoon Geehink j en den Prefident Schepen Henrik Dirkszoon Spiegel yVevzéld van eenen Se- kretaris, den Prinfe tt gemoet te zenden. Zy troffen hem aan te Edam, en boodfchaptea hem,dathy,als Stadhouder vanHolland, in Am- fterdam begeerende te komen, met alle eere^
ont"»
(é) Wigc^KïQRT Livr, III. f, X4X.
XLV.BoEï. HISTORIE. 7^
ontvangen zou worden. Doch zyne Hoogheid ig^^^
antwoordde, dat hy *er komen zou, met zyn -
geze}fcbap,en in alle die hoedanigheden, met weJlcen hy zig bekleed vondt. Ook kwam hy 'er, terftond hiema, verzoekende, nevens de andere Heeren, als Afgevaardigden der alge- meene Staaten , in den vollen Raad, gehoord te worden. Doch Burgemeelleren weigerden , den Raad te beroepen. De Prins begeerde toen alwwr gehoor, als Stadhouder; doch alzo hy tevens der be. verklaarde, dat hy zyne hoedanigheid van^*"^'"^ Afgevaardigde der algemeene Staaten niet dagt ||^^^J af te leggen, en voorhadt, over den inhoud gcrd * van zynen lail, te handelen, werdt zyn ver- wordt] zoek afgeflaagen. Te Haarlem, verleende men \Ze\rde der bezendinge ook geen gehoor , in de Vroed- gefchicdt fchap. Maar te Leiden , verwierf zy gehoor en f® ""^' antwoord, naar genoegen (p). In 't verilagx^Jgf. deezer bezendinge, welk, den zevenentwin- den krygt tigften van Zomermaand, door Aartsbergen, zy ge- tér algemeene Staatsvergaderinge, gefchied- ^®^!j* de, werdt gezeid „ dat fommige Steden ver- J^^/ ^'|, „ klaard hadden , te willen bly ven by de Unie; zcndln- „ dat anderen hiervan naauwly ks , anderen ge- ge. „ heel niet gewaagd hadden ; en dat men , te „ Haarlem , te Delft, te Amfterdam , en te Me- „ denblik, der bezendinge gehoor geweigerd „ hadt(^)." Maar drie dagen hiema, ver-£)e Prfns fcheen zyne Hoogheid , in perlbon , in de Vet- kiaagt,ter gadering van Holland, daar hy een fchriftelyk V^^gadc- voorftel deedt, welk meu, naderhand, ver-""^evtn Aondt, door den Griffier Mufch, ingefteld te J^J;"^^-.
zyn.fterdtm.
(p) AlTZSMA Iir. Deel\ hL 4U. Hetft. Leeuw. hL 20. (f) AiTSiMA UI. Detlf H. 43i* ^cz^ Leeuw. R 11.
7» VADERLANDSCHE XLV. BoEt^
1650 zyn. Het behelsde eene fcherpe klagte, over ■ 't gedrag der Amfterdamfche Regeeringe ,
„ die den Prinfe , een en andermaal , hadt doen ,, aanzeggen, dat men hem, in haare Stad , ^ niet ZQu konnen ontvangen ; en na dat zynë „ Hoogheid daar egter gekomen was, hem, „ zelfs in de hoedanigheid van Stadhouder der „ Provincie , gehoor geweigerd hadt; al 't welk „ hy hieldt te ftryden met de agting, 'welke „ men hem verfchuldigd was , en zelfs met den „ Staat en Hoogheid deezer Provincie : waar- „ om hy begeerde, dat de Vergadering de „ Stad Amflerdam bewilligde en hieldt, tot „ het geeven van behoorlyke herllelling en „ voldoening (r)." XVIII. ^^^ voordel werdt , tailond , gedrukt , en De Stad onder 't volk verfpreid; zeer tegen den zin verde der Stad Amfterdam , die, wat laater, den digt zig. Staaten van Holland, fchriftelyk, vertoonde, „ hoe wee *t haar deedt , dat men hadt konnen „ goedvinden , het volk kennis te geeven Van „ zaaken, die beft bedekt gebleeven waren; „ en dat men haar alleen , openlyk, befchul- „ digd hadt , daar de Prins , ter algemeene „ Staatsvergaderinge, hadt verklaard, over „ verfcheiden* Steden, zo wel als over Am- „ fterdam, te onvrede te zyn. Datdeezehan- „ del haar noodzaakte te zeggen» dat zyne „ Hoogheid, het oor leenende aan eenige kwa* j, lyk gezinden , laft genomen hadt van de al- ,, gemeene Staaten , om, in de Steden van Hol- „ land, te doen vernietigen befluiten, die,
„ ^oor
ff) Propof. ky Ami^Mh III. i>w/, BL 4M* Hetft; Lee)iw«
XLV.BoEK. HISTORIE. 79
„ door de Staaten der Provincie, genomen wa- i5<a" „ ren, tot verhgting van derzelver geldmid- — ^^— „ delen. Dat hy uit den Haage vertrokken „ was , tegen de vertoogen der Afgevaardig- . „ den van Holland , die aangebooden hadden, „ de Staaten, ten eerften, te doen befchry ven. „ Dat hy, daarna, in haare Stad was gekomen, „ verzeld van veele Afj^evaardigden uit de „ algemeene Staaten en uit den Raad van Staa- „ te , met oogmerk , om zig te ftellen tegen de „ Uitvoering der gemelde beüuiten van de „ Staaten, Souverainen van 't Geweft. Dat „ mèn zyne komft, vergeefs, gezogthebben- „ de te voorkomen , met eenpaarige ftem- „ men, raadzaam gevonden hadt, hem ge- „ hoor te weigeren ^ ten ware hy zulks , al« „ Stadhouder der Provincie, begeeren mogt. „ Doch dat, hy te gelyk als Afgevaardigde „ der algemeene Staaten willende erkend zyn, „ men beflooten hadt, hem, in deeze hoeda- „ nigheid, geen gehoor te geeven. Datdee- „ ze weigering niet ftreedt met de agting „ welke zy den Prinfe fchuldig was , konnen- „ de zy hem, zonder verlof der Staaten van „ Holland, niet erkennen in de hoedanigheid „ van Afgevaardigde der algemeene Staaten, „ alzo zy, in den Laftbrief van zyne Hoog- „ heid, niet gevonden hadt, dat hem malt • „ gegeven was , om , wanneer 't hem behaag- „ de, te verfchynen in de Vroedfchappender „ Steden, die, nevens de Edelen, de Souve- „ rainiteit der Provincie uitmaakten. Voorts, „ hieldt men zig ook verzekerd , dat de Staa- „ ten van Holland niet zouden goedvinden , „ dat de Stadhouder, die, uit hunnehnaam, 't
„ Ge-
8o VADERLANDSCHE XLV:Boi«:
i6?o. '» Geweft beflierde , devryheidnam, omvan — '5, Stad tx)t Stad te reizen, en de Vroedfchap- „ pen , door bedreigingen, gelyk Aartsbergen , 5, te Dordrecht , gedaan hadt , af te fchrikken „ van het uitvoeren vanbefluiten ,ftaatswyze „ genomen. Dat, in allen geval, zulk eenebe- 9, zending zou moeten geschieden aan Burge- „ meefteren,die dan konden oordeelen, of er „ de Raad op behoorde vergaderd te worden, M gelyk zy, in 't jaar 1639, gedaan hadden; „ wanneer hun gedrag, door de Staaten van „ Holland, was goedgekeurd (j)." Holland De verdediging van Amfterdam gaf den verbiedt Staaten genoegen : 't welk wel te verwagten ^^nsai' was , alzo zy zo dra niet byeengekomen waren, van be- ^^ ^Y namen een befluit , met meerderheid van zendin- ftemmen , waarby de gantfche handel der al- gen der gemeene Staaten in deeze gelegenheid veroor- afgemee- Jeeld werdt, en te gelyk verboodeh, in het ten aan' toekomende, diergelyke bezendingen teont- dc Ste^ vangen, in de Steden (t). den. Midlerwyl, was het voordel, welk Aarts»
^^^ ^ . bergen te Dordrecht gedaan hadt , ook, in druk^ ]^^j[g' uitgegeven. Doch 't werdt, binnen weinige Vroed- dagen, door die van Holland , insgelyks m fchappeö openbaaren druk, wederlegd: in welke weder- gedaan, legging onder anderen werdt aangemerkt, dat weder- ^^^ '^ gevaar , welk de Godsdienft loopen zou, Icgd» ' zo 't gevoelen van Holland doorging , gantfch kwalyk te pas bragt in het voorllel ; alzo de Menage en afdanking van 't Krygsyolk niet gemeens hadden, met het leezen der Heilige
Schrift
(«) 2r«« het Antw. van Amft. ^ Aitzema UI«Z)m/|R<|4o. Heiit. Leeuw. IL 19»
(i) Refol. HoIU 1 yuny U50, kl, i%9.
XLV. Boek. HISTORIE. gr
Schrift («). Doch fommige Predikanten voe- 1(550. ren, omtrent deezen tyd, ook zeer uit, tegen ■ het gedrag der Staaten van Holland. Jakobus Stermom;^ in denHaage, geklaagd hebbende op den Predikftoel, over Zulken, die het bloe- dige zweet en den manhaftigen arbeid y met oh- dankbaarheid y wilden bet aaien ^ werdt, op bevel der Staaten, fcherp beftraft, door den Raad- penfionaris Kats (v). Hy ging egter voort met hekelen der Staaten, die, daarna, middel vonden , om hem befcheidenheid te leeren (w).
De algemeene Staaten hadden die van Hol- XIX. land, ZO dra dezelven byeengekomèn waren , ^^ *'6*' verzogt , om , nevens de andere Geweften , te slaaw^ bewilligen in het onderhoud van *t volk van handelen oorloge, volgens de voorflagen van zy ncHoog- met die heid en van den Raad van Staate. Doch die van Hol- van Holland konden, hiertoe, niet verftaan. 1*"^>^^^^^ Zy deeden egter eenen nieuwen voorflag, op^^jj^J^j^* den twaalfden van Hooimaand, zeer na komen- den Staat de aan dien van zyne Hoogheid. Doch de Prins van oor- vondt 'er geen behagen in. Ook nam hy kwa- ^^sc lyk, dat de Staaten vanJHolland van de bezen- ding gefproken hadden in bewoordingen, waardoor hy zig beledigd hieldt. Sedert, deedt hy zelf eenen voorflag, die verder afweek v^n 't gevoelen van Holland , dan de voorflag, voor deezen, door hem ingebragt. Men kwam eg- ter, van Hollands zyde, zo zeer by, dat het verfchil bygelegd fcheen, toen het Lid derE- delenvan Holland verklaarde, te vérftaan, dat
meo
(«) ZU AiTzCMA Heift. Leeuw. IL 17.
iv) Kefol. HoU. 29, io May 1650. bL itfo.
(iv) AiTZEMA III. Deel, kL ^i%. Wic^evqbt livr. UU
f. 148.
xn. deïi. f
Ji VADERLANDSGHE SUV^Bos»
l6so. men zïg aan den laatften voorflag. (ÜésRaads ^ van Staate, waarin alle de andere (Jei;ireflen
bewilligd hadden, behoorde te houden. Dé Steden deeden veel moeite , om de Etjelen a£ te brengen van deeze gedagten. Doch alles was vergeefs. Men floeg verfcheiden' andere middelen voor, om de algemeene Staatén te doen veranderen ; doch met gelyken vrtigte* Staat vanloozen uitflag(A-).'t VerfchiltaffchendeStaa* '*^^^»l ten van Holland en zyne Hoogheid, over*t Holland ^^ ^^^ afdankinge , was ester , tegenwoordige en zyne van klein belang. Holland begeerde, dat men Hoog- twintig kornetten paarden afdankte, en dé heid, vendels voetvolk, die zeventig koppen fterk waren, op zeftig; die zeftig, op vyftig, ver* minderde. De Prins en de Raad van Staate wilden maar zeflien kornetten paarden afge- dankt hebben , en dat men , van tweehonderd en een vendels , vyf man 'op ieder vendel af- trok; zo dat de Prins drieduizend Ruiters, - en zesentwintigduiienddriehonderdenvyftien knegten; en Holland flegts zevenentwintig^ honderd Ruiters, en een weinig minder dan zesentwintigduizend knegten in dienfl: wilde houden. De Prins begeerde , dat men een jaar- geld van twaalfhonderd guldens gave aan de Ëapiteinen der verminderde Kompagnien Rui- terye , en van duizend aan die van 't Voetvolk^ mids zy zig verbonden, om den Staat,des noods, te dienen. Maar Holland' wilde maar duizend guldens aan de eerflen, en zevenhonderd aau de laatften geeven, zonder hen te verpligten,
om
(x) Refol. Gencr. 19 Juny \6so hy WfCqUEf . Preuv. Tom. I. p. sii, Refol. Holl. 29 Jtêny si «> I5 J^h '^5o. *^»»tj»
XLV. Boek. HISTORIE. Sj
om zie dienftvaardig te houden; oordeelende 1650^ men , nier, dat men hunnen dienft , in tyd van "
van vrede, niet noodig hadt. De Prins ver* flondt , dat men de helft der Logysgelden blee-» ve betaalen; dat de wedden der Bevelhebbe- ren van 's Hertogenbofch , Maaftricht, Breda en Sluis, op tweehonderdenvyftig guldens; die der Bevelhebberen van Wezel , Bergen op Zoom en Huift, op tweehonderd, en die des Bevelhebbers van Willemftad , waaronder ook Klundert behoorde , op vyftig guldens , ter maand, geregeld werden: dat de tegenwoor- dige Kolonels tweehonderd, en hunne opvol- gers honderdvy ftig guldens ter maand zouden trekken; en dat men het getal der Kolonellen en Majoors der Ruiterye liete uitfterven tot op zes, en die van 't Voetvolk op twee-envyf- tig. De Staaten van Holland begeerden, daar- entegen, dat men geheel geene Logysgeldeu betaalde , en dat al het overige geregeld werdt, op den voet, door den Prinfe zelven , voor- geflaagen , in Wintermaand des jaars 1 648 (y\ Men ziet, hieruit, hoe klein een verfchil cfe Geweften onderling,enHolland en zyne Hoog- heid, tegenwoordig, verdeelde; doch de ge- moeden waren, door 't lang en hevig twiften, en vooral na de bezending, verbitterd tegen clkanderen. Ook was 'er, onlangs, iet voor- gevallen, welk de hevigheid nog verder hadt; doen toeneemen.
De Admiraal Witte Korneliszoon de Witte^ XX. de Weftindifche Maatfchappy , op dekuft van ^f Ad- Brazil , gediend hebbende , was , zonder verlof ™/f ^**
vangoJS,
^ (y) WlC<^ErORT Livr. III. ƒ». 15 X, ^ ^
Fa.
Ü VAD|:RLANDSCHE XLV.Boeic;
> t6So.^^^^^^ ^^^^ v^^ Regeeringe aldaar, her* ]lstooTi waards gekomen. Terftond na zyneaankomft, de Wittehadt hy zig vervoegd by den Prinfe, als Ad- wordt in miraal- Generaal, om verflag zyner verrigtin- hegienis gen te doen. Maar zyne Hoogheid, by ra&de men^ van eenigen uit de algemeene Staaten, deedt ' hem, kort hierop, in zyne herberge, in den Haage, vafthouden, en daarna op de Gevan- Ook ee- genpoort brengen. Ten zelfden tyde, hadtde .nige Kt- Admiraliteit te Amfterdam, op laft der alge- piieincn. meene Staaten, eenigeKapiteinenvan hetEs- quader van de Witte doen vatten ; over wel- ken , zo wel als over de Witte , Regters gefield werden , door hunne Hoog-Mogendheden, uit alle de Admiraliteits Kollegien. De Staaten van Holland hielden dit alles vooreene blyk- baare krenking van hun grondgebied, eneene inbreuk op hunne opperfte magt in Holland. Zy fpraken *er den Prinfe ov^er (2j);doch kree- Wat hier g^^ S^^^^ voldoening. De Wethouderfchap €vcr te van Amfterdam ging verder. De Admiraliteit doen hebbende doen vermaanen tot het flaaken der viel. gevangenen, en weigerend antwoord beko- men hebbende, deedt zy de hegtenis opbree- ken, en de Kapiteinen op vrye voeten ftellen. De algemeene Staaten, hierover, ten hoog- fte gebelgd , vertoonden den Staaten van Holland , fchriftelyk , dat zy , in 't vatten van de Witte en de Kapiteinen, niets gedaan had- den dan 't gene zy , federt vyftig jaaren, waren gewoon geweeft te doen , in diergelyke gele- genheden. Doch die van Holland antwoord- den „ dat de algemeene Staaten, geen Regts- ,, gebied hebbende binnen de byzondere Ge-
5, we&*
(z) Rcfol. HoU, zi, 21 Mty i^;o. H 146, 141,
XLV. Boek. HISTORIE, «5
»
weften, niemant aldaar mogten aantaften, i^go. zonder verlof van de Staaten van elk Ge- -«
5, weft, of van den Regeer, die hunnen per- 9y foon verbeeldde. Dat de ingezetenen, vol- ,) gens de Privilegiën, ook niet geoordeeld ,, mogten worden dan voor hunnen natuurly- „ ken en bevoegden Regter.Datdealgemee* t, ne Staaten geen regtsgebied hadden dan 3, over luiden van oorloge, en zulks alleen by 3, voorkominge , en over zaaken , derzelver be» ^ 3, roep aangaande. Dat Brazil reeds geheel ' 5> gewonnen was door de Portugeezen, waar» „ om de algemeene Staaten ook geen regts* 3, gebied hadden, op de plaatfe, daar de mis- „ daad in gefchil zou begaan zyn. Dat de by- 5, zondere Staaten zelven hunnen onderzaaten „ geene byzonderlyk aangeftelde Regter» 5, mogten geeven, maarze voor den gewoon- „ lyken Regter te regt moeften ftellen. Zo „ men 't fomtyds, van wege de algemeene „ Staaten , gedaan hadt, was het, met toe- „ ftemminge der Staaten van 't Gewed, of „ van derzelver Afgevaardigden, gefchiedt. 5, Dat deeze laatflen hierin bewilligd hadden, „of met , of zonder laft van hunne magtigers. „ Zo 't laatfte, dan hadden zy 't belang hunner „ Provincie verraaden: en zo de Staaten zel- „ ven hiertoe laft gegeven hadden, kon zulks „ niet, dan uit flor heid, of uit onkunde i of „ uit byzondere inzigten , gefchied zyn : in ai* „ len geval, hadden zy niets konnen doen , „ waardoor de hoogfte magt derProvincie ver- „ kortwerdt(a)." Men liet het niet by dit ant- woord;
(4) Ktfol. HoU. 17 May Uso, H, iss\
F 3
8(J VADERLANDSCHE XLV:Boek.
i6sc>. woord ; maar verzogt den Prins, de Witte naac
* Rotterdam te doen voeren, en voor zynea
bevoegden Regter, deAdmiraliteit op de Maa^ t ze, te doen oordeelen. En als zyne Hoogheid aarzelde, befloot men den gevangen' , door den Prokureur-Generaal zelven , vande Voor- ipoorte te doen haaien : 't welk de Prifts egter voorzigtelyk voorkwam, zelf bevel geevende> om de Witte wederom in zyne voorige her- berge te brengen {b). Sedert heeft men Reg* ters over hem benoemd, en Sylla tot Fiskaal^ (c). Doch met dit alles werdt zo lang gedraald, dat de dood van zyne Hoogheid tuflchen bei- de kwam: waarna hy op vrye voeten gefteld werdt. XXI. Men kan ligtelyk opmaaken , dat dit voor- De Stai- val de verbittering, over 't (luk der Menage HoiUnd ontftaan, niet weinig deedt toeneemen. Maar ienden terwyl de Staaten van Holland het Krygsvolk^ een' Brief door hen in 't byzohder, zo goed als afgedankt;, ter hun- onbetaald lieten , vondenze geraaden , hun ge- dedidne^^^S» ^^ ^^^ opzigt, te verdedigen in eenen aan de Brief, die den zevenentwintigften van Hooi- zesande- maand getekend was, en aan de andere Ge- re Ge- weften afgezonden werdt. Hy behelsde „ dat ^^^^*°' „ de Staaten van Holland, van de opregting ^, van 't Gemeenebefl af, hunnen yver voor „ den Staat , voor den Godsdienft en voor de „ Vryheid bvervloediglyk hadden doen bly- „ ken, gedoogende zy zelfs, tegen hetvyfde 5, Lid der Utrechtfche Unie, Welk vordert, „ dat de regten en belaftingen, door alle de
„ Ge-
. (^) Refol. Hod. 30, )i Msy Us^> ll.U^f I6i. AlTUMA III. Detly kl, 4i<.*V/lCqUEF0RT Livr. UI, 0, i;i.
(tj Refoh Holl. 27 Seft. 165%. kU 300.
Xty-BoÉtf^ HISTORIE, «7
^,Gew:efté!i; geheeven werden, op eenen jöjo. , eenpaarigen voet; dat hun<Jeweft, in allen "■" . deele, zo zwaar belafl werdt , dat het alleen ^.meer opbragt, dan alle de andere te famen. Dat zy , daarenboven , zwaare fommen ver- fchooten hadden , voor rekening der andere Geweften, en ten dienfte van den Staat- Dat, de ftaat l^unner geldmiddelen, hierdoor,nier- kelyk ten agteren geraakt zynde , zy , ter ge- legenheid der Vrede,gedrongen geweeft wa- ren, om op het bezuinigen hunner inkomften verdagt te zyn , ten zelfden tyde , nogtans , «
niet verzuimende, voor het behoud van den Sta»t, en het fterken der grenzen te zorgen j die,beide vergaan moeften , in tyd van vre- de , zo wel als in tyd van oorlog , zo men de noodelooz? uitgaaven niet befnoeide. Dat zy , nogtans , zo fterk niet op vermindering en afdanking gedrongen hadden, of zy had- den nog zevenentwintighonderd Ruiters en zesentwintigduizend knegten in dienft wil- len houden. Dat zy , met reden , gehoopt hadden, de andere Geweften, toteenpaa- righeid met hen, te zullen hebben konnen beweegen, doordien zy hun hadden doen zien, dat men den Staat te gronde deedt gaan, als men meer Krygsvolk op de been hieldt , dan men betaalen kon ; doch dat der- zelver Afgevaardigden zelfs niet hadden willen toeftaan , dat men , by voorraad , de Kompagnien afdankte , waartoe alle de Ge- weften en de Raad van Staate bewilligd had- den. Dat deeze weigering hen genoodzaakt hadt I te zorgen voor het belang hunner F 4 „ Pro^
gg VADERLANDSCHE XLV. Boifc
1650. 5, Provincie, en dat zy aan de Overften van
„ eenige Kompagnien, ter hunner betaalinge
„ ftaande , hadden aangefchreeven , datze gee- „ ne verdere betaaling te wagten hadden. Dat „ 'er Afgevaardigden ter Generaliteitgeweefl „ waren, die verftonden, dat zulks aan eene by- „ zondere Provincie niet vryftondt ; dat zulk „ een ophouden met betaalen eene foort van „ afdanking was , die niet dan eenpaariglyk „ gefchieden moeft , en dat Holland zelf zulks, „ eertyds , zo begreepen hadt , hebbende , ne- „ vens de andere Geweften,den Prins enden „ Raad van Staate de magt gegeven , om „ Krygsvolk te ligcen en af te danken.^Doch „ dat zy, Staaten van Holland, vertrouwden, 3, dat de Staaten der andere Geweften 't ftulc 5, anders zouden inzien, dan huïineAfgevaar- j, digden, alzozy allen, nevens de opperfle „ magt, ook de vrye bewilliging tot het hef- „ fen van penningen aan zig behouden had- „ den ; behalve dat het den Prinfe en den Raad „ van Staate ook niet vryftondt, buiten be- ,, williging der Geweften, Krygsvolk telig- „ ten, of af te danken. Dat de Geweften den „ Raad van Staate wel toelieten, den eed van „ getrouwheid te ontvangen van de Qfficie* „ ren; doch alleen in den naam van den Staat „ en van de Geweften , en tot wederopzeggens „ toe. Dat de Staaten vaii Holland, of derzel* „ ver Afgevaardigden, voor deezen, wel be- „ let hadden, dat een byzonder Geweftdetroe- „ pen, die het betaalde, afdankte; doch dat „ dit gedaan was, om dat de afdanking ge- „ fchiedde, tegen voorgaande bewilliging, of
.9> zoa*
9>
>9 9)
9)
99 99 99 93 59 99
XLV. Boek. HISTORIE- 8j>
,, zonder dat men 'er kennis van gave aan de 1650.
„ Bondgenooten. Dat Holland, geduurende ^
5, de Vrede, ten minfte, het regt behouden 5, moeft , welk het , midden in den oorlog, ge- bruikt hadt. Dat het befluit van dit Geweft tot welzynyan den Staat flxekte, alzo het Krygsvolk, welk men in dienfl hieldt , be- ter betaald zouworden: 'twelk oorzaak zyn zou, dat men, in geval van nood, ligtelyk, goede troepen zou konnen bekomen. Dat zy , eindelyk, niets gedaanhadden , waarvan zy, vooraf, geene kennis hadden gegeven aan hunne Bondgenooten, nadatze *er toe
gedrongen geweeft waren , door den uiter- en nood, en om zig inflaat te houden van te konnen voldoen aan 't gene zy verfchul- digd waren aan de Unie, aan welke zy ver- klaarden onaffcheidbaar verknogt te willen blyven (d)r
99
Terwyl men 't antwoord op deezen Briefte XXii: gemoet zag , en eer men weeten kon , wat vrugt ^^ P""* 'er van te wagten ware, nam de Prins, opge-^^" ^^* zet, zo men meent, door eenigen, die *er hun vaardig- eigen voordeel in zogteh (4), een befluit, daar den in de *t gantfche Land en de nabuurige Vorflendom- Staaten men en Staaten van gewaagden, en dat denStaat ^"i^it- met eene gevaarlyke omkeering dreigde. Hy te^™dT * ondernam, zonder byzonderen laft, zes Afge-Raaden vaardigden in de Vergaderingen van Holland, van Hol-
♦ jgji.landin
"hegtenis (d) RefoL HolU 17 7**h ï«5o. II. aiy.AiTZKMA iii.i)/*/,ïieemen. kl, 438. Hef ft. Leeuw» K 27.
(4^) Onder deezen , vind ik , in fommige fcbrlften van deezen lyd , genoemd de Heerenvan Aartsbergen, vaa Renswoude ^a van Sommeisdyk»
' F 5 •
'9Ö VADERLANDSCHE XLV.VoM.
1650. terwyl de Staaten zaten, te doen vatten, en de
— ' Stad Amfterdam , by verrafling , in te neemenl
't Eerfte gelukte hem; maar niet het tweede. Doch *t beleid en de uitflag deezer gewigtigï .onderneemingen moet hier, wat duidelyker., ©ntvouwd worden.
. Op Saturdag den dertigften van Hoói- maand, 's morgens tenagt uuren, ontboodt de Prins by zig Jakob de Witt, toen Oud- Bur- gemeefter van Dordrecht , en Afgevaardigd de in de Gekommitteerde Raaden , voor- geevende, hem, eer hy naar de Vergadering ging, eens te willen fpreeken. *t Was ge- bruikely k , dat de Stadhouders zulks , voor den aanvang der Vergaderinge , deeden , als zy ee- nige zaak hadden voorgedraagen, waarop zy wenfchten, dat, by de Vergadering, een be- fluit genomen werdt, naar hun genoegen. De Witt kon , derhalve , de boodfchap niet vreemd vinden. Gelyk verzoek gefchiedde ook aan ^an de Waal , Burgemeefter , en aan AWert Ruilj ^ Penfionaris van Haarlem ; aan Jan Dutft van Voorhout^ Burgemeefter van Delft, en zitting hebbende in de Gekommitteerde Raa.den; aan Nanning Keizer ^ Penfionaris van Hoorn, en aan Nikolaas Stelling^merf^ Penfionaris vanMe- denblik. Zy verfcheenen, de een naden an- der* , tuffcben agt en negen uuren , in de Zyd- kamer van zyne Hoogheid ; vanwaar zy , door eenen JKametdienaar , geleid werden , naar by- zondere Vertrekken van de Koningklyke Prin- fefle , die toen op 't Land was. Kuik van Mer r^^n, Luitenant^ Kolonel van 's Prinfen.Lyf- wagt, nam hen, hier, een vooreen, in hegte- nis, uit laft van zyne Hoogheid, hen plaaii- • . feu-
XLV. BoEkl historie: pr
fende , ieder in een by zonder Vertrek van de 1630,
tweede verdieping, onder eene wagt van drie -^
foldaaten. De Prins was geftoordopdeWitt,^gj,^^ om dat deeze de Aanfpraak van Aartsbergen, reden in den Oud^Raad te Dordrecht , met klemmenr zynè de taaie, beantwoord hadt. De Waal , Ruil, Hoog- Duift van Voorhout en Keizer werden, omjj?^*^^^
§eene andere reden , vaftgehouden , dali om dat hiat. e Prins , in de jongde bezending , te Haarlem, te Delft, en te Hoorn , niet naar zyn genoegen, ontvangen was. Stellingwerf hadt zig laaten gebruiken , om zyne Hoogheid , uit naame van die van Medenblik, te verzoeken, dat hy zig niet derwaards begeeven wilde. Ook getuigt; men , dat hy , in de Vergadering van Holland, over 't ftuk der afdankinge , eene taal gevoerd hadt , te vry moedig voor Vorften ooren. Zo Hy geeft dra zy zaten , ontboodt de Prins den Raadpen- 'er dca (ionarisKatSjhembelaftende, denStaatenvan^^^^^^" Holland aan te zeggen „ dat hy , het flegtge-^^JJ°'^ ' .„ drag vaneenige Gemagtigden ter Dagvaart, •„ die tweedragt zaaiden tuUchen de Steden en „ Geweften,niet langer konnende verdraagen, „ zes van de voornaamften in hegtenis hadt „ doen neemen, ten deezen einde naar den *
„ Haage ontbiedende vyf Kolonels Kompag- „ nien, en de wagten van 't Hof verfterken- „ de." Hy voegde hierby „ dat hy Graaf Wit „ lem. Stadhouder van Friesland, met een „ goed getel Paarden en Knegten, afgezon- „ den hadt, om Amfterdam in te neemen, en „ dat hy zelf, nog dien zelfden dag, derwaards „ diet te gaan , niet t wy felende , of het Krygs- „ volk was 'er reeds binnen (^)." Aan de al- ge-
(O MqU HolU 30 July X550. kl. liS.
91 VADERLANDSCHÉ JCLV.BoEfc
i<55'o. genicei^c Staaten, deedt hy zeggen , door dett
— ^-^ voorzittenden Heere Brmkborjt^ die hem naar
gewoonte was komen zien „ dat hy , uit kragte
„ van derzelver Befluit van den vyfden' van
„ Zomermaand, eenige Afgevaardigden ter
„ Dagvaart van Holland hadt doen inhegte-
,5 nis ncemen , en dat hy eenigErygsvolk on-
„ der Graave Willem gefchikt hadt naar Am-
„ fterdam; beide om gewigtige redenen, wel-
^, ken hy hun, fchriftelyk, dagt^mede tedee-
„ len (ƒ )." 't Laatfte hadt hy ook 'doen zeggen
aan de Staaten van Holland, die ,over dit on-
verwagte nieuws , geweldig ontfteld waren»
en , ziende den Haage en 't Hof bezetten met
Krygsvolk, welk , onder dekfel van naar de
fchy f te fchieten , in de duinen famengekomen
was, terftond beflooten, voor een gedeelte »
naar huis te keeren, om, over twee dagen, de
Ver Adering, die, ondertuflchen, als byeen
De ge- zynde, werdt aangemerkt, te vervolgen. De
vange- ^es gevangenen bleeven onder 's Prinfen be-
aennaar' waaring, tot 's anderendaags 's avonds, wan-
Loeve- neer hyze , onder een fterkgeleide van Ruite-
ftein ge- ren en Knegten , deedt voeren naar 't Slot te
bwgt* Loeveftein , daar zy , elkafzonderlyk , bewaard
werden (g). Doch eer wy verhaalen , wat hun
verder bejegende, moetenwe bezien, hoe 't
met den aanflag op Amfterdam afliep.
XXIII. Drie of vier wceken voor deezen tyd, hadl,-
Aanflag den verfcheiden' Haarlemfche en Amfterdam*
▼an zynefche Koopluiden brieven van Londen , va»
"^^«- • Dant-
(f) Refol. Gen^r. jo Jmty ujo. ky WiCQüEF. Frtw. Tkm^ I- p. 613. .
(g) AiTzcMA NI Deel^ bL 444. Hetft. Leeuw. ^/.33, %U WicqpEIoav, Livr. IV. /. XI7-1I9.
XLV- BoE«- HISTORIE. . pj
Dantzig, en van elders bekomen, waarin van jg^^; 't beleg van Amfterdam , als van iet , welk te- j^- '■ genwoordig was , gewaagd werdt (h): \ zy, dat Amfte?"* men deezen toeleg reeds zo vroeg gehad , en dam in te niet bedekt genoeg gehouden hebbe, of, datneemen, het voorneemen, om deezeStad, nevens an-^y ^^^* ïere Steden, te bezenden, buiten 's Lands, ge-^^ ^^* rugt als van een beleg hebbe gemaakt ; of dat men zulk eengerugt, voorbedagtelyk, heeft willen laatenloopen, om Amfterdam te ver- baazen; of dat 'er nog andere redenen van dit ferugt geweeft zy n , welken wy nu niet beden- * en konnen ; zy , die de gelegenheid van Am- fterdam Ijennen, weeten , dat deeze Stad niet door beleg ; maar alleen , door verKiffing , in te neemen is, als leggende in eenen laagen en moeraffigen grond, die, op verfcheiden' wy- zen, onder water gezet kan worden, en niet, dan langs dyken en enge wegen, genaakbaar. Ook hadt zyne Hoogheid voor, de Stad, eer men 'er op verdagtkonzyn, te overrompelen. , Gentillotj Majoor van een Regement Franfchen van Douchant, was, op bevel van denPrinfe, verzeld van vyftig uitgelezen karels van ver- fcheiden' Landaart , gewapend alleen met zink- roers en zydgeweer, op den negenentwintig* ften van ïlooimaand, in de Stad gekomen (/;, of, zo anderen fchryven (k) , en my geloof- waardiger voorkomt, dien clag, met de nagt- fchuit, van Utrecht vertrokken, om, des anderendaags, vroegtyds, aan de Reguliers Poort te zyn. Gentillot, een wakker krygsman,
en
(h) HoU. Merk. van x^jo. BI. 31. (i) WlcqUElORT Livr. IV. p. l%9.
ik) AiTUMA Hctft, Leeuw» èL 32. UI, Dul^hLa^
94 VADERLANDSCHE XLV.BoeÏ;
i6to, ^^ bekwaam tot diergelyken aanflag , hadt ■ * bevel , om deeze Poort te bemagtigen ; ware 't mogelyk , zonder vyandlykheid te pleegen» Verfcheiden' kornetten paarden, te Nieuw- megen, te Arnhem en elders in bezetting leg- gende, hadden heimelyken laft van den Prin- fe, om, op den dertigften van Hooimaand, vroegty ds , te zyn voor Amfterdam , zonder dat zy wiften , tot welk een ejnde. De bezetting van Utrecht moeft, des avonds te vooren, uittrekken, onder dekfel van de Koningklyke • Prinfefle in te haaien, en, te gelyk met de Ruitery, zyn voor de Reguliers Poort, daar • Gentillot de troepen inlaaten zou , die, eer
men 'er op verdagt was, het Stadhuis, den Dam en de voornaamftePlaatfen zouden heb- ben konnen bezetten; terwyl de Ruitery, door -de Stad trekkende, alle famenrottingen zou Wat de hebben belet. Kort hierop , zou zyne Hoog- Prins 'er beid gevolgd zyn, om de Wet te veranderen, ™^^* . en Amfterdam, daardoor, tot eenpaarigheid tadt? ^^^ ^^ andere Leden , te noodzaaken. De troe- pen hadden uitdrukkelyken laft, om zig van vyandlykheid te onthouden. Zy moeften, in 't intrekken, roepen, dat zy vrienden waren ^ en als vrienden kwamen^ en niet fchieten,alwerdt *er ook op hen gefchooten , ten ware de burge- ry het te gf of maaken mogt (/), Een ge- Graaf Willem Fredrik , Stadhouder van deeite F*riesland, die 't opperbevel over den aanflag fenre"^" hadt, begaf zig, den negenentwintigftenydes „aar Am- nademiddags, uit den Haage, naar Abkoude; (lerdam 4aar de Ruitery, begeleid door deKoloneUen,
Kor^
(/} AlTZEMA ni. Detlt H. 'f44* Heift. Leeuvr. hL lU
XLV. Boer historie. 55
Kornelis van Aarfens 'vanSommhdyk en Fredrikj i^ro. Jiaronvah Dom ^ den eerden , een* boezem- -^ ,..** vriend , deii tweeden een' vollen Neef van den ve^ * * Prinfe van Ora[nje, omtrent middernagt, van dwaalt in Scherpenzeel op de Veluwe , aankomen Gooi- moeft. Vier Kqmpagnien Paarden bevonden^*"^ !er zig, ten beftemden ty de, nevens Sommels* dyk en E)ona. Doch de Ruitery van Nieuw- megen en Arnhem, die, door den Ritmees^ ter Mom^ onder den Kolonel Sómmelsdyk, aangebragt tnoeft worden , was , in Gooi- land, verdwaald geraakt, en kwam, twee of drie uuren te laat, te Abkoude: wanneer 't /reeds fchoon dag was (/»). 't ZbI der moeite Oorzaak wel waardig zyn, dat wy de oorzaak van dit]^^° ^>^ dwaalen, waardoor de aanflag verbrod werdt, ^**^^°* uit mondelinge overlevering van luiden van eere, dieze, uit oude en geloofwaardige lui- den, verklaarden verftaan te hebben, hier^ kortelyk , aantekenen. De wegen , op de Ve- luwe, en vooral in Gooiland, eng enbogtig loopende, waren, bynagt, voor opkundigen, móeilyk te vinden: waarom men of een' gids noodig hadt j of éenig ander middel bedenken moeft, om niet te dwaalen. Maar aan een' be- kwaamen gids qntbrak het den troepen; 't zy, dat men 'er zig op geenen hadt durven verlaa- ten; 't zy, dat men 'er geenen hadt konnen aantreffen. Men was, hierom, op een ander middel bedagc geweeft , om niet van den weg te raaken. In 'Gooiland , ftondt,iaan den weg, itien men langs wilde, op eene afgelegene
plaats,
(m)A%T7.TidK in. Z)<*W, ^/. 44 J.Herft. Leeuw'. 31» jx.'Wié-
96 VADERLANDSCHE XLV.Boilc:
1650. plaats, by Hilverfom, zeker Huis, federt, zo " ' " my berigtis, afgebroken; dochtoen bewoond byeenen Heelmeefter. Twee of drie Officiers, in 't opneèmen van den weg , bevonden heb- bende , dat men , omtrent dit huis , het meefte gevaar van dwaalen liep , hadden deezen Heelmeefter, door geld en goede beloften, bewoogen, om, des nagts na den,negenen- twintigften ,• licht te plaatfen voor een zyner hoogfte glasraamen , voorgeevende , dat ie- xnant hunner vrienden, die een' manflag be- gaan hadt , de vlugt langs deezen weg dagt te neemen, en op dit licht aangaan zou. Dus meende men 't werk , voorzigtiglyk , belegd te hebben. Maar 't werdt, dien avond, 'zulk bui- jig en regenig weder, en zo pikdonker, onaan» gezien denagten, anders, in dit jaargetyde, kort en helder vallen , dat de Heelmeefter, vaft* ftellende, zohy naderhand voorgaf, dat nie- mant , in zulk weder , onderneemen zou op reis te gaan , omtrent elf uuren , zyn licht wegnam en uitdeedt. De aankonlende Ruitery , onder- tuflchen, nergens licht verneemende, raakte "Men aan 't dwaalen op de Gooifche Heide , en krygt te kwam veel te laat, terbeftemder plaatfe. On- Amfter- j^j. jit fukkelen, kreeg men, in de Stad, be- ^^^"^jj^^'rigt vanden aantogt der troepen, door den den aan- Hamburger Poftbode , die, met het atóbree- flag. ken van den dag , onder cle dwaalende Ruite- ry e ge weeft was, en verftaan hadt , dat zy naar Amfterdam wilde. Mom, geen' laft hebbende om iemant op te houden , en zelf onkundig van den aanflag , dien weinigen wiften , hadt den Bode laaten ryden , die , eerft aan 't Pofthuis, en toen aan Burgemeefter Kgrmlis Bikker^ Heere
van
XJLV.BoEK. HISTORIE. pf
VanZwieten, kennis gaf van 't gene hy ver- 1650;
nomen hadt (n). Men vermoedde, in 't eerft, ^
dat de Zweeofche troepen, die thans in Lui- kerland lagen , of eenige Lotharingfchen , van welken, meermaalen, ongeregeldheden ge- - pleegd waren op de grenzen, nu naar Amfter- cam kwamen, om de Stad te pionderen. Nie-» mant dagt om zyne Hoogheid , of om 't Krygs* volk van den Staat (0). Burgemeefter Bikker, De Sttd de eenigfte der regeerende Burgemcefteren,J|elt2igin die in de Stad was, zig bedienende van den||,y^^^^ raad en hulp van den Schepen Jmn Huidekoo" ^l^^^ pfir , Heere van Maarfeveen , deedt , terftond , de valbruggen ophaalen, de poorten digt hou» den, 't gefchut naar de wallen fleepen, en de fchuttery en foldaaten in de wapenen ko- men. Ook werdt de trom geroerd , en volk ge^» worven , ten dienfte van de Stad. In weinige uuren, hadt men eenige vendels geligt , alzo veelen, vreezende voor een beleg, welk hua beletten zou hun brood te winnen , gcreedelyk, of voor foldaaten , of voor matroozen , op eea*
faadje van tien en twintig ftuivers 's daags, ienft namen. Agt Oorlogsfchepen werden in ftaat gefteld , om het Y te befchermen , eenige
fewapende uitleggers, in den Amftel voorde tad, gelegd. Elk was in beweeging , om dienft te doen. - Eenige gilden booden vrywilliglyk i
aan , te arbeiden aan de veften (p ). De Doops* gezinden zelven yverden, voor den gemeenen welftand , en voegden zig , zo fommigen fchry-^ ven , gewapend , op de poften , die hun werden
aaur
(m) Aitzema IIL Detl^ BI. 443* Heift. Leeuwr. hl. 32.
f #) WICQUKIOET Livr. IV. f. ifo.
if) AITZEMA HI.Z>r#/|R443>444.Hexft.LC«UWléA3Sf}K
XU. Desu G
9> VApERtANDSCHE JLV^BflöC;
ji^^o, aangeweezen : hoewel ancieren ^ federt , heb}>eii
ü* ■ * aangetekend , dac eenige Gildebroeders uit
deete gezindheid alleenlyk tot den arbeid aan
de bomweeringen gebruikt werden (q),
XXIV» Graaf Willem , de Ruitery , midlerwyl , by-
Brief vaneen gekregen hebbende , was, laat op den voor*
jy"® middag , langs den Amftel , digt onder de Stad^
heid aan «^komen; doch de Poort geflooten en alles in
dé Wet- beweeging vindende, oordeelde hy niet raad-
houder- zaam, iet geweldigs te onderneemën. Gentilr
<**?• lot ook , die , by tyds , voor de Poort geweeft
was , hadt niets durven bellaan , om dat hy
Graaf Willem niet vernam. De Graaf zondt^
nogtans , eenen Brief van den Prinfe naar de
Sud, fchoon hy laft hadt, om dien zelf te o-
verhandigen* Zyne Hoogheid fchreef, in dee-
aen Brief „ dat hy , delaatfte reize,zo vreemd
^> in Amfterdam bejegend zynde, om zulks niet
1^ meer onderworpen te zyn, Graaf Willem^
I, aan *t hoofd van eenig Krygsvolk , der-
^ waards gezonden hadt, met laft , om alles, al«
i^ daar , in ruft te houden, op dat hy , door eeni»
^ ge kwalykgezinden,niet belet werdt, voor
„ te draagen, 't gene hy , ten dienfle van den
Bezen- „ Lande» nog te zeggen hadt(r)." DeWethou.
ding aan derfchap, den Brief gelezen hebbende, zonde ^
^^•^® terftond daarna, de Schepens Huidekooper van
f rcdrik. Maarfeveen en Simon van der Does^ in een gewa*
* pend Jagt, af aan Graave Willem, dien zy , aan
ilen Amltel,digt onder deStad,voor deHofftede
van Dirk fVuitmSy fVèlna genoemd» aantroffen*
Maarr
(f) Wic<^F.f. Lsvr. ÏI. p. ifo. 2^e êok P. Dl FYNlTiaft. (r> Zh den Uricf ky AXTZUtLk UU »9d, kU <|44^ iMft»
(kidsf^imdeaf^ è^scken öttej^hi^t^'^^^ Mfi^a aiuiéerLjlm^'l, in t jaar^ü.
XLV.BoöL HISTORIE. 99
Maarfeveai voerde het woord , zeggende, 1650. „ dat de Heeren Burgemeeftcrs den Bnef van vrymoe^ 3, zyne Hoogheid ontyangen; doch wel ge-digeiitl „ weufcht hadden, dat dezelvfe niet zo aan-vanMaar« 9, zienlyk verzeld waregeweeftj datzynog**«v««>« . 9, tans den Raad byeengeroepen , en federt aan ), de Afgevaardigden der Stad op de Dag* ,, vaart, en aan de Staaten zei ven, gezonden ), hadden , om derzelver goeden raad m te nee*> „ men, zonder welken, zy zig niet in ftaat j, vonden, om den Brief van zyne Hoogheid 5, te beantwoorden. MidlerwylverzogtenzCi „ dat zyneDoorlugticheid de Stad verfchoo^ ), ]ien,en niet nader komen wilde, ofzyzou* „ den genoodzaakt zyn, zig te befchermen ), met de wapenen , die God en de natuur hun „ verleend hadden." Graaf Willem, verzet ^ naar 't fcheen, over deeze aanfpraak, zweeg 'er ftil op ; waarna Maarfeveen hernam „ dat „ hy , tot hiertoe , volkomenlyk ge(i)rokett „ hadt, volgens den laft vanBurgemeefteren} „ doch dat hy , uit zig zei ven , den Graave wel „ gantfch vriendelyk en gedienftelyk wilde 5, raaden , ten befte doenlyk, te rug te trekken, „ alzo hy daar niet was , zonder groot gevaar j „ dat de Stad vol was van vreemd foort van „ luiden, dieligtelyk iet onderheemen zou* „ den , dat zyne üoorlugtigheid fchadelyk en „ Burgemeelteren niet aangenaam zou zyn, „ wordende daar binnen zulk eene taal ge- •
^, voerd , dat Burgemeefteren , miffchieri , hoe „ zeer tot hun leedwezen, genoodzaakt zou- „ den konften worden, om de uiterftemidde- 3, len in 't werk te ftellen." Inderdaad, men Jjj^^* hadt, in de Vroedfchapi voorgeflaagen, of o^ je G 2 menstti
160 VADERLANDSCHE XLV. Boeic;
jg-Q^ men den Zeedyk, omtrent de S.Antonis Poorc^ > ƒ ' niet behoorde door te fteeken; en 't haperde onder ^^5^® ^^ ^^^^ ftemmen van de zesendertig^ water ge- dat hiertoe niet beflooten werdt. Om 't volk ztu te voldoen , liet men egter , federt , twee (lui- zen openen, en hier en daar een Polder door- fteeken; waardoor zo veel van 't naafle land onderliep, dat men, in 't Leger, genoeg be- greep , dat het aan de Stad ftondt, de troepen , door middel van 't water , te verdelgen, zozy Biet wilden aftrekken.' Graaf Willem hadt^ ondertuflchen , op de Vrymoedige aanfpraak van Maarfeveen , geantwoord , dat hy niets ge- daan hadt', dan op laft van zyne Hoogheid , dien hy van alles berigt geeven zou (j). De Prins Terwyl de Prins over de maaltyd zat, en de Af. kreeg hy tyding van 't mislukken desaanflag$ gevaar- ^p Amfterdam, die hem zo diep trof, dathy ^ van Am- t^rflond , oprees , en zig , in zyn Kabinet, floot^ llerdam zonder de maaltyd te willen voleindigen. Nie- in den mant wift toen nog , in den Haage , hoe 't met Haage Amfterdam ftondt , zelfs niet de Afgevaardig- Lennh ^^^ wegens deeze Stad, die daar gebleeved van 't waren, te weeten de Vroedfchap Dr. Frans misluk- Banning Kok^ en de Penfionaris KornelisBoonu ken des Doch, 's nagts cHntrent elf uuren, (ik verhaal aauflags. ^-^^ uit eene geloofwaardige overlevering, die haaren oorfprong aan den Heere Kok zelveii verfchuldigd is) werden deezen twee, of een % van beide ten Hove ontbooden , daar zeker
Heer hen verzogt te fpreeken. Zy twyfelden niet, of deeze Heer was zyne Hoogheid,, eii ftelden vaft, dat men hen, gelyk de andcréii
zes,
(O AiTZEMA III» Dul^ kU f44« Hcift. Leeuw, hl. 11^1%^
XLV.Boifc historie: lot
zes, in hegtenis dagt te neemen. Overleggen- jgm; de nogcans, dat 'er geen middel was, om te .i/^ ontkomen, zo de Pnns beflooten hadt , hen vaft te houden, greep Kok eenen moed, en tradt ten huize uit. Doch gekomen omtrent het Stadhouders-Kwartier , daar alle de lichten uitgedaan waren, werdt hy, in 't donker, ge- groet van eenen Heer, dien hy bezwaarlyk zien; doch niet bekennen kon; epdie hem cerft verfchooning verzogt , dat hy hem zq laat ontbooden hadt, en daarna aanzeide, dat de aandag op Amlterdam mislukt was, en dac de Prins, (tamp voetende van fpyt en den hoed tegen den grond werpende, zig, zonder ie* mant te willen zien, in zyn vertrek hieldt. Dit gezeid hebbende, keerde hy Kok den rug toe, en vertrok, zonder dat men naderhand heeft konnen te weeten komen, wie den Afgevaar- digden in den Haage deeze gewigtigp tyding eem hadt medegedeeld.
Des anderendaags na de Preeke, begaf zig XXV: zyne Hoogheid , in perfoon , op reize naar Am- ^^ P"V fterdam, in mcening, om de Stad, met eenj^^^^^j^^ langduurig beleg, te dreigen, en dus tot on- fterdam,^ derwer j)ing te brengen.. De twee hooge Ge- regtshciven hadden hem de reis ontraaden; doch h^ beriep zig op den lafl: der algemeene Staaten , aan welken hy de Geregtshoyen wees, 20 zy verftonden , dat men eenen anderen voet t;evqlffen hadt (t). Ook hadt hy, voor zyn vertrdc, eenen Brief afj^evaardigd , aan de Staaten der zes Provinciën, waarin hy ver- klaarde „ in gevolge van de begeer te der alge-
„ mee-
(O RcTöl, HoU. I Aug. U5«. BI. Z37.
G3
iM VADERLANDSCHK XLV.PöHCf
tiSSo. 99 xöeene Staaten, begrecpen in derzelve* Be- * ""„ fluit van den vyfden van Zomennaand (5)^ „ zes Afgevaardigden ter Vergaderinge van ,, Holland in hegtenis genomen , en eenig i, Krygsvolk naar Amfterdam gezonden te „ hebben («)." Hy verwagtte op dit fchry* ven een antwoord, waarby^ 't gene by gedaan hadt, goedgekeurd werdt, en hem de hand gebooden, tot het gene hy verder dienftig Vondt, te onderneemen. Hy kwam, nog dee-» 2cn zelfden avond , te Amfterveen , werwaarda 2 Graaf Willem te rug gekeerd was. 't Land
vedegen-^^^c^^'^ den Amfterveener en Ouwerkerkcp heid, weg tot aan den Uithoorn toe ondergeloo-^ pen zynde, hadt de Heer van Sommelsdyk 2Üg, met eeniffe Ruitery, geworpen in 't Huis ter Hart tuflchen Amfterdam en Haarlem (z;). Hier heenen hadt, naar 't fchynt,zyne Hoog- heid ook zynen weg genomen. Lodewyk van Naflau, Heer van Beverweerd, die, zo men wil , geene kennis van 's Prinfen toeleg op " Amfterdam gehad hadt , vertoonde hem, hier,
't gevaar , waarin zyne troepen zy n zouden, zn de Amfterdammers den S. Antonis dyk, die, omtrent Jaap-Hannes^reeds gedeeltelyk, weg- gedolven was, geheel doorftaken;'twelk den Prinfe, fchryft men , dermaateontftelde, dat hy Beverweerd, terftond,naar den Haagezondc^ xnet laft, om de algemeene Staaten te bewee*
gen»
.(*) ^ii den Brief ^ AIT2SMA UI. HHüp il. 44^. Httft,
Leeuw. i/. 34- ' (v) HoH* Merkar. van u$o^ hl, 34.
' Cs) Zie den inhoud der Befluiten v^n den vyfdca •Q Z0sden van Zomermaand, bier voor^Atfs.eo^o.
XLV.BöMX. HISTORIE. toS
gen, dat zy den Prins lieten verzoeken, om ^^.^ mf te trekken met de troepen ; waartoe de Heer — ^---^ van Mathenefle zyne poogingen aanwendde (w). \ Bezetten van 't Huis ter Hart maakte, ondertuflchen , die van Haarlem verlqgem Doch de Prins gaf aan eene bezending uit de Wethouderfchap, diehem te Amfterveen aan# trof, verzekering, dat hy 't op haareSttd niet gemunt hadt (x).
De Afgevaardigden van Holland ter Gene* De tlgt»' raliteit , verneemende , dat zyne Hoogheid meene fiag beriep op den laft der algemeene Staaten;^*"?^ verzogten , dat deezen orde wilden (lellen , tot f^^^ "aiê Weering van verder onheil, en tot wegnee- bezen- ttiing der drukkende zwaarigheden. Doch zy ding ttn weezön 't, in 't eerft, van de hand. Des ande-<JenPriiK rendaags nogtans, na dat Beverweerd in den^ Haage ge weeft was, lieten zy zig overhaalen lot hetbeiluit, om, door eene aanzienlykebe« zending , te verzoeken , dat de Prins naar den Haage te rug kwame , de vyandly kheden deeda ophouden, en den Koophandel van Amfter^ damzynen vryen loop liete hebben, Totdeeze bezending , werden benoemd Aartsbergen > Paats , Renswoude , Ofinga en Muler$ (y). Omtrent den aftogt der troepen , was nietg beflooten, opdat, zofommigen meenen, de Vergadering de vryheid behouden zou, om '# Prinfen bedryf te pryzen, of te laaken, nadat men den uitflag vaii 't beleg zou vernomen hebben. Voorts beoogde men^ de Sud Anv»
ftcr^
(w) WlO<)pxIORT Awr. IV. p. 1^1.
(x) Holl. Merkui. vsn x^so. IL 34. • (y) Rtfol. Ge»er. Msrt, % Mg. 16 j o. WlCQJTEl. Frtwvtt^ Tim, U f. OS.
G 4
104 VADERLANDSCHE XLV.BöIR
i6so. fterdam en de andere Steden van Holland, door »■ deeze bezending , te beweegen , om zig te voe-^
gen naar de andere Gewaten, in *t ftuk der afdankingé. Maar 't vooHiaam oogmerk der bezendinge was, meent men, den Frinfe te behaagen, die reeds, door Beverweerd , te ^ verftaan gegeven hadt, dat hy gaarne , met
ceie, in oen Haage te rug zou willen zyn (z)l XXVI. Terwyl dit, in den Haage, voorviel, be- Zyne floot dc Prins zelf in onderhandeling te tree- Hoog- den,met Amfterdam, Hy fchreef iwnaande 5^}^^^*^* Wethouderfchap, dathy in de Stad begeerde te nee Am- komen. De Regeering vaardigde hierop Kar- ftcrdam. nelis de Graaft Burgemeefter, Simon van der Does en Nikoïaas Tulpj Schepens, en Pieter Kloeke Raad, af aan denPrinfe; die, zig nader verklaarende, zeide, dat hy, met Krygsvolk, in de Stad komen wüde, en dezelve bezet laa* ten. Die van de Stad begeerden, daarentegen, dat hy 't Krygsvolk, welk voor de Stad lag, te rug zondt. Hy verklaarde zig hiertoe gene- gen, mids men eikanderen verltonde, over de voorwaarden. Toen ging men een en ander- Men flaitmaal over en weder, en; op den derden van een Ver- Oogftmaand,werdt, teAmuerveen,eenVer- *^«* drag getekend , behelzende „ dat Amfterdam, „ zo wel als de zes Geweften, bewilligen zou „ in den ftagt van oorloge, dien de Prins zou „ tragten te regelen, volgens den voorflag, „ door hem en den Raad van Staate , den vyf- I, tienden van Hooimaand , gedaan; en die , op. „ den zelfden voet, bly ven zou , zo lane de oor- „ log tuffchen Frankryk en Spanje duurde ;
„ doch
(») WlcqiIErORT Livr. IV. p. If I»
XtV.BoElc; HISTORIE, tos
5, doch ten langde , drie of vier jaaren; na j^^^ 5, welken tyd, de Geweften zig, deswege, — ^-^ „ onderling, nader verdraagen zouden. Dat „ de Stad toefUan zou , dat de agterflallen aan „ het Krygsvolk, door Holland in *tbyzon» „ der afgedankt, betaald werden, en zorg hel- n pen draagen , dat het ook , in het toekomen- . 5> de, betaald werdt, naar bdiooren- Dat de ^ Prins, begeerende in de Stad te komen , al- „ daar ontvangen zou worden , gelyk zyne 5» voorzaaten, de Stadhouders van Holland, 5, plagten; en dat men hem, zo hy 't goed- „ vondt,gehoorinde Vroedfchapverleenen „ zou , in de genoemde hoedanigneid. Dat 5, de Stad haar beft doen zou, om de oude 5, vriendfchap en 't vertrouwen te herftellen, „ in de Vergadering van Holland, en dat, „ terftond na het tekenen deezer punten, de „ troepen zouden aftrekken, en het volk, door „ de Stad, geworven, worden afgedankt." Doch by een geheim punt werdt verdraagen ,De Bifc- „ dat de Broeders AndriesenKornelis Bikker, ^««"ont- „ de eerfte oud en de tweede regeerend Bur-^"" ƒ *^ „ gemeefter, vrywillig en voor altoos , af-Regee- * „ fhnd zouden doen van de Regeering, zon-ringe. i, der dat zy egter, hierdoor, in hunne eer of „ goeden naam gehoondgerekend zouden mo- „ gen worden (a)." Sommigen meenen, dat het byzonder belang van eenigen medewerk- te, om dit Verdrag , en vooral het geheim punt te doen fluiten (A) , 't welk wy niet zouden dur- ven verzekeren. Amfterdam hadt reden om
het
^ (4) 2rte AITZEMA III. -Dw/, kl. 447, 44t, Hcrft. Lccuw. (^) WlCC^fJEIORX ^'vr. IV. p, 194»
G 5
tötf VADERLANDSCHE XLV.BoaC
g het beleg fpoedig te doen opbreeken. De han^ , ^ ' del en 't geloofderKoopluiden buiten 's LancU zou eeaengeureldigenkrakgekreegen hebben» zo het langer geduurd hadt. £n fchoon men'( verdelgen der troepen in zyne hand hadt , zou het gebruiken van zulk een geweldig middei: _^ • het gantfche Land , en by gevolge ook Amfter* dam zelf in groot gevaar gefteJd hebben , be* halve dat men het befte Weiland van Hol* land en Utrecht zou hebben moeten beder* ven, en beide deeze Geweften op zwaarekos*^ ten jaagen. Men zag zig , om alle deeze rede^ nen, wel genoodzaakt, om denPrinfe bynaal^ les wat hy begeerde toe te geeven. De Stad bedong , by ^t Verdrag , niets van 't gene , waar-* ep zy, te vooren, zo zeer geftaan hadt, dan alleen, dat zy den Prins, niet dan in de hoe^ danigheid van Stadhouder, zou behoeven tQ Weder- hooren in de Vroedfchap. Terwyl 't beleg rydfche duurde, was *er een Gefchrift verfpreid, be» ^^' helzende eenige punten van een Verdrag , tus» fchen het Parlement van Engeland en de Stad Amfterdam geflooten. Doch 't bleek haaft , dat het kwaadaartiglyk verdigt was, om de Wet- houders gehaat te maaken by de Burgerye (r), die gantfch geen goed oog hadt, op de tegen* woordige Regeering van Engeland. Maar tegen den Prinfe , werden , in Amfterdam , ook veele verdigtfelsuitgeftrooid, als, onder an« ^eren , dat hy voorhadt , de Bank en de rykfte Koopluiden van cereede penningen te beroo* ven, om, met dezelven, Koning Karel den II, op den Troon van Groot-Britanje, teher-
ftel^
(4) HolU Mcxkar. vsm Ufc^ ki. Jti 4«i
JtLir. Bo«r. 'H I S T o R I R 107
ftelleii(d): dingen, die, by devoorzigtigen, ^^j^^^ geheel geen geloof vonden. Terftond nt 't — ^-^ fluiten van 't Verdrag met Amfterdam, keer- de de Prins naar denHaage. De troepen trok- ken , insgelyks , af. Doch de foldaaten^die de . ^tad aangenomen hadt, bleeven npg eenige dagen in dienfl. Men was bedugt, dat zyne Hoogheid, die misnoegd bleef op de Stad, bewoogen mogt worden , om ras , wederom , te onderneemen , *t gene hem nu mislukt was. Uit deeze vreeze, fproot ook, dat men de Stad, in verfcheiden' opzigten, begon teverflerken, ^n de Schuttery , die voorheen maar uit vier- entwintig vendelen beftaan hadt, onder vier- cnvyftig vendelen verdeelde. Zelfs werden *er twee fterke houten blokhuizen geftigt op den Amftel , die nogtans den vrycn loop van 't water te zeer belemmerden, en, hierom, in 't jaar 1Ö54, wederom geflegt werden (r). De Stad bewilligde , eerlang , volgens het Ver- drag, in den voorflag van den !Prinfe en deit Raad van Staate , op t (luk der af dankinge ( ƒ )• De bezending van wege de algemeene Staa- ten, aan den Prinfe gefchied, vernam, op de reize , dat men met Amfterdam verdraagen was , en keerde, hierop , terftond te rug, zon* der zyne Hoogheid gefproken tehebhen. Hol- land hadt den Heer van Schagen , afzonderlyk, ean den Prins ^efchlkt ; die , te Amfterveen ge- komen, den Pnns en het Leger niet meer vondc^ en toen ook naar den Haage keerde (;).
Op
. {d) AiTXSMA lïL Dtel^ hL 41^. H«rft. Leeuw. M. 4iw (i) THüELOKS Papers VoL U. f, 39»» 4Si.
{ƒ) WlcqpErOKt Livr. IV. p. i9S. l>JLcfol. HoU. 3 , 4» 5« « '^n* ^^50. hl. 239, 240, 24r,
ïo8 VADERLANDSCHE XLV.Böiift
i6ko ^P ^^^^ wyze, liep de aanflag op Amfter* ■ ^ 'dam af, tot klein genoegen voor den Prinfe mnde- ^^ ^^^^ ^^ ^^^* ^^ tyding van de gevange- ling over nis der zes Heeren werdt, m de Steden, uit •t ont- . welken zy afgevaardigd waren, niet eveneens Haan der opgenomen. Dordrecht nam eenhertigbefluit^ van/cV ^^ denOud-Burgemeefter de Wittin vryheid nen , ' te doen ftellen. Men vondt nogtans-geraaden ,. den Prinfe te gemoet te gaan, in het aannee- men van zynen jongften voorflag op *t ftufe derafdankinge, fchoon men, te gelyk, ver- klaaren wilde, dat de Witt niets, wegens die ftuk, geftemd hadt, dan op uitdrukkelyken laft der Stad, die aannam hem en zynen kin- deren vergoeding te doen, wegens al defcha- de, die hem, in zyn' perfoon of goederen, mogt worden toegebragt. Volgens ditbefluit, werden de Gemagtigden ter Dagvaart gelaft, de vereifchte poogingen aan te wenden , tot het flaaken der gevangenen. Zelfs mogten zy ' 2ig in geene raadpleegingen inlaaten , voor dat de gevangénen in vryheid , en in hunne voo* rige waardigheden herfteld waren. Doch toea zy in den Haage kwamen, was zyne Hoog-ï heid reeids naar *t Leger voor Amfterdam ver- trokken; zodat zy weinig konden uitvoeren» Ook werden zy kwalyk ingevolgd van de an- dere Steden, die, vooral nadat het Verdrag met Atnfterdam getroffen was , wel zagen, dat zy zig, naar het voorbeeld van deeze aanzien^* lyke Stad, zouden moeten voegen. Delft kwam eerft by, begeerende de vryheid van Duift van Voorhout, mids hy zig onthielde vaa de Regeeringe. Hy hadt dit zelf aange- bood
XLV.Bobk: historie. 10^
boödén, alzo hy ryk van middelen was, maar j^-^ één kind hadt, en reeds meer dan negenen — "> zeftig jaaren bereikte , om welke laatfte reden, hy, volgens de gewoonte van Delft, toch, binnen weinige maanden , van zelf, ontQaagen geweefl zou zyn. De anderen volgden zyn voorbeeld. De Witt verzogt der Wethouder- fchap van Dordrecht, dat zy hem van zyne plaats in de Gekommitteerde Raadenontflaan wilde: *t welk zy verklaarde, met weerzin, te ^.^ doen, en niet, dan onder uitckukkelyke betui-op \^^ ging, dat hy den rang behouden zou , welken vf^ecen hy in de Stad bekleedde, en in zyne eerengcfteid goeden naam ongekrenkt blyven. Diergelyke^PJ'**?» verklaaringen deeden ook de andere Steden, ™Qj,J*^f die allen gezonden werden aan zyne Hoog- dende " heid , waarna hy bevel gaf, om de gevangenen van de op vrye voeten te ftellen; gelyk terftond ge- if ««««* fchiedde(*). "°«^-
Eenige dagen te vooren, hadt de Prins aan xxviir. de Staaten van Holland , en , wat laater , aan ^« P"n« de algemeene Staaten, een Gefchrift overge- f®^^^'^* ieverd, behelzende deredenen, welken hem van zy» bewoogen hadden, tot het aantallen der zesn«n faw^ Heeren, en tot de onderneeming op Amfter-dd» in dam; hierop uitkomende „ dat eenige luiden,'* ^?^:^*- welkenzyne Hoogheid niet noemt „ eenen ^ ^^ „ aanhang gemaakt hadden in den Staat, die „ bekwaam was, om dien geheellyk tebeder- „ ven, te gelyk met de Unie en Godsdienft; „ dat de algemeene Staaten, die, zegt hy , de ,j hoogfteKegeering zyn van de Landen, hem, ^, hierop, gemagtigd hadden, om de gefchil-
«leng .
Ifij AiTzssiA {IX. Dtil, hl. 44^453. Hcift, Leeuw. kl. $€.
ita VADERLANDSCHE XLV.BöeK.
i6<ö 9> le!i> door alle wegen, by te Ieggen;dathy, I. ^ '>^^ hiertoe, cerftzagte middelen hadc aange-- j, wend; doch vergeefs: dat hy, eindelyk > ), noodig oordeelende, de verderfelyke oog*- „ merken der gemelde luiden tegen te gaan> 5, hadt moeten befluiten , om zig van eenigen der voomaamfle belhamels te verzekeren.
s>
„ en de Stad Amfterdam, doorKrygsvolk, té „ noodzaaken , om eenige weinige Perfoonen, ,, die, te vooren, belet hadden, dat hem gehoor 5, verleend was , te ontflaan van de Regcerin* „ ge ; dat hy , tot deeze uiterfte hulpmiddelen^ „ hadt moeten befluiten,in den uiterften nood^ 5, even als men, in eenen gevaarlyken brand , ^, eenige huizen om verre haalt , om eenege- 3, heeleftraatof Stad te behouden, zullende ,, hy anders hebben konnen aangezien wor- „ den, als of hy zig niet behoorlyk van eed en pligt gekweeten hadt. Dat hy , eindelyk , de byzondere punten van bezwaarnifle tegen de „ gevangenen, niet onder de voorgaande alge* ", meene aanmerkingen, hadt konnen vervat- „ ten;maartenzynentydeopenleggenzou(f)-'' welk, ge- Doch de Staaten , beide van Holland (*)enal- flooten , gemeenen, vonden ongeraaden, dit Gefchrift w'** te leezen,in de Vergaderingen, om de wonde, wórdt, die zig tot geneezen begon te zetten , niet we- derom op te krabben. Men floot het dan wegi Die van Holland ftelden *t , verzegeld , in han* den van den Raadpenfionaris Kats (O > en wy zullen hierna zien , wat 'er over te doen vieL
't Ge*
(i) Zié Redenen th Motivèn int. hy WlG^Ëf • PfiüvM^ • flT»»». I- p' 7"- ,,
(k) Refol. Holl. p, 16 Jiug' *^^®* ''' **'» *^''-.
(I) AtTXttu iiii iöw/, tf. 44^ Htrib Leeuw. H. êêJ
5>
XLV-Boi*. H I S T O R r E, ut
^ 't Gevolg van VPrinfenonderaeeming was, i6s<^. ïnidlerwyl , het vaftftellen van den Staat van 'xxixJ" oorloge, met eenpaarige ftemmen van alle de De G€- Geweften, volgens den jongften voorflag vanweftcn zyne Hoogheid en den Raad van Staate.Menl>eflukeii befloot, vyfenvyftig Kompagnien Voetvolk ^^^^"®.** im twaalf Kompagnien Ruitery af te danken, gg"^""* uit naam van den Prinfe en den Raad van Staa- van af - te. De vier Kompagnien Paarden en omtrent daukin;. duizend Knegten, waarover 't gefchilgcweeft was , zouden niet langer in diend bly ven , daa tot dat de Provinciën haare meening, deswe* ge, nader zouden hebben verklaard, \ welk, ten langde, binnen zes weeken, zou moetea tyn, en ^o 't dan nog niet gefchied ware, zou* den zy i met der daad , afgedankt worden. Alle wedden,gaadjen, agterftaJlen en andere poflen» vervat in den Staat van oorloge van den jaare 1 62 1 , en 't Krygsvolk , vermeld op de Staatea van oorloge van 1 626 en 1 627 , zouden, tot den laatften van Wintermaand des jaars 1648 ♦ be* taaki worden , waarna de laatfle Staat van ooi*- loge beginnen zou. Geene byzondere Gewes- ten zouden , in het toekomende, eenige afdaur Icing mogen doen; maardealgemeeneStaaten^ by raade van den Raad van Staate, daarmede beworden laaten, behoudens nogtans de vry-f heid der Geweften, om te bewilligen of niet, , tot onderhoud van het volk van oorloge. Doch Friesland en Groningen hadden dit befluit niet toegedemd^ dan onaer voorwaarde, dat meii alleen uitheemfche troepen afdanken zou. De ^rins, wel ziende, dat de meefte Provinciën neigden tot het gevoelen van deezen twee , be- . . , , . floot
ïia VADERLANDSCHE XLV.BcEïi;
tóso. floot *er toe, doch óiigaarne; eii ttrerden, hierop, twintig Franfche, twee-endertig Engelfche,
en drie Schotfche vendelen afgedankt (w). De zes weeken, binnen welken, deGeweften zig wegens verdere afdanking uiten moeften , verftreeken zynde, drongen die van Holland, zagtelyk, op de uitvoering van het befluit, deswege genomen; Doch alzo de Prins toen niet in den Haage was , durfde niemant de eer- de zyn, om Holland toe te vallen («): wes-» halve 'er geene verdere afdanking gefchiedde. De mees- Midler wy 1 , hadden de meefte Geweften den te Ge- Prinfe geantwoord , op den Brief, dien hy hun^ weften q^ ^y n vertrek naar 't Leger voor Amfterdam, aan^den° ^^^^ toegezonden. De Staaten vaa Zeeland Prinfe , keurden 's Prinfen bedry f goed , in alle opzig- wegens 't ten, bedankten hem plegtiglyk, en verzogten gebeur- hem , voort te gaan , m het geeven van blyken • van yver voor 't welzyn van den Staat {0). Die van Gelderland bedankten hem, irisge- lyks, zonder egter zyn bedryf volftrektelyk
foed te keuren, of te mispryzen. Die van 'riesland keurden 't goed , in algemeene be- woordingen. Die van Overyflfel bedankten hem , wegens de moeite , die hy genomen hadt, niet twyfelende , of hy zou zeer gewigtige re* denen gehad hebben, om zig van de zes Hee«* rente verzekeren, en de wapenen van den Staat te gebruiken tegen Amfterdaml De Staa- ten van Utrecht fchreeven, dat zy, vernomen hebbende, wat hy, in deeze gantfche zaak,
hadc
(m) Refol. HolU II Aug. Uso. kt. 247. Hefol. Gener. tt Jiug. i6so. by WlGqUKI. Fnuv. T»m. I. p. 711. (n) WlGqUlTORT Livr, IV. p, 20I.
(#> Notiil. Zeel. 14 Aui. 1$ Stft» Ujo» kh 130, i4i«in»
XLV.BobK; HISTORIE- 113
hadc gedaan, federt verftaan hadden, dathy ^^^^^ den algemeenen Staaten de redenen van zyn — ^^ gedrag, fchriftelyk, hadt ter hand gefield; welke redenen, fchoonze tot nog toe geheim
S;ehouden werden , zy niet twyfelden , of zou- en goed en kragtig zyn ; in welk vertrouwen, zy hem wel bedanken wilden , wegens de moei- te, die h3^hadt gelieven opzigte neemen. Die van Groningen Ichreeven niet , om dat de Staa- ten niet vergaderd waren (p).
Op den zevenentwintigftea vanOogIhnaand, XXX. vertrok zyne Hoogheid naar de Veluwe, om De Print zig met de jagt te verluftigen (q% en om 't oog l^^^ te houden op den Landdag van Gelderland, veiu^i^e die thans te Zutfen gelegd was. Hy hadt , hier- ter jagt. omtrent, onlangs, den eigendom verkreegen van het Land en deHeerlykheid van Dieren, welk; zeer gelegen was tot de jagt ; 'en fommi- gen meenen, dat hy toeleg maakte, om zig, op den Zutfenfchen Landdag, uit hoofde van deeze Heerlykheid, toteerften Edele van Gel- derland, te doen verkiezen; hoewel my hier- van niets, met zekerheid, gebleeken is. In* Herfftmaand, was hy wederom in den Haage • (r) , en in *t begin van Wynmaand of eerder, ichynt hy andermaal naar Dieren gekeerd te zyn, alzo men getuigd vindt, dat hy, op den zevenentwintigften der genoemde maand, al- daar, drie weeken,metjaagen, bezig geweed; was (j). *t Zal terftond blyken^ waarom wy
den
(p) Zti de Brieven hy AlTZXM A Ilf. Dcel^ U, 4$^ t 45S* Meift. |.eeaw. kl^ 3S-40.
(f) AiTZXMA Heift. Leeuw. il. js. III. Deei, kl. 4f4* (r) AlTZïMA Hexft. Leeuw. èL 40. III. Deel, hL 4ftf. (s) AiTZRMA III. J^tl^ H, 45^' Heift. Leeaw, èk ^•^
XILDezl. H
114 VADERLANDSCHE XLV.Bott.
i6<o. ^^ ^^ ^^ *^ Prinfen reize, hier, zo byzon* * "derlyk, aantekenen.
Onder- * 't Verdrag met Amfterdamen't gene'erop roek of gevolgd was, vooral hetbefluit, dat geeneby- 2yne zondere Geweften eenig Krygsvolk zouden ^?^S' mogen afdanken, hadt aan denPrinfe groot deczên °g^zag gegeven, over deOorlogsmagt vanden tydchci-Staat, 't Was ook bekend, dat de Munfter- xneiyk fche Vrede tegen zynenzin geflooten was, en STh ^^*^ dat hy veel liever gezien zou hebben, dat de om den Staat in oorlog gebleeven was metSpanje.Som- Staat in migen hebben , hierom , geloof geflaagen aan 't «enen gene men , naderhand , verhaald heeft , dat hy, nieuwen naamlyk, ten deezen tyde, heimelyk, arbeid- Sw\^kke^ de , om de Vrede met Spanje te verbreeken, en len met den Staat, te gelyk met Fraakryk, in te wik- Span je. . kelen , in. eenen nieuwen kryg tegen Filips den IV (r). Drie ftukken worden 'er te berde ge- bragt, om deeze gedagten te beveiligen, i . Een Brief van zyne Hoogheid aan den Graave d'Es- trades. 2. Een Brief van den Kardinaal Maza- -rin aan den zelfden Graave j en 3. een Ontwerp • van een Verdrag , tuffchen den Prinfe en d'Es- • trades geflooten. In den Brief van zyne Hoog- heid, afgezonden door eenen Z)^jrAtfwpr, die 't geheim van den Prinfe hadt, wordt d'Eftra- des verzogt „ onder dekfel van 't vorderen zy»- „ nef agterftallen , ten fpoedigfl:e , in den Haa- „ ge te willen komen, daar hem de Prins zeer „ gewigtig&zaaken te zeggien hadt, die zyner „ Hoogheid, in perfoon, betroffen («)." De Kardinaal Mazaiin fchryft „ dat hy den Brief
vaa
99
(t) WlcqulIORT Livr. III. p. I7f. (u) D'EaTJUhD&ê Tim. I. p» yy.
xlv.bobb:; historie. Uf
yan den Prinfe van Oranje gezien , en aan de jg^^
koninginne vertoond hadt, die d'Eftrades —
beval , terftond , naar Holland tp vertrekken. Voorts, zendt hy den Graave volmagt, om met den Prinfe van Oranje te fluiten , zo hy hem, inderdaad, geneigd vinden mogt,om met Spanje te breeken ; 't welk de Kardinaal verklaart, zeer gaarne te zullen zien , en waartoe d'Eftrades al zyn vermogen aan- „ wenden möefl: (v).'* By het Ontwerp van het Ontwerp Verdrag, het gewigtigfte ftukvande drie, be- van een looft de Koning „ tegen den eerflen van Bloei- J^^^^^s • ,j m^and des jaars IÖ51 , een Leger van tien- ^^*^^se» „ duizend knegten en zesduizend paarden te „ velde te zullen brengen, om Brugge aan te „ tadften. De Prins verbindt zig, om, tegen „ den zelfden tyd, met tienduizend knegten „ en vierduizend paarden, Antwerpen te be- „ legeren. De Koning en de Prins belooven dan „ oc3c met Kromwei te zullen breeken, hun beft „ te zullen doen,orh den Koning vanEngeland, „ in zyne Ryken , te herftellen , en den oorlog , tegen de wederfpannelingen te vervolgen. '' Voorts , zouden zy niet fluiten met Spanje,
99
,^ dan met gemeene bewilliging/* By gehei* ïrie of afgezonderde jjunten was beftemd „ dat „ de Koning tweeduizend paarden, by *sPrinr „ fen Leger, voegen zou, zo dra Antwerpen „ berend zou zyn; dat, na 't bemagtigen van 3, Antwerpen en Brugge, de Legers zigver- „ eenigen zouden, om Bruflel aan te taften^^ „ terwyl *s Kpnings Leger , dat op de grenzen „ van Pikardye lag. Bergen in Henegouwen
n bc-
(v) D'ESTRADES Têm. I. p- loo. ' »
Hz
ïfé VADERLANDSCHE XLV.BoiK:
ï<550* « belegeren zou. Dat de Koning den Prins tot - — — „ Luitenant-Generaal zou verklaaren, met ge- ,, lyke magt, als zyne voorzaaten gehad had- ,,. den. Dat de Prins Antwerpen en het Mark* „ graaffchap des H. Ryks, voor zig en zyne ,9 erfgenaamen, behouden zou, en datdeKo- ,, ning geene vrede zou maaken, voor dat dit „ puAt ware toegedaan. Dat de Prins vyftig 9, Oorlogsfch^pen , in 't Kanaal, zou doen ^, houden, van 't begin van Bloeimaand tot ,, het einde van Slagtmaand, om beide den Ko- 5, ning van Spanje en de £ngeirchewederrpan-> „ nelingerf te keer te gaan. Dat het Verdrag 5, van verdeeling van den jaare 1635, tuflchen ,,- Lodewyk den XIII. endeStaaten getroflfen, „ fhmd zou grypen: en zo de Leg^s, een van 9, beide, Plaatien bemastigen mogten, die niet 39 totderzelver aandeel behoorden, zouden* ,y ze dezelven , tot op het fluiten der Vrede, 5, bewaaren; doch in geval de vereenigdeLe- ^y gers famen eenige Plaats innamen, zouze ,j terftond overgegeven worden, aan dieze, ,,. by *t Verdrag, was aanbedeeld (wy
Zodanig is de inhoud van dit gewigtig Ont- werp. Men zou 'er ligtelyk verfcheiden' aan- merkingen over maaken konnen, zo deszelfs egtheid en de egtheid der twee brieven zeker genoeg beweezen ware. Doch de tyd en plaats van *t fchryven van 's Prinfen Brief en van het * maaken van dit Ontwerp laacen , in den geeft van een' opmerkzaam' onderzoeker , eeniffe re- den van twyfel overig , aan de egtheid van
bei-
(w) Pro jet de Traite dans les Mem. de D'ESTAAQit T(MhI« , ^ lei. Corps Diplom, 7#»« VI. F. I* p» s^U
iclv.bome: historie. 117
beide deeze ftukken. *s Prinfen Brief is ge- 1650^ dagtekend, uit den Haage, den tweeden van "^ Herfïhnaand. Maar op den zevenentwintig- ften van Oc^ftmaand , was hy eerfl: , van daar» naar Dieren vertrokken. Hy zou, derhalve, zeer fpoedig te rug gekeerd moeten zyn. Dit is egter niet onmo^elyk. Zelfs weet men, van elders, dat hy m den Haage geweefl is» omtrent den tyd van 't veranderen der Re- geeringe v&n Haarlem (ar) , welk , op den zevenden van Herffbnaand, gefchiedt* De Brief van Mazarin is , den vyftienden van Herfïhnaand , te Parys , gedagtekend , na wel* ken tyd , d'Eflxades zou moeten vertrokken * zyn; wanneer hy zyne Hoogheid nog in den Haage zou hebben konnen vinden. Maar 't Verdrag is, ook in den Haage, op den twin- tigften van Wynmaand, gedagtekend, en op dien zelfden tyd, heeft 'er de Prins niet kon- nenzyn, zo hy, gelyk men getuigd vindt, drie weeken agtereen, voor den zevenentwin- tigften van Wynmaand , met jaagen op de Veluwe, heeft doorgebragt : ten ware men wilde zeggen, dat dit getuigenis, niet naar de letter , moed aangedrongen worden , en dat zyne Hoogheid het jaagen wel voor een* dag of drie zou hebben konnen flaaken , om een* fchielyken keer te,doen naar den Haage: waartoe hem ook de toefland zyner Gemaalm« ne, die, op 't uiterfte, zwanger was , een be- kwaam voorwendfel verftrekken kon. 't Zou cok konnen zyn, dat hy , by het opftellen van
•• (^) AiniMA Heift, Leeuw. kL 4.0.
H3
fi8 VADERLANDSCHE XLV-BoeK; t6so. 't Ontwerp, in perfoon, niet iegeawoordig ■ ge weeft v —
:was.
XXXT. Wat 'er van zy, wy hebben niet konnen De Prins nalaaten , gewag te maaken van deeze drie ^^^^' merkwaardige ftukken, zonder dat wy on* " derneemen te befliflen, of zyne Hoogheid, ten deezen tyde , met zulke gewigtige voor- neemens hebbe zwanger gegaan, of niet. Zeker is 't , dat hyze niet heeft uitgevoerd. Op den meergemelden zeveneritwintigften ^ van Wynmaand , vermoeid van de jagt ko- mende , gevoelde hy beginfels van koorts. Hy liet zig , des anderendaags , te water , naar den Haage voeren, daar hy , den negenen- Krygt de twintigften , aankwam. Men vernam haaft , Kinder- dat hy de Kinderpokjes onder de leden hadt , pokjei . jjg ^ j'qqj de er vaarenfte Geneesmeefters , naar Sterft, de konft, behandeld werden. Men rekende hem byna buiten gevaar, toen hy, in groo- te benaauwdheid , door aanhoudepde koort- fen veroorzaakt, op Zondag, den zesden van Slagtmaand , ies avonds ten negen uuren, den geeft gaf, in den ouderdom van vierentwintig jaaren eïi zes maanden (y). ' Vcrfchil- De tyding van deezen dood, die, 's ande- lende ge-daags, 't gantfche Land doorklonk, verwek- dagten te verfchillende beweegingen van droefheid over zy- Qf vreugde in de gemoeden, naar dat elk ge- ne dood. ^.^^ ^^^^ >g prinfen byzonderfte vrienden , . al 't volk van oorloge, een groot deel der ge- meente waren troofteloos. In zulke Steden, daarentegen, daarmen, onlangs, merkelyk meende geleeden te hebben van den Prinle,
ftraal-'
(y) AlTZEMA III. Detl^kk 4f<-4lt. H«cft. Lccuw. èL
3CLV. Boek. HISTORIE, iipr
ftraalde veelen een heimelyk genoegen ten oo- kj^o. gen uit. Te Amfterdam in 't byzonder,fchee- — nen fomnugen, in de dood van den Pnnfe, 's Lands vryheid herbooren te zien. De Diakens der Hervormde Kerke vonden, aldaar, in een der zakjes , in welken de aalmoeflen , onder de preeke, verzameld worden, eenige. Hukken fiouds in een papier, waarby gefchreeven ftondt , dat degaave grooUr nms gemaakt y om dat ^iTj in tagtigjaareUj geene blyder tyding dan die van V Prinfen dood gekomen was (2). Ook hadt men , hier , federt het beleg der Stad , zo veel kwaads gefproken van den Prinfe , dat het gemeen zelf zig niet wederhouden kon van vreugde te toonen , over zynen onverwag-^ ten dood. In de nabuurige Ryken , werdt *er ook verfchillend over geoordeeld. Span- je en de tegenwoordige Regeering van En- geland ontvingen de tyding van *s Prinfen o- verlyden, met een heimelyk genoegen. Zelfs wil men, dat Brun , Spaanfche gezant in den Haage , die , terftond na 's Prinfen dood , naar Bruffel keerde, openlyk gezeid zou heb- ben, dat de Koning, zyn meefter, inKata- lonie, in de Nederlanden, of in Italië, dit jaar, geene voordeelen bevogten hadt , die eenigszins haaien konden, by het voordeel , welkhy, uit deezendood, te wagten hadt. Maar in Frankryk was men, daarentegen, treu- rig over *s Prmfen affterven ; welk zelfs , door den Kardinaal, geoordeeld werdt, niet natuurlyk geweeft te zyn. Immers, menge^
tuigt,
(z) AlTZlfiflA Hetft. Leeuw. hL 4S*
H4
ifto VADERLANDSCHE XLV.BoiR
^g^^ tuigt ^ dat hy, in openbaare gezelfchappen , ■■ ^ * de bdiendigneid prees van hun, die zig den. Prins , ter regter tyd , hadden weeten kwy t té maaken (a\ Doch 't fpeet hem, veelligt, te zeer, dat ny zyne bedekte oogmerken, door *s Prinfen dood , op 't onverwagtft , very-^ deld zag. ^^^jj^ Willem de tweede , Prins van Oranje ^ Zyne af* werdt, op dat wy ook iet van zyne perfoon- bcclding.lyke hoedanigheden zeggen , van zyne tyd- genooten, gehouden vooreenen Vorft, di^ in zulke jonge jaaren, als h^r nog maar be- reikte, zynen voorouderen niet behoefde te . wyken, in uitmuntende hoedanigheden. Hy- was ftoutmoe;lig , wakker en onvermoeid, fchoon een weinig verzwakt , door zwaare lighaamelyke oefeningen , waaraan hy zeer overgegeven was: voorts , beleefd en mild, tot zo verre zelfs , dat 'er zyne byzondere zaaken om leeden (b). Sommigen meenen, dat het Engelifch ' Huwelyk hem ftaatzugti- ge gedagten ingeboezemd hadt (c), welken men nadèelig hieldtvoor de vryheid der Ver- cenigde Geweften. De Prins was, wyders, vanlighaam wel gefchaapen, fchoon en ge- zond; doch niet zeer maatig in 't eeten , en daardoor veel aan hoofpyn onderworpen. Hy was een groot liefhebber vanjaagen, kaat- fen en andere fpeleli met den bal : ook van / zwemmen of baaden in koud water, en dier*
^ïh) WlCqOfilORT LêVTm IV. p. 10}.
(«3 AuuRy Mcinw. p. iiz»
*
a
|M.rn"^wÏÏ<mmmKuf^mir MriijMmir iimiii^iiM^iiiüiiiiHi?tinilllMlHllg'iNJimJJiriL[llii^ ^|]|^ll|lMi|!^nlm
S Stadiioader -van '&eldL.ei'laiiid,Ho31ajad, Sedan dL , ]
. '' Ac'ft-Jy-aJttr ;»'■
Jk i]caJ!fl.r ^vnaiiif
xlv.bobk; historie/ tu
gelyke vermoeijende oefeningen. In Hooi- 1650. maand deezes jaars , hadt hy nog eens de koorts gehad, welke men oordeelde veroor- zaakt te 7yn geweeft, door onvoorzigtig baa- den, in den vy ver te Ryswyk (/i). Zynelaat- fte ziekte werdt toegefchreven aan net aan- houdend jaagen, in ruw en gantfch ongunflig Veder , zynde zyne Hoogheid nimmer ge- woon geweeft, zyn lighaam te ontzien. Hy liet geene kinderen , maar eene hoogzwange- re Gemaalinne agter. Zyn Lyk werdt niet openlyk ten toon gefteld , zynde het aange- zigtte zeer gefchonden door de pokjes (e)i maar, op den agtften«vafa Lentemaand des volgenden jaars, in 't voorouderlyk Graf te Delft, met degewoonlyke ftaatfie, bygezet (ƒ). My is een Affchrift ter hand gekomen van eenen uiterften wil des Prinfen , waar* by hy , by mangel van kind of kinderen, zy- ne oudfte Zufter Louife , Keurvorftin van Brandenburg, tot zyne erfgenaame aanftelt, en den Lyftogt der Koningklyke Prinfefle , zyne Gemaalinne, van tien, tot vyftiendui- zend, of, zo hy geene kinderen nalaaten mogt , tot twintigduizend ponden fterlings vermeerdert: de H.eerlykheden Buuren, Leer- dam, Yffelftein, Naaldwyk en verfcheiden* anderen, voor de voldoening daarvan, ver- bindende. Doch alzo dit Affchrift geen hoofd, noch dagtekening heeft ^ weet ik niet, hoe
veel
(d) AITZSMA ni. Diilf hh 4lt.
' ' AiTZKMA Herft. Leeuw, kl, 41.
AlTZXMA III. JDff/f kl. SSU
O)
122 VADERL. HIST. XLV.Boek;
i(Jco. ^^^^ ii^ts *er op te maaken zy. Waarfchyn-
■ lyk , moet men 't voor een Affchrift van
van den onvolkomen uitêrften wil houden ,
waarvan wy, in *t volgende Boek, nog eea
woord zullen melden.
V A-
Bladz. 13 j
VADERLANDSCHK
HIST ORIE.
ZESENVEERTIGSTE BOEK.
I N H O U D.
I. Orde op de Regeeringe, na de dood van zyne Hoogheid. De ontjlaagen Regenten worden her^ field in 't bewind. II. De Staaten van Holland doen eene bezending aan de byzondere Gewes' ten. Geboorte van eenen Prinfe van Oranje. Graaf Jf^illem Fredrik wordt Stadhouder van Groningen en Ommelanden. De Staat van eer*
' flen Edele in Zeeland vernietigd. III. De Ste- den van Holland bekomen Oktroi , tot bejlellin^ ge haarer Wethouderfchap. De andere Gewejlen fiellen hierop ook orde. IV. TwifioverdeVoog- dyfchap des jongen Brinfe van Oranje. Over* eenkomji deswege. Verdrag aangaande het Mark- graaf Jchap van Bergen op Zoom. V. Oproer te Middelburg. Onderzoek^ of de Prinfen vanO- ranje de fFetj te Vlijftngen en te Fe er e ^ als Markgraaven , of als Stadhouders , befield heb- ben. Eenige Zeeuuffche Edelen zoeken , ver- geefsyftem in de Staatsvergaderinge teverkry- gen. VI. Aanvang der GrooI-e Verga- de r in g e. Holland en Zeeland handelen over 't aanjiellen van eenen Stadhouder. Aanfpraak %m den RaadpenfionOris Kats. Friesland zoekt
• ' ' de
124 VADERLANDSCHE XLVI.BoeK
de onderhandeling tejiremmen. VII. Aarmer^ kingen over de drie hoofdpunten van handeling ge, de Unie, Religie en Militie. VIII. Gel' derlands gevoelen over de Unie en beJlUJing der gefchillen. Gevoelen van Zeeland, Friesland^ Staden Lande, Utrecht en OverjjJeL Gevoe-' len van Holland. Friesland beweert , dat men een* Stadhouder behoort te kiezen. Vertoog der PrinfeJJe PFeduwe. IX. Gevoelens enbejlmder Geweflen, op 't Jluk van den Godsdienji. X. Aanmerkingen over dit bejluit, XI. Gevoelens' van zes Gewefien , over V punt der Militie. XII. Holland levert 'er een wydluftig Vertoog over in, en beweert denoodeloosheidvan'taanjlellen van eenen Kapitein-Generaal. XIII. 'tVerfchi^ over 't beleid der Krygszaaken bemiddeld, Han^ deling tujjchen Holland en Zeeland, over '^Ka* pitein-Generaalfchap. XIV. Die van Staatfch^ Brabant en Drente zoeken wederom*, vergeefs^ deel in de Regeeringe. XV. B^uit op t ge* beurde in 't jaar 1650. Sommelsdyk zuivert zig^ wegens den aanjlag op Amflerdam. Algemeene vergiffenis , waarin by begreepen wordt. XVI. De groot e Vergadering wordt beJlooten.XVlI. Handeling met Portugal, wegens BraziLVer* drag met Salee. XVIII. Onlufien tuffchen Bran^ denburg en Nieuwburg. XIX. Staat der En* gelfche zaaken. XX. Misnoegen tuffchen En- geland en den Staat. Het Parlement zendt een Gezantfchap herwaar ds^, welk onverrigter zaa* ke te rug keert. XXI. Akte van 't Parlement , tot benadeeling van den Hollandfchen en Zeeuwfchen Koophandel. Gezantfchap naar Engeland* Katr legt het Raadpen/tonarisjchap neder , welk , door Pauw, andermaal, aanvaard wordt. XXII.
Hau'^
3lLyi.Bó«; HISTORIE, ng
, Handeling in Engeland.XXJIl. Toerujlingder ' Staateny ter zee. Ontmoeting tujjchen Blake en Tromp j voor Douvres. XXIV. De krygte* gen Engeland wordt voortgezet. Pauw raakt ^ by *f gemeen , in haat. Zeegevegten tujjchen As^ kue én de Ruiter: tuïïchen Blake en de fVitte^ en tujjchen Blake en Tromp. XXV. Aanjlag om 'j Lands fcbepen in de havens te vernieletu XKYLBeweegingenin Holland en in Zeeland. Oproer te Jmfterdam.XKVIL Zeeland bejluit^ den Prins van Oranje te voorfchikken tot Stad' houder. Bezending van Holland j om dit bejluit te voorkomen. XXVIII. Pauwjierft. Joande fFitt wordt Raadpenjionaris. XXIX. Zeejlag van drie dagen » tujjchen Blake en Tromp. XXX. Van Gaaien verovert en verbrandt eenige En^ gelfche Jcbepen. Hy fnemvelt. Zeejlag voor Nieuwpoort: voor Duinkerken. XXXI. Gevegt voor Éatwyk. Zeejlag voor de Maaze. Tromp
. fneuvelt. 's Lands Floot zwaar bejchadigd doop fiorm. Verval van Koophandel te Jm/ierdam* XXXII. Binnenlandjche beroerten.
|Erftond na *t overlyden van zyne 1(550; Hoogheid , beriep ^oan van Gend, — jT" die, wegens Gelderland, nog tot De alge* middernagt , voorzitten moeft, demeene algemeene Staaten : welken hy de^'^**^^" onverwagte verandering, die, door deezen^/nige dood, in den (laat van 's Lands Regeeringe,orde,ira gekomen was , op eene beweeglyke wyze , <Je dood voordroeg, te gelyk vraagende, wat befl:,totY?^ ^^^^ 's Lands dicnft, in deezen toeftand der din-j^^y^^' gen, behoorde gedaan te worden. Zeker, 't <jemeenebeft bevondt zig,door dit aflterven,
in
tz6 VADERLANDSCHE XLVI.BoEȎ
1650.' in eenen (laat, waarin het, nimmer, federtzy- •— * — ne opregting,geweeft was. *t Was voor dce- zen niet gebeurd , dat een Stadhouder , of hooge Overheid, gelyk Willem de I geweeft was , aflyvig was geworden , zonder eenen Zoon van bekwaamen ouderdom , of eenen Broeder na te laaten , aan wien men , terftond, hetStadhouder- enKapitein-Generaalfchap op- draaien kon. Maar tegenwoordig bevondt men zig, m deezeongewooneomftandigheid. Wil- lem de IL was overleeden, zonder Zoonen of Broeders gehad te hebben. Hy liet alleenlyk eene hoogzwangere Gemaalinneagter, en 't was onzekier, of deeze eene leevende of doo- -de vrugt, en zo de eerfte, een' Prins of Prin- fes ter weereld zou brengen. En veelligt ver- hinderde deeze onzekerheid , dat fomndigen eenen der Neeven van zyne Hoogheid tot Stadhouder en Kapitein -Generaal voorfloe- gen. De meefte Geweften bevonden zig, derhalve, zonder Stadhouder; het Krygs- volk zonder Kapitein - Generaal , en de mees- te Leden der hooge Regeeringe zagen zig, willens of onwillens , in de verpligting ge- brast , om , ten minfte vooreerft , geenen Stadhouder aan te Hellen: 't welk noodwen- dig merkelyke verandering maaken moeft, in den vorm der Regeeringe. Men raadpleegde, ter algemeene Staatsvergaderinge, tot dat het twaalf uuren floeg ; wanneer de Heer van Gend aanboodt , de Prefidents ftoel, die elk Geweft eene week bekleedt , aan Holland in te ruimen; doch de Afgevaardigden van Holland begeerden , dat hy, de raadpleeging vervolgde , terwyl zy voornamen , 't be-
fluit
JCLVLBoEt HISTORIE, 147
fluit derzelVè op te maaken : gelyk gefchied- kj^o. de (d). Men kwam overeen, dat men den by- -' — ^ zonderen Ge weften, terftond, kennis geeven zou van 's Prinfen affl;erven,hun te gelyk ver- zoekende, om nieuwen lafl: voor derzcl ver Af- gevaardigden in den Haage. Ook werdt Graa- ve Willem Fredrik , Stadhouder van Friesland, den Veldmaarfchalk Brederode en allen Be- velhebberen der fterke Plaatfen, daar Staat- fche bezetting lag , aangefchreeven , dat zy goede zorg voor dezelven zouden hebben te draagen , en zig te kwy ten van den eed , waar- door zy aan den Staat in 't gemeen verbonden waren (*).
• Doch de Staaten van Holland , die, terftond De Hee- na 't overlyden van zyne Hoogheid, gewoon- ren» die, %k, vergaderd waren, hadden, voor 't groot- "'' ^" fté gedeelte, byzondere inzigten op den vorm^^n^^yn^ der Regeeringe ; die zig, door den tyd , open- Hoog- baarden. Te Dordrecht, was, twee dagen naheid,onfr. *s Prinfen dood, de gewezen' Burgemeefterde^^*seii Witt herfteld in den Oud-Raad der Stad , en in "^^^^ zyne verdere waardigheden (c). Delft volgde Regee- dit voorbeeld, eerlang, herftellende den Bur-ringe, gemeefter Duift van Voorhout, 't Zelfde ge- morden fchieddeook te Haarlem, en teMedènblik,'"^jf^^^' omtrent de Waal, Ruil en Stellingwerf. Kei-fteld.^*^* zer van Hoorn was , reeds voor 's Prinfen dood, tot Raad en Advokaat Fiskaal der Admirali- teit in 't Noorderkwartier aangefteld. Sommi- gen merken aan, dat Amfterdam, zig gemaa-
f*) WiCt^EïORT Livr, IV. p. 204.
(k) Refol. Gener. Dmtn. 6 NtvemB, i5;o. by WicquEF. Trtuv, Tom, I. ^. 757.
ie) Exti. uit het Rcg. van den Oud-Raad van Dordx. vém N9V. uso. hy WlGC^UEJOaT Preuv. Tm. I. f. 719.
isg VAJ|ERLANDSCHE XLVI.Boïif.
i(5^o. ^g^^^ willende toonen dan de andere Steden, - ^ '^langzaam kwam tot herflelling der Broede- ren fiikker (d). Nogtans vind ik, dat Eome« lis Bikker , zo wel als de Witt , de Waal , Ruil, Düift van Voorhout, Keizer en Stellingwerf, deeze eerfte Dagvaart na 'sPrinfen overlyden reeds heeft bygewoond (e). n. Men befpeurde, ondertuiTchen , aan deeze '^^^J^*^^ verandering, met welke gelleldheid, deeze hmd ter " Steden ter Dagvaart verfcheenen. De Staaten , Generali*van Holland waren 't genoegzaam eens, om de teit , om Regeering , op eenen nieuwen en vaften voet , de by- ^^ hervormen. Doch alzo zy ^ hiertoe , de toe- Gewes- ^^^^^^g der andere Gewellen behoefden , en tentebe-l^lein vertrouwen hadden, op derzelver gcv fchryven woónlyke Afgevaardigden^ ter algemeenc ^dea Staats vergaderinge, die in dejongftemaatre- ""^^ gels van wylen zyne Hoogheid getreden wa- ren, beflooten zy, tewege te brengen, dat 'er, uit elk Geweft , een merkely k aantal van ande- re Afgevaardigden naar den Haage gezonden werdt, met laft, om op devaftflellin^ vanden Staat, in de tisgenwoordige omftandigheden, te raadpleegen en te befluiten. In gevolge van dit Befluit , verfcheenen zy , den twaalfden van Slagtmaand, in merkelyken getale, in de alge- meene Staatsvergaderinge, om te verklaaren, „ dat zy opregtelyk voorhadden, en met der „ daad toonen zouden , eenigheid , liefde , „ vriendfchap, goed verftand en vertrouwe- „ lykheid, met de Geweften onderling , te wil- I, len verwekken en onderhouden. Dat zy vas-
ff te-
(d) AiTZEMA Herft. Leeuw. hl. ^$»
{€j RefoU HoU. 9 Niv. U^o. kk 324 1 3H> 32^> 3»7«
XLVLBoBic. HISTORIE. 129
^y telyk gezind waren, den Godsdienft^zoals 1650. j, dezelve, in de Sinode van Dordrecht, vafl- — — i, gefield was , en thans , in de openbaare Ker* ^, ken , geleerd werdt , te handhaaven. Dat de „ Unie van den jaare 1579, heiliglyk, naar- „ gekomen, en ddt deKrygsmagt van den Staat ,fc aangehouden zou worden, volgens den voet, y, by deRefölutienop de voorafgaande punten ), tot de Vrede, voor deezen, beraamd."' Na deeze ^ferklaaring, verzogtenze „ dat de by- >, zondere Staaten in den Haage befchreeven „ mogten worden, met laft, om op de voor» „ gemelde zaaken , de Unie , de Religie en Mi* „ Htie betreflFende, te befluiten; waartoe zy •„ zelfs hadden goedgevonden , de tyzondere >, Geweftcn te bezenden, " . Ook begeerden- ze „ dat hunne goed^ meening, door ernftige . „ brieven der tegenwoordige Afgevaardigden ^, teralgemeeneStaatsvcrgaderinge, mogton- „ derfleund worden, en dat alle zaaken, den „ Staat betreffende , midlerwyl , in <fen tegen- „ woordigen vorm blyven mogten , tot dat ,, daarop nader bejluit genomen werdt, by de Pro^ „ vinden (ƒ )•" In de plaats deezer laatfte woor- den I hadt men , in 't eerfte ontwerp van deezetf voorflag, gefield , tot dat de Koningklyke Prinfes verlojl zou zyn van devrugt^ die zy tegenwoordig droeg. Doch 't werdt veranderd; om dat fom- migen oordeelden, dat 'er eene foort van ver- bindtenis in lag, die zy dagten, dat men niet behoorde op zig te neemen. De voorflag van Holland werdt niet ongunfliglyk gehoord. Ook maakten de Staaten van dit Geweflhun
werk,
. {f) Refol. HoII. 12 iV'^v. i5;o. hl. 332. .
