HARVARD UNIVERSITY Hek LIBRARY OF THE Museum of Comparative Zoology 4, ki van Á HER 4 Hek Ake rats ld rr Er zein Na J â UG reld. en 8 We df 4, ee À 5 | En - 0 NN f bn dps # I PS en KIM Sie " NES 4, 1 + EPs ee Efe ee N\ _ NERHANDELINGEN — EN sj / ° Af 5 _ VAN HET ATAVLAASCHL GENOOTSCHAP n am eef 8 om Pe NSTEN EN WETENSCHAPPEN, ) en sn ie Her XLV. > Eerste aflevering. 3 Pan Ke OBATAVIA, Cf ’} HAGE, —W. BRUINING & Co. | _M. MJHOFF. Ne El, Ld re zwe 1 sg Ze MEMEACN DJ AU ART, MINANGKABAUSCHE VERTELLING ESD DOOR . J. L. VAN DER TOORN. e Padangsche Boveplanden met den naam van cAahar of ook wel chabar bestempeld. Dergelijke verhalen zijn er in groote menigte, doch het eene , het andere weêr daar een zekere voorliefde, welke natuurlijk afhangt van waar zij hun oorsprong vonden. - Zoo staat b. v. de Maxdjau Ari bij de van oud Agam, de /Manang hérang” (*) bij die van Solok en Singkara* als de geschreven legenden zijn ook „deze overleveringen samengesteld van acht of negen lettergrepen, die echter door den zanger niet zelden d, en bok wel eens een enkel maal tot zeven gebracht worden. ie van voordracht zou mèên DT liever echter Een prneag Mondt ten einde gelegenheid te vinden Bun een hed — door hem ver- herinneren, of met een passend te verwisselen. ae slotwoorden zijn echter en tijden verschillende plaatsen net Hz het laatste woord van | gist spoedig * genoeg gevonden worden, dan behelpt men zich eenvoudig met mn den L_voorgaanden, ZE Daf Ee wille van de lagoe de beginletter ver- hier en daar een eigen opmerking tusschenvlecht en niet zelden on- toespelingen maakt of steken onder water geeft. Hen en ander dient na- Be chter zijn door den zanger zelven vervaardigd, en daar dit menigmaal de voordracht ges RE zijn deze laatste dan ook van veel minder allooi, ‘ C BE: troubadours, foekang-chabar of dendang genoemd, vinden met het voordragen a ervan menigen avond of nacht bij dezen of genen feestvierende een-gul onthaal. Menigeen onder de toehoorders doorleeft voor zich zoowel de vroolijke als de treurige perioden uit het leven des helds, en nu eens getuigt een hartelijke lach dan weder een stille zucht, hoe de schilderingen van den verteller de gemoederen aandoen en met welk een genot de opgesierde voorstellingen en bovennatuurlijke gebeurtenissen gevolgd worden. Ofschoon op menige plaats uitmuntende door fraaie schildering, levert de in- houd van deze traditie's voor ons weinig aanlokkelijks op, doch voor de taalweten- schap en de kennis der gewoonten des volks zijn zij van groot belang, en het was ook hierom dat ik een paar dezer volksvertellingen onder mijn toezicht op schrift deed stellen. Ik heb de spelling gevolgd, die men in de oude handschriften aantreft en_ waarin men, behoudens enkele uitzonderingen, eenige vrij algemeen gevolgde regels terugvindt. Ik hoop door deze bijdrage weder ‘een bewijs geleverd te hebben, dat meerdere toewijding aan het Minangkabausche dialect in het belang der taalwetenschap en met deze in dat der bevolking niet minder dan noodzakelijk kan genoemd worden. Fort pr Kock 29 September 1882. J. L. VAN DER TOORN. EAM OE) ES TET WIE 7 En 70 ij Á ’ - « Kd Xx f: = SA 1 ® ke EP: 4 a d> NN nt ge, - Phs Jee, Ee BEA: „Tr Gn di ie be ve X ks: pp eËlS sien olp js) So wss Ee, ii lS wals ils EE e È ae ) En gt one op verd sle ebs B ses gep En el En SA ek En 4 55 lei gli of Ee. B jad) Ba sAare „lo gole he Ër gon etn ho an U W Pals) r "20 ssir hop» ë }, os Sl all gina lo sieke wr DA sr sieke) Jb ed pim gaan Js, fen vl we Aaho ds iss 5) kds fee sí) AG ur ê lala, ae sieke ) ES rs AAS ol sieke Ki de js), ) mad Et lp Vlas SN vp hE Das iem à wks 7255) 5 NN she) ui r ho 4 vlas» 4 Bel phat Tis 5 wb rb elo al els 5e ol slem wr) jl, SO (dr pn SO nn A) sle vele „59 ON ne Hse re lS, 2Shes Wljlass djs) U roedi Er zm Ee S plosl Hb eaiaed ANS so le usies Sl allo | po Slee bois 5) sle ss) heo & En) pelo ej dol ws! En EH 26 Us rade „205 SU ze el, 4 CE TN ns ì ’ El BR bite Lb wl bes sr Sly F9) Ss Lb As ze Ss ’L ots „us Es àl, De 25la mls anp 8 0, > SUS all go Jr ho De oe en au, de è en ai klank zijn ook in ’tschrift van elkander onderscheiden, daar de Maleiers de uggeven doch een en een ) er boven en de ai met een 5 insgelijks van een ) vergezeld. Daar r den drukker moeielijk was, die ) op de juiste plaats te zetten, heb ik ze ter voorkoming van on- elijkheid “weggelaten. Zig mer so wlole eo zals 55 re) 5 td d gt Be s° 5 cab wss sle) EE vlas» e) Ben vl Gsm Ujles ë) Slus „us eet wie dal &E ëk pla sla ble 7) glas She Ee Aa sen OS _llge Wie gie 5) Wid Sp Zed ges BE, ò) wie Te ZN AL PE EE stee sl Es ras 5ie , ‚sl 5 En 5) rij 5 SAS 5» 5e Wie As 5) hekan LaAo 242) *l) „5 LA ESS bs se En rêln 5 sir ë das 0 le Ër ët gai yzo ’5 gow EL 50 verl „=de ë 4e LS so # EN &ês En erken \ lo A sb ze Ie so rel sb (BAL 5) be go) solu À Siris slat Wv ge owladris zi 3 6 ES Sl a le st He ot Er Slade slr Bp Ega — el Sym dels ë) vl glsdakes ZS ê) ZSlws53 wolole,» er RE) JS bo ie 5 Sjlpsdem dels dn Sloläe 69) zis Ge Jes oade ls pu hade) #65 ZE hl ie As a êe ERE es) ljARo a) RE Gl LIE sek LS oe Eid en aad LS kj Vaag Ee . £ e a s PA Di ad C “ eld jl A) vi Seele WS sl Em pn DS oi wro Aen 5e én Ke ëboss 8 ela ao le sn br HN spel’ sr ROC Sla Goe “pl Bbs0 sole 6 Sl sle je Ja so rsdlì Be ei Ems BS sd &L ë 5 5) je 05) Sjlpmkern wlsp ad Sa WO ste sp gla) st 8E ele A lep ve EL ö slje 5) g) eptole julb pelo es deel GH) nr oe Eb le 6 5 Ee Pp ett U he} es rin zp” eh Tt “er EAN A z / tad Dn „ Ek ei y Ve. gee 5 ad 4e sf Et We Pi re iT te i bed nnn IRC sik | hind ® ge a á: < Sr herh) nee a ne Pe ze ET ern MES ol ; iel Lars N= WR pk : N 5 eed F A dl ® Mie Md 5 „- pad z rr Ee Rn: nd u wi ben , ot ge an a ZS wei Ee d RS wi Ne en ero EN : Gek El Al el: BE Ie 5) 5 \smhasn, di, Can rpl AS ple de so gel Zl rs , lo sas PG Erin |, ve 2 6 elles ë Boel Glad) 2,5 ils Sj 5 (ges 4 5 de ep) Ma KAI vr je) jidells sc w 5 spem wss yd las amd) law eel rid A5 sl Ss Sr dl 05 OEL 5) 40 wss 5 | lln wad | ges ss st 5) Ee EN Ego) 15 ne u 5 Jel a so fien Er &r en oi os BN sijne pe 5 jhk ollie zijde 4 Zh 3 ee ELS vi? aj te) ib > 5de FAES P\ a} Js us Sj pe so De, 5) Wirss ê25 ’ ess & d) pe ya Ër op grs sle zl IS salade 4,2) SOS Ujke ed Lab wo EE êlare g Sj \phesn Le), lak se ê Se verl en Atto ols hd goslslak gi), 50 Gele Gr ll lola so Spa stie wb DNRT rs wi) Zlelle G pe rde wl Ha wa he pr Ijs Sjlpmhoam ollie 995 “yêlmdas reset) Sl oP gele JUS pa 700 plan ost “ppt HD ES Sha lS a Gen Leb ga ile Gen Lel ,G15 oi 5 pla en) BI és s) He ol sil oyslnke Gu 5 se ë est ijle wen pl Ë) ole phat Gi els Elam Raa AAS ele gb lode slolw se vlan Wa Ip Nee pelle gayles El A5 ele SS gi) eee ple U B je Bjte ejle e sep B 5 s0 oP slk ds 5 Ns sy ES Pe) ee A&S ied sl, Wss En los IS we sdees ied) haus D vie >) le» p4) vie ls es) Bi ss wid IE as MEE vies wiG 50 U 5) alan ALG) ee ple lS Gh emile Ob dje F0 tld Pd ele pl Be gie no lw glu ZS ä Mas Js alsols haus Lb ze 5 Saul) MASmae 5 Sp &) pn DES plens See 9de ib 572)? Rt Sl Ja olles Pd ale aANS 915 4d) gogo |laao és ë) SD dE wi) zShaku Gea lais Sle „SNS bijkn Ha om Sl oe ) ib ed Be ohhaian ll ale lS E95 Gl glas gil ope in er ied vod Blo) rho JE) Spat 95 HON pd), te Gs oek en tie ss 05545 &lLe els za), Spe ss W 5) \ymhekn gs Wv Hwêls po pils wiede KAigore cyp OEL ali SASusro u“) 25 Ijs rss vier Pp glakere wlan? rr EN en Ae 5D Gele 6 O5) gls) ie hike Bme Dilma pl zülle lpha MS Pile Jk %L she drie Sb 5 Em je rb Es ols gla shr SS ANNE iS getto ll Se wi 5) Arn SP RN EP ASN jen Br gt ett lb GE5 eo WW we Kg rs ë AAS 5 Er Aas B wak domiad he S al, }, El bi se *laò Rn veste Ans so » „as vis wo gen Ae SÌ br Wo ) 9 Ker. DA) ’) Jo rms) SI ye) 82) Pen ESS Lias laas Eend gls rè) ul balie vote) Gael 5 Gan Kite) 205), egen ESS Hse etdle Beam zl Ee TEEN 2), ") Nt & je zy is) ses er wins wen iis gal kred v' pis , CN Peel re £le) EE ols lass wee on En Gys ses ö EL 2) 5 Ss «) Sil ie wi ne 5 ws jê ENE oe Ene So, En - EA d e Led RPG c Ki . il { Nn a &= wei) 5e Ur à) sos 5 dees) EE wisi), Lb Ur Bremke 5 55 ës vie Da? &t AoA BVA LS) dl al, ken) aêb sd 53) st Eno wies se gsÊloke Bots Ela Ee, der Ss) pils Halas rumaê) en js WS well Jas ed wa) El si Ht CS) SS LS ET A rar ral As HALA ded ure) pen wl „AS gls : gem Pissed ra) DES ais) gs kes) wits älais) weke) & 5 rij ak HS zals rl Ere HÄS HAA En, kes) ws RAE U Ansems PGA) Jr ej rasls Bis Es) af RR wijs yin 5 ks „01, Esha ESE rak ile vals Wv Ed? zb Ais od mia ER EES glas er jl Saan) én ids) jes y ie dlp ui teln Js HA 5 Jae bw 5 AS Z Gen ge LS “Lois sl; EA Slad En, 25) Is haet eh wsl, Sp An ES wa 5 Eten gs 5) slkess ols gole RS Ls) Eye Bgmlaot wijs N GE Ed ee Sie 5 Boml ë Ps s$ drog) usss ee More „01,5 sie all, AD den) uil ZS Is Glas alas ls Symslaare lbs ols ada) 2 ss wijz ro) gok Ao Els b wi ò} als) adsl pies 74099 al ES: a sd) 2015 uits ab „) 5 ra „ols visil, ST raa elles rake ee la, Pl ët be & ls ë) Lw, ì 5 29900 ls se ys Ams &i ur waist ass Gals 5de :b yer) Wals sla) als és cs) ple Pen lbs pelo so als Ere a> je give wrids plvom gite Ee, OE Teaad Luals „5) slphon &lo weke „6) ës Le aans r,G) Js kred ale) vis, NO aca arie ee ER ken ELSA dan! PN, OT js sd) vids A, EON ma)! Vlos EEn lS; Rd EE Ur E90 „Slaaas gis ë) ch A 5) Iises ë Wss Er HAA Ams 3,5 „ols RER Gel,lake ws 5 AAST hed Zas LE „25 ARS zy Ss 55 ws ke Ks A ,,S 2), âs < bed SL lS Se 9S zoja dl AS Ek bt GUNS ha 5) \yndeAw wl el en Elen Pe yela jen wilk Bed ulo Sys al sal ei gs GE eo Aard pale dp, Eppe es 2) dake or ue Ae ahl Gen ele dsl demie gl» gl (c sr : - % RE ee te 55 leo « sle) DAD: ss 55 5 heerd Gele P4) wid PS BAREN 5) pmke es AAS 95 wies , DAs Ss) sle) Tha) wsl wies 6) ads) 5 |km ws JS 9 EN 5 ER 5 ESA ste kenne EA zin wike See, « AE Eus , ye MEN Se Îo Aw 5 ES Aus wis cs er hr. ea edi wid re5), aish PSLo rs), GA CS) wida GED Sy PM Gd LA mare veel EN; le slaa Wie sil, CEA Ee kes rs), erp 44) wv yer) e= OEE wr ello Pon is me Ea ls weiss EE LSÌ de AO Ee), eg Ams gel» als Sj yael 4 SS 15 en) \äs- EU, „le wsl ‚6 A &le Sanal) „9) vies, Aen ebs gef Mee si holm wis, RE zn eren Ke 5e Wes Syl) 5 Gs jen pl dst LS ale Deen &lo Paws 5 4 PES! gs wid of vn n rj) SM GS rp egel EE 00 wide GE A GMS EO IA, 5 5 WER Ep oe ME ads! st slam jiall ple el Roy) wsl aêl5 s hej REN st Ae ee sb 20,5 Almeerse al Ae àl vis), PP le laa Kas CS 9 9D är AED, so ho lr er 5 ho si êss sle slog ppo sogn Ee 13) sle pik GED grmdaae wentel slopm àl Sk 2 Sp al Elz aisle Gee jan ed OMAN gele Eje 53 JS ole A) ês ss HE sl, En Wstel 40) 33 ten älisâe) Re} Spe wr EN Spat wi? BA oe EN, Ee ze) bw „) 35 vie 5, Allas & sle en B glad) ALP) El RAN er EN PE KOP PA 5 7 &9 w2s AT oek Pk Ce ED EN OT VN Led on 9 ow „ln 5e w „ Zo Js ‚5 A o,s, Ei) AE geel ARS elle sle Ss) bos als le wss sj hpnkers vo us pl, SIA Sj sel 0 &AoAo 25 us EA „u de Sr wslole 92 Sle DA Wid 7 wi? usb ple 5) lee Volsim Phn vies SP wo Wiler slolâ. 91, 5yAAAo 3) 5 ins lmet 20 wl sjpmete ats B 595 Ste lol gil 4, OE et ef ee Nelle 50 al WUST op aijn kn en eis ) zel en) es, sil * 5 hee vie vis esin ela se A EE. lb a le Ae 5) sens rsjêlo 5 as | AS jg Illa 6 Ie 5 os gil 5 ed AEM rh éd es wl6p dlg) Sd gil 5 en Hs Aoi) Sain En, 5 ) ss DP ESEN Sl so ele) Pym ve 0 U wl SN Sper REY piae 5 L_a) pim ws) us) 5 BS ln 5 ol as 201,5 5) yerllo°,S en We 2) vlas als &lo 2) 05 a ed) 5) DE lS SF to U oi rl Ul ob GN IS hi ln wijse prhefe OÙ Se Sd Of HS Je 5D ed ee sl EES piere 5 glt 50 or lou ple 50 he HE ler je Sg etl eo zals 5 AN Alles le ed GSE le 50 Eydler le 50 ë) 5 Olo) phaw rie loi) pede ve ho elen A 1, 5 SD | Vs pee as vier Vs Ee SS se ê) slo) DIE aas 5 saw wesen PV pls 5 ob „5 Ee älöo de) 5e N. En) 7 «Oke vlas e) Ge) 91952 zld) eh dis hs) sj be 25) 9 Le isp se edel Eg ë BAS „Isl Wid de se Se vr Ks 5 „Ss . je se els JS Pan BARS, 5) sos el Se zp ws Ws jpk we), ade Ts? EN) kod REE ë wip > knod Dn B En zl, 55 DA, 4 «slo! Re UE ó) AS Aa Ee Pl wij ted ved 5 in =lâo AAST bned hed aad Á je) wie :) ses ‚do „25 wie 5e! vel 5 SS wi? ARS Al) 5 2 SEE At AE RAE Je U sekd P 7 En EN Js ugl 50 sl) De Glas rs el Wisin 5 w ee =ló EEn ë pe ala) lo Ön Sed so No ös ss dal wl ë Pus si hak le 55 yesln dl ue), Ër smhoAu bels ër WS sei 5) SAAS pike ade) =| El Ie Es DE Cé E ë ln En sl 5 tr) 9 gern mn de Bi Wee Zes Jer ads) REE Zed vile essa slog gele Sr ë) en El hb gla) wet wsl au) pride pl pi bo han àl ss Vads gil) 50 Gele selo slan pepdte sle vis EA rl Baete Bola A El si elen men se pap rel) SS er Vn tr st) zl AGD Er se), «li Aer ili sd Zell holes glad el,o st B Ijs ei) il rl a ello sd slo) Ek) helen: 5 Een dale Tal u) vsb gom gd es za jlaäe JA Dn) ON jas) Geld HEN ke he „AG sl ern Js 5e eer Ek) dela „ SGS Eel, es ál 70 vh 5 «ll Das Ss ë) gilde gat AGO Pyl) 7 20 8d EN es Jl Sl ols „Ag Zeal Ps HH geen ë |) shed AGO Elie MEER US r gelmke „AGD Pela) Pd Js ss j9S ij is rele iks sil A) paaaale a£lims w as >) De Aw pine As Re Ale m6 BENE ee)! sl pmke 5de vis zs risi Jin wie d Ai Gel) T&AÊ 5) „lm si 5e En DECT: alsa) „lS , had gels &ligsel EE a TUE eel, late 5 BEN gs wi? 2s ste Pi: ok hf Et los PECOCAR 0) en sien sil A els, Nd J SDR TEER Pe — 15 — de end 52 wr 1 yn slow nn u“) Elos «lul hoh 9,55 & BIEN: . ir . . da WP “ t As 8 - ‚elle bel Joola ë Vle ramde sG lo EOS jn 0E) ui, EN Sjees EL UPE PN hals r) Ge ehehe vier Tr sells is fe) agal ed rrd 4 É ERST RS Ad BES | enen b sel 5) kn ad es RE je Ds Ans 201,5 & le sl i've zl nn EE: r p) i 1 5 1 „5) [EES] jn cs) ee Oe: 55 AS as Es As els W ES las sr el 7s en: GAAS. BIEC shar als Glan Las \ Gol,lde kend . Slee & Aj . zo en =la’| \x0 EE ) Be WAAS dal, 2 kned Js ga) ° sol gen vj kee &l wii Bt Bens Es, „Je En ) ë\ De FEE En „5 els ) „lp 7S EN es (0) 40 ls s wid plens elle ee os Cypa shet OH UE u ker) 5Ì IS bs 745 Glo ë Ha se er ë BAS sl vid Pe ss CJ Jawolle Eojge 5 JAA ës SE Dis) KA Otello Bs Wi) 7S ca Li Di isen B En © e 4 ei 5 ' Jon « rt e) SK Sns F3 sad Sr edo En, ES en > b sl sle EIN re 25 kers A Elo ë we Bes El en te DS daa ös mtr NG ade pie B 5, wia) Po sake ip ee ë we de se NAE BBE Ayn SS rl IS No Gs st Gail Ee id pllaw ZS5 ASIN: pelo Dn, Jr eld äl ob) Js ál Bl ve …s) Ër &losd ne: Golslanke Aers le ES35 pmke 9Gl5 allo wS np de USS gls dr le Kor KS ë giel %S és ) sle kers 75 Len prise dl EN > se rar ris al *_0 EV vlier ver Tes 5 jes, 23e iss Sh Js iS, pike sl sle sloyu 41,5 vile de dl ll &ÂS 5) phetn lose ë) ë” sl | wo ke AAS Res … J av wr RES ES ë) ë% SL in «ls ASS SAM *L wr ep hern ES la ë) 2 visi, SpA AD 5 pe KEN.) ss Js 4d ë) es vele Bies sd Al Jk SS Ol pe Dael sie pmdeta ED 40 vis), Een 2 Ber) 59 sle sn Eg Ams sle HS romke lose ë) 6) Pals, > od selarie ss vk visi), ssd sr ss ê sole Ens &s 5) hase) Ee, F4) KA Ges lac) Ss 5) phat en ë Kohn ZS Ker êr55 As Alke 51 2AeAD) „ gele 5 Js Ls dl Tee Dee, £ 5 à) 5 ohe rn Bij An 3, 5) « „iis ai, Dp r\aús 5 bps olle si =Nle Semighe law lau ë) vi és 5) Jae) ê wv C He) 5 af) Jake) kend 5) SL Td u? 2 Spikes Laws ei? sl lles Laus Gele 55 an, PG aj, 9de ë ale Ù iS Blas Jet ls wid ws 5 B eZ ln ERA 5 zals ss kn ei wo) ek ict 59 cs vs sle 5) sars Ee EAR) AG TS hed Ed ê al Le she Op de wl, sil oen wils ly BEREN ee) 2 eN . “ se te 4 r) . . rus) Ere ub sis Aus) Erens? ë) re) Pol a al ë ST 2e en 5), pi kned «5 En, xs 5 kr ed 5D an 5 ,S 5 5 ill 5e Jye)o pl 4 lln Ei Vp ad u“) AKEKIS 2) pe és Gel 4 NS Find has ln as mls Gl 5 RAE 40 al re Luo les cia PS AS kn DE e) An yer realis wijse rè RC ssl é5 Hal 2 als gis és de sien ds) vis LS NN „ Te alu ‚=b Gen hk ned lee la) ) a kr od Ap & do EE e he hehad Ss Ls) kod 5 En BARS „il 7 \ads ls adsl els cs haw sos verli ENEN) ë ci ) slan ESAus LS ë vj? „de des) 5 au | | p | en Sl ral ‚b AA) re wie or „ Vato 5 kned sb ile kes)S kad ARS: MAS vl, Pur uits S vel, ei b) 8, Vaas wv (De AB ENA EN En: 55 au) Es pi asl Ee Gat Sd! dos, ye) AA Ss EEN) LS … RSE in älo Kk 5 e 2 pelo REN ENDS sle 5 Rn, earl e wiele idee A 5 Ge B Ht Cr du En 2,5 5 à; ken, u) 5 p Te : ei el s s es 5 phat lbs sle) sr GS En, „ 5 rs) Gole,sl SS Sb usê'a rol 15 EGTE Su ab Cen gs ha” ile 5 las) éen) u) 5e S, 5e raam 745 2 po ri 5 ENV; 5 4 wie yes RENT ale Js be 5) wid gil 7) aas); ze) à jo hals 5 wi) Js EP: EAR 5 éd sl.) 0 nie Js Erinn Ss Ein Ss eas ls hoh zis Js vi acts 2E 2) 5 5 5 deken yrs welks Eel de Jas 5 „6 ej op is) Oe, Js vier del el Aimloläss 5 55 El she glas hes yesil wise) Ss leve Js Jak Js Men 5 4 Bers 25slj alol wis Jb: wi? En wi ‚) 5e Spe ae &anslS wis &b Sao 5 sla Cie u” Rr; È rs Se lie selo Eje JJ "ao wi? Ln Zamsläro wie Hb ui? me LS &5 dl dansS U si) Je), 1 gol 5 ve) &s ,,S ss vs er Kat ns 5jhpdem ep ws wie Js 5 „Lb 5) Eddee … Spes Shun se zahlen 3 wie sle Zl RSE zu 25 kn sd wie AN) allie Ads Eb and 2) vee) AA) «ls ala ve Zaro ee 1) ves, Jaio Waf &l5 3 …J. ale ale, ken) ur) Ais ollie ES ams Wid vie Alg Wid CS, wia ve) Ee ë, ssl ls 5) Jaa an ggn B alas, EE Ui wij cle’ y wid aals B. wid et hie hese kad nd ds BL Else et 5 sl: rt Ore GI Elle le 50 Nja sptert sl pe GIL Ui ale ed le El did de alli Em alert de GE Ne ete sl Dan gen Gans Er 7 £ ‚aeg 4 SA vels J£As5 ries JAA A AAJ bemhorm Golf s Md Ss ge 5) AoA js She (ml Jas pel SN elpâle sl A5 AS gla & »S asmike Eb „do wolf, Je) sr Jos wide Js 5 wie ee e) 4) 14 Sp ss wid A Le slpks Mane WE Sp 5) Iymhos Ans Sg His 5 ë SAAe elle knak Ee, AA) ee } kene d 5 JA aal E, es bpmndarns 5 C- wis meen wide ws „ul $lo 55 rs yes) 5 le 56 ‚=b wiÉ Ein RE Kale HS) Aas | ngen DA ue) ans,s br es A „ Zal, ye) es bj WIT Js 55 Bj Jl, Js HS bn sh sn WENT BA ike) sle) ss SN ies = rt yrs) KES Aass Alas en 4 te he JE id UL Erem JAA Jd ee 5 jn isis je DA 5 Sje 5 wiste js ln Jas ye us wij 5 wss EEn wies) 5e 8 ret Eren we sr 5jlens lar AS GDS Ed ale Gb A ej lpmdeam wl sl, Ee le rijp Jem Sylke Ss Pile CEN Ss fte ls B Gar In 5E Gels pl U eha yal AREN Jr BS te, lol GE ba sle amal ol olie St Epse Gen E wike gla) wos Jedis glas 55 rc) il AS) eed Gl Jy Jep Geb plla wolsles wers ele tnan eis His lo Fale erst sMe SJ boe GEO ols dla AN 3), 5 Es) WEN, 5e ssl al ste) Laslo AG Oee as KLAS hs jie, pie 5 en Es ad RAR ne Cost gis pe 5e BS wol (ede pe had Js ls jg vier sies Ay Glas ude as dalle Ss. Dl Hose PL Gar jam IRN B AS En bne) ASS ne) Pgo le 5 nele) mie sl be Blei) ps sle gls) apie GSE gls al sn Ss 4 5 En, En KnAd) elf En wdd 9} vn Ges) rl wils Ao wies P >) Wilke wief ej SUSI pd sar pe 50 ë) Ee den ole ab nt Dd bte dl rs)lo, le DE wilalss e den si Nike «las Ul ils nar, pla Ls rf 2 id hr «lo lus) Js ,) &l wers En, diss res yesilo wirelis ze wi Faa ols „Ll 5) EER we Sr En En 15) Jake „S Ls ë) al ws VEE vie LS) 49,0 je en wle Jl sk Pod els) PAREN &s ello 595 al hen Ens Gre) wrd zy ale lS REN vs Ne, Be ef $,êlo 5) Vka Ge), lais spj  het ë) hb |, } r), kao vos al} ORN ol Volkan werd) is Ado) 5 wr dE we), jo Kos, Wêr Ne | Jakelle rekel bne) SP B: war % $ sis 5 z ollie Pel Lien KE Es hallo 5) Zl Efa sole 5,5) ah Ee, REN ges 82 ër vite ê 5,6 OE ns) 51e Ss sie NS sie 0} US 5 z) lbs ses ste kred el SA & \lkovo CN c5° „Ins vie GEAN lS rs se et) kan ad wl „u wide EV en ê,5s ao) kad wrids , Oe wil hens wol sÊlpsAen w er Law Eris 5 ë B vk brad de Sona) Zos) Pul 5 els PNI 1 ek KA phon ellas LS 15 win 27 wijs Slsaadlo Ër als) ss ë) Ls gls „ls &us „3 70 Ee „ap Et & T be Zdar ad sss 5) Fa lS Wss 5 ES US 5 6 A Bidt aSa PDS wss sd Ë) GH erlpmhasn WlSy sÙ 6 pen iS sis Phmad SJ „u wijn Ws 0) „u) 15 wv „u En, Fa wis Gais kend sd 5de El hops En ral, sE) gl LS sla) ss Kw cn a) LSP DE can ES u ÁAms , vil, ES bn rest „is ie B dâ ) ne au ze Ed sdi id 5) ëes U$» Ë ries 5 De vin de ss alde LSP a so wis 5) shed wslSs re) ) ui? ál ze EE ED ên 5) Dia En PNT EEN ese Er LS Oca mn eel Dela 59, peo SN SÙ KISS Gan AR Io sie jg nan ê=h AEN Ee IE js) Jake er Ale GO Et 6 A OP Sc) ep zi) alia al Ls ss 5) al ls; zy olla „bh So pe rds) gelas veel wils kels ss del, ype ë- N ds sis Ei zl lais rl,aio gelu wild Del As Eu) 5) 535) vier de) Jeej: Jie 5d em DP Ile El Estas Ab Erden pp eek sl ES „ID vids), ren Esies SO ie 5 Jy tss Herken Els e) ger 5 to Lb vids, spre zE ode koosy2d ’s ss) sr fab » le wip we Esa 5loláe Els) sh lb dels 5d Werrds st) keys gole WO EE Symon lola po ds Eloy gee ke, el wie dk els ui! er ) pd) dg GD dels ê \ Tl uil wip lola gi yes) gol els zb 5e) êses vidi, 5/rke wss sle 5d ES ye Jes ë) vis, Ie ESL rvb ORN Ges) EA Hlm Gelain Gl gele 5) } bw visi), 5 jssen Sol ë) 5 vl so 5 gla EJ ed 9 sla) AAS Sl Ute Ee 57 lul Us Ela wss zn vide olsa) glkin gla gi ol pele 50 5 HP wl gente Zrekam wol flalS wl il Mp plain Gelan l a) vl sd 5 5 HP ssl omip ES se lie wle plus Ss NES at ad ee wv 5,05 ul Nl Gen geld DG kele Bies IO Ue WSA) ê es le Volkoro len. kanrsd ussls vlij cs sn «il Feed &is) Als kn Ad yaAêlke gjisle Gvd zl), las al iS Iolkaas W sjen wisi ) yeils &lo wiens WI? ëlo lais) vs be la) ppi ss cs) pen Het vb AE ek zE we) EP es A ë» ie: vld „u LS) zis Ro) Ee, slo JAA sie ot De Engen jhk mls „je ey baslo we Ur visl, 5d llske 8) els ss sis Lo rul) ZD ë) LN ER 2205 Wen) de és w oke), AREN plla êr np Eye Glaalgo Ela zl U sl ran dsten dS, ss ll : Del, vs 4 Bol 5 RE Nen ce EEE € EEA En Enk sns sis En zy En vhs glols giais St Key, ZE en & ês=ö) de BEN Rtl zn dan la 9 Ga las #5 PA ENEN Pe Lb „SjÊlo — voie) sle Boei wad lS ple A nen gasle ElA ge Wd en ash sE BES Psy sh eg wis he Ad 5 JAS LS 1 voie) Uimao vis LS kr d N älle al sis 5 a) Gollske Ws ul knad 45 Saal gd 5 W gb io) wies I= Ek 5 NIT AS vie w holm ub vidi), 5e gs $Ì BUT w ës 5 20 js Jes 5 sld Ss vis 5 Ae Wie wr keys CB Loner Klad sis En a) Goljlke dyn sle ders ESD des)S 20) grfas vie 5 Bjo ws > pike de das) ss el hard 5 lp el MS os eN lep Gs ue Ue Bte BS el, U PS SD We wr resp Vatile AI, ope de lep Pr ysaêlie lola Ss visi, 5/35 els pmke 6Ù ASS vs) sE die „ vi bes) EV ae wid WI oAAD bed Walke vis en HAS Laro io la EO phAD ned Lolke ols vis SP le res vS) sd dlmsl Ws slm En «lala vis Ean Hlasilo,s bos is NAE wis EUT Ls) ss 4e hamläs st bo Eea mss kos, AEL F0 (waldo Een) hf dels ella or Pen: ale AES Ë 2AS 20) ueidke Es Pc 5) Wier sb ie La bi res ken d we Balt eerd zi wid s Sr si ê is Ks. NN ni Jess wi en rv a Ike Sie ye Hon bt wiel En ON en ele all Elie aSp re LS yua P5 gali Uidtee gasËlie sep 6 gela asl sé 55 Hse Ede wbs Sv sb kao Gs al Lira els slee let we Uk gdke wel zijl asl gels VL Bami) Pm AIS sl ad rd PDN Se wir wis gris Go) gmagle es vis), 5 sr Boys Bs Gisin KS osteo zis öns SS vie ride Wiss &a) Gl sr ij 5 eN Es ge SD 5 Öl Ged WIS kevers ) Eee „SJ: > ey as) vri e jew „e LS ker) LS Giel ela Wi lem „J RoalleveIED Hrs zi ve rhlan s Ola EMS gl bp lode Js Law Ls) go) selo Ben: Laws 5 gls veel £ Shou Alo Lolke go) EI ze sl 95 Glo olde Vel of Gl) asl, ejsete ellie sj lpekere Wo wis ebde go) slut gplasla po Gh peel Ertenrhe ole id ello ld geel Gls geel US B je Bye KS it A wr IE Erle BN El iS Gs lo gas wiS vern 5) Gs se ye) HU ed sis rilo Eh) hase) so PAS 52 Gls) * gls OL ripe erde HS epi Hd Jute od zel ze 5) sb He Jet pw SD „sle GAAS jl HAW 5 „ls …s) Svend SES Jap de pl El Ib so dn ll GI 5 IS US A abs 25 rele saal Olle all owe Blole gezie sld) gastlke sl gla GES ge usg deme pe HU HS Gan Uijae lame all od “Cid Ulo sive JS ë) usb ) Sn AEN Ens gp koi) gl Ged zals Lias „Ip Gls Epdöslle a lame pe nn ES wsl ss En È la 49,5 rdlmie 25 nie) 595 niel SS W 25), jen ws Es slak dol sold wandel ji OS de 0) olie Gok) 59195 waniel rl) on ES si vels ei vesile gel so ls wd pe KE nar) Ppke RE VS sd less wh SO wd se ale wise Ge) le ole GA) se pe hm wrd loss be) Zale 5 ema) Gede dln laden dr laet ft AS ola sle Gille de, VII) 0 45 Ws BS HRO) gagle EMS AA, spreke wsl Ell Gepke wss eAgle Ean jsaonlo is Wi verl ies al} sé Ge) En, Be RLS side wie sl HEE solsie ESE) ive 5de glols dns) wis pe en , wel Je yet \o w ) EL bo lean ë) ) ‚6 5) usils A sd PAS ESEale glols w Kos) 5909 ads ris 2d 5 dis SA Pi pela le ' v wo) hai Ey visi), OE Ae Foals vs 4) vids), Ehio was glass cs) vljsmais Ps) 59e "as es dl ses & Zus Es áls sole ols vlgns „bs sole Dn vljpsin EUN Sus dln) 55 sgwlaare gs Sho se & Sl ws ers wies ESS DE io aar Ss) Jr Bs Pd B ed Gen els Hlesd ele) sêlie 4,7) pr ES U wie dl Mr ON bre a gel tt ae OS IAS ele el,l sole ae) lp AUD B PS ap 55 2), ptn wss Bl le Ue) ost el eea vS 50 WKE AAS the JN ede yesil JS) sole gl win zl) sle ye) wijs pen Urd dels PS PE nen ot el JAS lope gilasla JAA Er NN ree [O) se ë? ë BAS 5) ss 5 en Pen ps Nn Ee ap Lb wss br ss zie on gn lake Pl 2), yael); ye es „Elos Gol „ys Hole oe os vi 3 5 (tr Se) ia) 20) ls „ie *L 2 gis 0e w An EN ek) or ws &äls glols JJ, eb sj Ho he Bals and eel, po So SA wees le celle SA 5) ja HO u ho) 5) WASS Eren)? ele Wad Gl Aeg AEL 7 elle si la Th Pr Een zak el o'lalss , Pe iS, rr bis Go) Sten Pied ted Ope 1 Ps BS A, lain Bee dg, spreke Pe awel „20 pen aêls pin wil, 5e ls sl) és Pyle alê,âos (el t° 5 Sho vests Jer 4 BEEN yin J&4as bis Jas sb wijds ae visi), rede yere sis) bns) Bako Êrias so Js u pi Jer ols ap 5 nar, PgwleS gutêlie fs Ihos HP 15 ws ed Ul PV ane vrl vri re) ello gasêlke Asclw Ee ale sia SO Arty bre) AD 2D Bjo Wjlke wl hl Gen geel, Ala ham Pd Wijd Elke ele al le 0 ele #3 Pe HE et Wi wle Bries AP oi le nes) sle yn Ia Pr Ela ed lS se pere ed ele rsylop of Pype as Be Jet GN ed A ed LS kto lsle 5 pes vie ple êr wb NEN as) radat Vea2 ë) Glad) Syn El Els SO pn 5 Ul er de 5 De Bijlke esêlke gehen Wai jl lab gade, je eon Ul Efa ed Ely) SO PO Be BAS SS Sl 9 Wid pks! SS és Kle Gls 60 HtOpe 9e AD Gl SO pod PO Epe Wosle WI wie WI kale gemid Boke milde Shi 5 tl phat sd Wes drsn en als alde osjphe Geb Wils Hls spe Lw 0 Wi GS GS Ho) el jeske 5 hese yesil ws Boe LSA 5) vl jede nj id sss gol JUS AS atêlke 45 Ge Ere 5jhpmhaam els EAS eb ES &lsle wi visi, 5 KE Cg) Slide Wies enal ZS Ei sle ES ge 5,s wid Sa) 2 ern Wid Sg En) wit 50 Fha wid lp use pike Hls U miet sle prik ä vis vl gla) 55 vhs sr Hb so ob seb 6 ESA sle ppke sloym alls ad), 5E wss es ere se) Sym a) sle) es leve 5 siam SÙ sel Jasc) GS gk Gel tk kad si 5) „ib Wis Ë ais 20) visi, 5 ED naan spk ollake JAA la 5d UB eel GE IS we ot B 5 od ë3 JAM sr ads) IE el AN gia) bee SUS wl oe visi, ss ele Hw) ess OL EDEN go) sls olp U ge os jrs Ë4ÛS al Slope gaste HNE JP te AS Gil je sdke ste ass lain) a zo rop sE, so alas glad) alu ao pos, EN ze BS PS) ve BAS PN pl, preken wlj ho 35 lg bp giel ZS. & ple rs) s= Et) len Sl) fende ë) 5) hes se Rf Geen ter es 5 visi, EP arn êrs Gl spaan ws, UPE ip al ess Ep 5de zals aj) „5 slee gern LUN wolow 5 W sn Bpwpe Bla sie Ae 5) dn len BE Ess wist, 5e Geljlake go) joske 7 2) 5D shan SJED SEB 00 edele 50 al) WS bo eo pe ede vis se Eggo EST Velka vis Egoië 25 vie Er SS |), El) pie ws vin Jsalo sie sr Br Sango lade kan ed B ied West vis oi) ,s 5. 5) lpha jpde visi, PE ch vie EE ss WS gra isis vis wi? DN 5 lem 4 cs) lor, SÌ Ces) sie Hmêl bo,» 7) whas vier & ga gilje wrsS ë) LV peil, 5e ls glols Ger) po Ge dea wid el Opal spe sl WAS HO pe Deli elo pl aksi DE eld laa poles 65 Je Gel 45 opm wlj kaki vesile 5 nas, dll 50 sl Wire „pola rs DS UN 75 zion „US &s so le GH 50 sol lo HI 50 lake) GSE pd Opa pl en he GU 50 se pllo HT IS Ga) GSUS 2d Jpem Gel Ege lee LS ls ARS Shyne wie vs vis), SpA els) WEEKE Pen ss wiek ke Ss USS by 8 BD) ps, E19) LN lata GEENS vesti Blyl gwelmië ls) Sl) US po SED ols sil sle Eek El) Eid Ell 2 glu) sle glad! REN SO BNP it SUS se ker DN ner, 0 gla | Bes dae ols Spes id dr nr slede ze Ur IE es 50 | hawe) Sd U ed 0 wl, St ” rr De eel sle en Le GE he sr 5 ê) 5) vidi, Eph E55 KA 5) ke jg êen | Be Di Ee ó) ers Pes? Wie 5 he) hade) PER aa „J sl; Be ee af wie Ee ie : 5, NHL ed ls eo PD) Aus as bos) BBardko Jl ed We rd cao ld ad HAN ad dado) Slow Gered Widls ND tt OE gr OAN gl ë PN 0) Í vie wi kre) vier Ws sle vis grs gl, Se Gl Jel alas le Ph bas) SÌ 255 4) las as 4 Gere 25 Aus) wisi), sr gs Ue 5) hesn wi BA vil, ijden wl y= 4£l 5) se &i5} glas vie ws wie ver vis silo 5 wisi Lo En, a elf 9 5 Ao) r) ED kad) „hs bn) Saus be 5) pmke Wosko vis, Span vid eli OJynlo amis mrs id, pre lS ns Do ew de ed HI pil Efa sd alas zo Pe sl als Gl) oi le El os Eft GDP Es ola wl de JAS Gal pmke el Ie Ee rebel hj SAS 5 PN ES 45 PLN eon ie gi ES Sp Iens wijs SO A le sl) Sam dM iSle ed Pe HO dl, Ged Buy) Gen ol sle eo Wid Ss Flo bom) A pee B ie lede gap bop eel wss ge aisle Blgm sle 5d Js les kn wiel slee GAD 5s Sorol£ L$ She vie ss solss lada} W Ha) De yo she Us Sie ETEN SM Sl ss 2.) 5 Wiss ol a al IES St LD bad WS kom 95 ri ze > 5 Gele 5 ln GO ie SUG Gl gels “gla ves El ved ) Wise eo | rijs ront dn DS Gie Axel ED Slok 20 eg Gdlshe dlp SIMS) Eb ed Sl pgo a 22 is so) ass en) Wo, 0 le gam Sbn SP vise Gb ed Hls SMke iS mk d sle) vie cs) se) Wo wite whas wis Aln) ch ldls 0 stel, BANS ener, els) Sl, EK zero wle ZIS zero Ios lep Je Ese gAls ESA Es KE Wid Gs, ESA glols 2D ls s «li sr in eb ae alonsos pejd SE zE la Greg gS mln Wd EL ye ls5 SN eprtten Ope Ë), wad El ils EU wpd Ol eo slo wss ris se Epl el, lo sle ed EB sat ei SM 59wsd SP wiok alia wss 60 sle Mia Wis so sie pe Ul rd AES Bil elo EL es ALS lo eo Hb wille ess Bod) dS Efa SOS BI) lau) BS he Wife FO HE wille SS GEE wrs his 5 Sa) wis), A Ls) wid) SIA Oso ës Ì wiste sss rs Gal Slijas 5 pen ES 8) El 5 gej® sl) dert 2 2d Engen Se 4e Ten. En rio aas 25 vk ër all, kred Jol Pen sle pile Pen és in Ee ee ke, WK 0 gele d Gb se sAke sle yab ude Jt wii EE MS GAS eo r ë v Sn wi Zok) ä Ho) edes glad) los zen ollie pols gelo Vads voel wi el B NE) wid Se eN: s sl yin wie 7e jas ENEN Po vaals) 45 EN: vid ke pie OIS > 4) min, ke rade phon De Bree ss Eat dd wie As wss Eem lS Es si, Geh En, «} SAAD pl 3 rf 5 st Urge Elle en 5) pe lol, J wis 5e ri si ál wl „5 ws) „25 cs) wss 5 vs) lia sis) les es) les Zg whs zal so Hola hos ë EB Eb SIS En 5) PS SN rE gesis JS Ipr e wi 1 solas adsl glas d HMS zp ee WE 5D AN ps BE 40) Den a 5 BARS wie vei EAN u”) OSS B 5 alen so 5 gla) pel st ALS gla) wi Ge is sel Wa del wr sr), wijs so & „Lb Wwsle 5 „5 lada) ed , (skea Ee Bs ae uit 75 re wer w yi vile) rte B Al Ze Cast wrd sb En Eis geen ir lade) wegen Ì ee Le so sb 5) omheen wbs ») 1: vee ls sb Lb si hg En id) wis el Lus aft &êls 5 “Ae AS Le 5 e HE EVEN Bef 5 Ee wisi), Een Hees She 1 verl Ee Ee) Mi ne) vr) 5) lkr so ws vis, Ee yetilo Eris ad vr Ken) is Km 5 „hotm pen er sb wv Jo }L 5 ke EE on Es la gi 50 9D gil oirele geh so Al gelde ë) NR vis, 5) EST hirdie Ess 3e) 5 rde ls es wss viel 45 Js2lo alas Was pek Dj boe le JIS elf le pele lol gl rd B 4,0 wirele j5 slo «cls sels ss bh 5 el «le Jas 22) visi), dish 3) a re ë wisk ë) grelu ed ie res! ES yrs 51 sialo WAS Ea sr ES oe Els) sn SAS dl sn D,5 CEN ë) Ls 5 eis vi? slo ou EET vidi), 5d ls ES As Se GEARS ste ID LSA Gals Gan ES SUS 20 slop ls we Spio) wis cls wals id, zi sl En ik viele las Js) sj bphes yette sie ë) wlole k Ur glas 5 De Zl OT: 5 Lel,lske ES Ho) saf wi => NN dige es Gel vis), D wr ways ln lS wl le 9e 5 Gau) sle Aan dd, ye) Sen 4 ash, Eyk tl WEN bed gils se kes) SD EN PV ae ebs et se GR ws ed gls wi Eee ol 5d ye bonor2 735 Se SP Ue Eee ol rl 75 Gol wle El) PMA elo El) Je ye! welke UT) sal del 5 Son slem jon Eahins vis 5 WIP I= Wit wis vil, 5 ss wiek AS Sl 0e) mie le sd ali) lS bo 50 Ge ede site bb eo dae Se der jr ero dS; wisi or jb bss 4 olalss re) Es SI 0 ee WEE le Gen del BUS 4) Se Sla Gl za pad Jh DP Hie eel Ekorle 2 wlj Essai dye er B A DA ll ols velle. gele Pr let ë) soli 25 NS EO sm GN WS ed GE se gal &es Aen RO 150) 1=b viSr 0 ye) slol, Sas rs ê) Vb wridd 4) Eens vlo pele las vel) £ HE ed sb éteale 5) le 50 ds) Gs 4 As als Js de) weiss ws) r=b wi ëlas ne) se ê SD ke HP) Hs ë Spe gmhe sb Eiaale lS lt WIS id _tiln 45 5) lkasw els ë Ls wees) SpA veels) ds Pit: svh Sien 50 WI SIJ Jl SIA vld bsss ejpate 745 Geb Ir Ps vis), Spun ollie benrodse ss sl Sy sb ésenlo ls ne sis Boel lau) 7,5 sh Eieale els Slade ols ëels SS Vo el sE sel sle vlok sb UE Hi slem ojee 9 OU gee) alls! bl ols 2 geel aî sb Edsale sir Uh 2), Epe lS Saam lo vi st ht oymke U po A Is A 2 5) Jela Jel 2 ÂÉl 59 „els Pe MAD Sb 5995 Le iam zó) ej es Jb wl, jÊlos ES) ple In Es 20) vi58, 5 sk Earle mls WAE) le 5,5 vis), ree ollie gom) iP Eris en) elle; vie els pre AE OAN aopen s lais! ErE SS ler glaul wl ols lS zijl ’L 4 kred AES A s Alien ESS) eb) ss Le „ly Eerle lS s Syn Sd | . Ar “. e s “ . ER nk AA ê\ j, bel) 5 ste Ei os) 5 ss , ES &) ë an) w 5) wael Evele sie An ed an Gl rl els gil Po 7,5 os, dELS sle ss a) ESI laas allo pl site Eyle po velp Pila 20 ee Jas Zes) geko as Sj WS Gs vrede Gel RE GS Ln DAENS eo sla PS so dl sue Blade le Bw U sle rk vhs vidi), 5 JI Ee 5) sie Ss LS ke Nn és vi Oe) wir) DS st Jk el r°phaae Zld 70 Ibis le eG) 2d Pe Jjnlo spe ns Uikao dos jl, sb ee sho se 5) 5 rn els ss) sn W ls ë) „is Pes yetêlaos ëls) yerÊlaos en) Zoll gade) visi, EN eng sp mier wss Ls skw 2,5 LS selo se Ie wils yeelmis ës) de ITO PS je ze let Jelke Ausl le 5 wt) iel fl A „eis so SS B SP 5 ë) Lus 2 INEEN) 8155! glipt >) 5) wii SO Hs u 255 e0 Bai AÉ Bi ed 75 ie rap Vikus 5 sl) wrr se 1d „si, Ees Oye ë) as NLD Ër 5) NN; slo wijs sl, Jo pn) Wêr jee Es je 5 Ep wis ss Plop AAL sail len wd) wf so bh wl so Perl) so Ge BAE PP HE epe EO WE 50 4 eb ieale bb se SD HS Hier ee laale HO WS A pee SP ESS HP ie gele lele SUI Wd sien HS PG git gl Sje 59)? se Eterle sie & „als ls) SO ad ri, SS Jools eu) pAläe W cp p Elie ij gée gd He ang) BARS er elf r£) alle syse ke fl lele pmke ple wodsje PlSp voed &, gs zult led hals vlsis Sen 5,5 we bs bels 545 sj kean Ss 5 5 sÌ gs Ge gil slo wadde EN de ss) wijn SP & Joalo seen le PN wid sle yesl= il, 5 An wss zelde wis >, 5 "ms OPO spe uenkei rhi glad pel del ols Il els Jel 75 oli EShaae 50 adlpe pkt B so 5 Je 7E 50 0 Pl Jin A si 82 roi SS w slads) dao, SD gs rede SO 2d etste wslasl, 2,515 sl oh Pl els spo del Al, eren lS pile wrige EE HS AS se 4 Ws welke B Wis We je CSE wolk sle vis AE pb spe „25 AS vie wss Boel °9S sle pike 5e wid flesh IS 5e vie Ze Gen JG gee AS jets rise JS plm CIN ke KS ol og re zy iks 0 & ed, 5e Ss 5) si 5,S5 so) „Le wite vesile Jim Wolâe wijs vrij sb ES &b BS: sl) wike ál) els so ECT 50 sle wolde ASA CD wuiven Aal „ rr gs «cls CH) sle wridsje she B JS oa lol se ple wrdye 2$ & Sr Un wee eb 5) hee wo U id), jrk ver wide 5) ke, ss &lasd EN) rn ls s als 5,5 alas 2e) joker zp re ET els Hdd s lop Zl Jes elle Jer Js ss vie ss sr dt TT nT een j ries PN) visi, ED Pc ê rods 20) 5 ges Wies wis wis), Er ig 8 vyelke ë) 5 Vaas tad „is hsb Pale 9 AEN Se Aal r Aen, Ls ES PET ple RSE w glols vi als? ARS A Fr Pe Ss vale ei jan Ede ew Bel gok Ê PRS) plee “bb James Ws kee el ‚> | ë Bo U) pmke Un worlee eb Eer gol Gole ie jie 25655 Í wefts Emis à) „haw she ij al ‚Le she wilde se re’ à kr) vbs zur > Jan Rams st ë) &np ole kn ë) ola Tl ese gla) ê Wid w aal He sies wid v se), Gee d ë)) wie er | k fe ) W Sil WAS alnus be Ott ä 573 rm ui ien vis» è ed 0 ka) 8 Ls) ui> 5 Lias Ee Est a) wisi), sr wike? gen wis, sl) sj vlol ie w GS, de NN ê ES rags nils) ëy EEN vs ssl yesil cs) be) pio we Hls sms vlek se Ad asl vre wlj 5) st leslos OD ä rus veste ve PN Ge us le ij visi, jrk wb B Wi U pmke cejre 35 &lajle ope AS 07 esS 25 hi este Pisae ner GIS el, Gli MS el, ol Ë nan Pe ps Uiksme sl 20 Pe wlj so Wid als 75 lj pe en EED 0 ult opp Hole 4) Lb pilwilog Bale sul LV a, Wide sl | 1 dll Ln AS valse la Aen vis Pen sis bed A) pilo | vidi, sj Jer tw GA nen Pe Jyelo 45 rl Was le | BD) achad els; dels e+) Zokes! ss PEN Sis SS visi), EP ecn zó | 5), LS U wet 5) ui) AS) warlee st wis 15 El) rl! de uisil, VIT BOE — ò0 — Ge wos 35 So 75 wid Ere > é sle Nn yetdhe Wopse SJ rbe be Jep le HB 50 was de B zo Ent Bled er rd ren lS; Ge) gls rgmaêliv Ewe Pha Atto 5 5,5 45 Sekel ORARS US EIN) Gen els Pk: wSjilo es yetêle vl, see gs as 7,5 ae > Sb a Pel aci ge Ad rein gen 5 po @) vst ale „Sl del ke) hb ed Eh) ss gls sjgke HN, Bplke 5 599 1d wdsle En uek bo welke e) lip Epe) aal Ema) he sle PG 50 gele wp Uebs) worlin en obs glen) 5 ba lar Epe, daal Epi, Bin Epe, daal Esme, ES Sl EO IP pe olen sj lpmdern Wbp ghs Pad Ess HJ5 50 SEEN le A) 0 le Bl ol rel) IS ol ST le el U es wlee AH 50 Ul ener) Hiei U te wiede e) Pe sj ekeke gi0 lj gmkete Eymds, lbs he MGS gla) 5 20 ke 5 wales jhr lS GAS wetten Boin wrd Le wis SÌ Led we Ek) slow ë Jel ow es LS ee 5 e Ps 5 BO PP I= Jie En Erde wu) VERE, ar) wiske) iens) 5 gi mbs wie Ir wrd & EES whale 50 WE sd er wodden sò) ips EDS SS Gal he Els vas 5 50 ELS gil zeil, VP en AS orlee BB los las Pyle A Sri ES ed Ed) lS Bien So EH AN ret Ep er watlee Buy, Hylas EO sl ee) wrd 5 dje glas te 4 SH vesie rsSn aal lo Eid Elol6 5 le plaa GMS HI Zl es 50 ols wis ls vele Ul wid 1 AS uvstle s so vs visi, Sn ke ë Vol ,S ale pls gs Gl, visi), ) er 5) oden zl 5 Ed re) Men wiselas ge 5 u) 55 AS al ‚Le ED: tE :s ho els shal sr os) Jyelo ala ss pl, jr Sn le se RC Gld) ES 59 td HS 20 RO, jen gris zo) jr heke ilk 58 sij Wie Pe gis 0) wisi), 5 ss) Ja) vrij gai) wid SS Ei Gb a ile Ais 0) wid 5 eld E$slb kad ED | 5,5 END Men AS gil A lep Bw rh eid B gele eo CN Sl: s este Fi AN he AS ë R „Sjee wid Et) A 5 25 er ikku 0) UE Wie nk) ZS) p; PA Ee 5 . ad ' 5 Z £ . Ë 4 ep ke re) EN Ee lkr el & SlolS re) en visi, 55 Gs alsias ë le iss 5 8 slan är aláëlo ke sle PL) Hlaila l eh hash Lead 6 alge dll „Al ed sil alb SSS HIS slope EN 55 ö ESS u „AASLS EN, en) B ye) & & us vl, sl) urtêlde wisi), SIA vesile was ls Akai) AS Ls Pe reyiee alal,o Lg ES AI IS MW jat aka PO wh jha 0 Uli deit Eke Bul legs oe EL OH rd, epe ln Sie ple AIN gini), ke ê 5e gijn ZoulS ISS viele &lss o —_s)) ao ES8) pin 25 Ens „ di ê) nd w ks Ro kn ÂC edn. sy st 5 wist neen alm,lls kh) 5) naad pn PS 0 a, ere Ee hd. he 0 al stal gis sen úr Ee ete JW sd le ed IE 5 an la BE EN EAS pol sd, eze ye flow ymtêlie tener, pllo JAAIS dw SS sie 5S ads) sie Slee ed Sw sk ë) SEN) gak ,S el9,5S glas) ln Sam gd Blah kel vels) SIS sle 5 _J&&s lo, 51) Uyt do Lao jan Wie j Mise Laus Pars wid EEEN BaAon Ten lk SO Hd nar se le EGI) op, aÊl5 ke 25 Go) Els « wiede en, A ä cs db EP w Wed Eskes laas w web Ì Sj ng Ss) gh Aal «lass dl Pen ye) WSI 4 ‚=b Nen wr ens d A/T (Vriese viok we) sede ESA yesil er? ade) PN LS SAAD 5 1 EN ë) Zes 5 raal 2 poe sl; "ae kane d SMo 20) San) yen | pla 5) plu” pr) bo, dS, rn &l5 ëSr pl de Prelâo knad se 2e) is) tt) HS Kuss) 0] lolas ei 5 oo EN en ld 5 ä brt} ) | ol visi), ge On) ral JKA ot Gel) pio Ss) Sans Ss vii ae wi ol wits hw & 5 lo) uier cs) Js Gls wid Samas) rab) Las 20) Ds rss EPA HAS Laze vie Zas GA wrs sAeadlo io) vl og ge sheds sle wss Seer Jo Laws Pan Jela so Hp as visi, wir) eist a rob, se sil bo Fy wie W BURIN) heks ma ind Hays Os isde Al) DA jn mss af) DI, ja vs aNlsaas êr) 720 5 werde GN SP ë' ë Aas) SN 5 Gtmls ë Kaas) 5) SOE 5 KS El sn Ska SO 4 wke sjsetn fl PAK have ESA ghedw wlj Pym Wol gn sil dd Elazo gele 508 nes) bs "oo Dl gie ed ei jn el vre gs alls el el Np OS EG od ss zy CS a loi „bs glos ES eN Ws) eo gla) Jlaxs Wal eo ska Gelske wos ele ze ê iss, so # rens adsl wi 6 vl Wv Eels js Gie) eas st) HS 0 Hol GE rd Ho) Id 5 wankel Gnas, wi) s), Au Ipm Kn „6 ESÈ) be) es wie Zoas) êaol EAA KE) Wie Geo) ESR „lS ë wid a)! ä EAD 5S Wid 0) „LS SO WIP B „Us wsl use) = BIEN, ss) »Aa,ll) wl) 5) ph ver verk 5 slog 4 sle) Nv la: bw u En > KE 55 Pen wid) = Jan EEN, = JES ob ie zi vesile od ge ler PU) ler JIE wle Spe ole adel ve „5 Gld) wis 5 vile re & pmhaAms alvaaêlive 200 zo) 5) res & Siou dm we ES ealas EA) ho 2) ët 2) len |. 2 se bs ESS oP WE Wid AS en US Alas omho se a,5), gh Ls wr LS se NLS WH WENN WP DS WIP SÔ ës J} ed vjks ole ge A le SO une Pd dje Ae HE J se url sd ssh Do} ës allo) os ol si) mln sl IN sa elan Is ë bres Awl85 we sl „#) riff lo) 5 22) as 245) ras, Er re) wss W Geil, Es ws ols sado) «elis sle yi esle SO sle wi 4e 5) Fall 5) dae lS yes) Ea ê : SO WP vis 5 Jb,s ë) > Ss oes alilols sodairds Bolake U 50 ì Eos 5e ann) glad) wil) olan Els) ols gi 5 5 re} on wis Ei EEA ES . ES . ' OA ‘ e & fi iN u ) ica ee 15 es Aid 0 ë ers 5 OT ad er? €72 0 Ei, Ela Es she en Aus Spele Law as gee. Es hi | slem NEN el das mi Lila allen PI ve wils p Ae - 5 « BA jheda0 aje A 1 us PT: Bel so "el! êr kus al us vn 5 52 «<5 go so rial se ss 5)? uit goh dee 2e) ëes sin) Ss Ki 5) Edi AE Be EL Wd LS akos, rel, Ams é Ja Dn sl, la Ees vid wis lês \ A Eb a 25 el A) ral galea jon gese Sa wolde so i A . A KS . . Ze . % Ds . . Er aagrnc eee Ess SA har shhdep aad Ag dias LS AAro ahd) LS dAo Sp MN eens 5 as 5 | nat Senaat olk Al gaaf | knad le ens si wi? dh rsr Card Eis BN Esens Lol, ss del Eels ple ggMias glas wir BARS a shi 9 ovl )) *L Ss) ë) „ Pen ss ss älo MS és vS 0e Ens eb) She ws pen „u) at 5 ll | WP sd slat 5 erde (gaArlo Ere ollie MAES te ë) Le 5 | al, 2’ dh sle sl Ged Ge EN SM zl SAhe SO pw Alam DEN Eras SJ Pe TMA LS „Slaoaï Pen Ss alt PS sl all, ss $ ad kod 5 en oe ee . in Tes sle) 5 En 7 de ls SMS pla 5 gio MS LS Bn AS î ok vis uele & SA Aus wl, } u, Am En, Ee kr) ES yie LS WinAel Me GAláe zn slaö 5) 5 „5 ie OPA AS ew) els Gelske E: en) ke Als ge 5 er ziek dt) Bih, 5 en) Eren > Zak 5 5 hb 5) 2) Stes 25 hels 5) wl gatlie 45 rh! Eng) She lS Blei itse Dn lak gassen esddeert ls „ ril wei) dao wid En: Mymg ID dow IN taan lad wr 8 slee Hls) 95 ë) sels nen Ji Es Sp Gen lam d GSUS si)” st wter dw eb Pen $ 5 as Gslss b) han ed led Js » ks älsan * st eh Volaae kenen le Re le eid & JA ds) SöÂe m6 , pier) 5 7) e) Tt a * je Zan En, EE: ê) Aer 5 Am seal Js Pe 5 kel glt gen vir ak) ven Os gris HSE En de! KAn Se 50 El) ye LSR Oe B), 0 OH Nl Gl Ln eo del Zels 5) olslke Ils an os äleghae bl bran sb aisle lea ê ln 72) Se 5 Zyn ê) sb Sk So Te 85) Wi Sie de zalf 53 rs Syr) en Ee eld ens) benen Ee ans) SM Collie weke prive bed st» Eelen sah u Os ë) W *L ES) ele Nt bed aino — Pte 8 5ovslAavo dels ils met ee Di 5) pats sho lan ZS lan ë) Ha la Hs be (es! Sh Ns) She wss re IS ele sede DSi bpm ollie dye Ê), se) pieten so dh 4 …4)) el als ëb) Wol ed dl rs ann She Sp A9) So wss wr Er 5 wie 5 Ao Veld 250 kod Hb wy lê vels 53) fries EP Jot à) Een spe iele La GE) spe Bl mel Jas alls lie Bla Gl) Le pt Boal bf ge Elle wo wollie Gl llen Laws 5) skeAw EMS ) Gels 3 lus om sle) gElseS glaäl dada Glad) Al Gld vst ed lade) alla 5) Hrs sd ro JS en Pl olaf glam non Ee df Glad ad akte UI kred Tilo gla pd O,S Ges) Pgo SJ gid AS Gea ES SO US Ge di, Se m6, we lelkS ben sli Jes ës ES wen Past Be, the ci se iew Se ErreS vas alle ee ö) 5) wie zb wiek yesiie Ef all Se Ean kred „slis 5) pda Je ren B a Gel Sg Bp Hil eo SE sil EA ZS ls d uslo eo *,0,0 hey) SÀ JP rs 4 EN) SMe des sla # Nn. 200 e/s EIS dlg Fygi vele KN) Se ple Ss il 0D 20 el gla) ile So as zo gla sel Wad Baj gond MNS 95 ES Bp nen je MS 7 Ao CS pAarmle Gad SUS weeks 2 As yr kgs 4) »= ws ers 5 Eris it) sil es 3 ê=) slo eg Stal Ui GS r sis vn rel presdhe Lenen de ur) 5 ur 5 gd wie EASI sin) slee er) be nen alijke) sle gole we bp dde AJS le key, ll ads En gs ) EN 3) FAhe ws Pen karls ga | Aas ews sr Jer ê uls sol hals vids ë) » 5 &) ê) Zsls wis ops En sp eiken Alke Aas ‘ ‚ D OS ws jlail LS el) wists ee Zo els glad) eld ie Seed lais gis ZS as 5 Zhu se Be ee Ws ale A5 Geertie gei le ales), mis Je PN ee Sten weke) saalsS allo lola Enk vis ol die AS pmen lida sels 5 S sd gil asil NO Bop AN US A wdn A gn EB ip kels 0 Pd He El EE JS lia 5 50 llen HU be 5 Blap oe el Hr et PE sel se 5 wi Ee Sb e0 dal ee 5 his d ide elles oe ite ws Gs mn se sid Gy k Alas EAS 5 PM ab — 86 — gros Es) Wb 6 wrd wats) PE 5 gis eo zn el, 605 Epe sle Elp Ge gld Gen La ze GEBS Pda SP si és WIS) 4 ehs so vids En > sl, 505 Ne Era >} mie Pen vaas vis Law — wiasis > Pc wie "U hs win SS ) An 5 velo Er wr Eloe weed Ei 70,0 leds 200 4) fee sr Pt PL Gallie 5) bp hern &ÂN 2s ls! wike all oes Hs pl side HI so zb Epe ej lemhegn Glmke Geven iP BEN PS nege Er 5 Jel MEN ppd slog use slm Eels 5 SUS Ee Sj if 5 pin Jé lo 5d Se ARS Ls wi plons elle er hin ehh Js SO Je 0 ken de je ES ijdel eMS je Ale ws As SM Bers pd DE ëlo a laas 5 dein as As) Sie Lollie le dos Jog Le 5 EE: v ed ël5) vêbas bad Js wie CSD Ee AS Sb Wi jo) áls ll E. 1 ER BES gm elke PES Zie WS Gen He sd zal San ls rj zld els rl ess. Le PS gj NNT vegas ks sle A5,S5 Bpel ge ala, 25 EMe din ul 2,5 voilop 50 sip en 5e Eis Js an sie En EN 9) Sâdo ellie wiste Eels Es talige wei 6d Glad, geen se ERS oe gele ye) Vela rele wits llkoe EA JA lb ë) Ph EÁs siem kad orda pe ella raise pele glas BUS OG) Este ee), slan ot Ek gl KD veeg er), Ees Ell eld Eer lol takel pale 5,6 ad oee SO se rs Gi db etl erS wat) ee Bei sien ileum » bo se rel OP Ab rie Dl Her gn GH de EN: has, Gl alb rS) ij BS ep BS el, od pelle 50 5, pl El gil un El A otter ES El HS len rie dte iter tel oikef elo se BN plm ple 50 gilet SA SL Giap er gl pmke PAS SP se Gi me pn EAA Zn PO lade) „je Bee lo pa De hoen ‘jad las laterss ep ll gul algen Jot 0 te al VP B sm LAS Gen Gl vil GS eel Glas) opn is Sh) GS gar yeAêlde Gs male an doe 4 wies 5e Dn Es ZS „25 5e SJ yetêle 0 a pes sr Eis 29) 5) phers en AE 5 BER ESA Se os Ellis ed ole le prem es ee Me | Ss) jiiais GAL 7 N pdde slm sle slogm es End ul 5 go „a Sen «\ gi) En Ui pio sl „959 le oen 4 wils, e) gE Bs B Ke ho ke dos 5 ello gelas, l,0s ê se rl Ss TN On rg), 5 NN EES el al) pi) si 5) Ae Eed OH ols ed el IN WI get sr rlss olen 0 slem al & ps wrs s ye wie 5) pks lomi ss Hi elis law is A so HO al el elo lo pb eg ella il las wkn slow jMÓ 5e lo Sen 4 vies sel, B eo) pn ale Kiam Ls & wb NN El. wies AE gs GI elemen Ss ln Me Ist IS 4 grs 5) sss) rs a20) weele ie vl wi fe de’; zi gros 4 PS 2 E EON rr 4 EN glas SS bas Ho ; SAS; al} Elk r, rs) 5e de Hy PA LS) de aat ws ss ó Je’, ol gs à) yiAes viel, gs à) 5) pdf wss ja 4 sos U rl) en ê ) sl U SS el as Jie rjlep sli was _, san ho Alas Siao rälole 5 225 lo UT. Wrs SP 25 fe ë Nan CoH edho Veel „Ae „AÉ) bs oma. ed (guSlar all vi 5 He 5 ee nae ee et. OE 8 Beele) Je, Bled Kelud SAS dS Dn AS sld SAS dl vB KAAS ES DE PER EME WP dé, ê) rs)? gep) ale) Dol sl 5 Js Ls & di, ES iep sin! vie ea, NE dys > sio! Mas p > ë) Enis Ë Di j VLS rn Zwe sma roles riep wiele stol Jen ied gld 3 pel ben les bn) ws gijle vs Is eis 5 Se wite vii), East 5) 5 \shatn Sp sE dae se dam 055 Ji = Sp bam rj) a) WE lee We Ts ES Wb «le mols Else solu sis wi? ie vEt gol wis ) D ó) er w kad 5) phat | Boloë JJ ds, 2 je DE APET. is Wid Se sol Ges wi? Ne 20 ve sle 2 INK vs yi ls 5 és” al) Ee êrs ik sj ken ws BEN Wi ab Jeolo alaislo AAS jied vii, ES sin) deb, de) Aes wb bed Gil uesb le Gad wite we) wbs sl) sr ej) rel UPD dlg le, Boloë Wo ige geil Uilke Bog HP) GTS as JUS riols) | El) Ve? Js "le alras 5 Jt es SS as sl Brian rel sus Hb AS UE gien A Eph Bg slo 55) ede vljs) al yy Els gb so lS zo sie 5 vele aal ë) 5) bed Gs giel ML, gris ch) 5) ph ls Hu Jha SM pe HEP kad) sle Gen PO ud) El) GS) Ged GD Wd Èus 5 ry vt SD wite gi), Ss Zl ë) Kah DIEN; wie de! ’kasle dl sie &) ë) SI A SO Ge almlosn 733 5] vs ho gf GS ej ho slem GE Ae, SO Ji ei Hs le ola) gi 5 sro — G wies vii), wss ker, SP re) ur a el Ve pel GS Me ple GBE Me ERE pl ej Be er GL Hb ale 50 visi, SNE iP Se zes «le En Wo Se 4) se gldal pi ie? zE reais cn) dels, Et 5) pken yetile MSBEEN ee Tom Grad 5 EEN erkee Hals giakl wie s)) w$ts ë SS red geile pb unaêd 5 pe Sl slm Pom? yridals lg) Ger, ello 5 sle de) en Se SD Len zals Jai sel gaebf) 5d Âe B ek) B SE. er GA gêlD se de) ess cs ile kpn) de utile su SE EE Pen KA ers EA EN Kl glas „iS En ‚had P, sj ) \ al Fr . \ hal de H En nj . \ „u . 4 Kal HO laas viel, ws oi ele U ib E G She JUS asf vil, beed) 5 ele eis Sie EENS 0) wljsas es) del, zy Es 5 Ee NS be ws oi) de ee ves Wid wis vj sdi el er d F3 “ id ee B . „4 rt zi E st ij PD #6 wike vlieg | ê E) AAD el Kansen er 5 ne „lp E58) gens „le A5 wite vii), ollake se Spe) ë Ans CNS 5 a wie Go) 5 hr od ver del, zr El he) Ge) EN, se hd ‚lais Khad 5 we) eis ls 5 a) d En 5 ied AL ei Hp DE sé weder dÙ vier sle Er lade) ë CS kad ss le él ali) dels alAAre dr do ies vil, mls, Wie 5 Aal re) ie wrd „5 rn Nas A Cass LAS be je ie) wils, B jp BEES selo hen Pl 3 AS Wiss gris 32) EN en ls, ams Gies ile KA) A5 sdlmke Pewss 4 Glad) al ed al selo olan Ge Le B ro) EN, 5) shake dep A hk! solie L$ Es gl 1) zn B &, ls PN PENN 5) Hls wie ude FS rs SEN zes alle EÎle spe Eris GN AL je gehate gaaêlie Elder. wits wii), 5 rh Urtilde 5 „hes el „5 ss sle ële EER hu 5) ak se êl) en äle pawlif zl 5) si — DR it Pl ali) ê) „ul asl Wid Ede sn kels; gio le wils ek AD SÒ Ns PN 5 25 deb zut êrsis Hol öl Jets zus vesie wiel: peria Lis Ae gs 20) A a) st | 5) sli lada nen en den on Gen GSUS enen l AS el AAD on ò zb " K a Dn, ‚Ha w Don zj CBN wiless I ee vite, Ên ‚… 8) Eloi ut gl As like ed En zt a an ee) 7) Oes 1 eo sails RAS vesie 5,Slake vl sss ERGoA dat ERG ERN DSS si e UT Er sro vis wides wii), els s so ui) NN 4u} Vla zu She s) sn Piiad Gn) 5) se vid Se wSbs wid „5 wójÊlo Zonns Ste 5 all pls SS ele so cal IAD 5 Wi SA Gade) en wite nakenlgam dj 5) „AAS ss KS 5 AclS „4 &r ,,s wij? Se Gil ear el SaageS Hol as pul U PS sm esite gente ee vs Sh Bi ol Je vet Jed ok eo Je pl EEN; r‚), ë) ) ein jes & ip > ë) 5 in wite wiel wl aA) us êlge ë) WS RAAS 59 ki wers) Aso LA PERS aka ê:55 5 dÂe &lle Bijlen SHe r), 5 > En Jen En Dn ë) 5 in wisi, 5de garde Js vrl 0 stans vub 5e An wen) Pe E63) jean Gelain G … vi5ö), 5e wb, zals EAN 5 vis), aen 740,0 Hals jas Wiel mls ren 5 3 âA Was) r&AÊ slan 5 he si SAAe Pype) IS io as 5) B EE ZS le spk ErS HON po Sl 4 Ie ESA EI gat Sr 5 In el, yarêlie ës dol gsi 20) ur wi Er wo le 5 e „Allo wis), ë) rl & es 2, ë bi 1, Ss 4 hee vlies Jole a) We 2 oet vile Ss ads) Hw fr 5e le LAS ee visi), AP bois ©so dl Ag En ls 5 PD 5 aile! ken)S EAS 5) 5 les wie Ws wikke ël) wie vis Ka) êl) 5) \skoAw ess GnsS LS Ae Am EN, ek s EA eel Amiss ls) bes Ss wle dl ai) OS 8) wie CEI don FN) B visi, sn Èis 0) vee wr 2 ep gils , HN „In sd GN wie ê ’s «as a) wie el ES) pin gs knsd | ne en yesile Aj zel sole ë- GANG wjiAkan Sole RJ EAS sle y Aus vid es wid EA zo EA Ee dje. oe ons sl; wid ie), sp She ies vil, ER Le zoa AU Lal Aaf vii), ellie sisi ads) ZS) pdw si Gre usb nd UA vil, spe ê,s je ë So 5) ui? Alas 5) Ga nà) be leds) Jilâre gs LS Ao gie teren wisten sal Sos ö Dole sl U raie gris NEN, yesiss 440) e jans bran Alies, cj) lS „il 5,5 vis), spe ll UP He > iN), Ì spee ê EAS Me jie vii), ollie bear lol SM ES gw 5 45 Edie vests Piss slaa Sje Jen goe) 5 75 ll Bart lpha WS 0 Hel gli) 95 wolk ar ek sé Bis en zl Ae bed SU A: iss pl aas sul LS W oes AË), A lep wss rss 93e slog ad Wid sb verdie A AS ad vile WAS hard 1,5 She alle ga) w en vie LS Me ss a) den sis se ier de el ns, ml wie 5 Aho êrs B verol WLA zes, ZEI ales le ed lu Led JP NE sole zj EEN MERS Ge ed le 5 Jp speen (stêlde ä wis JK&ss 5 pie hr) sole & ê) JA Js ele & Jae dg), Ig ëlo AA k zl} er ES) 5D wiek Jule 700 visi, sle so mn de w wisise nd ws ) 4 vids), orde alissos „5 lots mms AO mm wed glij ed Al gek vi key dh ys] Ei pe Pe go JA ws, gl Ps Jole pi pe je SD Klëlols Boy) yam Sb opa d Sille sb 20) KJ Gb ED rde KEN gab glad ln Gael ads lail SS ik Bos ln wd gE As 5) EN ueis ES35 all EMS zee! spee elle AAD) on ls wr nd uis ZS all PE She IDA gmkatn HE I & lelS el PSD wrd Bes ES pur sr zals giel AEN, ES HH olgers els El ke, gees gm wiel, 5 7 Eels sb wie „u 5 hs ê)) pe SL SP Urd „ú ë 5) DS ho Jm 63 wd 50 hole ed wrd 955 ol sd Het Ss oib pe Se SÌ LD 5 gh td Ps gn lal Ib Gn 0 gmhasa 95 1l5 ale lep wil alle dep seb se AE cok US sep br U Gs edo 905 ed ned ed De SÌ JP Sd LSD ps vi) wis lore als 25 7) ë) Dn, rr we 5) seb vsa gla) Elp elle 50 ap PG els 455 eo Sal al gia bena Pays Js sien dl wil > sn pd Els phase SO rush EEEN Hb kos d zals EL So ple Po sa 6 le smiet des yad WT Pe EN kaulS ard so she GL ls risso pl U omho ll gid s) Hw We 5 Een: a) sé la) Wik En: Ss 6 sels GS pio aalas la) kor) SO rd sé 5) JKasls hels 21992) so | CS Se rde gws 2 en ls wie s$ &= Me “lo vels Ere Alie guaêt Ì e2P ws vsle 1= pike log A pmke HS Sle pike sb cet UN OE veodelep sake Open EER ln jj beed WE 9 Ee 5 bed Win we pi UG E97 SS GH ESB Gan PD ln IP gt elf al GS AS Fl Fa Bast ro Jie ab GAS gro PPE iele liise GI 9 GI wel “Lie Ee gaar les ali) Jel Ell ed Alo, FOLS EVN ren) U eg HE se Fe vele JUS SW ed oil HS omde Gis Weljlmke LSA bb sola lol wie b ob bs ) Estes gllo dels yen 55 pio z) ven Jyelo Erf an EN Siw ele He lob 50 jl ) par PP elle 50 WS Gen Wop 55) > CSE elf go dln dS gels JLG pmke gk ollie cel boo wils yes 4450) sb 5) MIE 50 ml l) mls es ws ee She ë „55 et wi el whs ler wl et 5 ssl 5 an zy 5e ër 5 vests 201,3 ws, 5 lkrn H) Alam pais sr ollie rele 9 êl Sw 2) ahaKElos 5 ws eha GH Gls ws rl glols SS les plas ss 25 sil eo 5 HN GE Bil zi rt ln Eels gmt led smeden ws zu ile SD Sn cr 5), sd In Frhin e. wrdke jm a Pld wi er ES EL v A je dis Palo alom omho HL ellie wegies Sj hpherm getilde oslpe 5" gris AE) Se En a) ef álle GA 4 Ea usb „ wr pe) sr sr Ls is ENE AS dl laks) ps wv Pe ws, yrrêldo gol Spek Pe LS KS EE EMS Tel el gew Gollake Gils rde Ipa ld geil 2 els en 5 Se SD é BAAN 5) 5) 5 zal Gld) pa so Blo als la) 5 so lo wl gla) Ho slem Blu ye dal zi Hb Gehe Hu Bas 5 pi) 52 zl Lo I= 5 Me Ss) Sl sé wr GS 5 ptn EN) är Sin ed A Er 5 Is AS Sg) ls SA dl sl; 2%) des vel de 0) Je Ale pwaêlie wil war) sm GH ash visi), ss etl „les wolf wSjske ë) ws Sh sl, gol geb spe PENS ROES GN selo sl UO DS eh Hb — ê hijs ES „CES on Er iss Gli) ol Vime Gs js SÌ RES A sb der WS JES SO keg, Ebo st „a Gt el Gi GS gil 0 so lak) ós veel 20 Hil ë st El id Ht re 50 Bl 5 geel sss £e) s— ssl SS wie dl ë) so le po le 7 Sl) ll so JSS wrd ENT, jêlde gls Ion walkie il 5 Ae gls Pen ES Jaloe 55 gla) visi), 5 pet cs Ho) ga sr lS EL vels eb Js SO gites WE, 5 oes al Pe re Elp ee Sl el Ep age Elle lt oi Bs) Erin JIS lj 25 rd ene ef Gai) Bd glad Bl gaa El, lie JIE ves pl pag Alo 50 95 eld ze SISI be PS EIO pam El) ahl aad Eter eelge els pile opdr 5 HS el el ore Oe il, 94) Jess ole wUSs ASUS ed „aas vil, Je jr Hb ede pe gmhok yes alg bran Wols Pir ss 5 heten Wo HE) kes vil, Ss elk dl wb £ jpk pike MES ns Like pil si SE dla Elte Lesche slow dl psizo legd zeg sle so KU MU 5 le „Sola 95 wl JAMS cees APS a en Ons je AEN, vise: prike 9e sle Hop dl de sl. …E Ss pes Pe ê 8okas PS Car KN „ wsjÊle ge En EV he &ol een GL z) soles # els zr ss zr e El „i) de POT Kaala êp êr ë WSlele ë) ee ws lslake ë Glad! ie Wi 35 ies ze ós vst Nn vS Bw ä sj lo 5e d ê) Me rus A) Ke sé 5 Jm Als elke id se Ei se Ul jpk : EV ollke self B ler wke pi ls ms Almsdss dik alas alle wi sn SP B las! rd vl eso ds laks) PS Boiskaas nad se ls ls „bh vil 5 ghed vii, tld lS Wo SP 5) ‚= „5 55 Ge khan SO zl, Jide zl, dâ 50 EN UD eh 15 El) glad gil Gha) is el GS pmighe Gld sip es ap el Ee le ae 0 5,95 W ESsls B BAAS je Sado) En, Kalos (Se „il 7 al Wv vj vid as dal: Glad) „ál Zoll W usb vs siske wed So wek ojse) wb, woke Ged pe vri 5 Boin 5 as zb En pen wsjËle 2 DV arne colle wjDgjkee sé Alma) sydrhavo Hilz ssl 795 hed re) wil lbs EMS GH) wlj SN 95 GM) en Sykes) wen EN ke 59) gld) WS Hls 95 alboins E ns si zi Ens He) aes lS gil Po 55 els zy Gollmke (pe5s5d ple wle syiytan Pe iS HA 5 HAns ve cs) pie Ersen 5e ä SO Usjgde beed vbs IAS gem GAS wle pied wiel, ep sl) wijs eb) Eeran slog ë epSaS ogmilers Get én s Gs Ws ss „ul spe E, gen sld zëlkn Sop om PSyhe Alin ps wl Blade jb ë) yesêlb dl ë, sle) RSS 17 bs ë ë ) 5 wiis 9 sl, bis 5) wa) w er lk EA an gla) gîlin gid EN en Bl RUS B te Se Le pikmaiaS LS Jas wikis LS pen ral wvyeld md JE he ERSA red Klaus els; PEN vis Zl «al és Ss) 201,5 Jas r SS ) Ere ë , Mer U 4 Win) ls 2e elo, =lâ$ ) spe Ls en ) En ‚J PE aad wijle | ies vii), es alle Ho) sle zi Errs Ho ies A ess olles glas) 1e 20 NS wants WAS ëlo vie ke els xl sl zi 5 f &) vests En jb 5e winds WE ysls kor Pl sou ol En 205 Wiss <5 Wnls 5 lu Elaass HG le gele 0 ptn Slee 45 pn vele 50 gele ek fam wil SIE oke glad Glo) essen le Ge wenk el Se BE wijk «5d dsl wete) lac vel ed mien 50 pele Ed JP es dl ls eN Tis Heil 5 sd ap HP ar Sl ts 795 rs ê) 5 slo 75 ê) ll SO es 75 Mame 1D veer pj Ue s DS kml edie gil ge Jef vii, lade GH 3e Gihae GD rame U Pike 0 Elbe jj law — ,S 5 lo ve rami) sdlmke alb 40,5 ad 5 CSA SV zl re gla 75 il dili ghoul welp Epl oet B) pe Hil SE dl JUS „is «A5 d) wides viel ls, ie wils so „Sh wiielss e) gr eySlas À Sn 4 ek SO le Gel, hellaas gla) ê) GEN el ls Jt le SS gele JUS rami golmie so SU Ss ala sd te soi 5 5 ge UI 0 ot 5 elf ad viel, els) ole,» Ie, gen rel 5) ien B O5 wad s) ste En „we êr SM SÌ wrdt Sjee Leer ês SAhe Hlke Ast ID ster, SO ind El pm el B Gel Gl sd ns sie), wie zes Bles 50 pn GS ele pelle Sla! SS AAS ya HAS Be ENG en sle up Pe ever yd sil Ee the Pd Hib hin ge le mode ad Pe 4d Ër RAN ws Pe val &o ENEN ESle BSloas HS Gisbert lop fae wss any le nisl u El,L Ee en 50 oS zil Sl rosa 5 ê5) a) ss James ge HE ed ë EMS pl all (ZSalaes haas Jil é MS GH gaar 5 yetsêle teren en bh) is Ge oer 5 z sola Gil) all rb GS gie be wid 5 Sed gis vii, velle sie wrielS sle A) iS Pyle ile de) Ere olle vlo 5 55 mime wle vhs Srl zow PL siSrG sle 75 se je IAD kred 2055 5) älko gelo 45 eo Ls sl vier de) Pres) Se 5 lS y > eN ser Me gil Ion risi ws hb Eshof lS ,Gl5 £ pas dl sor gr SO JE Gs hor les del ski) de KES je GMS wle Gies xl, bs Key) vra Ess all ollls 8) el vlok lu ali) * SS ADE sb Hiel Gi wi Es pee res vs rsks En) Ab en rb die as AEL wl gla) Ër leds Wzom GAS 0979) ple ze pe le Es) lok ze zb wia &) ol geel #5) oi) Ope B, Bl glaS Uigars GSUS ed as 5 GEEN pd alle gasêlie sper ê Bes 0 SEH) ss 4) ils ii U lS ze A Ed is 5 BS ho gw Gi Wi Se lt viel), des Hg, B AI Le) zE LS) She Genen Gel sal sé se le Al ops ê vS re ses ë) Hole sil 2d ed ps ble B id 0 ps le osje raaslle adpp hie +05 SS gil gele sd wil His) lon ap & kels Pykordd glas Er lS gloss hoje pla sd Gloss hor wad ALs EN Sn Wi Be) vens 5 lS ga 5 Elen gE glen us) Sk za GS lO Sus HE BS ster 5 EMS GH ID gli fl 50 SS gait Wi ED eslnhe E19) Epe pl so ra Wia bo ale xl É an US A BE gele wle get SC IS HE oe a 5) Be jn & gen usb "Udo kr D 20) se Es « pe w 5 ebs 6 las el, td PMS Me gid en SO HSE MS Sw ID Eris dels Elos pris wl Elke bb HH), syste dye EN Pels zo wv EL pos he Wiss), spe Go lske ër Jas wiek SO rid eN en 50 ed so rh PI PP er le Öl world ho lin A1 OKB UPS rs EMS GH SIMS ME PO fa BIS Pte) zaan Bars ae AL SES Lb le allo be JES jn le has on) oE sr ollie $ =| 599) wiel: tf wies viel, JKaa 5s Bgg) CSN DN elpee or ËS Ga vd el WE 50 wi) ES & ss 5e êris 54 wis viËl, grs Je ë us w „) HE 415 ê uil HE wi) Eed uil GS en jd SP Bw Gen WISK Pl, sper wl sle v&d sul lep des Ie Seg pi zlE,iS vol) ed A85 ns be) GAL so gi gr vr FMS rho Pl wss AS spas, le ld GEN, ellie aal sas esla l Jj5 ss ala) ls wt) B Nop 45 lep & lep ws aile js 5)? Js &l PS 5 pete kvogas ES ÈrMs Ss) gak 5) Kaj UeaS AIO p0lr Es 2090 deny ED 0 PS, elpee Emke geks SN) eld U) zis 5 dE Sn shel Erie Jel ols rgadste globe IS 574 gla soad) Baal cj lddo) Ee ite iel, ple atla j Eu PS ses BORED slaa) Jl Slet B lg sd US le, U plan ple rÈ) . vS A65 el B ke sl 253), srt 5 Ake de) NER Ade dal sien Es Sho Pen sl la hrAd sl, 5 pete kad SM calle AS pls Ilker U le woswle Je ho sjen U rMe ash B sla) als 5 en Tian W EL Collie tan se wie bs a) els „56 ho Slim es vim 5d JP ts & UT wt Ake Jas al ve ils vlo ur EN PE, Wid ere joa Filo Pd GG ga chek MB GAS Sd en OS zb en bt ole Bj en ON sr el wies Ens wil alla) spe 5) sien Also jee ARS law 5) wike SP ie WS SO US ÙP sis 5 20 sel U 0 gris webs 5 Mo zi) gi Soi) sr ellie wslo di wle 50 zl Eris DSG IMS so ie INE PS elen GEL or spat FLS Er ee els Ze va eel Jel eh il SS 50 el, BD GAS ERS ole Ve 50 iS adt ES vr adel Soles ê) „sl de leid 5) Ein „ 5 dn En Ls ej „\ sl J), 5 5) kr d wiek Ennis „uk JJ 5) wsl) r EX Sarolë de u ë „ 55 Els) wbs ss 50 825 alla lk 5925 sle teg hes Sho ss wrd Ell alls HS sm mls AE bl bo gel a), GI Be GS oi st A lS EL) ren egte ge Elle del Js el El A gtr en B shet pies ek AD ik oi er ele Jp A GE er mel GS 5 55 ke el Ap yet le ed ple aps oil, ad Hili se) fh) W EN ,s On zy alle hr eted Js 55 „so SpA) W las) wiEbis et ë) Walks wy zi), Spe gal Endelas AS US — Is «tal wijt 6) ln &lal bean SO Jie alslai) 5 oe She zt alas) ê sis ho) sus 5) Wijn 5, ss nd c ei Su zb) Gl; » er Wv ws WIS JAS PÚike guis wi LS >) pllo LS zei ON ZN fo oon es Ren gan & oes ê) eral si), 5») os Dao ) eg en én et; A) we #5), Ere )b êr ee: De EN wie — êle rs àl Js feld 5 ON pep wils Weel jrk) sAlS des, AEL ls êr sies En, Sr wis) vim 50 jr NEN LSO Hie #5), ee ë "j zì vS pet sr ls, Nt r „ fe sie ede tss lS les ben UIKS ow gem gj sl rd hs lm AD pe sr Jes pils ë) ulo A sl Ho Ell ala Us es AT lep 5 wl Pd rin Jep ele a A Epe key) AJ wle jur) 657 Ess ts) gele cs Ji tr U gl ed EG gla je de ESL 0 We ede a sE ehleie ZS) vel» 20) e) be visdas Oawel vie la «cls Epi se wad sl ESA 4) Ben), vis RET ala) ss BonslAaro slm A sS Almansa 2) er == sr 50,0 & Den 3 Ams ee rel? Zgdsd Es Geus eri? „u Us Br a) ama) we 5 es Er rs Serien Holo eg Ams &hes Jenn, sle wle vb dE . ál Zl es ee 5e 5 EEN Erres „ij 5 En WAS ns De, el, A S ele rite kaa. 5) $ rs, e) a st e) wb En os lk bsp Er er êr MS 520) uele uesjb E. bp sin) GE ds sb Ale Ss PS! st 75 aa) PN da LS } jes lie els de zon cj akk 5 5 5 HEN EL ê sS 20) Jer) ep Ee È Od st np wi dd eh ) El ui) vr «lol wle jes eN 5e ses al le Hol md a Els oet oe mie end EEN HE an gat EP «kaste iS CPN, en er lS eo) EN Pr ngAle a) w eN à) eo) HEN 5 ws, pride JRP wike som Pels» ste & sy ld | begmdlen 5) B An) MS Ee Ais ES 5 HG ere elo ls) | ëk Dan sas vels 5 Uus Ët u . a) ed 5 ee), lake Ps gla LS | dop, 5 jr Kms ê= wid Wv ge glas Eseb ss ui? Ur go | et ENE, Ls ge er „) a (ele Jk ED Ve LS ui) 5 hard | ole bier Zl iá 3,5 pr ybe ce) ZS pes & yeile eS Soolë 55 „jb en ia 4 En: … bj A 9D Heke Wid „2 | sb ZS lass slole JJ „er zi es) sis 5) oi ë js HON le vb 5 5) A5 wi | sos ze ar alge GSE sil ge SS 5 en Sr WlkS zi) == roy B slee re Gl llen Gt yi Er Bran GE en JK GH sel, AN gele 50 Elp 58 dte IP pad lil, Gil Slee ib SE Ep Ik id 5 5 U 0 els gla ll yet Erea WA) visi, ptn Ê „ÄakS sis En, in wer 2) wesle uri ge WD eS Vla Elis Ep Name dili ju ALS Iolaae el veel geep ËtS End ÖS / Es AS emee Ë RI, weids EEN 5712 5 Er Ps) Sm dae sle) der sr re) wie JUS 59 ee le ss pee), U? pe Gs ett rela ee Ces ë) SO 9D dl vegas EL SO es 5IAG zn so sle) el all sas 5 a de Pig HW EI ê säos las je Ul sbgeta Bref ed el) rede pe Beli BS Pale di pp ËLs 5 ss SO pt OS gla ela lln or oeli 5 Kes) US LIN Al ASS szml2 ed A Hijs pio pl Jaelle SJ Epe Woljkee dim Alb ppke diliw roe Hals glas jes Veil eo “00 PEN Ps? Volo ale Blpu P telae din ll pile > elles rans > ellen & &5l5 en ës ë) Ls 5 je wis nj ien lln, Ven Pd SN wd Er é5 5) wrd plans ge 5 Pole 59 HG pe Mo gr U eta pe 90, sr niels vs 50 gli) Kn od pellom ple ed Hls ed wiers sd 2 OS ther Pie le rs), He ds ole plain PN al Em ál lm Pass ps), Gh als s/e id 5e cs) se ES ë le wier rc) Aass £l)) allin 95 a ë) zeis 5 EN; 5 sd el ike celjpehu ESS HO gait ol Sr lln B Pd Jr ue s, 5 siem JS on ed 953 U gls 75 Go) se Els «Il vis, ês wl! ë SST ie vis, cs pod ellie Joola al ë sé sS ws, „) ls >), lake „ij En kod likes, pent Jp 5 ws, äalag 545 Pe dh B & Jk r sb Se ES pin haa jÊlo 5 5 rn sl Geb, eb rn BEAR sé re) lau) Jer 5 JK gd ë dt os Hie m5 Cran Po GS Ws „ul 5,5 vil, ze BA 5 bm spe AN has 5 5 ols = hos 2, EE syste ens Gi) es HH on as ss 5) pn vis wsl, speen ls vier AS Alle Gal lS „il U 2,5 sis SO in Colle ies HÉ, gris 255 ala paar PP deg, SO ji 5 IP es U sl ler os) sr) wi) Hj sr els A) om Hg A) SM ES äl kos) wrd sbpetu jn SB sel le key 50 5de À JS ay) ede ple ile 50 rss CH) aas) rde bolle Js allie 5 Lo Ia Spwspe lade) JK Fes) wis Ae EE, & glas kes) Jas *Lo „42 WAS alle wie 5 Gllmke phat she Zl): speen Ben)S sien wad sl ler d sp se ëe Ne ge? EL 5 see IN) ves cas) ë „ hel so wie je Ei gs 5) spe SA ACT ses sé Els 8 speen EN s) EN) Se älossss PS aps Ao) SL „6 Ed Bil ga ne NN da a al dn el GA ee At EN sr grs ) gla ed allan an) | Goga jd Khala pn lts Ap dl op rds 5 nrd pn Jie Ami 50 ve) en 5) bie 7s wsl 5) 'jr S wle 5) 5,6 Wv wid sh x wv zi 8) „2d AE 8 & In, > zb slole ë) gd En, oils El ë Is) ed gl “5 sé ë» . 22 oi) Ean ys Aloy gela — as 5 ON Moses, LN ggf sak, ACN | lig bd: HM ln Ae „ik Sns eha oden oef cds ea ei, Ae Eese ved den eel B Ga witdalsk "Ede vern re err ol kin seg ke bl, zh eg Kak 1e eht he Bk EG END LA Bach: ere “aen! shed „Alki ig PEA 29 ú ri Tib ne wb, het ble hank Kr wite Á bord Ha AE En rid kn k Ee wie …$ vlg Teal rd Ml ee Ka doe zi ze Ad: he busd à ve ad cd 4 eri ld (ett ihn fhe dg Kad 06 ae, Sr PAN Ja u nti LE et et vs: Vije cls: zi PREBEN Rh, k JN. Wie hoa hi alt ek be lef hats ge De de PE le t Ay en & d da pee pe ge ke Ig en # Wal El ij Je Li) pn 7 4 EA. Rr 4 J h, a Mi | r - “ Ì \ e, nd $ Ea | 8 rape Ee ig ' 4 N ' ki Pi ë "al „ * pr EL “ y Á Ie ï 4d Ì s A Def wl ach) af rd WD Rr MER i f . PN, p dd Ns “de wl enh IE Behe re} fi AR Á al n ® Pi EN d "f é BAIN | ir 4; ile Kb jn' zel ‚ ei y ed ES e . wr he, ra LR sl Ä- p é . Nel 4 Mi, nil! hed A k ej Eu Lin d ì ve, Rr à Land ’ i / NE ade ef ei rn ee, ke N E hikd ae ey b B, Í ’ Mi ef Ä DN | MANDJAU ARI. (De rotan sagó haakt zich aan elkander vast en is gestrengeld om de akar bahar); het wordt verteld tot aan den hemel en op de aarde neergedaald, is het een verhaal geworden. Er wordt verteld wat de beschikking van God was, omtrent Datoek Banda- hara. Deze was iemand, den naam van man ten volle waardig; zijn grootheid had hij niet door aankoop verkregen; zijn rijkdommen bestonden van geslacht tot geslacht; zijn aanzien was erfelijk; het was een nalatenschap in rechte linie van zijn voorouders afkomstig; hij was de kroon van het land, de groote pajoeng in de kota, de heldere fakkel in de landstreek Padang Taro”, dat verdeeld is in 5 Köta’s en waartoe Soeajan en Soengai Balantie” ook behooren. Hij was beroemd en wijd en zijd bekend; zijn bevelen werden opgevolgd, zijn wetten gehoorzaamd , en wat hij zeide deed men. Hij beschikte vrij over het leven en den dood zijner onderdanen; hij heette Datoek Bandaharä en had een vrouw. Langzamerhand was het eindelijk een jaar geleden, dat zij getrouwd waren, toen de prinses, Lindoeng Boelan, droomde. Zij droomde dat zij een berg in den schoot had en de maan als salendang droeg. Zon droomde zijn vrouw. Toen zij het aan haar echtgenoot vertelde, zeide deze: „als gij dat gedroomd hebt, is het een tee- ken dat er een beroemd man in de negorij zal geboren worden.” Zij werd zwanger en toen de tijd daar was werd haar een kind geboren. Op den zelfden dag dat het in ‘tleven kwam, sprak het reeds, het kreeg toen al een maam en een galar. Klein zijnde, zou het slechts Mandjau, groot geworden, Mandjau Ari heeten. Toen hij bij zijn geboorte op den vloer kwam, brak deze; toen hij op de onderleggers kwam, knapten deze af en op de steenen neuten vallende, barstten zij in tweeën. Dat was de grootheid van Mandjau. Zijn vader en moeder zeiden: „moogt gij spoedig groot worden, opdat door u de schande van ons voorhoofd weggewischt en ’t kwaad, ons vroeger aangedaan, gewroken worde; en opdat ons oog en hart zich in w verlustigen mogen. Kind! gij zijt het, door wien wij onze zorgen niet voelen zullen, door wien. ziekte van ons zal wegblijven, de verlenger van ons leven, de pees van ons hart. (Er werd nog een strengeltje gestrengeld, toen vlocht men de wortels van den mangkoedoe in een; er werd nog een zwaai gemaakt;) Hij kon al tegen de deur staan, hij was voorspoedig opgegroeid evenals lobak, op een plaats waar vroeger gebrand. werd, of. zooals. de djagoeng. na verloop van anderhalve maand. Hij was ee groot en verstandig; hij was scherpzinning en kon al een oordeel uitbrengen. Datoek Bendaharä zeide: „#mijn Kind, si Mandjau Ari! groei toch spoedig op; word wijs als of gij altijd geleerd hebt.” En hij was knap en verstandig geworden en had reeds begrip van duurte en goedkoopte, van winst en verlies, van de zeden en erflating zijns volks; hij was een vernuftig mensch. Eenigen tijd later droomde Mandjau Ari, en vertelde daarvan het volgende: ween watervloed stroomde de sawahs weg, boomstammen dreven schots en scheef door elkander; ik sprong op een grooten steen en ging daarop zitten met ’t gezicht naar Makkah gekeerd; de maan droeg ik als salendang, de zon als oorhanger; ik proefde stofgoud als zout en knabbelde soelah peper fijn met de tanden; in mijn schoot had ik een berg. Zoo droomde ik, vader! wat zou dat nu te beteekenen hebben?’ Kind!” sprak de vader, vik zal den dag zoeken, die de beteekenis van uw droom aangeeft.” Daarop ging hij het jaar, de maanden en de dagen na en vond eindelijk den tijd, die aangaf wat zijn droom beteekende. ‚Als dat uw droom geweest is (zeide de vader) dan moet gij djoearö worden ; neem er genoegen mee hanen te laten vechten, dan zal ik garen voor u maken om de sporen te omwinden; en ik zal u sporen smeden. Stem nu toe djoearö te worden. (De kajoe arö is zeer mooi en groeit in ’t midden des velds, omgeven door jong geboomte), wii toch djoearö worden; ge vindt dan uw plaats aan den hoek van den galanggang en wordt omgeven door de groote menigte; zoo zijn de gebruiken voor den djoearö. Moget ge djoearö willen worden, want we hebben veel goud en zilver; het kleine daarvan kan dienen voor het tondehspel der kinderen en het groote om ’t vuur aan te wakkeren. We bezitten veel sawahs en ladangs; we hebben sawahs waardoor zeven waterleidingen loopen; een groote menigte buffels en koeien, een halve stad vol dienstknechten en twee maal acht volgelingen. Mandjau Ari was van aanzien- lijke en rijke geboorte, van lieden, die in weelde leefden en er van hielden feesten te geven. Zijn moeder was rijk en zijn vader batoeah, men omringde hem met eerbied. Wat de woning betrof, deze was zeer groot en behoorde tot de soort si Sangkö gadiëng geheeten; zij was zoo groot als de afstand, dien een hardloopend paard in een oogenblik aflegt en die door een slaaf kan overschreeuwd worden; het dak zag er uit als een menigte bijen in dichten drom uit vliegende; de kanten er van zoo zuiver als de eirkel door een alang beschreven; het voorplein was effen als een gepolijste betelschaal; het stofgoud, dat er op verstrooid raakte, ging niet verloren en al mocht het ook verdwijnen, men vond het in dubbele mate terug. Wat de tjiboek betreft, deze was van uitgewerkt klokkenmetaal de trappen waren geheel van zilver, het had een andjoeng van zilver, een van asö-asö en zelfs een van goud. Mandjau Ari antwoordde rik zou mij wel op hanen kloppen toeleggen, maar wellicht zou ik moeder daardoor verdriet aan doen, wellicht zouden er van die uitge- strekte sawahs stukken verloren gaan en onze kweekbeddingen er door verminderen en daarom wil ik het niet.” „Mandjau Ari! dan wil ik u bestemmen tot doebalang (het is aangenaam tuinen dek Lal en velden te bezitten, velden beplant met rijst, waar tusschen djagoeng groeit); het is goed als iemand doebalang wordt; als hij verstandig is, dan is hij de beschermer van het land en bezit hij moed, de verdediger van de kampoeng.” Mandjsu Ari zeide w(het is niet gemakkelijk bonte katten te krijgen, vermengd met Siameesche katten ;) het is niet gemakkelijk om doebalang te worden, want ik zou dag en nacht op weg moeten zijn en ’s morgens noch ’s avonds rust hebben; hard loopende zou ik moeten eten, waar de taboeh klinkt diende ik het eerst te wezen; zoo zijn de gewoonten van een doebalang; waar de gracht gegraven is en de beschutting tegen den grond ligt, daar zou ik ingelijks moeten verschijnen.” „Dan wil ik u een woudduif koopen, een tambagö met een drieslag; haar kooi zal van zilver zijn met een gouden overkleedsel, ge kunt dan vreemde dorpen gaan bezoeken om andere menschen te leeren kennen; zoo zijn de gebruiken van den aanzienlijken stand.” Mandjau Ari zeide rhet is geen licht werk er woudduiven op na te houden; zij die het doen zijn idioot; lieden die vogels lokken zijn onverstandig, zich niet bekommerende om winst of verlies en niet wetende van tijd; t zou voor moeder zijn om krankzinnig en voor vader om idioot te worden zooveel geld voor vogels te moeten geven.” „Indien ge geen woudduiven wilt hebben, dan zal ik u een paard koopen, een bontpaard zooals samboerani met witte enkels, een geheel witten staart en met een witte vlek op het voorhoofd zooals een boediblad; wat zijn zadel aangaat het zal van louter goud, zijn stijgbeugels zullen geheel van zilver, zijn toom van goud en zilver, en de teugels van enkel zijde zijn.” Mandjau Ari antwoordde vhet is niet gemakkelijk een paard te houden (de pipit parit vliegt in zwermen en zet zich neer te Batoe Taba om maar Kötö toeä door te vliegen); wilde ik een paard houden, dan zou ik een grasmes moeten nemen en met een grasmand op de schouders dik gras gaan zoeken, dit is het kenteeken van de paardejongens. De vader en moeder zeiden: „maak u daarover niet bezorgd, ge behoefdet geen gras te snijden of het paard te laten baden; wij hebben een halve stad vol slaven en twee maal acht volgelingen, ge hadt slechts te gebieden.” Mandjau Ari antwoordde: #'tis geen licht werk om anderen te bevelen, we zijn gelijkelijk nakomelingen van Adam en treden daardoor in Gods rechten.” Zijn vader en moeder werden boos. #Wat wij bevelen”, zeiden zij, „wilt gij miet opvolgen, wat wij gelasten, wilt ge niet ten uitvoer brengen en wat we zeggen spreekt gij tegen; welnu Mandjau Ari, ons eigen vleesch en bloed, laten wij dan voor immer scheiden !”” Mandjau Ari schreide, toen hij zuike woorden hoorde, hij viel ter aarde en blikte ten hemel terwijl de tranen hem langs de wangen biggelden. Zijn vader en moeder zeiden toen „ge dient dan in den koran te gaan leeren :” waarop Mandjau Ari antwoordde: vals moeder dat beveelt des te beter, want van af ESE == den tijd, dat ik in den buik mijner moeder was, koesterde ik het voornemen reeds den koran te leeren.” De vader en moeder zeiden „(hoe mooi een kain ook is, zij dient om er koen- doer in te wikkelen); hoe bekwaam een malim ook moge zijn, hij dient toch maar om zich met de graven te bemoeien. Mandjau Ari antwoordde: „(hoe slecht een kain ook is, zij wordt gebruikt om er de laboe in te wikkelen); hoe gebrekkig een malim ook zij, hij zit toeh altijd aan het hoofd van het gastmaal.” „Indien ge dan toch den koran wilt leeren, (zeide zijn vader) welken toeankoe zal ik dan halen?” Mandjau Ari zeide wals vader zoo goed wil zijn iemand te halen, haal dan den Sech Laban Pandjang, den onderwijzer dezer gemeente, den imam van één sidang.”” De vader van Mandjau zeide: „Welaan, Salam salame’”| ga pinang wangi ha- len, pinang die ingewikkeld is, benevens sirih met roodachtige nerven; kelk zoo wit als de hersenen van een woudduif en gambir zoo geel als gouderts. Salam salame* was licht van voet, rap van hand en vlug van begrip; men behoefde het hem niet te gelasten of hij ging al, het was hem nog niet verboden of hij liet het al. Hij haalde pinang en sirih en toen hij ze had, legde hij ze op een betelschaal, een betelschaal van goud, welks rand was ingelegd met asó-asó. Het was toen vrijdag. „Kom aan Salam Salame* (zeide de vader) we zullen terstond gaan om den toeankoe af te halen.” waarop Salam Salame” antwoordde: „Zoo God wil, is dat goed angkoe”. Hij nam den betelschaal en de vader van Mandjau ging op weg, gevolgd door Salam Salamef. Nadat zij eenigen tijd op weg waren, kwamen zij aan de moskee, waar de vader van Mandjau zijn voeten waschte en naar binnen ging, gevolgd door Salam. Salame”. Nadat hij met den toeankoe zijn groet gewisseld had, stond de vader van Mandjau op om links en rechts zijn groet te doen. Vervolgens zeide de vader van Mandjau „(Kijk daar is iemand zooals de lieden van Kamang, die salodang en oepiëh bij zich hebben;) kom toeankoe eet wat pinang, sedert lang toch hebt ge geen sirih gebruikt. De pantoen werd door den toeankoe beantwoord. (Als men den onderlegger betreden wil, ligt zij in de parahoe); al mocht ik sirih eten, wat er gedaan moet worden, begrijp ik daarom nog niet”. De vader van Mandjau antwoordde: (als er maar een onderlegger is om be- treden te worden, dan zal hij gebracht worden door lieden van Batang Hari); als angkoe maar sirih eet, is dit een kenteeken van een oprecht hart.” De vader van Mandjau vervolgde: wals ik een verzoek aan u mag doen dan noodig ik u uit, om met alle anderen, groot en klein, oud en jong, met mij mee te gaan; dit is op het verlangen van mijn zoon.’ De toeankoe antwoordde vals God wil, is dat geod” Komt aan, allen, groot en klein, oud en jong! de vader van Mandjau noodigt ons allen uit; wij zullen naar de woning van prinses Moerai Randin gaan; zij is de jongere zuster van Mandjau en Á ij Ari; zij zijn met hun tweeën broer en zuster; de grootste van hen is Mandjau Ari en de kleinste Moerai Randin (1). „Wij zullen”, zoo ging hij voort, terstond op weg gaan.” De ‘toeankoe en alle anderen verlieten den tempel. Het zag wit van de ma- lims en van af de moské tot aan de woning vormden de menschen een onafgebroken rij. De muziekinstrumenten klonken; de eenige aap schreeuwde, het paard samboe- rani trappelde, de woudduif tambagó kirde, de mannetjes salindit floot, de katitiran met de kraag koerde; het was een leven zooals de bazuin op den dag der opstanding; het was gelijk aan de telempong van Javaansche vorsten. Voor weemoedig gestemde lieden was het schoon er bij te weeklagen en te schreien, voor de liefhebbers van vroolijkheid was het verlokkelijk er bij te huppelen en te dansen; zoo klonken hun mugziekinstrumenten. Moerai Randin zeide: ver klinken muziekinstrumenten: welke Sultan mag er verschenen, welke vorst mag er aangekomen zijn? Kambang ga eens zien aan de deur en als daar niets zichtbaar is, loop dan gauw maar buiten, ga dan op een hoogte op den uitkijk staan en werp uw blikken rechts en links.” Kambang Manjih ijlde heen en bleef aan de deur staan, maur zag geen sterveling, vervolgens ging zij gauw naar beneden; zij verscheen eerst op het erf en liep toen naar de hoofdpoort; zij keek daar van af een hoogte, blikte stroomaf- en opwaarts, tuurde in de verte en kreeg den toeankoe in het gezicht, terwijl het wit van de malims zag. Hard loopende keerde zij terug en nadat zij weer op het erf gekomen was, ging zij boven, waar zij, aan gekomen zijnde, gauw naar de andjoengs liep; — een andjoeng was van zilver, een van asöó-asö en de derde van goud; zij waren voorzien van gordijnen en een hemel. Si Kambang Manjih zeide: „Moerai Randin! ik smeek u duizend maal nederig om vergiffenis, ik doe steeds wat gij mij gebiedt. Wat ik daar ginds gezien heb was geen Sultan, die Mer heen komt; geen worst die in aantocht is; het is de toe- ankoe, die hier met zijn onderhoorigen is verschenen. (De garnalen zijn ontelbaar; in de keladibladeren kunnen zij niet gedaan worden; de bladeren van den betoeng zouden er daarenboven ook nog mee gevuld kunnen worden,) hoeveel menschen er wel zijn is niet te zeggen; op een groote vlakte kunnen zij niet, ook de dalen zijn er vol van.” Moerai Randin, die op de andjoeng bezig was met weven, patronen teekenen, en borduren, verschrikte. Toen zij het hoorde, stond zij haastig op; zij nam een Chineeschen waaier en trad met loshangende haren, waarvan de bloemen uit den wrong vielen, van achter de gordijnen te voorschijn; die gordijnen waren zeven dubbel en glinsterden van diamanten en brillanten. Toen Moerai Randin voortzweefde, schudde de hooge andjoeng en toen zij liep kraakte de groote woning. Toen zij van de an- djoeng afgestegen en in het middenvertrek gekomen was, schoten de hagedissen op (!) De benamingen kaka”, adië*, mandé, enz: heb ik ter vermijding van lange omschrijvingen gewoonlijk door broer, zuster, moeder, tante, vertaald. at haar schaduw toe; zij ging vervolgens naar de uiterste roeang en verdween in een bin- nenkamer. Daar sloeg zij met de vuisten op een kist van paarlemoer, zoo wit als ivoor, zoodat het koord er van dreunde en de sleutel klonk; zij maakte nog een kist van hemelsblauw paarlemoer open, nam er allerlei kleederen uit benevens gordijnen en he- mels, — hemels met zilveren, en gordijnen met gouden franjes. Wat de tapijten, ter versiering van de wanden betrof, deze waren van aledjobarawatji, de bedgordijnen waren van kasah amboen; dat was het bekleedsel van haar woning. De gordijnen en hemels werden vastgehecht, de muurkleeden neergelaten, de vloertapijten uitgespreid en alles in gereedheid gebracht. Wat de Chineesche lantarens betreft, er waren er acht en tachtig. Toen de toeankoe op het erf verscheen, was hij verwonderd zeven rijstschuren op een rij te zien staan; — de grootse was de si Bajau bajau, de hoogste de Tindjau Laoet en de derde de Radja Babanding; daartusschen stonden kleinere. Wat het voorplein aangaat, dit was zoo effen als een gepolijste betelschaal zoodat het stofgoud, dat er verstrooid raakte niet verloren ging; de tjiboek was van uitgewerkt klokkenmetaal de stoep van enkel tin, de trap van goud en zilver en zoo ook de kozijnen; het snijwerk was als aka tjina met veel figuren er in. Het zou (niet mogelijk zijn alls op te noemen; — van uit de verte gezien, schitterde het ons tegen en als men het van nabij beschouwde, dan kon men er de oogen niet van afwenden. Moerai Randin zeide: „(de sitapoeng, midden op het erf, zal ik nemen tot slijpsteen voor hanesporen); blijf daar niet zoo lang op het erf staan toeankoe! hier is water om uw voeten te wasschen.” Een koperen ketel diende tot reiniging van de voeten, een zilveren tot het wasschen van de handen en er was klapperwater om zijn gelaat schoon te maken. De toeankoe reinigde zijn voeten en ging de woning binnen. Hij was verwonderd toen hij de meubelen in het huis zag; want het was zonder weerga; er hingen honderden groote spiegels en de kleine waren niet te tellen. Moerai Randin zeide: wblijf daar niet zoo lang staan toeankoe, maar neem hier plaats!” Alle malims zetten zich neder. Dewijl zij zoo lang bleven zitten, na- derde allengs de achtermiddag, het werd schemerdonker en eindelijk nacht, zoodat men de lampen aanstak. Fr waren gouden lampen, die schitterden als de zon en zil- veren, die een licht verspreidden zooals de maan. Toen al de lampen aangestoken waren, was de nacht helder als de dag, want het erf was vol met lampen. Moeraì Randin zeide: vals ik u verzoeken mag, eet dan een weinig pinang en siriù en rook eens.” Daarop droeg zij een pantoen voor zeggende: w(een geblindoekte buffel van Atjeh vertoefde om te drinken aan de riviermonding, en werd weggebracht door lieden van Pakantan;) de tabak wordt in papier gewikkeld en de pinang met den mond fijn gemalen); ik verzoek u er wat van te gebruiken.” De toeankoe antwoordde: „Als de onderlegger betreden zal worden, valt de schaduw van de badjö in de parahoe); waarom ik sirih eten moet, begrijp ik niet.” („Als de onderlegger maar betreden wordt en de schaduw van dè badjö op het pruimpje achter de kiezen valt); als angkoe maar wat sirih gebruikt ; wat er te doen valt is mijn zaak.” Er (HO ve Toen ieder een betelpruim gekauwd en een sigaar opgerookt had, zeide Man- djau Ari: „Moerai „/Randin, mijn zuster! (de pinang in den tuin is al rijp en wil opnieuw uitschieten) als ge gereed zijt met koken, gelieve het eten dan op de scho- tels te doen.” Moerai Randin antwoordde: „(de katjang in den tuin draagt al vrucht en zal nieuwe ranken krijgen), wij zijn klaar met koken en zullen goelai maken; (de pinang in Koerai is al rijp en de padi heeft nieuwe halmen); we zijn gereed met de goelai en wij zullen het eten opdisschen…” Toen het eten op witte borden gedaan werd zeide Mandjau Ari: „mijn onder- wijzer eet van deze niet” Toen het op zilveren werd opgeschept, hernam hij: rook van deze eet hij niet.” en toen men het op gouden borden deed, zeide hijvan deze zal mijn onderwijzer eten.” Wat Moerai Randin betreft, als zij een ding bij de hand nam, dan bracht zij er twee of drie ten uitvoer: Moerai Randin was zeer bedreven. Moerai Randin zeide: rvbroeder Mandjau Ari! ik heb reeds opgeschept.” Al de gerechten waren voltallig; wat de soorten van eten betreft, er waren er velerlei en honderd verschillende gebakken. Toen Moerai Randin klaar zette, zag het rood van de gouden en wit van de zilveren schotels, die daarenboven nog overdekt waren met kleedjes geborduurd met goudgaren, gestikt met zilverdraad en doorwerkt met _ gouddraad. De gerechten waren voltallig en de schotels netjes gerangschikt, zoodat het een lust was om ze te aanschouwen. | Moerai Randin zeide: wangkoe wees zoo goed uw handen te wasschen en deze rijst te eten want de schotels zijn reeds lang klaar gezet!” Toen de toeankoe de | handen reinigde, zeide Moerai Randin bij wijze van pantoen: „(ik heb er geen verstand | van om met een schepnet te visschen ; want het schepnet steek ik in ’t wilde in ’t water; het ‚wordt meegenomen door lieden van Banoea hampoe;) ik heb er geen verstand van op te scheppen en verricht dit werk nog zeer onhandig, ik ben immers nog maar klein.” Nu | werden de schotels ontdekt. Wat de opgeschepte rijst betreft, aan den kant lag zij als ‚achter elkander loopende mieren, en in het midden als elkander ontmoetende wolken ; de rijstkorrels, die dwars lagen, lagen evenwijdig; geen korreltje scheen er gebroken want die stuk waren, lagen netjes tegen elkander gepast. Moerai Randin was toch bekwaam! De toeankoe begon te eten; bij den eersten mond, dien hij nam was het alsof de koembang djati een gat in de rijst geboord had; bij den tweeden keer was zij als uitgehold door een koembang idjau; bij de derde maal had hij genoeg en het vierde, wat hij deed, was zijn handen reinigen. Op deze wijze eten personen van den gegoeden stand. Na gegeten en gedronken te hebben ging men over tot rooken en pruimen. Men had een pruimpje genuttigd; het lekkere er van viel in den buik, de glans bleef op het gelaat, het rood op de lippen en na het aangename er van genuttigd te hebben, werd de uitgekauwde pruim weggeworpen. n De toeankoe zeide: „Moerai Randin! zeg mij nu naar waarheid, wat uw be- doeling is” Het antwoord van Moerai Randin was; vik bid u nederig om vergif- _fenis angkoe, want ik heb u een gewichtig voorstel te doen. De reden dat ik u ontboden | Pe: AE) ee heb is, omdat mijn broeder Mandjau Ari bestemd was om zich toe te leggen op hanenkloppen en hij dit niet wilde; men wilde hem doebalang laten worden maar ook daarin had hij geen zin; men zou hem een woudduif koopen, maar hij weigerde ze en eveneens was het met het houden van een paard. fn den koran leeren, dat was het- geen hij verlangde en daarom heb ik u ontboden, daar ik mijn broeder aan u wilde toevertrouwen om hem onderwijs te geven.” De toeankoe antwoordde: „Zoo God wil zal zulks geschieden , Moerai Randin! breng Mandjau Ari hier opdat ik hem onderrichte.” _Moerai Randin zeide: #Mandjau Ari kom hier bij mij! ik wil u op de hoogte stellen, opdat gij weet hoe de gewoonte is als men onderwijs ontvangt. Uw verschijnen voor den onderwijzer moet aldus zijn : als ge voor hem komt, moet ge den sembah maken en knielen, waarbij gij de tien vingers op elkander legt en uw leermeester groet; zoo moet de eerbewijzing tegen over den onderwijzer geschieden.” Mandjau Ari was reeds tot inkeer gekomen. „7Man- djau Ari gedraag u waardig als ge een onderwijzer hebt; men moet hetgeen hij zegt, niet tegenspreken; wat hij beveelt, moeten wij opvolgen; wat hij verbiedt, moeten wij nalaten. Zoo, Mandjau, is de plicht van iemand, die onderwijs ontvangt; zijn bevelen ontvangen wij eerbiedig, aan het geen hij zegt gehoorzamen wij” Luister nog even „(het paleis van een Bataksch vorst is hoog, de prinses staat er met loshan- gende haren in den voorhof); onthoud de vele vermaningen, vergeet ze niet, al gaat er ook een lange tijd over heen. Men mag hem miet tegenspreken; wat hij gebiedt moeten wij doen en wat hij verbiedt moeten wij laten. Dit is mijn gebod, een gebod dat ge niet overtreden moogt” Moerai Randin vervolgde: „toeankoe! nu ik mijn broeder heb overgegeven om door u onderwezen te worden, druk ik u ernstig op het hart dat, als hij wellicht spoedig malim zal worden en misschien beter malim dan gij, of indien hij wellicht verstandiger worde dan gij zijt, gij hem dan geen kwaad hart moogt toedra- gen; want als gij boos wordt, zondigt gij tegen God; dit is mijn raadgeving aan u.” Hindelijk gingen zij op weg en nadat zij eenigen tijd geloopen hadden, kwa- men zij weer aan de moskee, waar Mandjau met zijn onderwijzer binnentrad , toen het reeds donker begon te worden. Wat Mandjau in dien nacht betreft, waar hij zat, was hij in gepeins verzonken; waar hij stond, keek hij met verbazing rondom zich; men kende hem niet en ook hij kende niemand. Hr waren reeds een, twee dagen, voorbij gegaan, zonder dat hij in den koran leerde of onderwijs ontving. Als anderen speelden dan deed hij mee; tjongkak en tjatoer spelen was alles wat hij uit- voerde en als anderen, leerden, dan sliep hij. Toen hij reeds een maand in de soerau was, hield hij, zich nog niet bezig met leeren maar speelde als het dag, en sliep als het nacht was. Hindelijk ging de memigte daarover klagen (zeggende): „met uw. ver- lof, meester! zoolang gij weg waart, heeft Mandjau niet geleerd.” Hierop zeide de toeankoe: „Mandjau Ari, wat scheelt er aan, dat gij niet leert of u in den koran oefent? Als ge een tegenzin hebt om onderwijs te ontvangen of te lui zijt om in den, koran te lezen, dan zal ik u naar huis terug brengen; het is niet noodig dat ik een, slechten naam krijg.” — 61 — Mandjau Ari antwoordde „(de barabah eet geen padi; hij wordt door lieden van Tikoe meegenomen ;) wij veranderen niet uit ons zelven maar wel door den onder- wijzer. Ik vraag aan angkoe om mij met oprechtheid te vertellen, hoe men in waar- heid onderwijzer kan zijn en wat men toch eigenlijk moet leeren. Wijl angkoe mij niet onderrichten wil, leer ik niet in den koran en weet ik niet wat een alif of wat een één is.” „Madjau! kom hier, ik zal u onderrichten!” Mandjau Ari snelde toe en gaf den toeankoe de hand waar bij die van den laatste beefde. Toen hem pas de af gewezen werd, kon Mandjau Ari reeds in den koran lezen; toen hem onderricht in den koran gegeven werd was Mandjau al aan de spraakkunst; als hem één boek verklaard werd dan begreep hij er reeds vier of vijf. Toen men hem vervolgens tel- len leerde en vertelde wat één was telde hij reeds twee werd hem twee geleerd, dan telde hij drie, telde men hem tot tien voor, dan telde Mandjau tot honderd; ging men tot duizend dan telde hij tot tien duizend. ‘Toen de toeankoe niet meer kende, ging Mandjau steeds verder met tellen; ’s morgens en ’savonds telde hij, dag en nacht las hij in den koran, hij at of dronk niet, ging des daags niet uit en bracht den nacht slapeloos door, maar was steeds bezig met werken. Zonder eten en drinken te blijven, is het gebruik van hen die onderwijs ontvangen; eten en drinken hebben zij vroeger reeds gedaan, toen hun moeder hen nog onder het hart droeg. È Nadat hij een of twee maanden geleerd had ging hij op een vrijdag, toen de menschen aan het bidden waren, naar het boven gedeelte van de moskië en toen hij boven gekomen was, begon hij te zingen. God en zijn afgezant, wat klonk dat! Mijn God wat klonk die stem! Nu eens klonk het hoog: in de lucht, dan weer was het als of het geluid uit de aarde, dan weer was het als of het uit den hemel kwam. De geest van den propheet David was in hem nedergedaald, het was onuitsprekelijk schoon zijn zingen! Een vrouw die op de andjoeng aan het weefgetouw zat, terwijl de tjatjah rechts en de rentjong links van haar lag, hoorde het; en, door het schoone zingen opgetogen, dacht zij niet meer aan haar werk; zij werd er door mee gesleept , zoodat zij dacht dat de tjatjah, de rentjong, en de rentjong , de tjatjah was ; en links en rechts naar de rentjong grijpende, scheurde het uitgespannen weefsel. Toen het gehoord werd door hen, die de rijst gingen te drogen leggen stortte de rijst op den grond. _ Temand, die een kind ging baden hoorde het gezang van Mandjau Ari; en door het _schoone zingen getroffen, dreef het kind weg, zonder dat hij het wist. Van hen, ok, die in de soerau aan het bidden waren, begonnen sommigen om hun kinderen te ‘roepen en allen vergaten waarom zij daar waren; terwijl ook de onderwijzer van zijn stuk raakte door het schoone gezang van Mandjau. Toen Mandjau ophield met zin- gen zeide de toeankoe: wzegt gij allen malin’s! wie was hij die zoo gezongen heeft? Hij is een bintjatja* bintjatjau een ngiang ngiang rimbó, als ik hem in den vreemde verkoop, als ik hem dood of ophang, wie zou er dan iets van zeggen.” De menigte antwoordde wvergiffenis, toeankoe! niet wij hebben gezongen , maar het kind van toeankoe, Mandjau Ari, geheeten.” Toen de toeankoe dat hoorde, was hij inwendig boos. Lang nadat Mandjau gezongen had, gingen de menschen naar huis, id en maar de onderwijzer van Mandjau bleef. Toen er een of twee maanden verloopen waren, was het op een vrijdag, dat al de lieden vergaderden. De toeankoe zeide: „Mandjau! ga maar wandelen ten einde te leeren loopen, opdat het luie zweet er bij u wat uitkome!” Mandjau Ari ging heen. Langzamerhand brak de tijd voor het gebed aan en ging men bidden. Toen men daarmede geeindigd had, zeide de toean- koe: vwel aan, toeankoe’s en leerlingen! luistert goed, naar het geen ik zeggen zal. Zoudt gij willen doen, zooals ik u zal zeggen?” Allen antwoordden: heel gaarne zouden wij uw woorden willen opvolgen.” „Dan zullen wij Mandjau in ’t ongeluk storten; laten wij het daar omtrent eens zijn, en als er onderzoek naar gedaan wordt , moeten wij niet voor de waarheid uitkomen. Wijl hij knapper is dan ik, zal Mandjau , als ons aller bede verhoord wordt, in het verderf geraken; zijn vader en moeder moeten af- keerig van hem worden; want als hij niet van hier gaat, zal hij over ons den baas opelen.” Als dat het gevoelen van u is, dan zijn wij het daarmede eens en zullen wij doen zooals u gezegd hebt” Toen de menigte heen gegaan was, keerde Mandjau in de soerau terug. Des avonds zeide zijn onderwijzer: rik wil u naar huis terug brengen, want moeder en vader hebben om u gezonden. Als wij aan uw woning komen (het paleis van de Bataksche vorsten is hoog, de prinses staat er met hangende haren in den voorhof): gedraag u dan naar de vele lessen, die gij ontvangen hebt en mocht er een langen tijd overheen gaan, vergeet ze daarom evenwel niet. Als ik u om sirih- bladeren zend, neem dan de jonge uitspruitselen er van; en als ik u pinang laat ha- len, breng dan de bloesem er van; mocht ik u verzoeken in huis te komen, kom dan niet binnen; maar als uw vader en moeder er naar vragen, dan moogt gij niet zeggen, dat ik het u gelast heb, zie daar wat ik u raden wilde.” In dien nacht deed hij geen oog dicht; de haan kraaide reeds voor de tweede maal en toen bij ‘tderde ha- negeschrei de dag aangebroken was gingen zij op weg. Na verloop van eenigen tijd waren zij weer op het erf aangekomen en toen de toeankoe naar binnen, ging zeide hij „Mandjau kom in huis!” maar Mandjau antwoordde: „laat mij liever blijven , waar ik ben.” Mandjau Ari, kind! als gij niet binnen wilt komen, wandel dan naar den tuin en ga daar naar de plantjes kijken.” Mandjau verwijderde zich. Nadat men lang gezeten had, werd er rijst en koffie opgebracht en de toeankoe zette zich aan den maaltijd. Na afloop daarvan, zeide de toeankoe weer. Datoek Bandahara en Poeti Lindoeng Boelan, de rede dat ik het jongemensch, Mandjan Ari, naar huis breng is omdat zijne moeder alle hoop op hem kan opgeven; want Maudjau Ari is iemand, die voor het ongeluk geboren is,’ 'tis met hem als met een bidai, die opgelicht raakt, en even als de schubben aan de achterpooten van de kip, die gebroken zijn. Mandjau is een ongeluksvogel, wijl hij meer wil zijn dan zijn onderwijzer is; en daarom verstoot hem en wijdt u toe aan Moerai Randin. Als gij Mandjau blijft verzorgen, dan gaat uw goud en zilver verloren; als hij in de kampong blijft, zal de rijst mislukken en het vee zal sterven en als hij slechts een maal in huis eet, dan verliest Moerai Randin het leven. Wijdt gij u daarentegen aan Moerai Randin , dan zal de rijstoogst goed zijn’ Ei A es Na verloop van ‘eenigen tijd had Mandjau Ari jonge sirihuitspruitsels en pi- nangbloesems geplukt en keerde hij huiswaarts. Toen hij weer op het erf gekomen was, riep hij: „waar zijt gij moeder, hier is sirih en pinang voor u!” Zijn moeder snelde maar de deur en, de pinang en sirih aannemende, zeide zij: „Maudjau Ari! het zijn sirihuitspruitsels en pinang bloesems die gij brengt, wie heeft u dat gezegd”? Mandjau antwoordde, wie zou mij dat gezegd hebben; ik heb ze geplukt, omdat mijn onderwijzer ze lekker vindt.” De moeder hernam vge zijt waard verstooten te wor- den, uw schoonheid is ons onverschillig, zij dient toch tot niets” Mandjau Ari be- gon te schreien en zeide „ge moogt daar over geen spijt gevoelen moeder; (de kris dient om de mamgkoedoe uit te graven, de mangkoedoe midden op het erf;) want het is vroeger reeds zoo bepaald, het staat geschreven in de palm mijner hand. Hoor nog eens: (aan den zoom van het woud wordt het vuil op hoopen verbrand en de rook er van drijft tot aan het padi stroo); mijn lot is ongewijfeld zeker, het staat in de lijnen van mijn hand.” De toeankoe zeide „kom, Mandjau! wij zullen naar de Soe- rau terug keeren” Na eenigen tijd geloopen te hebben, kwamen zij weer aan de Soerau ; de toean- koe ging er binnen, maar Mandjau bleef op het erf staan. De toeankoe sprak : / Man- djau! ge behoeft niet binnen te komen, ga naar uw woning terug; doch blijf niet te lang thuis, want het is miet noodig, dat ge gehecht wordt aan de gewoonten in de __kampoeng; keer dus spoedig weder.” Mandjau Ari antwoordde; rik smeek u nederig om vergiffenis, :k heb u steeds gehoorzaamd; slechts één verzoek heb ik u te doen; daar ik naar huis terug keer en _toeankoe in de soerau blijft, laten wij daarom eerst elkander de hand tot afscheid geven.” Toen zij elkander de hand gaven, beefde die van den toeankoe. „Moge ang- | Í | Í Í | I | | IK koe mijn raad in acht nemen en het hem toevertrouwde met zorg bewaren; wees een goed onderwijzer, angkoe! het is niet noodig, dat ge weer zoo handelt, laat het er _ met mij mee blijven; deze les druk ik u ernstig op het hart.” Mandjau Ari voegde daar nog bij: vangkoe zal blijven en ik zal gaan , (vaarwel !) moge het u welgaan in het leven” Mandjau Ari keerde huiswaarts; (hij trok over bergen en door dalen, en met de kain over het hoofd geslagen, schreide hij, zoodat het baadje hem vochtig werd, tot op de borst.) Na eenigen tijd op weg te zijn geweest, kwam hij bij zijn woning, waarvan alle deuren gesloten waren. Mandjau Ari zeide: „moeder en vader! waar zijt gij, waarom heeft moeder om mij gezonden, waarom werd ik naar huis geroepen; ik kreeg immers onderwijs in de soerau’! Hierop antwoordde de moeder van uit: de woning: „wij hebben niet om u ge- zonden, wij hebben toch niets meer aan u. Mandjau Ari! ga weg van hier, (padi is beter dan gras) voor u is de dood verkieselijk boven het leven, maak het ons dus niet meer moeielijk!” Mandjau weekiaagde op het erf: „dat is niet behoorlijk van moeder, hebt gij mij dan niet meer lief!” Zijn moeder zeide van uit de woning: /Mandjau! verwij- der u van hier, want als ge een trede de trap opkomt, dan is de padi voor een jaar verloren; zoo zeide uw onderwijzer, en als ge er twee beklimt, verdwijnt uns goud en ili zilver!” MandjauAri antwoordde: „vergiffenis moeder indien ik niet in huis mag komen, dan vraag ik u slechts een weinigje rijst; ik heb een onbeschrijfelijken honger; moeder geef, ach geef mij iets al is het slechts wat zure rijst; al zijn het de overblijfselen van u of de kruimeltjes van Moerai om mijn knagenden honger te stillen; de dorst dien ik lijd, is niet om uit te houden; ik heb een gevoel alsof mijn schedel scheuren en mijn gezicht benevelen zal.” Zijn moeder antwoordde van boven: „wij geven u niets; de kippen en eenden deelen wij mede en den honden geven wij eten, want zij kunnen het erf bewaken” Toen hij den trap opklom, kwam zijn moeder toeschieten; zij nam een bam- boe met kokend water, liep er mede naar de deur en wierp het Mandjau, die op den trap stond, over het lichaam. Schreiende zette deze zich nu neder onder een rijstschuur en de tranen biggelden hem iangs de wangen. Toen hij daar eenigen tijd gezeten had, stond hij weer op en sprak: vach, moederlief! geef mij voor dezen keer slechts, al is het ook maar een gebrande rijstkorst, al is het maar uit het etensbakje van de kippen, al zijn het slechts de restantjes van uw eten!” Zijn moeder herhaalde van uit de woning; wwij geven u niets; liever geven we het aan de honden, zij kunnen op ons erf passen.” Hij klom nogmaals den trap op, doch toen hij de tweede trede er van bereikt had, kwam zijn vader weer’ toeschieten; deze liep naar de keuken, nam daar een steen uit den oven, liep er mede naar de deur en smeet er Mandjau, die op den trap stond mede, zoodat hij van zijn hoofd in gruis neerviel. Mandjau sprong op het erf en begaf zich schreiende naar het rijstblok; daar wierp hij zich ter aarde en blikte ten hemel. Nogmaals liep hij het erf op en klom naar boven; en reeds had hij den eenen voet over het kozijn, toen zijn oom kwam toeloopen, die hem met een mes een stoot toebracht, zoodat het baadje hem onder den arm scheurde. Hij sprong naar beneden en zeide: „dit is dan het gevolg dat ge me in alles hebt toegegeven, dit is dan de wijsheid van mijn vader en de toege- negenheid mijner moeder. Moeder heeft mij met limau water gewasschen , vader heeft me met bedak ingewreven en oom heeft een baadje voor mij geknipt! Ach, moeder! wellicht is mijn tijd nog niet gekomen; wat het slaan van mijn vader aangaat, mis- schien is er iets geweest dat mij beschutte en de steen daarom in gruis is neerge- vallen” Mandjau Ari vervolgde: „wel aan moeder! zeg ik, indien gij werkelijk af- keerig van mij geworden zijt, wil ik van hier gaan; doch laten wij daarmede vrede vinden; laat het welbehagelijk zijn aan de schoot, die mij gedragen heeft; maak u geen verwijtingen over de betoonde zorgen en moeiten, heb er geen spijt van dat ik aan uw borst gezogen heb; stel ù tevreden met hetgeen ik ben, dan zal ik van hier gaan.” De moeder anwoordde van uit de woning: rik heb er vrede mede, dat ik zorgen en moeiten voor u gehad heb; de moederschoot klaagt er niet over dat zij u gedragen heeft, en ook de moederborst neemt er genoegen mede nu en in eeuwigheid.” Mandjau Ari zeide: (voor moeder worde bestemd, wat vruchten draagt; en wat bloemen heeft, moge voor de pandan zijn;) alles wat geluk aanbrengt, zij het deel mijner moeder; moge het onheil aanbrengende, van haar heen gaan. Zeg, moeder! E Ne Bio nog deze eene pantoen, die zinspeelt op iemand, wiens levenslot ongeluk is: Á (waar de talang staat groeit de tibarau ook) waar ’t ongeluk zetelt ontwikkelt zich slechts rampspoed. Moeder luistere goed (de sitapoeng op het erf, wil ik memen als slijp- steen voor hanesporen) vaarwel, mijn kampoeng, vaarwel, mijn erf, vaarwel, mijn _ badplaats!” Mandjau Ari vervolgde: „schiet nu maar welig op o betoeng, ik zal u niet meer omkappen; mijn padi loemoet zal zich als kurkema gaan voordoen, ge zult in verlaten toestand achterblijven, ach mijn kampong! ik zal niet meer in u rond- dolen; opdat mijn moeder gerust gesteld zij.” Eindelijk ging hij heen, doch na eenigen tijd geloopen te hebben, kwam zijn moeder nogmaals aansnellen, zeggende: /Mandjau, blijf daar staan!” Mandjau zette zich neder en zeide: „waarom loopt u mij achterna, hebt gij weer liefde voor mij ‚gekregen, wilt ge u over mij ontfermen!” De moeder antwoordde „niet u hebben wij lief, niet voor u vinden wij het jammer, maar voor onze kleederen, ons goud en zilver.” Zoo sprak de moeder. Zijn kleederen werden uitgetrokken, zijn gouden hoofddeksel afgenomen en verwisseld met een versleten zakje; zijn baadje werd uit gedaan en ver- vangen door een dat afgedragen was; zijn gouden gordel werd geruild voor een nerf _van een pisangblad en in de plaats van zijn met goud beslagen wandelstok, kreeg hij een riet. Toen de moeder heengaan wilde (zeide hij) „wacht even voordat ge huis- aarts keert, want mijn ring is nog vergeten, en mijn samboeng gigt benevens mijn tjanggai koekoe heb ik nog.” Hij trok zijn ring van den vinger en verwisselde hem met een van idjoek; het gouden verlengsel van zijn tand en aan den nagel maakte Én los en gaf hij aan zijn moeder. Daarop zeide Madjau Ari: vkeer thans huiswaarts, _ moeder! want mocht vader naar eten verlangen, wie zal hem dan ‘rijst brengen daar Moerai immers nog zoo klein is” Daarop vervolgde hij, bij wijze van pantoen: (een tros pitoelö vruchten en een singgoeloeng van katari bladeren; hoe kan het zand toch verspreid raken); ik ontzag u als een vorstenkroon, ik had eerbied voor u als voor de zon; hoe kunt gij mij dan un liefde ontnemen! Luister ook naar deze nog „(groote woningen met zilveren kozijnen, uitgesneden door vorsten kinderen ;) gespannen was het niet en slap was het ook niet; waarom brak het koord dan toch! Doch wel aan, moeder! laten wij elkander, nu ik heen ga, de hand reiken, ik weet miet of ik in den vreemde door ziekte zal getroffen worden; want wie kan Gods wil weten? Moeder! hoor nog eens: (laten wij een langen tuin aanleggen, maar er geen gras in planten) laten wij van elkander heen gaan, zonder meer om te kijken.” En nogmaals sprak Mandjau (welriekend zoet is de geur van gepelde rijstkorrels, die door Sultans naar Malaka gebracht worden); moeder gaat stroom af — ik zal stroom opwaarts gaan; laten wij dus afscheid nemen!” 4 Zijn moeder keerde naar huis terug en Mandjau begon zijn zwerftocht. Langen tijd was hij op weg: hij dwaalde bosch in bosch uit; waar bergen waren beklom hij ze, waar dalen waren daalde hij er in af en reeds in ongeveer twee weken had hij gegeten noch gedronken. Hij leed dorst, doch waar zou hij water vragen; hij had honger, doch waar was er rijst te vinden in die uitgestrekte wiidernis! Er waren nu REE al ongeveer twee maanden voorbij dat hij onderweg was, en de tranen biggelden hem zonder ophouden langs de wangen. (De lieden van Banoe hampoe willen naar Batang hari gaan); waar zal men als men honger heeft, in een eenzame wildernis rijst vragen! De tranen, die geruimen tijd hem langs de wangen rolden, veegde hij weg met de linkerhand, terwijl hij zijn zweet met de rechter afdroogde. Over bergen en door velden trekkende ging hij, met de kain over het hoofd geslagen, schreiende voorwaarts en dacht steeds aan zijn lot. Na verloop van langen tijd kwam hij aan, op de plaats waar klapperboomen in den vorm van een toengkoe groeiden, daar waar de slanke pinang boom stond en men den steen vond waar vorsten tegen leunden. Hij ging daar zitten en liet zijn tranen den vrijen loop. Hij vertoefde daar geruimen tijd, maar niemand kwam er voorbij; doch toen hij er een maand was, scheen het lot zich over hem te willen ontfermen, want de vorst van Kinali trok er langs. Deze zeide: „Mandjau Ari (Wat doet het er hier als een moeras uitzien, het water staat in plassen op den vloer;) Wat heeft u hier gebracht, u die vrij van zorgen waart?” Mandjau Ari antwoordde: luister mijnheer (de nok van de huizen in de bovenlanden is hoog en van uit Boekit Tinggi zichtbaar); het lot bracht mij aan het zwerven en daarom ben ik hier.” Hierop hernam de vorst van Kinali: „Als het in de wildernis regent, waar zal ik dan een tadoeng halen om naar den tuin van Bagindo Ali te gaan;) hoe komt ge toch in dezen toestand, vroeger waart ge aan de andere zijde van hét gebergte en nu zijt ge hier heen gekomen.” Mandjau Ari zeide „(de anggangs komen met aan elkander gebonden snavels herhaaldelijk van de rijst stoppels eten); de engelen hebben mij in bun vlucht meegenomen en daarom ben ik hier.” „Mandjau Ari!” hernam de vorst weder wluister toch goed naar het geen ik zeg; wat is nu de ware reden, dat ge uw kampoeng verlaten hebt; wie toch is er toornig op u geweest? Luister naar mijn pantoen, zeide Mandjau Ari; (op de groote vlakte wordt hevig gevochten, de Hollanders keeren van het schieten terug en de doerian heeft uitgebloeid ;) vorst van Kinali! ontferm u over een zwerveling, die uitgeput is door allerlei wederwaardigheden, eenmaal wensch ik het u te vergelden” — De vorst van Kinali antwoordde (laat het bootje van Madjo Baik zeilen; het vaart naar de over- zijde om naar de Batang Hari te gaan;) indien uw lot gunstig moet worden, hoe- lang ge dan ook er door geteisterd wordt, eenmaal breken er weer betere dagen aan en zult ge uw geboortegrond weder betreden.” Mandjau Ari hernam: „(de be- woners van Koto toeö willen te Padang Pandjang aanleggen, om door te gaan naar de Batang Hari;) antwoord mij naar waarheid op het geen ik u vraag en verklaar mij datgeen, waarvan ik u opbeldering verzoek, waar gaat u heen?” De vorst van Kinali zeide: vindien ge dat vraagt, dan kan ik u naar waarheid zeggen, dat ik naar de plaats ga, waar men een galanggang heeft opgericht, een galanggang voor de prin- ses Kasoembó ten einde voor haar een partij te zoeken; als ik daar heen ga, dan moet ik voorbij de kampoeng van Moerai in de nabijheid van Ranah pajoeng sakaki. Die kampoeng is onbeschrijfelijk schoon, men vindt er wegen, lang als een uitgespannen dd ENG fe buikgordel en korte paden die recht op elkander toeloopen; de djiloeang groeit er aan weerskanten van den weg, goudkleurige poedings staan er aan de buitenzijden en de bladeren van de silajoe verspreiden er hun geur; zij dienen tot speelgoed voor de kinderen van Sultans en ‘tis het uitspanningsoord voor prinsen.” „Vorst van Kinali !” zeide Mandjau Ari, indien ge daarheen gaat, (ge behoeft mij niet te helpen kapas te rollen of te spinnen), behoeft u me ook niet ten uwen nadeele bij te staan; doch ge- troost u slechts eenige moeite voor mij en wil om Godswil mijn boodschap overbrengen ; dan moget ge overwinnaar zijn bij de hanen gevechten en de toegenegenheid der boedjang djoeara’s erlangen! Laat men mijn sieraden , mijn kleederen, mijn rentjong en mijn zwaard brengen. Zeg aan Moerai, dat zij mijn goud en zilver brengt; ik zal hier wachten onder de klapperboomen, die als een toengkoe zijn geplaatst; onder den slanken pi- nang waar de steen ligt, die tot steun van vorsten dient” De vorst van Kinali zeide „Loo God wil zal ik zulks doen.” Daarop ging hij verder, gezeten op zijn bont paard met witte enkels; zijn zadel was van louter goud en zijn stijgbeugels van getrokken zilverdraad. Wat ’t paard betrof, terwijl het nu eens met korte sprongen voortgaloppeerde, draafde het een andermaal zonder ophouden door, waarbij zijn schellen klonken als de talempong’s van Javaansche vorsten. De reis duurde lang, maar hij naderde al meer en meer en eindelijk kwam hij in de kampoeng van Moerai Randin, waar hij het erf opging en vroeg : Moerai zijt gij thuis”? Toen deze dit hoorde zeide zij: „Waarom zou ik niet thuis zijn! mijn moeder is immers rijk en mijn vader batoeah, men behandelt mij met eerbied, wat ik zeg doet men, wat ik gebied wordt ten uitvoer gebracht; mijn rijkdom bestaat van ouder tot ouder, ik ben een prinses van geboorte en mijn papa een vorst uit den bloede.” Zij zeide dit, terwijl zij op de andjoeng bezig was met weven ; zij was een welgestelde vrouw, rijk en gastvrij. Moerai Randin zeide: Kambang! wie is er op het erf, het lijkt mij een brutaal mensch te zijn, hij kent geen manieren, ___weet niet wat verboden is en begrijpt niet, dat hij op het erf van een prinses is.” Moerai Randin was een aanzienlijke vrouw, die een halve stad vol slaven bezat. Na eenige oogenblikken liep Kambang Manjih naar den grooten ingang en zeide: „gij, die daar op het erf staat, zijt iemand zonder opvoeding, die niets geleerd heeft, die niet weet wat het erf van een vorst is, een brutaal mensch: zoo zegt mijn meesteres; wat ik u hier overbreng, hebt ge trouwens zelf wel gehoord” De vorst van Kinali antwoordde: vals zij dat gezegd heeft, moet ik zelf er- kennen dat het waar is, en ik heb er vrede mede; maar de reden dat ik deze kam- poeng aandeed en dit erf betrad is omdat ik een gewichtige boodschap, een uitdruk- kelijken last heb over te leggen; Ik weet niet of het Mandjau of iemand anders was die mij de boodschap meegaf, dat Moerai zijn rentjong en kleederen zou brengen. Ik was verwonderd toen ik hem zag; hij doet thans niets dan schreien; is zonder eten en drinken en blootgesteld aan regen en zonnechitte. Hij zit daar ginds te wachten onder de klapperboomen, die als een toengkoe bij elkander staan, onder den slanken pinang, bij den steen waar tegen vorsten een steun vinden.” Mee Moerai Randin hoorde dat en pas was er sprake van haar broeder, pas was de naam van Mandjau genoemd of het was haar als of haar ziel naar boven steeg; het bloed drong haar naar het hart terug; haar geheele lichaam beefde, het was haar als of de aarde en hemel omkeerden. Zij begon te schreien. Zoodra de naam van Mandjau uitgesproken was, geraakte het uitgespannen weefsel in de war; zij stond op, het lange hoofdhaar hing los over haar schouders, de bloemen in heur haarwrong vielen op den grond, heur haren hingen tot op de hielen, haar lenige lendenen be- wogen zich. Moerai Randin was een schoone vrouw. Zij liep nu eens heen en weer en wentelde zich dan weder op den grond. Zoo groot is de liefde tusschen broeders en zusters. Haar glanzend gelaat was bleek geworden en heur lange hoofdhaar was verward, toen zij van achter de zeven gordijnen te voorschijn kwam. Er uitgekomen zijnde, begon zij te stampvoeten en toen was het als of de hooge andjoeng zou instorten ; terwijl, toen zij zich voort bewoog, de groote woning schudde. Zij daalde van de andjoeng af,‚ verscheen in ’tmiddenvertrek en liep naar den hoofdingang. „Vorst van Kinali!’ zeide zij (de gawai vliegt naar de tjapö en als hij daar is, gaat hij pa- di eten;) wat verteldet gij daar straks, wees zoo goed het nog eens te herhalen.” De vorst van Kinali antwoordde „(varen langs poelau Tjina en ankeren tegen over poelau Pinang) men dient goed te luisteren, als men met zekerheid weten wil, wat anderen zeggen.” Moerai Randin antwoordde: wwees niet boos op mij en knor niet op me; er is mij veel uit den mond gevallen, maar schenk mij vergiffenis, ik smeek u daar nederig om; spreek naar waarheid en wil mij vertellen, wat gij gezien hebt, een maal zal ik uw dienst vergelden.” | De vorst van Kinali hernam: „Moerai Randin! het is een boodschap van Man- djau die ik heb, om hem zijn rentjong, benevens zijn kleederen te brengen; ziedaar wat ik u te zeggen had. Giads zit hij te wachten, onder de klappers die als een toengkoe bij elkander staan, bij den slanken pinang en den steen waar vorsten te- gen rusten.” * *_ „Vorst van Kinali!”’ hervatte Moerai Randin, wees zoo goed binnen te ko- men en wat sirih te gebruiken” De vorst van Kinali antwoordde „dring er niet op aan, dat ik in huis kom; dat ik op uw erf heb mogen komen is meer dan eten en drinken, dat ik uw kampoeng betreden mocht is voor mij, gering mensch, een gevoel als of ik een aanzienlijk persoon zal worden en ‘tis mij, die onwetend is, als of ik daardoor verstandig zal worden.” Daarop ging de vorst van Kinali verder. Moerai Randin wentelde zich van droefheid heen en weder, doch het was de vorst niet, dien zij beweende , maar omdat zij dacht aan Mandjau. Moerai Randin gilde schreiende uit „broeder ! antwoord op mijn roepen! In welke wildernis houdt gij u op, in welke kampoeng zijt ge gaan wonen? Antwoord mijn broeder! ik roep u; aan wie hebt ge me overgelaten; wij waren met ons tweeën, broeder en zuster, nu gij heen gegaan zijt, wil ik ook heen gaan, EF Wms a oom VO md nu gij zoo ver van hier zijt, wil ik ook ver heen gaan!’ Zoo schreide zij in haar woning. Kambang Manjih zeide ge lijkt wel dwaas, moeder, iemand die heen gegaan is te beweenen.” „Kambang Manjih zeg mij naar waarheid, met wien hij twist gekregen heeft, dat hij zoo geheel alleen is heen gegaan en mij heeft achtergelaten. Indien ge mij de waarheid niet zeggen wilt, zal ik je oogenblikkelijk het hoofd afslaan, ik zal je op het staande oogenblik om ’t leven brengen.” Daar Kambang Manjih bevreesd was, zeide zij: pde ware oorzaak, dat hij moest gaan zwerven is, omdat zijn onderwijzer gezegd heeft dat hij voor ongeluk en tegenspoed geboren was; wellicht was het zijn lot dat hij in den vreemde zou gaan, want zijn vader en moeder zijn ook boos op hem geworden. ‘Toen hij heen gaan zou, had ik deernis over hetgeen ik hoorde, geen druppel water werd hem gegeven en ofschoon hij schreiende een weinig rijst vroeg, wilde zijn moeder hem niets geven. Weeklagende stond hij op het erf om een druppel water en een hapje rijst doch vader en moeder zeiden: vliever dan het aan u te geven, deelen wij het aan de hon- den. En toen zijn moeder zoo sprak is hij den vreemde ingegaan.” Moerai Randin hernam nu: „Kambang Manjih, als moeder er naar vraagt, zeg dan dat ik gegaan ben naar Boekit djalan nan koedoeng naar lewang pintoe mantari, naar kajoe poentja* siriëh, (*) naar de woning van prinses Kasoembö, waar ik een weeftoestel ben gaan leenen wijl er daar een fraai is met zilver afgezet” Het was dien dag een goede gelegenheid, want haar moeder was niet thuis, haar wenschen en verlangens zouden dus voldaan worden. „Kambang! gij moet hier blijven, met mijn goud en zilver mijn rijstvelden en akkers.” Kambang antwoordde: vaan wie zullen uw goud en zil- ver, uw sawahs en ladangs overgelaten worden?” Moerai Randin hernam: „goud en zilver, rijstvelden en akkers zijn mij niet noodig, want ik vind ze in mijn broeder; _ het bezit van mijn broeder Mandjau Ari, vergoedt mij mijn oorsieraden en mijn arm- banden en mijn goud en zilver, want als ik zoek kan ik de laatste welvinden.” Zij snelde naar een binnenkamer, sloeg op een kist van paarlemoer zoodat het koord er van dreunde; zij opende een kleinere kist, haalde daar een rentjong benevens goud en zilver uit, bond de kains en baadjes bij elkander en nam er het zwaard djanawi uit, waarmede een ketting kon doorgehakt worden; niet het geringste ‚liet zij er in. Daarna verliet zij kamer en begaf zij zich naar de keuken, waar zij wat rijst opschepte, die zij in haar kain legde; terwijl zij de bijspijzen in haar haarwrong en wat vuur in een kopje deed. Vervolgens ging zij naar de deur, terwijl zij schreiende en weeklagende uit riep: /O God mijn Heer! o groote en verheven propheet! mocht ‚ mijn bede door u,‚o God, vervuld kunnen worden! Ik smeek dit aan u en Moe- hamad, ter wille van de macht en de grootheid mijner voorvaderen, die begraven liggen op den heiligen berg liedang en aan wie, zoowel bij hun leven als na hun (*) Wat die namen beteekenen, ben ik niet te weten kunnen komen. De verhaler houdt ze voor gefingeerd om het vreemde van de geschiedenis te verhoogen. == AAE dood, zij die een geloften hadden af gelegd, hun offers brachten. Hemel en aarde, dag en nacht! ik smeek u mijn bede te verhooren!” God wilde genadig zijn, haar wensch zou vervuld en haar bede verhoord worden. Moerai Randin sprak: mijn 44 buffels mogen in wilde veranderen, mijn 44. koeien mogen roesa’s, mijn 44 paarden kidjangs worden; mijn groote menigte eenden mogen uitsterven en mijn ontelbare duiven voor immer verdwijnen!” Daarop ontstak zij een reukoffer van witte benzoé en nu snelden haar buffels, koeien en paarden het woud in; haar kippen en eenden stierven allen; haar Java eenden werden wilde ganzen, haar duiven verdwenen en haar uitgestrekte sawah’s veranderden in een groote wildernis. Moerai Randin ging naar beneden (en zeide): „Kambang Manjih! kom naar buiten en aanschouw de macht van God, want er zal een hevige aardbeving komen.” Kambang Manjih sprong naar beneden en Moerai zeide: waanzienlijke woning veran- der in een zandheuvel, rijstschuren stort in een, padi wordt zand (de papajah in den katoentuin is gebracht door personen van Tandjoeng;) wat het ook zijn moge, het verdwijne opdat moeder gerust gesteld zij!” Slechts een maal bewoog zij zich en de aanzienlijke woning stortte in; toen zij met de armen slingerde, viel de bajau-bajau in elkander en voortschrijdende tuimelde de tindjau laoet omver, terwijl de kleinere voorraadschuren achter elkander in puinhoopen vielen. Dit was door de kracht van Moerai's gebed. Thans snelde zij naar de pintjoeran en smeekte ernstig: vindien God mijn gebed wil verhooren, dan verandere mijn gouden pintjoeran in steen, mijn zilveren in aarde, moge deze put, die ik thans ga verlaten geheel uitdrogen, ter be- vrediging van ‘thart mijner moeder! Daarop wiesch zij zich het gelaat. Haar bede werd verhoord. Op ‘tzelfde oogenblik was de gouden pintjoeran steen, de zilveren aarde geworden en de waterput was uitgedroogd. Weeklagende riep zij: „waar zijt gij mijn wiegjes!’ Onder een grooten mandangboom hingen twee wiegjes, een van goud en een van zilver. Zij snelde er heen en zeide: „zoo God mijn gebed verhooren wil, dan verandert deze gouden wieg in oerat en de zilveren in akar. Mijn wiegen ook u moet ik achterlaten! Nog een enkel maal wiegelde zij er in, daarna steeg zij af en een oogenblik later was de gouden wieg in oerat en de zilveren in akar veranderd. Thans riep zij weenende: — vaarwel ! mijn bloedverwanten en vrienden, groot en klein, oud en jong, mannen en vrouwen, ik ga van u heen! Die woorden hoorende snelden de bewoners van haar kampong benevens haar gelijken toe. Haar vrienden zeiden: wach, Moerai! waarom spreekt gij zoo; wat scheelt er aan dat gij van hier gaan wilt? (Een schoener van de lieden van Tiagan werd gebracht door menschen van de Batang Hari) ; we hebben gehoord dat gij wilt weggaan en daarover zijn wij zeer beangstigd.” Moe- rai Randin antwoordde: wzegt vrienden (weest niet bezorgd over een mat, want de mat heb ik reeds naar buiten gebracht en de bewoners van Priaman gaan naar Tikoe ,) weest niet bedroefd, dat ge achterblijft; want ofschoon ik u verlaat, zijt ge toch aan goede zorgen toevertrouwd!” De kampongbewoners zeiden: ofschoon u zoo spreekt, wij laten u toch niet vertrekken, want gij zijt ons even veel waard als onze ooms: enen een en nn te IE ee Telkens gij zijt ons even lief als onze oorsieraden en armbanden en daarom willen wij niet scheiden van u. Moerai Randin! gij zijt de heldere fakkel in de negorij, de groote banier in de stad, het vorstelijk scherm voor de inwoners; buiten de kampoeng zijt ge overal bekend, gij zijt even verstandig als de rechtsgeleerden; ge zijt bekwaam om naar omstandigheden te handelen; gij zijt vaardig in het ontsluieren van gehei- men; gij zijt het die de vorsten inhaalt en de gasten in huis afwacht, gij zijt wijd en zijd beroemd, gij, onze zuster Moerai Randin!” Nadat haar op den langen duar het twisten en krakeelen verveelde, stond Moerai Randin met drift op; het gejam- mer van groot en klein, oud en jong was nu zeer hevig, want de ziel van de kampoeng zou heen gaan; heen gaan in den vreemde. Moerai Randin riep hun nog toe: „(de tapoeng op het erf zal ik gebruiken tot het slijpen van hanesporen;) vaarwel mijn kampoeng, vaarwel mijn erf, vaarwel mijn badput!” Nadat zij eenigen tijd geloopen had, was zij de kampoeng voorbij en zou zij de wildernis intreden. Zij schreide: (lemand van Kotó toeö wilde naar Mandaheling gaan;) bij het binnen gaan van het woud schreide hij, wijl hij niemand tot reisgezel had.” „Toen zij geheel alleen het woud betrad, weeklaagde zij: „Mandjau Ari mijn broeder, antwoord mij toch, ik roep U; de rijst die ik meenam wordt al zuur, antwoord mij toch, ik roep u!” Welke wildernis bewoont ge, in welke kampong toeft ge!” Reeds langen tijd was zij op weg, de tranen big- _ gelden haar langs de wangen en terwijl zij zich met de linkerhand de ovgen af veegde streek zij met de rechter de haren naar achteren. Waar een wildernis was ging zij er in, waar een berg zich vertoonde, beklom zij hem; zij was als vrouw geheel alleen op weg, zonder een levend wezen te ontmoeten, zonder iemand te vinden, wien zij iets vragen kon; nacht en dag liep zij door, rustende wanneer zij zich vermoeid gevoelde. Nadat zij een maand onderweg was, kwam zij op de aangeduide plaats aan. Dobberende tusschen hoop en vrees tuurde zij links en rechts om zich heen, doch Mandjau zag zij niet. Schreiende gilde zij: wik ben dan toch wellicht bedrogen, ik ben dan toch het slachtof- fer van list geworden, want men zeide dat mijn broeder hier was! Broeder! antwoord toch op mijn roepen”! Zij zag stroom op-en afwaarts, keek zoo nauwkeurig mo- gelijk en kreeg Mandjau eindelijk in het gezicht. Zij snelde naar hem heen , schreide en gilde, en ‘thoofd in den schoot van haar broeder leggende, zeide zij: „broeder heb ik u dan eindelijk toch; ik was reeds uitgeput door u te volgen en doodelijk vermoeid van ’tzoeken, maar eindelijk ik heb ik u toch gevonden!’ Mandjau Ari schreide, toen hij de woorden van zijn zuster hoorde en zeide: „ge moet niet wee- nen Moerai, dat zou u hoofdpijn bezorgen en ge zoudt straks ziek worden, en indien ge ziek waart, waar zouden wij dan geneesmiddelen vragen moeten!” Hierop ant- woordde Moerai Randin: weet nu de rijst op broeder, die ik in mijn kain gedaan en de goelai die ik in mijn hoofdhaar heb gewikkeld, indien ge er trek in hebt, eet er dan van, zoo niet, doe dan zooals ge goedvindt. Mandjau Ari at en dronk en toen hij daarmede klaar was, zeide Moerai Randin: „broeder! ge hebt nu gegeten en gedronken; hier zijn uw kleederen.” Mandjau nam zijn kain en badjoe en kleedde zich aan. sn Toen hij zich gekleed had, zeide hij: „Moerai Randin, mijn zuster! zooals ik er ernstig over denk, moet ge naar huis terug keeren en mij niet volgen, want bij wien zal ons goud en zilver blijven; onze kampoeng en erf zouden verlaten zijn en wie zouden voor vader en moeder zorgen.” Moerai Randin antwoordde „goud en zilver hebben wij niet noodig evenmin als sawah's en ladang’s; goud en zilver, sawah’s en ladang’s vind ik in mijn broeder, gij zult de plaats vervullen van onze ooms, gij zult onzen vader en moeder vervangen en ter vergoeding dienen van onze groote woning.” Mandjau Ari zeide schreiende #Moerai Randin, mijn zuster! (ik wil afbreken maar het is niet af te breken, wij halen het samen naar ons toe) ik wil u weerhou- den, maar gij zijt dit niet te doen, ge moet dan maar meegaan.” Moerai Randin hernam: „(De katiding met allerlei kleuren er in is mooi) er zijn kleuren in de ka- tiding en ragó, zij worden gebracht door lieden van Kamang); het is aangenaam een jongen broeder tot reisgezel te hebben, want wat zwaar is kan door een mensch alleen niet opgetild worden.” Mandjau Ari antwoordde: „Moerai Randin als wij zoover heengaan, dan is het niet een enkelen vijand of niet een enkelen tegenspoed waarmede wij te kampen zul- len hebben); wie weet of niet een tijger u verslinden, een olifant ons vertrappen, of een groote slang u inzwelgen zal!” | Moerai Randin hernam: (een priesterkleed van Mindoera'sch maaksel werd door Siti meegenomen toen zij van het baden huiswaarts keerde); wat God gezegd heeft moet ge niet in twijfel trekken, want wat er boven ons besloten is, wordt ook ons deel” Luister, er is er nog een: (rde hanen van de Rauenaars kraaien langs den weg, indien ge mij meenemen wilt, zullen de vijanden op onzen weg voor ons wijken.” Als het dat is, wat u bevreesd maakt, welnu, dan zal ik den vijand te- genstand bieden en het eerst sterven. Broeder! volg mij, wat bepaald is, een soekat te zijn, kan immers geen gantang worden.” Moerai Randin begaf zich op weg en Mandjau Ari volgde haar. Beiden, broe- der en zuster liepen steeds verder, bosch in en bosch nit. Na verloop van een, à twee dagen kwamen zij in een groot woud. Toen sprak Moerai Randin: (de lieden van Koto Marapak willen, leunend op een stok van suikerriet, stroom afwaarts gaan) ; het is warm en er beginnen regendruppels te vallen, laten wij toch eerst wat uit- rusten, ik” heb daarenboven een hevigen honger.” Mandjau Ari antwoordde: „(als de weg naar Koerai een wildernis was, waar zou men dan padi moeten gaan koopen, wellicht naar Banoea Hampoe,) indien ge thans honger gevoelt, waar moet -ik dan rijst vragen hier in dit eenzame wond!” Sehreiende vervolgde hij: „(Toen ik het vuil gemaakt had heb ik het niet in de padi gelegd maar bij eengegooid op den dijk; terwijl ik uw pandan ook om gebogen heb;) toen ik met u sprak, naamt ge het niet ter harte maar waart ge er onverschillig voor, ge moet het nu dus zelf gevoelen. „Mandjau Ari!’ antwoordde Moerai Randin „het is niet goed dat iemand altijd be- vreesd is; want de vreesachtige wordt door verlies getroffen; het is niet goed dat Pr iemand zich op den daur bekommerd maakt, want hij die dit doet verlaat spoedig de zijnen; 'tis niet goed dat iemand schrikachtig is, want de schrikachtige valt dood. mm Hoor naar het geen ik zeg, broeder! (wat zouden wij in de wildernis niet kunnen vinden; wellicht de bamban en de katari niet; de bamban kan opgerold worden); wat __ gou er ons niet toebehooren, misschien de zon en de maan niet; doch de maan kan ik wel in beeltenis brengen. Broeder! neem de uitspruitsels van den poearboom, ik wil die eten om mijn hevigen honger te stillen.” Uit liefde voor zijn zuster haalde hij poear uitspruitsels en gaf ze aan Moerai. _ Moerai nam ze aan en sneed ze door midden waarop zij zeide: weet gij nu een stuk, dan zal ik het ook doen.” Hierop antwoordde Mandjau Ari: „Moerai Randin „(lieden van Soengai Poear wilden naar Boekit Tinggi gaan;) poearloten zijn niet lekker voor mij, zij zijn ook aan jongelingen verboden.” Moerai Randin antwoordde: (vlieden van Toba wilden naar Indragiri gaan ;) poearuitspruitsels staan ook mij niet aan en ook meisjes mogen ze niet eten.” En, zoo vervolgde Moerai Randin, ik wilde u slechts op de proef stellen, want wat mij ‘zelve betreft, ik heb geen behoefte te eten, noch dorst naar water; want eten en drinken deed ik reeds, toen moeder mij nog onder het hart droeg. Kom, broeder ! _ laten wij gaan, doch in welke wildernis zullen wij blijven en in welke kampoeng zul- len wij toeven!” Toen Mandjau Ari dat hoorde, zeide hij schreiende : Moerai Randin, It mijn zuster! ge hoeft dat niet ieder maal te zeggen; want wie weet waar wij heendwa- Jen zullen, mogelijk zullen wij in het uitgestrekte woud voor immer blijven of wel- | licht onderweg sterven” — | „Mandjau Ari, mijn broeder!” hernam Moerai Randin „twijfel niet aan ’t geen God beschikt heeft, want wat er voor ons is weggelegd, krijgen wij ook; kom volg _mij nu”! Moerai Randin ging verder en Mandjau Ari volgde bosch in en bosch uit. Peen ij Nadat zij lang onderweg en er weer een of twee maanden voorbij waren, zeide Moerai 8 Randin: wlaten wij eerst wat rusten, want ik ben onbeschrijfelijk moe, in heb een __onleschbaren dorst, ik wil hier gaan zitten, hier ligt een matje uitgespreid.” E Mandjau Ari antwoordde hierop : ge schijnt niet wijs te zijn zuster ! want niemand _ toch is er hier, die er een matje op na houdt, ’t is immers een bidai slang, die u zou _ kunnen omstrengelen en opslokken.” Wel nu! hernam Moerai Randin, laat hij mij opeten; sterven is voor mij beter dan in het leven te blijven. Zij ging op de slang af en zeide: „Och, machtige slang! ik verzoek u mij te verslinden, niet mij alleen doeh ons beiden, wij zijn broer en zuster.” „Het zal niet gaan dat ik u op eet;” antwoordde de slang, want mocht ik dit willen, dan zou ik zelf ook sterven; niet gij zijt de ongelukkige, maar uw vader en moeder zijn dit; niet Mandjau is een el- lendige, maar uw ooms zijn dit. Uw schaduw komt tot aan den hemel, ik heb u onuitsprekelijk lief, doch waarmede zal ik u van mij laten gaan, daar ik geen geld en ook geen goud of zilver bezit, maar ik heb toch een ring en een renö. Neem nu dezen ring, wiens naam is tjinto-tjintó, want alles wat ge verlangt kunt gij door en AR a dezen krijgen; wat ge vraagt zal ingewilligd worden, eten en drinken zult ge hier vinden, wat gij begeert zult ge hebben, hij zal als een vader en moeder voor u zijn.” Moerai nam den ring en Mandjau de renó aan. Broeder en zuster hadden nu iets gekregen, wat zij zoowel op aarde als hier namaals konden gebruiken. Zij gin- gen verder en ontmoetten een oogenblik later een grooten tijger, die zoo hevig brulde, dat men een gevoel kreeg als of het woud in den grond zou zakken en het aardrijk vergruizeld zou worden. De groote tijger sprak: vhier zal ik nu eens volop kun- nen eten, hier zal ik mijn eetlust kunnen verzadigen, aan menschelijke wezens, die in het woud verdwaald zijn.” Wat Mandjau Ari aangaat, toen hij hoorde wat de tijger zeide, sidderde hij van angst; het hart klopte hem sneller in den boezem en al zijn leden beefden. Moerai Randin, die in de toekomst kon zien en de kunst van waarzeggen verstond, wetende welke personen bang waren, zeide: wbroeder ik heb u gezegd dat ge u niet zoo bevreesd en bekommerd moet maken. Wanneer het ons lot is, daor hem opgegeten te worden, al waren wij dan in een ijzeren doodkist, al zaten wij op de hoogste andjoeng, hij zou ons ongetwijfeld verslinden en wanneer dat ons lot hier niet zal wezen, zal het ook niet gebeuren” Daarop liet Moerai Randin het lange hoofdhaar naar beneden hangen, zij ging den tijger te gemoet en zeide: vgroote tijger! dag en nacht smeek ik opgegeten te worden; want ik ben ie- mand die ter vergelding voor bedreven kwaad verstooten is; ik kon in de kampoeng niet blijven, want vader en moeder zijn afkeerig van mij geworden.” Toen zij het hoofdhaar liet afhangen reikte dit tot aan haar hielen, zij was onbeschrijfelijk schoon ; wat haar gelaat betreft dit was als de volle maan, haar oogopslag was als de poegagö waarop dauwdruppelen blinken, haar blik als de damar die op het punt is uit gaan. De tijger antwoordde rik zal u niet kunnen opeten; mocht ik willen, dan zou ik zelf ook sterven, want uw beeltenis komt tot aan den hemel; immers niet gij zijt de aanbrengster van ongeluk of niet Mandjau is de oorzaak van ellende. Moerai Randin! kom ik wil u schermen leeren; ik zal u onderrichten hoe ge pareeren moet, ik zal u den pas van drie wijzen en den sierlijken uitval rechts en links; ik zal u allerlei wetenschappen leeren, ík zal u pitoea's mede deelen, pitoea’s om sterk en machtig te worden; ik zal u leeren hoe ge in de vlucht iets moet grijpen, zoodanig dat het bij den eersten greep reeds in uw bezit is; ik zal u wijzen hoe ge iets vangen moet, zoodanig dat ge ’treeds bij den eersten keer in uw macht hebt; ik zal u wijzen hoe ge doen moet om bij den eersten stoot uw tegenpartij in tweeën te slaan. Ge kunt daar uw levenlang gebruik van maken.” Daarna begon hij onder- wijs te geven. Moerai Randin was nog niets gezegd of zij wist het al. Zij was reeds knap zonder geleerd te hebben; als men haar één ding zeide, had zij er reeds twee begrepen. Beiden, broeder en zuster werden onderwezen. Na verloop van eenigen tijd gingen zij verder. Een oogenblik op weg zijnde, kwamen zij een buitengewoon groot boschzwijn tegen. „Hier krijg ik volop te eten en kan ik mijn eetlust verza- digen” zeide het. Ik wilde u vragen ons op te eten; want het is voor ons beter te sterven dan te leven gaf Moerai Randin ten antwoord. Het zwijn hernam vu op te en _ eten zal niet gaan en wat zal ik u meegeven, daar ik geen geld bezit; doch neem SP” Ar vg dn mijn rantai, want indien ge dien neemt, dan zijt ge ontkwetsbaar, wat scherp is kan u dan niet ir ‘tlichaam dringen, staal of steen zal u niet kunnen wonden.” Zij liepen weer een maand lang en hadden het zeer warm; doch ofschoon zij verhit wa- ren, waar zouden zij een lommerrijk plaatsje vinden; er was geen boom zelfs geen hennep plant. Zij leden honger, doch waar zouden zij om wat rijst vragen: zij had- den dorst, doch waar was er water voor hen te vinden; hun honger en dorst waren zeer groot. Moerai Randin klaagde rach broeder vraag toch wat rijst en wat water voor mij.” Doch Mandjau Ari antwoordde: „waar zullen wij rijst vinden, waar om water vragen; wij zijn op een woeste onherbergzame vlakte, waar noch vrienden noch betrekkingen wonen. Moerai Randin, mijn zuster! ach waart ge thuis gebleven, wat zoudtge gelukkig geweest zijn, u slechts bemoeiende met uw rijkdommen !’ Waartoe zouden die rijkdommen mij dienen,” hernam Moerai Randin! wals ik mijn broeder niet bij mij had;” en schreiende ging zij voort: zie! daar is een woning, vraag dan als t u belieft wat rijst voor mij.” Mandjau Ari ging, denkende dat het de woning van een zijner gelijken was, maar het was een huis waarin roovers woonden. Zij waren op een vlakte gekomen waar roovers waren, en van hen, die daar voorbij kwa- men, was er nog nooit iemand thuis gekomen; elk een was hier gedood; al was men nog zoo sterk en cnkwetsbaar, men moest toch sterven. Laat ons eerst wat uitrusten,” zeide Moerai Randin, want ik ben zeer ver- moeid’’; maar Mandjau Ari antwoordde daarop „ge schijnt niet wijs te zijn zuster; we zouden hier rusten, hier in dat oord van roovers! lier liggen allerlei lijken van personen, die uitgeplunderd en vermoord zijn; zij liggen in stapels bij elkander, het bloed stroomt hier als een beek, men zou u dooden zuster, en daarom moeten we hier niet toeven maar verder gaan.” Moerai Randin hernam (de vlam heb ik al in ’t hout gebrand, gebracht door lieden van Kotö Toeö;) ik heb het eenmaal gezegd en ’t is mij nu verboden van hier weg te gaan. We zullen nu uitmaken of we leven dan wel sterven zullen; al is dit een rooversoord, we moeten even probeeren want wij moeten tegen alles bestand zijn; droefheid en blijdschap, goed en kwaad zijn ons beschoren, wijl dit het gewone leven van zwervelingen is.” „Moerai Randin mijn zuster!” klaagde Mandjau Ari, kom laten wij gaan ; want aanstonds zult gij gedood worden.” Moerai Randin antwoordde: wleven en dood kunnen niet gescheiden worden; doch als ge daaraan denkt, ik voor mij had, toen ik slechts een schrede buiten de woning deed, het voornemen reeds het leven te ver- liezen. Moerai Randin zette zich neder. Zij deed haar goud en zilver aan benevens haar edelgesteenten en brillanten. Daarom zeide Mandjau Ari vis dit nu een klee- ding, die ge aan hebt; wat zijn ge toch onvoorzichtig; als men den vijand ontmoet, moet men hem wel niet ontwijken, doch hem zoeken mag men ook niet; zelfs arme menschen plunderen zij, ‘tis hen niet zoo zeer te doen om goud of geld te rooven, maar zij ontnemen iemand het leven.” Moerai Randin hernam: „broeder ik zeg u (een priesterkleed van Bindaro’sch snid, werd door Siti meegenomen toen zij ee EE uit het bad terug keerde;) wat God besloten heeft, mag men niet in twijfel trek- ken, want wat hij bepaald heeft, wordt ook ons deel.” Eindelijk verscheen Baroek nan pandjagoeng en toen hij Moerai zag, kreeg hij door den aanblik op zooveel goud en zilver een sterk verlangen daarnaar. Hij keerde huiswaarts en in zijn woning gekomen zeide hij : / Mahampang besi, mijn meester ! waar- om zijt gij soo zorgeloos! Wat ik nog nooit gezien heb, zag ik nu en zoo lang ik leef, heb ik zoo iets nog niet aanschouwd; ik heb iemand gezien van onbeschrijfelijke schoonheid, behangen met goud en zilver, schitterend van diamanten. Indien wij haar konden uitplunderen, dan zouden wij onze kleine schulden kunnen betalen; ter- wijl wij, 'tgeen we aan gebak geborgd hebben, tevens konden afdoen en bovendien nog kleederen konden koopen.” Aangevuurd door hoop nam Hampang besi zijn zwaard , dat zoo breed wat als een pisangblad en ging het slijpen. Toen het gescherpt was, liep hij naar de aangeduide plaats en daar aangekomen sprak hij: „Zoo Mandjau zijt ge dan toch gekomen, ik heb lang op u zitten wachten. Uw leven zult ge goedschiks geven en Moerai aan mij overlaten!” Mandjau Ari zeide: vindien ik mijn leven moet geven en Moerai door u meegenomen wordt, dan zult ge toch eerst tegen haar moe- ten strijden.” Mahampang besi kwam nader en zeide: „Moerai! ge moet met mij meegaan’’; waarop Moerai antwoordde: ge moet dat geen tweemaal zeggen, want mijn haren rijzen te berge als ik het hoor.” Als ge niet meegaan wilt, hernam Maham- pang besi, doe dan uw goud en zilver af, want zoo ge thans niet meegaat zult ge sterven en volgt ge mij, dan schenk ik u het leven.” „Mahampang besi”’ hernam Moerai Randin, valvorens mijn goud mee te nemen, zult ge mij eerst moeten dooden en daarom wil ik de proef eens met u nemen; ge zijt bekend wegens uw kracht en ontkwetsbaarheid, wij kunnen ons dus even met elkander meten opdat ge wetet wat het pijnlijke van het leven, wat voor- en tegenspoed is” Moerai Randin! tot op heden heeft men mijn woorden niet durven tegenspreken’ wAls het is zooals ge zegt, dat ge nog nimmer zijt tegengesproken en men u nog nooit een gepast ant- woord gaf, dan is het thans mijn beurt dit te doen. Welaan gij allen maakt u gereed.” Zoo sprak Moerai Randin. Mahampang besi zeide „dit mensch schijnt te willen sterven. Bekijk mijn zwaard eens, het is zoo breed als een pisangblad en heeft niet weinig menschen gedood en wellicht zult gij er uw schoonheid ook door kwijt raken. Mandjau ga een stap achteruit, anders zou uw schoonheid vruchteloos verloren gaan.” Moerai Randin antwoordde: „#Mahampang besi ga achteruit , want uw grootheid zal wellicht dienen tot mest voor de aarde, uw kracht zal u niets helpen. Wat mij betreft, het is bepaald dat ik niet op zee zal vergaan of in de wildernis mijn graf zal vinden, waarschijnlijk sterf ik thuis. Doch als ge zoo spreekt, bekijk dan mijn zwaard eens, het zwaard Djanawi genaamd dat ketenen doorklieft; als ik het uittrek spreekt het; als ik het in de schede steek, dan bromt het; bloed is het zuur waar- mede de roestvlekken er uit gemaakt worden en vleesch de slijpsteen; en als het op beenderen komt dan gaat het er zacht doorheen.” Moerai stond pal, zich onderwijl bezig houdende met het hoofdhaar te ontwarren en de vingers om te buigen. Ma- # Er 0000 hampang besi was woedend, maar toen hij naar haar sloeg, wierp zij haar hoofdhaar naar achteren; het was zoo lang dat het tot aan de hielen reikte. Toen hij voor de tweede maal toesloeg zeide zij vwacht toch even; ik wil mijn haarwrong opbin- den.” Terwijl zij deze in orde bracht hieuw hij nogmaals naar haar, doch nu sprak Moerai Randin /Mahampang besi! mag ik geen uitstel vragen, want terwijl ik bezig ben mijn haar in orde te brengen, slaat gij maar toe. Ge lijkt wel krankzinnig; tegen wien schermt gij toch, wacht toch even!” Toen Mahang besì boos werd , op het hooren van die woorden, ging Moerai Randin voort; het is niet goed dat ie- maud toornig wordt, want daardoor verliest hij zijn zinnen; z00o ook raakt iemand, die onbesuisd te werk gaat, in het ongeluk; ‘tis ook niet goed dat iemand zich op zijn hoop verlaat, want wie dat doet krijgt niets gedaan; evenmin is het goed vrees- achtig te zijn, want de vreesachtige komt in het verderf, daarom kalmeer eerst goed”! Toen hij nu weer op nieuw een slag naar haar deed, zeide Moerai Randin; wer is nu een kwartier voorbij, thans zal ik het u vergelden.” Hen pantoen zingende (vervolgde PT zij): „Mahampang besi luister naar mijn pantoen (Als men baadt, moet men dit niet in de bandar doen; een bandar van de lieden uit IV Angkat)! als ge sterft moet het u niet berouwen dat ge hebt geschermd met een klein kind. Hoor ook deze nog (de jonge oendang dingke* nestelen in den top van den paoeh), als ge achteruit wijkt, zal ik u viermaal en als ge vooruit komt zevenmaal raken.” Toen hij nogmaals op haar inhieuw onblootte Moerai Randin haar Djanawi zwaard, dat ketenen kon doorhakken, dat sprak, als het uitgetrokken, bromde wanneer het in de schede gedaan werd ; waar- voor bloed gebruikt werd om de roestvlekken weg te maken en vleesch om het aan te . scherpen; als het op beenderen kwam, dan braken deze in stukken en pezen werden er door als afgeknipt. Zij begonnen te schermen en hun schreden te kruisen en toen Mahampang besi te ver vooruit kwam, sloeg Moerai Randin op hem toe en raakte _ hem tusschen de lendenen en in de holte onder het sleutelbeen. Zij zong daarbij een ER pantoen: „Mahampang besi (het schijnt dat het niet uitgehold is; het wordt door lie- den van Padang Pandjang naar Banoe hampoe gebracht); het schijnt dat ge niet beter zult worden; want gij zijt in de lendenen en in de holte onder het sleutelbeen geraakt.” Mahampang besi was dood en Moerai Randin stond bij hem, druk in de weer met zich de borst af te koelen. Daar kwam weer een ander aan Maroentoen 4 i Manau genaamd, van een buiten gewone sterkte, tegen wiens kracht men niet kon strijden, die alles inslikte en zelfs kruiddamp proefde ,- Daarin bestaat de dapperheid van roovers.-Maroentoen Manau zeide: „Kom hier Mandjau en Moerai.”” Mandjau Art antwoordde vals ik mijn leven aan U moet afstaan, indien gij Moerai met U wilt nemen, zult gij haar eerst bestrijden moeten” Maroentoen Manau kwam op haar af en pas was hij bij haar, of hij trok zijn zwaard en hakte er mee naar haar.-Moerai Ran- din sprak: daar was ik zoo even bijna dood geweest, want terwijl ik U den rug toe- ® keerde, sloegt gij naar mij, gij zijt waarlijk sterk en Uw zwaard is scherp ; doch wees $ zoo goed een oogenblik geduld te hebben, totdat ik mijn haar opgebonden heb. Hij hieuw nogmaals op haar toe; doch als hij hoog sloeg, dan bukte Moerai , en sloeg hij ze IR ASS laag, dan sprong zij in de hoogte, terwijl zij voordurend in aanraking met de punt van het zwaard was; en of hij al in het wild sloeg, hij raakte haar toch niet. De boomen braken in stukken, getroffen door het zwaard van Maroentoen Manau. Moe- rai Randin zeide: wgij zijt waarlijk sterk en uw sabel scherp, doch als gij zoo sterk zijt, moet ge niet blijven rooven; ga met mij mee ik zal U een badjoe, eten en drinken geven. Mocht ge er zin in hebben, dat ik U mee neem, dan zal ik U gebrui- ken om zware lasten te dragen, tot olifant om de asch weg te brengen en om de rijst te stampen; ik behoef dan geen slaaf te koopen” Maroentoen Manau werd toornig en hieuw nogmaals op haar in. Terwijl Moerai Randin sprak, trok zij haar degen uit en begon te schermen; zij hief haar zwaard rechtstandig in de hoogte en liet het toen met een ruk weer dalen, waarbij het veld in een stofwolk gehuld werd. Nadat zij lang gestreden hadden, deed Maroentoen Mamau een misstap, Moerai Randin sloeg zijwaarts uit en Maroentoen Manau werd getroffen, zoodat hem het hoofd van het lichaam werd gescheiden. Toen Maroentoen Manau dood was, namen al zijn dienaren de vlucht. Toen Moerai Randin op weg zou gaan sprak zij: /Mandjau Ari, mijn broe- der! ik ben nu onbeschrijfelijk vermoeid ;” waarop Mandjau Ari antwoordde: srust dan wat uit, als gij vermoeid zijt”. Het is niet nnodig dat wij rusten, hernam Moerai Randin, wij zullen onmiddelijk verder gaan.” Beiden , broer en zuster liepen voort. Waar heen zullen we gaan?” sprak Moerai Randin, waarop Mandjau Ari hernam vik weet niet waar heen we gaan zullen.” Nadat zij langen tijd onderweg en bosch in, bosch uit getrokken waren, ontmoet- ten zij een rooverhoofdman Mahajoen Boeki® geheeten, groot en zwaar zonder wederga, Zijn rol sirih was zoo groot als een buffel, zijn tabaks buidel zoo groot als een koe; hij at de sirih met wortel en al, de pinang verslond hij met de tandan er aan en van de gambir nam hij een geheele handvol. Zijn neus was zoo groot als een rijstschuur , een keer te snuiten was genoeg om de uitmonding van de Ana te verstoppen, terwijl het vuil in zijn oogen zoo groot was als een jonge klapper. Mahajoen Boeki® zeide: Wel Mandjau ! zijt ge daar eindelijk , sedert lang heb ik op u gewacht. Kom hier, Madjau! ik zal u als volgeling en Moerai voor kindermeid gebruiken.” Spreek zoo niet vantwoordde Mandjau Ari, mocht ge lang gewacht heb- ben, ik was toch van plan bij u te komen, want gij zijt bekend wegens uw moed ; en tot aan de kusten der zee zegt elk een, dat gij dapper zijt. Veel afgelegen oorden heb- ben wij reeds betreden en bij menige rooversplaats zijn wij geweest, doch niemand durfde zieh met mij te meten en waagden zij het met Moerai, dan verloren allen het leven. Laten wij het nu tegen elkander wagen en mocht ik door U omgebracht wor- den, neem dan mijn goud en zilver en voer Moerai met U mede!” Het tweegevecht nam een aanvang. Gedurende den strijd (sprak Mandjau Ari): wzusterlief! prent mijn lessen goed in uw geheugen, onthoud steeds wat ik U toevertrouw; mocht het ongeluk ons treffen dat ik het leven laat, beween mij dan niet.” „Zoo God wil, heb tk daar vrede mede, broeder!” Zij streden lang en reeds waren zij zoowat drie maanden bezig, zonder dat zij elkander hadden geraakt ; de grond _ was al mul tot aan hun knieën door * trappen van Mahajoen Boeki Het liep reeds naar het jaar, toen het zwaard van Mandjau brak. Moerai Randin schreide, bekommerd over het geen er met haar gebeuren zou, als haar broeder in de wildernis dood moest achterblijven. Weeklagende riep zij: #Mahajoen Boeki® mijn meester! ge behoeft _ mijn broeder niet te dooden en in pantoen ging zij voort: Mandjau Ari, mijn broe- der; (de borstbeenderen in den ingezakten grond en de Mantoeng op de afgebroken dijk, waar zou het henen kruipen.) de plaats om de voeten te zetten is ingezakt , en wat dienen moet om er aan te hangen is gebroken, waar moet ik nu hulp vragen!” Mahajoen Boekis zeide: vkom mede, Moerai! Mandjau heb ik reeds gedood „Hierop antwoordde Moerai Randin „Uw verzoek gevoel ik te moeten inwilligen en aan uw wen- schen te voldoen; ik vraag U echter om, als ik met u meega, mijn verzoek toe te staan n. Ì, ik wil verlof gaan vragen en hooren of mijn broeder er in berust; dit is zoo het gebruik tusschen broers emt zusters; want mijn broeder zal ik dan in de PT wildernis achterlaten en met U meegaan.” Wijl Mahajoen Boeki* vol hoop was ( zeide hij): wMoerai ga dan maar eerst toestemming vragen, ik zal U hier wachten.” Moerai Randin verwijderde zich en sprak (tot zich zelve): vals men bedrogen wordt en de dupe is. van zoete praatjes, wat zal men dan doen!” Zij vervolgde: ’t is zooals de ouden van dagen zeggen: vals het eenmaal uit de hand is, moet men niet meer hopen, en vriendelijk spreken moet men niet vertrouwen. (Zelfs een klap- perdop gebruik ik niet bij het baden, hoeveel te minder zal ik het water met mijn handen scheppen;) toen ik in uw macht was stierf ik niet eens, hoeveel te minder b nu ik vrij ben.” Steeds voorloopende vond zij Mandjau Ari weenende in het bosch. Zij sprak tot hem: „ge moet niet schreien mijn broeder , doch luister goed naar het geen ik zeg: (de stormwind moet niet al te sterk zijn, de palapah zou wellicht zwart __worden;) zoo lang men leeft, moet men niet al te angstig zijn, een verslagen haan tn (Eran kan immers nog wel eens steken. Al is dat eene zwaard gebroken, zie, hier heb ik een rentjong bij mij, een rentjong van Makahsch maaksel; het heeft een jaar in het vuur gelegen en is een moesim lang glad gewreven, twaalf werklieden hebben er A »é & t Î aan gesmeed en twintig polijstten het; de scheurtjes er in loopen evenwijdig met de vlammen; al is een Boeginees een jaar op zee, wanneer zijn spoor er mee gestoken wordt, dan sterft hij toch. Het is een rentjong van Atjeh, heilig en vergiftig en voor het vergif dat er aan zit is geen tegengif.” Mandjau nam de rentjong aan en zeide: Mahajoen! ik zeg U dat we nog eenmaal vechten moeten, want mijn lust is nog niet bevredigd en ik ben nog niet gerust van hart. Zij begonnen op nieuw te strijden. Zij vochten zoo lang dat er reeds een gedeelte van het woud door Mahajoen vertrapt was. Toen de strijd zeer lang geduurd had en zij elkander toch niet geraakt hadden, sprak de rentjong van Mandjau: „Mandjau Ari, mijn meester! laat mij los, ik zal Mahajoen Boeki® dooden.” Nu zeide Mandjau Ari: #Mahajoen! ik zeg U, dat uw laatste uur van daag geslagen is, want wat mijn rentjong zegt, daarop kan men rekenen.” Toen hij zijn rentjong losliet, sprong deze heen, terwijl Mahajoen in verbijstering raakte en terwijl deze toehakte, ging de rentjong hem door den rug. Ee Moerai Randin begon nu een pantoen te zingen: (ygroote manden op het eiland dienen voor de lieden, die in eenden handelen;) al waart ge groot, gij waart toch niet stevig want de rentjong is U door den rug gegaan.” Toen zij in zijn lichaam ge- drongen was, werd Mahajoen Boek;* duizelig en eindelijk zakte hij in elkander. Nu sprak Moerai Randin: (wiemand van Hampang gadang wilde naar Koto toeö doorgaan ;) Hij die dik en lang was is dood en kan het woud bemesten.” (Lemand van Kotó Gadang wil naar de markt van si Maboer gaan :) die groot en lang was is gestorven zijn bloed gudste.”” Weenende riep Moerai Randin: /Mahajoen Boeki®, mijn meester ; waarom zijt gij onverschillig voor mij geworden, daar ge zeidet dat ge me meenemen zoudt!” _/Moerai Randin, mijn zuster!” sprak Mandjau Ari, gij lijkt wel dwaas, want hij, dien gij beweent, is dood! Kom, ga mede Moerai !” Toen zij de roovervlakte achter den rug hadden en zij langen tijd onderweg waren, zeide Moerai Randin vlaten wij hier eerst uitrusten” Zij zetten zich neder en Mandjau Ari sprak: „Moerai Randin, mijn zuster! ik zou hier willen slapen, ik kan mijn slaap niet meer bedwingen, ik wil daarom een vogenblikje de oogen sluiten ” doch mocht ik aanstonds ingesluimerd zijn, onthoud dan wat ik U zeg: (het paleis van de Bataksche vorsten is hoog, de prinses staat er met los hangende haren in den voorhof;) onthoud de vele lessen; al mochten er veel zijn, ge moet ze toch niet vergeten. Zoo ik in slaap gevallen ben, moet gij de rentjong niet onblooten , want doet gij dat, dan zal uw leven kort zijn.” Na eenigen tijd was Mandjau Ari ingedommeld, en toen hij een poosje sliep begon Moerai zich van pijn onrustig. heen en weer te bewegen; zij voelde zich ziek doch waar zou zij geneesmiddelen vragen en aan wien zou zij zeggen dat zij koorst had; en om haar broeder te wekken daarvoor was zij verlegen. Zij vond een pinang noot en ontbolsterde haar. Dit gedaan hebbende, wilde zij haar doorsnijden en gebruikte daartoe haar pinangmesje, dat echter in drie stukken brak. Het scheen haar toe dat zij beter zou worden en daarom trok zij de rentjong uit de schede; zij sneed er de pinang mee door, doch toen dit gebeurd was, was haar hand gewond, zoodat het bloed er met geweld uit sprong. Daar de pijn steeds heviger werd, begon Moerai Randin te schreien en luid weeklagende riep zij: „Mandjau Ari, mijn broeder! ont- waak toch, hoe kunt ge zoo vast slapen. Om u te wekken, daarvoor ben ik verlegen.” Moerai Randin vervolgde: (iemand van si Moerasö” wil naar Oedjoeng Goegoea” gaan); als men toch zoo heerlijk slapen kan, moet men wel dik worden !* Moerai kromp ineen van pijn, de glans van haar gelaat verdoofde en heur lange hoofdhaar hing verward neder. Kindelijk was zij uitgeput, het zweet parelde op haar lichaam, het was haar als of hemel en aarde tegen elkander kwamen, zij kreeg een waas voor de oogen, de ziel werd van het lichaam gescheiden en Moerai Randin was niet meer. Toen Mandjau Ari ontwaakte en zag dat zijn zuster dood was, riep hij luid weeklagende „/Moerai Randin, mijn zuster: ik ben nu alleen van ons beiden achter- gebleven! aan wien hebt ge me achtergelaten, aan wien hebt ge me toevertrouwd !” Weenende ging hij voort: /mijn zuster zal nu in de wildernis moeten blijven !’ „Moerai 0 en Randin, mijn zuster!’ jammerde hij „gij die goed en het sieraad der wereld waart, gij die rijk en gastvrij waart, gij zijt gestorven duch zult geen grafkuil hebben, slechts de steile helling zal U tot steunplaats dienen en de dauw zal U bevochtigen! over een dine vooral gevoel ik leed en dat is, dat al uw moeiten te vergeefs zullen geweest zijn. Als het oogenblik komt dat ik U moet baden, wie zal U dan ondersteunen, terwijl ik u reinig en steun ik u, wie zal u dan besproeien! Ik ben alleen achter gelaten! Zuster, hoe gelukkig zou ik geweest zijn indien ge te huis gestorven waart !” Hij het haar tegen zijn knie leunen, met de linkerhand hield hij haar vast en met de rechter wreef hij haar schoon. ‘Poen hij haar gebaad had, kleedde hij haar en deed haar heur goud en züver, benevens al haar edelgesteenten aan. Als men haar aanschouwde scheen zij te leven, doch sprak men haar aan, dan kwam er geen geluid over haar lippen. Terwijl hij zich zelven sloeg, en op den grond wierp schreide hij: „(toen mijn zuster baadde schepte ik water opdat wij beiden nat zouden worden, aan de put van de bewoners van Koto Toeö); nu mijn zuster dood is, zal ik mij ook doodsteken, opdat wij dezelfde aarde tot rustplaats kunnen hebben, een zelfde graf ons deel zal zijn en we samen in de wildernis tot stof mogen vergaan!’ Hij trok zijn dolk, doch toen hij deze in zijn borst stak brak het wapen, zonder dat hij het min- ste letsel bekomen had, in drie stukken. Nadat hij haar langen tijd ondersteund had, (zeide hij): #Moerai Randin, mijn zuster! gij moet hier blijven, met al uw goud en zilver, met al uw sieraden en kleederen! Met uw kleederen aan zal ik u in het woud moeten achterlaten; (uit- spruitsels vaartwel; uitspruitsels van den jongen djawi djawt boom); zuster vaarwel! vaarwel! eenmaal zal ik tot u weder keeren ! Daarop ging hij verder. Toen hij een oogenblik op weg was riep Moerai Ran- din: wbroeder. kom toch eerst terug! Aan wien laat gij mij achter!” Toen hij zijn zuster hoorde roepen, keek hij achter zich en liep hard naar haar terug , doch hij vond haar onveranderd. Hevig schreiende ging hij weer heen, doch Moerai Randin riep nog- maals. Ten tweede male keerde hij terug, doch ook nu vond hij haar dezelfde. Weenende wentelde hij zich over den grond. Door de beschikking van God daalde er een stem uit den hemel, die tot hem sprak: „Mandjau Ari, mijn kind! ge behoeft ‚u om Moerai niet zoo dwaas aan te stellen. Bezorg sì Moerai goed , dan kan zij achter gelaten worden, vertrouw haar toe aan het geboomte, laat het woud haar bewaar- plaats zijn |” Terwijl deze woorden gehoord werden viel er een geschrift op den grond. Mandjau Ari was een oogenblik verbaasd, doch hoe hij over den brief ook dacht, het was hem niet duidelijk waartoe die dienen moest. De stem uit den hemel sprak „gij moet daarover niet zitten te peinzen, dit geschrift is van groot nut, doeh moogt ge thans niet lezen. Wanneer gij later kinderen hebt, zie dan wat er in staat.” i Mandjau Ari keek om zich heen; hij blikte links, doch zag niets; hij blikte rechts, doch ook daar kon hij niets bepeuren. Slechts een stem had hij gehoord, een „menschelijk lichaam was er niet te zien. Hij vertrouwde haar nu aan het woud toe ee zeggende: „Wildernis, onthoud wat ik u zeg: ik heb u mijn zuster toevertrouwd, doch als zij maar eenigzins geschonden is, zal ik dit woud in de asch leggen. Ge- boomte met uw ronde kruinen, neem ter harte wat ik U laat hooren: indien mijn zuster maar eenig letsel mocht bekomen, dan zult gij door mij geveld worden !”’ Toen hij haar bezorgd had, ging hij verder en werd niet weder geroepen. Hij had het goud en zilver, de diamanten en edelgesteenten achter gelaten en een regen- scherm boven haar uitgespreid. Hij legde geheel alleen een vrij verren afstand af, onder weg steeds schreiende, en zoodra hij aan zijn zuster dacht ging hij zitten om te weenen. Zoo liep hij zonder reisgezel of bloedverwant een maand lang toen hij bij een rivier kwam; het water van haar eenen arm was troebel, doch dat van den anderen helder. Hij wist nu niet, wat te doen, en sprak bij zich zelven : „welken zal ik nu volgen; volg ik dien, wiens water troebel is, dan zijn er bovenstrooms waar schijnlijk beesten, doch neem ik de richting van den helderen stroom dan ontmoet ’ ik hooger op wellicht menschen.” Hij volgde nu den helderen. Nadat hij weer een maand onderweg geweest was, hoorde hij een moerai fluiten; en nu sprak hij (waar de poelai is, vindt men ook de bakoeäng op de doelang;) waar de moerai zich laat hoo- ren, daar zijn ook bewoonde kampoeng'’s. Hij kwam bij een kampoeng en ontmoette een graf, dat er zeer fraai uitzag; het was van gordijnen en hemels voorzien, uitge- sneden en ingelegd met goud. Welke vorst, welke sultan kan er hier toch gestorven zijn! sprak hij bij zich zelven en de begeerte kwam bij hem op het te betreden, doch hij durfde niet. Hen herdersknaap zeide tot hem: „gij moet daar miet z00 lang blijven staan, want dat graf is een verboden plaats, waar niemand op mag ko- men. Het behoort aan prinses Kasoembo, die nog een jongere bloedverwant heeft, prinses Boengsoe geheeten. Wat deze laatste betreft, zij is getrouwd met een geest. Als men dat graf betreedt en men komt er om het leven, lijdt dit geen navraag; voor alwie daar binnentreedt, wordt, zoo hij sterft, geen bangoen betaald.” Na eenigen tijd dacht Mandjau Ari. vik wil dat graf toch betreden; mocht het mijn lot zijn te sterven, dan sterf ik maar.” Toen hij er binnen gegaan was, zag hij er alberlei muziekinstrumenten bij een liggen, men vond er een saloeng en een rabab, een bangsi een saroenai een gandang en een koetjapi. Hij begon op de rabab te spelen en toen hij zich hier aan verzadigd had, begon hij op de koetjapi te tokkelen. Het was reeds middag geworden, toen hij nog op de fluit speelde. Nu eens was het of het in den hemel, dan weder alsof het door de wolken weerklonk. Het scheen dat de geest van propheet David was neergedaald. Toen de vorstin Kasoembo het hoorde, sprak zij: (Kambamg hoelaat zou het nu wezen, de zon heeft haar hoogste punt bereikt); wat zou mij toch moeten over- komen, dat mijn hart zoo klopt. Kambang! waar is die fluitspeler, 't is als of het in mijn hersens klinkt. Och, Kambang, ga toch eens kijken bij t graf.” Kam- bang Manjih ging heen en toen zij bij het graf gekomen was, verkeerde zij tusschen hoop en vrees. Zij keek slechts een enkel oogenblik en wist niet of zij goed of niet goed zag, maar. zij dacht dat die persoon haar meester was. Zij haastte zich naar huis, Se wa r zij buiten adem aankwam. Roebiah, de moeder van prinses Kasoembo en tante van prinses Boengsoe sprak: „Kambang, mijn kind! wat heeft u ontsteld gemaakt, wat hebt gij gezien, dat gij zoo hard komt aanloopen !° Kambang Manjih antwoordde : ED k liep zoo hard, omdat ik naar het graf geweest ben en daar iemand ontmoet heb, die op mijn meester geleek; er mankeerde niets aan, zijn grootte was volmaakt de- zelfde en hij blies ook op dezelfde wijze op de fluit” Moeder Roebiah zeide „het schijnt dat ge onwaarheid spreekt en mij foppen wilt, hoe kunnen dooden weer levend worden !”’ ______Zoo moeder mij niet gelooven wil, probeer dan zelf eens te gaan kijken vant- woordde Kambang Manjih. Niet ik, maar gij zelf zult daar nog eens heengaan” de Roebiah, met rijst en koffie, pinang en tabak bij u.” ___Kambang schepte wat rijst op en nam, in een zilveren kendi, koffie mede. j ging op weg en kwam na eenigen tijd weer aan het graf. Kambang Manjih zeide: jan gebieder ge moet niet alleen op de fluit spelen, doch ook wat eten, Hier is rijst” Hij zag haar echter niet eens aan, laat staan dat hij haar antwoord gaf. Tot drie malen toe vroeg zij hem, maar hij keek toch niet op. Kambang werd an omdat zij op haar vragen geen geluid en op haar roepen geen antwoord kreeg;” en weeklagende wach ik ongelukkig mensch’, keerde zij huiswaarts. kj Toen zij thuis gekomen was, zeide Roebiah: waarom schreit gij en waarom de rijst, die gij mee genomen hebt, niet opgegeten en het water niet uitgedronken.”’ Aa Kembang Manjih antwoordde: ik heb geen harde woorden gebezigd en ben niet te ver gegaan in mijn spreken; ik heb behoorlijk mijn groet gemaakt en voor . hem ter aarde gebogen en meer dan eenmaal vergiffenis gevraagd, toen ik hem wilde toespreken. Ik had reeds uitgesproken en hem reeds drie maal ondervraagd, zonder dat hij mij antwoord gaf. Daar ik verlegen werd, keerde ik naar huis terug, en o komt het dat er van de rijst of het water geen gebruik gemaakt is”. Goed, n zal ik er zelf maar heen gaan” zeide Roebiah wik zal dan de rijst en koffie bren- gen; doch als ik weg ben en prinses Kasoembo vraagt naar mij zeg haar dan, dat maar het water ben gegaan; en mocht prinses Boengsoe het vragen, vertel haar dan dat ik ben gaan zien naar de padi, die te drogen gelegd is. Roebiah ging heen en kwam na eenigen tijd aan het graf, waar zij de tonen fluit vernam. In haar hoop dacht zij dat het haar eigen kind was, daar zijn voor en niet anders en zijn grootte geheel de zelfde was. Mijn kind, (sprak zij) houd toch niet alleen met fluit spelen bezig, doch nuttig de rijst en koffie, die ik heb meegebracht”. Mandjau An Sd gij schijnt niet wel bij ’t hoofd te zijn, moeder! om een verworpene eten en drinken te geven”. „Ik breng u rijst en koffie” he ernam Roebiah, omdat mijn gestorven kind op u, jongeling, geleek en ik daardoor aan hem herinnerd werd. Gs Mandjau Ari begon te eten en te drinken , hij nuttigde drie hapjes en reinigde zich daarna de handen. Nadat hij gedaan had, sprak moeder Roebiah: „antwoord nu eens en naar waarheid op hetgeen ik vraag; wie is uw vader en moeder jongeling?” Man- djau Ari antwoordde: vindien het dat is, wat moeder vraagt, hoe zou ik die namen mogen noemen?” Moeder Roebiah hernam: „den naam van God zegt men wel, hoe- veel te meer dien van vader en moeder!” Hij noemde den naam zijner ouders, zeg- gende „mijn vader heet Datoeá Bandaharó en mijn moeder prinses Lindoeng Boelan”. Het scheelde niet veel of gij waart voor ons verloren geweest, mijn kind!” wsprak moeder Roebiah. Ge zijt aangeland in de kampoeng van uw voorouders, want ik ben familie van prinses Lindoeng Boelan, doch wij zoeken elkander niet op, omdat wij zoover van elkander wonen. Met wien hebt ge toch eigenlijk twist gehad mijn kind, Mandjau Ari? Wie heeft u verstooten?”® Mandjau Ari antwoordde: „kwaad of zonden heb ik niet gedaan, twist of oneenigheid hebben wij niet gehad en beknord ben ik ook niet. De reden dat ik hier ben, is, omdat ik een paard hoedde, dat mijn vader voor mij gekocht had en dit het woud ingeloopen is; ik heb dit paard niet meer kunnen vinden en keerde niet naar huis terug omdat ik bang was beknord te worden.” Moeder Roebiah zeide: „We moeten hier niet lang blijven; kom, laten wij naar de kampoeng gaan, dan kunt ge, als het mijn kind behaagt, mijn armoe- dige woning zien.” Mandjau Ari antwoordde: „zou ik met moeder meegaan, nu ik er zoo uitzie; ik ben verlegen tegenover de kampoeng bewoners”. „Maak u niet bezorgd over uw kleeding” hernam moeder Roebiah wer zijn kleederen in overvloed door Manangkai Ali nagelaten en daarover kunt gij beschikken”. Daar hij geen weerstand kon bieden ; ging hij mede naar de woning van moeder Roebiah. Toen hij daar aangekomen was, ging hij zitten bij de plaats waar de parian’s staan”. Waarom gaat gij daar zitten mijn kind”, zeide de moeder, neem hier plaats P’ Mandjau Ari antwoordde: vik zal daar nooit gaan zitten, mijn afkomst brengt dat niet mede”. „Kambang ,” sprak moeder Roebiah kom hier! ik heb een boodschap voor u. Ga naar de andjveng, en laat prinses Kasoembö naar beneden komen, laat haar heur kleeren verwisselen en zeg, dat ik haar roep”. Kambang liep snel naar de andjoeng en zeide: vprinses Kasoembó, kleed u spoedig, moeder roept u, ge moet terstond beneden komen!” Zij sprong op en trok met een kloppend hart al haar kleederen aan. Zij daalde de andjoeng af, verscheen in het woonvertrek en vleide zich met het. hoofd in den schoot der moeder. Terwijl zij zich boog zeide zij: vvergiffenis mijn moeder, welke bevelen heb ik te volvoeren? „Prinses Kasoembo, mijn kind!” sprak moeder Roebiah, haal dien persoon hier en breng hem op de andjoeng”. Prin- ses Kasoembö begaf zich naar de deur en Mandjau Ari zeide zij bij zich zelve: wdit mensch met datoek aan te spreken, zou niet te pas komen, hem toean te noemen is onbehoorlijk, en angkoe tegen hem te zeggen, zou ook nog niet betamelijk wezen, hoe zal ik hem nu noemen?’ Prinses Kasoembö zeide: „Datoek moedö, kom, laten wij op de andjoeng plaats nemen! waarom zijt ge hier gaan zitten, kom laat ons naar de andjoeng gaan!’ Mandjau Ari antwoordde rlaat mij maar niet naar de andjoeng _ gaan, want het komt mij niet toe, daar te gaan zitten; want van af den tijd mijner | ee ene Wóorouders is hier mijn rechtmatige plaats. „Ge moogt geen grapjes uithalen” zeide prinses Kasoembö; ik zou u wel aankijken, doch mijn blik zou u bijblijven; ik zou u wel aanraken, maar de lucht van mijn handen zou niet van u gaan, (ik ben ver- legen u aan te zien of aan te raken); kom laten wij ons op de andjoeng nederzetten ! Hij begaf zich naar de andjoeng en toen hij achter de gordijnen was , begon Man- djau Ari zich te kleeden. Hij trok een langen broek aan, met gouddraad gestikt en met honderden edelgesteenten aan de ondereinden en een badjoe van groene stof, als _ het schitterde, dan was het als de zonneschijn; en als het beschaduwd werd, als wa- ter; hij zette een destar op met groene strepen, iedere punt er van was van een too- vermiddel voorzien; op elke plaats, waar de punten doorgestoken waren, zat een ta- Jisman en in het midden was er een toovermiddel, om de menschen verliefd te ma- ken. Hindelijk had hij zijn kleederen aan, en ouder aanhoudende scherts was het langzamerhand namiddag, schemering en eindelijk avond geworden. Toen zij van de andjoeng gedaald waren, brandden rechts en links lampen , zoodat het dag scheen in de groote woning. Nadat Mandjau Ari was gaan zitten op een groote matras, werd door Kambang de rijst opgeschept en toen de edangan en de rijst was neergezet, zeide Mandjau Ari (de padi rani en de padi djintan, de padi katie is rijk aan bla- ‚ deren en wordt gebracht door lieden van Padang Pandjang;) de rijst is op de bor- L den geschept; maar met wien zal ik uit den zelfden schotel eten? (wie zal mijn 8 dischgenoot zijn) want ’t is mij verboden alleen te eten’’. Kambang Manjih antwoord- _ de: w(de padi rani en de padi djintan, de padi kete” is rijk aan bladeren en wordt _ gebracht door de bewoners van Katö Toeö;) de rijst heb ik op de borden gedaan, met wien zal mijn meester samen eten; met mijn meesteres, prinses Kasoembö”. Zij gingen beiden tegen over elkander zitten; de een was zoo schoon als de maan, en de andere als de zon; beiden zagen er even bekoorlijk uit. Zij begonuen te eten. Als Mandjau het hoofd afwendde, gluurde prinses Kasoembö naar hem, en keek de prinses om, dan wierp Mandjau zijn blikken op haar. De een kwam onwillekeurig in aanraking met het matje, en de andere met de pink van zijn eetgezel. Na afloop van den maaltijd werden door Kambang de borden weggenomen. Hr werd dien gan- schen nacht tot aan den morgen geen oog dicht gedaan. Na eenige dagen werd er op de taboeh larangan geslagen en weerklonken de gewone taboehs rechts en links; waarop alle inwoners naar de woning van moeder Roebiah kwamen. De tjadië’”’ pan- dai zeiden: vergiffenis, moeder! waarom wordt er toch op de taboeh geslagen, waar kunnen de randjau's omvergeworpen, waar kan er oorlog ontstaan, waar de pang- hoeloe vernederd zijn?” Moeder Roebiah antwoordde: indien ge daarnaar om op- heldering vraagt, geen van dat alles is er gebeurd maar ik laat op de taboehslaan , , omdat er iemand onverwachts bij mij gekomen is, en ik plannen heb. Wij willen | n. Ì. een galanggang oprichten om een partij te zoeken voor prinses Kasoembö; wij willen pret maken en lachen”. Wat Rocbiah zeide vond men goed. Indien u dat , beveelt, dan willen wij daarvoor de moeiten wel op ons nemen, indien u den dag _ maar bepaalt” (antwoordde de menigte). Moeder Roebiah hernam: „geef mij eerst li eenig uitstel, ik verzoek u om drie dagen te wachten.” Binnen die drie dagen rustte zij geen oogenblik om de toebereidselen voor den galanggang te maken. Toen die drie dagen voorbij waren, was de menigte gereed, en bracht ieder het goud en zilver, dat er noodig was, terwijl op dien dag op den galanggang geslagen werd. Er heer- schte bij het hanengevecht een groote drukte; de kippenveeren vlogen bij hoopen naar boven, het bloed der hanen stroomde, en wat den inzet betreft, men telde niet bij tienen, maar bij honderden en duizenden. Toen er zeven dagen voorbij waren, traden zij in het huwelijk. Wat waren er een prinsessen! Wat een menigte vrouwen, maagden en jongelingen! zoons van Sultans wedijverden er met elkander, vorstenkin- deren en aanzienlijken uit de negorij waren in groote getale bij een. Het was dien nacht of de groote woning zou instorten: er werden allerlei spelen uitgevoerd; de vorsten vermaakten zich met het tjatoer spel en de soetans reden paard. In dien nacht verscheen de priester en de wali, benevens vele malims en toe- ankoe's en toen de vier getuigen gekomen waren, werden zij in het huwelijk verbon- den, waarop prinses Kasoembö en Mandjau Ari naast elkander gingen zitten. Wat de kleeding van prinses Kasoembö betreft, de waarde er van was niet te bepalen; zij vertegenwoordigde die van een gansche negerij, zoo schitterde zij van edelgesteenten en diamanten; en even zoo was het met die van Mandjau Ari. Na verloop van een paar maanden, toen de hanengevechten reeds afgeloopen waren, sprak prinses Boengsoe: „Zeg mijn zuster prinses Kasoembö, ’t is niet beleefd zooals gij gedaan hebt, met mij geen kennis te geven van het goede werk dat ge gedaan hebt en het plan dat door u reeds volvoerd is.” Toen nu prinses Boengsoe begon te weenen, zeide Mandjau Ari „Mijn zuster, prinses Boengsoe! ge moet niet schreien! Kom aan, we zullen dischgenooten zijn, en naast elkander aanzitten”. Zij zetten zich met hun drieën op de andjoeng aan den maaltijd en keerden na af- loop er van, naar hun vertrekken terug. Na verloop van eenigen tijd was het oogenblik gekomen, dat prinses Boengsoe zwanger was, en eenige dagen later verkeerden beide zusters in dien toestand. Er gingen eenige maanden voorbij en toen de bepaalde tijd daar was, bracht prinses Boengsoe een kind ter wereld en wel een knaapje. Toen het op de onderleggers kwam braken deze, op de steenen komende, sprongen deze in stukken, en op den leeftijd van een dag, sprak het reeds. „Mijn broeder! sprak prinses Boengsoe, welken naam zullen wij het kind, dat ik ter wereld gebracht heb, geven?” Maak u, wat dien naam betreft, niet ongerust,” antwoordde Mandjau Ari; die naam was er vroe- ger reeds, geopenbaard in een brief, die is neergedaald uit den hemel en afkomstig is van zijn vader! Hij haalde den brief te voorschijn, waarin de naam Rangin Pa- menan stond. Benige dagen later beviel prinses Kasoembó en deze zeide: „/Mandjau Ari hoe zal ons kind heeten’? Zijn naam is vroeger reeds aangegeven in een brief ° antwoord- de Mandjau Ari, „Radjö Njajö is hij”. Zoo waren er eenige maanden voorbij gegaan, toen Mandjau Ari bij zich zelf È | n ; $ Ee nt en zeide: vmijn kinderen, Rangin Pamenan en Radjö Njajö ik wil u eens wiegen! O boeai, boeai, O boeai, slaapt mijn kinderen, slaapt!” Terwijl hij zoo zong begon hij te schreien, daar hij aangedaan werd door de gedachte aan haar, die ver van hem weg was en Moerai hem voor den geest kwam „Moget ge spoedig groot worden, mijn kinderen! opdat de schande, die over ons gekomen is, door u weggewischt en het kwaad door u vergolden worde!” Toen beide kinderen voorspoedig opgegroeid waren, bezaten zij een verstand als of zij onderwijs genoten hadden; zij waren groot en tevens verstandig; zij waren schrander en konden een oordeel uitbrengen. Nu zeide Mandjau Ari: „/Rangin Pamenan en Radjö Njajö we zullen eens gaan wandelen, komt aan! laten wij eens naar de markt gaan, opdat de menschen ons, en wij hen leeren kennen en opdat wij op de hoogte komen van hun dorpen, en hun zeden en gewoonten. Vraag daarom aan prinses Boengsoe twintig rials. Rangin Pamenan spoedde zich heen (en vroeg): moeder! geef mij twintig rials om inkoopen te doen op de markt.” Uit liefde voor haar kind, wien zij alles toestond, wat het begeerde, gaf zij hem twintig rials, waarop zij zich, met hun drieen naar de markt begaven. Toen zij daar aangekomen waren, begon er reeds een groote drukte te heerschen onder de menschen, die in groepen bij elkander stonden. Mandjau wandelde rond, ging den eenen weg in, en den anderen uit en kwam eindelijk op de plaats van de kalkver- koopers. Plotseling stond hij vóór zijn ouders, die met kalk te koop zaten, en voor zijn oom, die varens verkocht. Hij ontroerde toen hij hen aanschouwde, en sprak; /Rangin Pamenan, werp de kalk van die lieden weg!’ Deze wierp hun kalk in de lucht. De vader van Mandjau schreide: „Waar zullen wij ons beklagen, aan wien het vertellen!’ „Moe- dertje! sprak Mandjau vhoe ligt uw kalk hier zoo; wie heeft ze weggeworpen?” Een klein kind heeft ze weggesmeten, rhernam de vader, doch ik weet niet wiens kind het is.” „Het is mijn kind” zeide Mandjau Ari, het is zeer lastig maar ik zal de kalk van u en moeder vergoeden en daarvoor twintig rials geven” Toen hij dit geld betaald had, sprak hij „kom aan, mijn kinderen! laten wij _ naar huis keeren, terwijl het nog niet al te warm en nog niet laat is’ Samen naar huis gaande, zeide Rangin Pamenan vlaten wij eerst wat uitrusten, want ik ben zeer vermoeid.” Toen zij stil hielden zeide Rangin Pamenan weder: „Toen wij naar de markt zouden gaan, liet vader mij twintig rials vragen en nadat ik dat geld gekre- gen had, gingen wij derwaarts; aangekomen zijnde, liepen wij hier en daar rond, tot dat wij kooplieden in kalk ontmoetten; vader gelast mij hun kalk weg te werpen, doch toen ik zulks gedaan heb, vergoedt vader ze.” Dit doet mij vermoedens koesteren en ik vraag u beleefdelijk in welke betrekking die personen tot u staan en of de vrouw familie van uw moeder, dan wel of de man een bloedverwant van uw vader is” „Mijn kind, Rangin Pamenan.” zeide Mandjau Ari, vik had medelijden met die lieden, ik had te doen met die stumperds, omdat ik weet wat het zeggen wil arm te zijn, want vader en moeder heb ik achter gelaten in even armoedigen toestand als die menschen.” Rangin Pamenan hernam: (ofschoon het in een gantang ' iik verborgen kan worden, een parioeä® is er prop vol door); mocht het voor de menschen geheim gehouden worden, God weet het toch. Zij gingen verder en kwamen werder te huis. Het waren, dagen, weken en eindelijk twee maanden geworden, dat zij thuis waren, toen Rangin Pamenan zeide: „vader is tot heden geen oogenblik bekommerd geweest; maar hoe kunt gij toch smakelijk eten, hoe kunt ge uw oogen tot slapen sluiten! Uw hart schijnt wel van palapah te zijn; (ge zijt wel onverschillig) waar is mijn tante toch, mijn tante si Moerai Randin?” „Waar hebt ge haar achtergelaten?” Mandjau begon te schreien, toen hij hoorde, wat zijn kind zeide (en sprak) vmijn kind! Rangin Pamenan, wat niet zoo is moet ge ook niet zeggen; ik heb geen zuster.” Vader houdt het voor mij verborgen (de uitspruitsels van den jongen djawi-djawi boom) al ging vader in den hemel voor bij, ik zou toch aan de andere zijde zijn, (hoe geheim vader iets houdt, ik weet het tach). Ik weet omtrent tante, dat zij in het woud gestorven is, niet aan een ziekte maar ten gevolge van een andere oorzaak, want zij heeft zich aan een rentjong gesneden. Wanneer moeder zou sterven, wist ik reeds vooruit, wat er gebeurde tusschen haar dood en het oogenblik dat gij haar achterliet, was mij vooraf reeds bekend. Zij werd tegen een grooten boom neergezet, behangen met versierselen en kleederen en een pajoeng boven zich” Schreiende ging Rangin Pamenan voort: vtoen tante sterven zou, lag vader te slapen.” „Radjö Njajú!” ver- volgde hij, hoe denkt gij over onze tante, die in het woud gestorven is’? Indien gij dat vraagt, antwoordde Radjö Njajó, ik denk er even als gij over, doch gij weet het beter dan ik, wilt ge er dus heen gaan, dan zal ik u volgen. In dat geval zullen wij onze tante gaan halen, want anders zal er schande over ons komen en later een smet op ons rusten.” Prinses Boengsoe zeide: pmijn kind, Rangin Pamenan! waarover schreit gij toch; wij hebben goud en zilver in overvloed, en gij kunt alles krijgen, wat gij begeert” Rangin Pamenan antwoordde (wer is geen stamper zooals deze, de stamper die in de steilte gestoken is, in de steilte van de bewoners van Koto Toeö;) er is geen schande zoo groot als die, welke op ons voorhoofd staat geschreven, omdat tante in het woud gestorven is. Radjö Njajö, kom aan, volg mij!” Toen Rangin Pamenan heen ging, snelde prinses Boengsoe toe en hield haar kind vast; zij trachtte vruchteloos hem terug te halen, te vergeefs wilde zij hem tegenhouden. Zoo kwam ket, dat zij met hun vijven op weg gingen. Nadat zij langen tijd op weg waren, zeide Raugin Pamenan vindien gij de macht van God aanschouwen wilt, dan zal er een weg ontstaan, dien wij volgen moeten, en waar- door wij een afstand van een maand in vier dagen kunnen afleggen!” Toen zij den boom met den rooden top in het oog kregen, zeide Mandjau Ari „mijn kinderen ! blijft een weinig achter; ik wil eerst wat voorgaan om te zien of zij er nog is, of niet; of zij wellicht verrot en in aarde veranderd, dan wel of zij vloeibaar geworden en in dauw overgegaan is.” Mandjau Ari ging vooruit en vond zijn zuster nog in den zelfden toestand, ee leunende tegen den grooten boom zitten; zelfs geen scheurtje, laat staan een barst , was er in haar lichaam; geen deuk was er te zien, veel minder waren er stukken uit; (zij was geheel ongedeerd gebleven); zelfs haar pajoeng was nog boven haar uitge- spreid. Hij ontblootte het gelaat zijner zuster en ook dat was in het minst niet geschonden; haar kleur was schooner geworden, zij zag er nog veel beter uit. _Sehreiende riep Mandjau Ari pmijn zuster, Moerai Randin! Moerai, ontwaak uit uw _ slaap; uw kinderen zijn gekomen om u te halen, uw broeder is hier!” Terwijl hij 8 zich weenende heen en weer wentelde, kwam Rangin Pamenan aanloopen, zeggende „vader ge schijnt niet wel bij het hoofd te zijn, met te weenen over inmand, die al dood is. Ga weg van hier, ik wil even met mijn tante spreken, en op deze j wijze doet men dat niet” Toen de vader was weg gegaan (zeide Rangin Pamenan): Radio Njajöó het geen wij zochten, hebben wij gevonden; maar op ons roepen wordt 8 uitziet?” Schreiende antwoordde Radjö Njajó wik heb het immers reeds lang gezegd; geen geluid gegeven. Wat denkt ge er van, mijn broeder! nu het lichaam er zoo mas En heb er geen verstand van, ik ben niet kundig genoeg en laat alles aan u over.” ES Indien gij er zoo over denkt, tracht dan wat vuur te krijgen dan zal ik een reukofter _ ontsteken en wij zullen den grooten Bora aanroepen. Hij sloeg vuur uit een steen, | en nadat zij het wat aangewakkerd hadden, steeg de rook ‘in wolken op tot aan den I hemel. Toen zij den vogel Bora” onder het op stijgen van den benzoërook aanrie- pen, kwam deze naar beneden. De Bora’ is een vogel met baard, zijn vederen zijn | a) el J beschilderd met goudwater, zijn vleugelen afgezet met asö, zijn snavel is van louter goud, zijn bek maakt onophoudelijk geluid en zijn nagels kraken bij voortduring, en dit klinkt even als de poepoet en Saroenai, evenals de talempong der Javaansche ij vorsten. Toen hij op de aarde gekomen was, zeide Rangin Pamenan: vmijn gebieder, ‚vogel Bora”! luister goed naar het geen ik u zeggen zal. Mijn tante is in het woud _ gestorven en ik verzoek u haar weder in het leven te roepen. Indien ge haar niet _ weer levend maakt, dan moge de vloek van God en den koran u treffen! al vliegt __ge ook naar den hemel, ge zult door den boozen geest Garedö pedö gevangen wor- den; er moge een geweldige orkaan ontstaan, zoodat al uw voedsel verdwijne en uw drinken opdroge!”’ Ofschoon gij dit veraek tot mij richt, ben ik het toch niet, die haar in het leven kan terugroepen.” Hij liet hem aiar mawar achter en gaf hem zeven lidis, waarna hij weg vloog, en in het luchtruim verdween. Nu sprak Rangin Pamenan: (rpheldere ster, morgenster, ster van de bewoners van Raö Raö!), tante! ontwaak uit uw sluimering, hier is olie ter verlenging van uw leven!” Toen hij haar in den mond druppelde, begon Moerai Randin adem te halen. „(Heldere ster, morgenster van Raö-Raö!) tante! ontwaak uit uw slaap, hier is olie om uw leven te verlengen!’ Nu begon hij haar de lendenen te wrijven en gaf haar eenige tikjes met de lidis, tot dat Moerai Randin overeind ging zitten; en toen hij haar vervolgens op de tong druppelde, sprak zij: vana” bintjatja; anaf _nging-ngiang rimbö! ik sliep, waarom hebt gij mij wakker gemaakt?” „Tante k schijnt mal te zijn,” zeide Rangin Pamenan „hoe kunt ge toch meenen geslapen te EN aA hebben, daar gereeds jaren lang dood waart.” Toen Moerai Randin opgestaan was, kwam prinses Boengsoe aanloopen (roepende): hier is dan toch mijn zuster Moerai Randin! Terwijl zij elkander omhelsden zeide prinses Boengsoe: „Kom kom mijn | dd zuster, laten wij naar huis gaan Prinses Boengsoe barstte in tranen los, als zij dacht aan het lot van Moerai. Zij brachten haar huiswaarts, vroeger met hun vijven zijnde, waren zij nu met hun zessen. De jonge vrouw Moerai Randin verwijderde zich, uit liefde voor de kinderen, geen voetstap van hen. Nadat zij eenigen tijd op weg waren, zeide Moerai Randin: „Mijn broeder, luister goed naar ’t geen ik zeggen zal: (hard loopen naar de stad, naar de wonin- gen van de oude Hollanders), ik heb in het verborgene gezien, dat onze moeder in ellendigen toestand verkeert” Hierop antwoordde Mandjau Ari „Zij zijn ellendig geworden door eigen schuld; zij zelf zijn de oorzaak van hun armoede, wij weten wel niet hoe ons lot zal worden, maar hoe kan men geruineerd worden als men goud en zilver in overvloed bezit 1” Na nog eenigen tijd onder weg geweest te zijn, kwamen zij aan de woning van moeder Roebiah, waar zij binnen traden en op het groote kussen gingen zitten. Toen zij daar een poosje gezeten hadden, werd de rijst en koffie opgebracht en na gegeten en gedronken te hebben, lagen zij zich met hun drieën, benevens de kinde- ren, op den zilveren andjoeng te slapen. Reeds langen tijd waren zij in die woning, toen prinses Boengsoe sprak: mijn zuster, Moerai Randin! hoor naar het geen ik zeggen zal: „Zoo lang wij hier zijn, ben ik met u naar huis willen gaan, want ik wil uw kampoeng en erf zien, en ik verlang uw woning te aanschouwen, en daarom of het ver of nabij is, laten wij er heen gaan, zooals de gewoonte tusschen aange- huwde broers en zusters dit meebrengt. Moerai Randin begon te schreien (zeggende): vik heb noch een kampoeng, noch een erf, noch een woning; mijn woning is in het woud, waar zoudt gij mij dus heen geleiden?” „Dat gij zoo spreekt,’ weeklaagde prinses Boengsoe ven mijn verzoek niet kan ingewilligd worden is niet betamelijk van u, want boosheid moet toch in goedheid veranderen.” /Rangin Pamenan!” ging zij voort, tracht gij nu haar dit verzoek te doen, het staat mij al tegen, haar op allerlei wijzen te vragen” Hierop antwoordde Rangin Pamenan: „Zoo God wil is dit goed, moeder!” Tante, Moerai Randin!”’ vervolgde Rangin Pamenan wzoo lang gij hier zijt, hebt gij niet aan uwen vader gedacht; thans verzoek ik u om u naar huis te brengen, en uw kampoeng op te zoeken, want dit toch is de gewoonte van hen, die een tante bezitten; het moge ver of dicht bij zijn, ik wil ze bezoeken.” „Ofschoon gij zoo spreekt, mijn kind, is het moeielijk voor mij, u, in mijn om- standigheden, uw zin te geven.” Tante” hernam Rangin Pamenan vverspil er niet zooveel woorden over; als ge niet wilt, dat ik u naar huis breng, dan heb ik een ander verzoek aan u: indien ge ons niet meer als kind wilt hebben, indien ge geen liefde voor ons meer gevoelt en ge, in weerwil van al het goede, dat wij voor u gedaan hebben, toch onverschillig voor onze moeite blijft, laten wij dan van elkan- der scheiden. Als ge niet hebben wilt, dat ik u terug breng, laten wij dan voor an, ANNE immer van elkander gaan. Js ’t u lang genoeg kinderen gehad te hebben, dan denk ik er ook zoo over.” Moerai begon luidkeels te schreien, toen zij den jongeling zoo hoorde spreken, Zij had de kinderen onuitsprekelijk lief en was alleen bevreesd van hen te scheiden ; de weldaden door hen bewezen waren zeer groot en noch hier, noch hiernamaals kon- den die hen vergolden worden. Indien dat uw verzoek is vantwoordde zij, dan wil ik dat toestaan!” „Nu tante aan den wensch harer kinderen gehoor wil geven „” hernam Rangin Pamenan ven het geen ik gevraagd heb naar uw genoegen is, laten wij dan nu ook terstond opweg gaan’ „Moeder, prinses Boengsoe!’ zoo vervolgde hij, waar is mijn andere tante; wij willen dadelijk vertrekken en tante Moerai Ran- din naar haar kampoeng geleiden, naar Ranah Pajoeäng sakaki.” Toen alles gereed was, begaven zij zich op weg naar de kampoeng van Moe- rai Randin, die Ranah Pajoeäng sakaki heette em onbeschrijfelijk schoon was. Ein- delijk kwamen zij daar na verloop van een paar maanden aan. Wat de kampoeng aangaat deze was sedert den tijd, dat zij verlaten was, onbewoond gebleven ; de woning was in aarde veranderd, de buffels en koeien waren er niet meer, de sawah’s en la- _dangs waren wildernis geworden. Moerai Randin barstte in tranen los, toen zij zich haar lot voor den geest haalde; zij dacht aan God en Moehamad en ontving van ) te) hen een teeken. wMoermi Randin, ons kind!” spraken God en Moehamad, zit daar toch niet zoo in gepeins verzonken, doch vraag om uw groote woning terug!” Wat Moerai Randin betreft, zij herinnerde zich den ring, die den naam had ’ LJ o% van Tjinto-tjinto. Zij brandde witte benzoë en daar haar wenschen welgevallig zou- den zijn en haar verzoek toegestaan zou worden, smeekte zij om haar sawah’s, la- 5 » dj ) dangs’, buffels, koeien, goud, zilver en haar groote woning terug. Zij kreeg alles » ) ‚ goud, el 5 5 dj ed weerom zooals het vroeger geweest was. Haar aanzienlijke woning stond daar weer geheel zooals vroeger, zonder dat het geringste er aan mankeerde en aan het goud ontbrak er geen korreltje, het was zelfs wellicht meer en fraaier dan voorheen. Zij trad haar woning binnen en opende al de deuren die, de kleine niet meegerekend , acht en tachtig jn getal waren. Zij beklom de andjoeng en vond daar ook haar weefgetrouw nog uit gespannen. Nu riep Moerai Randin; „moedertje, prinses Boengsoe! komt allen binnen. Henigen tijd later kwam de vader en moeder van Mandjau voorbij het erf zijner woning en nu zeide hij: „mijn zoon, Rangin Pamenan! koop de varens, welke ‚die oude ieden daar bij zich hebben; koop ze maar, hoeveel zij ook vragen.” Ran- gin Pamenan kocht niet alleen de varens, doch alles wat zij bij zich hadden. Zoe gebeurde het een paar malen dat zij, met het geen zij meebrachten, niet teruggezon- den werden. Bewogen met het lot zijner ouders, gaf Mandjau Ari hen ook kleederen. Toen zijn ouders naar de woonplaats van den toeankae, den onderwijzer van Man- _ djau, teruggekeerd en weer in de soerau gekomen waren, en de toeankoe zag, dat _ de vader en moeder een kain en badjoe aanhadden , liet hij hun die kleederen uittrekken. De kleederen, hen door anderen gegeven, mochten zij niet eens dragen; dat was de straf voor Mandjau's moeder, dat was de wraak van den toeankoe. Wat hij zeide ms UD vl. durfde men niet tegen spreken, want er was niemand meer voor wien hij bang was, daar hij alleen voor Mandjau Ari vrees gevoeld had. Zoo waren de ouders een poosje later weer eens weggegaan en bij de woning van Mandjau gekomen. Zij kenden hun zoon niet, maar deze hen wel. Omdat Prinses Boengsoe zoo schrander was, verzocht zij hen in huis te komen, doch Mandjau deed als of hij niet wist wie zij waren, omdat hij beschaamd was voor prinses Boengsoe. Toen zij in het huis van Mandjau waren, en langen tijd hadden gezeten, zeide de vader: windien ge ons lief hebt, geef ons dan geen kleederen meer, want wij mogen ze niet dragen van toeankoe Sias Labai Pandjang, die ons tot zijn slaven gemaakt heeft, sedert ons kind van ons is weggegaan. In zijn huis mogen wij niet wonen, doch wij hebben onze plaats onder de rijstschuur; hij behandelt ons als honden. Prinses Boengsoe antwoordde:” Kom, moeder! eet wat, hier is rijst. Toen de ouders klaar waren met eten en drinken, zeide prinses Boengsoe: vzie moeder, de reden dat gij veel te lijden hebt is, omdat gij op den Toeankoe vertrouwdet en maar deedt wat hij zeide; dit is nu het loon daarvoor. Ik wil u iets vragen; doch als ik ongepaste vragen doe en ik zoowel naar het kwade als goede vraag en wellicht, omdat ik nog jong ben, niet weet wat ik zeg, dan vraag ik u vergiffenis. Mij dunkt indien ik vader en moeder aanschouw, dat zij het voorkomen van rijke en aanzienlijke lieden hebben. Wat hebt gij mis- daan, dat gij nu zoo geworden zijt? De vader van Mandjau antwoordde: wat be- treft hetgeen gij vraagt, vroeger was ik vorst in deze streek, ik was de rijkste in de kampoeng en werd daar door iedereen gehoorzaamd…” Hierop antwoordde prinses Boengsoe: vwat is dan de oorzaak dat gij in dezen toestand zijt gekomen?” „De oorzaak onzer ellende is ons eigen schuld, omdat wij maar volgden wat anderen zei- den, en daarom zijn wij, sedert onze kinderen ons verlaten hebben geworden , wat wij nu zijn. Wij hadden twee kinderen, een zoon en een dochter, die beiden van ’ ons weggegaan zijn. Dit moesten wij verduren, omdat de onderwijzer van Mandjau ongeluk voorspelde. De toeankoe toch, zeide tegen ons, dat wij ons kind van ons heen zenden moesten, en omdat wij bevreesd voor hem waren, deden wij dit; wij verdreven hem verre, verre van ons.” „Wie was dat verbannen kind? Zeg mij zijn naam, toen hij nog klein, en zijn galar, toen hij groot was!’ „Zijn galar” hernam de vader vwas Mandjau Ari, zijn naam slechts Mandjau.”’ „Dat is de vader van mijn kind hernam prinses Boengsoe; zijn vader heette Datoeä® Bandaharö en zijn moeder prinses Lindoeng Boelan, zij woonden in kampong Ranah Pajoeäng sakaki.” Ik ben Datoeá Bandaharó” riep de vader van Mandjau, dit is prinses Lindoeng Boelan; zij woonden in kampoeng Ranah Pajoeng sakaki, de kampoeng van Moerai Randin.” Hierop begon Mandjau Ari te schreien en wierp zich in den schoot zijns vaders, ter- wijl prinses Boengsve zich naar de andjoeng spoedde, waar zij Moerai ook weenende vond. „Wij moeten niet schreien, zeide prinses Boengsoe, laten wij liever naar va- der en moeder gaan!’ Prinses Boengsoe!’’ antwoordde Moerai Randin, wik heb geen vader of moeder.” „Hebt gij dan uw vader niet meer lief, en bezit ge geen toege- negenheid voor uw moeder meer, hernam prinses Boengsoe, dat ge zoo spreekt?” mma ON ee „liefde en toegenegenheid hebben wij genoeg gehad, en daarin is van onze zijde geen verandering gekomen; de schuld lag niet aan ons, zij lag aan vader en moeder.” Mochten onze vader en moeder misdreven hebben „hernam prinses Boeng- soe, ’t zou niet behoorlijk zijn, dat zij de minsten waren; maar ’t is aan ons, om tot inkeer te komen. Nadat zij langen tijd geredetwist hadden, begaf Moerai Randin zich naar haar ouders en weeklagende riep zij: wdit is er dan van uw rijkdom en grootheid geworden, als loon dat ge steeds instemdet met het geen anderen zeiden en altijd den wil van den Toeankoe volgdet.” En toen vader en moeder begonnen te schreien zeide zij : „Waarover weent gij, vader! als ik toch denk aan hetgeen er vroeger geschied is, hoe boos vader op Mandjau was, hoe hem wat rijst en water werd geweigerd, hoe hij met een steen gesmeten en met kokend water overgoten werd, dan was dit toch de schuld van u. Het was dan ook daarom dat ik, met deernis vervuld, mijn woning verliet en geen liefde voor vader en moeder meer gevoelende, alleen toegenegenheid voor mijn broeder bleefbehouden. Geen goud of zilver verlangende , reikhalsde ik slechts naar mijn broeder, die het verlies van mijn sawah’s en ladang’s , mijn goud en zilver zou vergoeden.” Op het hooren van deze woorden, deden de ouders niets dan schreien. Zij dachten terug aan het kwaad, door hen bedreven. „Moerai Randin!” sprak nu prinses Boengsoe, 't is onnoodig over het vroeger gebeurde te spreken, laten wij dit ver uit onze gedachten bannen.” Eindelijk begon Rangin Pamenan op de taboeh larangan te slaan en terwijl andere taboeh'’s rechts en links antwoord gaven, kwam de groote menigte toestroo- men. Toen zij om opheldering vroegen waarom de taboeh geslagen werd, antwoordde Rangin Pamenan: /’t is niet omdat wij kwaad te vergelden hebben of omdat wij een geschil beslechten willen. Treedt daarom allen binnen, groot en klein, oud en jong, mannen zoowel als vrouwen !” Er werden zeven buffels geslacht; alle panghoeloe's en vorsten in het land- kwamen bij een en er waren vier rechters tegenwoordig om de oneenigheid tusschen Mandjau en zijn ouders uit den weg te ruimen. Nadat Rangin Pamenan nu alles verteld had, wat hij zeggen wilde en alle panghoeloe’s met hem instemden vervolgde _ hij „Mandjau Ari, mijn vader! neem nu genoegen met het geen ik gezegd heb, _ opdat het geschil geeindigd zij. Maak uw hart rein, tegenover uw vader en kom terug van uw oordeel omtrent uw moeder.” Mandjau Ari stemde toe en zijn vader _ insgelijks, waarna men zich samen tot God wendde en met een gebed besloot. Toen de malim’'s gebeden hadden en klaar waren met eten en drinken, sprak Rangin Pamenan vpanghoeloe's in dit gewest van het eene einde tot het andere! luistert goed naar hetgeen ik zeggen zal! laat de kampoeng een panghoeloe en dit land een vorst hebben, want langen tijd waren zij zonder bestuur. Laten wij thans dien vorst benoemen en moge dit worden mijn vader, die den naam draagt van Mandjau Ari!” Niemand van de menigte gaf antwoord en met algemeene stemmen werd zijn vader tot vorst verheven. Ieder ging nu naar huis terug. Zoo moet de toegenegenheid zijn van hen, die ouders bezitten. D= Na verloop van eenigen tijd zeide Rangin Pamenan: „mijn vader, Mandjau Ari! ik ben toch nog niet te vreden; en zal dit eerst zijn, indien de schuld aan ons voldaan en onze schande uitgewischt is, als vader dien onderwijzer om het leven brengt, dan eerst zal ik vrede hebben.” Hoe kunt ge er van spreken hem te ver- moorden antwoordde Mandjau Ari; een onderwijzer mogen wij niet weerstreven, noch hem dooden; want een onderwijzer blijft altijd onderwijzer. „Wat dat betreft hervatte Rangin Pamenan, 'tis waar, wat vader zegt; maar de wetten onzer voorouders zeggen: tegen onrechtvaardige vorsten mag men zich verzetten, rechtvaardigen moeten geeerbie- digd worden. Hoeveel te meer is dit dus met onzen onderwijzer, dien wij mogen dooden, omdat hij geen waarheid leerde en geen onderwijs gaf in het geen goed is. Hij mag vermoord worden, want zijn onderwijs deugde miet. Die van nu tot iu eenwigheid den naam van onderwijzer mag dragen, is alleen hij wiens lessen ten eenemale goed zijn en die leert wat deugdzaam is en zulk een mogen wij niet onge- hoorzaam zijn. Wil daarom luisteren naar mijn verzoek om hem te dooden.” Hoe kan ik toch bevelen, hem om het leven te brengen!” „Indien gij bevreesd zijt, hem te dooden hernam Rangin Pamenan, geef ons dan de vrijheid daarvoor.” Hierop antwoordde Mandjau Ari: wVerbieden doe ik het u niet, doch gelasten evenmin, handel naar uw eigen goeddunken.” Nu sprak Rangin Pamenan: „Radjö Njojö, wij zullen den toeankoe om het leven gaan brengen; vader heeft er geen zin in en daarom zullen wij het doen, op- dat daardoor onze schande uitgewischt worde.” „Als gij er zoo over denkt, ant- woordde Radjó Njojö, dan zal ik u volgen.” Op een vrijdag gingen zij naar de moskee. De lieden hadden reeds gedaan met bidden en zouden den tempel verlaten. wZegt gij allen, die hier vergaderd zijt !”” sprak Rangin Pamenan, is si Labai Pandjang op dit oogenblik in de soerau? Ik ben iets van plan met hem. De menigte werd vertoornd, toen zij zulke woorden hoorden; sommigen sloegen met het geen zij in de hand hadden, anderen staken met hun dolken; Toen de menigte zoo deed, zeide Rangin Pamenan; vik ga geen stap uit den weg, ik wijk geen schrede achteruit; als ik er door wil, zal ik er toch door.” Hij begon rechts en links te slaan, zoodat de menigte uit elkander stoof en toen nu toeankoe Labai Pandjang alleen over bleef, begaf hij zich naar de soerau. „Wel si Labai Pandjang!”’ sprak Rangin Pamenan „wat doet gij in de soerau, wat onderwijst gij hier?” Er volgde geen antwoord. Rangin Pamenan vervolgde: „Ra- djo Njajo! kom hier!” Radjo Njajo kwam aanloopen (en zeide): ik zal hooren naar het geen gij te zeggen hebt.” „Wij zullen den Toeankoe ieder bij een been nemen, want zijn zonden zijn vele; hij was boosaardig tegen over zijn leerlingen en dit zal nu het loon voor zijn slechtheid, de vergelding voor zijn misdaden zijn.” Zij gre- pen hem vast bij beide beenen, zonder dat de toeankoe zich verdedigde, zij sleepten hem naar het erf en van daar naar hun woning. Hij schreeuwde en smeekte om ver- giffenis, doch zij gaven hem geen vergeving. Toen zij eenigen tijd onderweg waren, had hij een onuitsprekelijke pijn. Dit was de straf voor den toeankoe. Op het erf EO aangekomen smeten zij hem daar neer. Nu kwam prinses Boengsoe aansnellen zeg- gende: vmijn zoon „Rangin Pamenan! een onderwijzer durft gij zoo te behandelen, _ hem die imam in de moskee is! Indien men ons eens komt aanvallen, indien men ‘eens onderzoek komt doen, en er dan twist en strijd ontstaan!’ Rangin Pamenan antwoordde: „maak u daarover niet ongerust moeder! Mocht er iemand schaamte over gevoelen en mocht men opheldering verlangen, wel nu laat men dan hier ko- men. Ik ben aan niemand verantwoording verschuldigd, want ik ben hier de baas.” Zij plaatsten den toeankoe in een kuil, zijn schouders dienden om op te stappen en zijn hoofd om de voeten af te vegen. Zoo is de straf voor hen die zondigen en nimmer waarheid spreken; zoo is hun loon. Benigen tijd nadat zij den toeankoe in den kuil geplaatst hadden, zeide Ra- ngin Pamenan: „daar hij niet oprecht jegens de menschen was en geen vertrouwen in God stelde, was dit zijn loon, en moest hij dit ondervinden. Nadat nu gedu- rende een paar weken zijn schouders gediend hadden om er op te trappen en zijn hoofd om er de voeten aan af te vegen, was de toeankoe dood en sprak Rangin Pa- menan: rpwij hebben geen zonde jegens God bedreven, zijn dood is niet aan ons te wijten, doch aan zijn eigen verkeerdheden en zonden” Daarna begroeven zij hem. Wenigen tijd later zeide Rangin Pamenan: „moeder luister eens naar dezen pantoen (de bloemen van den haroboom en allerlei andere bloemen, zijn door elkan- der gekronkeld achter de beschutting; de bloemen van de langkoeas en kinanga wor- den gesteund door een peperstruik) al breng ik de wereld in opschudding, al maak ik er kalamai van, ik zal er toch wel een plaatsje van over laten, zoo groot dat er deze kampoeng op staan kan (welke opschudding ik ook veroorzaak, ik zal wel zor- gen dat deze kampoeng geen gevaar loopt). Hoor nu, waarom ik die pantoen aan- haalde: Ik wil de schande van mijn voorhoofd wegwisschen, ik wil op vroeger ge- dane zaken terugkomen, ik wil een oude schuld terug eischen en daarom al de zus- ters kinderen van den toeankoe hier halen. Wij kunnen hen tot slaven maken, die onze paarden zullen vasthouden en onze regenschermen dragen, daar voor zal ik ze _ gebruiken. Wat de vrouwen betreft, die zullen dienen om water te halen, den waaier rechts van mij te houden, de waterkruik op de andjoeng te brengen en het vuil weg te vegen! Prinses Boengsoe begon te schreien (en zeide) „Rangin Pamenan, mijn kind! daarvoor moge God u bewaren; ik raad u dit af daar uw vader immers vorst js. Indien gij daarheen gaat, zal ik mij met een Atjehsche dolk doodsteken, want als mijn kind het leven verliest, dan sterf ik ook.” Rangin Pamenan antwoordde: „(ik verlang Koeah en Kandji en zal de bilang-bilang als lepel gebruiken) mocht ik onkwetsbaar zijn, laat dit dan overal bekend worden en zoo niet laat ik dan sterven.” Hij ging heen en op het erf gekomen (sprak hij): „wel aan, moeder! leven en dood zijn onafscheidelijk verbonden; wien een lang leven toegedacht is, zal dit , ook hebben; maak u dus niet bekommerd of bedroefd over ons. Hierop gingen zij met hun tweëen broeders op weg. Toen zij in Ranah, de kampoeng van den toeankoe, aangekomen en zijn GEE woning binnengetreden waren, zeide Rangin Pamenan: „Wel aan, gij allen gij moet terstond met mij meegaan!’ De menigte antwoordde wvergiflenis jonge mees- ter, welk kwaad toch hebben wij gedaan! Wij zijn aan niemand jets verschuldigd, en hebben van anderen niets te vorderen!” Maak maar niet zooveel praatjes, vher- nam Rangin Pamenan; gij zult thans voldoen, het geen gij schuldig zijt, dit is geen goud of zilver, want een menschenleven kan slechts met een menschenleven betaald en schande slechts met schande vergolden worden. Gaat nu allen naar buiten!” Zij schreiden zonder te durven tegenspreken. Met uitgetrokken sabel werden zij door Rangin Pamenan gevolgd. Na eenigen tijd kwamen zij in de kampoeng van Moerat Randin en toen Rangin Pamenan in huis was, zeide hij: rprinses Boengsoe, mijn moeder ! en prinses Kasoembö mijn tante, thans kunnen wij te vreden zijn en met smaak eten en als wij voortaan ons nederliggen, zullen wij ook inslapen, want de schande is door mij gewroken. Zoo moeten lieden handelen, die schande hebben ondervonden. Mijn tante zal nu voortaan slaven bezitten; zij zijn daar op het erf; het zijn de neven en nichten van den toeankoe, gij kunt ze onder elkander verdeelen en aanwijzen wat zij te verrichten hebben. Twee kunnen er in de keuken werken, twee water halen, drie rijst stampen en vier als volgelingen dienen.” Prinses Boengsoe weeklaagde luid, terwijl prinses Kasoembö, onbeschrijfelijk bedroefd toen zij het gedrag van haar kind zag, zeide: vindien dit een aanleiding geeft tot krakeelen en vechten, wat zullen wij dan doen, wij die in een vreemde kampoeng zijn!” | Prinses Boengsoe antwoordde: wals hij (de vijand) in den hemel is, laat hij dan naar beneden komen, en is hij in de aarde laat hij dan te voorschijn treden; laten wij alles maar aan boejoeng overlaten.” Er waren al eenige dagen en weken verloopen, zonder dat er onderzoek naar de zaak gedaan werd, en toen het nu reeds maanden geleden was, zeide prinses Boengsoe. „Zijt gij nu tevreden! zoo ja, dan heb ik een verzoek aan u; daar ik nu reeds zoo langen tijd hier ben, begin ik naar mijn tante te verlangen en ’t is mij als of zij voor mij staat, ik zou daarom eerst naar huis willen.” Nauwelijks had Moerai Randin deze worden vernomen, nauwelijks had zij hooren spreken van buiswaarts keeren of zij werd bedroefd, omdat zij alleen zou achterblijven. „Prinses Boengsoe.”” antwoordde zij wzoodra gij er van spreekt naar: huis te gaan, ben ik niet gerust meer; indien gij hier een paar jaren zijt dan eerst zal ik tevreden zijn” Nadat zij hierover geredetwist hadden, gaf Moerai haar toe- stemming om tegaan (zeggende): „U laat ik wel vertrekken, maar laat onze kinderen bij mij blijven; kan het niet beiden, laat er dam maar één achter; neem dan Radjö Njajö mede en laat Rangin Pamenan hier, ter verlichting mijner smart ; Indien Rangin Pamenan mag blijven, dan zal hij uw plaats bij mij innemen. Prinses Boengsoe- antwoordde, dat zij dezen zoon zou achterlaten, en den jongsten zou meenemen naar huis. Hierop liep Moerai Randin hard naar de andjoeng, uitroepende: „Rangin Pamenan kom hier!” Rangin Pamenan ging op de andjoeng, waar hij zich verlustigde- ee met het tjongka®, en als hem dat begon tegen te staan, met het tjatoerspel. Dit was om hem afleiding te geven. Moerai Randin sprak: wik wil u een pantoen laten hooren: (de poepoet en saloeng bantoe klinken achter het woud van Kötó Tengah), de zee kunnen wij zien en waar bergen leggen weten wij, doch waarmede zullen wij £ ks ï onze droefheid verdrijven.” Hierop antwoordde Rangin Pamenan wvonze kommer _ kan verdreven worden door naar moeder tegaan” Kom laten wij ons dan op weg _ begeven uvhernam Moerai Randin. Zij gingen heen en kwamen na eenigen tijd daar weer aan. Zij waren nauwe- lijk voor prinses Boengsoe zichtbaar, of deze zeide: wzeg, prinses Kasoembö! Moerai eg Randin komt daar aan!” zij liepen haar op het erf te gemoet en brachten haar in huis. Zij zetten zich met hun drieen neder en terwijl zij zich aan alle kanten bewaaierden, praatten zij wat te zamen. „Wij waren al ongerust of er misschien rr verschil of oneenigheden ontstaan waren,’ sprak prinses Boengsoe. „Noch het een „pe ë noch het ander wantwoordde Rangin Pamenan;”’ doch hoe zou tante Moerai, zoo lang zij verlaten was, des nachts hebben kunnen slapen. In geen weken heeft zij met je smaak gegeten. Nu zijn wij hier gekomen, omdat wij een onuitsprekelijk verlangen naar u hadden en tante Moerai Randin bedroefd was, omdat zij gescheiden was van u, die zij zoo lief heeft.” Na verloop van eenige dagen wilde zij (Moerai Randin) haar ‚(Boengsoe en Kasoembö) weer mee terugnemen. „Zoo lang wij gescheiden zijn” sprak zij, vkan ik u niet zeggen, wat er in mij om gaat.” „Ik kan u dat niet weigeren, ’t is goed, wij zullen gaan.” Hun moeder bleef nu alleen achter. Na verloop van een paar weken | zeide prinses Boengsoe: „Datoeá. Bandaharö, mijn vader! en prinses, Lindoeng Boelan, mijn moeder! luister eens goed naar hetgeen ik zeggen wil: laat, wie alleen is, met zijn tweeen zijn! Ik zeg dat zoo met het oog op Moerai Randin; want wat de ouderdom van deze aangaat, zij heeft een geschikten leeftijd bereikt en het zou dus 8 goed zijn haar uit te huwelijken.” Lindoeng Boelan antwoorde: vik weet het niet, ik heb er geen verstand van; wat gij doet is goed, doch welken Soetan of vorst zullen wij voor haar vinden?” | | „Wat die vraag betreft,” hernam prinses Boengsoe, #Moerai Randin had reeds een verloofde toen zij nog jong was; hij draagt den galar van Soetan di Kinali en is de zoon van den vorst aldaar; hij is een vorst uit den bloede in rechte linie afstammende.”” „Indien dat in uw bedoeling ligt, prinses Boengsoe”’, hernam Lindoeng Bseln, hoe zullen wij dat dan aanleggen? Wij wonen zoover van elkander, wie zal men daarheen medenemen.…” „Maak u daar niet ongerust over” hernam prinses ‚ Boengsoe; vals vader en moeder er genoegen mee nemen, dan is er niets te ver voor ons. Indien er geen water is, wordt er een put gegraven en is er geen hout, dan wordt de trap aan stukken geslagen (men moet van den nood een deugd maken), ‚zoo is de gewoonte van hen, die de adat volgen; maar er is niemand, die niet zou willen en prinsessen om mij behulpzaam te zijn, kan ik wel vinden.” Nu werd de taboeh larangan geslagen, waarop de gewone taboeh’s antwoordden te en toen nu ook die in de Kotó weerklonken, waren alle bewoners in het land ver- schrikt en kwam de geheele bevolking, in het gebied van Datoe® Bandaharú, toe- stroomen. De menigte prinsessen, vrouwen en maagden was zoo groot en er klonken zooveel muziek instrumenten, dat het was alsof de kampoeng van Moerai in elkander zou storten ! Toen de panghoeloes gekomen waren vroegen zij om opheldering zeggende: „de reden, dat wij bevreesd zijn, is omdat er op de taboeh larangan geslagen is en de andere taboehs weerklonken hebben. Is er een gracht gegraven, is de kampoeng in staat van verdediging gesteld, zijn er vrouwen beleedigd geworden of hebben er panghoeloe’s smaad moeten verduren?” Prinses Boengsoe antwoordde: #panghoeloes en radja’s, wat de opheldering daar- omtrent betreft, zulks is in de negorij niet gebeurd. Er is echter een goed werk te verrichten; wij willen n. l. een galanggang oprichten en Moerai Randin uithuwelijken. Haar bruidegom is echter niet door haar ouders gezocht en ‘tis ook niet de gedachte van mij, maar zij zelve heeft hem gekozen. Het is geen vorsten zoon van hier, maar ’tis het kind van den vorst van Kinali, Soetan di Kinali geheeten, de jongste broer van prinses Taroeih Mató, de jongste broer van zes prinsessen. Deze is het, dien wij zullen afhalen. Ik vraag nu drie dagen beraad en als die voorbij zijn, zullen wij bij elkander komen.” Op den derden dag kwamen alle jongelingen, vrouwen en maagden, bij elkan- der. Allen hadden hun werkzaamheden. De prinsessen brachten de sieraden in orde en de jongelingen maakten bloemkransen. Hr was een groote verscheidenheid van van kleederdrachten en wat de soorten van gebak betreft, zij waren zonder wederga. Binnen drie dagen waren al de gordijnen en tabirs in de woning opgehangen, de koelamboe’s hadden gouden en de gordijnen zilveren franjes, terwijl de slaapstede schitterde van edelgesteenten en met bloemenwater en allerlei reukoliën was be- sprenkeld. Toen alles gereed was, verschenen op den bepaalden tijd de inwoners van het land. Nu sprak prinses Boengsoe: „Zoekt nu voor mij bekwame en verstandige menschen om met mij mee tegaan naar Ranah, de kampoeng van Kinali.’” Toen er zes knappe personen gevonden waren, begaf prinses Boengsoe zich met spoed naar de woonplaats van prinses Taroeih Matö. Daar zij flink liep, kwam zij daar spoedig aan. Op het erf gekomen (vroeg zij): „Zijt gij thuis prinses Taroeih Matö”? „Waarom zou ik niet thuis zijn, ’tis pas twaalf uur’ antwoorde prinses Taroeih Mató. (De tapoeng op het erf zal ik nemen om hanesporen te slijpen) doch blijf daar niet zoolang op het erf staan; hier is water om uw voeten te reinigen.” Nadat zij haar voeten gewasschen had, trad zij de woning binnen, gevolgd door al de anderen. Toen prinses Boengsoe en de zes anderen gezeten waren, werd er een zilveren betelschaal neergezet en prinses Boengsoe sprak nu: „hoor goed naar het geen ik zal zeggen, doch ga eerst bij ons zitten om op ons gemak wat sirih te eten.” Prinses Taroeih Matö zette zich en men ging over tot het gebruiken van de sinh. Toen ieder een betelpruimpje gebruikt had, zeide prinses Boengsoe: „(lieden A En van Boekit Tinggi willen naar kampoeng Pira gaan). Terwijl het nog niet laat is, zou het goed zijn, dat wij de zaak begonnen te bespreken” Prinses Taroeih Mató antwoordde prinses Boengsoe, wees niet zoo haastig, laten wij eerst wat keuvelen opdat het wat lang dure.” Nadat zij druk gepraat hadden, had Kambang Mangih koffie en rijst klaar gemaakt en het eten opgediend; waarna prinses Taroeih Matú sprak: prinses Boengsoe! laten wij nu de handen reinigen”. Prinses Boengsoe ant- _ woordde hierop: windien wij eten moeten , haal dan de twee andere prinsessen”. _„Goed”! hernam prinses Taroeih Mato. Zij haalde haar twee jongere zusters tot wie zij zeide : „prinses Ranggó Imai en prinses Lieenggang Laoei komt hier! wij zullen te samen aan zitten”. Toen zij van de andjoeng kwam en prinses Boengsoe zag, was prinses Lenggang Laoei” verwonderd, terwijl prinses Boengsoe verbaasd was, toen zij prinses Lenggang Laoei® zag. Prinses Lenggang Laoei® zeide: vlaten wij nu gaan eten” waarop zij te zamen gingen aanzitten. Toen men met eten en drinken gedaan had, zeide prinses Lenggang Laoei’: (iemand van Batavia wil naar Boekit Tinggi gaan) wat is nu het doel van uw komst hier”? Hierop antwoordde prinses Boengsoe ; (miet alleen de kinariboom, de kinari en de piladang) ik ben hier niet voor niemen- dal gekomen, maar met een belangrijk doel. Ik ben van huis gegaan, gezonden door Moerai Randin, die reeds lang geleden een plan had, welk plan wij thans volvoeren door n. l. Soetan di Kimali als bruidegom af te halen. Dit alleen heb ik maar te zeggen” „Spreek niet over Soetan di Kinali” hernam prinses Taroeih Matö; „niet omdat wij hem weerstreven willen, maar omdat hij van zeden en gewoonten nog niets afweet, wijl hij nog jong is; doch als wij hem vergunning geven, zoudt gij hem dan met genoegen aannemen? Er kan smaad en schande uit voortkomen en dan moet gij dat niet aan ons wijten” „Maak u daarover niet ongerust” hernam prinses Boengsoe, vvan de zeden en gewoonten zijn wij op de hoogte, en wat ver- pedering en schande is, zal Soetan wel weten. Laten wij dus de panden wisselen”. Toen dit gedaan was, snelde prinses Taroeih Mató weg (en zeide tegen Soetan di Kinali) „Broeder, wat hebben wij kunnen zeggen? Prinses Boengsoe is u komen afhalen en wilde u meenemen naar Ranah, de kampoeng van Moerai en wel naar haar woning. Gij zult met de prinses moeten meegaan. Wij hebben dit niet kunnen weigeren, doch wat ons bezorgd maakt is, dat gij alleen zult moeten gaan, want welken Soetan zult gij meenemen, welke jongelingen zullen u vergezellen’’? „Maak u daarover niet ongerust, mijn zuster!’ sprak Soetan di Ki- pali win een oogenblik heb ik reisgezellen’”’. Toen nu de taboeh larangan geslagen werd en de gewone taboehs weerklonken, staken alle Soetans, jongelingen , vrouwen en maagden zich in feestgewaad em langzamerhand was het erf vol menschen. Mijn God, wat een groote menigte! In de ruimte zouden zij miet kunnen, ook de holten zouden er mee gevuld zijn. (Zij was ontelbaar)? Prinses Taroeih Mató zeide nu: wvolgt Soetan di Kinali naar de Kampoeng van Moerai Randin!’ Kambang Manjih had het druk met de kleederen van Soetan te brengen. Sommigen brachten bloemen, nog anderen waaiers; terwijl "eenige aanzienlijken zijn kris vast hielden. De slaaf Sa- — 100 — lam Salame* kwam aanloopen en opende het groote, gele scherm, met gouden fran- jes, het waardigheidsteeken der vorsten. Nu begaven zij zich op weg; nu eens schreeuwden zij allen te gelijk , dan we- der weerklonk hun schaterlachen; verscheidene pantoens werden er gezongen, de poepoet, en saroenai, de rabab en koetjapi lieten zich, ter begeleïding van Soetan di Kinali, hooren. Op dien dag verscheen er aan prinses Kasoembú een teeken, waaruit zij be- greep dat er menschen zouden komen; en toen zij kennis in de kampoeng gegeven had, kwamen er een menigte Soetan's, om Svetan di Kinali af te wachten. Toen deze dicht bij kwam, knetterde het geweervuur, terwijl er tusschenbeide ook een ka- non gelost werd. Het was alsof de kampoeng van Moerai zou instorten. Op het erf gekomen, kwam Salam Salame* aanloopen, om het paard van Soetan di Kinali vast te houden, er snelde er ook een doebalang toe om water in den schenkketel te halen en nadat hij (Soetan di Kinali) zijn voeten gewasschen had, trad hij de woning bin- nen, waar hij op het staatsiekussen ging zitten. Wat een menigte jongelieden waren daar! sommigen om betel klaar te maken, anderen om sigaartjes te rollen , nog ande- ren om het vuur vast te houden en daarenboven was er een’ die hem de borst met een waaier afkoelde. Nadat zij eenigen tijd gezeten hadden, werd de rijst opgediend en toen deze klaar gezet was, begonnen zij den maaltijd. Langzamerhand werd het avond en toen werden alle lampen aangestoken; de kali met de Soetans, benevens de vier getuigen, de toeankoe en de malim’s verschenen er en, nadat de ouders (van Moerai) toestem- ming gegeven hadden, vroeg hij (Soetan di Kinali) of men hem trouwen wilde, waar- op de toeankoe hem in het huwelijk verbond. De nacht ging voorbij zonder dat men een oog look, en den volgenden dag laat hield men zich nog met verschillende spelen bezig. De Soetans reden paard, de vorsten speelden tjatoer en de groote me- nigte maakte zich vroolijk. Gedurende drie dagen werden er allerlei spelen uitgevoerd. Op den derden dag gingen sommigen naar huis, terwijl anderen zich naar den galang- gang begaven, die drie maanden aanhield. Eindelijk zeide prinses Boengsoe: „zoo gij nu tevreden zijt, omdat uw wen- schen vervuld zijn en gij uw doel bereikt hebt, laat ons dan naar huis gaan’’. Moerai Randin antwoordde: wwacht nog een maand, naar huis gaan doet er nu nog niets toe!” „Het is moeielijk daarop te antwoorden,” hernam prinses Boengsoe, wijl gij toch niet naar ons luistert; doch wij hebben moeder al dien tijd alleen gelaten en thans beginnen wij naar haan te verlangen. Als wij dus gaan mogen, dan zullen wij niet lang van u wegblijven, doch spoedig terug keeren”. „Indien dat uw verzoek is, dan zal ik u toestaan huiswaarts te keeren’ ant- woordde Moerai Randin. Allen gingen nu haar huis, doch Moerai Randin bleef met haar echtgenoot achter. Wat Moerai Randin betreft, toen zij. zeven dagen van hen gescheiden was, zeide zij: wheer, Soetan di Kinali! laten wij ons kind, Rangin Pamenan, gaan afhalen!” — 101 — Soetan di Kinali antwoordde: „Als gij zoo spreekt, kom aan, dan zullen wij gaan!” Zij gingen op weg en kwamen weer aan de woning van Prinses Boengsoe. Toen zij binnen traden, was moeder Roebiah zeer verheugd haar kind en schoonzoon te zien. Nu zeide prinses Boengsoe: „moeder Roebiah! blijf gij nu hier wonen, dan zullen wij met Moerai meegaan, want vroeg of laat zullen er toch onaangenaamheden ontstaan en daarom willen wij maar voor goed dáár blijven.” Moeder Roebiah antwoordde: pAls mijn kind daar gaat wonen, dan zullen wij er allen te zamen heen gaan, laat dan dit huis maar ledig blijven” Toen de meubelen uit het huis waren genomen en de woning ledig was, gingen allen te zamen op weg. Toen zij aan de woning van Moerai gekomen waren, was de meeder van Mandjau verwonderd, lieden te zien, die goederen brachten en inwendig was zij er een weinig verschrikt door. Prinses _Boengsoe liep echter hard naar haar heen (roepende) vom Moerai te vreden te stellen, hebben wij alles hierheen gebracht” De moeder van Moerai antwoordde hierop: prinses Boengsoe, dat lag ook geheel in mijn plan, opdat wij genoegelijk sa- men zouden leven!” Moeder Roebiah vervoegde zich tot prinses Lindoeng Boelan en nadat zij te zamen eenigen tijd gesproken hadden, zeide de moeder van Mandjau „Ach, moeder Roebiah! als ik prinses Boengsoe aanzie, ben ik verwonderd over haar- bekwaamheid en overleg; wat niet te krijgen was, heeft zij gevonden: hoeveel twisten en verschillen heeft zij niet uit den weg geruimd; wat troebel was, heeft zij helder, wat kwaad was, heeft zij goed. gemaakt; wat ver was heeft zij nabij gebracht. Daaruit blijkt het verstand van prinses Boengsoe; wat volgens de adat verplichting was, is zij nagekomen, geledene schande heeft zij vergolden; dat is alles haar werk geweest.” Wi, Tot dus ver luidt het verhaal. Heeft men leugens verteld, dan was dat buiten onzen wil; heeft men onwaarheid gesproken, dan wisten wij dat niet. mn ve '. asa® oengkai WOORDEN MET EEN KLANK BEGINNENDE. hoofdhaar, bas Aafam tamakan di aboea* zegt men van iemand, die er hoe langer hoe slechter gaat uitzien. uitspraak van Aarta. aan de strandplaatsen en in sommige negorijen hier, in de betee- kemis van moeder, oudere vrouw. (Zie v. d. W.) mangara* in den tekst genomen in den zin van wegstoomen , meevoeren. 0 uitspraak van asa en esa (zie v. d. W. I) ook om iets geven, zich om iets bekreunen; meenen, zich voorstellen, zich verbeelden, vooruit- weten. Djan toean aso lai, bekommer u daarom miet meer; ida* den asò kaba* nangkhö—= ik dacht niet, dat het zoo zou zijn. maasas verplaatsen, overplaatsen, verhuizen (tr), van zijn plaats laten nemen, barasa® verhuizen (intr); verplaatst, enz. worden. maasa* kadji — overgaan tot de behandeling van een ander onder- werp of eene andere les. asa* laga” van houding veranderen; op een andere wijs probeeren. baasa* asa* onstandvastig. asa5 ketjë* het gesprek zoolang staken om bv. koffie te drinken of een welmg te eten; diasa* lagoeë, diboeboei* matt overgeplaatst wor- dende, verwelken en uitgetrokken wordende, sterven fig: wordt een afspraak of overeenkomst gewijzigd of veranderd, dan komt het verkeerd uit; ’t is niet goed een afspraak of gezegde te veranderen. maangòs adem halen, hijgen ; loenas angòs zwakke ademhaling, wan loena* angòs voor een vrouw, die er goed uitziet; inda* maangó* niet naar boven of beneden gaan, niet veranderen bv. van prijzen; ook zonder zich te bedenken, oogenblikkelijk bv. iets doen of zeggen. in ’t algemeen openen, losmaken, losknoopen, afdoen, ontdoen van kleederen, wapenen en andere voorwerpen. Maoenghar roemah, een woning afbreken of openbreken, op eene plaats waar reparatie noodig is semaoengkaì lamari een kast uit elkander nemen, enz. = angga” oenggoen aka agiëh alintang aloeran aledjö barawatji aga” aga* amba amboeäng oemboeá® ama* — 105 — onwillig; maangga* niet willen, beletten, weigeren, neen schudden. hoop, stapel; maoenggoen zich als een stapel voor doen, op een hoop brengen of leggen, bv. maoenggoen sarò”, tanah, batoe enz. saoenggoen pitihnò voor veel geld bezitten. luchtwortels, ranken zovals bv. vau den wingerd; aka fjinò een soort van snijwerk. maagiëh geven, uitdeelen; soearang barngieëh sarihe* bahalah wat gemeenschappelijk is, wordt verdeeld, wat in compagnonschap is, in tweeën gesplitst. paragiëh mild, vrijgevig; geschenk, gift. het zelfde als liutang. aloeran mandé (mandèh) benaming voor: eigen tante; aangetrouwde tante n. l. de vrouw van den broer des vaders; de zusters en nichten van die tante heeten’ ook zoo. aloeran bapas twee of meer zusters hebben zoons en deze laatsten hebben kinderen, nu zijn de zoons van de eene zuster aloeran bapa” van de kleinzoons der anderen. een soort van gekleurde stof (men zegt ook saledjö); het laatste woord is waarschijnlijk berofjs. (zie v d. W.) overwegen, nadenken, gissen, probeeren , beproeven. laraga* verlangende, begeerende zijn, agaskan naar goedvinden ver- deelen; aga* maaga* met goede zoowel als booze bedoelingen te- genover elkander bezield zijn. wordt ook gebruikt bij een beleefd verzoekende wijs van spreken bv. aga* paì kaken, ga daar eens even heen; aga* kabawah een weinig meer naar beneden. baraga* klarigheid maken, zich voorbereiden tot iets; ozda* taaga aga” niet te gissen, niet te zeggen. maamba door aanvoeging of bijvoeging iets een grooteren, steviger vorm geven bv. een dijk door er natte aarde aan vast te plak- ken of als de wortels van een boom bloot raken, nieuwe aarde er op leggen. gadang ba* diamba-amba fig. welig opgeschoten, buitengewoon snel groot geworden. amboeáng ook in de hoogte werpen; opspingeu; grassoort met scherpe zaden, punten van eenig wapen. maoemboeës trachten over te halen, op bedriegelijke wijze zijn plan willen bereiken; oemboets-oembi zoete praatjes, vleierijen. een beleefd uitwoodigen, of gebieden in zinnen waar wij achter aan nja’ of „goed” of niet waar gebruiken; ook ja, goed, niet waar, bv. amal anö anas saslan antau andjoeáng andoea® ana* baiës oeboeáng oerë” oesa” — 104 — paì ang kasoerau ama” ge gaat naar de soerau, niet waar?— ook ik wil wel, ik stem er mee in; ik dank u. Angkoe doedoeú”! Ama toean. Ga zitten angkoe! Als ik zoo vrij mag zijn, mijnheer. maamoea® steken; baramoeas elkander steken. willen, begeeren, wenschen. baamoeth-amoeüh beraadslageu, overleggen. saumoeüh het eens zijn; hatì amoeüh-amoeäh angga* het met zich zelf miet eens zijn. bakaamoeúhan het omtrent zeker punt met elkander eens zijn; van weerszijden durven b. v. van twee hanen. moeder. =— hanja. leerling. maantau-antan een weemoedig neuriën van den Maleier. 1 maantaukan vogels lokken. voornamelijk door hun geluid na te bootsen; eten neerzetten voor de booze geesten op de plaats, waar zij iemand ziek gemaakt hebben. een soort van opkamer, die men aan één of ook wel aan beide zijden van een Maleische woning vindt; zij bestaat uit drie treden, die dikwijls ook axdjoeng genoemd worden. maandoea® borgen, op krediet koopen; parandoea* wat op krediet gekocht wordt. maandoea*kan voor iemand op krediet koopen, mamparandoeskan iets op krediet verkoopen. mamparandoeù”i aan iemand op krediet verkoopen. maandoea’i allerlei waren op krediet koopen. mda takamèlù parandoea® fig. te veel werk om eenmaal af te doen. unda” tahatòkan parandoea® laì fig. niet kunnen zeggen, welke zorgen men heeft. 4 en oerang patoei” voor hen die van zuiver Maleischen oorsprong zijn. (Zie v. d. W.) ook het te kort komende er bij geven, vermeerderen, helpen , bijstaan. maoeboeöng iets bijvoegen bij iets anders. oeboeëng njaö in de beteekenis van lieveling, schat, verlenger mijns levens. singhë” nan kamaoeboeëng koerang nan kamanambah, fig. voor iemand die ons helpt, tot steun verstrekt. aardwortels, ader, zenuw, vezel, hambòlah mandanga dioert*nö ik heb het gehoord uit de eerste hand. oerës ilemoe vlijt, ijver, lah nan oeré*nö zoo is het, dat het is ware. aangebroken, aangesneden, niet meer in zijn geheel zijnde. _oengau oekoeá oeloes — 105 — E ledig, niet gevuld, luchtig in elkander; van hem, wiens kracht niet veel te beteekenen heeft. oehoe djangkö vastgestelden tijd, de tijd waarop iets moet plaats hebben. maoeloeükan iets wegbregen, vervoeren, aangeven, aanreiken. oeloet maoeloeäkan aan elkander wederkeerig toereiken, teruggeven; elkander, wederkeerig thuis brengen. maoeloetri tandö ook het pand of teeken overhandigen van iemand, die kwaad gedaan heeft. taoeloet, zichtbaar van iets, dat behoort gedekt of verborgen te blijven. taocloeë oeloeù lidah fig. voor iemand, die weer terugvraagt, wat hij eerst gegeven heeft. (vergelijk v. d. W.) maoela* terugvloeien, terugkeeren van het water; het laten terugstroomen bv. door het plaatsen van een dam, plank of eenig ander voorwerp. maoela® djandji van een gezegde, belofte terugkomen; oelas ook gebezigd voor landstreek; voornamelijk het lager gelegene tusschen hoogere deelen. oelas alaë katönòö om op het gesprek terug te komen. oela oela*bahoe holte boven het sleutelbeen. maawë* grijpen, reiken, vatten naar iets. aloen awdS-awës nòö lai ’t is nog zoover niet, daar zijn wij nog niet. awé* awd5i vruchtelooze pogingen doende om iets te krijgen. awës-awt® sampai bijna genoeg, op een klein weinig na. voor poeëh poetjoeù ditjintó oelam tibö jonge uitspruitsels verlangen en eetbare blaadjes krijgen fig. uog beter, meer dan men verlangt, des te beter. zooveel als: Kijk daar, daar is. maîroei® gewoonlijk met een 4.uitgesproken, opzwelgen, inzwelgen, opslorpen, den adem inhalen wanneer men pijn beeft. inda* loekö nan ta* iroei* er wordt geen leed ons aangedaan, of men is er gevoelig voor. zie mengeret. v.d. W. maïroen verminderen, afnemen , afsnijden, uitsnijden , uitknippen, af knip- pen van kleedingstukken. barang ta îroen nas tadagiëng als het toch te veel afgesneden, wordt, laat het dan maar tot in het vleesch afgesneden worden; fig. 't komt er niet op aan, al moet ik er nog zoo onder lijden. (*) voor — 5180 (sisa.) (*) Gewoonlijk zegt men nas tadaoen. 1soeäs 1poeäh anjoea” ing batoe tapa”an. badjo bado basoeah bakèh babaloea * balam — 106 — te eeniger tijd, eenmaal, later; barisoea morgen , barisoea® Gjakö of tadì barisoea* van morgen; saisoeas eens, vroeger, vroeger eens, te eeniger tijd in het verledene. omkijken; links of rechts kijken bv. als men iemand hoort roepen. maingökan nog eens bij anderen zien of hooren, wat hun denkwijze is, als men die van anderen reeds gehoord heeft. zwager, zwagerin, de broer of zuster van een getrouwd man ten op- zichte zijner vrouw (als de eersten met dien man van één vader zijn) : ipa kandoeöïng too zij van één vader en moeder zijn. vergif, waarmee men wapens bestrijkt. maanjoea® overbuigen, het bovenlichaam van de eene naar de andere zijde overbuigen, wijze van loopen waar bij zulks plaats heeft. nauwelijks zichtbaar, van heel uit de verte te voorschijn komen , op- doemen, B. een groote steen in den grond voor de deur van een Maleische wo- ning, waarop gewoonlijk de voeten schoon gewasschen worden. Zie v.d. W. Len III. (Zie bade v.d. W.) tda* tabado niet te zeggen, niet te tellen, niet te gissen. == basoh; ook mambasoeth moekd fig. zich van schuld vrijpleiten ; pambasoeùh moekö wat daartoe dient bv. een presentje, flink spreken; den basoeùh djadja* no ik wil hem volstrekt niet bij mij zien. spoor, indruk, aan, naar, van, om te, voor of dienende tot ; ds bakeh bij of op de plaats van, gevolg van iets, uitvloeisel, mambars bakèh nan baië* nut, dienst geven, mambari bakèh nan djahès het te- genovergestelde; bakhèk basoeth wantrouwen. ofschoon , immers, hoewel, al is “t maar bago hari hoedjan bä a ang badjalan djoeo het regent immers, waarom gaat ge nu toch? barilakh bago nasi rasan geeft me, al is het maar wat zure rijst. stout, moedig, onverschrokken, dapper. (Zie v.d. W.) dit woord wordt ook gebruikt in de beteekenis van: ook, nog, er bij, daarenboven; andji® nö baga? — voor hem ook; Aambo sakis djo ana* ana” bagat ik ben ziek en de kinderen ook. mampabagai-bagaikan allerlei verwijtingen doen. bagaikan soengoeis als of zij boos wil worden. elkander denzelfden dienst bewijzen; wederkeerig doen; bebaloea® tandö de huwelijkspanden wisselen. soort van boschduif; kajoe balam een houtsoort; gatah balam de gom ae Ate banang sibajau bajau. barabah barauari kak bilobo® bamban bantang bantiëng bantoea® bandoeä bendang boeboeäng bora boenoeáh böójong bidai _biöpart berang bisan bega — 107 — uit dien boom; balam tambagö een koperkleurige duif met een soort van drieslag; balam adoean een voorvechter, woordvoerder, ijsbreker ; ba® ana” balam voor één broertje en één zusje. banang boelang draad, waarmede de hanesporen worden vastgemaakt ; taboelang di indoea” hajam, bij vergissing een hen een spoor aange- bonden hebben fig. zich in het kiezen van een persoon of zaak vergist hebben bv. als men denkt, dat hij knap is en hij is het niet. met de radjë babandiëng de grootste onder de padischuren. — merbak een soort van zangvogel met witten kop en bruin lichaam. een woord, dikwijls aan het hoofd van zinnen voorkomende in den zin van maa. de bles op ‘t hoofd van een dier; ongelukkig; bangkah kangiëng roen- ljiëng tandoea® fig. bekend staan als niet te vertrouwen. mambilobo* het geluid van apen vooral; ook de korte, zware blaf van een hond; ook driftig of knorrig uitvallen van iemand. een soort van riet, een koel vocht bevattende, dat als geneesmiddel gebruikt wordt. mambantang spreiden, uitspreiden. (Zie v. d. W.) algemeene naam voor koe; mambantiëng toelang zich uitsloven; met ijver of inspanning zich op iets toeleggen. gebogen; vorm, gestalte; mambantoet den juisten vorm of gestalte geven; mambantoet'kan buigen; kozijn, dorpel. (beudoel v. d. W.) helder, verlicht, glanzend; bezdang sampaï kalangi® mda* tabantoeù koppig, eigenwijs. overal bekend, klaar en duidelijk voor iedereen; tarang bendang klaar als de dag. vol tot aan den rand; boeboengan nok van een dak; mamboeboeüng al hooger en hooger stijgen. een groote, heilige vogel, die, volgens het bijgeloof de zielen van afgestorvenen naar den hemel brengt; de beschrijving er van doet eenigzins aan den pauw denken. mamboenoeüh _inda* mambangoen, mamtjantjang inda* mamampèh een uitdrukking voor willekeurig, onbeperkt regeeren. babòjong met velen tegelijk, iz massa's. baböjoug oerang kapakan de menschen stroomen naar de markt. een grof gevlochten mat , gebruikt om er rijst, koffie , enz : op te droogen. zie biapari v. d. W. geleerden, rechtsgeleerden ook van personen, die veel overleg hebben. boos , kwaad; mamberang zieh zoo voor doen; pamberang een driftkop. mannen, die met zusters getrouwd zijn. babéga in de rondte draaien, springen of wenden; pabtgaran plaats, waar men paarden in ‘t rond laat loopen; manege; mambegari fig. er taban taboeäh tatiëng tadoeäng tarang taroeäS tarieS — 108 — om heen draaien, niet rechtstreeks voor zijn gevoelen willen uitko- men, langs omwegen tot zijn doel trachten te komen. babéga-béga In kringen voortbewegen. E. naar beneden vallen, ineenzakken (zie v. d. W.); ook taban ana” kö di pakaian, dat kind is overladen met kleederen. een uitgehold gedeelte van een boomstam, waarvan een der openingen met huid bespannen is en waarop bij verschillende gelegenheden gesla- gen wordt b. v. om het uur aan te geven, als er bezoek komt, als er brand is; om in de poeasa het begin en einde van den etenstijd te melden; — de taboeïh larangan is die, waarop slechts bij bui- tengewone gelegenheden geslagen wordt in tegenoverstelling van de taboeùh nan banja” manatiëng optillen, met de vlakke hand oplichten, ook op die wijze dragen, brengen; bv. het eten opbrengen. manatiëng sidakah, aalmoezen uitdeelen; manatiëng-natiëng hati oerang iemand vleien, lekker maken. bas manatiëng minjas panoeah heel voorzichtig behandelen. manatiëng sapandjang adat (plaatselijk voor het geven van zekere geldsom aan den gastheer, bij wien men uitgenoodigd is, ter bijwo- ning van een feest). een slangensoort; naam voor een haan met zwarte pooten en rood achtige vederen. == terang zie v. d. W. manarangì behalve verlichten ook schoonmaken; nog eens vragen. manarang om opheldering, inlichting vragen. tarang didadö het goed weten. tarang hatì vlug van begrip. bakatarangan ook voor iets geen verhindering of beletsel zijnde bv. dikatökannò bakatarangan samiëng hij zegt het maar op den man af: tarang harì helder maanlicht. tarang larèh heldere avond zonder maanlicht. knop, eerste uitspruitsel (zie v. d. W.) bataroeä® knoppen krijgen, uitschieten. (zie v.d. W.) manariè® nemen ; uit, van iets nemen ; plukken ; — ook van de panghoeloe’s een stuk vee of andere bezitting weghalen van hem, die den hem opgelegden plicht niet nakomt; manariè* oerang kabinantoe iemand tot schoonzoon nemen. manariè® njaö den laatsten snik geven. tariè*an een werktuig, voorzien van openingen, die opvolgend kleiner worden , om gouddraad te trekken. — 109 — boeang daoen, tarië® boeah fig. kort en bondig. (zie taroh v. d. W). wanaroeh komt gewoonlijk voor in de beteekenis van hebben, bezitten, er op na houden. manaroeälkan in bewaring geven; pitaroeùh last, lastgeving , opdracht, panaroeähan hetgeen bewaard wordt, bewaarplaats, ook fig. kunde, gedrag, geheim; bapitaroeäh atah ditikoeih fig. zijn goederen aan niet te vertrouwen personen in bewaring geven. ook tapês uitgesproken (zie tapat v.d. W.) recht, precies, juist, ook dicht bij, bv: roemaA hambö inda* djaoeüh ditapè* djalan gadang mnangkonòö: bakatapatan roendiëng overeenstemmen, ook overeenkomstig hetgeen er gezegd of gedacht is. bakatapatan djandji overeenkomstig de belofte. bakatapèan roeèh djö boekoe fig. overeenkomende met eikander. manapatì djandjì zijn woord houden. 