bi} California Academy of Sciences van Wetenschappen, Amsterdam. TER Es OG Presented by VERHANDELINGEN s KONINKLIJKE AKADEMIE WETENSCHAPPEN. ERA EERE a ‚NEGENDE DEB Lot + MET PLATEN. stij iig, » sn pat Po af Re Dt AMSTERDAM, €. G VAN DER POST, WE 1861. EEA Ey Li 4 Lp £ We 0, ® „ie k Í kf wis Ei . d f R, Tag werd A Ns ‘ f k nk EN BEN + , n VERHANDELINGEN KONINKLIJKE AKADEMIE WETENSCHAPPEN. NEGENDE DEEL. MET PLATEN, AMSTERDAM, C. G. VAN DER POST, 1861, k [ Pla ik Ji k ke & PL Ek ï N° ij IE u a u # - ' ie 6 ti ba pe vt ll (€. EN EO RED VAN HET NEGENDE DEEL. P. HAaRTING. DrSCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS DE DEUX CÉPHALOPODES GIGANTESQUES. E. H. von BAUMHAVER. VERHANDELING OVER DE DIGTHEID, DE UITZEITING, HET KOOK- PUNT EN DE SPANNING VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WaArer. J. L, C. SCHROEDER VAN DER Kork. Over DE ALLANTOIS EN HARE VORMING EN VERANDERINGEN IN DEN MeNscH. C. H. D. Burs Bárror. Sur LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMÈTRE Er DU BAROMÈTRE EN NEBRLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L’EUROPE, DÉDUITE D'OBSERVATIONS SIMUL- TANGES DE 1849 à 1859. C. A. J. A. OupEmaNs. UrBER DEN SITz DER OBERHAUT BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. R. B. van DEN Bosca. HyMENOPHYLLACEAE JAVANICAE; SIVE DESCRIPTIO HyYMENOPHYL- LACEARUM ARCHIPELAGI INprcr, ICONIBUS ILLUSTRATA, . me en en nr amd DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS DE DEUX CEPHALOPODES GIGANTESQUES, PAR PP. HARTING. Dann ie RK Dn Lorsque je fus chargé, il y a deux ans, de la direction du Musée d’His- toire naturelle de Université d'Utrecht, j'y trouvai un bocal, contenant le pharynx ou la masse buccale détachée et un certain nombre de cupules, dont les dimensions indiquaient qu'elles avaient appartenu à un Géphalopode à di- mensions gigantesques. Tout ce que j'ai pu apprendre, touchant origine de cette pièce, se borne à ce quelle provient, ainsi que plusieurs autres objets faisant maintenant partie du Musée, d'une collection d’objets d'histoire natu- relle réunis par les soins d'un certain Mr. Jurraans, jadis apothicaire en cette ville, et que ces objets ont été achetés pour le musée vers la fin du siècle dernier ou au commencement de celui-ci. Je donnai une courte description de ces fragments dans la séance de l'A- cadémie du 26 Juin 1858. Lors de cette communication, M". W. Vrorik m’indiqua l'existence d'au- tres fragments d'un très-grand individu, appartenant à la même classe et con- servés dans la collection du Jardin Zoologique d'Amsterdam. Je m'’adressai par conséquent à Mr. Wesrerman, directeur de cet établissement, qui avec sa bienveillance bien connue a bien voulu mettre à ma disposition les frag- ments en question. Ils ont été trouvés dans l'estomac d'un requin, pris dans POcéan Indien par léquipage d'un navire de commerce revenant des Indes Orientales vers Amsterdam. Ì NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE DEEL IX. . 2 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS Dans la description, qui va suivre, je désignerai d’abord les deux indivi- dus, dont ces pièces ont fait partie, simplement par les Ns. [ et II. N°, fl. Le pharynx ou la masse buccale, telle qu'elle est conservée au musée, est représentée en grandeur naturelle, sous différents aspects, dans les figures 1, Zet 5, Pl. l. Toutes les parties extérieures adhérentes, telles que les lèvres, loesophage, les glandes salivaires etc., en ont été détachées, de sorte qu'on n’en apercoit plus aucune trace. La pièce a subi une préparation, con- sistant en ce qu'elle a été fendue du côté ventral par une section longitu- dinale et que lappareil lingual ou le glottidium, qui dans l'état naturel se trouve en dedans de la cavité buccale, en a été retiré et renversé en de- hors, les lèvres de la plaie étant étendues au moyen d'une tige de plume. Les dimensions de ce bulbe pharyngien sont les suivantes: la hauteur est de 8 centimêtres, le diamêtre transversal de 10,5 centimêtres; le plus grand diamêtre dans une direction un peu oblique est de 12 centimètres; la cir- conférence enfin mesure 55 centimêtres. Quant à la structure des différentes parties, on n'y remarque rien, qui ne soit déjà bien eonnu chez les Seiches et les Calmars. Une description dé- taillée serait par conséquent superflue, et [inspection des figures suffit pour montrer les détails. Seulement je fais remarquer l'énorme développement des deux lobes latéraux de lappareil lingual (fig. 1 et 2), constituant ensemble une sorte de palais mobile, muni à sa surface intérieure de petites papilles coniques et conduisant au canal en forme de gouttière dans la partie posté- rieure de la langue et de là à loesophage, dont l'ouverture se trouve à la surface inférieure en o (fig. 1). La partie cornée de la langue est surmontée, comme c'est la coutume dans les Sépidées et les Loliginées, de sept rangées de dents ou crochets. La rangée médiane (voyez la fig. 4, représentant la partie supérieure de la langue à un faible grossissement) est composée de crochets à triples pointes, les cro- chets des rangées adjacentes sont doubles, ceux des rangées extérieures simples; au reste ces rangées demeurent distinctes et séparées les unes des autres, dans toute la longueur de la plaque cornée. Les cupules, qui se trouvent dans le bocal qui contient aussi le pharynx, et qu'on peut pour cette raison considérer comme ayant appartenu au même animal, ont des dimensions variant de 15 à 25 millimêtres. Leur forme (voir Ld DE DEUX CÉPHALOPODES GIGANTESQUES. J les fig. 5, 6, 7, 8) répond en général à celle des cupules des bras des Lo- ligo's, des Ommastrephes el des genres voisins. Elles sont plus ou moins hémisphériques, montées sur un petit pied placé excentriquement, et pour- vues d'un cercle corné (fig. 8), oblique, peu convexe et armé d'un très grand nombre de petites dents de grandeur égale. A leur surface concave se voit une dépression au centre et deux autres dépressions annulaires alentour. Ne, IL. Les fragments du second des individus en question sont plus nom- breux. Ge sont: 1°. le pharynx avec une grande partie de l'oesophage, 2e. un des bras sessiles, 5°, une portion de l'un des bras tentaculaires, et Ae, un oeil. Toutes ces pièces, ayant séjourné pendant un certain temps dans l'estomac d'un requin, ont subi un commencement de décomposition. Gependant elles sont encore en assez bon état pour permettre l'examen anatomique un peu détaillé de leur structure. 1e. Le bulbe musculeux du pharynx (fig. 9 et 10, PI. II), ayant une hauteur de 11 centimêtres, une largeur dans ses deux diamêtres transversaux de 7 et de 8 centimètres, et une circonfêrence de 25 centimêtres, est encore enve- loppé de son sac membraneux, surmonté des deux lèvres, dont lune (lex- térieure a) n'est que le bord terminal replië de ce sac, l'autre (lintérieure b) s'en distinguant, comme dans les Géphalopodes en général, par sa structure papilleuse. A lextérieur du sac membraneux se voient encore quelques lam- beaux (cc), restes des tissus, par lesquels le sac tenait aux parties envi- ronnantes, La portion supérieure du sac membraneux jusqu'à la ligne courbe de fig. 9, est en réunion immédiate avec le bulbe musculeux, qui s'y trouve inclus, mais, en fendant le sac par une section longitudinale à sa surface ventrale, on s’apereoit (v. la fig. 11) que sa portion inférieure est libre et recouvre non-seulement la surface inférieure du bulbe pharyngien, mais aussi les deux petites glandes salivaires cc, placées à côté du ganglion sous-pha- ryngien d (fig. 11 et 12), par où passe le canal exeréteur commun e des deux grandes glandes salivaires. A la surface extérieure et inférieure du gan- glion, on remarque un enfoncement en forme de gouttière f‚ dans lequel la partie supérieure du canal salivaire est recue. Gelui-ci traverse alors la sub- stance du ganglion, et, aprês avoir atteint sa surface opposée, il se bifurque, 1 * Á DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS et les deux branches (gg fig. 12), formant un angle de plus de 90°, se rendent sous la base de la langue dans la cavité du pharynx. Dans la partie la plus inférieure du sac membraneux se trouve une ouver- ture, servant de passage à l'oesophage (fig. 9 et 11 #) et au canal salivaire. La figure 11 représente Vappareil lingual ou le glottidium, contenu entre les deux branches de la mandibule supérieure, et vu par conséquent de sa surface inférieure et postérieure. Dans la fig. 15 la langue, détachée de la cavilé buccale, est vue de còlé. Les deux lobes latéraux aa, ayant de pe- tites papilles coniques à leur surface, sont beaucoup plus petits que dans le cas précédent. Le muscle retracteur de la langue (fig. 11 U, fig. 15 e) est três-long et très-grêle, de sorte qu'il ressemble de prime-abord à un nerf. Je me suis cependant assuré, qu'il ne contient que des cellules fibreuses et du tssu conjonctif (cellulaire), La plaque ecornée (fig. 14) montre à sa partie supérieure sept rangées de crochets, dont les deux extérieures se réunissent, de sorte que, vers le milieu de la plaque, il n'y a plus que cinq rangées. Vers la base, les deux paires extérieures de ces cinq rangées se rapprochent tellement, qu'elles paraissent n'en former qu'une seule, quoique en effet elles soient séparées par un lrès-peúit intervatle. La partie antérieure et charnue (c) de la langue possède à sa surface con- cave, qui se tourne vers la plaque cornée, une cavité d, qui paraît devoir servir à recevoir temporairement la plaque cornée, de facon à la recouvrir en guise de capuchon, pour que les pelits crochets soient préservés du con- tact des objets durs ingérés dans la bouche. Au reste cette observation s'applique aussì aux organes analogues dans le N°. I, et probablement dans tous les autres Sépidées, Loliginées etc. i La portion de loesophage encore réunie au pharynx a une longueur de 52 centimêtres. Dans les figures 11 et 15 une partie seulement en a été représentée. Son diamêtre, invariable dans toute sa longueur, est d'à peu près un centimêtre. A sa surface se voient encore deux nerfs (fig. 9 ket }). 2e. La partie terminale de Pun des bras sessiles (fig. 16, PI. III), longue de 15 centimêtres, ayant à sa base un diamêtre d'environ 6 centimêtres et une cir- conférence de 15 centimètres. Sa forme est à peu près celle d'une pyramide triangulaire, dont un des côtés est plus large que les deux autres. Elle est munie d'une forte erête natatoire b. Sa partie musculaire est conico-subulée. Én a se voit son canal central. Toute la surface est lisse et recouverte d'un me DE DEUX CEPHALOPODES GIGANTESQUES. J épiderme de couleur violacée. Les cupules, occupant deux rangées, portent toutes des crochets. Elles sont très-grandes vers la base, beaucoup plus pe- tites vers le sommet. 5e. Une portion de la partie terminale de Pun des bras tentaculaires (fig. 17), longue de 17 centimêtres. Son plus grand diamètre transversal, du côté muni de cupules à erochets à la surface opposée, est de 7 centimètres; celui qui le traverse verticalement n'est que de 5 centimêtres, de sorte que la sec- tion, ayant une circonférence de 18 centimêtres, a une figure elliptique. L'épiderme est détruit en plusieurs endroits. Là où il se trouve, il est lisse. Sa couleur est un violacé noirâtre, plus ou moins foncé en divers en- droits. La masse charnue du bras est tout-à-fait composée de cellules fibreu- ses d'une longueur, tellement grande, qu'on réussit rarement à en voir les deux bouts. Parmi les fibres musculeuses le mieroscope fait rencontrer ca et là quelques fragments de vaisseaux capillaires (fig. 24), dont la structure ne différe pas essentiellement de celle des vaisseaux capillaires des animaux ver- tèbrés. Les branches encore un peu grosses possèdent deux tuniques, lune extérieure à fibres longitudinales, l'autre composée de fibres annulaires ou rétieulaires. Ges tuniques manquent aux vaisseaux capillaires proprement dits, qui n'ont qu'une paroi simple et sans éléments ultérieurs reconnaissables. Le diamêtre de ces vaisseaux est de 7 mmm, c'est à dire qu'il est environ égal à celui de la plupart des vaisseaux capillaires dans l'homme et les autres mammifères. Ge fait démontre que les Géphalopodes possédent un systême capillaire d'une distribution tout aussi fine que chez les animaux vertébrés. En a se voit le canal axillaire, en b le nerf qui y est contenu. La figure 18 représente une partie de ce canal, ouvert par une section longitudinale, pour mieux faire voir le nerf tentaculaire et ses ramifications. Les tubes primitifs ont des parois à contours doubles; leur diamètre varie de 5 à 9,6 mmm et est en moyenne de 7,2 mmm. La surface interne de cette portion du bras tentaculaire est surmontée de quinze eupules à crochets, alternant sur deux rangées, voisines lune de l'au- tre. Íl n'y a point de membrane protectrice, mais la base de chaque cupule est recue dans un léger enfoncement du bras, auquel elle tient par un petit pied excentrique. La structure de ces cupules est absolument la même que celle du bras sessile. Seulement elles sont toutes plus grosses. Leur figure est pyriforme. Non loin du sommet de chaque cupule se trouve une ouver- 6 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS ture latérale triangulaire (fg. 22), par où sort la pomte du crochet, long de 7 à 9 millimêtres et qui n'est que le prolongement externe du cercle corné (fig. 24), qui se trouve inclus entre la peau extérieure de la cupule et la pelote musculaire intérieure, ou, pour mieux dire, dans l'enfoncement ou la cavité circulaire, résultant de la contiguité de ces deux parties, l'une emboî- tant [autre et toutes deux recouvertes de leur épiderme, lequel est par conséquent en contact immédiat avec les deux surfaces du cercle corné. Gette manière, dont le cercle est implanté dans la cupule, est indiquée dans la fig. 25, représentant une section verticale, faiblement grossie. Dans cette figure ee est Vépiderme de la peau de la cupule, se rêfléchissant vers l'intérieur et se réunissant en dd, c'est à dire à l'endroit où se trouve le bord inférieur dn cercle corné, à l'épiderme bbbb de la pelotte musculaire a, de facon à recevoir ce cercle entre les deux surfaces épidermiques. La figure du cercle à part, il y a par conséquent une analogie entière avec le mode d’implantation et de formation des ongles des vertébrés. Aussi le cercle corné se trouve-t-il avoir la même composition que les tissus cornés en général. Seulement les éléments sont ici d'une finesse extrême. En employant un fort grossissement ou voit que la substance, soit du crochet soit du cercle lui-même, se com- pose de lames parallelles ondulées, dont lépaisseur n'est que de 0,5 à 0,8 mmm (fg. 25). Après un séjour de vingt-quatre heures dans une solution econcentrée de potasse caustique, la majeure partie du tissu (fig. 26) se trans- forme en un assemblage d'utricules ou d'aréoles polyèdriques, dont le dia- mètre varie de 20 à 50 mm. A l'intérieur et contre les parois de ces utricules on apercoit de petites gouttes d'un fluide, dont le pouvoir réfrm- gent surpasse un peu celui de la solution de potasse. Aux endroits du tissu, où action du réactif n'a pas été prolongée assez longtemps pour produire un effet complet, von voit des cavités fusiformes entre les lames cornées en- core distinctement visibles, et dans ces cavités un certain nombre de dissé- piments. C'est donc par là que commence la transformation, dont le résul- lat final dénote lorigine des lames cornées de cellules épidermiques super- posées, ainsi qu'on le sait depuis longtemps pour les ongles en général. Le tissu musculaire de la pelote est le prolongement de celui du bras lui-même, par l'intermédiaire du petit pied qui les réunit. Seulement les cellules fibreuses (fig. 19, 20) sont beaucoup plus courtes que celles qui font partie de la substance charnue du bras. De plus elles sont réunies en un grand nombre de petits faisceaux, entre lesquels se trouve du tissu con- _] DE DEUX CÉPHALOPODES GIGANTESQUES. jonetif, se distinguant déjà à l'oeil nu, par sa couleur plus blanche, du reste du tissu. 4e, Un oeil, vu de face dans la fig. 27, et uniquement composé de la capsule oculaire, le globe de l'oeil proprement dit ayant complètement dis- paru, Sa hauteur est de 7,5 centimètres, sa largeur de 8,5 centimètres, son diamêtre d'avant en arrière de 5 centimêtres. Ges dimensions surpassent celles de l'oeil de la Baleine franche. La surface antérieure de l'oeil, comme dans les Oigopsidés en général, est munie d'une ouverture irrégulièrement ovale, longue de 5,7 centimètres, et d'un sinus lacrymal très-prononcé. A sa surface postérieure se trouve la plaque cartilagineuse criblée de pores, par lesquels entrent les nombreux filets du nerf optique, telle que la figure 28 en représente une partie. Le nombre des pores varie de 8 à 12 dans un centimêtre carré. Leur figure est ronde ou elliptique, et ils ont des diamètres variant de 0,25 à 1,5 millimètre. Après avoir ainsi déerit succinctement les diverses pièces, tàchons main- tenant de les rapprocher de faits déjà connus, afin de déterminer Vaffinité naturelle des animaux, auxquels elles ont appartenu. On sait déjà depuis longtemps qu'il existe dans les mers des Géphalopodes à dimensions gigantesques, bien qu’aucun naturaliste n’ait été assez. heureux pour pouvoir en examiner à loisir un individu complet. Les fables du Kraken, s'étendant comme un promontoire dans les mers de la Norvège, et dont Oraus Maenrus, archevèque d’Upsal, faisait la première men- ton en 1555, — du Poulpue colossal, que Denys pr Monrrorr représente comme enlacant dans ses bras énormes une frégate à trois màts, ne sont que des exagérations d'une vérité mmcontestable. _ Le plus grand Géphalopode, dont une description complète et détaillée, ainsi qu'une figure, ait été publiée, est V'Onvmastrephes giganteus D'ORB., dont la fongueur totale est de 1,11 mètre, celle du corps seul étant de 0,44 mêtre *. L’animal, auquel Mr. Gray j a donné le nom de Sepioteuthis major, n'était “ De Férussac et D'ORBIGNY, Histoire naturelle des Cephalopodes, p. 350. t Spicilegia Zoologica, 1. p. 3. 8 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS pas complet, vu que des bras les bases seules étaient conservées, mais le corps avait une longueur de 0,75 mêtre. Gependant plusieurs faits plus ou moins bien avérés indiquent, que quel- ques espèces peuvent atteindre des dimensions bien plus grandes. ARIsTOTE * assignait au grand Galmar (cevsu) de la Méditerranée une lon- gueur de cinq coudées, soit environ 1,8 mèêtre, mesure que Prine j répèête. Le même auteur rapporte que TreBrus Niger avait vu un Polypus, par- venu sur le rivage, et qu'on ne rêussit à prendre qu’avec des chiens. Ge Po- Iypus avait un corps $ gros comme un tonneau, ayant une capacité évaluée égale à quinze amphores, ce qui équivaut à peu près à cinq heectolitres. Les bras avaient une longueur de trente pieds et étaient si épais qu'un homme pouvait à peine les embrasser avec ses deux bras. Les restes de [animal pesaient sept cents livres. La même histoire avec quelques légères variantes se trouve répétée par ALDROVANDE **, d'après le récit de Fureosus. Il y ajoute encore d'autres faits semblables, rapportés par AErrANus, mais qui sont trop extravagants pour les prendre en considération sérieuse. Quant au Polypus de TreBius Nrieer, j'avoue que la simplicité du récit et les données numériques, qui s'y trouvent, me paraissent militer assez bien en faveur de la véracité de son auteur, pour ne pas le considérer comme un de ces êtres entièrement fabuleux, dont la seience n'a guêre à tenir compte. En effet nous verrons que les dimensions de lanimal, qu'il dit avoir vu, bien que certainement énormes, ne surpassent pas tant celles d'autres Géphalopo- des, dont Texistence de nos jours semble trop avérée, pour qu'il faille en conclure que ce récit ne mérite aucun ecrédit, comme plusieurs auteurs le sup- posent. Mr. SANDER-Rana jj, en parlant des Octopodes, dit avoir rencontré, au milieu de POecéan, une espèce bien distincte des autres, d'une couleur rouge très-foncée, ayant des bras courts, mais le corps de la grosseur d'un tonneau. % Hist. animal. Lib. IV. Cap. V. f Mist. natur. Lib. IX. Cap. XXX. Sect. XLVIII. $ Prine dit: Caput, mais il résulte de ce qu'il dit ailleurs, qu'il désigne par ce nom la partie de POetopus, que nous nommons le corps. * Opera omnia V. De Mollibus, Lib. I. p.. 33. jf Manuel des mollusques, p. 86, 6 DE DEUX CÉPIIALOPODES GIGANTESQUES. d PERoN * rapporte ce qui suit: »Ce même jour (9 Janvier) non loin de Pile de van Diemen, nous apercûmes dans les flots, à peu de distance du navire, une espèce énorme de Sépie, vraisemblablement du genre Galmar, de la grosseur d'un tonneau; elle roulait avec bruit au milieu des vagues, et ses longs bras étendus à la surface de l'eau s’agitatent comme autant d'énormes reptiles. Chacun de ces bras n’avait pas moins de six à sept pieds de lon- gueur sur un diamêtre de sept à huit pouces.” Qvor et Garmarp Ff recueillirent dans lOcéan atlantique, près de l'équa- teur, par un temps calme, les débris d'un énorme Calmar; ce que les oiseaux et les squales en avaient laissé pouvait peser cent livres, et ce n'était qu'une moitié longitudinale, entièrement privée de ses tentacules; de sorte qu'ils évaluêrent la masse entière de cet animal pour le moins à deux cents livres. Ges restes, rapportés du voyage de PUranie, sont encore conservés au Musée du Jardin des plantes $. Ce sont, sans aucun doute, les mêmes que Mr. J. van DER Hoeven ** vit, lorsqu'il visita en 1824 eet établissement. Seulement inscription porte: Diverses parties des intestins d'un énorme Calmar, trouvé mort à la mer près de Vegquateur, du poids à pew prês de 400 Livres, par Mr. pe Freveiner jj. Le poids probable de animal s'y trouve par consé- quent doublé. En effet, en ajoutant le poids des bras et de la moitié déjà disparue du corps à celle qui en restait encore, on pourrait croire cette évaluation peu exagérée. Madame Gramam, citée par Mr. Jounsron SS, a vu une espéce de Gépha- lopode, dont les bras étaient longs de 18 pieds, et Scmwepraver *** rapporte qu'un baleinier harponna un Cachelot ayant dans sa gueule un bras de Seiche long de près de 25 pieds, sans que celui-ci fût entier. Au Musée Hunterien à Londres sont conservés les nageoires, des sections des bras, le coeur et le bec d'un Onychoteuthis (sous-genre Enoploteuthis), * Voyage de découverte aus terres australes, II. p. 18. f Zoologie du Voyage de P Uranie I. 2° Part. p. 411. $ FéÉrussac et D'ORBIGNY, Lc. p. 45. ** Algem. Konst- en Letterbode 1856, p. 346. jr Chacun sait, que Mr. pe Frervoiner était le commandant de Vexpédition, dont Mrs, Qvor et GAIMARD faisaient partie en qualité de médecins naturalistes. $$ Zetroduction to Conchyliology. Traduction allemande, par M*. le prof. Dr. BroxN, p. 13. PE Philos. Transact. 1133. 2 NATUURK, VERH. DER KONINKL, AKADEMIE. DEEL IX. 10 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS dont la longueur totale doit avoir été au moins de six pieds. Ges débris pro- viennent d'un individu mort, que Banks et SOLANDER, compagnons du capi- laine Cook, lors de son premier voyage, trouvèrent flottants dans la mer entre le Cap Horn et Australie, latitude S. 50° 44’, longitude O0, 110° 55’ *, En voilà certes assez pour faire voir que les craintes des pêcheurs de co- raux et de perles d'être entraînés par de tels animaux, qui les saisissent et les enveloppent de leurs bras, armés de ventouses ou de erochets, véritables griffes, ne sont pas absolument dénuées de fondement. Dans ces derniers temps c'est surtout MF, Srrenstrur, qui a fait des re- cherches d'un haut intérêt sur l'existence de Géphalopodes à dimensions gi- gantesques. Jusqu'à ce jour cependant il n'a été publië qu'une partie de ces recherches, dont l'ensemble, accompagné de plusieurs planches, est destiné à paraître dans les Mémoires de l'Académie royale de Copenhague. J'ai eu Pavantage cependant de voir trois de ees planches déjà achevées, que Mr. J. van per Hoeven a recues de l'auteur, et de plus, celui-ci a eu la bonté de me donner dans une lettre un apercu des principaux résultats de ses recherches, consignées dans le mémoire dont la publication ne se fera pas longtemps attendre. U résulte des recherches de Mr. SrreensrruP, que dans l'Atlantique, dans les mers du Nord et même à entrée de la mer Baltique, vivent des Gé- phalopodes décapodes, qui ne le cèdent guêre en grandeur au Polypus de TreBrus Nrieer, ni à la Seiche, dont ScnwepraveRr a fait mention, ou à celle dont Madame Graram a vu un des bras. Dans une brochure, remarquable à plusieurs égards, publiée il y a deux ans à Copenhague f, Mr. Srrensrrup démontre avec une rare sagacité, que Panimal singulier, qui fut pris par des pêcheurs en 1546 dans le Sund, dans le voisinage de Malmö, et que plusieurs auteurs naturalistes du seizième siècle, tels que Roxperer, Brron et GesNER, ont décrit et figuré sous le nom de Moine marin, que la superstition lui avait donné, n’était autre qu'un Géphalopode, voisin des Loligo's, mais à dimensions énormes, puisque sa longueur, depuis la marge postérieure du manteau jusqu'au sommet des * Mr, Owen dans Particle: Cephalopoda de la Cyclopaedia of Anatomy and Physiology, p. 529, et dans l'article: Mollusca, Encyclopaedia Brittannica, eight Edition, XV. p. 399. f Une traduction allemande, par Mr, H. Zersr, se trouve dans le journal: Die Natur 1858, N°, 43, 45, 48 et 50. DE DEUX CEPHALOPODES GIGANTESQUES. 1 î bras sessiles était de 4 aunes Danoises, soit de 8 pieds ou de 2,5 mètres. En y ajoutant celle des bras tentaculaires, cette longueur serait au moins doublée. En Décembre-1855 un autre animal, probablement de la même espèce et à peu près des mêmes dimensions que le Moine marin, fut jeté sur le ri- vage du Jutland non loin d'Aalbek, M". Srrrnsrrur n'en a pu recueillir que le bee corné, le reste ayant élé emporté par des pècheurs, pour servir d'ap- pàt à leurs lignes. On en avait rempli plusieurs brouettes. Mr. Steenstrup a donné à cette espèce le nom d'Architeuthis monachus. Plus tard il recut d'un capitaine, qui avait fait cette capture dans l'Oeéan atlantique, plusieurs parties (le pharynx, un fragment d'un des bras, les orga- nes de la génération, et le gladius) d'un autre Géphalopode gigantesque, voi- sin da premier par la forme des mandibules, mais en différant pourtant assez pour le distinguer comme espèce particuliëre sous le nom d'Árchiteuthis duz. Le glädius seul a une longueur de 6 pieds, et le pharynx est gros comme une tête d'enfant. Enfin Mr. SreenstrRup a recueilli en Íslande des informations, qu'il con- sidère comme authentiques, touchant deux Géphalopodes décapodes jetés sur le rivage de cette île en 1659 et en 1790, dont l'un égalait le Moine marin en grandeur, et dont l'autre le surpassait encore de beaucoup, puisqu'il était long de plusieurs toises, Revenons maintenant aux pièces, que j'ai décrites ci-dessus. Celles du N°. Il ont sans aucun doute appartenu à un individu de la même espèce que celle, à laquelle Mr. Steenstrup vient de donner le nom d’Architeuthis duz. J'ai pu m'en convaincre, d'abord par la ressemblance parfaite des cupu- les avec celles, dont Mr, Steenstrup a donné la figure, mais surtoul par celle des mandibules, dont je dois un croquis à la bienveillanee de ce savant na- turaliste. En confrontant la fig. 1 A, qui est une copie de celui de Ja man- dibule inférieure, à la fig. 1, on voit aussitòt que les deux figures sont en tous points semblables. Même les dimensions de lune répondent si exactement à celles de lautre, qu'on les croirait calquées sur le même objet, Quant au N°. II Vabsence totale, aux bras, de cupules ordinaires à cercle corné denticulé, toutes étant remplacées par des erochets, suffit pour le rap- porter au genre Enoploteuthis de n'OrBraNr, qui se dislingue par ce carac- tère des vrais Onychoteuthis. On peut admettre encore avec une certaine g% | 12 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS vraisemblance, que lespèce est la même que celle, dont on conserve des fragments au Musée Huntérien, mais dont je ne eonnais que la seule figure des parties intérieures de la bouche, publiée par Mr. Owen. Cette figure répond assez bien à lobjet. dont j'ai donné la description, mais elle ne suf- fil pas à elle seule pour établir l'identité. De Fferussac * eroit, que cette espèce est la même, que la Sepia ungui- eculata de Morra. Aussi Mr. Owen la désigne-t-il par le nom d’' Enoploteuthis ungwieulata. Je crois cependant que p'ORBIGNY $ a raison en changeant ce nom spécifique, qui est appliquable à plus d'une espèce, en celui d’Enoplo- teuthis Molinae. Gependant il y a encore une autre question, qu'on pourrait faire, avant d'admettre ces espèces comme bien distinctes d'autres qui vivent dans 1'0- eéan. Gette question, la voici: Est-il bien sûr que ees grands individus diffè- rent spécifiquement d'autres beaucoup plus petits, qu'on y rencontre en’ grand nombre et qui sont déjà bien mieux connus des naturalistes? On pourrait en douter. La grandeur du corps ne saurait servir de caractère pour distin- guer les espèces, surtout lorsqu'il s'agit d'’animaux qui ecroissent probable- ment aussì longtemps qu’\ils continuent à vivre. Déjà plus d'une fois des naturalistes ont eru voir des espèces diverses dans des individus qui ne dif- féraient que par l'àge; témoin l'histoire de l’Orang-oetan, du Saumon, etc. etc. Or, le nombre des Céphalopodes de petite taille, dans les mers, est excessi- vement grand, mais ils sont en même temps exposés à devenir la proie d'une multitude d'ennemis, tels que diverses espèces d'oiseaux de mer, de squales, de dauphins ete. Le 10 Janvier 1858, latitude S. 45° 12’, longitude E. 57° 15’, Véquipage du vaisseau marchand Vriendentrouw, capitaine Dr GREEVELINK trouva, pendant deux heures de marche du vaisseau, aussi loin que le matelot en vigie put voir, la mer couverte de Loligo’s morts **. Mr. W. Vrorrk [f trouva dans lestomac d'un Hyperoodon environ dix mille mandibules de Loligo’s! Par conséquent il n'y en aura que peu, qui pourront parvenir à une taille un peu considérable, et probablement ce n'est qu'en se réfugiant dans les profondeurs de * Annal, des Sciences natur. 1885. Tome IV. j Zneyelop. Britt. 8th Ed. XV. p. 299. $ 1e. p. 899, “* Natuurk. Tijds. v. Ned, Indië, 4de Serie, Dl. II, p. 300. $t Het leven en maaksel der dieren, IT. p. 128. DE DEUX CEPHALOPODES GIGANTESQUES. 15 la mer, que le petit nombre, échappé à ses ennemis voraces, continue à croître et que quelques-uns d'entre eux acquièrent enfin ces dimensions gigantesques, dont nous avons vu quelques exemples dans les pages précédentes. Mais alors il est très- probable que leur espèce à l'état plus jeune, lorsque les ind ividus étaient encore beaucoup plus nombreux, n’ait pas tout-à-fait échappé aux recherches des natu= ralistes. — Avouons cependant qu’à l'état présent de nos connaissances et en présence seulement de quelques fragments isolés, il est très-difficile d’y recon- naître, avec une certitude sulfisante, espèce dont on connaît des individus plus petits et qu'on peut eroire pàr conséquent moins àgés. Pourtant il est permis de hasarder une conjecture. Ainsi, par exemple, en prenant pour termes de comparaison les cupules et les mandibules, les seules parties caractéristiques dont je dispose, je soupconne que lOmmastrephes todarus p'ORB. poursait bien être le jeune âge du Géphalopode N°. I et par conséquent de [Archi- teuthis dux de Mr. SrrenNstRur. A vrai dire l'Omimastrephes todarus D'ORB. vit dans la Méditerranée et lArchitheuthis dur a été pris dans l'Atlantique, mais plusieurs autres Géphalopodes sont communs aux deux mers. Gependant je n'émets ce soupcon qu’avec beaucoup de réserve, puisque M". STEENSTRUP, qui est en possession de quelques autres pièces de cette espèce, l'a erue assez différente pour la rapporter à un genre nouveau. Observons au reste que VOmmastrephes todarus se distingue de ses congénères par ses bras tenta- culaires couverts de cupules sur toute leur longueur. Il sera par conséquent bien facile de vérifier la supposition que je viens d'émettre touchant |iden- tité des deux espèces, pour celui qui sera à même d'examiner un individu complet, ou seulement un bras tentaculaire entier de lArchiteuthis duz. Quant à Enoploteuthis, dont j'ai déerit quelques débris, je ne saurais émettre aucun soupcon bien fondé pour lassimiler à quelque autre espèce eonnue. L’Enoploteuthis Lesueurii, à laquelle elle me paraît ressembler encore le plas, en diffère pourtant encore trop par la forme du bec, et surtout par celle des cupules à erochets, qui, à en juger par la figure publiée par Mr. D'ORBIGNY, sont beaucoup plus aplaties dans le sens vertical et ne possêdent par conséquent pas cette figure d'une poire renversée, qui pourrait bien être un bon signe caractéristique pour reconnaftre dans la suite lespèce à un àge plus jeune, à moins que cette forme ne subisse des modifications pendant la eroissance de animal. + 14 DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS DESCRIPTION DES FIGURES. A Yexception des figures 4, 15, 19, 20, 21, 22, 23, 25 et 26, où le grossissement est indiqué dans la description, toutes les figures représentent les objets dans leur grandeur naturelle. PLANCHE PREMIÈRE. Ad Fig. 1. Pharynx ou masse buccale du Céphalopode N°. I, vue de côté, avee l'appareil lingual ze Fig. renversé en dehors. „ mandibule supérieure; „ mandibule inférieure; un des lobes latéraux de lappareil lingual ou glottidium ; „ partie revêtue de la plaque cornée; ‚ partie antérieure charnue de la langue; . muscle rétracteur de la langue; „ endroit ou loesophage s'ouvre dans le pharyux. A. Contour de la mandibule inférieure d'Architeuthis dux Sreenstrur. SP ar FA „Le pharynx vu de sa face inférieure. Les lettres ont la même siguification que dans la figure 1e, Lie même objet vu de front, dans une direction un peu oblique. ‚ Partie supérieure de la plaque cornée de lappareil lingual, vu à un faible grossis- sement. 6, 7. Cupules ou sucoirs. „ Section verticale d'une cupule; a et b limites inférieures du cercle corné. ‚Un eercle corné isolé, vu de côté. PLANCHE SECONDE. „ Pharynx ou masse buccale du Céphalopode N°. II, vue de côté; a. lèvre extérieure; b. lèvre intérieure; cc. lambeaux des ligaments qui réunissent le sac membraneux du pharynx aux tissus environnants; Fig. 10. Fig. 11. Fig. 12 Fig. 13. Fig. 14. Fig. 15. DE DEUX CEPHALOPODES GIGANTESQUES. 15 de'. ligne indiquant les points d'attache du sac membraneux à la surface du bulbe charnu du pharynx; e. canal excréteur commun des grandes glandes salivaires; gh. orifiee inférieur du sac membraneux ; ì. une partie de loesophage; k et /. nerfs sur loesophage. lie même, vu de front; a et b. lèvres extérieures et intérieures. Le même, ouvert à sa surface inférieure par une section longitudinale; a et b. lèvres; cc. petites glandes salivaires; d. ganglion sous-pharyngien ; e. canal excréteur commun des grandes glandes salivaires; f. dépression médiane en forme de gouttière dans la substance du ganglion, servant à recevoir la portion supérieure du canal salivaire jusqu'à l'endroit où ce canal le traverse ; gh. orificee du sac membraneux, servant de passage au canal salivaire et à l'oesophage; t. partie de Yoesophage; k. appareil lingual ou glottidium vu par sa surface inférieure et occupant sa place naturelle entre les branches de la mandibule supérieure; Ll. muscle rétracteur de la langue; m. cavité entre le sac membraneux et le bulbe charnu du pharynx. d. ganglion sous-pharyngien; hk. partie postérieure de la langue; n. espace entre la surface postérieure de la langue et la surface supérieure du ganglion ; e. canal excréteur commun des grandes glandes salivaires; f. dépression en forme de gouttière, dans laquelle est logée la partie supérieure du canal excréteur ; 99. branches résultant de la bifurcation du canal excréteur à sa sortie du ganglion. L’appareil lingual du même, vu de côté; aa. lobes latéraux ; b. plaque cornée; c. partie antérieure charnue; d. sa cavité antérieure et supérieure; e. muscle rétracteur. Plaque cornée, vue de face. Dents de la plaque cornée, faiblement grossies ; a. rangée médiane; b. une des rangées latérales. 16 _ DESCRIPTION DE QUELQUES FRAGMENTS DE DEUX CEPHALOPODES ETC. PLANCHE TROISIËME. Fig. 16. Partie supérieure de l'un des bras sessiles du même; a. canal axillaire; b. crète natatoire. Fig. 17. Fragment d'un des bras tentaculaires du même ; a. canal axillaire; b. nerf qui y est contenu. Fig. 18. Une partie du canal axillaire ouvert par une section, pour mieux faire voir le nerf tentaculaire et ses ramifications. Fig. 19. Cellules fibreuses musculaires formant la masse de la substance charnue des bras ainsi A que de leurs prolongements dans les cupules, vue à un grossissement de 300 fois. Fig. 20. Une partie d'une de ces cellules fibreuses à un grossissement de 1000 fois. Fig. 21. Partie d'un vaisseau capillaire dans la substance charnue du bras, à un grossisse- ment de 300 fois. Fig. 22. Partie supérieure d'une des cupules, vue du côté de l'ouverture par où sort le cro- chet, vue à un faible grossissement. Fig. 23. Section verticale d'une cupule faiblement grossie; a. pelote musculaire interne; -__bbbb. son épiderme; c. petit pied, réunissant la cupule au bras; dd. bord inférieur du cercle corné; ee. Épiderme de la peau de la cupule, se réfléchissant vers l'intérieur et se réumis- sant en dd avec Ïépiderme de la pelote interne, de facon À recevoir le cercle corné entre ces deux surfaces Épidermiques; f. erochet; g. cavité du cercle corné. Fig. 24. Cercle corné isolé, Fig. 25. Substance cornée du crochet, vue à un grossissement de 1000 fois. Fig. 26. La même substance, après un séjour de quelques heures dans la potasse caustiquc. Fig. 27. Un oeil du même individu. Fig. 28. Une portion de la membrane cartilagineuse postérieure, criblée de pores, par où entrent les ramifications du nerf optique. P HARTING, Fragments de deux Cephalopodes Éigantesques N Fié2 Fie 3 PII P Marting, ad nat del Veger & C2mipr. Aursterdirmm PU dl Wrijer Lik VERH D KON AKAD V WETENSCH AFD. NATUURK. DIX P HARTING. Fragments de deux Céphalopodes gigantesques Fiég P Harting, ad nat del. Meger “zegen ar rteadan Wad Weijer Zeh VERH.D KON AKAD V WETENSCH AFD. NATUURK. DIX P HARTING, Fragments de deux Céphalopodes éigantesques Fig 16 Fig. lt P Harting. ad nat del VERH.D KON AKAD V WETENSCH AFD. NATUURK. DIX Meijer &C*ruyre dnsterdm PW Wazer Zath VERHANDELING OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER “; DOOR E. H. VON BAUMHAUER. Ten gevolge eener missive van den Minister van Financiën, dato 10 Junij _ 1857, aan de Akademie gerigt, in welke hare voorlichting werd verzocht __over de door sommige branders ingebragte bezwaren tegen de opneming en herleiding van het ruw nat tot gedestilleerd van 10 graden op den zooge- naamden Nederlandschen vochtweger bij 55° FAHRENHEIT, is in de verga- dering van 28 November 1857 door de Gommissie, bestaande uit de Heeren vaN Rees, G. J. Murper en van DER Boon Mesen, een ontwerp-antwoord aan Zine Excellentie aangeboden, dat vooral betrekking had tot den vocht- weger en de herleidingstafels bij het gebruik van den vochtweger te raad- plegen. In eene daarbij gevoegde nota heeft de Heer Murper de aandacht der Akademie gevestigd op de Nederlandsche tafels, welke steunen op de e- * Medegedeeld in de Vergadering der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Afd. Natuur- _ kunde, van den 27sten Mei 1860. Wee 3 NATUURK, VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX, 2 OVER DE DIGTHEID, DE UITZEITING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING bepalingen van Girpin, tusschen 1790 en 1794 gedaan, en door TrArres in 181f omgerekend, en het vermoeden geuit, dat doordien de alkohol van GirLern van 0,825 s. g. niet absoluut is geweest, de omrekening van TraAr- LES, hoewel deze bepaald heeft hoeveel alkohol ín een vocht van 0,825 s. g. bij 60° F. bevat is, geen genoegzaam vertrouwen verdient, wegens de on- naauwkeurigheid in deze wijze van berekening. Naar het oordeel van den Heer Murper moesten, indien men goede grondslagen voor eene wet op het gedestilleerd wenschte, door de Akademie aan de Regering drie deskundigen worden voorgedragen, die, onder de leiding van eene Commissie uit de Aka- demie, de bepalingen zouden volbrengen niet alleen voor slappen spiritus, waarop de missive van den Minister vooral betrekking had, máar voor alle mengsels van alkohol en water. Aan dit zoo belangrijk en naar mijn oordeel zoo zeer gewigtig voorstel van den Heer Murpemr is geen gevolg gegeven. Ik achtte het echter van gewigt, dat de twijfel, welke bestond zoowel over de digtheid van den ab- soluten alkohol als over het alkoholgehalte van mengsels van alkohol en wap ter van eene bepaalde digtheid werd weggenomen, vooral met het oog op de door de Regering aan de Wetgevende Vergadering aan te bieden wet op het gedestilleerd. Ik verzocht daarom mijnen vriend en vroegeren assistent F. H. van Moor- SEL, sedert scheikundig ambtenaar bij de belastingen hier ter stede, om met mij eene reeks van proeven te willen nemen. Het resultaat dier proeven wordt in deze Verhandeling medegedeeld, terwijl tot vergelijking onzer uit- komsten met die onzer voorgangers vooraf eene historische mededeeling, tot dit onderwerp behoorende, wordt gegeven, Ik acht mij echter verpligt reeds dadelijk aan de Akademie verschooning te vragen voor eene door mij begane fout. In de Vergadering namelijk van den 25sten Februarij 1860 heb ik de uitkomsten medegedeeld van een ge- deelte onzer proefnemingen, en wel van het alkoholgehalte van 5 tot 5 vo- lumen procent in 100 volamina van het mengsel, en daarmede vergeleken de door Povirrer uit de proeven van Girein en Gay-Lussac berekende, en medegedeeld in zijne Memoire sur la densité de Valcool et des mélanges alcooliques, gelezen in de zitting der Fransche Akademie van 16 Mei 1859. Deze vergelijking, die aanzienlijke verschillen vertoonde, was eene onjuiste: de cijfers van Povirrer toonden aan, hoeveel volumina absoluten alkohol uit 100 volumina van een mengsel van eene bepaalde digtheid kunnen wor- VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 9 4 den verkregen; de door mij medegedeelde, dat # volumina alkohol met 100—w volumina water een mengsel geven van de aangegevene digtheid; het is dui- delijk dat door de bekende contractie van alkohol en water deze vergelijking eene geheel onjuiste is; onze proeven op dezelfde wijze berekend als die van GrreiN toonen daarentegen eene bijna volkomene overeenkomst. he HOOFDSTUK I. DIGTHEID VAN ABSOLUTEN ALKOHOL. De oudste, ons bekende bepalingen van de digtheid van absoluten alkohol _ zijn die, welke wij bij Löwrrz in zijne Verhandeling in de vergadering van 29 October 1795 van de Petersburger Akademie hebben geboekt gevonden *: zis Volgens Brrsson 0.857 « > BeRGMANN 0.820 » __ MusscuenBrRoEK 0.815 T. < Löwrrz geeft verder aan, dat Borries daarvoor gevonden heeft bij ld end JN POHOR. 08 18205 sik Ra je 20 » 815 5 S. _Löwrrz echter heeft door zijne proeven aangetoond, dat zijne voorgangers den absoluten alkohol niet hadden gekend, en dat door eene destillatie met koolzure potassa de digtheid bij 46° R. slechts tot 0.812 kan worden ver- laagd; door herhaalde gefractionneerde destillatiën over hard gedroogde kool- __zure polassa verkreeg hij een alkohol van 0.791 s.g. bij 16° R., die bij eene herhaalde gefractionneerde destillatie niet meer van digtheid veranderde. Het blijkt echter niet uit zijne verhandeling, op welke wijze hij de digtheden heeft bepaald: door weging van gelijke volumina of door hydrostatische we- Ei à hd * Nova Acta Academiae Scientiarum ümpertalis Petropolitanae, Anno 1198, T. XT, p. 299. + Deze worden ook gevonden in GreN’s Systematisches Handbuch der Chemie, der ersten Ausgabe ten heils 1sten Bd. $ 1622. p ke _$ Nrcnorson’s Anfangsgründe der Scheidekunst, 1191, S, 503. mj oe 3% / OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING ging; alleen geeft hij op, dat de wegingen bij 16° R. zijn gedaan. Löwrrz heeft daarenboven onderzocht de rectificatie over chloorcalceitum, doch kon daarmede ook bij gefractionneerde destillatie niet lager komen dan 0.792, terwijl eindelijk bij zijne proeven, waarbij absolute alkohol van 0.791 seg. met gesmolten potassa-hydraat werd behandeld, niet alleen de grootste hoe- veelheid alkohol ook bij goede afkoeling gasvormig ontsnapte, maar daaren- boven het destillaat aanzienlijk in digtheid was toegenomen; zoodat Löwrrz reeds daaruit besloot, dat bijtende potassa ontledend op den alkohol werkt. Wij zullen later zien, dat de alkohol van Löwzrrz absolute alkohol mag worden genoemd, zoodat zijne proeven ook met mengsels van waarde voor ons zijn. Dr. Doruruss, die voor BraGpeN absoluten alkohol heeft bereid door ster- ken alkohol met bijtende potassa te behandelen, af te hevelen en met ge- branden aluin te destilleren, heeft de digtheid niet lager kunnen krijgen dan 0.S188 bij 60° F. * Grrpin, die later voor BrAGDEN de proeven heeft ge- nomen over de digtheid van mengsels van alkohol en water, op welke proe- ven wij later zullen terugkomen, heeft zich niet bemoeid met het makéî van absoluten alkohol, maar heeft voor zijne proeven een gemakkelijk te verkrijgen alkohol van 0.82514 s. g. bij 60° F. gebruikt f. In Grurer’s Phys. Wort. $ vinden wij dat Rrenrer de digtheid van ab soluten alkohol gevonden heeft 0.792 bij 20° G. en dat L. Guerin voor Munceke een alkohol heeft bereid met eene digtheid van 0.8062 bij 0° G., water bij zijne grootste digtheid gelijk 1, dus bij 20° G. 0.791108. Turopore pr SAUSSURE ** heeft in 1807 door hernaalde destillatiën over chloorcaleium een alkohol bereid van 0.792 s. g. bij 16° R. P. T. Merss- NER bereidde in 1812 door herhaalde destillatie over chloorcalcium een al- kohol van 0.791 bij 16° R. TT. Gar Lussac $$ vond in 4816 de digt- * Phil. Pransact., 1190, Vol. LXXX. part. 2, pag. 823. Es „ # pag. 335. $ Bd. X., 1841, S. 921, De proeven van RrcHtEr vindt men in zijn werk: Ueber neuere Gegenstünde der Chemie, pag. 8 en 72; wij hebben dit werk echter niet kunnen inzien. dk GILBERT'S Annalen, 1808, Bd. XXIX. S. 268. tf J. B. Trommsporr, Journal der Pharmacie, B. XXI. pag. 12 en B. XXII. pag. 3. Verg. MerssnNeR, die Araeometrie in ihrer Anwendung auf Chemie und Technik, Wien 1816, pag. 82. $$ Annales de Chim, et de Phys. T. IT. p. 135. VAN DEN DAP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 5 heid 0.79255 bij 17°.088 GC. en 0.75869 bij 78°,41 C., water bij zijne grootste digtheid gelijk f. De Gouvenarn * heeft in 1825 een alkohol be- reid van 0.800 s.g. bij 10° R. (water bij dezelfde temperatuur = 1) en DerrzenNe j in 1824 door eene viermaal herhaalde destillatie over chloor= calcium een alkohol van 08119 bij 0° G. (het water bij 0° C, = 1). Dv- mas en BourLar $ verkregen in 1827 door herhaalde destillatiën over chloor- calcium een alkohol van 0.7915 s. g. bij 18° C., waarvan zij door analysen de zuiverheid aantoonden. Artuur Connern ** heeft door alkohol langen tijd te laten staan onder de luchtpomp naast kalk een alkohol verkregen van 0.7928 s g. bij 655° F. Korp TT heeft een alkohol bereid van 0.79821 Bme bij 14°C. | Wij vinden in het rapport van F. Araao in‘ de vergadering der Fransche Akademie van 5 Junij 1822 (volgens Poviuver 1825) melding gemaakt van een mémoire door Gar-Lussac op uitnoodiging der Regering ontworpen, waarin deze geleerde zijn onderzoek over de digtheid van den absoluten al- kohol en van de mengsels van alkohol en water mededeelt; deze mémoire is nooit, naar het schijnt, in druk verschenen, terwijl de resultaten van dat voor de wetenschap zoo gewigtig onderzoek het eerst zijn bekend gemaakt _ door Berzeurvs in de 24° uitgave van zijn scheikundig handboek. In het zoo even genoemde rapport van Arago SS vinden wij, dat Gar-Lussac voor de digtheid van absoluten alkohol bij 15° CG. heeft gevonden 0.7947, water bij 15° G. gelijk 4. Uit dit rapport schijnt verder te blijken, dat Gav-Lus- sac dezen alkohol zes maanden op bijtenden kalk heeft laten staan, waar- door zijne digtheid niet was veranderd, en tevens door eene organische ele- mentair-analyse de zuiverheid van dezen alkohol heeft bewezen. Het is zeer te bejammeren, dat dit werk van Gay-Lussac niet door den druk is be- kend gemaakt, en wenschelijk komt het ons voor, dat de Fransche Akade- * In een werkje uitgekomen in 1825 te Dijon, bij Dourrver; verg. FÉrussac, Bulletin des Sciences Mathématigues, etc. T. VII, pag. 141. ’ T Recueil des travaum de la Société de Lille, ann. 1823 en 1824; verg. Fíérussac, T, VIIL, pag. 132. $ Annales de Chim. et de Phys, 1827, T. XXXVII. p. 294. %* PoOGGEND., Ann., 18835, Bd. XXXVI. S. 487. + 7, „ Bd. LXXII. S, 1 en 223. $8 Oeuvres de FrANGoIs Araco. Mélanges, 1859, p. 140. EN ke tee E ENE Ee EE A PN a di ha 6 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING mie, onder wier berusting het manuscript waarschijnlijk is, dit werk nog wereldkundig make, In 1845 heeft Prerre *, door behandeling met kalk en later met een mengsel van kalk en koolzure potassa, een alkohol verkregen van 0.81508 s. 8 die bij eene herhaalde rectificatie 0.81510 s. g. werd, beide bij 0° G. Door de analyse vond hij gevonden berekend C 51.85 5218 H 15.55 15.04 0 54.82 54.78 doch hij voegt er bij, dat door de rectificatie de alkohol een’ zwakken empy- reumatischen reuk had verkregen. J. Drinkwater | heeft in 1847 absoluten alkohol bereid door -destillatie over gegloeiden carbonas potassae en later over gebranden kalk, nadat hij zich overtuigd had, dat gedroogd zwavelzuur-koperoxyd het water aan den alkohol minder goed onttrok dan de gebrande kalk; als gemiddelde uit vier proeven vond hij 0.795811 s. g. bij 60° Fen 29.810 d.d. barometerstand ; het water bij 60° F = 1 genomen. Fownes $ heeft in 1847 op dezelfde wijze een alkohol bereid van 0.7958 s. g. bij 60° F, Verder hebben wij nog ge= vonden, dat WACKENRODER ** bij twee wegingen, gedaan bij 24° GC. en 21.1 par. dd. barometerstand, de digtheid van absoluten alkohol, verkregen door rectificatie over gebranden kalk, heeft gevonden 0.79047. Eindelijk heeft Pourrver jj] de digtheid bepaald van alkohol door FrÉmr gerectificeerd. FrÉuv had namelijk een alkohol van 0.80016 s.g. bij 15° G, in drie deelen verdeeld, en ieder dezer deelen afzonderlijk gerectificeerd en daaren- boven bij de destillatie het eerste en tweede produkt afzonderlijk opgevangen. Van het eerste produkt van N°. 1 was te weinig, om daarvan de digtheid te bepalen. Povirrer heeft bij deze bepalingen, welke hij door eene aan * Ann. de Chim. et de Phys, 1845, 3ième série, T. XV. p, 352. tf Philos. Magazine, Vol. XXXII. pag. 128, $ _# _ Transact., 1847, pag. 249. %k Archiv der Pharmacie. L. pag. 162; Berzerrvs, Jahresbericht, XXVIII. pag. 443. Ff Povrurer, Mémoire sur la densité de &Alcool, ete, Paris 1859. VAN DEN DANP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 1 een platinumdraad hangende peer heeft gedaan, groote zorg besteed en zoowel rekenschap gehouden van de dilatatie van het glas, van den barometerstand, de spanning van den waterdamp in de lucht, als ook de correctie aange- bragt voor de weging der peer in de lucht in stede van in het luchtledige. Povrrver heeft van iedere vloeistof de digtheid tweemalen bepaald en gevonden: Nels ING NZ. Nos NGR Oe Iste bepaling 0.79555 0.79484 0.79468 0.79487 0.79473 gde 7 0.79512 0.79502 0.79473 0.79493 0.79475 welke cijfers de digtheid aantoonen bij 15° G., terwijl als éénheid is aan- genomen het water insgelijks bij 15° G. De proeven door ons genomen zijn op de volgende wijze geschied. Twee soorten van alkohol zijn door ons gebruikt geworden en beide op dezelfde wijze behandeld; de eerste alkohol was ons als absolute geleverd uit de be- roemde fabriek van Dr. Marquarpr te Bonn; de tweede insgelijks als ab- solute geleverd door de Heeren Groorr en Romenr alhier. Ongeveer tien kannen werden gedurende een tweetal dagen onder herhaalde schudding behandeld met hard gedroogde koolzure potassa en daarna gedes- tlleerd. Het destillaat werd gedurende eenige dagen met stukjes ongeblusch- ten kalk ter grootte van eene hazelnoot herhaaldelijk geschud, op eene warme plaats nedergezet en vervolgens gedestilleerd, terwijl in de retort zelve ongebluschte kalk werd gedaan. Deze proef werd herhaald, totdat bij twee opvolgende destillatiën de digtheid van den alkohol niet meer was afgeno- men, terwijl eindelijk deze alkohol nog eens bij eene zeer zachte tempera- tuur zeer langzaam werd gedestilleerd, en alleen de eerste tweederde. ge- deelten werden opgevangen. Om een denkbeeld te geven hoe moegelijk de alkohol de laatste sporen water verliest, mogen de volgende digtheden na iedere destillatie van den “tweeden alkohol bepaald, doeh zonder correctiën hier medegedeeld, een be- wijs leveren. De digtheden zijn bij 15° G. gedaan en vergeleken met water van 15° G: Alkohol vóór de destillatie. ... .... „ 0.7990 na destillatie met koolzure potassa .. .. 0.7982 wand ter destillatsen met, kaler. zor er 0.7979 » de » » » bvk wt Siana 2 0.7970 8 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING na 9% destillatie. met kalk s/e. 5e 0.7958 „ Ade » » DMAE eis 140% 0.7955 pee » » EEE OE Ls 0.7947 » 6de » » DME BEE DE nd: 0.7947 Bij onze onderzoekingen hebben wij twee glazen, met kwik bevrachte, peren gebruikt, wier vorm van die, door Povrzrer gebruikt, verschilt. Pourr- LET namelijk heeft gebruikt een cilinder van boven en onder besloten door een halven bol, wij daarentegen een dubbelen kegel met de grondvlakken aan elkander, denzelfden welken ik bij de bepalingen der digtheden van melk heb gebezigd. Wij zullen’ deze beide peren onderscheiden met de namen van groote en kleine peer. Terwijl Povrrrer zijne peer aan de balans hing door middel van een platinumdraad, hebben wij gebruik gemaakt van een van vet bevrijd vrou- wenhaar, steeds zorg dragende dat daarvan in de vloeistof eene zelfde lengte ingedompeld was; die lengte bedroeg ongeveer „, van de geheele lengte. De gegevens voor deze peren zijn: gr. peer kl, peer Gewigt der peer + haar in de lucht. 556755 gr. 58.9545 gr. Ere wadeh dee den h RERTEAAN 0.0017 » 0.0020 » Barometers®and. /.02.0 aon 158.6 mm. bij 0° CG. Temperatuur der lucht ........ 15°. 5 C. Psychrometer van August drooge bol. 15°. 5 CG. » » natte _» 13246G, _Gewigt der peer + haar in water bij Ws ten A eenn crane ree 2.608 gr. 26.0965 gr. De bepalingen van de digtheid van den absoluten alkohol zijn geschied door middel van de groote peer bij eene temperatuur van 15° CG. De peer woog (met het haar) in den eersten alkohol 15.515 gr. » tweeden » 15.507 » Tot de bepaling van de digtheid van den alkohol en van de correctie bij de herleiding van de weging in de lucht tot die in het luchtledige hebben wij gebruik gemaakt van de formule aenen!) == D—-d:D—d Dd VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 9 waaruit volgt waarin m gewigt van de peer in de lucht bij 15°. CG. 7 » Pe» me » het water, » » TT D D__» __» _» den alkohol » » D digtheid van de peer bj 15°. C. d » Hp Taeht*l- 5) » _en 760 mm. d’ » » het water » D d » » den alkohol » » D is uit de formule geëlimineerd dis uit de gegevens bepaald — 0.00122 d' is volgens Despretz — 0.99915 arn! \ : 5 3 Het tweede lid — — d is de correctie voor de weging in de lucht in stede van in het luchtledige. Bij de bepalingen hebben wij verwaarloosd het verlies, hetwelk het haar bij de weging in water en in alkohol ondervond, daar dit hoogstens ;, mgr. kon bedragen. Op deze wijze vinden wij voor de digtheid van: den 18ten alkohol den 2den alkohol 0.79582 0.79590 correctie 0.00025 0.00025 dus 0.79407 0.79415 De door ons gebruikte formule, waarmede ons geacht medelid R. van Rees ons heeft bekend gemaakt, heeft dit voordeel boven de veel meer zamenge- stelde van Povrrrer, dat, doordien de resultaten der wegingen van elkander worden afgetrokken, de bepaling van het gewigt van het haar onnoodig is, daarenboven de bepaling van het ware volumen en het ware gewigt der peer; daar bovendien al de proeven bij 15° G. zijn gedaan, behoeft geene correctie * / 4 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. 10 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING voor de uitzetting van het glas in rekening te worden gebragt. Wij hebben echter onze uitkomsten volgens de formule van UEA uitgerekend en de- zelfde uitkomsten Peke badE : Het aanbrengen dahan van correctiën op de bij de proef gebruikte ge- wigten, zoo als door sommigen wordt gedaan, is ten eenemale overbodig, daar men hier niet absolute maar relatieve bepalingen doet. Vóór dat wij tot de bepaling van de digtheid door middel van de peer overgingen, hadden wij getracht die bepalingen te doen met den picnometer; doch de sterke uitzetting van den alkohol door de temperatuur was oorzaak, dat na de vulling en sluiting van den pienometer en de overbrenging op de balans, genoegzame verwarming, hoe weinig dan ook, plaats vond, zoodat bij de bekoeling gedurende het wegen een luchtblaasje onder het stopje ontstond. Wij lieten daarom een.kolfje vervaardigen met eene vernaauwing in den hals, op welke vernaauwing eene streep was aangebragt, terwijl het kolfje door een ingeslepen stopje werd gesloten; in het kolfje zelf was een thermo- meter aangebragt. Met dezen toestel hebben wij de digtheid bepaald van den eersten alkohol. De gegevens zijn: Kolfje leeg gewogen in de lucht bij 15° CG. 14756 gr. » met water De) » » 15°.4G. 60.505 » » __» alkohol >» » » 15°.4G. 50.940 » Barometerstand 157,4 mm. bij 0°C. Hieruit volgt | de digtheid der lucht bij 15° G. 0.00125 en dus de correctie aan te brengen op het gewigt water en het gewigt alkohol wegens de weging in de lucht in stede van in het luchtledige 0.056, waaruit berekend wordt de digtheid van den alkohol bij 15°.4 G., vergeleken bij water op zijne grootste digtheid, 0.79590. * Voor hen die de formule van Pourrrver op pag. 18 zijner Mémoire willen gebruiken, moeten wij opmerken dat daar eenige drukfouten zijn ingeslopen en wel regel 3 v, b. pm=r'v(l Jkt!) d—p' + bd moet zijn pn"! + v(l 4 kl!) d— p' + bd pp! Ae! Ay pep! regel 6 v. b. v(t L kt") + A moet zijn d == v(l kt) +5 B (h — 0.38 f) ee p U — 0,38 f) wis NEEN. O7 "STO at) moet zijn 7 T 160 +4) p VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 1{ Berekenen wij nu ter onderlinge vergelijking, zooveel wij daartoe in de gelegenheid zijn door de medegedeelde opgaven over temperatuur en over de aangenomen digtheid van het water, al deze digtheden op 45° C., de digt- heid van het water bij 4° G. — 1 stellende, dan vinden wij NAMEN, Löwrrz INKENCEER ere ea aen DE SAUSSURE Gav-Lussac (1816)... Gar-Lussac (1822), . . DE GOUVENAIN. . DELEZENNE. «ee .. Dumas en Bourray. BEHEREN Sen NAStedi. . DRINKWATER. ve os EENES: de WACKENRODER. . . « «. ROULBDDE han se ester sande VON BAUMHAUER. « .. en VAN MoorsEL. .... OP REN TE CMRON LEL HERLEID TOT WATER GEVONDEN . OP GROOTSTE DIGTHEID. DIGTHEID, TEMP, DIGTHEID, TEMP, 0.791 “| 16° R. | 0.7896 | 16° R 0.792 | 20 C.|0.7906 [20 C. 0.791 | 20 C.|0.7896 |20 C. 08062 | 0 C. 0.792 | 16 R.|0.7906 | 16 R. 0.79235 | 17.088 C 0,7947 |15 C.|0.7940 |15 C. 0.8000 [10 R.| 0.199 |10 R. OBTLO TN TOE OE IGISPE GP HE, 0.7915 | 18 C.|0.7904 [18 C. 070821 | 14 C1 0797014 C 0.7928 | 624 F. | 0.7919 | 624 F. QS LAOS OO 0.793811| 60 F.|0.7931 |60 F. 0.7938 |60 F.|0.7931 |60 F. 0.79047 | 21 C.| 07889 [21 C. 07947 |15 C.| 07940 |15 C. HERLEIDE DIGTHEID BIJ 153 €: WAAR= SCHIJN= LIJKE CORRECTIE, 0.0002 09 29 VO co 29 WO WO LD 29 49 DD 19 Bij de herleiding tot de temperatuur 15° CG. hebben wij gebruik gemaakt van de uitzettingstafels, die wij later zullen mededeelen, terwijl waarschijnlijk bij alle bepalingen, behalve die van Povirrer en de onze en, zoo als wij vertrouwen, bij die van Gavy-Lussac, de correctie moet worden aangebragt voor de weging in de lucht in stede van in het luchtledige; al zijn ons de barometerstand en de spanning van den waterdamp bij die bepalingen onbe- kend, zoo kunnen wij toch de correctie in den vierden decimaal aanbrengen, daar de verschillen voor barometerstand en spanning van den waterdamp eerst op den vijfden decimaal van invloed zijn. Er kan geen twijfel bestaan over de digtheid van den absoluten alkohol, zij is vrij juist 0.7940 bi j 15° GC, 4% 12 ‘OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING vergeleken met water bij zijne grootste digtheid. Uit de medegedeelde resul- taten blijkt, dat Löwrrz, Merssner, Munceke, Gav-Lussac in 1816 en 1822, ConnerL, DRINKWATER, Fownes, WACKENRODER en Pouvrurer absoluten alkohol hebben gekend, terwijl het lage cijfer van Dumas en BourLav ons doet vermoeden, dat hun alkohol niet zuiver is geweest. De alkohol, waarmede Korp, DE GOUVENAIN, DELEZENNE en Prerne hebben gewerkt,-was niet absoluut. HOOFDSTUK II OVER DE DIGTHEID VAN DE MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. De eerste natuuronderzoeker, die, zoover ons bekend is, daarover bepaalde proeven heeft in het werk gesteld, is de reeds vroeger door ons genoemde en door Löwrrz * aangehaalde Borrrrs, die met den niet absoluten alkohol van 817 bij gewigt negen mengsels, dus van 40 tot 10 procent, heeft gemaakt en daarvan bij 15° R. de volgende digtheden heeft gevonden 10 STe 9 84 8 86955 7 8955 6 > 9155 5 Anes A oe 905 5 30 ODIE 1 Tis 0 1000 Daarop volgt Löwarz, die zijne bepalingen bij 16° R. met absoluten alkohol (0.791 bij 16° R.) bij gewigt heeft gedaan, In Tabel 1 vinden wij de door - hem gevondene cijfers voor mengsels in gewigtsprocenten. In het laatst der vorige eeuw besloot het Engelsche Parlement een einde te maken aan de veelvuldige twisten, ontstaan door de onvolledige bepalings- Meati as pe blz/v81B, rm 7 VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 15 wijze van het alkoholgehalte der spiritueuse vochten. De Royal Society te Londen belastte Sir Cuarres BraGDeN met dit onderzoek en deze veree- nigde zich met GrrpiN tot het doen der bepalingen. - Hunne eerste onder- zoekingen werden in de Philos. Transact. van 1790 medegedeeld, doch we- gens de menigte bronnen van fouten, waarop men niet gelet had, werden deze proeven herhaald en in 1792 in hetzelfde tijdschrift medegedeeld. Doch ook deze herhaling der proeven bevatte nog vele fouten, zoodat Grrern eene derde maal de proeven herhaalde en in 4794 in hetzelfde tijdschrift 102 ta- fels mededeelde, waarin door interpolatie de digtheid van procent tot procent en van graad tot graad tusschen 50 en 100 graden Famrenuerr is aange- geven, berekend uit 40 verschillende mengsels en bij 15 verschillende tem- peraturen. Bij deze bepalingen heeft Grzpin gebruikt een alkohol van 0,825 bij 60° F., de digtheid van het water bij diezelfde temperatuur gelijk 1. De mengsels werden gemaakt bij gewigt, zoodanig dat 100 gewigtsdeelen alkohol met 5, 10 tot 100 gewigtsdeelen water en daarna 100 gewigtsdeelen water met 5, 10 tot 100 gewigtsdeelen alkohol werden gemengd en, na een dag gestaan te hebben, de digtheid van het mengsel bij 50, 40 tot 100 graden FanrennHEiT werd bepaald in een kolfje, welks inhoud was 2965 grein gedestil- leerd water, terwijl de hals 1.5 duim lang was en een diameter had van 0.25 duim, Wij zullen later van de -door hem gevonden digtheden bij verschillende temperaturen gebruik maken, bij de bepaling van de uitzetting door de warmte van de mengsels van alkohol en water. Trarres * nu heeft voor het Pruissische Gouvernement de uitkomsten van Girein in volumen-procenten omgerekend. Hij heeft eerst getracht de digt- heid van watervrijen alkohol te bepalen, om daaruit te kunnen nagaan hoe- veel water bevat was in den alkohol van Grrein van 0.825. Hij heeft de digtheid bepaald van een alkohol, die door Rose zoo watervrij mogelijk was gemaakt, en daarvoor gevonden bij 60° F 0.79841 en 0.79876, water bij 60° gelijk 1, doch heeft wegens de vrij groote overeenkomst tusschen de proeven van Löwirz en die van RrcnterR de door den eersten gevonden digtheid als waar aangenomen, dus 0.79484 bij 60° F‚ water bij 60° F = 1, of 0.7959 bij 60° F, water op zijne grootste digtheid gelijk 1, zoodat hij den door Girpin gebruikten alkohol heeft beschouwd in gewigt te bestaan uit * GILBERT's Annalen, 1811, Bd, 38, S, 349, 14 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING 0.892 alkohol en 0.108 water, of 92.6 procent van zijn volumen watervrijen alkohol te bevatten. De door Trarres berekende cijfers vinden wij in Tabel1. Meissner, die, zoo als wij vroeger zagen, absoluten alkohol heeft bereid, heeft met dezen alkohol en water bij gewigt mengsels gemaakt, wier digtheden na 24 uren werd bepaald; twee zulke reeksen van bepalingen zijn door hem gedaan; de eene met alkohol uit gegist druivensap verkregen, de andere met alkohol uit korenbrandewijn; de temperatuur bij de eerste reeks was 16° R, bij de tweede 14° R. Ook zijne cijfers zijn in Tabel I opgenomen. DerezenNe heeft met zijnen alkohol, die, zoo als wij gezien hebben, niet absoluut was, bij gewigt mengsels met water gemaakt, en daarvan de digtheid bepaald bij 0°, 18°, 56° en 54°C in een dun fleschje, gesloten door een conischen stop, met inachtneming der correctie voor de weging in de lucht: VOLUMEN- TEMPERATUUR (CELSIUS.) PROC. ALKOHOL. 0° 18° 54° 100 0.81190 0.79539 0.78018 0.76436 95 82522 80974 19385 11190 90 83840 82310 80722 79099 85 85111 83561 81975 80414 80 86325 84834 88191 81693 75 87496 85974 84386 82884 10 88649 87180 85582 84047 65 89791 88338 +6763 85194 60 90909 89474 87962 86382 55 92039 90605 89044. 87594 50 93047 91682 90259 88801 45 93994. 92738 91303 89968 40 95066 93781 92402 91058 35 905886 94682 93453 92133 - 80 96579 95588 94395 93166 25 97145 96312 95254 94097 20 97596 96974 96084 95054 15 98007 97587 96853 96050 10 98504 98261 97684 96805 5 99130 98983 98520 97136 0 1.00000 99855 99351 98721 De Gouvenarn heeft ook bepalingen gedaan met zijnen alkohol, die ins- gelijks niet absoluut was; zijne digtheden, die bij 0°, 5%, 10°, 15° en 20° R (water bij 10° R == 1.) zijn bepaald, hebben betrekking op mengsels van al- VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. ad 15 kohol en water, die op 100 volumina alkohol en water (zonder contractie) bevatten 10,20 enz. volumina alkohol; van de aanbrenging eener correctie voor de weging in de lucht blijkt niets. VOLUMEN- PROC, nt ALKOHOL. 02 100 0.81060 90 84650 80 87440 70 90030 60 92400 50 94500 4,0 96000 50 97175 20 97950 10 98950 TEMPERATUUR (RÉ4UMUR.) 5° 0.80530 84125 86920 89515 91900 93900 95650 96925 97800 98825 10° 0.80000 83600 86400 89000 91400 93500 95300 96675 97650 98700 15° 0.79470 83075 85880 88485 90900 98100 94950 96425 97500 98575 20° 0.78940 82550 85360 87970 90400 92700 94600 96175 97350 98450 Vervolgens heeft Gar-Lussac in een geschrift, hetwelk in 1824 is uitge- komen » Instruction pour Valcoholomêtre centésimal et des tables qui Vaccom- pagnent’”’, tafels gegeven voor de bepaling van het alkoholgehalte door mid- del van zijn honderddeeligen alkoholmeter, welke schijnen gegrond te zijn op eigene onderzoekingen, welke hij niet heeft openbaar gemaakt. Deze be- palingen bij 15°C, water bij dezelfde temperatuur gelijk 41, zijn het eerst door Berzeraus in de 2de uitgave van zijn handboek in 1828 medegedeeld; wij hebben ze in Tabel L medegedeeld. DriNKWATER heeft met den door hem bereiden absoluten alkohol elf meng- sels gemaakt juist bevattende 2, 1, 2, tot 10 gewigtsprocenten alkohol, en de digtheid daarvan bepaald bij 60° F na 24, 48 en 72 uren, zonder eenig verschil van belang te vinden in de digtheid bij het langer staan der mengsels. Zijne uitkomsten zijn, het water bij 60° F = 1 genomen, en zonder brenging der correctie voor de weging in de lucht: Gewigtsprocenten- alkohol. 0.5 OT eN CUI = Digtheid bij 60° F. 0.99905 99815 99629 99454 99285 99121 Gewigtsprocenten- alkohol. 6 7 8 9 10 Digtheid bij 60° F. 98965 98815 98668 98527 98589 aan= 16 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING ’ Fowres heeft insgelijks bij gewigt mengsels van alkohol en water gemaakt, en daarvan eerst na drie dagen de digtheid bepaald bij 60° F; drie dagen later werden op nieuw de digtheden bepaald, doch geen onderscheid gevon- den; om nog meerdere zekerheid te hebben, dat er geene verdere contractie plaats vond, werd een mengsel van gelijke deelen alkohol en water in eene sterke flesch gedaan, en deze goed gesloten tot boven het kookpunt der vloei- stof verwarmd; na bekoeling tot 60° F bleek de digtheid niet veranderd te zijn. Op deze wijze werden alle procenten, welke door evene getallen zijn uitgedrukt, door de proef bepaald en de onevene geïnterpoleerd. Wij hebben in Tabel 1 zijne cijfers voor 5, 10 enz. procenten opgenomen, waarbij wij opmerken dat de digtheid van het water bij 60° F —1 is en ook geene cor- rectie voor de weging in de lucht is aangebragt. TABEL I. DIGTHEDEN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER, GEVONDEN DOOR LO WITZ, GILPIN, (VOOR VOLUMEN PROCENTEN BEREKEND DOOR PRALLES) MEISSNER, GAY-LUSSAC EN FOWNES. VOLUMEN GEWIGTS- zl MEISSNER gg. ZOE | errata l Fj ade HE ll ALKOHOL. 7 y ALKOHOL,| 16° R. 14° R, 100 0.7939 0.7947 100 0.791 0.791 0.7932 0.7938 95 0.8157 0.8168 95 0.805 0 805 0.3074 0.8089 90 0.8382 0.8346 90 0.S1S 0.818 0.8225 0.822S8 85 0.84.88 0.8502 85 0.831 0.831 0.8353 0.8357. 80 0.8631 0.8645 80 0.844 0.843 0.84.70 0.8483. ki 75 0.8765 0.8779 75 0.856 0.856 0.8590 0.8603 70 0.8392 0.8907 70 0.868 0.868 |- 0.8704 0.8721 65 0.9013 0.9027 65 0,880 0.880 0.8831 0.8840 60 0.9126 0.9141 60 0.892 0.892 0.8948 0.8956 55 0.9234 0.9248 55 0.903 0.904 0.9060 0.9069 50 0.9385 0.9348 50 0.914 0.915 0.9173 0.9154 45 0.9427 0.94.40 45 0.925 0.926 0.9286 0.9292 4,0 __0.9510 0.9523 4.0 0.936 0.987 0.9391 |. 0.9396 35 0.9583 0.9595 85 0.946 0.947 0.9486 0.94.90 80 0.9646 0.9656 30 |e 0.956 0.955 0.9578 0.9578 25 0.9700 25 0.965 0.963 0.9647 0.9652 20 0.9751 20 0.973 0.970 0.9712 0.97 16 15 0.9802 15 0.980 0.977 0.9775 0.9778 10 0.9357 10 0.987 0.984 0.9830. 0.9841 5 | 0.9919 5 0.994 0.992 0.9914 0.9914 0 0.9991 1.0000 0 1.000 1.000 1.0000 1.0000 VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 17 De proeven, die wij in het werk hebben gesteld, zijn op de volgende wijze genomen. Eene flesch met absoluten alkohol gevuld werd door middel van een hevel in verbinding gebragt met eene door middel van kwik zeer naauwkeurig verdeelde titreer-pipet; de temperatuur van den alkohol was 45° C «en werd steeds op die temperatuur gehouden. In 19 kolfjes, die gesloten waren met gevulcaniseerde caoutchouc-stoppen * en vooraf naauwkeurig waren gewogen, werden achtereenvolgens 95, 90 tot. 5 C.C. alkohol gedaan, en zij werden op nieuw naauwkeurig gewogen; daarna werd de alkohol-flesch vervangen door eene flesch, gevuld met uitgekookt en in het luchtledig bekoeld gedestilleerd water, hetwelk gedurende de geheele proef op 15° G. werd gehouden ; in de genoemde kolfjes werd nu achtereenvolgens 5, 10 tot 95 C.C. water gedaan en daarna gewogen. De wegingen geschiedden met gesloten kolfjes. Na de laatste we- ging werd het mengsel geschud en dit om het half uur herhaald, terwijl de bepaling van de digtheid der mengsels eerst plaats vond ruim 24 uren na de menging. Deze is geschied door middel van de vroeger beschreven kleine peer. De door ons gevondene getallen, waarbij wij om het gewigt der zaak alle wegingsgetallen opgeven, vindt men in tabel Il; de eerste reeks is ge- daan met onzen eersten alkohol van 0.79407 en de Lweede met den twee- den alkohol van 0.79415, water bij zijne grootste digtheid gelijk 1. Aan de medegedeelde digtheden is de correctie aangebragt voor de weging in de lucht in stede van in het luchtledige; die correctie was voor het water 0, voor absoluten alkohol 0.00025. De temperatuur der mengsels was vóór de we- ging op 15° C. gebragt, terwijl na de weging de temperatuur nog werd ge- contrôleerd. * Deze caoutchouc-stoppen waren vooraf in potassaloog, in water en eindelijk in -alkohol uitge- kookt, F Om ons te overtuigen, dat de contractie in 24 uren volledig plaats vond, hebben wij eenige digtheids-bepalingen herhaald drie dagen na de menging en een paar eene maand na de menging, doeh geene verschillen gevonden, Er NATUURK. VERIJ. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 18 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING TABEL II. EERSTE REEKS. | ij: TWEEDE REEKS. AFGEWOGEN BEREKEND VOLUMEN [GECORR.|| AFGEWOGEN BEREKEND VOLUMEN |GECORR« HOEVEELHEDEN JOP 100 GEW.vDp{oP 100 voLUM.| DIGT- || HOEVEELHEDEN (OP 100 GEw.pp|oP 100 vOLUM.| DIGT- HEID Je DE ALKO= | _— ALKO- 15° C, || ALKO- ALHO- ALKO- 15° C WATER. WATER 5 TATER. W , W : HOL. HOL, HOL. ARES HOL. ves HOL. AT 0.79407, 100 0,79415 74.797) 4.967| 93.77| 6.23 70.850 9.952/ 87.68 12.32 66.892) 14.926) 81.76} 18.24 63.002| 19.838| 76.05/ 23.95 59.068/ 24.859 70.38| 29.62 55.062/ 29.787| 64.90/ 35.10 51149 34.771) 59.53| 40.47 47.208| 39.689 54.32} 45.68 43 300} 44.748| 49.18) 50.82 81221) 74.472| 4.975| 93.74| 6.26} 95.90| 5.09 81252 82863| 70.514| 9.946} 87.64) 12.36| 91.46/ 10.25| 82883 84419| 66.602| 14.908| 81.71| 18.29) 86.81) 15.44 84373 85779,| 62.666) 19.905] 76.07/ 23.93| 82.17| 20.54| 85780 87108| 58.776) 24.877| 70.26) 29.74| 77.10| 25.93| 87144 88406 | 54.848| 29.840| 64.76) 35.24) 72.13 31.19) 88450 | 89625| 50.943) 34.795) 59.42} 40.58) 67.11| 36.421 89692 90819| 46.998/ 39.800| 54.17| 45 83| 62.00) 41.68) 90885 | 91966! 43.083| 44.767| 49.04} 50.96| 56.83| 46.93| 92025 39.334| 49.684] 44.19| 55.81 93040| 39.138| 49.711| 44.05) 55.95) 51.64 52.12) 93082 35.418| 54.647 39.32| 60.68| 46. 93965| 35.218| 54.775) 39.14) 60.86| 46.36| 57.30| 94071 31.472) 59.610) 34.55| 65.45) 41.29| 62.15] 94880| 31.330| 59.700| 34.42) 65.58| 41.16) 62.32 94958 27.520| 64.640| 29.86| 70.14) 35.99| 67.18| 95697, 27.426| 64.614| 29.87) 70.13| 36.01) 67.19 95727 23.549| 69.542| 25.30/ 74.70| 30,71| 72.06} 96382| 23.488| 69.507} 25.25] 74.75} 30.66) 72.11| 96384 19.677| 74.539) 20.88| 79.12| 25.50) 76.76| 96929| 19.583| 74.459 20.82| 79.18| 25.43 76.85| 96979 15.726| 79.515| 16.51) 83.49| 20.27| 81.45| 97477| 15.646) 79.362) 16.47| 83.53) 20.22 81.50) 97488 11.840) 84.660) 12.27| 87.73| 15.14 86.05| 98000| 11.750| 84.298) 12.23, 87.77| 15.10) 86.10| 98012 7.860| 89.434 8.08| 91 92| 10.03/ 90.68| 98567| 7.832 89.260| 807} 9193 10.01 90.69) 98562 8.936| 94.395, 4.00, 96.00| 5.00) 95.31| 99196, 3.922} 94.312| 3.99) 96.01 4.99) 95.32| 99191 | 100 | 99913) 100 | 99913 Wij voegen hierbij eene reeks van bepalingen eveneens gedaan met den_ eersten alkohol, waarbij de mengsels op dezelfde wijze zijn gemaakt bij maat, maar de contrôlering door eene gewigtsbepaling niet is geschied. Daar ech- ter de vergelijking der twee eerste reeksen genoegzaam bewijst, dat de maats- bepalingen met de gewigtsbepalingen vrij naauwkeurig overeenkomen, ver- meenen wij dat de mededeeling dezer resultaten niet zonder waarde is; de medegedeelde digtheden zijn gecorrigeerd voor de weging in de lucht: AFGEMETEN AFGEMETEN AFGEMETEN VOLUMEN EEE VOLUMEN WARE VOLUMEN WARE preamp EE Er DIGTHEID atkonor.| waren. | 15° 6 (arkonor.| waren. 15° CO. Farkonor.| waren. | 19° C. 100 0.79407 65 85 [0.89609 80 70 |0.96362 95 5 S1261 60 4.0 90821 25 15 96945 90 10 82861 55 45 91932 20 80 97475 85 15 84369 50 50 95012 15 85 97996 80 20 85703 45 55 93999 10 30 98564 75 25 87066 4.0 60 94908 5 95 99185 70 30 | 88382 35 65 95617 0 100 99913 ER VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 19 Daarenboven hebben wij nog eene reeks bepalingen eveneens alleen bij maat gedaan, maar waarbij de mengsels van procent tot procent alkohol tot 25 procent toe zijn gemaakt: AFGEMETEN AFGEMETEN AFGEMETEN VOLUMEN WARE VOLUMEN WARE VOLUMEN WARE DIGTHEID Sjeen DIGTHEID DIGTHEID ALKOHOL.| WATER, 15° C. ALKOHOL.| WATER. 15° G. ALKOHOL. | WATER. 15° 0. 0 100 0.99918 9 91 0.95679 18 82 \0.97693 jj 99 99761 10 90 98562 19 Sl 91583 B, 98 99605 11 89 98456 20 80 97498 5) 97 99465 12 88 98331 Pall 79 91381 4 96 99818 138 87 98214 22 18 91265 5 95 99194 14 86 98096 23 17e 97180 6 94 99062 15 85 97997 24. 16 917086 is) 5-03 98936 16 84 97902 25 75 96976 8 92 95811 17 83 97800 De twee reeksen, waarbij de gewigts-hoeveelheden bepaald zijn, verdie- nen het meeste vertrouwen. Uit de gevondene gewigts-hoeveelheden zijn de pD À volumen-hoeveelheden omgerekend, volgens de formule v ==, waarin v, p en d zijn het volumen, het gewigt en de digtheid van den absoluten alko- hol, en D de gevondene digtheid van het mengsel. Uit het gemiddelde dezer uitkomsten volgens de twee reeksen is tabel III berekend. Ons geacht mede- hid, R. van Rees, tot wiens bekende dienstvaardigheid niemand vruchteloos zich wendt, had de goedheid ‘een zijner kundigste discipelen, den Heer H. C. Drssrrs, phil. cand. te Utrecht, uit te noodigen de interpolatie onzer uitkomsten te willen verrigten. Den Heere Drggrrs zij hiervoor onze wel- gemeende dank toegebragt. 5% ed 20 OVER DE DIGTHEID, DE UITZEÏTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING TABEL III. VOLUM. | VOLUM.| |VOLUM. VOLUM. E PROC, | DIGTHEID | VER: |, PROC. | DIGTHEID | VER- || PROC, | DIGTHRID | VER- |, PROC. | DIGTHEID | VER- ALKo- | 15° C. scurr. ALKO- 15? C. [scnrr.|ALKO-| 15° C, |scHin.!|ALKO-| 159 C, |SCHIL. HOL. | HOL. PBOLAAEN | HOL. 100 |0.79411 | _75 [0.87696 50 \0.93382 | 25 |0.97004 99 79894) 483 | 74 87958) 262 49 93564) 182 24. 97106) 102 98 80350/ 456 || 73 88217) 259 48 93744) 180 23 97207| LO1 97 80785) 435 12 88472} 255 47 93922 118 | 22 97307/ 100 06 81199) 414 || 71 88723) 251 46 9409S| 176 21 97407) 100 95 81592) 393 10 88970) 247 45 94272) 174 20 97505, 101 94 81967/ 375 | 69 89218) 243 44 94445) 175 19 97609/ 101 93 82328/ 361 | 68 89454) 241 43 j 94617 172 | 18 97711, 102 92 82684| 356 | 67 89694| 240 42 94788| 171 17 97813, 102 91 83086) 352 66 89932/ 238 || 41 94956) 168 || 16 97915, 102 90 83384) 348 | 65 9016Sf 236 4.0 95117) 161 15 98018/ 103 Ss 83725) 341 || 64 90403) 235 39 95273) 156 | "98123 105 88 84058/ 333 | 63 90686) 233 || 38 95423 150 | 13 98230) 107 87 84378) 820 62 90865 229 ò1 95569) 146 || 12 98341f 111 mn rn 86 | 84686) 308 || 61 | 91089 224 | 36 | 9712) 143 || 11 | 98455| 114 85 | 84979) 293 | 60 | 91310 221 || 35 | 95852 140 || 10 | 98572 117 84 | 55263) 284 | 59 | 91528] 218 | 34 | 95986 134 || 9 | 98690 118 83 | 85540 277 | 59 | 91745) 217 || 33 | 96112 126 | 8, 98811 121 82 | 85814 274 || 57 | 91961 216 | 32 | 96231| 119 | 7 | 98935) 124 81 | 86087) 273 || 56 | 92177) 216 | 81 | 96345/ 114 6 | _99063) 128 80 | 86359) 272 | 55 | 92391 214 || 30 |- 96458) 113 | 5 |+ 99195) 182 19 | 86630| 271 || 54 | 92601/ 210 | 29 |. 96570 112 || A4 | 99330) 135 78 | 86900 270 | 53 | 92805 204 | 29 | 96681 111 | 3 | 99469 139 17 | 87168| 268 || 52 | 93003| 198 |) 27 | 96791} 110 | 2| 99612 143 76 | 87433| 265 || 5l | 93196) 193 || 26 |e 96899) 108 | __1 { 99760 148 15 | 87696, 263 „ 50 | 93582 186 | 25 | 97004 105 | 0 | 99913 158 Ht In tabel IV hebben wij onze uitkomsten vergeleken met die van Grrpin bij 60° F. of 15°.55 CG. en die van Gar-Lussac, even als de onze, bij 15° G., alle vergeleken met water bij zijne grootste digtheid gelijk 1 ; in de 5% kolom hebben wij echter de positieve correctie aangegeven, die voor de 0°.55 C. aan de cijfers van Grrein moet worden aangebragt, terwijl aan de cijfers van GireiN, en mogelijk ook aan die van Gar-Lussac (ofschoon zulks on- zeker blijft, zoolang wij geene meerdere bijzonderheden van zijne proeven kennen) eene correctie voor de weging in de lucht, in de 4? kolom aange- geven, moet worden aangebragt. Het grootste verschil tusschen Gav-Lussac en ons beloopt 0.0005, be- halve bij 45 volamen-procenten 0.0005, echter zonder de correclie voor de weging in de lucht; indien wij deze correctie moeten aanbrengen, zoo wordt het verschil iets grooter; de door ons gevondene digtheden zijn meestal n VAN DEN DANP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 21 tels kleiner dan die van Gav-Lussac. Met de resultaten van Girpin ver- geleken, zijn de door ons gevondene resultaten veelal gelegen tusschen de door hem gevondene zonder de correctiën, en dezelfde nadat de cor- recliën zijn aangebragt; de overeenkomst is zoo groot als men bij zulke proeven slechts wenschen kan, vooral indien men nagaat den grooten in- vloed, welke de temperatuur bij deze proeven uitoefent; indien het smelt- punt van den thermometer van GrirPin en van den onzen om een kwart graad van den 100-deeligen thermometer heeft verschild, of bij de weging de vloeistof om een kwart graad warmer of kouder dan 15° G. is geweest, is de overeenkomst tusschen onze proeven en de zijnen volkomen. Wij heb- ben gedurende onze proeven onzen thermometer herhaaldelijk op zijn smelt- punt onderzocht en dien steeds constant gevonden. Hierbij moet nog herinnerd worden, dat Grrpin geene bepalingen heeft gedaan boven de 90 volumen pro- centen alkohol, en dus dat de bij 100 en 95 volumen-procenten aangegevene digtheden, die een grooter verschil met onze uitkomsten aantoonen, niet zijn van GrrepiN, maar door Trarures berekend. TABEL IV. MOGELIJKE POSITIEVE DIGTHEID VOLUMEN-| _DIGTHEID CORRECTIE DIGTHEID |V. BAUMHAUER PROCENT GILPIN GAY-LUSSAC EN ALKOHOL.| 15°.55 C. voor VOORDE 15° C. VAN MOORSEL ge55 GC, [WEGING IN DE 15° C. LUCHT. 100 0.7939 0.0004 0.0002 0.7940 0.79411 95 8157 4 2 8161 81592 90 8332 4 2 8339 85584 85 8488 4 2 8495 84979 80 8631 4 DJ) 8638 86359 15 8765 4e 1 8772 87696 70 8892 4e 1 8899 88970 65 9013 4, 1 9019 90168 60 9126 4 1 9138 91310 55 9234 4, 1 9240 92391 50 9335 3 Ì 9340 93382 45 9427 3 1 90432 94272 4,0 9510 3 9515 95117 35 9583 5) 9587 95552 30 9646 2e 9648 96458 25 9700 2 97004 20 9751, 2 97508 15 9802 dl 98018 10 9857 1 98572 5 9919 1 99195 0 9991 99913 22 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING De groote overeenkomst tusschen onze proeven en die van Girpinen Gary- Lussac, en vooral met die van den eersten, die zooveel tijd en moeite aan dit onderzoek heeft besteed, geeft eene groote mate van waarschijnlijkheid aan onze cijfers en neemt iederen twijfel weg over eenigzins aanzienlijke fouten in deze bepalingen. Ter betere vergelijking der uitkomsten van alle onderzoekers, die met ab- soluten alkohol hebben gewerkt, hebben wij in tabel V vereenigd de be- palingen van Löwrrz, Meissner, Gav-Lussac en Fownes en de onzen, alle in gewigtsprocenten uitgedrukt bij 15° G., bet water bij zijne grootste digt- heid — 1. De uitkomsten van Grrein hebben wij er bijgevoegd wegens de | groote waarde, die wij aan zijne proeven hechten. Wij merken echter op, dat de cijfers van Löwszrz, Grrpin, Meissner en Fownes, en mogelijk ook \ die van Gar-Lussac nog eene positieve correctie voor de weging in de lucht moeten ondergaan. TABEL V. GEWIGTS- VON BAUMHAUEE PROCENT. |__ LÖWITZ. | GILPIN. MEISSNER. | GAY-LUSSAC. FOWNES. EN ALKOHOL. VAN MOORSEL. 100 0.7938 0.7942 0.7940 0.793S 0.7941 95 8078 8084 8086 8085 8089 90 8206 0.8225 8235 8225 8224 8225 85 85856 3354 8363 8356 8358 8557 80 8467 8479 8479 8481 8479 8484 75 8586 8600 8599 8602 8599 8602 70 8705 8719 3718 8721 8717 8720 65 8824 8837 8839 8839 8855 8838 60 8944: 8954 8956 8955 8951 8954 55 9053 9067 9069 9069 9064 9068 50 9163 9178 9180 9180 9179 9179 45 9270 9286 9292 9288 9298 9288 4,0 9378 9389 9395 9390 9590 9387 95 9476 9484, 9489 9485 9484 9482 50 9572 9570 .… 9580 9569 9572 9569 25 9658 9644 9647 9645 9642 20 9782 9712 9710 9709 9706 iL5s 9798 9761 9771 9771 9766 10 9865 9831 9823 9853 9830 5 9932 9904 9906 9906 9903 0 9991 9991 9991 9991 9991 9991 VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 29 De door den Heer Dregrrs berekende tabel [IL stelt ons verder in staat, om de door RÉAumur in 1755 ontdekte contractie of penetratie van volu- men, die bij de vermenging van alkohol en water plaats heeft, te bepalen. Volgens proeven van RupBrre * is deze het sterkst in een mengsel, waarin 55.9 à 54 volumen-procenten alkohol voorkomen, hetgeen zoude overeen- komen met een mengsel van f aeq. alkohol met 6 aeq. water. Brrzeurus T schijnt uit de proeven van Gar-Lussac de contractie te hebben berekend, evenzeer heeft zulks Poururer $ gedaan. Wij geven in de volgende tabel de eijfers van dezen laatsten, alsmede die, welke uit onze proeven zijn afgeleid: VOLUMEN CONTRACTIE VOOR 100 VOLUMINA NOEMEN CONTRACTIE VOOR 100 VOLUMINA ALKOHOL ALKOHOL IN 100 VAN HET MENGSEL IN 100 VAN HET MENGSEL VOLUMINA VON BAUMHAUER || VOLUMINA VON BAUMHAUER VAN HET POUILLET. EN | VAN HET POUILLET. EN MENGSEL. VAN MOORSEL, MENGSEL, VAN MOORSEL. 95 1.18: 1.16 50 8.75 8.12 90 1.94. 1.92 45 8.64 9.59 85 2.47 2.50 40 8.44 9.41 80 2.87 2.85 95 9.13 9.12 15 9.19 3.16 80 212 2.70 70 5.44 9.41 DT 2.22 65 5.62 3.58 20 1.70 60 9.73 9.7.0 15 1.18 55 8.1d 9.157 10 0.71 54 9.17 3.162 5 0.31 53 3.76 9.761 Berzerrus zegt dat 100 volumina van een mengsel van f aeg. alkohol en 6 aeq. water zoude bestaan uit 55.957 vol. alkohol en 49.856 vol. water, en dus dat 105.775 vol. zamenstellende deelen zich tot 100 volumina verdigten. Uit onze proeven echter blijkt dat 100 vol. van datzelfde mengsel van Î aeq. C,H,0, en 6 aeg. HO, bestaan uit 55.702 vol. alkohol en 50.060 vol. wa- ter of 100 gewigtsdeelen uit 46 pCt. alkohol en 54 pCt. water, en dat dus 105,762 vol. zamenstellende deelen zich tot 100 vol. verdigten. Dat de groot- ste verdigting juist bij die verhouding in aequivalenten plaats vindt, toonen % Ann, de Chim. et de Phys, 1831. T. XLVIII. Verg. Poae. Ann. XIII, S, 496 en LIII, S, 356 + Traité de Chim. T. IL. p. 243, Bruxelles 1839. $ Mémoire, p. 30. ï 2/ OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING onze proeven ten duidelijkste aan, zoodat de oorzaak der verdigting hoogst waarschijnlijk aan eene scheikundige verbinding van | aeq. alkohol met 6 acq. water moet worden toegeschreven. Over deze verdigting heeft Korrp, steunende op de door TrArres omgere- kende uitkomsten van GiLPin en op de uitkomsten van DELEzZENNE eene uil- voerige verhandeling geleverd *, waarin hij aantoont dat de mate van contractie bij alle temperaturen niet dezelfde is, terwijl hij verder tot de conclusie komt: 41°, dat bij vermenging van absoluten alkohol met water in iedere ver- houding contractie plaats vindt; 2°. dat bij vermenging van water met alkohol- mengsels, die minder dan 28.52 vol. procenten absoluten alkohol bevatten, steeds dilatatie plaats vindt, op welk verschijnsel Trrrrare het eerst de aan- dacht had gevestigd; 5°. dat bij vermenging van water met alkoholmengsels, die minder dan 62.57 vol. pGt. (56.89 gew. pCt.) doch meer dan 28.52 vol. pGt. absoluten alkohol bevatten, dan eens contractie dan weder dilatatie kan plaats vinden. In den laatsten tijd beeft nog Prücker f directe bepalingen gedaan over deze contractie; de alkohol, dien hij daartoe gebruikte, had eene digtheid van 0.792 bij 15°,75 CG, de digtheid van het water bij dezelfde temperatuur = 1. Vóór de proef was zoowel de alkohol als het water van lucht bevrijd. Zijne proeven werden alle bij de temp. 15°,75 G. gedaan: VOLUMEN CONTRACTTE ALKOHOL IN? Eel Diane WATER, ALKOHOL. VOLUMEN PROCENT VOL. PROC, | GEW, PROC, A ee ee 1.9 1.01 12.35 ; 10.03 0.9842 1.5 2.805 80.07 25.40 0.9645 8.4 9.64 49.025 48,24. 0.9820 * Ueber die Modification der Mittlern Eigenschaft, S. 132 en volg. + Poee, Ann. XCII. S. 212. VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER 25 HOOFDSTUK U. OVER DE UITZETTING VAN DEN ABSOLUTEN ALKOHOL EN VAN DE MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER DOOR DE WARMTE. Eene der gewigtigste zaken bij het bepalen van de digtheid van absoluten alkohol en van mengsels van alkohol en water, is de groote mate van uit- zelting dezer vloeistoffen door de warmte, zoodat dezelfde digtheid verkregen bij 0° G. of bij 50° C. overeenkomt met alkohol-mengsels, die om meerdere volumen-procenten aan alkohol verschillen. Wegens het gebruik van den alkohol in thermometers voor lage temperaturen, is de bepaling van den uit- zeltings-coëfficient van den zoo mogelijk absoluten alkohol het onderwerp geweest van de onderzoekingen van vele natuurkundigen van den eersten rang. Onze bedoeling kan het niet zijn hier eene wetenschappelijke kritiek van al deze onderzoekingen te geven. Hetgeen voor ons doel noodig is be- paalt zich tot de kennis van de mate van uitzetting van den absoluten alko- hol en van de mengsels van alkohol en water tusschén 0? en 50° G., dewijl in de praktijk hoogere of lagere temperaturen niet voorkomen, en daarenbo- ven tot eene naauwkeurigheid hoogstens in den 4%er decimaal, detwijl men bij de bepaling van de digtheid der mengsels van alkohol en water, bij de vele moeijelijkheden daaraan verbonden, zelfs eene naauwkeurigheid in den 4% deeimaal naauwelijks mag verwachten; voor de praktijk zelve is de naauw- keurigheid op + van een volumen-procent meer dan voldoende. [et is om deze redenen dat wij hier onvermeld laten de vele bepalingen, welke zijn in het werk gesteld om den waren gang van den alkoholthermometer te leeren kennen, alsook om het maximum van digtheid voor den alkohol te zoeken. Wij vermelden hier alleen dat TrALrLes met den door Rose bereiden alkohol, die, zoo als wij gezien hebben, niet absoluut was, proeven heeft genomen bij temperaturen tusschen — 26°.11 en 57°.22 C., en tot het besluit is gekomen, dat de zoogenoemde absoluut zuivere alkohol door de warmte even zoo ge- lijkvormig als het kwik en de lucht wordt uitgezet. Verder merkt hij op dat de mengsels van alkohol en water van verschillende digtheid ieder voor zich een verschillenden dilatatie-coëfficient hebben. Gar-Lussac * heeft in 1816 den uitzettings-coëfficient: bepaald van water, alkohol, zwavelkoolstof en aether, door in een bol, voorzien van eene naauwe * Ann. de Chim. et de Phys. 1816, T. II, p. 130, NATUURK, VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. 