XU, DtiLL. I
fjd VADËRLANDSCHE 3[LVI.Boat
af go. werfc^om zülken onder de Bondgenoocen,die
• meeft op de zyde van den overleeden' Prinfe
geweeft waren, met naame Zeeland, te win« nen (g) , ^eevende , by alle gelegenheden , te kennen, oat zy 't voorleedene vergeten wit den, en loffelyk gewaagendé vzn de verplifff ting , die de Staat hadt aan het doorlugtifi^Hmi Holland van Oranje (h). Ondertuflchen , Benoemden zy doetce. tot de bezending naar Gelderland eh Overys- l?„^/JJJ-fel, ^akob van fFaJJinaar, Heer van Obdam, dcande- den Oud-BüTgcmeefter van Amfterdam, Kor* ren Ge- nelis de Graaf, en Franco of Franfois lÜccen^ wcften,. Pcnfionaris van Purmerende; naar Zeeland, Nikotaas Ruifcb^ Penfionaris van» iDordrecht^ KarelvanZyly Vroedfehap en Schepen van Go- rinchem, en Komelis van Zonneveld^ Oud-Bur- gemeefter van Alkmaar; naar Utrecht , den fïeer van Brederode, Komelis van Bev»en> . Heer van Strevelshoek,en Hi^mimusvanBe^ t?^nzmg* ^Schepen van Gouda; en naar Fries- land en Stad en Lande , KoenraadvanBeuningen^ Penfionaris van Amfterdam, WillemNieuwpoert^ ."Vroedfehap van Schiedam, enLfiTörwrójjRfjiWfrx, Gehoor- Burgemeéfter van Hoorn (i). Doch deeze te vtn Heeren waren nog in den Haage , toen de Ko* WnTvan^^^g'^'y^^ Prinfes,op Maandag denveertieff- Oranje. ^^^ van Slagtmaand, tuflchen agt en negen uuren des avonds , gelukkiglyk , beviel van ee- nen Zoon, die, den yyftienden van Louw- maand des volgenden jaars, gedoopt, en Wil- lem Henrik genoemd werdt. Terftond*na zyne geboorte , werden de klokken geluid* De Staa-
tei^
• (g) Refol. HoU. TI Nov. 11(50. bL 33i« (h) AiTZfiMA Heeft. Leeuw. bL 43. (ij Kcfol. HoU. 12 JVpv. 1650* Ifi- ill»
ten vergaderden , en gaven van deeze geboór- ' i(^^ te kennis aan de Geweften (*). De Prinfes, Hvivordt Weduwe van Fredrik Henrik^ fchreef, op den San- den twintigden, eenen firief aan deStaatenten aan- der byzortdere Ge weften, waarin zy, aangc-''^^^**"^ * merkt hebbende, dat de fchade, geleeden by het affterven van wylen zyne Hoogheid, eenig»- Eins geboet was , door de geboorte van eenea jongen Prinfe, verzogt „ dat de Staaten dee- „ zen in gedagten wilden houden, wanneer zy ), zouden raadpleègen , op de verkiezinge van j, eenen anderen Kapitein- Generaal .oVer de j, Krygsmagt van den Staat , en van eenèa 5, anderen Stadhouder over de byzondereGc- 5, weften; teroorzaakevandegewigtigedien- ,, ften , door zyne vooroudets , aan de Landen 5, beweezen (/)." Doch deeze Brief deedt het nut niet, welk de Prinfes *er zig van beloofd h^dt. Graaf Willem Eredrik , Graaf Joan Mau* Graaf rits , en de Veldmaarfchalk Brederode hadden, ^^^f^ reeds te vooren, hunnen dienfl den algemee*^^^^^"^ nen en byzonderen Staaten, in onbepaalde be^Stadhow woordingen, aangebooden. En 't gelukte den der vaa eerften , kort hierna , tot Stadhouder van Gro* Gronüi- ningen en de Ommelanden verkooren te wor-^° ^ den (w).Zyn aanzien fteeg, eerlang, noghoo-i^^"^ ger, door zyn Huwelyk met Alèettina Agnes^ Hy tweede Dogter van Fredrik Henrik, Prinfe van «rouwt Oranje; welk, in den Zomer des jaars 1651,^^°® geflooten («) , en in Bloeimaand des vol-yj^^p^.^^
gen-drik Hearlk.
(k) AIT2EMA Kerft. Leeuw. iU 4%, lll. Detlyhl, é^$9fSSU (l) 2ie den Brief *y aitzema Herft. Leeuw. H, 44. (w) Refol. Gener. 11 Nov. U50. ^> 'WicqUElORT Pffsv* T»». I. ^. 77t. AiTZEMA Herft. Leeuw. W.4MU,X>w/j*/.4«I* («; AitzeMA m. Detl^ bl. 650,
1 a
Staac van ^ eerden Edele vernie- tigd ver . klaard*
99 )9
5> 5>
IJ
5> 5> .
ip VADERLANDSCHE .XLVI.Boïr:
1 650! genden jaais, te Kleeve , voltrokken werdt (o). ^ y *■ In Zeeland , hidt men , juift op den dag van land,^ ' 's Prinfen geboorte, vaftgefteld „ dat de hoe- word'tde,, danigheid van eerften Edele, met welke, wylen zyne Hoogheid bekleed was ge weeft, enkel perfoonlyk ware y en , door de Prinfen - van Oranje, niet geëifehf kon wordtn , üit hoofde van eeniggoed , welk zy in Zeeland bezaten ; dat zy hun alleen opgedraagen was, uit aanmerking hunner hooge geboorte, per- foonlyke hoedanigheden , en gewigtige dienften, den Staat beweezen: waarom zy moert aangemerkt worden als vernietigd , met de dood van den jongft overleeden* „ Prinfe (p)." ' In gevolge van dit Befluit , werdt, door de Steden , den Heere de Kmiit , de plaats van eerften Edele, welke hy, in Zee- land, bekleedde, duidelyk, ontzeld. Hy zogt zig, in dezelve , te handhaaven, door middel van eene j^êie der Raaden van zyne Hoogheid, en verfcheen in de Vergaderinge derStauten, op zyne gewóonlyke plaatfe; doch toen hy merkte, dat men geweldige middelen gebruikt zou hebben , omije hem te doen ruimen, bleef hy agter, nadat hy, ernftelyk, geprotefieerd hadt, tegen 't befluit der Vergaderinge. Hy raakte, tevens alle de andere waardigheden kwyt, welken hem, van wege de Provincie, waren opgedraagen (5).De ty ding der geboor- te van eenen jongen Prinfe maakte geene ver-
an-
(0) HolJ. Merk. van léyz. bl, 27.
(p) Notiil. Zeel. 14, 15, lö Nov. i6fo. il. i7i,i7J,T7tf» Sxu. uit de^^omU vsm ^Vette en Raede vanVcre 15 Novtmk^
Iq) AiTZEMA Heift. Leeuw, hl, 4;. lil. Detl ^ H. i€u
XLVI. Boei- H I'S T O R I E. 133
andering in het befluit der Staaten van Zee- 1650» land; en hieruit was, ligtelyk, te voorzien , '
dat de Brief der Prinfeffe, aldaar, weinig uit" werken zou. Ook werdt *er , by de andere Ge-^ weden , genoegzaam geen agt op geflaagen (r).
De bezending hadt, ondertuiTchen , voort* uitflag gang gehad. De afgezondenen waren , alom- der be- me, in de Gewefl;en,zeer beleefd en minzaam "^*^^"S« bejegend. Deverfdiillen, die, tuflchen de^g^g^. meelce byzondere Staaten en Holland , geweefi: ten« waren , icheenen , met de dood des Stadhou* ders, geheellyk, bygelegd te zyn. De Suaten van Zeeland verklaarden, onder anderen,, dat „ zy die van Holland aanmerkten, als hunne „ oudfte en getrouwfteBondgenooten, met „ welken zy , in veele opzigten , dezelfde be- „ langen hadden j dat zy de bewy zen van der- ,, zelver yver voor den Hervormden Gods- „ dienft en voor de behoudenis der Unie, met „ veel bljdfchap, ontvingen, en dat zy niet „ verzuimen zouden, hunne Afgevaardigden, „ met den eerden , te zenden naax den Haage, ^, om, met die van Holland, voor 't openen „ der algemeeneVergaderinge, te overleggen, „ 't gene het belang der twee Geweften in 't „ byzonder betrof (ƒ)." De andere Geweften gaven allen diergelyk antwoord, en de afge-» zondenen keerden , zeer voldaan , in den Haa- ge, te rug, voor het einde Van Slagtmaand,. De Staaten van Utrecht alleen hadden be* geerd,dat de groote Vergadering binnen hun-
(r) Zit Refol. Gener. 21 Nw. xtfjo. hy Wicquev. Trtuv. il) Notul. Zeel. 17, i« JVbv. xifse* hl, i«o, i«ï,194. R^c-
.13
Ï34 VADERLANEWCHE 33LV!.Boïr-
1650. neUoofdflad gehouden werdt, volgens het ' negentiende punt der Unie ; doch zy lieten zig,
ligtelyk , beduiden , dat dit punt alteen op dien tyd zag , toen de ajgemeene Staaten nog niet gewoon waren , geduuriglyk , en in den Haage, te vergaderen (t). De vyfticnde van Winter- maand was , in t eerft , door die van Holland, voórgeflaagen , tot het openen der groote Ver- gaderinge (u) ; doch *t liep nog tot in Louw- maand des volgenden jaars aan , eer de Staaten, in genoegzaamen getale, by een gekomen wa- ' ren , om de gezamenly ke onderhandeling» te beginnen, ni. Midlerwyl , vonden dè Staaten van Holland De Staa- ireraaden, binnen hunne Provincie , orde te J^^.y^'V ftellen op de benoeming en verkiezing der Scdêu jaarlykfche Wethouderfchap, en fteeds aan- 4en Ste- blyvende Raaden,in de (lemtliende en andere den Ok- Steden. DeSchepensplagten, alomme, door ^^i^^ den Stadhouder, als hootd van 't hoog Ge- befteilin- r^g^s^^^f» gekooren te worden. In veeïe Steden, ge haarer ftelde hy ook Burgemeefters. Doch fommigen €igene hadden, vanouds, het regt verkreegen, om Ytfh^ haare eigen* Burgemeefters te (lellen. De dood dericbaf. j^g Stadhouders moeft, hierin, noodwendig verandering maaken , vooral , om dat men nog niet gezind fcheen, eenen anderen te verkie- zen. De Staaten beflooten, derhalve, op den agtften van Wintermaand „ dat alle Steden en . ^, Plaatfen , het voorregt hebbende , om haare „ eigen' Wethouderfchap te bcftellen , zig va» „ dit voorregt, voortaan, zouden mogen be-
yf die-
(t) Refol. HoU. 24 Nev. 7 Let. Uso bLi^étnz.i^s enw^ (u) RefoU Qeuei, 9/ Ntv. x (;•• ^ Wig()gxi. Fr€MW»7^.
XLVÏ.B0EIC- MISTORIR i^s^
^f dicneiï , en jbet zelv^onii?eii>Feekelyk bebou- 1650* ,» jdoo. I)at de ftcmiaöe©de Scedea ia^tbyzon- — ^~* ,t der , siiUc eien y:oarri^ met jlïebbende 3 haa» st i^ Wethauderfchap zouden moge» beflel* n kn,opzulkeenewyjK,alsi^,tcBraecfl;ett 9> dienfie van de Steden, zouden bevinden tie 9y ihehooren» zuUenide het haar yryftaao, daar- u toe, byzoAder Oictroi ce verzoeken aan de . M Viargadering der Scaaten : over 't v^erleeEiea M van welke Oktrojen, men, Bftetöieerderheid ^ van üemnoen , befluiten zou. Zo , anderais«' 9$ fdien , oenige Steden niet geraai^n mogtea ff vinden , zig naar dit Befluk te voegen , zou 9f de yerlaezins der Wethouderen , ju dezel- f, ven, moeten gofcbied^, op haaiienvoorilag M of 4>enoeimAg , door de Vergadering disr ff Staaten, of, in derzelver afzyn , door de ff KollegienderGekom]ïuttees:deRaadeQ,,elJc ^ in zyn Kwartier. Dat de Steden enPlaatirea« ^ geene zitting of ftem hebbende inde Ver- ff gadering der Staaten , esn geen voprregt heb* M bende , om haare eigefl' WediouKJörfchap te „ beftellen, zig 4an db Staats, of, inderzel- f^ ver afzyn, aan de GekonunitteerdeRaadëa ^ zouden vervoegen, die , op haare benoe* ^ ming, de verkiezij^ zouden mogen doen* 9, Dat , eindeiy k , alle andere Ampten van Re* ^ geeringe, buiten de Wethouders- Ampten ^ ^ begeven zouden worden, door de Staaten^ ^ zulken* alleenlyk uitgenomen, waarvan de „ begeeving bevonden werdt, voorheen, aan „ andere. Kolieken verbleevfian te zyn ge* I, weeft (yy Sedert, trokken de Staaten vanzy be-^ \ Hol«hoad«ay
(v) KeibU Holl. t Dec. i^so. hl, ^ju
% l4-
13(5 VADERLANDSCHE XLVI.Bobk; x6so. Holland ook het begeeven van alle hooge in andere Krygsamptcn, die de Provincie betaalde, tot ópwgten,dat van Kapitein ingeflooten, aan zig. ' Ook een voor- beflootenze het Reéloraatfchap van 'sLands naim ge-Hoogefchoole te Leiden, op den voorflagvaa van '^ den* Akademie-Raad , en het Luitenant-Hout- gene de vefterfchap, op den vöorflag van het Lid der E- Scadhau- delen^zel ven te zullen begeeven, het gene tot de .^er plagt waardigheid van Opper-Houtvefter behoorde ten^^ wn'^^ zig behoudende. Aan de Lyfwagt te paarde zig! van den overleeden' Prinfe gaven zy, eerlang, den naam van Lyfwagt der Staaten van Holland^. regtende van deLy f wagt te voet een Regement op van tien vendelen. AHe gunften, vergiffe- mflen en uitwiflchingen van niisdaaden,die, voor deezen, door den Stadhouder, veiieend waren , moeften , voortaan , van de Staaten zel- ven verzogt worden (w). \ Bcfluit op het be-. ftellen der Wethouderen in de Steden ontmoet- te, alleenlyk, eenigezwaarigheid, vanwege het Hof vap Holland , welk oordeelde, by man- gel van eenen Stadhouder, deeze bellelling té moeten doen, gelyk van ouds.^Doch de Staa- ten verftonden 't anders (x) , en 't Hof vondt ongeraaden, zig fterk te kanten tegen den wil der Staaten; die, thans, meer dan immer te vooren, toonden, dat zyzig, zh Sowaerainen der Provincie, gedraagen wilden, 's Daags ni *t neemen van het befluit op de beftelling der Wethoud^rfchap, verwierf 'er Alkmair Oktroi toe van de Staaten. Daarna Rotterdam, Delft, Gouda, Amfterdam, Schiedam: en,in 't vol- gen*
(w) Refol. Holl. !• Decemk, Ujo. ^/. 376. 14,24 Ffkr.J Af ril 165 U bl. 749 98, l86»
{x) Rcfol. HoU, i^.Fthr. itfii. iA S7*
m
XLVLBóEK. HISTORIE. 137
gende jaar. Schoonhoven, Brièle , Purmerende, j (^^^^
Edain, Haarlem, Leiden en Monnikendam. ^'
Dorckecht en Gorinchem , in 't jaar 1652. Medenblik fchynt zig aan der Staaten alge? meen befluit gehouden te hebben , zonder , op Qieuws , Oktroi te verzoeken. AUeenlyk , ver- wierf deeze Stad, in 't jaar 1660 , eene uitleg- ging van een punt haarer Privilegiën op 't he- itellen der Wet van 's Lands Staaten. Enkhui- zen verkreeg, niet voor 't jaar 1666, Oktroi, en Hoorn in 't jaiar 1667 (y). Men ziet hieruit, dat genoegzaam allede flemmende Steden van Holland geraaden gevonden hebben, zig, door nieuwe Oktrojen van 's Lands Staaten, te doen Hellen , of te doen beveftigen in het Regt^ om haare eigen' Wethouderfchap te beftellen. On-rOpfchu4-^ dertuflchen , gaf deeze verandering aanleiding ^^°S te tot oproer in fommige Steden > met naame te ^^g^J^j g^ Dordrecht en in den Briele : werwaards dein den Heer van Brederode en eenigeandereGemag- Briele. tigden , in Hooimaand des jaars 1651 , gezon- 1 051;
den werden, door de Staaten (2). Zy bevon- *
den, dat men, onder dekfel van Privilegiën, verandering zogt te maaken in de Regeeringe deezer Steden, waartoe men, door famenrot- tingen , en door 't ftrooijen van fchimpfchrif- ten , den weg dagt te baanen. Doch na dat ee- nigen der voornaamfte belhamels gevat, an- deren gevlugt waren , ftilde de beroerte , door ^en tyd, gehedlyk(a). Twee Gemagtigden der
Gil-
(y) Groot-Plakaatb. IV. Deel^ hl. 42^, 412, 401,4079 4od, • 41», 410. 421, 434» 450, 399,40i,43if 394f4I4> 433, 4*9» 41S. AirzEMA III. Dtelf kL 4^7.
{z) RefoU HÖU. 12, I4> 2S J^h 9 -^^S' ^^siJl^iJfiyif- 4l5, 4zo,4zj.
(a) AlTZEMA III. Dul^hUi i.Hall* Meik, van UsukL 67M*-
I5 '
f38 VA1?ERLANDSCHE XLVI.BPïg&
x6si- Gilden van Dordrecht , vergaderingen bdf^d
" en by ge woond , en verfcheiden' buitenfpoorige
dingen beflooten en uitgevoerd hebbende^ wer*
den» door 't Hof van Holland, uit Dordrecht»
De ande- co drie mylen in 't ronde , gebannen (b). inde
re Ge- meefte andere Geweflen, volgde men hqt
fteHen" voorbeeld van Holland, in het befteÜender
insge- * Wef houderfchap. Nieu vm^en , welk 'er van
Jyk8»orde ouds régt toe gdiad had , nsun het , met het be«
op het gin deezes jaars, wederom aan zig. Ticl yer^-
5jJ*^^^°_ wierf 'er .Oktroi toe van 's Lands Staaten. De
houder- «idere Steden van Gelderland en alle de O^
' ichap. veryfTelfcheSteden hieldenzig aan het oudge*
hruik , volgens welk zy haare eigen' Wettou*
ders ftelden. Zo deedt ook deStad Groningen,
onaangezien men daar eenen Stadhouder hadt.
Te Utrecht werdt enverbreekelyk beflooten ,
dat de aanllelling vanfiurgemeefteren, Raa*»
den en Schepenen , t€n eeumgen dage , (laan zou
aan de Vroedfchap alleen, zonder dat men ^t
gemelde Regt immer aan iemant adders zou
mogen opdraagen (c). In Zeeland , hadt men
meer moeite, om de Wet te beftellen. Wy
zullen, terftond, zien , wat 'er aanleiding toe
gave.
IV. Kort na de geboorte van den tegenwoor^
Verfckil digen Pirinfe van Oranje , was 'er verfiül
over de ontïlaan, over de Voogdyfchap van 't Kind,
fchap des ^" ^^^ ^^ Heerlykegoederen, welken hem wa-
jongen .ren aanbeftorven. DeKoningklykePriiifes,.
Prinfen zyne Moeder, oordeelde , dat haar deeze Voog-
dy.
(f) Regift. der Sentent. van den Hove , gtqut, B. ĥ ^^l Vfrf- 3t3o.
{c) AiTzcMA III. Deel^BL 6i€'^6su Heift. laeuw.K.ai}, fti4. TBuiu.oa's, ?apcis yèl. L f. xs;^
3CLVL BdfiK. HISTORIE.. 13^
dyfchtp, vott regtrwege» todkwame. Zy be- j^^^, riep wgopeetf onvolkom^ uiteiftea wil van^^'^^Q, ■ den Priufe, waarin zy tot Voogdeile benoemd ranje," - was» Ook lag 'er een Codicil van wylen zynecuiTchen Hoogheid 5 gemi^akt onaitreait het einde des^^.e Ko-» jpars 1^49» VJiarby de Lyftogt der PrinfefleJ['^°^^j!j; verhoogd was, van tienduizend, op vyftien-fefl-^^ doizeiid ponden fterlin^s 's|a«urs,zo *er Ij^nde* f&A naWeeven, on zo niet, op twinjcigdmeend pondea , of tweebonderddaizend guUens (d) ; waaruit zy ofwa^te, dat haar £gtgfopoctu^
Sooce agting toegedraagi^ ba4t, J>at hy^ arenbo ven , ^oot vertr<xiwen in hasar ftelde, bieek, dagt zy, tjit een beflootenPiapier{^), welk eerlt na 's Prinfen dood geopend mogt wcwrden, en waarby Fredrik, Grs^vanDo* na, tiians Bevelhebber van de Stad Oranje^ h& kreeg , om dezelve , na hei pverlyden van yyne Hoogheid, voor de Prinfefle, zyne Ge* naalinne, tebewaaren, en haai-e^ bevelen al- leen op te volgen. Hoewel men , in 't voorby - gaan, aanmerken moet^ dat de GraaÏF van Do* na , die een Zufters Zoon was van de PrinfefTet Weduwe vanFredrik Henrikj welke wy , voort- aan, kortheidshalve, Prinfefle Weduwe zulr len noemen, zig niet veel kreunde aan de be^ velen, der Koningklyke Prinfeffe i. en zyner Moeije ea den Keurvorfl van Brandenburg » wiens ondardaan hy was , en op wiens Gemaa- }in , Oranje , volgens den uiterften wil van Fredrik Henrik» verfterven moeft, meer naar
de
(d) 2f« deeze Codicil Refol. HoU, 21 J)ie. 16$ o. hL 3i»i. |a Ay WiCQpsï. Preuv. 7>>m. I. p. 7St.
(e) Voiiz ce Brevet 4*%$ Wicqjjefort Prmv. T$m» I. jj.
10 yADERLANDSOHE XLVLBo»,:
1651. ^^ oogen zag. De Koningklyke Prinfes zogt — ^ — ^zig,federt, te vergeefs, door beleid van zeke- ren Rafq^elis^ te doön dellen in 't bezit vanO-^ ranje. Dona wifl zig , door middel der Staatea des Prinsdomst verfcheiden' jaaren te handhaa- ven in 't bewind, tot dat hy 'er eindelyk by verdrag van afftondt (ƒ ). De Koningklyke Prinljgg verklaarde den Staaten van Holland, dat z^ haar regt tot de Voogdyfchap o^fer haa-; ren Zoon verbly ven vilde aan het Hof van Holland, welk'Zy denüiterflen wil desPrinfcn zou doen ter hand ftellen {g). en de Daarentegen , beweerde de Prinfefle We^ PrinfeOe ^^^q ^^ Jat de Voogdyfchap niemant toekwam ^^^ "' „ dan haar; dat haareSchoondogter,minder- „ jaarig zynde, zelve eenen Voogd, of ten ♦ Cura- )> minften eenen * Bezorger noodig hadt, en ^or. j, hierom geene Voogdes zyn kon ; dat de ui-r ,, terfte wil haars Zoons, zeer onvolkomen, „ begreepoi was in het Papier , welk men daar „ voor wilde doen doorgaan , en in het opfteK ,, len van welk, men geheel geene gebruike- ), lykheden van Rejgte hadt waargenomen, „ zynde^het zelfs zonder dag- en naamteke- „ ning : waarom het hooger niet dan eene klad-? ^, de , zonder kragt of gezag, te houden was,'* Van de zy de der Koningklyke Prinfefle , werdt hiertegen ingebragt „ dathaarehoogegeboor- „ te en haar Huwelyk haar moeften doen aan- „ merken als meerderjaarig; dat het genoeg „ was, dat de Prins, haar Egtgenoot , haar „ bekwaam gekeurd hadp tot de opvoeding
„ hun-
(f) WiCQUIIOAT Uvr. IV. p, 2l|. AlTZEMA III. i>««4 il) RefoU HoU, 2 Bt€. Uso. hk %S9 ' ^ - :
99
99 '99 99
XLVI. BoVt. 'H I S T O R I Ei . 14*
Imnner kinderen ^ en tot het beftier van der- i (5^1. zelver goederen; en dat^ uit de laatfte daaden — ---^ zyns leevens , by zonderiyk , uit het bevel aan den Graave van Dona, bleek, dat hy groot vertrouwen in haar geftèjd hadt/' Terwyl de twee Prinfeflen over dit punt Andere verfchildeni deeden zig nog andere mededin- medcdia- gers op, naar de Voogdyfcnap^ Filips Lodewyk^^^y^^^^ enFtedrik Lodewyk van Beuren^ ^^^^^S^^^^^^ dlk'^^oi aan den Ryn , beweerdep tot dezelve geregtigd te zyn , de eerfte als een Zoon van Juliana van Nailau, e.nde andere als een Zoon van Emilia ♦van Naffau , beide Dogters van Willem den L Prinfe van Oranje , zynde Juliana, met Fredrik den IV. Paltsgraave, en Emilia met Fredrik Kafimir, uit den tak van Tweebrugge, ge- trouwd geweeft. Emanuel en Lodewyk Wil- lem , Prinfen van Portugal , gebooren uit eene volle Zufter van wyleii Prinfe Maurits , die met Emanuel, Prinfe van Portugal, gehuwd geweeft was, oordeelden, insgelyks, regtte hebben tot de Voogdye(A). Doch na de tweer Prinfeflen, kwam niemant nader in aanmer- king, dan Fredrik Willem, Keurvorft van Bran- denburg, die de oudfte Zufter van wylenzyne Hoogheid tot zyne Gemaalinne hadt. De . Keurvorftin moeft , volgens den uiterften wil • .van Fredrik Henrik , de goederen van het Huis van Oranje er ven,. zo de jonggeboorene, zon- der nakomelingen , overleedt : waarom haar Egtgenoot oordeelde , zorg te moeten draagen, dat 's Prinfen nalaatenfchap niet vervreemd,* of verminderd werdt j waartoe de Koningkly-
• kc
t4i VADËRLANDSCHE ltLVI.BolC Mógi. kePtinfa, treelligt, bewoogcn bouworden,
""^ dooi bet deel. welk zy ftain in de zaaken va
Gtooc-Bricaijje. De Kemvütü voegde zigdaa
by de Prinfeffe Weduwe, aanbiedend de Voog«
dyfchap op 2yne eigen' koften tt willen waar»
De ifew «eemett (i) Hy kwam zelfo ift perfoon in den
torft VM Haage, en verzogt de Koningklyke Prinfes ^
Branden érnftiglyk , dat xy zig , met de Prinfefle Wedü-
5oe« 2f«^^ ^^ ^^^ ^^^ ' ^^^^ '^ ^^*^ der Voogdyfchap, tan de wilde verdraagen. Am LodewykvanNaffaü, zydeder Heere van Beverweef 3 , en aan Joan van Kerk- Prinfefle hoven , Heere van Heenvliet , welken hy ^^^**' hieldt , dat de Kofiingklyke Prinfei Opftookteil ^^* tegen de Prinfefle Weduwe , decdt hy , in Zk>i tt^ermaand deezes jaars , door twee zyner Raa« den ^ vaneenen Notaris veri^ld^ aanzeggen , dat zy Zig, voortaan, niet zouden hebben te . inoeijen , met het geéven van raad aan de Ko* »iiigklyke Prinfefle , in zaaken de Voogdy- fchap betreffende. Zy gaven , vrymoediglyt, teketjmen, dat niemant hun dit zoii konnea beletten- De eerfte voegde 'er by , dat hy , niet aan den Keurvorft, maar aan de Staaten van Holland , verantwoording van zjn gedrag fchuldigwas. De tweede, wien,door wylen zyne Majefteit van Groot-Britanje, het beWind • over de Hofhouding der Prinfefle aanver- trouwd was, verklaarde, dat hy zig op de be* fchermingdes tegenwoordigen Konings ver- liet (*). Ondertuffchen , namen de Staaten van Holland zeer kwalyk, dat de Keyrvorfl: zig 'aailk een ongewoon gezag aangemaatigd hadt,
bin*
!i) r#i#« WicqUFV Pteuv. Tom, I. p. 7%$. k)^ie de Infin Maden by VViCQUEF. Prpuv^ Tom. X«^. 7f7g ^%9* en ky Ams.MA*ïll. Üici, fk sSit^S.
XLVI.töjat. HISTORIE. 14^ .
blBOien hun gebied. Zy deeden 'er over Idaa* j^^^,; gen aan de Prinfe£fe Weduwe , en gaven zelf$ ■ ■ te v^rflaan, dat zy^ voortaan, niet gedoogen zouden, dat vreemde Vorften binnen de Pro- vincie kwamen, zonder huny vooraf, kennig gegeven , en hunne toeflenuning verworven te ebbeii (/>
Het Hof van Holland, welk, volgens zyn Eiodely* Berigtfchrift, oordeelt van de gefchülen, de ^^ over. Vöögdyfchap over minderjaarigen betreffen-^"^ de', hadt, op laft derStaaten, de kennis van ^^g^^, dit gefchil, reeds in 't begin deezes jaars, aan de voog- lig genomen (wi) , en eerft getragt partyen te dyfchap. bevredigen; doch zonder vrugt. Hierop wai eene Uitfprsok gevolgd, waarby de Koningk- Ivke Pi^inies geSiandhaafd werdt in de Vöög- dyfchap, welke zy reeds aanvaajr d. hadt. De Keorvcml vam Brandenburg werdt haar toege- voegd als Medevoogd, en de.Prinfefle Wedu- we als toeziende Voo^deife. Doch deezeende Keurvorfl; beriepen zig van deeze uitfpraakop * den Hoogen Raad, daar, in Hooimaand, ge- oordeeld werdt , dat de Koningklyke Prinfes , de Keur vorft: , de Prinfes Weduwe en de Palts- ^aaf Fredrik Lodewyk allen Voogden behoo/- dm te zyn (»). De Koningklyke Prinfes trok deeze uitfpraak in Rwifie. Doch eer 't gefchil eindelyk beflift werdt , kwamen partyen over- een ^ dat de Voogdyfchap waargenomen zou worden, door de twee Prmfeffen endenKeur- vorft, met uitfluitingvandenPaltsgraaveFre-
drik
(l) Refol. Holl. 29 7««y ï«5i- ^/. ?»!• . («)Rerol. Holl. 14 Jatmari^ iSsu bl. 2«.
(ff) 2r%i de Sentent. ran den Hove en Hoofsii Eaade //
^44 VADERLANDSCHE XLYI-BóBb:
xggl. drikLodewyk;doch datdeKoningklykePrin- ^ * fes daaraan alleen zo veel deel hebben zou als de Keurvorfl: en de Prinfes Weduwe te fa- men {o\ Verdrag Kort ria het treffen deezer overeenkomfl:, ^^S^°^ -werdt 'er, door de Voogden, een Verdrag ge- graa^ ^ "maakt met den Koning van Spanje, wegens fchapvanhet Markgraaffchap van Bergen op Zoom, Bergen welk, door wylen zyne Hoogheid, afgedaan opZoom.^as aan de Prinfeffe van HohenzoUern, met beding , dat zy *t hem te rug geeven zou, zo Ura hy haar eene Heerlykheid van gelyke waarde deedt opdraagen: waartoe hy Filips hadt ge- zogt te beweegen;doch zonder vrugt(p). Nu kwam men oyereen, dat de Koning, aan den jongen Prinfe, vyf honderdduizend guldens eens betaalqn zou, benevens eene jaariykfche Rente van ta^tigduizend guldens, losbaar te- gen den pennmg twintig (^). Het Markgraaf- fchap van Bergen op Zoom bleef, federt, aan ' de Prinfeffe van HohenzoUern (r). In 't jaar 1658^ hadden de Staaten eenig verfchilmet haar , ter oorzaake, dat zy Roomlchen tot Wet- houders en andere Amptenaarsaanftelde. Ook kadt zy toen de vfugt bevorderd van de Prin- feffe Louife, Dogter der Koninginne van Bo- .heeme, die den Roomfchen Godsdienfl om- helsde, en eerfl naar Brabant, en daarna naar
Frank-
(0) Zie het Accoord iy WiCQUKF. Prfuv. Tom. ï. p. 797.' AiTZEMA Til. Deêi, yi' SSI9 5H> SSS f $$6, 557* Herfteldc •Leeuw. êl. 129 enz,
(pJi Refol. Gener/ij OfiF. I6^t, 8 Ncv» 1659, hy Wicqus- JORT Preuv, Tom, I. p, 765% 75«.
(^) Z'u bet Tiakt. by AiTZEMA III, Dul ^ H, ;;t« cn ^ «WlcqUEFOHT Preuv, Tmm, I* p, 7e: (r) AiTZEfiiA m. Deel^ bi. 6$$. .
JOiVI. BóïK. HISTORIE. 145
f^rankryk, in een Kloofter, vertrok. De Staa- iggx; ten benamen der Prinfeflc van Hohenzollern, — -— voor eenigen tyd, het regt tot de beftellingd der Wethouderfchap ; doch zy werdt '&[^ eer* lang, wederom in herfleld (s).
De Voogden des jongen Prinfen hadden V. grooter gefchil met de Staaten van Zeeland, V«>^fi*U ' die, in navolging van die van Holland^' voor- f^*^^^ hadden, het regt totltftbeftellen derWethou-je beftcl- derfchap te geeven ofte laaten aan de Steden^ linge der De Stadhouder plagt, in alle de groote Steden Wetbou- van Zeeland, de Wet te beftellen, behalve te JfgJ*P Goes(r)» In Vlifljngenen Veere, hadthy 't^nd. ' als Markgraaf, niet als Stadhouder gedaan. Immers dus was het , tot hiertoe , begreepen by de meeden; hoewel 't fommigen nu anders verftonden. Doch de Staaten van 't Gewed hadden, gelyk wy te voeren gemeld hebben, eer zy nog kennis konden hebben van de ge- boorte eens Prinfen van Oranje, het Regt van eerden Edele vernietigd verklaard: en twas wel te voorzien , dat zy ook 't Regt tot hi^t be- dellen der Wethouderen niet aan de uitheem- fche Voogden des jongen Prinfen zouden laa- ten. Twee Burgemeeders vanMiddeIburg,flif«- Oproer rik Tbibaut , Heer van S. Aagtenkerke ^ enDok- J^JJjJr tor Jan van Landsbergen , zeer geneigd tot het Huis van Oranje , arbeidden , daarentegen, om den jongen Prins te doen aandellen, of ten min- de voorfchikken tot Stadhouder van Zeeland, waardoor hy , in tyd en wyle, de Wet in de Steden wederom zou konnen dellen. Zy had- den^
(5) AlTZKMA IV. Detl^ hl, t4«-iJ<»
(/; Notul. Zeel. »« Msêrt 27 April i6|i. ik 22} ^S*
XII. DsxL. K
U6 VADERLANDSCHE XLVI.Boek/ j^^j^ den, onder anderen, te wege gebragt, dat de -: *" twaalf Kiezers , die te Middelburg een dubbel
getal plagten te noemen, waaruit de Stadhou- er de Wethouders aanllelde, deeze benoe- ming niet deeden uit de Burgerye, gelyk ge- bruikelyk was; maar, voor een gedeelte, uit de dienende Wethouders; öp dat zulken, die, door wylen zyne Hoogheid, aangefteld gè- weeft, en zyiien Huize, meer dan fbmmige anderen, genegen waren, de meerderheid moe- ten behouden in de Wet. De Burgery nam dit kwalyk. En fommigen verzuimden niet, haar misnoegen , of op te wekken , ofte voeden. Ee- nige Predikanten ftaken *er zig in , en voeren 'er tegen uit, van den Predikffoel. 't Graauw werdt, eerlang, zo baloorig, dat het, den zes- den van Zomermaand, aantrok op de Abtdye, daar de Staaten gewoon zyn te vergaderen, dreigende den Burgemeefteren Thibaut en Landsbergen de dood; doch deezen willen zig, heimelyk , te bergen , en verlieten , eerlang ^ de Stad en de Provincie. \ Onftuimig volk koelde toen zynen moed aan het Huis van Landsbergen; daar boeken, fchilderyen, por* . celein en alles vernield en geplonderd werdt- 't Zelfde lot zou het Huis van Thibaut ge- troflFen hebben; zo 't niet door eenige Predi- kanten belet was. De nieuwe orde op de benoe- ming der Wethouderen werdt terftond hierop vernietigd, en de Wethouderfchap , te Middel- burg, te Zierikzee , te Goes en te Thoolen , ge- lyk in Holland, gekooren, volgens Oktrojen, die elke Stad van de Staaten verkreegen hadt. Onder- Maar met de Steden Vliflingen en Veere 2oekof hadt het een ander aanzien. De Voogden van
den
XLVtBöEK; HISTORIE, i^f
den jongen Prinfe , oordeelende , dat wyletizy- xóst^ he Hoogheid , in deeze Steden , de Wet befteJd j^ p^.^/
hadc als Markgraaf, verflonden, dat men hunfcn van dit regt niet betwiflen kon. De vier Steden Oranje i Van Zeeland ^ daarentegen , niet gaarne willen* ^^ ^•^ » de zien, dat twee Steden , welker Wet, door^P ^*"* vreemde Voogden, befteld Werdt, ftem had- vJS!,^ den in de Vergadering der Staaten , beweer- als Sud- den, dat de Prinfen van Oranje > i^et als Mark* houden graaven, maar als Stadhouders, de Wet inde?^ *j? twee Steden befteld hadden ; waarom zyze zog* grMvêit > ten te beweegen, tot het begeerenvanOktro-piagten jen, om zelven haareWet tebeftèllem De te be- PrinfeiTeft fchreeven, hierop, eetten Brief aan ^^^^^o* de Staaten van Zeeland, waarin zy, omftan- digly k , toonden , dat de Trinfen van Oranje ^ üs Markgraaven, nietals Stadhouders, de We( in de twee Steden hadden befteld. Nogtans bleeven de vief Steden by haar gevoelen; Dè Gekommitteerde Raaden van 't Geweft , ge* laft om de redenen der Voogden te onderzoe* ken, verftondenj dat dezelven 't Regt des Markgraafs, tot het beftellen det Wet in de twee Steden, geenszins beweezen* De Mark* graaien hadden hier , beweerden zy , geenean* ' dere regten gehad, dan welken men beVondt klaaTlyfc gehegt te zyn geweeft aan het Léen^ by brieven der hooge Overheid van den Lan* de. Eu zy verklaarden ^ niet gevonden te heb- ben , dat de Staaten van *t GeWeft , by 't vet- Vrpemden der Heerly kheid van Veere en Vlis- fingen, zig , ten behoeve der Markgraaven üit den Huize van Oranje , ontbloot had- • den van het regt om aldaar de Wet te be* K s^ ftel-
I4g VADERLANDSCHE XLVLBomc;
-g-j"ftellen(ii). De tegenwoordige omftandighe-' *. ^ ■■den en de heimelyke en openlyke poogingen der Stiaaten van Holland hielpen , veelligt , ook veroorzaaken , dat de redenen der Voogden te zwak bevonden werden by de meefte Leden.De Voogden leverden een Tegenberigt in (t;) , te- gen net Berigt der Gekommitteerde Raaden. Doch men verftondt, dat het eer diende tot ver- fterking , dan tot ontzenuwing van het regt der Graaïlyldieid. De Raadpenuonaris , 3^oan de Brune , kreeg laft , om , met de meerderheid , te befluiten „ datdeStedenVliflingen en Veere „ haare eigen* Wet zouden mogen beftellen, „ immers dat zulks niet van wege den jongen „ Prinfe , als Markgraavc , zou mogen gefcliie- „ den/* De twee Steden bleeven zig kanten tegen dit befluit , weigerende eene nieuwe* fchikking op *t beftellen haarer Wethouder- fchap te ontwerpen^ en daar op Oktroi te ver- werven van *sL^ds Staaten. Ook was men *t, in de volgende Staats vergaderingen, niet al- toos eens met de tegenwoordige: waarom het befluit nu, door de vier Steden, doorgedron-
fen, voor eerft, niet ter uitvoeringe gebragt on worden (w). Doch in 't volgende jaar, fchikten de twee Steden zig naar dit beuuit, mids de Staaten haar vryhieiden van de koften van het Regtsgeding , zo de Voogden des
jon*
(u) Noml. zeel. 27, i%, 30, 31 03»k, f , xAyXjyi?^;^. 16 ji. il* 175» 17>» i«ï> !>«> 100» io7» 217, 22 j. Schrift. Jkdvys det Gccomm. Raaden ty WicquEF. Fnmf, Tim, I. p» to3. en hy AiTZftMA Herft. Leeuw. II. 200.
(v) 2!ie het ky WicquEF. I*reMV, Tbm,U p. f 29* en *yAn> * SSMA iretft. Leeuw, bl, 207.
{w) Notul. ZeeL 2 May 23, is 03, x6^2. il. 100, 431,
444« WïCqUEFORT Livr, VI. p. 2IS, 219 > 220. AITZIMA III*
ï;)Mi^^/.6io,6xi»«i2,6u»#i4»$ii.Heift. Leeuw. >A 197 mji
XLVLBoEK. HISTORIE. 145^
jongen Prinfe van Oranje geraaden mogten i^su
vinden, haar, hierover, in regten aan te fpree ^-^
ken (a).
De verandering, die de dood de3 Stadhou-Eenige ders, in de Regeering van Zeieland, gemaakt ^^«"w- hadt, en vooral de verklaaring, dat & P^^^^l^^^tl^ van eerften Edde gehouden w^ardt voor ver-^en, te nictigd, gafaaneenige Zeeuwfche Edelen, uit vergeefs, de Huizen van Kats, Sorfelen , Borden van der zi"ing t« Hooge en Tuil van Serooskerke ,gelegenheidj gg^^jj'^^ om zig te keeren tot de Staaten van Zeeland , vcrgade- met een fchriftelyk Vertoog, waarin zy aan- ring der weezen „ dat de Staaten van 't Geweft, oud- Staaten 99 tyds, beftaan hadden uit drie Leden, dcjE-.^*" ^^^* „ dekn, de kreede geërfden , in wier plaats de Ere- ^° * „ laat van Middelburg gekomen was, die, na* >l, derhand, het eerfte der drie Leden werdt, „ en de Steden. Bat aan een' Perfoon uiteen 5, der oude adelyl^e geflagten de naam van eer- >, ften Edele plagt gegeven te worden; hoe- 9, wel deeze naam nooit aan eenig byzonder „ geilagt was bepaald geweefl:,en de hoedanig- „ heid van eerften Edele ook de andere E- „ delen niet plagt uit te fluiten van de Regee- yy ringe. Dat Prins Willem van Oranje hooger ^ gedagtenifle, in den jaare 1562, twee Ede* „ len gemagtigd hadt, om de plaats van eer* 5, flen Ejdele, voor zynen Zoon, den Graaf 3, van Buuren, als Heer van S. Maartensdyk, „ te, bekleeden , en om , nevens andereEdelen, 3, op 's Lands welvaart, te raadpleegen. Dat „ Koning Filips, in 't jaar 1566^ kooper ge- „ worden zynde van hetMarkgraaffchap van
„ Vec-
(^) DZ WlTT BiieTCn V. Deel, bl. 35.
K3
J^
I.
150 VADERLANDSCHË XLVI.Boek.
Veerè en Vliflingen,wel verftaan hadt, dq plaats van eerden Edele, uit deezen hoof* de, te mogen doen bekleeden, dooriemant van zynen wege ; doch nimmer beoogd , de andere Edelen van de Regeeringe te verftee^ ken. Dat zelfs, in *t jaar 1579, door de Ste- den verklaard was, dat het toelaaten van eenen Gj/emagtigde des Prinfen van Oranje, als eerften, niet ftrekte tot uitfluiting der andere Edelen, Dat, naderhand, de Gemag- tigden der eerfte Edelen niet waren toege- laaten, dan onder uitdrukkelyke verklaa- ring, van wegede Steden , datzy deeze hoe- danigheid niet hielden gehegt te zyn aan eenig geflagt of heerly k goed , en onyermin» derd eens ieders geregtigheid, Dat de Ede* len egter,federt de opkomft der beroerten, weinig of geen deel aan de Regeeringe ge- had hebbendfs , in den jaare 161^ , begeer4 hadden, in hun regt tot dezelve, erkend te. worden ; doch dat , hierop , ter oorzaake van de verdeeldheid in den Staat, niets gevolgd was. Dat de vertooners , na *t fluiten deï Vrede, de gelegenheid ryp oordeelden, om te verklaaren, dat het nu de regte tydwas, om het Lid der Edelen wederom te herftek len in den flaat , waarin het oudtyds geweeft was; waardoor Zeeland overeenkomen zou met de andere Geweften, en ook een Lid , hebben onder de Staaten, welk zorg droeg ,^ voor het platte Land, En fchoon zy ver-r , ftonden, dat dit regt, eigenlyk, totdelj- > delen uit de oude fbmmen, zo ver die nog , overig waren, behoorde; verklaarden zy,- j ten befluitej> niet te ziUleïi afkeuren, dat
V
XLVLBoKK. HISTORIE, i^x
,, daar by werden gevoegd ecnigen uit de aan- i6si. „ zienlykfleAmbagtsheeren, naar het goed-"" — : — 5, vinden der Staaten (y)."
Doch dit Vertoog vondt tegenwoordig zo weinig ingang als een diergelyk, in den jaare 1615, onder het Stadhouderlyk bewind van Prinfe Maurits, gevonden hadt. De Steden, de Regeering federt lang in handen gehad heb- bende, en, na de dood des jongden Stadhou- ders , merkelyk toegenomen zynde in gezag; vonden na , minder dan voorheen , geraaden , om dit haar gezag te deelen met de Edelen, hoe oud en gegrond derzelver regt anders ook fchynenmogt.
De byzoiïJere en huiflelyke zaaken , met vi. welker verhaal wy ons, eenen geruimen tyd, Aanvang bezig gehouden hebben, moeften noodzaake-^^1^^^* lyk vermeld worden , op datnjen tebekwaamer ga^g^[^, zou konnen oordeelen, over de gefl:eldheid,ge. 4net welke de Afgevaardigden der byzondere Geweften verlcheenen opdeoRooTE V e r- «ADERiNG, van welker handelingen wy nu een omftandig berigt geeven zullen.
De Staaten van Zeeland hadden , reeds voor Afzen- dt einde des jaars 1650, Afgevaardigden ge- ^*^^|^? ^ zonden naar den Haage , om , met die van Hol- tuffchen ^ iahd, in afzonderlyke handeling te treeden, Holland . voor *t aanvangen der groote Vergadering, en Zee- ■ Men raadpleegde, in 't byzonder, over *t hi^j^^^yovet noemen van den jongen Prinfe tot Stadhouder, j^"°^^^^" waartoe die van Zeeland , in 't eerfl , fcheenen^enen
teStadhou*
(y) Remonftr. der Ridderfch. en Edelen van Zeeland geir, ' ï^ïx. en in de Notul. van Zeel. g Juny i6si. ffU xïy. 2k id^zelve ook by AitzemaIII. Dtel-^ hl, 615 «»2.
tS% VADERLANDSCHE XLVLBoElL
1651. ^^ neigen (2); doch die van Holland beweer- — — den „ dat zulks, voor als nog, ontydig was; „ dat men niet wift wat van den Prinfe wor- „ den zou, als hy tot mannelyken ouderdom „ komen mogt ; dat hy een goed en bekwaam „ Vorfl kon worden; doch ook devoetftap- „ pen volgen van zynen Vader , in 't gene dee* „ ze tegen de Vergadering van Holland en „ tegen de Stad Amfterdam ondernomen hadt: ,) of die van Prinfe Maurits , in den jaare 1 61 g. „ Dat men ook niet bekwaamlyk eenen Lui- „ tenant onder hem kon (lellen, gelyk fom* „ migen voorgedaagen hadden; alzo deeze zig» „ geduurende 's Prinfen minderjaarigheid, zo „ vaft zou konnen zetten , dat men hem, daar- „ na, bezwaarlyk zou konnen doen opflaan. „ Dat de Prins den Staaten ook kleinen dank „ weeten zou, voor de eere, hem in zyne „ kindfchheid aangedaan , en eerder oordee»* „ len, datze hem erfelyk toekwame." Som^ migen melden, dat bierby ook,in'theimelyk, werdt aangemerkt „ hoe de Prins, zo na ver* ,, maagfchapt met Frankryk» Groot- Britanje „ en andere Ryken , en grootc goederen, hier I, te Lande, bezittende, reeds magtig genoeg „ was in den Vereenigden Staat, en dat hem „ nog hooger te verheffen gevaarlyk zynzou „ voor de gemeene vryheid. Dat dit gevaar „ vooral te dugten was van een* Prins, wiens ,, Vader en voorgangers , onder den naam van ^, Stadhouder^ haaden gedaan naar deopperfle ,, magt , die zy ook , zeide men , beide in *t be- ^ ftieren yan den Stajjt en van de Legers , in
i> tjOOit (f^; Zh KcfoU üoU. io 74V. 16SU *A lu
XLVI. Boek- HISTORIE. 153
9, iiooger maate dan de Graaven van ouds ^ i(i^i^
„ bezeten hadden (a)" Door deeze en dier —
gelyke redenen , lieten de Zeeuwen zig over- Haaien, om, vooreerft, af te zien van de be- vordering des jongen Prinfen. De twee Prin- feflen artódden ook tevergeefs, door haare vrienden , by de Staaten van Holland en Zee- land , om hem te doen benoemen tot de waar- digheden van wylen zyne Hoogheid,
De Afgevaardigden der andere Geweften,Aan- • midlerwyUinmerkelyken getale, in den Haa- ^P^*«^ ge gekomen zynde (i) , werdt de groote Ver- r "^^-^^ gadering geopend, op Woensdag den agttien-p<:nfiona- den van Louwmaand. De Staaten kwamen by- ris Kats« een op de groote Zaal van 't Hof; die, voor- bedagtelyk , opgeruimd , en , met de vendels , . kornetten én wimpels, in den tagtigjaarigen oorlog, op den Spanjaard veroverd, geftof- feerd was {c). jNa eene korte aanfpraak van den Heere Pibo van Donia , die , wegens Fries* ' land, op zyne beurt, voorzat (i), opende de Raadpenfionaris Kats, van wege de Staaten van Holland , de Vergadering , met eene uitvoerige Rede; waarin hy „ God vooraf „ gedankt hebbende, dat deeze plegtige by- „ eenkomft gehouden mogt worden in de „ zelfde plaats, alwaar, weleer, de Koning „ van Spanje afgezwooren , en de grondflagen „ van *s Lands vryheid gelegd waren, en al- „ waar de tekens der behaalde zege elk nog
„ bo-
(il) AlT^flfA III. Deel f W. 4«7. Hctft. Leeuw. iL 51. (k) Hefol. Holl. U, I9> 30 Dic. i6|0. ^A^Si» 3»6, ^lï, AlTZEMA III. Deelf hl, 49>.
ie) Holl. Merk. van lêsi. hL 60. d) Wl^qjJlfOI^T llvr. V..ff. zif.
154 VADERLANDSCHE XLVI*BöHC;
i6si* '• boven *t hoofd zweefden; vervolgens, aah-^ wees y hoe de dood van Prinfe Willem van Oraiije, den Staat gebragt hadt in eenen toeftand , waarin dezelve nimmer voorheen ,, geweeft was, zynde 'er niemant van het Huis „ van Oranje in leeven, bekwaam omtezyn, 't gene de voorige Prinfen van Oranje ge- weeft waren. Dat de Staaten van Holland, die, van 't begin der Vereeniging af, zig treffelyk gekweeten hadden, tot voorftand van'tGemeenebeft, hunne kafle mijdelyk openende, en zig zelfs uitputtende, ten dien- fte van den Staat ; niet varflaauwd waren in hunnen y ver, en, naryp beraad, dienftig „ gevonden hadden, dat de hooge Magten der 5, Vèreenigde Nederlanden famengeroepen werden , om op het vaftftellen van den Staat, in de tegenwoordige omftandigheden , te raadpleegen en te befluiten. Dat zy nu , tot hunne overgroote blydfchap, deeze doorlug» tige Vergadering byeen zagen. Dat zy ander* maal verklaarden, onaangezien eenige val- fche en kwaadaartige ftraatmaaren , ten te* gendeele uitgeftrooid , vaftelyk gezind te zyn, om de liefde, vriendfchap, eenigheid, ,, goed verftand en vertrouwelykheid, tus- „ Ichen de onderlinge Geweften, te onder- „ houden en aantekweeken , met woorden en „ daaden. Dat z^r, ten deezen einde, dienftig „ oordeelden , drie hoof dzaaken vaft te ftellen, „ de Unie^ Religie en Militie^ welken allen drie, „ voor het aangaan van de Vrede, y aren aan- „ gezien als noodzaakelyk, om vaftgeftdd, „ en on verbreekelyk onderhouden te worden» „ Dat hunne Edele Groot-Mogendhedendee-
» ze
9>
%9
99
yf
99 9>
99 99 5>
99
99 9>
3[LVl.BoEK. HISTORIE. 155
ff ze drie punten nog vafl: hielden, te weeten 1651.
fj de Unie, zo als zy, in 't jaar 1579, te U--
„ tracht , was beflooten ; de Religie , gelyk de^ I, zelve , alómme , in de openbaarc Kerken hier 9, te Lande , werdt gepredikt , en by de Sinode f, van Dordrecht, in de iaaren i6i8eni6i9, 99 opgehelderd was, en de Militie, gelyk de „ Refolutien op de voorafgaande punten tot „ de Vrede waren medebrengende. Dat in de 9, twee eerfte punten geene verandering geko* „ men was ; waarom men vertrouwde , dat , o* f, ver dezelven, geen verfchil vallen zou tus- . „ Ichen de Geweften. Dat het punt van de Mi- 9, litie, yoornaamlyk, in beraad zou moeten „ komen. Dat 'er thans drie zaaken famenlie- „ pen, die, van den aanvang van 't Gemeé- 9, nebefl: af, nooit, op zulk eene wyze,byeen 5, gezien waren ; de Vrede, het ontbreeken van I, iemant uit den Huize van Oranje , bekwaam „ tot het bekleeden der hoogfte ampten van „ den Staat , en, dat 'er, in 't laatft van den „ oorlog , een Veldmaarfchalk aangefteld was, „ om ,. by afwezendheid of andere beletfels ,, van den Kapitein- Generaal , bevel te voeren „ over de Krygsmagt van den Staat. Dat „ hunne Edele Groot-Mogendheden verfton- „ den, dat de Raad van Staate, wien, van 't „ • begin des oorlogs af, 't beleid over krygszaa- „ ken aanvertrouwd geweeft was , nevens den „ genoemden Veldmaarfchalk en andere hoo- „ ge Krygsbevelhebbers, behoorde gelaaten „ te worden in het vol bezit van derzelverby- „ zondere Ampten. Dat nogtans de Staakten „ der byzondere Geweften en derzelver Ge- * ' i, kommitteerde Raiaden patenten zouden mo-
ji gen
156 VADERLANDSCHE XL VL Boek
lÓKt " ^^^ geeven tot verplaatfing van hetKrygs- ~1-1„ volk , binnen de byzondere Geweften leg- 99 gende Dat, zomeneenige vendels begeer* „ de te ligten uit eene (temmende Provincie, ,, de Raad van Staate, biertoe, vooraf verlof 5, zou moeten verzoeken van de Staaten.dier „ Provincie of van derzelver Gekommitteer- „ de Raaden, die de patenten zouden behoo- j, ren in te vullen en te tekenen. Dat de be- „ geerde vendels , hierop , terftond zouden „ uittrekken, ten ware de Staatenof Gekom- „ mitteerde Raaden zwaarigheid maakten, „ om in 't verzoek des Raads van Staate te „ bewilligen , waarvan zy , terftond , den Raad „ de reden zouden moeten overfchry ven ; „ doch zo deeze reden niet voldoende gevoij- „ den werdt, zou men de vendels, op het „ tweede verzoek des Raads, terftond, moe- 5, ten laaten trekken, behalve wanneer zy ter „ betaalinge ftonden van de Provincie uit wel- j, ke menze begeerde te ligten, in welk ge- „ val , de bewilliging der Staaten of Gekom- „ mitteerde Raaden noodzaakelyk vereifcht „ zou worden. Dat men het zalfde in agt zou „ behooren te neemen, in geval van inlege- „ ring , doortogt en loopplaats. Dat het Krygs- „ volk, zo veel doenlyk ware, zou behooren „ gelegd te worden in en omtrent de Gewes- „ ten, door welken het betaald werdt, ten „ welken einde , aan ieder: Geweft zekere „ grensveftingen zouden behooren toegewee- „ zen te worden. Dat de Raad van Staate en „ de Staaten van 't Geweft , welk deeze grens- • ' „ plaatfen toegeweezen waren, de bezettin- „ gen in dezelven zouden mogen verleggen;
„ doch
XLVLBowc. HISTORIE. 157
99 doch dat de Raad. van Staate zulks aan de jtfci.
„ gemelde Staaten zou behooren te verzoe ^
yf ken, en de Staaten daarvan alleen kennis 9> geevenaan den Raad.DatdehoogeKrygs- „ ampten zouden behoorea begeven te wor- ,, den, door de Geweften, ter betaalingevan „ welken zy ftonden, en die van den bodem 5, of het aandeel der Generaliteit, door hunne „ Hoog-Mogendheden, de algemeene Staa- „ ten. Dat het Krygsvolk eed doen moeft ^^ aan de Generaliteit en aan de byzondere .„ Geweften. Dat het aanftellen van eencn „ nieuwen Stadhouder en Kapitein .- Ge- „ neraal tegenwoordig bedenkelyk gehou- „ den werdt, door de Staaten van Holland, „ die eerder neigen zouden tot eenen vorm „ van Regeeringe in Krygszaalcen, gefchikt „ naar het voorbeeld van Gods oude volk, de „ Jooden; die, van den uittogt uitEgipte, „ tot op den tyd der Koningen toe, nooit vafte „ Rigters of Kapiteinen-Generaal gehad had- „ den; maar gewoon waren, by eiken togt, „ een Legerhoofd aan te ftellen: welk voor- „ beeld ook , van ouds en tegenwoordig, door „ andere vrye Staaten, gevolgd was. Dat „ het verkiezen van eenen Kapitein- Gene- „ raal, tegenwoordig, ook om andere rede- „ nen, ongeraaden was , zo voor den Per- „ foon, dien men hiertoe zou mogen kiezen „ of voorfchikken, als voor den Luitenant, „ die zyne plaats zou moeten bekleeden , en „ voor den Staat zelven. Dat men, eindelyk, „ met goedvinden der Geweften , nieuwe „ InftruÊlien zou konnen maaken voor den ,, Raad van Stante, den Veldma^fchalk en
„ eeni-
1^8 VADERLANDSCHÉ XLYLBöeK.
1(551. „ eenige andere KoUegien of Perfoonen(é)/^ Fri^s!^ Na 't eindigen dee^er aanfpraake , waaruit de 2oekt de inzigten van Holland op den tegenwoordigert onder ftaat der Regeeringe klaar genoeg bleeken, handelin-JjQ pj^-ggl^j^j^ ^elk andere inzigten hadt, Sop. voor, dat men de Vergadering., eenigen tyd, fchorieu. behoorde op te fchorten, om, ondertuflchen, de bedenkingen der byzondere Gewefteninte zamelen. Doch de meeft^n ftemden hiertegen (ƒ ). Ook leverden verfcheiden' Geweften, eer- lang, hunne bedenkingen, fchriftelyk, over, aan de groote Vergadering. Doch eer wy hier- van nader verflag doen, zal 't niet ondienftig zyn, eenige aanmerkingen vooraf te laateii gaan , over de drie hoofdpunten , welken de groote Vergadering bezig hielden. Zy betrof- fen de f/m>, Religie en Militie; omtrent wel- ken, ter oorzaake van het af fier ven des Stad- houders, en van het gene, kort voor zynen dood, gedreeven en gebeurd was, eenige na- dere verklaaring , of vaftftelling behoorde ge- maakt te worden. VIL Wy hebben té vooren gezien , dat Holland, Aanmer- door het fterk dringen op afdanking van 't kingen , g^ygsyolk , tegen 't gevoelen van veelen , zig , 7rll by fommigen, verdagt hadt gemaakt van onge- hoofd- neigdheid tot hanÜhaaving der vereeniging punten , met de andere Geweften. 't Belang van den die op de j^QQpj^^jjdei en andere redenen van Staat had- VeSe den de Staaten van dit Gewefl: ook, federt ring ver- veele jaaren, bewoogen, om de hevigheid te-
gea
CO Zie Refol. HoU. 18 yanuar, i6$\. hl, ij. AlTZEMA Hcrft. Leeuw. H. sz. III. Deely bL 49«-
(ƒ) Refol. Genet. 19 Jan, U51. h WicqUEFORT Preitif. Tom, H. f, u. Refol. Holl. I, } JRfir. 1^51. hl. s^t <«.
XLVI. BoEie. HISTORIE. 159
gen de Remonftranten te ftaaken, en zelfs jg-^ omtrent deRoomfchgezindenveel oogluiking;
te gebruiken, die niet verminderde na 't Am- Jj'yJ^^^^ ten der Vrede; fchoon men de Plakaaten te-tewcctcu gen deVergadcïingen deezergezindheden ver- nieuwd hadt. Doch deeze gemaatigheid hadt fommigcn doen vermoeden en gelooven, dat men *t, in Holland, niet erfiflig meende met den Godsdienft,zoalsdezelvevafl:^efl:eldwas, inJeSinode van Dordrecht van de jaaren i6i 8 en 1619. Prins Willem en de andere afgezon- denen der algemeene Steden hadden, zel6 in den voorleeden Zomer , aan de Vroedfchappen der Steden te verftaan gegeven, dat, uit het verminderen van 't ülrygs volk, waarop Hol- land drong, verval in den Godsdienft te dugten was (g). De dood van zyne Hoogheid maakte * zo groote verandering in het bewind over de Krygsmagt van den Staat, dat, op dit punt, noo&aakelyk nieuwe orde beraamamoeft wor- den. De Staaten van Zeeland hadden zelfs , reeds voor eenige jaaren (A) , verftaan , dat men niet over vrede met Spanje behoorde te handelen , voor men , op de drie genoemde pun- ten, eenige nadere vaftftellingen gemaakt hadt, *t welk nu noodzaaklyker geoordeeld werdt, om dat de Vrede niet alleen geflooten ; maar zyne Hoogheid, daarenboven, overleeden was, en de aanzienlykfte Geweften geene geneigd- heid altoos toonden, om zynen Zoon te ver- kiezen tot zynen opvolger. De drie punten, van welkenwyfpreeken, waren derhalve te
ge-
(g) Zit hier voor, hU 72, ih) Ziê XX. I^ttl^ bL 411*
i6ö VADERLANDSCHE XLVLBoifc
i6st* g^^^g^^S » ^^ ^^^ ^^^ '^^ tegenwoordig piet * ernftelyk over geraadpleegd zou hebben.
de Unie, Het punt der Unie fcheen haaft afgedaan te zullen zyn. Zo dra de Staaten van Holland zig verklaard hadden, dat zy zig heili^lyk wilden houden aan het Verbond van den jaare 1579, fcheen, hierover, niets meer te doen te zyn, hebbende de andere Geweften ruim zo- veel belang als Holland, om zig aan dit Verbond te houden. Doch daar waren eenige duifter- heden in dit Verbond , die nadere opheldering verdienden. Eene der voornaamften betrof het middel om degefchillentuflchendebyzondere Geweften te beflegtenj welk, zeker, onder zeven Staaten , die , ieder op zig zei ven , gelyk ^ men *t nu verftondt, dehoogfte mast bezaten, * niet gemakkelyk te vinden was ; zo deeze Staa-- ten zei ven niet, wegens zulk een middel, o- vereenkwamen. Doch in het Utrechtfch Ver- bond was van dit middel niet zeer klaar ge- fproken , en 't gene 'er nog van gezeid werdt
Eafte kwalyk op de tegenwoordige omftandig* eden. De gefchillen tuffchen de Geweften, over derzelver byzondere Privilegiën , vryhe- den , regten en loffelyke gewoonten, moeiten, volgens het eer/te Lid van dit Verbond, door den gewoonlykenRegter, door goede mannen, of door minnelyk Verdrag , worden afgedaan: •t welk, gedeeltelyk, nog tegenwoordig ge- fchieden kon ; gedeeltelyk , nimmer hadt kon- nen gefchieden; zynde 'er geerien ^ewoonly- ken Regter erkend van Geweften, die ieder op zig zelven beftonden, en onaf hangkelyk waren van eikanderen. Dochby het n^g^nd^ Lidvan het zelfde Verbond waren de gefchillen over
zaa^
XLVLBoEJc. HISTORIE. ï6t
laaken van Beftand , Vrede , Oorlog en Belas- idsu
tingen, by voorraad, onderworpen aan de *
Stadhouders, die 'er toen waren. In hetzij* tiende Lid, was verklaard, dat, over een ge* fchil, welk flegts één Geweft betrof, de ove- rigen uitfpraak zouden doen ; doch de uitfprasdc zou ook aan de Stadhouders (laan, zo'tgefchil alle de Geweden aanging. In geval van duis- terheid in het Verbond zelf, ftondt de verklaa- ring aan de eenpaarige ftemxnen der Bondge- nooten , en zo deezen verfchilden , moeften de Stadhouders 't gefchil beilegten. Doch deeze onderfcheiden' fchikkingen vanhetUtrechtfch Verbond waren, gelyk men ligtelyk zien kan, in zig zei ven niet klaar, en bezwaarlyk over- een te brengen. De gewigtigfle gefchillen zelfs werden, alleenlyk by voorraad^ verbleevenaan de uitfpraak derStadhouderen, die' er toen v)aren; en hoeze beflegt moeften worden , nd de dood deezer Stadhouderen, of wanneer 'er geheel geene Stadhouders waren , of wanneer 'er niet meer dan één was, bleek nergens. Ondertus- lchen,fcheen deeendragt onder deBondge- nooten bezwaarlyk te konnen bewaard wor- den , zo men geen bekwaam middel vaftftclde, om de opkomende gefchillen tuffchen de Ge- weften te beflegten; 't welk eene der voor- naamfte bczighedei^der groote Vergaderinge geweeft is.
In 't ftuk van den Godsdienjif het tweedede Refi* hoofdpunt, welk, op de groote Vetgadering,^'*^* verhandeld werdt, waren de Staaten der by- zondere Geweften , in het Utrechtfch Ver- bond, gelaaten by devryheid, om, elk in hun Ge wefl; , zulke fchikkingen te maaken, als
XII. Deel. L. zy.
i6i VADERLANDSCHE XLVI.B001;
i6ci. zy^ten meeften diende der Geweften, zouden " ^raadzaam oordeelen. Holland en Zeeland had* den, tevooren, by een byzonder Verbond , beloofd, den Hervormden Evangellfchen Godsdienit alleen te zullen handhaaven.Dodi de andere Geweften waren by hunne vryheid gebleeven^enbehieldenze, by deUtrechtfche Vereeniging* In laater' tyd, was wel eens ge- raadpleegd, om den Evan^elifchen Godsdienft, die tóén in alle de Vereenigde Geweften aange- nomen was , alleen te handhaaven , en geene o« penbaare oefening van eenigen anderen Gods* dienft te gedoogen(f). Doch hiervan was nim- mer eenige algemeen© Wet gemaakt. De Si- node van Dordrecht, die, in dejaaren i6i8en 1619, gehouden werdt , was zelfs niet in allen deele aangenomen, by alle de Geweften; noch den ingezetenen in 't gemeen, door 's Land» Overheid, tot eenen regel dès geloofs voor^ gefchreeven. Veelen oordeelden, dat deeze on- zekerheid op 't ftuk van den Godsdienft den verfchillenden gezindheden te groote vryheid liet, en den Roomfchen in 't byzonder voet nf, tot openlyker oefening hunner Godsdien- stige plegtigheden. Zy verftonden , hierom , dat men eene nadere vaftAelling behoorde te maaken,op 't ftuk van den Godsdienft, waar- van, derhalve, een hoof^jiunt der raadplee- gingen op de groote Vergadering gemaakt werdt, en de Wat omtrent het derde hoofdpunt , de Miiiife. Krygszaaken betreffende , meeft in aanmerking kwam, heeft men, uit de eerfte aanfpraakvan
dei^
(O Zit VIL DhIj bL io%.
3BLVÏ.Boek: Hl ST oh IR' 455
den Raaidpenfionaris Kats, reeds konnen af*- jC^t, neemen. De iniigten van Holland ve^fchildell,-■'*^^f« omtrent dit punt, van die der roeefte andeic Geweften. Holland zogt het opperbeleid over zaaken van oorlose, met naame over het ver- leggen van het Èrygsvolk en het uitgeeven der Patenten ^ daartoe noodig , te brengen aan den Raad van Staate, waarin dit Gewefir drie Leden heeft, en de anderen maar een, of tea hoogden twee; en aan de byzondereStaaten, elk in zyn Geweft. Men hadt , in 't voorleedea jaar, ondervonden, wat 'er gebeuren kon, ali de troepen verlegd konden worden , zonder dat '^r de byzondere Staaren kennis van hadden^ Hiervoor , wiJde men dan zorg draagen ia Holland , en te wece brengen , dat zulks, voorts aain , niet kon gefchieden , zonder behoorlyhe kennifle. Maar de meefte andere Geweftea verftonden, dat men den Raad van Staate zo '
veel gezags niet geeven moeft in krygszaakeri, als Holland gaarne gezien zou hebben. Holland was, huns oordeels, te ilerk in den Raad vaa Staate. Zy wilden , hierom , een goed gedeelte van 't gezag deezesRaads ovei;brengen aaiids Vergadering' der algemeene Staaten, waaria elk Geweft evenveel te zeggen hadt. De raad- pleegingen hierover maakten , derhalve , ook ^ ^ een voornaam gedeelte van de bezigheid der groote Vergaderinge uit. . ,.
Omtrent het eerfte hoofdpunt, debehou-^yj™*, denis der Unie en eendragt aanga^de, verfiandsgc* ftondt Gelderland „ dat de géfchillén-tuflch» voelen, „ dè Steden en Leden van eenig Geweft ver-ow de „ bleeven moeften worden aan de uitfpraak^^f^" „ der byzondere Geregtsho ven , zo de ^ak^jerge- L 2 ' ,, klaar-fchilien, .
i64 VADERLANDSCHE XLVLBösir:
i6su '* kl^^ïyk ^^ derrelverRegtsgebied J)choor- ■ ' 9» de, met by voeging van eenige Gekommit- jf teerden uit de Landfchap; doch zo de Hoven », geen Regtsgebied bleeken te hebben, zou 9f de zaak, door gelyke Gekommitteerden , ff met byvoeging van onpartydisen uit andere -^ M Gere^tshoven , moeten worden afgedaan.
ff Dat, m geval van verfchil tufTchen twee of ff meer Geweften , het Geweft , welk zig ver- M ongelykt hieldt, zig zou behooren te ver- ^ voeeen aan de algemeene Straten, die 't 5, gefcnil zouden doen beflegten, door Ge- ff magtigden uit de Geweften , welken 'er geen ff belang by hadden. En dat , in geval van ver- »t fchil tuflchen alle de Geweften , uit alle de- „ zelven, Regters behoorden gemagtigd te I» worden, om de zaak , by minaelyk verdrag Ook dat yj ^f eindelyke uitfpraak ,'af te doen (*)." Ten ▼an Zee- zelfden dage, verklaarde Zeeland, by monde tod, van den Raadpenflonaris Mriaan Vetb^ te ver- daan „ dat de gefchillen, tuflchen deGewes- ^ ten ontftaande, of, door eenige Heerenuit ff de Geregtshoven, of dooreenige ervaaren' ff en befcheiden* Heeren uit de Regeeringe, „ hiertoe byzonderlyk gemagtigd , behoorden Fries- » beflegtte worden (/)." Hierna, vertoonden land f die van Friesland*,, datmen, omdeeendragtte f^ bewaaren,, noodwendig komenmoeft tot het „ kiezen van eenen Stadhouder , in Geweften, ,, die 'er geencn hadden ; hebbende men ook, „ by het Utrechtfch Verbond , geen ander yf middel weeten te vinden^ om de gefchillep
ff tus*
{k) AiTZEMA Herft. Leeuw. hL 54- "I. I>^fh *'• Joi. (i) AiTZBMA Heri^. Leeuw, bL 5€. lU. Z>eW, bk iou
XLVI.Bott. HISTORIE. 165 ^
3, tuflchen de Geweften te befliflen, dan de- 1651; „ zelven aan de uitfpraak der Stadhouderen ■
„ teverblyven. Dzt de woorden ^by voorraad^ , „ in het neiende Lid van dit Verbond, bet€> „ kenden, dat de uitfpraakder Stadhouderen by ,, voorraad zou uitgevoerd worden ; niet dat de ^ Stadhouders (legts by voorraad gefield waren, ,y om uitfpraak te doen: en dat de woorden, ,, nu ten ;3ii^tD^z^n^^, niet tot de Stadhouders, ^, maar tot de Geweften, die toen in 't Ver- >
5, bond waren, moeften gebract worden. Dat ^
, , deGeweften, die geenenStadnouder hadden, „ hierom, ten eerile, treeden moeften tot het „ aanftellen van eenen,en dat de sezamenlj« „ ke Stadhouders, nog tegenwoordig, de uit- „ fpraak over de gefchillen behoorden te heb- „ ben, gelyk by het Verbond van altoosduu- „ rende eenigheid, te utrecht, wasvaftge- „ fteld (fw)/* In eeöe afzondcrlyke onderhan- deling met die van Holland, hadden zy aan* gemerkt „ dat, fchoon 'er thans niemant uit „ den Huize van Oranje ware, bekwaam om ^, het Stadhouders -ampt te bekleeden; men „ egter, in den Huize van Naflau, Perfoo* „ naadjen vinden kon, die met de vereifchte „ bekwaamheden hiertoe voorzien warenf n)/* Zy zagen, ongetwyfeld,opGraave Willem, hunnen Stadhouder. Groningen en de Omme«Stad en landen oordeelden, even als Friesland „ dat^-***^®» „ 'er Stadhouders behoorden te zyn , tot beflis- „ fing der gefchillen ; fchoon zy de woorden, „ by vQOirraad^ en nu ten tyde wezende indege-
„ woo-
ï
m) AiTEKMA Hetft. Leeaw. hl, 6t. UT* Z)m/, bU |io« n) A.cfol. Holl. 24 Jémuéur. USU éL lU
L3
ï«6 VADERLAWDSCHE XLVLBosiK
„ woone betekenis opnamen (o), " Utrecht - verftondt „ dat de gefchillen tuflchen de Le- ' ,, den en Steden van eenig Geweft beflift be- „ hoorden te wotdeö,gelyk by 't Utrechtfch ,, Verbond bepaald was ; die tuflchen twee „ of meer Geweften, door de anderen, welken „ buiten 't gefchil waren, en die tuflchen de ,, Geweften in 't gemeen , door drie uit de Re- „ geeringeendrieRegtersofRegtsgeleerden, ©vcryi- „ uit elk Gewcfl: te Jienoemen (/>). Overys- ftl » lel neigde zeer tot het gevoelen van Gelder- land , op de beflifling der gefchillen; doch floeg» daarenboven voor „ dat men een gelyk ge- „ tal van onzydige zegsluiden , nevens een „ hoofd over dezelven, zou konnen kiezen , 5, die 't gefchil, binnen zekeren beklemden tyd, CU Hol- ^^ zouden moeten afdoen (^f)." De Staaten van isna* Holland, uit de bedenkingen der byzondere Geweften , befpeurende , dat 'er geenen waren , die het aaiiilellen van Stadhouders noodzaake- lyk hielden tot behoudenis der eendragt, dan Friesland enStad en Lande, vonden geraaden hunne gedagtèn over 't ftuk van de beflifling der gefchillen open te leggen in de groote Ver- gadering. Zy verklaarden „ gezind te zyn , om ,, de raadpleegingen deezer Vergaderinge zo „ fpoedigte doen afloopen, als mogelyk ware, ,, opdat, door eenebekwaame vervulling van „ 't gebrek, welk, in een aanmerkelyk. deel „ der Regeeringe, voorgevallen was, voor al „ de weereld , getoond mogt worden de vaft- „ heid enzckerhcSd van den Staat." Zy voeg-.
' den
(ê) AlTXfiMA Herft. Lceqw. kl. «^. III. Deel^ kL ;iz. \p) AiTZKMA Herft. Leeuw. H, é6, III. Deel f il. 514.
XLVL Boek- HISTORIE. 157
den 'er by „ dat zulks niet gefchieden kon , j^y^ ^ , dan door het neemen van goede en fpoedi? — ^-^ ge befluiten,regtfchaapen' uitwerkfels van wysheid en eenighcid. Dat zy , ten deezen einde , in hunnen eerden voorflag, ge^^^iagd hadden van de punten van Unie, Religie en Militie ; doch op de twee eerften naau wly ks ^ hadden flilgeftaan, om dat zy oordeelden , dat 'er geen verfchil over vallen zou. Dat eenige Geweften, met naame Friesland en Staden Lande, nogtans begeerd hadden , dat zy zig over 't befliflen der gefchillen ver- klaaren zouden, te gelyk, uit het gene, des^ wege , by het Utrechtfch Verbond, beraamd was , befluitende de noodzaakelykheid , om Stadhouders te ftellen over alle de Gewes* ten. Dat zy, Staaten van Holland, deeze noodzaakelykheid geenszins konden zien,al- zo de byzondere Geweften , elks in den haaren^ de opperfte magt bezaten , en , by de Unie, niet verkort waren in derzelver voorregten en vry heden , volgens welken , zy de deelen der hooge Regeeringé, door zig zelven of door anderen, mogten doen waarneemen, naar hun welgevallen. Dat de Geweften, ten tyde van 't fluiten der Unie , den Koning van Spanje nogniet hebbende afgezwooren, niet konden denken, om eikanderen te verbin- den tot hetftellenvanStadhouderen, waartoe zy toen nogniet bevoegd waren, hebbende de Stadhouders toen nog laft van denKoning van Spanje. Dat de beflifling der gefchillen , hierom, ook flegtsby voorraad, aan de Stad- houders, die 'er toen waren, verbleeven was, y waaruit men kon af neemen ^ dat derzelver L 4 „ op-
i68 VADERLANDSCHE XLVI.Boe«.
i6si* ** opvolgers geen zodaanig regt hebben kon- * -' f^ den > ten ware het hun , by nader bdluit , f> op^ediaagen werdt* Dat de uitlegging, die fy Friesland aan de woorden by voorraad gaf, i, vierkant flxeedt met het zejiiende Lid der 99 Unie, waarin verklaard werdt, dat de uit- 9, fpraak der Stadhouderen agtervolgd zou 9, worden , zonder dat men zig, daartegen , van 99 eenige middelen van Regte zou mogen die- 99 nen : 't welk egter vry zou hebben moeten 99 ftaan, zo de uitlj)raak begreepenmoeft wor» fj den flegts by voorraad gefchied te zyn. Dat 99 ook de woorden nu ten tyd^^ezende niet kon» 99 den gebragt worden tot de VereenigdeGe* 99 weden, om dat hieruit volgen zou, dat de Geweften , die naderhand het Verbond zou- den aanneemen, zig aan de uitfpraak der Stadhouderen van de andere Geweften zou- 99 den hebben moeten onderwerpen , zonder 99 dat hunne eigen' Stadhouders mede gereg- tigd zouden zyn tot de uitfpraak : welk on" gelyk gezag elk zou hebben afgefchrikt van de Unie ; waarom men niet vermoeden kon, dat de Bondgenooten hierop zouden gezien hebben. Dat de Stadhouders ook niet vol- ftrekt noodzaakelyk waren, tot befliflinge der gefchillen; maar dat men, hiertoe, de voomagen van Gelderland, Zeeland of U- trecht zou konnen volgen. Dat zy , onder^-
99
9»
99
9> 99
9>
,9 tuflchen, verhoopten, dat de Staat, door '$ 9, Hemels zegen , in zo veele eendragt bly ven 9, zou , dat men niet ligt tot uitfpraak over óp- 9, gereezen' gefchillen zou behoeven te ko* 9, men (r)/' Wat laater , gavep dezelfde Staa-
ten
Cf) 9*9 AJTS9MA Heeft. Uettw. hL %$. XII. /)eW| bL i%^
XLVLBowc. HISTORIE/ 169
ten te verfttan ,, dat zy het gefchil over het 1^51, „ aanftellen of nietaanftellcn vaneenen Stadr ■'* 5, houder hielden voor zuiver Provinciaal, en 5, niet behoorende tot de raadpleegingen der „ groote Vergaderinge, aan welke zy egter ^ ), nevens eenige andere punten , laaten wilden ^, het beraamen van een middel, om de ger „ fchillen tuffchen de Geweften af te doen(x)." Maar Friesland , vreemd vindende, dat men \ Friesland ftuk van 't Stadhouderfchap buiten de Verga- beweert dering houden wilde (r), beweerde, in een wy d- jaakd^k' luf tig Vertoog ,, dat de oprcgters der Utrecht- ^eid van ' ^ fdie Vcrecniging de Stadhouders wyslyk 't aanftel- „ hadden gehouden, voor de befte befliflers len van „ der onderlinge gefchillen, en voor de be-|^"^" „ kwaamfte behouders der onderlinge een-^cr. ^^' „ (kagt. Dat de Vereeniging, by wege van „ Verdrag, aangegaan was, op de onderftel- ,, ling , dat 'er Stadhouders waren , en zyn zou- ,, den; van welke onderilelling men niet kon ^, afwyken, zonder gemeene bewilliging van „ alle de Bondgenooten» gelyk , uit het elfde^ „ eemf^^intigjte en tuoee^enimntigftehiddQt ,, Unie,bleeL Dat de Stadhouders ook dien* „ jRig waren, tot voorkoming der al te groote ^, traagheid in 't befluiten , het gewoon gebrek „ der veelhoofdige Regeeringeh. Dat het ver- ,, anderen van den ouden vorm der Regeerin- >> g^ gevaarlyk was. Dat eene verbindtenis ^ „ om altoos Stadhouders te ftellen , niet meer ,, ftrektc tot krenking van de opperfte magt • ^, der byzondere Staaten , dan de verbindte* 9, nis om geen fieftand of Vrede te fluiten^
» gce-
f) AiTztMiHetft. Ufaw.hLtjttuUl. GêiltK si7» SiU f) AiTXftM4 Hexft. Leeuw. kl. «i. Ui. I^ttl^ kl. s^u
f;:
f7o VADEaitANDSGHE XLVLBoÈt
X651. >' g^^^Q Oorlog aan te vangen, geene Verr -■ * „ bonden met xfe nabuuren te maaken, geene „ Impoften op te (lellen , noch de Munt te Ver- 9, anderen, dan met gemeene bewilliging van ^, alle de Bondgenooten. Dat men , ten onregr 3, te, voorgaf, dat de Staaten niet bevoegd ^y waren geweeft, om Stadhouders te (lellen » ,, voor het afzweeren des Konings van Sp^je; „ alzo hieruit volgde, dat al wat, voor dien „ tyd , tegen den Koning of deszelfs dienaars^ ^, ondernomen was, onwettig ware ge weed , „ de Unie zelve niet uitgeflpoten: behalve ^ „ dat Graaf Jan van NaUau toen reeds, op „ aanhouden der StaatenvanGelderland, door „ dealgemeeneStaaten^ tot Stadhouder van „ ditGewe(l,was beroepen*" *tVertoogwerdt, wydersjbeilooten, meteene verklaarin^ „ dat ,, al wat de Afgevaardigden van Friesland . „ hadden voortgebragt (Irekte, om d^n Staat , ^, diend te doen ; alzo zy , met fcbroomen bee- „ vinge, aanzagen tegen eenige veranderingen ^y in de Regeeringe« die doorgaans grooter* ,, veranderingen naar zig fleepten, en zelden ff wel gedydden: \ welk nu te eerder te wagten „ was,om dat de Staat zig, by den voorigenRé- „ geeringsvorm , zo wel bevonden hadtj waar- „ om de Vereenigde Gewe(lénzig,metregt, „ mogten binnenbrengen, 't gene van Rome „ gezeid werdt: Moribusaraiquis res ftat Ro- „ mana virisque («)." Doch op dit Vertoog, . werdt, myns weetens, vah wege de Staaten van Holland, niet nader geantwoord. Zy zan- gen kliuurlyk, dat de medde Geweden coige-
zind
(•) ^t€ AiTZEMA Heift. Leeuw. kL 91. 111. Ltilt hl. 54^
XLVLBoKK. H I S T O R I E. 171
zind waren» om, vooreerfl, tot het aanftellen ^^.^ ^
van eenen Stadhouder te komen; waarom zy ^
noodeloos hielden, het Vertoog van Friesland te wederleggen. Zelfs was , omtrent deezen Vertoog tyd, een zeer eerbiedig Vertoog van de Prin-der Prin- feite Weduwe, waarby zy haaren Kleinzoon ^^^* ^*' den algemeenen Staaten aanbeval, met ver-^^^®* klaaring, dat zy *t gene men voor hem doen wilde , als eenë loutere gunfl , zou aanzien, door de Geweften alleenlyk overgenomen^ zonder dat 'er iet op beflootenwerdt(v). Men arbeid- de, ondertiuTchen , onder de hand , om den Prins van Oranje te doen verkie?en, tot Ka- pitein-Generaal over de Krygsmagt van den Staat. Doch 't verhaalen van 't gene hierover te doen viel zal eerft te pas komen, als wy ver- flag doen van 't gene, over het hoofdpunt, de Militie betreflfende, op de groote Vergadering, gehandeld werdt.
't Liep aan tot inHooimaand, eerde Ge-Laatfte wellen eenige nadere bedenkingen inleverden, handeiin-i op het (luk van de befliffing der. gefchilleni gen over EenigeGekommitteerden hadden toen een ont- ^^ ^^^^ Verp gereed , volgens welk, de gefchillen aang°^Q ƒ 4e bemiddeling of uitfpraak van eengelyk geMe»* tal van Zegsluiden uit elk Gewed, die magt hadden om, des nqod^, eenen opperflen zegs- man te kiezen, v^rbleeven werden, Holland keurde dit ontwerp goed. Ook deviö: ande- re Geweften, op t behaagen hunner magti- gers. Doch Friesland en Groningen verwier^ |>eQ 't, inzonderheid, om dat de Stadhouders, die 'er nu w^en, of namaals komen tnogcen,
niet
(v) AlTSEMA Htrft. I^ecuw. iL tt» tf. IIL Duit hl, s^U
ï7a VADERLANDSCHE XLVLBoe^.
itfcr. ^^^^ ^^^ zegsmannen benoemd waren. Zy ■ maakten , derhalve , een nieuw ontwerp »
waarin de Stadhouders , tot vafte Arbiters of ze^sluiden , werden benoemd. \ Ontwerp van Friesland werdt, daarna, nog een en ander- maal veranderd. Holland voegde zig , eerlang, nader, naar de meening der twee Geweflen; doch begeerde het ftuk der Confenten niet aan de uitfpraak van gekooren' zegsluiden^ondo* welken ook de Stadhouders zyn zouden, on* derworpen te hebben. De vier Geweften be* willigden , in Oogflmaand , in het ontwerp van Holland » behalve in de genoemde uitzonde- ring: waarop Holland egterftaan bleef. Fries* land en Stad en Lande veranderden ook niet van gevoelen; zo dat *er, op dit gewigtigfluk, niets vaftgefteld werdt, in de groote Vergade- ring (w). Holland befloot, eem in *t jaar 1663, in *t ontwerp, zo als het lag, te bewilligen ; doch flegts voor zes jaaren (x). Maar de an- dere Geweften namen geen genoegen in deeze bepaaling van tyd ; waarom *er , ook toen, niets beraamd werdt. IX. Het punt van den Godsdienft hieldt de groo- Gevoe- te Vergadering ook eenen geruimen tyd be- ien van 2üg. Gelderland verklaarde, te verdaan „ dac Gelder- ^^ j^ waare Hervormde Chriftelyke Gods- ver •t^' 5' dienft , zo als dezelve , in den jaare 1 61 9, by punt vtn „ de Sinode van Dordrecht opgehelderd was, den „ en thans, in de openbaare Kerken. deezer 9^^^ 99 Landen , geleerd werdt, behoorde vaftge- dienft. ^^ £^^ j ^^ biy ven , en , door de byzondere Ge«
„ wca-
(w) AiTZEMA Heift. Leeftw. hl, i»» it4t is^» us» (x) Keibl. Tan Gonfid. tea tyde Yan Dl WlTT, W. 46f
3a,VI.BDiK HIS TORIE. 175
9» weften, elksin den zynen^ met de magt van i^^j^
ry 't /ijwi, gehandhaafd te worden, zonder te ^
,, gedoogen, dat daarin » by iemant, eenige ,, verandering wierdt eemaakt. DatdePla* n icaaten tegen 't Paosoom in kragt behoorden 99 te blyven, en op 't ongebonden inkomen der ^ Gedcelykheid een yoet van maatiging be« 9» raamd te worden , zonder krenkinge der „ Munfterfche Vrede (y)." Zeeland ftemde van Zce- het zelfde inkragt,met by voeging ,, dat de&c- itnd \ ,, ten en gezindheden, die van de openbaare ,9 befcherming uitgeflooten waren , en alleen* >9 lyk gedoogd werden, behoorden gehouden „ te worden , in alle orde en ftilligheid ; en op yy geene andere Plaatfèn^ dan daar zy tegen* „ woordig waren , te worden toegelaaten ^\" Het zelfde verzogten , ten deezen ty de, de Af* gevaardigden der Sinoden , aan welken gehoor verleend werdt, in de groote Vergaderinge. Zy verklaarden, te gelyk, te wenfchen „ dat . yy de krytende zonden en ergemiflen , en, on- „ der anderen , het fchenden van den Heiligen „ Sdbbatby mogten geweerd worden." Doch zy (tonden , voornaamlyk , ftil , op het weeren der Paafelyke bygeloovigheden: waartoe zy •zelfs eenige middelen voorfloegen , die , groo- tendeels , uit 's Lands Plakaaten , genomen wa- ten(a). Verfcheiden' Geweften, met naame Friesland, Overyflel en Stad en Lande, von- den genoegen inden voorü^ der Predikanten: doch de Staaten van Holland zouden liever ge- zien
(^) AlTZSMA Herft. Leeuw, bl, sS' UT. Deel, hl. 502. {z) AiTZRMA Heift. Lceuur. kl, 57. III. Detl^ bl 504.. la) AiTUMA Heift. Leouw. bL |l» <o. III. /)««/, kL ;•ƒ, $•6^ 509.
174 VADERLANDSCTIE SCLVLBoek. jg^j zien hebben, dat zy , ten deezen tyde, agter-^ " gebleeven waren: alzo, gelyk wy reeds ge-
meld hebben , \ belang des Koophandels ver- . ïcheiden* Steden , met naame Amfterdam , be^ woogen hadt, omeenige oogluikingtegebruii. ken , omdrent de Roomfchgezinden. Van den anderen kant , waren zy bedugt ^ dat de Predi- kanten zig , op den Predikftoel , moeijen zou- den , met zaaken van Regeeringe, en dringen op de noodzaakel]^heid, om eenen Stadhou*» der te kiezen, gelyk twee of drie reeds gedaan hadden: waarom zy zig verpligt vonden, om Van hun e^nig genoegen te geeven (b). De andere Fries- Gèweften , Friesland , Stad en Lande, Utrecht ^*"^ • en Overyflel , verklaarden zig, op 't ftuk van Landr den Godsdienft , omtrent op dezelfde wyze, als Utrecht Gelderland enZeeland gedaan hadden(c;. Mid- en Over- lerwyl, hadt Holland een befluit genomen van yfleU gelyken inhoud; welk, op den zevenentwin- tigften van Louwmaand , in een befluit van aile de Gèweften, veranderd werdt; hoewel Overyflel, naderhand, voorfloeg, dat men middel behoorde te vinden , om de Gèweften, die, tegen vermoeden, weigerig of agterlyk zyn mogten, in het uitvoeren der Plakaaten tegen de Roomfchgezinden , daartoe te nood-« zaaken ((i): op welken voorflag , egter niets Beduit werdt valteefteld. Het Befluit, waarvan wy van Hol- fpreeken, Vhelsde eene verklaaring van de land en Staaten der byzon^lere Gèweften , om „ elks in de andere ^ ^ ^^^ boarm^'v^ te houden en, metdemagt van ten^p't 5, ibi?rLa»i,tehandhaavendenwaarenChrifl£-
M ly-
{b) AiTZFMA Hcift. tecuw. */. 6\. Itl. Detl^ hL jo>., , {c) AITZEMA Hcrft. Leeuw. hl. «2, dj, 65, «tf. (d) AITZEMA Hcift. Leeuw. bL S6.
XLVl.Boff. :H I S T O R I E. ïyg
^, ve, alomme, in de openbaare Kerken, ge- ^
^ leerd wcrdt, en door deSinode van Dor-J^^^^*"^ ^y drecht beveiligd was, zonder te gedoogen, cods- „ dat ooit, daarin, by iemant, eenige veran*dienft. „ dering gemaakt werdt. Dat (te gezindheden^ I,, die uitgeilooten waren van de openbaare be- „ fdierming, en alleenlyk gedoogd werden , „ zouden gehouden worden in alle goede orde ,i en ftilte , en op geene Plaatfen meer worden 5, toegelaaten, dan daarzy tegenwoordig wa- „ ren. Dat de Plakaaten tegen de Pausgezinden „ in kragt blyven en uitgevoerd worden zou- „ den, én op het inkomen der Geeftelykheid yy zulk een voet beraamd, aIs,zonder krenkinge „ der Vrede, beft zou konnengefchieden. Dat yy de Ambafladeurs en vreemde Staatsdienaars ,, verpligt zouden worden , om , in hunne Hui- „ zen, geenen dienft of Sermoenen te laaten ^ doen, in de Nederlandfche fpraake; maax ^ alleen in de taaie van hunne Heeren enMees- „ teren, en dat zy niemant, dan die tot hun „ Hidsgezin of gevolg behoorden, tot dezel- ,, ven toegang zouden geeven. Dat de bdlui- ,, ten op de burgerlyke RegeeringederMeie- j, rye van'sHertogenbofch, te vooren geno- ^ men, eens, kragtdaadiglyk, ter uitvoerin- 3y g^ ^ebragt zouden worden , en aldaar geene „ Baljuwen, Schouten, Sekretar^flen of Vor- ^ fters geleeden, dan diebelydenisdeeden van ^ den Hervormden Godsdienft/' Met dit Befhik) welk egter , op verre na, zo veel niet inhieldt, als de Predikanten begeerd hadden, lieten zy zig vei^enoegen, en fcheidden met dankzegginge: ichoon Friesland en Stad en
Lan-
176 VADERLANDSCHE XLVLBonf;
jdgi. Lande gaarne gezien zoaden hebben 9 datzy » * nog wat langer hadden aangehouden (e). In Hooimaand , keerden zy nog eens weder , ea deeden een nieuw Vertoog aan de groote Ver- gadering, tegen de floutigheden derPapiftenji aan verlcheiden* oorden (ƒ ). Doch ik vind niet, dat de groote Vergadering, na den ze- venentwintigllen van Louwmaand, iet, op 't ftuk van den Godsdienft, beflooten heeft. X, Aanmerkelyk is , ondertuffchen , in dit Be- A anmer. fluit ^ dat de Staaten verklaaren , den Hervorm- over^dit den Godsdienft, elks in den haar en j te willen Bcfluit. handhaaven ; welk by voegfel , naar alle waar- fchynlykheid, diende, om diergelykc ongele- genheaen,alsmen>inde jaaren i6i8eni6i9, ondervonden hadt, in 't gevolg, te voorko- men. Sommigen hebben, naderhand, beweerd, dat de byzondere Staaten , flcgts verklaard^ niet heloofd hebbende , den Hervormden Gods^ dienft, volgens de uitlegging èsx Dordrecht- fche Sinode , alleen te zullen handhaaven; hier- toe niet eigenlyk verbonden zouden zyn. Zy verhaalcn zelfs, dat de Griffier, het befluit inftellende, en het woord belooven , by het woord verklaaren , gevoegd hebbende , uitdruk- kely ken lafl: kreeg , om het woord belooven door te naaien; alzo dit woord, door niemant der byzondere Geweften , gebruikt was (g\ An- deren hebben hiertegen wel aangemó-kt, dat deeze byzonderheid niet gemeld wordt, in het Regifter der Staatsbefluiten , en oordeelen» hierom, dat men de verklaaring der Staaten»
om
(ê) AiTzSMA Herft. Leeuw. kL 6j,6u (f) Attzkma Herft. Leeuw. èL 146. (l)i?vibUc Gebed* III. Ifeiif êL zi^
3Il,VI.BoEf ; HISTORIE. 177
cnn de Dordrechtfche Leer te befchérmen, 165 1._ heeft aan te merken als eene onvolmaakte be« ^^
lofte, die eerlyke luiden gehouden zyn naar te komen, fchoon men 'er hen, in Regte, niec toe zou konnen noodzaaken (b). Doch zy heb* ben , veeliigt, alleenlyk gezien op het Regis- ter der Generaliceits-Relolutien : want , in dat van Holland, (laat, duidelyk, aangetekend ^ *„ dat men het woord belooven begeerde geligt „ te hebben, uit de uitbreiding derRefolutie» „ om dat het, in de Provinciale advifen van Hol- „ land en Zeeland, niet geflaan hadt (f)/'De poogingen van Overyflel en van eenige ande- re Ge weden (k) , om de byzondere Staaten» door dwangmiddelen, te houden tot het hand- haaven van den Hervormden Godsdienft, be- wyzen ook genoegzaam, dat men hen, hipr» ' toe, door het befluitvan den zevenentwintig- ften van Louwmaand, niet (terk genoeg ver- bonden-rekende.
Over het derde hoofdpunt van de handelin- Xt. gen dergroote Vergaderinge, de Krygszaaken Gelder- betreffende, kwamen zo veele byzondêrheden '*"4' ^^^ in aanmerking, dat wy , om langwyligheid te oyer^ïlec myden , alleenlyk van de voomaamflen zulleji punt der gewaagen. Zy betroffen i. het hoog gezag 0-M///1V. ver het Krygsvolk. a.hetbegeevenderKryg^- ampten. 3. het verleggen der bezettingen, en 4. degeheimeverftandhouding, binnen en bui-- tens Lands. Gelderland verttondt, omtrent * deeze vier punten „ dat de algemeene Staa-
„ ten
(*>C V. BYNKsaSHOSK Qaxft. Jiu. Publid £f^. Il, Ctff . XVIII. p. jiz. •
(x) Refol. HoU. i« January i$si, bl, 19. (k) AITZEMA Hcrfk. Leeuw, kh 61.
XU. Deel. M
17» VAOERLANEWCHE XiVlBouc.
jiCsi* *^ ten,by raide vin den Raad van Staate, het hoogftgwag over hetKrygsvolkbehoordwi ce hebben 9 en dat , wanneer men eenood* zaakt werdc , in tyd van oorloge of andere dringende gelegenheid , een' Kapitein- of Luit^unf^Generaal aan ce dellen» zulks^niee dan na gehouden* raadpleeging en befluie der byzondere Staats vergaderingen, zou be-* hoeren te gefchieden. Dat de hooge'Krygs-* ampten , die , te vooren , door de akemeene Staaten, of door wylenzyneHoqgheid,be* geven waren , tot Kolonel uitgeflooten, zou* den (laan ter begeevinge der byzondere Ge- weden , die, deswege , itemmen zouden 9 ter y, algemeeneStaatsyergaderinge. Datdemin- fy dere Krygsampcen « die» te vooren, zonder benoeming, ooch: a^ne Hoogheid » waren begeven, onderde Vereenigdc Geweften» gelykeiyk, zouden verdeeld worden. Dat de Bevelhebberfchappen van fterke Plaat- fen , gelegen binnen de Vereenigde Gewes- ten, zouden worden vervuld, doordeStaa- ten dier Geweften, op LafthriefderaJge- meene Staatenof desRaads van Staatefjsul^ lende deeze Bevelhebbers geen rege hebben, tot het bewaaren der fleutelen» opdien der poorten of geevinge van 't woord aldaarrat t welke alleen aan de Wethouders der Ste- den bly ven zou. Ook zouden zy geen Regta- gdbied mogen oefenen , dan over misdaades begaan in den KrygsdienlL De Gouverneur- fdiappen van Pkiatfen» geen* flem in Staat hebbende, zouden ftaan ter begeevinge der Vereenigde Geweften; de Kommandemen- ten van zulke Plaatfen^ ter begeevinge van
„ de
99
9J
9$
99
5> f9
99
55
99 5» J5 5) J> 99 >> 99 99 55 55 99 >5 >5 99
M <}e Vèrga(fering der afgtmee&e Scaaten , en x5>t^ „ deMajoorfchs^pen , t» begeevingeTan doi *'
,, Raad van Staate.Heti7erleggën Tan Krygs- ,, volk , en 't vergaderen van Legert zou ge* 5, fchieden, door de algemeene Scaaten» by ,9 raade van den Raad van Staate ; mids» in 59 geval van 't verleggen der bezettingen » 99 by tyds kennis geevende aan de Staaten ,, der Geweften ^ Steden en Plaatfen » daar jj zy (tonden gelegd te worden: zullende het „ ook den byzonderen Staaten vryftaan, des ), noods, eenige vendels, op hunne paten^ ^y ten, te zenden van de eene Haats naar de jf andere, mids daarvan ook kennis geevende ,, aan de algemeene Staaten. Ook zouden de „ bezettingen, voortaan, volgens het zevende „ Lid der Unie , eed moeten doen aan de Wet*» <,, houders der Steden. Dat de geheime v&c^ 5, ftandhouding vervolgd zou worden , byde 5, algemeene Staaten en den Raad van Staate^ „ door zodanige Perfoonen, als zy, daartoe, Gevoe- „ bekwaamd zou oordeeleii (/)•" Wat Hol- ^•°» ^« lands gevoelen ware over 't punt der Mlitie « cewes* hebben wy boven gezien. Zeeland verklaarde ten. zig, ojp dit ftuk, m 't eerft, niet byzonder. Doch t bleek, naderhand, dat de Staaten van dit Geweft niet veel verfehiWerr van die van Holland (m): ook hadden zy byzonder belang, om hun gezag te bewaaren, over de Sterkten Axel , Ter Neuze en Biervliet , in Staatfch Vlaanderen : waarover hun , in den jaare 1 5889 het opzigt aanvertrouwd was, door den Raad
van
{
/) AiTzSMA Herft. Leeuw. él. si* IH. Dul, iU 5m* m) AiTZSMA Herft. Leeuw. BL 7 ƒ•
M 2
i8o VADERLANDSCKE XLVI^BoEfe l6si* van Staate(n). Friesland hadt zig ooknietdui-
"- ddyk verklaard. AUeenlyk drong dit Gewefl;
fterk, opdeaanftellüige van den Prinfe van Oranje tot Kapitein -Generaal (o). Stad en Lande verftondt,, dat men 't hoog gezag over ,, Krygszaaken behoorde te ftellen aan de Af- 5, gevaardigden ter Generaliteit,byraadeder ^y Stadhouderen of des Raads van Staateybe- ,, houdende egter de byzondere Staaten en „ Stadhouders de magt, ora de bezettingen, „ in hunne byzondere Geweften, te verleg- „ gen." Nog wilde dit Gcweft het hoog ge- zag over de zeezaaken aan de algemeene Staa- ten» by raade der Admiraliteiten, verbleeven hebben, en de begeeving der Krygsampten gefield aan de byzondere Staaten. Eindelyfc drong het ook op de aanftelling van den Prinfe van Oranje tot Kapitein- en Admiraal- Gene- raal > en op de aanflelling van eenen Luitenant in zyne flede, wien men de geheime verfland- , houding» op een redelyk Berigtfchrift, zoii konnen toevertrouwen (p). Utrecht meende , dat men 't hoog bewind over Krygszaaken zou konnen flellen aan de algemeene Staaten of aan den Raad van Staate , mids flemmen- de, by Provinciën, en niet hoofd voor „ hoofd. Ook floeg dit Gewefl voor „ of „ men geen Berigtfchrift behoorde vaft te flellen , waarop men , in tyd van nood , over welken, ten minfle vyf Geweflen zouden moeten oordeelen, eenen Kapitein -Gene*? raal zbu konnen kiezen. De vendels te voet ,,. :en te paarde , die , te vooren , op benoeming
„ van
(«) ^se AlTZSMA tTI. ^eelf hi. 525». (o) AITZEMA Herft. Leeuw, hk «2. III. i)«»/, A/. 5lo» . (/>j AiTZ£MA Hexlt. Lgpuw. bl. ^ III. Dttl^ bL itu
XLVÏ. Boek. HISTORIE. Ut
„ van de Staaten-Betaalsheeren, door zyne 1(551. i, Hoogheid, begeven waren, behoorden nu „ teftaan ter begeevinge van de Staaten-Be-» ^ taalsheeren. De overige Krygsampten, hoo- „ gen en laagen , zouden door de byzondere 5, Geweften begeven worden: het geeven der i, patenten zou, op een Beri^t(chrift,doorde ^, Geweften te beraamen, uaan aan de alge« 5, meeneStaaten, of wel aan den Raad vau „ Staate, mids ftemmende by Geweften, en i, niet hoofd voor hoofd : welk laatfte ook ^, plaats zou moeten hebben, zo deeze Raad, i, tot het beleiden der geheime verftandhou- ^, ding, gemagtigd werdt.'' In de overige op- ' zigten, kwam het gevoelen van Utrecht ce- noegzaam overeen met dat van Gelderland (^): met welk Geweft, Overyflel , naderhand, ook, in de voornaamfte ^pzigten, famenftemde j te gelyk met Utrecht oordeelende , dat men een Berigtfchrift behoorde op te ftellen voor ee- nen toekomendenKapitein-Generaal, die egter niet moeft gekooren worden , dan wanneer ten minfte vyf Geweften oordeelden, dat de nood zulks vereifchte (r).