1 tepoeng. IT manapoeäng slaan met de vuist of eenig voorwerp. batapoetng vechten. tapoeùng bij verschillende werkzaamheden als versterking gebruikt bv. tapoeùng makan; tapoeäng badjalan ; wmaì tatapoeïng hoekoe tangga nadat de ina fijn gemalen is, valt de nagel af fig. ongelukkig zijn door b. v. iets te hebben, waarvan men geen gebruik meer maken kan; sitapoeùng een boomsoort. (vergelijk tepok v. d. W.) wazapoea* met de vlakke hand slaan. batapoeù* in de handen klappen. batapoeä* oerang datang van alle kanten bij elkander komen. bukken, vooroverbuigen. gissen, raden, op ’toog iets bepalen. (telap zie v.d. W.) mazalö® kwetsen, verwonden door steken, slaan, vallen, branden enz. bv. ta/ò® kaki den di apt; pisau inda” manalö” fig. het verstand is niet groot. indas talö” ldiadja niet luisteren of niet vatbaar zijn voor goeden raad. talö* ook een donkerbruine verfstof. (zie v. d. W.) ook tal tal een vischsoort. tali talian pijn in de gewrichten, tal? katajo het koord of touw voor de borst van den buffel; tali aroeùng halster, tal kaloean touw door den neus van een koe of buffel; talì djoeè-djoeë de lijnen als vogelverschrikkers in de sawah’s gebruikt ; batali-talì lang, uitgebreid gemaakt van een zaak, vermaagschapt, aan elkander verbonden; aka batali tal zeer uitgeslapen, listig zijn; tali boeboetan koord waarmede een kist aan den zolder verbonden is, tanai tawan tajo® taië” tabarau tibarau tingadah tingaran tangkoe1® tingkè® tangka toengkoe toenggang — 110 — of tusschen het deksel en de kist; 44/4 saro een koord tusschen de borst en het gebit van een paard om het te dwingen het hoofd niet gedurig naar boven te lichten; talinö verbond, ook in de be- teekenis van kapalo bajaran ;—tagantoettng inda* batalò sonder reden aanhangig blijven van eene zaak; ook van een vrouw, wier man niet voor haar zorgt en ook niet bij haar komt en toch niet van haar wil scheiden; ta/4 Loetrg een buikband van gouddraad vervaardigd; makan talì arm, behoeftig; lah dapè* talinö reeds op het spoor zijn van iets, reeds in zeker opzicht zekerheid gekregen hebben; Aaian djan patah, tale djan poetoeih fig. ge moet niet oneenig worden. mananai op de handen dragen. mananai hati oerang het iemand naar den zin maken; zorgen dat een ander zich niet onaangenaam over ons gevoelt. krijgsgevangene; fatawan ook in de netten verlokt zijn van een schoone; met de gedachte aan iets vervuld zijn; fetawan mato de oogen van iets niet kunnen afhouden. ontelbaar veel, mazago* in ontelbare menigte bij elkander zijn; met veelheid overdekken. plaatselijke uitspraak voor taries (zie aldaar). een soort van riet (zie teberau v. d. W). zie het vorige, men zegt ook timbarau. maningadah (tengadah) maar den hemel blikken, naar boven kijken, ook brutaal zijn, maningalah matiüharì zich verzetten tegen een ver- bod, bevel enz van hooger hand. tatingadah recht, overeind, opgericht. hoorbaar, te hooren, maniugaran gehoor hebben, kunaen hooren als tegenoverstelling van doof. manangkoet* met het hoofd voorover liggen bv. bij ‘t bidden, als eer- bewijzing , als m-a hoofdpijn heeft of bedroefd is. mananghoei* bakaraljo vlijtig werken. batangkoei *_ voorovervallen. manangkoeiskan oentoeëtngnö in den zin van mich zelven trachten te helpen; zelf raad schaften. (zie tingkat v. d. W.) sport, trede, maningkè* klimmen, stijgen in aanzien. tingkè*-tingkès stijgbeugel; tiughêook mank. eigenzinnig , koppig , bij zijn stuk blijvend, batangha redetwisten, twisten. drie steenen, zoodanig geplaatst dat zij aan de voorzijde een ope- ning vormen, aanwezig in de Mal. keukens en dienende om er bo- ven te koken; treeft (zie v. d. W.) I bereid zijn, lust hebben tot iets. — Il — IL steil. III maxnoenggangkan witgieten, uitstorten , overgieten ; mampa toenggang ten onderste boven plaatsen, omkeeren; bapatoenggang zich in omge- keerden toestand bevinden; toenggang langgung tuimelend, buitelend ; toenggang hatì verdenken. toenggang tenggang hobbelig; tatoenggang hati voorliefde, genegenheid voor iemand of iets gevoelende; bakatoenggangan het op iemand ge- munt hebben, voordurend witten; toeuggang tarah loodrecht; steil naar beneden; oeres toenggang penwortel; basitoenggung met het hoofd of den kop naar beneden, basitoenggang roeroetih alles uitstorten, ook alles uitgeven; gitoenggang endeldarm toeuggang hilang baranji mati bereid zijn heen te gaan en durven sterven fig. voor moedig zijn om zich in gevaar te begeven. middel, batsnggang op muddelen bedacht zijn, raad weten. (zie v. d. W.) met opgetrokken beenen zitten op een hoog voorwerp; bv. het zitten van vogels op een tak of hoogte; manonggö*han op iets anders plaatsen, gewoonlijk een klein voorwerp op een hoog; fig. als onder- pand geven; marnonggò* voor iets tot pand geven; oeäug tonggo* geld, bijeengebracht door de familieleden van iemand, die gestorven is; (voor stapel of hoeveelheid voorwerpen op elkander gezet zegt men hier 09995) tonggö* wit den tekst is hoogstwaarschijnlijk een vergissing en beter door ouggò* te vervangen. een werktuig om visch te vangen, bestaande uit een rondgebogen ro- tan, waartusschen een netwerk en voorzien van een steel; tanggoeù” rapè* karandjang boeboeih fig. even gauw verliezen als ontvangen; even gauw vergeten als hooren; poerö tanggoedt* beurs; ditanggoeä” mambali alles opkoopen. manoenggoe wordt anders hier gebruikt in de beteekenis van manen, de betaling eener schuld vorderen of eischen. (de beteekenis van wachten of waken is zeldzaam.) batanggoeth onwillig, weerbastig zijn, weigeren. een muziekinstrument bestaande uit eenige aan elkander verbonden koperen bordjes. timbal; ook tumba balië* aan weers zijden, aan beide zijden ; batimba tegen over elkander bv. doedoea® batimha tegenover elkander zitten. batimba djalan aan beide zijden van den weg. een soort van koperkleurige woudduif. (zie v.d. W.) en zampd” beide gebruikelijk, ook tampù” tampù* apoeäng heel in de verte eventjes zichtbaar worden; cok van een zaak: ev begint een klein weinig licht te komen; katampit*an en kanampù’ an wat zichtbaar of aan den dag gekomen is. Kapai tampä* poeng- toempä” tam pan tampoen tampoeäh tintiëng toentoen — 112 — goeëng , kapoelang tampä” moekö vaarwel zeggen, en welkom heeten; handelen volgens de regelen der welvoegelijkheid dipanampä’kan ba- naì koeroeih ta” babadjoe hij laat goed zien, dat hij van de smalle ge- meente is. gedeelte, afdeeling, groep, als onderdeel van een geheel; batoempä” toempàä” bij groepen, afdeelingen enz. (zie v. d. W.) welgemaakt, flink, ferm ; voorkomen, aanzien ; er uit zien als, zich voordoen als, het voorkomen hebben van; fampan katjarai alsof zal men gaan scheiden b. v. van een echtpaar, dat altijd kib- belt; fampan kamati er uit zien als of men zal sterven ; tampan koedö batùä* koedö Agam kö dit Agampaard ziet er uit als een Bataker. tampan kaboeroeä* oerangtoe het laat zich aanzien dat hij een slecht mensch zal worden. tampan soedah langgam tabaö op zijn voorkomen valt niets af te din- gen en de kleeren zitten hem netjes aan het lijf (langgam — orde, regelmaat); tampan tampani iets goed opnemen, naar het wezen der zaak onderzoeken; manampan zich zelf bekijken bv. of de kleeren goed zitten ; geschikt zijn voor iets of iemand. == tampoeng zie v. d. W. (manampoedng is echter in het Min. iets opvangen in eenig voorwerp; en ook de handen vouwen bij het bidden zooals de Mal. dit doen). manampoeüng rodì bevelen ontvangen; onder bestuur zijn. (zie v. d. W.) inloopen tegen iets bv. tegen den brand, tegen de me- nigte, begaan, beloopen, loopen over iets bv. maxampoeëh halaman over het erf loopen, het erf begaan; maxampoeühi inzetten tegen een anderen inzet. manampoeähkan ook ergens heen geleiden bv. kabau lia ditampoeähkan kadjalan rajö. 5 (zie vdw) maunintiëng wannen door tegen de zijden van het werk- tuig daarvoor te kloppen; ook de snelle beweging van vogels in de lucht als zij op hun prooi willen toeschieten; stuiptrek- kend slaan met de vleugels, bv. van een kip, wie de hals is afgesneden. : tintiëngan toestel om de fijne van de grove goudkorrels te scheiden; tintiëng angin soort van roofvogel; tatuntiëng darah van het hart opspringen, kloppen; waxintiëng wijze van garen maken, waarbij de afzonderlijke draden door een snel rond draaïende beweging ineen gestrengeld worden; satintiëngan een streng garen. manoentoen blinddoeken, inwikkelen van vruchten aan den boom bv. om te voorkomen dat de dieren ze opeten. — 113 — mambali kabau batoentoen iets koopen wat men nog niet gezien heeft tabali dikabau batoentoen een kat in den zak gekocht hebben. (zie v. d. W.) manindjau met uitgestrekten hals naar iets zien, van uit de hoogte naar iets zien, uitkijken; uitvisschen om van een zaak op de hoogte te komen; maxindjau paham zoeken op de hoogte te komen van iemands gedrag, inborst, karakter; katindjavan geheel be- kend zijn wat betreft gedrag, zienswijze ; djarah bapanindjau voorhoe- de, verkenner; Aatindjau lavei® een soort padischuur, zoo genoemd omdat zij zoo hoog is. (zie v. d. W.) een plank met een steel of trektouw er aan om den bo- vengrond te schuiven naar plaatsen, waar de grond met gaten of onef- fenheden is; maxoendò’ dat werk doen ; manandòkan duwen , voortschui- ven; bä* ditoendö geheel op, weg; batoendölah ang sikò maak je weg van hier; somtijds ook vechten, batoendö tegen den grond geslagen met velen of in groote hoeveelheid b.v. padi door den wind, boeloe ajam batoendö-toendö van de kippenveeren in hoopen opgenomen worden. op, weg, uit, verbruikt, ’t komt er niet op aan, 't is me onver- schillig b.v. zà* tandèh nòölah indä* ka didèn 't komt er niet op aan ik heb er niets aan; batandèh opmaken, verkwisten. of kemiri wordt als knikker gebruikt. (zie tindèh v. d. W.) waxindièh drukken op iets, iets zwaars op iets an- ders zetten, in het nauw brengen, zorg veroorzaken; fixdièh-manin- dièks b.v. bij het kaartspelen een hoogere kaart opleggen; ook al meer en meer doen worden; sitindièh balk of onderlegger. sapoeloeth batang batindièh nan dibawah djoeö nan tahimpis fig. zij, die de mindere functiën bekleeden, dragen den last en de moeite ten gevolge der bevelen van hooger geplaatsen. gebruikt voor saxdiëng kant, kantlijn; zijde, stengel met bloemen of vruchten er aan; tros; ook dat gedeelte waar- uit de staart voorkomt bij viervoetige dieren en kippen, vooral het bovenste gedeelte van den neus. dhoeù, poetiëh satandannö een geheel witte staart. de zwaardere toon op trom of dergelijke, die tusschen de andere lichtere tonen, somtijds voortgebracht wordt ; maxixdin dien toon voort- brengen, slaan met de vuisten. batindin vechten. de ontkenning. zienerskunst , tooveren. deksel, kleed ter overdekking. batokas twisten, krakeelen. toekiës toeankoe tójong tibö titi® tere® tipa® tepö tlies djadjós djadjau djariëh djaradja® djapoei” — 114 — inkeping, kerf; manoekoei een kerf of inkeping maken; maxnoehoeif api vuurslaan. zie achteraan. mandjong bijgieten, bijdoen; batöjong van dat geen waar bijgegoten is, door bijgieten vermeerderd; maxöjongkan iets bijgieten, bij iets an- ders (in den tekst), zonder te letten of dit in genoegzame hoeveel- heid is; in het wilde bijgieten; zonder nadenken of in ’t wilde het werk van bijgieten verrichten ; maxnöjongì door bijgieten vermeerderen. (zie v. d. W.) aankomen, gebeuren 45 bä” vtoe tibönö als dat het geval is; katiböan krijgen, overvallen of getroffen worden, bv. katiböan pa- njaki”, satibö bv. satibò hambò diroemah, pas was ik thuis. hbò diparoei dihampehkan, tibo dimatö dipitjiëngkan onrechtvaardig zijn, waar ’t familie of vrienden betreft. kloppen, hameren, smeden, ook: ranselen en bij sommige uitdruk- kingen ter verstrekking gebruikt b.v. maxiti® makan enz. plaatselijk voor tarië* (nemen). aan den kant van en in dien zin ook: beurt b.v. sipa* hambö bakatö t is nu aan mij om te spreken, batipa” sipa” om de beurt, Zipa” disia padja toe van wien is dat kind familie; zoo ook voor deel, aan- deel b.v. ambie” nan tipa” diang neem u aandeel (wat van u is). veelal gebruikt in vereeniging met tpoe ter verstrekking; vleierijen bedriegelijke praatjes. naast alie voor zien , aanschouwen ; ditilie® wat betreft, wat aangaat. Dj. afkeer, verachting , maxdjadjö* een afkeer hebben, afkeerig zijn van. mandjadjau overal heenloopen; alles beginnen zonder te slagen. sadjadjaw een rij, gewoonlijk zegt men hiervoor sadjadja®. vermoeid , vermoeidheid, moeite, inspanning , aamborstig ; padjariëkhan vrucht van den arbeid; madjariëhkan vermoeid maken, inspannen zorg, moeite veroorzaken mampadjarièhkan zich -moeite of inspanning geven voor iets, djarièh tantang boeliëh zich moeite geven om iets te krijgen, of te verdienen oebe,” djariëh palaraì damam een ge- neesmiddel voor de vermoeidheid en een middel om de koorts te verdrijven fig. benaming voor een kind van wien men veel houdt (vergelijk djereh v. d. W.) (zie djeredjak v. d. W.), ook borstribben. voor djempoet; mandjapoeis halen; mandjapoei” djapoei” tegemoet gaan, inhalen, afhalen; maxdjapoeis djapoeis hatò uitlokken een of ander gezegde. mandjapoeis ook een echtgenoot nemen voor zijn dochter, zuster, of djanö _ djawe* Î | __djarami end j djoengkang djangkau djalintèh djalió® _ djiloeang _ djamboeä __djandjië® Are 115 andere vrouwelijke bloedverwant; maoesoett patang mandjapoei” pagi van de panghoeloe’s of andere aanzienlijke personen, bij hen den vorigen avond onderzoeken, of zij den volgenden dag een feest wil- len bijwonen en ze dan dien dag afhalen. (zie djalang of djelang v.d. W.) ook vloeibaar, mandjalangkan vloeibaar maken; maxudjalang richten, doen toekomen aan hoogere perso- nen; badjalangan bezoeken bij elkander afleggen ; mandjalang kandang (plaatselijke feestelijke formaliteit, waarbij de vrouwelijke bloedver- wanten van den jong getrouwden man, eenigen tijd na het huwelijk, het een en ander naar het huis zijner vrouw brengen ; maudjalang pa- saharan een feestelijke formaliteit, waarbij de echtgenoot de vrouwe- lijke familieleden zijner vrouw, op het einde der poeasa , onthaalt. — djanja; djanò den ik zeg; djanö ang gij zegt; djanö hij zegt. (vergelijk djabat) maxdjawè* ontvangen, aannemen, vervangen; man- djawès poesakö erven; pandjawë* vervanger, opvolger; mandjawês aït van het wasschen der lichaamsdeelen voor het gebed ; badjawè® salam elkander de hand geven; saxdjö badjawèS djò malam de schemering wordt door den nacht vervangen. (zie djerami) hier bekend voor de droge padi halmen zonder korrels er in, stroo; basasò® badjarami bapandam bapakoeboeäran om uit te druk- ken, dat iemand geen vreemdeling maar inboorling van ’t land is. sasasòS sadjaramì van dezelfde afkomst. mandjoengkang met de pooten naar boven liggen ; op den rug of achter- over liggen, in zijn gansche lengte op den grond liggen, b.v. van boomen, pagers; ten onderste boven vallen; djoeugkang djoenghèsan ongelijk of afgesleten van het onderste gedeelte eens voorwerps, waar- door het opwipt of waggelt b.v. van een stoel, oude bruggen enz; ook ongelijk en in verschillende richting door elkander b.v. van de tanden. mandjangkau halen, met uitgestrekte armen grijpen sapandjangkauan als maat zoover als men reiken kan, pandjapoei® nan djaoeúh pandjang- kau nan hampièng fig. voor de rechterhand van iemand of voor hem, die een ander in alles van dienst is. djalì djalintèh gezocht voor de lagoe. een blik waarin zekere bedoeling ligt uitgedrukt ; maxdjaliös wulpsch kijken van vrouwen naar mannen; djalië® dama kapadam zoo kijken als de damar die op het punt is van uit te gaan, voor de smach- tende blikken van een schoone. voor andjiloeang een plant met roode bladeren. franje, kwast. dit is met het volgende woord de benaming van een pas bij het — 116 — schermen; de eerste van den rechtervoet die, naar voren gebracht, niet met den hiel op den grond komt; en de djandjiloe van den linkervoet die naar achteren gebracht wordt en niet met de teenen den grond raakt. djó dengan. djoearó (zie v. d. W.) een persoon, die bij alle feestelijke gelegenheden de zaken regelt; ceremoniemeester; ook voorspraak. boedjang djoearö de god of beschermgeest bij de hanengevechten. djoga* wedijveren met elkander b.v. in kleeding enz. (plaatselijk) djolong pas, kortelings, begin, aanleiding, oorzaak, rede, bv. djolong tibö pas gekomen. djölong gadang nog niet lang groot, djolong baboeah voor de eerste maal vruchten dragen; oerang djölong iemand die voor de eerste maal getrouwd is. manggih djolong bamoesin de manggis beginnen druk te worden; a djolongnö moengko ang batjakù* wat was het begin, de aanleiding voor uw vechten. djoela1 mandjoelaì zich vasthechten; van de uiteinden der takken slingeren om, overkruipen naar een andere plant. djóh toch, dan. dj” voor axdji5 deel, aandeel. djérong krom, bochtig, slingerend. djéló tadjélö op den grond liggen van lange voorwerpen; af hangen , zoodat het onderste gedeelte over den grond sleept. djinih 1 voor djinis. 1 rein, schoon. Aje tjatoeù — tjatoer ook een spel op de wijze van een belegeringspel, waarbij de stukken tijgers en geiten voorstellen. mantjatoeù stikken, met zijde of gouddraad doorstikken b.v. van matrassen. patjatoetran schaakbord of bord bij dergelijke spelen. tjatjé” likteeken ; mantjatjë” schimpen. tjatja® voor tetjak; mantjatja* knijpen, aangrijpen of beetpakken bv. van den tijger; zakkerollen; paxtjatja* zakkenroller; wmaxtjatja® toengga een begin maken met het hakken van gaten in balken. tjatjau haastig, snel, vluchtig in zijn handelingen, veranderlijk, ongestadig bij het geen men doet. tjatjah (zie v.d. W.) Gatjah en tetah ; mantjatjah even aanraken b.v. met de vin- — gertoppen, als men iets proeven wil. | tjadië® pandai tjadai ; ee tjangoe1 tjangang 5 tjapö À tjapai — 117 — Gatjah aangeraakt; satjatjah een oogenblik, een klein weinig ; tjatjah nangkò zoo even; tjatjah lai zoo aanstonds, nog een oogenblik ; id” boeliéh. mantjatjahkan koet men kan geen oogenblik gaan zitten; fig. overladen zijn met werk; Aati koeman samò ditjatjah hati gadjah samö dilapah als er weinig is om te verdeelen, krijgt ieder maar een klein stukje, maar is er veel, dan krijgt men een groot deel. voor hen, die als raadsman, raadgever optreden. mantjadaikan onverschiliig zijn omtrent iets, achteloos, met gering- schatting behandelen, niet tellen. mantjangoeis wachten; verlaten achterblijven; met de armen over el- kander zitten, toekijken; fetjangoei” teleurgesteld; sitjangoei® een le- dig looper; ook van vruchten, die lang zijn blijven hangen en beursch geworden zijn. (zie Gengang v. d. W.) mantjangang wezenloos zitten; gedachteloos zitten, suflen si Gangang een suffer, Gangang tangangì heele maal in de war zijn, in ‘t geheel niet weten wat te doen (men heeft ook tjengang wezenloos, verschrikt op kijken, b. v. tatjengang kaban takadjoeis di badse. een boompje. (zie v. d. W.) wantjapaì reiken naar iets, grijpen naar iets, trachten iets te verkrijgen, b. v. kunde, eene betrekking ; trachten bij iemand te komen; ida* tatjapaö niet gelukt, miet kunzen, geen gelegenheid hebben ; sapantjapaian zoover men reiken kan. gevecht, batjaha* vechten. mantjalies kijken, zien. tjemas ; nevens dit woord wordt ook tamiëh gebruikt voor bijna, op het punt van (zie v. d. W.). goed geproportioneerd, van personen die kort en stevig gebouw zijn ; bevallig, aangenaam van vorm. (zie v. d. W.) in de benedenlanden wordt dit spel dikwijls gespeeld door de jonggehuwden op het eind der feestelijkheden; hier doen het de mannen of kinderen. (zie v. d. W.) gouden of zilveren verlengstuk aan de nagels. mantjampoeëng, verdwijnen in iets; maxntjampoeïngkan indompelen; tatjampoeúng fig. ondergegaan van de zon; wantjampoeùngi zich in- dompelen, zich bemoeien met eens anders zaken. de naam van een tooverring, door welks bezit men alles kan krijgen, wat men wenscht. (zie tgentjang v. d. W.) mantzantjang ook draven van een paard; tjan- tjang tadadè* madjadì oekil (tadadë noemt men o. a. uitglijden of uit de richting springen van een werktuig, dat men gebruikt om te tjandó tjindai tjiboeä® tjiés tjiès tjéla® dabas dara darai — 118 — beitelen of uit te snijden) fig. voor datgeen, wat men dacht ver- keerd gedaan te hebben en dat juist goed uitvalt; fangan mantjantjang, bahoe mamikoet de handen hakken, de schouders dragen het weg, fig. die iets doet moet de gevolgen wachten. mantjantjang indas mamampeh, mamboenoeäh inda* mambangoen, fig. straffeloos, willekeurig handelen. — tjenda; ba” tjandö zooals, gelijk; ba*tjandö aid als van een leien dakje. batjandö-tjandö stoeien, gekheid maken, schertsen, dikwijls door het zinspelen op woorden die tweeërlei beteekenis hebben; zoo zegt men b. v. Aarang lakë* dibah hidoetng hij die 't hoort en niet zoo gauw begrijpt, dat men hem voor ’tlapje houdt, begint zich onder den neus te wrijven, denkende dat het daar zwart is; Karang beteekent hier echter mond. (zie v. d. W.) de buikgordels voor lieden van hoogen stand worden ook zoo genoemd; sifjindai ook een spook , dat zich in eene vrouwelijke gedaante vertoont. eenige bamboezen bij elkander in den grond voor het huis van den Maleier staande, waarin water tot reiniging van de voeten wordt bewaard. mantjiboet*t aid wateruitscheppen, uithoozen. voor afjiè* aan strandplaatsen en in sommige negorijen in de boven- landen gebruikt voor een vrouw, die men als moeder beschouwt , oude vrouw. één. tatjelas glinsterend, glimmend, glanzend; uitkomend of afstekend , beroemd van personen mampatjéla*kan poetsen; glimmend maken van; nan tatjêla® nampas djaoeth, nantabarombong nampa* hampièng dat glinstert van uit de verte gezien en zich als een groote massa voor- doet, als men dicht bij is; gebezigd in de beteekenis van beroemd zijn; zoo ook ax dakòs djolong basoeò ; tasaboer* kaloearan en dergelijke. D. (zie debak v.d. W.). geluid van een menigte vallende voorwerpen b. v. groote regendroppels, kleinere vruchten enz. hoedjan badaba* als er groote regendroppels beginnen te vallen; maz- daba* plotseling komen, onverwachts komen. == derak krak! mandara® kraken ook flink, ferm spreken of opzeggen. (zie deras v. d. W.). uit elkander, in stukken, rul, van voorwerpen die niet aan elkander willen kleven, korrelen, badarai-daraì in druppels _ neervallen, biggelen van tranen, vallen van kleine voorwerpen b. v. kralen; gala® badarai schaterlachen; salerò’ badarat eetlustig ; koekoeùs dasú _dakoea® _dalang _dajoeäng —= 119 — ajam badarai-daraì van een haan zuiver kraaien , ook achtereenvolgend geluid van verscheidene hanen. verdienste, waarde; badasö verdienstelijk op prijs gesteld, welkom zijn (zie djasa v. d. W.). krakend geluid van de gewrichten. idioot. mandajoeüng roeien; dajoeitng ook bij andere werken gebruikt om het voortduren der handeling aan te duiden b. v. maxdagoeùtng badjalan langzaam voortgaan b. v. van personen, die vermoeid zijn doch niet willen ophauden; sakali marangkoeah dajoeötng doeö tigò poelau ta- lampau, twee of meer zaken tegelijk verrichten, twee vliegen in een klap. ook wel daoeäh; tadagoeth hati aangedaan, met medelijden vervuld, bewogen. redegevend of oorzaak aanduidend voegwoord of voorzetsel met de beteekenis van omdat, dewijl, daar, vermits, b. v. de* awa® nö maleh omdat hij lui is; het komt ook voor in de beteekenis van aangaande, wat betreft; (zie den tekst) dès Aambò, inda* ba” ìtoe dö, wat mij betreft, ik denk er niet zoo over; dè* lamö bakalamöan reeds lang geleden. is een persoon, die de bevelen van den panghoeloe aan de bevolking overbrengt en voor de orde in de negorij zorgt; men koos daarvoor vroeger den dapperste. Het woord zou afkomstig zijn van oedoe aandurven, opgewassen zijn tegen, en balang tijger (men zie echter hoeloebalang). of dontfë* mandontje* springen; badontjè*an in alle richtingen rollen- de of vallende b.v. geldstukken ; fädontjè* kate’ ontvallen van een woord. een klinkend geluid zooals b. v. dat van glasscherven. pidandang zie pedendang (v. d. W.). en rangsand* of oerang sana® (zie doesanak: en sanak v.d. W.) gebruikt men ook hier voor bloedverwant, naastbestaande b. v. alle personen uit de zelfde soekoe zijn dausana® van elkander, dansana* saiboe broeders en zusters van een moeder, dansana* sabapa* van één vader, dansana* handoetng van één vader en één moeder, dansana* diloea in tegenstelling daarvan gewoonlijk alleen dausana*, pasana”an of dansana* behalve voor bloedverwant, familielid ook voor dingen waarvan het een de weerga, het evenbeeld is van het andere, ook van twee personen, die met elkander overeenkomen in karakter, gevoelen, betrekking enz. bv. kain wanghö inda” badansana* sikò; pasana*an benaming voor de pokken, als liefkozing gegeven om min- der kans te hebben ze te krijgen of er aan te sterven. doelang rabö rato radjah rarö® rasan ranga® rapoeäh — 120 — mandoelang zich als een doelang voordoen; in den tekst van den rook gezegd die kronkelend opstijgt. R. (zie raba v. d. W.) maralò tasten, opstuiven, uit zijn humeur geraken; maralö marabö djalan stokjes of stekjes zetten bij een gat in den weg, versperren; marabò badjalan den weg tastende zoeken; onbesuisd doorloopen, boos weggaan; rabò-rabòt overal rondstasten, overal om hulp vragen; onbesuisd te werk gaan, tegen velen boos worden; parabò iemand, die gauw boos wordt of onbesuisd te werk gaat; lita* tarabö haoeih takatja uit nood doen wat het eerst voor de hand ligt, van den noord een deugd maken. (ratap zie vdw) weeklagen, jammeren; ratös baboeah-boeah luide wee- klagen (zie ratap berbidji-bidji); ratò* mai” katoeroen het weeklagen als het lijk weggedragen wordt. boeah ratö” datgeen wat men weeklagende uitroept. zegt men van een paard, bij wien het onderste gedeelte der beenen of enkels een andere kleur, doorgaans een witte, heeft; ook radjak (zie v. d. W.); maradjah iemand strepen in ’t gezicht geven, om hem belachelijk te maken. mararò® opensnijden van geslachte dieren om er de ingewanden uit te halen, opensnijden, lostornen van kleeren. tararò® opengehaald aan iets scherps, bedorven, zuur, tot bederf overgaande van spijzen; rasan-rasan het overblijfsel van eten en drinken, restantje op schalen en in flesschen ; menschenlucht in een kamer; slaaplucht ; rasan-rasan oelandò iemand wiens uiterlijk doet vermoeden dat er Europeesch bloed in hem zit; asiëng toe moeah rasan katò-hatò toe voor: daar schuüt wat achter. leven, drukte, opschudding, twist; baranga* twisten, kijven. (zie rapoh v. d. W.). komt ook voor in de beteekenis van zwak van wil; zijn begeerte niet kunnen beteugelen; rapoeëh pagangan onstandvas- tig; paroei” rapoeëh zwak in den buik, van personen die sommige spijzen niet kunnen verdragen. parapoeëüh hatì weemoedig , weekhartig. (zie raga v.d. W.). een van rotting gevlochten bal; tusschentijd, intusschen, terwijl, (waarvoor ook taragò-ragò); ragò-ragò mand, korf, het gevlochten gedeelte aan de halsketting der vrouwen. baragö balspelen; paragö een liefhebber daarvan; ragò badiëng nast masa” fig op twee wijzen tegelijk profiteeren, het mes van twee kan- ten laten snijden; ddä* baragö rägò mätind oerang toe dat mensch is plotseling doodgebleven. ragò manjoeroe” ihoeü habih terwijl hij zich verschuilt, gaat het ragi ramang 4 rani® raö é \ _rongkèh __rangkiang rangkoeäh _rangkai rintang roentoen $ wie rantai achtereinde weg zooals b.v. de naald onder het naaien; fig. terwijl men iets nieuws leert, het oude weer vergeten. in de war, onzeker, niet weten wat te doen. (zie v. d. W. [Ì en III) teekening, patroon; het metaal, dat dient om het met een ander te vermengen b.v. zilver met goud. (zie remang v. d. W.) maramang overeind gaan staan, te berge rijzen ; boeloe ramang dons, de fijne haartjes op het lichaam; maramaug hoen doet* zeer bang, huiverig voor iets. zeer klein, fijn. uitspraak van rawa moeras, poel, plas, soort van duif. met geweld afgebroken, uitgerukt, gebarsten, opengebroken; in 't al- gemeen een los, weg, stuk zijn van de deelen eens geheels; ronghèk saò pitoe diangin van een deur die, ten gevolge van wind, uit haar hengsels valt. een soort van rijstschuur; ook wel de algemeene naam daarvoor. komt voor in de beteekenis van rai4, doch zelden voor in ’t groot opkoopen. (zie v. d. W.) barangkai tot één verbonden zijn; ook van de inwen- dige lichaamsdeelen; rangkaï hat fig. voor lieveling. druk, bezig met iets, verslaafd zijn. marintang met zorg vervuld zijn omtrent iets; ook plagen, storen b.v. djan dirintang djoeö oerang toe karadjö; marintang ana” een kind stil doen zijn door het 't een of ander in de hand te geven of te laten zien; wmarintangkan zijn best doen om eenig doel te bereiken ; rintangan drukte, werk, bezigheid; riztang di main verslaafd zijn aan het spelen; marintang-rintang hati afleiding zoeken. parintang matòö wat dient om het oog te bekoren; pariztang hati wat dient om het hart te verblijden; rixtang diharoet* barajoen zich niet kunnen verzadigen met het zien naar iets, dat wij toch niet krijgen ‚kunnen. de landstreek langs de kust, het land waar men als vreemdeling is; marantau, reizen, naar een vreemd land gaan; marautau pandjang ver weggaan, voor lang weggaan; sariutau pahimbauan op een afstand zoo ver, als men, hard schreeuwende, beroepen kan. afrukken, met geweld ergens aan trekken, met geweld naar zich toetrekken. rantai Kandië zou een ringvormig gebogen stukje staal zijn, uit twee schalmen bestaande; het bevindt zich in ‘den kop van hoogst enkelen dezer dieren en brengt den vinder geluk’ aan. matrendjeng optillen, oplichten, zoodat het voorwerp hangt, de eerste ‚ „beweging bij het schermen, plaatselijk ook voor oververtellen; marer- rentjong randó randam roesoeáh roeang rono retal riri® ririëng renö sarang Ssaroe — 122 — djeng kain de kain optillen b.v. als men door het water loopt; ma- rendjeng lidah spreken, praten, zeggen. soort van tweesnijderd zwaard. een vrouw die van haar man gescheiden is; weduw, ook weduw- naar. marandam in het water zetten; weeken, tarandam fig. verborgen ge- houden, in den doofpot gedaan, in het vergeetboek geraakt ; tabangki” batang tarandam oude zaken oprakelen, oude geschillen nog eens be- ginnen. bedroefd, bekommerd; maroesoeähkan zich bekommerd of bezorgd maken over iets of iemand. heet de open ruimte tusschen ieder viertal palen in een Maleische woning, ook in ‘talgemeen tusschen ruimte, dal. voor warna. dun, afgesleten, vergaan, versleten, gekerfd door langdurig gebruik: geringe ontvelling. voor lirit. voor driëng. is volgens sommigen de geheimzinnige glans, die er o. a. uitgaat van plaatsen, waar zich dingen bevinden waarvoor de Maleier grooten eerbied heeft; men ontwaart dien glans b.v. op plaatsen waar veel goud in den grond zit, ook daar waar zich tijgers ophouden. Volgens an- deren is het bij goud een zeer glinsterend gedeelte en bij den tijger een stukje been in het voorhoofd; in beide gevallen bezit het boven- natuurlijke kracht. S. (zie v. d. W.) uitspraak voor sarang en serang ; basarang ook naderen , al nader en nader komen en nevens sarang gebruikt voor mwakin of tambah b. v. sarang of basarang lama sarang gadang hoe langer hoe grooter , basarang toeòö basarang hampiëng. manjarang aanvallen, bestormen; maxjarang hari den regen bezweren door het prevelen eener tooverformule. sarang oenggèh vogelnest; sarang nanah een verhard gedeelte van een zweer. basarang een nest maken of hebben; saraug menjarang elkander trach- ten vast te zetten bij damspel en dergelijke; inda* tampoeö basarang randah, hö* ta” baadö-adö; de tampoed (een vogel) maakt zijn nest niet laag als er geen reden voor is, nl. als er geen bijen in de nabijheid zijn, fig. voor ‘t geen men doet een doel hebben. (seroe v. d. W.) aanroepen, een schietgebed doen ; bezweren van geesten. rag rn sarau sasës sasó” sakah sagan salö e AÀ — ongelukkig, tegenspoed hebbende; oerang garau ongeluksvogel; dipa- saraunò hidoei*nòö hij verwoest zijn leven. (zie sesat v. d. W.) van den rechten weg af, verdwaald, afgedwaald; sasè5 laloe een verkeerden weg gevolgd, ook in fig. zin ; sasè* manjoerés ver- keerd geschreven; sasè* aka gek zijn; sasè* poesè* iets verkeerd doen- de, in de war zijn. maloe batanjö sase* didjalan als men beschaamd is te vragen verdwaalt men; als men beschaamd is om raad te vragen, komt men slecht terecht; sasè* soeroei® talangkah koembalì in fig. zin vergiffenis vragen voor het- geen men misdaan heeft; zijn verkeerdheden inzien. I manjasö® ook wel wanasö* opslurpen, achter elkander leegdrinken ; het drinken van paarden, koeien en dergelijken. IL sasös verlaten plaats, overblijfselen, sporen van vroegere bevolking ; gevolg ; uitvloeisel. bijaar, bijstengel; kleine tros aan een groote zittende, een deel of stuk van iets afgescheurd; maxjapiëh van elkander scheuren of trekken b.v. de bamboe nadat er eerst een kap in gegeven is. sapiëh balahan een gedeelte van iets, dat uit onderscheidene deelen bestaat; fig. voor de nakomelingen van een familie, die zich op een andere plaats vestigt. basapièh-sapiëh paratian alles willen maar niets uitvoeren. afgescheurd , afgebroken van een tak. manjakah afscheuren, afbreken (zie sehah v.d. W.). (zie segan v. d. W.) verlegen, bedeesd, onwillig, afkeerig van iets. (zie v. d. W.) tusschenruimte, plaats tusschen andere voorwerpen in; salö djari tusschenruimte van de vingers. manjalò tusschen geplaatst zijn, zich bevinden tusschen andere voor- werpen. mangalö ketjè” in de rede vallen; hasa/ö vermengd, van twee of meer voorwerpen van verschillende kleur of teekening. doedoeùts basalö dooreen zitten b.v. geringen en aanzienlijken. Ï manjalang leenen van; mangalangkan leenen voor een ander; ma- njalangi leenen van velen of veel voorwerpen leenen van; salang tenggang hulp vragen. II naast sarang en sadang gebruikt voor zelfs, doorgaans in vereemi- ging met Aoenoen b.v. salaug dinö té dapè* kö* koenoen diden zelfs hij kent het niet, des te minder ik. van twee voorwerpen over elkander geslagen b.v. van de beenen, van haken, die in elkander grijpen; basaloeët* gekruisd ook van brieven, gearmd; in verschillende richtingen over elkander liggende, verschillende richtingen uitgaande; aan elkander verplichting hebben ; salah salah silah samiëng saoels sa wang saoeds sangkö soengkoei® — 124 — aan elkander geparenteerd zijn; tasaloeá* bakeh nan boeroeùs overge- gaan tot, zich overgegeven hebben aan het kwade: maxjaloeühan hoetang de schuld die men heeft bij een ander betaalbaar stellen , als deze ons een dergelijke som schuldig is. sa de verkorting van asa (asal) indien slechts, zoo maar enz. b. v. asa inda* hoedjan hambò paì als t maar niet regent dan ga ik; asa dikatölian samiëng als 't maar gezegd wordt. is hier ook bekend voor oorzaak, reden, aanleiding gewoonlijk van twist (zie sala sila v. d. W). (men hoort hier 4 achter de tweede lettergreep). slechts, alleen, maar, niets anders dan. (zie v. d. W. sahoet) mangaoei® 1 antwoorden; maxjaoer”t beantwoorden; basaoeisan katö disputeeren, redetwisten, twisten: zzampasaoei’kan geluk of ongeluk over een ander afbidden b. v. deu pasaoeiskan djoeö awù* no nèt roegi. IL glad maken en uit elkander kammen van garen, draden, vezels enz. b. v. manjaoei® pandan de bladeren van de pandan glad en buig- zaam maken door ze met een stukje bamboe te schuren. (zie v. d. W.) onafzienbare ruimte rondom ons b. v. op zee, op een vlakte enz. sawangy padjalanan een eenzame weg of reis zonder rustplaats. pasawawgan onherbergzame streek , woestenij. sawang piktran denkbeelden waarop men niet vertrouwen kan; onbe- stemde gedachte. manampoeüh pasawangan fig. voor in zeer benarde omstandigheden verkeerende; moeielijke zaken te doorstaan hebben b.v. examen doen, gevaarlijk ziek liggen. sawang tida* pagantoetngan (waarin het laatste een versterking van het eerste is) een woestenij waar volstrekt geen hulp te verwachten is. Men heeft meer zulke vormen b.v. bodoh nan tida* baraka; mi- hin nan tida* baoeang. uitscheppen, een gedeelte van iets nemen, ontleenen aan, uitvisschen van een zaak. si sangkò gadiëng naam als loftuiting van een aanzienlijke woning. Tegenwoordig minder bekend. (zie soengkoeb. v. d. W.) deksel. mangoengkoeis dicht doen, sluiten, overdekken; ida” tasoengkoei” kamaloean hij is zoo arm als Job; wmaxtjarikan kapalö nan las basoenghoer poenggoeëng nan ta” basaö, zoeken voor 't hoofd dat niet, gedekt en den rug, die naakt is, fig. zijn levensonderhoud zoeken. singgan singoeloeáng — 125 — (zie siughap v. d. W.) maungingkoS openmaken, ontblooten, ontdekken, ontsluieren, bekend maken; voor den dag brengen. hatì tasingho* openhartig, opgeruimd, blijmoedig; tasingkö® hati ba- goeroe vlug in het leeren; da basinghö* kaloemoen guur, koud, somber van het weder; sighò* daoen ambiè* boeah ronduit, zonder omwegen zeggen, er geen doekjes om winden. — singga. een blad, doek of iets dergelijks, opgerold op het hoofd gelegd, bij het dragen van zware vrachten; kohok- kokokh singgoeloeäng alles gereed maken, niets vergeten bij het klaar maken; baban bare” singgoeloeëng batoe fig. in zeer moeilijke omstandigheden verkeeren, zoodat men be- zwaarlijk doen kan wat plicht of volgens bevel is (voor seuggoeloeng zie v. d. W). gebruikt men hier gewoonlijk boeugka-boengka). manjanggah zich verzetten, tegenstribbelen; zich onwillig toonen. een plantje. naam van een vogeltje serindit. (zie v. d. W.) mampasalendang als salendang gebruiken; mampasalen- dang doenia aan alle wereldsche genoegens meedoen. (seloedang zie v. d. W.) hulsel van den bloesem der palmgewassen en sommige bloemen; ook een vaartuigje. manjalödang fig. oppervlakkig of in algemeene trekken iets meedeelen. (zie v. d. W.) trek, eetlust, lust tot iets. manjalérö makan met smaak of lekker eten; maxjalérö tidoeë lekker slapen; patah salérö geen lust of trek hebben; aia sal(rö slijm of speeksel uit den mond loopende, ten gevolge van etenstrek; tabi salérò dèn ik watertand. de vezels in de schil van een pisangbast , die tot binden gebruikt worden ; manjalisië van versleten kleeren alleen nog de draden overgebleven zijnde (sommigen spreken saksièh uit). (zie v. d. W.) aangrijpen, aannemen, opvangen met de handen. panjamboei® alè* ceremoniemeester. katò badjawab, gagoetng basamboei® een gepast antwoord geven, met gelijke munt betalen. mamnjamboeis hatò in de rede vallen; mampasamboeis kan koopwaren door een ander laten verkoopen en hem daarvoor een gedeelte van de winst geven, ook op die wijs in leen geven of op krediet ver- koopen; mampasamboei”i aan iemand goederen op krediet verkoopen om daarmede handel te drijven of ze verder om te zetteu; manjam- ‚boeis ook ontvangen of leenen van iemand, of bovengemelde wijze; manjamboeis lan leenen of ontvangen van een ander. (zie sambar v. d. W.). simbocá samboerani samboeáng gigi sambiëng sambië simpong simpoeäh sesemirós darah sant ó sinta® santan soendoe1 * sanda — 126 — (zie v. d. W.) wanjimboet met de holle hand naar de hoogte werpen van vloeistoffen, losse aarde enz., zoodat deze in druppels of korrels uit elkander vallen; maxgimboeiti met water op die wijs begieten; ta- simboet darah plotseling opstijgen van het bloed naar t hart b. v. als men schrikt. naam van een heilig paard veel in de Minangkab. verhalen voorko- mende. een gouden verlengstuk aan de tanden. voor sambil ook plaatselijk gebruikt voor samiërg. 1 sambil; mangjambie een kind dragen, terwijl men tegelijkertijd iets anders doet. IL richting kant, zijde b.v. sambië kamantari mati roemah hambö goedang aan de westzijde van mijn huis staat het pakhuis. (zie sempong v. d. W). basimpoeüh knielen; sambah simpoeáh in knielende houding, de semba maken fig. smeeken; tasimpoeäh op de knieën gevallen; gestort b. v. van een paard. het zelfde als tasirö* darah. tabak; saxtö-santöi tot vermoeid wordens toe; onder iets ten zeerste lijden ; snakken, smachten, reikhalzen naar iets. (zie v. d. W.) maxginta* rukken, uit de schede halen van een wa- pen; basintas pisau van een uitgetrokken mes voorzien; fasinta* ont- waakt, wakker uit den slaap; tasizta® hati tot andere gedachten ge- komen, driftig; waujinta® gadang ook manginta® roeèh spoedig groot worden, welig opschieten; tasinta*-sinta* lalö* iedermaal wakker worden. (zie v. d. W.) kokosmelk, ook in de beteekenis van het ware; het beste, voornaamste enz. b. v. lak satannó nan hambö katòkan nantoen wat ik daar zeide is ‘t ware. bhasantan rijk aan middelen; kö* santannö basajös tabang hambö ka- kioen, als ik vleugels had, zou ik daarheen vliegen. soendoei® basandoei® van geslacht tot geslacht, erfelijk. (zie v. d. W). basanda leunen. manjanda steunen, ondersteunen, medehelpen; gewoonte onder de maleische vrouwen om bij den dood van een vriendin gedurende ze- ven dagen in het huis van den overledene te helpen, en onder de mannen om, als er een man sterft, gedurende drie jaren van tijd tot tijd iets aan zijn kinderen te geven; paxjandaran stel kleeren dat de nabestaanden van den overledene geven aan hen, die op bo- venbedoelde wijze helpen; doedoea* sandaran tanggoeli zitten met de beenen opgetrokken over elkander gekruist en de armen om de knieën geslagen; sanda manjanda bas aoea djo tabieng elkander helpen (even- _sandang kj k soearo soebang — 121 — als de bamboe en de kant waarop zij groeit); sauda lamang (de bam- boezen kokers waarin de kleefrijst gekookt wordt staan schuin tegen een soort van galg of dwarshout en daaronder ligt het vuur) fig. van alle voorwerpen, die schuin staan of liggen b. v. zooals een stok tegen den wand; in zeer gemakkelijke houding zitten met de beenen recht uit en den rug gesteund. (zie v. d. W). mwanjandang over de schouders dragen b. v. een doek, sarong, koord enz. op zich nemen; maujandang lamang ange> oerang fig. de kastanjes voor een ander uit het vuur halen. in den tekst ter wille van de lagoe voor mond gebruikt, (zie v. d. W). schijfvormig oorversiersel ; soebang-soehang het binnenste van een boompje basoeang genaamd, waarvan versierselen aan de bed- gordijnen gemaakt worden. (vergelijk v. d. W.) waxjoedt nauwkeurig onderzoeken, nadrukkelijk ondervragen. (zie v. d. W.) terug, verminderd, gezakt, gevallen b.v. van het water; zijn vorige gedaante terugnemen; basisoeroei” achteruitloopen b.v. van paarden; damam sgoeroei” afnemende in ook terugkomende koorts; hats soeroei® niet meer boos zijn; teruggekomen van vroegere plannen enz, inda* mangana pasang soeroei® fig. miet denken aan de gevolgen van iets of aan het geen later gebeuren kan; soeroei® didjalan een plan waaraan reeds begin van uitvoering gegeven is, weer laten varen; tusoeroei® Kalamboeaù teruggetrokken zooals een zeeslak in zijn huisje fig. van personen, die eerst grang iets willen doch zich daarna terugtrekken. (zie v. d. W.) wanjoröng schuiven, voortduwen, aanbieden van geld en der- gelijke ter omkooping; tasörong onwillekeurig, te veel, te veel vooruit, voorbij, bij vergissing terecht komen op een plaats, die niet in onze bedoeling lag; tasörong katö-katö zich voorbij praten, zich vergeten bij het praten; ba galèh tasörong ka Tikoe alsof men op Tikoe is terecht gekomen om handel te drijven fig. iets beneden de waarde of met verlies moeten verkoopen; wara sörong omgekocht zijn; manjörougkan tangan kabadjoe de handen door de mouwen van een badjve steken. bijgebouw van de moskee; bidkapel; school voor godsdienstig on- derwijs. het raam bij het weeftoestel om de draden vast aan te schuiven en gelijk te maken. manjoesoeù* begin maken met iets, aanleggen; basoesoeùs kajö begin- nen rijk te worden. Knoopsgat is hier sasöS au of sasapan en schuif taling5 (zie v. d. W.). (zie v. d. W.) maxgoesoen op, naast, in elkander zetten of leggen van soekes soeg1 soeloeäh siba sibië basiboei® sidang ser” sipeS — 128 — voorwerpen , bijeenbrengen, verzamelen van personen, bijeen of in rust brengen van twistende personen; soesoen pakoe opeenvolgend in groot- te of leeftijd. een inhoudsmaat van 4 gantang’s. (zie v. d. W.) alles wat gebruikt wordt om de tanden schoon te wrijven, doch hoofdzakelijk een soort van hout (%ajoe soegi) en ta- bak; pruimpje; basoege de tanden schuieren; soegi-soegi een boompje welks bladeren als geneesmiddel gebruikt worden; soegs landa* pennen van een stekelvarken; men zegt ook sigoelanda* en sagalanda”; (voor uitpeuteren van de tanden, zie Pijnap., zegt men hier Goekië). (zie v. d. W.) toorts, fakkel, mwangoeloeüh met een fakkel bijlichten ; manjoeloeth njoeloethì onderzoeken, trachten opheldering te krijgen; inda® basoeloeh batang pisang bagalanggang matò rang banja” in de beteekenis van: deze zaak is geen geheim, iedereen heeft het gezien of weet het. (zie v. d. W.) baan, geer, zijstuk onder den arm van een hadjoe (in ’t kruis heet het hier pisa”). klein stukje of brokje van iets; partijdig; manjibië den een boven den ander verkiezen; sibiëran toelang deel van mijn gebeente. het druk hebben (zie sebok v. d. W.). (zie v. d. W.) een vergadering van minstens 44 personen in de moskee; in sidang toean daor N. (zie v. d. W.) opgegeven komt het mij voor, dat men te doen heeft met daxg een woordje in de Min. verhalen dikwijls als stopwoord en ook uit eerbied gebruikt. (zie v. d. W.) verstooid, uit elkander, van elkander verspreid; manjert”kan uitstrooien, iets strooien, verspreiden, van elkander of *_ boengind rondverteld, openbaar gemaakt; uit elkander doen; faserd baséra-séra* overal verspreid, verspreid door elkander ; mampaséra” kan iets verstrooien, wegwerpen, versmaden fig. niet willen, zich niet storen aan; baséra* lari naar alle kanten uit elkander loopen ; taséra* barèh kau fig. tegen een vrouw, van wie zeker lichaamsdeel onbedekt is; mangera”ì bestrooien, taséras 1amboeisloshangen van het hoofdhaar, waarvoor men” gewoonlijk tagérai gebruikt (zie v. d. W). overschot, restantje; oepek vratjoen sisö mamakan er heeft werkelijk vergiftiging plaats gehad, als de overblijfselen doode- lijk werken; sisö omba* makhampehkan voor datgeen wat niet meer gebruikt kan worden; voor personen, die nergens toe deugen; voor ontuchtige lieden; voor hen, die pas van eene zware ziekte zijn her- steld; ida* basisö atah dimantjis fig. het is schoon op gegeten. manjipe’ kan iets snel in zijwaartsche of achterwaartsche richting brengen b. v. mangjipe*kan koelamboe een gordijn openschuiven; manjipe*han. badjoe een badjoe openslaan b. v. als men het warm heeft ; mazjipe* kan kain habahoe een kain of doek over een der schouders slaan; sasipes een oogenblik. ook sigos uitgesproken (zie v. d. W. sikap en sigab) welgemaakt, goed gevormd, vlug, flink, vaardig; basigap zich in postuur stellen, op zijn hoede zijn, zich gereed maken, basigo* makan eten klaar ma- ken; sigö” Kato vaardig in ’t spreken, waxjigo”t uitrusten, zich in postuur stellen tegen over iemand, zich gereed houden om te belet- ten, dat iemand iets doet wat in ons nadeel is, bespieden , beloeren. (zie v. d. W.) basilë$ schermen; basilë* kato toespelingen maken op elkander, elkander steken onder water geven; manjilës met over- leg of nadenken iets verrichten; mampasùlë*han te doen werk verlich- ten, b.v. mampasilë'kan karadjö djö hati saba om het werk te ver- hiehten, moet men gedaldig zijn. gekruist, oneenig, twist, oneerigheid. met úUiëS tulils; tjalië®; gebruikt voor zien, kijken maujilit”i waar- zeggen. (zie v. d. W.) wanjilau zien, silau palihatan verblind door het zon- lieht (zie siloe Pijn.); mangilaui waarzeggen. NG. dikwijls gebezigd voor amoeiü/ mangangam de lippen op elkander sluiten, nadat men iets in den mond heeft genomen, ophappen. mangiang weerschijn, gloed afwerpen of verspreiden, glanzen, weer- kaatsen. langiang ngiang van geluid niet duidelijk meer hoorbaar door den verren afstand; ook van nieuwsberichten uitgelekt, eenigszins bekend geworden. mangiang-ngiang sahi”no steken, kloppen van pijn, vooral bij wonden. oela mangiang regenboog; ngtang ngiang rimbö meestal vergezeld van biljatja bintjatjau gebruikt als scheldwoord in de beteekenis van gemeen, laag mensch. (Men vertelt dat de geest van kinderen, die buiten den echt geboren, in een of ander woud neergeleed en aidaar omgekomen zijnde, blijft rond waren en voortdurend om hulp schreeuwt). P. mamatji® persen, in de hand vasthouden; mamatji® pataroeüh in be- waring nemen; mamatji® gadaì een pand bewaren. bapatjah bespreken. nan limö kötö enz. is een landstreek op de grenzen van oud-Agam en Pajakoemboch. padi djintan paroei” para” pasië” pasan pasah pakoeä® pakië® sipali® giló paloe” pané” paoeäh pajoeiing pitoea pitoelö pitoenang — 150 — voor djintan; padi loemoei” een padisoort met kleine, bonte korrels. (zie v. d. W.) buik, pens, maag g, ingewand; gadang paroei” zwanger; inda* baparoei” geen verstand, geen nagedachte, geen besef van iets hebben; asa5 paroeis of taparoei® alleen om eten denken, eetzak ; padt baparoei® de gevulde padi-aren; tibö diparoei” dikampihkan tibò dimatò dipitjèngkan fig. verschoonen hen, die ons na aan het hart liggen en hard zijn, voor wie ons onverschillig zijn; partijdig zijn; sahi” paroeis of paroei* madoe groote behoefte gevoelen; soetö saparoei” een streng zijde; laî diparoeis pangoeloe fig. dat weten we al (voor paroei® kaki en paroei tangan zegt men hier djantoetng kaki en tangan). tuin; paras siang het aanbreken van den dag, bapara* para” één voor één. gewoonlijk voor zinneloos, niet recht wijs, idioot. (zie v. d. W. en P.) opdracht, boodschap, bestelling; bapasan een boodschap meegeven aan; mamasankan iemand door tusschenkomst van een ander bij ons laten komen; iets bestellen aan iemand om toe te zenden of mee te geven aan een ander; mamasani iemand opdragen een bestelling of boodschap te doen; een last door een ander doen volvoeren. tapasah wt eenig gevaar ontkomen, aangeland, heengeraakt, ergens aangekomen. mamakoet* houwen, hakken; Aeroeë® pakoet* lawaai, rumoer, leven. (zie Pijnap.) mamahië® schreeuwen, padiëh sampat hatoelang pakië® sam- paì kalangis fig. in zeer ongelukkige omstandigheden verkeeren; ma- mahiës pandjang hard en lang gillen uit verdriet. een toovermiddel om liefde op te wekken. mamalvet* op de schoot laten zitten; bapaloeï* op de schoot zitten. (zie v. d. W.) het vermoeide, pijnlijke gevoel in de ledematen, ook vervelend; panè” mandanga vervelend om te hooren en in dergelijke uitdrukkingen: een tegenzin hebben, zat zijn van iets; tapanê in gun- stige beteekenis: ten zeerste met iets ingenomen zijn; in ongunstige beteekenis: geraakt of getroffen zijn; czda® panè® panè”nò hari hoedjan, het houdt maar niet op met regenen. een soort van mangga. (zie v. d. W.) ook pagoeöng pakoe de kop van een spijker; saboeah pajoeïtng denzelfden panghoeloe hebbende; pagjoeäng pandji het vorste- lijk regenscherm als rijkssieraad; fig. beschermer, de voornaamste. les, raadgeving, dat geen wat nuttig is onthouden of herinnerd te worden. == petola (zie v. d. W.). geest, geheimzinnige kracht vooral bij het voortbrengen van geluid, waardoor iemand meegesleept, betooverd wordt; piloeroe bapitoenang een kogel, die altijd raakt. padangan poegagö pamatang pantö pantaung pantoen __pandjoeis panùjs pantjoeäng pint joeran pandan poetiëh poediëng poepoei poepoea* wordt plaatselijk gebruikt in de beteekenis van kirönö (men zegt ook padahkan). kruipplantje met ronde blaadjes. dijkje tusschen de sawak's; pamatang laboeüh dijken aan den kant van den weg; prmatang hidoetng neusbeen; hatö-katò indas bapama- tang zonder eind spreken, een vloed van woorden, razen, tieren. vlammen in het hout, ook ringen daarin gebrand. (zie v. d. W.) verboden, ontzegd, wat niet mag, wat verboden is, verbod; paxtang na“ ò’ wat hij voorgeeft, dat hem verboden is wil hij juist graag; de druiven zijn zuur, zei de vos; pantang si Ramú maminta” tolong ik houd er niet van om hulp te vragen (si Ramö was volgens de overlevering iemand, die steeds verkoos zich zelf te helpen) ; ida mamantang voor alles geschikt zijn, van alle markten thuis wezen. sapantoen zooals, evenals, bij voorbeeld. streep of teeken op het lemmet van een wapen, vlam in het staal. gekruisd, kruiseling in elkander, van de vingers der eene hand in die van de andere; bapantjö kruisen; (zie pantja v. d. W.) pantjo- pantjò is plaatselijk bekend als de naam van kleine hutten op de ladangs, waarin overdag verblijf gehouden wordt. (zie v. d. W.) scheef afgesneden; afgehouwen, punt van een kalam saga; pantjoeùng hidoetng arendsneus; mamantjoeäng afhouwen, iets scheef afsnijden fig. beschaamd maken. == spantjoeran (zie v. d, W.). (zie v. d. W.) een heester, waarvan de bladeren gebruikt worden om er matten en zakjes van te vlechten. (zie v. d. W.) wit, blank, Lapoetiëh matd' iets graag willen maar niet kunnen krijgen; ook de toestand van hem, die lang op iemand wacht of met verlangen naar iets uitziet; mahitam moemoetièhhan heerschen, heerschappij voeren; poetiëh taloe het wit van het ei; wit zooals eieren, waarvoor ook poekeh diloea hoenjiëng didalam van iemand, die mooi weet te praten, maar °t niet meent; mamoetiëh zich wit voordoen of zooals wij zeggen: het is wit van de enz. ; poetië/ hati oprecht; wax badarah poeliëh de aanzienlijkste; aloen tantoe hitam poetiëhnò nog miet bepaald hoe het zal afloopen, in onzekerheid omtrent iets verkeeren. (zie v. d. W.). op, weg, verdwenen, uitgeveegd, uitgestorven, kaal van boomen, uitgebloeid van planten. mest, bemesting, mamoepoeit* bemesten; doen smeulen van het vuur; zorgen dat het niet uitgaat door er bv. spaanders, zaagsel, enz. bij te leggen; api mamoepoeü” het vuur smeult; mamoepveü* is fig. op- pérai Kaboeáng kató djantan kasab amboen kasan kasa1 kapan kaló® kanai katari katitiran katidiëng koerapèh koerambis karandö — 132 -—— stoken, opruien; mamoepoet ba api dalam dadö fig. hoe langer hoe erger van ziekte, toenemen van wrok. los wit elkander, verspreid , verstrooid. K. een lengte van 4 hesta, doch alleen bij stukgoederen ; sakaboeüng be- teekent anders een stuk, onbepaald hoe lang; b. v. sakaboeing taboe een stuk suikerriet; mangaboenge bij haboengs meten; mangaboeëng in stukken slaan, b. v. bamboe, suikerriet enz. ; mangaboetng kain een stuk linnen of katoen afsnijden, zooals de kooplieden doen, nadat het gemeten is; fig. voor het geven van een stuk kain enz. van leerlin- gen aan den onderwijzer, als zij bij hem onderwijs willen ontvangen. een gezegde waarop te rekenen valt; een flinke, onbewimpelde uit- drukking. een soort van fijn neteldoek. spoor; kasannö waarschijnlijk , volgens vermoedens of gegevens; ma- ngasan sporen, teekens hebben , merkbaar zijn ; ixda* bakasan onzicht- baar, inwendig, in stilte. rijstpoeder; mangasaiù met rijstpoeder inwrijven. pangapan hari kint hoe laat is het? paugapan roemah Jinò hoe staat het met dat huis? mangalö* dicht vallen, dicht gaan van de oogen; maugalö*kan dicht doen; takalö® in slaap gevallen, ingedommeld; fidoet sakalös een dutje doen. — hena getroffen, geraakt, gevangen, er in geloopen zijn, doelmatig, passend; dalam kanaï aiep geraakt, gewond, in ’t ongeluk geraakt; djarës manganaì de list gelukt; 4&* takoe kanaì manganaì onverschillig, on- wetend zijn; kanad hatö beknord zijn; galì kanaì huiverig, bang ge- raakt te worden; maxnganai treffen, raken, winst, of voordeel heb- ben bij het ruilen of verkoopen, mauganaikan beetnemen in dat ge- val; manganai-i iets of iemand treffen. een plant met lange, tongvormige bladeren, veei gebruikt om er het een of ander in te wikkelen. een soort van duif, bij de Maleiers in een reuk van heiligheid staan- de; zij kan volgens hen voorspoed en ongeluk voorspellen. een groote mand; maxugatidiëng zich zoo voor doen, een dikken buik hebben ; maxgatidiëngi met katidiëngs meten. blik, ’t knippen met de oogen; maxgoerapèh iets met spoed ver- richten. een wapen in den vorm van een sikkel en aan twee kanten snijdend. doodkist, ook een kast of kist om levende of opgezette dieren in te kironö kalamai kaloesoeï® koembang kamoerantang kandoeà EI EEE A koendoeäá kandoeáng _kandië _koendië* kansö — 1383 — bewaren, bv. Aarandò'’ harimau een kist, dienende om tijgers in te vervoeren. duidt een toestand of handeling aan, die in tegenstelling van een andere ontstaat of geschiedt, doch waarop men te voren niet reken- de; b. v. van iemand, die erg ziek is en tegen verwachting beter wordt, zegt men bv. dez asò awa*nò kamati, hironö sanang soeroeiSs zoo zegt men ook aga* hatì den inda* kadjadì dö, kironö djadì djoeö. (Men gebruikt ook dikwijls voor kirond, tapé* of ap?*). een soort van pap. mangaloesoet* dooreen wrijven, in elkander frommelen; maxngaloe- soeù* api vuur uitmaken door wrijven met de handen, voeten enz. kaloesoeü* soeroe zich heen en weer wringen van pijn. djantì een fraai gekleurde tor, waarvan de schilden onder het glas la ringen, spelden, enz. gelegd worden; men gebruikt dit dier ook als doekspeld of ander sieraad. in groote hoeveelheid neervallen b.v. van vruchten, tranen; kletteren van den regen; knetteren van geweervuur. slap, los, gerimpeld, kwabberig; b.v. kaxdoeü djangë*nó zijn huid is gerimpeld; kandoeë hatì zacht van aard. zie hkoendoer (v. d. W.). mangandoeëng In den gordel of tusschen den buikband dragen; zwan- ger zijn; kandoeüngan dat geen, wat men in den buikband draagt; baarmoeder; dazsana* kandoetng echte broers of zusters, kinderen van één vader en moeder, ook in andere familiebetrekkingen b.v. kaka® kandoeäüng enz. wild varken. uitspraak van het zelfde. blik en klokkenmetaal. mangoebië* een voor een ontbolsteren; sakoebië® een heel klein beetje; pangoebièë*an gebolsterde rijst; minta* dada* dirang mangoebiës pa- dischillen vragen aan hen, die de padi ontbolsteren, fig. vragen aan hen, die zelf niets hebben; ba* raso koebië® heel lekker. 1 halskraag bij duiven; boeloe matö kôröng samengegroeide wenkbrau- wen; kòròng kampoeüng omtrek, grens van de kampong. U kajuit, afgeschoten gedeelte in het achterste van een vaartuig. in de war, verward; oerang hoesoeis heden, die met elkander in tweespalt leven of het niet eens zijn; ko* bakoesoei” gondjong fig. uitdrukking voor: er mocht eens verdriet worden aangedaan, men mocht eens verdriet krijgen. nadere verklaring, opheldering, uitlegging; maxngoesoeih om nadere verklaring of opheldering vragen, nogmaals onderzoeken. koesoeú koeli’ koenoen kidjó” kitjoeäh ket jai kida kisa1 kini gabai id gato — 134 — bakoesoe” reinigen, het vuil van het lichaam wasschen, afwrijven (wordt nevens goesoeùt” gebruikt (zie v. d. W.). vel, bast, schil, omkleedsel enz; oppervlakkig, in enkele trekken, schema ; koeli hari opperhuid; bakoeli” koeli* langdurig op eene plaats blijven ; ba’ hoetì’ dasoen zeer dun; hari panch alang bakoeli® weemoe- dig aangedaan zijn (bakoeli” het geluid van een kiekendief.) indien, wat betreft, aangaande; in vereeniging met ko” wordt het gebruikt in de beteekenis van apa lugi b. v. sadang awa no ta tahoe ho’ koenoen awa” den als hij het zelfs niet weet, hoeveel te min- der ik dan. het open en dicht gaan van de vogen; mangidjo’ de oogen open en dicht doen, een teeken met de oogen geven, knipoogen, boelan bakidjo® of hari bakidjö” het afnemen der maan; takidjo’ kidjo’ flonke- ren, tintelen van de sterren; sakidjö eventjes. bedrog, list, streek ; bakitjoeth dubbelhartig, veinzende zijn ; waugstjoeah laga’ laga” op brutale wijze bedriegen. baketjaiì ketjai verspreid; aan flarden, uit elkander. links; Gape” kida of mangida voor iemand, die gewoon is de linker- hand te gebruiken; sumò djö kida om het verachtelijke van iets uit te drukken; Aetongan hakida gemeene praatjes voeren; langkah kida fig. een noodlottige stap, een poging met een onaangenamen uitslag ; op een ongunstig oogenblik iets doen; maxngidakan of mangkakidakan slechte beteekenis aan iets geven; of iemand met verachting behan- delen, links laten liggen. maungiro” of mangirap uitschudden; wangiro kan door uitschudden ver- wijderen, uitschudden, afschudden ; mangiro’ ook weggaan of weg- vliegen gewoonlijk om niet meer terug te komen; verwijderen, zon- der dat men weet wat er van het voorwerp geworden is. mangisaì door uitschudden verwijderen b. v. stof uit een kleed ; kor- rels uit de padihalmen, ook losser maken b.v. zaugssat roempoei’ ; ma- ngisai aboeë” ontwarren vau het hoofdhaar, uitschudden; Aisaian rijst- zeef. thans, nu, tegenwoordig; kind-kini op ditzelfde oogenblik; onmid- delijk, zonder verwijl. G. mangabaì grijpen, reiken, naar iets; in fig. zin: om hulp vragen. maunggato” doorbreken, in stukken doen, van de huid ontdoen, het zij met de tanden, de handen, een mes enz; sizggahlah makan siriëh sagatò* kom een beetje sirih eten. gadoeäng _garoeáng gara” gawa gajoeing garondong garedö pedö galanggang — 135 — == gedoeëng een huis van Wuropeesch maakel; oeraug gadoeëng zijn zij die op een hoofdplaats wonen; gadoeëug een soort van aardvrucht als geneesmiddel gebruikt; pelo gadoetng of oebi gadoeëng aardappelen. 1. een koker van een of meer bamboe geledingen om er water mee te scheppen of in te bewaren 1. manggaroetng met groote stem huilen, een groote keel opzetten, hard weeklagen. (zie v. d. W, gera5) het trillen van de oogleden, lippen, neus- vleugels, vingertoppen enz. door den Maleier beschouwd als een voor- teeken beweging brengen ; van een voornemen at brengen , teweegbrengen ; bagara® ich bewegen, verroeren, werken; ook goud bewerken ; tagara® dihati op de gedachte gekomen; pagara*an werk, bezigheid. een woord om twijfel uit te drukken in de beteekenis van wellicht, misschien, waarschijnlijk, niet zeker; b. v. lat si anoe disenan was N, daar? Zyda5 garan ik weet het niet, ik betwijfel het: of dat is niet met zekerheid te zeggen. haastig, gauw, met spoed. gauw, haastig, snel. — gelang; galang-galang ingewandswormen; toedjoe galang-galang een tooverm:iddel om die wormen te bezweren. bang, bevreesd, hniverig voor. vol met een vloeistof, overdekt met een vloeistof b. v. sawa/ lah ga- nang di aië. abuis, verkeerd, beteuterd, in de war. uitvallende beweging bij het schermen; manggajoeëtng uitvallen; ba- gajoeäng wederkeerig uitvallen; door redeneering het van elkander trachten te winnen. een soort van vlechtwerk, zooals b. v. dat, waarin het gras verkocht wordt. een booze geest of duivel. een stellage als kampplaats voor hanen, en waarbij de toeschouwers in een kring om heen staan. rumoer, hevige ontsteltenis, opschudning. == gementar. bang, bevreesd, huiverig; takoeis ganta versterking voor zeer bevreesd; piganta middel om iemand bang, huiverig te maken (zie v.d. W.) =— ganteh. onkruid met onaangenaam riekende bladeren. manggandjoeë weggaan, zich verwijderen van iemand, ruimte maken, achteruitgaan, achteruittrekken; met een ruk trekken b.v. aan het touw van een vlieger. gandoeäh goeloei® goelië* p 5 gola® golai goemi géra® laboeä® laboe latö ladoeäng larè® laroe1® larië® — 136 — datgeen wat bij het ruilen op een der voorwerpen wordt toegege- ven; kanai gandoeúh bij het ruilen beetgenomen zijn; bagandoeäk komt ook plaatselijk voor in de beteekenis van door elkander, ver- mengd b.v. bagandoeüh samiëng roepiah djö oeang soehoe. gauw, haastig, vlug, met spoed, (vergelijk goot v. d. W.). manggoelits omkantelen, omrollen fig. plagen , lastig vallen, oneenigheid voortbrengen; bagoelië® om en om vallen; om en om rollen. voor öla*-ölai praatjes houden, met elkander schertsen, kouten. plaatselijk voor boems. gewoonlijk gérai, los, uit elkander; maxuggera* losafhangen van de haren, kleederen enz. manggera”kan loslaten afhangen; manggera* gera* zegt men van hen, die druk op straat loopen om te pronken met hun mooie kleeren. koppig, vasthoudend aan eigen idées; gigiëh bakaradjò’ zonder ophou- den werken; bagigiëh ruzie maken, redetwisten. zenuwachtig beven b.v. zooals het hoofd of de handen van sommige menschen. gek, zinneloos, verzot op iets; manggilö gek, verzot of zinneloos maken; manggilokan zich bezig houden met iets: bagilö-gilò om niets anders denken, dan om datgeen wat men doen wil; zich geheel toewijden aan iets. L. I los van den grond. IL malaboet*kan laten vallen; balaboeäs vallen; tulaboet* moeloei® onbedacht iets zeggen; balaboeds laboeù” mati in menigte sterven, palatoets datgeen waardoor de aarde los wordt, mest. een soort van pompoen of kalebas. vuil, gemeen, laag, stinkend; ma/latö’ de indigo in het water zetten, ten einde de verfstof er van te krijgen; wriemelen, krioelen; biza- tang malatò kruipend gedierte; malatökan bekladden, een gemeenen naam geven, vuil maken, doen stinken. gebogen, omgekruld; maladoeöngkhan iets buigen. ver, verwijderd, afgedwaald van de gedachte, talarè* larè* ver weg gaan, zwerven; oerang larè* zwerveling; larè hati met de gedachte steeds op verwijderde plaatsen zijn, denken aan hen, die heengegaan of achtergebleven zijn. ook lang van tijd; balaroei® laroei® zeer lang, langwijlig. malarië® draaien van meubels en dergelijke; van een opening hoe langer hoe dieper worden; b. v. van een wond, invreten , een gat maken. lapoeä” lakoeäng lala lalö® lalin lalah lama lamoen lamah lawas lawa® — 187 — malapoet* geluidnabootsing zoo als /apa* doch doffer; met de vlakke hand slaan; lapoeë* versleten, vergaan, verrot; maljö lapoet* droge visch, die door het lange liggen tot bederf is overgegaan, fig. oude vrijster; lapoeä” dibanaman verrotten, terwijl het in het water gelegd was, fig. van iets, wat men heeft, geen gebruik maken zoodat het intusschen bederft of vergeten wordt. holte, holligheid, kuil (zie lekoeng). malala gedurig heen en weer loopen; slenteren, straatslijpen, sullen, wanhopig op en neer loopen; si/ala-silalaï wordt gezegd van iemand die, door groote droefheid overmeesterd, niets doet, dan op en neer loopen of zich heen en weer wentelen. slapen, tala/ò* in slaap gevallen, ingedommeld, zich verslapen, /a/ó® van olie verstijven; lalò” lalò* ajdm een dutje doen, sluimeren. voor thalim. malalah toeschieten, toesnellen, ergens opafkomen, nazetten , ach- ternajagen. vet, lekker, aangenaam; asi lama® met klappermelk gekookte kleef- rijst; zan lama® dinò wat hij goed vindt, waar hij van houdt; izda® tahoe dinan lama” dom zijn. malamoen op eer hoop doen b. v. van kleeren; balamoen batindjoe hevig vechten; walamoen verbergen gewoonlijk door er iets anders op te leggen, onder iets anders leggen, of zetten; malamoen dihati in het verborgen; malamoen tanah den grond in groote stukken omkeeren. zwak, buigbaar, lenig, licht, jong; lamakh hati met tegenzin; lamah pangoeih bedeesd, er slecht uitziende; lamah paloepoets matö de oogen niet durven opslaan, iemand niet durven aankijken. ruif; etensbakje van een vogel; tinggi lawa* lawa* van hem, die niet gauw zijn doel bereikt; van iemand, die niet vlug van begrip is, ook hij, die een trotsche houding aanneemt. zijn, wezen, bestaan’, b.v. la? ang bapitih hebt gij geld; hambo laï poelò kaken ik ben ook daar geweest; balaï zeggen dat er is; beken- nen; malaïkan zeggen dat iets er is; la samò dimakan indas samò bahanti als er is ‘t samen opeten, en als er niet is samen vasten, fig. trouwe vrienden zijn; salaï sainda* hetzelfde. malajoea” heen en weer buigen zooals b.v. de takken door de wind, een zwevende wijze van loopen, waarbij de lendenen en armen sterk heen en weer bewogen worden. — lengkar. (zie lenghong v.d. W.). een soort van kurkema (/axgkhoeas). lingga linggajoeran lantäf lantië® landjoeis lörong loeâ® loeloeä” loeloeih balolaslolai loel1 loemoei® htas léga limau lewang — 138 — voor tingga ter wille van de Zagoe. slank en hoog van boomen. (zie P.) malauta* ook steken van wonden of zweeren , stompen of slaan met de vuist; malanta’kan steken met iets. uitspraak voor lentik, hier niet buigzaam maar gebogen, want het voorwerp moet in den toestand gebracht zijn; van de tanden door uitvijlen, in dien toestand gebracht; malautiës buigen, naar achteren ombuigen. IL. klapwiekende komen toepikken b.v. van kippen, wier jongen geplaagd worden. (komt hier gewoonlijk voor bii pikiran en aka) lang; landjoeis kèljê een lang gesprek; matandjoeis ook hoog worden, welig opgroeien. wat aangaat, wat betreft. minder dan ’t geweest is, aangebroken. maloeloeù” inzwelgen, inslikken, doorslikken; ida“ taloeloeú” zich niet tevreden stellen met betgeen anderen omtrent ons willen. ergens doorheen kunnen, doorheen gaan; maloeloeih badjoe een badjoe uittrekken; maloeloeihkan er doorheen laten gaan of vallen; Aai maloeloeih verschieten, verkleuren; Aadja diloeloeihkan sapakan het werk werd in één week afgemaakt; daxsana* saloeloeih broers en zusters vau de zelfde ouders; kaloeloeihan miskraam hebben. gewoonlijk balalas lalaì den tijd met kout, scherts door brengen. maloelì is de kapas in kleine hoeveelheden om een stukje bamboe rollen, alvorens het door middel van de kiztjir, tot draden te maken; men gebruikt het ook somtijds voor het rollen van weeke zelfstandig- heden tusschen de vlakke handen. mos, de groene, draadachtige zelfstandigheid in het water; (schimmel is hier Geudawan of tendawan; kroos is kiambang). (de é zooals in heer) andere uitspraak van faï; Ié bafa ang kimi? hoe gaat het tegenwoordig? 4 bakaa het begint al (beter te worden ;) le hamba paù kaken awas nò sahi toen ik daarheen ging, was hij ziek. honger, uitgeput, zeer vermoeid. baléga om de beurt; maléga mandjapo2is om de beurt of den een na den ander uitnoodigen; malégai djò aka op alle mogelijke wijzen probeeren; légaran beurt. limoen; balimau met limauwater reinigen, fig. beschaamd gemaakt. in lewang gadiëng voor géwang gebruikt, het woord komt meermalen voor in vereeniging met langi en schijnt dan de hemelruimte te beteekenen of wel het blauw des hemels; pets lewang langi zou dus ook kunnen zijn een kist zoo schoon of zon groot als de hemelruimte. Sommigen geven voor lCwang deur op. marèh malah malin vf malim _ manö manoeáng maoeih marawa _maham _mangkó _raangkoedoe __moenggoe _mandjö _mandé mandoeáng moram _mora moh __ merang — 189 — lioeùs lioeù” pinggang tusschen de lendenen; malioeäs de lendenen heen en weer bewegen. M. plaatselijk voor maraÂ. heeft de beteekenis van wanneer, als, indien, b.v. mwalah ha” nan toen, kaba’a poelò lai, als dat zoo is, wat is er dan nog aan te doen ; dan, toch, maar in beleefd vragenden of gebiedenden vorm b.v. tolong malah sakèlè” help mij toch een weinig; in sommige zinnen beteekent het zooveel als immers; Aart hoedjan, basah malah awas het regent, ik zou immers nat worden. (zie achteraan.) wel! wel aan! zeg! bamanoeüng An gedachte verzonken, peinzen; tamanoeùng stil van ver- wondering, door verbazing getroffen zijn; mamanoeïüngkan overdenken, nadenken over iets. voor madf. een Maleische vlag. mamakam een handvol te gelijk naar den mond brengen. of moengka voor maka. een boomsoort met onaangenaam riekende vruchten (zie benghoedoe). verhevenheden van den grond, zandheuvel. naast axdjö gebruikt: voor den zin gegeven, toegegeven, doen kun- nen wat men wil, bedorven van kinderen; maaxndjökan en maman- djkòkan toegeven, door de vingers zien. moeder (é zooals in heer). een boomsoort. dof, treurig, zonder glans. het tegenovergestelde van moram, glinsterend, glanzend, vriendelijk, vroolijk van het gelaat. in de beteekenis van toch, dan, dan toch, zoo, gewoonlijk in uitroe- pende zinnen of waar verwondering of blijdschap uitgedrukt wordt. b.v. ba*tjandòö ikömoh o, ziet het er zoo uit! lat moh pilih den ik heb toch geld!; ook ter aansporing, kom, komaan; moAlah kitò pai, kom laten wij gaan; pat mok kapakan ga toch naar de markt! == berang. * N. geduld! wacht! niet zoo haastig ; ‘basinamb* telkens wacht zeggen. naast manjonsong. haroengoeih halimboeboe höjong pjanjang nja nja sajö Toeankoe Imam Malin (mm) — 140 — H. maharoengoeih brieschen, brommen. wervelwind, hoos. ook òjong uitgesproken, waggelen, b.v. van een beschonkene; met het hoofd heen en weer bewegen; wakojongkan van de tanggoeüs op tastende wijze dit vischgereedschap in het water steken. Nj- ondeugend, lastig, hinderlijk. voor ua* of handa*. men georuikt ook #94 sajò vruchteloos, te vergeefs, ook van personen zich verslingerd, bedorven hebben, tot niets dienende. is een geestelijke titel voor hem, die aan het hoofd van het onder- wijs in den godsdienst staat. Lieden van hoogen leeftijd, die trouw hun godsdienst plichten waarnemen, worden ook toeankoe genoemd. is de voorganger in het gebed (mam sambahjang); de imam nagerì is de voorganger bij het gebed in de moskee; de mam hadat staat in aanzien gelijk met den panghoeloe andikò. zijn in het algemeen personen, die een geestelijke functie waarnemen zooals: de toeankoe, pakùr, imam, chatib, enz. Meer in het bijzon- der is het de titel van hem, die de zakat int, tegenwoordig is bij sterfgevallen en huwelijken, en zorgt voor het in orde houden der sawah’s en waterleidingen. Zah malin ìs een veelvuldig gebruikte uitdrukking voor knap, velleerd zijn in iets. ter Al he £ Ah Ve 4 En CT. ge en jn ) | EE _ VERHANDEUINGN. bn i A: GAL LDG VAN HET EIL NS Deel XLV. AFLEVERING 2. NE INE ELN . __BATAVIA, ; 's HAGE, ALBRECHT & Co. M. NIJHOFF. 7 B ren 5 jn Ss d me à » Ue od fe Me mi es Een N * x . « „& Lj ï Eed E k id : hd ë « Ms he _ s Es er . ntt jj ee ig ha - : , al ë N AT . e Á ed he 5 : x ’ Á f « n 4 A ie | , « _ > E ' eh d LS ed e « je % dd » . { if Á _ n _ ik, MREFIC TJINDOER MATO ee NGKABAUSCH-MALEISCHE LEGENDE TA Tk NA AL VERTAALD DOOR BATAVIA, ALBRECHT & Co. 1886. VOORWOORD, In de Minangkabausch-Maleische letterkunde neemt de „/Tjindoer Matö” of de Geschiedenis van Toeankoe Rang Moedó een der voornaamste plaatsen in. NE Wie de samensteller van deze legende, die men onder de Maleische helden- dichten zou kunnen rangschikken, is, waar en wanneer zij werd opgesteld, valt mo eielijk na te gaan. ____Te oordeelen echter naar het groot aantal woorden, die er in voorkomen en di ie meer aan de kusten dan in de Bovenlanden bekend zijn, zou men tot de BREening komen, dat zij in de Benedenlanden haren oorsprong vond. Hier en daar stuit men in t handschrift op uitdrukkingen, die verouderd of onbruik zijn geraakt, zoodat het dikwijls moeielijk viel er een verklaringen 3 vinden. . Je Ofschoon t handschrift gewoonlijk in brokstukken voorkomt, ben ik toch in de gelegenheid geweest er enkele te krijgen, die df ongeschonden df op een paar blad- n na kompleet waren. Zij verschillen over het algemeen zeer weinig, en waar zij st geheel hetzelfde zijn, betreft dit toch slechts ondergeschikte punten zooals de beschrijving van eenig persoon of diens kleederdracht, enz. bb: De spelling is, behoudens een hoogst enkele wijziging, onveranderd teruggegeven. E: Wat de aanteekingen betreft, vele daarvan vindt men ook opgegeven in ’t woordenboek van wijlen den heer v. p. Warr, doch daar de heer Nrx dikwijls zoo uist gespeld en verklaard heeft, was ’t m. 1. miet overbodig, die woorden nog- maals op te nemen. Het verhaal beslaat ruim vijf honderd bladzijden Arabisch schrift, waarvan ik hier + de eerste honderd vijftig laat volgen met het voornemen zoo spoedig mogelijk een tweede gedeelte te bewerken. Forr pe Kook, 80 September 1885. | J. L. VAN DER TOORN. ad bal bode npe L Lr gerelf sert OE he vi sbeifn art 4 AND Ter el ireen COOR Î é i TREE —— [ D í är tl hd ps EL OE ed EES ln) El arl „ hie p Plaatst, A ies etek ' , ene q- Ais Lest | 4E hed] _ eu, ; LA EET ME vene , 3 ï ï Er ' ns ú Eh á t ner usbgedei st 10 te ie, te HTS i mint notuitdnsteens Ee Ï Br of sant nst an ì lu TT a isa Messe Ù ‘ ä N : rar er Te Ì lt MEK MEIR aaisat Ui i s KT SERRA Jaa uint ae efrualzirn es pe rel af AN î BAAK socrantged (94400 EEN = dd Pe En à Á: ES ; TJINDOER MATO. _ Wij vragen duizendmaal om vergiffenis, daar wij slechts verhaald hebben wat de menschen vertellen. Hebben dezen nu gelogen, dan hebben wij daar geen schuld aan. Reeds langen tijd geleden was er een vorstin in Tandjoeng Boengö in ‘trijk n Minangkabau en wel te Pagar Roejoeng, ook Parit-Kotó Dalam geheeten. Zij was miet door aankoop vorstin geworden, zij was ook niet cijnsbaar, ook geen afstam- melinge van eem marah of soetan, maar had zich zelve tot vorstin verheven, in den fden tijd dat haar rijk ontstaan was. Zij was de evenboortige van den vorst van gem en van China, zoowel als van den Radjò laoet, zoodat haar rijk een der vier elen uitmaakte, waarin het groote geheel verdeeld was. Zij torschte de kroon, die elah Kamar heette en was de bezitster van de veelkleurige hair si Gandoom-gandoem, uitgespreid zoo groot was als het geheele rijk en opgerold, zoo groot als een nagel. was geweven door eem nimph, die jaarlijks slechts een slag op het weeftoestel deed, ijl de kain zich zelve inspoelde. Zij bezat ook een heilige kris, Madaug Geri amd, waarvan ‘tgevest van khamathout gemakt was en dat thans in drie stuk- nm is verdeeld. Een daarvan bevindt zich in Roem, het tweede in China en het le hier op Poelau Amas; en bij hunne hereeniging zal het einde der wereld dáár — Zij had ook een bovennatuurlijk baadje met allerlei schoone kleuren, een erf- van den propheet Adam en geweven door engelen. — Zij was in ‘t bezit van wondergoud, waaronder de draagstok brak, als men het op de schouders droeg. Zij t ook een lambing lamboeran, den baard van een djanggi, een lansstang van idjoek een schild van luizenhuid gemaakt. De pilaren van haar woning waren vervaar- digd uit het binnenste van de djilatang en de dwarsbalken van loendaugwortel. Zij een taboeh van poeloet-poeloet en een gandang van saligoeri; de kozijnen in haar huis waren van bajamstammen en haar zitmatje van Milalang. Op zekeren middag, — op den tijd, dat de zon in het zenith staat en de honden hongerig zijn, als het in de kampoeng rustig en op de markt druk is; op het uur, het weven begint te vermoeien; terwijl het warm en winderig was en er een droge donder rolde, — gebeurde het door Gods beschikking, dat de vorstin op een denkbeeld m (en sprak) „welaan Kambang Bandahari! mijn steun, sleutel van mijn schatkist ! an gj Kambang Boengò Tjinò! Anggoen tjandai nan goerawan, Tjatjau baragoe hati, 6 hawan, si Rindoe batjintò baik, Kasoembö hambalau pegoe, sù Kasah salendang dajang, Haning djanih soemoer dinapar, Tjarmin tjinö bakilatan, si Kasih anggan batjaraî, si Marasah goenoeng Marapi, Djaroem perak koelindan ssetö, Talipoeh poelang panggilan, Hamping taserak harì hoedjan’’! „Weest zoo goed si Boejoeng te wekken, die sluimert op de andjoeng. Laat hem naar beneden komen, ik zal hem hier in de gaanderij wachten.” Dit was het wat Boendó Kandoeng beval. Toen zij hoorde, wat er gezegd was, zeide Kambang Bandahari „vergiffenis ge- biedster! doch indien dat uw bevel is, dan schromen wij er gevolg aan te geven, want wellicht zouden wij daarmede iets onwelvoegelijks doen. Immers, als men een schrede te ver doet, dan brengt hij ongeluk aan en als men voor hem heenloopt verlamt hij de ledematen, en dat zouden wij dus ook te lijden hebben. Men kan hem volstrekt niet aanschouwen, daar hij schittert gelijk de zon. Imdien men slechts aan hem denkt, dan wordt men reeds aangedaan; door zijn naam wit te spreken verstijft de tong, en door hem aan te staren wordt men blind. Hoe kunnen wij hem dus wekken! Vergeef het ons daarom Boendó Kandoeng, al zijt gij er ook ontstemd over!” Toen zij die woorden vernam, stond Boendó Kandoeng op; zij ging naar het vóórvertrek en beklom vervolgens de trappen van de andjoeng, waarvan zij de zijden gordijnen openschoof, zeggende: „word wakker Boejoeng! ontwaak mijn vader; mijn eenige woudduf; voorwerp mijner zorgen; enkelvoudige strik die, brekende, niet her- steld kan worden; verlenger mijns levens; pees van mijn hart, middel tegen vermoeienis; verdrijver van de koorts; sidingin als verkoeling op het hoofd gelegd; bovengedeelte van mijn hart, ingesloten milt; gij aan wien het geheele Minangkabausche rijk zijn hulde brengt; opperste van de vier rijksgrooten; kroon van Tandjoeng Boengö; gij die het genoegen uitmaakt van Boeö en Sampoe Koedoes; de lieveling van uw moe- der; troetelkind van uw tante Lindoeng Boelan !” Op het hooren dezer woorden werd de vorst wakker; hij zat op, staarde rechts en links om zich heen en, zijn moeder ontwarende, ontstelde hij. Vervolgens daalde hij af en ging naar het oppereinde van de zaal, omringd door een drukke stoet van hofjuffers, die hem van beide zijden als om strijd bewaaiden. Zijn volgelingen droegen de sirihdoos, waarover een kleedje van geel lijnwaad lag; zij „die daarvoor aangewezen waren droegen zijn kris, anderen zijn hoofdband, nog anderen zijn zwaard; de tand! mandjahil droegen zijn spiegel; men omringde hem met lansen, waaraan lange haar- bundels hingen; acht voorname hofdames droegen zijn kleederen, die met gond ver- sierd en met bloemen van goudwater beschilderd waren, terwijl een slavin in een zilveren kruik water bracht, om het gelaat van den vorst te reinigen. Hij nam plaats op een klein matras afkomstig uit Bengkalis en Tahata Madjoen Alam geheeten; het lag onder gordijnen en hemelen met een zeer fijn gewerkt matje er op en daar- over een kleed met passement, waarop edelgesteenten en diamanten schitterden. Allen, vrouwen zoowel als mannen, stonden opgetogen in de aanschouwing er van; en toen de schare van menschen den Toeankoe zagen zitten, geraakte elkeen buiten zich zelve, want hij schitterde met verschillende kleuren zoodat, als men dacht rood te 7 zien, de kleur geel en waar men groen aanschouwde, de kleur blauw was. Daarbij bespeurde men bij hem een gedurige verandering van gelaat, dat nu eens glansde als de volle maan, dan weer een kleur had zooals goud van tien karaat. Zijn hoofd- haar was gekruld en deed denken aan een tjitjin taroehan ; het bovenste gedeelte van zijn voorhoofd was als de maan van een dag oud; het daaronder gelegen gedeelte was gebogen als een hanespoor; zijn wangen hadden den vorm van een schijf mara- palam; zijn oogen fonkelden als de morgenster; zijn neus geleek op een wit uitje; zijn ooren zagen er uit als een verwelkte talipoek; zijn lippen als uitgewerkte lontar; zijn tanden schitterden als een Chineesche spiegel; zijn tong was als een rijpe ham- palam; zijn kin had den vorm van een drijvende wolk; zijn hals was even fraai als die van Medan Chiali; en zijn spraak zoet en welluidend, zoodat het moeilijk geweest; zou zijn zelfs een prinses te vinden, die er zoo schoon uitzag. Mocht dat van zijn K; uiterlijk voorkomen kunnen gezegd worden; ook zijn inborst vond geen weerga. _ Zeldzaam waren de prinsessen, die voor hem een goede partij konden zijn; noch op zijn voorkomen noch op zijn manieren viel iets aan te merken; het was alsof hij geschilderd was; hij geleek een edelgesteente schitterende op goud. K Toen hij een oogenblik gezeten was, zeide de Toeankoe: „vergiffenis moeder ! wat hadt gij te bevelen?” _____De moeder antwoordde hierop: vwel, mijn jongen, de reden waarom ik u wakker gemaakt heb, is de volgende: ik ben al oud en ’% is daar « wenschelijk dat wij, terwijl ik nog leef, eens met elkander overleggen en r en. Ik wil u daarom iets leeren en verklaren, dat voor U moet zijn als de ovuung-oe lang, want als ik wilde ondernemen om U de oude tambö uit te leggen, dan zou er geen regel vergeten, geen titel overgeslagen mogen worden: : Hier in t rijk van Minangkabau, aan de oevers van de Bangkoewas, rondom den berg Merapi, zijn er drie vorsten, die gelijk in aanzien zijn; dee ene is de vorst van _Bócó, de tweede, die van Soempoe Koedoes en de derde, die van Pagar Roejoeng. Zi zijn als een koord getwijnd uit drie draden, doch ieder mijn kind heeft zijn eigen gezag. Hoor nu goed mijn zoon, naar hetgeen ik U van hen zal verhalen. Wat de vorst van Boeó aangaat, hij heeft het gezag in alle zaken, de adat limbago betreffende en moet daarbij de strikste rechtvaardigheid in acht nemen. Deze ver- plichting rust op den vorst van Boeó, dien wij daarom den vorst over de adat noe- men. Wat verder den vorst van Soempoe Koedoes aangaat mijn kind, hij doet uit- spraak in zaken den godsdienst betreffende. Hij houdt zich dag en nacht met de koran bezig; hij is de uitvoerder van Gods bevelen en doet volgens de geboden van den neen hij is streng omtrent de goddelijke voorschriften, zijn Godsvereering is klaarblijkelijk, zijn daden getuigen van vromen ijver, en zijn rechtspleging wordt overal nagevolgd, daar hij een hoogst rechtvaardig vorst is. Zoo zijn de functies van den beheerscher van Soempoe Koedoes, dien wij den vorst van de eeredienst noemen. Wat eindelijk dit rijk betreft, mijn zoon, hetwelk den naam draagt van Pagar Roejoeng, daarvan zijt gij de gekroonde vorst! Gij zijt het, die het bewind voert 8 over het geheele Minangkabausche rijk, dat zich uitstrekt tusschen den berg Malintang, de zee, Doerian ditakoeá® radjó, si Kalang balantá® basi en si Loeloeáf poenai mati. Dit alles behoort tot ons gebied. Wat de rijksgrooten betreft er zijn er vier, in vier verschillende landstreken; n: l: de Bandaharó van Soengai Tarab, de Kadhi van Padang Gantiëng, de Mangchoedoem van Soemanië® en de Toean Pandjang van Soero- asó, die den naam dragen van Datoek Pamoentjak en aan wie de beslissing van alle zaken is opgedragen. Zij hebben de meest moeielijke betrekking, daar zij van U de bevelen ontvangen en dag en nacht de kust moeten bezoeken, om bij de geheele bevolking de belasting te innen, zoowel wat betreft de opbrengsten der gronden als de inkomende en uitgaande rechten, die alle ons toekomen. Die vier rijksgrooten zijn als de rijkgevederde vleugelen van Pagar-Roejoeng; zij hebben hun macht aan ons te danken, en kunnen in de benedenlanden geheel naar goedvinden handelen, daar zij aan niemand verantwoording schuldig; zij mogen de rijkskleuren en de groote pajoeng dragen alsmede het lapië sorong gebruiken; dit alles echter met onze toestemming. Behalve dezen is er nog een ander, mijn kind! n: l: de groote heer van Batipoeh, die zich van ieder onafhankelijk beschouwt en de kracht zoekt in zijn eigen persoon. Hij mag doen wat anderen niet doen, behoeft zich nimmer in ’t spreken te ontzien en heeft een afkeer van op nederigen toon iets te zeggen. Wij noemen hem dan ook den tijger van Kotö Piliang. Wij zullen hier eens even bij blijven stilstaan. Als er verschil onstaat tusschen de adat en limbagö in dit rijk, dan is dit overgelaten aan den Bandaharó van Soengai Tarab. Wordt er echter, aan hetgeen hij vordert, niet voldaan, ofschoon de witspraak volgens algemeen gevoelen rechtvaardig is, dan kan. de Bandaharö zich er niet verder mede bemoeiën, maar verschijnt dan op de gebruikelijke wijze voor den vorst van Boeö. Kan ook deze niet beslissen, dan begeeft hij zich volgens de voorgeschreven vormen naar hier om voor U te ver- schijnen, mijn zoon, en aan ons is dan het eindoordeel overgelaten. Aldus zijn de voorschriften en wettelijke bepalingen. Bovendien mijn kind is er nog iemand anders, n. Ì. wanneer er geschillen omtrent zaken, den godsdienst betreffende, onder de geestelijken onstaan zijn, dan verschijnen dezen, van hun boeken voorzien, voor den Kadli van Padang Gantiéng, ten einde ze te vergelijken met het voornaamste boek; en mochten zij het dan miet eens worden, dan gaat de Kadhi met hen en al de imam’s, Chatib's en 44 moekim’s naar den vorst van Soempoe Koedoes, om het oor- deel van dezen te hooren. Kan men ook daar tot geen belissing komen , dan verschijnt de vorst van Soempoe Koedoes voor U en hier wordt dan de zaak uitgemaakt. Ook dit is volgens voorschriften en bepalingen. Eindelijk, mijn kimd, indien er twist ontstaat in ‘t rijk van Minangkabau; als men de wapenen wil opvatten en men tot geen bevrediging kan komen, dan moet de zaak voor den Mangchoedoem van Soemanië* gebracht worden, opdat deze ze bespreken en onderzoeken kan. Na t einde der beraadslagingen verschijnt de Mangchoedoem met alle raadsheeren volgens de bepaalde formaliteiten hier voor U, arna gij de zaak witmaakt. Ook dit is voorschrift en wet en daarom noemt men den grooten haard, en het middelpunt van het vischnet, waarin alle visschen van __Mimangkabausche rijk zich verzamelen. Er is echter nog iets anders, waarom ik U gewekt heb, mijn zoon! — Ik n. Ll, reeds sedert lang vernomen, dat de Bandaharó van Soengai Tarab een ga- lan mggang heeft opgericht in Koerimbang Batang Halang. Die galanggang is geheel met goud behangen en versierd met hemels en gordijnen met gele franjes. lr moct ar een zeer groote drukte heerschen; de hanenveeren vliegen er in hoopen over grond, men hoort er voortdurend het gerammel van dukaten, realen en klein zilvergeld, terwijl het kopergeld in goenizakken staat opgepakt en er kati's goud en stapels koopwaren liggen. Zijn dochter, n. Ll. Langgó Gani geheeten is reeds volwassen en nu wordt er reeds drie maanden lang een bruidegom voor haar gezocht. Men eft al drie schuren padi verbruikt, reeds drie djemat's goud uitgegeven en drie pakhuizen ledig gemaakt ten behoeve van de prinsen, die daar bijeen zijn. Geen vorst of hij is er, geen soetan of men kan hem daar vinden. Drie kemoening’s, die dienden om er de paarden aan vast te binden van hen, die naar haar hand kwamen dingen, zijn reeds doorgesleten zonder dat zij een geschikte partij kan doen en het schijnt dus, dat zij onder den invloed van de Saxtoeng-pilalai is. Weet gij, vat gij nu volgens mijn- gedachte doen moet? Gij-moet aan den galanggang van den Bandaharó een bezoek brengen. Uw verplichtingen toch bepalen zich miet tot een enkele, maar van af dat gij den troon beklommen