26 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING ingedeelde buis, van welken toestel hij door kwikwegingen den inhoud had bepaald, deze vloeistoffen tot kookhitte te brengen en alsdan de dunne buis voor de lamp toe te smelten; vervolgens werd de loop van dezen met de vloeistoffen gevulden thermometer vergeleken met dien van een kwikthermo- meter, terwijl zij te zamen in een waterbad waren geplaatst. Gar-Lussac stelde het volamen van deze vloeistoffen bij haar kookpunt gelijk 4000, en bepaalde het volumen der vloeistoffen bij de verschillende temperaturen; hij heeft deze resultaten niet gecorrigeerd voor de uitzetting van het glas, dewijl de waarde niet bepaald kon worden van twee andere fouten, ontstaan ten gevolge van den damp die de ledige ruimte vervulde en ten gevolge der dunne laag vloei- stof die de inwendige oppervlakte der buis bedekte, welke twee fouten vol- gens hem in tegengestelden zin van de correctie werken, welke voor de dilatatie van het glas zoude hebben nioeten worden aangebragt. De alkohol hiertoe gebruikt had bij 17°.088 GC. eene digtheid van 0.79255 (water bij 5.89 CG ==1), was dus niet volkomen watervrij en kookte bij 78°.41 G.. Stellende nu het volumen van dezen alkohol bij 78°.41 G. gelijk 1000, vond Gar-Lussac dat voor ‘het aantal graden onder 78°.41 G., in de 4st® kolom vermeld, de contractie op 1000 volumen beliep: DRI 555 50 OPS PEN DATA 55° (1,47 OLO 10 AAG AAA5 59 028 60 … … 65.96 15 TD 40 .…. 45.68 65 EEDE 20 elder 24,04 * 45 ld 70 Gard An 25 nen: 15 50 vint 4 ONS 15 arte GOE Ter vergelijking met onze later te vermelden proeven moeten deze uitkom- sten zoodanig worden omgerekend, dat uitgaande van het volumen bij 0°G. = 1, gevraagd wordt, welk wordt dit volumen bij 5°, 10° tot 50° C.; Pourrrer heeft zulks reeds gedaan; wij nemen uit zijne tabel pag. 12 zijner Mémotre alleenlijk over: 0° G. ...1.00000 20° G. . .. 1.02060 5) .. . 1.00506 25 .… . 1.02600 10 Der 01016 50 …… … 1.05151 15 .… . 1.01555 Muncke j heeft twee reeksen van bepalingen gedaan op bijna dezelfde * Pourier, Mémoire pag. 9, houdt dit cijfer voor eene drukfout, terwijl gelezen moet worden 23,36. T GEHLER’s Physik. Wörterb, 1841, Bd, X, S, 920. dn, PS OAT MPN TA kladden dek es VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 27 wijze als Gar-Lussac, de eene reeks met alkohol van 0,808 bij 12.5 C., de andere van 0.8062 bij 0° C., water bij zijne grootste digtheid gelijk 1. Uit zijne bepalingen ontleenen wij tot ons doel alleen de volgende cijfers, die voor de uitzetting van het glas zijn gecorrigeerd: EERSTE REEKS TWEEDE REEKS 0° G. .. . 1.000000 1.000000 5 .… 1.005022 1.005150 10 … 1.010164 1.010441 15 .… 1.015414 1.015857 20 .… 1.020749 1.021584 25 .… 1.026165 1.027007 50 . 1.051647 1.052715 Prerre *, die een zeer uitvoerig onderzoek heeft gedaan over de uitzetting der vloeistoffen, en ook de methode van Gar-Lussac heeft gevolgd, doch daarbij de correctie voor de uitzetting van het glas heeft aangebragt, heeft de volgende resultaten gevonden; wij len echter vroeger gezien dat zijn altohol niet absoluut was. De Dre 20° G. ...1.021450 5) „… . 1.005415 25 .… . 1.026452 10 kr 1010879 50 .… … 1.052945 15 …… … 1.016254 Kore j, die evenzeer een uitvoerig onderzoek heeft in het werk gesteld, komt uit drie reeksen van proefnemingen tot het volgende gemiddelde: 1 15. GEMIDDELD. bad Gl 1.00000 1.00000 1.00000 1.00000 5 1.00517 1.00521 1.00530 1.005253 10 1.01048 1.01047 1.01065 1.01052 15 1.01574 1.01578 1.01604 1.01585 20 10 2D 1.02118 102151 1.02128 25 | 1.02666 1.02668 1.02706 1.02680 30 1.03229 1.03227 1.03270 1.03242 Ook bij deze proeven is de correctie aangebragt voor de uitzetting van het glas, doch zoo als wij boven gezien hebben was de alkohol van Korre niet absoluut. * Ann. de Chim. et de Phys, 1845, 3ième série, T, XV. p. 354, + Pose. Ann. LXXII, S. 60, 6 % AE tf 28 OVER DE DIGTHEID, DE UITZEITING, HET KOOKPUNT EN DE*SPANNING rd Voor mengsels van alkohol.en water bezitten wij de met veel zorg bepaalde digtheden bij 50%, 55° tot 100° F. door Grrein, waaruit wij de uitzettingen BE dezer mengsels voor 5°, 10° tot 50° G, hebben berekend, uitgaande van het vo- lumen van het mengsel bij 0° G. = 1 ‚deze mengsels zijn, zoo als wij vroeger gezien hebben, bij gewigt gemaakt; in tabel VL hebben wij de door ons bere- kende uitkomsten opgenomen: TABEL VL. Bet: GEWIGTS= GEWIGTS- 1 o ante nee UITZETTINGEN VAN 0° TOT ABSOLUTEN ! ALKOHOL.| WATER. | ALKOHOL. BS 10° 152 20° 258 OP 100 _0 89.16 |1.00488 |1.00999 |1,01525 |1.02056 |1.02602 |103166 100 5 84.91 487 986 1505 2026 2568 SLS 100 10 81.05 474 969 1478 1994 2524 8075 AA 100 15 17.53 474 957 1459 1972 2495 3032 TE 100 20 74.30 466 944 1436 1936 2456 2986 100 25 71.33 455 926 1413 1904 2414 2939 100 30 68.59 449 912 1392 ‚1876 2382 2896 1m 100 55 66.05 445 900 1372 1852 2350 2862 100 40 63.69 4A1 890 1355 1834 2328 2828 008 100 45 61.49 433 880 1340 1808 2296 2785 100 50 59.44 425 863 1322 1786 2266 2752 100 55 57.52 421 850 1305 1761 2236 2714 100 60 55.73 415 843 1292 1742 2211 2688 100 65 54.04 412 836 1280 1724 2190 2660 100 70 5245 403 824 1258 1700 2160 2628 100 75 50.95 401 819 1244 1634 2140 2600 LOD 80 49.53 398 813 1233 1668 2116 2574 100 85 48.19 592 806- | - 1222 1649 2096 2548 100 90 46.93 388 799 1212 1636 2074 252008 100 95 | 245.72 386 788 1198 1616 2052 249540 100 100 | 44.58 381 775 1182 1595 |- 2024 2464 95 100 43.44 372 758 1158 1567 1992 2492 AN 90 100 42.23 365 748 1138 1546 1964 2391 85 100 40.97 359 740 il 27 1526 1934 2862 80 100 39.63 355 726 1108 |- 1496 1898 2316 Eer Z5, 100 38.21 352 711 1083 | 1466 1863 2268 Au 70 100 36.71 334 686 1048 1420 1812 2210 65 100 35.12 : 323 664 1014 1374 1756 60 100 33.44 314 640 0976 1326 1687 55 100 31.64 293 602 0222 1258 1610 50 100 29.72 270 559 0862 1180 1516 45 100 27.67 247 514 0794 1096 1408 40 100 25.47 219 461 0714 0990 1284 35 100 23.12 185 „ 395 0621 0870 | 1138 30 100 20.57 153 328 0523 0742 0984 25 100 17.83 116 253 0418 0622 0824 20 100 14.86 075 179 0318 | * 0474 0660 15 100 11.63 041 115 0221 0354. 0512 10 100 8.10 +018 060 0142 0254 0392 5 100 4,25 — 006 … 022 0087 0182 |- 0304 ” VAN DEN DAMPWAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 29 Gar-Lussac heeft in 1822 wel is waar geene directe bepalingen gedaan van de uitzetting van mengsels van alkohol en water, doch Pourtrer * heeft uit zijne cijfers, voorkomende in de tabel bestempeld met Force réelle in zijne vroeger genoemde Instruction, eene tabel berekend, waarin de digtheden ge- vonden worden bij 0°, 5° tot 50° C., zoowel van absoluten alkohol als van mengsels van alkohol en water in volumen-procenten van 5 tot5 pCt. Doch ter betere vergelijking met de proeven van Grrrin en de onzen, deelen wij hier mede de op pag. 50 zijner Mémoire vermelde, door berekening gevondene eijfers voor de mengsels in gewigts-procenten bij 0°, 15° en 50° G., volgens dezelfde bepalingen van Gar-Lussac. Wij hebben uit deze cijfers even als uit de cijfers van Girpin de uitzet- ting bepaald door het verschil der digtheden bij 0° en 45° en 0° en 30° C. te deelen door de digtheid bij 15° en 50° G. EWIGTS- irene DIGTHEDEN UITZEITING VAN 0° C. Tor ALKOHOL. 15° C 80° C 15° C | 80° C 100 0.7947 OESO 1.01472 1.03094 90 8232 8101 1458 9098 85 8363 HEA) 1459 8036 80 8488 8360 1449 8002 15 8610 8483 1405 2923 70 8729 8605 1875 2836 65 8847 8726 1334 2739 60 8963 8843 1294 2669 55 9077 8959 1245 2518 50 9188 9073 1208 2491 45 9296 9184 ZETEL 2385 4,0 9398 9291 1064 2228 85 9495 9593 0959 20358 Daarenboven-hebben wij nog de op pag. 14 medegedeelde proeven van De- LEZENNE en DE GOUVENAIN, aan welke wij echter geen groot- vertrouwen kunnen schenken, daar, wat den laatsten betreft, reeds Korp heeft opgemerkt, dat de medegedeelde cijfers blijkbaar niet de onmiddelijke resultaten van proe- ven zijn; volgens deze toch zoude de vermeerdering in digtheid van een be- paald mengsel voor gelijke temperatuurs-verminderingen juist dezelfde zijn. * Mémoire, p. 36, ENA Er Ed EN 50 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING Uit de proeven van DerrEzENNE zoude onder anderen blijken, dat de uitzetting van absoluten alkohol voor 1° CG. tusschen 0° en 18° G. = 0.001155 en voor 1° GC. tusschen 18° en 56° G. — 0.001109 zoude zijn, en dus de uitzetting tusschen 0° en 18° grooter dan tusschen 18° en 56°, hetgeen blijkbaar tr Is. Voor onze proeven hebben wij uit meerdere buizen, die een inwendigen door- meter van ruim £ streep hadden, door middel eener kwikkolom eene uitge- zocht, wier inwendige doormeter over eene lengte van 50 duimen dezelfde was, en aan deze buis van hetzelfde glas een cylinder van 6 duimen lengte en ongeveer fÎ duim doormeter doen blazen; deze cilinder eindigde aan de andere zijde in een kort buisje, waarvan het uiteinde plat geslepen werd. Door middel van een koperen beugel met scharnieren, van boven voorzien van een kegelvormig gat, waardoor de glazen buis werd gestoken, zoodat de beugel tegen het bolvormig boveneinde van den cilinder drukte, van on- deren daarentegen met eene koperen plaat, waarin een dun stukje fijne kurk was bevestigd, welke plaat langs geleiders door middel eener fijne schroef werd bewogen, konden wij onzen aan beide zijden openen thermometer van onderen sluiten. Al onze uitzettingsproeven zijn met dit eene werktuig ge- daan, waardoor wij boven onze voorgangers dit voordeel meenen te hebben, dat, terwijl zij voor iedere vloeistof eene andere thermometerbuis gebruikten, daardoor fouten konden ontstaan, die in onze proeven door het gebruik van eene en dezelfde thermometerbuis vermeden werden. Op de 50 duimen lange buis werd eene naauwkeurige millimeter-verdeeling door een diamant aangebragt. Door middel eener luchtpomp werd de geheele thermometer met scheikun- dig zuiver ‘kwik, tot ongeveer 150° G. verhit, gevuld; dit kwik verwijderd en op nieuw met kwik van 150° CG’ gevuld; nadat de thermometer gesloten was, waarbij door latere uitvloeijing van een weinig kwik gezorgd werd, dat geene luchtbel in den thermometer kon blijven, werd de dilatometer (zoo zullen wij dezen toestel noemen) ter bekoeling weggezet, en daarna in een 60 duimen langen ongeveer 15 duimen breeden cilinder geplaatst; deze ci- linder was gevuld met fijn gestooten ijs en water, terwijl daarin tevens een gevoelige thermometer, dezelfde die bij al onze proeven was gebruikt, was gestoken. Na een half uur werd de thermometer op zijn Ò punt onderzocht en de hoogte van het kwik afgelezen; daarna werd de dilatometer geplaatst in den zelfden cilinder gevuld met water van 40° à 50° G' en daarin gedu- rende geruimen tijd gelaten, terwijl het water gedurig door een luchtstroom, an VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. dl door middel van een perspirator, in beweging werd gehouden; waarna de thermometer en de dilatometer bij verschillende temperaturen werden afge- lezen; eindelijk werd de cilinder weêr gevuld met ijs en water en nage- gaan of het kwik op zijn vorigen stand terug kwam. De dilatometer werd daarna goed van buiten gedroogd, boven een gewogen porceleinen kroesje omgekeerd en door voorzigtige opening van het ondereinde langzaam het kwik in het kroesje gebragt, hetwelk alsdan op nieuw werd gewogen. Deze proef werd drie malen herhaald, waarbij zorg werd gedragen dat de eerste keer bij 0° CG. het kwik den dilatometer tot ia het punt 500 vulde, de tweede keer tot ongeveer 150 en de laatste keer tot ongeveer 10; door deze wegin- gen en Witte hadden wij zoowel den an van Ben dilatometer als ook den uitzettings-coëfficient van het glas bepaald. De uitzettings-coëfficient van het glas werd gevonden : tusschen 0° en 22°’ 0.0000270 )» 0e » 520 0.0000277 » 0e » 40°G' 0.0000287. Wij hebben voor de aan te brengen correctiën aangenomen 0.000028, en daar wij slechts eene correctie in den Aden decimaal wenschten, alsmede al onze proeven bij 5°, 10°, 20°, 25° en 50° G. hebben afgelezen, de vol- gende positieve correctiën aangebragt: bij 5e... 0.000! bij 20° . . . 0.0006 10° . . . 0.0005 25° . . . 0.0007 15e... 0.0004 50° . . . 0.0008 Onze dilatometer bevatte bij de verdeeling 0, 85.648 gr. kwik van 0° C., en onder anderen bij de verdeeling 500, 88,800 ; zoodat het onderscheid tus- schen twee verdeelingen met 10 à 11 mgr. kwik overeenkwam; de ver- meerdering van het volumen om eene verdeeling stond dus ongeveer gelijk met de vermeerdering van het volumen om zm; eene grootere naauwkeurig- heid is voor deze proeven niet noodig. Onze proeven over de uitzetting van den absoluten alkohol, van het water en van de mengsels van alkohol en water, die ons vele weken hebben bezig gehouden, zijn op de volgende wijze in het werk gesteld. De alkohol en de mengsels van alkohol en water zijn die welke in Tabel Il (eerste reeks) zijn medegedeeld. De dilatometer werd drie achtereenvolgende malen door opzui- ging met het vocht gevuld, en telkens weêr leeg gemaakt tot uitspoeling van 52 OVER DE DIGTIEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING den toestel, vervolgens op nieuw gevuld, gesloten, en daarna door voorzigtige opening met de schroef zooveel uitgelaten dat de stand ongeveer 100 werd. De dilatometer werd alsdan in den cilinder, gevuld met water. van 40° à, 50 C., met een thermometer geplaatst, en indien, zooals zulks bij de zeer verdunde alkoholen plaats vond, tegen het glas gasbelletjes werden afgezet, werden door kloppen de gasbellen naar boven gebragt; eerst wanneer geene gasbellen zich meer vertoonden, en onder gedurig omroeren van het water de thermometer 50° G. aanwees, werd de eerste aflezing gedaan, vervolgens bij 25°, bij 20°, bij 15° en 10°, terwijl steeds de temperatuur door omroe- ren gelijkmatig werd gehouden; daarna werd de temperatuur door stükjes is op 5°G. en eindelijk door het geheele glas met fijn gestampt ijs en een weinig water te vullen bij 0° G. gebragt, en deze aflezing werd eerst dan gedaan, wanneer de thermometer gedurende een kwartier uurs 0° GC. had aan- getoond. Op deze wijze zijn de volgende cijfers gevonden, aan welke wij de straks genoemde correctie voor de uitzetting van het glas hebben aan- gebragt, alweder uitgaande van het volumen van het mengsel bij 0° GC, = 1. GEWIGTS- UITZETTINGEN VAN 0° TOT PROCENTEN 5 ALKOHOL. 52 | 10° | 15° 20° 25° 30° mmm mmm gg nt mmm benen bne 100 1.0052 1.0108 1.0156 1.0210 1.0265 1.0321 93.711 52 102 153 206 260 315 87.68 49 100 150 201 254 307 81.76 48 097 147 199 „ 251 302 76.05 41 95 143 194 243 296 70.38 46 92 139 187 236 [* 285 64.90 44 90 135 181 229 271 59.53 42 85 131 175 221 268 54,32 41 84 127 171 215 262 49.18 40 81 122 164 207 251 44.19 38 78 117 156 197 239 39.32 35 71 108 146 186 226 34.55 32 65 099 134 169 206 29.86 26 55 86 117 150 184 25.30 22 45 69 096 125 154 20.88 16 32 54 73 097 123 16.51 09 19 37 54 12 094 12.27 05 13 23 87 52 69 8.08 01 05 13 24 87 53 4,00 | 0.9999 02 08 18 30 45 0,00 | 0.9999 01 08 16 29 48 VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 9 In stede van door interpolatie, door moeijelijke tijdroovende berekeningen, de uitzetting te bepalen van mengsels van 95,90 enz. volumen- of gewigls- procenten alkohol met 5,10 enz. volumen- of gewigtsprocenten water, hebben wij liever de uitzetting graphisch voorgesteld op in millimeters kruiselings verdeeld papier, zoodat ieder gewigtsprocent alkohol door eene lengte van 5 m.m., en ieder zj van de uitzetting door eene hoogte von 1 _m.m. is voorgesteld; ofschoon onze mengsels niet geheele gewigtsprocenten alkohol bevatten, hebben wij toch de punten met eene naauwkeurigheid van '/, pro- eent kunnen plaatsen; op dezelfde teekening hebben wij de punten uit de proeven van Grrpin en uit die Gar-Lussac berekend geplaatst. De fijne punten stellen de resultaten van Girrin, de kruisjes (X) die van Gar-Lus- sac en de cirkels (O) de onze voor. Uit deze graphische voorstelling blijkt dat de verschillen niet groot mogen genoemd worden, vooral wanneer men nagaat dat deze uitkomsten verkregen zijn door twee geheel verschillende wijzen van proefneming; voor onze proeven pleit dat onze uitkomsten gele- gen zijn tusschen die van Grrpin en van Gar-Lussac in. Wij vermeenen dat de op de teekening getrokkene kromme lijnen vrij juist de uitzetting van den alkohol en van de mengsels van alkohol, en water voorstellen, zoodat de volgens deze lijnen in Tabel VIT opgegevene uitzettingen van den absolu- ten alkohol en van de mengsels van alkohol en water, zoowel in gewigtspro- centen als in volumen-procenten, als grondslag mogen strekken tot de bere- kening van Tabel VIII, in welke de door onze proeven gevondene digtheden van den alkohol en van de mengsels van alkohol en water, zoowel in ge- wigtsprocenten als in volumen-procenten, bij de temperaturen 0°, 5°, 10e, 15°, 25°, 50° CG, zijn opgegeven. NATUURK., VERIJ. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL Ix 5 TABEL VIT OVER DE DIGTHEID, DE UITZEITING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING VOLUMEN=VERANDERING VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER TUSSCHEN 0’ EN 30° C. DIGTHEDEN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER BIJ TEMPERATUREN TUSSCHEN 0° eN 30° C. TABEL VIII. HET VOLUMEN BIJ 0° C, == 1. GEW. _{lvorum. | PROC, |_ 5° KOE wie LOS 2D 20° 4 SOS PROCHE DE 10° { 15° | 20° |P 20 ALKOH. ALKOH, t 100 _|1.0051/ 1.0103, 1.0156!1.0210/1.0265 1.0321j| 100_ [1.0051) 1.0103) 1.0156/ 1.0210/ 1.0265/ 1.0321 95 5ij 102 154 207 261 316} 95 50101} 153 206) 259} 314 90 50, 101. 153/ z204| 257 811 90 49 099 150| 201} 253 806 85 49 099 150, 201 252 305 85 a8| _ 97 146| 196) 246 298 50 A8|_ 97 147) « 196) 247} 299} 80 47) 94 142} 191) 240) — 291 1 47 9 TAA 192) 241 2921 75 45] _ 91 138| 185) 2833 288 7 46 93} 140 187) 235| 285/ 70 4úf”. 89/7184 MEO MORA 65 45) 90, 136 182 229 278| 65 48 … 86} ‚ 130, A74} _ 220|…, 267 60 doesn sl8, 177) 223 Ze all 85} 126 166 213 “208 55 42 _ 85 128) 172 217) 263 55 39 80 121 163 20ofw 248 50 al) 82 124} 166 209 254} 50 37, (76 110, Aoôle LOBLAN ZR 45 838 78 118 159- 201 248| 45 81 70) 107) 144 1820 9200 40 36 73 Ml 149) 188 228/ 40 31} _ 63} 096| 130 165} 202 35 82) a BB LOO KSA 4172 1D 27| 54 83 113 -145l, UD 3 28} 56, 086} 117 150, 184| 30 2ij 43} 67 093 “1210 25 22» 44 68} 095) 123 153} 25 15f e+ 321 Bird edi O9 HEEN 20 14 _ 30: 49 __70|. 092 115). 20 08). 24 36 53 ARN 15 07) 18 32 48 65 084 15 Out 12 ‘23 +36 TSA 10 02 08 18 30} 43 60 10 Olle 05-18 veler A 5,|0.9999 « 02 <. 09, ,.19) - 31, 47 5:,/0.9999 — O2 08 18 SON 009999 ‘or 07 16/ * 28} Ap SO [09999 Oi "O7 MTG EEN GEW NT cew. PROC 0° gn 10° te 20° 25 8u° PROC. 0° De 10° 15° 20° A LKOH ALKONH. 100 |0.8065 0.8024 0.7983/ 0.7941| 0.7899, 0.7857| 0.7814!| 100 |0.8065|0.8024| 0.7983 0.7941/ 0.7899 95 8213' 8172, 8131|/ 8089) 8047) 8005| 7962 95 8281 8243) 8201 8159 8117 90 8351| 5309, 8267| 8225| 8184| 8142) 8099 90 8464| 8422) 8380j 8338) 8297 85 8452, 8441 8399 - 8357| 8315 8274| 8231 85 8622} 8581| 8539 8193 8457 80 8609 8568, 8526) 8484) 8443| 8401) 8359 80 8758| S718| 8677| 8636) 8594 75 8726: 8685, 8644| 8602 8561) 8520 8178, 75 8891} 8851) 8811} 8770 8729 70 8842 8802 8761| 8720) 8680 8639 8597| 70 9016 8977/ 5937) 8897| 8857 65 8958, 8918 8878| 8838| 8798 8758 8716, 65 9134f 9095| 9056| 9017) 8978 60 9072 9033/ 8994| 8954 8914 8874 8833) 60 9246| 9208) 9170) 9181) 9092 DD 9184) 9146| 9107| 9068) 9029, 8989 8949 55 |-_9351| 9314, 9276, 9239) 9201 50 9293 9255 9217/ 9179 99141) 9103 9063 50 S446| SALI 9375) 9338) 9302 45 9393) 9362 9325) 9288 I9251|/ 9213 I174| 45 9528| 9496| 9162 9427/ 9393 40 9491| 9457| 9422| 9387) 9352, 9316 99280 40 96031 9574| 99543) 9512 9480 85 9577) 9546| 9514, 9482 I449| 9415 380 35 9665| 9639 9613) 9585 9557 30 9651) 96241 9597) 9569 9540, 99509 9477|| 30 9710| 9690, 9669) 9646) 99621 25 9707 9686 99665) 99642} 9616 9I9590| 9562 25 9748 9733| 9717) 9700) 9678 20 9754) 9740, 9725 9706| 99686 99665) 9643} 20 9786 9777/ 9765) 9751) 9734 15 9797| 9790, 9780) 9766, 9750, 9734 9716 15 | 9824 9821 9813 9802, 9789 10 9847| 9845 9839| 9850 9818| 9805 9789 10 9870| 9869 9865} 9857/ 9846 5 9912) 9913, 9910/ 9903 9893 9I9S81| 9866 5) 9928| 9929, 9926 9920, 9910 0 9999, 1.0000 9997 9991| 9982 9971) 9957 0 9999, 1.0000 9997 9991 9982, nn EE a din VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN-VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 99 Dewijl in het dagelijksch leven het gehalte van een geestrijk vocht aan alkohol steeds in volumen=-procenten wordt uitgedrukt, hebben wij voor de praktijk Tabel IX geconstrueerd, in welk de digtheid voor iederen graad van 0° tot 50° G voor ieder volumen-procent is aangegeven. let kan hier de plaats niet zijn, om over de bepaling van de digtheid van mengsels van alkohol en water door middel van areometers, over de ver- schillende eonstructiën en indeelingen van dezen toestel, over de fouten, die daaraan verbonden zijn, uitvoerig te handelen. Wij vermeenen dat de door ons geconstrueerde tabel IX genoegzame zekerheid geeft over het alkohol- gehalte van mengsels van alkohol en water, waarvan de digtheid, op welke wijze dan ook, met juistheid is bepaald. Wij willen echter hier een enkel woord zeggen over de wijze om het gehalte aan alkohol te bepalen in alko- holische vloeistoffen door middel van de verschillende mate van uitzetting naar gelang van het alkoholgehalte, zoo als SiLBERMANN heeft beoogd met zijn dilatometer. Wij gelooven dat van deze wijze van bepaling, ook zelfs voor vloeistoffen, die niet uitsluitend water en alkohol bevatten, partij te trekken is, maar niet op de wijze zoo als SrLBERMANN zulks voorstelt; hij toch wil door indompeling in een waterbad, dat eerst op 25° G. en later op 50° G. wordt gebragt, de uitzetting bepaald zien; ieder echter, die zich met dusdanige onderzoekingen heeft bezig gehouden, weet hoe moewelijk het is om eene vloeistof gedurende eenigen tijd op eene bepaalde temperatuur te houden, en houdt men den dilatometer niet gedurende eenigen tijd op de temperaturen 25° en 50° G., zoo is het zeker dat de kwikthermometer en di- latometer niet dezelfde temperatuur zullen aanwijzen. Eerst dan zal de dila- tometer waarde krijgen, wanneer men behalve het constante O punt, een tweede constant punt tusschen 50° en 60° G. kan voortbrengen. Onze op voor- noemde wijze genomene proeven over de dilatatie kunnen niet als tegenbe- wijs dienen; bij deze is geen tijd, geene moeite gespaard, doch in de praktijk kan men zulks niet vorderen, 7% 56 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING HOOFDSTUK IV. KOOKPUNT VAN ABSOLUTEN ALKOHOL-. EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. Van absoluten alkohol hebben meerdere natuurkundigen het kookpunt be- paald, maar zijn niet allen tot hetzelfde resultaat gekomen. Wij deelen hier, 100 verre zij ons bekend zijn geworden, hunne resultaten mede, naar bladz. 11 verwijzende ter beoordeeling in hoeverre de door hen gebruikte alkohol al of niet absoluut is geweest: Gar-Lussacin1816. 78°.41 G.bij760 mm. gereduc. op 78°.41 G. bij 760 mm. Dumas en Bourray, 76° C.n745 » ) »76°.6 » » 760 » MOEEEN Jets otters 1125250, 0 Ab OMD D »11°.5 » n-760 » DIER BEREN 76° CG.» 7525 » » »171°.0 » » 760 » F. MARCHAND. ... 7826 CG.» * PERREN. HA lies san dan Gem riDS msn » » 7804 » » 7160 » BOWNBSS tud: geer 17779 F.» 29.75» » » 8007 » » 760 » Ook uit het kookpunt blijkt dat de alkohol van Dumas en Bourrar met andere stoffen is verontreinigd geweest, zoo als wij reeds vroeger opmerkten bij de digtheid. Van de proeven van Yerin en F. MArecuANp zijn ons geene nadere bijzonderheden bekend geworden; wij hebben deze resultaten in de leerboeken van Guerin en Berzerrus gevonden. Korp * geeft het kookpunt van Yerin daarentegen op 77°.5 G. bij 722 mm, gereduceerd tot 760 mm. 18°.7 GC. Korrp zelf, wiens alkohol echter niet geheel watervrij was, heeft de volgende bepalingen gedaan : Kookpunt. Met de correc. v. thermom.-buis. Gered. op 760 m.m. }ste proef _ { thermometerbol in de vloeistof 78°,1—78°,5 18°,4—78°.S 190,0 —79°.4 bij 742,7 mm. thermometerbol bij 0° C. _\in den alkoholdamp 77°,5 11°.8 780,4 * Poee. Ann. Bd. 72, S, 57. VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 9Í Kookpunt. Met de correct, v. thermom,-buis. Gered, op 760 mm. 2de proef / thermometerbol in de vloeistof 78°1—78°.5 18°,4— 78°.8 18°8—79°.2 bij 748 mm. t | thermometerbol bij 0° C. _\in den alkoholdamp 77°.7 188 180,4 Kore merkt op dat men nimmer een constant kookpunt kan verkrijgen, wanneer men den thermometer in de vloeistof zelve dompelt, maar dat de kwikzuil in den thermometer steeds in eene op en neêrgaande schommeling “iss dit hebben wij bij onze proeven bevestigd gevonden. In de vloeistof zelve plaatste Korrp een versch uitgegloeid platinumblik. Daar Korr bij zijne proe- ven een vat gebruikte, gedeeltelijk gesloten door eene kurk, waardoor de thermometerbol gestoken was, zoodat de thermometerbuis in de lucht stond, heeft hij eene correctie aangebragt, dewijl het kwik in de buis niet de tem- peratuur had van het kwik in den bol, Bij onze proeven hebben wij gebruik gemaakt van een cylinder van zeer dun koperblik, lang ongeveer 10 duim met een doormeter van 2 à 5 duim. Deze cylinder werd van boven gesloten door een koperen deksel, waarin eene glazen buis van 50 duim lengte en een doormeter van ruim 1 duim was bevestigd. De koperen cylinder was omgeven door een bak, waarin uit een keteltje stoom werd gevoerd; de cylinder werd met absoluten alkohol eenige malen gespoeld en daarna gevuld; in den cylinder was tevens een pas uitgegloeid platinumblik gedaan; wij gebruikten-twee zeer naauwkeurige ther- mometers; de een was een standaard-thermometer van FastrÉ, de ander een in +; van graden verdeelden thermometer van SALLERON. De thermometer werd in de glazen buis zoodanig opgehangen, dat hij vrij hing en ongeveer Î duim boven de oppervlakte van den alkohol. Kort nadat de stoom was binnengelaten, begon de alkohol te koken, en spoedig bereikte de thermometer, die geheel omgeven was door den damp van den alkohol, zijn maximum, waarop hij alsdan constant bleef, niettegenstaande wij de koking 10 en meerdere minuten lieten voortduren. Het bleek ons, zoo als reeds door anderen is opgemerkt, dat voor absoluten alkohol, bij denzelfden barometer- stand, het kookpunt even constant is als bij water. Door voorafgaande proeven hadden wij met groote naauwkeurigheid be- paald dat het kookpunt van water bij 760 mm. op den thermometer van Fasrré aangeduid werd door het punt 685, het O punt door 22, terwijl ons 58 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING op dezelfde wijze gebleken was dat het punt 100 van den thermometer van SALLERON niet juist was, maar gelijk stond met 99.7; het O punt konden wij niet contrôleren, daar de thermometer bij 44° CG. begon. De thermometer van FasrrÉ teekende in den damp van alkohol van onze eerste reeks in drie achtereenvolgende proeven juist 541 of 78°.28 bij 59e 2 en 155° GC. (757.59 m.m. bij O° C.); nemen wij nu aan, volgens Rerenaurt, dat het kookpunt om 41° lager ligt voor iedere 27 m.m., die de gecorrigeerde barometerstand lager staat dan 760 m.m., dan wordt het ge- corrigeerde kookpunt 78°.58 CG. Wij hebben deze proef herhaald in een glazen kòlfje, waarop wij met eene kurk eene lange glazen buis hadden bevestigd, in welke de thermometer van SALLERON vrij hing en ook f duim boven den alkohol, die door eene kleine spirituslamp werd verhit; de thermometer teekende 78°.9 bij 768.2 m.m. bij 143° of 766.2 m.m. bij 0° G.; de verbeterde aflezing wegens de fout in den thermometer is 78°.6, terwijl de gecorrigeerde aflezing voor den barometer- stand wordt 78°.58 G. Onze uitkomsten bevestigen dus het door Gar-Lussac, Pierre en Kore gevonden kookpunt 78°.4 CG, Ten opzigte van het kookpunt van mengsels van alkokol en water bezitten wij weinig. GirBert, die in zijne Annalen uit de protocollen van TrArrEs een uit- treksel geeft, zegt in eene noot bladz. 565. »line zweite interessante Be- merkung,-welche ich Hrn. TrArres verdanke, is folgende: Der Siedepunkt des wasserfreien Alkohol wird nicht merklich verändert, wenn man dem Al- kohol etwas Wasser beimengt; sehr rectificirter Weingeist hat mit absolut reinem Alkohol so gut als einerlei Siedepunkt;” zonder echter eenig kook punt op te geven. SommerinNa zegt zelfs dat alkohol, die 2 à 5 procent water bevat, vlugtiger is dan watervrije alkohol, terwijl alkohol van 94 pCGt., met eene digtheid van 0.82 bij 15° G., even vlugtig is als watervrije; dat verder alkohol van 0.819 bij destillatie een eerste produkt geeft, dat armer aan alkohol is, zoodat ein- delijk watervrije alkohol zoude worden verkregen; dat daarentegen bij alkohol met meer dan 6 pCt. water het destillatieprodukt rijker is aan alkohol, en de thermometer in den destilleertoestel steeds stijgt. Grörine heeft bepalingen gedaan van het kookpunt van mengsels van al- kohol en water, en tevens nagegaan het alkoholgehalte van het eerste produkt VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. 59 der destillatie dezer mengsels, over welke laatste bepalingen Berzeurvs in zijn leerboek teregt opmerkt, dat zij niet groote naauwkeurigheid kunnen bezitten, dewijl men voor de bepaling van het alkoholgehalte van het destillaat eene zekere hoeveelheid noodig heeft, en het duidelijk is dat het in de eerste oogenblikken en het een weinig later overgaand geestrijk vocht een ver- schillend alkoholgehalte bezitten. Daar echter uit de proeven van GRÖNING een gewigtig resultaat in verband met onze proeven is te trekken, deelen wij ze hier mede, zoo als BerzeLrus ze opgeeft: TEMPERA- TUUR. 1025 11.50 {1.81 78.15 18.75 19.50 €0,00 81.25 82.50 83.75 85.00 86.25 4 95 96 97 Gewigtsprocenten alkohol. VOLUMEN PROCENTEN ALKOHOL IN DE KOKENDE 25 IN Her 1ste VLOEISTOF. [DESTILLAAT 95 92 Kookpunt. 76.97 16.99 16.92 16.85 VOLUMEN PROCENTEN abend: ALKOHOL TUUR. IN DE IN KOKENDE | HET 1s/e VLOEISTOF. [DESTILLAAT. 871.50 20 ijs 88.75 18 68 90.00 15 66 91.25 ° 12 61 92.50 10 55 98.75 (i 50 95.00 5 42 96.25 B) 86 97.50 2 28 98.75 1 18 100.00 0 0 Gewigtsproeenten alkohol. 98 99 100 Ook Yrrrn heeft proeven genomen over het kookpunt van mengsels van alkohol en water tusschen 94 en 100 gewigtsprocenten alkohol. Zijne resultaten hebben wij gevonden in Korp’s reeds genoemd werk: über die Modification, enz. Kookpunt. 76.85 76.90 71.02 Even als Grönrne heeft SömmerinG, zoo als wij reeds zoo even zeiden, het kookpunt van de mengsels van alkohol en water vergeleken met het kookpunt van het eerste destillaat dezer mengsels; zijne uitkomsten, die zeer verschillen van die van GRÖNiNG, zijn: 40 OVER DE DIGTIEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING Vol. proc. alkohol Vol, proc. alkohol Vol, proc, alkohol Vol. proe. alkohol vóór de destillatie, na de destillatie, vóór de destillatie, na de destillatie. 0 0 70 80 12 26 82 86 28 64 89 90 40 67 100 100 59 74 | Casorra en Ure hebben over het kookpunt van mengsels van alkohol en water weinig overeenstemmende resultaten verkregen, waardoor J. J. Porr er toegebragt is, om met de meest mogelijke naauwkeurigheid van mengsels van eene bepaalde digtheid de kookpunten te bepalen. Hij geeft als gemid- delde uitkomsten van meerdere proeven de volgende kookpunten gereduceerd op 760 m.m. Gew. procent alkohol. Kookpunt. Gew. procent alkohol. Kookpunt, 1 98°.696 8 92.660 2 97°.740 10 91°.578 4 95°.856 12 90°.249 * 6 94°.164 Wij hadden gehoopt voor de mengsels van alkohol en water het kookpunt te bepalen op dezelfde wijze als voor den absoluten alkohol; bij de eerste proef bleek ons echter reeds dat eene dusdanige bepaling in den damp van de vloeistof onmogelijk is; bij deze bepaling toch is het noodig dat de thermometer gedurende eenigen tijd in den damp verwijle om de temperatuur daarvan te kunnen aannemen, doch het is duidelijk, en zulks blijkt ook uit de proeven van GRrÖnrNG, dat in het eerste oogenblik een damp van een sterker alkoholgehalte wordt gevormd dan een oogenblik later en dat de thermometer steeds stijgende blijft, terwijl het niet mogelijk is het oogen- blik te treffen waarbij het kwik de temperatuur van den eerstgevormden damp heeft aangenomen. Wij hebben ons dus moeten vergenoegen met de proeven zoodanig te nemen, dat de thermometerbol in de vloeistof was ge- plaatst en de aflezing op dat oogenblik te doen waar de thermometer voor eenige seconden stationair bleef. Het is ons gebleken dat ons stoombad ook hier goede diensten bewees, omdat de verwarming spoedig plaats vindt; de * Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen, D. V. bl. 310, 1857, bte kn: eed henk ve dS ed hakt es dkm ein a VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. ál thermometer spoedig rijst, plotseling. een oogenblik blijft stilstaan, op welk oogenblik de waarneming moet geschieden, en alsdan weêr aan het rijzen gaat. Wij hebben echter onze proeven ook gedaan door verwarming met een klein alkoholvlammetje; het oogenblik van stilstand is hier wel langer, doch niet zoo scherp te treffen. Wij geven in de volgende tabel onze gevondene doch later gecorrigeerde kookpunten van de mengsels van onze 1°“ en 2* reeks. De bepalingen van de eerste reeks geschiedden in het koperen vat met stoom verwarmd; de aflezingen geschiedden op den thermometer van FastRÉ; barometerstand 760.4 mm. bij 17° G., dus 758.6 mm. bij 0° C., zoodat de correctie voor den ba- rometerstand is + 0°.05. De bepalingen van het kookpunt van de mengsels van onze tweede reeks geschiedden met den thermometer van SALLERON, terwijl het vat met een alkohollampje werd verwarmd; barometerstand 762.4 mm. bij 17° G., dus 160 mm. bij 0° G.; wij hadden dus hier geene correctie aan te brengen voor den barometerstand, doch hebben van onze gevondene temperaturen 0°.5 ‚afgetrokken als correctie voor den thermometer. OOMEN Iste REEKS, | 2de REEKS, EEN Iste REEKS, | 2de REEKS, noske SECOERL GECORRI- | opocgnqqn| CECORRT- GEGORRI- Arkonor, * _ GEERD GEERD OE GEERD GEERD KOOKPUNT. | KOOKPUNT. KOOKPUNT. | KOOKPUNT. 95 Zeik 11.8 45 82.2 82.9 90 TTS, 78.2 4,0 82.8 88.7 85 18.3 78.8 35 83.7 84,5 80 18.8 19.3 50 S4i6r. 85.4: 75 19.3 79.9 95 85.6 86.5 70 19,7 80.5 20 87.1 88.1 65 | 80.2 81.0 15 88.9 89.6 60 80.7 81.5 10 915 92.3 55 81.2 81.9 5 94.7 95.2 50 Sm 82,3 Bij de vergelijking dezer twee reeksen van bepalingen, bij welke het alkoholgehalte niet noemenswaardig verschilde, zien wij zeer groote verschillen in het kookpunt, die wel is waar eenigzins zouden verminderen, indien wij, zoo als Kore gedaan heeft, eene correctie aanbragten, die voor ieder der ther- * De hier opgegeven volumen-proeenten zijn door maat verkregen, zonder dat op de contractie is acht gegeven; de ware volumen-procenten vindt men in tabel II, pag. 18, 8 NATUURK, VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX, ci p 42 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING mometers zoude verschillen; bij die van FastrrÉ toch was het gedeelte der kwik- zul van den thermometer, dat niet verwarmd werd, veel langer dan bij den thermometer van SALLERON. Wij moeten echter de opgegevene kookpunten niet beschouwen als de kookpunten van de daarbij aangegevene mengsels, maar als het kookpunt van het eerste produkt der destillatie van zulk een mengsel, en indien wij dit in het oog houden, zullen ons de zeer uiteen- loopende uitkomsten niet verwonderen, als wij daarbij nagaan, dat de ver- warming van het mengsel in de eerste reeks door stoom zeer spoedig ge- schiedde, daarentegen in de tweede reeks veel langzamer door het kleine alkohol-vlammetje. Onze meening hieromtrent wordt bevestigd door de straks genoemde proeven van GRÖNiNG en SömMERING; hoe zouden wij anders kunnen verklaren, dat een alkohol-mengsel, dat slechts 10 volumen-procenten alkohol bevat, volgens onze proeven reeds op 91°.5 of 92°;5 CG, en volgens Grönine op 92.5 C. kookt, indien de proeven van dezen ons niet leerden, dat het eerste produkt der destillatie van dit mengsel in stede van 10 volumen- procenten 55 en waarschijnlijk nog meer volumen-procenten alkohol bevat. Op het verschil in kookpunt, waargenomen bij het begin der koking, be- rustende, zijn door meerderen, als: Brossarp,, Vrmar, TaABARIË, GoNarr, Ure, SALLERON, Ponr en Sara, alkoholmeters, ebullioscopen genaamd, ver- vaardigd. De ondervinding, welke wij door vele proeven, ook met mengsels van alkohol en water, die suiker, harsen, vlugtige oliën bevatten, van deze toestellen hebben verkregen, is deze: dat, wanneer men met denzelfden toestel werkt, en het vlammetje zooveel mogelijk op dezelfde hoogte tracht te hou- den, men vrij goede resultaten kan verkrijgen met eene naauwkeurigheid van & 4 vol. procent; hiermede stemmen overeen de proeven door ons ge- acht medelid Prof. A. H. v. p. Boon Mescu gedaan en in de Verslagen en Mededeelingen der Koninkl. Akad. van Wetenschappen * medegedeeld. * Deel V. bladz. 300, 1857. VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. Áòö HOOFDSTUK V. OVER DE BEPALING VAN HET ALKOHOLGEHALTE IN MENGSELS DOOR DE SPANNING VAN DEN DAMP. Onder de wijzen om het alkoholgehalte in mengsels van alkohol en water te bepalen, scheen mij de het eerst door Prücker aangegevene, namelijk door de bepaling van de spanning van den damp, vooral toen GeIssLER in Bonn deze toepassing eenvoudig en gemakkelijk had gemaakt door zijnen va- porimeter *, in hooge mate der aandacht waardig, vooral dewijl bij zeer slappe spiritueuse vochten eene zeer groote mate van naauwkeurigheid scheen ver- kregen te kunnen worden. Reeds drie jaren geleden had ik met dezen toestel bepalingen gedaan door mengsels te maken van 1 vol. alkohol van 0.976 bij 15° GC, (water bij 15° CG. == 1) met 99 vol, water, van 2 vol. alkohol met 98 enz. tot 20 vol. alkohol met 80 vol. water. Ik verkreeg toen de volgende resultaten op de volumen-schaal van het instrument: VOLUMEN Eene VOLUMEN beided PROCENTEN | AFLEZING. | …‚n ppy ||PROCENTEN) AFLEZING. | vin Dex ALKOHOL. ae ALKOHOL. de Ù OZ 10 OPGen 1 LO 100.6 2 1/6 7 12 11 je 5) 255 1 18 11.9 1 4. 8.5 7 14 12:85 100.65 5 4,45 7 15 13.85 7 6 5.35 £ 16 14.8 100.6 Ü 6.8 7 17 d/ #7 8 7,4 7 18 16.78 / 9 8.25 / 19 17.8 1 10 9.2 7 20 18.75 7 Niet, tevreden met eene empirische verdeeling van de schaal en tevens wenschende ook spiritueuse vochten van een hoog alkoholgehalte op deze wijze te onderzoeken, liet ik een anderen toestel vervaardigen, waarbij eene fout vermeden werd, die den vaporimeter van GerissLeR voor meer weten- schappelijke onderzoekingen onbruikbaar maakt. GerssLer toch heeft door zijn dubbel met stoom gevuld omhulsel zorg gedragen dat het fleschje, waarin * De afbeelding en beschrijving van dezen toestel vindt men onder anderen in Dr, SHERIDAN -_Musrrarr, Chemie in Anwendung auf Künste und Gewerbe, Deutsche Bearbeitung durch F, Sror- MANN und Dr, Tu. Gerpine T. I. S. 294, en in Jahres-Bericht über die Fortschritte der Chemi- schen Technologie von Dr. J. R. WaaNeER, 1858, S, 373. + Bij een later onderzoek van dezen thermometer bleek het, dat de aflezingen 0°,4 C. te hoog waren; het punt 100° C, is slechts 99°.6 C, à 8% PN 44 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING de te onderzoeken vloeistof bevat is, volkomen de temperatuur aanneemt van den stoom, wiens temperatuur door den in +} van graden verdeelden ther- mometer wordt bepaald; voor de gelijkmatige temperatuur van het kwik echter is niet gezorgd; het kwik in het fleschje en in een klein gedeelte van de buis, krijgt de temperatuur van den stoom, doch het kwik in het opstaand gedeelte der buis, waar de aflezing moet geschieden, heeft voor een gedeelte de temperatuur der buitenlucht, voor een ander gedeelte door de geleiding van het kwik allerlei temperaturen. Ik liet daarom een afzonderlijk stoomke- teltje maken, terwijl de stoom eveneens gevoerd werd door twee omhulsels, in welk binnenste de vaporimeter geplaatst werd, en eindelijk ontwijken moest door eene lange glazen buis, in welke de opstaande buis van den vaporimeter geplaatst was, zoodat ook deze gedeeltelijk met kwik gevulde buis de tem- peratuur van den stoom moest aannemen; het kwik werd dus geheel en al gelijkmatig verwarmd; op het fleschje en op de lange buis was eene milli- meter verdeeling net den diamant gemaakt, die tot betere aflezing door den stoom heen met zwartsel en was werd ingewreven. Bij doorvoering van stoom bleef de thermometer constant zoo lang de barometerstand dezelfde bleef. Door den vaporimeter met absoluten alkohol gevuld in een glazen kolf te plaatsen, die gevuld werd met water en voorzien was van eene lange buis, werd eerst bepaald welke verdeelingen van het fleschje en van de buis overeenkwamen, wanneer het kwik in beiden even hoog stond; door het water vervolgens flink te doen koken, zoodat de staom boven uit de buis ontsnapte, werd bij den dus aangewezen stand van het kwik in de buis opgeteekend tot welke ver- deeling het kwik in het fleschje was gedaald, en op deze wijze eene tabel gemaakt, waaruit bij iedere proef de ware hoogte van het kwik in de buis boven het kwik in het fleschje kon worden gevonden. Met dezen toestel werden van dezelfde mengsels de volg. bepalingen gedaan: Bn ARNE Ee POLLEN Kd pen ma] C [amat UUR | no | KWIKHOOG 5 senen IN M.M. Kar a VAN DEN Ce IN M.M. VERSCHIL rEN RD | | STOOM. | STOOM. 4 149 ì 100.15 12 805 100.25 5 UBS ed ij 13 323 18 ’ 6 186 18 100.4 14 840 dd / 7 207 21 pi 15 858 18 100.2 8 227 20 pn 16 874 16 1 9 241 20 N Vi 1 889 15 V/A 10 2685 A / 18 406 17 100.1 ML 287 182 100.25 19 421 15 100.0 12 305 “18 7 20 485 | 14 7 bn dader MORT VAN 3 g TP Bg aak aas VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. Áò Aangemoedigd door deze vrij goede uitkomsten, herhaalden wij later al onze bepalingen met de mengsels van alkohol en water op pag. 19 vermeld, en kregen toen de volgende resultaten doch met een anderen toestel: WE EN TEMPERA- EN TEMPERA- 5 E; PROCENTEN vee VERSCHIL. arn PROCENTEN kde VERSCHIL a vd ALKOHOL. ALKOHOL. è i STOOM. STOOM. ] 65 100 13 916 99,95 9, 89 24 / 14 533 ded 99.75 8 111 22 ee 15 3485 15% # 4 138 21 7 16 365 165 Pi 5 155 22 1 17 381 16 ' 6 178 28 99.95 18 596 15 7 Bd 199 21 7 1) 411 15 7 8 220 21 7 20 425 4 „ Of hae 241 kg / 21 439 14 7 KOS: 260 19 ih 22 451 12 Fi EL 279 19 / 28 465 12 pi 12 298 19 / 24. 477 14 1 18 816 18 7 25 488 11 7 __ De proeven 6, 11, 17, 21 en 25 werden herhaald, nadat in 100 C.C. 4 van het mengsel 5 gr. goed gedroogde witte suiker waren opgelost, en de volgende uitkomsten verkregen: ek TEMPERA- || romen TEMPERA- Ì KWIKHOOGTE TUUR __ | KWIKHOOGTE TUUR E PROCENTEN VERSCHIL. ee IN M.M. VEROCHIL- | SrAN DEN Re IN M.M. VAN DEN p E. : STOOM. É STOOM. 6 1738 5 99.9 21 4875 lz 99.9 el. 27115 15 ” 23 463 Ot / dd 8802 ES ak TEMPERA= IJ TEMPERA- VOLUMEN VOLUMEN oe T WIKHOOGTE TUUR Re ONTEN td M T | veesoun. Sf Ean PROCENTEN | IN M.M VvN REE EOHOL, Broom Ie ee, STOOM. 256 99,85 522 845 99.85 8635 86 549 86 Pi 4685 88 46 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING Ofschoon bergamotolie een veel hooger kookpunt heeft dan 100° G. (vol- gens onze proef 165° GC.) zien wij uit deze proeven den grooten invloed, die zij, in kleine hoeveelheid bij een alkoholmengsel gedaan, uitoefent op de spanning van den damp dier vloeistof; daar echter de verschillen tusschen de waargenomene kwikhoogten in de 5 proeven vrij constant waren, beproef- den wij de vloeistof N°, 17 nog eens, nadat wij er zooveel bergamotolie had- den bijgedaan, dat de vloeistof melkachtig was, en kregen nu 4672 bij 99°.9 C., zoodat de toevoeging eener grootere hoeveelheid vlugtige olie geen onderscheid voortbrengt. Daarom onderzochten wij op nieuw onze vloeistof N°. 12, nadat wij die in 5 gelijke deelen hadden verdeeld; wij voegden bij de eene vloeistof eene druppel oleum corticis aurantiorum, bij eene andere oleum ecorticis citri, bij eene derde oleum foeniculi, en bij eene vierde oleum menthae piperitidis, en vonden: zonder olie 2975 bij 100°,05 C. oleum aur. 540 » » citri 549 » » foen, 510 » » _ menth.512 » waaruit genoegzaam blijkt, dat voor spiritueuse vloeistoffen met aetherische oliën de vaporimeter niet dienstig. kan zijn. „Zoo als van zelfs spreekt, stijgt bij luchtvrij gedestilleerd water de vapo- rimeter niet hooger dan 10 à 20 m.m. als gevolg van de uitzetting van het water en het kwik; wij achtten het van belang om de spanning van de vlugtige oliën te onderzoeken, en vulden toen den vaporimeter met bergamot olie, en zoo als te verwachten was steeg de vaporimeter niet merkbaar hoo- ger dan bij zuiver water; vulden wij echter den vaporimeter met water, waarin eene druppel bergamotolie was geschud, zoo steeg hij tot 118 m.m. bij 100°.05 CG. Bij eene opzettelijke vergelijkende proef over het kookpunt van zuiver wa- teren van bergamotolie houdend water, vonden wij, zoowel wanneer de ther= mometer in de vloeistof als ook wanneer hij in den damp hing, geen ver- schil. Voor dit opmerkelijk feit kunnen wij voor alsnog geene voldoende oorzaak opgeven; zoo verre wij weten verbindt zich de vlugtige bergamotolie niet scheikundig met water, en mogt dit ook zijn, zoo blijft de anomalie van eene verhoogde spanning van den damp bij gelijk kookpunt toch onverklaard. Eene dergelijke anomalie, die mogelijk hiermede in verband staat, doch niet Rid VAN DEN DAMP VAN ALKOHOL EN VAN MENGSELS VAN ALKOHOL EN WATER. AT gelijk is, is door Lrepre * gevonden: de olie der Hollandsche scheikundigen (elaylchloruur of aethylenchloruur) kookt bij 82°.5 C., met water vermengd echter bij 75°.6 C., evenzoo chloorkoolstof alleen bij 60°.8 met water bij 57°.5 G. fs beide verbinden zich, zoo verre wij weten, niet met water en zijn er, even als de bergamotolie, onoplosbaar in. Ter bepaling van het-alkoholgehalte door den vaporimeter in alkoholrijke mengsels, en ook ter bepaling van de spanning van den damp van absoluten alkohol bij 400° C., hebben wij eene menigte proeven genomen, die ons veel tijd en moeite hebben gekost, doch geene bevredigende resultaten heb- ben opgeleverd. Alleen om een denkbeeld te geven vàn de wijze hoe onge- veer de spanning van den damp toeneemt bij vermeerdering van de volumen- procenten, geven wij hier eene reeks proeven, gedaan op de mengsels van onze 2te reeks, tabel II; bij de bepaling echter der hoogte van de kwik- kolom hebben wij niet in rekening gebragt de laag vocht, die boven op de kwikzuil blijft en bij alkoholrijke vloeistoffen nul of zeer gering is, maar bij sterk waterhoudende tot 15 m.m. kan bedragen. VOLUMEN TEMPERA- | VOLUMEN Î TEMPERA- pROCENTEN |“ HHOOGTE verscurr. | Cn procaxmen |“ EHOOGTEL versonr, | SCEE ALKOHOL. RSE NO EPONE een el, AOP, I& ee 0 MTS 99.7 51.64 635 100.2 4.99 1655 152% jp 56.83 715 30 7 10.01 2665 101 / 62.00 745 30 7 15.10 3522 86 7 67.11 (we 26 100.3 20.22 4295 (ed 99,8 (OA 195 24 / 25.48 4925 63 / 71.10 825 90 pm 30.66 543 502 7 82,17 856 31 100.4 „36.01 585 … 42 7 86.81 890 84 / 41.16 621 86 100 91.46 918 28 ir 46.36 654 33 7 95.90 938 20 / 51.64 685 sl 100,2 100 g44 6 7 Wij hechten aan deze cijfers echter hoegenaamd geene waarde, daar bij andere proeven weder andere cijfers zijn gevonden. Bepaalde fouten maken den vaporimeter voor als nog ook ongeschikt voor de bepaling van het alkohol- gehalte van mengsels, die geene andere vlugtige stoffen bevatten dan water en alkohol; daaronder behoort de luchtbel, die steeds boven de vloeistof terug blijft na bekoeling van den toestel, en die bij de verschillende proe- ven ongelijk van grootte is. Vooral bij absoluten alkohol en de alkoholrijke * Poes. Ann. Bd. XXIV. S. 277. + Vergelijk over deze anomalie Muncke in GEHLER's Physik. Wortb. Bd. X. 5. 1029. Â8 OVER DE DIGTHEID, DE UITZETTING, HET KOOKPUNT EN DE SPANNING, ENZ. mengsels blijft, hoewel hoogst langzaam, de kwikkolom steeds stijgende; wij hebben zulks bij absoluten alkohol nader onderzocht en zulk eene proef eenige uren voortgezet, waarbij van tijd tot tijd ter vulling van het keteltje de proef eenigzins bekoelde; het onderscheid tusschen de eerste en laatste aflezing bedroeg niet minder dan 25 m.m., terwijl na de bekoeling de overblijvende luchtbel zeer aanzienlijk was en bijna 0.2 GG. bedroeg. Dit bragt ons op het denkbeeld, of soms de alkohol, bij 100° CG. langen tijd gehouden, eene ontleding ondergaat. Om dit te onderzoeken werd absolute alkohol gedaan in verbrandingsbuizen, die later werden toegesmolten; in een paar buizen was alkohol zonder lucht, daar door koking de lucht vóór het toeblazen was verjaagd; in een paar andere alkohol met lucht, in een paar andere eindelijk alkohol met kwik en lucht. Deze buizen werden gedurende 14 dagen in een kokend waterbad gehouden, en daarna de alkohol onderzocht; noch kook- punt, noch digtheid toonden eenig verschil met den absoluten alkohol aan, terwijl in den vaporimeter weder de eerste of laagste aflezing werd verkregen. Ter vergelijking met onze proeven deelen wij hier nog mede de uitkom- sten door Prücker * met zijn meer zamengestelden toestel verkregen bij het gebruik van vooraf van lucht bevrijden alkohol, en eveneens van luchtvrije_ mengsels van alkohol en water; de temperatuur van den waterdamp was 99°.80 CG. Procentgehalte aan Spanning in Procentgehalte aan Spanning in alkohol in gewigt. kwikdruk, alkohol in gewigt. wikdruk. 0 154r= 6 42.64 1546 + 668".0 9.87 1546 4 WJer.g 6408 _ 7546 + 7901 25.08 194.606 + 552.2 100.00 154.6 + 925.0 ‚ Daarenboven heeft PrückeRr uit meerdere proeven als maat voor de span- ning der luchtledige dampen van absoluten alkohol bij 400° G. een kwikzuil gevonden van 760%" + 951.2em, terwijl hij uit zijne proeven besluit, dat in de buurt van 100° G. voor ieder +’ C. verhooging in temperatuur de spanning van den alkoholdamp om 5"-”81 kwik stijgt. Prücker merkt verder op, dat de grootte van het dampvolumen invloed heeft op de hoogte der kwikzuil, zoodat de aflezingen met toestellen van verschillenden inhoud eenigzins kunnen verschillen, en daarenboven dat het alkoholgehalte van den damp grooter is, dan dat der aan het onderzoek onder- worpene vloeistof. %* Poee. Ann. XCII. S. 219. 5 5 . 8 [45e |z| se | 9 | 10° 5 8049 | SO41 | 8033 | S024 | SO16 0 p 5 SL18 | 8105 | 8097 | s0s9 | sos1 | s072 She Ee joe He 8159 | Sl5l | Sl43 | 8135 | 8127 | SI18 | S110 | S1O2 8077 ae S203 | 8195 | 8187 | S179 | SITL | 81G2 | S154 | 8146 S12L ELS 8244 | S236 | S228 | 5220 | 8212 | 8208 | 8195 | S187 8162 Ere Ds | S2E4 | 5276 | 8268 | 8260 | S252 | 8243 | 8235 | 5227 82u01 | 8193 Pa | 8322 | S3l4 | 8306 | S2S | S290 | 8231 | 8273 | 8265 8239 | S23L DR | S358 | 8350 | S342 | 8334 | 832 | S317 | 309 | 83OL 8215 | 8267 92 | 8394 | 8356 | 8318 | 8369 | S3GL | 8352 | 8344 | 8336 S3LL | 8302 DL | 5429 S421 | 8413 | 8404 | S396 | 8387 | 8379 | 8371 8346 | 8338 DO | SAL | S45G | SAAS | S439 | SAZL | 8422 | S4l4 | S406 8380 | 8372 8D | 8199 | SAIL | S483 | 8474 | 5466 | 8457 | 8449 | S440 S4Lá| 5406 „ ss E S516 | 8507 | 8499 | S490 | g4s2 | SAT S448 | 8440 ez 8548 | S539 | 8531 | 8522 | S5l4 | S50G 8480 | 8472 6 8578 | 8569 | S56L | S5á2 | S544 | S5s6 8510 | 8502 É 85 8606 | 8598 | 5590 | 85SL | S5T3 | 8565 S 5 8539 | 8531 sa 8684 | S626 | S6I8 | S6O9 | S6OI | S593 | S5SU | 8576 | 8567 | 8559 sa S661 | 8653 | SG45 | SG36 | 8628 | 8620 | S612 | 8604 | 5595 | S5ST sz SGSS | 8680 | 8672 | S664 | 8655 | SG4T | 8639 | SG3L | 8622 | S614 e1 ST15 | STOT | 8699 | GOL | 8683 | S6T5 | 8667 | 8659 | 8650 | 8642 so ST42 | 8734 | 8126 | 8718 | 8710 | STU2 | 8694 | S68G | 8677 | 8669 Ei 8769 | ST76L | STO3 | 8745 | 8737 | ST | ST2L | 5713 | S7U4 | 8696 zs 8796 | S7SS | 8780 | STI2 | 8761 | 5156 | ST4S | ST4O | ST3L | 8723 id 8823 | 8815 | SSUT | STV | STI | STS3 | 8775 | STGT | ST5S | 8750 26 55 5849 | 8S4l | 8833 | 8525 | SSI7 | SSU | 8801 | 5793 | 8185 | 'STT7 25 | ss 8875 | SS67 | 8859 | 8Sol | Ss43 | SS35 | 8527 | 8519 | 8811 | 5803 BR | SUIT | SU09 | SIOL | SS93 | S8S5 | SSTT | SS6I | BSGL | 8853 | SS45 | SE3T | S329 E83 | 5042 | 5035 | 8927 | 8919 | SII | S90B | 8895 | 8887 | 8579 | ESTL | 5863 | 8955 EB | E967 | S960 | 5152 | S04L | 8936 | S928 | S920 | SO12 | SHO4 [8896 | 8888 | SSSO ER | S992 | 5985 | 8077 | 5969 | 8961 8 | 8945 | 5937 | 8929 | 5921 | 8918 8905 ZO | 9016 | 9009 | JOUL | 8993 | 8985 11 | S969 | s96L | 8953 | S945 | 8937 | 8929 GP | 9040 | 9053 | 9025 | VOI7 | 9009 | 9VOL | S993 | S9S5 | 8977 | S969 | 8961 | 8053 GS | 9064 | 9057 | VO4Y | Jua | 9033 | VOZ | 9017 | 9009 | 9001 | S993 | 8985 | 8977 G2 | 9USS | HO8SL | 9073 | HUGS | 9057 | 9049 | 9041 | 9033 | 9025 | DOI | 9009 | 9001 66 | Ull | 9104 | 9096 | 9088 | 9080 | 9072 | 9065 | 9057 | 9049 | Wal | 9033 | 9025 Ga | 9134 | 9127 | 9119 | Old | Hus | 9095 | JOSS | 9080 | 9072 | 9064 | 9056 | 9049 Ga | 9157 | 9150 | 9142 | 9134 | 9126 | OLLS | 9111 | 9103 | 9095 | 9087 | 9079 | 9072 62 | 9150 | 9173 | 9165 | 9167 | 9149 | 9141 | 9184 | 9126 | 9118 | 9110 | 9102 | 9095 62 | 9202 | 9195 | 9187 | 9180 | 9172 | 9164 | 9157 | 9149 | N41 | 9133 | 9125 | OIS Gr | 9224 | 9217 | 9209 | 9202 | 9194 | 9186 | 9119 | 9171 | 9164 | 9156 | 9148 | 9141 GO | 9246 | 9239 | 9231 | 9224 | 9216 | 9208 | 9201 | 9193 | 9186 | 9178 | 9170 | 9163 BP | 9267 | 9260 q2u5 | 9237 | 9230 | 9228 | 9215 | 9208 | 9200 | 9192 | 9185 BB | U2SS | 92S1 926 | 9258 | 9251 | 924A | 9236 | 9229 | 9221 | 9213 | 9206 ma | 9309 | 9302 9287 | 9279 | 92712 | 9265 | 9257 | 9250 | 9242 | 9234 | 9227 BG | 9330 | 9323 9808 | 9300 | 9293 | 9286 | 9218 | 9211 | 9263 | 9255 | 9248 Be | 9351 | 9344 9329 | 932l | 9314 | 9307 | 9299 | 9292 | 9254 | 9276 | 9269 BR | 9371 | UIG4 9349 | 934l | 9834 | 9327 | 9319 | 9312 | 9305 | 9297 | 9290 Ga | 9390 | 9353 9369 | 9361 | 9354 | 9347 | 9339 | 9332 | 9325 | 9318 | 9311 52 | 9409 | 9402 9388 | 9381 | 9373 | 9366 | 9359 | 9352 | 9544 | 9337 | 9330 sa | 0428 | 9421 9407 | 9400 | 9392 | 9385 | 9378 | 9371 | 9363 | 9356 | 9549 B BO | 9446 | 9439 9425 | 9418 | 911 | I4L | 9397 | 9390 | 9382 | 9375 | 9353 a | 9463 | 9456 9448 | 9436 | 9429 | 9422 | g4l5 | 9408 | 9400 | 9393 | 9386 A8 | 9480 | 9473 9460 | 9458 | 9446 | 9439 | 9432 | 9425 | OALS | OAll | 9404 me | 9496 | 9490 9477 | 9470 | 9463 | 9456 | 9449 | 9442 | 9435 | 9428 | O421 as | Hol2 | 9506 9493 | 9487 | 9480 | 9473 | 9466 | 9459 | 9452 | 9445 | 9138 9509 | 9503 | 9496 | 9490 | 94S3 | 9476 | 9469 | 9462 | I455 9525 | 9519 | 9512 | 9506 | 9499 | 9493 | 94S6 | 9479 | IAT2 4540 | 9534 | 9528 | 9522 | I5lo | 9509 | 9502 | 9495 | 9488 9556 | 9550 | 9544 | 9538 | 953L | 9525 | J5l8 | H5L1 | 9505 9571 | 9565 | 9559 dn 9546 | 9540 | 9533 | 9527 | 521 586 | 9580 | Iode | DaÖS | I56L | 555 sle } in endo | 95ga | 9oss | 9552 | 9576 | 9570 in 9613 | 9608 | 9GO2 | J596 | 9590 | 9585 dad 9567 9626 | 9621 | 9615 | IL | 9604 | 9599 9587 9638 | 9633 | 9627 | 9622 | 9617 | ILL 9600 9650 | 9645 | 9629 | 9634 | 9629 | 962 | 1619 | 9615 9660 | 9655 | 9650 | 9645 | 9641 | 9636 | VO3L | 925 9670 | 9665 | 9661 | 9656 | 9652 | 9647 | JGA2 | 9637 9680 | 9675 | 9671 | 9666 | 9662 | 9657 | 9653 | 9648 9689 | 9685 | Jus | 9676 | 9672 | 9668 | I66L | 9659 96gs | 9694 | 9690 | 9636 | 9682 | I67S | 9674 | 9669 9707 | 9708 | 9699 | 9695 | 9691 | 9687 | 9683 | 9679 4716 | 9712 | 9708 | 9704 | 9700 | 9696 | 9692 | 9658 9724 | 9721 | 9717 | 9713 | 9709 | 9706 | 9702 | 9698 9732 | 9729 | 9725 | 9722 | 9718 | 9715 | HILL | 9708 9739 | 9736 | 9733 | 9730 | 9727 | 9724 | 9721 | 9717 974 | 974 | 9742 | 9749 | 9737 | 9734 | 9730 | 9721 24 9755 | 9753 | 9750 | 9748 | 9746 | 9743 | 9740 | 9737 | 9734 9764 | 9761 | 9759 | 9757 | 9755 | 9752 | 9750 | 9747 | 9144 9172 | 9770 | 9769 | 97166 | 9764 | 9761 | 9759 | 9756 | 953 9781 | 9779 | 9771 | 9115 | 9718 | 9170 | 9768 | 9165 | 9763 9789 | 97sT | 9185 | 9783 | 9781 | 97179 | 9771 | 9774 | 9112 9797 | 9796 | 9794 | 9792 | 9790 | 9188 | 9756 | 9784 | 9782 9805 | 9804 | 9803 | 9SOL | 9799 | 9797 | 9795 | 9793 | MIL gsl4 | 9813 | gs12 | ISL | 9S09 | 9807 | 9505 | 9803 | ISOI 9523 | 9822 | 9s21 | 9820 | 9819 | 9817 | 9515 | 9813 | ISLL 9832 | 9831 | 9830 | 9829 | 9828 | 9827 | V825 | 9823 | IS21 gsay | 9841 | 9840 | 9539 | 9838 | 9837 | 9835 | 9833 | 983 9850 | 9850 | 9849 | 9848 | 9547 | 9846 | 9845 | 9843 | I842 gs60 | 9860 | 9859 | 9853 | 9851 | 9856 | 9855 | 9S54 | 9853 9870 | 9870 | 6869 | 9869 | 9868 | 9867 | 9866 | 9865 | I864 D | gss1 | ossr | gssr | gss1 | oss1 | 9sso | vs80 | 9880 | 9879 | 9ST8 | 9877 | 9576 & | 9892 | 9so2| vsg2 | 9892 | 9892 | 9892 | 9592 | 9592 | 9891 | 9590 | 9859 | I588 2 | 9goa | goor | 9904 | 9goa | 9904 | 9904 | 9904 | 9904 | 9903 | 9902 | 9901 | 9900 6 | gam | 9016 | gors | 9916 | 9916 | 9916 | 9916 | 9916 | 9915 | 9914 | 9913 | 912 B | gaas | 9928 | 9929 | 9929 j 9929 | 9929 | 9929 | 9929 | 9928 | 9927 | 9926 | 925 a | 9ga | 9oar | gaz | 9942 | ava2 | 9942 | 9942 | 9942 | 9941 | 5940 | 9939 | 9938 @ | 9055 | 9955 | 9656 | 9956 | 9956 | 9956 | 9956 | 9956 | 9955 | 9954 | 9953 | 9952 = | 9969 | 9960 | 9970 | 9970 | 9970 | 9970 | 9970 | 9970 | 9969 | 9968 | 9967 | 966 a | 9osr | oosa | vos5 | o9s5 | 9uss | 9985 | 9985 | 9985 | 9984 | 4953 | 9982 | ISL ©@ | 9949 | 9999 |1o0oo [10000 |LOO0O |LOVO0 [10O0U | 9999 | 9999 | VVS | 9997 | 9996 Sed PROCENTEN) O° 1 B 3° 4a° 5° 6° 7 s° 9 | 1O° | dR° ALKOHOL, NATUURK. VERH. DEL KONINKL, AKADEMIE. DEEL IX, 4 D= IS OEI CSE RT TD OG On UE he OG EEREEE REEN gl Cs U ve ENOS SAGE Etre | ea \ ALROHOL EN WATER, N TUSSCHEN 0? EN 50’ VAN DEN AEON ESSEN THERMOMETER. VOLUMEN- 15° | 1S° | 19° 20° 21° 22° | 23° | 24° | 25° | 26° | 27° | 28° | 29° | ZO° PROCENTEN ALKOIOL, il 1925 \ 7916 | 7908 | 7899 | 7891 | 7883 | 78TA | 7866 | 7857 | 7849 1831 100 Q | 7OSL | 1978 | 1964 | 7956 | 7947 | 7939 | 7931 | 7922 | TAA | 7905 | 1897 1879 op 8027 | 8019 | SLO | S002 | 7993 | 7985 | 7971 | 7968 | 7960 | 1951 | 7948 1925, 98 8071 | 5063 | 805: | 8046 | 8037 | SO29 | SO21 | SOL2 | 8004 | 7995 | 1987 1969 Di B1I2 | Sl04 { 8095 | 8087 | S078 | 8070 | SOG2 | S053 | S045 | 8036 | SO2S 8010 96 Slol | Sl43 | 8134 | S126 | S117 | S109 | SLOL 8084 | 8075 | 8067 8049 5 8LS9 | SISL | 8172 | S16A | S155 | S147 | 8139 8122 | S113 | 8105 8087 Da 8225 | S217 | 8208 | 5200 | 8191 | 8183 | 8175 S158 | 8149 | SAL 8123 DE P 252 8236 | 8221 | S219 | S211 3185 | 8177 8159 OE 8271 | S262 | S254 | 8246 8212 8194 DL 8306 | S297 | 8289 | S2S1 8247 8229 20 8340 | 8331 | 8323 | 8315 8281 S264 so 8373 8345 8314 8297 ss 8405 8380 Sb 8329 87 8436 SAL 86 5466 SAL 85 94 8469 Er 8522 8497 CEJ 8549 852 sz 8576 8551 SL 8603 8578 so 8630 3 | 8605 ; 2D 8657 8640 | S632 5 25 S6SL 8667 | 8659 8643 | S634 id 5711 8694 | 8686 8670 | 8661 26 8735 87121 | S713 8697 | 8688 75 8764 8747 | 8139 8723 | STL4 Lj 8 5790 8118 | 8765 8749 | 8740 “3 8815 8799 | S791L 8715 | 8766 23 8540 SS24 | SS16 | S80S | 8500 | S791 kh 8865 S SS41 | 8833 | S 0 8890 8866 69 SO14 GB 5038 2 Lid 8962 8906 66 8986 8930 65 9010 8986 | 8978 895. G2 9033 | 9025 9009 | 9001 8977 63 bk | 9056 | 9048 9032 | 9024 9000 62 9102 | 9094 | 9086 | 9078 | 9070 9055 | 9047 1023 ‘ GI OI2L | 9116 | 9108 | 9100 | 9092 9077 | 9069 9045 | 9037 5 Go O146 | 9138 [9130 | 9122 9099 | 9091 9075 | 9068 | 9060 36 59 9168 | 9160 | 9152 9121 | 9113 9097 | 9090 | 9082 9066 | 9058 58 9189 | ILSL | 9173 9143 | 9135 9119 | A12 | ILO4 9088 | 9080 5e 9210 | 9203 | 9195 9165 | 9157 Qlal | 9134 | 9126 9110 | 9102 56 2 2 9156 | 9179 9163 | 9155 | NAS 9132 | 9124 55 9207 | 9199 9184 | 9176 | 9169 9154 | 9146 Ga 9228 | 9220 9205 | 9197 | 9190 9175 | 9167 53 9248 | 9240 9225 | 9218 | 21 9196 | ISS 52 9268 | 9260 9245 | 9238 | 9231 9216 | 9208 GL 9288 d 9273 | 9265 | 9258 | I25L 36 22, z0 9307 9292 | 9284 | 9277 | 9270 2, AD 9325 9311 | 9303 | 9296 | 9289 026 as 93413 9329 | 9322 | 9315 | 9308 9293 | 9286 ad 9361 9347 | 9340 | 9333 | 9326 9312 | 9304 46 9379 9365 | 9358 | 9351 | 9344 9330 | 9322 A5 9397 9383 | 9376 | 9369 | 1362 9348 | 9341 ar gal5 9401 | 9394 | 9387 | 9380 9366 | 9359 a 9433 9419 | 9412 | 9405 | 9398 9384 | 9377 az 9150 9437 | 9430 | 9423 | 9416 9402 | 9395 an 9467 Dd | DaT | DAA IAF 9420 sa 40 9483 9470 | 9464 | 945S | 9451 9437 | 9430 | Da2d 9499 9486 | 9480 | 9474 | 9467 945 | 947 9540 955 9502 | 9496 | 9490 | 9483 9470 | 9463 955 9530 9518 | 9512 | 9506 | 9499 9486 | 9479 36 9569 9545 9533 | 9527 | 9521 | 014 9502 | 9495 35 9582 | 9576 9559 5d | J5A1 | Ja35 | 9529 9al7 | 9510 EN 9595 | 9559 9573 9561 | 9555 | 549 | 9543 9531 | 9525 33 9607 | 9602 9586 9574 | 9569 9563 | 9557 9545 | 9539 32 9619 | 9614 9599 9587 | 9582 | 9576 | 9571 9559 | 9553 31 963L | 9626 9611 9600 | 9595 | 9589 | I5S4 9573 | 9567 30 9643 | 9638 9623 9613 | 9608 | 9602 | 9597 9586 | 9581 29 9665 | 9650 9635 9625 | 9620 | 9615 | 9610 9599 | 9594 25 9666 | 9661 9617 9637 | 9632 | 9627 | 9622 9612 | 9607 2d 9677 | 9672 9659 9649 | 9644 | 9640 | 9635 9625 | 9620 26 9688 | 9683 9670 9661 | 9656 | 9652 | 9647 9638 | 9633 25 9707 | 9703 | 9699 | 9695 9682 9673 | 9669 | 9665 | 9660 9651 | 9646 21 9717 | 9718 | 9709 | 9705 9693 9685 | 96S1 | 9677 | 9672 9664 | 9659 23 9728 | 9724 | 9720 | 9716 9705 9697 | 9693 | 9689 | 9655 9676 | 9672 22 9738 | 9734 | 9781 | 9727 9716 9709 | 9705 | 9701 | 9797 9689 | 9685 21 9148 | 9745 | 974L | 9738 O7 9721 | 9717 | 9714 | 9710 9702 | 9698 zw 97158 | 9755 | 9752 | 9749 9738 9732 | 97128 | 9125 | 912 9714 | 9710 19 9165 | 9765 | 9762 | 9759 9749 9743 | 9739 | 9736 | 9732 9725 | IL 18 9119 | 9716 | 9773 | 9770 9760 9754 | 9750 | 9747 | 9744 9131 | 9733 hd 9789 | 9787 | 9784 | 9781 9772 9766 | 9762 | 9759 | 9756 9749 | 9745 16 9800 | 9797 | 9795 | 9792 9783 9177 | 9174 | 971 | 9768 9761 | 9757 Hs 9510 | 9808 | 9805 | 9803 | 9 9794 9788 | 9735 | 9782 9769 1 9821 | 9819 | 9816 | 9814 | 9809 | 9806 9500 9797 | 97 9785 13 9832 | 9830 | 9827 | 9525 9820 | 9817 9809 9806 9500 12 J844 | 9842 | 9839 | 9837 | 98 9882 | 9829 9812 Dt | 9855 | 9853 | WS5L | 9849 | 9846 | 9844 | 9841 9524 10 9867 | 9865 | 9863 | 9861 | 9858 | 9856 | 9853 | 9850 9836 D 9879 | 9871 | 9875 | 9873 | 9870 | 9868 | 9865 | 9863 9858 Ù s 9892 | 9890 | 9888 | 9886 | 9883 | I8S1 | 9878 | 9876 9871 9868 2 9904 | 9902 | 9900 | 9898 | 9896 | 9594 | ISI | 9889 9884 | 9881 6 9918 | 9916 | 9914 | 9912 | 9910 | 9908 | 9905 | 9903 gaon | osos | 9895 9889 | 9886 (5 9982 | 9930 | 9928 | 9926 | 9924 | 9922 | 9919 | 9917 9915 9912 | 9909 9903 | 9900 2 996 | 9944 | 9942 | 9940 | 9938 | 9936 | 9933 | 9931 9926 | 9923 9918 | 9915 3 9960 | 9958 | 9956 | 9954 | 9952 8 | 9946 { 94 E 9933 | 9930 5 9975 | 9973 | 9971 | 9969 | 9967 9961 9959 9956 | 9953 9948 | 9945 1 9990 | 9988 | 9986 | 9984 | 9982 9978 | 9976 | 9974 | 9971 | 9568 9963 | 9960 oo ' dj VOLUMEN= 16° | 17° | 1S° | 19° | 20° | 21° 22° | 23° | 24° | 25° | 26° | 27° | 28° | 29° | 3O° [procexreN f ALKOHOL. wiers x A e KAN Lit da dp 48 49 50 7 I8 39 40 H AR:45 44 45 40 +4 > 36 REI EEN isd: kl 5 + hes Grmrgt pementen Mltanrerprmenten Ra el 5 kl AE + 5 hc = - ein 2 sl II $ > El REN 5 Je Dh 1 A 7 7 @ \n ER a pe 5 5 be E) el ak: OVER DE OO OMODALLANTOIS EN HARE VORMING EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. JL. C. SCHROEDER VAN DER KOLK. Onder de verschillende deelen, die zich in: het menschelijk eitje ‘ontwik- ek kelen, Is er geen, waaromtrent de waarnemingen spaarzamer zijn en- onze ling van de Allantois, zoodat men tot nu toe genoodzaakt is, EPE aande het groote verschil, hetgeen in dit opzigt tusschen het menschelijk eitje en dat der dieren plaats heeft, waar deze blaas een’ veel hoogeren graad In __ van ontwikkeling bereikt, bijna alleen uit analogie met de dieren over de rd antoisblaas bij den mensch te besluiten. ARR Zoo als bekend is, verdwijnt bij den mensch deze Allantois zoo spoedig, RS t de gelegenheid om dit blaasje waar te nemen, hoogst zelden schijnt voor komen; zoodat zelfs het bestaan hiervan bij den mensch zeer lang in jfel is getrokken * Anderen meenden in de vesicula umbilicalis bij den jensch de Allantois der dieren “terug te vinden f, terwijl Verprau nog m EJ ’ } ï il Pookzrs Isis, 1825, p. 1343. RT 44 sqq. 5 Lossrans, Essai sur la Gor ition du Wiels, Strasbourg 1802, pag. ee ie 2 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING 1855 de vezelige massa, die in vele jeugdige eitjes tusschen het chorion en amnion voorkomt, voor den inhoud hield van de allantoisblaas, die als een fijn vliesje het geheele chorion van binnen. zoude bekleeden *; zelfs getuigde nog VALENTIN in zijn uitvoerig werk f in 1855: »Zrots der ungeheuren Menge von Beobachtungen, die an gesunden und kranken menschlichen Fruch- ten angestelt wurden, hat noch Niemand die Harnhaut genetisch d. h. als Ausstülpung des hintern* Endes des Darmrohres nachgewiesen, sondern im- mer durch mehr oder minder subjective Grunde geleitet das eine oder das andere dafür gehalten” Het bestaan echter van eene Allantois bij den mensch is sedert dien tijd buiten allen twijfel bewezen. De eerste goede en wel zeer fraaije afbeelding van de Allantois gaf R. Waenrer $, waarop met zekerheid te vertrouwen is, La= ter volgde eene andere van Coster ”**, doch, gelijk wij zullen zien, is deze abnormaal en ziekelijk. In beide gevallen is echter de Allantois, hoezeer duidelijk aanwezig, niet meer op haar’ hoogsten trap van ontwikkeling, maar reeds sterk ingekrompen, zoo als mij overtuigend bleek uit een zeer jeugdig eitje, hetgeen ik het geluk had in verschen toestand te ontvangen, en-waarin nog alle bloedvaten met bloed waren gevuld, hetgeen door mij beschreven en afgebeeld is in mijne verhandeling over het maaksel van de menschelijke placenta ff; van de getrouwheid van welke afbeelding ik het genoegen had Körriker, Czermack, Coste, Hyrrr en vooral Brsscuorr, die het micros= copisch onderzocht, te overtuigen; de laatste hield het voor het jongste af- gebeelde geheel gezond eitje, buiten dat van Troumrson, waar zich de Allan- tois nog niet scheen gevormd te hebben SS. * VerrPeau, Embriologie. Paris 1833, pag. 186. + Handbuch der Entwickelungsgeschichte des Menschen, Berlin 1835, pag. 125 sq. $ Zeones Physiologicae, 1839, Tab, VIII, Fig. III, ook afgebeeld in Bekers Zeones Physiol , Tab. XXV, Fig. V. ek istoire géncrale et particulière du développement des corps organisés. Paris 1850, PL, IL. Fig. 8; 4 en 5. HF Verhandelingen van het Kon. Ned, Instituut, 3de Reeks, dl. IV, 1851, pag. 105-sq. Pl. 2, Fig. 13, 14 en 15. 9 Edinburgh medical and chirurgical Journal, 1839, en door Ecker in zijne Zeones Physiologicae Tab. XXV, Fig. 3 overgenomen. Bisscnorr vermoedt dat door de behandeling van azijnzuur, waarin EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCIL. 5) Wel komen nog eenige afbeeldingen voor bij vroegere schrijvers, waarin men meerdere of mindere sporen van eene Allantois erkent, en waarop wij later nog met een enkel woord zullen terugkomen *, maar sedert dien tijd is, mijns wetens, geene nieuwe afbeelding van de Allantois bij den mensch gegeven, en zoo geeft Beker in zijne Fcones Physiologicae in 1851 niet alleen de vroegere afbeelding van het eitje van WaenreRr terug, met bijvoeging der beide eitjes door Tuonrson afgebeeld, waarin geene Allantois was waargeno- men, maar zelfs in zijne laatste Lieferung van 1859, waar hij over de vasa umbilicalia en allantoidea handelt, geeft hij alleen eene” kopij van de be- kende afbeelding van Coste f, zoodat ik meen het er voor te mogen houden, dat de door mij in bovengenoemde verhandeling gegevene afbeelding tot nu toe de eenige is, waarin de menschelijke lass in haar volkomen tijdperk _van ontwikkeling is voorgesteld. * Daar ik later het zeldzame geluk had nog eenige zeer fraaije menschelijke ova uit dit zoo vroege maglig te heen achtte ik het niet ondiens- tig om door eene Mn aelinise SAE dezer eitjes het verloop der. vor= ming en het verdwijnen van ie Allantois bi den mensch nader toe te lichten; vooral daar, door den verschillenden graad van vorming, deze eitjes te zamen eene serie uitmaken, waarin de onderscheiden tijdperken dier blaas bij den mensch vrij volledig worden aangetoond. Beginnen wij dus met het jongste eitje. | Ne. 1. Met kleinste en waarschijnlijk het jongste der door mij onderzochte ova, heb ik in figuur 1 afgebeeld, Daar het echter reeds lang in spiritus was bewaard geworden, bleek het bij eene voorzigige opening reeds min of meer beschadigd te zijn, zoodat door gedeeltelijke oplossing van het lig- dr] dat eitje was geplaatst, het Amnion en de Allantois doorschijnend gemaakt en daardoor niet waar- Le Vann! genomen zijn. Zie zijne Zntwickelungsgeschichte der Sütigthiere und des Menschen. Gött. 1842, pag. 123. * Zie Mercken, f. Arch. Phys. Bd. LI, Tab. I Fig. 2, waar de Allantois veel te groot en dus ziekelijk is; zoo ook Barr, Entwickelungsgeschichte, 1830, Thl. II, Tab. VI, Fig. 16 en 17 en Fig. 9; hier liet echter de Allantois binnen het amnion, zie l, e. pag. 278, en is dus eveneens ziekelijk, Abit de afbeelding van WaeNEr en de mijne nog alleen overbleven, KÔ ETR i eni: | Zeones Phystol., Tab. XXX, Fig. 1. , pe g* / OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING chaam der vrucht en de vele vliezige draden, waarmede het eitje was op- gevuld, zoo als met lang op spiritus bewaarde eieren steeds het geval is, het hoogst moesjelijk was, den juisten vorm van het embrijon en zijne verschillende vliezen te bepalen; ik heb echter na eenige weifeling gemeend eene zoo getrouw mogelijke afbeelding niet te moeten terughouden, daar het in vergelijking tot de andere ova dienen kon tot opheldering van den eersten vorm der Allantois. Het ligchaam van het embrijon fig. 1, a, b, vertoont zich eenigzins uit= gerekt, en het nog kleine hoofd a van de dojerblaas of de beginnende vesi= eula_ umbilicalis teruggebogen, een gevolg van beschadiging, waarschijnlijk door trekking der zich gevormd hebbende vliezen en draden in het vocht van dit eitje veroorzaakt; de buikplaten b, zitten geheel op de navelblaas ec, die volstrekt nog geen spoor van afsnoering vertoont. Van een begin= sel van hart kon ik niets onderscheiden, misschien ten gevolge der gedeel- telijke oplossing der vrucht; ook de membrana Amnios, die gescheurd was, kon ik niet meer bepalen; aan het einde van het ligchaam vertoonde zich eene kleine blaas d, de vermoedelijke Allantois, die een lobachtig voorko= men of drie uitpuilingen had. Wegens de ongemeene teederheid echter dier deelen, de vele draden en vliezen, waarmede het eitje was opgevuld, en waardoor het onderzoek zeer moeijelijk werd, en den niet meer verschen toe- stand van het eitje, durf ik niet met zekerheid hieruit alleen tot dezen bij= zonderen vorm van de Allantois bij haar eerste optreden besluiten. Het eitje zelve bedroeg in doorsnede slechts 8 mm. en was dus weinig grooter dan dat door Troursonr is afgebeeld; het ligchaam van het em- brijon bedroeg in zijne uitgerekte houding 2,2 m.m.; ik vermoed echter dat het in zijnen verschen toestand naauwelijks 2 m.m. in lengte zal bedragen hebben *. N°. Van veel meer gewigt is het tweede eitje, hetwelk ik in verschen toe= stand door de welwillendheid van den Heer Laure, chirurgijn te dezer stede, ontving en‚ na slechts weinige dagen in spiritus gelegen te hebben, opende. * Door een’ lineair-passer, waarop ik door middel van eenen Nonius met gemak +} van een millimeter met het bloote oog kan aflezen, zijn alle bepalingen onder het mikroskoop met groote zorg gemaakt, zoodat men gerust op de verschillende later op te geven maten vertrouwen kan. De vergrooting der verschillende Figuren bedraagt ongeveer 50 malen, ME Ban WE ede an dede … Ln EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 9 Dit eitje, hetwelk in fig. IL B is afgebeeld, was niet volkomen zoo groot, als in de afbeelding is aangegeven, daar het aan atle zijden teruggeslagen, om de vrucht beter te kunnen zien, is voorgesteld; het zal ongeveer de door- snede van {2 centimeter gehad hebben, en was rondom met vlokken bezet. In verscheidene opzigten acht ik dit eitje hoogst gewigtig; het was geheel onbeschadigd, door abortus uitgestooten, waarschijnlijk 14 ze na ge con= eeptie, — daar de menses niet waren teruggebleven, en de vrouw zelve daar- door niet wist, dat zij zwanger was. _ Het ligchaam van het embrijon a, b, ligt geheel op de nog als een halve „kogel uitgezette navelblaas, en bezit eene lengte van 2 m.m. — De amnion- blaas is van boven en achteren nog geheel geopend en met het sereuse vlies aan de binnenzijde van het chorion vereenigd *. — Hierin treffen wij dus eene gewigtige afwijking aan van de gewone voor- stelling, dat de amnionblaas alleen aan de achter- of rugzijde van de vrucht zich in het begin aan het chorion aansluit. Waarschijnlijk komt het mij voor, daar van zulk een jeugdig eitje in ongeschonden toestand, mijns wetens, nog geene waarneming bestaat, dat de amnionblaas van het bovenste gedeelte d, b, zich naar achteren toe te zamen trekt, om zich later op den rug (bij €) te sluiten en af te snoeren, als eerst de vrucht door de vorming der vaten van de Allantois en hunne verspreiding op het chorion eene nieuwe verbin- ding en een steunpunt ontvangen heeft. Van het ligchaam van het embrijon is het hoofd b nog zeer weinig ontwik- _ keld, en in het midden bij fis eene verdikking, waardoor de plaats en eerste vorming van het hart worden aangewezen, Daar de buikplaten hier geheel geopend zijn en in de navelblaas overgaan, heeft zich de darmbuis nog niet gevormd. Des te gewigtiger is het, dat hier reeds zulk een aanzienlijke blaas der Allantois zich heeft gevormd, die in grootte verre het ligchaam van de vrucht zelve en de beginnende navelblaas ne _Deze blaas Bevin zich uit het eaudaalgedeelte van het embrijon met B duidelijken steel d, die hierop in eene daienligke) Á _m.m. lange blaas overgaat, en dus de dubbele lengte van het ligchaam des embrijons Bet _ Hoogst opmerkelijk is het echter, dat deze blaas overal met eene soort van 0 * Zie Fig. B a, 0, 6 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING korte villi of uitpuilingen bezet 1s, waarvan de meeste bolrond eindigen, an- dere in spitse draden eeeee uitloopen, die zich op het chorion vasthechten; zie Fig. B. Deze blaas was dan ook alleen door middel van deze draden aan het chorion bevestigd. Deze vorming van villi, die ten brak in draden ter verbinding met het chorion died is inderdaad hoogst merkwaardig en vreemd, daar hiervan, zoo verre mij bekend is, nergens bij den mensch eenige waarneming voor- komt *. Deze vlokken zijn echter zoo scherp omschreven en duidelijk, dat men die volstrekt niet aan eene toevallige vorming van plooien kan toe- schrijven, evenmin als aan de aanwezigheid van vliezen en draden in het omgevende vocht, die hier nog slechts in een zeer gering aantal aanwezig waren; ik heb dan ook getracht die villi met de meeste zorg in mijne af beel- ding terug te geven. Eenige analogie met deze vlokken vond ik echter in de uitpuilingen der allantoisblaas van het vorige embrijon aangegeven, waar die echter wegens den minder volkomen toestand van het eitje niet zoo duidelijk en scherp kon= den worden waargenomen. Het schijnt mij dus toe, dat wij hier een allantois- blaas voor ons hebben, die op het punt staat om zich met het chorion te vereenigen; hetgeen dus niet door eene eenvoudige aankleving en vergroei= jing schijnt te geschieden, maar door de vorming van uitpuilingen, die zich tot draden verlengen en zoo de blaas met het chorion verbinden. Bij de groote * Alleen bij vogels schijnt iets dergelijks te zijn waargenomen, althans de eenige schrijver, bij wien ik van dergelijke vlokken melding gemaakt vond, is Rrmack in zijn voortreffelijk werk Un= tersuchungen weber die Entwickelung der Wirbelthiere, Berlin 1855, die zegt ten opzigte van het hoenderei : Die aus der Banchhaut hervorgehende sehr dicke gefässhaltige Aussenschicht der Allan- lois zeigt anfänglich eine höckerige Beschaffenheit. Wührend die Mehrzahl dieser Höcker in dem Maasse schwindet, als die Allantois durch das Hineinwachsen des Drusenblatrohrs eine blasige Ge= stalt annimt und die gefüsshaltige Aussenschicht sich verdünnt, entwickelen sich einige dieser Höcker zu zottigen Vorsprungen. Und zwar finden sich diese Zotten an dem vordern dem Darmnabelgang zugewendeten Rande des Allantoisstiehls in der Nühe der Arteriae und Venae umbilicales und dem Laufe der letzteren folgend. Hij zegt verder, dat er zich dikwijls een rood bloed voerende vaatlis in laat ontdekken, en dat de levensduur dezer vlokken zeer kort is, zoodat op den zesden dag (bij een vogelembrijon) de steel der Allantois reeds van zottigen Vorsprungen geheel vrij schijnt te zijn; hij voegt er bij: Sie schwinden in dem Maasse, als die Allantois an Üinfang und Spannung gewinnt, Eenige functionele beteekenis weet hij er niet van te geven, maar denkt, dat zij aandeel nemen om de luchtademende oppervlakte der Allantois te vergrooten. Zie 1, ce. pag. 69, — Ik twijfel niet om in deze beschrijving het analogon te vinden van hetgeen wij bij de menschelijke Allantois heb= ben aangetroffen. An an a EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. ï onvolkomenheid van het ligchaam der vrucht, betwijfel ik, of hier reeds van vaten sprake kan zijn, zoodat het mij voorkomt, dat deze blaas zich reeds meer of min aan het chorion heeft gehecht, vóór nog vaten op de Allantois aanwezig zijn; het was mij allhans niet mogelijk hiervan eenig spoor te ontdekken. Nen _ Om dit overzigt meer volledig te maken, voeg ik, als derde voorbeeld van ontwikkeling der Allantois, hierbij de afbeelding van het reeds vroeger in mijne verhandeling over de placenta uitvoerig beschreven eitje * II, A on B. | In dit eitje begint zich de vesteula umbiliealis g, f, o, reeds vrij sterk af te snoeren, en is ook de geheele ontwikkeling van het ligehaam der vrucht veel verder gevorderd, zoodat er geen twijfel kan bestaan, of dat eitje is ouder dan de beide vorige. De Allantois h,, hk, l, m,n, 1s hier nog zeer groot en op haren hoogsten trap van ontwikkeling, maar reeds voor een groot gedeelte met het chorion zamengegroeid. Opmerkelijk is het echter, dat deze allantoisblaas als door eene diepe plooi zich schijnt in twee deelen te zullen scheiden, h, d,m,n, welke plooi ook door mij vroeger is opgemerkt en beschreven “f, maar waarvan mij, bij gemis van vergelijking met verscheidene ova van een’ eenig- zins lateren vorm, de beteekenis en het gewigt niet duidelijk was. Het eene gedeelte namelijk der blaas, waarop zich bloedvaten bevinden, i, k, U, m, heeft zich aan het chorion gehecht, het andere n, h, is nog als meer vrije blaas aanwezig. Andere vaten o,p,q, 1 schijnen langs eenen an- deren weg zich over het chorion te verspreiden. mla gab Ne, 4. ‚ mn Figuur Zeer fraai sluit zich hieraan een vierde ei, hetgeen een hoogst zeldzaam en uitstekend voorwerp uitmaakt, daar het nog in de zwangere baarmoeder bevat is, hetwelk ik aan de welwillendheid van mijnen hooggeschatten ambt- ‚genoot en vriend Doxpers te danken heb, die het in een lijk aantrof, en “nog in verschen toestand opende, waarbij zich nog de bloedvaten met bloed 4 be TR _* Waarnemingen over het maaksel van de menschelijke placenta, \. e. pl. 2, Fig. 13, B. iel. epag. 107. 8 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING gevuld vertoonden, zoo als ik ook de gelegenheid had dit kort na de opening te zien. Tot mijn leedwezen was echter, door bet leggen in water of spiritus, dit bloed hier reeds uitgetrokken, toen ik het ontving, waardoor ik de nu ontkleurde bloedvaten niet zoo verre kon vervolgen, als anders het geval zoude geweest zijn. Ik heb in Fig. IV a, b, c, h, de geopende zwangere baarmoeder voorgesteld, waarin het ostium internum bij h nog slechts weinig geopend is; inwendig bij d, e vertoont zich de sterk opgezwol- len mucosa of decidua, die in het begin, kort na de opening, zich rood door de opgezette bloedvaten vertoonde, en waarop de verwijde openingen der glandulae utriculares zigtbaar zijn. In de hotte is het eitje gelegen f,g, waar men aan den teruggeslâgen lap bij g nog de vlokken ziet van de decidua reflexa en in het midden het embrijon met zijne vesicula umbilicalis en Allantois. Hiervan geeft ons fig V eene onder het mikroskoop geteekende vergroote voorstelling. Men ziet het ligchaam der vrucht a, b, e,‚ waarvan nog een gedeelte van het amnion aan den rug met het chorion b, l, is bevestigd; bij d zijn nog twee duidelijke kiembogen met een spoor van een’ derden hoogeren, waarschijn= lijk de zich vormende bovenkaak, aanwezig; oogen lieten zich nog niet er= kennen; bij e ziet men het hart, waaronder de steel der navelblaas f, die hier reeds meer vernaauwd en afgesnoerd Is, dan in de vorige figuur; aan het einde zit de navelblaas met dunne vezelige vliezen aan het chorion verbonden. Aan het onderste einde van het ligchaam vertoont zich de Allantois g, h, d, die reeds merkelijk kleiner is, dan in de vorige vrucht, en zelfs niet meer de grootte van de vesicula umbilicalis bereikt. Hoogst gewigtig is hier de veel sterkere afscheiding in eene Allantoisblaas g, h, en een’ steel 1, die aan het chorion bevestigd is; terwijl zich dus het eene gedeelte van de Allantois aan het chorion bevestigt, en als vast steunpunt dient voor het ligchaam der vrucht, ten deele ook als geleider voor de bloedvaten, schijnt het andere gedeelte als blaas, hetgeen hier naar achtereu uitsteekt, zich meer en meer zamen te trekken, van welke scheiding wij in de vorige vrucht de eerste sporen hebben aangewezen, en die wij in de latere nog verder zullen kunnen vervolgens op de blaas der Allantois zelve bij g, h, zijn toch nog eenige vaten overig. Bij vergelijking met de vorige vrucht blijkt het duidelijk, dat deze rets ouder en in hare vorming verder ontwikkeld is. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. ) ND Eindelijk wordt deze rei op eene uitstekende wijze besloten door cen eitje, hetwelk ik aan de welwillendheid van mijnen hooggeschatten ambtgenoot Gounoever te danken heb; ik ontving het reeds geopend en heb het in Fig. VL B afgebeeld, Het eitje is klein, zelfs nog iets kleiner, dan het in Fig. 2 afgebeelde, hoezeer onbetwistbaar veel jeugdiger eitje. In Fig. A is de vrucht weder 50 maal vergroot voorgesteld. De vrucht zelve is eveneens zeer klein en sterk opgerold, waardoor zij zeer kort is, daar hare lengte van het hoofd bif c lot aan het caudaalgedeelte bij 4 slechts 1,80 m.m. bedraagt. Ook hier is het amnion met zijn rug en hoofdgedeelte bij b aan het chorion vastge- hecht, doch ook op het punt om zich geheel los te maken. Aan den kop ziet men duidelijk drie kieuwbogen; zeer sterk puilt hier als een bijna pun- tige zak het hart uit, hetgeen echter door het trekken van het amnion schijnt bevorderd te zijn. De vesicula uvanbilicalis is hier” nog sterker afgesnoerd dan in bet vorige et en vertoont reeds eenen steel, terwijl de blaas zelve over de eene zijde is omgeslagen en zeer dunne wanden bezit. Hoogst merkwaardig echter is in dit geval de Allantois. Men ziet name= lijk bij g l eene dikwandige, ondoorschijnende, lang gerekte blaas, die bij den eersten oogopslag bijna het vervolg van het ligchaam zelven of de staart schijnt uit te maken, maar die bij nader onderzoek duidelijk blijkt uit het caudaal- gedeelte bij / te ontspringen. Boven deze blaas ziet men nog een tweede verlengsel, waarvan het mij eerst moeielijk was eene juiste verklaring te vinden; het scheen namelijk eene gekromde holle conische buis te zijn, die aan haar einde bij k, i, met eene ronde opening scheen te eindigen, en aan de achterzijde bij K aan het chorion bevestigd was. Bij naauwkeuriger onderzoek bleek het mij echter, dat deze conus met twee stelen h l ter weêrzijde van de Allantoisblaas uit het caudaalgedeelte des Embryons ontspringt; welke stelen dus niets anders dan de beide arteriae umbilicales konden zijn. De conus zelve vertoonde vele longitudinale draden of vezelachtige strengen, waarschijnlijk bloedvaatjes, die wit de beide arteriae umbilicales ontspringen; de ronde opening scheen door kunst gevormd te zijn, doordien bij het openen van het eitje dit ge- deelte van den conus was afgesneden, waarvan het eene gedeelte nog aan het chorion is vastgehecht, maar dat waarschijnlijk in zijn’ geheelen omtrek aan het chorion is verbonden geweest. Het schijnt dus de iets verder ge- 10 NATUURK. VERIJ. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. “ 10 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING vormde vaateonus te zijn, die in de vorige Fig. bij # is afgebeeld, doch waar- van zich in deze vrucht de Allantoisblaas nu geheel heeft teruggetrokken. Intusschen ziet men ùit deze Figuren zeer duidelijk, hoe het gedeelte van de Allantoisblaas achter de vaten h, Z urineblaas wordt, en zich dan bij afsnoert als urachus, terwijl het verdere gedeelte der Allantois inkrimpt en verdwijnt. Zien wij met een’ enkelen blik op de kortelijk beschrevene ova en op den verschillenden vorm der Allantois terug, dan schijnt het te blijken, dat deze blaas zich reeds zeer vroeg begint te vormen, vóór nog het darmkanaal aanwe= zig is. Hetzelfde werd ook waargenomen bij konijnen door Brsscnorr, die vroeger meende, dat de Allantoisblaas als eene woekering of uitgroetjing der visceraalpla= ten verschijnt, vóór nog het darmkanaal, en zelfs vóór nog de corpora Wolffiana voorhanden zijn *, terwijl RerrcnerT beweert, dat de Allantois zich in den vorm van twee blaasjes uit de uitlozingsbuizen der Wolffsche ligchamen ontwikkelt +. 5 Later heeft echter Bisscrorr zijn vroeger gevoelen herroepen, en neemt hij met ReienerrT aan, dat het eerste begin der Allantois gelijktijdig met de cor- pora Wolffiana verschijnt, terwijl hij het mogelijk acht, dat zij reeds van den beginne met de uitvoeringsbuizen der corpora Wolffiana in verbinding staan, „maar dat zij in den beginne niet hol maar solide, en dus geene holle uit- groeijingen uit de darmbuis, noch uit de kiemblaas zijn. Zie Brsscuorr, Hunden- E1, 1845, pag. 101, Fig. 59, 40. Wij zullen over dit verschil van gevoelen hier niet breeder uitweiden, maar alleen opmerken, dat wij betwijfelen, dat in zoo jeugdige eitjes, als in onze beide eerste figuren zijn afgebeeld, reeds corpora Wolffiana kunnen worden aangetoond, waaromtrent ik dus niets bepaalds kan opgeven, daar de kleinheid van deze eieren geenszins een onderzoek van deze deelen toe- liet. Zeer spoedig schijnt hierop de Allantois zich als blaas te vormen, die met eenen steel aan het caudaaleinde verbonden is. In dezen toestand zoude men zeer ligt deze blaas met de vesicula umbilicalis bij eene eenigzins opper- vlakkige beschouwing kunnen verwisselen zoo als, naar ik meen, nu en dan wel eens het geval is geweest. Zoo onder anderen beeldt Vrerprau in zijne % Entwickelungsgeschichte der Süugethiere in den ten Band van SOEMMERINGS Anatomie, 1842, pag. 116. Zie ook zijne verhandeling: Zntwickelungsgeschichte des Kaninchen- Kies, 1812, pag. 127 sq. FK. R. Rerenerr, Entwickelungsleben im Wirbelthier-Reich, Berlin 1840, pag, 156. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 1 Orologie een eitje af * met eene blaas aan eenen steel, die hij voor de vesi- eula umbilicalis houdt, maar die waarschijnlijker de Allantois moet voorstellen, terwijl de vesicula umbilicalis zich nog slechts als eene kleine uitpuiling op de plaats van het hart vertoont $. De afbeelding schijnt overigens niet naauwkeu- rig te zijn, daar het caudaalgedeelte te sterk is voorgesteld. In een eitje van deze grootte heeft de vesicula umbilicalis zich nog niet van den buik afgesnoerd. Uit onze afbeelding, Fig. 2, schijnt te blijken, dat van de Allantoisblaas zich villi ontwikkelen, die zich tot vezelachtige draden verlengen, waardoor dan de Allantois aan het chorion wordt vastgehecht; latere waarnemingen zullen dit moeten bevestigen. Daar het eitje echter versch was en niets ziekelijks scheen te vertoonen, komt mij deze voorstelling als zeer waarschijnlijk voor, die door de boven geciteerde waarneming van Rermack bij de vogels, mij toeschijnt zeer bevestigd te worden. Later schijnt zich dan de Allantoisblaas in twee deelen te scheiden: het eene gedeelte, dat zich aan het chorion vasthecht, wordt meer en meer tot eenen conus zamengetrokken, waarlangs zich de vaten begeven, terwijl het andere gedeelte van de blaas zich meer en meer te zamentrekt, van den conus als afsnoert, en eindelijk als urachus verdwijnt. Van dit laatste stadium, waar de Allantois nog alleen als een conus is overge- bleven, komen verscheidene afbeeldingen voor. Hiertoe schijnt vooral te behooren: In de eerste plaats de zoo fraaie afbeelding eener vrucht door R. WaGnNeR in zijne Lcones Physiologicae, Taf, VIII Fig. 1,2 en 5, Taf. VIT Fig. XI, ook over- genomen in Ecker, Fcones Physiol., Taf. XXV Fig. V. A.B. G. De Allantois is hier zeer duidelijk als een conus voorgesteld, de eigenlijke blaas schijnt reeds verdwenen te zijn, het uitwendig vaatblad strekte zich, volgens de verklaring vàn R. Waanrer op Pl. VIT Fig XI n, h., reeds verder over het ehorion uit. Deze vrucht is dus stellig iets ouder dan de door mij in Fig Vl afgebeelde en sluit zoo op eene zeer fraaie wijze de door ons gegevene serie. Het schijnt mij toe, dat deze afbeelding de eenige is, die, buiten de door mij in- mijne verhandeling over de placenta (ook hier Fig. 5) gegevene, de Allantois bij den mensch duidelijk en in den gezonden toestand voorstelt, Plet, Prgetrs e8f 27 el, Ce EIS €: $ Le. Fig» 2’ bijrd, L 10% 12 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING doch reeds in een vrij ver gevorderd tijdperk, waar zij begint te verdwijnen. von Barr geeft wel eene afbeelding van eene Allantois op vroeger tijdperk (zie Entwichelungsgesch., 2. Theil., Tab. VI Fig. 9), deze afbeelding geeft echter het verband der deelen bij een gemis van verklaring zoo onduidelijk aan, — waarbij dan nog eene tweede blaas komt, — dat dit eitje, hoezeer van een zeer vroeg tijdperk, schijnt ziekelijk te zijn. Misschien nog van een eenigzins later tijdperk, doch zonder zamenhang met de deelen van het ei, is de afbeelding eener vrucht, door Ecker, Fcon. Physiol., Tab. XXV Fig. VIT B gegeven; hier schijnt de nog opene conus afge= sneden te zijn. Ongeveer tot hetzelfde tijdperk moet de vrucht gebragt worden, die door J. Murrer in zijn Handbuch der Physiologie, 2°" Band, is afgebeeld, waar een vrij sterke conus als overblijfsel der Allantois zich naar onderen omslaat. Hier= mede komt vrij wel overeen, hoezeer nog van iets later stadium,.de vrucht door Beker in zijne Tcon. Physiol., Tab. XXVI Fig. VIL voorgesteld, waar nog een overblijfsel van den conus der vroegere Allantois aanwezig is, of= schoon de schrijver zelve hiervan in zijne verklaring geene melding maakt. Uit den langeren steel der vesicula umbilicalis blijkt het, dat deze vrucht nog iets ouder is dan de door Murrer afgebeelde. | Hiertoe behooren ook de afbeeldingen van Verprau, Embryologie humaine, Pl. 4, Fig. 7 en 6, waar zich de conus tot een navelsnoer te zamentrekt en alleen de arteriae umbilicales overblijven, zoo als voorkomt in de afbeel- ding van Murrer, Arch. 1850, Fig. 15, B. Lett. g. en in Eeken, Fcon. Physiol., Tab. XXVI Fig. 2, maar waarin de Allantois reeds geheel is verdwenen. Zeer moeielijk is het altijd om den juisten ouderdom der zoo vroege vruchten te bepalen, bij gemis van de vereischte berigten, die dikwijls ge- heel niet te verkrijgen zijn. Zoo verre ik kan nagaan, zijn de jongste, hier afgebeelde eijeren van 12 tot 14 dagen; althans was dit het geval met het eitje, in Fig. 2 afgebeeld, waardoor ik in vergelijking met het vroeger door mij beschrevene eitje, Fig. IV, hetwelk naauwelijks ouder dan 14 à 15 dagen kan zijn, tot den relatie ven ouderdom der overige meen te mogen besluiten. De grond, waarop deze mijne schatting van den ouderdom dezer eitjes berust, heb ik in mijne verhandeling over de placenta, pag 105, aangegeven; het daar afgebeelde eitje namelijk (zie onze derde Fig) was waarschijnlijk 14 a 16 dagen. De moeder schrikte 14 dagen na de laatste menses, had van EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 8 15 dien tijd af een gevoel van zwaarte in het ligchaam, en ontlastte, nog vóór- dat de menses andermaal terugkeerden, het ovum, hetwelk dûs kieken de 14 dagen en drie weken ata moet zijn. Het andere, stellig nog jeugdiger eitje, in onze 2e Fig afgebeeld, was van eene vrouw, die, ten gevolge van eenen val van eenen (rap, dik. ei door abortus ontlastte, ongeveer 17 dagen na de laatste menses. — In beide gevallen had de coïtus, volgens berigt, na de menses plaats gehad; den juisten dag heb ik echter niet kunnen te weten komen. — Hier- mede stemt nu geheel overeen de ouderdom van het door R,Waanenr afgebeelde ei met het bate overblijfsel der Allantois van 21 dagen *. — Daar nu dit eitje, zoo als wij hebben aangetoond, stellig veel de is dan de door ons afgebeelde Fig. 2 en 5, terwijl zelfs de volgende, door ons beschrevene ova nog van vroeger tijdperk zijn, dan dat van Waener, zoo moeten de ova, Fig. 5 en 6, tusschen den 15° en 20sten dag gesteld worden. lezer nu ook de grootte van het eitje zelve verschillen kan, en dus hier- uit geen zeker ek kan getrokken worden, wil ik toch opmerken, dat EekEr in zijne Tab. heinde XXV Fig. IV een eitje afbeeldt, hetwelk in grootte met dat op onze 1° Fig. vrij gelijk staat, hetwelk afkomstig was van eene vrouw, 20 dagen na de laatste menses en 16 dagen na den coitus. Waarschijnlijk heeft de groet van het ei reeds een of twee dagen vóór den abortus opgehouden. Het is te betreuren, dat dit eitje niet geopend is. Hier- mede stemt ten deele overeen eene waarneming van Murrer, Archiv f. Physiol., 1854, pag. 8, van een eitje, dat of 54 of 9 dagen oud kon zijn, daar de coitus den 2den December had plaats gehad, den 25sten de menses waren weggeble- ven en den 27sten de coitus weder was gevolgd, terwijl het ei den 5een Ja- nuarij was afgegaan. Murrer vermoedt, dat dit ei slechts 9 dagen oud zoude zijn, maar Barr merkt teregt op, dat het hiervoor te groot was, daar het embryon reeds 2} lijn en de navelstreng 5 lijn lang waren; hij vermoedt met regt, dat de tweede coitus het eitje had losgemaakt, hetwelk van den 2er tot den 27sten en dus 25 dagen oud zoude zijn. De grootte van dat embryon, van de holte van het eitje, 7—8 lijnen in doorsnede, zoude vrij wel passen in onze serie. De nog opene darmholte echter, die met een breed kanaal in de vesicula umbilicalis overgaat en slechts eene flaauwe omsnoering maakt, toont weder hier verschil. Volgens vor Barr zoude het embryon zich van het einde des 7‘en dags tot den 12den vormen. Zie Entwickelungsgesch., 2. Th. p. 270. * Zie zijne verklaring op Tab. VII, Fig. XI van zijne Zcones Phiysiologicae. 