Midlerwyl , hadden de Staaten van Holland, xiu ziende hunne meening,in twee voornaame pun- Holland teA ,het gezag van den Raad van Staate oyer ^^^^" Krygszaaken,en de ontydigheid van'tverkiezen ^oog in*^' van eenenKapitein-Generaal tegengegaan door over 't ' verfcheiden' Geweften,een wydluftig Vertoogbeieid ontworpen , welk , nog voor 't einde van Louw- ^^^ maand, ingelevord werdt Het behelsde negen 2a7ifgn^
pun-
ö
AiTZïMA Herft. Leeuw, hl, 66. AlTSEMA Heeft, Leeiivr. hl. u»
M3
tt2 VADERLANDSCia XLVI.B(Wt*
i6st. punten , en wees aan^ i. ,, dat het beleid over
■ „ zaaken van oorloge niet bekwaanüyk ge-
^y (teki kon w<»:den aan de Vergadering der 5, algemeene Staaten , welker Leden in eed ,, en dienft dar byzondere Geweften waren ; 9^ maar behoorde te worden verbléeven aan ,, den Raad van Staate , welks Zieden , by ee« 5, de, verbonden waren aan deGeneraliteit, yy en verklaard hadden , af te zullen zien van ,, het byzonder belang der Geweften , waaruit ,, zy afgevaardigd waren: gelyk ook het be- ,, wind over Krygszaaken, in den jasure 1588» 9, aan deezen Raad was opgedraagen, en fe- 5, dert door den zelven gevoerd. 2. Dat, üit 5, de oude Regifters , bleek , dat de byzondere ,, Staaten en derzelverGekommitteerdeRaa- I, den altoos gezag hadden gehad, over 't ver* ^ leggen der bezettingen, binnen derzelver 5, Geweften: 't wejk, met verfcheiden' voor- „ beelden, beweezen werdt, hebbende zelfs ,9 de Kapiteinen-Generaal de bezettingen bin- „ nen de byzondere Geweften niet verlegd 9, dan als Stadhouders en Kapiteinen-Generaal „ dier byzondere Geweften jen, volgens ver- „ fcheiden* Berigtfchriften , niet d^n met „ kennis van derzelver Staaten of Gekommit- „ teerde Raaden : waaruit , 3. volgde , dat 5, 'de Raad van Staate, eenig volk willende „ ligtenuit eene ftemmende Provincie, ge* 9, houden moeft zyn , zig te vervoegen aan de „ Staaten of Gekommitteerde Raaden dier „ Provincie, en derzelver bewilliging tever- „ zoeken. Gelyk ook, 4. dat geen Krygsvolk, „ in eenige ftemmende Provincie , gelegd „ mogt worden, dan met verlof en op Patent
„ van
XLVL BöéK. historie. 183
^ vandeScaacenof GekommitteerdeRaaden 2^5^.^^ ,» dier Proviode* 5. Dat, zo veeldoenlyk — ^-^ »« ware, de vendels behoorden gelegd te wor- ,, den , in en omtrent de Geweiten , door wel- ff ken zy betaald w^den: en 6. dat de Raad 9> van Staate^ eenig volk willende ligten uit i, Grensplaatfen, zulks niet zou mogen doen^ jy dan met verlof der Staaten of Gekommit- ^ teerde Raacten dier Provincie, ter welker 99 betaaling het Krygsvolk in deeze Grens- ^, plaatfen ftondt: *t welk beide , met egte fluk- %f ken,beweezen werdt, door de byzondere ^» Staaten , voorheen , dus begreepen te zyn. 7. „ Dat de Krygsampten behoorden te (laan ter f, begeevinge van de Staaten of Gekommit- „ teerde Raaden van die Provincie, door wel« ff kezy betaald werden; de Bevelhebberfchap- „ pen over fterke Plaatfen , ter begeevinge der „ Staaten van 't Geweil, waarin zy gelegen 9, waren, en die over Plaatfen, onderde Gene- ,> raliteit behoorende, ter begeevinge derge- t, meene Leden van de Unie: gelyk, uit ver- „ fcheiden* ftukken,bleek, der byzondereStaa* ,, ten meening te zyn. 8. Dat het Krygsyolk, 9, boven den eed aan de Generaliteit , ook ee- 9, nen byzonderen eed behoorde te doen, aan 9, de Staaten der Provincie , waarin het ge- ,9 legd werdt, en aan de Steden binnen de- 9, zelve , midsgaders aan de Staaten , die ,9 het zelve betaalden : 't welk , met het zeven*^ „ de Lid der Unie en met andere ftukken , be^ „ veftigd werdt. En eindelyk 9. dat het ver-c" ^' , w kiezen van eenen Kapitein - Generaal thans ^^^^j^"® 9, onnoodig en ongeraaden ware: waaromtrent loosheid ^ aangemerkt werdt, dat 'er ondericheid was, van het M 4 ^ tus.»anftcU«i
1651.
virnee- nen Ka- pitein- . GeseniaL
184 VADERLANDSCHE XLVI.Boek.
tuflchen een* Gouverneur-Generaal, gdykdt Graaf van Leicefter geweeft was, en een* Kapitein- Generaal: hebbende de magt van den eerften zig uitgeftrekt over alle de Ver- eenigde Geweften , en die van den laatften alleen over het voet- en paardevolk, welk de Geweften in dienft hadden : voerende den eerften ook volftrekt gebied over de Stad- houders der byzondere Geweften , den laat- ften niet; alzo de byzondere Stadhouders ook Kapiteins -Generaal waren, over het Krygsvolk, in hun Geweft legffende: en fluitende het Ampt van den eerften ook in het Admiraalftrhap over de Vereenigde Ge- weften ; daar de laatften het Admiraalfchap* Generaal , over het volk van oorloge te wa- ter , als een afzonderly k Ampt , en , fon^tyds, op byzonderen Laftbrief , bekleed hadden. Dat, zo de algemeene Staaten fomtyds ook Laftbrief verleend hadden aan een' Kapi- tein-Generaal, deszelfs gezag alleenlyk naoeft begreepen worden geflxekt te hebben over 't volk van oorloge en de Legers , leg- gende buiten de ftemmende Provinciën, hebbende de byzondere Stadhouders, bin- nen deeze Provinciën , het bewind over 't Krygsvolk aldaar, by raade van de Staaten of Gekommitteerde Raaden. . Dat de alge- meene Staaten, ziende hoe zeer Leicefter het ampt van Gouverneur - Generaal mis- bruikt hadtjbeflooten hadden, dit Ampt te vernietigen; doch dat de Geweften, fedcrt, het gebied over het volk van oorloge, te water en te lande , hadden opgedraagen aan Maurits, Fredrik Henrik en Willem^ Prin»
V
XLVI. Boek. HISTORIE. i85'
jj fen van Oranje. Dat, de Vrede, daarna, .16$ i.
„ getroffen zynd^ , de reden , waarom dit ^
„ Ampt begeven geweeft was, ophieldt. Dat ^ ook 's Lands Krygsmagt in zulk een' (laat ) , was , dat men , zelfs by opkomendenoorlog, „ geenen Kapitein» Generaal behoeven zou. „ Dat de Veldmaarfchalk, dien men thans in „ dienft hadt , met gezag genoeg bekleed was, ^, om, in zulk een geval, de Legers van den „ Staat , als O verhoofd , te gebieden ; doch zo „ hieraan iet ontbreeken mogt , zou men hem, ^, met goedvinden derGeweuen, breeder' lall „ konnen geeven/' 't Vertoog werdt befloo» ten, met eene verklaaring „ dat de Staaten „ van Holland, in het beweeren der voorge- „ noemde negen punten, niet op het byzoii- „ der belang van hun Ge weft ; maar op de egte „ gronden der Regeeringe het oog gehad had- „ den ; waarom zy vertrouwden, dat de andere „ Geweflen hunnetr meeninge zouden toe* „ vallen (x)."
Doch onder deezen , was het Zeeland alleen xTll. met Holland eens, om het beleid der zaaken Verfchii van oorloge te verblyven aan den Raad van^ufi^chen Staate. De andere Geweflen wilden 't verblee-^^"*"^ ven hebben, of aan de algemeene Staaten, of^^efte aan den Raad van Staate onder voorwaarden,andere waarin Holland geen genoegen fcheppen kon,Ge wes- begeerende, onder anderen , Utrecht en 0%*^" '^y?' veryfTel , zo veele Afgevaardigden in den Raad^gr van Staate te zenden, als een der andere Ge-Krygs- wpflen(r), wanneer men, aldaar, niet by Prp-zaaken. vincien, maar hoofd voorhoofd, wilde blyven
Item-
(t) AlTZEMA Herft. Leeuw. H, ks. Iil. Deel^ il, 516. * \t) AlTXSMAHeift. Leeuw. ^.-75, yo, 91, *i, i3«,
M 5 ^
i8<J VADERLANDSCHE XLVLBoifc
1(551. ftönamen. De Staatcn van Holland dan^ be- ■ fpeurende, dat zy 't bewind over Oorloeszaa-
ken , bezwaarlyk, zouden konnen doen Itelleii in handen van den Raad van Staate, bewil* ligden, in filoeimaand, in een Ontwerp , ger nmkt om de verfchillende gevoelens der L^ Wordt den te vereenigen. Het werdt, ten zelfden bemid- tyde » ook door alle de andere Geweften goed- <ieid. gekeurd. AUeenlyk, begeerden Friesland en Stad en Lande , dat men , in het zelve , by den Raad van Staate, ook de Stadhouders voegen zou. Ook hadt Stad en Lande nog eenige by p zondere aanmerkingen over het bezetten van Koeverden, waarin dit Geweft, met Overys- fel» verfchilde. Doch de verfchillende Leden lieten zig , eerlang , te vrede (lellen. En het ontwerp werdt in een befluit der Vergaderiui» ge veranderd. Volgens het zelve „ zou het I, geeven der patenten aan 't Krygsvolk, by „ voorraad, en tot nader' laftder gezamenly- ,> . ke Bondgenooten , ftaan aan de Vergadering 9» der algémeene Staaten, met voorgaanden ,, raad des Raads van Staam , en op een Be« ,,. rigtfchrift,te beraamen door de byzondere „ Geweften. Doch men zou geen Krygsvolk 9, uit de {temmende Provinciën mogen ligtën^ jj dan met kennis van de Staaten of Gekom* ,, mitteerdeRaadenj die, in zodanig geval ^ ,, de patenten zouden invullen. Ook werdt de bewilliging der Staaten of Gekommitteerde Raaden vereifcht» om eenig Krygsvolk in eene ftemmende Provincie tedoentrekken* De byzondere Staaten mogten 't Krygsvolk binnen hun Geweft, ook op eigen patent, verleggen, 't Krygsvolk zou niet flegts aan
» »»
99
„ de
J
XLVI. BoMC. HISTORIE. i8y
», de Gmeralüteit) maar ook aan dë Scaaten iSgu 5, van 't Getweft^daarheclag, endaarhetdoor ,9 becaald wa-dc» eed moeten doen:" ge)yk iedere gerchiedde(«). Men ontwierp » eerlang» een nieuw Berigtfchrift voor den Raad van Staate (v) ; doch daar verliepen verfcheiden* jaaren, eer het zelve beè'edigd werdt. Het oud Berigtfchrift voor de Generaliteits • Re- kenkamer werdt ook overzien , en hier en daar veranderd («9). Op den voorflag van Zeeland^ werdt , na veele raadplegingen , ook een Pla- kaat gemaakt, tegen de omkoopingen» en tegen het ontvangen van gefchenken, door L^eu der hoQge Kollegien (x). De daggelden en reiskollen van zulke Lieden^ in bezending gaan- de van wege den Staat , werden , inag^Iyks, ge* re£eld(y). Menftdde ook een Plakaat vaftop *t leuk der Monfteringè van 't Kryg^volk (2) » waarin^ tot hiertoe, veele ongeregeldheden hadden plaats gehad, die nogtans, door dit Flaks^ , niet geheellyk weggenomen werden» Op het begeeven der Krygsampten werdt niets vaftgedeld ^d) ; doch men volgde, fed^t, ten deenen opzigjte, de gevoelens derbyzondere Geweften, die na genoeg overeenkwamen (*)• Het punt der geheime verflandhouding werdt
aan
. («} AiTZKMA Herft. Leeuw. K xu, tx), 2x49 X37t 'i^t
X)9» X40f I4t» 141* t43«
(v) Zii het m 't Gfoot^eiakaatb. IV. JDefl, il. xzs* Ait« CEM& Hcrft. Leeov/. SA i»i enz.
fttf) AtTZSMA Herft. Leeuw, f/, 19}. k) Notiil. Zeel. ix» £t Maart 16$ J» i/* xx> X4« s^t i^ f'ehr. x<52. iL }£, 44* AlTZEMA Heift, Leeuw. ^/. 7^$ H9 P4> 143. «97. ^ , ..
' (y) AITZKMA Herft. Leouw» M. 147» (z) AITZKMA HeiCt. Leeuw. kl. 145 , x;|. (a) AITZKMA Herft. Leeuw. ki. i8|. FubUc Gebcdt UU />if/» ^/. ii#.
(il
ï88 VADERLANDSCHE XLVLBoek.
x6sX' ^^^ ^^ algemeene Staaten verbleeven* Doch over 't'verleenen van verloven aan Krygso- verften rees gefchil , tuflchen de algemeene Staaten en den Raad vanStaate, die beide oor« deelden , hiertoe alleen-geregtigd te zyn : welk gefchil nogtans onbefliic bleef {c). Holland Holland moefl dus een weinig toegeeveri zoekt in *t punt van 't beleid over Krygszaaken , en Zeeland gedoogen dat zulks , ten minfte vooreerft, te over- verbleeven werdt aan de Vergadering der al- van ^de E^iï^^^ïï^ Staaten ; waarin dit Geweft niet meer noode- te zeggen hadt dan de anderen ; maar in 't punt loosheid van de noodeloosheid der aanftellinge van ee- cen« Ka- nen Kapitein- Generaal, waren 't de meefteGe- Gene * weften met Holland eens , fchoon niemant zig, raal. hiervoor, zo rondelyk verklaard hadt. Zee- land hadt 'er, tot hiertoe, niet van gerept, en men arbeidde, onder de hand, om dit Geweft tedoenftemmen, tot het verkiezen vanden jongen Prinfe van Oranje tot Kapitein- Gene- raal. Friesland en Stad en Lande drongen hierop ook ernftelyk. De andere Geweften hielden zig (til. De Staaten van Holland, be* dugt dat, wanneer Zeeland bewoogen moge worden , om zig by de twee Geweften te voe- gen , de meerderheid haaft voor het aanftellen vaneenen Kapitein - Generaal ftemmen zou, deeden, in Grasmaand, eene bezending naar •Zeeland , die , door den Heere Jakob van Was- fenaar , Heere van Obdam , J'oan de fFitt , Pen* fionaris van Dordrecht, Willem Nieuwpoort, Vroedfchap van Schiedam , en Franco otFran- jois.Riccen, Penfionaris van Purmerende, -be- kleed
O) AiTzcMA Heift. Leeuw. IA 141 1 i^x, if^.
XLVI.Boif^ H I S T O R I R igp
kleed werdt, en den Staaten van 't Geweft , ,^-j op den yyfentwintigften , vertoonde „ dat — =^ „ men, in den te^enwoordigen tyd van vjre- 9f de , geenen Kapitein*GeneraaI noodig hadt; 3, dat men, vooral, den jongen Prins van O- 9, ranje niet behoorde te verkiezen tot deeze 9, waardigheid, alzo de Landen, ligcelyk, zou* „ den kohnen komen in de noodzaakelykheid, „ om, geduurende zyne minderjaarigheid , „ eenen anderen Kapitein -Generaal te ver» „ kiezen : waartoe zy zig egter de handen ge* „ bonden zouden hebben, zo zy hem tegen* „ woordig reeds aanftelden. Dacmen hoopte» „ dat de Vrede lang zou duuren , waarom men „ 4en Prins ook njet behoefde te voorfchik^ 3, ken totKapitein-GeneraaJ,zyndehet,daar- „ enboven redelyk,dat men dénnakomelingen „ de vryheid liet, om hierin te doen of telaa- „ ten , 't gene zy , naar ty ds gelegenheid , zou* „ den raa4z2^ oordeelen ; alzo zulk eene ,, voorfchikking ligtelyk aanleiding kon gee- „^ ven tot partylchap en verdeeldheid in den ,, Staat , wanneer de Prin^ van Oranje , op zulk „ eene belofte ftaat maakende , in tyd en wyle, ^, het Ampt, waartoe hyvoorfchikt was, goed- ,, vondt te eifchen in omflandigheden , waar« „ in de Staaten niet raadzaam zouden mogen „ vinden , om het hem op te draagen: waarby „ nog kwam, dat 'er , by alle de Geweflen, wet- „ ten lagen , te^en het verkenen van het Regt „ tot de opvolging in eenige Ampten, met naa- „ meinhet Kapitein- Generaalfchap, alzo zulk I, een regt niet plagt verkreegen te worden, ,, dan door kuipery , of gunft van aanzienlyke fy Perfoonaadjen» zonder dat men aanfchouw
„ na-
ipd VADEtlLANMCHË XLVI.BoBit,
ftf5r. M name op 'sLandsdienft en oorbaar: waarom
^ „ vertrouwd werdt, dat hunne Edele Mogend^
3, heden, in zulk eene gewigtige zaak, niet»
; „ befluiten zouden, dan met gemeenen raad
„ van beide de Provinciën.
De Suaten van Zeeland beantwoordden deeze aanfpraak beleefdelyk ; doch in alge* nieene bewoordingen. Zy beloofden hunnes Afgevaardigden op de groöte Vergadering zuIk een' laft te zullen geeven , dat de geraeenc ruft bewaard en verzekerd werdt ^d). Doch de verandering in de Regeeringe van Zeeland , die eenige maanden laater voorviel (f), bragtte wege, dat men aldaar zo weinig als in Hol* land geneigd was tot het rfkiftellen van eenen Kapitein-Generaal : waarover, derhalve , op de groote Vergadering , niet verder gehandeld werdt : 't welk geheel naar den zin der Staatea van Holland uitvieL XIV. ^ ^^^^ hoofdpunten , die op de groote Ver- De Ede- gadering verhandeld waren, de Unie , Religie lenen en Militie betreffende, werden, hiermede^ Steden afgedaan gerekend. De fchikkingen, wegens Swatfch ^^^ eerfte en laatfte punt inzonderheid, gaven Brabant den Staat eene andere.gedaante ,.en bragten de en die Regeering op eenen voet, waarop merize, VanDren-ujijijner te vooren, gezien hadt. *t Bleek, klaar* ken! ver ^J^^ ^^^ ^^ aanzienlykfte Geweften , metnaa* geefs , ^^ Holland, door de dood des Stadhouders, deel aan veel meer gezagsverkreegen over den Veree* de Re- nigden Staat, aan zy , ooit te vooren, gehad fe ver-^^ hadden. De Regeenng der Staaten nam eenen krygen. • nieu*
(d) Refol. HoU. SS April 16$ u bL 208. kVtZlHk Hoti {e) Zie tóet voor, */. 14^.
ÏLVI.BOML HISTORIE, ipr
meowenluifteraan, welke fommigen^die 'er j^^^^^ geen deel aan%adden, fchoon sy 'er rest toe *■■ meenden te hebben , zo zeer in de oogen blonk, dat zy , ten deezen ty de , herhaalde poogingen deeden, om 'er ook in gekend te worden. De Baanderheeren , Edelen en Steden van Staatfch Brabant, die, reeds in 't jaar 1648 , verzogt hadden , om deel aan de hooge Regeerinffe te piogen h^ben , of ten minden om zig zdven te mogen regeeren (ƒ ) , vernieuwden hun ver- doek aan de ^roote Vergadering, in Lente- maand deezes jaars ; dochzy vonden nu zo wei* nig ingang, als tevooren(^). De Ridderfdu^ en Eigen-Erf den van het Landfchap Drente 9 welk met de zeven Geweflen vereenigdis , en het Utrechtfch Verbond getdkendhedft, had- den zig , reeds eenigejaaren geleeden, en zelfs nog onlangs , by de byzondere Geweften , ver- voegd (b\ en keerden zig, eindeiyk, ook tot de groote Vergadering, met een Vertoog, waar- by zy begeerden , erkend te worden voor een Lid der hooge Regeeringe. Zy fcheenen, hier- toe , üians meer bevoegd , dan te vooren , om dat zy , by eenig toeval , of door onoplettend- heid van den GrÜEer, daar 't op geichoovea werdt, by brieven van den zesden van Slagt- maand des voorleeden jaars , tot de groote Vergadering befchreeven war<ai (i). Zy ver- (cheenen 'er ook behoorlyk gemagtigd. Doch mea vondt ongeraaden , lum zitting in de Ver- ga*
/f) Zit hiei voor, hL 30. fr) AiTZEMA Herft. Leeuw. W. xi4>izi. Qf) NotuL Zed. 5 Mtuan itfif. hi, Z4.]lerol. HolL x\ iVinr* ««50. K ?44.
(f) Kefol. Gener. z, xtf Maoti xtf^x. k-j Wicc^T» Frmi*
19% VADERLANDSCHE XLVI.Bosr.
1651. gadering toe te ftaan. En fchoon zy bewee- ■ zen , dat zy , voorheen , als een Landfchap op
zig zelf, erkend geweeft, enopdealgemecne Dagvaarten geroepen waren , werden zy, zon- der dat men goedvondt hunne redenen te we- derleggen, ftilzwygens, buiten de Vergade- ring gehouden (k). Ook hebben zy,tot nier* toe, geen deel aan 's Lands gemeeneRegee^* ringe konnen verkrygen (/), fchoon zy zig zelven regeeren, en als een onafhangkelyk Geweft op zig zelven beftaan. XV. *t Werk der groote Vergaderinge, in Hooi* Voorilag maand, meeft afgeloopen zynde, begon men vanFries- van fcheiden te fpreeken, toenFriesland voor* ^°jjYj^^°*floeg, dat men, vooraf, eene algemeene ver* gemeene giffenis behoorde vaftteftellen van alles wat, vergiiFe- in den vöorleeden jaare,byeenigeGewefl:en Bis af te of Perfoonen , tegen anderen , mogt ondemo* gen. men of beflooten zyn (m). Gelegenheid tot deezen voorflag gaf, dat de Raadpenfiona* risKats, voorhebbende zyn Ampt neder te leggen, het Gefchrift, behelzende de redenen, die wylen zyne Hoogheid bewoogen hadden, tot het vaftzetten van zes Heeren en tot de onderneeming op A mfterdam, welk Gefchrift hy, tot hiertoe, beilooten, onder zig gehad hadt,overleveTdeaan de Vergadering vanHoI- land, daar men in beraad lei, of men *t verbran- Bcfluit dc^» of openen enleezenzou. De meeftel-e* der Staa. den neigden tot het laatfl:e;doch konden 't Ges-
teil van fchrift, niet zonder verontwaardiging, hooren Holland, j^^.
(k) AiTZtMA Hetft. Leeuw« hL 9^-11 i«III* Oeelt hL s^S mz*
(l) C. V. BYNKERSHOEK Qusft. Jur. Publ. Lier. 1. Cêêm
XVlfp, 117. •
XLVI.B6üf. HISTORIE. 193
kezen. Het werdc, daarna, in handen van ee- jggt* nige Gemagtigden gefteld, welken oordeel- —jjjj- den „ dat men 't, fchriftelyk, behoorde te we* het ge- ), derleggen; de wederlegging aan de grootebenrde ia „ Vergadering over te leveren ; de bezending d«n jatrc „ van Zomermaand des voorleeden iaars,aan^^5o* 5, de Vroedfchappen der HoUandfche Steden „ gefchiedjteveroordeelen, als ftrydigmet „ de orde en vorm der Regeeringe; en de Staa* ,, ten der andere Geweften te verzoeken , dat 5, zy de befluiten van den vyfden en zesden „ van Zomermaand des voorleeden jaars , ter „ Gcneraliteit genomen, dooreenige weinige „ Afgevaardigden, uit ontzag voor de aan* „ zienlykheid des Prinfen van Oranje, wilden „ afkeuren, vóor onwettig en van geener „ waarde verklaaren, en tegelyk intrekken „ de afgeperfte dankzeggingen , aan wylen „ zyne Hoogheid gedaan/' Eindelyk, ftelde men ook vaft „ dat men , by duidelyke Refo* „ lutie, verklaaren zou, den aanflag op Am- „ fterdam en het aantallen der zes Heeren te^ i, houden voor een' * toeleg op de vryheid, Jj^'*'»* „ hoogheid en fouverainiteit deezer Provin- „ cie, regelregt ftrydende met alle wetten, „ regten en Privilegiën derzelve/' De Staaten van Holland namen , hierop , een befluit, welk genoegzaam met het gevoelen der Gemagtig* den overeenkwam (^)* Leiden alleen hadc egter geoordeeld, dat het, niet naar den ge^ wooncn vorm der Regeeringe, genomen was (o). Voorts, vondtmen geraaden, den Steden,
* uit
(«) Rcfol. Holl. 15, itf» 17 9^9 7««y »3 ^^S- UJI.M»!^, (•) Refol. Holl. zi A^i, itflU W. 4f3«
XII. Deel. N
194 VADERLANDSCHE XLVI.B0EK. ï6$i. ^^ welken de zes Heeren afgezonden waren, ■ fchriftelyke verklaaring af te vorderen ^of de- zei ven zig, in het raadpleegen en ftemmenop de vermindering van 't Krygsvolk, waaruit de onluflen gereezen waren , gedraagen hadden , ^ Gedrag naar den lafl: hunner meefteren , of niet. Ook der zes kwamen, van de Steden Dordrecht, Haarlem, Heeren^ Delft, Amfterdam , Hoorn en Medenblik, roedgc- verklaaringen over, waarby de zes Heeren er* leurd. ' kend werden voor trouwe Liefhebbers des Vaderlands, diel, in allen deele, aan de inzig- ten hunner Steden voldaan hadden : waarop hun gedrag ook door eene verklaaring der Staa* ten van Holland, gedagtekend den drie-en« twintigften van Oogftmaand, volkomenlyk, werdt goedgekeurd (p). De redenen van zyne. Hoogheid werden ook omftandiglyk weder • legd , in een Berigt , welk , op der Staaten naam, • Onder- in 't Hcht kwam- Doch eer dit gebeurde , had* zoek naar den de Staaten van Holland Heikrfich , Sekreta^^ den op- ris van wylen zyne Hoogheid, en de twee f^Jf^^^J Klerken der Griffie, HuLji en KuMs.dooxGc^ fóhriften" magtigden , doen ondervraagen , en uit dezel- van wy- ven vernomen , dat de Gefcmrifteh, genaamd len zyne Redenen en Metiven en Klagten over die van Jm* h ^^ fi^^^^ » ^f t^n minfte het laatfte , ontworpen of opgefteld waren , door wylen den Grimer Mufch; die , op den zesentwintigflen van Win* termaand des jaars 1 650 , o verleeden was (q) : waarom , veelligt , te eerder , tot het wederleg- Som- gen deezer fchriften , beflooten werdt. De Heer meisdyk van Sommelsdyk ook, verneemende dat men tragtzig on-
(p) Refol. HoU. $9 14» 19 > 20, 27 JiUj lo Aug^ i€si* kk
3339 376, J94!i403,414> 4^»»
(f) UoU. Merk. van: Xé5€>* ^A ^1*
iCLVi.BoElc. HISTORIE, tgj
onderzoek deedt naar zyn gedrag, ter gelegen^ i6st* heid van de onderneeming op AmfterdSn ,têzuive>' boodt zig, van zelf, aan, om den Gemagtig- ren» we- den, deswege, opening te geeven(f). Hy werdt,gens de in 't byzonder , wegens drie zaaken befchul-®"**^' digd: !• Dat hy, in den eed van Holland zyn- "J^^j^f de, kwalyk gedaan hadt, aan 't leiden vanfterdaau Krygsvolk naar Amfterdam , op bevel van zy- ne Hoogheid. 2. Dat hy de wallen van Am- fterdam befpied hadt, en 3. Dat hy verfprei- der was van hetgerugt, dat deeze Stad een Verdrag gemaakt hadt , met het Parlement van Engeland. Op de ^er/Zr befchuldiging , ant- woordde hy „ dat hy , als Kolonel, ook ondet • 5, zynen Kapitein-öeneraal ftondt, die hem, 5, zo hy gehoorzaamheid geweigerd hadt, we- ji gens 't fchendeh van den Krygseed , zou heb- 5, ben konnen doen ftraffen ; behalve, dat zy nö 3, Hoogheid ook groot gezag hadt, in zaaken j, van Regeerihge , en , in Amfterdam, alleeii- i, Jykj begeerde gehoord te worden, overzaa- j, ken , den dienft der Landen betreflFende. " Op de tweede^ merkte hy aan 4, dat hy, opbe- j, vel van den Prinfe , uit den Haage, gereederi j, was naar Amfterdam, inkomende, door dé „ Leidfdhe, en wederorii uitrydende, door de 5, Reguliers-Poorte, en voorts over Abkoude^ j, Baambrugge, Loenen, Vreeland, Korten- ^, hoef, Hilverfom, Leusden en Zoeft, naar ^, Scherpeiizeel , met geen aïider oogmerk, dan j, om den tyd af te meeten, dien de Ruitery, „ welke hy van Scherpenzecl naar Amfterdain 5, geleiden moeft , tot dtezen togt zou noodig
« heb-
(t) RefoU HoU. 7i t July f6sl. hL 3||| %$$.
I9Ö VADERLANDSCHE XLVI.Boflc.
l6si^ n hebben, zonder dat hy eenige gedagten ge- ■ „ had hadt, om de wallen der Stad te befpie-
„ den." Op de derde befchuldiging, erken- de hy „ op t Huis ter Hart, tegen de Hee- 5, ren van Haarlem, gezeid te hebben, dat „het goed zou zyn, dat 'er wat minder „ cemeenfchap was , tuflchen de Stad Am* „ fterdam en het Parlement van Engeland ; „ daarby voegende, als men hem naar reden „ vraagde, dat de Prins hem, weinige dagen „ geleeden, verklaard hadt, eenen Brief gezien „ te hebben , uit Londen gefchreeven, en mél- „ dende^ dat het Parlement beflooten hadt, „ Amfterdam, met tienduizend man , by te „ ftaan." Hy voegde hierby een verhaal van 't gene hy zeide hem van den aanflag op Am- fterdam bekend tezyn, waarin niets byzonders Hy te vinden was (s). Doch alzo hy 't voornaam ^n vêr?^^^^^^^^° deezen aanflag toefchreef aan Graa- zoek, bé- ve Willem Fredrik , gaf zyne verklaaring aan- grecpen leiding tot den voorflag van Friesland, om eene in de al- algemeene vergiffenis af te kondigen: waarin gemeene Sommelsdyk ook verzogt, begreepen te mogen nis?' ^' worden. Men maakte een Ontwerp van zulk eene Vergiffenis; doch Holland, de vryheid willende behouden om regt te doen , daar men 't goedvondt, fchiep 'er geen genoegen in (j). Friesland en Stad en Lande en deRid- derfchap van Holland zelve hielden 'er nog- tans zo ernftelyk op aan, in 't byzonder vorde- rende, dat 'er de Heer van Sommelsdyk onder begreepen werdt, dat mèn zig, éindelyk, liet overhaalen, mids hy zig, yoortaan, onthielde
uit
(s) Refol. Holl. IS July K51. hL 3So, (Ó Relol. Holl. 17 July idji. iL 4Xi,
3Ó.VLB0EK. HISTORIE. 197
uitdeVergaderingederStaaten(tt). Dealde* j^j^j^
meene verciflTenis, zonder uitfluicinge van ie — —
mant , werdt , op den negentienden van Oogfl- maand , met eenpaarige flemmen, vaflgefteld» en daarna openlyk afgekondigd. Men beloof- inhoud de, by dezelve ,, nu noch ooit te zullen geden-derzelve. 9, ken aan het gene, in den voorleeden jaare^ 5, voorgevallen was , en verklaarde , de beflui- „ ten van den vyfden en zesden van Zomer- yy maand des gemeldenjaars voor nietig, krag- yj teloos en van onwaarde , zo wel als alles wat, „ ingevolge van dezelven, verrigten onder- „ nomen was , waarvan de blyken en over- „ blyffels, uit de openbaare Regifters, geligt „ zouden worden (v)" Met welke verklaa- ring j de Staacen van Holland , zo wel als zy , die gemengd geweefl: waren , in 't gene, in 't voor- leeden jaar , ondernomen was, zig te vrede hiel- den. De Stad Amflerdam ontving , naderhand, vergoeding van de Staaten van Holland, we- ^^ens de buitengewoone koften , welken zy , in ien voorleedcn jaare , hadt moeten doen. Men verftondt nu, dat dezelven, ten dicnfte van den Lande, gedaan waren, en dat men der Stad , wegens haaren betoonden yver en wak- kerheid , grooten dank fchuldig was (w). De koften beliepen vierenvyftigduizendvyfemeertig guldens tn tienjluivers (x). Omtrent deezen tyd, werdt ook, ter Vergad^ringe van Holland ,
be-
(•} Refol. Holh 19 Mg, i6sy, il' 44<(*
(v; AITZEMA Herft. Leeuw, bl, is«-i8?, i«4> ï»^» xt7>i«t» tt9' lil. Deel y bL 582-595 > 596, f 99 9 599>«ö«f ^o»-
(w)Rcfol. Holl. 30 Msj 26 jimy léSl* *^. 253,Jl<.AlT- 2»MA III. Deely hl. «25.
(jf ) Rcfol. Holl. 7 Dee. itfjif. It. ^27. 17 ^^rt U57, W. ^7. ^ü 9ok Aaah. op 't Ucv. van de Groot. H. $% , <♦.
N3
d(
198 VADERLANDSCHE XLVLBoEk;
1651^ beflooten^ eene Ordonnantie van vyftifndüi* r. — ' — :i;endagtenzef$ig guldens en tien fiuivers j voof Scheeps- en Wagenvra^en, in de bezending aan de Steden van den jaare 1 650 , verdiend , te doen vernietigen; alzo dezelve, door den Raad van Staate , zonder kenniffe der algemeet nè Staaten , ten behoeve der Raaden van wyien Zyne Hoogheid , verleend was (y\ XVI. De groote Vergadering werdt , hierop , den De groo eenentwintigften van Oogftmaand , bellooten te Vergar ^^^t eene aanfpraak , die , ysn wege de Staaten wordfbe-^^? Holland, wederom door den Raadpenfioi- floQten. naris Kats, gedaan werdt. Hy merkte, in ^t byzonder, aan „ dat de eensgezindheid, met „ welke zulk eene talry ke Vergadering befloo» „ ten was, aan *s Hemels zegen moeft toege» „ fchreeyen worden." Voorts , vondthy raad- zaam, uit dé plaats^ waar dè Vergadering zig betoridt , eene zinnebeeldige herinnering op te maaken, van *t werk, Wélk zy verrigthadt^ 5, De Kerk, ter zyde der groote Hofzaale , ver^ „ ftrékte , zeide hy , een zinnebeeld van 't gene ^, 'ér , ten opzigte van den^Godsdienft , belioo-: „ ten was. De opgang naar de gewoonlyke i, Vergadering der algemeene Staaten kon de „ vaftftelling der Unie afbeelden. De toegang j^, naar de PleitroUe van den Hove moeft de j, fchikkingen omtrent de Regtsoefening in „ gedagten brengen. De ingang der Rekent ,, en Leenkamer herinnerde de fchikkingom- . „ trent de Geldmiddelen, en de gehoorzaamt i, heid der Leenmannen en andere onderzaa- ^, ten van den Staat. De vendels, wimpels ,
?. vla§^
(jjf) Rcfol. Holj. XI, 12 0(ffb» i<f;tf. bf. 277.
XLVLBoEK, HISTORIE ipp
9» vlaggen en kornetten waren natuurlyke af- jgej^ „ beeldfels van'tgene, in Krygszaaken, be- - ,y flooten was. £indelyk,konhet dakderzaa- 9^ Ie , gemaakt van eene foort van hout , waarr ,, aan" [dit zegt men] „ geene fpinnekoppen ,, duurenkonnen, noch gevonden worden , in 9> gedagten brengen 9 wat 'er ware vaflgefteld, „ tegen zulke Regters en Regenten « die zig ,y zouden laaten omkoopen; of, gelyk vuile ,, fpinnekoppen 9 hunne netten wyd en zyd • ,5 uitzetten, om iet te vangen." Uit welke zin- . ipeelingen, men denfmaakvandeezen tyd, of van deezen Staatsman, eenigszins, afneemeQ kan. Hy befloot zyne Rede, met eene dank- zegging aan alle de Afgevaardigden der Ge- weiten, en aan Gode, die de raadpleegingen, , tot hiertoe , zo merkelyk gezegend hadt. De * «mtfche Vergadering en andere hooge Kol- legien van den Haage begaven zig, hierop» naar de Kerke, daar de Predikant KasperStre-^ Jo eene plegtige Dankpredikaatfie en Gebed deedt ; waarna de meefte Afgevaardigden naar huis keerden , en alle zaaken , de Geweften in *t gemeen betreffende, wederom kwamen aan de gewdone Vergadering der algemeene Staa- ten,die, zolang de groote Vergadering by- een was , niet gezeten hadt. Ter gelegenheid van het gelukkig eindigen der groote Verga- deringe , werdt , op den dertienden van Herfft- maand, door alle de Geweften, een plegtige dankdag gehouden, waarop ook, alomme,de klokken geluid, *t gefchut geloft, en andere vreugde bedreeven werdt (2;.
Wy
(?) AiTZEMA Heift. Leeuw. bt. T89-191. III. Dul^ hL tfoi-ócj,
N4
. aoo VADERLANDSCHET XLVLBoEit;
x6si* Wy hebben ons ^ in 't verhaal van de han- '"■■ delingen der groote Vergaderinge, alleenlyk bepaald tot de huiflely ke zaaken ; doch zy hadt zig ook eenigszins met uitheemfchen gemoeid, en de draad der gefchiedenifle zal nu vorderen, dat wy ook van deezen verflag doen. XVII. De zaaken der Weftindifche Maatfchappy^ Hande- in Brazil waren , federt eenige jaaren , merke» Ung met | j^, agteruit geloopen. De Portugeezen hadi» w^^eifs^ ' dien aldaar groote voordeden behaald; terwyl Brazil, het Hof van Portugal voorgaf, datdeopftand in Brazil buiten 's Konings kennis gefchied was. De raadpleegingen in den Haage ophet onderdeunen der Maatfchappye hadden ook traagen voortgang. Holland aarzelde gewel- . diglyk, en Friesland weigerde ronduit, iet te draaien tot de koften (a). De Staaten van Holland hadden, eindelyk, beloofd, met Por- tugal te zullen breeken, zo de andare Gewes- ten de Verdragen metDeenemarkebekragtig- den. Doch toen menondervondt, dat deezc Verdragen zo voordeelig niet waren voor de Landen, als men zig varbeeld hadt, vermin» derde de luft tot de uitrufting naar Brazil. De Koning van Portugal deedt , midlerwyl , zyn beft, om deeze uitrufting, door handeling, te voorkomen , zendende tierwaards Antmio de Sou/a de Macedo , die , in Herfftmaand des jaars 1650, in den Haage kwam, zonder dat men ^ig zyn? bekreunde (ij^). 't Liep aan totinLen^-
te^
{a) Rdoi. Gcner, % 0^. 161.9. hy WlCQUFV. Prewv, Tom, l, p. SS4« WlCQUEFORT Livf. IV. p. 133. AlTZEftlA 111. Deel^ bL 297»n«f n9,340f4l5.
{b) Refol. Gener. ij Sept. 1 Dee. 16 jo. 7, jo Fe^r, 16$ u hy WiQOU£?0RT freuy. Tfif. I, p, «>7| ««8,l«5. AlTZf^4
XLVLBoEK. HISTORIE. 201
temaand deczes jaars , eer hy in de groote Ver- x^Jc i, gadering gehoor verwierf. Hy klaagde , in — ^ den aanvang zyner rede 9 dat men, hem zo lang gehoor geweigerd hebbende, het Regt der Vol- ken gefchonden hadt , en gaf breed op van de geneigdheid van den Koning, zynen meefter^ om een Verbond te fluiten met de Staaten. Men vorderde Brazil van hem te rug, behalve her- ftelling van de fchade, die de Portugeezender Maatfchappve, aan veeen vrugten, hadden toegebragt. Hy boodt , eerlang , aan , de waar- de van Brazil der Maatfchappye te zullen vol- doen, zynde, zo hy voorgaf, den Koning, zy^ nen meefter, buiten (laat, tie Portugeezen in Brazil te dwingen, om zig wederom te begee- ven onder de gehoorzaamheid der Staatem Aan de Maatfchappy zou hy agt millioenen betaalen, en act tonnen fchats aan de arme wee- zen in Zeeland , daar men veel verlooren hadt in Brazil. Voorts , zou het der Maatfchappye vryftaan , met een bepaald getal van.fchepen, handel te dry ven in Brazil , en zy zou , daaren- boven, Zout mogen laaden te S. Ubes. Doch de Staaten, weetende dat hy uitdrukkelyken laft hadt, om over het te rug geeven van Brar zil te handelen, verwierpen deeze aanbiedin- gen, en beflooten de onderhandeling met hem af te bi:eeken (c). Hy deedt, daarentegen, zyn beft , omze üeepende te houden , en den oorlog, die Portugal dreigde, te voorkomen. Zelfs zogt hy eenige lieden der groote Vergaderin^^ ge , door beloften van aanzienly ke gefchenken,
te
(e) Rcfol. Gcner. 2» 6» iXy I3| I4| zf Maart. 1651, hy WlC(^&|ORT Prtuv. 7>«. I- P' «9o,fy2, ^02,5^04, 907,^1 f.
202 VADERLANDSCHE XLVLBoBK.
lÓKï ^ beweegen , om tót het aaaneemen zyncx m .^ voorflagen te arbeiden. Doch hy deedt dit zo onbefcheidelyk, dat het Hof van Holland laft kreeg, om 'er kennis van te neemen. Ook werdt iemant, van wien hy zig, ten deezen einde, bediend hadt , eerlang , door 't Hof, voor zes jaaren , ten Lande uit gebannen (d). Het Befbuid met Portugal ondertuflchen naar 't einde loopende , gaf men den Gezant , onder de hand, te verdaan, dat hy en de Portugeefche onderzaaten, die zig hier te Lande bevonden, beft ?;oudcn doen van te vertrekken. DePrin»^^ van Portugal, Lodewyk Willem , Kleinzoon van Don Antonio, die nog regt voorwendde op dePortugeefche Kroon, zogt, omtrent dee- zen tyd , beüag te leggen op de goederen des Konings, hier te Lande. Doch de Staaten van Holland hadden geenen zin, om zig in deezen twift te fteeken(^). De Gezant ook, ziende hier niets met vrugt te verrigten , vertrok , in Bloeimaand, uitdenHaage. De Nederland- fche. Conful te Lisbon werdt , federt , ook t'huis ontbooden, en de WeftindifcheMaatfchappy kreeg verlof, omdePortujgeezen, aan deeze en aan gene ^yde van de evennagtslyn , als vyanden van den Staat , te bejegenen (ƒ). Doch de oorlog met Engeland, die, kort hier* na , ontftondt , was oorzaak , dat de kryg tegen Portugal niet kon voortgezet worden. Verdrag , Met Salee, waren , federt eenigen tyd, ee* j^" ^*' nige onluften ontftaan(g) ; waarop de Staaten
be*
(d) Kegiil, der Sentent. van den Hove gequot, 'Bff, xig.
(e) R€lol. HoU. 29 Maart -j April 1651. bU 166» i««. (ƒ; RefoU Geaer. 12, 25 Mét^ 1651. *y Wicqysv. i*rtt|ifc
Tim. {. f. 919. AlTZEMA III. Detly hl, <46«(l49. {Z) Refol. Holl. 23 M^tart léio. hl. %%,
XLVLBoEK. HISTORIE. 203
beflooten hadden, denKommandeur Gidemdc kj^ j^ Wildt , met vier fchepen , derwaards te zenden — ^-^ Hy floot, op den negenden van Sprokkehnaand deezes jaars, een Verdrag, waarby men zig verbondt , elkanders fchepen niet te zuilen nee- xnen of befchadigen (A).
De Hertog van Nieuwburg , te onvrede, dat XVOL de Staaten bezetting hielden inRavej(lein,en, Oniuftea reeds in 't jaar 1649, met eenig Krygsvolk , *"^<=^^^tt derwaards getoogen zynde (i), hadt zig toen^^J"^^" laaten beweegen, om te rug te trekken; dochpaleu^ in de Lente deezes jaars , eenigen onderftand burg, uit Lotharingen bekomen hebbende , zondt hy wederom omtrent tweeduizend man der-» waards, tegelyk het Land van Kleevemetin- l^ering dreigende. De Staaten gaaven , ter»- ftond, bevel aan de bezettingen in deezen oord, pm hier tegen te waaken , het platte Land van Kleeve tevens, op verzoek der Stenden, lee- vende * vrye hoede verleenende(/:). De Keurvorft • fatÊve^ van Brandenburg, zyne erflanden in gevaar ^*'^'*. ziende, viel, hierop, in Zomermaand, in 't Land van Berg, welk den Her toge van Nieuw- burg aanbedeeld was. De Hertog en de Kleef* fche Stenden klaagden beide, over deezen nieu- wen kryg , in den Haage, De Keurvorft begaf zig , in perfoon , derwaards , meenende de Staa« ten te zullen konnen beweegen , om hem de hand te bieden. Doch de dood desPrinfenvan Pranje hadt den ftaat der z^aken, hier, niet
wei»
{b) ZU het Trakt. in *i GrootPlakaatb. I. Z)*f/, hL 127 en hy AiTZtMA III. Utti^ hL 649. {i) Refol. Holl. z Maart 1649. hl, 54. i^Jan, 1650. W. 7. (k) Refol. HoU. i^ Maart, z^Aprif, 6 May x<|i. hL 13 j.
. 204 VADERLANDSCHE XLVLBoek;
16^1 weinig veranderd. Nogtans, namen hunne ^— ^-^Hoog-Mogendheden aan de bemiddeling tus- fchen de twee Vorften, die hun opgedraagen was , zendende , eerlang, de Heeren van Gend> Obdam, Parmentier en Beeke naar Wezel en Dufleldorp, daar zy, met beide de Vorften , handelden. De Vorften hielden, in Oogft- maand, een mondgefprek in *t open veld by Angeroord, en baanden hier den weg tot een Verdrag. Midlerwyl,hadt jakob^ Hertog van Koerland , voorgeevende regt te hebben op de Landenvan Gulik en Kleeve, eenen Gezant naar den Haage gezonden, om de Suaten in zyne belangen in te wikkelen j doch hy vondt hier geenen ingang. De handeling tuffchen de Vorften van Brandenburg en Nieuwburg werdtjOndertuflchen , voortgezet. De Keizer, misgunnende denStaaten de eer van de bemid- deling , hadt zig ook in deeze handeling gefte- ken, en 't gelukte zynen gezanten, een Ver- drag te treffen , tuflchen de twiftende Mogend* heden , waarin de Staaten niet gekend werden. Het was , den elfden van Wynmaand, te Klee- ve getekend. De Staatfche gezanten keerden, hierop , misnoegd , naar huis (/). Maar 't wordt tyd, dat wy den afgebroken draad der Engel* fche gefchiedeniflen wederom opvatten, alzo dezelven , thans, van groot belang werden voor deezen Staat. XIX. Wy hebben Koning Karel den II, op het Staat der einde des jaars löz+p, gelaaten in het Eiland Engel- Jerfey . Doch in de Lente des volgenden jaars , fdie zaa. ,^^g j^y gekeerd naar Breda, alwaar de Schot-
ten y
(/; AITZEMA III. ^«/» */. 4«f 4ï3i ^4«l ^7^'^t9*
XLVI. BoBK. HISTORIE. £05
ten, met hem, in onderhandeling traden (m). x^gi^ Hy hadt, ondertuffchen , Montrofe , met een Le-
ger, in Duitfchland geworven, gefchikt naar Schotland, die daar geflaagen, gevat en als een Verraader ter dood gebyagt was. Dit voor- val ftremde de handeling met de Schotten, wel- ke, eerft in Zomermaand, voltrokken werdt: waarna Karel » te Scheveningen, in zee ftak naar SchotlMd, daar hy, in 't begin deezes jaars^ gekroond werdt. Het Parlement van Engeland, . misnoegd op de Schotten, hadt, midlerwy 1, een Leger naar Schotland gezonden, onder 't op- peroevel van Kromwei, hebbende Fairfax het Generaalfchapnedergelegd. Kromwei floegde Schotten, by Dumbar, in Herfflmaand des jaars 1650. Op den zelfden dag des volgenden jaars, raakte hy nog eens, by Worchefter, flaags met 's Konings Leger, welk ook, %e- heellyk , geflaagen werdt ; waarna Karel de IL de vlugt nam naar Frankryk, terwyl de Veld- overfte George Monk zig Schotland onderwierp. 't Gezag van den Generaal Kromwei rees zo hoog , na de twee overwinningen , van welken wy gefproken hebben, dat hy , het opperbevel hebbende over de Krygsmagt van het niéuw Gemeenebeft, geoordeeld werdt , den klem der ^ Regeeringe genoegzaam in handen te hebben, * fctoon hy geen' hooger' titel voerde, dan dien van Generaal (k).
De voorfpoed der wapenen van 't Parlemeiït XX» verwierf het Gemeenebefl van Engeland de^^^' agting der voomaamfte buitenlandfche Mo-y^/^^ft
gend- misnoe-
(m) AlTZSMA III. Deel, K 411» 412. (n) RapIN Tüm, IX. p. 21-47.
266 VADERLANDSCHÈ XLVl. Boeit. 1651* gendheden. Doch in de Vereenigde Gewes* gen,tus-^^^> hadt men deszelfs gezanten, teralgemee- fchenEn-ne Staatsvergaderinge , gehoor geweigerd, zo geland en lang zyne Hoogheid leefde^ Holland alleen deezen j^^dt fterkft gedrongen op het erkennen dei? '"'* gezanten, gelvkwy reeds hebben aangetekend; üoch de meefl:e andere Geweften bleeven by hun gevoelen. Het Parlement toonde zig mis- noegd, over *t gedrag derStaaten, en deedt • hunnen gewoonlykenGezant Joachimi aanzeg- gen, dat hy, nog geene nieuwe Geloofsbrie- ven ontvangen hebbende, om met het Gemee- nebeft te handelen, binnen eene maand, ver- trekken konrgelyk hy, in den Herfftdesjaars Holland 1 650, deedt. De Staaten van Holland, ver- zendt geeflche poogingen hebbende aangewend, om ^"^° . hem nieuwe Geloofsbrieven te doen toefchik- ferirna^ ken (ö) , hadden , in de Lente^ reeds beflooten^ Enge- tot onderhouding van het goed veriland , tus- laöi fchen het Parlement en hun Geweft in 't byzon- der,naar Engeland te fchikken Gerard Schaap Pieterszoon , Kaad der Stad Amfterdam , met den titel van hunnen KommiJJaris of Gemagtig- de, Hy hadt laft, om de tegenwoordige Re- geering van Engeland te erkennen, en het Par-» jement te vereeren met zullA titels, als hy dage aan het zelve aangenaamft te zullen^ zyn. . Voorts, moefi hy , voor de byzondere belTO«« gen van Holland , zorg draagen (p). Doch dee- ze flap van Holland , gelyk hy der tegen woor^
digef
(0) Kefol. Gencr» ig ^éinuary 13 03ob^ 14 Nóv, U50. /y WiC^UEF. Preuv. Tem. 1. p. 567, $6%.
(p) Refol. Holl. iTyZZ Jdn, ^ April 1650. H. 13» zs, to4^. Aft. Publ. Angl. Têm. IX. P. lU. p, 141^ 14*. ThUWLOï'S Papeis Fbl, I. p. ju»
XLVI. Boek; HISTORIE. 207
dige Regeeringe. van Engeland aangenaam ig^j^ was, hadt niet weinig toegebragt , om wylen — ^— zyne Hoogheid van dit Geweft, en van de Stad Amfterdam in 't byzonder, te vervreem- den (q): waarvan wy de uitwerkfels, reeds in *t voorgaande Boek, gezien hebben* Menhadt den Prins zelfs verdagt gehouden, dat hy, uit gevoeligheid tegen Holland, Karel den II. in fiaat hadt gefteld, om den HoUandfchen Koop- handel te ontruften, door eenigefchepen, we^ ken de Bevelhebber der Eilanden van Scilly of de Sorlings in zee gebragt hadt (r). Dodi my is geen blyk voorgekomen van de gegrond- heid van dit vermoeden. Ondertuflchen, hadt Tromp laft gekreegen, om tegen dezeefchui- meryen van den Bevelhebber der Sorlings te waaleen (s). Maar *t Parlement fchiep, hier- uit, merkelykè agterdogt tegen de Staaten, als haddenze voorgehadt, zig van deeze Ei- landen, die tot het nieuw Gemeenebeft geagt werden te behooren, fchoonze in de magt wa- ren van Karel den II , meefter te maaken ; of als wildenze Koning Karel, onder zulk een voorwendfel , hulp toe fchikken. Schaap kreeg, derhalve , terftond laft van de Staaten van Hol- land, om de Regeering van Engeland van 't waare oogmerk van Tromps togt te onder- rigten (t).
Het Parlement, de Vereenigde Geweftenp'^^* aanmerkende als de eenigfte Mogendheid, ^^"5^^^^ door welke 's Konings party zou konnen on- Gezant- der- ftbtp
(1) AiTZCMA m. Deel^ il. 412, ^69* Ir) WiCCMJSVORT Livr, V. p. 2l«. (s) Refol. HoIU 6 January i6s.u iL S. (<3 Refol. HolU 20 April i^su il* 194«
zöS VADERLANDSCHE XLVLBaHC. i6ci. derfteund worden , fchiep , uit het gedrag r — ^-- van Holland , hoop, om deezen Staat, einde- wYards lyk , geheellyk in zyne. bel^ngea te brengen. De dood des Prinfen van Oranje vcrfterkte deeze hoop , en bragt het Parlement tot het befluit,om eene bezending te doen aan deezen ' ' Staat. Olivier S. Jobn en Walter Strikland kwamen, in Lentemaand deezes jaars 1651, in den Haage- De meefte Geweften hadden reeds beflootende tegenwoordige Regeering van Engeland te erkennen («). Zy werden , derhalve , met groote ftaatfie , ingehaald ; hoe- wel eenige jongens , omgekogt , zo men zeide, door een Paadje der Koningklykc Prinfefle, hun met den fcheldnaam van Kmingsmoorden naar 't hoofd wierpen. Voorts, verwierven zy , zo zeer waren de zaaken , hier, van gedaan- te veranderd, terftond, gehoor, in de groote Vergadering.* Men benoemde , zonder uitftel, Gemagtigden, om, met hen , in nadere onder- Oog- handeling , te treeden. Zy hadden laft, om een merk van naajiw Verbond met de Staaten te fluiten, het zelve, jj^auwer dan ooit te vooren tuflchen de twee Staaten geflooten ge weeft was. Doch ik vind niet,dat zy zig, over de natuur van dit Verbond, duidelyk genoeg, geopend hebben. Door den tyd , is egter gebleeken , dat men , in Engeland, verftondt, oe twee Staaten tot één famen te fmelten(t?): waartoe Kromwei meer kans meen- de te zien, na de dood van zyne Hoogheid. Doch hoe ver men hier was van het bewilligen in zulk een* voorflag, zuUeh wy, ter zyner plaat-
(«) Refol. Gener. 7, 26, 2« 7an. Us\ ^y WicQüeï. Preuu^ Ttm. II. p. }66, iftf J6y. Refoi. HoU. 7 7^« i«5i» ^^» «• (v) RaPIN T»m. U, p, 49*
JCLi^I; SOETT. H i S t Ö R i É. ió^
ft, verrekenen. Ondertuflchen y ftelden de Ge- it55h zanten eéöige punten op, die zy oordeelden in '^ ^ 't Verbond té thoetén mvloeijen, en die zy ródien meeft uit hét oud Verbond van deii jaare 1 495 [1496] genomen te zyn. Zy hadt den 'er egter eenigen bygevoegd , volgens wel- ken, de Staaten zig verpligt zouden hebben, om de zyde van 't Parlement te kiezen tegen Karel deii II ; en om der Prinfeffe zyne Zufterj of den Prihfè van Oranje ^ Éynen Neeve, te beletten, hem immer té onderfteunen. Doch de algemeene Stsraten beflooten j eenpaafiglyk^ dat zy , welk een Verbond men ook met het Parlement niaakeii mogt , zig niet fteéken zou- den in het gefchil met Karel den II, of met Schotland (-a;). Enditbéfluitftremdè dehan-» deling ; die, egter, onder andere voorwendfels, afgebroken werdt. De Gezanten, die dage-^D^^i, lyks veel fehimps üitftonden van'igraauw iiizaiiten den Haage, en vaii deknégts vati eehige Kö-wordcd ningsge2indeEngelfchen,toonden kleinen lüft^^"* ^ om lang in Holland te toeven. Prins Edtiard^l^^^j^ji Zoon desPaltsgraafsFredrikjhadt hun zelfs,metden eü eenigén van zyn gevolg, guiten nageroèpeh , be- en hunne dienaars honden genoetnd. De Staa-*^^'"*iP*» ten vanHolknd, aan welk^ii zy 't geklaagd hadden^ deeden Priiis Eduard , die uit den Haa*
f e gewfeeken was , by klokluidinge , indaageti; en zyner dienaaren wetdt gegeeffeld , een an- der gebannen* Doch't befthimpen, hooneii en dreigen der Gezanten hieldt aan ^ tot mfer-i kelyk misnoegen der Staaten van Holland en
déf
(w) kerol. Génér. ai Mdy zi ^uny i6su h WlCQJJlli freuv. Tom. II. />. 410, 414*
Kul Deel. O .
txo VADERLANDSCHE XLVI.Bo£X^ jggj^ der Afgevaardigden van Zeeland, die al dee« ■ ^ '-den, wat in hun vermogen was, om den Ge- zanten genoegen te geeven (x). De Wethou- derfchap'van Amfterdam nodigde hen zelfs in deeze Stad, daar zy deftig onthaald. wer- den. Doch in Zomermaand werden zy, door Zykee- 't Parlement, t'huisöntbooden. Zyverkree- ren, on- gen, op den dertigften, gehoor van affcheid, vcrngter zonder iet metdeStaaten geflooten te hebben, «aafcef jyien fcheidde , met wederzydfche vorderingen van oude fchulden, welken men, ten laftevan eikanderen , hadt openflaande. Schaap keerde ook , in Herfftmaand , herwaards. Men hadt eerfl beflooten , om Joachimi , met nieuwe Ge- loofsbrieven , wederom naar Engeland te zen- den; doch hy werdtjomzynehoogejaaren, verfchoond j en overleedt , hier , in Bloeimaand en doen ^^ Ja^« ^^54 (y)- S. John en Strikland, te nadeeiig Londen te rug gekeerd , deeden zulk verflag verfli€ van hun gezantfchap , dat men , niet; lang van h\m hierna, befloot, in oorlog te treeden met de g^^* Vereenigde Geweften- Men hadt , hier, gee- y ne gezindheid getoond, tot de vereeni- ging der tweeStaaten, op welke de Engel- fchen gefteld waren. Doch onvhet Parlement niet te verftooren , hadt men zig gehouden by aJgemeene betuigingen van genegeiiheid, om de oude Verbonden van Kooptendel te, ver- nieuwen , en heiliglyk te onderhouden : waar- in de Engelfchen zo weinig voldoening von- den, dat 3^ohn Tburloe yth2ü[is Geheimfchryvcr
der
(x) Rcfol. HoU. IS fin, 19 April, i, izjfay U§uki. loo, 191» 193 > 213 f 257f 25«.
(y) AITZEMA III. Deel, kl. 637-^40, 6S7*€64 , 694, 947. THfjRLOES Papers, F»/, i, p. 17^, 177, ,7,,, xgt, isi/ig/, i«7, 188, i«9, 190, 191, 193. Aft. Piibl. Angl. Tpm. IX. r» uu p. M4> HJ# 145, 148-IXf*
3aVI.Bda. HISTORIE, aii,
der Gezanten » daarna des Raads van Staatein idgi; Engeland, eneindelyk van Kromwei, inee*— — ^ nen Brief uit den Haage, gedagtekend den zeftienden van Zomermaand, fchreef „ dat „ de Staaten voor eérlyke luiden en goede na* „ buuren zouden hebben mogen gehouden „ worden, zo men 'er meer niet van gewee> „ ten hadt , dan duure betuigingen van vriend- „ fchap, en aanbiedingen om, op den voet „ van \ Verdrag van den jaare 1495 [1496], „ met de Engejfchen , te willen handelen ; „ doch dat het verblyf der Gezanten in den „ Haage gelegenheid gegeven hadt, om te „ ontdekken, dat zy van den zelfden ftempel „ waren als de Schotten en Franfchen, met „ wellen zy omgingen. Dat zy van deezen „ geleerd hadden , hooge betuigingen te doen, „ terwy 1 zy niet van zins waren , meer van de- „ zelven naar te komen , dan met hun fchyn* „ baar belang overeenkwamen waarin hy, ,, nogtans, vertrouwde, datzy, voortegen- 5, woordig, hun oogmerk niet bereiken zou* „ den." Hierby voegde hy „ dat de Leden „ der groote Vergaderinge de Krygs- en an- „ dere zaaken meenden geregeld, en den St;iat ^, op eenen vallen voet gebragt te hebben j „ doch dathet volk niet zeer voldaan was, o- „ ver zyne Overheden (zy , Uitditfchryvcn, is afteneemen, dat de xxL Engelfchen zeer verbitterd waren op deel;en*t Parie- Staat , daar men nog groote geneigdheid toon- «ent de voor het Huis van Oranje, welk zo namet l^^^^f^ Karel den II. vermaagfchapt was. Men wil , dat „jt^ ^^^3,.
S. door den
(«) THUBLOE'« Papers, röi.I. ^.xttf. Aft. Publ. Angl.T#*» XX. F. UI. />. 149. ^
O 2
ii2 VADËRLANDSCHE XLVLBoeK.
KScr. S- John in *t byzonder de A6le vall 't f afle- JT-JJ--J: inent doordreet , die, federt, zo vermaard ge* fchen°en worden is , en yiSe to$ aanwas van Scheepvaart Zeeuw- en Koophandel genoemd werdt. Zy was denne* fchen genden van Wynmaand gedagtekend;en hieldt handel op jjj ^^ dat geene voortbrengfels van Azia, A- merkelykJj ^1^^ of Amerika in Engeland zouden mogen bena- 99 gebragt worden , anders dan metfchepen , deeid ,, die Engelfchen toebehoorden, en, voor 't ^oxdu ^^ grootfte gedeelte, metEngelfchBootsvolk, ,, bemand waren. Dat geene voortbrengfels „ van Europa in Engeland zouden mogen wor- „ den gevoerd, dan met Engelfche fchepen, 5, of met fchepen van het volk , daar de goede- 5, ren vielen , voortgebragt, of gemaakt waren, „ mids men dezelven niet van vreemde Plaat* „ fen; maaralleen van die, daarze vielen en 99 gewoonlyk eerft gefcheept werden , in En- „ geland bragte. Datgeenerlei Kabeljaauw, j, Haring of andere zoute vifch, ook geene Walvifchen, Walvifchbaarden of Traan ia Engeland zou mogen komen of van daar uit- gevoerd worden , anders dan met Engelfche fchepen. ^fiat dit verbod zig nogtans niet zou uitftrekken over BulUoen^ noch over goederen , genomen by wege van fchSver- haaling , noch eindely k over zy de of zyden ftofFen, te lande uit Italië gebragt, tegen Engelfche waaren ; welke zy de en zyden fiof- „ fen men, te Ooftende, Nieuwpoort, Roc- „ terdam, Middelburg, Amfterdam, ofinee- „ nige andere Havens daaromtrent , zou mo- ,9 gen laaden, onder geregtelyke verklaaring; 99 dat zy tegen Engelfche waaren ^ gekogt of
» ia-
5> 9»
99 9»
9> 99 99 99 99
xlvlbok; historie. 213
„ ingeruild waren- (a)." Men befpeurde, zo j^-^^ dra deeze Afte in 't licht kwam, dat dezeJ¥e, — ^-^ eigenlyk, ftrekte,om den handel der Hollan- deren en Zeeuwen op Engeland, die grooten- deels in vreemde goederen beftondt, in den grond te bederven» De Staaten , hieruit eene wiflevredebreukte gemoet ziende, raadpleeg- den, terftond, op het afvaardigen van een bui- tengewoon gezantfchap naar Engeland (b). Midlerwyl , deedt het Parlement , in Slagt- ^^^ ^^^^ maand, eenen ftap, die de verwy dering nogieent grooter maakte , geevende Brieven van * Schi- brieven verhaaling uit aan byzondere Perfoonen , wel- van ScU^ kenmen verftondt , benadeeld te zyn ,door in- J[®^^**'
die den HoUaiideren en 2^euwen, in korten tyd , merlcelyke nadeelen toebragten (c). De De Staa- vyandlykheden der Engeifchen waren oorzaak, ten zen- dat men het buitengewoon Gezantfchap fpoe- f^? ^^" diger afvaardigde , dari anders gefchied zoUg^^^"^ zyn , alzo eenige Geweften niet ongenegen wa- cezant- r^, om met de tegenwoordige Regeering van fchap Engeland te breeken- Doqh Holland en Zee- ^^^ on- land bragten te wege, dat het Gezantfchap, in^®^^ • Wintermaand , gereed was , om te vertrekken, 't Beftondt uit Jakob Kats en Gerard Schaap Pieterszoon, van wege Holland, en P^w/w/üö» de Pene , Penfionaris vap Middelburg , van we«t ge 2^eland. Kats hadt , kort na 't fcheiden der Kats lege grooteVergaderinge,'tRaadpjBnfionarisfchap^etAmpt ^ 00 jT ^j^^vanRaad-
(a) Zit ie Afte ly AlTZEMA III. JD^f/, hL 667.
{h) LuDLOWS Memoirs F"oL 1. p. 134.
{c) Nocul. Zeel. 21 Ftifr. lAsz. 1>L h* KAPIN Tom^ ^ p.
J[2. AlTZEAIA lU. JD«W| bl. 66t9 669.
O 3
fti4 VADE^LANDSCHE XLVXBoöT* i65i« 'vs^ Holland nedergeïegd. Hy was , na dat hém pcttfiona-^ Staaten, op zyn aanhoudend verzoek (^, riined^r*den zevënentwintigften van Herfïfanaand ^ welk, ontflaagen hadden van zynen dienfi: , in de Ver-» voor de gadferingvan Holland, op de knieën gei^en^ relze wn^^^ God dankende, datJiy hem, in zyne ge* Pauw Vigtige bediening, zo veelejaaren, bewaar4 opge. hadt, en daarna de Staaten, voor de gunfl; , draagen hem beweezeh. De waardigheden van Groot* wordt. Zegelbewaarder eii Stadhouder der Leenén bleef hyegter behouden. Ten zelfden dage, was , in zyne plaatfe , verkooren tot Raadpen-» "^ , fionaris AdriaanPauw, Heer van Heemfledej dié dit Ampt , te vöoren , nog eens , bekleed hadt. Hyliet zig-, niet dan met moeite, bc-^ weegen , om het andermaal te ^nvaarden, be- geerende, eer hy den eed wilde doen „ dathy ,V van zyne bedryven aan niemant dan aan de 5, Staaten van- Holland en Weftfriesland re?» „ kenfchap zou vcrfchuldigd zyn; ninuner ,, voor byzonderiyk gemagtigde Regters te „ jrègt gefield worden ; dé rrivitegien de« ^ „ ïünds en der Stad AmöeisJam in 't by^on- "^ „ der behouden; Brieven van befchermmgea ;s „ fchadelooshouding verwerven van deSiaa-,)^ ^, ten, èn ontflaagen zyn van buitenlandfche ;, en uitheemfche dienften : " aan *t bedip^en van welke punten te zien was, dat de Raad* penfionaris het jaar iiïig niet vergeten hadt u). Doch de Staaten haalden hem over, tot het aaHvaarden van het ampt, terwyl zy nog raadpleegden op het gene hy van hun be- geerd
(d) Rcrol. Holl. zo May %$ Juny lojaly i6Si. hL is 7, 2S9}4o0«
fi,!"
lü. 'J}RieX ^JlKj'
XLVLBoEK- historie; lts
geerd hadt (/^. Hy bekleedde nogtsms het j(j^,^ Raadpenfionarisfchap, welk, na de dood des Stadhouders , laftiger en tevens aanzienlyker
Ssworden was dan tevooren^nog geen ander* alf jaar.
De buitengewoone Gezanten 9 Kats, Schaap xxiL en van de Perre , kwamen , nog voor 't einde Htnde« des jaars te Londen , en hadden , den negenen- Hng <ier twintigften van Wintermaand, openbaar ge- g^^^otc» hoor in *t Parlement. Kats deecltdeaanfpraak,||^j^°*^ waarin hy te kennen gaf, dat de Staaten, zy- ne meeflers , overboodig waren , om een naau w Verbond van Vriendfchap en Koophandel met^ Engeland te fluiten. Doch de handeling ging* 1652. traaglyk voort. De Gezanten werden gewee-~~"~* zen aan den Raad , daar zy het intrekken der A£be van den negenden van Wynmaand, en het te rug geeven der jongd genomen' fchepen vorderden. Maar men hadt hier geene ooren naar. De gezanten beflooten , hierom , federt » in onderhandeling te treeden over een onder- ling Verbond van Vriendfchap en Koophan- del , uit zesendertig punten beftaande, en , zo veel de tegenwoordige toefland der zaaken ge- heugde, gerigt naar het Verdrag vandenjaa^» re 1495 [1496]. Doch in 't overweegen dee- zer punten , gaven de Engelfchen , van tyd tot tyd , te verflaan , dat zy den handel der Inge* zetenen van deezen Staat op Engeland en op de Engelfche Volkplantingen buiten Europa merkelyk dagten te befnoeijen. Qokdreeven* 2e, ilerker dan immer te vooren, hunregttot de vUTchery in , en hunne volftxekte heerfchap-
py •
(f) Kefol. HoU. 27 Sept» z, 4 0^. 1^5 1, êL 4tft 1 ;oi , 512 , 511.
04
%i6 VADERLANDSCHE XLVI.Bqek,
l6n Py ^^^ ^^ Britfchezeeën , begcerende dat dee- I., ' ge, door elk, met het ftryken der vlagge voor de Engelfche Oorlogsfchepen, erkend werdt. Zy beweerden zelfs regt te hebben, om ckNei- derlandfche fchepen, m zee, te doorzoeken» Al het welke den onzen vreemd in de ooren j jklonk , en elk , hier te Lande , verfterkte in het
vermoeden, dat Engeland oorlog zogt. Men handelde over het Verdrag , tot diep in Bloei* maand, zonder iet te konnen fluiten. Willem Nieuwpoort , Raad in de Vroedfchap teSchie* dam , was , midlerwyl , ook in Engeland geko^ men, om de gefchillen tuffchen de tweeOoft- *indifche Maatfchappyen te vereflFenen} by weï? ke gelegenheid, het voorgevallene in Amboins^ 't welk al dertig jaaren geleeden was, wederom werdt opgehaald: doch men kon eikanderen niet verdaan (g). En voor 't einde van Bloei? maand , viel 'er iet vQor , d^t de ver wydering ^ooter maakte. ' XXIII. ^^ Staaten hadden, zo dra de Engelfchen Toerus- de vyandlykheden , door het verleenen vaa iing ter brieven van Schaverhaalinge , en door het *^?t neemen van eenige fchepen begonnen hadden^ beflooten, eene Vloot van honderdenvyftig fchepen in zee te brengen, tot beveiliging der fcheepvaart en vilTcherye. De Luitenant- Ad- miraal, Maarten Harpertszopn Tromp, die 'i Opperbevel over deeze VJootehadt, verzameld de, in 't begin van Bloeimaand , de fchepen voor Scheveningen(A)^ en verzeilde, met eea gedeelte, vap óm^ tot tuffchen IHunkeri^ea
eo
(g) TiiüttLOE'8 Papers Vul. I. p. 20 j. AiTZEMA III. Dtel^ \l, «94-7109 7)9» 740. Rapin Tem. IX. p» j2. (^J HdU. Merk. vsn 1^52. bl. lU
XLVLBoeï; historie, «17
en NieuwpooFt, daar hyeeoige dagen leggen x6X9. hleef. Hy hadt laft , om zig, in 't ftryken der ■■ vlagge voor de £ngelfchen , welker kuilen hy royden moeil, tegedraagennaarzyne befchei* denheid. Voorts moed hy de fchepen deezer Landen befchermen , tegen elk , dieze , in zee , onderzoeken, ofneemen wilde , dezelven ook ho'neemende , alsze genomen waren (/). Het uitruflen deezer VlootehadtdeËngelfcheRe^ geering verder verbitterd; fchoon de Gezan** ten verzekerd hadden, dat men 't, daarmede, enkelyk gemunt hadt, op 't beveiligen der zeevaart , geenszins op het befchadigen d^t Ëngelfchen: die hierop hadden aangemerkt ^ dat zy, zo men over een onderling XTerbond kon overeen komen , alleen , het beveiligen der zeevaart op zig wildeii neemen (i) : 't welk de onzen hun nogtans niet ligt zouden hebben toe*» veitrouwd. De Engelfche Vloot, onder den Ontmoet Admiraal R&bert .Blake^ was , ondertuflchen , ^^"ê ^"»*
fchen
en
ook in. zee geloopen, kruiffende op de Engel* ^i^^g ^^ fche kullen, met vyf tig fchepen. Tronjp, twee- Tromp" enreertig fchepen onder de vlagge hebbende^ vo6r werdt, door hard weder entegenw;ind, ook^^o^v^^*^ derwaards gedreeven; doch hieldt eerlang af, wykende naar-Calais, Hier egter verneemcn* de , dat zeven ryke Straatsvaarders^ door twaalf "^ Engelfche Oorlogsfchepen , onderzogt wer- den , en gevaar hepen van genomen te wor* den , zeilde hy wederom naar de Engelfche kuft, daar hem, voorDouvres, op den negen- ^twintigflen van Bloeimaand, d^ Admiraal
(
f) AlTZKMA m. Deslf hl, 713». 7I4« if,) ^ITZÏMA III. Dtel^ hl. 702, 7o«.
^1$ VADERLANDSCHE XLVI.Bobic;
1652. Biake ontmoette; waarop hy, met hét uitzet*» ■ ten zyner Boote , en met het inneemen der zei--
len, uitgenomen de beide marszeils, die ter halver £fengenedergelaaten werden, gereed^ fchap maakte, om der Engelfche vlagge eer to bewyzen. Docheer ditgefchied was, fchoot Blake twee fchóoten over Tromps fchip; waar* op niet geantwoord werdt. Maar op een* det-^ den , antwoordde Tromp met een' fchoot , die door Blakes vlagge vloog. Blake, toen Tromp de zyde toekeerende, gaf hem de volle laag« Tromp bleef hem niet fchuldig. De Vlooten raakten in een hevig gevegt, welk vier uuren duurde, en door den nagt geëindigd werdd Tromp mifte twee fchepen; doch *t eene k wam^ zwaar befchadigd, nog wederom by 's Lands De Ad. vioote. De beide Admiraalen gaven elkande- ?e'cten" ^^^ ^^ ^yt van de vredebreuk. Doch Blake elkande. heeft niet duidelyk durven verklaaren , dat ren de Tromp hem eerft de laag gegeven hadt : daar wyt van yerfcheiden' Nederlandiche Scheepsoverften JJTJ"^®' verklaar^ hebben , dat Blake den eerden aan- ' val hadt gedaan (/)• Sommigen meenen, dat beide Blake en Tromp laft hadden, om zig , om- trent eikanderen, op zulk eene wyze, te ge- draasen,dat niemant bleeke den aanvaller ge- weeft te zyn (m). Doch de Staaten , immers die van Holland en Zeeland, hadden zo veel re- den , om den oorlog met Engeland te fchuwcn, dat het niet te vermoeden is , dat zy Tromp zulk een* laft zouden gegeven hebben. Ook is *er my geen blyk altoos van voorgekomen* *t Gerugt van *t gevegt verfpreidde zigterftond
door
(/) Zie de beide Veih. By AiTZfiMA llUDeeltkLyiiijii. (m) KAFIN T9m. IX. />. SU
XLVL BdëIC. « ï"S T o R I E. 219
door Londen; daar men riep, datdeStaaten ia^2. de Vrede met iet Gemecnebeft gebroken had- ■
den. De gezanten leeden eenigen hoon van 't graauw; waarom het Parlement hunne woo- ning, te Chelfea, meteenige Ruiters, deedt bezetten. Weinige dagen daaröa, gehoor ver- De Swaf worven hebbende in den Raad , weezen zy aan, fche ge- „ dat Tromp , buiten zyne fchuld , in 't gevegt wtiten „ geraakt was, ten minde , dat zyn bedryf^^^^^" ^ „ den Staatcn niet geweetenmoéft worden, yerfchoo- „ die hem geenen lail tpt iiet pleegen van denen, fy minfte vyandlykheid gegeven hadden." Doch daar verliepen wel veertien dagen,eer zy, van wege het Parlement , eenig antwoord cmt- vingen. Eindelyk, gaf men hun te verflaan, dat het Parlement herilelling zoeken zou van *t ongelyk, tot hiertoe, geleeden, en verze- kering , voor het toekomende. De Staaten , Pauw kennis gekreegen hebbende van 't gevegt, zon- ^°"?5» ^^^ den den Raadpenfionaris Pauw, in buitenge- "^^/"i^ woon Gezantfchap,naar Londen, om 't voor-Enge- gevallene met Tromp te verfchoonen, en deland. verfchillen , door minzaame onderhandeling , weg teneemen. Doch hy Haagde kwalyk. Het Pariement vord^de volkomen' vergoeding van de onkoften, die men, ter oorzaake der uitruflinge van de Staaten, en van 't voorge- vallenevoor Douvres, hadt moeten maaken. 't Bleek , allenthalve, dat men , in Engeland , gee* ne vrede, in den zin hadt. Pauw en de andere gezanten namen , derhalve , op den tienden van Hooimaand, hun affcheid, zonder zelfs eenigen flilfland van vyandlykheden te hebben konnen bedingen (»). Wei-
(n) ThURLOE*S Papers P'oL I. p, 207« LODI43IW8 McmdUi
^20 VADERLANDSCHE 3CLVr.Bó2*; T(55f . Weinige dagen te vooren , hadt Tromp laft rxxiv/ gekreegen van de Staaten , om de Engelfche De oor- Vloot aan te taften, en alle mogelyke afbreuk log worde te doen. Ook kreeg de Kommandeor Kats , voortge- die , in de Middellandfche zee , op de Franfche ^^^ Oorlogsfchepen pafte , bevel , om tegen de En- gelfchen aan te gaan; welk bevel, naderhand^ ook aan Jan van G alen j die hein opvolgde (ö), gegeven werdt. Tromp ontmoette , ondei: Schouwen, op den dertienden van Hooimaand,. twee fchepen , die de ggzanten herwaards voer- den. Hy opende hun zynen laft, en zy moe-i digden hem aan , om dien , naar behooren , uit Pauw te voeren. Nogtans werdt Pauw , federt , naar- raakt by 't gegeven , dat hy den Luitenant- Admiraal hadt gemeen ^odcen op te houden , of hem het aantaften der in naat. E^gelfchen te ontraaden. 't Welk hem , by *t gemeen, in zo groot een' haat bragt, dat zyn Huis in den Haage , en het Slot te Heemftede zelf, met plotidering , gedreigd werden: waar- op de Staaten van Holland hem,*by een open*- baar Plakaat, zuiverden van deaangewreeven' kladde, en in hunne byzondere befcherming namen (p). Tromp nam, in Hooimaand, ee^ nige Engelfche viffchers ; doch Blake maakte zig, wat laater, meefter van een groot getal Nederlandfche Haringbuizen, en zelfs van der- tien fchepen, die tot gqleide derzelven dien-» den. Op de tyding van deezen ramp, maakte Tromp zig gereed, om Blake aan te taften ; doch een geweldige ftorm ,, die den vyfden van Oogftmaand opftak, verftrooide 's Lands Vloot ) die, zwaar befchadigd, in de havens
dee«
(p) AITZEMA III. Deti^ ht. 747i 74t.
JOiVLBoiiK; HISTORIR 22t
ieetet Landen te rus keerde^ Ohdertuflchen .löSié
was 'er, vanwege t Parlement --van £nge- •
land^ eene Verklaaring in *t licht gekomen^ waarby de fchuld der vredebréuke geheellyk gefchooven werdt opde Staaten , die , vap hun- nen kant, eene diergelyke verklaaring lieten uitgaan, ftrekkende, om hun gedrag te verde- digen, en het Parlement in *t ongelyk te (lel- len. Ten zelfden tyde, beüootenzeden oorlog tegen de Engelfchen te voeren, by wege van Retorjie , of op gelyk weerom (q) , en nog eene Vloot in zee te brengen over welke de Rui- ter *t bevel kreeg; alzo Tromp, in de ongunft Tromp üi van veele Leden vervallen was, federt de ont- ongimfl. moeting met Blake, en het ongeluk, hem, in den jongden florm, overgekomen^ Zelfs hiel* denfommigenhemverdagt, dathy, uitzugt voor het Huis van Oranje, de Landen, inee- nen oorlog met bet Gemeenebeft van Enge* land, hadt willen inwikkelen (f)* De Ruiter , Gevegt met omtrent dertig ligte Oorlogsfchepen enj^^^ agt branders, geloopen zjiide naar de Hoof- „|q|j'jJj den, raakte, op den zesentwintigften vanOogft- uiflchen maand, voor Pleimouth, in een hevig gevegt Askueen met den Engelfchen Vice- Admiraal , Gearge^^ ^^z Jskucj die veertig Oorlogsfchepen onder zig^^^- hadt, en eerlang genoodzaakt werdt te wyken naar Pleimouth, daar de Ruiter hem ander- maal aangetafl zou hebben, was hy niet, door tegenwind, belet geworden {s). Nu verge- noegde hy zigmet net geleiden der Koop vaar- dyfchepen, welken hy by zig hadt , in behou- den
(q) "ZtÈ deeze Verklaar. ^rAiTZiMAIU.i)««/|U 7x21725. *
\r) THDKLOE's Papers VoL I. p. 25J, ^tfx,
\%) DB WITT fiUCTCn V» X^iii» hl» 14, #
^2% VADERLANDSCEffi XLVl.BoMC^
id52.»den;IiaveiL'Döch,in 't begin vaaWvrnnaanci^ f^^dT voegde hyzi^ by de Vloot, onder den Vice* gevegt Admirail Witte Korneliszoon de Witte, di^ tüflchen voor de Vlaamfche kuft kruifte. Blake en Asr Biake en l^^e k^;j^amen hier, eerlang, voordewind, op de Wiiic. j^g^ ^f 1^^ raakte flaags , op den agtften. De Witte en de Ruiter kw^eten zig dapperlyk^ Ook ecnige Kapiteinen. Doch wel twintig anderen hadden zig uit den ftryd weeten te houden , en waren , met den nagt , die 't gevegt Srheidde, afgedroopen, Den volgenden og- tend, kwam de Engelfche Vloot wederom af op de onze , om ' t gevegt te hervatten : 't welk de Ruiter ontriedt , voornaamlyk , ter oorzaa» ke van 's vyands groote overmagt. Men ont^ week den ftryd dan , en zeilde , met de Vloot ^ naar 't Vaderland. Doch 't leedt niet lang , of de Staaten bragten, op nieuws, eene Vloot in zee , over welke Tromp , die , in den oorlog ter zee , meer dan iemant hier te Lande , crvaaren, en daarenboven ten hoogde bemind was by 't bootsvolk, nu wederom het opperbevel kreeg (t\ Ondcrhem, zouden Jan Evertszoon, de Witte , de Ruiter en Pieter Floriszoon gebieden. Doch de Witte bleef, door ziekte, aan land, en de Ruiter kreeg 't bevel over zyn Esquader, De gantfche Vloot beftondt uit omtrent ze^ ventig me^ gehuurde fchepen, welken men ten oorloge hadt uitgeruft. By dezelve, had- den zig omtrent driehonderd Koopvaarders •gevoegd, die Tromp tot by Kaap Lezard en Engelands einde geleiden moeft. Doch op de» tienden van Wintermaand, ontdekte hy de En-
gel-
(f) Mcmoir. de GyiCHK Intrad, p, 27»
XLVI. Bok. H I S T O R r E; 223
gdfche Vloot onder Blake, leggende tuflchen jx^^ Douvres en Falfton, digt onder den wal. Ten ;
drie uuren na den middag, rotende VlootenJ^Je^ yinnig aan eikanderen ; hoewel een groot ge- Engei- deelte der Staariche geen deelhebben kon aan ^chekuft 't gevegt. Jan Evertszoon en de Ruiter kree-^"^^^®^
Sen den meeften laft op den hals; doch Tromp t?o "** :ondt hun trouwelyk by. Twee Engelfche Ichepen werden veroverd. Van de zyde der Staaten, raakte Kapitein ^tó«io/,door zyn ei- gen vuur , meent men , aan brand , en verdronk met al zyn Volk- Tegen den avond, werdt Blake genoodzaakt te wykennaar de Theems, terwyl Tromp zee hieldt. Blake was gekwetft
Se worden; en dit ongeval hadt eenigewanor- e veroorzaakt, in de Engelfche Vloote («). Des anderendaags, werdt nog een Engelfch Dorlogsfchip en een Koopvaardyfchip geno- men, door de onzen. Na ^twyken van. Blake, hadt Tromp de zee ruim, om de Koopvaardy* vloot tot aan het Eiland Rheetegeleiden; van* waar hy. een gróót getal Straatsvaarders,-wyn- enzoutfchepen, veilig, naar 't Vaderland te rug voerde {y) : waarmede de Krygsbedry ven ter zee , dit jaar , beflooten werden.
Doch omtrent deezcn tyd, kreeg men be- xxv rigt, datde vyandeen' toeleg gefmeed hadt,AanflagV om, door middel va© vuur tuigen, heimelyk in^™ ^® gehuurde fchepen gemetfeld, de fcheepsmagt^^^'fP^» van deezen Staat, in de Havens leggende, de vcns die Havens zelven, en de voomaamfte Koopfle-zerLan.' den , aan brand te fteeken en te vernielen. Men d«" '«
hggfj. verdek
(a) RAPm Tóm. IX. p, ss» &^^*
(v) A1TMJJC4 III. Deel, bl. 747, 74», 749, 7f o, 750, 761, . 761 , 7tf4* G. BRAND» de B^uitei kl. xi-K. ' * 'V' ^ ' ^fti »
224 VADEHLANDSCÖË 3tLVi.fi6Érf.
t6^2. b^ft ïiog ^^^' brief, door zeketen Nikolaas ïi *^---2-^C&r^q«p, Ingenieur te Duinkerken^ aan dcii Raad van Staate, te Londen , gefchreeven ^ waarby hy aanneemt , Middelburg , Vliffingen en Veeteden Engelfchen, binnen drie weeken^ te leveren (w). Ookfcheenen *tde Engelfcheii op den Briele gemunt te hebben , waarvan men^ federt» in den Haage, kennis kreeg {x). De Staaten, die zig verbonden hadden, den naani des ontdekkers geheim te houden, (lelden ter- ilond ordCj om 't gevaar, welk hun dreigde^ af te weeren; Doeh hierop volgde niet na- ders: 't zy dat deEngelfchenvanvoorneemen Veranderd waren, of^ vemeemende, welke voorzorg men hier droeg , vermoeden kreegen van de ontdekking , en hierom fchroomden den gevaarlyken aanflag in 't werk te ftellen (y)i Wat laater , werdt den Staaten ook een geheini middel voorgeflaagen om de Engelfche fche* pen, door eeli fchuitje, welk onderwater vaa- ren kon , van onderen , in brand te fteeken (2)4 Doch ik vind niet, dat men 't bezogt heeft, Xii vt. De oorlog met Engeland verwekte , midler- Bewee- wyl, verfcheiden' beweegingen onder 't ge-? H° fi^°d° ™^^" ' ^^ Holland en in Zeeland ^ die , door de en in vrienden van het Huis van Oranje , gevoed Zeeland, werden (ö). In Holland, hadden eenige Ste- * den beflooten, voortaan, geenen Stadhouder te gedoogen. Ook liet men daar 's Prinfen vlag^^ gen en vendels veranderen : 't welk, door 't ge- meen ^
(w) THüBLOB's Papew Vol. I. p, 13?. f.jf) Secr. Refol. Holl. 7 April i6$n. I. Beel^ BL 33. (y) RefoUHoll. 21 03Mlf» 1652. R 490. G. BbanDt d4 Kuiter, bl, 36.
(z) Seci. Refol, Holl. 10 Maart \6$i,l^ Dtilflfl* ii (a) De WiTTKuoven V. Dttl^ kl, 39,
XLVI.BoEir: HISTORIE. 22$
meen, in den Haage , zo kwalyk genomen 1652. werdc , dat fommigen beftonden , de verander- ■' de burgervendels » met hagel , boonen en erwe<^ ten , aan flarden te fchieten , en met het loflen van hun geweer, by nagt,merkelyke onruft te verwekken. Ook werdt de tegenwoordige Re- geering van Holland , onder den naam van Loe- vefteinjche FaSie^ haar aangewreeven, om dat zy de zes Heeren, die, in 't jaar i650,opLoe- veftein gezeten hadden, voorflondt, in ver- fcheiden' fchimpfchriften,vinnrg, doorgeftree- ken(d): waartegen, by een openbaar Plakaat^ in Oogftmaand , voorzien werdt (c). Veelen riepen, dat de Staat een hoofd ontbeerde, en, zonder Stadhouder enKkpitein-Generaal,niet beflaan kon. Doch men wift, in Holland, middel , om de beweegii^en , in de meefte Ste- den, teftillen,of te voorkomen. Te Amflerdam Oproer zelf, daar, in Herfïlmaand , merkelyke op-j^J^* fchudding verwekt werdt , door de matroozen *
van 's Lands Vloote,die volle betaaling vor- derden , of niet langer dienen wilden, bediende de Wethouderfchap zig van de foldaaten, om den oproer te itillen , die zelfs , in eenige belha- mels , geflxaft werdt. Doch, terwyl demisdaa- digen gehangen werden , ontflondt 'er, uit lou* teren fchrik, zulk eene beroerteonder de aan- fchouwers , dat «fommige foldaaten , bedugc voor eenen oploop, vuur gaven op de menig- te: onder welke, agt gedood en veelen ge- kwetft werden. Doch dit baarde zo veeleont- fteltcnis , dat veelen , in 't vlugten, onder de
voet
(k) Kefol. HoU. 3 -^ttg' 1^5 2* ^^' 319* AlTZEMAlII.X)f«^ hl 739» 75*. (e) Groot. Plakaatb. L Deel, kfl, 457.
XU. Deel. P
i26 VADERLANDSCHE XLVI.BofiK^-
1652. voet raakten , en vertrapt of in 't wata-gedron"
■^-^ gen werden. De Kapitein üTöwwf/m, verdagt,
dat hy laft tot fchieten gegeven hadt, week ter Stad uit, en werdt, eerlang, openlyk, inge- daagd. * Een huiten^nt ^ Sebaftiaan Ludol/van Eizen genoemd, werdtvaftgehouden. Hy be- kende, gezeid te hebben, ƒ:*!>( 'er onder y heb» bende hy de opfchudding*aangezien voor 't bedryf der matroozen, die de Regtsoefening kwamen ftöoren. Hy zat tot in *t volgende jaar , en verwierf toen , op hooge voorfpraak, JBrieven van vergiffenis (d). Maar Kommelin werdt onbekwaam verklaard , en uit Amfter- dam gebannen (tf).Doch *t bleek niet, dat men 't , met deeze beweegingen, aangelegd hadt, op het bevorderen van de belangen des jongen Prinfen van Oranje. Ondertuffchen , was. 'er, ter oorzaake van de beroerte te Amfterdam, nog iet gebeurd, welk hier verdient gemeld te worden. De Regeering hadt, terftond na 't ftraffen der misdaadigen , eene foort van alge- meene vergiffenis laaten afkondigen, voor al- kn, die deel aan den oproer gehad hadden. Doch de S'taaten van Holland, zulks aanzien- de als eene inbreuk op hunne Souverainitdt, aan welke alleen het Regt behoort, om ver- giffenis te verleenen van openbaare misdaa- den , toonden 'er zig zeer over gebelgd. Am- fterdam erkende, uit hoogen nood, en zon- der kwaad oogmerk, tot deezen ftap geko- men te zyn. En de Staaten hielden zig niet voldaan, voor dat de Stad beloofd hadt, zig,
voort-
fd) Refol. Holl. \6 0&,i6si. hl. 462. i Maart USi. */. g4. (e) A'iTZEMA III. Deel, bl, 746 9 874. Ho IK Meik. vém 1652* ^/. 9i«
XLVI. BoEie. HISTORIE- ^2^
voortaan, in diergelyke gelegenheid, altoos, i6s2.
aan hunne Edele Groot-Mogendheden te zul -
len vervoegen (ƒ ).
In Zeeland , verklaarden veclen zig, door het XX Vir. draagen van Oranje -linten, openlyk, voor 's ^^ Staa-i Prinfen vrienden, 't Gemeen en de Rredikanten ^ ]^^. ' y verden hier zofterk voor 't Huis van Oranje, befluken dat de Staatenvan 't Geweft, welken de Ge- den Prins meente,gelyk iemant, ten deezen tyde, fchreef, van O- boven 't hoofd fcheen ge waflen tezyn (g), op '*"i* ^^ den voorflag van Middelburg, in Herfftmaand, ^h^kfeen een befluit ontwierpen „ dat dejonge Prins be- tot Stad- „ hoorde voorfchikt te worden tot Kapitein houder. „ en Admiraal- Generaal, over de Land- en „ Zeemagt van den Staat, en dat Graaf Wil- „ lem van NaiTau , Stadhouder van Friesland , „ geduurende 's Prinfen minderjaarigheid, tot „ zynen Luitenant behoorde te worden ver- „ kooren (A)." X)e Staaten van Holland, ditPoogln- befluit te gemoet ziende , hadden hpt, door ee- ^^ ^an ne bezending, gezogt te voorkomen. Op *t J^^^^^^^^» einde van Oogftmaand, waren Joan de Witt,uitvoe- Penfionaris van Dordrecht, Joan Huidekoper, ring. van Heer van Maarfeveen , Burgemeefter van Am- ^\ ^c- fterdam , Jakobmn Nieuw/tady Schepen te Alk- J" " ^^ maar, en Franjois Riccen, Penfionaris van Pur* men. merende, naar Zeeland afgevaardigd, onder ee- nig ander voorwendfel; doch met uitdrukkely- ken laft , om het befluit op het Kapitein-Gene- raalfchap te voorkomen. Terwyl de Staaten , te Middelburg , buiten gewoon, befchreeven wer*
deui
(ƒ) WiCqüBPORT Livr. VI. p. 394* (g) DE WlTT Brieven V. Deel^ bl. ii. \b) Notul. Zeel. 23, 26 Aug. 5» 20, 21 Sept, j€si.H, 321, 144» 361» J65, 39l|)94« AlTZEMA lil, Z)«/, W. 745,
V 2
M8 VADERLANDSCHE XLVï.Boï«*
l6s^* dciïi deedcnzy een* keer, v^ Middelburg naar " Vliflingeri- Doch in hun afzyn, kwam 'er een
geweldige hoop volks byeen, voor en in de Abtdye , daar de Staaten gewoonlyk byeenko- men. Sommigen fpraken ftoute taal tegen de Hollandfche Gemagtigden, die zy daar meen* den te zullen vinden , en welken zy den dood dreigden. Ten zelfden dage , hadt men eetf \ Tromflaager, die volk wierf, uit naam der
Staaten , de trom van 't lyf gefneeden , om dat hy den Prins vanOranje niet genoemd hadt; gely k hy , daarna , met oogluiking der Rcgee- ringe, dfeedt. Men riedt den Gemagtigden , dat zy hun voordel flegts fchriftelyk overleve- ren , en , zonder gehoord te worden , vertrek- ken zouden. Een of twee Gemagtigden zou- den hiertoe beflooten hebben; dochdeWitt verklaarde ^dathy^ wat Vr ook van komen mogt , ziggehertigdvondt^ om alleen den laftj die hun opgelegd was, uit te voeren. Hierdoor, werden ook de anderen aangemoedigd. De Wethou- derfchap van Middelburg boodt aan, eenige Predikanten te willen beweegen, om'tgraauw ftil te houden ; doch de Gemagtigden lieten zig verzeilen van eenige O verften en knegten,uic de naafte bezettingen^ die zig aan de deur der Abtdye plaatften, en 't graauw buiten hielden. De Gemagtigden deeden toen,'twasdevyfde van Herfflmaand, hun voordel , vrymoediglyk (f); dochkreegen uitftellend antwoord. Zy vertrokken dan naar Veere, daar zy , byligten dage, fcheep gingen, zonder dat hun eenige overlafl aangedaan werdt. Doch hierop was
het
(i) Dl WlTT Bitcvea V. Deel, kL 4> ii*U.
XLVI. Boek. HISTORIE. 229
het ontwerp van het befluit gevolgd , waar- i6s^- van wy reeds gelproken hebben. Zierikzeeen '
Goes hadden 'er egter nog niet in bewilligd. Maar men arbeidde , ondertufTchen , om de an- dere Geweften , met naame Gelderland en O- veryflel, 20 verre te brengen, als Zeeland ge- komen was. lil Gelderland, werdt het ft uk op den Landdag gebragt, voor 't einde van Herfft- maand. Maar het Kwartier van Nieuwmegen verftondt hier, dat men, voor het kiezen van eenen Kapitein -Generaal, eerft een Berigt- fchrift voor hem vaftftellen moeft, met een- paarige bewilliging van alle de Geweften. De Edelen van 't Kwartier van Zutfen en de Stad zelve begreepen , daarentegen , dat men , hoe eer hoe liever, behoorde te treeden, tot het kiezen van eenen Kapitein - Generaal. De E- delen van 't Kwartier der Veluwe verftonden 't eveneens. Doch de andere Steden van 't Kwartier van Zutfen en de Steden van 't Kwar- tier der Veluwe ftemden met het Kwartier van Nieuwmegen ; zo dat 'er geen befluit genomen werdt (*). De Gemagtigdcnvan Holland, ook derwaards gezonden zynde, hadden hun beft gedaan , om 't hiertoe te brengen (/). Ook ichreeven de Staaten van dit Geweft, ten dee- zen tyde, nog eenen ernftigen brief naar Zee- land, hunne Edele Mogendheden verzoeken- de „ het nader vaftftellen van 't ontworpen be- „ fluit, nog eene wyle, te willen verfchui- ,, ven, en vooral niet te gedoogen, dateenige ,, Kerkelyke Perfooneü zig moeiden metzaa-
„ ken,
{
k) WlC^JJEïOUT Ijivr. VI. p, i€j'i6S.
Jj De WITT Blieven V. Deel^ hL il , 20, zu
P3
23P VADERLANDSCHE XLVLBoeic,
1(552. jï ken,zozeerbuiten hunnen plifft en beroep;
„ 't welk zy zeer fchadelyk hielden , voor qe
„ vryheid, zo wel als voor den luifter en het „ aanzien der Regeeringe." De Staaten van Zeeland antwoordden, hierop „ dat zy niet „ wiften, dateenige Kerkelykenzig (laken in „ het werk der voorfchikkinge tot het Kapi- „ tein-Generaalfchap, en dat zy, in 't kort> ,, Gemagtigden naar den Haage hoopten te „ zenden, om nader, met die van Holland, j, te handelen." Ook gefchiedde zulks, in Slagtmaand. De Staaten van Holland benoem* den, terftond, Gemagtigden, om met de Zeeuwfchen te fpreeken. Men befpeurde haaft, dat 'er , zelfs in Zeeland , geene fterke begeerte was , om 't werk der voorfchikkinge door te dry ven , by de andere Geweften. De Zeeuw- fche Gemagtigden vertrokken, zonder, des- wege, ter algemeene Staatsvergaderinge, ee- nige nadere opening gedaan te hebben (m).. En de Staaten van Holland beflooten , op den vierden van Wintermaand, daartegen te ar- beiden, indien het, nu of namaals, door Zee- land, mogt ondernomen worden, en te gelyk aan alle de Geweften te verklaaren, datHoUand nog geene reden zag, om zig, in de raadplee-
§ingen op het Kapitein- Generaalfchap, ver- er in te laaten(«). De Steden Vliffingen eü Veere in Zeeland namen , daarentegen , kwa- lyk , dat de Zeeuwfche Gemagtigden 't ftuk niet in de Vergadering der algemeene Staaten gebragt hadden. Dit gefchiedde, eindelyk, in Hooimaand des volgendenjaars^ tot groot ge-
noe*
(») Dk Witt Brieven -V. Déel^ hl. 41, 41» 45» 4S« (nj D« WiTT Btievcö V. i)#«/, kl. $6.
XLVL Boek. HISTORIE. 231
noegen van Friesland en Stad en Lande ; dqch 1652.
tot merkelyk misnoegen van Holland , welk by
zyn voorig befluit bleef (0). Doch 't zal hier- na beter te pas komen, van den uitflag der handelingen over dit fluk, breeder berigt te geeven.
Onder de Gemagtïgden van Holland, die, XXVrir. met de Zeeuwfchen, in Slagtmaand , gehan-^^^^^ad- deld hadden, muntte meeft uit, in bekwaam- ^^^j^*^' heid en in yver tegen het benoemen van ee-p^uw nen Kapitem - Generaal , Joan de Witt, fterft. Penfionarisvan Dordrecht, Zoon vanden Bur- Jo?n de gemeefter Jakob de W;itt,diei in 't jaar 1650, ^"^"^ • op Loeveftein gezeten hadt , en , federt , in zy- ^H^] ne voorige waardigheden, herileld geworden penfiona- was. De Zoon was zeer gezien by de tegen- ns. woordige Regeeringe, tot zo verre zelfs, dat hem, in Sprokkelmaand des iaars 1653, op 1653.
den eenentwintigden van welke , deRaadpen- " *"
fionaris Pauw overleedt (p), het Raadpenfio- narisfchap , welk hy , terwyl Pauw laatfl: in En- geland ge weeft was , reeds hadt waargenomen, by voorraad, opgedraagen werdt: en 't leedt maar tot in Hooimaand {q)j toen hy 'er, met eenpaarigheid van ftemmen , in beveftigd werdt (r). Hy verkreeg, volgens gebruik, by 't aanvaarden zyner bedieninge , eene zoge- noemde j^Sle van indemniteit van de Staaten , waarby hem vergoeding beloofd w^rdt voor al het nadeel, welk hem, om het waarneemen
van
f#) Rc(bf. Holl. 19 Nov. i^Dec, I6ji. hl. 5 3*, ^o8. AiT- ZEMA III. JDef/, IfU 749, 760, 763, 787, «2««.
(p) Rcfol. Holl. 21,21 Fekr. 165 3- ^/. «3, «X. DE WlTT ficieven V. Deêlf bl. S).
(q) Refol. Holl. 23 July i6$i, R J76. •
(r) AlTZSBaA ni. Duli hL 786, 787.
