EE dd rd p
… „
er me pe Ertveld gd een a vroren 4 vegeteren Dente er Tape ver ed bre) ran nme
nd vdnn dh vairntepe 08e vee ms veh pass oa pat p 8, premmep oa
aaneen
…tn Def
Eer obime „a ve En : | tetes
EN d rdf Pan EE ME dndnsd tog bese dep rn
IJ al me se th Bidean . TD jad vers woarbefaprdnand.: sn etn kad ai Vogten engin pfnberen EN
ve Iatan nd Und ’… er 4 mOen sorn emee en, oto bt ne Oe re nde doen
de pe ante ap s in nbaided id eed 1 srt ele be on he wgn sala ein Ed. beed vet
mpd element bels de E ee Baan hal dat we
d rare wemeten .… En . rr hen en dede ded ern tar apen
. voo dad oe, a hen handed zeten np) elder edere EE ete hea ard _ e tetten emee 7 ot - - hed ere Bain wa …e Sayn Pasi eee over EE
4 ee ap te ns saas or Deine
jes ben wer aderen
meg on Ie
teres ro de vt el
er otahepen de nd 4
ap Arlp erdennerer
d nt abmen p _ herte serene penne oen benee Torten em mnd pdengner nr a ve tenere
nn a dadd batman oe wanner berend pn en vh hade een eter
Ee
epe g depg wr oe ze 05 prem p ee maabt SN
agpo pe tad ee
Pee ide er, "hees Padt srhsant 5 regt Ae rna 4 en pen ’ Ea ARMOEDE IE od pu . en Ek ee tan get ep bene ge 4 Maagd pied brie dent geveerde beenderen ne pag ee: reken ze on meen enn Das ere ved vrinden be Ve ortelotenamen veteder eral: Aectre »Ì pe sale L mn, 4 ry tees NA venter et aa …tpe . ue " amedee oe ie jr _ esra erardie it: bop manet SES eg intel bedr, math ete OK in he dn ontr p 1e esran pens a) nk mat Pp e pn an ntt 5 . el evereget verken reta ee Ln hatetn pes aen _L Ae MS Arnen 4 rag = Ee wenn tet pre … Kerdtne pede ee p gene paires 2 mentrenn venne men
egte iecere) se vee
tapen,
zj tnne ede Ten osoontenen ob gm a -
…eb iep vedert /S aard op pp etende pere DW fot ver Pe read at bete oven treten rr,
En „nde p + e
_ perd …
. beesie Es anjer men ete Oe reta
rn vent oe pe
EN wdn Oe. « tnt p Bnn: 8 Band
en es ved
agr
1 men ÚL
$ ne Kal KAA pd
en
8e ed ° be se vake p vet areas ovens ade pe ree nne teren Peder ong veaet
eht tad petri
vj ad He
wan ord abort baden
share 1 all à Dj bin she. ete vet . E nk terr. ie ‘ Balin ie ee
ales egen «men nn ve’ ste stee je en tee en beper eneen
PD dn ad ht pi (vald
ede ha } r or Ee ke ee pn 4 dane pent reed den : „en ten tabepemnies vas vergt ht | » be omteje
ever orteven . en ne
„het
eee
„ier, jerowete
vient seren
as nl ee peet as
tire en virge ke
sE
‚eh
es:
. pe 4
ae kekesed Ter s & eam hegst eh vn en … pee magen + theos fee
gemeent pant bean me jer omde oer
…
ne 1 e dte eme
et ebde Va ronnie ek 4 Me etie tee
eed reis ve set jep ate in
zeke, behal oe. ne ae mens dt ee d
.. ej heeel oe. ete
vergen b
ette vore
Á,
‚te .
Er:
ee Pi
Lbr se pe REN
made en geveerde p
jee be apmre gm ® j pt en
bl ee benne pete jeden jah
0 Ae
tevege-
en oe pen geene pe pe
e briadatep
Bert belsen 1Ì
teen ‚e
von Je ad etheen . ren vg ed nnhekd (raa bor tas, Mp, Paak Cene vn on ver
Aare ter eer
venne ve rzteros pednte wserrds ee » ine ager apnen
.
spat ven. ahye ï detedadn Tnet de ee Shndelknd aten oermens eagen
ngen eeh bes vn
ee be poen mes „bet peers
en aen en u:
Te bee
” ette para + verende repen on. meme + eutvoind Dui 4 vann eene Dede ran & ee eigent 40 me ier sere er teen ad ted nent. mee . wa enteb ogenen h rie en ve ze eneen
ne mie do Benten Tame dn remt men etn ee Det EE es get pe pmen
4 ese En A na De td dpd _ paste repr
Oe eens 8e, …eetg
„elise; - è pent ie den enneh deint. ok
ap 140 waren on Armen vaken des Oven pf earn Die pese We ee pe pen vaars epe edel
ens dad ranked et ere tte Ore see derje 0O er amit 06 tom ade
eten
eh} we sep
mln ven vt nrkek + jes
res vaan »
sheet ver pre
aes armere taerae enen ode nee en, tnankekandienntd
. einen ie a
ent babe oe Vene s Waneer veh amedee te pig wen k ehbo dr bed aa Een enten age ee . bg gen Dee kika 4 ie & f & ve zee be nr ene je aen Kade rea PJ al wle 4 we teens haet orden iet medie jes rept enk op 4 ete pees nne prengrregen d gt © tabe. : ahekaedber
N adh. ade be jet pele ek
he ieder
Kan
ld ns … eBebenfn arne had si pnt oP Pora
ik, Wibrarp of the Museum
oF
AT HARVARD COLLEGE, CAMBRIDGE, MASS,
Founded by prfvate subscription, In 1S61.
\ Ey # 4 “ 8 ie £ À Pr, : i , En , { Î : s : vb 4 L & - k Pa, NA 4 ed of : PRA 1 AF ‚k ( ke N * , Ene Lal } _ Leen saf ZN í Pe, Es! N re J ' p al É RA 4 f AE Vp EERS 4 Me : t { „el ba), ij ON el , Á£ Ee Mis B or : ‚ Ee hd NIE rl NMA | ike eek AT TAK Br PAS 2 S A, bs a b p pl A te VIA > AS bj AEP eet: 6) ln Ô 4 $ # . | ij ‘ Á fj „ ë “vn \ q Ps ’ Nel, Bk n CATE BEREA RE 5 í ‘ Rss gr) d KAn EEn y 3 ke eN k R } 1 de, 8, Lr _ 4 iel, je en re D\ Kes Bi 4 RL, wt à vi Pe fs, Í MATROOS EA er t EARL irt N | di ef A nm “ Ni tel - KS fi bi / : RL sh d he
‚ een a hd
eé
pe, . er Ed nin ennn Beentneedatsd el Mende Es = E „ Se hd
Ds ride
rsr
Di enn
ne ren
gn
En
heren en 3 ten AT . Es d
ne
en
kt n % A ed k _ Md , tr » : f ' \ ' ; , ' k Î sd í U el) A
in As N ae 28 4 od p Le oe „A - ak » he « en Br rr ej tn rn ne “an IT tt ET
B Wor Vd Ke «Bn
er:
rt VG EEE
ke
kan add „ n re D- en he] es AN MN be en Pay Ed ar pe he Ns Ke mt , hak E pe k 3 P B pd ns EN . he B] 5 Ee a > 45 ev NA NA" nier Was
es
, ” rn Kade hiene nn Dn BN
} Kk Den v rr _ 8 NN ff We r N A } P rk bipt
; 4 ea de : ’ gE ee a dek ‚. dd pe LE 8 g Eer, bs ij en eng f k y ka boa, c EN id : k d « LA pr rn oe ï en dj ‚ & he is sd £ Mt hm Pl, ik dak _ af j ir wid en een ie wk } \ / RAE b ke FVS 3 js de paden * 4 hi br AES é er it » 4 Aaf È \ | xr ,. î . Ld \ N % - pn 1e Bid de at dts 6 8 is hee 3 n TA s A, p Le it nik ‚ N t À | 7 4 À, le Mie À IAC ik A vs B hi _ 1 A de nd 1 | \ 1
ne dn oe ; PN Te sor Ke A, ek ee a 1 zend 4 a en e kh, en == eend ' ve Ee rj a \ f p $ * ’ zi r 1e KA, h ‚ A fake df 4 3 pn pe ron ter jn ek ve - _ NN > + bn, — Kd k ke » - ' kg te
ed S > had Á w d t r zát ‚ Le -
\ : Jr Kek eed 8 d fi pek je h Á dj rd
hi é \ d d dl *
î je ‘ fi N di 4 oe '. k, E : pr, te = 1 # Un 1 N Or sla + ad Í ee ee ne: 1 Á t Ee _ Û : De
mn
nn
EE PN
nn en tn EEEN ptn a we
LEN
MH
A
/ EI
5 IIP
Afl
HIC
df 4 é De zi
AT
A S „ 5 - ZE a U
ra EA DE,
Alors
4 Ir,
EK)
RAAP MEEDER AA OD SANTESA
of NK
é 8 si
he
u Á :
De uitgave van het XIIIde Deel der Wer- ken van het Bataviasche Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, op welks spoedige verschijning Besturende Leden in het Voorbe- rigt van het Xllde Deel hoop gegeven had- den, vs door eene onvoorziene oorzaak, tot ons leedwezen , tot hiertoe vertraagd geworden. Reeds vvór eenen geruimen tijd was het grootste gedeelte daarvan afgedrukt, en het- zelve stond op „het punt, om uitgegeven te worden, toen om redenen, die geheel buiten de schuld des Genootschaps liggen, en waarvan
wol
welligt naderhand aan het Publiek kennis zal gegeven worden, het daarin opgenomen Stuk niet in het licht mogt verschijnen. Hoe ont- moedigend deze omstandigheid ouk voor ons was, hebben wi echter geen oogenblik verzuimd, om nieuwe bouwstoffen te verzamelen, ten ge- volge waarvan wij nu het genoegen hebben, dit Deel aan het letterminnend Publiek aan te bieden. Hetzelve zoude spoediger gereed geweest zijn, ware het niet, (in dit zi alleen ter onzer verschooning aangemerkt!) dat ’s Lands Drukkerij , de eenigste plaats in Neêrlandsch Indië, waar men iets van belang kan laten drukken , nu en dan'zoodanig met officieel werk ware overladen geweest, dat daardoor, en te regt, al bijzonder werk, zelfs dat der Weten- schappen, moest stil staan.
En als nu overgaande tot eene beknopte vermelding der in dit Deel opgenomene Stuk- ken, zoo kunnen wij, wat: de twee eerste, daarin voorkomende Verhandelingen betreft, ons veilig gedragen aan de voorrede, door ons Medelid den Heer Frrrze daarvoor ge- plaatst. De cholera-morbus zs zonder twijfel eene der zeldzaamste en te gelijk eene der wernielendste ziekten, die ooit ‘onder het mensch- dom gewoed hebben, en zal uit dien hoofde altijd een merkwaardig en belangwekkend ver- schijnsel opleveren Eene beschrijving dus, waardoor men den aard dezer verschrikkelijke plaag beter leert kennen, en elke poging,
door
ae
Deen dd
door de Kunst aangewend , om haren doode- lyken invloed te stuiten , moet ook voor de Wetenschappen van belang geacht worden. Wij betuigen derhalve aan de verdienstelijke Schrijvers daarvan voor deze hunne hoogge- schatte bijdragen onzen openlijken en harte {ken dank.
Wat de derde in dezen Bundel vee Miele Verhandeling betreft , namelijk over de afkomst der Japanners ‚ door den Heer Dr, von SIEBOLD, de naam ulleenvan den geleerden Schrijver daar- van zoude ons reeds noopen, daaraan geene gerin” ge waarde te hechten ; en in dit vermoeden zat men zich ook na de lezing geenszins bedrogen vinden. De Opsteller had dit Stuk, hetwelk door hem op Japan zelve geschreven is, als een gevolg van menigvuldige onderzoekingen en nasporingen, door hem gedaan, eerst aan de Socièté Asiatique te Parijs toegezonden; doch deze geleerde Maatschappij had zich met den inhoud daarvan niet geheel kunnen vereenigen, en daarom zwarigheid gemaakt, hetzelve in het licht te geven. Dr. von SieBorp vond echter de meeste, daartegen ingebragte be= denkingen ongegrond, en bood nu zijn oor- spronkelijk , inde Hoogduitsche taal geschreven handschrift aan het Bataviasche Genootschap aan, onder verzekering, dat hi zich van de juistheid der daarin geopperde stellingen nog allezins overtuigd hield. Besturende Leden, op deze verzekering vertrouwende, en van het
be-
gemenen
beginsel uitgaande, dat elke Schrijver verant woordelijk is voor hetgeen hi schrijft, hebben dit geschenk met dankbaarheid aangenomen,en daarmede dit Deel verrijjkt, waarvan het, naar ons oordeel, geen gering sieraad uit- maakt. Jammer is het, dat men daarin nu en dan op eenen duisteren zin stoot, en wij zijn ook niet overtuigd , of de Japansche woor- den en namen overal wel naauwkeurig gespeld zijn; maar het manuscript was zeer ondui- delijk geschreven; en de Schrijver intusschen naar Nederland vertrokken zijnde, zoo was er ook geene mogelijkheid, om daaromtrent op=- heldering te bekomen. De toegenegen Lezer houde ons dit ten goede, te meer, daar wij den waardigen Schrijver verzocht hebben, orn, wanneer hi de ingeslopene feilen van groot belang acht , ons daarvan eene verbeterde op- gave toe te zenden, welke wij dan vooraan in het volgend Deel onzer Werken zullen plaatsen, Voor het overige zeggen wij dat kundig en voorbeeldeloos úverig Tid onzes Genootschaps, die reeds voorheen meermalen onze Verhande- lingen met keurige en zeldzame Bijdragen begunstigd heeft, ook voor dit, niet minder belangrijke Stuk onzen opregten dank, en be- velen, ofschoon van ons verwijderd, en zich thansop den grond zelven der Kunsten en)Weten- schappen bevindende, namelijk het gezegend Ne- derland, den bloei dezer letterlievende Maat- schappij, te Batavia, ook voor den vervolge;
i
in zijne goedgunstige, en door ons op hoogen prijs gestelde medewerking aan, Het was in het eerst het voornemen van
Besturende Leden, om met deze drie Stukken —
het XIIlde Deel te sluiten; doch de weinige omvang van hetzelwe, en daardoor onevenre- dige verhouding tot de vorige Deelen, heeft ons doen besluiten, daarbij ook nog de drie
laatste Bijdragen te voegen, namelijk: lets
over de Daijakkers door den Heer M. H. Ha- LEWYN, voorheen Resident van Banjermassing op Borneo, naderhand Resident van Kadoe op Java, thans op zijn verzoek gepensioneerd ; als mede de Beschrijving van de Kokos- of Keeling-Eilanden door den Heer À. VAN DER JaerT, voorheen Officier bij de Koloniale Ma- rine, thans Ambtenaar op het kantoor van inkomende en uitgaande regten te Batavia ; en eindelijk de Aanteekeningen over het ge- bergte Tinger door den Heer H. J. Dours,
&
voorheen Resident te Pasaroean, nu te Soe-
rabaga, welke laatstgenoemde Heer, tevens Lid des Genootschaps zijnde, ten allen tijde, zoo wel door het inzenden van Bijdragen, blijkens vorige Deelen, als in andere opzigten, de treffendste belangstelling in de welvaart dezer Maatschappij heeft aan den dag gelegd. Welligt is iernand van oordeel, dat deze drie genoemde Stukjes gevoegelijker eene plaats zouden gevonden hebben in het een of ander letterlievend maandschrift, dan in een Werk
als
als dit; maar behalve dat zulk een periodiek werk tot dus verre in Nederlandsch-Indië niet bestaat, zoo heeft daarenboven de ondervin- ding geleerd, dat zelfs zulke korte opstellen, die betrekking hebben op de kennis van ban- den en Volken in deze gewesten, aan het we- tenschappelijk Publiek in Europa niet geheel on- gevallig zijn. Wi bieden dan ook deze Stukjes met vrijmoedigheid‘ aan, en verzekeren der- zelver onderzoek-bievende Schrjveren van on= zen dank.
„Met leedwezen hebben wij opgemerkt, dat, behalve de reeds vermelde vermoedelijke spel= en schrijffouten in, de Werhandeling van den Heere VON SITEBOLD ; ook nog eenige drukfeilen in dit Deel zijn overgebleven. Zi zijn echter
zmaar weinig, en niet zinstoorend. Wij vragen
daarvoor verschooning; en een tegelijk die weet, met welke bezwaren het doen drukken in Indië verbonden is, zal ons dezelwe geree- delijk schenken.
Het is voor ons een streelende en verderende pligt, om bi deze gelegenheid op nieuw aan de Hooge Regering dezer Landen den eer- biedigen dank des Genootschaps te mogen betuigen voor den bijstand, ons weder tot het uitgeven van dit Deel, even als der vorige Deelen, bewezen, door ons het vrije en koste- loos gebruik van ‘’s Lands drukpers met al wat daartoe behoort, te verleenen, terwijl wij den Heer Directeur wan ’s Lands druk-
ker
EERE NRE
kerij erkentelijk zin voor de belangstelling en medewerking , ons in deze betoond. dar ons Medelid den Heer Dr. Frrrze zjn wij ook grootelijks wverpligt voor den verdiensten lijken arbeid, aan de bereiding der drie eerste Stukken in dezen Bundel voor de pers besteed, en de zoo moegelijke correctie der druk- ‚proeven, terwijl de kunstminnende Heer As J. Bik , Luid des Genootschaps , dit Deel weder met zijne lithographische afbeeldingen belan- geloos verrijkt heeft, waarvoor wij Zijn Ed. grooten dank verschuldigd zin.
In de algemeene vergadering van de Leden dezes Genootschaps van den 22 Maart bepaald zijnde, dat er in het ‘vervolg Cahiers door de Directie zullen uitgegeven worden, waervan vier of vijf, bi elkander gebonden, en met een titelblad voorzien, één Deel zullen uitmaken, en zulks om de Leden te spoediger in de vrucha ten dezer Maatschappij te doen deelen, zoo zal daartoe van nu af aan worden overgegaan ; en wij hopen al spoedig in de gelegenheid te zijn , het eerste Cahier aan het Publiek aante bieden, daar op dit oogenblik van onzent wege de Spraakkunst der Javaansche taal gedrukt wordt, in geschrifte nagelaten door wilen den verdienstelijken Heer CoRNETS DE Groor,;, in leven Secretaris bij den Resident te Soera- karta, en door hem aan het Genootschap bi uitersten wille vermaakt, terwijl ons daarene boven van onderscheidene kanten toezegging
van
van medewerking gedaan 1s, onder anderen door den bekwamen Heer H‚, Mac GirraAvrus, Resident aan het Hof te Soerakarta, en door den kundigen Heer J. F. CG. Gericke, Direc- teur van het Instituut woor de Javaansche taal te Soerakarta, waarvan de eerstgenoemde ons eene Verhandeling over den Javaanschen adel, en de laatstgemelde eene Beschrijving van de tijdrekening der Javanen beloofd. heeft 5 terwijl wij ons nog met de stellige werwach- ting vleijen van te zullen bekomen het tweede gedeelte der Epitome Lingue Japonice door Dr, von SteBorp, en het beknopte verhaal van den onlangs zoo voordeelig geëindigden oorlog op Java door den Heef Majoor ve Stuers, van welke beide Stukken wij in het woorberigt voor het XIIde Deel gewag gemaakt hebben.
W ij eindigen deze voorrede met de belangen van ons Bataviaasch Genootschap voor den vervolge niet alleen aan deszelfs Leden, maar in het algemeen aan alle Voorstanders van Kunsten en Wetenschappen ten sterkste aan te bevelen. |
BATAVIA, den 1sten November 1832.
Vlln 5
KORT VERSLAG
CHOLERA - MORBUS
JAVA.
B oorvede
ad
Sedert de groote Cholera- epidemie van 1819 tot 1823 in Zuid-Azie en den Oosterschen Archi pel gewoed heeft, heeft die ziekte deze gewesten, waar dezelve trouwens ook vroeger reeds ende misch was, ( zonder zich evenwel zoo algemeen heerschende te vertoonen ), niet meer verlaten,
maar verschijnt nog jaarlijks min of meer menig- vuldig, en sleept telkens een aanzienelijk aantal van slagtoffers weg. Zij is China en Midden-Azie doorgetrokken , en heeft zich laatstelijk in eenen onrustbarenden graad in verschillende gedeelten van Pusland vertoond, overal schrik en verwoes- Zing om zich weröreidende,
| Ne,
Elke bijdrage tot de nadere kennis dezer ziekte, hoe gering die dan ook wezen moge, kan niet anders dan welkom zin; en het is
deze overtuiging, welke mij de beide volgende
_ Stukken - aan Besturende Leden van. het Bata-
viaasch
Ned
viaasch Genootschap van Kunsten en Wetene schappen doet aanbieden, met verzoek om aan dezelpe eene plaats in deszelfs Verhandelingen
te verleenen,
Het eerste dezer Stukken, opgesteld door
Dr. Murner, bevat voornamelijk de wrarne-
mnìnken omtrent deze ziekte, in de laatst verloo- pene jaren 182) ‘en 18350, én het hospitaal te Weltevrede gedaan, alwaar alle Clolera- zieken witsluitend aan dezen werdienstelijken Genees- hieer toevertrouwd waren, en door zijn Ed. met onvermoeide ùver en naauwkeurigheid gade ge-
slagen en behandeld werden.
_ Het tweede Stuk heeft tot Schryver den Chi- rurgin-Majoor der, Koninklijke Nederlandsche Marine Scniuner, die in de jaren 1821 tot 1824, en dus nog gedeeltelijk gedurende de groote epi- demie, zoo aan boord van ZL. M. fregat Melam- pus, als bj de Padangsche expeditie, welke Zijn Ed. als Iste Officier van Gezondheid bijwoonde, ruime gelegenheid had, deze ziekte
in
dein as SN
in hare verschillende graden, en bij zeer vere schillende voorwerpen, waar te nemen en te be-
handelen.
Hoezeer ook deze beide Verhandelingen in vele opzigten uit één loopen, hetwelk voor een groot gedeelte aan de verschillende tijden en omstandigheden, gedurende en onder welke de ziekte werd waargenomen , moet worden “toegeschreven, zullen dezelve nogtans beide, vertrouw ik, met belangstelling gelezen, en niet
geheel zonder waarde geacht worden.
De Bidon hen platen, welke de eerste Verhandeling vergezellen, zijn gebrekkig, en beantwoorden slechts voor een gering gedeelte aan derzelver bedoeling. De groote moeelijk- heden, waaraan de uitvoering. van dusdanige
„werken hier te and onderworpen is, moeten tof _wverontschuldigi:g strekken voor het onvolmaakte
en gebrekkige daarvan.
| FRITZE, M. Dr.
AA Cr
rie el dd” É ERS AN 7 ‚
wers Á and eh, | pe diss Mater PRE ‘eit ts, wen parijs
0e ii pgs Dd sad, zie vah! eN 4 bape en KEES bie OR a) wilk 2 hk ne Dh nang Biet: iid DN Es K, pe)
bes
ade gr gn mj h Le » U S x i ran ) HEK p.
hehe vele Dn ve EN heh breed
Ke A: zig Bijt peen Et sea Eik Vi x | sd _ |
ES ANN hi ARE MR
Bi, } er u” „ends
ee es t NT Den AS Wo
ge lis
KD ect En gt ijt e vie BN Hen en He
| Stort Verslag
AANGAANDE DE
CHOLERA - MORBUS:
oP
JAVA.
DOOR M. J. E‚. MULLER, M. D,
Orrrcier VAN GEZONDHEID DER f WEEDE KLASSE Bi HET
HOSPITAAL VAN WELTEVREDE.
BEGIN EN VCOORTGANG DER ZIEKTE.
mennen
Ofschoon deze ziekte reeds voor het jaar 1821 op Java bekend was, gelijk wij wit het werkje van Bonrius, een? Schrijver inr de 17de eeuws;
«weten, had echter dezelve zich, zoo veel ons be- kend is, nog nimmer als heerschende of epide= mische ziekte, en in het algemeen in de taatste 5o jaren zoo zeldzaam vertoond, dat men haar naauwelijks meer onder de epidemische ziekten dezer gewesten rekende.
Ä Toen
(2)
Toen de ziekte in 1817 in Bengale uitbrak, bestond er hier te land weinig vrees, dat zij hare verwoestingen tot op deze eilanden zoude uit- strekken.
Toen zich dezelve in 181) te Malakka, tek
tijds noe onder Nederlandsch bestuur, vertoonde, verzekerde de Commissie van geneeskundig on- derzoek en toeverzigt te Batavia, dat men op Java voor de Cholera-Morbus zoo bevreesd niet behoefde te wezen, daar het klimaat, luchtsgestel en de levensvijze der bewoners van dit eiland van
die van Bengale geheel verschillende zijn. _Men gaf zelfs den raad , om van het voorschrift tot behandeling dezer ziekte, dat door den En- gelschen Gouverneur van Poeloe-Pinang aan dien van Malakka werd aangeboden, niet al te spoedig of al te algemeen gebruik te maken, vermits de Cholera onder andere omstandigheden zich anders mogt kunnen vertoonen, en aldus derzelver be handeling beter aan het oordeel der plaatselijke Geneesheeren bleef overgelaten, die met den aard en de bewoners van het land meer bekend dan vreemden, de behandeling ook beter naar de bij zondere omstandigheden zouden weten te wijzigen. Niettemin, en hoezeer de Cholera algemeen ver— ondersteld werd niet besmettelijk te zijn, werd reeds toen het besluit genomen, om alle schiepen, die van plaatsen kwamen, waar de Gholera heerschte, aan een geneeskundig onderzoek ‚ en in geval het noo= dig scheen, aan cene quarantaine te onderwerpen, en
= ne
(5) en wel om die reden , dat misschien eene besmet telijke complicatie met de ziekte, of wel ook eene verwisseling derzelve met eene werkelijk besmettelijke ziekte mogt plaats gehad: hebben, In weerwil echter van alle maatregelen, brak de epidemie in het jaar 1821 ook op Java uit.
De Cholera begon hare verwoestingen omstreeks het midden van het noorderstrand ‚ namelijk te Sa-
Ed
marang en deszelfs ommelanden, van waar op den 22sten April 1821 gemeld werd, dat de sterfte mers was. Op het einde der maand waren reeds 1,255 sterfgevallen aan de Cholera bekend. Eerst den 27sten April ontwaarde men te Batavia het eerst de Cholera; den Sosten dier maand stierven 5 menschen daaraan. Met verbazende snelheid echter nam hare kracht toe, en op den gden Mei rekende men te Batavia 156 doo- den op ‘éénen dag. Spoedig verspreidde zich de ziekte nu langs: de noordkust, zoodat op den laatsten Mei geene plaats van Bantam tot Rem- bang meer daarvan verschoond gebleven was, Den 16den Junij werd reeds door de Bataviasche Courant bekend, dat ook te Soerabaja dagelijks omtrent 76 menschen stierven; en men moet der halve veronderstellen, dat ook hier de ziekte reeds lang uitgebroken was. ‚ Gelukkig duurde de grootste woede der Cholera nergens lang. In Junij was de sterfte te Batavia reeds sterk verminderd, en in Julij rekende men slechts nog 5'tot 8 dooden op éénen dag. Naar | | mate
(&)
mate de ziekte op de eene of andere plaats vroegtijdig was begonnen, ving zij ook aan dáár vroeger af te nemen. Zij duurde het langst op Soerabaija, waar nog in December 1821 dagelijks omstreeks 26 menschen daaraan over= leden. |
Zoo geweldig de ziekte langs het zeestrand woedde , zoo onbeduidend was. dezelve in de binnenlanden. De grootste sterfte in het volkrijke Soerakarta bedroeg 46 op één dav, en in den tijd van anderhalve maand was de ziekte aldaar weêr geheel verdwenen. Verscheidege plaatsen in het gebergte zijn slechts zeer weinig, eenige geheel niet van de Cholera bezocht geworden.
Alhoewel de epidemie op Java niet zoo langen tijd duurde als in Bengale, was evenwel haar voorkomen niet minder vreesselijk. Het meeste leden ook hier te lande de gemeene Inlanders; en de mindere klassen van Portugezen en Eu- ropeanen, vooral die aan zwaar werk in de zon of aan de hevige oostenwinden waren blootge- steld. Maar ook onder de hoogere klassen van Europeanen en Inlanders was de sterfte aanmer- kelijk. De voorbeelden zijn niet zeldzaam, dat op een vrolijk vriendenmaal plotselijk zich de een of ander ziek of onwel gevoelde, weinige oogenblik ken daarna van alle toevallen der Clhiolera aange grepen, en ’s anderen daags begraven werd.
Het eerste, wat men bij het ontwaken ’s mor- gens hoorde, was gewoonlijk de bedroevende
mare
EEE rn
(5) mare van den dood of de ziekte van eenen vriend of bekende, in wien men belang stelde.
Menigmaal werden menschen op den weg, onder het verrigten hunner bezigheden, door de Cholera overvallen, en moesten zich haasten er= gens onder dak te komen. Eenigen bleven zelfs op straat liggen, en stierven, voordat hun eenige hulp kon worden toegebragt. Men vertelt, dat bedien den of jongens, door hunne heeren uitgezonden, wel eens niet wederkwamen, en men naderhand hoorde, dat zij op de straat gestorven waren ; ja men beweert, dat jongens achter op het: rijtuig staande, door de Cholera werden aangetast, en er dood afvielen.
Bij de groote menigte van lijders was het onmogelijk , dat de weinige Geneesheeren allen tot hulp konden snellen, vooral, daar de aan- wending van geneesmiddelen in deze ziekte geen uitstel gedoogde. Men was dus genoodzaakt, eene algemeen verstaanbare beschrijving der ziekte en derzelver behandeling aan het publiek mede te deelen, hetwelk van Gouvernementswege ge= schiedde. In alle Apotheken kon men Cholera- dranken bekomen, en zelfs onder de Inlanders werden dezelve verdeeld. Men had toen zooda- nig een vertrouwen op deze Cholera-drankjes, dat men zich zonder dezelve niet veilig achtte. Men vond dezelve niet alleen in alle geregelde en fatsoenlijke huisgezinnen, maar ook op alle bureaux en dergelijke plaatsen; ja, velen namen
bi
(6)
bij het uitrijden eene flesch daarvan mede in het rijtuig, om zich en anderen dadelijk te ‘kunnen helpen. Vooral echter werd eene goede voedzatne levenswijs, vermijding van alle butensporigkeden, goede niet al te ligte kleeding, het honden van goeden moed, ais de voornaamste behoedmid= delen aangeprezen. _
De tijd, gedurende welken de epidemie wer- kelijk woedde, duurde op de meeste plaatsen 5 à 4 maanden, op velen korter. Zij begon dan spoedig en aanmerkelijk te minderen, en ver dween: binnen 6 à 7 maanden geheel en al. Op eenige plaatsen, te weten, Samarang en Japara,;, scheen de ziekte, na eenige maanden te hebben gerust; zich nog eenmaal te willen verheffen; de sterfte klom plotselings van 1 op 18 in de 24 uren ; echter ging dit spoedig over, en men kwam met den schrik vrij.
Men kan rekenen, dat de epidemie op Java geduurd heeft van April tot December 1821; echter bepaalde zij zich gedurende de laatste maan- den bijna alleen tot den oosthoek van het eiland
en Madura. Men berekent, dat daaraan omtrent:
110,900 menschen zijn gestoi ven. Van Java trok de ziekte over Madura naar Borneo; want in December 1821 komt, in de
militaire geneeskundige rapporten van dáár, de
Cholera voor, en in Januarij 1822 stierven in het
hospitaal te Makassar 20 manschappen. Van Bor
neo schijnt zich de epidemie eerst weder naar het
__
| (7)
het noorden te. hebben gewend ; want. zij heerschte in 1822 in China; verder naar het oosten ; want in de Moluksche. eilanden begon zij eerst im April 1825 de oplettendheid der Genees heeren tot zich te trekken.
Sedert 1821 heeft de Cholera- Morbus Java niet weder verlaten, en hoezeer dezeive niet meer epidemisch heeft geheerscht, worden er toch jaarlijks niet weinig menschen , vooral militairen, het slagtoffer van dezelve. Deze sporadische Cholera, die ecitter wat kare verschijnselen en haren loop betreft, geheel met de epidemische overeenkomt , zal het onderwerp van de navol- gende Verlandeling zijn.
BESCHRIJVING EN VERLOOP DER CHOLERA.
«
Wie de Cholera slechts eenmaal in hare vrees
selijke gedaante gezien heelt, zal deze ziekte in het vervolg op het eerste gezigt lierkennen , “terwijl hij, die dezelve nimmer gezien beeft, ook metde beste en naauwkeurigste beschrijving, nimmer een waar en zuiver denkbeeld van de- zelve zal verkrijgen.
Komt men aan het bed van eenen aan de Cho- lera lijdende, wanneer de ziekte reeds eene zekere hoogte heeft bereikt, en de lijder juist eenige rustige oogenblikken heeft , zoo ontwaart men meestal het volgend tooneel :
De' lijder ligt uitgestrekt op den rug , of ook
Ì _ wel
(8)
wel in eene andere; houding, roerloos, op zijn bed. De huid van het geheele ligcliaam is don- ker blaauwachtig, vuilbruin, somtijds met enkele, witachtige of blaauwroode vlakken, zoo als men die aan bevrozene menschen opmerkt. Somtijds is dezelve geheel droog, meestal echter met koud zweet bedekt. Zij is koud, hard en zamenge- trokken , echter geenszins hetgeen men gewoonlijk ganzehuid noemt, en deelt aan de vingeren, vooral wanneer zij bezweet is, bijde aanraking eene__bijzondere , onaangename gewaarwording mede.
De turgor vitalis is van het uitwendig lig= chaam verdwenen, zoodat zelfs goedgespierde en gevoede personen mager schijnen te zijn. Het gezigt is ingevallen , donkerkleurig ; de gelaats trekken teekenen groote flaauwheid, het voor- hoofd is met een koud zweet bedekt, de oogen liggen diep in hunne holten, en zijn van eenen donkeren kring omgeven. De half geslotene oog- leden laten slechts een gedeelte van den onzui- veren oogappel zien, en - wanneer „men ; dezelve opent, staart een mat oog. met droevigen blik uit dezelve. De blaauwe lippen staan half open, en laten eene koelen adem door. De borst werkt moeielijk , de buik poogt de ademhaling te on- dersteunen, is echter tamelijk zacht, en zelden opgezet of ingetrokken. De extremiteiten zijn stijf, de huid der halfgeslotene handen.is gerim- peld, even als bij menschen, die veel in heet
water
(aa )
water werken, doch koud, en de nagels zijn blaauw. Over het algemeen schijnt de lijder on- verschillig omtrent zijnen toestand te zijn, en spreekt ongaarne.
Naauwelijks heeft men echter deze versclijn= selen opgemerkt, of het tooneel verandert. De half doode herleeft. Het gelaat verkrijgt eene pijnelijke uitdinkking, de beenen worden naar den buik getrokken, voeten en teenen krommen zich naar beneden; aan de kuiten en dijen ziet en voelt men harde knobbels ontstaan en zich bewegen; dit zijn spieren, welke door aller pijrelijkste krampen zamen getrokken worden, Ook de armen worden menigmaal door krampen aangetast, en de lijder toont daarbij eene kracht, dat verscheidene menschen noodig zijn, om hem vast te houden. Een benaauwd steunen en zuchten geeft deszelfs lijden te kennen. De krampen be- daren eindelijk , maar een ander pijnelijk ver- schijnsel doet zich op. De lijder, door inwendige lutte verteerd, roept om koud water; gulzig ver= slindt hij eene hoeveelheid daarvan , hetwelk naauwelijks in de maag gekomen, ook wederom uitgebraakt en meestal nog door herhaalde po- gingen tot braken gevolgd wordt. Even als de maag naar boven, zoo ontlasten de darmen naar beneden tm korte tusschenpozen eene groote me- nigte van dunne, op rijijstwater gelijkende voch- ten, waarbij de lijders dikwijls flaauw vallen, Zij spreken nu meestal niets meer „als om naar k arin=
( to)
drinken te roepen, afgebroken klagten uit te stoten over hunne krachteloosheid, en zuchten en steunen, door de krampen de ongelukkigen af- gepersd. Di
Zie daar eene beknopte schets der Cholera-Mor- bus, Is de acme der ziekte eenmaal op deze hoogte geklommen, dan wordt dezelve ligt door iedereen herkend; maar alle hulp komt dan ovk meestal te laat, Om een volledig denkbeeld der ziekte te verkrijgen, moeten wij den laop derzelve van het begin tot het einde nagaan, en 1k geloof dezelve tot dat einde het best in drie stadien te
verdeelen.
Eerste Stadium.
Verstaat men onder voorboden van eene ziekte alleen zekere teekenen van eene gestoorde gezond beid, als lusteloosheid, ongeregelde spijsverteering enz., die wij als voorteekenen van zoo vele ziekten
beschreven vinden, ja die de meeste haastige ziek
ten eenigen tijd voorafgaan, zonder dat men den aard der daarop volgende ziekte met eenige ze- kerheid wit dezelve kan bepalen, zoo heeft de Cholera geene voorboden, of men moet eene ligte drarrhoea, waaraan de lijders dikwijls reeds dagen
en weken voor het verschijnen der Cholera ge-
leden hebben , als zoodanig willen laten gelden. Deze diarrhoeen hebben hoe genaamd geen bijzon- der karakter; en wie uit eene dusdanige diarrl:cea, zelfs bij eenen tot Cholera gepraedisponeerden
mensch,
NE nd
(12)
, mensch, de ziekte wilde voorspellen, die zou dik wijls zeer zeker den bal misslaan. Wil men echter de eerste verschijnselen der beginnende ziekte zelve voorboden noemen, die voor den oplettenden duui- delijk genoeg zijn, om de op hande zijude ziekte met zekerheid te herkennen, zoo heeft de Chao- lera voorteekenen. De reden, waarom deze zoo zelden worden opgemerkt , zijn, eensdeels, dat dezeive aan de met de ziekte nog onbekende lijders te weinig belangrijk voorkomen, om den geneesheer te laten roepen ; en, anderdeels , omdat de eindelijk geroepene arts, wegens het spoedig verloop dezer voorboden, meestal eerst aankomt, wanneer de ziekte reeds haar. tweede tijdperk heeft bereikt. |
Een mensch , dien men nog voor weinige oogen- blikken zijne bezigheden als naar gewoonte zag verrigten, verandert eensklaps; zijn gelaat ver toont plotseling eene zekere spanning en flaauwte ‚om de oogen , waarvan de lijder zelve niets ont waart; hij gevoelt zich alleen buitengewoon lus teloos en traag, zonder eenige reden waarom. Weldra bevangt hem een onbepaald gevoel van angst, waartegen hij zich met geweld tracht te. verzetten; de pols wordt klein en gespannen ; het hart begint te kloppen, even als bij menschen, die in groote angst zijn.
De meeste lijders gevoelen nu, wel is waar, dat er iets bijzonders in hen omgaat, en eene ziekte
op hande is; doch zij durven hunne bezorgd- B heid
(12)
heid niemand mededeelen, en pogen veel meer door loopen en andere verstrooijingen dezelve te overmeesteren. Zij zeggen hunne bezigheden vaarwel, zoeken het gezelschap van ‘andere men schen op; of gevoelen zich ook somwijlen da- delijk zoo mat en krachteloos, dat zij genoodzaakt zijn te gaan zitten of te liggen. Hunne handen beginnen vochtig en koel te worden, even als bij menschen, die in groote angst of verlegenheid zijn. Een gevoel van flaauwte en draaïen in de maag doet hen naar eene hartversterking verlan— gen, en een glas madéra of brandewijn brengt dikwijls eenige verligtmg aan. Ligte snijdingen im den buik, borborigmi, en eene voelbare be- weging der darmen kondigen eene diarrliceachtige ontlasting aan, welke den lijder weldra naar den nachtstoel drijft. Zijne ontlasting ‘bestaat gewoonlijk uit dunne fueces, en gaat met eenige verligting verzeld; doch de gedurige herha- ling der stoelgangen, welke gaande weg watere achtiger worden , de toenemende misselijkheid, en eindelijk zelfs het uitbraken van de corntenta der maag, doen deze verligting slechst zeer kort- stondig zijn, en beginnen den lijder nu ernstig te verontrusten. Op deze wijze verloopt meest een half of een geheel uur, en de ziekte staat nu op het punt in baar tweede Stadium over te gaan, en alle derzeiver kenschetsende symptomata te vertoonen. | |
Tweede
(15)
Tweede Stadium.
De turgor vitalis, die tot nu toe alleen in het gezigt eenigzins verminderd was, verdwijnt nu van het geheele ligchaam ; de warmte schijnt zich - meer en meer naar binnen te concentreren; de uitwaseming houdt op ‚en dikwijls is de huid eenige minuten tot een half uur lang als zacht zeemleder op het gevoel. Het gezigt valt in, en neemt, nu eens spoediger, dan eens langzamer, de reeds boven nader omschrevene gedaante aan. Velen, die in hunne gezande dagen roode wan- gen hadden, behouden daar ook nu nog eenigen schijn van, hetwelk een wonderlijk contrast met het overig doodsch gelaat maakt. De oogen, al hoewel in hunne holten terug gezonken , maken eene geheele andere vertooning, dan bij door lang durige ziekte uitgeteerde en stervende menschen; zij zien er veel eer uit als menschen, die eenige nachten buitensporig geleefd en niet geslapen hebben. De oogleden worden met moeite geo- pend; het oog is mat, droog of vol slijm , de pupillen vernaauwd, de blik flaauw. De neus is spits, blaauwachtig of geelwit; de lippen blaauw- rood en droog. Achterhoofd. en nek blijven warm, ja worden zelfs warmer, naarmate het overige ligchaam kouder wordt; ook borst en rug blijven warm. |
Doch de ware focus,en de verzamelplaats van
alle dierlijke warmte schijnt de maagkuil te zijn, ) die
(24)
die meestal tot in den dood hare warmte behoudt. Opgezet ziet men den buik bijna nooit, inge- trokken somtijds ; meestal is dezelve tamelijk zacht op het gevoel. De toestand der extremiteiten in dit tijdperk is reeds boven omschreven; al- teen merk ik nog aan, dat de handen het eerst beginnen koud te worden, terwijl zich de kram pen gewoonlijk het eerst in de voeten vertoonen. Ook het onaangenaam koud zweet begint aan de handen, en deelt vooral hier en op de borst de reeds gemelde gewaarwording aan de hand, die betast, mede ; men ontwaart, als het ware, aan zijne eigene hand het gevoel, hetwelk men zich verbeeldt, dat de lijder van dezen toestand moet heb= ben. Van de armen spreidt zich het koude zweet naar de borst, hals en het hoofd uit, terwijl het van de beenen opklimt tot aan den onderbuik. Dit zweet is echter zeer onbestendig, wordt nu eens waar- genomen , dan weder niet, is nu eens zeer hevig; dan weder onbeduidend, nu eens over het geheele ligchaam verspreid, dan eens meer tot enkele
plaatsen bepaald. | Het lijden der spijsverteerings—organen, het-_ welk reeds in het eerste Stadium begon, neemt toe. De mond wordt droog en dorstig; de tong bleek, blaauwrood , en met een dun witachtig be slag overtrokken; tusschenbeide is echter dezelve ook wel eens bleek geelachtig beslagen, met vuurroode randen; en somtijds zelfs geheel zuiver. De warmte verdwijnt ook hier; de tong wordt dan
(26 )
dan koud, echter niet droog. Hoewel de smaak gewoonlijk door den hevigen dorst wordt ver- drongen, klagen evenwel eenigen over bitter- heid in den mond, zoodat zij meenen gal uit- te braken. Koliek is zelden voorhande; maar het gevoel van groote hitte, zelfs van branden in het epigastricum , kwelt den lijder niet min- der, dan koliek zoude kunnen doen. Dit ge- voel verandert niet van plaats, maar wordt van tijd tot tijd heviger. Zelden is de buik zeer gevoelig voor uitwendige drukking; de maag _ wordt hoe langer hoe prikkelbaarder; alle niet in
zeer kleine hoeveelheid toegediende dranken en medicijnen, worden dadelijk weder uitgebraakt; ja in zware gevallen kan ook het minste niet binnen gehouden worden. Maar ook zonder iets te nuttigen is de maag gedurig tot braken ge- negen. Na het ontlasten der corntenta, volgen. groote hoeveelheden van dun, klaar, slijmerig of vlokkig water, gelijkende naar rijstwater, terwijl een gelijksoortig vocht ook per anum, doch in nog grooter hoeveelheid en somtijds met veel aandrang, wordt ontlast, |
Alle organa secretoria zijn in hunne werkzaam- heden gestremd. Speeksel wordt weinig afgeschei— den; van gal vindt men nergens een spoor. Wei nigen, die de ziekte naauwkeurig hebben gadege- slagen, kunnen zeggen eenen dusdanigen lijder te hebben zien pissen „en zelfs dáár, waar aandrang tot
waterlosing plaats vond, had men door den kathe- | der
jg (16 )
der niets kunnen ontlasten. Van de ontstelde werk
zaamheid der huid-organen is reeds boven gewaagd. —
Ook de respiratio lijdt aanmerkelijk. Naar mate de warmte van de opperviakte des ligchaams
verdwijnt, begint de lijder gewoonlijk angst en _
benaauwheid ‘te gevoelen, welke hij door diepe ademhalingen te kennen geeft, en tracht te over- winnen. Dan dit zijn vergeefsche pogingen; angst en benaauwdheid nemen toe, zelfs zóó, dat de- zelve bij vele lijders het voornaamste en meest pijnigend verschijnsel worden. Een gevoel van warmte in de borst is ook somtijds voor den lij- der zeer lastig; doch over werkelijke pijn hoort men hem nimmer klagen. De ademhaling is meestal iets langzamer dan in den gezonden toestand, en eenig zins moeielijk. Eerst na vijf tot zeven korte adem halingen poogt de lijder eens diep in te ademen ; dit gelukt echter maar gedeeltelijk , en de ingeademde lucht wordt door eene zucht weder uitgestoten. Door de stetoscoop neemt men slechts eene reute- tende, oppervlakkige bronchial-respiratie waar, die alleen met de vijfde tot de zevende inademing iets dieper in de longen schijnt te dringen. De stem van den lijder verandert spoedig, en wordt zacht, heesch, gedempt, en emdelijk zóó, als of hij in het geheim wenschte te spreken. Velen geven eene belemmering in het strottenhoofd als oor-
zaak van dit verschijnsel aan. Meer dan de respiratie lijdt de bloedomloop. De werking van het bloedvatenstelsel is ver- min
en EE
ht en a Kn
(17)
minderd en gedeeltelijk geheel vernietigd: Het hart alleen schijnt somtijds in het begin der ziekte eene grootere werkzaamheid te ontwikkelen; dit duurt nogtans maar weinige minuten; in het tweede Stadium slaat het reeds langzamer en moeijen — lijker, als het ware zijne laatste krachten inspan- nende, om de eirculatie te herstellen. Op deze ver- meerderde inspannmg volgt weldra verslapping; het hart slaat nu mat en ongelijkmatig; somtijds nogtans herhaalt het zijne eerste poging tot her- stel der circulatie nog eenmaal, en schijnt voor eenige minuten te herleven. De arteria carotis en temporalis houden met het hart gelijken pas, doch verslappen reeds vroeger. De pols van de radialis is, zoo lang men denzelven voelen kan; te zamen getrokken, ‘klein, zelden hard gewo- gelijk 7o tot go slagen in één minuut; doch de- zelve vermindert zeer spoedig, en verdwijnt veelal geheel, terwijl men denzelven met de vingers on- derzoekt, nu en dan wel nog voor een oogenblik terug keerende, om dan geheel weg te blijven. Lang na het ophouden van: den polsslag, voelt men aan de plaats der arteria radialis nog eenige warmte, terwijl alle omliggende deelen reeds ijskoud zijn. De bloedvaten aan armen en heenen ver— liezen reeds vroegtijdig hun volumen, en kun- nen in het begin van dit Stadium alleen maar door uitwendig aangebragte warmte en binden eenigzins tot opzwellen gebragt worden, tater kan dit op geene wijze meer bewerkt worden ;
men
(28)
men ziet dan de venae als dunne blaauwe platte strepen onder de huid doorschemeren,-en ook deze worden tegen het einde van het tweede stadium alleen. nog op den rug van handen en voetea waargenomen. Drukt men hier nu dusdanige vena naar opwaarts strijkende, zoo drijft men het daarin zich bevindende bloed uit zijne plaats ‚ en de vena blijft ledig, zoo lang men voortgaat met drukken. Houdt men echter hiermede op, zoo vloeit het bloed langzaam weder op zijne vorige plaats terug. Opent men eene groote vera, zoo kan mien somtijds in het begin nog eenige oncen bloed aftappen , alhoewel ‘zelden. zonder. veel moeite, Gewonelijk spuit bij de aderlating een straal bloed in eenen korten stroom uit; doch dit houdt spoedig op, en alleen door allerhande handgre- pen kan men nog eenig bloed uitpersen. Som- wijlen kan men ook door de aanhoudendste po= gingen niels als eenige droppels bloed verkrijgen, Het schijnt, dat de eenmaal witgeledigde vaten zich niet weder vullen. De hoedanigheid. van het bloed is als volgt : het is dik en zwart, in enkele gevallen met roode strepen gemengd; het vloert moeijelijk uit de ader, en zelden langer dan eenige secunden, onmiddelijk na de opening der vena; het valt zwaar in de kom, die men er onder houdt, waarin het dadelijk eene naar half op- geloste gelij gelijkende hoedanigheid aanneemt; en in half vloeibare klompen op elkander blijftliggen, zonder geheel in één te smelten, en zonder te
be-
(19)
bezinken, dus zonder eenen bloedkoek daar te stellen of weivocht af te scheiden, en zonder van kleur te veranderen. Eerst na verloop van uren ziet men een weinig dun opgelost bloeds weivocht daarvan afvloeien.
„Het lijden der willekeurige beweging, hetwelk ir het verloop der ziekte zoo bijzonder hevig wordt, dat men den bijnaam van Cholera spasmodica er” van ontleend heeft, begint niet wel vroeger dan met het tweede Stadium. De eerste krampen vertoonen zich, meestal, als spannende of te zamen= trekkende pijnen in de voeten, waardoor de tee- nen naar beneden worden getrokken. Kort daarna strekt zich de voet zelfs uit, eene werking def kuitspieren, die zich in enkele harde knobbels zamen trekken. Deze knobbels blijven echter niet op dezelfde plaats, maar loopen naar boven toe, en worden, zoodra zij verdwijnen, door nieuwe vervangen. Zoo ontstaat bij zeer hevige kram- pen eene soort van golvende beweging langs de kuiten en dijen Zelden gaan de krampen tot de buikspieren over. De loop der krampen in de boven-extremiteiten is dezelfde; zij zijn echter in lange niet in alle gevallen mede voorhande, zel- den zoo hevig, en beginnen gewoonlijk later dan in de beenen. De krampen bepalen zich alleen tot de buigspieren der extremiteiten; de ledema- _ ten worden wel zamen getrokken, echter door geene krampen wederom uitgestrekt. Andere spieren dan die der ledematen worden zeer zelden
daar
((-20 }
‚daardoor aangetast. De krampen zijn zoodanig pijnelijk, dat de lijder, zoo lang dezelve duren, over niets anders klaagt Na verloop van eenige „panuten „beginnen zij te verminderen, en geven eene evenredige verligting aan den lijder, die echter het terug komen van dezelve. blijft vree- zen, en zoo veel mogelijk alle beweging, als waardoor dezelve hgt op nieuw ontstaan, ver- mijdt. In weerwil hiervan keeren. dezelve ech— ter, naar mate de ziekte min of meer hevig is, alie 5, 10, 20 minuten, of in nog langere tus-
schenpoozen terug. | De zintwgen en derzelver werkzaamheden zijn van het algemeen lijden niet uitgesloten. Het oog geeft miet alleen den innerlijken toestand van den lijder te kennen, maar deszelfs vermogen van zien lijdt mede; de zieken beginnen vroeg- tijdig over onduidelijkheid. van het gezigt te kla- gen; eenigen is bet donker; anderen schemert. het voor de oogen; nog anderen verbeelden zich door het uitwrijven der oogen met de vingers duidelijker te zullen zien; bij allen lijdt het gezigt op de eene of andere wijze; gelijktijdig worden de lij- ders nu eens alleen aan het eene, dan weder aan beide ooren zwaarhoorig ‚ meestal ‘uit hoofde van een aanhoudend kloppen en bru:sschen inwendig in het hoofd. De smaak: schijnt zich geheel am den hevigen dorst te verliezen. Het zintuig van den reuk schijnt minder te lijden; want sterk ruikende dingen, als ammonia liqguida en dergelijke ver- ° oor-
Tate ann ed re et in
Nn
(21)
oorzaken nog eene vrij hevige aandoening aan het zelve. aks
Het gevoel of tastvermogen is vroeger ver- minderd dan de andere zinnen; eer nog de han- den koud worden , bestaat reeds in de vingers een gevoel van doofheid; met het toenemen der ziekte vermindert de gevoeligheid van het ge- heele ligchaam meer en meer, zoodat tegen het einde van dit tijdperk de allerhevigste uitwen- dige prikkels, als, branden met geconcentreerde zuren, alleen nog eenige aandoening veroorzaken.