hebt, moest gij er naar streven de gevoelens en gewoonten van de inwoners te leeren kennen en U van hun adat en limbago op de hoogte te stellen. De voorschriften van de adat eu rechtsple- ng zijn velerlei en t is ons niet bekend of zij daar tot op heden nog onveranderd Sn De vormen van hen, die vorst zijn, brengen mede, dat zij weten dat, hoe hooger men geplaatst is, hoe nederiger men moet wezen, en daarbij wordt van ons, vorsten, gevorderd, dat wij onze onderdanen in stilte eerbiedigen, zooals zij ons dit in het openbaar doen. Indien dit nageleefd wordt, dan komt alles tot stand en rust er zegen op hetgeen er gedaan wordt. De verplichtingen die op de raadslieden rusten zijn, dat zij op den dag slapen maar des nachts waken en geen gebrek aan wapens hebben; dat zij standvastig zijn in hun handelen, onpartijdig in het opleggen van flen, dat zij altijd bezig zijn en immer een oog in het zeil houden. Verstandige en moeten weten te verbeteren, wat niet goed is en in alle moeielijke omstandig- en te voorzien. Macht uit te oefenen is niet gemakkelijk en men heeft daar- omtrent wel acht verschillende gevallen. De vorsten, de parapatih’s, de kooplieden, de biopari's, de adat, de vergaderingen, het verstand en de boeken hebben daaromtrent ieder hun eigen verklaringen. Ge moogt ze niet met elkander verwarren en ze ook t gelijkstellen als gij ze met den Bandaharo behandelt. Luister daarom goed, mijn n! en onthoud daarbij dat de oorzaken van de misdrijven der onderdanen vijfderlei zijn: ten eerste worden er verkeerdheden begaan met de handen, ten tweede met de va ten derde met den mond, ten vierde met de oogen en ten vijfde door het 10 gedrag. Ziedaar waaraan de verschillende feilen der onderdanen zijn toeteschrijven. De rechtspleging nu van den vorst is tweërlei: ten eerste zij is hidoep en ten tweede zij is mati. Hidoep wil zeggen: zijn uitspraak kan niet door anderen voor ongeldig verklaard worden; mati, beteekend dat dit wel kan geschieden. Die van de parapatih’s bepaalt zich tot drie gevallen: ten eerste geven zij bepalingen omtrent de betaling van schulden; ten tweede voor het innen van schuld- vorderingen; ten derde voor het verdeelen van de gemeenschappelijke bezittingen. De voorschriften der kooplieden zijn van vierderlei aard: zij mogen miet afwijken van het vroeger door hen bepaalde of in het later door hen vastgestelde; wat voor anderen geheim is, mogen zij niet vertellen, doch wat bekend gemaakt mag worden, dienen zij aan anderen mede te deelen. De verplichtingen van de rechtsgeleerden bepalen zich tot drie zaken, ten eerste zij zien, ten tweede zij hooren en ten derde moeten zij het bewijs van de overtreding hebben. Voor de adat bestaan er drie voorschriften; ten eerste moet de misdaad duidelijk zijn, ten tweede moet zij door getuigen gestaafd kunnen worden, en ten derde dienen de bewijzen in handen van den rechter te zijn. De vergaderingen houden zich aan twee bepalingen n: 1: wat het eerst afgesproken is, moet na- gekomen en wat er voor het gevolg te bepalen valt, later behandeld worden. Het oordeelen volgens het verstand geschiedt op drieërlei wijzen : ten eerste iets kan noodig of plichtmatig; ten tweede het kan geoorloofd, ten derde het kan ongerijmd of onmogelijk bevonden worden. Wat de boeken betreft, die hebben hoofdstukken en artikelen, waarvan de eerste den inhoud aangeven en de laatste dien nader toelichten. De wijze waarop de menschen zich uitdrukken draagt het kenmerk van misleiding zooals in Atjeh, of het zijn zinspelingen zooals bij de Maleiers of het is gebloemde taal zooals bij de bewoners van Baroes. Verder, mijn zoon! indien gij in Soengai Tarab zijt aangekomen en de Ban- daharo doet iets, wat hij niet doen mag, of indien hij wat te ver gaat in het spreken en maar zegt wat hem voor den mond komt, dan moet gij er U ditmaal maar niet aan storen, wijl het voor de eerste keer is. Gij zult zoodoende verstandig han- delen mijn kind! en hij zal U vreezen en liefhebben; afgescheiden hiervan is het niet goed, te zijn zooals een Aaroean, die kinderen opeet. Wat gij daarenboven ook vooral onthouden moet, mijn kind! is dat er voor hen, die op den vorstelijken zetel zitten nog zeven zaken zijn nateleven; n: l: zij moeten rechtvaardig zijn, voorzichtig en moedig, in hooge mate milddadig, behoedzaam in het spreken, geduldig, niet zorgeloos en maar niet alleen aan genoegen denker. Verder wensch ik mijn kind, dat gij zonder schande of onheilen van daar moogt terugkeeren en gij, zoo God mijn gebeden verhoort, een lang en kalm leven moogt leiden, waarin gij al uw verlangens bevredigd ziet! Verder brengen de voorschriften mede, dat, indien gij door die oorden heen- trekt en te Soeroasö aangekomen zijt, gij met den Imdomo van daar beraadslaagt en tracht het met hem eens te worden. Te Padang Ganting gekomen moet gij met den Kadli in overleg komen en trachten ook met hem tot dezelfde zienswijze te geraken. Komt ge Bik van daar te Soemanië® dan handelt ge insgelijks zoo ten opzichte van den Mangchoedoem en zijt gij later in Batipoeh dan doet ge ook zoo omtrent den Grooten heer daar. Als ge dan niet meer met de grooten der vier balai’s in gevoelen verschilt, dan zijn de twisten de wereld uit; doch is er nog iets, waarover gij het niet eens kunt wor- den, dan brengt ge de zaak tot haar einde; daarna brengt gij de rijksbestuurders met den Toean Gadang van Batipoeh bij elkander en verschijnt met hem voor de vorsten van Boeö en Soempoe Koedoes; wat de adat en limbago betreft, daaromtrent mag men niet van gevoelen verschillen; men moet wat tot de sjara’ behoort ook vol- gens deze en wat adat is, volgens de adat behandelen. Niettegenstaande dit, moeten die twee zaken elkander steunen, dewijl zij elkanders grondslag uitmaken. Tracht het daarom met elkander eens te worden en onthoudt dat, als gij met de vorsten van Boeó en Soempoe Koedoes en de rijksgrooten eendrachtig samenwerkt, de harten van Uw onderdanen gerust zullen zijn. Als men weet, dat de rechtspleging van het begin tot het einde rechtvaardig is, dan zal uw naam immer het toppunt van roem zijn en het zal overal bekend worden dat de vorsten dezelfde denkbeelden hebben _ van hum hooge waardigheid, de rijksgrooten één zijn in hunne bevelen, de oerang toeö dezelfde begrippen hebben omtrent het naleven der wetten, de panghoeloe’s op de zelfde wijze recht uitoefenen; de manteris eendrachtig samen werken en de hoeloe- balangs dezelfde denkbeelden hebben omtrent datgeen wat schande voor hen is. _ Dat nu zou ik gaarne wenschen, opdat het land in vrede zij, zoodat de ongetrouwde vrouwen zonder geleide over den weg kunnen gaan en de kooplieden uit verre oorden naar hier komen, om hun waren te verkoopen. Indien ge Soengai Tarab zonder ongelukken moogt bereiken, hoe verheugd zullen dan de Bandaharo en de rijksgrooten, de panghoeloe’s met alle manteri’s, de bantaro’s en jongelieden, groot en klein, oud en jong, geringen en aanzienlijken, armen en rijken zijn! „Als gij op reis gaat, neem dan ook uw jongsten broer, Katjindoean, mijn oogappel, mede; want deze is zeer verstandig, spreekt vriendelijk en boezemt anderen ontzag in; hij is gelijk de vlugste haan op den galanggang, of zooals de limpapeh in onze woning; hij is de vertrouweling van alle inwoners in het rijk van Minang- kabau. Het zal voldoende zijn dat gij met U zessen gaat” „Als gij op reis gaat’ zoo vervolgde zij „moet gij ook den haan meenemen, den haan Kinantan met zijn langen staart, die over dag met uitgespreide vleugels neerstrijkt en des nachts zich verbergt (?) die wit de holte van de hand eet en uit de boengò koekoe drinkt. Het is de vlugste haan van het paleis en uit één ei ge- komen met Biring Sanggoenani, den haan, die op den berg Marapi woont, die hoog in het hemelruim kraait, die van zephijrs leeft en bloemenwater drinkt en die nestelt op den talang parindoe, daar, waar de wilde vogels sterven en waar het nest is van de zwarte civetkatten. Neem ook Goemarang mede. Goemarang heeft een dikken, vollen staart een zwart streepje in de hoeven, een sterk gevormde borst, zwarte lippen en onder de 12 tong een IJ-vormig teeken; zijn beenderen zijn zwaar gebouwd en hij heeft een snellen loop; hij wordt gerekend tot de Tedji-paarden en is een afstammeling van het paard Samboerani. Wat den haan Kinantan aangaat, deze is voor hanesporen onkwetsbaar. Laat U tevens vergezellen van djoearó Medan Labiëh met een koker hane- sporen en een streng bindgaren bij zich. ’tIs niet noodig, dat ge er met U velen heen gaat; want het geheele rijk behoeft er niet mee bekend te zijn; Uw onderdanen behoeven niet te weten, dat gij het zijt en daarom behoeft ge slechts met uw zessen te gaan en kunnen si Barakat, si Baroeliëh en si Tambahi U volgen. Zijt ge op de plaats van Uw bestemming aangekomen, mijn kind, tracht dan in overleg te treden met den Bandaharo; onderhoud U ernstig en in het geheim over alles met hem en laat Datoek zeggen, of het hem behaagt om mijn leveling, Tjindoer Matöó tot schoonzoon te nemen. In geval hij niet wil zou ik gaarne zien, dat niemand er iets van te weten kwam, opdat er voor U geen schande uit voort- vloeie. Mocht hij daarentegen er wel toe bereid zijn, dan zal hij in hem slechts een zwakken steun vinden, want Tjindoer Mató is doodarm. Bespreek vooral ook de hoedanigheden en het karakter van uw jongeren broeder. Deze toch stoort zich aan niemand en als er iets is, dat hem niet aanstaat, dan gaat hij met zijn achterste naar boven staan, en spuwt, onder het uiten van allerlei brutale woorden, op den grond; hij is zeer driftig en in plaats van zich tot bedaren te laten brengen, wordt hij hoe langer hoe erger; hij heeft daarenboven een ongestadig humeur, spreekt anders dan een gewoon mensch, en zegt gewoonlijk iets, dat voor tweeërlei uitlegging vatbaar is of waarop niet te rekenen valt. Ik zeg dat zoo, omdat, indien er later iets met hem gebeurt, gij daardoor schande zoudt ondervinden en het dan zijn zou alsof ik aan anderen om hulp gevraagd had, maar daarbij toch mijn eigen zin heb gevolgd, en toch zou ik voor mij hem altijd bij mij willen houden.” | „Ja, (antwoordde de Toeankoe)” als gij uw zin hadt, zoudt U gelukkig ziju, indien wij thuis mochten sterven, wij zouden alleen van huis naar de fapian mogen gaan en ons mogen verlustigen met balwerpen, paardrijden en vlieger oplaten. Nu dit echter niet zoo zijn kan, is uw hart niet tevreden. Als gij drukte en gejoel hoort, als gij verneemt, dat er vreugde is onder de jongelieden van mijn leeftijd en het te lang duurt, voordat ge weet wat er gaande is, dan gunt ge U den tijd niet den trap af te gaan, maar ge springt, zonder aan iets te denken, naar beneden. Daarom zal ik, om niet verder te gaan dan ik mag, maar alles aan U overlaten.” Toen Boendo Kandoeng dit hoorde, begon ze te glimlachen zeggende: welaan mijn jongen! mijn eenige woudduif, voorwerp mijner zorgen, als ge zoo spreekt bevalt mij dit des te meer. Hr is echter nog iets, n: l: morgen ochtend wil ik alles klaar maken en djoearo Medan Labieh, die in Solok dalam woont, ontbieden. Daarenboven is Katjindoean ook miet hier.” Het was zoodoende reeds achtermiddag, schemering en eindelijk avond ge- worden, zoodat men de damar aanstak. In dien nacht werd er geen oog geloken maar leerde de moeder aan haar kind allerlei wetenschappen, die betrekking hadden * 15 op het tegenwoordige zoowel als op de toekomst. Zoo leerde hij de pindoedoek, de pilajah, de pigaring, de pigantar en de toetjo karakoetö. Behalve deze werd hij ook _ onderricht in de kunst om zich in % licht onzichtbaar te maken, tegenover een groote menigte vijanden plotseling te verdwijnen, zich te verbergen voor de punt _ van een vijandelijk wapen door juist en net zijn passen te maken en heel hoog op te springen; hij verkreeg de kennis om anderen in hun begeerten tegen te werken, booze harten tot bedaren en in zichzelf gekeerden tot spreken te brengen. God vergunde hem kennis te krijgen van alles, wat er onder de zon is. et Daarna sprak Boendó Kandoeng: kom aan, mijn kind! luister nu goed hoe uw moeder aan al die kundigheden gekomen is. In vroeger jaren, toen ik U onder het hart droeg, had ik allerlei sterke begeerten, zoodat ik zelfs het hart van een _krokodil verlangde te eten; doch waar ik den meesten trek naar had, was een gading klapper. Het behaagde God, dat ik alles kreeg en wel door toedoen van Salamat _Pandjang Gombä*, een trouwen bediende van mij. Eenigen tijd daarna viel ik, zoo wat om vier uur in slaap en begon te droomen. Ik droomde dat er een Wali, de bezitter van de kabat te Mekkah, kwam. Zijn baard was een hesta lang, de _ schoonheid van zijn gelaat kan ik U niet beschrijven, doch de kleur ervan was fraai en geelwit; hij was van een middelmatige, uiterst bevallige gestalte en schitterde als een Chineesche spiegel, zoodat men den glans niet verdragen kon; zijn kleed en tulband waren wit en verspreidden’ een zeer aangenamen geur van zich evenals amber en muskus, even als kurkema en spijknardus. Hij stond aan ’t hoofdeinde en sprak aldus: „Vorstin! Gij draagt een kostbaar kleinnood onder het hart, dat den naam heeft van Goemala Sati, dat in het vuur niet verbranden, in het water miet vochtig worden kan en bestand zal zijn tegen knijpen en knippen, kruisigen en _steenigen. Zoodra het ter wereld gekomen is, zal het daar de plaats van God innemen; - reeds gedurende zijn leven zal het een oerang Kiramat zijn, vorsten zullen er elken dag voor verschijnen; als men er te dicht bij komt, zal het met ongeluk treffen en wie B] het in den weg treedt, zal het met lamheid slaan; het zal de heerscher worden van dit rijk en over de inwoners van Poelau Pertjó zal het onbeperkt regeeren. Voorts, _ vorstin! als ’ kind geboren wordt en in het leven blijft, is *t uw plicht er goed voor te zorgen. De naam en galar er van zullen dezelfde wezen en wel Oerang _Moedö Soetan Roemandoeng; het zal een vorst zijn even aanzienlijk als die van Reem, van China en de Radjó Laoetan.” Toen mijn droom uit was, onwaakte ik. Ik keek rechts en links, doch be- _ speurde niets; wellicht was het dus een geest geweest, die een monschelijke gedaante had aangenomen of een duivel, die spreken kon. Ik was verwonderd en dacht dat het niet anders kon, of de droom had een beteekenis; het scheen mij toe alsof het een gumstbewijs was van God, die mij iemand gezonden had om mij te onderrichten, en dat het dus de woorden van een vriend Gods waren.” De Toeankoe glimlachte, toen hij die woorden hoorde. Dien ganschen nacht deed men geen oog meer dicht en toen het zoowat acht 14 uur in den morgen was, zeide Boendó Kandoeng: /kom aan, Barakat! ga nu djoearó Medan Labieh halen in de kampong Solok Dalam. Hij is opgegroeid in het hanen- kloppen; het is hem een verbod om bij “+ partuur maken van hanen, bedrogen te worden en hij geeft geen draadje toe. Zeg hem, dat ik bevolen heb, dat hij hier komt en hij niet talmen mag. Laat hem ook een koker met hanesporen en een kluwen garen meebrengen.” Toen si Barakat dit bevel ontvangen had, ging hij naar beneden en liep op een drafje weg. Zoodoende kwam hij eindelijk in de kampoeng, waar djoearó Medan Labieh woonde, dien hij toevallig op het erf aantrof, bezig zijnde met het slijpen van hanesporen en het uitpluizen van bindgaren. Toen de djoearó zag, dat er iemand gekomen was en hij si Barakat bespeurde, viel de hanespoor hem van schrik en verbazing uit de handen, terwijl het bindgaren in de war raakte. Vervolgens zeide hij: „waar gaat gij heen Barakat, wat heeft Boendo Kan- doeng bevolen? Heeft wellicht mijn laatste uur geslagen?” Si Barakat glimlachte op deze woorden en zeide: „wees niet bevreesd Datoeá', zoo iets is volstrekt het geval niet, maar er is iets anders, wat onze gebiedster heeft gelast n. l. of ge zoo goed wilt zijn U ogenblikkelijk naar haar heen te begeven? Bovendien heeft Boendó Kandoeng bevolen, dat gij een koker met hanesporen en een kluwen garen zoudt meebrengen. Gij moogt ditmaal niet talmen.” Djoearó Medan Labiéh, dit vernomen hebbende, ging de toebereidselen voor zijn vertrek maken; hij pakte zijn kleederen bij elkander en begaf zich op weg, gevolgd door si Barakat. Beurtelings voor elkander loopende, naderden zij al meer en meer en kwamen eindelijk bij den hoofdingang, waar zij den weg naar de vorstelijke woonplaats insloegen. Nadat zij op het erf gekomen waren, ging djoearó Medan Labieh, gevolgd door si Barakat naar boven en, Boendö Kandoeng gewaar wordende, zei hij nederig: „duizendmaal vergiffenis! ik ben zeer beangst, wat U te gebieden moogt hebben!” Dit hoorende sprak de moeder: „wel djoearó Medan Labieh! wacht een oogen- blik, ik wenschte U te spreken;/ waarop zij vervolgde: vgij Baroelich! moet den jongen gaan zoeken, Kantjindoean, mijn oogappel. Ik heb zoowat drie dagen geteld, dat hij dit erf niet betreden heeft; en het schijnt nu eenmaal mijn lot te zijn, dat mijn kind van een geheel buitengewoon gedrag is Er gaan dagen en zelfs maanden voorbij, dat hij deze woning miet ziet; het is alsof hij geen rust in het paleis heeft, hij maakt het iedereen lastig, weet niet wat hij wil, denkt niet aan de omstandig- heden, waarin hij verkeert en doet niets dan spelen en alle woningen, de een voor de andere na, binnenloopen.” Hierop zeide Kambang Bandahari: /'t is wel waar, dat moeder te ver gaat in haar liefde voor Katjindoean en hem geheel bederft. Wat mij betreft, reeds sedert lang doe ik niets anders dan voor en na rijst koken en de bijspijzen wegnemen en weer door andere vervangen; de kommen breken in de Aidangan, omdat zij zoolang staan moeten, wachtende op dien grooten mijnheer; en toch, als ik maar een weinig 15 doos Men en naar de balai brengen, om RE wegens zijn slecht gedrag 5 de negorij te verwijderen, Ja ri Bn zal, zoo moeder lang in het leven ko alles en wat arg een zoompje gekreukt is of dat zijn baadje slechts een weinig naar a ruikt; en als er maar het geringste aan ontbreekt, zult gij er ander voor in de plaats geven. Het gevolg daarvan zal zijn, dat Tjindoer Mató, klein zijnde verwend geworden, op Bieten leeftijd zich door zijn luimen laat regeeren eu als Boendó Kandoeng dan k mt te sterven zal er niets van hem te recht komen en niemand zal van hem wil- len weten.” _____De moeder zeide daarop: „Kom, Kambang Bandahari zoo moet gij niet spreken, vant hij mocht het eens hooren. Hij is, zooals gij zelf bespeurd hebt, zeer trotsch ‘en daar hij sterk en gezond is, zou hij wellicht wegloopen en ons vergeten. Bemoei er U dus liever niet mede!” _____Hierop zweeg Bandahari stil. _ Vervolgens hernam Boendó Kandoeng:” „Kom Baroeliëh! ga nu mijn kind!” si Baroeliëh sprak nu: vvergiffenis Boendó Kandoeng! waar toch moet ik hem zoeken, het zal mij onmogelijk zijn hem te vinden, wijl wij niet weten of hij stroomop of afwaarts gegaan is. Men kan immers nooit met zekerheid zeggen waar hij is; hij is evenals een sprinkhaan op de katjang, en heeft veel van de vogels op de eilanden, die overnachten, waar zij tegen den avond aankomen; steeds allerlei plannen vormende, brengt hij er nooit een ten einde; want hij is te onrustig. ie i Toen de moeder dit hoorde, zeide zij: „welaan Baroelith, wat dat aangaat, kan ik U op de hoogte stellen. Tjindoer Mató zal wel dààr zijn, waar de Aadap Bb; daar waar veel jongelieden bijeen zijn en op de rabab gespeeld wordt. Zoo ge hem echter daar niet vindt, mijn kind! dan moet ge eens zoeken op de plaats, woar men zich bezighoudt met balspelen, of waar vliegers opgelaten worden; daar waar men schijfschiet of de schermmeesters zich vermeien in het wapenspel; daar, waar gejoel en getier is. Mocht hij echter ook daar níet zijn, loop dan door naar de vlakte van Sariboelan, de plaats, waar men zich oefent in het toebrengen van steken met lansen, waar men balanceert en schilden kruist. Zoo gij hem ook daar ‘miet aantreft, zoek dan verder te Padang Pandjang rechts van Periangan, want daar 5 oudt de jeugd zich bezig met paardrijden” Os De Toeankoe voegde erbij: „zeg Baroeliëh! ga eerst zien op de vlakte van Kajoe Tanam, waar hij volgens mijn gedachte zal heen gegaan zijn om bal te spelen en vliegers op te laten; want van daag is het Maandag en dan komen daar velen uit den gegoeden en denken stand bijeen. Indien hij daar niet is, zoek dan op de markt te Manggojang en vindt ge hem ook dààr niet, ga dan maar ergens anders kijken.” 16 Na dit bevel ontvangen te hebben liep si Baroeliëh op een drafje weg en kwam hij eindelijk in den omtrek van Kajoe Tanam’s vlakte, waar men zich, terwijl er een zacht windje waaide, verlustigde in het balspel en het oplaten van vliegers. Kenige oogenblikken later hoorde hij bet gegons der vliegers en toen hij nu naar de hoogte keek, zag hij ze daar als vleermuizen in de schemering, rond- dwarrelen. Baroeliëh liep door, het begin der vliegerkoorden zoekende en na een oogenblik gaans kwam hij bij de menigte, die onder het geboomte bij Kajoe Tanam aan het schreeuwen en joelen was. Dit kon wel niet anders, want de jonge- lieden uit den gegoeden en aanzienlijken stand waren er aan het pret maken; natuurlijk omdat zij rijk waren, uitgedoscht in allerlei kleeding. Toen Tjindoer Matö si Baroeliëh gewaar werd schrikte hij zoo hevig, dat hij het koord van zijn vlieger onwillekeurig liet vieren. Van angst hikkende zeide hij: „waar gaat gij heen Baroeliëh? Wat mag er met moeder gebeurd zijn? Wordt zij door zware hoofdpijn geplaagd of is de Toeankoe onwel geworden? want deze drie nachten heb ik onrustige droomen gehad.” Deze woorden hoorende sprak si Baroeliëh eerbiedig: „vergiffenis mijn jeugdige “meester, er is niets van dat alles! Onze oude gebiedster heeft alleen maar bevolen , dat wij huiswaarts zouden keeren en wij niet mochten talmen en dit bevel kom ik U overbrengen.” k Toen hij dit hoorde liet Tjindoer Mató zijn vliegerkoord los en nadat Baroeliëh het opgenomen had ging hij, gevolgd van dezen naar huis. Met onrust in het hart zich voortspoedende, naderde hij allengs het pad, dat naar het vorstelijk verblijf leidde en nadat hij op het erf voor de woning gekomen was, klom hij naar boven. Op dit oogenblik begonnen de dieren, die hij er uit liefhebberij op nahield allerlei leven te maken; zijn aap bootste de luit, zijn moesang de trom na; zijn beo begon op weemoedige wijs te neuriën, zijn pauw zat op het dak de vleugels uit te schudden, en de haan Kinantan met zijn langen staart begon te kraaien, zoodat het geluid door het luchtruim weergalmde. Daar keek Boendó Kandoeng op wie er was en Tjindoer Matö bemerkende, zeide zij, vverlenger mijns levens, pees van mijn hart, geneesmiddel tegen vermoeie- nis; verdrijver van de koorts; sidizgin ter verkoeling op het hoofd gelegd; bovenste deel van mijn hart; ingesloten milt, gij die geslepen, kundig en bekwaam zijt, wiens lippen steeds zoete taal uiten; gij die gelijk zijt aan den vlugsten haan van den galanggang, de limpapèh in onze groote woning, de vertrouwde van iedereen; mijn vadertje, zijt gij eindelijk toch gekomen!” Hierop sprak Tjindoer Matö, vvergiffenis moeder; vergiffenis Toeankoe Dui- zendmaal smeek ik vergiffenis aan den verheven gebieder van het rijk, wiens beve- len ik met nederigheid zal ontvangen.” „Wel aan mijn jongen’ hernam de moeder, vik heb U door Baroeliëh laten roepen omdat ik, volgens mijn gedachte, een goede tijding vernomen heb. In Soengai Tarab, en wel in de Kampoeng Koerimbang Batoe Alang heeft de Banda- B 17 haró reeds sedert drie maanden een galanggang opgericht, ter eere van zijne doch- ter, prinses Lenggú-Geni, met het doel zich een schoonzoon te zoeken. Geen vorst of hij is er, geen soetan of hij kwam er heen; en van daar dat ik op het denkbeeld gekomen ben, dat het goed zou zijn, indien mijn kinderen een blijk van belangstelling gaven met er ingelijks te gaan kijken. Ofschoon ge niet witgenoodigd zijt, is het toch goed, dat ge er uit U zelven heen gaat, want de Bandaharó zal daar nog meer over in zijn schik zijn. Neem djoearö Me- dan Labiëh mede, benevens mijn haan, een koker met hanesporen en een kluwen garen.” ; : Op het hooren dezer woorden begon Tjindoer Matö te schaterlachen, ter- wijl hij zeide: „Wat heeft U toch gedroomd, dat gij zoo in uw schik zijt! Ge- lieve echter eerst eens goed over uw plan na te denken. Vertrouwt gij het wer- kelijk ons daarheen te zenden of is 't u onbekend, dat het gewoonte in Soe- ngai Tarab is, dat de vorsten van den morgen tot den avond bedriegerijen en on- rechtvaardigheden plegen, dat zij tuk zijn op allerlei zwendelarijen en men er niets doet dan vechten en krakeelen. De vreemdelingen, die er komen, wie ook, ontzien zij miet doch verkoopen zij op staanden voet, den koopprijs uitma- kende in hun. tegenwoordigheid, ja zelfs hun eigen vrienden bedriegen zij, en daarom vertrouw het toch niet moeder! want als er personen zooals wij in Soengaì Tarab komen, dan loopt dit altijd slecht voor hen af, (dan worden zij, slim zijnde, gedood en dom zijnde verkocht, terwijl men ze als betaalmiddel be- t,‚ indien zij zich de eene of andere vrijheid veroorloven). Heeft moeder ons À dan niet meer lief, moeder, die dag en nacht bezorgd voor ons was, toen wij dood- arm waren, en die ons behoedde voor het minste leed? (als maar een enkele mug ons hinderde, joeg moeder deze weg.) Wij voor ons denken er anders over en hopen dat gij de liefde voor ons, die gij van jongs af hebt grootgebracht, volmaken moogt door, indien zulks kan, overal bevel te geven om een groote hoeveelheid padi te koopen die wij, op ons gemak levende, kunnen opeten; benevens zes of zeven potten met olie als vooraad voor dit paleis. Laat ons niet weggaan, doch na een kalm en rustig leven hier in uw woning sterven. Dan eerst zal ook uw wensch vervuld zijn.” (*) A Toen de Toeankoe dit hoorde, begon hij te glimlachen en zeide: „vergif- fenis moeder! doch over hetgeen si Boejoeng gezegd heeft, moogt u eerst wel goed nadenken, opdat gij later geen berouw zult hebben; want moeder heeft nu zelf gehoord, wat hij verklaard heeft, en hij is vroeger reeds naar Soengai Ta- rab geweest. De bewoners daar zijn zeer slecht, zij houden zich bezig met plun- deren, sluipmoorden en vergiftigen en iedereen door mooie praatjes en vleierijen te bedriegen. Moeder koestert toch nog liefde voor ons, die zij van jongs af heeft grootgebracht, en mag daarom niet zoo roekeloos wezen!” ' EG) De wensch van Tjindoev Matö is naar Soengai Tarab te gaan; daarom maakt hij gebruik van het zoogenaamde Zias. 18 Het gelaat van Boendó Kandoeng betrok op ’t hooren van deze woorden.” „Mijn lichaam, zoowel als mijn mond zijn voor het ongeluk geboren,” zeide zij ven toch kan ik mijn gevoelens niet uitdooven. Soetan Roemandoeng en Tjindoer Mató hebben, hetgeen ik welgemeend zeide, kwalijk opgenomen en op- recht gesproken woorden hebben twist uitgelokt. Tot nu toe had ik meer ver- trouwen, dat gij den naam van mensch waardig waart. Luistert eens goed, doet de ooren goed open en neemt ter harte, wat ik zeggen zal. Er zijn zesderlei menschen: ten eerste zij, die den naam van mensch hebben, ten tweede nage- maakte menschen, ten derde zij, die het voorkomen van menschen hebben, ten vierde zij, die op menschen gelijken, ten vijfde zij, die menschen en ten zesde zij, die werkelijk mensch zijn. Hoort nu goed toe, nagemaakte menschen zijn b. v. afgodsbeelden; het uiterlijk voorkomen van een mensch heeft b. v. datgeen, wat van verre zichtbaar is, maar nog niet onder bepaalde vormen kan gebracht worden; schijn- mensch zijn zij, die zich voordoen als bewegelijke beelden, die zich alleen bewegen wanneer zij in beweging gebracht worden; menschen zijn zij, die slechts van gewone zaken op de hoogte zijn; doch werkelijk menschen kan men eerst hen noemen, die verstand hebben van hetgeen openbaar of geheim is; die het onderscheid kennen tusschen den dienstbare en den gebieder; die weten waar begin en eind van iets is; die het wettige van het onwettige onderscheiden; die verschil maken tusschen het verdienstelijke en noodzakelijke; die grondstellingen van voorschriften kunnen onder- scheiden. Dat zijn eerst ware menschen!” Beiden glimlachten toen zij bemerkten, dat Boendöó Kandoeng uit haar hu- meur was en zeiden: „vergeef 't ons moeder! wat U beveelt willen wij ten uitvoer- brengen; wat gij ook gebieden moogt, wij zullen gehoorzamen !” De moeder zweeg nu een oogenblik stil en djoearó Medan Labiëh, die dien woordenstrijd gehoord had, sprak ook niets, daar hij ten zeerste bevreesd was. „Komaan, Kambang Bandahari!’ hernam de moeder, „gij mijn steun, sleu- tel van mijn schatkist, gij, die alles in dit paleis bestiert! en ook gij Kambang Boengó Tjinö, Anggoen Tjandami nan Goerawan en Tjatjau bangai hati, haast U al- les in gereedheid te brengen, daar de zon nog niet hoog aan den hemel staat. Kambang Bandahari n. |, moet naar het binnenvertrek gaan, den sleutel van mijn schatkist nemen, de doos van paarlemoer openmaken en daar de kris Madang Geri uitnemen. Wees er echter hoogstvoorzichtig mede, want als gij er over henen stapt, dan brengt zij ongeluk aan en als gij voorbij haar heen loopt, dan maakt zij de beenen krachteloos. Zij is ingewikkeld in een stuk geel lijnwaad. Neem er ook de andere uit n. 1. de Samponó gandjö erah, die omwonden is met een blauw stuk doek en waarschijnlijk in de ivoren doos ligt. Haal dan ook de #iztjin tjanago in welks edelgesteente zich alles scheef afspiegelt en waarop de aarde en hemel afge- beeld staan. Men weet miet of zij van goud of van zilver, van rood dan wel van geel koper is; zij schittert met allerlei kleuren en is tot dus ver nog nooit gebruikt geworden. Deze ring is een erfenis van den vorst van Roem en door hem achter- 19 gelaten, toen hij mij is komen bezoeken. Neem dan ook nog het donkergekleurde sandelhouten kistje, dat aan het boveneinde van de bewaarplaats onder de legerstede staat en haal daaruit twee stel kleederen, die volgens uw gedachte voor deze gele- genheid geschikt zijn!” _Kambang Bandahari dit hoorende, legde vuur op de rookpan, ging naar het middenvak vaa de woning en trad in het binnenvertrek, dat zij met benzoë be- rookte en met geel gemaakte rijst bestrooide; waarna zij, onder het doen van een schietgebedje, den sleutel omdraaide en vervolgens de uitrustingen van hare plaats nam. Toen zij alles had, daalde zij af naar de soerambi om ze Boendó Kandoeng aan te bieden met de woorden: vvergiffenis Boendö Kandoeng! hier zijn al de klee- |I - deren Et Hierop zeide de moeder: „Goed! Komaan nu Kambang Bandahari, Kambang _Boengó Tjinöó en Anggoen Tjandai nan Goerawan, maak nu verder alles in orde, terwijl het nog niet laat is; want mijn kinderen zullen op reis gaan en vreemde, _ oorden bezoeken, waar zij geen hulp te verwachten hebben. Kambang Boengó Tjinö dit hoorende, antwoordde; „vergiffenis moeder! de rijst is reeds in de hedang en de goelai al klaar, zoodat men slechts behoeft op Meendienen.” E. De Toeankoe zette zich nu aan tafel, daarin gevolgd door Tjindoer Matú, djoearö Medan Labiëh, si Barakat, si Baroeliëh en si Tambahi, die allen met hem _ meegaan zouden. Nadat men gegeten en gedronken en ook een betelpruimpje ge- _nuttigd had, sprak Boendö Kandoeng: „Welaan Barakat en Baroeliëh! haalt nu Goe- marang, (Goemarang met zijn dikken staart, gestreepte hoeven, breede borst, wiens lippen zwart en wiens tong van een IJvormig teeken is voorzien; wiens beenderen uit één stuk bestaande, gelijk zijn aan ivoren piztjoeran’s, die dik in het vleesch zit en snel kan loopen, die gerekend wordt tot de Tedjó paarden en een afstamme- ‚ ling is van Samboerani) en breng dan ook te gelijker tijd zijn tuig mede. En gij SN Op dit bevel ging si Barakat heen en bracht Balang Kandai op het erf; hij had tevens olie en een kam bij zich en begon Goemarang en Balang Kandai in te wrijven en te kammen. Toen hij hiermede klaar was, sprak Boendö Kandoeng : „Welaan, Goemarang! zij gaan allen op reis en ge zult nu voor de eerste maal in den vreemde gaan; ge zult als gast de kampoengs binnentreden en Soengai Tarab _n. l. Koerimbang Batoe Alang, bezoeken. Ge moogt nu niet buiten het spoor gaan en de planten vertrappen, noch volgens eigen begeerten handelen; want gij zijt daar in een vreemd land en zoudt mij, als ge zoo deedt, beschaamd maken.” Bij 't hooren dezer woorden begon Goemarang te hinniken. „Balang Kan- dai!” hernam de moeder weder, „luister goed toe en wees voorzichtig in uw loo- pen; als ge meegaat, dan moet gij steeds achterblijven, ge moogt geen stap voor- uit gaan en Goemarang niet voor de voeten komen, maar altijd blijven volgen!” Rx: Dit hoorende, begon ook Balang Kandai te hinniken. Nu ging de moeder 20 naar boven en zeide: „Komaan, mijn jongen! mijn eenige woudduif, voorwerp mij- ner zorgen, mijn eenigste strik die, stuk gaande, niet meer hersteld kan worden, mijn eenig kind dat geen weerga heeft en van vlekkelooze afkomst is! Kom, trek uw kleederen aan, mijn lieveling, hier zijn ze!” id E De Toeankoe richtte zich bij deze woorden op en stond zoo recht als een kaars. Vervolgens begon hij zich te kleeden. Hij trok een lange broek aan van Halahansch naaisel en Manangkabausch snit; het waren geen valsche edelgesteenten, die er aan waren, maar echte, die bij honderden aan de pijpen zaten, terwijl de band met duizenden brillanten schitterde, Dalama* Makah geheeten; juweelen en saf- fieren fonkelden er op als gloeiende kolen in de duisternis, zoodat men er de blik- ken voor moest neerslaan, evenals voor het zonlicht. In vroeger tijd had Boendó Kandoeng deze broek geweven met het stille voornemen ze aan den vorst van Roem ten geschenke te geven. Nadat de vorst zijn broek aangetrokken had, deed hij zijn kain aan. Deze had een goudgele kleur en een fraai bewerkten zoom van een span breedte; het pa- troon er van was een hesta groot en doorwerkt met gouddraad; zij was van een onschatbare waarde, een handbreedte er van kostte wel tien amas en een span wel vijf thail, terwijl men voor haar geheel wellicht een heele negorij had kunnen koo- pen. Het was cen nabootsing van de kains in den hemel, die den naam van San- doesin dragen en het had in moeders bedoeling gelegen haar cadeau te doen aan den vorst van China. Na de kain trok de vorst zijn baadje aan, dat een fraaien weerschijn had en uit veelkleurige driehoekige stukjes fluweel was vervaardigd, terwijl de opgezette zij- stukken onder de armen van gouddraad waren; het was een maaksel van Djambak Djamboe Wrang, en afgezet met bloedkoralen, waartusschen saffieren en katoogen ;e het was onvergelijkelijk schoon en vroeger door Boendö Kandoeng bestemd geweest als geschenk voor den vorst van Atjeh. Toen de Loeankoe zijn baadje aangetrokken had, deed hij zijn gordel om van zeven hestas lengte met passement en gele franjes en van Arabisch maaksel. De stof ervan was gesponnen door oerang barparoeh, uitgeplozen door oerang barisang en geweven door de garagasi; in het water was er de eerste hand aan gelegd en in het vuur was hij afgewerkt; als men hem oprolde, was hij zoo groot als een nagel en uitgerold besloeg hij een koninkrijk; het was een oud familiestuk, oorspronke- lijk van Roem afkomstig en meegebracht door de zwaluwen. Daarna zette de Toeankoe een destar op met diamanten ingelegd, en deed daarom een doek met gekleurde strepen van zeven hesta’s lengte, schitterende van loovertjes, waartusschen saffieren en katoogen en omzoomd met gouden boorlint; als zij door den wind in beweging gebracht werden, veroorzaakten zij een zacht koeltje ; als de kwasten zich bewogen, boog zich de groote menigte, die opgetogen stond, waar de destar slechts even zichtbaar werd. De Toeankoe deed een ring aan, die den naam had van Zyiragö taroeühan en 21 waarin een edelgesteente zat, dat alles scheef terugkaatste, en bij welks flonkering de onderdanen op de knieën vielen. ______Tusschen den buikband stak hij de heilige kris, Madaug Geri geheeten, die hinnikte als hij in de schede gestoken en bromde als hij er uitgetrokken werd ; zij was Kon erdekt met vlammen en vlekken, waartusschen kleine spatjes; haar lemmet en gandjò bestonden uit één stuk, terwijl de punt ervan zich zelve gedraaid had, en vol vergif zat; als dit lemmet een weinig van de gandjó afweek, dan was er een jaar onafgebroken droogte, zoodat alle planten stierven ; in geen enkele maand viel er een drupje regen, zoodat de kikvorschen en. Eainaditen omkwamen en de gar- malen dood bleven tusschen de steenen; dan droogden de beekjes uit, de pogjoeïh’s en de pikau's kwamen om en de bilalang’s sprongen zich dood. Het vergif, dat er aan zat, was van den hemel afkomstig en als iemands schaduw daarmede slechts in aan- raking kwam, moest hij dit reeds met zijn leven boeten; als het spoor van iemand er door getroffen werd, dan had dit reeds den dood ten gevolge. Zij behoefde nooit tweemaal in het lichaam te dringen; zij was gelijk aan het ijzer koeroesani en klonk uit zich zelve. ° __Toen de Toeankoe zich eindelijk gekleed had sprak Boendö Kandoeng : /kom- aan, Katjindoean! kleed U nu ook vadertje! terwijl het nog niet laat is. Hier zijn al uw kleederen; ik wil eens zien, hoe gij er uit ziet!” Op deze woorden maakte Tjindoer Mató zijn sembah en ging zich kleeden. Hij trok een lange broek aan met driehoekige stukjes aan den binnenkant der pijpen, die van af den zoom tot aan den band met een groote menigte glaasjes versierd waren; het patroon ervan bestond uit driehoeken; het maaisel was Boegi- peesch en het snit Mangkasaarsch; terwijl de stof ervan geweven was door prinses Dandani, de dochter van den vorst aldaar, die het, toen hij vernomen had, dat de Toeankoe den rijkszetel had beklommen, ten geschenke gezonden had. Dit was de afkomst ervan. (1) Jan Vervolgens deed Tjindoer Matöó een kain aan, vervaardigd van effen zijde, afkomstig uit Atjeh en in de breedte doorweven met goud en zilverdraad en zijde van Patam. Zij was gemaakt door bewoners van Balati en kon verschillende kleu- ren aannemen, zoodat zij blauw scheen, als zij rood en geel, als zij blauw was. De stof ervan was geweven door Maädjib, de dochter van den vorst van Djohor, die hem den Toeankoe had toegezonden, toen hij vernomen had, dat deze rijksbestierder Rn orden was. E Hierna trok Tjindoer Matö een baadje aan doorweven met gouddraad en met lange mouwen; de zijstukken onder de armen waren van een afstekende kleur en afgezet met B miketalen. Als ’t slechts even door de zon beschenen werd, dan schitterde het met zeven kleuren, en was dan schoon zooals de glans op de vleugelen van de koembang djati. Nu eens had het een kleur als purper dan weder was het donker- rood. Het was geweven door prinses Gandam Saerah, de dochter van den vorst van … _ (1) Deze laatste zinsnede is, in de vertaling in ‘t vervolg weggelaten. 22 Bangkalis en door deze ten geschenke gezonden, toen hij vernomen had, dat de Toeankoe als vorst gehuldigd was. Hierover deed hij een tweede baadje, terwijl hij om de lendenen een zijden band bond van zeven hesta’s lengte en met schitterenden glans. Hij zette een des- far op, doorstikt met bloemen en met figuren van goudwater beschilderd, waardoor zilveren strepen liepen. Het was het maaksel van prinses Dandani de dochter van. den vorst van Moehamad Bandar, die hem aan den Toeankoe had geschonken op de tijding, dat deze tot vorst verheven was. Vervolgens zette Tjindoer Mató nog een destar op, welks purperkleur ver- kregen was door hem eerst in hasoembò, die tweemaal overgehaald was, en daarna in Atjehsche indigo te dompelen. Als hij in het water gestoken werd, dan werd hij niet nat; in het vuur kon hij niet verbranden en door het dragen niet verslijten; hoe langer men hem gebruikte, hoe meer hij waard werd; het stiksel ervan stelde tjangkasbloemen voor, waartusschen jonge loten van de pandanbloem geteekend waren. Kambang Moelia, de dochter van den koning van Siam, had hem geweven en deze laatste had hem, op de tijding dat de Toeankoe den troon beklommen had, toegezonden. Na zich gekleed te hebben, stak hij een kris, Samponò gandjö erah ge- heeten, tusschen den gordel. Als men haar dwars droeg, dan geleek zij een wond- duif, die naar beneden schoot; zij was gepolijst op Malaka en had twee en een halve kromming. De punt ervan had zich zelve gedraaid en tusschen de pangoer'’s waren kleine scheurtjes. Zij maakte twee dooden tegelijk, omdat het een verbod voor haar was slechts één mensch om het leven te brengen. Zij stak wit zich zelve; bloed was het middel om er de roestvlekken van te verdrijven en vleesch om haar schoon te maken; beenderen werden door haar vermorzeld en in het vleesch drong zij zachtjes door. Zij was als geschenk gezonden door den sultan van Malaka, toen deze hoorde, dat de Toeankoe den rijkszetel beklommen had. Eindelijk stak hij een ring aan den vinger met een juweel Makik Soeteman er in, Goemala Satis, geheeten. Toen nu de Teeankoe en Tjindoer Matö gereed waren met zich te kleeden, zeide Boendö Kandoeng glimlachende: „Welaan Kambang Bandahari en Kambang Boengö Tjinöó, hofjuffers en verdere bewoners van dit paleis! komt nu allen hier en laten wij ons verlustigen in het aanschouwen van den hemel op aarde!” Op het hooren van deze woorden verschenen alle paleisbewoners, en nu sprak Boendó Kandoeng: „Welaan, mijn jongen, mijn eenige woudduif, voorwerp mijner zorgen! en ook gij mijn jongste, mijn lieveling, vertrouweling in het paleis, sirz gadang van uw moeder! Hen uwer is de maan en een de zon en indien ik miet dacht verkeerd te handelen, hoe weinig ook, dan zou ik geen voetstap van u schei- den willen, daar gij ‘t dierbaarste zijt, wat ik bezit.” à Toen Kambang Bandahari dit hoorde, zeide zij: „Vergiffenis Boendö Kan- doeng! doch spreek toch miet zoo, want gij zult Tjindoer Matö nog meer bederven” 28 „Kambang Bandahari!’ hernam de moeder, plaat hem maar stil zijn gang _gaan en bemoeien wij ons niet met hem. Het zou kunnen zijn, dat ik sterf als de [oeankoe op reis is naar Soengai Tarab (en daarom wil ik u nu maar alles zeg- gen.) Als gij in Soengai Tarab zijt aangekomen en de adat limbagö nauwkeurig on- derzocht hebt, dan moet blijken, dat de vorsten van hetzelfde gevoelen zijn omtrent met U meegaan zullen, ook deze les nog ter harte. Wat de hoedanigheden der vorsten betreft, die zijn van tienderlei aard: ten eerste moeten zij flink en dapper zijn; ten tweede aangenaam van voorkomen; ten niet achteloos; ten zevende standvastig in hun denkwijze; ten achtste geduldig; ten negende niet te veel, doch ook niet te weinig verlangen en ten tiende het maatschap- pelijk standpunt van hun onderdanen in het oog houden. Indien een vorst hieraan voldoet, dan bestaat zijn geluk voor eeuwig.” __ Hierop vervolgde zij: ven ook gij Katjindoean, zult op reis gaan en dan dienst doen a's panghoeloe. Daarvoor hebt gij zes zaken te onthouden: een _panghoeloe moet verstandig, rechtvaardig en edelmoedig zijn; niet te toegevend, maar ook niet te streng; hij moet vriendelijk in zijn spreken, behoedzaam in zijn raad- gevingen en geduldig zijn. Panghoeloe's die zoo zijn, zijn voor immer gelukkig.” E „Wat U betreft, djoearö Medan Labiëh!’ zoo vervolgde zij, „van hen, die _mee op reis gaan, zijt gij gelijk een hoeloebalang in t gevolg van mijn zoon en zulk een moet vierderlei hoedanigheden bezitten: hij moet moed hebben, voorzichtig zijn in het spreken, de gevolgen weten van hetgeen hij doet en inschikkelijk wezen. Wie op deze wijze hoeloebalang is, is voor immer gelukkig.” ] „Verder djoearó Medan Labiëh, en gij met U drieën si Barakat, s1 Baroeliëh en Tambahi! gij zult zijn even als zijn speelgenooten en die moeten op zes zaken letten: zij moeten getrouw zijn aan hun beloften en in hun daden tegenover hun kameraden en vrienden; zindelijk op hun kleeding en lichaam; vriendelijk in hun _ spreken; aangenaam van voorkomen, verstandig en oprecht. Zulke jonge lieden zul- len voor immer gezegend zijn. Daarenboven, mijn kinderen! brengt de waardigheid van een man mede, dat hij overdag slaapt en des nachts waakt; dat hij altijd van wapenen voorzien is; dat hij krachtig is in hetgeen hij doet; rechtvaardig in het oor- deelen em voorzichtig met zijn tong; want deze is gelijk aan een tijger, daar er gevaar op huisvest. Bij het loopen moet hij goed letten, waar hij de voeten zet; want daar deze ons overal heen brengen, kunnen zij onze vijanden worden. Zoolang ik leef zal ik u omtrent dit alles op de hoogte brengen.” _ Gelijk gekleed zijnde hadden de Toeankoe en fjindoer Matö bijna hetzelfde voorkomen, en toen Boendó Kandoeng zich verdiepte in de beschouwing van hen, 24 gevoelde zij een mengeling van vreugde en droefheid en geraakte zij geheel in twij- fel, wat zij doen zoude. Boendöó Kandoeng stond op en liep hevig smikkende en steeds bedroefder wordende van het midden naar den wand en van daar naar het oppereinde van de zaal, om vervolgens weer in de Soerambi terug te keeren en, zich afkoelende met haar waaier, sprak zij in zich zelve: rik zal er een eindeloos berouw van hebben en te midden daarvan sterven en toch, hoe langer ik er over denk, hoe meer ik talmen zal hen van mij te zenden en doe ik dit niet, hoe kunnen zij dan gaan!” Toen dit eenige oogenblikken geduurd had, sprak zij: „komt mijn kinderen! gaat nu! daar het nog niet laat op den dag is. Het vreemde land, dat gij bezoeken zult, is ver en de weg er heen zeer onherbergzaam.” Dit hoorende stonden de Toeankoe, Tjindoer Mató, djoearó Medan Labith, Barakat, Baroeliëh en Tambahi op en zeiden: vvergiffenis Boendó Kandoeng! wij zullen thans gaan.” De Toeankoe ging nu naar beneden en toen hij de trap afklom, begonnen zijn lievelingsdieren hun kunstjes te vertoonen. Op de eerste sport zijnde, begon zijn moesang met het biloeari; bij de tweede begon de aap de luit na te bootsen; bij de derde liet de beo een weemoedig lied hooren; bij de vierde zat de papegaai de Klingaleezen na te praten; bij de vijfde zat de salindi djantan te roepen, de ge- spikkelde tauan zat met den snavel te knappen, de koperkleurige woudduif kirde, de bruine kwartel schreeuwde en de katitiran met den kraag koerde. Toen de Toeankoe op het voorplein was, bogen zich alle gewassen op het veld; de rand van het dak- boog zich naar boven om en de steenen neuten verschoven van hun plaats. Eensklaps hiet zich een enkele donderslag hooren en werd het zwerk door den bliksem verlicht; de glans weerkaatste aan de overzijde der rivier tot Goedam Balai Djangga en vervol- gens tot aan Boekis Gomba, zoodat de menigte God begon aan te roepen. De Toeankoe besteeg sì Goemarang en ging zitten op een gouden zadel, in- gelegd met soeasö, geschakeerd met zilver en rondom afgezet met edelgesteenten; de leidsels waren van gevlochten zilverdraad, de buikriem van zijde afkomstig van Pa- tani; de fatah hoendai was van uitgeslagen goud en vervaardigd door de bewoners van Sianok Kotö Gadang; de riemen aan de stijgbeugels waren voorzien van kwasten en van Siameesche stof met gekleurde strepen; de staartriem was van fluweel, doorwerkt met gouddraad en de schellen waren van uitgeboord metaal, een maaksel van Agam Balai Goerah. Vervolgens steeg ook Tjindoer Matö te paard en de Toeankoe benevens Tjin- doer Matö reden weg. Wat djoearo Medan Luabiëh betreft, hij had- den haan Kinan- tan onder den arm, Barakat hield de lans, Baroeliëh droeg het regenscherm en Tam- bahi het goud, dat op den haan moest ingezet worden. Nadat de Toeankoe Goemarang aangespoord had, begon hij eerst te galoppeeren om later in telgang over te gaan. Als men het paard hoorde loopen, dacht men aan het geluid, dat vechtende krabben maken of aan dat van klapperdoppen, die met = 25 ‘ A hun zessen tegen elkander stootende, drie aan drie gelijkmatig naar boven vliegen. _ Nu eens ging het in gestrekten draf, dan weer in een sierlijk trippelen voorwaarts; het eene oogenblik was het alsof er een hevige orkaan loeide, het andere weer alsof men het neuriën van de bewoners van Priaman hoorde en dikwijls schenen de schel- len te zullen bersten. Toen zij de kampoeng verlaten hadden, kwamen zij eerst op den grooten weg en van daar op een bebouwd stuk grond, vervolgens staken zij de vlakte van Kajoe _ Wanam over, waar de jeugd balspeelt en vliegers oplaat en daarna trokken zij al verder en verder. Eenigen tijd later kregen zij een landstreek in het gezicht met schoone kampoeng’s die eenigszins hooggelegen waren op een terrein, vlak alsof het gehamerd was. De Toeankoe vroeg nu: „zeg Tjindoer Matö! welke negorij doet zich daar voor ons op?” | Tjindoer Mató antwoordde: „met uw welmeenen Toeankoe! dat is Simpoeroeif _ Kotó Badampiëng waar twee panghoeloe’s, beiden strikt rechtvaardig, het bestuur hebben. Een van hen heet Datoeä® Menggojang Boemi en de andere Datoeú* Meng- gojang langi. Zij hebben een groot aantal onderdanen die, zoowel vrouwen als mannen, allen eensgezind zijn. Op deze woorden nam Tjindoer Mató een betelpruimpje en herinnerde zich zijn tooverformule omtrent de schellen. Goemarang begon nu allerlei kunstjes te _ verkoopen (*)'en trippelde en danste lustig voort, waarbij het geluid zijner schellen, __schoon als dat van de sangkadoe en bangsi Tjinö, het hart in beweging bracht. Zoodoende naderden zij de kampoeng’s waar iedereen, man en vrouw, groot en klein, oud en jong en aanzienlijken, de deur uitvloog, vol onrust en verlangen. „Wat kan dat toch zijn vrienden!” riepen zij. „Nu eens is het voor ons ge- hoor alsof die toonen uit de aarde komen, dan weder alsof zij in het hooge hemel- k ruim weerklinken, zoodat zij ons alle rust en kalmte ontnemen !” Intusschen trok de Toeankoe met Tjindoer Matö voorbij; de menigte gaapte hen aan, zich zelve geheel vergetende. Sommigen klommen tegen den wand op, anderen braken het dak open; zij, die om het rijstblok stonden, deden de rijst over den grond stuiven en stampten in gedachte op de zeef, toen zij den Toeankoe en Tjindoer Matö zagen. Niemand durfde hen aanspreken; t was hen alsof er hun iets zwaars op het hart lag en hun mond met een sleutel gesloten was. Intusschen was de Toeankoe verder gereisd en op een groote vlakte gekomen van waar hij, door kleine kampoengs trekkende, op een open veld kwam. Een eind verder kregen zij een stad in ’t gezicht, die omringd was door een gracht en met hooge pinang en schuin groeiende tjoebadakboomen. „De Toeankoe vroeg nu: zeg djoearo Medan Labiëh, welke stad ligt daar _voor ons?” 2) Om niet in herhalingen te vervallen, heb ik deze beschrijving weggelaten. 26 Medan Labiëh antwoordde: „met uw welmeenen Toeankoe! dat is si Djongë en Kotó nan pandjang, twee negorijen, die naast elkander liggen en die bestuurd worden door twee panghoeloe’s n. 1. Datoeí® Panghoeloe Alam en Datoeá Panghoeloe Labiëh. Wat die twee panghoeloe’s aangaat, zij hebben nooit twist. Hun gebied bevat honderden woningen met een groot aantal inwoners, waaronder vele zeer ver- standige manteri’s. De onderdanen zijn er rijk en vertrouwen ten zeerste op u. Tjindoer Mato dit hoorende, dacht aan de tooverformulen en trok, na het nemen van een betelpruimpje, weer verder. Goemarang begon dartel te worden, in welk voorbeeld hij door Balang Kandai gevolgd werd. Na het maken van eenige Just afgepaste sprongen, schoten zij nu eens in gestrekten draf, dan weder in sierlijken telgang in een rechte lijn vooruit en dit veroorzaakte een geluid gelijk aan het geroep van de moerai fandang. De huppelende tonen der schellen, deden daarbij denken aan vechtende krabben en smolten geheel in elkander: Zij, die dit hoorden, werden er geheel door ontroerd en meegesleept. Toen de dorpelingen ze hoorden, werden zij aangedaan en met weemoed vervuld, zoodat zij begonnen te snikken en te zuchten. Zij vlogen de deur uit, maar als zij naar den hemel blikten, hoorden zij ze weer in de aarde. De hofjuffers en jonge vrouwen maakten wel een dozijn mesjes onbruikbaar, met ze tusschen de openingen in den wand te steken. „Nog nimmer hoorden wij van menschen, die zulk een voorkomen hebben als deze, die glinsteren als Chineesche spiegels en geheel op elkander gelijken ;” zeide de een. „Waar toch, vrienden, zagen wij ooit vorsten zoo schoon als deze er zulke fraaie paarden!” sprak een ander. „Ziet mijn nagels eens: zij zijn van de vingers gescheurd, omdat ik aan niets anders dacht dan aan kijken!” Een derde zeide weer: /mij is het eveneens gegaan! Wellicht zal ik be- zwijken, want ik heb mij, zonder het te weten, het voorhoofd gestooten, zoodat mij het bloed uit den neus sprong.” Een volgende sprak: „volgens mijn gedachte, moet het de vorst van Pagar Roejong, de beheerscher van ‘t Minangkabausche rijk zijn.” „Indien het de opperbestuurder uit Tandjoeng Boengú was, dan zou hij niet zoo op reis gaan,” liet zich een ander weer hooren. Hij zou dan een groot gevolg bij zich hebben en kennis gegeven hebben, dat hij hier langs kwam en wij met hem mee zouden gaan.” Intusschen was de Toeankoe voorbij getrokken en over uitgestrekte sawah's gekomen, waarop geen druppel water stond en waar de buffels, die er liepen te grazen, bang werden en de koeien begonnen te loeien. Van hier kwamen zij weer door kleine kampoengs. Goemarang galoppeerde met korte sprongen voort, door Balang Kandai steeds op den voet gevolgd. Zoodoende naderden zij al meer en meer en toen zij eindelijk Soengai Tarab in 't gezicht kregen, vroeg de Toeankoe: wzeg djoearó Medan Labiëh! welke negorij is dat, mijn vriend? Zij ziet er zeer schoon 21 ; het schijnt, dat zij eenigszins hooger gelegen is en men er schuin groeiende klap- _ perboomen vindt, terwijl er een gracht en een omheining van aoeit hoeniëng om heen is. _ ____„Met uw welmeenen Toeankoe!” antwoordde Medan Labiëh, „die negorij is Soengai Tarab, het gebied van Datoeí* Bandaharó, waarheen het doel onzer reis is.” à ____Hierop zeide Tjindoer Mato: vvergiffenis Toeankoe, doch laten wij eerst even uitrusten !” Op deze woorden steeg de Toeankoe van zijn paard, daarin gevolgd door _Tjindoer Matö, terwijl ook djoearó Medan Labiëh en de anderen stil hielden. Zij rustten nu geheel uit onder een waringinboom, terwijl de Toeankoe en Tjindoer Mató een betelpruimpje nuttigden, waarop zij driemaal kouwden en waarvan zij het sap _ driemaal doorslikten om vervolgens het overblijvende links en rechts om zich heen te spuwen. Daarop blikten zij eerst naar den hemel, bogen zich toen ter aarde en brachten naar alle zijden hun salam. Terzelfder tijd kwamen hun nu allerlei toover- _ kunsten te binnen; zooals het bezweren van ziekten; het middel om iemand te be- | Tetten zijn voornemen ten uitvoer te brengen; het middel om zich voor anderen on- zichtbaar te maken; de kunst om anderen voor zich te doen buigen, vrees in te _boezemen en te verstommen. Hiermede gereed zijnde, deed men het paard si Goe- _marang, behalve de schellen ook nog de siranjang en de siradjö bangang om, waarna _Tjindoer Mato zeide: „vergiffenis Toeankoe! doch laten wij nu weer verder gaan, terwijl het nog niet laat is, want wij hebben nog een heel eind te rijden en zullen 5 nergens een pleisterplaats aantreffen.” ______TFoen de Toeankoe deze woorden hoorde, stond hij op, hij veegde zijn paard wat af, zette de voeten in de stijgbeugels en ging te paard zitten, waarna ook Tjin- | _doer opsteeg. „Komaan Goemarang!’’ sprak nu de Toeankoe, loop nu eens zooals het behoort!” Goemarang begon eerst voor en achter uit te trippelen, sprong daarna in een korten galop over en snelde toen in bevalligen telgang voorwaarts. Het was alsof zijn schellen barsten zouden; men meende een hevige aardbeving te gevoelen, terwijl _ het geklingel al op en neer ging. Balang Kandai volgde Goemarang steeds op den _ voet. Somtijds meende men het geluid in de aarde dan weder in t hooge luchtruim te hooren; men kreeg er een gevoel van verlangen en weemoed door, want die tonen __waren schoon als die van de rabab en koetjapi, van de salempong , de saroenai en sangkadoe. Dichterbij gekomen drongen door Gods beschikking de klank der schellen door in de ooren van hen, die bij den galanggang waren. Het hanenkloppen was hier reeds in vollen gang. Hier was men bezig met hanen te laten vechten; daar met ze met elkander portuur te stellen; ginds met ze tegen elkander op te hitsen; elders weer met het aangaan van weddenschappen. Overal hoorde men het geram- mel van dukaten, realen en klein zilvergeld; de guldens konden bij soekat’s afgemeten worden en het kopergeld was niet te tellen. Allerlei koopwaren stonden in hoopen opgestapeld; het goud lag er bij kati’s afgewogen en de sommen, als inzet gesteld , _ beliepen een zeer hoog bedrag. 28 De menigte keek verbaasd op en geraakte in opschudding; „Stil toch, vrien- den!” hoorde men hier zeggen. „Welk geluid kan dat toch zijn? Nog nooit, zelfs van af den tijd onzer voorouders heeft men iets dergelijks gehoord.” „Laten wij toch eens hooren! zeiden weer anderen, want het schijnt van het hooge luchtruim te komen!” Zoodoende ontstond er twist en geschreeuw bij den galanggang. Sommigen werden boos, anderen scheiden; allen werden door weemoed en verlangen overmees- terd. Sommige djoearó’s zagen geheel rood van het bloed, daar zij zich gewond hadden aan de hanesporen. Zij dachten niet meer aan de hanen, die zij op den arm droegen, en deze dieren begonnen elkander te vermoorden. Zoodra het geluid der schellen gehoord werd, was men opgehouden met hanenkloppen en in troepen bij elkander gaan staan. Intusschen werden die tonen ook vernomen door de dorpelingen, vrouwen zoowel als mannen, en drongen zij door Gods beschikking ook door tot prinses Langgó Geni, die zich met haar stoet hofjuffers en vrouwelijke volgelingen op den zilveren axdjoeng bevond De tonen, nu eens hooger dan weer lager, vervulden ook haar met weemoed en verlangen. Nog slechts even van uit de verte hoorbaar, zoo- dat zij nog niet duidelijk te onderscheiden waren, schenen zij van uit den hemel te komen en verwekten zij onrust en gejaagdheid in het hart. Prinses Langgó Gent nam haar zakmesje en daalde naar de galerij of, om zich zelve te doorsteken, ten gevolge waarvan er een groote opschudding onder de hovelingen ontstond; terwijl haar moeder, ziende dat haar onderhoorigen deden als kranzinnigen, lieden liet halen, die verstand van geneesmiddelen hadden. Allen hadden door de pitoea het verstand verloren. Daar sommigen beweerden , dat het geluid van verre en anderen, dat het van nabij kwam, ontstond er aan den galanggang een hevig leven; men begon er te twisten en weldra te vechten. Wat ouden van jaren zeiden, werd niet aangenomen; naar goede raadgevingen werd niet geluisterd; de straffen der panghoeloe’s hielpen niet; ieder deed, wat hij goed vond en niemand van die groote menigte was het met een ander eens. Het geklingel der schellen hoorende, beweerden sommigen dat het geluid bo- ven hen, anderen, dat het beneden hen was; terwijl er ook zeiden, dat het van uit de aarde kwam. Zoodoende kregen zelfs echtgenooten ongenoegen met elkander en werd de liefde tusschen verloofden verbroken, en terwijl men bij den galanggang aan het twisten was, begon men op de markt elkander op te ruien, zoodat zij, die gemeenschappelijk handel dreven, daarmede eindigden en afrekenden. De schellen van het paard waren tevens oorzaak, dat bloedverwanten tegen elkander begonnen te zweren en oneenig werden. Zij, die elkander haat toedroe- gen, verzoenden zich met elkander en beloofden, God tot getuige roepende, elkander niet te beleedigen; droevig gestemden begonnen te lachen; verstandeloozen kregen hun denkvermogen terug; vijanden gaven elkander de hand en vrouwen van den- zelfden man sloten vrede met elkander. Omtrent het geluid van Goemarang's schel- 29 Jen was niemand het met een ander eens, en God alleen weet welk een toestand er op dat oogenblik bij den galanggang heerschte! Zoo scheen de galanggang een plaats van ellende te zullen worden en over de kampoeng onheil te zullen komen en omdat niemand er meer aan God noch aan den profeet dacht, kwam men er ook niet toe Gods hulp in te roepen. Tjindoer Mató kwam nu op het gelukkige denkbeeld, om de tooverformule, die het bovenstaande had veroorzaakt, krachteloos te maken; en toen de vorstelijke pajoeng open ging, knalde er een enkele donderslag, het begon zachtjes te regenen en aan den hemel verscheen de regenboog. En Zoodra de menigte dit zag, ging zij in groepen bij elkander staan; men keek den Toeankoe en Tjindoer Mató aan en volgde hen op den voet; men fluisterde onder elkander, keek met schuwe blikken om, gaf elkander onophoudelijk oogjes en kon zich in het aanschouwen van hen maar niet verzadigen. Intusschen dacht Tjindoer Mató bij zich zelf: wals er zoo gedaan wordt, en wij niemand aanspreken, met wien zal de Toeankoe dan het een en ander kun- nen overleggen. Niemand zal zich met hem bemoeien en het eind zal zijn, dat wij NE eeorchtie gehandeld hebben: Hoe kan men weten wie wij zijn, als wij het miet vertellen! En toch zal Toeankoe aanstonds een boos gezicht zetten en dan loopt het zeker slecht af, terwijl Boendó Kandoeng het wellicht ook nog te weten komt. Als wij dus de zaak te erg maken, kan zij niet zonder onaangenaamheden afloopen. Terwijl de menschen intusschen aan elkander vroegen, welke vorsten of soe- fans het konden zijn, die daar aangekomen waren, kwam door Gods beschikking de oude vertrouweling van den vorst aanloopen. Hij was geheel buiten adem, zijn neusvleugels gingen op en neer en zijn hart klopte. In zijn spreken niet verlegen uitgevallen zijnde, riep hij onder het opzetten van een paar groote oogen op luiden toon: wzegt gij allen! waarom zijt gij zoo onverschillig. Weet gij dan miet, dat dit de Toeankoe uit Pagar Roejoeng, onze vorst, is. Hij is niet door aankoop vorst geworden, hij is ook miet cijnsbaar, maar vorst van den bloede. Komaan! haalt Datoeá* Bandaharó hier opdat hij, het wetende, begrijpen zal, wat hij doen moet. Ge moet hem echter maar niet zoo gaan afhalen maar tevens de twee vorstelijke schermen met de rijkssieraden en wapenen, zwaarden en goelewang's, pieken en lansen naar den galanggang laten mede nemen. Laat hem den vorst tegemoet komen met al zijn onderdanen, met lauwerkransen om het hoofd en onder begeleiding van de feesttrommen. De gewoonten van de vorsten vorderen , dat niemand achterblijft maar allen, vrouwen zoowel als mannen, zich bij den optocht aansluiten.” 4 Toen de ceremoniemeester dit hoorde, spoedde hij zich heen, en in de kam- poeng aangekomen zeide hij tot Datoe” Bandaharú: „vergiffenis Toeankoe! kom on- verwijld mede, want de Groote Heer uit Pagar Roejoeng bevindt zich in eigen per- soon op dit oogenblik bij den galanggang. Gelieve daarenboven bevel te geven om alles in gereedheid te brengen, wat noodig is om den vorst in te halen!” kt 5 50 Datoeä® Bandaharó, een bekwaam man en geheel op de hoogte van de vor- stelijke gebruiken, liet alles, wat noodig was, bijeen brengen, en ging toen op weg, gevolgd door al zijn onderdanen, groot en klein, oud en jong, aanzienlijken en geringen, vrouwen zoowel als mannen. God wat een menigte menschen! Het ge- leek wel een troep witte mieren, die uitgevlogen waren! Met lauwerkransen om het hoofd en onder het slaan op de feesttrommen gingen zij den vorst afhalen. De Bandaharó, die aan het hoofd van den optocht was, legde reeds van uit de verte de handen op het voorhoofd en naderbij gekomen boog hij zich diep voorover, waarna hij zich voor de voeten van den vorst op de knieën werpende, sprak : wver- giffenis, gebieder der wereld! duizendmaal smeek ik om vergiffenis aan U, die onze ziel en onze steun zijt; die over ons leven en onzen dood kunt beschikken; van wien wij alles moeten verdragen; gij die de zegen zijt van Uw onderdanen en aau wien zij in den nood om hulp roepen!” Hierop vielen allen op de knieën. Vervolgens nam Datoeá® het woord weer zeggende:/ vergiffenis, machtige vorst! Gelieve thans met mij mee te gaan en laten Uw onderdanen U mogen volgen, verlangende als zij zijn om voor U te verschijnen!” De Toeankoe antwoordde: wzoo God wil, is dit goed!" Nu begaf de vorst zich, gevolgd door de groote menigte, op weg. Het gele rijksscherm was opengespreid , rechts er van werd een groen en links een rood gedragen; aan weerskanten liep men met uitgetrokken zwaarden; zij, die daarvoor aangesteld waren, droegen den hoofdband, anderen de kris; de tuudjil mandjahil hielden den vorstelijken spiegel vast en daar- achter kwam de dichte drom van Soengai Tarab’s inwoners. De volksmenigte was opgetogen van verwondering, iedereen keek met snelle blikken over de schouders, men fluisterde en wenkte elkander toe. Om den Toeankoe te kunnen zien, klommen sommigen op elkanders rug; anderen hadden een hoogte opgezocht om van daar op hun gemak te kunnen kijken; elders weer zag men er, die op handen en voeten zelfs op de ellebogen voortkropen, zoodat hun kin den grond raakte. Het gevolg daarvan was, dat men alles om zich heen vergat. Toen de optocht in de kampoeng was aangekomen, klommen de ongetrouwde vrouwen op de zolders en de atappen niet kunnende uittrekken, braken zij ze maar open, ten einde den 'Loeankoe te kunnen aanschouwen. Anderen klommen op de vensterbanken, die zij te vergeefs getracht hadden uit te breken; en zoo verzonnen, vrouwen zoowel als mannen, allerlei listen om toch maar te kunnen zien. Intusschen was men op het voorplein gekomen, waar de Toeankoe, gevolgd door Tjindoer Mató en de anderen, de woning van den Bandahara binnentrad, terwijl de paarden werden vastgebonden. Thans klonken de zware tonen van de taboek in Soengai Tarab door het luchtruim en daartussechen hoorde men de lichtere van die van het benedeneinde der negorij; ook de fuboeh djoemaät hiet zich hooren, er werd op de t/azang, sipaneh miang genaamd, geslagen en een geweerschot gelost òl oogenblik later waren al de inwoners van Koerimbang Batang Alang | Toen nu langzamerhand de avond begon in te vallen, werden de damarpijpen aangestoken en ging men rijst en goelai koken die, toen zij gaar waren in de edangan’s gedaan en opgediend werden. De Toeankoe zette zich nu aan den maaltijd, hierin door Tjindoer Mató en de anderen gevolgd en toen zij klaar waren met eten, bracht de Bandahara de betel- schaal met sirih, die hij onder het maken van een sambah neerzette, zeggende „gelieve nu wat sirih te gebruiken, Toeankoe!” ___#Loo God wil, is *t goed!” was 't antwoord van den Toeankoe. Terwijl nu ieder een betelpruimpje nuttigde, nam de Toeankoe aldus het woord : „welaan Rankajó Bandaharó, gij, die de eerste zijt in Kotó Piliang ! wees zoo goed naar mij te luisteren. Wij zijn hier gekomen op bevel van Boendó Kandoeng ten einde met U te beraadslagen, of er ook zaken zijn, die in orde gebracht moeten worden. Wij heb- ben elkander slechts zelden ontmoet en ten opzichte van de maatschappelijke instel- lingen zou er dus licht het een of ander veranderd kunnen worden.” Op het hooren dezer woorden bracht de Bandaharó de beide handen naar het voorhoofd, hij wierp zich op de knieën en zeide met het hoofd ter aarde gebogen: „ver- giffenis! In datgeen, waarvan gij gesproken hebt, is nog niets veranderd. Van af ’t begin der eerste stichting van deze negorij bestaan bij ons de gewoonten en gebruiken van het Minangkabausche rijk, waarboven zich deze hemel uitstrekt en dat gebouwd is op dit gedeelte der aarde en wel rondom den berg Marapi tot aan Pintoe rajó hilie en Selo kandi moedié en die wij ontvangen hebben van Katoemanggoengan en Parapatich ‘sabatang en die tot zes artikelen te brengen zijn: 1ste de tjoepäs oesali, de gewoonten en gebruiken, die van de vroegste tijden af bestaan, waarin geen verandering mag gebracht worden en die den grondslag voor alle nieuwere instellingen uitmaken; | 2de de tjoepd* boeatan, die, welke in overeenstemming met de eerste in den loop der tijden in het leven geroepen zijn; gie de kató poesakò, de stelregels, spreuken en zegswijzen van de voor- vaderen afkomstig, dikwijls in tegenspraak met de sjarä* 4de de katò moepakat, de overeenkomsten en bepalingen na onderlinge beraad- slaging door de schrandersten en aanzienlijksten ingesteld; 5ie de katò dahoeloe batapati, de voorschriften, die uit de oude adat en sjarä” zijn voortgevloeid, doch die niet in toepassing gebracht mogen worden dan wanneer zij na gezamenlijk overleg van kracht blijken te zijn; 6de de kamoedian batjari, besluiten en voorschriften van latere dagteekening, waarin door de eene of andere omstandigheid wijziging kan gebracht worden. 82 Al deze instellingen hebben eerlijkheid en rechtvaardigheid tot grondslag en de toepassing ervan geschiedt zonder afwijking volgens eenmaal aangenomen bepa- lingen. Verder houdt men zich aan de volgende voorschriften : le Salah tarië” mangoembalikan, die zich wederrechterlijk iets toeeigent, moet het teruggeven; 21 Sasts soeroei® talangkah koembali, die op den verkeerden weg ofte ver ge- gaan is, moet terugkeeren ; Salah padò Allah tobat, die tegen God gezondigd heeft, moet daarvan belij- denis afleggen ; djokö* gawa injd maisi, die iets verkeerd doet, moet daarvoor boeten; adië dipakai, wat rechtvaardig is, mag men in toepassing brengen; babatoelan babajaran, erkende schuld moet betaald worden; basalahan bapatoeï*, geschillen moeten bijgelegd worden; gai* bakalamoelah, wat duister is, moet met een eed bekrachtigd worden; djaoeëth bahambatan hampiëng batoenggoean, wanneer een schuldenaar de plaats zijner inwoning verlaat zonder zijn schuld te voldoen en hij laat verder niets van zich hooren, dan heeft de schuldeischer het recht daarvoor aan te houden elk in- woner van die nieuwe woonplaats, als hij dezen bij de eene of andere gelegenheid in zijn stad ontmoet; is de schuldenaar echter in de nabijheid of op dezelfde plaats woonachtig, dan wordt de betaling van hem op de gewone wijze gevorderd; katò baraboei* dikatangahkan, waar niet duidelijk uit te maken is, wie gelijk heeft, wordt de tusschenkomst van een rechter of van een derden persoon ingeroepen ; soearang diagiëh, wat gemeenschappelijk eigendom is, moet verdeeld worden; djokòs majalang mamoelangken, wat men geleend heeft, moet men teruggeven. vetang dibajar pioetang ditarimò, schulden moeten betaald en schuldvorderingen geïnd worden. Ook houdt men zich aan het volgende: katò' radjö malimpahkan, de vorst vaardigt de bevelen uit; fatò panghoeloe manjalasaikan, de panghoeloes beslissen de zaken; katö malim katò hahikat, wat de godgeleerden zeggen is waarheid; hatò pagawai katòö bahoeboeng, de pagawai’s zijn gewoon ’s vorsten bevelen te overdrijven ; hoeloebalang katò mandareh, de hoeloebalang is streng of ruw in ‘t geen hij zegt; | oerang banja* katö balaloeù”, de groote menigte uit verschillende denkbeelden ; katò dagang katò mamatjah, de vreemdelingen veroorzaken, door ‘tgeen zij zeggen, oneenig heid. katò parampoean marandahken dirinjö manoeroei® katò soeaminjö , de vrouwen spre- ken van zich zelve op nederigen toon en zijn onderdanig aan haar echtgenooten. 