P4
122 VADERLANDSCHE XLVI.Boêk.
i6kz. van zyn ampt, mogt overkomen, zullende hy •——ook, aan niemant dan aan de Staaten, reken- fchap zyner bedryven fchuldig zyn (s). De Raadpeniionaris de Witt bereikte thans nog geene volle agtentwintig jaaren : doch hy ver- wierf zig haaS: zo veele agting, dat hy, van fommigen , de wysheid van Holland genoemd werdt (r) : hoewel hy , by anderen , voor een' geflaagen vyand van het Huis van Oranje werdt gehouden , en hierom zeer in den gemee- hen haat was (u). Hy kreeg, in den aanvang zyner bedieninge, gelegenheid, om zyne be- kwaamheid te toonen , aan het eindigen des Engelfchen oorlogs, die, met het begin dee- zes jaars , feller dan te vooren , ontfteken was. XXIX. Beide de Mogendheden hadden zig, geduu- De oor- rende den winter, bevly tigd, om haare fcheeps- ^ °J^^,magt te vermeerderen. ' De algemeene Staa* wordt^^ ten hadden voorgeflaagen , boven de honderd* fterk envyftig fchepen , die zy , in 't voorleeden jaar, voortge- grootendeels ten minden, in zeegebragthad- *«^ den , nog hondérdenvyftig^ fchepen uit te rus- ten ; doch 's Lands geldmiddelen gedoogden zo veele koften niet, Holland, welk den zwaar- den lad van den Engelfchen kryg te draagen hadt , was buiten daat , en ongeneaen , om zig nog zwaarer te beladen. Men betfoot dan al- leenly k de Vloot , die nog zee hieldt, in goeden ftaat te houden. Tromp lag , in den aanvang deezes jaars, met drie-enzeïug fchepen, voor
Sche-
(s) Refol. HolL 31 Jaly i«fj. J^l, 387. (t) DE Witt Brieven V. Deel, bL 208. Thurloe's Papen VoL l.p. ?64. Ad. Publ. Angl. Tom, IX. P. II. p. 194. • (»; HoU. Mexk. v^n 1^53. hl, <;. Memoii:. c(e CuiC^lb '
XLVLBoEK. HISTORIE. 233
Scheveningen. Hy hadt 'er twintig gezonden itfcg.
naardeFranfchekuft, omtrent Rouan, Ro ^
chelle en Bourdeaux, Op de reeden van Hol- land en Zeeland , lagen 'er agt of negen. Agt anderen kruiden af en aan de Zond, en om- trent dertig hielden zig in de Middellandfche zee, onder van Galen. Tromp zeilde, in *t laatft van Louwmaand , wederom naar 't Ei- land Rhee, om eenige Koopvaarders vandaar af te haaien. Ook kreeg hy laft , om de Rivier van Londen geflooten te houden. Doch eer hy dit ter uitvoeringe brengen kon, werdthy,op den agtentwintigften van Sprokkelmaand, om- trent Portland , of dwars van S. Andries Land, ontmoet door de Engelfche Vloot onder Bla- ke, omtrent zeventig Oorlogsfchepen fterk* Tromp hadt een gelyk getal van fchepen on- der de,vlagge, by welken zig, daarenboven , omtrent honderdenvyftig Koopvaarders ge- voegd hadden , die naar 't Vaderland wilden. De wederzydfche Vlooten waren zodra nietzeeflag onder't bereik van elkanders gefchut gekomen, van drie of Blake vuurde, van verre, op Tromp, uit^^^^j*» -zesendertig ponders.- Tromp toefde, tot hygj^J^Jg^ zyaen vyana,totop een' musketfchoot,gena-xromp. derd was , gaf hem toen de gantfche laag , en , zig inderyl omkeerende,gaf hy hem de laag, nog eens , op dezelfde zy de : daarna omloopen- de , lofte hy de derde laag op de andere zyde; waarop een jammerlyk gefchreeuw gehoord werdt onder de Engelfchen. 't Gevegt ging hierop hevig zynen gang. De Ruiter , Kornelts Adriaanszoon Kruik , Izaak Sweerts , Poort , Klei- dyk en Regemorter gaven blyken van ongemee • W heldhaftigheid. Kruik fchoot een Engelfch ?S fchip
234 VADERLANDSCHE XLVI.BoEK. 16^3. fchip in den grond; doch verloor ook hetzy-
'■ ne. Poort fneuvelde. 't Schip van Sweerts
werdt in den grond gefchooten : hy gevangen genomen. Doch te Londen gekomen, gaf hy, goed Spaanfch fpreekende , zig voor eenen Spanjaard uit , verftak zig onder 't gevolg van den Spaanfchen Gezant , en bekwam , eerlang, zyne vryheid weder. Een ander Engelfch fchip werdt, derwyze, gehavend, door^Klei- dyk , dat het, onder een deerlyk gehuil van 't volk, te gronde ging. Daarentegen werdthet fchip van Kapitein rfipikfenwi* veroverd en ver- brand, door den vyand; dat van Schelte Wig- lema vloog, met al 't volk, in de lugt. De fchepen van de Ruiter, Jlart van Nes en ande- ren waren zwaar befchadigd. Doch tegen den avond, zag Tromp, dat omtrent zesentwintig van zyne Kapiteinen zig van den wind dien- den, om uit het gevegt te raaken. Ook maak- ten, ten zelfden tyde, eenige Engelfche Fre- gatten jagt op de Nederlandfche Koopvaar- ders, die, door Tromp, befchermd werden. Voor 't einde van den ftryd, welke, tot Zon- nen ondergang , duurde , zonken , ter wederzy- de, nog verfcheiden' fchepen. De nagt werdt hefteed, aan het herftellen der geleeden' fcha- de. 'Des anderendaags , den eerften van Len- temaand, 's morgens ten tien uuren, werdt het gevegt hervat. De Engelfchen hadden nu 't voordeel van den wind , en 't gelukte hun , eerlang, eenige Koopvaardersaftefnyden van de Vloote. 't Schip van de Ruiter werdt zo doornageld van 't gefchut, datmenhetfw/^», of aan een touw fleepen moeft. Omtrent den avond, raakte ook een Engelfch fchip in den
brand.
XLVL Boek. HISTORIE. 1x35 brand, en toen fcheidden de Vlooien van el- j^-,^
kanderen. Op verfcheiden' van 's Landsfche ^^
pen , was nu zo groot een gebrek aan buskruid, dat zy buiten ftaat waren , om den vyand tegen te Haan. Doch 1 romp beval , dat zy zig by de Koopvaarders houden, en goed gelaat toonen zouden, als warenze daar om dezelven te be- fchermen. Ondertuffchen , vorderde 's Lands Vloot , met de Koopvaarders , haare reize naar 't Vaderland. Zy was , met het aanbreeken van den volgenden dag , zynde den tweeden van Lentemaand , gekomen tot op de hoogte van Bevezier , toen 'er de Engelfche Vloot we- derom op af kwam. Deflrydving, gelyk 's daags te vporen, ten tien uuren aan. Tromp gaf, in het eerfte treffer;, den Engelfchen Vi- ce- Admiraal der blaauwe vlagge de laag , en deedt hem af wyken. Doch eenigen van 'sLands Kapiteinen verlieten wederom den ftryd, ten * deele uit laf hertigheid, ten deele, om dat zy hun kruid verfchooten hadden. Maar de Rui- ter , die , fchoon hy nog getreild werdt , zig in 't heetft van 't gevegt hieldt, werdt nu geheel reddeloos gefchooten. Zyn groote en bezaans maft: vielen , des anderendaags , over boord, en hy moeft zig laaten fleepen naar Vliffmgen. Op het einde van den ftryd, vielen den En- gelfchen nog eenige Koopvaarders in handen. Na Zonnen ondergang , geliet zig Blake , als of hy 't gevegt hervatten wilde. Tromp wagtte hem in , met 'klein zeil ; doch de Engelfche Ad- miraal hiéldt, kort daarop, af, en week naar de Engelfche kuft: waarnaTromp de reis voort- zettede, zonder door de Engelfchen vervolgd te worden. De onzen hadden, in deeze drie Verlies
fla-
asö VADERLANDSCHE XLVLBoïk.
1653. flagen, negen Oorlogsfchepen verlooren : de ter we- Engelfchen maar vyf of zes. Doch men meent , derzyde dat zy wel tweeduizend dooden hadden , daar geleeden, men, van onzen kant, maar vyf- of zeshonderd dooden telde: waaronder agt Kapiteinen. Voorts waren 'er, jiaar *t verhaal der Engel- fchen , wel veertig ; doch , zo de onzen verze- kerden , niet meer dan vierentwintig Koop- vaardyfchepen verlooren. De Engelfchen fchreeven zig de overwinning toe. Aan onzen kant , verheugde men zig , dat de meefte Koop- vaarders behouden waren. Ook gaven de Staa- ten van Holland den voornaamften Hoofden van 's Lands Vloote aanzienlykegefchenken, in erkentenis der beweezen' dapperheid. De ^ Lands Vloot werdt , zo veel de gelegenheid toeliet , in loom ^^^ gefield , om wederom zee te kiezen. Doch wederpm Tromp aanvaardde nu het opperbevel over de- in zee. zelve, met grooten weerzin. Hy meende, dat de fchepen te flegt en te weinig in getal waren, om eenig voordeel te behaalen opden vyand » en verklaarde den algemeenen Staatcn en den Staaten van Holland, rondelyk, dat hydewyt niet hebben wilde van de rampen , welken hy , met zekerheid, te gemoet zag. Men befloot, hierop, dertig nieuwe Oorlogsfchepen aan te bouwen. Naderhand, vondt men geraaden , den aanbouw van nog dertig andere fchepen te bevorderen. Doch alzo hiertoe tyd noodig was , werdt 'er de tegenwoordige ongelegen- heid niet door weggenomen (v). XXX. Kort na het zeegevegt van drie dagen, op \anGa. den veertienden van Lentemaand, hadt de
Kom*
(v) AiTZEMA III. /)W, èl. 7<6»7<ii7tl> 7S«,7»»»7J^» iUiAMOT de Ruiiei. hl. $«-46, 47, fS,
XLVLBöeK. historie. 237
Kommandeur Jan van Galen, op de kuft van j^y^,^ Toskane, voorLivorno, eene merkwaardi-j-jj-^^ ge overwinning behaald , over eenige Engel- oTen en Iche fchepen, onder den Kommandeur Jpple- verbrzndt ton. De Staaten hadden, in den Herfft deseenige voorleeden jaars, van Galen, in de plaats vanj?"^^*' Kats, die klein genoegen gaf, het bevel opge-^^l,^ draagen over derpg fchepen van oorloge, diein de ' in de Middellandfche zee kruiften , en hy hadt, Middel- kort na zyne aankomft op de Vloote , eene ont-^*°*^/^^® moeting van klein belang gehad, met eenige^^^* Engelfchê fchepen. Men was, federt, hier te Lande , misnoegd geweeft , dat hy den \7and, die naar Porto Longone geweeken was, niet ernftiger hadt aangetaft. Hy deedt dan tegen- woordig zyn beft, om flaags te raaken. Zes Engelfchê fchgpen en een brander, federt ee- nigen tyd in de haven van Livorno bezet ge- weeft zynde, kwamen, onder dekfel van agc andere fchepen en een' brander, die van bui- ten genaderd waren, op hem af. 't Gevegt was kort en hevig. In het eerfte treffen, fchoot van Galen den brand in een vyandlyk fchip, dat terftond in de lugt vloog. Daarna werden nog twee andere vyandlyke fchepen en een bran- der in den grond gelchooten: twee fchepen , waaronder dat van Appleton, veroverd. De agt andere Engelfchê fchepen, over welken Bodlei geboodt, hielden flegts eenig fchutge- vegt van verre, en bleeven buiten 't heetft van den ftryd; zo dat de overwinning zigvol- komenlyk verklaarde voor de onzen. Maar j^^j^ van Galen was, met den tweeden kogel, die foeu velt, in zyn fchip kwam,in'tregterbeenzo gevaar- aan een lyk getroffen, dat men 't hem, onder de knie, wonde,
af-
Nieuw* poort*
038 VADERLANDSCHE JOLVI.mÊK.^
i6S3* afzetten irioeft. Hy liet zig, na den ftryd, te - Livorno , aan land brengen , daar hy, den <kié-
entwintigften van Lentemaand , overleedt aan de wonde. Zyn lykwerdt, eerlang, naar 't Va» derland gevoerd, en te Amfterdam , in de Nieuwe Kerke , begraaven , daar men hem , op kóften van den Staat, eene pragtige Graffte^ de opgeregt heeft (w). • Zceflag De Engelfche Vloot, die nu onder bevel ^^L, ftondt van den Generaal George Monk en den Admiraal Ricbard Deane , was , in Bloeimaand , ook wederom in zee geraakt, en Zeeland langis gezeild, zonder 's Lands Vloot te ontmoeten. In 't begin van Zomermaand, begaf Tromp zig naar Duins , daar hy egter geene vyandly* ke fchepen aantrof. Voor Douvres, vondthy *er vyf , waarvan *er drie veroverd werden* Maar de Engelfche Vloot was naar het Vlie gelievend. Tromp volgde haar derwaards; doch vernam, op de hoogte van Walcheren, dat deEngelfchen te rug gekeerd, en niet boven tien mylen weftnoordweft van 's Lands Vloo- te af waren. Hierop wendt hy 't naar de rivier van Londen , om den vyand te onderfcheppen. De Engelfche Vloot was vyfennegentig of honderd zeilen fterk, en wel voorzien van volk en gefchut: de Staatfche agtennegentig Oor* logsfchèpen van veel ligter foorte,enzesbran^ ders. Op de hoogte van Nieuwpoort , raakten de Vlootenaan eikanderen, den twaalfden van Zomermaand, ten elf uuren voor den middag, Deane werdt , in den eerften aanval ; dóqdge- - fchooten. De flryd was zeer geweldig, 't Schip
van
. (v)) AiTZF.MA lïl. Deel^ hl. 747, 74», 749,7;o» 7«^>7*7* Srandt de aniter. bL 46.
^ 'ïixjaSf
XLVI*BoEk. HISTORIE. 23^
van 's-Lands Kapitein , Joofi Buker^vicr of vyf lóg^. fchooten onder water bekomen hebbende, viel " om, en zonk. De Kapitein , zwaar gekwetft door een' fplinter, verdronk, met het geweer in de vuift. De Engelfchen weeken eindelyk; doch daarna, den wind winnende, vielen zy op nieuws aan. Toen werden verfcheiden fche^ peil , van wederzyde , zwaar befchadigd, 't Ge- vegt eindigde ten negen uuren. Een uurlaater fprong'sLands Oorlogsfchip van Kornelis van Vèlzjsn , door zyn eigen kruid , in de lugt. Des anderendaags , werdt de ftryd, voor Duinker- ken, hervat. Tromp hadt, te vergeefs, ge- Tweede zogt, den Engelfchen den wind af te winnen, en Aag voor was, door ftilte, verre beneden hen vervallen. ^"^"^^^" Zy kwamen dan, ten elf uuren, voor den wind, ^°* op hem af. Doch in 't heetfl: van 't gevegt, ontftondt'er, door onvoorzigtigheid of oner* vaarenheid van eenigen, merkelyke wanorde in 's Lands Vloote. Twee fchepen vielenden vyand in handen, en verbrandden. Men ftreedt nog een uur na zon. Toen fcheidden de Vloo- ten van eikanderen. Des anderendaags zag Tromp de Engelfchen nog ; doch hy vondt veelen van 's l^ds fchepen zo zwaar befcha- digd, dat hy te raade werdt, binnen de Wie* lingen te wyken. De Heer van Obdam , als Gemagtigde der Staaten , in den jongden togt, o]p de Vloote, ge weeft zynde, werdt, by 't gemeen, befchuldigd, dat hy Tromp over-
fehaaldzou hebben, om flappelyk tegen de engelfchen aan te gaan. Doch de Staaten van Holland verklaarden dit voor loutere las- tering {x). Tromp en de andere Bevelhebbers
hiel-
(x) RefoU Hol]. 20 July X653. bl. %•€.
240 VADERLANDSCHE XLVLBoek.
toss* hielden, midlerwyl, zo ernftig aanbyde^taa*
• ten, op het beter voorzien en verfterken der
Vloote , dat men 's Lands Scheepsmagt, ten ge- tale van tagtig of negentig zeilen, in 't begin van Oogftmaand, wederom, uit Zeeland, zee zag kiezen (y). Karel de II. decdt , eenigen tyd te vooren, den Staaten berigten, dat hy genegen was , om zig herwaards en op de'Vloo- te te begeeven/Doch de Staaten van Holland bragten te wege, dat dit, heafchelyk, van de hand geweezen werdt, Zy namen zelfs, kort hierna, een befluit, dat gcenehoog^uitheem- fche Perfonaadjen, buiten hun byzonder ver- lof, binnen hunne Provincie zouden mogen komen (z). XXXI. De Engelfche Vloot onder Monk hadt, mid- Gevegc lerwyl, omtrent Texel en langs deHoUand- voorKat-jp^^j^g kuft, gekruift. Tromp wendde dan den ^ * fté ven der waards, en, op den agtften vanOogft* maand, raakten de Vlootenaan eikanderen, op de hoogte vanKatwyk^Menftreedttoteen uur na zon , zonder eenig voordeel van belang behaald te hebben op eikanderen. De hevige wind verhinderde, des anderendaags, 't her- vatten van den ftryd: doch gaf den Vice- Ad- miraal de Witte gelegenheid, om , met zy n Es- quader, *s Lands Vloot te verfterken. Toen gaven de Staaten van Holland ook bevel, om dien dag tweemaal, indeKloofterkerk,inden Haage,byeen te komen, en Gods zegen af te fmeeken, over de wapenen van den Staat (a),
't
iy) AlTZEMA III. Deel^ hl, «09» SIi^SM» 8iiS> S17-8ZO, til » 822. Brandt de Ruiter hl. 47-5 )•
(z) Secr. Rcfol. Holl. n Maart 1653. l,Deel^bL6. KefoU HoU. 29 July 4 Au^, 1653- ^^- 386, jpC. THUKLOE'S FapCIS J^ol. I. p. 390 , «2J.
la) Refol. Holl. 9 4^. 1^5 )• H, 4X8.
XLVLBolK- HISTORIE. 24.1 't welk anders, ook tegenwoordig, gewoon- ^^-^^ lyk , eens ter weeke , op Woensdag , in alle de ^- ■ Kerken deezer Landen, plagt te gefchieden. De Vlooten waren , midlerwyl , door den wind, tot voor de Maaze afgevoerd, daar Tromp, tegen den avond, honderdenzes zei- len onder zyne vlagge telde. Toen wendde hy *t ftraks naar denvyand, die terftond week, en, den gantfchen nagt, van hem vervolgd . werdt. Maar op den tienden , des morgens ten Zeellryd zeven uuren, raakte men wederom flaags ,^0^ ^« voor de Maaze, op de hoogte van Ter Hci-^***^* de of Scheveningen , omtrent vyf mylen in zee. De onzen iloegen door 's vyands Vloote, en wendden 't 'er toen terftónd weder in. Doch Tromp in dit oogenblik, werdt Tromp, willende van^^'*^^^^ de hut a^an, om orde teftellenop 'tgefchut, meteen' musketkogel, door de linker borit^ in 't hert gefchooten, en viel dood ter neder. Eenigen meenden, dat hy zig, onvporzigtig- lyk , te veel bloot gegeven hadt ; zo *dat Momc hem, befcheidelyïc, hadt konnen kennen ,^ en hierop zyne Muskettiers gelaft, gelykelyk,op hem los te branden (b). 't^evegt ging egter, in goede orde, zynen gang. Doch de fchepen van Jan Evertszoon en de Ruiter werden haaft zo reddeloos gefchooten, dat menze, uit den ftryd, en naar de Maaze, fleepen moeft. Ver- fcheiden' Engelfche fchepen gingen te gron- de: een vloog in de lugt. 't Lands Vloot hadt, tot viermaalen toe , door de Engelfche , geflaa- jen , en veele Bevelhebbers hadden zig dapper- yk gek weeten i maar eenigen waren denuryd
pnt-
(^) Vexbaal van BiVBftNIVGK. hh IM.
XII. DfixL. Q
fi
«4* VADEMiANDBCHE JELVLBoml
163^; öntweeken , en hadden alles bygezet, om rfett ' vyan4 te ontzeilen. Ten twee uwen «a d^
middag , eindigde het gevegt. *s Lands Vloot xdlde natar dè reede van Texel, e» Monk Schade keei'de naar Engeland. Van wederayde, fchreef ter we- j^^n zig de ovef winning toe; fchoon de En* ««yae. gelfchén beleed^, dat Eyze duur betaald had* den. Zeker is 't, dat zy agt fchepen vanoor^ ioge hadden verlooren. Ook teldefi zy vier*- '/ honde;rd dooden , en zevenhonderd gekwet- ften. Van onzen kant , werden negen of tie» fchepen gemift. *t Getal der dooden ett ge- kwetflen (tondt omtrent gelyk met dat der . EngeKthen , die egter meer dan zevenhonderd gevangenen bekomen hadden , welken, federt^ naar Londen gevoerd , en sseer hard gehandeld werden (r). Maar 't verlies van den Luitenant* Admiraal Tromp was onwaardeerbaar, aan de zyde der Staaten , en- gaf den vyand de meefte ftoftotblydfthap (d). ZynLyk werdt, met ongemeen» ftaariie , begraaven te Delft, daar dé Staat , hem ter éere , eene marmeren Graf* ftède heeft doen ftigten (e). De Staaten van Holland en de algemeene Staaten hadden zy* ^ ne Weduwe, door eene plegtige bezending, d«i rouw doen beklaagen , haar te gelyk ver- zekerende, dat men 's mans dienften, omtrent 2yne nakomelingfchap, erkennen zou(/):ge* ïyk, federt, gelchied is. De Witte (bik, Ük Herfftmaand^ nog wederom in zee, om eène Eoopvaardyvloot te geleiden, en eene ande*
te
> fc> Verbaal vat» Bsvskningk. èL 109, xu- .(4) AlTZEMA m. Deel^ hl. S29-8)4>«37- BRANDT de Ktri' ter. H, 54-58* ' *
(e) Refol. Genera SM. i< Ltmut xt Aug^ i€Si^ BtJLtS^ WVCK Delft kL iti. (/) Rcibl. Hall. X2»i),X4»i£4i<S.U5#«^A4IOH3Ml'jf4tb •
iLiuLiteiiLajiilI: A^Aimiiraal^^aiiMollaiaidl 1
S >«« JTLt^p*^ ir flrf^
te afteiiaalefï.DoGh.hy ontmoette geeiKeEüT j^^a gdföhen, fchoon deczcn, met vyftigfchepen^ ■*
Gok op^ieawj in zee geloopen wareö, -^t^ndf *s i^qj. Vloot , in Texel te hig gcjkecrd , werdt, op dea vioot » negenden van Slagtmaandi van zo éeweldig<ioor een' ftonnbeloopen> dat verfdieidcn fchepen ^w °* bc van hunne ankers en op ftrand dreeven j of ^hadigd* vergingen ; de overigen zwaar befchadigd wer - denj waarom de gantfche Vloot in 's Land$ havens invallen moefti De Êngelfche Vloot hadt niet minder geleeden , door deezen ftorn?^ en moell ook de zee ruimen: waarna Zy, op bevel van ^tParkment^ ontwapend en opgelega Wetdt(^). Met dusdanig een' ramp, eindigd^^ de zeekryg van dit jaar, diê zo koitbaar, hevig en fchadelyk ge weeft was voor den Staat, éM alle de zeeoorlogen , te vooren met Spanje ge* voerd, met eikanderen, 's Lands SchatlufleQ den Koophandel,de zenuw van den Staat, nooit znlke felle neepen gegeven hadden. Te Am* Verval llerdam, was het verval van neering en han-^an hatir del zo groot , dateer , zo fommigen melden, ten ^^ ^ ^ deezen tyde , wel drieduizend huizen ledig j^ ƒ '^^ Honden. Doch anderen fpraken maar van vear« tien- of vyftienhonderd (A): waaruit de vermin* dering van den handel , in. deeze aanzienlyke Koopftad , ten klaarflen af te neemen was^^ '
De Kapiteinen &i Luitenants , die zig , in de Straf o- jongfte zeetogten , aan laf hertigheid en pligti ver eeni* verzuim, fchuldig gemaakt hadden, werden, pj ^^P^' op ftérk aanhouden der Staaten van Holland l^^IJ^. * (i) , te regt gefteld en geftraft. 'Eenigen wer-ntnti« den gekielhaald ,*of Honden , eenigen tyd , met
den
(g) Dk WiTT Brieven I. Deel, Hé 37. AnzsifA III, Déiié #/. SAl. BRAlVDT de Sluitei bl. 6I, 6t. (é) AlTZEMA UI. J)eet, H. gis» t7«.^
444 VADERL^HIST. XLVI.Boek.
t6<%. ^^^ ^^P 9^ dsnhads,tepronk;waarnazy,in ■eene geldboete verweezen, en , voor altoos, of . voor een zeker geul van jaaren , in een tugt- huis gezet werden. Een* ¥^dt de degen voor de voeten gebroken , en hy , voor fcfielm, weg- gefchopt. Sommigen raakten, meteene geld- boete, vry(*). XXXIL By de gemeene rampen des oorlogs, kwa-* f^^Aru' ^^^ ^^^ opfchuddingen onder 't volk, welk, bVroer- in vcrfcheiden' Steden, gaande gemaakt werdt, un. ' om zynen y ver voor 't Huis van Oranje te too- ncn. De flegte uitflag der jongfte zeegevegten werdt aan *t miffen van een Hoofd der Regee- ringe geweeten. ^n elk, die het benoemen van eenen Kapitein -Generaal geloofd werdt tegen te Hemmen, liep by veelen in 't oog. Men befchuldigde, onder 't volk, de Staaten van Holland, dat zy 't Land aan de Engel- fchen verkogthadden , en het Parlement fdie- pen en krygsbehoeften leverden , om de Ver- eenigde Geweften te overheerfchen (/).Doch deeze befchuldigingen , hoe weinig ingang zy vonden by de verftandigen , waren , zo wel als de beroerten, die 'er uit volgden, aangelegd om de verkiezing van eenen Kapitein- Gene- raal te bevorderen, en den oorlog met Enge- land voort te zetten (m). De Staaten van Hol- land , even ongezind tot beide , wülen hun oog- merk niet beter te bereiken, dan door het aan- dryven derhandelinge met Engeland,. die, fe- dert eeni^en tyd , begonnen was , en van welke wy den uitflag , in 't volgende Boek , ftaan te ontvouwen.
' (k) Refol. Holl. 12 Jfaart lêsi* ^/. 97* Thurlob's Fapeis f^êL I. f>. 447 , 507i . ■
(l) Thujiloe'8 Papers rol. I. p. 314.
(m) THUHLOE'8 Papers rol. U p. 2i|, 307. Aft. Publ. Angl.
VA-
Bladz. 245
VADERLANDSCHE
H I S T O R I R
ZEVENENVEERTIGSTE BOEK.
INHOUD.
. Neiging tot mede , in Engeland en lier te Lan* de. ByzQnder belang van Holland j om de Vrede te bevorderen. !!• De Staaten van dit Geweji fchryven^heimelykj naar Engeland. Misnoe* gen hierover. Anfojoord van *f Parlement. De algemeene Staaten fchryven^insgelyks. III. Zy zenden eenige Afgevaardigden naar Engeland. Derzelver lajl* IV. Verandering in Engeland. Handeling der Staatjche jifgevaardigden. De Engelfchenjlaan eene Vereeniging der twee Ge" tneenebejlen voor. V. Handeling met Frankryk, VI. Met Zweeden. VIL Met Deenemarke. V Verdrag van Uitkoop vernietigd. Verbond met Deenemarke. De Staaten poljen de Hanze-Ste" den. VIII. Jrgwaan op den handel der Hol- landfche Afgevaardigden^ in Engeland. De Witt houdt geheime brief vnjfeling met hen. Beroerte te Rotterdam , te Vlaardingen , te Amjlerdam , te Dordrecht ^te Jlkmaar^ te Hoorn en in den Haage. IX. Geweldige opfchudding teEnkhui- zen. De Staaten brengen krygsvolk inde Stad. X Beweeging te Haarlem. XI. Beroerte in^ Zeeland: te Bergen op Zoom. XII. De Staaten Q 3 van
i^e VADERLANDSCHE XLVILBoek,
van Zedandjlaan den Prins van Oranje voor , tot Kapitein-Gênerad. Holland belet ^ dat' er op geraadpleegd wordt* XllLStadenLandefchryft Vr M?^f ., aan Getderlani, Holland arbeidt 'er
- tegen. XIV. Staat der handelinge in Engeland^ De Afgevaardigden krygen nieuwen lafi. XV; üntwerp van een Verdrag , door de EngelTchen^ Zy vorderen , dat men den Prins van Oranje van de hooge waardigheden uitfluite. XVI, Kromwel^ tot Protector verheeven^ eifcbt, dat %ulks ^ alleen door Holland y gefchjede, XVII, De algemeene Staat en bejluiten tot.de Vrede ^ mids bet punt ^den Prins "van Oranje betreffen^ de , verzagt worde. De Frede wordt gejlooten. > Inhoud van V Verdrag^ X VUI. De Vergade- ring van Holland krygt kennis , dat Kromwei den Prins van Oranje , door baar , wil uitgejloo^ ten hebben. Men bejluit 'er toe , met meerder* beid vanjlemmen. Aantekening van vyfSte'^ den. 't Geheim der Uitjluitingf lekt uit. XIX, Holland doet 'er opening 'van aan de algemee^ie Staaten. Vertoog der Prinfejfen van (oranje. De Me van Uitsluiting wordt Kromwei gele- verd. XX. Aanmerkingen over de Vrede. XXL ^ Oordeel der Geweften ovfr de Uitjluiting. Scherp
. Vertoog van Friesland tegen Holland. Hollands Verklaaring biertegen. XXIL Vertoog van Zee- land tegen de Uitjluiting. Nieuw Vertoog van Friesland. XXIII- Holland eifcbt , dat allede Gefchriften tegen de Uitjluiting geligt worden yit de openbaare Regifters. Middelen om de Uitjluiting* te vernietigen. XXIV. Brief wijle' ling tuffcben Kromwel en de Staatèn van ziee^^ land. XXV. Holland verdedigt de ASle van Uit^
. JiuHin$^in f f »p mfyoerigeVerbatid^ling. XX VI*
H-VILBoaK. HISTORIE.
Oordeel ékr Gewe/len üver deeze Vtrhandeh Friesldndfchryft Vr tegen. XXVÏI. Onger heid en voorzorg in Holland^ met nêame, te Am* fterdam. f^ermaaning aan de Predikanten. aXVIII. afhandeling van eenige byzondere punten in Engeland^ Viegefisaangehoiuderifcbe^ pen in de Zond^ wegens de Engelfche Oojiin^ - difihe Mdatfihappye ^ envxgens de zaak van Amboina. XXIX. Overleggingen op het openen der Schelde. XXX. Bevemingk en Nieuwpoort verklaareny by eede^ dat zy Kromwei dü Jüt van Uitjluiting niet eerjl in den mond gegeven hebben.
lE zeekryg, tuflchen Engeland eft J^SZ- deezen Staat , die , tweejaaren ag- TT^ tereen, met zo veele hevigheid , Redenen»
fevoérd was, bleek, by de uit- ^••**^ö"» omft , nadeelig tezyn, voorbeidfe^„^?;,;°^ deGemeenebeften. De Scheepvaart en Koop- en hier te handel van beide de volken werdt *erdoor ge- Lande, ftremd en bedorven : de geldmiddelen uitgeput, begint te byzondetl]jk , hier te Lande (a) , daar men ee- "^^S^*^ nen tagtigjaarigen oorlog gevoerd hadt. Dê j^^^ ^^* tegenwoordige Regeering van Engeland zat ook zo vaft niet , of zy kon , door eeïien onge- lukkigen uitflag der wiflblvallige wapenen', ligtelyk aan 't waggelen , en veellifft ten val raaken. *t Land was nog niet oncoloot van heimelyke vrienden des verdreeven Ko« ninffs, die op gelegenheid wagtten, om hem op den troon te hentellért. De meelten wÉren ïnisn:oegd op deRegeeringe. Men begon Krom- wel
Is) Thualoi's Paptis VêL I. p. lU. « . .
Q4
84» VADERLANDSCHE XLVn.BoEifc ^ wel het gezag te benyden, welkhy zigaange-
JLExllmaatigd hadt;en fommigen vermoeden zelfs, dat deeze oorlog doorgedreeven wasdom hem klein te maaken , en te wege te brengen , dat het Leger te lande , waarin al zyne kragt be- - ftondt , afgedankt werdt , onder voorwendfel , dat men de koften, tot onderhoud van het zel- ve vereifcht , noodig hadjt , om de Vloot in ftaat te houden, en den oorlog ter zee voort te zet- ten. Ook zou Kromwei deezen toeleg gemerkt, en, van toen af, maatregels genomen hebben, om een einde van den oorlog te maaken (Ji). Doch hy en allen, die zyne zyde hielden, had- den nog eene andere reden, om naar 't einde vat den oorlog te verlangen. Zy zagen, klaar- lyk , dat de oorlog dg party des Prinfen van O- ranje, in de Vereenigde Geweften, van tyd tot tyd , fterker deedt worden; dat hierdoor ook de aanhang van den verdreeven Koning Karel den II, geftyfd werdt, en dat, zo de Prins van Oranje eens verheeven werdt , tot
. . de waardigheden , eerty ds by zynen Vader be- kleed, al de magt der Vereenigde Geweften gebruikt zou worden , om Karel den II. te her^ ftellcn. Deeze aanmerking alleen was gewig- tig genoeg, om Kromwei en de zynen te doen verlangen naar de Vrede; fchoon zyze niet begeerden te fluiten, dan op zulke voorwaar- / den y waarin zy volkomen* veiligheid voor hun- - nen tegenwoordigen Staat en Regeering meen- den te konnen vinden.
Byzon- D? fchadely kheid van den Engelfchen kryg
der be- deedt
^l) tUDLOWS Memoiis V9I* II. p* zi» X4« Kapin 7(r«.U*
XLVILBoEic. HISTORIE 249
deedtdeVeieenigdeGeweftcA,cenpaariglyk, kj^,^ en de handel(fary venden inzonderheid^ook fterk ^ ^ ^'' haaken naar vrede (c). Maar Holland hadt nog HofianT» eene byzondere reden, om de Vrede te zoe-om de ken , dezelfde , naamlyk , waarom Kromwei en Vrede te dezynen daarnaar verlangden. Men verftondt,^^^®'^®* hier , dat de oorlog, wat men ook in Engeland ^^^* voorgeeven mogt,'van de Engelfche zyde, voomaamly k , aangevangen was , om dat men ) zig verbeeldde, dat de Prins van Oranje , en gevolgelyk ook Karel de II. te veel vrienden hadden , in den Vereenigden Staat. Maar de ineefte Leden van Holland wilden onder dee- ze vrienden niet gerekend worden. Zy helden, byna van den aanvang der Engelfche onlufben af 4 meer naar de zyde des Parlements, dan naar de zyde des Konings. 'tGene, tuflchen wylen zyne Hoogheid en eenige voornaame * Leden, voorgevallen was, hadt de genegen- heid van veelen ook vervreemd van het Huis van Oranje; en zy , die thans , in dit Geweft , het voornaam bewind der Regeeringe hadden, deeden hun beft , om den jongen Prins , voor eerft ten minfte,niet tot Stadhouder enKapi* teitt'-Generaal te voorfchikken. Zy zagen, on- dertuflchen , dat de oorlog hem , hiertoe , den weg baande (d). 't Krygsvolk ter zee, zo wel als te lande, plagt, in den naam van eenen Priafe van Oranje, geworven te worden, en 6p den Prins ,als op zyn hoofd , te zien (e). En 't gemeen viel ligtelyk in 't vermoeden, dat de ongelukkige uitflag der zeeftryden eenig-
AIT2SMA in. Beelf'Il, 7S7» 7*9* THDRLOÈ'I Papers rol, I. p, 257 9 a5«. It) TavRLOï'8 rapcis r«/. I. p» i^9• Fol. H. p. 197.
Q5
.0)
150 VADERLANDSCHE XLVILBöac.
t6si» ^y^ tevB7tenware,aanhetihiOenvaneendoor«j *■ lugtig Hoofd der Regeeringe : waaraan het den
Landen nog nimmer ontbroken hadt. Eenige Predikanten ftyfden 't gemeen in deeze gedag* ten. Hieruit reezen beweegingen, in fommige Geweften , die de Staaten ligtelyk zouden heb« ben konnen noodzaaken tot een befluit, wdk men, in Holland, voor ontydig hieldt. De meefte Geweften waren 't , hierin , tot nogtoe, eens geweeft met Holland , of hadden zig , ten minfte, niet tegen Holland verklaard, gelyk Friesland en Stad en Lande gedaan haddem Maar Zeeland begon reeds , geperfl: dooi>mer- kelyke beweegingen onder 't volk, teneigen, • om zig by Frfesland en Stad en Lande te voe-
f en (ƒ). . Gelderland, Utrecht en OverylTeli ^ aar de Leden der hooge Regeeringe, of der- zel ver vrienden , grootendeels , . voorzien wa- ren met Krygsampten , die, vooy meer dan de helft, ter begeevinge van Holland ftonden, zagen Holland alleen naar de oogen , en Hon- den gefchaapen te veranderen, wanneer Hol* land veranderde (^). En in Holland zelf, was Leiden , federt de verandering des jaars 1618, zeergefteldgeweeft, op het bevorderen de* belangen van het Huis van Oranje, In andere Steden , zogt men de Regeering ook tot dezelf- de gedagten te brengen: waartoe de oorlog met Engeland gereede aanleiding gaf. Al dit konden zy , die thans aan 't roer der Regeerin* ge zatöi*, én de verheffing des Prinfen zoeten te beletten, niet nalaaten te i^ien, enzy beuooten
er
(f) THUIILOF/9 'Papers FhL I. p. 19J < (g) Dfi WiTT Blieven V, Dtel, kl. it3, TAVaLOI'sPapbrt
XLVIliBioKK. HISTORIE. ^51
'é vit , dat men^ zo fpoedig als mogelyk wa- j(5„^ re , xiit den oorlog meeft zoeken te raaken. Ook — ^^ bragten zy, eerlang, te wege, dat, ter alge- meene Staat^vcrgaderinge , tot handeling met Engehmd,beflootenwerdt, 't Hoofdoogmerk deezer handeiirige-van de Engelfche zyde ivas> • deö Prin&van Oranje buiten ftaat te ftellen, öm het nieuw Gei^éenebefl: te ontruften. En Holland wa^het éenigfte onder de Vereenigdei Geweften, welk men kon aanmerken, als in- waidig gefchikt , om^ tot bevordering van dit oogmerk , de hand te leenen. " • Wy hebben deèze aanmerkingen vooraf Jaa- ^
ten gaan , om den Leezer in te leiden , tot het verhaal van eene der gewigtigfte handelingen, in welben onze Staat ooit gemengd geweeft is, en welker openbaar en geheim beloop wy nu , uit de egtfte gedenkftukken, omftandig* Jyki zullen ontvouwen. •
De tegenwoordige Regeerin^ van Engeland Men eti de Vereenigde Staaten hielden , over enj^^^j*^ weder, geheim verftand in elkanders gebied^ tennis * en werden, vto tyd tottydjonderrigtvandenvan En- toeftaiïd der gemoeden, in beide.de Gemeene-gelands beften (*)• De algemeene Staaten , die het op- H^^'^^ ^igt over de. geheime verftandhoüding , aan^red^, eenigebekwaame Luiden uit de Regeeringe i en, onder anderen, aan den tëgenwoordigen Raadpenfionaris de Witt , hadden opgedraag- gen, hadden, uit dezelven, reeds in Herfft- maand des voorleeden Jaars , verdaan , dkt ^tomwel «n andere voornaame luiden niet on-
(h) verbaai van Bevirningk W. iz|.*S«ct. KefoU^^HolU
■^13
25a VADERLANDSCHE XLVH.Bobr
;eneigd waren » om met de Scaaten te fluiten.
^kere Gerbier^ dezelfde, meeti ik, die den aanflag der Ëngelfchenop de Havens enfche- pen deezer Landen on^ekte(i), was, met die nieuws^ herwaards gekomen.Doch zyn zeggen», waarvan hy geen behoorlyk blyk gaf, vondt weinig ingang (k). De Gemagtigden tot de geheime verllandhouding ontvingen honne meefte berigten van cenm Thomas Doleman^ Luitenant-Kolonel over een Regemant voet- volk in Staatfchen dienft, die zi^ thans in En- geland ophieldt. Hy was zeer gezien by Krom- wel; doch zogt egter zyne verdere bevorde- ring hier te Lande; gelyk my ,.uit éeni^en zv- ner onderfchepte brieven , gebleeken is (/)• Van elders blykt, dat hy diep in de gunftvan de Witt en Beverningk ftondt (/»). Ook vind ik, dat men zynen jongen Zoon, TbrnasDole- man, naderhand, eene Kapiteins, plaats ver-, eerd heeft, in erkentenis van den dienft, door den Vader gedaan , omtrent de bevordering der Vrede met Engeland (»). In de Lente dee- zes jaars, hadt hy, uit George Monk, met wien hy gemeenzaamlyk omging, verllaan, dat men, in Engeland, niet afkeerig^was van de Vrede: waarvan hy,zo fommigen melden, terftond, bedektelyk, kennis gaf aan de Witt en aan de andere Gemagtigden tot de geheime verftandhouding (o). Zy bragten dit gewigtig
nieuws,
JDE Witt Rricven V. Deel^ hl, is% itf» Hf 25% 2«.
(i) Zie hier voor , bl. 2»3.
ïk) BE Witt Rricven V. Z
(/) See Thurlok's Papers Flol, I. p» i9^p 4|£,i/tf« AlT* ZEMA III. Beely bl. 1085.
(ip) Thurloe's Papers V$L VI. p. jit.
(n) Kefol. HoII. 7 April X65^* hl. 106. Ds WlTT Brieven III. beel, hl. lu/
(o) WlCqUEFORT Livr, VU, p, 37}.THURLOB'f PapCIS#^0/« I* p' Z579 26<(| 331. AlTZiIMA UimPid» hl, 7^o«
XLVILBoEK. HISTORIE. S53
nieuws, op den agttienden van Lentemaand^ 16$ 2* in de Vergadering van Holland , na dat zy de ■ '" Leden eerft eenen eed van geheimhouding hadden doen afleggen. Hun vqorftel kwam, wyders, hierop uit: „ dat zy van goederhand 5, berigt waren, dat men, in Engeland, na den „ jonden zeeflag , ilerke neiging getoond 5, hadt tot vrede. Dat eehigen der eerlykften 5, en aanzicnlykften zelfs begeerig waren om, „ ten dien einde, herwaards te zenden; doch „ dat fommigen twy felden , of daartoe wel ge- „ noegzaame geneigdheid gevonden zou wor- „ den by deezen Staat. Dat hierom der Ver- „ gadennge te bedenken gegeven werdt, of „ *t ook geraaden mogt zyn , deezen verkeer- „ den waan weg te neemen, en eenen Brief „ naar Engeland te zenden, waarby zy, die „ denken mogten, dat deeze Staat afkeerig „ van vrede ware , beter onderrigt mogten „ worden.**
Alle de Leden bewilligden in deezen voor- IL flag, behalve de Afgevaardigden van Leiden, ^« Staa- die niet konden goedvinden, dat men zulkï!° ^^" een* Brief, uit naam van Holland alleen, eufchryv^ zonder kennis der andere Geweften, gelyk deheime- ' meening was. Hete afgaan. Maar de andere ^v^» naar Leden vreesden, dat zy ter algemeene Staats-^"^^* vergadering nog te weinig gezmdheid tot vre- de zouden ontmoeten: ook, dat de brief dan niet geheim genoeg blyvea zou: waarom zy beflooten , hun voörneemen , voor eerft, be- dekt te houden voor de Bondgenooten. De brief werdt, ten zelfden dace, afgevaardigd, en behelsde alleenlyk „ dat de Staaten vanHol- t, land, den oorjog aanziende ü$ verderfelyk
V voor
254 yAP]BRI.ANDSCHË XLYILBow.
t6s^ 9» voorbelde de.volken, en voor denGodft»
— - „ dienfl: , waarvan zy beide belydenis deeden^
,, vertrouwden, tlat het Pariememin^Lzelflde
$9 gevoelen Zjyn zou, en, nevens hen, de hand
,, wel zou willen leenen, tot het byleggen der
„ gefchillen. Doch zo men *t, tegen vermoe*
I, den, anders begrypen mogt, zouden zy,
,, ten minde, met een geruft geweeten , het
„ het einde deezer verwarringen van den ze*
• „ gen des Hemels mogen vcrwagDen(p)."Eqpi
^°^ der Klerken van» wylen den Raadpenuonari$
wordt , in P^^^^ werdt , zegt men , met deezeti brief, naar
Enge-' Engeland jgezonden. Doch iiy was maar pas
land, ge- overgeleverd aan *t Parlement , of men zag
^^^^ hem, in *t Latyn en in 't Engelfch, gedrukt,
in 't licht komen, met den titel van Ootmoedig
verzoek der Staat en van Holland ^ -die* t Parlement
Ant- van Engeland fmeeken om de Vrede {q). Het Par*»
woord Icment fchreef egter , in antwoorcl op deezen
van 'c Brief, aan de Staaten van Holland, en tege-
^Qj^' lyk aan de algeraeene Staaten „ dat men in
^ Engeland , nog gezind bleef, om in vriend^
„ fchap te leeven met de VereenigdeGewes*
„ ten, en de handeling hervatten wilde, op
„ den voet der voorflagen, die men, laatde""
„ lyk, aan den Heere rauw van Heemftede
„ gedaan hadt (r)."
Misnoe- '^ Uitgeeven van den Brief der Staaten van
gen over Holland en dit antwoord van 't Parlement
\ afzon- bragt, midlerwyi, de njaatregels, welken men
fch'^^en ^ Holland genomen hadt , t'eenemaal in dé
**^"^^*° war.
(p) Secr. Reibh Holl. t« Mdart i6st* !• Deel, êt,79%»9»
A1TZF.MA III. Dtel^ èl. 8C4.
(^) WicqUEïORT Livr. Vil. p, i7S.
(f> ^u defirievca ky Aitisma UI. I>etl9 hL 104 j t«^
XfcVn. Bdtó. H I S T O R I «• «55
iBrar, De andere' Geweften waren mimoegd, £|5« dat.Holland ccne Vredehandcling aangevan- — ^S^
Sen hadt, zwidesr hen te kennen. StadenLan-^^ e, in *t byaonder, keurde de handeling plat af* De Staaten van Holland zei ven hadden niet verwagt » dat men wederom gewaagd zou heb* ben van dezelfde punten, waarop de hande- ling , te vooren , afgebroken was , en vielen , 4lérhalvc , op nieuws, in 't vetmoeden, dat men, in Engeland de Vrede nieternftelyk begeerde. Zy verlooren egtèr de handeling niet uit het t)og , en gaven den anderen Ge weften , pver het heimelyk afzenden des Ëriefs, zo veeie voldoening^ als zy konden (s). /
Zeeland bediende zig vjfn de tegenwoordi- De tfgej ge gelegenheid , om het vernieuwen der voo- "^«"^ rige VerbonAsn met Frankryk voor te flaan.^'^^^ Doch de Staaten van Holland verftonden , dat ooUan^ dit Ryk, federt veele jaaren, met inlandfchpPatie. oorlogen gekweld gèweéft zynde, weinig hulp ^^^ (egen Engeland zou konnen verfchaffen. Ook zogt het Franfche Hof thans zelf de vriend? fchap van Engeland, en van dé tegenwoordi- ge Engelfche Regeeringe* Men befloot dan, dat 'er geen middel was, om, met eere , uit den oorlog tegeraaken , dan handeling met En- geland (t)* Ook fchreeven de algemeene Staa- ten, op 't aanhouden van die vim Holland^ eerlang, aan 't Parlement „ dat zy bereid wa- „ ren, om Gevolmagtigden tot de handeling ,, af te zenden, zo dra het Parlement tyd en
„ piaat3
(1) Sta. ILefol. Holl. 9 f 2ifi^tZS April i6su hlkel^ èl 33 • 34 > 35. 36. AITZKMAIII. l>eel , bL »oj. (IJ WlG(^Ufi90AT Uw^ VII. p. 17^.
iS6 VADERLANDSCHE.XLVII.BoBfc t6<ti M plaats zou benoemd hebben («)/' Doch men -— ^ verftondt, in Engeland „ dat men, aUeenlyk „ hebbende te hervatten eene handeling, die „ te vooren afgebroken was, zulks bekwaam- „ lyk doen kon op dezelfdeplaats, in Londen: „ waaruit ten minfte blyken zou, dat de „ twee volken niet zeer af keerig waren van „ eikanderen*" III. De Staaten , fchoon ongezind om dehande- Mcn be- Ung', die naauwlyks aan *t beginnen was, gt* fluit eeni-hgeiiyk af tebreeken, hadden egter geenen ^^ardfr ^^^ , om , op den voet van de punten, aan Pauw den naar voorgefteld, in befprek te treeden. Zy befloo- Engeiandten, derhalve, niet zonder tegenkanting der te zen- vrienden vto het fluis van Oranje (v) , eenige ^^* Afgevaardigden , zonder titel , naar Engeland te zenden, met laft, om te verklaaren „ dat „ men nooit zou konnen goedvinden te han- „ delen pp den voet van de punten, die , in 't „ voorleeden Jaar, van de hand ge weezen wa* ,, ren: en verder, omteonderffian, of men, ,, aldaar , ook zou willen handelen , op de pun- „ ten, bier, aan de Engelfche AmbalTadeurs, „ of daarna , door de onzen , te Londen, voor- „ gedraagen." Doch Leiden hadt zig, ter Ver- gaderinge van Holland, wederom gekant te- gen dit befluit, begeerende over geene pun- ten te handelen , waardoor de Suat zou konnen ingewikkeld worden, iil eenen oorlog met de vy^den van Engeland (w), Verfchil Men was , hierop , ter algemeene Staatsver-
ga-
(u) Sccr, Refol. HoH. 28 « 29 April i May idji. I. Deel , itL 07,9S,4Q. AlTZEMA UI. Deel^ hl. 806. {V) Thorlor's Papers KoL I. p. 1579 259- (w) Secr Refol. Hx)lU 24,27 Mayi6$i. 1. Dfel, kL 4J»44»
XLVILBoÊic. HISTORIE. iS7
gaderinge , getreden tot het benoemen der A£* 1653.
Sevaardigden naar Engeland. Gelderland ftem- q^^^. fp eBeverningk uit Holland, Mauregnault mthenoe-^ Zeeland ,• en Hautbois uit Friesland. Doch de men der- Staaten van Holland ^ in aanmerking neemen- zalven, de, dat de twee laatflen , die uitflaken inzugt voor het Huis van Oranje, in Engeland niet aangenaam zouden zyn , en ondertuilbhen de meerderheid der bezendinge uitmaaken; dreer ven door , dat , niet de algemeene Staaten, niaar ieder Geweft zynen eigen' Afgevaardigde hadt té benoemen. Zy benoemden ook , wat laater, Hieronimus vanBeverningk en WillemNieuw poort (^), die beide, na 's Prinfen dood, en Nieuwpoort reeds meer dan eens, gebruikt wa- ren, in bezendingen en onderhandelingen, flry dig met de belangen van het Huis van Oranje (y). Zeeland voegde *er Paulus van de Perre by , die nog eens in Engeland geweeft was, en niet uitmuntte inzugt voor ditHuis. De Staaten van Friesland , fchoön zy , ter oorzaake van de fcheepvaart der irfgezetenen van dit Geweft, de Vrede met Engeland hoog noodig hadden (2), wilden egter, in 't eerft, ceenen Afge- gevaardigde benoemen. Doch êraaf Willem van Naflau, Stadhouder der Provincie, be- woog 'er hen toe, hun doende begrypen, dat 'er een Afgevaardigde van hunnentwege ver? eifcht werdt, om te zorgen voor de belangen van het Huis van Oranje, waarover , naar waarfchynlykheid , ook zou moeten gehan- deld
(x) Sect, Refbl. Holl. j, f^ iz Juny I6si* I* Oul%bU " .$C9 7^9 7X. AiTZEMA ÏIU Deel, kl. 1x4, gi5t |lé« (y) Zie hier voor, hU 130, ist. (z) TH'JRLoe's Papcw,/^W. 1. ^. 3ét.
XU. D££L. R
158 VADERLANDSCHE XLVILBoa^,
tdSi* ^^ worden. Zy b^iöemden dan AUard Pieter ■ ^yoMWW»eeritaiRaadm d^HovevatiFrics* land (a). Hy bleef, tot het uiterfte » yveren voor net belang van den Piiofe vaa Qnmje » geiy k uit verfcbdden' zyner brieven aan Graa- ve Willem van Nailau/die nog roothanen tjn , af te neemen is (*)• Hna Itft. De Afgevaardigden hadden flegts aigemee^ nen lafl: mede» om zig te houden aan het fie- rigdchiift, den Gezanten van deezen Staat,ia dra jaare 1651 , gegeven. Zy modlen , daai^ enboven,goodverftandhottden, metdenFran* fchai Ambafladeur te Londen, 4en Heer de KèuviUi Bmtrdeaux^ hem zelfs een drievoudig Verbond voorilaande, tuflchen den Koning » zynen meefler , £n»dbmd en deezen Staat i waarop, of, ten mimlen, op era Verbond met Frankryk alleen , Zeeland zeer gefljeld was {c). Doch Holland bra^ te wege, c&t oit het ont<- werp van dit laatlte Verbond geligt werden alle de puntra , waardoor cte Staaten zonden konnra verfdigt wordra, om oorlog te voeren tegra Engdand , in geval dit Gemeraebeft niet te brengra was, tocera Verdragmetdee- zra Staat (f). Ode verftondt HoUand, dat men het Verdrag met Frankryk zo niet be- hoorde te veribindraaan dehandelingmet£n* griand, dat mra met Engeland niet zon kon- nen iluitra y wanneer mra niet met Frank*-
ryk
<«) THuiLOE't Papen»r«/. I. f.2Mp%%t. ±99* Wicoua».
Lhr. VIL p. 37g. ^
(h) See THURLOB'8 Papcis fr^. l.p, 5Mi*oo, «4a. mil.
fi ISS, 193, »57, «4.
{e) RefoU Gencr. $ Juny i#53. »» 't Vetbtal van Bbtuk
mNQK iL £. Thukloï'« Papers Vêl. I. p, 25g, 299.
XLVlLBöflL HISTORIE, j^S9
tjk floot <ó- Eindelyk, bewerkte dit Geweft i6Si*
(ƒ), dat Beverningfc voorafgezonden werdt> *•
om te beproeven , of men , in jEnceland , gene- gen zou zyn, om af te zien van den vooSlag^ op welken men met Pauw hadt willen bande* len (g). Ook meenden fonmiigen, dat hem ee* nige byzondere laft van Holland medegege^ ven was. Doch hy verklaarde , voor zyn ver* trek, volmondig, het tegendeel (A\
Voor 't einde van 2Jomermaand , was hy Verandt- reeds teLonden , en verwierf, terftond, gehoor ™| *» in den Raad van Staate- Aandeezen,dieflegts ^^ uit dertien Leden beftondt, en onlangs door Kromwei opgeregt was (i), ftondt thans het hoog bewind der Regeeringe, zynde het Par- lement , dat nu meer dan twaalf jaaren gezeten hadt, 'door Kromwei, aan 't hoofjd van eenige Krygsbevelhetóers en foldaaten, den dertig* den van Grasmaand, op cene geweldige wy* ze , te niet gedaan. Hy hadt , naamlyk , ge- merkt, dat men hem den voet zogt te ligten, en hierom beflooten, in de voorbaat te zyn (*\ Sommigen fchryveü, dat Nieuwpoort en de Vermoe- andere Afgevaardigden der Vereenigde Ge- den, dat weften , het Parlement te zeer geneigd vinden%^oJJ»d de , tot het voortzetten des oorlogs , Krom wel g^^\;J;^j totdeeze verandering hadden aangezet (i)*bebbe. Doch dit fchynt,in den eerllen opflag, regel-
regt
(e) Sta. Rcfol. HoU. s 7««y i^^L I. ^««'t f^* ♦•• m Sccr. Refol. Holl. if ,io7«ny 16J3. I.D«/, w.72»73- (/) Refol, Gencr. 19 Juny uja. in *t Verbaal vanBsvsa*
(h) THüRLOB*» Papers Vol, !• p. a«o, atif ±99. {>) Verbaal van Beverninqk. iU «•. Dl WiTT Bii€r«ll V. Detltffl' 130 9 15S.
/*) RAPlN Tom. IX. p. S9. • .
(h LyOLOW» Mcmoiö Vol. n. p, ZX«
R *
1^ VADËRLANDSCHR XLVIt.BoMfc
t6ss* ^^g^ ^^ ^^ loopen, tegen de meefte berigteni
' die ons leeren, dat Bevemingk , eerfl: op den ze-
venentwintigften , enNieuwpoort , van de Per- re en JongeftaU niet voor den dertigften vaa Zomermaand,te Londen, aangekomen zyn(9ii% ja dat de verandering, aldaar, reeds lang ge- fchied was, eer de aügemeene Staaten tot de bezending beflooten hadden (n). No^tanskan ik hier niet verbergen, 't gene ik, in eenen Brief van denHeere deWitt, den agtftenvan Grasmaand, aan Koenraad van Beuningen^ toen te Stokholm, gefchreeven, gemeld vind» te weeten „ dat de Heer Bevemingk, op den „ zesentwintigften van Lentemaand, te Lon- ,, den aangekomen was, en oordeelde, dat het „ werk, aldaar, nog wel getroffen zou wor- ,, den (o)." Uit dit fchry ven, wordt hetmy, vooreerjlf zeer waarfchynlyk, dat de geheime Brief van Holland, die dfen agttienden van Len- temaand gedagtekend was, niet door eenen Klerk van den Raadpenfionaris Pauw (p); maar doorBeverningk overgebragt is,die te §dyk laft zal gehad hebben , om de gemoeden , in Enge- land, wat nader te polfen. Doch of hy , ten anderen , tot na de verandering der Regeeringe, te Londen , gebleeven zy , en of hy , Krom wel tot deeze verandering aangezet hebbende, gelegenheid gegeven hebbe, dat de Engel- ichen aan Nieuwpoort , onder anderen, iet toe- gefchreeven hebben , 't gene hy uitgevoerd hadt 9 moet ik » by gebrek van genoegzaam be-
wysi
■ (m) Veihaal van Bevxrningk. ^L 7, u,
(n) R€fol. Gencr. 5 Juny 1651. in *t f cm. Vctbaal , IA a» (#) De ^m Brieven V. Deel, hL icp. (^) Zie kiex voox, hL zs^
XLYIL Boɫ, HISTORIE, s^i
wys , onzeker laaten, Vafter gaat het, dat men, 1 659. in Holland, belang rekende by de verandering, — -^ •en dat menze hieldt bevorderlyk te zyn tot de Vréde (q). Beverningk andermaal, en uit naam J^^^J^c. der algemeene Staaten j te Londen, gekomen, 3"^^^^*^^ gaf, in zyne eerfte aanfpraak , te verdaan , dat Afge. 'er geen kans zou zyn , om, op den voet van vaardig* den voorflag , aan den Heere Pauw gedaan, te ^^"* handelen. Terwyl men raadpleegde op zyn voorftel, kwamen ook de andere Afgevaardig- den te Londen. De Raad van Staate antwoord- de hun, derhalve, gelykelyk „ dat de Staaten 5, voldoening van fchade, en verzekering te- ,', gen toekomende verongelykingen behoor- „ den te geeven, eer men, over een Verbond „ van onderlinge vriendfchapi in onderhande* „ ling treeden kon." Tevens klaagde men zeer over den hoon, dienTromp der Engelfche vlag- ge aangedaan hadt. De Afgevaardigden her- namen „ dat het misverftand, tuflchen Enge- land en de Vereenigde Ge weden, den Staa- ten, hunnen meefteren, meer gekoft hadt, dan den Engelfchen. Dat de uitrufting te- gen de rooveryen in deMiddellandfchezee en elders noodzaakelyk geweefl: was ; de ontmoeting tuflchen Blake en Tromp toe- vallig , en dat Mogendheden niet gewoon waren, eikanderen, ter oorzaake van zulke ontmoetingen, voldoening te geeven,of ver- goeding van fchade af te vorderen. Dat de Staaten ook geene andere verzekering voor het toekomende geeven konden, dan di$ men zou konnen vinden, in een naauw en
,, vaft
(f) Ds WlTT Biie?ea V. Daly kl^ zsu
R3
%62 VADERLANDSCHE XLVn.BoïK
l<$53t " ^^ Verbond vanvriendfchap en onderlin* ■■■ ■ ' n ge befcherming." De Engelfqhen gaven hierop te verdaan ,» dat de voldoening » wel* „ ke zy vorderden, in zig zelve redelyk, en », zo gering zyn zou , dat de Staaten zig , des* „ wege,niet zouden konnenbeklaagen: dat ' „ ook de verzekering, waarop zy drongen, „ niet minder voordeelig voor de Staaten dan ,, voor Engeland zou zyn, hebbende den Gods- „ dienft en devryheid, in beide de Gemeene* ,) beften, bedekte en openbaarevyanden: te* ), gen welken men zig niet genoegzaam ver« „ zekeren kon , door een bloot Verbond , hoe „ vaft en naauw het ook wezen mogte (r),'' De Staatfchen, begeerig om de meening der Engelfchen nader te verftaan, raakten, eerlang, in een afzonderlyk gefprek met Kromwei, die De En- zig egter niet veelduidelyker ontdekte* Maar, geifchen Qp j^jj eenendertigden van Hooimaand, ver- ^l^^^^^kïZBide de Raad vanStaate „ dat men, tot ^/>offa-*)> vergoeding der geleeden' fchade, geene nienvoe- ,, groote fonmie gelds van de Staaten begeer* ging der ^^ 3e, en dat de verzekering, op welke men meene^^"'» drong , beftaan ZOU , in eene vcreeniging der beften* m twee Staaten, op zulk eene wyze , datzy, voQr. „ voortaan, maar één volk en één Gemeene* „ beft zouden uitmaaken (x)." De Afgevaar. digden verzogten, terftond, nadere opening van de wyze , waarop men deeze verecni* ging, die men, federt, Cöa/i>iVndemde, be* greep, alzo zy niet verftonden, dat d^Ive, EO de wederzydfche vorm van Regecringfe in
. (r) Vorbaal van BeverningK , ^i, t , lo ^ 2z , 21 , 19^ 35j f 1 • WlCQUEFOKT Livr, VIL p. )9%«
(s) vctbaal, U. Si.
XLVIIBoac iriSTORIE. 26^
ftand bleeve, anders dan in een naauw Ver- Kj^^g. tond van Vriendfchap , Koophandel en onder- • linge befcherming beftaan kon (t). Doch de Raad verklaarde, eerlang ,, dat men van de ^ twee fouverame Staaten maar éénen dage ^ te maaken , die door ééne opperde magt , uit >, perfoonën van beide de volken beflaande,ge* $9 regeerd zou worden , naar de onderfcheiden' „ wetten van 't een en 't ander volk (a)." De Afgevaardigden, verzet over zulk een' voor- flag , antwoordden , rondelyk „ dat zy dien „ hielden voor ongehoord en ongerymd, en y, dat zy genoodzaakt zouden zyn, t'huis« „ waards te keeren om verflag te doen , zo de ,, Raad by dit voorftel bleeve (ü)." Hierop kwjim geen ander befcheid , dan dat men ver* wagthadt, dat de Afgevaardigden, verwer- pende het middel van verzekering, door den Raad voolrgefteld , eenig ander zouden hebben aan de hand gegeven (w). Nogtanshadtmen,wae wU reeds te vooren, in 't vertrouwen, vernomen, doening dat de voldoening, welke men begeerde, be-^^^e^'*"* (laan zou, in het afzetten van Tromp, voor^^**^^^- ê^nen tyd (x)^ en dat men zig, omtrent het punt der verzekerince, te vrede zou«houden» met een vaft en bondig Verdrag, waarby , on* der anderen, beraamd werdt, dat drie £n- gelfchen in den Raad van Staate der Veree* nigde Geweflen , en drie Nederlanders in dien van Engeland zitting zouden hebben, of, waar- by.
(t) Veitntal mm BcvcrnirQK» U. s^t 60.
(u) V«rbaal) R 61.
(v) Verbaal y tl. 66. Dl WiTT Bxievea V. Dtel^hk m»
\vi) Verbaal , hL 70*
(x; Set TUU&LOB'S Faqgs Vêl. I. p. 3(7» 394.
i64 VADERLANDSCHE XLVir.Ëóiac:
xtf53- ^Jy ^^ ^^^ middel niet goedgevonden werdt, * cenig ander, met wederzydfch genoegen,
werA; vaftgefteld (y). Kromwei Icheen het punt van de verzekering ook omtrent dus te begrypcn, of Iprak'er niet klaar van, inee- nige afzonderl^e onderhandelingen met Be^ Nieuw- verningk (2). De Afgevaardigden , op de ver*
Ïoort en klaaringen des Raads, gelyk behoorlyk was, ^^°^^j^^l meer tellende, dan op eenige by zondere ge^ keer her- fpr^'^k^^j beflooten, federt, dat Nieuwpoort waards, en Jongeftal, terftond, naar Holland keeren zouden, om den Staaten, mondeling, verflag te doen van den ftaatder handelinge,die,on- dertuflchen , door Beverningk en van dePerre, zou vervolgd worden. Nieuwpoort en Jon- geftal vertrokken, op den veertienden van Oogftm^and (d).
Midlerwyl , waren de Staaten der Veree- nigde Geweften , federt eenigen tyd ,* bezig ge- weeft , met handelen aan verfcheiden' Hoven, om zi§, tegen Engeland, te fterken, of om, ten mmfte , dit Gemeenebeft eerder tot het aannecmen eener redely ke vrede te beweegen. De handelingen met Frankryk, Zweeden en Deenemarke werden , voornaamlyk met dit oogmerk, voortgezet; waarom 't niet ondien- ftig zyn zal, hier eenig kort verflag van den ftaat en gelegenheid derzelven in te voegen. V. De burgerly ke oorlog, die , federt eenige jaa- Hande- rén , in Frankryk , ontfteken was , en nog duur- ^ngmet de, hadt den inwendigen ftaat van dit Ryk ty\u ^^^wyze verzwakt, dat Spanje kans zag, om
(y) Verbaal van BevfaninGK , ^/. 84«
(z) Verbaal, hl. 143.
(ü; Veibaal, R S7, \ m
XLVII.BoEif. 'Hl $ T O R I e; 265
verfcheiden* Plaatfen te herwinnen in de Ne- 1653.
derlanden , die , te vooren , door Frankryk ver-
overd waren, In Katalonie , liep het den Fran- fchen, insgelyks, tegen. Den Aartshertoge Leopold, in 't voörléedën jaar, Grevelingen en Duinkerken gedreigd hebbende met een be* leg; zogt Lodewyk de XIV. die van Zeeland te beweegen, om deeze Steden, heimelyk, te voorzien van krygsbehoeften. Doch, op' de klagten van den Spaanfchen Ambafladeur in den Ha^e, was hiertegen gewaakt, door de Staaten. De Koning van Frankryk hadt, hier- . op , den Staaten de twee Steden aangebooden, onder zekere voorwaarden : en men begon hier* naar te luifteren in den Haage , toen Spanje den Staaten verklaaren deedt, dat het aanvaarden der twee Steden uit de handen van Frankryk voor eene volkomen* vredebreuk zou gehou- den worden ; waarop de zaak fleeken bleef. Ook vielen de twee Steden, eerlang, denSpaan- fchen wederom in handen. Midlerwyl , hadt de groote uitrufting der Staaten , in 't voorleeden jaar , ook eenige agterdogt verwekt aan 't Franfche Hof , die vermeerderde , toen Boreel, uit laft der Staaten , verklaarde , dat zy gerigt was , om de fcheepvaart der Vereenigde Ne* ^ derlanden, tegen de rooveryen van dk, wie hy ook ware , te beveiligen. De Koning hadt, derhalve, over deeze uitrufting, doen klaagen aan de Staaten, hun te gelyk voorhoudende, dat men 't niet vreemd vinden moeft , dat zy* ne Oorlogsfchepen 't vervoeren van krygsbe- hoeften naar Spanje, waarvan de ingezetenen dery*ereenigde Geweften hun werk maakten, zogten te beletten. Ook toonde hy zig te on- R 5 vre-
%66 VADERLANDSCHE XLVILBoaL
j6r^« vrede, dat men gedoogde, dat Chnftiaan ül^ ■ '^^ ■ ricb Guldenkeuw , natuurlyke 2^n des Ko* ningsvan Deenemarke, in Holland, volk wierf, ten diende van Spanje* £indelyk^vor* derde hy voldoening der penningen, welken de Staaten hem, in gevolde van het Verdrag van Compiegne van den jaare 1 624 , verfchul- digd waren. Doch ten opzigte van deezen laat- ften eifch , hadden de Staaten , reedste vooren, aangemerkt, dat zy zig niet gehouden reken- den, om daaraan te voldoen (£)• £n de kryg . met Engeland , die , kort hierna, oitborlt, deedt Frankryk klaar genoeg zien, dat men 't, met de uitrufting hier te Lande, niet op de Fran- fche Oorlogsrchq>en gemunt hadt. De opge- vatte agterdogt verdween , terftond hierop. Ook vreesde Frankryk de Staaten niet , zo lang zy in denEngelfchen oorlog waren inge- wikkeld. Doch deeze oorlog hadt , gelyk wy reeds, in 't voorbygaan, hebben aangemerkt (c) , fommigen Leden van den Staat aanleiding gegeven , om te dringen op het vernieuwen der Verbonden met Frankryk. Bereelhadt, tot hiertoe, maar laft gehad, om een Verdrag van Zeevaart met Frankryk te bewerken (^ , en , hierdoor, de rooveryen der Franfche Oorlogs- fchepen te voorkomen. Doch nu yerllonden fommigen , dat men ook eèn Verbond met dit Ryk fluiten moed. De Staaten van Holland^ overweegende, aan den eenen kant » dat de
han*
fB) AlTZCMA III. Deel f hl. 6^i'ti€* WlCqptFORT Lsvr^
V. p. 277-ï«3.
(e) Hier roor, il. zss,
(d) AiTZEMA IlI. Deel^ hl, jêj, 7»3. WiCQjmrORT *nrr. Tl. p. }1^2-3f2.
XLVILBoK. H I S T O R r E. 267
handeling over zulk een Verbond Engeltod j j^^g^ veelligt, genegener maaken zou tot vrede » -
't welk men, ook aan het Franfche Hof, Iig« telyk merkte (O 9 ^^^ ^^ den anderen, dat het fluiten van het zelve de tegenwoordi* ge Regeering van Engeland t'eenemaal ver* vreemden zou van deëzen Staat, en den Prins- gezinden , hier teLaïide , te veel voordeels gee- ven boven de party, die thans in Holland 't bewind in handen hadt ; beflöoten ter algemee* ne Staatsvergaderinge te wege te brengen, dat men Boreel alleenlyk laft gave , om over een Verbond te handelen , niet om het te fluiten (ƒ ) : waarmede hy zig ook eenige jaaren bezig gehouden heeft (^), zonder dat men hemim* ner het eigenlyk oogmerk der Staaten van Holland fchynt bekend gemaakt te hebben. Ondertuflchen , hieldt hy zig ook , op laft der Staaten , bezig , om de y oornaamften m Frank- ryk , door ffefchenken , te winnen , en agter de
feheimen der Regeeringe te raaken (h). De 'ranfchen, die gehouden werden^ hiervan, ook jn den Haage,hun werk te maaken (i), zog- ten, door hem, de Staaten te beweegen» om met Spanje te breeken ; doch hy duidde hun, ligtelyk , dat hiertoe géene mogelykheid was (ij.
De handeling met Frankryk werdt , midler- Vi; wyl, op verre fla zo ernftig niet voortgezet, ^^^
^* den, ca ($) De Wirr Biieven 1, Deel, hl. 60. Cf) Ds WiTT firieven I. Deel^ H. 11. V. Ditls hL 1$. (g) De WiTT Blieven I. Dèelyhl. 199509 $6,116,172,1%^ •7». AlTZEMA UI. Deel, H.*%67t 96»,
"1 De Witt Brieven I. Deel, bL lo, 4). De Witt Biieven I. Deel, hL 227, 234t DB WiTT Brieven I« Detl, bL 19.
i58 VADERLANDSCHE XLVILBoek.
jg -« als de handeling, die , omtrent deezen tyd , ook s — i^met Zweeden en Deenemarke aangevangen was. De twee NoordfcheKroonen deedenzig^ ten deezen tyde, ontzien, beide van Engeland en deezen Staat; zo om dat zy de party, voor welke zy zig verklaarden , merkelyk konden fterken j als om dat de óorloogende Mogend- heden het hout^ de hennip,hetpekendeteer, die deeze Ryken uitleverden ;volftrektnoodig hadden, tot het aanbouwen en uitruften van Oorlogsichepen. De Staaten hadden^ hierom » reeds in't voorleeden jaar,beflooten, de vriend- fchap van beide de fooonen , door een plegtig gézantfchap , te zoeken , en , terwyl de Gewes- ten raadpleegden op de benoeming der Parfoo- nen, waaruit hetbeflaan zou, Koenraadvan Beuningen, Penfionaris van Amflerdam,naar Zweeden, en Nanning Keizer, Burgemeefter van Hoorn , naar Deenemarke , te zenden, met den titel van buitengewoone Afgevaardigden. Beide warenze der tegenwoordige Regeeringe van Holland geheellyk toegedaan. Keizer hadt, in *t jaar 1 650 , op Loeveftein gezeten» Van Beuningen was in bezending gëweefl naar Zee* land, om het befluit tot de aanftelling van ee- iien Kapitein-Generaal te dóen opfchorten. Hy was fchrander en ervaaren in zaaken van Re- geeringe: voorts, bedreeven in de Filozoofie en andere deelen der geleerdheid , waardoor hy zig aangenaam zogt te maaken by de Konin- fiinne van Zweeden, die voor eene liefheb- • fter der geleerdheid gehouden werdt (/). Hy iiadt laft, om in Zweeden te vertoonen „ dat
XLVn.B6ÊK. HISTORIE. 169
9, Engcland^denStaaten den oorlog suuidoen- i6si»
„ de, moeft geigt worden, in eenen zeke- ^
„ ren zin, ^antfch Europa te beoorloogen» „ zullende dit Gemeenebeft, ligtelyk, mees- „ ter van de zee worden , na dat het den Koop* „ handel der Vereenigde Geweften i:ou be- ' „ dorven hebben. Dat Zweeden hierom be- „ lang hadt, om zyne wapenen te voegen by 5, die van deezen Staat, waartoe de Koningin, „ daarenboven, verpligt was, uit hoofde der „ Verdragen , in de jaaren 1 640 en 1645, met „ de Staaten gemaakt (m). Dat men wel niet „ ondienftig hieldt , dat de Koningin , voor zy „ zig tegen Engeland verklaarde , de Engel* „ fchen, door onderhandeling, tot vreedzaa- j, me gedagten zogt te brengen; doch datzy, 5, midlerwyl , zig niet ontflaagen kon rekenen „ van de verpligting , om de Staaten , met vier-r „ duizend man, in troepen, in geld, of in^ „ krygsbehoef ten , by te ftaan , waartoe zy zig, j,.by Verdrag, verbonden hadt; ten minfte, „ moefl zy haaren Onderdaanen beletten, den „ Engelfchen te voorzien van zulke waaren, - „ als dezelven, tot het aanbouwen en uitrus- „ ten vanOorlogsfchepen, noodig hadden/* Van Beuningen was , in Oogftmaand d^s voov leeden jaars , naar Stokholm vertrokken ; doch hy bevondt wel haaft , dat hy niet veel zou kon- nen uitregten , aan 't Z weedfche Hof; daar men niet alleen misno^d was, over de Verdragen, . door de Staaten , in 't jaar 1649 , met Deene- marke geflooten r maar zig ook te onvrede tiieldt, dat men zekeren Joachim Groot-Joban^
die,
{m)ZH XU üuJ$ kl. JS9, iU.*
t7ö VADERLANDSCHE XLVILBoeic. i(J<9 die , met byzondere Brieven van de Koningii;« ' ^*ne , in Holland gekomen was , om fchuld, vaft- gezet hadt, en lang zitten liet » hoe zeer men» uit Zweeden , aanhieldt, om zyn ontflag («). De Zweedfche Staatsdienaars, midlerwyl , door de Engelfchen, met hoop op merkelyke voor- deelen in den Koophandel, waarby zy byzon- der belang hadden, zynde aangelokt, ichroom- den niet, te verklaaren, dat de Koningin zig» in de tegenwoordige omn:andigheden,niet ver« bonden rekende, om de gemaakte Verdragen mar te komen. Ook gedoogde de flegte (hat der geldmiddelen in Zweeden niet, dat men^i van daar , deezen Staat onderfleunde (o). Al wat van Beuningen verwerven kon kwam uit op eene verklaaring, dat de Koningin zig,tus- fdien Engeland en deezen Staat, volkomen onzydig aagt te houden, en niet ongenegen was,omMiadelaares tezyn, tuflchen de twee oorloogende Mogendheden (f)^ en zelfs tus- ichen Frankryk en deezen Staat, die ook, ter oorzaake van het vervoeren van krygsbehoef- ten naar Spanje , en van de Franfche kaaperyen, die hierop gevolgd waren, eenig misnoegen hadden opgevat tegen eikanderen. Frank^k nam de 'aanbieding van Zweeden aan; dochzy werdtin Engeland, daar men Zweeden mis* trouwde, en t hoofdnog volhadt van de voor- geflaagen* Coalitie of famenvoeging der twee Geméenebeften, van de hand geweezen. De Staaten , die ook geenen zin hadden in de Zweedfche bemiddeling, alzo zy beweerden»
dat
(n) DE WITT Brieven V. Deel, hl. «3, 194, 171. io) DE WiTT Blieven V. Dtel, K 91. If) DS WllT QfievcA V, Otdi éL 4«, lêu
XLVÏI.Bbit HISTORIE, styt dtt Zwceden 9 volgens de Verdragen , tot wac .-^-^ meerdor verbcmieii was , antwoordden den ^^*- Zweedfehen Gezant , dieze hun voorgeflaagen hadt , dat zy zig , de$w^e , verklaaren zouden j 20 dra Engeland 2ig verklaard hadt. Van Beu*' fiingen hieldt zi^, tot in 't jaar 1654,111 Zwee- den op 9 zonder iet te hebben konnen iluiten« 't Was *er zo ver van af; dat de Koningin zig flsou hebben laaten be weegen , om den Staat te« geft Engeland by te (ban, dat zy zelfs haar bdk deedt , om de handeling te (bremmen , die» ' ten deezen zdfden einde , aan 't Hof van Dee* oemarke, aangevangen was (a).
Xei2er was, omtrent te gelyk met van Beu- vil ningen , uit Holland vertrokken. Hy hadtlaft, Met Dec om onderfland in fchepen te vorderen van den '^^"^^^^ Koning van Deenemarke, ingevolge van het Verdrag vai| den jaare 1 649 , en hy vondt den Koning niet ongen^^en, om aan deeze ver- bindtenis te voldoen. Ook bq^eep zyne Ma« jefteit ligtelyk, dat het bederf van den Koop- handel da: Vereenigde Geweften ftxekken zou, lot merkelyke benadeeling van de vaart op DeenemarkeendeOoftzee,engevolgclykook • van 's Konings tollen in de Zond. Daarenbo* ven , zou hy niet gaarne gezien hebben, dat de Staaten zig naauwer verbonden met Zwee- dden, gelyk te wagten was, als hy weigerde hun by te (laan. Hy gaf den Afgevaardigde der Staaten, derhalve, goede hoop op hulpe. Zelfs liet hy zig, door hem, beweegen,om twee- ëntwintig Engelfche fchepen, met fcheeps-
eo
_ff) AITZEMA III. i)«/, R 75o,7n, 7T2,7<5o,79. g^- Vl6qiIII0ETi,wr. VI. p. S5J-J«. ^vr, VII. p, l^itlit).
272 VADERLANDSCHE XLVlLBott.
TÖ53- ^^ krygsbehoeften belaaden, aan te houdenin
^ de Zond (r) , mids de Staaten beloofden , hem
te zullen vryhouden van het nadeel, welk 'er hem van overkomen moet. Het Parlement hieldt fterk aan op het ontflaan deezer fchepen, by de Deenfche Gezanten te Londen, beloo- vende zelfs een naauw Veribond te zullen flui- ten met den Koning ; en zyne bemiddeling ver» zoekende , tot vereffening der gefchillen , tus- fchen de twee Gemeenebefl:en. Doch de Ko- * ning hadt zig reeds te diep ingewikkeld met de Vereenigde Staaten, om te konnen te rug treeden. Het Parlement veranderde hierqp t*eenemaal van gedrag , deedt eenige Deenfche fchepen, en zelfs eenige pakkaadje der Deen- fche gezanten in beflag neemen, en zou ook hunne perfoonen vaftgehouden hebben, zo % door deEngelfche Schippers , die hen overvoe- ren zouden , niet belet geweeft wais. De ver- wydering werdt toen grooter, tuflchen Enge- land en Deenemarke. De Koning, nogtans, zyn voordeel willende doenmetdeomfbuidig- heden , waarin de Staaten zig bevonden , mat • het gevaar, welk hem van Engeland enZwec- den gedreigd werdt, zo hy zig voor de Staaten verkkarde,ten breedften uit; zig, daarenboven^ buiten {laat erkennende, om te voldoen aan de VerbindtenifFen , welken hy met de Staaten ge- ^ maakt hadt. Doch hy beoogde hiermede nieu- wen onderftand te trekken van de Staaten , zo hy befluiten mogt, hun met eene Ylpot by te liaan. En Keizer kreeg, eerlang, lafl van de Staaten, om den Koning, als uit zig zelven ,
hoop
(O.LUDLOWI MeOMUSj ^0/. I. ^. 361.
XLVn.BoüE- HISTORIR 175
hoop te geevcn op eenigen onclerftand,zohy, 1(553» van ftonaen aan, de Zond floot voor de Eu- ^
gelfchen : gelyk hy deedt. De Staaten , federt, verklaard hebbende , dat zy hem inftondea voor de fchade, die hy van het aanhoudender Ëngelfche fchepen zou mogen te wagten heb- ben , maakte hy geene zwaari^eid, om der- zd ver laading , tcïftond , te verkoopen. *
Midlerwyl , hadt men den Koning van Dee* Het Ver« nemarke vertoond, dat het Verdrag van Uit* drag vm koop wegens den Zoiïdfchen tol , in den jaare Uitkoop 1649, met de Staaten gemaakt, hem gering .^^^^/^^ voordeel aanbragt,en ondertuffchendeZwee* 1649 den ten hoogfte misnoegd maakte , met wel** wordt ken hy nogtans wel vrede behoorde te houden, ^5™^^* terwyl hy op 't punt ftondt , om Engeland den ^^*^ oorlog te verklaaren. De Staaten, die zigver^ pligt hadden, om den Koning vooruit te be- taaien , 't gene zy hem, volgens dit Verdrag, • fchuldig gerekend werden ^ waren hierin ook, federt eenigen tyd, agterlyk geweeft. Alle deeze aanmerkingen bewoogen den Koning, om den Staaten, in Louwmaand deezes jaars 1653, door zynen Refident Pieter Cbari/tus^ de vernietiging van *t Verdrag van uitkoop te doen voorflaan. De Staaten van Holland , die toen juift vwgaderd waren , overleggende, dat dit Verdrag zeer fchadelyk voor huu geweeft was , en dat zy , vooral na 't uitberftai des £a-
Selfchen oorlogs , de helft niet ontvangen had- en van 't gene zy den Koning van Deenenuu:- ke , volgens het V erdrag van Uitkoop , betaa- len moeften , beflooten den Refident by 't woord te vatten; doch te gelyk te bedingen, „ dat de Koning, in 't gevolg, met niemaat Xn..D££L. S ,, een
t74 VADERLANDSCHE %IJ/It;JkfaK ^3. „ ten diergelyk Verdrag zoo aK^en fluicea, ^- ^ ^ ■ fy «onder hun de voorkeur te geeven; dat hy ^ uitkeeren zou , 't gene hem vooruit betaald y, was^enzorgdraagen, dat defchepen niet ^ lang of^ehooden werden in de Zond*" De andere Geweften , die weinig belaag hebben liy d^ vaart door de Zond , voegden zie ^ ligr telyk y naar 't gevoelen van HoDand, en t Ver- dng van Uitkoop werdt verbroken , by een tnder^ welk het Verdrag van Refciffie of ver- nietiging genoemd werdt. De Koning hadt eg* ter. daarna berouw van 't gene*er gefchied wa^ en fchreef ^ in Grasmaand, dat hy 't Verdrag Van Uitkoop gaarne in wezen wilde laaten. Doch men antwoorddehem ^ dat dezaak niet ^) meer in haar geheeK was ; dat men » op den iy voorflag van 's Konings eigen' Refident^ I, tot de vernietiging van 't Verdrag van Uit* „ koop beflooten, en fedërt maatregels geno* ^ men hadt y dieniet gedoogden , dat men hier- « jy in weerom verandering maakte," 't Ver- drag van Uitkoop bleef, derhalve , vernietigde Verbond Doch terwyl men 'er in den Haage ovar net Dec- handelde, was Keizer, te Koppenhage , bezig, Mcmarke.Qjjj een nieuw Verbond te fimten met den Ko- ning van Deenemarke. Het werdt, op den ^ agttienden van Sprokkètoaand, getekend, en behelsde.,, dat de Koning van Deenemarke» j, verbonden zynde den VereenigdenStaaten, „ die nu, door Engeland , in derzelver Koop- y, handel , ontruft werden , by te ftaan, zig ook j, beledigd vondt, door het Parlement, weUc M KoopvaardyfchepeUyrykelyk voorzien van ^, gefchut, naar de Ooftzêe zondt, en zelfs ,, Oorlogsfchepeo^ zonder daarvan aan 's Ko- lt nmg«
XLVII. BoéK. H 1 S T o R I R j^T^
I, nings Kafteelen èehoorlyke kenm» tó gee- fSg^ „ ven ; daarenSoven , de fchepen en goederen • — — ^ I, van'sKoningsondefdnneiiaantaftendeeq iy wegneemende. Dat hy, hierom, beflooten ,, hadt , h^ Verdrag van den jaare 1 649 ver? I, der uit te breiden ^ en den Engelfchen Oor* „ logsfchepen of gewapcnden Koopvaardy^ ,, fchepen de vaart door de Zond, van nu af» », te verbieden. Dat hy t om dit verbod klem ,, te geeven , van den elfden van Grasmaand ^ tot den elfden van Slagtmaand^twintigOotr y, logsfchepen in zee houden zou , zig daar toe ,, bedienende van de penningen, met wdken », hy de Staaten, volgens het Verdrag van den 3, jaare 1649 ^gehouden was teonderfleuneiit 3, beloopende honderdtwee-énnegentigdui* ^ zend Ryksdaalers in 't jaar* Dat deStaaten 3, hem , hiertoe , daarenboven , gely ke fomme 3, zouden opfchieten* Dat de beide partyen 3, elkwdeieeöinftaan zouden voor allefchMe, 3, die hun, tar oorzaake van den tegenwoor- 3, digen oorlog, mogt aangedaan worden. Dat 3, zy zig niet afzonderlyk zouden verdraagen 3, met het Parlement ; maar eikanderen altoos 9» begrypen , in het Verdrag , welk zy mogteo 3, fluitem Dat de Staateniemant zouden mor 3, genaanftellen, om agt te geeven, dat de 33 DeenfcheOorlogsfchepen3behoorlyk,wet-^ 3, den toegeruft, en dat zy 't gene daaraan ont* ^3 brak van de beloofde penninsen zouden taa* ^, ^en aftrekken , of in den ty a , dien de Vloot 5, lu zee zou moeten zyn, vinden (ƒ)•" Na 't fluiteh van dft Verdrag , deedt Keizer een' keer
«au
(1) ^e ka Tiaa. ^jr^AiTZxuA IIU Dtilj, lU 7$:
276 VADERLANDSCHE XLVILBoit
i6si* °^^ Holland (O ; doch kwam, inHooimaand, ■ ■ wederom te Koppenhage. Hy zegt toen den Konifig te beweegen, om zyne Vloot, die tot hiertoe alleen omtrent de Deenfche kuft was blyven kruisfen, bydie derStaaten te voegen. Doch de Koning hadt hier geene ooren naar (u) ; fchoon de Staaten hem beloofd hadden, dat zy den Engelfchen voldoening geeven zou- den, wegens t gene deezen , ongetwyfeld, t'eenigen ty de , ter oorzaake van de aangehou- den' fchepen in de Zond, van hem zouden vor- deren. Keizer kon meer niet te wege brengen, dan dat deKoning eenigeNederiandfche Koop- vaardy fchepen , door zyne Vloot, in veiligheid deedt brengen : waarna hy , de laatfte hand heb- bende doen leggen aan het Verdrag, waarby het Verdrag van Uitkoop vernietigd werdt, in Wynmaanazynaffcheidnam, en herwaards keerde (ü). Htndel De Staaten der Vereenigde Geweften, te- tuflchen gen woordig inzonderheid, ziggrootelykslaa^^ Zweeden tende gelegen leggen, aan de behoudenis der en Poo- jydg in 't Noorden , hielden een waakend oog *°* over de gefchillen , tuffchen Zweeden en Poo- len, die, eenigen tyd, ongeroerd gebleeven zynde, wederom dreigden te herleeven, tegen den uitgang van het zesentwintigjaarig Be- ftand, welk, in 't jaar 1635, geUooten wa$ (w). Men hadt reeds voorgdlaagen, het Be- uand te verlengen , of ift eeüe eeuwige vrede
te
. (t) Sccr. Rcfol, Holl» is Maart i^;}. L Deet^^bL 9^ '
(u) Thurloe'8 Papers l^#/. I. p, %e4.
{v) AiTZEMA III. Deely H. 750, 7J«» 76l, 7<7» 7Uf tjt» •4ï. WicquEFORT Livr. VI. p, i$$-i6uLivr,\ll.p*Al9*Ait^
(Wj Zf9 XI. BtÜ9 ki. 2I|.
XLVII. BoElc. HISTORIE. 277
te veranderen, en was, in 't jaar 1652, over- kJm.
cengekomen, om hierover, te Lubek, in on ^
derhandeling te treeden. De Staaten , die 't Befland bemiddeld hadden, konden niet na- laaten, in de zelfde hoedanigheid, gezanten te zenden naar Lubek. Jakob de Witt , Burge- meefler van Dordrecht, en AntoniOetgensvan ^^ü^r^n, Burgemèefter van Amfterdam, ver- trokken derwaards, jnetlaft, om vrede of ver- lenging van 't Beflandte bewerken (x). Doch zy keerden onverrigter zaake. Zweeden en Poolen geraakten, nog voor het uitgaan van 't Belland, in eenen oorlog, waarvan wy den uicdag, hierna, zullen moeten verhaalen.
Midlerwyl, hadt de Engelfche oorlog deDeStu- Staaten ook doen bedagt zyn, op het vernieu- ten pol- wen der verbindteniflen met de Hanze-Steden. ^" ^^ Van Beuningen , in 't voorleeden jaar, naar^*j^^ Zweeden vertrekkende, hadt laft gehad, om, in 't doorreizen , te polfen , of 'er , by deeze Ste- den, iet goeds zou uittewerken zyn. Doch hy gaf, hiertoe, flegts flaauwe hoop. „ Breemen „ en Lubek zouden ," fchreef hy „ mogelyk, „ over te haaien zyn*, inde belajigen der Ver- „ eenigde Staaten. Doch Hamburg zou zig , 5, waarfchynlyk , onzydig zoeken te houden, 5, om, geduurende den oorlog, zynen Koop- „ handel, te veiliger, door de Hoofden , en „ verder weftwaards, te konnen uitbreiden: „ ookde Engelfche Lakens,. over Lubek, te t?^
„ voeren naar Dantzig (V)," werwaards zy , anders » met HoUandfche fchepen , plagten ge-
bragt
(Jt) AlTEEMA III. Didf *^ <5»f 7tl. WJCQUiïOET Liï/r. VU. p. 417. (>) DB WlTX Bdc?cn V. i)«/, W. 4, 5* «* 51» 54»
S3
178 VADERLANDSCHE XLVILBoeK,
i653« ^^& ^ worden. En dit berigt was ooizaak , ■' ■ ^ dat de bezending naar de Hanze- Steden eerft
uitgefteld werdt, en eindelyk agterbleef (j&). VITI. Doch terwyl men , buitens Lands , arbeidde Aaniei' aan het fluiteifvan Verdragen , die gefchaapen ding tot (tonden de Engelfchen eerder te brengen tot beroer- ^^^^ redelyke vrede , floegen veelen, hier te vcrfchei- La»de , eehen weg in , die de Vrede verwylen den' Ste- moeft , en gelegenheid geeven , tot het verder den van voortzetten desoorlogSr Het oogmerk fcheea Holland, ègter niet, de Landen ingewikkeld te houden^ in eenen koftbaaren kry g ; maar te bevorderen^ dat de jonge Prins van Oranje tot Kapitein- Generaal verheeven werdt. Wat weg men hier*» toeanfloeg, en hoe de ondemeeming uitviel, zullen we nu, omftandiglyk, verhaalen.
In 't voorgaande Boek , zagenwe, dat de j)oogingen van eenigen , om Gelderland te doen befluiten tot de verheffing van den Prinfe van Oranje, tot dien tyd toe, vrug* teloos waren uitgevallen. De Witt hadt zelfs, in Wynmaand des voorleeden jaars , ge-» fchreeven aan van Beuningen , dat de Pu^^ troonen der vryheid, zo noemde hy zulken, die 't met hem eens waren, w die Provincie ^ meer en meer , de overhand kreegen , en dat 'er, zo 't 'merk daar bleef Jlille ft aan , gelyk men vertrouwde , gee* newaarfchynlykheid w^Sj dat bet^ in de miere Provinciën jOpgebeeven zou worden (a). Doch d^ handel met Engeland gaf, in de Lente en Zo-r iner deezcs jaars , den vrienden des Prinfen vai» Oranje aanleiding , om , ftef ker dan voorheen,
ten
(z) WlCC^UB¥ORT Ltvr, VÏI, p, 4H. AlTXKMA lil. Jitf(, kl. 795'
(0) DE WlTT JSiiCMil V% Z)f</, H 19, ai.
XLVn.Bott HISTORIE. ^9
«en synen voordeele, te arbeiden. Detw^e lücm Hollaodfche Afgevaardigden in Engeland, Be-g^ ^^p vemin^k en Nicuwpoorc, en de eerfte inzon-itndfch* derhèid, handelden, aldaar , zeer bedektelyk^ Afge- fliecflegts voor uitheemfche Staatsdienaars, vitrdjj. die torgvuldiflyk agt gaven op alle hunne gan- ^^ ^^ genj maar ook voor hunne Mede -afgcvaar-i,,'Jf^gfg^ digden, VandePerreen Jongeflal (A): ja, zozeer be- naderhandgebieeken is, voor de Vergaderin-^'ekceiyk^ gen der Staaten, in den Haage {c). Hia-uit rees vermoeden in rommigen,dat Severningk cn Nieuwpoort heimelyken lail van Hollaac^ of ^m eenige Leden van Holland hadden,oni iet , ten nadeele van den Prinfe van Oranje, t^ fluiten Td). 't Gene, door deGemagtigdenvan HoUana tot de Éngelfche zaaken , in den Haa« ge , gehandeld wprdt , bleef ook , gemeenlyk , seer geheim, en werdt^ niet dan in cyffer, aan de vertrouwdfte vrienden buitens Lands over- gefchrecven {e). Dit gaf voedfel aan de ag* terdogt Jongeital werdt, in 't begin van Oog^- jong^ti maand, &;ewaaricfauwd „ dat hy zynen Hol- worde landfchen Mede afgevaardigden , die <ioor- ^<><>' ^m trapteguiten waren , niet moeft vertrouwen, ^^j^^^? ' „ en als hy met hen fprak zeer op zyne hoe- „ dezyn/* De'brief was ondertekend, Uv^e wtfnoedige DUnaar^ wimshand en bert geheel de uwen , en u wel bekend zyn (f), Jongeflal hieldt, gelyk wy reeds gemeld hebben , briefwifleling met Graave Willem van Naflau , wiea hy , on*
4^
(k) THiniLOE's Papers Vtl, I. p, }o>, itp, VêL 11.^. '7. ' (O THUftLOÉ'8 Papers yoh I. p. «lI, tfl^, «5J. -.id) Thueloe'8 Papers Vol. I. ^.*2tx, Z9f*
(e) Secr. Kefol. Holi. 4 April itff <• L Dith ^^« 12. M WiTT Blieven V. Dtfl^ hl. 174, t<;u
S 4
»
igö VADERLANDSCHE XLVILBóiK.
1653. Veranderen, in Slagtmaand, te Londen we-
•"^ dergekeerdzynde,fchreef,^ dat hy niets doen
„ zou ten nadeele van den Staat , of van het „ Huis van Oranje:" en „ dat Beverningk, ,y befchonken zynde, hem geklaagd hadt, dat „ hy met Nieuwpoort niet over weg kon, en „ meer genoegen fchiep in de handel wy ze van „ hem, Jongeftal, dien hy altoos voor een* „ eerlyk' man zou houden (g)/' Doch, veel- ligt, fprak Beverningk zo, om JongcftsJ in te neemen. Hy en Nieuwpoort fchynen 't , in de voornaamfle en geheimfte zaaken , nagenoeg, eens geweefl te zyn. En Jongeftal zelf fchreei, in Hooimaand des volgenden jaars, dat hy ge- haat en verdagt was, by Beverningk en Nieuw Geheime poort beide (h). De Raadpeniionaris de Witt briefwis- rigtteook zyne j;eheime brieven, dikwils, aan feimg , hmi beide. Méti- heeft *er nog ieen' , met deeze de Wkt 'goorden, in kragt , aan den voet: „ Zo gy in en de » Engeland blyft , en zo 'er hoop is , dat gy in Holland^ „ uwe handeling flaagen zult, zal ik u een cyf- fche Af. ^^ fer zenden. Laat toch niemant uwerMede- dteden. >' afgevaar^digden deezen brief zien, en draagt ^f . * 5, zorg, dat gy dien niet op tiwe tafel laat, op „ dat geen van hun dien ooit in handen kry- „ ge(y." 't Vermoeden, uit deezen bedekten handel gereezen , dat 'eï iet broeide , ten nadee- Ie van het Huis van Oranje , deedt de vrienden vaii dit Huis de handen in een flaan, om de verheffing van den jongen Prinfe, die in 't voor- leeden' jaar niet gelukt was^, met meer emft , te bevorderen* Men bediende zig , hiertpe, van . • h«t
'(i) THüRLOit*S Pjipers T^êl. I. p, *oo. {h) Thurloe's Püpexs yèl, II. p. 454.
XLVII:Bóêi6 H I S T o R I E. 2ii
het misnoegen op de Regeeringe, welk , ter 1553. gelegenheid van den kwaaden uitflag der mees- — — te zeegevegten , onder 't volk , ontdaan was , . en gevoed werdt: ook van dezugt voor het Huis van Oranje, die nog zeer algemeen was. En men bragtte wege, of zag ten minde niet ongaarne , dat 'er beroerten ontdonden , in fommige Steden ,alzo men zig , hieruit , veran* dering in de Regeering derzelven beloofde, waarop de verheffing van den Prinfe, natuur- Jyk, volgen moed (k).
In Bloeimaand, hadt men, te Rotterdam, Opfchnd* reeds eenen Lemard van Naarfcn in Regtebe-ding te trokken , over eenige woorden , welken men^^"®^* hieldt tot oproer te drekken(/), zonder dat ' my gebleeken is, hoe 't geding afliep. TeteViaar- Vlaardingefl, werdt, wat laater, onder oog-^*°fi^"* luiking ot door bewerking vm eenen Hoogen* boekt Burgemeeder der Stede, volk geworven voor 's Lands Vloote, op den naam van den Prinfe van Oranje; waartegen den Gekonmiit* teerden Raaden gelad werdt, erndelyk, te voorzien (m). Te Amderdam , zogt men , in te Am- Hooimaand, de Tromflaagers ook te dwingen, ^^rdam om 's Prinfen naam , in 't (xnflaan , te gebrui* ken. Doch 't mislukte hier j hoewel ik , in fchriftenvandeezentyd, gemeld vind, dat de helft van 't volk, te Amderdam , thans Prinsge- zind was, en datdeReceering vier Predikan- ten de Stad ontzeid hadc, omdat zy , openlyk,
ge-
(k) Thurloe'3 Papers VoL I. p, m, 307, ns^ U9. {l) Refol. HoU. 27 f it Afay 20 Sépt. 1653. èl, 246» 2;i> 104, THUELOE's Papexs rei» 1. p. 447.
f«i)Rerol. HpU^ s4 Jftny lési. kl. 317. Wlt^EVO&T^'t^,
yu. p. Ito»
S5
tZt VAÜERLANDSCHE XLVTLBohê
l6ss^ gebeden hadden , voor den Prinfe van Ora&jt te Dor- {n). Te Dordrecht, daar 't gemeen «eer ge^ drecht. beetan was op de Witt, die toen nog geea Raadpenfionarif was i fthoon de Regeering zv« «e zyde hielde ; trok de fchuttary op , met Ó- ranie-wapentjes, 't welk menhieldttoto^oer te drekken; fchoon men 't ongemerkt docff-^ te Alk. gaan liet (o). Te Alkmaar , ontitondt , op den suar. zesden van Hooimaand, ook merkelyke be- weeging. 't Graauw fmeet de glazen m aan 't Huis van zekeren Touwflaager, Zeeman gs^ noemd , die , ten onrcgte , gelyk , federt , ge- bleeken is, befchuldigd werdt, touwwerk ge- leverd te hebben aan den vyand. Doch de plon- dering van 't Huis werdt voorkomen dooirde Ruitery , die thans bezetting hieldt in de Stad
Sp). Verfcheiden' andere Huizen van Leden er Regeeringe werden , ten zelfden tyde, ge^ dreigd met plondering, zonder dat het tot de daad kwam* Maar op den negenden , trok eeü hoop wyven, onder 't geleide vzn Griet Piet Scheer j die zig voor Kapitein opgeworpen hadt, en van Mydde Turfvtdjler ^éit een ven* del droeg van oude lappen , aan een' ftok ge*- bonden , naar Zeemans Lynbaan ; daar allei geplonderd en vernield werdt. DeSchuttery, toen in de wapenen gekomen , bragt den woes-- ten hoop fpoedig tot bedaaren. Vyf of zes belhamels werden gevat, en ter Stad oit ge* te Hoorn, bannen (q). Te Hoorn en te Medenblik,zogt > men,
(n) THüRLOE'S Pa»crs PbL I. p, 324»32S9 3 3f t 374<
(o) AlTZEMA III. Déet, bU t25. TRGKX.O£'« PapeiS ^êL I*
f, 3»9f 334. 3^4.