14 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING De ouderdom van het eitje kan dus niet met zekerheid uit* zijne grootte worden opgentaakt. In eenige gevallen schijnt het embryon reeds vroeger gestorven te zijn, en men vindt dit in een veel vroeger tijdperk van ont= wikkeling, dan men uit de grootte van het eitje zoude vermoeden; het cho- rion kan dan nog somwijlen tot een’ vrij aanzienlijken omvang zich ontwik- kelen, terwijl de afgestorven vrucht vergaat en wordt opgelost, zoodat men dan inbe ova behept ledig vindt, of ook gen wordt het zoo kleine embryon geheel niet opgemerkt *. Niet zelden zijn in deze gevallen de vruchten ziekelijk misvormd, doch verdienen zij altijd een nader onderzoek, daar zij ook voorbeelden van de vroegste tijdperken kunnen zijn, die op dezen trap van ontwikkeling zijn staan gebleven “f. Het beste kenmerk van den relativen ouderdom der vrucht schijnt nog in deze vroegere perioden in het algemeen uit den graad van ontwikkeling van de vesicula umbilicalis te worden opgemaakt. Immers schijnt de groottes van deze blaas en vooral de meerdere of mindere graad van afsnoering tot eenen steel zeer naauw zamen te hangen met de ontwikkeling der vrucht zelve. Zoo zien wij in de zich opvolgende rei der hier voorgestelde vruchten de blaas zich eerst als een’ .halven kogel vertoonen, waarop het ligchaam der vrucht gelegen is, die zich hieruit ontwikkelt; deze begint zich al meer en meer af te snoeren en van het ligchaam te verwijderen, en verkrijgt eindelijk op %* Zoo vond ik in een ovulum, dat in het Museum Bleulandinum bewaard wordt en in den cata= logus als geheel ledig wordt opgegeven, nog een embryon in zijn blaasje gehuld, van naauwelijks 3 m.m. in doorsnede; de.toestand echter van dit embryon was zoo bedorven, dat ik onder het mie kroskoop hieruit niets bepaalds kon opmaken. f In een klein eitje uit mijne verzameling van ongeveer een centimeter in doorsnede, vond ik tusschen vele draden en vezels (magma reticulé) een blaasje van naauwelijks een } m.m, in door- snede en een tweede grootere, hetwelk hiervan scheen afgescheurd te zijn. In het blaasje kon ik geen spoor van embryon ontwaren; dergelijke eijeren, hoedanige VerPrau in zijne Orologie er ver- scheidene afbeeldt, zijn ziekelijk en misvormd. Hiertoe meen ik ook de door M. LaNGeNBEckK afgebeelde vrucht te woeten brengen, waar eene blaas, volgens hem de Allantois, ter zijde van de navelstreng bij den buik zich vertoont (zie zijne verhandeling Untersuchungen ueber die Allantois, Göttingen 1845, Taf, I, fig. 1, 2, 3), hetgeen hem tot het denkbeeld verleidt, dat de Allantoisblaas niet met het chorion zamengroeit, l. c. pag. 5. Mogelijk is het, dat het door hem beschrevene blaasje eene ziekelijk overgeblevene Allantoisblaas voorstelt. — Het schijnt echter niet waarschijnelijk, dat in een ovum van 6 weken de mein nog niet met het chorion zoude zamenhangen. & „ EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 15 deze wijze een’ steel, die nu nog langen tijd blijft bestaan en zich verlengt. Hiermede is ook het door Waener beschrevene eitje met Allantois * in vol- komen overeenstemming; hetzelfde geldt, gelijk reeds boven is opgemerkt, van het door Murrer in zijne Physiologie afgebeelde eitje. Alleen maakt hierop eene uitzondering het door Coste afgebeelde eitje met Allantois"f. In dit eitje namelijk is de vesicula umbilicalis in ’t geheel nog niet afgesnoerd, en dus de geheele buik geopend, terwijl de Allantois zich als een steel vertoont, die naauwelijks zich aan het einde verdikt, en reeds aan het chorion vastgehecht schijnt. Dat dit eitje een nog jeugdiger tijdperk dan b. v. in onze tweede Figuur zoude voorstellen, wordt zoowel door de meer- dere grootte van de vrucht zelve, als ook doordien het amnion reeds van het chorion afgesnoerd schijnt te zijn, wedersproken. Het schijnt dus wel, dat dit eitje misvormd is, zoodat de vesicula umbilicalis zich niet heeft kunnen afsnoeren, en het ingewand dien ten gevolge zich niet heeft kunnen vormen, „waardoor eene misverhouding is ontstaan tusschen de ontwikkeling van de vesieula umbilicalis, die op een vroeger tijdperk is blijven staan, en het lig- chaam des embryons, de amnionblaas en de reeds sterk ingekrompen Allantois, uit welke laatste vormen men deze vrucht tot een tijdperk zoude moeten bren- gen, hetwelk overeenkomt ongeveer met dat in onze 6?° Figaur, en met dat van het door Waanrer afgebeelde eitje $. Somwijlen schijnen echter verscheidene afwijkingen voor te komen, en zoo kan ook de Allantoisblaas langer hare vroegere grootte bewaren, zoo als onder anderen voorkomt in het embryon, door Mrcker afgebeeld **, waar de vesicula umbilicalis reeds door een’ vrij langen steel van het ligchaam verwijderd is, en het embryon eene vrij aanzienlijke grootte heeft bereikt, en waar echter de Allantois zeer verre de vrucht in grootte nog overtreft. Later komen wij op deze merkwaardige misvorming weder terug. Een ander gewigtig punt van vergelijking is het meer of minder gesloten zijn van de Amnionblaas, die zich eerst dan van het chorion lossnoert, als de * Jeon. Physiol., Tab. VIII, fig. 8. + Histoire générale ete, Pl, II, fig. 8, 4 en 5; ook afgebeeld in het werk van BourGemY, U Anatom, de P Homme, Tom. VIII, Pl. 6, fig. 3, 4 en 5. $ De afbeelding van Cosre is zekerlijk, gelijk ook Bisscrorr verklaarde, onjuist en fictief, waarover ik nog verscheidene aanmerkingen aangeteekend heb in mijne verhandeling over de placenta, pag. 111, 5% MeekKrr, Archiv, Band III, Taf. I, Fig. 2h. 16 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING vrucht in de bevestiging der Allantois en hare vaten een nieuw steunpunt in het es gevonden heeft. Dit geschiedt dus reeds zeer vroeg, terwijl het amnion op de hoogte van den rug het langst met het éhorion in aanraking blijft. Uit onze waarnemingen, bijzonder uit Fig. 2, en 6, schijnt te blijken, dat de Amnionblaas spoediger aan het caudaaleinde, dan aan het hoofd zich begint af te snoeren, hetgeen niet volkomen met de algemeene denkbeelden overeenkomt, maar waarbij tus-, schen den mensch, bij wien deze vroege tijdperken van de vorming der am= nionblaas noeh niet waren waargenomen, en de andere dieren ligt eenig verschil kan bestaan; evenwel bijft ook bij den mensch, zoo als blijkt uit onze Fig. 4 en 5, de aanhechting van deze blaas aan het chorion het langst op de hoogte van den rug bestaan. In zeer jeugdige eitjes, die eenigen tijd in spiritus zijn bewaard geworden, is het echter hoogst moeielijk om deze aanhechtingen met eenige zekerheid te bepalen, door de menigte vliezen en draden, die zich dan in het omgevende vocht tusschen chorion en amnion hebben gevormd en die men niet altijd van de platen van het amnion met eenige zekerheid kan onderscheiden. Het aanwezen der oogen toont reeds een later tijdperk aan, waarop de Al ‘lantois reeds genoegzaam verdwenen is, zoo als zich dan ook in alle hier afge= beelde vruchten nog geen spoor van oogen liet waarnemen * Het getal der kieuwplaten is een meer onzeker kenmerk, daar deze zich in de opvolgende tijdperken afwisselen en dikwijls niet alle even duidelijk aanwezig zijn. In de vroegste, door ons afgebeelde eitjes, zoo als in de tweede Figuur, schenen zij nog niel aanwezig te zijn. Uit al het aangevoerde meenen wij dus te mogen afleiden, dat men uit de verschillende grootte en steelvorming van de vesieula umbiliealis, uit den meer of minder afgesloten toestand van de amnionblaas en hare aanhechting aan het ehorion, en uit de verschillende phasen der ontwikkeling van de Allantois, het best den relativen ouderdom der vrucht in deze allereerste tijdperken bij den mensch zal kunnen bepalen, welke vormingen binnen de drie weken schijnen afgeloopen te zijn. Van veel gewigt is ook nog een nader onderzoek aangaande de vliezige draden * In de afbeelding van R. Wacxer, Jeon. Fhysiol., 1ste Abth. Pl, VIII, Fig. III, vertoont zich wel eene kleine aanzwelling als de plaats voor de toekomstige oogen, maar in de verklaring (Tab. VIL Fig. XI) geeft WacNer zelve door twee vraagteekens zijnen twijfel hieromtrent genoegzaam te kennen. Ook in de afbeelding van Coste, |. ce. Pl, II van de Allantois ontbreken de oogen, EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 7E en vezels, die, op de meest verwarde wijze door elkander gevlochten, in de vroegste eitjes worden aangetroffen, tusschen de amnionblaas. en het chorion, vooral wanneer de eitjes lang in spiritus zijn bewaard gebleven, en die tot ver- schillende meeningen en theoriën hebben aanleiding gegeven, waaruit vele ver- warring in de leer der vruchtvorming is ontstaan. Vele schrijvers spreken namelijk zeer uitvoerig over dit weefsel, waarin zelfs Verprau, die hieraan den naam gaf van Magma reticulé, den inhoud van de Allantoisblaas meende te vinden *, Pockers, Meekeren en anderen vergeleken het niet geheel ten onregte met het eiwit der vogeleijeren, waar- toe ook Varenrin schijnt te neigen, die uitvoerig hierover handelt en bij wien men dan ook de gevoelens van vroegere schrijvers vindt opgeteekend Door anderen werd dit weefsel beschouwd als eene tunica intermedia, die zich tusschen het amnion en chorion zoude vormen. Daar men evenwel het bestaan van eene Allantois bij den mensch meer uit analogie van zoogdier- en vogeleieren, dan wel uit eigene waarnemingen had aangenomen, vermits men de Allantoisblaas bij den mensch niet had kunnen vinden, zoo meende men in dit draadachtig weefsel, tusschen chorion en amnion, de Allantois bij den mensch als een eigenaardig vlies, dat men tunica intermedia noemde, te moeten erkennen. De Allantois namelijk bij de dieren is met een vaatblad overdekt, hetwelk, tusschen het amnton en ehorion als een blaas ingeschoven, met beiden in aanraking is, waarom men besloot, dat, bij het gemis der blaas zelve van de Allantois of van haar slijmblad, als niet waargenomen zijnde, dit uitwendige vaatblad zich hier als een afgezonderde blaas vormde, die met hare meer of min zamengekleefde wanden, ofschoon oorspronkelijk uit twee platen be- staande, zich als een afzonderlijk vlies moest vertoonen, hetwelk men dan in dit weefsel als eene tunica intermedia meende terug te vinden. Durrocner meende nu de beide platen van deze vaatblaas, zoo als hij die zich voorstelde, door bijzondere namen te moeten onderscheiden, en ver- onderstelde, dat de buitenplaat, die hij exochorion noemde, door het chorion zelve ‚gevormd werd, terwijl hij in dit weefsel of tunica media zich de bin- „nenplaat voorstelde en het met den naam endochorion bestempelde $. * Ovologie, l,-e. pag. 49 — 52, Ff Mandbuch der Entwickelungsgesechichte des Menschen, Berlin 1835, pag. 90 en 127 sqg. $ BrrpacH, Phystol., 1828, Bd. IT, pag. 540. Deze voorstelling schijnt uit analogie van het vo- 11 of o* NATCURK, VERH. DER KONINKL, AKADEMIE. DEEL IX. 18 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING Burpacn echter onderscheidde’ het chorion zeer goed als eigen vlies, maar geeft ook hieraan den naam van exochorion, aan welks binnenzijde dan het vaatblad zich als endochorion zoude aanhechten, naardien hij meende, dat de eigenlijke Allantoisblaas bij den mensch reeds verdwenen was, als de va= ten zich begonnen te ontwikkelen, zoodat dus dit endochorion, ofschoon oor- spronkelijk als eene blaas, spoedig als een vlies aan het chorion of exochorion door zijne vaatontwikkeling zich als endochorion zoude vormen *. Zeer uitvoerig behandelt Brsscrorr dit vraagstuk f. Hij onderzocht na- melijk dit geleiachtig weefsel tusschen het amnion en chorion, vooral in oudere vruchten, waar het zich als week bindweefsel vertoont, onder het mikroskoop, en meende hierin een eigen rok, tunica intermedia, te vinden, dien hij zelve als zeer slijmachtig beschrijft, waardoor het chorion en amnion aan elkander gekleefd zijn $, en waarin hij uiterst fijne bloedvaten meende te ontdekken. Hij stelt zich voor, dat deze tunica niets anders is dan een door den groei van het ei gemetamorphoseerd vaatweefsel, hetwelk zich bij jongere embryonen tusschen het chorion en amnion ontwikkelt **. Hij erkent geen endochorion als oorspronkelijk vlies, en evenmin eene Allantois, waarop dit zich zoude uitbreiden, maar meent te kunnen vaststellen, dat de vaten van dit vlies zich vrij tusschen het chorion en amnion uitstrekken, en dat dan door de voortgaande ontwikkeling van het ei, terwijl deze beide vliezen zich naderen, dit vliesachtig weefsel zoude ontstaan ff. Hij erkent wel dat hij geenen zamenhang tusschen deze zoogenoemde fijne vaten met het ligchaam des embryons heeft kunnen vinden $$; maar hij schrijft dit aan de fijnheid dier vaten toe. Het bestaan van eene Allantoisblaas, in den eigenlijken zin, die zich verder dan de scheiding der navelstreng zoude ontwikkelen, nam hij keladad bij den mensch nog niet aan ** gelei ontleend te zijn, zoo als Barr dit duidelijk aantoont. Zntwickelungsgesch., Th. II, pag. 236, Taf, IV, Fig. 19, f g. * BurpacH, l. ce. pag. 541 sqg. ft T.S W. Bisscrorr, Beytrdge zur Lehre von den Eyhullen, Bonn 1834, pag. 44 sqq. $ BrsscHorr, 1. c. pag. 47, Taf, 1, Fig. 14, sle. päe, 48, itev: pags: $$ 1, ec. pag. 17. B elfte Apes. L09, Ne ni6: EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 19 Wanneer men de door Bisscrorr gegevene afbeeldingen, vooral de beide eerste figuren, die naar een ei van reeds later tijdperk genomen zijn, be- schouwt, ziet men terstond, dat zijne zoogenoemde vaten niets anders dan fijne plooijen zijn, zoo als zij in dunne weeke vliezen voorkomen, en dat deze met vaten niets gemeen hebben *. De 5de en 4de Figuur van Brsscnorr, uit een eitje tusschen de drie en vier weken genomen, hebben iets meer het aanzien van vaten, maar geven toch zulk eene onzekere voorstelling, dat men hieruit geen besluit kan opmaken. Hij erkent dan ook zelf, dat noch Prof. J. Murrer, noch zijne overige vrienden, aan wie hij deze voorwerpen onder het mikroskoop vertoonde, zich konden overtuigen, dat deze strepen werkelijk vaten waren 7. [let is echter geenszins te verwonderen, dat deze schrijver op dien tijd, waarop hij deze onderzoekingen in het werk stelde, hierdoor op eenen dwaal- weg werd gebragt, daar toen de mikroskopische histologie nog in hare kinds- heid verkeerde. Later heeft hij zelf dit gevoelen herroepen, en zegt uitdrukkelijk, dat deze zoogenoemde membrana intermedia niets anders is dan de vliesachtig te zamengedrukte, eiwitrijke, met fijne vezels doorweven massa, tusschen het chorion en amnion, die in vroegere tijdperken eene grootere ruimte inneemt; terwijl hij niets vaatachtigs meer in deze strepen erkent $. Evenzoo erkent hij niet alleen later de aanwezigheid van een Allantoisblaas, maar heeft hij ook door zijne onderzoekingen, vooral bij het hondenei, veel tot onze kennis van de eerste vorming der Allantois toegebragt **. In het eitje, door ons Fig. 5 afgebeeld, hetwelk hij zelve onder het mikroskoop onderzocht, erkende hij niet alleen eene ware Allantoisblaas, maar hij meende ook, dat tot hiertoe nog geene dergelijke waarneming gemaakt was. De zoo scherpzinnige von Baer, aan wien de wetenschap zoo veel tot onze * Bijzonder is dit het geval met de vliczen uit het eiwit van kippenecijeren, waaromtrent Mer- SENS nadere onderzoekingen heeft in het werk gesteld, welke plooijen zeer op bindweefsel gelijken. Zie Mersexs, Note sur les matières albuminoides in Bulletin de U Académie Royale de Belgique, Tom. XVIII, N°. 7, en Deuzième Note, 1. ce, Tom XXIV, No. 2. j Le. pag. 50. $ Zntwickelungsgeschichte d. Stugeth. und des Menschen. Leipzig 1842, pag. 142. % Entwickelungsgesch. des Hunden-Eies, Braunschweig 1845, pag. 100, Tab. IX, Fig. 39—40, Zie ook Entwickelungsgesch. der Sáugethieren, 1. ce. pag. 122 sqq. dale 20 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING kennis van de juiste ontwikkelingsgeschiedenis der vrucht verpligt is, zag ook hier reeds met zijn hem zoo eigenen tact de juiste waarheid, hetgeen door lateren niet genoeg werd geschat. Zoo spreekt hij in zijn, in 1857 uitgege- ven, maar, zoo als uit het voorberigt blijkt, reeds in 1829 begonnen en in- 1854 reeds bijna geheel afgedrukt uitstekend werk: Ueber Entwichelungs- geschichte der There, Th. IL, op verscheidene plaatsen over deze zooge- noemde membrana intermedia *, die hij echter als zoodanig verwerpt j. Hij erkende evenwel met zijn’ scherpzienden blik, dat deze stof slechts eiwit was, dat in water onderzocht, melkwitte vliezen, zoo dun en open als spin= weefsel, vertoonde, die misschien door de aanraking van water of spiritus waren ontstaan $, en die hij geenszins voor eene Allantois of product hiervan, maar voor eiwit houdt, zoo als dat zich ook bij vele andere zoogdieren on=- der den uitwendigen eirok verzamelt **. Het Is inderdaad vreemd, dat, na zulk eene eenvoudige verklaring, waarbij von Barr ook reeds de ware verhouding der Allantois bij den mensch beschrijft jj, onderscheidene schrijvers deze . zoogenoemde tunica intermedia nog meer of min bleven erkennen. Zoo zegt b. v. LANGENBECK, dat het vocht, hetwelk hij tusschen het amnion en het blaasje, door hem Allantois genoemd, maar dat een ziekelijk product schijnt geweest te zijn, aantrof, in den beginne in hooge mate doorschij= nend was. Later echter werd het troebel, nadat het praeparaat eenige we- . ken, zonder nader onderzocht te zijn, in spiritus gelegen had, en nu kon men met een penceel eenige uit fijne draden geweefde lamellen laag’s ge= wijze er afnemen, die hij als doorzigtig, onelastisch en vaatloos beschrijft, en toch nog vermoedt, dat zij tot de uitspanning der dunne vliezen zullen dienen $9, ofschoon zij blijkbaar door stolling van opgelost eiwit, ten gevolge van de inwerking van spiritus, waren gevormd. ‚ * le, pag. 171, 192, 194, 198 en elders, + le. pag. 171 en elders. $ Het is merktvaardig, dat deze eigenschap, later, gelijk wij zagen, door MeLsENS uitvoerig be- handeld, reeds aan BAER niet geheel onbekend was. ale. pag.215. 1} Ll. ce. Tab. VI, Fig. 9. Dit eitje schijnt mij echter abnormaal te zijn. $9 LANGENBECK, Untersuchungen über die Allantois, Gott. 1847, pag. 17 in de verklaring van Fig. 1 der eerste Tafel. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 21 Ook Waarer, die deze draden afbeeldt *, welke door Verrrav magma reticulé zijn genoemd, en waarin eenigen eene tunica intermedia meenden te vinden, beschouwt deze draden als spinachtig weefsel, door wijngeest sterker gecoaguleerd 5 hij schijnt echter daarbij te vermoeden, dat zij gedeeltelijk ook oorspronkelijk aanwezig zijn, daar hij die in zijn Physiolog. Lehrbuch als gedeeltelijk gestold eiwit beschrijft $. Ik zelf heb deze vliesachtige vezels, onder eene sterkere vergrooting van 450 malen, door het mikroskoop, uit een zeer klein eitje, hetwelk lang in spiritus was bewaard gebleven, onderzocht. Het bleek mij hierbij, dat deze ve- zels, of het zoogenaamde magma reticulé, of twnica intermedia, geheel uit dui- delijk ongeorganiseerd en gepraecipiteerd korrelig albumen bestonden, zoodat mij hunne oorsprong ten gevolge van stolling door inwerking van water of spiritus ontwijfelbaar voorkomt. Met zeer jeugdige eitjes moet men echter bij dit onderzoek voorzigtig zijn, daar ik in een zeer klein eitje tusschen deze stof ook een gedeelte van een dui- delijk georganiseerd, niet korrelig, zeer dun vliesje vond, hetwelk kenne- lijk van het hierbij verscheurde hoogst teedere amnionvlies af komstig was, waar- aan door het langdurig verblijf in spiritus, de gepraecipiteerde vlokken zich hadden vastgehecht, maar hetgeen des te duidelijker het onderscheid tusschen een georganiseerd oorspronkelijk vlies, gelijk het amnion, en dêze later door spiritus gestolde vliezen deed uitkomen. Dit wordt vooral bevestigd, doordien dit vezelachtig weefsel bijzonder voorkomt in grootere hoeveelheid in eitjes, die eenigen tijd in spiritus gelegen hebben. Hieruit schijnt te blijken, dat dit eiwitachtige vocht tusschen chorion en am- nion de grootste overeenkomst vertoont met het wit van kippeneijeren, waarin zich zelfs door het indroppelen van koud water of door schudden vezelachtige dunne vliezen vormen, die zich onder het mikroskoop volkomen als gevormd bindweef- sel vertoonen, en waaromtrent Mersens, zoo als wij boven hebben aangegeven, onderzoekingen heeft in het werk gesteld **. Deze noemt dit dan ook Tissu cellulaire * Jeon. Phystol. Taf. VIII, Fig. V, Taf. XI, Fig, 1 A. jle. Verklaring van Taf. XI, Fig. 1. $ R. WacNeR, Zehrb., der Physiol. 1839, le Abth., pag. 129. Zie ook pag. 118. 3 MersEns, Note sur la matière albuminoide, in Bulletins de Académie Royale de Belgique, Tom. XVII, NO, 7 en Deuzième Note sur les matières albumin., l, e. Tom XXIV, No. 2, 2 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING artificiel *. Het is inderdaad een vreemd verschijnsel, dat in eiwit van kippen= eieren zulk eene neiging is tot vorming van vliezen, dat dit eiwit, zelfs na de filtratie, door eenvoudig schudden met kwikzilver, tallooze kleine vliesjes afzet, die dan in het vocht drijven j. Het serum van het bloed mist echter deze eigenschap. Het schijnt dus, dat het vocht, hetwelk tusschen het amnion en chorion het eitje vult, vele eigenschappen met het eiwit der vogeleieren, waarmede het dan ook wel vergeleken is, gemeen heeft. Doch hieruit blijkt tevens, dat men het bestaan van eene zoogenoemde tunica intermedia niet kan aannemen, zoo als door vele schrijvers ten gevolge hunner onderzoekingen op ova, die reeds gedurende korter’ of langer’ tijd in spiritus waren bewaard, werd voorgesteld. De gewigtigste vraag, die hiermede in een naauw verband staat, blijft echter, op welke wijze de bloedvaten in het menschelijk eitje van het ligchaam der vrucht tot op het chorion zich uitbreiden, namelijk, of inderdaad, zoo als bij vele dieren, de Allantois de drager is dezer vaten, waarop zij zich als op een uitwendig vaatblad ontwikkelen; of dat de vaten zich in het men- schelijk eitje, onafhankelijk van deze blaas, door de dikke eiwitlaag tusschen amnion en chorion meer regtstreeks naar dit laatste vlies begeven? Daar bij vele dieren zich om de Allantois een vaatvlies vormt, hetwelk zich aan de binnenzijde van het chorion hecht, en zoo de vaten tot dat vlies voor de toekomstige placenta als overbrengt, zoo heeft men meer uit analo- gie, dan wel uit eigene waarnemingen gemeend te kunnen besluiten, dat bij den mensch hetzelfde zoude plaats hebben. De afbeeldingen van vor Baer, bevorderden door zijne schematische voorstellingen en zoo ook de beschrijvingen der ontwikkeling bij dieren dit denkbeeld van een eigen vaatblad of vaatvlies, hetwelk de Allantois om- gaf, sterker, dan de voorziguge en naauwkeurige schrijver zelve schijnt be- doeld te hebben $. Immers betuigt vor Barr zelf, dat het niet met zekerheid kan bepaald worden, of zich bij den mensch een vaatblad afzondert van de * Ll. c. Première Note, pag. 21. t P. HartiNg, Over de vorming van kunstmatig bindweefsel uit eiwit. Nederl. Lancct 1851 —52, pag. 169. $ Baer, Entwickelungsgeschichte, Th., 1, Taf. IL, Fig. VI—VIII, ook overgenomen in de Piy- siologie van BurpacH, en vooral in zijn tweede deel, pag. 193 sqq.; en de schematische Figuren, Taf. IV, Fig. 19—23. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 25 Allantois *. Verder zegt hij: »Het schijnt, dat de eiwitlaag onder den uitwen- digen rok (de zoogenoemde tunica intermedia) het bloed aantrekt; want hoe duidelijk het ook is, dat de vaten in een te zamenhangend blad zich uitstrek- ken en den zak van den slijmrok der Allantois teruglaten (namelijk bij die- ren, waarover vroeger gesproken was), zoo ziet men toch snelde vaten in de eiwitlaag woekeren, en zeer spoedig is het continuerende blad verdwenen; het is alsof het met het eiwit is ineengesmolten (werschmolzen), hetgeen niet zoo vreemd is, daar de substantie, die de vaten bladvormig verbindt, toch ook niets aners zijn kan dan een weinig gemodificeerd eiwit” . Vervolgens toont hij aan, dat, ook zonder het te voorschijn treden van een werkelijk vaatblad, wanneer slechts bloedvaten en verbindend eiwit aanwezig zijn, de uitwendige huid in een chorion (dat is een met vaten voorzien vlies) kan veranderd wor- den, zoo als ten deele bij zwijnen het geval is. Deze opmerking, voegt hij er bij, zal ons later tot de verklaring der wording van het menschelijk ei dienstig worden $. Later komt hij nog eens op dit vraagstuk terug, en laat het onbe- slist, of bij den mensch zich een vaatblad afzondert, en in den vorm van een vlies op het chorion en minder op het amnion hecht, waartusschen zich de eiwitmassa zoude verzamelen, zoo als bij de gehoefde dieren, dan of wel de Allantois zich niet splijt in hare bladen, maar dat de vaten, zoo spoedig als de-Allantois den uitwendigen eirok bereikt heeft, regtstreeks in dezen rok of het chorion inwoekeren, en de Allantois nu als overtollig gedeelte niet meer groeit. In dit geval zoude de etwitmassa zich onmiddellijk onder den uitwendigen rok verzamelen, terwijl deze laatste zich tot een chorion vormt, en dan zoude dit eiwit de wezenlijkste momenten tot vorming der vaten geven. Beide wijzen van vorming komen, zegt hij, bij zoogdieren voor, en hoezeer hij dit onbe- slist laat, komt hem de laatste wijze als de waarschijnlijkste voor bij het XX menschen-ei **, hktc. Th. HM, pag. 195. helte. Th. II, pag. 198, $ Le. pag. 199. Het is zeer te bejammeren, dat deze uitvoerige verklaring van de ontwikke- ling van het menschelijk ei door den voortreffelijken schrijver nooit gegeven, en het werk alzoo onvolledig verschenen is, 2 |, e. pag. 216 sq. Later heeft ook Bisscuorr het gevoelen aangenomen, dat de vaten zich ge- heel afzonderlijk door de eiwitlaag naar het chorion begeven. Entwickelungsgesch. der Säugethiere, Mc. pag. 118. 24 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING Uit onze onderzoekingen zal het weder blijken, hoe de voortreffelijke von Barr ook hier weder nabij de waarheid is gekomen, hoewel hem zulke jeugdige menschelijke eitjes, als wij hebben kunnen waarnemen, volstrekt niet ten dienste stonden. Het komt mij zeer twijfelachtig voor, dat in den eersten tijd der vorming van de Allantois, zoo als die door ons in de 2de Figuur is voorgesteld, reeds bloedvaten op deze Allantoisblaas zouden aanwezig zijn; de kleinheid en de ge- ringe ontwikkeling van het ligchaam der vrucht Fig. II, a b, waarvan eene zeer kleine uitpuiling bij f het cerste begin van een hart schijnt aan te duiden, pleiten geenszins hiervoor. Er was dan ook noch op den steel, noch op de blaas der Allantois eenig spoor van vaten te ontdekken, hoezeer ik het eitje weinige dagen, nadat ik het ontvangen had, met de meeste naauwkeurigheid onder- zocht. Wel waren eenige verwarde draden door het kort verblijf in spiritus ontstaan, maar deze vertoonden geen regelmatigen vorm van een vlies. Geheel anders is dit in het volgend eitje, in Fig. II afgebeeld, hetwelk ik in geheel verschen toestand onderzocht. Hier was de Allantois reeds aan het chorion vastgehecht. Kr vertoont zich wel een enkel vat n, j, k, op de Allantoisblaas, maar verreweg het grootste gedeelte der vaten o, p‚ q, r‚, s en zoo ook bij u zijn met de Allantoisblaas volstrekt niet in aanraking, maar schijnen zich regtstreeks uit het ligchaam aan het ondereinde van den tronk naar het chorion te be= geven. Deze bloedvaten waren echter door een hoogst dun en zeer door-= schijnend vlies verbonden, waarin zij zich verspreiden, zoozeer zelfs dat bij het onderzoek met eene naald bleek, dat het bloedvat », # niet aan de Allantois= blaas verbonden was, maar aan een zeer teeder vlies, hetwelk deze blaas overdekte. Dit vlies gaat dan ook van het chorion, waarop het gelegen is, bij h, ì, k over de Allantoisblaas, waar men het bij n, m,l aan de andere zijde zich ziet vervolgen. Nog duidelijker is dit vlies tusschen de vaten o, p, q zigtbaar, en bij s ziet men het van het chorion opgeligt. Daar dus dit vlies de Allantoisblaas bedekt, kan het niet met het sereuse vlies verwisseld worden, dat als vervolg van het vroeger amnion het cho- rion van binnen bekleedt, waarmede ik het verkeerdelijk in mijne verhan- deling over de placenta verwisseld heb, toen mij de aard van dit vlies niet duidelijk was geworden; men kan het dus wel voor eene soort van vaatvlies houden, hetwelk de vaten uit het ligchaam der vrucht naar het chorion geleidt. Inderdaad zoude ook deze vaatgroei moeijelijk anders te verklaren zijn; men kan immers niet wel aannemen, dat de vaten uit het ligehaam der vrucht in EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 25 het omringende eiwitachtige vocht zullen groeijen, even als de drijvende wor- tels van eene waterplant; integendeel schijnt in dit vocht, hetwelk zoo uitstekend geneigd is tot vliesvorming, te gelijk met de bloedvaten een dun vlies te ontstaan, waarin zij zich uitbreiden, welk vlies zich tevens aan het chorion hechtende, de vaten derwaarts geleidt, die nu spoedig, zoo als in Fig. IL is afgebeeld, zich over de binnenvlakte van het chorion versprei= den. In de vorige vrucht, Fig. Il, was nog van zulk een vlies evenmin als van bloedvaten eenig spoor aanwezig; en ik meen dus te mogen aannemen, dat alvorens de Allantois aan het chorion zich heeft vastgehecht, dit vlies nog geenszins met zijne vaten aanwezig is. De Allantois schijnt dus niet zoo als tot heden is aangenomen, zoozeer de bijzondere drager en als het voertuig te zijn der bloedvaten bij den mensch; integendeel geloof ik, dat haar voornaamste nut daarin bestaat, dat zij aan het ligchaam van de vrucht, tegen den tijd dat het amnion zich van het ehorion afsnoert, een nieuw vast steunpunt geeft, daar anders de vrucht, van het chorion losgemaakt daor deze afsnoering, tn het vocht vrij zoude drijven en hare verbindingen met het ei verliezen. Is dus eerst door het uitgroeijen van deze villt op de Allantoisblaas, die zich tot draden verlengen, om geheel met het echorton zamen te smelten, deze verbinding tot stand gebragt, dan heeft de vrucht een nieuw en blijvend steunpunt gevonden; de Allantois heeft haar doel bereikt, en verdwijnt nu met achterlating van dezen steel zeer spoedig, terwijl de ontwikkeling der bloed- vaten te gelijk een’ aanvang neemt. Deze bloedvaten, die in onze derde f'i- guur nog tamelijk verspreid uit het einde van den tronk voortkomen, schijnen zich later meer om den steel der Allantois zamen te trekken, gelijk wij in de volgende vrucht, Fig, V, ontwaren. Hier is nog een dun bloedvat op de zich reeds afzonderende Allantoisblaas overig, zie g; de overige vaten hebben zich in den steel bij # zamengetrokken; de verbinding van het amnion met het ehorion b, l is op het punt van te verdwijnen, en de vrucht heeft hier reeds een vast steunpunt in den conus i, de toekomstige navelstreng. Deze vorming is in de volgende vrucht, Fig. VL, nog eene aanmerkelijke schrede vooruitgegaan. De eigenlijke Allantoisblaas is zeer ingekrompen en tot eene als ware ’t verlengde urinblaas, die door den nog openen urachus inde Allantois overgaat, zamengetrokken, waarop geene vaten meer schijnen aan- wezig te zijns terwijl nu twee aanzienlijke bloedvaten bij d en h zich zijde- lings over den conus, i, Kk, verspreiden, om de toekomstige navelstreng y2 NATUURK. VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. ek be vd 26 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING te vormen, waarop zij op dit tijdperk zich nog in verscheidene takken schijnen te verdeelen. Bij den mensch kunnen wij dus geen oorspronkelijk vaatblad aannemen ; dit vormt zich eerst, wanneer de vasa umbilicalia het ligchaam van de vrucht beginnen te verlaten, zoo als vor Barr reeds schijnt vermoed te hebben. In enkele gevallen schijnt echter de Allantoisblaas niet zoo spoedig te ver- dwijnen, maar langer aanwezig te blijven en zich zelfs aanmerkelijk te ver= grooten, in die mate, dat de afsnoering op de plaats van den urachus geene plaats heeft, en dat de top der urinblaas open blijft. Op deze wijze, meen ik, moeten de ectopie van de urinblaas en de zoogenoemde gespleten of omge- keerde blaas verklaard worden, waarin, bij het wijd open blijven van den urachus, of de geheele urinblaas of hare achterwand door de ingewanden tegen de opening wordt gedrukt en nu hierdoor uitpuilt. Door deze blijvende grootte en uitgezetheid der blaas worden dan ook de zijplaten des buikwands, waar zich de ossa pubis zullen vormen, verhinderd zich van voren te sluiten, en daardoor kunnen later dan ook de ossa pubis zich niet tat eene symphysis vereenigen, maar blijven meer of min verre van elkander verwijderd, en worden dan slechts door eenen band verbonden, waarvan onder anderen J. G. Warrrer eene zeer fraaije afbeelding gegeven heeft *. Van deze hypertrophie der Allantois meen ik op een zeer vroeg tijdperk een hoogst merkwaardig voorbeeld-te vinden in het menschelijk eitje, het- welk door Meeker is afgebeeld “f. Het ligchaam van het embryon was hier, volgens Meeker, ter lengte van ongeveer 5 lijnen $, Het had dus eene grootte bereikt, waarop in den mnormalen toestand reeds lang alle spo- ren van Allantois verdwenen zijn, terwijl de buitengemeen groote Allantois- blaas bier nog veel grooter is, dan de vrucht zelve, en, volgens de af beel- ding, van den steel af, niet minder dan 9 lijnen bedraagten nog een’ zeer wijden steel bezit. Dat bij eene dergelijke misvorming en verwijde Allantoisblaas het bekken zich niet zal kunnen vormen, valt duidelijk in het oog. Daar echter, zoo verre mij bekend is, van dit merkwaardig gebrek nog * J.G. WarrHer, Von der Spaltung der Schambe'ne in schweren (ieburten. Berlin, 1782, + MercxKer, Archiv f. Physiol., Bd. III, Taf. 1, Fig. 2. $ 1, ce. pag. 19 seqq. peen Oje EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 27 geene juiste, op de ontwikkelmg der vrucht berustende verklaring gegeven is, willen wij dit ten slotte om het gewigt der zaak nog eenigzins breeder uiteenzetten en nader trachten te verklaren. Van dit gebrek komen namelijk zeer verschillende graden voor; de ge- ringste is, waar de urachus nog niet geheel gesloten is, en de urine bij tus- schenpoozen uit den urachus droppelt, en dan weder zich langs den natuurlij- ken weg ontlast, In een geval, door Frorrre beschreven en afgebeeld, ging de buikwand op de hoogte des navels regtstreeks in den top der blaas over, eene opening vormende van niet minder dan 45 duim, waaruit de urine vooral bij liggende houding vloeide; het bekken was hier normaal *. Hier was dus de urachus niet gesloten, waarschijnlijk doordien de Allan- tois zich niet genoeg had afgesnoerd; en schijnt in dit merkwaardig geval de verwijding der Allantois, vooral in haar centraalgedeelte, niet zoosterk ge- weest te zijn, dat zij de vereeniging der ossa pubis belette. In de meeste gevallen is echter dit gebrek meer zamengesteld. De zoo- genoemde omgekeerde blaas of liever de uitpuilende achterwand van de niet van voren gesloten urinblaas, vertoont zich boven de penis onder aan den buik; de ossa pubis staan verder van elkander en zijn door eenen band, verec- pigd, waarbij zich dan nog een meerdere of mindere graad van misvorming van den penis voegt, die meer of min gekliefd en in de breedte uitgegroeid 1s met een gedeeltelijk of geheel gemis van kanaal voor de urethra (epispa- dia). — De corpora cavernosa hebben zich of in het geheel niet of slechts ten deele vereenigd, en de musculi recti abdominales, die van boven nog naast elkander liggen, wijken van onderen meer en meer van elkander door de witeenwijking der ossa pubis, waaraan zij zich hechten, en brengen hier- door het hunne toe tot het niet sluiten van den buikwand van voren 7. Ik vermoed dat ook de oorzaak van deze gebreken hoofdzakelijk in eene misvorming of liever in eene vergrooling en langere aanwezigheid van de Allantoisblaas zal moeten gezocht worden. De Allantois namelijk ontspringt, zoo als wij gezien hebben, in de vroegste tijdperken der vrucht, geheel uit het onderste gedeelte van het ligchaam, hetwelk dan nog slechts met een rond knopje, zonder spoor van onderste * Froriep, Chirurg. Kupfertaf., Taf. CCXL, Fig. 1, 2, 3. f Zie hierover het uitstekende werk van onzen hooggeschatten vriend W, Vrorrk, Mandboek der Ziekteh. Ontleedkunde, Dl. T, blz. 424 volgg.; Dl. II, blz. 867 volg. 28 OVER DE ALLANTOIS EN DARE VORMING extremiteiten, onder de Allantoisblaas eindigt. Zij vormt nu met de toe- komstige urinblaas een’ meer of min zamenhangenden zak of verwijde buis op de hoogte, waar zich later de ossa pubis zullen vormen *. Heeft nu de af- snoering der Allantois en scheiding in den urachus geen plaats, en blijft de blaas onmiddellijk in de wijder gebleven Allantoisbuis overgaan, dan kun- nen de buikplaten zich naar voren niet vereenigen, en de ossa pubis blijven van elkander afstaan; hierdoor worden ook de corpora cavernosa penis, die later onder de ossa pubis ontspringen, verhinderd zich met de urethra te vereenigen; zij blijven meer of min gescheiden en een meer of minder gespleten penis zal hiervan het gevolg zijn. Terwijl nu de afsnoering der Allantoisblaas in de gewone gevallen zeer spoedig plaats heeft, begint te gelijk van onderen de vorming van het bek- ken en de extremiteiten. De opene navelblaas, die in den eersten tijd den geheelen buik inneemt, snoert zich meer en meer van boven en ook van be= neden af‚ en niet alleen begint zich de vesicula umbilicalis tot een’ steel uit te rekken en van het ligchaam af te snoeren, maar dit geschiedt nog vroeger met de Allantois. De navel schijnt nu meer en meer te rijzen, dat IS, zijn afstand van het bekken wordt grooter; maar inderdaad is dit niet zoo: de navel rijst niet naar boven, daar zijn afstand van de borst eer- der grooter dan kleiner wordt, maar met den toenemenden groei van het ligchaam wordt de buik langer, en wel vooral de deelen onder den navel groeijen meer naar beneden uit; hierdoor wordt de afstand van den navel tot het onderste gedeelte grooter, en kunnen de buikplaten en dus ook het bekken, nu meer vrij geworden, beginnen met zich onder de reeds geatro- phiëerde Allantoisblaas of navel te vereenigen, om de bekende synchondrosis te vormen. Hebben echter deze uitgroei en vorming minder naar onderen plaats, of blijft de Allantoisbuis en de overgang in de urinblaas open, dan kunnen de ossa pubis elkander niet naderen; zij blijven uiteen staan, en worden later door een’ pezigen band vereenigd, die de plaats inneemt van de anders aan- wezige kraakbeenige schijf tusschen de ossa pubis. Sterft nu later deze verwijde urachus of verlengde buis der Allantois af, dan kan de blaas zich van boven niet sluiten, en de achterwand treedt naar voren en vormt de zoogenoemde omgekeerde blaas. De navel zelve is hiermede dan meer of min vereenigd en zijne, alsdan gemeenlijk lagere stand * Fig. 6, te) da EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCI. 29 boven de schaambeenderen herinnert de vroegere tijdperken der vrucht, waarin dit normaal is, maar waar bij het te wijd open blijven van den duc- tus Allantoidis, de. navel, door het niet genoeg afsluiten van onderen, zich niet genoegzaam van het bekken heeft kunnen verwijderen. Fot dezen gebrekkigen groei naar onderen en vorming van het bekken kun- nen dan ook andere misvormingen het hare toebrengen; zoo zag b. v. de Hoogl. G. Vrorrk de arteriae hypogastricae ontbreken *, waardoor noodwen- dig de groei van het bekken naar onderen moet belemmerd worden. Dit gebrek van het bekken kan echter. ook met eene geslotene urineblaas voorkomen, waarvan een hoogst merkwaardig geval door den Hoogl. G. Vro- Lik beschreven is en afgebeeld “f. In dit geval waren de ossa pubis ook tot een’ vrij aanmerkelijken afstand van elkander verwijderd $. De blaas was echter van voren niet gespleten, doch ook niet bedekt door de huid des buiks, waarschijnlijk doordien de mus- culi recti abdominis, wegens het open staan van de ossa pubis hier vaneen waren geweken, en dus de huid van voren zich niet had kunnen sluiten. Uit de blaas vloeide echter in den eersten tijd na de geboorte nog de urine uit twee openingen voor uit den buik, die zich later sloten **. * W. Vrouw, Mundb., DL, I, blz. 485. Misschien staat dit in verband met de ontwikkeling der slagaderen, daar de arteriae umbilicales naast de Allantois eerst uit de arteriae iliacae te voor- schijn komen, voordat nog arteriae hypogastricae aanwezig zijn. De te sterke ontwikkeling der Allantois en dus ook van de haar begeleidende vaten kan zoo het hare toebrengen tot eene tragere ontwik- keling der arteriae van het bekken zelven, doordien te veel bloed van deze deelen wordt afgeleid. Ook hierop kan men waarschijnlijk toepassen, hetgeen BurpacH van de geheele ontwikkeling zegt, dat de beschrijving der ontwikkeling van de bloedvaten te gelijk de geschiedenis is van de ontwik- keling der deelen. BurpacuH, Pigsiol., Tom. II, pag. 535. FG. Vrouw, Mémoire sur une vice de eonformation et Memoire sur quelques Sujets inter, d’ Anat, et Physiol., Amst. 1832. Ook in het Hollandsch uitgegeven in de werken der Te kl. v. h. Kon. Ned. Instit. Zie ook W. Vrouw, Tubulae ad ülustr. Embryogen. etc., Amst. 1849, Tab, XXX, als- mede zijn Handb. d. Ziekt. Ont), DI, I, bladz. 431 volg. $ W. Vrorik, Zabul, etc, Tab. XXX, Fig. 4, # G. Vrorik vermoedt, dat deze openingen door de beide ureteres zullen gevormd zijn, hetgeen mij bij eene van voren geslotene blaas niet duidelijk is, L. e pag. 6. W. Vrouik schijnt te vermoeden, hetgeen mij ook waarschijnlijker voorkomt, dat de urine door den niet geheel geslotenen urachus zal gevloeid zijn. Uit de latere ontleding geschied door den Heer vaN Dam (W. Vrorimk, verklaring der Tab. XXX van zijn klassiek werk) schijnt ook genoeg te blijken, dat de ureteres lager geplaatst waren in het bekken, en dat zij dus deze openingen niet hebben kunnen veroorzaken. Zie W. Vrourk, Tab. XXX, Fig. 3, c. c. 50 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING Letten wij nu op dezen onderlingen afstand der ossa pubis, dan schijnt het noodwendig om aan te nemen, dat in de eerste vorming van het ligchaam eenig beletsel moet hebben bestaan, waarom deze ossa pubis zich niet kon- den vereenigen. Dat beletsel kan nu naauwelijks ergens anders in gezocht worden, dan in de deelen, die in den vroegsten tijd der vrucht in het nog niet gesloten bekken gelegen zijn, namelijk de Allantoisblaas en het rectum, wanneer door tegennatuurlijke grootte of langer open blijven der Allantoisblaas, in gemeenschap met het gedeelte, hetwelk later tot urinblaas wordt, nood- wendig de zijplaten van den buik moeten verhinderd worden zich naar voren te sluiten, zoo als dit evenzeer het geval is bij hernia umbilicalis congenita, met dit verschil nogtans, dat in dit geval het gebrek zit in eene overgeblevene wijdte van de navelstreng, die in vroeger tijdperk een deel der ingewanden in zich bevat, terwijl bij het uiteenwijken van de ossa pubis de oorzaak in eene te wijde Allantoisbuis, vooral aan haar centraaleinde zal moeten ge= zocht worden. Snoert zich nu later deze buis af tot vesica urinariae, dan is, gelijk het zoo even aangehaalde aanmerkelijke geval van den Hoogl. G. Vrorik bewijst, het openstaan of zoogenoemd splijten der blaas geen noodwendig gevolg, daar hier de voorzijde der blaas, hoezeer dan ook onvolkomen gesloten was. Het gebrek zal dus hier, hoezeer ook de ossa pubis van elkander verwijderd wa- ren, een’ minderen graad hebben bereikt, of vooral in verwijding van het cen- traal gedeelte, de toekomstige blaas, hebben bestaan. Blijft echter de ductus Allantoidis langer verwijd en open, zonder dat deze verwijding zich op het lager centraal gedeelte zoo sterk uitstrekt, dan kan de urachus zelfs tot eene aanmerkelijke wijdte, zoo als in het aangehaalde geval van Frorrep voorkomen, zonder afwijking van het bekken of zonder uiteenwijking der ossa pubis. De eenige schrijver, bij wien ik eene soortgelijke verklaring van het ontstaan der omgekeerde urinblaas gevonden heb, is LANGENBECK in zijne verhandeling Untersuchungen weber den Allantois, Gott. 1847, Ook hij neemt aan, dat het zich niet sluiten van de symphysis osstum pubis het gevolg is van eene ziekelijke vorming der urinblaas *. Zijne denkbeelden echter omtrent de vorming dier blaas en der Allantois wijken zoo geheel af van hetgeen * Zie zijne Verhandeling, pag. 12. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. ìòl bij den mensch zoowel als bij dieren plaats heeft, dat het geenszins den naam van verklaring verdient, en ook bij de meeste schrijvers geen wederklank * heeft gevonden *, Ik geef overigens deze mijne proeve van verklaring van-dit merkwaardig gebrek gaarne aan de beoordeeling aan bevoegde autoriteiten over, terwijl ik verder verwijs tot den zoo rijken inhoud van de beide zoo klassieke wer- ken van mijnen hooggeschatten vriend, den Hoogl. W. Vrorik, Handboek der Ziektekundige Ontleedkunde, Amst. 1840. Dl. IL, blz. 410—458 en DI. II, blz. 562 volgg. en Tabulae ad illustr. Embryogen., Amst. 1849, Tab. 29—59. * LANGENBECK is namelijk ten gevolge van eene waarschijnelijk ziekelijke vrucht, waar zich in het begin der navelstreng ter zijde een blaasje vertoonde (zie zijne Verhandeling, Pl. 1, Fig. 1, 2 en 3), op het zonderlinge denkbeeld vervallen, dat de Allantois eigenlijk niet uit het ligchaam uit- groeit, maar van uit de navelstreng met een’ steel naar beneden daalt, waarvan het ondereind, als het in het ligchaam der vrucht is gezakt, de vesica urinaria zal vormen. Dien ten gevolge zegt hij : Beim Eintrit der vierten Periode, (dat is, als de urinblaas in het ligehaam zal zakken) wird der Grund zu der Krankheit (omgekeerde blaas) gelegt, und zwar so, dass der Fundus des länglichen zum Foelus hinab zieh bewegenden: Allantoidentschlauches auf die Ränder der sich cinander nähernden Bavehplatten trifjt, mit ihnen verwachst, und am Eintritt in das Becken des Foetus auf diese Weise verhindert wird (l. e. pag. 13). Zoo zegt hij ook op eene voor mij onbegrijpelijke wijze: Der Sträng, welchen man für den Urachus hält, ist nicht der Harnsträng, sondern vielmehr die erste Anlage zu der Harnleitern: Ureteren, welche, so lang die Primordialnieren nachweisbar sind, in diese einmunden ( 1. e. pag. 4). Hieruit blijkt genoeg, dat men aan zijne denkbeelden omtrent de oorzaak van eene omgekeerde urinblaas geen gewigt kan hechten, die A tis 4 > $ 52 OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING VERKLARING DER AFBEELDINGEN. FIG, A, B. Kleinste door mij waargenomen eitje, echter door langdurig verblijf op spiritus meer of min beschadigd, doorsnede 8 m.m. B. Natuurlijke grootte, overal door vlokken omringd. A. Afbeelding der vrucht, lang 2,2 m.m., even als alle volgende Figuren, ongeveer 50 maal vergroot. a. De kop van de vrucht, abnormaal achter overgebogen en meer of min beschadigd. b. De nog zeer weinig ontwikkelde buikplaten, gelegen op den dojerzak of nog niet uitgegroeide vesicula umbilicalis c. d. De reeds op een’ steel uitgegroeide Allantois, die tot eene drielobbige blaas is uit« gezet. De buitengemeene teederheid en dunheid dezer blaas is door den Lithograaf niet genoeg uitgedrukt. FIGENTE Hoogst merkwaardig eitje van ongeveer 14 dagen met eene nog voor het grootste deel geopende amnionblaas en Allantois in hare vroegste tijdperken. Lengte van het embryon 2,2 m.m, van de Allantois 4 mm. B. Het geopend ovulum. Door de vaneenspreiding der wanden schijnt het grooter, dan zijn oorspronkelijke omvang bedraagt; van buiten is het geheel met vlokken bedekt. Inwendig ziet men het embryon, waarvan de nog niet gesloten amnionblaas bij a, b, in het sereuse vlies, hetwelk van binnen het chorion bedekt, overgaat. Aan het overgestelde einde der vrucht ziet men eene vrij groote, met vlokken bedekte Allantois, die zich door eenige fijne celdraden uit de vlokken ontspringende, aan het chorion, of liever aan het sereuse vlies, hetwelk het chorion van binnen bedekt, vasthecht. A. Vergroote Afbeelding der vrucht en der Allantois. a, b. Het ligchaam der vrucht, hetwelk in a in een caudaalgedeelte eindigt, bij 5 is de nog zeer weinig ontwikkelde kop geheel door het open amnionvlies bedekt; het ligchaam is nog in zijne geheele lengte geopend op de navelblaas of dojerzak. ec, d. Het amnionvlies, hetwelk nog voor de grootste helft geopend is en bij d den dojerzak of beginnende vesicula umbilicalis bedekt, die zich als eene halve kogel vertoont en nog niet is afgesnoerd. EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 55 Bij a ziet men de Allantoisblaas met een’ steel uit het caudaalgedeelte te voor- schijn komen, welke blaas overal met een soort van villi is bedekt, die zich bij e, e‚, e‚ e, e draadvormig verlengen, om zich aan het chorion vast te hechten. f. Lamimae dorsales, waar zich waarschijnlijk het hart zal ontwikkelen. PEGI Eitje met eene op zijnen hoogsten trap van ontwikkeling uitgegroeide Allantoisblaas, ook afgebeeld in mijne verhandeling over het Maaksel der Placenta, Tat. IL, Fig. 13. A. Ovulum, opengeslagen ter natuurlijke grootte, bij a nog een gedeelte der decidna; het eitje is met vlokken bedekt. B. Dezelfde vrucht, even als in alle Figuren ongeveer 50 malen vergroot. a, b. Lengte der vrucht, die in den rug eenigzins is teruggebogen, bedragende 1,2 m.m. a. Het hoofd der vrucht, in dit voorwerp, zoo het schijnt, grooter dan gewoonlijk, misschien door de nog geringe ontwikkeling van het overige ligchaam; het am- nion is waarschijnlijk bij de opening van het eitje verscheurd; op den rug ziet men nog eenige afgescheurde gedeelten van dit zeer dunne vlies aanwezig. Lenig spoor van oogen is niet merkbaar. b. Ondereinde van het ligchaam, eenigzins uitstekende. Twee zeer flaauw uitgedrukte spleetopeningen der kieuwen, waarbij nog een ach- terste slechts in het eerste begin der vorming schijnt te zijn. Hart, hetwelk een scherp omschreven omtrek bezit, gedeeltelijk bedekt door de navelblaas. Van eenige bogt is niets zigtbaar. Zie hierover de verdere speciaal- afbeeldingen in mijne verhandeling over de Placenta, Fig. 14 en 15. e. Zeer groote navelblaas, 3,3 m.m. lang, 2 m.m. breed, overal als gevlekt met eenige plooijen. Ware gangen, als beginnende stroomen van vocht tusschen de donkere vlekken, heb ik niet duidelijk kunnen vervolgen; het vlokkig gedeelte is aan: een hoogst dun vlies gehecht. Eenig spoor van bloed of van bloedvat is niet aanwezig. f, 9. Breedte der navelblaasbuis, die nagenoeg overeenkomt met de geheele lengte van den nog openen buik. Tusschen f en g ziet men eene holte, waarin de teedere wand van de buis in de holte van den buik schijnt ingedrukt door gemis van op- vulling. A rion vastgehecht, lang 2,9 m.m, breed 1,8 m.m. d Diepe plooi in de Allantois, die zich in de wijde buis tot zn uitstrekt en daar- door bij A eene afzonderlijke blaas gelijkt, hetgeen mog niet het geval is, maar het begin van de scheiding der Allantois in twee deelen begint aan te duiden. Langs den rand van A, i tot k ziet men een uiterst fijn vlies van het chorion zich over de Allantois begeven (waarschijnlijk de zoogenaamde tunica intermedia). 13 h Ee NATUURK. VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. h, ik, L, m,n. Zeer groote Allantois, aan de tegenovergestelde zijde van het cho- oÁ 0, Tr. OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING Van #, # ziet men een bloedvat, "niet met bloed gevuld en miet vastgehecht aan de Allantois, maar aan het zeer teedere weivlies, hetwelk de Allantois bedekt. Van d-tot k ziet men dit bloedvat, hetwelk van hier met bloed is gevuld, zich op de Allantois verspreiden en bij k in een zeer fijn vaatje eindigen. Ll. Gedeelte der Allantois, dat aan het chorion is vastgehecht of daarin overgaat. Hier zijn geene bloedvaten zigtbaar. Bij l is het weivlies, dat de Allantois be- dekt, eenigzins teruggeslagen. n. Zeer breede steel, der Allantois, uit het onderste gedeelte van den tronk af- komstig. Bij U, m, n ziet men een zeer dun vlies zich over de Allantois uitstrekken, waarschijnlijk het zoogenoemde vaatblad van Barr, waarin zich de bloedvaten ontwikkelen om zich op het chorion te begeven (de vroegere tunica intermedia). P, 9, r‚ t, u. Zeer groote vaten, die zich door het vaatblad der Allantois over het chorion verspreiden en hunne fijne takken aan het chorion afgeven. p,‚ q- Groote vaten met rood bloed gevuld, meest gehecht aan het vaatblad der Allantois; zij loopen onder het hart door in de rigting der buikholte. Zeer fraaije vaatverspreiding met rood bloed gevuld, waarvan de fijnere takken aan het chorion gehecht zijn en de stammen nog, ten deele althans, verbonden zijn met het vaatvlies bij s voorgesteld, hetwelk het chorion bedekt. Ander aanzienlijk met bloed gevuld vat, hetwelk zich over het chorion verspreidt, en ten deele aan het vaatvlies gehecht is; het vat loopt onder de Allantois door, waar ik het niet vervolgen kon, en schijnt bij b uit de buikholte der vrucht te komen. Andere groote vaten aan de onderzijde van het ei, eveneens zich over het chorion verspreidende. Bij g schijnt er nog een grooter vat in de diepte te zijn. Op ver- schillende vaten is het fijn doorschijnende vlies, dat zich over het chorion en tus- schen de stammen uitstrekt, niet uitgedrukt. Men ziet hier weder het vaatvlies, ten deele op het chorion, ten deele in verschei- dene plooijen gekronkeld. FIG, IV. Zwangere baarmoeder binnen de eerste maand der zwangerschap in een lijk aangetroffen. a, b. e. Geopende baarmoeder. h. Ostium internum, nog slechts zeer weinig geopend en tot aan het ostium exter- d, num met een slijmprop gevuld. 1 e. Opgezwollen slijmhuid der baarmoeder of decidua vera, die bij d in de deci- dua reflexa overgaat. Zeer lax, en overal de openingen der glandulae utricu- lares vertoonende. Terstond bij de opening was deze decidua rijkelijk met een et in a EN VERANDERINGEN IN DEN MENSCH. 5IJJ vaatnet bedekt, hetwelk echter, toen ik het ontving, wegens het verblijf in spiritus, niet meer zigtbaar was. f, g. Decidua reflexa; aan den rand bij f ziet men nog eenige openingen der glan- dulae utriculares op de decidua reflexa. Bij g is de geopende decidua reflexa met het chorion teruggeslagen, waartusschen de vlokken zigtbaar zijn. xd In het ovum is het embryon met zijne vesicula umbilicalis en Allantois gelegen. „de FIG. V. 50 malige vergrooting van de vrucht met hare deelen in de holte van het ei. E a, b, ce. Het ligchaam der vrucht, waarvan het uiteinde of caudaalgedeelte « door de Allantoisblaas henen schemert, en hierdoor gedekt is. a. Het vrij groote hoofd, waarop echter nog geen spoor van oogen zigtbaar is. Bij b is de amnionblaas, die het ligchaam zeer naauw omsluit, nog niet geheel geslo- ten en bij l aan het chorion vastgehecht. Ee d, Kieuwen, waarvan zich reeds drie duidelijk vertoonen; de bovenste, de toekomstige bovenkaak, is vrij sterk met het hoofd reeds vereenigd; de tweede d, schijnt de toekomstige onderkaak voor te stellen. _e. Het hart vrij sterk uitpuilende en afgerond, nog in de toekomstige hals gelegen. ri De vesicula umbilicalis, die zich reeds veel sterker dan in de vorige figuur tot een’ steel uit de buikholte heeft afgesnoerd; aan haar uiteinde is zij door eenige dunne vliezen aan het chorion bevestigd, waarvan men de vlokken zich op de ___decidua ziet verspreiden. | g, h, d. Allantoisblaas, veel sterker dan in de vorige vrucht in twee deelen gescheiden : te weten g, A, eene blaas, die als bijna afgezonderde blaas achter uitsteekt, en waarop men bij g nog een bloedvat zich ziet verspreiden, en het gedeelte %, het- welk als een kegel zich met eene breede basis op het chorion vasthecht en dui- delijk uit het onderste gedeelte des tronks van het ligchaam der vrucht bij c ont- springt. Hierin zijn de meeste vaten besloten, die echter, doordien het bloed hier was uitgetrokken, niet meer duidelijk konden worden onderscheiden, en waarin eenige langachtige plooijen bij # doorschenen. Bbhorrtsernn 4 FIG. VL KEN orn kelen Zeer klein eitje, reeds voor lang geopend en op spiritus bewaard, met eene zeer gekromde sine vrucht, lang 1,8 m.m. 3 Natuurlijke grootte van het eitje, overal met vlokken bedekt. … Vergroote Afbeelding. { : Ni Loe 1 eerst . Ci TE K, id nf ek Es, hog af” Nee Ne A rs, Er E dr Tl en) tn OVER DE ALLANTOIS EN HARE VORMING a, b. Chorion met eenige vlokken, waaraan het nog niet geheel gesloten amnion bij b is vastgehecht. î 8 c‚ d, l. Ligchaam van de vrucht, zeer dherk gekromd, en daardoor korter schijnende — ä dan wezenlijk het geval is. J c. Het sterk voorover gebogen hoofd, waaraan drie apen duidelijk zigtbaar zijn; — van oogen is nog geen spoor merkbaar; het dunne vlies van het amnion laat deze — deelen duidelijk doorschemeren; d, l, rug en caudaalgedeelte van het ligchaam ; bij g l, ziet men als een klein knopje het einde van het ligchaam. e, f. Vesicula umbilicalis, ter zijde overgeslagen, en waarvan de steel, uit den buik — afkomstig, reeds merkelijk langer is, dan in de vorige vrucht; de geheele blaas is & lang 2,62 m.m. g, h, ù. k, L Geheel in twee afzonderlijke deelen gedeelde Allantois. Bij g ziet m eene lang gerekte conische blaas uit het onderste gedeelte van den tronk der vrucht te voorschijn komen, die met eene spitse conische punt eindigt; de lengte bedras st 1,12 m.m.; vaten zijn hierop niet zigtbaar. Bij l, A loopen twee vrij aanzienelijke vaten over deze blaas (vasa umbilicalia), die zich op een’ lang gerekten conus _ h, i, k verdeelen en hieraan een gestreept aanzien geven. Bij d, k is het einde van dezen conus door het openen van het eitje afgesneden, waardoor het zich als eene holle buis vertoont, die bij k nog met haren eenen wánd aan het chorion bevestigd is. ä m. Het hart, hetgeen hier bij de kromming der vrucht sterk vooruitsteekt, en eene aanzienlijke grootte bereikt heeft. : JC SCHROEDER van der KOLK over de Allketoie Fig VERILD KON.AKAD V WETENSCH AFD. NATUURK D IX EE EN ere ES EL Se rd rs ore nr Ar Sn ed “en er Ef nen SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÈTRE EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE, D'OBSERVATIONS SIMULTANEES DE 4849 à 1859. C. HB. D. BUYS BALLOT. Nm Dans l'étude des sciences homme se pose diverses questions auxquelles il sefforce successivement de trouver les réponses. Quelles verités, quels phenomênes sont du domaine de telle science et quel en est le rapport? Comment les explique-t-on? Comment peut-on les pré- dire? Comment les produit-on avec ou sans modifications? Parmi les sciences naturelles il n'y a que la physique et la chimie, que Phomme puisse suffisamment connaître, et dont, par cette connaissance, il pourra se soumettre les forces de manière à pouvoir répondre d'une manière satis- faisante à toutes ces questions. Les autres sciences naturelles doivent se passer entièrement d'expériences comme l'astronomie et la géologie, ou bien en limiter le nombre comme la zoölogie et la botanique. Quant à la météorologie, elle doit encore laisser sans réponse la troisième de nos questions, Elle s'oceupe encore de la première et ce n'est que depuis le commencement du siècle qu'elle a fourni quelques eléments pour la solu- tion de la deuxième. 14 NATUURK. VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. 2 SUR LE MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMETRE La climatologie et la metéorologie sont les deux grandes sous-divisions de latmosphérologie. Dans toutes deux on pourrait encore distinguer une gnosie et une logie. Mais il serait oiseux de vouloir introduire cette dernière distinction dans létude des sciences. Chacune de leurs parties joint la con- templation à la deseription et celle-ci doit nécessairement précéder celle-là. En météorologie toutes les recherches antérieures portent plutôt le caractêre de la gnosie. Il devait en être ainsi. Il s'agit d'abord de connaître les phé- nomèênes et d'en établir la moyenne, soit qu'on veuille les déduire des prin- cipes de la physique, soit qu'on veuille les déterminer d'une manière plus exacte par des observations et en trouver le rapport numérique. La connaissance de ces moyennes n'a pas encore de grande valeur, si l'on n’y rattache celle des limites, et jamais on ne devrait omettre de noter ces extrèmes. Gependant ce n'est pas à cela qu’”il faut borner les recherches. Il ne s'agit pas en définitive d'établir le nombre de fois qu'un phénomène a été observé et les degrés d'intensilé qui le séparent de la moyenne, mais déterminer st, dans un temps fixé d’avance, il s'en écartera dans un sens ou dans l'autre et quelle sera la valeur de cette différence, voilà le but que nous poursuivons et dont nous ne cesserons de nous approcher. Plus on sera convaincu que l'ètat atmosphérique d'un lieu ne dépend pas uniquement de ce lieu même, mais qu'il est soumis aux influences partant des lieux environnants et même fort éloignés, (voir les 21 thèses de l'an- nuaire metéor. de 1849), plus on tâchera de mettre en rapport les observa- lions faites en divers endroits. C'est von Humrorpr qui a remarquê, et bien d'autres ont répété après lui, qu'il fallait qu'on étudiât état normal du temps sous l'équateur, et que c'est là plutôt que sous nos latitudes, qu'on parviendra à trouver des lois. Cependant il ne faut pas s’abstenir de faire des observations dans les autres zônes, malgré les changements nombreux et irréguliers qui font que l'état moyen ne s'y détermine qu'à la longue. Heureusement il s'y rencontre quelques endroits, dont on possède de lon- gues séries d'observations, de sorte que probablement tous les extrèmes s'y sont déjà rencontrés, du moins à très peu d'exceptions près, et c'est ainsi que la détermination de la moyenne recoit une grande importance. A cette fin il ne suffit pas de posséder de longues séries d'observations, faites en un petit nombre de lieux, dans chaque partie du monde. Il se pour- rait par exemple que, dans la suite des temps, l'état naturel d'un lieu eût EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. | 5) éprouvé des altérations, soit à la suite de la culture de la terre ou du dé- frichement des forêts, soit par le desséchement de lacs, de bras de mer, ou de marais. De cette facon la longue série se trouverait partagée en deux autres, dont dans bien des cas on ne serait pas capable de déterminer les limites. Tout le monde conviendra de la justesse de cette remarque. Mais d'un autre côté, — et voilà ee qui n'a pas toujours élé gónéralement reconnu — il n'est pas absolument indispensable de posséder de longues sé- ries d'observations faites en un très grand nombre de lieux. Au moins ne doit on pas, faute de cela s’abstenir plus longtemps en Europe d’étudier la question suivante: Comment les écarts de la moyenne se propagent-ils ? Déjà on peut déterminer de tous les lieux en Europe si la température, la pression barométrique, le vent, la pluie s’écartent plus ou moins dans un sens ou dans le sens inverse, en certain temps de l'année, de l'état normal du lieu et de l'époque. Il y a neuf ans que nous engageàmes les météorologistes de Europe à noter, chacun chez soi, Pécart journalier de l'état atmosphérique. Les objec- tions qu'on nous fit alors se sont Évanouies à présent, et cela parceque nous avons mis la main à l'oeuvre, et qu'en Prusse M. Dove a fait la même chose, du moins pour des périodes de einq jours conséculifs. C'est précisément la vue de ces écarts, qui a déjà rendu des services, qui a engagé les ob- servateurs à mettre plus de précision à leurs déterminations, à donner plus de publicité à leurs observations et à se concerter pour obtenir de Punité dans leurs opérations. Quoiquil en soit, de longues séries d'observations ne s’obtiennent pas spon- tanément, et nous devons nous contenter du petit nombre de séries que nous possédons, et nous en servir comme d'étalons, ou bien nous devons en joignant les mains nous résoudre à attendre un temps indéfini. Nous nous sommes proposé d'exposer dans cette notice la manière, dont nous- avons déduit des moyennes. pour tous les lieux, pour lesquels nous pu- blions les déviations, et c'est ainsi que nous comptons combler un vide, qui existe encore, même pour Europe, dans les exposés météorologiques. Ce sera par conséquent un complément de climatologie par rapport aux hauteurs thermométriques et barométriques. L'annuaire de PInstitut Royal de météorologie des Pays-Pas pour l'année 1856, contient les données nécessaires pour mettre le lecteur à même de retrouver ses observations et de caleuler les phenomènes observés en addi- 14* Á SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMÈTRE ET DU BAROMÈTRE tionnant aux écarts les moyennes normales, que nous avions établies, Nous n’avions fait qw'indiquer la voie, que nous avions suivie pour obtenir ces nombres, et nous jugions alors qu'en tracant la marche périodique du baromêtre à Luxembourg pag. 549, cet exemple suffirait à faire connaître la méthode. Les valeurs normales comptent pour les annuaires 1851—1857. Les ma- tériaux, compris dans ces collections, ont pu servir à la révision de toutes les marches périodiques normales au commencement de 1859. Les travaux que nécessitait cette révision et Y'intention d’établir une sêparation entre les deux séries, ont fait écarter les observations de l'année 1858. Nos recherches suivent naturellement deux directions: il s'agit de détermi- ner séparément la marche normale de la température et celle du baromètre. Est-il urgent de suivre cette méthode? Pourrions nous ajouter quelque chose à ce qui a été publie par rapport à la marche de la température par Dove, Branpes, Mamrman et par le Nestor de la météorologie Kämrz, pour ne pas faire mention de ce qui a été fait pour d'autres parties du monde, par exemple par Bropaer pour l'Amérique Septentrionale, par Burst pour Pinde Anglaise? Dans les séries consécutives de Dover: Ueber die nicht pe- riodischen Aenderungen der Temperatur, dont de nouveaux compléments vien- nent de paraitre, on a recueilli des moyennes mensuelles de 1400 à 1500 lieux! Quelle sera donc importance de 40 lieux, qui même n’entrent pas tous en compte pour la première fois! Nous osons les donner parceque nous avons rapporté à tous ces lieux l'a- vantage, qu’offre une longue série pour la détermination de quelques-uns d'enttr’eux. Pour la plupart nous sommes parvenus ainsi à un degré de pré- cision sulfisant; pour quelques-uns les observations simultanées sont trop peu nombreuses, pour qu'on puisse prétendre que des observations ultérieures ne viendront pas modifier nos résultats. Nous ne garantissons pas lexactitude absolue de toutes les données en tant qu'elles indiqueraient la vraie température du lieu. Ge sont les obser- vateurs, opérant dans ces divers lieux, qui sont responsables de leurs ob- servations, et, placés à distance, nous ne saurions juger, si partout les con- ditions ont été remplies, qui régissent la justesse des observations. En géné- ral nous faisons observer que pour obtenir des observations irréprochables, il ne sulfit pas que le thermomèêtre; soit sans défauts, il faut encore que l'in- strument soit bien placé, parfaitement garanti contre tout rayonnement, sus- pendu dans un endroit, où lair circule librement. Si, dans l'absence du vent, m_ EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L’EUROPE. IJ lair n'est pas constamment renouvelé, le thermomêtre indique une tempé- rature trop êlevée. Nous attachons plus de prix à ce que le thermomèêtre soit invariablement placé au méme endroit, qu'à ce que toutes les autres conditions soient rigoureusement remplies, parceque nous croyons qu'en pre- mier lieu il importe de constater les écarts de l'état normal *. Or eet état normal est différent pour chaque thermomêtre en particulier et pour chaque placement comme pour toute heure, où se fait observation, mais la nor- male étant déterminée d'après cet instrument, le résultat de la soustraction sera le même. Geci, il est vrai, ne saurait rigoureusement s’appliquer au placement. Par un temps serein et un calme parfait le thermomètre marquera un trop haut degré de chaleur et par conséquent la moyenne sera trop élevée, mais le ciel étant couvert, ou le vent assez fort, l'instrument indiquera juste, de sorte qu’alors la déviation positive sera au-dessous de ce qu'elle devrait être. Un placement peu judicieux du thermomêtre donnera done toujours des résultats fautifs, mais son déplacement a des effets bien plus pertubateurs. Supposons qu'un thermomêtre mal placé soit consulté pendant 50 jours de suite; que pendant 5 jours d'un soleil ardent il indique 1°.1 de trop, pen- dant 10 autres jours 0°,5, pendant les 15 jours restants 0°.5. Le total de Pexcédant sera done de 15°, ce qui fait 0°.5 par jour, les écarts sont 15 fois trop petits de 0°.2 et 5 fois trop grands de 0°.6. En parcou- rant les annuaires on verra qu'un petit nombre d'écarts sont au-dessous de 0°.6, et que par conséquent ce n'est qu'une partie très mintme de ces écarts observés qui changeraient de signe. Si maintenant, sans avoir déterminé la grandeur de la faute, on place le thermomètre comme il aurait dû être placé dès labord, toutes les déviations, les comparaisons avec les observations précédentes serant rendues plus fau- tives, car toutes les fautes antérieures supporteront en entier leffet de ce changement. Il s'entend que nous n’alléguons pas cet exemple afin d'engager les obser- vateurs à persister dans leurs observations inexactes. Mais nous insistons sur la nécessité de continuer à faire de bonnes observations simultanées, avant elaprês * Toutes ces influences sont fort bien exposées dans l'intéressant travail de Cm. Martins, Du froid thermométrique et de sa relation avec le froid physiologique dans les plaines et sur les mon- tagnes. Tome IV des Mém, de Acad. d. Se, à Montpellier. 1859. 6 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMETRE avoir déplacé le thermomêtre, afin de pouvoir déterminer avec précision les erreurs des observations antérieures. Íl importe de publier ces derniers ré- sultats, pour qu'on puisse soustraire des moyennes de la première série les erreurs qu'un temps sercin, un calme y ont introduites, et afin de pouvoir ainsi lier les deux séries. L'omission de ce procédé a pour effet de rendre également insuffisantes toutes les deux, et le seul moyen de discerner la bonne série de la précédente serait alors la méthode de comparaison entre les ob=- servations du lieu et celles obtenues ailleurs. C'est la méthode dont s'est servi M. WenekKenBacH dans- sa critique des anciennes observations météorologiques dans les Pays-Bas, mais quelque ingé- nieuse quelle soit, elle produira toujours des erreurs plus grandes que celle, qui consiste à comparer des observations simultanées faites au même lieu. S1 toute comparaison est impossible, les longues séries se trouveront par- tagées en deux, et souvent chacune de leurs parties ne sera plus de lon- gue durée. Nous croyons, qu'il est très diflicile de bien observer la température à moins qu'on se serve du thermomètre tournant. Il est évident que lair se renouvelant sans cesse autour de instrument, celui-ci se ressentira beau- coup moins des effets du rayonnement. Mais encore en se servant de ce thermomêtre, il faudra des expériences réitérées pour éviter des fautes de 0°1. Voilà pourquoi nos tables normales ne donnent que les dixièmes de degré. Le changement des heures d'observation offre de plus grandes difficultés qu'un mauvais placement ou un déplacement du thermomêtre, On trouve par- fois dans les Temperatur-Tafeln de M. Dover des séries de 50, 40, 60 années, et lon se flatte de pouvoir déterminer, à l'aide de ces données, avec beau- coup d'exactitude la température de chaque jour; mais non: d’abord les heu- res d'observation ont été le lever et le coucher du soleil ou le maximum et le minimum de chaque jour; plus tard on a pris les heures de 9, 12, 5, 6 ou de 6, 10, 4, 10 (heures singulièrement choisies) ; mais eût-on observé à 6, 2, 10 comme en Prusse, heures qui se prêtent aux meilleures combi- naisons, encore est-il impossible d’unir les deux séries. C'est pourquoi l'an- cienne devient totalement inutile et le restera jusqu'ä ce que d'autres obser vations aient appris à rétablir le rapport. Bien souvent nous avons éprouvé ce mécompte. Des lieux, pour lesquels nous commencions à connaître la marche normale pour certaines heures, pour lesquels nous commencions à donner les déviations avec certitude, chan- EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 7 geaient brusquement leurs heures d'observation, et devenaient par là pour nous de nouveaux lieux, que nous devions rayer de la liste des lieux d’observa- tion en Europe, puisqu’il nous devenait impossible de rétablir le rapport. Encore maintenant le Bulletin météorologique de VObservatoire Impérial offre un exemple à Fappui de ce que nous venons d'avancer. Les observa- tions ont été faites à 8 heures pendant les mois de Novembre à Mars et à 7 heures pendant les autres mois. Mais quel est le rapport entre la tempé- rature de ces heures et la moyenne du jour? Pour être exact il aurail fallu faire des conjectures pour le trouver en consultant les observations horaires des lieux voisins, et qui se trouvent dans des circonstances analogues, mais nous rangeons ces lieux parmi ceux, dont les observations sont peu sûres et que pour cette raison nous n’enregis- trons qu'en degrés entiers, quoique dans quelques-uns d'entr’eux on ait ob- servé depuis 50 et plus d'années. Citons encore Berlin, où l'on observe certainement depuis cent-vingt ans. Comme il n'est pas certain que les observations s'y font actuellement au moyen du même thermomêtre, au même endroit et aux mêmes heures qu’au- trefois, c'est pour nous, qui n’habitons pas cette ville, comme si lon n'y ob- servait que depuis peu, et ainsi nous ne econnaissons pas Berlin aussi bien que Leipzig ou Dresde. Ainsi il ne nous reste que peu de longues séries. Heureusement la com- paraison nous fournit les moyens de subvenir en quelque sorte à cette pri- vation, sans cependant remplir toutes les lacunes. Des observations de la même année ou de peu d'années consécutives pour tous les 1500 lieux de M. Dove ne nous suffiraient pas. La météorologie exige davantage. Elle aspire à connaître extension, le déplacement, Ile mouvement du temps, des écarts et c'est pourquoi il lui faut la connaissance des moyennes dans quelques lieux, et toute conséquence serait incertaine partout où manquerait la base du raisonnement, faute d'observations longtemps poursuivies, dont on dédui- rait l'état moyen. Comparer entr'elles les observations simultanées de beaucoup de lieux et celles d'un mème lieu en beaucoup de temps, voilà les deux opérations qui doivent toujours aller de pair: la première reposant constamment sur la seconde. Faisons done de toutes deux l'application d’'abord à notre patrie,, ensuite à une autre partie de Europe. Nous avons déjà fait mention des recherches de M. WerekeBacH, qui, pour 8 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÈTRE ce qui regarde la température, se trouvent dans les Bulletins des Sciences physiques en Neérlande. C'est sur elles qu’étaient fondées nos déterminations de la marche normale de la température, contenues dans les Changements pérodiques de température, et plus tard dans les Uitkomsten van meteorologi- sche waarnemingen in Nederland 1849—1850 dans le Konst- en Letterbode et recueillies par M. Dover dans ses Temperaturtafeln. Nous nous bornons aux observations de Zwanenburg, où l'on observe pres- que sans interruption depuis cent ans, avec la seule alternation, que parfois pour de courts espaces de temps on a observé à Harlem. En 1787, on n’a pas observé du 16 Sept. au 51 Dec. Lorsque nous élaborions la marche de la température, l'année 1819 n’était pas à notre disposition. Maintenant nous n'avons emprunté à cette dernière annèe que les observations du 16 Sept. au 51 Déc. Pour compléter la centaine nous n’aurions pas trouvé de diffé- rence sensible en recueillant l'année 1819 toute entièêre et en retranchant 1787. Pour le calcul notre procédé présentait des avantages. Dans chaque total obtenu pour une date déterminée il n’y avait qu’à déplacer le point décimal. Il paraît que le résultat obtenu autrefois ne saurait beaucoup diffé- rer de celui-d'à présent. Dix années ne sauraient produire de grandes mo= difications. Gependant il y a deux causes dont Peffet peut être assez sen- sible pour un certain temps de l'année. L’une, c'est l'application des corrections dont nous faisions mentions alors sans les introduire dans le calcul. A quoi aurait servi la première de ces corrections, la seconde, plus influente, que nous prévoyions alors, n’ayant pu être évaluée. Elle devait provenir du changement du climat de Zwanenburg à la suite du desséchement du lac de Haarlem. A présent nous pouvons la déterminer, et par conséquent nous allons appliquer toutes les corrections. D'abord il nous faut ajouter 58°.4Î à tous les totaux, parceque pendant onze années le thermomètre à indiqué 4°.77 de trop peu. Ensuite il faut réduire les observations, faites pendant quelque temps à Harlem en obser- vations de Zwanenburg. Ainsi la correction indiquée par M. WenekeBacn, doit être partagée sur les différents jours de l'année. Il serait superflu de nous arrêter davantage sur ces deux opérations fort simples. Le changement du elimat, d'où provient la correction, ne pouvait naturelle- ment pas se déterminer directement. C'est surtout dans sa situation antérieure, que Zwanenburg avait le plus d'analogie avec le Helder, où l'on observe depuis 1845. La Hollande sep- gr OE EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 9 tentrionale s'est imposé de fortes dépenses pour lobservatoire au Helder, mais, en revanche, elle a la satisfaction de le voir parfaitement organisé. Aussi tout hommage est dû au zèle et aux talents de lobservateur, M. van DER STERR. Pour chaque pentade ou semaine météorologique, la moyenne a été déter- minée pour Zwanenburg et pour le Helder, et cela séparément, tant pour les années 1845—1852 que pour les années 1855—1859. Nous avons supprimé les totaux, parceque ce n’étaient que les différences de ces totaux qu'il nous importait de connaître. L'inspection de la Table I, Col. 5 et 9, fait aussitôt ressortir que, jusqu'en Avril et après Septembre, les différences sont à peu près égales pour les deux séries; un peu plus gran- des pour les dernières années. La température de Zwanenburg s'est encore plus abaissée audessous de celle da Helder. En Avril et Septembre ces différences passent, d'une manière continue, aux valeurs des mois de Mai à Aoùt, dans lesquels celles de la dernière sé- rie ne sont pas seulement plus petites mais changent même de signe, de sorte qu’aprês le desséchement du lac, la température estivale de Zwanenburg dépasse d’autant celle du Helder qu’autrefois elle y était inférieure, c. à. d, d'environ un demi degré centigrade. La marche actuelle de la température de Zwanenburg diffêre done de celle d'aûtrefois, de manière à rendre la différence d'environ un degré pendant l'été, qu'il fallait ajouter à ancienne normale, pour avoir les valeurs nouvelles. Ces valeurs, comprises dans la Table Il, ont une grande ecertitude. C'est d'après elles que les marches normales ont été déterminées pour les autres lieux de la Neêrlande. Observons encore que ces différences existent pour la série des huit pre- mières anneés avec celle des sept dernières, et que, par conséquent, les sommes des températures obtenues pour chaque jour, ayant subi les deux premières corrections, ne s'appliquent pas à Zwanenburg, tel qu'il était situé autrefois, et que, par abbréviation, nous indiquerons par: A-Zwanenburg. Car pendant les sept années de 1855—1859, les observations y donnent un autre résultat. C'est pourquoi nous avons ajouté 7 x 5 fois la différence que nous avions obtenue en moyenne par mois, pour faire entrer en compte le change- ment, c.a. d. pour ces 7 années, nous avons réduit les observations pour la nouvelle situation de Zwanenburg, par abbréviation N-Zwanenburg, en obser- tions de A-Zwanenburg, et c'est ainsi, qu'après que les nombres ainsi ob= 15 NATUURK. VERH. LER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 10 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMÈTRE ET DU BAROMÈTRE _tenus eussent élé divisés par 500, la température moyenne de chaque jour devint pour A. Zwanenburg: 1 Janv. 2 Janv. 8 Janv. 4 Janv. 5 Janv. 1.28 1.03 0.62 0.48 0.52 En ajoutant une fois la correction sus-dite à la normale de A. Zwanenburg, nous avons obtenu celle de N., Zwanenburg, que nous exposons dans la Table II, ee que nous avons fait de la manière suivante. En prenant cinq pentades consécutives, nous avons ajouté un cinquième de la somme à celle du milieu, tandis que, de ces pentades, nous interpolions la correction pour chaque jour. Gonsulte-t-on à cet effet la Tab. 1, on obtiendra les mêmes ré- sultats pour ces cinq premiers jours. Huit fois ces différences devaient s’ad- ditionner aux valeurs moyennes du jour de la 4r° série, parce qu'elles se rapportaient à A. Zwanenburg, pour obtenir les sommes qu’aurait données N. Zwanenburg, si Fon y avait observé pendant ces quinze années de suite. Ge n'est qu'à présent qu'on peut soustraire les sommes obtenues pour le Helder, et celles-ci ayant été disposées par pentades, dans la Tab. 1, on a pu les ‘distribuer sur les divers jours. De cette manière nous avons obtenu une valeur normale provisoire pour le Hel- der, pour autant que cette valeur pouvait se déduire de Zwanenburg. La série du Helder est de 15 années, et les moyennes de année, obtenues de ces deux manières, ne different que de 0°.0Î C., tandis qu'une moyenne mensuelle pour- rait aller jusqu'à 0°.9. Nous avons eru devair attacher la même importance aux observations faites au lieu même, et que nous savons être exactes, qu’aux valeurs obtenues par la comparaison. (C'est pourquoi nous avons dressé une table normale IIa, qu'on doit regarder comme approchant autant que possi- ble de la vérité, et qui peut servir d’étalon pour les observations simultanées de la Neêrlande entière. L’application de toutes les corrections et la pré- sence de quelques jours très froids ou très chauds en avaient rendu la marche quelque peu irrégulière. C'est pourquoi nous avons fait quelques changements dans les dixiémes de degré, mais de manière à ne pas altérer la somme des dizaines de jours. IIIb. Utrecht, dont les observations sont exprimées en degrés centigrades, a été comparé avec le Helder. Gette comparaison pouvait s'étendre sur onze années. A la différence d’Utrecht—Helder fut additionnée la normale du Helder. On sait avec quel soin le Dr. Krecke vérifie, en les comparant constam- PE. EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 11 ment avec les instruments normaux, les instruments enregistreurs, dont on lui doit lingénieuse invention. Le déplacement du thermomèêtre, en 1855, époque à la quelle fut érigé le nouvel observatoire, à Zonnenburg sur les boulevards d'Utrecht est venu interrompre la série d'observations, mais les soins qu'on a voués à la détermination de la différence résultant de ce changement ga- rantissent l'exactitude des résultats, Les observations faites de 1845—/1846 sur la tour de la cathédrale (Dom- toren), à la hauteur de 52 pieds au dessus du niveau de la mer, comparées de la même manière avec Zwanenburg, donnent une moyenne de 0°.16 in- férieure à celle qui résulte des observations de Zonnenburg. On a vérifié les thermomètres normaux en les comparant avec un thermo- mètre normal anglais de Nearerti ET ZAMmBRA, comparé par M. GrarsHer, un thermomêtre normal, vérifië par le Kew-Committee et offert à l'Institut. Met, un thermomêtre de M. GREINER comparé par Dove, et deux thermomèêtres normaux de M. Fasrré comparés par M. Rrexov. Pour les autres lieux nous prenons pour point de départ Utrecht. La température d'Utrecht a été re- présentée dans la Tab. IV. C'est ainsi que nous avons traité Leeuwarden, qui comptait neuf années d'observations. Pour les dix dernières années, Leeuwarden à été comparé avec Utrecht, et il a été pris la moyenne de deux déterminations V. Groningue n'a pas pu être traité d'une manière parfaitement _semblable. On y observe depuis longtemps, et autrefois nous avons publié la température du lieu, mais en Oct. 1850 le thermomètre y a élé transporté dans le nouvel édifice de luniversité. Par econséquent les observations antérieures ont perdu un peu de leur importance. La normale de Groningue dépend entièrement de Zwanenburg. La nouvelle détérmination Tab. VI, tirée d'une manière analogue des ob- servations de 1851— 1859, présente quelques différences avec celle que nous avons publiée dans le Konst- en Letterbode. Assen peut se comparer directement avec Utrecht d'après la méthode or- dinaire, et la température a été représentée dans la Tab. VI. Les observa- tions faites à 8 h., de 1845—1846, ont dû être réduites en observations de 9 h, heure à laquelle on y observe actuellement. Nimègue a été determiné de la même manière, mais donne lieu à la re- marque suivante. M. LreexpeRrts déménagea en 1859. M. Krecke détermina alors pendant quelques jours la différence des observations, mais une telle Rous 12 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMEÈTRE comparaison, pour être solidement établie, demande un plus grand nombre d'observations que l'on n'a pu faire, et Fon doit provisoirement ranger Ni- mègue parmi les lieux imparfaitement connus. Tab. VII. Breda, Tab. IX, présente une autre difficulté: le thermomètre y est mal placé. G'est pourquoi la normale, déduite d’observations de M. WenNckKeBacH, y a toujours donné des différences positives, surtout pendant l'été, quand le placement a le plus d'inffuence. Cette table a donc été dressée en vue de ce nouveau placement et n’a qu'une valeur accessoire. D'ailleurs la différence des indications n'est pas demeurée constante. M. F. A. T. Derprar, capitaine d'artillerie, s'est donné beaucoup de peine pour déterminer cette différence, et M. Meursinener, sous les auspices de qui M. Harrine fait les observations, s’efforce d'atteindre une grande précision. Ge déplacement est regrettable: sans elle Breda serait particulièrement bien connu à l'aide d'observations faites, pendant huit années, par WENCKEBACH, de 1858—1846. Nous avons calculé les observations, et elles ont été pu- bliées par la Société Provinciale d’ Utrecht des Arts et des Sciences. A Flessingue, Tab. X, les observations n'ont pas été poursuivies aussi longtemps, mais nous avons lieu de croire que, grâce aux soins des lieute- nants de marine f"° classe, M.M. KrrrckK et Vrerpe, elles ne laissent rien à désirer, de sorte que nous croyons devoir ranger la Tab. X parmi celles qui renferment des données exactes. A Maastricht, de bonnes observations ont été faites par M.M. les profes- seurs STEYN PARvE et CRAMER. Tous deux ont senti importance d'une précision, digne de lexactitude de leur devancier, M. le Professeur CRAHAY (v. Cramay, Mémoire sur la Météorologie, Meém. de Acad. de Brux. X). Nous avions déjà comparé avec Zwanenburg les 16 années de 1816—52. Les huit dernières années, fournissant une nouvelle marche normale, se trou- vaient à notre disposition. Il nous semblait préférable de prendre et de coordonner les deux déterminations en raison de leur tmportance. Mais pour atteindre ce but, il fallait réduire la première série aux heures d'observation actuelles 8, 2 et 7, dont la différence avec les anciennes 9, 12, 5 était assez considérable pour exiger de grandes modifications. D'abord les observations de M. Cramay, de 21 et 5 heures, tend être réduites aux valeurs qu’elles auraient données, s’il avait observé à 20 et à 2 heures. Pour 2 heures la détermination était facile. A Utrecht, l'observation de 2h. est, en moyenne, 0°.2 au dessous de celle de cds er rr Fetha ie Piers ande Sa id EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE, 15 òh.et cette différence pouvait en toute sûrete s'appliquer à Maastricht; mais nous n’avons pas ecru devoir conserver, sans modification, 20 h. etl 2 h., car 20 h. et 2 h. différaient beaucoup moins à Utrecht qu'à Maastricht. C'est pourquoi nous avons ajouté un sixième de cette différence d'Utrecht avec Maastricht à la différence de 21 h. et de 20 h. d'Utrecht, pour obtenir celle de Maastricht. Pour déterminer la température de 7 h. du soir, nous avons pris les deux observations de 5 hb. et de 9 h. parceque celle de 7 h. se rapproche da- vantage du milieu de ces heures, Pour Utrecht, nous avons cherché 2 (5 + 9) — 7, puis nous avons dé- terminé 5—9, à Utrecht et à Maastricht. Ensuite nous avons posé que 2 (59) — 7 à Maastricht soit quatrième proportionnel à ces trois différen- ees, et nous avons soustrait ce membre de £ (549) de Maastricht. En opérant ainsi on tire des observations de Cramay 4 (20247) pour les différents mois: Déc. Beed Mars 6,49 Juin 18.84 Sept. 16533 Janv. 0.52 Avril 11.65 Juillet 20.46 Oekr ee Févr. 3.20 Ma 16.18 Août 19.47 Nov. 6.52. La comparaison avec la même série de 16 années pour Zwanenburg nous donna la normale, citée dans l'annuaire de 1858; or, à cause des deux pre- mières corrections, nous devons augmenter cette normale de 0°.26: de 0°A à cause de la différence pendant 16 années, et de 0°.16, parceque la correction pour Harlem n’avait pas été appliquée. Ainsi les nombres de M. Cramar deviennent. Déc. 2.88 Mars 6.00 Juin 18.83 Sept. 16.55 Janv. 1.04 Avril 10.97 Juillet 20.74. Oet. 11.60 Févr. 3.24 Mai 15.83 Août 19.89 Nov. 6.24" Nous ne voulons pas considérer une série de 16 années comme donnant, à elle seule, des résultats d'une justesse suffisante. Des observations ultérieures, comme nous venous de le dire, ont été faites par M. M. Steyn PaARvÉ et CRAMER et se continuent encore par M. H, W. ScHROEDER VAN DER Kork. Ges observations, étant comparées avec Utrecht, donnêrent: Dée. 254 Mars 5.64 Juin 19.04 Sept. 16.11 Janv. 2.25 Avril 10.94 Juillet 20.72 Oct. 11-48 Févr. 3.40 Mai 15.30. Août 20.11 Nov. 5.92 14 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÈTRE La première détermination étant tireé de 16, la seconde de 8 années, la somme de 2 fois la première et une fois la seconde sera égale à 5 fois la température la plus probable. Dée. Barb Mars 5.88 Juin 18.90 Sept. 16.47 Janv. 1.44 Avril 10.96 Juillet 20.70 Oct. 11.54 Févr. 3.29 Ma: 15.65 Août 19.96 Nov. 6.13 Les différences entre les deux déterminations indépendantes étant si peti- tes, pour tous les mois, excepté pour Déc. et Janv. et donc, a fortiori, entre lune de celles-ci et cette détermination moyenne, la marche de la température à Maastricht ne saurait contenir de grandes inexactitudes, d'autant moins, puis- que la moyenne de l'hiver entier est la même dans les deux séries. Nous les trouvons dans la Tab. XI. | Elles ‘s'affermissent lune l'autre, comme deux bases mesurées d'une trian- gulation. Il ya un autre endroit encore dans notre patrie, où l'on n’observe que depuis peu, et qui est assez éloigné des autres stations, savoir Hellevoetsluis, Toute- fois il ne sauratt règner de grande incertitude sur ce lieu, si nous prenons en considération que les circonstances y out beaucoup d’analogie avec celles de Flessingue et du Helder, et qu’ une moyenne de ces deux lieux ne sau- rait beaucoup s’écarter de la température de Hellevoetsluis. Cette moyenne sera: Déc. 2.29 Mars 5.63 Juin 1818 Sept. 14,94 Janv. 1.95 Avml 1063 Juillet 1937 Oct. 10.46 Févr. 5.41 Ma: 14.24 Áoût 18.81 Nov. 5.07 Nous n’avons pas assez de foi dans les résultats des données actuelles, pour donner déja la table normale. Gelui qui voudrait connaître les valeurs approximatives, n’aurait qu’ à soustraire de la température du jour à Fles- singue, de la Tab. X, la différence de la moyenne du mois ci-dessus d'avec la moyenne du mois à Flessingue. Luxembourg a aussi été recueilli parmi les lieux de la Neerlande. Le placement du thermomêtre y donne lieu à faire lobservation du malin et celle du soir, au moyen de deux instruments, placés de manière à exclure toute erreur provenant du soleil et du rayonnement. Les heures d’observation n’y sont pas les plus propres à la déduction de la vraie temperature. Ges déter- pen PPE STEE VIS MO EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 15 minations suffisent cependant pour les écarts, et nous pouvons encore poser comme moyennes de ces heures: Déc. 1.34 Mars 4,34 Juin 17.78 Sept. 14.86 Jaùv. 0.82 Avril 947 Juillet 19.06 Oct. 10.79 Févr. 1.381 Mai 18.01 Août 18.80 Nov. 3.33 C'est surtout parceque M. F. Reurer, Professeur de chimie à l'Athénée, se donne la peine d'observer dans deux endroits différents, que nous avons heu de eroire que ces endroits sont bien choisis. Les nombres à ajouter à ceux de la Tab. XI seront encore ceux qu'on obtient, en retranchant les moyennes du mois que nous venons de donner, de ecelles de Maastricht. Voir la Tab. XIII Nous avons pris le double de chaque différence, et, ayant ajouté les diffé- rences des mois précédent et suivant, nous avons divisé la somme par 4. Ce quotient peut être considéré comme la différence moyenne la plus probable. Cette différence devait s'ajouter à la marche normale de la température de la station A, pour obtenir celle de la station B. Parfois, quand ces différences étaient fort peu divergentes, ou semblaient suivre certaine règle, les dixièmes de degré ont été conjecturés. Cette détermination de cinq jours en cinq jours, pour les lieux principaux, a plutòt en vue de donner une mesure de la précision, et de décider en gé- néral si, dans certaines parties d'un mois, quelque lieu présentait une modi- fication, que d'indiquer une direction dont on ne devrait jamais s’écarter. On doit eraindre de donner trop d'importance à des différences acci- dentelles. C'est pourquoi nous tracons la courbe en la menant par les points ou dans le voisinage de ces points, mais en évitant de trop brusques écarts. Nous avons conservé les déterminations des moyennes du mois, et, pour la Neêrlande, nous avons calculé la différence des moyennes de chaque mois, pendant lequel on a observé à la fois à Utrecht et dans un autre lieu. Si la chaleur se trouvait partagée, de la même manière, chaque année, sur les divers lieux et dans les divers mois, une seule année suflirait pour établir la différence des divers observatoires, mais, ceci n'étant pas, la différence sera une autre pour chaque année. La moyenne des différences en Déc. approchera le plus de la vraie différence en Décembre, et ainsi pour les autres 16 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÈTRE mois; el la divergence des différences donnera la mesure de lexactitude de la détermination finale de chaque mois. En appliquant la méthode des moindres carrés, quoique les écarts ne soient pas également probables des deux côtés, les fautes probables de la détermination finale de la différence (v), d'après (n) . leerd „2 . années d'observation, sera 0.674 / En et les valeurs respectives de cette expression sont comprises en centièmes de degrês dans la table suivante, dans laquelle Utrecht, le Helder, Leeuwarden, Groningue, Maastricht, Assen, Flessingue, Maastricht, ete. sont indiqués par leurs initiales. | DÉC. | JANV. FÉVR. MARS, | AVRIL. | MAT, | JUEN: IO ILLe| AOÛT. SEPT. | OCT. | NOV, ge Po ee | dk % | raa BE Amory 18 eta 11 15 16 7 9. 