Een eigenaardig gevoel van flaauwte bevangt reeds vroeg het hoofd ende hersenen; weldra wordt de lijder duizelig; het hoofd. wordt hem zwaar; en hij kan hetzelve siechts met moeite omhoog houden; werkelijke hoofdpijn daarente- gen heeft zelden of nimmer plaats.
De voornaamste kwelling van den lijder is het bijna onverdrageliijjke gevoel van groote zwakte en doodelijke uitputting, gepaard met volstrekte slapeloosheid. Over niets klaagt de lijder meer, zelfs niet over de pijnelijke krampen en den on- leschbaren dorst. Mijne ziekte is alleen zwakte; ik ben al te vermoeid, om te kunnen slapen; _kon ik slechts een half uurtje slapen, zoo zoude ik beter wezen; een weinig slaap alleen kan mij helpen; ik ben dood moede, en kan toch geen oogenblikje in slaap komen; zie daar de gewone klagten dezer ongelukkigen.
Hoewel de lijders gedurende het tweede tijdperk
be
(22 }
bewustheid en verstand behouden, worden deze geestvermogens echter tegen het einde van dit Stadium verzwakt. Eer de warmte geheel uit het uitwendig ligchaam verdwenen is, spreken de lij- ders nog wel uit eigen beweging, doen vragen om= trent hunnen toestand, en geven vrijwillig berigt van het een of ander; maar na dien tijd spre- ken zij alleen, om klagten uit te stoten of om op aan hen gedane vragen te antwoorden. Tegen het einde van dit Stadium vertoonen de lij- ders meestal eene zekere onverschilligheid, het schijnt hun al te veel moeite te vorderen, om te klagen ; verlangen zij iets, b. v. drinken, en het wordt hun niet dadelijk gegeven, dan blijven zij meestal eenige minuten stil liggen, eer zij hun verzoek herhalen. Aan hen gerigte vragen be- antwoorden zij kort en ongaarne. Zij begrijpen
nog meest alles wat men hun zegt, worden het
ook nog gewaar, wanneer het een of ander lastige verschijnsel hunne ziekte vermindert, en voeden somtijds zelfs eenige hoop op beterschap; echter behouden weinigen verstand en bewustheid vol- komen tot op het einde van dit tijdperk, en de toestand van deze weinigen is voorzeker nog ake- higer , dan van hen , die door de verdoving hun= ner zielsvermogens van hun lijden niets gevoelen, en den meestal onvermijdelijken dood niet zien
naderen. Heeft de ziekte dat;toppunt bereikt, en ver= mindert zij niet, dan neemt het derde tijdperk eenen aan-
nee Mes er "ME
nn
(25) aanvang, em alle hoop op herstel is voor den lijder verloren, 4de |
Derde Stadium.
De lijder heeft geheel het aanzien van eenen stervende, ligt uitgestrekt, zonder beweging, op zijnen rug; de half geopende oogleden laten de vuile sclerotica gedeeltelijk ontbloot; verwijdert men dezelve, zoo vertoont zich het oog zonder blik of leven; het hoornvlies heeft zijnen glans verloren, de pupil is onbewegelijk, vernaauwd, zelden verwijderd; het aangezigt valt hoe langer hoe meer te zamen, zonder echter juist eene Fa- cies Hippocratica te vertoonen, daar hetzelve in sommige gevallen veel meer het aanzien verkrijgt van eenen aan apoplexia lijdende; het neemt eene loodkleur aan, zwemmende als het ware in een klam zweet, dat zich over het geheele ligchaam uitbreidt, en zich in het ingevallen halskuiltje boven het borstbeen als een klaar water verza- melt. Ofschoon de algemeene krampen hebben opgehouden, blijven de handen te zamen gekromd, de voeten naar beneden gestrekt, en de spieren gelijkmatig hard op het aanraken. Het ijskoude ligchaam neemt eene bruine of donkerblaauwe kleur aan; het achterhoofd, de nek en de maagkuil blijven daarbij heet; de mond is droog; de lippen blaauwachtig; de tong somtijds gelijk als in het vorige tijdperk, meestal blaauwachtig wit en koud, zelden droog en fuligineus „ zoo als men-bij Zy-
pheuse Ld |
( 24 ) Pheuse koortsen waarneemt; door dorst schijnt de lijder niet te lijden; het braken heeft opge- houden, zoo als ook de afgang; doch in enkele gevallen heeft hij onwillekeurige ontlasting van sedes in geringe ho eveelheid. De ademhaling onderscheidt zich door langzame, moeijelijke en magtelooze in-en uitademingen; de adem zelve is daarbij koud; het spraakvermogen bijna geheel onderdrukt, en zich alleen nog aan den dag leg- gende door een bijna onverstaanbaar lispelen of morren. De werkzaamheid van het vaatgestel schijnt geheel opgehouden; de pulsatie vau het hart en carotis zijn naauwelijks of in het geheel niet meer te onderkennen; de polsslag der hand is reeds lang verdwenen , en zelfs geene warmte meer merkbaar aan de plaats der arteria radialss.
De irritabiliteit en de sensibiliteit dalen tot op _ den laagsten trap; de lijder ziet en hoort weldra niet meer, en is voor de hevigste prikkels onge= voelig ; de sopor neemt langzaam toe, de adem haling wordt zachter, somtijds reutelende, en houdt allengskens geheel op, zoodat men menigmaal het oogenblik niet waarneemt, wanneer zij opge= houden heeft te bestaan.
Op deze wijze verloopt gewoonlijk de Cho- lera, wanneer de ziekte een doodelijk uiteinde neemt. Ik zeg gewoonlijk; want niet altijd vindt deze trapsgewijze, ofschoon spoedige opklima „ming der toevallen plaats; somtijds heeft de lij der het aanzien van beter te zullen worden;
eenige + hd
( 25 )
éenige der hevigste ziekteverschijnselen vermin- deren, verdwijnen zelfs geheel en al, en men ge- looft den lijder gered; dan plotselings stort hij weder in, en sterft! Dit zijn ecliter uitzonderin— gen op het gewone verloop, dezer ziekte, en ik houde het voor doelmatiger, dezelve als mede ket verloop der ziekte, wanneer zij werkelijk in beterschap overgaat, bij de prognosis af te han- delen, tot dewelke zij in eene naauwere betrek king staat, kunnende de dizgrosis uit het hier opgegevene aileen worden opgemaakt.
VERSCHYNSELEN NA DEN DOOD. Uiterlijk voorkomen.
_ Wanneer het ademhalen geheel heeft opgekou- den, kan men den lijder zonder schroom als ge- storven beschouwen, zonder schijndood te moeten vreezen, waarvan na het sterven aan deze ziekte mij geen geval bekend is; ook hebben de pols en het hart reeds lang hunne periodieke bewe- ging verloren; de cornea was reeds voor den dood gerimpeld en ingevalien, het ligchaam koud
en stijf. m Dat de zoogenaamde doodvlekken vroeger in deze dan na andere ziekten verschijnen, kan men niet juist bepalen; echter zijn zij in het al gemeen donkerder; de spieren, welke bij andere lijken langzamerhand stijf worden, vertoonen hier aan sets eigenaardigs van het begin der ziekte; de k voe
( 26 )
voeten en handen blijven uitgestrekt, en de vingers en toonen gebogen; alle zachte deelen van het ligchaam zijn buitengewoon sterk ingevallen. Het aangezigt toont nog een duidelijk afbeeld— sel van hetgeen het gedurende de ziekte ge weest is, en hieraan kan men op den eersten aanblik eenen aan Cholera overleden lijder. her- kennen; ook de handen hebben daarbij hun eis genaardig aanzien niet geheel verloren. |
Hersenen en Ruggemerg.
Reeds bij het doorklieven der bekleedselen van het hoofd merkt men, vooral aan het achterhoofd, eene zekere hoeveelheid zwartachtig bloed op; het cranium daarna afgenomen zijnde, vertoont zich de dura-mater sterk met helder bloed be- sproeid , voortvloeijende uit de klere, de hers senpan met de onderliggende hersenen verbindende en bij het afrukken van het cranium gescheurde vaatjes; op en onder het genoemde vlies ziet men sterk opgevulde bloedvaten. Het harde her senvlies doorklievende, om de zelfstandigheid der hersenen bloot te leggen , vindt men den sinus lon gitudinalis geheel met een zwartachtig en ge
stremd bloed opgevuld.
Over de geheele nu blootliggende oppervlakte
der hersenen ontwaart men een netvormig vlies, als het ware met roode en blaauwe gekronkelde adertjes doorvlochten, en door de dunne vliezen henen schijnende, eik
ë De
Á
EE ij
(27 )
De wanden der holligheden zijn niet zelden met een schoon adernet overtrokken, de ple- xus choroideus sterk opgezet door bloed, en meer- malen vindt men tusschen deze fijne takverdee- lingen kleme waterblaasjes verspreid.
Het ruggemerg heb ik slechts in acht gevallen onderzocht, echter zonder uitzondering het vol- gende daarbij waargenomen: hare eigene vliezen bevonden zich in denzelfden toestand als in de her- senen; alleen waren dezelve nooit aan elkander vast- gegroeid of ondoorzigtig. Vande bloedvaten waren alleen de grootere vol zwart bloed, echter nooit zoo- danig opgevuld als in de hersenen; op vele plaat- sen was de stam der vera spinalis zelfs geheel ledig. De kleinere takken waren daarentegen rozen— rood ingespoten, doch niet zoo in het oog loopend als in de hersenen. In het bovenste gedeelte van het ruggemergskanaal en langs de cauda equina bevonden zich aanmerkelijke aanhoopin- gen van Wympha; de medulla zelve was onver- _auderd en natuurlijk. Aan de eigenlijke organen der hersenen en aan de inplantingen der zenuwen heb ik niets bijzonders kunnen ontdekken , welligt omdat de invloed van het klimaat een zoo fijn ontleedkun- dig onderzoek niet gedoogde , of ook door mijne beperkte kunde in dat gedeelte der ontleedkunde.
Vhs eng 7 Sa PE
De geopende borstholte vertoont zich somtijds G mIn-
(28 )
minder ruim dan gewoonlijk , doordien ‚het dia- Phragma sterk krampachtig naar boven getrok— ken is3, im dit geval beslaan de longen en het pericardium deze caviteit. Heeft echter de borst holte hare gewone ruimte behouden, zoo zijn de longen gemeenlijk jets meerder naar achte- ren te zamen gevallen. Het borstvlies is veelal gezond ; toevallig voorhande te zamen groeijingen van die organen waren altoos oud, en toon= : den geen spoor aan van kortelings aanwezig ge- weest zijnde ontsteking. Zoympha of serum, in de borstholte uitgestort, herinner ik mij niet te heh ben waargenomen.
Het Hart.
Zelden bevat het pericardium meer dan de gewone hoeveelheid van wei ; nog zeld- zamer is het geheel droog. Het hart zelve is in het algemeen donkerder van kleur, en eenig— Ì zins opgezet; op deszelfs oppervlakte vertoont de takverdeeling der vasa coronaria zich zeer schoon donker of lichtblaauw , en even als of dit orgaan door kunst was opgespoten.
De zelfstandigheid van het hart schijnt som- wijlen iets weeker dan in den gezonden toestand te zijn; het geheele regter gedeelte is, bijna zon- der uitzondering, opgevuld met bloed, dat in half opgeloste klompen in een donkerbruin bloed- water is zwemmende; met bloed van dezelfde hoedanigheid zijn ook de arterie pulmanales en de beide wenoe cavoe opgevuld. Het
“e
( 29 }
_ Het linker oor van het hart wordt meerma- len ledig, dan met bloed gevuld gevonden; ofschoon het laatste ook niets buitengewoons is, vooral in het atrium sinistrum en de venoe pulmonalbes.
Tusschen de trabeculae ventriculorum onder- scheidt men gewoonlijk een weinig dun opgelost bloedwater, dat ook meermalen in de aorta ge= vonden wordt. Somwijlen echter bevat de boog der aorta nog eenig bloed, terwijl de overige gedeelten der arteriae ledig zijn, |
De Longen.
Deze ingewanden zijn op het aanraken te zamen gepakt en harder dan gewoonlijk; in enkele gevallen hadden zij gedeeltelijk de hard heid der milt; op de hand gewogen, schijnen zij buitengewoon zwaar te zijn; drukt men dezelve een weinig, dan ontwaart men nog wel eenig ge- ruisch der daarin bevatte lucht „ echter nimmer zoo sterk als in gezonde longen.
De kleur is meestal donker, en gewoonlijk is derzelver oppervlakte met zwarte vlekken he- zaaid. Bewerkstelligt men in dezelve diepe insnij- dingen, dan ontlast zich een zwart schuimend bloed, doorvlochten met striemen van dak teerachtig bloed; hetwelk uit de geopende mondingen der groote bloedvaten voortkomt. Het bloed vertoont zich minder schuimend, hoe meer men een na den rug toe gelegen deel der longen tot de insnede
ver
( 3o )
verkozen heeft; somwijlen zijn enkele plaatsen , ter grootte vaneene halve hand, als het-ware door bloeduitvatingen blaauwgeverwd; de zelfstandig — heid der longen op die aangewezene plaatsen vertoont zich verdikt, en het bloed schuimt niet; indien men dezelve doorklieft. Het strottenhoofd en de trachea, als mede de bronchien zijn in de meeste gevallen met een dun bleekrood , en ligt schuimend slijm overdekt; bij enkele subjecten waren die organen geheel droog; de interstitia an— nulorum tracheae vertoonden eene zachte roodheid, over derzelver geheele uitgestrektheid verspreid.
B urk.
De buiksholte is dat bewerktuigd deel, het—- welk ons bij liijkopeningen van aan Cholera overledene individuen «de meeste pathologische verschijnselen oplevert. Vele Schrijvers, welke de Cholera hebben beschreven, maken melding van eene zekere onaangename reuk , die zij bij het openen der buiksholte zouden hebben waar— genomen. Ik kan mij slechts in drie gevallen her inneren, iets van dien aard te hebben opgemerkt; alle drie deze lijders waren in zeer korten tijd aan hevige aanvallen overleden, en de liijkope- ningen ook korten tijd na het afsterven onder- nomen. De reuk was, zoo het mij toescheen, zout achtig ; echter heb ik diezelfde reuk ook aan an- dere lijken waargenomen van door eenen plotse-
lijken dood overvallene personen. Al-
(31)
Alhoewel zekere ziekte-verschijnselen altoos bij het openen der buiksholte na Cholera gevon den worden, vertoont nogtans geene der hollig- heden van het ligchaam zoo groote menig vuldigheid van verschillende minder belangrijke verschijnsels.
De geopende buiksholte biedt al dadelijk voor den opmerkzamen waarnemer een in het oog loo pend verschijnsel aan, namelijk „een zeker droog aanzien van de daarin bevatte ingewanden, heb- bende dezelve hunnen glans verloren , even als of zij met eenên droogen doek zorgvuldig waren af- geveegd; somtijds zijn zij met lucht opgevuld, liggen slap en te zamen gepakt op elkander, hebben een eenigzins gerimpeld en geplooid aanzien, als of zij door hunne zwaarte op elkan- ‚der drukten. Aanhoopingen van lympha of serum zijn aan deze ziekte niet eigenaardig, en alleen het gevolg van andere vroeger doorgestane ziekten. Het groote net vertoont zich meestal in zijne natuurlijke ligging, meermalen boven op- waarts en zijdelings krampachtig te zamen getrok ken. Deszelfs bloedvaten zijn meestal sterk op- gezet door dik , zwart bloed ; in sommige buiten gewone gevallen heeft men er enkele plaatsen op waargenomen, die door sphacelus waren aangetast.
Oe Maas.
Niettegenstaande het aanhoudend braken vindt men de maag nimmer. geheel ledig, maar opgevuld met vochten van eene groengele , bruine
( in, _N bruine en -graauwe kleur, meestal troebel, en _ wel eene nadere chemische ontledimg verdie- nende, bestaande uit de genuttigde dranken en geneesmiddelen, doormengd met min of meer ontaard slijm , een weinig gal , en somtijds eenige overblijfselen van niet verteerde spijzen.
Het uitwendig vlies der maag vertoont zelden — eene bijzondere roodheid of schijnbare ontsteking, is gewoonlijk zeer bleek; doch de over dit inge- wand verspreide aderen , vooral derzelver grootere stammen; zijn gewoonlijk sterk met bloed opgevuld, dat met koolstof bezwangerd is ‚ schijnende nogtans die vaatopvullimgen zich niet tot de fijnere takver- _ deeling uit te breiden, zoo als men in den tractus — intestinorum meermalen bespeurt. Alle de rak= _ ken der maag zijn eemigzins verdikt; echter ligt verscheurbaar , en indien men de maag sterk naar _ voren trekt, scheurt hij gemeenlijk aan de card af.
De maag geopend, en derzelver inhoud ontlast zijnde, vindt men de inwendige oppervlakte met eene dikke laag van slijm overtrokken; wanneer men deze laag miet den rug van het scalpel weg- scliraapt, moet men wel opletten, oi niet geheele stukken van het slijmvlies mede weg te nemen; daar hetzelve zich in eenen verdikten en bijna opgelosten toestand bevindt. Het komt mij voor, beter te zijn de maag alleen met eene- spons schoon te maken, om het slijmvlies te kurnen onderzoeken. Men vindt hetzelve gewoonlijk, vooral langs den grooten boog, in menigvuldige
groote
( 33)
groote en kleme- plooijen te zamen getrokken, en deze zijn des te duidelijker, hoe minder de maag is uitgezet. jh Of De kleur van hiet slijmvlies der maag tw het algemeen is zeer verschillende; meestal vertoont hetzelve zich iets rooder, guts ook meermalen” bleek en zelfs graauw, tot in het groene: spelende, “en naar het orificium pilori iets donkerder. Duidelijke bloedvaten onderscheidt men zelden; het bloed: schijnt alleen in de fijnste uiteinden der bloedvaten (vase capillaria) bepaald te zijn; en vertoont zich in kleinere of grootere vlek ken of uitstortingen (ecchymoses), die men voors namelijk om de beide openingen der maag en langs den kleinen boog vindt; somtijds merkt men in de geheele maag slechts eenige kleine vlek ken van de grootte: van eene erwt. op; somtijds is dit geheele ingewand er mede bedekt, en en- kele hebben de grootte van eene halve: hand: Meestal zijn het ronde, dan weder onregelmatige vlekken, somtijds strepen, welke alle schakerin= gen doorloopen, en van het rood en donkerpur= per tot het rozenrood’ overgaan; Nimmer heks ik de maag zoodanig rood en: ontstoken gezien als bij eenen zeer volbloedigen: man, die, zonder eenige voorafgegane geneeskundige hulp „ onmid=- delijk na zijne aankomst in het hospitaal overleed: Het is bij heb onderzoek van’ de maag bij zonder in het oog loopend „ hoe’ weimg invloed.de geneesmiddelen: op de kleur van het slijmvlies. heb
(5)
hebben; bij menschen, die met de allerhevigst prikkelende medicijnen behandeld waren, vond men dit orgaan, onverschillig dan eens zeer rood, dan eens buitengewoon bleek , en bij lijders, wel ke onder eene zeer strenge antiphlogistische en diatetische geneeskundige behandeling waren ge weest, zoo als het ruim aanleggen van bloed zuigers, inwikkelende en verzachtende middelen, bevond men hetzelfde resultaat.
Van meer aanbelang schijnt ten dezen opzigte de min of meer. lange duur der ziekte te zijn; hoe spoediger dezelve was verloopen, des te rooder. vond men de wanden der maag.
Duodenum en Jejunum.
De kronkelingen van deze darmen, die bij het gedeeitelijk opligten van het net in hun— ne gewone ligging zigtbaar zijn, toonen altoos eene zekere roodheid aan, welke door eene ster— ke opzetting der allerfijnste bloedvaatjes ( vasa capillariaj schijnt te ontstaan. De stammen der aderen zijn bij dit gedeelte van de dar men zelden duidelijk te onderscheiden. Deze roode kleur doorloopt alle schakeringen van een zacht rozen- tot een hoog purperrood, is dikmaals niet gelijkmatig verspreid, en men vindt zelfs somtijds reeds enkele rooskleurige , langwerpige vlekken langs de ‚buitenvlakte der darmen; al- hoewel de darmbuis meestal hare natuurlijke wijdte behouden heeft, vindt men niet zelden en—
kele
(35)
kele gedeelten van dit ingewand ter?lengte van eenige duimen te zamen getrokken ; ook ontwaart men intussusceptiones van deze deelen. De rok- ken zijnslap en verdikt; legt men dezelve open, zoo vertoont de geheele inwendige oppervlakte zich met eene dikke, slijmerige, met gekarnde melk veel overeenkomst hebbende, geelacht:ge stoffe overtrokken, welke in enkele gevallen, vooral wanneer de lijders verzoete kwik in over- matige giften gebruikt hadden , grasgroen was. Men kan dit slijm zeer ligt door water af- spoelen, en als dan vertoont het slijmvlies zieh zeer ruig, bleek of geelachtig, somtijds met groote, zachtroode, dwars over de plooijen loopende vlekken voorzien; zelden ontdekt men hier eeni- ge zachtroode gekleurde adertjes. De dieper naar den ruggegraad toeliggende kronkelingen van het jejunum hebben dikwijls hetzelfde voorkomen; somwijlen echter vertoonen deze ingewanden zich ook geheel violetkleurig en met een allerfraaist rood of violet adernet overtrokken. Opgezette bloedva- ten ziet men somtijds ook door het inwendig slijm vlies doorschijnen, waar men nog buitendien ver- scheidene hoogroode ecchymoses waarneemt, zoo dat de darm hierdoor een zeer fraai , naar bont— gekleurd marmer gelijkend voorkomen verkrijgt.
Het Ileum
Heeft op zijne uitwendige oppervlakte hetzelfde voorkomen als het jejunum, alleen is het zelden zoo vood
( 56 ) rood em sterk opgespoten, heeft ook dikwijls. een minder droog voorkomen , meestal zijmw deszelfs aderen duidelijker te zien, en meer op- gevuld. met een purperkleurig bloed; die krón- — kelingen, welke in het bekken liggen, zijn zeer dikwijls donkerkleurig en. violet, versierd met _— een fraai, donkerrood of blaauw adernet. Ook het slijmvlies in dit gedeelte van den darm is don- kerder, en meer van bloedvaten voorzien, en vertoont niet zelden purperroode witstortingen. Het ileum is dikwijls nog meerder dan het jeju- num, op vele plaatsen, krampachtig te zamen
getrokken. Het Mesenterium
Vertoont geen ander ziekelijk verschijnsel dan eene buitengewone sterke opzetting zijner bloed vaten ; somtijds heeft het geheele mesenterium. eene zachtroode kleur ; deszelfs kheren vandt men zelden opgezet.
Het Colon Vindt men even zoo menigvuldig zamen ge
trokken als door lucht uitgezet; somtijds. is het op eenige plaatsen onregelmatig uitgezet, en op
andere weder zamen getrokken. Men vindt het
meestal van eene graauwgele of blaauwachtige kleur , en niet zoo sterk van bloedvaten voor- zien als de dunne darmen. Het inwendig slijm- vlies vertoont gewoonlijk eenige bloedvaten „ en.
uit
(37)
üitvatingen, die nu eens meer, dan eers minder gitgebreid zijn. De inhoud van dezen darm is gewoonlijk fiets ânders dan het reeds bij het je= junum vermelde slijm ‚dat echter hier veel dun=
ner en waterachtiger is. In efkele gevallen zijn _fiog” eenige: drekstoffen voorhande, die alleen terug schijnen gebleven te zijn, doordien zij zich in de diepere plooijen der rokken hebben ver scholen. De bloedvaten van het mesocolon zijn gewoonlijk in het oog loopend met bloed opgezet.
De Lever
Vertoont somtijds witwendig geene ziekelijke veranderingen hoegenaamd, of ten minste slechts zeer gering, en z00 als men die ook na vele an— dere ziekten heeft waargenomen, als vergrooting, verharding, slapheid, ligt verscheurbaarheid, er vlekken. Eene donkerder kleur selrijnt met eene zekere weekheid nog het eigenaardigst verschijn= sel te zijn, hetwelk deze ziekte eigendommelijk kenmerk t.
Bij insnijdingen in derzelver weefsel ontlast zich gewoonlijk een dik, zwart en teerachtig bloed, van eene meerdere consistentie, dan hetzelve op- gehoopt in eenig ander orgaan wordt aangetroffen. Van gal daarentegen vindt men geen spoor.
De Galblaas
Schijnt alle voorhande zijnde gal te hebben op- genomen, em bevat er meestal eene groote hoe= veel
(38)
veelheid van. Door eene zachte drukking op dit ingewand kan men volstrekt geene gal door den ductus choledochus tot in het duodenum drijven. Steekt men met de punt van een scaipel in de galblaas, zoo volgt er uitvloeijing van ee en dikken en breeden stroom eener donkerkleurige en verdikte gal; neemt men er iets van op het scal - pel , zoo druipt het er van af in een straal, gelijk gekookte of verdikte lijm. Slechts na langdurige aanvallen van Cholera is somtijds de gal dunner; geheel ledig echter vindt men de galblaas nim- mer, zelfs dan niet, wanneer men nog eenige gal in de darmbuis aantreft.
Des: M isd
Ook dit ingewand neemt deel aan de algemeene opvulling van alle mwendige organen met bloed, — met koolstof bezwangerd. Het is zeer donker van _ kleur, zelden en meer toevallig vergroot, echter meestal zeer week , en ligt verscheurbaar. Het bloed, dat hetzelve bevat, gelijkt meer op het geen men in de aderen van het darmkanaal; “dan in die der lever waarneemt.
De Nieren
Hebben een gezond voorkomen ; alleen zijn de. tot dezelve leidende bloedvaten sterk opgezet. Doet men insnijdingen in derzelver weefsel , zoo vindt men dezelve opgevuld met bloed. De ca- lix is ledig ,en bevat, even als de pisleiders, niets _ dan een wein;g dun slijm. De
(39)
er ze blaas
Bemerkt men bijna nooit bij het openen der buiksholte, vermits dezelve te diep in het bek— ken, en achter de ossa pubis gezakt is. Ge- woonlijk bevat zij geene urina; is te zamên gevallen, en derzelver wanden verdikt op het aanraken. Haar inwendig slijmvlies is verdikt in rimpels te zamen getrokken, en met een dik slijm be- dekt; na verwijdering van hetwelk men eene zachte roode huid waarneemt. Urina vindt men dan slechts, wanneer de ziekte lang heeft aangehou- den, of de lijder, eenmaal aan de betere hand zijnde, weder was ingestort. Deze wrina onder— scheidt zich dan door eene lichtgele kleur, en is daarbij niet troebel.
De groote Buiks - Ganglien
Zijn verscheidene malen onderzocht geworden, zonder iets buitengewoons te hebben opgeleverd, behalve eene meerdere roodheid, voortspruitende uit de opvulling van derzelver bloedvaten ; de ganglien zelve schenen onveranderd te zijn.
Van de hoedanigheid van het bloed is reeds hier boven gewaagd, bij gelegenheid van die organen, welke het meest door hetzelve opgevuld worden aangetroffen.
(4e)
DIAGNOSIS DER CHOLERA.
Hoe gemakkelijk ook de Cholera van andere heerschende ziekten te onderscheiden is, wanneer zij zich in hare geheele verschrikkelijke gedaante vertoont , zoo kan het eyenwel gebeuren , dat zijn onder eenen meer ingewikkelden ziektevorm voor- — komende, miskend wordt ; bij. voorb. wanneer zij ; lijders overvalt, die reeds aan andere ziekten lijden, welker symtomata eenigzins met die yvan Cho- lera overeenkomen; vooral bij dysenteristen, die tevens aan koude koortsen lijden ; doch ook andere ziekten worden wel eens voor Cholera gehouden, en als zoodanig behandeld, die zulks in het ge- heel niet zijn. Diergelijke dwalingen kunnen miet anders dan zeer nadeelig zijn. Eene naauwkeu- rige en juiste ontdekking der reeds opgege- vene ziekte- verschijnselen, eene onderscheiding der wezenlijke kenteekenen van de toevallige, kan ons alleen in staat stellen, om in gevallen, waar de ziekte zich niet geheel duidelijk voordoet , de- zelve evenwel zoo spoedig mogelijk te herken- nen, waarop hier voornamelijk alles aankomt.
Verstaat men onder symtomata pathognomo= nica alleen zoodanige verschijnselen, die altoos voorhande zijn, zoodra de ziekte zelve voor- hande is, die in geen enkel geval gemist wor- den, zoo kan men slechts zeer weinige der de
Cho-
(4)
Gholera ver gezellende kenteekenen daaronder rang- schikken :
1° Met plotseling zonder blikbare oorzaak be= ginnende en spoedig de overhand nemende da- den der levenskracht , zonder eenige bedui- dende reactie van den organismus.
Zonder dit verschijnsel bestaat geene Cholera; ook in onderscheidene andere kwaadaardige ziek ten zinken de krachten zeer spoedig , bij geene nogtans zoo snel , als het ware eensklaps, en zonder alle verdere reactie van den organismus als bij Cholera; bij alle kwaadaardige koortsen duidt het woord koorts reeds aan, dat er eene reactie van den organismus plaats heeft, en alle tot nog toe bekende verwoestende ziekten zijn koortsachtig geweest, het geen de Cholera inte- gendeel niet is. Het is, wel is waar, boven aan- gemerkt, dat het hart somtijds pogingen scheen te doen tot herstel der circulatie, deze pogingen echter zijn zoo gering, dat men dezelve naauwe- lijks merkt, en nimmer als eene ware reactie van den organismus kan beschouwen, hebbende de- zelve niet de allerminste koortsachtige beweging ten gevolge, De spoedige belemmering van den bloedomloop staat, geloof ik, noodzakelijk hier- mede in verband, en derhalve wordt dan ook de onderdrukte pols en hartslag slechts ter loops, en als een van zelf uit het reeds aangehaalde volgend signum pathognomonicum aangemerkt ;
de
( 42)
de pols is immers eene der voornaamste maat= staven om den graad der levenskrachten te be- palen.
2° Met plotseling veranderd eigenaardig uit- | wendig voorkomen.
Hoe kenmerkend dit verschijnsel ook zij, en_ hoezeer hetzelve ook de voorhande ziekte met zekerheid doet onderscheiden, zoo zijn er 4 toch gevallen van Cholera, waar hetzelve in het begin in het geheel niet, of ten minste slechts zeer onduidelijk , wordt waargenomen ; in welke _ gevallen de geneesheer dan ook , die op het dui delijk ‘verschijnen van dit symtoma had willen wachten, hierdoor misleid, zeker te laat berouw van zijn verzuim zoude hebben. Daar nogtans hetzelve bijna altoos zeer. vroegtijdig voorhan— de is, en bij den voortgang der ziekte nooit ont- breekt, ook zoo eigenaardig is, dat het de dia- _ gnosis buiten allen twijfel stelt; zoo moet men het met regt onder de sigra pathognomonica der Cholera tellen. Eene naauwkeurige kenmus van dit verschijnsel zal veel tot de spoedige onder— scheiding der ziekte bijdragen; ja de Cholera is uit hetzelve gemakkelijker te onderkennen, dan uit het eerst genoemde. — Wanneer iemand. door eenen buitengewonen aanval van hevige flaauw- | te en krachteloosheid, zonder bekende oorzaak, plotseling, wordt aangetast, en daarbij het boven
beschreven eigenaardig voorkomen verkrijgt,
(43)
zal men niet behoeven te twijfelen, of dit een aanval van Cholera zij, al waren ook geene andere | verschijnselen meer voorhande.
Doctor Courvepce in Bengale herkende hier— door alleen deze ziekte, voordat nog eenig an- der toeval verscheen, en was zeer gelukkig in zijne behandeling. ( Sergel. ÄNNESLIJ,. Sket- ches, etc. 25.) | „In het geheel uiterlijk voorkomen van den lij- der is niets meer bijzonder. kenmerkend, dan het gezigt, uit hetwelk alleen men meestal de Cho « lera- lijders zonder moeite herkent.
Het geheel uiterlijk voorkomen bij de Cholera heeft ‚wanneer de ziekte nog in het begin is, eene. groote. overeenkomst met hetgeen men bij hevige aanvallen van koude in de febris intermit— tens waarneemt; het is mij wel gebeurd , dat ik deze ziekten met elkander verwisseld heb, vooral te Magelang op Java, waar de Cholera minder hevig is, daarentegen de allerhevigste uitputtendste koude koortsen, gedurende den oorlog,heerschende waren. Maar wanneer in de koude koortsen het geheele ligchaam koud, stijf, en als het ware bevrozen is, (hetwelk in de daad zoo erg kan worden, dat het naar Cholera in eenen min hevigen graad ge- lijkt ), dan behouden nogtans de oogen altijd eene geheel andere uitdrukking, zekeren glans, en vertoonen op verre na niet die flaauwte en uitgeputheid , welke „men «bij de -Gholera waar neemt, | kous D De
(4)
De pols is bij koude koortsen wel ook zeer
onderdrukt, doch nimmer zóó als in de Cholera;
buitendien laat deze ziekte zich weldra herken= _ men door het rillen en beven des lijders, en door _ de afwezigheid van het eigenaardig Cholera=
zweet. Gedurende de Cholera- epidemie waren de voor= beelden juist niet zelden van menschen, die eens-;
klaps door deze ziekte weggerukt werden, zon- — der andere verschijnselen te vertoonen; als de _
onder 1° en 3° vermelde. In dien hevigen. graad
Als
eem
heeft zich in latere tijden de Cholera niet
meéer vertoond; en men moet derhalve nog eenige andere symtomata onder de signa patho-
gromorticat rangschikken, welke althans in de È meer hevige graden der ziekte nimmer ontbreken. _
39, Het groot. verlangen naar slaap , zonder te kunnen slapen
Is een verschijnsel, hetwelk waarschijnelijk met _
de hevige uitputting in verband staat, en eene der voornaamste kwalen van den mars is. Het- zelve ontbreekt nooit.
49, De brandende dorst en het gevoel van hitte in de bovenbuikstreek.
De heer ANnesr,v beschouwt een gevoel van hitte tusschen den navel en de hartkuil als het eenigste- signum pathognomonieum, en het is dit
gevoel van lutte, hetwelk ik hier bedoel, en
het-
A
wider
(45)
hetwelk mij toeschijnt de zitplaats van den bran denden dorst te zijn, welke de lijders zoo verschrik- “kelijk kwelt; over dezen dorst klagen allen zon- der witzondering. Het gevoel van hitte in den buik echter wordt in zeer verschillende graden opge- merkt, en is somtijds alleen een gevoel van warmte; hetwelk den lijder weinig, hindert, somtijds: echter ook een gevoel van groote hitte en brand tot de ergste pijn toe. Het is altijd aanwezig in eenen meer of min hoogen graad, en wordt alleen dan niet waargenomen, wanneer de lijder zelf zijnen toestand miet duidelijk meer gevoelt. Zelfs uit— wendig kan men tot na den dood de verhoogde warmte in deze streek duidelijk waarnemen,
B, De ontlastingen van de boven nader om- schrevene vochten.
De heer JogNsoN wil deze ontlastingen, in welke men geen spoor van gal kan ontdekken, als het meest karakteristiek en kenmerkend verschijnsel wan de Cholera aangezien hebben. Dezelve zijn, wel is waar, aan deze ziekte eigen; en in zoo verre pathognomonisch; maar zij. be- hooren reeds onder die verschijnselen, die mes nigmaal , ten minste gedeeltelijk niet voor- hande zijn, en wel niet alleen in buitengewoon zachte of zware gevallen, maar zelfs in alle gra- den der ziekte. Stoelontlastingen ontbreken zeld— zamer dan het braken, doch wordt ook: het laatste somtijds zonder de eerstgemelden waarge- nomen. 6e,
(46)
6°, De veranderde stern
Is aan deze ziekte zoo eigenaardig, en zonder wtzondering bij den voortgang derzelve voorhan- de, dat het niet alleen buiten allen twijfel is, of men dit kenteeken onder de signa pathogno= monica kan tellen, maar dat men zelfs zonder schroom aan hetzelve de plaats boven de kram- Í pen moet toekennen. Ofschoon deze verandering | in de stem meestal later wordt waargenomen dan de krampen, vertoonen zich deze laatsten in — vele gevallen in het geheel niet, terwijl de ver ! andering in de stem nimmer wegblijft. Dat ech- ter ook hierin verschillende graden plaats heb-_ ben, behoeft naauwelijks aangemerkt te worden. — Somtijds is slechts eene geringe heeschheid voor — hande, echter altoos genoeg om te worden
epgemerkt. PS ©
79, De groote benaauwdheid
Is, wel is waar, geene aan deze ziekte bijzon der eigen verschijnsel; nogtans vergezelt het dezelve zoo gestadig, dat het als van dezelve — onafscheidbaar moet beschouwd worden. |
89. De belette lozing of liever de belette afscheiding der pis.
Vele lijders willen pissen, maar kunnen niet; hierbij heeft nogtans. geene pijnelijke gewaar- — wording plaats. Ik heb herhaalde «malen: den —
cathe— _
(47)
catheder ingebragt, zonder eenige pis daardoor te kunnen aftappen. De meeste lijders denken aan deze afscheiding in het geheel niet; dezelve schijnt geheel stil te staan, en in de blaas geene pis hoegenaamd aanwezig te zijn. Alleen. wordt de pis nooit geloosd, en slechts zeer weinige lij- ders vermneenen onder het ter stoel gaan: een weinig water kwijt geraakt te zijn; en-deze onregel- matigheid in de pisafscheiding is een zeer be stendig verschijnsel der Cholera.
g°. De krampen,
Alhoewel een zeer in het oog loopend verschijnsel, ontbreken van alle tot nu toe opgenoemde het menigvuldigst, en vertoonen ook het minst ei- genaardige. Te Batavia waren dezelve meestal zeer hevig en zelden afwezig; te Magelang daarentegen hebben meer dan de helft der lijders geene krampen gehad , en dezelve waren in het algemeen zeer onbeduidend.
Alle andere verschijnselen zijn min of meer toevallig ‚nu eens voorhande, dan weder niet. Wij hebben in het algemeen meer gevallen op- gemerkt, waar geen kolijk en hoofdpijn plaats vond, dan zulke, waar de lijders over deze ver- schijnselen klaagden. De tong, hoezeer gewoonlijk den boven beschreven toestand: vertoonende, wordt dikwijls--ook op allerhande wijzen beslagen ge- vonden; de smaak is nu eens bitter dan weder niet „pijnen in de lever, milt, de leden, de | borst,
(48)
borst, de pisblaas enz., vergezellen ook nu en dan deze ziekte. | Hoe meer van de boven gemelde symto- mata voorhande zijn, des te gemakkelijker is de diagnosis, en zelden verloopt de ziekte zoo snel, dat men niet ten minste de zeven eerste der op- genoemde verschijnselen zoude kunnen waarne- — men. Wanneer krampen plaats hebben, vertoonen _ dezelve zich altijd vroegtijdig; en in verrede meeste _ gevallen heeft men gelegenheid alle hier boven < omschrevene signa pathognomonica op te merken. _ Wanneer de Cholera menschen aandoet, die 4 reeds door andere ziekten uitgeput waren, dan |} . ontbreken dikwijls de krampen en stoelontlastin - d gen; de aamborstigheid, zwakke stem en krach- _
teloosheid zijn dan ook minder duidelijk en be- langrijk, vermits dezelve reeds voor den aanval _— in minderen graad plaats vond. In zoodanige ge- — vallen zijn dikwijls het uiterlijk voorkomen, het — verlangen naar slaap, zonder te kunnen slapen, — en de brandende dorst de eenigste kenteekenen, — waarop wij de diagnosis moeten bouwen; ja de —
eigenaardige vertooning der gelaatstrekken en van het overige ligchaam is dikwijls voldoende, om. _
ons, bij het voorbijgaan van eene rij van kribben met langdurige lijders, op den eersten blik, die — genen dadelijk te doen herkennen, die onverwachts _ door de Cholera mogten zijn aangetast geworden. _ Hetgeen de diagnosis van andere ziekten som- tijds zoo moeijelijk maakt, de complicatie vindt hier —
(49 )
hier mooit plaats; alle andere ziekten werdwijnen met den eersten aanval van Cholera; zelfs zeer kooge graden van. algemeene Aydrops zagen, wij bij eenen lijder, na het opkomen der Cholera, im minder dan één uur geheel en al verdwijnen, zoodat ook geen. spoor daarvan „meer overbleef, Van de verschijnselen post mortem, welke het ontleden der lijken ons openbaart, geldt hetzelfde als van de verschijnselen gedurende het bestaan der ziekte; sommige derzelven zijn meer, andere minder bestendig voorhande,
Het meest bestendige onder dezelven, en het in alle gevallen zonder onderscheid aanwezige is de bijzondere hoedanigheid van het bloed, en deszelfs ophooping in de organen der drie groo- te holligheden van het ligchaam. Het eenig- ste verschil , hetwelk ten aanzien van dit ver- schijnsel in de verschillende lijken wordt waar genomen, is nu eens eene grootere, dan eene mindere congestie naar deze organen; dit is nog- tans van weinig aanbelang; de hoedanigheid van het bloed daarentegen is overal en altoos dezelfde.
Het tweede, zeer bestendige en altijd voor- komende dezer verschijnselen is de roodheid der dunne darmen. Maar hoezeer een zacht rozenrood bijna doorgaans de heerschende kleur dezer deelen is, bestaat nogtans een groot verschil, zoowel aangaande den graad, als de uitgebreidheid der zelve , gelijk boven reeds gezegd is. Minder veranderlijk is de toestand van het slijmvlies der
dar-
( 5o)
darmen en van het hetzelve bedekkende slijm:
Den toestand der maag ga ik met stilzwijgen voorbij , vermits de inwendige oppervlakte van. dit orgaan zoo onbestendig en verschillend wordt aangetroffen, dat men niet bepalen kan, welke deszelfs gewone toestand zij; want ofschoon bijna altoos eenige roode vlekken worden ge vonden, zijn dezelve nogtans zoo verschillende van kleur, getal, gedaante, uitbreiding, en plaats, dat men bij honderd andere zieken, ja zelts in de lijken van zoodanigen, die zonder eenige ziekte overleden waren , dikwijls dezelfde verschijnselen opmerkt. |
OORZAKEN per CHOLERA.
Noud
Het ligt buiten het doel dezer kleine verhan= deling , om alle, door verschillende Schrijvers aan= _ gaande de oorzaken dezer ziekte gedane veron= derstellingen hier aan te halen. Ik zal mij der- halve alleen bij de opgave van datgeen bepalen, hetwelk de ondervinding op Java als het waar schijnelijkste heeft doen kennen.
VOORBESCHIKKENDE OORZAKEN.
Ik bedoel oorzaken , die het ligchaam vatbaar maken, om door Cholera te worden aangetast. De ondervinding van verscheidene jaren heeft doen blijken, dat sedert het ophouden der Cholera-epide- mie op Java, weike geen ouderdom , geene kunne,
geen
(51)
geen” beroep ‚enz «ontzag, geene ‘klasse. van menschen aan:deze ziekte, meer, onderhevig 1s geweest, dan de pas” uit, Europa hier aanko— mende manschappen ; „het is wel niet onmidde- lijk, na de komst dezer manschappen, datde ziekte zich- onder; hen vertoont ‚maar gewone lijk na een kort verblijf. alhier , zoodra. de in- vloed van het klimaat zijne uitwerkingen begint te-ontwikkelen.
De Cholera schijnt, daarenboven. rkenen het sanguinisch temperament (de hier zooge- naamde Europesche ligchaamsgestellen ) te be minnen, jonge, krachtige, volbloedige , onrus- tige menschen , met een « blozend, zoogenaamd Europeesch voorkomen; genegen ,-zich aan bui- tensporig genot van ongewone genoegens. van allen aard over te geven, en aan alle hartstogten den. vrijen teugel te vieren. Het schijnt, dat de Europesche gestellen eerst dan de meeste vat= baarheid voor Cholera verkrijgen, wanneer zijde eerste uitwerkingen van het klimaat beginnen te gevoelen; en dus ‚ wanneer zij beginnen eene groote verandering te ondergaan. De ongewone , gedu= rige warmte brengt eene buitengewoon sterke, aan— houdende _uitwazeming- voort; „en ten gevolge daarvan verminderden eetlust, en vermeerderden dorst; de menschen nemen meer drank dan vast voedsel ‘tot zich, en. zoo wordt direct‘en indirect het ligchaam inkorten tijd verslapt.
De grootere- iijlheid der dampkringslucht, en
daar
(52)
daardoor mindere hoeveelheid van zuurstof ie |
het ons omgevend medium, veroorzaakt eene niet
genoegzame prikkeling der longen, en daardoor
minder ruime en krachtige ademhaling; het
bloed, in den kleinen omloop, onder deze om-
standiglieden , niet volkomen van deszelfs kool-
stof gezuiverd, is niet in staat, om, als te voren, _ hart en vaten tot eene krachtige werkzaamheid aan te sporen. De bloedomloop wordt trager; de her-
senen en zenuwen vereischen tot het volbrengen
hunner werkzaamheid den gestadigen prikkel van een goed bereid bloed. Dit bij de veranderde hoeda- _
nigheid van het bloed niet naar behooren kunnende
plaats vinden, beginnen alle sensoriele werkzaam- — heden , alle wiMekeurige en onwillekeurige be-
wegingen langzamer en minder veerkrachtig te
worden. Kortom, het leven in alle deszelfs vers rigtingen openbaart eene zekere verslapping, die — des te grooter is, naar mate het ligchaam min- — der aan den invloed van het klimaat gewoon is; — want de pas in heete gewesten aankomende, en door den invloed van hetzelye nog niet ver- zwakte Europeaan gevoelt zich meestal meer
afgemat, en in alle levensverrigtingen meer be-
lemmerd , dan de oudgast, aan wien eene zekere _ slapheid reeds tot eene tweede natuur gewor=
den is.
Maar ook de reeds lang hier levende Euror |
peaan kan door bijzondere omstandigheden eene
nog verdere verzwakking van levenskracht on— — der- —
A55)
dergaan, en is dan niet minder aan Cholera onderhevig dan de nieuweling ; daarom zagen wij, gedurende den laatsten oorlog op Java, oude zoowel Europesche als Inlandsche soldaten, die dikwijls aan buitengewone vermoeijenissen in de bijna ongenaakbare gebergten en de moerassige rijstvelden , bij het vervolgen van eenen vluggen vijand, en aan gebrek van goed en geregeld voed- sel, enz. , waren blootgesteld, zeer dikwijls door Cholera aangetast worden; de nieuwe manschap- pen echter nog veel meer.
Dat menschen ‚ die aan het buitensporig gebruik van sterken drank verslaafd zijn, meer dan an- deren door Cholera aangetast worden, is algemeen bekend. Sterke dranken, in overmaat genoten, verzwakken de levenskracht door overprikkeling. Bange, vreesachtige, neêrslagtige menschen, of de zulken die zich ongelukkig gevoelen , lijden ook menigvuldiger aan Cholera, dan gelukkigen en vrolijken. Dat alle neêrdrukkende hartstogten verzwakkende op het ligchaam werken, is over- bekend. |
De niet geheel zeldzame voorbeelden van zie— ken, die in het hospitaal door de Cholera werden aangetast, en weggesleept, werden meestal door- gaans bij zoodanige lijders opgemerkt, die lan- gen tijd aan uitputtende ziekten, voornamelijk aan langdurige dijsenterien geleden hadden , en deze lijders zouden, in het algemeen, nog menig- pekhger de slagtoffers dezer ziekte worden, bij aldien
(54)
aldien zij niet door hunne ziekte in de onmoge-
lijkheid waren geweest, zich aan de aanleiding gevende oorzaken der Cholera bloot te stellen. Het schijnt dus, dat een verzwakte staat van bet ligchaam de voornaamste predispositie. tot Cholera geeft. Onder een verzwakt ligchaam, ver sta ik een ligchaam , in hetwelk de levenskracht beneden den voor hetzelve normalen en noodigen graad gedaald is. Een zwak ligchaam is geheel iets
anders; het heeit alleen, in vergelijking met andere -
meer krachtige ligchaamsgestellen , eene mindere levenskracht, welke echter voor het individu zelf normaal en tot deszelfs gezondheid. voldoende is. Een verzwakt gestel is altoos min of meer een ziekelijk gestel; een alleen zwak gestel daaren— tegen kan betrekkelijk zeer gezond wezen; on- verzwakte menschen, zij mogen van natuur sterk of zwak zijn, hebben minder aanleg tot Cholera dan verzwakte. De zoogenaamde Indische lig- chaamsgestellen behooren in zeker opzigt tot de zwakke gestellen , en worden door den invloed van het klimaat minder verzwakt, dan de Eu- ropesche, omdat zij reeds eene levenskracht be- zitten „ die met de voor het klimaat passende veel overeenkomt, en welke bij, gevolg. slechts weinig’ verandering behoeft te ondergaan. Sterke gestellen, die geacclhimateerd zijn ‚en dus hunnen. tijd van betrekkelijke verzwakking reeds hebben doorgestaan, zijn niet, meer Vatbaar voor Gho- lera, dan de Indische constitutien.
Al-
Crins AEN it
n = En
wan 2
he TR
\
( 55)
« Alhoewel in den tijd der:epidemie geene lig schaamsgesteldheid tegen de Cholera beveiligde,
waren nogtans menschen met de hier omschre=
vene hoedanigheden het meest daaraan onderhevig, vooral de armoedig “gevoede „ slecht gehuisveste en even zoo slecht gekleede lage ‚volksklasse. Ook tegenswoordig worden nog wel menschien door deze ziekte aangetast, die. geenen - bij
zonderen aanleg daartoe schijnen te bezit—
ten; behalve echter, dat deze menschen mis- schien juist gedurende den korten tijd van de inwerking der gelegenheid gevende oorzaken buitengewoon verzwakt kunnen geweest zijn , laat zich wel veronderstellen, dat deze oorzaken, met buitengewone hevigheid inwerkende, ook bij min der daartoe voorbeschikten de Cholera kunnen voortbrengen. Het aetiologische verschil tus- schen. epidemische en sporadische Cholera zou men welligt daarin kunnen zoeken, dat bij de eerste de causae. occasionales , welke algemeen heer schende zijn kunnen, bij de tweede de predispo- sitie van enkele menschen het meeste tot het ontstaan der ziekte bijdragen.
ZIEKTE VERWEKKENDE OORZAKEN.
De ondervinding leert ons, dat dezelfde ziekte, welke epidemisch heerschende , door eene alge- meen. verbreide oorzaak. schijnt voortgebragt te
“worden; in sporadische gevallen, ook door-andere,
van gene verschillende oorzaken ontstaan: kan. | De
( 56 )
„De gissingen omtrent de causae occasionales, gedurende de epidemie der Cholera op Java, wa=s ren meer in het oog loopende, dan die aangaande de praedispositio; sommigen hebben een conta- gium, anderen een miasma als de oorzaak der Cholera opgenoemd ; sommigen hebben deze ziekte van cosmi:che, anderen van tellurische princi= pien afgeleid, en op alle wijzen de meerdere of min dere waarschijnelijkheid hunner stelligen trach= ten te beweren. Bewijzen ontbreken nogtans voor _ het een zoowel als voor het andere; alles berust _ op veronderstellingen, voortspruitende nu eens uit meer of min ware, maar veelal uit louter gewaande waarnemingen. | |
De luchtsgesteldheid is door verre de meesten áls oorzaak der epidemische Cholera aangezien geworden. Somimigen hebben in dezelve een ge= brek aan electriciteit, of een overmaat van ne- gative electriciteit aangenomen ; anderen eene niet nader bepaalde sedative werkende hoedanig= heid; nogtans rust geene var deze veronderstel= lingen; zoo veel mij bekend is, op zekere proe= ven met de dampkringstacht zelve int het werk gesteld; men heeft zich vergenoegd, met uit de schijnbare of veronderstelde werking der dampkringslucht op het menschelijk ligchaam derzelver hoedanigheid af te leiden. Anderen sches — nen geene van de bedoelde hoedanigheden van den dampkring voldoende, en deze wisten zich niet beter te helpen, dan door eene constitutio —
Cho
(67)
Cholerica aëris- te verzinnen ‚ hetwelk omtrent zoo. veel zegt als eene onbekende hoedanigheid der lucht, waardoor Cholera kan ontstaan,
Zelfs de Heer ANNeEsrrr, die zoo veel moeite en “schranderheid heeft te koste gelegd, om de hoedanigheid van den dampkring te onderzoeken en nader te bepalen, bekent, dat het hem voor- komt, als of de luchtsgesteldheid meer eene het ligchaam. tot Cholera disponerende, dan, eene de ziekte voortbrengende hoedanigheid bezit.