93 Daarenboven Toeankoe heeft Boendö Kandoeng ons geleerd dat de verplich- tingen van den fiskaal vier in getal zijn: ten eerste moeten zij aan de tegenpartij bekend maken, wat de beschuldiger zegt, ten tweede het antwoord daarop weer aan den eerste mededeelen, ten derde de onderpanden der beide partijen in ontvangst nemen en ten vierde aan den rechtér de zaak in handen stellen. | Voor hen, die rechter zijn, bestaan er vijfderlei voorschriften: ten eerste den “ beklager, ten tweede den beklaagde te hooren; ten derde beide partijen nauwkeurig in % verhoor nemen; ten vierde uitspraak te doen; ten vijfde hij moet zijn vonnis aan de toets durven onderwerpen. Wat betreft het rijststampen dit geschiedt in het rijstblok en even zoo het koken in een pot; geiten blaten, koeien loeien, buffels mangoeë, paarden hinneken, hanen kraaien, de moerai fluit, de panghoeloe’s beslissen in zaken die de adat en de god- geleerden in die welke de godsdienst betreffen; de hoeloebalang is gewoon te overvallen, de djoearó aan te hitsen en draden om te winden; de kooplieden met schaal en gewicht te gaan, de vrouwen katoen en garen te pluizen; verstandigen _ kunnen over veel spreken, dommen zijn gemakkelijk te bedriegen; de godgeleerden oordeelen alleen volgens de zaak, het oordeel van de panghoeloe’s geschiedt langs omwegen; de hoeloebalang’s maken korte metten, de manteri’s trachten door redenee- ren de zaak te beslechten; het oordeel der groote menigte veroorzaakt verdeeldheid; ; wat lieden van geringe afkomst zeggen leidt tot onheil en listigen zijn steeds op be- drog uit. Verder Toeankoe heeft Boendó Kandoeng gezegd, dat de verstandige acht za- _ ken in t oog heeft te houden: Sonsong roenoei” (het spoor volgen in tegenovergestelde richting), uit het spre- _ ken van iemand nagaan, welke bedoeling hij heeft, of wat hem bewogen kan heb- ben aldus te spreken of te handelen; Í baliës tilantang (zich omkeeren, met op den rug te gaan liggen), zich aan een of ander feit onschuldig willen houden, door te zeggen, dat men zich geheel onder- werpt aan ‘tgeen de rechter goedvindt te doen ; | badjalan roesoeù” (ter zijde loopen), ook volgens omwegen tot zijn doel trach- ten te komen; $ lapoeä* dalam saroeëng (in de schede of in het omhulsel vergaan of vermolmd zijn), zich dom voor doen, maar niet zijn; manggäti tagá* (van stand veranderen), zijn houding of zienswijze veranderen naar de omstandigheden; balindoeëng tangah tarang, de kunst verstaan om zijn bedoelingen of de om- standigheden, waarin men verkeert, voor anderen verborgen te houden; Kk: balindoeëng tangah kotö, zijn steun zoeken in datgeen, wat volgens onderlinge overeenkomst of volgens de adat of sjará® is vastgesteld; tantjang aïë tida poetoeih (het water, dat gescheiden wordt, gaat toch niet van elkander), niet ophouden het welzijn van zich en de zijnen te vermeerderen. Ö4 In het rijk van Minangkabau zijn de vorsten van hetzelfde begrip hunne hooge waardigheid; de grooten zijn dit omtrent het geven van bevelen; de oudsten in hun opvatting van de wetten; de panghoeloe’s in die van de rechtspleging. Dit is zoo de gewone weg van zaken en daaraan zal ik immer de hand blijven houden. Dit was het wat Boendó Kandong mij op het hart drukte, toen ik bij haar was in den tijd dat U als vorst gehuldigd werd.” Toen de Toeankoe deze woorden hoorde, begon hij te glimlachen en sprak: nu Rangkajó Bandaharó! de reden van onze komst hier is, omdat wij vernomen hebben, dat er hier een galanggang is opgericht en daarmede hebt u een goed werk gedaan. Hier is nu een haan en een kleinigheid als inzet op hem; zoek nu een tegenpartij voor hem die er even onbeduidend uitziet, al zouden we ’t nu alleen maar doen om het vleesch; en laten wij dan met de hanengevechten een begin maken. De Bandaharó hernam: vvergiffenis Toeankoe mocht dat U behagen, mij doet het nog meer genoegen, dat gij mij met U wilt meenemen. Het zij dus zoo als U het gelieft, ik heb uw bevelen slechts op te volgen en zoo God wil, is het dus goed !” „Leg Datoeä” Bandaharó’?, hernam de Toeankoe, „tot in Tandjoeng Boengö zijn er van hier goede berichten doorgedrongen. Sedert langen tijd hebt ge daarmede nu al heel wat geld witgegeven, doch hebt gij daarmede nu ook al Uw doel bereikt en zijn dus de panden. al in ontvangst genomen of de ringen al verwisseld!” Datoeú® Bandaharó antwoordde: „vergiffenis Toeankoe, ik ben er verlegen mede U mijne omstandigheden te vertellen. Mijn kind toch legt een vreemd gedrag aan den dag en veroorzaakt mij daardoor reeds sedert lang zorgen, terwijl ik al mijn geld voor niemendal uitgeef en het zich laat aanzien, dat ook U er last van krijgen zult. Tot op heden wilde zij van al de vorsten noch van de soetan’s, die haar ten huwelijk gevraagd hebben, iemand hebben; en ‘t schijnt dus haar lot te zijn, een oude vrijster te moeten worden met grijze haren en een vijzeltje, waarin zij haar sirih fijn maakt Zoo is nu het lot mij beschoren; gelukkig dus, dat gij hier gekomen zijt !w De Toeankoe begon hierop te glimlachen en zeide: „zie eens hier Datoeú* Bandaharú, Boendó Kandoeng heeft gezegd, dat zij het aangenaam vinden zou, indien U voor lieenggó Geni, zoo zij nog niet verloofd en het naar Uw genoegen was, een echtgenoot onder ons zocht. Gij zoudt dan echter een behoeftig mensch, van wien zij weinig steun te verwachten heeft, als schoonzoon krijgen, want meu heeft Tjindoer Matö op ‘t oog. Ik moet U hierbij ook nog opmerkzaam maken, dat Boendó Kandoeng omtrent het gedrag van Tjindoer Matö gezegd heeit, en U zoowel als ik hebben ons daarvan ook kunnen overtuigen, dat hij zeer driftig van aard is en hij in plaats van te bedaren hoe- langer hoe erger wordt. Hij is in zijn spreken zeer onbeschaamd en heeft een wispel- turig karakter; hij is iemand vol eigenwaan die, als hem iets miet bevalt, zijn achterste naar boven keert en op den grond spuwt; de onbeschaamdheid in zijn uit- drukkingen doet zien, dat het hem een verbod is de nederigheid in ’t oog te houden. Hij spreekt niet zooals een gewoon mensch, maar wat hij zegt is nu eens voor tweeërlei uitlegging vatbaar, dan weer met een verborgen bedoeling; terwijl hij een andermaal 35 n alles door elkander praat, zoodat men niet weet, waaraan zich te moeten houden. Moge het U dus later nooit berouwen!” Be Hierop antwoordde de Bandaharó: „met uw welmeenen gebieder der wereld! & van zijn gedrag ben ik reeds op de hoogte en het is juist zijn karakter, dat mij het meest bevalt, daar ik niet zie naar groote rijkdommen. Waarom dus zouden wij het beletten, als zij voor elkander bestemd zijn. Wij zullen er maar niet verder over denken, maar handelen volgens uw inzichten, daar wij dan, omdat gij het best weet of het goed of kwaad is, er nooit berouw over kunnen hebben. De zaak al- zoo voor afgesproken houdende, zullen wij het huwelijk in Tandjoeng Boengú doen sluiten, dan kan Boendó Kaudoeng er getuige van wezen. Ik voor mij heb er niet lang over te denken; U kunt over beiden beschikken.” Db Van slapen kwam er dien nacht niet; men besteedde hem geheel aan het af- doen van de zaak. De Toeankoe gaf als onderpand een rentjong batatah mandi angin, berwijl de Datoet een stel ringen gaf, als teeken dat Tjindoer Matö en Linggó Geni met elkander zouden trouwen. Zoo brak langzamerhand de morgenstond aan en was de bevolking om acht uur reeds op de been, om zes à zeven stuks buffels te slachten, die dienen zouden voor het feestmaal ter eere van den Toeankoe. k: Kom aan Bandaharó!” sprak toen de Toeankoer laten wij nu naar den galang- gang gaan, terwijl het nog vroeg is, dan kunnen wij het hanenkloppen bijwonen!” ä De Bandaharó ontbood op deze woorden de djoearo’s Medan Labiëh en Mambang dileh benevens den ouden rijksbestierder en zei: „kom laat de ceremoniemeester nu de lieden naar den galanggang geleiden, want de Toeankoe wenscht daarheen te gaan. 4 De Toeankoe en Datoeá” Bandaharó, gevolgd door de groote menigte bega- ven zich onder het slaan op de tahoeh's op weg, terwijl si Baroeliëh Goemarang _ Balangkandai aan de teugels voortleidde. Aan den galanggang gekomen, nam de eankoe plaats op de balai, waarop de beide djoearo’s ieder met hun haan en wel de laatste met een Pileh hanau toeó verschenen. De twee hanen werden met elkander portaur gemaakt en de djoearo’s het met elkander eens zijnde, dat zij tegen elkander opgewassen waren, werden hun de sporen op gelijke hoogte aan den rechterpoot jastgebonden, waarop het inzetten begon. Daar djoearó Medan Labieh zelfs de geringste mmen aannam, bedroeg de inzet op den haan Kinantan een soekat met de holte jderaan ervan geheel vol benevens nog eem koeudi en een tiende deel daarvan. Toen ook het hanenkloppen onder de groote menigte en daarmede het inzetten begonnen ‚ hoorde men niets dan het rammelen der realen en kleine zilverstukken, terwijl kopergeld niet te tellen was. Het goud lag er bij kati’s bij elkander, de koop- ren waren er bij hoopen opgestapeld en er heerschte een onbeschrijfelijke drukte. Op dat tijdstip had Tjindoer Mató zich verwijderd en liep hij de markt rond den enen weg voor, den anderen na inslaande, totdat hij eindelijk aan het pad kwam, ar de kooplieden hun lijnwaadkraampjes opgestald hadden. Zoo voortloopende werd hij, bovenstrooms ziende, door Gods beschikking een paar rondreizende kooplie- den met hanen bij zich gewaar. Het waren twee broeders van wie de een Lang kanas 56 en de andere Lalat Toeah heette. Men kon zeggen, dat zij de onruststokers van de negorij waren en als zoodanig elkander getrouw hielpen. Ben lange tong hebbende, was't alsof er voor hen een vloek op rustte om een geheim te bewaren; hun dage- lijksch werk bestond in het rondstrooien van allerlei laster en leugens. Tjindoer Mató vroeg hun: „zegt kooplieden! van waar komt gij en met welke oog- merken zijt gij hierheen gereisd?” Daarop antwoordden de kooplieden :/ mijnheer! wij hebben zulk een langen tocht gemaakt om te zien of wij, arme stumperds, hier iets verdienen kunnen. Wij zijn van Tandjoeng Soengai Ngiang in Kalawi uit de negorij si Malidi aan deze zijde van Rantau si Malintang.” Dit hoorende hernam Tjindoer Matú :/ maar kooplieden scheelt het U dan wellicht in het hoofd! want om van zulke verre oorden hierheen te reizen is niet anders dan vruchtelooze moeite doen. Welke hanenklopperijen toch zouden er in Tandjoeng Soengai Ngiang niet bestaan en welke markt zou daar niet gehouden worden, dat gij zoover kondet heengaan!” Nu hernamen de kooplieden:/ luister eens naar ons jongeheer! In Tan- djoeng Soengaì Ngiang doet men in de laatste drie maanden niets anders (dan hetgeen gij hooren zult). De vorst daar nl. Toeankoe Imbang Djajó zal zich in den echt begeven met prinses Bongsoe, de dochter van Toeankoe Radjó Moedö. Zij zijn reeds lang verloofd, maar het huwelijk zal nu toch de volgende maand voltrokken worden. De reden van die lange verloving is omdat Toeankoe Radjö Moedú iedermaa} te kennen geeft, dat de regeerende vorst van Tandjoeng Boengö, die in Pagar Roe- joeng resideert, reeds sedert haar geboorte aan de prinses was toegezegd, maar hij (R. M.) niettegenstaande dit, Imbang Djajó®toch als schoonzoon wil aannemen, omdat zijn dochter al groot is en hij vreest, dat zij een oude vrijster zal worden. Daarbij komt nu nog, dat hij iets gehoord heeft dat zeer gunstig is voor zijn plannen, ofschoon het hem inwendig grieft. Zijn neef nl. (de Toeankoe) zou uit de negorij gezet zijn, omdat hij door allerlei besmettelijke ziekten is aangetast. Daar hij miet in de kampoeng mocht blijven wonen, heeft hij een huisje aan den waterkant gebouwd, waar hij nu leeft, bedekt met groote groene vliegen en verafschuwd door al zijn onderdanen. Zoo luidt de tijding door Toeankoe Radjó vernomen. Wat nu Lmbang Djajöó aangaat, deze doet niets anders dan dag en nacht personen zoeken, die bij hem dienen willen. Aan allerlei gemee- ne lieden en schelmen schenkt hij kleederen, terwijl hij hun schulden, hoe groot ook, nog bovendien betaalt; hij heeft de uitgezochtste en dapperste doebalangs; lieden, die tegen alles bestand zijn en dezen geeft hij elk oogenblik geld voor hun uitgaven. Zoo zijn er nu, de minderen niet mee gerekend, zeventig beruchte personen bij el- kander, die hij onder aanvoering van hun opperhoofden naar Boeki® Tamboen Toe- ang heeft gezonden om daar te rooven; terwijl al wie in de kampoeng achterbleven, gebruikt worden om dijken op te werpen, raxdjau's te planten, de grenzen te ver- sterken en hier en daar verbetering aan te brengen. Elk een is van een geweer voor- 37 zien; men giet er kogels en is er druk bezig met het maken van kruit en krijgsge- reedschappen. Dit nu is de arbeid, waarmede de vorst zich dag en nacht bezig pete Zoo vertelden de kooplieden. Toen Tjindoer Matö dat hoorde, ontroerde hij zeer ; hij beet zich op de lippen, knar- steop de tanden en kneep zich in de ooren; zijn gelaat werd zoo rood als een djamboe, zijn oogen waren geheel beloopen en de tranen biggelden hem langs de wangen. Op een drafje keerde hij naar den galanggang terug, waar iedereen hem met verbazing en schrik zag aankomen. | Djoearó Medan Labiëh was juist bezig met het uitroepen van de bovennatuurlijke eigenschappen van den haan Kinantan, terwijl het koord reeds lang uit op den grond lag; (Kinantan barantan antan zit op een balai van een roeang; als kinantan getroffen wordt, dan schreit men; hij heeft tweeërlei kleur, zijn vederen zijn als die van de fadoeng die door een alang in den bek wordt meegenomen en die tadoeng moerai kentjü” wordt genoemd. Aan de riviermonding wordt op de Aadap geslagen; de lieden van ‚ Gantiëng vangen poejoeh’s en als zij deze niet krijgen kunnen, vangen ze balam'’s) de haan Kinantan kan miet anders dan overwinnen.” Dit riep djoearó Medan Labieh. Toen Mambang Pileh dit hoorde, begon ook hij de eigenschappen van den haan Pileh hanau toeö uit te roepen, wiens koord insgelijks op den grond lag. Hij zeide: „(de haan Pileh basidjampileh heeft vederen als de draaibijtel van de jonge lieden van Bangkinang) als de haan Pileh het verliest dan komt Soengai Ngiang in ongelegenheid; want hij is een geschenk van Imbang Djajo eu de beste vecht- haan uit het oosten, die nimmer gekwetst kan worden.” Dit riep djoearó Mambang Pileh.” | _Imtusschen was Tjindoer Mató bij de losgelaten hanen gekomen, doch hij bekom- _merde zich om deze niet en ging op den Toeankoe af, tot wien hij zeide: „vergiffenis Toean- koe voor t geen ik zeggen zal. Kom laten wij naar huis terugkeeren, hoezeer gij hier ook op Uw gemak schijnt te zijn, leunende tegen groote kussens met fraaie matrassen en tapijten onder U en op dien vorstelijken zetel gehuldigd door Uw onderdanen. In- dien gij het echter aangenaam vindt hier te blijven, dan ga ik alleen naar huis, want er is ons een groote schande aangedaan en wij zijn het voorwerp van verachting in geheel Tandjoeng Soengai Ngiang geworden. Onze moeder heeft nu haar zin!” Toen nu Tjindoer Mató opstond en Balangkandai besteeg, zeide de Toeankoe: „maar Boejoeng, mijn broeder! tis mij niet duidelijk wat ge meent. Ik gevoel wel, dat er iets gaande is, maar het ware van de zaak begrijp ik niet; het is dus beter, dat ge ‘tgeen openbaar gemaakt mag worden, niet verborgen houdt.” b Tjindoer Mató luisterde echter niet naar hetgeen de Toeankoe zeide en toen deze begreep, dat hij alleen zou achter blijven, gaf ook hij zijn paard de sporen en sloeg eveneens den weg naar huis in. Woest als de orkaan en snel als de bliksem joe- gen zij steeds voort, totdat zij eindelijk weer aan den baringinboom gekomen waren- 5S Djoearó Medan Labiëh, si Barakat, si Baroeliëh en si Tambahi volgden hen verbaasd en verschrikt zich niet meer bekommerende om de vechtende hanen en toen nu de menigte zag wat er gebeurde, ontstond er bij den galanggang een groote op- schudding, en was iedereen er als door den donder getroffen. „Wat zullen wij nu aanvangen,” zeide men; „de schrik is ons om het hart geslagen, want het heeft er op het oogenblik al den schijn van, alsof het land in on- gelegenheid zal komen, alsof de dag des oordeels aangebroken en ons laatste uur ge- slagen is. Te oordeelen naar de handelwijze van onzen heer, die toch niets deed, dan hij doen mag, zullen wij allen ongelukkig, onze kampoengs en erven verlaten, onze kinderen verkocht en onze neven verpand worden !” Het duurde niet lang of het gebeurde kwam ook ter oore van de lieden in de kampoeng en ook onder hen ontstond er een groote ontsteltenis. Sommigen vertelden, dat de Toeankoe reeds een begin gemaakt had met onthoofden en anderen, dat Tjindoer Matö reeds bezig was met iedereen over hoop te steken. Zoo waren er allerlei verhalen in omloop en was het in de kampoeng als op den dag der opstanding. Mijn God welk een tijd! Allen liepen met loshangende haren over het erf; men wist miet meer wie vriend of vijand was en vloog overal als radeloos binnen. De angst die er heerschte, was onbeschrijfelijk. Intusschen was de haan Kinantan twee malen opgevlogen en weer neergeko- men en de haan Pileh hanau toeö door hem gedood en toen nu de eerste bemerk- te dat de Toenkoe er niet meer was, vloog hij naar huis met zijn spoor en bindgaren om de pooten. Nu sprak Rangkajö:/ wat zal er toch met ons gebeuren, ingezetenen van deze ne- gorij! Volgens hetgeen er voorgevallen is, lijdt het geen twijfel of ons land zal in groote moeilijkheden komen. De omstandigheden zijn zorgvol en wellicht is er ons leven mede gemoeid, zonder dat wij een middel van uitkomst weten.” De menigte ant- woordde hierop „ja wij zijn geheel terneergeslagen !” „Houdt U echter voorloopig stil! (hernam hij) en spreekt geen woord van ‘t geen er voorgevallen is, daar ik U wilde voorstellen om over twee of drie dagen naar den Toeankoe in Tandjoeng Boengó te gaan en hem nederig te vragen, welke verkeerd- heden wij begaan hebben en wat den inzet op den haan Kinantan betreft, als hij dat goedvindt, zullen wij dien zevenvoudig teruggeven. Mocht hij het vergunnen, dan zullen wij de zaken goea bespreken, maar dan mag ook geen van allen eenige vrees aan den dag leggen; want die bang is, bekent schuld, terwijl onverschrokkenheid het teeken is, dat men het recht op zijn zijde heeft. Boendú Kandoeng heeft ons geleerd, dat wij rechtvaardige vorsten moeten gehoorzamen; doch hen, die willekeurig regeeren , weerstreven mogen.” Toen de menigte deze woorden hoorde, was zij gerustgesteld. Intusschen was de Toeankoe verder gereisd en bij si Djongë“ in Kotó nan Pan- djang gekomen, vanwaar hij, over een onvruchtbare vlakte getrokken zijnde, een eind verder aan de grenzen van Tandjoeng Boengó kwam. 59 le ‚t Hij ging gevolgd van Tjindoer Matö de kotó binnen, waar zij het erf oversteken- __de hun woning betraden en zich regelrecht naar de axdjoeng begaven, de Toeankoe op de eene en na hem Tjindoer Mató op de andere plaats nemende. Eenige oogenblikken later verschenen ook djoearó Medan Luabiëh, Barakat, Baroe- héh en Tambahi benevens de haan Kinantan, die met zijn spoor en bindgaren om de pooten op de vensterbank nederstreek en daar begon te kraaien. Boendó Kandoeng, haar blikken maar de gaanderij wendende, bemerkte hem. Zij ging hem halen, ontdeed hem van zijn koord en zeide:/ zeg djoearó Medan Labiëh wat heeft dat te beteekenen ! Heeft mijn haan het nu gewonmen of verloren, dat hij teruggekeerd is met zijn spoor aan!” Djoearó Medan Labiëh antwoordde hierop : „vergiffenis Boendö Kandoeng! dat is mij niet bekend. De haan was wel reeds losgelaten, doch ik weet miet of hij al dan niet overwinnaar was, want de Toeankoe en onze jonge meester zijn boos geworden; zij hebben hun paarden de teugels gegeven en zijn weggereden, waarop wij hen ge- volgd zijn. Zoo Boendó Kandoeng dus opheldering verlangt, dan gelieve zij het aan den Toeankoe te vragen.” Dit hoorende stond Boendó Kandoeng op ; zij beklom de andjoeng, schoof de zij- den gordijnen open en, den Toeankoe in gepeins verzonken ziende, sprak zij: „wel mijn jongen! mijn eemige woudduif; voorwerp mijner zorgen; eenige strik uwer moeder ; beschermer van Tandjoeng Boengú! kroon van Pagar Roejoeng! hoofd der rijksgrooten; middelpunt van het werpnet, waarin al de visschen van het Minangkabausche rijk zich verzamelen! hoe komt het, dat gij zoo gehandeld hebt! Wat heeft de Bandaharú van Soengai Tarab misdaan, of waarin is hij nalatig geweest! Is hij te kort geschoten in zijn bewijzen van eerbetoon of heeft hij U oneerbiedig toegespoken! Zijn de manteri’s niet nederig geweest, of heeft men U geen hulde gebracht, dat ge zoo ge- handeld hebt! Hoor mijn zoon! Als de Bandaharó ditmaal verkeerd gedaan heeft, dan zal ik U daarvoor voldoening geven; indien hij U beleedigd heeft, zal ik de daarvoor vastgestelde boete betalen. Ik verzoek U daarmede genoegen te willen nemen, vadertje!” „Dat is er niet gebeurd’, antwoordde de Toeankoe, „doch er is iets anders en _ wanneer moeder dat weten wil, vraag er dan Katjindoean naar, wellicht is hij ervan op de hoogte” A Op dit antwoord zette Boendó Kandoeng een ontevreden gezicht en zeide : „700 word ik, oude vrouw nu behandeld; men gaat altijd met draaierijen tegenover mij om en zendt mij van den een maar den ander, zoodat ik in werkelijkheid nooit vol- daan kan zijn!” kk - Hierop ging Boendö Kandoeng naar beneden en de andere andjoeng beklom- rr men hebbende, maakte zij '[jindoer Mató wakker, roepende:/ sta op Boejoeng! sta % Toen Tjindoer Matö haar hoorde daalde hij af en sprak: „vergiffenis Boendóú Kandoeng! Wat verlangt U van mij!” 40 „Hoe komt het toch jongen! dat gij allen zoo ontstemd teruggekeerd zijt! Ik ben daarover niet op mijn gemak. Vertel mij dus de waarheid, opdat ik gerust kan zijn!” Op deze woorden hernam hij: „vergiffenis Boendó Kandoeng! gelieve dan met ernst te luisteren. Toen wij op weg waren naar Soengai Tarab en in kampoeng Koerimbang Batoe Alang gekomen waren, heerschte daar bij onze aankomst een groote drukte op den galanggang en waren de hanenkloppers, waaronder verscheidene kinderen van vorsten, reeds in groote getale bijeen. Men was verbaasd den Toeankoe te zien ver- schijnen, die anders nooit witgaat en allen bogen zich met eerbied ter aarde. Een oogenblik later kwam Datoeä* Bandaharöó met zijn grooten, panghoeloe’s en herauten uit de vier soekoe’s, die allen den vorst omringden. Mijn God wat een menigte menschen waren daar bij elkander! Het geleek wel een zwerm witte mieren, die uitgebroken waren of vleer- muizen, die in den vooravond uitvlogen. De Bandaharó, een schrander en verstandig man, zeer vriendelijk in zijn spreken en voor zijn hooge betrekking wel berekend, was aan het hoofd van den optocht en werd gevolgd door al de onderdanen met de noodig eereteekenen bij zich. Die daarvoor aangewezen waren droegen spiegels, anderen zonne- schermen, nog anderen krissen en zoo kwam men onder begeleiding van de feest- trommen den vorst hulde brengen. Toen men een oogenblik bij den galanggang getoefd had, werd de Toeankoe in optocht naar de kampoeng gebracht, waar hij onder een aanhoudend slaan op de taboeh’s het paleis binnen trad. Sommige inwoners kwamen hem eenden, anderen kippen aanbieden, terwijl erook sirih en pinang brach- ten; die weinig kon missen, gaf weinig, die veel bezat bood groote geschenken aan. Toen wij aangekomen waren, was de duisternis reeds ingevallen. Er werd dien nacht geen oog dicht gedaan, maar de Toeankoe bleef met den Bandaharó alleen en er mocht niemand bij hem toegelaten worden. Dewijl ook ik teruggezonden werd, ging ik naar buiten en begaf mij naar de woning van den ouden rijksbestierder, verwonderd wat de Toeankoe toch wel met den Bandaharó kon te bespreken hebben. Toen eindelijk de dag aangebroken was en de menigte naar de balai ging, gebood de Toeankoe mij, mij te verwijderen, zonder te zeggen wat ik moest gaan doen en alzoo heb ik van het hanenkloppen of van het portuur stellen der hanen niets gezien. Een ding echter bevreemdde mij: de reutjong batatah mandi angin scheen verkocht of verpand of wie weet waar gebleven te zijn. Met een vol gemoed en nie- mand hebbende aan wien ik mijn nood kon klagen, dwaalde ik de geheele markt over, en die mij gezien heeft, heeft moeten denken, dat ik beschonken was. Door Gods beschikking hoorde ik weer iets goeds, dat mij wat rustiger stemde en een teeken was, dat ik goede ooren heb. Naar alle kanten heen ziende, ontwaarde ik nl. twee personen, die hanen te koop hadden en van het oosten wit si Malidö nl. van Tandjoeng Soengai Ngiang in Kalawi kwamen. Hun negorij is in benarde om- standigheden, want het schijnt, dat men er ongenoegen gekregen heeft, zonder dat men de reden weet of het moest zijn omdat oom zijn dochter wil laten trouwen met den vorst van daar, Toeankoe Imbang Djajöó; wijl hij gehoord heeft, dat de Toeankoe 41 uit de negorij gezet is, wegens besmettelijke ziekten. In de kampoeng niet mogende blijven, zou hij zich een hutje gebouwd hebben aan den waterkant. U zal nu wel in Uw schik zijn, daar Uw toestand nu erger is dan vroeger en ge U daaruit moeielijk zult kunnen redden. Mocht U het echter onaangenaam vinden, ik lijd er n iet minder onder.” Toen hij zoo alles naar waarheid aan Boendó Kandoeng verteld had, werd deze zoo boos, dat zij het zakje, dat zij aan de hand droeg neersmeet, waardoor het zilve- ren kalkdoosje in stukken viel en de kalk op den grond stoof. Zij sloeg met de hand op de vensterbank, zoodat haar gouden armband in stukken vloog en het groote paleis waggelde. De toorn van Boendó Kandoeng veroorzaakte een doodsche stilte in de woning; niemand durfde een woord te spreken, ieder was door verbazing getroffen. i „Radjö Moedó handelt zeer onbetamelijk en denkt, dat hij maar doen mag wat hij wil. Welke vader of moeder heeft hem dat geleerd em welke adat houdt hij er toch op na, dat hij de verloofde van een amder zoo maar withuwt. Was zijn moeder een andere dan de mijne of had hij de zelfde ouders als ik? Ik zal ook doen wat deze pantoen zegt (een vloer van batang Sitakö en een kapokboom, die in een gat groeit) ik zal ditmaal Soengai Ngiang geheel verwoesten.” Hierop hernam Tjindoer Mató: „wanneer U daartoe bevel wilt geven, dan moogt U er eerst wel een oogenblik over nadenken en het goede en kwade ervan overwegen. Laat U niet door wrevel of toorn vervoeren; want de toornige verliest zijn vertrouwen op God en die wrevelig is zijn verstand, terwijl hij die ruw te werk gaat zelf de grootste schade lijdt. U dient zich te houden aan de gewoonten der ouden van dagen en dezen moeten van alles verdragen kunnen, daar zij de vraagbaak voor iedereen zijn. Ik zeg U dat het niet de nalatigheid van oom, maar die van U is; U zijt voor alles verantwoordelijk, daar U die zaak van het huwelijk op den lan- gen baan geschoven hebt en geen reden hadt om zoolang daarmede te wachten.” _____Boendó Kandoeng, die reeds hevig vertoornd was, werd het nu nog erger. „Radjö Moedó is een lastig man, die zeer eigendunkelijk handelt. De gewoonten, die de vorsten onder elkander volgen, brenger mede dat zij van hun vrouw niet scheiden, dan na vooraf kennis gegeven te hebben. Mocht de echtgenoot op reis zijn, dan wordt er op hem gewacht, totdat hij teruggekeerd is. De voorschriften voor verloofden vorderen, dat er, zoo hun negorijen ver van elkander gelegen zijn, brieven gezonden worden om de zaak tot een einde te brengen, terwijl zij daaren- boven voor den vorst met zijn panghoeloe’s en alle overheidspersonen verschijnen met een kati limo bij zich, benevens een betelschaal met sirih op een stuk geel lijnwaad. Als nu de termijn is, bepaald, binnen welken de zaak moet beslist zijn en de vastgestelde geldsom voldaan is, dan eerst is alles afgehandeld. Laat er nu van komen wat er wil, doe ik er verkeerd aan, dan zal ik mijn straf er voor krijgen, maar ditmaal zal ik Soengai Ngiang tot een puinhoop maken; ik zal het geheel laten afbranden, de wallen slechten, de kruinen der klapperboomen doen 42 schudden, de grondvesten verplaatsen, van de palen der woningen zal ik bruggen laeten maken en de grenssteenen zal ik laten verleggen; want wat hij gedaan heeft is mij onmogelijk te verdragen. Wij zullen onze namen verwisselen; hij zal Poeti Toeó en ik Radjó Moedó heeten en dan zullen wij voortaan ieder onzen eigen weg gaan; dan moge hij ondervinden, wat het zeggen wil mij weerstreefd te hebben. Zoo Radjö Moedó zich ongenaakbaar acht voor ongelukken, laat hij dan Soengai Boengú verwoesten en onze woningen leegplunderen; laat hij vorst worden van dit rijk tot aan Boeó en Soempoe Koedoeih, Goedam, Balai Djanggö en Ranah Boekt Gombá?, dan zal niets mij aangenamer zijn!” Intusschen was de Toeankoe, die het kijven gehoord had, naar beneden gekomen en naar de soerambi gegaan om zijn moeder te ontmoeten , tot wie hij zeide: „ver- giffenis Boendó Kandoeng! wat is dit toch voor een onaangenaam gesprek? Deel het mij mede, want voor zoover ik zien kan, verkeert U in moeilijkheden.” Dit hoorende, keek Boendö Kandoeng boos en zeide: „gij zijt een schaamteloos en dom kind; ge hebt nogal veel verstand om raad te geven; gij die rijk zoudt willen worden zonder een hand wit te steken; die moedig zoudt willen heeten met de gevaren te ontloopen; die den naam van geleerd zoudt willen hebben met niets anders te doen dan naapen; ge hebt er immers geen besef van wat in uw belang of in uw nadeel is. In gewichtige zaken als deze kunt ge wel uw buik vol eten en lekker slapen, maar nadenken, dat kunt ge niet. Gij zijt beiden ongevoelige en domme wezens, en als dat altijd zoo blijven moet, dan valt dit rijk in handen van een ander en zullen uwe onderdanen zich overal heen verspreiden, om zich onder het bestuur van een ander vorst te stellen. Stel u dus maar zoo wijs niet aan, met naar zaken te vragen, die ge zelf reeds weet. Geen van u beiden zal mensch wor- den; zoowel de een als de ander moest aan zijn lot worden overgelaten !” Deze woorden hoorende keerde de Toeankoe zich om, om zijn lachen te verbergen, terwijl ook Tjindoer Mató een glimlach op het gelaat kreeg. De Toeankoe sprak nu: „vergeef het ons moeder, doch al mocht oom ook zoo handelen, denk dan toch eerst goed na, opdat het u later niet berouwe. Zoo is mijn gevoelen over de zaak. Als ge den oorlog beginnen wilt, dan dienen wij een groote hoeveelheid geweren, kruit en kogels bijeen te brengen; wij zullen de kampoengs moeten versterken cn van wallen voorzien en er zullen voorvechters en zwaarden gezocht moeten worden; en is men met dit alles klaar, dan dienen de grenzen van ons gebied nauwkeurig bepaald te worden. Het laat zich aanzien, dat U den oorlog wilt ondernemen, maar dan moogt ge ook niet onvoorzichtig te werk gaan (als men slaapt, kan men bestolen worden; als men iets vergeet raakt men het gewoonlijk kwijt en als men niet ernstig onderzoekt, handelt men onbedacht) want ge zoudt daar zelf het slachtoffer van worden. Geef er daarom dus eerst kennis van aan de rijks- grooten nl. aan den Bandaharó van Soenga Tarab, den Kali van Pandang Ganting, den Mangchoedoen van Soemanië, den Indomö van Soeroasó en ook aan den Toean Gadang van Batipoeh; daar dezen het zijn die door u tot aanzien in dit rijk gebracht 45 werden. Laat hen ontbieden, bespreek deze zaak met hen en hoor dan , hoe zij er over _ denken.” Hierop hernam Boendó Kandoeng: „wel mijn zoon! daarin hebt ge zeker gelijk ; doeh wat het oorlogvoeren betreft, ik weet zelf wel wat daarvoor noodig is en ben er niet bang voor. Luister naar mij, dan zal ik U zeggen, wat ik wil. Wat de on- _ kosten aangaat, voor ditmaal zie ik daar niet tegen op, en 't was dus niet noodig mij daarop te wijzen. Wat zijt ge toch een vreemd mensch, en wat doet ge U toch __dom voor, (daar ge moest weten) dat ik in dit geval met geen duit geholpen zou willen worden. Zijt ge dus niet verstandig genoeg om te spreken, dan is het beter “dat ge maar stilzwijgt.” De Toeankoe antwoordde hierop : „vergiffenis Boendó Kandoeng ! al mocht ik ook ronduit zeggen hoe t is. Zoo ge den oorlog begint, zal dit veel geld kosten en er mag dus geen gebrek aan de noodige middelen zijn; en als ge die nu niet bezit, wat moet ge dan aanvangen; want uw plannen dan niet voort te zetten, zou schande over ons brengen. Wat de bezittingen van dit paleis betreft, wij hebben een weinig geld, kleederen. en slaven, benevens buffels, geiten, eenden en ganzen en daaren- boven ook nog wat goud, zilver, en sawah's en eens in de maand zeilt er een adjoeng uit, zoodat men niet zeggen kan, dat wij slechts kleinhandel drijven. Wij allen, bewoners van dit paleis, zijn gelukkig dit te mogen aanschouwen, en dit slechts heb ik u willen zeggen.” Hierop hernam Boendó Kandoeng: „luister eens mijn zoon en ook gij Tjindoer Matö, hoe wij in onze tegenwoordige omstandigheden zijn gekomen. In vroegere tij- den was ik wijd en zijd beroemd, doch tegenwoordig ben ik maar een arme stumperd. Toen ik nog jong was en pas twee kuin's begon te dragen, werd ik zorgvuldig in huis gehouden; ik mocht niemand zien en ging slechts eenmaal in de week uit en dat nog wel alleen bij goed weder. Ik werd bewaakt door hofjuffers en held me alleen bezig met stikken en borduren. Als om strijd koelde men mij aan alle kanten met waaiers af, terwijl er een ivoren waaier voor de aanzienlijke bezoekers steeds in gereedheid lag. Wanneer ik bezweet was, baadde men mij met water uit zilveren kruiken. Ik deed miets anders dan bij me zelve nagaan, wat er noodig was om een wijs en verstandig mensch te worden; want die dat zijn wil, moet van alles weten. (Een schrander mensch toch weet op allerlei wijzen naar iets te onderzoeken; een geslepene kan alles tot een einde brengen; een slimme is alleen op eigen voordeel uit ten koste van anderen; terwijl een listige ook toelaat, dat men hem bedriegt; de achterdochtige krijgt dikwijls twist; de verstandige weet te overleggen en een geleerd mensch steeds met goede denkbeelden voor den dag te komen.) Ik wenschte dit, omdat ik toegenegenheid voor het rijk en liefde voor zijn onderdanen koester- de. Na verloop van eenigen tijd hoorde door Gods beschikking de vorst van Roem over mij spreken, en deze stevende nu naar Poelau Amèh. Hij bracht een schip met lading mede, want, daar hij van Roem kwam , was hij, zooals van zelf spreekt, zeer rijk. Hij had pikoels goud, zakken realen en hoopen koopwaren in ontelbare soorten bij zich. od 44 Hier gekomen zijnde, had elk een er drukte door. Toen zijn verblijf zoowat een maand geduurd had, was hij verlangend om mij te huwen en zond hij iemand om mij te vragen en te zeggen, dat hij Uw moeder tot echtgenoot begeerde. Na beraad- slaagd te hebben was de afloop der zaak, dat vader en moeder benevens de rijksgroo- ten er genoegen mede namen en daarop kwamen de inwoners bijeen en werden de huwelijkspanden gewisseld. Wijl de echtverbintenis drie jaren werd uitgesteld, keerde hij naar Roem terug, zijn schip van welks lading niet het minst werd afgenomen, achterlatende. Na verloop van anderhalf jaar gebeurde er evenwel iets, dat voor an- deren een ongeluk doch voor ons een geluk te noemen was; want terwijl het schip als onderpand in onze bewaring was, stierf de vorst en alles werd ons eigendom. Men had twee maanden noodig om het leeg te dragen. Dit is de oorsprong van onzen rijkdom. Door Gods beschikking kwam volgens mijn berekening zoowat drie jaren later de vorst van China met een volgeladen pélang hierheen; daar hij zeer rijk was, kon hij een groote hoeveelheid koopwaren meebrengen. Toen hij hier aangekomen was, had iedereen het er druk door. Ook deze vorst zond iemand om te zeggen, dat hij met mij in het huwelijk wilde treden en mijn ouders zoowel als de rijksgrooten waren er mede ingenomen. De in- woners kwamen bijeen en de panden werden gewisseld, waarbij hij zijn groote vaar- tuig met de gansche lading als onderpand stelde. Ook nu echter werd de vol- trekking van het huwelijk twee jaar uitgesteld en keerde de vorst daarom naar Chi- na terug. | Ik reken dat er zoowat een jaar voorbij gegaan zal zijn, toen het lot voor anderen een ramp doch voor ons een groot fortuin bereidde; want terwijl het vaartuig nog in onze bewaring was, stierf de vorst en wij kwamen in het bezit van alles. Dit was dus ook een oorzaak van onzen rijkdom. Na verloop van zoowat drie jaren kwam weer de vorst van Atjeh met een goerab, waarin natuurlijk, daar hij van Atjeh kwam, een lading van allerlei goederen was. Hij was gevolgd door inwoners van drie sagi’s aldaar en hier zijnde, liet hij aan moeder weten, dat hij mij tot gade begeerde, het- geen geheel naar den zin mijner ouders en dien der rijksgrooten was. Nogmaals werd tot drie jaar uitstel besloten en keerde de vorst, nadat hij de geheele lading tot pand gegeven had, naar Atjeh terug. Toen er echter volgens mijn berekening zoowat twee jaar verloopen waren, moest het ongeluk dat anderen trof ons weer voor- spoed aanbrengen ; want terwijl wij het schip nog als onderpand bezaten , overleed de vorst en werd het alzoo ons eigendom. Ziedaar nog een oorzaak van onzen rijkdom.” Toen de Toeankoe deze woorden gehoord had, zeide hij: „vergiffenis moeder! zooals blijkt wilt ge dan toch den oorlog beginnen, maar waar toch zult gij voorvechters vinden, zooals ge vroeger hadt in den jongsten Permatö Alam en den oudsten Mam- bang Doebalang, in wien ge vroeger Uw steun vondt. Waar zult ge tegenwoordig hulp en bijstand vinden en tot hoever strekt zich Uw gebied uit, welks onderdanen U onder alle omstandigheden getrouw zullen blijven, zoodat wij gerust kunnen zijn.” 45 __(Wat samen verloren gaat en voor den dag komt; wie zich houdt aan de zeden en gewoonten; wie de bevelen van U opvolgt; wat niet verrot door den regen en niet _ barst door de warmte; wat is als de groote weg, waar men over steenen loopt; wie geen stap voor- of achteruit gaat en voor wien wijken een verbod is.) Hierop hernam Boendó Kandoeng: /welaan mijn zoon! ik zal U weder het een of ander verklaren, dat even goed is als de oendang oendang, want als ik onder- nam om U de geheele tambö te vertellen, dan zou ik daarvan geen regel, zelfs geen stip vergeten mogen. In het rijk van Minangkabau, waar ik onbeperkt regeer en dat een erfenis is van Katoemanggoengan, behoort ook de soekoe Kotú Piliang, waarvan Priangan Padang _ Pandjang het handvat genoemd wordt, tot ons gebied. Verder hebben wij het bestuur over Soengaì Tarab het groote vaandel, Sig hard” en Saniëtng baka den spiegel, Tax- djioetng Bali en Soehs aïë de zweep, Laboeatan en Soengaï Djamboe den spijker, Boeki® Bataboih den tijger, Sumawang en Boekt” Kandoeúng de vredeplaats, Soeroeasò den sleutel , benevens Palawing en Padang Ganting de fakkel van Kotò Piliang. Verder behooren tot ons rijk Zaboeïh en Parambahan, Tabé* en Sawah Tangah, Rambatan en Padang Magë*, Tjoepä” en Gantoeúng tjiri; Babaloetan en Sawah Kareh; Goegoeë” en si Kaladi; sì Mabaet en s0 Alahan; Talagò Goenoetng en Padang Halai ; Masadji Galò Gandang, welk laatste een zeer beroemde streek is. Het rijk strekt zich aan die zijde verder uit over Poerawan, Padang Loea, Balimbiëng Kòlòö Baroe , Batoe Basa, Boeki® Tamoesoe, Sawah Tangah tot aan Mampang Gadang Mè en Boekt Basis, Limò Kaoen, Doeò Baleh Kotö Saboe, Handaleh, Pitalah, Boengò Tandjoeëng, Kasie*, Soemani, Paningyahan en Moearó Pingaì. (*) Hoor verder mijn kind: bovenstrooms, in het gebied van Agam vindt men Koera?, Banoe Hampoe, Lasì, Boekis Bataboeëh, Tabts Pandjang, Soengai Djanieh, Salö, Ga- langgang Mage*, Kamang, Boehi Gadoei®, Filatang, Agam, Balai Goerah, si Ano”. Kotò Gadang, Matoea Panta, Sarie* Soengai Poea, Kotö Lawek, Panda Sike” Goenoeung, _ Panindjawan, Gantieng, Koto Laweh, Soeliki® Soengai Rimbang die Tabis Soengai Kamoe- nieng, 85 Toedjaeth, Banda Dalam, Gadoet®, Tabieng Tinggì, Tjandoeng, hast Djao Tam- bangan. Im Tanah Data: Rao-Rao, Koemango, Toengka, Tandjoeang Alam, Limboeakan, Padang Karambie* si Tjintjin en Aoea Koeniëng. Im Paja Koemboeüh: Koto nan Ga- _dang, Piabang, Soengaì Baringin, Tareh, Si Moelanggang, Goeroen en Loeboeu” Batingho®, die alle tot ons rijk behooren. Benedenstrooms n. lin de landstreek Koeboeùng tigo baleh bezitten wij Solo” Salajo, Goegoeüs, Koto Hanau, Tjoepa, Gantoeùng Tjiri*, Taroeäng- Taroeäng, de vier Kotò's, Simatidoe, Hampang Poelaì, Kinari, Moearo Paneh, en deze dertien noemen wij den olifant van Kotò Piliang. (?) Luister goed toe vadertje! Tot aan hetlandschap Limö Poeloeäh, tot aan Soengai Pagoe aan de grenzen van Banda nan Sapoeloeáh kunt ge, wanneer ge er heen reist, doen wat ge goedvindt. (*) Volgens andere handschriften zijn er overgeslagen. (2) Alleen deze 12 werden opgegeven. 46 Hoort allen toch goed toe! Zet oogen, ooren en neusgaten goed open. Mocht de hulp van die streken niet voldoende zijn, dan kunt ge U nog wenden tot de beneden- landen aan de westzijde tot aan de grenzen van Atjeh; want Kiawi, Panda- lian, Tapoeih, Tarieng, Pantai 1jamin, Padang Rekno Moearo Djati, de AA moekin’s, Taloea® Rengawan, Tatang Soeri, Tanakih, Batoe Bonai, Pilihan Simajam, Saboeùh Poelau Kagoe, Laboeüh Haajt, Maye* Tampés Toean tot aan Pintoe Rajo beneden en Sé Kendi stroomopwaarts en zoo verder tot aan Si Zoeloeü Poenai Mati behooren alle tot mijn gebied. Daarenboven mijn kind! brengen de wetten omtrent de oostelijke landen mede, dat Koeantan, Batang Hari, Siak, Indagiri, Si Kalawi, bijgenaamd Tundjoeng Soe- ngai Ngiang, Galanta, Goenoeng Malelo Kandiali, Djamboe aïë, Boeki® Tandjoeüng, Djati Batoe Baro, Koealö Patapahan, Kampa Keri en Kampa Kanan, Tapoeäöng Keri en Tapoeüng Kanan ons op bepaalde tijden hun schatting brengen, bestaande in een maat die tot aan den rand en in de holte onderaan met stofgoud is gevuld als wit- en inkomende rechten. Nu heb ik vroeger besloten, dat hij (Lmbang Djajó) daar zou regeeren en vorstelijk aanzien genieten, omdat Radjo Moedo daar woonde en ik heb hem daarom die landen afgestaan, iets waarover ik thans spijt gevoel; want hij maakt misbruik van mijn goedheid; (nu ik hem een nagel gegeven heb, wil hij mij knijpen; nu ik hem een pinang schonk, zou hij een gekauwde sirihpruim willen; nu ik hem op de schouders heb genomen, wil hij op mijn hoofd gaan zitten; nu hem macht gegeven is, zou hij alles ten onderste boven willen smijten; waar hij een span gekregen heeft, wil hij een hesta hebben; waar hem één kain gegeven werd, zou hij er twee willen ; nu hij schaduw kreeg, zou hij een heel dak boven zich begeeren; als hij leent, zou oo hij wel een heelen haróboom willen leenen en hij zou doen als de Hollanders, wanneer zij om grond vragen; het gaat hem als de geringe man, die tot aanzien gebracht is). Loo is zijn bestaan en daarom brengt hij schande over mij. Hij houdt zich niet meer aan de oude instellingen der vorsten; die vorsten toch waren het eens in hun denk- beelden omtrent hunne hooge waardigheid; de aanzienlijken hadden dezelfde begrip- pen in het geven van bevelen; de oerang toeö volgden één richting bij ’t handhaven der wetten; de panghoeloe’s kenden slechts één rechtspleging; de manteri’'s waren het eens in zienswijze en de doebalang’s koesterden dezelfde gedachten omtrent dat, wat schande voor hen was, maar hij houdt zich thans daar niet meer aan. Voorheen was er hier op Poelau Ameh slechts vierderlei grondgebied n.l. tarata®, doesoen, kotò en nagari, waarin acht verschillende klassen van personen het gezag hadden n.l. de pan- ghoeloe’s, de kali’s, de manteri’s, de oerang kajó, de kooplieden, de afgezanten en de geestelijken, de voorvechters en de andikö’s. leder had in de kampoeng zijn kinde- ren en magen, die er allen over peinsden het algemeen welzijn te bevorderen. Zoo was toen de toestand. Verder mijn kind! wil ik er U op wijzen dat ge, zoo ik onverwachts kwam te sterven, vooral goed toezien moet, dat er drie klassen van menschen nimmer het bestuur over een landstreek of over een stad in handen krijgen; nl. zij, die niet van aan- zienlijke afkomst zijn; zij, die weinig verstandelijke vermogens hebben en armoedigen. 47 Vestig op geen dezer uwe keuze; want domme lieden, dietot aanzien gebracht ijn, weten het goede niet van het kwade, de leugen niet van de waarheid te on- derscheiden en, geen begrip hebbende van ‘tgeen bij de adat als voorschrift is aangenomen, zou er door hen onheil over stad en land gebracht worden. Zij, die van onaanzienlijke geboorte zijnde, tot grootheid komen, doen niets dan wawelen en houden geen rekenschap met de gevoelens van anderen, zoodat ook onder hen stad en land te gronde gaan. Verheft men nooddruftigen tot aanzien, dan is geld hun hoofdgedachte en dorstende naar goud, worden zeden en gewoonten door hen verkocht; iets wat natuurlijk is, daar zij pas tot rijkdom beginnen te komen Stad en land worden zoodoende ook onder hen ongelukkig. Vergeet dus deze lessen niet mijn zoon! Ik wil U echter ook nog zeggen, dat ik, dezen nacht weinig slapende, door ernstig nadenken er toegekomen ben, om miet aan Lmbang Djajó, maar aan Radjó Moedó de schuld te geven. (De padi is van de b&ras gescheiden en de zuivere korrels zijn nog eens gewand; omdat er toen nog zemelen in de zeef achterbleven, zijn de gebolsterde korrels nogmaals geschud; de onzuivere, die er nog in waren, er een voor een uitgezocht, en na de rijst nu nog eens gezeefd te hebben, is het achterblijvende vuile stof eruit weggeblazen. — Wanneer men in het ruwe iets verdeelt, dan rekent men naar de stammoeder; bij een nauwkeuriger scheiding naar de soekoe en moet er stuk voor stuk geteld worden, dan doet men dit naar het aantal personen)” Toen hij deze woorden vernomen had, sprak de Loeankoe: vvergiffenis moeder! als u zoo spreekt, dan kunnen wij gerust zijn, maar die rust is als van iemand, die met katang-katang wordt ingewreven of zooals van hem, die transpireert en nog een baadje aantrekt. — Uw woorden zullen voor ons tweeën broeders zijn als een ta- lisman; mocht ik onverwachts komen te vallen, dan kan hij die onthouden; of sterft hij plotseling, dan zal ik dat doen.” Intusschen was het reeds laat geworden en daarom zeide de vorstin: „sla op de taboeh !°’ Het geluid van deze was alsof men een enkelen donderslag hoorde ; het geleek op dat, wat een zeebeving vergezelt of op een onweder, waarbij het regent, en het was alsof de wereld verging; de hulsels van de jonge knoppen vielen er door van de boomen. Hierop weerklonk het gedreun van de taboeh van Priangan Padang Pandjang, Mambang Soelatman genaamd, benevens die van Soengai Tarab, Goeroe di Langi* geheeten en de Awung Labiëh van Soeroasó en tusschen die alle door klonken de lichtere tonen van de Pantja Roembt in Soemanië”, de Takoei sSajang van Padang Gantiéng en de Maboet* Berang van Batipoeïh en toen nu ook de statige tonen van de taboeh djoemaät door het luchtruim rolden en het geluid van al de taboeh’s in de negorij zich daarmede vermengden, was het alsof Gods aardrijk zou ten ondergaan. „Kom aan Magë* Pandapatan!’ (vervolgde Boendó Kandoeng) „sla nu ook op de heilige agoeng Gaxta Alam! Gij, Ganggó Aman laat het bekken s7 Pauéh 48 Miang hooren, terwijl gij Leló Mandjó het geweer Allah Oerabi kunt afschieten !”’ (Vergiffenis verheven vorstin! Wij zijn Uwe nederige dienaren.) Op dat tijdstip raakte geheel Pagar Roejoeng in opschudding, het water in Soe- ngai Boengú zwol hoog op, de dakranden der woningen bewogen zich naar boven, de grondsteenen verplaatsten zich, de planten bogen, de heilige klapperboomen wuifden heen en weder en de geheele bevolking kwam in rep en roer. De rijksgrooten met hunne herauten vernamen het; de Bandaharó van Soengai Tarab, de Kali van Padang Ganting, de Indomó van Soeroasó, de Mangehoedoem van Soemanië”, benevens de Groote heer van Batipoeh; de geheele landstreek van de Batang Bangkoeëh, die zich kronkelt om den Berapi hoorde het en onder de bewoners van het Minangkabausche rijk heerschte er een groote ontsteltenis— De Bandaharó van Soengu Tarab, de Kali van Padang Ganting, de Indomó van Soeroasú, de Mangchoedoem van Soemanië® en de Groote Heer van Batipoeh togen op, ieder gevolgd door den dichten drom hunner onderdanen. Terwijl de rijksgrooten zich voortspoedden, zeiden zij tegen elkander: „wat zou er toch gebeuren moeten, want de wereld schijnt aan haar eind te raken; wat zou ons rijk te verduren krijgen, want het is alsof het met het geluk der vier balai’s voorbij is; welk gevaar zou Boeö en Soempoe Koedoeih overkomen moeten? Na de troons- beklimming van den vorst toch, heeft men zulk een onafgebroken slaan op de taboeh’s niet gehoord.” | Hevig ontsteld en met een bekommerd hart liepen de rijksgrooten op een sukkel- drafje voort. De onderdanen, van welke niemand achtergebleven was en die eveneens niet weinig bevreesd waren, spoedden zich insgelijks voort zonder te rusten, doch onder die allen waren de bewoners van Soengai Tarab met het oog op de hanenge- vechten, het meest bezorgd. Zoo naderde men al meer en meer. De menigte deed denken aan een zwerm vlie- gende mieren, die uitgebroken waren, of aan kaloeang’s, die in den vooravond rond- fladderen. De gebrekkigen kwamen op krukken en de blinden werden voortgetrokken. Er zou geen ruimte geweest zijn groot genoeg om al die menschen groot en klein, oud en jong, gering en aanzienlijk, arm en rijk te bergen. Zij spoedden zich voort evenals schuitjes, die door den wind worden voortgedreven. Nog naderbij gekomen, had men eindelijk de grens van de kampoeng bereikt, maar dewijl allen daar geen plaats konden vinden, verspreidde men zich over het veld. Reeds op grooten afstand bracht de Bandaharó de handen boven het hoofd en dichtbij zijnde, maakte hij voor den vorst het teeken van hulde. Hij bracht de beide handen naar het voorhoofd, ging eerst, met de beenen gekruist en vervolgens met de hielen onder het achterlichaam zitten , liet zich op de knieën vallen en boog het hoofd ter aarde. De menigte volgde dit voorbeeld en allen deden hun groet. „Vergeving heer, gebieder der wereld , ziel en bloed, handen en voeten, zegen en toevlucht van al Uw onderdanen! Met diepen eerbied willen wij al Uw bevelen 49 voldoen. Wij zijn vol onrust en vreezen, dat er wellicht een vijand van over zee of land gekomen is, of dat de randjau’s vergaan of wellicht ongehuwde vrouwen _kwaad bejegend zijn geworden!” Dit was ‘t geen de rijksbestierders zeiden. Deze woorden hoorende sprak Boendó Kandoeng : „luistert goed! Er is geen vijand noch van over zee noch van over land aangekomen; ook heeft zich geen vorst ver- zet of zijn er geen manteris buiten hun bevoegdheid gegaan; de badplaats is men niet op onkiesche wijze binnengedrongen; de omwalling is niet omvergeworpen en de _randjau'’s zijn niet vergaan. Niets van dien aard is er gebeurd, maar wel iets an- ders en gij allen, rijksgrooten, inwoners van de acht kota’s, dient dit te weten. Ik heb een broeder, Radjö Moedö geheeten, die, omdat hij tot grootheid gekomen is, mij wil tegenstreven; die zijn slimheid wil aanwenden om mij te onderdrukken; die heerschen wil over adat en limbagó en daarom geheel buiten de voorgeschreven wetten handelt. Zijn wij allen onveranderlijk van dezelfde gevoelens, dan wensch ik, dat gij mij zult helpen; gij kunt, omdat hij zoo gehandeld heeft, met hem doen, wat gij goedvindt (ik wensch, dat gij mij de sporen aanbindt en mij tegen hem aan- hitst; gij kunt alles opmaken of iets overlaten; gij kunt voor goed doen verloren gaan of weer te voorschijn laten komen.) Wat de uitgaven betreft, die daaraan verbonden zullen zijn, mochten mijn goud en zilver daarvoor niet genoegzaam wezen, dan geef ik er ook dit paleis aan en is ook dat nog niet voldoende, dan offer ik er mijn ge- heele rijk voor op; als wij voor de schande, mij aangedaan, maar voldoening eischen, want liever dan onder de gedurige herinnering daaraan voort te leven , zou ik wenschen dood te zijn.” Dit hoorende zeiden de rijksgrooten : „vergiffenis Boendó Kandoeng , doch stel de zaak nog wat uit, opdat wij, Uw onderdanen, eerst beraadslagen kunnen!” k Vervolgens stond de vergadering op; zij ging naar buiten en begaf zich naar de vergaderzaal, waar de Bandaharó tegen den Kali van Padang Gantiëng zeide: „wat stiat ons nu te doen, want naar aanleiding van hetgeen Boendö Kandoeng ons heeft verteld, rust er een zeer zware last op ons, (nemen wij den last op het hoofd dan breekt dit en leggen wij hem op de schouders, dan zakken deze in elkander) en welk bescheid zullen wij haar daaromtrent geven. ‘tSchijnt, dat het met ons rijk wel- licht gedaan zal zijn en daarom zullen wij over de zaak maar niet lang praten; wij zullen gehoorzamen aan het geen zij bevolen heeft en daarom huiswaarts keeren om de noodige töebereidselen te maken.” Dit hoorende wederlegde de Kali van Padang Gantiëng: ver valt voor ons op dat besluit niet af te dingen, maar toch zou er volgens mijn gedachte, nog wel wat anders kunnen gebeuren. God zou kunnen geven dat door de heiligheid van den loeankoe, die onafhankelijk vorst en even roemrijk is als dit rijk en wiens naam is Ana” Indodjati, de vorstin betere gedachte kreeg en dit rijk dan niet zou verwoest worden ; laten wij daarop onze hoop vestigen. Wij rijksgrooten echter, die het onder alle omstandigheden eens zijn, zullen ons, wat Boendó Kandoeng ook gebiedt, gereed 50 maken. Blijft Boendó Kandoeng in leven, dan zullen wij Soengai Ngiang een be- zoek brengen en even beproeven wat het vermsg. Met Boendö Kandoeng zullen wij leven en sterven. Wij zullen ons aan God overgeven; want die verkeerd gedaan heeft, zal zijn straf toch niet ontgaan” Hiermede was de raadsvergadering afgeloopen. Nu spraken de rijksgrooten tot den Toeankoe: „vergiffenis Toeankoe, ge- bieder der wereld! aldus is het bevel van Boendó Kandoeng en dat is zoo moeilijk uit te voeren. Geef ons dus raad!” Hierop hernam de Toeankoe: „welaan Bandaharó! laat Boendó Kandoeng hier komen, want ik heb haar daaromtrent eerst iets te zeggen, dat mij van het hart moet; is het goed wat ik zeg, dan zullen wij het volvoeren, doch is het verkeerd, dan ver- werpen wij het; als moeder het niet kan toestaan, dan zien wij er maar voor goed van af; zoodoende behoeven wij er later niet meer over te spreken, noch U noch ik.” De Toeankoe wendde zich nu tot de vorstin met deze woorden: wvergiffenis Boendó Kandoeng, doch gelieve goed te luisteren naar hetgeen ik gedacht heb en zelve daarover na te denken. Gij hebt slechts een eenigen broeder en reeds op leeftijd zijnde, zou het kunnen zijn, dat gij kwaamt te sterven en tot wien zou- den wij dan onze toevlucht moeten nemen. Bij de gewoonte, die wij mannen volgen om overal heen te trekken (zou de woning geheel verlaten zijn). Nu heeft het God behaagd oom, door Uw groote heiligheid, een dochter te schenken, bij wie Tjindoer Mató en ik steeds hulp zullen kunnen krijgen. Staat gij er nu echter op een schoondochter te hebben, spreek er dan over met de rijksgrooten, onder wier onderdanen, naar ik hoor, personen uit allerlei stand zijn zoowel prinsessen als andere aanzienlijke jonkvrouwen, zoodat gij in dat opzicht onbezorgd kunt wezen, Verlangt gij dus een schoondochter last mij dan met een van haar trouwen en hebt ge geen geld, vraag dan hulp aan de rijksgrooten. Daarenboven Boendó Kandoeng is het beter dat oom daar zijn zetel blijft houden, wijl hij er gehoorzaamd wordt. De Minangkabauers zijn immers niet gewoon rustig thuis te blijven, maar trekken overal heen om een kleinigheid te verdienen, wijl zij het niet breed hebben. In- dien wij nu in hun land komen, dan doen of zeggen zij wellicht iets, dat verkeerd is en komt oom dat te weten, dan zal hij hen beschermen, omdat het Minangkabauwers zijn. Wat deze zaak (die van prinses Bongsoe) betreft, die doet er niets toe. De prinses is vcor ons verloren, maar wanneer dat ons lot moet zijn, wat kunnen wij er dan aan doen. Mocht God haar echter toch voor ons beschikken, welk schepsel zou dat dan kunnen beletten. Wij mogen in dit geval van geluk spreken, daar zij door Gods voorzienigheid op het punt staat een echtgenoot te krijgen en, als het waar is wat men vertelt, huwen zal met den vorst van Soengai Ngiang, die tot in deze streken beroemd is; een flink man zijnde, heeft elkeen hem lief, ook omdat hij hoogst rechtvaardig is. Zijn naam is Toeankoe Imbang Djajö. Wat zou moeder dus verder zoeken of verlangen! Zoo God geeft, dat zij zijn echtgenoot wordt, dan zult gij van het Oosten tot het Westen den scepter zwaaien, daar de grootheid van oom ook die van U is. Wij denken dus anders over de zaak dan U en beschouwen haar 51 als en stuk trasi, dat in tweeën verdeeld wordt. Ik smeek U daarom er niet langer over te tobben; want gij maakt er U zelve door te schande. Daarenboven Boendö Kandoeng schijnt de fortuin ons zeer genegen te zijn, daar wij een vorst van geboorte jan wien wij alle mogelijke bescherming zullen erlangen, tot familielid krijgen. (Wij kunnen onder hem in de schaduw zitten, wij kunnen tegen zijn stam leunen en op zijn wortels ons pedervleien. Is hij verstandig, dan kan hij ons onderwijzen; is hij rijk, dan kan men hulp van hem krijgen; is hij vlijtig, dan kan hij voor ons werken; is hij sterk, dan kan hij den zwaren arbeid volvoeren en is hij dapper den vijand bestrijden; want zoo is de adat van den aangehuwde.) Wij zijn daarom zeer tevreden en in alle opzichte blijde. t Is ons net als met hem die met katang-katang wordt ingewreven; evenals dat men transpireert en toch nog een baadje aantrekt; evenals dat men het koud heeft en nog naar het bad gebracht wordt; evenals dat men verzadigd zijnde, aan het eten wordt gezet; evenals dat men gestoken wordt door een kali’-kalis;, evenals dat men met een zwaren stamper wordt gestooten; evenals dat men bij ongeluk moeraswater drinkt of rauwe lamang eet; evenals dat men met het hoofd naar beneden gekeerd lets inslikt of op den rug liggende in het water duikt; evenals dat men tot oelam de jonge bladeren van de birah gebruikt; evenals dat men bedrogen wordt door dom- koppen; evenals dat een blinde groote oogen tegen ons opzet, een stomme tegen ons schreeuwt of iemand die geen vingers heeft ons iets aanwijst; evenals dat men katjang sibajau-bajau te eten krijgt; evenals iemand, die een krekel in den neus krijgt f aan gebranden peper ruikt; evenals dat men wacht op lieden, die al vooruit zijn of personen naloopt, die nog komen moeten. Zoo blij zijn wij!’ (*) Toen Boendó Kandoeng deze woorden hoorde, begon zij te glimlachen, terwijl de rijksgrooten zeiden: „vergiffenis Toeankoe! gelieve ons slechts op te dragen wat U, betreffende de zaak, goedvindt en wij zullen er ons aan onderwerpen.” „Hierop antwoordde de Toeankoe: pvergiffenis moeder! zoo gij mijn verzoek penevens dat der rijksgrooten en alle anderen hier vergaderd verhooren wilt, zouden wij oom, nu hij, zooals gij vernomen hebt, zijn dochter prinses Bongsoe met Im- bang Djajó wenscht uit te huwen, iets dienen aan te bieden. Als hij een kleinigheid (een bilalang, een weinig rijst met wat sirih en pinang) ontvangt zal dat een bewijs Zijn, dat gij zijn zuster zijt; het zal geheel naar den vorm wezen en tot teeken strekken, dat moeder het oprecht meent. Gij hebt slechts rekening te houden met le gevoelens van tante; want wat Uw verhouding tegenover oom betreft, hoe kun- jen anderen daarover oordeelen, wijl ge U na elke kleine twist toch weer met el- ander verzoent. Indien het U behaagt, kom oom dan tegemoet als bewijs dat gij niet van gevoelens ijt veranderd. Wijl hij op zoo grooten afstand van U is, moet ge aan elkander blijven lenken; want bij een toegenegenheid van uit de verte elkander toegedragen, is he sof men in elkander’s nabijheid is. Zoo moet t zijn.” (*) De Toeankoe geeft door deze wijze van spreken zijn groote outevredenheid te kennen, zeer gezind lijnde den oorlog te beginnen. 52 Boendó Kandoeng keek boos, toen zij dit hoorde en sprak : „gij zijt waarlijk slim en geheel op de hoogte van onze zeden en gebruiken en goed bekend met de vormen. Door niet te volgen wat voorgeschreven is, zult ge echter nimmer mensch worden; maar gij vindt dit zeker mooi en zijt ongetwijfeld gewoon zoo te doen. Gij wilt het immers nog erger maken dan het reeds is en Radjó Moedö nog meer bederven, daar ge hem, niettegenstaande het kwaad door hem bedreven, nog onderdanigheid zoudt willen bewijzen!” De Toeankoe antwoordde: „met Uw welmeenen moeder! ik heb zoo gesproken, omdat gij een buitengewoon mensch zijt. Gij weet immers reeds over een zaak te oordeelen, zonder haar vooraf te kennen en overal is Uw naam beroemd, omdat gij ten uitvoer kunt brengen, wat voor anderen niet mogelijk is. Wat moet er echter van worden, indien gij U houdt aan de vastgestelde gebruiken en daarin verschilt met oom! Wees dus miet onvoorzichtig moeder! de rijksgrooten en ik smeeken U dit. Laat U door geen toorn vervoeren of door drift overmeesteren ; want de toornige verliest zijn vertrouwen op God en de driftige zijn overleg. Beter is het geduldig te zijn, daar de geduldige door God bemind wordt en de geloovige de lieveling is van den propheet. Ik zeg dat zoo, omdat moeder miet is zooals andere menschen , gij toch zijt voor iedereen de vraagbaak en moet als bejaard mensch van alles ver- dragen kunnen.” De Bandaharó, dit hoorende, zeide aldus: „duid het mij niet ten kwade Boendö Kandoeng, maar wat de Toeankoe zeide is waar; het zou dus raadzaam zijn, dat U zich daaraan hieldt, wijl daardoor Uw roem zal stijgen. Daarenboven Boendó Kan- doeng hebben wij volgens onze meening ook altijd gezien en gehoord, dat broers en zusters, van elkander verwijderd zijnde, naar elkander verlangen en, in elkander'’s nabijheid levende, bezoeken bij elkander afleggen, terwijl zij elkander bijstaan als er gebrek is; en dit verheerlijkt immers Uwen naam!” Nu sprak Boendó Kandoeng: „welaan Datoea* Bandaharö als de rijksgrooten het dan goedvinden, heb ik er vrede mee. Wat zuilen wij dan zoeken, dat behoorlijk is, zoodat er geen verachting of schande over ons kome!” Op deze woorden sprak de Toean Kali van Padang Gantiëng: wvergiffenis Boendó Kandoeng! maar wij laten dit geheel aan U over. Wat U goedvindt, zal ook naar den zin van uwe onderdanen zijn.” Hierop hernam Boendö Kandoeng: rik zal er dan een buffel voor bestemmen, benevens wat rijst, sirih, pinang, gambir en tabak. Ik heb een buffel, die grooter is dan de gewone en buitengewoon mak; hij likt ons de handen en baadt zich elken achtermiddag in een poel in roode aarde. Dezen zullen wij zenden.” Toen de Toeankoe dat hoorde begon hij te glimlachen en sprak: „Dat is wel moeder; U denkt in ’t geheel niet na; want ge stelt meel met kalk gelijk en hoe kan men dat, wijl hun wit geheel verschillend is. Luister daarom nog eens goed. Moe- der is in ’t geheele Mimangkabausche rijk beroemd; waartoe zou ’t nu dienen, dat men over U ging praten en vertellen, dat gij een vorstin even aanzienlijk als ande- Las 58 re, zulk een buffel als feestgeschenk hebt toegezonden naar een negorij, waar men overvloed van buffels heeft. Indien ge dus dat dier zendt, zult ge u aan verachting blootgeven en men zal zeggen, dat gij niet weet hoe het hoort en dat ge geen duit kunt missen en overal zullen de Minangkabauers voor gierig worden uitgemaakt Die laster zal dus Uw deel zijn; want de gebruiken brengen mede, dat men elkander op fatsoenlijke wijze helpt. Moeder bezit immers si Binoeang, djantan Gadang, zooals ij hem noemt; hij onderscheidt zich van alle anderen in het veld en is miet zoo heel mak, daar hij in geen jaar thuis geweest is. Dien behoort U te zenden en dan vinden, die er zulk een grooten buffel op na houdt. Hij toch is grooter dan een oli- fant en maar weinig kleiner dan de stier die den aardbol draagt. Wanneer hij in Kalawi verschijnt, dan zal tante zeggen, dat ge haar een oprecht hart toedraagt !” Dit hoorende sprak de Mangchoedoem van Soemanie’: vvergiffenis Boendó RK Kandoeng, maar het is volkomen juist zooals de Toeankoe daar gezegd heeft!” Hierop sprak Boendó Kandoeng; vindien dit het gevoelen van den raad is, an wil ik zelfs nog meer ervoor bestemmen; er is echter een voorwaarde n. l. dat gij U eenige moeite zult moeten geven om si Binoeang te gaan vangen. Gaat dus pet U allen heen en gelieve hem hier te brengen!” De rijksgrooten antwoordden nu: /met Uw welmeenen Boendó Kandoeng, wij zullen allen gaan, doch een ding slechts; wij weten n.l. niet op welk veld ergens hij graast, noch in welk dal hij zijn poel heeft of op welken berg hij zijn rustplaats koos!” „Wat dat aangaat,” hernam Boendó Kandoeng „dan moet gij maar op alle mogelijke plaatsen zoeken!” Op deze woorden sprak de Toeankoe: „welaan rijksgrooten! indien het er op aankomt om si Binoeang te vangen dan zijn er wel personen, die wij daarvoor zenden nnen en wel si Barakat, si Baroelieh en s1 Tambahu. Werden er veel lieden gezonden, hem niet veel noodig is om woedend te worden; en mochten er dan gewonden of dooden komea, dan zou moeder daarvan de verantwoordelijkheid dragen. Wat nu si Baroeliëh betreft, deze weet hoe hij behandeld moet’ worden, daar hij hem jroeger heeft opgepast en den ganschen dag gelegenheid had, zijn karakter te leeren ennen.” Dit hoorende hernamen de rijksgrooten: vals dat Uw bevel is, dan onderwerpen ij ons daaraan en zullen wij voorloopig hier blijven.” Nu hernam de Toeankoe: rzeg Barakat, Baroelieh en Tambahi! morgen chtend vroeg laat gij eten koken en gaat gij met u drieën si Binoeang halen, zonder wien gij niet moogt terug keeren!” ____Daarop antwoordden zij: „vergiffenis Toeankoe! als het er op aan komt si Binoeang te vangen, dit is gemakkelijk te doen; een van ons zal hem tegenhouden en de anderen hem opjagen en als wij hem dan drie rottings om de pooten geslagen hebben, zullen wij hem wel hier brengen !’ 54 Intusschen was het nacht geworden en toen het derde hanengekraai het aan- breken van den dageraad aankondigde, ontwaakte Boendó Kandoeng die zich eerst naar de achtergalerij begaf en daarna in het binnenvertrek kwam zitten, waar zij aldus sprak: vrijksgrooten! toen ik dezen nacht was ingeslapen, begon ik te droomen. Ik droomde, dat mijn zeven rangkiang’s met de sibajau-bajau en de sitindjau laoeis door een orkaan geheel vernield werden. Daarenboven voelde ik de steenen neuten verschuiven, heen en weer geschud door een aardbeving. Verder was het mij alsof de dakrand op en neer bewogen werd en door een verwelwind wegwoei, gevolgd door mijn zitmatje van hilalang; en eindelijk droomde ik nog dat de Soengai Boengö buiten hare oevers trad, waarbij het schuim bovenstrooms kwam afdrijven en het geheele land onder water gezet werd. Toen mijn droom uit was, werd ik wakker en keek ik links en rechts zonder echter iets te ondekken. Weest nu zoo goed eens na tegaan of dat nu ook een droom geweest is, die beteekenis heeft!” De rijksgrooten begonnen nu, na het hooren dezer woorden , na te denken, doch het mocht hun niet gelukken de beteekenis van den droom te verklaren. Zij werden onrustig en het zweet brak hun uit van angst en schrik. Ieder keek zijn boek na over verklaringen van droomen, maar de uitlegging van den droom te geven vermochten zij niet. Eindelijk zeide de Toean Kali: svergeef het ons Boendó Kandoeng, dat wij geen kans zien den droom uit te leggen; geen van ons vieren weet daar raad op en wij dienen het dus aan U over te laten.” Toen hernam Boendó Kandoeng: „welaan Barakat, ga mijn zoon Katjindoean zoeken: den vlugsten haan op den galanggang; de groote vlinder dezer woning; den vertrouweling van de landstreek; hem, die schranderen verstandig is, die vrien- delijk spreekt en wien iedereen vreest.” Si Barakat ging hierop Tjindoer Mató halen en toen hij verschenen was, herhaalde Boendó Kandoeng hetgeen zij gezegd had. Nadat Tjindoer Matö haar had aangehoord, sprak hij: vik vraag vergiffenis aan moeder, aan Toeankoe en aan de rijksgrooten. Wat de droom omtrent de zeven rijstschuren betreft, die met de st bajau-bajuw en de sitindjau laoei® door een orkaan vernield werden, dit beteekent dat er eenmaal een groot aantal gasten van verschul- lende natiën naar dit rijk zullen komen. Dat Boendó Kandoeng de steenen neuten voelde verplaatsen wil zeggen, dat zij in onafgebroken zorg en onrust zal verkeeren. De droom van het zitmatje, dat wegvloog duidt aan, dat alle vorsten met hunne legerhoofden en onderdanen ons in het verderf willende storten, hierheen zullen komen en de stad belegeren. Het overstroomen van de Soengai Boengó wijst er op, dat dit rijk in groote ellende zal geraken en het schijnen zal, alsof het zijn onder- gang nabij is.” Op het vernemen dezer woorden bleef Boendö Kandoeng het stilzwijgen bewaren, doch daar het al later en later op den dag werd, zeide zij eindelijk: „welaan Barakat, Baroeliëh en Tambahi, gaat nu maar op weg, wijl de dag nog niet ver gevorderd is.” 55 De drie mannen spoedden zich hierop voort, beurtelings vooraanloopende. Zoo kwamen zij van de kampoeng op den grooten weg, daarna op een veld, waar men het vee liet grazen, vervolgens in kampoeng Medan Saba en eindelijk op een vlakte, die tot droogplaats gebruikt werd en waar men bezig was rijst te drogen. Barakat riep hier reeds van uit de verte: wzegt lieden, wat ik U smeeken mag, neemt Uw rijst zoo spoedig mogelijk weg, opdat wij geen onvoorzichtigheid begaan zullen met den buffel, dien wij meebrengen moeten, hierlangs te voeren. Vervolgens kwamen zij op Padang si Katoetoeih, daarna op Padang Lakès kandji en eindelijk op adang Randjanö matö mamandang, waar si Binoeang graasde. Zij liepen nog eenige oogenblikken door en bevonden zich toen in de vallei van Boeki® Rimbö bigau, waar een van stekels voorziene bambansoort, de manau malanteh banië en de karoemboei® nan bataréh groeiden en dat gelegen was aan deze zijde van Boeki® si Goentang-goentang, waar men gewoon is vogels te gaan vangen. Eenige oogenblikken later ontdekten zij diepe sporen, die naar beneden liepen en toen het hun duidelijk was, dat die van Binoeang waren, bleven zij bleek van schrik en met een kloppend hart stilstaan. Een hunner zeide nu wwat is dat nu hier vrienden? De grond is hier vol diepe kuilen (om erin af te dalen zijn zij te klein en er overheen springen kunnen wij niet.” je Barakat antwoordde hierop: /ja Baroeliëh! wat nu te doen daar het zich laat aanzien, dat wij hier het leven zullen verliezen !” Baroeliëh zeide hierop: /gij zijt geheel van gedachten veranderd en wat zul- len wij er dus nog verder over spreken; maar als wij een buffel niet kunnen bestrij- den, hoe zullen wij het dan den vijand doen! Maar genoeg; ik zal hem zelf wel vangen; en wanneer hem dan de drie strikken om de pooten zijn geslagen, zou ik niet weten wat er nog verder noodig was.” Zij daalden nu, beurtelings vooraanloopende, af en kwamen een oogenblik later bij den boom, waaraan de buflel gewoon was zich te schuren. De modder lag daar bij hoopen en kleefde zelfs aan de takken der haröboomen. Baroeliëh zeide hier ziet eens vrienden! dit 1s waarschijnlijk de boom, waar aan Binoeang zich schuurt. Indien ik geweten had, dat het er hier zoo uitzag, dan zou ik niet gekomen zijn!” Tambahan spande nu de strikken en beefde over zijn geheele lichaam, toen hij zag, dat de sporen naar verschillende richtingen uitliepen. Nadat de eerste drie strikken gespannen waren, gingen zij weer verder, totdat zij kwamen aan den rand van een moeras in het woud Rimbö bigau, waar zich een groot aantal bidaislangen ophielden en aok hier werd een strik uitgezet. De modder lag er hoog omgewoeld en in de roode aarde onder een madang djafiboom bevond zich een poel. Daar groeide een batoeng met slechts een stam, een papaja met roode bloemen, een pa- roepoeä* met gekleurde strepen en pimpinggras dat overal even hoog was. Rechts ervan bevond zich een heilige put, waarin een bezoarsteen en links een beschreven talang en daar nu hield zich si Binoeang op. — 56 Si Barakat naderde zeer dicht en bemerkte si Binoeang, die bezig was zich ín den poel om te wentelen, waardoor het water zich kabbelend voortbewoog totdat het in groote golven naar den overkant rolde, waar zij een geluid veroorzaakten als baren, die op de rotsen breken. Zoodra zij Binoeang in 't oog gekregen hadden, begonnen zij alle drie te schreeuwen en hard te lachen en Binoeang in den modderpoel ziende, riep siBarakat. „rol U toch niet zoo lang, schaamt gij U niet in den modder te baden?” Toen si Binoeang si Barakat hoorde schreeuwen, richtte hij zich op en keek naar alle kanten om zich heen. Nu schreeuwde Barakat nog eens, waarop zij met hun drie- ën riepen: „wees nu niet koppig en laat U vangen, opdat gij ook eens moogt on- dervinden, hoe het thuis voor U is!” Binoeang, dit hoorende, keek schuw rondom zich; hij stak den staart tusschen de pooten, schudde de horens, schreeuwde eens zachtjes, zette zich in postuur en vloog op zijn vijanden af. Hij rende voort zoo snel als de wervelwind; de aarde dreunde ervan, de hemel verduisterde door de opgeworpen aarde, de steile kanten van den poel stortten naar beneden en zelfs de gele ondergrond werd zichtbaar. Alle dieren, die hij bij zich had, vlogen van hem weg; de bijen, die op zijn buik nestelden, de. gele wespen op zijn staart, de sitjoetjoeë* in zijn ooren en de paxza lang in zijn neus, begonnen hun zoo vergiftige beten uit te deelen. Barakat en Baroeliëh liepen wat zij loopen konden, waarbij zij allerlei luchtsprongen deden, maar si Tambahi deed nog het ergste en gedroeg zich als een krankzinnige. Alle drie hadden bijna hun bewustzijn verloren; vol angst kropen zij overal rond, daar de ziel moeielijk het lichaam verlaten kon. Si Barakat had een wond aan het oog gekregen, si Baroeliëh aan t hoofd en terwijl si Tambahi in een roekamboom klom, verschool si Baroeliëh zich in een salak. Alles werd rood geverfd door hun bloed; bovendien hadden zij nog veel te verduren van de vergiftige steken. zoodat zij niets deden dan kreunen. Dewijl si Binoeang niemand meer zag, keerde hij weer in den poel terug. Langzamerhand kwamen de drie personen weer tot hun bewustzijn, doch zoodra zij bijgekomen waren, gevoelden zij plotseling weer pijn en merkten zij, dat zij gewond waren. Si Tambahi begon nu in den salak hard te schreeuwen, roepende: „zegt vrien- den; hoe zal dat met mij afloopen; ik ben gewond en lijd daarenboven door de ver- giftige beten onbeschrijfelijke pijnen; ’t is alsof het inwendig bij mij brandt, terwijl ook mijn oog ter groote van een kippenei is opgezwollen!” Dit hoorende schreeuwde si Barakat van uit den dadap en si Baroeliëh van uit den roekamboom; „shet is met ens nog veel erger; onze ooren zijn geheel door- gescheurd; onze neus is zoo gezwollen, dat er geen gaten meer in zijn en onze oogen doen een pijn alsof zij verbrand zijn.” Si Tambahi voegde er nog bij: vach vrienden, hoe zal dat toch afloopen; mijn voeten zijn één wond en al!” tE AE dd PD vr je Pi a 57 _ Daarop sprong hij naar beneden en kroop op handen en voeten verder. Si Barakat riep nu: „maak een ladder voor ons, dan kunnen wij afdalen.” Tambahi hakte nu een ladder en plaatste dien tegen den boom, waarop eerst Barakat en daarna Baroeliëh naar beneden klom. Hier nu zeiden zij tegen elkander: „wanneer wij vooruit geweten hadden, dat dit gebeuren zou, waarom zouden wij dan hier gekomen zijn! Wat toch kan ons die buffel schelen, om voor hem bijna het leven te verliezen. Wij zijn hierheen gekomen omdat. wij dachten, dat het een gewone buffel zijn zou; en al hadden wij daarenboven si Binoeang gevangen, dan zou dat toch niet gegeven hebben. Onze vorstin is al zeer onverstandig met doelloos schade te willen lijden, omdat een vreemde gaat trouwen, terwijl wij daarenboven hier nog veel pijn hebben door te staan. Liever echter dan op deze plaats om te komen, sterven wij op weg naar hnis.” Zij keerden nu, badende in hun bloed, langs den vroegeren weg naar huis terug, nu eens schreiende dan weer lachende bij de gedachte aan hetgeen zij ondervonden hadden. Zoodoende legden zij een eind wegs af, totdat zij weer langzamerhand de kampoeng Medan Saba genaderd waren, waar de lieden die vroeger rijst te drogen gelegd hadden hen, toen zij het erf overstaken, toeriepen : „wij hebben onze rijst al opgenomen, maar langs welken kant hebt gij den buffel gebracht, waarvoor wij in ons werk gestoord zijn geworden ?”’ Si Berakat antwoordde: „maakt maar niet zooveel praatjes, als gij er niet van houdt iemand te krenken; ge hebt immers niet gezien, wat er gebeurd is. Kijkt maar eens wat wij moesten verduren; het bloed loopt ons uit voorhoofd, neus en voeten. Dat is gekomen, omdat wij bang waren het leven te verliezen, toen wij door dien verwenschten buffel achterna gezeten werden.” Zij gingen weer verder, naderden al meer en meer en kwamen aan de vorstelijke woning, die zij, het voorplein overstekende, binnentraden. „Vergiffenis Boendó Kandoeng, vergiffenis Toenkoe,” zeiden zij schreiende, „wij hebben si Binoeang niet kunnen grijpen en zie eens wat wij ondervonden hebben; wij hebben met den dood geworsteld en gebaad in ons bloed; doch dit is niet het eenige, waaronder wij lijden, maar wij hebben ook wonden en vergiftige beten en als daar nu wellicht koudvuur bij komt, dan zouden wij eindeloos berouw hebben (gegaan te zijn). Dit hoorende, begon de Toeankoe te glimlachen en zeide hij: „met Uw wel- meenen Boendó Kandoeng; wien denkt gij, dat wij nu tegen loon zullen uitzenden om si Binoeang te vangen. Door si Barakat te zenden hadden wij bijna dubbele schade geleden en reeds dadelijk heb ik gezegd, dat hij een hoog woord voert, veel te onnadenkend handelt en niet op God vertrouwt. Op deze woorden sprak Boendö Kandoeng: „komaan Mage* Pandapatan, haal mijn zoon Tjindoer Mató maar. Hij is naar de kampoeng Solo® dalam, in de woning van djoearó Medan Labiëh. Zeg hem, dat hij onmiddelijk thuis komt.” 58 Op dat bevel ging Mage” Pandapantan op weg; hij liep op een sukkeldrafje en kwam na eenigen tijd aan de kampoeng van Djoearó Medan Labiëh. Tjindoer Matö ontstelde; hij wierp zijn damarnoten weg en zeide: Zeg Mage’ Pandapatan is Boendö Kandoeng wellicht ziek of maakt de Toeankoe zich over het een of ander ongerust, dat ge zoo hard loopt!” Mage” Pandapatan antwoordde hierop: „luister jongeheer, onze meesteres heeft bevolen, dat gij terstond naar huis moet komen en dit bevel breng ik U over!’ Tjindoer Mató kwam nu naar beneden en beiden sloegen op een drafje den weg naar huis in. Na eenigen tijd kwamen zij aan het vorstelijk verblijf en, het voorplein overgaande, traden zij het paleis binnen. Nu sprak Tiindoer Mató; wvergiffenis Toeankoe, wat U te bevelen hebt, zal ik eerbiedig op mij nemen.” „Wel mijn kind!” sprak toen Boendó Kandoeng, de reden, dat ik U heb laten roepen is, omdat ik ten einde raad ben omtrent iets, dat niet twijfelachtig blij- ven mag (tusschen rijp en onrijp; over dag dicht en ’s nachts geopend zijnde); het is mij onmogelijk terug te komen van hetgeen mij in de raadsvergadering is ontvallen ; liever nog zou ik sterven. Welk middel weet ge nu voor me om si Binoeang te vangen, opdat die zaak een goed einde hebbe en ik er niet meer zoo over behoef te tobben. Niemand anders dan gij zult hem kunnen vangen.” Tjindoer Matö, dit hoorende, sprak: wvvergiffenis Boendö Kandoeng, ver- giffenis Toeankoe! Waartoe zou mijn leven anders kunnen dienen! Moeder heeft mij van jongs af opgevoed en mij wit gevoel van liefde de teederste zorgen bewezen. Al zou ik dan ook tot aan den hemel of tot in het diepste van de zee moeten gaan, als daardoor Uw schande maar uitgewischt wordt. Indien ik in #4 leven blijf, zal ík het moeilijkste voor U ten uitvoer bren- gen, mits het voor mij bereikbaar is, (ik zal het in den mond nemen en er mee weg vliegen, tenzij het verdwijnt en in wolken verandert; maar blijft het op de aarde, dan zal ik het tot gruis maken). Heb dus maar geen zorg meer moeder; zoo God wil, ga ik morgen op reis.” Intusschen was de achtermiddag verstreken en de duisternis ingevallen, zoo- dat men de damarpijpen aanstak. Dien ganschen nacht deed men geen oog dicht, daar Boendö Kandoeng, de Toeankoe en Tjindoer Matò druk bezig bleven met elkander te onderrichten en samen te beraadslagen; en toen nu de morgen aangebroken en het zoowat zeven uur geworden was, sprak Boendö Kandoeng: wkomaan Boengö Tjinò, kook nu wat rijst en goelai; want mijn kind zal naar het woud gaan om si Binoeang te vangen, wijl ik te veel gezegd heb en daarover thans in het nauw zit.” Boengö Tjinö, dit hoorende, antwoordde; wmet Uw welmeenen meesteres, de rijst is reeds in de Aedangan en de goelai al klaar; zij behoeven slechts opgediend te worden!” Hierna zette Tjindoer Matö zich aan den maaltijd en toen hij gegeten en 59 gedronken had, nam hij een betelpruimpje van den voorraad, die in zijn zakdoek klaar gemaakt lag, om op reis te dienen— Boendöó Kandoeng sprak nu: /ga nu mijn kind! terwijl het nog niet laat is, want het oord, waar ge heen trekt, is ver en zeer onherbergzaam.” | Toen Tjindoer Mato gereed stond om te vertrekken, zeide hij: wvergiffenis _ Boendö Kandoeng, vergiffenis Toeankoe, duizendmaal vergiffenis, machtig gebieder van dit rijk, moge Boendó Kandoeng aan God en den propheet en de 44: wali’s voor mij bidden; dan zal ik, zoo Boendó Kandoeng, Toeankoe en onze landstreek heilig zijn, si Binoeang meebrengen; dan zal ik geen vergeefsche moeite doen en Boendó Kandoeng niet beschaamd gemaakt worden.” Hierop vervolgde hij: „dan ga ik nu heen.” „Loo God wil is dat goed! antwoordde Boendó Kandoeng. „Wees gelukkig en leef lang; moogt gij bevrijd blijven van alle onheil en gelukkig met si Binoeang thuis terugkeeren ! ” Thans ging Tjindoer Mató op weg. Nadat hij het paleis verlaten had, volgde hij de voetpaden, die naar den grooten weg geleidden ; hij stak de vlakte si Kadoedoeä® en daarna die van si Katoetoeih over en kwam toen op die van si Raudjanó matú mamandang, de plaats, waar si Binoeang zich ophield. Nadat hij nu nog een eind verder had geloopen, bereikte hij de vallei van Boeki*Rimbö bigau, waar de bamban met dorens, de manau malanteh boenië en de karoemboei®nan batareh groeit, aan deze zijde van den berg si Goentang-goentang, daar waar men gewoon is vogels te vangen. Na eenige oogenblikken ontdekte hij diepe sporen, die naar beneden gingen en toen het hem bleek, dat het die van Binoeang waren, begon hij te glimlachen. Er waren vrij diepe kuilen in den grond, waar Tjindoer Mató over heen sprong. Ken oogen- blik later kwam hij bij den boom, waaraan de buffel gewoon was zich te schuren, en waar de modder tot aan de takken van de haróboomen opgehoopt lag. Tjindoer Matö liep nog verder en kwam eindelijk aan het moeras van Boeki*Bimbó bigau. Daar nestelden bidai slangen en groeide de papaja met roode bloesems; rechts ervan was een waterput, waarin een bezoar steen en links een beschreven talang; men trof er een paroepoekboom met gekleurde strepen aan; pimpimggras, dat overal even hoog was en een batoeng, die slechts uit een stam bestond. Daar nu lag Binoeang in een poel in bruine aarde; het water bewoog zich kabbelend voorwaarts en bereikte als groote golven den oever, waar zij onder een hevig geweld tegenaan sloegen. Tjindoer Mató stond aan den rand van den poel stil, deed zijn kain wat ste- viger om de lendenen, bond hem nog vaster met zijn buikband, trok de mouwen van zijn baadje en de pijpen van zijn broek naar de hoogte, nam zijn destar van het hoofd en stak een betelpruimpje in den mond. Daarna blikte hij ten hemel, boog het hoofd ter aarde, maakte rechts en links een sambah en riep de hulp van God in (waarna hij zeide) „zeg Binoeang! kom er nu eerst uit, dan zullen wij samen wat keuvelen en zal ik U verklaren wat er gebeuren moet.” Toen Binoeang dit hoorde, stond hij stil; zijn oogen draaiden in zijn hoofd; 60 zijn ooren werden rood; hij stak den staart tusschen de pooten, schudde zijn horens, liet een zacht gekreun hooren, kromde zich en holde toen vooruit. Het was alsof er een orkaan loeide; de grond schudde als bij een zware aard- beving, het zand verduisterde de lucht, de steile oeverwanden stortten in, het gele zand van den ondergrond vloog naar de hoogte en bedekte het veld met een stoflaag. Vervolgens vloog hij op Tjindoer Mató af, maar juist toen hij bij hem was, sprong deze ter zijde, slechts even bijtijds om niet door zijn horens geraakt te worden. Tjindoer Mató sprak nu: „wat voert ge toch uit Binoeang; ge lijkt wel mal, doch grapjes maken komt van daag niet te pas!” Binoeang, dit hoorende, werd zeer boos, zoodat het scheen alsof de duivel en andere booze geesten in hem gevaren waren. Met alle kracht rende hij op Tjindoer Matö af en nu vlogen al de dieren, die op zijn lichaam zaten, van hem weg; de bijen van zijn buik, de wespen van zijn kin, de kararawai uit zijn ooren, de panah Liang uit zijn neusgaten; de piangis uit de hoeken van zijn oogen, allen vlogen van hem. Fjindoer Matö nam den destar van het hoofd en daarmede rechts en links van zich slaande, zeide hij lachende: /maar venijnige dieren, wat bemoeit ge U met ons; wij willen samen wat pret maken, keert dus naar Uw haak terug; want anders loopt het verkeerd af! ” Binoeang holde nu zoo verwoed op hem af, dat modder en zand vermengd met het drabbige water van den poel naar omhoog spatten, maar Tjindoer Matö sprong naar de rechter zijde (zeggende): wwat zijt ge toch ondeugend Binoeang! Wees toch niet zoo eigenzinnig en geef U liever aan de voorzienigheid over; want te doen zooals ge nu doet, is een hopeloos werk!” Hierop nam hij zijn geborduurden zakdoek en stak een betelpruimpje in den mond. Toen nu si Binoeang al weder op hem afkwam, sprong Tjindoer Matö ter linkerzijde en hem een klap met de vlakke hand gevende, sprak hij, terwijl hij hem bespuwde: „stil broertje, ge moogt aan kwade ingevingen geen gevolg geven ; de boo- ze toch verliest zijn denkvermogen en die haastig te werk gaat, wordt daar zelf het slachtoffer van! ” Daarop klopte hij si Binoeang eens op den rug, waardoor het dier wat kal- mer en rustiger werd. „luister uu eens!” hernam Tjindoer Matö, rik bid U, denk er nu niet lan- ger over U te verzetten, want ge zoudt slechts vergeefsche moeite doen en alleen U zelven leed berokkenen. Wees dus stil Boejoeng, handel niet eigenzinn'g en word niet iedermaal boos, want een boos mensch is altijd onvoorzichtig. Hoor nu goed naar hetgeen ik zeg; ik ben hier niet gekomen uit eigen beweging, maar ik ben gezonden door Boendö Kandoeng en op last van den Toeankoe van Tandjoeng Boengö en de rijksgrooten. Zoo God wil, zullen wij door onze meesteres naar de landstreek Kalawi en wel naar Soengai Ngiang gezonden worden, waar wij geheel vreemd zijn!” Toen Binoeang dit hoorde, likte hij de handen van Tjindoer Matö; hij lichtte den staart op, bewoog de ooren heen en weer en kreeg tranen in de oogen. 