15, elden ESE 15 AT Tab A 5 CN a nao LAS a Vl AOS bemest eam der Sh Mooars en es ri Hen We asl 13 7 gelde aleras: ot AB u 9 Tete At Dept jo defeat B | eo av (rab SON U_N | 6 Ak RE 7 6 geb 9 3 3 6 7 Ber U | 4 sa ja 4 | at} 12 | SBa ard den en OENE 18/20, 16 7 gel) aa heao. laan de 9 9 Hul 27 | 28 | 25 | 32 | 26 | 21 | 35 | 20 | 27 | 16 | 26 |_26 On voit, qu'en général, ces erreurs moyennes du résultat ne sont pas gran- des; elles grandissent à mesure que les lieux sont plus éloignés Fun de l'autre, et que tous deux ou lun d'eux est plus éloigné de la mer. Il nous reste encore à exposer, comment nous avons déterminé les tem- pératures des différentes heures d'observation. Nous avons toujours appliqué le même principe, c.a.d. la comparaison, mais notre manière d'opérer a élé modifiée par les diverses données. Pour Zwanenburg, nous possédions dans les »Changements périodiques” la différence (m—o) de la témperature du midi (1m) et de celle du matin (o), différence que nous désignons par p‚ tandis que q représente la diff. (m—a) de la température du midi et de celle du soir (a). EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 17 / pt g | m =g + ' ak b Etant g= ek 2E on a o=gH 5 s =p; E ep Nous avons calculé ces valeurs pour toutes les pentades, el nous les avons réunies dans une table, que nous ne donnons pas ici séparément, quoique elle soit très régulière. En nous servant de cette table, nous avons déduit de la moyenne la température des heures d'observation, qu’on peut consulter aux tables qui suivent les tables normales du jour pour chaque lieu. Pour le Helder et Utrecht, nous avons déja recueilli cees valeurs dans Pannuaire de 1858, Désignons par 0’, m', a’, les trois valeurs qui s'y trouvent indiquées. Dans ce cas om Ha f Pae Se Ho donne un résultat g', différent de la moyenne g, que nous adop- tons maintenant ; mais comme on peut supposer g_ — 0’ = gy —0 JM = gm Jagd on a pu déterminer o, m, a. Or, on a o= 0 +g—=g Gette détermination acu lieu pour chaque mois en particulier. Par interpo- lation, cette valeur a été trouvée pour chaque jour, et ensuite elle a été ajoutée à g. Pour êviter la répétition du calcul, nous avons quelque peu modifié Popé- ration pour les autres lieux à trois observations. Nous avons comparé leur température du matin avec celle d'Utrecht ou du Helder, La même chose a eu lieu pour les températures de midi et du soir. C'est ainsi que l'addition des trois (émperatures a donné la triple température moyenne, qui doit s'accorder avec le résultat de la comparaison des tempe- ratures moyennes. Pour Breda, Flessingue et Helvoetsluis où l'on n’a observé que deux fois, cette méthode n’était plus appliquable, mais on dut recourir à la prémiere : ces lieux durent d'abord être traités en entier, pour qu'on put employer les trois heures d’Utrecht. Ensuite les valeurs normales des deux heures, 8 et 2 ont été déduites de la moyenne et de la différence des températures de 8 heures et de 2 heures. 16 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 18 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÊTRE Flessingue présentait encore la particularité que les observations y avaient été faites autrefois à 9 heures, 12 heures et 5 heures, tandis qu'elles s'y firent plus tard à 8 heures et 2 heures. Ce fut au moyen de la température de midi et grâce aux soins bienveillants de M. Vrrrpe, lieutenant de Marine fre classe, — qui, pendant toute une année, avait fat observer à 8 heures et à 9 heures, avant de renoncer à cette dernière heure d’observation, — qu'on put réduire les observations des années antérieures, de 9 heures à 8 heures, d'aprês la méthode qui se trouve de- taillée pour Maastricht, pag. 15. Pour notre patrie, on peut déduire la marche normale, d'heure en heure, des indications d'un thermomêètre enregistreur à Utrecht, en augmentant ou en diminuant chaque nombre, de la différence de la moyenne normale et de la moyenne indiquée dans l'annuaire de 1858, pag. 226, au pied de chaque colonne Les corrections ont été répéteés pour réduire la moyenne des heu- res d'observation à la vraie moyenne, séparément pour toutes les combinai- sons d'heures aux différents lieux. La différence de deux heures déterminées et surtout celle du maximum et du minimum devient plus petite, à mesure qu'on s’approche de la mer. En conséquence de cette modification, et souvent encore d'un défaut de place- ment, nos résultats ne s’accordent pas toujours exactement avec les obser- valions. Nous réitérons à tous les observateurs invitation d'observer, outre leurs in- strumenls ordinaires, un thermomètre placé dans un autre endroit, et cela à distance, au moyen d'une lunette d'approche, ou en se servant d'un thermo- mèêtre tournant, tel qu'il se trouve déerit dans le catalogue de M. SALLERON à Paris. Il est excessivement difficile de bien observer la vraie température. Heureusement notre méthode des écarts ne fait pas dépendre les progrès de la météorologie d'une exactitude absolue. Ainsi la justesse de l'évaluation de la température de chaque heure d'obser- vation, pour tel instrument et tel emplacement, parait suffisant, et pourtant la divergence des températures du midi et du soir, prise dans divers groupes d'anneés était assez grande pour nous étonner, et nous engager à en chercher la cause probable. M. le Doeteur Krecke a obtenu des résultats satisfaisants dans la recher- che qu’il a entreprise depuis peu, du rapport des perturbations magnétiques et des variations simultaneés de la tempèrature, dans différents lieux de l'Europe. EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 19 Souvent nous avons tâché de trouver le rapport entre les valeurs du mou- vement diurne de laiguille aimantée, observé simultanément dans différents lieux, ou, ee qui nous importe ici: le rapport de ce mouvement et du chan- gement de température dans un même lieu. Pour Utrecht, je trouvai pres- que sans exception que le mois qui, de 8 heures à 2 heures, offrit une moindre différence de température, présentait en même temps une plus grande varia- tion magnétique. Ainsi nous pümes présumer, dès l'abord, que la variation de la témpera- ture aussi était soumise à une période de 10 à 11 ans. Utrecht satisfait assez bien à cette supposition pendant ces dix années, mais le Helder a donné une moindre différence de température dans les premières que dans les der- nières années, et les observations de Zwanenburg, s’étendant sur une longue série d'années, ne présentent aucune régularité, de sorte que ces dernières stations ne prouvent pas en faveur de notre hypothèse. Le résultat de nos recherches sur les variattons de la température fut que, quoique quelques années donnassent une température moyenne plus élevée que d'autres, les variations de la température du matin semblaient suivre une toute autre loi. Nl n'est pas certain que nos observations soient. assez nombreuses pour qu'on puisse en déduire avec exactitude la grandeur de ces variations. Nous avons déja dit plus d'une fois que, pour notre méthode des écarts,. il n'est pas urgent que le thermomêtre indique exactement la vraie tempé- rature, les observations et les hauteurs normales élant également affectées de la différence. Mais nous pouvons aflirmer qu'il est bien placé, à quelques pieds au dessus du sol, où Pair circule librement, et où nul rayonnement ne saurait le faire monter, dans les lieux suivants: Utrecht, le Helder, Gronin- gue, Leeuwarden, Assen depuis le mois de Mai 1856, Flessingue, Maastricht, Nimègue. Déja nous avous fait mention des instruments normaux que nous possédons à Utrecht. Les autres instruments ont été comparés par M. le Dr. Krerekr, dans des voyages réitérés entrepris à cet effet. Partout où les instruments donnaient une différence appréciable avec l'instrument normal, la correction qui en résulte a été appliquée à toutes les observations avant que celles-ci fussent inscrites. De plus, M. M. les observateurs ont soin de vérifier de temps en temps leurs (hermomêtres en déterminant, au moyen de la neige fondante, si le zéro s'est déplacé. Ainsi les tables sont construites sur une base solide. Pour Varrangement des tables de la Neêrlande, nous devons beaucoup 16% 20 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMETRE au zèle de M. Bouwmeester, clerc de linstitut, pour celles de Europe, à M. Brerenvvys, capitaine en retraite. Nous avons calculé non seulement les normales des lieux en Neerlande, mais aussi celles d'autres lieux en Europe. Dans les tables suivantes on voit partout de quelle manière elles ont été calculeés. ì D’une station A on a déduit une autre station B, en cherchant les différences moyennes de chacun des douze mois de toutes les années dont on pouvait disposer. Ges douze différences devaient se suivre dans un certain rapport. Ge rapport a été établi d'après la méthode décrite à la page 18. Pour stations normales, telles que la station A, je n'ai pris que celles où la marche de la température avait été observée pendant 20, 50 ou plus d’an- nées. Si la série n'était pas aussi longue, je lui ai attribué une influence relative à sa durée. ; C'est au moyen d'observations de 76 années que M. Frrrscue. Meteorologie für den Horizont von Prag. a déterminé la température de Prague, pour chaque jour de lan. Nous avons pris cette marche pour base de notre détermination, et elle a été corrigée par les observations ultérieures. Or, nous avions cherché, de la même manière, la température de chaque jour dans la Neèêrlande, dans intention d'en déduire celle des autres lieux, et d'en modifier peu à peu la marche, en ayant égard aux écarts dans les différentes parties des mois. Puis, en passant de Zwanenburg au Helder, à Utrecht et de là à Maastricht ou à d'autres lieux, nous avous conservé, autant que possible, les mêmes courbures, observant et suivant, autant que cela se pouvait, les différences des pentades. En prenant pour base Utrecht et Prague auxquels plus tard nous avons ajouté Genéve et pour verification Coppen- hague, nous passmes aux autres lieux. De longues séries d'observation fournissent quelquefois des résultats à l'ap- pui de la méthode des comparaisons. Petersbourg, Breslau, Varsovie, Munich, Aarau, Rome et d'autres étaient dans ce cas. La température observeé à CGracovie, qui compte 52 années d'observations, et cette même température, déduite de celle de Prague, ne différent que de quelques dixiëmes de degrès, excepté pour les mois de Déc. et de Janv., qui sont soumis à tant de variations. Possé- dant ainsi les 12 températures moyennes des 12 mois, nous avons interpolé e EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 21 les valeurs des jours, d'après la marche qui nous paraissait la plus probable. La température des lieux étrangers a été indiquée de jour en jour, quoiqu’il ne soit ni possible, ni même désirable peutêtre de forcer la marche de la température dans des lieux, dont la situation differe notablement de celle de Prague ou d’Utrecht, à suivre la nouvelle marche, réglée d'après celle de ces deux lieux. Cependant nous désirions conserver chaque jour séparément *, non seulement pour rendre les tables plus commodes pour ceux qui consultent Pannuaire de [Institut Météorologique de la Neêrlande, mais encore parceque nous ne voulions pas rompre ouvertement avec la division en pentades, suivie jusqu'à prêsent. Sans cela nons aurions proposé une autre modification introduite par M. Käurz. Le météorologiste de Dorpat a divisé l'année en 72 semaines, et c'est par là qu'il a facilité le calcul d'après la formule de Bessen, la division par 72 étant plus facile que celle par 75. Une autre difficulté résultant de ce que 6 pentades ne correspondent plus au mois civil, n'en a pas été écar- tée. Cette différence produit une grande confusion dans les derniers mois de Pannée, quand des jours d'un mois civil font partie du mois météorologique sui- vant. Si l'on ajoute les 51 de Décembre, de Mai, de Juillet, d'Août, d'Octobre à la pentade préeédente, et que lon divise la somme par 6, le terme moyen correspond à minuit du 27 de ces mois; en ajoutant ensuite au mois de Fevr. le 51 Janv. et le fr Mars, la moyenne de Févr. n'en souffrira pas, et les termes moyens des pentades ne s’écarteront jamais au delà d'un demi-jour des 72 points de division de année. De là al ne résultera donc, pour l'emploi de la formule d'interpolation, aucune inexactitude qui entre en comparaison avec les irrêgularités de la température; jamais elle ne saurait dépasser 0°.1. Aussi une lettre du Prof. Kämrz m’autorise à croire que ce savant ne man- querait pas d'adopter cette division dans son Repertorium der Meteorologie, en prenant le 5 Janv. comme point de départ, si le nouveau style était en usage en Russie, mais à présent le but ne s’'atteindrait pas dans ce pays. De plus, même si nous donnions les moyennes de pentades déterminges d'avance, jamais nous ne pourrions nous résoudre à en publier les écarts, car le grand défaut de cette division serait qu'elle n’indiquerait pas les pelites irrégularités de la marche de la température d'un hieu. % C'est seulement pour réduire un peu le volume des tables que nous n’avons imprimé les valeurs que pour les dates d'ordre impair. Il est assez facile d'interpoler les valeurs pour les autres jours, 22 SUR LE MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMETRE Supposons, qu’au printemps, la marche ascendante de la température éprouve quelque retard, bientôt après ce mouvement sera fort accéléré. Si une seule pentade renferme des jours appartenant aux deux séries, de manière à conte- nir deux jours trop chauds et deux jours trop froids, la moyenne de la pentade n'en sera pas affectée, Par là les variations de la température dans certaines parties de l'année demeureratent inapercues ou seraient fort atfaiblies. Au contraire, on pourrait três bien choisir les groupes de 5, 6 ou 7 jours après coup‚ d'aprês les écarts; alors ces variations deviendraient très vi- sibles. Supposons encore qu'une pentade déterminée d'avance renferme les jours du 29 Sept. au 5 Oel., et que les deux premiers jours soient très chauds, les trois derniers três froids, alors les mois de Septembre et d'Oet. éprouveront une augmentation ou une diminution, selon qu’on classera notre pentade dans l'un de ces deux mois, mais Pécart, qu’il importe de connaître, demeurera inapercu. M. Dove avait de bonnes raisons pour défendre les pentades et pour ne plus démontrer les changements simultanés au moyen des moyennes mensuelles, mais des moyennes de la pentade. Nous suivons sa trace, mais nous allons plus loin. Il a été démontré par ses recherches que ces écarts s'étendent fort loin, et que les écarts opposés se trouvent souvent l'un à Fest de autre, mais il s'agit encore de déterminer st les changements se font sentir partout à la fois, ou bien si, en partant de FAsie, ils s'étendent sur Europe, en se di- rigeant de préférence vers le nord, ou vers le sud. C'est pourquoi il est nécessaire de donner les écarts pour des moments déterminés, et pas plus espacés qu'il ne faut pour permettre à Ja perturbation de s’étendre. Ge sera done pour les jours, dans le cas de lieux trés eloignés, pour les heu- res, quand il sera question de la météorologie d'un pays. Si la formule généralement connue sous le nom de celle de Bresser était théo- rique, c'est d'aprés elle que nous aurions dû calculer et représénter les ob- servations, mais, comme elle n'est qu'une formule d’interpolation, dont les deux premiers termes au plus renferment une réalité physique, il ne nous paraît pas nécessaire de faire les calculs embarrassants qu'exige la détermination des coëfficients de l'expression pour la température de chaque jour. Le nombre d’observations simultanées n’était pas suffisant pour nous per- mettre de déterminer d'abord la valeur probable de chaque dixaine de jours, ainsi, dans ce cas, 12 nombres seulement auraient servi de base à la for- mule. Mais, ne fût-ce que pour représenter la marche du climat, la formule % SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMETRE. 25 de Bresser ne nous parait pas la plus propre au calcul, puisque la tempéra- ture augmente pendant sept mois, ne diminue que pendant les cinq autres. Ainsi, supposons qu'on donne 20 expressions: L= mt A Sin (15 u + P) + B (Sin 30 u + Q) + G Sin (45 u +R) enz. les coëfficients m seront les seuls qui aient une valeur réelle et donnent une équation de la température moyenne. Le double A n'est déja plus exac- tement la mesure de la différence des extrêmes (the range), et le temps peut se déterminer, ou par différentiation, ou bien par la regula falsi, méthode à la quelle M. Kämrz donnait déjà la préférence. Nous répétons que, quand on veut opérer avec précision, les constantes sont trop nombreuses et n'ont pas de signification physique. Voilà pourquoi nous proposons une expression modifiée de ce que M. Lacumann a déja, en quelque sorte, posé dans: W. LaAcHmanN, Die Jahreszeiten in ihrer klimatischen und kosmischen Bezielung, Braunschweig 1849, où lon trouve entr’autres une représentation de la marche de la température, semblable à celle que nous avons donnèe pour Zwanenburg dans les changements pêriodiques de tempéra- ture, page 24. Elle est cependant un peu trop étendue, pour qu'on puisse réunir, de cette manière, un grand nombre de heux dans une table, aussi peut on les déduire facilement des tables spéciales, pour en conclure s'il s'y trouve ordinairement un nombre’ suffisant de jours d'une température assez élevée pour donner à certaines plantes leur entière croissance et pour faire mûrir certains fruits. Nous donnons l'époque et la valeur du minimum, de la moyenne et du maximum et puis encore les 4 dates auxquelles la tem- pérature a tenu le milieu des moyennes et celui des extrêmes. Au lieu de donner les noms de ces dates, nous avons préféré recueillir, dans des colon- nes particuliêres, le nombre de jours qu’il faut à la température pour aug- menter ou pour diminuer d'un quart de la différence annuelle. Ainsi l'on voit d'abord quel est ce nombre dans la proximité du maximum et à quel endroit il augmente plus qu’ailleurs, tandis que trois nombres, en grands ca- ractêres, font connaître immédiatement les extrêmes et la moyenne. Si dans ces nombres on découvre une marche graduelle, dépendant de la situation des lieux auxquels ils se rapportent, nous apprenons mieux par là à connaître linfluence de la situation que de toute autre manière, et cette marche fera ressortir non seulement la position géographique, longitude et 2A SUR LA MARCHE ANNUELLE DU TIIERMOMÈETRE ET DU BAROMETRE latitude, ou plutôt la distance de mers ou de chaînes de montagnes et la di- rection dans laquelle elles se trouvent du lieu, mais aussi l'élévation et l'état de la végétation. Il est surprenant qu'il n'y a que deux lieux qui présentent un grand écart. Pour ces lieux étrangers nous n'avons donné que les écarts de la tempé- rature moyenne et non pas séparément les températures du matin, de midi et du soir, car c'est là une tâche qui doit être abandonnée aux soins des In- stituts dont ils ressortissent. Si nous pouvons réussir à continuer, sans faire de trop fortes dépenses, ce que nous avons commencé en 1852, dans Pannuaire météor. c.a.d. à donner une carte de l'état atmosphérique dans une grande partie de l'Europe, les chiffres que nous avons donnés dans notre table XV et suivantes suffisent à faire comprendre nos indications. ’ ’ Ce qui a été fait ci-dessus pour la température à élé également effectué pour le baromêtre. A cause de leurs nombreuses observations, Prague, Utrecht et Zwanen- burg furent encore une fois les lieux principaux. Comme le montrent les tables, Breslau et quelques autres lieux contribuèrent plus tard à modifier la marche dans leurs environs. Voilà pourquoi nous aurions beaucoup aimé posséder une longue série des pays méridionaux, par exemple de Rome, de Madrid et de Lisbonne, mais quelle importance accorder à vingt années d’observations barométriques? La variation annuelle n'est ict que de 2e, et un mois de F'hiver peut être de 8 ou de plus de millimêtres au-dessus ou au-dessous de la moyenne, tandis qu'il importe de connaître les dixièmes de millimètres. Nous pourrions obtenir une bonne détermination, si M. Peeapo, qui étudie avec un soin extrême les observations de l'observatoire de Lisbonne, pouvait faire faire des observations simultanées à Madère. [l yv a longtemps que M. Preapo nóus en a exprimé le désir, et nous l'avons engagé à persévérer dans ses efforts. Il nous fait part de lintention du gouvernement portugais d'ordonner des observations sur les côtes de l'océan atlantique, et même dans ses possessions en Ásie, | EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 25 Il s'entend que ces observations seraient d'une grande importance. A présent nos informations se bornent aux observations des vaisseaux, qui chângent de lieu à chaque instant. Un observatoire fixe, surtout s’il était mis en rapport avec d'autres observatoires fixes, fournirait, en beaucoup moins de temps, des données bien plus importantes. Au moyen de la série antérieure de Madère, on pourrait déterminer la marche de la pression barométrique dans [Europe méridionale, avec autant de précision, qu'elle est déja connue pour les parties du nord-est et du nord- ouest, et les recherches de M. le Dr. J. J. S. Scmmrpr à Athènes, qui ser- vent à faire connaître la marche du baromêtre dans le sud-est,‚ complè- teront les données pour Europe; tandis que Gopenhagae et Christiania, où M. Hansreen observe, peuvent nous éclairer à l'égard de la marche du ba- romêtre dans l'Europe septentrionale et en général dans le nord, par une combinaison de ces observations avec celles faites en IÍslande et en Groën=- lande, à Gotthaab et à Upernivik. Ce n'est que la comparaison d’observations simultaneées faites avec des instruments bien comparés et pour lesquels la hauteur à laquelle ils sont placés au-dessus du niveau de la mer, est exacte- ment connue qu’on peut parvenir à ce résultat. M. WencekerBacH a déjà suivi la même voie: W. WenckKeBacuH, Sur les variations de la pression moyenne annuelle de atmosphere. Bulletin des Sciences physique et naturelle en Neérlande, 1846, pag. 226, mais alors on connaissait peu d'observations simultanées. Dans cette notice le princine se trouve pleinement reconnu, mais les conséquences que auteur en tire ne lui permettent que de tracer en gros la marche annuelle. N’ayant pas la eertitude que les baromêtres et leur placement soient restés les mêmes, nous ne pouvons pas utiliser ces données. D'autres météorologistes ont fait peu d'altention au baromètre. M. HansTEEN traita dans: On a formula representing the mean height of the Barometer at the level of the Sea. Transactions of the Royal Society of Ldinburgh XVI. 257, en traits généraux la manière dont la hauteur du baromètre dépend de la latitude. M. Dovr, qui a frayé la route dans toutes les parties de la mêtéoro- logie,a étendu ses regards sur la terre entière, et a considéré la diminution de la pression atmosphérique, pendant l'été, comme la cause des moussons et des changements de la direction des vents dans des latitudes élevées, mais, en Europe, aucune recherche n'a été faite pour des lieux particuliers. Dans le Bulletin météorologigue de M. LE Verrrer, les hauteurs barométriques sont de NATUURK, VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX, ; 26 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMÈTRE ET DU BAROMÈTRE réduites au niveau de la mer. Cette représentation n'offre aucun avantage pour la méthode des écarts, et si ceux qui ne suivent pas cette méthode y attachent quelque importance, c'est que, sans se l'avouer, ils désirent connaître les écarts *, ces observations réduites ne les dépassant que de 761, 762, 165 m.m. Pour ces recherches, les instruments doivent être comparés, et ne pas autant différer entr'eux que les baromètres dont on se sert en France pour faire ces observations. Nous ne savons si c'est à la suite de nos re- marques à ce sujet que les observations barométriques d’Avignon ont été interrompues, pour être reprises plus tard au moyen d'un autre instrument. Celles de Napoleon Vendée donnent encore toujours un chiffre trop élevé. La dernière table, qui renferme les valeurs normales de tous ces instruments, démontre clairement cette vérité, car on n'y voit pas le passage graduel du nord au midi. Gependant la série d'observations simultanées est assez longue pour exclure de la moyenne mensuelle des fautes de 0.5 m.m. HI y a déjà quelques années que M. le Prof. van Rers a tiré des obser= vations que M. HasskarrL a faites pendant ses voyages, la conclusion qu’aux confins polaires des régions des vents alizés, la pression atmosphérique est plus considérable. Aussi les observations consignées dans des centaimes de journaux de la marine marchande de la Neèrlande, élaborées par M. Anprau, hieutenant de marine, actuellement directeur de la division marine de T'In- stitut Royal de Météorologie de la Neêrlande, viennent à lappui de cette opinion. Seulement il paraît en résulter une augmentation beaucoup plus forte que ne lindiquent les observations des Bermudes et de Madere. Mais elles s'accordent avec les observations d'Alger. Malheureusement nous sommes beaucoup moins garantis de la justesse du baromètre qu'on observe à Alger, que de celle des baromêtres dont se servent nos marins, qui tous ont èté- élalonnés par les commissions des villes d'Amsterdam et de Rotter- dam, d'après des baromètres fournis par \Institut. _ Dans I'hémisphère australe les mêmes baromètres n'ont pas indiqué d’aussi fortes pressions atmosphériques. La hauteur moyenne la plus élevée entre * C'est ainsi qne, dans les représentations graphiques de M. le Dr. Krerw, on voit percer l'inten- tion de parvenir à la connaissance des écarts. Il trace à travers le réseau d'un mois une ligne horizontale indiquant la moyenne de ce mois d’une certaine année. En la remplagant par la moyenne du mois, ou plutôt par une courbe représentant la moyenne de chaque date, on obtient une repré- sentation complète. EN NEERLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 27 le 25e et le 28me degré de latitude, dans la mer des Indes, monte à 764 mam., et à 765.5, vers le 25m° degré L. A. La hauteur du baromètre au cap de Bonne Espérance, résultant des observations de 1842—1855 faites par M. Maecrrar, comme étant de 50.075 pouces anglais au niveau de la mer, cor= respond à 765.84 m.m. A. 50° environ, et plus de latitude australe la pres- sion parait diminuer jusqu'à 747 environ comme en Íslande; mais nous som- mes loin de suivre M. Maury dans ses hypothéses. Revenons à notre sujet: la comparaison des observations Neêrlandaises et de eelles des autres parties de Europe. Lies baromêtres sont comparés d'une manière exacte et à plusieurs repri- ses par M, le Dr. Krecke. A Utrecht, nous avons un baromêtre étalon de M. Newman, un autre comparè avee celui du collège de France et un troisième de 18 m.m. de diamêtre econstruit par M. Epkens. Nous observons un baromètre à siphon de M. Breker, qui a aussi construit les instruments qu'on observe à Groningue, à Leeuwarde et à Maastricht. Ge dernier a été comparé par M. Dove, en 1850. La différence était de deux centiemes de ligne de Paris. Il est placé à 15®.12 au-dessous de A.P. *. Au Helder, on a un baromètre de M. EE. WerekKeBacu, frère du Profes- seur de ce nom. L’'instrument y est placé à la hauteur de 5,50 + A.P, il marque 0.177m.m. de moins que le baromètre d'Utrecht. A Groningue, le baromètre est place à 15 m. + A.P., úl indique 0®,02 de moins que celui d'Utrecht. A Leeuwarde, le baromètre est placé à 7*.40 + A.P, Jasqu'en 1858 il mar- quait 0.25 en plus, et ensuite, 0.74 en moins de celui d'Utrecht, aprês que la branche ouverte fut devenue opaque et que linstrument eut été nettoyé. Peut- être que Véchelle n'a pas élé très exactement remise en place. A Flessingue, [instrument de M. Newman est placé à 15m,1 + A.P, les indications sont réduites au niveau de la mer, il marque 0.28 de trop. A Maastricht, le baromêtre est placé à 50®.50 + A.P., il est inférieur de 0.14. A Breda, je ne connais pas l'élévation, mais Vinstrument a été plus d'une fois reconstruit par M Harrive; en 1855 la correction était de 0.161. A la suite de ce procédé la valeur moyenne de la pression est un peu ineertaine et pent être affectée d'une erreur de 0.2 ou 0.5 m.m. *) On se rappelle que A.P, est une marque du plan normal des travaux hydrauliques des Pays- Bas, nommée Amsterdamsch peil. Elle est placée à 0,35 au-dessous du niveau moyen de la mer. TA 28 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMÈTRE ET DU BAROMÈTRE A Nimègue, instrument est placé à 29 m.m. + A.P, et marque 0.1 trop bas. Les observations sont corrigées pour cette faute. Done, en Neêrlande, nous sommes assez sûrs de nos divers baromêtres et par cela même de la grandeur relative de la pression atmosphérique, car‚ en géné- ral, les déterminations du baromêtre ont [avantage que les pressions atmosphé- riques s'étendent plus uniformément que la température, et que la comparai- son offre par conséquent des résultats plus exacts. Notre table contenant les observations barométriques faites dans la Neêr- lande, pendant 152 mois, ou plutôt, les différences des hauteurs observées simultanément en divers lieux de la Neêrlande, prouve abondamment cette assertion. Un observateur ne saurait presque faire d’annotation fautive, sans que Verreur devienne évidente. Et, quant à l'étranger, nous pouvous montrer des lettres qui répondent affirmativement à notre question si, à telle date, on a déplacé le baromètre ou mal lu le chiffre qu'il indiquait. Il y a une circonstance que nous ne saurions passer sous silence: c'est le manque de longues séries de bonnes observations barométriques faites à Yaide d'instruments comparés. Les observations Neêrlandaises ont été exami- nées par la critique de M. Werekenaecu. (WenekeBacu, Over de gemiddelde luchtdrukking in Nederland en derzelver veranderingen gedurende verschillende maanden van het jaar. Verslagen en mededeelingen, witgegeven door de vier klassen van het koninklijk Nederl. Instituut van wetenschappen en schoone kun- sten 1841, p. 275.) Cependant leur défaut principal est de ne pas avoir été corrigées pour la température. Si on les corrige pour la température moyenne du mois, on se donne beaucoup de peine, sans arriver encore à un résultat satisfaisant. M. le Dr. Gunruer, à Breslau a tenu séparées les séries des observations immédiatement corrigées, et de celles qui ne l'ont pas été. A Prague on a changé plus d'une fois de baromètie; aussi y a=t-on une fois commis une erreur, que nous avons évaluée à 0.6, et que quelques mois plus tard M. le Dr. Karrinsky indiqua, dans la table de la température mensuelle, comme étant de 0.75. Demande-t-on : comment Utrecht et Prague correspondent-ils? La réponse sera assez satisfaisante, comme le fait voir la table ci-jointe. Nous y donnons la marche normale d'Utrecht et de Prague, telle qu'elle a été tirée des observations de M‚ WenckKeBacn et de M. Frrrscue, et ayant égard aux observations des dernières années. A la quatrième colonne on trouve la différence de la marche observée à Utrecht et à Prague de 1849—1858. EN NEÊRLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 29 Si les marches normales étaient exactement connues, et que la comparai- son fût certaine pour des lieux aussi éloignés lun de lautre, cette diffé- rence serait parfaitement égale à celle des deux marches normales. | ae a DIFFÉRENCE | Ô er DIFFÉ RA M OIS. EN LIGNES DE PARIS, UTRECHT UTRECHT DES BA vl erb zond ei EN | Gee | maden gj vri Décembre EERDE Ms Verd | 337.18 929.89 | 7.29 | 7:13 | + 0.16 se neden 3750 | 3017 | ze ed en | + 0.40 BEROEMD ke Aire ee | --37.38 | 29,92 | 7.46 802 | _— 0,56 El te ads |_37.66 | 29.54 | 812 se vcd RP AE Ng atra 1186.77 | 29.00 | 727 | -797 | “— 0,20 tr vate 37.22 | 29.17 | 805 | 00 | + 0.05 nn Gn 87.58 | 2960 | 798 | 7,96 | + 0.02 Rn elsene. ons: |_ 37.36 | 29.55 | 7.81 | 7,80 | + 0.01 ROR eren al hiene |__37,50 | 29.81 | 7.69 | 789 | — 0.20 Birtelbrand. voouw en. 37.68 30.16 | 752 | 7.80 KE: Er te onm, 37.16 | 3001 | 715 | 7.02 | JH 0.13 Novembre ...... ‚ «| 36,60 | 29.54 | 7.06 | 7.75 | — 0.69 | | g022 | 80.39 | | | | | Nous voyons que dans les moyennes annuelles elles sont égales. Pour les différents mois cette différence monte jusqu'à 0.7 ligne, mais avec un chan- gement de signe continuel, de sorte que nous avons conservé les marches normales, telles qu'elles avaient été déduites de ces observations poursuivies. Done, si la méthode est à lépreuve pour ces deux lieux assez éloignés, on pourrait la suivre en toute sûreté pour d'autres lieux, même si on ne ren- contrait pas ca et là dans les calculs qui font face à nos tables barométriques de nouvelles confirmations. Autrefois nous avons une fois donné provisoirement Genève en comparant les observations avec 2 (Utrecht + Prague), et en ajoutant les différences à 50 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU TUERMOMÊTRE ET DU BAROMETRE 5 (normale Utrecht + normale Prague), mais les données citées inspirant assez de confiance dans lexaetitude des observations, nous avons comparé Genève et Utrecht. La conformité des mesures facilitait cette comparaison. Nous avons eu égard à importance de 20 années d'observations faites dans ce premier lieu. Tei nous avons à constater une contradiction. Les observations neêrlandaises d'avant 1840 et de même celles de Prague indiquent, sans exception, la hauteur barométrique de Dée. comme inférieure à eelle de Janvier; ces vingt anneés de Genève au contraire, s'accordant en cela avec Utrecht pour 1849— 1860, sans quoi l'on pourrait attribuer cette différence a la situation, donnent pour Décembre un chiffre plus élevé que pour Janvier. De là on peut conclure que, pendant Phiver, il y a plus d'une forte ondulation, tantôt plus tôt, tantôt plus tard. Le résultat final de cees ondulations ne sau- rait se déduire que de très longues séries d'observations. L'incertitude qui résulte de là pour les valeurs normales dans ces mois, et qui est de quel- ques dixièmes de millimètres, n'est cependant d'aucune importance, en com- paraison des grandes variations que présente cette saison. Hanau a élé trouvé tel qu’il comparaît dans la table de la manière décrite: par la comparaison avee 2 (Utrecht + Prague). Le calcul nous a fait découvrir un déplacement ou un changement du baromètre à Hanau. Les huit années 1849—1858 (car en 1855 et 1856 il manque quelques mois) donnèrent en moyenne pour la différence de 5 (Utrecht + Pragae) — Hanau, pour les différents mois: Déc. Janv. Févr. Mars Avril Mai Juin Juillet Août Sept. Oct. Now 24002012.16 1.98 1.94, 2.60 1:97. +-2.16 2RB 23 nt Or EO Au premier abord les travaux de la Wetterauische Gesellschaft, qu'on nous envoya, nous firent croire que nous pouvions disposer de 14 années à partir de 1845. Malheureusement il n'en était pas ainsi. La moyenne de ces 14 années me parut être un peu inférieure à la dé- termination sus-dite, ce qui me fut prouvé par des recherches ultérieures; car les mois de 1845—1848 étaient inférieurs de 1” à la moyenne des än- nées ‘suivantes. La régularité des différenees indiquées pour les dernières an- nées, prouve que c'est en 1848 que le baromètre a éprouvé ce changement. IL fallait done econserver la hauteur absolue du baromêtre telle que la comparaison avait donnée. Ges six années de 1845—1848 ne purent pas EN NEÈRLANDE ET EN DIVERS LIEUX DE L'EUROPE. 5 non plus modifier la marche, parce qu'elles donnaient presque les mêmes nombres, aprês l'addition de 1”, et que d'ailleurs leur nombre ne pouvait pas contrebalancer V'importance d'une comparaison aussi pracaae, De la même manière nous trouvâmes Bamberg, en prenanl 5 (Leipzig +Mu- nich), et nous connaîlrions ce lieu avec certitude, si M. B. Errner, Ober Regierungs Assessor, n'avait pas été obligé de remplir d'autres fonctions pen- dant une année, Grâce aux soins de M. le Dr. Lamonr et de M. ELLNeEr il fut plus tard pourvu d'un autre baromètre, qui cependant ne correspond pas avee celui dont il s’était servi autrefois. La marche ne souffre aucune atteinte de ce changement, mais il se pourrait que tous les nombres fussent trop grands ou trop petits. Les autres comparaisons n'exigent pas maintenant de plus amples explications. Nous n’avons pas recueilli dans nos tables barométriques les hauteurs de jour en jour, mais seulement de dix jours en dix jours, parceque les variations régulières du baromêtre sont plus petites que les variations irrégulières, tandis que, pour le thermomètre, elles sont de la même grandeur. Quoique ces hauteurs ne soient pas communiquées ici, nous les avons cal- culées, et elles nous donnent non seulement les écarts du baromètre pour cha- que jour, mais encore pour le matin et le soir. La connaissance. de la moyenne du jour pour le baromètre est encore plus insiguifiante que ne lest pour la tem- pérature celle de la moyenne de la pentade. Car une ondulation barométrique parcourt en un jour Europe, de Lisbonne à Moscou, de sorte qu’il importe même de tenir compte de la différence du temps résultant de la différence des longitudes. Jamais on n’aurait ‘trouvé le rapport entre une différence barométrique s1- multanée et la direction et la force du vent, si lon s’était arrêté aux moyen- nes diurnes, Voilà pourquoi nous donnâmes déjà en 1855 les écarts pour une heure déterminée, Nous fùmes peut-être portés à ces observations par l'invi- tation adressée par Sir J. Herscner à M. Qoererer, de recueillir des obser- vations horaires pour toute ['Europe. Il faut consulter les représentations gra- pkiques des hauteurs simultanées du baromêtre aux Etats Unis par M. sey, dans son IV report on Meteorology et celles consignées dans l'ouvrage clas- sique de M. Qverrerer: sur le climat de la Bie On possédait done déjà des notions sur les ondulations stab snedans et on les aurait bien mieux connues, si déjà alors on avait remplacé les hau- teurs absolues par les écarts. 52 SUR LA MARCHE ANNUELLE DU THERMOMETRE ET DU BAROMÈTRE ETC. Il résulte de nos tables: 1. Que les plus petites hauteurs barométriques moyennes se présentent en Avril et en Novembre, et que ces hauteurs sont d’autant plus prononcées qu'on s'avance d'avantage vers le sud. IL. Que partout on observe deux maxima en hiver et deux autres en été; que les deux premiers se rapprochent, ainsi que les deux derniers, à me- sure qu'on s'avance vers l'est. Les maxima de l'été décroissent vers l'est, ainsi que M. Wenerenacn l'a déjà remarqué dans ses ouvrages cités. UI. Que la hauteur baromètrique moyenne croît avec la diminution de la latitude, du moins pour autant que s'étendent nos observations. IV. De mème que la fluctuation annuelle du baromètre est três peu con= sidérable, de sorte que les mois partiels ne sont que les résultats d'ondula- tions consécutives, qui ont lieu tantôt deux mois plus tôt, tantôt plus tard, et non pas, sans doute, comme le prétendait M. Brrr, toujours au mois de Novembre, car ce mois a constamment une valeur minime; de même le mou- vement diurne est três insignifiant dans nos latitudes. Les valeurs normales coïncident environ avec celles du soir, de sorte que, pour les lieux plus septentrionaux qu'Utrecht, nous avons augmenté la nor- male d'un dixième de m.m. pour obtenir la hauteur du matin et que nous Pavons diminuée d’autant pour celle de midi. Pour les lieux méridionaux, ces corrections ont élé de 0.2 m.m. Dans quelques années des observations ulté- rieures viendront nous apprendre sì ces corrections sont sullisantes. Une comparaison rigoureuse des baromèêtres est très désirable, surtout dans les lieux cités sitnés dans notre hémisphêre, parce quìil est très probable que ces instruments ne s'accordent pas entr'eux, et que pourtant, si les écarts et les diflérences des écarts simultanés devront prédire des tempêtes et leur direction, état normal doit de toute nécessité être parfaitement connu. ’ Nous croyons avoir suffisamment développé la tendance de nos diverses tables, etl avoir indiqué en général les principes sur lesquels elles sont fondées. Pour les détails nous nous référons aux explications jointes à chaque table en particulier. Dr Er bn a n CFLN FD pe de Een TABLE LL. TABLEAU COMPARATIF DES DIFFERENCES MOYENNES DE LA TEMPÉRATURE ke K/ . 184552 1853-59) DATE ZWANENB ZWANENE: j HELDER. | HELDER. bedanv.l — 19 | — 95 | — 6E —10 dk Me —15 — 65 | — 23 | + 16 —20 « | — 16 | — 8 | + U —W5 wv — 38 | — 36 | + 26 —30 # | — 22 | — 14 | — Aérr — 56 | — 81 5 O— 9 + 04 | —102 10 —l4 ee] 15 —l9 AGN 06 20 —24 A NS | ERR 1 Mars — 60 | —124 | — 2 — 6 w GO 64 + dll ww MEGDE 48 12 —l6 EG 6 1 —2l Dd 23 —2W w BNO ti | 271 —_3l wv SD 80 | ENDE Avrlj — 07 | — 19 | — ee Pel | — 83 | — et: —_l5 | ==, AU + 16 —20 == 03 Es 21 2 143 | 55 26 30 v | —156 | + 21 | 3lA.— 5 Mei, — 58 + 32 | : 6 Eel) I/4 _— 61 | - 5 | 1 —15 w Re 35 | 28 MENE 20 4 | 39) J- 35 | ZL —5 wu — 11 | 4 15 26 —50 — 29 | + 42 SIM. — 4 Juin, — 26 | + 84 5 — 9 w — 21 | + 25 10 14 v | — 13 43 eib —19 — 31 | + 29 | B 20 —24 KI: 83 | Es 60 | 2 —2 # | —113 | + 22 ME 4 Jail — 115 | 4 39 | | | | d'années, en centièmes de degrés C. à ZWANENBURG er av HELDER, à UTRECHT zer à MAASTRICHT. paï 5 jours, d'après des observations faires 3 fois par jour, et par même nombre 1849-59|1852-59, UTRECHT | UTRECHT, HELDER. | MAASTR. rd In eN RH —10g | —Ll4 {| LO — bhi — 68 15 — 69 | —140 || 20 Ep j SS Ios — 104 | —207 || 30 J re en VL — 15 | —]110 e) VOO | LL LA OS UO EG EGON ESRAC — 60 | — 98 || 29 A nd en ASS ik NA Ig ite On — 16 | —110 (18 2 | 13223 J- 39 | —123 || 28 S J- 10 | —138 || 5 + 81 | —165 || 8 JL 44 | —148 [13 110 | —143 || 18 H-143 | —14] || 23 EEK F4 Bl|-1 | 2 he BA 53 7 J- 86 | —-143 || 12 103 | —204 || 17 + 51 | —310 | 22 + 92 | —160 F2IN. +120 | —143 2 ND ET He 73 HiB 62 LAN 42 | —108 || 22 Td, J- 60 | —198 | NATUURK. VERI. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX, DATE, 1845-52/1853-59) (1849-59/1852-59 'ZWANENB |ZWANENB | UTRECHT UTRECHT HELDER. | HELDER. | | HELDER. MAASTR. — 89 | 4 9 | H 98,| + 49 | =D — 65 | + 29 94 | 4 15 | —204 rd elen” Sid 26 | H- 48 | —181 —103 | + 36 139 | + 48 | —208 — 92 | + 29 121 | + 1 | —208 PEN EN 80 + 4l | —211 —l04 |H 42 | 146 | + 28 | —105 — 16 | 4 38 | 14 | H 46 | —142 Nn 13 Be bl je At 57 |+ 2 | — 99 An ne OA goe T4 | GEN Pake 8 90 le Oes — 66 | — 57 | + 11 | — 28 | — 11 EED A GONE 59 rd LL 8} 4 — 46 — 68 | 100 SS 32 — 60 | —= 67 hs Nip 87 FSG — 59 | — 46 | + 18 | — 49 | SLO ZE Tb | 62 PE Ne + 53 |= 15 eet IE — 53 lj 8 —126 | — 86 | H- 40" | 119 pi — 64 | 120 sl ij Sl A de Tork 94 —= 16 | —106, 30. | Z1400f A 6 SR 45 | —146 | — 44 Er INN 41, | SISI SOR 3 | EN 61 12200 jstûn — 18 | N76 | lS SN | — 22 | —186 184 | 18 Tr eon berg ln VSI) idee | 15 | —ll5 | — 40 | —120 | — 39 he, ET Mikel dl 16 | 147 == 86 [52 | —392 | EO EE _— 50 | — 86 Sr | —122 ' —138 | — 16 | —157 | — 6 | | 1S HEA pe Ren ide TN UG Weet K€) td HE ee Ie A Ci rk le ni 54 TABLE II. TEMPERATURE NORMALE à ZWANENBURG. (N.) TIRÉE DE CENT ANNÉES D'OBSERVATION EN DEGRÉS C. DATE. | DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. | MAI. JUIN. | JUILLET.) AOûÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 4.09 1.03 1.79 3.29 6.16 | 11.45 | 15.06 | 17.79 p 19:2N |P TI.O6 | 12:90 Tt) 3 8.46 0.56 1842 Bild 6:85 | 12203 f kbe73 | LS203 | V9R53 rp KILO | PAS 125 5 3.15 0.59 1.54 8.48 6.94 | 12.539 | 15.90 | 18.18 k9:28 | 16857 | H2el6 6.58 1 3.18 0.68 1.70 4,15 1.88 jp 12166 | 15:73 | 18:35 | kS:54 | bob | 12434 6.34 ve 9 3.36 0.38 2.00 DSO Herb js E24t4. 1 16823 of VIE9O0 | UE69 10 L5ESO IE KIETD 6.14 ik 2.81 0.7 L 1.69 4.17 8.07 | 12.63 | 16.46 | 18.41 | 18.54 | 15.86 | 11.69 6.25 13 3.08 0.89 1.62 4,86 8:27 | LAST | 16189 | KEES | 18739 | 15,33 AEOS 5.36 15 2.89 0.60 2.11 4,81 8.91 | 13.07 | 16.80 | 18.77 | 18.46 | 15.09 | 10.87 5.47 17 2.41 1.39 2.08 5.24 9.28 | 13.69 | 16,93 | 18.87 | 18.18 | 15.23 | 10.53 4.97 19 2.54 | 1.29 | 1.55 | 5.42 | 9.30 | 13.54 | 16.86 | 18.68 | 18.34 | 14.62 | 10.39 | 4,27 21 9,36 | 1:36 | 1.12 |-5.52 | 10:07 | 14.0 | 16.83 | 18.30 | 18.26 | 1427 | TONG IE 23 2.20 | 1.31 | 2.94 | 5.35 | 10.59 | 14.66 | 17.0 | 18.71 | 19-86 | 14.06 | 9.69 | 3.84 25 1.80 1.67 2.98 | 556 | 10.84 | 15.08 | 17.43 | 18.78 | 17.52 | 13.96 8.79 | 3.53 27 144 | 186 | 3.18 | 5.77 | 11.19 | 14.67 | 17.76 | 19.03 | 17-25 | 13.53 | 851 | 4,02 29 1.50 | 1.17 | 3.16 | 5.98 | 11.39 | 14.70 | 16.97 | 19.05 | 17.40. | 12.98 | -_ 8.06 | 440 Bi |*4o8 | 14.57 19.32 | 17.32 8.26 110 351 | 0.66 | 1.18 | 3.13 | 7.18 | 12.35 | 15.82 | 18.06 | 19.01 | 16.54 | 12:32 | 6.16 11—20| 2.68 | 1.03 | 1.86 | 4.96 | 8.87 | 13.22 | 16.70 | 18.68 | 18.39 | 15.19 | 10:85 | 5.22 21—30\ 1.81 1.64 | 2.92 5.65 | 10.88 | 14.59 | 17.26 | 18.75 \ 17.64 | 13.66 8.95 3.88 TABLE Illa. TEMPERATURE NORMALE av HELDER. TEILE QUELLE RÉSULTE DES OBSERVATIONS. MOYENNE DU JOUR. DATE. DÉC. ni MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT: NOV. | 1 5.8 2.8 2.8 3.6 6.4 | 10.8 | 14.4 | 17.5 8.8 1, 17:51 AIG 8.7 . 3 4.8 2.0 3.0 dl 6,8 Is 10.9 Ie A5 LAB 110,0 LAT 8.3 5 5 5.0 1.9 2.8 8.6 6.9 h BL 15.4 | A78 |, JOL EREN 8.0 $ 7 4,4 1.6 2.8 4.2 12 ALS 16.5) 1821 185 det vi, 9 4,3 He 2.9 8.1 7.6 | 12.0 | 16.1 | A80 | 18.9 | WG 0 1 ID 7.4 11 3.1 1.2 2.5 3.9 7.8 | 412.0 kh 26-61 18,8 [186 | LONG an 7.4 13 4.2 1.6 2.8 4.5 geo berkel 4 A65 | 182 N18 DL DG 6.1 15 4.0 1.3 3.5 4.5 8.0 | <12,4 |--16.6 | 18.3 | 18.4-{ “15.6 | A16 1.2 17 3.6 2.3 3.2 5.2 8.2 | 12.4 | 161, 18.5) 18.8 15 in 6.7 19 3.7 2.1 2.5 5.4 8.3 1-c12.8 | 16.6 bh 1851182) A5 20e 6.0 21 3.4 2.1 2.7 5.5 9.4 bel8.5 1 „16.5 | 16,3 1183 IDS OSS 5.7 « 23 3.4 2.1 87 [4152101 |el4l | „16.9 | 18.5 | 18.1 | 14,5 S108 5.5 25 2.9 2.5 3.5 BA r102 14-145 b 4015 10416560) ALTA TA se 5.2 21 24 2.8 3.5 6:01 10.8 4e18.9 | 18.0 (9198 Ulo trien 9.8 54 29 3.1 3.1 3.5 ble 149 | 13.9 |: 16:8ar 1608 Trein 9.1 5.8 31 2.8 13.7 19.0 | 19.5 9.2 54 | 6.69 ee nn ee jee ee TABLE III. 55 TEMPERATURE NORMALE av HELDER. MOYENNE DU JOUR QUELQUE PEU MODIFIÉE. DAEB DEC zasvren wienen. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. Mer AOÛT. SEPT, OCT. NOV. | ge EE 1 54| 25 | 3.0 | 357 | ernst | evls0 | ), 19.9 : 19.7. 19.6 19.5 OWC ARA 80 AD Po 9 1D Ce Co Ot OP DV om ee 19.4 19.8 19.1 E 61E. 8| 18.9 ee oe ee oo oe OT IO nalaten Ker Ae} 18.8 18.7 Moy. #46| 288 | 404, 6.07 | 9.89 | 14.05 | 17.10 [19:50 [W9.61 (1688 (12.56 et 1-10) 5.37 | 2.65 | 372 | 5.08 | 8.46 | 12.81 | 16.68 | 19.05 2018 18.22 | 14.28 1120 445 | 2.59 | 3.92 | 5.98 |. 9.54 | 13.80 | 17.93 | 19.62 | 19.12 | 16.96 | 13.03 a1e0 8.68 | 3.39 | 4.41 | 7.14 | 11.68 | 15,53 | 18.49 | 19.79 | 19.07 | 16.41 Bi | | TEMPERATURE NORMALE Au HELDER. à HUIT HEURES DU SOIR. DATE. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER. MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. \JUILLET. AOÛT. 10.2 10.3 10.5 10.8 alde, tr e eat NOR PGC TABLE IV. YI DÉTERMINATION, DES VALEURS MENSUELLES NORMALES POUR LES AUTRES LIEUX EN NEÊRLANDE DÉRIVEÉS DE LA NORMALE DU HELDER. E UTRECHT DU HELDER. \ DÉC. aan rvan MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLEL. AOÛT. | SEPT. Ehr de deb | / | | E: UH. Ef 12 L EME L, 00 (—-0.18 Pl Aiel DP -007 | 0.51 | 0:10: ==050 SLO k: Soit |—157 |—121 —0.82 —0.16 |H-0.59 H0.67 40.89 0.52 [40.03 —0.74 —1.09 |—1.56 H. | 8.65 | 2.39 | 3.22 | 472 | 8.18 | 12.12 | 16.39 | 18.17 | 18.37 | 15.78 | 11:50 N00 f U. 2.08 | 1.18 | 2.40 | 4.56 | 9.37 | 138.39 | 17.28 | 18.69 | 18.42 | 14-99 | 10-41 | 5.04 en E î MAASTRICHT D’ UTRECHT. MES U. | 10:46 je1.07 | 1.00 | 1.08 | +157 | 191} 1.16 | 2.03 |,1.69 | 1.12] 71.02 (ee088 U | 208| 1.18 | 2.40 | 4.56 | 9.37 | 13.39 | 17.28 | 18.69 | 18.42 | 14.99 | 10.41 | 5.04 M. | 2.54 | 2.25 | 3.40 | 5.64 | 10.94 | 15.30 | 19.04 | 20.72 | 20.11 | 16.11 | 11.43 | 5.92 Som{Crahayl 2.88 | 1.04 | 3.24 | 6.00 | 10.97 | 15.83 | 18.83 | 20.74 | 19.89 | 16.55 | 11.60 | 6.24 Idem.{” 2.88 | 1.04 | 3.24 | 6.00 | 10.97 | 15.53 | 18.83 | 20.74 | 19.89 | 16.55 | 11.60 | 6.24 Som. 8.30 | 4.33 | 9.88 | 17.64 | 32.88 | 46.96 | 56.70 | 62.10 | 59.89 | 49.29 | 34.63 | 18.40 M. 45. | 2.17 | 1,44 | 3.29 | 5.88 | 10.96 | 15.65 | 18.90 | 20.70 | 19.96 | 1647 | 11.54 | 613 _ LEEUWARDEN D UTRECHT. LU. 40.33 —0.14 [J-0.08 —0.33 |—0.54 —0.37 40.01 40.03 10.04 1—0.06 | 0.00 0.19 Soit 40.15 0.04 —0.07 |—0.28 |—0.45 —0.32 —0.08 |H0.01 —0.03 —0.04 0.03 +015 U. 2.08 | 1.18 | 2.40 | 4.56 | 9.37 | 13.39 | 17.28 | 18.69 | 18.42 | 14.99 | 10.41 | 5.04 E 2.23 | 1.22 | 2.33 | 4.28 | 8.92 | 13.07 | 197.21 | 18.68 | 18.39 | 14.95 | 10.44 | 5.19 L. de Zw. | 249 | 0.46 en 416 | 8.12 [13.46 | 16.30 | 17.96 | 17.14 | 14.08 | 10.29 | 5.66 L | 2.36 | 0.84 | 2.46 | 4.52 | 8.52 | 13.26 | 16.15 | 18.32 | 18.06 | 14.96 | 10.36 | 5.42 GRONINGUE D’ UTRECHT. BU. #1-0.02 |—0.42 |—0.22 —0.59 pie LE0.65 1-50.81 4-0.62 en —0.32 |—0.18 —0. 18 Ni | | BSbit 10.15 1—0.24 |—0.36 '—0.58 —0.18 —0.63 —0.45 —0.45 |—0.43 L_0.31 10.20 —0.12 | U. 2.08 | 1.18 |" 2.40 | 4.56 | 9.37 | 13.39 | 17:28 | 18.69 | 18.42 | 14.99 an} 5.04 6. 1.93 | 0.94 | 2.04 395 | 8.58 | 12.76 | 16.83 | 18.44 | 17.99 | 14.68 | 10.21 | 4.92 G. tirée 4 dobserv. | 2.26 | 0.14 | 2.01 | 3.94 | 8.51 | 13.18 | 16.37 | 19.85 | 17.66 | 14.46 | 10.64 | 5.11 ___ant.deZwan. | | | Moy. Le) 2.09 | 0.52 2.03 | 3.96 | 8.55 | 12.97 | 16.60 | 18.14 | 17.32 | 14,57 | 10,42 | 5.01 ( hi | | Í ASSEN D) UTRECHT. DÉC. tee FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAI. JUIN. sonen AOÛT. AU. [0.43 —0.16 |—0.20 |—0.23 —0.38 |—0.09 40.49 Soit '|—0.57 |—0.54 |—0.45 |—0.26 —0.13 40.02 40.32 |4-0.37 U. 2.08 | 118 | 4.56 | 4.56 | 9.37 | 13.39 | 17.28 | 18.69 64 | 4.30 | 4.30 | 9.24 | 13.41 | 17.60 | 19.06 SEPT. 40.38 +024 [—0.24 0.15 |—0.15 18.42 18.57 14.99 14.84 NIMÈGUE D UTRECHT. B HOM [019 048 140.58 40.59 40.53 0.27 [40.32 1H-0.44 140.56 14-0.57 | 2.40 | 4.56 | 9.37 | 18.39 | 17.28 | 267 | 488 | 9.81 | 13.95 | 17.85 18.49 19.22 1800 51-54 BEU 1855 —59 | Som. Corr. U. B. woomOre 09 DO rm OU DD ZD - 40.53 | 1.30 1.44 1.37 1.23 17.28 18.51 1.13 1.25 sn) 1.07 18.69 19.76 9.08 Somme 1 S= Hell. | FLESSINGUE D UTRECHT. 0.12 |—0 31 0.21 |—0.37 4.56 | 9.31 4.16 | 9.00 | =D A88 13.39 | 17.28 —1.01 18.69 12.39 | 15.90 | 17.62 —0.96 —1.18 |—1.00 | 11.59 6.24 HELLEVOETSLUIS aen DE FLESSINGUE + —0.19 | 19 | 0.45 Dl L4l | 1.43 0.16 Ù id | 183 | —0.99 0.66 {1.98 3.18 | 2.53 Bd 10.28-/ 13.93 | 17.29 all 9.00 12.389 | 15.90 | 17.62 6.82 21.26 | 28.48 | 36.31 | 3%,14 | | 10.63 | 14.24 | 18.18 | 19.37 | 18.59 HELDER. 0.79 Ll 11.17 18.15 87.63 18.81 TABLE V. TEMPERATURE NORMALE à UTRECHT. MOYENNE DU JOUR. DATE. DEC. |JANVIER.'FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAI. JUIN: |JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. | NOV. 1 88 | 09}, 23: BL 69 LLL 1,153 he 1B.L Jp, H0.0 peld Se20 | Tet 3 ZT, 09 LAB In BZ on Ae5 Io: ab rn 16.0 |oo hBl (oe HO. ov 17,0 HES 5 dA OT Al AS Atal he l6.6 oe 83 Ine 49.1 u 160 ph 1 gf 06 Zl) 34) 80) 198: 16.8 | 184 192 |\:16 A AES 9 28 0) 22 88} 88 127) 17.2. 18,5) 19,2) 162 TON EN 1 Bl 05) 21 85 dhl MOB Ae 18.7 | 19.0 | 159 TN 13 gl °08 2,8) 391 BS 139 170 | 18.8 |° 18.8) 1525} MOB EEN 15 BL LO 24) A8) O1 130 | 11,4 | 189 | 18.6 |: 15,0 p LOA Reek 17 Es | “18 | 28 | 48“ 94 |" 13,3 | 17,8 | 18.9 | 18.4 146 |, 10,8 | SAM 19 deg PMA |t ako Pera NeR 13 EA | 188 |, 18.8 |, 148 CEO MRS 21 Wan iet io rheld gerea TSA TIA EBS | TSI (TAO ON ENEN 23 Tae elGrre SAT an be6 A09 pe 14e ie 17,5 1/-18.8 |+ 17.9 c 1310 A SEON 25 a ee ener Bla LS | 15,09 18.0), 189) 1I.Te fy 155,0 ON 21 BR dane 30ol=6.l | ALG) 15 | 18.3): 18.90 -11,5.| 18 Io EG En „29 Pie 2 ST 644 APTN 149 182) 18:90 11,4 | TIE VE LERS 31 0.9 15.0 19.0 | 11.3 | Mee. Moy. |” 2.09 | 118 | 241 | 456 | 9.31 | 13.39 | 11.28 | 18.69 | 18.42 | 14,99 | 10.41 | 5.04 1—10|: 3.32 | 0.69 | 2.16 | 3.27 | 7.75 | 12.13} 16.51 | 18.31 | 19.12 | 16.63 | 12.01 | 6.57 120 2,05 | 1.05 | 222 | 441 | 9.16 | 13,16 | 17.41 | 18.84 | 18.58 (14,98 | 10,49 | 488 S91=30| 1.02 | 1.80 | 2.86 | 5.93 | 11.21 | 14.74 | 17.93 | 18.88 | 17.67 | 13.31 | 8.96 | 3.61 TEMPERATURE NORMALE à UTRECHT. à HUIT HEURES DU MATIN. JANVIER.|FÉVRIER.| MARS. AVRIL. . JUILLET. AOÛT. SEPT. $ OCT. NOV. Elen leap 4161 18,4s}1 219.017. nl6.Tojn AIEG ROR 150 PS ie 06.7 18.4) 19.1 | 16,5) TLD 092 le 6.9 18.5} 19.1 16.9 | 1d ORR 09) 22 18 18.6 | 19.9 | +158 | ATOS ASN 0.9) Als | veheb 18.4 41% kp 15.5) 104) A7 08| 24} 80 18.9 | 18,9 | 152 9,9 ite 09e h0 2801 8.2 19.0 -18.7f 14,8/L 9,6 PEAR WO 185 19.1 | 184} 142 | Alo AAO OEE Bik fn 188 19.1 | 18.2 | 13.8| «9.0 | 18.6 Ot) AR 9,0 18.9 | 18.1 | 134) SS MI AB AB 18176 18,0 | 179 | 18 Je SEON 1Sep.r 14. Gope10:40 414,80 w 17.8 | + 18.0 | 17.70) <12,80f A81 eREE Ke 484 108 | 149 418,3. 19,0 | 1LA | 126 NON Tibet 5e oL1.2e BES ON 418,64. 119,0f 17.212, IEN AE NEE E Borel ES TAB 185 19.0 | 17,0, LLS | POE End Olaf 41 14.9 191 RLeS 68e ENEN EEE EENDEN ROBERT 2.29 0.23 0.95 | 2.04 | 7.00 | 11.86 | 16,56 | 18.54 | 19.09 | 16.05 | 10.97 | 5.32 „0.73 | 3.37 | 8.56 | 1292 | 17,57 | 19.02 | 18.41 | 1418 | 919 | 3.75 152 | 4,98 | 10.76 | 14,61 | 18.21 | 18.98 | 17.38 | 12.45 | 1.58 | 2,57 en ee er. md ie Ws leo k aid Ee Mh Det f v EE denk 1 AEL bh TEMPÉRATURE NORMALE à, UTRECHT. À DEUX HEURES DE L APRÈS MIDI. JANVIER. FÉVRIER. Es OU LO im OO 09 UO es 9 DO OOH zo no go oo Po OD © dn CS oo Uw JANVIER. FÉVRIER. po to ge ee De ere Me Ned bl el 19 A9 Om vj ess Dre MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET.) AOûÛT. | SEPT. e NOV, 4 aL 49 S5AL 96 JAA A82 208 | BA 200 9.7 BN 4.1 5 AE eo et CRD 9.3 4.0 56 | 14 | 146} dB5 210 TLB | 16 9.1 4.0 BB LOA AGO LON ET B TE 8.5 4.0 Bl) ALO | DAN OOA LLT rn 1 8.0 | 41 6,0) 1131 Adr A03 Addo KeE Abee 4.3 6.4 | A15 | 15.6} ADA) Pie) Mibe Wa) 4d 68 | 118 15.8 | 203 | 215 | BAB U GIRO 7.0 4.3 Tal Tor A61 | 202 Bib OR 6.5 4,0 1.9 | 12.3 1 16,3 | 402 N24 he Ren 5.9 4,3 Bl 128 | A61 be 202 1 Alet AE 5.6 4.7 8,2} 136 | 118 |. 408 | ATA IOO PRE 5.3 LD F0 EA PO F9 |H | ALE VOD 5.1 5.0 88 | 143 [7180 21,0 21.5 VOD: IND aol 0 MS EN OE ACO CEI OC er bd) | „17.9 4 BEN NI ie, Ees. AET OOR ES ns mn en EEN) EE (_438 | 7.01 (12.07 [1618 (10.12 "2128 [21.18 | 17.86 | 13.09 | 69808 4.05 | 5.62 | 10.45 | 14.83 | 14.91 | 20.98 | 21.82 | 19.47 8.80 422 | 7.02 | 11.86 | 15.92 | 20.27 | 21.46 | 21.33 | 17.93 6.78 Ze | 4,86 | 8.58 | 13.91 | 17.61 | 20.68 | 21.39 | 20.49 | 16.17 5.27 TEMPERATURE NORMALE à UTRECHT. Á Àà DIX HEURES DU SOIR: MARS, AVRIL. MAI. JUIN, JUILLET.) AOÛT. SEPT NOV. bi 250. 94 AZA LDR | ALB dE 64 1.6 2.2 5.6 ba | A31 | .15-9 |B A STIG 6.0 1.4 2.2 5.8 9,5 1-18. | 15.4] ABA | AAS 5.8 4 2.2 6.0 9,9 | 138 | 15.5 165 | 140 5.2 1.4 41: 63,10 142 | 156 | AEG MS 5.0 La ST | 6.5 | 10.3 | 143 | 15.9 | 164 | 18,6 46 0 1.6 2.5 61 | 104 | 14,4 | 16.0 | 162 | 13.4 4.6 8 14 2.9 7010 LAS 1 BER EON Ed 4,3 1.6 3.3 zE OA EW DI ate A18 | 12 48 VE Oe CO Mp PI 3.6 15 3.9 AO} LO) oa MOO be DAN 8 | eg 4.0 Bi | Le (14.5 SEO | E45 En SS sal 3. 2.1 4,2 gal as | f5O SIET) 152 ND EE 21 43) 9.3) 12.3) 15.8 | 161) 150) ALS 0) 4.6 Bal 144 TI OPT LAS ELD ToT 123 16.3 | 14.9 6,5 oen & 166) 313 | 7.26 | 10.83 | 14.26 | 15.86 | 15.81 1290 | 9.02} 4. 148 | 2.15 | 5.80 { 9.12 | 18.56 | 15.41 | 16.40 | 14,30 1.49 | 3.02 | 7.03 | 10.60 | 14.30 | 16 04 | 16.00 12.89 2.01 | 4.23 { 8.96 | 12.01 | 14,93 | 16.10 | 15.14 | 11.50 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX, TABLE V* 41 TEMPERATURE NORMALE à LEEUWARDEN. Gd s MOYENNE DU JOUR. DATE DÉC. arran mensen MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET | AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 tsk | vi 22l 3.2 | B li TES | 76 KALE | 17.5 | 126 | 1.6 3 43| 06} 22/ 83 68| 114} 157) 176 188| 169 124) 1,2 5 AD 04) Ar) 34} to abo bh W63 | 1.7 | IBB) TB | TOR Belete 051 201 35 WS 19 164 | 19,0} 16.9 | IBS) COREINME Be Bork Ol) SAL | 84 | 1.5 | 12:81 /19.0 | '1B.0 | 188). 7101.) SOEONRS Ms 100: a, | 86 | 45} 127 100) 182 186) 16.9) UO a8 WE Oa 48)! 40 U 1 ALE UBI 184} 184 | TD vien 15 Diks | Cos) 144) Bil (HBO PBG: 186) „181 | 150 Ld GER 17 DL De) Dal 40) 86) ABe MBB 1 Be} 17.9 | TLE FEED NN Me wol aal Vel Leie Tse úble) 185 | 11,8 | 14.3 | 101 | 41 | 21 | metde) Sbha potobbar Wife b Tikto | Abis.h libs | Cite | Sao) Coor een ne el SD EAN ET EC EC OON PR CHN EN, 96 48 De Eede Beel TRO | AT2 | ciBT |D DlB5 Lv He a | 07) 17) 30) 58| 108 152! 15) W8| 2 152 87) 42 29 0.7 | Lof 81} 6Lj 109) 152 15} 187) ITL) 128| 82| 44 31 | 08) | | 15.2 | 18.8 | 17.0 | 1 Moy. | 2.35 | 0.85 | 245 | 452 [| 8.53 En 16.79 | 18.34 | 18.06 | 14.96 | 10.37, 5.46 1—10| 392 4 0.38 | als) 839 | 7.04 | 11.73 | 16.20 | 17.76 | 1880 | 1653 | moT | 67 ml 2.36 | 0.58 k 2.34 | 452 | 8.22 | 13.06 | 16.81 | 18.50 | 18.12 | 14.98 | 10.39 | 5.30 | el | 0 0 92 | 15 Ei 2.81 | 5.56 | 10.34 | 14.85 | 17.21 | 18.70 | 17.37 | 13.31 | 9.01 | "4.32 | | | TEMPERATURE NORMALE à LEEUWARDEN. à HUIT HEURES DU MATIN. DATE DÉC JANVIER, FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAI. | JUIN. |[JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. NOV. en | É B RENE Bs Of 18) 19) 58) 102| 146) 168 | 181 | 16.2 | TEN | ABE DE E02 re let 20! ba} 104 | 15.0 | 16.9 | 182 | 16.0) HOT HEB 5 | 31 |— 0.3 1,2 20) TOR ET ON De 7 AL | 15.7el „10.6 6.0 ade rr Herde MLO | 159 | AT.2 | 184 | 15.8 Tb Hop 9 | 2806, LL} 20| 68| Mal 168| Maf 183) 11) 102) ad | B al ua) ele) \1i,s | vbs | vins |\rso | 148) oat Was 138 | Zl fj 0.4 1.2 2.6 Bb hol E9 p 16.2) A77 | A8) „144 9.5 4,7 B Wei Bo} 69120 | 162) 119 f 17.5 | 139) SL) SAR Beds dop LS| 85} T5| 124) 161) 119) 113) 184), DO} AL EN Tl Ber Cen rel | 198) 17.2 | dat) SAN | | | 0E DEIN ME | 12 40f 81 182) 164) 180) 11) 127) 88) 86 Es ho Al 88) 1884 16.2 | 181) 1701 124) 18E ARD 25 | DIt 0 | 17 | 42) 93} 142 165 | I81| 168{ 122) 80| 82 21 | OL) 09) 17) 45} 98 145 | 168] 182| 165 | 18) 78| 32 EN! El baades hs ,48 9.9 | 145 | 168 | 18.1 | 164 | 114 de 3.4 Bier :02 | 14.5 18.2 | 16.3 | va 167} 010 | L35 | 317 | 1.38 | 12.43 | 16.09 | 17.67 | 17,45 | 13.81 | 9,21 | 447 1—10| 3.08 |—0.33 | 118[ 2.04 | 5.79 | 10.77 | 15.59 | 17.06 | 18.25 | 1558 | 10.65 | 5.71 11—20| 1.76 |—0.17 | 124[ 3.12 | 7.07 | 12.21 | 16.17 | 19.80 | 17.52 [| 13.83 | 9.19 | 4.30 Bed 0.32 a L62| 436 | 9.29 | 1410 | 16.51 | 1810 | 16.70°| 12,02 | 7.96 | 3,35 [ Î 19 49 TEMPERATURE NORMALE à LEEUWARDEN. Àà DEUX HEURES DE L’APRÈS MIDI. DATE, | DÉC. |JANVIERJFÉVRIER.| MARS. | AVRIL. | MAF. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. | SEPT. oct. | NOV. Í me Eede | wd ij 1 5.3 1.5 3.3 5.0 SB | AB: AAB AB: | 20,61 A99 AAA 9.1 3 5.2 1.5 aso 4 9 | AG AD A od SOTO ERE CIE 5 4.9 1.3 3.2 5.2 &t 1 ABT 1 A8B | ADB 207 | ABT NAD 8.5 7 4.6 1.2 83 | 54 a MAA) BBT ARD | ZT Rb Ies 7.9 9 4.3 1.0 34 53 8,6 | 145 192 | AD.0 | 20.6), 18,8 | 18,6 rn 11 45 0.9 3.6 5.5 9.6 | +150 1 -19.9} 1202 | 204 | A81 1 A28 7.3 13 3.4 1.2 3.1 5.9 98 | 15.1 |. 19.1 |. A04 | 402 | ANTI HE gt 15 WE era 8.9 6.3 |-10.2 | 16.2 |-A9.1 | 206 | 199 | AG TI 17 NER B, 3.9 | 6.8 | 10.7 | 155 | 19.0 | 20.6 | 19.6 | 16.9 | 12.0 6.4 19 2.7 | CAERE TN | 10.9 | 15.81 1950 | aus 195 | Hes Tro Bl: 400081 2.2 LON #78 | AAS [07463 | 190 | 20:61 496 ed A INE 5.8 23 | 1.9 2.2 4.2 Dt 13.0 | A69 |_ A91 |. Zu:7 | ASA AGL OE 5.5 Hb id 00.6 2.4 KA legs le 125 (se AG-3 | AIA, 307) EOD 5.4 21 1.5 2.7 AJ |oe8 | 12,9 |, ATA |, 107 |, 80.7 | HDL | HDR 5.2 29 1.5 2.9 HB Ts BLA ABO AAN | A97 2007 AO Ne Lak 9.8 5.4 1.6 17.4 20.6 | 18.9 9.3 10.63 | 15.53 | 18.99 | 20:33 | 19.88 | 17.21 | 12,28 | 616 | 9.14 | 13.93 | 18.49 | 19.81 | 20.65 | 18.68 | 14.12 | 8.22 11-20! 3.10 | 1.48 | 3.79, 6.42 | 10.32 | 15.36 | 19.07 | 20.50 | 19.87 | 17.23 | 12.24 | 6.65 | 1.66 | 12.44 | 17.10 | 19.41 | 20.65 | 19.22 | 15.12 | 10.66 | 5.42. TEMPERATURE NORMALE à LEEUWARDEN, à HUIT HEURES DU SOIR. DATE. DÉC en EEN MARS. AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET. Aoûr. SEPT OCT NOV ï 4.3 0.4 2.0 2.1 6.6 | 10.0 | 13.8 | 16.1 | 17.4 | 15.9 | | gi 3 4.2 0.4 2.0 2,8 60 |- 40,9 | 14.2 |. d6-2 |, A15 |, dona nen 6.7 5 3.9 * 0.2 1.9 2.9 6.2 |, 403 Is 448 |, 468 ATD do A 6.5 1 EN 0.1 1.7 3.0 6,4 | 10.6 |, A51 |. 46.6 |, A16 |, A5.lojs HED 6.1 9 | 3.4 |— 0.9 18 29/ 66| MO 155 16.7 |- Â1bolo AAI RO 5.7 HU | 29 |— 02 19 Weale 66-|- 41,3 |, dab |s 169 | ATA AAE PA 5.5 13 2.6 0.1 20 | :35 |. „6.8 |. Al4 |, 1ô,4 | ATL |, A72 |, AAAoje MOED 5.3 Be 1205 10.8 2.2 3.9 12 Ie AAD | ALA LAB | 160 ES 9.6 5.1 dele 19 0.7 2.0 dale 06 Ie WT le ADS |, ALB. AEB van 9.6 4.8 AEN |__09 8 | 4.7 m6 |D | A65 |, dT2 | AOT | ED 9.5 44 21 dalen eso |Ik vais |C vas bh das | A53 | ate2 le det |; ant LE 23 0.9 1.2 2.3 4.7 8,9 |e A81 je dBA |, ATB) A65 | A26 ál 25 0.6 1.4 2,5 4.8 GA le A85, je bode) ATR AOS dE 8.5 4.0 21 0.5 Lo rag.6 5.1 9.7 |, A81: A60 A15 |, ABL | AOS | &Lj 40 29 0.5 1.7 p7 5.4 98 | A37 | AGO ATA Ie A60 1e AED | 7.6 A2, 31 0.6 | | | 18.1 115 | 15.9 en gd Moy. [_2.20 | 0.63 | 211 | 8.96 | 7.58 11.87 | 15.29 19.01 (16.58 | 138.86 | |_9.69 9.69 _969| 5.18 110 3.82| 0.02-| 1.88 | 2.89 | 6.19 | 10.48 | 14.79 | 16,42 | 11.50 | 15.33 | 1117 | 6.32 1120, 2.21 | 0.43 | 1.99 | 402 | 7.27 | 11.61 | 15.37 | 17.20 | 16.97 | 13.88 | 9.74 | 495 2130, 0.72! 1.44 | 2.47 | 4.96 | 9.29 13.35 | 15.71 (10.35 1627 12.38, 841) 412 í | | : | î Í TABLE VI. 45 TEMPERATURE NORMALE à GRONINGUE. MOYENNE DU JOUR. en nn IR — nnn a ge Ea _ mn =_m ae DATE. | _DÚC. |JANVIER.FÉVRIER. MARS. | AVRIL. MAI. | JUIN. [JUILLET. AOÛT SEPT. OCT. NOV. brt ef erde | tn bren Ee, Mi, 6 OEE 4 1 39 | 0.5 | Lò | 2.8 | 6.0 | ATS | “147 | 17.6 | “TB.6-| ToT | EON RE 3 3.7 Mel 256 27 B DLA A5 ET | OBI AD Er RN 71.0 5 3.4 Ma 115 2:8 6.9 Mo | ToT) MT) ABT | CBA EP 6.8 7 8.2 0.0 | 1.6 2.9 7.2 LELO op N60 | A79 | 486 | eU6O PED 6.3 9 99 02| 1.7 3.0 ht 1921 "A6:4 | 18.0 | CAB-5a Abt SAE 5.9 | Í | Í ev A 81 | 11 | 123 | 16.1 | T80 | AB.3 1 A54) CAE 5.5 13 Eel Os) "90 3,4, “BO TLG 468 | 182) 181 45.1 ad. REN 15 BA dB AL SE SEI ri B 18.2 | OEI De EAT RDS 4.9 17 18 O6) 20 Ale Ber SZB VHGT| 183 |C LAT | HAS VRDS 4,6 19 EE A AD 45 | '89 | 132) 168 | 183) 17.6) 189 | 109 C42 Beeta Sto) Era | 81861: | 18.4 [17.8 | N31] HOO MEE De le BEEN Bj: LIN Bie 5 dos gs 140 | 00183 CAT. |t EBA 0.6 | 3.7 Zo (LO [AO ee B A EM AO EE DO WA EAD De 3.5 Re ES ore EL | BZ 408) TLG 175 ABG | ATO A29 | URE 3.5 Be dn 00 1.2 2.8 Beb ELO AAD 214.601 Bb 160 LADE ESE 3.8 31 0.5 | | 14.5 | 18.6 | 16.8 WE B6 Moy} 207 | 053) 203 | 395 (8.55 | 12.96 | 16:57 | 18.17 \UTAI | 1460 (1043 01 110 3:36 | O.13 | 1.58 | 2.85 | 6.92 | 11.70 | 15.71 | 19:81 | 18.62 | 16:18 “1208 | 6.58 1-20 2.06 | 0.38) 1.98 | 3.86 | 8.35 | 12.74 | 16.17 | 18.82 { 17.87 | 14.58 | 10.61 | 4.78 Boo 0.95 | 1.07 | 2.54 | 5.15 | 10.37 { 14.29 | 17.23 | 18.43 | 17.05 | 13.10 | 8.91 | 3.68 | Í : Ï TEMPERATURE NORMALE à GRONINGUE. __à HUIT HEURES DU MATIN. DATE | DEC JANVIER. FEÉVRIER.| MARS. | AVRIL. | MAI. JUIN, JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 Beene 0.6 1,4 Biot E00 TSE: (PALO6 HE Te6b |P A54 ANS 6.2 3 80 | —04| 0.7 EC 5 CEN DEE OD CLC EL en 5.8 5 2105 | 0.6 14,1" 15.600 N08 | A45 [7 16,60 AT-1, 10749 PATOTENEES 7 2.5 | —0.1 0.6 bef! 26.0 17107 Pal4.8 ("16.9 47:60 AL 5 TAGS NEER 9 BA 09 0.7 NN heh A OA Dhns: Oe Kh 143 | 102 WAS | | | 11 DON 0:8 0.7 bef) 4e ELL ATE5 | LET.O, NS ATA AN TN IE 4,5 13 Ha 0.8 0.9 dente t0 Hp 1356) ATD (DTO (TSL EEEN AT 15 4e 04 1.0 ar PBS MLA 15.6. [P-A1,30 |" 16,8 CS Be dk OOR NNS 17 Me | 0.9 zal Bol NARE6S NS bt bel 7240 106.67 WA2G 8.9 8 19 Lof ol 08 29/ 6,20. (FASEN MT.4 [AGD PLZ DN BB 3.3 21 deer PDT 179,0 3.2 | 8.0 UNA 15.6 | 17.5.) 16.1 [A91 8,61 AEEA 23 Bean ende darts Bid SBB ZB A57 [Se 7.4 | 16.0 |! -T1:9e ER Be NN 25 0.4 0.2 1.4 3.6 | 92 OBS AGO [2 17.5 [0:9 IS 16 VO NE 27 0.2 0.3 1.4 3.8 Bent ALA Tels. 3e (kel 75 In eto. 15 (EMAS gee RSE 29 0.0 0.4 1.5 41 GeiereensBr E16. 4 | 17.5 [7 15-600 ELS 6.8 3.0 Nei NBS 19.6 | 15.5 6.3 Moy. 142 10.20 | 0.95 (245 [725 [11.75 [16,37 | 17.18 [16.69 | 13.20 | 9.02 | 4.05 1—-!0| 2.66 on 0.63 { 1.40 | 5.62 | 10.50 | 14.51 | 16.76 | 17.64 | 14.78 | 10.63 | 5.43 11-20 1,41 mat 0.88 | 2.26 | 1.05 | 11.54 | 15.57 | 17.21 | 16.11 | 13.18 | 9.09 | 3.83 21—30| 0.35 | 0.27 | 1.29 { 3.10 | 9.07 13.09 | 16.03 | 17.48 | 15.80 [11.65 |“ 7:62 |" 2.98 | 8 Í | ! ' TEMPERATURE NORMALE à GRONINGUEÊ. À DEUX HEURES DE L'APRÈS MIDI. JANVIER.|FÉVRIER. el DATE MARS. AVRIL. MAI. JUIN. [JUILLET.| AOÛT. SEPT. Hie ij | | eg ade veg | 8210 A85 He A0 |T ore ar Det Belk | odd U Beva BT] 18] Akse) Lus8 |. vB dB Le B | 42} 10} 27| 46| 9A| 187) 18.0 | 19.8 | 208| 18,5 | 143 ge Bokel Bo 48 DA AT ABA) A95) 9051 IES 9 | 86| 06| 30| 49| 97 | 144| 188| 20.0 | 20.8| 18.0} 13.6 gaten vor sel cba oo) 148 | 499} Ai,9 | B05 | 11.1 | 43,1 18 | 81 | 09) 34| 54 102| 147 | 19.3 | 20.1 | 20.3 | 19,4 | 427 i6 PS 0B | Al | 85 | 58} 10,4| 148 | 19.38 {20.1 | BOL) UT MIB eee 15 55 61} 107} 16.1 19.1: 202, BON ABe Ls 17| sal 66 [- att) 16.5 | 19,2 | 20.2| 19.9 | 162} 12.0 21 B | tao 87 | 68 | ats | 159) 19.1 | 903} 19:65 | Aat | MLT 28 | Aaf 20} 40} 70 | 120| 16.3| 19.2 | 20.1 | 19,5) 107 | ES B | 47| zo| 42| T2| 12.7 | 16.8| 19.5 | 2.2| 19,4| 16.4 | 10.8 Bj | 16) 22) 44) 73| 15.0 | 26.9 | 19.1 | 205 | 193 | 15.1 WP 29 | 14| 23} 45 | 76| 152| 168 | 19.8 | 25) 19.2) 149 | 97 Bep 3 16.8 20.6 | 19.1 9.2 Moy. | 2.82 | 1.43 | 348 | 5.94 | 10.75 | 15.22 | 18.92 | 20.12 | 20.05 | 16.89 | 12.27 110) 4.16 | 0.93 | 2.83 | 4.70 | 9.12 | 13.91 | 18.06 | 19.86 | 20.19 | 18.43 | 14.13 1120} 2.16 | 1.23 | 3.43 | 5.86 | 10.55 | 14.99 | 19.22 | 20.12 | 20.12 | 16.88 | 12.36 21—30| 1.70 | 2.12 | 419 | 1.25 | 12.57 | 16.59 | 19.48 | 20.33 Bn TEMPÉRATURE NORMALE à GRONINGUE. 1.97 [ 0.36 3.26 | 0.03 2,01 | 0.25 0.80 { 0.82 à HUIT HEURDS DU SOIR. NOV. ne po 00 vs 2 U TO neren Cr em DO Ha OO 1.21 1.68 2,14 169 | AVRIL. MAI. 2.4 bl 108 2.3 5.6 10.4 2.4 6.0 | 10.5 2.5 6.3 | 10.9 2.6 66 1 2 2.1 68 | 113 3.0 1 11.5 3.4 KS AEG 8.6 HBN ALA 4.0 8.0 | 12.1 4.1 8.4 | 12.5 4.3 8.9 | 12.9 4.5 9.6 | 13.4 4.5 9.9 | 13.5 Bes TOL 19,4 13.4 3.45 | 7.65 1191 2.45 | 6.02 | 10.70 3.41 | 7.45 | 11.69 4.50 | 9.47 | 13.19 JUIN. |JUILLET. AOÛT. 15.40 14.56 15.52 16,13 | 166 | 29.54 15 110 16.9 | 19.6) WA ee 56A1- A76 Ie ADR AES 169 1704 10 A5 LS 1701 UA TES TED dal fl 49:21 14e A04 14.5 | "4901 LABAN 108 11:34 16:86 210 188 9.3 17,3 1 A65 |. A3 GD 17:31 ABA HSO MI 19.5 | 16.2 | 12.8 9.7 1d) LL | ADB 9.3 176 1 A50 | A25 8.8 11.5 | 16.0 | 12.1 8.3 14.51 9 0 1.8 11.6 | 15.8 1.3 17.20 | 16.11 13.12 | 9.98 16.81 | 17.49 | 15.18 | 11.48 11.27 | 16.12 | 13.68 | 10.06 16.00 | 12.30 | 8.67 17.48 | | | | Ge a Ot Oe za 6.28 4,53 3.53 OS PE DATE. DÉC |JANVIER. FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. | AOÛT SEPT. OCT. NOV. ran kn Seef Bk ES ers ea RE En EN A 2e ne 5 ke Ten | f 1 0-88 | 0.3 1.8 28 | +6A-| oNT38 |/ A55) A85 | A92 AEL BR 6.9 5de AE 0.3 rr) 2.9 Bsrerrde li 16.20 18.5. TOB 16 9 6.5 Bee 10e 0 1.6 3.0 K6 bk AO A69 18.7 | A93) A66 VP AAB 6.3 7 2.6 0.0 1.6 Bal In BO ABB AIB 188 | A94 1 A63 Ie 5.8 9 2.4 | —0:1 1.7 3.0 SO A2 6 | 18.91 49,3 16.1 EMS 5.4 11 Bl =O 1.6 3.2 85 1281 AAA 19. | 10.2 | riba wad 5.0 13 18 | 0.3 18 3.6 87 | 129 | 118 19.2| 190) 154 | 10,4 4.8 15 15 | »05 1.9 4.0 9.0 | 13.0 dal: 103 1 48.8 014.90 (C10 0 4.5 17 Ee 08 1.2 4.5 9838 DaGal 19.3. h A86 | sld 9.9 4.2 19 1.0 0.9 1.6 5.1 9.5 | 13.5 Lely. 2 en 18.3 Ide 9.8 3.7 ! | | ! 21 08 id 1.9 | EEE AE DC ED EC RE RR ED DE 3,3 23 0.7 1.1 2,3 edes dor da 178) STO WP -18-0un 13Be vet 3.2 25 0.5 1.2 2.5 beeke MEI TAB Teesen std TE BEE TRe 8.6 3.0 27 0.4 1.4 2.6 5e | rbe | 080 EEDB II AEAG 1 ENBIO 8.2 3.0 29 0.4 1.6 geek Bi Hb 15.01 “TSB MOB MTeB ein AISI 3.2 31 0.5 | 15.2 1958 | E13 iof Moy. {_ 1.58 | 0.64| 1.96 | 4.30 | 9.27 [13.41 [17.58 | 19.06 | 18.57 | 14.84 | 10.01 | 452 110 2.82 | 0.09 | 1.66 | 2.97 | 7.62 | 12.17 | 16.83 | 18,72 | 19.31 | 16.53 | 11.11 | 6.01 11—20| 1.45 | 0.54 | 1.77 | 4.19 | 9.08 | 13.15 | 17.70 | 19.24 | 18.70 | 14.83 | 10.08 | 4.36 2130, 0.58 | 1.30 | 2.46 | 5.73 | 11.10 | 14.72 | 18.22 | 19.19 | 11.77 1484T | SAAN | | | TABLE VII. TEMPÉRATURE NORMALE à ASSEN. MOYENNE DU JOUR. 45 LA TEMPERATURE DU MATIN (0), 8 HEURES, DE L'APRÈS MIDI (#), l HEURE, Er DU SOIR (a), DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.) MARS. GO s Q 9 neures, à ASSEN, DÉRIVÉE DE LA TEMPÉRATURE NORMALE (9), voIR P. 17. 0.58 0.s9 0.64 1.96 0.06 1.07 E13 re 0.64 | 1.96 de 3.69 0.55 0.85 0.64 | 1.96 IE AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.) AOÛT. 0.40 | 0.20 1--0.39 1—1.05 —-0.82 1—0 20 4.30 | 9.27 | 13.41 | 19.58 | 19.06 | 18.57 3.90 | 9.07 | 13.80 | 18.63 | 1988 | 18.17 2.05 | 2.59 | 2.60 | 442 | 246 | 2.55 4.30 | 9,27 | 13.41 | 17.58 | 19.06 | 18.57 6.35 | 11.86 | 16.07 | 20.00 | 21.52 | 21.12 1.66 | 2.40 | 3.02 | 3.48 | 3.30 | 2.75 4.30 | 9.27 | 13.al | 19.58 | 19.06 | 18.51 2.64 | 6.87 | 10.39 | 14.10 16.76 15.82 OCT. NOV. 46 TABLE VII. TEMPÉRATURE NORMALE à NAMEGUE. MOYENNE DU JOUR. | [ DATE. DÉC. aNvrer. FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.) AOÛT. SEPT. | OCT, NOV, 1 EN ee BU | gb) SAL AS 18 ADD | HST | 106 ATS LAB 3 arr 0 TAB |D MIA SEB 187 | 196 LLL OT 5 Bee 2E CBON BA) 126 ELT TED | LON | ABB LEER YM ASB BA) LAB AAS) ARO IDG | TBB AE RN B} t80 0.6 2.4 3.6 84 | 152 fp MAB | AGT | ADG | ABS LES 5.9 reke 06 | 2A| “88 | 90 | 133) 17.9 | 19.2 | 195) 160 | ALLE MED Ro rt | 0.9 | 26| 42| 9.2 | 134 | 18.0 19.3 10,3 1 15,6 ALO 15 92 OI) 27) 46) 45| 136) 180) 194) 19) 151 | ADG 17 tol La) 26) BL) 9.7 | 18.9 | 14.9 | 194 | 18.9) AAT LOS EE ree Lr | 24 56) 10.1, 142) 18.0 | 19,8 | 187 | MA | MO | Í | | Ë Ì | : | Bits Te | 2e} vel 10e 145) 181 | 102 | Ae di 23 13), 17280} 59} 14} 15.0 | 18,2) 19.4 | 18.2 | O13S JN 25 Rol. Le) 82) 61) ALS | 16.4) 18.5 | 194) 1801 156 Ae 21 Dol Lol: 83} 65} 121) 16.7 | 188) 194 | 17.9 | HZ ie Gn 29 Oa) 32} 34| 68} 19.2) 16,7 | 18.8) 19,5 | 17.7 | DS LE 31 1.0 | ELT 19.6 | 174 7.1 | Moy. | 2.18 | En 2.68 | 487 | 9.81 | 13.97 | 11.83 | 19.23 ‚18.56 [15.08 (10.56 | 5.05 1-10) 8.38 | 0.79 | 2.37 | 8.51 | 8.15 | 12.68 | 17.00 | 18.90 | 19.61 | 16.13 | 12.21 | 6.61 11—20| 2.15 | 1.15 | 252 | 4.71 | 9.58 | 18.13 | 11.98 | 19.31 | 19.05 | 15.08 | 10.64 | 4,88 | | 21—30| 1.12 | 1.88 | 3.16 | 6.28 | 11.71 | 15.34 | 18.52 | 19.43 | 18.01 | 13,42 | 9:06 | 3.66 | È | TEMPERATURE NORMALE à NIMEGUÊ. Rn à HUIT HEURES DU MATIN. ï en me Ì mma — DATE. DÉC. avvaen. wéenen) MARS. | AVRIL. | MAI. | JUIN. | JUILLET. AOÛT. SEPT, | OCT. NOV. | | | ! | mi | | | | | | | | Keres0l 02 15| 20 58) IL2| 15,4 | 18.2) 189 | 160 AN BZ 02 TAZ) bal 118 | 160} 182 | 18,9 TaS BT PO 1322 "6.6 | 114) 16.6 |" 18.4 | 19,0 7 165 ORTON 1 2402, 12) 23| 69 119 169 185) 188| 152, 106) 52 9 2208) 18) 22) 72 188 | 11.2) 186 | 188) 15,0) TOS | | | | | Bl l20 |'==0.3 | 13 | DAI 015 A25 | 115 | 0187 | 185 HAT ENEN RER OAT TT PBN CAT 1867) MIO) 188 NES | TED 9.5 43 Ebi “1.4 TE Oh ER EN MO AO A ED PCE EP A EEN gl A Ojee Br. (106) Lb [°“86:| 8.3) “15.2 |e 19,5 | 18,8 | 17.8) 134) CN ri hes EON Red TOM hoteki LN KCH A DGN Al: CHN VRC 8.8 «838 Í ! | Í | | | | | | | Oren 15 48) 93) 18.9 | 17.6 228. | 17.4 | 4250 SEN 23 Obi 08 HTS 48-101 144) 18,7 | 188 | 111 |, 19,0 COEN 5 vor 00 19046) 105! 148) 180) 188| 169 | 122) TS EEN 21 01e 10 SDO BO | 10.9 | 15.2) 18.0 | 18.8 | 16,7 | ILS TETN 29 OL Ag Elf 58 110} 15.2| 18.3 -18.9 | 16,5) ILA SIN 31 02, | | [2 19.0 | 16.2 | 6.4 Ee Eee Ee je en ! Eee Moy. | 1.39 | 040 {[ 153 3.42 | 841 | 13.22 | 17.38 | 18.67 | 17.19 | 13.16 | 9.13 | 408 \ Ek TE PRE | 1—lof 2.58 —0.05 | 1.32 | 211 | 665 | 11.68-| 16.55 |-18.40 | 18.86 | 15.43 | 10.82 | 5.46 | | | | 1120 140 | 0.26 | 1.40 | 8.32, 813 12.98 | 11.58 [18.16 | 18.00 | 13.78 | 9.14 | 3.93 21—30j| 0.32 | 0.98 | 1.86 | 4.78 | 10.46 | 14.19 | 18.02 | 18.81 | 16.86 | 12.07 | 7.71 | 2.86 ‘ | | | Ml 8 AT k TEMPERATURE NORMALE à NIMÈGUÊ. Ek, 4 Er ù DEUX HEURES DE L'APRÙS- MIDI, DATE, DÉC. lenen. FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. MAI. | JUIN. (JUILLET AOÛT. SEPT. OCT. NOV. de | ze | ee ede raed as | | | | 1 5.1 | 24| 40 57 | 108) 160 19.3| 221 | 28.0 | 208 | 168| OU 3 0) 24 39 58 115) 161 | 19.9 | 221] 2801 20.6 TBA PS 5 A8 22-38) 59 | 118 | 162) 20.5 | ARS | 91) 20.8 P Abas 7 Ab 230 62| 121 | 16,3) 20.7 | 98,4 | 230 200 Te BNR Aep 0 40 el A4 16 | 21.0 | 22.5 | 280 19.9| MT | 18 L dE 0 AL 65| 128 | 166 | 21.3 | 22.6 | 22,9) 295 | LTD 13 48 28 A8| 69 | 130| 164 | 24) 227 | 227 | 19.1 | AAB) SD 15 85 | 25 A4| 13| 138| 169) 214) 228 | 225) 18.6 | 184 r 66 de 17 32) 28) 44) 81 186 | 11,2 218) 228 | 228) 181} 180 | 63 19 80) 29| 42} ST 140) US) 24) 27) BI 108) MI) 6 \ # Re 21 28| 3.1 | 46 90 MA) 178 | 215 422 (4390) 010,4 | Ad ES 8 23 Ba 0 | 91 | 15,2 183 | 216 | (22.8 | 217 | ALL) APR à 25 B 0.3 | 156 | 187 | 219) 223 | 215 168 oben | 27 22) 84| DA) 99 | 15.9| 190) 222) 22.8) 24| 164-110 | dl BU F2 ST 55 102) 160|-190| 222 | 22.9 | 21.2 | 16.0 | 105 | 49 Kk 31 2.3 | | 19.0 23.0 | 20.9 | 10.0 | B Moy. | 348 | 271) AMj 7.72} 18.58 [17.37 [21.23 | 22.62 [21.95 [18.49 [1392 | 6.61 | EC de EEE Een 110) 4,68 | 2.19 | 392 | 5.97 | 11.80 | 16.28 | 20.38 | 22.30 | 23.01 | 20.28 | 15.92 | 8.63 ô 120) 3.45 | 2.55 | 4,27 | 1.62 | 1343 | 17.03 21.38 | 22.71 | 2245 (18.53 | 13:34 | 641 2130 243 | 338 | 5.21 | 9.58 | 15.51 | 18.64 | 21,92 | 22.83 | 20.51 | 16.67 | 1141 | 4.92 TEMPERATURE NORMALE à NIMÈGUE. à ONZE HEURES DU SOIR. … DÉC. [JANVIER.FÉVRIER. MARS. AVRIL, MAI. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. SEPT. 3. 0.4 2.0 2.5 5.2 JE 13.9 | 16.8 E6-9 ee lbk 3.2 0.4 1.9 2.6 5.8 ASN HET A LE) 8.0 0.2 1.8 2.1 6.0 99 pe 12 je 160} AU.O | 116 2.1 0.2 1.8 2.6 6.2 WOE Sar 61 17.0 | 142 2.5 0.1 TG 2.5 6.5 | 10,6 | „14.6 | 16.2 | H7.O | 244,0 2.3 0.1 2.5 6.8 105 | 14,91 168, 4 17.0 | 14,8 2.0 0.4 2.9 1.0 10.9 | 15.0 |, 16.4 | 168 | 13.4 dd 0.6. D. dte nale | ND Op bali: 005 aje 1166 | eas 1.3 0.9 3.6 ded ulpe 1 OP IO 67 Le 16.5 12.6 LE 1.0 4.1 behe t AAR Ge 1 Ro Or) 6D TOS 4 7 1 1.0 1.0 BIE DIe Jee 16.5 Fe 16,1 ZE 0.8 ee SEON Merl. dee dl6,6 alb. 8 11,8 0D U DI Sie 15.6 |, 166 |: 156-116 0.4 |L. 95e dOr 15.9 |+ 16.6 | 15.6, dl,A 0,4. 1.6 Dore Oh, 25.9 16.7 |, 15.4 ALO 0.5 13.0 168 Loe 1.48 | 11.37 [ 14,88 [ 16.38 | 16.36 | 12.98 6,00 | 10.08 | 14.14 | 16.00 | 16.96 | 14.48 1.28 | 11.18 | 14.98 | 16:46 | 16.60 | 12.93 _013| 207 34 025 | 1.87 | 2,57 160 | 0.65 | 1,92 | 3,37 0.62 | 1.28 | 2,41 | 4,48 | 4 _ 9.16 | 12,69 | 15.52 | 16.63 | 15.66 | 11,52 B RA 5 | OCT NOV, 13 |G Ml 6.3 10.7 5.9 10.7 5.5 10,4 5.1 \ 10.0 | 48 97 | 46 94) A4 9.3 | 41 92 | 3.6 9.0} 1584 8 | ned 8.2 | +30 zin za 6.7 934| 485 WO Î 5.76 9.45 | 423 8.06 |_ 3,16 TABLE IX. TEMPERATURE NORMALE à BREDA. « MOYENNE DU JOUR DÉC. DEENSE MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET, AOÛT. SEPT. OCT. NOV a Wired | | ka Je 1 4,9 2.0 3.3 | 43 | 8:38 | 4831165 | 19.3 [AOT [Te | 11358 8.6 3 4.8 2.0 88e A be SA IAASB AAD 108) OBI AEP FOAR 8.2 5 4,5 1.8 33 | 45 9.0 | 134 [ 17.8 [ 19.4 | 202 | 17.9 | 18.3 8.0 MD 1.7 3.2 4,6 9.3 | 13.6| 18.0 | 19.5 | 203 | 145 | 182 1.5 9 | 4,0 1.6 ee) 45| 96} 140| 184} 19,5 20.3 | 17.3) 128 Wa 1 3.8 u 8.2 4.7 69 143 'TE6 | der 201 170) Ln 1.6 13 3.6 1.9 3.4 Bl | 102 | 144} 18.7) 19.8 / 199 | 166 |} 120 6.5 15 3.2 Bl (Bal 65] 105 | 14511856 | 109 | vaoW | ter | 6.3 17 2.9 2.4 3.5 6:0| 109} 1481 185 | A90 | TOE EEN 5.9 19 2. 2.5 3.4 64 | 11.3 | 149 | 18.6 | 19.8 | 19.4| 15.4) 114 54 | 21 2.5 2.6 Sl 0 | 118 AaB 18 | 190 of LOA 5. 23 2.3 21 3.8 1.0 | 123 { 15.9 | 18.9 | 19.9 | 19.0 | 149 | 10.8 4. 25 2.2 28 | 4.0 72 | 128-164) 19,3 | 200-188} 147} WADE 27 Da | 80 42) 75) 131 | 165 | 19.6 | 20,0 | 186 | Wd ON 29 2.0 82 | 43 g.9| 13.2| 163 | 19.4 | 200| 185 | 140| 93 4, 31 2.0 16.4 | 201| 184) | 88 Moy. | 3.23 | 229 \ 3.53 | 5.82 | 1082 | 1482 | 18.52 | 19.75 | 19.52 16.15 | 11.60 6,23 1—10| 4.42 | 1.81 | 324 | 4,47 | 9.06 | 13.55 | 17.71 | 19.39 | 20.22 | 17.19 | 13.21 | 1.11 | 11-—-20| 3.18 | 2.17 | 3.36 | 5.56 | 10.67 | 14.62 | 18.61 | 1983 | 19.69 | 16.08 | 1T.69 | 6,08 21—30| 2.21 | 2.88 | 400 | 7.34 | 12.73 | 16.14 | 19.23 | 19.98 | 18.77 | 14,57 | 10.12 | 485 | | { { Ì L TEMPERATURE NORMALE à BREDA. À HUIT HEURES DU MATIN. DATE pÉC JANVIER.|[FÉVRIER.| MARS. AVRIL, MAI. JUIN. JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 3. Ll 16 | 22 62 | 105| 140 | 17.4| 180 | 159| 114| 65 Bl 8,6 Ll 1.6 2.3 6:6 | 106} 141) 17,4) MEA) JOY 6.1 5 3.3 0.9 1.5 24 6.8-| 107 | 16.8) 17.6 | 18.1 | 154 10,9 5.9 een 81 0.8 1.4 2.5 Ti | 108} „A54 | AA6 ABT (OLSENE 5.5 df 29 0.7 1.5 2.4 74 | M2| 161 | 17.6) 161} 149 | LOD en Oe NR: 0.7 1.2 2.6 7.6 | ILA | 165 | 19.8 | 17.8 | 14.6 | 10.1 | 48 Wb) 09 1.4 3.0 1.9) 115) 166) 17.9 | 11.6 | 142 (SOB Rentes 29 1.1 1.3 3.4 8.2 |-11.6 | 16.5 | 18.0} 17,4 18.1 4, TAA B 1e02.0 1.3 1.4 3.9 8.5 | 119) 16.5 | 180 -112| 18.8) SATE 19 | 18 | 14) 13} 43| 89 120) 166 | 179 | 170) 130) 93 36 cn a M 15 wle TA 9,3 | 125 | 168 | 179 | A6A | 128} SON 85: |. 15 7 BR B 5.0 9.8 | 131} 17.0 | 39,9 | 16,5 | 12,5 me 3.3 Bj 14 1.5 Ed 52 | 10.3 | W86| 174) 180 | 168 | <12 NRD 3.1 21 18 1.5 2.0 bebe 105 |-138| AAT} 18,0 fe 1,1 Je AA 3.3 Bo) 13 1 2.1 69 | 10.6 | 186 | 17,5 | 180| 160 | A16) Teen 31 1.2 | 13.7 181,1 169 6.7 Re aA je d REEDE rel OE 2 Moy. | 227 | 117) 150 | 8.76 | 8.46 | 12.03 | 16.40 | 17.82 | 17.18 | 13.13 | 9.40 | 443 10 3.27 | o.91 | 1.49 | 2.37 | 6.59 | 10.80 | 15.31 | 17.51 | 18.07 | 15.34 | 10.92 | 5.72 11—20| 2,23 | 1.12 | 1.26 | 3.56 | 8.32 | 11.72 | 16.56 | 17.93 | 17.34 | 13.68 | 9.54 | 4.28 AAL | 41.48 4 15 | TO 22.30 22.56 22,34 —0.82 11.88 11.06 | 13.29 —0.90 12.41 — 0.41 11.96 11.28 12.15 11.75 11.60 15.52 12.21 3.31 10.88 OCT. 8.01 4.16 0.14. 4,62 LOE 20.43 19.24 —0.69 1.15 1.06 8.15 —1.20 8.07 0.61 8.68 8.05 1.00 8.02 8.25 10.51 10.90 —0.39 1.05 21 NOV. 3.66 2.26 nn OCT. LIEUX. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. \JUILLET.| AOÛT. SEPT. BRESSAY, F. 4(M + m) Iles Orcades (Sandwick) . .. . . 4.11 | 3.85 | 8.93 | 4.04 | 4.34 | 4.79 | 5.18 | 5.48 | 5.46 | 5.22 Iles Orcades — Bressay …..... 0.03 | 0.01 | 0.01 | 0.05 | 0.09 | 0.03 | 0.01 | V.O4 | 0.09 | 0.08 REREUVNeM ard mb erde det we ber Jole Wie A 4,08 3.84 39.2) 3.99 4.25 4,16 Delig 5.44 5.37 5.14 BRUXELLES, C. 1 (M + m) Bruxelles, Prof. QurreLer (1833 — ISAO) ECLER ee erat de 3.69 2.28 8.39 5.64 8.80 | 13.12 | 17.41 | 18.45 | 117.79 | 15,05 Bruxelles, comp. avec Zwanenburg DÔ années’ vans. sol 801| LIL) 8.17 | 6.83) 9.78 | 13.87 | 11.05 | 18,56 | 18.17 | 16.86 MOEREN Mee ee. 3.70 1.97 3.58 5.78 9.29 | 18.50 | 17.23 | 18.50 | 17.98 | 15.20 CARLSRUHE, R. (Gb, 8h, 10b) Carlsruhe, 68 années d'après M 3 WESENDORB We Bestel one 1.81 —0.31 1.67 4,34. 8.54 | 12.39 | 14.16 | 15.31 | 15.47 | 18.29 CHISWICK, R. £(M J- m Chiswick, 27 années, Phil. Mag.) 4,20 | 2.67 | 4.20 | 5.90 | 8.43 | 12.20 | 1447 | 16.10 | 16.57 | 14.03 CHRISTIANIA, R. (9P, 2%, 10) Lettre de M. HANSTEEN. .... —_2.55 |—4.40 1—4.65 |—1.39 2.97 no A Leo —_3.33 1—3.81 —2.31 |—0.89 9.32 11.68 f 13.28 | 12.28 | 8.95 11.81 | 13,17 | 11.74 | 8.67 Fo end GEZ a ot DORPAT, R. 1(M + m) Dorpat, Dovr 1828—1831, 4 ann‚—17.40—35.20/—25.00— 2.32) 23.52 | 44.40 | 57.12 | 62.00 | 51.12 32.52 I Idem 1841—1843,5 4 |— 8. 07 16.260, Md 4.89 7.26 | 26.31 | 40.26 | 41.40 | 42.45 | 26.70 „ MäpreR1854—1858,5 „ |—12.03—22.06—27,15/—10.93| 10.22 | 34.48 | 49.56 | 42,86 | 52.53 | 45.39 Dorpat — Königsberg. .. .... — 2,40 |—2.39 |—1.82 |—2.12 —1.13 | 0.36 |—-0.18 | 0.62 —0.92 —1.68 Dorpat de Königsberg ... . . J—83.28 —6.70 —4.43 |—2.20 | 2.42 | 9.29 | 11.24 | 14,42 | 12.80 | 8.99 Dorpat de een End en —8341 |—6.68 —5.69 —-1.65 | 3.73 | 9.56 | 1341 | 14,63 | 13.28 | 8.72 rin Te NEER — 3.84 |—6.69 —5.06 |—1.92 9.08 9.42 | 12.54 | 14.51 | 13.04 8.85 DRESDE, R,‚ (Gh, 3h, 10%) Normale d'après 1854—1858 . 0.93 —1.07 | 0.14 | 3.40 | 6.70 | 11.08 | 14.00 | 15.35 | 14.79 | 11.49 BERNO 2e. DE eert 10.39 —l.D3 0.18 2.85 7.49 | 11.94 | 14.69 | 15.93 | 15.13 | 12.48 bende -DeBneud: NON 0.67 { 1.138 | 0.89 | 0.16 —0.16 —0.61 —0.53 |—0.66 Dresde de Prague . ae se se 1.06 0.40 | 1.02 | 3.01 | 7.33 | 11.33 | 14.16 | 15.27 TEE gaen ed et ta eal 1.17 j—-04le| 0.65 3.56 6.96 | 11.38 | 14.11 | 15.52 DIJON, C. (9h, 12b, 9b) Ancienne normale. .. .....« 390 | 2.08 | 4.25 | 7.08 | 10.12 | 14.86 | 17.41 | 18.93 | 18.71 | 15.95 DAEMEN e eee le je el 9,02 1.74 8.78 6.59 9.74 | 13.85 | 17.00 | 18.57 | 18.43 | 15.55 Dijon — Paris 1855-1857. J—0.62 |—0.25 0.06 | -0.41 0.62 1.18 0.02 |—0.39 0.42 RENNEN ANS, ee er 2.90 1.49 8.84 7.06 | 10.36 | 15.03 | 17.02 | 18.18 | 18.85 18 années Prof. M. Perrey...J 2.70 | 2.28 | 317 | 5.17 | 10.50 | 14,15 | 18.20 | 18.63 | 18.45 Moy. Dijon-Paris — Dijon-Dijon.) 2.80 | 1.88 | 3.50 | 6.41 | 10.43 | 14.59 | 11.61 | 18.40 | 18.65 15.64 BOK DOE are es …….l 3.05 | 1.52 | 3.66 | 6.63 | 10.04 | 14.85 | 17.31 | 18.70 | 18.47 | 16.88 GENÈVE, C. (85, 12P, 4, 8%) 20 années 4 (8 +12 4 +8) gehn PLANTAMOUR DTE OND 1.0L | 0.04 | 1.82 | 5.12 | 9.62 | 14.25 | 18.75 | 19.95 | 19.26 : 15.52 LIEUX. DÉC. JANVIER.IFÉVRIER. HAMBOURG, R. 18 anneés d'après Dovret 8 années| 0.73 HANAU, R. 4 (M + m) 15 années comparées avec Mühl- ei EEE —0.39 um (m) .......... —2.3 TN —3.4 BEE ee se. —1.0 EM) DDT 1.5 paer bapres midi. .,...... 1.2 3h 7 7 De ERE 0.9 BEDE... —0.4 ee se —0.1 ITTENDORFF, R. (7b, 2b, 9h) EREN 0.39 Ittendorf — Prague. ....... 06 Itendorft d'après Bogenhausen. … 0.04 Ittendorff 15 années ....... —0.81 Ti RR —0.17 Ittendorff Tan BERDE ee —0.22 Ittendorft EEN bele —(.17 KIEL, R. ve} ambourg NE ee LAARNE iel — Mamnbourd …....... —0.11 Kiel de Hambourg nr ARE 0.62 Ede kiel ….......... 