„Hoe het. ook wezen mag, zeker blijft het, dat eene aanmerkelijk veranderde en _ buitenge- wone luchtsgestelheid meestal de Cholera vooraf gaat. De epidemie begon op Java na een buiten gewoon onregelmatig verloopen saisoen; en nog tegenwoordig wordt de ziekte menigvul- diger waargenomen, wanneer het weêr onregel— matig, met de bestaande jaargetijden niet overeen= komstig, is. Deze onregelmatigheid is echter ook alles, wat mij bijzonderlijk als voor het ontstaan der Cholera gunstig in den dampkring. gebleken is; het zijn vooral buitengewone, in het drooge saisoen vallende en aanhoudende regens, vochtig= heid en koelte , buitengewone hitte, groote on- gestadigheid van het weêr, waardoor de Cholera schijnt bevorderd te worden. Ongewone verande ringen in den dampkring openbaren eenen abnor+ malen of ziekelijken toestand van denzelven, even als bij het dierlijk organismus; maar „wij zijn aangaande de phijsiologie en pathologie des damp
| krings
( 58)
krings nog te weinig onderrigt, om hieruit eenig zins belangrijke gevolgtrekkingen te kunnen afleiden.
Reeds de ‘heer Annesrvy geloofde in den tijd _
der epidemie, dat eene plotselings hevige ver-
koeling van het ligchaam eene der voornaamste oorzaken der Cholera zij, en wij hebben de grootste reden, dit ook nu nog te gelooven
Zien wij niet meestal Cholera ontstaan, wan neer menschen, vooral besclionkene, zonder bedek king in de vrije lucht slapende den nacht door- _ brengen; wanneer soldaten op marsch , of na he-
vige ligchaamsbewegingen verhit, door stortre—
gens overvallen worden, en zich niet kunnen of _ niet willen verschoonen; wanneer de kaserne en arrestplaatsen door vochtig weêr bedompt en
koud worden; wanneer in heete dagen menschen
zich in het genot van sterk verkoelende spijzen — en dranken te buiten gaan, saprijke vruchten k in ruime mate genieten, en de daarop volgende dorst door koud water willen lesschen? Is het niet — bekend, dat vrouwen, kinderen in de hoogere — klasse der ‘maatschappij zich minder aan dier- _
gelijke oorzaken blootstellende, ook veel zeldza- mer door Cholera worden aangetast? Bijaldien
de plotselinge in- of uitwendige verkoeling van — het ligchaam niet de eenigste oorzaak van Cho- lera is, dan is zij toch zeker eene der voornaamste
causae occastonales.
ON- —
en
( 5g ) hd ONMIDDELIJKE OORZAAK,
Causa proxima.
De onmiddelijke oorzaak , of die inwendige toe= stand van den organismus, welke aan de ver- schijnselen der ziekte tot grondslag dient, moet het gevolg zijn der vereenigde werking van de praedisponerende en opwekkende oorzaken. In- dien deze, wat betreft haren aard en hare wer- king op elkander en den organismus , ons naauw- keurig genoeg bekend waren, dan zouden wij gemakkelijk het product derzelven , de causa proxima, kunnen opmaken. Daar nogtans onze
ennis hieromtrent zeer onvolledig en gebrekkig is, slaan wij gewonelijk eenen anderen weg in, om tot de ontdekking der oorzaak te geraken. Wij trachten de ziekteverschijnselen door de aandoening van zekere organen of stelsels te verklaren, en de daardoor als waarschijnelijk herkende oorzaak der ziekte door eene op deze kennis gegronde geneeswijze te toetsen.
Wat nu de ziekteverschijnselen aangaat, zoo toont het plotselings ontstaan der ziekte, de spoe- dige verbreiding derzelve over den geheelen or= ganismus, de diepe uitputting van alle levens- krachten, de pols, en het uiterlijk voorkomen, de koude te zamen getrokken huid, de onrust en angst, die den lijder kwellen, zonder dat hj weet waarom, en eindelijk de hevige en witge-
E | breide
( 6o )
breide krampen een algemeen lijden der zenuwen aan.
Niettemin is echter bij de Cholera een aan- merkelijk lijden van enkele bijzondere organen, hetwelk in den onderbuik schijnt te beginnen, niet te ontkennen; want‘ook dáár, waar afgang en braken niet plaats hebben, vertoont zich toch altoos de verschrikkelijke dorst, als een van de vroegste en aanhoudendste verschijnselen. Naar de verschijnselen gedurende de ziekte te oordeelen, zoude men de Cholera voor een algemeen lijden der zenuwen, met bijzondere aandoening van den buik houden.
De lijkopeningen geven weinig opheldering; want uit het boven gemelde zal men ligt kuns _nen opmaken, dat de geringe materiele verande- ringen, welke wij in de lijken vinden, in geene evenredigheid staan met de hevigheid der ziekte.
Het meest bestendige, en minst veranderlijke verschijnsel was de opvulling der inwendige orga- nen met een dik met koolstof bezwangerd bloed. Nogtans laat zich hierin niet wel de onmiddelijke oorzaak der Cholera zoeken; want in het begin der ziekte vloeit, vooral bij eerst kortelings uit Europa in deze gewesten aangekomen menschen; een vrij normaal, weinig of in het geheel niet van het natuurlijke afwijkend bloed uit den ader; en buitendien vindt men hier menigmaal een zeer dik, zwart, met koolstof bezwangerd bloed ook bij andere ziekten, ja zelfs bij gezonde oud- gasten. Daar-
ie
nae nn Se Kn
( 61)
Daarentegen lijdt het geen twijfel, dat dit bloed voor een groot gedeelte de oorzaak der latere verschijnselen der Cholera is.
Men heeft zich vooral moeite gegeven, om de Cholera van eene aandoening der darmbuis en lever af te leiden, en wel omdat men bij de lijk openingen de eerste min of meer rood vond, verdikt, vol van een etterachtig slijm van bijzondere hoedanigheid, en zonder eenig spoor van gal. |
Ja, men is zóó verre gegaan, de Cholera eene gastro enteritis te noemen. Wie niet gewoon is, in alle ziekten eene gastro enteritis te zien, zal met mij toestemmen, dat het veelal zeer moeijelijk zijn zoude, eene dusdanige ontsteking hier aan te toonen. Eene zekere roodheid van de maag en darmbuis neemt men immers ook bij vele andere ziekten, ja zelfs bij gezonde menschen waar; en na de Cholera worden jwist deze ingewanden, vooral de maag, somtijds zoo bleek aangetroffen, dat men werkelijk de gastro enteritis in zijn — hoofd medebrengen moet, om dezelve hier te kunnen zien.
Ook komt het mij voor, dat eene ontsteking, om Cholera te veroorzaken, zeker eenen zeer hevigen graad moet bereiken; maar wat zijn de veranderingen in het maaksel der deelen, welke men in de Cholera ontwaart, vergeleken bij die na eene febris puerperalis? en wat is nogtans eene hevige febris puerperalis vergeleken bij Choléra ? Dat
{ 62 )
Dat “bij Cholera dikwijls, ja meestal, een gee prikkelde, zelfs ontstekingachtige toestand van maag en darmen plaats heeft, bewijst de rood heid en het drooge voorkomen der darmen bij lijk opemingen, het verdikt slijmvlies, ende buiten— gewone afscheiding van slijm; echter schijnt mij deze ontsteking veel te gering te zijn, om daar— uit de verschrikkelijke verschijnselen van Cho- lera met eenige swaarschijnelijkheid te kunnen _ afleiden. Hart en longen geven ons na den dood _ geene andere opheldering, dan de reeds bij het bloed vermelde.
Ook de hersenen, het ruggemerg en de zenu- _ wen leveren ons na den dond geene genoegzame, gestadige en belangrijke verschijnselen op, om _ daaruit iets aangaande de causa proxima Cho lerae te kunnen besluiten, De toestand der her- senen kan alleen dienen, om eenige het lijden van het hoofd betreffende verschijnselen, vooral in het laatste tijdperk van Cholera, te verklaren.
De lijkopeningen leveren dus geene afdoende resultaten op, en laten ons in het onzekere; al- leen zóó veel vermeen ik daaruit te mogen af- leiden, dat gedurende de ziekte een prikkelbare, somwijlen … ontstekingachtige toestand van de maag en de darmbuis plaats heeft, en dat eene sterke opvulling van alle drie de groote holten van het ligchaam met een dik, zwart, carboneus bloed de werkzaamheden van de daarin liggende organen belemmert; dat nogtans deze beide om
stan-
(65 )
standigheden niet wel als causa proxima der ziekte kunnen beschouwd worden, wanneer men dezelve en haren graad met den loop en de ver- schijnselen der ziekte vergelijkt.
Het is bekend, dat ook na zeer hevige aan- doeningen in ziekten der zenuwen veelal na den dood geene veranderingen hoegenaamd in het maaksel dezer deeien- gevonden: worden; en altioewel men derhalve na de Cholera de zelf standigbeid der zenuwen bijna onveranderd vind (zijnde de roodheid der ganglia abdominalia te onbeduidend, om in aanmerking te komen), zoo durven wij, des niettegenstaande, eene sterke aandoening em een: hevig lijden der zenu— wen bij de Cholera veronderstellen, nadat wij im alle andere organen te vergeefs naar zoodanige veranderingen en storingen gezocht hebben, waaruit de verschijnselen dezer ziekte op eene voldoende wijze zouden kunnen verklaard worden.
De lijkopeningen leveren ten minste geene be “wijzen op tegen het aannemen van een algemeen zenuwlijden met een bijzonder lijden des onder- buiks- als naaste en onmiddelijke oorzaak der Cliolera.
Dit algemeen, plaatselijk lijden moet echter na- der. worden bepaald, om de onmiddelijke oorzaak naauwkeuriger te kunnen bestemmen en de sym- _ptomata der ziekte daaruit te- kunnen verklaren. De algemeene toestand van den lijder toont al
te
(64)
te duidelijk eene verzwakking en uitputting van alle levenskrachten aan, om eene verhoogde werkzaamheid der zenuwen als oorzaak van de Cholera te kunnen beschouwen; de kracht der zenuwen in het algemeen moet verzwakt zijn. Daarentegen is eene plaatselijk vermeerderde prikkeling in de organen des buiks in het oog loopende door de verschijnselen in deze orga- nen, zoo wel gedurende de ziekte als bij de lijk openingen, hind
Het eind-resultaat zal dus daarop neder ko- men , dat eene plotseliijjk ontstane groote ver- zwak king der zenuw- of levenskrachten, met ver- hoogde prikkelbaarheid in de organen des buiks, de naaste oorzaak der Cholera zij.
Geene ziekte kan den organismus in zijne to= taliteit in eens aantasten; allen beginnen in het een of ander afzonderlijk orgaan of systerna, en breiden zich, min of meer spoedig, nu eens meer, dan eens minder, verre uit. De Cholera schijnt in den buik te beginnen; een gedeelte der oorzaken, ‘die den aanval dikwijls voorafgaan, de diar- rhoea, het begin der ziekte zelfs met flaauwheid in de maag, verlangen naar eene hartversterking, roering in den buik, en eindelijk de eerste en belangrijkste van alle plaatselijke verschijnselen, braken , afgaan, dorst en brandend gevoel in de maagkuil duiden dit aan. Alle andere plaat» selijke verschijnselen, die hoofd en borst aangaan;
vertoonen zich later, of zijn minder belangrijk. Laat
en
(65)
Laat ons veronderstellen , dat eene plotselings hevige verzwakking der zenuwen van den buik,
dus vooral der ganglien met verhoogde prik=
kelbaarheid plaats grijpt, en zien wij, wat daarvan de gevolgen kunnen zijn. |
De Physiologen beschouwen de ganglien in het algemeen, vooral die vanden buik, als de bestier= ders van de reproductie van het ligchaam en van de daarmede in verband staande onwillekeurige bewegingen en aandoeningen. Lijdt dit gedeelte van het zenuwgestel door verzwakking en vermeer- derde prikkelbaarheid , zoo lijden ook de werk- zaamheden, die daarvan afhangen, aan deze aan- doeningen, en wel vooral in die organen, welke het naast aan het centrum van dit stelsel, den plexus solaris, liggen, dus in maag en darmen. De groote prikkelbaarheid dezer organen blijkt daaruit, dat zij zelfs de zachtste dingen, in eene eenigzins aanmerkelijke hoeveelheid genoten, niet verdragen, en dezelve dadelijk wederom trachten uit te werpen. In zeer kleine hoeveelheden wor- den ook de meest prikkelende medicijnen ver- dragen; want het dikke slijm schijnt elke wer- king op maag en darmen (de werktuigelijke uit- gezonderd) te beletten; men vindt ook na de allerhevigst-prikkelende geneesmiddelen het slijm= vlies niet rooder dan na het gebruik van koud water. In groote hoeveelheid, op eens genomen; wordt water zoo wel als aether weder uitgeworpen,
omdat als dan beide de maag door hunne zwaarte tot
(66 )
tot last zijn. De prikkelbaarheid wordt in het begin der ziekte hoe langer hoe erger ; het slijm vlies scheidt hoe langer hoe meer slijm af, het- welk eindelijk door zijne menigte een nieuwe prikkel wordt, en den darm noodzaakt hetzelve te ontlasten. Misschien is de daarbij plaats heb—
bende verdikking van het slijmvlies, die zeker _
zich ook tot in den ductus coledochus uitstrekt,
een mechanisch beletsel, mede voor de ontledi-
ging der galblaas.
Door den geprikkelden toestand van maag en darm, en door de aanhoudende ontlasting van
vochten uit het ligchaam ontstaat de verschrik—- kelijke dorst; alle vochten van het ligchaam stroo men naar de maag en den darm toe, als de bijna alleen, en zeker het meest geprikkelde deelen van het ligchaam. Het bloed vult de bloedvaten van maag en darm aan, de andere vochten worden in de buis zelve uitgestort en ontlast. Vond nu bij deze prikkeling niet tevens eene zoodanige verzwakking der zenuwkracht plaats, zoo zoude men eene geheele andere reactie daarop zien vol
gen ; hier zoude eene ontsteking plaats grijpen, ten minste gelijk als bij peritonitis puerperalis, *
waar immers ook eene tegennatuurlijke toevloed der vochten, die naar de organa sexus behoor
den te gaan, om ontlast te worden, naar
de door de zwangerschap en verlossing geprae- disponeerde buiksingewanden plaats heeft. De verzwakte levenskracht bij de Cholera echter is
met
EE
(67 )
miet in staat, om zoodanig eene reactie daar te stellen. Dat bij een zoodanig lijden van de eerste we-
_gen ook de spijsvertering moet lijden, is klaar
blijkelijk ; en reeds hieruit volgt gedeeltelijk het verdwijnen. van den turgor vitalis, en de werkeloosheid der afscheidings-organen , voor welke geene vochten meer bereid worden.
Niet alleen de spijsvertering, maar ook de reproductie, en de daarmede in naauwe betrekking staande onwillekeurige bewegingen zijn van de ganglien afhankelijk, Van den motus pertstalticus is reeds gesproken; maar ook de bloedomloop en ademhaling lijden aan verzwakking en prik- kelbaarheid, even als de ganglien; de slag van
het hart en van de arterien is klein, zwak en rad,
totdat de prikkelbaarheid uitgeput is, de zwakte de overhand krijgt, en de pols zinkt en ver- dwijnt. De belette circulatie, die zich natuurlijk tot in de longen uitstrekt, is reeds een gedeelte der verandering, die wij het bloed zien onder- gaan; hetzelve komt slechts langzaam en in ge- ringe hoeveelheid met het oxigenium in aanra- king, wordt dus maar weinig van koolstof gezui- verd. Maar de zuivering van het bloed wordt ook tevens belet door de verzwakking der zenuwen; want door proeven, op dieren genomen, is het be- wezen , dat de ongestoorde werking der zenuwen op de longen eene der wezenlijke voorwaarden ter decarbonjisatie van het bloed is.
De
( 68 )
De geringe circulatie van dit carboniesch. bloed, deszelfs stilstand en ophooping in de inwendige organen moet tevens het verdwijnen van den
turgor vitalis en uitwendige koude ten gevolge _
hebben. Zenuwziekten van eenig belang blijven, wit hoofde der groote algemeene sympathie dezer organen onder elkander, zelden lang plaatselijk ; reeds voordat alle bovengenoemde veranderin-
gen door het lijden der ganglien zijn voortge- ‘
bragt, heeft de ziekte zich op het ruggemerg voortgeplant, hetwelk zoo naauw en op zoo verschillende wijze met de ganglien in verband staat. Maar waaruit laten de algemeene krachte- loosheid. der spieren, welke aan onzen wil onder- worpen zijn, en de krampen zich gemakkelijker
afleiden , dan uit eenen verzwakten toestand van _
het ruggemerg ‚ gepaard met verhoogde prikkel- baarheid ?
De minder talrijke, minder naauwe wij- zen van vereemiging, welke tusschen de her- senen en de ganglien plaats hebben, de grootere levenskracht , welke aan de hersenen eigen is, zijn oorzaak, dat dezelve langzamer door de ziekte worden aangetast. Echter is ook hier, m het vervolg der ziekte, verzwakking en ver-
hoogde prikkelbaarheid niet te ontkennen; de. vernaauwde pupillen, het verlangen naar slaap,
zonder te kunnen slapen, de onrust der lijders duiden dit aan. De prikkelbaarheid echter schijnt hier zelden
eenen
( 69 )
eenen hoogen graad te bereiken, en spoedig uit- geput of nedergedrukt te worden, misschien voornamelijk door de sterke opvulling der hersen nen met een dik carboniesch bloed, hetwelk, gelijk bekend is, eene werking uitoefent, welke met die van narcotische giften overeenkomt.
„De zwakte blijft alleen terug, en wordt door het gebrek aan slagaderliijk bloed nog ver- meerderd.…
„Het lijden der huid schijnt alleen uit zwakte voort te komen, waardoor het eigenaardige cof- liguative zweet kan ontstaan, even als bij andere uitputtende ziekten. De prikkelbaarheid der huid is verminderd door de met de verminderde dier lijke warmte verdwijnende gevoeligheid der huidzenuwen ; waut zoodra een deel van het ligchaam koud wordt, verliest het zijne ge- voeligheid. Gaat de ziekte in haar laatste tijdperk over, zoo blijft de algemeene volkomene uit putting der levenskracht alleen terug , de prik- kelbaarheid is verdwenen; de ontlastingen, de dorst houden op; de krampen verdwij- nen, als mede alle pijnen; het bloed vloeit als het ware niet meer; het blijft als passive congestie, in de drie holten van het ligchaam staan ; en onderdrukt eindelijk volmaakt de werkzaamheid van longen en hersenen , en de dood. volgt door eene apoplexia passiva sangui- neo — nervosa. |
Niettegenstaande al hetgeen wij hier gezegd
heb
| (70 ) hebhen ten voordeele onzer stelling , waardoor wij namelijk eene plotselijke, algemeene ver- zwakking of neêrdruk king der zenuwen of levens kracht, met verhoogde prikkelbaarheid, als causa proxima der Cholera aannemen , wordt nogtans deze hypothese door de ondervinding even zoo miv gestaafd ‚als zoo memg andere; alle daarop gebouwde geneeswijzen hebben niet dan twijfel achtige. gevolgen opgeleverd, en de toekomst alleen zal ons leeren , in hoeverre die veronder— stellingen, en de daarop gegronde behandelingen _ al dan miet juist en doelmatig waren.
PROGNOSIS VAN CHOLERA.
Hoezeer de naaste oorzaak der Cholera ons onbekend is, weten wij echter door de ondervinding | al te wel, dat zij eene van de allernoodlottigste ziekten is. Hoe verschillende de meeningen aan— gaande de oorzaken waren, zoo overeenstemmende zijn allen daarin, dat de Cholera met alle ziek ten, zelfs met den verschrikkelijken Fetanus, om den voorrang van doodelijkheid kan tw:sten.
Alhoewel de dood niet altoos het eimde der ziekte is, blijft dezelve echter in alle gevallen de waarschijnelijkste. Zeer dikwijls gaan de ligtste gevallen, met verbazende snelheid, tot eenen hoo gen. graad der ziekte over, waar alle vooruit— zigt op kerstel verloren is; zeer dikwijls ge- looft men den lijder reeds als gered te mogen
be- 7
(71)
beschouwen, terwijl men , eenige oogenblikken daarna, het berigt van zijn overlijden verneemt. Deze vrij ongunstige prognosis ondergaat ech=
ter eenige wijzigingen in verschillende omstandig=
heden, waarvan de voigenden de voornaamste zijn: | 1°. Met tijdperk der ziekte.
… Het is ligt te begrijpen, dat de hoop op herstel geringer wordt, naarmate de ziekte verder is gevorderd; de meeste lijders worden an het eerste stadium hersteld, minder in het tweede, en bijna geen mm het derde.
2°, De graad der ziekte, of de graad en hoe-
danigheid van de werscfiijnselen.
Hoe meer , en hoe heviger verschijnselen van Cholera bij eenen aanval voorhande zijn, des te ongunstiger is het vooruitzigt op her- stel; hoe spoediger dezelve verminderen, des te beter. Gelijk als bij andere ziekten, moet men zich wel wachten, met uit een enkel symtoma, al is het ook van het meeste belang , eene pro- gnosis te willen opmaken.
Een van de eerste en voornaamste verschijn- selen, waarop men eenige hoop tot herstel van den lijder mag gronden, is het voller worden van den pols. Het komt er weinig op aan, of de- zelve sneller of langzamer, harder of zachter wordt, indien hij slechts meer volheid toont; ja eene koortsachtige beweging in den pols 1s-in het
en
(72)
geheel geen kwaad teeken; hiermede gaat ge wonelijk eene vermindering van benaauwdheid gepaard. Zal de ziekte werkelijk verminderen, zoo volgt spoedig eene ontspanning der huid; het klamme zweet verdwijnt; de huid wordt zacht, warm, en langzamerhand begint eene goede uitwaseming door te komen, hetwelk men ge- wonelijk het eerst op de borst waarneemt. Be- gint den lijder hierbij de uriza te losen, vermin- deren de krampen en ontlastingen, vindt men in de laatstgemelden gal of drekstoffen, of bestaan de stoelgangen uit eene graauwe groene massa in eenige hoeveelheid, vermindert de dorst, zoo mag men hoop op herstel voeden; het verschijn sel echter, hetwelk de meeste en zekerste hoop geeft, is de terugkomst van den twrgor witalis, en vooral van een natuurlijk voorkomen van het gelaat en de handen des lijders, waarbij deze tevens rustiger wordt, en tot een zachten slaap overgaat. Eenige bijzonder goede verschijnselen moeten altoos eerst aanwezig zijn, eer men de minste hoop mag voeden. Niet zelden vermin- deren de krampen en ontlastigen , zonder dat de minste beterschap daarop volgt.
Ook de warmte komt somtijds terug ‚ zonder dat men den pols kan waarnemen; het ligchaam behoudt daarbij het eigenaardig voorkomen der Cholera-patienten, en groote zweetdroppels ver- toonen zich op gezigt en borst. Deze warmte is geen beter teeken, dan de calor mordax in kwaad
aar-
(73) aardige koortsen. Zelfs eene meerdere verhefling van den pols alleen is bedriegelijk’, bijaldien het niet spoedig door andere goede teekenen gevolgd „wordt; waar dit niet gebeurt, daalt de pols op ning
Het oogenblik, waarop de lijder geneigdheid tot slaap vertoontg is van het grootste aanbe- lang, en verdient geheel onze oplettendheid; een rustige slaap, al duurt dezelve ook nog zoo kort, is een zeer gewenscht verschijnsel ; een como- teuse slaap daarentegen, ook vanden ligtsten aard, is meestal de zekere voorbode van een doode lijk uiteinde.
Niet zelden valt de lijder, onder het verdwij- nen der belangrijkste symptomata, in eene soort van slaap, waaruit hij zeer higtis op te wekken; blijven daarbij de oogen half geopend, ligt de lijder uitgestrekt op den rug, is de ademhaling niet geheel natuurlijk , misschien snorkende , of volgt op de inademing al te snelen afgebroken de uitademing, zoodat tusschen elke respiratie de long, als het ware, eenen langeren tijd dan ge- wonelijk zonder lucht blijft, houd dan den lij- den voor doodelijk ziek. Wekt men den lijder uit dezen hazen-slaap op, dan wil hij dikwijls niet weten, dat hij geslapen heeft; hij ziet ons met eenen bijna natuurlijken blik aan, terwijl wij veeleer een mat en starend oog hadden verwacht; hij antwoordt op onze vragen kort, doch goed, en verzekert zich beter te gevoelen, hetwelk
| wij
(74)
wij te gereeder gelooven , naarmate de pols dui- delijker geworden, de warmte toegenomen de dorst verminderd is, braken, afgang en krampen opgehouden hebben, en zelfs het ge wone uiterlijk voorkomen der Cholera -lijders. minder blijkbaar is. Naauwelijks laten wij echte den lijder ongemoeid, of hij walt weder in eene sluimering, die weldra in volkomen sopor over gaat. | Dezen soporeusen toestand kan men over he algemeen bij de Cholera, als een doodelijk ver schijnsel aanzien, daar men wel nu en dan lij ders ziet herstellen, waar alle andere, ook de hevigste, aan deze ziekte eigene verschijnseler plaats hadden, doch bijna nimmer zoodanigen, die reeds in sopor waren vervallen. Een van de on-— aangenaamste en gevaarlijkste verschijnselen is de lange duur en het trapsgewijs toenemen van het boven beschrevene, de Cholera kenmerkende uitwendige voorkomen der lijders en der onder drukking van den bloedomloop; minder gevaar lijk zijn de ontlastingen boven- en benedenwaarts; het braken vooral duurt somtijds nog dagen lang | voort, nadat de Cholera reeds verdwenen is. Iets belangrijker reeds is de afgang; zoo langf deze de waterachtige hoedanigheid blijft behou den , heeft men altijd het instorten van den lij der te vreezen.
Lang voortdurende krampen, die op geener lei behandeling willen bedaren, voorspellen eene?
hard=
(75 )
hardnekkige hevige Cholera, of het weder instor= ten van den reeds aan de beter hand zijnde lijder. Het ophouden der krampen is echter geenszins altijd een goed teeken; want ook bij het verer- geren der ziekte houden dezelve op.
‚35°, Het verloopen der ziekte.
Hoe rasscher de ziekte voortgaat, hoe spoedi- ger de symptomen in hevigheid en getal toe- nemen; des te gevaarlijker is de zieke. Bijaldien echter lijders in zoodanige gevallen herstellen, zoo volgt eene volmaakte gezondheid, en her— winnen zij hunne krachten meestal buitengewoon spoedig, spoediger dan na eenige andere belang rijke ziekte.
Ik heb soldaten, die binnen het etmaal door eene hevige Cholera aangetast werden en gena- zen, na vijf dagen zonder moeite hunne dienst weder zien verrigten, nadat zij reeds den derden dag weder een volmaakt gezond voorkomen ver- toonden. Verloopt de ziekte echiter langzaam, blijft dezelve eenigen tijd op eene zekere hoogte staan, zonder beter of erger te worden, (en in deze gevallen gaat dezelve meestal van minder he- vige symptomen vergezeld), dan heeft men meer hoop op herstel van den lijder, ofschoon de. ge- nezing nimmer zoo spoedig, noch ook zoo vol- maakt plaats heeft, als bij de anderen.
__ Deze gevallen zijn het ook, waarin men den boven beschreven comateusen toestand voorna- F me
(76 )
melijk te vreezen heeft. Ontsnapt de lijder den dans met een langdurig herstel, dan mag hij zich gelukkig prijzen; somtijds echter gaan deze ge- vallen m zenuw-ziekten, vooral in torpide zenuw koortsen over, welke den lijder zeer uitputten, en dikwijls wegslepen. Langdurige ziekelijke prikkelbaardeid der maag en belemmeringen in de spijsverterings - organen behooren onder de meest dragelijke gevolgen
Somtijds verminderen de toevallen zoodanig, dat men met regt den lijder voor half genezen kan houden; doch eensklaps stort hij weder in 5 de verschijnselen, die reeds verdwenen waren, komen terug.
Deze recidiven zijn des te gevaarlijker, naar ma- te dezelve zich meermalen herhalen; zelden over= leeft de lijder den tweeden aanval.
Ook dit weder instorten vindt men vooral bij de langzaam verloopende Cholera.
49, De Complicatien.
Gelijktijdig met de Cholera bestaat nimmer eene andere ziekte in hetzelfde ligchaam; echter worden somtijds reeds zieke menschen door deze ziekte aangetast. Waren de lijders door de voor- afgegane ziekte reeds zeer uitgeput, dan is er na- tuurlijk wemig hoop, dat zij de Cholera geluk= kig zullen te. boven komen, hoezeer dezelve in deze gevallen meestal minder hevige symptomen vertoont, kunnende de zeldzame voorbeelden, dat
chro-
(27) chronische dijsenterien door Cholera genezen worden, niet als regel gelden. |
59, De constitutie van den lijder.
Het is door de ondervinding bewezen, dat bij welgespierde, bloedrijke menschen de Cholera meestal eenen bijzonder hoogen graad bereikt, en deze lijders zeer spoedig wegrukt. Bij lijmpha- tusche, phlegmatische ligchaamsgestellen houdt de ziekte gewonelijk een langzamer verloop, en wat daarvan te voorspellen is, is hier boven op- gegeven.
De magere, drooge geslellen schijnen de Cholera nog het beste te kunnen doorstaan; want hoe- wel zij meestal vrij hevig door deze ziekte worden aangetast, herstellen zij ligter dan volle en robuste menschen.
_6°, De natie of landaard, waartoe de lijder | behoort.
Dit kan op de prognosis eenigen invloed hebben, voor zoo verre namelijk aan den verschillenden landaard de eene of andere ligchaamsgesteldhe:d bijzondereigen is. De Inlanders en de reeds geac- climateerde Europeanen hebben, caeteris paribus, minder te vreezen, dan eerst kortelings in deze gewesten aangekomen: vreemdelingen.
79. De plaatselijke gesteldheid.
Op Batavia, en de andere plaatsen langs het strand | schijnt de ziekte in het algemeen heviger en gevaar lijker
( 78 )
lijker te zijn, dan op ‘hooger en meer landwaarts in gelegene plaatsen. Geneesheeren, die van de laatstgenoemde plaatsen naar Batavia komen; willen meestal geen geloof slaan aan het geen mer hun van de kwaadaardigheid der ziekte al hier, en van de groote sterfte, die daardoor ge- _wonelijk veroorzaakt wordt, vertelt. De meer ge= lukkige resultaten, welke zij van hunne behande ling der ziekte in de binnenlanden waargenomen
5 4
en
diane
hebben, doen hun de verklaring van de geneeshee— ren, die reeds langen tijd op Batavia de geneeskunde _
beoefend hebben, aangaande de gevaarlijke ge- volgen der Cholera , als overdreven beschouwen. Met vertrouwen, en onder het stellen eener gun= stige prognosis, ondernemen zij de behandeling van dusdanige lijders; doch spoedig leert eene droevige ondervinding hen, dat men met het pro- gvosticeren in deze ziekte alhier zeer voorzig-
tig zijn, en dezelve nimmer al te voordeelig stel len ‘moet. Bij mij zelven altans is drt het geval
geweest.
Het is misschien hier de plaats, om met een _
paar woorden te gewagen, dat ontegenzeggelijk
de sterfte aan deze ziekte in de groote hosp:ta-
len in evenredigheid grooter is, dan an particu= liere huizen, hoezeer de behandeling dezelfde is. Ik geloof de voornaamste reden daarvan in de constitutie der lijders te moeten zoeken, daar _
bijna alle Cholera-zieken in de hosp.talen jonge,
Ô k4
sterke, volbloedige soldaten zijn, die zich nog niet _
/ lang
( 79.)
lang in het land bevinden: De Kwade invloed van de localiteit der hospitalen is zeker slechts schijnbaar.
89, Het heerschend ziekte-karakter.
Op zekere tijden sterven bijna allen, die door de Cholera worden aangetast, terwijl op andere tijden de ziekte zacht verloopt en minder doode- lijk is. De nadere omstandigheden, welke. hier- van de oorzaak zijn, heeft men tot nog toe niet kunnen opsporen. Sedert 1821 heeft men nu eens in dit, dan in een ander saizoen, nu bij een-voch=- tig en koel, dan bij droog en heet weder de Cho- lera een zóó kwaadaardig karakter zien aanne- men, dat men, zoo lang dezelve heerscht, zelfs bij de ligtste aanvallen, eenen doodelijken uitslag te vreezen heett.
g°. De behandeling.
Het is, helaas! eene door. de droevige onder- vinding bekrachtigde waarheid, dat van alle, door de Cholera aangetaste lijders, een grooter getal sterft, dan behouden wordt, welke behandeling men ook tegen dezeive moge in het werk stel len. Men heeft daarom verscheidene malen de vraag gedaan, of wel in het algemeen onze be- handeling eenigen invloed op deze ziekte heeft ? In de daad zijn mij werkelijk geene gevallen be- kend en geconstateerd, in welke onbetwistbaar de Cholera door de tegen dezelve in het-werk ge-
stel
(-3o )
stelde behandeling is genezen. Door verschei- dene geneeskundige Schrijvers worden de allerver— schillendste geneeswijzen tegen deze ziekte als de eenigste goede, en bij uitsluiting hulpbiedende aan— geprezen, terwijl anderen dezelve geheel verwerpen.
Het eenigste troostrijke, dat zich met zeker heid wit de tot nu toe gedane waarnemingen laat afleiden en vaststellen, is, dat in het alge meen meer menschen aan de Cholera sterven, wanneer deze zieken geheel aan zich zelve over- gelaten blijven, dan wanneer dezelve vroegtij- dig onder eene zorgvuldige behandeling komen.
BEHANDELING.
Om eene zoogenoemde rationele behandeling in het werk te kunnen stellen, dienden wij voora de causa proxima Cholerae naauwkeurig te ken nen. Daar wij echter hieromtrent, helaas! zee weinig of eigenlijk niets met zekerheid weten. zoo kan tot nu toe de behandeling niet ander dan min of meer symptomatisch en empirisch zij
Het schijnt, als het ware van zelf, uit áe bo- ven gegevene beschrijving en diagnosis der ziekte voort te vloeien, dat de volgende punten d voornaamste doeleinden van de behandeling moe ten wezen: | De wederopwekking en instandhouding de zenuw- of levensk rachten ; 2°, De herstelling van de circulatie en van de
natuurlijke hoedanigheid van het bloed; 5. De
( 81) 5e, De vermindering der prikkelhäsrhid van maag en darmen; 49, De vermindering van den krampachtigen toestand.
Hoezeer het herstel en de instandhouding der levenskrachten eene der voornaamste bedoelin- gen moet wezen , worden wij nogtans door ver- scheidene omstandigheden belet, onmiddelijk daar op te werken.
De belette circulatie van het bloed, de passive congestie, of hever stagnatie van hetzelve in de drie groote holten van het ligchaam, de veran- derde hoedanigheid van hetzelve werken zoo- danig mede ter onderdrukking der levenskrach- ten , of ten minste tot belemmering der werk- zaamheid van zekere, tot het leven hoogst nood zakelijke organen, en daardoor dreigt een zoo oogenblikkelijk gevaar, dat de tweede in- dicatie in praxi wel dient de eerste te worden. Alleen door de vervulling dezer indicatie zoude de levenskracht gedeeltelijk weder kunnen hersteld worden ; want van eene der voornaamste oorzaken, die dezelve nedergedrukt houden, bevrijd zijnde, zoude buitendien nog het wederom meer ge= oxijdeerd bloed direct ter wederopwekking der levenskracht kunnen medewerken. Zeiden ech- ter gelukt de vervulling dezer indicatie spoe- dig, misschien nimmer volkomen; men moet dus bij eene zoo snel verloopende ziekte , waar ieder
oogenblik kostbaar is, geen tijd verliezen met het
( 832 )
het voldoen aan eene enkele indicatie, en liever te gelijk zoo veel wegen als mogelijk inslaan , om zijn doel te bereiken.
Wij moeten derhalve, terwijl wij eene indi- recte geneeswijze ten uitvoer brengen, tevens. bedacht zijn, meer onmiddelbaar het herstel der levenskrachten te beproeven.
De meeste en voornaamste middelen door maag —
en
en darmen moetende werken, dient men deze or ganen wel eerst eenigzins van hunne bovenma- tige prikkelbaarheid te bevrijden, om geen gevaar
zel
te loopen, dat alle toegediende middelen, eer de zelve eenige uitwerking kunnen hebben, weder uitgeworpen worden. De oplossing en wegvoering van het dikke maag- en darmslijm zoude waar— schijnelijk ook van eenig belang zijn ; want ge neesmiddelen, in groote hoeveelheid toegediend ,_ worden onmiddelijk weder uitgebraakt; in kleine
hoeveellieden daarentegen worden dezelve in die massa van slijm, welke de maag opvult, als het ware begraven, en blijven zonder ned Daar nogtans de oplossing en wegruiming vaag dit slijm niet zeer spoed;g kan geschieden, ver—
mits de overmatige prikkelbaarheid van maag en darm niet zoo in eens kan weggenomen wor— den, moet men, terwijl men dit hoopt ten uitvoer te brengen, gelijktijdig door inwendige middelen de levenskracht trachten op te wekken. Eindelijk moet men ook op den krampachti- gen toesland eenige acht slaan; want zelfs indien dezel=
85)
dezelve alleen maar het gevolg van de onder drukte levenskracht enz. ware , hetwelk in het geheel nog niet bewezen is, is dezelve te ver uitgebreid, te hevig en te aanmerkelijk , om niet eene oorzaak mede ter onderhouding der ziekte, ten minste ter uitputting van den lijder te kun- nen wezen. Dezelve verdient dus bij de behande ling ten minste in zoo verre in aanmerking Le komen, als zonder nadeel voor de andere meer belangrijke indscatien kan geschieden.
Het zal niet noodig zijn, eene bijzondere indica= tie ter herstelling van de onderdrukte afschei— dingen op te geven. Gedeeltelijk wordt daaraan reeds door de vroegere indicatien mede voldaan ; en waar dit het geval niet is, zoude eene meer speciale werking op de afscheidings— organen weinig kunnen helpen. Niemand ook heeft daarop nog gedacht, om diuretica of zelfs diaphoretica te geven, wanneer dezelve niet meer ter vol doening aan andere aanwijzingen noodzakelijk waren. Sommigen hebben, wel is waar, de af- scheiding van gal trachten te bevorderen , echter zonder gevolg of nut. Alleen dan, wanneer de Chio- lera verdwenen is, maar de werkeloosheid der afscheidings -organen nog voortduurt, kan zoo- danig eene indicatie plaats vinden. |
Nogtans schijnen dezelfde ind;catien bijna aan alle behandelingswijzen der Cholera tot grond - slag te dienen, hetwelk nader zal blijken bij
eene
(84),
eene meer naauwkeurige en breedvoerige opgave _ van hetgeen men hier te lande tot genezing der Cholera heeft in het werk gesteld.
Toen de Cholera in 1821 zich op Java begon te vertoonen, was men reeds daarop voorbereid; men wist, welke middelen men in Bengale en op andere plaatsen tegen de ziekte hadt gebezigd; men sloeg zoo veel mogelijk denzelfden weg in. Bij volbloedige menschen deed men eene of meer _ aderlatingen, bijaldien de pols nog voelbaar was; plaatselijke bloedontlastingen werden zeiden, en alieen bij hevige pijnen in den buik aangewend. Daarna dienden sommige geneesheeren onmidde- lijk caflomel in scrupel-doses toe, hetwelk met een drachma Zaudanum en pepêrmunt - water naar beneden werd gespoeld; anderen gebruikten calomel alleen dan, wanneer de tong sterk be- slagen was. Het meest werden de zoogenaamde Cholera-drankjes gebruikt, mixturen, bestaande wt brandewijn, pepermunt- of cajcepceti-olie, laudanum en aether, allen in sterke giften. In den tusschentijd werd de lijder in een heet bad gebragt, en naderhand met prikkelende vochten, vooral met warme arak, cajoepceti-olie, ini mentum volatile, enz. sterk gewreven ; armen ;, beenen en buik ‘bedekte men met mostaard- pappen of spaansche vliegen. Tot drank gaf men aan de lijders warme thee of rijstwater met bran-
dewijn, en men veroorloofde hun volstrekt geene koude
yah gren
{ 85 } koude dranken, Wilde deze behandeling miet
baten, dan herhaalde men het calomel en lau- danum , verbonden met camphor, muskus en andere vluchtige prikkelende middelen.
Het schijnt, dat men gedurende de epidemie ‚eene tamelijk goede uitwerking van deze behan
| deling heeft ondervonden; want men heeft de-
zelve slechts weinig veranderd, ook in de daar-
_aanvolgende jaren, toen zich de ziekte alleen nog
sporadisch vertoonde.
In latere tijden echter heeft deze behandeling niet meer willen voldoen, en de Cholera ver- toonde op eenige plaatsen zoodanig een moord- dadig karakter, dat vele geneesheeren begon- nen te twijfelen, of men wel ooit Cholera door de aangewezene geneesmiddelen had genezen ; vooral sedert het stelsel van Broussars ook op deze ziekte was toegepast geworden, en men onder de antiphlogistische of liever Broussais- sche behandeling ook eenige lijders zag herstellen, edoch de meesten , even als- bij alle andere ge- neeswijzen , had zien sterven.
Het scheen, om deze reden, geene nuttelooze moeite te zijn, pogingen te doen, om de ziekte en hare behandeiing meer bijzonderlijk te leeren kennen , en zoo mogelijk eenige zekerheid te ver- krijgen, in hoe verre men werkelijk met de eene of andere wijze van behandeling iets had uitgerigt.
Ik heb meermalen gelegenheid gehad, de ziekte
met
( 86 )
met den dood, meermalen ook met de genezing te_ zien afloopen, zonder dat eenig middel was toe- gediend, of eenige behandeling was in het werk gesteld geworden; verder heb ik eene tamelijke hoeveelheid lijders volgens de meest bekende geneeswijzen behandeld , en zien behandelen, en geloof dus niet buiten staat te wezen, om iets over de uitwerking van het een en ander ge= neesmiddel uit ondervinding te kunnen zeggen.
Daar men gewoneliijk de behandeling met de uitwendige middelen begint, zullen dezelve ook hier het eerst worden afgehandeld.
UITWENDIGE MIDDELEN. 1°. Bloedontlastingen:.
Men zoude kunnen twijfelen, of bij eene ziekte, waar men de opbeuring der levenskrach= ten als de eerste indicatie opgeeft, wel immer _ bioedontlastngen zouden zijn te pas gekomen; dan ofschoon bij Cholera de levenskrachten ook op zich zelve verzwakt schijnen te zijn, is toch de opvulling van bloed in de inwendige organen voor een groot gedeelte oorzaak , dat _ zich le levenskracht niet van zelve wederom laat herstellen. Het bloed moet dus zoo spoedig mo gelijk van de belangrijkste organen worden af-_ geleid, en bezitten wij nu wel een spoediger wer- kend middel, ter bereiking van dit doel, dan bloede ontlastingen ? Deze echter zijn hier slechts pal
| lati-
( 87 )
liative middelen, die ook wel eens nadeelig kun- nen worden ‚door het ligchaam al te zeer uit te put= ten; dezelve kunnen dus zeker niet over het algemeen ‚ en in alle gevailen worden aanbevolen
29, A derlating.
Het meeste voordeel van deze operatie heeft men bij volbloedige, pas uit Europa komende menschen: bij dezen heeft ook de meeste congestie plaats, en ik aarzel niet aan te nemen, dat bij zulke gestellen eene venae sectio altoos is aan— gewezen. Ook bij juist niet zeer volbloedige menschen, die slechts niet zwak zijn, zoude ik mij van de aderlating niet on houden, vooral bij nieuwe aankomelingen in dit iand.
Ik kan niet anders dan verklaren, dat van de weinige, onder deze omstandigheden herstelde lijders de meeste vroegtijdig waren adergelaten geworden. De lating aan de armen is boven die-aan de voeten te verkiezen, naardien het hoofd en de borst de bioedontlasting het meest noodig hebben, en de lating aan de voeten niet zoo ligt gelukt, als aan de armen. Dezelve moet, indien zij van nut zal wezen ,ondernomen wor- den, voordat de circulatie in de uitwendige deelen van het ligchaam geheel verdwijnt, dus hoe vroegtijdiger des te beter. In het begin der ziekte bestaat wel de mogelijkheid, om eene aan- merkelijke hoeveelheid bloed spoedig af te tap- pen, later wordt dit moeijelijk , zelfs onmogelijk ;
| echter
(88 )
echter is altoos nog hoop daarop, zoo lang
de ader beneden den kmelband opzwelt. De «
stroom van bloed, die gewonelijk onmiddelijk na
_ het openen der vera uitspuit, vermindert meest—_
al spoedig, en weldra zijpelt het bloed nog
maar zachtjes langs den arm af. Zoo lang echter
hetzelve nog eenigzins vloeit, zoo lang is de hoop op eene goede uitwerking der lating niet verloren. Somtijds van zelfs, somtijds na het
en
aanwenden van allerhande middelen, als het wrij=
ven van den arm met drooge flenel , het kneden
van de spieren , plaatselijke warme baden enz,
begint het bloed weder vrijer te loopen, zelfs te spuiten. Somtijds gelukt de aderlating bij de eerste poging niet; doch kort daarna, op het
gebruik van andere middelen,is men in staat nog _
eenig bloed te ontlasten , wanneer de pols we- der meer opkomt. Zoodra de pols in het ge-
heel niet, of bijna niet meer te voelen is, moet _
men de lating niet beproeven; dezelve gelukt /
dan zeker miet.
De hoeveelheid van het te ontlasten bloed _
diende men minder naar de constitutie van den
lijder, dan wel naar de uitwerking der lating af 4
te meten. Zoo lang niet eenige verligting in de borst ontstaat, of de pols zich wederom ver-
heft, of het bloed weder vrijer begint uit te
stroomen en rooder van kleur te worden, moet men de ader niet sluiten. Bij minder krachtige gestellen vertoonen zich deze uitwerkingen, of
Í vroeg-
- 8)
( 39 )
‘vroegtijdig na het uitvloeijen van slechts weinig oncen, of in het geheel niet; bij volbloedige menschen somtijds eerst na de aftapping van eenige ponden bloed; Men behoeft niet bevreesd te wezen , den lijder daardoor te zeer te verzwak— ken, en men zal na de aanwending van aderlatin- gen de ziekte niet meer, en niet spoediger met den dood zien ten einde loopen, dan waar dezelven niet zijn in het werk gesteld geworden. Ook gaat het in gelukkige gevallen met de herstelling niet minder spoedig bij diegenen, welke men eene ader heeft gelaten, dan bij de zoodanigen, waar dit niet heeft plaats gehad, een bewijs dat de ader latingen de krachten niet uitputten. 8
Aan de andere zijde moet ik ook bekennen, dat ik nimmer zoo luisterrijke gevolgen van de aderlatingen heb waargenomen, als sommige geneesheeren ons willen doen gelooven; nooit heb ik lijders onmiddelijk na de lating hooren uit- roepen: ik ben gered! Ook kan ik geenszins zeggen , dat de meesten, die vroegtijdig ruim, met momentele verligting en onder goede voor- uitzigten gelaten waren, als gered hadden kunnen worden beschouwd; want meer dan de helft is onder deze omstandigheden gestorven.
De ziekte werd nooit door de lating, als het ware, op ééns gebroken; er volgde wel eene verligting voor de lijders, zoodat sommigen, wanneer de ziekte bleef aanhouden, om herhaling der lating verzochten; gewonelijk echter nam
de
( go )
de ziekte eerst nog eenigen tijd op de gewone wijze toe, voordat zij begon te verminderen. De vena jugularis heb ik in drie gevallen ge opend, waar de lating aan den arm niet meer wilde gelukken. In twee gevallen werd nog eene tamelijk ruime hoeveelheid bìoed met moimnen- tele verligtig aan den lijder afgetapt; alle drie echter eindigden met den dood. De lating aan deze ader is in deze ziekte bijzonder moeijelijk , uit hoofde van de geringe opzwelling derzeive en de onrust van den lijder.
Bloedzuigers
Worden met hetzelfde voordeel als de latine gen aangewend, werken echter langzamer. Zij zijn daarom in de meeste gevallen minder ver kiezelijk dan de latingen , en komen voornamelijk dan te pas, wanneer deze niet gelukken, of de lijders reeds te verzwakt zijn. Men appliceert dezelve inn groot getal op den bovenbuik, de borsten het hoofd, ter vermindering van de congestie naar deze hol ten, of om de verhoogde prikkelbaarheid vanf den buik te verzachten. De, goede, echter nief aanhoudende werking derzelve loopt somtijds zee in het oog , vooral daar door dezelve dikwijls nog® bloed ontlast wordt, wanneer de opening des’ groote venae zonder gevolg blijft. Is de ziekt reeds verre verloopen , dan gebeurt bet niet zel® den, dat de bloedzuigers wel aanbijten, echte voornamelijk aan buik en borst nst zuigen of eenig !
(or Y
geen bloed kunnen krijgen; zij blijven dan urer dang zitten, zonder grooter te worden; en men doet beter, dezelve dan in tijds af te nemen „om an= dere middelen in derzelver plaats te kunnen bezigen:
.29 Derivantid.
Ik begrijp hieronder alleen diegenen, die door herstelling van de werkzaamheid der huid: of door hevige prikkeling van dit orgaan, voornamelijk ten doel hebben , de warmte en circulatie van het bloed terug te doen keeren, en de krampen te minderen.
Reeds drooge inwrijvingen der huid, alleen met de handen, beter met eene schuijer, en het best met verwarmde flenel, zijn zeer nuttige, voor den lijder niet onaangename middelen ter her stelling van de werkzaamheid. der huid. De aan genaamste gewaarwording nogtans veroorzaakt aan delijders het zoogenaamde pidjitten of zacht kneden van het geheele ligchaam met de handen. De huid wordt hierdoor niet alleen ontspannen en tot transpiratie genegen gemaakt, maar te gelijk worden daardoor de spieren doorweekt en het daarin zich bevindende bloed in beweging gebragt, maar ook de krampachtige zamentrekking der zelven belet of verminderd. Dit is een middel,
hetwelk men in alle gevallen onmiddelijk bij de hand beeft; echter is deszelfs uitwerking ge- ring, en niet voldoende ter herstelling van de werkzaamheid der huid. |
… Prikkelende inwrijvingen zijn natuurlijk over
G het
(92) het algemeen sterker; zij bereiken echter ook zelden _ het voorgestelde doel. Warme arak, oleum cajoe— \ peetie ‚, ammonia liquida enz. vermogen zelden _ den lijder meer te verwarmen, dan de drooge frictien ; ja het gebeurt ligt, dat gedurende dien tijd de lijders koude vatten door de van het verdampen dezer stoffen voortgebragte koude. kj Ik heb meer lijders na het wrijven met grove Ë wollen dekens sets warmer gevonden, dan na_ bet inwrijven met spiritus. Bij alle frictien is neuf | eene hoofdzaak, dat zij niet slechts oppervlakkig _ geschieden , hetwelk meestal het geval is, zoodra _ dezelve niet onder het gedurig en onmiddelijk gezigt van den geneesheer plaats hebben. Van de_ inwrijvingen met verdund acidum nitricum heb ik geene andere uitwerking gezien, als een se vig branden, hetwelk den lijder kwelde, echten, niet verwarmde. 8
De- uitwendige warmte heeft men nat en droog aangewend ; warme baden waren sterk in gebruik, De lijders hebben dikwijls zeer veel tegen dezelve, zeggende, dat zij buitendien zich reeds al te heet gevoelen. In de badkuip gebragt, zijn zij in het begin onrustig, en, klagen over vermeer- derde benaauwdheid; echter worden zij meestal spoedig stil, en sluiten de oogen, als of zij slie pen. Wanneer zij uit het bad komen, is hunne huid warm, even als die van een lijk , hetwelk in warm water heeft gelegen, om geinjecteerd te worden; echter houdt de warmte niet lang aan,
en
it
Î
(95)
en velen zijn reeds weder koud, eer zij afge- droogd zijn. Er zijn slechts weinigen, die zich na het bad beter gevoelen, nog. minder, die eene herhaling van het bad verlangen. Sommigen wei- geren volstrekt hetzelve te gebruiken. De mees ten zijn door de aan het in- en wit het bad brengen verknochte moeijelijkheden, krachteloozer dan te voren, niet te rekenen het gevaar, dat iemand loopt, koude te vatten, die uit een warm bad komt, vooral in hospitalen , waar door de groote zalen gedurig uit honderd openingen de lucht stroomt. Veel voordeeliger schijnt mij de aanwen- ding van drooge warmte te wezen, waartoe men gewonelijk steenen kruiken, met heet water gevuld, bezigt. Daarbij blijft de lijder warm toegedekt; geen deel van het verwarmd ligehaam behoeft aan de lucht te worden blootgesteld, en de aan= wending der warmte kan , zoo lang men wil, zon-
der tusschenpozing worden voortgezet. De zieken verduren meestal ook de drooge warmte niet gaarne, en maken door hunne onrust ook de aan- wending van dit middel moeijelijker, dan men zou- de denken.