(p) Refol. Holl. I J^ly Uf ^ hL jz*. '
. f^) Refol. Holl. 12, »4, 21 Jmly zéAmg^, i<5J. hL )49» ISU
171 , 455. Holl. Mcfk» vrni 1653. i^. <4» THURLM'S f^i«#
r^l. I. f. 32f , 32J» 3*7 • ^i^f
xLVii. Boêjl :h r s tori e; ü|s
men, ten zdfden tyde, ook beweeging te ver- ige^;
wdcken* Te Hoorn, werden brieQes gezaaid, ^
«raarby men de Gemeente waarfchuwde, dat Ey, vanwege de Staaten, ftondt gekweld te worden met inlegering (r). Doch ik vind niet, dat faier iet van belang gebeurd is. In den Haa* |„ ^^^^ ge, was de Gemeente, insgeljrks, zeer onrus- Haage. tig. De fchutteryhier, in b]oeimaand„optrek« kende, toonde niet flegts haare zugt voor het Huis van Oranje, met juichen en blaazen van fFilbshnus van Nqffhuwen; maar fchoot zelfs ' door de vendels , om dat 'er 't wapen van zy* ne Hoogheid uitgenomen was. 't Bleef hier niet by. Ter gelegenheid, dat de jonce Prins, in 't begin van Oogftmaand, van Breda, daar by ingehuldigd was, te rug verwagt werdt, hadt een groote hoop Haa^che jongens van 't geringitefoortzijg gereed gehouden, omhem in te haaien , ten dien einde ydagelyks, optrek- kende , verfierd met Oranje - vendds , fluyers en pluimen van Oranje-papier , en met gedrukt- te wapentjes van het Huis van Oranje. Ein- delyk, werdt hun de Prins, die by donker in den Haage gebragt was, des anderendaags , ^nde den zevenden van Oogflmaand, voor de venfters van 't binnenhof, getxwnd , waarop zy detrompetftaken,eneengrootgerchreeuw >vnaakten. De Staaten van Holland, hieruit mearder opfchudding te gemoet ziende, had- den den Fiskaal Kornelis Boy laft doen geeve% om de jongens te vefftrooijen (x), gelyk hy deedt. Zekere;Barbier, zig hiertegen willende
ver-
(r) THURLOK't PapeïS ybl. I. p. X9S t JO;^ 32f, ^) KcfoU Hol].. 7 Aug. 1653. ^A fis.
a84 VADERLANDSCHE XLVILBóW.
j^-5 verzetten, bejegende den Fiskaal met fchdd- ■ woorden. Hierop volgde, dat een deel van 't
flegtfte graauw naar 't huis van den Fiskaal trok , daar de glazen uitgefmeeten werden. Doch de Lvfwagt te paarde, hierop toefcbie- . tende, verftrooide den hoop (f). Nogtan» wcrdt, ten zelfden tyde, óok diergelyke bal- daadigheid gepleejsd aan de Logementen van Dordrecht en Amfterdam , en aan drie of vier andere huizen, ter wyl de bewooners , en voor» al de Raadpenfionaris de Witt voor Schelmen en Prinfenverraaders gefcholden werden. De Regeering vanLeiden hadt , zo verhaald wordt (m), den Staaten van Holland, ten zelfden ty- de, berigt, dat een groote hoop Waaien, uit haare Stad, naar den Haage getrokken was, om het Haagfche graauw by te ftaan. Doch veelligt werdt dit flegts uitgeflrooid, om een voorwendfel te hebben, tot het fterker bezet- ten van den Haage. Hierdoor, en door het vatten en (Iraffen van eenige handdaadigen, raakte, eindelyk, alles in ruft (y). Eenige weeken te vooren, hadt de Oud-Burgemees» ter van Dordrecht, Jakob de Witt, in den Haage , eene ontmoeting gehad , waardoor hy, meer nog dan te vooren, in den haat van 't gemeen geraakt was. Van 'tBinnenhof, tegen den avond van den vierentwintigften van Zo- mermaand , naar 't Buitenhof gaande , was hy aangerand,door eenen dronkenHoogduitfcher»
ge-
. it) Refol. Holl. t AUg, i^si* */. 4i;.
(»; Thürloe's Papeis rol, I. p, 391.
(v) Refol. Holl. s, 14 Aug, i Sept. \6si,tL 417,441,4^9. De Witt Brieven I. X)«/, bL 3. V. Deel^ hL 35iy353.AiT* ZRMA lll,,Deel^ bl, S2$, 8l6, g27. WiCQUETOUT Livr, YIU f. 381. THURLO&'s Fapexs f^êl, h p. 3i9> l%i*
XLVlLBortE. Hl ST O RIK sg^
gehuwd suttl eene wafchter vandeKoninginne 1(553^ VJüi Boheeme, die hem vraagde, of hy t met *
ife» Koning Meldt , ofmH het Parlement.DcWitt antwoordde, dat hem hieraan niet gelegen tjoas. Voorts hoorde men den Duitfcher ook zeggen, ik zal u wel keten den Prinfe tegenfpreeken. De Witt verlaaten hebbende, vondt men hem , daarna, aan 't Logement yan Dordrecht, met een mes in de hand, juraarmede hy, den Bur- èemeefter,nog dien avond, het leeven dreig- de te beneemen. Kort hierop , met eenen Staa- tenbode, een* knegt van den Fiskaal Ruifch , en, zo fommigen willen («?), ook een' knegc van de Witt, die op hem pafte, op denKneu- terdyk, in woorden geraakt zynde, enweder^ om 't mes getrokken hebbende, werdthy, met fteenen, doodgefmeeten. Het Hof kreeg laft, om onderzoek te doen , naar het eigenlyk oog- taerk van deezen ongelukkigen (x); doch wat men , desaangaande, ontdekte, is my niet voorgekomen. Over den manflag , werdt, myns weetens, niemant aangefproken. Ookbefloo» ten deStaaten, kort hierna ,, dat elk, wiens ^, perfoon of huis , geweldiglyk , aangetaft „ werdt, op dehanddaadigen, met fcherp, „ zou mogen fchieten , of hun , op eenige an- „ dere wyze , te keer gaan , zonder iet te ver* „1>eurén(y)"
Doch de opfchuddingen, van welken wy , tot Nuttig-^ hiertoe, gefproken hebben , geleeken niet , naar jield van den geweldigen fchok, dienEnkhuizen, ten!*^*^^**' deezen tyde, onderging, Wy konnen, hierom, ifu^geriy^
nietke be- rt») THURLOE's Papers r^l. I. p, 194. foertOO.
(y) Refol. HoU. • Aug, x«j}. >/. 411. ;^
^16 VADERLANDSCHE .KLVn.BöaR
f 6V^. ^^^^ naTsutteiif de aanleiding en uidlag van 'e *■ gene in deeze Stad voorgevallen was » onv*
Itandiglyk, te verhaalen. Oordeelt, ondertos* fchen , iemant , van klein belang , of ontycHg, den Leezer, in eene algemeeneHiftorie,opte houden , met een uitvoerig verhaal van borgerf* lyke beroerten, ik zal hem, met de woorden van den beroemden Neder landfchen Hifh>rie-* fchryver Ho oft (z) , te gemoet voeren „ Atf ,, men, hier te Lande, de magtighfte v«ran- ^ deringen , by aanftichting, ofimmers dapper 9, toedoen des gemeenen mans, heeft zien in« 3, voeren: dat ook heedendaags nietdeminfte 5, konft der Steedfche regeeringe in 't hande- „ len en gerufthouden der menighte befbat: 9, en dat het^ hierom j geenszins onleerlykfchy^ 9, nen kan, den opgwk, loop en aüpop. van „ diergelyke beroerten, en tefFens demidder ,, len , misflaaghen, verzuymenijQTen, waardoor „ zy geftuy t oft geflilt , gewakkert oft onverr „ hindert gebleeven zyn,befcheydelykvoor „ ooghen te Hellen/' Éene aanmerking, welr ker gegrondheid, uit het gene 'er, voorwin en na zynen tyd, hier te Lande, is voorgevalki?, pvervloediglyk , beveiligd is geworden. IX. TdTchen den Schout van Enkhuizen,Mee8- Enkhui- ^ej JoanMook^eu deWethotiderfchapderSte-
?n gewei ^^' ^^^' ^^^^^ ^^ '^J^^ ^^S^^ merkdyk ver-
d}ge be- ^^hil ontfhan: begonnen, ter gelegenheid dac
loerié. de Schout eenige luiden , die verkls^ haddetf^
dat hy , fchoon gehuwd, met eene andere ge^
huwde vrouwe, onbetaamlyke gemeenfdi^p
hieldt , badt doen vatten. Sedert , hadt hy te
w«^
XLV!LB0BK H I S T O R I R »l7
wcge gebwgt, dat zy , by Schepenen-vonnis , j^^-. gd>annen waren. Zy hadden zig egter op 't Hof ■ ^ ■■ beroepen, en de Regeering hadc geoordeeld, dat hy zelf zig voor t Hof hadt te zuiveren; 2ig« midlerwyl , onthoudende vai) 't waarnee^ men zyns Ampcs. De lafl, hem hiertoe ver« leend, liep ook met Herfflmaand des jaars 165% teneinde: waarom de meerderheid befloot,hem van zyn ampt te verlaaten (a) » en Fredrik Sie^ viertszoon Lakeman^ in zynellede, voor te (lel« len aan de Graafiykheids Rekenkamer » die nogtans zwaarigheid gemaakt hadt, om heni laltbrief te verleenen. De Staapen » ter welker kenniiTe de zaak daarna gebragt was, door de Regeeringe , hadden , federt , hun beflgedaan^ om Mook met de'Wethouders te bevredigen; ten dien einde 9 GemajStigden zendende naar JËnkhuizen, die ook laft hadden , om den twifl^ over 't inilellen der Briefjes by 't verkiezen vaq fiiirgemedleren, by te leggen* Doch hunne poogingen waren vrugteloos geVeeft (b). On- Bertuflchen» fmeulde 'er» binnen de Scad,eea vuur van oproerigheid» welk, op den eeoen* twinti^ilen van Zomermaand deezes jaars, ten dake uitüoeg. Een' Xromflaager, hier ook, op bevel der hooge Overheid, wervende, op dea naam der algemeeneStaaten alleen, werdc, docr 'c graabw, gedwongen, den Prins van Oranje te noemen , en deRegeering hadt , hierin, oog- luikende, bewilligd; doch 't volk ,. hiermedt niet vergenoegd , was , ten zelfden tyde, aan- Afvallen op 't Huis van den Burgemeeftér ,
mi-
^ is) Uit gefchreeven' Berig ten.
28S VADÊRtANDSCHE XLYILBoflT-
1653. ff^^^ fVtllmszoon de Langen die, te gdyk ^ zitting hebbendein de Admiraliteit, belchul-
digdwerdt,hetverkoopen van twee pry zen te- gen te houden , die nog niet eens verbeurd ver- klaard waren« Men fmeetdan, tot zynent, niet fïegts de glazen uit , maar alles werdt, van bin« nen, vernield en geplonderd. De Wethouder- fchap, voor erger bedugt, verzogt de Staatea van Holland, terftond, om eenig Krygsvolk. Men gaf, hierop, den Heere van Noordwyk, die met etiyke vendels naar Texel moefl: , be* vel om tien vendels, die, by nader* lafl:, op drie verminderd werden (jl) , behendiglyk , te werpen in Ënkhuizen. Ookwerdt de Veld- «naarfchalk Brederode , die op zyn vertrek ftondt , om *t volk op Texel te monfteren , ge- tnsigtigd, om nog tweehonderd Muskettiers, die uit Amfterdam op Texel gekomen waren, en, des noods, zelfs deRuitery, onder den Heere van Obdam (taande, binnen Enkhuizen De Staa- ^^ brengen. Te gelyk, werden de Heeren van ten van Obdam en van der Myle uit de Ridderfchap, Holland Je Heeren Alewyn van Halewyn^en Jakob van KrïJr Nieuwftad , uit de Steden Dordrecht en^ Alk* vofk ea maar , en de Heeren 3^mn Dedel en Hugo Blokj Gemag- uit den Hove Provinciaal , gemagtigd , om, ne- cigden yens den Ad vokaat Fiskaal van deezen Hove, ^^^' Kornelis Boy , onderzoek te doen op de bewee- ^** * gingen te Enkhuizen, de fchuldigen te doen vatten, en gevangkely k naar den Haage te voer- ren, en zorg te draagen, dat het roepen der Tromflaageren gefchiedde,^ in hunne tegea- woordigheid, naar de orde der hooge Regee-
rin*
(/} ReibU MoU, 24 7w»y itfss* tL nu
XLVn.BoEI. H I S T o R I E - 18^
tinge. Alle 4e Leden der Vergaderinge ver- kj^j; bonden zig, het befluic^ waarby deeze orde ge-——» geven wetdt, geheim te zullen houden. Doch die van Énkhuizen hadden 'er op doen aante- kenen , dat zy alleenlyk Krygsvolk , geeneGe- magtigden verzogt hadden. Ook hadt Leiden zig verklaard, tegen het afzenden van zulke Gemagtigden, als ftrydig met de Privilegiën der Steden , en met die van Leiden in 't by- zonder (e).
' Noottl wyk , te fchepe naar Énkhuizen ver- *t Krygsi trokken met zyne vendels , vondt, op zyne aan- ^^ komft voor de Stad, alles in rep en roere, 't^^^ g^.. Graauw , op vermoeden of berigt van zyn oog- weü ; '* merk, hadt het Stadhuis ingenomen, de poor-buitea ten bezet, *t gefchut naar de wallen gefleeptj^^^^^" en gewend tegen de naderende fchepen, die^^^* 'genoodzaakt werden, af te houden, en, eer- lang, voort te zeilen naar Texel (f). *t Bleef hiar niet by. 't Volk nu meefter van de Stad , (lak Oranje- vendels uit, ftelde de Wethou- ders af, en zogt Schout Mook het opperbe- wind over de Stad op te draagen. Ook werdt het Tuighüis opgebroken , een Kruidmolen omtrent de Stad van agthonderd ponden bus- kruids beroofd, en Wagthuizen en Poorten in zuip- en dobbelfchoolen veranderd (g). . De Gemagtigden der Staaten,midlerwy]i ge- De Ge-^ • komen töAlkmaar , al waar toen reeds beginfels magtig- béfpeurd werden van de oproerigheid , die^^JJj^^'* \daama uitbotft, ftelden eenige orde op debe-^i^mjn^;
hou-
' O) ScCT. Refol. Hoil, 21 yuny ï6su l.I>eely hL 71- (f) Scci. Kcfol. HoK. lyjany 1653. I. Jieel, ifl, 79. ' (g) HoU. Merc. van 1653. ^/. 5«. THÜRLOS'S Papcw FèL J. p* Z94> >95 * }00, soxy 307, 3159 lU.
, XIL Debu T
f$e VAÜ£RLANDSCHE .XLVn.BoML
<ï6^7 liovdenisva»^ i^ dier SWcu Toen ver- ^•^•.trokkeazy aasff Hoorn, dwr'tuogiiïiwtnely-
tcHoom*j|^g riiï VW» Doch hier va:n$men zy , «iai: het
JÉryfi^volk bttit^ Ënkhuisen gehouden was»
^^ dat zy 'er ook bezwaarlyk binnen raaken
fsoudtn. Zy reeden egter, den zevenentwia-
-ti^en v^in Zomemiaand , derw^aards, den Ad-
vokaac Fiskaal te Hoorn laat^nde, om geen
Worden r^Qorwendfel totopfchudding te^peven. Maar
voor gekomen tot aan de Kalkoven , niet verre vaa
Rnkinii- ^^ Stad, grypt een k«rel, die een kanne biers
heufclT'*'^^ de hwid hadt, óm toom aan van de paar-
bèjc- defl, die Halewyn en Jïieuwftad voerden,
cencL te gelyk vraagende » ^muir wilt gy btenen^ Meo
-antwoordde , dat dit hem niet aanging: waarop
hy hervraagde , zyt gy Prinfen' of Staaten-volki
Staat en-volk^ dreef hem Halewyn toe, en hy
daarop , zo zult gy niet Jeevende van^bier gaan»
Met fmyt hy de tinnen kan tegen den wagen,
^éf^tiekt , al fehddende, zyn mess ; doch de voer-
4nai;i, vinnig voortflaande, ontreedt den ge*
.w^^anaar. i V^oor de Stad genaderd, vondt
m^ea de poorten digt, de valbrug opgehaaJd,
en een deel volks op de Vallen, fchreeuwen-
de, gy zult 'er niet binnen: vertrekt y vertrekt.
J)e Gréinagtigdeh verzogtèn , met heafchie
wooi:den „ dat men hen wilde inlaat^, alzo
„ zy iet te fpreeken hadden met de Heeren,
,, a;Em welken menhenzougelievenaantedi^*
„ nen."Maar't antwoord was /^sys^^ift*
ren 9 wy zyn de Burgemeejiers : wy mlJen u mU
in dfi Stad hebben. Floris Huigen , Hopman over
een vendel fchutters, daarna op den wal ko-
mende, beloofde, dat men de fleutels haaien,
en de poort openen zou. Terwyl hy wegwas,
moes*
XLVILBoir. H I S T O R I R «91
moeften de Gemagtigden nog veele ftJield- jij»*.^ woorden en bedreigingen hooien. Ten negen — ^^ Wiren des avonds , kwam fay eerft weder, om te verzoeken, dat de <}emagcigden nos een halfuurtje geduld hebben wilden. Dodizy,*^^^'*» aig , in eene oproerige Stad , niet zonder Krygs- ^o^^^' volk durvende vertrouwen, zeiden, dat het binnen reeds te laat was, en keerden naar Hoorn tegeUatéa rug. Hier kwamen , des anderendaags ^ Z3rnde ^^ ^Th^ den agtentwintigdén van Zomermaand, eeni* ge Gemagtigden uit de Wethouderfchap , Krygsraad en Burgerye van Enkhuizen by hen, voorflaande, dat men, om de beroerte te ftil* len , tweehonderd man uit de ingezetenen be* zoldigen moed; doch de Gemagtigden von- den dit ongeraaden. Sedert ^ vernamen zy , dat alles in de Stad haafl in rufl te brengen zou zyn , zo men geen Krygsvolk derwaards zondt, . de Burgerhopluiden buiten de Wethouders verkoor, en eenigen weerden uit de Wethou*^ derfchap. Doch niemant wilde hun de naa* men der eerfte aandryveren van den oproer bekend maaken. Zy keerden, hierop, naar den Haage , te rug , en deeden van 't gene hun bejegend was verilag, op den derden van Hooimaand (h)*
Weinig tyds te vooren , waren 'er, op ver- De Sttui« zoek van Gekommitteerde Raaden van Weft- ^^^^ friesland en - 1 Noorderkwartier, gedaan aan de ^^ ^^^* Staaten en Stadhouder van Friesland , honderd triesiaod koppen uit deLyfwagt van Graave Willem, zenden het vendel Zwitfers van Graave Joan Maurits, f^^t het vendel van den Majoor Grovefteins,twin-^^JjJ^^'
Ta
ftjft VADERLANDSCHE XLVILBoEir;,
x65«. ^^g of ruim twintig Muskettiers uit Fftiniker, ■ en een kornet paarden tiit Leeuwaarden o]^ Texel aangeland: 't zy men aldaar voor deEö* gelfchen bedugt ware; of dat het, om andere redenen, ware gefchied- DochdeStaatenvan Holland, verftaande, dat het verleggen vaA Krygsvolk , uit het eene Geweft in het ander, buiten kennis der Staaten van 't Geweft, daar . toen 't binnen bragt,niet te wel overeenkwam, met het gene, op dit ftuk , in de groote Ver- gadering, beflooten was, gaven ïaft, dat de gemelde manfchap , op hun patent , naar Fries- land zou keeren , ten ware zy , volftrektelyk, vereifcht werdt, tot befcherminge van het Ei- land en van de naafte kuften (i). Kort hierna, werdt, op de tyding van eene voorgenomen* landing der Engelfchen, ook verftaan, dat zy 'er nog eenigen tyd vertoeven zou. Ook droeg men toen zorg, om deezen oord fterkertebe- Graaf tetteii (*). Doch terwyl het Friefch Krygs- Willem volk nog op Texel was , begaf zig ook der- van Nas- waards Graaf Willem van Naflau , die , kort te geeft zig vooren, uit den Haage , naar Friesland ge* ook der- keerd was (/) , met zyne Gemaalin en^Hofftoet, waards» en werdt 'er, met veele ftaatfie, door de ge-* wapende fchutterye, ingehaald , niet anders dan of hy Stadhouder van Holland geweeft ware. JHy bleef 'er, van den eerften tot den derden van Hooimaand (m).Midlerwyl, ver- wekte zyne aankomft in deezen oord groote
ag-
SRefol. HoII. 19 Juny j July i6si, hl* attf , 340. ) Secr. Kefol. Holl. j July 165 id. Deel ^U qi, RefoL Holl. 7 Jf^h i«y3. K 343. (t) Thurloe's Papers Pifl. I. p. x6t.
(•)RefoI. Holl. 5, 21 July i6si. hl. 342, 371. Scct. Re% tol. «oU. 25 ?»ly^i4su L Deel, hl. 97.
g
XLVn.BöEie. H I S T o R I R stps agterdogtby veelen, die meenden^ dathy 't i^g^^ oog op Enknuizen hadt, en dat hy *t Friefch — ^^ Krygsvolk binnen dee?:e Stad dagt te werpen, om 'er zi§ van te verzekeren , yoor den Prinfe yan Oranje, voor wien 't gemeen zig reeds a- peiily k verklaard hadt. Zcïïs vind ik, in fommi- je berigten van deezen tyd, datEnkhuizepFrie^ che bezetting hadt ingenomen (n). Doch alzo de Refolutien van Holland hiervan zwygen , durf ik geen' ftaat maaken op deeze berigten, die my , ook om andere redenen , on waarfchyn- lyk voorkomen. Ook wordt my , van goeder hand, verzekerd, dat 'er geen Friefiph Krygs- volk in Enkhuizen geweeil is^
De^vrees voor de Engelfchen , eerlang, ver- Enkhui dwynende, keerde de Friefche manfchap we- zen raakt derom , van Texel , naar huis. Te Enkhuizen, wat iu was 't, midlerwyl , ook een weinig aan 't bedaa-'^" ren geraakt. De poorten bleeven open , het geroofde buskruid werdt te rug gegeven, het Tuighuis geflooten. Doch de Oranje- vendels (laken nog uit. De tegenwoordige Regeering zogt zig te handhaaven in 't verkreegen gezag, en begeerde belofte van de Staaten^, dat men geen Krygsvolk in de Stad brengen zou; wan- neer zy zig (lerk maakte, om aUes in ruA te houden. Men vernam , ondertuflchen, dateen ijit de Wethouderfchap , zo 't heette j^ om zy- Qe by zondere zaaken , een' keer naar Friesland . was gaan doen (o) : 't welk de agterdogt , dat men, in ditGewefl:,ietbyzotiders te handelen hadt,deedttoeneemen. Sommigen fchroom-
den
"(«) Thurlor's Papers f^^L I. p, ?i7.
(o) Secr. Kcfol. Ho!l. 4t n» «7 July x6n. I. Deel, kl,9i^ 92» 9J, 9i. THWALOK'S Papers Fpl, I. p, 364.
T3
I9f VADERLANDSCHE XLViLBdEX.
1653* ^^" ^^' ^^^ ^^ zeggen, dat Grastf* WiBemite hand hadt, in de beweegingen van *t Noor- derkwartier (p). DeStaaten vonden, derhal* ve , geramden , de voorige beHiiicén , by de eer- fte bekwasyne gelegenheid, in 't werk te ftelleny en zig, door Krygsvolk, te verzekeren vanEnk- huizen. Vooraf, verleenden zy, aan de Af«*- vaardigden der Stad in den Haage , eene AÜe^ wtarby verklaard werdt „ dat alles, wat iloor „ der Staaten Gemagtigden , in gevolge der ^y voorgaande befluiten , ondernomen niogc „ worden, niet zou mogen geagt worden te „ ilrekken tot krenking van de Privilegiën da? „ Stede , welken de Staaten gezind waren te „ handhaaven (^)." De Gemagtigden , hierop^ vertrokken naar Enkhuizen^ deeden, op den elfden van Herfftmaand, de Stadhuisktok trek* De Stat« ken. 't Was op den middag, en 't volk kwam, ten bren- i^ grooten getale , voor 't Stadhuis , byeen , in^ behen-' * verlangen , wat 'er byzonders zou afgekondigd diglyk, worden. Deeze tyd werdt waargenomen , oni negen negen vendels knegten , onder den Luitenant* vendels Kolonel Duiky met drie fchepen, derwaards binnen, gezeild (r), in de Stad te werpen; die zig, zonder eenigen tegenftand te ontmoeten, ter- ftond, van de poorten, en van eenige andere po ren meefter maakten, 't Plakaat , welk , on- dertufTchen, afgekondigd was, behelsde een verbod, om zig te kanten tegen het inkomen deezer knegten (j^). Terftond hierna, traden- de
(p) THüRLom'8 Papers KóL I. ^. 301, jiy, 4J9, ^67. (f) Secr. R^efol. Holl. 2, 4 Sept. xtf;}. I. Deel, èl. i9i, xoz. ^ie eek B^efol. van Confider. hU is. (r) THURLOE's Papcrs yel. I. p. 44"'. (s) AnZAMA Ui. Deel, kl, t2o, sitf, S»f.
3QLVII. BdSK HISTORIE, «py
^ Gen^gtigden tot hethooreti van zt^en^ i6t^.'
4ie zig, inden oproer, meeft vergreepen had ^— •
den: waarvan eenigen ia hegtenis genom^ werden. De Schout Mook, die ook ichuldig
geoordeeld was, werdt,des nagts na deiti twaalf- en, iii den Haage, daar hy zig Ontbieldt, ge- ligt , en op de gevangenpoort geleid (t). Do Gemagtigden , de Regeering der Stad, eerlang, in haar gekrenkt gezag , henteld hebbende (t^, keerden te rug naar den Haage , Ënkhuizen be- zet ketende. Sedert , werdt , door het Hof van Holland , onderzoek gedaan naar de oproer!- gen, van welken veelen voorvlugtig waren (t;),. zonder dat my klaarlykgebleekeii is, hoedee- zeregtspleegingen afgeloopen zyn. Mook nog- Hoe ^*c tans en de andere gevangenen, waaronder ook >i>^ Floris Huigen was, werden, eerlang, op vry e ^^^^^''• voeten géfteld. De Wethouderfchap vanEnk- *^*^* huizen deedt , federt , veele moeite , om IV^ook te beweegen , dat hy 't Schoutsampt afftondt, en zig buiten de Stad onthieldt ( w ). Einde- lyk , werdt, door bemiddeling van Gaverp van Slingelandj Penfionaris van Dordrecht, vafl;- gefteld, dat de Stad hem agtduizend guldeo^^ betaaien zou , wanneer hy belQofde, 't Schouts* ampt te zullen verlaaten , en zig met der wooi» buiten Enkhuizen te zullen begeeven.(AO« Hy eilchte, daarna, nóg iet van de Stad, welk
men
(t) Secr. Refol. Holl. 13,21 Sept. i^Si» 1,\DeèlfkL lof,- i*9. THyai/)E'8 Paper» ^#/.I. p. jyo, 4S9t^St^T t^lU^l^*
(u) t'hurloe's Papers KW. I. p. 447.
(v> Hefol. Holl. 14» 27 Sept. 1651. hl 510» l^tf. ix Ftkr^ Itff4. hl Z4.
(«;}RcloL Holl. 4 April u Jmny gi Juiy itf54. W. 171,
X}Zy 320.
(xj Hefol. Holl. 7 J^*t' '^^4* kk iiu . .
T4
apö VADERLANDSCHE XLVILBoEid
1653. m^n hielde buiten deese overéenkomft te zyti ' (y); doch ik weet niet, hoe zulks geêiBFend wèrdt. Ondertuffchen, hadt hy rig, zo *t fchynt^ naar Overyflel begeeven, daar, eerlang, ook merkelyke beweegingen ontftonden. Die van Kampen en Haflelt zogten hem , in 't jaar 1657, in Holland, te doen bevorderen totRent- meefter der Beierlanden; doch de Graaflyk- heids Rekenkamer maakte zwaarigheid , om Enkhui- hem , met dit Ampt , te voorzien (z). Enkhui- zenbiyftxen was, midlerwyl , na *t inkomen van 't Staatfch. Krygsvolk en 't herftellen der Regeeringe , derwyze veranderd, dat men 't daar nu, in 't algemeen , hieldt met de Staaten (d). X. t Was nu klaarly k gebleeken , dat de bewee- BeweV gingen in de Steden , en vooral , die te Enk- éing te huizen, aangelegd waren, om den Prins vanO« H«Brtem.j^nj^ te doen verkiezen tot Kapitein -Gene- raal (b). Doch , tot hiertoe , hadt geene ftem- menae Stad, deswege, eenigen voorflag ge- daan, tér Vergaderinge van Holland. Te Haar- lem alleen, was 'er toe beflooten* Defchutters hadden hier, op Kermis, die in Zomermaand valt, opgetrokken, verfierd met Oranje -lin- ten , en een Oranje- blaauw- en wit vendel voe- rende. Sommigen hadden een geopend hert op de borft , daar een Oranje - appel in ftak. De Regeering, voor opfchudding bedugt, hadt het vendel doen weghaalen. Dochdeurhutters ruftten niet , voor zy 't weder hadden. Toen £ing 'er een gejuich op van Fivat Oranje ^ in
(y) Refol. Holl. ti Stpt. 7 en 8 OS. uss» */• 347, J7f. ' (isj^efol. Holh 2Z| 24 Maart 1657. hl. 88 ,90^. (s) THORLOE'f Papers Ptl. I. p, 4V8. (^; Thuhlo&'s {apii8 KiA I. /r. 459, 4tfx.
XLVn.Boik. HISTORIE, ap?
ffyt van Britanje en Spanje (c). De Wethou- 1(555, derfchap, 's volks zugt tothet HuisvanOran-g^-^^ je ziende, befloot^federt „ dat men daaraan houder-* „ bdioorde te voldoen; dat Holland zelfs de fchapal- ,, eerfte behoorde te zyn, om den Prins van<^*?r ^- „ Oranje , ter algemcene Staatsvergaderinge , prfns^f ^r „ tot Kapitein-öeneraal voor te flaan , en dat Kapiidn- jj wel vrywilliglyk, en eer men *er, door het Generaal „ volk , of door de andere Geweften , toe ge- J[o<>^ te „ dwongen werdt." De Penfionaris Ruil, de-""^ zelfde , die , in *t jaar i 650 , op Loeveftein ge- zeten hadt, kreeg laft, om opening van dit be- fluit te doen, ter Vergaderinge van Holland. Doch een ander Staatsdienaar, de Witt, meen ik, bewoog hem, tot uitftellen (^. Ook vind y^^^^^^ ik, dat de Witt, op denvierentwmtigftenvandert vaa Hooimaand, aan Beverningkfchreef, dat men , gedag- te Haarlem , veranderd was van gedagten,en^^"* regt flxydige befluiten genomen hadt {e). , Men vondt, op dèeze wyze, in Holland, XL middel , om de verheffing van den Prinfe van Opfchud- Oranje te verhinderen. Doch in Zeeland, viei:^^"^^" j" *t anders uit. Hier was ook beweeging in de Steden geweeft. Te Goes, was, in Zomer- te coes. maand, door een' oploop, te wege gebragt , dat, by de gewoone verandering der Regee- ringe aldaar, eenige Prinsgezinden aan 't be- wind raakten, waardoor deeze party verre de fterkftewerdt, hier ter Stede. Ookftakmen'. 'er , terftond , het Oranje-vendel uit (ƒ ). Hier- toe,
Yc) Tüurloe'S Papers PlfL I. p. ijj, j«7, ji4» (i) WicqpFïORT Livr. VII. />. jJi. {€) Thurlok's Papers F#/. I. p. isu (/) Thuu.oe'S Papers roL I. p. 194, joo, |oi. AlJTUMA UI. Diili hl. szo. UoU. Mcrc. vmh x653« hl* 4o.
T5
^98 VADERLANDSGHE XLYILBo»
jCsz^ toe, begeerden de fchutters cë Middeibur^,
- ^.^}, daar men, tevooren reeds, door fchimpfcteif-.
deiburg. ten , ecnige beweeging gemaakt hadt, ook ver*
lof, in Hooimaand , van Burgemeefter Ferbee^
ke: die het Koliegie van Wet en Raad byecn^-
-. ., riep, welk 'er terftond in bewilligde. Te Zie-
ïr rikzee, werden zelfs de Dogters der Wet-
bouderen, door *tgraauw, gedwongen, om
te Bergen Oranje*Iinten te draagèn {g). Te Bergen op
opZööm*Zoom2elf, c^ de grenzen van Zeeland, be«
toonde men zyne zugt voor het Huis van O-'
ranje. De Prinfesvan HohenzoUem, aan wie
het Markgraaffchap van Bergen, onlangs, af«
geftaan was, hodt zig laaten verluiden, ^t zy
<ie wapens van wylen zyne Hoogheid wilde
cloen wegneemen, en dehaaren in de plaats
fteUen. Een Apotheker, Lid der Regeeringe,
hierop gezeid hebbende, dat zulks zo vreemd
niet was f hebiende men ^voorheen y de wapens des
Komngs van Spanje , die Heer van 't Land was ,
wel weggenomen'^ moed lyden, dat hetgraauw
zyne glazen infmeet, en zyne gantfche winkel
vernielde. De Stad weergalmde, hierop, van
't Fivat Oranje , en de Bevelhebber , Heer varï,
Bever weerd, hadt veel werks, om 't volk tot
\ bedaaren te brengen (h).
XIL Alle deeze beweegingen in en om Zeeland
DeStaa- bragten deStaaten van dit Geweft, eindelyk,
7 ° r* d ^^^ ^^^ befluit , om , volgens hun ontwerp van
fl^an den ^^^'^"^^^^ ^^* ^^^^ den Prins
Prins van vari Oranje, tot Kapitein-Generaal, en Graaf
OwDJe Willem, tot zynen Luitenant , voor te flaan, ter
al-
fe)
) Thurloe'S Papers Pol, T. p, ^39 » Uu i€4t THUttLOS'S Paptrs^f/. I. p, 34»^ 374/
XJntBcÉK. H I S T o R 1% 899 algïHneafe Staauvergaderioge (i). Dit ge- rg^^^ fchieddc, door den Heere y^iti* Fetb, die: ^^
toen , wegens Zeeland , voorzat, op denj^ten* Kapitein- twintigften vam Hooimaand. De Staaten van Gene* HoUaad zogten, doorgéwoone enbuitenee-i^*^ woone Gemaff tigden , onder welken ik Scn ' Heer van Obmm en den Raadpensionaris de Witt genoemd vind (i), te wege te bren^* gen dat, ter Generaliteit, niet geraadpleegd werdt, op deezen vocxflag (i). Gelderland, U- credit en Overyflel verzogten *er ook flegt^ ' «sen affdurift vaia , en zonden/t aan de byzon- dere Staaten. Maar Friesland en Sud en Lan-. de bedankten Zeeland hertel7k(m)« De Staaten Hoilaité ^ ^n Holland, uit den voorQag van Zeeland j'^*^^»*^^'^ Hieuwen tweefpalt voorziende in de Geweften^^^^^^f ^^"
en bedugt, dat de algemeene Staaten, veelligt,pieegd wederom komen zouden tot het doen eenerbe-wordu jÉendinge aan de Steden, beflooten , dat zulk .eene bezending, in geene Stad, zou mogea ontvangen worden. Leiden alleen hadt, in 't eerft, niet bewilligd in dit bcfluit; doch ver- klaarde , naderhand „ wel te konnen zien , dat diergelykebezendingen, in de tegenwoor- dige ty ds gdegeuheid , niet zonder ondienft „ van den Lande, zouden konnen gefchieden; „ hoewel de Stad haare vryheid behouden wil- „ de, om zulke bezendingen,. in het toeko- „ mende, toe te laaten, of niet." De Staaten bedooten, nogtans, op deeze nadere verklaa- ring,
ii) Notul. Zeel. xo Mdèf i6si* hL ifi. k\ Thohloe'» Papers P'oL I. p, }89« (/) P.efol. Holl. II, 29, }o July i«53* M. 9S2.» in, %%tm (m) THVBLOHVFapc» FéU U p* l$9% Hê* AlTZSMA UI.
w
800 VADERLANDSCHE XLVtt.Boat
r<J53. ring, van die van Leiden te verzoeken en te - begeeren , dat zy zig voegden naar 't gene, by
hun, op 't {faik'aerbezendinj^en, beraamd was en be* (n). Voorts, werdt vaftgefteld, een berede- ' weert de neerd Vertoog in 't licht te geeven , en aan de ?<K)$heid Geweften te zenden , waarin de noodeloosheid en on- ^ ondienft van 't aanftellen van éenen Kapi-^ dienft tein- en Luitenant -Generaal, uitvoeriglyk^ van 't beweerd werdt ( o ). Men wees , in dit Ver- vanee. ^^^85 **^ » ^^^ ^^ Landen, tegenwoordig, nen Ka- 99 ^^^ ^^^ ë^^ Leger in 't veld hadt, ook picein- ,, geenen Kapitein-Generaal, wiens gebied zig Gene- ,, alleenlyk over de Legers te lande plagt uit '*■*♦ „ te ftrekken,behoefden. Dat men vaneenen „ Admiraal-Generaal , die zig niét op zee zou „ begeeven, ook geenen dienfl: hebben kon. „ Datr men ookgeenen Kapitein- en Admiraal- yj Generaal noodig hadt, om wanorde en ver« „ warring te voorkomen , en de befluiten der „ Staaten ter uitvoeringete brengen; alzo'er^ „ na t houden der groote Vergaderinge , een- „ dragt en goed verfland onder de Bondge- „ nooten geweeft was , en , federt het ontdaan „ des Engelfchen oorlogs, de gewigtigftebe- „ fluiten, zo l^oedig als ooit te vooren, wa- „ ren uitgevoerd- Dat het weeren van wan- ,, orde, zomen tot het aanfteUen van eenen ,, Kapitein- en Luitenant- Genéra^al befloot, „ meeft aan zou komen oj) Graave Willem van „ Naflau^-dienogtans, in Frieslanden Stacl. ^ en Lande , van welke Geweflen hy Stad- „ houder en Kapitein-Generaal was, de ver-
„ war-
■ffi) Refol. HoU. 1» itf Aug. iCn» hl 19$ • ^si- («) Kefol. Holi X Ahi. i6ii. kl. %9^ Dt, WiTT Bzicrea V. Duit i^, iio, 348.
XLVn.Boa. HISTORIE, goï
,, warring en waöorde, welken aldaar, van tyd fg^ff, „ tot tyd., ontftönden, niet hadt konnen voor- — ^^ komen, of wegneemen: terwyl, daarente- gen, hunne Hoog-Mogendheden, nog on- langs, het gefchil tuflchen Groningen end» Ommelanden, gelukkiglyk, beflifl hadden^ Dat de verheffing van den jongen Prinfeen de aanftelling van Graave Willem onder _ hem, zo voor den Staat, als voor denPrin- ^i fe , ten hopgften ondienftig zyn zou. Voor den Staat, om dat men nog met wifl: , welr ke bekwaamheid God almagtig den Prinfe zou gelieven te yerleenen , en aan welke belangen hy , in vervolg van tyd , zou kon- lienverknogt worden; terwyl hy, geduu- rende zyne minderjaarigheid , geenen dienft altoos zou konnen doen, en de Staat, in te» gendeel, omzynen wille, merkelykefchade zou konnen lyden. Om welke redenen ^ Zeeland en andere Geweden ook bdluiten genomen hadden, tegen 'tverleenen van *t Regt van Opvolging in eenige hoogeamp- ten , met naame in 't Kapiteinfchap- Gene- raal, als waardoor de vrye raadpleegingen deropvolgeren in deRegeerihge, buiten re- den , aan banden gelegd werden ; den hoogen Amptenaareya , die ligtelyk waanen zouden^ een erfregt te hebben tot hunne waardighe- den , minder aanleiding gegeven, om de Re- geering, met behoorlyke liefde, eerecn ge- hoorzaamheid, te bejegenen, en zelfs eene wezenlyke meineedigheid begaan werdt, wel verre van dat'er de oude vorm derRegee- ringe door herfteld zou worden. Dat de aan- fleliing van Graave Willem tot Luitenant-
„Ge-
»9
'S»
5> 99 99 99 99 ^9 99 99 ^9 99 35 J> 99 5>
'W' 9> 5> 99 59
09
'99 99
.99 99
^» VADEKLANDSCHE XLVILBofec;
x6sv >' G^^^^^ ook id^ zónder ondietiftvzn den ^ — ^„ Staat zou konnengefchieden, alzo dit niet ,, alleen eene nieuwigheid zyn zou ; maar ook ,, flxekken tot Verkleining van den Veldmaar* „ fchalk, Heere van Brederode, wiem voor- ^, ouders veel aan den Scaat verdiend hadden^ ,, en die zelf zyii Ampt , tien jaaren agtereen» „ onberifpélyk, bekleed hadt} behalve, dat „ het Luitenant -Admiraalfchapi ter zee, te^ „ genwoordig, door Maarten Harpertszoon ^, Tromp, bekleed werdt, en Graaf Willemi ,, ter zee geen dienfl zou konnen doen, dan „ die,metvafl:er beleid en meerder aanzien- „ lykheïd,doOTdehooge Regeeringe zelve» „ zou konnen gedaan worden. Dat ook van „ deeze aanftelling misnoegen en oneenigheid 3, te dugten was, onder het volk van oorloge, 5, vooral , zo de hooge Krygsbevelhebbers ee- ^, nig fteunfel vonden in de byzondete Ge^ 5, wetten, ofby voornaameLedenderzelven. „ Dat de benaaüwde Staat van 's Lands gdd- „ middelen niet toeliet, te denken op de aan- ^ „ ftelling van eenen Kapitein- en'Admiraal- ,, Genö-aal , die eene hooge wedde plagt te „ trekken. Dat de aanftelling, op welke men ,, drong, ook voor den Prinfe van Oranje nar „ deelig was , voornaamlyk , om dat de Luite- ,- nant-Generaal, die, geduurende *s Prinfen j, minderjaarigheid , 't bewind over 's Lands ,^ Krygsmagtzou hebben, het Volk van oorloge „ zo naauw aan zig zou konnen verbinden, n „ dat men hem bezwaarlyk zou konnen bewee- „ gen , om zyne waardigheid , in ,tyd en wyle, „ wederom af te le^gen;zynde het menfchelyk 9, en gemeen, dat ieniant, die de aangenaam-
„ held
KLVILBèöc. HI5 T o EIR 303
,, beid van \ boog bewind eens gefmaakt x(5« „ heeft , eerder Hemel en aarde beweegt, dan . *■ 99 iiat hy 'er zig van laat ontzetten : en iiiet te ^ vermoeden , dat de Perfooana^dje , dien meji ^ met deeaae .waardigheid voorzien wilde, en ,, die, ter oorzaake van zyne faooge Ampten, „ envanhetHuweIyk,weikhy,onlangs,met ,, eene Dogter uit den Huize vab Oranje, aan< ), gegaan hadt, reeds zeer aanzienlyk was, ), aan deeze menfchdykheid, minder dan aoh ^ d^en,4DnderwQrpehz0uzyn.Da{tmen,aaa •„ ééaen Perfoon willende opdraagen de magc, )^ om de gebreken > in alle nooge en mindere ^ Koilegien van Regeeringe en Amptenaars, „ te heradien , niet fcheen te bedenken, dat ,, deeze Perfoon zelf ook aan gd^reken on* „ deriieidg wai, en zyne magt ,. ligtelyk ^ zou 9, kpnnen misbruiken , zonder ,. in zulk eeage- ,, val, zo ter ooi^zaake van zyne eigen' hqoge
„ verbeddinge, als door aandryving van fcfaa* „ ddyke Raadskiiden^ gemaklcelyk, te kon- ^nen gehouden worden, binnen dé paaien „ van zynen pligt: waarby nog kwam , dat ^, zaaken van Regeeringe niet eigenlyk be- „ hoorden onder het bewiod van eenen Ka« „ pitein* en Admiraal-Generaal. Dm deStaa* ,,, ten, om deeze »i andere redenen, moefien „ verkiaaren , niet te verlia^ ,4at men voort- „ ginge tot de benoeming van eenen Kapitdn- ,, of Admiraal-Generaal , die, by mangetvan ,, jaaren en kragcen , den Vaderlande geehen 9, diend zou konnen doen; nooit tezullenge- „ doogen, dat men eenen Luitenant -Gene- ,, raalaanftelde; zigop geenerhande wyze, ,, in eenige raadpleegingen op ditftuk» tezul-
9f kn
3Ó4 VADERI4ANDSCHE.XLVn.B0».
tKm >5 len inlaaten, en vaftelyk gezind te zyn, om, .lli£l ^^ in deezen toeftand van tyden en zaaken, hy " den tegenwoordigen voet en orde, zo in dié ", burgerlyke Regeeringe als in 't beleid der Krygszaaken te water en te lande , zon- dereenige verandering, te bly ven volhar- den (p). Men keurde dit Vertoog, welk ik meen, doordeWitt,opgefteldgeweefl:tezyn, ter Vergaderinge van Holland, goed, op den zevenden van Oogftmaand. Leiden verklaarde alleen , ook wel te verftaan „ dat men deaan^ „ Helling van eenen Kapitein- en Luitenant- '* Generaal, tegenwoordig , diende te my den; ,, datmenook,tegenwoordig,opditftuk,geen „ gehoor in de Vroedfchappen geeven moed •" aan eenige bezendingen der Staaten van „ Zeeland, of der algemeene Staaten; doch -„ dat men, wegens zulke bezendingen, iet „ algemeens , voor het toekomende , willende -,^ vaftftellen , daarvan eerft een punt van Be- fchryvinge zou behooren te maaken: by ondtentenifle waarvan , de Stad de vryheid behieldt, om, in het toekomende, omtrent „ zulke bezendingen, te handelen, als zy, „ voor den dienft van den Lande, zou goed- „ vinden." DievanEnkhuizen, daar het nu nog wankel ftondt, verklaarden in 't Vertoog te bewilligen , op *t behaagen hunner magti- gers (?)• XIIL Terwyl dit Vertoog rond gezonden en ge- Stad en lezen werdt in de Geweften, arbeidde men. Lande -aldaar , om de party des Prinfen van Oranje te fchryft fty.
(p) Zie RefpU Holl. 7 ^H' ^Si* hl. 40J.
(5) Refol. HoU. 7 Aug. 165}. bL 4". THUaLOE 8 PajXM
9» 99
XLVIi. Boek. HISTORIE. 305
ftjr^ii. De Staaten vafi Stad en Lande fchree- i6s3» ven , op den vyftienden van Herfftmaand, aan aanGetT die vati Gelderland, om hen te beweegen,totderiand de verkiezinge van eenen Kapitein- enLuite-over *t nant-Gen«^al. Zy weezen aan „ dat de niagt^^°^^ „ vaiï den Staat in de eendragt der Bondge*™^"^,^*^ n nooten gelegen was; dat de voorouders, tot Kapiteior „ behoudenis deeier eendragt , altoos zorg ge- Gene- „ draagen hadden , om den Staat te voorzien ^^**** „ van Stadhouders en Generaals ; dat de onïy- „ dige en fmertelyke dood van zyne Hoog- . 9, heid, Prinfe Willem, onfterfelyker gedag* „ tenifle, den Staat van zulk een doorlugtig „ Hoofd der Regeeringe beroofd hadt. Dat „ zy geoordeeld hadden , niet te ^fpoedig te „ konnen treeden , tot de verkiezing van ee- „ nen nieuwen Kapitein-Generaal enStadhou- „ der , inzonderheid , om dat de Staat thans in „ den kryg met Engeland ingewikkeld was, en », door veele andere gevaaren gedreigd werdt. 9, Dat zy , hierom, op het voorbeeld van Zee- „ land en Friesland , den jongen Prins van O- „ ranje , tot Kapitein-Generaal, en, geduuren- „ de deszelfs minderjaarigheid , Graaf Willem „ Fredrik van Naflau, tot zynen Luitenant, „ voorfloegen ; zo ter oorzaake van derzel ver „ hooge geboorte, als van degewigtigedien- „ ften van derzelver doorlugtige Voorzaaten, „ die, met 's Hemels hulpe, den Staat van de „ Spaanfche flaavernye verloft , en. in vrede en ,, voorfpoed gefield hadden : waarin zy hoop- „ ten , dat hunne Edele Mogendheden met „ hen eens zouden zyn (r)." Omtrent deezen
tyd,
(r) See THüRLOE'S liipciS F'ol. I. p. 456. DE WiTT i#iic« ?cn I. Dfcly hl. 241.
XII. Deel. V
jotf VADRRI^ANDSCHE Xï^VItBöM.
1(553. tyd, liepen 'er gerugten, dat '3 Prinfen party
gjjjjljj^- fterk toenam ; j^ dat reedd zes Geweften voor
arbeidt hem waren (x). Doclvde W«t drqeg zorg^
hiencr dgt NieuWpooft , uit Engeland herwaards ge^
••»* kccrd ^ om verflag te doM , ijevew den Heer
van Amerongen , onder dekfel van ^e Siaacea
te beweegen tot bewilliging in de gcmeene
laflen» gezonden werdt naar Gelderland, met
heimelyken lati» om te beletten , dat het (hik
van 't Kwitein-Generaalfchap niet op de Land-
fchj^s- Vergadering gelMragt w€rdjt(»). ^^
B^aadpenfionaris hadt egter zulke berigten uit
Gelderland , dat hy 't in t werk fteUen van dien
heimelyken laft byna noodeloos hieldt. Ook
Jfchreet hy , wat laater „ dat de kwalykgezin-
„ den, zo noemde hy 's Prinfen vrienden, hun
,y oogmerk aldaar niet zouden bereiken, alzo
,y de Landdag op 't fcheiden (londt (üy*
XIV. Midlerwyl , hadt de ty ding der voorflagen^
Staat va^tot de verheflSuDge van den jongen Prinfe van
den han- Oranje^ die , in Hloeimaand , van wege Koning
EnV^ Karel den U , met de Ridderorde vanden Kou*
kod* leband y vereerd was (v), en vooral, die derbe-
weegingen ten zy nen behoeve , in verfcheiden'
Steden, de Vredeha^deling in Engeland eeq
weinig te rug gezet^ „ Ik vrees , fchreef Vaa
de Perre , op dert eerften van Oogflmaand^
,1^ dat het uitflieek^n der Oranje • vendels de
„ handeling hier eenigszins ftremmen zal(«^).''^
Sn in eenen brief van den agtflen , dien de
Witt
ff) *Tfluau>E'i Papers, ^ L pi» ^74» ssu IüDlOWS MiCif
(t) secr. Refol. HoU. 2« Stpt. xc^}. I. Dtel^ èL UU .(0) De WiTT Brieven I. Deel^ hl, zi%^ 241* Iv) A1TZ«MA III. Detly bL 82^
(w) TuuEJLOB'a Papers FU. L ^ nU
XLVlLBoEiL HISTORIE. 507
Witt aan Beverningk zondt, ftondt in kragt, 2653. „ dat hy verwagtte , met de naafte poft te ver* " . * ,, neemen, dat de handeling wederom aan 't if ftaan zou geraakt zyn , ter gelegenheid van ' )) den onredelyken voorflag van die van Zee* I, land wegens het Kapitein -Generaalfchap 5, Ti"), waarvan men, in Engeland, otfgetwy* ), leid, kennis gekreegen zou hebben. Doch ), dat hy hoopte, dat zy hervat zou worden, „ als men , met deeze poft , vernomen zou heb- „ ben, dat de voorflag geen* ingang ter wee* 5, reld gevonden hadt; dat Holland zig , zon* 5, der iemants wederzeggën , daartegen gekant „ hadt, en nog bleef tegenkanten, en dat de j, andere Geweften, die zig , te vooren , niet- „ verklaard hadden, nog op Hollands zyde 5, bleeveii (:»:)."
Nieuwpoort en Jongeftal , op den twintig* Nieuw- ften vanOogftmaandjin den Haage gekomen, P^^^a^? deeden,tenzelfdendage,verflagvan den ftaat JQ^^^* der handelinge in Engeland, en^^anden voor- verllag flag der CoaUtic of famenvoeging der twee Ge* vao. meenebeften , die niemant der Leden behaag» de. De Prinsgezinden verftonden , dat men de Afgevaardigden terftond te rugzenden, en alle handeling af breeken moeft. Doch de Liefheb- bers der Pryheidj gèlyk zy zig noemden, de ' Staaten van Holland, en die t met' hen eens waren 9 meenden , dat men geene middelen on*
be*
. (x) TMtJELOE's Papen, r*/. I. p. itu
(1) De brief 9 waarby de Witt de eerfte kennliaan Beverningk van Zeelandi voorflag gegeven hadc, was die , waaruit wy , te vooren (bl. 380.)» bet onderfchrift aangehaald bebben , en die zo gebeim gebonden moeft worden • voor de andere Argevaardi|dea*
Va
3o8 VADERLANDSCHE XLVlLBoEfc
xtf53« beproefd laaten moeft, om de Vrede te ver- * krygen , fchoon zy geheel geenen zin hadden
in de famenvoeging ; waardoor, dagtenze, dee- ze Staat onder de overheerfching van Enge- Vérdigte land geraaken zou (y). De Koningsgezinde cifchen Engelfchen , die zig hier te Lande onthielden, der En- venpreidden , ondertufTchen , allerlei verdigte gelfchen. ^dingen van den ftaat der handeiinge, om 't volk hier af keerig te maaken van de Vrede. Onder anderen flrooidenze uit; dat de Engel- fchen eene Stad in Friesland vorderden, om Graaf Willem in bedwang te konnen houden, en dat zy begeerden; dat men hun den jongen Prins en het gantfche Huis van Oranje in han- Raad- -den ftelde (2). Maar de Staaten , raadpleegcn- pieegin- j^ op het te rug zenden der Afgevaardigden, l^^^^jj^verfchildeneenen geruimcntyd, over den laft, yftn laft ^^^^ ^^^ ^un hadt mede te geeven (d). Ein- aan de delyk , bragt Holland ter algcmeene Staatsver- Afge- gaderinge in „ dat men den Afgevaardigden vaardig. ^^ ^^f^ behoorde te geeven, omdevoorgeflaa- Enge" w ♦ g^^' famenvoeging , met kragt van redenen^ iaBd. 99 tegen te gaan , en om , in de plaats daarvan , „ eennaauwVerbond voorte{laan,ftrekken- „ de,tothandhaavingenbefchermingvande „ vryheid der beide volken, tegen elk , die „ dezelve, te water of te lande, zou onder- „ neemen te krenken." Doch die van Leiden hadden alleenlyk aangenomen, van het befluit tot het inbrengen van dit gevoelen verflag te zullen doen. Die van Amfl:erdam,Enkhuizen en Edam hadden 'er, niet dan op 't behaagen
hun-
(y) Thurloe's Papers, VoL I. p, 410. (z) Thuhlok's Papers, P'ol.L p, }4z. {a) THURLttE'8*Papexs, FêL I. p. 4i6,
XLVIL Boek. HISTORIE. 309
hunner magtigers, in bewilligd {b). En Am- jör», fterdam , welk thans den meeften invloed hadt — ^^ in de Vergadering van Holland, maakte, -in- derdaad, zwaarigheid in h^t herzenden der Afgevaardigden , om dat Deénemarke , zo geloofd werdt, gedreigd hadt, zig, in zulk een geval , met Engeland , te zullen verdraagen (c). Men vreesde, naar 't fchynt, in Deéne- marke , zo wel als in Zweeden {d) , voor de famenvoeging der twee Staaten , die dan mees- ter van de zee zouden geweeft zyn; en men dagt , hoewel ten onregte, dat het herzenden der Afgevaardigden geneigdheid tot deeze fa- menvoeging onderftelde- Holland, welk, fe- dert het ftillen der inwendige beroerten , we- derom nieuw gezag gekreegen hadt ter Gene- raliteit {e) , dreef, eindelyk , door (ƒ ), dat de algemeene Staaten, op den eenentw/ntigften van Wynmaand , overeenkomflig met den voorflag van dit Geweft, een befluit namen, om Nieuwpoort en Jongeftal naar Engeland te rug te zenden . met laft om, nevens Bever- ningk en van de Perre , te bewerken , dat men van de famenvoeging afzage , en in een naau w Verbond be willigde (g). Nieuwpoort èn Jon- geftal keerden , hierop , naar Londen. De Af- gevaardigden voltrokken hunnen laft, op.den zevenden van Slagtmaand , zig , in den fty 1 hun- ner
{h) Secr. Ref)l. Holl. n Sept.Usi. I.Z)«/, ^/. i»p.THüR* tOE'5 Papers, VoL I. p. 4?y«
{c) TiiUKLOJE'5 Papers,, ^0/. I. p, 531, s$\^
(d) DE WiTT Brieven I. Deely bl. aif. » {e) THüKLOt'S Papers, V^ol. I. />. óij.
(f) Secr. Refol. HoU. 21 06ioh, 1653. I. Dettf hl. IT4.
(g) sècr. Refol. Genet, ai 0^9b» lóst* in 't Vcjbaai nn
V3
310 VADERLANDSCHE XLVn.Bo«.
tó^V ^^^ aanfpraake , zeer voegende naar de Jnabap- ■ ■ tifteny waarmede de Raad toen vervuld was (h) 9 en die geloofd werden , dehandeling meelt gedwarsboomd te hebben ( i )♦ Zy traden , fe- dert, met de Engelfche Gemagtigden , en voor-- al met Kromwei, in nadere onderhandeling , by welke gelegenheid, 'tftuk van de viffcheryen van de opperde mm der Engelfchen over de naauwe of Britannifche zee wederom te berde
Sebragt werdt. Ook werdt 'er van *t ftrykea er vlagge gehandeld: 't welk de onzen aan* booden,eershalve, te willen doen; den Engel'» fchen , daarenboven , op de andere punten, re* delyke voldoening geevende. Op de famen* voeging, werdt, ook van de Engelfche zyde, Engelfch ^iet fterk meer gedrongen. De handel fcheen van^eerT ^^^ vöorwaards te gaan , tot op den ajgtentwin* Verdrag ; tigflen van Slagtmaand , wanneer de Engelfche . ^ Gemagtigden den onzen overleverden een ontwerp van een Verdrag, uit zevenentwin-. tig puncenbefbsuuide^ die gehouden werden, gantfch niet overeen te komen , met de punten, waaromtrent men , in de byzondere onderhan- . delingen , eens gefcheenen hadt. Onder ande- ren, werdt, in het maalfde punt, begeerd, waarby »» ^^^ geene Engelfche wederlpannelingen in begeerd >j d^ Nederlanden zouden gedoogd worden.; wordt, „ zelfs niet in de Steden en Heerlykheden ^^ p^" »> van den Prinfe van Oranje, of van de Prin* vanOran-" ^^^^ ^^^^ Moeder; die, zo zy 't egter deeden, je van de" j> hunne Steden en Heerlykheden verbeuren hooge „ zouden: en, dat de algemeene noch by-r
(B) Verbaal , hl. 167. \i) Yeibaal» kL S6o«
XLVIlBoM. HISTORIE. 31I
^j zondere Staaten der Vereenigde Geveften 1(553. ^, Willem, Mnsva!i Oranje, Kleinzoon van ^;;j^j^ ^, wytei den Koning van Engeland, noch ie- beden 9, mant van zyne nakomelinge ooit zouden uitauite. y, aanftelien , tot Kapitein - Generaal , Stdd*- y, houder of Admiraal; maar allé poogingen, j, die hiertoe aangewend werden, met der ^, daad, tegengaan en ftuiten(0/' DeAfge-Twift vaardigden , de punten ontvangen en overwoo^ ontwerp. gen hebbende , maakten , op verfcheiden* der* zelven , eenige aanmerkingen ; maar vooral op het laadle gedeelte van het maa^^, welkzy Eeiden, enkelyk af te hangen van het welbe- haagai der Staaten ; waarmede men zig, in £n«
Se^and , niet hadt te moeijen^ zo min als de taaten aig hadden te fteeken, in de verkiezin^ gen en aandeUingen , die in Engeland gedaan werden. Op het eerfte gedeelte van dit punt^ merkten zy aan , dat het hun onnoodig fcheetl^ den Prins en Prinfefle van Oranje in t byzoii- der te noemen:: verzoekende, wyders , dat dit geheele Lid uït het ontwerp geligt mogt wor- den. Nog verklaardenze, het derde ^ vyf tiende en zeventiende punt , vorderende het terug gee- ven der genomen' Schepen , het ftryken vaft geheele Vl0oten voor een enkel Engelfch Oor- logsfchip , het toeftaan van onderzoek op zee» en het betaalea van ieene jaarlykfche fomme voor de vryheid der Haringviücherye, in 't geheel niet aanileemelyk te vinden, en het veer^ * tiende i eifchende, dat de Staaten, buiten be* williging van Engeland , (legts een bepaald ge- l;al van Oorlogsfchepen ia de Britunnifche
II) Vcibaal,H. i97. ' '
V4
312 VADERLANDSCHE XLVILBóeic.
i'Ö53. ^^^ zouden mogen zenden, van zulk eenena-
^'— ' tuur, dat men 't geenen^flaaven zou durven
vergen tebelooven (m). Men tradt, hierop, in byzondere ónderhandeling, over de betwiftte punten. De Engelfchen gaven, omtrent allen, vry wat toe*, behalve omtrent de uitfluiting des Prinfen van Oranje van de hooge ampten van deezen Staat, waarop zy fterk gezet blee- ven («). Doch , geduurende deeze handeling, , I overleedt Van de Perre, op den veertienden van Wintermaand {o). X VI. De andere Afgevaardigden, geenen laft heb- Kromweijjènde , om in de uitfluiting te bewilligen, fton- ' jprJ/^^öT^^^ op 't punt, om de handeling af te breeken, verhee-'^ en naar huis te keeren,toenzy, van wege den ven. Raad , verzogt werden , nog eenige dagen te willen toeven (p)-Zy deeden 't, en, in deezen tuflchentyd , ondergmg de Regeering van Ea- geland eene nieuwe en gewigtige verandering, waardoor de Vrede fterk bevorderd werdt. Het Parlement, vyf maanden geleeden, door Krom- wel byeengeroepen, en, in naam, met de op- perfte magt bekleed zy nde , droeg , door Krom- wel gewonnen, op.den twee-entwintigften van Wintermaand , deeze zelfde magt op aan den Krygsraad, waarvan hy het hoofd was. Twee dagen daarna , verklaarde de Krygsraad, i^at de Regeering van het öemeenebeft , voort- aan, alleen beftaan zou, in denperfoon van Olivier Kromwei , die den titel zou voeren
van
f w) Veib^ial , hl. iidy 21 1, 234.
(n) Verbaal »R 240-242. AitzemAIII. Detl^ hl» tSS^%^^%
{o) Vcibaal, hl, 241» {^) Verbaal, LL in» *♦«.
XLVILBoEK. HISTORIE. 313
van ProteSar of Befchitmer van Engeland, Schop- j g^, ^
land en Ierland^ en eenen Raad van een -en- ^
twintig Perfoonen nevens zig hebben. Men vereerde hem, hierop, met den titel van zyne Hoogheid, en hy tradt, terftond, in 't bewind der Regeeringe (^).
De Afgevaardigden der Staaten , en Bever- De han- ningkin 'tbyzonder, die den Proteöor, uitdeling zynen naam , met deszelfs nieuwe waardigheid, ^^^^ ^ geluk gewenfcht hadt (r) , hervatten nu de han- j^L\ deling, die genoegzaam afgebroken fcheen. De — -^
EngeTfch"en voegden eenige nieuwe punten by de voorigen, en vorderden , onder anderen , „ dat 'er regt gedaan werdt, over de moor- 3, ders der Èngelfchen te Amboina, zo lang 3, eenigen derzel ven in 't leeven waren." Dochxromwel men werdt , over de meefte punten , na' genoeg vordert , eens , behalve over het punt der uitfluitinge , f ^^*^?^* waarop de Proteélor ftyf ftaan bleef, en welk, j^"^ ^^^ door de onzen, niet kon ingewilligd worden Prins van (ƒ). Beverningk in 't byzonder , op den zesden Oranje van Louwmaand , in gefprek getreden, met den^^'^**'**^^» Proteftor, over dit punt; liet Krom wel zig breeduit, over het nadeel en ongelyk, welk hy van het Huis van Oranje ontvangen hadt, daarby voegende „ dat de Regeering van En- „ geland npoit van de Vrede met de Veree- „ nigde Geweften zou konnen verzekerd zyn, 3, zo lang zy zou moeten vreezen, dat het op- „ perbeleid over zaaken van Regeeringe en „ oorlogezoukonnen vallen, in de handen van
99 ie-
(f) LUDLOws' Memoirs, y«l. I. p, 32. Rapin Tom, li. p^. 63, 6^ Veilyal, bl. 2(2 y 254.
(r) Sccr. RefoU HoU. 29 Jan. itfj^., I. Dêel^ BL X14. is) Ycxbaal, i/l. t;*, 273, 279.
SH VADERLANDSCHE XLVILBo».
t€S4- " iemant uit dit Huis ^ die zo na vermaag** ■' „ fchapt was met hem , welke reeds den naam
,, van iumfi^ aangenomen hadt/' £indelyk« seide by ook „ dat 'o: denStaaten zei ven veel ), aan gelegen was, dat zy, wegens dit Huis, „ gennl gefteld werden ; dat hy ook niet twy* ,9 telde , of dit was de meening der Staaten van ,9 Holland, hebbende men hem , al voor lang, „ eene hunner Refolucien op dit ftuk ver* ,, toond, die hartige en vryetaalfprak; en 5, dat, indien de Staaten van Holland hem be« „ looven wilden , dat zy , by deeze Refolutie, ,, volharden zouden,!^, om een einde van „ zaaken te hebben, zig daarmede te vrede „ zouhouden; alzo hy wel voorzag, dat liet van ,9 te langen nafleep zynzou,zomen ondema* ,1 me y alle de by zondere Geweften hierin te „ doen bewilli^n (^)."^everningk nam aan, van deeze opening kennis te geeven aan de Staaten van Holland , fchoon 't gevolg getoond heeft, dat hy *t, vooreerft, alleen aan eenige byzondere Perfoonen deedt (u). Hy bleef in jde gunfl: van den Protefl:or,die Jongeftal t'ee* hemaal yerlooren hadt , hebbende deezen zig, zo men zeide, onlangs, laaten ontvallen, dat de Staaten , zo 't Verdrag niet getroffen werdt, den ProteÖor , in perfoon , den oorlog zouden verklaaren, en, ondertufTchen , met het volk van Engeland, vriendfchap houden (v). De Afgevaardigden der Staaten, ook vooi^eflaa» gen hebbende, dat zy den Koning vanDeene« marke in 't Verdrag wilden begrypen , waarop
de
(t) Verbaal y hl. 177, t7«. •
(u) WiCqpEFORT Civr. VlII. p. 4U.
(vj TH\3hLOE'9 Papcis, ybl, IL p. ót.
XLVn.BbMC. HISTORIE, giy
de Ëngelfcheo weinig aanmerking fcheenen 1654* te hebl^n , vertrokken , op den zemenden van — — Louwmaand, naar Holland, om van denftaat der handelinge verflag te doen (v)).
De algenieene Staaten , dit verflag , uitge- XVIL nomen het punt, welk de uitfluiting desPrin-ï^e aigey fen van Oranje , door Holland alleen, betrof ,^^^^"® gehoord en overwoogenhebbende,beflooten,ij/fl„fj"^ eerlang, op den voorgang van Holland (a;), tot vrede, 9, met den eerften, eene wapenfchorflng,metmids het 9, uitfluiting van Deenemarke , te bewerken ; twaalfde „ den Engelfchen voldoening te geeven , we-^"°2:agt 99 gens de fchepen in de Zond aangehoudfn; worde* 9, den Afgevaardigden, met de hoedanigheid 9, vsuibuicengewooneAmbafladeurs, tevoor« ), zien; eenige veranderingen te doen maa* t, ken , in fommige bewoordingen van het ont« ,t worpen' Verdrag, en vooral ook het /lo^ïa^* I, de punt, den Prins van Oranje en deszelfs I, nakomelingen betre£Fende, in deezer voe*» * 9, ge, te doen verwderen , dat alkn^ die ooit door „ de algemeene Staaten tot Kapitein- ofMmiraaU „ Generaal j of ^ door de byzonderen^tot Stadhdu* 9, der van eenigbyzonderGeweJi zouden bevorderd „ v)orden ^ gehouden zouden zyn^ dit Verdrag te j, beëedigen (y)." Beverningk , reeds te vooren. Bever- zeer tegen den zin van Zeeland en Friesland,"*"»^ wederom alleen, naar Londen gekeerd zynde,^^^'^^^!^ om de handeling voort te zetten 9 en, zo meunaarLoa-
zei-deiu
(w) Verbaal 9 kl^ 274» ito, zte^ 29z.
l^) ficct, RefoL HoU. 27, 29 Januétr, 1^54. I. Duif hU i^o, izi, uzy 12 3» Thori^os'S Papers y^l»/. II. p. ^6, 47 » II, 51, «o, 71,
(y) Secr. Rcfol. Gencr. 199 ao Fekr. 1*54. i«*/ Verbaal van BiVERNiWQK. bh 297$ 299% 392» 3^* 1» WlTT BiIeven V.
3i6 VADERLANDSCHE XLVILBom.
t6S4- ^eide , met het Provinciaal advis, of nog byzon- derer laft der Staaten van Holland (z) , voor- zien , vernam , eerlang, dat alle befluiten der algemeene Staaten , zelfs de geheimften, aldaar bekend waren , eer hyze bekomen hadt ; heb- bende hy , klaarlyk , befpeurd , dat 'men zyne brieven hadt geopend , voorze hem werden o- vergeleverd (^). Die, en dat men hem, die zonder lad der algemeene Staaten gekomen was, niet aanzag als een' openbaar' gezant (Z?), Aan- ftremde zyne handeling een weinig. Dochna* kQmft dat Nieuwpoort en Jongeftal , op d^ji tienden van yag Lentemaand , te 's Gravezande waren aan- poorteen g^^^"^^^ > werdt zy beter voortgezet. De Am* Jonge- bafladeurs werden , met zeventig of tagtig öaU, Koetfen, ingehaald , onder een gej uich der me- nigte , welke riep , God zegene de Ambajfadeurs ! God zende ons PWede ( c ) / De groote uitrufting ter zee, die met het voorjaar in Engeland on- • dernomen was {d) , deedt de Staaten , met naa- me die van Holland, ook fterk haaken om te fluiten (ff); hoewel zy, midlerwyl, niet ver- zuimden, den noodigenlafl te geeven,tothet gereed maaken van 's Lands Vloote,entothet bezetten der kullen (ƒ). Ook viel 'er, op den tienden van Grasmaand , nog een gevegt voor, in 't gezigt van Livomo , tuflchen een Engelfch en een HoUandfchOorlogsfchip. Hetlaatflp,
ge-
(«) DE WiTT Brie^^en V. Deel ^ BI. 295. Thualok's Papers» P^oL I[. p. 60, 10 1. . (a) Verbaal, ifl. 304. AitzeMA ITI. DeeJ, tl. 911^91 i9 9iS*
(If) De WiTT Bripen V. Detl , kL ï©o, ,
(c) Thurloe's Papers, f^ol. II. p, m,
(d) Verbaal, hl. ?i7.
(f) Thurjloe'3 Pnpers, f^êl. II. p. lyi, ij?. (/; Secr. Refol. Holl, xy, z^, 25 Maart. lói^» I. Deel,kL. X27, 128, 12^. ^
3GLVILBoEk. HISTORIE. 317
gevoerd door Kapitein Kat ^hadt bet eerftezo iHg£^ goed als verovera, tuflchen de klippen; toen ■ het, door eenige Muskettiers des Groother- togs van Toskane, ontzet werdt (g). De Am- • baUadeurs waren vaft dagelyks bezig, om het Verdrag in orde te brengen (h). Eindelyk,, DeVrede werdt betwinde wooning der Ambaffadeuren^'wordt geflooten en getekend ^ op den vy ftienden van seüoo- Grasmaand. Het beftondt uit drieëndertig pun- ^^"* ten, welker voornaamften op deezen zin uitr liepen. „ Tuflchen de twee volken, zoueene inhoud „ vafte vereeniging, vriendfchap en verbind- van het ,', tenis zyn. 't Wederzydfch geleeden nadeel, ^^^^^^S^ „ na den agtentwintigften van Bloeimaand , 5, des jaars 1Ö52, zou vergeten en vereffend „ gerekend worden. De vyandlykheden zou- „ den ophouden, in de Brittannifche zeeën, i, terftond, en in de afgelegener , op zekere be- . j, paalde tyden. De Krygsgevangenen zouden, 5, ter wederzyde, in vryheid gefield worden. „ Men zou elkanders vrede en vryheid be- „ fchcrmen tegen elk, die dezelve zou willen I, krenken. Men zou elkanders vyanden of „ verklaarde wederfpannelingen geen verbly f „ gunnen, nooh dezelven, met krygs- of „ mondbehoeften , onderfteunen : maar elkan- ,1 deren , in tegendeel, byftaan tegen dezelven; „ zullende zy , in 't een of 't ander Gemeene* „ beft, ook niet mogen ontvangen worden, I, door iemant, van welke waardijghéid hy ook ), zyn mogte , op verbeurte van de Sloten , Ste- „ den en Hecrlykheden , waarin zy zouden
„ mo-
(g) AiTZEMA III. Deel, hl. 919.
(b) Verbaal, tl. 311-3259 3X6- 3;^* AitzEMI XII. Beel^
il, 9ii*9\u .
jig VADKRLANDSCHE XLVIL Boeit.
i6Si* „ mogen ontvangen zyn. Scheepvaart en ■ ^, Koophandel binnen Europa, en'tönloopeai
i, van Oorlogsfchepen,raet voocbehoudenis • „ egter van de Wetten en Inftellingen der ^, twee Gemeenebeften, zou, over en weder, ,, vryftaan , mids 't getal van agt niet te boven 'jj gaande. De oorlogs- en andere fchepen van „ den Vereenigden Staat , in de Brittannifche „ zee (2), eenig Engelfch Oorlogsfchip ont- ,, moetende, zouden de vlag van den top van „ de maft ftryken , en het marszeil laaten val- ,, len, gelyk voorheen gebruikelyk geweett ^, was. Men verbondt zig, over en weder, om • 9> geene zeeroovers in zyne havens te ontvan^ „ gen, noch dezelven van voorraad te voor-- „ zien. In verbonden, met andere Mogend» j, heden te fluiten, zou men eikanderen be- i» grypen , zo *t begeerd werdt. inbreuken van ^, byzondere Perfoonen op eenig Lid van dit ^, Verbond zouden,bywege van Regte, ge^ „ beterd worden , zonder dat daarom het Ver- „ bond zo^i geagt worden verbroken te zvn* „ De onderzaaten der twee Gemeenebeften ,, zouden vryelyk , over en weder, mogen rei- 5, zen ; doch, gewapend , nietfterker dan veer* „ tig man. Men zou elkanders fchepen , fohip- „ persen Koopluiden niet bekommeren , dan ,, by hoogen nood. Zy zouden , by ftorm of ys« )9 gang, in de wederzydfche havens, mogen in- loopen , zonder tol of regten fchuldig te zyn*
)> De
CO Hoe ver deeze Brittannifche zee zig uitftrekte, was, ten dien tyde, ni^t klaar, zelfs voor kundige Julden. Zie Da Witt Brieven I. Deel , bl. i jp. Of het tegenwoQrdig klaarer zy» weet ik niet.
XLVILBoBCi HISTORIE. 319
„ DeKoopluidenzoudenzigzelvenenhunne ig^^ „ goederen, met allerlei geweer, mogen be- '"^ „ u:hernien ; doch ; in hunne herbergt geko* ,, men zynde, hun geweer moeten afleggen. ,9 De wederzydfche Oorlogsfchepen zouden „ de KoQpvaarders , éénen (Ireek met hen i^ houdende, geleidenen befchermen moeten. ,> Schepen , van 't een of 't ander Gemeenebeft ,y genomen , zouden hernomen , en den Eige* iy naaren wedergégeven worden. Men zou f^ geene brieven van fchiverhaaling mogen ' j9 geeven, dan drie maanden na geweigerd „ Regt. De algemeeneStaaten zouden bezor* „ gen, dat 'ef regt gedaan werdt, over den „ mandag in Amboina", gelyk het Gemeene* befl: van Engeland goedvondt teibreeken „ zo ,> iemant der daaderen of medeftanderen nog ^ in 't leeven mogt zyn. De algemeene Staa* ^ ten zouden vergoeding doen van de fchade, 3, geleeden aan de fchepen, in de Zond aan* ,> gehouden, ter begrootinge van benoemde ^ goede mannen : waarna de Koning van Dee- „ nemarkeook in dit Verdrag begreepenzou „ zyn. Ook zou men Gemagtigden noemen» ^ om de fchade te begrooten , welke men el- „ kanderen, in Ooftindie, Groenland, Mus- „ kovie, Brazil of elders, mogt aangedaan 5, hebben, van denjaare 1611 af , tot denagt- „ entwintigften van Blpeimaand des jaars „ 1652 toe ; welke men , wederzyds , elkande- „ ren vergoeden zou. Allen , die, door deal^e- „ meene of byzondere Staaten,tot Kapitem- „ of Admiraal- Generaal, tot Veldoverfle of „ Stadhouder , zouden aangefteld worden , 39 zouden gehouden zyn, dit Verdrag tebe-
S20 VADERLANDSCHE XLVILBoek.
1654. w èedigen- 't Verdrag zou, eindelyk, ter we* - „ derzyde , binnen vyftien dagen , bekragtigd
„ worden (i)-" Naderhand, werden, met we- dérzydfch goedvinden, de EvangelifcheZwit- ferfche Kantons, de Hertogen vanHolfteiji en Koerland, de Prins van Anhalt, de Graaf van Oldenburg en de Hanze-Steden, Lubek, Breemen en Hainburg , in het Verdrag be* greepen (*). XVIII. *t Groote werk der Vredeh^delinge fcheea gaderfng ^^^ afgedaan. De Staatenfcheenen hun oog- van Hol- nierk bereikt , ende.uitfluiting des Prinfen van land Oranje ontweeken te hebben. Doch daar ha- krygt perde nog iets , waarvan de twee HoUandfche dat de * Afgevaardigden , Beverningk en Nieuwpoort, Proteaor *U^^^ kennis hadden, 't Betrof den Prins van den Prins Oranje, wiens belang, zo Jongeftal, die ge- yanOran- heel niet wift, wat 'er omging, nog onlangs, je begeert ^2^j^ Gr aave Willem van Naflau, gefchreevea liomentehadt,by 't Verdrag, wel genoeg in agt geno- hebben. men ZOU worden (/): John Thurloe, Ge- heimfchryver van Staat , hadt Beverningk, voor"t aanvangen der jongftehandelinge, be- kend gemaakt „ dat zyne Hoogheid, de Heer „ Proteftor, niet zou konnenbewoogen wor- „ den , om van het twaalfde punt van 't ont- „ werp , vorderende de uitfluiting des Prinfen „ van Oranje, af te flappen, zo de Staaten „ van Holland in 't byzonder hem nietbeloo- „ ven wilden, 't gene, by jdit punt, van alle
„ de
. (I) zie Groot-Plakaatb. U. Betl^ koL yzi. AiTziMA III. JOeelt hl. 91 S. Verbaal van UevëHNINGK. hl- 3 57*
ik) lUfül. Genet. 17 Au^. 1654-. in 't Veibaal van B£?£&-^ NINOK. hL S57-
(l) Thukloe's I'apeis, y^oL II. p, m, ^if7*
XLVILBoBK. H I S T O R I R 321
^, de Gcweften gevorderd was.** De Pfotec- j(j#^^ tor bleef hierby, tot na het tekenen van het Verdrag, verklaarende „ dat hy dit, in 'tby- „ zonder, in 't gemaakte Verdrag, beoogd „ hadt, en dat vrede of oorlog hiervan af- „ hing." Beverningk en Nieuwpoort, hem niets konnende belooven, dandatzydenStaa* ten van Holland van zynen eifch kennis zou- den geeVen (w), fchreeven 'er terftond over naar den Haage. De brief werdt> denagjten- twintigften van Grasmaand , ter Vergaderinge van Holland gelezen, door denRaadpenfiona- ris de Witt, onder den eed van geheimhou* ding. Men raadpleegde, terftond, op den in- Raad* houd. De Edelen openden zig niet klaarlyk,pJ««siïi- ter oorzaake der afwezendheidvanBrederode^^" * en Duivenvoorde. Dordrecht verklaarde zig , rondelyk, voor 't verkenen eener Akte van Uitflüitinge , volgens de begeerte van den Pro- teftor. Haarlem, Delft en Leiden namen aan, ecrft verflag te doen. Amfterdam en Gouda onderfteunden 't gevoelen van Dordrecht. Rot* terdam zou zig uiten, zo dra de voorzittende Leden zig duidelyk zouden verklaard hebben» Gorinchem , vanwaar niemaijt tegenwoordig was dan van der Kolk^ zitting hebbende in de Gekonunitteerde Raaden, zou de Afgevaar- digden der Stad afwagten. Schiedam ftemde met Dordrecht, Amfterdam enGouda: Schoon- hoven met Rotterdam. Briele voegde zig by Dordrecht, Amfterdam, Gouda en Schiedam. Alkmaar , Hoorn , Enkhuizen , Edam , Monni- kendam en Purmerende zouden, gelyk veelen
van
(») Deduél. van n July i6si% *« ^ Refol. van Confid bL lU
XU. Deel. X
Sftt VADERLANDSCHE XLVn.B6öt
i6S4. '^^ ^^ voorzittende Leden aangenomen had- > ' den, ecrft verflag doen, en hunnen naderen laffc, ten fpoedigllen, openen. Medenblik ver- klaarde zig duidelyk voordeuiciluiting.Hier- na, werden de Leden, die zig nog niet klaar- lyk geuit hadden , verzogt , hun byzonder ge- voelen te willen zeggen, en toen verklaar&n ^evw Rotterdam TGorinchem en Schoonho- ven zig, geiyk Dcwdrecht en devyf andere Steden. Die van 't Noorderkwartier fpraken omtrent eveneens; doch zo duidelyk niet, als deeze drie Steden. Maar die van Haarlem , Delft, en Leiden begeerden hun byzonder ge^ voelen niet te zeggen (n). Men befloot toen, door eenige Afgevaardigden , den Steden, onder gelyken eed van geneimhoudinge , ken- nis te geeven van 't gehandelde, en derzelver befluit daarop te verzoeken , tegen den eeHten Gevoe- van Bloeimaand (o). De zaaJc toen , op nieuws, lens der in beraad gelegd zynde, (lemde het meerder* Leden, j^el der Edelen voor de uitfluiting, en de Veldmaarfchalk , Heer van Bredero& , de eer- fte; fchoon hy , in een tweede Huwelyk , met Lm/a Cbrifiim van Solms , Zufter der Prinfefle Weduwe , gehuwd , en derhalve Ood-oom was van den jongen Prinfe van Oranje (p). Dor- drecht bleefby zyn gevoelen. Haarlem, klaa* gende, dat men van deeze zaak niet eerder ^e» * Iproken hadt , verftondt , dat men *er opemng van doen moeil aan de algemeene Staaten, en zou zig nader uiten, als zulks, door de andere Leden , gefchied was. Delft hadt 'er niet te*
gen^
(n) Dl WiTT Blieven V. Deel^ hl. })<• (9) Secr. Kefol. HoU. tl April i((C4. I, Dal^ hL 134. ' lp) WiCQpfilORT Livr. VIII. p. 43;.
XLVII. Boe*. HISTOAIR $s|
Sen, dat de Akte, by eenpaarige bewilliging t6s4. er Leden, doorging. Leiden verftondc , dat — ^
men van deeze zaak eerft met Zeeland , eii daarna met de algemeene Staaten behoorde
Sehandeld te hebben. Amfterdam verklaarde, at de uitfluiting , met eenpaarige ftemmen der zesendertig Raaden deezer Stad , goedge* keurd was. Gouda bleef ook by zyn gevoelen. Rotterdam zeide, dat de nood de oitfluiting Vorderde, en bewilligde 'er in, mids zy met cenpaairigheid gefchiedde. Die van Göjrinchem hadden hunnen Sekretaris Baxtel alleen op de ^
Dagvaart gelaaten ; die verklaatde, zig niet na« der te konnen openen ; maar te vertrouwen, dat zyne meefters met Amfterdam zouden (temmen. Schiedam zeide , met eenpaarige (temmen der Vroedfchap, tot de uitiluiting beflooten tehebben. Schoonhoven zou zig naar 't beflüit der Vergaderinge vpe^en , mids het genomen werdt met eenpaarigheid.Briele bleef by zyne verklaaring. Alkmaar verklaarde , dat, de Vroedfchap den eed van geheimhou-' ding geweigerd hebbende, de zaak alleen on- der Burgemeeftérs gebleeven was, die in de Akte bewilligd hadden , mids zy met eenpaa- righeid vaftgefteld werdt. Van Énkhuizen was nog niemant te rug gekeerd. Edam verftondt, dat de gevergde Akte (treedt met de vryheid van Holland, en dat het hierom beter was in . oorlog te blyven. Monnikendam bewilligde in de Akte, by eenpaarigheid der Leden. Me» denhtók fprak zeer driftig voor de uitfluiting^ Purmerende zou zi^ openen , zo dra de voor^ zittende Leden duidelyker geftemd hadden. Des nademiddags, werdt de raadpleeging her- X z vat.
$14 VADERLANDSCHE XLVn.1ïo9K; %gg£, vat, zonder <ilat men 't toen veel verder brcn* #*-^ — gen kon. Maar , op den vierden , 't fluk op* nieuws in overweeging genomen zynde, ver- klaarden Haarlem , Leiden, Enkhuizen en £-f dam zig vierkant tegen 't verleenen der Akte, Alkmaar hieldt zig aan zyne voorgaande ver- Men be- kJaaring. De Witt deedt zyn beft, om de Le* fluit mee den tot eenpaarigheid te brengen, en floeg, A^ ?^?' toen dit niet gelukken wilde, voor, om met de tot de meerderheid te beüuiten. Doch Haarlem en Uiiflui- Leiden beweerden, dat, in deeze zaak , die «tog. verandering van Regeering , overgift van vry- heid, en handel over vrede betrof, geene o- verftemming plaats hadt. Nogtans, gedoog- den deeze Steden, dat het befluit, zonder ver- dere omvraag te doen, opgemaakt werdt. 't Was toen nog maar omtrent zeven uuren des ^ivonds ; waarom de Witt vraagde , of 't hunnen Edele Groot-Mogendheden ook aangenaam zyn zo«, dat hy zig voor eenen korten tyd begave naar de Fertrekkamér ^ en de Jkte ^waarin de meejle Le- den bemlligdhaddeny opfieldel Veelen beftemden dit, met woorden en gebaarden: waarop de Raadpenfionaris , in alleryl, AeAÜe van Seclufie of Uitfluiting ontwierp , die door veertien Inbond Leden goedgekeurd werdt {q). De Staaten der Aae van Holland en Weftfriesland verklaarden, by ^^^f^\ dezelve , tot geruftffeUinge van den Heere uSu?. Prote^or w dat zy denPnns van Oranje, of üng. * J5 iemant van deszelfi nakomelingen, nimmer „ zouden verkiezen tot Stadhouder of Admi- „ rasdhunner Provincie; noch, zoveeldeftem j^, hunner Provincie aanging , gedoogen , dat
(f) Ds WiTT Büeren V. Dul^ bl* |4^H^
XLVII. Boek. HISTORIE. 32^
„ hy ooit werdt aangefteld, tot Eapitein-Ge* 1654.
j, neraal over de Krygsmagt der Generalis *
^, teit(r)." Te gelyk, werdt beflooten,byhet overzenden deezer Akte, aan Beverningk en Nieuwpoort, te belaften, dat zyze niet zou- den hebben over te leveren , voor zy allepoo-' gingen hadden aangewend, om den Protec- *
tor te beweegen , dat hy zig vergenoegen lie- te met het gene, in 't flot van 't getekende Verdrag , opzigtelyk op de toekomende Stad* houders en Kapiteins -Generaal, was vaftge- fteld. Doch dè Stad Haarlem déedt , op deeze Aanteke- befluiten , aantekenen „ dat zy verftondt , dat ^^°6^ „ men van alles opening behoorde te doenyg^^^^ „ aan de andere Geweften, immers, dat zy Haarlem: „ zig niet langer aan den eed van geheimhoü- l-eiden , „ dinge verbonden rekende; dat ook de ge-é^^™*?^» „ vorderde Akte niét kon worden verleend, ^èn eio* * „ dan met kwetfirig van de vryheid en eereEdam* „ van den Staat, die, door de voorouders van „ den tegen woordigen Prinfe van Oranje, „ onder *s Hemels zegen, gegrondveft was : „ waarom zy 'er geenszins in kon bewilligen.** Leiden pot e/teerde ook , by aantekening, tegen de Akte , als nadeelig aan de vryheid en hoog- heid van den Staat in *t gemeen , en van Hol- land in 'tbyzonder, en hieldt zig, insgelyks , van den eed van geheimhouding ontflaagen. Alkmaar verklaarde , dat de uitfluiting van den Prinfe van Oranje , ih zulke bewoordingen , alsr zy, op den vierden van Bloeimaand, opge- inaakt was , de vrye befchikking van Holland bepaalde, en onluft tuflchen de Geweften en
on*
ir) Secs. ILefol. HoU. 4 ^^f '«H* I* ^««^ ^A «3^. ,
X 3
536 VADERLANDSCME XLVn-BoEK;
ï^54. onderst volk zou konnen veroorzaaken. Enk*
ir -huizen, zo men meende, om te voldoen aan 't
gemeen , dat nog onlangs eenen Predikant in 't water hadt willen fmy ten , om dat hy niet voor èen Prinfe gebeeden hadt(x) , bewilligde ook geenszins in de i\ktevanUitflaiting,enhieldt » Tempe- ^ig^uui de* verzagting,in*t Verdrag begreepen» rament ' Ëdam verklaarde, ook niet in de Akte te xon* nen bewilligen, ten ware de voorzittende Le* den zig eenpaariglyk voor dezelve verklaard hadden, en menze, ook door de andere Ge- weften, kon doen goedkeuren (t). Doch alzo de meefte Leden voor het inftellen der Akte geftemd hadden, werdt zy , des anderendaags, naar Engeland gezonden. *tGcheira De handelinjg ter Vergadering van Holland ilcr uU- overdeuitfluitingdesPrinfenvanOranjebleef, fluiiinge j^^ jg eerfte opening op den agtentwintig%n icwuit. yan Grasmaand, verfcheiden' dagen bedekt, . Sommigen wiften alleenlyk , dat 'er, over iet gewigtigs , geraadpleegd werdt ; 't welk op den €ed geheim bly ven moeft («). Doch de Witc feevondt, dat 'er, op den tweeden van Bloei- maand , reeds iet van uitgelekt was , buiten d^ Vergadering. Op den vyfden , hadt 'er de gemeente eerft kennis van, die, zig, van dag tot das, verder verfpreidende, binnen kort, de ftot werdt van het gemeen onderhoud,, ia fchuiten en op wagens (y). Men verftondt, naderhand, ook, dat de brief van fieverningk
en
fi) Tnu»LOE*s Papert rol II. p, iptf. (») Secr. RcfoJ. HolU 4 Ma»t 1654, I« BhI^ tL 117 (•O See Thurloe's Papers V«L IL p» 251, %$%. -{%») DE WiTT fisieven V. littl , K %^%. AiTZSUA lU^ ihil^ bL ui«w
JDLVaBojar, HISTORIE, 8^7
en Nieuwpoort, al vroeg, buiten dé Vergadc- 16^4^
ring gebragt was (w). * -♦
De Staaten van Holland, midlerwyl, over- xix. leggende, of xy van 't inftellen en verzendende Staa- der Akte opening zouden doen ter Generali-^J^*" teitj verftonden de meeften „ dat de zaak dcbefluiten . „ Provincie van Holland, die aanniemantter*er geene „ weereldrekenfchapfchuldig was, in'tby-opeDing „ 3onder, batrof , en , derhalve, ter Generali»^*"^® „ teit, noch behoefde, noch behoorde geopend G^n° wf „ te worden/' Zelfs werdc ongeraaden ge^uteit * vonden, oto 'er, met Zeeland in 'tbyzonder, van te fpreeken. Haarlem alleen bleet dringen op de opening ter Generaliteit j doch vergeefs. . Ondertuflchen, was de zaak reeds zo bekend p^P"ö-' geworden, dat *er de Prinfeflen van Oranje q^^H^*^ van onderregt werden. Zy verzuimden niet, doen ter algemeene Staatsvergaderinge en ter Ver-- Vertoo- gadermgevan Holland, eenOefchrift in t^s^o te- leveren, en die van Holland op 't ernftigft te ^^^^^^ verzpeken, dat hunne Edele Groot-Mogend- ting."^* heden het Befluit , welk men haar berigt hadt, tan nadeele van den jongen Prinfe vanOranje^
S genomen te zyn, toch niet wilden uitvoeren x).. De Keurvorft van Brandenburg deedt liergplyk een verzoek(y).Doch hierop volgde, voorecm, niet anders, dan datBeverningKen Kieuwpoort, andermaal, lafl; kreegen, om de Akte , zo lang mo^ely k ware, op te houden (2); hoewel men, eemgeweeken naderhand, aan 4e Prinfeflen deedc antwoorden , dat de uitflui-
ting
fw)Re(;>l. HoU. S Juny K54. hl, 221. (je) Zie AITZEMA IIL Detl^ H. 9*«.
!y; THuaLoe't Papers Vol. II. p\ 171, ix«. z) Scci. RefoU HoU* 9 Ma^ i«5f . I» ïïttl , kU 14X irm.
X 4
S28 VADERLANDSCHE XLVTLBoEiiL
*i(554, ting, niet uit e^nigen haat tegen den Huize ' van Oranje, maarenkelyk uit hoogennooden
ten dienfte van den Staat, gefchied was («).
Midlerwyl , arbeidden de AmbafTadeurs, om Kromwei te beweegen, dat hy van *t vorderen der Akte afzage, of,tenminfte, by voorraad, het Verdrag bekragtigde;gelyk dealgemeene Staaten, terftond, gedaan hadden (b). Doch h^ liet zig, ten opzigte van het eerfle, in 'c minft niet verzetten. Tot het tweede , befloot hy ^met veel moeite; doch niet dan onder deeze mtdrukkelyke voorwaarde, dat hem de Akte van Uitfluiting, binnen weinige dagen , zou overhandigd worden (c): waarop, dendertig- ften van Grasmaand , ae bekragtiging des Ver- drags , in Engeland , gevolgd was (d). Kromwei Ondertuflchen , maakte het inftellen der vordert Akte van üitfluitinge zo veele beweeging in de de Akte Vergadering der algemeene Staaten, dat het r" i?^^' wel haaft bekend werdtin Engeland(^). Krom- **^°*^* weldeedt, hierop, den Heeren Beverningfc en Nieuwpoort, op den eenentwintigden van Bloeimaand , de Akte afvorderen. Doch zy bewimpelden 't ontvangen van zulk eene Akte nog eenige dagen : waarvan egter , in den Haage, met zo veele verzekering gelproken werdt, dat dealgemeene Staaten, eerlang, beflooten, den Ambafladeuren te bdaften , dat zy hun een Affchrift van de Akte zouden heb- ben over te zenden. Te vooren,opdenagtften
• vaa
(a) Secr. Refol. Holl. 20 Juny itf;4. I. Deel 9 BL issk THüRtOF/s Papers Vol II. p. 257. {b) Refbl. Gener. 22 April idj4. in *t Verbaal, èl. jlj^ (e) Deduftie in de Kefol. van Confid. bU 1$. r/jvVerbaal, hl, 407. (O Thwuq%'% Fapcw r«/, 11.^., ia?. 'j
XLVII.BdEK. H I S T O R I É. iip
van Moeimaand^hadt Friesland een Gefchrift i6S4- tegen Holland ter Generaliteit overgeleverd, — — waarin de afzonderlyke handeling in Engeland zeer werdt afgekeurd (ƒ V Doch de Afgevaar- digden van Holland merlcten 'er niets op aan, en verklaarden , nader gedrongen, dat zy *t Gefchrift niet verftonden. Die van Steeland zeiden hierop , dat zy wel wiften, dat Holland, afzonderlyk , in Engeland , gehandeld hadt, te gelyk te kennen geevende, wat *er geflooten ware, 't welk zy begeerden, dat vernietigd werdt. Gelderland hadt opening van 't^ehan* delde verzogt. Zo deedt ook Utrecht, indien 't de Generaliteit aanging. Overyflel was niet tegenwoordig. £n Stad en Lafide verzogt ook opening en herroeping der Ambafladeuren. Den Heci" prefideerenden toen met de meer- derheid beflooten hebbehde, dat Holland o- pening behoorde te doen ; verklaarden de Af- gevaardigden van ditGeweft, nadatzeelkan- . deren alleen gefproken hadden , niet verwagt te hebben, dat hun voorkomen zou, *t gene zy gehoord hadden ; doch dat zy'er den Staa- ten van Holland kennis van zouden geeven. Die van Stad en Lande floegen , den volgen- den dag, voor, dat men den Ambafladeuren in Engeland behoorde aan te fchryven, datzy den byzonderen laft, die hun door Holland mogt gegeven zyn, niet zouden hebben uit te voeren. Zeeland en Friesland bewilligden , terftond, in deezen voorflag- Doch Gelder- land, Utrecht en Overyflel verklaarden zig,
by
(/} Veikl. van Friet f. van t Msy i^/f, ZU de Tkda£t,in i$ Kefol. van Conück i/. iio.
X5
S30 VADERLANDSCHE XLVII.flOEW
1^54. by gebrek van kennifFe, odbekwaam, om ia '^ deeze zaake te ftenunen; tcrwyl zy , nogtans,
by aanhouding , <m nadere opening bleeven die hem verzpeken (g). Maar de Staaten van HoUand cindeiyk, weczenze, van tyd tot tyd,af , en gaven, ein-» overge- delyk, den vyfden en zesden van Zomemaaand, wordt. ^ ^'^ ^^ Amtefladeurs , om, zo 't niet an-» ders zyn kon , de Akte over te leveren; en ver-^ lof, om, op begeerte der algemeene Staaten^ een affchrift van dezelve herwaards tezenden^ De overlevering der Akte gefcluedde, einde« lyk, op , of omtrent den twaalfden van Zomer^ maand (b) ; waarmede de geflooten' Vrede met De Vrede Engeland eerft haar vol teflag kreeg. Zy was, wordt reeos op dpn zeven^ntwintigften van Bloei- «fgekön- tnaand, afgekondigd in Holland, en met eenen ^^ plegtigen dankdag en eenige vreugdetekenen gevierd. Sonmiige Predikanten^ konden zig egter , by deeze gelegenheid , niet onthoudei^ . van eenige ftootelyke uitdrukkingen. Ster-* snont haat , reeds te vooren, gezeid, dat God de Jehitofels en derzeher raadsluiden befcbéumd madkenzouy^ zo de Vrede niet cpregt uoas (i). 't Krygsvolk in den Haage deedt veele vreug- defchooten , ter eere van den Prinfe van Oran- je en van Graave Willem van NaiTau. De Veldmaarfcbalk Brederode , die zy ne ftem tot de Akte van Uitfluiting gegeven hadt , zogt de gunft der knegten te herwinnen, door ee- nige Oxhoofden wyns , die hy hun , ter gele- gen- er v de WrTT^rieveii V. Z)^/, hl. 344. (ij Sccr. Rcfol. Holl. 20, 22 Aïay 4» 5> 6 Juny 1*54- h • IXeel^ bl, 143, 144 > 145» I47> I50» 151. Dcduft. tx^e&cfol. T^n Confid. hL 41. {i) tHuBL0£'8 Papers V^L II. f* 119^
XI,iVn.BoEK; H IS T O R I Ef 531
genheid van de Vrede, vereerde. Doch eenigen, 1654^
wilden zynen wyn niet proeven; en niemant gaf -:
e^nig teKen van genoden , toen hy zig by hen kwam vertoonen (k). Te Amfterdam , daar élke Predikant een gèfchenk van wyn gekree^ gen hadt, werdt de dag van 't afkondigen der Vrede, met veele tekenen van vreugde, ge- vierd; doch meeft onder de Wethouders en die van hun afhingpn. De Trompetters vin» gen hier aan, met het blaazen van JVilbelmus . van Naffbuwen: 't zy zonder erg, of, zo fom« xnigen meenden , opbyzonderen lafl: der Wet- houderfchap, om 't gemeen te behaagen (/\ Te Rotterdam , daar veele Koningsgezinde Eng€;lfchcn waren, werdt kleine vreugde ge* toond. AUeenlyk brandde men, hier,eenige pektonnen. Te Leiden , werdt in 't geheel niet gevuurd. Te Dordrecht, ftakeneenige jonge luiden de Oranje- vlag op den toören, zonder dat de Witt, die thans regeerend Burgemees- ter was, geraaden vondt , omze te doen weg- neemen (m). Aan al 't welke te befpeuren was, hoe de Vrede met Engeland, en de voorwaarde, w^opze geflooten was, by veelen onder 't gemeen, werden aangezien.
De Vereenigde Staatcn wonnen , by deeze xx. Vrede, alleenlyk, het .ophouden der vyand-Aanmer- lykheden: waaruit het herleeven des verval-^*°s^J len Koophandels, gehoopt werdt. Maar lOrom-y^g^^^ wel bedong , onder andere benaamingen , ge- noe^aam al de vergoeding van fcha^ en ver- zekering voor het toekomende, welken hy,in
• 't
Thurloi's Papers f^oL II. p. z$% , a^,
Thurlob'8 Papers VêL \l. p* 291» ii8.
£«rJTHUU,Oft'« P^pttt Fêk U. /• «»7> i<it
'ffi
33i VAÖÉkLANDSCHE XLVILBoMr:
ï6<± '^j^^ 1Ö52, en federt, gevorderd hadt, öf - . beoogd hadt te vorderen. De fchepen en goe- deren, in de Zond aangehouden, werden te rug gegeven, of betaald.^ Ook voldeedt men, in gevolge van één der punten van 't Verdrag, naderhand, merkelyke fommen aan de Éngel- fchen , wegens fchade , welke 2y , federt den jaare 1611, van de onzen toonden geleeden te hebben. Zelfs ontvingen de Erfgenaamen van hun, diete Amboinater dood gebragt wa- ren , eerlang , eenige voldoening in geld. De' vrye handel op de EngeMche Volkplantingen buiten Europa, die de onzen gaarne hadden willen bedingen , werdt hun geweigerd : en de vrye handel in allerlei waaren op Engeland alleenlyk toegeftaan, metvoorbehoudenisvan 't gene, desaangaande , in de Wetten, Ordon- nantien en Gewoonten van Engeland, vaflge- fteld was ; waardoor de Akte van den negen- den van Wynmaand des jaars 1651, die ge- legenheid tot den oorlog gegeven hadt, in volle kragt ble^f. Omtrent de vrye viflchery, werdt niets uitdrukkelyks bepjtald, by 't Ver- drag; doch 't ftryken der vfagge bedongen ; fchoon 't onzeker gelaaten werdt, ofzSks, eershalve, of uit hoofde van zeker regt , zou gefchieden. Ten opzigte van de verzekering voor het toekomende , vérwierf Kromwei, dat men de wederfpannelingen, waaronder Karel de IL of Karel Stuartj-^elyk hem de Engel- fchen thans noemden , Prins Robert eii anderen geteld werden, niet onderfteunde, en dat de Prins van Oranje of deszelfs nakomelingen, door Holland, het aanzienlykfte der Vereeni^- ^ de Ce wellen , ninuner tot Sudhouder of Kap-
tem*
XLVII. Bo«. HISTORIE. 33 j
tein-GeneraalzoudenaangefteldjOfbcvorderd 1654.
wcM-den: waardoor zy genoegzaam buiten ftaat
geraakten , om de tegenwoordige Regeering van Engeland te ontruften. Al het welke toont, dat Krom wel, by deeze Vrede, merkelyke voordeden verkreeg (»). ^
Midlerwyl, ontruftte de Akte van Uitflui- xxi. ring de Vergadering der algemeene Staaten^JJ q|; geweldiglyk. De Heer Hautbois , die wegens wèften " Friesland in deeze Vergadering zat , hadt, ge- over d% lyk wy zo even gemeldhebben, reeds op den V^^^**'* agtften van Bloeimaand, tegen den byzonderen "°** handel van Holland geprotefteerdj verklaaren- de denzelvenftrydigmet deduurbevogte vry- heid en met de Unie,nadeelig voor denPrin* fe en het Huis van Oranje, en fchandelykvoor den Staat (0). Hautbois was thans de eenigfte Afgevaardigde van Friesland in den Haage, en fommigen verhaalen , dathygeen' lafthadt, om te doen , 't gene hy deedt (p). De andere Afgevaardigden hadden zig, met meer gemaa- tigdheid , uitgedrukt. Die van Gelderland en Utrecht zeiden-, dat zy zig nader verklaaren zouden, wanneer zy nieuwen lail zouden be- komen hebben van de Staaten hunner Gewes- ten. Die van Zeeland merkten aan „ dat zy „ wel dagten , dat het gene door Holland , at- „ zonderlyk, in deeze zaak, gedaan was, niet „ zou overeenkomen met het gevoelen der „ Staaten van hun Geweft; doch dat zy zig, ^, na 't bekpmen van nieuwen laft^ deswege,
„ na-*
Ju) WlCqi^?ORT Livr, VII. p. 409. O Verkl. van Fiiesl. i» de Deduft. vaA 1654. Ixibl. ?aA Conud. il' ii^)*
S34 VAÖËRLANfi^HE XLVltfiorf.