1.12 Kiel de Utrecht Eer. 0.45 | en EE . | 0.73 KLAGENFURT, R. (7P, 2, 96) Münich (Bogenhaus. anc. norm.) —0.71 Klagenfurt — Münich 1855—58 ,—9.55 Klagenfurt — Vienne. ...... 4,74 enfurt de Münich. ..... — 4,32 Klagenfurt de Vienne ...... —4,14 MN Eeorrt — (Kl. M. 4 Kl. V.)—4.23 KÖNIGSBERG, R. (7°,2h, 9h) nn RER —0.85 önigsberg — Breslau ...... —0.03 1849 1858. 10 années. _Königsberg rn — 0.88 Ô _KRACOVIE, ! R. (Gh, 22, 105) | _Cracovie ERBEAGUBNL. Verl. 2 — 1.56 | É _Cracovie — Winne TEEN — 1.86 Bi oorie RER e 4 vee ere oon 00) Cracovie de Prague. ....... Sin, Bere | B ten. DEES zi 60 — 0.47 _ | “owuwoomr ee Le SN Ke oe Ne ee SA 0.13 0.72 0.58 0.54 0.54 0.85 0.74 0.93 —0.35 0.59 0.19 0.46 —0.17 — 2.87 ‚—l 81 — 2.54 —1.21 — 1.90 —1.10 —1.51 — 2.61 — 2.26 —2.74 — 1.92 , |—2.18 —2.04 —2.08 0.41 pn] verra RR OTA ml OO 2,94 2.41 2.61 3.28 2.97 2.39 —0.81 1.58 1.59 2.06 1.74 2.80 —2.05 —1.,62 0.72 1.93 1.32 1.28 —1.31 — 0.08 — 2.04 —2.21 0.98 0.81 1,28 1.04 2.85 0.43 to el snoornnmgn A DON R NA 1.49 1.04 _— end je jd jd OVH GII tem 11.94. — 0.76 10.66 10.53 10.60 11.18 10.80 10.66 —1.78 8.93 8.94 9.44 9.10 11.95 0.00 — 0.26 J1.95 12.66 12.30 10.42 — 1.49 8.93 —0.01 —0.65 11.93 11.93 11.09 11.51 12.2 14.69 —0.19 13.29 13.55 13.42 13.90 13.72 13.36 —1.97 11.39 12.46 12.65 12.16 15.00 —0.55 — 0.66 14,45 14.18 14.31 13.12 —1.10 12.02 — 0.83 — 0.90 14,25 13.86 13.88 13.81 15.56 11.0 Hiel 13.1 15.6 18 8 19.0 15.5 13.0 15.88 —1.19 13.91 13.78 13.84 14.64 14.24 14.06 —0.63 13.48 13.62 13.90 13.65 15.80 —0.13 —0.75 15.07 15.31 15.22 14.10 5 |—0.38 | 13.72 — 1.02 — 0.88 15.57 14.81 14.46 14.65 59 NOV. 3.46 11.83 | 7.89 | 3.61 15 | 48 | 06 CR OT 87 1 boe 1.8, | A0 oe 15.0 | 10.0 Bé 14.9 | 100 | 5.1 IA le Teen 97 Webede0 12.43 | 8.07 | 318 —0.80 1—0.82 —0.20 11.07 | 9.19 | 2.23 10.96 | 7.48 | 2.87 11.01 | 9.33 | 2.55 11.63/| “4.25 | “/ötis 11.31 | 9.33 | 2.85 [11.04 | 7.32 | 3.46 —0.80 |—0.21 1—0.09 10.26 |, 3.06: | 8.31 10.96 | 7.68 | 2.38 11.39 | 7.72 | 2.79 1080 7.48 | 2.85 12.14 | 7.50 2.45 —0.74 |—0.12 | 0.61 0.98 1.09 132 11.40 | 7.38 | 3.06 11.79 | 6.40 | 2.79 11.55 | 6.89 | 2.92 10.88 | 7.05 | 2.26 —0.21 [0.16 —0.16 10.67 | 6.29 \ 2.10 —1.59 [—0.80 —1.04 — 1.60 |—0.91 —2.33 11.06 1.11 1.15 10.84 | 7.01 | 2.14 Lise 1.30 1.69 10.97 dekor MD 60 LIEUX. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. (JUILLET. AOÛT, SEPT. | oCT. [| NOV. KREMSMÜNSTER, R. (62, 2h, 10%) IEEE an OE RA 0.39 —1.53 0.18 2.85 7.49 | 11.94 | 14,69 | 15.33 | 15.83 | 12.48 8.07 3.18 Kremsmünster — Prague, 6 an- BEES Nee En dla! Sia ket wd — 1.46 —1,42 |—0.46 —0.78 |—0.66 —0.17 —1.10 —1.04 117 —1.26 |—l.14 —133 20 années, d'après Dove et encore) WSD 808 TA ereen vele Here —1.00 [—2.58 —1,10 1.89 6.55 | 10.29 | 13.02 | 14.37 | 18.93 | 10.86 6.82 1.76 Kremsmünster d'après Prague . —1.07 —2.95 —0.33 | 2.12 | 6.83 | 11.17 | 13.59 | 14.89 | 14,66 | 11.17 | 6.93 | 1.85 Jbundese..…. ke onedele kenen: — 0.82 —2.8l —1.58 159 6.15 | 10.72 | 13.00 | 14.49 | 14,05 | 10.93 6,45 2.18 Moy. Kremsmünster .. ..... —-0.96 —2.59 —1.19 1.09 6.71 | 10.78 | 18.20 | 14,58 | 14.21 | 10.99 6.18 1.91 KRONSTADT (Zevenbergen), R. F6 +210) (4 , Prague, 1849 — Mai 1857. ...J 0.39 —1.53 0.13 2.85 7.49 | 11.94 | 14.69 | 15.93 | 15.83 | 12.43 | 8.07 3.18 Kronstadt — Prague ....... —1.74 |—2.07 |—2.10 |—1.25 —1.04 —0.12 |—1.11 0.99 —1.23 —1.97 —0.48 [081 Kronstadt de Prague ....... —1.35 |—3.60 |—1.97 1.60 | 6.45 | 11.82 | 13.58 | 14.94 | 14.60 | 10.46 1.59 | 2,81 Kronstadt 1849—1858, ,..... —1.40 '—3.24 —2.88 0.52 5.66 | 10.85 | 13.42 | 14.42 | 18.92 9.18 , 1.85 1.81 1 (Kronstadt + Kronstadt Prague) — 1.37 —3.42 —2.11 | 1.06 | 6.10 | 11.33 | 13.50 | 14,68 | 14,26 | 1012, 7.12 | 231 LEIPZIC, R. (7 tb, 2h, 10%) : Ancienne normale (5) ...... 0.73 —0.64 1.18 2,92 | 7.07 | 12.09 | 14.82 | 16.38 | 15.22 | 11.94 8.25 3.45 MERNNBEEDOR lekte ee. 1.28 —0.60 0.76 2.19 7.16 | 11.11 | 14,24 | 15.18 | 14.48 | 11.74 8.38 2.18 MBBMEICH abel, see. 0.78 —0.59 0.92 2.81 6.83 | 11.49 | 14.01 | 15.46 | 14.48 | 11.61 1.99 3.26 LEMBERG, B. E, Pants! otd 0.39 —1.58 0.18 2.85 1.49 | 11.94 | 14.69 | 15.93 15.83 | 12.43 8.07 3.18 Lemberg — Prague ........ —_ 2.89 —2.29 2.2 2.23 1.51 152 —l.44 1.74 174 —1.57 —1.65 1.71 Ur EEE — 2.44 —3.81 |—2.06 | 0.15 | 6.08 | 10.55 | 13.21 | 14.26 | 1417 | 10.98 | 6.38 | 162 LISBONNE, C. £ (M + m) iig Ancienne normale (5) ...... 9.12 9.39 | 11.32 | 12.54 | 14.26 | 15.78 | 19.00 | 21.58 | 22.32 | 19.96 | 15.88 | 12687 5 années d'après Dove. ..... 10.80 | 11.40 | 12.00 | 13.50 | 15.00 | 17.80 | 20.80 | 22.30 | 21.80 | 20.80 | 17.00 | 9.00 WSD ASB eee an ee Ost 9.17 | 11.09 | 12.02 | 14.22 | 15.51 | 19.68 | 21.40 | 22.45 | 20.33 | 17.67 | 13:11 Soit Lisbonne. . RORE Je h gro 9.58 | 11.38 | 12.53 | 14.36 | 16.09 | 19.43 | 21.79 | 22.42 | 20.39 | 16.41 | 12,95 MADRID, F. (9P, 3h, 61) 21 années 1(9 J-8 +6) tn 42.44 | 45.09 | 49.39 | 55.53 | 62.19 | 69.84 | 716.30 | 16.82 | 68.13 | 58.23 | 46.31 Encore 5 à 6 années — 1859. } 42.63 | 40.42 | 44.68 | 50.30 | 57.44 | 63.42 | 74.61 | 81.66 | 80.82 | 69.70 | 58.21 50.89 Wi del vor el ar 4 GOEREE 42.96 | 42.34 | 44.98 | 49.70 | 55.89 | 62.61 | 10.94 | 77.41 | 18.31 | 70.40 | 60.34 | 41.19 MANNHEIM, R. 8 années d'après M. Dove et 18541856 (2 à 3 années) 0.08 | 0.32| 1.70 | 3.66 | 8.15 | 11.13 | 15.09 | 16.23 | 15.17 | 12.96 | 1.81 | A90 MARSEILLE, C. (9b, 12b, 3%) Ee 3 27 années par M. Lr Roux re- duit aux heures 9, 12, 3. .…J 9.18 1.12 9.04 | 11.08 | 14.60 | 18.59 | 23.25 | 24.54 | 24,12 | 21.17 | 16.89 | 1287 MÜHLHAUSEN, R. (6%, 2,10%) hadde Lettre de Dr. N, GRAGER 2] an- RE oneens 050 221 0.85 | 2.80 | 5.88 | 10.04 | 12.85 | 14.63 | 14.06 | 10.62 | 6.96 | 83.56 16 années d'après FrrrscHe et LIEUX, DÉC. MÜNICH, R. (Sb, 2*, 65) 1 (642 +9) d'après Dove. } 1.04 Î(BH2H6) — 164249) 0.17 Pour les heures de Bogenhausen| 1.20 Münich — Bogenhausen ..... 1.60 Bogenhausen . ...…......—0.40 BEES E.T. —1.14 Bogenhausen — Prague 10 ann. J—1.44 Bogenhausen de Prague ..... —1.05 Done Bogenh. 4 (M-HB-HB) (1)—0.86 Ancienne normale. ........ —0.11 NOTTINGHAM, F, 40 années d'après M. B. J. Lowe) 39.19 ILES ORCADES he F. AL + m) 2 années Phil. Mag ke E 41.08 PADERBORN, KR. DE ee... 1.68 10 années Paderborm— Utrecht. J—0.58 REEN 0.718 5 années Paderborn—Leipzie ..J 0.37 1848—1859 (12 années) Pader- _ _ born — Paderb. Prof. GuNporr.| 1.58 Paderborn d’ Utrecht ..... Sel Weill Eaderbarn de Leipzic. ......… 1.15 Soitkaderborn ....... sages haet We an PARIS, C. +(M Hm) 30 années. ...... 8.52 PARME, C. (9%, 3h, 97) d'Après Dove £(Milan4-Bologne)| 3.29 ‚ Avec 1855—1859 vient Parme … 2.90 PRAGUE, R. (62, 21, 10%) 13 années suivantes 1770 — BSS 89 années. ....... 0.39 PUTBUS, R. (6h, 2h, 10%) MREbust— Kiel ........ EO E.D. WEEER 0.73 Mbuerde Kiel. «........ —0.04 Putbus 1853—1858 (5 à6 ann.)| 0.20 BEERIDus Sl... 0.08 ROME, C. (7!, 12b, 9%) 1828 — 1853 Secchi (R. reduit en C,......e eee 8.97 JANVIER. [FÉVRIER./ MARS. —]1.18 0.55 8.11 0.16 0.39 0.91 — 1.02 0.74 4.68 1.50 1.50 1.50 —_ 2,52 |—0.76 3.18 — 32.02 0.10 1.96 — 0.68 —0.20 —0.04 — 2.16 —0.07 2.81 —_ 2.28 |—-0.28 2.65 —2.17 |—0.17 | 2.80 36.81 | 38.50 | 42.29 88.46 | 39.31 | 40.44 0.94 1.94 8.65 —0.50 —0.81 (—1.33 —0.59 0.92 2.81 0.37 0.02 —0.93 0.44 rl 2.31 0.44 1.18 2.32 — 0.22 0.94 1.88 0.22 1.06 2.19 1.74 3.18 6.59 1.88 3.99 8,54 0.99 BN (3) 8.48 —1.58 0.13 2.85 —0.83 —1.00 |—0.86 — 0.52 0.41 1.74 —1.35 1—0.59 0.88 —_ 1.34 —1.90 0.89 — 1.34 —1,24 | 0.89 1.95 8.67 | 10.54 AVRIL. 43.39 13.80 MAI. 13.85 18.40 18.88 11.94 — 0.32 9.10 8.78 8.26 8.52 18.19 JUIN. 13.47 b79 15.26 1.10 14.16 14,68 0.31 15.00 14.59 15.00 58.70 51.81 18.82 —0.10 14,01 — 2.00 13.10 18.12 12.01 12.74 17.00 22.18 22.66 14.69 —0.02 12.16 12.14 12.70 12.42 22.15 JUILLET. 14.57 1.96 16.53 1.10 15.43 | 15.76 0.21 16.14 15.78 16.30 61.69 18.57 24.81 25.69 15.93 | —0,10 13.51 13.41 13.81 13.64 24.61 AOÛT. 58.91 54,59 | 14,74 —1.08 14,48 —].11 14.711 13.66 12.17 13.71 18.48 24.00 24,15 15.88 0.05 13.65 13.70 18.15 13.72 | 24.02 SEPT. ocr. 11.65 1.82 1.51 0.71 13.16 8.53 1.30 1.40 11.86 1.18 11.23 1.14 —0.28 —0.51 12.15 1.50 11.78 | 1.45 12.14 1.50 56.59 | 50.01 52.21 | 47.58 12.39 8.33 —0.42 —0.08 11.61 1.99 —0.82 —0.20 12.53 9.09 WED 8.25 10.79 1.19 11.76 8.38 15.55 | 10.86 19.98 | 14.48 20.84 | 14.86 12.48 | 8.07 —0.01 1—0.41 10.87 1.48 10.86 | 7.07 11 | 4082 10.99 1.44 20.51 | 16.83 42.89 6,43 12.40 62 mmm LIEUX. DÉC. ehbo et MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. soer. AOÛT. SEPT. OCT. NOV. SETIF, C. | | | Comparé avee Marseille, Duas) 1855 reduit aux heures de 1856, 1857 en 1858 ..... 4.96 4,43 6.55 8.01 | 10.55 | 14.06 | 18.29 | 23.51 | 22.32 | 20.43 | 15.65 8,66 TOULOUSE, C. (M et m) 11 années. £ (M +-m) Dove . 5.57 4,06 5.61 8.23 | 11.51 | 16.06 | 19.30 | 21.69 | 21.54 | 18.50 | 12.00 8.80 Combinées avec six années sui- | VARLEST SOIL een zen Ca ae 5.28 4,22 5.90 8.47 | 11.79 | 15.24 | 19.04 |-21.16 | 21.10 | 19.22 ' 12.18 8.50 TREVES, R. (Gh, 2h, 10%) 5 (6H-24-9) Jahresb. d. Gesellsch.} 1.27 | 0.52 | 2.55 | 3.83 | 7.98 | 11.93 | 13.67 | 15.27 | 14.89 | 11.84 | 8.22 | 493 M. Dove 1849 —1858...... 1.46 0.79 1.46 8.05 7.02 | 10.08 | 13.77 | 14.38 | 14,34 | 11.32 8.14 | 3.18 D'après BORNE MS , 152 0.49 2.28 3.78 1.91 | 11.63 | WITT | 15 VD | LAS STEE 8.28 3.81 VARSOVIE, R. | D'après Dove 20 ann.1827—1846.—1.98 [—4.25 —2.82 | 0.33 | 5.97 | 10.87 | 14,09 | 15.00 | 14.39 | 11.27 | 643 | 1.01 LGE et SE 2.31 [—4.32 |—2.76 1—0.31 4,85 | 10.86 | 12.84 | 14.50 | 14.27 | 10.68 5.81 1,40 25 années, 1827—1851l..... 1.97 4,69 —2.45 0.51 6.04 | 10.91 | 14.09 | 14.95 | 14.49 | 10.97 6.48 1.16 ENANDEESR(O) re ete ee see —_ 2.13 -—4,49 |—2.62 0.15 5.57 | 10.65 | 13.61 | 14.78 | 14.39 | 10.90 6.22 | 1.23 WUENNE;) RB. (GP, 25, 108)... ke D'après deux séries de M. Dovr, 0.43 —1.33 , 045 | 3.86 | 8.40 | 13.44 , 15.42 | 17.64 | 16.91 \ 13.18 | 8.42 | 3,94 Dois oe 0.39 —1.53 0.13 2.85 1.49 | 11.94 | 14.69 | 15.98 | 15.83 | 12,43 8.07 3.18 MIELE — Prague: es... 0.18 0.53 0.69 0.29 0.75 0.64 0.62 0.48 0.32 0.24 0.49 0.71 Vienne — Prague. .. ...... 0.57 —1.00 | 0.82 | 3.14 { 8.24 | 12.58 | 15.31 | 16.41 | 1615 | 12.65 | 8.56 | 3595 SOEREN UEN Eee oe oe ee 0.60 |—1.08 | 0.54 3.55 1.93 | 12.92 | 14.84 | 16.81 | 16.12 | 12,11 7.49 4,03 Les différences sont appliquées selon la méthode exposée N°. 5. Prof. Scrmrpr nous donnera de renseignements ultérieurs. a) (2) Au moyen des annuaires der Wetterauischen Gesellschaft nous avions l'occasion de dériver, par la même methode de comparaison que nous avions suivie pour la Néerlande, la détermination de températures de diverses heures du soir. he OE, POE TN PE ME (3) La comparaison avec Vienne ne reposant que sur trois années nous n'y avions pas eu regard dans le résultat. (4) Depuis 1859 seulement le Max. et le min. est observé, mais l'observation 4 (M. + m) de tous les jours est reduite à la moyenne par la formule de M, Kämzz. (5) On pourrait objecter à la trop grande influence que j'ai attribuée ga et là à l'aucienne normale qui se repose à peu près sur les mêmes données; mais en premier lieu il n’était pas superflu de mentionner ces anciennes valeurs, puis qu'elles servent de base aux écarts calculés dans les annuaires de l'Institut Royal Météor. des Pays-Bas antérieurs à 1858, et puis la différence ne peut être grande. RE La distribution des différences de deux résultats pour les combiner au résultat définitif a été faite tantôt en prenant le tiers de la somme des différences du mois, du mois précédent du mois suivant, tantôt si les lieux étaient plus éloignés Pun de autre en donnant une double valeur au mois actuel, comme il a été indiqué et appliqué pour la Néerlande page 37. (G) La série de 32 années inserée aux anmales de l’Observatoire de Varsovie ne diffère presque pas. (1) On voit que la dérivation de Bogenhausen, de Münich et de Prague, ainsi que l'ancienne normale conduisent à peu près au même résultat. On a pris la moyenne de ces trois premiers nombres tandis que ancienne normale a servi à la ecom- paraison des autres lieux. en oe nr) nne TABLE XVI. MARCHE DE LA TEMPERATURE DANS QUELQUES VILLES DE L’EUROPE. C. VILLES. ER Paderborn .. Prèves .... ara... Re anan …-.. hansen E Putbus. ... Berlin. .… .. rn Sch Diesde . ... Ittendorff. . . Münich. .. . __Kremsmünster | Klagenfurt . Manne. ... Due An ___ Kronstadt. . . Cracovie „.. Breslau. .. E 3 hd 'e . P Ks ke ie. a Tei Königsberg. . MOYENNES PAR AN. |__HAUTEUR MINIMUM DU THERMOMÈTRE OU JOUR LE PLUS FROID. 8°,33 |11 Janv. —1.50 80.81 (10 „/ —0.60 10°.07 [10 „ 0.20 9°.80 | 5 „ —1.00 Ol | 8, / —d.20 8°.46 [Il „ —3.60 GOA IL , —2.40 Oel (10, —1.40 9°.32 (10 # —1.60 9°55 [12 „° —1.30 8588 |J / —2:30 Sd 10, /„ —8.50 8°.00 (13 „ —3.60 8°.03 | 8 „ —7.90 10°.12 (10 „ —2.00 9257 110 „ —2.60 1°52 12, —5.10 1°,94 Il „ —480 78413 „ —410 62.70 [24 „7 —7.20 5°08|9 „ —9,40 17°.54 13 v 44.60 5°18 10 # —6.30 NOMBRE 74 ’ [DE JOURS. 22 19 21 20 / Vorm Pag. 29. JOURS DE MOYENNE TEMPÉRATURE. NOMBRE DE JOURS. 17 Avril + 8.30 + 8.80 1 7 16 # + 9,50 SED dend + 1.96 H 9.24 + 9.16 + 9.34 J 8.54 84 +780 H 6.70 + 9.76 18 7 Ie, 21 18 18 wv U, IA Ie 7, 12 7 been 15 7 15 w + 9.00 + 6.74 + 7.20 + 7.30 H- 5.44 + 4,65 3 Mai 17.60 12 RR, U8 oe Laer (Sers, 24 Avril + 5.25 10.16) : (e 68 1 7L 12 69 68 18 14 10 18 80 15 18 88 18 84 88 82 HAUTEUR MAXIMUM DU THERMOMDÈTRE, OU JOUR LE PLUS CHAUD. 2 Août 418.00 29 Juill, 418.10 2 Août 420.10 26 Juill. +20.00 1 Août +-20.80 +-19.00 +-18.30 —+-19.90 29 Juill. +19.90 —+-20.00 2 Août +-19.40 +-21.00 +19.20 23 Juill. 4+21.30 LN, lat fi 5 I ale dd dt 3l —+21.50 1 Août 420.60 +18.60 +19,20 —+18.70 +-18.10 2e 3 5 Ow Rent 24 Juill, +18.70 1 Août +30 60 26 Juill, 416.80 NOMBRE DE JOURS, 48 56 42 5 47 45 48 87 29 55) 32 31 89 29 36 ‚35 89 ol òl 32 46 21 Bh) 48 86 BE be) bie) 62 88 JOURS DE MOYENNE TEMPÉRATURE. NOMBRE DE JOURS. 26 Oct. + 5.30 4800 10.16 + 9.50 H- 8.80 + 7.10 +196 J 9.24 J- 9,16 J- 9.34 J 8.54 J 8.74 Je 1:80 Ae RCH 96 4 9.00 4 6.74 te f.30 22 16 „ 19 23 23 23 u pen 21 23 m folie #7 Lee + 1.30 544 + 4.65 3 Nov. +17.60 23 28 CR lef 20 Oct. + 5.25 17 24 29 29 32 38 21 20 25 19 31 23 28 24 43 29 34 27 30 43 46 39 33 60 56 67 49 45 42 59 61 56 62 TEMPERATURE NORMALE à AARAU. C. DATE. | DÉC. |[JANVIER.|FÉVRIER. aa: AVRIL. |_ MAI. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. | SEPT. oct. NOV. ib 2.8 | —0.8 1.0 2.8 6.7 12.1 17.6 19.0 | 19.8 17.4 | 12.5 1.1 B) 2.5 | —0.9 0.7 8.0 sl 12.5 17.8 19.0 19.6 USE IDE 6.6 5 2.8 | —1.0 0.5 8.2 Liere ran eel KEZ) 17.9 19.0 19.6 16.8 Ir) 6.1 Vi 2.0 | —0.9 0.3 5.4 1.8 13.3 18.0 | 19.1 19.5 16.5 11.5 5.8 Ke) 1.8 | —0.8 0.5 8.6 8.1 13.5 18.1 19.3 19.4 | 16.2 11.2 5.5 11 1.5 | —0.8 0.8 8.9 8.5 18.8 18.1 19.3 195 enb 10.9 5.1 18 ll | —0.5 1.0 4.1 8.9 14.0 18.2 } WOS ae 5) SAL Re U) 4,9 15 0.9 | —0.4 1.2 44 9.8 14,3 18.3 19.5 1970 nee 10.0 4,5 17 0.6 | —0 1 1.5 4,6 9.7 14.8 18,4 19.6 18.8 14,8 9.7 4,2 19 0.4 | +01 1.8 4,9 10.1 15.2 18.5 19.7 18.6 14.5 9.5 8.9 21 0.2 0.2 TRS) 5.1 JON ed 71 18.6 19.7 18,5 14.1 9.2 3.6 23 0.0 0.3 2.1 Desi | ARORA eek el 18.7 19.8 18.4 | 18.8 8.8 3.4 25 |— 0.3 0.5 2.2 5.6 10.9 1E ee KETI IDS) fel rl 13.4 8.5 8.2 2 — 0.5 0.6 2.5 5.9 Ue 1658 18.8 20.0 17.9 13.1 8.1 3.0 29 — 0,6 OE 6.2 11.8 ri en WER) 19.9 17.6 12.7 1.9 2.9 3l — 0.1 0,9 6.5 17.5 19.8 17.4 14 Moy. 0.86 —0.19 1.81 4,53 9.34 | 1476 | 18.33 | 19.51 | 18.79 | 15.05 DE ELE 4.59 110 2.19 0.90 0.59 8.25 CE BB 7 OS ESP en CD 2 lr) 6.14 11520 0.83 |—0.29 | 1.31 444 | 9,41 | 14.51 | 18.35 | 19.53 | 18.92 | 15.08 | 10.03 | 4.45 21—30—0.29 +0.50 | 1.78 5./l | 11.10 | 16.58 | 18.74 | 19,89 | 18.05 | 13.34 | 8.42 9.18 « TEMPERATURE NORMALE à ATHÈNES. C. ee EEE eg IKE EN DATE. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.| MARS. JUIN. [JUILLET AOÛT. SEPT. | OCT. | NOV. ij. 12.7 {5 6.4 9.7 15.2 17.2 23.5 25.4 80.2 24 4 20.8 17.4 1 8 12.5 jl: 6.3 10.0 ) 5905) rial 23.6 25.6 29,9 24,2 20.5 16.9 5 12.3 6.7 6.1 10.3 15.6 18.2 23.1 25.8 29.6 23.8 20.2 16.5 Vl 12.1 6.8 6.1 10.6 15.1 18.7 23.8 26.1 29.3 23.5 20.0 16.0 9 LU lA7f 6.0 6.2 TE 15.8 19.2 24,0 26.4 29.0 28.2 1959 15.6 1 11.8 5.8 6.4. } ls) 15.9 19.7 24.0 26.8 28.5 22.8 19.7 15.8 18 10.8 Oe 6.8 12.0 16.0 20.2 24,1 21.3 28.0 22 5 19.6 15.0 15 1075 5.8 Zeil 12.3 16.1 20.9 24,2 21.1 21.5 22.2 19,4 14.7 OM 9.8 5.9 25 12.7 16.2 21.3 24,4 28.2 27.0 22,0 19.2 14,2 19 9.2 5.9 1.9 181 16.5 OE 24,6 28.6 26.5 DE 19.1 14.0 21 8.9 6.0 8.3 16550 16.6 22.1 24.7 29.0 26.1 2155 18.9 13.6 25 8.6 6.1 8.8 18.8 16.7 22.5 24.8 29,3 25.8 21.3 18.6 13.4 25 8.4 6.2 9.2 14.2 16.8 201 24.9 29.6 25.4 Zell: 18.3 13.2 21 Seil 6.3 9.5 14.6 16.9 23.0 25.1 29.9 25.0 21.0 18.1 18,1 29 1.9 6.4 14.9 17/0 23.2 25.3 80.1 24.8 20.9 11.9 13.9 sl 1.6 6.5 15.1 23.4 80.2 24,5 1/6 Moy. | 10.13 | 6.23 \ 7.39 | 12.45 | 16.21 | 20.76 | 24.35 | 21.88 | 21.31 | 22.34 | 19.24 | 14.71 1—10| 12.19 | 6.63 | 6.22 | 10.42 | 15.58 | 18.35 | 23.16 | 25.93 | 29.53 | 23.14 | 20.23 | 16.31 11—20, 10.14 | 5.88 | 7.24 | 12.41 | 16.19 | 20.90 | 24.30 | 27.84 | 27.37 | 22.18 | 19.36 | 14.55 21—30 8.32 6.20 | 7.22 | 14.27 | 16.85 | 22.16 \ 24.98 | 29.65 | 25.31 \ 21.09 | 18.30 | 13.20 65 TEMPERATURE NORMALE à BAMBERG. C. ee en MARS. AVRIL. MAI. JUILLET. AOÛT. NOV. 21 0l| 14 50| 115 | 15.4) 18.4 | 19.6 | 15.3 6.5 — 28 HOl| 15’ 51) 116) 15.6 | 185 | 19.4| 15.0 5.3 290) 18| 55| 119) 15.9) 187 | 192) 148 5.0 30 02| 20| 59) 120) 161 | 18.7 | 19.1) 147 48 — 33 — 01) 22| 63} 122| 164| 188 | 190| 145 46 — 30 0I1| 25 | 68| 125} 166 | 189 | 188 | 143 al 8) 02) 28| 7.3) 128} 16.9} 19.0 | 186) 142 3.8 erpel Bl | „Tl hdd NAAN | 19.0), 18.8 IiqkD 3.5 Ene ns) 088) Tse pnt, dl. 118 IER 3.2 En db Ep 88 156 W,6 | 19.2 11.5) An 2.8 eel eds 5 TAD ale | A08 Ml) URS 2.5 —12| 10 Al) 100) 144 | 180 | 194 | 169 Ff 13.1 2.3 — 10) LI 44} 104} 147 | 18.0 | 19.5 | 16.6) 12.9 2.0 Ethan h „46 108 160) A82) 195: 16.1} 196 1.8 — 05 49 MLD 10.9) 18.8) 196) 16.6 |: 142 1.5 6 |— 0.3 5.0 15.3 19.6 | 15.4 En NN EN SES ee : oe En ! Ee Moy. |—0.34 |—2.05 |F0.43 | 3.20 {| 8.01 [13.33 | 17.07 | 19.08 [17.83 | 13.52 3.43 l0d0ss 296 (008 | 184 | 5.63 | 11.91 | 15.94 | 18.66 | 19.21 | 14.80 | 11.06 | 498 Bret —243 40.39 | 3.14 | 7.91 | 13.15 | 17.19 | 19.08 | 18.18 | 1391 | 9.10 | 3.38 R —0.94 H1.10 | 4,48 | 10.50 | 14.13 | 18.08 | 19.46 | 16.39 | 12.75 | 6.64| 1.94 TEMPÉRATURE NORMALE à BERLIN. C. DATE. DÉC. Ee MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 TN je 49 dS herders 038240 184 NER 6.3 3 DNI 0B Je 0,0 2.0 Bede bh dlbelb | A88 | 198 A69 eee 5.8 5 WE O0 1 07 2.2 BE hedde kde ABA O0 MOON 5.2 7 Al Ie 06 DE hi 65e dike Il aR Dise | HAT! A55 ATAR 4.7 9 He 15 0,4 2.1 68 | 490 170) 185) 19.5) 15,5 | 1Zk 4.3 1 0 EE EN 2.9 Blvd LAD ASB | DIN de de 3.8 13 | gel 1e nl 28 TA LSB ie SLOT LAS ODE 3.4 15 Riele Lel (4-01 3.3 8.6 | 188 | 14.6 | A8} 18.6 | 446) 1ÔP 3.0 17 Bes TD 0.4 Bid hete Gh AAD |t Tae) ABB KLB: Idd 4 enkle 2.8 19 | HI 0.9 | 0.6 85 | 96} 16) 179 | 189 180 | 140 9.9 2.6 21 07 —-09| 08 Siel TO Ie 150 | 48.0 |- 49,0 7 11.8 | 138 (NSE 23 0.4 0.8 1.0 Bra rated NE PAB De HOL TUB 185 8.8 2.4 25 Me, 01 1.3 ARD es JULE Jelte ol8te (Cr19,2-| 19.2: jedi 8.2 2.3 27 0.0 |— 0.6 1.5 DAP ORE et 10 OE A A A AO SC 7.6 2.3 oa a DD dede he llebe rege 18.2: 19.4 | 16,8 | 130 7.0 2.2 TN OR 4d | « 16.1 19.6 | 16.5 6.5 Moy. |4-1.04 |—0.88 (40.21 | 3.26 | 8.40 | 13.62 | 17.48 | 18.81 | 18.41 | 14,58 | 10.32 | 3.49 10 1.85 |—0.99 |--0.55 | 2,29 | 5.95 | 11.69 | 16.72 | 18.38 | 19.71 | 15.91 | 12.44 | 5.13 Bat? 1.29 |—1.06 40.20 | 3.29 | 8.61 | 13.55 | 19.63 | 18.74 | 18.51 | 14.52 | 10.74 | 3.06 21—30 0.14 —0.67 les | 4.05, | 10.69 | 15.47-| 18.10-| 19.25 | 17.21 | 18:34 | 8.03 | 2.32 2 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. TEMPÉRATURE NORMALE av Sr. BERNARD. C. DATE. DÉC. JANVIER. FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. J UIN. JUILLET.| AOûÛT. SEPT. OCT, NOV. A tdi og 5 [AE 50 == 10E8 41 6.1 1.5 5.2 156. 1200 3 64 [DA |B SO AT 004 44 6.7 1.6 4.8 EN Cr De GG B STE ED |A 0.0 4.1 6.8 1.5 4,5 tz EA 1 68 — 98 |— 1.9 — 69 — Al [F- 0.4 5.0 | » 46,9 7.4 4.2 1.0 — 3.1 GD ID ET A69 189 0.7 5.2 6.9 13 3.9 0.8 |—,3.3 Ka EZ VOO 6 EBS [36 Ll 5.4 7.0 92 af 0.5 |— 3.6 DB 99 6 [63 |— 3.4 1,4 5.6 1.0 gel 8.5 0:2 140 EE ae ma 17 5.8 a. 4.0 3.3 |— 0.2 — 4.3 17 18 97 — 1.A — 6.6 — 2.9 2.0 5.9 HE 6.9 3.1 — 0.6 — 4,6 19 — 7.9 — 91 14 — 65 |— 2.6 2.3 6.0 1.2 6.8 29 |— 0.9 — 4.9 DR 106 IS 64 43 2.6 6.1 1.2 6.6 21 dt? DENN EA [13 [6 1.0 2.9 6.2 1.3 64) 25 lb IS 5 — 85 — 92 |— 1.2 |— 5.9 — 1.7 gt 6.3 yi ) 6.2 23 21 81 — 90 — IL — 5.6 — 1.4 3.3 6.5 7.4 60 ll ENE DI N8 9 8.8 Ee Alf 8.6 6.6 1.4 5.1 1.9 1 SNN Biel 1 8.6 el 8.9 7.5 5.3 ib Moy. 165 —9.50 —7.58 —646 303 F172| 5.62] 7,06 680} 331 —039 ABI 1—10—6.65 vri —8.06 |—6.98 —4.34 |H0.07 | 4.13 [| 6SL | 1.45 | 446 |H1.l5 —2.95 11—20—1.62 —9.19 |—7.48 —6.67 —3.09 H1.75 | 5.16 | 1.08 [| 6.99 | 3.25 —02U —4.38 Zlk —9.15 1.20 —5.83 —1.65 [H3,16 | 6.36 | 1.32 | 6.1L | 2,25 —1.83 |—5.65 TEMPERATURE NORMALE à BRESLAU. C. | = | > 1—10-0.09 —3.30 —2.49 0.46 5.23 | 11.54 | 15.36 | 17.78 |-18.46 11—20—1.05 —3.87 —1.27 | 12.8 | 7.86 | 138.17 | 16.51 | 17.94 | 17.84 218005 (EIT ons | 2.70 | 9.61 | 14.25 | 17.32 | 18.10 | 16.72 | | 13.58 |_ 9.11 | 2.61 12.14 | 6.16 | 1.26 DATE. | DÉC. [JANVIER.FÉVRIER. MARS. | AVRIL. | MAL. JUIN. [JUILLET AOÛT. | SEPT. OCT, NOV. LH 07 | 2.1 — 2.6 n 0.2 4.0 10.6 | 14.9 17.6 18.4 | 15.9 11,4 5.4 8 + 05 — 8.0 — 2.9 0.3 4,5 LNE 15.1 177 18.5 15.6 11.2 4,8 DEL 5 6 0.4 50 | AdB Ie ABS |, AAT |, ABT je AOZE DAE 4.5 1 0 85 — 24 0.6 5.6 1elsS7 IE LDD 17.8 18.5 14.9 10.6 dl 9 | 04 31 — 2.1 0.7 6.3 12.2 15.7 17.8 18.3 14.5 10.3 3.8 ll |— 06 |= 8.9 |— 1.9 0.9 6.9 12.5 16.0 1758 18,2 jn A42 eens 3.4 138 — 0.8 |— 4.l |— 1.6 1.0 1.8 1280 eel: 673 TES 18.0 13.9 9.7 3.0 15 — 10 |— 40 — 1.4 1.2 1.9 18.1 16.5 11.9 7E) 13.6 9.2 2.1 1 —- 12 38 — 1.1 1.4 8.2 13.4 | 16.7 18.0 1.7 al84 8.8 2.5 19 |— 14 — 87 — 0.1 1.6 8.5 13.6 | 16.8 18.0 17.5 13.1 8.8 2.2 U — 16 — 3.5 — 0.5 1.9 9.0 18.8 17.0 18.0 753 el 2E 1.8 ‚183 gas sos) 22) 93) 140) 171 | 480 | 17.0} AZS | TN 5 |= 2.0 — 8.2 — 0.1 2.6 9.5 14.2 | 17.3 sj 16.8 12.2 6.9 1.3 2 22 — 30 + 0.1 8.0 9.8 14.4 | 17.5 18.1 16.6 11.9 6.4 [oade 29 |— 24 — 2.8 8.4 | 102 14.6 17.6 HBr 16.4 | 11.6 6.0 0.9 31 — 2.6 | 3.8 14,8 18.3 16.1 5.6 < TEMPERATURE NORMALE à BRUXELLES. C. DATE. DÉC. |JANVIER.|FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAI, | JUIN. [JUILLET. 1 5 1.9 3.3 4.7 14) Ms | 16.0 [ 18.0 3 5.2 1.6 3.2 4.9 7.6 | 11.9 [| 46.3 | 18.0 5 47 12 3.0 4.7 8.0 | 12.3 | 16.6 | 18.1 7 4,5 1.0 3.1 4.8 8.4 | 12.5 | 16.8-| 18.2 9 4.3 0.9 3.2 4.6 81 ADT EMIO 018,2 1 4.2 Mi 3.3 4.7 8.8} 199 LAN L- | 18.3 13 4.1 1.5 3.3 Elf.“ 48:94 EAB 11 WI-2-| GIP. 15 3.9 HE 3.4 5.5 Br A5 ARL Be 4 185 17 3.8 1.9 8.5 5.9 9.3 | “15.5 | UM.4-| 918,6 19 3.6 gl zl 6.1 Bo (EAT A BETE) 15.7 21 8.4 2.3 3.9 6.3 9.81 6H3.0 | AM.B) 4 18.8 5AIA |-o KAG Men 54 23 3.0 2.5 4.1 6,5. IE HO:3 A LR43 | MTF-) XH8B Ne 105| 214.30 5.0 25 2.6 2 4.3 6.1 N05 | KaG} CNI.S | S 18,9 4 17.3. | oe MAA 9.7 4.1 k 21 2 2.9 4,5 GN HOI PLEO HTB) HRO:OI 7 ATA NASA 9.3 4.9 29 2.0 Ri HER VOM PT5 4 4 ITD CRB ON TAL AEL 8.9 5.1 Ó 31 2.0 5.4 ne 15.8 E88 11.0 8.7 K Moy. | 3.68 | 1.96 | 3.58 | 5.13 | 9.29 | 13.51 | 17.22 | 18.51 | 17.98 | 15.19 | 11.00 | 6.29. É 110 478 | 1.28 | 3.15 | 4.74 | 8.10 | 12.24 | 16.60 | 18.12 | 18.60 | 16.47 | 12.54 | 7.65 11—20| 3.88 | 1.72 | 3.48 | 5.54 | 9.17 | 13.35 | 11.30 | 18.50 | 18.09 | 15.18 | 11.08 | 6.19 21—30| 2.56 2.15 4.25 6.75 | 10.61 | 14.71 | 17.17 | 18.89 | 17.34 | 18.93 9.61 | 5.02 4 É P: TEMPERATURE NORMALE à CARLSRUHE. C. 7 DATE, DÉC. tene. MARS, AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. | $ 1 B4| OO} Os} 30| 77) 181) 170 186) 206) 181 3 B ope Pb e8.3 |t 23.6 |P AT.L \e-49.0 | ‘20,8 Iv-1S.0 5 OR Sno 6e kee Lao ese.) a ma. AiT2 \wal,s 120,6 Ie A8 7 BOR be atv 3e Ve ga Ripa. aM 7.8: |t019.5 |-920u2 Ie 11.9 9 291) Lj 44} 100) 149 | MA 195) 201} MT 1 BES. kAlora: bre leto. a emsri leant.s temmes lonlg.o, |et16 13 NE A eon Ih vlan he omD.e, Feuns.o, Kvn7:s Ie1a0.5. | caat balts 15 BEREKEN et to: e-Wa.o Hanp.er bh ate.4 beurel lkalo.s hob ALE 17 ENE kra Hels hert. Ietss |-e19.1 ke 19.6 Kro.1 (eld 19 ORO Flag beets.n hottt IT6.0 he 17.8 10.6 | 188 | 216,3 21 1.9 HH 0 | 28 | 61 | 114 | 16.3 | 17.9 | 19.7 | 185 | 15.9 23 Roero ele. T lea Perro keie.a lk ers.o |.219.7 | c18.5: | 2154 25 Behos kite je be.el-tia.1 betie.s 918,2 b219.7 | 2184 k Slad 27 10 | 05| 38 | 70 | 125 | 167 | 18.3 | 19.8 | 18.3 | 146 24 oel 07 13 | 127 | 168 | 18,4 | 20,0 | 18.2 | 148 31 02} 05) 16 17.0 20.3 | 18.1 “Moy. | 222 [=040 [2.09 {542 | 10:67 | 15.49 | 17-10 | 1955 | 19.34 | 16.61 | 10.18 | 511 110 3.10 0.83 | 1.18 | 4.21 | 8.99 | 14.21 | 17.25 | 19.23 | 20.44 | 17.91 | 12.69 | 6.40 11—20| 2.51 —0.88 | 1.91 5.09 | 10.83 | 15.53 | 17.66 | 19.55 | 19.32 | 16.96 | 10.08 5.05 21—30| 1.20 +-0.40 | 3.44 | 6.75 | 12.20 | 16.59 | 18.19 | 19.81 | 18.35 | 14.95 8.08 | 3.85 Za 68 TEMPERATURE NORMALE à CHRISTIANIA. C. DATE. DÉC. |JANVIER. FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAI. J UIN. JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT. NOV. Tl l6 53 bl == 40 1.2 6.6}, 129 |: 15.6 | 16.5 13.0 8.3 2.4 3 19 55 bl — 8.7 1.6 70 | A82, 15.8 | 164 | 128 1.9 2.1 Bel Pl eb SA 1.9 Ar also 6:01, 46.3) 195 7.6 1.9 gl SG 60 8,0 3.3 YS BON A62 164) 18. 14 1.5 De 6 0 26 2.6 81 | 141 | 16.3 | 160 | 12,0 1 1,2 II | 29 — 61 |— 49 — 2.3 8.1 86 | 148 | A68). ABS) US 6.9 0.9 13 |—- 81 |— 6.0 — 49 — 1.9 8.5 91 | A44 | 16,3 | 15.6 | ALG 6.7 0.6 15 3.3 — 5.8 |— 48 — 1.6 3.9 9.6 | 145 | 164 | 154A| 112 6.3 0.4 1 84 51 | 41 — 1.2 41 | 10.0 | 14.6 | 165 | LAD AEO 5.9 0.1 MO 6 1 55 — 46 — 0:9 Ab | 10.5! 147 | 16.6 | A48 | 108 5.5 — 0.1 NNS DA — 46 — 0,5 48 | 10.9 | 148 | 166 | 144 | 104 5.0 |— 0.4 DE AD be 45 01 5 18 | A49 | AOT HAT A00 45 — 0.6 Bb — 43 — 53 — 44 |H 0.1 DA LG ABO) A6) ABB 9.8 4,0 —-0.9 U AN 5 42 0.4 bd pA2:0 | A58} AGB | A35 9.2 8.5 29 — 5.0 — 5.1 0.8 6.3 | 12.3 | 16.4 | 16.7 | 18.2 8.8 3.0 |— 14 31 |— 52 — 5.1 1.0 12.8 16.5 | 13.0 2.5 Moy. —3.37 15.58 [478 — 143 | 3.84 | 9.73 | 14,42 | 16.39 | 15.02 | 11.05 | 5.17 0.38 110219 | 5.18 -—5.08 —3.24 | 2.03 | 7.50 | 13.60 | 16.01. | 16.25 | 12,44 | 11,59 (wan 11—20— 8.32 5.18 4.18 —1.50 | 3.90 | 9.68 | 14.54 | 16.44 | 15.26 | 11.19 | 6.18 | 0.31 2130 —4.43 |—5.24 —4.41 H0.20 | 5.59 | 11.69 | 15.12 | 16.69 | 13.74 |. 9.53 | 3.88 —0.94 | | TEMPÉRATURE NORMALE à CRACOVIE. C. DATE, DÉC. zanvrenróveaen. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. EEE AOÛT. SEPT. OCT. NOV OE Ee 86 1— 3,3 — 12 4,0 | 120 | A63 | 17.9 | 14.1 | 166 2 5.5 BO 30 | A 0 4,6 | 124 |-165 | 16,0) A9:3 | 16-2008 5.0 DE Ob 42 | 32 — 0.6 bl | 129 | 16.7 | A80 | Aaa | d5-Bar Bin 4,5 MO AA 32 | 0.3 6.1 | 182 | 169 | A81) 19:0p AO AARDE 4,0 9 09 — 4.6 |— 30 |H 0.t 6.8 | 136 11.0 | 18.2 | 08,8 | AGS REA 3.4 U |= 11 —- 48 |—- 3.0 05 6,9 | 13.9 | 17.2 | 18.3 | 18.7) 14.54 WOO 18 13 — 46 |— 2.8 0.9 DA) 1AL | ATA ABA) Terbe etde0 9.8 2.6 Ho db — 2,1 182 8,0 | 14,4 | 17,4 | 18.5 | «18,4 7186 9.5 24 BPS —" 4,3 |—"2,5 1.6 816 Ae 141 42B od} vaBr6 IVB SS En 9.2 2.0 MOE 4 2,3 1.9 92 BOA ATG of ABT | al8-I on MSH 8.9 1.6 A A 2,1 9.8 | 15,2 | MIT | l8.8 | TBL | AEB 8.4 12 BREDA 400120 24 | 104 | 15,4 | 17.7 | 18.8) 17.9 | 124 7.8 1.0 25 8,8 | 1,8 D8 | 100: 156 |AsB-ead8 9 | AT TTA 1.2 0.6 Ae NE) Bite”, 1,3 | 15,3 |- 4178 | AOM Ald NE 6.6 0.2 9 — 32 |— 3.5 Bebields6 | 16,0 op 1769 | de ZE 6.2 0.0 Slab f- 38 8.8 16.2 19.L | 16.8 5.8 Moy. 1.12 |—4.12 |—2.60 [H1.30 | 811 | 14.39 | 17.34 | 18.51 | 18.30 | 13.12 | 895 | 239 1—10}—0.53 —4.21 |—3.16 |—0.51 | 5.30 | 12.91 | 16.78 | 18.08 | 19.03 | 15.66 (10.65 | 4.35 11—20—1.62 —4.44 —2.61 |H1.29 | 8.17 | 14.50 | 17.46 | 18.50 | 18.40 | 13.63 | 9.40 | 2.21 21—30— 2.81 —3.16 —1.82 H230 10.91 | 15.65 | 17.80 | 18.91 | 19.62 | 11.96 | 711 | 0.58 | TEMPERATURE NORMALE à DORPAT. C. DATE. DÉC. ee SEN MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. eN AOÛT. SEPT. ocr. NOV. AN rk: JP IKON (Ope 5 be EG ae 7.8 1.6 3 |— 21 |— 84 — 69 — 41 |F 0.3 RN 0 WA We EC en 1.5 Jen DE Ek) 058: {:° 10-OCI 288 NOTTS PAULO 180 REE 0.6 EE ee he Ne A GA Ec A 0 CO 7.0 0.2 A ON) Toa KEO ETE IE T8OO IT Tolk 108 6.7 0.0 098 [69 1 3.1 ZS fe TE alle 1e 18.0 160 TO 6.5 |— 0.3 BES 80 1L 66 — 2.9 BOI WEB ABe Alte TALL h BOE ro AND 63 MOR 185 6.3 — 2.6 Sb TEI ADB 189 TG 6,0 MO 83 B — 2.4 HD NN ON CE cn Oe bb aks DAD 82 160 1— 2.0 4,9 | 124 | 160 | 18.3 | 16.0 9.9 52 EE 16 ORB 58 1.6 5.5 | 12.6 | 164| 185 | 15.8 9.4 48 UK Sk B 55 | 19 | 54 — 14 Gl. 120 1656 )s 180 EDE 8.9 43 a BBO bl 1.2 69 hk ‘18:01: "16.9. TB.Be) 158 8.6 56 IeRB B 6.5 an Tes 4908 AT EE ir TEE AD 8.4 38 9 29 | 1.0 — 1.5 2016 82 | 184) 17.4 | 18.3 | 149 B RE 31 |— 1,6 — 1.3 04 13.5 TB. 1428 2.0 Moy. |—-422 (—882 6.30 |—2.39 | 3.85 | 11.71 | 15.48 | 1814 [ 16.33 | 1106 | 543 016 lo 240 —8.80 id —8.19 | 0.85 | 10.13 | 13.98 | 17.19 | 17.56 | 13.65 | 7.19 +-0.61 man EM, Hist —8.bT | 8:70 | 11.92 | 15.53 | 18.19 | 16:34 | 10.98 | DSA IEDER ine 1.10 me —1.06 | 7.01 | 13.08 | 16.94 | 18.45 | 15.24 | 8.59 | 3.61 -—1.60 TEMPÉRATURE NORMALE à DRESDE. C. DATE. DÉC. JANVIER. FÉ VRIER.| MARS. AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. NOV 1 215 |— Ol 0.1 2.3 Bel DES PATB2 | LSS TOOTS Re 3 2.3 |— 0.3 0.2 2.5 64e AO NB 5 er 1BO TIE NIEL REN 7.0 5 22 |— 0.5 0.3 2.9 6811 PAG IN 16. A0 FIOT 19.8 oe TESTEN 6.3 7 BES 058 0.4 5.1 tE ON OC ARI CP A: YT 5.5 9 gio, =1l0 0.3 3.5 dh ESM je AI pe T9-SE 19:67 TOT MENE 4.7 Ël 210 — A2 0.4 3.9 GEER no it A DE EOD a et 4,0 0] 18 |— 12 0.5 4,3 Bel leteden "17:61 19,3 71198 1 DIN 8.6 15 1.7 — 1.0 0.6 4.5 Bip TAS | A78 Ne 404r | 19,2" AAB ODB 3.2 Vig 1 0.8 4,8 8.9 | 145 | 18.0 | 19.4 | 19.1 | 14.4 | 10.0 3.0 19 1.4 |—- 07 1.0 5-2 B Hee TEEN pe19.5 ITO 0 Ie 0 9.8 2.9 | … 126016 IE: bid) BT TAD 182 | 10.5 | 18.9 | 18:70 9.5 4.8 23 1.0 — 05 1.5 bible t 100: we eBE het 18ts | "19.6 | 18.1 184 9.3 2.8 25 0.6 — 04 1.9 ble 103 | A5A | 18,4, 19.7 | 18.5 | 13.0 9.1 2.8 27 0.4 — 0.3 2.1 bej PIOLBe) AGG 11855 | 19.9 | 18.1 | 12.5 8.8 2.7 23 02 — 0.2 biet smtp be Tete “20,0 17.8 120 8.4 2.6 31 0.0 0.0 6.0 16.1 20.0 | 17.4 8.0 Moy. | 146 059 | 0.81 | 445 | 870 | 1423 | 17.64 | 19.40 | 19.03) 14,75 | 1003 | 401 110 2.21 —0.59 | 0.27 | 2.94 | 6.81 | 12.70 | 16.75 | 19.04 | 19.73 | 16.67 | 11.10 | 6.05 M-—20| 1.67 milde 0.69 | 4.62 [| 8.61 | 14.31 | 17.81 | 19.38 | 19.18 | 14.75 | 10.14 | 3.27 21—30\ 0.62 Hen 1.16 | 5.61 | 10.53 | 15.44 | 18.41 | 19.77 | 18.32 | 12.80 | 8.95 | 2.13 NT ED ard kate Fa pe ln Es De „Ma op \ Len pn En meid AP an) al Eek ed se hip 4e HE 70 TEMPERATURE NORMALE à DIJON. C. DATE. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.| MARS. AVRIL. MAL, JUIN. [JUILLET AOÛT. SEPT. OCT. 1 dts LR AD AI AND ASB RBE. L | A90 IE TiS NA 3 db ol 20e BB BL | ABD REB LE. 19,0) MLD open 5 dS rade wel | 68 +82) JB pO 182 18.9 | NAS 1 Ate mrdeoe va2a6 + BO BA | LBD WON UE ABE LBO El MOE 9 Bee Ok Oe 46 86 | TAA) EOD ABE) ABE ALI 1 BAND | AD GA 88 | 1d4 | AULT NBD BTO TD IEEE 13 Bo edel (482 65 92 | 146) ALB | BB AEBO A GOED AP ERES 15 B adiet Wi Bad 1.5 5D 6.7 9,3 13.3 WZ 18,8 18.7 16.1 11.2 6.4 17 8.3 We 8.7 6.8 95 1:35 17.4 18.8 18.6 16.0 11.0 6.2 19 3.0 1.9 9.9 6.8 9.8 | 13.5 11.5 18.9 18.4 15.6 10.8 6.0 2.8 ZA 4.2 6.8 10.1 13.8 17.5 18.8 18.3 15.2 10.5 5.8 2.5 2.3 44 6.9 10.7 14.2 17.6 18.7 18.1 14.8 10.1 5.8 2.2 2.6 4.8 1.0 11.5 14.6 15 18.6 17.9 14,4 9.6 5.6 2.0 2.7 5.2 1.1 12.2 15.0 A7 KC CE 11.5 18.9 9:1 beb lez 2.9 1.3 WE 15.4 Nds77 18.4 17.1 18.4 8.6 5.4 1.5 8.1 155 15.6 18.6 16.8 8,2 3.51 | 1.74 8.76 6,59 9.172'| 13.88 | 17.02 18.53 | 1841 | 15.56 | 10.87 _641_ 4.95 Ee. 3.09 5.94 8.19 | 13.34 | 16.25 | 18.23 | 19.02 | 16.47 | 12.29 7.44 3.59 ll} 8.68 6.66 0531 | 19:45 | 17521 (18E1O (eo USEON Tr NSE PAN, 6.56 - 2.18 2.58 4,74 7.07 | 11.60 | 14:69 | 17.59 | 18.58 | 17.70 | 14.23 9.4 5.60 TEMPERATURE NORMALE à PARME. C. Sl DATE. DÉC. JANVIER. FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. (JUILLET. AOÛT. SEPT. | OCT. | NOV. 8 Je _ ete 1 48 <8 2.3 53 | 109 |! 163). 212 AUS IP S0 BU AAN 3 Ak oh erde 2.5 6:6-|, ALS | 167 | 24 | 251-468 | MONI MORE 5 3.9 0.9 2.7 BB). ALI | ILT ZEG 241 Ie Ebel STONER NEN 7 38 8u +49 1071 120 | ATG | 218 249} 26:31 OKE IN HE GRIND 9 3 6 0.6 3.1 TER Te A9 | 180 | 220 | 2e 260 „OUkOn ME 9.5 | 11 3.4 0.4 Be Me Hoe Aseuit oo ass I 95. 215 AB 9,4 13 3-2 3.5 Salie 129 | 18:41 244 | 25.57) 22 AS Ag 9.1 15 3.0 0,4 34 IE ASP 18:90) 2246 IP 257 | AO 20:90 IN ate) 8.6. 17 2.9 0.6 3.9 Bent 13 II VSI 28 | 250) 94 Bel 20 MA 8.2 19 2.7 0.8 4.2 BEREN MRE HOLA BRON AEL 24.30 206 BAR 1.6 21 2.4 1.0 4,5 GA HADI 106 1 289 || 26 94 LObel ABM 7.2 23 rd AN 4.1 geni AAB 19819541 203 95 20. le 8 6.7 25 2.0 1.4 4.9 OOI Koet: 20 | LO PEA | 23 4rk 19,8. A30 6.1 21 1.8 1.6 53 | AML3-| A55 |, 204 | 249 | 26.6 | 23.0 |’ 194 | 126 5.5 29 1.6 1.8 VEDA (2007 1 2at* BATU 22401 TAO DONE 4.8 31 1.4 pat 10.7 21.0 26.8 | 223 11.6 Moy. | 2.90 | 0.99 | 3.73 | 848 | 13.31 | 18.88 | 22.66 [| 25.69 | 24.15 | 20.84 | 14,86 | 8.25 110. 5,90 | 0.89 | 2.15 | 6.72 | 11.73 | 17.24 | 21.65 | 24.75 | 26.43 | 21.81 | 11.24 | 10.31 1120 3.00 | 0.51 | 3.78 {| 8.50 | 13.25 | 18.97 | 22.65 | 25.15 | 24.82 | 20.971 | 14.83 | 8.48 21—30| 2.09 | 1.66 | 4.92 | 11.08 | 15.16 | 22.31 | 23.69 | 29.15 | 25.49 | 19.67 | 14.00 | 5.91 L TEMPERATURE NORMALE à PRAGUE. C. DATE. pÉC. |JANVIER. heel MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.| AOÛT, SEPT. OCT. NOV. 1 Cr A EN er IE | 1.5 64 | 129 |-16.9 | 19.4 | 20.6 | 18.3 | 12.9 6.8 3 Mn 09 17 68 | ast ATA. 29.41 20.51 080. |L 216 6.2 5 Mr ET 07 1.9 Ke) 135 Ie Adelt 95 205 AAT lr AA 5.7 7 ME ESR 06 2,1 db ALS ALB WBO 204 A7.Sen dal 5.3 9 EN 2.3 KSB AAN BLG HOI 0 903 (0,8 1e da 4.9 A ENE 10 2.6 00 AAA AB IN AGREE L0.2 | 654 0 ANS 4.5 13 0.9 |— 2.4 0.0 2.9 816 | 146 ASB P AOB |K 901 Ie 15:09 HOE9 4.l 15 06 — 2.2 J- 0.2 3.1 Gb 140 185 Ie TAG it +900 Ie al5.b jp ADA 3.9 17 0.4 |— 2.0 0.4 3.5 ren denn ONE EE ECI EN CKC ie 9.9 3.5 19 ei | 0.6 30 N TOI tR4 Ii ABS | 4200-1198 | NÀ.6 9.4 3.2 21 Eg EE 0.8 AB TOB 1158 hk 480 | 201} 019:6 | 144 9.0 3.0 A SO 16 1.0 AI AUTO| 1519, | 11930 |. "2003 19.4 PNA 8.6 2.8 3 05 5 1.1 Bal iede er ar O | '20:3 | 19.1 118:9 8.2 2.6 Bi SOB == 13 BED Ir 090 ABA ITO | "90. | 1189, hk B5 8 2.4 29 5 EL 5-9 495 | “165 | 19:3 | 20.4 | 18.6 | 13.2 14 2.3 SI 13 [ze IN 6.3 16.8 20.5 | 18.4 1.0 Moy. F0.49 |—1.91 0.16 | 3.57 | 9.36 | 14,93 | 18.36 19.92 19.79 | 15.53 | 10.08 | 3.98 110 41.64 |—2.12 |—0.10 | 1.96 | 7.23 | 13.56 | 17.44 | 19.53 | 20.44 | 17.52 | 12.25 | 5.67 1120 40.59 |—2.17 H-0.25 | 3.29 | 9.17 | 14.94 | 18.52 | 19.88 | 19.99 | 15.39 | 10.25 | 3.17 21—30—0.56 —1.47 H-1.10 | 5.18 | 11.63 | 16.09 | 19.14 | 20.29 | 19.06 | 13.71 | 8.10 | 2.56 24 NATUURK, VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. > 82 TEMPERATURE NORMALE à PUTBUS. C. ï DATE. DÉC. |JANVIER. FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. MAI. | JUIN. |JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT. NOV. | | ze 1 15 — 1.4 — 1.7 — 0.8 d.d 9.0 | TSA 16.7 17.8 155 12.3 5.2 5) 1.4 — 15 |— 1.9 — 0.6 8.1 9.2 13.5 16.7 18.0 15.0 12.1 4.7 5 1.2 |— 1.6 |— 2.0 — 0.4 4.1 9.5 13.9 16.7 18.1 14.8 11.9 4.8 7] 1.0 — 1.8 — 2.0 — O.L 4,6 9.6 14.4 16.8 18.2 14.5 11.6 3.8 9 0.8 — 2.1 — 1.9 + 0.L 5.1 9.8 14.8 16.8 18.1 14.3 | 5) 8.3 11 0.5 |— 23 — 1.8 0.4 5.6 9.9 15.1 16.9 18.0 14.1 10.8 2.9 18 0.3 — Al |= 1.7 0.6 6.1 10.1 15.6 16.9 1141 13.9 10.2 2.6 15 0.0 — 1.9 |—= 1,6 0.9 6.6 10.4 15.9 170 17.5 13.8 9.8 2.3 1 me Ol — 1.8 — 1.5 1.1 6.9 10.6 16.1 Ibi 17.3 13.6 9.3 2.2 19 == 0216 1.4 1.4 7.3 10.9 16.2 Kris 17.0 13.4 8.7 2.l 2 — 0.4 — 1.6 — 1.4 derd 150 | AEL 16.3 i WL 16.3 13.2 8.3 2.0 23 |— 05 — 15 |— 1.3 2.1 7 te ame U 5 16.4 17.2 16.5 13.0 1.6 1.9 ADEN SNON A A1 2.4 8.3 WD Mf 16.5 Wijk 16.2 12.9 AE 1.8 27 — 09 — 1.3 |= 1.0 | 2.6 8.6 12.1 16.6 17.4 16.0 rf 6,4 187 29 — 1.0 |— 1.5 2.9 8.9 12.5 16.6 11.5 \ ete) 12.5 5.8 Ed 31 |— 1.2 — 1.6 9.3 12.8 } 7/1 1575 5.4 Moy. 40.10 (1.71 —157 1.09 | 6.40, 10.65 | 15.47 | 17.06 | 17.17 | 13.75 | 9.31 | 2.76 110 1.14 —1.75 1-89 — 0.81 4,30 9.47 | 14.05 | 16.76 | 18.05 | 14:71 | 11.78 4,13 TR —1.90 ae —J-0.95 6.60 | 10.44 | 15.86 | 17.01 | 17.44 { 183.71 9.68 2.38 21—30—0.15 —1.49 —1.12 |4-2.41 8.29 | 11.84 | 16.50 | 17.34 | 16.19 | 12.82 6.91 1.78 | TEMPERATURE NORMALE à ROME. C. DÉC. Kase FÉVRIER.| MARS. | AVRIL. | MAI. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. | SEPT. oct. NOV. 1 9.9 8.1 8.4 9.4 11.8 16.5 20.1 23.6 24.7 22.6 18.2 15.0 5) 9.8 8.0 8.4 9.5 12.0 16.8 20.5 23.8 24,9 22,4 18.0 14.6 5 9.6 1.6 8.1 9.1 12.2 17.0 20.9 24.0 25.0 22.0 17.9 14.2 1 9.5 1.6 8.1 9.9 12.5 LTE: 21.2 24.2 24.9 21.8 17.60 358 9 9.4 1.5 8.4 10.1 12.8 17.4 21.5 24,4 24,7 21.5 17.5 13.4 11 9.2 1.5 8.5 10.2 18.0 17.8 21.8 24.6 24.5 21.1 17.3 13.0 13 gel dd, 8.5 10.4 13.2 18.0 22.1 24.1 24de 20.9 jol 12.6 15 9.0 1.9 8.6 10.5 13.5 18.1 22,4 24.9 24,2 20.6 17.0 12.4 17 8.9 8.0 8.7 10.6 13.9 18.4 22.5 25.0 24.0 20.4 16.8 12.1 15 8.7 8.0 8.9 10.8 14.2 18.5 22.8 25.1 23.9 20.1 16.6 11.9 21 8.6 8.1 9.0 10.9 14.6 18.6 22.9 2ó.l 23.6 19.8 16.4 11.5 23 8.5 8.1 9.1 11.0 15.0 18.9 23.0 25.0 23,4 19.4 16.2 ile 25 8.4 8.1 9.1 11.1 15.4 TEN 23.1 25.0 23.3 19.0 16.0 10.9 21 8.4 8.3 9.4 11.3 15.7 19.4 23.3 24,9 23.0 18.8 15.7 10.5 29 8.2 8.8 11.4 16.1 19.6 23.5-| 24,6 22.9 18.5 15.5 10.2 31 8.1 8.4 11.6 19.9 24,8 22.1 15.1 e | _ _ Moy 8.97 1.95 8.67 | 10.54 | 13.80 | 18.19 | 22.15 | 24.61 | 24.02 20.51 | 16.83 | 12.40 1—10/ 9.64 1.14 | 8.28 9.16 | 12.32 | 17.01 | 20.90 | 24.05 | 24,84 | 21.96 | 17.81 | 1409 1120, 8.95 1.81 8.66 | 10.55 | 13.63 | 18.20 | 22.37 | 24.81 | 24,16 | 20.56 | 16.92 | 12.82 21—30| 9.22 9,04 | 9.16 | 12.35 | 15.45 | 21.18 | 23.19 | 27.37 | 25.47 | 19.00 | 17.48 | 10.78 | TEMPERATURE NORMALE à SETIF. C. DATE. DÉC. mee ae MARS, AVRIL. MAL. JUIN. JUILLET. Aoûr. SEPT. OCT. NOV. 1 5.9 4.1 5.4 1.6 sa A25 A68 1 21.01 249 TORI LOS NS 3 5 | 4.1 5.6 1.1 8.9 | 12.7 | 162 | 21.4 | 93.91 tad.0rh MBS BA 5 5.6 | 4.0 5.8 ES 99 | 12.9: 16.5 | ‘21.81 28.71 Zh A18. 108 1 5.4 4.0 6.0 rie 95) TS. 6.8 22 Ae BE 4 Dh. MI BAN 9 5.3 4.0 6.2 7.9 8.71 13,8. AAL | 1927) 28.20 "20:81 UT-Beik HOG | 11 62e vds 6.3 moek A00 AS edit 28 A 92:91 20 TI UBER 9.6 13 5.1 4,2 6.5 dio 10,21 18.8 19:81 23.5 | Wo) 2,6 16.4 9.1 15 5.0 4.3 6.6 80 Tb TAO | ANB KH 23.8 | 2921 LO: brei IDEE 8.6 17 4.9 44 6.1 8.01 107 1 142 | 16,5 | 24:1.| 22.0" 20.41 “158 8.2 19 4.8 4.5 629 Bil AAO eotdator S1B.9 124,4) 21.7) Co03) L14:9 1.8 21 4.7 4,6 7.0 Sa PAS dze Ih 19081 Id: 21.6 E -20.3) eld A 7.4 23 4.6 4,1 7.2 Bo | Iso MBI 196 | 1247 pa) 201 P1N.O 7.0 25 4.5 4,8 7.4 Be2loeides | 1BOr| “90 t 24,7 | 2:83 420,09 A18 6.1 27 44 4,9 1.6 83 1250 |='1b:2-1 20:83 | “247 | If 196 | ABL 6.4 29 4:35 5.1 Bedel SIS Plipean | VOT SHG VAT) 196: ERZ 6.1 31 4.2 5.3 8.5 15.7 24,4 | 211 12.1 _Moy. | 4.96 | 4.43 | 6.55 |_8.01 | 10.55 | 14,07 | 18.29 | 23.51 | 22.33 20.43 | 15.65 | 8.66 lol 5 | 14-03 | ch.85| 3.36 | 9.21 | 12.95 | 16.58 | 21.93 | 23.62 | 20.88 | 18.18 | 10.79 11—20| 4.95 | 4.34 | 6.63 | 7.99 | 10.54 | 14,03 | 18.24 | 23.85 | 22.20 | 20.49 | 15.12 | 8.55 21—30| 4.45 | 4.84 | 1.34 | 8.24 | 11.84 | 15.05 | 20.06 | 24.65 | 21.29 | 19.91 | 13.42 | 6.63 | TEMPÉRATURE NORMALE à ZOULOUSE. C. MAI. JUIN. |JUILLET.| Aoûr. SEPT. OCT. NOV. DATE. | pÉC. en MARS. | AVRIL. 1 6.4 4,2 5.0 1.0 10.1 18.2 17.2 20.6 23.1 20.3 16.9 11.0 B) 6.2 4.1 5.1 1.2 10.3 13.4 17.6 20.8 23.0 20.2 16.5 10.6 5 6.0 4.0 5.2 14 | 10.5 13.7 18.0 21.0 22.8 20.1 16.1 10.2 1 5.8 8.9 5.8 1.6 10.8 14.0 18.2 21.1 22.1 20.0 15.8 9.8 9 5. 9.8 5.4 1.8 11.1 14.3 | 18.4) 213 | 225 19.9 15.4 9.4 11 5.5 3.7 5.5 1.9 11.3 14.6 18.7 21.4 22.3 19.8 15.1 9.L 13 5.4 3.8 5.7 8.1 11.5 149 18.9 21.5 22.1 19.6 14.7 8.1 15 5.3 8.9 5.8 8.3 NELE 15.2 19.1 21.6 21.9 19.4 14.5 8.5 17 5.2 4.1 6.0 8.5 12.0 | 15.5 19.3 21.7 21.1 19.2 13.9 8.2 16) 5.1 4,2 6.1 8.1 12.8 15.9 19.5 21.9 21.5 19.0 13.5 1.9 21 4.9 4.4 6.3 8.9 12.5 16.1 19.6 22.1 21.2 18.8 13.1 1.6 28 4,8 4.5 6.4 9.2 12.7 16.3 19.8 22.3 20.9 18.6 12.7 1.2 25 4.6 4,6 6.6 9.4 12.9 |. 164 | 20.0 22.5 20.1 18.4 12.4 1.0 27 4,5 dll 6.8 9.6 13.0 16.6 20.2 23.1 20.5 18.0 12.0 6.8 29 44 4,8 9.8 13.1 16.8 20.4 | 22.8 20.4 | 175 11.6 6.6 51 4,8 4,9 10.0 Sufolk 23.0 20.3 11.2 Moy. 5.24 | 4,21 5.83 8.46 | 11.77 [ 15.25 | 19.05 | 21.17 | 21.13 | 19.21 | 14.08 hs 8.50 l—10| 5.97 3.99 5.20 7.45 | 10.61 { 1381 { 17.96 | 21.00 | 22.78 | 20.10 | 16.06 | 10.15 11—20{ 5.25 3.98 5.87 8,35 | 11.81 | 15.29 | 19.15 | 21.67 | 21.85 | 19.35 | 14.20 8.41 2130 4,59 4,60 | 6.57 9.44 | 12.89 | 16.48 | 20.05 | 22.52 | 20.70 | 18.17 | 12.21 6.95 | za TEMPERATURE NORMALE à ZREVES. C. DATE. DÉC. |JANVIER.|FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAL. JUIN. |JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 24) 09} A5 | 89) 68| 126 | 16,4 | 18.0 | 20.0 | 16.9) 126 | 75 3 H8 | A08 Sdk) 4D 4468 Ted DE Ml MOS WEGen BA DL 5 22 MOT NED BAN AAS We Plana ABS |l Ou. |. WES RBI BB 7 20} 05 | 22) 42 7.9): 185 | 16.8 | 185 | 19.6 |. 16.1| MB 64 9 200 OA VER AB deb) WAT 7 BBI UBE | WOr4 ol MOE MAAN 60 11 19 08 | A6) Ad) 80) 140 MBD ev WAT Pp AUI2 MA AEL B 13 18-02) AB 145) D6 | 148 HO AEB MMO) Wol 200 15 16) 03| 30} 45 {| 103) 144 | 170 | 19.0 | 18.8 | 149 | 105| 48 17 16 04) 82) “46 | 107 | 146) 271 | 19) | 185, MG) LO Ht 19 15) 05| 38) A48 Il) M9 | 172) 192, 188) 148) DO HD 21 14 06 85 | 49) A4) Ml | AJA) H9,8 | HEA DLO SOE IEN 23 dB) 07-86 | “50 | 116 | 168) 115 19.8, UI) WEG KEA EE 25 18 | 06) 288 | 62 ALB 66 | UIB) 5) 176 | HAA MOONEN 27 2) 0D) EB) wbb) AAL A58 ATB) 186 |, OTA! Wel De 24 EEE 68 124 160 | 178) 107 178) 129) VELE 31 50 18 | 6.0 16.3 RA9 | 140 ie Moy. | 165 | 0.63 | 2.86 | 4.73 | 9.89 | 14.52 | 17.12 | 18.97 | 18.60 | 14.80 | 10.35 | 4.19 110 2.14 | 0.63 | 201 | 413 | 7.43 | 13.25 | 16.66 | 18.33 | 19.68 | 16.26 | 12.00 | 6.68 1120 1.65 | 0.36 | 3.04 | 4.59 | 10.29 | 14.49 | 17.06 | 18.99 | 18.68 | 14.79 | 10.46 | 4.71 21—30/ 1,23 EE 8.71 | “5.34 | 11.94 | 15.63 | 17.63 | 19.50 | 17.60 | 13.34 | 8.84 [ 2.98 TEMPERATURE NORMALE à VARSOVIE. C. DATE. JANVIER.|FÉVRIER.| MARS. AVRIL, MAI. JUIN. |JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 1 | 0.6 |— 48 — 48 — 1.5 29 | 10:9 |,-16.9 | AVB J, A9: | STO | ADS 4,0 3 |—10|— 5.0 |— 46 — 1.4 8.4 | “114 | ‘TGA | 19.9 |. 189 | "1578 AOM 3.6 b 13 | 54 45 — 1.1 4,0 | A8} “16.3 | °18:0 | 118,9 } WADDEN 3.3 T 15 | 58 | 44 — 09 464-120) 164 | AIBL | "48.8 |" A52 9.8 2.8 9 | LT — 6.0 [— Al — 0.6 5.3 | 122 | 1616 218,2.) #18. | “150 9.5 2.5 IL 2.0 — 63 — 3.9 — 0.5 681 TPG | U.) 18.8 (9187 | CAAI6 9.0 2.1 13 |— 23 |— 62 — 3.6 |— 0.2 6.3 | 12.9 | 169 |-'184| 18.5 | 143 8.5 vl 15 — 2.5 — 6.1 |— 82 0.0 67) E82 CART | ABA “IBAN WEBS 8.0 1.5 17 21 — 60 |— 2.9 |H 0.1 fs) 186 [A14 f-AGD | CUB} SK 1.6 ka 19 — 3.0 — 5.8 |— 2.6 0.4 don ABO) IES | ABN | LdS t ATBO 1.3 0.9 A ee 0.6 8.6 | AAA) YA) ABA | 17.6 | 12.6 6.8 0.6 23 |— 3.5 — 5.5 — 2.1 0.9 Gls Mads | CAB } BEB MA ORO 6.3 0.4 25 — 38 — 54 — 1.9 1.2 98 | OAD | Oe . emenkek « e > t | — 321.66 —332.02 —328.14 —324,14—314.87 —306.21,—312.15 — 299.41 —305.03 | — 33.21 — 33.89— 35.14 — 36.89 — 36.46— 36.02|— 34.98 — 34.02 — 34.68|— 35.34 Par la formule 4 (m + p + 5): NOV — 34.26 |—34.30 |—35.51 |—36.36 36.46 1—35.82 |—35.01 |—34.56 |—-34.68 60.57 61.29 61.02 | 61.65 59.64 60.66 61.47 60.97 | 61.29 26.31 26.99 25.51 25.29 23.18 24.84 26.46 26.41 26.61 0.25 0.25 0.25 0.25 0.25 0,25 0.25 0.25 0.25 26.56 | 28.24 \ 25.96 | 25.54 | 23.43 | 25.09 | 26.41 | 26.66 | 26.86 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 26.1 21.3 26.1 25.1 24.0 | 24,0 26.6 26.8 26.5 26.6 21.5 25.6 25.7 23.1 25.1 26.1 26.6 26.1 26.9 21.0 25.5 25.2 23.2 26.0 26.8 26.5 21.3 | OCT. . Lardon _ 33.48— 35.62 84.50 |—34.81 —34.12 61.69 | 60.52 | 59.15 27.19 | 25.71 | 25.63 0.25 | 0.25 | 0.25 28.44 | 25.96 25.88 27.1 | 264 | 258 27.5 | 25.9 | 25.9 21.1 | 25.6 | 26.0 La correction est ajoutée par ce que la moyenne annuelle de 1841—1850 était plus grande que la moyenne annuelle de 1850—1858. 94 HANAU: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC LA MOYENNE p'UTRECHT zr PRAGUE, z (UTRECHT + PRAGUE). JANVIER 1849 — DÉCEMBRE 1854 INCLUSIVEMENT ET JANVIER 1857 — Aoûr 1858 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÉ FÉVRIER 1858. Les moyennes des différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS, DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. NOV. | | de Hanau 4(Utr.+Prag.)| 2.00 | 216 | 1.93| 194| 2.00| 1.97) 216 | 2.2 2.21 | 210) 200 4 (Utrecht+Prague) 83.58 93.83 88.65 93.60 |- 32.88 93.19 33.59 83.45 33.65 98.91 93.58 33.18 | Hanau normal .. — 385.53 25.99 | 35.58 | 35.54 | 34.88 | 3516 35.85 \ 35.338 | 35.86 36.01 | 35.59 35.02 Réduection de la normale en millimètres: 760mm + JE OA Ede ee 56.4 51.8 57.8 51.0 55.9 55.6 57. 51.5 51 4 58.1 bis 55.9 VAO Meine Bere 56.9 58.1 56.9 51.0 55.2 56.1 57.5 57.4 57.6 58.0 bied 55.6 OLS BON Er ape ken oe 51.8 51.8 56.6 56.7 55.2 56.5 biisd 51.2 57.8 51.8 56.5 55.8 Hanau normal... =| 55.89 | 53.91 | 56.98 | 56.89 | 55.45 55.OG 55.40 | 58.35 | 52.64 58.98 | 58.03 | 55.6 se ITTENDORF: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUÊ, JANVIER 1853 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT, ET DE LA MOYENNE DE 16 ANNÉES D'OBSERVATIONS à ITTENDORF. Les différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS. | vÉC. JANVIER. | FÉVRIER. AVRIL. MAIL. | JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. Er eden —_ 57.56 —58.40 |—51.16 |—55.47 —55.88 (—53.11 ins —_52,45 |—55.11 —56.87 —58.46 Moyenne —— 9.34*|— 9.59 |— 9.16 |— 9.63 |— 9.25 |— 9.31 — 8.86 — 8.61 |— 8.14 — 9.19 |— 9.39 — 9.74 Par la formule } (m + p + 5): Ittendorf — Prague —= — 9.56 |— 9.56 |— 9.66 |— 9.55 |— 9.40 |— 9.14 — 8.93 |— 8.14 |— 8.85 |— 9.11 |— 9.44 — 9.49 Prague — 800 + 29,89 90.17 29.92 29.54 29,00 29.17 29.60 29.55 29.81 80.16 30.01 29.54 Ittendorf .… = | 20.33 | 20.61 | 20.26 | 19.99 | 19.60 | 20.03 | 20.67 | 20.81 | 20.96 | 21.05 | 20.51 | 20.05 Le double de ces nombres ajouté à la moyenne de 16 années: | 21.27 | 2043 | 20.00 | 20.11 | 19.31j 19.67 | 20.60 | 2081 | 20.78 | 21.13 | 20.30 | 20.37 donne une somme, dont la moyenne est: Ittendorf normal. —=|320.64 | 20.55 | 20.18 | 20.03 | 19.50 | 19.91 | 20.65 | 20.81 | 20.90 | 21.08 | 20.48 | 20.16 Réduction de la normale en millimêtres: 700mm + LOA eens 22.9 25.4 22.4 22,1 21.0 21.1 22.0 | 23.8 23.7 243 23.5 22.2 ED Ee 23.8 23.1 22.2 22.0 20.5 21.6 23.4 28.6 23.9 24.4 22,8 22.0 ZIESO be Me andel de 28.6 22.8 22} 21.7 20.6 22.2 23.8 23.6 24.1 24,1 22.5 22. Ittendorf normal. =| 23.32 23.10 | 22.29 | 31.92 | 20.23 | 21.69 | 23,35 | 23.68 | 23.91 | 24.30 | 22.93 | 22.22 95 KIEL: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC UTRECHT, 1849— 1858. Les moyennes des différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. | JUIN. JUILLET. | AOÛT. SEPT. | OCT. NOV. ‚ (KielUtrecht) . . =— 0.66 + 0.02 |— 0.80 — 0.13 [4 0.19 |H 0.32 hed 0.29 — 0.17 |— 0.41 — 0.07 Ee 0.06 lié 0.06 Par la formule } (m + p + 5): Kiel —Utrecht .. = — 0.23 |— 0.48 |— 0.30 |— 0.25 + 0.13 H- 0.07 |— 0.05 |— 0.31 |— 0.24 |— 0.16 |— 0.02 |— 0.22 Utrecht = 27" + 18.18 18.50 13.38 18.66 Weed 13.22 13.58 18.36 138.50 13.68 13.16 12.82 ENE ee = 12.95 13.02 18.08 13.41 12.90 13.29 18:53 18.05 13.26 13.52 13.14 12.65 Correction == 0,18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0.18 0,18 Kiel normal =27''—& | 12.98 | 12.84 | 12.90 | 13.23 | 12.92) 13.14 | 13.35 | 12.89 | 13.08 | 13.34 | 12.96 12.42 La quantité 0.18 a été soustraite parceque le baromètre à Kiel est placé plus haut qu’auparavant. Réduction de la normale en millimêtres: 700mm + ll) ENE 59.5 59.7 | 59.9 60.7 59.7 60.1 60.9 60.5 59.9 60.7 60.9 58.8 US 59.7 59.8 | 59.8 61.1 59.2 60.5 61.1 59.9 60.6 61.0 60.2 58.1 iii 59.9 60.0 60.2 60,5 59.7 60.8 61.0 59.5 60.6 61.2 59,8 59.2 Kiel normal ....=| 59.41 | 59.86 59.98 | 60.77 | 59.55 | 60.48 | 61.01 | 59.95 | 6GO.38 | 60.97 | 60.12 | 58.90 KLAGENFURT: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUP, AVRIL 1854 — NOVEMBRE 1855 INCLUSIVEMENT, MARS —- OCTOBRE 1856 INCLUSIVEMENT, DÉCEMBRE 1856 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les difféfences trouvées sont : LIGNES DE PARIS. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. NOV 5(Klagenf.— Prague NA 57 —30.12 —31.1l —40,47 —50.45 —48,65 —48.711 47.01 41.2 ra san 48.99 —47.92 —40.45 Moyenne =— 9.19*—10.04*—10.37*—10.12*—10.09 |— 9.13 |— 9.74 |— 9.41 L_ 945 — 980 —- 9,58 10.11 Par la formule 5 (m + p + 5) Klagenfurt—Prague=|— 9.18 |— 9.87 TOS ll "998 [985 1— 9.63 1— 9,53 |— 0,55 | GONS Prague = 300 +# 29.89 30.17 29.92 29.54 29.00 29.17 29.60 29.55 29.81 30.16 80.01 29.54 Klagenfart normal = 320.11 20.30 19.34 | 19.35 19.02 19.32 19.98, 20.02 20.26 20.55 20.18 19 91 Réduection de la normale en millimêtres: 700mm RE 21.8 22.5 2189 20.6 19.7 19.9 21.3 22.0 922 23.0 22.6 21.8 Li 22.0 PP 21.3 20.5 19.5 20.2 21.9 21.7 22.4 23.2 22.2 21.5 21—30 z » 22.5 22,4 20.8 20.1 19.6 20.7 22.2 21.9 22,7 23.1 22.0 21.6 Klagenfart normal =| 22.03 | 22.53 | 21 39 | 20.38 | 19.62 | 20.33 | 21.80 | 21.88 | 22,48 | 23,11 | 22.25 21.65 96 LIGNES DE PARIS, 3(Königsb. — Prague) = Moyenne Königsb— Prague = Prague = 300 + Königsb. normal. 700mm + ee ee sr etie, wenen e KÖNIGSBERG: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC AoûrT 1858 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: PRAGUL, LIGNES DE PARIS, 6(Kremsm.— Prague)— Moyenne — Kremsmünst.-Prague= Prague = 300 + Kremsmünst.normal—= 700mm + pia tet nhale, e Kremsmünst.normal—= DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUILLET. 16.20 18.34 19.09 len 0 19.06 20.86 20.25 19.71 25.67 24.711 26.85 29.46 5.40 6.11 6.36 5.90 6.35 6.95 6.15 | 6.57 6.41* 6,19%) 6.59* Sb Par la formule $ (m + p + 5): 6.29 5.96 6.12 6.20 6.40 6.68 6.76 6.58 6.38 6.39 6.71 6.45 29.89 8041 29.92 29.54 29.00 29.17 29.60 29.55 29.81 30.16 80.01 29.54 336.18 | 36.13 | 36.04 | 35.24 | 35.40 | 35.85 | 36.36 | 36.13 | 36.19 | 36.55 | 36.22 | 35.99 Réduction de la normale en millimètres: 58.1 58.4 58.1 51.1 56.1 neit 58.6 58.5 58.1 58.8 59,9 53,6 58.4 58.2 58.0 57.4 56.5 57.6 59.0 58.2 58.4 59.2 59.1 Bia 58.6 58.0 51.9 ba 56.7 58.1 58.7 58.0 58.6 59,5 59,2 57.5 58.34 | 58.22 | 58.03 | 57.32 | 56.63 | 54.62 | 58.38 | 58.25 | 58.39 | 59.18 | 59.52 | 52.96 KREMSMÜNSTER: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUE, DÉCEMBRE 1852 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: DÁC. JANVIER. | FÉVRIER MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET, AOÛT. SEPT. OCT. NOV. —50.15 |—50.83 |—50.56 |—48.26 Ber —_ 50.16 —49.60 Ce 149.25 —49.08 — 48.68 —48.83 — 8.46 |— 8.47 — 8.43 — 8.05 |— 8.38 |— 8.36 |— 8.21 ee 8.09 ES, 8.21 — 8.18 — 8.11 — 8.14 Par la formule 4 (m + p + 5): — 8.36 |— 8.45 |— 8.32 |— 8.28 |— 8.26 |— 8.33 |— 8.24 |— 8.19 |— 8.16 |—= 8.11 |= 8.14 I= 8,94 29,89 50.17 29.92 29.54 29.00 29.17 29.60 29.55 29.81 30.16 80.01 29.54 | 321.53 ZAS2 Z1.GD Z1.26 | 2.84 | 2.84 | 21.36 21.36 21.65 21.99 | ZL.S% | 25.39 Réduction de la normale en millimètres: 25.1 25.6 25.6 25.1 OENE APT Oh 25.2 26.1 26.3 25.2 25.3 | 25.9 | 255 | 248 | 23.4 | 23.7 -| 25.0 | 248 | 26,5 | 264 | TR 25.4 25.7 25.8 24.3 23.4 24.0 25.2 | 24.9 25.8 26.5 25.9 24.6 2530 | 25.65! 25.44 | 24.82 | 23.52 238.26 | 24.92 | 24.93 25.57 | 26.36 26.02 | 24.60 KRONSTADT: DECEMBRE 1855 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: de) _l RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUU, LIGNES DE PARIS. DC. JANVIER. | FÉVRIER,| MARS. | AVRIL. | MAI. JUIN. | JUILLET. AOÛT. SEPT. | OCT NOv nr ig pe | | E | ze 8 (Kronst.— Prague) =/— 44.11 —44.95 44 SL 45.45 —42.76 —45.30 —45.20 —44,09 —42.88 —41.79 |—4l A1 —45.07 Moyenne =—14.90 —14.98 |—14.94 —15.15 —14.25 — 14.48 —-15.06 —14.69 —14.29 —13.93 |—13.80 —15.02 Par la formule } (am + p + 5): Kronstadt — Prague. ——14.97 —14.94 |—15.02 —14.78 |—14.6L |—14.58 |—-14.73 |—-14.68 —14.30 [14.01 14,25 114.57 Prague — 300 +| 29.89 30.17 | 29.92 29,54. 29.00 2917 29,60 29.55 [ 29.81 80.16 30.01 29,54 Kronstadt normal. — 314.92 15.23 | 14.90 14.36 14.39 | 14 59 14.8% 14.88 | 15.51 16.15 | 15.36 14 93 Réduction de la normale en millimètres: 700mm + IOP rte » 10.1 EOZOE ele eh0t5 OSD 9.5 9.6 ONT LORD | VOEG Sial 2eSnenslenl 10.9 B | 10.4 \ 112 10.2 WORD in erde le POB 0 B gE vl PEN | 13.2 12.2 10.4 EE | NT On MT 10.4 9.7 92 | 949 | 106 | 108 AO Dn Hide pe | | | Í Kronstadt normal — | 10.41 11.40, 10.38 10.12 | 9.25 | 9.76 | 10.34 | 10.33 11 93 | 13.15 12.314 19.50 LEIPZIG: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUE, DÊCEMBRE 1852 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS, DEC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. | MAI. JUIN. ke) AOÛT SEPT. | OCT. NOV. | | | EE Ee ee sief | | 6 (Leipzig — Prague) =| 16.12 | 17.08 | 17.55 |_ 19.94 | 20.88 | | 20:95 10 L21.BB jer 21.12 ij 21-8140 20E16 | 18.41 | 19,04 Moyenne=| 2.69 | 2.85 2,93 | - 8.32 BABA BDk -d0 Ie 352 | 3.56ú! 8.36 | BOT Sb Par la formule 4 (m Hp +8: Leipzig Prague . — 2.90 2.82 SO kN | 8.58 3.54 | 3.56 3.45 3.33 3.20 2.98 Prague —= 300 + 29,89 30.17 29.92 | 29 54 29.00 | 29.1i 20.60 | 29.55 29.81 30.16 90.01 29.54 | Leipzig normal. . — 332.29 | 32.99 | 32.95 32.48 | 32.43 | 32.470 | 33.14 | 33.11 | 33.29 | 33.49 | 83.21 | 32.52 Réduetion de la normale en millimètres : 700mm + } Oei 50.5 bl. | 51.0 | 51.0 | 49.8 | 50.2 Dek ore | 51.6 | 52.8 51.9 50.4 MEO E.D. 50.7 518 DE 003 20.9 50.5 51.5 51.8 | 51.8 52.4 51.7 49.9 iii EN 50.9 0 EE DE 15 LE | 50.4 | 50.0 50.9 51.8 5 O3) 52.1 52.2 51.8 50.0 | | Leipzig normal | 50.21 | 51.13 51.07 50.91 | 49.50 50.54 | 51.50 51.43 | 51.84 52.30 | 51.64 | 50.12 26 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIR. DEEL IN, 98 LISBONNE: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENE VE, OCTOBRE 1854 — Aoûr 1859 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont : MILLIMÈTRES. | DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. oCr. NOV. Ene Ee SE ze He 5(Lisbonne —Genève=| 159.56 | 154.12 | 145.60 | 158.64 | 162.48 | 161.82 | 150.57 | 148.31 | 145.86 | 118.37 | 148.89 | 144.74 Moyenne =, 31.91 30.82 20.12 91.78 82.49 82.36 80.11 29.66 | 29.17 | 29.59*| 29:18 | 28-9b Par la formule } (m 4 p + s) Lisbonne — Genève. = 80.56 90.62 80.56 81.11 32.19 31.65 | 80.71 | 29.65 | 29.47 29.51 29.44 80.21 Genève = 7100 + 26.56 27.24 25.16 25.54 23.48 25.09 | 26.11 | 26.66 26.86 21.44 25.96 25.88 Lisbonne normal. =|858.12 | 52.86 \ 56.32 | 56.65 | 55.62 | 56.44 | 57.42 | 56.31 56.33 | 56.95 | 55.40 | 56 09 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 700mm + SEO Me eet there s | 56.5 58.0 56.8 56.6 56.0 | 55.9 B 56.8 56.0 56.9 56.0 55.8 Lp Wlan ser 19560 U Berg (BEA) Ber era Wees | 56.3 | 57.2 | 551 | Bel Ai rk bied 51.6 56.2 56.6 55.4 Di faa eD Tel 55.9 56.6 ear 55.0 56.4 * MADRID: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENÈVE, DÉCEMBRE 1853 — AoÛT 1859, rxceePrk AOûT 1855. lies différences trouvées sont : MILLIMÈTRES. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. MARS. AVRIL. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. OCT. NOV. | | Ti ug iassel—12t.A9 211910752114 80120 2720 49104041068) LOLA —10S 2 — 19.18— 20.81 — 21.30— 20.20— 19.59 — 19.14— 20.06— 20.49—20.81*—0.54*—20.85*—20.66* Par la formule } (m + p + 5): Madrid—Genève . —= |—20.40 |—20.61 |—20.17 —20 36 |—19.64 |—19.60 —19.87 |—20.45 |—20.61 —20.59 |—20.52 |—20.25 Genève = 7100 + 26.56 27.24 25.16 | 25.54 23.45 25.09 26.71 26.66 26.86 271.44 25.96 25.88 5 (Madrid—Genève)— Moyenne= ‘Madrid normal. . =| #06.16| 6.63 4.99 5.18 eh 5.49 6.84 6.71 6.25 6.85 5.44 5.63 Moyenne de dix en dix jours de la normale: > 700mm + VEE 5) 6.9 5.3 5.0 4.2 4.5 6.9 6.6 5.9 1.0 5.1 5.4 SAE 0E 6.1 6.9 4.9 5.4 9,9 5.4 6.8 6.3 6.8 1.0 5.4 5.1 IES en ARE 6.4 6.2 4,1 5.2 3.6 6.5 6.1 DS 6.5 6.5 5.2 5.8 MARSEILLE: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENE VE, 99 DÉCEMBRE 1855 — NOVEMBRE 1858, Er DE LA MOYENNE DE 24 ANNÚES D'OBSERVATIONS à MARSEILLE. Lies différences trouvées sont: MILLIMÈTRES. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. | MAI, | JUIN. Nena AOÛT. SEPT. | OCT. NOV d en | | | E: En a en ss En In 3(Marseille—Genèv.)j=| 96.44 95.81 93.34 98.81 | 102.57 | 101.51 | 101.19 99.81 101.66 | 101.59 | 99.31 96.15 Moyenne ={ 32.15 \ 381.17 52.18 82.96 84.19 | 33.84 98.18 83.21 | 83.89 |. 33.96 | ”38:2 92.25 Par la formule } (m + p + 5): Marseille —Genève —= 23.06 | 32.23 32.50 99.31 93.66 33.92 93.61 53.63 83.67 33.62 | 33.08 LS 01 Genève = 7100 + 26.56 21.24 25.76 25.54 23.43 25 09 26.71 26.66 26.86 21.44 | 25.96 25.88 | Marseille. . . =100+| 58.62 59,47 58.26 58.85 51.09 59.01 60.32 60.29 60.58 61.06 , 59,04 58.39 Moy. de 20 ann.=7100+{ 60.08 58.84 58.14 51.82 56.45 59.79 60.17 60.47 «60.37 60.08 | 59.40 58.31 Marseille normal. — 259.35 59.95 | 58.20 | 58.34 | 56.36 | 58.40 | 60.24 | 60.38 | 60.45 | 60.52 | 59.22 | 58.35 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 100mm + ld A 59.0 | 59,4 58.2 58.7 57.1 51.5 | 59.9 60.5 60.2 60.9 DT 58.6 N20 ....... 59.4 56.9 58,1 58.5 56.4 58.2 | 60.2 60.4 60.4 60.6 59.2 58.0 A | 59.6 58.6 58.3 51.8 56.1 594 | 60.6 | 60.2 60.7 60.2 59.0 58.5 MÚHLHAUSEN: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUE, DÉCEMBRE 1853 — NOVEMBRE 1859 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÓ JUIN 1858. Les différences trouvées sont: MILLIMÈTRES. | DÉC. | JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. | JUILLET. | AOÛT. SEPT. ocr. NOV. BE: | | Tj B 5(Mühlh.— Prague). —— 5.87 |— 5.21 — 396 — 1.82 |H4- 0.46 |H 0.06 |H 1.80 4 1.52 |H 2.44 |— 0.40 |— 4.30 |— 1.89 | Moyenne =|— 1.17 |— 1.05 — 0.19 — 0.36 |+ 0.09 |+ 0.01 |H 0.45 0.30 |+ 0.49 |— 0.08 — 0.86 |— 0.38 Par la formule } (mm + p + 5): _ Mühlhaus,—Prague= |— 0.87 |— 1.00 |— 0.13 |— 0.35 — 0.09 | 018 4 0.25 |H O4l |J 0.24 |— 0.15 |— 0.44 |— 0.80 Î Prague = 100 + 44,18 —44.75 44,19 45.34 42.12 42.50 43,41 43.36 | 43.95 4418 44,39 45.34 f _ Mühlhausen normal— 243.26 ( 43.85 | 43.46 | 42.99 | 42.03 | 42.68 | 43.22 | 43.93 | 44.19 | 44.58 | 43.95 | 42.54 | Moyenne de dix en dix jours de la normale: E 700mm + ll AE 45.1 43.6 43.1 42.1 42.1 42,4 45,4 45.9 45.9 44,5 44,2 42.9 RIS 20 ....... 43 2 45.8 43.5 43.0 41.7 42,5 43.8 43.6 44,2 44,6 44,0 42.1 E30... 43,4 | 43.8 43.2 43.2 42.2 43.0 | 44.0 | 43.8 444 | 44,3 43.1 42.5 100 MUNICH: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUE, JANVIER 1848 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les moyennes des différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. | AOÛT. SEPT. OCT, NOV. + END pe hijel | 5 11(Munich —Prague)=—125.91— 142.24 —136.81 — 138.19 — 136.71 —185.68—131.40—129. lean 14188. 83 —135.47 —187.40 Moyenne =—12.59"*|— 12.93 — 12,44— 12.56— 1248 — 12.35 — 11.95 — 11 16— 11.83 — 12. 12 12.31 — 12.49 Par la formule } (m + p + s): Munich— Prague . = |—12.67 |—12.65 |—12.64 |—12.48 —12.44 —_ 12.24 |—12.01 |—=11.85 |—l1.90 —12.09 12.31 |—12,46 Prague —= 300! + 29.89 80.17 29.92 29.54 29.00 29.17 29.60 29,55 29.51 80.16 80.01 29.54 - Munich normal... = 318.22 | 18.52 | 14.28 12.06 '| 16.56 | 16.93 | 19.59 | 19.20 | 17.91 | 18.08 | 18.90 | 19.08 Réduection de la normale en millimètres : 700mm VN EEE 15.3 Kelten SS) 15 6 14.2 14.5 15.8 16.8 | ie 17.5 Ied 15.8 A Ore ee Suten delete 15.6 ] ke 7 15.8 14.0 14.9 16,5 16.5 1.2 17.1 16.6 15.0 AE 15.8 16.2 | 15.6 14.8 14.1 15.4 16 9 16.7 Ee a b) 17.5 16.3- 15.1 Manich normal. . = 15.59 | 16.25 | 15.43 | 15.26 14.12 | 14.94! 16.41 16.66 | 12.16 18.58 16.68 | 15.30 ILES ORGCADES: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC CHRISTIANIA. DÉCEMBRE 1852 — NOVEMBRE 1860 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÉ NOVEMBRE 1855. Les différences trouvées sont: MILLINÈTRES. | DÉC. | JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. | JUIN. | JUILLET. | „AOÛT. SEPT, OCT, NOV. — En Be: | L_ ee elen L (Christ. Sandw.) = + 2.05 (+ 2.03 m 0.46 |H 0.16 — 0.51 5 0.96 n 1.78 bie 2,34 |— 1.59 |— 1.36 |H 0.96 |J 0.20 à Par la formule 5} (m + p + 5): Christiania—Sandw. =|} 1.43 |H 1.51 |J 0.88 |J 0.04 — 0.44 |— 1.08 |— 1.69 |— 1.90 |— 1.76 |— 0.66 |— 0.07 |H 1,07 Christiania — 700 +| 55.40 55.48 55.21 bijl 51.30 51.78 56.42 54.82 55.48 56.53 55.36 55.05 Saudwick normal —= | 253.94 53.92 | 54.33 | 54.13 54.s4 | 58.81 58.11 56.92 549.19 | 54.19 | 55.43 | 53.98 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 700mm + GO be een € es Gad 54.0 58.9 56.3 51.6 | 58.5 | 584 | 57.0 56.1 51.6 56.0 54.4 LEO re tere ke 54.0 58.9 54.1 Del 51.1 59.1 58.1 | 56.5 57.2 51.2 55.4 58.9 DCE tc 54.0 53.0 55.1 57.6 58.0 | 58.8 Dirie m0 6r 51.4 56.8 54.8 53.8 Réduction de la normale en pouces Anglais. Sandwiek normal =| 29.68 | 29.68 | 29.50 | 29.81 | 29.83 | 29.8% | 29.65 | 29.40 | 29,81 | 29.81 | 29.43 | 29.68 Breslau normal (Shetland) Aberdeen normal — —= Sandwiek + 0.03 pouces Anglais — 0.76mm, Sandwiek + 0.06 pouces Anglais — 1,52mm, 101 PADERBORN: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC UTRECHT, JANVIER 1852 — NOVEMERE 1858, EXCEPTÉ LES MOIS JANVIEE, AOÛT, SEPTEMBRE, OCTOBRE, NOVEMBRE ET DÉCEMBRE 1855. Les différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS. | DÉC. JANVIER: | FÉVRIER. MARS. AVRIL. | MAI. | JUIN. vee AOÛT. SEPT. OCT | NOV. PR je === | et ann il Fen ar en es | | KS arl 5(Paderb Utrecht) 20.98 ‚—29.08 — 37.11 |—31.36 —38.00 —38.21 —33. 91 —38.16 BEE 28 —30.99 |—30.41 —31.31 Moyenne =— 5.99 — 5.81 — bii 6.237 — 6133 6e 81 649 — 6.36%—= 6.46 1 6. 20 — 6.08 |— 6.27 Par la formule } (mm + p + 5): Paderborn Utrecht =— 6.02 — 6.03 |— 6.11 |— 6.29 — 6.31 — 6.40 Ee 6.41 |— 6.44 | hans 6.34 |— 6.25 |= 6.18 \— 6.11 Utrecht = E38 | 13.50 13.38 13.66 | 12.17 R5N22 | 13.58 13.36 | 13.50 13.68 13.16 12.82 | | Biderborn.. —= 21’ | 9.16 | 1 1.21 157 | 6:46 2e OBD TN 6-93 | 76 1:43 | 698 B Correctioù. .... Zi 0.20 | 0.20 | 0.20 0.20 0.20 | 0.20 | 0.20 0.20 | 0.20 | 0.20 020 | 0.20 | ! | 4 | | | Paderborn normal.— 2%.6.96 €. | 2.08 Cn kj 6.26 6.62 | 6.94 6.92, 6.96 | «23 6.48 6.51 On a eorrigé la movenne du mois parceque dès le te} 28 Sept. 1858 le baromètre est placé 20 pieds de Paris plus haut. Réduction de la normale en millimètres: 700mm + U kor In 47.0 47.0 | 47.8 45.8 45.3 46.7 46.2 46.2 | 41.2 | 46.6 | 45.3 DE ZON Ss 46.6 41.4 46.7 41.1 44.5 45.8 46,8 46.0 46.6 47.4 | 46.8 45.5 LIE EE 46.8 41.4 46.9 46.8 44,8 46,8 46,4 45.9 41.0 46.9 | 45.8 45.9 Paderbornnormal.—=| 46.60 48.29 | 46.856 | 47.03 | 45.01 45.99 | 46.65 | 46.04 | 46.58 | 49.20! 16.20 | 45 PARME: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENEVE, AVRIL 1855 — JUIN 1859 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÉ LE MOIS D'AVRIL 1959. Les dfférences trouvées sont: MILLIMÈTRES. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. jk MARS. AVRIL. MAI, | JUIN. | JUILLET. | AOÛT. SEPT OCT. Nov. | md Wen LE AAE E te: il & (Parme— Genève) —| 112.75 | 112.24 [ 114.67 | 109.94 | 108,03 | 134.14 | 130.82 | 100.73 | 108.87 | 108.39 | 109.65 | 1LO.17 Moyenne — 28.19 28.06 28.67 21.48 21.01 26.95 26.16% 25.18 21.22 21.10 21.4AL 21.54 Par la formule 4 (m + p + 5): Parme Genève. . = 21.93 28.51 28.01 21.12 27.15 26.71 26.10 26.52 26.50 | 21.24 Pilsen Rl (NE Genève = 100 + 26.56 27.24 25.16 25.54 23.43 25.09 26.11 26.66 26.86 27.44 25.96 | 25.88 _ | Parme normal .. —=|{954.49 55.55 | 53.83 53.26 | 50.58 51.80 | 52.81 53.18 53.36 541.68 53.31 53.59 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 760mm + elle 54.0 55.4 54.4 58.5 51.6 50.7 DS He 529 | 544 54.2 | 58.3 Ors | 54.4 55.9 58.6 58.4 50.3 51.8 52.6 58.9 58.4 | 54.8 53.2 58.6 B... 55,0 | Boel 1534 | 530 | 49.9 ,| 528 | 58.0 | 58.068. | 548 | 526 | 55,9 102 PRAGUE: RÉSULTAT DE LA HAUTEUR MOYENNE DU BAROMÈTRE SELON M. FRITSCHE, ET DE LA MOYENNE DES OBSERVATIONS DE 1849 —1858. LIGNES DE PARIS, DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL. | MAI. JUIN. suiLver. AOÛT. SEPT. | OCT. | NOV. je | | | en 2 te Le Selon Fritsche :=300+| 29.62 30.05 29.93 | 20.51 | 29 19 29.42 29.17 29.67 29.92 80.26 80.15 29.41 Obs.del849-58=3800| 30.71 80.02 29.82 | 29.75 | 28.67 28.75 29.60 29.44. 29.60 80.26 29.59 29,49 Dafférences Senn =d 1.09 — 0.03 |— 0.11 + 0.18 — 0.52 |— 0.67 — 0.11 |— 0.23 |— 0.32 0.00 |— 0.56 ‚+- 0.02 Par la formule ; 2 (m + p + 5): 0,27 (J- 0.12 |— 0.01 |— 0.03 [— 0.19 |— 0.25 J= 017 — 012 j— O1L OAT OL Selon Fritsche = 300 + 29.62 80.05 29.93 | 29.57 29.19 29 42 DEET 29.671 29.92 80.26 80.15 29.47 Prague normal. . = 329.89 | 30.18 29.92 29.54 239.00 29.14 29.60 29.55 29.81 30.15 | 30.01 29.54 Réduction de la normale en millimêètres: 700mm OO ENA zn. 43.9 44.6 44,4 | 43.8 42,3 42.3 43.1 45.5 43.7 | 44.5 | 44.1 43.6 IED Veste se 44,2 44,9 44,2 | 45.5 42.0 42.5 45.6 43.2 44,0 44,8 44.5 43.2 ESSO ard ee 44,4. 44,8 44.0 42,9 42.1 42.3 13.8 45.4 44,8 44,9 44.2 43.5 Prague normal. . =| 44.18 44.89 44.22 43.39 42.15 | 42.55 43.51 43.40 44.02 44.85 44.45 43,42 PUTBUS: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUL, JANVIER 1854 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: LIGNES DE PARIS, DÉC. JANVIER. } FÉVRIER. | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. zoa | AOÛT. | SEPT OCT NOV. En | mee 5 (Putbus—Prague) — 14.14 23.45 24,79 24.93 | 26,92 28.92 26.84 24.95 | 26.04 24.63 23.54 26.01 Moyenne=| 3.54*| 4.69 4.96 4,99 | 5.38 5.18 5.81 | 4.99") <52 AOR 4.11 | 520 Par la formule 4 (an + p + 5): Putbus-Prague . . = 4,48 4,40 | 4,88 5e 5.59 5.51 5.38 | 5.19 | 5.04 4,95 4,95 | 4,48 Prague. . = 300 + 29,89 80.17 29.92 29.54 29.00 29.17 29.60 29.55 29.81 30.16 80.01 29.54 Patbus normal. . == 334.34 34.58 | 34.80 | 34.65 341.38 34.65 34.98 | 34.94 | 34.55 35.11 34.96 | 34.02 pn Réduetion de la normale en millimêtres: 100mm 5 TOK tas Te eet en ve | 54.0 54.3 or OMMI RD 50 54.8 54.7 554 J554 eb 5087 56.0 53.9 ISSO dn as NA 54.8 54.9 55.4 55.1 54.l 54.9 55.8 | 55.0 | 55.3 56.0 55.7 53.2 Ae | 545 | 549 | 552 | 547 | 544 552 | 55 | 550 | 555 | 561 | 550 | 534 Putbus normal ..= | 54.28 54.73 55.22 54.91 54.29 | 54.95 ' 55.65 | 55.12 | 55.32 | 55.94 55.54 | 53.51 ROME: MARS 1857 RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENÈVE, 105 — AOÛT 1859 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÉ DÉCEMBRE 1857 er rÁvrieR 1859. . Les différences trouvées sont: MILLIMÈTRES. | DÉC. JANVIER. ne VRIER, | MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT | SEPT. OCT. | NOV. 8 | en E | el EN e | | 2 (Rome— Genève) —= 28.53 59.58 | 82.96 93.08 96.00 95 24 f 93.63 90.30 88.50 | 61.11 61.86 63.07 Moyenne = 28.53*| 28.79 | 32.96 5108 A 200 STA kre 218 80108 29.50* 30.55 30.68 91.53 Par la formule 4 (m + p + 5): Bme Genöre. . =| 29.62 |. 50.09 | 30:93 | 32.00| 31.59 | 31.65 | 31.02 | 30.27 | 30.05 | 30:24 | 30.921 30.2 Genève — 700 + 26.56 27.24 25.16 25.54 28.43 25.09 26.71 26.66 26.86 21.44. 25.96 25.88 Rome normal. .. —= (956.18 59.33 | 56.69 | 54.54 55.02 56.94 54.93 | 56.93 56.91 54.68 56.88 | 56.13 Moyenne de dix en dix jours de la normale : 700mm Lill) SRE 55.6 | 51.3 | 56.9 Dije! DOOR b 55 58.8 51.2 56.5 51.9 51.2 56,4 0 nt... Bouba :5 56.1 58.2 54.8 | DONS 576 56.9 56.7 51.6 56.9 56.2 E.D. 66.7 | 57.2 56.4 57.4 | 543 | 518 | „518 56.7 57.4 51.5 56.6 55.8 TOULOUSE: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC GENE VE, 4 DÉCEMBRE 1853 -— Jumrer 1859 INCLUSIVEMENT, EXCEPTÉ AOT 18583 Er Mars 1859. Les différences trouvées sont: MILLIMÈTRES. DÉC. JANVIER. | FÉVRIER. | _ MARS, AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET. AOÛT. SEPT. | OCT. | NOV. Bk! | 5 Fens 6(Toulouse—Genèv.)—=, 115.45 | 111.99 | 108.48 97.74 | 114.62 | 115.42 | 112.99 | 112.94 15.30 88.88 89.99 | 90.98 Moyenne — 19.24 | 18.66 | 18.08 | 19.35* 19.10 | 19.24 | 1883 | 18.82| 18.32* 17.18 17.99 | 18.20 ji Par la formule 5 (m + p + 5): Toulouse—Genève, =| 18.70 18.66 | 18.69 | 18.84 19.23 19.06 18.96 18.665 18.31 18.05 IAD 18.49 Genève — 7100 +| 26.56 21.24 25.16 25.54 23.45 25.09 26.11 26.66 26.86 21. l4 25.96 25.88 Toulouse normal. .—=245.26 | 45.90 | 44.45 | 44.38 | 42.66 | 44.15 | 45.68 | 45.32 | 45.14 45.48 | 43.95 | 44.36 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 700mm lin vR 44,1 46.0 44,8 44,4 43.2 43.1 | 45.5 45.1 44,8 45.1 44.8 44,1 ERO ene. 45.2 46.1 4d, dh 44.6 42.4 44,3 45.1 45.4 45.2 45.6 | 43.8 444 EO... | 45.8 45.6 4d. 4d, 2 42,k 45.1 45.8 44.9 45.5 45.1 | 437 | 44,6 104 TRÈVES: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC UTRECH 5, JANVIER 1854 — NOVEMBRE 1853 INCLUSIVEMENT (EXCEPTÉ AvRIL 1858). Les différences trouvées sont: . en LIGNES DE PARIS. DÉC. JANVIER | FÉVRIER. MARS. | AVRIL. MAL. | JUIN. senen | AOÛT. | SEPT. OCT. NOV 5 (Erèves—Utrecht).=|—18.25 |—25.10 |—29.33 —29.50 __92.85 — 21.32 |—21.24 25.29 21.62 |—25.26 |—22.59 |—20.44 Moyenne. =|— 4.56*— 5.14 |— 5.81 |— 5.90 |— 51 5.46 |— 5.45 | 5.06 |— 5.52 |— 5.05 |— 4,52 |— 4,09 Par la formule 4 (m + p + 5): Trèves—Utvecht . —d= 46.0 |— 5.19 |= 5.64 |— 5.83 |— 5.69 |— 5.54 |— 5.32 |— 5.34 | 5.21 | 5.05 — 4.55 — 4,89 Utrecht = 8300 + 87.18 87.50 87.89 91.66 86.11 91.22 81.58 81.36 | 97.50 81.68 31.16 36.82 Trèves normal. .= 332.58 | 32.31 | 31.44 | 31.83 | 31.98 | 31.68 | 32.26 | 32.02 | 32.29 | 32.65 32.61 | 32.43 Réduction de la normale en millimètres: 700um + LD Arne 49.9 | 50.8. | 48.6 88b rn AIT 41.6 49.3 49.1 49.2 50.3 50.4 50.0 TE AU A 50.2 49.5 48.5 49.0 46 6 48.2 49,8 48.9 49.6 50.5 50.4 49.9 he AES 506 | 49.1 | 482 | 483 | 469 | 48.8 | 49.5 | 489 | 500 | 504 | 501 | A98 | | Trèves normal ..= | 50.24 | 49,62 | 48.36 | 48.59 | 46.86 | 48.21 | 49.52 | 48.99 | 49.60 | 50.39 50.31 | 49.91 VARSOVIE: RÉSULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGUE, DÉCEMBRE 1852 — MARS 1854 INCLUSIVEMENT, JANVIER 1855 —- AOÛT 1858 INCLUSIVEMENT, ET DE LA MOYENNE DES OBSERVATIONS DE 32 ANNÉES. Les différences trouvées sont: MILLIMÈTRES. | DÉC JANVIER. | FÉVRIER. | MARS. AVRIL, MAI, | JUIN. JUILLET, AOÛT. SEPT. OCT. NOV. 5(Varsovie —Prague)— 21.16 | 89.07 40.24 36.80 93.80 36.22 30.58 | 21.55 90.80 | 26.58 80.15 31.81 Moyenne — braam 6510 ONE 6.15* 6.76 1.24 60 TD 6.16 ; _6.64% 1,69% 1:95” Par la formule 4 (m 4 p + 5): Varsovie—Prague. — | 6.67 | 6.26 6.45 6.53 6.11 6.69 6.21 5.91 6.10 6.83 1.43 1.06 Prague —= 100 + EEM) | 44,15 44,19 43.34 42.12 42.50 48.41 45.36 45.95 44.18 44,59 43.84 Varsovie .. . =100+| 50.80 51.01 50 64 49.87 48,83 49.19 49.74 49,27 50.05 51.56 51.82 50.40 Obs.de 32ann.=100—+| 51.19 51.07 50.50 49.47 48,11 48.95 49.02 49,04 49.18 ol 50.80 50.25 Varsovie normal. —= [950,99 | 51.04, 50.48 | 49.64 | 45.50 | 49.06 | 49.38 | 49,15 | 49.89 | 51,36 51.31 50.32 Moyenne de dix en dix jours de la normale: 70mm + LO RN ERE erde 50.7 513 | 4506 50.0 | 49.0 48.8 49.4 49.1 49.5 50.9 Bld 50.4 ALS vene te 51.0 51.0 | 50.4 49.7 | 48.1 49.0 49.5 49.1 49.9 51.4 51.4 50.2 DIO artan eeen se re 512 50.8 50.5 49.5 48,6 49.3 49,3 49.2 50.2 | 51.1 50.9 50.4 EE LIGNES DE PARIS, DÉC. JANVIER. FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. | JUIN. JUILLET. AOÛT. | SEPT. OCT. el RE |T d 4 (Vienne— Prague) = 1.53 0.68 0.06 0.01 0.12 0.63 | 0.33 | Hr 1.08 0.98 1.54 Moyenne=| 0.38 | 0.17 | 0.02 [ 0.00[ 003| O13* 0.07 032| 0.26 | 0.25 | 0.38 Par la formule 4 (m 4 p + 5): Vienne Prague == 0.26 0.19 0.06 0.02 | 0.05 0.08 (Oe / 0.22 0.28 0.29 0.28 Prague — 300 + 29.89 30.17 29.92 29,54 29.00 29.17 29.60 29.55 29.81 30.16 90.01 Vienne normal... — | 30.15 ' 30.36 | 29.98 | 29.56 29.05 \ 29.25 | 29.33 29.77 \ 30.09 \ 30,54 | 30.29 | Réduction de la normale en millimètres : 700mm J TMO vern... . 44.5 | 45.1 44.1 | 44.0 43,4 | 42.6 454 | 440 | 443 | 452 ASR NSA | 44,8 | 45,4 443 | 43.4 42.0 | 42.7 44,0. | 43. \ 44.6 45.5 45.l | RE .... | ORS Anon 498 | AD AAB | 439 | do Geaen | | | | Vienne normal ,. == | 44.88 45.24 44.38 43.44 42.26 42,26 43.90 | 43.91 44.62 45.42 45.14 105 VIENNE: RESULTAT DE LA COMPARAISON AVEC PRAGULE, DÉCEMBRE 1853 — JUIN 1857 INCLUSIVEMENT, ET MAI 1858 — NOVEMBRE 1858 INCLUSIVEMENT. Les différences trouvées sont: Après que la feuille précédente était imprimée, je recus par la bonté du Père Srccmr, Direc- teur de lObservatoire à Rome, le volume Memorie del? Observatorio del Collegio Romano, d. C. v. G Nuova serie dell ammo 1857 al 1859, dans lequel sont contenues les moyennes barométri- ques de 1850—1859. Or la comparaison avec Genève et Marseille mont fourni. ROME. : - DÉC. |JANVIER. FÉVRIER.! MARS. | AVRIL. MAI, JUIN. (JUILLET. AOUT SEPT. OCT. NOV. Rome de Genève) 57.10 | 57.98 | 56.85 | 57.03 | 55.35 | 51.34 | 58.57 | 58.05 | 57.98 | 58.87 | 51.33 | 56.15 R. de Marseille 56.78 | 56.58 | 55.95 | 56.47 | 54.13 | 55.62 | 57.05 | 56.94 | 56.10 | 57.22 | 56.69 | 56.88 Moyenne . „| 56.91 | 57.23 | 56.40 | 56.75 | 54.14 | 56.48 | 51.81 | 57.50 | 57,34 | 58.05 | 57.01 | 56.41 Pag 103... 56.18 | 57.33 | 56.69 | 57.55 | 55.02 | 56.14 | 57.78 | 56.93 | 56.91 | 57.68 | 57.83 | 56.13 On pouvait présumer que les Alpes rendent la comparaison incertaine, De plus dans les pre- mières années le baromètre à Rome n’était pas corrigé pour la capillarité et ce qui est pis encore, plusieurs hauteurs sont inexactes dans ce Memorie, D'où vient que je ne saurais estimer’ cette différence, Donc il faut être très content que lapprochement n'est pas moindre. ‘ 27 NATUURK, VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX, NOV. 44,5 43.9 44,1 44.12 106 TABLE XVII. HAUTEUR NORMALE DU BAROMETRE DE DIX EN DIX JOURS (DU BULLETIN DE L'OBSERVATOIRE IMPÉRIAL DE FRANCE). ALGER. | DATE, DÉC. |JANVIER.FÉVRIER. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET./ AOÛT. SEPT. | OCT. NOV. 110 67.9 68.9 68.0 68.5 66.6 67.0 68,4 67.9 68.1 68de eb Sr 61.3 1120) 68.1 69.2 68.2 68.0 65.8 67.5 68.5 61.8 68.3 68.8 , 68.1 67.1 21—30 68.5 68.9 | 68.4 | 67,6 | 66.2 | 67.8 68.1 67.8 6854 OOESN ER DAD 67.4 Moy. 68.2 | 69.0 68.3 68.0 66.2 | 67.4 [| 68.3 67.8 68.5 68.8 | 68.1 61.3 BAYONNE. 110 62,9 63.9 63.5 63.5 | 62.9 | 63.1 63.7 63.4 | 62.3 1l—20. 63.1 | 64.2 63.2 63.0 62.8 63.3 63.8 63.1 | 62.1 2130 63.5 | 63.9 63,4 62,6 628 | 63.4 63.8 62.9 | 62.4 Moy. | 682 | 640 | 633 | os3.0 62.8 | 63.3 | o3.8| 631 | 623 1—10| 61.3 | 62.3 61.7 61.9 60.0 | 60.4 | 61.8 61.8 61.5 62.1 61.8 60.1 1120) 61,5 62.6 61.6 61.4 59.2 60.9 61.9 6152 6e 62.2 61.5 60.5 21—30| 61.9 62.3 61.8 61.0 59.6 61.2 61.5 61,2 61.8 | 62.2 61.3 60.8 Moy. | ere | e24| e1r | e14| soe | cos l err| o12| e11 | ez2 | e15| 01 CONSTANTINOPLE. 110 581 | 589 | 58.6 | 586 | 51.5 | 51.6 | 58.1 | 585 | 589 | 608| 611, 589 11—20| 58.4 | 59.2| 58.2 | 581| 511 | 51.7 | 58.3 | 58.2 | 59.7 | 612| 60.2| 58,4 21—30| 58.7 | 59.2} 584| 57.1 | 57,2 | 57.9 | 58.6 | 58.3 | 60.4| 615 | 597 | 58.1 Moy. | 584| sol saal se1l s1.2l s18| ss3l 58.3l son 612! 60.3 | 58.5 S. FERNANDO. 10 EA 40) 648) BAE) 626 680) 644) 689) 641,64) BAARD 1l—20| 641 | 65.2| 642} 640 | 61.8 | 635 | 64.5 | 63.8 | 643 | 648 | GA1 | 68.1 21—30| 645 | 649 | 644 | 63.6 | 622 | 638 | 641 | 63.8 | 644| 648 | 63.9 | 634 Moy. | 642 | 65.0 64.3 | 64,0 | 62.2 | 63.4 643 | 63.8 | 64.3 | 648 Gal | 63.3 HAPARANDA. 110, 566 | 5838 | 584) 589 | 57.1 | 512| 58T| 57.8| 58.1 | 588| 581| 561 11-20) 51.2\ 586 | 581 | 59.0 | 56.4| 51.8 | 58.6| 51.6 | 585 | 582| 51.2| 56.0 21—30| 51.6 | 58e | sasl bs1| 561| 583| saal 517 583 | 582| 565 | 56.1 mog. | 51.2 | 585 58.3 | 581 | 56.1 | 518| 585 | 574) s88|l 5e2| 51.3| 561 107 MADRID. DATE. DÉC. |JANVIER.FÉVRIER.) MARS. | AVRIL. MAI. JUIN. |JUILLET.| AOûr. SEPT. ocr. NOV. Ld | | Ee El k | | | | EO 5E | 60.3 | 58.7 | 58.4 51.6 518 60.3 60.0 59.3 60,4 59.1 58.8 1120 59.5 | 60.3 | 58.8 58,8 56.9 58.8 | 60.2 59.7 59.1 60.4. 58.8 59,1 } 21 —30| 59.8 | 59.6 | 58.1 58.6 51.0 Ii 59.8 | 6051 | 59.2 59.9 59,9 58.6 59.2 Moy. 59.6 © 60.0 © 58.4 | 58.5 bite 5818 | 60.2 | 59.6 59.6 60.2 58.8 59.0 MOSCOU. rn 46.1 46.7 | 46.0 | 45,4 | 44,4 44,2 | 44,8 44,5 44.9 | 46.3 41.1 45.8 11—20 21—30| 46.6 | 462 | 45.7 | 447 | 440 | 447 | 441 | 44.6 | 456 Moy. | 464| 464| 45.9} 45.1 | 442 | 445 | 448 | 445| 45.5 46,4 46.4. 45.8 45.1 44,1 44.4 44,8 44,5 45.3 | 46.8 46.8 45.6 ODESSA. 110 56.5 | EA, 56.4 | 55.8 | 548] 546| 55.2| 549| 653| 567 | 51.5 | 56.2 1120) 608 56.8 | 562| 56.5 | 545 | 548 | 56.2| 549 | 551 | 51.2 | 512 | 56.0 31-30 57.0 | 56.6 | 56.1 | 551| 544| 55.0 | 55.1| 56.0 | 56.0 | 515 | 56.1 | 56.2 fi = Ï Rn rn FRE SEE ES Moy. | 56.8 | 56.8 | 563 | 55.5| 546| 549 | 55.2| 549 | 56.1 | 57.2| 51.1 | 561 Dn gn 1-10) 51.7 58.3 51.6 51.0 56.0 55.8 | 564 [| 56.1 | 56.5 57.9 58.7 51.4 11—20/ 58.0 58.0 57.4 56.7 55.1 56.0 56.4 56.1 56.9 58.4 | 58.4 51.2 21—30) 58.2 | 57.8 57.3 | 56.3 55.6 56.3 56.3 562 | 57.2 58.1 51.9 57.4 Moy. | 58.0 | 58.0 | 51.5 | 56.7 | 55.8 56.1 56,4 | 56.1 56.9 | 58.4 | 58.3 57.3 STOCKHOLM. 110 51.3 | 58.2 | 58.0 58.7 57.1 57.3 | 58.4 58.1 58.0 | 586 58.3 56.6 11-20 57.5 584 | 51.9 59.0 56.4 57.8 58.6 51.9 58.3 58.8 51.5 56.7 2150, 57.8 58.2 | 58.1 58.2 56.7 58.0 58.8 57.8 58.4 58.6 | 56.8 56.9 | ro 108 TABLE XVIII. DIFFERENCES DES MOYENNES MENSUELLES DU BAROMÈTRE, OBSERVÉES ENTRE LES PRINCIPALES STATIONS EN NÉERLANDE, UTRECHT MOINS HELDER. DÉC. JANV. FÉVR MARS. AVRIL. MAI. JUIN. \JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT | NOV. MOY. 1849 1.15 1.44 1.75 1.14 0.39 0.45 0.58 1.02 0.95 0-51 0.80 1.21 0.95 1550 0.76 0.76 2.84 0.23 0.87 0.71 0.64 0.72 1.25 0.81 0.39 1.81 0.95 1851 1859 2.39 2.10 1.80 0.74 1.16 0.62 0.20 0.78 1.37 0.96 0.80 1.21 1852 1.39 2.21 1.84 0.54 0.15 0.45 1.19 0.24. 1.09 0.76 1.21 1.27 0.99 1853 2.00 1.44 0.50 0.73 0.15 —0.05 0.86 1.87 1.12 1.26 1.41 0.99 1.01 1854 0.58 1.44 1.85 1.22 0.65 —0.01 0.85 1.10 HER, 1.27 1.20 0.97 1.02 1855 1.80 1.24 |—0.12 0.51 0.55 (+-0.59 0.65 0.78 0.84 0.49 1.81 0.61 0.81 1856 1.69 0.87 1.85 0.05 0.41 0.38 1.02 1.14 0.56 1.06 0.53 0.99 0.84 1857 1.60 0.76 1.18 0.85 0.60 0.18 0.57 | 1.10 0.32 0.81 1.08 0.5] 0.79 1858 1.92 1.29 0.16 1.16 0.59 ‚ 1.00 0.57 1.038 0.74 0.95 0.87 0.34 0.87 1859 0.98 1.67 1.85 1.92 0.79 '—0.45 0.50 0.60 0.92 1.24 0.82 1.06 0.99 1860 1.15 1.48 HS 7 1.24 0.42 0.94 1.33 0.81 1.78 1.12 1.74 0.18 LA Moy. | 1.38 | 1.42 1.27 094 | 0.52, 043 0.78 0.88 0.96 | 0.97 1.06 | 0.88 | 0.97 Par la formule 4 (p + 2m + 5): mee 120 1.37 1.25 | 0.92 0.60 | 0.54 | 0.712 0.88 0.94 | 1.99 | 0.99 | 105 (MER „Les différences ont été prises Àà la cave 5.6m + ‘A.P. environ. Pour cela les observations depuis 1857 ont été reduites àÀ cette hauteur. Les plus grandes différences des différences ont été celles de Févr. 1850 avec Févr. 1855 — 246 Mai 1851 avec Mai 1859 —= 1.61 ‚Nov. 1850 avec Nov. 1860 —= 1.68 ce qui est facilement expliqué par la différence de la direction du vent regnant, de même que cette différence moyenne aux différentes saisons de l'année est expliquée par cette différence de di- reetion. On pourrait appliqguer ces mÊmes remarques aux différences suivantes. Les hauteurs ex- trêmes Àà Utrecht ont été en Déc. 1857 770.95mm, en Janvier 1858 770.83mm et au con- traire en Février 1853 752.53mm, Que maintenant ou juge de lexactitude comparative de la méthode des observations simultanées. UTRECHT MOINS GRONINGUE. 1849 0.88 1.85 | 3.29 | 2.40 1.08 1.06 1.41 1.92 2.13 0.95 0.93 1.40 1.56 1850 1.29 | 3.42 | 3,49 2.46 1.04 Isso 1:07 1.64 2.22 1.60 1.77 2.66 2.00 1851 2.59 OER Ie SAS 2.22 1.42 2.25 l 96 1.83 1.64 2.31 1.67 1.89 1.91 1852 2.11 2.58 2.29 1.34 0.84 1.62 1.88 0.85 1.89 HS 1.76 1.25 1.54 1853 1.97 1.42 0.99 0.72 1.63 0.06 1.55 1.44 Lorp 1.85 1.12 0.71 1.26. 1854 1.04 1819 3.99 1.76 153 AN LS 1.30 1.59 1.75 1.92 1.25 1.63 [| 1.66 1855 2.94. 1.95 0.24 1.04 1.33 1.82 1.88 1.43 1.55 1.28 2.18 0.85 1.46 1856 1.69 098 | 2.05 0.51 0.72 0.96 1.69 1.50 1.40 1.35 0.33 | 2,39 1.30 1557 2.06 1.02 1.36 JO 0.98 0.54 1.03 LTE 0.60 1.04 1.28 0,49 1.10 1858 2.27 1595 ON 2.44. 0.99 1.52 1.25 1.18 1.24 1.22 1.36 0.66 1.40 1859 1.14 248 2.11 2.90 1.43 | 0.15 ISEEN be bet 1.57 1.68 | 0.81 1.39 1.60 1860 1.20 1.52 | 2.52 2.01 1.02 1.47 1.50 } 1.76 2.05 1.39 1.15 0.30 1.54 Moy. | ere mee 216: 1.74 } 5) EI2 | L44 1.52 | 1.60 1,49 1.35 | 1.30 1.58 Par la formule 4 (p + 2m + 5): [° 156971 4288 } 1:85 [ADD 1.381 A02 11 10D Cic er me Pe 109 UIRECHT MOINS MAASTRICHT. | 5 en 5 DÉC. JANV. FÉVR. | MARS. | AVRIL. MAT, JUIN. |JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. NOV. MOY. 1852 1.91 |, 3.11 | 363 | 470 | 3.56 | 81l | 418 | 2.36 | 4,54 | 1.88 | 288 | 326 1853 | 2.38 | 334 | 3.55 | 4.17 | 3.29 : 4.09 | 4.00 | 2.98 | 3.61 | 3.58 | 2.74 | 403 | 3.41 1854 | 5.02 | 347 | 274 | 352 | 413 | 3.55 | 3.16 | 4.10 | 2.70 | 3.48 | 2,84 | 4.80 | 3.62 1855.| 1.12| 3.83 | 5.04 | 432 | 4.04 | 4.17 | 3.99 | 3.34 | 3.20 | 5.45 | 3.19 | 4,14 | 3.82 1856 | 3.86 | 34l | 364| 5.07 | All | 403 | 3.87 | 3.44 | 3.56 | 330 | 402| 341 | 3.81 band 21L 3:68 |/ 316) 2.51: 3.84 | 45l | 3.95 , 3,05 | 4.24 | 3.46 | Sol | ABB ISG 1858 | 295 | 354| 5.04 3.45 | 387 | 342 | 3.95 | 352 | 3.54 | 3.56 | 369 | 410 | 8,65 1859 | 3.44 | 2.56 | 2.66 | 2.65 | 348 | 5.02 | 5.09 | 3.84 | 3.65 | 2.92 | 3.45 | 3.65 | 3.53 1860 | 2.59 | 2.66 | 347 | 283 | 4.20 | 3.53 | 312 | 382 | 2.59 | 3.19 | 2.97 | 4,66 | 3.35 Moy: L +303 1 3.16 ("3.67 | 3,51 L 391 it 407 | 3.80 [ 3.59 |”3.16 | “3.18 | 314 ( AB 57 Par la formule 4 (p + 2m + 5): | Pesa | 3.25 1-35l | 368/°°387 | 3.961 3.82|, 3411367 | 3.64 | 3.5AL 3621 Sd FLESSINGUE MOINS UTRECHT. 1855 | 121 | 0,89 —0.22| 021 | 121) 065| 012} 0.92} 0.97 | 0.50 | 098| 012 0.72 1856 | 0.70 taal 082 0.48 O5 | 1.38 HT ALA | TOL er 66E BL DE Me 1-33 P 1.08-/ 0.66 0.64 Os7luj- 0:63). 0,641 1.52, 0.74 |- 0.59 | 0r62| 0.16) 0.1 1858 | 1.38 | 0.13 —0.05 | 1.46 | 090| — — | 115 { 1.28 | 0.86 | 1.01 | 0.24 | 0.81 MEOS 0:08 | 122 146 ! 1.65) 0.92 |, 0-48 |: 1.17. 1.164 1.06 | 1.04 | 0.62 | 0.98 | 1.06 BGO: 106 | 168) 1-42 | 1.02). 1.25 | 0:73 1.85} 1.17 | 0.13 | 1.34 /—0,29 | 095 1861 | 0.14 | 0.55 |} 0.54 | 129 | 1.13 „Moy. | 0.90 | 0.84{ 0.75 | 0.99 [ 0.90, 0.75 |- 088 | 1.25) 1.06 | 0.69 | 0.86 [| 0.51 | 0.84 Par la formule 4 (p + 2m + 5): | 0.79 |- 0.83 | 0.83 | 0.88 | 0.88 | 0.82| 0.94 | 1.ll | LOL | 0.82 | 0.71 [| 0.69) HELLEVOETSLUIS MOINS UTRECHT. 1855 0.60 0.75 —0.14 —0.25 1.22 0.50 0.65 0.60 | 0.45 |—0.07 0.44 0.16 | 0.41 1856 0.23 0.07 0.71 0.17 —0.02 0.35 0.89 0.93 0.41 0.68 0.25 0.75 0.47 1857 0.72 0.39 0.56 0.18 0.42 0.32 0.16 1.00 0.52 0.43 0.22 0.11 0.42 1858 1.34 1.29 0.13 0.97 0.90 0.78 064 0.72 0.64 0.19 0.71 0.17 0.76 1859 0.18 0.55 0.42 0.51 0.16 0.12 051 0.44 | 0.26 0.23 1—0.14 0.15 0.29 1860 —0.14 | 0.81 0.60 0.37 0.22 0.21 0.07 0.49 | 0.19 0.00 | 0.55 |—0.29 | 0.22 1861 —0.13 |—0.01 0.28 0.26 | 0.35 Moy. | 0.40 0,48 0.33 | 0.31 0.46 0.38 | 0.48 | 0.70 0.42 | 0.23 | 0.35 « 0.30 | 0.40 Par la formule } (p + 2m + 5): | 0.40 | 0.42 | 0.36 | 0.35 0.40 | 042 | 0.51 | 0,57 j 0.44 / 0.40 | O4L | 0.84} UTRECHT MOINS BREDA. 1858 —0.17 —0.86 [—0.45 (—0.96 —0.47 —0.47 —0.24 |—0.33 |—0.56 0.09 0.47 |J0.19 |—0.44 1859 1—0.34 —0.61 =04l 10.64 —0:07 | 40.57 [0.10 40.17 [H0.47 |—0.31 |—0.06 |—0.14 —0.17 1860 —0.06 0.05 40.06 |—0.12 0.36 0,63 0.28 0.36 —0.37 0.20 0.08 H0.66 0.21 1861 |4-0.38 140.27 40.80 |—0.14 +018 | | | i Moy. 0.04 —0.30 | 0.00 —0.46 | O0 0.18 |—0.01 H0.05 —0.LL —0.00 —0.LLl H0.18 Nì Par la formule } (p + 2m + 5): [0.01 1—0.14 [—0.19 1—0.23 |—0.07 |H0.12 [40.07 |—0.0L |—0.06 —0.08 |—0.07 H0.09 | UTRECHT MOINS NIMÈEGUE DÉC. JANV. FÉVR. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. JUILLET.) AOÛT. SEPT. OCT, NOV. LE ete te era ee le a ed en LER bne ij AZB dBen 1007 ABB ESSM We 1D DAR 1039 CAD LAER 18de PL aol Weg ilaB he Ie 2Bo| 9,85 | 240 |A). BALIE 200 IDEE IRO ME 186 |, 192 2.00 1PAT ABD 288) — | 1,88! 1.18: 216 IL LM OD GR ZOMENDEEND Ee ALAN ee Ee EDEN Moyenne .:.| 16] 12] 202) 179 ( 229| 25T| 198 190 1oal 177 | LA | 186 Par la formule 4 (p + 2m + 5): | | 177] 181 189| 1,97] 2,18] 22% | 2.16, 1.938 | 1.86) 1.82 / 1,80, 1.19 LEEUWARDE MOINS GRONINGUE. UBB don. Ee WO En dE Ee 15 en — _|-0.09 0.10 |H0.OL HO.11 TBO ee | 0.14 | 0.36 | 0.32 | 0.11 | 045 | 0.58 | 0.36 | 0.45 | 0.30 | 0.17 | 0.03 | 0.07 L85o, Js. —0.25 | 0.07 | 0.42 | 0.30 | 0.66 | 0.25 | 0.05 | 0.06 | 0.12 |—0.26 |—0.28 |-002 = En en —0.21 |—0.21 | 0.66 | 0.19 [| 0.19 [| 0.02 |—0.24 |—0.01 —0.57 |—0.13 |—0.56 —0.06 Reen sE —0.24 [0.16 1—0.18 [40.10 0.05 OI NER il Moyenne .. . [—0.14 [40.05 0.30 +041 0.34 Leo: 28 F0 06 F0 17 =O „07 [—0.03 |—0.20 (40.02 Par la formule 4 (p + 2m + 5): [0.05 [40.07 140.27 [40.37 [40.33 [40.27 (40.14 10,07 |—0.01 —0.08 |—0.10 [—0.01 MAASTRICHT MOINS LUXEMBOURG. DÉC. JANV. FÉVR. MARS. AVRIL. MAI. JUIN. [JUILLET.) AOûT. SEPT. OCT. NOV. MOY, 1858 24.82 | 25.55 | 23.08 | 24.24 | 2395 | 23.08 | 24.79 | 28.83 | 23.45 | 25.43 — 1854 | 25.19 | 28.59 | 24.65 | 25.58 | 24.72 | 24.01 | 23.66 | 23.50 | 24.07 | 24.13 | 23.13 | 23.48 | 24.19. 1855 | 24,09 | 25.80 | 25.95 | 24,48 | 2529 \ 22.62 | 22.30 | 21.56 | 22.28 | 22.56 | 21.17 | 24,27 | 23.53 1855 | 22.95 | 22.58 | 23.29 | 24,49 | 23.05 | 22.53 | 22.02 | 21.86 | 21.81 | 21.72 | 23.26 | 23.24 | 22.13 1857 | 22.34 | 22.18 | 23.54 | 28.11 | 22.60 | 22.99 | 22.56 | 21.57 | 22.48 | 22.716 | 22.51 | 25.00 | 22.85 1858 | 23.04 | 23.62 | 24.09 | 23.20 | 23.13 | 22.70 | 22.33 | 21.86 | 22.21 | 22.37 | 22.46 | 24.06 | 22.92 1859 ' 22.88 | 23.60 | 22.99 ' 22:03 | 22.76 \ 24.04 ' 22.01 | 22.46 ' 22.68 \ 22.35 ! 22.40 \ 2268 | 22.14 1860 | 23.81 | 21.58 | 25.72 | 22.15 | 28.37 | 22.68 | 21.13 | 22.34 | 20.19 | 21.55 | 22.06 | 23.46 | 22,43 1861 (“22.71 | 23.18 | 22.62 | 21.79 | 24.20 — == IE — — — — — Moy. | 22.95 | 22.99 | 23.38 | 22.79 | 23.19 | 22.93 | 22.16 | 21.94 | 22.02 | 22.22 | 22.31 | 23.78 | 22.14 Par la formule 4 (p + 2m + 5): 23.17 | 23.03 | 23.14 | 23.04 | 23.02 | 23.05 | 22.30 | 22.01 { 22.05 | 22.18 | 22.65 | 23.20 | 29,14 111 TABLE XIX. DÉRIVATION DES NORMALES BAROMÉTRIQUES EN NEERLANDE,. UTRECHT. DEC. JANVIER. FÉVRIER. MARS. | AVRIL, MAI, JUIN. |JUILLET.| AOÛT. SEPT. OCT. NOV Í en fl _ M.WeENcKkEBaAcH| 59.99 | 61.25 | 61.01 | 61.46 | 60.28 | 61.56 | 61.23 | 61.44 | 61.55 | 61.85 | 60.79 | 59.71 Maastr.1818-38| 56.69 | 59.05 | 58.28 | 56.50 | 55.35 | 56.89 | 57.65 | 57.61 | 57.15 | 57.24 | 57.12 | 56.81 Réd. à Utrecht.) 3.35 3.25 Si 3 68 8.87 9.96 8.82 8.71 3.67 3.64 8.54 9.62 Utr. de Maastr.) 60.04 | 62.80 | 61.79 | 60.18 | 59.22 | 60.85 | 61.47 | 61.32 | 60.82 | 60.88 | 60.66 | 60.43 Held. 1845 —48| 55.26 | 59.93 | 57.41 | 57.99 | 55.51 ' 60.40 | 59.99 | 60.49 | 59.11 | 60.38 | 58.98 | 59.23 Réd. à Utrecht.) 1.27 1.87 1.25 0.92 0.60 0.54 0.72 0.88 0.94. 0:99 0.99 1.05 Utrecht de Held. 56.53 \ 61.30 | 58.66 | 58.91 \ 56.11 | 60.94 | 60.71 | 61.37 | 60.05 | 61.37 | 59.92 | 60.28 Utr.1838—1843| 62.33 | 59.88 | 60.18 | 63.45 | 6241 | 61.00 | 62.15 | 61,42 | 62.81 | 58.99 | 60.50 | 57.74 (Four de la ca- | thédrale réd.) Utr. 1848-1860| 62.14 | 60.06 | 62.11 | 62.34 | 59.64 | 59.66 | 61.54 | 60.15 | 61.49 | 62.62 | 59.34 | 60.55 Moyenne ... | 60.38 | 61.20 61.25 | 61.31 | 59.81 | 60.98 [ 61.36 | 61.27 | 61.38 | 61.65 | 60.41 | 59.75 Utrecht norm... 60.58 ' 61.29 | 61 03 61.65 ' 59.64 60.66 G1.48 \6GO.48 \GL.29 G16GI '6GO59 59.95 Normale de dix en dix jours à 13.12 mètres au dessus du niveau de la mer BEES Oet. 159.7 60.6 60.4 61.1 59.6 59.7 60.8 60.5 60,4 61.0 60.7 | 59.0 WSO... 59.9 60.8 60.3 61.3 58.8 60.2 61.0 60.3 60.7 61.2 59.9 59.1 MO | 60.2 60.7 60.5 60,6 59.1 60.4 | 60.7 60.5 60.8 61.0 59.2 | 59.3 LE HELDER. Utrecht . | 60.57 | 61.29 | 61.03 | 61.65 | 59.64 | 6066 | 61.47 | 60.77 | 61.29 | 61.69 | 60.59 | 59.75 Utrecht — Held, 1.21 3 1.25 | 0.92 0.60 0.54 0.12 | 0.88 0.94 0.99 0.99 1.05 Helder norm. . 59.30 59.92 | 59.478 60.43 | 59.04 | 6012 ' 60.75 | 59.89 69.35 | 60.50 ' 59.60 58.99 Normale de dix en dix jours 52,30 + A.P: LEE 59.5 60.3 | 60.5 61.2 60.2 | 60.2 61.3 60.6 | 60.6 61.2 60.8 59.1 11-20. .... 59.8 60.4 AOR loet et Eee DE 61.4 60.5 | 60.9 61.3 60.0 59.1 2130. ..….. 60.1 60.4 685 TON 59.3 | 60.9 61.1'| 60.5 HTO 61.2 | 59.5 59,5 GRONINGUE. Witrecht…… … fs 60.57 | 61.29 | 61.03 | 61.65 | 59.64 | 60.66 | 61.41 | 60.71 | 61.29 | 61.69 | 60.59 | 59.75 Utrecht —Gron. | 1.63 1.88 1.85 1.70 1.29 1.21 1.38 1.52 | 1.65 1.48 leo 1.42 Groning. norm. 58.94 | 59.41 | 59.18 | 59.95 | 58.35 59.45 | 60.09 | 59.25 ‚59.64 60.21 | 59.22 | 58.33 Normale de dix en dix jours 15 mètres + LADE nl 58.7 59,4 59.2 60.0 58.1 59.1 60.0 59.6 09 60.1 | 59.8 56.3 DEU 58.9 59.5 59.1 60.3 58.2 59,5 60,5 59.4 59.6 60.3 59.2 58,3 21—30. .... 59.2 594 | 59,4 59.7 | 58.4 59.8 60.1 | 59.3 59.8 60.2 | 58.6 | 58.4 112 MAASTRICHT. | D | | DEC. JANVIER, FÉVRIER. MARS. MAI. | JUIN. (JUILLET, | ie | £ | } | Hs et | | tree needs veosr veran K 6 | | AVRIL. AOÛT. SEPT. | OCT, NOV. 1.05 | 61.65 | 59.64 | 60.66 61.47 | 60,77 | 61.29 | 61.69 | 60.59 | 59.75 Utr. — Maastr. ! 8.35 | 3.26 | 3.51 | 3.68| 3.87 | 3.96} 8.82} 3.71 | 3.67 | 3.64} 354 s.68 Maastr.normal 59.22 | 58. oa | 52.52 | 59.93 55.33 56.30 5865 52.06 ' 52.62 58.05 | 59.05 | 56.13 Normale de dix en dix jours 50m,5 + A.P: 51.8 57.6 6.9 | 58.0 56.4 4 | 51.6 56.2 51.3 58.0 | 57.6 56.0 ID er ASR 57.1 58.1 51.5 58.2 55,5 56.8 | 57.9 51.0 57.6 58.2 56.9 56.1 21-30. .... | 57.4 | 58.0 57.6 51.4 55.7 Dijel 57.8 51.2 57.8 58.0 56.2 56.5 FLESSINGUE. Fless.— Utrecht| 0.79 0.85 | 0.83 | 0.88 | 0.88 | 0.82 | 0.94 | 111) 101 | 0.92 0.71 0.69 Úitreahntrmen.. … 60.57 | 61.29 | 61.08 | 61.65 | 59.64 | 60.66 | 61.47 | 60.77 | 61. 29 | 61.69 | 60.59 | 59,75 Flessing. norm.) 61.36 | 62.12 | 61.86 | 62.53 | 60.52 | 61.48 | 62.41 | 61.88 | 62.30 | 62.51 | 61.30 | 60,44 Normale de dix en dix jours niveau de la mer: [OE een | 61.1 62.1 61.8 | 62.5 |. 60.9 61.1 62.4 | 62.0 | 62.0 62.5 62.0 60.3 11—20. .... 61.4 62.2 61.7 | 62.6 | 60.2 61.6 62.6 61.8 | 62.3 62.6 61.3 60,4 21530 neel 61,6 62.2 61.9 | 62.0 | 60.4 61.8 62.3 61.7 | 62.5 62.5 60.6 60.7 BREDA. Bred. Utrecht. 0.01 0.14 0.19 | | 0.23 0.07 \—0.12 —0.07 0.01 | 0.06 0.08 0.02 1—0.,09 UITEN Bene ze 60.57 | 61.29 | 61.28 | 61.65 | 59.64 | 60.66 | 61.47 | | 60.77 | 61.29 | 61.69. | 60.59 | 59,75 Breda normal.| 60.58 | 61.43 | 61.42 6188 | 59.71 | 60.58 | 61.40 60.78 | G135 61.23 | 60.61 | 59.66 Normale de dix en dix jours lieu de Vobservation : 1_—10 alle A0 61.3 61.5 61,9 60.2 60.1 61.5 61.0 61.0 61.8 61.3 59.4 ES EE AS 60.6 61.5 61.3 62.2 59.4 60.5 61.5 60.8 61.4 61,8 60.6 59.6 21—30. le 6058 61.5 61.5 61.5 DLO OLEN 6153: 1 160.67) CO186 61.7 59.9 60.0 HELLEVOETSLUIS. Hellev. Utr. 0.40 0.42 | 0.36 | 0.35 0.40 0.42 0.51 0.57 | 0.44 0.40 | O4l | 0.34 Witrechit eine ns 60.57 | 61.29 | 61.23 | 61.65 | 59.64 | 60.66 | 61.47 | 60.17 | 61.29 | 61.69 | 60,59 | 59.15 Hellev. normal.