Van de plaatselijk gebruikte prikkels zijn de drooge koppen de zwaksten. Ik heb dezelve eenige malen op den buik aangewend; zij brag- ten echter, ofschoon zij uit groote bierglazen van vier duim diameter bestonden, en de huid eene. goede duim hoog optrokken, zelfs rood
maakten, zoo lang het glas er opzat, bij een lang
(oé) lang voortgezet gebruik, geene de minste verlig- ting aan den lijder toe. Mostaardpappen zijn im het begin der ziekte, en zoo lang de huid niet gevoelloos voor dezelve geworden is, uit hoofde van derzelver spoedige werking, boven andere plaatselijke prikkels te verkiezen ; men legt de- zelve aan armen en beenen , ook over de borst en den buik, na het aanwenden van bloedzuigers, of wanneer deze niet trekken Derzelver werking kan men zeer doelmatig door Spaansche vliegen on- derhouden of versterken. Daar mostaard en can— thariden bij reeds verre gevorderde ziekte geene prikkeling meer veroorzaken, en de huid geheel onveranderd laten, heeft men zich van geconcen- treerde zuren bediend, om daardoor nog eenige prikkeling te veroorzaken. De lijders gevoelen wel , bij het begieten met salpeter of zwavelzuur, een hevig branden, maar dit gaat spoedig over; en heeft geene andere uitwerking, als de krampen voor het oogenblik te doen bedaren , wanneer men dit middel, bij voorb. op de kuiten aanwendt, waarom dan ook de lijders somtijds om de her- haling van hetzelve verzoeken. Bij sommige lij- ders, waar de huid ook bij de aanwending der zuren gevoelloos bleef, heeft men nog eene he- vige prikkeling te weeg gebragt, door op de eerst met het zuur bevochtigde plaatsen ammo nia liguida te gieten, waarbij onder eene vrij he-
vige dampontwikkeling, onmiddelijk eene chemi-
sche ontbinding plaats grijpt. Het onaangename van
Pd
en.
(95 )
van deze bewerking is, dat het eenmaal op zulk eene wijze behandeld gedeelte der huid
voor geene andere prikkels meer vatbaar is, daar
het, zoo verre het zuur inwerkt, leerachtig, droog en hard wordt. Moras zijn bij deze zieken zeer moeijelijk te gebruiken; in twee gevallen, waar ik eene reeks van moras van phosphor langs de ruggegraat liet afbranden, konde ik hoegenaamd geene uitwerking daarvan bespeu- ren. Het gloeijend ijzer is gemakkelijker aan te wenden, maar voor den lijder verschrik kelijker; en bij zeer gevoelige en angstige lijders zou wel een plotselijke dood door apoplexie het ge- volg daarvan kunnen zijn.
INWENDIGE MIDDELEN,
De maag schijnt bij hare groote prikkelbaar— heid meer gevoeligheid voor mechanische dan
chemische en dynamische indrukken te hebben
behouden. Alle medicijnen, hoe prikkelend of hoe zacht ook , blijven in de maag , zoodra zij in kleine hoeveelheden worden toegediend, zonder echter eenen duidelijk merkbaren invloed op dit or- gaan uit te oefenen. Brengt men dezelve in groo- te hoeveelheden in de maag, dan worden zij da- delijk weder uitgeworpen; hieruit schijnt te vol— gen , dat men van alle geneesmiddelen , die men door de maag wil toedienen, de krachtigste dient te kiezen, en dezelvein kleine hoeveelheden, ech-
ter des te menigvuldiger aan te wenden. o, Ex
( 96 )
19. Ewreitantia, welke of de zenuwen of het
systema der vaten tot nieuwe werkzaamheid
moeten opwekken. Spirituosa ; sterke wijnen en brandewijn kun- nen in het allereerst begin den voortgang der
ziekte een weinig stuiten, echter dezelve nooit.
geheel doen ophouden. Men bedient zich tegen- woordig van dezelve alleen als vehikels voor an= dere medicijnen, of ook wel onder de drank van den lijder. „Zether, met of zonder alcohol , werkt
reeds meer prikkelende, en is daarom een mid=
del , hetwelk bijna in geen der tegen de Cholera aangeprezene drankjes ontbreekt; vooral zwavel-
cether en liquor anodinus mineral. Hoffmanni ; ook
aetherachtige olien, vooral oleum menthae en cajoepceti , worden tot hetzelfde doel gebezigd. Dat echter alle deze prikkels in kleine en groote giften niet voldoen, bewijst het over- gaan tot meer hevige. Camphor, castoreum en mus cus zijn aangewend geworden, maar even als de
vorigen te zwak bevonden, om aan dezelve
eene bijzondere kracht tegen de Cholera te kun- nen toeschrijven. Zelfs de sterkste vanalle ons bekende prikkels, de phosphor, is in vele ge- vallen toegediend, en wel in opklimmende giften van een halve tot vier grein in de 24 uren , zon= der meer uit te werken , dan alle andere prikkels, ofschoon dezelve in vele gevallen in het geheel niet als wltimum refugium , maar vroegtijdig gegeven werd. Dezelve vermeerderde, gelijk de meeste
an-
ep,
hese
(97 )
andere prikkels, noch den dorst, noch het branden in de maag, en na den dood vond men dit or- gaan niet meer, en ook niet minder rood, dan bij andere lijders, die andere prikkelende middelen of in het geheel geene hadden gebruikt. Het eenigste buitengewone ‚ wat men in de maag altijd na het gebruik van pfosphor vond , was, dat het maag- slijm eene buitengewoon helder groene kleur had. De onderdrukte werkzaamheid der longen en _de veranderde hoedanigheid van het bloed , zoo niet als de oorzaak , toch als eene der voornaam= ste, de ziekte onderhoudende uitwerkingen der ziekte-oorzaak beschouwende, vermeenden ver- scheidene geneesheeren im het oxijgeengas, bekend als een der krachtigste prikkels voor de long ; het zeker middel gevonden te hebben, om door aanmoediging der werkzaamheid der long en ver- snelde decarbonisatie en oxijgenatie van het in deze organen bevatte bloed, hetzelve weder voor de circulatie geschikt te maken, en deze te doen herleven; en daar deze veronderstelling, a priori beschouwd, niet van grond scheen ontbloot te zijn, werd in het hospitaal te Weltevreden ‚de aan= wending van dit middel, op eene zooveel moge- lijk eenvoudige, echter vrij pavalmgakie wijze, beproefd.
Het ontbondene gas werd eerst door koud water geleid, en van dáár opgenomen in eene lange buis van geprepareerde ossendarmen , om
het aan het bed van den lijder te brengen ; want | de
_
(98) | de stook-apparant (toestel tot de ontbinding vart het gas) moest wegens de kolendamp buiten de kamer in de opene lucht geplaatst wor- _ den. Aan het einde der buis bevond zich eene groote blaas, bevattende omtrent 1} vierkanten | voeten gas, bestemd om als reservoir voor dit gas te dienen, ten einde eenen gestadigen toevloed van oxijgeen te kunnen onderhouden, en de in- ademing van dit gas niet van tijd tot tijd te moeten afbreken. Deze blaas liep in eene houten buis uit, die met eene kurk gestoten bleef, tot dat de blaas met gas gevuld was, en als dan geopend zijnde, met den toestel konde verbonden _ worden, welke even als het instrument van _ MUDGE met twee kleppen voorzien , en zoo ingerigt was, dat de lijder door hetzelve het oxijgeen konde inademen, terwijl de uitgeademde lucht door eene andere opening ontweek.
De geheele toestel in werkimg zijnde, werd dit luchtinstrument aan den mond van den lijder gebragt. Reeds na de tweede imademing , ont- stond eene zóó hevige drooge hoest, dat men met de aanwending van den toestel, op de hier omschrevene wijze, moest ophouden; echter ging men voort gedurende een goed half uur, het oxijgeengas uit de gedurig zich weder vullende blaas op den afstand van c. c. éénen voet tegen mond en neus van den lijder langzaam uit te druk ken , en zoo het gas, met atmospherische lucht vermengd, den lijder toe te dienen, waardoor min-
der
( 99 )
der hoest, maar een gevoel van droogte in de keel en eene heesche stem wêrd ‘voortgebragt. De benaauwdheid van den lijder eerder toe- dan afnemende, de pols, de warmte der huid niet terugkomende, hielden wij het voor geraden, deze operatie te staken,na 24 blazen vol oxijgeen te hebben verbruikt; vooral daar de lijder stechts met moeite had kunnen overgehaald worden, de- zelve zoo lang uit te houden. De kamer was zoo danig met oxiijgeen gevuld , dat eene in de na bijheid van den lijder gebragte gioeijende kool iets helderder begon te gloeijen; alle aanwezigen hadden gedurende de operatie eene aandoening in de keel bespeurd, en eenigen eene verscheidene uren aan- houdende hoest verkregen , zonder daarvan meer ruimte in de borst en eene vrijere ademhaling te bespeuren. De lijder gevoelde zich erger dan vóór de aanwending van oxijgeen, was benaauwder, en dorstiger geworden, zonder dat men de minste voordeelige verandering in zijne ziekte kon op- merken. Hij overleed zestien uren daarna, en de longen en het daarin bevatte bloed werden in den— zelfden toestand gevonden, als bij anderen, die geen oxijgeen ingeademd hadden.
Het schijnt, als of het oxijgeen in het geheel niet totin de uiteinden der bronchien en met het bloed in aanraking ware gekomen.
29, _Antispasmodica. Van deze geheele klasse van middelen is geen zoo menigvuldig en in zoo groote giften gebruikten aanbevolen geworden
&
als
GER En
( zoo ) als het opium. Men heeft het, nu eens alleen, dan met andere middelen verbonden, maar meest al in zeer groote giften toegediend; somtijds moesten de lijders dadelijk im het begm een drachma laudanum liquidum in ééns nemen, en_ dit werd binnen de 2 tot 5 uren herhaald ; som tijds diende men het gedurende de geheele ziekte in refracta dosi toe, altijd echter in_ groote hoeveelheid, zoodat eenige lijders wel eene once hebben verbruikt. De gevolgen van dit middel waren omtrent dezelfde als van anderen; de ziekte ging meestal haren gang voort; eenige. lijders herstelden ; de meesten stierven; men kan niet eens zeggen, dat het opiwm eenen duide lijken invloed op het een of ander verschijnsel heeft uitgeoefend. Ik geloof dus niet, dat men den comateusen toestand, mm welken zoo vele lijders te- gen het einde der ziekte vervallen , aan het ge bruik van opium kan.toeschrijven ; want velen, die in het geheel geen opium hadden genomen, vervielen in denzelfden toestand. De congestie naar het hoofd bij Cholera echter altijd voorhan= de, of ten minste te vreezen zijnde, moet men alle middelen , die dezelve kunnen vermeerderen zoo veel mogelijk vermijden, vooral daar de op de congestie volgende coma of sopor een allerger vaarlijkst verschijnsel is. Niet te min schijnf men het opium, uit hoofde der groote prikkel- baarheid der maag en den algemeenen k ram pachti—
gentoesland, niet te kunnen ontbeeren; echterzoudg! men
( 101 }
men in het gebruik van hetzelve wel een weinig
_woorzigtiger mogen zijn, en vooral bij volbloe- dige menschen, wanneer de bloedontlastingen niet gelukken, hetzelve in mindere giften doen gebrui ken. De eigenlijke narcotische uitwerking van het opium ziet men niet ligt duidelijk bij Cholera; rust en slaap, waarnaar de lijders zoo hartelijk ver= langen, veroorzaakt het nimmer, voordat de lijders in het algemeen beter zijn; het schijnt, gelijk alle andere middelen, zijne specifike uitwerking op het ligchaam te hebben verloren. De liguor opii aceticus en het acetas morphit hebben geene betere uitwerking gehad.
Wanneer men van het optum zoo weinig nut ziet, wat moet men dan van andere minder krachtige antispasmodica verwachten? Men heeft de liguor cornu cervi, de valeriana , arnica enz. ook aan— gewend, echter meer als adjuvantia, welke mis- schien niet geheel zonder nut zijn gebleven , echter ook geene bijzondere krachten tegen de Cholera hebben bewezen.
Sos. Purgantia,. Datde calomel, die veel ge- rezene panacea tegen bijna alle ziekten in deze gewesten, ook tegen de Cholera, “de vreesse- lijkste van allen, aangewend wordt, behoeft naau— elijks aangemerkt te worden; ook dit middel wordt in groote giften gebruikt, nu eens in scru- el -dosesop ééns, dan eens in gebrokene giften, nu eens met het doel, om de galafscheiding te
herstellen, dan eens om de ingewanden te zui- veren,
Kek #5
( toa }
veren, eu eindelijk ook als het ware als speci= ficum tegen alle ziekten met aandoening van de buiksingewanden. Vroeger werd hier het groot- ste gedeelte der Cholera-lijders met calomel be handeld ; tegenwoordig gebruikt men dit middel zeldzamer, uit hoofde men van hetzelve niet d gewenschte gevolgen heeft waargenomen. Het meeste nut schijnt dit middel te stichten, wan neer de ziekte in beterschap begint over te gaan “ en geene goede , ruime stoelontlastingen willen te voorschijn komen. Het is wel mogelijk, dat de catlomel, gelijk de heer AnNesris beweert, veel kan bijdragen, om het darmslijm op te lossen ; want dat dit, middel de Cholera-slijm in de lijn ken oplost, is zeker. Ook heb ik meermalen in lijken van menschen, die veel calomel gedurende de ziekte hadden gebruikt, het slijm in maag en” darm graauwgroen en minder taai gevonden, en onderscheidene malen stoelontlastingen van der= gelijke stoffen als een zeer gunstig teeken opge merkt, waarop weldra de transpiratie sie de warmte vermeerderd en de pols voller werd.
Dat de oplossing en wegruiming van het taai slijm veel kan bijdragen, om de andere middele beter te doen werken, lijdt geen twijfel, en 1 zie geene reden, om niet aan de Cholera-lijders, reeds in het begin der ziekte, of ten minste waar nog niet aan beterscliap te denken is
eene goede dosis calornel toe te dienen, Kwade gevolgen heb ik daarvan nooit gezien ‚ maar het | kan:
Í 1
( 105 J kan wel op de voormelde wijze eenig aarimerkelijk nut stichten. Bij eenen lijder heb ik op het ge= bruik van 2 ser. calornel, gedurende eene vrij hevige Cholera, in de reconvalescentie een ligt opzwel- len van de speekselklieren, en eenen metailieken smaak in den mond waargenomen; beide verschijn selen verdwenen spoedig en zonder salivatie. Andere purgantia heeft men zelden gedurende de ziekte gebruikt; zij hebben dan ook gewonelijk niets als waterachtige nuttelooze sedes ten ge- volge. Van groot nut echter zijn purgantia; wanneer bij het ophouden der ziekte, zoo als meestal het geval is, geene goede stoelontlastin— gen plaats hebben. Oleum ricini, en oleum jatro— phae doen hier bijzonder goede diensten ‚ wan— neer eene groote gevoeligheid van maag en darmen is achter gebleven. Waar dit het geval niet is, en eze middelen niet krachtig genoeg werken, heeft men ook drastica, vooral aloe met nut gebrukt. linder aan te bevelen zijn de laxerende zouten, elke veelal slechts dunne, waterachtige ontlas- ingen ten gevolge hebben. Ook lavementen, envoudige en laxerende, heeft men aanbevolen, ooral tegen het einde der ziekte, of in die ge- vaarlijke gevallen, waar van het begin der iekte af. in het geheel geene stoelontlastingen laats hadden; zij ondersteunen de werking der an— ere purgantia aanmerkelijk, en zijn van groot ut in de reconvalescentie. Bij al te profuse en vaterachtige ontlastingen heeft men, zoowel ge-
du
(10 )
durende de ziekte als in de reconvalescentie , Jas vementen van vaferiana, serpentaria met lauda= num, camphor en assa foetida somwijlen met da 4 gevolg gebruikt, dat daardoor de afgang vermin derde. Zij werken echter alleen palliatief, en brens gen weinig werkelijk nut aan den lijder toe. Dewijl de opwekkende en krampstillende mids delen op verre na niet altijd met goede gevol. gen aangewend werden, heeft men vermeend, nu en dan eene, proef te mogen nemen met de an= tiphlogistische geneeswijze, welke door de aan= hangers der leer van BROUSSAIS , ook tegen dez : ziekte, aangeprezen wordt, en waarvan vooral zekere heer GRAVIER te Pondicherij bijna in alle gevallen van Cholera de gelukkigste gevolgen wi opgemerkt hebben. Geheel naar de voorschriften, van dezen geneesheer werd in het begin aan de: lijders alleen water te drinken gegeven, en wanne de buik meer scheen te zijn aangedaan, dertig tof vijftig bloedzuigers op het epigastrium geplaats De ziekte, op deze wijze behandeld, eindigde hi te Batavia in alle gevallen met den dood; alleet | te Magelang heb ik in eenige gevallen, onder deze, behandeling, den lijder zien herstellen; ik hoor echter, dat de te Samarang genomene proeven niet: gunstiger zijn uitgevallen. Een lijder , welken men onder de genoemde behandeling nog een pond bloed had afgetapt, werd na acht uren bes ter, stortte echter weder in, en de herhaling def antiphlogistische methode bleef zonder cenigé gun=
ei, Ln
( 105 )
gunstige uitwerking. Men ging tot: de prikkelen- de, krampstillende over, waarop , na verloop van vier uren, beterschap volgde, en de lijder langzaam herstelde.
De heer GRAVIER wil in de Cholera , zoodra na aderlatingen de ziekte begon te bedaren, altijd eenen razenden honger hebben waarge= nomen , en dat, wanneer de lijders aan dezen honger voldeden, de ziekte in eenen hoogeren graad teruggekomen zij. Het is waar , dat bij sommige reconvalescenten een zeer sterke eetlust plaats heeft; dit heb ik zoo wel bij de zoodanigen opgemerkt, die men den ader had gelaten, als bij die, waarbij dit niet had plaats gehad. Ook heb ik nimmer kwade gevolgen gezien van eene doelmatige en verstandige voldoening aan dezen honger; in tegendeel scheen de maag , zoodra eenige zachte spijzen verdragen werden, hierdoor des te spoediger hare voorgaande prikkelbaar- heid te verliezen. Dat een buitensporig genot van voedsel hij Cholera, zoowel als in andere ziekten , nadeelig werkt, is algemeen bekend. De leefregel is bij de Cholera van geen minder belang dan bij andere ziekten , en de lijders aan deze ziekte zullen niet ligt om eten vragen; doch houden niet op met naar koud water te verlangen. Ik heb van het genot van koud water geene andere kwade gevolgen gezien, als dat de lijders vomeerdeu, wanneer zij te veel daarvan dronken; dit heeft echter na alle andere dranken
ook
( 106 }
ook plaats. Het drinken van koud water lescht overigens den dorst ook slechts momentaneel. Dien
geheel weg te nemen kan hetzelve niet, even zoo min als warme, zure of zoete dranken. Ik kan juist niet zeggen, dat de uitwaseming door É het genot van koud water vermeerderd is gewor= _ den, hoezeer het in het geheel niets buitenge- — woons of onnatuurlijks zoude wezen, bij hevige inwendige hitte, door koude dranken de huid te zien ontspannen en uitwasemen. Maar ook Î door het gebruik van warme dranken, als thee of rijstwater, zelfs wanneer die met arak of wijn vermengd werden, heb ik de huiduitwaseming _ niet kunnen herstellen. Aan den lijder alle dran-
ken volstrekt te weigeren, is onmogelijk , hoe zeer het door sommige geneesheeren is aanbevo-
len geworden, om het herhaalde braken daardoor te beletten. De meeste lijders zouden liever ster- ven , dan den ondragelijken dorst niet door drin- k ken te lesschen. Ook is mij geen voorbeeld be- 4 kend, dat een lijder behandeld is geworden — door niets te drinken. Het is alleen raadzaam, d
de lijders nooit veel in ééns te laten drinken en | A hen liever bij korte tusschenpozen eenen lepel
vol water of eenigen anderen drank te geven.
Hebben zij eenmaal een vol glas aan den mond, dan _ laten zij het niet meer los, tot na hetzelve geledigd — te hebben. De heer Annes beveelt eene limonade met acidum tartaricum als drank aan, om dat hij yond
( 107)
svond, dat dit zuur het taaije slijm, hetwelk men in de darmen der lijken vindt, kan oplossen. Jk heb van het gebruik van deze limonade noch eenig voordeel noch eenig nadeel kunnen op- merken, en in het algemeen verkozen de lijders het zuivere koude water boven alle andere dran- ken. Het is vooral van belang, gedurende de behan deling op te letten, dat de lijder niet aan koude worde blootgesteld, hetwelk, uit hoofde van de on— rust-van de meesten , die zich door eene inwendige hitte als verteerd gevoelen , en liever geheel naakt zouden, willen liggen, en door het menig- vuldig afgaan, zoo ligt gebeurt. Het is om deze xeden nuttig, het linnengoed van de lijders te verwisselen, zoodra het nat bezweet is. Nog beter is het, delijdersin het geheel geen linnen- goed te geven, en hen liever in wollen dekens goed ingewikkeld te houden. Deze slurpen het zweet op, worden niet zoo ligt doornat, en kun- nen gemakkelijk en spoedig worden verwisseld, _ Na de voornaamste, tegen de ziekte aange- wezene middelen te hebben afgehandeld, zal het misschien niet ondoelmatig geacht worden, kor telijk op te geven, op welke wijze men tegen- woordig de ziekte gewonelijk, en nog met het beste gevolg behandelt.
Het eerste, wat men doet, en hetwelk meestal reeds te werk gesteld wordt , voordat een ge- neesheer den lijder ziet, is, dat men over het ge heele ligchaam , echter voornamelijk aan die plaat—
H sen.
_
( 108 )
sen, waar de krampen het hevigste zij, sterke wrijvingen met arak „ liziment. saponat. came plhor, oleum cajoepoeti , ammonia liqguida enz. of ook met drooge wollen lappen doet. Vele ge= neesheeren trachten terstond eene ruime aderla= ting te doen , wanneer de eonstitutie van den lijder zulks niet verbiedt ; velen echter verklaren zich hiertegen, en willen geen Cholera -lijder ader laten , indien het geen zeer volbloedig mensch is: sommigen durven zelfs aan dezen geene ader te openen. Bijna allen echter zijn voor het dadelijk aanzetten van bloedzuigers op de bovenbuiksstreek in grootere of mindere hoeveelheid , naar mate de benaauwdheid of het branden in de buikn zulks schijnt te vereischen, zelden boven de veertig of’ beneden de twintig. Ook warme en heete baden worden nog van velen in het begin der belandes | ling zoowel als later gebruikt, echter niet meer zoo algemeen als vroeger. Zonder mostaardpap | pen aan kuiten en dijen, dikwijls ook aan de armen, blijft waarschijnelijk zelden een lijder Zoodra de bloedzuigers van den buik afvallen, of niet willen zuigen, wordt ook de buik met een sinapismus hedekt; gelijktijdig wordt het geheele higchaam met warme kruiken omlegd, en het wrijven aan alle overige plaatsen herhaald. Inwendig dient men den lijder het een of an— der Cholera-drankje toe. De calomel wordt niets in zeer groote giften op ééns aangewend , doch gebruiken nog velen dit middel in refracta dos : met
(169) met camphor en opium. Als drank laat men meestal de lijders warme thee of rijstwater, in Sommige gevallen met arak of brandewijn ver- amengd, gebruiken. Velen geven slechts koud wa- ter; sommigen laten de lijders naar welgevallen drinken; de meesten stemmen daarin overeen , dat men den lijder nimmer veel te gelijk zal laten drinken, van welken drank het ook zij. Bij het toenemen der ziekte klimmen velen met de gif- ten der medicijnen op , anderen niet. Hetzelfde geldt van de verwisseling der Spaansche vliegen en mostaardpappen tegen sterkere huidprikkels. Neemt de ziekte af, zoo mindert men met de giften, en sommigen houden, zoodra de voornaamste symp- tomen verdwijnen, geheel met de anticholerische middelen op, anderen: laten dezelve nog eeni= gen tijd in groote tusschenpozen voortgebruiken. De meesten vinden het noodig , gedurende de re- eonvalescentie purgantia toe te dienen waartoe men voornamelijk het oleum ricini verkiest, na somtijds eene dosís calomel vooraf toegediend te hebben. Waar in tegendeel de ziekte erger wordt, en het vooruitzigt op “beterschap verdwijnt, gaat men ook wel met de vroegere behandeling voort , poogt echter voornamelijk de belangrijk- ste toevallen, vooral de congestie naar het hoofd door bloedzuigers , koude omslagen, prikkelende lavementen enz. tegen te gaan. Gewonelijk ech- ter is alle moeite vergeefsch, wanneer de ziekte
miet op de eerste en gewone middelen betert. 7 Ik
( 210 )
Ik laat hier eenige voorschriften van de meest | gewone en _ voornaamste middelen tegen de} Cholera volgen, om als voorbeelden te dienen van de. wijze, waarop men zelfs zeer heroische \/ geneesmiddelen in deze ziekte gewoon is te ge- bruiken.
Cholera drank
_Jn 1824 door de Courant van Batavia officieel aanbevolen,
1. R. Aque vite (vulgo brandewijn) Cochlear. iv. Laudan. lig. sijd. Dr. i. Ol. menthe’ pip. gutt. viij.
M. D, S. alle tien minuten een lepel.
2. R. Aq. menthe (sive cajoepoeti) unc. iv. Spirit. aromat. unc. 1. Vini opii arom. Dr. ij. Á
M. S. alle 4 uur een lepel. i
5. R. Aq. menthe pip. unc. iv. Ö Vini opu arom. Dr. wj. | Zth. sulph. Dr. ij.
M. S. alle 4 uur een lepel.
4, R. Infus. valerianee unc. v. OL. cajoepoeti ser. 1—ij. Sive Amm. liq. ser. i—Dr. Sem. Aeth. sulph. alcoh. Dr. ij.
M. S. als het vorige.
ze ak ES RG
Bies,
_—— | ö,
5. R.
(1 )
_Calom. Scr. 1.
Camphor elect. gr. vlij. Opii puri gr. iv. Sacch. alb. D. 1.
‚ pulv. div. in p. eeq. vj:
S. alle zuur 1 poeder.
„Ol. phosphor. Dr. Sem. (unc. ì continet
phosphor gr. ij). Pulv. gum. arab. Dr. j. Aq. menthee unc. v. Vini opu Dr. j.
„ emulsio, S. alle ; uur een depel.
. Âq. menthe unc. iv.
Acet. morphiüi gr. iv.
‚ als het vorige.
„ Olei Jatrophe Dr. j.
Pulv. gum. arab. Dr. j.
Aq. menthe unc. ij.
„emulsio, S. alle uur 2 lepels,
he
EENIGE WAARNEMINGEN
OMTRENT DE
CHOLERA ORIENTALIS.
Balie. reke sd
aen o d m de, ® « he Sef de, Nek \ p Ne ed a. b Ei, „tE Mi k nn Ee re í 8 en N r N Pd N d “
Seniqe QSaarreminger OMTRENT DE
CHOLERA ORIENTALIS, DOOR H. SCHILLET, CHIRURGIJN=MAJOOR VAN DEN TWEEDEN RANe BIJ DE
Koninklijke Nederlandsche Marine: ‘ NE
Gedurende een tijdvak van dertig maanden; wvelke ik van Augustus 1821 tot Februarij 1824 als Chirurgijn-majoor aan boord van Z. M. fre= gat Melampus in den Indischen Archipel door- bragt, heb ik menigvuldige gelegenheid gehad , de Cholera Morbus, zoo bij de Europesche als bij de Indische bevolking, waar te nemen , en stelde nij voor, bij mijne terugkomst in Europa, een kort verslag van mijne waarnemingen in het licht fe geven, waarbij mij de prijsvraag van het Ba- taviaasch Genootschap van Kunsten en Weten schappen in deszelfs Verhandelingen van 1823 voor- namelijk tot rigfsnoer zoude strekken ; doch ik werd in het volbrengen van dit mijn voornemen door tusschenkomende omstandigheden verhinderd. Sedert weder op Java teruggekeerd, en op Ô nieuw
( 116 )
nieuw in de gelegenheid gesteld, om mijne vroeger gemaakte „ondervinding aangaande deze ziekte in praktijk te brengen en dezelve na= der te toetsen , deelde ik mijne waarnemingen) aan eenige mijner ambtgenooten hier te Lande mede, en werd door hen aangeraden, dezelve aan het Bataviaasch. Genootschap van Kuster en Wetenschappen aan te bieden , hetwelk ik, in de overtuiging niets dan het welzijn mijner medemenschen te beoogen, niet geaarzeld heb te doen; | k
De vele, voornamelijk van Engelsche genees- heeren in het licht verschenen geschriften over de Cholera in Indië, stemmen in het algemeen overeen met mijne waarnemingen aangaande deze ziekte in onze Bezittingen in den Indischen Ars clupel, dat het namelijk eene sedert lang bo kende ziekte van deze streken is, welke zich sporadisch altijd, doch alleen onder zekere voor waarden en onder zekere cosmische en telluri sche toestanden algemeen heerschend ontwikkelt,
Bonrtus, geneesheer te Batavia in 1529, bes schrijft in zijn werk de Medicina Indorum ved deze ziekte, zonder aan dezelve nogtans de tegens woordig algemeen aangenomene benaming te geven _ Bij mijne komst te Makassar in 1822 verhaal: den mij de Inlanders, dat vóór 4o jaren eene dusdanige ziekte aldaar geheerscht, en volgens overlevering vóór meer. dan honderd jaren reeds groote verwoestingen aangerigt had. —
{ 117 } Door een specifiek gift of contagium wordt, volgens mijn gevoelen, deze ziekte niet voortge-
bragt. Wanneer men de heerschende weêrsge-
steldheid, sedert 1817 door de Engelsche genees heeren op de kust van Bengale waargenomen; nagaat, zoo ziet men, dat de gezette weêrsveran- deringen aldaar onregelmatig anvielen ‚ dat of op ongewone tijden zware regenvlagen , dan wel even zoo onregelmatig aanhoudende droogte en buitengewone hitte plaats hadden, en dat alsdan de Cholera zich algemeen ontwikkelde.
Vooral schijnt deze ziekte onder de troupen, die te velde stonden, en onopltoudelijk aan de buitenlucht blootgesteld waren , gewoed te hebben,
blijkens de bewijzen daarvan voorhanden den oor=
:
log tegen de Maratten, en latere ondervindingen.
Ook op Java klaagde men, bij de komst van de Melampus aldaar in Augustus 1821, over aan- merkelijke onregelmatigheid der moussons. Im Mei 1822, wanneer dit fregat naar de Moluksche Eilanden zeilde, bestond er als het ware geen oost mousson , of eigenlijk geen wind, want wij boeg seerden het fregat, gedurende bijna drie weken, met zes sloepen van Ternate naar Amboina.
‘In Meij 1823 zeilden wij vóór den wind in ze- ven dagen van Padang Straat Sunda binnen, In één woord, wij vonden ons dikwijls dusdanig in deze windvlagen te leur gesteld, dat wij aan het bestaan, van, regelmatige moussons pagennen te twijfelen.
Een tijde, dat de Cholera op Java uitbrak,
had
> de
( 118 )
had men sedert lang aanhoudende droogte, zoo danig dat, volgens mondelinge gezegden , des morgens en des avonds de zon een vreemd ver-
schijnsel aan den gezigteinder opleverde, als mr _
eenen vuurrooden damp bedolven. De ziekte brak het eerst op de volkrijkste plaatsen uit, en: ver- spreidde zich daarna eerst op de min bevolkten, bepaalde zich bijna uitsluitend tot de strand=- residentien, bijzonderlijk zandvlakten; doch het gebergte bleef vrij.
Uit dit alles vermeen ik te durven besluiterr, dat de warmte zich meer en meer in de atmos- pheer ophoopte, noch door regen noch door res gelmatig waaijende winden werd getemperd,
plus electriteit, of hoe men het noemen moge, te:
wege bragt, waardoor deze ziekte geboren werd. Na eenen algemeenen regen hield plotselijk. het hevigst en algemeen heerschende karakter der ziekte op Java op.
De lijkopeningen leverden alle kenmerken op van een gestoord evenwigt in den circuitus san= guinis , waardoor pAlogosis ontstond; geene tee- kenen van eene besmettelijke of vernielende ma- terie, welke op het ligchaam had ingewerkt. Wanneer men bij den aanvang der ziekte dade- lijk tegenwoordig was, en door eene doelmatige behandeling den aanval stuitte, ontwaakte de lijder als uit eenen droom, en konde, eenige matheid witgezonderd, als te voren zijne be-
zigheid, hervatten. GE-
hin dd vien ver —
Vaes
{ 219 ) GESCHIEDKUNDIG GEDEELTE
DER
ZIEKTE.
Ek laat het geen de heeren GERSON en surIus omtrent het geschiedkundig gedeelte dezer ziekte mededeelen, hier woordelijk volgen:
»Die morgenleendische Brechruhr scheint eine, »wie sich auch aus der Natur derselben vermu- »then leeszt, jenem Lande eigenthümlige Krank- »heit zu seyn; wenigstens wird sie schon voll » steendig und ausfuhrlich in einem alten artznei- » lichen Sanskritwerke, dem Medho neidan, be- »schrieben, aus dem Dr. TAyror dem Gesund- »heitsrathe zu Bombay , einen, diese Beschrei- » bung enthaltenden Auszug mittheilte. Auch » GIRLESTON en CURTIS in seinem Buche über die » Krankheiten der Flotte , schilderte sie , wie sie »1782 in den sudlichen Landschaften Hindostans »herschte, sehr genau. Indess war es dem Jahr »1817 aufbehalten, ste mit solcher Heftigkeit »und in einem so weiten Umfange wuthen zu »sehen. Schon von 1815 an hatte die Witterung pin Indien einen ganz ungewohnlichen Gang genom »mmen. Aeusserst heftige Regengüsse in der trok-
kenne
( 220 )
» kenen Jahreszeit, bedecktes, nebelichtes , unan=— »genelimes Wetter, weehrend der kalten, anhai- ì »tende Dürre in dieser Regenzeit, und mehrere »andere Abweichungen vom gewöhnlichem Laufe | »der Dinge, waren ganz ausserordentliche Er » scheinungen ; am ausserordentlichsten in Indien, »wo sich sonst die Jahreszeiten in der regel— »meessigsten Folge ablossen. « |
BoNTIUs spreekt over de hevigheid der hier heerschende krampen, waarbij zich plotselings de — wezenstrek ken ontstellen, aamborstigheid zich op= doet , belemmerde spraak, trismus en eindelijk E verstikking. Eene of herhaalde zware aderlatin= gen raadt hij ter genezing aan. In zijne Choiera maakt hij gewag van eene grasgroëne galbra-_ king, waarbij alle weiachtige vochten naar de darmen getrokken , en naar boven en onderen ont= last worden , waardoor de sterkste menschen in een oogenblik uitgeput worden, en die, zoo de aanval niet gestuit wordt, binnen vier en twintig uren doodelijk is. De polsslag wordt in deze ziekte (zegt hij) mm een oogenblik klein, handen en voeten koud, waarbij zich nog” eene hevige hikvlaag voegt en ligthoofdigheid, welke toevallen met he ' vige stuipen en den dood eindigen. |
Deze aanhalingen van Bonrrus kan men als even zoo vele bewijzen van het vroeger bes staan van Cholera Morbus aannemen. Het ver=® haal der Inlanders van Celebes, dat vóór 40 jas | ren , en volgens overlevering vóór 100 jaren
(‘rar ) gene gelijksoortige ziekte aldaar had geheerscht, Jaat geen twijfel over, dat deze ziekte tusschen de keerkringen ‘te huis behoort, en als epide- misch «aan deze streken eigen moet aangemerkt worden.
BENAMING.
Dat Cholera Morbus, Cholera epidemica, Cho- dera spasmodiea, Mort de Chien eene en de- zelfde. ziekte zij, welke door de menigvuldige verscheidenheid van toevallen, van meerder of minder hevige krampen vergezeld, tot deze ver- schillende benamingen aanleiding gegeven heeft, is nu algemeen bewezen. De voortreffelijke schil dering der Cholera door stipENHAM als epide- mie, waargenomen mm Engeland in den jare 166g en 1676, gaf aanleiding, dat men aan deze Oostersche ziekte, wegens de overeenkomst der toevallen, denzelfden naam gaf, terwijl de in- „werkende oorzaak , in beiden verondersteld de- zelfde te zijn (warmte), eene verschillende uit— werking op den mensch tusschen de keerkringen en in de gematigde luchtstreken heeft.
… Ik vind de benaming van Cholera Orientalis met de Heeren GERSON en JULIUS de meest ge= paste, als uitsluitend deze heerschende ziekte van dit gewest aanduidende. Evenwel zoude men eene veel meer doelmatige, meer met den aard der ziekte evereenkomende benaming kunnen kiezen, na= ot melijk ,
En
(122)
melijk , „Zpoplexia of Plethora abdominalis; want daarin alleen bestaat de ziekte, dat het bloed zich in de groote bloedvaten des onder- | buiks ophoopt, en door de bovenbuiks- inge= wanden niet kan doorstroomen. Deze benaming zoude veel hebben kunnen bijdragen, om het in deze ziekte zoo opvatlend spoedig verval van krach ten niet aan uitputting, gelijk veelal geschiedde, maar aan onderdrukking der krachten toe te schrij ven, en het gestoorde evenwigt in den circuitus sanguinis door aderlaten of ontlediging der met bloed opgevulde deelen te herstellen.
Het eigenaardige dezer ziekte blijkt dense en vordert deze bijzondere benammg; want de Cholera in de werzengde luchtstreek is, in den waren zin des woords, onderdrukking of vernie— tiging der levenswerking , biijjzonderlijk des ne wenbuiks, met belette galafscheiding (Achoka), terwijl de bij ons te huis behoorende Cholera coal
yerhoogd levensproces dezer organen is met ver meerderde galafscheiding (Polgcholia),
OORZAKEN.
Ik zal eerst eenige gevolgtrekkingen omtrent _ de weêrsgesteldheid der vaste Kust van Indie, volgens het Hamburger Journaal, hier inlasschen, overeenstemmende met die van onze Bezittingen — m den Archipel, vooral ten tijde van het algemeen
heerschen der Cholera Monpmuiis en daaruit be-_ sluiten ‚
Fins )
sluiten, dat eene gemeenschappelijke oorzaak deze vernielende ziekte daarstelt. Aldaar wordt gezegd : ;
» Het jaar wordt in Bengale en het noordelijk »Hindostan in drie getijden verdeeld, het koude, »heete en regenachtige. «
… »Het koude begint na het midden van Octo- »ber, wanneer de ochtenden en avonden reeds »beginnen koel te worden, de gewone zuiden- Í »en oostenwind naar het noorden en westen om- »loopt, en de wolken en stormbuiijijen van de » zuid-oostpassaat verjaagt. Het weêr is dan ver- »rukkelijk schoon en aangenaam, en somwijlen » waait een koude, scherpe noordenwind.«
»In December en Januari zijn de nachten » meestal nevelachtig. Deze zoogenaamde koude » stijgt tot Januarij ; het gemiddelde derzelve be- »draagt in deze maand gemeenliijk 68°. Door- ydringend wordt de koude genoemd, wanneer »de thermometer tot op 47° afdaait. Zelden re- »gent het gedurende dezen geheelen tijd; alleen »om Kerstijd vallen mogelijk eenige stortvlagen. »De Europeërs gevoelen zich heerlijk verk wikt; pen het plantenrijk is in zijn vollen toor. «
‚ » Maar reeds in de- eerste helft van Februarij
» begint de heete tijd. Een aanboudend sterke » zuidenwind verjaagt de hier en daar verstrooide » wolken en achtergeblevene nevelen vaar de over- »zijde, van waar dezelve dikwijls in hevige »en plotselijke onweêrsbuijen terugkeeren. Dus-
Ï » da-
BEE
(124 )
» danig stijgt de hitte tot Mei , wanneer de ther= » mometer tusschen 81° en gó° teekent. «
In het geschiedkundig gedeelte wordt verder | opgemerkt: » De ziekte verspreidde zich noord »en zuidwaarts langs de kust van Malabar. Spoe- »dig verdween zij evenwel in Bombaij; keerde »dan plotselings met zulk eene hevigheid terug, »dat, bij eene warmte van 95° op den middag, »van den 2ósten tot den 28sten Mei, 255, men _ »schen daaraan stierven. In Februarij en Maart
»1821 liel zij zich in het meer noordelijk gele »gen Suratte op de kust van Malabar gevoelen. » Van daar schijnt zij haren weg vervolgd te heb _
»ben naar Arabie , alwaar zij bij eene hitte van »122° schrikkelijk woedde. Op het voorste ge- »deelte van een Engelsch schip stond de ther »mometer om middernacht op 104°. De gevol »gen daarvan waren, dat eene ontelbare cie »door Cholera overvallen werden, en binnen tien »minuten stierven. Na het verdwijnen dezer »ziekte in half Julij gaf de Imam van Maskate pop, dat de sterfte onder zijne onderdanen 6o,ooo »zielen beliep. Op dezelfde wijze heerschte zij
#
rami En 2
»langs den geheelen Persischen Golf; in Bassora
»stierven dagelijks tegen het einde van Augustus — »20 menschen. Van daar verspreidde zij zich
»naar het binnenste van Persie, naar Kosrum
»en Schiras, alwaar met het begin van October »in vijf dagen 14,000 menschen het slagtoffer — »daarvan werden, waarna zij verder zou door
» ge=
( 125 )
_pgedrongen zijn, zoo niet het gure koude jaar » getijde haar paal en perk had gezet.« Vervolgens zegt de Schrijver: » deze ziekte schijnt met den »zomer van 1821 in Duab, Darwar, Beran- »poere in de nabijheid van Hiderabad, en geheel »Bengale met de warmte te zijn toegenomen ; » want gedurende de geheele maand Mei stond de » thermometer, in een open nieuw gezet zomer »huis, om 5 ure na den middag, op 112° FAH- DRENHEID , en met het begin van Junijj zelfs »op 115° tot 120°. Met het einde der maand »Junij, na eene hitte, welke men sedert jaren »niet had beleefd, hield de ziekte met den inval- plenden regentijd op, welke dan ook zoo hevig »doorbrak, dat dezelve huizen en hutten van het » gebergte medesleepte. «
Na aanhoudende droogte ontwikkelde zich en Cholera Morbus bijzonder aan lage, volkrijke plaatsen, vooral zandgronden op het eiland Java, te Samarang, Soerabaja, Batavia, het welk als een bewijs strekt der meerdere ophooping van warmte in den dampkring daar ter plaatse. De Chirurgijn-majoor Daum haalt in zijn verslag omtrent deze ziekte aan, dat de Javanen zoo zeer door dezelve onder het bebouwen der rijstvel- den geteisterd werden, dat zij dezelve met schrik verlieten, geloovende, dat de Demon daarin huisvestte. Vooral waren de aanvallen in den vroegen morgen en voor den middag het
pengruldier, zijnde het luchtsgestel dan ook het druk
( 126 ) drukkendst, Serondol, in de nabijheid van Sa= marang op eene hoogte gelcger , bleef langen tijd
vrij, niet tegenstaande de gemeenschap met Sa
marang even levendig was als te voren. Te Ma- kassar was de Cholera algemeen heerschende in de vallei. Het hooge land, daaraan gelegen; bleef vrij, zoo ook het strandland, alwaar wei- nige voorbeelden van een algemeen woeden voor- kwamen. |
Het middelpunt der armée van den Marquis Has
TINGs in Bengale werd schrikkelijk geteisterd door de Cholera Morbus. Hij verliet de vlakte, nam eene hoogere stelling dáár in de nabijheid in, en bevond zich nu van dien geesel ontslagen. «
Ik vind hier alle reden, om eene meerdere ophooping van warmte in den dampkring aan te nemen, die op hooge uitstekende plaatsen door den gewonen luchtstroom dagelijks wordt wegge= voerd ; terwijl bovendien de hoogere lucht uit ha- ren aard ook fijner is, minder warmte bindt, ter wijl deze in de lage vlakten zich meer en meer opboopt en blijft hangen.
Het navolgende werd mij door onzen funge- renden. Opper=chirurgiijn, belast met het beheer van de geneeskundige dienst der expeditie te- gen Palembang, den Heer CorNeuisseN mede- gedeeld. »Met het embarqueren der troupen op »de reede van Batavia bestond de Cholera Morbus »reeds op de schepen; echter ontwikkelde zij » zich algemeen heerschend, voornamelijk onder de
sol
(127 )
»soldaten , die zich met het ophande zijnde ver- »trek te buiten gingen in den drank, en zich aan »eenen veel warmer en drukkender dampkring, » dan zij aan den wal gewoon waren, moesten ge= »wennen. De gevolgen daarvan waren hevige »en menigvuldige aanvallen, welke, nadat men _»de reede van Batavia verlaten had, en eenen koe- _»leren luchtstroom buiten de eilanden in de-opene » zee inademde, geheel en al verdwenen, totdat men »de Soussang (*) naderde, wanneer de schepelingen »met inspanning van krachten de schepen tegen »deze rivier moesten opwerken , welker boorden » met bosch omzoomd zijn. Door de brandende hitte »van den dag, de zoele warmte bij nacht, zonder » den minsten luchtstroom, het-heir van muskieten, » waardoor de manschappen onophoudelijk geteis— »terd werden , en de noodlottige gewoonte bij de » Europeanen, om geestrijke dranken te gebruiken, »ontwikkelde zich plotselings deze ziekte weder »even verschrikkelijk, totdat na den afloop der » expeditie, wanneer de geembarqueerde troupen de » schepen verlieten, hunne stelling aan den wal te » Palembang innamen, en allen zonder uitzondering _»tot rust kwamen, dezelve even schielijk verdween _»als zij gekomen was. Twee transportsche- pen der expeditie, aan boord hebbende twee compagniën van het 18de regiment, strandden ter dier tijd in de nabijheid der Duizend Eilan— den, Voordat zij een dezer eilanden konden. be-
reiken ,
(*) De rivier van Palembang,
(228 )
reiken , waren zij eenige uren tot aan het onders % lijf in het water blootgesteld aan de brandende _ hitte der zon, waarvan de gevolgen waren, dat _— na tweemaal 24 uren zestig dezer manschappen Á aan de Cholera overleden, terwijl op de overige schepen, dáár in de nabijheid gelegen, slechts 4 enkele voorbeelden van deze ziekte zich vertoonden, &
Alle deze omstandigheden strekken tot bewijs, dat een gestoord evenwigt des dampkrings, met _— opgehoopte warmte, de ziekte veroorzaakt ; want, £ was het eene specifique smetstof geweest, welke / deze ziekte voortbragt, zoo had dezelve zekerlijk, — met het vertrek van Batavia , eer toe , dan af moe- ten nemen, en niet plotselings kunnen ophouden, na Ë | het doorkomen van eenen meer koeleren lucht- — stroom. Volgens het Hamburger Journaal was —_ het gemiddelde der warmte op Batavia g2°, te Samarang 98 tot 100°. De ziekte kenmerkte zich
ook daar het hevigst, dewijl het misschien een
der zandigste etablissementen is van geheel Java. Na eenen algemeen invallenden regen verminderde de warmte der lucht, en het hevige der ziekte hield onmiddelijk op.
UITWERKING. —
Algemeen neemt men aan, dat eene krampach- tige toestand der maag en der dunne darmen, of wel het gestoord evenwigt van den bloedomloop de naaste oorzaak der ziekte is. Intusschen geloof ik, dat deze verschijnselen gevolgen zijn van voor-
afgegane ongesteldheden in de dierlijke huishou ding
( 129 )
ding. Het is zeker waar, dat de factoren des levens , irritabiliteit en sensibiliteit, zich in eene behoorlijke evenredigheid moeten bevinden, om het evenwigt gaande te houden, om gezond te zijn. De sensibiliteit wordt in heete gewesten aangegrepen, verhoogd en uitgeput; van daar, „dat convulsien en spasmus de meeste ziekten ver- gezellen. De irritabiliteit daarentegen wordt on derdrukt en verlamd, Het is natuurkundig be- wezen , dat het goed gekleinst slagaderlijk bloed, als het reproductief gedeelte van ieder or- gaan, en als het voornaamste izcitans der zenu— wen moet beschouwd worden. Hier in deze gewes- ten , alwaar, tot instandhouding van den normaal staat, zoo zeer deze qualitatieve hoedanigheid des- zelven gevorderd wordt, zijn de eerste afwijkingen der gezondheid daar im gelegen, dat het bijzonderlijk gephlogisticeerde bloed des onderbuiks zich gas- vormig uitzet, het vaatgestel overspant, en de vrije beweging naar of door de bovenbuiks-inge- wanden verhindert. Vooral moest daarom de ziekte den Inlander aantasten, naardien zijne sobere levenswijs niet geëvenredigd was aan de vernielende inwerking der dampkringslacht. Door den algemeenen invloed derzelve op het ligchaam, bijzonder op de wanden van de maag , had zulks, _ vooral bij den Javaan, eene krampachtige toe- snoering of verlamming van het organisch leven ten gevolge, bijzonder des plexus solaris. Zonder den impetus van het bloed laat zich | geene
( 130 )
geene levenswerking denken. Het zoogenaamde # midden punt van het organisch leven dien leven— wekkenden indruk van het bloed missende, werd 4 dit de oorzaak van deze krampachtige beweging 8 van het geheele sz/sterna chilopoeticum Dit alles had eene te sterke phlogistisatie van de geheele
bloedmassa ten gevolge, blijkende uit de werke- <
loosheid der longen, en de buitengewoon zwarte ï donkere kleur van het afgetapte bloed, waardoor — het levensbeginsel als het ware vêrstikt werd. __—
Daaruit ontleen ik de oorzaak der Cholera Morbus. De nuchtere Javaan gevoelde zich meestal _ in den vroegen morgen, en op het heetste van den dag, in de open lucht daarvan overvallen, door een onaargenaam knagend gevoel in de maag, welke men moet aanmerken als het middenpunt van het reproductief leven, omgeven door een menigte zenuwgevlechten , welke men met den ge- _ wigtigen naam bestempelt van cerebrum abdomi- nale, en door welke het geheele vegetatieve leven gewijzigd wordt.
De reproductie niet geëvenredigd zijnde aan de uitputting , overviel deze ziekte bij voorkeur den Javaan, die slechts met fijst en water gevoed; of wiens maag wel geheel ledig was.
VERDEELING.
Praktisch was het van nut, dadelijk te on= derscheiden, of uitputting, krachteloosheid en
afmatting de Noth gan oorzaken tot deze ziekte
(131)
ziekte waren, gelijk meestal bij den Inlander plaats vond, (Cholera ex debilitate), dan of dezelve krachtvolle, bloedrijke, jeugdige, doorvoede men- schen aangreep, waaronder ik bijzonder de Eu- ropeanen reken, alwaar de krachten met de ont- wikkeling der ziekte onderdrukt worden (Cholera eum debilitate). Hieruit laat zich verklaren, waarom eene tegenstrijdige behandeling bij beiden moest plaats grijpen, waarom algemeen de Cholera- mixtuur heilzaam bij den Inlander bevonden werd, en meestaf schadelijk bij den Europeaan.
KENTEEKENEN,
ie De menigvuldige verscheidenheid van toevallen , waaronder de Cholera Morbus zich voordeed, en waardoor dezelve de verschillende benamingen ontving , kan men tot drie hoofdverscheidenheden terug brengen. Ik zal slechts ter loops derzelver diagnostica opsommen, daar deze ziekte te wel bekend, en algemeen is im onze Bezittingen, dan dat een wijdloopig verslag daarvan noodzake- lijk zij.