*ï654. ,9 nader verklaaren zouden/* Doch die van
Stad en Land^zeiden „ dat deuitfluiting van
,, den Prinfe van Oranje , door Engeland voor-
,, geflaagen, en, door alle de Gewefteri vér*
„ worpen zynde, volgde, dat de byzóhdere
„ handeling der ^ee Hollandfche Ambafla'-
„ deuren , buiten nood , zonder kennis en zon-
5, der bewilliging der andere Geweften, on*
5, dernomen, in zig zelve, nietig was,als{bry-
„ dende met de Unie, en met de uitgedrukte
„ bevelen, aan de drie Ambafladeurs gege-
Gerngt ^^ yen (qy *t Bleef hier niet by. Men ver*
Krom wel ^^^^de , en 't vondt ingang by veelen , dat de
maar de "uitfluiting niet eerft door Kromwei voorge*
Witt en flaagen; maar 't werk was van den Raadpen-
«nderen fionaris de Witt en van eenige anderen , die
fluiting g^béeten waren op 't Huis van Oranje, endat
eerft had-Kromwel 'erflegts in bewilligd en.op gedron-
den vJor-gen hadt, om dienft te dóen aan hun, dielftro,'''
geflaa- hier te Lande, wederom , zouden konnen dienft
ichêrp ^oe^W- Op dengrondOag vanditgerugt,
Gefchrift^^^^^ de Afgevaardigden van Friesland, den
vanFries-agttienden van Bloeimaand, eene veel fchgr^
land te- per verklaaring ter Generaliteit, behelzende,
gen Hol. ,^^ dat Holland gehandeld hadt, tegen de al-
^^ • „ gemeene Unie met alle de Geweften ; tegen
5, de byzondere Unie met Zeeland; tegen zy
„ ne eigen' verklaaringen op de groote Ver*
„ gadering, en in de byzondere bezendingen
„ aan Zeeland gedaan , als waarin men de be-
^,^ noeming tot hef Kapitein -Generaalfchap
„ flögts verfchooven, en tegelyk geoordeeld
„ hadt,
(q) A1TZKMA UI. Iteelf hU 91? enz, ^
^ (r) AlTZ£MA IIX. Diti, //. f^Qt WlG<^ftIOAT* Z^ivf* Vilt*
W h 437» • • ' • '^
XLVll Bosf. HISTORIE. 53^ 9) hadt, dat 'er, niet dan door alle de Gewes- i^^i „ ten, over behoorde beflootej te worden; en— " ), eindelyk pok te^en het eenpaarig gevoelen „ van alle de Gewellen, Holland ingeflooten» „ die ^oordeeld hadden, dat het twaalfde ,, punt van het Engdfch ontwerp, waarby de >, uitfluitingbejKeerdwas,volftrektelyk,ver- „ worpen moeit worden* Dat alle de Leden . „,van Holland zelfs geene kennis, van dit „ werk gehad hadden; maar dat Bevemingk „ en Nieuwpoort het hadden uitgevoerd, door ,, bewerking van eenige driftige Regenten^ :„ onder voorwendfel van eenea gema&ten en „ bedrieglyken nood. Dat hiermede een blyk 19 gegeven was van de hoogde ondankbaar- „ heid , jegens het loffelyk Huis van Oranje , ,, welk zo veel bloeds gdlort, zo veel goeds „ verrigt hadc , ten dienfle van het Vaderland ), Dat het onredelyk en onbarmhertigwasee* „ ne onnozele fpruit, die niemant beledigd „ hadt , met zyne ongebooren' nakomelingen^ „ te veroordeelen en te bederven. " En ge- 3, ïchvtéA^^óit aan d$n groenen boute ^ aan den 99 jongen Prinfe, dien. men , als Gevaders, ten „ Doop gehee ven hadt; wat zou Mni^i2^rr^» „ gefchieden ? aan de ^ere Gewellen ; over „ welken men zig eene foort van opperfte ^, magt fcheen te willen aanmaatigen, om > „ Lands vryheid over te geeven aan den Pro* ,, teéior, dien men, op gelyken grond, daar- I, na, *s Lands opperde nugt^ou mogen willen „ afïtaaiv Dat de Prins van Oranje ook ber „ greepen was in de Unie, die, door |fne9 „ Over-Grootvader,bezwoorenwas,enwaar- 3, mede deeze jiitfluiting (treedt. Dat de beon- • ,, deren
^
x-
33<J VADERLANDSCHE XLVILBmk.
igKA. w deren van deezen Vader des Vaderijuids, '■ ' „ deeze oorzaak van 's Landsvryheiden wel- „ vaart, uit zyn graf, te Delft, wegens zulk „ eene ondankbaarheid, wraak zouden roepen „ over het Land ; maar vooral over hun, die „ *er oorzaak yan waren : en dat God , des wc- „ ee, ons of onze nakomelingen, gewiflelyk, „ ftraflFen zou. Dat zy hierom vertrouwden , „ dat de andere Geweften hun zouden by- 9, (laan, om Holland van befluit te doen ver- „ anderen (x)." Hollands De Afgevaardigden van Holland deeden cmftige hun beft, om die van Friesland te be weegen, Snc te*' ^^^ ^^^ intrekken deezer verklaaring; doch al- gen het '1^/ hunne poogingen waren vrugteioos. Zy zelve, deeden , derhalve , aantekenen „ dat zy de ,; verklaaring van de Heeren IVtckeltn Haut- ^, bois , Afgevaardigden van Friesland, hiel- 3, den te zyn vol van onwaaragtige ftellingen^ „ hoonende fcheldwoorden , onbefchaamde „ lafteringen en oncdiriftelyke vloekwen- 5, fchen, en dat zy zig niet genoeg konden 5, verwonderen, hoe men de Pmvmcie van „ Holland, in deeze doorlugtige vergadering, . „ • hadt durven bejegenen , met eene taaie, die „ befchaafde luiden , ook in geene byzondere „ byeenkomften, gewoon waren, tegen elkan- „ deren, je gebruiken; dat zy zig, hierom, 5, niet verder met de Afgevaardigden van ,, Friesland wilden inlaaten; maar wel ten o« „ vervloede verklaaren, dat zy i^iet wiften, „ dat Holland in eenige onderhandeling mee 9, denProteólgr getreden was, die de alge*
„ mee*
(i) Deduft. in di SLefbU van Cosdid.p. uu
XLVn.BiJBC. HISTORIE. 33:?
„ iheene Suacen betrof; en dat zy het tegen- i$g^^ „ deel wel volmondig beveiligen konden ;
niet op de Geweften, maar op de Afgevaar-|^Jig^^. digden, die 't woord voerden: Holland op poort Wickel en Hautboisj en Friesland op dcn«ellrafk RaadpenfionarisdeWitt; en vooral ook op^«^*^«** Beverningk en Nieuwpoort , die men begeer- de herroepen en geftraft te hebben. Doch de Staaten van Holland hielden de Witt en de twee Ambafladeurs de hand boven 't hoofd, in de Vergadering der algemeene Staaten ; be- weeren<fó , dat de eerfle niets gedaan hadt dam met laft , en de twee anderen niets dan waartoe, zy, zelfs sds onderzaaten van Holland, gehou- den waren; en brengende, wyders , tegen 't gevoelen van Friesland enStad en Lande , te wege, dat de Ambafladeurs, nog eenigentyd, . in Engeland , gelaaten werden (t).
Al dit was gebeurd, eer men,terGeneraliteit, XXII; een Af fchrif t van de Akte gezien hadt. Ookhad- ^^ «!««• den de Staaten van Holland , te vooren , aan de ^^^^ byzondere Geweftengefchreeven, omteklaa-b«komca gen, over 't gene derzelver Afgevaardigden, te- een • Af- gen hen, terGeneraliteit, haddea doen aanteke- Schrift meö , en om hun gedrag, m 't weigeren der be-]^\"^J*J^jj geerde opening, te verdedigen; waaröpegteruitflui* die van Utrecht alleen niet gedrongen hadden, ting. dan voor zo Ver 't gehandelde de Generaliteit mogt betroflfen hebben («). Doch na dat dé
al-
*(0 Deduft in dt RefoU tan Confid. hL Ii4>n5s Ii7»ittff XJP, 1X1,111, 12», 129, UI, uu " (u) Deduft. in d^ Refol. va^ ConUd. H, i#y.
XII. Deel. Y
f38: VAmiLlAmy^CltÈ , ICLVIL «dBiè^
1^54. algemêene Scaaten, op dén negéttdenvanZcv
mermaarid, tegen *t gevoelen vanHolltód,en
zelfs eenigszins tegen dat vanUtrechtybefloo*' ten hadden, een Affchrifc der Akte, uitErv* geland, te ontbieden f v), welk Beverningk en Nieuwpoort, verlot hiertoe bekomen heb- bende van de Staaten van Holland, terflond^ overzonden j en nadat dit Affchrift , in de by- zondere Geweften , overwoogen ivas , werdt 'er, op nieuws^ erriftig tegen geyverd, door de Staaten van twee Geweften , Zeeland (jo>y Zeeltnd en Friesland. De Staaten van Zeeland leverded teven 'er ggjj wydluftig en beredeneerd Vertoog over^ f!ü .V' opgeflield in befcheidene , doch ernftige be- i^ii woordinien; waarin zy beweerden „ Sat de ,, Uitfluiting, door Höl^Iand, gefchiedzynde^ ^ om de vrugten van de Vrede te bekomen^ ^ niét hadt konnen gefchieden, zonder eeni-* „ ge voorafgaande handeling, tuflchen den ^ Proteftor, die vooronderfteld werdt deeze „ uitfluiting gevorderd te hebben, en de Staat „ ten van Holland. Doch dat zulk éene han- „ deling (treedt met de Unie, waarby het han- ff delen over Vrede verbleeven was aan de Ge* . „ neraliteit, en waarby ook het maaken van ^- Verbondenmet uitheemfche Mogendheden „ denbyzondereöGeweftenontzeidwas-D^c „ eene handeling, die den anderen Gewefte» ^ zo na betrof, ten minfte, niet zonder voor- ,, gaande kennifle der Bondgen ooten, hadc ,1 mogen gefchieden, zynde de Leden, dooi?
3j de
y (vX Secr. KtCoU HoU. p Juny 1^54. in iU Refbl. van Confic'»
M 124.
{vj) Notul. Zeel. ir» ir, itf, ip,* 20,. 21 Jmj bk i$€p »l7t Uo, Ut, VI f 171 ♦ 177* •
«LVllBoÉit, H I S t Ö R I g 33^
i, de t/ftie, zo naauw verbonden, als óf zy, 2654^
i, inderdaad , maar ééne Provincie waren. Dat
;, Holland ook aangegaan was, tegen verfchei- ;, den* verklaaringen, in en na tjaar 1651, „ gedaan: waarin altoos onderfteld was, dat ,> de bevordering van den Prinfevan Oranje ,, flegts uitgefteld moeft worden, tot bek waa- j, mer gelegenheid. Dat het verkenen der „ Akte nog aanliep tegen de verklaaringen ij van Holland ter Generaliteit, ter gelegen- >> heid van het verwerpen van het punt uit het i, Engelfch ontwerp , waarby deeze uitfluiting „ gevorderd was; zynde dezelve toen, een- „ paariglyk, van de hand geweezen, als te „ groote onderwerping enïafhertigheidon^ „ derftellende. Dat hetookonredelykfcheen^ ,, een* jongen , onnozelen Prins , gebooren in ^, den fchoot van deezen Staat, buiten nood^ ,, en enkelyk op de begeerte eener uitheém* ;, fche Mogendneid, toen onzen openbaaren i, vy and , nu pas hiét ons verzoend, uit te Hui-* ), ten van waardigheden , tot het bekleeden i, van welken, hy , ter oorzaake zyner hoogc ^^ <
„ geboorte, groote goederen en aanzienlyfce s ^ maagen, meer dan iemant, bevoegd wayj „ tot zo verre, dat Holland en alle de Bond* ^, genooten gehouden waren, volgens de U-» j, nie^meeft door zynen Over- Grootvader be-* „ werkt, hem, in dezelven, te handhaaven* „ Dat de Geweften en Holland in 't byzonder iy altoos verdaan hadden, dat de Staat niet in „ ruft en vrede blyven kon, zonder dat men, j, tot het beleid der zaaken, gebruikte Heeren i, vaa aanzien, onder welken, geenen nader 9, in aanmerking kwamen , daii de Vorften uit Ya het
340 VADERLANDSCHE .XLVII.BoEtf*
i6sA* " ^^ ^^^^ ^^^ Oranje. Dat Beverningk en Nieuwpoort , fchoon onderzaaten van Hol- land y ZO lang zy in dienft en eed der Gene- raliteit waren , zig niet wettely k konden laa- . ten gebruiken 9 tot het uitvoeren vaneenen laft, die zo regelregt aanliep tegen het oog- merk der algemeene Staaten, en dat hun zulk een laft, ook door niemant, wettelyk, „ kon gegeven worden. Dat de nood ook niet drong tot de UitfluitingjZyndehet Verdrag van Vrede reeds getekend en bekragtigd, eer 'er, door Holland , toe beflooten werdt: of, zo, hieromtrent, vooraf, eenig verband mogt gemaakt zynmetdenProte£l:or;moeft „ zulks niet gefchied wezen, zonder kennrOTe „ der Bond^enooten; maar dat 'er zulk een verband niet geweeft kon zyn, bleek, om dat de Staaten van Holland, anders, zolang nadat het befluit tot het verkenen der Mte van Sechfie genomen was , niet zouden heb- ben konnen doen aanhouden , dat de Protec- ^Tempe* " ^^^ ^^ ^^^ ^^* verzagting,in het Verdrag raminK >» begreepen , zou gelieven te vergenoegen* Dat men , zulk een' flap gedaan hebbende, uit ontzag voor den Protcftor, hem, in ge- vallen van minder gewikt, veel ligter, te gemoet zou gaan; waaruit fchande en ver- wyt binnens en buitens Lands te dugten was: ook oneenigheiden twiflen , onder qe Leden derhooge Regeeringeen onder de Gemeen- te. Dat men, voorheen, hadtvoorgewend, dat de verzagting, in 't Verdrag gevoegd, door de Engelfche Regeering eem, voor- geflaagen was; daar, van agteren, anders bleek: 't welk niet nalaaten kon, Holland
„ van
»9
9> 9» 9>
99
9> 9>
9J 9> 99 99 99 99 99 99 99 99 99 9>
3a.VII.BoEK. HISTORIE. 341
99 van eenigen (llnkfchen handel verdagt te 1654.
jy maaken. Dat de naauwe vereeniging tus-
yy fchen Holland en Zeeland » die, van ouds, 39 onder dezelfde Graaven en Stadhouders, ge- n ftaan , daarna, byzondere Verbonden famen 5, gemaakt hadden , ook niet gedoogde, dat „ eene zaak van zo veel gewigt ondernomen „ werdt, zonder Zeeland te kennen , te min- n der, daar de Staaten van Holland, onlangs, „ nog zo ernftelyk begeerd hadden, dat men, „ in Zeeland, niet kwame tot het benoemen „ van eenen Kapitein-Generaal , zonder hun , „ daarvan,vooraf, kennis te geeven." 't Slot van dit Vertoog was eene aflceuring der Ak- te , en een protejl tegen al 't nadeel , dat 'er van komen mogt, benevens een ernflig verzoek, dat de Staaten van Holland hunnen misflag, ten fpoedigfte, wilden herfteUen (x). De Staaten van Friesland verklaarden zig , om diergelyke redenen , tegen de Akte , begeeren- de, daarbenevens „ dat de Prins van Oranje , Nieuw „ van nu af, tot Kapitein- en Admiraal-Gene- ^^ p°?^ „ raal , benoemd werdt ; dat de algemeenejj^^^/*^** „ Staaten byzondere zorg droegen voor zyne „ opvoeding, en dat Beverningk en Nieuw- ^, poort geflooten werden uit alle Generali- „ teits KoUegiem" In'tbyzonder,fchortten zy hunne ftem op, waardoor zy , op den voor- flag van Holland, Beverningk, in de plaats van GovertBrafler, dieoverleedenwas, tot Thelaurier- Generaal , hadden helpen bevorde- ren; tot dat hy zig, wegens het gehandelde
(x) Deduft. in de Notul. ZeeU van i6s^ ^J^H* '^ '* ^ '" it Bjeial. vaaConüd. èL 13 f.
Y3
34a VADERLANBSCHE XLVil.Bosic.
1(554. in Engeland, zou geruiverd hebben, naar be-? — hooren (y). Zy waren hierin voorgegaan ge- weeft, door Zeeland, die 't, eenige d^en te vooren, insgelyks, gedaan hadt (z). XXIIL De Staaten van Gelderland , Utrecht en het Poogin- gedeelte der Staaten van O veryflel, welk thans gen om ^^ Deventer vergaderd was, oordeelden, dat Gefchrif. ^^ wederzydfche fcherpe Gefchriften en san- ten en de tekeningen geliet behoorden te worden , uit de aantekin- openbaare Regifters , en door elk Geweft we- gen der derom ingetrokken. Ook zogt men, ter Ver- hmdfbhe gadèringe van Holland, de Steden Haarlem, Steden teL^i^en, Alkmaar, Enkhuizen en Edaro te be- doen lig- weegen, om de*s[antekeningen, waardoor zy ten uitdezigj tegen het befluit der meerderheid , ver^ t^RqTs'^ klaard hadden, te ligten uit de Regifters van ters. ^* Holland. Om de Stad Enkhuizen over te haa- ien , werdt aan de ^oote viflchery een onder- ftand van dertigduizend guldens beloofd (a). Doch de vyf Steden lieten zig, zo min als de drie Geweften , beweegen. Zelfs kwam 'er een gedrukt Gefchrift in 't licht, onder den titel' Midde- van Onderregting voorde Gewejlen, die belang heb- . len om de ben by de Uitjluiting , welk men hieldt , door de Uitdui- jj-ïg Geweften , verfpreid te zyn , en waarin gö- ^"Ij^^^g^.raaden werdt „ dat men't gehandelde, doorBe- cietigen.jj verningk en Nieuwpoort , af keurde en van ,, geener waarde verklaarde , en hen , terftond, ,-, te rug ontbooderdat de Staaten der byzon- „ dere Geweften zig, in merkelyken getale, „ behoorden te vervoegen , in de Vergadering
5, yaa
- -fy) Dcduéè. sn de Refol, van Confid. hl. 144. {%) Sccr. Refol. Holl. ig Jm^i 1654. I. hetly IL 159. Két) 6€cr. Refol. HpU. 17 Jnnj 16S4'1» Dttl^H, is%rKtS^U HoU. 17 , 20 Juny 3 1 July i Aug, X654. */• ^iS 9 >-« 9 3>l.
99 99 f» 99 99 99
XLVn.BoEit. HISTORIE. 543
5, van Holland, opi hun misnoegen, ovca: 't 1654.
„ gehandelde , te verklaaren i en herftelling te ^—
„ begeeren : dat elk byzonder Geweft dit eerfl: „ doen moeft , en daarna alle de Geweflen met eUcanderen: dat, zo deeze poogingen gee- nen gewenfchten uitflag hadden , de Gewes- ten overleggen moeften, of men niet, va» nu af, zou konnen treeden tot de benoe- ming van den Prinfe tot Kapitein-Generaal^ en tot de aanftelling van eenen Luitenant onder hem: en dat men hiervan den Heere Proteftor, door een buitengewoon Gezant- fchap, kennis behoorde te geeveh, met ver- klaaring , dat de Staaten en de Prins zig hei* liglyk houden zouden aan 'tgeüooten Ver- drag (*r De tweedragt onder de Geweften, die, door XXI V.
faet drukken en verfpreiden deezer fchriftei),]!^J"°°J.^** openbaar werdt, kon niet nalaaten veel ge-jan^^iJ rugts te maaken in Engdand Kromwei nan^ Staaten 'er gelegenheid uit, om aan de Staaten vanvanZc«* Zeeland, op welkien hy , ter oorzaake van het^^^^^. belang des Koophandels, meed dagt te zullen vermoogen, te fchryven „ dat hy , vernomen „ hebbende, dat eenige Perfoonen in hunne „ Provincie eene verkeerde uitlegging gaven „ aan de goede oogmerken der Staaten v^ïi „ Holland, en aan de poogingen, welkenz^ ,, aangewend hadden , om de zaaken der twee ,, Gemeenebeflen te brengen in den (laat , ,, waarin zy , door de Vrede, gefield waren; 9, zig verpligt vondt, om hun de kwaade ge-
„ vqI-
(i) 2Se ArrZEMA III. />«</, */. 9lo, WicquiiOKT i»vr. VIII. f. 444# -Hl* ^, 4
Y4
844' VADERLANDSCHE XLYILBoek.
g „ volgen, die deeze verdeeldheid veroorzaa- •i£xZl„ ken kon, voor oogen te (lellen. Dat eene „ nieuwe vredebreux den kwynenden handel ,, t*eenemaal bederven zou , en ten uiterfte ^, nadeelig zyn voor de vryheid ien Godsdienfi: „ der twee volken. Dathemlief zouzyn,zo ' „ zy zig hielden aan de maatregels, waardoor jy de Vrede beftendig gemaakt kon worden; „ die niet lang zou konnen duuren, zo zy niet „ heiiiglyk gehouden en uitgevoerd werdt»" Ant* De Staaten van Zeeland dagten , of fcheenen woord te denken , dat die van Holland den Protec- ^J^'^'*^*tor aangezet hadden, tot het fchryven van deezen brief (c). Zy antwoordden 'erop „ dat ,9 zy de noodzaaklykheid en voordeelen der „ Vrede zeer wel kenden , en alles wat, naar „ reden, van hun begeerd kon worden, zouden „ in 't werk (lellen, om dit Hemelfch gefchenk „ te bewaaren { gelykze in alles bewilligd had- „ den , dat vereifcht werdt , om het te verkry- „ gen. Dat zulken , die zyne Hoogheid an- ,, ders onderregt hadden , den (laat van 's ,, Lands zaaken niet kenden, of dien kwaad- „ aartiglyk bewimpelden. Dat de verfchillen „ tuflTchen de Geweden geene uitheemfchen 3, betroffen , en dat zy , ter gelegenheid der- „ zelven , niets doen zouden , welk de onlangs „ vernieuwde vriendfchap tuflchen de twee „ volken,eemgszins,krenken kon." Dochmen bragt deezen brief, eerlang , in de Vergadering der algemeene Staaten , met bygevoegde ver- 'klaaring „ dat de Staaten van Zeeland, altoos $9 gewoon met de uiterde openbertigheid te
IJ werk
(0) Thvbjlob'i rapeis FèL Ih f. 4211 4H»
XLVIL BoBK. HISTORIE. 345
„ werk te gaan, jegens de Bondgenooten, zon- kjj^,
„ der derzelver kennis, zig in geene de min- '
„ fte byzondere handeling met Engeland had- „ den willen inlaaten/' De Afgevaardigden van Holland , zig door dit zeggen geraakt voe- lende, merkten 'er alleenlyk op aan ,, dat die „ van Zeeland zig thans niet veel eers toere- „ kenen kónden, wegens hunne openhertig- „ heid, alzo zy den brief van Krom wel, dien ,) zy^ in Zomermaand, ontvangen hadden , „ eerft in Oogftmaand, vertoonden; en het • „ antwoord op dien brief, niet dan nadat zy „ wfel wiften, dat het reeds aan Kromwei o- „ vergeleverd zou zyn (rf)/* Eenigen tyd hier- Weder- na, antwoordde Kromwei aan de Staatenvananc- Zeeland „ dat hy, in zyn eerlle fchryveh,^^<>'^<^ „ dleenlyk het oog gehad hadt op het Ge- J^^^,^, „ fchnft,welk Zeeland tegen Holland m t^ei. „ licht gegeven hadt;fchoon dit Gewefl: geen „ ander oogmerk hadt gehad , dan de bevor- „ dering en behoudenis der Vrede. Dat de „ ruft en vryheid der twee Staaten bedekte „ vyanden hadden, die niet nalaaten zouden, „ maatregels in te boezemen , bekwaam om de „ eene te ftooren en de andere te doen vet- „ liezen, zo men 'er gehoor aan gave, Dathy „ zig, nogtans, geheel wat anders beloofde „ van hunne voorzigtigheid, en dathy hun ,, geenen beteren raadwifltegeeven, dandat „ zy, met Holland, in vriendfchap en een- 9y dragt, leefden (0." De Staaten van Holland , ziende ^ dat zy XX V.
Thublos's Papers P"«L ÏU p. s^%.
AiTZKMA III. Deelt bL 9iS»9l€, WlC(^USIO&T I^fvr^
Y.5
w:
346 VADERLANDSCHE XLVILBoes.
1654. vergeeffche poogingen deeden, om de drü I^Q^i^ Geweften te beweegen, tot het intrekken der zigüuii Gefchriften, tegen hen uitgebragt, kwamen, voerig- eerlang, tot het inftellen en uitgeeven eai^r lyfe » ï^ uitvoerige Verhandeling of Ferklaaring , waarin vcrdedi ^^ {^^J^ gedrag, in *t verleenen der Akte van *^' Uitfluitmc gehouden, omftandiglyk verde- digden (ƒ). DeRaadpenfionaris de Witt hadt de voornaamde hand gehad, in het opftelien deezer Verhandeling, en heeft 'er, byyéelen, veel lofs mede ingelegd } fchoön hy *er meer om gehaat werdt, by anderen. Zy werdt , terftond, in verfcheiden' taaien, gedrukt , en aloihme, rykelyk, verfpreid. De Hoogleeraar Antord Thyjtus vertaaideze , in 't Latyn {g). \ Voor- naamfte, welk 'er in vervat was, kwam hier- Inbood op uit: „ Vooraf, ging een kort verhaal van éctOe- „ 'tgehandeldemet Kromwei, waarin de Staa- du&ie of ^^ ten van Holland beoogden te doen zien ,di£ fuszn' >♦ ^y > "^^^ ^^^ ^^ ^^^ uiterften nood,gedroii- Hoiiand: »» gen,a2m deeene zyde door Kromwei, die waarin 't „ verklaard hadt , dat hiervan vrede of ooriog verlee- ^^ afhing , en aan de andere , door de drift vaii ^ae^v^ „ eenige Geweften , die, met het óntydigb^- Se/iJfie^ >» geeren van opening, gerugt gemaakt had- verde- ^, den van hun geheim befluit, gekomen wa* digd ,, ren , tot het overleveren der Akte van \J\s> iTTefdine'» Auiting, Zonder welke, de Vrede niette en %ar^ n verkrygen was." Hierna, werdt deftaatde^ ratio gefchils, tuflchen de dfie Geweften en Hol- Faai. land , voorgefteld , beweerende de Geweften 9 L Sö!^^* »♦ vooreerjly dat Holland de Akte VdXi Uitflui- „ ting niet hadt mo^en verleenen , en ten ande*
„ ren^
(f) Seci. Refol. Holl. 17 Juny 16 s^ I. J3<#/, ili if$. (;) THuaLO&'s Papers ^#/. U. ^. 549*
XLVILBoEK. H 1 S T O R I R 347
^, ren , dat , zo dit Holland al vry geftaan hadt, j^j^ . „ het nogtans behoorde actergebleeven tezyn. — ^^ j. Tot bewys van de eerjie deezer twee ftellin-
f>
f en, hadden de Geweften bygebragt , dat pt verkenen der-A^te flreedt i.metdeU<-
„ nie vap den jaare 1579 , vorderende, dat de „ G^weften vry en zonder vooringenomeri- „ heid raadpleegden. 2. met deverkiaaringen 5, der Bondgenooten, in de groote Vergade* 5, ring des jaars 1651 ,en 3. met de by zondere „ en na^uwe betrekking , tuflchen Holland en „ Zeeland. By deeze drie redenen hadden zy 3, nog drie anderen gevoegd, die, behalve op . „ de Akte , ook op het Gemeenebeft van En- ^, geland zagen , en wel , 4. dat het tiende Lid a, der Unie geene byzondere Verbonden met ^ uithe^mfche Mogendheden toeliet: 5. dat 3, het negende Lid der gemelde Unie ook alle „ vredehandelingftelde aan de gemeeneBond- „ genooten ,en 6/dat de Akte ftreedtmethet „ eenpaarig befluit der Geweften , genomen „ op de verzagting , die, in 't flot van 't Ver- „ drag van Vrede , gevoegd was." De Staaten II. Cap: yan Holland merkten, op de eer/Ie deezer re- dfsnen , aan „ dat elk Geweft , en , gevolgelyk, 3, ook Holland, op.zig zelf, /öw^ra/»zynde, „ gelyk Zeeland ook hadt vooronderfteld j ^ magthadt, pm, zonder iemants bekroon, 33 Stadhouders t? (lallen of niet: ook om, ter 3, Generaliteit , te (temmen of niet , tot d^ aan- 33 (telling van eeneniKapitein-Generaalj dat „ de Gewe(teB en de Staaten van Holland in 't ,3 by zonder ditregt, zelf? in gewi^ticer.gele- 33 . genheden , getHruikt hadden , als m t uitilui- 3, teavaftFilip^, in den jaare 158I3 en van 4.. ,1 den
348 VADERLANDSCHE XLVILBozk.
i6s4. « ^^^ Hertoge van Anjou^in denjaare 1583,
-^ „ vandeRegeeringeoverhunGeweft; zon-
,, der dat men hun toen hadttegengeworpeo» ÜLCm >' ^*^ ^^^* ftreedt met de Unie/'Opderio^tf- de reden , zeidenze „ dat zy erkenden , nevens „ andere Geweften, op de groote Vergade- ,9 rin^ des jaars 1651, hunne zugt voor het „ Huis en den jongen Prinfe van Oranje ver- 9^ klaard te hebben ; doch dat zy , tevens , zig ,9 altoos gekant hadden, te^^en alles » wat 99 zweemt naar eenige verbmdtenis tot be- „ vordering van den rrinfe. Ook vondtmen ,, 't vreemd, dat zy, die nu beweerden, dat „ de Akte van Uitlluiting ftreedt met de vry- 99 heid der raadpleegingen in de Vergadering „ der algemeene Staaten , desonaangezien , 99 tlaande hielden, dat men zig deezevryheid» 99 door eene voorafgaande verbindtenis in de 9, groote VerMdering, wel hadt mogen be- Vf.Q^. 99 neemen." De ^ip reden beantwoordden- ze, met te zeggen „ dat 'er groot onderfcheid 99 was, tuflchen eenen Stadhouder aanteftel- „ len of uit te fluiten ; dat , volgens de byzon- 9, dere Unien tulTchen Holland en Zeeland 9 ,9 het eerfte niet behoorde te gefchieden, zon* 99 der dat men 'er eikanderen op hoorde; maar 99 dat een Bondgenoot 9 by het laatfte , geen 9, byzondèr belang kon hebben. Dat Zeeland , 99 tegen 't gevoelen van Holland, den jongen 9, Prins tot iCapitein- Generaal hebbende voor- „ gefteld,zig zo vooringenomen getoond hadt» 9, dat Holland geene reden zienkon, om Zee- 99 land,op'tftuk der Uicfluitinge, tehooren; 99 waartoe, na 't ontvangen van den brief der 19 Ambafladeuren^ookgeeatydzottgeweeit
91 2yn^
XLVn.Bo«. HISTORIE* 349
„ zyn. DatZeeland, in *t jaar 1584, welhadt ig^^ konneribèfluiten tot de opdragtderhooge
9»
,5 Overheid aan Frankryk, met zo veel fpoed, . „ dat Holland daarop niet eens gehoord kon „ worden/* Op de vierde reden, werdt aange- V. Caf^ merkt „ dat het tiende^ punt der Unie niet „ gedoogde, dat de byzondereGeweftenCö»- „ joederatien of Verbonden maakten met uit- i, heemfche Mogendheden ; doch dat hier- 5, mede gezien werdt op zulke verbonden, als . „ de Unie zelve; geenszins, op Verdragenen „ Beloften , gelyk de Akte van Uitfluiting „ was. Dat dit uit het verband tulTchen het ^, nVwi^en^^ippuntblykbaar was, en door „ menigvuldige voorbeelden bevefligd kon ,, worden : hebbende Holland , na 't fluiten der . _ „ Ünié, in 't jaar 1579, met Deenemarke; „ Friesland, nevens andere Geweften, in de „ jaaren 1580 en 158 1, met den Hertoge van „ Alenfon; ÖoUand en Zeeland, in 'tlaatft- „ gemelde jaar, met de Koningin van Enge- „ land ; Holland , in 't jaar i j86 , met den Ko- „ ning van Frankryk, en andere Geweften, „ met andere of dezelfde Mogendheden, op „ verfcheiden' tyden , afzonderlyk , gehan- i, deld en verdraagen. Prins Willem van O- „ ranje hadt zelf, nu en dan, afzonderlyké ,, verdragen gemaakt : vcelèn van welke han- \^ delingen gefchied waren, zonder dat daar- ,, van, vooraf, eenige opening gedaan was ,, ter Generaliteit: en , fomtyds , door by- -„ zondere afgezondenen, fomtyds, door dié ;, deralgemeene Staaten, aaxi welke laatfté ;, afgezondënea, in 't algemeen, nimmét „ verbooden was geweeft , te voldoen aatt
„do
350 VAÖÈRLAND^HE tLVllÉot£
1654.. »» de begeerten van eenige byzohderè GeweSP- ten , Steden of Leden." Op dê vyfde redett;
^^^ werdt gezeïd „ dat het negende Lid der Ünié ,, wel vorderde, dat men geene Vrede of 6e- ,, ftand maaken zou dan by gemeenen raade „ van alle de Bondgenooten; doch dit, hier- „ mede, niet kon gemeeiid zyn, dat het eê* „ nen der Bondgenooten niet vry (laan zou, „ tot bevordering of behoudenis der Vrede, VII. Caj^.,, iet over te geeven of af te flaan. Dat zyne yui^Cap,^^ Hoogheid, Fredrik Henrik, het ook dui „ hadt ingezien, hebbende, reeds in *t jaar „ 1647, ooor den Heerede Knuit, een Ver* „ drag doen fluiten met den Koning van Spaö* „ je, waardoor de Munfterfche Vrede bevof* IX. C^. 5» derd was." De zesde reden werdt dus we* derlegd: „ dat het befluit, by de algemeenè „ Staaten, in Sprokkelmaand , genomen , o^ „ de verzagting, by 't Verdrag gevoegd, twee* „ ledig wafe; behelzende, i. dat de Ambafla* „ deurs gemelde verzagting zouden mogen „ inwilligen, en 2. dat zy niet verder zouden j, mogen gaan. Dat het verleenen der Akte ,, vanUitfluitinge, door Holland, niet ftreedt j, met het eerfte Lid, alzo, by *t Verdrag, „ bleek, dat de Ambafl^dei^rs de verzagting „ hadden konnen inwilligen. ^ Dat, wat het ,, tweede Lid betrof; Holland den Ambafla- „ deuren ook geen' laft gegeven hadt , om ,, verder dan de ontworpen' verzagting te „ gaanj ihaar dat de Prdte^r de AJtte van 3, Uitfluiting gevorderd hadt , en dat zyze , „ niet dan^ na lang aangehouden te hebben , M dat hy zig met de verzagting wilde genoe-
3[LVn- noÉk. H I S T O R f R 351
, ;^ gen laaten , hadden overgeven. Dat zy, hier- ^g^M H in , veel minder afgeftaaii hadden, dan de — ^^ t, Heer de Knuit, in het voorgetnelde Verdrag, jf waarby de vrye oefening van den Room- „ fchen Godsdienft toegelaaten w^s y in allé „ de Plaatfen, die, by dit Verdrag, aan den ji Prinlê van Oranje waren afgeftaan. Ook 1, zou nien niet bevinden , dat Holland ooit de ,> Souvcrainiteitvan den Lande, afzonèerlyk I, van de andere Gewcften , uitheemfchen Mo- „ gendheden aangebooden hadt, gelyk, door ^, die van Ooftergo, in 't jaar 1587 , aan En- „ geland gefchied was : hebbende zelfs ook ,^ Zeeland, in 't heetft van dén oorlog,- te- ,, gen den zin éér Bondgenooten^ en vooral „ van Holland, twee onderfcheiden' Verdra- ^ gen , met de vvandlyke Wethouderfchap van Brugge j gcflooten.
. Het eerjle Deel van 't gefcbil düs afgehan-Il. Deeu deld, en naar 'c oordeel der Staaten van Hol- land bewcezen zynde, dat zy regt en vryheid badden, om de Akte van Uitfluiting te ver- kenen , kwamen zy tot het tweede. De Gewesr ten beweerden , naamlyk, in. Attweede plaatfe, ^ dat Holland , fdxoon vryheid hebbende, om ^ de Akte te verleenen , zülks behoorde te heb-. ,y ben nagèbaten^ om de volgende redenen; ^ I. Om dat het verteenen der Akteftreedt . t. yy met 's Lands vryheid ; en de oppermagt def y, andere Geweften krenkte: 2. om dat het on*. ,> dcrwerping en laf hertigheid onderftelde, en fy den Staat by mtheemfdie Mogendheden in ' iy kleinagting zou brengen: 3. om dat 'er fcheu- fy ringen en verdeeldheden onder de Regen*
„ ten
352 VADERLANDSCHE XLVILBdHL
i6s4^ 99 ten en onder 't volk uit zouderi ontftaan. 4.
■■ ,, Om dat 'er de jonge Prins van Oranje do»
„ ontzet werdt van voorregten, hem eenigs- „ zins aangebooren , en 5- om dat het de hoog- „ fte ondankbaarheid ware, tegen dit Vorfte- „ lykHuis." Alle welke redenen , in orde,
1. Cap. wólerlegd werden. Op de ^er/Z^, werdt aange- merkt „ dat Holland zig wel de magt, of, als „ men 't zo noemen wilde, de vryheid bcno- „ men hadt , om den Prins van Oranje tot „ Stadhouder of Kapitein- Generaal te bevorr „ deren; doch dat dit gefchied was, om den 5, oorlog, die ook de oefening der vryheid, „ in veele opzigten , belet , te weeren , en vre- „ de te bekomen. Dat de Staat veele dierge- „ lyke verbindende Verdragen gemaakthadt, „ en wei, in 't jaar 1635, met Frankryk; „ welk Verdrag toen voomaamlykgedree ven „ werdt, door dezelfde Geweften, die nu zo „ klaagden , dat Holland zig aan een' band ge- „ legd hadt* Dat deeze klaagers, ondertus- fchen , den Prins van Oranje , nog een kind, zogten te dringen in de bekende hooge waardigheden, eertyds doorzynen Vader „ bekleed : 't welk veel meer aanliep tegen de „ vryheid , gely k , uit zeer veele voorbeelden , „ in de Nederlandfche en uitheemfche ge-.
11 Cap.99 fchiedeniffenteviftden,blykenkon."Opde t'ooeede reden , werdt gezeid „ dat uit al het ge- „ handelde met Krom wei bleek , hoe zeer men I* gezorgd hadt voor de eer van den5taat, zon-? p, der ergens in eenige onderwerping te too- i, nen. Dat het afftaan van iet, tot bekoming * i, van vrede , geene laagheiA genoemd kon
9y worr
99
99 99
XLVn.BoEK. HISTORIE. 353'
„ worden.Datmen,voorheen, van de Spaan- 1654; „ fche Nederlanden 't vertrek der uitheem* ' ' "^ „ fche knegten wel als eene voorwaarde dar . „ Vrede gevorderd hzdt. Dat Amfterdam, in „ den jaare 1650, ook vry wat hadt overge* fy gevea, om de inwendige vrede te vertory- „ gen. Dat uitheemfche Mogendheden den ,, Staat niet kleiner agten zouden, om iet dat „ enkelyk op het inwendig beftier zag." Opm^Q^ : de derde reden , merkte men aan ,, dat de Staa- n ten verblyd waren , dat de Gemeente in Hol* , j land , onaangezien de verkeerde poogingen „ van kwalykgezinden, 't beleid haarerhooge „ Overheid, langs hoe meer, begon goed te „ keuren, zig aan het zelve in ftilte onder» „ werpende. Dat 'er nog wel groote oneenig- „ heid was onderde Geweflen; doch dat hün- „ ne Edele Groot -Mogendheden hoopten, „ dat dit Vertoog in ftaat zou2lyn , om dezel- „ven te doen verminderen en ophouden. „ Dat, wyders, de meefte oneenigheden in* „ deeze Landen veroorzaakt war^ geworden^- „ door of om de zogenaamde Hoofden; ge- „ lyk, ter gelegenheid der inroepinge van <fen 3, Aartshertoge Matthias, van denHertoge ,, van Anjou, van den Graave vanLeicefter, en in andere gevallen , gebleeken was ; heb- bende den Staat nooit meer ruft gehad , dan wanneer de aangeftelde Hoofden of nog; weinig aanziens hadden, of zo veel werks met Krygszaaken, dat hun geen tyd over- fchpot, om zig, onwettelyk, te dringen in' zaaken, tot het beleid der algemeeneofby-' zondere Staaten behoorende. Dat zelfs de XII. Deel. Z „ te-'
j>
9>
J54 VADERLANDSCHE XLVH.Botic.
l6S4n M tegenwoordige oneenighcid, om een Hoofd,
■^^ ■"■"" ^, ja om een ingebeeld Hoofd, ontftaan was;
. „ en dat de Staaten der byzondere Geweften,
0 door verfcheiden* banden, thans zo naauw
„ verknogt waren , dat men , naar ifeden , gee-
p^ ne verdeeldheid te dugten hadt, ten ware
,, 'er eenig geweld gebruikt werdt, daf ,nog-
i, tans, zonder uitfteekende Hoofden, niet te
m Orjt »J wagten was. Dat hier nog bygevoegd kon
„ worden , dat men Holland , zonder reden ,
„ verdagt maakte van flinkfcben handel met
^ den JProteftor , alzo hunne Edele Groot-Mo-
0 gendheden verklaarden 5 voor het oatvan*
5, gen van den brief van den vyftiénden van
^ &rasmaand,doorBeverningkenNieuwpoort afgezonden, aan niemant terweereld, eeni-
Sren byzonderen lafl;,betrekkelyk op denPiin- e van Oranje,. te hebben gegeven, en zeJfs, tot na het tekenen der Vrede, niet geweeten te hebben , dat , door den Heere Protec- tor , gedrongen werdt , op de uitfluitiag van den Prinfe van Oranje (3). Dat de inboe-
99
99
ze-
(3) Men moet, om 't gene Bier gereld wordt nfei Icwalyk te verftaan , agt geeven , dat hunne Ede/e Groot-' M^endbêden , dat !s . de Pirgadermg der Sijatiem Mn mUand , vérkharen , niet ▼oor den vyftiettdea jtn Grasmaand, eenigen Itft,betrekkelykopdeiiPrin- fe van Oranje , aan Beverningk en Nieuwpoort gege- ven te hebben; ja vóór het tekenen der Vrede, welk op den zelfden vyftiendea van Grasmaand gefchied- de, niet te hebben geweeten, dat Krom wel de uit* itoltlng van den Prinfe van Oranje van Holland vor- derde. Maar fcbooa de Vergadering van HoOénd dit niet eerder geweeten hebbe ; volgt niet , dat htiniemant in Heiland eerder geweeten beeft. BeveniDgk wiA
We,
XLVILBwa. HISTORIE. 955 i^ %aamg van het tegendeel eerder in (laat 1654. was, om tweedragt onder de Gemeente te "
verwekken, gelyk, veelligt, het ont^rdig ,> dringen op de benoeming vati den Prinfe ,, van Oranje tot Kapitein-Genaraal den Pro- . » teftor aanleiding gegeven hadt, om de Ak- I, (e van jUitfluiting te vorderen." Op det;i^r- V. Csp, Je reden , zeide men „ dat, in eene vrye Re- ^, geeriog, niemant, door gehoor te jregtver- )> Krygt , tot het beklèeden van eenige waar'» „ digheden; maar dat de hooge Ampten , al? ,, daar > altoos , aan de waardigften , behooren I, te worde» opgedraagen.'* Eindelyk , werdt, VL Q^ op ide vyfde reden , aangemerkt ,» dat, in het „ aandringen derzelve, op deezewyze,gere- y, denkaveld werdt,dat men den jongen Prins ,, behoorde te bevorderen , uit erkentenis voor ^ de dienften, door zyne Voorouders gedaan» ,, Doch dat dit zo veel was , als of men de Staa- „ ten aanzetten wilde, om eenen nieuwen laft H te leggen op dé fchouders van een kind, om ^ dat zyne Voorouders dien reeds lang gedraa^» H gc^ hadden. Of zo men 't opdraagen van de „ bekende waardigheden ,^ met de eer en het „ voordeel, welk er aan vafl is, niet aanzage
„ als
het, at veel eerder, ten miofie al op den zeiden vaa Louwmttnd (Zieir/ervo^r, bl. 313). Is*tcevennoe« ^y dat hy *t niet aan de Witt, met wien hy gehei- .me briefwifleling hieldt, zou overgefbbreeven hebben? *Ï5 't zelfs te vermoeden , dat de Witt, wien, van we» f e Holland, *c beleid der Engelfche handelinge opge« diaagen was (Zie zyne Brieven V. Deel, bl. 906.), liemnlet, terllond, eenige onderregdng op dit nete- lig ifaik zon hebben laaten toekomen? De Vergade- llng van Holland fcbryft dan de waarheid; maar mts «o#t *er niet ie veel uit beflulten. Z 2
85tf VADERLANDSCHE XLVn.Boïï.
1(^54. „als een' laft; op wat erondkon men dan „ befluiten, dat net opdraagen deezer hoo- 9, ge waardigheden aan de Voorouders , 't 9, welk voor eene eere en gunft aangezien „ werdt, verpligting voortbragt, tot het be- ,, wyzen van gelyke gunft aan de n^ome- „ lingen? Dat de Heeren Stadhouders den „ Landen merkelyke dienften gedaan had- „ den, kon niet geloochend worden. Doch 9y groot was ook het gezag , de eer en het voor- 9, deel geweeft, welk zy, daarvoor, genooten „ hadden, konnendehetgenedePrinfenMau- „ rits, Fredrik Henrik en Willem de II. van „ de Landen getrokken hadden, op twintig „ millioenen guldens berekend worden ; doch „ Willem de I. , dit moeft men erkennen, hadt „ zyn goed en bloed aan 't Vaderland opge- „ oflFerd, zonder, naar behooren , beloond te „ hebben konnen worden. Was 't ooit tyd, 9, om de dienften van den Vader aan den 2k>on „ te erkennen, 't behoorde , na de dood van ,, deezen Held, gefchied te zyn. En nogt^ns „ hadt Friesland toen al konnen goedvinden, „ den jongen* Majirits voorby te gaan , en „ Graaif Willem Lodewyk tot Stadhouder aan „ te ftellen; en dat zelfde Friesland durfdp nu jy zeggen, dat het gebeente van dien onverge- „ lyken Held wraak roepen zou, over eenezo- „ genaamde ondankbaarheid, aan zynKinds- „ .kinds-kind getoond. Zeker,. kon men den volwaflenMaurits, zonder ondankbaarheid; uitfluiten; waarom niet den tederen Wil- lem ? Hadt niet Stad en Lande , nog onlangs^ dit zelfde Kind, den Zoon des jongften Stad- „ houders over dit Gewcft, voorbygaande, het . . „ Stad'
5» 9»
XLVn.BoïK. HISTORIE- 357
5, Stadhouderfchap aan Graave Willem Fre* 1654^
„ drik opgedraagen? De Geween, die zo 5) zeer op 3ankbaarheid drongen , behoorden, „ vooral, niet te vergeten, welke verpligting ^, zy aan Holland hadden; hoe Holland, on* „ der *t beleid van Prinfe Willem den Ouden, . 99 nevens Zeeland, verfcheiden* jaaren, ge» 9, oorloogd hadt tegen Spanje; hoe Holland, 99 voorzigtiglyk , verhinderd hadt, dat de Lan- 5, den niet onderworpen waren aan den Her- 9, toge van Anjou; hoe Holland de ontwor- 9, pen' overheerfching van den Graave vau 9, Leicefter belet hadt; hoe Holland meer dan -9, de helft gedraagen hadt van de koflen des ,*, Spaanfchen krygs, en den anderen Gewes- ,9 ten, daarenboven, nog veele millioenen 9, verfchooten; hoe Holland, op gelyke wy- „ ze, te werk gegaan was, geduurende den 9, jongden Engelfchen oorlog ; en hoe Hol- 9, land, eindelyk, om uit dien oorlog te ge- . 9, raaken, iet hadt afgedaan, welk by de an- 9, -dere Gewéftenzo hoog gewaardeerd werdt. „ Weshalve, deStaaten het als eenemerke- 9, lyke ondankbaarheid jegens Godeaanmerk- 9, ten , zo men , na 't ontvangen van zo veele 9, gunden, nog bleeve morren. Ten beflui- 9, ten, verklaarden zy , op den gelegden grond, 9, alles te willen opzetten , om de Unie te „ handhaaven: waarin zy hoopten, door de 9, andere Bondgenooten, te zullen onderfteund 9, worden."
De Staaten van Holland bragten deeze XXVI. Verhandeling of Verklaaring, in vollen geta- 9^^q^}
Ie, over, in de Vergadering ideralgemeene verten' Z 3 Staa- over d«
358 VADKRLANDSCHE XLVILBoml ïdfA. Staaceo {b) ; en zondenze » daarna, aan de Staa- ^ ^ - ten derbyzondere Geweften, daarze , in *t eerft, ring van ^^inig indruks fcheen te maakcn. Op den Holland. Landdag van Gelderland, werdtze gelezen: en de drie Steden van het Kwartier van Nieuw- . megen oordeelden ^, dat de Akte van Secbijiê ^, ftreedt met de verzagting, in 't Verdrag be- » greepen, en dat Gelderland, in allen gevaJ, ,, niet aan de oitfluiting gehouden was/' Arn* hemflemde,, dat de Prins van Oranje, voor iy anderen, tot Kapitein-Generaal verkooren y, moefl: worden , wanneer hy oud genoeg was, „ om den Staat dienft te konnen doen , en 9, wanneer men dan oordeelde, eenen Kapi- „ tein-Generaal noodic te hebben*" Doch 't befluit der meerderheia viel ,, dat At Akte vm „ Secbijte ftreedt met de Unie van 1579, en ,; met het befluit der algemeene Staaten , op ,, de verzagting, by 't Verdrag beraamd ; en „ dat men den jongen Prins van Oranje niet ), uitfluiten ; maar , van nu af, tot Kapiteia- en ,, Admiraal - Generaal , voorfdiikken moeft : „ hem, ondertufTchen, bekwaameperibonen yj toevoejgende, om hem in den HeTirormden „ Godsdienft , en in begrippen , zyner hooge „ geboorte voegende, op te voeden (i)." Ter Staatsvergaderinge van Zeeland, werdt, om- trent op gelyke wyze, over deHoUandfche Ver- klaaring geoordeeld. Middelburg verftondt, dat men , in dezelve , gancfdi ten cmregte, de geheimen der Regeeringe, welken men be* hoorde verborgen te houd^m, weereidkundig
(i) Rcfol. KolU s Aug, t6s^ hl 5if.
(j; AITZEMA IlI. Httlf kl. I«8|,I084. WlCOpiioRTiLivr»
XLVU.BOMC- H I S T O R !«• 35^
geimudct hadt (*). Voorts , drong men hier ook, xggé pp het totgen voor 's Prinfen opvoeding (().
De Staaten van Friesland , die , onlangs, bt^ Friesland Volen hadden, openlyk, in de Kerken, voor Jchryft den Prinfe van Oranje , tebidden (w), deeden^ '*^ ^^^^ in de Lente des volgenden jaars , eene weder- legging der Verhandeling of VerklaaringvMi Holland opftellen, die egter, meen ik(n)j niet overgeleverd werdt , ter algemeene Staats»- vergaderinge, behelzende „ dat zy, métlced*- „ wezen, gezien hadden , dat de zwakheid „ van den Staat, in deeze Verklaaring, voor „ 't oog der weereld, opengelegd was ; datzy „ zig wel wagten zouden, dit voorbeeld na te ,, volgen , en hierom de Verklaaring , v«n „ woord tot woord , niet zouden wedenegget* „ Doch op dat hun flilzwygen niet ten nadee- „ Ie der waarheid misduid werdt, moeftenzy „ verklaaren , dat zy de Verhandeling der ■ „ Staaten van Holland hielden voor een Ge* „ fchrift, vol van gevaarlyke inboezemingeft „ en grondregels, ftrydig met de Grondwet- tenVan den Staat, welks ondergang daar- uit te dugten was; dat 'er verfcheiden' te- . genftrydighedeh in gevonden werden : ook eenige hoonende befchuldigingen : waar*, ii door de Bondgenopten , en vooral de Staa» „. ten van Friesland zig zeer beledigd vondenf „ Dat de doorlugtige daadeU van hün , die dk ,, eorfte grondflagen van deezen Staat gelegd
„ hs^«
(k) Notul. Zeel. 17 N§9, 1654. BI, 30}. (/) Notul. zeel. 20 7««y Uj4.. */. 171. (m) AlTZElfA IIX. l>iel, èl. 1098. ThurLOE's UfttS,yitU f L P* 7^4. («) Zi€ ^B WiTT Blieven UI. Diel, hL i4.
Z4
9) 99
^9
9f 99
«6o VADERLANDSCHE XLVnvBoHfc 1654. 99 hadden, in een valfch licht geplaatft wer- — „ den ; dat men aan derzelver goede oogmer- ken eenen verkeerden draai gaf ^ om eenigen glimp te vinden, tot verdediging der Akte ^^ van Uitfluitinge. Dat verfcheiden' voor- „ beelden, kwalykte paffe, werden dange- ^ haald; doch dat men, niet zonder veront- „ waardiging,hadtkonnen zien deongehoor- „ de ondankbaarheid , jegens de ge^tenis „ van Willem, Prinfe van Oranje, die den „ Staat verloft hadt van de ondraaglyke flaa: verny, waarmede dezelve gedreigd werdt; en die, tot deszelfs* behoudenis, zyne goe- deren gefpild, zyne eer in de waagfchaaïe ^, gefteld, en zyn leeven opgeofferd hadt (o)." Voorts , was 'er , al ras , eene wederlegging der .\rerklaaring van Holland, zonder naam, in 't licht gekomen ; die , in een diergelyk fchrift , beantwoord werdt (p). Hoe men In deezer voege , werdt 'er , over de Verklaa- •er , ia ring van Holland , geoordeeld , terwyl de ge- tjdfovci^^^^^^ tegen eikanderen ontfteken waren ; geoor- -doch in laater' tyd, hebben onpartydiger oor- deeld deelaars verftaan „ dat de Jkte van Seclujk kebbe. ^^ tweeledig geweeft was; dat, volgens het ^, eerjle Lid , de Prins van Oranje uitgeflooten „ werdt van de waardigheden, die Holland, „ en volgens het tweede j ook van de waardig- „ heden i die de algemeene Staaten hem op- „ draagen konden, zo ver HoUandhierin Hem- „ men kon - - Dat Holland, ten opzigtevan „ het eerfte, niets beloöfdhadt, dan 'tgene in
99 2;y
f*) WICQUEÏORT Livr. VIII. p. 449.
(P) Zit de«2e Schiiftca by Aitzema III. Dw/, iL itx? »
XLVILBom HISTORIE. zCt
), zyne magt ftondt : ook niets meer, ten opzig- jg-^ 5» te van het tweede, om dat het niets meer 9, verbonden hadt , dan zyneftem, en elk Ge« ), wed volkomen' vry heid h^dt , om, naar zy n ,5 eigen goedvinden, te ftemmen, in de Ver- „ gadering der algemeene Staaten. Dat Hol- „ land^ desonaangezien, in 't verbinden van ^, zyne (tem, in het tweede opzigt , zonder ^, kennis van, of raadpleeging met de Bond- ^, genooten , een weinig onneufch , en niet zeer ^, vriendelyk gehandeld hadt; alzo het aan-- 5, ftellen.van eenen Kapitein -Generaal Hol- ^, land alleen niet, maar alle de Bondgenoo.- .,, ten betrof, en het regt der Broederfchap , 5, .welk onder zulkeBondgenooten plaats heeft, „ naauwlyks gedoogde, dat een Bondgenoot, 5, zonder zynen Bondgenoot te hooren, af- . „ ftanddeedt van zyne (tem, in eene zaak, „ die 't Bondgenootfchap aanging ((j)." Maar de Staaten van Holland kenden, toen zyover de uitfluiting raadpleegden j de gevoelens hun- aer Bondgenooten zo wel , dat zy ongeraaden vonden , dezelven nader te hooren. . Doch tetwyl de byzondere Staaten , met xxvil. woorden en fchriften, ftreeden tegen elkan- Onge- deren, zogten eenigpn nog al beweegingen te^"^^^** verwekken onder 't volk , waaruit verandering zorg^in^* in de Regeeringe gehoopt werdt. In Overys^ Holland, fel , was 't , al federt eenigen tyd , in rep en roe- re geweeft; doch wy fpaaren 't verhaal van 't f ene hier voorviel, top bekwaamer gelegen- cid. In Holland, was men ook vooropfchud-
din-
(f ) C. 7. BTNRERSHOEK Qusft. Jucis Fubl. Ltkr, lU Caf. IV, p. 110, III.
Z 5
3«* VADERLANDSCHE XLVII.B6ir^
i:(J54. dingen bedugt. De wydluftigc Verklaaring der
'^ Staaten , onder 't gemeen verfpreid zynde» gaf
ftof tot veelerlei gefprekken, en tot eenige fchimpfchriften. Sommigen floegen,uit, dat Holland , door het uitgeeven deezer Verklaa- ringe , het gemeen Regter gemaakt hebbend^ nu ook uitvoering van het vonnis van hetge» meen te Wanten hadt. Men begon voor op^ fchudding, m de Steden, te dugtenTr): waar» tegen , nogtans , aan verfcheiden ooraen, zorg- vuldiglyk, gewaakt werdt. Men hadt, al m Bloeimaand , tegen dat de fchuttery in den Haage optrekken zou, eenige voorzorg ge» bruikt, om de beroerte, voor welke men be» kommerd was , fpoedig te fluiten. Doch alles liep af, zonder ongeregeldheid. Men fchoot nu niet door de vendels, gelyk in *t voorleedea jaar nog gefchied was, en daar werdt geenerlei andere moedwil gepleegd (ƒ). TeAnulerdani, daar men, op een los gerugt, dat Grarf Wil- lem van Naflau, met eenige duizenden' knég* ten, van Groningen, derwaards kwam, voor eene overrompeling bedugt fcheen y werden de bezetting verfterkt, wagthuizen gemaakt, buiten wagten uitgezet, en gewapende vaar- tuigen in t Y en op den Amftel gelegd (i\ De Staaten van Holland deeden het vendel van (jraave Willem , welk zy verdagt hielden, ver» trekken uit Dordrecht {u). Ook maakten zy 'eenige verandering in hunne Lyfwagt , die ixt vier vendels verdeeld.werdt, en van welke ee- nige
(r) THURLOE'S Papers, FüU II. p. $^9» 5««- (s) DE WiTT Brieven V. Detl, hL J44. (t) THüKLOt'a Paperi, P'oL ir. p. zyt, 547, 577» (*) Thu&lok's Papeis, fêl, H. p. |48.
XLVn. BoMt. HISTORIE. ^6% oige Oyerften tn gemeenen, welken men ,^ggé hieWt , te zeer vetbonden te zyn aan het Huis — ^^ van Oranje^ afgedankt of verplaatft werden (y). En fdiroomdenzy niet den Afgevaardig- den van Friesland, die verftonden, dat men t wantrouwen te veel voets gaf, te gemoet tè voeren yy dat zy reden haddeatot wantrouwen, ,, en dat men t niet vreemd vinden moeft, dat ,, 2y voor hunne veiligheid zorg droegen." Ten zelfden tyde, fchreeven zy aan de Wet- houderichap van Utrecht , die in de tegen- woordige gefchiilen hunne zyde hieldt « dat vy f Qeweften » in af wezendheid v^ den Afgevaar- digde der Provincie van Utrecht, beflooten . hadden , de bezetting van Utredit te verfler- ](en , met oogmerk , om de Stad , in 't ftuk van K^itein * Genaraalfchap , te doen veranderen van gevoelen. Doch van dit beftuit kwam niets. Ook venmderde de Vrede de gemoeden der ii^ezetenen, vooral die der Hollanderen , zo zeer , dat zy , allengskens , (vtxbekwaamer wer- d^i, om indrukfels te ontvangen ten nadeele der tegenwoordige Regeeringe(^). Holland , geraakte , derhalve , inwendig in ruft : waartoe - biet weinig hidp, datdeStaacendenKommis- farUTen poUtik, die de Sinoden by woonden, mt gaven, om den Predikanten, wel ernftè'^ lyk, te vermaanen, dat zy der Gemeente eer- bied, gehoorzaamheid en gunftige gedagten, pmtrent haare hooge Overheid , de Staaten van den Lande, zouden hebben in te prentenj zon- der
(v) Secr. Refol. H«ll. 7 ^H- i*^*- ï* ^*^^ *^- '^*- ^IT- ' ZSMA III. Dêeif ki. fo6r. THuiiLÖE'8 Papcri y»L lU p. $zu . (V) WlC<^»OAT Livr* VUL f. 450*
^«4 VADERLANDSCHE XLVn.Boit
f ^54. ^^' ^^ ^^^ ^^ verpligten, omeenigebyzon* p dere Refolutien^EdiSten of Decreeten te verde*
digen (:t). £n deedt veel , om de Predikanten tot gemaatigdheid te brengen , dat de Staaten» fomtyds, eenen Predikant, die huiyie Regee- ring doorftreek van den Predikftoel , in zyn^ dienft fchorfl;en,met inhouding zyner wedde: gelyk, voor twee jaaren, aan Jakobus Ster- tnont 9 in den Haage , gebeurd was ; die belof- te van beterfchap doen moeft, eer hjherfteld werdt (y). Vooits fchreef de Witt , inHerfïl* maand, dat de zaaken onder de Bondgenooten zig begonden te fchikken tot gemaatigdheid » en , in Grasmaand des volgenden jaars , dat hy^ in Holland, en onder de Leden der Staatenvan dit Gewefl, van dag tot dag, meerder famen* ftemming, overeenKomfl: en eendragt begon te befpeuren (z): al het welke men als eerie vrugt of gevolg der Vrede mogt aanmerken* XXVIII. , De AmbaiTadeurs van den Staat bleeven , ^^y^^' midlerwyl, nog in Engeland, handelende o** van ver- ^^' ^^^ Verdrag van Zeevaart, over de ver^ fcheiden* goeding van de fchade, veroorzaakt door het punten ,* aanhouden der fchepen in de Zond, in Ooft* 1^ j°^^ï ^^ Weftindie en elders, en over het Verbond land ; ais^^g-^j^^jj Frankryk enEngeland. Het Verbond tuflchen FrankryJc en Engeland werdt, voor eerft, niet voltrokken (a). Ook bleef het Ver^
drag
(x) Zit Groot-Flakaatb. III* BhI^ ^/> 47Xf 47x. B.efi>U vaa Confid. ten tyde van de Wht, hU ^^6,
(y) Refol. Holl. 21 Maan ï6$i. kl, i>x. ii,ii,2j Méum Usz» hl. 100 1 X}Zy 141.
Xx) DB WiTT Blieven I. Deel^ hL xtfi» ipu
ia) Veibaal van BSVEANINGK. èL 43^1 S7U
XLvn.Bofle: H i s t o r i e. 3(55
drag van Zeevaart onvoltooid {b\ De Ambas* ^gg^ fadeurs hadden , ten opzigte van de vergoeding ^ ^^' iet Tchade in de Zond , verwagt, dat de Koning din| wê^^ van Deenemarke, teiftond na de üitwifTelinggens de.' der bekragtigingen van 't Verdrag , zou aange-fc^epen ,; merkt geweeftzyn, alsbegreepenindeVredc.!? ^^ Dochde Prote6lorverfl:ondt,datde aangehou^j^j^Qg^ den' Ichepen eerft daadelyk vergoed moefteöhouden* worden , of dat men goede borg fteldê , voor de vergoeding. Men moeft , van onzen kant , ko* men tot dit laatfle, dlzo onze handel op de Ooltzee bedorven geweeft zou zyn, zo Enge* land met Deenemarke in oorlog gebleeven was. Dcfchadewerdt, eerlang, door weder- zydfche goede mannen, geregeld op zevenen* üegentigduizendnegenhonderddrie - enzeven?» tig ponden tien fchellingen fterlings (c) , wel- ken de Staaten betaalen moeften ; alzo de Ko- ning van Deenemarke , die , te vooren, beloofd - hadt, de ichepen en laading te rug te zullen geeven, nubybragt, dat hy ook vergoeding van fchade te vorderen hadt , om dat de Eng^l- fchen veele fchepen van zyne onderzaaten ge- nomen hadden. Men deedt zyn beft, om hem tot andere gedagten te brengen; doch 't was vergeefs ; de Staaten moeflen zig deeze fchade trooften.
De fchade, die de Engelfchen beweerden ge-» Vef gocSk leeden te hebben van de Ooft- en Weftindifcheding aaó Maatfchappyen dcezer Landen, werdt ook,^^^^"
^^^'Ooftindi-
(B) VttbtaU W. f>»» S9t9 <!»•
(c) Verbaal van BsveHmingk hl. aio, 9t«» )97» 4»tf>4f», ,
4t^50i, 107.514; M«> SlSt J»9. WxcqUïIOllT livr. VXH. f. 451.
3^ VADERLANDSCF^ XLVn;B6Sfc
^ e&bng , door weda2ydfcb^ Koimnifltfiireii
r geregeld. Van onzea kant < wedden ook i^e*
^ ningen ingeleverd van fchade, in de viflchery
jgJjLy , en by andere gelegenhedM[> vandeEngelfchai^
geleeden ; alzo de Staaren, reeds meer dan een^
^n ingezetenen hadden aangekondigd,dat eUc^
die door de Engelfchen befchadigd waa , zyne
fchade, ten fpoedigften, opgeevenen bewy^
sen moeft (i). Doch de Engelfche rekening
overtrof de onze verre. Men kwam,eindely^
overeen , dat de Nederlandfche Ooftindifchc
Maatfchappy , aan de Engelfche, te rug jgee*
▼en zou het Eiland Pouleron, uitgenomen het
gefchut , de Kry g»behóeften , Kqopmanfch^
penengoederep; en haar, daarenboven, tag-
tigduizend ponden fterlings betaalen, Hierte».
ga zou de Engelfche. Ooftindifche Maatt happy van alle haare eifchen op de Neder» ]andfche afftaan, en haar , onder den naam van in- en uitgaande regten te Onnus , of onder eenigen anderen , geenerlei laften afvor- enwn de deren. Aan de erfgenaamen van eenigen der Erfge- genen , die , in 't jaar 1622 , te Amboma , ter naamen ^qqJ gebragt waren , werden drieduizendzes* doodde honderdenvyftien ponden fterlings toegelegd, bragten En hiermede werden alle andere wederzyd* in Am- fche eifchen vereffend , dood en vernietigd ^oioa. gerekend, zonder dat menze, om eenigerlei oorzaak df onder eenigerlei voorwendfel » we- derom , zon mogen opnaaien (e).
Ter-
fd) Gioot*Plakaatb. if. Dal, hl f}9» 14»» S4i- (i) Verbaal van Bsvbrningk» kL 1S3, 492, 449, 4fi» 475» 5tfl • tfea^Ii » 640'647* WlC(^EIpET Uvt. VUU fMfS*
XLVn.BoiR HISTORIE. 507
. Terwylmen, over deezezaaken, in Enge- t(J^j^ hftd, handelde, hadden eenige Engelfche Vvi?^ Koopluiden , verftaande, dat hun nu , volgens Handï èet Verdrag, vryftondt, alomme te vaaren ,iing o ver rwree fchepen uitgcruft, die zy, de Schelde 't openen op, naar Antwerpen , wilden zenden. Doch^^f" de Staaten, geduurende den Spaanfchen oor- ^'*^^^^' log, deezen ibroom geflooten gehouden heb- bende, door middel van de fchans Lillo en» toderen, hadden, by de Munfterfche Vrede, bedongen, dat zy dit ook, voortaan, zouden mogen doen (ƒ), Alle fchepen, die uit zee kwamen, moeften, derhalve, te Lillo, ver- toll«i , laft breeken , en de laading , met klei- ne Vaartuigen , laaten brengen naar Antwer- ' pen. Doch de koften, die hierop liepen, be- dig:ven de vaart uit zee naar Antwerpen , die men op Holland en Zeeland gezogt hadt te vfcrleggen. De Engelfchen hadden , reeds meer dan eens , gepoogd , de Schelde te doen • openen, en Kroniwel meende het nuoók door 1» dry ven; xtoeh men vertoonde hem „ dat, „ by het zeventiende punt van het Verdrag, ,, waarin de handel vry geftdd werdt , op be- ^ geertedér Engelfche Gemagtigden zelven, 5;, de Wetten, Ordonnantien en Gewoonten ,♦, der twee Staaten voorbehouden waren. „ Dat Zeeland, altoos, in 't bezit geweeft „ was, om Regten te heflFen van 't gene , ' ,> de Schelde op, naar Antwerpen, gevoerd „ werdt, met kleine vaartuigen. Dat men jff deeze Provincie dit voorregt niet benee-
9> mea
(f) Nttiik ZttU a4 7^h V;4. èL i«7.
36g VADERLANDSCHE XLVn.BoB»^ ^ » »en kon. Dat de Staaten ook , by de Mun« - 9j fterfche Vrede, bedongen hadden, dat de
„ Schelde geflooten gehouden mogt worden, „ en dat het niet redelyk zou zyn, noch mee ^ het Verdrag overeenkomen , dat men den ,, Engelfchen eene vryheid gave in den han- „ del, die, volgens de Wetten en gewoon- „ ten deezer Landen , allen anderen beno- „ men was," De ProteélcM: liet zig overtui- gen door deeze redenen. Van de twee fche- pen, die naar Antwerpen gefchikt waren, werdt het eene ontlaaden en het andere naar elders gezonden (g). De Zeeuwen hadden ook eenige fchepen mét allerlei waaren naar ' Engeland bevra^t , in hoope , dat men de Akte van den jaare 1651 , na het fluiten der Vrede , niet ter uitvoeringe (lellen ^u. Doch zy vonden zig even zeer bedroo* gen. De Akte werdt, volkomenlyk, gehand- haafd (6). XXX, De Ambafladeurs , nu niet veel meer te ^P"^^' verrigten hebbende in Engeland , verzogten Io"ngeftal verlof , om t'huiswaards te mogen keeren- keeren, Jongeftal vertrok in Wynmaand (i); zo hy uit Enge- zeide, omzyne byzondere zaaken. Hyhadt, land , te xeeds in Zomermaand , aan de algemeene '"^* Staaten gefchreeven , dat hy geheel geene kennis van de Akte van Uidluiting gehad hadt(i), voor zy, in 't algemeen, bekend
ge-
(f) Reföl. Holl. U 7«/y tSSA. M'aoj. Verbaal, èL w» J14. WiCQUEiroRT Livr. VIU. ƒ. 4fJ. AlïZEMA lU. Deelj^ bL 936» 9\^È xi^i*
(b) Verbaal, H, 4<ft.466.
(i) Verhaal y bU 616.
(k) THuaL0£'8 FapcESy Fï»A II. p. Hl»
XLVILBoek: H I S 'T t) R I R 3tfj>
geworden was. Bev^rningk verwierf, eer- jg^^^ lang, ook verlof, om een' keer van zes of agc ■
wedcen herwaards te mogen doen, en ver* trok , den vyf den yan Wintermaand , naar den Haage(/)i Nieuwpoort bleef alleen in Enge- land, Beverningk deedt , niet lang na zyneDeeerfté aankomft, eene beeedigde Verklaaring in dedoeteen# Vergadering der Staaten van Holland ,, dat,^^^^<*ifi* j, noch hy, noch iemant anders met zyn wee- ^f^^jlJi^'"^^ 3, ten , op eenigerhande wyze, den Heere wegens^ ^, Proteflor in den mond gegeven hadt, dat de uic« j, hy de üitfluiting van den Heere Prinfevan^?^^^"^» „Oranje /als eene voorwaarde der V^redej^J^®'^*^"* „' begeeren moeft ; gelyk foihmigen, Hier Niéuw- „ te Lande, fcheenen te gelooven, en de poort» „ Afgevaardigden van Friesland zelvén j ter beveiligd „ Generaliteit , te verftaan gegeven had-^^'^** „ den (m}.*' Dé Ambafladeur hieldt zulk eene V^klaaring, diergelyke, eenige jaaren ïaa- ter, ook door Nieuwpoort, gedaan werdt(«), dieiiftig , om zig tö doen ftellen , inhet Ampt van Thefaurier - Generaal ; waartoe hy reeds benoemd was, en waarin de Staaten van Hol- land hem, met allen ernft, zogten te doen beveftigen (o). Doch 't liep nog tot in 't jaar 1657 aan, eer zy hierin hun oogmerk berei-, ken konden. De Heer van Beverningk heefÉ dit Ampt bekleed, tot in 't jaar 1665 j wan- neer
(/) VerbtaU kL 69^^
(ii»}Elerol. Holl. 2o Jan, i«55. ^/. 7- AlTtlMA til. Detl^ kU II ƒ 3. THURLOl'S Papen 9 K«i. UI.'p. 114» 1U«
(11) Refol. Holl. 24 Jan, 165I. ^^ 10.
(9) Refol. Holl. 19 ^tc. 1654. hL 453. 21» %€jaH, 11 « x|- Maart vj July 16$ s^ ^/. 10 > 2f» 35» 44» 269. t Die. lés^é èL no. AiTZEMA IIU Ditlp tl. 917» i«97$ i3ix*
Xn. Deel. Aa
S70 VADERL. HIST. XLVILBoec
t6si* ö^^ hy ^«'^ vryDnlHg , van afltondt. Hy her^
• won, allengskens , de ganfl der Geweften^
wdke by, door *€ fluiten der Vrede op zolk eene moeilyke Voorwaarde , verk)oren luuk.
VA-
Wad* 371
VADERLANDSCHÉ
HISTORIE.
AGTENVEERTIGSTE BOEK.
INHOUD.
I. Handeling tunihen Spanje en de Staaten^tfoer inbreuken op de Munjterfcbe Vrede. De tviee-^ ledige Kamer in ftand gebragt. II. Handeling 7net Portugal. Staat van Brazil. *t Recif en gantfch Brazil wordt ^ by verdrag^ opgegeven aan de Portugeezen. III. OorhgtunchenSpan^' je en Engeland. Misnoegen van Ftankryk op de Staat en. IV. Oofhg tujjcben Zi»eedenen Poolen. Bezending naar Stade. Handeün^met Poolen.Y. Ferbommet den Keurvorji van oran" denburg. DeGraavenvanNaJJautot Ryks-Vof* fien verheeven. Vloot naar de Ooftzeei Gezant^ fcbap naar 't Noorden. VI. Staat der Regeeringe inHoIland. OpfcbuddingteGorincbem.Tweefpalt in Stad en Lande. Oneenigbeid in Gelderland: in Utreebt: in friesland. VII. Beroerte te Goes^ in Zeeland. Opjland der boeren , in PFalcberen. YllI.Scbeurihg der Staat en van OveryffèL^Zy neerven tegen eikanderen. Prins fViUernPredrik en de IVitt beJUJTen den tmjl , by voorraad. De Staaten van Holland doen , eindelyky alles af. IX. De Veldmaarfcbalk Heer van Brederode ftetft. Raadpleegingen op bet vervullen vandit ampt. Foorjlag van Holland. Ontrotm van de A a a fFitts
17* VAÖERLANDSCHE XLVni.BoEt
fi^ts eerfien Klerk. X. De Qewijlen zoeken eenen Veldmaarfchalk te doenaanJteUen. Bever" ningk en anderen beletten V. XI. Hollandfcbryft aan de Gewejlen. Jntwoardvan Friesland. Hol*
. land beweert , dat men geenen Feldniaarfcbalk noodig , en dat elk Gewejtvolftre^t gezag beeft, osier t.Krygsvolkj terzynerbetdalingefiaande. XII. Holland zoekt Engelands vriendfchap. Moord der Piemonteezen. Onder/tand aan Ge- ^ neve. XLILHoUandvermindert de intr e/ten van vyf op vier ten, honderd. XIV. Staat des krygr in 't Noorden. De Heer van Obdam wordt Lui» tenant'JdmiraaL XV. De Ruiters togt naar de Middellandfche zee. 's Larids Vloot onder Obdam komt voor Dantzig. Keert te rug. Ver- . drag van Elbing. Verdrag met Poolen^ Dant- zig en Deenemarke. De Staaten weigeren 't Verdrag van Elbing te bekragtigen. XVL De Prinfes fVeduwe zoekt hulp by HoUandyinbaa' ^re Voogdyfchap. XVII. Kaaperyen der Fran- fcben en Engelfcben. Schepen in Frankryk be* Jlaagen. Vrygelaaten. X.VIII. Tweede togt van de Ruiter naar de Middellandfche zee. Hy neemt. twee Franfche Kaapers. Misnoegen hier' "óver. Moedig bejluit der Staaten van Holland. Verdrag met Frankryk. XIX. Gezantfchap en
. Vloot naar Portugal. XX. Handeling te Lis- ion. Zy wordt afgebroken , en Portugal de oor*
\ kg verklaard. Vyftien Suikerfchepen veroverd* XXI. De Koning van Deenemarke fteekt zig in den Noordfchen oorlog. Verdrag vanRotfchild. StXII. Handel over t bekragtigen van V Ver- drag vanElbing. Koppenhagen belegerd. XXIII,
. De Staaten breeken de handeling met Zweeden itf,en zenden eene Vloot naar deZond.XKIV. teejiag tegen de Zweeden. XXV. Veranderin-
XJLVIILBoeK. historie. 37S
gm in Engeland., De Engelfchen bekmnen Duin" kerken. Kromwei fterft. X%.YL KdonAo v^r^ Q'&erd. Gezatufcbap naar China. Gezantfcbafi naar Japan, XXVII. De Pyreneefche ^rede
Noorden. , Haagfch Verdrag, dragen met Engeland. De Ruiter helpt Nybcrg bemagtigen. ]!&X. 't Verdrag van Elbingbé' kragtigd. Olivafcbe Frede. De Ruiter bezet de Zweedfcbe Vloot , in de haven van Landskrooft. Vrede tuffcben Zweeden en Deenemarke^ te Kof^ pnhc^gen gejkoten.
jUips de vierde , Koning van Spanje, ig54> hadt , na 't fluiten der Munflerfche i. Vrede, eenen gewoonlyken Ge- De ^^^^„ zant, Antoni Brun, gehouden in g'^'*^^^^ .Wna^i-P denHaage, om zorg te draagen,j^,^^J^^ dat het Verdrag naargekomen werdt , van dêover het zyde der Staaten. Wy hebben reeds, byeene niet naar- andere gelegenheid (a), aangetekend, dat 'er, Jf!^^^^ al vroeg na het treffen van de Vrede , weder- fterfche ' zydfche kJagten gedaan werden, over het nietvrede. ^aarkomen dër Voorwaarden, pp welken ineni verdraagen was, Deeze klagten duurden nog, Brun hadt, onder anderen, reeds voor 't openen der groote Vergaderinge, in den jaare 1651, geklaagd „ dait Zeeland verzuimde , de renten ,, te voldoen, die dit Geweft , volgeps het „ tmerent'oHntigft e punt van 't Verdrag , fchul- 9y dig was. Dat men, tegen het elfde en vier* ^ entmifigjte punt, de Qeeftelyken vervolg-
(41) Hici K901 , bL 21,
Aa 3
}74 VADSRLANDSCHE XLVIILBofiX.
itf54« ,; de,eninhegtenishieldt. Dat men den Bis- "~*~ ,, ichop van Roamonde ontzette van «yn ,, Regtsgebied over S. Odenrode , in de Meie- J; rye van 's Hertogenbofch , en , eindelyk, dat i, men mdiet de tpreeledige Kamer op te reg- J, ten, die deefee verfchiflen, en die, velken ;, over 't Land van Overmaaze gevallen wa- ^ ren, reeds voor lang, zou hebben konnen j, afdoen, en volgens net Vardrag beoorde „ iaf te doen ( b).** Doch , na dat de groote Vergadering gefcheiden was, klaagde de Spaanfche Gezant ook over inbreuken op het Verdrag van Zeevaart. „ Deonderzaaten van „ . deezen Staat bragten , zeide hy , van tyd tot „ tyd, Contrebande goederen, uit vyanden „ Land , dat is , uit Frankryk , in Spanje. Ook „ befchermde men de Spaanfche Koopvaar- „ ders niet, tegen de rooveryen in de Mid* „ dellandfchezee; fchoon 's Konings fchepen „ dikwils de onderzaaten van den Vereenig- „ dcnStoatbefchermdhadden.'*Hierbyvoeg* dehy „ dat de WefUndifcheMaatfchawy een ,, Spaanfch fchip genomen hadt, zcma^ re- ,, den , en dat men 's Konings Krygsvolk niet „ toeftondt , op deeze kufl: aan land te kom^ „ als 't 'er, byge4egenbeid,(^ vervallen was; „ terwyl de Oorlogsfchepen van deeoen Staat j, de Spaanfche havens vryelyk in en uitvoe- ,, ren (r)." Met dit laatfte, werdt gesden op vier fchepen , met dertien- of veertienfaondera Napolitaanfche foldaaten, die men, inHooi*-
maand
(J) Rcfol. Gener.'ir Jon. itfji. èy WiCQpSFOAT Fremh 7>*^ II. P' 325.
(e) Kcfol. Geiier. z Niv; itf;i. ty WJCQVEFOJLT Pwnfk
Têm. II, p. 32S. /
XLVIII.Böa. HISTOftlBf ^g
tDaand des javs 1651 , in Zed9iuL gezogt s6s4. badt aan knd te zetten^ omze, van ^asur, mef" : kleine vaartuigen , naar Brabant te voeren. Doch de Admiraliteit in dit Gewell: hadt de fchepen^ die tot voor Rammeken^ genaderd waren» van den wal gehouden, en genood^ «aakt , in de Vlaamfche havens in te loopen (4%
Vati wege de S tiaten , was , op de Spaanfche Ant« klagten» geantwoord », dat het agtfte en elfde ^ootd 9^ punt van 't Verdrag, die van Contrebande^^^"*^ i, goederen fpraken, flipt zouden naargekot'^°* ^ men worden.Dat men den bevelhebberenter $9 zee lail geeven zou, omdeonderzaatenvan 5, Spanie , tegen de roovers en vrybuiters in de », Midciellandrchezee,tebefchermen. Dat de ff Oc»rlogsfchepen van deezen Staat, die, om 5» zig te herftellen , of om ververfching in te ff neemen , in de havens vanrSpaaje , inliepen ^ . „ maar maad^yk , en zo veel , als vereifebt „ werdt om de rooveryen te weeren, waren ij uitgerufl. Doch dat de SiMuinfche fchepen, fy w^en men hier buiten de havens gehou* „ den ludt , Krygsvolk hadden opgehad; welk 9, m^, niet zonder verlof 5 binoen eens an« ^ d^s gebied brengen mogt. Datdebyzon- ff dere Geweften ook, op dit (lok, zo luefch f, waren, dat zy niet gedoogden, dat men, f^ zonder verlof der byzondere ^taaten, Krygs* ^ volk van 't eene Gfeweft in 't andere trek» • ^ kendeedt.Datmen,eindelyk,w^eBis'tge- ^. nomen fchip, den Gezant ovarleveren zou ^ deredenen,diedeWeftindifcheMaatfchap-
5, n
(d) WicquErosT Livr. V. p. tjj. AltZBMA UI. JÜul^
Aa 4
87« VADERLANÖSCHÊ .XLVlIÏ.BoBiir,
l<J54f » Py ii*ragt, tot verdediging van haar ge^ „ drag(^). Ondertuffchen, werdt detwee« ledige Kamer niet opgeregt. De Staaten ver^ ftonden , dat men de gefchillen over de Landen van Overmaaze, over zekere vryheden van laden , over de uitwifleling van 't O verkwar- tier van Gelder , over de grensfcheidingen in Vlaanderen, en over het ftoppen der Zoute, niet aan de tweeledige Kamer onderwerpen zou. Maar Spanje begreep het anders: 't welk oorzaak was, dat het opregten der tweeledige Kamer, van tyd tot tyd, verfchooven werdc Aanvang In Herfïlmaand des jaars i6j2 , werdt 'er eene van de gyeenkomft van Y^ederzydfche Gemagtigdea 5e "t^e". aangelegd teMechelen, omderegten, die, ^edige van de Spaanfche en Staatfche zyde , in Ktmer. Vlaanderen en op de Schelde , geheeven wer- den , te regelen. Doch zy verrigtte weinig, om ■ dat men èlkanderen niet verftiaan kon, ovet de wyze van handelen (f). Spanje ' Ondertuffchen , arbeidde Don Alonfo de Car^^ «oekt denaSy Gezant des Konings van Spanje in Enr Engeland g^]aiid^ om de Regeering aldaar op te zetten tSi^wgeii^^^^ deezemStaat, Voordeelige voorwaarden decren aanbiedende, zo men zig, tegen Frankryk eu $iaac. de Vereenigde Geweften te gelyk , wilde kan-i ten. Kromwei luifterde ook naar zyne voor^ flagen; doch, naar 't fchynt, alleen met oog-, merk, om, beide van Frankryk en van deezen §taat, met welken hy in onderhandeling was,
te
f*) Rcrol. Gener. z Nov, itf;i. iy Wicqüeport Preuv» Ttm. II. ^. 32g.
(ƒ) A1TZ9M4 III, /)«/, kl. J6l. WiccyjE^ORT Livr, y\^
JXLVnLBoöt. -H IS T O RIK 377
^^jfeterpvoótwiaard^ntetedidgfinC^). Byun 1(554. bieJdt hier , de3onaangezieö , aan metTcJaageu, nï^-^^ 4)ver het niet naarkomen der Munfterfcbe eifchen Vrede. In :deix ^anv^ng des jaars 1.653, drong en kiag. hy fterk op het verleenen van vryheid aan de ^^^ ^^ Roomfehe Geêftelyken, om hier.te Lande te ^^^ verkeeren, vorderend^, wyders „ herftellingfc^**,J*' * .5, vanden Roomfchen Godsdienft; te Zeven- Ge»an^. ^, bergen en te Lingen , en ten minde gelykc . . , - „ vryheid voor de Roomfchen inde Meiery« 5, vw *s H^rtogenbofch^ in het Markgraaf- ^ fchap van Bergen op 55oom, in de Barony ^ van Breda en in het Land van Kuik, als mea ^, hun, ceduurende den oorloge hadt toege- ^, ftaan. * Voorts zeide hy „ dat de Staaten ,> zig van vérfchei den* Dorpen in Brabant, ,, Vlaanderen en Namen hadden rneefter ge- 5j maakt, fchoon dezelven blykbaar behoor* „ dpn onder 't gebied des Konings van Span- ^, je. Dat de Bevelhebber binnen Maaflricht „ verblyf verleende aan de Franfche bezette- 3, lingen van Diedenhoven, Rocroi en Dam-^ -. / „ villiers, die 't platte Land in 's Konings Ne- . . ^, derlandenafliepen.Dat de Sterkten niet ge* ,, . flegt , de regten niet geregeld , de fchuldige ^ renten niet betaald werden. Dat men de ,, Kommandery v^n Gemert niet te rug ga£ ,, aan de Ridders der Duitfche ord^l Dat dé „ ingezetenen der Vereenijgde Geweften nog pf, op de Weftindien bleevén handelen, en dat ^, men , onlangs , de brieven onderfchept hadt, „ die 's Konings Genanten in Engeland zon* ,, den i^aar 't Hof te Bruflel." Laatftelyk,b^
weer*.
fl) WlCQJZlJOa^ i^ivr, VII. p. 4CO.
t
S7« VADERSLANDSCHE XLVin.B6ilL
tigl. "«^^crde hy „ dat men, CènfpoediÉfte, bctioor-
■ \, de te befluiten tot het in ftasd brengen cler
5, tvtrededige Kamer ; wsuffvan men debdlii^
,, fing der openftaande geictóUen tewa^eo
hadt-"
9>
De StdA ^^ Spaanfche klaglen verden , van de zyde tenkiaa-* ^^ Staaten, die gantfeh ongezind iraren, om geit ins- eenige vryheid aan de Roomfchen, teZeTen- ««lyto. t>ergen, toe teftaan(&), met klagtèn beanti- Wöord. Men toonde zig te onvrfede, dat de regten op de inkomende goederen verhoogd waren , in de Spaanfche Nedarlanden» Ma» vooral (liet den Staaten,dat men, van deSpaai»- fche zyde, gedoogde, dat de Hertog van Lot- haringen, die met Spanje in verbond ftondt, en, federt dat hem zyn Hertogdom, door Frankryk, af handig was gemaakt, met eenea hoop Krygsvolk , in dienft vsto Spaije getredea was, van tyd tot tyd, de winterlegeringen be- trok, digt aan of binnen de grenzen van dee- Ongere- 2en Staat. In den aanvang des faars 1653, ^^< geldheid hy zig in de Meierye gelegerd : waar hem de derLoi- Veldmaarfchalk Brederode, jnet een deel der ^^"°J^^ bezettingen van Hensden, 's Hertogenbofch^ pea, "Graave en Ravenftein , op *t lyf viel , den Kolo* nel Klauw , gevangelyk , met zig terug voeren^ de* Wat laaterwerdt de Lotharingfche Kolo* nel Snetter^ te Mechelen, een DorpbyMilas* tricht, daar hy zig nedergeflaagen hadt, aan? getaft , en overwonnen , door den Ry ngraave , Sevelhebber van Maaftricht* De Spoairfêhe Gezant durfde 't gedrag van den Hertoge vaa Lotharingen niet verdiSiigen, en byzetf had»
geen
(i) Hefol. HolU a OQêh xtf;4* ^/- t9**
aELViii.dd&K. historie: 379
Tgöca magcs g^ioeg om den Staaten 't hoofd te | g^A bieden; waarom hy ,i«rdi5eeven van den Staat- ^' fchen bodem , in de Landen van Luik of van Kleeye,zyn verblyf zoeken moeft («).*tLeedt ttiet kuig» of Spanje zelf vatte agterdost te^
feabemop,vennoedende, dathy, ondorde and, heulde met Frankryk. De Aartshertog Leopold deedt hem , derhalve , vatten en naar Spanje voeren , daar hy , tot in het jaar 1659 toe , in hegtenis bleef (k). De Staaten ^ egter willende toonen, dat zy een einde der open*- (taande gefehillen zogt^ , booden aan , de Kwartieren vanDaalhemen ^s Hertoga^rade^ in de Landen van Overmaaze, te willen af* ftaan aan Spanje, tegen de Kommandery van Gemert en de Abtd^en van Poftel en Haiber- gen, waacover ge(chil viel; alleenlykhet Kwar** tier van Valkenburg uit de genoemde Landen voor zig behoudende. Doch de Gezant Brun^ beweerende , dat de Koning, zyn meefl:er,ge- agt moefl; worden in 't bezit te zyn vsui deeze Landen , hadt geene ooren naar deeze aanbie- ding (/)•
Men was dan , dndelyk , wel genoodzaakt, Chambrc te komen tot de opregcing der tweeledige Ka* Mipartie mer , die , eerft in deezen jaare, in ftand kwam, P^J^^^* fchoon haar Berigtfchrift (m) , reeds in Wyn- imerln maand des jaars i<$53 , ontwoipën was. Men (hmd ge- kwam overeen , dat zy uit zeftien Regters be- bragt.
liaan
• (t) D£ WfTT Brieven V« Deel , R^to, ii. AiTZBMA III. ^eelf bL 79S» Soo, goi , «69 , 170. tVlcÓpEVORT Livr. VII. ^. 411» 4"» 4it, 4i4.
ik) THURL0E'« iVLfCï» V9L II. p. UU WicqjJKIOBT Uvr»
ytiL p. 4«9.
(l) AITZXMA III. Detl^ lU S7Ty 872. (m)Zie het ky AlTZ£tfA III. Dttl^ bl^ zx}|.
3go VADERLANDSCHE XI.yin.BöBt^
1054. ftaanzou, agt vaö elke zyde;beurtswyze,'4:it ^ jaaren , te Mechden , en,^e jaaren , te Dor- drecht, zitten,, en^ln de eerfte plaats, de ge- fctóUen over de Landen van Overmaaze ver- kenen. De Kamer kwam, in 't volg^dé jaar, al te Dordrecht, alzo de byeenkomft der we- derzydfche Gemagtigden , toen reeds drie jaa- Ten , te Mechelen , gehouden geweeft was. Van de Spaanfche zyde,hadt men eaarne ge- zien , dat zy, in plaats van te Dcwdredit , in deo Haage, te Haarlem, ofte Utrecht , hadt mogen zitten ; doch de Staaten vonden dit ongeraa^ den (n). Brun was, ondertuiTchen , op den tweeden van Louwmaand deezes jaars, over- leeden (o), en werdt, in Sprokkelmaand dea volgenden, opgevolgd, door Don EJievande Gamarra (p) , die veele jaaren zyn verbly f hier te Lande gehouden heeft; fchoon zynohan* deling, in teerft,naauwlyks in iet andera be^ ftondt , dan in het doen en beantwoorden der gewoonlyke klagten, over 't niet naarkomen der Munfterfche Vrede. II. Het Hof van Portugal hadt, na 't vertrek Panden van 's Konings Gezant uit den Haage, in Bloei- PortugaV^^^^^ des jaars 1651 , niet nagelaaten, nieu-r ' we voorflagen tot een vergelyk te laaten doen aan den Conful der Staaten té Lisbon. Doch alzo men , daarby , in plaats van terug tegee- ven , 't gene op de Weftindifche Maatfchap^^ py in Brazil en elders veroverd was , haar nog iiet.weinige, welk zy daar bezat, afvorderde;
wer-
(n) AlTZEMA lU^Dtel^il, iijx, 1139» I2}f.
(« ) D£ WiTT Brieven I. Detl^ H. 6%, AiTZEMA III. LtiL
hl. 1125.
(p) AITZKMA III* Dttlf hL lll9t XM2> I»3i«
rLVillBoMt. HISTÖRÏÉ. ^8t
Werden dceze voorflagen van de handgewee- jg^^ zen. De Staaten, ten deezen tyde, den En- -
gelfchen oorlog nog op den hals hebbende, booden den Koning aan al wat de Portugeezen reeds bèmagtigd hadden in Fernambuk, mids men, daarvan , behieldehetRecif en Maurits- Stad , nevens het naafte Land , tot op eene myl in den omtrek. Daarentegen , behoorde de Ko* ning, dagtcnze/aan de Maatfchappy eene zekere fommc te voldoen, en haar m t bezit te laaten van Tamarika , Paraïba , Rio Grande «1 Siara, alwaar weinige Portugeezen woon- den. Ook floegenze voor, dat de ingezetenen van deezen Staat de Landen, welken zy, in Fernambuk, bezaten , vryelyk zouden mogen get»-uiken, tn aldaar Koophandel dry ven, en vryheid van Godsdienftoefening genieten: waartegen de Portugeezen zig van de haven van 't Recif zouden mogen bedienen , mids de Koning, jaarlyks, eene zekere fomme tot onderhoud da: bezetting betaalde. Men hadt den Conful IVouUr vander Hoeve , verzeld van Gysbert Rudolfvan Nidek^ toen Advokaat der Weftindifche Maatfchappye , met deeze voor- flagen naar Lisbon te rug gezonden , en veelen twyfelden niet, of.de Koning zou 'er in be- willigen (^). Doch de bevinding leerde haaft, dat het Hof van Portugal flegts tyd zogt te ^ winnen, en de Staaten met handelen op te hoadea, tot dat het zig gantfch Brazil onder* worpen hadu Ondertuffchen , ontving men ,^iegce vu tyd tot tyd, berigten van den deerlyken ftüat dtt
toe-,Ned«-
(f) AITZF.MA UI, i)«/, W. 97S' WlCQyiïOKT Livr. YI.
380 VADERLAI^SCHE ^VIII.BosBi 1(5^^ toeftand der Nederlandfche zaak» in Brazil} ^;^^g^ daar, ter oorzaake van den Engdfcfaen oorlog zaaken in de hand niet aan gehouden werdt ^ vdfx weg« BraziL ' den Staat. Men leedt *er nu groot gebrek aan oorlogs- en mondbehoeften, en itondt in een geduurig gevaar van de Portugeezen (r). De Maatfchappy was onmagtig, om het klein ge« deelte van Brazil , welk zy nog bezat , te be* Ichermen* Micbiel van Gocb , een der Raaden van Brazil , was , in den Zomer des jaars 1653^ herwaards gekomen , om de elende der Ne- derlanderen in Brazil te vertoonen, nüddele» tot herftelling voor te ilaan, en, zo men 'et hier geene ooren naar hadt , te verzoeken , dat men fchepen uitruftte, oip de Nederlanders af te haaien, alzo zv 't, in deezw (laat, niet langer houden konden , hebbendczy toen nog weldriehonderd mylen langs den zeekant in; zonder een' voet landwaards in te durven zetten {$). Doch men bleef hier nog aJ hoo-. pen op handeling, tot dat deConfuI, in Win- termaand , herwaards keerde, zonder iet te heb- ben konnen fluiten , alzo de Koning, niet flegts wegens Brazil, maar ook over OofUndie, be* geerde overeen te komen (r). 'tRedf Midlerwyl, hadt men, te Lisbon, eene I^uLa ^^?^^ uitgeruft, die, \n 't najaar, naar BrazU oeiegerd. ^nder zeil ging, en, den twimigften van Win- termaand , de Nederlandfche Sterkten op V Recif begon te belegeren; die, tegelyk,door' een leger te lande, werden aangetaft. £ene
der-
(r) Notttl. Zeel. ^6 January itf,,. Bi. »itf. AlTZEMA IIL dJetl^ tl. S71,
ÖAira&EMA JU. DhI^ hL 874. WiC<JJJE?OKT Livr, VII. p» 4x^,
Xi;vm.B<nr/ HISTORIE* 389
der Sterkten werdt ^ in den eoften aanval, ver- 1654. ovierd , op den vy f den van Louwmaand deezes en, by pan 1654^$ eene andere, door de onzen, aan verdng; bnmd gd^leken; de derdeScerkte werdt , by ver* neveos dwg# opgegeven, waarby, voorts, allcsafge-g*°^?* ftaan^rcrdt, wat de Maatfchappy nog bezat in o^egc. Scazil* fFaktr vm Scbtmenburg , Hmrik Haaks ven un ta de Luitraant>Eolonel Sigismond van Schop- dePonu- fe , die laatft 't hoog bewind over Nederlandfch «««««J, Brazil gehad hadden , bragten de tyding van dit verlies herwaards («) ; doch ontmoetten ^ op hunne aankomft , zo veele klaagers over hun beleid, dat de algemeene Staaten een befluit namen, om het te doen onderzoeken , door den Raad van Staate* Doch de Raadpenfio- naris de Witt, beweerende dat Luiden van Regeeringe, in Holland, niet dan voor Hol- Landfche Regters, te regt behoorden te (laan (o) , bragt te wege, dat men Schoppe^ uit lafl: der Gekommitteerde Raaden van Holland, in hegtenis nam. Schoonenburg en Haaks wer* den ook, op bevel der Staaten van Holland ^ in hunne herberge , bewaard ; hoewel de eerfte een ondérzaat der Staaten van Stad en Lande was. 'Doch de Staaten van Holland hadden beloofd , hem aan die van Stad en Lande te zul- len overleveren , zo hy opeeëifcht werdt. Mid- lerwyl, lietenze het Hof kennis neemen van de zaak der gevangenen. Doch de algemeene Staaten kanteden zig hiertegen, beweerende» mee redenen en voorbeelden, dat hun het Regtsgebied over deeze Perfoonen toekwam,,
en
{ti) Thuelok's fapeis VpL Ih ^.4tlf 49(»7eo. ' (x.) Zie Refol. van ConficL ^A ilS tnz. THVHLOS's Fapeif
S84 VAÖEtlLANttóÖMÊ XLVlIf.BöBJt.
t6$4. en dat zy 't, Voorhce», in dief^dyke g^^l' ^^ — — len , dikwils , geoefend hadden in den Haage. Van de zyde der Staaten van Holland , tirerdc aangeweezen „ dat zülks ^ niet dan in gevaUen „ van eene andere natuur, of met kennis der 5, Gewefteft , gefchied ware: of indien *t ook ,, in andere gevallen mogt ondernomen zyn^ 5, dat zulks als eene inbreuk op het regt der ,, Geweften moeft aangemerkt worden. Dat „ de algemeene Staaten geen Regtsgebied „ hadden dan over 't Krygsvolk, en zulks al- • Pr^ iy leen by * voorkoming , binnen de Veree* ^eniie. ^, nigde Geweften. En dat alle smdere Perfoo* „ nen tot het Regtsgebied der Staaten van elk „ Geweft behoorden, 't zyze *er onderzaaten ^, van waren , of 'er zig flegts ofrtiielden, voor „ eenen tyd." Doch het Hof van Holland, eü de Krygsraad zelf, door dö algeiïieehe Staaten aangefteld, vonden, onaangezien de beweegin- gen j die deeze Regtspleeging veroorzaakt hadt, niet geraaden, iet ftrengs tegen de ge* vangenen te bellüiten. Schoppe alleen werdt ^ door den Krygsraad, vervallen verklaard van 2y ne verdiende wedde. Men vondt geenen ge« Aoegzaamen grond , om hem en. de anderënaan lafhertigheid, veel min aan verraad, fchuldig te houden. Zy werden, derhalve, naeenige öiaanden zittens, 'geflaakt. 't Verlies van Bra- 2il werdt , eerïang ,in 't algenieen. toegefchree- ven, aan gebrek van mond- en krygsbehoef-' ten: van welken men, ter oorzaake des En-» gélfchen krygs, dit afgelegen gedeelte vafl der Staaten gebied niet behoorlyk Imdt kon^ nen voorzien. De Koning van Portugal floot, aa dat hy meefter van Brazil geworden was^
een
XLVra.BöBK H I S T O R I E. 3!t^
éen Verdrag met Kroniwel, waarby den Eii- ^^ll
felfchen merkelyke voordeden in den Koopf* ■> "^ .^ andel werden toegedaan* Doch dit Verdrag dekte deil Koning öok, meer of min ^ tegen de Staaten j met welken hy klaarlyk zag , nu niet veel langer vrede te bullen konnen houden (^)* , De Proteétor was , na het flaitender Vrede ïtL met deezen Staat, behalve met Portugal, ookEtigelind met Frankryk en met Spanje, in onderhands- "*^^™^^ ling gebleeven. Ieder van deeze Mogendhe-óodog, den , xlie nog met eikanderen in oorlog waren^ zogt hem te beweegen tot een verdrag, Ein- 16$ S^
delyk, bcfloot hy met Spanje te breeken^ zen- *
dende eene Vloot naar Amerika, dié zig, in ^Bloeimaand des jaars 1655, meefter maakte van Jamaika, w;elk de Engelfchen te vooren Rog eens veroverd ^ doch federt verlaatèn had^ den. De oorlog tuflchen Engeland en SfSanjef gaf den ingezetenen der Verêenigde Geweften gelegenheid , om zig meefter te maaken van de meefte Vaart op Spanje , die , te vooren , groo- tendeels , in de handen der Engelfchen geweeft was; Doch van eenen ahderen kaïKt, Werdt*ef VerlM)f)d dé Verêenigde Staat wederom door benadeeld;"iffc'ïcn Kromwei , met Spanje in óorlag geraakt, vondt ^SjJ^ raadzaam een Verbond met Frankryk te flui^itudi ' ten (^). De Staaten werden wel begreepen in dit Verbond ; doch flegts als vrienden van bei- de de Mogendheden* Frankryk beloofde ^gVntiktfk van Engeland meer hulp tegen Spanje^ dan de u mis-
Staaten zouden konnen of willen vexleentn^^^^s^o^
dcezcrt
(jc) Rerol. van ConCd. */. 214. Thühloe's Fapets, ybl. II, *****
p, 703. AlTZEMA Illé Vêel^ kt 1116-112^^ l22IjIZ2Z, WlG^ OUETORT Livr. VlU. p. 456 ^St, (y) Zit het *y AITZSMA III. />*</. hU lUU
XIL DB£t< Bb
S$0 VADERLANDSCHE XLVSILltaK. 165$. &i vsif teor te oiivirede op de Sttstten^ om dafc — — — zy , met Kfomwcl , geiloocen Imddeo , zonder den Koning, als vooinaame handelende party^ in'c Verdij, te begrypen {z).Ook hadtmeo, ^ aan 'e Franfche Hof, befpeurd , dat d^ hande- ling over een Verbond tmTchen Lodewyk den XIV. en de Staaten flegts aangehouden was , om Kromwei te eerder tot vrede te do^ be- iluiten; 't welk het misnoegen tegen de Staar ten hadt dolen toeneemen. 't Verbond toflcfaen Koning Lodewyk en den ProteAor was^ der- halve ».zo dra niet.geflooten, of de Franfdie AmbsUTadeur, Piem Cama^ werdt t'huis ont- booden uit den Haage. In.'taffcheid neemen, ontzag hy zigniet ,ae Staaten, van ter zyde, te befchuldigen van ondankbaarheid jegens dm Koning, zynen meefter, die,gdykhy te ken-* nen gsa, oésw^e, niet on^voelig was (a). De Staaten klaagden , van hunnen kant, over de kaaperyen der Franfdie Vrybuiteren , in 't Kanaal en elden, waardoor hun Koophandd zeer gedremd werdt. Ook begonmeii, eerlang, in Frankrvk, vyftig fluivers te heffen van elk vat, dat de vreemde fchepen, dieinFranfcbe Havens kwamen laaden , voeren konden r eene nieuwigheid, die de Vaart der ingezetenen van deezen Staat op Frankrvk merkdyk bena- deelde. De Staaten deeden er, vergeefa, over klaagen. Deoorbgmet Spanje maakte het op» ftellen van meuwe belaftmgen noodzaakelykj^ in Frankryk: en de Koning vondt geraaden» dezelven , zo veel mogelyk ware » te leggen op
de
(z) WieqpsvORT Lhr, Vil. p. 4i>o-fOi. {d) Thdbi.os'6 Papen F*L IV. f. 1x2.