61 Tjindoer Mató begon hem nu schoon te wrijven en nam een rotting , waarmede hij Binoeang vastbond. Hierop stak hij een betelpruimpje in den mond, hij bespuwde _Binoeang en hem driemaal op den rug kloppende (sprak hij) „mu moet gij U niet meer verzetten en mij maar volgen; gebruik nu uw verstand en volg niet uw eigen hoofd, opdat wij niet in gevaar komen! ” Binoeang hield zich stil en Tjindoer Matö leidde hem uit den bruinen modder- poel in het moeras van rimbö bigau en klom met hem van uit het dal naar boven. Van daar kwam hij eerst op de vlakte si Randjanö vervolgens op die van si Katoe- toeih en daarna op die van Koeni Tamoe. Bij de kampoeng Medan Saba gekomen waren de menschen daar verwonderd en Tjindoer Matö met si Binoeang ziende ver- schijnen, begonnen mannen zoowel als vrouwen, luidkeels te schreeuwen. Alles ge- raakte er in opschudding; de eekhoren (toepaî djandjang) keek naar beneden; de sim- pa-aap begon te schreeuwen; de kippen begonnen te kakelen en de menigte riep : „wat is dat vrienden, nog nooit hebben wij zulk een grooten buffel gezien! Waartoe zou die wel dienen moeten? Onz: kinderen zullen er van schrikken en velen ten ‚gevolge daarvan de koorts krijgen en sterven, waardoor wij in leed gedompeld zullen worden.” Hen ander zeide: „dit geval zou oorzaak kunnen zijn, dat mijn kind plot- seling dood bleef, hetgeen mij een eindeloos verdriet zou veroorzaken” Zij droegen hun kinderen weg, maar niemand had zijn eigen kind; zonder het te weten had men dat van een ander genomen. Van die kampoeng bewoners liepen er sommigen naar den zolder, anderen kro-, pen langs de wanden op; dezen klommen boven in de klapperboomen, genen weer in de palen van hun huis, nieuwsgierig als zij waren om te kijken. Tjindoer Matö glim, achte, toen hij dat alles zag en vervolgde zijn weg, si Binoeang achter zich voort- trekkende. Vervolgens kwam hij op de vlakte Pangimpauan en, de vlakte Pandjamoean overstekende, bereikte hij den grooten weg, van waar hij eindelijk op het pad kwam, dat naar de vorstelijke verblijven leidde. Op het voorplein verschenen, bond hij si Binoeang vast en ging naar boven. Boendö Kandoeng keek op en Tjindoer Matö met si Binoeang gewaar wordende, zeide zij: „wel mijn jongen, mijn Tjindoer Matö, vlinder van deze groote woning, vlugste haan van den galanggang, vertrouweling in de negorij; gij, die wijs en slim zijt, die inneemt door Uw spreken en immer bereid zijt te sterven, waar het geldt de schande van Uw moeder weg te wisschen, ge zijt dus weer geslaagd in hetgeen ge ten uitvoer zoudt brengen!” Dit hoorende zeide Tjindoer Matö: „met Uw welmeenen Boends Kandoeng en Toeankoe, wat si Binoeang betreft, ik heb hem vastgebonden op het voorplein aan den heiligen kamoeningboom !” Op deze woorden ging Boendö Kandoeng met al haar hofjuffers naar beneden, waar zij zeide: „wel Binoeang, wat zijn wij lang van elkander gescheiden geweest, wel volle twaalf jaren, en wat zijt ge groot geworden in dien tijd!” 62 Hierop smeerde zij den buffel met olie en begon zij hem te wrijven, totdat hij „1 geheel schoon was. „Nu glimt ge goed Binoeang, ” vervolgde zij, ven bestond er geen reden voor, ik mag vervloekt zijn als ik een voetstap van U zou scheiden, daar ik U onuitsprekelijk lief heb. Verander nu voortaan Uw gedrag een weinig, dan komt alles wel in orde. Was er sprake van U te verkoopen, al kon ik dan Uw zwaarte in goud krij- gen, ik zou U toch niet willen missen; maar er is iets anders. Gij zult namelijk met Katjindoean en Goemarang op reis gaan en wellicht zal ik U nimmer wederzien. Dat komt, omdat ik in de vergadering te veel gezegd heb en ik mijn woorden niet kan intrekken, wil ik geen schande op mij laden.” Si Binoeang bewoog de ooren, terwijl Boendö Kandoeng vervolgde „komaan jongen geef nu bevel om, terwijl het nog vroeg is, het noodige bijeen te brengen.” De Toeankoe beval nu; „Barakat, begin met limau poeroet te zoeken, die bij den grooten steen groeit aan de bron en die, met hun zevenen aan één tak zittende, naar het oosten overhangen. Wanneer ge er bijkomt, dan moet ge niet terstond in den stam klimmen, maar eerst drie maal daarop schoppen, vervolgens den adem inhouden en dan pas naar boven gaan. Ge moet de vruchten ook niet met de handen aanraken, maar in den mond naar beneden brengen, waarom gij ook geen antwoord moet geven, als er iemand in dien tijd iets aan U komt vragen. Zijt gij erin geslaagd, die lmau's te vinden, breng ze dan regelrecht naar huis, zonder achter U te kijken. Ge kunt er dagelijks vinden stroomopwaarts in Pariangan.” Op deze woorden spoedde Barakat zich heen en al meer en meer naderende, kwam hij eindelijk stroomopwaarts in Pariangan, waar hij rondom zich ziende, door Gods beschikking en door de heiligheid van den Toeankoe de bedoelde limau’s ont- dekte. Zeer verheugd hierover schopte hij driemaal tegen den stam, en nadat hij den adem met kracht had ingehouden, beklom hij den boom welks vruchten hij in den mond naar beneden bracht, om vervolgens zonder om te kijken den terugweg in te slaan. Uitgelaten van vreugde thuis gekomen, sprak hij: vmet Uw welmeenen Toeankoe! zie hier de bedoelde Zimau's.” De toeankoe gaf ze aan Boendó Kandoeng en sprak toen: „kom aan Barakat, ga nu ook pivang tongga zoeken, aan welks alleen staanden stam de vruchten geheel op zich zelve zitten en naar de oostzijde groeien. De werking ervan is als van de pivang djamba, die erge duizelingen veroorzaakt; op zijn stengel nestelen vergiftige wespen; hij staat naast den ramangbvom, die ook kilingan hantoe rajö ge- noemd wordt. Men kan hem dagelijks vinden aan de steile oevers van de Soengai Boengö; zijn wortels reiken tot in het water en hij steekt boven alle andere pinang- boomen uit. Gij moet hem op dezelfde wijze halen.” Toen si Barakat deze woorden gehoord had, begaf hij zich op weg om die pinang te zoeken en daarin door Gods beschikking en de heiligheid van den Toeankoe eveneens geslaagd zijnde, bracht hij ze naar huis, waar ze aan Boendö Kandoeng ter hand gesteld werden. — 63 Toen alzoo gevonden was, wat er gezocht moest worden, sprak de Toeankoe: „met Uw welmeenen moeder, weet ge wat U nu doen moest? Laat, terwijl het nog licht is, een spierwit bord vol kleine scheurtjes halen; laat het met zorg afwasschen en op de andjoeng leggen; laat men Uw stalen mesje nemen en het goed scherp slij- pen benevens wat Barosbenzoë uit Uw bewaarplaats en ook deze op de andjoeng brengen: vervolgens nog wat soelah-peper, drie zuiver witte pennen van een stekel- varken, drie naalden die in de hand gebroken zijn, een gemberwortel, zeven klap- pernerven, zeven kaarsen en den spiegel (tamin taroeih) uit het gouden kastje. Laat men dit echter doen, nu het nog dag is, want in de duisternis moet men zich te veel haasten.” Boendö Kandoeng liet op deze woorden alles op de andjoeng brengen en toen nu de avond begon te vallen, werden de damarpijpen aangestoken. Nadat men gegeten en gedronken had, sprak de Toeankoe: „paleisbewoners, dezen nacht wensch ik met (mijn broeder) nog het een en ander te overleggen!” en zich tot zijn moe- der keerende vervolgde hij: vergiffenis moeder, ik verzoek U laat de lieden nu stil zijn en verbied hen leven te maken of te stoeien, want wij hebben een gewichtig werk te verrichten.” Het gelaat van Boendö Kandoeng betrok bij dit gezegde, terwijl zij zeide: „spreek toch niet zoo ombedacht; als ge niet weet, hoe ge spreken moet, zwijg dan hever stil; ik ben toch immers geen slavin! Komt aan lieden,” vervolgde zij, „laat uw muziekinstrumenten nu maar eens hooren!” De paleisbewoners echter durfden geen van allen iets te zeggen, geen haan kraaide, geen kat miauwde, geen plank kraakte er. „Kom Katjindoean! hernam de Toeankoe, laten wij nu op de andjoeng gaan !” Hierop beklom hij, gevolgd door Tjindoer Matö, de andjoeng, waar zij eenige oogenblikken later als leeuwen tegen over elkander gezeten waren. De Toeankoe zeide nu: „Kom Katjindoean zie nu goed toe, en”, vervolgde hij, „Tjandai nan Goerawan, maak nu vuur in de rookpan !” Toen Goerawan dit gedaan had, bracht zij de rookpan naar de andjoeng, waar Kantjindoean ze aannam om daarna de deur af te sluiten. Hierna legde de Toeankoe wat benzoë op het vuur en, de liman's in den rook houdende, deed hij zijn heilgroet aan den propheet en vroeg God om hulp ; vervolgens strooide hij ta- warpoeder met gele rijst vermengd over den grond, begon met een bundel klapperner- ven om zich heen te slaan, blikte tem hemel, boog zich ter aarde, prevelde nogmaals zijn heilgroet, nam daarop een flesch en sprenkelde daaruit dauwwater om zich heen. Vervolgens ontblootte hij den spiegel fjamin taroeih; hij nam het mesje en sneed daarmede, onder het uiten van den salam, drie himauvruchten in stukken. De tampoek’s vereenigden zich, doch gingen daarna weer van elkander om vervolgens in het bord rond te draaien en eindelijk in den vorm van een drichoek in het midden stil te blijven liggen. Nadat dit afgeloopen was, kneep hij de limau’s uit en begon te bidden, waarin hij zich zoo zeer verdiepte, dat zijn blik door een zwar- 64 ten steen tot in den zevenden hemel en de zevende aardschijf heen drong. Daarna verdiepte hij zich in de bewegingen van de limau en zeide: „maak het licht wat hel- derder, opdat ik goed zien kunne, wat er met de limau’s gebeurt.” Het limausap bruischte en kookte, er scheidde zich schuim af, dat eerst lijmerig en drarna helder zijnde den Toeankoe een zucht en vervolgens een glimlach ontlokte. Toen ook deze werkzaamheden afgeloopen waren, borg hij (Tjindoer Matö) de benoodigd- heden zorgvuldig op, waarna hij zeide: wvergiffenis Toeankoe, maar wat hebt ge nu gezien en wat duiden de bewegingen van de limau’s nu aan; want zoolang ik niet weet of zij voorspoed dan wel ongeluk voorspellen, kan ik mij niet op mijn gemak gevoelen !” De Toeankoe antwoordde hierop: wel Katjindoean! in de bewegingen van de limau, wordt zoowel kwaad als goed voorspeld. Luister nu waar het een en ander op neerkomt. Dat de hulsels (tampoek’s) zich eerst vereenigden, toen scheidden en daarna op het bord begonnen te draaien, beteekent dat gij op reis zult gaan en een onherbergzaam oord zult betreden, Padang si Ani® genoemd. Gij zult daar alleen staan tegenover een groote overmacht; het verraad zal er U ten verderve willen voeren; Uw leven zal er elk oogenblik in groot gevaar zijn , zoodat gij er rust noch duur zult hebben. Toen de tampoek’s van de limau in den’ vorm van een driehoek bleven liggen, toen zij begonnen te borrelen en te koken, totdat er schuim op kwam en er zich een lijmerig vocht afscheidde, gaf dit te kennen, dat Gij door Gods beschikking hulp ontvangen zult, niet van menschen maar van si Binoeangen en wel van de giftige dieren , die van hem afvliegen en die U, zooals de teekens mij leeren, bijstaan zullen. Dat het limausap schoon en helder werd geeft te kennen, dat door Gods hulp alle verraders uit den weg geruimd znllen worden. Verder mijn broeder maken wij, om te weten of iemand slechte bedoelingen omtrent ons heeft, gebruik van den gemberwortel, die den aard der trillingen van ’t lichaam aanduidt. Doen deze zich n.l. rechts gevoelen, dan is dit een teeken, dat voorname lieden ons leed berokkenen willen; krijgt men ze links, dan willen menschen van den laagsten stand ons dit doen en heeft men ze in het middengedeelte, dan komt het gevaar van personen uit de gewone volksklasse. De pennen van een stekelvarken gebruiken wij om de tjoeljö harkoeto en de toedjoe paramaiò van onste weeren en het vergif te ontdekken, dat als God wil helpen dan niet meer voor ons verborgen kan blijven. De sipadeh ladö soelüh dient om de onverschrokkenheid op te wekken en de angst te verbannen. De klappernerven en het garen waren om ons te beschermen tegen bedrog, wangunst en verraad. De zeven waskaarzen moeten dienen om U Gods wil en door de heiligheid van onzen voorvader, die dit rijk re- geerde en van Roem kwam en die als een van de vier groote vorsten bezitter was van den berg Merapi en den si Goentang-goentang, waar men netten spant, dag en nacht even helder te doen wezen. Wat verder den spiegel betreft, dien wij genomen hebben, die dient om U door Gods beschikking hulp te verschaffen; want als U op med | Î e 65 reis het een of ander overkomt, dan kan ik, door er oplettend in te zien, weten of het goed of kwaad is en alzoo gerust zijn. Luister verder naar mij: al zoudt ge U elken dag door de punten der wa- penen omringd zien, ge zoudt voor het staal toch onkwetsbaar wezen; al gingt gij ook naar het oorlogsveld, gij zoudt, wijl uw tijd nog miet daar is, toch niet sneuvelen. Maak U dus daaromtrent niet ongerust en wees in dit geval niet wan- kelmoedig; want ge behoeft voor niets te vreezen. Wie schrikachtig is, heeft kans dood te vallen; hij die het altijd koud heeft, vindt gewoonlijk den dood in het water; die weemoedig van hart is, is voorbeschikt ver van de zijnen te gaan; die veel van stoeien houdt, is dikwijls oorzaak van twist, terwijl een oprecht mensch dikwijls het slachtoffer van bedriegerijen wordt. Deze limau’s, zoo vervolgde hij, verdrijven vooral de gevaren der wereld. Als ge nu op reis zult gaan, dan zal het zijn alsof gij ten strijde trekt en voor het geval dat gij dan hinderpalen mocht ont- moeten, wil ik U in vertronwen mededeelen, dat gij dan niet moogt wijfelen en geen voetstap terug treden; want dat is den jongeling van Tandjoeng Boengö een verbod. Deedt gij het, dan zouden er thuis zemelen in een klapperdop voor U gereed staan en een saugka* omin te broeien, want het zou alle schijn hebben, dat ge een leghen geworden waart. Indien honger en dorst U dan plaagden, zoudt ge wat asch in een kopje kunnen nemen; ge zoudt U aan sirih karako* moeten vergasten en U daarbij bedienen van oude gpinang, die door de eekhorentjes weggesmeten is, terwijl de oude bladeren van den kandoengboom U tot gambir zouden strekken. Pagar Roejoeng zou U vervloeken en Soengai Boengó voor eeuwig U van zich stooten. ’” Dit hoorende zeide Tjindoer Mató: „met Uw welmeenen Toeankoe! Gij be- hoeft mij dat niet onder het oog te brengen. Waart ge een ander persoon, dan zou ik U wat anders zeggen; iedereen toch weet, wie ik ben. Het voor een tweedemaal van U te hooren, zou ik niet kunnen dulden. Hoe zouden wij op dit oogenblik al iets kunnen uitmaken. God is machtig en wij hebben nog uiets ondervonden, wat wij goed of kwaad kunnen noemen. Volgens mijn gedachten ook zijn wij men- schen allen gelijk en kan zoowel de een als de andere sterven. Gij behoeft mij dat niet te leeren!” Toen de Toeankoe hem zoo hoorde spraken, begon hij te glimlachen en zei- de: wals gij behouden in Tandjoeng Soengai Ngiang zijt aangekomen, overleg dan goed bij U zelven, om een middel te vinden prinses Bongsoe alleen te spreken en ver- tel haar dan al onze omstandigheden. Als si Bongsoe *% hebben wil, dan zou ik begee- ren haar te ontmoeten. Boendö Kandoeng toch is al oud en kan spoedig sterven. Kwam zij nu-te overlijden, dan zou er niemand zijn geschikt om in dit paleis het bestuur op zich te nemen. Ook het verlangen van de rijksgrooten is daarom (dat zij mijn echtgenoote wordt), daar de onderdanen anders slecht zouden worden en de vor- sten van Boeö en Soempoe Koedoeih zich aan onrechtvaardigheden zouden schuldig maken, waaronder het geheele rijk zou lijden. Mijn eenigste streven is daarom prinses Bongsoe te spreken, al moest zij er ook het leven om verliezen. Als ge haar dus {68 niet meebrengt, verbied ik U terug te keeren ; dit is zoo goed als een doodsbevel voor U. Bespreek de zaken dus goed met haar en zeg haar, dat als zij niet hier verschijnt, ik tot haar komen zal. Mocht het echter zuo ver komen, dan zou er in het geheele rijk opschudding ontstaan, maar dewijl oom zich niet zou kunnen verantwoorden , zou hij er alleen het onaangename van ondervinden; allerlei beslommeringen zouden zijn deel zijnen misschien zou het hem wel het leven kosten, terwijl ook Bongsoe, verteerd door inwendig verdriet, geen rustig uurtje meer zou hebben. Brengt ge haar echter mede, dan zal de zaak gemakkelijker voor ons afloopen ; want mocht men den oorlog willen, dan zal de justitie, na gedaan onderzoek, niet anders kunnen zeggen, als dat zij door een tijger verscheurd of door den bliksem getroffen is en dan zal oom zoowel als Lmbang Djajö het moeten opgeven. Dit zal de afloop zijn, en wij zullen alzoo, zoo God geeft» aan het langste einde trekken. In geval ge echter niet slaagt, dan zullen wij een groote schande te verduren hebben. Zoo de prinses echter niet mocht willen, dring er dan maar niet te veel op aan; want alleen als het met wederzijdsch goedvinden gaat, worden wij voor naberouw bewaard; daarom moet ge trachten de toegenegenheid bij haar voor oom en tante uit te dooven; gij moet haar op den toestand van ons en onze kampoeng wijzen en zeggen, dav het land zonder bestuur is, de godsdienstige wetten zonder kracht, de vorsten onrechtvaardig, de onderdanen ongehoorzaam, de kampoengs verlaten, de markten onbezocht zijn en zeden en gewoonten niet nageleefd worden.” Dit hoorende sprak Tjindoer Matö: wvvergiftenis Toeankoe! maar dit is een moeilijke opdracht aan mij; want als t waar is wat men zegt, dan is men bezig met de toebereidselen voor het huwelijkfeest van prinses Bongsoe te maken en mijn gevoel van schaamte doet er mij ten zeerste tegen opzien, daar wij mannen verlegen zijn in de nabijheid van een anders vrouw te komen en daarenboven staat de prinses als bruid immers onder een sterke bewaking. ” Hierop hernam de Toeankoe: rvkom Boejoeng laat U dat niet verontrusten. Als ge Gods hulp inroept, is het immers gemakkelijk de prinses te ontmoeten. Wan- neer ge daar zijt, wacht ge slechts tot het werk bijna afgeloopen is, dan wendt ge U tot oom en tante en vraagt hun eenig voorwerp van waarde ter leen. Is het in Uw bezit, dan maakt ge U uit de voeten en verbergt ge U ergens. Men zal zich dan alle moeite geven om U te zoeken en ofschoon men U niet vinden kan, zal men uit spijt toch doorgaan met U op te sporen. Mocht er iemand U ontmoeten, houd U dan alsof gij krankzinnig zijt en wil men U naar huis brengen, verzet U daar dan tegen zoolang, totdat Bongsoe zelf komt; want zij zal ongetwijfeld daartoe aangedreven worden. Als Bongsoe dan bij U is, zegt ge haar, dat zij van deze ta- lisman gebruik moet maken en laat haar die bewaren in heur haarwrong. De pitanggang en lemoenan zitten er in en al is zij ook maar zoo klein als een spinaziezaadje, er is niets of zij bevat het. Maak U dus niet ongerust, want verlaten zal ik U niet. Door Gods hulp en de heiligheid van onze voorvaderen zullen wij, al ontmoeten wij 5 6) Lo b. ® Ohe ro), aA wijs pe Alas Er SS wp wrd NEI) W gs êe se és wg Sr koe taten jean elk 6 Il SS Êlse bels in EAS ed pos ol Gsm js vo) as Ebel 945 ls eol wides geil: We Jekem slow wo älw elan ro), sia vlij wals wle IGS eN jl ji es) olan Gl wilko sil veel se las Zn olst Ear ve ® . si ENEN 5Ue 5 10 11 12 13 14 15 wate) rss £23S lois sé alsäel „ls 0 sé alisân wr sé Ön | SS alÊ,n,; ê „ Uws) pr st Colen RE Lal iele ijn ä Pvt) ee plas) APA se ple plas êr 5 ss a plu Wss nd Lal sten le - \, za ” Pilon êle zy aliS ss Ea oe dh Sp, &, CSale ‚= ei ey oi cl je lie ph El ve wks zb) es dese el els Aad zie Po Byayeke zes 4 laila ES isol ze jan Pe BE ab and a), > le is), ) El ls OE „Ie slels AE aal ile ES agen lais Os e= „kas Es “pals an wii 1 bil vn se Ersen ge 5 kes B Ir sd BS Vod wi IS Ree wr wolf jElake ‚ls dAahe «ll Syl. Pearn 3,0) Ean ed AS gels ali, \aâs &ÁAs ss) flo den es) ê rieel ils «ol Bsyke ct) ARS Le wie sell SO ds Wd Glas C sle she Li SaÂverlo wu) ueiid),s ve ke ) > 27 Le (©) 29 30 31 32 33 34 35 69 bend is si w Cl vl} és NV. Bois Nile res 525 v LS) ste gs Ip Wv re ët ds 5) 0/ Pee 'e 5 ,Ue al) „aas sie Te ed gele Hoye si Ep) Sje as gom wije r ëb Ui 5 Elouus risi) UN Elam Erie Ell A flan we El) 5 el, gE ms wid ë ë) tlg a je Pet Bk ole Jbl vlas fa lê) As BNS lat ole go sj ais Ean ED Ër lap E56 SS pr tl SS B We lip gaas lie ws dee wrd) se ss) glen lemelr le Sl 9Â) ikan 5) Il lo yi 17—16 19 20 22—21 23 24 251,5 êe Zo al, wis Wie 555 gs sl êris lada Vaasa le rio IE Baas We heated salt CE ME EN Blas Ee eo if viele ie Jamie Johs Ere pet kep) wils &45 sl O/ els wis Sla Aon geiale IJ „2 ACER Eran ds EAS pllo25 gen 24 £le DS pe Eglkad „el lo 5) ls EARST pn DIN, 24090 sind JA vs raa) des vl,lao ils 1 59 vlo pin 39 40 41 42 43 46 70 vida se Jits We A êris ais Pe clöjael ss PE wete) ; wek ah êrs baas Eg el els jElake 0) sais lais WG &l &&5 ëls 5 El Eil A5 aso este pels gaan 0 Ees lais Aide dl Er sie Bn wl aj W Ass JáE,5 ri a nbs Tu haa VEEN € ; js pels de, dijn es) JRÁ30 Jas aen En ed Byte „je EF Câe) pet ele les E:=0 AA ie De vite s® e,s wardss Raus ER Jaú o 5 . & a . Er ws jälake 86 37 „88 pl Aas Aj ON „20 1 Ae Bk &AAAo «) bss Vads 5 we alssâcl gs \aás &AAS ls) e Od . … Ë sÂA las &AAD fs En é2 Js PES Le 5 amlosn Jed wl PS lap ade 57 VH visd „asl, Eesas als dosis ye Peoila U SS Ik opn Ika Le relo) Ja lj al Wai walen 795 és gloss verle flo 6 ES, ESS Eze ple Pii 235 pi}oz0 velit Sh velde Ek Bs on vil en Es Ee PER rd LSD id a bs pla fa Er oer pdenn e) En eros ch Öo Mn; 5 Je wii aad 71 54 56—55 | 58—57 | 59 leem Sin ui SN GR U ê sp laas wiste), Ps) Jas 05 0 Flake 50 wlijs gs ro wien vun Ees US 9e Bla ye) wijs vs visie wike) sr Slee deld web B WAS E KA ge W ole er ji pt wt Us tel ess Gele ellâan oelaal E28 oe wfo SU le wd geht DSB: wird das 5 &£) n UA ee) B LS 06 DAs ze 47 48 50 52 53 lele B GS „ wielf as € ) 5? Hi 1 êen „5 Le Ue 9 wees CN, Ed lm Was Er John Ie ried zen Pp er sn eel ed zo ë kel deus Boso pn seg p 9d vis Hei 250 11 w oerid BE Gree “Lb Ër ree wet de wg ZD ew) (0, LS ple wals mk 53 AAS gole * ikae oils eid Ge hm ts O5 Ed Je nâ) pend Kg) LSÊss) pe Ies) Nas 12 Er 9,5 Em 64 wie js rale Ens der Pe v5jÊle ESser v> sle irene 79195126 JE Era | ws ha gole el E ged Je) In Sla5 os 65 U 5 Eynde flo 66 ve Blac us dn 67 ij ie clb al wild Se uits EN rds gien pe LAN gom doe zy d Pesse RNem 68 ZS os 859 ESES lilp 69 nrs Sa Plas all vS gy $las ss 60 61 62 63 ons slog je re ols Vlen genie 5 LAaag Hole lela 2; vir vie 8) B fau alan Plan esb Le EN els Er jie sl ei), ses 2 sla) Ede bn es Jas wss 2) &5 CDE ® vrl) ep) Eri Daan ais pe ai Io a iS aas ên se vis Elske Lb) EUS Has 5 plas pet GOS ne Lel sen yell LS 75 76 77 738 Je hl as ES He is AAS Bjkon wd pW ee ESR phohald ple eÎ waits 6 Slade Se olsigeli glen Wi Lie ê ê JIE Leen KN E15 Bb Lan sdle Ër” Ts) Jee dlp be U VES GE gooi! Vaak 5) br ss Es sälo lS op elen Fat ê) dad iede €)! tro else €) inte Bieke ê)9! slims glans ws sb Jake) ZS 92952 ê sE 5 Ste CN äls Wss eg EEN Vs AU vi el al 5) Khartla Elis bye LS Limal ge dolen fy9) ZS à) En pe pllazo Valais os ol je ho ip Ol Pe Le 71 73 74 gb «5 sl b wr en) ns) b ag gil Lil “li Boh) Vin Me a Ss EE Eman \lelsd Ë> rh ZA) JS Jo ye) en Ed gels rl, han É, A lee E ded Ër ei „l, pi» PY lass ESPN rdelols wss sr rêejlole Je, er rÂsmioln Jans &l,) 0: UeMiis Tso Sr peel Ps ES dmloga euslsa sr Leip orn jmke «7! all ally LA al oils oi BÉ, LS ye w ye) el Eis 9) Up ê1os ss EÁuö 80 81 83 74 leem edi asl, ae gêlo plead Wa tel 55 te pige wrrdyS piens pm "ikken 3 » Vlam gula Ze ses w las Ede som Ze Vlas EA 0 “as as ae el er? ‚a 5 sl res) ns) ESA Varda SlalS ike ple AIEN) EP De) Oele Le al BAAS 56 en py Vlan sn „es yesse d ae Bd 5) Las wv êlmie wt? jAäe 5) ag PÂroe Ws k, wise ls gie sls el, ses Re HE ES ela EEE lan fwd 78 79 EEND te Ee vn A ne Sie hk TJ 1s lb ela US zi ) bo Jaan Ee Orale rl b ma Eme Ell Ear ple Eel Et res Elke USe os law Jagsls vile ba alde WS Lí dic!» ê Tessel 5 5azo AES wi êr éS Id id el A Sh, w ër vile W ë VE Emke Je Go é Is Ee hie. del,» ê pn tee je Sn os il ao Jc He Dr | als) „) ONF le pk: WS Syl Ees wij gole LS weÁs vj Jie Lí Ld wss vj lij an en 88 89 90 91 92 15 A 5 oe Be \ BIE jas A al ê HAKS Pr) ce Kef 5,2) Js ê iks IS ) * sle) EN 56) elé ss Sla) «als êrs \aù wijs JS ela as ê de 53 el sans Ur NS ZS6 ë) pr JEN Er el wie REM) ed fe) ESsar gole VSN Hole zb v> sale 1 0 sd lp wl Fa Si ë): 4, Ânes) USE, ge SN gele 5409) Wis Sr vel „ ëole kac Ae) en); ë Boke) „lb pla E) 84 85 86 87 heus hamilnas CAMS we LÁs sole Ls win 5 lais gla LaSls LAS whas Loil5 wit rl las u Pen sl Jes Weren les) De L$ pek ral Lao) nike ven) is RSC EN vb slas Jom Za ol Lj sj ela Plas 2) KUS NP WS We ê’ „3 eine Ean à iyi ns) wil Jes ê CN dS Er) has rays so de 5 zy Ss Ö weiss 96 76 wSjsdend el Káêla Slad vz) adil Blas Zsslaso Alas Eee, Hok vÊle 5 ello oe ka Wonen tn JS vb gl ll gal AEG ala rj AS au Mas Ea, ESS EER wr ls Laks hae, nen Kn il NEE VG lo z) e= te 146 ride en NEED ja r Jy ws] la ral wl6 a rar wolf Doa vpe wolf osn EU sl greats Losls wjêlaso Mas vlas flo Aalls ZS pele LMS Jie Lie die 5 a) leid Js H jie ‚ss 93 94 Beleg d edje vl gil TAR EN NES soals ê SIEN Pam In pe Spiers sido ES oli flo 8 glen We Rare oa Ha Epo ap daad dek del Gi get WE Ph Als Vm eas Bosw GIN WS Ee Plz ako logm „Ven gege d 2e Jk kol jas KN, vaadlu J glas obs vile giel lar 95 ARE dan Doo allan kap Lia ge Hole 9) Zola êlt 5) Ni) vile ê sE 905 Pes » Ils vj ) Ee” 5 Mss gole is) ESB iS Elan lb | zi Ilam pu Gies 102 103 104 105 107 17 wr PO Be rs \as Jole Los), er vie wsl las lan 0 eren nel 1 laas rs Er) Van ie jh “ir lp neme Ala Elle be vem fl AU Ios Ls 49 dye jj dS pee oe Jssom Oya ër ln Sò vile êr or) Sedaka dais ESS ploS Fl oe Pi deals “ls EUS Bob SB li ge 97 98 99 101 sjks 8 U wenge Jk oke) 5 zer U „ies le pan) En ovl ike Ik rose Len heem ud), 5 ele lose bos Jams Ëos Skate lalpe lm de) kred sl» EES > Ge Bas Vads ÄAA» Rd w ë 3 AAS] Daans en Say Ê 255 0) alb vels sö “s visies Be all Es Vas le ad v ë „) gis ole 5IJ Ls Vd Hole rj dje) gaadte Gh Es sle BAG 5 oi ee BS de, pedlâan flo 55 pllo rês) ES 12),S êke ple ello sb Si) el A11 E9SiS “ly Ida wils si je pm 781 pin alb „e) éen u iAhAS po 52e pie kde êr 110 Lt 112 113 78 Se ls Vlam pod U Le baal,o zy wid US gien gl pd AO apr dvd: wtsdo als al asss zet el oe asp le alle kse) kan d js Lesa Js an rn Las rte a) rg Im a) «lol ES Mg Elaa. 50) Blas) Le 5 8) es Las ste be shem Leth Erle ESS Bla wle Ee el urllêse Sl wle #10 st ê U el Elle be use île ls Jsêge ss )lsú ES yes ë 108 109 &ac ) ben Jaso sb Päs il 761 gil 121 AN GS gas Been Geta EIA) Voiakas wils Nas Jedem Zie veloils Peo bye Valaë slo s= Ll rukE nw El Blo lan je A Vielaä * slog ê je Sg) Ke weiss Lerdo Eris bas wle joh Ege Gl ol He wi Bl ile del dE) wins Baken) Gaas 122 Eph) Voda ES Su) Ke wikke Ely) lasjde 25 „Sho Er), 123 r ë wv Sn w js wo 3 Ebo rk 6 124 waka 5 EAI adam Eri Nem raria pi WS ruse ip „Gl Nig Gio) LE 53 vssisas Zan dll 79 4 Bal ee ,) ê PRS we pi» Sym Bj ile vit En ee Lê, r) pritee U „5 ë’ u“ rio W ele A ë Dj CDP; fllou A akan DC zine W ig Ee akan zi ARSV JAN pad ES olst JES Ep wv ves ESD vel SN loss wrs vels ids Ks Pik ed il and lame Ile all, regt wb vil &io ‚Alo SAAAA Anw W „sb “a Gjb aldêln At 114 116 117 118 119 120 ISV Paw Esonlp sle los rgdkelt sk ri wee st wrs veld glss aah Wisten glas ws? El bs el alslsas Voss se hj Sa gil ged slm vile Pype flake sb pe Epl giloke doper ede ve p bias: U’ red wed dl del Le sis) CD *L ZS) en DEE kred vile lsizo IJ wia Ank & De Lb els jade BSS Nad ptn GK ê s0S Vads dike dl nr êr Je ln Uw VA Ans Js el (0 Sassari, end) ES dele: deo 5e Toeg) 134 136 Er aj ele ‚sdise eed en ë id gie 2! wrlsiid dake ë lid lS AL Ae Spe) Spade Els) viled ISSL Le slogle wl Alpen WS éd r Am 6, wy % vre Gl dao ps sas) vsrden gls) Lb ROE 5e vd eer Zeil, wolf rglol wisAeld js er) ED we Jo) eN 55 u Jo) Je aen she dal Slap Ge Pr sn glasle sle vr wil êe Jes Wis se ES «gal ê pee SA GN ogg elo Gò) Js Va das als 5) EES se gio & we key Botälp le /Ll 126 127 128 129 130 181 132 133 jhoNs | Jssom w rêves! „An IJs Ê gid Be ij se Ee 5 ad zer se WES LS Ë) We AÊd AAR wie grs Vas Ae bi bn Ie Ue a) hals wists HS END ri) pllao der vele grs laad was pllazo Lkol oa Nel vlsino bla sla BNS pd IS els gelei lais aad TE Sjee De «lj} (yves ige sl all "ess ES els 5 ed vlsle sien ch) al us 7 Wad) Kenluas del J4Ssi WIK alla! sl ) sieke I LS Â- en 5e sh &lo 5 a8l gaas 5 \ygâe W wike én agu 143 144 81 aad vlas he Jutis Lego Le gli Salm ê ACN) gel EE re si ê „MAK en LES oplage “are 530) visies Een dl) ê zS loi wle ps wid rem vies sis) ê aj, \» lis vele Cp Lal» ê ple gil ella), Er pelo galli 49 al wrids pen vre EITENS, glas tkn £rs KST jes Pmiid wijle Wd gaake v5j=lo ie] „orle olga ng) dlmarlm 2 vs ls El 137 ES hl,S êt ple piloz0 olgem al asl aodas wie Peddsias le 139-158 ks vlo RN *,5 140 SVS lay eon MI plee ws) dlmarln er Lef) Ee wils, JA: lass rê er) 5, Wwrsind lass 2) Ei 214 82 AES Es verde EA Be 5 Ien wist „alb Js pe én jee ela rss pe Seals st deo & Iyäskan wi Er Ams Los Erber) ele lose 1,5! TE eeen um jade 0) yen isd zy ies wrêbl las Jan sieke AS wle ers glad nen NE be bsjke Oe wel Vols olle wel ns) ele | all an ê ss Vads dla As ven 5 7 alas ids Pan: «lil a dam rss) zeke l) «lol Eris laks Aas ên wd Jh elk all gr la a OS wijs Ke ws jêlake Eofke dt ols, 5) ads) | PU anr W Ehuat vie, Aass in iele las) 89295 ely gls sla Glas KE Arn Syrie vt pd wit se AGO pp ww HIS ee es) 5 ESA jer : zh Pr write gla Ho Lie zul glas eolzo Le BMS gil en elke rm), ile Jow elke biss alb laa Efe Wo ed) all a iso ls 81) GS Eee) &do dl A5 aen sddin elle Gido che gyeie zy alia) SNS fte ple pil Zels ls ple ll leem zl dae, Wes piAD) Si 145 147-146 &lo «l ê) ng Alo aas «) ved dl ls gero 5 DIER LENEN rake, “ Ohe JJ 5 ël oes za) lome Vla UW es Io ë as Glass ê MS Vads ais 40) LSL ui ws Vtm 455 vii beaam jêlade sle) ph ls ns Ev Js «ll (0 vi EA ns ie) 2) il as st ESS) iS kn bo Ze to kh Nem ì . k ak vis zis wv? k | gai il „lo Ì HA) sde ol glas 154 83 Êbe je ES Leken ES epike allin ê MS Vhs die 4 AGN Sd Glas Ër wil wils wb bo) A ff 5 Elke Sw ujn «ll ês key, ut) A ë rs) Jep IE ese) Lala In slo ener Lol za) la Ile Ë ries his to yen a las 5 ms a vlam Vla ola s rjsèole gom er ëb Js lee om se ES WIE am Sier Gelske EAST v se si gs ige does) gh 405 laas ek w ë) Gh ) 5)\z0 w viis glen ENTS wi e glen ZS fj LAS Blame PS wis jÊ ko 5jwlais Ere zl SE, MS Vads je bl vysas das gom ore Bolt rêEr Es ras) iki PIAS Hs Lb wie ê)e ve d LS WE Ap IE ek 157 158 160 84 aa) laa rs DA AD yi WS Elie sil usa olgem US Jel ò SI gele 20 ade wss vier „ spplake Joalo UÉ slo Blap Lel 45 EU lS lau a pla ÊsâeS Boss pale Wrede 5 ss slm zal glam Vhoe 2446 dll aSa 35 AOL poi lap Sai dl wie) SS Mr ute) bed gl ji ame grs Vads ads als) za) lome Ile draw AG Sila ES lats Klee dl za) lame Ilja le Ek clm si leus glad Leko Ul ës lade ade Al ess ër Js Ge bos De oe vyians | dzo 5) êrs lais ole pda 155 ZSä nn Es! d FPD EAS Vat disko all Sj? Vaás Era ie rien bal eN Cam C\m / „* Oi Er wêldie Da &es wss A wle los EEE gs Lau EN evo IJ sas glas és” wi) Ze ss ë) ë DE) AE „aus w$ssjio sl eliëln êrsis Nods ako wl Alla Aas &AoAo «| 5d sl oe) kas Ss AD pllazo ss Le EJee el Alam asl eyes Ie w Lis % ) ASN s Des vel 8 ho Ast ed) el plop pie ES azo | Jel EN ob ed sl zo el 1 B ek jeske ê sMS Vis sake dl ace Ue 168 E69 10 85 wilds „lo ass olle Hallen Bles b eG ,s Gr Beker sdi egen A) IS Za eis Vas EAR an lol ens hd id + Ene kad d ln Zie a en 1 A A Even FO a … vElail, vile DEN Eris Ip Vaak Elm bend Wilm Lí vyd dj Silo ik Js rand AS &sr Emo wodins sh) rl U 26 Vads zac sl 5) en ln Si zi en In Jgtew Opaie er lan ed el: kalkegm Balta 2512 st 4 50 BARS en Er hods es Els wides ws j=) ws) Ze Jess s) lbh Elos 409 eis 215 head Ja LS Ee 9 SS Dee 4 “ sa ede Frissen &l7 Eels Wss Gn 2 s 164 165 166 ; 167 A vi 6 las, 2045 ê)e Kinke 4 zn Ze hoe lie »alo en ie Jes se Ds EN fäsa Emel ol PJ peâle slò p5 „5 gaas ls ESL vie tele 1 53 Vas rlaloe 35 Ten rlose ss 5) Ten oi 9 wil glas EEN vis o sel lea din Ree w ls „Eldee BRgtaa gele ll © rs) viele gie Api laas ál es), Slams ê sants DN PN re eG ë rh uêl Bite Bad: Gat Ss Jo) reel et wÂlas 178 86 ONE ê sans underls Jess le ele wandel & S . Spe wild DE aa ui” Ph | ols Kl ras ue) HS Aopen ari Jog vhsiss SS Eys vrl ji Gels lego 171 ole pit gie A rose gi) aso 172 le ph le &lo} rt): w el, aso wle pddam dlla) £ 2945) rem ied Glas el Le PBzo all 5 ele Eos le JG le Kho d wi Gia En ls Pas Js (0 Ie jen gaas glam êen Je 5 êe wi J Pghale o Jeej yi 0 NE ol Ze ed gaas Ss sle vip PU Aan \5,S wite Ela DN Dr) êrs \aús &ÁA er pe 87 Wise Ja} &lalaas ZS) ERS ES ör RENE de lat 5loas s Afm) nn sels Ela fo re) sb sho 175 EN, BNA sjghe &l Ër) vile se pla awigw 5e AR pl re) Leds ERIN örls bol vS pio gs êniss CRI yela as las al geni) ES no all 176 wide) „ò 5 zals 4} sss) 5 wi? ss SAAS eyf Weed, zl Elio SA Er 179-178 WERO jako Tjpe 180 lut 5 ep je) EN u BRS, Ella êr5 Jax zoêlmde «Jl klyktas S)hys uil A wi Elac rè) Sas ll Ër Els wrs zj bon Es Js sjlss 0 Ji) viels vagen 2! NEN A En «lol A Ss . r)as ch) Lan wils r EA rlsl6 &b,) ploò ole pie 51? ëo BN AA ies Oes vile ws), al} vs Als Jie Jako aon £P wle glaie BNS Vo 05 le sis lo BE 465) ES je Ee pio „5 . re | 4 . ui PN), ls zele an slm Shade a} md 14 cil Bo gAÁalde SE 5 Lei se pl Fha dpa wedde 5lmie gli . Ss e * . gs 5 We Wv a) & sj dl 14 N Ei fe Ph) 5 er \Á no 5 en dr LAA els BES siesso sels Z6olo was Un, ) ROR wis glas bk, SMS se e= CS3ly Vlelads bam aad da) laa Ile Lt Ens Jd sio pil al de Ene) Ans st alls lo RAAAAA OE) Seed E U e ele ely en de el) jê lade vyshs pe GS eN re ADE Jom ris RSS stede els} So leus Wein ES, ês loan ads. gom etips 4545 Elske £rsis las sl aligael r anion Van aA ê aks Mash „À sle) r.êla jl a alslaas 181 182 88 gs Vads wle „sis xs LE, bh E92) pelo 5,5 dje CRE Wlle Gele df) vmisn sle sÌ & £las kes) yeilaar êo Eos Pär lo se dl Ed AK) vi u? ls jêlade ele jrs dAoke el) ê SIS Vod sluw alisdel wiel es ir wate) Een 5 ia áls) gris Vads Kade 4) bnn @ Jee le oil spe Jeiso a Ga AN AAwo Jas lams Sas pam Elke Jeiso ol biga 55 ella EN . « Z éb Ee ello Bm el pe 5} ES ils) ded rde Pus s$ alsa ke ê „sl se Sal ES& Vads lis) ello pes rd &0 hs lsia as so al B els Elke 905 ales GIS sb) zake ê 25 Var sle aja) Ê right 5 al Le Pyl Vads BAGsö wides Jute jÊlm jÊlo \aás in es) drsn lo Eos als) TEEN, el Jeg ss G ed | Wied ë) wiele ad vele ol vrille WS sborlle wia ’yteylle HS sao ge lass «ôt sas wils las Jas DA, vlam Jos aliêle NRD tels Elae vid W 5 187 188 189 89 ls Ege Lisa gole ES ët sli z 183 ple Er „5 wis Enis Bemas wivels INS 184 3 Vami £1,! „ lo gl las TE Jl wle wilaels Jams 5? IEN lo iijkâe 185 grs ads sle! vil ES) eb us? de aes Olli Erân sle Orle En „aas rl.) Elm aalS Vip allan eb wle das gla pie ê nas paas FIAT voel vélo wii Gogo! 3 eeh 2 rez Aa0 sé 5) ED ele KAn \S Jgsom sh} wêlas as Juas 59 ZS LS ESArgu Ws) *L SI Jo) eeN Ee en KS Algiade ri SH hals rAA Gd Wee u W dal, GAO eel se ê si Le gas sir eee jb) Pr WP GE ard se je) gio Jie ze der jêlo Deo se e= ie Jed „8 vir old Hw ze sl lo wy Sike ê) rik yi Ërois Vsi ai WS nd GogÊnmi Bg Vd) engl d shel amar nd las 55 äl5 àl bm 55 Zr elf ër js sb LG wolf êr bes lada elo ESsiakm 35 alegd ad lome Vlje 5 saal akad vlas en 5 rep ë raG dl ên5is )ads 5)? SIEN dishe al sp lair AS le Ees ls geb Ss pb ol hs dl EUS Blame #19) Erde, gi wel Een he a Een Els Si Pes: Jen mls er Ep) Lilp lol Le A Pe Gl sey U sl sle plo 8 geiser) ls) afl Bish lj ie rêls \ ha ê Fr gâes be ls) rel sells dn ) Lal» Laalf Ride je oja rè) sr aòdol Wols oljsas Lois) ë) rgis Ea: oli 5 Dol pk 2) ri,<ê) Pen ren sel, wr) gli bn ele ZS wal 1e 190 191 192 ses er) 5 bos laas Jas Jkt, 5) slow ES ER wiel Prmgro Jetaw Ell 6 vlsie vels en Lr) wis is sis se ls Zsa êr Eris Ja Mn 5 sjpas Eren 5) hsp vic els Elke Aa 5 JO slow &&s ës äksle pla Eus Jl e ur les fl el 0 iS el gil ello Ge ele ple OE wiel 5 jo BUIS Jared 0 99 BS la, sns vj bl êrs Vads os belas 0 sro ras EAake grs lais sle wsâel vam wis ZS eat allo al) LAS) ê 2 Vai die al Sr Ii AS Un | Van LE) rem lie uslss P si wrsêl 91 lus Le ges Ue se RE pan JAS aleâle yes ljs 195-194 es ek se SP Vads Er 5,0) pil Eels Pause « zb Es is Go 196 rs Pe ilp 5 197 5) Jelem Jpö É5 198 hm zi ln - . De Ere WI Wieke 35 Sp 199 EE en 25 ue Sje vljms Ess zl Ab jl felp wlij Js 0 vs) es glas 585 Lal zo os 200 ey ov Si gek 25 WS vre ws syste o,s els wl) ln es ê? Js ESA sais ë dln ste ee els > | Ae eam Jes dl SSS ê- AS 5 slm we ln «s) ds ei wilo Kesih Vlas 5 B & He fh) Eels lo gates slow êris Vads dake 4 ê) Dig ê? vers le giel HS ) RAS Ll el Lie SS ye Ges r we D ” Is Ù ee ;\ a Ala sin êso \ je) iglo Ven 175 Ss sle an) ) > Lek a) 1e UrAÈ) ee | Ed Es êr5 lode Jos aak Dg, 92 wis &Le Ben ee 30 vl Jep vs) Leke ol BS val Dj sl 201 els ES) glas glle 202 rn els jÊlske 203 Us lis Eran dake 5 ols sle Aligâe sb 4 Js zo) gesel kl ssl éd eg ) Zala Kaa Un Glan „jen . .. a) lose fe se CS „} êe witte „2 Ep wier A) Ër Si dike dl ess flo Ds fe Lie KAn Aas ek: ae ams Ee JN Ke vl,» ri bi za 205-20f &rln slaa „AN pian 206 EN ols JES 5 Seis Alo we wirst pn wle 208 eg Eli) al lan 750955 rss de sn Is vri las re en e. al > gia slols jan kh ns ber Less ae 210 gl. ae Aw 211 slals glas sbo 55 En Erem a) se Ps, aL Date We fa wils gie sle) sells gls 93 vond son E15 55 216-215 Er) an Pam ir slais lr ale 5,210 Sp AGI rami) wite jm Le north gele Pie veisl,s ges … ë) Loka ë ka) ln êe Re GG jêlade ss Ër Usti ês bains Sa al Bino et) ZA mln En © she Ge si gie Ji ple ëis bais lom eo), en ves sl ge 0d wi JE glas a dee ae zelle „bl, wiee AES ZS) AG lS Else Ss go 5 all sle lon W} stel sal he 5,20): ES …. \ a Pon Only 5) Ken Jaan eken b, \m isle „)s te le ENEN vien geit Lofen glas SO Gi) eije äke Ll Lesl; lt SAS hadol? lais, Een zg sl EEN ze el ab Jsteale Saale Ei NN n A me » « Erie ed Wer AR Ans jd 0) ad 224 225 £\ 5 226 dk êll /sêlp Res ëe wv smijnls ai} visie Loil» we Eis BIEN zor eld eikels wl) Ee Zac) Ged Omg Ge D êss dae De Jo oiiS (ye2jS 50) Uetijte Eg leezd verige Uisd ZS ib gel stele os ES OENE RDE LifS oa Nolan wle wipdis vins) laniss rr wlan gli mili ype én ss polis ôt, Gele re 5 Se hi Ei), ne 227 228 ris dale iS, es he _ 229 94 pSoyhs lö lp 218 re wsr erlas) is As lis Opaïe Vel ee On 25 slag EES Dd ago dr Je Bnn) bied sisi gie BS prenten pAmakels ilp Els) ea se dsl: ls) yernd 222-221 SE Fl ileo 225 5 wplte wsl ER A Iet a) pe en: Al rè) vz r Laus 5 te ps wrd, slag ele) el) is Po zo al ë Wi vie) Âa20) 2 ven Sb Lb 4 rs) ess llen pt giel: 95 wij Jl sl’ " ele zalm 6 «ll ae in le DAs e=) gesn 461 BE ES 5 rus 230 ï Ee Ji | LS la ate S veel Sho #6 err AEN et En ge 231 Me GE 8 S be veil ese | Ee de os 7 L hd ie . SS vin Ie ki ike Els) ilp A FD ol 5 ; | sd tAAwd a Glas r vr wijk | kk 0 a es eh glen rc A) sSAD fatso d U À s in JAIS. vr Ami ve wb \, êss gods Ie - reke : 4 nd Aal bad, WE les ls PD a: 4 4 oid De EE an ê° 205 slog d „ms Wis eN tk he ed ied denn ACH 5 dike cme es; dake dll id ESD 25 „Ela N f . AA ER: ° Po des Gs viysans zt Ue he rj las ale =| 5 wise Js! EN k Â% sere Ws JE ee B GG U be jas sbs dl en A ES Ar Ld . . » Jd y Ee Bee Use js 298 lois Jd ee vhss us Ee ende ee = st A ce Al 5 KE ie si us er els zelde Soy phor aln aj 6 1 ue e yyhisn äkere dl 5 Kas AE ' Pors vj er Eid gw kas 0 LE Boef ier geldt EB Obe otjlad .… — e E A ke gras ok, rgla) 234 el zl OERS hoss A88 Jo rr las ok rêlol ee on on sa y, ‚ bn Ee Ë zals Jgtom erde En lS SP wien 8 J ï d ER 1 eN Er oslo Ey, ij reeden Er) ep gn „Kie Bid gul JES dE ot PAGET ep he oan adr Se dd ele Jl eb nn NE el EEN) ls jÊlols ole poken geb al | ‚at we ch vs KANS rl 5d éen ES do Bies Zare) de SEN ES dà al, WSS za pla aow PG), ml, ) lid ZES 2 bet Epen Lan En es ew „AS pads Pr 510 SE slo pale Ë ye#le slo) êrzo laas gs la laas vin 6) ans END; 5,6 ls, £)Ade roel, 7} ES kad Wists de Ùss Jss&z0 lest Gite coll, visie re wi enal Lal whas Js Kar sans ole gis \sá &ÁAÁvo a pre GS 5 Jaaa SP La éS Le jp vele 2015 lan [2 a) és le EEEN 5 Kr gAle Wss ss shel Patos lam es Led 240 241 242 96 ERE, dens) én sli vile we las lS és le.» id 5-2 ol a geil rl DE so EL or 5 Jaso z 5) 236 nd ES 9045 lade 235 Ale egmS ils E ke SS ho El) ile glas estas We glas Hi) fe waste En ols 463) LW Jl ge ME Ei 5 a pe pd cl df ge eh vs ik B 5) Ér In eid DEL Lais vem Urs” 289 el an | Anda EEEN Es Aal 5 ee. eis Je goe) 1 yd BEN gelo de ä;) Eej 5) ala) Entes Gel led zy elo} Librig pet 90) rain 5 21) êris B dp Le USA le ein gele os 2 ENA ver es ren Ll leem ADE, és ‚Was Ee ro) sle êu U: Wid «ss Lasl,s 9) seb | pe Jäel,s de zenlelp nds Vla el Laals JI Jobs NS wie jo wis we ë) Ì AS de shae grom S | uelS gl ema Vi) B kc ij Gen nk SS id } pr Solms ne wel Jel ATC 246 241 248 249 97 Wi wi WS late leem lo 4} balioalasl Me es Vads ike ál Io ole Ez Ue ls gis JAE ly vlssdans ga Lo iis) £e} gis Vai 0 êlas Kop Ea an gil We veil Jee Gin AS ha nd ES gl Bee SS GEE 0e ad USS Ea lft IES oi WE Elte sprak Frakam Lv} êrs las sl aizâcl gelo vs) aliêla cole phi lame äaai ls Eend Vai aiake all sn la BS lo dn os) Joho bl wle) Le al oel ed ES Po HD KEN OO es) aliËle sb ê se las ZS Jel a U 244, 245 ksk Je GS) As sit pe Ess w TE, lg SAS U ron ) Laòs) BNN ge! wilg vlo Wie 5965 lesl5 wine geile LAS sere 55e Laals wie jie NS rlosn 8) Nd E53 Voiabaa pn Giep fte pa geb oli 8195 Île ERS Era Ze saal wsl al Rr Vas, Ls ns) slan s slet velp Ge 255 lab ds GS Erne Ge pnt: af Sá Ll „es do “as U) oes ds dl verle 5, Ue Lasl5 pn \sö gole has 5 els dee % wee ih ne kels Vlago Ze las wie jo rs „e) SS ês De eb 5e) Wd AND êsiS Voip AS HS a lake Ie lie Jel os) lS U êvse Lois) “lay Ê stpt êl wErjtie wiebe Js Kâe) sr Lils ano Zsa bas vle,G # € e on pad pi dl pe wi knal Lalws BNS Vai zige dl Blo SN sle sÖ, wils las gl AR yi ES jilade sli gla US &l le pda Bt fl zal laas Vla el Bilgen pe fen Eee ja: ES wlgem date 4 ê rs lady Pe älgâel shel lep eel ISL Do aps dl le GLi wijs eikels Sp al Sje doos âge êen el has ps Pe vi desi wr le GH) ES wijs Wb, Pata des wip gie GD il 9,5 an Uil, dens was Ein GS vie erdee Ejlade 203 99 Eni Eh Ies sss 250-254 gite le blie Ge dan 5} Jsiso Vl sym) Jee ’ymis Lead Lel êris laä aad 5 whas deme slm ele dis gêlo 951,5 wlsds jj 5) êris lade ep? FCRNEN) rglaiso (e slijto regle vhs gl ergshn Sym piens Say) le ê2055 lis se ds), ee sak 4 Eee ol Ö pio ë burilsd EE sl jêlade all Beck rlr) Mene: $ ven gls 291 ee dla rh ien JAR AAG ee 5 de AAD) 5 Ke 9NN) ls gen 335 els), lau raêlad ken Jl» zonibe Mr es Vads „AS EE Ea K) ON J= . ai e ê) ë N bns U | f Is le om réylâe dl bs Akko ess Ì Seen ple plz z glass vs=lp 19 ads ns É ei lshee al Be EO Emke vh wsl le 55 Bles sla! NEN als vi), ej ES JN Ga Sp Ss Pa dd OS mn zelde za) lode Wya zaate 50 sle gie) ordi Pas 5 Bj 5 Lip 5 U Vlas Zsa 55 ESE) Wo EK IS zal ste Ilse weken wi Wels zE ade le jin dAaA Pl) Shi gela Alge! „polo alam, den AA els lade 291 go wijn «) glekam uil 51 ole pda Dö jp sis êt us) 5,0 ab plee Ile stel, eS EN gn Sa en Jen Ls e er tel Calas 294 104 53 bp Wi el re sl O5 Se Én Be Gl 0 Wid Ja) «sl sas oer Sl el Ke Esâsis u Wft ses et) dis She wt Lans vs ss He A) es ie N. sal Laus 2015 ê pen giel zp Ie AAST Eis oe rf 2) Ee Hr mp ras pies Basade Ode Dy US rhoade dll ES ji B Las So êrer Le vs ls Jofgn ej os «ll sl go zie al vrid PU 5,0 U 292 SS 5 ek ek) ES al ele pda 35 LSL slais Bl el lo 20,5 êe Kiko 4 ELS Ge le le li ve DES vile En „ss Gel Elp lol a ein B pmke JES wrd vels B ops SS5 DS wrs ype 14 GG PIN’ ie WES 76 BS ie ve WI Gee rlam wle mails “ls aas) 55) gil el Jae) 24 Bla el wes)s olsa dl ep bo mogen lago Es ZUS rhoshe dl ols Zio dl boss WS a bs del, aaf 25 16 eN 4 ut wr Ellef aal Las slis fp a) Jl sb rlamd 296 297 105 sf slo ga 205 lo mj ee cole plan dijken ee zo ES zooo 5 LAS 250 ASS end tt lS 4) sola. ss el je, FS ES ple jk ie lo JSD5 slope he Eel) wisesle E&i U adi lo Pads LI Js ole Es lo son GS moe Loi Aen slosw dl loss GS Js „GSH eso Js ala lek: fab ch Eels ole paas dake 4 Sho sle Aligkel sho ale wl velt vS es AGL AES ok oe Vil êtes US) sle sü, vErss glas gla 5 els êlaie Ss go US al Elleke "psa 295 JUS dlja ril wis ei NEL) ze lade AS KAS RAAS ss Êrye EA Jel 5,0 on bt 5Ì Erg wss 4} us Do dla jËlo wêd uil 5) slo vels edske dl BEANGO pn gan m ja) tin vi De) ei En vesile rds ln 3! ser Jo rl) 5 pio vil rssglol, gid w Ie KS Ans JS olss in re wid 00 AU ROR) oren Er reg), ej} AP lslaas EEaGjO al) an loss WS ile SO iS NVN Balin 5 Ib hid ze a Pb sie ROA) SKA 5d Ëlake 299 5 900 901 106 wsjEldd rêlol 5 lass nt ’b wSjflssd rg) zl 0 ir se bu, Hej Jap » & zoloaw!s |l fa Êpseal Ss Nete En „Ld iS aol Lal EEG El lade fore gom KAn vloei Visas Ë Rw la Ede Anw 5,6 pe sä 298 grt d as ril dans ll én)t olan As F0 Fossil visto rsó ysel ROR) gel Elle leem yn zjAn 107 lease el, on Pla gia Lan sle Slâe tim Pils Gi) In 302 pda GS dl vols Vail, Gil sl Ell elle ib ols Bel geslo an wii Joel, ElAE lo gens Lo WS ir Sol Ela sdmie „9 se pio rises wks edske 9 oils regalo) Gosse 5 bs oi elk NES regal zl Vi S wiel ele Jol „5 abo vin 76 peet aÊ) ê ahd el, rg) pe claes ër | „ao 7 ëszo 7 elke ë alalaas hs Jezeabo el le Êl9) ello Se IE) ij Lb weidd dsel, BÉ do rn) Ul el, wlsdeels SIN êle glans Popo slo Jose bs Jus ANS zulS 515 US J,Lwo wrd WS Blake PO te Ue sa bvo ES Sie gede SEE AS Plon A) Ge jeden plaid gm Jela 303 5 ello Se ede sl) ways rls #1) sole 305 5D lor Pele glsie Örhe Elp) als Susijee EP EO EN wals lmig) Do zp za vS ple 813) Epalee vin & shop Es Eb) Jeje Vd Gl enge 3 5) rim WH lope chil In o,s WS ONS rn olga HS EL)’ ed pe ta Een tg) ê 5jgd law sg 2 4} EN &l) kred 205 lo gladee F0 ele pla fet gf 201,5 ë Ea) Was öze ë ils ) r 5 Ve as Va roa hs AE rl Lol Cb vlas &lo dl viysuas fen U elko Was glas Ze 7) Erp 700 EEN Ar en Lenes pps dl raw Sao deja glas Le Pien: Ie SIde 5, EMS Vads lade LSe Esp 5 el WS | fons Ae ramde US 43 Glas) én ard Spe Glas jl azo le jas wijs st) 912 108 nepal 8) Al gls Sie Gl sels 6) sl: zl, 306 en Gis jEldke tres wkn ê) 45 ss wd le ll pla wss deel, GE „ho BS et U JAE nl Lol Eel ls el, bies elo eli gis Ios JS glas ole SÌ v& imke wr less us Er Zl vl ëlo sne so5 like Aydin 308-307 | JE art broke Pil veld gesn eidke £lD Ede yo) sêle dl 310 Ge op iel KncAlre slop EAS lo Blas allt âld gêlo Paes alb vl Es Je Boeijen Volais gekaf In rl lebse 5 ll re), Ebel tol bn Elan JS êle olga wils el, ovhiels IS 15 side Glo) ls Ö- eh ow vic ls zE sie) Jel 3 Öl rs) wie dis pllszo Jam EL sds) ls), Dj lais Pila sas "laa sluw alijâel lo le rimêb Es Emis Gh) slo Ens so iS „al ESL 201,5 êo Frar bl Vlas 250 vols ryie SA 319 320 109 520 Laws zls)s «„) 3138 vib sl lo zl Jêlo CNN) EVEN) win 5 ede Glols Alo al rp lo Jams los wisi) Vale ess äs êen 5) Z$,5 jr \olavo 3) lo 5 side Glas zlss 314 815 816 wid Sp wol,u 318-317 leem AS Ue be IN Efe le SS 8 GS glas ES el 405 ee) ple slm 95 al! Er ss pllazo Se e) es Zale) su) el, Sil iS Le ina êe SH 8 el Ll Ae oli ola el allle lam ramogilgd sdlâe Glim 21,5 êo Kisho dl ns) alls KANSEL 5 go Jep al ee kie) weej smd w êe vi 5jAo w ênb 57520 wis 5755 wone, AR nk) Ee ol de êr vrijs à ze ls W ër vis Ie Jaso J20i e es rn ud), ik 5 Bn 5)? wulgens 520 äl rs Eren Aven laas ,s rs is ë) Ems ESES rde ks As w als 5de KA Ams 5) B) gs Js ETTEN, nâ) SS bo ile 579 vS jbsie iel? sn He, 324 925 110 wissls zolen sé olga Ala dl Valais els dl ee boye b5 JanS glad SS Kate le lisa wafels SSA el, a) al en rn PI phi leem Ppmsd 75 SIB ES ge Eej sas JaS Vlad G5 Beomie sle veld Jas sb 050 WO et il emd pie Bla Sl waal sia Aah EE SS elo We ree Jesi Lie : de B We fles In gie ae be) wle ho elegans Bkake Opm pus AE sal als lela #30 aka ple 3lw 9015 woe) 25 ala er 821 822 o28 ê yd lea Loil,» w 326 bias ela all leem dac ) wsieanl; 8e si Baars ej pl leem dAoko Dam ans „bl,S weten, Eon PEST se eem, aore KAn ërses whey KL rs) Volare Jol ê pAn |oo R)| cie Jans lS Jams wie glas „6 glas el) Hs allo le, Es en) las ET gelo elils 9 a eb bite Gp Is El gel aläale sl) én jen ve vis perd slog «} Vela olp vlas Ky has AEN 111 &l5 IS6 hs url» gal er) zals JJ oel Ji laas RED LS ib Es) es) A graaf gils Lemans «) ss ZL en Ee le 5) 25 ês laas lom jad ramakÊsko dâ sle laas So ngsle Glim wle 0 st ryden ál} kansd winds va : K si Kl lo ESL zl wlsss eds lo,S sia) 5,5 ebt Ala d 515 äK Ake ran sl ye » Vm laas 8,4 Wa aa PLUS aja Bt ww lo) pr 250 Zas alain Se Jl Vala be 5 dela gele 45 zn) alls al) ’L ll gepu re ile lo pike slopu dl gelels je sf 398 bor ge zijt le NS Bike Les Hole sh) wl ES wa) oÊgmd Ì 329 Valais sk), le ESB ser Lo ES es es Ee Eos vljsen 'slo do ale JSÊlD jan del, zins Efâsgn ES sjleS U Boyes SAS glaalS PS lais so lasad yo Hole pie deon ge ilp glee wErkBais 145,0 sle rf)! Eu ls êle sk 5 wl6s il all 5 Ge ei LI sve) 'ije lasl,s 330 bale EI ERS ms reen PG Ebm ge Bled E99) Ems ls Luis SS depp il Peene nr Sip sjelp wl pes GA PE lake ige WS LaalS Vlad dake Opmgus Opie yi Jr lS 331 Bld Sl gpeg vS glen sels Vo EN Wemdlo vib glas oi lep vin WS SKO Eil & bels ple sl 9615 sic olle sale AS WI eh stel 5 stelp hk de, wlj wijs ESS) vie) SS sr wel 827 leo Adere Las 1 pin das \laae Well NA) jêlake Lasls es Shen âellS | Faa ile Loals Beld Spie Ce Pd HU Le Eee el Aas Bie vels sl)S Ursie el 10,5 20e veler ple St el ele sole Wise vels 219425 Erten lo less ee Ve Átgjdene vels Ide) êt vlo veils wrr Ak Hole €19) &L Je Wd Jas ola ave ESS 333 re Sn 8) Ânes 984 sas lass vie ad lân ESS 336-335 slmke al ly 338 ss) oel, Poâs £l,9) 342-341 113 Alkesie ji dl 332 | wieren ee dl stes BAINS ogg ma ss U Vs alm mille op) Jil be bisso ys) voe Ee ler eos geheel 4 els sle iens sole ee wietenle < , mls OS olp wolf aso Us Rs S= êsLao zin 337 wilgen Êlde Le lord pend jd 9» tule pes el iin wolf pils ls brl: zl sl, els Pp el gk 1) ulle els sle 339 zmae Wols &lo ls PD oesle Wols wlskels els ie sen Ener) 348 ij ne Po Hi ee vErre Lo alm Js wle lis esydAn Jee Ër od vnd os) sl elard (ale Io ills solâs nan ENNE SEN Tet blads en IS A lS Elte 5 Bo ps Gl elaö) zhe al Valais dell, le ZS8 ejles iS b deel, A „Alo Ei El eten “450 sm IS pre zl) Be WA Ae 2 55 low 245 Re jen ll Se SEARS ‘spe wus 2315 êe B IS Ills amase all lzo call lisel oh Sm 5) Le Ged Sg aard A65 700 Ld 5) les 0 plee E55 Jas ai) b=9220 sl als alb PLAS) 114 Ël Tray Joes Se 8e JAS je Er dn Je de see rs Jess 5. dels la ole Es 2150 Iraaks A55 ikke laas ls 650 gls lS wars 25) glas W gla Ai rs, êo N bg Aas all all Lbr hhgm B aas: 5,0) en shar „ngss es del, Je oli jj 344, 945 346 las), 15 She os wi êp= he 5 Jee 5 dsò) ED MELS bad Io las ss (0, wv ws erb lake el Ad) AA ans 4 235 go pau ag sis) ike „1 Splsgo ale 2) bis bad A ys SER Spes 9 Es) ro pk Ee ES 5)’ Le | Zl lam all Be Leke 2 So US, ole phi ip bl SN So Ida or el NL 3) ES Vai gelas wle yi 953 or Elodie las evy ESV ran iS 348 115 205 lo zie &l Valais Sila alde En Zoi gedwels eyleb al soe al) en) pe il Glsis gi s aso! SS ye Als asta Ogata Ì Jcdem as 0 yi 15 asl) êen Wi Weke «5 )o} Bet Ër wil Se wi B wl jade Vlad. S5lo all sin) amese s „Sho sl älijâe! USS sle Poll glas sle ln gil 95) wt Pe 5) Js ie Bpuigpeo 5) ele sla al vlos glas ib ala 201,50 slave wie ike cp ES u rk wi) sy) ë se) VG wl Lw 21) 847 Pte GI le LS lS Los,l lS an sl Sie lol La wis ACN 4 ils bes \adu gld sl es) glas ed) 5 Ie 29150 20150 wiel \ lass Aka HS 5 viii rphaus wres vS glen teln sl) vers Vlan wiiee dlp yy, vie imi lo sl KE 5 gl Sj gla tek Vlad gil 4615 Ba Sje ES gem ssl 5de KLE eh #9) aka bod ei) „55 Alam d 116 Soar Bj) a UN wired esp ê) wle J zh ên) wils 9 EL glen WS lle wal Aye 5 blus glass els), sb Jae B 455) ê oes rita 10 SS En JN rêlol idg els rl en ws r êe ES 485 bo dlasa rs ate fl \lalaúy des zl pie Bw 455 stel et) Vlan ol Le wish an do el ple es Bd Gan SD Wsw and rd bel Elsien glas seb 26 lade gls AENle EIS je el U else slopu Lie SS ers paden glas Olio &S pylee 2 wee yn Oute Glas le Tie els êle Das slopen le ES ge Jams wd ls law iS lam är Eren Res Ie sons slo) Aäeils 39,5 aad lame rs DAD wird EW Er oislid ajte Ör WSRjRO ae) Alst US ee Erle & 8 Saas bak dgn êe (O/ He Ep) Erle Le de Jer viel, D Je rs Je, er risi, Jas &) Ey las Ess ROR) rural w2slo ed) ale es), all} pie 168 201, vote) wie) ss Pt wael NSE las le peis AS êr zel ge ls AAD Eri pele Ei jos 940 117 Shi 0 oe ts 535) ziske dll Vlaai dell, le ESS les wf Ais gk osje Vl olde Elp) rede af ALES DA A el „Elie ad Olsme Vlje JxÂsi0 us Emo Ile Jas 5 sie Wols eo Behe ie EERS Ell alb ls gla „6,5 „hs èe vj &l ) Blas 550 al ss Hb oi El) vEt EE BNA 5 Elleke bolazo all slais &r bslwo al BEES O5 Jeka dl Jee slo Soo all za) di Ike &lo al urls ae Von 0 ê gren jy elo Ilam 5 Dsl (ada als) ida laad 4 5 dio pals ze la Ves Alas Eph 50 B 5 Ss Ae Ie wolf gilde Et velde El) US Ue 5729 P5gdgAa gids HE Lise ej pllo gie 75 w es) * ere rely wia Ee elft ë A els ),s &) Jans wlso äls D elo EREN ss Sn ê Jsêss ln we ole de Ls vez ah 5 EARSN Ur w GS gla ijd —) Gens dels êen) Ren; Lo} os ze) wr 5 ál „5) „5 ) kaj ep) ES wieso dl Iyah, Den aoj) ,5 Ja) ee &£ 952 Glas \3 A5 wi EE A pto rep a) „a &5) slow Hidpe Jara lade Ue vels&e #1) “as al Gisols bale eel Js 05) ple Ilan vrlilas lils Ep 5 el lil le 5,55 pllo ple oSpepde gis 55 El) BS Ar sla fais Leen) ten allel ORDEN Ht vlei | wislols laas op wisslaao lol 5 le Bt de eel ele pam vb „ welfke 89) KS Ue Es lo he vojo zero Opaie >) velde #1) wol, àl ls ion SS w „slo zn sle veste esp glas KS ES EO Pya ole Ss ile ws c5jlenke ES elf sé L} 850 351 pe Êe e el so Ze ë) 5de wils ike Sy wi Er el wed w ê2 5de zijd GEO ee gehe se | êr 4 wij Ss vile ê EERS ë slo 5m) ris én ned als gd ERE B mie 50 Jas ENE êr jie vie trees oe ella Es ) Aim zaad rialbke E93 rpdaze JAS 357-356 ll oli wl 854 955 119 Ep pis ll plaza ple el Jai) U mai EE U on sd Jyaw Kl) Sm Ss is ë) Kw dele all en ef glas daloyn has), 15 5 Amdo vil wh Joâaka ES jie zelde u eye dl ES ihas 6 & El) sg In SA £0 d Seia al sion En 0 x} „le 1 wel all Pe ils CERN, xl Pz ro sò glas Nd Zil a) de { EJ Pal) lee fa 25 „loo ESE MS le Pi) 579), gien 958 Glas sr chlas er «} 5 Ile gal. all EDO slog Ad Ër êr RD wold urls po 8 ES ë ie 5e ëlo Zalm A5 sE iS; Ka ps PO MOL: W Tain del ez) 401,5 Jae 50 &lo Pi Kad sl, ) Urs êen |, le elf WA el Lalas le jy Josse 4) ge ole pads Pk laas 2015 êo e 4 Ee Bli ak 5) Ëlos DECO ES Ii ‚pls (ga5l0 sle, KL ye?) pie vibe RADEST sl,lwo kje, Gen la) 862 120 KE id zh al} ele pn Pd lais rin ®, . S vels B slop als go so al mee La wize ste 858 359 560 drs ÖÀ xs uele 72) Eels ble Ö rs) der ct El eld geel a) ns Ie A das DE > pm 51,5 Sp go p Vosne wis rj be 2 en KEN Elan Els yesla wle „2 mis de 9 Tra Loil» 3,50 za olan Bags Er AS 3) 361 EN pm ES) As stel pa LAUS SP Hels worn Jo leus ug) po AANEEN ve we EN Dt US ) EntAle EG pe oe Vr reke EAS lan es a eh ë) w5 rêlan Jolaso 5) lo Bayne US 55 orde veld Vas laas slog ya Es AS ESA AP 3 ES lS ete LS Eppan NE lo) vele gis JS aal "as bals geslo wees gl Jas) GS eel Lol Boisset #1) Elade all lean #1) dsl ole 5 4 865 866 867 968 121 bn 200 le IJ He 8 velp en lo ES 3 Pod le Std Epe Pr pio dem berde Jee visie LAS slop 4 us BE Loe Bed 5) BS Va Se els Lel Tes 520» 5 sli Et DelS LS5 205 go die dl Leko ao) ê2p2 Ue Bs Bos ES elé EE elk: Es gridgâas Ls Glas edo ol els ver somde jelb mls ls go ais me ole pda jÊldvo Gs 21, êle 5) sis) JS geel, gllefsu zeläz0 0 sle) êr lp wlsos Ass We r6 mo, gid UNE lee #2 ebs 1 els el Jew 4 wrs Pom ARID home” zh DK 963 864 Si JP eel js) eas apiked 2} ps vl, Weerd st Gel Jsêses 55 pils en drie kred sis po tad Lo) Sipke w lS LW} EMS Ea 1,0 H AS wij ed Als dln Pilhao enS Shi Sh Pre ES pre JJ ja} en Ess Vlam sle es ji vl, $ re) DL Esso Aas AS Ole LS PEERS WS vi els Elie 870 lb Lía 372-371 Pol slome le ei bft Gas bries pio CET L ed ele el) Eb eme del lam ele rdaa)) vhs old elis glas En Ús sle), rl wr wr bas) vic Wd Lalas CSN Botelp SS ho wjr brl 5 On bs Nile gas al) gis 5) Ijs 5) EAASS 2015 gd 8 el En ê) alat we, 5) Jin ESES ess il le UL ES, (5 Phn HE 5) Jd „Sdu skw Koens 55 vele rë vr wv els wd vélo sn rde Wp Epe sl al ss Golas Sh) Jamelo „9 ê» ê gljse0 il) bes Vads aiake 4 Wisten ES ze ES) es) hb deo p „> êe a) deo pale ah asl) sb» ë” ee ESS da) wiase As dAaAo kan los A5 alsdan êe ao) el) zijl og le 2 Pet ë) A2 lois de) Jus vs EN Lean „=lâso „3 se whas „ulo uil io £ 3) jABro Ps welp glas lon Le Olsa we Go Bil LS8S so 3 deon zaels ete biel GNS ngalzo bois )ads &ÄAe ä) 123 AES eel Lol Re ê vl all ie en 2) Jstem al én we Ss wl 55 Wyss Plas szdake edn «&5 las al) „Sl ëe Pod al le zake Js all ad wide DN En el a} stein Eion ES, rus > ge en vlal&s jas) kt dl 554S 1 et) as ln win we sb jm pis lats baas êr ehejpaS Byêlmke a Pe all 373 PND U Je) Se desi Ls) el LS gs Jak 5e? se als aal.) glas … AE spil LE ed Ls) sets FT «lul ole paie GE wil, gie Lo bo mole peis shop Siel or a) ole jad dAake „3 bei bais Glas es} ESES oi vl U se desse 89)’ lais Se ls alan 915 124 ls gee JES ph Én Bes Ol mb Er br 5 lo ee vS) pied de sd 25e,S cise pie pla vil oa EN 2d $lay Een Vlad wel el lijm SS ella lais Ms ci) ÄA ans Kla ei) 4,6} lS al wl 25,6) li Lm Wisse Glas sie z5,b} srolp glas wo ‚6 sle) CNN ADEL Eris Pazo ale „Silo lois ala wil Ee êseiln vel al 50 BS "ús Jao “Gian en ls zake 20195 lo ebs 4} Wied Jo) alshaas welp gi lais Lí 374 ar BboN al alia greens de dac ) ikels Iwane ni sr Se Ër Es Eke mi SE Urs Ee ob Pp emo En eskêlLe vss glas on Brig rte toms hp tels sô pils elo eN ihk la) Pres Pyle jjlo 461,5 SHAN mg) ZF ike spiel, gid B shr Ei) ekewljiae cpttin pe weken ,aaso gti Eb dje \ylaee lol giek Jans „5 Jas ede glas „lS Has pie vre? le laas 55 EOrsla ojped VPO Gl en Vlas gêle 4015 gen al gls ok bs ole Er bed rid pie Gen 49,9 5 tie Wols aes Le gs KS kend zl Am 978 Bgs) We se fen sur a16 vn els Elie ds Las Sh Aldgâre! resign yi Sjo lal pien es 0) Ed Eid Prtlae Els) sl, Elam E ‘ - st vise el) veels 5} el; Ks glass ROA ple bn Sp Emke LAAK ikan Ja) lola Ps5la asso ok jat Ge Elp rs Eb) ol se vile zh Bae Spe rel 377 an) Ger 5) al) Orie rd gin irr ES 14 &Aamw das } laas wsl Ge N js) glsämw sle 5) ramlSle oge (gatile 920 B ple helaas PN „úl, 5) ê Jsêg= ns 5 Eras on Els ws er dtse vris glas wil lo gie vw z) vile Jole gaa) 405 Lois „Elko & ws al hrg vaad 'jr WAAS Je zi enn ál Seis 4 E90 pie S= glsas …Ì a: Sehiadl a) Je hed ES &) rs ë) Us Eris bais P ad Erne bs selle Gb „) si & Wo zij Si AS Eke 581 ») New res) «ijl Vlad gil 45,5 wilelSs las deo SH Gen je LUS 81) alike Gen Ios aise „Oss mn rjlele 99de Sj wrs glas Bollen Bl) egde glas vies) êb) ele glas lv EE tilde iss bie) Ss 8 Jy zijl sn & deo) al vel lS Alan zl vp elel, el Eed slan 1 sis lais Gen dlilels Aes je 6 Ge El) eld en Le ‘ple MS Els) je U pa ie HV ES pas 995 Elie se pla Ela zal he Eb Wals ede SS 5 Cran Elsien Fide Jm wer gien hol, ë))) ke al 379 380 êl) ze ely vlan IJ WIS aan! deo gêlo samen Ied gelo law las glass Epl ole el "U lee RN leif deo mis Le wi RCI jêlade ele Des &AoAe &) )ads KAAS PEN LS Ess gele Pr Slee Ale Ös ie belazo wil EN LE Eyes 9) Jie en erlas ë) IS al ella 814! 5 ol ok Einer „JSS ies Zels gole Ge kam Gl Pp ents hs Sas JAA alas be lat los was lapa IJ sla én 385 386 BTN 388 989 127 lin Cas sodales Á en Js Di ES áe gods Ls sis |A) se Kloos ane deo © Sida Gs \D ES 8 Mas ANT Keaäie ln ERAAN ( J . Eh dais Vads Aa sle AT | & Phan es > ws els Elske [GEN . / sin! yesêb sie 5 haas Kmaerd w a „ … (El) as p\as lo al ye) le Ds digit ms Tain LASgee Fl Aid - … A5 ep as JÂss ens vise lusaA2 ue ê) ala! Smiske U A STR he art synlee lie isis: zals) wi) as) ole 382 383 384 AES El sn z Es 535 Jip si Leko & | Ega 5 Lo} este sin Lio /le „pe ei Kb Lio Le én ns Bain, Jsizo le jab Ta e Enis Jo A8 SM „Lo Ass) En ‘Lo éne êr esin Jeho gen wis ls EN, Rn Le Las 2551 sé el 5 5 Lil, RO A le zl leils Leo rele Gn afl sE tele se *lel WI eli ai Je, AD zy slr; fs SE) Jefe eye, EN „als ple Belle saas ESES ple wekad 'Ll rds stem Maas „3 Zie Jer pless den WAS als : sio wis sen dad Jes Sns ) 595 396 397 898 399 128 5 se U EÁti0 B) r}j alst SE es) u) Als &has e) sl “gl al re) hae Hole s) er an glas he Gio Eb pok wislp Efa Bale OE ês GMR Be KS En Ie we Ee © 8 Pe EN 0 RTS us 5 ie Vaak ad» ZS er en sus vsb ë laat DE en alla Geis Ze rn ak ê „ RG baal sin yes) ailsls visse Balls aA ES AE gee velp peel alas „lS 56 slam ZS an ul ES) Es Baans eend lol de url êr ; 995 5 ein ê) 390 391 394 Zeeg) Liem er) bh Le En) po SE ple ek ke a iss he DEE: 520 rds, aas) Is „ble ze sloom ê) So glans USE eten wss Els) wis els jilake Shi flo alls GS mole pda pts ls „ls êlo &hake 4) BS lat el lijke) EED tl U Le ryenle lady al Aa phaS Jade jl e u kad se ols zl Et De) Gele Le SE 4) Hek Jess SD 5 pekel Es BAD GS) Hef 30 al âld,» ë) es DAN ee êre 5 ze ês Zas grlgew Jus) allo Ile aal, glas 7,5 BSS lois Doa 408 129 sis bah «Ass is er Se ea) Lokuo ENTS A5 VES 05 Blo vj dl Drake hrs vj »} peis ESSEN, sin) dake oil £295S Vado sle älsâe) As we Vlan dsl Bai loi ae gas ben Wd GNS wee is Vl jg LA) wis eld lade Eros Vo gE 4) shel glas il al} ol: gless gel baal vald 4 AAST Eese “Un alpen dood es gele SS AAS 5) lS) sr AAST: Ia gE pie BAAS Ils SS dead opk en PS peis EEn BSO JC r) AGD ri Ds: Sels ola Bp 400 401 ass ’L Ades 5 402 Sj Isso dese Jesko sle aib ON er) Le ESE Plm Bd gie gl las alsdus Ls) EV Pipi gf SEN) GN jo ge Ea EC bis ë ) bh LS) ile Jee Baike radhöls elss Jeais gla Ee ms rerd als bes ESE EEM She dem ej) Wk wi ls lade kred els Ps Ws op dele 25e visi gb 11 veel ns fles OP ve ass loi les she bye Eoypigd glas BS Vads Vyäakan kn nah El Bin JES Do 406 407 408 130 Öl egte lat ram Vas dliêla iS A Ee SES il La he el wl se sp Jee niel pas all sbs Fide ele gla ls Lfgwo belas EUS Blado sus Geleyn 0 pdsme Wiz velg 0 plats) oh, sal o êlas ws Sel lot glas PJ ef! Z56,s te ple ello PS lat desse ’bilo ze Ven As des nâ) „ls gom eN jade Ër u, = En pin nl zE ZL) VE ES Ep Orie Es) AS Iso Vol Low Je Á Ì es) rs Io wo Leo ’6 rsr je 5 jElo 404 405 woede 5 EAO kom rus gan eis Jas ê rele AVE Glan ESL se SAS lom 131 412 &lo paie JISo 14-413 Pole ue US ba PWS BS ess SdÂe Lo GS Ze Ol eds lago 4} viele vt? W lea rte Gide flmee Jas 416-415 Wslaie Gole 1) gin ee ete rss Gao #9) slee Gide £l)) Ile glam Gole Es! Jes Ile LSlain vds je ë aso je 0 \laa RC 5e Jie ore vim selen & 417 418 rr Js Wis So Jeen B ES NS Zwam |J Ge 75) bel vele nt As desde Jl peel Sp Lp 813) aile UI sE Mae se KLA Lw lais rai) IK red Kham wl Al) gig Ds Ered Vads wis el zelde Eis Isâs ike 4 “las le Silo ole ,pdis éen he wIge Jel wsl ’b geetels abel, Ig os pie gls ras vlee gril do LA) 75 5 409 410 411 rheden JâS ak Eep GD GII Ag wills, al 50 phugre bo a&s allo) sp „io ê Bohn) dl es Vas geze êlpölpp 3e | A zb laasls Aas leem AGD EN) EER Pe Lol wt Jo des es Jl Je lo} Ëas las KAA el B UR Ursel Lol ES) DE RN slog Den BS r Ee ANS) E50 ike gean ês AE Jas al&slo J Wv sss (0 vals 2 sl wid zy et as bis Jais Vaas gom BAR GAD Wes Jai gelo al alg eg àl ed ol, eN) leem ë ‚) als), Va4s éen Js „ 132 Kie) Conan) dhl Mn PESE RE ej so ye Ei ys) lam rs) Je, | Ain ruse visto ënls sl; weke Je 7 ë 5 vi he A5 Jo At lam lain BRE laan glai® „Gie er lais Taas gom a eis il, RON) ud oee Ven vais Je wânl peet Gs ES) ple 5 Vaas Er se dl pan 190 EA es Ke ss ê” 5) asl, sie 520 uerlb el 8 dS pige bo df WS lo) bn Stee la) Erle & le Las &l rs Vas pepe RR ste zy laas)5 En, ellen WAS) nil) SS us Je ali) BNS dak iS Us 6 jêlaie 29155 ë haha Ä bs Ia sl aligâel ES) kein Sd ê Pen Gzlâe di sjed US) Ao Ue els Eb) Also ple ele) pat 09 En Aten WA selo gele IS Vlot Es) aj) ER iS En peet De Leke AE ee ES ile lip las Neige le Ean 8 laas wees Ue Lbtan had lS US leem Usher Law Er low EÁsoal lais. aas oge wv’ Si sole ren Wv dope ita riep En sr Creo \aás ide Cen ad Id ela ê Lass èe EA ess Is sage AE le fa lass Re In AS) slo ES wss Doe ali viel), Lal ceo phoe LIN lS «ll ee sl £ SI je as Wi ee dl, vei uv) 55 rio ur el, 5 sjpke eis lats aas glam Vhom jlAi® wike lair flo al lS piere ES Wi miep te Pai Aly als ens 4 UI Gts ARL els 3 hm AS pio Bes af ie lan ris w= pe „lo &l5 Er „ Less vS” 1 pie 25 ESD - ln Was u pla Jaae)S êlas 8 Sar gs BA 805 > CEN behoad ee b ) wife Jsige ss len es vs pl) BAB B Po vet EES Ens al EEN MAAN edel jes rij Jes er 93 Aarm wss velt cn 0 184 &s ads els Me rg jÊlake Jeiso 0 Er AP. le vee Jee De al ws Leze 55 aal res! Jeet Er) Daas J wselesd 75 er Olen al 5d is Ei ESS Atte ple ello 5 5 Je vies Leid ein Ied Srhens eke) GNEE NN sro perle Iek gia Ess Ld vSere Ieke jaan Jehd Pas Aden IS rs us Jo 5, ERIS Lid Es es Sje Bd eene amd je 5 \, „das LET Grdye SHS gls II ole Jes ’yljlans leem Jie aA Br) Fyah vi ls es) EA 5e &l els 55 515 Mijl SlaulS 419 sE deism Epi lil; 7) sen sais Ita s- beh ws U lS jas SS jâes JS BB ers Zl pen af va ello eli beige 5, Ul ERN kr oen € ZAAD Led Ld A . C Ee E21 LS Den Lens hen pllo Ja PEA 19) oa es viele bn ss u ello zp) edge ent dj Es ss sien oe ES ge ll weids &5 55 po BES 5 Ge us és ess aal L bn ES gek ello Ee sj RER sbs Lal lS 3 „5 Jefe pie 5 Jgâems Belga . DESE jd el sb ij LS veilt 6 gade Le gloss glas Jerk AS Pes wSjilo mole dlja NS 5 laas allo Ara 7Ú) br EL Ge el 50 Lien gla Le Bb “Uijen ripe els ls 9 ZSai ral Jskem ghelS Pläs Id 4 ZS) zp phmhS SS pen) Eren Gais ile ssl’, ole IS A95 veil Se Ile WO, god Wan! sales ED ee psp Ss 5 ol 7 Jen se se 422 186 et se lep ss ES ss gal 5 ele zage nb en es ge ll Lia od RED bp oe en all Aln gls êâ-n ET Gales wss slan eet Pe ens EE wf velt bo 0,5 laf Bi an flea ved be ee ye lo Ab ss tells uellsin ge pla ul om es gese pla be Ep ge 4 oebg 5d oil Eelegm e deels U | EA ess sns ó) Jâss Vlo ektas be eN ge pl he WS ge lo EUS glas sd el EM) Glo res ss ble all 58) Hides kens ê pen as Es ee pla es) KEN Zola gilo wite)? 5) es) gaan si 514S U | zò sla tb WÌ ze 5) Li Efe ês vite, sl ala Lw Ami 245 er HS ge U Ee glas sluo sl vl,S tlm gilt bn ek gen plu Sn 7535 pl br BSS Hoi 4 le ws ye pla Se PS ed wiet Ge ste sbs bet 5) all Ide glas His LL bn US ye pllo glass 5 Ame Ll gas IS jn eileen Wzn lee & HU en) ib jaslas Js piel alls 419 jos Jefe EjuS ot Pes wolk dw WIS oe els) ess bn es GS ello vrek ES SUS ge tea WI wle 9 Jekd vs sle LH rien Ebm IS A pl gls CSAPR fa Lo} Cbyhhgn paar 590 rs 5 ë Cr en a de ROA) ESR El orla ale 35 ma sp ae) 55 les ê 2615 Losls glen an wad DANS ei flo ens Las oi #0 es iel Kilsgae ile E19) led ëe ws las vi Ho site LANS ves gla Jel El) mä st wt Ër wesis gid Erin PS ves VE Hr 157 BS B jn GGËN êt Ibe oe se elk aname Es Vod Bl Slee vs Hami ge 5 S bis rs) bis Jap se pl 1530 RE , wi) an) el lola. wi Aln) 2 Limal arl ap Ll lose <=) wbs ere and eN, wi RON) ver Ie ed dela er) KS èn bim Glim A sr Led dass gla» „2d êen tage ns Sj zaaas) | "glas ae al ê- Cr gla sl zals) ab ike RSA, ’b ês ê jo Sl’ 423 êso wil gls dad yeela ed Den: ee wjlssz0 Ânes sole des 8e 1) ole 55 alias Si Wisse EG EN raraned wro ee) 7 gi ei fiêla 545 5 ei) Js ron GA Luo vl eel glael,s PN Jas gelo *L as} NO Ie les 5 ertenlp êekls siam Gs wk? A et a ë Si, Eels Els Isa plau ple dele Aer) dw alla lose a las wle 5 els „Elsie sos lo ebr sh) amie 4 BS lado gelS alia) Vaio A es) Le 6 Je el, ie 425 426 427 bas Ias ’,o,9 se glas „Alie le dale Se wrêlai el ° bes lan MS WS RACE ss bele Lead aen frêle rme Se Se GS rheS 89,95 plaza „5 ol6p LAS yell ven glas ls) lais BS 5 dakelo le bin ls) ls Beh 05 JAAol vile ike en) ESS B 5 Jel le vod Bi El) Se Ee Pond se glans ze alm „Êlake glas us ‘Gsm 5 Gs Sal ge Bola fd sf Hulin pon bis 225 plaza sil verd Oa: Gass ë) LS Gide El Se ide Ge 55 las Lag ee 424 jag) sab | skate Gedser) zals salace el W 52 state Tete GES wke fo le ple ik Lais Jusâei He dar ês yad Lesl» w LS 2) «lil Loil; w pie 3u sr zel4d Bs. ele las ls) JsÊpe Pjptekle 5 Shas PE \miâe } webs el bees Sl der ed lS JsAaako leem dee, jes) ui wis zelde Jee edel za jêlode «] 4°8 429 430 431 139 r felad vs 7 5 gebe ol ’b Garde ede gen SÔ- skoon Glide Maas gel AE le gen le RENE Mean Es iS U sle WlsMans Oda edele) 201,5 êe KAAS as w vin ws Elie Jen Es Ere se bas Vak aäako ol wrd tl In ols OSE gar rilde an? wo SE ge law ver wr 5 ve be LSA ple pin en Pop laa 9555 ged Poi gibi 5 eljnie gls fte ils el sÊ 0 PE CNY EN 55 lasts velig 55 elysie 3 Pljlae ils Eelegwd zals ade dn Lol op EIS Elos 925 gelas fel mit Lal Eila E19 55 pla Biss ril Vw pm AE ves w olen Bjide dl, si Po 5 po olga wid wil, bis rh) rde gos vs ekas rde Js enkel jar 5147 sp Oates 6 ES LN Wid tl eâew dl élss w sle >) OS gam gen it ld 9) Z$,5 2e rige { Wisten Jol alslsas zel al,£l930 gien eb A fr Jk nâ) zet klan op itn EE vis Ea ie 5 glen giel, ë ê> PS ka) … ad ” . ie $ ME glas 5) rn ls Jeg Vlaai BUS Boso 5 veld psi) 5 Eed poye vbs saba ën wlj éS Url) late Cele le OAN sr E55 lj ESINS Bite ple lago leem FE „iss Vlad „lS all 5 Lijn 5 pla olgam ris weil, Bries rl Ka pan Epse il, ws ols Ios Ils HE Bos 5,5 po leem NF ei), we wl > wekas W esi) ols 35 NS orb 5 ple glee ND wsl, Bins rl Kw pd) vs ras ij leem Byste wil, ei pore ls Js „55 leem Kau lol, pie sle 9095 Wrâ jen SS JA, AN ee dae, osje CAN, Ten 5 We KL fl sb vis je een ed DA Egawgo «la) ola 5) Bg go slo) dekt U âo! Daar! PO hand Ee wolf „êldde bes lais dake a} ask m on Dock vr Ss zie &Ssaho 4e zb „ rs jad sie 5 eN \5 we vr wr jad Dj wv Ae? Wied Jol alslaas IE nad ge 0 5) dst de) gt Ue eo Jol alsdan 432 433 Ml ig kac), gla zj dagen ab Kal Êot\e ROR) vis kh wsl EV La De ES par EDS Ls SIN ële &Ás ae H ash (5 gen) ë 6) Ge vw Pr ae EN „ls Glas loze Wi Jams Bla del „Kate Wye Lian a 5 £ Een Sen l,s Ss) Eäake laad äse) ós ON a aan Je nâ) ed wt wsl ll La us Es DAP, Jao «\ ê)os &&IS aaaale lis 5)? ss Booka Uus) son Jas Sjo Hi ed gee Els) Pis Vai wjâd Wine alar)s Le Vals sk, do Ae deus ARE ws 15 Jas ê vb AKI ssl er dE r£) wr w dE vas “ss Ër „»l w= 395) Js gie Wss je ee) Lb verle 5 yo ede U enelaS bai Sal al Rd aiêl 2e) las ves ê2 bee ue vn ws jElshe Zes Bas sE vbs U ” llen ve) — Jhr edel yi Wertz ê vAn rj it) Pi Ersen ben OA js) HEN bol, Pe eo fab EEN vile in) dele lain Hole 2) Lal ve Be slade Gais r glas, js wb sio vie Jas êr AS Ee ops slam JP Us aso} Win Wd as asl) ) veil) 5 glas wargd 1 glu ED deo vlos has én Eid wals) lais ws slo Frais Gais er 43 all oirntad geslo gls wstessd êterd ARNE Jesko las lil JT Ge we ve) lom glas ZS &) wis) gla ESE las) goe gls esn W sul vele Wi WAS sho Js Jul Js vile idd JÔ a &s se ES E05 lok KS IS AE els jêlade dst Wrkel paap dede vs WwlS lake 05 lo dake dl laa, sé), Ue &is baads ws Bj se las iis Jol mole bas 8 ly Edmee Eske) ul) zit lS es Lb Ln ê ss Pijn Le vS vl, Gas Se „2 Dm Oele was ye es ë 76 gla fsi sdmie glas dek emiel pap 0 ele wael ss Rr sro slan il pe sl KN Ù dip êlo e 5, sle pido ad or lais 0 allan ves Hlmsals Wols ais glas WI gien Glas Phn b5 alls ês5i5 \ad ss ’L Ee la Zia „ 5 wei Jas RI 2) lie Las ws) sb “ijme las. je SIR Gi Limar 436 437 438 ll} 5yhad &) Ee 215 ëe els es irt SD wt) ESalc Je Vado) 55) Loss ë SS \öju VvE shel bans zie, So Gaels an EEN ple jin dlailn sl Is Ee ld d ERS vens ela lp 5 laas & verts 7,5 urbs £S Gl je la US Al „0 sé dln Jam); pe EU ES as BE bie 5 UI belem Sl jad Pe is Vado ene de bis ws dees isle Ady Ni RY 5lAe Lans ên we 7E wr êr sil esp Vlan pis en 25 wad! wa) dAoAe eis Vs we EN), dr: es SS hen Se Sp os lp 435 ús é ie a 829) wv winre &iol ols Pe 48 Do) Ze Vies abs el, NNS Be Gl jm ZS Vlan sl Se basale Ale gla Aâe slog ws Lo) delo Sl Bl glas BS Vai Wi HU yeske 4 lom oeitie Ue Polme eN el Ad êlo mlogw 5145 Srl Epa Jets „as all style et) jâen Epe U ubija He BE Jbpe lain lk Iekem setes is iter dos 5’ 4,41 r Els Sas yi dele dela Atez) 46,5 Loil; cees Gis loi 95 Ue si HN La wies êbs ed 4.4.0 144 2 Ios Gas 9), bs Vata el,5l,o An Wip SL olsa Gl lol sle se » Arie La) els ppd Erpe gE Vads ram sies ln Se bs Vsi Bike on Js niel paz HAS ghs 5 og velt EE EN Gen En 5 ridge GH) lp Eh Gl el BS Nai ile Ela 7e giÂAg lj as) el lssib dol glen Le br ae vis \aá) Nem in pd ols le Zl „Êlols om ws ss Eke Gil ESaesl Kort) pad MS Glan, gs elo das é de Psp wuêris) ie 439 Emmi) ola “pkerid * VEN Eie flo wiel % BEE sle ’b Elske lite dn sers phon bin Es) smso Gp ë)s) êro a peer; JE, jen % KERN ê) Smid rolkam éS veels *L Eenes Smlo HysS dl Es 10 jamie sloelo ê) side 36 IS Ell pmte Pb LIE de Bl dl 4 ss Blo ds IS OE lS jElake bs Vads pis ds Jela edel pas AAode Oo gel aj a GE il Le io Lal el es = sé vs en en els zelde 25 gla zake al an Vid als IJ Se Jkt Wiôn! ed jÊla 4,4; er leon ASS J has EN) dT RAAS sé &o bs \aá) je Salas ite NN Zas Aln) Ss) dS Es PEgmay) vil lolo zel gaslanie ee ln wepe dd VA A lande 5,0 ss) zy wrd goals as SIE se RES. Kalas nie) kee u 9 ebs Jap als) Sp ei Gele Le gan; oa def Ze Bd ge), Le wie Jes o),S EN \ Aham Els) Ber sl "A5 ESE le yin aad PES po vel ZS am „nl Dd 5 SA Aen) wize Zu 442 443 rss AETR) Pe 414 asl ss Balay) 94 rug js deus wiodske Ae 55 Ds se glas Ll ss „ ah Poh ss F5 8 ais roi Des: vele Js sie laas) sla ir ht dae Id eb dte wilss lose gh lede al F5 dow) ds ss 7 B sss de 21,5 êe ware àl iS Jai delu aligael wAelo 5 rasa glee \sás Jol pola wie Vai aoe Wo St Me po bo „bye Pr) IAST rss wis Gids Slee (e Pek C er em) pil ) She Jekso gtelS Zie 448 146 leds es), P de SN lais wp LS Es gie whs Le vl Blo Aike set Oije U ds'e ge dee, lo bo SS es) all „Sn El slo La ijn MEN el ej Jen 15) Bajka 0 sl U) Bad gÊlo Hls loi glad It te ie 4d Vd glas Bs Se gelo Va woe Ame EN ge il A ple We 5 SLS \ vis doa? 5 Led JE vis iAmke iam $ Aen S © AAD 5, Di EN IR) een sla dan 2015 êe KAA nl wi oe ws „Elke A Ord > & hal t ss Vak sg àl os we je Gele 446 447 zel, EO el LS win | es) ops Vd end all ee) Vod es) SL) Vata loi gede aad BSS Vos Vyiakam sé se ras Bn le a nala) 5 Ion ven) Pl | Saad isme Ús se We Ake ê- sian Zie £ ES! She HOE ste ë) Ata 7 bss \aás dAAÁ-o «) alsk “silo le de Zie ww” IS Ps CN) be aâsln Me! wek Je edel dekeo se es Ie all it wiel, wi Us ge ele Bk ile Ir Ge he Ben) El A el „êlake os} KAako «) us gloâso bois la sle alijâel se wbs 450 147 2 Pred eis) vEt gli is), Pen, > Ede ziee Ebm ze Holes 4,9 else le ves) bne ela Po pt Ahaha US SAmke GS wl azo ras oi aliêl ps lais 55 Siiaae Jsk se) pe) vile 215 êlo Bom IS bp Isis do Slaaf Dn Se bo gÂle vesib vile ll JAS Elaes #14) se Jo ‚Jk sn yrrêles ë)) jo sm LS and ES je U Amel AAns el ë)) vi lok a! 5 Lois) lay U Jas rS), Boke bs Bale lake ot sie) asche 4 &is )ais Sw älojâel 449 lg as fa «lol aáso «ál 7) 6 wies ey L$) vS) wd er 5 wis 25 ef he 7 jens B en js jiÂro ES baaso Las was she U je pro © D, 8 à Erea Js 5 1e Kê) ries Lie) Jij \adud laas es) Ke) vis ë „ ZfAen ile Wee Gs WE cle ver ë) es) 45 Ortssale Sl Ia Sr we lak glas wi ‚) Sw? gol aca O5 gs a IN zi vj Vas ols en Cen brad se ol dl 458 148 lais ele Jas Ls 5 le sé Jas 35 eh lado rh) Im vn els Bie sis \sás dake &Ì pl SILIS ele Jeho Ze | RN is ye dj lj Nan jes ls a Leao LIS el Ho slo £155 ad rl wr vi du vib ramde sel Bl ed B oe dta HS iS ello vSjin ale Beja NCN ve DS lS Elie St lo pw GS LSEyMiS Vaio A Ll ss \aá KAA ve Wo glas 5E flo BAE ged oP KD k els hao wis jawel, ES&i 55 ris 451 Js es) Gard 149 sé Jas Pee alslaas L585 waêd BAD wi Lis c haas 2) Laro 5e, Uo 8) Ja) alslaas &s lr Bl ke slo aal 5 ASS uw ëlas & zl Eee ara sAdl 5 EAS Jo Jams bis lass dike àl Je nâ! pd AS ) RS REELS jÊlsde Ams WJ kif ali 05 êe &iAdvo ci) Jel erâel jar lie Ks) én Vs LS Fen 5 ide ëe De eens ë) elo} Era ke Lj ayn Sja …. E 3 Di .… . stein 9 WSS Hb Ep) ssd wrs Bte zeilp Se Jg AAJ En id lem? sjse Alpia Es tee "5 Ie Jo los wp kNyjha HAS Es) Psba0 945 ë valslo (le IG ES BS ele Ki who ele el “ \ pe : es er) Jao Esa he AFER AN 5 zi), E À se KAS las &laa ams £ 75 > . A ws Elsie Ekepud pe &AaAo BMS laks! pel „015 KAAS es) Ce Äjun Vlas os) 5 els „êlaie B0iS lats aide dl wis els nl Se sj Jo er 0 and dh vale SOE je Je wiel par sol Brhat Ale Jed ds lag 5 SS rel, wils viel Elia Iles ALel Js eel pd EA ge lair ee alijâe) ril, seb Jel: NV ve sil ss òs shops | r&&jÒ Zed rl 40,0 dj ss lais diie dl Js a) Bas. Lo ot „JJ EE Js sle) kerels Se ‚lam san AEL rol :) eV me eee RET OP U vin rrsedd red Jsserm Aak 1, aA As Je EER) Ls LEN I5 En: vl s), läas ze Esso dese ete Siska ol eid chia u) shed yere) &) ér vl, éo & Jd state 3 ASA 5 Ess Lege 2) alagaan IP CS Ja dass) alam Els sân zl delos wvaibl,n Jekso sem sede ord vie SS an deken ANS GAN gigi vere fa) len vR ed stede p$) Ss) ) bois lais 5 WS wl 457 150 „els „Elske Jel nde) zus dake „Olsa s$ alsâcel sé 205 Blo zige all am EU el Ze a, êo Sl e le llama EAS bl, bp re VES HS gel: Eliasma Csilske Els Ër vile ndr AG Js Efe reen Sl lo ds GS Re els jêlade ns dtore dl] 23 Bo elf alisâdd Orta Epl TS Ss eten gels > Jole ël es ses ë 6 En ers aam iS le A ese Lalas su) pe alla 251 pin sS 0 Be Sje LAUS iom 454 Ulo Gole &ls gien sle IJ He ot Ë2! splezd san es ed ele lo all gis Vads ade dl gebe wlS amalan Es jha KAadve äl Plaete gls or UR) EN stern wides ws As) &lo ES 5 ke Penn B get r Ls Lbs las “gulo wyele VAS «lol IE Aero J AAS An > ro la glas eas \ads pie ÊAm Zale sel 151 Jet nâ) Bas: a, AG 5 erilo atslsss is RST) ette 4) die r,0,0 Jas sels ale ns Jem ure wils joen, ES) rale jg gd vrei be lon vid ted 45 b} ) Sh tone eis Vads Ss älgäe) Pen bad weslo «5laas | rd ete a Ll Vlas ass AAST kels Wv ‘sbo LEVA las Jas ë epa uykelie edo 5) aas vsi stee zl5 bl Gs, vis se wite) ws) ye l20 (vele Ins pis lais aide àl es) ê wrs álo Jsise 5) sn 5 vas fan aal bes Vads ele jedi BES Je le êlos kes) yeilâasl êle as A8 C Wi 5) zaaake AO uiste saas Saade Ve TJ Am As ) Js Saade ' ( P \ h £ Ne Kimm" led Zn De elmago rd) selle en 0 Ae tene [GES PT | EEE ‘ POE Pd , pls abi LblaaS \ AR = rlw Sie vile eyPgderd «A 5de Cs bs ls es e vers Kam <) A8 Yaaoke An DN, bs &luaal ENIGE 8 Baradvo Ge 8 b 5 5 ie NS aaed Gj Ja J,3 &l9) oi 8 tatade ä AAae wle lens is Voo „Aw Vol J Pi © REL ln gils 458 459 152 ede baas ali) ajs tete Rem Dr) Ee re), Tan weesp Elson dacl, slaan wiele Vas lo} laás AaAe PEC ke . Time (Es) Jsêsw Wis saal Jes W-âo) Gels vl, le „ai ols os de is els „flake dis \aäs po all wi> Aal kali ln Ees Erle 5e bois Vai dake &l Ss ê Ue aal, Je ê? 55 EU heit ze LAS ee aloe SE eh je Wil AS els lade EEC or „ 8 rs) ei lo bes CEN jins wike Who dn ES Jel a Le deais „els Jeho als) aas is Vs zita Vo + russel Zele) lain |l „6 welas Je Ahaus AA, Aas =S), «jl RE Ja er wijsess wis A BA ae Sha AS U 20 Jo LS ESB sas Leo Ul sedis wrd ple 8 lie zis dl r laha 3 Je al) GJL. weliso sl slo om «} Wels du} gelo ey Eis Fe U le), El oel6 Jgsam c) „ap ie ë), ed 465 466 deon be) vels), wid si êlae a slelwo 155 sas as, ee amal 5,0), wi Ut gid „a yedilo sle vie El ef ss wie rj AS) Sje w)| vels gid sl vst Etta gm lm 5 elks pt gas JS Ids al eis aa Hele, Eil Ess sir, > dl LS po lain ee, «} KAJ wiaie rÊsel re sr EE San rl &) Kals é Js lo cas Ar Eh ee (mA ZS) °L plm ale én vs hs vile Er Lem Ans slS)p «)) Hs, SS, LG vS Ii WIS las JUS Elan Egge wks Je urss dq 461 4.62 465 464 ë | AAA Slsas 4 wERS wol, al 5) rails WE \= pe Bra 5e SEN ke, elo Pel sds ‚k PEEN, „e) rss| &) Bar Eule «) Jas rsêe x) „=läe el) nd dago KS Vata es dl) EIS U A al Eliet a) PE ela &) «il wl wid êb gy AD pllo & «ols leem: EN NEN ele rv S unda ds SA 5)? Js Kn) de KA As 5 r phase 4) 469 470 471 412 IES Er wke rde JEE a Poss ied EEN law Aias ud eg Aere éo Goyer ÊS opd gps wid áÌ Sla js Le Be wt de ErnS BS vree ê ps u) Sos! sr ’L le Ploi al webs Olpels soe Jaan É al laas (js als 515 Epe sao A GES pllo Sa Pel) «) la rs vile ohh rege ge gla Ertan 5)? AS el Blake SA Elke wy SS gldae sl ype flake nrs al PRE 5 jw 467 468 155 r ë AE EK se plaa A2le,) 478 bie Ess) 0 rag RE ee CS ple 5 Blake U A 5 has mls jÊ ) Áo lolo a es) Ee & ws lid sk aa), sé 200) rb in a} Las 479 Er laas Er ë) dio ee As si es) àl le SIA LEREN, BEG) “Ls PES malo dS Eel es je “kele Saas els), al It eel be CAL 481-480 zl,las jr SS 25) stod ) nj? Ie md es êero 5 rl om els bit ses Jip sl Mbo ie Jer o Ee beso Bil 26) ppm a tte Perle Jas ê» de Lr Sor Ae weloe r lan «\ ) en 400 us) IA wals aag als hea rS oi ASA ste sake dl s) lo wis lu re)leo «\ pieten DAE Aaa) SARS en) ROA wins Zomo mn he «il en so) Lalws pla Js a) Ep wi Els) wo! kai & JSS ol UAE nad) lala stes sage 4) de Le hen . £ , bs wv lwaasS 5 JJ nie EN RJ \&) en ì Je b, 476 477 an) dll sé ola Saa ols), Pi) wl rgb «liêln gAlo Gaas wis 8 6 elo slo NAS Es 5jlo slo jaâe En 5 ble ej Áo Eon 500 wis Che US U enso Eels Lal pio dies Jaa « yin a) laas al) sl) ken)S EAN wss dAoAo Fil So se alijâd Epa EDR laas Eer OS We ie 0 5) lo rosko &lasams bs olens 5 WJ vl es Ho Le 482 483 E53 fog lasso as) 484 156 EONNS Jools Glas sle pater Ied wid ehs 9 Ip Eb ZEE ss ’L IJ SS AS sd lk do ai NN als)sas pitje bin es el hage À Poh Ws 30 7) ENE A jp SIde Estadio wss Jas de rele ge AK ves is dl ll ie ope „ slo r ghke ale je lin en yesilde, lam r£lo A6 Gee rêlal zals ol er A is vilels „ll lo So Bale Wb AS ENNE JO ge His êe wek arl NI 4 premie 81) els al ENE ID el jede LDS wl Gago werde 15 les Ö rs) öe nen, Ad) Lalms lois ke Jian dl ad lam Ve fpieS Ul ele psi 5 Jaloo JAR skakels gils wke le A B03S lais oak 25 flo EE a,b) 486 re elf jeske gelas Ek kAoAe 4 Jus vd &le Silo rp sd dl AR knd KAA es) ° A els zelde ë rs) uil wed Aal kels la Fies Jjkem dl yin as las «ll ole Des dAake &) 485 stall Setas vs uls je ae 50h all lS sin) AAA „ \aás Van cell Er Vaas PS oke Oker EERE ba rêysoli eze Em rs mls Eea. U las #8 glas er ws „Elske gs )aás &AAAvo «) lais weke wsiss Us vlsas fan dl) È535 \ads ar jim lo Pipe Brie lo ab lose Vla ded rays), En ELAN vsa ws Elsie islands Ee 5)? ho sla lige! es) Mi bre We ESS Wid es Els lais Jams elo „ie Jak En gr bois Sla zaal FO Gram ssan Walls Jam dp esra zalk Vads kevigesbsihdelihel LE igkta Wrs IS wy &l5 hoe E45 Leo 7e) Wise orde &) Saul a yin 5) weed ais Vsds dwopwe All U ese lol ZS dep een rf ole polen gt WS VA etl Lol sds) ê allo min gêlo elle), ê pi gêlo eplslals lin pelo gulil,s „0 all wrd Fha wel vnd glas Nt zel old ssl hs ES gil 751 olde 5 gil wle „pdisn Bers lau gil Lul 252512 pio 5 ),o Erge Sl di al 205 êlo khase dll Ërs lais alen js boe flo lo alelopu va wlS lade &S lat els Een dab Jesko, 5 rd tseed las as ê) 59 wils Jäc &lsaas Lo Ess pie etl, ên ved Woz A, visse aâs £9,90l5 wolf sle «sl De as &s so werld à Sas ls as ws) pens TE és LSR NS mel Ll le rul vie ves), pla #55 an IAR) Zn dr $ ba AN El W eN EEK RES, lo) aslaas ole sdi OE wle jy dAake «} ges ads Sus ali sâ) 487 ole pin 5)? lele GS) ital dl gs Vas Sl ali,ael 21,50 Sn aligân ple Slus En AN bss lais hea “ijAae st wêls «l) boas a Pkas ál.) We aen B Je Erinn bla, vel2: BAAN Ke gils bes lok) ke aliële le jrk Bhore àl sil Jel: ten ErMS Vak aide all B 4145 ét *lay zee ed êdale Io Was wilm Ie B Up eeh Eph boe Ns ele pain let 9 pilo gas ole IS ES 5) Ere trâade gie e5jh0 Hs all Zsa ês Bdade êre Sje ES Liem ES sjike alan ike Joss rlas gis Isis diie all Uum lijp Bees Ue AS ale Ieokâe Gp vier vl Jk Gl del, Waes) ie Spele piest sjlmie 5 stal ad lis lS 2 ZS edm hd ad Se ism fre 51 me ls zld goal 8 sÙ EEN sis éd U ui al Lal le js u 4) ye ela pyÂko slow «) oen Jims 4) Ebens, eld plaa Ll le jroig BS rj w bis Vads aiake 4 bois dà) &le viel» EN pole osjle Vil rs Glas Elle 485 ils ln laag), wi) Jian «\ EA Els des BA v° „lasl, en wie Es ëyse yeAsals Sige» re mf Leeds 55 JD sn HA tn êen wid ne slae KA GÊS plloo en Grje Imar Elos BS wokke ele jy 517? es A5 al ado ‚5 ols Jide ge elo den ‚=L 2, Edda A) én Jays GEA A) aso ied AKE 0 zot Bj ed ele pis ob al He gedoe 4) ss ae „de &) SS SAS ple tn EN ele Siel,» „ | Erin ê SJ en „inlo dlja Js 160 visie ae baiake Fi grient êls «lol et Al Lle ds Nja iel ele jy Jaen El vr Gar, op dal Sp ot it gid AÁJ yeidke sole be Aas) J vir rs ed ria ss 5e RON id Gl rj is ho um Jo) dos AA Nals dl sle) wijk 5E) vise fo ver « Gole ggd pis gis zj lade rÂad r) EE, Etam Gl sie) ole gedi tale 9J Je ien viele el rss dpd loges roest Pt lade Va 25 gelos Liem ole pdise be iel, riokijm aai 8n stel Asa Ppule dl yen! Den vilaam 0) rays „” ORTE wa #5 al edn jp ad wsl Ge EU GE loo NS wird Bro A ai wke Wgdgmd ls leem & yrslo te hr 325 zigd Jaacdo SS SS paas „IJ ph A LUN Jaaa plas Wu Bli lo vsi EE) alde 5 lan 14 sels „Kel Waals „) jj gen El el Vele Be vs pl gÊlo jen ES ep) kerke dl Silat jie Ho versje Se vile ril Bejlmke “ple MS 493 rial Was SL) 439 deals „lo 5 U vs sio SI Jsio di leem web 7992 Öl 5) B ls jÊlake Asis Esso a} eral sl ae 4) Re r êsAEro ) JanS rDÂe e) „ke er) bin dago gikeAlD wir 1 del, Bas 75 pii zis Vai wol), dl 409 herh vile resin, êrs 4A) EA) «il ole ji EN „JJ Elen na cela al DP vr Je erin ê 15 sle loin ê vis Ing ) asl hj) — Faa) slr PPP NOK bo @, 58) 5e Erem gou Eras 571? Ee ER „lade 491 raw, sl, las Ën \ deka ls Der: ê\0 voi PAPAS Bla JSjÊlo L$8) Sas ban ll Gad (elss a5 alla E25 lady bjpd Gan 901,5 £o 5 ln less ê5 AA pll2o Isle ende paar ols U) oja Bl Le cher EE ss ls ged Ll ide EE be 58 shal #10 saaie Eras 5) OA els jÊlske gel rdasie &) 2) rimkêgsio 4 els rms l &) wke „) zes A els ple. sop Elota AS pessa dl de yy Jae 0 laan AS ole phi Bija Ke Elohanme gpkeu 9 5 aA so Er Ee Ale glass esta lol eli Elin vrtn Jao wle Dies Am vi Elisa ep Ek de sn SA Er han jaaid «| Ws w jako ERS, jee bs he! Er eo vS) da Pi wie ê AAes ë) …) Zos Glas ‚Jie és ê aes & ê), „ 6 NS vj) sj \ ê 4) kas &2 0 4) 494, 495 A Heid 515} Se pla IE alge raslgm Je ESS glas vele oe vs ee Ss y-sla ê) la laa dj rde ë ) rn ooskege &),9! Oe SE „le ISS ad le osho Oe Es zo vry sle vile a ae 495 re en iss Io 4 Ge ë eb), xj) viS aad) LS3) >) gsle Waf Ai Glas Zes ERG „us Lo} ACE r\as ns ye ee) peld Jp ws Eis el „1 pelo aen EN rj en Ls Ashe Wen se al else? ne RAAS vee àl ë AR) Syd B Sa) ws 1 BARY Ere 2 ó°) 529 ce) JASo lass a) LED Áao KA "68,5 Shore &âÂw )‚a gl Gais wle et ole pike pdw US vie 23 rgale sis) viel „3 Pram Va nn ted wljkesês los barodre 698 499 jo Wide 7 spas |, vier Js J 4 „ie ns) r as , SD Elan OA EN, prol 4) ws B sp ole Dees s5 al) phare nk) a} slk &AD “ : \ 1,53 laas, ën), piloo Mikis, AS ha Hs Ra laas, WAS) Zaal) wie DE, b5 weil U ijw AE Brtade ie 59 J,5 all ys aw êlas bodaÂo ie sl Jp ahd! pe UalsS ls BoRake aam 4 Pos rllo 2 all gs2es0 8) 5)? ole jyodas Paas dl t se idee ) den ye pe Jets sn Hse 4) werled Sb Gran Eee &s wie Boss Tanen Ee ls jElade sle) vr all EPs Eat 9,9 ian Wz Bea ws vins vi dese SDE se sp Venn De vie def £,£21 leem wil als È „AS lado Kiko dl) öre ê Js ke deels was Lel slog phaze yebljo aats Pa ols si glas sl! as Lal Erhard res vj # KS PI Blad slage Elit Be HEge vie ES) EN tn Glan Ee vile Jed Amen pr ë JSD ële deze Le GEEN Pias Ehh 265) LSirgn ej sen) ASN opSIS elo wi dels TR : 164 wjrsis AR, Bedek oke ja ej lr wens) hel LJ AS gio Ê sies ênss dsten 4} yi &&) Laad slow ê 2 lo Elke ost) sie dll ole pian Erp? We ES \aj wle join 85 Bes) yeilâes È SNE 5 ele slade Hole ë Hen she U le lr êen EN lp le eld kel 5d ee Js al &} £ de a . AS elf lade wle jas dAake 4) sbs dele alajdnt Ertan 500 Le ES Psi wils wie bal5 KS Bm wt ee eenig Le wi PP Beb, IEN wils Zn vjr 3 el eg Ec Ees DE ADA ëlo US err isbn P sr rd ge tld gon aken pn gan wee ses ë le sb gid Je geep Gore) Atam sle FSA E ee ls jälake mja 52 esin) iel: dl U rs) ede CIN ê-l7 bels Sj Pen 4) vies Hors êle iS vie ss gls alpa & si) slop Ss lo ls els wrd shed sels #l se pio sens 4} zis TR, Ot 165 st Oe gi Se 501 we Jo Ees „a geel rl vip el Sas b ws MAS ê pl £la sl Leu w 19 vile Aass gls ai) ses 40) Jeka EENS asl PU krk vlake AA Essols els JS ype ale glas she Url) ZS jg <5 RE wlkals (mâ 4 E93 laiy asked Jsio 5) Ër Aln re Pp ale fade £l0 laas e êr sj bajg Es Wv Ps) LS Vs IS sle bru) vais) „5 or „<) 43 ëe Kinke dl pel E05 Po se 2) le st) viel se mid bps) w san bj HAD Sie le E 166 Ji AAA ee vr At smd vier ed as Aâ5 ê blad Ge zen mis IJ ee Dt} hed . a „ pr A ons ago 205 ê eis esp Lj eer êsEs0 Shen AE rid es EEA 5 Á PS cab: 4) Nee . (CE) pi 3 . Oa FslJAae … - 5)! ê” aA k6 ERS “ . k nn Ws) EULA gla Ios „Gba ie Syt eel | L its - be rn le olens Asil alle gt k sbs) aaa sl) dAoAre zj} PE, =O pe de „3 A . Í „ 5 Ass 8995 loi sle alde he sle alie) d Kk (0 A aal \ajso Bs el Pb el blj el al) / « . es) Ans jes n êsn IJ sle VW À gta Sn ë == AT Aen 5 al Bou PS) „Kaas al la Á ie 5) sp? Sn A IE jas Ab: ) 5 BSE am Pr Ae DE dg c en weke ” Bols «(Olo W er Et: stel wiske all bees | si À rijm Sn Ee Ds Ue a) De $ ls Se - OE et Al Als all bn) Url Di EN Je Ör je 0 £ 5 Î Dl. Ben pe aasde 5e tee den SE) wk B ES ok AJ EEN et s 5 es Kes Es sal . relo Ka) Sa 7 ri v 5 en AD enÊle ne pt iss Ds ali Bak. cis Ll 503 e ap a DE uil p'loo Ë's a ê rr 505-504 et hee êel) #25 gil Aka! Erni el BG en ER K7 Hi ’ „ „) 5,» Peek 5 À Eb EAS 8 gla zj zò do) wd ë Ee Er WES U 8 | de ESSO SpA s 4 ) AE En é sl) EAS e= Ae en Pci 5 ai 5) Ben Ds od EN Aarie 5 He DO sE and ed - x En ° E (0 wida 15 ns) ils Od (pe las 1 EED ° À } nn effen St Raad zn U) AN E & jen OS hat Re le RE els 5 lass aan ESV chat NG ê) do so Gas 1) ok En Jso aas En bes EE, Bs cn w ZSlins) VER vr gio eel LW pll2o gee ghs ag glas alls EL ws Kie. zel dk Ze lie ll GH he Id ja Bos) pllo ben Ain le dl visa! SK lose Js Jams ANS 25 oi Gl yr pio Erie OI u es gslals glas ws Jel 201 an: inde 4] vissies ê „n Ue Bon VIS Zl ele 508 500 167 Jee Bes Oef Gd Ët vat AL O2 Ol viele ali 5 gs Aas loo sl pie en 5e vo) en els jElake Eris laas sr ele on ye 5e y a ë ale ê)o en), Lal ê Ds 8 ai} shi) pe w sh) &iako 4 5 lo Js all As êe Js le laude glee Jes Ss ê EAoAre Fil) &s la Pe soles rs rule eb aan = at WS se Kg gi el En 5 506 vi de és 4} sven Pedal saeess lo Kk) ds, ll: 2 sers Wies Je sans wis pio als Erf Ek Ee RAN Jp AC ) KSO pd weids slan alud slo, 2olso urel,o „ es) (ele “ida, „JJ Js Gers plme laas vj dee . . \ { pad „ daj de) ULKÁS Send dS OY oeil se ses Lj) WAE Url Lal 0) 5 sal Je "S ) argsle es) be ë: silos 2015 flo sie dl gela ele GEN 15) ral gods deo dE) LSB jes 25 all Glke Poos ál &el zal, we iel: slog „le êle Belse &) RO s) zl …) 5 168 wees Pads dl 25, êle aiake àl) visies E95 Ga le PES rf) 5 go aide dl vl yi desi Le wi En dln En skr io IJ wlslss wals Bomid VS 0 AE eed Lal sels le 54) plens da old ori last mls 4 st as pb Shen &l)| as Glad AEST On (& J … vreden Jawe,s uerdal AÊ IS wl glshan a} ss wi „pd Fj did 55 pin Sjien Ee Lie «ls ) 5o wate) „2 bs Spe) - SiS t Oef rele Ago ze J ae „$ Is Kle “2 „© he Bef êrr aas he) «lo wadlge El gelas Ee Vlag gep el FU In de sid Me Ër lol eyiede Vas ál) ËiS 2e) Sedaka Wied siglo WS e U RARS êrr “laar v. leem a d PS) 1 B allo od sep rt dla Ulas El! azen vel, 55 gr Wb JAA EEE ris ë „) Wiswele 514 515 169 psy il ele slow Rn sel bals slex url Bm 4!) rZSeb gteAwd „0 sla) hore „ld sli slm wate) iens T we) Ch seal 25 4 il 54 se ple ele 251 Kals É AAS pek ee Oe teen ER 201,5 le &AAAe a) ws MAAS Er Loe BD ee SEN ESB les 5 wb sels wil Jrtesls rde REN ello asl br viel S\ 20) «ll O/ Ad As ë A$ Lois vestje VS pd name 512 deli Gain ws 255 eso Vl, Ilam Wosko #yls)s iede Vaas ali) el 5 glas dg ' dese wiel eb dâ ile HS wd Een an Slime wid Ws) de ple w êlo Zesde ISA welp ) ,, „558 d pla zel Ab ds 520) Vo ak An Sje ee vl oben ef U) SyAe Es) EEN Et abe gee) all) wsl gal bl viel rizolg ale wad rd Fais Jiso al e web k a) si $le) ser AE 1 val vide os sl 2rSIS ON aen 5 ol aa ZS 75 ae 60 wie Sy 5 BAREN ër Eyaado Nose ë) Je) PGS lie glen ES) se DE Gaas Tl Oe ) « 2 u EN vb r RE A) ok dliële wete » wêle ie 517 518 519 520 550 Jakes bs Za weil glas Bj) eek K&O Jaa Ls La s ë, d mede pps Geo) Vaak RS £ sjie OE ge RS ran vn 15 Jol as 545 on 0) Rem 5d én Ered „us RS) 5e ge oljsksd ella enal El EO el ws was \as „ «lslsas us wid en „kts pla el % BS HO) Vala 55 sle delp BAS ge) a) bas “Lias RS Ze Er en ED NRE el 516 KE BSE, | Br eds jelte le js Aedo Pell lo sle alijâe! 