| 60.97 | 61.71 | 61.59 | 62.09 | 60.04 | 61.08 | 61.96 | 61.34 | G1.73 | 62.09 | 61.00 | 69.09 Normale de dix en dix jours lieu de observation : eme Sn 60.6 61.6 61.5 62.0 60.5 | 60.0 | 62.0 61.5 61.5 | 62.0 61.6 60.0 1120. 61.0 61.8 61.6 62.2 59.6 | 61.1 | 62.0 61.3 61.7 62.2 61.0 60.0 2180, ., 61.3 61.7 61.6 61.8 59.9 | 61,5 | 61.9 | 612 62.0 62.0 60.4 60.3 NIMÈGUE. | DÉC Ee oid. Utrecht: … ‚. (760.57 | Utr. Ke Rei ijk 70mm — MN te 58.6 | WSS. Rel MEO 500 | Leeuw. —Gron..j—0,14 |, Groningue . . 758.94 Leeuw. normal 258.80 700mm + MEEOR Er 58.5 | MED: 58.7 | 21—30. 59.0 | Maastricht . . .757.22 Maastr. — Lux. ì 2184 If Luxemb. norm. 234.05 100mm + 110 eN 1 SBE 1120... 34.0 | DO... | 344 | Il n’était pas JANVIER. Í FÉVRIER. | srPr. | {_ OCT. | so” |_1,80 9 | | 58.2 | 34,8 | 34,5 | 33.9 | MARS avan. MAI. JUIN. romen, AOÛT, | ETR AE EE LE 61.29 | 61.03 «6165 | 59.64 | 60.66 | 61.49 | 60.17 | 61.29 | 61.69 Ierdhd | 1.89 197 | 218 | 225 | 2.06 | 1.98 | 1,86) 1,820) 59.52 59.14 59.68 | 57.36 | 5841 | 5941 | 58.84 | 5943 59.82 Normale de dix en dix jours 29 mètres + A.P: 59de Ol | DONE 5:SEOR IE 5ISEO 59.2 | 59.0 | 59.1 | 59.8 59.7 | 59.0 | 60.0 | 57,0 | 58.4 | 59.6 | 58.7 ( 59.5 59.9 59.5 | 59.8 | 59.3 | 57.4| 58.8 | 59.5 | 58.8 | 59.7 | 59.9 LEEUWARDE. 0.05 | 0.30 | OA4l 1 0.34 0.28 | 0.06 | 0.17 —0.07 [—0.03 | 59.41 | 59.18 | 59.95 | 58.35 | 59.45 | 60.09 | 59.25 | 59.64 | 60.21 | | | | | 59.46 | 59.48 | 6036 | 56.69 | 50.23 | 60.15 59.42 | 59.57 6018 | 5 Normale de dix en dix jours 7m,40 + A.P: 59.4 | 595 \ 604} 590 | 59.4 | 6GO1| 596 | 59.4 | 60.1 59.6 59.8 60.7 58.d 59.8 60.2 | 59.4 59.5 | 60.2 59.4 | 59.6 | 6G0.0/| 587 | 600 | 601 | 59.3 | 59.8 | 602 UXEMBOURG. 58.04 | 57.52 | 51.9 55.11 | 56.10 | 57.65 | 57.06 | 57.60 , 58.05 23.08 | 23.14 |, 23.0 23.02 | 23.05 | 22.30 | 22.01 | 22.05 | 22.18 34.96 | 34.38 | 24.93 | 32.55 33.65 | 22.35 3505 35.55 35.52 Normale de dix en dix jours au lieu de Yobservation 94,8 | 94.6 | dd 9 93.5 | 33.0 | 34.9 | 354 85.1 | 96.1 35.4 | 34.l-| 35. | 32.6 | 33.61 35.4 | 34.9 | 35.6 | 36.0 85.0 | 34,4 | 348 | 321 | 8343 | 35.1 | 348 | 36.0 | 355 possible d'étendre la comparaison des hauteurs observées à un nombre 15 58.4 56.18 23.20 32.93 38.2 92.6 3 2 égal d'années pour tous les lieux, soit que les observations n'étaient pas commencées simultanément, soit par suite d'un assez insister sur cette observation : ration du baromètre et des instruments en général, cation au lieu central, moyennes. de Luxembourg avec Maastricht, pour faire voir à chacun: Avril 1855, ja différence était une autre que plus tard. ne mont pas fait défaut NATUURK, VERH, DER KONINKL, déplacement, d'une réparation au baromètre etc. Or neus AKADEMIE, DEEL IX, 28 ne pouvons pas le plus grand malheur est un changement, même une amélio- sans comparaison préalable ect sans communi- gardien des normales. Par ces causes j'ai du me passer de bon nombre de Je n'ai pas fait imprimer ces moyennes ou leurs différences qu'à lexception de celles | que ce mest pas douteux qu’avant Heureusement que les lieux principaux A Taide'de ces moyennes de hauteurs simultanées les diverses nor- 114 males sont établies. En premier lieu celle d’Utrecht. Les données contenues dans la première ligne sont déduites de toutes les séries d’observations communiquées par M. WeNckeBacH dans l'ouvrage cité, Puis vient le résultat des observations de M. Cramay pendant 1816 —1833 réduit à Utrecht ; puis la réduction de quatre années d’observation au Helder, dans lesquels on n’observait pas encore à Utrecht; enfin le résulsat des observations faites à la tour de la cathédrale reduites à la même hauteur. J'ai donné un poids à ces séries relatif au nombre d'années, pendant lesquelles elles ont été continuées. Seulement aux douze années d’observation à Utrecht, qui auraient du avoir le poids 8, j'ai donué le poids 4, puisqu’elles ont été faites au lieu même, et au résultat de M. WenckrBAcH j'ai arbitrairement donné autant de valeur (10) qu’à toutes les autres obser- vations réunies. Je ne savais pas comment estimer ce résultat, provenant d'un amalgame d'obser- vations de plusieurs lieux partiellement simultanées, imparfaitement réduites pour la température. On trouvera done la moyenne p. 111 égale a un vingtième de la somme: 10 WeNcKEBACH + 4 Crakay + 4 Utrecht + 1 Helder + 1 Tour de la cathédrale. On voit que la différence avec la normale antérieurement déduite d'un moindre nombre d'observations et contenue dans la dernière ligne sous le nom: Utrecht normale, est assez petite, que, pour ne pas rompre avec Pancienne base des écarts, nous puissions la garder. De cette hauteur normale d'Utrecht, les autres normales en Europe et en particulier celles de Néerlande ont été dérivées. On a vu les différences simultanées à la Table XVIII. Comment peu qu'elles sont diverses entre elles. Laa moyenne de ces différences se trouvait très facilement „et encore j'ai taché d'amoindrir d'une manière probable les irrégularités de ces moyennes en leur appliquant la formule + (p + 2 + s) comme pour la température, Table XIV, la même que jai déjà expliquée p. 26 et 62, Je le répète ici puisque dans cette table j’ai indiqué le résultat par le mot unique soi au commencement d'une ligne. ERR TA. Pag. 14. Les moyenmes de température pour Hellevoetsluis. Voyezjp. 55. „ 29. 36.60 1.06 — 0.69 lisez 36.80 1.26 — 0.49 80.22 80.42 „ 38. Février 3 et 4 ligne 456 et 4,30 lisez 2.40 et 1.95 Juillet 7 ligne 18.49 lisez 18.69. Hellevoetsluis. Voyez p. 56. „_ 56. Avril ligne 2. 1.97 lisez 1.47 ce qui donne une petite différence de 0.25 dans les moyennes de cette colonne, „ 59. Février 3 ligne 0.7 lisez — 0.7. „ 64, Février ligne 18. 1.70 lisez 2,25 ; dernière ligne 7,22 lisez 9.02. Al Ni ar LES OBSERVATIONS, DESQUELLES NOUS AVONS FAIT USAGE, SONT FAITES ANTÉRIEUREMENT, Aarau, Aberdeen . . Athènes. . . Bambeig :. 41... Berlin. . St. Bernard. Breslau st. sn: Bressay . . . Bruxelles. . . Carlsruhe . . Chiswick „ . Christiania Cracovie . . Dorpat Dresde . . . Pan... Genève... Hambourg .. Fanau …„.. Ittendorff . ... KEMA. Klagenfurt . Königsberg . . mie Kremsmünster Kronstadt. . Leipzig... Lemberg .. . Lisbonne ... Madrid . . Mannheim. . . OU BIEN NOUS SONT ADRESSÉES OBLIGEAMMENT PAR M.M. M. le Prof. ZSCHOCKKE. Meteorologieal Society of Scotland. Profs Bi Jurius ScHMIDr, Directeur. B. Eriner, Regierungs- Assessor. Dr. (A PHopiee du) Bibl. Univ. de Genève. Dr. W. GüNrner. Meteor. Soe. of Scotland. Prof. QvÉrerer, Observ. royal. Lettre de M. O. ErseNLOHR. Philosophical Magazine. Prof. HANSTEEN. Observatoire Impérial à Crac. Dr. Wersse. Prof. Mäprer. Dresdener Zeitung. Prof. A. PeRREY. Prof. PLANTAMOUR. Dr. RüMkKer. Dr. von Mörrer. PASTOR SULZER. Prof. KARSTEN. Dr. PRETTNER. ‚ „Prof. B. LUTHER. Dr. A. RrEsLHUBER. Prof. F. E. Lurtz. , Dr. G. SCHREIBER. Dr. Krein, Sitzungsberichte. Obs. de VInfante don Luiz, Kecole Polytechnique. J. C. pe BriTO CAPELLO et FP, M. pa Gama Lono. Observatoire royal, A. AQUILAR. Dr. Nerr. 116 Marseille. . . . Mühlhausen. . Miaunichr 5e Nottingham. . Iles Orcades . ) Paderborn. tele ED ner Panme'se. wv Prague ... EES tse Toulouse ... Wrèves. … Viarsovle. …. ….. WOEn ne Nn Ee Utrecht. Groningue. . . Leeuwarde. . Le Helder . . TARSCN eee te Nimègue .. . Hellevoetsluis. Breda Mene Flessingue. . . Obserd. Imperial. M. le Prof. vr Roux. Dr. N. GRAEGER. Prof. LAMONT, M. E. J. Lowr. Meteorological Society of Scotland. Prof. GUNDoLF. Ann. de Chim, et de Phys. et puis le Bulletin de PObserv. Imp. de M. ur VERRIER, comme pour quelques autres lieux, cités pag. 106. Observatoire de Université Royale de Parme, M. Praorinr. Observ. Impér. à Prague. F. KaRrLiNskKy. Dr. BREHMER. Observ. du Collège Romain. Smeer. M. A. Dumas, Journal d Agriculture practigue. Dr, Frescu. Dostrzezenia Meteorologiezne we Obserwatoryum Astronomieeném Warszaws- kiém et puis Bulletin. Prof. Dr. J. von Lrrrrow. L y L DANS LA NEERLANDE ELLES ONT ETE FAITES PAR M.M. Maastricht .... Luxembourg … M. Krecke, Directeur de la Te Section de U Institut Royal des Pays-Bas et Directeur dé VP Observatoire. le Prof. J. W. ERMERINS. M. R. Smepixe. M. C. VAN DER STERR. Dr. D. Coren. M. C. LEENDERzz. M.M. les Officiers de la Marine Rovale, M. HArrinNG. M.M. les Officiers de la Marine Royale, M, VrrrpE et ARENDSSEN DE WoLrr. Prof. Steyr Parvé, Prof. CRAMER et depuis 1859 Prof. H‚ W. ScaHrüpru VAN DER KOLK, ° Piof, Ff. Reurer. UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. C. A. J. A. OUDEMANS. Die schwammartige Hülle der Luftwurzeln der Orchideen, welche durch ihre glänzend-weisse Farbe gleich die Andacht zieht, wurde entdeckt won Link, und geschah ihrer für das erste Mal Erwâhnung in den Elementis Philosophiae Botanicae: (1° Ausgabe, 1824, p. 595) dieses Autors. Gleich- wohl wurde diese Schicht keiner genaueren Untersuchung unterworfen, in- dem Link als ihre vorzüglichste Eigenschaft nur hervorhob, sie seì aus meh- reren Reihen von Spiralfaserzellen aufgebaut. — Meyer, der ihr einige Jahre später, d.h. in 1850 (in seiner Phytotomie) seine Andacht widmete, erklärt daselbst nicht nur, er habe die von Link entdeckte schwammartige Hülle bei Epidendrum elongatum wirklich aufgefunden, sondern geht einen Schritt wei- ter, und weist uns auf eine unter dieser Hülle vorkommende und davon in verschiedenen Hinsichten abweichende Zellenschicht, die nach ihm die Ober- haut der Luftwurzeln bei den Orchideen vertreten sollte. In dieser Oberhaut, welche er sammt der schwammartigen Hülle abbildete, fand er längere rauten- 29 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. « 2 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT förmige und kürzere kugelrunde Zellen, und dies gab ihm Veranlassung zu der Meinung, dass letztere mit den Spaltöffnungen, oder wenigstens mit einem Untertheile davon übereinstimmen sollten. Wir sagen: »mit eimem Untertheile,” weil Meven die Lehre vorstand, die Spaltöffnungen seien aus zwei Theilen zusammengesetzt, und zwar aus einer gewöhnlich aus zwei halbmondförmig gebogenen Zellen gebildeten Drüse (unseren gegenwärtigen Schliesszellen), und einem darunter vorkommenden basilären Theile — einer überall geschlos- senen kugelrunden Zelle. Da nun der genannte Schriftsteller in der » Oberhaut” von ihm genannten Schicht in den Luftwurzeln der Orchideen seine »Haut- drüse” vermisste, so ist es leicht begreiflich dass er in den kleinen runden Zellen seine basilären Zellen zu entdeeken glaubte, welche, nach ihm, in jeder normal entwickelten Epidermis die Hautdrüsen unterstützen sollten. In seiner Pflanzen-Physiologie (1857, Th. Î. S. 45) berührt Meyer zwar die schwammartige Hülle der Luftwurzeln bei den Orchideen von neuem, nirgends aber, selbst nicht in dem Kapittel über die Oberhaut, kommt er auf die unter dieser Hülle gelagerten und von ihm mit der Epidermis vergliche- nen Schicht zurück. Auch sieht man sich daselbst vergebens nach neuen Beobachtungen über die schwammartige Hülle um, und findet man sich daher genöthigt, die Arbeiten späterer Schriftsteller nach zu schlagen. Unter diesen nimmt obenan ScurerpeN unsere Andacht in Anspruch; und enthalten seine Grundzüge (5° Ausg. 1849, Th. L. S. 271 u. 284) auch nur einige wenige auf den Bau der Luftwurzeln der Orchideen sich beziehende Zeilen, nichtdestoweniger spricht dieser Gelehrte seine Meinung über die anhängige Sache daselbst bestimmt und deutlich aus. — »Die Zellenschicht unter der schwammartigen Hülle muss als eine Oberhaut betrachtet werden, und die Hülle selbst als ein appendiculäres Organ dieser Schicht,” das ist der Schluss, den der geniale Botaniker aus seinen Beobachtungen ableiten zu müssen glaubt, indem er dadurch zu gleicher Zeit Meven’s schon 20 Jahre früher geäusserten Meinung so zu sagen die Krone aufsetzt. Das besondere Aeussere in Bezug zu der Oberhaut und die fremde Struktur der schwamm- artigen Hülle gaben Scurerpen Veranlassung, letztere mit einem besonderen Namen — Waurzelhülle, Velamen radicum — anzudeuten. Auf die Frage, ob Scarerpen nicht einige Gründe zur Unterstützung sei- ner vorgetragenen Meinung hervorhebt, lautet die Antwort zustimmend. — Bei Pothos crassinervis nämlich, eine Aroidee, deren Luftwurzeln, denen der Orchideen gemäss, einige Schichten von Spiralfaserzellen an ihrer Ober-_ BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN: 5 fläche tragen, und darunter einen isolirten Kreis von abweichend geformten Zellen zum Gesichte bringen, meinte er zwischen letzteren wirkliche Spalt- öffnungen zu sehen, deren halbmondförmige Schliesszellen, mit einem braunen körnigen Stoff erfüllt, sich auf der Aussenfläche der Epidermis erheben, und hier in das Gewebe van Spiralfaserzellen hineinragen sollten (l.c. L. p. 284). Wiewohl nun von der Anwesenheit von Spaltöffnungen in der nämlichen Schicht bei den Luftwarzeln der Orchideen beim genannten Schriftsteller nicht die Rede ist, so glauben wir doch, dass seine Beobachtungen an Pothos ihm die Veranlassung gaben, auch da in der unter dem Velamen vorbandenen Zellen- schicht eine wahre Oberhaut zu erblieken; und wirklich, wenn die Genauig- keit seiner Beobachtung an den Luftwurzeln von Pothos über jeden Zweifel erhoben wäre, sollten wir gar wenig Veranlassung haben an seine Ansichten über die Struktur der Luftwurzeln bei den Orchideen zu zweifeln. Zu einem ganz anderen Resultate als Scurerpen, gelangte Scnacur (Pflan- zenzelle, 1852, S. 257 u. 555; Lehrbuch der Anat. u. Phys. der Gewächse, 1856, Th. IL. S. 285 u. Th. IL. S. 168). Diesem Schriftsteller nach, wird die Oberhaut bei den Luftwurzeln der Orchideen nicht unter, sondern ber dem Velamen angetroffen, und kann man sich von der Richtigkeit dieses Sat- zes auf Längsschnitten darch die Mitte der Wurzelspitze ohne Schwierigkeit überzeugen. Das Velamen gehört nach ihm der primären Waurzelrinde an, während er die Oberhaut Mreven’s. und ScurermeN’s als eine auch bei an- ‘ deren Gewächsen nicht immer fehlende Schicht betrachtet, welche die pri- märe Rinde in zwei Theilen, einen äusseren und inneren vertheilt. »In der Regel,” schreibt Scmacur weiter, nin der Regel entwickelt die Oberhaut der Orchideen anfänglich Wurzelhaare; in einem unter ihr liegenden, für Zellen- bildung thätigen, meistens aus nur einer Zellenschicht bestehenden Gewebe, entstehen darauf bisweilen zierlich verdickte, später Luftführende Paren- chymzellen, welche sammt der sie bedeckenden, ebenfalls früh absterbenden Oberhaut, die eigentliche Waurzelhülle bilden. Dieselbe wird in der Regel nach der Rinde zu von einer sehr regelmässig, meistens einseitig (nach aus- sen) verdickten und verholzten Zellenreihe, welche dem verholzten Verdic- kungsring der Wurzel sehr ähnlich sieht, umgrenzt.” Unaer, der in seiner Anat. w. Phys. der Pflanze (1855) auf S. 195 seine Ansichten über das Velamen Scurerpen’s mittheilt, schliesst sich daselbst den Schlüssen dieses Schriftstellers grösstentheils an, sucht daher die Ober- haut der Luftwurzeln bei den Orchideen wider unter der Schicht von Spirai- 29 Á UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT faserzellen, entsagt ihr aber den Besitz von Spaltöffnungen. Scmacunt’s Deu- tung wird gänzlich von ihm übergangen, vielleicht weil ihr keine genauere Auseinandersetzung seiner Beobachtungen zu Grunde lag. In Wirrkomm’s Anleitung zum Studium der wissensch. Botamik (1854), Kürzine’s Philosophische Botanik (1851), pr Jussiru's Cours élémentaire de Botanique, und anderen Handbüchern unserer Wissenschaft, sieht man sich vergebens nach neuen Mittheilungen über die anhängige Sache um, ja, in Harrine’s Schrift: über das Mikroskop (1854), worin (im 4°° Theile) die anatomische Zusammensetzung von verschiedenen Pflanzenorganen ziemlich ausführhich beschrieben wird, wird bei der Auseinandersetzung der Struktur der Luftwurzeln von Rhinanthera (muss sein Renanthera) coccinea, nicht ein- mal der von ScarerpeN, Uneer und Meyer »Epidermis” genannten Schicht gedacht. Ì Wichtiger als die Mittheilungen letztgenannter Schriftsteller, schien uns eine kurze Abhandlung von Gratin, abgedruckt in den Mémoires de la $o- ciëté impériale des Sciences naturelles de Cherbourg, Tome IV. p. 5 (1856), mit der Ueberschrift: Anatomie des plantes aêriennes de Vordre des Orchi- dées. — CrariN untersuchte die Luftwurzeln zahlreicher Arten aus dieser Familie, und zog aus seinen Beobachtungen-verschiedene Schlüsse, deren wir jedoch nur diejenigen hervorzuheben wünschen, welche mit unserem jetzigen Gegenstand in Berührung ‘stehen. Darunter verdient allererst Erwähnung, dass auch Cratin ScHreiDeN’s Ansicht über den Sitz der Oberhaut, von ihm sogar »Membrane épidermoidale’”” genannt, vollkommen beipflichtet, indem er dabei angiebt, die schwammartige Hülle an der Oberfläche der Luftwurzeln sollte aus dieser Oberhaut entstehen oder dadurch erzeugt werden, wie aus den folgenden Zeilen einleuchtet: »Elie (la membrane épidermoidale) répond à la membrane épidermoidale des racines souterraines et donne naissance, par sa surface, aux cellules spiralées, formant une enveloppe spongieuse aux racines de la plupart des Orchidées épidendres.” Wie Uneer, hält auch Crarin sich überzeugt, dass dieser Epidermis alle Spaltöffnungen fehlen. Zwei andere Schlüsse Crarin's, auf welche wir später noch einmal zu- rückkommen werden, sind folgende: 4°. dass die unter der «schwammartigen Hülle vorkommende und von Meyer, Scuruermen, Uneer und ihm » Oberhaut” genannte Schicht bisweilen aus mehr als einer Zellenreihe zusammengesetzt ist; 20. dass die genannte Schicht bet den Luftwurzeln einiger Orchideen ganz an der Oberfläche liegt. Bei letzteren fan Crarin natürlich kein Velamen, BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 9 Die jüngste Arbeit über die Struktur der Luftwurzeln im Allgemeinen, und also auch der Orchideen, welche uns in die Hände kam, war eine Disserta- tion von J. W. Fockens: Ueber die Luftwirzeln der Gewächse, im Jahre 1857 zur Erringung der Doetorswürde der Philosophie an der Universität Göttingen vertheidigt. Genannter Schriftsteller zieht aus seinen Beobachtungen auch wider den Schluss (S. 45), Scurerpen’s Anschauungsweise über die anhän- _gige Sache sei die einzig richtige, und sucht daher die Oberhaut der Luft- wurzeln bei den Orchideen auch wider unter dem schwammartigen Ueberzug. Er pflichtet der Meinung Scracut’s keinentheils bei, und zwar aus folgen- den Gründen: 4°. weil die Zellen, auf welchen das Velamen ruht, in ihrer Verdickungsart und Tafelform die meiste Uebereimnstimmung mit den Oberhaut- zellen haben, und 2°. weil er die Oeffnungen, welche man für Stomata hal- ten muss, immer zwischen den genannten tafelförmigen Zellen sah, und nie zwischen einer der darüber liegenden Zellenreihen. Wir glauben uns aus dem bisher gegebenen geschichthchen Ueberbliek wohl zum Sehlusse berechtigt, dass man bis am heutigen Tage über den Sitz der Oberhaut bei den Luftwurzeln der Orchideen nicht einig denkt, was wi- der zur Folge hat, dass man der schwammartigen Hülle dieser Organe, ihrem ganzen Wesen nach, nun einmal diese, dann wider eine ganz andere Bezeich- nung zuschreibt. Gleichfalls haben wir daraus ersehen können, dass sogar die Struktur der unter dem Velamen vorkommenden Schicht auf sehr aus einanderlaufenden Weisen beschrieben wird. Kurz, man kann die Schlüsse, von den verschiedenen Schriftstellern aus ihren Beobachtungen gezogen, unter folgende Rubriken unterbringen: 1°. Die unter dem Velamen gelagerte Zellenschicht ist eine wahre Oberhaut ‚mit Spaltöffnungen; das Velamen selbst muss als ein appendiculäres Organ dieser Haut betrachtet werden (Scnrerpen, Fockens). 2o. Die unter dem Velamen vorkommende Zellenschicht ist eine Oberhaut ohne Spaltöffnungen. Die Bildung des Velamens geht von der Oberhaut aus (Urerer, Crarin). 5°. Die unter dem Velamen gelagerte Zellenschicht ist eine Schicht, welche die primäre Rinde in zwei Theile trennt. Das Velamen selbst ist als der äussere Theil der primären Rinde zu betrachten. Die Oberhaut liegt ganz an der Oberfläche der Luftwurzeln, und also über der schwammartigen Hülle (Scracur, Wrirrkonm). Wir hoffen in den folgenden Zeilen, welche das Resultat zahlreicher Be- 6 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT obachtungen enthalten, die letztere Anschauungsweise als die allein richtige gelten zu machen, wiewohl wir uns vorbehalten, die Unrichtigkeit von einigen der von Scmacut geäusserten Sätten gleichfalls anzuzeigen. | Die erste Frage, welche wir uns zur Beantwortung vorlegen, ist diese: giebt es unter dem sogenannten Velamen bet den Luftwurzeln der Orchideen eine Zellenschicht, welche sich durch einen besonderen Bau auszeichnet; wird diese Schicht immer angetroffen; enthält sie Oeffnungen oder Organe, welche man mit Spaltöffnungen vergleichen kann? Die Untersuchungen an den Luftwurzeln von 40 Orchideen, 25 Ge- schlechtern angehörend *, liessen uns keinen Zweifel darüber, dass unter der von ScrrerrmeNn mit: dem Namen »Velamen” angedeuteten Hülle eine selbstständige und von den sie umgebenden Geweben in jeder Hinsicht ab- weichende Zellenschicht vorkommt; und weiter, dass diese Schicht niemals fehlt, sondern überall von ihrer Anwesenheit Kund giebt. Die Eigenschaft, wodurch sie sich zu jeder Zeit auszeichnet, besteht darin, dass sie aus re- gelmässig mit einander abwechselnden, um die andere gestellten, längeren und kürzeren Zellen zusammengesetzt ist, von denen erstere, deren Längen- achse jener der Luftwurzel parallel läuft, von allen Schriftstellern Zellen; letztere, welche durchgehens in den drei Dimensionen gleichmässig entwickelt sind, von einigen (Scnacutr, Uneer, Gratin) gleichfalls Zellen, von anderen (Seurerpen, Foekens) Oeffnungen, Räumen, mit Spaltöffnungen übereinstim= mende Höhlen genannt werden, Es braucht kaum der Erwähnung, dass un=- seres erstes Bemühen darin bestand, das Wesen dieser kleineren Untertheile sorgfältig zu bestimmen. Auf einem Querschnitt der Luftwurzeln verschie- dener Arten von Epidendrum, Cattleya Forbesi, Dendrobium moschatum, cu- preum, Wallichianum, Encyclia viridiflora, u. s. w. nehmen sie die Andacht gleich in Anspruch, und zwar weil sie dort mit den sie begränzenden sehr diekwandigen Zellen stark contrastiren (Fig. 1 a }; auch ist es nicht zu läugnen, * Wir untersuchten die Luftwurzeln von: Aêrides erispum, suaveolens, Anguloa Clowesi, Arach- nanthe moschifera, Bulbophyllum Careyanum, recurvum, Burlingtonia amoena, rigida, Cuttleya For- besi, purpurea, Cyrtopodium Andersonii, Dendrobium eupreum, moschatum, Wallichtanum, Eneyclia viridiflora, Hpidendrum adenoearpum, alatum, ciliare, einnabarinum, Cochlidium, crassifolium, floris bundum, viviparum, Eria stellata, Mormodes speciosum, Oneidium curthagimense, fleruosum, leucochi- lum, Lycaste Skinneri, Pleurothallis ophiocephale, Renanthera coccinea, Rhynchostyhs praemorsa, Saccolabium papillosum, Sarcanthus teretifolius, Sobralia liliastrum, sessilis, Vanda suaris, Vanilla planifolia, Rodriguezia Barkeri, Brassia lanceana. BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 1 dass sie so, d. h. im Querschnitt gesehen, in den genannten Fällen gleich den Gedanken erwecken, man habe mit wirklichen Räumen oder Höhlen zu thun. Wenn man sich aber nicht bloss mite der Betrachtung von Querschnitten zufrieden stelit, sondern sichselbst auch Längs- und tangentiale Schnitte an- ferigt, da wird der Schleier über dem Wesen dieser kleineren zusammen=- setzenden Theilen gleich gelüftet, und bekommt man die Gewissheit, dass sie wirkliche Zellen sind und das die erst von Scarerpen und später von Foc- KENS vertheidigte Ansicht nur in fehlerhafter Beobachtung und in dem un- glüeklichen Umstand ihren Grund hatte, dass der Inhalt dieser Zellen, wäh- rend der Anfertigung des Präparates jedesmal herausfloss. Was nämlich unseres interesse in hohem Grade rege machte, war der Umstand, dass in diesen von ScureErDEN und Fockens den Spaltöffnungen gleichgestellten oder vielmehr als Höhlen betrachteten Organen, fast niemals ein Zellenkern fehlte und zwar ein sehr deutlicher, der immer in der Mitte der Zelle seinen Sitz hatte (Fig. 2, 5, 4, 8 a). Weder im Sommer noch im Winter wurden diese Zellenkerne vermisst, und fügen wir nun hinzu, dass wir sie fast bei keiner der uns zu Gebote stehenden Arten vergebens aufsuchten, da wird man uns wohl beistimmen, wenn wir den Satz aussprechen, dass einer der zwei Gründe, welche Fockens veranlassten sich der Anschauungsweise Scurripen’s anzuschliessen, als nicht zulässig, bei Seite gestellt werden muss. Dass wir an einer gewissen Entfernung von den Kernen auch die Zellenwände deutlich beobachteten, braucht kaum der Versicherung; überflüssig wird es jedoch wohl nicht sein hinzuzu- fügen, dass es uns gleichfalls gelang, die Zellen in ihrem Ganzen, mittels des Schulzse’schen Macerationsverfahrens zu isoliren. Bevor wir zur Prüfung des zweiten von Fockens hervorgehobenen Argu- mentes, woraus die Aehnlichkeit der unter der schwammartigen Hülle gela- gerten Zellenschicht mit einer wahren Oberhaut hervorgehen sollte, überge- hen, können wir nicht umbhin, darauf hin zu weisen, dass auch bei Pothos crassinervis (Anthurium Hookeri) keine Spaltöffnungen unter dem Velamen vorhanden sind. ScureipEN meinte sie gesehen zu haben, und that es vor- kommen als beständen sie aus zwei halbmondförmigen Zellen, welche, mit einem braunen körnigen stoff erfüllt, sich auf der Aussenfläche der Epidermis erhoben und in das über sie gelagerte Gewebe von Spiralfaserzellen hinein- ragten. Allein von diesem Allem ist gar nichts zu sehen (man vergleiche Fig. 16, 22). Es unterliegt keinem Zweifel, dass Scurerpen die Seiten- 8 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT und Ínnenwände, durch welche diejenigen Räume abgeschlossen werden, welche nach seiner ‘Auffassung als Athemhöhlen sollten betrachtet werden müssen, gänzlich übersah, und dadurch den Fehler beging, die Aussenwände dieser Räume, welche sich wirklich durch eine bräunliche Farbe auszeichnen, und sich mehr oder wenig dachförmig erheben (Fig: 22) als selbstständige Organe anzusehen. Es erhellt aus dem Gesagten, dass auch die Analogie das Bestehen von Spaltöffnungen unter dem Velamen bei den Luftwurzeln der Orchideen nicht vermuthen lässt. ‘Gehen wir jetzt zur Prüfung über des zweiten von Fockens angegebenen Argumentes, dass nämlich die Zellen, auf welchen das Velamen sich stützt, sowohl in ihrer Verdickungsart als auch in ihrer Tafelform, die meiste Ueber- einstimmung mit den Oberhautzellen haben, so müssen wir gleich darauf hin- weisen, dass unsere Beobachtungen zu einem ganz anderen Resultate führten. Crarin sprach es schon aus (l. c. S. 9): »La membrane épidermoidale est formée par une ou plusieurs rangées de cellules.….…, à forme s’éloignant or- dinairement beaucoup de la forme tabulaire,” und wirklich können wir seine Angabe nur bestätigen. Wenn man doch unter tafelförmigen Zellen solche versteht, welche, stark abgeplattet sind und sich namentlich in die Breite entwickelt haben, da genügt ein einziger Blick durch das Mikroskop, um sich zu überzeugen, Fockens habe die Sache ganz fehlerhaft interpretirt. Seine eigenen Abbildungen sind überdiess mit seinen Worten in Widerspruch, wie aus Taf. IV, Fig. 19 u. 20 seiner Dissertation ganz deutlich hervorgeht. Statt mit tafelförmigen, haben die längeren Zellen seiner Epidermis die grösste Aehnlichkeit entweder mit dick- oder dännwändigen säulenförmigen Parenchym- zellen (Fig. 2, 5, 4, 8, 10, 15 b und Fig. 4 b [im Querschnitt]), und was die kürzeren anbelangt, auch diese kommen vielmehr mit kugelrunden, stumpf kegelförmigen oder vieleckigen Parenchymgzellen überein (Fig. 2, 5, 4, 8, 10, 15 a und Fig. 1 a [im OQuerschnitt}). Es geht aus allem diesem hervor, dass die Gründe, welche Fockens ver= anlassten Scureipen’s Theorie als die allein richtige an zu erkennen, nicht zulässig sind. Von anderen Schriftstellern, welche die Oberhaut bei den Luft- wurzeln der Orchideen gleichfalls unter ihrem Velamen suchen, werden sie auch nicht einmal hervorgehoben, oder sogar widersprochen, wie in der Ab- handlung Crarin’s a. a. 0. Jetzt möchten wir zur Mittheilung desjenigen übergehen, was wir selbst BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. J an der unter dem Velamen gelagerten Zellenschicht bet den Luftwurzeln der Orchideen beobachtet haben. Wir hoffen dadurch zur besseren Kenntniss dieser Schicht, welche in allen uns bekannten Hand- und Lehrbüchern nur zu kurz abgehandelt wird, etwas beizutragen. Es sei uns aber vergönnt, ihr kurz- heitshalber mit einem besonderen Namen anzudeuten, und haben wir aus später zu erörternden Gründen, dazu den Namen Lndodermis gewählt. Die Endodermis, d. h. also die von ScurerveNn und anderen Schriftstel- lern Oberhaut genannte und unter dem Velamen gelagerte Schicht, wird an den Luftwurzeln aller Orchideen angetroffen. Sie liegt niemals an deren Ober- fläche,- wie Gratin (Lec. p.8) das für Vanilla und Bulbophyllum ierthümlich behauptet, und ist immer aus zweierlei Zellen zusammengesetzt, welche nur neben, niemals über oder unter einander vorkommen, und desshalb nie mehr als eine einzige Schicht darstellen. Sie trennt die Spiralfaserzellen, oder, wo diese fehlen, eine Schicht von dünnwandigen Zellen ohne festen Inhalt von dem weitzelligen, mit Chlorophyllkügelchen gefüllten Parenchym, das wir mit Scracur als den inneren Theil der primären Rinde betrachten, Damit man sich eine deutliche Vorstellung von der Endodermis und der Anordnung der sie zusammensetzenden Theilen machen könne, ist es nöthig, die Luftwur- zeln nicht nur auf Quer-, sondern auch auf Längs- und tangentialen Schnit- ten zu untersuchen. | Auf einem Querschnitte thut sich die Endodermis (Fig. 1,7, 9, 11, 12, 15, 17 end.) vor als ein geschlossener Kreis von meist sechseckigen Zellen, welche in radialer Richtung ein wenig verlängert sind, in Ausdehnung micht selten merkbar von einander abweichen (Fig. 1 end. a,b), und nun einmal alle dick- (Fig. 9, 15 end), dann wider alle dünnwandig sind (Fig. 7, 11, 12 end), wiewohl auch nicht selten diek- mit dünnwandigen Zellen abwech- seln (Fig. | end. a, b). Im letzteren Falle ist schon der Querschnitt geeig- net, die Vermuthung rege zu machen, die Endodermis sei wirklich aus zweierlei Arten Elementartheilen zusammengesetzt. Wo die Zellen alle dünn- wandig sind, liegt diese Vermuthung nicht so nahe — wie denn auch Foc- KENS (l.c. p. 44) bemerkt, er habe die Oeffnungen, welche man für Stomata halten muss, auf dem Querschnitt der Luftwurzeln von Renanthera coccinea nicht auffinden können — wiewohl der Unterschied in Dimension zumal geeignet sein könnte, unsere Andacht einigermassen in Anspruch zu neh- men. — Sind die Zellen auf einem Querschnitte alle dickwandig, so sollte man daraus nicht gleich schliessen, die beiden Arten Elementartheilen der 50 NATUURK. VERH, DER KONINKL, AKADEMIE. DEEL IX. 10 VEBER DEN SITZ DER OBERHAUT Endodermis seien emmander wenigstens in Bezug der Mächugkeit threr Wände gleich; vielmehr weist ein derartiges Verhalten nur darauf hin, dass man die Endodermis zufälligerweise gerade an solcher Stelle in die Quere zertheilte, wo nur die eine Art Elementartheilen vorhanden war, wogegen man ein wenig höher oder tiefer beide Arten sollte begegnet haben. Als Beweis für das Gesagte machen wir darauf aufmerksam, dass man im erwähnten Falle, sobald man sich nur mehrere Querschnitte anfertigt, immer auf den einen oder anderen stösst, wo, im zur Endodermis gehörenden Kreise, dickwandige mit dünnwandigen Zellen abwechseln. — Unerwähnt mögen wir nicht las- sen, dass die Spiralfaserzellen, welche unmittelbar über der Endodermis lie- gen, da, wo sie einer dünnwandigen Zelle gegenüber stehen, nicht selten ein wenig aus einander weichen, und so eine zelltartige Höhle darstellen (Fig. 1, 10e), von welcher es öfters schwer hält zu sagen ob sie eigene Wände besitzt oder von den angränzenden Zellen abgeschlossen wird. Fälle, wo diese Höhlen einen perpendiculären Zwischenwand besitzen (Fig. 18 c), und also offenbar zwei Zellen enthalten, welche sie ganz ausfüllen, weisen darauf hin, dass erstere Ansicht gewiss die richtigere ist. Auf einem Längsschnitt tritt der Unterschied zwischen den beiden zusam- mensetzenden Theilen der Endodermis viel deutlicher auf den Vordergrund, indem wir hier ausser dem Kontrast in der Dicke der Zellenwände — der übrigens nicht selten fehlt — immer einen grossen Unterschied in ihrer gegenseitigen Länge wahrnehmen (Fig. 2, 10 a, b). Es gilt hierbei als Ge- selz, dass die dünnwandigen Zellen kürzer, umgekebrt die dickwandigen länger sind, so dass jene öfters acht- bis zehmmal in diese gemessen wer- den können. Da wo die längeren Zellen dickwandig sind (Lpidendrum elon- gatwm, alatwm, Dendrobium moschatum, cupreum, Wallichtanum, Eneyclhia viridiflora, Pleurothallis ophiocephala, u.s. w. (Fig. 2, 10 b) stimmen sie ihrem Aeussern nach nicht mit Prosenchym- sondern mit Parenchymzellen überein, m,a. W. sie endigen nicht spitz, sondern mit abgeplatteten Flächen. Wie bei anderen Parenchymzellen, beobachtet man auch hier öfters ver- dünnte Stellen, welche den Wänden ein getüpfeltes oder gestreiftes Ansehen verleihen (Fig. 2 b). In nicht wenigen Fällen — so bei Aérides suaveolens, Arachnanthe moschifera, u.s. w. — zeigten uns die Zellen der Endodermis eine ziemlich ungewöhnliche Erscheinung, nämlich eine in radialer Richtung sich ausstreckende, aüsserst regelmässige Streifung (Fig. 10 b), welche je- doch sehr wenig ausgeprägt war, und sich nur als eine Aufeinanderfolge be- BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 11 schatteter und unbeschatteter, gleich breiter Stellen vorthat. Wie wir weiter unten sehen werden, sind diese Streifen als die Folge wirklicher Faltung zu betrachten, und stehen sie zur Ablagerung von secundären Schichten in gar keiner Beziehung. Die kürzeren Zellen der Endodermis werden auf einem Längsschnitt im- mer zwischen je zwei längeren angetroffen, und zwar in der Art, dass beide regelmässig mit einander abwechseln (Fig. 2, 10 a, b). Wie schon früher erwähnt, ist es als eine Eigenthümlichkeit dieser Zellen zu betrachten, dass sie fast immer einen “centralen Kern enthalten, in welchem man durchgehens noch ein Kernkörperchen unterscheiden kann (Fig. 10 a). Genannte Zellenkerne sind ziemlich gross, entweder glatt oder körnig von Oberfläche, öfters von einer bräunlichen Farbe, und werden weder im Sommer noch im Winter vermisst. Eine Verbindung mittels Protoplasmafäden zwischen ihnen und den Zellwanden kam uns niemals zum Gesicht. Also wir nun das Vorkommen von Kernen in den kürzeren Zellen der Endodermis als eine weit verbreitete Erscheinung zu deuten wagen, muss auch die Behauptung Cuarin’s (Lc. S. 9): »La membrane épidermoidale (unsere Endodermis) est formée par une ou plusieurs rangées de cellules incolores transparentes, vides” als irr- thümlich bezeichnet werden, geschweige denn dass die Endodermis niemals aus mehr als einer Zellenschicht besteht. Dass Crarin keine Zellenkerne sah, kann vielleicht darin seinen Grund haben, dass die Zellen während der Anfertigung des Präparates sich ihres Inhaltes entleerten; dass er aber seine »membrane épidermoidale” dann und wann aus mehr als einer Zellenschicht bestehen lässt, zeugt von einem Vorübergehen der Entwicklungsgeschichte der betreffenden Schichten. ‚ Es bleibt jetzt noch übrig den Anblick zu beschreiben, den ein tangen- taler Schnitt eines Luftwurzels auf der Höhe der Endodermis gewährt. Auch hier (Fig. 5,5, 15) wird die Zusammensetzung dieser letzteren aus längeren und kürzeren Zellen äusserst deutlich wahrgenommen, und fällt überdiess der Unterschied in der Dicke zwischen den Wänden jener und dieser nicht sel- ten in die Augen. — Dann und wann sollte man glauben (Fig. 5 a), die kür- zeren Zellen besässen gleichfalls dicke Wände; genauere Beobachtung belehrt uns darüber jedoch besser, indem sie uns erfahren lässt, dass die Kinfassung der kürzeren Zellen in solchen Fällen immer den längeren angehört, welche sich so zu sagen an die kürzeren anschmiegen, oder, will man besser, zu „dreien oder vieren Räume formiren, worin die kürzeren Zellen eingebettet 30% 12 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT liegen, Unsere Fig. 4, einem Luftwurzel der Epidendrum viviparum ent- lehnt, stellt uns solch einen Fall deutlich vor. — Wenn wir also bei Unerr (Anat. u. Phys. der Pflanzen, S. 195) lesen: »Die Epidermis der Luftwur- zeln ist aus zweierlei Zellen mit verdickten Aussenwänden zusammengesetzt,” so können wir ihm das nicht zugeben. Seine diesen Zellen beigegebene Fig. 74 ist gleichfalls nicht naturgetreu. Zwischen den längeren Zellen ent- deekt men daselbst wohl leere Räume, sondern keine Zellen, und fehlen überdiess die Grenzlinien zwischen den längeren Zellen selbst, wiewohl sie bei einer Vergrösserung, wie sie UNGeER angiebt, ohne Zweifel hätten wahr- genommen werden können. Dass man auf nicht zu dünnen Sechnitten nicht nur die Wände der kürze- ren Zellen, sondern auch ihren Inhalt, d. h. ihren centralen Kern, deutlich beobachten kan (Fig. 5, 4, 8 a), braucht kaum versichert zu werden. Auch sind solche Schnitte vortrefflich geeignet, die zelltartigen Erhebungen zu zei- gen (Fig. 5), welche, wie wir das schon früher angegeben haben, in den meisten Fällen über den kürzeren Zellen zugegen sind. Es sind auch tan- gentiale Schnitte welche uns in den Stand setzen über die Streifung Auskunft zu erlangen, welche auf Längsschnitten nicht selten an den Zellen der En- dodermis in radialer Richtung gesehen wird. Wie aus Fig. 15 erhellt, wird diese Erscheinung nur durch eine ziemlich regelmässige Faltung der Zellen- wände hervorgerufen, und sind die Streifen also nur als tiefere oder höhere, m. a. W. als beschattete oder unbeschattete, nicht als mehr oder weniger verdickte Stellen zu betrachten. Als einen weiteren Beleg für unsere Ansicht, dass in al den Fällen, wo die längeren Zellen der Endodermis dickwandig sind, die kürzeren sich wirk- lich durch dünne Wände auszeichnen, führen wir an, dass es uns widerholte Male gelang, durch die Anwendung von Schwefelsäure und Jodium ein präch- tiges Präparat zum Vorschein zu rufen, worin jedesmal eine lange braune Zelle mit einer kurzen blauen abwechselte. Rücksichtlich der Anordnung der Elementartheile, woraus die Endodermis aufgebaut ist, bleibt uns noch übrig einiges mitzutheilen. Wie schon er- wähnt, wechseln in der genannten Schicht immer längere und kürzere Zellen mit einander ab, und bilden diese so zu sagen Längsreihen, welche dadurch, dass sie einander seitlich genau berühren, für die ganze Wurzel einen Cilin- der bilden, welcher das peripherische Gewebe in zwei Theile theilt. Nun aber liegen die in Gestalt mit einander übereinstimmenden Zellen der verschiede- BEE DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 15 nen Längsreihen keinentheils mit einander auf derselben Höhe, sondern wech- seln vielmehr mit einander ab, so dass die kürzeren Zellen der einen Reihe nicht mit den gleichnamigen der nächstanliegenden correspondiren, sondern immer“ oder fast immer den längeren einer zweiten Reihe zur Seite stehen (Fig. 5, 8, 15). Es ist dieses Factum nicht ohne Interesse, weil es uns die Erklärung darbietet des wunderlichen Anblickes, welchen nicht ganz dünne Längsschnitte der Endodermis öfters gewähren, und darin besteht, dass zwei oder mehr längere oder kürzere Zellen neben einander liegen, statt mit ein- ander ab zu wechseln, was doch allem Gesagten zufolge der Fall sein musste. Es ist aber eine solche Nebeneinanderliegung gleichwerthiger Zellen immer nur scheinbar, und wird sie bloss dadurch veranlasst, dass die tiefer liegen=- den Elementartheile durch die höheren hindurchscheinen, und, zufolge des so eben beschriebenen Flächenbaues der Fndodermis, die kürzeren oder länge- ren Zellen einer tieferen Längsreihe durch die längeren oder kürzeren einer höheren in die Augen fallen. Nach Allem dem, was wir bis jetzt über das Aeussere und die Zusammen- selzung der Endodermis bei den Luftwurzeln der Orchideen mitgetheilt ha- ben, tragen wir kein Bedenken daran, als unsere Ansicht auszusprechen, genannte Schicht habe zu wenig Eigenschaften mit einer wirklichen Oberhaut gemein als dass man berechtigt sein sollte, sie mit letzterer unter einem Namen zusammenzustellen. Abgesehen davon, dass die Endodermis weder Spaltöffnungen noch tafelförmige Zellen besitzt, weicht sie doch auch in ihrem innigeren Bau so sehr ab von Allem, was wir Epidermis oder Epiblema zu nennen gewöhnt sind, dass es schwer fällt za begreifen, wie die meist ge- feierten Schrifsteller einer gewissen Analogie zwischen beiden Organen noch immer das Wort reden. — Oberflächlicher Beobachtungen zufolge machte sich Meven über die Struktur der Spaltöffnungen eine irrige Vorstellung, und deutete er die kürzeren Zellen der Endodermis als die basilären Theile se1- ner Hautdrüsen; oberflächlicher Beobachtungen zufolge wurde auch Seurer- DEN irre geleitet als er bei Pothos crassinervis die in die schwammartige Hülle hineinragenden Wände gewisser Zellen der Endodermis für Spaltöffnungen er- klärte, und daraus abzuleiten wagte, bei den Luftwurzeln der Orchideen sollte etwas ganz ähnliches angetroffen werden. — Spätere Schriftsteller er- kannten zwar die irrigen Ansichten Meven’s und beeiferten sich vergebens die Spaltöffnungen bei den Luftwurzeln der Aroideen und Orchideen, diese Entdeckung ScHrrrDEN’s, widerzufinden; trotzdem aber beharrten sie in 14 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT der von diesen beiden Botanikern aus ihren als unrichtig anerkannten Beobach- tungen abgeleiteten und in die Wissenschaft introducirten Meinung, es soll bei den genannten Wurzeln die Oberhaut nicht an der Ober(läche liegen, son- dern unter einem Gewebe vorkommen, das man ohne weitere Gründe unter die appendiculären Organe zu ordnen wagte. Es ist nicht zu läugnen, dass der Írrweg im Jahre 1852 von Scracur verlassen wurde, der die Oberhaut wider an der Oberfläche der Luftwurzeln Platz nehmen liess, und die Epi- dermis früherer Schriftsteller als eine Schicht deutete, welche die primäre Rinde in zwei ungleichwerthige Theile vertheilen sollte; leider aber hat Scracur sich nicht bemüht, seiner von jener seiner Vorgänger ganz und gar abwei- chenden Ansicht eine genaue Auseinandersetzung seiner Beobachtungen zu Grunde zu legen, oder in seinem »Lehrbuche,” das doch vier Jahre später als seine »Pflanzenzelle” an’s Licht kam, eine weitläufigere Auskunft über die anhängige Sache zu geben; und dies war ohne Zweifel die Ursache, dass nicht nur Uxeer im Jahre 1855 ihrer nicht einmal gedacht, sondern Fockens im Jahre 1857 sogar gegen sie auftrat, und, die irrigen Beobachtungen Scurer- DEN's bestätigend, uns auf einmal neun Jahre auf der Bahn der Wissenschaft zurückführte. „Im den folgenden Zeilen werden unsere Beobachtungen, an ganz jungen und lebhaft vegetirenden Wurzelspitzen, den Luftwurzeln einiger Orchideen ent- nommen, bekannt gemacht. Wir hoffen dadurch zu einer besseren Würdigung einiger in der Zusammensetzung dieser Wurzeln auftretender und von ein- ander in jeder Hinsicht abweichender Geweben Veranlassung zu geben, und der zuerst von Scmacur geäusserten Ansicht über den Sitz ihrer Epidermis allgemeine Geltung zu versichern. Bevor wir zu dieser Aufgabe anschreiten, können wir aber nicht umhin, darauf hinzuweisen, dass es gar nicht so leicht hält, die Entwicklungsge- schichte einer Luftwurzelspitze auf die Spur zu kommen, als man es Scmacur’s Worten zufolge vielleicht meinen sollte. Im Gegentheile, hat man dabei mit grossen Schwierigkeiten zu kämpfen, indem erstens die Längsschnitte âusserst dünn sein müssen; zweitens die Mitte, und nur die Mitte der Wurzel Aus- kunft über die in Rede stehende Frage geben kann; und drittens der fein- körnige Inhalt der jüngsten Zellen, sobald der Schnitt mit Luft in Berührung kommt, mehr oder weniger undurchsichtig wird, und man zur Austreibung etwaiger Luftblasen aus fertigen Geweben keinen Alcohol anwenden darf, weil dadurch der Inhalt der jüngeren Zellen zu coaguliren anfängt und jede genaue BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. - 15 Beobachtung unmöglich gemacht wird. Es kam uns unumgänglich nothwen- dig vor, die Schnitte, gleich nach ihrer Anfertigung in Wasser hinein zu tauchen und damit während einiger Stunden in Berührung zu lassen, weil dadurch der grösste Theil des Pflanzenschleims ausgezogen wurde und die Trübheit fast ganz verschwand. Wo es dann noch nöthig war, könnten die Präparaten ohne Gefahr mit Alcohol behandelt werden. Wir haben die Entstehung des Velamens und der Endodermis untersucht bei den Luftwurzeln von Aérides suaveolens, Wanda suavis, Saccolabium pa- pillosum, Renanthera coccinea, Epidendrum ciliare und Vanilla planifolia und erhielten in allen diesen Fällen dieselben Resultate. An ganz dünnen und der Mitte der Luftwurzelspitze entnommenen Längs- schnitten, fällt zunächst eine rund- und kleinzellige, weniger helle Partie in die Augen (Fig. 25, 24, 26, 27 c), welche, nach oben einem centralen Zellen- strang (Fig. 25, 26, 27 !), in welchem später die Gefässbündel entstehen, und nach unten einem Gewebe von grösseren und helleren der Waurzelhaube an- gehörenden Zellen (Fig. 25, 24, 26, 27 h) sich anschliessend, nur als der Ve- getationspunkt der Wurzel betrachtet werden kan. Ohne weiter auf die nä- heren Eigenschaften der diesen Cambiumkegel zusammensetzenden Zellen ein- zugehen, heben wir hervor, dass er gleichsam aus zwei über einander ge- lagerten Hälften besteht, welche morphologisch zwar nicht von einander ver- schieden sind und in ihrer Mitte sogar in einander übergehen, jedoch an ihrem Umfange durch eine ziemlich deutliche Linie (Fig. 25, 24, 26, 27 o) von einander getrennt werden. Jener Theil des Gambiumkegels, was über dieser Linie sich befindet, ist die Matrix aller nach oben sich entwickelnden Geweben, während der andere unter dieser Linie vorhandene Theil fort- während neue, zur Waurzelhaube gehörende Zellen entwickelt. Es sei vor Allem bemerkt, das die Trennungslinie (a), welche man auf einem Längs- schnitt sich nach aussen krümmen sieht, und die man in Bezug auf den ganzen Umfang der unversehrten Wurzelspitze sich als eine in der Mitte durchbohrte Kappe denken muss, welche mit ihrem Boden nach unten ge- ‘kebrt ist, immer aus zwei Reihen von Zellen besteht, welche, am Orte ihrer Entstehung, d. h. am Umfange des Cambiumkegels, von den diesen letzteren zusammensetzenden Zellen kaum zu unterscheiden, höher auf sich zu diffe- renziren anfangen (Fig. 25, 24, 25, 27 e‚ i), und dadurch mit den Zellen der angränzenden Geweben nimmermehr verwechselt werden können. Es sind namentlich die sehr regelmässige, nur in die Länge, niemals in die Breite, 16 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT vor sich gehende Aneinanderreihung der gedachten Zellen, und ihre stätige Zunahme in Grösse, welche sie binreichend characterisiren, geschweige denn, dass sie überdiess immer mehr oder weniger in ihrer Form von den nächst anlhiegenden Zellen abweichen. Bei Aërides suaveolens (Fig. 25, 24, 25), Saccolabium papillosum, Renan- thera coccinea, Vanda suavis und den meisten anderen Orchideen berühren sich die beiden Zellenreihen, welche aus dem Vegetationskegel entstehen, nicht, sondern findet man sie immer durch ein intermediäres Gewebe (Fig. 25, 24, 25 b), das gleichfalls aus dem CGambiumkegel hervorgeht, von einander getrennt. Es wird dieses Gewebe, so zu sagen, gleich vom Anfange zwischen beiden Reihen hineingeschoben, indem es sich nicht nur durch die abwei- chende Form seiner Zellen, sondern in den meisten Fällen auch noch da- durch auszeichnet, dass letztere, welche anfangs auch nur eine Zellenreihe bildeten, sich bald zu vervielfältigen anfangen, und eine ziemlich breite Schicht darstellen, in welcher jedoch jede strenge Regelmässigkeit in der Anordnung der zusammensetzenden Theile ganz vermisst wird. Bei Vanilla (Fig. 26, 27) wird dieses intermediäre Gewebe nicht angetroffen, und liegen die beiden in centrifugaler Richtung sich-erstreckenden Zellenreihen genau an einander (Fig. 27 de), ein Umstand, der, wie wir später erfahren wer- den, mit der Abwesenheit eines Velamens bei den Luftwurzeln dieses Pflan- zengeschlechts in inniger Verbindung steht. Unsere nächste Aufgabe muss jetzt diese sein, den Verlauf der beiden aus dem Vegetationskegel hervorgehenden und unter gewisser Krümmung nach aussen und oben strebenden Zellenreihen nachzuforschen. Dabei sei gleich im Voraus bemerkt, dass beide Reihen einander niemals kreuzen, sondern jedesmahl ihre ursprüngliche Stellang gegenseitig beibehalten, sodass wir füglich eine äussere und eine innere Reihe unterscheiden können. Bei der Bestimmung des Verlaufes der äusseren Zellenreihe kommt es zu- nächst darauf an, dass man über äusserst dünne Schnitte zu verfügen habe. Wo dies aber der Fall ist, entdeckt man ohne Schwierigkeit, dass die ge- dachte Reihe, nachdem sie eine grössere oder geringere Biegung volbracht hat, ganz an die Oberfläche der Waurzel zu liegen kommt, und diese also bald nach aussen abschliesst (Fig. 25, 27 e). Wiewohl man es vielleicht nicht vermuthen sollte, so ist es doch keinem Zweifel unterworfen, dass die ge- naue Bestimmung dieses Verlaufes in nicht wenigen Fällen sehr erschwert wird durch die Nähbe der innersten Zellenreihe der Wurzelhaube, indem diese BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 17 sich der nach aussen und oben strebenden Schicht fest anschmiegt, und, an einem gewissen Punkte plötzlich aufhörend (Fig. 25, 27 d), oder, was rich- tiger ist, an einigermassen andersgeförmten, tiefer liegenden Schichten der Haube angehörenden, Zellen anstössend, allem Anschein nach selbst in die et- was höher am Umfang des Waurzelkörpers liegende Zellenschicht übergeht. Noch mehr Veranlassung, sich in der richtigen Bestimmung des Verlaufes der öfters erwähnten Schicht zu irren, wird dadurch gegeben, dass in einigen Fällen, wie wir es z. B. bei den Luftwurzeln von Aèërides suaveolens be- obachtet haben, die letzten Zellen der innersten zur Warzelhaube gehören- den Reihe, eine spiral- oder netzartige Streifung zeigen (Fig. 25 d). Wie schon gesagt, können nur die dünnsten Präparate eine unrichtige Deutung zuvorkommen. Es ist hier die Stelle zu erwähnen, dass man an der Oberfläche verschie= dener Luftwurzeln nicht selten eine nach aussen sehr unregelmässig begränzte, von der Spitze der Wurzel nach oben an Dieke abnehmende und endlich ganz verschwindende Schicht wahrnimmt (Fig. 24, 25, 27 f), deren zusammen- setzende Theile desto undeutlicher begränzt sind in dem Grade als man ste höher untersucht, und sich überdiess durch einen grossen Mass von Durch- sichtigkeit auszeichnen. Es gehört diese Schicht der Wurzelhaube an, und besteht sie aus den alleräussersten und ältesten, schon im Detritus begriffenen und sehr stark in die Breite ausgedehnten Zellenreihen. Mit der Zellenschicht, welche vom Vegetationskegel nach oben und aussen steigt, hat sie gar nichts zu schaffen, und kann sie mit dieser auch gar nicht verwechselt werden. Die in Detritus begriffenen Zellen werden nach und nach abgestossen, zufolge dessen man sie an den älteren Theilen der Waurzel nicht mehr beobachtet. Nach der Spitze der Waurzel hin verfolgt man sie ohne Schwierigkeit, und be- kommt man dabei die Sicherheit, dass sie, so lange die Activität des Cam- biumkegels nicht unterliegt, fortwährend von neuem geschaffen werden. Es haben unsere Beobachtungen uns davon belehrt, dass nicht nur die physischen, sondern auch die chemischen Eigenschaften der die äussersten Schichten der Waurzelhaube zusammensetzenden Zellen ganz und gar von denen der mehr nach innen gelagerten Elementartheile abweichen, in so weit sie nämlich erstens in Wasser ausserordentlich stark aufquellen, und zweitens durch Zu- satz von Chlorzinkjodpotassiumiodauflösung oder Schwefelsäure und Jod keine Farbeänderung annehmen. Ohne Zweifel wurde die Cellulose dieser Zellen in Pflanzenschleim umgesetzt. NATUURK, VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX, 18 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT In Bezug auf die Wurzelhaube, sei hier noch angegeben, dass diese bei den verschiedenen Orchideen aus einer verschiedenen Zahl von Zellenschich- ten besteht. Es braucht kaum der Erwähnung, dass die Zellen der innersten Schichten sich von denen der äusseren durch ihre geringere Ausdehnung, ihre rundliche oder rundlich-eckige Form, und weiter noch dadurch unterscheiden, dass sie in der regesten Lebensthätigkeit verkehren, wie u, a. daraus hervor- geht, dass ein centraler Zellenkern auch bei ihnen selten vermisst wird (Fig. 27 h). Im der Mitte der Wurzelspitze ist die Zahl der Schichten am beträchtlichsten, nach den Seiten nimmt sie aber ab, und hiermit in Ueber- einstimmung hat die Wurzelhaube auch bei den Luftwurzeln der Orchideen eine kappenartige Form. Wir können nicht umhin, hier die Bemerkung einzuschieben, dass die Luftwurzelspitzen bei den Orchideen im Winter und Sommer nicht denselben Anblick gewähren, in so weit sie nämlich in der heissen Jahreszeit auf einer viel grösseren Strecke als in der kalten sich durch eine hellgrüne Farbe auszeichnen. Winters erreicht diese Strecke ein wirkliches Minimum, und beobachtet man, wie wir es namentlich an Aérides suaveolens gesehen ha- ben, nicht selten nur ein grünes Punktchen von der Grösse eines Hirsekor- nes, um welches hin das glänzend weisse Velamen sich dann krapp in einem mathematisch sauberen Kreis anschliesst. In solchen Fällen streckt sich der lebendige Theil der Wurzelhaube gerade so weit als die grüne Spitze selbst aus, und verläuft die äussere, aus dem Vegetationskegel hervorgehende und den Wurzelkörper später nach aussen abschliessende Zellenschicht nicht selten unter doppelter Krümmung nach oben (Fig. 25, 27 e), welche Krümmung mt der Dieke der Waurzel an Deutlichkeit zunimmt. Ím Sommer, wo die grüne Wurzelspitze eine viel ansehnlichere Länge erreicht, ist ihre Abgrän- zung nirgendwo genau angegeben, und geht sie ganz allmählig und dabei sehr unregelmässig, d. h. an der einen Stelle früher als an der anderen, in die weisse Hûülle über. Es ist hieraus abzuleiten, und Längsschnitte beweisen es über- diess sehr deuthich, dass die grünen Spitzen der Luftwurzeln in der heis- sen Jahreszeit nur zum Theil durch die Wurzelhaube bedeckt sind, indem dann der andere Theil dem Wourzelkörper angehört, und die grüne Farbe davon herrübrt, dass die grünen Parenchymgzellen der inneren primären Rinde durch die über ihnen liegenden Geweben, und also auch durch das Velamen hindurchscheinen, dessen Zellen an dieser Zeit noch keinen Luft enthalten, sondern mit Saft erfüllt sind. Es steht mit diesem Allen in Uebereinstim- BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN, 19 mung, dass die äussere aus dem Vegetationskegel nach aussen und oben strebende Zellenschicht nur eine einzige und niemals zwei Krümmungen macht. Die Erforschung des Verlaufes der inneren aus dem Cambiumkegel hinauf- steigenden Zellenschicht unterliegt keiner Schwierigkeit, am allerwenigsten aber da, wo sie von der àusseren durch ein intermediäres Gewebe getrennt ist (Fig. 25, 24, 25). Wo dieses Gewebe fehlt, wei bei den Luftwurzeln von Vanilla (Fig. 26, 27) und Bulbophyllum, muss man jedoch etwas ge- nauer zusehen, wie u. a. daraus hervorgehen kann, dass Crarin daselbst die innere Schicht ganz übersah, und in derjenigen, welche an der Oberfläche gelagert war, Scrreipen’s Oberhaut (unsere Endodermis) erblickte. Wo kein intermediëres Gewebe vorhanden ist, folgt die innere Zellenschicht (Fig. 27 i) dem Verlaufe der äusseren (Fig. 27 e) schon vom Anfange ganz genau; wo ersteres aber wirklich besteht, da begegnen beide Schichten einander am Vegetationskegel unter einem grösseren oder kleineren Winkel (Fig. 24 a) — dessen Grösse von der grösseren oder geringeren Mächtigkeit des interme- diären Gewebes abhängig ist — und laufen sie erst später, d.h. von da an einander parallel, wo die Production neuer Zellen in diesem Gewebe aufzu- hören anfängt (Fig. 25 sbe). | Die Veränderungen, welche beide Schichten, inclusive das intermediäre Gewebe, während ihres Wachsthums untergehen, können auf Längsschnitten leicht ermittelt werden. Fangen wir mit der näheren Betrachtung des inter- mediären Gewebes an, so ergiebt sich daraus folgendes. Wo dieses Gewebe zuerst aus dem Vegetationskegel hervortritt (Fig. 24 d) besteht es immer aus nur einer Zellenreihe. Höher auf jedoch kommen ge- wöhnlich mehrere hinzu (ibid. b u. Fig. 25 g), und beträgt deren Zahl nun einmal zwei, dann wider drei, vier, sogar bis zu sechszehn, was ungefähr als das Maximum gelten kann. Wo mehr als zwei Zellenreihen vorhanden sind, entwickeln sich diese nach einander, sodass man, das Gewebe von unten nach oben verfolgend, erst nur eine Reihe, dann zwei, später drei beobachtet, u. s. w. bis endlich die normale und bleibende Zahl erreicht ist. Die Stelle, wo die Vervielfältigung der Zellenreihen aufhört, befindet sich beziehungsweise immer in der Nähe der Wurzelspitze, und überschreitet nie- mals den Platz, wo die grüne Farbe in die glänzend weisse übergeht, und diess kann also als die Ursache betrachtet werden, warum das intermediäre Gewebe zunächst eine keilförmige Gestalt hat, bald aber die Form einer überal gleich dicken Scheibe anntmmt. — Damit man sich nun keine unrichtige Vor- 31% 20 VEBER DEN SITZ DER OBERHAUT stellang von der Sache mache, fügen wir noch hinzu, dass die Zellenreihen, welche das intermediäre Gewebe zusammensetsen, gar nicht regelmässig an einander liegen, wie etwa die Zellenreihen einer zum Korkgewebe gehóören- den Schicht, sondern ziemlich unregelmässig verlaufen, d. h. so, dass die Zellen der einen Reihe zum Theil zwischen denen der nächst anliegenden hineingeschoben sìnd, und umgekehrt (Fig. 24, 25 b). Das Maximum der zum intermediären Gewebe gehörenden Zellenreihen ist für jede Species con- stant. Bei einigen Arten oder Geschlechtern, wie Vanilla und Bulbophyllum wird das ganze Gewebe vermisst; bei anderen, wie Arachnanthe moschifera beträgt die Zahl der Schichten nur eine; bei anderen wider zwei, und so werden bei den meisten Arten von Epidendrum deren acht angetroffen, u. s. w‚ Die Veränderungen, welche die Zellen des intermediären Gewebes von ihrem Entstehen bis zu ihrem vollendeten Wachsthum erleiden, sind sehr verschieden, jedoch auch wider für jede Species constant. Anfangs sind sie kaum von den Zellen des CGambiumkegels zu unterscheiden ; bald aber neh- men sie an Grösse zu, und eriangen sie eine mehr eckige Form (Fig. 24 b). Bis auf einer gewissen Höhe besteht der feste Inhalt jeder Zelle nur aus einem deutlichen centralen Zellenkern; über dieser Stelle werden ausserdem Wandverdickungen betrachtet, welche sich entweder in der Form von Spi- ralfasern oder Bändern, oder von einem weit- oder engmaschigen Netze ab- geselzt haben (man vergleiche z. B. die Fig. 2, 6, 7 et. ext. mit cinander). Bald sieht man nun den flüssigen Inhalt nebst dem Zellenkerne verschwin- den; dagegen die secundären Ablagerungen deutlicher auf den Vordergrund treten, bis endlich die Zellen das Maximum ihres Wachsthumes erreicht ha- ben, und, aus dem thätigen Leben zurücktretend, sich mit Luft erfüllen, ud, die Lichtstralen auf eine ganz andere Weise brechend, sich von nun an durch eine glänzend weisse Farbe auszeichnen. Das Aeussere der erwachsenen Zellen des intermediären Gewebes ist für die Luftwurzeln verschiedener Arten sehr verschieden, während überdiess bald eine sehr grosse, bald wider ganz keine Aehnlichkeit zwischen ihnen und den Zellen der an der Oberfläche gelagerten Schicht beobachtet wird. Bei einigen Arten von Epidendrum, wie z. B. E. viviparum, ist diese Aehn- lichkeit ausserordentlich täuschend (Fig. 1, 2 epid. und ct. ext); bei ande- ren dagegen, wie FE. alatum, adenocarpum (Fig. 6), Arachnanthe moschifera (Fig. 9, 10}, Burlingtonia amoena (Fig. 17), Oncidium carthaginense (Fig. 19) gar nieht vorhanden. Kommt nun noch hinzu, wie das z. B. bei Arachnan- BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 2 the moschifera der Fall ist (Fig. 10), dass die Richtung der Längenachse der zur aüssersten Schicht (epid.) gehörenden Zellen eine ganz andere (ra- diale) ist als diejenige der das intermediäre Gewebe zusammensetzenden Ele- mentartheile, da verschwindet jede Identität, und kann man nicht umhin einen tieferen Grund anzuerkennen, woraus die Erklärung der fremden Erscheinung sich ergeben sollte. | Die Frage ob die Zellen des intermediären Gewebes im erwachsenen Zu- stande wirklich durchlöchert sind oder nicht, müssen wir für nicht wenige Fälle bejahend beantworten, Wie von Mour (verm. Schrifte, p. 522), haben wir bei einigen Arten von Epidendrum zwischen den Spiralfasern oder Spi- ralfaserbündeln Maschen begegnet, worin keine Zellenmembran aufzufinden war, und die sich also als förmliche Löcher vorthaten. Schöner und grösser aber als bei Arachnanthe moschifera (Fig. 10 ct. ext.) wurden derartige Lö- cher pirgendwo beobachtet. Die Anwendung dazu geeigneter Reagentia und die öfters widerholte Betrachtung feiner, den verschiedensten Richtungen entlehnter Durchschnitte liess darüber keinen Zweifel übrig, dass der primä- re Zellwand hier wirklich an bestimmten Stellen durchbohrt wurde. — Dass aber auch undurchlöcherte Zellen 1m intermediären Gewebe vorkommen, unter- hegt keinem Zweifel. Uberhaupt wurden Oeffnungen überall da vermisst, wo, wie bei vielen Arte von Epidendrum und Oncidium, die Spiralfasern sich nicht zu Bündeln- vereinigten, und, durch ihren regelmässigen und parallelen Verlauf, keine Veranlassung gaben zur Bildung von Maschen oder anderen derartigen Räumen. Es braucht kaum der Erwähnung, dass die Vervielfältigung der zum inter mediären Gewebe gehörenden Zellen sich zu jener Gegend beschränkt, wo noch keine secundäre Ablagerungen Statt gefunden haben. Die Art und Weise zu bestimmen, auf welche bei den jüngeren Zellen diese Vervielfältigung zu Stande kommt, gehört zu den schwierigsten Aufgaben. Wir glanben jedoch aus unseren Beobachtungen schliessen zu mögen, dass sie auf einer Theilung beruht nach vorhergegangener Spaltung von Zellenkernen. Hinsichtlich der Veränderungen, welche die an der Oberfläche der Luftwur- zeln vorkommende Zellenschicht während ihres Wachsthums erleidet, theilen wir folgendes mit. Gerade so wie beim intermediären Gewebe, sehen wir auch hier in jeder jüngeren Zelle einen sehr deutlichen centralen Kern (Fig. 24, 27 e), der mit der Zelle an Grösse zunimmt, ein deutliches Kernkörperchen aufzuweisen, und, nachdem seme Oberfläche ein körniges Ansehen bekom- 22 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT men hat, verschwindet. Sehon bevor diese Verschwindung vollendigt ist, wer- den auch hier in den meisten Fällen secundäre Ablagerüngen am primitiven Zellwande beobachtet, und zwar immer solche, welche sich als Spiralfasern vorthun, sei es denn dass diese einander ganz nahe gerückt oder von ein- ander entfernt sind, zu Bündeln sich vereinigen oder nicht, regelmässig und einander parallel verlaufen, oder, durch Abweichungen in ihrer primitiven Richtung, zur Bildung von grösseren oder kleineren Maschen Veraniassung gaben. Wie bei den Zellen des intermediären Gewebes, werden auch bei denen der oberflächtichen Schicht nun einmal Löcher, dann wider keine angetroffen ; auch sind letztere ersteren in dem einen Falle ganz ähnlich, während in einem andern kaum von einiger Aehnlichkeit zwischen beiden die Sprache sein kann. Die erwachsenen Zellen der oberflächlichen Schicht enthalten Luft. Dass bei Vamlla und Bulbophyllum keine Spiralfasern in den Zellen der oberflächlichen Schicht gebildet werden (Fig. 7, 21, 15 epid.) haben wir schon früher mitgetheilt. Jetzt fügen wir hinzu, dass die Entwicklungsge- schichte jener Zellen nicht destoweniger in allen anderen Punkten mit jener der Spiralfaser-enthaltenden übereinstimml. An den Luftwurzeln vieler Orchideen nimmt man, entweder an ihren jün- geren oder älteren Theilen, nicht selten kürzere oder längere Erhabenheiten wahr, welche dem bewaffneten Auge als Papillen oder Haare erschemen. Letztere, welche viel seltener als die Papillen vorkommen, sind immer ein- zellig (Fig. 12 p), und lassen sich, wie schon Merren es für Renanthera coccinea beobachtete, nicht selten in Form eines Bandes spiralartig abrollen. Ganz abweichend von diesem Schriftsteller, fanden wir jedoch den unverletz- ten Zellenwand dieser Haare nicht immer homogen, sondern öfters mit spi- ralartig verlaufenden Streifen oder Spalten besetzt. Bei Eria stellata (Fig. 12 o) wurde an der Spitze von vielen Haaren emmen kleinen Kreis beobach- tet, welcher beim ersten Anblick sich als die Gränze eines kleinen Loches vorthat, bei genauerer Beobachtung jedoch die meiste Uebereinstimmung zeigte mit dem Rande einer kleinen eingestülpten Stelle. Fast niemals wurde uns eine so schöne Gelegenheit als bei den Luftwurzeln der Orchideen angebo- ten, die Haare als verlängerte Zellen der an der Oberfläche eines Pflanzen- theiles gelagerten Zellenschicht zu erkennen. Hinsichtlich der Verbreitung dieser Haare ergiebt sich, dass sie nun ein- mal den grössten Theil einer Wurzel bedecken, dann wider zu einzelnen Stel- len ibrer Oberfläche beschränkt sind. Auch hat man in einem Orchideehaus BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 25 die Gelegenheit wahrzunehmen, wie sie in dem einen Falle an frei hinab- hängenden Wurzeln entstehen, während sie im andern nur da beobachtet werden, wo die Wurzel sich an anderen Körpern angelegt hat. Wo nicht viele Haare vorhanden sind, kommen sie meist in der Nähe der Wurzelspitze vor. Mir scheint ein reger Wachsthum auf ihre Entwicklung keinen unbe- deutenden Einfluss auszuüben. Erwachsene Haare sind mit Luft erfüllt. Es ist unnöthig hier noch einmal auf die Veränderungen zurück zu kom- men, welche an den Zellen der inneren aus dem Vegetationskegel hinaut- steigenden Schicht (Fig. 25, 24, 25, 27) von ihrem Entstehen bis zu ihrem vollkommenen Zustande beobachtet werden, indem wir schon früher Veran- lassung fanden, darauf die Andacht zu lenken. — Und so finden wir uns noch einmal genöthigt die Frage zu widerhohlen, ob den Luftwurzeln der Orchideen eine Oberhaut zukomme, und, so ja, wo diese also ihren Sitz hat? Dass bei den erwachsenen und unversehrten Luftwurzeln der Orchideen wirk- lich eine Oberhaut vorkommt, und dass diese nur an ihrer Oberfläche zu suchen und zu finden ist, zu diesem Satz achten wir uns zufolge unserer zahl- reicher bis jetzt in ihren Resultaten mitgetheilter Beobachtungen ganz berech- tuigt. Wenn es doch keinem Zweifel unterliegt, dass die Oberhaut sich immer unmittelbar aus dem Urparenchym, welches die Spitze entweder der Stengel und Aesten oder der Warzeln einnimmt, entwickelt, und von der Stelle ihres Entstehens gleich nach aussen schreitet um den werdenden Theil abzugrän- zen und zu bedeeken, da ist es unmöglich, in der äusseren der beiden aus dem Vegetationskegel der Luftwurzelspitzen unter gewisser Biegung empor- steigenden Zellenschichten etwas anderes als eine Oberhaut zu erblicken. Auch diese Schicht strebt, gleich von ihrem Entstehungsherde aus, der Ober- fläche entgegen, erreicht diese wirklich (Fig. 25, 24, 25, 27 e), und nimmt also an einer gewissen, immer jedoch sehr geringen, Entfernung von der Wurzelspitze den äussersten Platz ein, — Ausser der Entwicklungsgeschichte, spricht auch das Vorkommen von Haaren an der Oberfläche der Luftwurzeln für die Existenz einer Oberhaut an dieser Stelle, indem endlich noch her- vorzuheben ist, dass in weithin den meisten Fällen die die. äusserste Zel- lenschicht zusammensetzenden Elementarorgane im erwachsenen Zustande in jeder Hinsicht, d. h. sowohl in Bezug auf ihre Gestalt, Grösse und Wand- verdickung, als auf die Richtung ihrer Längenachse von denjenigen abwei- chen, welche tieferen Schichten angehören. Dass die Zellen, welche die Luftwurzeln nach aussen abschliessen, durch- 24 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT gehens Spiralfasern enthalten, kann uns nicht davon abhalten, sie dennoch als Oberhautzellen zu betrachten, weil dieselbe Erschemung den Epidermis- „ellen gewisser Samenkörner (von Hydrocharis Morsus ranae, Stratiotes aloï- des, Sabia verticillata u. s. w.) eigen ist. Steht es also fest, dass die an der Oberfläche der Luftwurzeln gelagerte und niemals mehr als eine Reihe dicke Zellenschicht die Oberhaut dieser Organe darstellt und dem Epiblema anderer Wurzeln auf die Seite gestellt werden muss, da unterliegt es auch keinem Zweifel, dass wir in den unter ihr gelagerten und schon öfters mit dem Namen »intermediäres Gewebe” an- gedeuteten Zellenschichten einen Theil der primären Kinde erblicken, und die darunter vorkommende, aus abwechslend längeren und kürzeren Zellen zusammengeselizte, jedenfalls unmittelbar aus dem Vegetationskegel hervor- gehende, und von Scurerpen und Anderen »Epidermis” genannte Schicht als ein Organ betrachten, das in den meisten Fällen den äusseren Theil der primären Rinde vom innern, bei Vanilla und Bulbopluyyilum aber diesen letz- teren von der Oberhaut trennt. Im Anfang dieses Aufsatzes machten wir schon darauf aufmerksam, dass der innere Theil der primären Rinde gröss- tentheils aus Parenchymzellen besteht, in deren flüssigen Inhalt Blattgrün- kugelchen aufgehängt sind, während der öussere Theil derselben Rinde im erwachsenen Zustande bloss aus Luftführenden Zellen zusammengeselzt ist; jetzt erinnern wir daran noch einmal, und lernen wir also SCHLEIDEN's »Oberhaut” als eine Membran kennen, welche zwei in jeder Hinsicht nament- lich aber in ihrer Function von einander abweichende Geweben von einander trennt, und, indem sie der Austrocknung tieferer Schichten den nöthigen Widerstand leistet, nichtdestoweniger dem Einflusse, welche beide zur pri- mären Rinde gehörende Untertheilen auf einander ausüben, ohne Zweifel nicht hemmend in den Weg tritt. Dass wir den Namen »Oberhaut” von ScHrLEIDEN und Anderen für die zwischen dem äusseren und inneren Theile der primären Rinde, oder zwischen letzterem und der wirklichen Epidermis der Luftwurzeln vorkommende Schicht mit dem Namen Innen- oder Unterhaut (Endodermis) verwechselt haben, kann Niemanden wundern, der sich noch einmal die Entwieklungsgeschichte und die ganz besonderen Eigenschaften dieser Schicht vor den Geist bringt. Fassen wir die Hauptresultate unserer jetzigen Untersuchungen zusammen, so haben wir folgende Punkte hervorzuheben: 1. Die Luftwurzeln der Orchideen besitzen eine Epidermis (Epiblema). BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 25 2. Diese Épidermis liegt immer an ihrer Oberfläche, ist also niemals unter anderen Geweben verborgen, und besteht niemals aus mehr als einer Zel- lenschicht. Nicht selten verlängeren sich die Epidermiszellen zu Papillen, bisweilen sogar zu Haaren. 9. Die Zellenschicht, welche von SeCHreimeN, Uneer, CHariN, Fockens u. A. mit dem Namen »Epidermis” belegt wurde, ist keine Epidermis, son- dern ein Organ, wodurch die primäre Rinde in einen äusseren und inneren Theil getrennt wird. Milt A. In Betracht ihrer Entwieklungsgeschichte und der ganz besonderen Struktur, wodurch diese Schicht 1m erwachsenen Zustande sich auszeichnet, ist es nothwendig sie mit einem besonderen Nanren anzudeuten, und haben wir dazu den Namen »Endodermis” gewählt. 5. Die Beobaclitungen derjenigen Schriftsteller, welche, wie SCHLEIDEN und Fockens, das Bestehen von Oeffnungen in der Endodermis behaupten, sind als fehlerhaft zu betrachten. 6. Es besteht die Endodermis bei den Luftwurzeln der Orchideen, wie auch bei denen von Anthurium Hookeri (Pothos crassinervis) niemals aus mehr als einer Zellenschicht. Letztere ist aus Reihen von abwechselnd län- geren und kürzeren Zellen zusammengesetzt, gleichwohl in der Art, dass die gleichnamigen Zellen der einen Reihe mit denjenigen der nächstanliegen- den fast ohne Ausnahme abwechseln. — Die kürzeren Zellen nähern sich der Kugelgestalt, sind immer dünnwandig, und enthalten einen centralen Kern, während die säulenförmigen längeren im erwachsenen Zustande niemals einen Kern anzuweisen haben, und sich nun einmal durch dicke, dann wider durch dünne Wände auszeichnen. — Die Wände der zur Endodermis gehörenden Zellen sind öfters wellenförmig hin- und hergebogen. 7. Zwischen Epidermis und Endodermis entdeekt man bei den meisten Luftwurzeln ein intermediäres Gewebe, das, aus einer oder mehreren im erwachsenen Zustande luftführenden Zellenschichten zusammengesetzt, von SCHLEIDEN u. A. »Velamen’” genannt wurde. Dieses Gewebe muss in Be- tracht seiner Entwicklungsgeschichte als den äusseren Theil der primären Rinde betrachtet werden, und keinenfalls als ein appendiculäres Organ der Epidermis, wie das Scureipen, Crarin u. A. behaupten. Die Zellen dieses Gewebes zeichnen sich immer durch den Besitz secundärer Schichten aus, welche aus mehr oder weniger aus einander gerückten oder zu einem Netze verbundenen Spiralfasern bestehen, und sehr oft von wirklichen Löchern 32 NATUURK, VERH, DER KONINKL, AKADEMIE, DEEL IX, 26 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT durchbohrt sind. — Wiewohl in einzigen Fällen eine Aehnlichkeit zwischen diesen Zellen und denen der Epidermis nicht zu läugnen ist, so steht es doch fest, dass beide durchgehens nicht nur in ihrer Form und Grösse, sondern auch im Verlauf ihrer Spiralfasern und der Richtung ihrer Längen- achse durchaus von einander abweichen. In sehr seltenen Fällen fehlt das intermediäre Gewebe (Vanilla, Bulbophyllum); dann aber gränzen Epi- und Endodermis an einander, und werden im den Zellen jener alle secundäre Ablagerungen vermisst. 8. Das Gewebe des inneren Theiles der primären Rinde besteht ganz oder grösstentheils aus saftreichen chlorophyll- enthaltenden Parenchymzellen, zwi- schen welchen luftführende intercelluläre Kanäle vorkommen. Bei manchen Orchideen (Arachnanthe moschifera, Aërides suaveolens, Cattleya Forbes u. s. w.) enthält dieses Gewebe überdiess sehr schöne Spiralzellen, welche jedoch in jeder Hinsicht von denen des Velamens abweichen. Bei Vanilla planifolia und anderen Arten werden daselbst Schleimgänge angetroffen. Dann und wann kommen in der innern primären Rinde auch prosenchymartig zugespitzte und verlängerte, add Zellen vor, worin keine secundäre Schichten abgesetzt sind. 9. Die Wiebe Cuarin’'s (|. c. p. 9) dass die Endodermis (seine Epider- mis) dann und wann an der Oberfläche ihren Sitz hat und aus leeren Zellen zusammengesetzt ist, entbehrt jeden Grund. Eben so wenig stimmen wir diesem Schriftsteller bei, wenn er behauptet (ibid. p. 10), die Endodermis fehle den Luftwurzeln von Cattleya Horbesü, und der innere Theil der primären Rinde werde daselbst unmittelbar von den äusseren bedeckt. Ueberhaupt sind die Sehlüsse, welche Cuarin aus seinen Beobachtungen abzuleiten wagt, als verfehlt zu betrachten, weil er das intermediäre, d. h. zwischen der Epi- und Endodermis vorkommende Gewebe überall zur letzteren hingezo- gen, und dadurch die Sachen aus ihrem gegenseitigen Zusammenhang ver- rückt hat. 10. Dass die Oberhaut der Orchideen anfänglich in der Regel Wurzelhaare entwickle, können wir Scmacut (Lehrb., 1, p. 285) nicht beipflichten. Die Angabe desselben Schriftstellers, dass in dem unter der Epidermis vorkom- menden Gewebe bisweilen zierlich verdickte Parenchymzellen entstehen, ent- spricht unseren Beobachtungen ebenfalls nicht. Gerade das Umgekehrte von beiden Behauptungen kommt, meinen wir, der Wahrheit am meisten nahebei. Nicht in Uebereinstimmung mit der Wirklichkeit achten wir weiter die An- BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 27 gabe, dass gedachtes Gewebe nur aus einer Zellenschicht bestehen sollte. Endlich ist uns eine Aehnlichkeit zwischen der Endodermis und dem ver- holzten Verdiekungsring der Wurzeln, wie sie Scmacut hervorhebt, nur in sehr wenigen Fällen aufgefallen. ERKLÁRUNG DER ABBILDUNGEN. CAMEE, Fig. 1. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Epi- dendrum viviparum Lainpr. — epid. — Mpidermis; ct. ext. — äusserer Theil der primären Rinde; end. — Endodermis; a. die kürzeren, b. die längeren Zellen der Endodermis; c. die zelltartigen Höhlen oder Räumen über den kürzeren Zellen; ct. int. — innerer Theil der primären Rinde. Diese Figur ist namentlich geeignet die grosse Uebereinstimmung zu zei- gen, welche in einzelnen Fällen zwischen den Zellen der Epidermis und denen der äusseren primären Rinde besteht. — Der Unterschied zwischen den dickwandigen längeren und den dünnwandigen kürzeren Zellen der Endoder- mis läuft hier auch deutlich in die Augen. Dass erstere nach aussen stärker verdickt sind als nach innen, sieht man beim ersten Anblick. Fig. 2. Senkrechter Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Epi- dendrum viviparum; epid., ct. ezt., end, a, b., c.‚ ct. int, wie zuvor. Man bemerkt hier die centralen Zellenkernen in den kürzeren Zellen der Endo- dermis, während an den längeren die Streifen angegeben sind, welche den secundären Verdickungsschichten angehören. An einer der längeren Zellen nimmt man die radial verlaufenden Falten war. Fig. 5. Tangentialer Schnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Zpiden- drum viwviparum, der Höhe entnommen wo das intermediäre Gewebe aufhört und die Endodermis anfängt. — a und b wie zuvor; a’ eine kurze Zelle, welche durchsechnitten und dadurch ihres Inhaltes entleert wurde. — Die unversehrten kürzeren Zellen besitzen jede ihren centralen Kern. Die längeren sind ge- tüpfelt. Fig. 4. Eine kurze zur Endodermis von Epidendrum viviparum gehörende 32* 28 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT Zelle nebst den Enden der nächstanliegenden zwei längeren noch mehr ver- grössert. Es ist diese Figur ganz geeignet zu zeigen, dass die kürzeren Zellen der Endodermis, auch in denjenigen Fällen wo sie dickwandig schei- nen, es in Wirklichkeit nicht sind, sondern nur zwischen den längeren dick- wandigen eingebettet liegen. — Der Zellenkern mit seinem Kernkörperchen ist bei a sehr deutlich zu sehen. Fig. 5. Eine kurze zur Endodermis von Epidendrum viviparum gehörende Zelle von oben gesehen, und zwar in dem Zustande, wo sie noch von zwei dem intermediären Gewebe angehörenden und eimmander über ihrer Mitte be- gegnenden Zellen bedeckt ist. Wie aus den Fig. f und 2 c. ersichtlich ist, bilden diese zwei Zellen, zufolge der neigenden Richtung, worin sie gegen einander stehen, eine zelltartige Höhle, welche es uns bei Ep. vivi- parwm nicht gelung als die Höhle einer dritten Zelle kennen zu lernen. Nichtdestoweniger glauben wir, das diese Höhle von einem eigenen Wande begränzt wird. Fig. 6. Vertikaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Epiden- drum -adenocarpum La Luv. — Wir erfahren aus dieser Fig., dass die Zellen der Epidermis nicht nur in ihrer Grösse und Form, sondern auch in Hin- sicht ihrer secundärer Ablagerungen merkbar von einander abweichen können. Während in den Zellen der Epidermis keine Löcher vorkommen, sind deren zahl- reiche und ziemlich grösse in den Zellen des intermediären Gewebes vorhanden. Fig. 7. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Va- nilla planifolia Anpr. — Zwischen der Epidermis und Endodermis sind keine Zellen vorhanden. Es fehlt hier also der äussere Theil der primären Rinde. Die Innenwand der Epidermiszellen ist dicker als die Aussen- und Seitenwände. Spiralfaserzellen fehlen gänzlich. Fis. 8. Tangentialer Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Va- nilla planifolia, der Höhe entnommen wo die Epidermis aufhört und die Endodermis anfängt. Die kürzeren (a) und längeren Zellen (b) letztgenann- ter Schicht sind hier beide dünnwandig. Zellenkerne und Kernkörperchen werden in den kürzeren Zellen beobachtet. Fig. 9. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde van Arach- nanthe moschifera Br. Die Zellen der Epidermis weichen nicht nur in ihrer Grösse und Form, sondern auch in Hinsicht ihrer secundärer Ablagerungen, und der Richtung ihrer Längenachse von denen des intermediären Gewebes (ct. ezt.) ab. Die Spiralfasern der Oberhautzellen sind äusserst dünn und BEI DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 29 bilden keine Maschen. — Das intermediäre Gewebe ist nur eine Zellenschicht dick, — Es ist nicht wohl möglich auf diesem Querschnitt die längeren Zel- len der Endodermis (end.) von den dünneren zu unterscheiden. Fig. 10. Vertikaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Arach- nanthe moschifera. — Die bei Fig. 9 gemachten Anmerkungen haben auch hier ihre Geltung. Ausserordentlich schön zu beobachten sind die diekwandigen Zellen des intermediären Gewebes (ct. ezt.). Ihre Längenachse läuft in tan- gentialer Richtung, während jene der Epidermiszellen sich in radialer Rich- tung erstreckt. — Wie bei Ep. adenocarpum (Fig. 6) sind auch hier wirkliche Löcher in den Zellen des intermediären Gewebes vorhanden. — Bei c. entdeckt man die Räumen oder Höhlen, welche, wie bei Ep. viwiparum (Fig. 1 u. 5), über den kürzeren Zellen der Endodermis vorkommen. — Höchst wahrscheinlich sind aber auch diese Höhlen als kleinere Zellen zu deuten. — An den Zellen der Endodermis nimmt man die radial verlaufende Streifung war, welche auf eier Faltung der Zellenwand beruht. TAES EIL, Fig. 11. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Aérides crispum. Die Epidermiszellen sind wider deutlich von denen des in- termediëren Gewebes, das nur zwei Schichten diek ist, zu unterscheiden. Die Zellen der Endodermis sind sehr voluminös und ziemlich dünnwandig. Längere und kürzere Zellen sind hier auf einem Querschnitt schwer zu un- terscheiden. Fig. 12. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Eria stellata Linpr. Die Zellen der Epidermis und des intermediären Gewe- bes sind dünnwandig und mit dünnen Spiralfasern besetzt. Sie sehen ein- ander ziemlich ähnlich. Die meisten Epidermiszellen haben sich zu Haaren entwickelt, an deren Spitze man einen kleinen Kreis (o) entdeckt, den wir als die Gränze einer kleinen eingestülpten Stelle betrachten. Das interme- diäre Gewebe ist drei bis vier. Schichten dick. Fig. 15, Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Bulbophyllum recurvum Linpr. Wie bei Vanilla planifolia (Fig. 7) grän- zen hier die Epi- und Endodermis unmittelbar an einander, und wird also das intermediäre Gewebe vermisst. Die Zellen der Epidermis sind dünn-, jene der Endodermis dickwandig. | 30 UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT Fig. 14. Ein Theil der Epidermis einer Luftwurzel von Cattleya purpurea Horr. von oben gesehen. Fig. 15. Tangentialer Darchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Arachnanthe moschifera, der Höhe entnommen, wo die Epidermis aufhört und die Endodermis anfängt. Es ist diese Figur besonders geeignet zu zeigen, dass die radial verlaufenden Streifen von Fig. 10 von wirklichen Falten der Zellenwände herrühren. — Da die kürzeren Zellen (a) alle zerquetscht wurden, und sich zufolge dessen ihres Inhaltes entleerten, werden hier keine Zellen- kerne angetroffen. Fig. 16. Tangentialer Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Anthurium Hookeri Kru. (Pothos crassinervis Hook.) der Höhe entnommen, wo das intermediäre Gewebe aufhört und die Endodermis anfängt. Wie bei den Orchideen, begegnen wir bei dieser zur Familie der Aroideen gehören- den Pflanze, in der Endodermis gleichfalls zwetierlei Arten Zellen, nämlich kürzeren und längeren, welche, in Hinsicht ihrer Stellung ebenso mit ein- ander abwechseln, Beide sind hier dünnwandig. Fig. 17. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Burlingtonia amoena. Die Epidermiszellen sind hier dünnwandig und zeigen dünne Spiralfasern. Das intermediäre Gewebe ist vier Schichten dick, und besteht aus dickwandigen, gestreiften, mit ihrer Längenachse in tangentia- ler Richtung verlaufenden Zellen, deren Lumen kleiner ist als das der Ober- hautzellen. Die Zellen der Endodermis kommen denen der Epidermis in Umfang nahebei, und sind auch ziemlich dickwandig. Fig. 18. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Dendrobium cupreum HerB. — Man entdeckt hier den grossen Unterschied zwischen den längeren und kürzeren Zellen der Endodermis in Hinsicht der Dicke ihrer Wandungen beim ersten Anblick. Weber den kürzeren Zellen (a) ist eine Höhle vorhanden, welche durch ein senkrechtes Septum in zwei Untertheile getheilt wird, was darauf hinweist, dass wir hier wirklich mit zwei Zellen zu thun haben. Fig. 19. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von On- cidium carthaginense Linpr. — Die Epi- und Endodermiszellen sind viel grösser als jene des intermediären Gewebes. Letzteres ist sechs Schichten dick. Seine Zellen sind ziemlich dickwandig, gestreift, und verlaufen mit ihrer Längenachse in tangentialer Richtung. Die Epidermiszellen zeigen feine Spiralfasern. Die BEL DEN LUFTWURZELN DER ORCHIDEEN. 1 kürzeren und längeren Zellen der Endodermis sind auf einem Querschnitte nicht wohl von einander zu unterscheiden. Fig. 20. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles emer Luftwarzel von Hoya sp.; z. zeigt uns die Epidermiszellen; y. die Korkschicht, welche noch in Zellvermehrung begriffen ist; z. einen unregelmässigen Kreis von dickwandigen Zellen, welche mit der Endodermis der Orchideen gar nicht verwechselt werden darf‚ weil er gewiss secundären Ursprunges ist; v. einige Rindezellen. | Fig. 2. Vertikaler Durchschnitt eines Theiles der Waurzelrinde von Va- mlla plamifolia (vergl. die Fig. 7 und 8). Fig. 22. Horizontaler Durchschnitt eines Theiles der Wurzelrinde von Anthurium Hookeri (Pothos crassinervis). Diese Figur zeigt uns bei s, die dieken gelbbraunen Aussenwände der Endodermiszellen, von ScarerpenN als »Spaltöffnungen”’ beschrieben » welche auf der Aussenfläche der Epidermis sich erhoben und hier in ein Gewebe hineinragten, welches aus sehr locker verbundenen etwas gestreckten Zellen bestand, deren Wände die zierlichsten Spiralfasern zeigten”’ (wiss. Bot., 5e. Ausg. Il p. 284). Fig. 22, a. Der Innenwand einer an der Endodermis gränzenden und zum intermediären Gewebe einer Luftwurzel von Sobralia Liliastrum Linpr. gehö- renden Zelle von innen gesehen. Fig. 22. b. Diese Figur ist ebenfalls einer Luftwurzel von Sobralia Lili- astrum entlehnt. Sie zeigt uns wie bei dieser so wie bei anderen Arten der- selben Gattung, die kürzeren Zellen der Endodermis nach aussen von 2 oder mehreren fremdartigen, bräunlichen, von einer körnigen Oberfläche versehe- nen Körperchen bedeckt werden. | PAR: LET. Fig. 25. Längsschnitt durch die Mitte der Wurzelspitze von Aërides su- aveolens Br. — a, die Stelle, wo die Epi- und Endodermis aus dem Vegetati- onskegel entspringen ; b. intermediäres Gewebe ; c. untere Hälfte des Vegetations- kegels; h. Wurzelhaube; e. Epidermis; ò. Endodermis; l, centraler Strang, worin sich später die Gefässbiündeln entwickeln. Fig. 24. Der vordere Theil derselben Wurzelspitze vergrössert. — a, b, c, e, t, h, wie zuvor; d. die ersten aus dem Vegetationskegel hervorgeschobenen, zum intermediären Gewebe gehörenden, und jetzt noch zu einer Schicht ver- einigten Zellen; f. die ältesten, in rückschreitender Metamorphose begriffe- de UEBER DEN SITZ DER OBERHAUT, U. S. W. nen Zellen der Wurzelhaube; g. eine grosszellige Schicht der Wurzelhaube, welche die noch lebhaft vegetirenden Zellen dieses Organes von den schon in rückwärts schreitender Metamorphose begriffenen scheidet. Fig. 25. Der hintere Theil derselben Wurzelspitze wergrössert. b, i, e, f, wie zuvor; d. einige an der Epidermis gränzenden Zellen der Wurzelhaube, welche Spiralfasern enthalten; g. die Stelle des intermediären Gewebes, wo vier Zellenschichten vorhanden sind. Fig. 26. Längsschnitt durch die Mitte der Wurzelspitze von Vanilla pla- nifolia; a, ce, h‚ l wie zuvor; c' obere Hälfte des Vegetationskegels. Fig. 27. Die Hälfte der zur vorigen Figur gehörenden Spitze vergrössert; alle Buchstaben wie zuvor. Amsterdam, Sept. 1860. TTT CAJ AOUDEMANS ud. Sitz dOberhaut bd Luftwurzeln d Orchideen. Fig.L 7 Fig.9. Pigs. (e Leg ke) Nate MA bis | IJ/ epic \ cortant | end. ctext. del Meier A C° rmpr. Amsterdam M Miechielsen, Lith. Rott” VERH. D. KON. AKAD. V WETENSCH. AFD. NATUURK. DIX. Amador, ons EE ele « rs Sper, CAJ A OUDEMANS ud Sitz dOberhaut bd Luftwurzeln d Orchideen Wig 16 8 EN EN Í ee @ Y N Ben, / II „Auctor. del Meyer de C° impr. Amsterdam. M. Miechielsen Lith. VERH.D KON. AKAD V WETENSCH AFD NATUURK. DIX. CAJ A OUDEMANS ud Sirz d Oberhaut bd bufbwarzeln d Orchideen a ee Pig 2d Auctor, del. VERI D KON AKAD V WETENSUH AFD, NATUURK DIX, Tap III HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE; DESCRIPTIO HYMENOPHYLLACEARUM ARCHIPELAGI INDICL, ICONIBUS ILLUSTRATA, AUCTORE RBE VANTDEN- BOSCH. Hymenophyllaceas Javanicas, descriptionibus iconibusque illustratas, Bota- nicis non sine metu aliquo offero. Erunt nimirum, qui subtilem nimis dis- quisittonem in specierum differentias judicantes, quive tanto apparatu studium hocce indigere dubitantes, scientiae molem et ambitum hac methodo magis augeri, quam veram naturae cognittionem adjuvari judicent. Et profecto si quaecumque circa Hymenophyllaceas hactenus tradita sunt cum nostris com- paraverie, nimio analyseos luxu icones nostras, descriptiones superfluo verbo- rum apparatu peccare facile censeas. -Quam ob rem paullo fusius opuscult rationem exponere et‚ quantum ne- cesse est, contra illa argumenta defendere haud superfluum esse videtur. Et primum quidem animadvertendum, descriptiones auctorum vix ultra fron- dis staturam, formam et divisionem, ejus indumentum, sororumque formam et dispositionem tendere illosque partitum minutiei lentibus parum modo augen- tibus vulgo supplere, in iconibus porro vix quid illustrari praeter habitum specierum, indusii formam et situm; uno verbo ad characteres externos unice fere in specierum distinctione attendi, in iconibus autem, optimis quoque, non modo adesse penuriam figurarum, sed multo magis desiderari fidam et N 38 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 2 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. accuratam partium repraesentationem, imo in nulla omnino“contextum cellu- losum naturae convenienter esse delineatum; specierum igitur eonfusionem difficilemque distinctionem, de quo toties conquestum est, et verborum so- brietati et figurarum in iconibus penuriae magna parte esse tribuendam. Hoc enim inprimis tenendum, paucas Hymenophyllaceas characteribus illis exter= nis, in quibus auctores hucdum unice fere versati sunt, facile et certo di- gnosci, plurimas e contra omnino aliam eamque et subtiliorem et profundiorem disquisitionem exposcere, ut rite ab invicem distinguantur. Et hoe respectu eum Museis frondosis omnino eonveniunt, licet mole vulgo hisce sint majores. Quae affinitas inprimis cernitur in frondis structura, quae in plerisque Hyme- nophyllaceis, non secus ac in illis, e singulo cellularum strato eonsistit cui- que semper in utraque pagina deest epidermis. Ín studis bryologicis autem foliorum contextum cellulosum ultimo inprimis tempore diligentius esse in- dagatum optimasque nunc praebere notas, ad quâs species distinguantar, imo genera et tribus confirmentur, res est notissima. Neque mirari oportet, ele- mentis plantarum organieis typici quid esse, idque eo magis quo hae sunt simpliciores, neque illa mole et forma multum variare in speciminibus rite evolutis ejusdem speciei. Algarum proinde magna pars ad cellularum, quibus constant, longitudinem et latitudinem ab auctoribus determinar: solet. In plan- tis autem perfectioribus elementorum echaracteres parum curantur, quoniam characteres externi distinctioni vulgo sufficiunt; in simplieioribus contra ca minus illos negligere jubet sana ratio, quo pauciores minusque perspicuae sint distinctionis notae externae. Quod porro ad meam Hymenophyllacearum illustrattonem attinet, nominan=- dus est Doct. GC. Mürrer, qui primus methodum indigitavit, ad quam illae facilius et certius dignoscantur experimentique gratia criticas nonnullas spe- cies notarum ope microscopicarum distinguere tentavit *. In studio Hyme- nophyllacearum Javanicarum tune versatus equidem lubenter methodum illam sum secutus formasque omnes lentibus opticis examinare atque inprimis ad cellularam formam, magnitudinem et contenta attendere consuevi. Nunc vero, postquam Hymenophvllaceas fere omnes, quotquot Botanieis huc usque inno- tuere, eadem ratione investigavi, contextu frondis notarum externarum, sub- tilium licet, valorem semper determinari, pro certo alfirmare possum. Atque eo quidem consilio hoece sludiorum specimen Academiae Regiae Scientiarum * Botan. Zeitung, 1854, pag. 713 seg. ek HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 5) obtuli, ut non modo Botanicis, quid in hisce egerim ostendam, quove modo in posterum agendum esse credam, sed etiam ut, qui specierum angustos limites acutasque definitiones aversantur, illos faciliores et magis aequos mihi parem judices. Si quis vero objiciat, parum commodam in specierum deter- minatione esse microscopicam invesligationem illarumque distinctionem prom- tam et facilem, collectorum et itineratorum gratia, non sine jure desiderare Botanicos, et respondere velim, rem non aliter sese habere in caeteris plan- tis cellularibus, in excursu non tuto vel omnino non determinandis, idque potissimum notas mieroscopicas commendare, quod externas confirmant pro- bantque, hasce non esse nullius valoris, prouti judicare solent auctores. Neque hoe praetervidendum est, adhibito mieroscopio, plures notas latentes in con- spectum venire pluraque antea male intellecta justius meliusque cognosci. Valet hoe de pilis, aculeolis aliisque organis accessoriis, porro de venulis spuriis, de stratis tandem, quibus in haud paucis speciebus, a typo disceden- tibus, cellularum stratum simplex augetur. Quae omnia si quis ad specierum distinctionem conducere mecum judicet, is harum vegetabilium pleniorem cognitionem hac methodo optime praeparari, concedat necesse est. In tabulis nostris, praeter habitum specierum et soros, cellulae, cum e margine, tum e limbo frondis desumtae, delineatae sunt et quidem eodem in singulis augmento, ut promtior et certior specierum inter se sit comparatio. In dijudicandis autem forma et magnitudine cellularam hoe tenendum est, de- sumendas esse ex fronde adulta et vegeta, ejusve parte nec vetustate cor- rupta, nec emarcida, Frondis partes vero quum divisione parietali cellularum erescant, probe distinguendum est cellulas adultas inter et juniores, quarum illae tantum rite evolutae et perfectae habeantur, dum hae crescere pergunt, donee illas mole adaequant, quo tempore sua vice dividuntur. Gellulae cen- ties et ducenties auctae repraesentantur, quales, sì aliquamdiu aqua macerata fuere, conspiciuntur. Forma cellularum itaque et contenta sensu phytotomico ex iconibus nostris non semper cognoscuntur. Rarius nempe adeo sunt dia- phanae, ut parietum configuratio et structura interaneorumque vera indoles conspiciantur. Propterea semper Alcohole acidisque mineralibus tractare opor- tet cellulas, ut varia illarum contenta sive solvantur, sive luci reddantur ma- gis pervia, illarumque compages et indoles magis fiant perspicua. Quum vero nune unice intersit, cellulis, quales oculo armato adparent, ad dignoscendas species uti, nulla proinde praevia praeparatione illas, sicuti in planta sub= mersione in aqua rediviva, conspiciuntur, depinximus, Caeterum de vera 83% 4 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. cellularum indole in posterum eodem loco agetur, quo de structura horum vegetabilium penitiore erit sermo. Quod superest, monendum, auctores in iconibus suis raro Hymenophylla- cearum sporangia negligere, imo Cl. Presr prae caeteris partibus illa sollicite delineanda curavisse. Equidem contra illa omittenda apud me eonstitui, quan- doquidem illorum formam notas praebere constantes nondum sum expertus formaeque diversitatem, a cel. auctore laudatam, a vario evolutionis stadio potissimum pendere, suspicari me cogunt omnia, quae id circa didici. Speciebus antea descriptis * paucae novae nunc accedunt; quod autem ma- joris est momenti, auctis emendatisque, quae prius circa illas annotaveram, descriptiones tradere fusius elaboratas, atque omnium stabilire nunc licet in- dubia synonyma. Qua in re egregio fuit auxilio div. ZorriNGer1 collectio, autographa Kurzer nomina continens, quam incomparabili liberalitate in usum mihi concessit, qui nunc possidet Illustris Comes pr FRANQUEVILLE, cui viro generosissimo devinctum me testari decet propter auxilium, quod stu- dis hisce meis sponte obtulit. m. Mart. 1860. * Plantae Junghuhnianae fase. 5, 1856 (ined.). HYMENOPHYLLACEAE. TRICHOMANEAE. Mierogonium Pr. emend. 1. M. Motleyi n. sp. Fronde subsessili adnata e cordato orbiculari integra subundulata, sterili avenia, venulis spuriis tenuibus remotiusculis, e cellulis teneris mediocribus regularibus acu- tangulis viridulis (marginalibus validioribus magis opacis) contexta, fertili costa sim- plici, soris e sinu apicali profundo subexsertis ine -ventricosis limbo ampliato integro undulato, receptaculo vix exserto. Hab. Insula Borneo (pr. Laboan), Morrrev N°. 205 (comm. ill. W. J. Hooker). Rhizoma setaceum dense atro-fusco-tomentosum; frons vix ultra 4 millim. longa et lata membranacea tenera diaphana olivaceo-viridis sessilis vel bre- vissime stipitata arcte substrato incumbens eique pagina aversa radiculis bre- vibus atris flexuosis articulatis arcte adhaerens, e basi latiore plerumque cor- data orbicularis, margine integro leviterve undulato-crenulato, apice integro in fronde vero fertili profande emarginato-bifido; costa in fronde sterili nulla, in fertili unica in industum subexsertum, utrinque tamen anguste marginatum, solitarium e eylindrico parumper ventricosum deorsum aequaliter angustatum, sursum in limbum amplum integrum undulatum subito expansum, producta, receptaculo filiformi vix exserto; venulae spuriae flabellatim radiatimve e basi frondis vel e costae basi marginem versus tendentes tenues remotiusculae apice libero ante seriem cellalarum marginaltum desinentes; cellulae mediocres * Speciebus Hymenophyllacearum diligenter et accurate investigatis, generum statuendorum necessitas in dies magis me urget horumque notas et limites sensim melius perspicio. Quum autem omnes omnino auctores recentiores genera in hoe tribu aversari constat, neeessitatem illam argumentis com- probare oportet generumque characteres altius e stractura harum plantarum peculiari repetere. A quibus nune abstinere jubet speciminis hujus ratio. Sufficiat itaque nomina generum, a me accepto- rum, quod Javanicas species attinet, hoe loco indicasse. 6 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. tenerae subaequales regulares elongato-hexaëdrae acutangulae, parietibus hy- alinis tenuibus rectis, interaneis amorphis dilutis parietalibus viridibus; mar- ginales validiores magis opacae minus elongatae semihexaëdrae, parietibus magis jnerassatis; cellularum seriebus 4—6 venulis spuriús interpositis. Tab. [ fig. 1 et 2 plantae nat. magn.; 5 specimen sterile et fertile, 4 et 5 apex frondis sterilis et fertilis, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e lamina frondis, 10 et A1 cellulae transversim sectae, cuncta ad augmentum supra indicatum delineata. Obs. Stirps minuta simplicissima, pluribus notis memorabilis. Habitu Mlemi- phlebium punctatum (Porr.) simulat adeo, ut oculis nudis vix ab illo distingui possit. Accuratius vero observyata patet esse verum F'richomanes; indusii limbus nempe non est bilabiatus. Praeterea in illo Hemiphlebio adest costa manifesta frondisque margo setulis fasciculatis reflexis praeditus est. 2. M. sublimbatum (GC. Mürr.) Trichomanes GC. Mürr. in Bot. Ztg. 1854 p. 757; v. p. B. in Plant. Jungh. 1 p. 545 (p. fl) et Syn. Hymen. p. 15 (Kruidk. Arch. IV p. 555); Trichomanes Hookeri Kunze in Bot. Zig. 1847 p. 500 partim; 1848 p. 285; Zorrineer, Syst. Verz. p. 46; T. muscoïdes Hooker (non Sw.) sp. fil. IF p. 117 (quoad plantam Javanicam); Kunze in Bot. Zig. 1846 p. 476; T. marchantioïdes Zrepeurus in Morirzr Verz. p. 107 et in Herb. Zorr.; T. subintegrum Zou. in Herb. Fronde breviter stipitata e cuneato oblongo-lanceolata undulato-sinuata costata, costa pinnatim ramosa, venulis spuriis tenuibus approximatis, e cellulis validiusculis parvis usque maximis rotundato-angulosis viridi-fuscis contexta, soris immersis, indusio anguste eylindrico, limbo infundibuliformi subundulato, receptaculo longe exserto. Hab. ad truncos muscosos insulae Javae, in monte Salak, Zrreeurus, Zor- LINGER Coll. 1 N. 865 et 1899 (Herb. Franqvev.); ad rupes humidas in ‘monte Prabakti alt. 5000 ped., Zorrineer Coll, [_N. 5500 (Herb. var.). Rhizoma ultra setaceum horizontale parce ramosum, pariter ac stipes vix ultra 1 centim. longus rhachisque, basi inprimis, fusco-hirsutum frondes edens remotiusculas usque 5 centim. longas, 8 millim. latas membranaceas diaphanas ohivaceo-virides oblongo-lanceolatas basi saepe longe cuneato-angustatas, apice rotundatas plus minusve dilatatas raro lobatas, margine undulato primitus in- tegro, serius leviter sinuato; costa media simplex venas utrinque simplices furcatasve alternas emittens, interpositis venulis spuriis tenuissimis densis apice libero prope marginem desinentibus; sori immersi terminales et latera- les, indusio ex anguste eylindrieo infundibuliformi sursum in limbum subun- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 7 dulatum sensim dilatato, reeeptaculo filiformi exserto indusio triplo et quod excedit longiore; cellulae validiuseulae medioeres, intermixtis parvis magnisque, inaequales irregulares subtetraëdrae, vix hie 1llie eonspicue hexaëdrae, angulis rotundato-obtusis, parietibus hyalinis valde incrassatis, interaneis amorphis, hie illie parce globulosis, diffusis viridi-fuseis; marginales conformes; cellu- larum seriebus 2—4 venulis spuriis interpositis. Tab. II fig. 1 et 2 plantae nat. magn.; 5 pars frondis, 4 et 5 sorus, 6 cellulae e margine, 7, 8 et 9 e limbo frondis, 40 et 11 frons transversim secta; cuncta vario augmento delineata. Obs. Unica nunc nota species, venulis spuriis apice liberis nostrae acce- dens, est M. Petersiù (A. Grar), Americae borealis indigenum. M. Hookeri Pr. (Frichomanes muscoides Hook.) venulis spurits in venulam spuriam in- framarginalem confluentibus aliisque characteribus longe recedit, pariter ac M. euspidatum (Wrurn.) (Frichomanes Bojeri Hook.), cui insuper est frons abbreviata subrhombea, stipes elongatus, etc. Obs. M. sublimbato, praeter species dictas, affine est M. bimarginatum, species inedita Geylonensis, ab illo certe distinguendum : venula spuria flexuosa inframarginali, eellulis teneris elongatis globulosis, marginalibus f—2 seriaùs maximis hyalino-diaphanis 5—4edris, etc. Ulterior observatio quoque distin- guere forsan jubeat specimina, a Rev. Parrsn prope Tavoy Peninsulae Ma- laccensis lecta et M. Henzariense ex inventoris voto dicenda. Gum M. sublin- bato comparata, sequentes diversitatis notas praebuerunt: frondes laete virides minores breviter stipitatos et subsessiles, basi minus attenuatas late oblongas vel ovatas, venulas spurias confertiores, cellulas magis regulares elongato- hexaëdras, indusia infundibuliformia limbo patentissimo undulato-reftexo, etc. Specimina autem adeo juvenilia sunt, ut notis hisce confidere non audeam et speciei dilimitatio imeerta mihi sit. Notandum denique, ad illud nostrum M. bimarginatum citandum esse Trichomanes muscoïdes Brack. (Unit. Stat. expl. exped. XVI p. 249 exel. Syn), in insulis Frdchi lectum, cujus notse, excepto indusio bilabiato, lusu optico ita viso, bene conveniunt. GONOCORMUS n. gen. 1. G. mnutus (Br) Trichomanes minutum Br. Enum. IL p. 225 (sec. spec. auth. Herb. Reimxw.); Hook. Sp. fil. 1 p. 118; v. p. B. im Plant. Jungh. IL p. 548 (p. 4); Syn. Hymen. p. 14 (Kruidk. Arch. IN p. 554); T. parvulum Br. (non Porr.) Enum. Hp. 225 (sec. spec. Herb. Reg. L. B); 8 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Hook. sp. fil. [ p. 118 (quo ad pl. Javanicam, exel. ieone citata); Konze in Bol. Ztg. 1848 p. 285; Morrrzi Verz. p. 107; Zorn. Syst. Verz. p. 46; T. bifolium Br. Enum. IL p. 224 (sec. spec. Herb. Reg. L. B); Hook. sp. fil. 1 p. 119; T. saxifragoïdes v. n. B. (non Presr) Syn. Hymen. p. 15 (quoad pl. Javanicam), (Kruidk. Arch. IV p. 555). Frondiculis viridibus parum diaphanis brevibus e basi cuneata vel rotundato- subcordata orbiculatis reniformibusque planis digitato-incisis, laciniis 1—2 furcatis simplicibusve, meds elongatis iteratim dichotomis vel subpinnatifidis e cellulis me- diocribus teneris valde elongatis irregularibus oblongo-hexaëdris crenato-flexuosis vi- ridulis contextis, soris late marginatis, indusio cylindrico-ventricoso, limbo patente undulato, stipite communi brevi frondem aequante, partialibus saepe elongatis. Hab. ad truncos vetustos muscosos Javae, sine loco speciali legerunt Brune, JunGHuuN, Teysmann; ad fontes m. Kiamis Coll. TL. N. 2111, in m. Idjeng, Coll. IL, N. 2111, in lapidibus in rivulo ad pedem m. Salak, Coll. I. N. 1582 (in Herb. Frang.), mixtum cum 7. flabellato, Coll. 1. _N. 1722 (Herb. pr.), ZOLLINGER. Rhizoma setaceum intricatum repens ramosum fusco-hirsutum; stipes seta- ceus brevis vix ultra 12 millim. longus, sive basi, sive infra frondem pro- hfer, stipites partiales tenuiores flexuosi saepe valde elongati usque 2 centim. longi; frondes steriles et juniores secundariae (frondiculae) conformes mem- branaceae parum diaphanae virides e basi s. late cuneata, s. recta subcor- data, s. denique cordata semiorbiculares vel reniformes digitato-incisae, laci- nis planis divergentibus patulisve linearibus elongatis 1—2 farcatis, mediis in fronde vel frondicula fertli elongatis productis pluries dichotomis velssub- pinpatifide ineisis, lacinulis apice rotundatis retusisve; venae venulaeque va- lidae diehotome ramosae, sort in lacinis mediis elongatis immersi, indusio late marginato cylindrico-ventricoso, limbo integro ampliato patente undulato, receptaculo parum(?) exserto; cellulae diaphanae tenerae medioeres (imo faagnae) inaequales irregulares valde elongatae (latitudine 5-plo longiores) oblongo-hexaëdrae, parietibus hyalinis modice incrassatis crenato-flexuosis, interaneis amorphis dilutis marginalibus diffusisque viridulis; marginales mi- nores subtetraëdrae parietibus rectis. Tab. IM fig. 1 Frichomanes parvulum Br, fig. 2 T. bifolium Br, fig. 5 T. minutwm Br., cuncta magn. nat, fig. 4 pars frondis proliferi, 5 la- cinia frondis, 6 et 7 indusium, 8 et 9 cellulae e margine, 10 et 11 e lamina frondis, 12 et 15 frons transversim secta; cuncta auct. magn. AET Obs. Species Blumeanas notis essentialibus inter se non differre, nune per- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 9 suasum mihi habeo. Inquirendum vero restat, quid sit 7. parvulum Porr., ex auctoris descriptione (Lneyclop. méth. VIII p. 64) non extricandum. Nondum mihi obviam fuit inter Eymenophyllaceas Mascarenas, licet plurimas viderim. T. Thouarsiani Pr. (Hymen. p. 16 et 40) nondum vidi, nist sterilia speci- mina, quapropter, sitne in hoe quaerendum, suspicari quidem, at dijudicare non heet. Obs. Genuinam optimamque generis nostri speciem sistit T. Savifragoides Pr. (/lymen. p. 16 et 59; T. parvulum Hook. sp. fil. [ p. 118 tab. XXXIX A), pone G. minutum colloeandum, a quo differt: statura minore, fronde flabellata laciniis subfastigiatis, fertilibus abbreviatis, soris 4 minoribus infandibuliformibus, ecellalis ultra dimidium minoribus, etc. A Gonocormo autem vegetationis ratione alienum est 7. Sibthorpioïdes Borv ap. Wiruo. (sp. pl. V p. 498) seeundum specimen authentieum Herb. Wirrp. (N. 20204) non diversum ab ejusdem auctoris T. flabellato (Béraneer Voy. Bot. p. 11), quod mihi est Hymenophyllum palmatum (Syn. Hymen. p. 45). T. Sibthorpwoides Gaupren. Voy. Uranie Bot. p. 576) certo certius ad G. Sami- fragoïdem (Pr) referri debet. 2. G. diffusus (Br) Trichomanes Br. Enum. MI p. 225 (excl. var. B.) (see. specim. Herb. Reg. L. B). Frondiculis olivaceo-fuscis pellucidis e basi cuneata obovatis oblongisve complica- tis ternatis quinatisve, laciniis inaequaliter, mediis semper, valde elongatis s. itera- tim dichotome, s. pinnatifide divisis, e cellulis maximis teneriusculis elongatis irregularibus oblongo-hexaëdris flexuosis fuscis contextis, rhachi late alata, soris late ® marginatis, indusio ventricoso limbo amplissimo undulato-reflexo, stipite fronde multo breviore. Hab. loeis muscosis in montibus Javae; in im. Gedé, Brume. Rhizoma filiforme repens ramosum laxe intricatum pilis brevissimis fuscis facile detersis parcius hirsutum; stipes filiformis teres flexuosus vix ultra 15 millim. longus hie illie prolifer, stipites partiales consimiles plerumque breves; frondes (cum frondiculis, magnitudine excepta, conformes) e basi plus minusve late cuneata obovatae vel oblongae complicatae undulatae plerumque ternatae, rarius quinatae, laciniis s. lateralibus brevibus dichotomis, intermedia saepe valde elongata pinnatifida, lacinulis 1—2 dichotomis, s. cunctis elongato- fastigiatis subpinnatifide dispositis linearibus abbreviatis leviter undulatisapice emarginalis; rhachis late alata pinnatifide, venae venulaeque validae dicho- tome ramosae; sori in lacinulis abbreviatis apicales immersi, indusio ventri- 9) 1 NATUURK. VERI. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. 10 HYMENOPIIYLLACEAE JAVANLCAE. coso-cylindrico fundo brevi angustato, sursum plus minusve subito in limbum amplissimum valde undulatum reflexum dilatato, receptaculo filiformi vix (P) exserto; cellulae pellucidae teneriusculae maximae inaequales irregulares elon- gatae oblongo-hexaëdrae, parietibus hyalinis modice inerassatis flexuosis (juniores latitudine usque 5-plo longiores acutangulae, parietibus opacis rectis), in- teraneis amorphis parietalibus spissis fuscis diffusisque. nebuloso-granulosis; marginales mulito minores parietibus reclis. Tab. IV. fig. 1 specimen abnormale Herb. Reg. L. B, 2 et 5 specimina normalia; cuncta nat. magn.; fig. 4 frondicula, 5 lacinia, 6 et 7 indusium, 8 et 9 cellulae e margine, 10 et fl e lamina frondis, #2 et 15 cellulae juniores, 14 et 15 lacinia transversim seeta; cuncta magn. auct. Obs. Specierm numquam, nist specimina authbentica viderim, agnovissem. Auctorem ipsum non rite intellexisse, patet ex deseriptione et loco, quo illam inseruit. Attamen pinnae infimae stipitatae viam indigitare potuissent. G. diffu- sus quatenus ab affinibus differat, ex deseriptione et icone facile intelligitur. A G. minuto autem illam distinguunt: habitus, frondis divisio omnino aliena, sororum forma et dupla fere magnitudo, cellulae multo majores minus elongatae, elc.; a G. Teysmanni: frondieularum forma et divisio, indusit limbus amplissi- mus reflexo-undulatus, cellularum magnitudo et parietes flexuosi, etc.; a G, palmato: statura, contextus, indusium ventricosum, rhachis alata, etc. 5. G. Teysmanni n. sp. Frondiculis e flavo virescentibus diaphanis lanceolatis vel lineari-lanceolatis bipin- natifidis, laciniis primariis subpatulis remotiusculis subrhombeis saepe elongatis, secundariis erectis contiguis furcato-flabellatis, lacinulis fastigiatis e cellulis Monis hyalinis elongato-hexaëdris viridi-globulosis contextis, rhachi anguste alata, soris latiuscule marginatis, indusio eylindrico-ventricoso, limbo amplo patente subundulato, stipite fronde subtriplo breviore apice anguste alato. Hab. ad arborum truncos muscosos in littore occidentali Sumatrae, Teysman. Rhizoma horizontale setaceum ramosum intricatum glabrescens; slipes apice anguste alatus, caeterum filiformis teres glaber 5—15 millim. longus; frondes secundariae s. ex stipite s. ex rhachi angulo plerumque obtuso vel recto ex- euntes 2—5 centim. longae, 5—8 millim. latae frondi primariae, usque 5 centim. longae et 12—15 millim. latae, excepta magnitudine, universe con- formes, e flavo virescentes tenerae pellucidae membranaceae lanceolatae vel lineari=lanceolatae bipinnatifidae, laciniis primariis erectis vel erecto-patulis plus minusve remotis e basi acuta cuneata subrhombeis apice saepius elongato- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 11 acuminatis pinnatifidis, secundariis erectis contiguis irregulariter furcato-fla- bellatis, lacinulis linearibus fastigiatis leviter undulatis apice emarginalis; rhachis anguste alata venaeque pinnatim ramosae tenues, venulae 1—5 di- chotomae; sort in laciniis seeundartis axillares, in lacinula abbreviata im- mersi, indusio lattuscule marginato eylindrieo-ventricoso in -fundum sensim angustato, sursum in limbum amplum patentem leviter undulatum longius- cule sensim dilatato, reeeptaculo filiformt exserto indusio subduplo longiore; cellnlae hyalinae magnae,: hic illie medioeres, valde inaequales irregulares elongato-hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis rectiusculis incrassalis, interaneis diffusis globulosis, globutis medioeribus saepe dense conglomeratis laete viridibus; marginales conformes. Tab. V fig. 1 plantae, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 secundaria, 4 et 3 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo lacinulae, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. i _ Obs. Species formae gracililate et contextu tenero insignis, ab anteceden- tibus longe recedens, sequenti proxima, a qua vero facile distinguitur : habitu, divisione frondis; rhachi stipiteque apice alatis, cellu!lis minoribus teneris globulosis, indusio breviore magis ventricoso, etc, Distinxi eam nomine me- ritissimi Hortulan: Bogortensis, cui optimo viro quantum qui studio planta- rum Javae eryptogamicarum incumbunt, propter egregia debeant auxilia, quae studio 1llo tulit, palam profiteri decet. 4. G. palmatus (Pr) Trichomanes pabmatum Pr. Hymen. p. 16 et 59; T. proliferum Br. Enum. HM p. 224; Hook. sp. fil. Lp. 118 tab. XXXIX B; Kurzer in Bot. Zig. 1847 p. 502; v. pn. B. in Plant. Jungh. 1. p. 548 (p. 4); Syn. Hymen. p. 14 (Kruidk. Arch. IV p. 554). Frondiculis olivaceo-viridibus subopacis e basi subcordata vel late cuneata ovatis convolutis palmato-vel digitato-lobatis, laciniis mediis saepe elongatis, pariter ac la- terales, in lacmulas dichotomas partitis, e cellulis magnis firmiusculis regularibus hexaëdro-oblongis acute crenulato-flexuosis viridulis contextis, rhachibus teretibus, soris late alatis, indusio elongato cylindraceo, limbo valde ampliato undulato, stipite s. brevissimo s. plus minusve elongato. Hab. inter muscos ad arborum truncos Javae; s. |. in Herb. Ar. BR.; in m. Salak, Coll, H. N. 71, Coll. 1. N. 888 (mixtum ce. T. glaucescenle) Lor- LINGER. Specimina CumincraNA (N. 209) cum Javanicis conveniunt. Rhizoma setaceum horizontale intricatum ramosum pilis patulis rectis rigi- dis hirsutum; stipes s, brevis s. elongatus paulo rhizomate tenuior flexuosus da 12 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. teres glaber altitudine et directione variis prolifer, stpites nempe angulo acuto edens partiales variae longitudinis tenuiores caeterum consimiles sua vice ite- ram proliferos, individuum compositum saepe decimetrum altum efliciens; fron- dicula usque 2 eentim. longa membranacea subopaca obscure olivaceo-viridis e basi subcordata vel late cuneata ovata plus minusve elongata complicata vel eoncavo-convoluta palmato- vel digitato-lobata, laciniis late obovatis, me- dio saepe elongato subpinnatifide in lacinulas iteratim dichotomas diviso; la- cinulis subflabellatis late linearibus abbreviatis furcatis simphieibusque, apice attenuato-obtusis; rhachis tum universalis, tum partlialis, teres glabra flexuosa setacea, venis validis 1—5 dichotomis basi s. terelibus s. anguste uno alte- rove latere lacinià deeurrente alatis; sori in laciniis subaxillares, in lacinula subobsoleta immersi, indusio late marginato cylindraceo iu fundum breviter angustato, sursum in limbum ampliatum erectum undulatum sensim dilatato, receptaculo setaceo exserlo, indusio parum longiore; cellulae diaphanae fir- - miusculae magnae, imo maximae, subaequales regulares saepe valde elongatae hexaëdro-oblongae, parietibus hyalinis valde incrassatis, in junioribus leviter undulatis, in adultis acute crenulato-flexuosis, interaneis amerphis parietalibus dilutis viridulis; marginales universe minores minus elongatae parietibus reclis. Tab. VI. fig. 1 plantae, nat. magn., 2 frondicula, 5 lacinia, 4 et 5 in- dustum, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo adultae, 10 et fl ju- niores, 12 et 15 lacinula transversim secta; cuncta magn. aucta. Obs. Nomen triviale hujus speciei commutandum esse videtur propterea quod ad generis characterem spectat. Tautologiam vero in nominibus planta- rum evilare jubet sana ratio. CRASPEDONEURON n. gen. 1. C. album (Br) Trichomanes Br. Enum. Il. p. 226 (sec. specim. Herb. Rervw.); Hook. sp. fil. L. p. 129; Brackenriper in Unit. Stat. ezpl. ezped. XVI p. 254 tab. 56 fig. 4 (omnino); v. p. B. in Plant. Jungh. L. p. 550 (p. 6); Syn. Hymen. p. 21 (Kruidk. Arch. IV. p. 561). Fronde ovato-triangulari basi late cuneata cano-strigosa, laciniis primariis lanceo- lats patulis, secundariis lacinulisque angustis strctis, limbo opaco lato, cellularum diaphanarum seriebus 2—3, cellulis marginalibus magnis suboblongis, soris vix me- diotenus anguste alatis urceolatis, limbo recto parumper coarctato, slipite glabro frondem aequante. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE, 15 ab. in montibus Javae, Reirwarprt, v. GesKER. Praeter Javam insulas Philippinas quoque imeolit. Rhizoma setaceum horizontale ramosum parce hirsutum; slipes 4—5 centim. longus teres setaceus glaber; frondes distantes 4—6 centim. longae, 5 circi= ter latae membranaceae opacae olivaceo-fuscescentes, praesertim pagina aversa glauco-pruinosae, pilis rigidis simplicibus canis appressis, in pagina adversa rarescentibus, vestitae, e basi late cuneata ovato-triangulares bipinnatifidae; laciniae primariae patulae contiguae et imbricatae, inferiores elongato-arrectae, e basi acute cuneata lanceolatae pinnatifidae, secundariae anguste obcuneatae strictae contiguae, exceplis infimis subpinnatifidis, 1—2 furcatae vel sim- pliees, lacinulae lineares angustae strictae in apicem subintegrum angustatae; rhachis venae venulaeque limbo lato opaco utrinque marginatae, venula spuria tenuis inframarginalis continua, seriebus cellalarum diaphanarum 2—5 inter venulam hane et limbum opacum interpositis; sori in laciniis secundariis axillares, in lacinula valde abbreviata subexserti, indusio vix mediotenus anguste alato ureeolato in fundum sensim angustato, limbo integro recto pa- rumper contracto, receptaculo filiformi incurvo saepe longissime exserto; cellnlae medioeres et magnae firmae regulares hexaëdrae, opacae inprimis elongatae inaequales acutangulae, parietibus incrassatis diaphanis rectis, in- teraneis amorphis diffusis fuscescentibus valde dilutis in diaphanis, spissis in opacis; marginales non multo minores suboblongae tenerae hyalinae. TabeNID- fig: L. plantae, nat. magn.; 2 lacinia primaria, 9 lacinula, 4 el 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine cum venula spuria et limbo opaco, 8 et 9 cellulae e limbo, 10 et ÎL pilus e fronde; euncta magn. auct. Obs. Nolui structuram hujus generis, lieet hoc loco specierum illustratio systematica inprimis mihi curae sit, non illustrare. Limbum quidem opacum in C. glaucofusco (Hook.) observavit Cl. Presr., sed nescio qua re in erro- rem inductus, alae foliaceae adnatae illum tribuit hujusque existentiae adeo fuit convictus, ut genus Pleuromanes indicare non dubitaverit, eodem mo- mento C. album inter Didymoglosseas relegans. Ejusmodi errores indigitasse satis est. Qualis revera memorabilis sit hujus generis structura, icon nostra demon- strat, lacinulas specierum Javanicarum transversim sectas repraesentans. In singulis autem tabulae partibus singulae figurae eodem augmento delineatae, tisdem numeris indicantur, Sufficiat itaque nune contextum C. albì sequentibus breviter enarrare. Frons e stratis pluribus constat: intermedio nempe firmo 14 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. et crasso e cellulis constituto elongatis stratoso-incrassatis duobusque exteri- oribus simplicibus tenerrimis. Stratum 1llud intermedium ortum trabit e vena vel venula atque ita quidem, ut cellulae prosenchymaticae, fasciculum vasorum saepe magno numero circumdantes, utrinque in laminam abeant sensim at- tenuatam tandemque ex singulo strato constantem. Crassities autem parietum effieit, ut, ubieumgue cellulae duae vel plures sibi impositae sint, frons ibi luci fiat impervia fiatque e contra magis diaphana, ubi singulum stratum modo adsit. Strata: exteriora e cellulis pariete exteriore saltem tenerrimo constant; hinc in speeimine siceo collabuntur, nec maceratae pristinam formam recuperant; hine porro frondis superficies, per lentem visa, parietibus late- ralibus cellularum strati intermedii elevatis, minutissime reticulata apparet. In C. pallido et Braunù res in genere eodem sese habet modo. Addendum, in aliarum Hymenophyllacearum fronde, e stratis pluribus com- posita, cellulas cunetas esse parenchymaticas, nec inter se dilferre, nisi mag- nitudine ; e. g. Cardiomanes reniforme (Forst), Diploophyllum dilatatum (Sw), Adiantopsis elegans (Rrem.) etc. Tab. X A. fig. 1 lacinula (ransversim secta centies aucta, 2—4 cellulae ducenties, 5 trecenties auctae. 2. C. pallidum (Br) TFrichomanes Enum. IH p. 225 (sec. specim. Herb. Reg. L. B); Morrrzr Verz. p. 107; look. sp. fil. IT p. 159; T. album Kunzr (non Br.) in Bot. Zig. 1847 p. 550; 1848 p. 504; Zorn. Syst. Verz. p. 46; T. glaucescens v. p. B. in Plant. Jungh. L. p. 551 (p. 7); Syn. Hymen. p. 21 (Kruidk. Arch. IV p. 561). Fronde ovata acuminata vel late lanceolata piloso-hirsuta, laciniis primariis lan- ceolatis erectis patulisve contiguis, secundariis lacinulisque elongatis strictis, limbo angustato, cellularum diaphanarum seriebus 5—6, cellulis marginalibus valde an- gustatis elongatis, soris exsertis urceolato-ventricosis, limbo dilatato undulato, stipite glabrescente fronde subbreviore. Hab. ad truncos muscosos Javae; s. |. Brume, v. GesKER; in mont. Gedé et Salak, Coll. 1 N. 888, Zoruiveer. In insula Geyion legit Tuwarres (N. 5550). Rhizoma setaceum horizontale ramosum parce hirsutum; slipes 5—S8 centim. longus summo apice alatus, junior praesertim, hirsutus; frondes approximatae usque 8 centim. longae, 55 latae membranaceae subopacae fusco-olivaceae utrinque glauco-pruinosae, pilis simplicibus fasciculatisque elongatis longe ar- ticulatis flexuosis fuscescentibus vestitae, e basi lata ovato-acuminatae vel an LDL HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. lanceolatae bi-vel subtri-pinnatifidae; laciniae primariae inferiores patulae, superiores erectae, ecunctae econtiguae et imbricatae e basi cuneata lanceo- latae apice elongato saepe adseendentes pinnatifidae vel subbipinnatifidae, secundariae lanceolatae vel lineares erecto-strictae contiguae inferiores pin- natifidae, mediae et superiores s. 1—2 furcatae s. simplices, lacinulae elon- gatae lineares strictae, nonnumquam subfalcatae, apice attenuato-obtusae; rhachis venae venulaeque limbo opaco marginatae; venula spuria inframargi- nalis tenuis continua, seriebus cellalarum 5—6 inter venulam hane et limbum opaceum interpositis, sori in lacintis secundartis axillares, in lacinula valde abbreviata exserti, indusio immarginato urceolato ventricoso in fundum bre- viter angustato, sursum in limbum leviter undulato-reflexum subito dilatato, receptaculo filiformi exserto indusio usque 5 longiore; cellulae magnae tenerae aequales subregulares hexaëdrae parumper (opacae magis) elongatae, parieti- bus hyalinis rectis inecrassatis, interaneis amorphis parietalibus, centro nebu- losis, dilutis fuscidulis; marginales hyalinae valde angustae elongatae lineari- oblongae. Tab. VIII fg. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 lacinula, 4 et d industum, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e lamina frondis, 10 et 11 pilus e fronde; cuncta magn. auct. Tab. X B lacinula transversim secta; ef pag. 14. 5. C. Braunü. Trichomanes v.v. B. in Plant. Jungh. F p. 550 (p. 6); Syn. Hymen. p. 21 (Kruidk. Arch. IV p. 561); FT. pallidum var. B. glau- cum Br. Enum. Il p. 226 (sec. spec. Herb. Reg. L. B); 7. album Kunze (non Br.) Bot. Zig. 1846 p. 476. Fronde lanceolata vel oblongo-lanceolata glabra, laciniis primariis lanceolatis re- motiusculis erectis, secundariis remotis, lacinulis elongatis appressis, limbo angusto, cellnlaram diaphanarum tenerarum globulosarum seriebus 7—9, cellulis marginalibus minimis angustissime linearibus, soris immersis urceolatis limbo recto vel subangus- tato, stipite fronde dimidio fere breviore. Hab. ad arborum truncos muscosos Javae; in Prov. Bantam, Brume; sine loco speciali, Herb. Ar. BRAUN. Rhizoma horizontale setaceum parce ramosum hissutum ; slipes 5—ö centim. longus teres glaber setaceus; frondes approximatae 6—S8 centim. longae, 2 latae tenues membranaceae glabrae diaphanae olivaceo-fuscae parce glauco- pruinosae lanceolatae vel oblongo-lanceolatae bipinnatitidae; laciniae primariae remotae vel subeontiguae erectae subaequidistantes e basi subaequali cuneata 16 UYMENOPIYLLACEAE JAVANICAE, lanceolatae vel oblongo-lanceolatae, ultimae saepe elongatae adscendentes pin- natifidae, secundariae obcuneatae angustae remotae stricto-erectae simplices vel 1—2 furcatae, lacinulae appressae elongatae lineares rotundato-obtusae vel emarginatae; rhachis tenuis subftexuosa aequaliter alata, pariter ac venae ve- nulaeque tenues, limbo angusto marginata; venula inframarginalis tenuis con- tinua, seriebus cellularum diaphanarum 7—9 inter venulam hanc et limbum opzeum interpositis; Sori in laciniis secundariis axillares, mm lacinula abbre- viata immersi, indusio late marginato urceolato fundo rotundato-obtuso, limbo recto aequalt vel parumper angustato, receptaculo filiformi exserto, indusio vix duplo longiore; cellulae tenerae diaphanae magnae inaequales subregulares pa- rum elongatae hexaêdrae acutangulae, parietibus hyalinis modice inerassatis reclis, interaneis globulosis, globulis magnis parietalibus diffusisque viridi- fuscidulis; opacae non nisi medioeres saepe valde elongatae; marginales hya- hinae minimae angustissimae semi-oblongae vel lincares. Tab. IX fig. 1—5 plantae, magn. nat, 4 lacima secundaria, 5 apex la- cinulae, 6 etl 7 indusium, 8 et 9 cellulae e margine, 10 et 11 e limbo fron- dis; cuncta magn. auct. Tab. X C lacinula transversim secta; cf. pag. 14. CREPIDOMANES Pr. 1. C. humile (Forst); Trichomanes Forst. Prodr. p. 84 (sec. specim. auth. Herb. Sonper); Swartz Syn. p. 145 etl 571; Hepw. Gen. fil. tab. XIV; Hook. et Grev. Icon. fil. tab. 85; Hook. sp. fil. IT p. 125 (excl. Syn. Gaupren. et Var. 6); Kze in Bot. Zeitung 1847 p. 529; Zorn. Syst. Verz. p. 46; v. ». B. in Plant. Jungh. IL p. 549 (p. 5); Syn. Hymen. p. 22 (Kruidk. Arch. IV p. 562). Fronde tenera olivaceo-viridi lanceolata pinnatifida vel subbipinnatifida, lacintis oblongis lacinulisque simplicibus furcatisve (raro pinnatifidis) patulis remotiusculis, e cellulis magnis regularibus hexaëdris fuscidulis, marginalibus minimis linearibus, contextis, venula inframarginali continua, soris in laciniis axillaribus, indusio sub- eylindrico, limbo amplo undulato, rhachi venis venulisque flexuosis, stipite alato brevissimo. Hab. ad terram et saxa inter muscos in insula Java; ad pedem m. Salak, Coll 1. N. 1582, ad rivulos in terra Tjampea, Coll. IN. 1584, in m. Lit- jin, Coll. IL_N. 5786, Zorrineer; in m. Gedé, Trrsmann. In insulis So- cielalis primus legit Forster. Specimina ex insula Carolinaram Oualan, titulo HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. WT T. depauperati a Cl. Bory determinata, forsan huc spectant et verosimiltus T. Luzonicum Pr, a Cumryero in insula Philippinarum Luzon lectuur, Rhizoma setaceum horizontale ramosum intricatum rufo-fusco-tomentosum; stipes 2—6 millim. longus filiformis ad basin usque anguste alatus; frons 3—Á centim. longa, vix ultra fl ecentim. lata tenera membranacea diaphana olivaceo-viridis lanceolata, rarius oblonga basi angustata pinnatifida vel subbi- pinnatifida, laciniis s, pinnatifidis ovato-oblongis subcontiguis s. 1—2 furca- tis simplicibusque oblongis remotis, lacinulis latis linearibus leviter undulatis integerrimis apice sinuato-emarginatis apiculato-recurvis; rhachis alata, pari- ter ac venae venulaeque apicem fere attingentes flexuosae, tenuis frondi con- color; venula spuria marginalis s. intramarginalis validiuscula continua; sort in axillis laciniarum (raro secundariarum) lacinulae obsoletae loeum tenentes immersi, indusio anguste marginato subeylindrieo in fundum sensim an- gustato, sursum in limbum amplum erectum vel subreflexum undulatum in- tegrum dilatato, receptaculo filiformi exserto indusio vix ultra 12 longiore; cellulae tenerae subdiaphanae magnae inaequales regulares hexaëdrae acutan- gulae, parietibus hyalinis parumper incrassatis rectis, interaneis amorphis perietalibus fuscidulis; marginales parvae el minimae elongatae angustae li- neares hyalinae, hie illie subnullae. Tab. XI. fig. 1—5 plantae, nat. magn., 4 lacinia, 5 pars superior laciniae, 6 et 7 indusitum, S$ apex, 9 margo frondis, 10 et 11 cellulae e limbo fron- dis, 12 et 15 lacinula transversim secta, 14 et 15 corpuscula cellulosa rha- chi, venis venulisque in hae pariter ac in pluribus aliis Hymenophyllaceis, affixa. HABRODICTYON Pr. 1. H. Cumingiù Pr. Hymen. p. 20 tab. VIT (mala); Trichomanes angus- tatum J. Sar. in Hook. Journ. UI p. 417 (non Cara); 7. diffusum. var. B Br. Enum. IL p. 225 (sec. specim. auth. Herb. Reg. L.B.); 7. Smithii Hook. Lcon. plant. VIII tab. 704; sp. fil. L. p. 158; Kunze in Bot. Zei- tung 1847 p. 419; Brack. in Unit. Stat. ezpl. exp. XVI p. 257; v. p. B. Syn. Hymen. p. 57 (Kruidk. Arch. IV p. 577); Hymenophyllum campanu- latum Rrinwarpr in Herb. Reg. L. B. Fronde lanceolata bipinnatifida, laciniis ecuneato-ovatis subcontiguis pinnatifidis, secundariis simplicibus furcatisque remotis, lacinulis elongatis e cellulis variis diffor- mibus transversis in areolas irregulares dispositis pachydermis e flavescente succineis, 35 NATUURK. VERH. DER KONINKL, AKADEMIE. DEEL IX, 18 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE, marginalibus minoribus subtetraëdris, contextis, rhachi ala basi valde angustata vel obsoleta marginata, soris immersis brevibus ventricosis, limbo amplo undulato, sti- pite terete filiformi fronde 4-plo breviore. Hab. In montosis insulae Tidore Molueccarum, Rernwarpr. In insulis Phi- lippinis legit Cumrne. Rhizoma breve adseendens pilis fuscis densis hirsutum, {rondes aggregatas vel subfasciculatas (usque 18) emittens, radiculosum, radieulis ultra setaceis subsimplicibus glabris; stipes 2 centim. longus teres filiformis, bast pilis sparsis hirsutus; frons 5—9 centim. longa, 1,5—5,5 lata tenera hygrosco- pico-elastica diaphana membranacea lanceolata, rartus oblongo-lanceolata bi- pinnatifida, laciniae primariae patulae et divergentes contiguae, exceptis su- premis et infimis magis minusve remotis, e basi subaequali cuneata ovatae oblongaeve pinnatifidae, secundariae patulae remotae, infimae plerumque fur- catim s. eliam specie ternatim divisae, caeterae simplices, lacinulae-Iineares, superiores inprimis valde elongatae, nonnumquam leviter falcato-incurvae apice attenuato-obtusae; rhachis alata, ala versus basin frondis s. valde angustata s. omnino obsoleta, pariter ac venae venulaeque, gracilis receta; sort in la- einiis secundariis axillares, lacinulae obsoletae loeum oceupantes immersi, in- dusio utrinque latiuscule marginato, brevi ventricoso in fundum breviter an- gustato, sursum in limbam amplum patulum vel subreflexum leviter undulatum dilatato, receptaculo filiformi exserto indusio usque S-plo longiore; cellulae tenerae hyalino-pellucidae, parietibus hyalinis rectis valde inerassatis, inte- raneis parietalibus amorphis e flavescente succineis forma et magnitudine maxime variae, parvae nempe, aut medioeres, imo omnium maximae, porro s. telraëdrae lineares angustae valde elongatae, latitudine usque 5 longiores s, difformes angulosae parum aut vix elongatae, cunctae vero ransversim dis- positae singulaeque formae species sertatae ita ut basi et apice contiguae, cellularum parietes lmmeam curvulam longitudinalem obscuriorem flexuosam efforment cellulaeque ipsae intra areolas, hineis illis formatas, positae esse videantur. Tab. XIL fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 lactnulae, 4 et 5 indusium, 6—S8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim, 15 et 14 longitudinaliter secta; cuncta magn. auct. Obs. Genus distinguendo facile in sententiam Cl. Pres abeo, characteres autem, quos generi tribuit, omnino falsos esse, meeum judieent Botanict. »Venas ltenuissimas flexuosas in maculas anastomosantes ramosas venulasque HYMENOPIYLLACEAE JAVANICAE, 19 »s. intramarginales s. intra maculam liberas breves obtusas’” describens et depingens, phantasiae magis quam veritati indulsisse videtur cl. auctor. Con- textus frondis omnino singularis ex icone nostra intelligitur. Omni ratione diversus est a contextu reliquarum Hymenophyllacearum. Dum nempe in his, quatenus notae sunt, directionem axeos frondis sequuntur cellulae et longi- tudinaliter juxta se inviceem ita disponuntur, ut non proxime vicinae, sed alterne positae, sint subaequales, contraria omnino ratio in Habrodictyo ob- servatur. Primo loco cellulae, exceptis marginalibus hisque contiguis, ex trans- verso 1. e directione axi frondis contraria disposita sunt; seeundo loco cellu- lae forma et magnitudine consimiles in series ita sunt ordinatae, ut parietes, basin et apicem efficientes, in lineam confluant calloso-incrassatam, quae lineae flexuosae hic illie interruptae longitudinaliter decurrentes et secum invicem vario modo confluentes, areolas efforment variae formae valdeque irregulares. Scopo nostro haec nunc sufficiant. Quae, praeter directionem et dispositionem, eirca cellulas hujus plantae notari merentur, haec, alto loco exponenda, nunc milto. TRICHOMANES L. 1. 7. flabellatum v.v. B. Syn. Hymen. p. 15 (Kruidk. Arch. IV p. 555; T. digitatum Br. (non Sw.) Enum. IL p. 224 (sec. spec. Herb. Mus. Pa- ris. etl Reg. L. B); v. p, B. in Plant. Jungh. 1. p. 546 (p. 2). Fronde glabra rubro-fusca obovata vel e cuneato rotundata longiuscule stipitata subdigitata, laciniis angustis simplicibus dichotomisque, media saepe valde elongata, margine aculeolis simplicibus brevibus opacis armata, e cellulis firmis opacis parvis fuscidulis contexta, soris late alatis, indusio brevi infundibuliformi, limbo integro subundulato, stipite capillari glabro fronde longiore. ab. ad truneos muscosos Javae; sine loco speciali, Brume, Herb. Ar. Br., Zorvineer (Coll. IL. N. 1722 partim). Rhizoma setaceum intricatum ramosum glabrescens; slipes 1—2 cenlim. capillaris teres glaber, frons 12— 16 millim. lata membranacea subopaca rubro- fusca glabra e basi cuneata rotundata subdigitata (trifida laciniis lateralibus brevioribus bifidis, medio saepe valde producto trifido vel 1—5 furcato), la- einulis 1 millim, vix latioribus linearibus simplicibus furcatisve apice retusis emarginatisve margine aculeolato, aculeolis brevibus rigidis reclis incurvisve opacis fuscis; venae venulaeque dichotomae prope apicem desinentes; sort immersi lacinulis angustiores, indusio hinc late utringue marginato brevi in- 85 % 20 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. fundibuliform: ventricoso in fundum sensim angustato, sursum in limbum ro- tundatum integrum leviter undulatum dilatato, receptaculo brevi demum? exserto; cellulae firmae opacae parvae, hic illie usque mediocres, subaequales irregulares hexaëdrae parum elongatae acutangulae, parietibus hyalinis rectis parum inerassatis, interaneis amorphis spissis parietalibus diffusisque fuscidulis. Tab. XII fig. 1 plantae, nat. magn.; 2 frons singula, 5 lacinulae apex, A et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 ex lamina frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Trichomanes flabellatum Borv (in Beranger Voy. Botan. p. 71), speeiminibus authenticis indagatis, patuit esse Hymenophylli species (H_pal- matum v. ». B. Syn. Hymen. p. 45). Nomine igitur illo uti lieuit ad desig- nandam speciem a T. digitato Sw., planta Mascarena, vere distinctam. A Ja- vanica nempe differt haee: fronde e basi cuneata subdigitata (lacinis latera- bus simplieibus, media dichotoma) vel 2—5 dichotoma breviter stipitata ex olivaceo rubro-fusca, lacinulis conspicue latioribus, cellulis majoribus tene- rioribus globulis parvis viridulis marginalibus repletis, indusio majore e cylin- drico- ventricoso elc. Aculeol: marginales minus reete articulatae dicuntur et depinguntur in Hook. et Grerv. Fcon. fil. tab. 55; sunt nimirum opaci rigidi fusci, prouti in T. flabellato, hisque characteribus optime distincti a pilis hyalinis vel dia- phanis articulats flexuosis saepe fragilibus, in multis aliis Hymenophylla- ceis obviis. 2. T. palmatifidum GC. Mürr. in Bot. Zeitung 1854 p. 752 (excl. Syn. Br); v. p. B. in Plant. Jungh. 1 p. 547 (p. 5), Syn. Hymen. p. 15 (Kruidk, Arch. IV p. 555); T. digitatum Kze (non Sw., nee Br.) in Bot. Zeitung 1847 p. 502; 1848 p. 285; Morrrzr Verz. p. 107; Zorn. Syst. Verz. p. 46; T. lanceum Zreperrus in sched. Herb. Sonper (num etiam Nees et Br. in Nov. Act. Acad. Leop. Caesar. XI. 1 _p. 125?); Hymeno- phyllum piliferum Zorr. etl Mor. in sched. Herb. Frang- Fronde hirsuta fuscidula e basi rotundata obovata longe stipitata digitata, laci- _nijs angustis simplicibus dichotomisve subinaegualibus, aculeolis simplicibus fasci- culatisque elongatis debilibus margine, venis venulisque obsita, e cellulis teneris diaphanis magnis fuscidulis contexta, soris immersis, indusio cupuliformi limbo den- ticulato-ciliato, stipite capillari hirsuto fronde longiore. Hab. ad arborum truncos muscosos Javae; in m. Gedé, Zreeerrus; in m. Salak, v. GEsKER, alt. 7000 ped., Coll. 1 _N. 1722, ZorLiNGeR. H\MENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 21 Rhizoma tenuissimum horizontale repens ramosum intriealum, pariter ac sli- pes capillaris usque 25 centim. longus, pubescens; frons 12 centim. fere longa, Î centim. lata membranacea tenera diaphana fuscidula e bast rotundato-cu- neata digitata (trifida vel subquinquefida, lacinis interdum valde inaequalibus, interdum subaequilongis, 2—5 fidis), lacinulis linearibus simplicibus dichoto- misve apice rotundato-obtusis leviterve retusis, margine subtilissime denticu- latis, denticulis pilis simplieibus fasciculatisque elongatis debilibus flexuosis fuscis (pariter ac venae venulaeque) obsessis; venae plerumque ternae 1—2, dichotomae graciles apicem fere attingentes; sori immersi, indusio cupuli- formi aequaliter in fundum angustato, limbo recto subuliter denticulato ciliato- hirsuto, receptaculo incluso? cellulae tenerae diaphanae magnae subinaequa- les regulares elongato-hexaëdrae angulis acutiusculis, parietibus hyalinis re- elis parum incrassatis, interaneis amorphis parielalibus dilutis fuscidulis. Tab. XIV. fig. 1—5 plantae, nat, magn.; 4 frons singula, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e lamina frondis, 11 et 12 lacinula trans- versim secta; cuncta magn. auct. 5. T. nitidulum v. p. B. in Plant. Jungh. Lp. 547 (p- 5); Syn. Hymen. p. 15 (Kruidk. Arch. IV. p. 555). Fronde glabra rubro-fusca e subcordato. ovata vel rotundata longe stipitata digi- tata, lacimris fastigiatis latis linearibus simplicibus furcatisve, e cellulis firmis opacis medioeribus rubro-fuscis contexta, soris amplis late marginatis, indusio infundibuli- formi limbo leviter undulato, stipite capillari glabrescente fronde usque triplo longiore. Hab. ad truncos putridos Javae; in m. Gedé et Salak (mixtum cum Cras- pedoneuro pallido), Zieeerrus in Herb. FrANQvev.; in m. Pangerango alt. 6000 ped., v. Gersker, JuneuuuN. Specie forsan non differunt speeimina Ceylanica a Tuwarres lecta (N. 5278). Rhizoma horizontale setaceum repens ramosum parce hirsulum; slipes ca- pillaris glabrescens usque 5 centim. longus; frons vix ultra 1 centim. longa, usque 2 eentim. lata, junior leviter pubescens, adulta perfecte glabra mem- branacea subopaca rubro-fusca e basi late rotundato-cuneata (imo subeordata) digitata (trifida vel subquinquefida laciniis inaequalibus fastigiatis dichotomis), laeinulis eireiter 2 millim. latis linearibus simplicibus furcatisve, margine in- tegris inermibus, apice emarginatis; venae ternae f— 5 dichotomae validiuscu- lae prope apiceem desinentes; sori ampli lacinis aecquilati immersi, indusio infundibuliformi, e fundo aequaliter in limbum integrum rectum leviter undu-- latum sensim dilatato, receptaculo setaceo apice parumper inerassato indusio 99 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. - tandem duplo longiore; cellulae firmae nebuloso-opacae medioeres subaequales regulares elongato-hexaëdrae, angulis acutiusculis, parietibus parum diaphanis rectis vix conspicue incrassatis, interaneis amorphis spissis plerumque parie- talibus, rarius diffusis rubro-fuscis; marginales magis abbreviatae quidquam teneriores. Tab. XV fig. 1 plantae, nat. magn., 2 frons singula, 5 et 4 indusium, 5 et 6 cellulae e margine, 7 et 8 e limbo frondis, 9 et 10 lacinula transver- sim secta; cuncta magn. auct. A. T. dichotonum Kze in Bot. Zeitung 1847 p. 502; 1848 p. 285; Loru. Syst. Verz. p. 46; v. p. B. in Plant. Jungh. Lp. 547 (p.5); Syn. Hymen. p. 14 (Kruidk. Arch. IV. p. 954); Hymenophyllum n. sp. Morirzr Verz. p. 107. Fronde glabra fuscidula elongato lineari in stipitem breviusculum sensim angus- tata pinnatifide et dichotome divisa, laciniis latiusculis elongatis linearibus, margine acnleolis tenuibus obsita e cellulis mediocribus firmiusculis elongatis subopacis fus- cidulis contexta, soris immersis, indusio e cylindrico infundibuliformi, limbo dilatato patulo, stipite capillari apice alato fronde 2—3-plo breviore. Hab. Ad {runcos putrescentes inter muscos Javae; in m, Salak alt. 5— 7000 ped., Coll. T_N. 1707 et N. 565 ax (mixtum cum Leptocionio Neesùü et holochilo et Gonocormo minuto), Zorvineen. In insulis Societatis (Taiti) le- gerunt VrerrvarD et Pancurer (Herb. Lexormanp). Rhizoma horizontale repens ramosum intricatum capillare glabrum; stipes capillaris debilis 5—5 centim. longus glaber apicé ala rhacheos deseendente enguste marginatus; frons 5—} centim. longa membranacea diaphana tenera fuseidula glabra linearis partim pinnatifida, partim dichotome divisa, lacinus 1—5 furcatis, lacinulis 152 millim, latis elongatis linearibus flexuosis le- viter undulatis sursum magis minusve conspicue dilatatis, margine aculeolato, aculeolis tenuibus rigidis opacis fuscis strictis appressisve, apice attenuato- rotundatis; venae pinnatae venulaeque graciles irregulariter furcatae; sori im- mersi, indusio e cylindrico infundibuliformi parumper ventricoso aequaliter in fundam attenuato, sursum in limbum flexuosum erectum sensim dilatato, re- ceptaculo filiformi exserto, indusio usque A-plo longiore; cellulae firmiusculae subopacae mediocres, imo magnae, subaequales regulares elongato-hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis rectis leviter incrassatis, interaneis amorphis spissiusculis parietalibus diffusisve fuscidulis; marginales hisque vieinae elon- gato-subtetraëdrae acutangulae teneriores magis diaphanaec. Tab. XVI fig. 1 plantae, nat. magn.; 2 apex laciniae fertilis, 5 idem la- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 25 ciniae sterilis, 4 et 5 indusium, 6 et 7 eellulae e margine, 8 el 9 e mbo frondis, 10 et 1Î lactnula transversim secta; cuncta magn. auct. 5. T. obscurum Br. Enum. IL. p. 227 (sec spec. Herb. Rervw.) cum varr. B et CG (sec. specim. Herb. Reg. L. B); Morirzr Verz. p. 107; C. Mürrer in Bot. Zeitung 1854 p. 749; v. p. B. in Plant. Jungh. Lp. 555 (p. 9); Syn. Hymen. p. 55 (Kruidk. Arch. IV p. 575); T. rigidum Hook. (non Sw.) sp. fil. Ip. 155 (quod specim. Javan.); Kze in Bot. Zeitung 1846 p. 477; 1847 p. 402; Zorn. Verz. p. 47; T. atro-virens Zirprurus in Herb. Zorn. — FranQ.; Hymenophyllum urnigerum Rervw. im Herb. Fronde late ovata acuminata vel oblonga rigida opaca obscure viridi bipinnata, pinnis patulis subimbricatis ovato- vel oblongo-lanceolatis, pinnulis patulis remotius- eulis oblongis latitudine variis pinnatifidis, lacinüs strictis pinnat'fide incisis, lacinu- lis brevibus saepe corniculatis e cellulis parvis firmis opacis irregulari-angulosis elon- gatis acute crenulato-flexuosis (marginalibus subtetraëdris diaphanis) contextis, rhachi utraque terete, secundaria basi pinnularum decurrente subalata, soris semiimmersis, indusio eylindraceo incurvo, limbo integro recto, receptaculo valde elongato, stipiti- bus subfasciculatis teretibus fronde duplo et quod excedit brevioribus. Hab. ad arborum truncos in montosis Javae; in m. Salak, Brune; in m. Megamendong, ZrereLrus (N. 564 Herb. Zorn), v. GESKER; in m. Salak et Gedé, Coll. IN. 84 (in Herb. Franqvev.), N. 1852 (in Herb. varr.); in m. Prabakti alt. 2800 ped. Coll. L_N. 1587 (Herb. Frangurv. et pr.) et N. 1264 (Herb. FrANQurv.), ZOLLINGER; in insula Tidore Moluccarum, ReiNwarprt; in insula Soembawa in m. Batoe Lante alt. 4800 ped., Coll. 1 N. 5406 partim (Herb. FRANQvEV.), ZOLLINGER; sine loco speciali Zorr. Coll. IL N. 1762. Rhizoma breve adscendens stipites emittens valde approximatos subfascicu- latos, densissime rufo-fusco hirsutum ramosum, ramis elongatis fil ferrei cras- sitiei radiculosis glabrescentibus; stipes teres validus sursum attenuatus, deor- sum inprimis pilis rufo-fuscis hirsutus 7—10 eentim. longus; frons statura valde varia (forma lata 15 eentim. longa, 10 lata, angustior 10—12 centim. longa, 5—S8 lata) rigida firma opaca obscure viridis, in olivaceum vergens, e bast plerumque valde dilatata plas minusve late ovata acuminata vel oblonga bipinnata; pinnis divergentibus patulisve, apice interdum leviter recurvis, con- tiguis vel subimbricatis subaequidistantibus e basi lata obliqua, superne recta adseendente, inferne acute cuneata, ovato- vel oblongo-lanceolatis, apice pinna- Ufido exeepto, pinnatis, pinnulis patentibus vel divergentibus plus minusve 24 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. remotis aequidistantibus e basi cuneata ovalis, oblongis, lanceolatis imo linec- aribus pinnalfidis, lacinus erecto-strictis apicem versus confluentibus oblongis vel oblongo-linearibus subpinnatifide incisis, lacinulis brevibus, saepe apice connivente corniculatis attenuato-obtusis; rhachis utraque valida stricta olivaceo- fusca teres, excepto apice in rhacht primaria complanata alata et rhachi se- cundaria pinnulis basi decurrentibus anguste marginata, pilis rufo-fuscis flexuo- sis articulatis, plus minusve rarescentibus, vestita; sori in laciniis pinnularum axillares, in lacinula valde abbreviata semitmmersi, indusio mediotenus anguste alato cylindraceo, fundum versus aequaliter sensim angustato, ineurvo vel re- curvato, limbo integro recto, receptaculo setaceo longe exserto, indusio usque S-plo longiore; cellulae firmae opacae parvae inaequales irregulares angulosae elongatae, parietibus acute crenulato-flexuosis parum diaphanis valde incrassa- us, interaneis amorphis obscure viridibus effusis s. in maculas subrotundas opacas irregulariter dispositis; marginales subtetraëdrae non elongatae diaphanae parietibus reclis. Tab. XVII fig. 1 planta, nat. magn.; 2 pinnula, 5 lacinia frondis, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 la- cinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Species statura et divisione frondis insigniter ludens. Tales lusus sistunt varietates oblusiusculum et adnatum Br. Gontextu vero inter se omnes con- veniunt. Ad frondem optime evolutam equidem speciem describendam con- stitui. Praeter Javanica coram sunt specimina ex montibus Nilagiricis, ex insula Ceylon, e variis insulis maris pacifici, 1mo ex insula Madagascar, quae, pariter ac Philippinensia, a Presrro pro Didymoglosso longiselo, a Doct. Mur- LERO pro 7. papillato determinata, iterum examinare et inter se comparare necesse est, antequam, utrum cum 7. obseuro identica sint, nee ne, dijudi- care liceat. [mo inter Javanica speetmina sunt, quae, utpote certae determi- nationt non suflietentia, seponere cogor, donee plura meliorisque notae speci- mina comparare contigerit. Sie v. g. T. denticulatum Zorr. (non Br.) Syst. Verz. p. 47, Coll. TN. 5448 (in Herb. FranQqvev.) ad speciem, T. obscuro affinem, referendum est. Multis quidem notis specimina haee conventunt cum T. elongato A. Gus, at recedunt: fronde teneriore oblongo-lanceolata, pinnis pinnulisque remotioribus, industis duplo mimoribus, eellulis pulcherrime reti culatim variegatis minoribus, ete. Quum vero incompleta sunt et mutilata, quumgue species indubitatas modo proponere nune inprimis eordi est, ea in posterum illustranda relinquo. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 25 Notandum denique, 7. obscurum Br. in Herb. Reg. L. B. alienam sistere plantam, 7. maximo affinem, specimina vero adeo esse incompleta, ut certi quid de illis statuere nequeam. 6, T. maxvimum Br. Enum. MI p. 228 (exel, var. B; sec. specim. Herb. Reg. L. B); Mortrzr Verz. p. 107; Hook. sp. fil. TL p. 157 (excl. var. @); Kzr in Bot. Zeitung 1847 p. 418; 1848 p. 504; Zorn. Syst. Verz. p. 47; v. p. B. in Plant. Jungh. 1 p. 554 (p. 10); Syn. Hymen. p. 56 (Krwidk. Arch. IV p. 576); T. Prieurùù Kzr in Bot. Zeitung 1846 p. 477; T. Achil- laeifolium J. Sm. (non Wrrrp.)-in Hook. Journ. IL p. 417. Fronde late ovato-oblonga elata firma subopaca olivaceo-viridi tripinnatifida vel decomposita, laciniis primariis subdivergentibus subcontiguis oblongo-lanceolatis acu- minatis, seceundariis erecto-patulis rhomboïdeo-ovatis, tertiariis obcuneatis remotis, la- cinulis elongatis pinnatifide vel furcato-divisis vel simplicibus, e cellulis parvis parum diaphanis hexaëdris obtusangulis flexuosis fusco-viridibus contexta, rhachibus com- pressis angustissime alatis, soris immersis, industo cylindrico subventricoso incurvo, limbo patulo integro, stipite e terete obtuse trigono apice lineis decurrentibus notato frondem longitudine subaequante, rhizomate horizontali valido. Hab. ad terram et rupes in montosis Javae; in m. Boerangrang, Brum; in m. Poeloesari alt. 2—5000 ped. Coll. 1 N. 1298; in m. Prabakti Coll. I N. 1298 a; sine loco Coll. II N. 1298 a, Zorrincen. Rhizoma validum pennam anserinam erassum horizontale radieuloso-ramosum, ramis parce ramulosis pilis brevibus atris hirsutis; stipites itidem validi ap- proximati, basi terete setis atris hirsuti, hinc teretes illine canaliculati usque 235 decim. longi apice lineis breviter decurrentibus marginati; frons 2545 decim. longa, 12—2 deeim. lata firma membranacea subopaca olivaceo-viridis ovata vel late ovato-oblonga tripinnatifida vel decomposita, laciniis primariis patulo-divergentibus subaequidistantibus subcontiguis vel remotiusculis e basi valde obliqua, sursum recta adsecendente, deorsum valde acuta, oblongo-lan- ceolatis acuminatis tripinnatifidis, secundariis erecto-patulis subcontiguis e basi pariter obliqua rhomboïdeo-ovatis bipinnatifidis, tertiariis obcuneatis vel lineari- oblongis erecto-patulis remotis pinnatifidis, lacinulis (in lacinüs tertiariis in= fimis subpinnatifidis, caeterum) 1—2 furcatis vel simplicibus elongatis lineari- bus apice s. integris s. emarginatis corniculato-incurvis (in sicco circinatis) ;. rhachis compressa vel complanata valida, pariter ac venae venulaeque, angus- tissime alato-marginata; sori in laciniüs tertiariis axillares, in lacinula subob- soleta immersi, indusio ultra medium (vix toto) anguste alato eylindrieo in- 36 NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX, 26 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. curvo parumper ventricoso, in fundum sensim angustato, in limbum patulum integrum sensim et aequaliter dilatato, receptaculo exserto indusio usque duplo longiore ; cellulae firmiusculae parum diaphanae parvae inaequales irregulares hexaëdrae obtusangulae, parietibus valde inerassatis diaphanis flexuosis rarius erenulatis, interaneis varie diffusis spatia hyalina irregularia hie illie relin- quentibus amorphis (hie illie obseure globulosis) fusco-viridibus; marginales subtetraëdrae magis diaphanae. Tab. XVIII. fig. 1 planta nat. magn., 2 lacinia tertiaria, 5 lacinula, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis, 40 et 11 la- cinula transversim secta; cunita magn. auct. 7. T. Apùfoliwm Pr. Hymen. (1845) p. 16 et 44; Kunze in Bot. Zig. 1847 p. 417; v. ». B. in Plant. Jungh. Lp. 555 (p. 11); Syn. Hymen. p. 56; T. Meifolium J. Sm. (non Bory) in Hook. Journ. HI p. 417; Br. Enum. II p. 227 (sec. specim. Herb, Mus. Paris); Hook. sp. fil. I p. 157 (excl. var. @); Morrrzi Verz. p. 107; T, myrioplasium Konze in Bot. Ztg. 1846 p. 417; 1847 p. 417; Zorr. Syst. Verz. p. 41; T. eminens Pr. Hymen. p. 16 et 44; v. p, B. Syn. Hymen. p. 56 (Kruidk. Arch. IV p. 576); T. abrotanifolium Zreeeurvs in Herb. Zorn. Fronde oblongo-lanceolata celata laxa diaphana e viridi-olivacea pinnato-decompo- sita, pinnis lanceolatis laciniisque oblongis bipinnatifidis, patulis subcontiguis, laci- nulis divergentibus anguste membranaceis linearibus elongatis, e cellulis firmiusculis subdiaphanis mediocribus elongatis 4—6-edris, interaneis s. amorphis obscure fuscis s. virescenti-globulosis (marginalibus oblongis tenerioribus) contexta, rhachi terete hirsuta fusca apice, pariter ac venae, anguste alata, soris immersis turbinatis vel e turbinato-cylindricis, limbo subreflexo leviter undulato, receptaculo exserto, stipitibus fasciculatis longe rufo-fusco pilosis fronde parum brevioribus. Hab. ad rupes humidas juxta ripas fluminum Javae; in m. Gedé alt. 5— 5000 ped., Juwrernuvun; alt. 6000 ped., v. GreskeR; ad flumen Tjapoes alt. 4000 ped., Coll. L_N. 1762, Zourineer. In insulis Philippinis prius legit Gumine. Rhizoma breve adscendens pilis longis obscure rufo-fuscis hirsutum ramo- sissimum, ramis filam ferreum crassis intricatis radiculosis glabrescentibus; stipites fasciculati pilis longis rigidis patulis rufo-fuscis hirsuti teretes validi pennam gallinam erassi 15—18 centim. longi; frons 2—5 decim. longa, 8—12 centim, lata laxa anguste (lamina axillari latiuscule) membranacea diaphana ex obscure viridi olivacea oblonga acuminata vel oblongo-lanceolata pinnato- decomposita, pinnis patulis s. divergentibus apice adscendentibus aequidistan- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 27 tibus contiguis s, leviter imbricatis lanceolatis basi latiore cuneata bi- tripin- natifidae, laeiniis erecto-patulis contiguis leviterve imbricatis oblongis obcu- neatisve, inferioribus bipinnatifidis, reliquis, exceptis apicalibus simplieibus furcatisve, pinnatilidis, lacinulis patulis divergentibusque anguste linearibus elongatis teneris marginibus parallelis apice subintegris; rhachis, excepto apice marginato, teres valida fusca pilis apicem versus rarescentibus flexuosis laxis patulis rufo-fuscis hirsuta, venae graciles venulaeque tenues rectae, anguste alatae; sori in laciniis seeundariis laterales, in lacinula prima valde abbreviata immersi, parvi, indusio turbinato, saepius plus minusve elongato cylindrico subaequaliter in fundum angustato, subito in limbum brevem patulum vel sub- reflexum integrum leviter undulatum dilatato, receptaculo setaceo brevi exserto indusio vix ultra duplo longiore; cellulae firmiusculae centro diaphanae medio- eres inaequales irregulares elongatae potius 4- quam 6-edrae, parietibus incras- satis validis opacis rectis, interaneis amorphis obscure fuscis arcte parietalibus, centro globulosis, globulis diffusis parvis laete virescentibus vel flavescentibus; marginales minores oblongae vel subtetraëdrae teneriores diaphanae; cellula- rum series 5—7 utrinque juxta venulam laminam lacinularum constituentes. Tab. XIX fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia, 5 lacinulae, 4—6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 ex axilla lacinulae, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Comparatis pluribus speciminibus colleetionis Cumingianae, quod antea suspicatus eram, 7. eminens Pr. nempe specie non esse distinguendum, pro certo nune mihi eonstat. Specimina sub numero 207 distributa elatiora quidem sunt uberiusque evoluta, sed notis essentialibus non differre compertus sum. Praesertim vero in errorem inductus est cl. auctor speciminibus, pro 7. Apù- folio determinatis, (N. 157 et 190) quae cuncta juvemilia sunt et depaupe- rata typicumque speciei faciem male repraesentant. Cum Javanicis autem spe- eimina 7, eminentis Pr. omnibus numeris conveniunt. 8. T. Millefolium Pr. Hymen. p. 16 et 45; v. pn. B. in Plant. Jungh. 1 p. 555 (p. 11); Syn. Hymen. p. 56 (Kruidk. Arch. IV p. 576); T. mazi- mum var. B Br. Enum. II p. 228; Kzre in Bot. Ztg. 1847 p. 418; Zorn. Syst. Verz. p. 47; T. anceps var. @ Hook. sp. fil. IL. p. 155, tab. XL C, fig. 2 et 5. Fronde pyramidali rigida stricta opaca atro-viridi decomposita, laciniis primariis late lanceolatis secundariisgue ovatis patulis remotiusculis, tertiariis angustis erectis remotis, lacinulis strictis rigidis linearibus angustissime membranaceis, e cellulis mi- 36% 28 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. nimis opacis firmis elongato- 4—6-edris regularibus obscure fuscis contexta, rhachi- dibus complanatis, primaria late, reliquis angustissime alatis, soris subexsertis, indusio eylindrico, limbo reflexo leviter undulato, receptaculo exserto, stipitibus fasciculatis latiuscule alatis fronde dimidio brevioribus. Hab. ad rupes insulae Javae; in m. Poeloesari, Coll. IT _N. 1298 b, Zor- LINGER (in Herb. Reg. Berol. et pr). Ad specimina, a Gumingio in insulis Philippinis lecta, speciem determinavit Cl. Presr; praeterea in insula Oualan Carolinarum leetum vidi in Herb. LENORMAND. Rhizoma breve adscendens glabrum ramulosum, ramulis filum ferreum crassis flexuosis radiculosis glabris; frons 16—40 centim. longa, 7—20 lata, rigida virgato-stricta opaca atro-viridis e basi late cuneata ovato-triangularis s. pyramidalis decomposita, laciniis primariis patulis divergentibusque sub- aequidistantibus remotiusculis vel subeontiguis e basi late et oblique cuneata s. lanceolatis s. oblongo- imo ovato-lanceolatis 5—4 pinnalifidis, secundariis patulis remotiuseulis e basi acute cuneata ovatis, exceplis infimis saepe tri- pinnatifidis, bipinnatfidis, tertiariis ereclis remotis linearibus vel lanceolato- linearibus pinnatifidis, lacinulis simplicibus furcatisve strictis parallelis rigidis linearibus abbreviatis apice relusis emarginatisve; rhachis, venae venulaeque validiuseulae complanatae alà, in illa lata, in hisce angustissima, marginatae; sori in lacinijs tertliariis axillares, lacinulae obsoletae locum occupantes sub- exserli, indusio basi obscure et anguste marginato cylindrieo vix manifeste ventricoso sensim in fundum angustato, sursum in limbum reflexum leviter undulatum subito expanso, receptaculo filiformi exserto indusio vix ultra duplo longiore; cellulae firmae opacae minimae (vix hic illic parvae) hexaëdrae vel subtetraëdrae elongatae acutangulae, parietibus modice inerassatis opacis re- elis, interaneis amorphis diffusis obscure fuscis; apicales et marginales non elongatae magis diaphanae; cellularum series 2—4 utrinque juxta venas ve- nulasque limbum frondis constituentes. Tab. XX fig. f planta, 2 laeinula primaria speciminis majoris, nat. magn.; 9 lacinia secundaria, 4 tertiaria, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice, 9 et 10 e margine lacinulae, 1} et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 9. T. longisetum Bory in Warrp. sp. pl. V p. 510; Wrzo. Herb. N. 20211 comm. Bory; Hook. sp. fil. 1 p. 157; Kunze in Bot. Zeitung, 1847 p. 418; Zorn. Syst. Verz. p. 47; v. op. B. in Plant, Jungh. 1 p. 556 (p. 12); Syn. Hymen. p. 55 (Kruidk. Arch. IV p. 573); T. foenieulaceum Morirzr (non Borv) Verz. p. 107. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 29 Fronde ovato-lanceolata rigida intricata squarrosa opaca ex olivaceo fusca decom- posita, laciniis primariis oblongis patulis reliquisque erectis, imbricatis, lacinulis se- taceis elongatis vix conspicue membranaceis, e cellulis magnis diaphanis elongatis subtetraëdris fuscis contexta, rhachibus teretibus angustissime alatis, soris exsertis, indusio ureeolato, limbo recto subangustato, receptaculo longissime exserto,. rhizo- mate repente validissimo, stipite valido terete rufo-fusco hirsuto frondem longitudine subaeguante. Hab. ad arborum truncos muscosos Javae; in m. Salak et Gedé, Coll. I N. 289 et 1905, ZOLLINGER. Rhizoma validam, pennam gallinam erassum, horizontale parce ramosum densissime rufo-fusco-hirsutum; stipes 8 centim. longus validus teres sursum sensim attenuatus basi lineis utrinque decurrentibus notatus, basi inprimis rufo-fusco-pilosus; frons 8 centim. longa, 5—42 lata rigida intricata squar- rosa opaca ex olivaceo fusca ovata vel ovato-lanceolata deeomposita, lacinis primariis patulo-divergentibus imbricatis e basi cuneata oblongis (ad mini- mum) tripinnatifidis, secundariis tertiariisque erectis pariter imbricatis e pla- no verticali varie contorsis pluries irregulariter dichotomo-pinnatifidis, laci- nulis setaceis elongatis flexuosis recurvis incurvisve vel apice forcipato con- niventibus; rhachides validae teretes angustissime alato-marginataes sori in laciniis ultimis axillares exserti, indusio basi vix conspicue marginato e cy- lindrieo ureeolato fundo conico, orificio recto, interdum parumper angustato, receptaculo filiformt longissime exserto, indusio 5—ö longiore; cellulae magnae diaphanae subregulares elongatae subtetraëdrae, parietibus diaphanis rectis in- crassatis, interaneis amorphis subparietalibus dilutis fuscis; cellularum series binae vel singulae laminam lacinularum constituentes. Tab. XXI fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia secundaria, 5 tertiaria, 4 et 5 indusium, 6 apex lacinularum, 7—9 cellulae, 10 et 11 lacinula trans- versim secta; cuncta magn, auct. Obs. T. Meifolium, foeniculaceum et longisetum, a Borvo. ad specimina viva specie dislinctae et WrirLpeNowtro, quas in editionem suam Spec. plant. reciperet, communicatae deinceps multifarie sunt confusae. In causis fuit T. Meifolii ambigua et fallax, a Kaurrussro (Enum. tab. II) edita icon, prac- sertim vero inepta hujus studii ratio, quae externos et fallaces harum plan- tarum notas attendere jubebat, optimosque contra et constantes praetervidere solebat. Propterea non inutile duxi, hoe loco characteres exponere, quibus species illae optimae sunt distinguendae. A T, longiseto, deseriptione nostra 0 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. jean | et icone sufficienter illustrato, differt 7. Meifolium: fronde lanceolata vel Iineari-lanceolata (folium Athamanthae Mei referente), laciniis primarüs dis- tinctis remotiusculis vel subeontiguis subhorizontalibus, laeinulis brevioribus magis divaricatis capillaceis apice saepe hamato-incurvis, soris conspicue minoribus, indusio brevi infundibuliformi e fundo aequaliter sensim in limbum patulam dilatato, cellulis 5—4-plo minoribus serie unica, saepe omnino- ob- soleta, juxta venam venulamque limbum frondis constituentibus, ete.; 7. foe- meulaceum vero a T. longiseto distinguunt: frons plana (nec squarroso-intri- cata} oblongo-lanceolata, laciniae primariae distinctae subcontiguae, secunda- riae lacinulaeque breves strictae parallelae, indusium ventrieoso-cylindricum mbo undulato patulo, cellulae minores. Porro T. gemmatum J. Sm. ab iis- dem non distinguit Cl. Hooker, imo synonymon illud citat cum ad 7. Mei- folium, tum ad 7. foenieulaceum. Differt vero et haec optima species, quam pro 7. bifido Vent. minus recte habet Cl. Prrsr, fronde majore robustiore plana, laciniis minus compositis, secundariis vix ultra pinnatifidis, cum laci- nulis rigido-divaricatis conspicue membranaceo-marginalis, cellulis majoribus usque maximis centro hyalinis non elongatis, seriebus 2—4 laminam lacinu- Jarum constituentibus, indusio eylindrico compresso anguste alato, etc. 7. gem- matuim denique est e pulcherrimis generis speciebus, T. celluloso Kzorzscnu, speeiei Guyanensi, analoga. CEPHALOMANES Pr. emend. 1. C. Javanicum (Br) Pr. Epimel. p. 258; Gefässb. p. 26; v.p. B. Syn. Hymen. p. 10 (Kruidk. Arch. IV p. 550); Trichomanes Br. Enum. II p. 224 (sec. specim. Herb. Rrinw.); Morirzr Verz. p. 107; Hook. sp. fil. 1 p. 150 (excl. Syn); Kunze in Bot. Zeitung, 1847 p. 5170 (partim); 1848 p. 504 (partim); Zorn. Syst. Verz. p. 47 (partim); v.»p. B. in Plant. Jungh. lp. 55t (p. 7); Cephalomanes oblongifolium Pr. Epimel. p. 19 tab. 10 (cf. p. 258); Gefüssb. p. 26. Fronde stricta rigida obscure viridi oblonga lanceolatave pinnata, pinnis contiguis patulo-divergentibus planis elliptico-lanceolatis obtusis, e cellulis mediocribus opacis valde irregularibus flexuosissimis contexta, venulis in margine superiore fertilibus in dentem obtusam, in inferiore sterili in dentem acutam desinentibus, soris subexsertis cylindrico-urceolatis, limbo recto leviter angustato, receptaculo longe exserto, stipi- tibus fasciculatis basi inprimis piloso-hirsutis fronde dimidio brevioribus. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 51 Hab. locis humidis ad terram in montosis Javae; s. |, Herb. Rerywarprt; in m. Gedé et Pangerango alt. 6000 ped., v. GesKrr; in m. Passier Madang juxta rivulam, Coll. IT _N. 1464 (specimen majus); s.l. Coll. TL _N. 557 et Coll. IL N. 1664, ZorLLINGeR. Rhizoma breve adscendens ramosissimum, ramis validis pennam passerinam crassis parce radiculosis glabris; stipites fasciculati (usque 16) teretes valid: bast inprimis pilis rigidis fuscis hirsuti 1—1£ decim. longi; frons 2—5 de- eim. longa, 4 ecentim. lata rigida stricta firma membranacea subopaca glabra, junior pilis rafo-fuscis elongatis flexuosis simplicibus, in rhachi pinnarumque basi serius superstitibus, dense, vestita, lanceolata vel oblongo-lanceolata apice angustato saepe producta pinnata, pinnis 22 centim. longis, 6—8 millim. la- ts patulis vel divergentibus contiguis superne leviter imbricatis brevissime petiolatis e basi obliqua, sursum recta, deorsum acuta, elliptico-lanceolatis planis inaequalibus apice angustato-rotundatis, margine inaequaliter denticu- latis, dentibus in margine superiore obtusis, in inferiore acutis; rhachis va- lida teres, apice complanato-marginata, rufo-fusco-hirsuta venaeque itidem validae pinnatae, venulae validiusculae 41—5 dichotomae angulo acutissimo exeuntes confertissimi paralleli, fertiles obtuse desinentes, steriles acute sub- excurrentes; sori In marginis superioris dentibus semiexserti, indusio vix ultra medium anguste marginato, eylindrieo-urceolato in fandum aequaliter angus- tato,. ore parumper contracto recto, receptaculo setacco apice leviter incras- sato longe exserto, indusio usque 4-plo longiore; cellulae firmae opacae me- diocres inaequales irregulares elongatae subhexaëdrae, parietibus opacis vix conspicuis insigniter inerassatis valde flexuoso-crenatis, interaneis parietalibus spissis viridibus vel viridi-flavescentibus; marginales tetraëdrae parietibus hya- linis rectis. Tab. XXII fig. 4 frondes, magn. nat, 2 pinnae fertilis pars superior, 5 pinnae sterilis apex, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo pinnae, 10 et 11, pinna transversim secta; cuncta magn. auct. 2. C. Zollingeri v.o.B. Syn. Hymen. p. 11 (Kruidk. Arch, IV p. 551); Trichomanes v.»n. B. in Plant. Jungh. 1 p. 552 (p. 8); T. Javanicum Lour. Syst. Verz. p. 41 (pro parte). Fronde erecta laxiuscula obscure viridi lineari-lanceolata pinnata, pinnis subcon- tiguis patulis planiusculis e basi obliqua oblongis acutis, e cellulis magnis, imo maximis, subregularibus elongato-hexaëdris diaphanis crenato-flexuosis contexta, ve- nulis in margine superiore fertilibus obtuse desinentibus, in inferiore sterilt in cus- el bo HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. pidem excurrentibus, soris exsertis, indusio infundibuliformi ore recto, receptaculo exserto, stipitibus fasciculatis brevibus fronde usque 5-plo brevioribus hirsutis. ab. ad terram secus rivulos Javae; in m. Prabakti Coll. L_N. 1464 (spe- cimina minora); in insula Soembawa Coll. TN. 5448 (in Herb. Mus. Par.) LOLLINGER. Rhizoma breve adscendens rufo-fusco-hirsutum ramosum, ramis filum fer- reum ecrassis parce radiculosis glabris; stipites fasciculati (usque 8) teretes abbreviati 2—4 centim. longi pilis brevibus rufo-fuscis hirsuti; frons vix 12 centim. longior, 2 centim. lata obscure viridis membranacea laxiuscula dia- phana glabra lineari-lanceolata pinnata, pinnis 12—2 centim. longis, 5 mil- lim. latis, patulis subeontiguis subsessilibus devissime in rhachin decurrenti- bus planiusculis e basi obliqua, superne recta, inferne acutissima, oblongis subinaequalibus, apice angustato-acutis, margine inaequaliter dentatis, dentibus in margine superiore acutiusculis, in inferiore setaceis; rhachis teres pinnis decurrentibus angustissime marginata, venis validiusculis pinnatis, venulis tenuibus 1—2 dichotomis angulo acutissimo exeuntibus confertis parallelis, fertilibus obtuse desinentibus, sterilibus in cuspidem plus minusve elongatam excurrentibus; sori in pinnarum margine superiore exserti, mdusio basi bre- viter et anguste marginato aequaliter et sensim a basi ad Timbum truncatum rectum dilatato, receptaculo setaceo aequali exserto indusio duplo, longiore; cellulae teneriusculae diaphanae magnae, imo maximae, subregulares elongato- hexaëdrae, parietibus diaphanis modice incrassatis crenato-flexuosis, intera= neis parietalibus diffusisque amorphis parce hie illie globulosis viridibus; marginales hisque vicinae pellucidiores irregulares parietibus undulatis uni- verse minus elongatae. Tab. XIII fig. 1 planta, nat. magn., 2 pinna fertilis, 5 pinnae sterilis apex, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo pinnae, 10 et 11 pinna transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Speciem antea propter specimina Herbarii mei juvenilia dubitanter distinxi. Specimina adulta, in Herb. FranqveviLLeE asservala, omne dubium sustulerunt, atque mihi nunc est species, a reliquis Javanicis facillime dignos- cenda. Proxime accedit ad C. curvatum (J. Sm.), quod vero differt: pinnis remotiusculis horizontalibus e basi valde obliqua auriculata oblongis, apice rotundatis, sessilibus in rhachin, a medio inde complanatam, decurrentibus, margine subaequaliter hine obtuse, illine acute dentatis, cellulis majoribus globulosis, soris amplioribus validis, indusio magis ventricoso, etc. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. do 9. C. rhomboïdeum (J. Sm.) v. pn. B. Syn. Hymen. p. 10 (Krwidh. Arch. IV p. 550); Trichomanes J. Sm. in Hook. Journ. II p. 417; Cephaloma- nes alrovirens Pr. Hymen. p. 18 tab. V; Gefässb. p. 26; Trichomanes Kze in Bot. Ztg. 1847 p. 511; v. o. B. in Plant. Jungh. 1555 (p. 9); T. Ja- vanicum Hook. sp. fil. IT p. 150 p. p.; Zorn. Syst. Verz. p. 47 p. p.; var. B. Br. Enum. Il p. 224. Fronde flexuoso-incurva obscure viridi lanceolata vel lineari-lanceolata pinnata, pin- nis, exceptis infimis remotiusculis, imbricatis contiguisque divergenti-patulis concavis convolutisque e basi obliqua elliptieis oblongisve rotundato-obtusis, e cellulis magnis diaphanis irregularibus elongatis flexuoso-crenatis contexta, venulis sterilibus in cus- pidem setaceum longe excurrentibus, soris exsertis cylindricis, ore dilatato parumper flexuoso, receptaculo exserto, stipitibus fasciculatis fusco-pilosis teretibus fronde 3—4- plo brevioribus. Hab. in terra juxta rivulos Javae, Coll. TN. 1464, Zorrincer (in Herb. Sonder.) et, praeter Javam, in insulis Philippinis, Cumtna. Rhizoma brevissimum adseendens fusco-hirsutum ramosum, ramis validis pen- nam passerinam crassis radiculosis glabris; stipites fasciculati (usque 8) vix ultra 5—6 centim. longi pilis fuscis elongatis flexuosis simplicibus hirsuti; frons vix ultra 2 decim. longa, 25 centim. lata firma subopaca membranacea obscure viridis, rhachide incurva vel involuta pinnisque concavis convolutisque, varie contorta glabrescens lanceolata vel lineari-lanceolata pinnata, pinnis £—15 centim. longis, 6—8 millim. latis divergentibus patulisve imbricatis contiguis- que, infimis remotiusculis, marginibus elevatis concavis convoluto-subcontortis breviter peliolatis ellipticis oblongisve valde inaequalibus apice late rotunda- Us, margine subaequaliter dentatis, dentibus in latere superiore obtusis, in inferiore longe setaceis; rhachis teres pilis fuscis hirsuta, venae validiusculae pinnatae, venulae tenues 1—2 dichotomae vel simplices angulo acutissimo: exeuntes confertissimae parallelae, fertiles prope apicem desinentes, steriles in euspidem setaceum saepe longissimum excurrentes; sori in marginis su- perioris dentibus exserti, indusio basi non nisi brevissime marginato cylindrico in fundum breviter angustato, ore flexuoso leviter dilatato, receptaculo setaceo apice globuloso-incrassato breviter exserto indusio vix ultra duplo longiore; cellulae firmae diaphanae centro hyalinae magnae irregulares elongatae hexaë- drae, parietibus diaphanis flexuoso-crenatis incrassatis, interaneis parietalibus amorphis et hie illie indistinete globulosis viridibus; marginales pariete ex- teriore recto. o7 NATUURK, VERH, DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 54 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Tab. XXIV fig. L planta, magn. nat, 2 pinnae fertilis pars, 5 pinnae ste- rilis margo, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo pinnae, 10 et 11 pinna transversim secta; Cuncta magn. aucta. 4. C. auriculatum (Br) v. on. B. Syn. Hymen. p. 12 (Kruidk. Arch. IV p. 552); Trichomanes Br. Enum. II p. 225 (sec. specim. Herb. Reinw.); Hook. sp. fil. { p. 155; Morrrz1 Verz..p. 107; Kze in Bot. Ztg. 1847 p. 589; Zorn. Syst. Verz. p. 46; v. pn. B. in Plant. Jungh. L p. 555 (p. 9); T. Bélangeri Borv in BELANGER Voy. Bot. p. 79 tab. 8 fig. 1; Pr. Hy- men. p. 16; 7. fuscum Kzr (non Br.) in Bot. Ztg. 1846 p. 476; T. for- mosum Zrerervius in Herb. Zout. Fronde olivaceo-viridi teneriuscula membranacea diaphana subsessili lanceolata pin- nata, pinnis sessilibus patulo-divergentibus contiguis leviterve imbricatis planis ovatis vel rhomboïdeis apice late rotundatis inaequalibus pinnatifido-lobatis, margine lacero- dentatis, e cellulis parvis mediocribusque teneris diaphanis hexaëdris subacutangulis contexta, soris semiexsertis, indusio ad medium usque anguste marginato cylindrico, ore dilatato subflexuoso, receptaculo breviter exserto, rhachi venisque hirsutis, rhi- zomate longissimo scandente. Hab. ad arborum truneos altissime seandens in montosis Javae; s. 1. spec. Reinwarprt, BELANGER (Herb. de I'Inde N. 419), v. Gesker; in m. Me- gamendong et Gedé, Zrreerius; in m. Poeloesari, Pangerango pr. Tankoe- ban Prau, Coll. IN. 2114 et 565; in m. Prabakti, Coll. IN. 1507, ZoLLINGER. Rhizoma validum pennam gallinam erassum longissimum teretiusculum flexuo- sum parce ramosum scandens, hince glabrescens, illinc tomento fusco densis- sime vestitum frondes approximatas alternas cortici adpressas emittens; stipes vix ultra millim. aliquot longus teres parce hirsutus; frons 2$—5 decim. longa, 5 centim. lata membranacea teneriuscula diaphana glabrescens olivaceo- viridis lanceolata, apice magis quam basi angustata pinnata, pinnis 2025 millim. longis, 10—14 latis sessilibus, inferioribus hie tie basi anguste de- currentibus subhorizontalibus contiguis vel remotiusculis, superioribus mediisque patulis leviter tmbricatis, planis e basi valde obliqua, superne recta adscen- dente, inferne acutissima ovatis vel rhomboideis pinnatifido-incisis inaequali- bus apice late rotundatis, margine irregulariter inaequaliter obtuse lacero- dentatis; rhachis superne plana, inferne teres hic illie anguste alata, venae validae flexuosae pinnatae, venulae tenues iteratim dichotomae, ramulis tenui- bus confertis parallelis, singulis in dentem marginis excurrentibus; sori in lobulis pinnarum angustatis abbreviatisque laterales semiimmersi, indusio me- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 55 diotenus fere anguste marginato cylindrico plerumque incurvo vix eonspicue ventricoso, sensim in fundum angustato, ore parumper dilatato leviter flexuoso, receptaculo setaceo apice incrassato exserto indusio vix 12 longiore; cellulae tenerae diaphanae parvae, imo mediocres, inaequales irregulares vix elongatae hexaëdrae angulis acutiusculis, parietibus hyalinis rectis modice incrassatis, interaneis amorphis diffusis fuscescentibus; marginales conformes minores. Tab. XXV fig. 1 frondes, nat. magn., 2 apex pinnae fertilis, 5 sterilis, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellalae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo pin- nae, 10 et 11 pinna transversim secta; cuncta magn. auct. DIDYMOGLOSSEAE. DIDYMOGLOSSUM Desv. 1. D. Filicula (Bory) Desv. Mém. Soc. Linn. Par. VI p. 581; Pr. Hy- men. p. 25 (excl. syn.) tab. VIII A; v. p. B. in Plant. Jungh. 1 p. 557 (p. 13); Syn. Hymen. p. 41 (Kruidk. Arch. IV p. 581); Trichomanes Bor in Durerrey Voy. Bot. 1 p. 285; BELANGER Voy. Bot. p. 80; Hook. sp. fil. Tp. 124 (excl. plur. syn); Kze im Bot. Ztg. 1847 p. 529; Zorn. Syst. Verz. p. 46; Hymenophyllum Wairrp. sp. pl. V p. 528; Herb. N. 20255 (comm. Bory); H. alatum Scukvunr Farrnkr. p. 155 (excl. Engl. Bot.) tab. 155 b; Didymoglossum alatum Pr. Hymen. p. 25; Hymenophyllum Blumea- num,Morrrzi (non Spr.) Verz. p. 107; Taschneria Filicula Pr. Epumel. p. 258. Fronde ovata vel ovato-lanceolata bipinnatifida, laciniis primariis ovato-lanceolatis erecto-patulis contiguis, secundariis lacinulisque linearibus simplicibus furcatisve stri- etiusculis, e cellulis parvis subregularibus acutangulis viridibus contexta, venula spu- ria inframarginali subcontinua, soris immersis, indusio late marginato, tubo cylin- drico-ventricoso ore patulo, labiis triangularibus tubo 3-plo brevioribus, stipite alato fronde dimidio circiter breviore. Hab. ad truncos arborum in sylvis humidis Javae; in m. Gedé alt. 4500 ped. Coll. TN. 1259 p. p.; in m. Lamadjang Tengga (s. n.); in m. Salak, Coll. II N. 188, ZorLincer. Rhizoma repens setaceum ramosum tomento densissimo brevi nigro-fusco 56 HYMENOPRYLLACEAE JAVANICAE. d vestitum; stipes 10—25 millim. longus anguste alatus; frons 5—7 cenlim. longa, 25—A lata firma (carnosula?) subopaca membranacea e laete viridi ob- scure viridi-olivacea ovata vel ovato-lanceolata bi- vel subtri-pinnatifida, laci- nits primariis erecto-patulis contiguis aequidistantibus e basi plerumque lata cuneato-obtusa ovatis vel ovato-lanceolatis superne pinnatifidis, inferne bipin- natifidis, secundariis erecto-strictis contiguis plus minusve late obeuneatis in- ferioribus pinnatifidis, superioribus 1—2 furcatis simplicibusve, tertiariis et lacinulis contiguis strictis, his simplicibus furcatisve linearibus parum elonga- tis leviter undulatis integris, apice rotundato-angustatis; rhachis aeqaaliter alata venaeque et venulae strictae validae; venula inframarginalis flexuosa subeontinua rarissime hic illie interrupla; sôri in laciniis primariis axillares, lacinulae primae obsoletae loeum occupantes immerst, indusio late marginato, tubo eylindrieo ventrieoso in fundum sensim angustato limbo dilatato patulo, labiis triangularibus basi limbo non angustioribus apice obtusis indusio triplo brevioribus (in speciminibus junioribus magis elongatis), receptaculo filiformi longe exserto indusio interdum usque 4-plo longiore; cellulae firmae diapha- nae parvae inaequales subregulares acutangulae, parietibus hyalints incrassatis rectis, interaneis amorphis diffusis, vix distincte globulosis, dilutis viridibus; marginales seriebus binis vel singula universe minores elongatae magis hyalinae. Tab. XXVI fig. 1 et 2 plantae, nat. magn., 5 lacinia sècundaria, 4 laci- nulae, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. In exponendo specie: hujus contextu graviter errat cl. Presr. Finxit nimirum, »venulam spuriam inframarginalem nil aliud esse quam plicam lon- »gitudinalem tenuissimam, quia in quibusdam laciniis conspicitur, in aliis non, »in aliis obvenit solummodo in uno latere, in altero deficit plane, vel in uno »latere est irregulariter interrupta, in altero nulla; plicam autem esse, nec » venulam,” teste ipso, docet »maceratio et sollicita \explanatio laciniarum, ubi » plane evanescit, eum venula maceratione evanescere non potest.” (Hymen. p. 47). Bunc vero errorem serius cum altero, non minus singulari, permu- tavit, D. Filicutae »margines foliaceas venarum adnatas” tribuens (Epimel. p. 258) characterisque istius gratia illam genere, nomine Taschneriae, distinguens. Levitatemne in observando magis, quam in judicando mireris, talia legens in opere tam merito vix scias. Venula enim spuria haud difficulter est obser- vanda et omnino identica est eum venula inframarginali in Microgonio, He- miphlebio aluúsque Trichomanoïdeis. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Pi! 2. D. laxum; Trichomanes bilabiatum N. et Br. in Nov. Act. Acad. Leop. XI. Lp. 125 (excl. syn.) tab. XII fig. 2 (sec. specim. Herb. Sprrra.); Br. Enum. MU p. 226; Spr. Syst. Veg. IV p. 150; Didymoglossum v. vp. B. in Plant. Jungh. Lp. 557 (p. 15); Syn. Hymen. p. 41 (Kruidk. Arch. IV p. 581). Fronde brevistipitata cordato-ovata tripinnatifida, laciniis primariis late ovatis se- eundariisque subrhombeo-ovatis divergentibus contiguis imbricatisque, tertiariis obeu- neatis lacinulisque linearibus abbreviatis strictiusculis, e cellulis parvis regularibus- obtusangulis viridibus contexta; venula spuria inframarginali interrupta aliis minutis sparsis curvulis concomitata; soris late marginatis, tubo cylindrico, labiis ovato-ro- tundatis tubo 4-plo brevioribus, stipite apice anguste alato fronde multoties breviore. Hab. inter muscos ad arbores Javae, Herb. Ar. Braun. Rhizoma setaceum repens ramosum tomento atro-fusco densissime veslilum; slipes 5—10 millim, longus apice anguste alatus; frons membranacea parum diaphana flaveseenti-viridis e basi lata cordato- vel pyramidali-ovata tripin- natifida, laeints primariis horizontalibus, infimis saepe deflexis, imbricatis e basi latissima rectiuscula ovalis vel rhomboïdeis bipinnatfidis, secundariis pa- tulis vel divergentibus contiguis imbricatisque ovatis vel rhombeo-ovatis pin- nalifidis, exceptis apicalibus 2—s5-fidis vel furcatis, tertiariis ereclis stri- eliusculis contiguis obeuneatis plerumque pinnatifidis, lacinulis linearibus sub- elongatis margine leviter undulatis, apice rotundatis subintegris; rhachis an- guste alata venaeque et venulae validae, venula spuria inframarginalis flexuosa hie illie interrupta praetereaque venulae minutae breves curvulae in lacinulae lamina sparsae longitudinaliter decurrentes; sori in laciniis secundarüs axil- lares, in lacinula prima abbreviata immersi, indusio late marginato, tubo cy- lindrieo vix manifeste ventricoso aequaltter et sensim deorsum angustato, ore parumper patulo, labiis e basi aequali late ovato-rotundatis tubo 4-plo bre- vioribus, receptaculo filiformi exserto indusio vix ultra 2-plo longiore; cel- lulae laxiusculae centro hyalinae parvae subaequales obtusangulae, parietibus hyalinis rectis incrassatis, interaneis parietalibus amorphis, vix globulosis, dilutis viridibus; marginales, serie s. simplici s. binis ternisve dispositae, quidquam minores subtetraëdrae. Tab. XXVII fig. 1 et 2 plantae, magn. nat, 5 lacinia secundaria, 4 la- cinulae, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Nomen triviale, evitandae Tautologiae gratia, mutavi, Cellulae, licet parvae, tamen quam in D. Filicula sunt majores laxiores magisque diapha- 58 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. nae; praeterea frons lata laxe diffusa magis tenuiusque divisa, sori minores, labia rotundata brevia, venulae spuriae accessoriae sparsae speciei hujus op- timae sistunt differentiae notas. Pluribus quidem notis accedit quoque ad D. brevipes Pr. (Trich. melanorrhizon Hook.), quod vero recedit: fronde oliva- eea minus composita tenuius divisa, laciniuis lacinulisque nempe duplo angus- tioribus, cellulis parvis minimisque, duplo fere minoribus, saepe valde elon- gatis, venula spuria unica inframarginali subeontinua, stipite et rhachi in- ferne teretibus, etc, 5. D. capillatum (Tascun.) Pr. Hymen. p. 65; v.p. B. in Plant. Jungh. FE p. 558 (p. 14); Syn. Hymen. p. 42 (Kruidk. Arch. IV p. 582); Tri- chomanes TascureR Diss. de duobus Trichomanis speciebus, Lips. 1845 p. 54 tab. I fig. 2; Kunze in Bot. Zeitung 1847 p. 550. Fronde ovata bipinnatifida, laciniis primariis rhombeo-ovatis divergentibus patu- lisve contiguis, infimis saepe remotis, secundariis obcuneatis erecto-patulis lacinulisque late linearibus brevibus subundulatis contiguis, e cellulis mediocribus laxis diaphanis regularibus acutangulis valde incrassatis viridibus contexta, venulis spuriis brevibus curvulis margini subparallelis, soris magnis, indusio late marginato, tubo elongato- pyriformi ore subpatulo, labiis semicircularibus indusio 8-plo brevioribus, stipite alato fronde 2—8-plo breviore. ' Hab. Javam, Tascunrer 1.5 ins. Popoli Coll. [_N. 1259 partim, Zor- LINGER (in Herb. Sonper). Vidi praeterea lectum in India orientali, Wreur N. 150 (in Herb. Berol.) inque m. Nilagiricis, Scumrpr, Perrorrer N. 1416, 1444 et 1708 (in Herb. FranQ., Movueror et LENORMAND). Rhizoma setaceum horizontale ramosum tomento atro-fusco densissime ves- ttum; stipes 15—2£ centim. longus anguste alato-marginatus; frons 4—5 centim. longa, 12—22 lata carnosula membranacea subopaca obscure viridis plus rainusve late ovata vel rarius ovato-lanceolata bipinnatifida, laciniis pri- mariis patulis vel divergentibus contiguis, infimis in forma elongata remotis, e basi oblique cuneata, superne recta inferne acuta, rhombeo-ovatis vel ovato- lanceolatis pinnatifidis, secundariis erecto-patulis contiguis obcuneatis, infimis subpinnatifidis, reliquis f—2 furcatis simplicibusve, lacinulis late linearibus brevibus contiguis leviter undulatis, apice rotundato leviter retusis integrisque ; rhachis late marginata venaeque et venulae gracilescentes subflexuosae; ve- pulae spuriae breves curvulae rarescentes margini plerumque subparallelae eique approximatae; sori magni, vulgo numerosi, laciniarum secundariarum locum saepe omnino oecupantes inque lacinulis“ vix abbreviatis immersi, in= Pd HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 59 dusio late marginato, tubo elongato pyriformi in fundum sensim angustato, ore leviter patulo, labiis e basi ek semicircularibus tubo triplo ecirciter brevioribus, receptaculo setaceo exserto, indusio duplo longiore; cellulae me- dioeres, vix hie illie parvae laxae diaphanae regulares acutangulae, parietibus hyalinis rectis, vetustate leviter flexuosis, incrassatis, interaneis parietalibus diffusisque amorpbis, vix distincte globulosis, amoene viridibus; marginales universe minores magis diaphanae subtetraëdrae. Tab. XXVIII fig. 1 et 2 plantae, nat. magn., 5 lacinia secundaria, 4 la- einula, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. LEPTOCIONIUM Pr. emend. 1. L. denticulatum (Sw.) v.n.B. Syn. Hymen. p. 42 (Krwidk. Arch. IV p. 582); MHymenophyllum Sw. Syn. p. 148 et 575 (sec. specim. Herb. Son- DER); Wrirrp. sp. pl. V p. 524; Hook. sp. fil. IT p. 101 (excl. Syn. Br); Kunze in Bot. Zeitung 1847 p. 226; H., Tunbridgense Borv (non Su.) in BELANGER Voy. Botan. p. 85 (quoad pl. Javanicam, sec. specim. Herb. Mus. Paris.); H. dichotomum Br. Enum. 1 p. 222 p.p. (teste specim. Herb. Mus. Par); Il. humile N. ab Es. Herb. (non N. et Br.) sec. specim. Herb. Ar. Braun; Didymoglossum denticulatwm v.p. B. m Plant. Jungh. LE p. 560 (p- 16) excel. Syn. Br. Fronde ovata vel oblongo-lanceolata tripinnatifida, laciniis primariis ovatis secun- dariisque obcuneatis contiguis patulis divergentibusque, tertiariis simplicibus furca- tisve lacinulisque latis abbreviatis convoluto-intricatis undulatis minute denticulatis, e cellulis parvis subregularibus valde elongatis subtetraëdris undulatis obscure fuscis (marginalibus minus elongatis subhexaëdris) contexta, rhachi alata, soris immersis oblongis tandem reflexis, tubo latiuscule marginato conico fmbriato dentato, labiis tubo aequilongis antice plus minusve angustatis denticulatis, stipite anguste alato fronde subduplo breviore. Hab. Javam, Trungere |l; Herb. An. BRAUN; in m. Oengarang alt. 5—5000 ped., Junen. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes 2—4 centim. longus, ala angusta integra marginatus; frons usque 52 centim. longa, 25—5 lata membranacea rigescens opaca obscure olivacea ovata vel oblongo-lanceo- lata tripinnatifida, laciniis primariis contiguis patulis divergentibusque e basi 40 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. obliqua late cuneata ovatis bipinnatifidis, secundariüis contiguis patulis diver- gentibusve obovatis vel obcuneatis, exceptis apicalibus, pariter ac tertiariis, simplicibus vel 1—2 furcatis, pinnatifidis, lacinulis latis linearibus abbrevia= tis convoluto-intricatis undulatis, margine erispulo dentato, dentibus minutis subaequalibus, apice retusis emarginatisve; rhachis alà, apicem versus dila- tata undulata minute denticulata (hinc oculo nudo subintegra) marginata; sort in laciniis secundariis axillares, in lacinulis obsoletis immersi oblongi utrinque fere aequaliter angustati, tubo latiuscule marginato basi inprimis fimbriato- dentato, labiis tubum longitudine subaequantibus antice s, aequaliter angus- tatis s. plus minusve truncatis leviterve retusis denticulatis, receptaculo seta- ceo demum exserto, indusio vix ultra duplo longiore; cellulae firmae parum diaphanae parvae, centro anguste lineari subhyalino, subregulares valde elon- gatae (latitudine usque 4-plo longiores) subtetraëdrae, parietibus subdiaphanis undalatis modice incrassatis, interaneis amorphis parietalibus obscure fus- cis; marginales hisque, proximae multo minus elongatae hexaëdraec. rr Tab. XXIX fig. 1 et 2 specimina, nat. magn., 5 lacinia primaria, 4 la- cinulae, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e limbo fron- dis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 2. L. Neesù (Br) v.p.B. Syn. Hymen. p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Trichomanes Bru. Enum. II p. 226 (sec. specim. Herb. Rernw.); Hymeno- phyllum Hook. sp. fil. I p. 99 (excl. Syn. J. Sar); Kunze in Bot. Zeitung 1846 p. 478; 1847 p. 226; 1848 p. 505; Zorr. Syst. Verz. p. 46; Hymenophyllum dichotomum N. et Br. (non Cav.) in Nov. Act. Acad. Leop. XI. I p. 126 tab. XIII fig. 4; Morrrzr Verz. p. 107; H. humile N. et Br. Ll. tab. XIII fig. 5 (p.p. sec. specim. Herb. Ar. Braun); H. multift- dum Bory (non Sw.) in BÉLANGER Voy. Botan. p. 82 (sec. specim. Herb. Mus. Paris); Trichomanes n. sp. Morrrzr Verz. p. 107. Fronde ovata vel oblonga, rarius lanceolata, tripinnatifida, laciniis primariis late ovatis vel trapezoïdeo-oblongis secundariisque obovatis vel obcuneatis divergentibus contiguis, tertiariis lacinulisque linearibus subelongatis flexuoso-squarrosis crispato- undulatis sinuato-dentatis contiguis erecto-strictis, e cellulis parvis irregularibus ob- tusangulis elongatis undulatis obscure fuscis, marginalibus non elongatis, contexta, rhachi late alata, soris immersis obovatis dorso muricato-dentatis, tubo latiuscule marginato brevi late comico, labiis tubo duplo longioribus sinuato-dentatis, stipite alato vel subalato fronde parum breviore. Hab. ad truneos muscosos Javae, BÉranacer (in Herb. Mus. Paris.); Rein- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. AA WARDT in m. Salak, Coll. IN. 562 et 890; in Goffetis pr. Tjampakka (mix- tum eum L. holochilo et Gonocormo minuto) Coll, L_N.585 (Herb. Sonper), Coll. IL s. L. et s. numero, Zorrineer. In insula Geylon legit Twarres (2984). Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes 2—4 centim. longus s. totus s. mediotenus ala angustata marginatus; frons 5—ö cenlim. longa, 13—5 lata membranacea rigidiuseula opaca obscure olivacea e basi saepe dilatata ovata vel oblonga (in formis elongatis lanceolata) tripinnatifida, laciniis primariis contiguis (in forma. elongata plus minusve remolis) divarica- tis imo deflexis e basi lata cuneato-cordata ovatis vel trapezoïdeo-oblongis rotundato-obtusis bipinnatifidis, secundariis contiguis vel remotiusculis obova- tis obcuneatisve pinnatifidis, tertiariis contiguis erecto-strictis simplicibus vel 1—2 furcatis, lacinulis linearibus subelongatis flexuoso-squarrosis margine erispato-undulatis irregulariter sinuato-dentatis, dentibus brevibus inaequalibus acutis apice rotundatis truncatisve; rhachis ala lata undulata dentata margi- nata; sori in laciniis primariis axillares, in lacinula prima obsoleta immersi obovati, tubo brevi late eonico latiuscule marginato dorso, pariter ac labia elongata tubo duplo longiora apice sinuato-dentata, muricato-dentato, -recep- taculo setaceo valido indusio tandem duplo longiore; cellulae firmae centro anguste oblongò nebuloso-diaphanae parvae inaequales irregulares‘saepe valde elongatae (latiludine usque S-plo longiores) oblongo-hexaëdrae,” parietibus diaphanis undulatis modice. incrassatis, interaneis amorphis parietalibus ob- seure fuseis; marginales subtetraëdrac’ vel rotundatae non elongatae pellu- eidiores. Tab. XXX fig. 1 el 2 plantae nat, magn., 5 lacinia primaria, 4 lacinulae, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 5. L. aculeatum (J. Sm.) v. pn. B. Syn. Hymen. p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Hymenophyllum J. Sm. in Hook. Journ. IL p. 417; Didymoglos- sum Neesùù Pr. Hym. p. 25 (in Herb. Reg. Berol.); D. aculeatum v. Dn. B. in Plant. Jungh. 1 p. 559 (p. 15). Fronde lanceolata vel ovato-angustata bipinnatifida, laciniis primariis oblongis vel subrhomboïdeis secundariisque furcatis simplicibusve remotis vel subcontiguis diver- gentibus patulisve, lacinulis angustis subelongatis squarroso-flexuosis undulatis lacero- dentatis, e cellulis parvis subregularibus elongatis undulato-crenatis obscure fuscis con- texta, rhachi late alata, soris immersis obeuneatis, tubo anguste marginato elongato NATUURK, VERH. DER KONINKL. AKADEMIE, DEEL IX. 42 HYMENOPHYLLAGEAE JAVANICAE, basi fimbriato-appendiculato, labiis semicircularibus tubo 3-plo brevioribus sinuato- dentatis, stipite alato fronde 2—3-plo breviore. Hab. ad truncos muscosos Javae; in m. Gedé, v. Gesker. In insulis Phi- lippinis legerunt Meven et Cumine. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes vix ultra 15 millim. longus basin usque late alatus; frons 2552 centim. longa, 12—20 millim. lata rigida membranacea opaca obscure olivaceo-fusca lanceolata vel anguste ovato-acuminata bipinnatifida, laciniis primariis remotis vel subconti- guis patulis divergentibusve e basi cuneata oblongis vel breviter rhomboideo- oblongis pinnalifidis, secundariis remotis erecto-patulis, inferioribus furcatis, reliquis stmplicibus, lacinulis anguste linearibus subelongatis squarroso-{lexuo-= sis margine undulatis sinuato-dentalis, dentibus elongatis inaequalibus acutis- simis; rhachis ala lata (laeinulis duplo latiore) planiuscula sinuato-dentata mar- ginala; sori in lacinis primarüs axillares, in lacinula prima obsoleta immersi obeuneati vel obovati, tubo vix toto anguste marginato elongato conico basi fimbriato-appendiculato, labiis brevibus rotundatis subsemiecircularibus sinuato= dentatis tubo S5-plo brevioribus, receptaculo setaceo tandem exserto; cellulae firmae ecentro oblongo nebuloso-diapbanae parvae (hic illie mediocres) inaequa- les subregulares elongato-hexaëdrae, parietibus diaphanis undulato-crenatis mo- dice incrassatis, interaneis amorphis parietalibus obscure fuscis; marginales conformes parietibus rectis pellucidiores. \ Tab. XXXI fig. 1—5 plantae, nat. magn., 4 lacinia primaria, 5 lacinula, 6 et 7 indusium, 8 et 9 eellulae e margine, 10 et 11 e limbo frondis, 12 et 15 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. A. L. Acanthoïdes v. p. B. Syn. Hymen p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Didymoglossum v. pn. B. in Plant. Jungh. 1 p. 560 (p. 16). Fronde e cuneato subovata bipinnatifida, laciniis primariis lanceolatis contiguis pa- tulis, secundariis remotis erectis, lacinulis latiusculis elongatis undulatis erispato-squar- rosis lacero-dentatis, e cellulis maximis regularibus valde elongatis subacutangulis flexuoso-erenulatis fuscidulis contexta, rhachi deorsum angustius alata, soris maximis semiimmersis ovatis, tubo rotundato conico dorso, pariter ac labia tubo aequilonga lacero-dentata, dorso aculeato, stipite apice alato frondem longitudine aequante. Hab. ad truneos muscosos Javae; in m. Gedé, v. GrsKER; ibidem et in m. Salak, Coll. 1 _N. 562 (in Herb. Franqurv.), N. 565 ax (in Herb. Sonper) et Coll. IT N. 72, ZOLLINGER. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes 2—4 centim. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 45 longus flexuosus rhizomati aequierassus apice anguste alatus; frons 22—5 cen- tim. longa, 12—5 lata membranacea sdentiebeud diaphana olivacea e basi cu- neata, saepe valde angustata, subovata bipinnatifida, laciniis primariis patulis, superioribus approximatis, contiguis, e basi cuneata subaequali lanceolatis pin- natifidis, secundartis, exceptis una alterave subpinnatifida, 1—2 furcatis sim- plieibusque remotis erectis, lacinulis linearibus elongatis latiusculis, margine undulato-erispato squarrosis lacero-dentatis, dentibus inaequalibus plerumque elongatis acutis, apice truncatis vel circinato-complicatis; rhachis ala deor- sum angustata undulata squarroso-dentata marginata venaeque et venulae te- nues rectae; sori maximi in lacintis primariis axillares, lacinulae obsoletae loeum oeccupantes semiimmersi ovati, tubo s. mediotenus s. uno latere marginato rotundato-conico, pariter ac labia angustata margine et apice lacero dentata, dentibus inaequalibus acutis elongatis rectis recurvisque, tubum longitudine aequantia, — toto dorso aculeato dentato, dentibus brevibus rigidis duris sim- plicibus furcatisve; receptaculo clavato demum exserto?; collulne firmiusculae eentro lato nebuloso-diaphanae maximae subaequales regulares valde elongato- hexaëdrae, latitudine saepe 5-plo longiores heen ae, parietibus parum diaphanis flexuoso-crenulatis incrassatis, interaneis ile amorphis spis- siusculis fuseidulis, eentralibus dilutioribus Bramula frustulosis; marginales subeonformes. Tab. XXXII fig. 1 specimina, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 et 4 laci- nula, 5 et 6 industum, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10-e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta maen. auct. 9. L. Braunii v. p. B. Syn. Hymen. p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Didymoglossum v. n. B. in Plant. Jungh. L p. 560 (p. 16); Hymenophyl- lum brachyglossum Ar. Br. in Herb.; Kze in Bot. Zig. 1847, p. 227; Tri- chomanes denticulatum Br. Enum. Il p. 226 p. p. Fronde suboblongo-lanceolata bipinnatifida, laciniis primariis erectis patulisve con- tiguis rhomboïdeis oblongisve, secundariis strictis subsimplicibus, lacinulis latis elon- gatis subundulatis subaequaliter sinuato-dentatis, e cellulis subpellucidis magnis sub- regularibus elongatis obtusangulis undulatis fuscidulis (marginalibus fimbriato-crenulatis) contexta; rhachi superne alata, inferne subnuda; soris semiimmersis truncato-oblon- gis, tubo mediotenus anguste marginato ovato basi cristato-muricato, labiis quadrati- cis lacero-dentatis tubo 3-plo brevioribus, stipite tenui terete fronde breviore. Hab. ad truncos vetustos cariosos Javae; Reinwarptr (in Herb. Sonper); Herb. Ar. BRAUN; in m. Gedé, Teysmann. 58% 4 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; slipes 2—4 centim. longus, rhizomate tenuior teres flexuosus glaber; frons $—5 centim. longa, 1—2 lata membranacea tenera diaphana olivacea lanceolata vel oblongo-lan- ceolata bipinnatifida, laciniis primariis ereetis vel erecto-patulis subaequidi- stantibus contiguis et imbricatulis e basi subaequali acute cuneata rhomboïdeis vel oblongo-lanceolatis pinnatifidis, secundartis striectis, una alterave furcata excepta, simplicibus lacinulisque late Iinearibus elongatis margine leviter sub- undulatis sinuato-dentatis, dentibus subaequalibus remotis elongatis subulatis aculis, apice late truncatis retusisve; rhachis superne late, inferne s. angus- tius.s. obsolete alata venaeque et venulae graciles flexuosae; sori in laciniis primariis axillares, in lacinula prima obsoleta semiimmersi truncato-oblongi, tubo ovato basi breviter angustato mediotenus angustius alato, basin versus longitudinaliter cristato-muricato, labtis brevibus quadratieis truncatis antice acute lacero-dentatis tubo ultra dimidium brevioribus, receptaculo filiformi tan- dem exserto, indusio vix duplo longiore; cellulae tenerae centro lato nebu= loso-pellucidae magnae aequales subregulares elongato-hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis levissime undulatis modice inerassatis, interaneis amorphis parietalibus spissioribus fuscidulis, centralibus dilutis granulosis; marginales subtetraëdrae rotundatae pariete exteriore fimbriato-crenulato. Tab. XXXIII fig. f planta, nat. magn., 2 lacinia. primaria, 5 lacinula, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. _ 6. L. holochilum v. ». B. Syn. Hymen. p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Didymoglossum v. ». B- in Plant. Jungh. L p. 561 (p. 417); Trichomanes denticulatum Ar. Br. in Herb.; Hymenophyllum sp. Zouu. Verz. p. 46. Fronde suboblongo-lanceolata bipinnatifida, laciniis primariis latiuscule ovatis se- cundariisque furcatis sìmplicibusque subcontiguis erecto-patulis; lacinulis latis sub- elongatis planiusculis denticulatis, denticulis brevibus remotis, e cellulis pellucidis magbis regularibus elongatis acutangulis globuloso-viridibus contexta, rhachi hirsuta inferne subobsolete marginata, soris iinmersis lanceolatis, tubo conico late marginato glabro, labiis subintegris tubum aequantibus, stipite s. terete s. obsolete alato subhir- suto fronde usque dimidio breviore. Hab. ad truncos muscosos Javae; Herb. Ar. BRAUN; in m. Salak, Coll. 1 N. 565 ax (in Herb. FranQqvev.), Coll. Ì N. 215, ZOLLINGER. Rhizoma setaceum horizontale ramosum parce hirsutum; stipes 5 fere cen- tim. longus s. teres, s. angustissime alato-marginatus tenuiter paleaceo-hirsu- HYMENOPIYLLACEAE JAVANICAE. ES) tus; frons 4—6 centim. longa, 12—2 lata tenera membranacea diaphana viridi-olivacea lanceolata vel oblongo-lanceolata bipinnatifida, lacintis primariüis erecto-patulis subaequidistantibus contiguis e basi cuneata plus minusve late ovatis, secundariis, infertoribus Î-rarius 2-furcatis, simplicibus furcatisve con- uguis vel remottuseulis, laeinulis late linearibus parumper elongatis planius- culis, margine leviter undulatis sinuato-denticulatis, denticulis remotis iaequa- bus latis brevibus obtusis, apice rotundatis retusisve; sori maximti in laciniis primarijs axillares, in lacinula valde abbreviata immersi lanceolati, tubo late marginato conico glabro, labiis tubum longitudine aequantibus integris leviterve antice repandis, receptaculo setaceo tandem exserto?; rhachis superne latius, inferne s. anguste s. obsolete marginata venaeque et venulae validiusculae strictae; cellulae tenerae pellucidae magnae subaequales regulares elongato- hexaëdrae acutangulae, parietibus hyalinis rectis parum incrassatis, interaneis diffusis globulosis, globulis parvis viridibus; marginales minores subconformes spariete exteriore hic illie indistincte et minate crenulato. Tab. XXXIV fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 lacinulae apex, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 7. L. affine v. p. B. Syn. Hymen. p. 45 (Kruidk. Arch. IV p. 585); Di- dymoglossum v. vn. B. in. Plant. Jungh. 1 p. 562 (p. 18). Fronde denten subbipinnatifida, laciniis primariis lanceolatis saepius productis, infimis remotis, caeteris secundariisque contiguis erecto-patulis, lacinulis latis arrectis abbreviatis planiusculis remote et minúte denticulatis, e cellulis parvis mediocribusque irregularibus subelongatis obtusangulis flexuoso-crevatis fuscis, mar- ginalibus majoribus fimbriato-crenatis, contexta, rhachi ala integra ad % usque mar- ginata, soris semiexsertis obovato-lanceolatis, tubo conico glabro, labiis tubo 3-plo brevioribus rotundato-triangularibus acute denticulatis, stipite terete debili fronde ultra dimidium breviore. Hab. inter muscos ad arbores Javae, TrYsMmANN. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes usque 4 centim. longus teres setaceus debilis flexuosus; frons Î decim. longa, 2—2E centim. lata membranacea tenera hygroscopico-elastica param diaphana olivaceo-fusca lanceolata vel oblongo-lanceolata, excepta basi pinnata, bipinnatifida, laciniis primariis erecto-patulis contiguis, infimis remotis vel remotiusculis, e basi subaequali cuneata lanceolatis, saepe apice producto adscendentibus pinnati- fidis, seeundariis erectis subeontiguis 1—?2 furcatis simplieibusve, lacinulis 46 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. arrectis late linearibus abbreviatis planiusculis margine sinuato-denticulatis, denticulis valde remotis minutis tmaequalibus latis brevibus obtusis, apice retusis emarginatisve; rhachis ad £ usque ala angusta integra plana margi- nata venaeque et venulae validiusculae; sori in laciniis secundariis axillares, in lacinula prima valde abbreviata semiexserti obovato-lanceolati, tuba glabro s. mediotenus s. uno latere latiuscule marginato sensim aequaliter in fundum angustato, labiis tubo 5-plo brevioribus rotundato-triangularibus antice acute denticulatis, receptaculo setaceo exserto, indusio tandem duplo et quod ex- cedit longiore; cellulae parum diaphanae parvae vel mediocres inaequales irre- gulares, partim elongatae, hexaëdrae obtusangulae, parietibus diaphanis flexuoso- crenatis incrassatis, interaneis amorphis parietalibus diffusisque spissiusculis fuscis; marginales subtetraëdrae hisque vicinae universe majores, pariete ex- teriore fimbriato-crenato. Tab. XXXV fig. 1 et 2 plantae nat. magn.; 5 lacinia secundaria, 4 laci- nulae, 5 et 6 indusitum, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. HYMENOPHYLLEAE. HYMENOPHYLLUM Su. 1. U. Blumeanum Spr. Syst. veg. IV p. 151; Br. Enum. MH p. 220; v. ». B. in Plant. Jungh. Lp. 562 (p. 18); Syn. Hymen. p. 50 (Kruidk. Arch. IV p 590; H. pectinatum N. et Br. (non Cav.) in Nov. Act. Acad. Leop. XI. 1 p. 124 tab. XII fig. 5 (sec. specim. in Herb. Ar. Braun); Meringium Blumeanum Pr. Hymen. p. 24; Hook. sp. fil. 1 p. 147; H. acro- sorum v.D. B. in Plant. Jungh. 1 p. 564 (p. 20); Syn. Hymen. p. 55 (Krwidk. Arch. IV p. 595); MH. sanguinolentum Mortrzr (non Sw.) Verz. p. 107; H. emarginatum Kunze (non Sw.) Bot. Zeitung 1846, p. 478; Zorn. Syst. Verz. p. 46. Fronde ex olivaceo rufo-fusca lanceolata acuminata vel lineari-lanceolata elongata bipinnatifida, laciniis primariis erecto patulis. apice producto saepe adscendentibus, secundariis remotiusculis, ob lacinulas subfastigiatas subrhomboideis obeuneatisve, e cel- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Ai lulis parvis regularibus opacis fuscidulis, marginalibus subtiliter crenulatis, contexta, rhachi alata, soris terminalibus oblongis ovatisve, indusio mediotenus late alato e basi conica bilobo, receptaculo clavato subexserto, stipite debili s. apice s. medium usque anguste alato fronde triplo breviorc. Hab. ad truneos muscosos in sylvis Javae; Herb. Ar. BRAUN; in m. Gedé, v. GeskeRr; in m. Salak, Coll. LN. 1075 (in Herb. Reg. Berol. et Franq.)s LOLLINGER; in litore occidentali Sumatrae inter muscos, TeysmannN. Vidi praeterea lectumi in insula Taiti a VrrrLvarp et Pancner in Herb. Lenor- MAND, et in insula Ceylon a Tawarres (N. 1591). Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabreseens; stipes 1—5 centim. longus, tenuior debilis glaber s. apice s. ad medium usque anguste alatus, frons 10—15 centim. longa, 1—25 lata membranacea tenera flexilis hygro- scopico-elastica parum diaphana ex olivaceo rufo-fusca lanceolata apice pro- ducta vel lineari-lanceolata bi- vel subtripinnatifida, lacintis primariis erecto- patulis eontiguis, superioribus remotiusculis, e basi late cuneata obliqua ova- tis vel ovato-lanceolatis, apice producto saepe adscendentibus pinnatifidis vel subbipinnatifidis, secundariis divergentibus patulisve remotiusculis vel sub- contiguis, inferioribus rhomboïdeis mediisque obeuneatis pinnatifidis, reliquis superioribusque Η2 furcatis simplicibusque, lacinulis patuiis contiguis ap=- pressisve universe fastigiatis late linearibus abbreviatis planis apice rotundatis leviterve retusis; rhachis superne latius, inferne anguste marginata, venae venulaeque graciles atro-fuscae flexuosae; sori in lacinulis apicales immersi turgidi ovati vel ovato-oblongi, indusio mediotenus late marginato e fundo ovato-cuneato bilobo, lobis rotundato-angustatis indusium dimidium aequanti- bus integerrimis, receptaculo setaceo apice leviter inerassato indusium aequante vel parumper superante; cellulae firmae opacae, centro nebuloso-hyalinae par- vae subaequales regulares hexaëdrae subobtusangulae, parietibus hyalinis re- ctis incrassalis, interaneis amorphis parietalibus rubro-fuscis; marginales sub- conformes pariete exteriore subtiliter crenato. Tab. XXXVI fig. 1 planta, nat. magn. 2 lacinia, 5 lacinulae, 4 et 5 in- dusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Nomen, a SPRENGELIO propositum, retineo, licet manifeste ad formam macram minutam pertineat, in Nov. Act. Acad. Leop. ab auctoribus descri- ptam et delineatam, cujusque in Herb. Clar. BRAUN asservatur specimen authen- tieum. Quo deceptus equidem formam proceram optime explicatam pro nova specie antea habui et nomine HH. acrosori distinxi. Post vero quam compa- 48 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. ravi specimina Geylonensia et Taïtensia, quantàque ludat haec species forma- rum varietate expertus sum, errorem nune lubenter agnosco. Sunt nimirum inter specimina, a Tawarres in insula Ceylon lecta, fronde valde elongata et angusta (longit. 15 centim., latit. vix ultra 2) et longe stipitata (4—5 centim.), quae igitur inter H. Blwmeanum et acrosorum omnino sunt inter- media; Taïtensia e contra cum HL. acrosoro plane conveniunt. In omnibus autem, quidquid diversitatis facies ostendat, contextus frondis cellulosus est idem. 2. H. pycnocarpum v. ». B. in Plant. Jungh. 1 p. 564 (p. 20); Syn. Hy- men. p. ol (Kruidk. Arch. IV p. 591). Fronde ovata vel ovato-lanceolata olivacea tripinuatifida, laciniis primariis secun- dariisque patulo-divergentibus, e cellulis parvis inaequalibus obtusangulis fuscis con- texta, soris numerosis terminalibus late ovatis acuminatis ad basin usque brevem alatam bilobis, lobis integris, rhachi stipiteque, fronde dimidio breviore mediotenus, an- guste alatis. Hab. ad truncos muscosos Javae, Herb. Ar. BRAUN; in m. Gedó, v. GESKER. Rhizoma ultra setaceum repens ramosum glabrum; stipes Î2—2 centim. longus, rhizomati aequalis rigidus strictus mediotenus anguste alatus; frons 6—8 centim. longa, 5 circiter lata membranacea tenuis hygroscopico-elastica subopaca olivacea glabra ovata vel ovato-lanceolata tripinnatifida, laciniis pri- mariis patulis vel divergentibus subaequidistantibus contiguis e basi obliqua latuore lanceolatis, mediis saepe valde elongatis apice adscendentibus, bipin- natifidis, secundariis divergentibus subeontguis obeuneatis, exceptis apicalibus simplicibus furcatisve, pinnatifidis, tertiariis patulis furcatis vel simplicibus, lacinulis anguste linearibus strictiusculis elongatis planis apice emarginatis; rhachis flexuosa, ala angusta deorsum angustata, marginata, venae flexuosae angulo recto, venulaeque, angulo patente exeuntes, graciles nigro-fuscae; sori in lacinulis abbreviatis laciniarum apicaltum terminales minuti rotundato-acu- minatt turgidt subexserti, indusio ad_basin brevem rotundatam alatam usque bilobo, lobis e rotundato angustatis integris, receptaculo filiformi brevi; cel- lulae firmae opacae, centro nebuloso-diaphanae parvae irregulariter hexaëdrae obtusangulae, parietibus rectis diaphanis vix inerassatis, interaneis amorphis perietalibus fuscis; marginales teneriores, hic illie majores, magis diaphani pariete exteriore tandem irregulariter et minute denticulato. Tab. XXXVII fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 lacinulae, 4 et 5 indusium, 6, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 49 5. H. integrum v. p. B. in Plant. Jungh. IL p. 565 (p. 19); Sijn. Hymen. p. 50 (Kruidk. Arch. IV p. 590); H. emarginatum N. et Br. (non Sw.) in Nov. Act. Acad. Leop. XI. 1. p. 127 (excl. syn.) tab. XIII fig. 5. Fronde ovata vel ovato-lanceolata olivacea bi- vel subtripinnatiûda, lacintis diver- genti-patulis, lacinulis leviter undulatis, e cellulis parvis obtusangulis fuscidulis con- texta, rhacheos ala deorsum angustata, soris terminalibus rotundato-ovatis ad basin usque brevem anguste alatam bilobis, lobis truncatis emarginatisve, stipite anguste alato frondem longitudine aequante. Hab. ad truncos muscosos Javae, Teysmann. Rhizoma ultra setaceum horizontale ramosum glabrum; stipes 9—5 centim. longus rhizomati aequalis rigidulus glaber flexuosus maxima parte angustissime alatus; frons 6 centim. longa, 25 lata membranacea diaphana tenuis rigidius- eula obscure olivacea glabra ovata vel ovato-lanceolata bi- vel subtripinnati- fida, lacinüs primariis patulis vel divergentibus remotiusculis, imo distantibus, e basi obliqua late ovatis subrhombeisve pinnatifidis vel subbipinnatufidis, se- cundariis divergentibus subeontiguis late obeunneatis pinnatifidis, 1—2 furcatis vel simplicibus, lacinulis linearibus abbreviatis patulis leviter undulatis apice rotundatis emarginatisve; rhachis superne latiuscule, deorsum angustius alata, venaeque et venulae validae nigro-fuscae flexuosae; sori in lacinulis abbre- viatis laciniarum apicalium terminales minuti turgidi e rotundato oblongi la- einulis latiores subexserti, indusio ad basin rotundatam alatam usque bilobo, lobis truncatis emarginatisve, in Junioribus angustatis, integris, receptaculo setaceo leviter incrassato indusio breviore; cellulae teneriusculae subpellucidae, centro nebuloso-hyalinae, parvae regulares hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis rectis mediocriter inerassatis, interaneis amorphis parietalibus fuscidu- lis; marginales minores pellucidi pariete exteriore vix conspicue crenulato. Tab. XXXVII fig. 1, planta, nat. magn.; 2 lacinia primaria, 5 lacinulae, A4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 4. H. paniculiflorum Pr. Hymen. p. 52 et 55; H. coloratum Ar. BRAUN in Herb.; v. pn. B. in Plant. Jungh. 1 p. 565 (p. 21); Syn. Hymen. p. 51 (Krwidk. Arch. IV p. 591). Fronde ovata vel ovato-lanceolata sanguineo-fusca tripinnatifida, laciniis patulis, lacinulis abbreviatis margine undulato, e cellulis parvis, imo minimis, obtusangulis pachydermis rubro-fuscis, marginalibus crenulatis, centexta, soris majusculis in fron- dis apice terminalibus ovato-lanceolatis basi late alatis ultra dimidium bilobis, stipite, basi excepta, anguste alato frondem longitudine fere aequante. NATUURK. VERH. DER KONINKL. AKADEMIE. DEEL IX. 50 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. \ lab, Inter muscos insulae Javae, Herb. Ar. Brauw. In insulis Philippinis legit Cumrne (N. 214). Rhizoma setaceum horizontale ramosum pilis ferrugineis adpressis_ parce hirsutum; stipes vix 2 eentim. longus glaber, basi excepta, anguste alatus setaceus strictus; frons vix ultra 22 ecentim. longa, 1£ centim. lata membra- nacea validiuseula opaca sanguineo-fusca glabra ovata vel ovato-lanceolata tripinnalifida, laciniis primartis patulis contiguis margineque imbricatis, infe-- rioribus remotiusculis e basi cuneata plus minusve late ovatis bipinnatifidis, secundariis patulis contiguis e cuneato ovatis oblongisve, exceptis apicalibus furcatis simplicibusque, pinnatifidis, tertiariis furcatis vel simplicibus lacinu- lisque contiguis anguste linearibus abbreviatis, margine integro undula- tis vel eodem utrinque adscendente concavis apice retusis emarginatisve; rhachis flexuosa subaequaliter lattuscule alata, venae venulaeque angulo patente exeuntes validae flexuosae nigro-fuscae; sori in lacinulis laciniarum apicalium terminales (ratione frondis) majusculi rotundato-acuminati turgidi ad medium fere usque late alati, indusio basi rotundato-eonico bilobo, lobis indusium di- midium aequantibus ovato-lanceolatis integris, receptaculo setaceo-clavato in- dusio dimidio breviore; cellulae opacae, centro parumper diaphanae, parvae, imo minimae, regulares hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis rectis distincte stratoso-incrassatis, interaneis amorphis parietalibus spissis rubro- fuseis; marginales hisque vicinae universe minores pariete exteriore acute fimbriato-crenato, Tab. XXXIX fig. 1 planta, nat. magn.; 2 lacinia primaria, 5 lacinulae, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo fron- dis, 10 et A1 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Species pulchella, quam ab JT, manodke lois Pr, postquam plura hujus specimina examinare potui, specie non differre nune pro certo habeo, Specimina Cumingiana a Javanicis quidem differunt: habitu robustiore, laci- nulis latioribus, soris majoribus, industo antice magis rotundato, imo retuso, ete; quum vero cellularum forma, magnitudine et conformatione inter se conveniunt, specie illa distinguere, methodi ratio vetat. 5. H. Javanicum Ser. Syst. veg. IV p. 152; Br. Enum. Il p. 222; Konze in Bot. Ztg. 1847 p. 245; Pr. Hymen. p. 52; Hook. sp. fil, Ip. 106; v. ». B. in Plant. Jungh. Lp. 566 (p. 22); Syn. Hymen. p. 99 (liesl: Arch. IV p. 599); Zorn. Syst. Verz. p. 46; H. crispum N.et Br. (non m.B.K.) in Act. Acad. Leop. X[ 1 p. 128 Tab. XIV fig. 1;? H. dae- daleum Br. Enum. U p. 220 (sec specim. Herb. Reg. L. B). HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 5l Fronde ovata olivaceo-viridi tripinnatifida, laciniis divergentibus contiguis imbri- catisque ovatis, lacinulis abbreviatis undulato-contortis, e cellulis mediocribus dia- phanis obtusangulis flexuosis viridibus contexta, rhachi late et undulate alata, soris terminalibus exsertis mediocribus late oblongis, e basi rotundata vix alata bilobis, lobis denticulatis, receptaculo brevissimo, stipite fronde parum breviore basin usque angustato-marginata. Hab. ad arbores et saxa muscis obtecta Javae; Herb. Ar. BRAUN; in m. Prabakti pr. Bogor, Coll. I_N. 1845a; pr. Tjipannas et in insula Soembawa in m. Batar Late alt. 4800 ped. Coll. IN. 5406, Zorrineer. Oecurrit quoque in insula Ceylon, Twarres (N. 1595). Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens, radiculis pilis elongatis articulatis rufo-fuseis hirsulis; stipes 9—8ö centim. longus setaceus, ala angus- tata undulata integra marginatus; frons 6—8 centim. longa, 5—4 lata membra- nacea tenera flaccida contorta intricata diaphana olivacea vel obscure viridis gla- bra ovata tripinnatifida, laciniis primariis horizontalibus vel divergentibus subae- quidistantibus eontiguis imbricatisve e basi lata obliqua ovatis bipinnatifidis, secundariis patulis vel divergentibus contiguis superne conniventibus (hinc quasi secundis) ovatis vel obcuneatis, exceptis superioribus furcatis simplici- busque, pinnatifidis, tertiariis itidem eonvergentibus lacinulisque contiguis hinearibus abbreviatis undulato-contortis margine integris, apice rotundatis, emarginatis erosisve ; rhachis, ala latiuscula undulata integra marginata, venaeque et venulae graciles fuscescentes; sori in lacinulis lacintarum secundariarum vix abbrevialis terminales medioeres compressi exserti late oblongi lacinulà latio- res, indusio basi rotundato lacinulâ constrictâ vix marginato bilobo, lobis indusium fere totum aequantibus antice inaequaliter acute denticulatis, rece- ptaculo filiformi brevissimo; cellulae tenerae diaphanae, centro hyalinae me- dioeres regulares hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis obscure nodulo- so-flexuosis modice incrassalis, interaneis subparietalibus globulosis, globulis medioeribus viridibus; marginales conformes. Tab. XL fig. 1 planta, nat. magn.; 2 lacinia secundaria; 5 lacinulae, 4 et 5 dose” 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta, cuncta magn. auct. Obs. Ab. 1. Javanico specie distinguere nequeo H. daedaleum Br. Nam heet fronde minore obscure viridi, lacinulis quidquam latioribus magis intri- catis, soris quidquam minoribusdiversa esse videantur specimina authentica Herb. Reg. L. B, tamen divisione et eontextu frondis, figura indusii, etc. 89” 52 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. exacte conveniunt cum speciminibus H. Javanici. Pertinent ad illud speci- mina Coll. IN. 1845 a, a Zorringero pr. Fjipannas lecta. 6, H. micranthum v.v. B. in Plant. Jungh. I p. 566 (p. 22); Syn. Hymen. p. 59 (Krwidk. Arch. IV p. 599). Fronde olivacea oblonga vel ovata acuta tripinnatifida, laciniis patulis vel diver- gentibus econtiguis imbricatisque, primariis lanceolatis, secundariis late ovatis, laci- nulis elongatis undulato-contortis, e cellulis-mediocribus diaphanis subelongatis acu- tangulis parce globulosis viridibus contexta, soris terminalibus minimis rotundis globosis, ad basin brevissime alatam usque bilobis, lobis paucidentatis, receptaculo indusium dimidium aequante, stipite fronde dimidio breviore mediotenus alato, Hab. ad truncos muscosos Javae, v. GESKER. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens, radiculis pilis fuscis elon- gatis hirsutis; stipes 4—5£ centim. longus, validus rhizomati aequalis medium usque vel paulo ultra marginatus; frons 7— 8 centim. longa, 5—4 lata mem- branacea rigescens contorta intricata subopaca olivacea s. oblonga s. e basi late cuneata ovata acuta tripinnatifida, laciniis primariis patulis divergentibusve aequidistantibus parallelis contiguis margineque imbricatis, e basi latiore sub- cuneata lanceolatis bipinnatifidis; secundariis patulis divergentibusve contiguis utringue convergentibus, hine quasi secundis rhomboïdeis vel late ovatis pin- natifidis, exceptis terminalibus 1—2 furcatis, tertiariis simplicibus furcatisque et lacinulis auguste linearibus subelongatis undulato-eontortis apice rotundato integris, emarginatis vel erosis; rhachis, ala integra superne undulata, inferne plantore late marginata venaeque et venulae flexuosae graciles fuscescentes; sori in lacinulis laciniarum secundariarum apicalium terminales exserti minuti turgid1 globulosi lacinulà, sub indusio angustata latiores, indusio suborbiculari ad basin brevissimam usque bilobo, lobis antice subtruncatis paucidentatis, receptaculo setaceo-clavato indusio dimidio Breviore; cellulae diaphanae centro hyalinae mediocres et magnae inaequales regulares parum elongatae hexaëdrae acutangulae, parietibus rectis hyalinis parum incrassatis, interaneis subparie- talibus parcissime globulosis viridibus, globulis solitariüs, marginales minores irregulariter angulosae. Tab. XLI fig. 1 planta, nat. magn.; 2 lacinia primaria, 5 lacinulae, 4 et 9 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 1. H. Reinwardt v. p. B. in Plant. Jungh. 1 p. 567 (p. 25); Syn. Hymen. p. 59 (Kruidk. Arch. IV p. 599); H. dichotomum Br. (non Gav., nec N. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 55 et Br.) Enum. IH p. 222 (sec. specim. Herb. Reinwarprt et Reg. L. B); H. emarginatum Br. (non N. et Br.) sec. spec. erb. Mus. Paris. Fronde olivaceo-viridi lanceolata vel ovata apice producta tripinnatifida, laciniis patulis vel divergenti-deflexis, fertilibus remotiusculis, ovatis plus minusve elongato- acuminatis, lacinulis elongatis undulato-crispis sinuato-denticulatis, e cellulis diaphano- hyalinis sub-elongatis obtusangulis laete viridibus contexta, soris in lacinulis abbre- viatis lateralibus vel subaxillaribus magnis suborbicularibus. compressis ad basin breviter alatam usque bilobis, lobis denticulatis, receptaculo indusium dimidium aequante, rhachide stipiteque frondem longitudine aequante, excepta basi, alâ lati- uscula undulata denticulata marginatis. Hab. in sylvis elatioribus insulae Tidore Moluccarum, Rernwarpt; Java? Herb. Reg. L. B. Rhizoma setaceum horizontale ramosum, pilis longis. rufo-fuscis hirsutum; slipes 9—8 centim. longus validus, rhizomate fere crassior, basi excepta, alato-marginatus; frons 8— 11 centim. longa, 22—4 centim. lata tenera hy- groscopico-elastica membranacea diaphana ex olivaceo viridis ovata, fertilis s. lanceolata s. sursum longe acuminato-producta tripinnatifida, laciniis primartis patulis vel divergentibus, subinde arcuato-deflexis, contiguis, superioribus, inprimis vero fertilibus, remotis, e basi lata recta vel subcuneata ovato-acu- minatis lanceolatisye bipinnatifidis, secundariis patulis contiguis e basi cuneata ovatis, exceptis terminalibus simplicibus furcatisve, pinnatifidis, lacinulis line- aribus latiusculis elongatis undulato-crispis, margine irregulariter et minute sinuato-denticulatis, apice rotundatis truncatisve; rhachis ala latiuscula superne plana, caeterum undulato-crispa denticulata aequaliter marginata venaeque et venulae graciles rectae viridi-fuscae; sorì in laciniis secundariis axillares vel laterales, in apice lacinularum abbreviatarum subexserti magni compressi sub- orbiculares, lacinulà sub indusio constricta latiores, indusio basi breviter alato ad basin usque bilobo, lobis apice minute et obtuse denticulatis, receptaculo filiformi indusio dimidio breviore; cellulae tenerae diaphanae, centro hyalinae, medioeres regulares parumper elongatae hexaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis tenuibus levissime undulatis, interaneis amorphis parietalibus laete viridibus; marginales conformes minores. Tab. XLI fig. 1 et 2 planta, nat. magn., 5 lacinia secundaria, 4 lacinulae, 5 et 6 indusium, 7 et S cellulae e margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Dubitare liceat de patria, specimini Herb. Reg. L. B. adscripta, quo- ed ,  HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. niam illad unum est e speciminibus, a Clar. Retivwarpr in itinere ad Moluccas loco indicato lectis. Patria, in schedula illius collectionis notata, verosimiliter spectat speciem Blumeanam, H. dichotomum nempe, quo nomine specimen illud determinatum fuit. Eodem vero nomine inscripta vidi in Herb. Mus. Paris duo specimina, quorum alterum MH. Javanico vicinum, alterum vero ad Leptocionium denticulatum accedere videbatur. Exemplo sit e multis, quanta vel in primariis plantarum collectionibus sit in determinandis Hyme- nophyllaceis confusio. 8. Ml. erosum Br. Enum. II p. 221; Hook. sp. fil. IT p. 108; v. ». B. in Plant. Jungh. 1 p. 568 (p. 24); Syn. Hymen. p. 58 (Kruidk. Arch. IV p. 598). Fronde late ovata apice producta tripinnatifida, laciniis patulis contiguis, primariis late lanceolatis, secundariis obovatis, lacinulis strictis subundulatis integris, e cellulis mediocribus teneris subelongatis acutangulis diaphanis globulosis wiridibus contexta, soris terminalibus parvis turgidis ovatis vel oblongo-lanceolatis, ad basin rotundatam brevissime alatam usque bilobis, lobis dentato-laceris, receptaculo brevi, rhachide stipiteque, fronde parumper breviore, ultra medium, ala angusta undulata iutegra alato-marginatis. Hab, ad truncos arborum in sylvis Javae, Br. Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens, stipes 4—5 centim. longus setaceus ultra medium alà undulato-erispa angustata marginatus; frons 6—7 centim. et ultra longa, usque 4 lata tenera flaccida membranacea diaphana e viridi olivacea late ovata apice producto acuminata tripinnatifida, laciniis primariis patulis vel divergentibus contiguis margineve imbricatis ovato-lan- ceolatis vel lanceolatis, secundariis patulis contiguis cuneato-ovatis, exceptis apicalibus 1—2 furcatus simplicibusque, pinnatifidis, tertiariis erecto-strictis non contiguis lacinulisque strictis linearibus angustis leviter undulatis, mar- gine integris apice emarginatis; rhachis alà undulata integra angusta margi- nata venaeque et venulae graciles fuscescentes; sori in lacinulis laciniarum secundariarum terminalium apicales emersi parvi inferne turgidi, indusio ovato vel oblongo-lanceolato basi brevissime alato, basin fere usque bilobo, lobis angustatis acute lacero-dentatis, receptaculo filiformi brevi; cellulae tenerae diaphanae centro hyalinae mediocres inaequales regulares hexaëdrae parumper elongatae, parielibus hyalinis rectis vix incrassatis, interaneis glo- bulosis, globulis marginalibus et diffusis mediocribus viridibus; marginales universe minores irregulariter angulosae. me he HYMENOPHYLLACEAE JAVANICGAE. JJ Tab. XLI fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia secundaria, 5 lacinulae, A6 indusium, 7 et 8 cellulae ex apice et margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 9. HL. fimbriatum J. Sum. in Hook. Journ. III p. 418; Hook. sp. fil. Ip. 102 tab. XXXVI G; v. p. B. in Plant. Jungh. Ip. 567 (p. 25); Syn. Hymen. p. 58 (Kruidk. Arch. IV p. 598); H. daedaleum Pr. (non Br.) Hymen. p. 52 (sec. specim. Herb. Reg. Berol.). Fronde late ovata bi-vel subtripinnatifida, laciniis patulis vel divaricatis contiguis imbricatisve ovatis, lacinulis brevibus undulatis integris, e cellulis parvis elongatis teneris diaphanis passim globulosis viridibus contexta, soris terminalibus magnis oblongis ad basin cuneatam breviter alatam usque bilobis, lobis lacero-dentatis, re- ceptaculo indusium subaeguante, rhachide stipiteque, fronde fere duplo ra basin fere usque alâ latissima undulata integra marginatis. Hab. ad truncos muscosos Javae; in m. Gedé, v. Gresker, In insulis Phi- lippinis legit Cumine (N. 218). Rhizoma setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes 9—3 centim. longus validus, rhizomate crassior, ad basin fere usque ala lata undulato- _erispa marginatus; frons 5—6 centim. longa, 5 lata tenuis membranacea diaphana olivacéa e basi saepe dilatata ovata bi- vel subtripinnatifida, laciniis primariis patulis divaricatisve imbricatis aequidistantibus, e basi lata recta ovatis, superne pinnatifidis, inferne bipinnatifidis, secundariis patulis subcon- tiguis, inferioribus pinnatifidis ovatis, superioribus 1—2 furcatis simplicibusque, lacinulis linearibus latis brevibus undulatis integris apice rotundatis emargi- natisve; rhachis alà valida, lacinulis latiore, undulato-crispa integra margi- nata venaeque et venulae validiusculae fuscescentes, hae longe ab apice desinentes; sinus inter lacinias ampli rotundati, fundo plicato-saccato; sori in facinulis laciniarum secundariarum superiorum terminales emersi oblongi magni inferne turgidi, indusio basi cuneata breviter alato basin usque bilobo, lobis antice truncatis paucidentatis, dentibus elongatis acutis, receptaculo fili- formi elongato, indusio tamen breviore; cellulae tenerae diaphanae parvae elongato-hexaëdrae centro nebuloso-hyalinae, parietibus hyalinis rectis parum- per incrassatis, interaneis amorphis globulosisque, globulis parcis sparsim viridibus; marginales magis diaphano-hyalinae haud minores. Tab. XLIV fig. 1 planta nat. magn., 2 lacinia secundaria, 5 lacinulae, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. 56 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 10. H. productum Kzre in Bot. Zig. 1848 p. 505; Zorn. Syst. Verz. p. 46; v. on. B. in Plant. Jungh. 1 p. 568 (p. 24); Syn. Hymen. p. 59 (Kruidk. Arch. IV p. 599); Hymenophyllum n. sp. Mortrzi Verz. p. 107; H. assimile Zrever. in Herb. Zorn. Fronde ovata vel ovato-lanceolata tripinnatifida, laciniis patulis remotiusculis vel subcontiguis, primariis ovato-lanceolatis, secnndariis oblongis vel trapezoïdeis, laci- nulis abbreviatis repandulis, e cellulis magnis elongatis acutangulis viridibus con- texta, soris terminalibus ovato-lanceolatis compressis, indusio ad basin brevissime alatam fere usque bilobis, lobis denticulatis, receptaculo indusium dimidium aequante, rhachide stipiteque, fronde triplo breviore, ad 4 usque ala lata parce undulata sub- integra marginatis. Hab. ad truncos muscosos in montosos Javae; Herb. Ar. Br.; in m. Gedé, v. GESKER; in m. Megamendong, Zreprrrus; in m. Salak, Coll. LN. 565 z. (N. 43 non vidi) Coll. IL N. 57, Zourineen. Rhizoma validum ultra setaceum horizontale ramosum glabrescens; stipes setaceus Á—5 cenlim. longus, ad $ usque angustato-alatus; frons usque 15 deeim. longa, 4—6 centim. lata membranacea diaphana flaccida e viridi oli- vascens, e basi plus minusve lata ovata vel ovato-lanceolata tripinnatifida, lacintis primariis patulis vel patulo-divergentibus subaequidistantibus remoti- usculis vel subeontiguis, e basi valde imaequali dilatata ovatis vel ovato-lan- ceolatis acuminatis bipinnatilidis, seeundariis patulis remottusculis vel subeon- tiguis, e basi cuneata oblongis vel trapezoïdeis, exceptis summis 1—2 furcatis simplicibusve, pinnatifidis, tertiariis ereclis lacinulisque late linearibus abbre- viatis simplicibus furcalisve repandulis vel subintegris planiusculis apice ro- tundatis emarginatisve; rhachis late alata, ala subintegra parce undulata venaeque et venulae tenues laete fuscescentes; sinus inter lacinias lati fundo rotundato; sort numerosi in lacinulis laciniarum secundariarum terminales emersi ovato-lanceolati compressi, indusio ad basin rotundatam brevissime alatam usque bilobo, lobis minute et acute denticulatis, receptaculo filiformi indusium dimiditum parum superante; cellulae tenerae diaphanae magnae regulares elon- gato-hexaëdrae acutangulae, parietibus hyalinis rectis parum inerassalis, in= teraneis amorphis nebulosis diffusis viridibus, Tab. XLV fig. 1 et 2 planta, nat. magn., 5 lacinulae fertiles, 4 steriles, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Species ultimo loco descriptae, H. Javanicum nempe et quae sequuntur, HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 57 cum MH. Ricciaefolio Borr, H. crispato Warr., H. flezuoso A. Cun. et Hl, Tasmannico v. ». B. seriem efficiunt, habitu et characteribus distinetam in- sulisque Mascarenis, Asiae australi et Australiae propriam. Quantum inter se differant species Javae propriae, ex deseriptionibus iconibusque nostris facile patet. Reliquarum vero hie enumerare lubet diversitatis notas, quo facilius intelligatur formarum, patria et affinitate arcte inter se junctarum, a formis analogis Floraram Americanarum diversitas. Differt autem H. Ricciaefolium Bory (ap. Wrirrp. Sp. pl. V p. 531), species egregia ab omnibus fere auc- toribus neglecta: stipite (2—2 centim.) alà undulato-crispa basin usque marginato, fronde lanceolata (4—6 centim. longa, 12—2 lata) bipinnatifida, laciniis plus minusve divergentibus late ovatis, lacinulis, sinubus rotundatis interstinetis, brevibus latis margine undulatis, apiee rotundato-integris, cel- lulis opaecis parvis, imo minimis, irregularibus non elongatis minute erenulatis viridi-fuseis, soris magnis in fronde apicalibus obovatis immersis, indusio basi rotundato-conica latiuscule marginato bilobo, lobis dilatatis truncato-rotundatis crenulatis sorum 3 longitudine aequantibus; H. flezwosum Gunn. (Bot. Magaz. Comp. M p. 569): stipite (5—7 centim.) alà rhacheos latissima undulato- crispa ad £ marginato, fronde late ovata acciminata (usque 16 ecentim. longa, 10 lata) tripinnatifida, laciniis patulis apice saepe deflexis oblongo-lanceolatis eontiguis, lacinulis divergentibus angustis subelongatis obscure undulatis, cel- lulis teneris parvis subregularibus non elongatis leete viridibus, soris minutis subexsertis suborbicularibus turgidis, indusio ad basin rotundatam brevissime alatam usque bilobo. lobis s. integris s, emarginatis s. repandis; H. Tasman- nieum, quod ad specimen authenticum H. flabellati R. Br, in Herb. Sonperr asservatum, distinxi (Syn. Hymen. p. 59): stipite (4 centim.) mediotenus angustius alato, fronde oblongo-lanceolata (6—7 centim. longa, 2 lata) bi- pinnatifida, laciniis rhomboïdeo-ovatis patulo-divergentibus, lacinulis divarica- tis, sinu rotundo interstinctis, latis abbreviatis, pariter ac rhachis, obscure undulatis, apice profunde emarginatis, cellulis diaphanis medioeribus regula- ribus non elongatis globulosis flavo-virescenlibus, soris parvis subimmersis oblongis, indusio basi cuneata inaequaliter lattuscule marginato bilobo, lobis plus minusve angustatis repandis sorum 5 longitudine aequantibus; H. cris- patum Warr. nondum vidi; at ex icone (Hook et Grev. tab. 77) reliquis non minus distinetum esse videtur. 11. H. evimium Kze in Bot. Ztg. 1846 p. 478; Zorn. Syst. Verz. p. 46; v. p. B. Syn. Hymen. p. 56 (Kruidk. Arch, IV p. 596); H. emargi- 40 NATUURK. VERI. DEB KONINKL AKADEMIE. DEEL IX, 58 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. natum Morrrzr (non Sw.) Verz. p. 107 p. p.; H. leptodictyon GC. Murr. in Bot. Ztg. 1854 p. 754 (excl. Syn); v. p. B. Syn. Hymen. p. 55 (Kruidk. Arch. IV p. 595); H. inclinatum v. ». B. in Plant, Jungh. 1 p. 570 (p. 26). Fronde late ovata vel oblonga, saepe inclinata, ex olivaceo fuscidula pinnata, pinnis bipinnatifidis laciniisque divergentibus apice adscendentibus distantibus vel remotis, lacinulis erecto-strictis elongato-linearibus emarginatis, e cellulis parvis subo- pacis subregularibus fuscidulis contexta, soris mediocribus terminalibus subexsertis, indusio late ovato vel subcordato-ovato basi brevissime marginato bilobo, lobis eroso- denticulatis sorum } longitudine aequantibus, receptaculo brevi clavato-capitato, rhachi apice anguste alata, caeterum cum stipite fronde dimidio breviore, terete. Hab. ad arborum truncos muscosos Javae; Herb. Ar. Braun, in m. Poeloe- sari, Coll. LN. 1264, in m, Salak, Coll. 1 _N. 1851 a, Zorrineer (in Herb. FRANQUEV.); in m. Gedé, v. Gesker; in hitore occidentali Sumatrae, TrYsman. Rhizoma horizontale ramosum glabrum; stipes 7—8 centim. longus rhizo- mate-fere crassior flexuosus teres glaber fuscus; frons usque 12 decim. longa, 6—8 centim. lata membranacea flaccida subdiaphana ex olivaceo fuscidula e basi latiore ovata vel oblonga, saepe lateribus inaequaliter evolutis inclinata, apice pinnatifido excepto, pinnata, pinnis divergentibus horizontalibusque, apice saepe adscendentibus, remotis vel distantibus, versus apicem frondis magis approximatis, e basi valde inaequali reetiuscula oblongo-lanceolatis acu- minatis, saepe caudatis bipinnatifidis, laciniis divergentibus apice ereclis re- motiusculis e basi subrecta trapezoïdeis obeuneatisve pinnatifidis, lacinulis, exceptis inferioribus 1—2 furcatis, simplicibus furcatisve erecto-strictis line- aribus parum elongatis integris, apice retusis emarginatisve; rhachis, apice angustius alato excepto, teres pinpisve decurrentibus angustissime breviter- que marginata vel angulosa, pariter ac venae basi obsolete alatae, valida, venulae tenues fuscescentes; sori in lacirulis laciniarum apicalium terminales medioeres late ovati turgidi subexserti, indusio basi rotundata, lacinula con- stricta multo latiore, brevissime alato bilobo, lobis antice leviter truncatis minute eroso-denticulatis indusium # longitudine aequantibus, receptaculo cla= vato-capitato brevi, indusio dimidio breviore; cellulae subopacae centro nebu- loso-diaphanae parvae subregulares non elongatae hexaëdrae acutangulae, pa- rietibus hyalinis rectis modice inerassatis, interaneis amorphis parietalibus fuscidulis, marginales conformes. | Tab. XLVI fig. 1 (HH. ezimium Kze), 2 (H. inclinatum) nat. magn., 2* HYMENOPHYLLAGEAE JAVANICAE, 59 ‘lacinulae fertiles, 5 steriles, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo frondis, 10 et 11 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Nune demum, collatis speciminibus authenticis Herbarii Zollingeriani, eertam licet speciei hujus statuere Synonymiam. Probatur autem illorum com- paratione, utrumque, et Ml. evimium, et H. leptodictyon, ad specimen imper- fectum, forsan unicum, esse determinata, plantamque a nobis nomine H. in- clinati deseriptam optime evolutam sistere speciei typum. 12. H. formosum BRACKENR. in Umit. Stat. ezpl. exped. XVI (1854) p. 268 tab. 57 fig. 5; H. dilatatum var. B gracilescens et D abbreviatum Br. Enum, II p. 221 (sec. specim. Herb. Reg. L. B); H. ezimium Zour. in Herb. (non Kze); H. sororium v. pn. B, in Plant. Jungh. Ip. 569 (p. 25) (excl. Syn. Pr); Syn. Hymen. p. 53 (Krwidk. Arch. IV p. 595). Fronde lanceolata tripinnatifida, laciniis distantibus remotisve plus minusve patu- lis, ultimis erectis subcontiguis, e cellulis parvis subelongatis obtusangulis viridulis contexta, soris terminalibus majusculis suborbiculatis, indusio basi conica alato bilobo, lobis integris emarginatis sorum $# longitudine aequantibus, receptaculo brevi glo- boso-capitato, rhachide alata, alà deorsum et in stipite, fronde usque triplo breviore, sensim angustata. Hab. in rupibus et ad arborum truncos Javae; in m. Gedé, v, GeEsKER; in m. Pangerango Coll, IN. 561 (in Herb. FrANQuev.) ZOLLINGER; in m. Merapi, Juneu. Occurrit in insulis Societatis (Taiti), Unit. St. expl. exp. Rhizoma validum horizontale ramosissimum glabrum, ramis radiculosis, ra- diculis rufo-fusco-hirsutis; stipes 5—10 centim. longus glaber ala angusta, raro obsoleta, marginatus; frons usque 5 decim. longa, 5—7 centim. lata membranacea flaccida diaphana ex olivaceo viridis lanceolata tripinnatifida, laciniis primariis distantibus patulo-erectis, apice saepe producto adscenden- tibus, e basi late cuneata lanceolatis bipinnatifidis, secundariis remotis patu- his subrhomboïdeis vel plus minusve late cuneato-obovatis pinnatifidis, tertiariis erectis subcontiguis furcato-divisis vel simplicibus, lacinulis abbreviatis, apice attenuato-rotundatis leviterve emarginatis; rhachis alà, frondis basin versus angustata, marginata venaeque validae fuscae, venulae tenues; sori in laci- niis secundariis laterales, in lacinulis abbreviatis subimmersi majusculi semi- turgidi suborbiculati vel late obovati, indusio basi conica latiuscule alata bilobo, lobis integris antice s. dilatatis s. angustatis emarginatis, receptaculo brevi globoso-capitato; cellulae parum diaphanae parvae hic illie elongatae 40 * 60 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE., héxaëdrae obtusangulae, parietibus hyalinis rectis inerassatis, interaneis pa- rietalibus diffusisve amorphis viridulis; marginales conformes. Tab. XLVIT planta, nat. magn. Tab. XLVIII fig. 1 lacinulae fertiles, 2 steriles, S.et 4 indusium, 5 et 6 cellulae ex apice et margine, 7 et 8 e limbo frondis, 9 et 10 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. In determinanda hac vere formosa specie me antea in errorem in- ductum fuisse lubenter confiteor. Leptocionium sororium Pr. (Epimel. p. 21 tab. 11) nuper modo mihi innotuit, visis speeiminibus, in variorum Herbariis pro Hymenophyllo scabro et dilatato male determinatis. Alo loco illustrare conabor speciem illam, a Presrro non rite intellectam proptereaque imper- fecte ab illo interpretatam. Opus splendidissimum, Filices in Expeditione Americanorum exploratoria collectas continens, deseriptas a cl. BRACKENRIDGE, e Bibliotheca Regia mihi in usum concessum fuisse, gratissimum agnoscere me deeet. Tcones, quae insunt, Hymenophyllacearum omnino laudandae sunt, quod’ habitum plantarum, veritati naturae convenienter delineatum adtinet; figurae analyticae contra minime sufficiunt. ‚15. H. Junghuhnùü v.v. B. in Plant. Jungh. Ip. 570 (p. 26); Syn. iymen, p. 55 (Kruidk. Arch. IV p. 595; H. dilatatum Br. (non Sw.) Enum IL p. 221 (exel. varr. sec. specim. Herb. Rernwarprt, Mus. Paris, et Reg. L. B.) Morrrzr Verz. p. 107; Zorn. Syst. Verz. p. 46; Kunze mm Bot. Zig. 1848 p. 505. Fronde late oblonga vel ovata angustata tripinnatifida, laciniis divergentibus ho- rizontalibusque, apice saepe caudato-productis, e cellulis mediocribus magnisve regu- laribus fuscidulis contexta, soris terminalibus praemagnis ex orbiculato transversim latioribus subexsertis ima basi marginatis bilobis, lobis integris sorum } longitudine aequantibus, receptaculo brevi malleiformi, rhachi stipiteque, fronde parum breviore simmo apice, anguste alatis. Hab. ad truncos arborum in montosis Javae; Rrinwarpt, Brune, June- HuuN; in m. Tjapoes, Salak et Gedé, Zorrinerr Coll. IN. 1841 a. Rhizoma validum, filam ferreum crassum, horizontale ramosum glabrum; stipes validus, rhizomate fere crassior, 10—12 centim. longus teres slrictus, summo apice anguste alatus; frons usque 15 decim. longa, 9 eentim. lata membranacea firma subopaea olivacea late oblonga vel ovata apice plus mi- nusve angustata elongata tripinnatifida, laciniis primariis inferioribus horizon- talibus, superioribus sensim minus divergentibus contiguis leviterve imbrica- tis e basi obliqua lata ovalis oblongisve acuminatis (nonnumquam apice pro- HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 61 duecto caudatis) bipinnatifidis, secundariis divergentibus vel patulis contiguis rhomboïdeis vel obeuneatis, exceptis summis 1—2 furcatis simplicibusque, pinnatifidis, tertiariis erecto-strictis, lacinulis late linearibus parum elongatis integris, in sinubus leviter undulatis, apice rotundato-integris; rhachis an- guste marginata, alà integra hic illie leviter undulata venaeque et venulae validae; sinus angusti fundo rotundato-obtuso; sori in laeiniis secundariis la- terales in lacinula abbreviata subexserti maximi ex orbiculato transverse la- tiores turgidi, indusio basi recta breviter alata bilobo, lobis integris leviterve repandulis indusium # longitudine aequantibus, receptaculo brevi apice in capitulum malleiforme inerassato; cellulae parum diaphanae, centro nebulosae medioeres, imo magnae regulares hexaëdrae subacutangulae, parietibus rectis hyalinis incrassatis, interaneis amorphis diffusis fuscidulis; marginales uni- verse mimores. Tab. XLIX fig. 1 et 2 planta, nat. magn., 5 lacinulae fertiles, 4 steriles, 5 et 6 indusium, 7 et 8 cellulae e margine, 9 et 10 e limbo frondis, 11 et 12 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. Hujus loci foret illustratio H. imbricati Br. (Enum. II p. 220). Etiams:, visis speciminibus authenticis Herb, Reg. L, B., illud nunc novi, de specie conservanda valde adhne dubito. Propterea, meliora forsan postea edocturus, nunc memorasse sufficiat. 14. H. Zollingerianum Kunze in Bot. Ztg. 1848 p. 505 (excl. Syn); H. Zollingeri Kunze in sched. Herb. Zorr.; Zorn. Syst. Verz. p. 46. Fronde olivaceo-fusca debili lineari-oblonga vel lanceolata pinnata, pinnis diver- genti-adscendentibus distantibus sessilibus anguste decurrentibus subrhomboideo- oblongis pinnatifidis, laciniis patulis contiguis inciso-lobatis, lacinulis subundulatis brevibus latiusculis, e cellulis firmis opacis parvis minimisque parumper elongatis, marginalibus majoribus fimbriato-crenatis, contexta, soris majusculis oblongis, indusii tubo anguste cristato, rhachi subterete, venis fvenulisque angustissime membranaceo- cristatis, pariter ac stipes teres, fronde 3-plo brevior, parce piloso-hirsutis. Hab. ad truncos arborum Javae; in m. Semiroe alt. 4—6000 ped. Coll. IN. 2508 (in Herb. Franq. et Sonper);? Coll. IN. 170 (in m. Broe- boe?), ZorLincer. Rhizoma validum, filum ferreum erassum, horizontale dense radiculosum, pariter ac slipes 7 centim. longus, excepto apice angustissime alato, teres “ 62 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE., validiusculus, pilis rectis elongatis fuscis sparsis vestiltum; frons usque 2 deeim. longa, 5—92 centim. lata debilis (pendula?) membranacea diaphana olivaceo-fusca lineari-oblonga vel lanceolata, apice plus minusve producta pinnatifida, caeterum pinnata; pinnis plerisque sessilibus anguste utrinque de- currentibus, divergentibus, apice saepe adscendentibus, distantibus e basi late cuneata recta vel subobliqua hastato-vel rhomboïdeo-oblongis pinnatifi- dis, laciniis patulis contiguis irregulariter subpinnatifide ineiso-lobatis, lacinu- his simplicibus furcatisve linearibus abbreviatis latiusculis leviter undulatis, apice attenuato-integris; rhachis validiuscula pinnis decurrentibus inaequaliter et anguste marginata cum venis pinnatis flexuosa pilis sparsis appressis hir- sutiuscula, venulae dichotome divisae attenuatae graciles subparallelae, cunctae eristis membranaceis 2 angustissimis obsoletisve undulatis integris munitae; sinus obtusi fundo rotundato-ampliato; sori majusculi in laciniis pinnarum axillares in lacinula abbreviata immersi oblongi bilabiati, tubo late conico utrinque late marginato tenuissime membranaceo-cristato, cristis 4-6 angus- tissimis undulato-flexuosis, labiis tubum aequantibus aequaliter rotundato- angustatis integris leviter repandis, receptaculo brevi, tandem exserto?; cel- lulae firmae subopacae parvae, imo minimae, valde inaequales irregulares subelongatae hexaëdrae obtusangulae, parietibus diaphanis rectis incrassatis, interaneis amorphis diffusis, hic illie spatium hyalinum relinquentibus; margi- nales hisque vicinae universe majores, 1llae pariete exteriore fimbriato-erenato; cellulae eristarum pallidiores magis diaphanae magisque elongatae. Tab. L fig. 1 planta, nat. magn.; 2 laciniae fertiles; 5 lacinulae steriles, A et 5 indusium, 6 et 7 cellulae ex apice et margine, 8 et 9 e limbo fron- dis; tab. LIL A fig. 1 et 2 cellulae e crista, 5—5 lacinula transversim secta; cuncta magn, auct. 15. H. fuscum (Br) TFrichomanes Br. Enum. U p. 225; Hook. sp. fil. 1 p. 150; Hymenophyllum imbricatum (2) Mortrzr (non Br.) Verz. p. 107; H. elasticum Zorn. (non Borr) Syst. Verz. p. 46; Il. Zollingerianum Kunze m Bot. Zeitung 1848 p. 505 p. p.; H. dipteroneuron Ar. Br. in Herb; Kunze in Bot, Zeitung 18417 p. 225; v. pn. B. in Plant. Jungh. 1 p. 571 (p. 27); Syn. Hymen. p. 78 (Kruidk, Arch. IV p. 418); Amphipterum. fus- cum Pr. Epimel. p. 258. Fronde fusca elastica lineari-lanceolata vel oblongo-lineari snbbipinnatifida, la- cinijs primariis cuneato-ovatis vel ovato-lanceolatis secundariisque inciso-lobatis patulis, inferne contiguis, superne magis remotis, lacinulis brevibus angustatis, e HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 65 eellulis firmiuseulis ecentro hyalinis parvis subregularibus leviter flexuoso-undulatis flavo-fuscis, marginalibus minoribus minute crenulatis, contexta, soris magnis late oblongis, tubo late membranaceo-alato, receptaculo indusio duplo longiore, rhachi alata, venis venulisque late “undulato-cristatis, pariter ac stipes, fronde 2—3 plo brevior teres, piloso-hissutis. Hab. ad truncos muscosos Javae;s s. 1. BÉLANGER (in Herb. Mus. Paris); in m. Gedé, Brune (in Herb. Reg. L. B), v. GesKER; in m. Salak ad ripas fl. Tjapoes alt. 4—5000 ped. Coll. I_N. 1725, ZorrinGeR. Rhizoma validiuseulum horizontale radiculosum, pariter ac stipes, 4—6 centim. longus teres, pilis fuscis elongatis sparsis vestitum; frons 10—16 eentim. longa, 25—5 lata rigescens, tamen tenera, hygroscopico-elastica diaphana fusca lineari-lanceolata vel oblongo-lineari (sterili latescente abbre- viata) subbipinnatifida, excepta basi ima pinnata, laciniis primariis patulo- divergentibus infertoribus contiguis, superiora versus sensim magis remotis, e basi late cuneata ovatis vel ovato-lanceolatis pinnatifide-incisis, secundariis patulis contiguis inciso-lobatis, lacinulis simplicibus furcatisve linearibus an- gustatis parallelis apice attenuatis; rhachis validiuscula, basi excepta, alata, pariter ac venae pinnatae flexuosae et venulae dichotomae tenues subparalle- lae, tum pilis elongatis laxis fuscis hirsutae, tum eristis membranaceis 5—4 latis undulato-crispis integris munitae; sinus obtusi; sori magni in lacinits secundariis axillares in lacinula abbreviata immersi late oblongi turgidi bila- biati, tubo late conico utrinque late marginato, cristis membranaceis undula- tis 5—4 munito, labiis tubum aequantibus rotundato-angustatis integerrimis, receptaculo setaceo exserto, indusio duplo longiore; cellulae firmiusculae, cen- tro lato hyalinae, parvae subaequales subirregulares hexaëdrae obtusangulae, parietibus diaphanis leviter ftexuoso-undulatis incrassatis, interaneis amorphis parietalibus flavo-fuscis; marginales hisque vicinae universe minores, illae pariete exteriore minute crenulato; celiulae cristarum majores mediocres elon- gatae caeterum conformes. Tab. LI fig. 1 planta, nat. magn., 2 lacinia primaria, 5 lacinula, 4 et 5 indusium, 6 et 7 cellulae e margine, 8 et 9 e limbo frondis; tab. LIl B fig. 1 et 2 cellulae e crista, 5—5 lacinula transversim secta; cuncta magn. auct. Obs. In Hymenophyllacearum Javanicarum completa enumeratione species, ultimo loco descriptae, desiderari non deceret. Propterea eas recepi, etiamsi et characteribus specificis, et loco generico incertas etiamnum mihi esse, à bÁ HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. confiteri non pudeat. Amphipterwm, tamquam genus Trichomanoïdeum indicans, Cl. Presr de re ignota judicium se ferre, tacite probavit. Equidem potius erediderim, H. Zollingerianum et fuscum cum aliis affinibus Indicis, nondum sufficienter exploratis, genus Didymoglosseum formatura esse. Notae vero, quibus ab H. Zollingeriano distat H. fuscum, sunt: habitus minus laxus, rhachis, excepta basi, manifeste alata, laciniae minores lacinulaeque angustio- res, cristae membranaceae ubique in fronde valde conspicuae latae, contextus laxior e cellulis majoribus minus opacis undulatis, ete. Num haec satis con- stantes sint dignoseendaeque speciei semper sufficiant, ulterior observatio doceat. DG CIE INDEX GENERUM ET SPECIERUM. (Synonyma quaeque in observationibus nominantur species typis cursivis exscripta sunt). Mmplirpterum Pr. ....…: TA EERE Bephalomanes PB. ..... atrovirens Pr. auriculatum, (Br)... eurvatum (J. Sum.) ...:.. Bevamicum (Bo) .…..…-.. _ oblongifolium Pr. ...... rhomboïdeum (J. Sm.) .... DGSer V.D. B. Craspedoneuron v. D. B. . ABM en ce ae BER VD. Be... on Grepidomanes Pr. :.... emile (BORST) Didymoglossum Dasv. .…. acanthoides v.v. B...... aculeatum v. D. B. ..... ers DAB oee ad glatn Bi, erdee oven ce Braun VT. De Beats San . ee . e « NATUURK, VERH. DER KONINKL: AKADEMIE, DEEL IX, Tab. XXV. XXII. XXIV. XXIII. X. VIL eK, VIIL pok Pag. capillatum (Tascan.) .... 38. denticulatum (Sw.)....-- 39. Fihieula (Bory)... vat 85. holochilum v.v. B...... 4, Tate Ve De Be oe dent 81. longisetum Pr, ...-.... 24. Nees PERS Acren ee Al. Gonoecormus, ve D, Bor dASDS A BE Aer al aten 9, mnutas (Be). erven ls palmatus. (BR) ens ml Teysmanni vn. B, ..... 10. Habrodictyon Pr. ..…... Ws Camagn Be ses te fie, Hymenophyllum Su. ... 46. acrosorum v. D. B. ...«. 46. Alabu SCHE! vee Boetes 85. BAST le LAPP. Paree 56. Blumeanum Mor. ...... 85. Blmrfteanumt SPRe "vetes 46. brachyglossum A. Br. .... 43. campanulatum REINw. .... ibo Tab. XXVIII. XXVI. XXVII. XXXVI. 41 66 HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. Pag. Tab. Pag. Tab. coloratumi, A BR. oer warn 49. prodactum: Kr: „ar veter 56. XLV. erispatum WALL... ...... 57. pycnocarpum v. D. B..... 48, XXXVII. erispum N. et Br....... 50. Reinwardti v. D. B...... 52. XLII. daedaleum Br. ...….... 50. Ricciaefolium Bory. ..... 57. daedaleim Pr. ........ 55. sangwinolentum Mor. .... 46. dentieulatum Sw. ...... 39. goromium: 1D, Baia GEA 59. dichotomum Bru. … en 39 et 52. Tasmannieum v. D. B..... 57. dichotomum N. et Br..... 40. Tunbridgense Bory. «.... 39. delatatum BL 4 iere 60. urnigerum REINw. .….... 28. dilatatum varr. Bu. ..... GERED Zollingerianum Kze...... 61. L. dipteroneuron A. Br. .... 62. Zollingerianum Kze...... 62. elasticum LOIL. ....... 62. Leptoctondum Pi Se 39. emarginatum Bu........ 53. Acanthoïdes v. pn. B. .... 42. XXXIT. emarginatum Kze. ...... 46, aculeatum (L Sar). . sr ook XXXT. emargyinatum Mor. ...... 58. ane wa Deer rn madeande 45. XXXV. emarginatum N. et Br. ...49.. Beam ores Bee on TAR 43. _XXXTII. erdsum Bus ne ares 54. XLIII. denticulatum (Sw). ..... 89. XXIX. eximia Ka, znne AL, 57. XLVI. holochilum v. ». B...... 44. _XXXIV. ema, ZOLL. … st oven 59. INES (BENE vet see ae 40. XXX. Pilieula Warp. .….. sn 85. Meriheium PB, takk 46, fimbriatum I. Su. ...... 55. XLIV. Blumeanúm PR. eten e 46. flevuosum A. Cun....... 57. Microgontum Pe. at 5. formosum. BRAC... . 59. XLVII et bimarginatum v.D. B. ... 7. XLVIII. cuspidatum (Wrio.). 18 fuscum (BEAR rn ete 62. Let LIL. Henzariense PAR. ...... Es Jumite_N. ab Es... 39. Hooker. Bede sheer dts Te humile N.et Br... 40. Motleyi-v- D. Bh marmers 5. d: inbricatum Br......... 61. Pelersn (Ar MRAS). onets neben de vmbricatum Mor. ....... 62. sublimbatum (C. Mürr)... 6. IL ineclinatum v.v. B. ..... 58. Pasch erianEe. nat se) ore nnn inteerum von. B... ar 49, XXXVII. Milou PER eee Be 35. Javantcùm Sea, Aaen 50. XL. Trrchom mes Mit. en 19. Junghuhnii v. p. B. .... 60. XLIX. Abrotanifolium Lire... 26. leptodictyon C. Mürr..... 58. Achillaeifolium 1, Su... ..°25. mieranthum.v, DB, 02. XLI. album Kze,.......... 14, multifidum Bory. ...... 40. CIOPRBTE en tee Son 12. Neesiù Hook.? ........ 40. andens vat. HOOK. „vu 27. panicuhflorum Pe... 49. _XXXIX, angustatum T, Sm....... dà pectinatum N. et Br. .... 46. Aputolinm Dr. ast en 26. XIX. piliferum Lot. et Mor. .. 20. atrovirens Kzm. ....... 33. HYMENOPHYLLACEAE JAVANICAE. 67 Pag. Tab. Pag. Tab. atrovirens LIPP. ....... 23. longisetum Bons Str 28 A MRT awriculatum Br. ....... 34, Marchantioïdes Ziee. .... 6. Bélangeri Bonv ....... 34. maxiunt BER Wer een 25. XVIII. Bifoldun BES, … am 8. macimum, var. Bh. eas 21. Bilabiatum N.et Br. .... 81. ____Meifoliun Bory. ....... 29. BraunoverD. B. nt one le 15. Meifolium Js Sm. ……-. on 26. capillatum TASCHN. …….... ò8. Millefoldmmu Bra: > an ede ne 27. XX. denticulatum A. Br. .... 44. nnù tum Bil … naarde 1. denticulatum Br........43. muscoïdes Hook. ....... 6. dentieulatum LOLL.. ...-. 24. myrioplasium Kzr....... 26. dichotomum Kze. ...... 22. KNVE NEUDE Merve oe Pe ATD 40. diffusum var Br. ts Sr nitidolum ve BiB Jena 21. XV. dgitatun Bis Ia ln 19. obscurumm Bis td B 23. XVII. ‚digitatum Kzr......... 20. pallidum Br. .... EREN A Di digitalum Sw. ….…...….. 20e , pallidum var. Br. ...... 15. elongatum A. CUN....... 24. palmatifidum C. Mürr. ... 20. XIV. Biens Pl. eere 26. wabmatum PB Jarne 1: heule BORv:. ee. 85. papillatum C. Mürn. .... 24. flabellatum Bory. ...... 9 et 20. parvulum Bo. sane. /À dabellatumv. p. B... 19. XIII. parvulum Bor. oen 9. foenieulaceum Bory...... 25E Brieuriù Kannen van 25. foeniculaceum Mor. .…..…. 28. proliferum. Br. ee ed Joe Beormosum LIBB, es 34, rhomboïdeum J. Su. ..... 33. REU BER. ns minerant Oos ve siidum HOOR. & oe Ars. 23. BERSENONZE ere es ds BEN Sazifragoïdes v.o. B. .... 8. glanvestens v. D. Bt .... 14. Sacifragoïdes PR... «ne 9 MRE KAn gan te 6. Sibthorpioides Bory.. .... 9. Maal WOEST ars 16. Smnthit ERGOR.. «ec an 17 davanieum Br... 30. | subintegrum LOLL. ...... B Javanieum Hook. ...... 33. sublimbatum C. Mümr. ... 6. daneen DIPP. soan 20. Zolder: van. B. ask RB van den BOSCH Hvmenophvllaceae Javanicae Aelst DEE L3 Kad aad 4 k b e. - 1e Mierogontum Motleyt v.d. B. j 3 Be AAhonwels ad nar etin lap.del. ‘ ° Keer LC 2rupr Amsterdam. VERH.D.KON AKAD V WETENSCH AFD NATUURK.D. IX.  3 R-B- van den BOSCH Hvmenopkyllacene Javamcae. Tab. IL Mierogontum sublimbatum { Mull.) AfBouwels ad nat etin lap del Meijer £ C2 gore Amsterdam | q VERH D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUURK.D IX. ze nie zi nt R-B: van den BOSCH Hymenophvllaceae Javamicae Tab. 1 Ee Zn ZE 7 EES LIZ ZEE ADF Eg Ge ze ZE - Gontocorrus minutus \ Bl. ) Ar JBouwels ad nat et in Zap del. Mjer Le Crnepar Arosterder _VERH.D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUUR KD IX KR: B: val den 5 0SC H pl Hvmenop hvllaceae Javamcae Ei m ab. IV S NN, S tontocormus diffusus | Bl) AlKouwels adnatetu lap, del Mloijer & C2ùmpm Amsterdran. VERH.D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUURK.D. IX. RB van den BOSCH. Hvmenophyllaceae Javanicae Tab, V. Ë Ond 1200 Ee IE l ij vap Aontocormus Jlijsmarmr vdB A SBouwels ad nat etin lam del. Meijer € C2impr Amsterdam: ___VERH. D. KON. AKAD. v. WETENSCH. AFD. NATUU RKD. IX. El Te Pl n id Dt RB: van den BOSCH [Lymenoplvllaceae Javanicae. Tab vi OA SS ( SN Kal Sg EN Ì B) SN SN VL EN ENNE ) SAV | 5 fi iN hz Sn V ad d \ JA IN Ni AN Ge SDA Ki NN AS: S N | ED en SN NN ‘, SA A ZE EE AN NG Sie | IN NS gn Ns if IJ NN NEN « OVS == NN Te N \ N\I/Z00 BSEN ip P) GS p= 0, SJ == N Wd Ze Ze Contocormns pabmatus Pr.) A LBouwels. ad nat etin Jap del. Mejèr £ C2 ùngor Amsterdam, VERH.D KON AKAD. V. WETENSCH. AFD. NAT UURK DIX BRvan den BOSCH Hymenoplyllaceae Javanicae Tab. VII veg. Craspedoneuron album (BL) AdKouwels adnatetin lap del. è Meijer £ Ctonpr Arm sterdam. VERH. D. KON. AKAD V WETENSCH. AFD. NATUURK. D. IX. ers BR.vanden BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae Tab. VIIL 1200 Gaspedmeuron pallidum (Bl) A-SRoawels ad rat. in Lap. dol. Meijer £ C2inypr Amsterdam A VERH. D. KON. AKAD. v. WETENSCH. AFD. NAT UURK D. X. B-Rvanden BOSCH Hvmenophylla ceae Javamicae. MAD IDE oo , Caspedonenron Braunit v dB AMKonwels ad nat et in Lap del Meijer £ 62 tmpr Amsterdam. VERH D. KON. AKAD. v. WETENSCH. AFD. NATUURK DIX. B-R-vanden BOSCH. Hymenophvlla ceae Javanicae Craspedoneuron nu. Sen. A-FKonwels adnat eri Lap.del. VERH D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUUERK. DIX. Tlalbrat = $ leger € CL onpr Ansterdam val NTC Tab. AL B-R-vanden BOSCH Hvmenophvllaceae Javamcae Ja Crgidomanes Mumle (Forst) A-JRouwels ad.natetin lap dll. Meijer £ CL ünpx Amsterda VERH. D. KON AKAD. V WETENSCH. AFD. NATUURK.D. IX. Tab. XI 2 NE Ge Nies SI A  Ss ed, BR van den BOSCH Hymenophvllaceae Javanicae. VIE 13. KAAT ss tees! A 3 iv, te DR re Meijer & C2tmpr Amsterdam. Habrodictvon Cumingü. Pr. els ad. nat etn lap, del. AFK VERH_D. KON. AKAD. V.WETENSCH. AFD. NATUURK DIX. BR vanden BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae Tab. XIIL 10. 7100 7 Lichormanes flabellatum v.d.B. AJ Kouwels gd nat. et in lap del. Meijer CL inpr Amsterdam. VERH. D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUURK D. IX EES en Ee ‘ar ens en RB-vanden BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae Tab. XIV. Anr VIAAAV I% \ NS 2 \ Sa NS, IS D) EN KEK Z ELS PD Di & k vi S WANDEN ld eind! ZAR 1100 ij U} Ï = Twrichomanes patvnatitidam C Mull AJkonwels, ad uateti lap.del. Mja se C'úagor Ara stora VERE.D. KON AKAD.V. WETENSCIHL AFD.NATUURK.D. IX 1 P bes Wes er vR € hs ì wo n « bt 8 al Tab. XV. RB van den BOSCH. Hvmenophvllaceae Javanicae Tj Bg Ee Ls Ls | \ N jj î VN k A | Zi Hichomanes nitiduhun dB. A JKouwels ad. natetinlap, del. Meijer £ CL ùupr Amsterdam, VERH. D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUURK.D. IX R:B-van den BOSCH Hymenophyllac cae Javanicae iv 4 pus, ) 7 lj Iig MDS / jg sind Aiwa SIN h \ | if \ | \ \' Nak N gin / / Trichomanes dichotomnm Ke. A JRouwels ad rnatetin dap alel. Meerse Cine Amsterda, VERILD.KON AKAD. VWE TENSCH AFD. NATUURK.D. IX SEE. ed _Ivmenophvllacene Javamcae- Trschomanes obscurum Bl VERI D, KON AKAD. V WETENSCH, AFD. NATUURK. D. IX. Tab. XVIIL a In 5 Trichomanes maxtmum. Bl Hijar £ CEömpr Amsterdam VERI D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NATUURK D. IX hl ak B am den BOSCHLvmenoplyllaceae Javanicae Tab-XIX Mrichomanes rf olium Pr VERILD. KON AKAD V- WETENSCILAFD. NATUUR K DIX EE RB van den BOSCH, Hvmenoplwllaceae Javantcae Tab XX Lirchomanes Willetölnmn Vv VERH.D.KON. AKAD V. WETENSCH. AFD. NATU URK DIX eg R.B-van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae 2 ee, SS memmen Prrichomanes longisctum Bory Ar Kouwrels ad zat et cn lap.del. VERE. D. KON AKAD. V WETENSCH AFD. NATUURK D. IX. Tab: XXI RBorden BOSCH, Hymenophyllaceae Javanicae Tab XXIL ab, XXIL Cephalomanes Jaranrcum ABL VEE HD KON AKAD Vv. WETENSCH AFD. NATUURK D, IX. RB vanden BOSCH Hymenophvllaceae Javanicae Tab. XXIII SEEN En es js df ( EE) A) 7 Ze = Zen ri SRS REIN \ SS SSS N EEN a) 4 WA mi, | 7 Ì ME \N UI AR à Pe SENS SEN AN 110 Cypatomanes Zollmgert NB. Be „ = ls Ze EAD > SE , Mison PO ip en AS Konumwels, ad nat et ize Cap. dB. Meijer & CA imgr Amsterdain. VERH.D.KON. AKAD. V. WETENSCH AFD. NATUURK.D.IX. Tab: XXIV. fe dl À \ ff eN FIG "AAR HRN SAAA eames Cyphalomanes zhomboideum (U Su) ze ad nat etindar dl. Haier LCP ompr-Amsterdaar VERHD. KON AKAD. V- WETENSCH AFD NATUURK.D. IX. 4 % bi b. ni f p ï : dk 4 : : hAl SE 7 rake 1 be û ik ‘ ni arr .N S rd hel dE NG ed Prod. ». Äd « . f Ä Je k. R-B-van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae Cephalomanes aurvenlatnm \BL) Arms aa raterin dn ae VERH.D. KUN AKAD. V WETENSCH AFD NATUURK D. IX As Á adh sel | | mn „ d | Tab. XXVI R.Bvan den BOSCH, Hymenophvllaceae Javanicae Tab 1,900. Drdvmroglossumr Filcula {B ory) Desr A Aouwels ad zat et ize: Zo. del. Meijer & C2impr Anssterdanm, VERH D. KON AKAD V. WETENSCH. AFD, NATUURK- D.IX. RB van den BOSCH Hymenophvllaceae Javanicae Tab. XXVII. Lrlvmoglossnm Laxum vAB VERH.D. KON AKAD .V. WETENSCH AFD. NATUURK D.IX. ‚ RB. vanden BOSCH Hvmenophvllaceae Javamicae Tab. XXVI I= EN IIS G Jif IN Ei | C WE il, Drdimoglossum capillatum É£ Taschn.) Pr. A. JKoawels, ad nat eten lap.del. Meier & C Pänpr. Amsterdaar. VERH.D. KON. AKAD V. WETENSCH. AFD. NATUURK DIX. Ef ae Tab. XXIX. RB. van den BOSCH, Hvmenophyllaceae Javamcae ee en NS: IAN SEAN as je 40/70 Y Ik I hect AN Leptoctontum denticulatum (Sw) N dB. AJ Kouwels, ad. nat etin lap. del. Meger £C7 önur Amsterdam. VERE. D. KON. AKAD. V. WETENSCH AFD. NATUURK.D. IX. Tab. XXX phyllaceae Javamcae « RB. van den BOSCH Hvmeno Í IJ Zan’ v_d.B. ) oi 07 { 4 eplocrouruim Neos ZAT 9 Ee Meijer £ C apel. ET Del zwels adr Zo Ep VERH. D. KON AKAD V WETENSCH. AFD. NATUURK.D. IX. 8 ‘ Du = re Nt 8 hef de t r 1 MK P U Ô ie Le 2 Li Bi 4 8 k - d dn, ME î 7 er) p en k N ' n Y Û en 4 Nt RB van den BOSCH Hymenophvllaceae Javanicae Tab: XXXI Leptociortnm aculeatum (SEmnm) v-d.B. Ad Kouwels ad. narotin lap der VERILD. KON AKAD V. WETENSCH AFD. NATUURK. D.IX. RB van den BOSCH Hymenophllaceac Javamcae. Tab. XXXL U, RN UN \ u, Leptocronium acanthordes v.d.B. A-J-Konwels adnatet im lo del. Meijer CP impa Amsterdam. VERH. D. KON. AKAD. V. WETENSCH. AFD. NAT UURK. D. IX. RB vanden BOSCH Hlvmenophvllaceae Javamcae Leptoctonium Braunit ASLouwels adnat.etin lap del VERH. D. KON. AKAD. V. WE TENSCH. AFD. NATUURK. D. IX. vades Tab. XXII AE ú HEID ij einde ij BEH) zj ) (AD Hines a É 4, ie, ME ij) Mejar &£ C2 imp: Amsterdans, RB vanden BOSCH Hymenophyllacede Javamcae Tab. XXXIN. Tst Zeptoetonium holochtlum N- dB. . A.J Kouwels adnater in lap. del. Meijer £ CP ùmpr, Ava sterdam VERH- D. KON. AKAD. V. WE TENSCH. AFD. NATUURK.D. IX. u t p Ì \ Ô ' Eed ï Zak jt ks | ë } Î <. | a) KV A « Ve 9 / P. à Dn, Ô É KE, RB‚van den BOSCH Hymenophyllaceae Javamcae | Ii af IN Nn AS Kouwels ad nat erin lap. del Ai p VERED. KON AKAD:V, WETENSCH AFD NATUURK.D.IX Leptoecronium d/fine NB. Tab. AXXV 1200 Meijer A C2 üm. Amsterdam. Ì Pte = Lieh k LL fi Î $ í LA ij é Á ' Af le Lj N ‘ a wij Litad ed ij pi, En d } Ë í Tab. XXXVII. El Hvmenophyllam Bluneanurm Spr. Meger £ CZ impr Amsterdam. el. dap d R.B.-van den BOSCH iBrmevrophvllaceac Javanicae Eer ESRN s 5 EN ENA De eN SS Sf D 6 S\ % Pe 7 An Tj 7 mj NE IN EA \ Z @ VERH D.KON AKAD.V. WETENSCH AFD.NATUURK.D.IX A SRouwels ad nat erin RB van den BOSCH Hymenophyllaceae Javsuucae Dab, XXV Hvmenophillam prcnocarpum vd B. AlKouwels ad.nat.et in lap. del. Meier £ C2 unpr Amsterdam. VERH.D. KON AKAD. V. WETENSCH AFD.NATUURK.D.IX a AXXVIIL Tab RB van den BOSCH Hvmenopbvllaceae Javanicae re Himenophillum integrum N AB , zapr Amsterda, Meij er & A 4e lap. del, £ ArKoawels, ad nat VERH.D.KON. AKAD. V. WETENSCH AFD NATUURK.D. IX. RB.van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae. Tab. NKK Hvmenoplwllum panrculllorum Pr , et pm ef 4 Ens AA HKouwels ad.nat eten lap. del. Meijer & C?tmpr, Amsterdam. VERHD.KON AKAD. V. WETENSCH AFD. NATUURK. DIX. Pied A R.B-van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae A i il Nn ( | ki 00 Hmenophy Uum Javanrcum Spr. A JAonwel, adat. et in lap del. Meijer £ C? ùnpr Amsterda. VERED. KON AKAD.V. WETENSCH. AFD. NATUURK.D.IX. RB.-van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae AJ Kmweladwatein bag del, VERHD.KON AKAD.V. WETENSCH AFD NATUURK DIX. Bymenoplyllum mieranthum NA.B Tab. XLI Meyer, LC tapper Amsterduns, Pr ep Tent je RB-van den BOSCH Hymenophvllaceae Javanicae RSE Sr 5 ame tes Hjmenopli lam Rotnwardt vd.B AJAvawels aduatetinlap. del. VERH.D KON.AKAD V. WETENSCH AFD. NATUURK DIX, Meger B CGrayor Astordam, zal A R Branden BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae $ $ Lymenophyllume erosvam BL. AJ Kozwels ad natetu lag del Weger LC “tnpor Amsterda 5 VERH.D.KON AKAD V. WETENSCH AFD. NATUURK.D IX, RB-van den BOSCH Ihrmenophwvllaceae Javanicae Tab. XLIV in LAN NL Wi St ll Mvmenopliylliam fimbriatnm Ss mi AJ Komwels, ad maf. eltinbgp del Meijer LC Emapor Amsterdhen, VERR.D.KON AKAD. V. WETENSCH AFD. NAT UURK.D. IX Ll Tab. XLV. RB-van den BOSCH Hvmenopkwvllnceae Javanicae Megerde C'tuggoe Aonsterd aa. Lbymenoplylhen prodachum Kre. AJ Koewels ad nntetr lam del. 5 VERE D.KON. AKAD.V-WETENSCH AFD. NATUURK DIX ee menopli lun eximmm Kre. AA Kaweds ad natctinbp del VERE.D KON AKAD.V WETENSCH APD NATUURK.D IX Hymernophyllam LOrumwsum Brack Al AGuwel af raterts U de. beijsa CPiemporebusvedian VERILD.KON AKAD V WETENSCH APD, NATUURK.D. IX ‘ 4 b 2 ie 6 ff jk e A v É B 4 7 Tab: XLVIL R-Brvan den BOSCH Hemenophvllaceae Javamcae TR voe, heen IS: Hymenophvllum Lormosum Brack. VEMELD AJ Koewels ad natelr lago del VERI D,KON-AKAD. V. WE TENSCHAFD.NATUURK.D.IX, \ d Ì Ó C Hymeuophylbem Prurgludni v.d.B. ALAGawele aalpacoter bs AT Ì f VERH D.KON AKAD V. WETENSCH AED,NATUURK D IN, Hymenophyllum hollngertuwuam Kze AJA adnaketen bepa, VERHD-KONAKAD V WETENSCH AFD NATUURK DIN We en a atd 1 RB var den BOS CH Hymenopkvllaceae J avanicae Tab: TIL S 8 NN Nt A 2 SS\NIN ae Sn SS SEN Î \ k ANN NN N SN We N SS SEN ymenoplyllum Liescum (BL ) vd.B. AT Kruis adnaketn bg del. P] p Merger Crrpoe Arestera hr VERH.D. KON AKAD.V. WETENSCH. AFD. NATUURK-D. LX. RB-van den BOSCH Hymenophyllaceae Javanicae A JLOuwehs adnacttin Tan dat VERHD.KON AKAD. V. WETENSCH ATD. NATUURKIK. Tab: JOE Mijzen & Chttazor Aasters h ï ® ij Û ie Û î D r _ hi ” ®, & NW. J, KRÖEER, GEDRUKT BIJ Ay in) Wit Á L ‘ E É ï Ì Rp z 8 % / fs EN A É A d ANN 4 Î Ld ei, y Ë F SCIENCES LIBRA HDO 3 1853 Lo pe