Den eersten vorm leerde ik kennen bij mijne komst ter reede van Batavia op Z. M. fregat Me lampus: hevige pijn om den navel, welke de zie ken als het ware uitbrulden, rood opgezet aange- zigt, duizeligheid , even als iemand die dronken schijnt, kort daarna aamborstigheid, moeijelijke spraak en snakken naar lucht, geene bijzondere verandering in den pols;
Tweede
( 132 )
Tweede vorm : knagende pijn in de maag, walging , braking en ontlasting van een schuim= # achtig vocht, naauwelijks voelbare pols, koude ledematen, facies Hippocratica, hevige krampen, moeijelijke ademhaling, belemmerde spraak en trismus ; |
Derde vorm : zonder den minsten aandrang. | tot ontlasting naar boven noch naar onderen, vie= « len de lijders neder zonder eenige klagten over pijn in den buik noch maag; belemmerde adem \ haling, convulsieve beweging der gezigtsspieren bij het betasten van den bovenbuik, krampachtig sidderen der ledematen, woeste oogopslag met bewustzijn, vliegen vangen ; onrustig woelen ; zonder zich te kunnen oprigten; of. wel, de lijn ders werden als door eenen electrieken slag ge= troffen, vielen neder, en waren dood. De met galbraking voorkomende Cholera beschouw il meer als eenen weldadigen overgang dezer ziekt tot genezing, of wel eene te sterke congestie va bloed in den bovenbuik na indigestie, zoo als ik menigmaal bij anderen en mij zelven ondervond, en rangschik dezelve niet hieronder.
BEHANDELING. 4
De van Jornson met goed gevolg aan zich zelven beproefde, en op ground der algemeen oorzaak der keerkringsziekten gevestigde behan
deling, namelijk gestoorde betrekking der huid
en leverwerking, en vernietigd evenwigt tusschen den
(155)
den bloedomloop en de opwekbaarheid (incitabi- litas), is zeer eenvoudig. |
«… Deze bestaat in drie, vier à vijf herhaalde doses van één scrupel calomel gedurende den dag, totdat kwijling volgt; alsdan nam de ziekte gemeenlijk af. In een of twee gevallen ontwik kelde zich, na het gebruik van kwik, wal- ging ‚ maagpijn, krampen op verschillende plaat sen , welke door eene enkele gift opium, met zweetdrijvende middelen verbonden, om de werkzaamheid der huid te vermeerderen, werd weggenomen. In minder hevige aanvallen werd, met dezelfde goede uitwerking, alle drie tot zes uren, vier tot acht greinen calomel, twee tot vier greinen opium, en tien tot vijftien greinen spiesglanzpoeder of ipecacuanha gege ven, daarna ontlasting bevorderende middelen, één once oleum ricini, of diergelijken.
Bij hevige koortsen en bloederige ontlastingen, aderlatingen ; wanneer tenesmí daarmede gepaard. gaan , ontspannende olieachtige klisteren en fla— nellen gezondheden om het onderlijf, met kwikzalf bestreken.
Deze van JoHnson voorgeschrevene behandeling werd door de meeste Engelsche geneesheeren bij de Cholera gevolgd, en, gelijk het volgens de meeste hunner verklaringen schijnt, met den besten uitslag bekroond.
\ CorBiN, Adsistent-chirurgijn bij het veld- hospitaal. des legers, gaf reeds den 16den No-
vember
(154 )
vember 1817 aan 1109 zieken met Cholera 150 greinen mercurius dulcis, onmiddelijk op de tong. | gelegd, en daarna een Aaustus uit zestig drup— 4 pelen laudanum, twintig druppels pepermunt-olie, met een weimmig water vermengd, den tweeden dag. nadat alle toevallen hadden nagelaten , eene do ki sis jalappa, welke een à twee galachtige ontlas-d tingen te weeg bragt. Onder deze genoemde behandeling stierven van 110 slechts twee oude afgeleetde menschen. í
Bij de Europeanen raadt CorBIIN voormamolsid ruime aderlatingen aan, en nooit eenegeringere dosis _
dan twintug greinén calomel, zestig druppels lau danum en twintig druppels pepermunt-olie met _
water vermengd. Bij onophoudelijk braken en afgaan, gaf hij tachtig druppels laudanum, twintig
druppels oleum menthe, twintig greinen calomel, K
met riijjstwater vermengd in klisteer Wannee binnen twee tot vier uren geene ontspanning kwam, werd het vorige voorschrift herhaald, waarna de lijder gemeenelijk in eenen vasten slaap verviel, waaruit hij gewonelijk hersteld ontwaakte, É De verdere genezing bestaat, in de ontlasting van het darmkanaal door cafomel en jalappa te onderhouden, en zestig druppels laudanum pr re nata , om slaap te verwekken, Het smeekend e woedend verlangen van sommige dezer. lijder naar koud water werd, volgens CoRBIJN € Borre , meestal met den dood bekocht. Veelee raden «
(135)
raden beiden warm rijstwater tot drank. Borsue
zag van twee drachmen laudanum, in klisteer ge- geven, de gelukkigste witwerking, nadat reeds 15o greinen calomel en 150 druppels laudanum door den mond te vergeefs waren toegediend.
Doctor TeyrueRr verklaart zich vrij hevig tegen de groote giften van mercurius en opium, door Cor- BIJN zoo zeer aanbevolen , en meent, dat het ge pezen van lijders onder deze behandeling eigenlijk niets beteekent, als dat deze lijders niet allen omkwamen. Hij raadt daarentegen aan, dadelijk acht greinen cafomel te geven ‚ vervolgens grein- gewijs opium. Wanneer de polsslag aanving zwak ker te slaan, de huid koud werd enz. enz., werd een krampstillende drank uit twee oncen: paphta vitrioli, en even zoo veel spiritus salis ammoniaci, met water vermengd ‚toegediend. Even- wel. de van CorBiN bijgebragte berigten van andere geneesheeren bevestigen het doelmatige zijner aanbevolene geneeswijs omtrent het gebruik van. calomel en opium, in het begm rijkelijk aderlaten, heete baden van 110° FAHRENHEID, vervolgens warme hartsterkende inwrijvingen aan te wenden.
De Adsistent-chirurgijn WArvace, Dr. Bur- REL, de Chirurgijns. Wrisre , DAws, CRAW, CAMPBELL, Top, Miuwoop, RroHArTs, LONG- DIL, ROBERTSON, GORDON, COATES, JUKES, Dr TaAruror en OrsoLors, secretaris van den ge zondheidsraad van Bombaij, verklaren allen een- eer stem
(136 )
stemmig ‚ van deze behandeling de heilzaamste $ uitwerking ondervonden te hebben, gelijk ook # daarmede overeenstemt het verslag van meer dan} 1fo Engelsche geneesheeren,, waaruit de gezond= | | heidsraad te Bombaij en Calcutta voor het grootste gedeelte is zamengesteld. Het berigt van Calcutta meldt het volgende | omtrent de geneeswijs : Over het algemeen kan, men bij de Europeanen en krachtvolle Inlanders „ gedurende het eerste, tweede en derde uur va | den aanval, eene aderlating van 12 tot So oncen doen. Wanneer dezelve onder de bepaalde om=if standigheden werd aangewend, brak dezelve veel ditiat als eenig ander hulpmiddel de ziekte kort. af, vernietigde de krampen, verminderde de ge voeligheid van de maag en het darmkanaal, en de algemeene onderdrukking der levenswerking. Bij de oorspronkelijke bewoners trad meestal eene plotselijke zwakte in, welke het aderlaten on= mogelijk maakte. In zoodanige en andere gevalle worden door dit berigt bij het aderlaten krach= ug opwekkende krampstillende middelen aar
bevolen , in verbinding met calomel , daarna! zachte ontlasting bevorderende, en sterkende’ middelen. Hi
In «het berigt van Bombaij wordt even eens | het aderlaten bij de Europeanen, als ook bij del Inboorlingen ‚ wanneer het vroeg genoeg geschie | den kan, als het zekerste hulpmiddel aanbevo | len. Vervolgens was de calomel, in genoegzamé f hoe-
( 437 9
hoeveelheid in verbinding met opium, in het begin gegeven, voor den Inlander -dat , wat de aderlating was voor den Europeaan. Over het algemeen «was een scrupel calomel met zestig druppelen laudanum, en na verloop van acht uren eene once oleum ricini voldoende, om den aanval meester te worden. Wijder wordt ge- zegd: « Nadat de ziekte door aderlaten geweken schijnt, wordt het gebruik der calomel aanbevo- len, zoo ook warme baden en prikkelende in- wrijvingen. » Op Ceiijlon, alwaar deze ziekte zoo boosaardig en sneldoodend was , werd door Mar- SHAL weinig adergelaten. Een of herhaalde doses van een scrupel calomel, opwekkende middelen, opium, warme baden , warme klisteren van rijstwater, inwrijvingen van terpentijn-olie, wer= den aangewend zonder gelukkig gevolg. Frn- LAISON zag op hetzelfde eiland van herhaalde kleine doses opium tot tien druppels meer uit werking dan van groote giften. Hij gaf bij. den aanvang gewonelijk twintig à dertig greinen ca- lomel, vervolgens het tweede, derde en vierde uur, acht à tien greinen. Aderlaten vond hij nuttig; inwrijvingen daarentegen schadelijk. Ook prijst hij hartsterkende dranken, lavementen met opium en terpentijn aan.
Het navolgende deelde de heer SHEPPARD; omtrent deze ziekte, gedurende zijn verblijf in Brasilie, mede; « In meer dan veertig gevallen, » welke onder mijne zorg kwamen, gedurende
de
( 138 )
» de vier maanden, welke wij in de haven van » Rio Janeiro, en langs de kust doorbragten A » bevond ik de aderlating tot bezwijming toe » alleen onmiddelijk en algemeen nuttig. ° | » Hier bestonden geene galachtige ontlastingen ; dan de ziekte-was afgeloopen, alvorens de arm verzorgd was, en er werden geene opvolgende geneesmiddelen vereischt. ”
In onze Bezittingen maakte men bij de ont- wikkeling der ziekte, met zeer goed gevolg, ge bruik, vooral bij den Inlander, van de welbe— kende Cholera- mixtuur; en veelal ook bij den
s YU 9
Europeaan van de krachtigste antispasmodica ; nervina, analeptica ; doch zoodra men het ver moeden begon op te vatten van suppressie der levenswerking, en de behandeling met aderlaten: aanvaardde, met warme baden, ontlasting en krampstillende clisteren, geestrijke inwrijvingen, zoo verdwenen plotselings de schrikverwekkende! toevallen; natuurlijke warmte, polsslag, gewone _ wezenstrekken keerden weder , krampen heilden op, en de maag was vatbaar, om spijs en drank te kunnen verdragen. Boyre haalt met regt aan dat het in de behandeling der Cholera Morbu van meer gewigt was, de nakomende verschei denheden en wijzigingen , welke het ligchaam on derging, te boven te komen, dan wel alle be kende nuttige geneesmiddelen voor deze ziekte te kennen en te weten. Velen werden van de eersten aanval gered , het zij door aderlaten,
door
( 139 )
door opwekkende middelen. Een tweede aanval, die veelal na eenige uren plaats greep, werd op dezelfde wijze te keer gegaan, doch gewonelijk lieten de lijders daarbij het leven. Had men hier, na den eersten aanval gelukkig te boven geko- men te zijn , den lijder naauwkeurig gade geslagen; had men in geval van uitputting , gelijk dit meestal bij den Inlander plaats vond, het ligchaam ge- restaureerd, bij den volbloedigen Europeër daar- entegen , waar, gelijk uit de lijkopeningen bleek, eene aanzieneliijke hoeveelheid bloed in de vliezige ingewanden stagneerde en ontsteking veroorzaak ten, door gepaste middelen het evenwigt in den bloedomtoop behoorlijk getracht te herstellen, dan zouden zeer waarschijnelijk vele lijders be= houden gebleven zijn, die onder de gemelde be- handeling de slagtoffers der ziekte werden. In mijn aan boord van Z. M. fregat Melampus gehouden journaal. vind ik omtrent ons verblijf ter reede van Batavia, van den 2osten Augustus tot den 1sten November 1821, het volgende aan- geteekend :
„Sedert onze komst alhier tot den 1sten Sep- „tember plethora, bijzonderlijk in den onder- » buik, uitsluitend zich bepalende tot het vegeta- „ bef sistema, zonder in het minste eretismus in „het vaatgestel ten gevolge te hebben. Een lang- » zame, weeke, volle pols, drukking en zwaarte sin de huid, Aypochondria met een gevoel van „spanning en belemmering in de ademhaling,
| K » geene
( 140 )
‚„ geene de minste abnormale werking van den tu „bus intestinalts,en in het algemeen geen teeken
» van aandoening van dit orgaan. Vele aderlatin— „gen. werden met de beste gevolgen in beg „werk gesteld, gepaard met het inwendig ge= „bruik van refrigerantia. Plotselijk scheen dez „„ziekteprikkel zich tot de vliezige ingewanden „te bepalen, bij den eenen lijder meer tot de „tractus intestinorum, bij den anderen meer to „de pisblaas, bij sommigen voornamelijk tot d Á ‚ maag, enz. Alle deze dead deden zich „ voor als zoo vele kolieken , over hade met ‚het gestel van den lijder, bij den eenen meer „ als colica inflammatoria, bij den anderen als „ colica spasmodia. Tegen de eersten bleken ader „langen van 1o tot 20 oncen, drooge koppen. „„op den buik, volatile inwrijvingen in denzel… sven, en mixturae oleosae gewonelijk binne „den tijd van één uur heilzaam te zijn, terwijl te- ‚‚gen de laatstgemelden kleine aderlatingen van „tot 8 oncen, warme halfbaden, vlugtige inwrij=. » vingen, en inwendig antispasmodica goede diens » deden. Opiurn nogtans scheen hier kaf wel te « ‚passen, en werd meestal weder uitgebraakt. „, Ì » In het oog vallend was bij een tweetal van dien» paard de wtwerking van de ammonia liquida, me » water gegeven. Op het koude der ledematen er »de werkeloosheid der huid volgde „ binnen wei= p nige oogenblikken, warmte met algemeen zweet.» »Sedert den 15den September coucae biliosaes
( 141)
pdeze kenmerkten zich dadelijk als een eretistuus p der lever, het zij dat dezelve zich als Cholera voor- »deden, het zij als koliek, of wel als eene alge- » meene siddering van het geheele ligchaam, angst; » beving van de onderkaak en tong , welke hoog- prood , met eene geele streep overtrokken was; » benaauwde drukking in de praecordia, zware pijn pin het midden van het voorhoofd. Bij koliek- » pijnen wordt lepelsgewijs olijf-olie met citroen pzuur toegediend, en daarna een emeticum , »met cremor tartari vermengd. Bij velen volg- »den ontlastingen van galstoffen, zoo wel naar pboven als naar onderen ; bij sommigen ook niet; »Bij allen hielden, na het gebruik van emetica, palle deze angstige en schrikverwekkende toe- p vallen op, met menigvuldige ontlastingen. Ver- » volgens werd magnesia carbonica met cre= »mor tartari, rheum, tamarinde enz. gegeven. »
Geene voorbeelden van Cholera. ontmoette ik weder voor onze komst te Soerabaja in Maart 1822 , wanneer plotselings vier 1matrozen. daar- door overvallen werden. Het waren juist die men- schen, welke eerst kortelings ziek , nog niet op den normaalgraad van gezondheid waren weder- gekeerd, en van eenen gevorderden leeftijd, Zij hadden, dus luidt mijn journaal, voor het schaften, met den vroegen morgen, in de open zon in de marsen gewerkt , waren door nuchter sheid alzoo tot deze ziekte voorbeschikt, van welke een hunner het slagtoffer werd. | Hier
(ráz ) “Hier ‘openbaarde zich de ziekte met walging,
toesnoerende pijn in" de Zypochondria, krimping „in den buik, astma, koude ledematen met op-
krimping en siddering derzelven, ingevallen we- zensstrekken, bevende lippen en moeijelijke be— weging der tong. De-gewone methode werd bij hen in het werk gesteld ‚doch zonder aderlaten 3 warme halfbaden, inwrijvingen met arak, bor= stelen der voeten en waden der beenen, warme klisteren, inwendig spiritus vint met warm wa | ter verdund, en een weinig opium; daarna bij _ herhaling, in twee of drre keeren genomen, een gewone Aaustus anodinus, uit agua foemcali, laudanum en aether sulphuricus bestaandes kort daarop een kop krachtige bouillon. Hier, werd een voedend dieet voorgeschreven, vooral het herhaald gebruik “van hoendersoep en zer= vina , omdat: prostratie van krachten hier aanlei— ding gaf tot ontwikkeling der ziekte. Ter ge lijker tijd werd een der-schepelingen, door he misbruik van sterken drank, van dezelfde en | overvallen, waarover nader. Gedurende ons verblijf te Amboina, in Juli 1822, werd des schippers vrouw ‚de eenigste Euro
pesche vrouw, welke wij aan boord hadden, na veertien dagen aan den wal gehuisvest te zijn ge weest, ’s morgens van Cholera overvallen: blee gezigt, koud zweet, hijpoecratisch aanzien, be lemmerde spraak, krimpingen in den buik me braking , daarna asthma, koude ledematen en ops krim «
( 13) ”
Krimping derzelven. Het algemeen. gebruik van baden aan boord, in drie aanvallen van deze ziekte, welke haar man ter reede van Batavia door- stond, insgelijks aangewend, bragten haar op den inval, daarvan gebruik te maken, De Officier van gezondheid, daar. toevallig in de nabijheid zijnde, schreef. eenen gewonen Aaustus anodi- nus met inwrijvingen, enz. voor ; waarna zij bin nen weinige oogenblikken herstelde. Sedert zes weken was zij bevallen. van een.gezond ‘kind, dat eenige dagen zeer. onrustig was,.en met zo- gen haar dezer dagen zeer vermoeide.
Met onze komst te Padang op de noordwest- kust van Sumatra, in December 1825, werden vijftig mariniers voor de garnizoensdienst ont- scheept. De marinier JOHANN. Rris, oud 54 ja- ren, werd den zoden Januarij, zonder-eenige aanlei— dende oorzaak, van Cholera aangegrepen. Hij werd door een zijner kameraden in een warm bad ge- zet, gewreven met arak , en dit. middel, verdund met warm water , ook inwendig toegediend, zoo dat. hij herstelde. Vier en twintig uren daarna vernam ik eerst, dat hij een Cholera-aanval had gehad, en bij voortduring over pijn in den buik klaagde. Bij nader onderzoek overtuigde ik mij van de hevigste enteritis, waarin deze Cholera-aanval was overgegaan. Twee aderla— tingen van 10 tot 14 oncen, mixture oleosce, erkoelende dranken werden toegediend. Den 7den dag zijner ziekte, wanneer dat algemeen orgas-
eN aad
gn
" ( 144 ) orgasmus geweken was, werd de Calomel aangewend, doch zonder uitwerking. Den 14den_ dag zijner ziekte stierf hij. Uit de sectio cada vers bleek ontsteking en verdikking van den ge=_ heelen tractus intestinorum , gangrenad en ontaar= ding van het dikke gedarmte , ophooping van bloed in de bovenbuiksingewanden. | Bij mijne terugkomst uit de bovenlanden van Su-_ matra, den zsten Junij 1825, scheen de Chotera Morbus op Padang algemeen heerschende te zullen worden. Een dertig tal voorbeelden dezer ziekte, die zich uitsluitend tot den Inlander en een en— kelen halfblanke bepaalden, bewoog den Resi- dent, ‘mij te gelasten, derzelver toestand te on— derzoeken, en schriftelijk daarvan verslag te doen, De Chirurgijn der 2de klasse van de koloniale korvet de Zwaluw, alhier gestationeerd, zeide mij, dat hij bij de meesten aderlatingen van 6, | 8, 10 tot 15 oncen met het beste gevolg had | in het werk gesteld, doch dat na verloop van k tot 12 uren een tweede aanval ontstond, die, bij verscheidene patienten den dood ten gevolge
kad. 4 Vier zoodanige lijders zag ik bij den eersten, aanval in den morgenstond. Het waren Inboor= lingen uit de behoeftige klasse, tusschen de 5o er |
4o jaren oud, door armoede en gebrek tot dez ziekte voorbeschikt. Hier waren alle teekenen van uitputting der levenswerking voorhande; de aanval was matg: braking en ontlasting van een water. «
(145 )
_swaterachtig vocht, ingevallen gezigt „koude kramp-
achtige ledematen , moeijelijke spraak , kleine ou- derdrukte pols, moeijelijke ademhaling, weinige klagten over pijn. Ik het hun dadelijk elk an- derhalf once brandewijn, met even zoo veel warm water en een halve dragma laudanum vermengd toedienen , waarop de toevallen aan- stonds bedaarden, waarna, met het beste ge- volg, een kop gekruid vleeschnat, met Spaan- sche peper toebereid, gebruikt werd; hetgeen nog eenige malen des daags werd herhaald. Tegen den avond dreigde een derzelven weder te zullen instorten ; doch na de herhaling van het geneesmid— del van den morgen,en het toedienen van een kop bouillon, verdween deze ophande zijnde aanval dadelijk. Ik vond hier geene noodzakelijkheid, mijne toevlugt tot aderlaten te nemen,
De Heer SrMAIr , logementhouder te Padang, zorgde stiptelijk voor de verzorging van dit alles. In de eerste helft van Junij werden nog enkele personen door de ziekte aangetast ; doch den 15den, met ons vertrek van Padang, waren er geene sporen meer van te ontdekken. Den dag van ons vertrek evenwel, gelijk ik naderhand te Ba- tavia vernam, werd de Heer SremaArr zelve het slagtoffer dezer ziekte, als een gevolg van het onmatig gebruik van brandewijn. Hij was een Franschman van geboorte, sedert 5o jaren aldaar woonachtig. Dit was de eenigste Europeaan, welke
op dat tijdstip door deze ziekte werd aangetast. Het
( 146 )
Het verslag dien aangaande aan den Resident luidt als volgt:
pik haast mij UEd. mijne gevoelens om | »trent de sedert eenige dagen hier heerschende _ » Cholera Morbus mede te deelen. Voor als nog — »schijnt dezelve sporadisch te grasseren en zich « puitsluitend tot den Inlander te bepalen, die »zich bijzonder door hunne sobere levenswijze » tot deze ziekte voorbereiden. Vooral draagt daar= »toe bij de Vasten, en, volgens het zeggen, de » duurte en schaarschheid der gewone levensmid— 8 pdelen, welke hen verpligt, hunne gewone _ plevenswijs te veranderen. Wanneer men in aan= _ pmierking néemt, dat uitputting en afmatting pde voorbereidende oorzaken tot deze ziekte » zijn , waardoor het vernielend effect der warmte, _ pin den dampkring opgehoopt, zoodanig de zeil » nuwkracht (sensibilitas) aangrijpt, bijzonder der _
» buikvlechten , dat de hevigste stuipen dezer dee. — plen daardoor veroorzaakt worden; zoo schijnt _ »het ook niet vreemd , dat deze ziekte zich uit- } » sluitend tot den Inlander bepaalt, dewijl de Eu- Á »ropeaan eene meer voedzame levenswijs leidt, ï »welke hem daarvoor behoedt. De nu gestadig — pplaats hebbende drooge dagen, na de vooraf- »gegare aanhoudende zware regens, schijnen » veel tot de ontwikkeling derzelve bij te dra- »gen. De behandeling bewijst ook ten volle »de waarheid dezer gevolgtrekkingen. Bij eene » vermenging van brandewijn met warm water,
» opium.
(147 )
»opium en pepermunt, en geestrijke inwrijvin= » gen op den buik , houden de hevige toevallen op, »terwijl eene dadelijk hierop volgende voedende » levenswijs eenen tweeden aanval vóórkomt. » »Het is bijzonder daarop, dat ik UEd. op- » merkzaam maak , om deze ziekte bij de Inlan- pders als eene prostratie van krachten, en de „zoogenaamde Cholera- mixtuur geenszins als „voldoende te beschouwen; maar, na de aan— „wending daarvan en het bedaren der toeval „len, dadelijk eene voedende bouillon met spe- s„eerijen tve te dienen , en in het algemeen eene „voedende levenswijs te laten volgen. Daartoe sis bij den Inlander. bijzonder geschikt rijst-, ssago-of gerstwater, waarin kaneel of gember „is afgekookt, tot drank. In de eerste 24 uren moet men zich onthouden van alle zuren; de „daarna plaats grijpende ontstelde maag wordt „het best door een afvoerend middel, bestaande suit calomel en jalappa, hersteld. De tegen—- „overgestelde behandeling wordt dikwijls bij den „Europeaan vereischt, vooral bij de zoodanigen, ‚waar bloedrijkheid en spierkracht domineert, » namelijk aderlatingen , warme halfbaden, ont „lasting bevorderende klisteren, geestrijke in wrij- » vingen op den buik en de maag, het toedienen , „echter behoedzaam, der Cholera-mixtuur, met » kleine hoeveelheden aanvangende, ten zij de toe » vallen de overhand nemen ; alsdan de voorschre- „vene hoeveelheid. Intusschen kan ik UEd. tot | | » uwe
ETE ee
( 148 )
„uwe geruststelling mededeelen, dat de dampkring „door aanhoudende droogte die stoornis nog niet „ondergaan heeft, waardoor dezelve eene zoo » vernielende uitwerking op ons kan uitoefenen. _ „Bijzonder moet men zich van alle mspanning „van ziel en ligcham in de opene lucht, op het „heetste van den dag onthouden, zijne gewone „voedende levenswijze volgen, met matige be „weging en geestverstrooiijing. Als een behoed „middel bij den Inlander, komt mij voor, hum „„het vasten af te raden en hun het dikwijls eten »van rijst, met geele gember en Spaansche peper „„toebereid , aan te raden.
Gedurende ons verblijf ter reede van Batavia met Z. M. fregat Melampus als wachtschip , van het einde van September 1825 tot het laatst van Ja=, nuarij 1824, kwamen mij weder verscheidene Cho lera- aanvallen onder de genoemde verschillende | vormen voor, de meeste evenwel als coficae. 4
Drie der zonderlingste wil ik hier opsommen: De timmerman der koloniale marine, NA APER, oud, 29 jaren, een lang bleek zuchtig, overigens kracht- » ' vol mensch, sedert drie jaren in Indië, welke reeds twee malen eene kwijlkuur had doorgestaan, werd. plotselings den 22sten November door Cholera, aangetast. Betrokken gezigt, starre oogen, weinig; of geene beweging in de pupil, pijnlijke wezens trekken bij het betasten van den bovenbuiks krampachtig gebogen toestand der ledematen p | koude handen zonder vil der vingeren,
kreu=»
( 149)
kreunen en angstig woelen , zonder zich te kunnen ‘oprigten, geene bijzondere verandering in den pols, moeijelijke spraak , overigens geen merkbare pijn- lijke toestand. Een haustus anodinus, bestaande uit vier oncen aqua foenicali, $ dragma laud. lig. syd., 1 scrupel ether sulphur. werd toege- diend, zonder de minste verbetering. Eene ader lating daarna van 14 oncen had eene algemeene ontspanning ten gevolge Des anderen daags be- vond hij zich in staat, met woorden uit te drukken de pijnlijkheid zijner ingewanden, welke zich nu als eene zuivere enteritis kenmerkte; herhaling der aderlating van 12 oncen, gepaard met warme baden en tot drank koude limonade. Het nemen van dertig greinen calomel, in kleine hoeveelheden ver deeld , van den 2ásten tot den 26sten, tot dat er salivatie volgde, deed de hevigheid der ziekte bedaren, zoodat de lijder binnen kort herstelde. De marinier vAN Munik, oud 56 jaren, van een robust ligchaamsgestel , vroeger zeer verslaafd. aan den drank, voelde zich eenige dagen ongesteld door frequente ontlastingen, welke hem zeer af- matten. Des avonds van den 26sten November hield deze ontlasting plotselings op ‚, met eene algemeene gevoelloosheid van het geheele ligchaam; ingevallen aangezigt, wilden opslag van het oog, tusschen beiden krampachtig sidderen der ledematen, koude handen en voeten, geene aanmerkelijke verandering in den pols, half gesloten oogleden en eene sla-
perige bewusteloosheid, waarin hij gedurig, na- dat
( 150 )
dat men hem had toegesproken, terugviel; tu schen beide singultus, convulsive beweging der | gezigtsspieren bij het betasten van den hovenbuik, | Hier waren alle bewijzen van eene volstrekte wer ke | loosheid der buiksingewanden en spijsvertering Á werktuigen. Een scrupel. caforel in vier. poeders «| werd hem toegediend , om eene.reactie-in het darm kanaal te weeg te brengen; gedurende den. nacht warm rijstwater tot drank. Den 27sten geene | verandering. Ik schreef een Kaustus uit agua foei nicali unc. 1o, laud. lig. syd. ser. 1, ether u phur. drag. £ voor, met herhaling van hetzelfde te gen den avond. Den 28sten nog altijd. in den zelfden toestand, regt achterover: gelegen, met half _ gesloten oogen , vooruitstekende adamsappel , even Ì als iemand die stervende was. Ik kon mij niet verbeelden, dat uitputting hier de grondslag der _ ziekte was, maar wel onderdrukking en ver=… keerde wijziging in het dynamisch proces, het welk — naderhand. ook bleek. Men ging voort met het h afwisselend gebruik van calomel en anodina tot $ den Sosten, wanneer hij veertig greinen van het eerstgenoemde had gebruikt, zonder veel verbete- ring. Intusschen zag ik evenwel, dat met de door het — gebruik der cafomet te weeg gebragte ontlasting, de soporeuze neiging afnam. Ik schreef daarom voor À. mercurii dulcis gr. vij, pul. rad. jalap- pac ser. ij,magnes. carbon. scr. js tot zes poeders, 4 om de 4 uur één poeder te gebruiken. Daarop « volgden gedurende 56 uren menigvuldige zwarte gal
( 151 ) '
galachtige ontlastingen; hij ontwaakte daarna afs uit eenen droom, en was na 8 dagen we- derom hersteld, zonder andere versterkende op- w kkende middelen te gebruiken als alleen ge durende zijne ziekte herhaalde malen hoender- soep. a _ De geaboleerde matroos vaN DE WETERING, oud 54 jaren, van eenen fijnen delicaten aanleg , afgeleefd voorkomen en zwakken ligchaamsbouw ;, werd , na eenige dagen aan diarrhea onderhevig te zijn geweest, onverwachts van Cholera over— vallen. Hevige krampen der ledematen, koude handen, naauwelijks voelbare pols, ingevallen ge= zigt, belemmerde spraak , waren de hoofdtrekken zijner ziekte. Bij de laatste ontlastingen gingen brakingen vergezeld, met angstige pijn in de praecordia, doch toen de Cholera hem aan- tastte, hielden braking, ontlasting en pijn op. Een Ahaustus anodinus werd dadelijk toegediend, bestaande uit aqua menthae unc. 4, laud. lig. syd. ser. j, aether sulphur, drag. j, een clisma uit ifs. chammon. unc. vlij, en een weinig murias soldae en oleum lini, en een warm bad; kort daarna een drank hoenderbouillon met Spaansche peper. Bijzondere diensten bewees hier de gekneusde Spaansche peper met azijn op den bovenbuik ingewreven, en het herhaald gebruik van dezelve inwendig ‘met bouillon, zoodat binnen eenige uren alle deze Cholera- toevallen verdwenen, en de doodzwakke lijder door de | krach=
B ( 152 )
krachtigste rervina en analeptica, afwisselend met, boullon gegeven, na verloop van 25 dagen her- steld was. Dezelyen bestonden uit een aftreksel der valeriana, serpentaria, flores arnicae, ti Sit.
castorei, liquor en laudanum; en tegen het einae de cortex in substantie met valeriana en camphor… In de laatste dagen zijner ziekte werd hem slechts acht oncen roode wijn toegestaan, Hier was ook door uitputting Cholera ontstaan; dierhalve moest men de levenswerking hier door de krachtigste _ middelen opwekken. |
Zie daar eene menigte van verschillende Cholera aanvallen geschetst, welke, hoezeer onder ver schillende nuancen zich vertoonende, nogtans | eene en dezelfde ziekte waren , door dezelfde oor— zaken voortgebragt, maar die naar de meer of mins der krachtige gesteldheid des lijders ,en naar mate de uitwerkende oorzaak uitputting, dan wel on derdrukking van het leven ten gevolge had verschilden.
Van achteren beschouwd moet ik alle diu ko liekpijnen, welke mij bij mijne komst te Bata- via voorkwamen, als even zoo vele Cholera- aanvallen aanmerken, welke door dadelijke hulp in hunne nadere ontwikkeling gestuit werden, en bij deze nieuw aangekomene, robuste, bloedrijke menschen dusdanig zich moesten kenmerken, daar het levensproces, hier in zijn evenwigt ge- broken, deze onderdrukking en eindelijke ver nietiging van het leven ten gevolge had, Ik her=
inner
MT lichte
( 153)
inner mij nog zeer goed, dat het juist de gea- boleerde matrozen waren, waarbij zich deze al gemeen heerschende koliekpijnen met alle ken- merken van Cholera voordeden , jeugdige men- schen van eene delicate ligchaamsgesteldheid , uit Frankrijk geboortig, tot ziekte zeer geneigd door hun verblijf in onze, binnenlandsche ge- vangenissen en hunnen tegenzin in de scheeps
dienst. | De verschillende geneeswijzen stemmen allen in zoo verre overeen, dat zij het algemeen doel hebben, het evenwigt in den bloedomloop le herstellen, en het onderdrukte leven aan te wak keren. Langs verschillende wegen bereikten ve- len hun oogmerk, hetwelk de verschillende wij- zigingen, welke deze ziekte in ieder individuêel gestel te weeg bragt, ook noodzakelijk maakte. Intusschen laat zich de behandeling der Cholera onder zekere bepaalde regels brengen. Bij een gezond jeugdig voorwerp, het zij Europeaan of Maleijer „1s dadelijk, hij den aanvang der ziekte, eene aderlating van de beste uitwerking, gepaard met warme baden, geestrijke inwrijvingen op den bovenbuik , en warme lavementen. Daarna zag men gewonelijk de ziekte wijken. Alsdan is het noodzakelijk de gedachten van Cholera geheel en at te laten varen, en alleen zijne aandacht te vestigen op de stoornis, welke het vegetative leven had ondergaan, Hier nu bleek het bij den Inlan- der meer uitputting te zijn, consumptie der le- vens-
(154)
venskrachten, bij den Europeaan meer stoornis, onevenredigheid en onderdrukking derzelven. Bij den Iniander gebruikte men met de beste uit- werking één à anderhalf oncen brandewijn, met een weinig pepermunt-olie en laudanum ver- mengd, in éénmaal genomen. Bij den Europeaan was de aderlating van 12 tot 20 oncen beslissend, die dikwijls na eenige uren noodzakelijk moest herhaald worden. Doch wanneer deze, even als de Inlander, zoo als veelmalen het geval was; met aztispasmodica ( Cholera-mixtuur) werd be handeld, volgde spoedig daarop een tweede aan— val, waaronder de lijder bezweek. Niets was nadeeliger dan deze drank voor den Europeaan.
Ik stem toe, dat na de ontspanning, welke er op de aderlating volgde, een zwak antispas- modicum, en vooral zoodanige, welke sedatief op het zenuwgestel werken, de eerste vereischte was, om het zich op nieuw ontwikkelend ze- nuwleven wederom in werking te brengen; doch _ de hebbelijk geworden gewoonte, om bij den lijder van het begin tot het eirde het spooksel Cholera voor oogen te houden, en als zoodanig te behandelen, moest deze algemeene sterfte ten ï gevolge hebben.
Zoodra door eene doelmatige behandeling de he-_ vigheid der toevallen bedaarde, en de krampen op— hielden, bestond er geene Cholera meer. De nieuwe } impetus van bloed, welke door de bovenbuiks-_ ingewanden stroomde, was het krachtigste genees
middel B À |
(155 )
middel, en had een verhoogd levensproces, or» gasmus in het geheele vaatgestel, en eene sterke afscheiding van gal ten gevolge, zoo noodzakelijk voor de herstelling. De uitwerking van den voor- afgeganen Cholera-aanval was nu gewoonlijk een van beiden: of een groot gedeelte des bloeds; dat met den Cholera aanval door het geheele systerna vasculosum drong, bleef aldáár, hetgeen phlogosis der vliezige ingewanden ten gevolge had, ( bij de autopsiae der zoodanigen, welke langer dan 24 uren na den aanval leefden, waren alle bewijzen dezer ontsteking voorhande), of wel de levenswerking keerde op den nor- maalgraad niet terug, het inwendig leven was te zeer geschokt, het levensproces werd ge- heel ondermijnd en vernietigd. Bij dezen vond men meestal geene ziekelijke gesteldheid der in gewanden, en schijnt dit bijzonder bij den In- lander. het geval te zijn. De waarheid dezer gevolgtrekkingen blijkt uit het aangehaald ge- voelen van Boyre, de verzekering van den Chirurgijn der 2de klasse van, de koloniale korvet de Zwaluw te Padang, dat im alle de voorkomende Cholera — aanvallen bij den Inlander de aderlating heilzaam was, en uit het verslag van Calcutta, dat ook bijzonder, en zonder onderscheid, in den beginne hetzelfde aanraadt. —
___Men zal deze onbepaalde en algemeene aanbeve ling van aderlaten in zoodanige aanvallen van ziekte | L vooral
{256 )
vooral bij den Inlander, misschien vreemd vin
den; doch die bevreemding zal ophouden, zoodra men zijne aandacht vestigt op den bloedomloo en bedenkt, dat deze «de leven gevende bron is voor alle andere organen, vooral voor het z nuwgestel, hetwelk in deze ziekte de hoofdro speelt. De behoorlijke omloop en kleimzing de bioeds, deszelfs qualitatieve hoedanigheid bepaalt de individuele gezondheid. Bij de Cholera, al_ waar deze hoofdvereischte geheel onderdrukt werd , konde men door eene aderlating van eenig Ë
oneen bloed den omloop weder herstellen , des- zelfs goede hoedanigheid behouden, terwijl zonder dezen maatregel het bloed meer en meer met carbon bezwangerd werd, de voornaamste werk= tuigen der dephlogistisatie, de longen, verlam den, en het leven verstkte, hetwelk eene ader=
lating van 6 tot 20 oncen, naar omstandighedeng had kunnen voorkomen. Men moet echter de aderlating miet als het hoofdmiddel ter genezin beschouwen; het is slechts een hulpmiddel, dats de hevigheid der ziekte ( de gestremde bloed omtoop en daaruit ontstaande onregelmatige wer king des zenuwgestels) breekt, welke daarna eerst door eene gepaste geneeswijze kan worde overwonnen.
Onder welken vorm de Cholera zich ook voor ‚deed, altijd was het de eerste indicatie, te door gronden, welke wanorde dezelve reeds in de dierelijke huishouding had aangerigt, hoe lan
( 157)
de aanval reeds geduurd had, of dezelve bij her haling plaats had gevonden, en of ziekelijkheid en witputting „dan wel onmatigheid en overspanning de gelegenheid gevende oorzaken tot deze ziekte waren.
Over het algemeen was de Cholera bij den In- ander een gevolg van uitputting, prostratie der achten. Hier moest de behandeling meestal op erschepping en verhooging des levens gegrond zijn; en daar men miet altijd onmiddelijk bij en aanval-tegenwoord:g was, had veelal eene lotselijke vernietiging des levens plaats, die de grachtdadigste hulpmiddelen vereischte, waartoe ich bijzonder de Cholera -mixtuur schikte , in verbinding met warme baden en klisteren, in- rijvingen en kneden der ledematen ( ramas- en). Op Bontain bij Makassar genas men vele, zoowel Europeanen als Inlanders, door het enkele kneden en trappen des ligchaams. In alle aanvallen van Cholera bij de Inlanders zoude ik aanraden , in n beginne, wanneer geen ziekelijke aanleg , ge- vorderde ouderdom of andere oorzaken zulks volstrekt beletten, eene aderlating te doen. Dit had ten allen tijde en op alle plaatsen, (bij de ont- wikkeling der ziekte, wel te verstaan), eene be- slissende uitwerking. Vooral bereikte men daar= doar datgene , hetwelk het eerste doel ín deze ziekte moet wezen, de vatbaarheid van de maag, om het ingegevene te kunnen behouden. Nu be- zielde die op nieuw instroomende bloedinassa het
ge-
EEE
(158 )
geheele zenuwgestel om de maag met een nieuw leven, en dezelve konde op de inwerkende kracht van het geneesmiddel terugwerken. Gewoonlijk hielden alsdan kort daarna alle toevallen op; deze. menschen gevoelden zich dan zeer zwak en krach teloos, en niets komt mij als dan voor hen dienstige d voor , om de dierlijke warmte en het leven te ont-l wikkelen , dan een kop krachtige bouillon met een weinig Spaansche peper, of bij gebrek van dien, goed en krachtig gekookt rijstwater met gem— i ber en kaneel. Dit was voor hen het leven gevend en ontspannend middel; zulks had onvermijdelijk eenen sterkeren aandrang van bloed naar de maag ten gevolge, een verhoogd leven, zoo noodzake- lijk voor het verlamde zenuwgestel in den omtrek _ daarvan, ontwikkeling van dierlijke warmte, welke ons voor eenen tweeden aanval waarbor gde,_ | Wanneer aderlatingen konden voorafgaan, was | de gewone hoeveelheid der Cholera — mixtuur | schadelijk. Het oogmerk is en blijft den kramp= achtigen toestand, waarin alle de bovenbuiksinge= wanden verkeeren, meester te worden; geenszins om het levensproces door deze heroica aan banden te leggen. De zmolimnina tot herstelling, door de aderlating te weeg gebragt, werden door de te; groote gift opzum en brandewijn wederom ver= | nietigd; er werd slechts een zacht opwekkend | middel gevorderd, om deze heilzame wending, te ondersteunen; eenige oncen venkel of peper muntwater, één scrupel tot een half dragma lau |
( 159 )
laudanum met of zonder een weinig liguor anodi— zus, en kort daarop, als het. zekerst arcanum , een kop gekruid vleeschnat. Zoodra de aanval reeds eenigen tijd geduurd had , was er bij deu Inlander eene zoodanige vernietiging der levens- werking, met bewustzijn echter, dat men de krach- tigste hulpmiddelen moest te baat nemen. Bloed konde men niet bekomen; ook was het leven reeds te zeer uitgebluscht, dan dat zulks eene goede uitwerking konde hebben. Door eenige Engelsche geneesheeren wordt in dezen toestand. de bestrij— king der pracordia met acidum nitricum aan bevolen, hetwelk oogenblikkelijk brand en rood- heid verwekt. Ook zoude hiertoe kunnen. dienen de amomurn zingiber, met brandewijn vermengd welke, daarop afgebrand, eene brijachtige massa achterlaat, die ook oogenblikkelijk roodmakend. werkt. De gekneusde Spaansche peper met azijn. komt bijzonder in aanmerking. Evenwel konde men : in zoodauige-gevallen tot krachtdadiger hulpmidde— len zijne toevlugt nemen, en, in navolging der-Chi— nezen , de ballen der voeten bestrijken met gloei jend heete platen, of een dunnen straal kokend. water „ gedurende eenige seconden, van eene hoogte van 2 à 5 voeten op den hartkuil laten vallen.
Wanneer de ziekte op het hoogst gestegen is, de krampen ophouden, en de dood te wachten staat beschouw ik zulks niet anders, als eenen zuiveren; asphijctischen toestand.
Wan-
( 160 }
Wanneer men eenen zoodan'g passende prikkel konde witdenken, die het oerdalij: leven … sys= | tema gangliorum) konde opwekken en in reactie brengen, dan zoude men den aanval meester. | worden. Vooral in dat tijdstip van ontspanning, en na alle deze roodmakende middelen shezied te hebben, zoude ik hier emetica aamraden | bestaande wit tartarus emeticus en ipecacuan— ha. De navolgende waarneming gaf daartoe aan | leiding:
De matroos Kunro,oud 28 jaren, van eenem_ robusten, volbloedigen aanleg, was sedert vijf jaren in Oost-Indie, en overgeplaatst aan boord van Z.M. fregat Melampus. Hij meldde zich den 7den April 1822 met dysenteria aan. Na in de eerste da gen eene antiphlogistische behandeling in het oog geliouden te hebben, twee aderlatingen, tamarinde dranken, enz. nam ik mijne toevlugt tot de calo= mel. zonder vrucht. Ik verbond dezelve me Î
narcotica, daarna amara tonica, columbo pu vis doveri, enz. Dit alles had eene langzame | emaciatie ten gevolge met voortdurende frequente « ontlastingen, tot den zisten Junij, wanneer hi | op den middag van Cholera overvallen werd: in= gevallen aangezigt, benaauwde ademhaling, naau— welijks voelbare pols, koude ledematen en kram pen, belemmerde spraak. Een gewoon emeticu veroorzaakte braking, met ophouding van alle toe- vallen. Een kop bouillon werd met smaak geno= teu, en van dat in tie af ving zijne herstel ling
ik
( 161 )
ling aan, welke met het einde van Augustus volkomen was.
| verlamd en uitgeput, dat de impetus van het bloed naar het hart door de bovenbuiksinge- wanden begon op te houden, en dezelfde uitwer— king te weeg bragt, als de spasmus bij iederen oorspronkelijken Cholera-aanval. Het bloed werd door den conatus vomendi met geweld in en om
Zijne ziekte had het organisch leven zoodanig
de maag door de bovenbuiksingewanden gedreven, hetwelk eene algemeene terugwerking te weeg bragt, alle organen als het ware op nieuw met le- ven bezielde, en eenen gewissen dood voor- kwam.
Bij den overigens gezonden Europeaan, die plotselings door deze ziekte overvallen werd, kon men zeer goed onderscheiden de verschillende uitwerking dezer ziekte in ieder individueel ge stel De aanval ging bij hen gepaard met de hevigste. krimpende pijn in den bovenbuik , be- naanwdheid ,aamborstigheid, allerhevigste kram pen en. braking, |
Niets was intusschen noodzakelijker bij den Eu- ropeaan, zoodra men de hevigheid van den aanval, namelijk braking en krampen, meester was, en de bloedomloop vrij werd, dan het algemeen aan- genomen denkbeeld van Cholera, namelijk uitput- ting en verval van krachten, geheel en al te laten varen. Meestal was het hloed in het capillair systeem der onderbuiksingewanden met geweld
In-
( 162 )
ingedrongen, en had, wanneer de aanval hevig & was en lang duurde, pAlogosis der vliezige in= 8 gewanden ten gevolge. In plaats van opwekkende | en prikkelende middelen, pastte hier veeleer, zoo | dra de aanval ophield, eene strenge antiphlogis— | tische behandeling; doch vooral moest men zijne aandacht vestigen op de nablijvende ziekelijke # aandoening , die meestal enteritis, of algemeene peritonitis ten gevolge had, gelijk uit de meeste waarnemingen en lijkopeningen bleek. Daarom was na den aanval over het algemeen een dras- ticum uit calomel en jalappe zoo heilzaam; daardoor werden menigvuldige ontlastingen te weeg gebragt, eene heilzame terugwerking in het — geheele fijne vaatgestel daargesteld, en pAlogosis « voorgekomen. Echter kan men zulks niet als eenen — gemeenen regel aanbevelen, daar bij gezonde, wel doorvoede Europeanen het bloed zoo spoedig eene inflammatoire diatesis aannam, welke nood zakelijk bloedontlastingen, bij herhaling, vor- derde, en zachte eccopprotica, zoo als mij in deze « gevallen bijzonder dienden. Bij zoodanige sujetten, waar slechts suppressie van het leven plaats vond, zag ik onmiddelijk na de aderlating van drooge — koppen op den bovenbuik; vlugge inwrijvingen op den geheelen buik lang volgehouden, eene heerlijke uitwerking; daarentegen houd ik bij zoodanigen het sterk kneden en trappen voor schadelijk. Rekken en geeuwen was het gewone # kenmerk, dat een. aanval ophield. Eene bepaalde een=
( 165 )
eenvormige geneeswijze laat zich alzoo voor deze ziekte niet opgeven. Het denkbeeld van sommigen, ‚dat men een arcanum of een algemeen en zeker hulpmiddel tegen deze ziekte mogt vinden, is onmogelijk. De ziekte wordt door geen specifiecq gift voortgebragt; zulks wederspreken alle waar nemingen. De eenigste oorzaak, welke onder het ‘bereik onzer zinnen ligt, en alleen als de hoofd- oorzaak kan aangenomen worden, is warmte, De afwisselende temperatuur van den dampkring tusschen de keerkringen is de grondslag van alle ziekten, en de buitengemeene droogte en hitte gaf aanleiding tot die ongestelheid in de dierlijke huishouding , welke wij Cholera noemen.
Naar ieder individueel gestel en naar de ver- schillende afwijkingen van den normaalstaat, moest de behandeling ook verschillend worden ingerigt. De algemeene regels, omtrent de behandeling de- zer ziekte voor te schrijven, zijn deze: bij de Inlanders behoedzame aderlatingen, warme baden en krampstillende lavementen, geestrijke inwrij- vingen, voorzigtig toedienen der Cholera-mixtuur; wanneer de maag vatbaar is, om het gegevene te kunnen behouden, een kop krachtige bouillon of hoendersoep met Spaansche peper (tjabé), dan kneden en trappen ( ramassen), en bij aanhoudende toevallen, die heroike geneesmiddelen, welke wij reeds boven bebben opgegeven; bij den Euro- peaan dient men bij deze ziekte vooral in aanmer- king te nemen den tijd van zijn verblijf in Indic.
| Het
( 1264 }
Het eerste jaar van mijn verblijf aldaar met Z.M. ® fregat Melampus, waren alle ziekten van eenen algemeenen turgor vitalis en polycholia vergezeld. Het tweede en derde jaar kenmerkte zich de ziekte wel door de hevigste ontsteking der inge wanden, echter met minder orgasmus van het vaatgestel en polycholia.
Bij diegenen, welke meerdere jaren im Indie verwijiden, zal zich de Cholera-aanval op eene geheel verschillende wijze als. bij de nieuwelin— gen voordoen , naar mate onthouding, uitput= ting, misbruik van sterke dranken, en. ongere= gelde levenswijs dezelve veroorzaken. Daarop! moet de behandeling gegrond zijn Wanneer bij den Europeaan geene uitputtende ziekte was voor # afgegaan, waren aderlatingen zonder onderscheid & beslissend. Wij behoeven slechts het berigt var „den Heer ScHePPArD, gedurende zijn verblijf op de kust van Brazilie, en het verslag van Doetor Burrer , van het 65ste Europesche regi ment in Bengale, bij te brengen, die van hon- derd lijders achtentachtig aderlieten ‚ waarvan twee stierven , terwijl er van de overige twaalf; welke niet adergelaten werden, acht stierven, Warme baden, krampstllende lavementen wa ren altijd heilzaam, geestrijke inwriijvingen, een@s zwak antispasmodicum, hb. v. vier oncen agud foenicali of menthae, met één serupel laudanum 8 en een weinig ether su{ph., waren altijd vol doende.
Wane
(#65)
‚Wanneer er zich nu een inflammatoire diathesis
der buiksingewanden, ontwikkelde, hervatte men de aderlating met eene strenge ant:phlogistische behandeling; mzxturae oleosae uit decoctum oryzae onc. Xx, su{phas sodae onc. j, oleum olivar onc. ij, laud. lig. syd. + ser. bewezen mij voor- treffelijke diensten. |
Had daarentegen eene volstrekte werkeloosheid
der buiksingewanden plaats, dan kwamen bij- zonder te pas drastica met calomel en jalappa bij herhaling gegeven. Had echter de Cholera door bijzondere dispositie van den lijder het leven als witgebluscht, zoo werden de krachtdadigste opwek- kingsmiddelen vereischt; De voornaamste , welke hier in aanmerking komen, zijn: opium, am- monia liquida, naphta, moschus, castoreum, oleum kajoepoeti in verbinding met geestrijke dranken of andere gedistilleerde wateren. „Vooral moet ik hier mijne bedenkingen in- brengen. tegen het gebruik van zuren, vooral bij diegenen, waar eene aanmerkelijke con- sumptie van levenskrachten plaats vindt.