XLVIffiHódc. HISTORIE. 387
^ii^2etenéaderVereenigc[e6ewefl:en,'ftreN i6S5n ket Koophandei jiy gaarne in zyn Ryk trekken ■
wilde^ en die hem,zohy dagt, doorennahat fluiten derMunfterfche Vrede, zo veelftof tot misnoegen g^even hadden,dat hy hun naauw* lyks meer behoefde te ontzien; en nog te min* der , om dat hy, na 't fluiten van 't Verbond met Engeland , hunne vriendfch^ niet noodig hadt (^). Qpdeeze wyze , ftrekte dit Verbond, om Frankryk verder te verwyderen van den Vereenigden Staat; hoewel de veranderingen^ die , feder t , voorvielen, oorzaak waren, dat het misnoegen , niet dan na verloop van eenige jaa« ren , tot openbaaren oorlog , uitborft. Maar • terwyl de Staaten zo weinig verzekerd wareii van Frankryk, en tot hiertoe nog geen Ver-* érag van Zeevaart hadden konnen fluiten mee Engeland, waarover Nieuwpoort, te vergeefs^ bleef handelen (c) , werden zy ingewikkeld in den kryg, diettuTchenZweeden en Poolen ont« fteken was , en waarvan wy nu de gelegenheid en aanvang gaan vcrhaalen.
Chriftina , Koningin van Zweeden , hadt , in ly. 't voorleeden jaar , de Kroon afgeftaan aanOor- Karel Guftaaf, haaren vollen Neef, die, de*^^°^ Zweedfche wapenen in Duitfchland gevoerd oorlog hebbende, teruond toonde, dat hy nog oorlog tuficheii in den an hadt. De Graaf van Kmigsmark was, Zweeden reeds eenigen tyd , bezig geweefl: , om voorbe-f"F^^ reidfels te maaken tot het beleg van Breemen, ^" welke Stad zigzo volkomen niet onderworpen hieldt aan de Zweedfche Kroon, als men 't, in
dit
(b) AttzemA III. Deel, èl. 1212. WlCQUEVOETliVf.yiII, p» 477» 47S, 539.
(O AlTZEMA III. Deel, hl. 1154 «««•
Bb 2
38» VADERLANDSCHE XLVin.BöW^
1655. ^^ ^y^ ^ vcrftondt te behooreh. Hy hadt zelft^ ■ ■ in den aanvang des jaars 1 654 , de Stad begon- nen te belegeren. Zy zondt, om onderftand, aan den Keizer , aan de Hanze-Steden en aam Bezen- ^^ Staaten der Vereenigde Geweften: welke ding der laatften , toen nog belemmerd met denEngel- Staaten fchen kryg , alléenlyk , beflooten, Van Beunin- naar ^^^' g^xx ^ Epó Bootsma en Kniphuizen van Luisberg^ alfi buitengewoohe Afgevaardigden, naar Sta- de te zenden, om een Verdrag te bemiddelen, tuflchen Zweeden en de Stad Breemeri; doch deeze bezending was vrügteloos geweefL Zweeden wilde de bemiddeling der Staaten • met aanneemem Breemen werdt ^ter , in Slagtmaand , verloft van 't beleg, by verdrag, volgens welk, de befliffmg der gereezen* gc- fchillen verfchooven werdt , tot eenen ande- ren ty d (d) . 't Scheen, naderhand , dat men ge- fchil met Breemen gezogt hadt, om, onder dek- fel van het zelve , Krj'gsvolk byeen te brengen, zonder den nabuuren argwaan te geeven. Im- mers, toen Konigsmark, ook na't fluiten van 't Verdrag met Breemen , zyne troepen ver- fterkte; toen men vernam, dat de Graaf van iVittenberg volk byeentrok in PcMneren , en dat de Koning zelf zig uitruftte, ter zee en te lande, twyfelde men niet meer, of 't was op Poolen, en op de bezittingen- van denKeur- vorft van Brandenburg langs de Ooftzee, ge- rnunt (e). De Czafir van Muskovie hadt, oit* kögs, ook den oorlog aan Poolen verklaard,
tn
. {i) AlTZEMA Ilt. T^telf ht. Sg4*t9T, 192-901. TfiUBLO£'t Fapecs» P^êL III. pm 22.
(f) Secr, Rcfol.Hon. $ May 165;, I, Deel^ iL 17a. D» WiTï Blieven III. Dttl^ bl» 47*
XLVIILBoEic. H I S T O R I E. 359
en zig vaa eenig geweer, kruid en lood voor- 1655.
zien , in de Vereenigde Geweften. Poolen ftak, ^
daarbejievens, inwendig vol onruft; zodat dit' Ryk , nu nog van den kant van Zweeden ge- dreigd wordende, ten hoogft^ noodig hadt, zig te Herken, dooruitheemfcheBpndgenoot- icnappen(/).
Ai in 't jaar 1653, was 'er eenige opening Hande- tot een Verbond, tuflchen Jêan Kajimir, Ko-ling tus- ning van Poolen, en de Vereenigde Geweften, ^^beiw gefchied , in den Haage. Men hadt zelfs, wat^|J^^^'^ laater, een ontwerp gemaakt, waarmede M-gtaaten. kolaas de Biey Refident van Poolen by deezen 'Staat , een' ke^r was ga^n doen , naar .?ynen Mcefter, Doch djt Ontwerp, te voordeeligge» fteld zynde voor de Stapten , hadt geen' ingang gevonden , aan 'f Poolfche Hof (g). Zy wer^ den , daarna, door hun belang , genoodzaakt ^ om d# zy de van Poolen te kiezen , tegen Zwee- den; welk Ryk, eens meefter geworden van de Ooflzee, hunnen handel op dezelve, door 't verhoo^n der tollen, naar welgevallen, zou konnen belemmerep.
Fredrik Willem, Keurvorft van Branden- v. burg , bedugt voor 't verlies van zyneStaaten Verbond langs de Ooflzee, floot, ^ Hooimaand deezes^®^^^*** jaars, eep Verbond van onderlinge befcher-^gjjj""^^ ming met de Vereenigde Geweften, voor denyorft vaa tyd van agt jaaren: waarover, reeds federtee-Branden^ nigen tyd, gehandeld, en welk, voornaamlyk^wrg. door Amfterdam (A), tot een beflujt gebragt
was
(f) WiCQüBÏORT Livr. VIII. p. ^JX.
(g) AiTZXMA III. Deel f il. IC9UI10U W JCqptVO AT XiVr«. VIII. p. 471.
(h) THURi.01'8 f apeis F0L III, p. 667.
390 VADERLANDSCHE XLVIILBóek.
1655. was (f). De Staaten beloofden „ denKeurvorft •~~^ „ te zullen befchermen , 20 wel , wanneer hem „ de Gulikfche Erflanden, met geweld, be- „ • twift werden , als wanneer hy , in zyne Staa- „ ten en Steden, langs de Ooftzee gelegen, „ werdt aangetaft. De Keurvorft zou , daar- „ entegen , de Staaten byftaan , met tweedui- „ zend man, wanneer zy , binnen den Veree- „ nigden Staat of aangewonnen' Landen, wer- „ den beoorloogd , en zelfs , wanneer men on- „ dername, hunne fcheep vaart te ontruften. „ De Staaten beloofden den Keurvorft drie- „ duizend man, in manfchap, wapenen of geld, „ of vierduizend en meer, zo hy,in dejOoft- „ zee , werdt aangevallen (*)" Doch dit Ver- bond hielde niet lang ftand. Terwyl *er over gehandeld werdt, was de Keurvorft, zomen meende, reeds bezig, om zig met Zweeden te verdraagen (/) : 't welk , daarna, openlyk bleek. Oordeel ,zyne meening geweeft te zyn. In Engeland , over het waar dit Verbwid niet aangenaam was, dagt ^°^*st men , dat de Prinsgezinden , hier , het hadden Yer^^d^weeten te wege te brengen, om hunne party' *te ftyven. Doch de Witt meende „ dat het Verbond denKeurvorft geene gelegenheid gaf, om den Prinfe yan Oranje, door behoor- ly ke wegen, eenig het minfte voordeel toe te brengen; en dat hy 't niet door geweld zou „ konnen doen , zonder het Verbond te fchen- „ den, en alleLandzaaten tegen zig té verbit- „ teren (m)." De
(i) Dk WiTT Brieven III. />W, R 82» 94. AitzxmaIII* Deel^ H. «46 enz, 1199 ««2. W I CquEFO&T Livr. VII. p, 41J.
(k) Zh het Traéè. hy Aitzkma III. />m/, hl. itoo imz,
\l) De Witt Brieven III. Deel^ hU Kg. Thujuloe's Fa* pers, Vol, UI. p, 751. ^4»/..lV. p- 4^9-
(m>DE WlTT Brieven III. Detly hU 969 999 II», 170. Tnu&LOE's Papers, Vtk Ui. p. 525» ^6t, 705.
99
9>
XLYIfLBoSK. H I S T O R I £• 391
.De Staaten hadden, uit yooi%orgi tenryl j^gg^ Konl^smark omtrent Breemen lag , twee Veld^ ihtSm'
legertjes op de been gebragt, een van agten-ten bren* vyftig vendelen Knegten en dertig kornetten gen twee Paarden, onder den Veldmaarfchalk, Heere Legen jes van Brederode , welk langs en omtrent den Y$- ^^ ^^^^^' fel gelegd werdt; en een van veertig vendelen Knegten en elf kornetten Paarden , onder den i>e Gn». Stadhouder van Friesland, Willem Frcdrik,venvan clien wy , voortaan , dennaam van Prin/f fchul- Naiftu dig zyn, zyndezyn Huis van Naflau-DietZjZO^j^y^j. wel als de Huizen van Nafrau-Dillenburg,Nas* vorflen fau-Sie^en en Naflau-Hademar, in den voor-verhee- leeden jaare, tot den Ryksvorftelyken ftand , v** verheeven geworden («)• Het Legertje, over welk hy thans geboodt, diende om Delfzyl, Koeverden en de Bourtange , en zelfs Embden en Lieroord, inOoftfriesland, te dekken. Doch deeze Legertjes werden opgebroken , en 't volk naar de bezettingen gezonden , toen men vernam , dat Konigsmark over de Elve getrok- ken was , om zig by den Graave van Witten* berg inPomeren te voegen (o). Breed werdt, in *t algemeen, opgegeven van de magt van 't vereenigdZweedMe Leger; doch men ver- nam, hier, uit egteberigten, dat het flegts twee-eiidertighonaerd knegten en tweedui- Eend paarden fterk was {f).
De Zweedfche wapenen maakten, federt,voort- fterke voortgangen in Poolen. Warfchauw en gang der Krakauw gaven zig, terftond, over. De Ko-^^^^'^
ning
(«) AiTZEMA UI. Deely él, tiog.
(0> Dx WiTT Brieven llUDtêi^U. f x. WlCQUF.¥OBTZrivr« tX. fi' 4to jHUBLOE'a Papers, f^tL III. p, 524, 530* (p) Ds WlTT Bneven III. Dettf bL %s.
fib4
S92 VADERLANDSCHE. XLVIII. Boek.
i6ss* ^^5 ^^ ^^ Koningin van Poolen weeken uit " gp In het Ryk naar Silezie, waarna demeefteLaïid- IpoleH. fchappen zig den Koning van Zweeden onder^ wierpen. Dantzignogtans, welk onder be- fchermin^ des Konings van Poolen plagt te (taan, weigerde zulks {q) : waarop Karel Gus- taaf voornam, de Stad, te water, met twee- endertig fghepen, te belegeren (r). PeSr^v Indeezen lla»d der zaaken, begonden de ten ruften Staaten met ernft te denken aan het onderfleu- 1^"^ . nen van Poolen: waarop de Refident de Bie, WW de^ van tyd tot tyd, ernftelyk aanhieldt (s). Men póftz^e. beflöot, in Oogftmaand, eene Vloot naar de Zond te zenden , tot beveiliging van den Koop- handel in de Ooftzee : en viel , terftond , aan *t uitruilen , zonder zig te ftooren aan de Vertoo- gen van den Zweedfchen Refident , Harald jlppelboom , die Ugtelyk bevroeden kon , dat deeze uitrufting gerigt was tegen- den JLoning zynen meefter, welke nogtans, beweerde hy, in vriendfchap leefde met de Staatén, en ge- zind was , de gemaakte Verdragen, heiliglyk, te onderhouden (t). Zy b«. Doph terwyl de Vloot uitgpruft, eneenige flaiten fchepen , die eérft gereed waren , vooruit ger woone^^^ .^" werden(M), vondt men geraaden, ver- bezen- fcheiden' Gezantfchappen af te vaardigen naar jdingen te*t Noorden, om, ware 't mogelyk, fle ruft air ^oert naar daar, door handeling, te herftellen. Totdebe- -'Nqqf- pending naar Zweeden, werden benoemd Go- '^ ^ * verH
(q) Thurlos'S Papers, r$L IV. p.. 95^ (r) AITZ£MA Itl. Deel f hl, izio, iiófm (s) AlTZEMA III. Deelf hl, 1210, 1216. (f> AlTZEMA Ilï. Deel^hl, tzio.izi;, j^^if, (gj Df WiTT Biievin UI. Dtdy èk ^i, " '
'U
XI.VIlI,Bo£K. HISTORIE. 393 verd van Slingeland , Penfionaris van Dor- 1655^ drecht, Fredrik van Dorp ^Hetx van Maasdam, ■
Kaad in den Hove van Holland , ^n 3^an 2ï- brandii van wege S^ad en Lande, af gevaar^ digd in de algemeene Staaten. Naar Deencr marke werden gezonden Koenraad yap Beu- ningen, die onlangs uitZweeden te rug geko»- men was {v) ; Godard Adriaan van Rheede^ Heey vanAmerongen,en Matthiasvan Fier/en^ oud voorzittende en eerft^ Raad in den Hove van Frksland. Doph d^ eene en de andere bezen^ ding bleef opgefchort , tot in *t volgende voor- jaar. Ook liep toen eerft het gros van 's Lands Vlooteinzee. Wy zullen, hierna, gelegen^ . heid hebben, om van haare verrigtingen ver- flag te doen. Nu leidt ons de draad der Ge- . fchiedeniffe tot het ontvouwen van den (laat der binnenlandfche zaaken, die thans merkq- lyken invloed hadden op de uithe^mfcheri,
De ieweegingen in Holland , om den Prins VL van Oranje te doen verheffen tot de bekende Staat der hooge waardigheden, waren, federt hetflui-^^see' ten der Vrede met Engdand,byna alonmie,™QH opgehouden (w). Men dloeg zorg , dat 'er, by de jaarlykfche verandering der Wethouderen in de Steden, allengskens, pieerder 00 't kus- fen raakten, die voor Uefhehbèrs derVryheidy gelykze g^oemd werden, bekend ^aren. Té Amfterdam , waren 'er , onlangs , verfcheiden* van deezen overleeden , te weeten , de Burge- cieefters Dr. Jan Bikker ^ Nikolaas Korver , Kor- nelis Bikker, Heer van Zwieten, en Fran^i
(v) WlCqjïEÏO|lT Lhf. IX. ^. 4««, 4^9.
S94 VADERLAND5CHE XLVin.BÓKK.
g Banning Kok, Heer van Purmerland: etifotiH
J[£^^niigen waren, in Louwmaand , bedugt, dat
men, by de aanflaande verkiezing der Wethoo*
deren , eenige andersgezinden in de Regeerin-
§e brengen mogt. 't Viel egter zo niet uit ; daar e Witt, die, ten deezen tyde, te Amfterdam was, alwaar 1^, kort hierna, eene Dogter van wylen den Burgemeefter Jan Bikker trouw* de, veelligt, wel iet toe gedaan heeft (s). In andere Steden , volgde men den zelfden voet: waardoor de tegenwoordige Regeering van Holland, allengskens, beflendiger werdt, en binnens* en buitenslands meeraanziens kreeg. My is niet bekend , dat *er , ten deezen tyde, in eenige Stad van Holland, merkelyke bewee- gingen befpeurd werden, uitgenomen te Go- rinchem, daar deWethouderfchap, alfedert eenigen tyd, met den Droflaard, over hoop gelegen hadt, over 't gezag, welk de laatfte oordeelde hem, in R'egts- en Regeeringszaa- ken, toe te komen, en welk hem, door de Wethouders, betwift werdt. Doch oo den twee-entwintigften van Hooimaand aeezes jaars , werdt 'er 't Huis van den Oud -Burge- meefter van der Kolk , Schoonvader des Dros- faards, in eenen oploop, geplonderd. £n 'c ^ liep nog eenen geruimen tyd aan, eer alles, door Qemagtigden uit den Hove, eenigszins, in ruft gebragt werdt (y). Maar in de meefte andere Geweften, ftondt het , ten deezen tyde, nog zeer onruftig. Gro-
(x) De witt Brieven IH. /)«/, kL 4, 10, 12, ly, U. THUR» LOk'8 Papers, f^oi. II. p. 706.
(y) Keibl. Holl. 3 Oütk. i6f4- K |8S. |i July i6s$» ^^ 19U Thurloe'8 ^pers, r^L III. ^.447, «ij, 613,667. y»U VI, p. 123, U9» 14/, l6St »W.
XLVIÏI.B6K. HISTORIE. 395
Groningen en de Oïnmelanden lagen , iCge alfedert eenigejaaren, overhoop: enhad-qr— ^ den, op 't einde des jaars 1653 , beflooten,fpaitin hunne gefchillen , door eenige Gemagtig- Stad en den, te laaten afdoen: enzodeezenelkande-^^n<^e. ren niet verdaan konden , den Stadhouder, Prins Willem Fredrik, tot fcheidsman te kiezen (2;). DeOmmdander-Heeren waren zelven onderling verdeeld , doordien men twee hunner hadt willen beletten, zitting te hebben op den Landdag. Sommigen , die meed op de zyde des Stadhouders geweed waren, hadden "iig verbeeld , dathy , in den twid, hunne dreng
getrokken zou hebben. Doch hy hadt het an- ers verdaan: waarop zy, van zyne vrienden, zyne hevigde partyen geworden waren. Bur- gemeederEüinga, die thans het meede be- wind hadt in de Stad , hieldt hunne zyde. De twee Ommelander-pajrtyen noemden zig ieder bet Lid der Ommelanden , en gebruikten ieder het zegel van dit Lid. Drie Gemagtigden uit degenen, die tegen den Stadhouder waren, vervoegden zi^, in Lentemaand deezes jaars, in de Vergadenng der algemeene Staaten, daar zy een fcherp^ gefchrift overleverden tegen hunne partyen , den Stadhouder, onder ande* ren, van Majedeitfchennis befchuldigende (a). De andere party fchreef hiertegen. Ondertus- fchen, dondt 's Lands Regeering en Regtsoe* fening genoegzaam dil , voor eenige maanden: hebbende men, ter oorz^e der gemelde ge- fchillen, geene Gedeputeerde Scaaten noch
Reg-
!z) AiTZEMA III. Deel^ A/. t2t. a) Réfol, Holl. 2f MMft i«55.* kl io8. Dfi WiTT Bricv. IlI. Deel, R $%. WlG<^UKIQ1iT Uvr. IX, p. ^9^
396 VADERLANDSCHE XLVnLBoEK. jg - Regters in der Hoofdmannen- Kamer kennen '— ^' vericiezen (*). De algemeene Staaten befloo- ten, derhalve, in Bloeimaand^eene bezending te doen naar Groningen , beftaande uit agt Gemagtigden, twee uit Holland, van welken de Raadpenfionaris de Witt een was, en een uit ieder der zes andere Geweften (c). Zy had- den 1^ om te raadpleegen met den Prinfe van Naflau, en, nevens hem, te arbeiden , om de ge- fchillen in der minne by te leggen. Ook troflFen* ze,binnen weinige dagen, een Verdrag by voor- raad, in welk de Regeering der Ommelanden, het kiezen der Gemagtigden ten Landdage, en 'tbegeeven der Ampteng,eregeldwerdt(ii). Doch de party, die tegeii den Stadhouder was, dreef, dat men hem daarby te veel gezags ge- geven hadt (e). Ook bleef de onluft meer of min duuren in deeze Provincie (/).De Raad- penfionaris de Witt fchreef , in Grasmaand des jaars 1656 „ d^t alk de woeleryerij die, te vooren, „ door en voor Prinfe Willem van Naffau , en, zo *t „ fcheen , ook uit liefde tot den Heere Prinfe xwii „ Oranje , tegen Holland , waren aangerend , nu „ van daar waren afgekeerd naar de andere „ Geweften , met naame naar Friesland en „ Staden Lande, die Prins Willem, tot hier- „ toe , vergeefs , tot het aanneemen van zeker „ ontwerp van /for/«ö«i^of Qvereenftemming,
« tus-'.
(h) D» Witt Brieven III. lieely hl 41.
ie) See Thürlof's Papers, f^ol III. p. 4U 9 44^9 f f 2, fff.
(d) Zit Refol. HoU. 5, 4 7^1 i«JJ. hk zitf. en AixzEMA III. Qeel^hl. 1173-XI87. THUBLOE*s Papers, FlfL UI. p^
5*^9^94' ^ . ..
(e) AiTZEMA III. Deel^ hL 11 92.
(ƒ) AiTZEMA II!. Deel, kl, ijog. IV.Deel^kL i|o.TQIlK<* |.OE*S Papcö, y^L y. fi. $^7» 77*» ^«A VL p.. 79*
XLVIILBojaCi H I S T O R I E 397
,, tuflchen de Geweften gezogt hadt te be- t^ss- j, weegen (g)." In Groningen zelf, ontftondt, *
in 't jaar 1657, eene geweldige beroerte, ter gelegenheid van de gewoonlyke verkiezing der Wethouderfchap. 't Huis van den Burge- meefter Tja{Jens werdt geplonderd. Hy zelf, zig in de Kerk gebergd hebbende, liep gevaar van *t leeven ; doch werdt nog gelukkiglyk gered, door Prinfe Willem van Naflau, die egter zorgdroeg, dat, in 't verkiezen der Wet- houderen , genoegen gegeven werdt aan 't ge- meen (i). Hierop volgde , in 't jaar 1 659 , ee- ne bemiddeling van de gefchillen der Provin- cie, door de algemeene Staaten (i).
In Gelderland, was ook gefchil over 't be-oneenig* geeven der Ampten , tuflchen de Stad Arnhem beid in en de kleine Steden van het Kwartier van de Gelder- Veluwe , en tuflchen de Stad Zutfen en de an- ^*°*** dere Steden des Zutfenfchen Kwartiers. De twee groote Steden dreeven , dat zy , hierin, ie- der zo veel zeggens hebben moeflon , als de an- dere Steden van elk Kwartier te famen.De klei* ne Steden hielden, daarentegen , flaande , dat zy elk zo wel eenefl:em behoorden te hebben, ' als ieder der grooten. Deezen verklaard heb- bende , dat zy zig aan de uitfpraak van het Hof van Gelder, geflerkt met twee Gemagtigdeu uit ieder der drie andere Geregtshoven in de Vereenigde Gewefl;en , van Holland , Utrecht en Friesland^ wilden onderwerpen, werden
(g) De WiiT Biiwen III. Deel, IL *!ĥ AnzsMA III,
Dw/, hl, 1307.
{b) AiTSEMA IV. Beelf kl, I|e-I3|. WicqimvoBT Uvr^ t. P' 591.
(i) ^ii Kcglcm. ky AlTZfiAU lY* £kel,H. 47ji.
39» VADKRLANDSCME XLVIir.BoiK.
t€ss* 'er,terftond, Gemagtigden gekooren. Doch * de kleine Steden hadden Reenen zin in deêze
onderwerping;zodat de twift onbeflift bleef(it). 1„ U- ^ Utrecht , lag het eerde Lid van den Staat trccjiu over hoop met de Stad, welke geoordeeld hadt, dat dit Lid, uit de geeftelyke goederen, welken het bezat, eene aanzienlyke fomme behoorde af te ftaan, tot onderhoud der Predikanten: waartoe het eerfte Lid niet verftaan kon (/)• Ook hadden de Edelen of tweede Staat den Prins van Oranje , in Hooimaand des jaars 1654 , tot Stadhoudo* benoemd : Graaf Willem van Naflau, die zig, ten deezen tyde, in U* trecht bevondt, kon nogtans de Stad niet be* • weegen, om zig te voegen by de twee eerfte Leden der Staaten (m). la Fries» In Friesland , was men ook tweedragtig. De Isnd. Steden hingen geheellyk af van den Stadhou- der. Doch , onder de andere Leden , waren 'er veelen, die dezaaken , gelyk Holland , begon- den in te zien (n) : waaruit geduurige twift ont- ftondt , op de Landdagen. y 11^ In Zeeland zelf, veranderden fommige Ste- Op- * den. Te Goes, daar men, in 't jaar 1653 » i» fchuddin-een* oproer, te wege gebragt hadt, dateenige G^ ^^ .Prinsgezinden in de Regeeringe kwamen ((?), Zedand. ^adt men, in 't volgende jaar, op gelyke wy- TO, veroorzaakt, dateenigen herfteld werden, die, te vooren, verlaaten geweeft waren van
hun-
W Dl WiTT Brieven Hl. /)w/, H. 41. Aitzema UU Deel f hl. 1191* (/) DE wirr Xcieven iil. Dw/, hl. ^u WicqüetobtLIw,
IX. p. 49J.
(i»)THimLOE'« Fapeis T^«/. lï. p. 4J«f 45o,45if 47y,4l«» (n) DE WiTr Brieven III. Ditl^ bL ^ (#j Zit hiec voor, M. 297.
huSWU^ Axnpt» (p), In *t jaar i655,ontftondt jg^^^
*er wederomdiergejyke beweeging , na de aan ^^
ftelliflgvan den regeer^nden Burgeiueefter, BmthoUnmus Dankerts^ tot fialjuw. Doch zy werdt» door Gemmigden der Staaten , ge- (tild vopr dien tyd m. De Wethouderfchap . beftondt hier^ uit den Baljuw, twee Burge* meefters en nesen Schep^s, Jaarlykagin^ er een Burgemeeiter af, en, het eene jaar, vier^ bet andere jaar, vyf Schepens. Volgens de ou* de Privilegiën, jnocften deopehgevaUen' Plaat- fen vervuld worden, door den Baljuw en aan- blyvende Regttten , uit eene benoeming van twintig der danzienlyJdle burgeren, gemaakt door deb a%asuidea Borgemeefter, de twee Rentmeefters der Stede en twee Verkiezeraj zonder dat men den Stadhouder, of eenige mindere Kallegien van Regeerinse behoetda te kennen (f): een voorregt, welx ge^e an« dere Zeeuwfche Steden met Goes plakten ee- meen te hebben, voor de dood de3 jongmn Stadhouders* Dit voorregt, gelyk hetdeMa^ giftraatgbcftelling onafluuigkelvk^ maakte^ gaf ook, fomtycb., tot zorgelyke beroerten ^ aanleiding. Hierna, op 't eind? des jaarsi(556„ rees 'er verfchil, over 't verkiezen van twee Rentmeefters, waarvan de benoemins tot de jaarlykfche Wethouderfchap, die, in den vol*
S enden Zomer^ gefchieden moed , grooten« eels, afhing.. De ftemmen (laken, tuflchen
de
(p) Noml. zed. K, 17 T^y t€$^ >/. i<o, uu Arm».
MA in. B#«/» H. II 10.
(f) Hotttl. Zeel. ait Z2; ii7Myi6ff.^/. 56,57,51, «o. (r) Copye van twee Piivil. gedr, te Mddelk. K57, BOJ^ HOAM ép lUiosaa. L Dul^ kU 401.
400 VAMRLANDSCHE XLVIII.Boȫi
^ de Prinsgezinden en de anderen. De eerft^ J^-^ wilden 't gefchil aan de Staaten verWeeven hebbent de anderen aan de Vroedfchap der Stede , daar ty de fterkften waren (s). De bur- gers koozen party, en waakten met dubbele wagt, om niet overvallen te worden, en oni het Staatfch Krygsvolk , waafihede de Stad ge- dreigd werdt, buiten te houden. Doch by ge- legenheid, dat twee Ronden elkaüderèn, by nagt , tegen kwamen , raakte men handgefmeen* €iHis van derNHfe^ Kapitein der Burgerye,werdt ddorfchödtenj twee Burgers werden gewond: waarvan een.^akob Gorjjen genaamd, het be- ftierf : het Huis van den Oud-Schepen Benja* miA mn denSteene j daar de party der Priiïsge- zinden in geweeken was, werdt geplonderd(r)i De Baljuw Dankerts, die 't metdeezenhieldt, op 't einde des voorleeden jaars , door Burge-^ meefteren en Schepenen , ontfchuttetd , en fe- dert aangetaft efl oïitwapend zynde door de Burgerye^ was^genoodzaakt geweéft , zyn ampt neder te leggen (m). Zyn aanhang hadt, der- halve, dee2emoeilykheid veroorzaakt, om hem te doen herftellen (^)* Het Hof in den Haage zondt , eerlang , GemagtigdMuaar Goes, om, zonder zig aan de tegenkanting der Staaten van 't Geweft te bekreunen, onderzoek op 't gebeurde te doen ({J)) ; en eenige handdaadi-'
. gen
(s) Notui. Zeel. 9 f lö, II , i J , l<J , lyjanüary 2, J , 24 ^^r. iMaart Hsj.hl. 4» 9 » u > I5» i7fZS Hf fi*iSf i99^7»^*% 5^•
(t) Doleantie van B. van den Steene. gedr, 1657. ' («•) Notid. Z^K 21 ,30^ 31 Mdart 14» 15 A^ili6s7* hl, èjg «^, 72» 73» 74, 79, 81.
(vj Manif^A det Hurgerye van Goes, gêdr, Middêih. i6s7, ' \v) Notul. Zeel. IS April i May % Juny |o ,-31 Jaly i Ab^ l<f7. ^/^ S39 85>95,lo^| lOf,ipfw
XLVni.BoÉie; HISTORIE. 4QÏ
gen werden met geeflelihg gefbraft. Doch idgg; deeze beroerte verocyzaakte, dat de Staaten ' ' ^ van Zeeland der Stad , die eenen tyd lang van de Staatsvergaderinge bleef , eerlang , op haar verzoek, vergunden, voortaan, vierBurge- meefters en zeven Schepens te mogen hebben, van welken twee Burgemeefters, en drie of vier Schepens , by beurten, jaarl3rks, zouden afgaató door welke fchikking,deBaljuw minder vermo- gen hadt, om de (temmen te doen uitvallen naar zynen zin. Dankerts egter , uit Goes gewee- ken zynde , nam, in Bloeimaand dés jaars 1 658» op eenen vroegen morgen, zynen flag waar, kwam, meteenigen van zynen aanhang en ee- nige foldaaten , door dé Ooftpoorte, in de Stad, maakte zig meeftervan 't Stadhuis, en zettede' zig op zyne oude plaatfe , vobrgeevende aldaar te willen leeven en fterven. Doch alzo hem by- na geene burgers toevielen , en de fchuttery , midlerwyl , inde wapenen kwam, tot voorflsmd der tegenwoordige Regeéringe , moeft hy 't Stadhuis en de Stad haaft wederom verlaaten; Sedert, wcrdt hy ineene geldboete van vyf hon- derd ponden vlaams verweezen^ en uit Goeien Zuidbeveland gebannen. De Staaten van Zee- land ftelden eenen anderen Baljuw , in zyne fte^ de {x) : waarna eene algemeene vergiffenis af-
fekondigd()^),endenut binnen Goesallen^- ens herlield werdt (2). Doch tegenwoordig,
in
(x) Notu|« Zeel. 6 Jmy isst* K xf. ^ iy) I^otul. Zee|. loDte, .i#;t. kl. 90. 7 Mam-t i€S9'^i* i7*
XIL Deel.
-■/4;V.; '
4ot VADSUÜAnDSCHB JEUVnL^éÊÊt. l€^S- ifei 't Jaar l6S5^ wai de vcrdMUUieid tuffchett — ■■^ide Leden van Zèeltod so groot, dac veeleaub* ken tMiAfgedaaa bfee^en , om dat Middelburg 'Sierikxee en Thoden vierkant overftimden» «egen Goes» Vliifingen en Ve&nc {a). Thoo« len fedf was ook vercteeld ; fchocm vf^ die, naar ^e ocmled van den Raadpenfionari^ de Witt^ goede gronckesels vokden, aldaar ^ tot nog «)e,fa^ondmpitddfaen(^). In 't volgende jaar^ was 'ereraopftand ondier de L^idloid» ^nm. Wakhcren , die op de Dykgraaven es Jffeemruden nuanoegd waiea (cX Doch men vindt '€f weinig van ai^getekend« Na'tfiillea ^beroerce» werden de R^^tra^docM: eaue ^bondige Akte der Staatea, tegen oüUefchade» ^e hun» in 't vervolg, Eoumogenoverkoniei^ werzdkerd (dy SomiaigeB (htxMcfen uit, du HoUuid,enin*tb72onderde Raadpenfiooaria idè oneenigbeden in <le GeweAen verwekt en lui^ookte,omdaal:do(»r andere luiden, die 't sadtr met hem eeiks wareni in de RegeeriMe ae bret^en. Doch <le Witt bemigde^ by aUe ffilqgenheden, het tegendeel (r). Ondeitua* foben» liep de tweedragt nergens hocjger dan in OveryiteU daar zy reeds eenen geniimen cyd geduurd hadt, en nog niet weggenomen was. Wy hebben 'ar, te vo<»en ree£i(/ \ft»et een enkehroord ) vangewaagd» ^ ^taal nier Ce
pas*
^(m) He Witt Brieven III. Deel^ hl: 4i» Thüiii.o*'« Pa-
pCTJ, r#/. II. p, itfi» %9%' ^V/. IH.^. iK<^,447. f*) Dl WÏTT Mcven UI, Duit W. 74. t%üiiX.0B'6ripttH
W0L nu p. 544, 5Si9 594. ' ' THu»LOE'i Pa^rt, V»i, V. p, r§«« Notul. ZéttU ift Dêcemb. 1696. èU M»
t
U) AITKSMA UI. iW> U, IV».
(/) «t Hl.
paSBt kon»»» dMve 'eir uevoeriger vetflag 1^5^^
nuKttid de& j«rs 1^54»^ Devracer , tcft Land-Ooi^ dag&he&tmeewuj om te caadpkegn, op de4>r<^ bemMigiDgiodenSttMvwoorloge » bni^S^. teogeirooiie toeiufkiag teraee, op bat beiaaleader Su^r? cber oaderftanc^dden aam Deenematke, op deten nn ' aaakeiiTsaPormgal^ Dpdé sevol)^ dinr V^ met fingeMÉMl^eii opvniftiieiéeii* andfeie aaa* ^^ km vaa gewigt, den Slaat d^Lsmlra i^ *t gemeen betreffende. Docbinplaauva&zig, hiefmede , voornaanlyk , bezig tehouden, ver« deelden ay aig, onderling, ter gelegenheid va» den httiflelyk gefchit'» ontftaan over de begee- Ting vno het Ampc vanDvoflaard van Twm-« te, iwlk, hf meerdlerheid van fiatnmen , op« gedraagen waa aan Ru^m van Hsuwfilt$s <tie, sits Droft va» Lmgen, in byaonderen dfeirfl wat y2» bet Htais van O^ranje, en zeer gezet op de bevorderii^ der belangen van dit Huif. €)in deSteden,welkenhybe%igtwa8,dachem sneeft hlnderlyk zonden zyn, in \ verkrygeü vao dit Ampt , op zyne zyde, te winnen , hadt hy zyn JLand-Reotméeftarfcbap van Salland « ten b^oeve der Steda^ Kampen en Zwolle , aigddaan, en hierdoor de me^e Itemaienge* WMBam. Doch verftheiden' Eddenen deS^ . ]>eventer weigerdai hem voor Drc^&ard xm ^ «rkennen. Die ^t mee l^m hieklen vertrokken * nit Deventer , da«r de Wethouderfthap de be« zetting op haare hmd hadt ; den Landdag , ZQ ved in hen was, verleggende naar Kampen , (Q vandurpaar 2wolle;terwyldeaaderepar* Cc a . ty^
404 VADERLAND5CHE XLVIII.BÖIK.
^SS* ^»^ Deventer ^blee£ vergaderen (b) ; daar de
■■ Landdag belegd was, en, naar de ordeder R^-
ffeeringe, ,dk jaar, gehouden moeft worden.
De ver- Zo ver Uep de twift tuflchen de verdeelde Staa-
deeide ten , dat men de trom begon te roeren, om volk
Staacen ^^ werven tegen eikanderen , en zig zelfs van
tegefTei- de gewoonlyke bezettingen in de Steden dagt
kaode- tebedienen,omzynen aanhang teflyven. Doch
iciu de Staaten van Holland (f) en de algemeene
Staatenzelven voorkwamen dit , bevel geevep*
de, de eerden aan hetErygsvolk , welk zy be«
t;aalden , en de anderen aan al het ander Krygs-
volk , dat het zig niet zou hebben te fteeken
. in den twift, die, tuflchen de Staaten van O*
veryflel, ontdaan was, en der eene noch der
andere partye de hand bieden. Dit bevel fcheen
aan te loopen, te^en een der befluiten van de
Groote Vergadering, volgens welk, de alge*
ineene,noch eenigen der byz(Hidere Staaten,
§een zeggens hadden over 't Krygsvolk, in een er andere ftemmende Geweflen leggende. Ook hadden Zeeland , Friesland en Stad en Lande dit doea opmerken , ter algemeene Staats vergaderinge> en Friesland hadt eene aantekening laaten doen, tegen het befluit der Vergaderinge. Doch de andere Geweflen en Holland in 't byzonder fcheenen te begrypen, dat 'er, federt het fcheuren van den Landdag, ^eene Staaten, en derhalve geeae Souverainen * m Overyflèl waren. Voorts ^ verzogtmen, aan beide dejpartyen, dat zy hunne geworven' troe- pen wilden 2dfdanken,en degefchillenverbly-
ven,
fi^^tTHURLOE's Papers» Fhl. II. p»4fif Si9* ^ (n Refal. Holl. ig Sept, i6s^ >/. 35f . in de KefoU vui ConucL H, 216.
XLVnLBoEk. HISTORIE- 405
ven , aan de bemiddeling der al^emeene Staa- x6ss^
ten. Die van Deventer, genoegzaam eens zyn ^
de met Holland (*), en wel oriderregt van *t ge- zag , welk dit Gewed: thans hadt in de alge- meene' Staatsvergaderinge , zouden hierto*e
gaarne verflaan hebben; doch die van Zwolle adden 'er geene oóren naar. Zelfs hielden zy£en der eikanderen voor, dat het befte middel , om partyen den gereezen twift by te leggen , was het ver-^^?^ ^^ kiezen vaneenen Stadhouder en Kapitein- Ge- q""*j^*^ neraal.Ook benoemden zy, tot deeze waardig* tot Stad- heden, op den veertienden van Wynmaand houder des gemeldenjaars 1654, den jongen Prins van en Prins Oranje: wien zy den Stadhouder van Fries- ^^^^^^ land. Prins Willem Fredrik , tot Luitenant toe- ^u ^q^ voegdra. Men hadt die van Haflelt en Steen- zynen .wyk , anders niet gewoon op de Staatsverga- Laite. deringen te verfchynen, verzogt,deeze verkie-^*"^ zing te willen by woonen. Doch 't werk was Teeds verrigt , toen zy aankwamen : waarom zy . zig verklaarden tegen 't gene 'er gedaan was, ^n verftoord te rug keerden. Prins Willem Fre- drik begaf zig, kort hierop, naar Zwolle en Kampen (/) , daar hy in 't bezit tradt vanzync nieuwe waardigheid. Hy keerde, omtrent den ^uuivang van Wintermaand, te rug naar Fries- land («n. De Vergadering, die te Deventer zat, onder oe hand geftyfd,door die van Holland, kantte zig, heviglyk, tegen de aanftellingder twee Prinfen («) , haar gedrag verdedigende,
in
^k) ^tt B^efol. HoU. 18 Sept. 1654, IL iss. XO ^HURLOK'S FapeiS, P^êl. II. f>' 6i6f «3^» ^4S»M9»<tf^» ^67, 681 y 683» 687» 71S'
: (») Thobi.oe'8 Papers ycL II. p. 79 5«
(n) DB WiTT Brieven I. Detl, bl, 168, I889 198. Wicqui- ^ORT Livr. VIII. p. 456» 457* AlTtEMA IIH Iktl^bUlilU TBUALOS'I PapotS, V$U II. P- 662, 6^^
Cc 3 •
^o6 VADERLANDSCHE XLVIII.BÖEX.
^gg^ jn een Versoog, wtik «au de Sumtn van H^
■ Imd geriec W8S. Die van ^oUe fielden 'er
Beide de 'C^ fcfanJ^^Vertpogtegcn (o). De^eerfte%
partyen ^ie^maxéeYnttztxttsè^
vervoe- Jirf tg .h0èbfni(^) ,'.20iiden, in Lentanaaiid dee»
fan di ^^ J3&^9 ^ne -Gemagi^gden, RulMf Bmntm
Staaren ^^^^ ^n Bernard ëinPink , nat tie Sdeiett vaft
vanüoi-Salland en Twente, en yodw w» ^ Jcdbf^
ted. fiargemeefter -van Devent^r^ «aarden Haag^
ep eenen 6e1oo£sfariel^ die, nkfiaasxe^der Staa«
ten van Ovaryffel^getsekeód was ; omter V«rv
gadoingeTan Hdlimd tekkagen^overfjeoor
gere^loe verkiezing van eenen Stadhonder^
die, onlangs , Mfocalpettr^^ ondecomnen vati^
tegen dePrivil^en en tegen een bcfluit der
Staaten van êm negeatiaüden van H&ïiRi-
iHaandxieejaais 1:653^ waarbyvafl;gefteld«is%
dat zutks niet dBiKsiec4ni{fiiarige'f%en»nenzott
«Boigen geicbieden. Voorts, tixoeften zy der
. Staaten èyfland verzodcen^ tegen devendndc^
Icing , voor vélke zy vreesden. De Staateot
4ien gehoordiiebbende^oordeeldendeEddec^
jDordrecht en Haairlem^ dat aien hnn bého<MP-
:de by teilaan, 20 de andere party iienv^de
siooc&aaken , tot bet eiSoennen van den Scaè-
ihouder* Amfiendam, Gouda, Schiedam ,fidef-
Je^ Monnikendam, Medenbfik en Pusmerende
»voi^en zig iiierby . ^Nogtans , beflootde Vef^
Igaderingalleenlyk de bevelen te vemieuven^
idie zy , te voeren , aan ^£rygsvott[ ,ter haaoner
betaalinge ftaande, hadt laaten afgaan (q). In
Bloei-
(») Jleibl. Hol!. 28 OOêk, \6S^* hl* 397.
(p) De WiTT Biicfcn III»2)«r/, bL ?). THOBEbOX'a FMn% ^êlrni.p. 1*5. « (f) «jfid. HcOL «o MMMt id[f5. i/. 6S.
3öüVm.Bölfc HISTORIE. 4^
Bloeimund» kw^m *er ee&e bezendiiig vand^ ^ i^^..;;
^mdare party » die zig ook de "Staaten van O- ^
veryfTel noemde i aan de Staaten vanHdlaad. De Gemagagden waren Jdmum Jmmn vcm Haarfolte^ coe den Oldenhove^Luitenant-Kopv ionel» RÊtdQffvau Langw^ Borgemeefter van Kampra , en Ifynrik JVolffin , Burgemeefter van Zwolle. Zy vertoonden dm Scaaten breedf^ voeriglyk h dat de Edelen en de drie Steden , 9« Deventmr, Kampen en Zwol, deopperflqi
4, magt van Overyfiei uitmaakten. Dat 'er, te» ^ senwoordig, negenenseftig Edelen waren, „ die sitting badden ten LamUage, alwaar al*
5, les , uitgenomen asaaken van beb^nge , mee „' meerderheid van ftemmen^beflootenwerdtf ^, Dat deeze meerdcirheid werdt uitgemaakt «
door een' Edelman , gevoegd by de drie Ster
9f
99 39 .99 $9
^9 ff f»
S9 ff ff
den ; of dow vierentwintig Edelen, gevoeej by twee Steden; of door tevenra veertig % delen, gevoegd by eene enkele Stad. Da( 'er, teg^woordig , maar zeventien of ag(T tien Edelen nevens de Scad Deventer wareij^ die zig lomteden , tegen het Drofla vdfehap van den Heere van Haariblte. Dat hieruit de fcheorifig van den Landckg en veelerl^ opfchuddingen en verwarringen gevolgd waren, om welken weg te neemen , en de eenjigbeid te heritellen, zy geenen beteren rauüd gew)eete& hadden , dan den Heer Prins van Oranje, tot Stadhouder» en Prins Wiiloh Fredrik, Vorft vanNafTan, totdeszcIfsLui^ tenant, (sverkipsen. Dat de hudlgemelda Prins hun den weg van bemiddeling aange- raad» badt, gm de gefchiUeq by telegeep; Cf 4 . ^ opfh
4og VADÈRLANDSCHË XLYULBoEi,
t6sS' ^ ^^^ ^^ ^^ ^^^ Deventer zig hiertegen ai
- ■ ,, tegen de aanftelling van eenen Stadhouder
,, luulden gekant. Datzolk eene aanftelling;
„ een punt van ordezynde, hans oordeels, by
,, meerderheid van fliemmen, kon afgedaan
,, worden. Dat zy dit alles den Staaten van
,, Holkmd wel hadden willen vertoonen , tot
„ hunne eigene verdediging 9 en nu, tenbe-
^ fluite, verzogten, dat hunne Edele Groot-
,, Mogendheden hun het regt wilden doen van
„ te varklaaren , dat zjy , en niet de Stad De-
,, venter, en de weinige Edelen, die zig by
„ dezelve ge\'oegd hadden , 's Lands opperflie
„ magt vertoon&n , ter tyd toe, dat de ver-
„. deelde Leden allen wederom vereenigd
,, zouden zyn ; en dat zy hen wilden helpen
„ herftellen in het Regtsgebied over Twente,
„ welk die van Deventer zig aangemaatigd
„ hadden , bevel geevende , dat men daar niet
3, Haarfolte , maar Bevervoorde j als Dros-
„ faard, erkennen zou." Zy voegden 'er by,
,, dat dit zou konnengefcmeden, door, ter
„ Generaliteit, te bewerken, het intrekken
„ van den lafl , aan 't Krygsvolk van den Staat
„ gegeven , om noch de eene noch de andere
ëietot „ party te helpen (r)."DeStaaten, 't Vertoog
byleg- van die van Zwolle, welken zig, midlerwyl,
^^fchil-^ ook by de Staaten van Zeeland vervoegd had-
^\ê' ^^ w> overwoogen hebbende, verftonden,
fluiten, daarna 9 dat men den twift in der minne moefl
zoeken by te le^en ; wanneer de zaaken eerft
herfleld waren m den ftaat , waarin zy geweeft
wa-
,ö
'} ^ii Refol. HoU. tl May i6$s, hl. i8o. Notul. Zeel, 1^, 26 Juny 16SS* èk SS» S9p
3CLVm.B6EK. H I S T O R I E. 409 waren , voor liet ontdaan der fcheuringe : oor* xd^^.
deelende zy , dat , ten minden in * t ftuk der aan ^
ftellinge van eenen Stadhouder, geene over- ilemmin^ vallen kon(t). Men bragt deeze meening in, ter Generaliteit. Doch de alge- meene Staaten oordeelden, in Herfflmaand, De alge- dat men , zonder zulk eene herftelling te vorde- "**^ne ren, Gemagtigden afzenden kon, om de ge-^g^^^^?j^ fchillen te bemiddelen. Maar de Afgevaardig-jen met" den van Holland , wel bevroedende, dat zulke die van Gemagtigden; uit en door de algemeeneStaa- Holland» ten gekooren wordende, niet zouden konnen Halbaten , de verkiezing des Stadhouders te be* vedigen, kanteden zig hiertegen. Ook ver- klaarden die van Deventer, dat zy zulk eene bezending niet zouden ontvanjgen , noch in on- derhandeling treeden met iemant , die van we- gede algemeene Staaten afgezonden werdt(2<). I>e tweedragt bleef, derhalve, duuren. Ön- dertuflchen bragt men 't, onder de hand, zo verre, dat de algemeene Staaten, in den aan- vang des jaars 1 656 , die van O veryflel bewoo- gen , Gemagtigden herwaards te zenden , met welken zy of hunne Afgevaardigden zouden konnen liandelen. Beide die van Zwolle en van prins Deventer kwamen toen overeen, om, tot be- Wiiiem flifling dergefcliillen,te benoemen Prins Wil- van Nas- lem van mflau en den Raadpenfionaris de^"^^° ^® Witt (v) , diè , eerlang , eens werden „ dat dt^^^fi'^^^^ ,9 voorgewende verkiezing van eenen Stad- ris de
„ hou- Witt be-
(t) RefoL van Condd. //. 241. Thualoe's Papers» Fél. IV.
'X. p. ^9f* . I656. in ' Brieven ]
Cc 5
p» 60, 61.
(m) WiCqyEVORT Livr. IX. p, 49 j,
(v) Hefol. Gener. 5 Esh. 1656. in Thubloe's Pap^f,^/. IV* p* 4<6| 4^0. i>y Witt Brieven l. Deel, kL a^t. Cc <
410 VADERLANDSCHE XLVIII.60SK
t6^S. ,, houder, zo wel ten opzigte van ien Prinfir
Siffén — y> ^^° Oranje, als ten opzigte van den Prinib
den t wilt, 99 van Naflau , zoa gehouden worden voor ver-»
byvoor- ,, nietigd: dat Haarfoite ook afïtand doen zott
™<ï« „ van het Droftampt van Twente, waartoe
,, men hem hieidt te zyn aangefteld, en dse
,, dit Ampt, by voorraad , zou gelaaten worden .
„ aan den Heere van Bevervoorde , die ^t , na
'toverlydenvandeniongftenDroflaard, reeds^
als Ferwikerybékleea hadt. De Prins vanNaflaa
hadtte vooren al verklaard^dat hy 9 om vredef
wille, afftand doen wilde van de waardigheid ^
hem opgedraagen: 't welk, zelfs door e^iige
Leden , die te Zwolle zacen , niet ongaarne ge^
Men zien was (^«d). Maar de twee partyen, aange»
boude *er nomen heobende, verflag te doen van deeze
zigniet uitfpraak (ar), vonden de Leden, van weiken
^^' zy gemagtigd waren, met naame die van Zwol»
ie, ongezind, omzig aan dezelve te onder#
werpen. Ook hadt de Priniès Weduwe gezeid^
dat haar Kleinzoon niet van 't Stadhouder^
fchap afftondt; al hadt fcjioon Prms Willem
afllaiKl gedaan van 't Luitenant -Stadiiouder*»
fchap: waarom zy het aanneemen van 't Ver*
drag zogt te beletten (y). De fdieuringfleep*
te, midlerwyl, veeleriei nadedige gevoj^ea
met zig {z). Haflelt zelf wecdt, door die van
Zwolk,inBloei-of Zomermaand des volgendea
jaars 1657 , belegerd , ea föhceef aan Amftett»
dam om byftand (a). Doch toen detweedratt
op 't hoogit geklommen was , werdenze beide
de
(mj) De Witt Bticven ïïï. Dtel, K 47*
(x) De witt Brieven lil. Dmi, H. 47«. AlTWIMA HU
(y) THUULiO.E'f t^ptU^y^U. IV^f, 5I4« Sl!$.
(z) Refol. Holl. 10, 7o, M 7«/y i<57- W» ^%$\ xif$z€U
(m) Thublo£!s Papexs^tfl. ITI. f. iHfll^.
^VULSosk. H I 5 ro R I E. 4if
€lepMtyeBiaoede.Zykw»&en, eiRdelyk^over- lójfg. ee&, om de gdchillen, volftrektdyk , te ver- ■
blyvea asm & uitfpmak der Scaatea van Hol- bod {i) , die Kamelisde Craaf^ H^r vaa Zuid« fMakbraidk:, ea «den Raa^penfiooarts de Witt )>enQ»ade]i, Dm,uit hunnea naam, de zaak af te doen* Zy arbeidden '^ , eenige dagen, metDe Sttt- zo veel vlyt, aan{(r);dat zy, eerlang» qpden|?°/*"J. a^cften vaaÓogfiBiaand.eefiewydkifcigeUit-"^^^^^^ * fpraakdeedefi , die inhiekitdebefliffiiig derge*eindeiyk^ ichillen niet alleen ;inaargeheele fdukkingenaUe&» 0^ het beleid der Regeeringe , in de Vergde- ri^ge dor Staaten van 'tGeweA, enia de tnin* dece Koilegien e& Ampten* De voornaamde pont^ kwamen hierop uit: „ dat deaanftel- y^ Jisig vait Rtttgert van Haariblte £ot DtoH; ^ y»T^i^ente2oi2^idoend vrorden^akniet ^ tgelchied : ook de aan^lix^ van daa Prinie s» Willem vaa J!^affim toe Loicenant-Stadbou- 5, der. Dat het^jefobil otfi^ dex^serkietin^ van „ 4ea Prlnfe van Oranje gelaatea verdtinzf * 5, newaasde en on waar de, '^i aan Jiet oordeel ^ ^r genen , die m de Regeeringe zouden 9, ^yn , waaaeer zytie Hoof^eid bekwaame ,, jaaren beieiflct zxm hëbben^om de waardig*» y, beid van £$!tadhiMider üe bekleeden. Dat die ^ van Deventer vi^^d bebben zouden^ oia ^ de teffeniroordig qp^iftaaade amptra, Un* ^ nendsiitydyanagtdagï^ttevierdeelenm ,, tweegelykedeelen;endatdeaad6reparty ^ de keuse hebben 30U van eeadecKc^leelen,
„ om* w ;
(k) Zit AITZIMA IV. lUil^ lU K8-17t- THUBLOB'^Va. pers. Vul IV. f. 470.
r«) DK wiTT Brieven lll. Z}«ri, iU if7,4fl4> 4oi> ^^
^n VADERLANDSCHE XLVlir. Bofiid
t<555. 99 om de ampten , in het zelve gebragt, te bé-
• " „ geeven voor die vereeniging der twee par-
* „ tyen ; doch indien zy hiertoe niet kon ver- „ ftaan, zouden alle de ampten, vyf jaaren 5, lang , onbegeven bly ven , en het Droftampt „ van Twente, midlerwyl, bediend worden ^ „ door den Heer van Bevervoorde. Dat de 5, Steden Haflelt en Steenwyk, voortaan, op „ zaaken van vrede en oorlog, verandering „ van Landregten , verkiezing van Stadhou- „ deren en opftellinge van nieuwe latten, tea „ Landdage, befchreeven zouden worden, en „ helpen raadpleegen. Dat 'er eene algemee- „ ne Vergiffenis van al 't voorgevallene zou „ afgekondigd worden; waarvan egter de „ maakers der fchimpfchriften zouden uitge- ,% flooten zyn (rf)." De Gemagtigden van bei- de de partyen onderwierpen zig aan deeze uit'- fpraak , omhelsden eikanderen vriendelyk, te» teken van volkomen' verzoening, bedankten de Graaf en de Witt , en werden , door de Ge- kommitteerde Raaden, uit naame der Staaten van Holland, op de Doele, ter maaltyd, ont- haald (^): waarna de ruft, in Overyilel, ein- delyk, voor eenen tyd,^erfteld werdt.
Doch terwyl de tweefpalt aldaar nog duur- de , werden de Geweften aMen ingewikkeld , in een nieuw onderling gefchil, welk egter, doop het beleid van HolJand,tot geene merkelyke verwydering uitborft. tx, . De Veldmaarfchalk , Heer van Brederode , De Veld- ter
(d) ZU ]le(bl. HoU. 16^ 17 Amg, 21 Sept. léj?, il. 301, 317 en AlTZEMA IV. 2)«</, */. 180 Ifj. THÜRL0E*8 ^apeu^ rW. VI. />. 419. Refol. van Coniid. il, }Si.
(O X>s WiTT Blieven UU Deel, IA ^u, 413 , 4i5,
XLVm.BdHC. HISTORIE. 413
ter oorzaake zyner onpaflely kheid, het Veldle- j gg^^ gertje, welk, in den aanvang deezes jaars 1 6sSf ^'^^^ '■ onder zyn bevel gefield was, niet hebbende fchaik konnen gebieden, hadt zig naar Spa laatenHeer van voeren, om degeneezende wateren tegebrui-Bwdero- ken, die hem, nogtans, zoveel nadeelsdee-**®*^'^^ den , dat men aan zyne herfielling wanhoopte. De^Staaten van Holland, by deeze gelegen* heid, raadpleegende, op het gene hun, in ge- val hy overlyden mogt , omtrent het begeeven of niet begeeven van de Ampten , welken hy . bekleedde , zou te doen (laan , oordeelden de Raadpenfionaris de Witt en eenige andere Gé- magtigden der Staaten, dat men het Veldmaar- Ichalksampt , in zulk een geval , moeft houden voor vernietigd, en dat men, tot het Bevel* hebberfchap van 's Hertogenbofch, moeft zoe-* ken te doeri verkiezen een* Heer, waarop Holland zig, volkomenlyk, naogt konnen ver- trouwen. Doch hierop was niets beflooten,by de Staaten ( ƒ ). Brederode zig, midlerwyl, van Spa hebbende laaten brengen naar Petershem by Maaftricht , o verleedt aldaar, op den derden van Herffl:maand(^). Hy hadt het Ampt van Veldmaarfchalk, eenige jaaren, bekleed tot genoegen der Staaten van Holland, welker zyde hy , terftond na de dood des jongften Stad- houders , gekooren hadt, laatende den bekrom- pen ftaat zyner huiflelyke zaaken hem niet toe^ zig te kanten tegen de inzigten van hun , die
thans
. (/) Ster. Refol. Hol]. 4» ii ^»g- i6ss* !• ^fe^ ^A 2M» 219. D« WITT liiicveo lil. Deel, bL lof. Thurlos's Papen» ' K9L III. p. 669»
(g) AiTZiMA Uh Dtel^kk 1192. Thuri.ob's PapeiS|ir#/. IIL f» 7SI » 74<. •
4t4 VADSRLAND6CHE JOLVettmM^ _ tham genoegzaam 't zel£db«ngkidenScaa9C ja^L oefenden, vrek de ScadfaotiAeia^eereyda, §> oefend hadósn ( i^> Zya Zoem Zfearfi 2iOflt^ f in zyne ftede , tot eerflien in 'tLki der Eddeni
van Holland befchreevtai te worden. X>Qcb V DeMn^nusIttkte hem (i). Zo dca waadeHeer v^ fenWiu B^ederodeni^oyedeeden, of PnnsWiUeni !^^^ van Naffad» Prins JoanMauritsboodcn dm Mt^rits algemeenen ea byzonderen Staaten Inuxcien itaannaardienft aan, tot bekleediitge van het épenge^ dttAiopt.vaUen V^toaarfchalksao^ (i^X J^odi^ her be(kit hierop werdt, t» Vergaderinge vaa Holland, v^chooven^ tot dat bet Bevelhdn berfdiap van 's Hertogenbofch b^;even z^a zyn:'twelk,eer{l:inSl^tQaaaad, m^draa- gen werdt aan Jêon vob WynbergeMj Heere vao «Oodenaller (/). Scumnigen deeden toen veel moeite, om dai Heer vanSommelsdylc te does voorzien met het Bevelhebberichap vanSfaiis, welk open viel , door de bevordering van Wyn» bergen (m) ; doch de Staaten van HoUand, nog gedagtig aan't gene ry , in 't jaar i650,tenzy- nen lafte , gehad hadden , bragten te wege, dat bet aan den Heere van Noordwyk op^raa^ Men 8®^ werdt («). Ter algemeene Staatavei gade- handelt ringe , wérdt , federt , gehandeld over 't begee^ over 'c ven van het Vddmaarichalksamnt, waartoe begeeven^e Afgevaardigden van Frieskna I^ins Wil*
(h) WlCC^EïORT thrr. IX. p. 49^.
{i) thurloe's Fapcrsy ^«Z. IV. p, 204.
A{k) Kcfol HoU. %y it Sept, 1655.^/. 329» }4l*Notal.Zeel« l< &;^/« 4 JV#v» \*si, hL 174» 216, AlTZSMA III. Ikel, kt, 1194. Thurlok'^ Papeis, ^«4 IV. ^ 14, X5> l«» S4-
(l) De WiTT Brieven III. Dielp hL i^x. . (m) Noml. Z«eU 4 JV«v. 165$* ^A tt6.
(n) D£ Wirr firieven III. Deel, êL 142» . .
^VIItBötfE. H I S T O R I E. 415
l^a van Nafliu aanpreezen. Doch die van »<«<« lioUand verklaarden, dachi^op nog niets be- — ^^ llootea wa»,by hunne Edele Groot-Mogend. Se" heden. Ook meende men , ten deezen tyde, dat ne Staats- An^rdam, alwaar men egter, onlangs, de^efs»l«- Prinfes Weduwe vorftelyk onthaald hadt , ge.*^8*' heel niet neigde, om Prins Willem van Nas- iau tot Veldmaarfchalk aan te ftellen (0). De gefchillen in Overyflel waren, ten <kezen ty- de, in hunne kragt jen Prins Willem fcheen Dog niet gezind , om af te flaan van de waardig- heid , hem , door een gedeelte der Leden van die Gewdl, opgedraagen. Doch de raadplee- gingen op het Veldmaarfchalksampt fchynen deo Raadpeafionaris de Witt aanleiding ge- j^ven te hebben, öm te beproeven, of hy'a siet toe tebewe^en zou zya. Immers, de Witt Mgt ce W€;ge, dat hem en eenigen anderea Gemagtigden laft gegeven wercfe, om, met de andere Geweften, teberaanen, 't genezy, fo ten (^zigte van het Veldmaarfchalksampt, als tot behoudenis en beveiliging van de een-^ dragt onderde Geweften, overeenkomftig met de bekende inzigten van hunne Edele Groot- Mogendheden, dienOigzouden oordeelen (p). Voorflae De Witt en de andere Gemagtigden ontwier-van Hol- pen, kort hierop, een* voorflag aan de Ge-'"^» weOiea , welke , door die van Holland, werdtEïSf goedgekeurd, en behelsde i. „ dat de alge-keSk „ meene Staaten en de Staaten der byzonde- ji re Geweien, uit de openbaare Regifters, ». Hgten zouden alle de icherpe Gefchriften,
„ te-
O) THURUtt'» Papef», y-tK IT. fi. 9$, 9S, ito. iii.ui.
4i6 VADERLANDSCHE XLVm.'Boati
1655. w ^^^ de bekende Akte van Uitfluiting in- yy geleverd: te gelyk beloovende, deswege, ,» geen verder ongenoegen tegen iemant te ,» zullen betoonen. 2. dat met der daad zou- 9» den worden vernietigd alle Refolutien,ver- „ meld in de Akte van Verjgiffenifle van den yy jaare 1651 , met naame die vanden agttien- 9, den van Oogftmaand desjaars 1650, zo ge- 9, zeid wcrdt , genomen by hunne Hoog-Mo- yy gendheden. 3. dat Prins Willem van Nas- „ fau bewoogen zou worden, om af (land te ,t doen van het betwiftte Luitenant-Stadhoa- „ derfchap van O veryfleL 4. dat gemelde Prins yy Willem , gekooren wordende tot VcW- i, maarfchalk , zig zou moeten verbinden , om geene andere Stadhouderfchappen of Lui- tenant-Stadhouderfchappen te zuUen be- kleeden ; ja dat men , voor 't aanftellen van eenen Veldmaarfchalk,tot eene algemeene Wet maaken zou , dat geen Veldmaarschalk Stadhouder of Kapitein-Generaal zou mo- gen wezen van een der Vereenigde Gewes- ten; doch zomen, tegenwoordig, eenen Stadhouder van een of meer Geweften tot Veldmaarfchalk verkoos, zou hyzyne Stad- houderfchappen mogen behouden. 5. dat de Veldmaarfchalk alle Verdragen , met uit- heemfche Mogc4idheden aangegaan, enby- zonderlyk de jongde Vrede met Engeland» „ plegtiglyk, zou moeten bezweercn(^).'* Vfndt Deezevoorflag, die, federt, meen ik, onder geen* den naam van Harmonie , bekend (r) , en Fries- i°fi«ng. . land
ff) Secr. RefoU Holl. 3 Deeemh. i6s5* I* Deel,ki, Xi/.Dft WITT Brieven Hl.. Deel ^ hl, i^% , 149 ^ Ul% (r) Zü hiv voor, iL i9^ ^
99
»>
J»
MKViltBeiK. H I S T O R I E. ^i^
land ai StadeilLande» door PrinfeWiltemvaui 16$$^ N^au , aangepreezen werdt (x) , ter algMaee- — '"'"~ ne Staatsvergaderinge gebragt zynde^ werdt ^ doorZeeland, van de hand geweezen(r). De ah- • dereGeweften maakten 'er ook eenij^e zwaarig- heid in. OndertufTchen , flondt Pnns ty^ilkm vanNafTau, hoop fcheppende, naar'tfchynt^üit den voorflag van Holland» op het Ampt van Veidmaarfdralk , het betwiilte SudhoUder*- fchap van OyeryiTel af. Men wil, dat hem ook geverfd werdt, te bewilligen itf de Akte van Uitflmtinge (u) : waartoe hy egter , geenszins^ befloiten kon. Doch ter algemeene Staats^ vergaderinge , werdt » in een^n geruimen tyd» 1 niet gerept van 't aanflellen van eenen Veld- maanchalk. De Geweflen waren niet gezind, óm in den voörüag van Holland te bewilligen, on verfchiklen onderling ; en Holland hadt geen belang , om op 't begeeven van 't Veld- maarfirhalksampt aan te houden (v): hoewel yerlcKeiden* Leden van dit Gewd[l zig uiter- iyk zeer genegen toonden voor het Huis van Oranje ^ 't welk fommigen zeggen deedt , dat zyzigbufuieryrybeidfibaamdm(w):tctv(ij\^vz^ • den anderonkant, !t gedrag van Rrinfe Willem van Nailau den vrienden van het Huis vap O- ranje zeer t^enftondt («). koorts, waren de O» wouw raadpleesingen ophetVeidmaarichalksatnpt^^^^^
(O Thürloi's Papers, r^tf/. tv/>. diT.
il) Norul. Zeel. ^9 to^nMr, «5^ i^ ti|iitlT.Tfiua«
{«) THURLOE'a Papen, f^oL iv; p^ 241. #) THUHLOft's Papen, ^êL IV. p. 17), 202, 2(0, 190 ^ 31'» 1^2, f<t, «IX, 617. < wfw) THufttx>E'a Papers^ PTft. IV, p, ioi , lêu . |x) TiiURLOs'a Papen , y^l. IV. p: 4»7«
XIL Deel. Dd-^
4^. VADJOJ^AOnXffm MmVBI:!^^
j^5^f x«ed» téyoóren « een weinig gtüremd gewqft^ gl ^^' dsa^cergelegetihdidderoncdekteonarouwvaii 0B(deku 7^^^"^^ Menen , eerden Klerk van den Rs^« ' pénfiöliairiddeWitc (y)»die» federt eenigen tyd, ZTB.werk gemaakt hadc^.om de seheimue Stuk- kea» Biieren en Refolutien af te fchryvea en té levmn aan eenen Dirk van /iiat^^n m, die de zaaken vm Priqfe Willem yan NajQaui in dcfl Haage« waarnam , en» zo fommigen mei* denden leUsniecdonketlyk blykt» ui^ietvon* nis', naderhand , ten synenlaile geweezen, den Prinfe ter hind llelde^ 't gene hy byzonders van vdn Mefien hadt weeten te bekomen* Hierdoor was uitgelekt , 't gene » in den jaare >6j:4^ met Kromwei , gehandeld, was. Ook b^den van Mefle»en van Ruiven zig niet ver- genoegd^, met het ontdekken van geheime waarh6den;maarzelfs^tennadeele van deWitt^ dingen verdict^ die hem ten hoogfteffaraf baar gemaakt 2odasn bebben , zoze waaragtig g@« waftiwarcn. Hy'zou^ onder and^en^ door middel van Beverningk ea Nieawpoc^t, den Pirdtednr. hebben getragc te beweegen ^ om ee« ne y loot te imdtn op de Zeeu wfc^ie kullien ^ en Zeeland, daardoor^ t$ dyingen, om Hal- labd , in 't iluk der Ui tfluitinge, m^e te vallea: « Wternarmen, zelfs in Holland, En^lfch Krygs- Volk bredgenzoQy onder eenen EngelfchenO-. verfta Ode zou hy het Haaxlemfch Lynwaat hebben willen doen verbieden in Engeland* Wyders, zouden iïeeze twee luiden', of een van beide de Brieven van den Ra&dpenfiona-.^ ^=': ,: , . ' /.*♦ .\ ./•"; .. ris
(j) Dk Witt Btieven lil, /)«/, kL iz% ,
(z) Secr. KML Holk «i , l2.$?>^<. t6ss» K J^h H x^»'
. : .'M'
]i^Qi|er^ waarin dègcheimftepapieren b<CT^ffar4— ^ — ^ werd^n^te ligten uit zyae VQonwfr 2jelfMc»
toegis}€gd. AUedaese difigep en meer anderen lUaii vartaeld » in de Sameiitien vatl den Hovei gedagtekend deii zevepemwintigftenr vaii Wyniöa^pd : wawby van Meffen oneerlyk y et» kwd »>eii voor ^coos » vm Ruiven , aileeniyk • töof ti#n jaRTen , ,uit Hoiland, Zeeland, pr^s- laqd, ^isi Weflfriedandj'en Ütxecht, ge^^ ^anoeij werdt (a). Doch dec»e ftraf W€rdt,;bv Veelen, en, to ver ay/vaniMeffen raakte iqok by de Witc (*) , voor veel te aagt g^hoiid^f , . De i^ van 't VddroterfeoAlkaamBtbJee^^, ^ ondm»flch<!ii> floepen^ tot omtrent den aonp* JJJ°J® vang dës idftrs 1657; .Tf?anii«ér de Heer jTewJen vai Mmtt^ die» wegens Overyflel, voorzat,. t«jieenige algeoKon^ Staatsvevgaderio^ r vo^fft^d^jOewes- M datd*Staatcn,^ynemigtigêrfl,toeftoodenflf°^
^ dat Bevö^ingk bezit aaasè van het Thefau-veid- ^ tierfcüip-Generaal, ia^wolge van.het berinaar- ^, fluit, Welk den twintigflen van Wintef^rchaikte „ maandiaatdileeden genome» Was ," en waar-j ,^p®" ^«^* in Ftfieshmd noc niet bewilligd badt (f>» ;Elk^^'""- ^ondt ver wanoord, overdeesee toegi^ieveod^ heid , ateo Mtdcart bekend waa voor eiii1)deii voarnaafnflxnvandiepattyfeintOvery ., ^^
kemeefttnetHoIlaadv^fchUdi^t Öci3ci»fii.h]cj 1: ;: tot het doen vdnemvoforftéU welk aangeteaiA ' i : '•\. '•" •-«• '^- .^r-.', . :jni>tSk *''^^' ' ^*'
f4) Zi^ At Ux^^tit. ky Ait£t^A lU. -Q<^/, *A in>%kiiprt ^'^* * * (-5) pfe W^iTt'Crieven L Z)/^/, ^r '223V llf. /)«/, «. ii4, ' - -'
.(0,7¥" WlT»'lUiev«n IIL i)l<^/, 1/. 3IO- AtTi^MA UI.
r ; Dd a"
tSsS' tnoeft tyn aan Holland, eenèn tyd wSar, ifet? - de Witt en va^fcheiden* andere HoHandfche
Afgevaardigden af wedff waren; 't welk de ver« wondering vermeerderde. Doch men meende het oogmerk van dit alles te ontdekken , toen £po Bootsma, wegens Frieslan^'zitdng hel> bende t;er Generalitcit , op het voorftel van Mttlert, by wyze van inval, zeide „ dat bet ' 9, zeer vreemd was, dat men , over de zaak ;, van het Thelaurierfchap, by meerderhdd ,', vanfi:emmen,befloot,endatmenzwaari^- ,, heid maakte , om hét zelfde te 4oen , in de 3, begeevinge van het Veldmaarfchalksampt, „ welk zo lang open geweeft was." Mulert, dit zeggen opvattende als een* volkomen voor* [ f^ag, leihet, terftond, in beraad. DeAfge- irsardiffden van Holland verzetten, dat men üiiftelde , over dit (tuk , te befluiten , tot dat de Staaten van dit Gewdl byeen zouden zyn. Die van Gelderland verftonden , dat men Holland 'hierin te wille behoorde te zyn. Die van U- ' trecht weigerden te ftemmen. Doch Mulertbe^^ floot, des anderendaa^, met vier Geweften » dat men , tot het naarzien van 't Berigtfchrift voor eenen Véldmaarfchalk, eenigen uit de Vêrndering magtigen zou; en daarna treeden, tot oe begeevinge van dit aanziènljrk Ampt. Bever- Bèvenungk , 'die thans zitting hadt in de Ge* aingk en kommitceerde Raaden, was, des avonds voor- anderea ^t de eerfte voorflag gefchiedde, in-den Haa- beletten ^^ gekomen , en vernam wel haaft , dat de Prin* •er ov^ fes Weduwe dceze zaak hadt doen leevendig befluite. maaken , uit eene boodfchap der PrinfefTezel- yq,die hem voorhieldt, dat men*t, ter Gene* raliteit, zo ver gebragt hadt, dat Prins Wil«
lem
XLVIILBdsr* H I S T O R IE. 421
hm van Nd&u haafl: tot Veldmaarichalk zoa 16$ S* verkooren worden j hem , voorts , verzoeken- - -* de , hiertoe de hand te willen leenen , of 'er zig ten minfte niet heviglyk te willen tegenkan* ten. Doch Bevemin|K verklaarde» rondelyk, f
dat hy zulk een beflmt, uit al zyn vermogen » zou zoeken te beletten. De Gekommitteerde Kaaden » thans , behsüve Be veraingk , de Heer ym Wimmenum, de Heer van Merode , Zwa* ^er des Heéren van Obdam, die, in 't jaar 1 654, in de Ridderfchap befchreeven was (d) , Oo/2- dorp , Meerman , Kprtenhoef , Jbbefteeg en Goe^^ ♦
ree^ waren 't volkomen met hem eens. Men vervoegde zig , in yoUen getale , ter Generali* j^it , fprak met de Afgevaardigden der andere Ge wellen in 't by zonder , en zogt , op allerlei wyzen, de Led^jn tot uitftel en maatiging ta bewéegcn. De 'Gelderfche Afgevaardigden verfchilden van gevoelen. Doch ♦en derzel- ven , die m^eft met Holland eens was , hieldt door onpaiTelykheid het bedde. Beverningk bewoog hem egter, naar de Vergadering te gaan , daar hy te wege bragt , dat Gelderlands meening , fchoon ; volgens een befluit der Staa- ten , waarvan Friesland een aflchrift v^ertopn-, de, ftrekkende tot bevordering van Prinfe Willem van Naflau , niet duidelyk verklagrd werdt.Hierop was het befluit gevolgd,welk wy boven gemeld hebben.Maar deGekommictejer* de Raaden verklaarden , te verdaan „ dat meri • „ een Geweft geen Legerljoofdover 't Krygs^ „ volk ter zyner betaaïinge (taande, zynson* y» danks, vermogt op te dringen;" daarby . .\ ' ver*
. D4 3
4^^ vAtfERi^AirögöHÊ ia.vin;BóEic:
Jë!^$* i^cfekende; dattnén de vkftócllifig v^n *t
^ ■ g^ftomèfibefluit, fieg veertien dagen, wijde
öiSldièh- Hiertoe liet zig een der drie Zeeuw-^
fche Afgevaardigden, eerft, heweegen,öndi
* Vergadering bewilligde *er > eindëlyk , in (i)i
De Staaten van Zeeland, federt vergaderd
eynde^^beflooten*, noginLouwniaand,den Prh»
van Naflau , Stadhouder vqui friesland en Gro^
nin^en , ter Gerterèliteit voor'te flaan tot Veld^
uaaarfchalk , gelyk eerlang gefchieddef/), :
XI. -*" Doch de Staaten van HoUand , ook in mef -•
Holland fe^lyken getale byeengekomen , hadden ^ reed^
•er over '^ ^^oren , verkla^d , dat dit Ampt niet by o-
9an de ' VÉ*ftémming ZOU mogen begevenworden^^g-);'
andere Zy EOfilflen; daarenboven, eenen berêdeneer4
Gewes? '^tk Brief af aan de andere Geweften, Uraarin zy
W»# geweerden „ dat het aanftellen vaneenen Vdd*
/, maarfchalk over de krygsmagt van alle dö
;,' Geweftéh , tegen den zin van eeliig byzbn*
„ der Geweft > eene blykbaare inbreuk wa« op
„ deszelfs hoo^e magt. Dat men, tegetiwoor^
^, dig, niet alléén geeh€n Vèldmaarfohalfcnco-*
^y dig hadt; maar dat men dit Ampt, aelfii
i- vóör altoos, behoorde te' vernietigen, en
.„' dat* men , iö gey^i van nood , het opperbe-»
^, vel o Ver het Legér, itegts voor ëénenVeld-
iy kögt, opdraagen moefté 'Dat Holland gaar-
„ ne in onderhandeling treeden wilde, omdee-
• :ge4ingenklaiarlyl?(?ebewyzep.DochzomeQ
' ' ,, ' ' » voort-»
' (i).Dr. Vfrrr Brieven IIT. ^*/, W- Jn «»«• Aitzbmaiv, n»ly W\ 3- TÉüHJLOt'S Ftpcis^/. V. p. 7H$ 7fo* ^«i VI, f* i> f i^
^ (ƒ) D« WiTT ntie?eii itt. i>ff/, BL 327» J*«f ^«i. Ajt? 9^M IV. i>eW, iL ii 7*
(g) ReioU HoU. 12, 17, 23 Januéiry IM, f/. 5> lo. ip^ xjf aefol. r§a Confid; i/, a|i, 2gtf| x^^f
^, voorigingc met het moRêlkn. vqfl. cto^ .|Ktf. „ VeUinaar(bhalk, zouden de StaAten vwd^p '■• ' *■' ,9 Gew^eftdeimddekn9diedevjc)0i3itieoig^i4 ' ), him in banden gefl;e{dl!uüit, gebruik^ pO} )^ de' Vxyheid en ^öuTCfaiaiteit van Iwn.^Q: i^ wefl:tebeichecmen(^)*" JZ^y lieten 't fli^f by deezen Brief; maar. traden , korchierQp»t9|; het ootwérpra van eenfierigtfchrifi; vo^r h^p Ov^rhoofd , welk zy , over net KrygftVQlkt^r hunner betaalinge (laand^ , voorgaven» (e wÜ; ien aanftellen. Volgens dit Ontiverp* '^pj|i ai(k een Overboofd geen Stadhouder or Kapijtgii^; Geiieraai van eenig byzondar Gewefl: Qiege;) zyn j geene vreemde Mogendheid mog^Ji^: nen, noch mogen (kan naar het Stadhouder; Ichap van Holland/ OckizjtM hy zyn Ajpp$ . , flegts een, of ten lahgfle twee jaarenagt^r^V mogen behouden (i).Wy houden oofi^nieCrQH» *
met de overige punten van dit Ontwerpt pov ^t het , ten deezen tyde ^ niet ter uitvo^rin^ gebragt , en eenige jaarenliiema , by eene^nde- te gelegenheid, merkelyk veranderd werdjti* Midierwyl^ kwam 'er antwoord van de Sta»- Ane* ten van friesland op den Brief van die.va? woord HoUsuid , behelzende ^, dat men , zelfs m^t teer vauFries- „ williging der Afgevaardigden vanJEiöUitfid, g" n^j, „ in de «oote Ver»döring des jaais JCÖüi^ brief. ,, vaflgelceld hadt , dat de Kryf samptw ,-. die ,9 ter begeevinge der ge^amenlyke Gewetlw »» plogten te l^an , voortaan , ooLdoor dpzdr y, ven 9 begeven zouden worden. • Dat het
„ Aropt
^ (^) Zte den Brief in de KtCoL van C^nild. li, x^o en ky AlTZEMA IV. Detl^ hl, i.
\ (O "^'^ R^efol. van Coofid. R 2964 Scc^. ILeTol. HciilU 27 jr^Mk lé57» X. Shel, kl. joo. ,
Dd4
424 VADERLANDSCHB XLVüLBóEie.
165S. »> ^^P^ ^^^ VeUmaarrchalk in 'c byz(Hider ^
,, tevooren^ door de alsemeene Staken, ber
' M geven was, zelfs laaotelyk aan wylen den
,» Heerevan£rederode.I>atdeGeimlen,o«
,, ver alles^by meerderheid van ftemmen^be^
„ floocen, zulke zaakenalleenlyk uitgenomen^
,, tot welken by de Unie eenpaaricheid ver*
,, dfcht werdt, waaronder het aan&llen van
,, eenen Veldmaariïjialk niet genoemd was.
,, Dat het , hierom , redelyk was , dat Holland
,, zig, in dit fluk, onderwierp aan dé meefte
,9 (temmen, en Prins Willem van Nai&u hielp
^, aanftellen tot Veldmaarfchaik: waarover
„ men ook niet weigerde, in nadere onderhan-
Van Gcl-M deling te treeden (i).*' Gelderland yerklaar-
(teitand de, den twaalfden van Lentemaand, dat de
CD Sttd Brief van Holland nadeeUge regels van Staat*
eu Ltn- kunde inhieidt (/). Van Stad en Lande kwam
een diergelyk antwoord als van Friesland (tn).
Wat de andere Geweftenrchreeven,ismyniet
gebleèken. De Staaten van Holland, die nog
niet verklaard hadden, dat zy Prins Willem niet
met dit ampt zouden bekleeden; ja die zelfs,
in hunnen voorfla^ tot bevordering der rufte
en eendragt, in 't jaar 1655 gedaan, gefchee-
nen hadden te zeggen, dat zy 'er hem toe voor-
fchikt hadden onder zdcere voorwaarden; voQ-*
denzig zo fterk geperft , door Frieslanden door
andere Geweften (»), dat zy, in Bloeimaand
des jaars 1657, een wydluftig Vertoog ion-
dm
(k) ^te den Brief ky AiTUMA IV. Deel^ H, 7.
(/; ZU AiTZEMA IV. Deel 9 êLfp ti. THUALOS'fl Papen.
yoi. VI. p. %i.
(m) Zit A1TSF.MA IV. Beel^ ki, 9,
(«} Kefol. Holl. If , zi Maart x6 ^frilïSSj, hk st» 9S t >M«
XLVHf.BMöc HISTORIE. ^25
dm taniie Gewjeften » {trekkende, om té bewy- 1655. tta „ dat deStaacen van elk Gewed volkomen gjjjjjgp ^ giezag hadden , over het Ervgsvolk ter hun« beween , 9» nerbetaalinge (taande 9 en dat de algemeens in een t,. Staaten geen vermogen hadden, cnn/bywydiuf- ^ overftemminge, zulk een Overhoofd pver "^ ^r- ^ 't JBxygivolk der geaamenlyke Geweften aan e?k Ge-* ,» te (tellen., welk ook gezag hebben zouover wed vo^ M bet Krygsvolk, (taande ter betaalinge van komen „ een Geweft, welk in de aanftelling des 0?p^Jiff „ verhoofdsniet hadt bewiUigd." Menbe-J^f^;J' diende zig , hiertoe , van de volgende redenen: Krygs- »r D^t de Nederlanden, voor en na dat i;y on: volk ^^^ ,, der de Huizen van Bourgondie en Ooiten-^V"»*^®* „ ryk. gekomen waren , afzonderiyk op zig jjlj^"^^^ ,i «elven beftaandeSouveraine Staaten waren ^^geweeft. Dat zy.zo waren gebleeven, fe- ^ dert de Unie van den jaare i579;by 'teerfte „ Lid van welke, elk Geweft de behoudenis ^ „ zyner vryheden en voorregten bedongen • „ hadt.' Da( hét gezag en bewind over het ,, Krygsvolk, onder de wezenlykfte deeleji „ deezer vJryheid, gerekend moeft worden. „ Dat geen Gewe(t hiervan immer afflandgq- „daan hadt, fchoon zy aan de Vergadering y, der algemeene Staaten en aan den Raad van ,, Staate magt gegeven hadden, om op de be- „ fcherming van den Staat te raadpleegen ; „ blykendeby deffaikken, dat debyzondere „ Geweften, na ' t fluiten der Unie, meermaa* j^,. len, Krygsvolk aangenomen en afgedankt 9, hadden , en het Krygsvolk ook hadden doen ^, zweeren aan de Staaten der Geweften , ^, waarin het gelegd werdt. Dat, uit hoofde ,, van dit r^t,de Bèyelhebborfchappen over . • .' • Dd 5 „de
4ttf VADSRLANSSCBIE XLVIKSbBÉf;
^SS» '' ^^ fteriGe Fiaatfen biatim een itemaieiid ■; * H Geveft,JoordeStaiaen van zulk eeaGa^ M «iE^,b^ewn werden. Dat de Staaken >Bep H taalsheeren, botten dit, m^ een byzqndw 9 f regt hadden over faet Kry^svolk ter hunhw 9r betaaliage ftaande, i3dlaande in de bef^cb H vinge ^ran alle Krygsam^ten onder het zet- 99 ve, en in de vryheid om zig van faet zelp 99 ve^ of door hunne Kapiteins-C^nariasd, of 9> op eenige andere wyze, binnen en bimost M bSm fmiverain gebied, te mogai bedKenen^ 99 ten nutte van den Staat; bcSalve ivaniDeer 9f het bezettine hieldt > binneneen ander ftem^ 99 mend GeWc,asm de Staaten vanwelkyhec 99 eerder en meerder gehoorzaamheid fchulr 99 dig was dan aan de Staaten Betaalsheerea* 99 Dat de Prinfenvan Oranje de Krygsamptea 99 wel begeven hadden^ als 't^^gex te i4idd 99 was , or onder vreemde vemlek ; dochakt^ * 99 ten mi&ilje niec zonder tegenspraak , onder ,9 't Krygsvolk van een Geweu, wdk eenT 99 anderen Stadhouder en Kapiteit»-^ Generaal 99 hadt. Dat hieruit volgde , dat zy de Krygs^ 99 ampten niét haddra konnen begeven , ala ,j Kapiteins^Generaal der Unie; maar ais Ka^ 9, piteins-Generaal der byzondere Geweilen^ 3, over welken zy Stadhouders waren, én ia 9, gevolge van het gezag, hun door de Srna» ,, ten van zulke Geweft^ (mgedraagen. Dat ^, de byzopkre Staaten ook dikwils Krvgs? . 9, volk buiten hun Geweft gezonden » verlegd . 9, en gebruikt hadden, g^iyk, met menagvul* V u dige voorbeelden, beweezen wcsrdt* Dat ;, Prins Mauriis en Graaf Wilfem Lodowyk» 91 ^ g^yk9 ^ ftaande in even hoog gezag»
• • I, het
»8niI]lfeiiL HTSTORIE: t2f
u huhevel gehad^haiMen » dk ovor déKryig^^ 1655. fti magcdcr Ueweftón» wasirin hy Staslnou^ *:
M 'skrwa«9.enifat sy^zig beide, iDeernuoA^
fè*iyah èiiniie troepen bedxend hadden, enkd w óp laft.der hfzoiidere StaateiL Dat menheit i»i zdfik^ ten '17de lom Priftf^ #»' ezi'Gf^e flicdl KafiBiir,geucn.faadc.Dax^ * 9#. Mjófsxz ^ HoUatid, ofi de gtooie Vergade» iï ring 9 diiiddyk,.e«BpaBrtglidd gevorderd t> Jiam:Vtot deaaiifteiiing 'vao,eenOverJKM>£d fS over 'ciürwavnlk* Dat toea iaet Amftt vaa 99 VeUnaaiTraattc.iirel bleef aamaerkea^ als n eeo Ampt, ii^Keik, door de algsaieene Staa^ 9« te!^bahoQrclsfaegeveiii£iroode&;dDchiiiet; 9t mecgeaag iiv<r't£rKg«yolk xr^ueea G^r n w«fl;yi3ipelkin da^adcelEog vao doezen of n genen bYaondram VeUoiaarichalk , niet i» bewMliga back ; tüzo zidks zou,ilr]fé&n v me( 9^ Ikecnegtennpgoyw'tKrygai^k» welk 9< jfitder Geme&xig altoos badt voofbebondèn^ / n Dat ook de algemeetae Scaatcn» in dit op- 9, zigt,gelykinyedeand^«n,aiecsdoenkon? 19 dm , dan uit kragte der^eenpaarige tewrilli- ^ ging van alle de^fibndgenootsen. Dsül deal» 99 gemaeneStaateo, opgeenenandcnengrond^ 99 voorheen , LaObrieven aan Vdidftaaricbai*- 9» km vedeenid badden. Of xoaul^fontiidi^ ,, loiidernoinenMras^bymeerdefbeidii^^ 99 men, wa& bet niet zonder hevig&:tegenk«lf^ ^ tingen gefcbied; wanneer bet «^ alkm 9, voor de inagt Ixadt nuitt6n\wykear Ihi)p 9, Friesland 'zelf aan de algemeéne Staaten ;, ^ geen bewind over Krygsraaken hadt willei^ ,, afltaan , dan met beding , datb^Krygsvolk w vtt 4it G^weft, zoM ftaiuii end^r den Stadr
4«a VADIRLANDSCHE XLVULBAttt.
itf55« M houder en GedqmteerdeSiaateJi. Dat het
^Q di( 99 aaoftdlenvaneenenVekLmaarfchalk^aiis
«len ce* 41 ooknoodeloos was» om dat de Staat geen
€»- 99 Leger in 'tveld hadt^gelykde laatOe Vefdi*
r^o!' '' n»^ci^l^> na'tihiicenderMiiixffaeriche
Veld- >» Vrede , in deeze hoedaoighdd , naauwlyki
maar- «t eenigen dienft hadt gedaan. Dat men 9 in
fcbaik „ rrd van nood , eenen Vddmaarfcfaalk aan*
l^^' 99 itellende, zulks flegtt voor éénen ^Idtogt
9, behoorde te doen , zynde, uit de Hiftorieo,
99 kenbaar,hoecevaarlyke»geduurigOver-
99 hoofd over 't Krygs volk ware voonfeVry*
99 heid. Dat amlere Ryken en Staatenook^
99 woon warenyZulkeOveriwofden niet tekie-
99 zen, voor 't efjcomen van den oorlog. Dat
9, de Friezen , van ouds 9 zeer zorevul^ g^
99 weeft zynde, om hunne vryheid te bewaa*
99 ren,nuaen weg niet inflaan moeiten, onize9
99 t'eenigentyde, te verliezen. Dattennun-
9, fte £e van Holland vaftdyk gezind Ueo*
,9 ven^ om zig te handhaavcn inhet re^tovec
99 'tKiygsvolkyWelksgegrondheidinditVer*
,9 toog beweerd was {0). Dit ruftif bdluit
der Staaten van Holland bragt de andere Ge-
weden een weinig tot bedaaren (p). Frins Wil*
lem van Nailau lelf 9 niet gezind om zig Hol<
land geheel te vyand makken, liet, fchoonhy,
zo wd als Prins Joan Maurits, in 't voor|aar9
zynen dienft 9als Vddmaarlchalk, den Staaten
van Holland, nog wederom , aangeboodeolradt
(q) 9 allengskens na 9 te dringenop zyiie bever*
de«
(ê) Ztê tt IXdiiéb. in ir RefoU van GQiifid. i/. t9^twiu 94 §y AlTt^M4 IV. I>eelf R 14 ^2-
(p) THURLOX't Papen » Vêl. VL ^. s 95*
ff) Keiol. HolU ai JsmuÊty u Mmrt U|7* kL at, $$% Taux&ox'i faj>eii, V^L Vl.>. i> 40»
7a:vm:mtiL ui s t o r i e: #8^
tbSagtotditAtapc Men meent, dttdc^ze ^^^ aemntigdbeid hem den w^ reeds gebaand — ^^ badt om: faet te verkrygen (r) , üoen hy , door een ongelnkldg toeval , aan zyn einde kwam : waarvan wy ^ hierna ^reeder gewaagen zullen* In Oogftnfifand des jaars i658,deedc Amfter** dun een* voorflag , omeenen Veldmaarfchalk» vocMT twee of drie jaaren , aan te (lellen. Doch de andeie Leden bleeven by bet voorige be« (luit (i). Prins JoanMaurits verzogt, in Slagt- * maand des zelfden jaars » nog eens, om het Veldmaarfdalksampt; dodi by die van Hol- knd, werdt mets, ondit verzoek, beflooten (t)^
De Staaten van dit Geweftmeenden temeer xiT. redoi te hdbben, om het aan(teUen van eenen Hollands Veldmaarfchalk te verwyfen, aho ihen,aitdeP^^^^ raadpleegingen hierover, agterdogtgefchept|^ge,^j hadt aan het Ëngefóhe Hof; en zelfs gedree* te vriend ven , dat de ópdr^ van dit Ampt aaii Prinfete hoa« Willem» van Naflau de kragt aer Akte van ^^°* Uitfluiting, voor een groot deel, verydelde (u). Men deedt dan der Regeeringe van £n« gdand, welker. vriendfchap Holland gaarne behouden wilde , dien(t met het oitftellen der begeevin^e viEin dit gewigtig amptiln de Len* te deezes jaars . x6S5 » hadt men , om gelykere* <b», op een gèrugt , dat Konii^ Karel de IL zig op t Hiiis te Teilingen bevondt (o), naauw^ k^ung onderzoek hiernaar laaten doen ; doch berigt bekomen , dat hy 'er niet geweeft was*
Maar
ir) WïCi^nOBT Lwr. X.p.sn* AirWM.MhlW.Lêel^éL^t. (9) Secr. Refol. Holl. % Amg^ U$%, l, Dal^ bU 6o|« fi) Kcfol. HolL %% Nfv, t6$t. R 34?* («) Ziê DS WJTT Srievea IIL Deti^ kk rf % f 7n THVX« tori rapcrs, VêLMl. p. 74^ Fêl» IV. p. ïo|, 8#f. {V) Stê TiigftMS't Fipcti, r#/. y* p. $t7.
t6SS* ^^^ deHe]«ogvnGaodicAér,2yiiBroecl0^ ■ ■ wat laater^ in den Haa)^^eaaizynd軫ni| genoodzaakt , Heiland te ranoem KoinngiEzi relbevofidtüig, in Grasmia&d, wedeiramM ' Kettlen(t9)» vamraar hy^enhngs^eeirtogtf^ gedaan haat , zonder dat ihesr w« werwaaiidBi Sommigen fchryvcn, dat irv in Zeeland ^^enwöl ie Middelburg {x) geweeitnms (7). E>QcboB# aangezieir.Hoiland, in 't b^aander^ Engehuid
* en den Froteélor , op allérkt wyze, zogt tebé^f haagen, badt de handeling van Nieuwpooct over een Verdrag van Zeevaart trassen vbon^
gang. De odrlog met Span^ war oorzaak, <bi eProüe&orziilk een. Verdrag nietikitenkonj » ^ adto by ètm Staaten daarby vjryteden zou hèb« ben moeten toef laan , welken hy bun , in dee^' f'\ zen oorlpg^tyd^ misgundeéSfsuEr omtrent dee* zen tyd was^ er iet vooi^evatlen , ^t welk -de twee Gemeenebeften nader feh^n te zulteif
• vereenigen ; en iserlang een éndeirwerii werdf der handelinge van den: Staatfdien Gezanc Nieuwpoort. > '
Moord ' Van dé dertiende eeuwe af , hadt zigdegC''*
derWftU zindhddderWaklenzaenomboadénintetDau^
J!""^Hné, en in. de dalen van Piemont. Docb op
. "^ * het einde des voorteeden Jaaw i«54 , deedtdcf
Hertog van- Savofe , die ^ ter gdegenhdd va»
dm kryg tqfTchen Frankyyk en ^anje^ een Le^
gerèp &been; hadt, deniWaldenzefi in Pie^'
mom aanze^eii;;^ dat ay, biniieff twintig daw
^n^den RoomfchenGodsdienltaanneemen,
... • \. :^ • -v r . . :... .T^ . . • :^£
(tj) RcfoU Holl. i7i 'ti Msarr i Afty' i65jr, W. ji > ^o, t4f* Ds WITT firi^i^O Ml. />*#/, hJé ilt ^7^ Uf 4%% J7» " -' (x) TiMJBi.OK's fapeïS) Hül'llLJf. ijéi^ • • - *♦ l
of het Laad ruimen zouden moeten. De Markr iCsSt
gaaf van Pianeze , eerfte Staatsdienaar des jL^ ertogS) ièdert, geene kans ziende, omzig ineeiler te maaken van de enge wegen der Ai^ peilden de Waldenzen met geweld te bed win* gen, hieldt hun voor, dat de Hertog hun vry»- fieid van Godsdienft toeflondt, zo zy sedoo- gen wilden , dat een gedeelte van zyn Le^er ^ voor eenigen tyd , in nunLand trok^omzigte ' yerverfcben. De VSTaldenzen, niets args ver- moedende, bewilligden hierin. Dochnaauw* jfyks hadden ^y zes Franfche Regementen en twee SavoifcKen en lerfchen ontvangen, ot zy werden , onverhoeds , o ven^allen , en , voor eengroot gedeelte, deerlyk omgebragt, ter? w.yl hua Land aan ploiidering , branden ver* •• woefting overgegeven werdt. *t Get^deree- ^
fneuvelden werdt op omtrent vierduizend be* groot X^V Ëenigen ontkwamen. uit dealger meene elende^ en wéekén naar een ander g^ bied. .Sommigen verftaken zig , in ongenaak* ^^re plaatfen van 't gebergte , en kreegen ^ al* leogskens, eenige meerdere vryheid. Hunne Qelopfsgenooten in het DaufinQ en Langue- doe gaven kennis van hunnen jammerlyken toddaad aan de Froteftantfche Zwit&rfche Kantons ; die aan den Proteftor Kromwei ," eil - aan de Staaten der Vereeaigde Geweften fchreeven om hulpe (tf). Kromwei fcheenge* Bitsen i om den v^ixlrmctea Waldemen by te ftaan, en fchreef verfcheiden' brieven aan de &adteÉ, om 'er heniiiügelyks^tóe'te bewee*
t
J^5è VADÉRLANDSfcHE XLVin.Bo«;
t^5. ê^^ (i)- I^och de Staaten, reeds in vroeger' ^'" -tyd ondervonden hebbende, wat het oorloo^
Sen , in en omtrent Italië , voor hun inbadt , en aarenboven belemmerd met de uitrufting naar 't Noorden , vonden ongeraaden , hunne wape* nen te gebruiken , om de Piemonteezer Dallui-* Geldver- den te befchermen. Zy deedenegter eene aan* zameling zienlyke verzameling yan penningen (2) , ten voor hun, jj^jjjjgjj behoeve {b) : de uitdeeling van welken Limde. ^^ die van Geneve toevertrouwd werdt(r). Zy fchreeven ook voor hun naar Frankryk en aan den Hertoge van Savoje, en beflooten ,- • eerlang, den Heer van Ommeren te ^eenden naar 't Hoivan Turin (^ , om , nevens GeorgeDcm* ning y Gezant van Engeland by de Proteftant- fche Zwitlerfche Kantons , middelen voor te 2y ver- fl^ui^ > ^ot bevrediging. Doch toen hy in ZVirit- drtagen ferlandkwam, vernam hy, dat 'er, door bè- *'«• Mctmiddeling van Frankryk, feeds een Verdrag den Her- tujHchen den Hertog van Savoje en het over- Stvoj^* fchot der Waldenzen getroflFen was (e). De Hertog vergaf han hunnen opfland ; doch op zeer harde voorwaarden. Hy wilde egter den Haam hebben, dat hy hun gunft bewees, om
de
(i&) Rdol. Hbll. 90 Jmty s ^H- ^^SS* ^'« £14* toT. AiTw «EMA IlI. DhI, H. it»t, 114». TiTOBLOB't Papers, ^f^lll«
f. 47«.
' (e) Refol, Holl. I 039h. %i Nêv, i€$s* R iSi , |f9.
. (i) D& WlTT Bcieven I. Deel, yLii3,fi.is,xi%.lll, Detl^^^ kL 94*
' (e) Siê THOliLOK'8 fapecs » y$L lU. p. C2€. KóL IV.^* toS^- 24<«tf4t«F0A V. p. 240.
* fi) Men^^fidCt cwee ytn decxt firieveo « la John^ ÜILTONS ^orkSf Vol. Il/p. 185» 199*
CO '^^f fomme vaQ tweehonderdeenduizendentwee- entwintig guldens ea teven ftiuyert * Zie AiTzajiit III. Deel» bL 1240. i
«Lirm.Bbtfc historie: \i^
.de voorfpraak van Engdaiiden ijan de Veree- tggji^ 'nigde Geweften, dieze 'er, fchnftelyk, voor-7 — - .bedanken moeden. Powning en van Omme- ren, verneemendejdat men ^t eens geworden «was , begaven zig niet naar het Hof van Turin* 'De Proteftantfche Kantons zouden, naar alle waarfchynlykheid, betere voorwaarden heb- ben konnen bedingen voor de Waldenzen ; doch zy lagen , ten deezen tyde , overhoop met •de Roomiche Kantons (f) , en moeften, om 'deeze reden , den Hertog van Savoje ontzien» Zy verzogten zei ven ook hulp van deVereenig* de Staaten ; doch de tegenwoordige toeftand der zaaken gedoogde zulks niet. De Kantons bevredigden zig ook onderling, in de Lente des jaars 1655. Niet lang hierna , fchoot men Onder*' aan het Gemeenebeft van Genevedertigdui-ftan^»*» 2end guldens , tot verbetering der Veftingwer- Gencv»; ken(g). De zaak der Waldenzen, die, nog Jang na deezen , beweeging maakte (A), fcheen, in teerft, gelegenheid te :^llen geeven , tot een' naauwer Vereeniging tuflchen den Protec- tor en deezen Staat. Krorawel, als wilde hy zig, zo wel als de Koningen van Engeland voor« 4ieen,den titel waardig maaken van Befcher- mer des Geloof s y betoonde grooten yver, om zy nen verdrukten Geloofsgenooten by te liaan. De Staaten handelden ook met hem over de middelen, welken men, hiertoe, hadt ih *t werk te (lellen (i). Doch de beide Gemeene*
bes- ,
{f) Zie SCCT. Rcfol. Hol!. 17 Decemk i6s$.l.Dtel^lk%674, • i^) AtTZKMA III- Deel^^kL I129 fnz. I2}l. WlCQ^BOBt Livr, IX p. SOI &y0fv. Thuülos's Papeii, VtL V. p^ lis* V (b} Zit AlT£RMA V. Diel, hL 29;«|o».
(») Refol. Holl. J, S, 10 Juny i6ss» ^t. ijo, if/*
XII. Deel. Ee
434 VADÉRLANDSCHE XLVin.Boi«, tóss^ ^^^'^ hadden de handen thans zo vol werks^
"^ ^datzy zie niet dieper lleeken konden in de
zaak der Waldenzen. Xin. De üitrufting van 's Lands Vloote naar 't Holland Noorden veroorzaakte zulke zwaare koften, aerTde ^ ^^^ ^.^^ nóodig hadt , op het uitvinden renten en van geldmiddelen hiertoe verda^t tezyn.Ook intreften hadtdeWitt,federt eenen geruimentyd,alle van vyf zyné kragten ingefpannen, om de renten en in- op vier treften, die Holland betaalen moeft, tever- dwd.^°' minderen van den penning twintig tot 4en pen Aing vyfentwintig , dat is , van vyf tot vier ten honderd. Eindelyk, werdt dit werk in or- de gebragt, in Oogftmaand deezes jaars (*), zynde Leiden en Alkmaar de eeni^fte Leden, die 'er , niet dan overftemd zynde , m bewilligd hadden. Holland won, door deeze verminde- ring , jaarlyks , veertien tonnen fchats uit (/) ; waaruit blykt,dat dit Geweft, ten deezen ty de, honderdenveertig millioenen aan Rente- Vrydom-^^ Schuldbrieven ten zynen lafte hadt. Doch men aan . tér wyl men , doof dit middel , eene aanzienly* de Sttd ke fomme in *t jaar befpaarde, moeft men, aan l>eift de Stad Delft , die , door 't fpringen vanhaaren J^^' Kruidtoorcn , op den twaalfden van Wyn- maanddesvoorleeden jaars, eene geweldige fchade geleeden hadt (m) , toeftaan vrydpm van verponding voor alje de huizen , ceduu- irende den tyd van vier jaaren, jaarlyks be» loopende negenentwintigduizendvierhonderd-
vyf-
. . (k).Kfi(oï. van Confid. iL zfo, «u, 25}.