7emij50 IE) jie, Ce en: slr De ge es) & vile sE At je ES ho or gAnd vile ESisigsm Gs ali) SS ka Gl LS Elaa agit Wed Dru 5 es all Ze kred tet est A Can lam 4 LS ës glas and alls ) hen ste LA ayn es) & Jesi vile win ls zêle 2 Ho pa GS Peize Vedas lS 0 es ë£ beg bels 5 AR se piloo ks \ lan PD cm ze) Ilm He ES Gb Sas klo 523 171 gi le ê sela £1,,) Ds ie iris ë À RN sle vel, bass NONNEN akal Ce € hs Po ds IS 5 vel e Ile lt lef lg) Sla sle b} BS a) Vaan oel ist eo) Lb} ves 5ytahe yen ZS gE En Wv ES me rt be 5 wil= Slams si à) ais dal) 13 ken) Ep Bomid Ell gai 7 Ven ell gl) Sn Br oel Ke Erpel gilde gal ole mini Bil “an ele ai) romke gie gs IE kn vim ate jh Se Li KS B Jard bis Nas ses Jaxc) Es IS el» Laar J° Curt &ÁJ ess) 5 D, 2 1 vo eej ie all (yes EE pie 75 Ei Jans slaul, SIde Saa E55 Lano staan); le de F ë) ee * EP Kaa ld PE |l wi EL SI) er Ven edn IJ oo) Vlan B "mi lo Le op Ela Pose & & s n Nl a 5 ESAaal we dele êen Ee Ee vi sep &i3) AAB ELD haet le Ie dela Ate sE), glen wek To jh sl 7 rilegas dE UN epi Brij) Se esrd „A55 Gaas oled p£8S5 1,1 EER en ON o las wi sle beo) Vasks 526 172 Eppe lan le 5 GES pn Ik G06 jn an Laus slo disko Jee geks je vn 5 almlogn bss \oás in GP 292 nde Gp OTE Sh Ala loi Le Bjen wb À ohs AGIS ame U} End la Es) pla Jer entel azo Lia iam ly) alain Jaa Do zh zellb dS gil Ibo Lin Jh oS Leken Pers ben LS pe Be Sd eb Ue gen Epmiâ CSS Ledo lam ple Im sel glas Js ile Psn ê» vile hels glas US) Ess sie jen reyn ws dese Se el) gla Le wirsis sl 2015 524 525 vir els zelde 2545 êl els, el} bn & Ile Ue gj d eg) aliËle gSpled wg) aile A Jos pol Via ns) hea Eon a EN bpoiäjol ea) al pe pee ge zp lake OT 4 On 4 Zi wien) jd ê BES Jem Ze Een Ul IE Je LG veen ARS los 20) sjlmie Go Ely) als US glas gol Le wije laas wiske êls) El zò aen ras, Ce RARE Ee aliële ha Glo WE ge spe È AARS Ci | peas pps zel Le 529 580 551 592 173 ss Vlam ello LS wf Syn ka Des sek eb We EAT he vis led ele lm tred al wers) sas Ër Eis ver CN yiaes yesds Ss Se Ee glas 55 pe wel, &a) di ng Caso cold sle) >) sr wis ££ gis MARNE Ánan sle „Sla êe &ÁAS ee En wi elf „Elske ele jodi Akeke 4) RRA, 5 wie) LSV ag Jo} gn vin Jas 5” En ae os Le zy pil ë) wle JS ES a win wild se 5e GI es Ed vlstel,s Bytahe sho El Hw El) 5) pe) Eer yrsa „Je 528 a) Jas er “Uilaoe bre a ep zl Haas wis wos slede ES gil sle iel Ge) 59295 Jeho \55 Jas gal Jel, z . EA | 8e oe „015 de Kij a 5 174 Gn ploo geted irene aid UI wir JAS Paes pr ee 273 A je rt laa le JusS L$ wisi el ge 5 gt pked ers) aliËle vel Jo Go) alslaas LA _ ‘ AANTEEKENINGEN, 1. Een ander handschrift begint: ampoen-ampoen, ampoen bartboe kali ampoen, ampoenlah saja dang toeankoe, chabar oerang kami chabarkan of ampoen-ampoen ampoen bariboe kali ampoen, chabar oerang lami chabarkan, bohong oerang kami tas salö. Onder de bezittingen van de vorsten vindt men in een ander nog: nan manaroeäh paroeëh nagö, nan manaroeïh Goenoeang Marapi, barapi-apt kandirinjö, nan manaroeäh boekis Gomba”, nan manoroeh goenoeëng Bongsoe, tampès auba toe di sanan, nan manaroeáh sari, moedjari, baoen saboelan padjalanan, nan mamaoer* hajam st Kimantan, nan bakabau si Binoeëng, nan bakoedö si Goemarang, nan manaroeüh goelinang nan pitoean. (*) (Sart moedjari is een welriekend, doeh zeer zeldzaam voorkomend plantje). 2. oelas landschap, landstreek ; oela* aZainjö katò nan toen om op het gezegde terug te komen; maoela” terugstroomen van het water b.v. door afdamming ; maoela® djandjy afzeggen, uitstellen van een belofte. 3. dang is een praedieaat, gewoonlijk als titel voor personen gebruikt; ook voor andere namen ot woorden, vooral als dit noodig is voor de lagoe in stukken zooals dit verhaal. De beteekenis door Nix opgegeven is onjuist. 4. marah de zoon van een soetan met een gewone vrouw of met een sit getrouwd. In ’t eerste geval heet hij eenvoudig marah, in ‘t laatste marah karch soekoe. Wanneer een marah met een si trouwt, dan krijgen de zoons ook den naam van marah en de dochters dien van sitt, doch de kinderen van een gewone vrouw niet. De kinderen van een marah kareh soekoe krijgen bedoelden naam in beide gevallen. 5. soelan is in 't algemeen de zoon van een poetäri onverschillig van welke geboorte de vader is: soelan, marah, bayind’ of saidi. De dochter uit het hu- welijk van een poetäri met een soetan wordt ook poelart genoemd. Soetan en poetärt zijn de hoogste titels. Den titel van soetan. krijgt ook de zoon die geboren is, tijdens de regeering van zijn vader als vorst, doch niet vóór de troonsbeklimming van deze, tenzij de moeder poetàri is. 6. radiö laoa* zou de vorst zijn die over het land van de overzijde van den oceaan regeert. d. sapiéh balahan ampès djoerai (zie sèrpth en djoerar bij vdW.) een der vier deelen, waarin de hoofdtros verdeeld is. (*) Deze aanteekening had later moeten volgen. 176 Sapiëh bijaar, bijstengel, kleinere tros aan een grootere zittende, afgescheurd stuk of deel van iets; djoerai bundel, tros van voorwerpen van uit een gemeen- schappelijk punt naar beneden hangende, ook elk deel wordt zoo genoemd. De verklaring, die Nix geeft kan niet goed zijn, daar zij zou aanwijzen, dat het Min. rijk in vier deelen verdeeld was, hetgeen zooals blijkt uit t voorgaande de bedoe- ling niet zijn kan. 8. st Gandoen-gandoen de naam van een stof, welks kleuren naarmate het licht er op valt, telkens veranderen, hetgeen aangeduid wordt door siporan- poran. Deze benaming komt slechts ecn enkel maal in handschriften voor; de Maleiers weten er geen andere verklaring van te geven. 9. Sangselò’ luchtgeest, nimph. 10. malangkang slaan met eenig voorwerp, slaan bij het weven. 11. Bij andere leest men nog ditanoen dalam saroegò. 12. Sommigen geven amèh djatö djati, anderen sidjatò-djati nog andere djatah djati bovennatuurlijk goud in het bezit van den vorst van Minangkabau. 13. patah dilhoeä” pandagangnjò; maloe * ombuigen, zich tot bochten vormen. 14. lambiëng-lamboeran de naam van een werpspies met een haarbos er aan. 15. djangg: een fabelachtig dier, dat zich in de bosschen ophoudt en volgens de legende het bloed van menschen en dieren uitzuigt (zie vdW.). 16. tataran stang, lansstang. 17. saga djantan de houtachtige stengels van de idjoek zonder gleuf over haar lengte (alleen in geschriften voorkomende); als de gleuf zeer oppervlakkig is, wil men dien naam ook wel eens bezigen. 18. bandoeë (zie bendoel vdW.) onderlegger, onderste plank of balk van een kozijn, dorpel, leuning, hékwerk van een gaanderij. 19. tandajan Nix (zie vdW.) heeft de beteekenis van grooten weg, waarschijn- lijk uit den zin opgemaakt; gewoonlijk echter is het op den middag alles behalve druk op den weg; het is de naam van een gedeelte van het weefgestoelte waarover de draden hangen; ook de zitplaats en het geheele toestel wordt zoo genoemd. Baroelang-oelang di tandajan doelt op het voortdurend opstaan en heenloopen naar dat gedeelte, omdat men zich op dat uur vermoeid gevoelt en het zitten be- gint te vervelen. 20. amban poeroeü” een ruime, groote kist onder de slaapstede ter opber- ging van een en ander. 21. tGandar soort van zijden buikband door lieden van hoogen stand ge- dragen (zie tjindar vdW.). 22. goerawan kleurenmengsel, kleurschakeering. 25. tjaljau vlug, bewegelijk b. v. zooals een eekhoorn. 24. anggoeëïng gajò verward, verbijsterd zijn, het spoor kwijt zijn (ang- goeäng — onvoldoende, gajö iedere uithaal bij het koeren van een balam; de laatste is onzeker, weifelend). Hald 25. langkar welgemaakt, sierlijk, slank, bevallig van voorkomen. 26. mambang avondtint. 21. Pegoe de provincie in Britsch Birma. 28. Ik heb ook gevonden sitoengga salendang. 29. samoerasah (gewoonlijk sarasah) bergstroom. 30. talipoets poelang pangilan (zie vdW.). Talipoeë* een waterplant met groote ronde bladeren, die door den wind gemakkelijk heen en weer bewogen worden. Het zinspeelt op den zwakken, loomen gang van vrouwen, die door den Maleier als bevallig beschouwd wordt. 31. Men vindt ook nog bijgevoegd ragö dipiliéh bambang djoeö uitzettende onder het oprapen. Sommigen willen al deze uitdrukkingen als loftuitingen op de vorige slavin verklaren; men zou dan krijgen: Kambang Boengö (jinö, die schoon zijt als het kleurenmengsel van de (gandar en vlug, zoodat men er verbijsterd door wordt, evenals iemand op een kruisweg; gij die even dartel zijt als si Gandö, fraai als de tinten aan den hemel bij het ondergaan der zon, steeds verlangende naar al wat goed is, schitterend als de kasoembö, die uit hambalau pegoe geko- men is, schoon als de stof, waarvan de salendang der hofjuffers is gemaakt, stil en helder als een waterput in wapar aarde, glanzend als een chineesche spiegel; beminde van wie ik nict kan scheiden; gij, die gelijk zijt aan een bergstroom van den Marapi, evenals een zilveren naald met zijden draad, schoon als een maagd, die huiswaarts keert van een feest of als de ongebolsterde rijstkorrels, die in den regen verspreid op den grond liggen. In den loop van het verhaal blijkt echter dat ’t namen zijn, die ieder voor zich die beteekenis hebben. 32. adoeëh een woord ter aanvulling en verfraaiing om iets schoons of liefs aan te duiden, het gebruik er van is zooals van dang, dat in andere er voor ge- vonden wordt. „33. farantjah ba* manjaboeäng overtreden zooals bij het hanenkloppen. Tus- schen de beide partijen wordt een koord op den grond uitgestrekt in de richting _ van de hanenkloppers; men mag de uiteinden er van niet voorbij komen. 34. manoelah (zie vdW.) onheil, ongeluk aanbrengen, een eigenschap, die volgens den Maleier sommige voorwerpen hebben als men ze aanraakt of nadert; de uitdrukking beteekent: als men hem niet met den noodigen eerbied behandelt, dan enz. 35. man werkelijk, zeker; tida* nian volstrekt niet, elo * nian zeer schoon, ontegenzeggelijk schoon (zie vdW.). 36. bagaikan soengoei® boendö kandoeäëng zou zijn: alsof moeder boos is of zal worden; het moet zijn bagiö han soengoeis, bagiï — ofschoon, hoewel, al. ... ook. 87. djadjatan hoort men hoogst zelden gebruiken; men zegt meer njanjatan iets waarmede men zich veel of uitsluitend bezig houdt, voorwerp van zorgen, bemoeiingen. 88. In sommige wordt tmang-limangan Lindoeäüng Boelan miet gevonden 178 (timang op de handen dragen, wiegelen, spelend op en neer werpen b. v. kleine kinderen om ze te sussen). ‘t Beteekent zooveel als troetelkind, lieveling van Lin- doeng Boelan. 39. tasimboeà darah di dadò opspringen, opbruischen van het bloed, terug dringen naar het hart, waarmede de Maleier het pijnlijke gevoel bedoelt, dat men krijgt als men schrikt of plotseling aan iets onaangenaams denkt. 40. galau drukte, bagalau drukte, beweging maken, het woelen of door elkander loopen van de menigte. 41. ike een hoofdversiersel, gewoonlijk van hout en verguld, bij wijze van band over den hoofddoek gedragen. 42, fandil mandjalml hovelingen, die den spiegel van den vorst dragen. 45. Im andere nog bijgevoegd baraboet* tangan dajang-dajang, manampoeäng aïë basoeth moek hofjuffers vingen in hun handen om strijd het water op, waar- mede de toeankoe zich het gelaat gewasschen had. 44. tahata = tachta. 45. sandiaman een soort van fraai gewerkt matjes. 46 doeangga = dewangga. 41 dang is bij andere door mò vervangen. Zoo vindt men ook bij dezen dangan en bij genen djangan, hier djö, daar weer djan enz., wat ligt aan de streek, van waar de schrijver afkomstig is. Somtijds ook zoowel het een als het ander gebruikt. 38. Ginljin laroeühan een ring, die alleen bij feestelijke gelegenheden wordt aangedaan. 49. dahi het gedeelte van het voorhoofd langs het haar, terwijl kanjiëng dan het daaronder lager gelegen gedeelte is, anderen zeggen dal voor het voor- hoofd en kanjiëng voor wenkbrauw, welk laatste algemeen alih genoemd wordt. 50. malajang in dunne schijven snijden, langs de oppervlakte van iets af- snijden (men zegt ook malalméng). # 51. Men leest lonta ditjartês en lonta dilarm * (malarië® draaien, uitdraaien, uit- boren). Sommigen houden lonta voor een oorversiersel, anderen voor den soort van palmhout, de uitdrukking doelt op het glanzende van de lippen (men is meer ge- woon te bezigen bibiënd limau saoeléh). 52. Medan Chali de eigennaam voor den verloofde van zekere prinses Boeng- soe en een denkbeeldig wezen in den hemel levende. 53. Anderen geven laranglah radjö mandoegangnjò. 54. tampan ook voorkomen, er uitzien als, zich voordoen als, zich laten aanzien b. v. fampan kamati (zie vdW.). langgam manier, wijze, voorkomen, salanggam van dezelfde manieren of ge- woonten, doelende op de bewoners van dezelfde landstreek (wellicht is dit hetgeen Nix bedoelt met st langgam);: tampan soedah langgam tabao en saratò haroeih djö pasangnjö zijn uitdrukkingen, die beteekenen zijn voorkomen en manieren lieten voltrekt niets te wenschen over. 179 55. Men leest ook bags kitö barhadapan, batoeloeä* barandai bapa”. 56. mamadoe (zie vdW.) uit verschillende bestanddeelen een geheel maken, beslag, deeg maken, bapadoe-padan overleggen, bespreken om tot dezelfde zienswijze te komen. mantjoeraikan uitleggen, verklaren, ophelderen. papa vlak effen, mamapakan het duistere van 1ets ophelderen, de reden opgeven, waarom iets zoo is, foerar papakan zeer dikwijls samen gebruikt (zie papar vdW.). 57. adjoen plan, voornemen, maadjoen willen, ondernemen, een plan op- vatten, in orde brengen, regelen, trachten, ook de voorwaartsche beweging aan het lichaam geven, als men een sprong wil doen. 58. tambo een verhaal handelende over de oude zeden, gewoonten , vor- sten enz. 59. toengkoe drie staande steenen in een driehoek naast elkander geplaatst, waartusschen het vuur gelegd wordt; ook elke steen afzonderlijk; toengkoe nan tigò sadjarangan er op doelende dat zij even aanzienlijk of machtig zijn. 60. Zöröng aangaande, betreffende ; barauari in den zin van maka; namoen als, indien, wat betreft. 61. limbagò ook wel adat limbagö die, waarnaar de andere zeden en ge- bruiken (de adat) gevormd zijn; men gebruikt in het verhaal dikwijls adat djan limbagòö, waar alleen de adat lmbagö bedoeld is. | 62 boengka la” batoeloet* het goudgewicht, dat door geen ander geevenaard wordt of waarmede geen ander te vergelijken is, het zuivere, onvervalschte goud- gewicht. 63. In andere staat oegamö. 64. daboet in het algemeen een dof geluid, het bonzen van een deur, het klotsen der golven, enz. 65. in andere toean Indomo, waardoor men ook, zooals iets verder blijkt toean pandjang verstaat. 66. gantiëng het dunnere gedeelte van iets, keep, kerf b. v. door sterk binden ontstaan. 67. biang doorschijnend, zeer dun, op het punt van door te breken ; taboeä* == tëbok recht door, recht er op af,‚ door.en door van een gat; gantiëng poetoeih biang taboeäh—=’t is op de keep gebroken en het dunne Rees ‚ tis ge- daan, afgedaan, beslist. 68. amèh manah oorspronkelijke, erfelijke bezitting, als gronden enz; de belasting daarvoor opgebracht. toengkoei* boeboeängan geheel tot aan den rond gevuld, volle maat, zoodat er niets meer bij kan; (aloengkoets liggen op den buik of de voorzijde (zie vdW.) mamboeboeängkan iets tot aan den rand vullen, opstapelen; toengkoei* boeboeng oe- rang pat kapakan, iedereen, de geheele bevolking gaat naar de markt. 69, oeboed-oeboe& ganloeëng kamoedi een verouderde benaming voor de be- 180 lasting, die de schepen moesten betalen voor het liggen in een haven; ook door personen, die zich elders vestigden. 10. injö nan gadang kitò lamboeë, injó nan toemboeäh kitó tanam hij is groot geworden, omdat wij den grond voor hem losgemaakt, en gegroeid, omdat wij hem geplant hebben (malamboeùt* los maken van den grond, om de plant meer lucht te geven). 11. goreng koeniëng doelende op de rijkskleur, volgens andere handschrif- ten mochten zij er ook hofdames op nahouden. 12. lapié” sorong een zitmatje op stoelen, matrassen enz; vroeger alleen door aanzienlijken gebruikt, vorstelijk zitmatje. 13. manampoedh roesoet* djalan langs den kant van den weg loopen; fig. doen wat men gewoonlijk niet doet of niet iedereen doen mag. 14, santao bedeesd, schroomvallig, bedachtzaam; inda* basantaö’ op schaam- telooze wijze spreken, brutaal in het spreken. 15. In de meeste handschriften komt Boeò Sampoe Koedoes voor en wordt echter alleen Boeò bedoeld. Men leest ook hari” bantang kadalam Boeò met geweld naar Boeò brengen. 16. rape papè allen zonder uitzondering, Jan en alleman (papé* plat, ef- fen, stomp, afgeplat). 11. anderen geven saboeah, wat beter is. 18. _mangalja* gissen omtrent groote of zwaarte, bij gissing bepalen door het voorwerp te betasten; probeeren, of men iets doen kan; toehoe* steken, toehoea” tahan niet opzien tegen de onaangename gevolgen, staan voor hetgeen men op zich nemen wil. 19. in andere sampai kamari moengkòö soedah. 80. hapa vuurhaard, smederij. 81. poempoen of poepoen verzamelen. 82. toendö een plank met een steel er aan om den lossen bovengrond te schuiven op plaatsen, waar gaten zijn; manoendö dit werk doen (vergelijk vdW.). 83. Anderen geven boent katoen badoro-doro of badarau-darau, boeni ria badarai-darai, oeang katjr * badantyiëng-dantjiëng. 84, amoeëh willen, begeeren, wenschen; saamoeùh het eens zijn baamoeh-amoeth beraadslagen, overleggen; oerang amoeäh enz. wil zeggen dat, als zij iemand tot echt- genoot begeert, deze niet wil en omgekeerd; dit is ten gevolge van de santoeäng pilalat. 85. angkoeah (zie vdW.) ook gelijkende op, zwemende naar,- achtig, salah angkoeëh ongemanierd, onbeschott, onwelvoegelijk, angkoeäh sirah roodachtig. 86. In andere vindt men nog kanai ikamat bodt oerang, hidoei® kadjadi toeo randö, mandjoedjoeang oeban di kapalö, sampaiì mangoentjang giriës". Zij is onder den invloed van iemands tooverkunsten en leeft slechts om een oude vrijster te worden met grijze haren en een sirihvijzeltje schuddende (de giriës-girië* is een kokertje, waarin de oudjes hun betel fijn maken). ES manjantoeäng sluiten, vastbinden, stevig aanhalen, omknellen; santoeïng pilalat een toovermiddel een vrouw toegediend door den man, dien zij afwees en waardoor zij een afkeer krijgt van ieder, die haar ten huwelijk vraagt, terwijl de man, dien zij hebben wil, haar niet begeert. 87. ama* opdat, teneinde, goed, ik wil wel, ik dank u. 88. maraoei® randjau randjau’s aanpunten, aanscherpen, ook voor: tenminste met iets bezig zijn, niet stil zitten. 89. manindjau djarah opletten, een ovg in 'tzeil houden, een waakzaam oog houden op hen, die met verraderlijke plannen bij ons komen. 90. maoeboeüng het tekortkomende er bijvoegen, vermeerderen helpen, bij- staan (vergelijk vdW.). 91. loehas of loea® minder dan het geweest is, aangebroken, aangesneden. 92, In andere hoekoen radjò lain tarmë* njò, wat dezelfde beteekenis heett. In geen der door mij gebruikte bandschriften, heb ik alle acht gevonden. Zooals blijkt is de verklaring van parapatih, soedagar en moefakat in het vertaalde hand- schrift weggelaten. 93. Men leest dan nog in andere: parapatiëh tigd hoekoennjò, hoelang baië® pihoelang larimö, soearang …diagiëh poel (parapatith wetgever; soedagar ampè* hoe- koennjö; katò awal-awal djoe5 kitö achir djoeò, katò batin-batin djoeö katö lahiè-lahi? djoeë’, moefakat doeë hoekoennjò partamö katò dahoeloe batapati, kadoeö katö kamoedian katö batjart. Im den Hollandschen tekst heb ik alle artikelen opgenomen. (De tusschen boogjes geschreven woorden bij de meesten niet gevonden doch later bij het artikel over de kooplieden opgenomen). 94. biopari rechtsgeleerde, iemand die buitengewoon verstandig is, handelaar. 95. Het takv-taki bij de Maleiers is een zinspelende wijze van spreken, waarvan zij zieh somtijds bedienen. Iemand zal b. v. zeggen: er zijn tegenwoor- dig veel oerang patah (ouden van dagen), doelende op de gewoonte van veel jonge Maleiers, om een wandelstok te dragen; of hij spreekt van oerang loempoeïh (lam- men) zinspelende op velen, die zich van een rijtuig bedienen. 96. haroean een verscheurende visehsoort. 97. Sommigen hebben soekö, anderen soesah, nog anderen sokah oepamö lang, in groote mate, overvloedig, sokah mambari mild, vrijgevig, gul. 98. Anderen geven ona°. 99. tate” (zie tatjat vdaW.) hitteeken, mantjatjes schimpen, op de gebre- ken van iemand wijzen, aanmerkingen maken. 100. angan ook voornemen, doel, plan; maangan een plan beramen, bij zich zelf overleggen (zie vdW.). 101. batoeloeë® baranda: beraadslagen, van gedachten wisselen, samen over- leggen; barandat samen spreken, praten, schermen. 102. In andere leest men niet dangan mangchoedoem di Soemani?* _moenglö laloe bapa* kasanan sadang kadalam dang Batipoeëh, koempoelkan satoe Intjarò toe da- 182 ngan toean Gadang de Batipoeäh. Men vindt ook dangan mangchoedoem di Soemamië batoeloet” barandar bapa* sanan djangan mangehoedoem di Soemaniës, koempoelkan sa- foe bitjarò toe. 103. foepang (zie vdW.) stut; manoepang, steunen, stutten, ook tegenhouden, tegenwerken b. v. manoepang parentah, batoepang het niet eens zijn, verschil van meening hebben. 104. hoelês lah boehëh digole”kan, pipiëh lah boeliëh dilajangkan als het zoo rond is, dat men het rollen kan, of zoo plat dat men het door de lucht kan laten vliegen (zie lajang). 105. slang saloeä” dispuut, onderling verschil; saloeä” van twee voorwer- pen over elkander geslagen b. v. van de beenen, van haken, die in elkander grij- pen, basaloeë* gekruisd, gearmd, basaloeë*- tandö de huwelijkspanden wisselen basaloets pat komen van en gaan naar (van de menigte), hasaloeù® katö spreken van, velen tegelijk, disputeeren, in de rede vallen. 106. selö fig. voor onderdeel van een land’, zetel, gebied. 107. Anderen hebben sabagar poeló oendang-oeudang. 108. hoendikö, handikòö, andikö, andaikò een erfelijke titel voor de pang- hoeloe’s adat. 109. galeh koopwaren in het klein, manggalh op den schouder dragen, rondventen, met een marsje loopen (zie vdW.). 110. fjandö kio komt hier voor in de beteekenis van buitengewoon slim (zie vdW.) 111. limpapeh een groote vlindersoort. 112. afjang-atjang de vertrouwde persoon in de negorij, de algemeene raadgever. 113. hajam Jeomantan de naam van een wonderhaan in ’t bezit der Min. vor- sten, thans een witte vechthaan (in alle handschriften vond ik maraht, een woord waarvan men mij de beteekenis niet wist te zeggen, waarschijnlijk is het raht5. | 114. boengö hoekoe volgens sommigen het gedeelte tusschen den vingertop en nagelrand, anderen zeggen het witte vlekje vooral op den nagel der duim zichtbaar (in vdW. vindt men nagelbed). 115. hafam nan bandoeëng een tweelinghaan met een anderen n. l. bering sanggoenant , die 's morgens 'teerst kraait, uit een ei gekomen. 116. awang-awang uitspansel, hemelruimte, luchtruim. 117. boengö angin zuchtje, koeltje, pasopkomend windje, zephyr. 118. talang parindoe een denkbeeldige falang (bamboe) soort op heilige plaatsen voorkomende en die aan den vinder er van de voldoening van al zijn wenschen verzekert. À 119. In andere leest men nog: baolah amèh akan taroeithnjö sasoeke* saoe- lang-aliëng, dang sakoendt sakoendiö, stoelah taroeùh st henantan. 120. tntiëngan toestel om de fijne van de grove goudkorrels te stein zeef; ook streng garen of touw, 183 id | 121, Men vindt ook bijgevoegd, djohö® tahoe larèh nan pandjang, banja manoeroei® di balakang, banja” oerang banjäs pandainjö djadilah soesah Bandaharo, djokòös hinö Bandaharö kitö djoeö poenjò hinv djoko*njo maloe Bandaharö, mito djoeù boeliëh maloe. 122. sopan zegt men gewoonlijk meer van vrouwen dan van mannen (men zegt padoesi sasopan laki-lakt samaloe); in handschriften komt ’t echter ook van mannen voor, 123. bagantoeäng di aka lapoeú” aan een verganen wortel hangen, een zwak _ steunpunt hebben,-van iemand, van wien men niet veel hulp kan verwachten, van _ een zaak, waarop niet met zekerheid valt te rekenen. | 124. kam drtangkös moengkö doedoeäs sampiëng dipanggang la” babaoen de S kain bij elkander houden, vóór dat men gaat zitten (uit vrees dat er anders som- mige deelen zichtbaar worden) en daarover een lapje dat, wegens zijn kleinte niet eens stinkt, als het verbrand wordt, fig. doodarm. 125. oerang baradjö dihatinjd en de volgende uitdrukkingen gebruikt van iemand die zich niet aan anderen stoort en denkt, dat hij alles doen mag. 126. manjoelië:g met het achterste naar boven gaan staan, manjoeliëng: iemand uit verachting zijn achterste toesteken. 127. singa == stinar van kleuren sterk afstekend, manjizga. uitstralen, glans, stank verspreiden; manjunga-njinga, kloppen, steken, tintelen van een wond kastnga- ran als dwaas, idioot handelende, onbetamelijke dingen doende, lantjang een hoog woord voerende, veel praats hebbende, bakatö-katö singa lantjang zieh op zeer onwel- voegelijke wijze uitdrukken en gedragen. 128. Anderen hebben garang en men vindt ook njalò (oesah == djangan, oesah- han — djangankan). 129. boea* (zie ook P.) zat, verzadigd, vervelend, boea*-boea kan, wispeltu- rig, ongestadig. 130. baranggò vermengd, door elkander, verschillend van elkander. 131. dalam doeë tangah tigö niet ronduit, zwendelachtig, dubbelzinnig. 132. manjarah bakahandas hati dang bapasan batoeroei”kan zich oogensehijijnlijk op iemand verlaten, hem naar eigen goedvinden laten handelen, maar toch volgens eigen inzichten te werk gaan, doen als of men de zaken geheel aan iemand over- laat, doeh zelf toekijken hoe er gedaaa wordt. 133. Duidelijkheidshalve zou deze zin moeten beginnen met barauari dang toeankoe of met mandanga kato nan ba*kian, daar het de toeankoe is, die gaat spreken. De vorige zou ook kunnen sluiten met wan kan titah boendö kandoeëng. 134. tapian badplaats. 185. maamboeäng (zie vdW.) in de hoogte werpen, opspringen, terugspringen van voorwerpen, die neergeworpen worden, hati taamboeëng-amboeäüng, vroolijk, opgeruimd, amboeëng-amboetng de scherpe punt van eenige wapen, cen grassoort met scherpe punt. 136. sorat vroolijkheid, luidruchtigheid, gewoonlijk met sora* gebruikt. 184 137. pakaian doenia alles wat ons als wereldburger te pas komt; ook we- reldsche genoegens. 138. pitoendoeä* een toovermiddel waardoor men iemand voor zich doet buigen of machteloos tegenover zich maakt. 139. pilajah hetzelfde als het vorige. 140. pigartëng en piganta zijn toovermiddelen waardoor men iemand bevreesd of huiverig voor iets maakt. 141. fjoeljò karakoetö een tooverspreuk prevelen, een wijze van belezen ter verdrijving van een booze ziekte, die overeenkomt met lepra (zie fjoelja). 142. fjantjang aië tida” poetoeih als men het water klieft, scheiden de deelen toch niet, fig. voor immer aan elkander verbonden zijn, niet gescheiden kunnen worden, gewoonlijk gebezigd van familieleden al zijn zij door twist ook van elkan- der gescheiden, zij blijven zich toch bloedverwant gevoelen; ook ‘in de beteekenis van onveranderlijk. 143. Bij andere leest men nog Allah taala maizinkan. 144. kalapò nioet gadiëng (of balai zooals andere geven) is blijkens het an- dere gedeelte van het verhaal een bovennatuurlijke klapper. 145. pingai lieht van kleur, geelwit, blank. 146. koemkoema ook wel koekoeman — koengkoema of kamkoema. 147. mrawatoe = narwastoe een welriekende vloeibare stof, spijknardus, la- vendel (zie P.). 148. Im andere vindt men oesah poett badjoedoe djoeb, tjintor bahagian baië” of oesah poeh badoeö tjinto. 149. moentkò (mantika) de bezoarsteen in het lichaam van enkele dieren en ook op de plaatsen, waar goud of andere kostbaarheden verborgen zijn, aange- troffen; hij behoedt den vinder tegen ziekten en gevaren, en voorspelt groot geluk. 150. goemalö sati een bovennatuurlijke kostbare steen, kleinood, volgens den Maleier in het liehaam van sommige dieren te vinden en ook op plaatsen waar kostbaarheden verborgen zijn; hij verspreidt een sterken glans van zich, ook als eigennaam van den vorigen gebruikt. 151. In andere leest men handas kamanò ang Barakat, apö betjarò ditanj ökan, apölah thtah Boendö Kandoeäng, moengkö bapa* salakoe 1kò, apölah titah patoeanan, sampai adja denat saharikö. Waar gaat gij heen, wat hebt gij te vragen, wat heeft Boendö Kandoeäng u opgedragen, dat gij zóó hier komt? Wat heeft de vorstin be- volen? Is dezen dag mijn laatste uur geslagen ? 152. haram allah of haram lilah zooals men in andere vindt haram blah. 153. atö hanjö akan saboeah veel malen voorkomende om aan te duiden , dat met het besprokene bedoeld is, dat er behalve het besprokene, nog iets anders is, dat dan tevens bij wijze van bedenking kan aangeroerd worden. 154. parenai zoo goed willen zijn, met welmeenen, gelieve, in ‘t algemeen een beleefde wijze van verzoeken, lid T Gaan 185 155. djerong slingerpad, binnenweg, kleine weg in de kampong. 156. In andere vindt men niet: manölah poelö ang Barakat, tjari djoeölah st Boejoeäëng, anas denat Katjindoean (anderen hebben Baroeliëh, wat gevolgd is). 157. In andere vindt men alleen het laatste. 158. panas miang branderige jeukte, waardoor men niet stil kan zitten (zie mang P.); fig. geen rust in het lichaam hebben. 159. sesö — seksa. 160. anda* tahoe di oentoeangnjö zegt men bv. van arme lieden, die groote uitgaven doen of van iemand die iets doet, wat tegen zijn welzijn is; zijn eigen welzijn niet kennen. 161. ba* toenggang-toenggang boelocth sarocch evenals een bamboe van een geleding, ten onderste boven gekeerd (de geheele inhoud loopt er in eens uit). 162. sapantoen agich-agiëh poekang zooals het deelen van een spookdiertje (hij werpt n. 1. al zijn eten weg, als er iemand te dicht bij hem komt). 163. bagai batanas du koeali, zooals het geval is, wanneer men in een kocali kookt (bij het omroeren n. Ll. stort alles over den rand). Deze drie uitdrukkingen worden gebruikt voor in hoogen graad iemand bederven, hem geheel en al zijn zin laten doen. 164. magè* titel, zoowat gelijk staande met soetan of bagindö, anas mage, groote mijnheer, seigneur (zie vdW.). 165. ditjabië sirih di tjaranö, dibaö ka tangah balai doelt op een gewoonte, die gevolgd werd, als een Maleier een zijner bloedverwanten wilde verbannen. 166. tarandjö bedorven, te veel toegegeven zijn, men gebruikt ook tamandjö. 167. tabang mamboeboeng djadi aboe en hilang loeloeih kapoesc* tasië* heb- ben de beteekenis van: er zal niets van terecht komen, ‘tis spoorloos verdwenen. 168. In andere bijgevoegd apalah tinggang badan kitó en wat zouden wij dan moeten doen; men vindt ook padò tanggoeöüngan badan kitò, djangan tloe dipa- doelikan liever dan zulks te verdragen is het beter, dat wij ons er niet mee bemoeien. Vóór alah manitah enz. vindt men in andere ook nan kan titah boendò kan- doeäng. Mandanga kat bakian, diam si Kambang Bandahart. 169. In andere boeroeäng tabang. 170. langkahnjò banga® anggoeäng gajo, fig. van alles beginnen of onderne- men, doch niets ten einde brengen, de gebezigde uitdrukkingen zinspelen op wispel- turigheid, ongestadigheid, onrust. 171. bataloen voortdurend geluid, gebrom, gedreun van de adös gandang enz. 172. In andere moelia. 173. partiapan lieden van aanzienlijke geboorte, adel. 174. namòönjò natuurlijk, het spreekt van zelf. In andere vindt men achter tioep-lioep alang niet adö sasaat sahoetikö, adö satariës sapatana®, kadangaran boeni dangoeïng-dangoeëng. 175. Im andere ditjampakan, 186 176. Voor tanggö andjoeüng leest men ook tanggö oestanö, dat beter is. 177. biloeart een Maleische dreun op de gandang. 178. toeäng — bid. 179. dendang rantau een weemoedig neurien, waarbij de Maleier aan zijn lot denkt of aan hen, die ver van hem weg zijn. 180. mangikië schudden, uitschudden, zooals de vogels hun veeren doen. 181. Koetikò boengò. kambang voor het gunstig oogenblik , waarop men iemand iots vragen kan; de tijd dat iemand in zijn nopjes of goed gehumeurd is. 182. mandanga koekoet” sanggoenani. Wie den haan Sanggoenani hoort kraaien, wordt volgens het bijgeloof gelukkig, in dezelfde beteekenis als de vorige gebruikt. 183. majö — amaja, onrechtvaardig, willekeurig. 184. iljoeah-kintjang, zwendelen, met gemeene streken omgaan. 185. manggoentiëng dalam lipatan in de vouwen knippen, fig. in het verborgen slecht werk doen, de kat in het donker knijpen onder schijn van vriendschap iemand valsch behandelen of zich ten koste van hem bevoordeelen. 186. koembahang een keladisoort. 187. Voor gilà vindt men in andere pants. 188. oembocú* oembi vleiende en vriendelijke praatjes om iemand te bedriegen. 189. s1ò-s1ò’ onbedacht, onvoorzichtig, roekeloos. 180. banamö oerang komt in de door mij gebruikte handschriften tweemaal voor; bij de daarop volgende verklaring is in sommige de beteekenis van banamò oerang weggelaten of men vindt daarvoor wat in andere voor oerang-oerang gegeven wordt; verder is achter roepònjó bij sommige nog mahanoesia te vinden. 191. bahalö, berhala afgodsbeeld. 192. hewan nemen sommigen voor het Arab vin (dieren), anderen voor wss» (vergeetachtig); wijl men ook de teekening van een mensch of dier hewan noemt, heb ik aan de eerste beteekenis de voorkeur gegeven. Elders leest men Adapoen manoesta anam djvih paratamö oerang, kadoeö oerang-oerang, katigò tampan- lampan oerang, kaampè® anghoeäh-anghoeäh oerang, kalimö banamö oerang, kaanam saba- na-bana oerang. Arth oerang itoe tahoe dr barës dan djahès, tahoe dt tinggi dan ran- dah, arti oerang-oerang oepamò gambaran barahala, artì tampan-tampan oerang oepamù kalihatan dari djaoeth, baloen lagi tantoe roepö manoesia, artì angkoeäh-angkoeh oerang oepamò _hajoenan, digaraskan injö bagara® ‘ditahan ijö bahanti, arti sabana-bana oerang tahoe injö di hambò dan Toehan, tahoe injò di sagalö parakarò samoeonjò dalam doenia, waarin de verklaring van angkoeëh-angkoeäh oerang zeker juister is (banamö oerang is ook hier niet omschreven). 195. batingkah twisten, disputeeren. 194. bagageh haastig zijn, zich haasten, manggageh haasten, tot spoed aanzetten. 195. In andere bakokoh. 196. gewang een soort van paarlemoer (zie vdW.) 197, Enkele geven Mandoeëng Gerr. 187 198. tari” nemen, krijgen. 199. In andere leest men (fintjin tjinags een ring als zoodanig gevonden (men Zegt ook (jinljin Bandaharr). 200. salaoe:” salam nanghö veel vroeger, tot op den huidigen dag, zoolang ik leef (laoei==laroei', lang van tijd, vergevorderd, laroer® malam diep in den nacht. 201. basoedji gereed, klaar maken. 202. sawang tida* pagantoetngan woestenij, onherbergzaam oord. 203. In andere is bijgevoegd salamö lambès nan baSlwan, djamba drtatiëng anjolai, wat beter is. 204. pasas koekoe een zwart streepje onder den nagel of op den hoef. 205. toenggang harawan steil van borst, teeken van sterkte. 206. kdah batoepany een tong voorzien van Y-vormig teeken, ook een ge- spleten tong, fig. dubbele tong, dubbelzinnig in het spreken. 207. In andere leest men mandanga hatö ba’kian, alah toeroen kadoeönjö, ad sasaat sakoetikö, alah tibö tangah halaman, maharingih balang kandat. Barauari Boendò Kandoeäng, laloelah toeroen kahalaman, dibaó minja* dangan s1he”. 208. bagendeng, ook -bagindang flonkeren, glinsteren. 209. sadjanghu bakanaië”an doelt op de breedte van het gedeelte der kain, dat van fraaier stof gemaakt was, de fraai bewerkte zoom of rand ; sommigen geven het niet, anderen hebben sadjangha bakatinggran. 210. poeljoeäs raboeëng naam van een patroon bestaande uit driehoekige figuren. 211. kasab romin een soort van goud- of zilverdraad met koralen doorwerkt, ook de naam van een patroon. 212. 1 kat —= 20 tahil, 1 tahil —= 16 amèh; 10 amêh == 12 gulden; sakati limö is 1 kat 5 talul. 213. sandoesin of soendoesin (zie vdW.) zijden of fluweelen stof met goud- of zilverdraad doorweven. 214. adoen-toemadoen (ook tadoen-toemadoen) weerschijn. 215. toeras toerang naam van een patroon, bestaande uit veelkleurige drie- hoekige stukken, manarawang borduren, toera (zie vdW.). 216. biloedoe fluweel. « 217. siba batantt de op- of ingezette zijstukken onder de armen van Ma- leische baadjes, gewoonlijk van goud- of zilverdraad of van afstekende kleur. 218. polam pasiroekam een soort van bloedkoralen, misschien met stroeham in verband staande (pasiroekam ?) 219. tanah Basa Arabië. 220. oerang baparoeäh menschen met een snavel, een soort van bovenna- tuurlijke wezens. 221. mandjoedjoer * uitpluizen. 222, oerang barisang menschem met kieuwen, ingelijks bovennat. wezens, 188 223. garagast of garagisai=gêrgasi. 224. djoembai kwasten. 225. fasingi” een weinig zichtbaar zijn, even voor den dag komende, door een opening te voorschijn komende. 226. Andere hebben mangoeljap. 227. _maharoengoerh een brommend, knorrend geluid maken. 228. pangoeá vlekken, vlammen in het staal, damasceersel (zie pangoed). 229. poejoeuh en pihau kleine kwartelsoorten. 230. goemarau langkang sterke droogte (kémarau). 231. poeh een soort vergif, waarmede vooral de punt van eenig wapen bestreken wordt. 232. pisa’ ingezette driehoekige stukken in het kruis van een broek. 253. samboeran heet een zijden kain of baadje met gouddraad doorweven. 334. limbajoeëtng, purper, karmijn. 835. basalö-saló vermengd, geschakeerd, afgewisseld. 936. Andere hebben poet Grandö Lajoet Moehamad Banda en andere weer Kandam. 337. manst het aftreksel van de indigo. 338. loesoeäh verteerd, versleten, afgedragen. 339. Bij andere leest men nog hoeloenjö hoedam babidoenam, bapandoeù® batarapang poelö; of hoeloenjö bidam biroe nilam bapandoet* of hoeloenjö moendam ba- lariéS (bidam zal wel biram moeten zijn) (hoedam habidoenam?) 240. _mamoega opwrijven, opschuren, poetsen (zie vdW.) 241. ramoedt * aan kleine stukken, verbrijzeld, vergruisd. 242, Im andere nog bijgevoegd: nan kan dipakai patang pagt. 243. sirih gadang een versierden tempel met sirih benoodigheden er in bij gelegenheid van een trouwplechtigheid naar de bruid gebracht. 244, paripieh dit woord schijnt den Maleier van hier onbekend te zijn, althans de meesten, dien ik gevraagd heb, verschillen in hun verklaringen. Men geeft een gouden of zilveren beslag aan doozen en dergelijke; een plaatje, waaraan de vrouwen allerlei kleinigheden hangen, zooals tandenpeuters enz, een armband aan den bovenarm gedragen (dit komt mij het best woor). Nix geeft soort van medaillon (zie vdW.). Kaganti soebang dangan galang en de andere uitdrukkingen worden ge- bruikt om uit te drukken, dat men aan iemand zeer gehecht is, hem zeer _ waardeert. 245. Bij anderen leest men na padoelikan: nan kan titah Boendò Kandoeäng, manò boejoeëng kadoeönjö iö bapa” akan badjalan, djökö” sampai ka Soengai Tarab, enz. 246. bahindang batampt tarèh, ziften tot het goed zuiver is. 247. ba’dada* tingga di miroe evenals wanneer er zemelen in de zeef gebleven zijn (men klopt ze er uit). hid 248, bapiliëh batariës a!ah de onzuivere korrels er een voor een wt nemen. 189 249. batintiëng bahamboeih kalam de fijne stof in de zeef achtergebleven, wordt er door schudden en blazen nit verwijderd. 250. In andere is Djoearo Medan Labiëh bij dezen niet genoemd. 251. Sapantoen basvang sakoear, djökö” disiang antah padt, tidaS distang antah roempoei®t' is er mede als met het schoonmaken van de sakoeai, doet men dat, dan trekt men wellicht padi uit, en laat men ’tna, dan groeit er misschien gras tusschen, fig. niet weten wat men doen zal, in de war zijn, verlegen staan met iets. 252. In andere leest men soedahlah oentoeäng svtoeökó, matilah badan mangara- bang, tadorong padi kabantjah, sasa tida® bakasoedahan, hulang badan di tangah-tangah, myjö basarang lalai djoeò. Zoo is dus het lot van mij, oude vrouw, ik zal van ver- driet sterven (doch er is nu eenmaal niets meer aan te doen), 'tis als met de padi, ‚ die bij ongeluk in den modder geplant is, daarvan kan niets terecht komen. 253. salindt* — sarindit. 254. bakoebis een knappend geluid, dat sommige vogels maken met den snavel. 255. balang tjantjang bont gespikkeld. 256. basipoetoe een dof koerend geluid. 257. mandangoers een dof kropgeluid. 258. In andere leest men hakilan laloe masoeë® rimbö, alah manjera* hoedjan panêh, alah mambangoen oela mangiang , manoemboet* taga dalam kot5 mambalèh ka Boeò Sampoe Koedoeih, alah maningkah di Boekis Gomba* sampat karanah ampè* balai laloe ka Goedam balai Djanggo. 259. balapiëh in een strengelen, vlechten. 260. talah koendai een soort van gouden kam, voor op het hoofd gedragen diadeem. 261. landja, malandja door slaan langer maken, uitslaan , uitkloppen. 262. kandö-kandö versiersel, gouden of zilveren kwasten, zilveren of gouden beslag om sommige voorwerpen. 263. oelas alaimjö boengö alai ter aanduiding, dat men tot een ander gedeelte van het verhaal overgaat. 264. patjoe aanzetten, aansporen, de teugels geven, mampapaljoekan achter na zetten, bapaljoe koedö wedrennen (zie vdW.) 265. In andere niet bijgevoegd basbilangan pa Koerimbhang, amp” gandjië limö ganö®, hiermede wordt bedoeld, dat het met die bellen al even wonderlijk ge- steld was als met het tellen van Pas Koerimhang, die 4 oneven en 5 even noemde, een zinspeling op 'tineensmelten der tonen. 266. riboei® sikapò-kapò hevige storm. Im andere handschr. volgt dan ba’ di _ hajoen dioendökan even als of ’t geslingerd en voortgeduwd werd. 267. tampoeäh (zie vdW.) ook begaan, beloopen, betreden, 268. laboeith weg, straat. oo 269. tandèh op, weg, verbruikt; padang goeroen tandèh onbebouwde, kale vlakte. 190 270. marantau in den vreemde gaan, marantau pandjang een verre reis maken, sarantau padjalanan een eind ver. 211. Soedah takana dalam hatt komt later ook voor en is dan gevolgd iölah tjoetjò karakoetòö, van daar dat ik hier reeds zoo vertaalde. 272. rantjah (zie vdW.) gaan, loopen over iets, gewoonlijk zonder verlof daar voor te hebben, binnendringen, ergens ongevraagd binnenkomen. 213. rantjam huppelen, trippelen, gewoonlijk met rantjah samen gebruikt. 274. sikoedidi = këédidi naam van een snip, die zeer onrustig van aard is. 215. bilauari een zekere dreun op een trom, waarbij afwisselend zware en lichte tonen gehoord worden. 276. basirina® hatì (gewoonlijk met rinau) gejaagd, ongedurig, geagiteerd. 2717. basimadoe (zie vdW.) madoe ook een groote boodschap doen, paroeis madoe gevoel alsof men dit doen wil, hati tamadoe niet op zijn gemak zijn. 278. majang pijnlijk, wee gevoel in den buik, basimadoe majang hati knagend, onrustig gevoel. 219. sangkadoe een soort van fluit. 280. ondeh och! o! hé! 281. basiririëng panch miang over het gansche lichaam een branderige jeuk heboen; fig. onrustig zijn, gevoel van ongedurigheid (zie vroeger). 282. In andere mandang katò bas kian of ook salamö lambê* ba* kian. 285. padahan of padahkan voor kiranja in plaats van: doch. 284. des malihês Tjindoer Matòö bij andere niet aangetroffen. 285. linggajoeran hoog en oud van klapperboomen, die gewoonlijk geen vruchten meer dragen, in vdW. vindt men linggajoetng, wat ik in geen enkel handschrift aantrof. 286. nagari enz, is bij sommigen weggelaten, in andere vindt men Datoeù” Mangkoetö Alam en Datoeä” Gairoellah. 281. Bij enkele staat diagiëhkan en is nog bijgevoegd oela® alainjö karòd: da- han evenals de apen op de takken. 288. dihelö soeroeis ba” batanam, didjambö-djambö ba* hastang doelt op het voor en achteruit trappen van paarden en het hoog oplichten der voorbeenen, djam- bö is met uitgestrektea arm iets naar zich toe halen of grijpen. 289. sirangka* een soort van krab. 290. manjoengli” uitlichten van een voorwerp, dat in een ander vastzit, met een puntig voorwerp het verband van iets open of los maken bv. van vlechtwerk (zie songlat vdW.). 291. malantoeäng stooten, slaan, bv. op de gong. 292. malangoeah loeien van het rund. 293. pantar schuin. 294. Bij sommigen wordt sambahnjö djoeard Medan Labiëh niet gevonden, wel mandanga kaiö nan ba’kian. 191 295. bangang het suizen in de ooren, doof worden door een of ander hard geluid. 296. aga” labiëhkan di nan koerang, aga” koeranghan di nan labiëh enz. zijn uitdrukkingen, die doelen op de juist afgepaste stappen van den regelmatigen gang van het paard. Pa” Kalandoeis schijnt een eerlijk man geweest te zijn, die alleen nam wat hem toekwam. Kalandoei heeft anders een gemeene beteekenis. 297. baimang wordt ook gezegd van het eigenaardige gevoel, dat door het hooren van het geklingel der schellen wordt opgewekt. 298. batampin taroeïth tegen elkander inzetten, tampin is datgeen, wat in de plaats van iets of wat als tegenwicht gegeven wordt. 299. toboh hoop, troep, menigte, verzameling van personen. 300. fadajoeëh paratian aangedaan, weemoedig, onbestemd gevoel van ver- langen. 301. In andere staat hajam balagò dipangkoe. 302. ana* patiapan kinderen uit den aanzienlijken stand. 303. sakin pangidam een klein zakmesje door de vrouwen gebruikt (zie idam vdW.) 304. Sommigen hebben dès pitoea en andere didapati, uit welke laatste vol- gen zou, dat ook de geneeskundigen onder den invloed der toovertormule waren. { 305. Bij sommige soedah marah oerang saoemoen; saoemoen hetzelfde geheim hebben. 306. oerang bamadoe vrouwen met denzelfden man getrouwd (zie vdW.) 307. Men vindt ook sambië tatawa gala” sanjoem, drhantikan balang kanda: dimakan siriëh sakapoeë. 308. mantö — mantëra. 309. Bij anderen soedah oentoettng takadië Allah, alah mandanga oerang nan banja®, alah tampa koedò doeë tkioet, endahnjö boekan alang-alang soedah tahambang pajoeäng enz. 810. oela mangiang de regenboog. SIL. mangaridjö* ook mangoeridjö® knippen met de oogen, mangaridjö*ì wen? ken, oogjes geven. 312. dimanò pandjang tida5 patah, dimanò leba tida” tjariës, waar vindt men iets dat, te lang zijnde, niet breekt en iets, dat, te breed zijnde, niet scheurt, fig. als men te ver gaat met iets, loopt het verkeerd af, 313. alah bakat enz. zou voor afgegaan moeten worden door barauart oerang nan banja*., 314. maangò* adem halen, hijgen. 315. koeljoei” sluiten, dicht zijn (zie ook later). 316. oerang man gilö-gilòö basö iemand, die alles durft te doen of te zeggen ; iemand, die niet verlegen uitgevallen is. 317. haril* schreeuwen. 192 318. boelalang uitspuileu van de oogen, groote oogen opzetten. 319. De gandang pararakan (ook palara”kan) bestaat uit twee trommen, een grootere en een kleinere. 320. hkoeloeë” is de doek om het hoofd geslagen, zooals de vrouwen in de Padangsche Bovenlanden dit doen nl. met twee slippen naar achteren afhangende; fikoeloeä® poeljoet® een krans van bloemen en bladeren, op die wijze om het hoofd gedragen (zie tEngkolok vdW.) 321. Bij andere disoesoen djari nan sapoeloch. 322. djöhö® didjoea djaoeäh-djaoeh en djökö* digantoeëng tinggi-tinggi betee- kenen doen en laten kunnen wat men wil, volkomen heer en meester zijn. 323. manahan soelö dangan radjam alles verdragen, van alles ondervonden hebben, veel kunnen uitstaan. 324. Andere hebben handa* baradjö. 325. lengong barapi-api (ook barapiëhapiëh) snel achter elkander omkijken; ketjes barapith-apiëh snel achter elkander praten, wouwelen, snateren. 326. spanéh miang is de naam van een soort omroepersbekken. 827. oesang-oesang dibaroei, lapoet*-lapoeä* diganti (gewoonlijk zonder ver- dubbeling van ’twerkwoord) duidt aan dat, hetgeen niet meer deugt of verouderd is, verbeterd of vervangen moet worden. 328. lafja’ (zie vdW.) knijpen, in het vleesch zetten van de nagels, zakke- rollen; mantjatja* toengga” de gaten hakken in de balken, voor den bouw van het huis. 329. soengkoeis — soengkoep. 830. Bij het opnoemen van de artikelen toepa® nan oesali enz. hen ik eenigs- zins van den tekst afgeweken, omdat deze artikelen gewoonlijk in de oendang-oen- dang aldus opgenoemd worden en wat in ’t handschrift als zesde artikel staat aange- geven niets anders is dan een omschrijving van de vorige, vooral van het eerste; katö kamoedian batjari of katö kamoedvan katò batjari is gewoonlijk het zesde artikel. 831. boengka nan batoeü, laradjoe nan tida* banan, naratjö nan tidas paliëngan doelt op het volmaakte, eerlijke en rechtvaardige van de rechtspleging; nan batjoe- pa* nan bagantang enz. doelt op een behandeling van zaken volgens vastgestelde bepalingen; tanggó noemen sommigen de trap van boven naar beneden gaande, vol- gens anderen (en die verklaring is m. i. beter) een plank en dikwijls een huisje aan het bovengedeelte van den trap, voor den ingang. 332. salah tariè* enz. en de volgende zijn bepalingen uit de zoogenaamde oendang-oendang dalam nagari; salah makan mamoetahkan wordt niet altijd opgege- ven; voor falangkah koembali vindt men ook talompe* koembali; achter salah padò Allah enz. vindt men somtijds bijgevoegd: salah padò manoesta manta maaf voor djëkös gawa injó maisi vindt men ook salah gawa mahoebah; gawa komt voor in de beteekenis: zonder opzet of uit onwetendheid iets doen, wat strijdig is tegen de vormen ; bij adië* dipakai volgt soms tjaboeiih diboeang , waar oneenigheid over ontstaan 193 kan, moet men verwerpen; voor hampiëng batoenggoean heeft men ook hampiëng ba- tariëskan; djaoeäh bahambatan wordt niet in elke negorij in dezelfde beteekenis ge- nomen; men geeft er soms ook de volgende uitlegging aan: als iemand niet woon- achtig is op de plaats, waar hij schuld heeft en hij laat niet van zich hooren, dan onderzoekt de schuldeischer op welke plaats of in welke plaats ot in welke woning de schuldenaar dikwijls komt om dezen op weg daarheen zijnde, voor de betaling aan te houden; (jaboeëh in de weer, in rep en roer. Daar waar soearang (gemeenschappelijk) beschouwd word als een attribuut van de goederen, die door een echtpaar tijdens het huwelijk verkregen zijn, drukt men het aldus uit: soearang di agih haratò dapatan tingga, haratò pambao toeroen, wat gemeenschappelijk goed is, wordt (bij scheiding of sterfgeval) tusschen de beide echtgenooten verdeeld, wat aan de vrouw toebehoort, komt aan haar of haar fami- lie en wat het eigendom van den man is wordt door hem uit den inboedel meege- nomen. Boenla dikapiëng vindt men er niet altijd bijgevoegd, door boenta verstaat men de grondbezittingen. Bij bovenstaande artikelen worden gewoonlijk nog opgegeven: salah boenoeùh mambari balèh wegens moord wordt doodstraf opgelegd; salah tjantjang mambart pampêh voor verwonding is boete vastgesteld. Somtijds vindt men ook opgegeven: sara* dipapa de scheiding heeft voor getuigen plaats; manarië® mangoembalikan wat men (eigendunkelijk) genomen heeft, moet men teruggeven; mandjapoei* mahantakan wat men gehaald heeft, moet men terugbrengen. t Artikel katò radjö malimpakkan hoort hier niet thuis, doch gaat gewoonlijk vooraf aan: kalòö panghoeloe manjalasaikan enz:, waarvan katö dagang katö mamatjah slechts zelden voorkomt 333. mampasaoeahkan; andere geven mampasaoeakan in dezelfde beteekenis. 334. De verplichtingen van den rechter zijn elders aldus opgegeven: manoentoeis njatò daawa dan djawab den aanklager en beklaagde nauwkeurig hooren. manganakan soedt kapada si moedai dan siases kapadò si moedat aliëh (moedar de eischer, beschuldiger, moedat aliëh de verweerder, beklaagde) den beschuldiger ondervragen en den beklaagde uithooren, of hetgeen hem ten laste gelegd wordt waar is. mambari hoekoen straf opleggen. manahan bandiëng den toets kunnen doorstaan. mambaò kapadö hal, djökö* basalahan dangan banding de zaak voor den kali brengen, als er verschil bestaat omtrent de opgelegde straf. Elders vindt men weer adapoen hoekoen hakim itoe salapan parakarò: manilië® saksi nagaan of de getuigen goed zijn. mandjatoethkan hoekoen het vonnis vellen. manjamökan doeë oerang jang bakasoemat de beide partijen gelijkstellen. takoet akan Allah godvreezend zijn. mambaö kapadö kali de zaak voor den kali brengen (zoo dit noodig is). 194 manjimpan tandö de panden in bewaring nemen. mangoearatkan hoekoen over het vonnis beraadslagen. mahoekoenkan dangan sabènarnjö rechtvaardig straffen. Ook vindt men: manjamòkan oerang jang bakasoemat, mambaö kali, manapatkan kadoeö piha?, mambhe® saksi, mandjatoeahlan hoekoen, mangoerathan hoekoen, takoeis akan Allah Ta- ala, hoekoen itoe dangan sabanarnj& manoeroei® farman Toehan Allah aza wadjala (*). 335. mangana*kan aantrekken, aandoen, plaatsen tegen bv. een ladder tegen een muur. 336. manjiase* vragen, ondervragen. 337. mangoes het geluid van den buffel (zie koeak vdW.). 338. mandjarah met kwade bedoelingen of op verraderlijke wijze ergens komen, beloeren. 339. Anderen hebben biasó mamboelang dan malapéh. 340. oesar uit elkander gaan, scheiden, op, uit, af, mamparoesarkan uit elkander halen, uitpluizen enz. 841. radjan graag willen, ingenomen zijn met iets. 342. Anderen hebben bias maudanga-danga. 343. hoekoen panditö tituh batang enz. Met batang wordt hier bedoeld het feit zelve, het punt van dispuut; de godgeleerden nemen dat alleen als basis om tot hun oordeel te komen, zonder er zich verder om te bekommeren, wie de personen zijn ot in welke familiebetrekking zij tot elkander staan, iets wat van de panghoeloes niet gezegd wordt, daar dezen wel in aanmerking nemen wie de personen zijn en welke betrekking er tusschen hen bestaat, wat men uit drukt door roesoeä” batang. 344. Met aka willen sommigen den verdediger, den pleitbezorger van iemand bedoeld hebben, anderen passen de genoemde artikelen op het verstand toe. maroenoei* het spoor volgen bv. van een dief; voor baltë* tilantang staat soms gegeven vlas tlantang, ook vindt men lapoeë® saroeang, wat volgens de verklaring m. i. beter is; lapoeë* dalam saroeang wordt ook verklaard als: een zaak laten rusten, tot zij vergeten is en er dan mede voor den dag komen; voor manggantt taga* geeft de oendang-oendang ook soms manaalu* standvastig, weten wat men wil (zie vdW.). Van balindoeäng tangah tarang geeft de Maleier o. a. dit voorbeeld: kalau ada soeatoe pérkara jang hendak dilakoekannja, drljarija akal soepaja maksoednja toe di- laherkan oleh orang asing; maka ia manoengkat sadja, en van balindoeäng tangah kotò deze omschrijving: akal jang berpêgang dimana kata jang samoefakat atau jang sapandjang adat, alau jang sapandjang sjara®. Kolò is dus genomen voor moefakat, adat of sjara®. | Voor balandoeëäng vindt men ook badindieng. 345. Anderen hebben de* mant: samö sakalò hoeloebalang samò' samaloe. (*) Zie een en ander in wvMidden Sumatra”, in het gedeelte »Volksbeschrijving en taal” van den Heer van Hasselt. 195 346. djalan rajö titihan batoe de groote weg, waar men over steenen loopt, fig. de gewone gang van zaken, wat altijd gevolgd wordt. 341. dasö of djasö verdienste, waarde, badasö verdienstelijk, waarde heb- bend, nuttig. 348. lantjang veel praats hebbende, een hoog woord voerende. 349. ampoen toeankoe enz. geeft te kennen, dat de schrijver of verhaler vergiffenis vraagt voor hetgeen hij van den besprokene vertelt. 350. foempoe (zie vdW.) ook, stuk, steun, paal om iets tegen te houden; sitoempoe steunpunt, basitoempoe een steunpunt hebben of nemen, drukken op iets, toempoe-manoempoekan elkander drukken, aanzetten, steunen in iets. 351. boesoett* (vdW. geeft onder artikel boesoeë® —= 1!/, djampal of als munt Il, koepang, zeer nabij een schelling, en onder artikel hoepang — */, djampal, terwijl voor een djampal een waarde van 120 duiten staat opgegeven. Een boesoeë* — !/, koepang lapan. koepang anam —=36 duiten —= 30 cts. lom 4S =40 „ e > poeloeth—=60 „ —=50 ,„ De koepang anam wordt in 2 soorten gescheiden; gewoonlijk zegt men met weglating van anam: koepang sirah == 36 duiten, die 30 ets of koepang garih == 36 ” bi) bi) duiten, die 10 ets waard zijn. Bij de koepang lapan en poeloeëh heeft men die onderscheiding niet. 352. Radjö Moedö is de broer van Boendö Kandoeäng. 353. toeka* booze zweer, ellerbuil, tekong een soort van melaatschheid, poeroe en mambi bidat huiduitslag, de eerste vertoont zich vooral op gevoelige plaat- sen b. v. onder de armen; lasö een ziekte, waarbij de ledematen sterk opzwellen en verlamming ontstaat (zie lasa en soe vdW.); poeroe haboe een uitslag waarbij de huid afschilfert; koeboeis (zie hokot vdW.) krom, samen getrokken van de vingers of toonen, mangoekoer* uitkrabben, zich schrammen. 354. goedam — godam, manggoedam hard slaan, ranselen. 355. fandö badië malarch tangan (in andere vindt men balarèh-larch veel geweren). 356. gilò — gila, manggilökan zieh bezig houden met iets, aan iets bijzonder zorg besteden, manggilökan koedö paarden verzorgen. 357. mahitan lasoeïng het rijstblok zwart maken, omdat dit gebruikt wordt om er kruit in te stampen. 258. manggatös doorbreken, in stukken doen van de pinang met een mes, anders met de tanden. : 359. darië* het brakend, knarsend geluid van iets b.v. van de schoenen als men op scherven trapt, op de tanden knarst enz. 360. pirië (zie vdW.) manurië* tusschen vinger en duim fijnmaken ook fijnwrijven met de vocten, mamairië* talingo en de ooren knijpen, ze knijpen, om- draaien als teeken van boosheid. 196 361. marantangkan tali het in de lengte uitleggen van de koorden vóór iederen djoeara, eerdat het hanenkloppen begint. Het touw ligt met het eene einde naar den djoeara en met andere naar het midden van de baan. De djoearas mogen niet verder komen, dan de lengte van het touw aangeeft. Hierna geschiedt het zoogenaamde manjaroekan toeah d. 1. het uitroepen van allerlei bovennatuurlijke eigenschappen, die de haan bezit om hem daardoor aan te moedigen en te doen winnen. 362. hajam pilêh een vechthaan met zwarten snavel en pooten en gespik- kelde vederen. 363. maloe tapoepoeä* padö hkant'ng, harang tatjorèng padö moekö sampai mandjoedjoeäng sangkas hajam zijn uitdrukkingen die beteekenen te schande gemaakt zijn; poepoet” (vergelijk poepoh vdW.) mest, bemesting, mamoepoeä* bemesten, doen smeulen van vuur door het bv. met asch te overdekken, in het geheim opruien fjorèng (vergelijk vdW.) smeer, streep, mantjoreng strepen, smeeren maken op iets; sangka® hajam een korf, vlechtwerk, waarin de kippen eieren liggen. 364. ba* sipontong balangkitang, tarasò adò dapê* tida* evenals iemand zon- der vingers langkitang vangen wil, hij voelt ze wel, maar kan ze niet vasthouden (pontong van lange voorwerpen, een stukje of eindje er af; langkitang een schelp- diertje); bagaï si bisoe barasian evenals een stomme hardop droomt (hij zou wel willen, maar kan ’t niet); uitdrukkingen om aan te duiden, dat men iets wel gevoelt of begrijpt, maar het niet onder goede bewoordingen kan brengen. 365. patoeih tongga een horte ofgebroken donderslag. 366. tinggang middel, raad (vergelijk vdW.}. 367. boeboei® (zie vdW. UI) uittrekken, uitrukken, hoog uithalen bij het zingen; oerang batanam nan mamboeboet* hij die geplant heeft, is ‘tdie uittrekt, fig. hij, de heer en meester, heeft tzelf gedaan, heeft er zelf aanleiding toe gegeven. 368. mamanljoeäng scheef afbouwen of afsnijden. 369. ait diminoen pahi®-pahi®, nasi dimakan rasò sakham, het water, dat wij drinken, smaakt bitter en de rijst, die wij eten, als zemelen, fig. wij zijn geheel moedeloos, wij hebben nergens lust in, wij verkeeren in groote zorgen. | 310. anòös of hanòs==enak, stil bv. van ‘t water, van den wind, opgehou- den, bedaard, stil zwijgen. 371. lalim — thalin. 312. manjanggah zich verzetten, tegenstribbelen, zich onwillig betoonen. 313. pangadan de onderste balk van een raam, sloof, bovenbalk van een hekwerk bv. in een galerij. 374. pajoeïng pandji een soort van scherm, bij feestelijke gelegenheiden gedragen, boven het hoofd van den jubelaris, ook boven het lijk van aanzienlijke personen. 315. kaliki sapandjang aië hilië met draaierijen omgaan, niet voor ‘t rechte uitkomen (kalikt?). 197 316. roesoeh bedroefd, bekommerd, bezorgd. 317. mamangkoe radjö den vorst omringen, omgeven bij wijze van eerewacht. 318. galoegoeth of galogoh korrelen, roffelen op een trom. 379. paratian gevoel, stemming, inborst. 380. djamboeä de kraampjes of winkeltjes op de markt. 381. ba” baoerèh katang-katang ba* pala” babadjoe poelò, ba* dikanjang kan- dji aië evenals iemand, die met katang-katang wordt gewreven, evenals iemand, die transpireert en nog een baadje aantrekt, evenals dat men zijn buik vol heeft met stijfselwater; uitdrukkingen, die beteekenen er nog erger aan toe zijn, in nog on- aangenamer toestand geraken. ba* bakampoeäüh tigò’ hetò, bagai manjandang loekah hgö, evenals dat men een kampoeh (salendang) van drie hesta’s aandoet (deze is te klein daarvoor), even- als dat men drie fuiken op den schouder draagt, beteekenen ‘thard te verdragen hebben, in moeielijke omstandigheden verkeerende, baoerèh water sprenkelen bv. op planten, die droog zijn, het lichaam ter afkoeling wasschen met water. katang-katang is een plantje, welks bladeren veel gomdeelen bevatten. Voor het baoerèh wordt gewoonlijk sidengin en sitawa gebruikt; door katang-katang te ge- bruiken ontstaat er jeuk. Deze verklaring is niet zeer te vertrouwen. kampoeäh (zie kampoh vdW.) een kain van dubbele breedte nl. twee enkele (bidang) aan elkander gezet; mangampoeëh aanzetten, aannaaien enz. 382. barambang of barembang hatì ongerust, in het onzekere verkeeren, wij- felmoedig. 883. kampi? een biezen zakje of taschje, waarin kleinigheden: tabak enz. geborgen worden. 384. kadam — kalkdoosje. | 385. maloe oerang de verloofde of de vrouw van een ander. E 386. bas katö djanjö oerang haalt zij hier uit gewoonte aan, want het zijn haar eigen woorden, die de pantoen uitmaken. if 387. satampoeäh sabahi nangkò ditmaal, mambaht werpen gooien, mambahi banjanji hard zingen, zingen uit de volle borst, mambahi makan enz. 388. kandji en kalamar (men zegt ook goe/lamat en galamai). mangandji stijfsel maken, mangalamaï kalamaï maken, fig. iets geheel ten on- Pderste boven smijten, verwoesten, vermorselen (de kalamai wordt gemaakt van rij- Estemeel en tanggoelt, die met elkander vermengd, hard gekookt wordt, koud gewor- den is zij een veel gezochte versnapering, die zeer lang bewaard kan worden). | 389. adat taloeä* thmboenan kapr in het algemeen van personen, die door hun PF maatschappelijke positie de vraagbaak van iedereen zijn en die dus van alles | moeten aanhooren. 390. dipaoet” ta* batali, dipanggung ta” djö apt, aanhangig blijven van een zaak, Faan de praat houden en dergelijke, vooral van vrouwen gezegd; niet bij haar ko- men of niet in hare uitgaven voorzien en toch niet scheiden van haar. 198 391. bafjarat lart scheiden door weg te loopen (gewoonlijk van den man, zonder dat dus het huwelijk wettig ontbonden is). 392. amêh sakalt limö ter bepaling van een bedrag, waarvan datgeen betaald wordt, wat door de twee laatste woorden is aangegeven — f 32. 993. takoet” inbeping, insnijding, kerf, dikwijls als teeken van afspraak of overeenkomst. 394. barang tahirih ma” tadagiëng, barang takaloeës ma* ba Djao, barang nan lapoeits ma” njö sabah als er dan toch te diep afgesneden is, laat het dan maar geheel tot in ‘tvleesch gaan, als er dan toch in ‘t blok gesloten moet worden, laat er dan ook maar verbanning naar Java plaats hebben, is ’t vermolmd, laat t dan maar heele- maal afbreken, fig. uitdrukkingen, die een groote onverschilligheid te kennen geven, zooals wij zeggen: is ’t al zoo ver gekomen of heeft men al zooveel misdreven, laat er dan maar van komen, wat er wil; de laatste van de drie hoort men minder, men heeft echter ook nog barang tahiroen ma* tadaoen. 395. nan boengkoeë” dimakan saroeùng, wat krom is, komt met de schede in aanraking, fig. wie kwaad doet, krijgt straft. 396. soenoe; manjoenoe aansteken, in brand steken. 397. mamitih over een balk, bamboe en dergelijke loopen, om aan de over- ziide te komen. 398. pasoepadan grensbepaling (zie padan). 999. lelong of lelang, uithuizig, afwezig, niet op de plaats waar het wezen moet. 400. kanai manganat elkander trachten beet te nemen. 401. makan kanjang, tidoet lalò* eten tot men zat is, gaan liggen en slapen, fig. in Luilekkerland zijn, niets doen dan eten en slapen. 402. hat tasist” ba* palapah het hart is tusschen gestoken zooals de palapah (deze wordt tuschen het weefgetouw gestoken, als men den arbeid staakt), zeer dom of onverschillig. Volgens anderen het hart is tusschen gestoken zooals de palapah (zie vdW.), dus aan den buitenkant en alzoo verkeerd; dom, ondoordacht. 403. gala baralieh met afgewend gelaat, zieh omkeerende lachen (zie aleh vdW.) 404. siö-siö onvoorzichtig, roekeloos, ondoordacht. | 405. De Toean Gadang van Batipoeth werd niet gerekend onder de rijks- grooten, zooals vroeger blijkt. Hij moest zorgen voor het bijeenbrengen der legermacht. 406. gamang bang, bevreesd, huiverig. 407. bapandtë (zie vdW. pandir) zich dom voordoen. 408. bagiö ofschoon, hoewel, moge het ook. 409. sadjoli een paar, n. l. mannetje en wijfje. 410. samvang een weinigje, een ziertje (zie miang vdW.) 411. tagah komt ook voor in de beteekenis van {élap: voor zooverre het verhindering uitdrukt b. v. hambö nas toeroen tagah saki® ik zou naar buiten willen, maar ik ben ongesteld. 412, bakain doeö wordt gebezigd ter aanduiding dat het een meisje is. 200 433. manö basa — amaStahoe wordt in de meeste niet gevonden. A 434. baljamin bangkaïi fig. iets moeten aanzien, dat ons schande of vernede- ring berokkent. 435. Voor samé tadjalt vindt men in andere samö tadiri. De Maleiers nemen fadjalh dan ook voor geschapen, ontstaan. 436. talintêh padö hati, takalang padòö lidah, ba rasö ramboei* mahalitang ’t gaat dwars vcor het gemoed voorbij, het ligt onder de tong, alsof er een haar dwars onderligt, fig. er ligt mij iets op het gemoed, ik heb iets op het hart (ge- woonlijk zegt men /ara ò dr hatò takalang di matò.) 437 mari doet in dezen zin dienst voor noch; ‘tis eigenlijk mari di hambö, mast di basa ampes balai. 438. djaoenh Ida? ten hebben. 439. tjoebëlah kewinkan hambòö kasanan wordt in de meeste handschr. niet aangetroffen, de uitdrukking is wel wat grof 440. moekaloeas — machloek. A4l. lar gombang pamenan soedah hij ziet er flink uit, er mankeert niets aan hem hampvéng tidas geen verre noch naaste bloedverwan- 442. balafjan dikare* doed een stuk tarasi in tweeen deelen, beiden heeft mer de onaangename lucht er van, fig. het veroorzaakt aan beiden schande. 443. mantgabië® badjoe di dadö fig. zijn eigen schande openbaar maken. A44, kalis-kali® een insect, dat zeer venijnig steekt; poetjoet” berah heett een branderige uitwerking in de keel. 445. katjang sibajau-bajau verwekt braking. Al die uitdrukkingen zijn zinspelingen om zijn ongenoegen, zijn tegenzin uit te drukken. De Toeankoe nl. wil zelf den oorlog beginnen en geeft dit te kennen door gebruik te maken van ’t zoogenaamde kias. ‚ 446. In andere leest men: dangan pinang aga* saboeah, tandö boendö badoen- sana*, iloe tandòö poetiëh hati, hati mintoeö boendo tenggang , mamoen boendö djö ma” foean enz. AAT. tjabiës-Gabits boeloe hajam zinspelende op den toestand van broers en zusters, die wel twisten maar zich iedermaal weer verzoenen. A48. lm djatoeth ditimpö djandjang, laï mandi lar kahoedjanan, kamatian mahanta nasi vallen en de trap nog op zich krijgen, gebaad hebben en een regenbui treffen, een doode in de familie hebben en rijst naar een andere woning brengen (tis gewoonte, dat bij sterfgeval de vrienden en betrekkingen rijst komen brengen fig. dubbele schade hebben, in nog onaangenamer toestand gekomen zijn. 449. kambait* een dringend, beleefd, vriendelijk verzoek uitdrukkende. 450. djalang-mandjalang bezoeken bij elkander afleggen. 451. iò bana Boendö Kandoeïüng kö; iö bana geeft verwondering, ergenis te kennen zooals wij zeggen, dat is wel, dat is ongehoord, dat is wat moois. s Rn had 199 413. kawa (vergelijk vdw.), mangawa bewaken, de wacht houden, tegenhou= _ den door de armen uit te strekken. A14. kampih opsluiten, omringen, omgeven, bewaken. A15. sidiës elim, berekend, vlug van begrip, juist van oordeel, verstandig, manjidiësi bij zich zelf het goede en kwade van iets overwegen, bij zich zelf de kunde, het gedrag enz. van iemand nagaan. Hambölah manjidië*t oerang nantoen ik heb mij al op de hoogte gesteld omtrent zijn gedrag. A16 midiës geslepen, uitgeslapen, zeer slim, oerang midië* iemand die moeielijk te foppen is, vooral als het zijn eigen belang betreft. 417. arih achterdochtig. 418. djoeari (zie vdW.) knap, verstandig, kundig. A19. aga* overwegen, nadenken, wikken, probeeren; taraga® verlangende, _begeerende zijn. 420. malaboeëh djandji (in deze uitdrukking komt malaboeëh voor in de beteekenis van klaar of gereed maken) afspraak maken; malaboeähkan tanoen het weefgetouw klaar maken. 421. nan denai hitam denai poetihkan en die andere uitdrukkingen gebezigd voor waarmede ik handelen kan, zooals ik wil. 422, malenggang tida* tapapèh taga* tida” tasonda* met de armen slinge- en en geen boete betalen, en staan zonder zich ’t hoofd te stooten, fig. niet verhinderd worden in hetgeen men doen wil, ongestoord zijn gang kunnen gaan (sommigen willen tapapèh aan den vischhaak blijven hangen, fig. verhinderd zijn iets te doen. | 423. oepatt = oepè li. 424, kató lapoeä® lapa” onbeteekenende praatjes, gewawel. 425. djolong pas, kortelings, begin, oorzaak. 426. baranggoei* met geweld van elkander rukken, op ruwe wijze van el- kander scheiden, zich van elkander afkeerig toonen. 427. malam samalam danat patgòö, ik heb slechts een derde gedeelte van den nacht geslapen d. w. z. het grootste gedeelte doorgebracht nadenken, fig. die zaak neemt al mijn gedachten in, ik doe niets anders dan er over denken. 428. mandoendoetng hct doffe, zware geluid van de taboeh. 429. manjembat wuiven met een doek en dergelijke, in de haast wegnemen, overslaan van de vlammen, invallen bv. bij het zingen, in de rede vallen. 430. manljatja herhaaldelijk slaan, tikken, rammelen. 431. bamboeët zwellen, opzwellen. 432. ataukah randjau man lah lapoeä®. Im andere leest men nog adökoh radjö nan mandoegang, adökoh manti lantja hoekoen, taptan siapò nan marantjah, ataukoh pari” nan tarampa zijn er vorsten, die zich verzet hebben of mantris, die te veel baast maakten bij het opleggen van straf, wie is de badplaats binnen gedrongen of Zijn er wallen omgesmeten? Dit past ook beter bij ’t antwoord mandoegang tegen jaan, zich verzetten, tegen iets indruischen. Eea haan dine 20% 452. diam di laoei® masin tidó, diam di banda tas maniroe in de zee leven en geen zout kennen, in de stad wonen en de gewoonten niet volgen, fig. niet wer ten hoe ‘t hoort. 453. (jekò koeliki in andere tjeke kikis zeer gierig, erg op de penning wezen. 454. saoct een rotan koord of dergelijke bij wijze van strik om de pooten van een dier geslagen ten einde het te laten vallen. 455. tjempai berm=tjêrar-beras. 456. boeiëh schuim. 457. mimpi sabananjö; de Maleiers onderscheiden mimpt en angan-angan. De eerste zijn droomen, die iets te beteekenen hebben, de laatste die welke men heeft als men over een en ander sterk denkt. 458. mangimpau hoeden. 459. padang si randjanö mat mamandang, een groote uitgestrekte vlakte. 460. malanteh doorheendringen, doorendoorgaan. 461. urès in de richting van, arè* mari aan deze zijde. 462. bangka spoor, indruk. 463. ditoeroent alang-alang, dilompati tida* sampai te klein om er in at te dalen en er toch niet overheen kunnen springen, fig. vrij groot, vrij diep. 464. ditimbang dangan njaö verwisselen of ruilen met de ziel, fig. er 't leven bij laten. 465. tida* lah denat tahoe pandai is een uitdrukking die te kennen geeft, dat men overtuigd is, dat de zaak zeker slagen zal of geheel is afgeloopen met datgeen wat men gedaan heeft of denkt te doen. 466. loeloeë* modder, slijk. 467. pimpiêèng een grassoort, hoog opgroeiende. 468. salah sadan zegt men gewoonlijk van het huilen. 3 469. tanga eigenzinnig, koppig; batangka twisten, disputeeren. 410. koetjoei® spits toeloopen, kegelvormig, in knop, nog niet ontloken van bloemen; koetjoei® awa” banai bérang ik kroop in elkander toen ik beknord werd, mangoetjoerkan talingö de ooren intrekken bv. zooals paarden, die schrikken; mangoetjoei”kan ikoeä den staart tusschen de beenen trekken. 411. sotjoetjoet en panah lang zijn insecten, wier steken vergiftig zijn. 412. bakadja-kadja loetoei® hals over kop. 413. aroeäh wordt ook gebruikt in de beteekenis van bewustzijn, denkver- mogen; zoo zegt men van iemand, die verschrikt is: helang aroeäh dén mandanga ik was geheel buiten mij zelve, toen ik dat hoorde. 414. rabö-raboi op zenuwachtige ot onbesuisde wijze alles aangrijpen, overal heen loopen enz. 415. des sah njaö na” hilang komt voor in de beteekenis van moeielijk kun- nen sterven, bang zijn te sterven; later leest men ook des takoei njaö kan hilang. 416. In andere si Tambaht mamandjes dadö®, si Barakat mamandjè® roekam, 202 si Baroehéh karoempoen sala”. Zooals later blijkt heeft de verhaler niet goe onthouden, waar zijn helden zieh verscholen of welke wenden zij gekregen had den. 417. manggaroeïng luidkeels huilen, een groote keel opzetten. ATS. oemajang een brandende pijn bv. zooals bij ’t zuur. 419. taboeú* —tebok van een gat door en door, habih taboet”-taboeüs één gat en al, vol met gaten, geheel doorgescheurd. 480. tabangkan heb ik genomen voor maken, wijl ’t moeielijk te veronder- stellen is, dat er op die plaats reeds een stgai aanwezig was. 481. sigar een boomstam, waaruit stukken gekapt zijn om er bijwijze van ladder tegen op te kunnen klimmen. 482. mamakan oerang in hevige mate verstoord zijn , zooals wij zeggen iemand willen opeten. 483. bagö, ofschoon, immers. 484. oemang koudvuur. 4855. garan misschien, wellicht, denkelijk, in ’talgemeen twijfel of onze- kerheid uitdrukkende, ’twordt voor de lagoe ook somtijds tusschen geplaatst zon- der de beteekenis van den zin te wijzigen (zie vdW.). 486. gariëng (zie gring vdW.) ook ontsteld, bang, bevreesd; men vindt in andere ngari wat hetzelfde is. 487. ba” toelang dalam rakoetngan, bas doeri di dalam daging ba* garam dalam garaman evenals dat men een been in de keel, een doorn in het vleesch, zout in de kiezen heeft zitten, fig. tobben over iets, onder den indruk zijn van iets onaangenaams, dat ons is overkomen. 488. soedji klaar, gereed. 489. babintjang-bintjang praten, keuvelen (zie bantjang vdW.). 490. In andere bahasös. 491. ba” kilès di hoedjoeäng tandoeüs evenals de bliksem op de punt van de horens, ba hilè* gebruikt om groote snelheid uit te drukken. 492. kintjò mengen. 493. gilò maboeä* mandjariëng angin, tarasö adöó dapès hdö ’tis krankzinnig wind te willen vangen, men voelt hem wel, maar grijpen kan men hem niet, fig. een hopeloos werk verrichten, het onmogelijke willen doen. 494. boengkoeih batarawang in andere boengkoeih nan disandang ; boengkoeih op sommige plaatsen gebruikelijk voor zakdoek. 495. tapiës met de vlakke hand slaan, bij wijze van lietkozing. 496. mamatö-mator in ’toog houden, er ten zeerste opletten. 497. harang habih basi binasö enz. de houtskool is op en ‘tiijjzer bedorven, te blazen zou roekeloosheid zijn; want smeden gaat niet en alleen de wangen zouden zwart kunnen worden door de kool en de oogen zouden gaan steken, omdat er asch in gekomen is, fig. alle moeite besteed hebben, al zijn geld uitgegeven hebben 203 nie doel te bereiken, maar alleen schande krijgen of ongelukkig worden (ge- ijk wordt alleen de eerste regel gebruikt). 498. padja—=kind. 499. ramèh—=rtmas; mati taramèh plotseling doorblijven. 5OO. toenggang hilang barani matt bereid zijn heen te gaan en durven ster- ig. zeer dapper, den dood niet vreezen. 5O1. djökö* santanò komt voor in de beteekenis van djikalau huranja. 502. mangakös met de vingers aanraken, aanvatten, bij de hand hebben. 503. pamalan duizelig, bedwelmd (zie malan vdW.) DO4. sanhë naast, evenbeeld, gelijke, weerga. 505. kajoe ramang een boom die bij den Maleier zeer gevreesd is, als be- d zijnde door duivels en booze geesten; kajoe hilangan hantoe rajö eveneens pookbgom. 506. tamin taroeih een waarzeggersspiegel. 507. garang, hard, streng, onstuiming (zie vdW.) 5O8.| katindts kleine trom. 5O9.\ patië” is o. a. tokkelen op snaarinstrumenten, men zegt ook mamatië ng flujtspelen. | BIOF hamtng of anteng, stil, eenzaam, doodsch, verlaten (zie vdW.) BIA djantang lijmerig, kleverig. 512. maniji” muis. 513. makan hat baoelam djantoetng, hinderlijk pijnlijk zijn voor ’t gevoel, over iets, waaraan men weinig doen kan, inwendig verdriet hebben. Dl4. moenggoe verhevenheid, hoogte, heuvel. 515. Men leest in een andere, sabagar poelò adië® kandoettng, sababnjö ba- injò bakoempoel, djökös oerang batjintò djahè® itoelah gara* djan sipadth. 516. boeransang onverschrokkenheid, doodsverachting. 517. boeroeä” baië* wordt dikwijls gebruikt in de beteekenis, die boeroeë® heeft. 518. peló zeker, vertrouwbaar. 519. poeëh zinspeelt op de punten der wapenen, die met vergift zijn in- ven. 520. djangan ditahan-tahan toendjoeù*, djangan diganggam-ganggam barò niet zooals iemand, die zijn wijsvinger bij het vuur houdt of alsof men gloeiende } met de hand aanpakt, fig. aarzelend, wankelmoedig, achter takoei* in som- nog oerang panakoeis lakeh kanai, wat echter nooit gebruikt wordt, de gewone ukking is pandarèh dalam kanai. 521. moeang balakang voor mamboeang balakang, 700 ook mamali voor mambali. 522. kalapö oud voor sommige vruchten, zooals klappers, penang, peper mangalapökan oud laten worden ten einde te doen ontkiemen, voor silarö kan- ng vindt men in andere sarö” kandang. eeen „ … grt 204 B) £ ik: hi 523. soeka bahajö mangatökan i in het aen ve gebruikt y mij moeielijk zijn u te zeggen, welk gevaar ge loopt, wat ge duchten hebt : 534. bêrmat in andere mamitah. ì 525. antah balakoe para” siang antah balakoe para” sandjö. Velli cht zal ’s morgens, wellicht ’s avonds haar verzoek (om te sterven) ingewilligd veen 526. hita taganggam dì hoeloenjd oer-y taganggam dimatönjó het hecht w door ons en het scherp door anderen vastg-houden, fig. wij trekken aan het bá eind. ’t Komt mij voor dat de zinnen hier verkeerd geplaatst zijn. Oela” alainjö biljaró toe djökö” tabaönjö st Bonsoe, bitjarö ringan lais j zÀ apö sababnjò damkian djókös dikatja® toekoeës parang, djökö” oentoeäng Allah, kita taganggam dihoeloenjò’ oerang taganggam dimatönje; ditjari oerang ‚ab naran en dan de nog overblijvende zinnen. De vertaling is dan: want mocht m den oorlog willen, dan zullen wij, zoo God geeft, aan het langste einde tu en mocht de justitie onderzoek naar de zaak doen, dan zal men aliicht « denkbeeld komen, dat prinses Bonsoe door een tijger verscheurd of door den bli