Zeker matroos, oud 29 jaren, van een door losbandigheid uitgeput gestel, zeer verslaafd aan den drank, werd te gelijker tijd met de vroeger gemelden te Soerabaja, in Maart 1822, door Cholera aangetast. Na des avonds eene ruime hoeveelheid arak gebruikt te hebben, overviel hem eene diarrhoea, waarom hij zich op het galjoen zette, en des anderen daags, met het aanbreken dag
( 166 )
/
van den dag, aldaar half verstijfd gevonden werd, met alle teekenen van Cholera. Warme halfbaden, warme clisteren, inwrijvingen met arak over den geheelen buik, borstelen der voe- den en waden; inwendig werd hij slechts gelaafd met heete punsch , bestaande uit arak, water en suiker, tusschen beiden een lepel bouillon. Tegen twee uren in den namiddag, was hij in zoo verre hersteld , dat hij mij verzocht om een wei- nig wijn; de krampen hadden opgehouden, al- gemeene warmte over het geheele ligchaam, natuurlijke wezenstrekken. Ik had de onvoor- zigtigheid hem vier oncen kouden rooden wijn toe te staan, waarop, diezelfde werkeloosheid van het geheele ligchaam zich wederom ontwikkelde, waaruit hij door de warme punsch gered was, en waaraan hij binnen het half uur stierf. Warme en vlugge middelen zijn de opwekkende prikkels voor het zenuwgestel, de ware sedativa, die “hier voor de senstbilitas organica vereischt worden, terwijl de zoodanigen, waarvan de basis een zuur is, het ontluikend zenuwleven verlam— men. | | Ik herhaal het, hoezeer bij eenen Europeaan „de aderlating, vaoral bij de ontwikkeling, het zekerste hulpmiddel was, kan zij slechts als een bijkomend geneesmiddel beschouwd worden. Zij — was daarom bij den Europeaan uitsluitend heil- — zaam, omdat zij het evenwigt in den bloedom- | loop oogenblikkelijk herstelde, en den zoogenaam- | den
( 167 )
den Cholera-aanval in zijnen verderen voortgang stuitte. Bij herhaalde aanvallen en langdurigheid daarvan waren er reeds zoodanige ongesteldheden in de dierlijke huishouding, dat eene meer naar de omstandigheden gewijzigde behandeling moest plaats grijpen, en men zich niet meer tot het enkel aderlaten kon bepalen.
Wanneer evenwel, hetzij door te laat aange- bragte hulp, of door andere oorzaken, het leven geheel en al verstikt of uitgebluscht schijnt, zoude men tot de krachtigste opwekkingsmiddelen, even als bij de Inlanders, zijne toevlugt moeten nemen. Welligt zal men de hier volgende voor- schriften barbaarsch vinden: gloeiende platen,
‚moxa, kokend water. Doch degene, die hon- ‚derde malen vruchteloos alle bekende hulpmidde- len in het werk stelde, en binnen weinige oogen— blikken onder zijne handen zelfs deze lijders zag bezwijken, zal, twijfel ik niet, gereedelijk in deze wanhopende gevallen tot zoodanige middelen zijne toevlugt nemen, om, ware het mogelijk , zijne lijders van eenen gewissen dood te redden.
Zoude men de acupunctura ook ‘hier niet kunnen bezigen, daar dit in China te huis be- hoorende hulpmiddel tegenswoordig ook bij ons te lande ingang vindt, en juist in de zooge- naamde atonie der bovenbuiksingewanden?
Ik kan mij geenszins met de aangenomene wijze van behandeling der Engelsche geneesheeren in s deze ziekte vereenigen, vooral omtrent de her-
haalde
( 168 )
haalde en aanzienelijke giften van calomel en opium. Degeen, die als geneesheer de gewesten tusschen de keerkringen bezoekt, zal met mij het algemeen nut dezer geneesmiddelen erkennen. 4 Doch in deze ziekte komen mij de boven opge= noemde vlugge middelen, als veel specifiquer en 4 gepaster prikkels voor, dan wel de cafomel. Ik „beken zeer gaarne, dat dezelve in verbinding met opium een der eerste arntispasmodica sedativa is, echter hier minder nuttig. — Het heet ook: — cna het vruchteloos gebruik dezer middelen, — » nam men zijne toevlugt tot zaphita ‚ ammonia li- À »gqguida, spiritualia, oleum menthae enz. enz , _» met het gelukkigste gevolg! » Hoezeer ik het gezag van den Heer CorsrsN geenszins wil aan- randen, zoo moet ik evenwel het gevoelen van den Heer TyrveER en eenige anderen aankle- ven, welke van herhaalde kieime giften de beste | uitwerking zagen. Intusschen waag ik hier niet te beslissen; want, wanneer men het Bengaalsch
verslag opmerkzaam nagaat, zoo zoude men moe- &
ten besluiten, dat de aanvallen van Cholera dáár over het algemeen minder hevig waren, dan in © onze Bezittingen, daar men de behandelmg op uren — en dagen zelfs kon bepalen. Zoo zegt men: |
«door het herhaald gebruik gedurende den dag
» van eenige scrupels cafomel , totdat kwijling —
» volgde, werd men de ziekte meester. » Het ©
Bombaijsche herigt zegt: « meestal was eene gift Ë » van een scrupel calomel en Go druppels lau & da
( 169 )
»danum in den beginne, en acht uren daarna » een once oleum ricint vid en de ziekte » afgeloopen.”
In onze Bezittingen was aan geene kwijlkuur te denken; er werd oogenblikkelijke hulp ver- eischt; men moest den aanval op staande voet breken, of de lijder was verloren. Men moet dus veronderstellen, dat dezelve zich bij de Hindoes wederom anders kenmerkte, als bij den Maleijer, daar beider levenswijs grootelijks van elkander verschilt. Zelfs verschilden de Cholera-aanvallen op Batavia, met mijn vertrek van daar in Januari 1824 , aanmerkelijk van die van 1821. Een der geachtste geneesheeren verklaarde mij, dat men den aanval door aderlatingen, enz. en het gebruik van anodina zeer ligt te boven kwam, doch dat meestal, na verloop van een half etmaal, een nieuwe aanval intrad, welke zich door eene algemeene werkeloosheid en eenen soporeusen habitus van den lijder kenmerkte en met den dood eindigde. Het laat zich uit de mindere hevigheid van den aanval en mindere ongeregeldheid van den dampkring verklaren , dat, na de krampstillende behande ling met aderiaten, baden, inwrijvingen enz. een geheel ander opwekkend geneesmiddel vereischt werd, als de bepaalde gift der Cholera-mixtuur; daardoor werd, na de algemeene ontspanning; welke op de aderlating volgde, het aanwak- kerend teven te zeer geschokt, en belet op zijnen normaalgraad terug te keeren.
Ik
( 170 )
Ik stem toe, dat deze sterk prikkelende indruk, in 1821, bij de algemeen uitputtende eigenschap van den dampkring , noodzakelijk vereischt werd ; doch al het boven aangehaalde bewijst maar al- tezeer de veeltijds noodlottige uitwerking van te groote en ondoelmatige giften van dit geneesmid— del. Het met vrucht gebruikte voorschrift, in het Hamburgsch Journaal vermeld , bestaande uit eene | verbinding van camphor, olijf-olie en zapkhta, zoude ik in voorkomende gevallen de voorkeur boven de Cholera-mixtuur geven.
Gedurende mijn verblijf in de Molukko’s, 182 | werd mij door den fungerenden Gouverneur, den Heer Moorrees , de nuttige uitwerking der cajoe— poetie-olie in deze ziekte medegedeeld. Deze ziekte bepaalde zich ook dáár, in 1821, op het land bij j den Inlander ; de stad Amboina zelve leverde secnf voorbeeld op. |
Ik kan mij ook zeer goed vereenigen met het _ gevoelen van de Chirurgiijn-majoor vAN Disser, welke in zijn verslag omtrent de CGholera-mor— bus (Vaderl. Letteroef. Junij en Julij 1824) eme tica aanraadt. Waarschijnlijk waren de door hem behandelde lijders gezonde Europeanen, sedert _ kort in Oostindie, welker ziekte polijcholia ver gezelde; in welke gevallen ik bij mijn verblijf te Batavia 1821, metzeer goed gevolg van zooda- nige middelen gebruik maakte, krampen en stui pen in een oogenblik vernietigde, en de op han den zijnde Cholera onderdrukte. Algemeen kun
nen
(171 } nen zij nimmer in aanmerking komen. Welke redenen den Heer vAN Drissrr, nopen, omde Cholera voor contagieus te verklaren, is mij
onbegrijpelijk. LIJKOPENINGEN.
De secttones van alle aan deze ziekte overle- denen leverden bewijzen op van plethora des buks; het bloed was met geweld naar het mid denpunt gedreven, hetwelk onmiddelijk eene ver- lamming van het geheele systerna chilopoeticum ten gevolge had. Men vond het geheele fijne vaatgestel, zoowel aan den boven- als onderbuik door bloed overstelpt, of wel, gelijk ik zelf zag bij de autopsie van drie Kuropeanen, vol- bloediglieid des onderbuiks , met gebrek van het- zelve in den bovenhuik. Ik vond eene bleeke, op hare oppervlakte gerimpelde'lever en milt, en weinig of geen gal mm de galblaas.
Hetzelfde gevoelen ligt in het gezegde van den Chirurgijn - majoor Daum opgesloten. »De »lever , zegt hij , vertoonde uitwendig niets bui= »tengewoons , in enkele gevallen zoude men » twijfelen, dezelve niet meer dan den natuur- »lijken of behoorlijken omvang had.” De Chi- rurgiijn-majoor Frrrze deelde mij omtrent deze nasporingen hetzelfde mede.
Het Bengaalsch verslag maakt ook melding van eenigen , welker lever slap en te zamen was ge- vallen. Bij gezonde menschen, welke kort na den | M aan—
( 172 )
aanval stierven, vond men geene sporen van desorganisatie; alleen de vaten, vooral der vliezige ingewanden, sterk opgezet met bloed; het darm _ kanaal uitgezet door wind; geene sporen van gal in hetzelve. Wanneer de aanval lang duurde, zoo had de onmiddelijk opvolgende pAlogosis verdik— king , ontaarding, witstorting, gangrena der vlie- zige ingewanden ten gevolge.
Bij de Europeanen vond men meestal ophoo— ping van bloed im de bovenbuiksingewanden ‚JN hetwelk als een gevolg van de, bij den gezon= den Europeaan meestal bestaande plethora van den_ bovenbuik moet aangemerkt worden. Bij den Inlander, dunkt mij, zullen de autopsiae meestal gebrek aan bloed in den bovenbuik aantoonen. De dertien lijkopeningen van Doctor Kennis te Mauritius, in het Hamburgsch Journaal gemeld, en het algemeen verslag van Calcutta komt hierop
neêr: opkooping van bloed in de borst en den buik, en belette galafscheiding; geen spoor alzoo van eene vermielende materie, waaraan men de ziekte konde toeschrijven.
AANSTEKINGSKRACHT DER ZIEKTE.
Tot het jaar 1819 waren de gevoelens over de al of niet aanstekende natuur der ziekte in Bengale (volgens het Hamburgsch Journaal) zeer — verdeeld. Tegen het einde van 1820 werd door Ë den Raad van gezondheid te Calcutta een algemeen — verslag openbaar gemaakt, gevestigd op de in-_
st
(175 ) |
gewonnen berigten van meer dan honderd dáár in de Engelsche Bezittmgen geplaatste genees- heeren, welke zich, zonder de minste bedenking, tegen de aanstekende eigenschap der ziekte ver= klaarden.
De militaire geneesheeren, als ook het alge meen volksgevoelen spreken tegen de aanstekende natuur derzelve. De wijze, waarop zich de ziekte ep twee plaatsen, te gelijker tijd, met de aan- komst van troepen ontwikkelde , aan welke men de overbrenging toeschreef , was alleen toevallig, en moet aan dezelfde algemeene oorzaak worden toegeschreven. Dat heeft veel overeenkomst met het inschepen der troepen te Batavia vóór de expeditie van Palembang. Ik beschouw zulks minder als toevallig ; meerdere menschen op een bepaald punt, meerdere warmte.
CoRBIJN , die vóór alle anderen over deze ziekte schreef, en Makscuar, welke: dezelve op het eiland Ceijlon, alwaar zij zeer algemeen heerschende was, waarnam, ontkennen beiden hare aanstekende hoedanigheid, als ook Doc- tor Kennis te Mauritius, waarin hij even- wel door den dáár wonende Trrrarr wordt tegengesproken. Doctor SrTENART, die eene voortreffelijke verhandeling over deze ziekte schreef, ontkent mede hare besmettelijke eigen schap. Verder wordt gezegd : « Wanneer wij bij » alle deze getuigenissen van: niet besmettelijk » heid de zoo menigvuldige sprekende bewijzen
» Van
(174)
»epidemie voegen , welke zich uit de bijzondere 4 » natuur der luchtstreek , Oostersche levenswijs,_ » zeden, gewoonten, enz., zeer goed laat verkla
» ren; wanneer wij de slechts kortstondige, maar. » hevige aanvallen dezer ziekte in het binnenste »des lands overwegen, terwijl zij aan- den zee- » kant blijft voortduren , als ook hare bijzon- » dere geneigdheid, om in de nabijheid van groote » rivieren te vertoeven; het verbazend onder—_ » scheid der meerdere sterfte onder de zwakke » Hindoes, Maleijers en negers, dan onder de » krachtvolle Europeanen; van de aan vermoeije= » missen blootgestelde soldaten, dan der beter » verzorgde Officieren; de zich zeker alle jaren » vertoonende sporen dezer ziekte in dezelfde ste »den en vlekken; de sterfte, welke deze ziekte » onder allerlei soort van dieren aanrigt, en ein=" »delijk de ontwikkeling derzelve op schepen » midden in den Oceaan, elijk plaats vond aan » boord van het Oostenrijksch fregat Karolina, van _ « Europa naar China zeilende , waarop zich tus- Í »schen de keerkringen, beoosten de Kaap de ij » Goede Hoop, deze ziekte openbaarde, dan spre= » ken alle deze bewijzen hoogstwaarschijnlijk voor — » het algemeen vermoeden van volksziekte, en _ » tegen de aanstekende natuur derzelve. ”
Wij behoeven slechts hier bij te voegen de mondelinge verklaring der geneesheeren van het hospitaal te Batavia, «dat er geen één voorbeeld _ » van overbrenging dezer ziekte op een ander kon
» aan—
( 175 } p aangetoond worden, ” en hetgeen , naar mijn inzien, al meer voor de niet aanstekende. hoeda= nigheid dezer ziekte spreekt, is het bestaan den ziekte op het Esquader bestemd naar Palembang; alwaar vijf duizend menschen, zoo te zeggen, op elkander gepakt waren, waaronder deze ziekte kwam en ging, gelijk boven reeds bieek , en geen verder spoor naliet. |
Prophytactische Regelen.
Daar ik, in overeenstemming met het algemeen gevoelen der voornaamste geneesheeren hier te lande, den oorsprong der ziekte miet in. eenig bijzonder miasma of contagium zoek, maar veron= derstel, dat eene ongeregeldheid van den damp= kring alleen door warmte genoeg 1s, om de ziekte voort te brengen; zoo vermeen ik, op deze gronden, zekere behoedmiddelen tegen dezelve te kunnen aan de hand geven „ van welke ik mij in het algemeen de beste resultaten durf beloven. |
De ziekte bepaalde zich hoofdzakelijk tot de oorspronkelijke bewoners dezer streken; zeer wei- nige Europeanen, in vergelijking met Inlânders;, werden door dezelve aangegrepen. Het Bengaälsch berigt zegt ook, dat met het begin van Augustus de ziekte zich ontwikkelde, en gedurende die maand vrij hevig onder den Inlander woedde, terwijl zij
in September eerst den Europeaan aantastte. Het-
(176 )
Hetzelfde bleek ook in onze Bezittingen; zij greep bij voorkeur den behoeftigen Javaan aan. Op de noordwestkust van Sumatra bepaalde zij zich uitsluitend tot den nooddruftigen Maleijer, zoo zeer , dat men hier eene bijzondere dispositie “des Inlanders tot deze ziekte onderstelde , welke alleen door eene meer voedende levenswijs konde voorgekomen worden.
Bij de voorboden dezer ziekte zoude, naar mijn inzien , bet gebruik van een gewoon glas ligte roode wijn de beste uitwerking hebben gehad. Het Bengaalsch verslag spreekt van duizeligheid en ligthoofdigheid, welke den aanval voorafgin= gen; de bloedmassa begon zich langzamerhand in den onderbuik op te hoopen, verzwakte alzoo de levenswerking; het bloed stroomde in eene mindere hoedanigheid en hoeveelheid naar de _ hersenen, en Cholera was hiervan het gevolg. Dit tijdstip was het, waarin men den Inlander, als het ware, met nieuw leven moest bezielen, — de dynamische werking der maag verhoogen, 4 maar geenszins door geneesmiddelen wijzigen.
ledereen bezeft met mij den invloed van eene gevulde maag op ons ligchaam. Bij een alge meen heerschen der ziekte zoude, van hooger hand, voor goede en overvloedige rijst moeten gezorgd worden, om ten “minste tweemaal daags, met geele gember en Spaansche peper toebereid , genuttigd te worden; en bij voorko- mende duizeligheid en ligthoofdigheid behoorde
een
( 177 )
een glas roode wijn toegediend te worden. De aanval éénmaal dáár zijnde, doen deze voor- schriften nadeel.
Den doorvoeden, overigens idsondsa Eur opeaan zoude ik bij de algemeene dispositie tot deze ziekte een gepast gebruik van zuiver koud wa- ter aanraden; bij hem vond geene uitpütting plaats. Den Cholera-aanval bij den Europeaan ging meer eene angstige zwaarmoedigheid in de borst, met eene knagende pijn in de preecordia vooraf, door de accumulatie van het zoo zeer gephlogistiseerde bloed in de bovenbuiksinge- wanden. Een dronk koud water, in plaats van de beruchte Cholera-mixtuur, had een dubbel nut gesticht, de expansiviteit verminderd, warmte geabsorbeerd, en sedatief op het zenuwgestel ge werkt; terwijl de gewoonte op Java, om bij de minste vreemde gewaarwording dadelijk zijne toevlugt te nemen tot de Cholera-mixtuur, welke men tot dat einde zeer zorgvuldig bij zich droeg, naar mijn inzien, zeer dikwijls veel schade heeft aangerigt.
Intusschen kan eene zoodanige voorbehoeding hier voor den Europeaan minder algemeen aan- bevolen worden dan voor den Inlander, daar bij hem de Cholera-aanval zich op zoo verschillende wijzen kenmerkt, en zoo verschillende oorzaken tot de ziekte gelegenheid geven.
Ik herinner mij nog, gedurende mijn verblijf te Banda, in Julij 1822, eene soortgelijke gewaarwor-
ding
( 178 } ding gehad te hebben. Zelden at ik des avonds;
des morgens om half zeven ure begaf ik mij nuchteren van boord, wandelde bijna twee uren in een notenperk, en langs de open vlakte wederom terug. Nu werd ik eens eene weeknagende pijn in het regter Aypochondrium gewaar, welke zich door de borst tot het regter kaakbeen uitstrekte, Ik keerde bij een mijner kennissen in, alwaar ik juist eene gedekte tafel vond; het gebruik van een stuk versch brood, twee week gekookte eijeren en een kop thee nam oogenblikkelijk dez
onaangename gewaarwording weg.
Deze voorzorgen kunnen alleen aangewend wor den , voordat nog eenig toeval van Cholera zic vertoont. Het is zeer ligt te begrijpen, dat de Heer © Tyrruer het voedsel der Hindoes in verband bragt met de ziekte, en op grond van de ane olddariskehe van den laatsten rijstoogst, welke het dagelijksch voedsel dezer menschen was, deze zich nu algemeen ontwikkelende ziekte daaraan toe schreef. Daarop zag het bekende werk het licht, strekkende om de sedert eenige jaren heerschende epidemie in verscheidene werelddeelen aan de slechte hoedanigheid der rijst toe te schrijven, waarom hij dan de Cholera van Indië met den naam van morbus orizeus bestempelde. Slecht voedsel is onbetwistbaar eene der voornaamste voorberei dende oorzaken tot deze ziekte, maar geenszin | de naaste oorzaak.
Ten slotte merkt het Hamburger Journaal aan:
« dez
( 179 )
« Deze plaag is als volksziekte algemeen bekend «in Hindostan, alwaar zij jaarlijks inde «maanden Augustus, September en October, conder den naam alautha, (boven en onder) cof mupet ( mond en buik ) voorkomt.”
«Bij het algemeen woeden dezer ziekte in «Bengale “maakten de Bramimen van deze «gelegenheid gebruik, om te verklaren, dat «dezelve uit eenen strijd der Godin OvasrDr «ontstond tegen den God Karr. De toorn dezer «Godin konde niet als door eene bedevaart «naar haren tempel te Kalinghout, en door «ruime offerhanden bevredigd worden; daarna «door wassching in de nabij zijnde heilige Gan- «gès. Duizenden volgden dit bevel, en stier- «ven; kort na de begonnen of afgeloopen reis; «als slagtoffers dezer ziekte, welke zij gehoopt chadden, daardoor te ontgaan. In 1819 was «de sterfte zoo algemeen te Bankok, hoofdplaats «van Siam, dat de Koning eenen Raad beriep, «uit den adel, de geestelijkheid en de wigchelaars te «zamen gesteld, welke eenstemmig verklaarden, «dat het een booze geest in de gedaante van eenen «visch was, die uit zijne gewone verblijfplaats, «uit een ver onbekend land verjaagd, naar Siam «geweken was. De eenigste hulp, welke er «overschoot ‚ was, om met geschut, geweren, «sabels , pieken , trommelen en pauken hem te «verdrijven. Nadat deze maatregel door een kckeizerlijk besluit werd bevolen; verzamelden
«
zich.
( 180 )
«zich met het aanbreken van den dag eene ver— H « bazende menigte menschen aan den zeekant; «al het schietgeweer werd afgeschoten ; velen 8 «stortten zich gewapend met pieken, sabels en
k ‚kl Á
«andere werktuigen in het water, om met de _
«gevolgen daarvan waren, dat met zons onder— «gang zeven duizend dezer ongelukkigen reeds, «verstrooid hier en daar aan den waterkant , «het met den dood bekocht hadden.” |
Spreekt dat niet ten voordeele van de stelling eener te warme, drukkende atmospheer als oor=
‘zaak der ziekte? Diegenen, die zich nu en dan ia Oost-Indie op het ‘heetste van den dag met loopen vermoeijen, zullen zeer gaarne met mij toestem— men, dat een zandgrond de hitte van den dag veel ondragelijker maakt, dan het bewasser ij aardrijk, en reeds genoegzaam is, om Cholera te verwekken. | |
Eindelijk is mij deze ziekte zoo algemeen voor
gekomen, gedurende mijn verblijf mm Oost-Indie,
dat bij mij geen twijfel meer bestaat, of dezelve heeft altijd bestaan in de verzengde luchtstreek, en Ì zal blijven bestaan; dat zij teder jaar zich meer of min zal laten gevoelen en dat aan haar waarschijnlijk reeds eeuwen onder de rubriek van rot-of zenuw koorts en krampziekte een plaatsje werd inge | ruimd. Eindelijk had de buitengewone weêrsver=s andering een algemeen woeden (epidemie) dezer « ziekte ten gevolge ‚„ welke ons nu, hoezeer het;
luchtse
( 181 )
lachtsgestel binnen zijne vorige oevers is terug gekeerd, bijblijft. De moeite, welke men zich destijds gaf, om den voortgang der. ziekte van plaats tot plaats te volgen, de ziektestof met den luchtstroom te laten voortwandelen , enz. , behoeft geene wederlegging, daar de ziekte zich in eene den wind juist tegengestelde rigting op het eiland Java, en door geheel Indie ver- breidde.
VERKLARING DER PLATEN
BEHOORENDE TOT DE EERSTE VERHANDELING,
L.
IT.
HI.
Pd
De hersenen van eenen aan Cholera overke den jongen sterken man, acht uren den dood. Van de linker hemispheer is « dura mater iz twee lappen teruggeslagen de bloedvaten zijn sterk opgevuld; er zelfs bloed onder de arachnoïdea uitgestort de zachte hersenenvliezen zijn aan versche dene plaatsen ondoorschijnend en witachtig langs den binnenkant der hemispheer gedee telijk van de hersenen afgescheurd, waa door deze laatste bloot, en zonder bloedvater verschijnen. De regter hemispheer is gro tendeels nog van de dura mater bedekt, en deze met bloed besproeid, zoo als men d bij het openen van de hersenpan gewoon lijk waarneent. | De mwag van eenen aan Cholera overle dene, 12 uren na den dood. Door geopende cardia ziet men het begin van dei blaauwachtigen cesophagus. De lijder wé
met eenen gewonen Cholera-drank , zonde calomel , behandeld geworden.
Eene der bovenste krankelingen van Mi jejunum. Een gedeelte is open gesneden, 0 het slijmvlies van den darm te laten zien,
Pd
sNDNDOOEIee
oen vr
TAB. U
VERHANDELING
OVER DE
AFKOMST
JAPANNERS:
Dr. VON SIEBOLD,
LID DES GENOOTSCHAPS,
di () A Ä
. id had
ALTOR ALE OV ud
Ki 5 A Ni ' €: DK ‚ Pr; \ Ì ve MET … B Kel, d fe ke KANCNE TI IHEU HOELIE EAA E] Ld | ds ef ‘ N k 4 à é Ee ek * mey bas k Md 1 ad n/ & p ) ú Et À Ki, ' Ps Â ê » bl re d 7{ ra den fr jg pre jier \ Î d « “ Ì 4 % b ef ‚
VERHANDELING
y OVER DE * 1
'
AFKOMST DER JAPANNERS;
VAN
LANDEN EN VOLKEN
A Zil Es
EA LA ALAS NA ad
De oudste chronologische berigten der Japan- ‘ners vloeijen, even als bij de meeste Aziatische volken, uit fabelachtige overleveringen voort.
De Japanners beroemen zich op eene goddelijke afkomst op Japanschen grond, en waken in hunne tijdrekeningen zorgvuldig, dat geen denk- beeld van afstammen van andere volken geboren worde. Zij beweren het volgende: Gedurende millioenen van jaren zweefden hemelsche goden à TEN-Zin-Sirsi-DAr genaamd, over Nippon (1) (het land naast zonsopgang ), totdat einde-
lijk NN Tae orde doer de Inboorlingen Nippon, Nihon, of Nison genoemd [ni, de zon; Aon, oorsprong. Dit is eigenlijk geen zuiver Japansch; want Ai, en niet nú ‘heet de zon].
In de zuivere Japansche taal, welke de taal hunner jeichters is, heet Japan Mi-no-moto. | hi, dezon;no, de uit- E
N -
( 186 )
lijk de zevende God in de troonopvolging IsA= NAGI-NO-Mrkoro met zijne gemalin [s ANUMI-NO- Mikoro uit de wolken op den Japanschen grond neêrdaalden.
Op aarde vermenigvuldigden zij zich als men- schen, en lieten zóó eene reeks van aardsche goden Tsr-Zin-co-Dar, in bepaalde, maar het menschelijk leven verre te boven gaande tijdvak ken , als heerschers over Oo-ja-sima-no-kuni(2) ,
achter hen volgen. FuxKr,
gang van den genitivus; moto, oorsprong. | De Chinezen noemen Japan Zippen, hetwelk door sommigen ook Zep pen wordt uitgesproken. Van daar ook Zeppu-zin, een Japanner, Hetgeen Marco-PAoro Zipangzi hoemt, is waar- schijnlijk hetzelfde. Men vergelijke hiermede de nota des geleerden L. Laneres, Voyage de C. P. Trunsene au Japon; à Paris, 1796, tom. III, pag. 77. Even zoo staat het ook met Zepuen van M,‚, Marrinus, Berigt van den oorsprong der Japanners, Vid. in Carons Japan , Nurnburg, 1672, pag. 354. Zeppen is zamengesteld uit iets, zon en pen, op— gang, in tegenoverstelling van iets-ku-koo, ondergang der zon, (2: Behalve de boven aangehaalden werden aan Japan nog andere namen gegeven, als: aj Oo-ja-sima-no-kuni, datis, het rijk der acht groote eilanden [ oo, groot: ja , acht; sima eiland; Kuri, rijk}; b) Tojo-Asi-wara-no-kuni, dat is, het land rijk aan Asi-veld: f Asi, eene soort van riet. Zie ver- der beneden ; Jc) Tojo-Akitsu-suno-kuni, dat is, het rijk van heteiland, rijk aan herfst-libellulae; hierdoor wordt, volgens eenige vertalers, verstaan musi, dat is, insect; door akit-sumus verstaat men echter over het algemeen de schoenlapper of water juffer (Libellula) maar het kan ook heeten: rijk der eilanden, rijk aan herfst, of figuurlijk: rijk der eilanden met eenen En oogst. d) Tojo-asi-wara-—no-nakutsu-kuni, dat is mid- denland , rijk aan Asi-velden; [Nakutsu, in het midden. |
( 187 )
_ Fukrr-AwAsezN-Mikoro of WÁ-k AsA-Fuxr- (AW ASEZN-NO-Mikoro, de vijfde dezer aardsche oden, verwekte ZriN-Mu-Ten-Woo, dat heet: od des oorlogs tusschen de hemelsche Keizers, die van het landschap Te-junga uit, van het westen paar het oosten, Nippon zegepralende doortrok , en zoo te Kasi-wana in het landschap Jamato den
grond legde van de tegenwoordig nog bestaande dijnastie des goddelijken Erfkeizers, genaamd NiN-woo-Go-DaAr.
Hiermede vergenoegden zich nogtans onze Geleerden niet, en hunne zorgvuldige naspo- ringen en met loffelijken ijijver en vlijt bij- eengebragte bewijzen. uit de Oostersche letter— kunde deden verscheidene meeningen omtrent de afkomst der Japanners geboren worden. Over het algemeen nogtans komen deze gevoelens op één en hetzelfde uit, en eene voldingende uitspraak schijnt alleen door gebrek aan geloofwaardige bescheiden terug gehouden te worden.
Wanneer nogtans KeMmePreR, de Vader der
ass
e) Awmwazi-sima; deze benaming rust op een mytho-
logisch voorval, en wil eigenlijk zeggen: ik schaam mij uit hoofde van dit eiland; f) Akitsu-sima, dat is, herfst-ei- land ; g, Dai-wa, dat is, het grootè rijk. Deze benaming is ei- genlijk Chineesch; doch de Chinezen willen uit hoogmoed niet Dai-wa , zeggen , en noemen derhalve Japan /a- koku; [koku, rijk of land.] h) Jamato, bergland; [jama ‚ berg, fo, aarde,| Eindelijk wordt het ook i) Zin- oku, of Zin-kolif, dat is, goden-eiland, en Tenga, dat is, and beneden den hemel genaamd, Men vergelijke hiermede Kanerrn en andere Schrijvers over Japan.
( 188 )
Japansche geschiedenis, zijne Japanners van Ba bel naar Japan voert (5); wanneer anderen Japan eene Chinesche volkplanting noemen (4); wan= neer zelfs de Chinesche en Japausche jaarboeken bepaaldelijk opgeven, wanneer en hoedanig eene Chinesche volkplanting zich op Japan heeft geves tigd (5); weder een ander de Japanners oor- spronkelijke inwoners noemt (6), zoo duiden toch de meeste Schrijvers op eenen zoogenoem=
| den
(3) E. Karmeren, Beschrijving van Japan, te ‚gf oravan hage, 1792, Vlde hoofdstuk” Iste boek,
(4) C. P. Taunsrere, 1. c., tom. IÌ, page 97, note PR | nJe ne crois pas même trop contredire en cela certains # » historiens Chinois, qui prétendent, que les Japonais sont » une colonie de leur nation. ®”’ Ook vind ik in Marrre-Brunr Précis de la géographie universelle, tome 3, page 539: » Mais la position obliqae des yeux semble appartenir à la./ „nation Chinoise et à ses colonies, telles que les Japonais | pet Goréens, d Á
(5) Vide Karmpren 1. c. Ide boek, 5de hoofdst., pags 115, Japansche kroniek, geheten Ninne abe —vans deze zegt: in het Japansche boek, genaamd Monts-joo-tsu= gan, wordt vermeld, dat in het 7aste jaar der regering van.
Koonze1, (219 jaren voor Crristus ), een Chinees met name Zso SaK gekomen zij. En in het Chinesche boek Sinno-seis tooki, slaat: de Keizer SinNo-Sikoo wenscht lang te leven, 4 en wil op Nippon een middel tot de onsterfelijkheid “d opzoeken.
(6) Marre-Baox 1. c., tome III, page 485.
(7) Ik zeg: eenen zoogenoemden Tartaarschen oorsprong men heeft tot op onze tijden steeds de Mantschoe en d Mongolen met de Tartaren verwisseld, hetwelk veroorzaakt werd door de oude verdeeling der Tartaren in het Mos= 4 kovische , het Chinesche en het erije Tartarije. Chineesch
( 189 )
en Tartaarschen oorsprong (7); en het ontbreekt Kie aan eene naauwkeurige optelling van chro- Ë pologische gebeurtenissen ‚ aan-eene nadere ken- pis der ten noorden en ten westen van Japan liggende landen, als Korea, de Mantschoeri, Sezo, Krafto enz. , aan wederzijdsche aantooning van nationale gemeenschap, en eindelijk aan eene
kritische toetsing der meeningen en*plaatsen in de Schrijvers aangaande de afkomst der Japan- ners, zoo mogelijk op Japan zelve daargesteld, om het stamhuis dezer merkwaardige natie met meer zekerheid te kunnen bepalen.
Ik vrees niet langdradig te worden, wanneer ik de meeningen der Schrijvers, voor zoo verre de op Japan ter mijner beschikking staande Euro-
pesche
Tartarije was toenmaals alleen bewoond door Mongolen en Mautschoe , strekte zich echter in den vervolge uit over de Kalmoekij en de kleine Bucharij, en tegenwoordig in het algemeen over Midden-Azie. Hierdoor wordt verkeerdelijk de naam Tartaar aan elke dezer natien toegevoegd. (Marre Biu, tome III page 414), en schijnt dien der Mongolen, hoezeer de laatstgemelden over de eersten heerschten, geheej verdrongen te hebben, page 306 De Tartaren verschillen nogtans , Z00 door hunne gelaatstrekken als door hunnen ligchaamsbouw, natuurlijke gesteldheid en taal, aanmerkelijk van de Mongolen. Onze Schrijver zegt hieromtrent: «Une ntaille Clancée, des visages Européens, quorque teints un ppeu en jaune, des cheveux bouclés, une longue barbe » distinguent le Tartar du monstre difforme, tropu, au nez p Ecrasé, aux joues saillantes , au menton presque imberbe,
)aux cheveux roides, qui habite les déserts de la Mongolie,
2%
etc.” Marrr-Brun, tome IÌI, page 383 Derhalve verstaan
e Schrijvers, met betrekking tot de afkomst der Japanners,
( 190)
pesche literatuur dit toelaat, hier kort aanhaal, en ik acht zelfs eene dusdanige optelling voor mij noodzakelijk , daar ik de aangehaalde Schrijvers piet altijd voor mij heb liggen, en de plaatsen 4 uit dezelven, die hier te pas komen, uit anderen
: IJ BE ( en
kritiek en mogelijke verbetering van die geneny
heb moeten halen; en met genoegen zie ik. een
te gemoet; die, voorzien van eene meer al} gemeene kennis ten aanzien van Oostersche lan | den en volken, in Europa met denzelfden ijver werken, welken ik in landen, het meest van / Europa afgelegen, aan dezen tak van wetenschap= pelijke nasporingen heb te koste gelegd. ‚| Monranus (8), verhaalt, volgens JAN Hurs GENS LINSCHOTEN, dat de Japanners van Chi— nezen afstammen, die uit hoofde van hoogver= | raad uit China gebannen waren. De tijd is niet naauwkeurig omtrent voor zeven honderd jaren bepaald. Monrranus zegt verder : op dezen; » tijd.
door Tartaren de Mantschoe en de Mongolen. Ook herhaal | ik hier nadrukkelijk met vele. Geleerden , eenen Lexciavrus (Pandect. Hist. Turc.), eenen Lanerks, Parras , Marre-Brung etc., dat het eigendommelijke woord niet Tartaar, In Tattar of Dattan is; zóó klinkt het bij de Chinezen e Koreërs, wordt ook bij de Japanners zóó geschreven , waa het wel is waar, letterlijk Dat-soe-tan, maar volgens de regel Dattan uitgesproken wordt.
(8) Gedenkwaardige Gezantschappen der Oost — Indisch | Maatschappij aan de Keizeren van Japan etc., door A. Moxe | TANUS, te Amsterdam 1669, pag. 11.
(191)
»tijd lagen de landen. onbewoond, welke nader »hand bevolkt en met steden vervuld, Japan ge »noemd zijn, maar opdat bij de nakomelingen »de afkomst uit China mogt verdonkerd wor- »den, en te gelijk hunne misdaad, hebben de »Japanners aangenomen gansch strijdige zeden »met de Chinezen”.
Op eene andere plaats haalt hij (g) ook SrTA- VERIUS aan, die staande houdt, dat, volgens de verhalen der inboorlingen, deze verhuizing voor zeven honderd jaar plaats gehad hebbe; maar Mon- TANuUs zelf schijnt van dit gevoelen niet te zijn,
vermits hij zegt: „het is een gemeen gevoelen, „dat Tartarije, het grootste landschap des gan- „schen aardbodems, de inwoners van China, Co- „rea, Japan, ja Amerika zelfs zoude hebben ver- „ schaft(10)”’. Ook den Jezuit MArTrus MARTINUS haalt hij aan, die van meening is, dat de Japan- | ners afstammelingen niet alleen der Chinezen, maar ook der Tartaren zijn, voornamelijk die aan de oostzijde wonen (11),dewijl zij nog sporen aan zich dragen van de zeden van het een, zoowel als van het andere land (12). Hij ontwikkelt dit
nader,
(9) Monrraxus , 1, c,, pag. 5.
(ao) Idem, eodem, pag. 6.
(11) Oost-Tattan noemen de Japanners dat gedeelte der Mantschoerij, hetwelk tegen over het eiland Krafto, aan de oevers der rivier Seghalien, door een volk, Sandan ge- naamd , bewoond wordt. Zie verder beneden.
(22) Monrrtaxus, 1, c, pag. 6, en Fr. Carons, Japan, Nurne
L
( 192 )
nader, schijnt zich nogtans in het bewijs daar= |
van, wit de Chinesche taal ontleend, te vergissen, aan deze laatst gemelde den klank der letters D en B ontzeggende, terwijl hij. daarentegen zeer
just verklaart, dat de Chinesche taal met de
Japansche niets gemeen heeft,
ENGELBERT KAEMPFPER, wel bekend met het hierboven aangehaalde, verklaart te regt, miet te gelooven aan ‘het verhaal van LINSCHOTEN } ontwikkelt de van Marrius MARTINUS ver- haalde gebeurtenis nader, dat namelijk een Chi- nesche Keizer (13), op aanraden van zijnen lijf= arts, dezen met eene kolonie naar de Japansche eilanden gezonden hebbe, om aldaar een kruid op te zoeken, waardoor hij de onsterfelijkheid ver krijgen zoude, bewijst de waarheid dezer gebeur— tenis wt de Japansche geschiedenis, welke de- zelve,als den eersten stap voor kunsten en we-
tenschappen , met jaargetal en naam, getrouw
heeft bewaard, en treedt, niettegenstaande dit alles , als ernstige tegenstander van diegenen op, die de Japanners voor afstammelingen der Chinezen verklaren, en tracht deze meening te
wederleggen door bewijzen, getrokken uit hun-
ne godsdienst, hun karakter, hunne zeden en hunne taal. Bladz. 61, zegt onze Schrijver , « door » het
pr EN
berg 1672, IV; Marrtrus Martinus, Berigt over den oor—_
sprong der Japanners etc., pag. 347.
(23) Karueren ,L. c, boek Il, hoofdst, III, pag. 115.
( 193)
» het geen tot hiertoe aangemerkt is, blijkt klaar, »dat de Japonezen eene oorspronkelijke natie » zijn; ten minste, dat zij niet afkomstig zijn » van de Chinezen. De overblijvende zwarigheid » om op te helderen is, hoe en uit welke edel, » ten der wereld hare ware oorspronkelijke af= » stamming na te speuren zij. Ten dien einde moe- » ten wij hooger opklimmen, en misschien zal het » met de rede en den aard der zaak miet onbestaan— » baar zijn te staven, dat zij afgestamd zijn van »de eerste inwoners van Babel, en dat de Ja- » pansche taal een der talen is, van welke de » Heilige Schrift gewaagt, dat de alwijze Voor- » zienigheid dienstig oordeelde, bij wege van » straffing en verwarring, in te storten in de ge- » moederen van de ijdele en higtvaardige opbou- » wers van den Babelschen toren.”
Van uit Babel geleidt nu onze Schrijver zijne _avanturiers langs hem zeer wel bekende wegen, ge- lukkig tot naar Korea, laat hen dáár de Japansche eilanden ontdekken , en dezelve tot hunne verblijf plaats kiezen, waar zij zich dan, na in het landschap Nagato aan wal gestapt te zijn, in het landschap Zse neêrlaten. Ook schijnt de Schrijver reeds de moge- lijkheid te hebben ingezien, dat deze volksverhui- zing haren weg over Oost-Tattanen Jezo genomen hebbe, eene omstandigheid van het uiterste belang.
Behalve deze Babijlonische afstammelingen laat KAEMPFER, van tijd tot tijd, ook eenige kolo- nisten en ongelukkige schipbreukelingen uit China
en
( 194)
en Korea, misschien ook uit de overige nabu= rige tanden, op Japan aankomen,en tot de be- volking van dit land mede bijdragen, en besluit, door bij herhalimg te beweren, dat de Japanners eene oorspronkelijke, en niet eene van de Chinezen afstammende natie zijn „zijne verhandeling, waarin hij de uitgebreidste aardrijkskundige kennis van het oosten, en groote bedrevenheid in de Ja- pansche geschiedenis ten toon spreidt, en daar- door regtmatige aanspraak op onze toegevenheid $ kan maken aangaande zijn stokpaardje, om de Japanners juist van Babel te doen afstammen. In zijne amecenitates exoticce schijnt hij van dit
add
denkbeeld terug gekomen te zijn, dan wel het- zelve eerst later omhelsd te hebben , vermits hij hier zegt: claterunt diu obscuro nomine e Daats, seu Tartaria, hospites in Japonia, et per pro-_ » vincias disseminati incultam ichtyophagorum » vitam vixerunt, cum Romanorum gentis condi »tori coeevus DsiN-Muu-Te1, princeps prudentia »et corporis majestate ceteros antecellens ,‚ mo- »narchiam inter suos conderet. » (14)
De geleerde Zendelingen te Pekin deelen ons in hun zoo belangrijk werk : Mémoires concer— nant les Chinois, (15), in eene afzonderlijke ver-
han-
(14) E- Karmpren , Amoenitatum exoticarum fasciculus II, pag. 491.
(15) Mémoires concernant Y'histoire, les sciences, les arts, les meeurs, les usages etc, des Chinois, par les mi sionnaires de Pekin. A Paris, 1777 — 1795.
( 195 )
handeling : Rémargques sur un écrit de Mt, P** in Ee - Récherches sur les Égyptiens et les Chi rois, eenige zeer zakelijke aanmerkingen mede ter wederlegging van de volgende plaats: “les „Japonais savent indubitablement, qu’ils ne des- „cendent point des Chinois.”
Ik vermeen deze aanmerkingen hier niet te „mogen voo: bijgaan, niet omdat dezelve juist het tegenovergestelde van het boven aangehaalde be- wijzen , maar omdat de Schrijver dezer verhande- ling als geboren Chinees, (hetwelk ik wt zijnen schrijfstijl geloof te moeten opmaken), uit de Chinesche jaarboeken zeer belangrijke gebeurte— nissen voor de geschiedenis der Japanners aan- haalt, welke in het vervolg aan mijne verhandeling eenigzins tot een vast punt verstrekken kun- nen. Ik geef hier de oorspronkelijke woorden: „Quand ils (les Japonais ) vinrent pour la pre- „„mière foisen Chine, Pan 57 de l’ère Chrétienne, »ils n'étaient que des barbares; leur chef ne pre- „„noit pas même le titre de roi.”
„Ce n'est que plusieurs siècles après, qu’ils „ont commencé a avoir une écriture et des li- »„vres; leur première écriture, qu’ils ont conser= s„vée, est la nôtre, leurs plus anciens habits, quand ils ont commencé à se policer, ont été aussi les nótres, etc. comme on a à la bibliothò- „que du ro: le Tong-tein, le Tong-chi, le Ouven- shien-tong-kao, tous livres, qui ‘sont de pords „en Chine, et ont été faits bien longtemps f „avant
ee ln
( 196 ) k „avant l'arrivée des missionaires ; nous y ren | » voyons ceux, qui entendent le Ohinodk pour se »convaincre, que nos anciens monumens parlent „des Japonais, avant qu’ils fussent en état de ‚faire des livres; nous serions plus croyables »„qu’eux sur leur vraie origine, quand même ils » nieraient ee qui en est raconté dans nos annales ; Î „car enfin le Japon et les Japonais étaient si peu „de chose dans le quatrième et septième siècles, „temps @&uxquels il a été question de leur des- »; cendance , qu’on doit regarder comme une preuve >de la véracité de nos annales d'avoir voulu re« ‚connaître les Japonais pour une ancienne colo- „me de Chine” (16).
L. Laneres door letterkundige betrekkingen. met de bovengemelde Geleerden te Pekin vroeg- tijdig ingewijd in de oostersche wetenschappen, heeft zich doen kennen als zeer bedreven in de oostersche letterkunde , en als een helder ziende beoordeelaar , door zijne redactie der reizen des vermaarden C. P. THuNBerG , (17) en het schijnt , dat alleen het gebrek van nog eenige bewijsstuk ken hem heeft weêrhouden , om een beslissend. oordeel te vellen over de afkomst der Japane ners. Niets is aan zijnen onderzoekenden geest ontsnapt, én in korten, maar gedrongen stijl vult hij in de gemelde reizen eene gaping aan, die de verdiehistelijke natuuronderzoeker voorbe-
dach
(26) Mémoires des Chinois , tom. III, pag. 497. (17) Voyages de C. P, Trunsene au Japon, Paris, 1796,
( 197 }
dachtelijk voor dien onvermoeiden doorzoeker van oude-en onder het stof begravene boekerijen schijnt te hebben opengelaten Zijne. woorden zijn de volgende: „ Les historiens ne sont pas aussi par= faitement d'accord sur origine des häbitans
_‚„mêmes. Sans vouloir remonter à la construction „de la tour de Babel, comme fait KAEMPFER, je 9, m’honore de partager opinion du célèbre au- » teur de esprit des lois, et je les regarde comme „„descendans des Tartares, aussi bien que les
39 „Chinois, les Indiens et les Egyptiens; je ne
>, „„crois pas même trop contredire en cela cer«= „„tams historiens Chinois, qui prétendent , que „les Japonais sont une colonie de leur nation. > L’émigration, qui eut lieu sous lPempereur Ou-y „en 1195 avant l’ère vulgaire, est favorable à |, leurs prétentions. ,, li
_ » Le Fong-kien-kang-mou dit, que les peuples » orientaux de la Chine, fatigués de la tyrarnie
» hommes, femmes et enfans, et allèrent cherclier » des établissemens dans les îles voisines, ou ils » fondèrent des colonies; ainsi, d'après ce texte, > quoiqu’en dise le savant pe HAUTERES, la Dsupposition du père CouPrLer, qui croit, » que ces Éémigrés ont pu peupler les îles du » Japon , est d’autant moins déraisonnable, » qu’il ne nous reste aucun monument historique des relations directes des Japonais avec les ) Tartares. Au reste, on ne peut méconnaître le » Ca
( 198 ) | » caractère Tartare sur la plysionomie de ces » deux nations,et ce type vaut bien les témoig- »nages les plus authentiques des historiens. » En outre, il nous importe peu, que lune soit »un démembrement de l'autre, ou que toutes » deux descendent immédiatement de la même » souche, pourvu que cette souche soit connue, »et nous croyons l’avoir découverte sur le pla- »teau de la Tartarie, qui est véritablement » Pofficina generis humani” (18).
Op eene andere plaats zegt onze Schrijver : ‚ Voici encore une preuve de lorigine Tartare „des Japonais : les Mongoles, les Saposa „les Manschous et les principales hordes Tar= „tares, aussi bien que les Indiens, les Chinois, „les Thibetiens ont encore un cycle de douze „années, désignées par des noms d’animaus, lequel „se répète cinq fois dans leur grand cycle de „‚soixante ans (19). ”
M. Marre-BrunN heeft uit alle tot hiertoe aangehaalde bronnen, en uit de belangrijke hand schriften van J. Trrsincu, die in de jaren 1782— 1784 directeur van den Nederlandschen handel op Japan was, geput bij de beschrijving van Japan en de overige landen van dezen archipel, terwijl hij in zijn werk: Précis de la géographie univer- selle, door de behandeling van aardrijkskundige on- derwerpen , eenen weg geopend heeft, waaro
aan
é El
(18) C. P. Trusrgeno, |. c., tom. III, page 163. (zg) C. P. Thunberg, 1, c.‚, tome IV, page 89.
( 199 )
aan het door de eeuwige woordenkraam vermoeide geheugen, door de niet minder onderhoudende dan leerrijke wijze van voordragt, de aangenaamste k punten van verpoozing aangeboden worden. |
Hij wil in de gelaatstrekken der Japanners eene
vermenging van den Chineschen stam met dien der Mongolen en Mantschoes ontdekken; laat de Japanners, volgens hunne eigene geschiedenis, de eerste stappen tot beschaving aan eene Chi- nesche kolonie dank weten, en hunne jaarboeken tot op eenen Chineschen Heerscher Lin Mousa terug brengen; gaat aisdan tot de Japansche taal over, en tracht uit deze te bewijzen, dat de Japanners eene oorspronkelijke natie zijn, met de volgende woorden : „, Mais la langue Japonaise, ‘s, monument plus authentique, ne fournit aucune „preuve en faveur d’une origine étrangère de »„ces insulaires; elle ne renferme que peu de „mots Chinois; elle n’a aucun rapport ni avec sle Mantschoe ni avec le Jesso ou Kourilien ; „les prétendues ressemblances, qu’un savant as- „sure avoir trouvées entre elle et les langues „ Tartares, réstent dépuis long-temps dénuées de » preuves. Les mots Japonais ne sont pas mo- >) nosyllabiques, comme ceux des Chinois; les > conjugaisons et la syntaxe ont une marche ori- 5 ginale etc.” Dan oppert hiij de vraag, of mis- schien de Japanners door Mongoolsche of Mant- schoe — volksstammen overwonnen, en door de overwinnaars hunne taal aangenomen geworden
Oo zij ?
( 200 }
zij? doch toont tevens uit de geschiedenis .de onwaarschijnlijkheid eener dusdanige gebeur— | tenis aan, daarbij voegende, dat de geheele aan | winst, welke de bevolking van Japan van uit | het vaste land van Azie heeft kunnen verkrij gen, zich tot eenige Chinesche kolonien, en, eenige Koreërs bepaalt, en eindigt met de na- volgende woorden: „Les Japonais sont proba- HI „ blement, comme toutes les nations principales ‚du moude, des aborigènes, ou des peuples, dont |
„ origine dépasse la naissance de l'histoire, S’ils „sont venus du continent, als lont quitté avant
„la formation des langues; ils savent obscure= |
ment, qu’outre leur race, il y en avoit deux
„autres dans lile même de Nrphon, les Mosins „ou Kouriliens plus au nord, et une nation de „nègres au sud. Peut-être ceux-ci étaient des, „ Haraforas des îles Philippines. Combien d’au- |
„tres peuplades primitives ont pu, dans ces con— „„trées isolées, s’élever, briller et s’éteindre,
„ignorées du reste de univers!” (20) Op eene | andere plaats den oorsprong der Amerikaansche volksstammen onderzoekende, ( een onderzoek ,,
hetwelk met het onderhavige in het naauwste ver-
band staat, daar de resultaten van beiden elkander wederkeerig moeten ondersteunen tot het verkrij- gen van zekere gevolgtrekkingen }), brengt onze scher pzionige Schrijver kort en gedrongen bij, het
geen (20) Marrr-Baun, L. c., tome III, page 480 et 481.
|
( zor } geen ‚ volgens de ontdek kingen en bewijzen van den tegenwoor digen tijd, bij eene diep doordachte ver- gelijking der Aziatische en Amerikaansche talen, (welke de groote verdiensten van eenen Humsouprt, VATER, BARTON en Smrru in het helderste daglicht stelt ), vóór of tegen de on- derstelling pleit, dat dit nieuwe werelddeel uit Azia bevolkt geworden zij. Hij zegt na- melijk : „Tant de rapprochemens imattendus, ‚et que n’avaient pas apercus nos devan- „ciers , auraient pu nous engager à soutenir
„avec une sorte d’assurance lorigine pr rement Asiatique des principales langues Américaines ; mais plus attachés à Pintérêt de la vérité, nous »m’essayerons pas de fonder sur nos observa= „tons une assertion imposante et hasardée; „nous dirons franchement, que les analogies en- „tre les idiomes des deux continens, quoique »élevées par nos récherches à un nouveau de- »„gré de certitude et d’importance, ne nous au- „; torisent qu’à tirer les conclusions suivantes: 19. Des tribus Asiatiques, liées et parentées » d'idiome avec les nations Finoises, Ostiaques, Peruviennes et Caucasiennes, ont émigré vers » ’Amérique, en suivant les bords de la mer » glaciale, et en passant le détroit de Behring. » Cette Émigration s’est étendue jusqu'au Chili 5 et jusqu’au Groenland; j » 2°, Des tribus abh. liées et parentées hidridiome avec les Chinois, les Japonais, „les
( 202 )
„les Ainos et les Kouriliens, ont passé en é sAmérique, en longeant les rivages du grand ‚„Océan. Cette Émigration s’est étendue pour le » moins jusqu’au Mexique;
„53°. Des trihus Asiatiques, liées et parentées „d’idiome avec les Tongouses, les Mantschoux, „les Mongoles et les Tartares, se sont repan—_ „„dues, en suivant les hauteurs des deux conti-
„nens jusqu’au Mexique et aux Apalaches;
‚„4°. Aucune de ces trois Éémigrations n'a été „assez nombreuse pour effacer le caractère ori= „„ginaire des nations indigènes de \’Amérique. „Les langues de ce continent ont recu leur dé- „ veloppement, leur formation grammaticale et leur » syntaxe indépendamment de toute influence étran- „morel{ 213. 07
Ik haal deze belangrijke woorden hier aan, niet alleen, omdat ik eerst in het vervolg de middelen ter vopheidering van eenige duistere plaatsen aangaande den oorsprong der Ameri kanen uit dezelve denk te putten, maar voor— namelijk, omdat men hier de Chinezen met Japanners over Jezo en de Kurilen naar Ame- vika trekken laat, en daardoor de mogelijk heid veronderstelt, dat ook Japan van uit China bevolkt geworden zij.