{l) DB WiTT Blieven III. Deel, BI, 101. WicquiyoET Iior* ir. p. sou
(») AiTZSMA III. DetlfbL rio;. Thueloe's Papen. yêL II. p. é49, «50. ■ *
DJCZtiFT yanö^raüétüvrejv, In t jaar v^j^ .
XLVnr-BóÉC HISTORIE- 43* f
Vyfennegenti^ ponden van veertig groQten ; ï6$si_ fen voor de huizen , die vaii nieuws weder op- ^^ ^bouwd moeften worden , veertien jaaren ^
vryheid van verponding ; vryheid van den veertigften penning van alle vervreemdingen «irgeregtelyke belaftingen der genoemde hui* »n , eii vryheid van den Impoft op de grove waaren , voor den tyd van zes jaaren («).
De Koning van Zweeden,2yneoverwinnin- xiv. ^ gènTO Prüiflen vervolgende, bemagtigde, in Staat van Wintermaand deezes jaars, de Sud EIbing.J^^°.^<>^- Men begon toen voor 't verlies van Dantzigj^^J" ^ te dugten, en men vondt, in den Haage,deh/ vreemd , dat deeze Stad zo lang draalde , eer zy by de Staaten aanbieldt , om onderfland. Ook maakte men weinig (laats op het Verbond ^ onlangs aangegaan met den Keurvorfl: van Brandenburg, alzo men, zelfs uit den Zweed- Branden- fchen Refideftt Appelboom, vernam , dat de^"^ ^^'^ Koning, zyn meefter, en de Keurvorfl: elkan-:^|^g^J^g deren verfconden (o). Aan welk zeggen men zwee- langer ceen geloot weigeren kon, toen men,den« in,Spr(3ckelmaand des jaars 1656^ berigt ent* 1656. ving, dat de Koningvan ZweedenendeKeur^ "^ vont zig verdraagen hadden met eikanderen. ' De Staaten waren ten hoogde misnoegd op den Keurvorft , over dit Verdrag (p) ; te meer, om dat zy hem , onlangs , op zyn aanhoudend verzoek, een gedeelte der beloofde onderfliand* gelden vooruit betaald hadden » en hem meer .
ha^«
(n) Refol. Holl. 24 Madrt i6fU ^/* t<. «0) AiTZRMA llf. Deel^ H. 124-4. Be Witt Brieren Ml, Deely BL i6i , 169% ito. THOBLOS's Papeis K»^. IV. p» 490,
♦n> 4?t» 44»>44>, 459.
Ip) THUJiLOE'8 l'afeis, Fêl V. p, \tu
Ee a
^3^ VADE&UUSDBCIS XLVIILSöli:
M<5, hadden aangdbooden onder merbaod aegttaf
^ ■ ■■van de inkomende en uitgitande regten vmg
Memel en de Pillaow, alwaar de Staaken be»
aetting zooden mogen leggen; en vande Vor«
ftelykeinkomAeQ enSotiveraiaïteitdeiSicedBi
van Kleever^)» Doch eer menhieromiienceeai
werdt , verdroeg de Keurvorft zig met Zwe»»
den. De Staaten , die reeds beflooten haddea^
cene bezending te doen naar den Keurvmft,
Teranderden, terftond hierna, vanged^p:en
(r). De Keurvorft» die beloofd hadt, niecs te
zullen fluiten ten nadeele van deezen Staat,
deedt regt het tegendeel » aflland doende van
alle de Verdragen , welken hy ^ tegen het be*
teng van Zweeden, mogt hebben aai^egaan»
Wyders» verbondt hy zig» den Koning van
Poolen , voortaan , niet te zullen erliennen voor
zynen Leenheer ; maar 't Hertogdom fruüTen
ter ken te zullen houden van & Kroone van
Zweeden (x). De Staaten ,1cennis van dit Ver*
drtt bekomen hebbende, beflooten de benoem*
de Gezanten naar Zweeden ^ Poolen en Deene*
marke te doen vertrekken ; ^lyk , in 't begin
deezes pan , gefehiedde (t).
De Heer Terwyl zy uit waren , werdt 's Lands Vloot
van ob* ook in flaat gefield , om» met Bloeimaand, in
dam xee te konnen fteeken. Het opperbevel over
Luke- ^^'^^^^ ^^ vertrouwd aan Jakob van Was*
nant Ad- ^<^naar ^ Heere van Obdam, die ^ na de dood van
miraal» Tromp, in Herfftmaand des jaars 1653, tot
Luitenant* Admiraal van Holland enWellfries-
land,
(7; AiTZ^MA III. Deel^ bl, 1209 mk. 124 ƒ . , (rjJDE WiTT Uneven lil. Deel, iL zo?.
is) Zie het Traéè. hy Aitzema III. Dttl^ i/. X2tt# {i) AiTZSMA nu Detl^ kl. I2f7» l»5i*
XLVnLBöEK. H I S T O R I E: 437^ 1
knd , vertoeven wasYn). De vrienden van het idggf Huis vaiï Oranje hadaen veel moeite aange^ " «* wend, om een' ander' te doen voorzien met dit gewigtig Ampt , also zy den Heer van Ob«. dbm hidoen niet zeer genegen te zyn tot dit Huis : veelligt , om dat hy , al kort na 4e dood van wylai den Prinfe van Oranje , vericheiden* bezendingen hadt bygewoond, die (trekcen om den jongen Prins buiten benoeming totde bekende waardigheden te houden (v). Hy maakte, in *t eetft» eenige zwaarigheden ia 't aanvaarden van het Ampt; hoewel hy 't, kort daarna , deedt , op dezelfde voorwaarden, als Tromp het bekleedt hadt {w).
De Staaten hadden ^ ^ tot verfterking vsm 's XV, Lands Vloote, den Vice- Admiraal de Ruiter, De Rui- fiiet zyne ond^hebbende Schepen , ^'huisont» J^®^^*^'^*^- booden uit de Middellandfche zee. Hy was , Middei- in den Zomer des jaars 1654, derwaards ge-iandfche sonden, tot befcherming en geleide vjaneeni«zee. ge Koopvaardyfchepen. Voor Kadix eekomen, m Wynmaand , hadt hy vernomen , dat de Re« geering van Salee eenige Hollandfche Koop* vaarders aangehouden hadt. Hierop was hy naar Salee gezeild; doch 't was hem niet mo« gelyk geweeft, het ontflaan der aangehouden* ichepen te bewerken. In 't volgende jaar , we« derom derwaards gekeerd zynde, en onder weg in gevegt geraakt met een' Tetuanner, en daar- na met een' Algierfchen Kaaper, gelukte het
hem^
(m) RefoL Holl. i, 22 Sept, lési, Bi, 470, $06. * iv) Ziehieivooty BL ijOfXtt^itU
( W) THUALOB't Papers, rpl. I. p. 4«5 » 4<7 1 47I, 4«5| 507,
n« WiTT Slieren I. Déti, kt. t.. Wie<^iyoftT Liir« VlU
Eej
438 VADERLANDSCHE XLVlILBöiat.
1656. **®°^» ^P den twee- entwintigften van Wyn- ' *- maand , een Verdrag te fluiten met Miéa Ben Sid Mubammed Ben Buker^ Prins van Fez ei^ Heer van Zuid* en Noord - Salee: waarna de aangdhouden* fchepen , perfoonen en goederen ontllaagen werden. Op den hertogt, raakte hy wederom flaags met eenigeTttrËTcheKaa- pers 9 op welken hymerkelyk voordeel behaal- de. Met den aanvang van Bloeimaand deeses jaars, was hy in 't Vaderland te rug gekeerd (x)» vanwaar hy , terilond, wederom uitliep *s Ltnds naar de Zond. De Luitenant- Admiraal Obdam Vloot on. volgde hem , kort daarna, met het gros van *» der Ob- Lands Vloot^, die in *t geheel beftondt juit komt * twee-enveertig fchepen. Obdamhadtlaft, om voor de Koopvaardyfchepen der ingezetenen vaiï Dantzig. den Staat in de Ooftzee te befchermen^ en é^ Stad Dantzig te ontzetten: waartoe de Gewes- ten in't gemeen, byzonderly k Friesland, fchoon tegen den zin van Frinfe Willen van NaiTau^; fterk neigden (y)^ Voor 't einde van Zomer- maand , was hy reeds in de Zond : vanwaar hy^ te lande 9 naar Koppenhagen trok. Hy werdt» hier, door den Koning van Deenemarke,met de Ridderorde des Olifants , vereard , en keer* de 9 eerlang , te rug naar de Vloote ,. met welke hy , den zevenentwintigften van Hooimaand, * voor Dantzig kwam. De Zweeden werden^ hierdoor , verhinderd , in het beleg deezer Stad. Doch weinige dagen laater, behaalden zy en de troepen des Keurvorfts van Brandenburg ee- ne merkwaardige overwinning te lande op
het
(pe) BRiNinr de Hulcer» kl. 70-^.
\y) DS WITT Bficvcn lU.i)«W« bL Sff.
XLVnLBoik. HISTORIE. 439
bet Leger des Koning» van Poolen (2), dief itfjtJ, ck)or het omflaan van eenige Edelen , welken» ~
voorheen ryne zyde verlaaten hebbende , we- derom tof dezelve waren overgegaan , in den , Voorzomer , verfcheiden* voordeelen op de Zweeden behaald , en op den eerden van Hooi- maand ^ Warfchaaw hernomen hadt (a). De Keen Vloot onder Obdam hieldt zig voor Dantzignaar^Va* tot in Wynmasmd , wanneer zy naar 't Vadw-r ^«f i^d. land te rugkeerde^ De Ruiter werdt , nog voor 't einde des jaars , wederom met een Esquader Ooriogsfchepen naar de Middellandfcfae zee gezonden , om te kruiflen (b). >
De Gezanten naar Zweeden liadden, in 't Verdng eerft^ laft gehad, om een Verdrag tuflchen dit te Eibing Ryk en Poolen te bewerken, en de belangen "*^^**^'* van dén Keurvoiit van Brandenburg voor teg^^ee-^ ftaan(r); doch na dat deKeurvord zig met zen Staat; Zweeden verdraagen hadt, kreegenze nieuw bevel, om een Verdrag van Koophandel met Koning Karel Guftaaf te fluiten. Zy werden eenige dagen opgehouden, te Lauwenburg, welk Zweedfche bezetting inhadt; doch tra- den, eerlang, te Eibing, in ondorhandelins; met den Koning van Zweeden (rf) , die , bezef- fende „ dat hy Poolen, welk geenefl:erke Plaat- „ fen hadt, niet zou konnen inhouden; dat de „ Czaar van Muskovie in Lyfland gevallen „ was, en Riga belegerd hieldt , fchoon zonder 99 gevolg {e) ; dat de Keurvorft van Branden-
„ burg
(z) Zit AITZXMA Iir. Duit H« It7».
{a) WicqUEFORT Z.ivr. iX. f, 5St.
\k) Brandt de Ruiter, hl, 97-109.
{c) Zrfhnnnelnftrud. fy Aitzema III. T^hI^IU \X%%% IiIt»
fi) AITZIMA III. Bttl^ JfL 117S etiz. i) THuaJUOS'f rapeis, ^«i. V. p. y^»»
£e4
440 VADEitLANDSCHE XLVlII.Boix.
1656. >' ^^i argwaan begoo op te vatten over den - ■ ■ * y, voorfooMzyner wapenen; en dat d^
yy den Koning vanDeenemarket^enhanop*» „ ftookten, eneene Vloot inde Ooflzee hiel- 9, den;" b^on tejuifteren naardevoorfli^gen der Staatfche Gezanten , welken , eerlang , een Verdrag met hem fiooten, dat, den elfden vra Slagtmund , getekend werdt (ƒ ) , en eene ver- nieawing dar Verdragen van de jaaren 1640 en 1645 beheUde. De Gezanten hadden, be- luilve Deenemarke 9 Enseland en den Keur* vorfl; van Brandenburg, w Stad Dantzigindit^ Verdrag doen begrypen; Ichoon de Stad zulks niet begeerd hadt , en het naderlumd ronduit affloeg, ter oorzaake dat haare getegrahdd niet > toeliet , dat zy zig fcheidde vanden n^oning van Verd»* Poolen. Ook hadden de Staaten , te vooren (g), gen met twee Verdragen geilooten in den Haage, met Poolen den Refident van Poolen Nikolaas de Bie , en en Dant- ^^^ Chrifiiaan Scbroder , Afgevaardigde van '* Dantzig , by welke Verdragen , de Staaten bc* loofd hadden, Dantzig te zullen befchennen. (b) : waarom zy ook , by 't vertrek der Vloote onder Obdam^ eene bezetting van vyfti^* honderd man inde Stad ^elaaten hadden (f\ Verdrag Het Verdrag van Elbmg tuflchen Zweeden tulTchen en deezen Staat vorderde , dat de beide Mo-, ^^k'% g^^^denelkanderöi^ in geval van nood, met deezen " ^ wapenen , onderfleunden. Het kon , derhal* . $mu y^9 den Koningvan Deenemarkeniet naarden ]
zin
■*»
(f) Zit het hj AlTZKMA IIU i)f«/, hl, \xj%*
il) AxTZlMA III. Dfl^ hU U53 9 IS67. THUELOX'S ^
(b) Zit deeze Traa. by AlTZE^A UI* J^^lt hl. 1x^9* iztü
■<5
JOLVni.BoEK. Hl S T O R I E. 44r
zin zfn'(k). Hy was bcdugt , dat de Stasten , 1555^
uit hoofde van het zelve , verpligt zouden ge- —
i^t cworden , om de Zweeden te helpen tegen den Czaar van Muskovie, die voorh^dt, hun Lyfland afhandig te maaken , hoewel hem dee- ae toeleg mülukte. De Staatfche Gezanten te Koppenhasen hadden den Koning , volgens hunnen lalt Q) , gezogt op te zetten tegen Z veeden « en m Óogfhnaand , een Verdrag met beiii geflooten , waarby men zig verbondt, dea wederzydfchen handel op de Ooftzee te zuilen bel<^rmen tegen elk, die d^zelven , ter ge- legenheid van den oorlog, tufTchen Zweeden enPoolen ontftaan, zou zoeken te ontrufl:en(m). Na 't fluiten van dit Verdrag, handelde men over eénige byzondere openfhKmdegefchilleii (n). Doch het fpoedig treffen van 't Verdrag vaa£lbing, deedtdenKoningvanDeeoemar- ke dugten , datJi^ weinig voordeel zou konnen * trdcken van het jongde Verdrag. DeStaaten bczeften zelven , dat zy hun oogmerk in 't Noorden niet zouden konnen bereiken , zo zy zig Deenemarkeceonvriendmaakten. Zy had- d^ voor, Zweeden en Poolen te bevredigen, en Koning Joan Kafimir te doen afftaan van zyne eifchen op de Zweedfche Kroon , en Ko^ lüng Karel Guflaaf van'' t gene hy , onlangs , in Poolen en in Pruiflen, bemagtigdhadt: waar* na zy dea Keurvorfl: vaa Brandenburg wikten doen herfteUea in den fUat, waarin hy voor
den
(k) THUALOB'f Papen» P'üL V« p. 5 14* AitsEMA UL i>««/« kt I»94^ . '
(l) Zit hunne Inftruéè. Vy AiTZEMA III. Dul^ bL za4i. lm)2fie het Trt^. h AiTZEMA UI. Deel^ bi. i«^».
ÉC $
1
442 VADERLANDSCHE XLVIII.B011». 1656. ^ oorlog geweefl: was. Doch die oogmerk
— ^— kon , tegenwoordig , naauwlyks anders bereikt worden , dan door den byftand van Deenemar-» ke^welk^ door het Verdrag van £lbinc , af* keijerig gemaakt was van 't bevorderen der in*
DeSttt- zigten van deezen Staat. De Staaten» dit alles.
ten mta- bezeffende, maakten zwaarigheid, om dit Ver*
Wg-?^^^^''"^^!^''- Zy ^j?nden 'er eemge
heidom ^uillere bewoordingen m , die fomimge bte**
het Ver- den van 't Noorderkwartier van HóUand niet
drag van fcheenen te konnen verzwelgen. Vooral, itie*
Bbing te ten gy zigaan 't woord circiV^r of «nrrrar, welk,
ü^f' W gelegenheid van de begrootingederr^en
in Zweraen, gebruikt was, en^zozymeaiden,
den Koning xe veel ruimte liet , om deeze reg*
ten, naar welgevallen, te verhoogen. 't Ver*
dntg bleef, derhalve, niet zonder dat 'er veel
van te zeggen viel (o) , onbekragtigd van d&
zyde der Staaten (/>) , die , gelykwe boven za«
gen, ookna dathet geiQooten was,geenezwaa«»
righeid maakten, om Dantzig bezet te laaten,
waardoor de toeleg des iConings van Zweedea
op deeze Stad belet werdt. De Koning van Foo*
len , in 2yn Ryk te rug gekeerd zynde, begaf
zig naar deeze Stad (9).* Het niet bekragti^ea
van 't Verdrag vanËlbing en de omwentehng
van veele Poolfche Groocen veranderde^ doi
ftaat der zaaken zo zeer in zyn voordeel, dat
de Keurvord van Brandenburg , eerlang , we*
derom wÜTelde van partye (r) , de Zweedfche
zyde
(o) ThüRLüB's Papers, Vol. VI. p, loi.
lp) DB WiTT Brieven V. Btel^H. 4<f* AiTCSMA III. /)««/, hl, I2t3» Thurloe*» Papeis, i5^«/. V. p, 714.
(f) AlTZRMA III. D§el^ kL nof,
(r> Dt WiTT Blieven V. Deêl^ H, 401,4^1. AlTZXM A Iir« DhI^ hl. U81. WlC(^EfORT livr. U. p* i^MMt JI4» SlStStU
2H.VIIL:Boek. historie, 443 zyde vetüet » en zig begaf aan die des Konings j g^g,
van Poolen en der VereenigdeStaaten, welke
hy te vooren verlaaten badt (j). ' Terwyl de zaaköi in 't Noorden nog hagche- X VL lyk ftonden, hadt de Prinfes Weduwe vanO-l^ePnn. ranje, voorwendende hulp noodig te hebben, ^^J^^^" in'tbeftier yan dezaaken der Voogdyfchap, zoekt eenige Heeren uit de Regeeringe en Geregts-iiuip by hoTen van Holland in haare gemeenzaamheid H^^^^^^» gezogc te trekken (r); waartoe zy , by eenenj^ ^"J^^ Brief, verlof verzogt van de Staaten. Dochfchap. deezen weigerden te bewill^n in haar ver- 2;oek , zig houdende aan een befluit van den jaare 1651 , waarby vaflgefteld wa», dat zig ceeneRegeeringsperfoonen, in de Voogdy- urhap over den jongen Prinfe, zouden laatén geluraiken(a)r Zeeland hadt, reeds in 't voor-Zeeiands le^en jaar^ aangehouden by 4e andere Ge-voorflag wellen, om een' Predikant aan te (lellen , die^^^^' den Prins in debeginfels van denChriftelykenvoedinge Godsdienft onder wyzen zou , en een' ander' be- van den kwaam' Perfoon,die hem de taal, zeden, ge- jongen fchiedeniffep , regten en gewoonten deezer^^'^^ Landen zou leerén. Doch de Staacen vanHol-^^^j^^" land hadden toen reeds verllaan, dat zy zig niet . ' te deeken hadden in 't gene de opvoeding van den jongen Prinfe betrof; dat zulks veel min- - der behoorde tot de «ndere Geweften , en dat het, in geval de Voogden, in dit opzigt. te kort fchooten in hunnen pligt, der hooge Q- verheid van Holland alleenlyk toeftondt, hen.
daar*
. O) Thurlob'8 Papas 9 P'tL \u p. 719.
(t) DS WiTT Brieven IIL Deel^ bl. tSz.
{u) AiTZRMA III» Dtelf H. 1308. KefoU van Conlid. kU %ijp TH9RL0£*8 Pa|>cr», TtfA V. /. IS9*
444 VADERLANQSCHE ^VBLBotzJ
1656. daarcoe te vennaanen en te houden (t;): wtssar^
by de zaak, voor dien tyd, gebleeven was.
Doch nu werdc de Predil^t Trigland, door^ cle Voogdenzelven , aangefteld , om den Prins van Oranje, die thans zes jaaren bereikte, te^ onderwyzen in d^n Godsdienlt («). 't Was , voorheen, gebruikelyk ge weeft, de Prinfe» van Oranje , zelfs in fchrifcen , die onder 'tt)og ' der Staaten van Holland kwamen, te noemen Zyne Hoogheid zonder byvoegfel ; doch de Staa- ten verftonden , dat zulks , voortaan, niet meer zou gefchieden ; maar dat men , deeze woorden gebruikende, klaarlyk zou moeten doen zien, dat menze op den Heere Prinfe van Oranje toe- pafte (jc). XVII. De oorlog tuflchenFrankrykoi Spanje, die KweUin- feeds veele jaaren geduurd hadt , en de oorlog gen den tuflchen Spanje en Engeland , die onlangs onc^ Snd!'* ftekcn was , ^ den ingezetenen deezer Lan* fchen den gelegenheid, om den iiandel op Spanje Koop- voort te zetten (y). Doch dit kon niet geichie- '• vtwde- jgjj ^ zonder dat dezelve , van de Franfdie en gedttB Engelfche zyde , geduuriglyk , belemmerd door 4e werdt. De Franfche Vrybuiters namen , van Fran- tyd tot tyd , veele Nederlandfche fchepen, die fchen ca voorgegeven werden Contrebande of vyandly-- fchco!' '^^ goederen te voeren. Men verklaarde vrye en vrienden goederen verbeurd, om datzy ge-'
von-
(w) Notul, Zeel. s May 16$ t, Bt, 117. RefoU HcXi.ijJuly. l«r|. H. xfo* R^foli van Conbd. kL 240. WicquEromt Livr; IX. ^.491. THURLOB's Papers, VoL UI. p. 6)3*
('u;)AiTZEMA III. Deelt ^^* Uog»
{x) Refol. HoU. s y 4 MéMft i6s6. hL z6. ILefbl. van Gou* fid. bL 2<3.
(y) ILAPW Têm. VU p. 7<. ThualOE^i Papeis , V%U Vl«
JBLVIU.BötK. HISTOHIE. 445 ,
vonden werden in fcfaepen, die ookonvrye ^^^^ goederen inlmdden , volgens den Franfchen — ^-^ regd que Robe ffennemi cmfifque telle £am^ of daX vyanden goed vrienden goed verbeurd maakt. De Engelfchen maatigden zig het regt aan» om de Nederlandfche fchepen, in volle zee» te onderzoeken (z). Be GezantenderScaaten, te Pary s en te Londen , lieten niet af van klaa- gen over deeze ongeregeldheden;doch zy kree* gen klagten tot befcheid. In Engeland , ftelde men het fluiten van een Verdrag van Zeevaart, van tyd tot tyd, uit. In Frankryk, hadt men reeds ontwerpen gefineed, om zig, door het fluiten van een Huwelyk tuflchen den Koning en de Infante van Spanje , te bevredigen met dit Ryk; waarom men mindar reden vondt» om de Vereenigde Greweften te ontzien. Doch Dm Jan van Oeftenrykj natuurlyke Zoon van Koning Filips , den Aartshertoge Leopold , in fiioeimaaod deezes jaars, zynde opgevolgd in de Landvoogdye der Spaanfche Nederlanden (a), behaalde, in zynen eerden veldtogt, zul- ke merkelyke voordeelen op de Franfchen , dat 'er de vj-ede door veragterd werdt. De Fnmfcliê Franfche kaaperyen hielden, ondertuflchen , Kaape- aan , en eingen , fomtyds , verzeld met wreed- nr^« heden, £e de onzen zeer verbitterden tegen de Franfchen. Men verhaalt, dat zy eenen Schipper hadden omgebragt, terwyl hy bezig was met zyne zeebrieven op te zoeken, omze huntetoonen. Ondertuflchen, handelde Bo* ffeel nog, te vergeefs, over een Verbond aan
. (m) Refbl. HoIL s ^f^* 1^5^* ^/* 324. Bs Witt Bue?tfl
Ilt. Detl^ bl. %6u
■' (a) AlTUMA UI. Deel^ kl, nz4«
44(J VADERLANDSCHE XLVm.Bo*;
i6f 6 '^ Franfche Hof. De Koning begeerde nietdair
^^ — — een befchadijgend en verdedigend, deStaaten <
alleen een verdedigend Verbond te fluiten.:
Lodewyk de XIV. en Kromwei, metwienook
over een nader .Verbond gehandeld werdt ,
^ogcen beide de Staaten te beweegen, om zig
tegen Spanje te verklaaren. Doen de Staaten
hadden th^s geen belang meer , om Spanje
kleiner te maaken , en de Munderfche Vrede
)vas , onder anderen , geflooten , met oogmerk,
pm zi^ ce ontllaan van de naauwe verbindte^
nis , die men , te vooren , met Frankrykgehad
hadt. 't Verbond kon hieromnoch met Frank^
ryk noch n^et Engeland getroffen worden. De
Franfchen , Engelfchenen Portugeezenzelven
lieten dan niet na , den Koophandel der Neder«
landeren , in de Hoofden , in deNoordzee en in
^ deMiddellandfchezee, geduuriglyk, teont*
Schepen ruften. De Admiraal van Frankryk , Hertog
iu Frank- van Vendöme « hadt zelfs , in Lentemaand dee-
ryk be- zes jaars , beflag doen leggen op de Nederland*
llaagen. f^^^^ Koopvaardyfchepen , te Toulon , welken
Weder- de Koning nogtans , voorgeevende , dat de Ad*
om vry miraal hiertoe geenen laft gehad hadt , kort
6^^*^^^°- daarna, ontfloeg.
XVIIL De aanhoudende kwellingen derFranfcbes Be Rui- hadden de Staaten doen befluiten^omdeRui* terwordt|.gj. ^ zenden naar deMiddel]andfchezee,met iviiddet ^^ » ^^ ^^ Engelfche en DeenfcbeKoopvaar- landfche ders tebefche^men; doch de Franfche, Por- zee ge- lugeefche en andere Vrybuiters , en de Turk» zonden. £q)^q roovcrs inzonderheid te veroveren en op Zyu laft. ^^ brengen. De Admiraliteit te Amfterdam hadt hem ook heimelyk gelafl; , het onderzoe- ken der Koopvaardyfchepen door de En&cU
fcneu
XLVnLBoEK. HISTORIE. 447
fchen te beletten. Doch deeze lafl was , zeer id^a,
, tegen de Ruiters zin , naderhand , ingetrokken, ^
.door de Staaten ; hoewel de Admiraliteit hem, eerlang , eene orde toezondt ,-die genoegzaam met haareii eerften laft overeenkwam, en Hol- land, meent men, niet kwalyk aanflondc; fchoon Zeeland zig *er over te opvrede hieldt (A). Ondertuflchen, hadt de uitrufting onder de Ruiter agterdogt veroorzaakt, in den Spaan- fchen Gezant Don Eftevan de Gamarra , die, weetende, dat men over een ^Verbond met Frankryk eü Engeland handelde, vermoedde dat men 't, daarmede, op Spanje gemunt hadtb Hy gaf 'er den Staaten kennis van. Doch men (lelde hem wel haaft geruft (c).
De Ruiter, op het einde van Wintermaand, fjy in zee geloopen zynde , kreeg , den agtentwin- neemt tigften van Sprokkelmaand des volgenden twee jaars , jagt op twee Franfche fchepen , diehy ,^^"^^^® tuffehen Gorgona en 't Eiland Corfica, ag^er- j"^!!*' haalde en veroverde. Men kendeze , terftond, — 2l. voor Kaapers, die, voordeezen , verfcheiden' Nederlandfche Koopvaardyfchepen genomen hadden. Doch in Frankryk beweerde men, dat hetKonings fchepen waren, die eenig Krygs- volk van Toulon naar Italië zouden voeren, - tot verfterkinc van het Leger onder den Her- toge van Modena. Nogtans , konden de Fran^ fchen niet loochenen, dat de twee fchepen, voor rekening van byzondere Pcrfoonen, wa- ren uitgeruft. De Ruiter verkogt een der fche- pen te Kadix , na dat hy 'er 't gefchut afgeno*
men
(O
Brandt de Ruiter, hl, io}-io,. WiCqp£IOAT Livr, XX. p. 54f*
^4« VADERLANDSfCKE XLYIILBóró
t<Jc7. ^^ ^^^^* '^ Volk, behalve de hooge bevel- ■ hebbers was, reeds te voorén, te Barcelooa,
f aan land gezet j vanwaar het, met barken,
naar Marfeille gevoerd werdt (d). MIsnoe- Doch 't heemcn deezer twee fchepen was gen hier- zodra niet rugtbaar geworden in Frankryk, of Fr^^k" '^ ^^^ toonde *er zig zeCr misnoegd over op de J^" * Ruiter en op den Staat. Sommigen hielden 't voor eene Vredebreuk, en dreeven dat menden Staaten, terftond, den oorlog verklaaren moed. De Graaf van Servien , die , federt dé Munfter- fche Vredehandeling , geen vriend van de Ver- eenigde Geweften geweeft was, en, zo men zeide , groot belang hadt by de kaapery e, y ver- de meeft tegen de Staaten (^). Anderen, gelyk de Kanfelier , de Hertog; van Villeroi en de Beflflg al- Graaf van Brienne , wilden zagter gaan. 't Be- daar op fluii; yjel cgter , dat men , terilond , alle Neder- Jandfche l^ndfche fchepen, goederenen fchulden, door /chépen gantfch Frankryk , m beflag neemen zou, gelyk engoe- gefchiedde. De Koning gaf 'er den Staaten , deren, fchriftelyk , kennis van. Men was hier zeer ver- wonderd, over 't gedrag van 't Franfche Hof. 't Beflaan van fchepen én goederen fcheen te vreemder, om dat het gefohied was, zonder dat men over de Ruiter geklaagd hadt, en zon« der dat men wift, of de Staaten zyn bedryf voor hunne rekening zouden willen neemen ^ of niet. De Staaten van Holland waren hierom van verftand, dat men, terflond, allen handel met Frankryk verbieden, en de Franfche goe- deren, hier, insgelyks, beflaan moefl:. Doch
de
(d) Brandt de Kuiter, êL fij» 115» ti6« DB WirrBtic* ven III. Deel f hl, 349. {e) THURLOfi'S PapCïS, ^•Z. VI. p, 14#, 247«
XLVm-Bo«.
.ewoonlyken ( tkdoen klaagen ( ƒ ) , over t beflag : 't welk hy, met zo veele ernll en vrymoedigheid, deedt, dat de Kardinaal Mazarin hem dikwik in de ' ' rede viel, zonder d|Hiy *er zig door verzet* ten liet, den Kardinaal alleenlyk tegemoet voerende , da f by de eer badt van tegen den Koning Ufpreeken. Mazarin was zo gdxoord op Bo* reel , dat hy hem , in 't uitgaan , onheufchelyk bejegende, en te wege bragt, dat hem, by de Komnginne Moeder, die, nevens den Kardi- naal, nog 't voornaam bewind der zaakenhadt» gehoor geweigerd werdt. De Koning hadt hem» aUeenlyx, geantwoord, dat by zynen Ambasc fadeur , die pas vertrokken was^ laji gegeven badt^ mn den Staaten vergoeding af te vorderen^ v^egens den hoon^ bem, door de Ruiter ^ aangedaan (g).
De Frtofche Amhafladeur, ^akob Jujpijius De Thon de ThoUf Zoon van den beroemden Hiftorie- vordert fchryver van den zelfden naam, kwam, tegen ^^^y^^" *c einde van Grasmaand , in den Haage (é) , voor^'t* en begeerde, in zyne eerite aanfpraak „ datneemen „ de twee genomen' fchepen den Koning, der twee „ zynen meefter , te rug gegeven werden ; cSt f^J^^P^^ „ de Ruiter, voorbeeldelyk, geftraft werdt, „ en dat men den Ambafladeur Boreel laflga* ;, ve , om meer befchddenheid en eerbied ,, voor den Koning te betoonen , dan hy , on-
„ langs,
(f) Zit SCCT. Refol. Holl. ii Jprll issy. I. !)«/, R401. ArrzEMA IW* Deel^kL 47. Thurloe's fapexs,l^4i/. VI-^. itftf.
(S) AlTZfiMA IV. Dtelf bL ^%rSU THUALOS'C PapCIS Vêl^ VI, i>, 177 9 i«^f *o«» »o7' (b) TMUELQB't Papeis^ roL VT» p. 107, U(. .
XIL Deel. Ff
n
♦50 VADERLANDSCHE XLVIttBoEt
langs, gedaan hadt.'* Hierby voegde hy^ dat hy uitdrukkelykén lalt hadt, om vao
geene zaaken te fpreeken , noch geene voor* agen te hooren, voor dat de twee fche- ,, pen, in ééne der Havenen van Frankryk, te >9 rug gebragt waren." Maar de Staaten van Holland, twee dagen te vooren , reeds b&- flooten hebbende , den Koning deeze foort van voldoenlnfi; geenszins te geeven, vei^ fcheenen, in vollen getale, in de Vergadering Moedig der algemeene Staaten , zeggende „ dat de ^fluït ^ Koning van Brankryk aUlpenlyk klaagde, ten vim '> ^^ ^^ billyke klagten der Staaten ', over de HolUnd. » aanhoudende rooveryen der Franfchen, ea ' ^ over het jongfte beflag , te voorkomen. Dat „ de twee fchepen alleenlyk genomen waren, „ om dat men geen regt zag te krygen ia „ Frankryk. Dat de vonniflen van 's Koningf „ Raa,d , ten behoeve van verfcheiden* Koop- y, luiden deezer Landen geweezen, niet wer- „ dèn uitgevoerd. Dat verfcheiden* hagende „ gedingen niet werden afgedaan, in Franke y, ryk. Dat men, wanneer dit gefchied en 't „ beOag opgeheeven ware , de twee fchepen „ te rug geeven zou , en voorts een goed Ver- „ draff van Koophandel en Zeevaart konnen 9, maaken. Dat men, om 't een en 't ander te „ verkrygen , alle Franfche waaren verbieden, „ alle Franfche fchepen beflaan en neemen „ moeft, ten deezen einde, de Vloot van agt- 9, enveertig fchepen, welken men reeds be« „ flooten hadt id zee te brengen, mét nog „ twaalf fchepen vérfterkende. " Men liet « het niet by deezen voorüag* Door gantfch Holland werdt, zonder uitflel, beflag gelegd
o?
XLVin.BoEK. HISTORIE. 451
op alle Franfche goederen, wiflelbrieven en fchulden (i): de invoer -der Franfche waaren - werdt, aldaar, vqrbooden: men raadpleegde 'er op het bezetten der Franfche havenen (*% en de Staaten van dit Geweft, verneemende, dat de Thou eenige Afgevaardigden der ande- re Geweften, door belofte van byzondere voor- deden, zogt te winnen, beflooten,tewegete brengen ,dat alle Afgevaardigden zig , plegtig- lyk, verbonden (/), om, in t raadpleegen en (temmen over de zaak van Frankryk , geen op- zigt te hebben op eenige byzondere voordee- len , die aan hunne Geweften of perfoonen zoo* den mogen tdegezeid worden (m).
De algemeene Staataa beflooten, hierna, den Ambafladeur de Thou , genoegzaam over» «enkomftig met de meening van d&evaq Hol- land (»), te antwoorden (ö).Hy bedaarde toen een weinig, en gaf hoop , dat het beflagopge» heeven zou worden, zo dra de tweefchepen in eene der Havenen van Pikardye zouden aange- komen zyn. Doch men hieldt hem voor, dat zulk eene toezegging weinig of niet verfchil- de van \ gene hy , in zyne eerfte aanfpraak , gezeid hadt (p\ OndertuiFchen , zag men klaar« lyk, dat het Franfche Hof zig een punt van leere maakte, om de Staaten den eeriten ftap
te
(i) Refol. Holl. 20y z6 Aptil lesj» hL ixx» x2o.
(k) See THURLOjt** Papers* Fb/, VI. p, zjs*
fl) Zie Refol. HoU. 15 May lógy. bl, 14}.
(H») Sccr. Refol. Holl. z6 Jipril 17 Méty 1657. I. Z)w/, lU 411» 451* AlTZEMA lV.i>Ki» kL 5X*54* THVRLO&'S Papex|» VêL VI. f. 225, 22«,
(ff) 2rte Secr. Refol. Holl. i May iSfj. I. Deel^ R 4».
(# I Zie het Aotwootd ky Aitzema IV. Deel^kL 54. ' (/>) DE WITT BricvcW I. Deel^ kL 320. IH. DttU H, ilK AlTzfcMA IV. Deel,kl. s?» 5«-
Ff a
KJ57-
45» VADERLANDSCHE XLVULBoEfc
t6<j ^ ^^^ ^^^ ' ^^ byleeging van *t gcreezen ge- » ^'* fchil. Doch men kon den Kroning niet ce wille zyn» in het ce rug geeven der twee fchepen^zon^ der ten minfte itilzwygends toe te (laan , dat zy onregtvaardiglyk genomen waren: waardoor de menigvuldige Kaaperyen der Franfchen, die na omtrent negen jaaren geduurde en den in<»
Seaetenra der Vereenigde Gewefl:endriehon« erdagtentwintig fchepengekoft hadden, ge- noegzaam gewettigd werden , en anderen Mo- gendheden de weg ge weezen» om den Staat, op xelyke wyze , naar himne hand te zetten (q). Dehan- De Heeren van Gend en de Witt, die meeft VHnkryk ^^ ^^ ^^^^ handelden, bleeven,. derhalve, worde voiftandigly k , weigeren , te voldoen aan 's Eo- vVrboo- nings eifch. In Zomermaand, namen de alge* den. meene Staaten, onaangezien de tegenkanting Fmfche ^^ Zeeland (r), een diergelyk befluit , als Ichepea Holland, te vooren, eenomen hadt. Dehan* en goe- del op Frankryk werdt nu, door alle de Ge- deren be- wetten, yerbooden, en de Franfche fchepen flttgen. gjj goederen , alomme , in beflag genomen. HetFran- 1^ nioed en volttandigheid der Staaten (x) fche Hof maakten het Franfche Hof gedwee. De Thou komt by.^^eloofde, op den zeftienden van Zomermaand, fchriftelyk „ dat het bellag , in Frankryk, op* „ geheven zou worden , zo dra de Staaten het „ te rug geeven der twee fchepen zouden be- „ loofd, en daartoe den noodigen laft afge- „ zonden hebben." Hy voegde hierby „ dat ^ men, daarna, aan een Verdrag van Zee-
„ vaart
(f) Dt, Wttt Brieven I. /)«/, BL 117. (r) ZU AlTUMA IV. Deel, bl. 56. THüRLOrt Papeis, FSriL VI. p. *fo, 162, 299, 300, joj.
(O THU^LOIS rapCW, fToL \h f. 120, J2I, 15,, ,44.
3CLVni.B0EK. HISTORIE. 458
99 vaart zou arbeiden, en dat de ingezetenen kj^*^ 99 van deezen Staat, midlerwyl, in Frankryk, — ^^ 9, genieten zouden allede voorregten, welken ,, men, aldaar, in den jaare 1655 (r), aan de 9, Hanze -Steden, toegeCban hadt. Dat de 9^ vonnüTen van *s Konings Raad en de Ko* ,9 ningklyke bevelen , betreffende het te rug 9, geeven van genomen* Tchepen, ftiptelyk, 9, zouden uitgevoerd worden, en dat moleen 9, fpoedig einde maaken zou van de R^ts^ge- 9, dingen, die in Frankryk onafgedaan hifl- 9, gen." De Staaten, in doezen voorflag,allei Verdrag viiwende, wat zy begeeren konden, namen ™«^^® dien , gereedelyk , aan , en gaven , terftond, laft Jq^j^** aan de Ruiter , om het eene genomen fchip te ^ ' rug te leveren, en het andere van de Spanjaards, die *t gekogt hadden, wederom in te koo» f>en , of zo mt , binnen drie maanden , niet ge^ lukken wilde, beloofden zy de waarde van dit fchip te zullen voldoen aan den Koning. Men floot, op deezen voet, een Verdrag met den AmbaiFadeur («) , welk , nogtans , in Frankryk, niet bekragtigd werdt (v) , voor dat men 'er cyding bekomen hadt , dat ét Ruiter , die, mid* lerwyl, de Vrede met Salee vernieuwd hadt 9 vyf FranfcheOorlogsfchepenaangetafl: en een derzelven genomen hebbende, de vier overi-
Sen in de Haven van Spezza bezet hieldt , tot at de Staaten hem la(t zonden omze te ont«> ilaan. Ook drong het l^lang vian den Koop- handel den Koning , om het Verdrag te be*
krag.
ff) 2f* 't Verdrag By AiTZEMA IV. Dal, IL €^ ' ' " ' > Witr
ff4-5tl<
rol, VI Ff 3
(•) i2ï* VverbaafTOn dc"wïtrVii $ecr7lïeibi7Holi«'zr,
Iv) THUALOE'8 Papeis, roL Vr, ^« J94«
4^4 VADERLANDSCHE 3CL VTIL BÖEif : y(jj7. kragtigen: 't welk e|;ter klaarlyk bleek; iriet. — — ^dan uit nood, te gefchieden. Men zogt, daar- na , mét de Thou , int)nderh^deling te komen, over een drievoudig Verbond, tuflchen Frank- ryk , Engeland en deezen' Staat ( «? ) , waartoe Frankrykde PrQteftor niet ongenegen fcheen. Doth biyfccg- Frankryk toonde, allenthalve, afkeerig te ter dee- ^yn van zulk een Verbond. Dit Ryk hadt , na ^gene*.^ 't fluiten der Munflerfche Vrede, de voorige ^L ' geneigdheid tot den Vereenigden Staat ver- looren, en oordeelde, na dat net zig met den Proteélor verbonden hadt, den Vereenigden Staat , die toch ongezind bleef om met Spanje te breeken , niet noodig te hebben. *t Verdrag van Zeevaart en Koophandel bleef ook a^ter. De inboorlingen van deezen Staat, die zig in Frankryk nedergezet hadden , werden genood- zaakt, laden te betaalen, waarvan deEngel- fdien en de Hanze-Steden vry waren. In Win- termaand , verboodt de Koning den invoer van allerlei vreemde Traan (x), waarby de Walvifchvangft deezer Landen zwaar bena* deeld werdt (y). De handel op Spanje en op de Indien (z) bloeide alleen in de Vereenigde Geweften; doch dit werdt, beide in Frankryk en in EUjgeland , met afgunftige oogen , aange* zien, en was oorzaak, dat men of misnoegd was op deezen Staat, of onverfchillig omtrent dcszelfs belangen (fl). De Ruiter, o^dertus- fchen , het verkogte fchip tegen *t herleveren
der
fw}DE WiTT Briefen III. D/e/, bl, }89. Aitzema IV. -Deeiy hl. 69.
^x) Zie AiTKlMA IV. Deel^H. 2C7. Ij) Refol. Holl. i Beeemk. löjg, bL («3 THURLOi^'s Papers, VêL y. p, iió, j|3.
Ij) Refol. Holl. i Beeemk. löjg, bl, 149. (z) Thurloi^'s Papers, FêL V. p, iió
XLVIILBoEK. HISTORIE. ^SS
éev kooppenningen » wederotn magtig gewor- 1657.
den zynde, zendt het naarTouIon. 'tGefchut -
der twee fchepen hadt hy , reeds te voeren , te ^ë gegeven. Het ander fchip, welk naar Hol- land gevoerd was , werdt , van daar , te rug ge- zonden naar Frankryk (b).
De uitruftinc ter zee, welke men, dit jaar, xix. tegen de Franiche Kaaperyen hadt onderno-De Scat- men , werdt , federt , gebruikt , om Portugal tot^®° ^^°" reden te brengen (r). Men heÜootNUolaastenQ^^^^ Hove en Gysbrecht de Wit in gezantfchap der- fchap en waards te zenden, hen doende geleiden, door VJoot veertien Oorlogsfchepen , onder bevel van den "*^^ ^^^ Luitenant- Admiraal , te vooren bekend by den ^"^** naam van'Heere van Obdam; doch onlangs verlyd'met de Héerlykheid van Waflenaar, die, uit zynen Huize, by Huwelyk, geraakt zynde aan het Huis van Ligne en Faucquea- berge , door dit Huis , aan Picter Nooms , Am- bagtsheer van Aarlanderveen, verkogt; doch, op verzoek des Heeren van Obdam , door laft der Staaten van Holland , volgens het regt van naaftinge, of byoverdragt van koop, we- derom , aan hem afgeftaan was (d) : waarom hy , federt , Heer van tVaffenaar genoemd is , gely k wy hem , voortaan , ook noemen zullen. De Ruiter en de Wildt , die zig nog in de Middel- landfche zee onthielden, kreegen bevel, om zig, omtrent Lisbon, of elders op de Pórtu- geefche kuft, te voegen by den Heerc van Was- senaar , die laft hadt , om met Portugal te bree-
ken^ .
(h) BRANDT de Ruiter, hL 131» 131 9 th*
he) Seci. Kefol. Holi. 1 Amg, 1657. I. Dttl^ il. 541*
}/^ Jldbl. tioll. 30 Nov. 1656. kk ii7* ' ,
.Ff4
456 VAÖERLANDSCHE 3ILVm.BoMt. ^ ken , zo de Koniii^ weigerde, den Scaaten de ,^ "' begeerde voldoening te geeven. Doch alzo Fninkryk en Engeland, die zig van Portugal bedienden , om Spanje , waarmede zy in oorlog waren , afbreuk te doen , ligtely k in 't vermoe- den zouden konnen vallen , dat de Vloot des Staat^n Portugal hierin hinderlyk zou zyn , deedt men , te Pary s en te Londen , verklaaren, dat zy alleenlyk gefchikt was , om der hande- linge mét Portugal gewigtby te zetten, geens-^ zins ,vom Spanje tegen Portugal te helpen^ Men verzogt , te gelyk , dat Lodewy k de XIV. en de Proteélor de handeling te Lisbon , door hunnetuirchenfpraak,vorderlykwildenzyn(^). XX. De Vloot onder Waffenaar liep , op den Htnde- vyfden van Herfftmaand,'in zee, en kwam, litigder op den vyfentwintigften, in den mond der wn^* te ^iv^^^^ v^ Lisbon , ten anker. De Gernag^ Lisbon, tigden derStaatenkreegen, terftond, gehoor by deKoninginne, zynde den Koning, Joan den IV, onlangs , overleeden , en door zynen jongen Zoon , Alfonfus den VL opgevolgd. Zy vertoonden haare Majefteit „ dat de Staaten^ „ federt veele jaaren , hadden aangehouden , „ om vergoeding der fchade, hun, ot der Weft* „ indifche Maatfchappye, door de Pórtugee-^ „ zen , in Brazil , Angola en S. Thomé , aan- „ gedaan. Dat men, in flede van deeze vol- „ doening te geeven, de Sterkten op het Re^r „ cif belegerd en overmeefterd hadt. Dat de „ Staaten wel reden hadden, om zig zelven „ regt te doen , door de wapenen ; doch voor- yy af nog eens wilden bezoeken, wat zy zou«
„ den
XLVni.Boöt. H I S T O R IE. 457
^ den konoOT te wege brengen , door min- xdsj.
„ zaame onderhandeling. Dat zy, ten dien ^
^j einde, aanbooden, zig, met haare Maje- ,, fteit , te willen verdraagen , op den voet , in „ den jaare 1648 , door den Portugeefchen 9, Ambafladeur, in den Haage , voorgeflaagen» ,, volgens welken, zy begeerden, dat meq „ hun te rug gave al 't Land tuffchen de Ri- „ vier S. Francisko en Siara gelegen , nevens „ al 't ^efchut en de krygsbenoeften , gevon- ^ den m de Sterkten van Brazil; voorts, db ^y landen, huizen en erven, die de onderzaa- „ ten van deezen Staat, ten tyde van den op- -„ ftand in Brazil, toebehoorden, en, binnen ^, den tyd van zes jaaren , duizend ploeg - os- „ fen, duizend koeijen en driehonderd paar- „ den. Dat de Portugeezen alle hunne fchul- „ den, met de agterftallen en intreften, vol^ „ doeden., te weeten zesmaalhonderdduizend ^, guldens , in gereeden gelde ; binnen .zes „ maanden, en dertienduizend kiften fuiker, „ in dertien jaaren. Dat men, eindelyk, de „ Maatfchappyherftelde, in 't bezit der Ste- „ den , Plaatfen en Havenen , op de kuft van „ Afrika, van den vierden tot den dertiende» „ graad ingeflooten, benevens het Eiland S. „ Thomé en de Sterkten, door de Portugee- ,, zen, federt het jaar i642,opdeNoordkufl: „ Van Afrika aangelegd." Op deezen voor- (lag, begeerde'men, binnen veertien dagen, -antwoord , alzo de Gemagtigden verklaarden, laft te hebben , om terftond na verloop van ' dien tyd te vertrekken. Het Hof, zig zeer gebelgd houdende over den voorllag der Ge* -* , Ff 5 mag*
458 VADERLANDSCHE XLVIILBoac
fgn^ magügden.gaf, terftond, bevel, om deKo- ■ ■ ' ningklyke Vloot in ftaat te ftellen , om zee te kiezen. Lisbon werdt, met dubbele wagt, bewaakt: en alle de Nederlandfche fchepen , voor deeze Stad leggende , in beflag geno- men. De Porcugeefche Staatsdienaars ver- klaarden den Staatfchen Gemagtigden , dat 'er geene kans was, om in onderhandeling te komen, zo zy den harden eifch, dien zy ge- daan hadden, niet konden maatigen, en zig vergenoegen met de waarde van Brazil, in de t>laats van 't Land zelf, welk de Koning niet magtig was hun te rug te geeven. Ook zoo- ^ den de Portugeezen aldaar, die van ouds oa- der de Kroone van Portugal gedaan hadden, nimmer te beweegen zyn , om zig aan een vreemd Gemèenebeft, welk eene andere taal fprak, en eenen anderen Godsdienft beleedt, te onderwerpen. De Gemagtigden hernamen, „ dat Brazil veroverd was op den Koning van „ Spanje, gelyk Koning Joan de IV. zelf er- „ kend haat, hy 't fluiten van het tienjaarig „ Beftand. Dat de Staaten den Portugeezen „ in Brazil hunne goederen zouden laatenbe- „ houden, en dat de Regeering van Portugal 9» gezags genoeg behoorde te hebben over „ naareonderzaaten,bm dêzelven te verpligr „ ten, tot onderwerping aan 't gene regt was, „ en door het belang van 't Koningkryk ge- Frankryk,, vorderd werdt." De Franfche Ambaüadeur biedt zy-aan 't Hof van Portugal , laft ontvangen heb- *^'dt ^^^^^ ^^^ ^^^ Koning zynen meefter , om Ung aan. ^^ Verdrag tuffchen de twee verfchillende . ' partyen te bemiddelen , boodt zig hiertoe, ge»
ree-
ja.vm:Boöt. h rs t o r i e: 4^9
xeedelyk, aan, deedt zelfs verfcheiden'voor- ^gr^; flagen , en begeerde , dat de gefchillen , of in ■ -
den Haage, of in Frankryk, door de benüd- deiing van d^n Koning, zynen meefler , en Vajt den Proteélor van Engeland , of van een' van beide, werden afgedaan. Het Portugee- fche Hof luifterde naar deeze aanbieding. Doch de Staatfche Gemagtigden verklaarden, Die de dat deeze bemiddeling noodeloos was, alzo^^^^^" hunne meefters Brazil te rug vorderden , en^^^^" op zyn meeft Angola en S. Thomé aan Por*^^^^°* tugal zouden konnen laaten. De Portugee* 'Zen verzek^den , daarentegen, dat zy geen voet lands te rug dagten te geeven, en ver- der niet komen zouden , dan dat zy de begroo- ' ting der waarde van Brazil en t gene men meer met reden vorderen mogt zouden flellen ^an den Konine vanFrankrykenaandenPto^ teélor. De onderhandeling hierop zynde af- oe on*
Sebroken , (lelden de Gemagtigden het twee-derhan- e punt vaii hunnen lafï in *twerk, zendende ''"ff den Geheimfchryver van Staat, Dotl Pedro de^^S\^^' Siha^ eene Oorlogsverklaariiig toe, die zyfn Por^ der Koninginne zelve zouden overgeleverd tugni de behben , zo zy , zig onpaflely k houdende , hun oorlog geen gehoor van affchcid geweiger.d hadt,^®''- Terftond hierop, verlieten zy dg Stad, en^^**'*' keerden , den Heere van Waffenaar kennis ge-
Seven hebbende van 't gene zy verrigt had- en, te water, naar Rochelle , en voorts, te * lande, naar den Haage, daar zy , den twaalf- den van Slagtmaand, aankwamen. Friesland hadt niet bewilligd in den oorlog met Portu- gal, ten ware dezelve gevoerd werdt ten ber
hoe* ^
4«ö VADERLANDSCHE XhVElBotiL
ttfcT. hoeve van den Staat in 't gemeen, hebbende *■■ ■ dit Geweft geen aandeel in de Weftindifch^ Maatfchappye. Ook hadden de Friefche Af* gevaardigden beweerd, dat de andere Gewes- tendeezen oorlog niet doordryven mogten» omdat 'er, volgen? de Unie, eenpaarigheid toe vereifcht werdt. Doch men hieldt hun voor, dat Friesland, ook volgens de Unie, niet weigeren mogt, den Staat byte ftaan^ als dezelve aangetaft werdt , gelyk , door Por* tugal , in de Weftindien , gefchied was (f). De Heer s Lands Vloot , onder den Heere van Was- van Was-fentor, midlerwyl, verfterkt geworden met fenaarbe- de Ruiters fchepen, en nubeftaande uit ze- magtigt ^^jj^ Qf agtentwmtig zeilen , werdt in drie Es» SuÏÏ quaders verdeeld , en kruifte op de Portugees ifcbepen. fche kuft, daar .'t haar, in 't begin van Slagt» maand, gelukte, vyftien fchepen te bemagti* gen uit de Pprtugeefche Suiker- Vloot , die, omtrent veertig zeilen fterk, uit Brazil naar Lisbon keerde. Met deezen buit , zeilde de ' Vloot , die gebrek aan water begon te kry-
gen, naar 't Vaderland (g). In t volgende jaar, werdt de Ruiter, nog eens, met twee* cntwintig fchepen gezonden naar de kuft van Portugal, zonder op deezen togt iet van be**^ lang te konnen verngten. Alleenlyk bezorg- , de hy de uitwifleling van de bekragtiging dep Vrede met Salee ( * ). De Portugeezen hiel- ^ * den hunne Oorlogsfehepen binnen de havens, en Koopvaarders kwamen 'er weinigen in
(/) WicqpWORT Livr. X. p. 5tf7-J7X«AlTifeMl IV, jDff/,
f/. to>ii«. ...
r) BRAvD-R de Ruiter, */. 137-140. Ij Zu A1TZ.£MA IV. I>teh kl. H^.
(il
3tLVin.Bo«. HISTORIE 4«i
*t vaarwater, alzo de handel, fcdcrthet ver- i6s7* klaaren van den oorlog , genoegzaam ftil ftondt — "— ^ te Lisbon (f). Midlerwyl, was men, in den Haage, in onderhandeling getreden over een Verarag , zonder iets te konnen fluiten. D« Portugeefche Gezant , Don Ferdinando Telks de Faro,.hieldtzig koeler, ziende de Staaten zig , ten deezen ty de , dieper inwikkelen in den Noordfi^hen kryg {k): waarvan wy nu den voortgang verhaalen moeten.
De Koning van Poolen hadt , in Bloeimaand XXL des jaars 1657 , eenen merkelyken onderftand^'^" ^^'^ in manfchap bekomen van den Keizer (0'in° ^* Daarentegen, hadt Ge$rge Ragotski.Vtïm v^ii^oou Zevenbergen, zig verbonden jjjm den Koning den, van Zweeden, met eenige manfchap , te on- derfteunen (m). De Cham van Tartarye zogt hem zulks te beletten; doch hy trok egter op naaf Poolen, daar zyn Leger geflaagen, en hy genoodzaakt werdt , flegts van driehonderd paarden verzeld, te rug te trekken naar Ze- ^ venbergen. De Groote Heer, die hem deeze ondemeeming ernftelyk ontraaden hadt, be- roofde hem, hierop, van zyn Prinsdom (»). De Koning van Deenemarke,die,tothiertoe,De Ko- buiteri den kryg gebleevenwas((?),begonzig^5|"«^ v*» in de Lente deezes jaars , te beweegen. Hy^^rt^ oordeelde dat de kans hem fchoon begon tefteeki 'er ftaan, om eenig voordeel te behaalen op dezig in« Zweeiden, en aagt hen, beide in Schoonen
en '
(t) Bkandt de Ruiter, hl, 141- 150*
ik) AlTZEMA Itr. D«Z, hl. 26S-271*
(l) Zie een Traft. by AlTZRMA IV. Dttl^ W. 104.
lm) Thürloe^s Papers, V'oL VI. p. 64, 67.
In) AlTZitfMA IV. Deelt bL 141.
•(fj THUBJLOS's rapexs# VêL IV.p* fltf#6a2.
4St VADERLANDSCHE XLVlltBoEt.
1ÏJ57. en in Duitfchland , aan te taften. Doch de Staa- — — ^ ten i ^ien hy *er iet van liet blyken (p), ont- rieden hem nu den oorlog. Zy zogten , fe? dert het fluiten van het Verdrag te Elbing, welk egter nog niet bekragtigd was ( j) , de Vrede in *t Noorden, door handeling, te her- ftellen; alzo zy nu met den kryg tegen Portu- gal belemmerd waren, en zig verzekerd hiel- den 3 dat Deenemarke , zonder uitheemfche faulpe, thans niet in ftaat was, om den kryg uit te houden tegen Zweeden. Doch Fredrik de III , eenigen onderftand van de Stenden zyil3 Ryks bekomen en een Leger op de been gebragt hebbende , begon de vyandlvkheden, met het aanhouden van drie Zweedlche fche- Hy ver- P^*^» ^^^ Zout belaaden. In Zomermaand, bindt £if eene nadere verbindtenis geflooten hebbende nader met deezen Staat (r) , en zeshonderdduizend metdee- guldens van denzelven ter leen hebbende ont^ «en Staal, ^^ggjj ^^^ ^ ^^q\^ j^y q^^^ j^ Elve, en viel in
het Hertogdom Breemen; doch werdt, eer* lang, genoodzaakt, te rug te keeren (r). Ten zelmen tyde, waren de Zweeden in Holftein gevallen. In Schoonen, vielen ook eenige " vyandlvkheden voor. Fredrichsode, bezeten verfterkt door de Deenen , viel , in Slagtmaand, den Zweedfchen Veldoverfte, Karel Gujlaaf JVrangel^ in handen. De gantfche bezetting > die wel vyfduizend man fterk was , bleef krygs- Zjü gevangen. De Koning van Deenemarke was,
door
(p) Dk Witt Brieven III. Deely hL 34^ (fj AlTZEMA IV. Deel^ bU ii% enz. (r) Zit AlTZEMA IV« Z>W» kl, 100.
Xi) Sect. Rcfol. Hall. 13 OQok. xi Nov. U;;. I, Deei^ Ui (/; AiT2£MA IV. Deel, kL 97 enz»
XLVin.BoEf. HISTORIE. 4^3
door dit vedies, geheel buiten ftaat gefteld, 1657. om zyne oogmerken tegen Zweedenuittevoe-^^^iiP* ren, terwyl *er Koning Karel Guftaaf,^ daar- verlies^ cntegen, fterk dóór aangemoedigd werdtjom^e Frc- Poolen en Deenemarke beide afbreuk te doen. ^^^hi- Zyn toeleg om den WeÜTelftroom te verlei-^ ^* den» en daardoor den Koophandel van Dant- zig te bederven, mislukte hem egter. DochTogt det beter flaagde de togt naar het Deenfche £i-Zweedea land Funen, die, over 't ys, in 't begin van^^^^'^y* Sprokkelmaand des jaars 1658, ondemomenn^[^* werdt. De Koning, zyn Leger, byna zonder i^sB. verlies, hebbende overgevoerd, bemagtigde — ^-^ Odenzee en Nyborg. Toen toog hy , op ge- lyke WYze , naar de Eilanden Langeland en La- land, daar hem de Stad Naskou overgegeven ' werdt. Van hier begaf hy zig, nog al over *t fs , naar 't Eiland Falfter, daar hy 't Koningk- yk Slot Nykoping innam. Van Falfter toog hy, over eenen inham van- de Belt, regttoe
i
regt aan, naar Zeeland, het Hoofdeiland vanen eer* Deenemarke. Hier bezette hy eerft de Stad^angnair Warburg , en ftondt op 't punt om naar Kop ^«^o*» penhagen te rukken («), toen de Engelfche Gezant Meadow zynen toeleg ftuiite, en eene Vrede bemiddelde, die, op den laatften -van Sprokkelmaand, te Tostrup geflooten , en, denagtften van Lentemaand, te Rotfchild,vcfdnic nader overzien en voltrolcken werdt (v). Fre-vanRot- drik de IIL was genoodzaakt , verfcheiden'^WJ^** Plaatfen af te (laan aan den Koning van Zwee- den, en de beide Koningen verbonden zi^^
nooit
(a) AlTKBMA IV. Deel^ kL t\ut\s-
(v) Zk do Traft. ky AITUMA IV. Dêtl^ hL xis^ 1x7.
4(54 VAÖERLANDSCHE XLVm.BóÈK. 1(558. nooit te zullen geHoogen, dat eenige vreem- — — de Oorlogsvloot , door de Zond of Belt , in de Ooftzee kwame. xxn. De Staaten der Vereeriigde Geweften wa* Handel r^n niet wel te vrede over dit Verdrag. Doch over de ^y konden niet verwagten, dat de Koning van tóne^v^an Zweeden hen veel ontzien zou , zo lang zy het Ver- nalieten, *t Verdrag van Elbing te bekra§ti- drtgvan gen. Ook hadden hunne Gezanten , tot hier-. ^^^^i* toe , vergeefs , gearbeid , om een Verdrag tu$* fchen Zweeden en Poolen te bemiddelen. Zelfs hadt de Koning hun gehoor geweigerd, om dat de Staaten nalieten zynen Refident te er- kennen, ter oorzaake dat hy hunne Vergade- ring, by den Koning, als geheel omgekogc en bedorven, befehreeven hadt. Doch dit ge- fchil werdt bygelegd Qm). Het Verdr^ van Elbing.federt, door een groot getal van pun- ten , die men Elucidatien of ophelderingen noemde, nader uitgelegd zynde, verklaarden de Staaten, te verftaa.n „ dat het geen' aan- vang neemen zou , dan met den dag van de uitwiffeling der punten van opheldering} en dat het hen niet zou verbinden , om de „ wapenen op te vatten, tegen zulken, die „ den Koning, voordien tyd, haddeo aan- „ getaft," gelyk de Koning van Deeneöiar^ ke gedaan hadt. Doch deeze verklaaring , waardoor het voornaamfte oogmerk des Ko- nings van Zweeden in dit Verdrag te leur ge- field werdt , moefl: hem ook zeer onaange- naam zyn. Hier kwam nog by , dat de Staa-^
ten
(lü) Secr. Refol. Holl. 4 O^^* x«57. It -D''^ H SSS. AiT- 2EMA IV. />«/, Oh I4<» Ï5i, ïi^*
9)
XtVIU.BoEK. H I S T o IlIE. 46$
tcïjt den Koning van Peenemarke, qphet ein- i6s9-
de des voorleeden jaars, met zeshonderddui- " "" isend guldens onderfleund haddem AI 't welk den Koning van Zwe^den hadt doen beflui« t^, om den Staaten voor te houden, d^t hy» Zo hemzyne koften eenigszins vergoed y«rer- den , niet ongeneigd was tot vrede* De Staa- ten zouden zi^y veelligt, hebben laaten be- weegen, om oe Vrede in 't Noorden te koo- pen van Z^vee^^n. Doch de togt naar Funen, die kort hierop ondernomen was, deedt hen vermoeden , dat 's Konings voorflag ^eenernffi getweeft was , 'en t'eenemaal veranderen vaii geèagten {x). De Rotfchildfche Vrede Zélvo was van korten duur. De Koning van Zwee- den klaagde , dat Fredrik de III. de voor- ^ ;w^ar4en d^rzelve niet naar^ wam, naar behoe- den, eniinBloeiraaand^ de Stenden ZynsRyks befchreeven hebbende , befloot hy den oor- jqg .voort te zetten, terwyl hy Fredrik, met dringen op het naarkomen der Rotfchildfche Vrede, en met het voprflaan van een naauw onderlingVeibond ophielde De Staatfche G^-) zanten ontrieden den Koningvan Deepemarke dit Verbond ernftelyk, en beweerden zelfs , d^t hy zig, (\oqt 't Verdrag van Rótfchild, repds merkelyk benadeeld hadt. KarelGuftaaf bereid- Zweedca de zig , ondertuffchen , tep oorloge. Elk meen- hervat . de, dat hy 't oog op Poolen hadt, of op de^^" ®^'-. Landen van den Keurvorft van Br2indenburg,p|g^j|^|f** die , onlangs , zyne.zyjle wederom verlaten , mtrke, en zig, van nieuws, met den Koning van
Pop-
(x) WTCqUEIOET Zrïvf. X. p, SJi'St^ AlTZSMAiy.i)<t4
^i. 12.6 enz.
XIIrDsst. Og
46tf VADERLANDSCME XLVULBoM.
1658. Poolen, verbonden ha'dt (y); toenhy, zyü I^Q p^p. Leger te Kiel in Holftein gefcheept hebbeii- htgenbe-<le,tentweedemaale, in Zeeland viel, en 't legerd. beleg iloeg voor Koppenhagen.Ten zelfden ty- de, taftte Wrangel het Slot Kroonenburgaan, dat , binnen drie weeken , aan hem overging, op den zdtienden van Herffbnaand. Maar Itoppenhagen was zo ligt niet te winnen < Fre- drik de III. hadt zyne meefte krygsmagt by« eengetrokken , om 'er de bezetting van de Hoofdftad zy ns Ryks mede te verfterken , die zo dapperen tegenftand boodt, dat Karel Gu- ftaaf zig vergenoegen moeft , mee het befluiten der Sim. XXIIL De Staaten der Vereenigde Geweften zagen De Staa- ^gjj voortgang der Zweedfche wapenen in kCT / ^**Deenemarke met verdriet. Zy vreesden voor hande- belemmering van de Vaart door de Zond , wan- ling met neer Zweeden hier meefter werdt. De Ko- Zweedenning liet hun wel verzekeren, dat Zy hiervoor •*• niet bekommerd behoefden te zyn; doch zy maakten kleinen (laat op zyne verklaaringen. Hunne gezanten hadden, te vooren reeds, lafl; geh^, om Zweeden en Deenemarke te bevredigen met eikanderen. Doch de Ke- ning van Zweeden , zig op Deenemarke wil- lende wreeken , luifterde naauwlyks naar hun- ne voorflagen. Zelfs hadt hy de Staaten ge- zogt te beweegen , om zig met hem te verbin- den tegen Deenemarke, en zig , daarna, niet met Fredrik den III. te verdraagen , ten wa- re hy de Zoodfche tollen affchafte. Doch db Staaten lieten zig niet inneemen , door zulk
een'
(y) ZU het Tud. hy AitzemA IV. i)«e/, hk ïSf.
XJUVIILBoEK. HISTORIE. 467
een* glimpigen voorflag(2).ZybIeeven,hier- jg^j^ om, zelfs het bekragtigen van 't Verdrag van — ^-^ Elbing uitftellen ; 't welk hen verpligt zou heb- ben, om Zweeden tegen Deenemarke te hel- pen. De gezanten kreegen,eindelyk, verlof, om de onderhandeling af te breeken voor ee- nentyd. Slingeland keerde herwaard3» Doch Maasdam en Ysbrands begaven zig naar Wis- mar. De Staaten waren op 't pont geweeft, om Deenemarke met hunne gantfcheZeemagt te onderfteuneq , toen de tyding van het flui- ten der Vrede te Rotfchild hen een weinig deedt ftilftaan. Doch zy hervatteden hun voorneemen, zo dra hun bcrigt werdt, dat de Koning van Zweeden de vyandlykheden, op nieuws , begonnen hadt. Zy beflopten , ter» ftond, Deenemarke, kragtiglyk, by te flaan. Agtendertig vendelen knegten , onder den Zy zen- Kplonel Puchler j werden y in Wynmaand , ^^^^ ^^n« ingefcheept naar Koppenhagen. 's Landsj;;^;;^ Vloot, vyfendertig fchepen Iterk, geleidde penha. deezen onderftand, onder bevel van den Hee- gen. re van Waflenaar, die lafl hadt, om Deene- marke te helpen tegen Zweeden , en den Koophandel in deOoftzeetebefchermen. Ook was nem 't verdelgen der Zweedfche Vloote onder Wrangel, die agtendertig , of , volgens anderen, agten veertig fchepen fterk was, en de Zond bezet hielde, heimelyk, aanbevolen (d). 't Belang van den handel op de Ooflzee, welk zo groot was, dat de fchepen van dee- len Staat, derwaards vaarende, ten deezen
ty.
/ (z) Sccr, Refol. Holl. 2i Jan. 16$ t, I. Deel^ A/ J7<r. ) (a) Secr. Refol. HpII. 12 Sepi. 16SU 1. Deèi , kk <ie. WlCQUEFOttT Livr, X. P, <9* S9U
Gg 2
4«$ vAèERlANBSèHÉ XLVin.BÖEK.
i<?5§y ^de, gehouden wejden, aan vragtalleen^wel
"^ ^ atesendertighohderdduizend gulden^ , in 't jaar,
te verdieDcn, wikkelde dus den Staat diep in
éenen koftbaareti kryg , die , in dit jaat en in het
volgende, met veele hevigheid, gevoerd werdr,
^ XXIV. ' In 't begin van Slagtmaand , kwam 'è Llrids
^^Lands -^joot voor de Zond, en zeilde *er, ob den
zeütdoor^g^^^^» door, cerwyl 'er, uit de Sloten Kroo^
de Zond. óenburg enElzingburg , ter wederzyde deézer
engte, op Zeeland en op Schoonen , gelegen ,
vinnig ophaargefchootenwerdt, zonder haar^
die 't midden vin *t vaarwater hieldt,eenige
Zeeflag fchade te doen van belang. Doch térftond
mei de hierop , raakte zy flaags met de Zweedfché
Zweed» Vloote onder Wrangel, in 't è^zigt van den
Vioote ^^'^i^g van Zweeden zelven , die -^ig , tén
\ . * deezen tyde , op 't Slot Kroonenburg , bé-
vondt. Scherp werdt *er, van wederzyde, ger
De Witte vogten. Aan de ónze, fneii velden de Vipe-
^Pieter Adm irail Witte Korneliszoon de Witte en Pie-
zom' ^^^ Floriszoon^ De Luitenant- Admiraal liep
fneuve- gf Qot gevaar van te zinken , of te verbranden.
kiu poch hy werdt, door Aart^van Nes, Jan Van
Kampen én andere Kapiteinen , zo dapperlylf,
bygeliaan, dat hy,. die, jigtig zynde aandè
voeten , op een' ftoel voor de grooté maft, iii
*t heetft van 't gevegt , het oog op alles hieldt,
de zwaarigheid , gelukkiglyk , te boven kwam.
Verfcheiden' Zweedfche fchepen en dat van
Wrangel zelf waren , daarentegen , derwyze ,
Schade gehavend, dat zy den ftryd ontweeken. Drie
der Zweedfche fehepên werden verovtrd, agtin
J^^^' . 'den grond gefchooten , of verbrand^ De Zwee-
^g" ' ^*^den hadden meer dan duizend dooden: de on-
aeemen. zen niet boven vierhonderd. Ook werdt 'er,
vaa
XLVllLBoEk: H I S T O R I E. 4^'
vaïi onten kant , geen fctóp verlooffen , éan d^ ^^^
van de Witte , welk te gronde ging. Zes mir^
omtrent hadt de ftryd geduurd ^ tóendeZwee- den weeken onder 'tSlotKr<Kïnenbarg,ifraar* na zy in de haven vanLandskroori liepen 1 om 2ig te herftellen. 's Daags naden ftryd , werdea de 'agtenckrtig vendelen LandfoWaatcn , té Kq)penhagen, dmfcheept. Meö zou de Zweed* fche Vloot , toert , tm tweedemaalc , hebben tongetïft ; dckrh wind en ftroom liepen te^en». •
en verhinderden den toeleg (A). De Staaten: beflooten, federt, nog meer Krygsvolk naar Koppenhagen te zenden , en den Heer van Waiienaar, metdezwaarfte fchepen, t*hm« te ontbieden. Doch zy veranderden, eenigs» zins , van gedagten , op d^e tyding j dat de En^ gelichen eene Vloot naar de Zond uitruftten ^ tot onderfteuning der Zweeden, Waflenaar kreeg toen bevel , om in Déenemarke te over» winteren, en men befloot, tegen \ voorjaar^ eene Vloot onder de Ruiter , tot zyne ver* fterking , in zee te brengen CO- In Engeland, waren, onlangs, veranderin- xxv. f en voorgevallen ^ die ^ in haaj^ uitkomft, mer- Verandc- elykeh invloed hadden op de belangen van^^en ia deezen Staat. De Proteftor Olivier Kromwei, j^^* zyn gezag aan 't wankelen ziende, ter oorzag- ke van de verfcheiden' aanÜagen, die tegen zyn leevert en Regeeringe gefmeed werden (d), hadt, in den Herfft: des jaars 1656, een ^^ Par^
(B) Zie Refol. Holl. i« Dêcemh. i5j9. W. 299.
(c) AITIRMA IV. /)«/, ^/. £n-i43 9 iJ<-2«4, ITi-Ü?.
Kkandt de Ruircr, H 153 iJ«. Thürj;.ok'8 Papers, ri/ VIK
P '»*7» _
(d) THuai-Of/S Papers, r^L VI. p. ms. f^êL Vïf. ^ 4! ,
Utff 121*
Gg3
470 VADERLANDSCHE XLyiILBoir.
t^sS. Parlement fatnengeroepen^ welk, zo hy ver-
» ^ wagtte , geheelly k beuaan zou uit luiden , die
van hem af bingen, en geenezwaarigheid zou* den maaken, om zyn gezag te beveftigen en te vermeerderen* Zyn toeleg waa,zig tot Ko^ mng te doen verklaaren ( e ) , fchoon niemant dan eenigen zyner vertrouwdfte vrienden wis- ten , dat hy *t hierop gemunt hadt« De Raad- penfionaris de Witt , die , omtrent jdeezetf tyd, wederom', voor vyf jaaren, beveiligd werdt in zynen dienfl: (ƒ ) , kennis gekreegen hebben* de , dat fommigen , hiertoe, in 't Parlement, den weg bereidden , fchreef , dat men hier geene zwaarigheid maaken zou, om den Pro- te&or, die de opperde magt reeds in zyne handen gefteld zag, te vereeren met zulk een* titel, als men goedvinden mogt , hem op te draaien (^). 't Kwam,eindelyk, zover, dat hy, m Bloeimaand des volgenden jaars, door Gemagtigden van 't Parlement, verzegt werdt, den titel van Kming te willen aanvaarden. Doch terwyl by 't in bedenken hieldt, werdt het hem , door zyne befte vrienden en bloed- verwanten , zo ernftely k , ontraaden , dat hy , geen hert hebbende tot het doen van een^' flap, d^ veelen nog meer van hem vervreemd zou / hebben , de Kroon , die hem aangebooden was, affloeg (i); doch zig, door 't Parlement, be* veftigen het in de waardigheid van Proteflor (i). De oorlog met Spanje en 't Verbond met
Frank'
(e) Thurlok's rapen « y^i, VI. p. 37, ji».
(ƒ) ReioJ, HolU ao Jttiy 1, < AMgi^, léil. èl. 2oi ^ 207 ^ SU» ai«.
(f) De Witt Bticven IH. Deelf hl ^40, 3439 371. (bf THUIl|.0ii/8 Papers l^oL VI. p. 267.
(fj TUURLO&'S Fapcis V'êL VI. p. 3«9.
XLVIlLBoEK. H I S T O R I E* 4ti
Frankryk veroorzaakten, federt, dat Kaïel de itfjg. li. zig nader vereenigde met Spanje , en te ^
Brugge zyn verbly f kwam houden. Kromwei Duinker- Voegde, daarentegen, zesduizend man by 'tkenkomc Franfche Leger in Vlaanderen, welk zig, in^» banden Wynmaanddesjaars 1657, van Mardyk,en^^L^ in Zomermaand deezes jaars , van Duinkerken ^ meefter maakte; beide welke Plaatfen aan de Engelfchen werden overgeleverd. Men meen* de , dat de Staaten het neemen van Duinkerken gaarne zouden hebben voorkomen, zo 't niet door Zeeland verhinderd geweell was (k). De Franfchen bemagtigden, daarna, nog verf chei- den' andere Steoen in Vlaanderen : t welk , in Holland, niet zonder merkelyke bekomme- ring , vernomen werdt (/). Het Parlement van Engeland , eenige Leden, die 'er te vooren bui^ ten geflooten waren , wederom ingeroepen hebbende, raakte , midlerwyl, langs hoe meer, vervuld met partyen van den Proteöor , waar- om hy 't, eerlang, deedt fcheiden. Hierni, Kromwei leefde hy nog eenige maanden in geduurige llerfc. ongeruftheid, en overleedt, eindelyk,aan ee- ne aanhoudende koorts , op den dertienden van Herfftmaand deezes jaars (m). Zyn Zoon Zyn Ricbard werdt ^ terflond, tot zynen Opvolger ^?on verklaard; zeer tegen degedagten vanveelen,^^j^^^'^" en onder anderen van den Staatichen Gezant hem op. Nieuwpoort, die, in de Lente deezes jaars, een' keer herwaards doende, aan fommigen
(k) DE WiTr Brieven III. Deel, H. 410. ThüBLOb's Pa« pers, rol. VI. p, 2H» *9«» 3o», 305, Hf» 4I9* ^•^. VII. p. 149.
(l) Refol. Holl. s OSoh, 165S. hL |I4«
(w)Secr. Refol. Holl. 19» to Sept, i<(5t. UDêólp kL êl^. Dfi WiTT ficieveo III. J^ii/, kl^ 4f»f 4St*
47t VADERLAIVDaCHE XLYIU-Boat.
*—"—"„ toe tyd, afnam snkragcen^geiluureiidedcili ^ korten tyd leevens » die hem nog ov^- „ (choot , net gezag wel laaeen zoii, welK hy 9, zig verkieegen hadt; doch dat het hog^a ,, no<nt zou gedoogen , dat een vande bmgels'* (zo noemde av Kromweis 2k>onen) ,, hem op* ,9 volgde (n). * Richard werdt ook eerlang , door het Parlement, welk» in 't jaar 1653, ^ jrfjgedankt , en ou , door 't Leger , h^eldwas» ontflaageo van 't bewind (o).Dc oneenigbeid tuflchen 't Parlement en 't Leger, welke hi^ op volgde, baande den weg tot grooter. ver- anderinginikKegeeriage, waarvan wy, in 't volgende Boek , verflag zullen doen. Mid- lerwyl , was Nieuwpoort , dien men , in ïfkg/s- land, gaarne gezien zou hebben, dat niet we- derom gekeerd was (p) » nog al bezig methan- delen over een Verdrag .van S^vaart, welk, ter oorzaake v^i den aanhoudenden oorlc^ ' met Spanje, nietkongeüooten word^. Ook drong hy (lerk , op ihet intrekken d^ Akte tot voordeel der Scheepvaart van den jaare 1651 {q) ; doch zonder eenige vrugt. Voorts, klaag- de hy , zonder ophouden , over de kwellingen, die dheJSngelfchen denNederlandfchenKoop- vaarderen aandeeden (r). Daareat^en, wa- ren
fn) ThürlOK'S lopers, VifL VI. p. U^. \. {o) Thujilqe's Papeis, trol. vii. j». tz6. Kksiv TV». IX.
' p, so, «i.» tSf «8»' 89»'9lt 9Sf loif XI5» 119- AITZEMA IV. Dtel^ U. 134 fnz, SOI e«2,
ip) THORLos'a Papeis, V^l. VII. ^, 32, 1T9» no.
(f; Zie aefoi. Hotl. 14 Jan. 1657. hL X9* THURX.Oft'9 Pa« pets r*/. V. p. 243» ii9» $09, WJ. ^'•U VI. p, 4S9* LüD- LOWS Memoin, VoU IL p. 199. -
(r) AiTZ&MA UI. Dülf hL 129; H», IV. i^fWy hl. iiig lié. WiC<^UBTOiiT thnr. X* p. SJU .
XLVULBoSK. HISTORIE. 4ri
ren de zogsnoemAe EngeUcdie Kooiden- A« t^^g, vantorierS) die zig , federt veele jaaren ^ te —
Dordrecht en os Rotterdam^ hadden nederge« zet^ teroorzaake van zeker, verbod vsm invo^ der £]i^fidie Stoffen , wdk de Staateti wei* ^den in te trekken (^), in den Herffl: dea jaars r(55(5, van daar vertrokken (t). Ook klaagde de Sogelfche Rdident Dbwning ö^ ver fchade hun, onlangs, door de onzen in Doftindie aangedaan (u)j en over *t uitrus* ten van fchepra ten aienfte vbi Spanje (v)^ Doch deeze wederzydfche klagten dienden tot voorwendiHs , om het fluiten van een Ver- drag van Zeevaart, waartoe Engeland geene genegenheid hadt, teverwyien.
DezaakenderNederiand&faeOoftüidifche xxvt. Maatfchappiye waren thans in bloeijenden Ooftiudt* ftaat. Kojombo , de eeni^fte Stad , die de Por<- ^^^^ tugeezen nog op het Eiland Ceilon in bezit ^^^^^'^^ hadden, waa haar, in Oogftniaahd des jaars 165(5, in handen gevallen, door 't beleid en de dapperheid van Girard Huift , voorheen Se* kretaris.der Stad Amfterdam, die, in *t be* flormen deezer Veftinge, het leeven verloor (w). Ook hadt de Maatfchappy , te vooren reeds , poo|;ingen aangewend , om haaren han- del te veftigeh in Chma, weUc magtig Ryk, eenigejaaren geleeden, overweldigdwas,door
den
(5) &dbL HolL 5 OmK t6s$. 1/. s«i. ix. u 0Q9h.usU
kL 279.
(f) Db WiTT Brieven m. Diel^ kt, ztt^ 29}.
(u) Secr. Refol. HoU. 3 Aug. xtf^g. I. Detl^ bL tfof. AlT« ZE MA IV. Z)m/, hl, 296-299 t 307. «
{V) Re(bl. HoU, 149^1 Maart i}, 209 2) Jidy tésl. iL 35f 4<> 165 f i«ï, i«6. THuaLO£'8 Papers VoL VII. p, 4J.
(v) D« WiTT Bucvcn UI. /)<*/, hl. 974. WicquEfoftY Livr. IX. p, 5*2, 597.
XU. Deel. Hh
474 VADERLANDSCHE XLVIII.lBöBït
ttJjS, den Cham van Tartiaryc, Aan deezeir^iondt "^ — de Generaal van Nederlahdfch Indie , ^aan MaatfuiküTj in den Zomer des jaars i6s5\ een ^legtig gezantfchap , welk egter meer niet ver- wierf dan de hoop op den vryen handel in het Ryk (x). In 't jaar i657,hadtdeAfeatfchap- py ook eene bezending gedaan naar Japan ; doch een zwaare brand, die eengroot gedeel- te van de Hoofdftad Jedo verteerde, en veele inge^setenen tot de diepfte armoede bragt, noodzaakte den Gezant, die zig binnen Jedo niet veilig oordeelde, te rug te keeren^ naar Nangefaki. Op een klein Eilandje by deeze Plaats, Destna genoemd, hadt de Maatfchap-
gf , ten deezen tyde , reeds haar Komptoir van oophandel , na dat men haare bedienden hadt doen vertrekken uit het Eiland Firando. Keizer In het Duitfche Ryk was ^onlangs, ook ver- Fferdi- andering voorgevallen. Keizer Fardinand den nr°(l^f ^^*^ ^^ Lente des jaars 1057, overJeeden ^"•"^"^•zynde, arbeidde de Kardinaal Mazarin , om de Keizerlyke Kroon te brengen op het hoofd van den Koning, zynén meefter(v). Doch Leopo1d,dit mislukte hem. In Hooimaand deezes jaars Koning 1 658 , werdt Leopold yKoniug van Hongarye » ^*|!^^**"tot de Keizerlyke waardigheid verhee ven (z). ^ J^jt* Het verlies van Duinkerken bevorderde de Keizer. Vredehandeling tuflchen Frankryk en Span- XXVII. je , die , federt eenigen tyd , aangevangen ruffchen ^^^^ ^^^ J^ ^^ Ooftenryk , ontflaagen Frankryk 2y°^^ van de Landvoogdye .der Spaanfche
Ne-
(*) Zie NiEüWHoiï'8 Gezamfch. naarSlna. WiCQUKioitr Livr, IX. p, szo>
(y) WICC^EFOHT Livr. X. p, $66. (x) AlTZ£MA IV. Diel, bl, }07 , jof ,
XLVIiI- Boek. H 1 S t O Jl I Ë. 47^
Nederlanden j werdt , in den aanvang des vol- 1650; genden jaars, by voorraad, opgevolgd, door^^g ; L>on Lms de Benevides Carillo en Toledo , Mark- je. graaf van Fromfla en Caracena^ die, in Bloei** maand, eenen ftilftand van Wapenen floot, . voor eeriige weeken. Sedert, toog Mazarin, die'tvoörnaamfteder h^ndeXïngeHugodeUon^ ne hadt aanvertrouwd {a) , in perfoon , naarde grenzen van Frankryk en Spanje, om mtt DoH 'Louis de Har o At laatfte hand te helpen leggen kan het gewigtig Verdrag ^ vrelk egter, niet voor den zevenden van Slagtmaand , getekend werdt , op een Eilandje in den ftroom Biddes- foa tüflbhen Andaije in Guyenne eii Itum in Guipuiboa. Het is , federt , by den naam van Pyreneefche Vrede vermaaïd geweeft. By deeze Vrede , bleef Frankryk in 't bezit van een groot gedeelte van Artois , Henegouwen, Lu- j
xemburg ett Vlaanderen (i). Ten zelfden da-Huwé- ge, werdt het Huwelykgeflooten tufrchenLo-|.yJj^ tu$- dewykden XIV, Koning van Frankryk, enJ^^^J-^- Maria Therefia^ Infante van Spanje, dierigdenXIV* -verbondt, om, boven haare Huwelyksgifte , «n de welke op vyf honderdduizend Kroonen be-ïnfanie
f root werdt, nimmer iet, uit welken hoofde X^^P*** et ook zyn mogt, van haare vaderlyke of^** moederlyke goederen te zullen vorderen. Ook zou zy, voor zig zelve en voor haare nakome- lingen, afïland moeten doen van allen regc tpt de opvolging in de Kóningkryken , Staaten én Heerlykheden van haaren Vader: welke afltand egter geene plaats hebben zou, zo zy
We-
(a) DE CROISV Memoir. de Louis XIV. Têm. I. p. 77.
(b) Zie 't Traft. hy AITZFMA IV. Deel^ hU 329 enz. mi in *% Corps Diplom« Tom, VI. P. II. p, 204,
Hh 2
47^ VADERLAND6CHE XLVIILBoEK.
1^59^ WcdaweUeefsSöoder kinderen (O- Wyte* ■ ^. ■' kenen deeze Voorwaarden aan, om dat zy» naderhand» van belang geworden zyn , ook voor de Vereenigde Gewellen. Het Huwe* • Wk werdt , in 't volgende jaar , voltrokken (d). £a op den negenentwintigflen van Louw* maand des jaars i66i , wer^ de Staaten der Vereenigde Nederlanden, €m him verzoek, door den Koning vanFrankryk, b^eepen in de Pyreneefche Vrede (e). Van wege dên Ko- ning van Spanje, warenze 'er reeds te vooren in l^greepen geweeft (ƒ ). XXVIII. 't: Liep , by gebrek van volk , aan tot in Bloei* De RnU maand deezes jaars, eer de Vloot onder de ter loopt Kuiter, gefchikc tot verflerking van 's Landi ^ **? Vloote onder den Luitenant - Admiraal Was- JJ^ji fenaar,inzeeliep. Zy hadt veertig vendelen deo* Landfoldaaten op , onder den Kolonel fFiHiam JüUegrew. De Engelfche Vloot ond^ Mmtai^ gmviu ook in zee gefteken, zo metreden ver* moed werdc , tot onderfteuning van Zweeden (g) , hoewel men , in Engeland , voorgaf, geen ander oogmerk te hebben, dan bevordering Hta^fch ^^ vrede tuffchen de twee Koningen. De Verdrag* Staaten verklaarden, dit zelfde te beoogen, * en bewerkten een Verdrag met Frankryk en Engeland (b) , welk , op den eenentwinugflen van Bloeimaand , in den Haage , getekend werdt (t) , en de wy^ebepaalde , op welke men
de
(e) Zie AITSEUA IVADêêl^ bL 170, Vi. ihelt iU %%9*
(d) AIT^EMA IV. Deel^ bL 704.
'#i Du MONT Corps Diptom. 7V». VI. f, II. p* J45« .
If) AiTZEMA IV. Deel^ bl. 704.
{g) Thurlok'8 Papers, Vol VII. p. 501» 50*» 5J*»
{b} Ds WiTT Brieven III. iUel^ bU «io.
{ii Zi$ het by AiTSKMA IV. iD/c/, bL |t|.
XLVIIÏ-BoEK. HISTORIE. 477
de Vrede tuffchen Zweeden en Deenemarke kJj^, 20U zoeken te doen fluiten, op den grond ^ naamlyk , vari het Rotfchildfche Verdnijg , mids daaruit geligt wierdt de verbindtenis^ om geene vreemde Ooflogsfchepen door de Zond te laaten. Voorts, werdt bedongen, dat de Engelfche en Nederlandfche Vloocai zi^, in den tyd van drie weeken nadat de Ad« mu'aalen kennis van dit punt zouden gekree* gen hebben, niet zouden vereenigen met de Zweedfche of Deénfche , noch eenige vyand- '
lykheid tegen eene van beide de Koningen be* ginnen. Te gelyk, beflooten de Staaten vierBezen- buitengeiv^oone Afgevaardigden Govert vandingnaar SIingeland,Penfionaris van Dordrecht, P/>r^f *f Noor- Fogelzank yVenüonzris van Aiftfterdam, Piet er ^^^ de Huybett^ Sekretaris der Staaten van Zee- land, en Willem van Haren ^ Grietman van de Bilt , naar Zweeden en Deenemarke te zen- den , om de Vrede te beatteiden (*). Zy ver- ^trokken met de Vloote onder de Ruiter, die, 'eerlang, de Belt inzeilende, zig omtrent het Eiland Funen met de Vloöte onder Waflenaar vereenigde. 's Lands famengevoegde Zee- magt in deezen oord beftondt thans uit diep in de zeventig Oorlogsfchepen, benevens eenige Galjooten en branders, en hadt omtrent ze- ventienduizend matroozen en foldaaten op. De ftüftand van wapenen, die drie weekenr duuren moeft, werdt, naderhand, nog twee- maal drie weeken verlengd (/) , terwy 1 de Vloo- ten heeif en weder zeilden tuflchen de Zond en
de
(A) 22e hitnne Inftr. hy AtxziMi IV. Üul^ IL iso. \4) TuuiLMft't fapcw, Fol. VIL p. 67S, .
Hh3
478 VADERLANDSCHE XLVIII.Böek^
1659, de Belt. Doch in Hooimaand, ging de Heef ■" van Waflenaar t*zeil naar Koppenhagen, daar.
de Zweedfche Vloot lag, die, op zyne aan- komft, terftond de wyk nam. Hier hadt hy gaarne de vierduizend foldaaten, die de Rui-^ ter herwaards gevoerd hadt, aan land gezet^ Doch de Koning van Deenemarke wilde het niet toeftaan , *t zy dat hy zulks hieldt te ftry- 4en met den flililand van wapenen, gelyk het. ook niet te wel fcheen overeen te komen men het Haagfche Verdrag ; 't zy dat hy , niet dan in den uiterften nood, Staatfche bezetting be- geerde te ontvangen in zyn Ryk, uit vree- .ze dat hyze, daarna, niet ligtelyk zou kon* nen löozen. XXïX. De Vloot der Staaten, niets meer te ver-. Verdra- rigten hebbende omtrent de Zond , zeilde , met gen met ^^ Deenfche vereenigd , in 't begin van Oogft- f^l^' maand, wederom naar de Belt. Midlerwyl„ werden 'er, in den Haage, nog twee Verdra- gen gedooten tufich«n Engeland en deezen Staat, (bekkende om de Vrede in 't JNTöorden fpoedig te bewerken (w). De Gezanten der' twee Gemeenebeften arbeidden hiertoe ook vlytiglyk by de twee Koningen , die 't egter beide vreemd vonden , dat Engeland en de. Vereenigde Geweften gekroonden hoofden de voorwaarden der Vrede wilden voorfchry- ven, en Vlooten by der hand hadden, om hunnen voorflagen klem te geeven ( »). Ook nam de Koning van Deenemarke het fluiten
• van,
(m) Zie AlTZEMA IV. Deetf hl 391? , 466. en vooral 'i ▼crb. van DB WiTT in de Secr. Rcfol. Holl. II. Deel^ bU ^t^ %%^ 107.
(n) Zie AiTl^RMA IV. Deel% H* 3P)* LuDLOWS Memaivv
Vol, u. f. 1Z6, - ;
XLVIILBoEK. HISTORIE. 479.
van den ftilfland van wapenen kwalyk (ó) , en j q^^
begeerde, dat derStaaten Vloot hem tegen r
Zweeden byftaan zou (p).Men handelde, der- halve, tot hiertoe, vergeefs over eene Vrede (q). Midlerwyl, ontftondt *er gebrek en ziek- te op 's Lands Vloote, en onder de Engelfchen. Men fprak van een gedeelte der fchepen naar *t Vaderland te zenden. Doch de Staaten ver- ftonden, dat zulks niet gefchiedenzou, ten ware men , vooraf, een gelyk getal Engelfche fchepen hadt zien vertrekken (r). Dan deeze voorzorg was noodeloos. In Engeland werdt, ten deezen tyde, fterk gearbeid, om Karel den IL te herftellen, en Montaigue zogt deel te heb- ben aan 't werk; waarom hy, in 't begin van Herfftmaand, by gebrek vanlyftogt, zo hy voorgaf, met de gantfche Vloote, naar Enge- land keerde (s). Niet lang te vooren, was de . Ruiter, met s Lands Vloote, over welke hy nu 'topperbevel hadt, voor Koppenhagen ge- komen (t)y hebbende nu lafl; gekreegen, om den Zweeden afbreuk te doen (u) , alzo de Vre- de t'eenemaal boopeloos fcheen (tf). Hy zondt, daarna, elfhonderd foldaaten aan land. Kop- penhagen was nu,. meer dan een jaar, te lande, ingeQoQten geweeft, door de Zweeden, en
men
(c) DE WITT BrievQti VI. Deel, hl, tf j. (p) Zie Secr. Refol. Holl. i Aug, 1659, H. Deel, R $•• AITZEM& IV. Deel^ bl. 409.
Cq) AiTZEM.\.lV. Deely bL 414-417.
\r) Secr. Refol. Holl. 10, 13 Seft, 1059, II. Deel, hl. iij,
X20.
(1) DEWiTT Briev. Hf. Deel, bL 731. VI. Deel^ bl. üJo, 164. AiTZSMA IV. Deel, bL 4x4. THüKLO£*$ Papers , rUi YII. ^. 7?i » 907.
(t) DE WiTT Brieven VI, Deel, bL 109,
1u) AITZEMA IV. Deel, bL 41 8. V) DE WiTT Brieven VI. Deel,hL 251,
Hh 4 ' '
48o VADERLANDSCHEXLVnLBour.
i650* ®^ begon 'er gebrek te krygen aan veelerlei ■ leevensmiddelen. De Koning zogt de Vetee-
nigde Staaten te beweegen , om de Sud te voorzien van toevoer: doch zy oordeelden» dat zulks de Vrede verwylen zou, hebbende zy, onlangs, vermoeden gekreegen , dat deKo« ning van Deenemarke den omlog ,ten honnra kofte , dagt voort te zetten , om te herwinnen, 't gene hem , nu en voorheen , door de Zwee- den , ontnomen was (w). De Heer van Was- fenaar keerde zelfs, m Slagtmaand, met om* trent twintig fchepen , naar 't Vaderland (x). Doch de Ruiter, midlerwyl, gezeild naar de haven van Kiel, daar hy een bekwaam getal Ruiters en Knegten zou inneemen, om eene landing op Funen te doen, enNyborg te her- winnen ; keerde , eerlang , derwaards. cKrygF- volk , ontfcheept , by Kartemunde, maakte zig meefler van deezeStad , die door de Zweedeii De Rui- verlaaten was. Op Funen , kwamen eerlang ook ter zeilt eeni^e Keizerfche,Brandenburgfche enPool- naar Fa- fche hulpbenden, waarna men gezamenlyk aan* he? thT ^^^ ^P Nyborg, daar de Zweedfdie Krygs- borg be*^' ^^g^ ^ie op zevenduizend man begroot wera^ magtlgen. gelegerd was. Hier viel, op den vierentwin- tigilen van Slagtmaand, een Aag voor, waarin de Zweeden te kortfchooten , en genoodzaakt werden, binnen Nyborg te wyken. De Ruiter, ten zelfden ty de, met de Vlootederwaards ge- zeild , befchoot de Stad zo hevig , met het grof gefchut van alle de fchepen, dat zy zig, den vyfentwintigften, op genade en ongenade, o-
ver*
(w) Dr Witt Brieven VI. Dtelt K I70, 2oi« (xj AlTUMA IV. Deflt bU «ïK
XLVIII.BOEK. HISTORIE. 481
vergeeven moefL De gantfche bezetting, uit ^^j^^ de befte Zweedfche troepen bèftaande, bleef *
krygsgevangen. De Stad werdt, na *t overgaan, deerlyk gepTonderd (y). De Ruiter overwin- terde te Koppenhagen.
Midlerwyl» handelde men nog al over de XKIL Vrede in *t Noorden. De Koning van Z wee- *t Verdrag den , ziende hoeveel hem aan de vriendfchap ^?° ^^^ vandeezen Staat gelegen ware, bewilligde, J"fjj^|,^ nog voor 't einde van Slagtmaand, in de op- kragtigd. helderingen van 't Verdrag van £lbing , onder anderen bèftaande in een' Tollyft van allerlei Zweedfche waaren (2). Hierdoor werdt de Vrede bevorderd: waartoe der Staatenbuitea- gewoone Afgevaardigde ^^aan van den Honart^ uit den Oud-Raad van Dordrecht, fedèrteeni- sen tyd, ook aan 't Hof van Poolen, arbeidde \a). Doch Zweeden en Poolen beide, onge- vrede raaden vindende, met bemiddeling der Staa- tuflcbeii ten, te fluiten,. handelden afzonderlyk, in het^^^^^en Kloofter OUva, by Daixtzig, alwaar zy, em-f^^^^" delyk, de Vrede troffen, op den derden van i^^q^
Bloeimaand des volgenden jaars (i) ; zonder ^
dat van den Honart , die laft hadt om een af- zonderlyk Verdrag te verhinderen, zyn oog* merk hadt konnen bereiken, By deeze Vrede, werdt, onder anderen, behoudenis van Privi- legiën, zonder onderfcheid van gezindheid ^ bedongen, voor alle de Steden in Pruiffen, die, in deezen oorlog ^ door de Zweeden, ver-
ovcrd
(y) AiTZSMA IV. Deel^ BI. 43i*4)^* Baandt d« Raiter» é/. 15S-202.
(z) Zie AlTZlMA IV. Detl^ bL 440 tnz* AiTZtMA IV. Deel^ kl. 4S4 m«- Zk het Tm^ h AiTzucA IV. Dtil^ hL |i4«
482 VADERLANDSCHE XLVllLBöEï.
1660. overd ge weeft waren , en nu wederom aan Poo* — ■ — ^ len kwamen. De Staaten hadden , reeds te vooren, op het aanhoudend verzoek des Ko* nings van Deenemarke , beflooten , hunne Vloot, op nieuws, te gebruiken tot afbreuk KaVei der Zweeden (c): doch de dood van Koning Guftaaf Karel Guflaaf , die op den drie-entwintigften derft, van Sprokkelmaand voorgevallen was (d), ver* anderde den (land der zasü^en niet weinig. De overleeden Koning was de voofnaame oorzaak geweeft van den tegenwoordigeü oorlog. Zyn opvolger was een minderjaatrige Zoon, Karel de XI: waarom de Koningin en de Regeering des Ryks naar vrede verlangden, en reeds met De Rui. Poolen geflooten hadden. De Zweedfche Vloot ter bezet egter , in zee gebragt , en daarna binnen deha-- ^^ ven van Landskroon geloopen zynde, werdt, f^^ aldaar , bezet , door de Ruiter (e) ; waardoor , Vtoot. waarfchynlyk , eenige voorgenomen aanflag in Vrede* deOoftzee geftuit werdt. Ook ftrekte het tot tufTchen bevordering der Vrede, tuffchen Zwèeden en Zvveeden Deenemarke, die, eindelyk, op den derden ff« l>ee- van Zomermaand, te Koppenhagen , geflooten nemarke. werdt(/). Frankryk , Engeland en de Veree- ' nigde Geweften werden, in het Verdrag, ge* noemd als middelaars. Het Rotfchildfche Ver- drag werdt 'er, ten deele, door beveftigd: in eenige opzigten , veranderd. Onder anderen , werdt Dronthem wederom aan Deenemarke afgeftaan. Ook ruimden de Zweeden hunn© andere overwinningen, in Zeeland en de ver- de-
(c) AiTZEMA IV. I>eel^ hL 539 enz,
(d) AiTZfe-MA IV. Deel f hL J42.
(«; De WiTT Brieven VI. Deel^ bL 4^8.
W) Sea. Refol. Holi. 15 May i$6o. II. Dttl^ èi. 291.
XLVIILBoEK.. HISTORIE. 483
dereDeenfche Eilanden (g). DeStadDantzig iC6o.
werdt begreepen in het Verdrag van Elbing (b\ -
welk , eindelyk , bekragtigd was. Met Musko- vie, werdt ook, eerlang, vefdraagen. De Staatfche buitenge^vocme Afgevaardigden, de laatfte hand hebbende gelegd aan dit groote werk , keerden^ eerlang , te rug, naar Holland, eerft de Huybert ên van Haren , dairna Slinger- land, en eindelyk ook Vogelzank. Doch de Ruiter , die, door Fredrik den 111,'Koning van Deenemarke, tot den adelyken ftand yerhee- veh werdt, bleef, nógeenigen tyd, met 's Land* Vloote, voor KQpperihagen,om het oog te hou- den over het naarkomen van de vooirwaarden der Vrede,, en kwam niet voor 't begin van Herfftmaand in 't Vlie binnen (i). Op deeze wyze werdt , na eaien feilen kryg van vyf jaa- ten , de ruft herfteld in 't Noorden en in de Ooftzee ; waar van de veiligheid ep voorfpoed des" Hollandfchen Koophandels , voor een groot gedeelte , afhingen*
J{^) ^tê het Traa.* ^y ArfzBMA IV. ïkelg bL ss7. (h) AiTZEMA IV. Deelf bl. $69. (i) B&ANOT de Kuiter y bl, 202-zxs.' ^ ' .
. VERBETERING
in *t X. Deel. .
JSf/. 340. Reg. I van ofid. en in de Aapit. (5) Saai KouwenhQven,- /m van Kauwenburg/
LYST
L Y S T
DER
. PRINTVERBEELDINGEN
VOOT het XIL Dznu
OnderhandeliDg taflchen de Afgevaardigden van Amfterdam en- Graave Willem van Maflau, aan den Amftel in 1650*
te plaatfen tegm mer Bladz. 98
WitLEM DE Tweede, Prins van Oranje enz* « • ■ ■ ■ "^ 120
De RaadpenfionarisjAcoB Cats. ipS
De Raadpenfionaris A d&iaakPaü^. &14.
De Konunandenr Jan van Galen. 23S
De Luitenant- Admiraal Maarten Harpert$zoon Tromp. —-« 242
Delft van binnen , na de venvoéfling , ver- oorzaakt door 't fpringen van den Kruid- toorenin 1654, *■ ■* ■■!! i. 434
De yice- Admiraal W I Tir E J5 a* NE L I s r DE Witte. ■ ■ ■ * 4^8
, l
lil
Hy aABL s
•iÖ*'
A