Eindelijk oordeel ik ook, hier miet onopge- merkt te moeten voorbijgaan de meenmg van zekeren FoNNIEL , die de bevolking van Ame-
rika
(21) Marrre-Bavn, Ll c., tome V, page arr et 212.
( 205 }
rika van Japan laat uitgaan (aars noch die
van onzen Maure-BRuN, die het zelfs niet on-
mogelijk acht, door den tijd Amerika als de Amer van het menschelijk geslacht te moe-
ten beschouwen (25).
__ Dit nu zijn, voor zoo veel mij bekend is, de
verschillende denkbeelden der Schrijvers aan- gaande den oorsprong der Japanners. Sommige
hunner hebben in Azie zelve, gedeeltelijk uit
onzekere, gedeeltelijk uit geloofwaardige bronnen,
‚nu eens met scherpzinnigheid, dan eens al te
“ligtgeloovig , de bewijzen voor hunne meenin-
“gen verzameld; anderen hebben in Europa,
“voorzien van eene rijke literatuur , toegerust met uitgebreide kundigheden en eene doeltreffende kri- (tiek, daadzaken , waarnemingen, en meeningen ‘van geloofwaardige reizigers bij elkander ver- gaderd, en daaruit één geheel gemaakt, waar- uit gebrek aan kennis van landen en volken, voor- namelijk van het nog zoo weinig bekende noord- oostelijke gedeelte van Azie, en in het bijzon- der van den noordelijken Japanschen Archipel, \ maar al te duidelijk blijkt. Nog anderen eindelijk, idie ik echter onopgemerkt ben voorbijgegaan, \hebben zich als vertalers of afschrijvers ver- dienstelijk gemaakt, doch daarbij meestal door mislukte philologische aanmerkingen meer na-
deel dan nut gesticht. Hoe-
(22) Marre-Baun 1, c. tom V. pag. 224% (23) Idem 1, c., tom, V. pag. 226.
( 204 )
Hoezeer ik nu, wel is, waar, getracht heb, alle de bewijzen te verzamelen , welke de vlijtige en naauwkeurige onderzoeker van den oorsprong der Japanners uit dit en de naburige landen, tot hiertoe, of geheel heeft moeten missen, of welke’ nog niet genoegzaam getoetst waren, en bij gevolg nog niet als geldende konden aangemerkt worden ;, van welke ik gedeeltelijk , zonder schroom, zeg=_ gen kan , dat dezelve nog door geen der reizigers in Japan zoo duidelijk en apodiktisch_ waar zijn uitgesproken geworden, zoo wel vóór als tegen de tot hiertoe aangenomene meeningen 5 zoo is daarmede echter de zaak nog niet op= gelost, maar alleen opgehelderd; en daar deze taak in de daad voor eenen enkelen reiziger te veel schijnt, vermits bijna de halve wereld ! er mede in verband staat, zoo heb ik dezel 4 ve in verschillende onderdeelen gesplitst, | alleen dat gedeelte, hetwelk het naast onder ; mijn bereik was , begonnen af te werken. ari de overige gedeelten heb ik verscheidene van elkander rp eN zoodat dezelve nu ook, gereed liggen, om door andere reizigers te wro den opgelost. i
Om nogtans die punten, waarvan de beant= woording ‘het noodzakelijkst is, ligt te kunne vinden, zonder zich daaromtrent eerst in eene al te ingewikkelden arbeid te moeten inlaten; heb ik, tot meerder gerief voor toekomstige bijs
dragen, tusschen mijne gedeeltelijk bewezene,
@®
{ 205 }
deeltelijk nog te bewijzen stellingen ‚ hier en diár „vragen ingelascht, waarvan eenige onmid delijk kunnen worden beantwoord; want ik vraag alleen, hoe het met de zaak gelegen zij? doch waarvan anderen daarentegen een kri- tiesch onderzoek en meerdere toelichting verei- schen; want ik vraag: kan het wel zóó zijn ? „ Langen tijd „was ik besluiteloos aangaande de wijze , waarop ik datgeen zou bekend maken, hetwelk mij met zekerheid vóór of tegen de ge- voelens van andere Schrijvers bekend is gewor- den , vermits het geen in een behoorlijk verband staande geheel is, maar slechts bloemtjes , bij een vergaard op de Japansche velden en de kusten der naburige landen.
Uit de tot nu toe aangehaalde meeningen der Schrijvers kunnen de volgende weelkaen ge- trokken worden:
A. De Japanners stammen af van de Chinezen; B, De Japanners stammen af van eenen zoo- genaamden Tartaarschen volksstam ;
C. Zij zijn een volk, gesproten uit de ver= menging van verschillende Aziatische volks- stammen ;
D. Zij zijn oorspronkelijke inwoners (abori-
gines ). _A. De Japanners stammen vande Chinezen af.
Beschouwt men de Japanners oppervlakkig,
en vergelijkt men hen ter loops bij de Chinezen , dan
( 206 )
dan gevoelen zoo wel de ooggetuigen als de boek geleerden zich evenzeer gedrongen, de Japanners, zoo wat betreft hunne physike hoedanigheden, als wat aangaat hunne staats- en burgerlijke instellingen, ja zelfs de gebeurtenissen hunner: geschiedenis, als afstammelingen der Chinezen te erkennen, en als zoodanige te verklaren, en wel voornamelijk, wanneer zij den Japan- ner in de hoogere graden van beschaafdheid;, namelijk als bewoner van groote steden, beschouwen. | De zinnebeelden van hunne godsdienst en taal van oorlog en vrede, van kunsten en weten— schappen dragen over het algemeen het kenmerk van Chinesche afkomst aan zich. | De reiziger in Japan, hierdoor getroffen , laat _ er zich weldra door wegslepen, en verzinkt spoedig in ondoordringbare duisternis, versto= ken van het licht, hetwelk hem in dezen dool hof zoude moeten geleiden, maar hetwelk door de geheimzinnige grondstellingen van het staats | bewind op het zorgvuldigst afgeweerd wordt. Er bestaat voor hem geen middel, om uit de- É zen doolhof te geraken, dan de hulp der iboorlin= Ë gen , aan welke hij zich dan ook overgeeft. _ | Maar uit hoofde van de dweepzucht der priesters — en de dwingelandij der regering is het denken en weten dezer inboorlingen zoo beperkt, zelfs aangaande hunnen eigen oorsprong, dat men van hen wel verneemt, wat zij gelooven, doch niet
\,
e
( 207 }
niet de waarheid, welke bij hen verloren is geraakt, zonder dat zij weten, hoe? en waarom? ‚ Voeg hierbij , dat elke natie van het vaste land van Azie, zich als de oudste en als oor- spronkelijke bewoners van hun eigen rijk be schouwende , gaarne aanspraak maakt op den roem, ook andere landen bevolkt te hebben, of bij den trotschen waan van eenen zeer hoogen ouderdom nog dien voegt, andere volken van
zich te doen afstammen. | In het eerste. geval bevinden zich onze J apan— ners, in het tweede de Chinezen, wier jaarboe- ken werkelijk eenige duizenden van jaren verder terug tellen, dan die der Japanners 24), en die hierop steunende, het voor mogelijk hielden, dat de Japansche natie ook haren eersten oor- sprong aan China verschuldigd zij, zich met dit geloof streelden, en de bewijzen, die zij daar-
(24) Ik verwijze hier naar eene belangrijke verhandeling, Pantiquité des Chinois, prouvée par les monumens, in de Mémoires concernant les Chinois, tom III pag. 364 , waaruit ik de volgende woorden ontleen. » Les Chinois } sont un peuple, en un mot, dont les connaissances » traditionelles rémontent d'âge en âge et d'époque en D époque, sans interruption, pendant une espace de plus » de quatre mille ans , jusqu'au temps du renouvellement p de la race humaine par les petits fils de Noë,” en naar eene andere verhandeling, insgelijks in deze Memoires, Abregeé chronologique de l'histoire univoerselle de empire Chinois par M. Amror, tom. XIII pag. 75—308. Het 3detijdvak der tijdrekening strekt zich uit van het jaar 2637 vóór Crnris- Tus tot 1770 na Caristus,
( 208 )
daaromtrent vermeenden te Vinden aan onze b, nieuwsgierige onderzoekers ter hand stelden.
Deze gronden nu, waarop de bewijzen rusten, dat de Japanners van de Chinezen zouden afstam= men, moeten wij aan eene naauwkeurige toe al sing onderwerpen. ,
Aangaande de overeenkomst, die er bestaat tus- schen de physike hoedanigheden der Japanners en Chinezen, kan en wil ik mij hier niet in= laten met het ontwerpen en ophangen van een _ uitgewerkt beeld van het nationaal karakter de zer beide volken, ter vergelijking en bepating van trekken, die in beiden gemeen zijn; want d hoe treffend ook het beeld der physike karak= tertrekken der Japanners wezen moge, zal men nogtans altijd, hetzelve vergelijkende bij dat der Chinezen, eene zoo uitgebreide, en met zoo vele Aziatische volksstammen vers | mengde natie, zeer veel overeenkomst vin den, en dit te meer naarmate de Chinesche natie door den tijd met den Mongoolschen volks stam in één gesmolten is, welken wij reed | vroeger als de eerste bewoners van Japan hopen te leeren kennen. >
Uit de gelaatstrekken der beide natien vil ik slechts van die kenteekenen gewagen, welke aan beiden als volstrekt karakteristiek toegekend worden , namelijk Aet schuins staan der oogen, Nu eens wordt deze gedaante der oogen aan def Chinezen en derzelver kolonie Japan en Ko-
( 209 })
rea ( 25), d an eens aan de Japanners met de Chi- mezen, Mongolen en Mantschoes gemeenschappe- dijk geacht (26). En vermits dit bijzondere, hoezeer slechts schijnbare schuins staan der oogen op Japan doorgaans en algemeen plaats heeft, veroorzaakt door den in der daad eigen- aardigen bouw der oogleden; in China daaren- tegen, voor zoo veel mijne eigene waarnemingen aangaat, zeldzamer, en dan nog dikwerf door de kunst bewerkt is (27), zoo heb ik mij bij- zonder er op toegelegd, om dit zoogenaamde schuins staan der oogen ontleedkundig te on- derzoeken, en vergelijkingen met zoodanige andere Aziatische volken te maken, als ik in de gelegenheid ben geweest waar te nemen.
De resultaten van dezen, wel is waar, gering schijnenden arbeid onderwerp ik hiermede aan het publiek ; welligt mogt dezelve door meer uitgebreide onderzoekingen in andere landen
tot
(25) In het meermalen aangehaalde werk van Marrr-Baun lees ik, tome III, page 53g: « Mais la position oblique des )yeux semble appartenir à la nation Chinoise et à ses colo- p nies, telles que les Japonais, les Coréens etc. «
(26) En op eene andere plaats van hetzelfde werk : u C'est »eil, qui caractérise les Japonais, et séloigne plus de la »forme ronde que chez aucun autre peuple… A ces traits
p physiques on croit réconnaître le mélange d'une race Mon- _pgole ou Mantschourienne. tome III, page , 490.
(27) J. F. BiumenpacH, de generis humani varielate _mativâ, Gottingae 1781, pag. 84:
( 210 )
tot belangrijke ontdekkingen leiden (28); en wel — voornamelijk tot de beantwoording der vraag: van welken volksstam van het vaste land van Azie is deze gedaante der oogen oorspronkelijk, en boe verre laat zich het spoor daarvan na- gaan? vinden wij eene gelijke gedaante bij de volken van Noord-Amerika, of zelfs bij de — Peruvianen en Mexikanen? welke is de ge- daante der oogen bij de Formosanen en de in- boorlingen der Marianen en Philippijnen?
En juist hier, waar ik misschien de duide- lijkste verbroedering der Japanners met het Mongoolsche ras aantoon, kan ik niet in gebreke blijven, aan te merken, dat de haren der Japan- ners niet zwart, maar doorgaans hoog donker- bruin zijn, en zich bij de kinderen tot in het twaalfde jaar door alle schakeringen tot in het blonde voordoen; hoezeer ik niet ontkennen kan, dat men ook pikzwarte haren vindt, en deze zelfs gekruld bij eenen in het oog vallend schuinschen hoek van het gezigt en donkere kleur der huid.
De kleur der huid van het gemeene volk vertoont zich, op eenigen afstand gezien, geel | als de kleur van weit, bij de stedelingen is dezelve volgens hunne wijze van leven verschillend, en in de paleizen der Grooten ziet
nd
men Î eee
(28) Zie Aanhangsel, Bijlage B, Opheldering van het schijnbare schuins staan der oogen bij de Japanners.
Ä
ad
de
Dii)
“men dikwijls de blanke, rood doorschijnende _ koonen onzer Europesche vrouwen; terwijl men _op de openbare wegen vagebonden ontmoet, wier huid tusschen het koperrood en aardkleu-
TIg variëert. Ook van deze physike kenteeke- nen der Japanners maak ik slechts daarom ge wag, om dezelve misschien duidelijker bij eenig
ander volk van Azie of zelfs van Amerika te ‚ doen nasporen en op te merken, of in flaauwe en trapsgewijze overgangen te kunnen ontdek ken, waarbij :k andermaal de vraag opper: Is de koperkleur der Amerikanen werkelijk door
luchtsgestel en gewoonte geheel onveranderlijk?
Door het ontwerpen dezer korte schetsen heb ik, wel is waar, tot nu toe nog zeer weinig vóór of tegen de afstamming der Japanners van de Chinezen bewezen; men zal er nogtans door den tijd grondiger onderzoekingen op bouwen, en er eenen vasten steun in vinden kunnen, tot aantooning van eenen naauwen zamenhang der
_ Aziatische volken onder elkander, en misschien met de nieuwe wereld.
En hoewel ik van hulpmiddelen voorzien ben
‚tot een nader onderzoek der ligchamelijke ge- steldheid der Japanners, welke, voor zoo veel ik weet, tot nu toe nog nimmer van Japan’ naar Europa zijn gebragt geworden, namelijk eene
verzameling van schedels, door mij gedurende mijn verblijf alhier bijeen gebragt; zoo moet ik toch voorals nog van dusdanige meer uitge-
breide
( 212 )
breide onderzoekingen afzien, vermits mij de tot eene naauwkeurige vergelijking, welke Viaamchhs 8 vereischt wordt, en waarvan zich alleen stellige resultaten verwachten laten , noodzakelijke, zoo- wel letterkundige, als ontleedkundige hulpmid- delen ontbreken. | Wij willen derhalve tot een ander ON onzer onderzoekingen, namelijk de taal en het schrift, overgaan, welke, naast de physike ken merken , de meest geschikte en zekerste teeke- nen zijn, om hetzij eenen gemeenschappelijken oorsprong, hetzij eene vroegere verkeermg, of, eindelijk later plaats gehad hebbende verhuizin= gen van de volken der oude en nieuwe wereld, te ontdekken. Bij de vergelijking van taal en schril
van beide de volken komen eenige chronologische berigten. in aanmerking, welke aan een naauw— keurig onderzoek moeten onderworpen worden, om van dezelve te kunnen overgaan tot het be— wijzen van familie-betrek kingen , zoo die mogten bestaan, hetwelk zich juist hier in dit land door eene reeks van plhulologische nasporingen grond: en duidelijk laat in het werk stellen, Wat betreft de door de Schrijvers als bewijzen aangehaalde geschiedkundige daadzaken, zoo geloof ik hen te kunnen overtuigen , van zich zelven tegen te spreken. Men beweert namelijk, dat eene volks verhuizing van Chinezen, onder den Keize Ov-Y, in het jaar 1195 vóór Curisrus, dem grond gelegd heeft tot de bevolkimg van Ja=
pan
( 215 )
pan (29). De Chinezen zelve daarentegen zeggen, at de Japanners, toen zij voor de eerste maal, in het EE 57 na Cumistus i in China kwamen , nog bar- baren waren, zonder schrift , zonder regering ‚ Zon= der zeden enz. ‚en dat zij om dezen tijd de beginse- len van beschaving uit China gehaald hebben (5o). Daartegen laat zich het volgende inbrengen : ‚ De Chinezen beroemen zich op den hoogen ouderdom van hunne taal, en hunne schrijftee- kenen (51). Waren het nu werkelijk Chine- zen, die in het jaar 1195 verhuisden en Japan bevolkten, dan hebben zij toch zonder twijfel jets van hunne taal en van hun schrift mede | pvergebragt en behouden; of zij hebben, bijal- ien zij, volgens sommige Schrijvers , andere aan die hunner voorouders geheel tegenovergestelde eden aannamen, om hunne afkomst te ver- bergen, nieuwe karakters ( schrijfteekenen ) uit- Ì ger (29) Truxsero, kl, c., page 161, nota 1, _ (3o) Ibid. Lc.
‚ (31) « Ea tradition n'est point assez claire pour pouvoir p assurer. que la Chinoise touche à lorigine de la diversité
ner
» des langues; mais il paraît comme évident qu'elle date au moins de quatre mille ans.” Mémoires concernant les Chi- mois, tome vir, page 139. En verder, «Elle est une des Pp plus anciennes du monde, et on la ada comme Îa pseule du premier âge qui soit encore vivante,” 1, c,, page 140. «L'origine des caractères vient par la tradition d'un temps si éloigné qu'on a de la peine à léclaircir et à la fixer.” 1 c.,tome r,‚ page 281, «On donne à Fov-Hr-Ao et à Tsanc-krar linvention de ces caractères,” tome 1, age 131, tome 11, page 912,
214 )
gevonden. Nu werden echter de in het jaar 57 na CurisTrus in China gekomen Japanners door de Chinezen zelve barbaren zonder schrift « en beschaving enz., genoemd, bij gevolg niets van den aard der Chinezen aan zich dragen— de , en nu eerst de beschaving van dezen aan— nemende. :
Een dezer chronologische bewijzen is dus valsch, tenzij men bewijzen kan, dat de taal en het schrift der Chinezen, wier geschiedkundige ouderdom nogtans tot nu toe dien van aile ove= | rige volken der aarde schijnt te boven te gaan, tijdens de gemelde volksverhuizing nog niet zoa # verre gevorderd was, om zich honderden van
maar in ligte trekken, te kunnen staande houden. Hierbij komt nu nog, dat in den tusschentijd, name= «
deze Chinezen, wier schrift en taal destijds toch waarschijnlijk wel even zoo verre gevorderd was!
(32) Aangaande het jaargetal heerscht bij de Schrijve | eenige verwarring; doorgaans wordt echter de tijd der regen ring van den Chineschen Keizer Srkoo-Tr bedoeld; en mijne Japansche Chronijk spreekt van eene dusdanige gebeurtenis in het jaar 72 van den Japanschen Keizer Koorz1, hetwe is overeenkomt met het jaar 21g vóór CHRISTUS, |
( #19 )
Ben zoude men toch wel , na een tijdverloop van 276 jaren, wanneer de bovengemelde Japanners paar China kwamen, nog eenig spoor van eene vroegere beschaving, gelijk aan die der Chine- zen, ontdekt moeten hebben. Deze vestiging cener Clinesche volkplanting op Japan komt mij ge heel natuurlijk voor, en ik vereenig mij daar- omtrent met het gevoelen van onzen KAEMPFER.
Ik stel, dat het schrift der Japanners hetzelfde is als dat der Chinezen, onversclullig of hetzelve door de kolonie, in het jaar 219 vóór Carrsrus, door Chinezen naar Japan, of in het jaar 57 na Curisrus door Japanners naar China, of. zelfs vroeger in den tijd van Ouv-y, of later is over— gebragt geworden; en daaruit vloeit juist het sterkste bewijs voort, dat niet eene natie, die de Chinesche taal sprak, maar eene andere Ja- pan het eerst bewoonde. En met de nadere ont- wikkeling van dit bewijs wordt het als van zelve duidelijk , hoe met het schrift de gronden van alle beschaving , kunsten en wetenschappen wit China naar Japan gekomen zijn.
Ik zoude nu zonder tijdverlies tot het betoo- gen van mijn bewijs overgaan, bijaldien ik eene dwaling onopgemerkt kon voorbij gaan, welke ik aanwijzen moet, niet omdat het eene dwaling is, maar ‘omdat ik niet begrijpen kan, waar deze ‘dwaling van daan komt, en hoe dezelve door eenen , anders zoo oordeelkundigen Schrijver heeft kunnen begaan worden. Met verwondering lees
ie ik
( 216 )
ik im het anders niet genoeg te prijzen werk _ van Mar te-BRuN over de algemeene aardrijks-
kunde, de volgende woorden: « Leurs (les Ja-
» ponais) annales rémontent à un monarque Chi-
»nois nommé SiN-Mousa.” tome III, page 480.
Deze Sin-Mouvsa kan voorzeker niemand an=-_ ders zijn als ZiN-Mu-TernN-Woo, tot op welken | werkelijk de Japansche jaarboeken terug gaan,
en met wien, als stichter van de tegenwoordig
nog regerende dynastie der Ten-Sr, het tijdvak
van ware gescliiedenis in de Japansche chroniijjk
begint. Maar wie zegt of wie kan bewijzen,
dat deze Zin-Mu een Chinesche Vorst was?
waar stat dit geschreven ?
In geen geval was deze Zin-Mv zelf een vreemdeling, die van elders naar Japan geko- men, de veroveraar en regent van het land werd. Hij is geboren op Japan, en wel in het land- schap ’junga. Alhoewel de overleveringen om- trent zijne afkomst eenigzins fabelachtig zijn, wordende zijne ouders als goden vereerd, zoo openbaart ons nogtans de geschiedenis, terwijl dezelve zijne daden ten hoogsten prijst, zooveel natuurlijks en waarschiijnlijks van hem, als noch in de overleveringen aangaande Troje, noch in die van Athène of Rome te vinden is (55).
Ik heb hierboven beweerd, dat het juist het
van de Chinezen overgenomen schrift der Ja- pan=
an
(53) Zie Aanhangsel, Bijlage A, Chronologie van het rijk van Japan.
(217 ) _panners is, hetwelk het sterkste bewijs oplevert voor de afstamming der Japanners van eene an—
dere natie dan die der Chinezen. Het alphabet _ der Japanners bestaat uit 47 letters. Deze letters
naamd Manjo-kana. De hier overgenomene Chi- _pesche karakters zijn Chinesche woorden, welke juist enkel den klank hadden, welken de Japan- sche taal bij het zamenstellen harer woorden “bezigt. Deze karakters der éénlettergrepige taal “der Chinezen werden nu aangewend tot het schrij ven der veellettergrepige Japansche woorden (54). Toen zij echter in den vervolge meer schrijf eekens noodig hadden , om een enkel woord te schrijven of aan te duiden, zoo hebben zij eze moeijelijke karakters verkort, en zoo zijn de volgende alphabetten ontstaan: Jamato-kana, l Hira-kana en Kata-kana (55).
Deze verschillende alphabetten van het Ja- pansche schrift worden afzonderlijk, of onder
1
elkander vermengd, of zelfs met de Chinesche karakters in verband, in de verschillende schrijf- stijlen gebezigd, als ware beelden der woor-
den (56). Na
‘van Kunsten en VVetenschappen: Batavia 1826, Xlde deel. Epitom. lingue Japonice, pag. 79 en 130,
(35) lbid. pag. 132—134.
(36) lbid. pag, 134
(218)
Na het hier aangehaalde kan men den oor= _ sprong van het Japansche schrift uit China niet ontkennen. Dit Chinesche schrift nu is, of van de Chinezen naar Japan gebragt, of van de Japanners uit China gehaald geworden. Dit is om het even; maar zeker is het, dat de Ja-
en
panners of Chinezen, bij het invoeren van dit schrift, genoodzaakt waren, uit de vele Chinesche karakters die genen uit te kiezen, welke den, tot. het schrijven der toen in Japan gebruikelijke taal noodigen klank hadden. Of dit nu door de, onder den Keizer Ov-Y verhuisde Chinezen, in het jaar 1195 vóór Carisrus, of door den Chimeschen geneesheer enz., geschied zij, nie- mand zal daarom de stelling kunnen tegenspre= ken, dat vóór de aankomst van het Chinesche schrift in Japan, eene van de Chinesche taal verschillende, ja misschien aan deze geheel te, genovergestelde landstaal moet bestaan hebben. y Hieruit laat zich dan nog verder afleiden, dat het volk, hetwelk toen Japan bewoonde, zich vroeger op Japan moet neêrgezet hebben, al vorens nog het schrift in de noordelijke deelen van. Azie verspreid was; doch ik verklaar mij stellig tegen het gevoelen, als of eene zoodanige bevolking der Japansche eilanden vóór het ont- staan der talen had plaats gevonden; en ik kan, dit met eenig regt doen, wanneer ik de tref& fende overeenstemming der Japansche taal met die »
(219 )
die der Mantschoe-Tartaren aantoon; maar, niettegenstaande alle nasporingen, geene zekere bewijzen kan vinden, dat vroeger andere schrijf teekenen, dan die der Clunezen, op Japan in zwang geweest zijn (57). Het zal wel niet noodig zijn, hier verder aan te toonen, hoe met het schrift der Chinezen zich kunsten en wetenschappen, en in één woord, de beschaving over Japan heeft verspreid. De meeste ‚der Chinesche kunsttermen vonden op gelijke wijze op Japan een duurzaam verblijf, en bij dezen voegden zich, van tijd tot tijd , eene me- nigte gemeene, zoowel als hooge Chinesche woor den , welke, hoe groot hun getal ook wezen _moge ‚ en hoe zeer zij ook met de Japansche taal mogen in één gesmolten zijn , zich toch nog altijd door den éénlettergrepigen klank als vreem— delingen doen onderscheiden. Hier schijnt nu ook de plaats te zijn, nader te onderzoeken, en te bewijzen, of, en mm hoe verre de Chinesche en Japansche talen van elkander verschillen. Ik moet dit nogtans zoo lang uitstellen, totdat ik meer. bijzonderlijk tot het onderzoek van een zoo gewigtg punt kan overgaan. Ik
(37) Bij het sluiten dezer verhandeling ontving ik van eenen Japanschen oudheidkenner eene gewigtige bijdrage , bevattende eene optelling ea ontvouwing van de op Japan op oude monumenten, tot nu toe, gevondene karakters, waarvan men misschien nog eenige opheldering hieromtrent kan verwachten.
( 220 )
Ik ga nu over tot het onderzoek aangaande de eeredienst van de beide volken ; en hoewel ik niet bewijzen kan, dat de godsdienst der oudste be woners van Japan niet overeenkwam met de godsdienst der gelijktijdige Chinezen, (ik laat dit over aan die Geleerden, die met het laatst- gemelde volk in nadere aanraking, en in het | bezit der noodige letterkundige hulpmiddelen zijn ), zoo kan ik nogtans staande houden, dat de nog heden in China en Japan heerschende godsdienst geene de minste overeenkomst heeft met de godsdienst der oude Japanners.
Ik kan aantoonen, wanneer, en op welke wijze _ de eeredienst van. Buppoo, deze eigenlijk In dische godsdienst, over Korea naar Japan ge-
De
ade
komen , in den beginne, wel is waar, niet zeer gunstig ontvangen (58) werd, doch zich door — den tijd meer en meer uitgebreid heeft, en ein-_ delijk door de Japansche Regering zelve als de eenigste wettige godsdienst verklaard werd. Maar ik kan ook aantoonen, dat de vroegere inwoners van Japan eene bijzondere godsdienst hadden; dat deze, nog tot op den huidigen dag, als de godsdienst hunner voorouders geëerd, in
de
Nn nge ee ae ear
(38) In de Japansche Chronijk staat: « Onder de regering » van den Keizer Kimar-TAnr, in het jaar 540 na Carrsrus, Dwordt het beeld van S’Jako van Korea naar Japan ge- » bragt. De Keizer wilde dien God aanbidden; doch zijn eerste » dienaar houdt hem daarvan terug, hem wijzende op zijne 2 vaderlandsche Goden VVo-Kan-NeN-Ker.”
(gar)
_de hut van den landman, zoowel als in de pa- leizen des Erfkeizers onderhouden, algemeen be- mind, door den Staat niet alleen geduld, maar zelfs beschermd, en geheiligd is, en dat dezelve ook heden nog de stellige godsdienst der Ja- panners zijn zoude, bijaldien niet door politieke beweegredenen de onderdanen verpligt werden, zich bij eene der secten van Buppoo te voegen. Deze oude godsdienst der Japanners heeft nu met
die van Buppoo in het wezenlijke niets gemeen, en de leer van beiden, zoowel als derzelver uiterlijke vorm, worden, hoezeer het mogt schij nen, dat dezelve door eene meer dan duizendja- rige aanraking in elkander moesten gesmolten zijn (59), door de Schriftgeleerden der Japanners streng en naauwkeurig van elkander afgezonderd gehouden. |
Om nu zoowel voor andere onderzoekers een
ruim veld te openen, als ook om voor mijne eigene gevolgtrekkingen eenen goeden, voor het oog van elk duidelijken grondslag te leggen, moet ik mij hier eene kleine uitweiding veroorloven,
en
(39) Taunsene, 1. c.‚ tome IV, page 21, Marrr-Baun, 1. c. tome III, page 486. Vele der Kami, wier getal door de _ vergoding der helden meer en meer toenam, werden, als - het ware, aan de priesters van de tempels van Buppoo in bewaring gegeven. Deze Kanr bragten alle hunne symbolen mede naar deze tempels, en zoo smolten de beide gods- diensten schijnbaar in één. De Japanners noemen deze godsdienst Sjoodo-Sintoo, dat is woordelijk; de tweele- dige godsdienst der Kaur.
mn
(552)
en eene korte schets van de beide godsdienster ontwerpen, waarbij ik nogtans voornamelijk die punten zal aanstippen, die of tot eene on- derlinge vergelijking van de beide eerdiensten, of tot verdere opheldering mijner gevolgtrek- kingen kunnen dienen.
Ik heb reeds op eene andere plaats gezegd, dat de naam SiNroo van eéne latere dagteekening is, om namelijk ook voor de oude godsdienst, in tegenoverstelling met de nieuwe van Buppoo, eene bijzondere benaming te hebben. Men noem- de de eerst gemelde SrnrToo, de weg des geestes (Sin, geest Gods; eigenlijk, de geest des Gods, en Too, wet, weg); terwijl Burzoo of Bup- poo de weg des Gods (Buts, God, en Too, Doo (euphoniae causá) weg) beteekent.
StiNrToo is eigenlijk een Chinesche klank; in het zuiver Japansch heet het KAMI-NO-MITS, hetwelk het zelfde is. S1y-kAMI en Burs hebben over het algemeen dezelfde beteekenis; doch de beide eerste woorden beteekenen: Geesten, Go- den, enz., aan het oude Japan behoorende, ter- wijl men door Burs uitheemsche Goden verstaat,
De voornaamste geloofspunten en gebruiken van de SinToo zijn de volgende: de stichters en op- rigters van het Japansche rijk, beschouwd als af- stammelingen van de zon en de maan, en wel voornamelijk Ten-S’7oo-Dar-Zin, of zuiver Ja-
pansch AMmA-TELAsU-Oon-Kaur (40), zijn het
(40) Zie Aanhangsel, Bijlage A,
(MRS)
het voorwerp der hoogste vereering, en de laatstgenoemde is het hoogste Wezen, de eerste
‚ Godheid. Buiten deze kent de zuivere eeredienst N van SrNroo geen hooger Wezen of hoogeren geest. __ De erfkeizers worden beschouwd als gespro ten uit dit godengeslacht, hetwelk van den hemel op den Japanschen- bodem neêrdaalde , als de echte opvolgers en plaatsvervangers der _ Ten-S’soo-Dar-Zin; en door den titel Ten- Zi, dat is, kind des hemels, geven zij hun hemelsch stamhuis te kennen, hetwelk nim- mer kan uitsterven, vermits, bij gebrek aan opvolgers, aan den kinderloozen Ten-Zr van den hemel een nakomeling gezonden wordt (41). De geest dezer regenten is onsterfelijk, en op deze wijze wordt ook het geloof aan een gees telijk leven na den dood bij het volk onder- houden. | Het denkbeeld van onsterfelijkheid bestaat, en met hetzelve dat van belooning van het goede , en straf over het kwade, bij gevolg ook dat eener plaats, waarheên de geest na den dood gaat. Deze plaats hect als Paradijs T'aka- Maka-
(41) Nog op den huidigen dag wordt, wanneer de erf keizer geen opvolger heeft, een volgens eene geheime over- eenkomst, uit een „goed geslacht door den Keizer zelven | gekozen kind, als het ware, onder eenen boom Dai-li ge vonden, en als van den hemel gezonden tot erfgenaam
des troons aangesteld,
224 }
Maka-Hara, en als hel Ne-no-Kuni (42). Hier moet de geest voor de hemelsche regters ver- antwoording doen; de goede beloond, trekt naar T'aka-Maka-Hara, en wordt zelfs onder de hemeische regenten (KAMmr) opgenomen; de kwade gestraft, wordt in den afgrond , Ne-no- Kuni, neêrgestoten. |
Tot de vereering dezer Kamr zijn bijzondere | woonverblijven hunner geesten op aarde opge= rigt, Mia (45) genoemd. Dit zijn tempels vaal verschillende grootte van hout, de klemmen van den levensboom (Zhura orientalis), de groo-
me
ten van cypressen (Cipressus Japonica, Th.) ge bouwd; in welker mulden het zinnebeeld der God= heid, Gohei, rust (44), strepen papier aan stukken van Zinoki , (de Japansche naam van den levens= boom), vastgemaakt. Van dezen schoonen boom heet het in een Japansch heldendicht: «gelijk | «zich de Minokt als het sieraad der bos- «schen verheft, verheft zich boven het overige « menschdom de held.’
Haag
(42) Analysis: Ne, wortel; Kuni, land ; van daar: land in den wortel der aarde.
(43) Het woord Mia, gebruikt men alleen voor het paleis des erf keizers, en zoo werd dit ook na den dood het woonverblijf der Kami. Het paleis van den Keibo, en van ,
andere grooten wordt Ge-tan genoemd,
(44) Deze Gohei worden in elk Japansch huis gevonden. bewaard in eene kleine Mia, op eene verheven plaats. Aan de beide zijden der Mia staan bloempotten met de groe
( 225 })
Naar deze Mia’s , welke zich dikwijls met de woningen der priesters en andere gebouwen tot aanzienlijke, en uitgestrekte tempels verhef- fen , geleiden groote en alleen staande poorten of eerebogen, aan welke in de eigenaardige orde van zuilen het geloof der Japanners te herkennen is. Zij worden Forí-í (verblijfplaats der vogelen) genaamd. Voor de woning van den _Kamr staan als wachters twee honden, genoemd Kama-in,en voor die van TeN-S’soo-Dar-Zin twee leidsmannen SARU-To-Sriko (45). Dagelijks , nu en dan, of op zekere tijden, b.v. bij verjaringen van geboorte, of sterfdagen (smatsuri,) worden aan de stichters des rijks, aan de goede regenten en andere mannen, die zich bij den Staat verdienstelijk gemaakt heb—- ben, om deze Kamr te eeren, en hun te danken, gebeden en offerhanden aangeboden, hetwelk dikwijls het voorkomen van volksfeesten heeft. Tot den hoogsten KAMmr nogtans TenN-S’roo- Dar-Zin kan de aandachtige zich niet zelf on- middeliijk wenden; daartoe bestaan voorsprekers
en be-
takken van eenen boom, Sakaki, genaamd; dikwijls ook met k mijrten en de waaijers van den denneboom : verder twee lam pen, eene schaal met thee, en verscheidene vaten met den drank Saki, gevuld, Hier aanbidt elke Japanner des morgens en des avonds den Schepper TEN-S’z00-Da1-Zis.
__ (45) Deze zonderling gebouwde schepsels zouden de weg wijzers of leidsmannen van Zin-Mu-TeNn-Oo, op zijnen togt van H'junga naar Isumo, geweest zijn, De een, met name
( 226 )
en bemiddelaars tusschen dit allerhoogste We- zen en de aardsche bewoners. Men noemt deze S3u-Go-ZinN, dat is woordelijk , Bescherm god —_(Sju, bewakende; Go, beschermendes. Zin, God). Alle Kamr, behalve Ten-S’soo-Dar- ZiN, zijn Beschermgoden ;- en vermits dikwijls dieren aan KaAmtr diensten bewezen hebben, zoo worden ook wel dezen als Ssu-Go-Zin ver- eerd , b. v. de vos enz., enz.
In de nabijheid van de woning der Kaar bevindt _ | zich, behalve. eene bel (Suzei), eenige bloem potten (Manoutat), eene trom (J'aik), en eenige _ andere muziek-instrumenten (46), een spiegel _ (Kagami), hetwelk een zinnebeeld van de reinheid en helderheid der ziel is (47). |
Men offert aan de Kamr en derzelver Bescherm _ goden, bij de bovengemelde gelegenheden, meestal | echter in den beginne en tegen het midden der maand, verscheidene eetbare dingen, als rijst,
SH
koek ,
Hrixo-Oo, wordt als Beschermgod tegen brand, de andere, Mr-Zv-Oo, als Beschermgod tegen overstroomingen vereerd, (Zie derzelver afbeeldingen in mijn Pantheon Japonicum).
(46) Deze muziek-—instrumenten worden bij de bovenge melde feesten en bijzonder bij eene Pantomine-dans (Kamie \ kakura) gebezigd. Zie afbeeldsel in het Pantheon Japonicum, |
(47) Verscheidene Schrijvers schijnen de spiegels, die ge bruikt worden in het Sinroo, en die bij Buppoo met el kander te verwisselen. Trunrsrnc, |. Cc, tom. IL, pag. 15% | — 168. Marrr-Brun, tom. Ill, pag. 486, Beiden hebben uit KarnprenR geput.
( 227 ) ei zuikergebak, ook dieren, als herten, vis-
schen enz, (48). Het is aan de aanhangers van deze godsdienst ‘geoorloofd, te dooden, en zich met het bloed te bevlekken, en aan de priesters, die hun haar even als de leeken dragen, te huwen.
De dooden worden in eene doodkist begraven,
& '
tear
naar de Mia’s gelijkende (49), en in vroegere tijden volgden, wanneer de overledenen voorna- _me menschen waren, een naar evenredigheid ‘bepaald getal van ondergeschikten en _vrien- den levend in het graf. In latere tijden vond ‘hierbij het zoogenaamde buiksnijden plaats, om daardoor in de mogelijkheid te komen, hee- ren en vrienden in den dood te volgen (5o).
“Tot de godsdienst Buppoo, welke zeer
waar
(48) In de oudste tijden hadden er zelfs menschenoffers plaats, meestal aan de zcogenaamde Ssu-Go-Zin, de negen— Ô hoofdige draak (kusu-rjum),in het landschap. Sinano, en an- dere Kamr in Jamato en andere landen behooren hiertoe. ‚Deze schepsels beschouwde men als dienaren der Godheid, en trachtte dezelven met de menschen te verzoenen door veelal zeer dierbare onderpanden , meestal eene schoone en onschuldige maagd.
(4g) Genoemd kwan of hitzuki. Zie afbeeldsel in het Pantheon Japonieum,
(Jo) In het 33ste jaar van Sur-Zin-TeN-Oo, het 3de jaar na Crrrsrus werd dit gebruik reeds verboden ; maar het hield zich nog staande tot de tijden van Tarko, In de plaats van menschen gebruikte men ook poppen van aardewerk, die nog heden uitgegraven worden,
( 228 )
waarschijnlijk eerst in het jaar 541 na Crkis- rus (51), van China over Korea naar Japan kwam, werd later in het jaar 578 na CHris- rus, door de overbrenging van het beeld van SJAKO, van monniken en nonnen insgelijks uit Korea, de grondslag gelegd. | \
Volgens de opgave van Japansche geleerden worden de dogmata van deze eeredienst in twee klassen verdeeld, en zij onderscheiden dezelve in eene hoogere en eene lagere geloofsleer.
De hoogere leer berust op de volgende grond- cstellingen: «De mensch is uit niets Sespro cten, heeft derhalve ook niets kwaads in zich; «de indrukken der buitenwereld verwekken eerst chet kwade in hem. Door haar verkrijgt Lod calzoo eerst het denkbeeld van het kwade. « Men moet zich derhalve tegen deze indruk gken trachten te beschermen, hetwelk daar— door geschiedt, dat men alleen aan de wen- «ken der in ons levende ziel gehoor geeft; «deze is de Godheid zelve, die onze daden be-
«stiert_
(51) Karmerrn zegt, wel is waar, dat volgens de Jan pansche geschiedschrijvers deze godsdienst reeds in het jaar _ 63 na Crristrus in Japan ingevoerd zij geworden. Ik kan nogtans daarvan niets stelligs vinden; de plaats, door Karmerer aangehaald, luid bij mijnen auteur als volgt: nIn het 88ste jaar der regering van Sui-ZiN-Ten-Oo,, (59 jaar na Crrisrus) »p kwam Kro-Hiko naar Japan, en bod s »aan den keizer eenen heiligen schat aan, welken de keizer —
(229 )
«stiert en leidt” (Derhalve wordt hier geen beeldendienst toegelaten). « Het menschelijk «ligchaam, uit niets ontstaan, keert na den «dood tot niets terug; de ziel blijft voortle- «ven; die van den kwaden zweeft eeuwig in «de ledige ruimte, die des goeden rust in «het paleis der Godheid, van waar zij dan; « wanneer het volk.op aarde de zending van «eenen goeden mensch tot hulp noodig heeft, wederom onder eene andere menschelijke ge= k dant van den hemel gezonden wordt.” _ De lagere leer van Buppoo, welke eigenlijk de godsdienst van het volk is, openbaart het volgende: «Daar bestaat aan gene zijde een groote regter, EMmAoo genaamd, (£ vlam; « Ma, kwaad; Oo, koning); voor dezen staat
«een groote spiegel, waarin zich de handelingen cc van alle menschen vertoonen; naast dezen spie- C gel staan twee booze geesten, dienaren van «Emaoo, die de daden en handelingen der taardbewoners in den spiegel waarnemen, en «aan den koning berigten (52). |
«Een derde geest ter zijde van den koning «schrijft deze berigten ter neder, waarnaar dan «de
pin zijnen schatkamer bewaarde” en verder,g in het 35ste jaar wordt een god (Zin) naar het landschap Kumana peebragt, om tegen de daar heerschende pest hulp te
Pverleenen.«
(52) De geest aan de regter zijde vaa Emaoo heet
( 230 } Ô
«de zielen der afgestorvenen gevonnisd worden. «Er is een paradijs Gokurak, en eene hel « Fsikokf.” N Eigenlijk nogtans worden de zielen der ge storvenen, goeden en kwaden, langs zes ver— schillende wegen ter belooning, dan wel ter straffe geleid, en hierin heeft het denkbeeld der zoogenaamde zielsverhuizing zijnen grond. Deze.
wegen zijn: 1°. Gokurak, de weg naar het Pa radijs ; 2°, Nin-Gen, de weg naar de menschen wereld (misschien aardmensch); 59, Sjioea, de weg naar ‘de kamphel; 4°, Guki, de weg naar } de hongerhel; 59, Tsikusjo, de weg naar de die ; renhel ; 6°. Ten-Nin, de weg tot de hemelmen— schen.
Amrpa, (dat is „aannemende, helpende, redden de God,) is de eerste Godheid, en bewoner va k
het pen (55). 4
handelingen der menschen, als: 1. Moogu , niet! liegen; 2. Zjain, geen overspel drijven; 5. Ser wasoo, niets levends dooden; 4. Zzsjoo, zich niet bedrinken; 5. Z's’jotoo, niet stelen. d Deze twee hoofd-afdeelingen in de geloofsleer van Buppoo splitsen zich wederom in ver- schei=
Doo-Soo-Sin, dat is, een een scherp gehoor hebbende geest; die aan de linker zijde Doo-mrr-Sin, dat is, eef een scherp gezigt hebbende geest.
(53) A, aannemend; Mi, helpend; Da, reddend. «
( 251 )
sscheidene takken. Er bestaan op Japan de vol- „gende secten ; aan welke de Staat beden en vrijheid verleent, als:
__1. Zin; hiervan zijn op Japan drie onder- afdeelingen, naar derzelver stichters genoemd, als: a). Rinzei (de naam van eenen Chineschen monnik); 5). Soo-too (verkort in plaats van Soo- ‘san en Too-san, (twee monniken in China); ce). Oo-bak , (een monnik in China).
2. S’joodo, met de onderafdeeling S’soodo Sintja, (woordelijk: nieuw geloof van Sjoodo). Deze secte mag bij pulsluiing huwen en vleesch
Voorts 5. Hokhe; 4, Tendai; 5. Singon; 6. Gus’ja ; 7. Z’joosits ; 8. Stts’soo.
Deze acht secten maken het onderscheid tus- schen de verschillende leerstellingen van Buopa | (54), wolgens zijne boeken , grondstellingen en vroegere woonplaatsen, waarvan ik het volgen- de vermeen te moeten aanhalen: Ziz betee— kent woordelijk: stilzitten, in volkomene rust ‚der gedachten verzinken; $’joodo beteekent : hei lig land, en zoo mede: geloof van het heilige land ; Mokhe, Gus’ja, Z’joosit’s en Sits’soo zijn de namen der achtergelaten boeken van den stich- | ter. Zendai zoude ontleend zijn van eenen berg en
RE (54) Buppa beteekent hetzelfde als S’roopo.
Q
( 232 )
en tempel van dezen naam 1n China (Hindostan?);_ Singon wil zeggen: ware psalmen. k |
De beide laatstgenoemde secten gebruiken in hunne leerboeken gebeden uit het Indiaansche geschrift, bekend onder den naam van Dewam= nagara. (zie boven.) Zij zelve noemen het Bonzi. Ook staat in het boek Zi-ki en Sittan- mata-Tei-mon geschreven, dat hetzelve van de Brahmanen overgenomen is (55).
Buiten en behalve deze twee hoofd-eerdien= sten , bestaat nog de secte S’jutoo, (Sju zede leer; Too, weg, wet), de zedeleer van Con- Frucius (56) namelijk , welke reeds sedert de jaren 5g—285 na Crrisrus op Japan bekend is (57), en zich ook hier openbaart in het voor= schrift, van te trachten, om op deze wereld goed te doen, zonder zich in het minste te be- kommeren , wat er na den dood gebeuren zal.
Ein-
(55) Beide deze werken heb ik reeds in mijne Epitome linguae Japon. toegelicht. Zie Verhandelingen van het Ba- taviasche Genootschap, XL deel, pag. 74 en 75.
Ld
(56) Hoewel ik in de Memoires concernant les Chi nois, l. c. tom. XII, pag, «1. enz, over den naam van dezen grooten man eene breedvoerige verhandeling vinde k zal men nogtans misschien gaarne onze Japanners er eens over hooren. Zij zeggen, dat de werkelijke naam van Coxruvcius is Koy-Ksü, Zijne discipelen geven hem d-n naa van Kor-Tsu; en KonN-Fupsu wordt hij genoemd , omda hij den rang an eenen Futsi of Hudsu, dat is, Minister, bekleedt. |
(57) Mijne geleerde Japansche vrienden gelooven, dat
( 233 )
Eindelijk moet ik nog de secte der Jomabus
oen opmerken , woordelijk: bergsoldaten , eigenlijk tooveraars, gesproten uit de bovenge- melde secten van Buppoo, namelijk , Ferndat en Singon. Deze Jomabus, die in hun witwendig | voorkomen, eenige onderscheidingsteekenen uit- gezonderd, veel overeenkomst hebben metde pries ters van bovengenoemde secten , onderscheiden zich voornamelijk daardoor van alle priesters en onniken van Buppoo, dat zij vleesch eten en
jaren, in Indië ontstaan is, en later
28u00 zich over het zuid-oostelijk Azie verspreid heeft; en vermits dezelve des te rijker aan beelden- | dienst
ide boven bedoelde aan den Keizer Sur-Zin-Trn-Oo aan- geboden schat de zedeleer van Conrucmus geweest is,
(58) Fo is ook aan de Japanners bekend; zij geven dezen naam aan elk wezen, betwelk de magt bezit, iets buitengewoons te verrigten. Het is derhalve een attribut ler godheid van alle Burs en Kamr, en er zijn alzoo ontel— bare Fo's, Jk bedoel den Fo van onze Geleerden, die Ru eens S'sako, dan eens Bupnoo, enz., genaamd, de stich= fervan de Brahmansche godsdienst is.
( 234) dienst werd, hoe meer de geloofsleeren daar van ain eene ligt bevattelijke volksgodsdienst veranderden, zoo laat zich ook gemakkelijk het oprigten van ontelbare tempels begrijpen, opgevuid met zinnebeelden en dienaren der Godheid in velerhande gedaanten en beteeke- nissen , als op wekkende en leidende de zinnelijk
heid van het gemeene volk, welke, als genoeg
zaam bekend, geene nadere opheldering behoeven
Hiermede heb ik dan beknoptelijk eene schei gegeven van de op Japan bestaande godsdiensten. _ Ik heb die, welke Japan met China gemeen heeft, tot hare geboorteplaats teruggeleid, ter wijl ik ‚, door het aanhalen van de daarbij behou— dene hoofd-leerstellingen en verdeelingen van der= zelver leer, gelegenheid heb gegeven, om te be oordeelen , in hoe verre dezelve op eene zoo lange | reis eenige verandering mogten hebben ondergaan.
Ik heb daarentegen aangetoond, dat de aloude | bewoners van Japan met de godsdienst van Sin= roo, welke reeds vroeger als de oorspronkelijke godsdienst der Japanners werd genoemd, de te naauwer in verband stonden, hoe dieper ik dezelve in de duisternis van hunne chronolo=| gische berigten, als het ware onafscheidbaar van | deze, heb vervolgd. |
Is deze godsdienst nu dezelfde als die der Chi nezen vóór omtrent 4ooo jaren, dan kan de | bevolking van Japan uit deze laatstgemelden,
voort=
( 235 )
gee origespseten zijn, indien bij hen insgelijks kan aangewezen worden, hetgeen ik, boven bij de
_ Japanners reeds opgemerkt, als ‘ontwijfelbare _kenteekenen van gemeenschap of verkeer met andere natiën van Azie, en zelfs van Amerika, zal bijbrengen,
Ik ga derhalve de zeden en gebruiken, voor „zoo ver Japan en China dezelve onderling ge- „meen hebben, voorbij. Ik erken bij herhaling , dat kunsten en wetenschappen van China over Korea naar Japan gekomen zijn. Ik verklaar beiden voor onafscheidelijke begeleiders van het „uit China ontvangen schrift, en zóó als het {ware afstand doende van alle deze vergelijkingen „en bewijzen tot opsporing eener nationale ge meenschap met andere natiën, zoek ik de woon-
verblijven der in het noord-oostelijk Azie, on- der den naam van Tartaren levende volksstam- men op, die ik hier als herders ,en dáár als. chen en jagers, nog in de eerste beginse- Jen van menschelijke beschaving, meen te bespie- den. De Japansche wetten nogtans veroorloof- den mij niet, over berg en dal, van het zui- den naar het noorden , Japan door te trekken, en mij zóó in eigen persoon en met opene oogen tot hen den weg te banen. Ook is de tijd en de gelegenheid nog niet gekomen, om over zee de mij bekende voetstappen van eenige; et de Japanners naauw verbonden volksstam men
( 236 )
men op te sporen; en zoo heb ik mij dan, als _ het ware geblinddoekt, moeten toevertrouwen aan beproefde leidslieden , die ik onder de Eu- ropische, doch voornamelijk onder de Japansche reizigers heb gevonden; en terwijl ik hunne voetstappen druk , zal ik nader trachten op te helderen , hetgeen de eerstgemelden met onver moeiden ijver zelve gezien en gehoord hebben, en de gewigtige ontdekkingen der laatstgenoem=, den, welke in dit weinig bekende rijk in de 18de en 19de eeuw gedaan zijn, en door de afgeslotenheid _ van hetzelve daarna verborgen bleven, als ver= taler, aan de Critici van de overige wereld be= { kend maken.
Toegerust met dusdanige ondervindingen, die voortgevloeid zijn uit de gedurige naspormgen van vele jaren , en overgelaten aan rijpe overpein= zingen, ga ik nu over tot de behandeling der tweede vraag: stammen de Japanners van eenen _ zoogenaamden Tartaarschen volksstam af? |
Alvorens ik mij nogtans met verdere onderaf zoekingen inlaat, neem ik deze gelegenheid te baat, om eenige, mij belangrijk voorkomende onderwerpen, ter diepere nasporing en rijpere beoordeeling, in de volgende korte vraagpunten _ hier voor te stellen: Vindt in de leerstellingen en gebruiken van de godsdienst van DALAI-
LAMA miet eenige overeenkomst plaats oe die”
( 237 }
die van Siroo? Zijn het geene sporen van het Fetischismus, wanneer men dieren als bemid _delaars en voorsprekers der Kamr verkiest, en dezelven door offerhanden met de menschen tracht te verzoenen? Kan deze verzoening met gevrees- de dieren, (bij voorb. den gemelden negen- hoofdigen draak), ons miet op den weg brengen; dangs welken de menschen tot de vereering van Petischen geraakt zijn? Dat, namelijk, niet alleen de goede hoedanigheden der dieren, in wier levenswijs en verhouding tot den mensch Ke doel en overleg wilde onderscheiden, maar ‘dat ook schrik en vrees voor zoodanige schepselen het geloof aan de verborgene god- heid verwekte. Voeg hierbij, dat men aan deze monsters zelfs menschenoffers ter ver- zoening aanbood; dat men zijnen heer of vriend levend in het graf volgde; dat men zon en maan als de teelers van het menschelijk geslacht, als de vaders der KaAmr, nog tot op
teringen van deze hemelligchamen de TeN-rr zijne ouders veronderstelt te treuren „ daarom vast, en bij eene andere gelegenheid zelfs met
EN-woo vermeent, door het vechten tegen zons- | op-
(Sg) Dit pleegt de erf keizer op het feest Dai-sage te doen,
( 238 )
opgang, zijne ouders beleedigd te hebben (6o) ; dat hij en alle erfkeizers zich Aemelsche kin- deren noemen. Ziet men hierin niet duidelijke sporen van het Sabeismus? Herinnert men zich niet de eeredienst der Peruvianen en Mexikanen ? Indien hier niet bij uitsluiting van de gods- dienst gehandeld werd; indien verdere witwei- « dingen mij niet te verre van het voorgestelde — doel zouden afleiden; dan zoude ik nog eene lange reeks van eigene ondervindingen, zoo wel als van mededeelingen mijner geleerde Japansche _ vrienden , tot ondersteuning en bekrachtiging. van de hier gemelde veronderstellingen , kunnen, bijbrengen; maarjuist daarom , en vreezende nu reeds onvoorbereid en onverwachts met mijne Japanners naar het zuidelijk Amerika te ver- dwalen, moet ik den loop mijner gedachten be teugelen, en mij naar het vaste land van Azie keeren, om in deze veronderstelde officina gens neris humani ook de eerste kiemen mijner ì Japanuers op te sporen. í
\
|
B. De Japanners stammen af van eenen —
zoogenaamden Tartaarschen volksstam. Van de physieke eigenschappen der Japan-_ ners heb ik reeds uitgekozen, het geen als bij= zonder karakteristieke kenteekenen- aan hen voorkomende, welligt mogelijke verwantschap | met andere natien, hetzij in Azie, hetzij in de nieuwe _
(6o) Zie Aanhangsel, Bijlage A, %
( 239 }
mieuwe wereld zou kunnen aantoonen. Ik heb “tevens opgegeven, in hoeverre deze kenteeke- nen met de mij bekende der Aziatische volks- stammen overeenstemmen, en de reizigers in andere landen uitgenoodigd tot diepere en meer uitgebreide onderzoekingen.
‚ Ik ga derhalve weder over tot de taal; en „vermits ik in de veellettergrepige woorden van die Aziatische volksstammen, voor welke de geschiedenis , hetzij als magtige veroveraars , hetzij- als stichters van talrijke volksverhuizin- gen, reeds metalen gedenkzuilen heeft opge- rigt, eene treffende overeenkomst met die der Japanners vermeen te ontdekken, zoo hoop ik “aan. de ethnographie eene gewigtige dienst te
bewijzen , wanneer ik hier eene vergelijking van beide talen invoeg , voor zoo verre mijne letterkundige hulpmiddelen en de naanwe per—- ken dezer verhandeling mij zulks toelaten. Dat „ik de Mantschoe-Tartaren bedoel, is uit mijne “vroegere gezegden ligt op te maken; en dat ik juist niet de eerste ben, die eenige overeen— komst. tusschen de Mantschoesche en Japan- ‚sche taal meen te bespeuren , blijkt uit eene aangehaalde plaats bij den meergemelden Marre Brun’, waar men echter ook van alle deze veronderstellingen weder afziet ,(61); en uit de | Woor-
j (61) Marre- Brun, 1, c, tom. III, pag. 480.
( 240 )
woorden van Á. von HumgouLprT kan men op=- maken , dat men van eene dusdanige overeen= stemnung der Mantschoesche en Japansche tam len hoegenaamd niets meer weten wil; dat men de sdiomen der Japansche taal ais geheel eigen= dommelijk beschouwt, terwijl men evenwel aan toekomstige reizigers de hoop niet ontneemt van eenen naauweren zamenhang tusschen de talen van dezen archipel te zuilen ontdekken (62).
Ik heb de etymologie der Japansche ee elders reeds breedvoerig genoeg behandeld, om; ook zonder verdere toelichting, tusschen de beide | talen eene treffende vergelijking te kunnen ma ken. Ik zoude mij derhalve hier slechts op dezen mijnen vroegeren plulologischen arbeid kunnen beroepen. Daar ik nogtans het voor= nemen heb, de etymologische overeenkomsten; niet alleen tusschen de Japansche en Mantschoe- sche taal, maar ook der aan Japan grenzende
landen, Korea en Jezo, bij mijne onderzoekin— z
egen En
{
gen naar den oorsprong der Japanners te raad plegen, vermits dezen met nog eenige andere Tartaarsche volksstammen, als het ware, tus schen de beide eenen mgevoegd (65), de
spre-
(62) Vues des Cordilleres etc. par Arrx. ne HumpoLpr, tom. Ï, pag 26, /
(63) Ik bedoel hier de langs den oosthoek van Azie, | van Korea tot aan den mond van de rivier Seghalien Zn nende volken , mij bekend onder den naam van Sandan-zin; «
de bewoners van de oevers der rivier Seghalien bij hare
( 241 )
rekendste bewijzen vóór of tegen mijne stel— lins kunnen opleveren , zoo geloof ik mijne le= zers niet te vermoeijen , met hier deze idtomen naast elkander te plaatsen, „waardoor niet aileen hunne ‘onderlinge naauwe verwantschap, maar waarschijnlijk ook die met de tongvallen van de nieuwe wereld blijken zal, om als steun- punt voor verder onderzoek te nb ik strekken. ‚_Bij de aantooning van de overeenstemming der talen van dezen arclupel, zoo wel onderling als met die van het naburige vaste land der oude en nieuwe wereld, kan ik mij aangaande de vele idiomen der hier in aanraking komende volken in geene wijsgeerige voorstelling en ontwikkeling der algemeene wetten dezer talen inlaten ; maar ik zal trachten geheel en alleen empirisch, hetgeen zij onderling gemeen heb- ben, op te sporen , en dus te onderzoeken, of de grond-éypus der woorden éénlettergrepig of meerlettergrepig is, of bij de vorming van eenen volzin, het subject aan eene zoogenaamde verbuiging , en de copula aan eene vervoeging on=
ad
‚derworpen is; hoe derhalve bij de naamwoor- Er de naamvallen, bij de werkwoorden de tij- den
}
uitwatering , en Orotchijs des ra Pryrouse, welke met het rondzwervende visschersvolk op de zuidoostkust van Krafto , genaamd. Orotsko, volmaakt overeenkomen. Men En hiermede de berigten in La Peisnovse over de
ait van de Castris, em Rrnsor;, Beschrijving van Krafto , en zijne Meis naar Tootats,
( 242 )
den geformeerd worden; hoe de persoonlijke voornaamwoorden in bezittende overgaan; naar welken regel de grondgetalwoorden zamenge= steld worden , en welke andere etymologische eigendommelijkheden mogten plaats vinden. Dit alles zal men uit de volgende tafel duidelijk kunnen zien. (zie Tafel LL)
Ook heb ik, om nadere vergelijkingen de
zer talen onderling en met de idiomen van an— dere volksstammen van de oude en nieuwe wereld gemakkelijker te maken, en om vele tot nu toe ingeslopene dwalingen te vermijden, een overzigt hierbij gevoegd van sommige der meest gebruikelijke woorden , zoo wel in de Japansche als in eenige andere mij bekende taf len van naburige volken (64), waaruit zich het volgende laat opmaken: |
De meestal éénlettergrepige , dikwijls met medeklinkers opgepropte woorden der Chine | zen laten zich hier en dààr nog bij de naburige Japanners en Koreërs onderscheiden , waarheên — zij in de vroegste tijden onder de bescherming der zich over deze landen verspreidende bescha
ving gekomen, en het burgerregt verkast
hebben.
(64) Bij de keuze van deze woorden heb ik de door Marre — Brun medegedeelde tafel van den heer VATER ge= volgd , zonder nogtans de daarin voorkomende benamin=, gen en aanwijzingen op te volgen.
( 243 )
Deze éénlettergrepig typus wordt het meest: en duidelijkst bij de Koreêrs gehoord, waar eene sterke, aan deze natie eigenäardige aspi- ratie eenen schijnbaren overvloed van klinkers veroorzaakt, en de woorden ongemeen rekt.
Doch ook bij de Koreërs verschijnen meest- al meerlettergrepige woorden, terwijl dezelve bij de Mantschoes , Sandanners, Aino’s en Japan- ners veellettergrepig zijn, maar door het me- nigvuldig inslikken der klinkers zich dik wijls zeer eenvoudig vertoonen. De woorden der bei de eerstgemelden, die rijk aan labiales zijn, ‘klinken, vermits deze zich door het opslikken ber klinkers dikwijls nog verdubbelen, zeer hard en zwaar; daarentegen luiden de woorden ‚der laatstgemelden, bij het gebrek aan Zabiales en aan den scherpen klank van onze £, des
be
te zachter en vloeijender, en de weekste tong- vallen worden gevonden, hoe meer de bewo- ‚ners der Japansche eilanden het zuiden nade- ren.
De op deze wijze aangetoonde één- of meer- Tettergrepige typus, zoude reeds als eene scherpe grensscheiding der verwantschap der talen „de- zer volken kunnen dienen; maar vermits de etymologie der Japansche taal tot nu toe als geheel eigenaardig is beschouwd geworden, zoo \vermeen ik ook. deze aan nadere vergelijkingen je moeten onderwerpen, en deze zullen, naar mate
(2áá }
mate dezelve duidelijker te voorschijn komen , eene des te gunstigere aaneenschakeling der ta= len dezer volken opleveren. Deze in het duide lijkste licht, zoo veel mogelijk , te plaatsen, | is juist het voorwerp geweest mijner tot hierto aangewende onderzoekingen (65). |
Voegt men, nog bij deze in het oog vallende overeenkomst in de grondtrekken der talen van de bovengemelde volken, de nog treffen der bewijzen van overeenstemming in hunne godsdienst, hunne zeden en gebruiken met die der aloude bewoners van Japan; slaat me acht op hunne aardrijkskundige verspreiding in dezen archipel, en hun verband met andere volksstammen der oude, en zelfs der nieuwe wereld ; komt men terug op de vraag: wie bewoonde Japan voor ZiNn-Mu-Ten-Woo, die van het westen naar het oosten en het noor- ! den zijne magt over Japan verbreidde? van / waar kwamen de noordelijke bewoners van | Japan, die nog later wilden genoemd wer- | den ? van waar de stamvaders der Zin-Mu die zelve in beschaving van verstand, zoowel als van zeden, ten minste duizend jaren de ove- | rige bewoners van Japan vooruitgesneld waren?
Rigt,
(65) Is de bij de idiomen der Amerikaansche talen, waargenomen eigenaardige gang der werkwoorden, met eene ontkenning verbonden, nietgelijkend naar dien, bij de Japansche en Mantschoesche talen (en zeker ook bi de Aino-taal ) ontdekt?
( 245 )
‚Rigt men alzoo zijne onderzoekingen op dit Ean veld, dan mag men zich wel met eenen eenigzins gunstigen uitslag vleiijen, bij de bepaling van het stamhuis onzer Japanners; maar men mag ook nog eenige ophelderingen ver wachten aangaande het vroeger onderling ver- keer der volken van het noordelijk halfrond, waarop mijne taalkundige vergelijkingen mis- Schien reeds opmerkzaam gemaakt hebben. Ik sprak van eene gelijkheid tusschen de grondtrek— ken der taal der Mantschoes en die der Japan- jers, en ik trachtte dezelve te bewijzen. Het was tevens noodig, eene verwantschap der talen van de tusschen beiden ingevoegde volken, de Ko- reërs namelijk en Jezoërs, benevens de Kraf- toërs, de Orotskers en de Sandanners met die der apanners op te sporen. Daar deze nu, ten min= ste eenigermate, gevonden is, zoo zal ik bij mijne werdere onderzoekingen met de Mantschoes zelve im weinige aanraking meer behoeven te komen, en wend mij derhalve met te meer iijver tot de
bovengenoemde volken, vermits ik met hunne
L À
geschiedenis, die nog veel minder onderzocht is dan die der overige- bewoners van dit gedeelte ran Azie, verre weg beter bekend ben, dan met die der Mantschoes. Ik laat nogtans hier Bene groote gaping, welke misschien door jeeds gedane of nog te doene ontdekkingen kan wor
(246)
worden aangevuld, ter meerdere staving zonder twijfel van mijne veronderstellingen. |
Korea, Jezo en Krafto met Orotsk en San=_ dan liggen aan wederzijde van Japan, naar de eer dingende, om bij de bepaling van het stamhuis der aloude Japanners het meeste in aanmerking te komen. De eerste dezer natien staat op eenen vri hoogen trap van beschaving, de anderen zij nog in de eerste kindsheid van cultuur, schrift 9 kunsten en wetenschappen. De despotische staatse regeling en de beeldendienst van de eerstgemelde leveren een in het oog vallend verschil op, bij de onbedrevenheid der anderen in het schrijven, de eenvoudigheid in het vervaardigen van het nood zakelijkste huisraad, de handhaving van het hoog- ste gezag door den oudsten vader van verscheidene huisgezinnen, en het erkennen der Godheid in de verhevenste voorwerpen der schepping. Hier ont= staat de vraag: wat is ligter, het stamhuis der Je it
panners op te sporen in de hutten dezer natuur=
menschen van Jezo, Krafto enz., dan wel in de koninglijke burgen van het staatkundig Korea?
Langs de kusten eener aan visschen rijke zee. en in de van talrijke beken en rivieren door= sneden valleijen van het ten noorden van Ja pan liggende eiland Jezo, woont een volksstam; »
genaamd Zino, en Mozin (66), die- zich over het grootste
Pre
(66) Aino beteekent woordelijk: man; de Jezoërs
(247 )
grootste gedeelte van het uitgestrekteeiland Krafto, ende groep van talrijke eilanden,(de Kurilen),noord- oostelijk tot aan Kamschatka uitbreidt. Gewoon- lijk verzamelen zich verscheidene huisgezinnen on- der één opperhoofd , hetwelk gemeenlijk de oudste en de rijkste onder hen is ; bouwen zich hutten van hout, bast, stroo en riet, in de noordelijkegewesten dik wijls met aarde overdekt (67); ja zij graven zich zeifs loodregte of waterpas liggende holen in den grond, welke met eenige potten , eene haardstede, matten en den noodigen toestel voor de jagt of visscherij voorzien, hun tot woningen dienen.
…_ Slechts ééne huisvrouw , door eene blaauw
geverfde streep rondom den mond, zeldzame tatoe- wering!) ligt kennelijk 68,, weeft uit boombast de klee-
Kurilers geven zich dikwijls onderling dezen naam, dien van het eiland er bijvoegende, tot hetwelk zij behooren, als: Kinmun-aino, Etorop-aino,een Kinmuner, een Etoroper. ‘Het woord aino wordt dus juist zoo gebruikt als kuru in ‘het noordelijk gedeelte van Krafto, en zin op Japan en in China; b. v. Smerenkur , een Beide van Smeren; Korai- Bin; een Koreër. Men vergelijke hiermede Gorownin, He= ‘collections of Japan, London, 1819, pag. 240
(67) Deze woningen der Aino’s komen in het algemeen overeen met die der behoeftige klasse onder de Japanners op de bergen en langs de kusten. Ook toont men nog in verscheidene landschappen van de drie groote Japansche eilanden holen als de woonverblijven der vroegste bewoners van Japan.
‚ (68) Ik stel ter zijde van deze de roodgeverfde lippen en Swarte tanden der getrouwde Japansche vrouwen.
R
rn B
( 248 )
kleederen van haren man, voedt den jongen beer op, door dezen in de gebergten aan de wreede ouders ontnomen, droogt de vette zalmen, door het overige huisgezin in de baaijen en ri- vieren gevangen, verzamelt uit zee het gelief= koosde zuikertang (69), terwijl de man op robben_ en zee-otters jaagt,en kweekt hare kinderen op, die zich, wanneer zij in jaren eenigzins gevorderd zijn , in het loopen, worstelen en andere volksspelen oefenen ‚ en op vogelen en klein wild jagt maken. Zij ‘erkennen de zon, de maan, de zee en andere verhevene natuurverschijnsels als God= heden, en vereeren dezelve onder zeer eenvou— dige zinnebeelden.’ Ook brengen zij aan hen, doch voornamelijk aan den God der zee, offerhanden (70). Tot den God, die zijn huis en hof beschermt, rigt de Aino dagelijks zijne gebeden. « Wij danken’? zegt hij» dat Kamor, die op deze hofstede »pgebleven is, goed voor ons heeft gewaakt; » wij roepen hem herhaaldelijk aan, en bidden »dat Kamor gedurig voor ons blijve zorgen. ” Pa-
Lj
(69) Fucus Saccharinus, een aanzienlijk handelsartikel van Jezo naar Japan, waar hetzelve zeer bemind, en voor- namelijk een voorwerp van onderlinge geschenken is ter gedachtenis aan de vroegere levenswijze der Japanners.
(7o) De Jezoërs en Simmerenkur op Krafto verbranden de hoofden der buitgemaakte zeedieren aan. het strand. Rissoo, Beschrijving oan Krafto, m.s. Dit is misschien de oorzaak van het geloof, dat de dino's hunne Godheden door vuur vereerden. Marre-Brux, |, c., tome III,
( 249 )
Palen inde nabijheid van het huis geplaatst, en in bosgewijs neêrhangende spaanders gesneden, dienen als zinnebeelden van de beschermende Godheid, en voeren den naam Zrao (71). De God zelf heet KoTaN-KArA-Kamor (72). Zij hebben het denkbeeld van eenen hemel , door den zoo even genoemden God bewoond, en van eene hel ‚de woon- laats der NiITSNE-KAMOI. Zij hebben kleine hou- ten tempels, naar de Mia’s gelijkende, welke men in de woningen der Smerenkur , benevens eenige esnedene zinnebeelden der Godheid, vindt (75). __ Ook vieren zij groote feesten, waarvan een ge- Haamd IS ef, 4 hetwelk de familie zich on-
De huwelijken worden bij de Aimo’s op Jezo dikwijls onder de leden van één en hetzelfde huisgezin gesloten, met uitzondering nogtans van den eersten graad van bloedverwantschap. Op Krafto wordt de bruid dikwijls over honderd
Lee (*) verre gehaald, Ook huwen de bewoners van het
(71) Dit zijn de Go-hei der Japanners. (Zie boven). (72) Woordelijk: huis en hof beschermende God.
(73) De bewoners van het noordelijk gedeelde van Krafto { ( Seghalien ).
\(*) Dit woord staat zoo in het handschrift. Het is vermoe- delijk eene zekere maat van lengte,
sd
en *
( 250 )
het zuidelijke Krafto met die van het noorde lijke. Het huwelijksverbond wordt gesloten door het overgeven van het vermogen des bruidegoms aan den vader der bruid, en door het oppak hoofd bekrachtigd.
De vrouwen zijn vrij, schijnen groote achting} te genieten, en op Krafto zelfs de teld over de mannen te hebben (74). Daarbij zijn zij “ zeer getrouw zonder jaloersch te zijn. Hebben de Aino’s bijwijven, dan wonen deze in afgezonderde hutten.
Op Jezo tot aan het noordelijkst gedeelte van Krafto is het gebruik in zwang, den manbaar geworden jongeling met een versiersel, naar eenen hoed gelijkende, op te schikken, ove het algemeen op de zelfde wijze als vroeger o Japan.
De dooden worden ‚gewoonlijk in een nieu kleed van boombast (atszi) (75), en daarna in eene mat gewikkeld, in de aarde begraven. |
Bij de Smerenkur wordt het lijk verbrand, en de asch na eenige jaren lang in een kapelletje b waard te zijn, aan een in hetzelve opgerigt zinn | beeld geofferd. De plaats, waar de verbranding geschied is, wordt met boomtakken bedekt, en voo
dezely
Ë | (74) Rrxsoo, Reis naar Oost-Tattan, m. s.
(75) Dit zal volgens LarrrousE eene soort van wilgens boom zijn.
( 231 )
dezelve bogen, gelijk aan de Zorii der J apanners , opgerigt. Op Jezo en in het zuidelijk gedeelte van Krafto worden voor den overledene palen opgerigt van ver- schillenden vorm en gedaante, meestal van het huis des overledenen genomen, hetwelk na des- zelfs dood geheel vernietigd wordt (76). De voornamen worden, nadat het ligehaam door den us van de ingewanden ontdaan, en: dikwijls een jaar lang gedroogd is geworden, in eene zeer kunstig bewerkte grafstede, naar eene intoo-mia gelijkende, bijgezet (77). Deze graven worden in eere gehouden, en op de verjaardagen des overledenen , waaraan, bij gebrek aan tijd- rekening , het uvitbotten of afvallen der bladeren, het bloeijen en verwelken der planten herinnert, door de huisgezinnen bezocht, waarbij men zich nogtans niet onderling aan den overledene. herin neren mag (78). _ De rouw duurt jaren lang. De kinderen en vrienden van den aan eenen natuurlijken dood ge- storven vader brengen zich in een schijngevecht onderling wonden aan ket hoofd toe, en. offeren.
het
nnen emd
(76) Men vergelijke hiermede de wijze van begraven bij: de Peruvianen. Marre-Baun, 1. c., tome V, page 606.
(77) M. Rinsoo, Beschrijving oan Jezo en Krafto ; m. sa er mondelinge berigten van M, Tox-Nar. — (78) Insgelijks een gebruik der Peruvianen, Masre-Baur, ke, tome V, page Go6.
( 252 )
het uitvloeijende bloed aan den Kamor; de echt— genoote vlugt naar het gebergte, en de nabe— staanden bedekken jaren lang hun hoofd; zij beschouwen zich als onrein, en derhalve on— waardig, om van de zon en de maan beschenen te worden (79). 4
Zij hebben geen eigen letterschrift en geene munten, maar wel teekenen, gesneden in boomen en op palen, en eenen ruilhandel onderling en met hunne naburen. Strenge wetten van de vam ders der huisgezinnen bewaren de orde in hunne gehuchten , en verbannen de rustverstoorders uit
hun midden. , De spons Eburiko (80) en de wortel kema (81) zijn hunne meest beproefde geneesmiddelen, en met eene op de bergen groeiïjende soort van mon= nikskap (aconitum) vergiftigen zij hunne pijlen tegen hunne vijanden (82). Ik beschrijf hier het! volk
(79) Ook de Japanners achten zich gedurende den rouwtijd | onrein, en bedekken het hoofd, de mannen met eenen hoed van riet (amikasa ), de vrouwen met een doek van wadden (watanobos ). |
(80, Delorkenzwam (Boletus laricis. Pers,), mij van Jezo gezonden heeft eenen bitteren harstachtigen smaak , en eenen « kruidachtigen reuk. |
(81) Een mij alleen uit onvolkomene teekeningen bekend gewas. Kortgeleden werd mij, onder den naam van Ikema, eene asclepias medegedeeld, welke ik als asclepias ikema beschreven heb.
(82) Aeonitum-Anthora {Acon. Tezoense, mihi)yafbeelding |
( 253 )
gelk, van hetwelk LAPÉrouse op Krafto eenen stam gevonden, en van hetwelk hij reeds zegt (835): «Sedert ons vertrek uit Frankrijk hadden wij »geen volk aangetroffen, hetwelk meer onze » nieuwsgierigheid trok, en sterker onze be- » wondering opwekte, Wij wisten , dat de talrijke » volken, en misschien die, welke het vroegst » beschaafd waren, de landstreken bewoonden, »die aan deze eilanden grenzen; doch het blijkt » niet, dat zij dezelve ooit vermeesterden. Er de- »den zich ook geene voorwerpen op, om hunne » begeerte gaande te maken ; en het liep zeer aan »tegen onze denkbeelden, onder een volk, uit » visschers en jagers bestaande, en die geen vee » hoeden noch aardvruchten teelen , zeden aan »te treffen, over het algemeen zachter en deftiger, Den een verstand misschien uitgestrekter, dan bij »eenig volk van Europa. De kundigheden der » best onderrigte volksklassen in Europa ma- »ken hen, in alle opzigten, zeer verre uitste- » kende boven deze een-en-twintig eilanders, met » welke wij aan de baai van Zangle een gesprek » hielden; maar onder het volk van dit eiland »zijn de kundigheden meer algemeen verspreid, » dan
van eenige gewassen van Jezo, medegedeeld door den Kei- zerlijken lijfarts Kar-Sura-GAwA, m, S.
__ (83) Reis van LarrrousE, in de jaren 17851788; naar het Fransch, door Mr. yvan pen LINDEN, te Amsterdam 1805. tom. II, pag. 237.
(254 )
» dan onder de lagere wolkeklâäseais van Europa. » Allen, hoofd voor hoofd, schijnen zij dáár de- » zelfde opvoeding ontvangen te hebben. «
» In tegenoverstelling van de stomme bewon= »dering der Indianen van Port des Frangais, » werd de aandacht van de inwoonderen van de » baai van Zangle getrokken door onze kunsten »en bewerkte stoffen. Zij keerden de laatsten om »en om; zij spraken daarover met elkander, en »poogden de wijze, op welke zij vervaardigd » waren, te ontdekken. »
Op eene andere plaats zegt dezelfde Schrijver: « Ons kort verblijf liet ons niet toe, te ontdek » ken, of deze eilanders eenigen regeringsvorm _ » hebben; deswegens kunnen wij alleen gissingen _ » maken; doch het was zeer blijkbaar, dat zij » voor de ouden groot ontzag betoonden, en dat » hunne zeden zeer zacht waren. Zeker, indien zj » herders geweest waren, en groote kudden vee » geweid hadden, zoude ik geene andere denk » beelden kunnen vormen van de zeden der aarts— » vaderen. Zij zijn in het algemeen wel gemaakt, »sterk van gestalte, zeer bevallig van houding, | »en hebben eene zware baard. Hunne gestalte is _ « kort; ik zag niemand onder hen, die meer dan » vijf voeten vijf duimen haalde » |
Ik zelf heb de Aino’s nooit gezien, en kan der=_ halve geen allezins te betrouwen tafereel. van hunne physieke hoedanigheden ophangen.
ese, dek
Uit
y
(255 )
Uit de berigten van verscheidene Japanners, die jaren lang onder hen op Jezo geleefd hebben, is my alleen bekend, dat zij een sterk en door gaans grooter slag van menschen zijn, dan de te- genwoordige Japanners Ook zijn zij in het aan gezigt, zoowel als aan het overige ligchaam meer, dikwijls ongemeen sterk met haar bewassen; zij
hebben eene meer lichte zris,en donkerder kleur (8).
Zij zijn zeer schuw, en zullen zeer ligt, zelfs bij gewone ontmoetingen, schrikken. Zij zijn on- gemeen beleefd en onderdanig tegen de Japanners,
die hun een zeer opregt en eenvoudig karakter toekennen.
Hun hoofdvoedsel hestaat uit visch en voort- brengselen uit het plantenrijk; zij houden ook veel
van Japansche rijst, sake en tabak ; en deze met
eenige stoffen, ijzerwaren en huisraad , maken de voornaamste artikelen van den handel der Japan-- ners naar Matsmai uit. In het noordelijke Krafto wordt veel traan gebruikt, ook wild, gierst en gort gegeten , hetwelk men uit Mantschoerij trekt,
De kleeding der Jezoërs is zeer eenvoudig : een. tot beneden de knie reikende rok met korte
mou-
(84) Hier moet ik de door Karmerrr reeds gemaakte aan- merking bevestigen , at namelijk, de bewoners van het moordelijk en oostelijk gedeelte van Japan van die der meer zuidelijke provincien , en de gemeene volksklasse van de beschaafde standen, doorgaans, zeer kennelijk verschillen. Ook is het niets ongewoons, mannen te vinden, die op het ligchaam sterk met haar begroeid zijn. 8
( 256 )
mouwen , meestal van de natuurlijke kleur van den boombast, waaruit dezelve geweven is, gemeenlijk met eenen blaauwen zoom en voornamelijk aan den rug opgenaaide versierzels, om het lijf met eenigen band vastgemaakt. Daarbij gaan zij ( de
Aino’s op Jezo ) meestal barrevoets, en dragen —
alleen op de jagt en in de gebergten eene soort van stroospalken om de beenen, en een stuk doek en eenige pelterei om het hoofd, dikwijls ook eenen stroohoed (85).
De opperhoofden en gegoeden hebben door hun verkeer met de Japanners, Sandanners en Mantschoes , ook zeer rijke, echter op de be- schrevene wijze vervaardigde kleederen.
De vrouwen zijn omtrent even eens als de maunen gekleed; beiden dragen de haren los hangende, (de laatstgemelden het voorhoofd dik- wijls kaal ), oorringen en andere, door hen zelve vervaardigde, of door ruilhandel verkregene sie- raden (86).
Ver-
(85) Deze kleeding kan men nog tegenwoordig bij de ge- meene volksklasse op Japan opmerken; de korte rokken [Aanten], eene soort van slopkousen [kiakan], de om het hoofd geslagen doek [hats smaki }, en de stroohoed [kaburikasu } zijn wel dezelfden.
(56) Niettegenstaande alle door de Japanners aangewende moeite weigeren de Aino's de wijze aan te nemen, waarop te genwoordig de Japanners hun haar opmaken. Ook vond de godsdienst van Buppo waartoe, voor eenige jaren, priesters en monniken van verschillende secten, op bevel des Keizers van
Er mn
ke
( 257 )
Vergezellen wij deze Aino’s in hunne booten naar Krafto, waar zij, vermits dit eiland in het jaar 1785 door de Japanners (87) voor het eerst is bezocht geworden, met deze in mindere aanra- king geweest zijn, ZOO vinden wij hen nogtans ook hier in het algemeen weinig van die op Jezo wonenden verschillen, alleen in zoo verre als zij van hunne naburen, de Sandanners, en door
dezen van ge Mantschoes, het een en ander in
hunne huisselijke inrigtingen en hunne levenswijze hebben aangenomen, of door het meer ruwe klimaat genoodzaakt geweest zijn om aan te ne- men; derhalve vindt men hier een naar laarzen gelijkende voetschoeisel, kleederen van dieren— ‘vellen enz. Zoo schijnen ook de Aino’s op de overige Kurilen weinig van die op Jezo en
Krafto te verschillen, Op de westkust van Krafto, kort voor den ingang der veel betwijfelde straat van Segha- lien
Japan, gezonden werden, weinig bijval; alleen voor de bo- vengemelde Sjoodoo-Sins'ju toonden de Jezoërs eenige ge- negenheid.
(87) De nog levende waardige grijsaard Mocamr-Tok’Nar was de eerste Japanner, die in de maand Augustus 1755 van Soojo naar Krafto overstak, de oost- en westkust bezocht en meetkundig opnam, en zoo den grond legde tot de aardrijks- kundige werkzaamheden van Manra-Rinsoo , van INoo-KAGIN en de tegenwoordige Keizerlijke astronomen; een werk geheel op de Europesche wijze ondernomen, hetwelk de teekenen aan zich draagt van volharding, vlijt en naauwkeurigheid.
}
( 258 )
Lien (88),en wat meer noordelijk tegende uitmonding van de zoogenoemde Amur (89), opent zich eene groote poort voor het verkeer van dezen noorde- lijken archipel met het vaste land van Azie, het= welk hier door de #roeger gemelde Sandanners bewoond is.
Het land Sandan, (zegt mijn vriend Tok’nar), ligt tusschen Korea en Mantschoe-Tattan. San- tan is eene nieuwere benaming; in vroegere
tijden heeft het wel Ztan of Kitan geheeten , het
welk roode wilden beteekent. Een Chinesche
dichter beschrijft hun aangezigt zoo rood als vermiljoen
(83) Alle twijfelingen over het bestaan of niet bestaan van de zoogenaamde straat van Tessai zijn uit den weg geruimd. Zij bestaat; in het jaar 1808 werd dezelve door Mamia Rinsoo bezocht en opgenomen; eerst kort geleden werd op nieuw, door eene commissie op bevel des Keizers van Japan, hare geographische ligging in lengte en breedte met behulp van Europische instrumenten , bepaald, en zij kreeg, ter eere des ontdekkers den naam van Mamia- . no-Seto (dit heet: naauwte van Mamia ).
(89) Amur is zeer waarschijnlijk niet de naam van deze rivier. De Chinezen noemen dezelve Kon-Ton-Koo; de Mantschoes, Segalin-Ulo (ulo heet rivier) ; de meest algemeen bekende naam van deze rivier schijnt Mankoo te zijn, naar het land, door hetwelk hij stroomt, Mankoo of Mangoo. Zoude hiervan niet misschien de naam Mongal gekomen zijn, en die van den opvolger des vermaarden Mongoolschen veroveraars Okrars; van JManku namelijk, ( misschien
Mankorgur, man van Mankoo)?.
t
(259 )
vermiljoen; eenander noemt hen Sikirok,datis,roode
menschen, en in de levensgeschiedenis van den Chineschen Keizer Fo staat : « Het roode volk » Kitan woont in het oosten ‚in de bergen Senpi, »in het landschap Z’joo. ”
Bij toenemende beschaving van dit land vlugt- ten deze wilden van de kusten en vlakten naar de bergen; (San, berg ; Tan, wilde ). Sandan wordt ten oosten en zuid-oosten door de zee bespoeld, en ten westen door groote gebergten bepaald. |
De groote rivier Manko stort zich aan de kust van dit land in zee uit, en bevordert de scheepvaart der omliggende volken naar het binnenland van Sandan en verder.
Het meer Kutsi (Hoga? maakt de landreis van Musi-boo (go, naar de stapelplaats der Sandan- ners Kindsi- buk en de stapelplaats der Mantschoes Deren (g1) gemakkelijk.
Te-
(go) Hier is-de plaats, waar de schuitjes der Aino's, San- danners enz. een eind wegs over land getrokken worden, om daarna langs eene kleine rivier, Fabu-Mutsi geheeten, naar het meer Kutsi ( Hoga?) in de Mankoo te geraken; hetwelk waarschijnlijk ook de Aino’s bedoelden, die La- PEROUSE hieromtrent ondervroeg.
(gr) Een wachthuis der Manischoes aan de linker oever van de Mankoo, waar gedurende den zomer een aanmerkelijke handel tusschen de Sandanners, Aino’s en andere naburige volken gedreven wordt.
) ( 260 }
Tegenwoordig zijn de binnenlanden van Sandan niet sterk bevolkt, maar de talrijke woningen langs de oevers van de Mankoo doen welvaart ver= onderstellen. Langs de uitmonding van dezen stroom
schijnen de huisselijke inrigtingen meer met die _ der bewoners van Krafto overeen te komen, de
rivier verder opwaarts daarentegen met die der Mantschoes, van welke laatstgemelden ik hier op= merken moet, dat zij met die der tegenwoordige Japanners groote overeenkomst hebben. Op hunne reizen langs de Mankoo en op zee, maken de Sandanners van eene bijzondere soort van daken
gebruik , Karia geheeten , en vervaardigd uitden _
bast van eene soort van elzenboom, waardoor zij zich op hunne vaartuigen, en bij het overnach- ten op de kusten, tegen koude en regen bevei- iigen (92).
Zij vinden hun bestaan in an handel met de Mantschoes, Aino’s, en vele andere naburige volken (95), en in de jagt, minder in de visch- vangst. Zij beoefenen weinig landbouw, en ruilen de granen als rijst, gort en gierst, welke hun
de
(92) Dezelfde boomschors wordt nog tegenwoordig door de behoeftige Japanners op Sikoks tot het dekken hunner woningen gebruikt. kt /
(93) Als Orofsko, Smerenkur, Sirun-Aino, Kimun- Aino, Sandan, Kordets-Ke, Kiak, Kara, Tdaa, Kiren, namen van volken, die Rinsoo op zijne resiì naar Deren
heeft leeren kennen,
( 261 )
_de Mantschoes op de Mankoo toevoeren, tegen dierenvellen. De Sandanners schijnen. weinig ‘beschaafd, en bezitten geen schrift; nogtans vindt men bij hen vele porcelein-fabrieken. De Japanners verstaan hunne taal niet, de Aino’s daarentegen zeer ligt. Hunne godsdienst schijnt _ niet veel te verschillen van die der bewoners van Krafto en Jezo, en bijgevolg ook miet van ‚de aloude eerdienst der Japanners; want zoo er bijzonder in het oog vallende gebruiken bij hen bestonden, dan zou mijn Japansche reiziger mij _dezelve voorzeker medegedeeld hebben. Hij spreekt slechts op eene enkele plaats van eene godsdiens- tige verrigt:ng.
‚_« Hier ontwaarde ik, ” zegt hij Cb zijne te- _rugreize op de Mankoo ,, « op eenen berg aan >» de regteroever twee groote steenen.van eene pgeelachtige kleur, volgens het zeggen der in- _» boorlingen oude graven, Wanneer de vaartuigen »deze steenen naderen, dan werpen de schippers prijst, gierst en andere vruchten in de rivier, » en elk een bidt met zamengevouwen handen, pen het aangezigt naar de monumenten ge- » keerd (94). ”
| Bij
_ (94) Dit gebruik schijnt wel hetzelfde te zijn, hetwelk de Japansche schippers opvolgen , wanneer zij hunne zoo hoog geëerde Kami-Kompiru in den tempel te Nago-Rokori ‘voorbij gaan. Hiervan breedvoeriger in mijne reis naar het Keizerlijke hof.
( 262 ) kk Bij de Sandanners vindt men, even als bijde Aino’s, verscheidene huisgezinnen onder één op= perhoofd vergaderd, welke hoofden nogtans tegen= _ woordig niet meer willekeurig door hen gekozen, _ maar door de Mantschoes benoemd worden, en den naam MZasata of Kasinata voeren (95). À De gelaatstrekken der Sandanners komen met die der Koreêërs overeen, even als hunne wapens, _ bogen, pijlen en pieken. Zij kieeden zich om trent zoo als de bewoners van Krafto, en dragen hun haar meestal los om het hoofd hangende, heên en weêr ook im vlechten niet ongelijk aan _ die der Mantschoes. h De vroegere geschiedenis van dit volk, de ligging van hun land, en hun verkeer met de naburige volken, door het maanden lang digt vriezen van de straat Mamia (96) begunstigd,
de door schepen sterk bezochte rivier Mankoo, wier armen zich diep in Azie verspreiden, en _ als de rijke bron van vroegere volksverhuizingen, ook naar het noord-oostelijk gedeelte van Azie _ kunnen beschouwd worden, verdienen hier eene naauwkeurige opmerking , dewijl zij aan de na-
sporingen _
(95) Het Chinesche gouvernement drijft hier handel langs de Mankoo, en zelfs een gedeelte van Sandan is aan China onderworpen.
{g6) Deze straat vriest van December tot Meart geheel digt; (mondelinge berigten van mijnen ouden vriend Tox-Na1).
( 263 ) #sporingen van toekomstige reizigers-een uitge breid. veld openen , van hetwelk ik hun slechts eene flaauwe schets geven kan.
Wij moeten ons ook herinneren aan een volk, Orotchijs (97) genaamd, hetwelk LAPÉROUSE te- gen over Seghalien (Krafto), in de baai van Cas- {ris aantrof, een rondzwervende, van de vischvangst
“en de jagd levende volksstam, waarvan dezegroote reiziger reeds zegt: « In geen gedeelte der wereld » treft men een beter slag van menschen aan (98); ” een volk rondzwervende langs de zuid-oostkust ‘van Krafto, en langs de zoo „weinig bezochte kust van bovengenoemde baai, als het ware ver- „geten, wiens karakter, levenswijze en inrigtingen “trekken opleveren, welke met die der oude be- “woners vande Japansche eilanden op eene in het oog vallende wijs overeenkomen. _ Hier schijnt mij nu de plaats te zijn, om eene ‘korte beschrijving der Japanners op te hangen, “juist zoo als ik mij dezelve, eenige honderden „van jaren. vóór-de stichting van de tegenwoor- dige dynastie der erf keizers, bij een dieper on- derzoek in de vroegste geschiedenis dezer natie, voor=
(97) De mij van eenen mijner vrienden te Jedo medege- deelde afbeeldingen, en korte beschrijving van dit volk, ‘aan de Japanners bekend onder den naam Orotsko-Zin, “komt in het algemeen zeer hade overeen met de berigten van \arfnouss.
(98) LarÉrouse, 1. c., tom. II, pag. 263, 5
mes
( 264 )
voorstel, waaruit zich dan, bij eene vergelijking van dit volk met de boven beschrevene volks- stammen , ondersteund door daadzaken wit de | Japansche jaarboeken, eenige gegronde veron- derstellingen en juiste gevolgtrekkingen zullen laten afleiden. Ook laat zich hier, uit de eerste sporen der beschaving van dit volk onder des- zelfs vroegste regenten, één minder gedrongen overgang vinden tot het verkeer met andere na- ten, bij voorbeeld, de Koreêërs, wier geschie- denis mij slechts in zoo verre bekend is, dat ik hen «alleen voor diegenen durf houden, door welke Japan uit de duisternis van den natuur= staat is gerukt geworden. | Gering in getal leefden de bewoners der Ja- pansche eilanden in eenvoudigheid en rust, door de mildheid van het klimaat en den weelderigen plantengroei meer en meer uit het noordelijk gedeelte derzelven naar het zuiden gelokt, waar de vruchtbare grond en de vischrijke zee de weinige behoeften dezer natuurmenschen in over
vloed opleverden. Bij eene zamenleving in on- derlinge vriendschap en hulpvaardigheid, bij eenen ruilhandel. zonder belang, kende men geene be- hoeften.
De alles bezielende Zon, en de als het ware bij toerbeurten met haar over de menschen wa- kende Maan waren de verhevenste wezens hun— ner vereering, en wat dezen in het rijk der
na
( 265.)
natuur ongewoons werkten, was voor deze _natuurmenschen verheven ‘en heilig. Het Sabeis- mus sproot, gepaard met het Fetischismus, uit de werken der natuur als zigtbare godheden voort. Deze godheden worden verondersteld aan de menschen dikwijls veel kwaad toe te brengen; zij roofden menschen en vernielden hunne werken ‚de benaauwde verbeelding schilderde hen als veel hoofdige monsters af; het bevreesde huisgezin meende zich, door vrijwillige opoffering van één van deszelfs leden,‚op bepaalde tijden, van hunnen toorn en het aanhoudend ongemak te bevrijden; daar vielen menschenoffers (99); en vermits men zoo de mindere godheden dacht te kunnen bevredi- gen, offerde men ook aan de Zon, de Maan, enz, _ Eene hut met eenig huisraad, (dikwijls slechts een hol), eene zelf vervaardigde boot, de noo- dige toestel voor de vischvangst, een boog met pijlen en koker, en een ligt gewaad uit boom- schors (100) of dierenvellen waren tot het le- vensonderhoud noodzakelijke behoeften. Deze voor het gebruik het meest geschikt te maken, was het begin der konst; dezelve het doelma— Ket en naar den wil der godheid te gebruiken, was de kindschheid van wetenschap en godsdienst, | Het
(99) Zie boven. |
(zoo) De tegenwoordige nog alleen tot feestelijke kleede- ren verwerkte spint van den bast van Dolichos hirsutus HCWV).
( 266 )
Het waren heên en weêr verstrooid levende huisgezinnen, in wier boezem het aandenken aan de voorouders, voor zoo verre de overle veringen daarvan gewaagden , diep en heilig bewaard lag, hen op bepaalde tijden tot fees- telijke herinneringen uitnoodigde, en hun leerde, de waardigste leden uit hun midden bij het overlijden zóó te behandelen en wit te rusten, dat zij weder in den kring der aan gene zijde van het graf levende vrienden konden worden
7
opgenomen.
De onstuimige zee, “waarmede zij meer en meer bekend en gemeenzaam werden, en waar— aan zij zich gerustelijk toevertrouwden, wierp nu _ en dan schipbreukelingen van ‘het eene eiland van dezen archipel onverwachts op het andere. Deze schipbreukelingen groeiden aan tot ontel+. bare huisgezinnen , en poogden de andere reeds | vroeger hier gevestigde familien te verjagen. Zoo ontstonden twisten, oorlogen, enz. |
Op dezelfde wijze werden schipbreukelingen van China en Korea, “waar de beschaving des verstands en der zeden reeds diepere wortelen geschoten had, naar de kusten van Japan ge= slagen; doch dezen waren nimmer in zoo groote menigte , om bijzondere horden daar te stellen. Zij verloren zich veel meer ongemerkt onder de. meer en meer toenemende bevolking dezer eilan-
den. Nogtans. slopen, naarmate deze schipbreu- ke-
(267 )
elingen- als menschen van meer beschaving zich onder de overige bewoners vermengden „ met hen ook ongemerkt vreemde zeden en gebruiken in, en betere begrippen omtrent het verkrijgen zoowel als het aanwenden der levensbehoeften , met meer gemak in de huisselijke inrigtingen. ‚ Op deze hoogte van beschaving vinden wij onze Japanners vóór omtrent 2500 jaren , wan- neer ZiN-Mu-Ten-Woo, een tijdgenoot van den stichter van het Romeinsche rijk, onder zijne landgenooten één rijk vestigde, en zegepralend van het westen naar het oosten en noorden de Japanseche eilanden doortrok.
Nog langen tijd na Zin-Mu werd. het ware gedeelte van Nippon en Sikkokf' door een wild en onbeschaafd volk bewoond, en de jaarboeken der Japansche erfkeizers spreken dikwerf van mep met oostelijke wilden, nog heden be- ‘kend onder den naam van Aswma-Jebis (101), en
mmm _ (ror) De Keizer Kar-Koo-TeNoo zond zijnen zoon naar het Rohsten en noorden van Nippon, om het wilde volk aldaar te Ì beteugelen, (t1o jaren na Canisrus); en nog onder de regering ‚des Japanschen Keizers Horrka-VVA-TeENNoo, (1067 jaren na S Crmistus ), vocht de veldheer Harsi-Marraro negen jaren lang in het landschap Oosjuu (hierdoor verstaat men het noordelijk Nippon), tegen de bovengemelde Asuma-Jebis. Buiten deze oorlogen meldt de Chronijk, vroeger en later, é „nog verscheidene worstelingen met de wilden; en nog op den huidigen dag noemt men de bewoners van Jedo, ei
tenderwijze , Asuma-Jebis.
( 268 )
en het dikwijls veranderen van de keizerlijke residentie bedoelt niets anders, als door nadere aanraking met de betere volksklassen, de ruwe zeden onder de oude bewoners van Japan meer en meer uit te roeijen 102.) , % Reeds in de zesde eeuw stond Japan met Ko- rea in een politiek verbond (105), en eenige eeuwen later ontstonden er ernstige oorlogen tus schen beide volken, welke tegen het jaar 24g na CarisTus, na het bouwen van grootere vaar tuigen , meer algemeen werden, en het verkeer tusschen beide landen, in vredestijd zoowel als in oorlogstijd, legde ontegenzeggelijk den grond van alle beschaving in Japan. Uit bouwvallen / wil men zelfs het verblijf van Koreische vorsten _ op Japan opmaken (104); en de verwoestende oorlogen tusschen de vorsten der drie voors naamste landen van het tegenwoordige Korea
laten
* + 8 |
(to2) Bijna elke Keizer veranderde zijne residentie in vroegere tijden, '
(103) In het Zoste jaar vóór Crnisrus kwam een prins | van Korea met groote geschenken naar de residentie van des, Keizer Suinin TeErNoo. Beschrijving can Korea door _ Krr-Mura-Lremon, Jedo 1750, K
(104) In het jaar 475 werd het vroeger in drie provincien gesplitste, en onder even zoo vele vorsten verdeelde Korea, namelijk Korai, H' Juksai en Sinra, tot een enkel ko- Dingrijk vereenigd, waarbij hevige oorlogen tusschen de bo-_ vengenoemde vorsten plaats grepen. |
( 269 )
Jaten zulke gebeurtenissen wel als mogelijk denken.
{Hier zow men nu een’ tafereel van de vroegere bewoners van Korea moeten ophangen, ter meer naauwkeurige aantooning van eene zeer waar= schijnlijke verwantschap, zoowel met de oude Japanners als, met de meer genoemde volken van het noordelijk gedeelte van dezen archipel; en het vaste land van Azie langs de rivier Manko. De Japansche geschiedenis gewaagt nimmer van hen, zonder de klaarblijkelijkste bewijzen eener reeds ver gevorderde beschaving. De geschiede nis der Koreërs zelve is mij slechts in zoo verre bekend, als dezelve de vroegste oorlogen met Japan tusschen de inlandsche vorsten, of met andere naburige landen verhaalt, en wel in eene taal, die altijd eerder het denkbeeld doet ont- staan van eenen hoogeren, dan van eenen lage- ‚ren graad van beschaving van dezen Mongoolschen volksstam. Maar ook de beschaving dezer natie ‚kwam uit China; en laat het zich niet denken, dat voor de hea stralen der verlichting van _ het menschelijk verstand, de wilden dezer stre= ken in het noordelijk gedeelte van Azie ge- vlugt zijn, de daar zelfs reeds met de woon ge- vestigde broeders noodzakende, langs de boven aangetoonde straat oostelijk en dan zuidelijk _ nieuwe woonplaatsen te zoeken, door welk ver= _ huizen ligtelijk een volk var herders im visschers … en jagers kon omgeschapen worden?
Het
( 270 }
Het tegenwoordige Korea (105) [Korai], het- welk, zoo als-gezegd is, bij deszelfs naauwe aan
raking met China, het schrift, de godsdienst, de zeden en gebruiken, ja zelfs de taal van dit land.
” nn - B
meer dan eenige andere natie heeft aangeno men, levert ook heden nog blijken aan zich op van
verscheidene aan de bewoners van andere nabu-— rige landen eigene teekens; bij voorbeeld, van de Sandanners de gelaatstrekken, het voedsel, veelal melk en _ ossenvleesch, wapens, bogen
van buffelhorens gemaakt, geheel en al gelijkend.
naar die der Sandanners, vrijheid der vrouwen,
vaartuigen gelijkend naar die welke in het noor=
den des archipels van Japan gebruikt worden „
en waarschijnlijk nog vele andere higt te on- derkennen sporen, overgebleven van hun. vroegst verkeer, en die bij nader onderzoek van het
grootste gewigt, en. de belangrijkste. gevolgen zijn kunnen. Op kleeding en alle voorwerpen:
van weelde moet men hier in het geheel. niet
vertrouwen , om bewijsredenen daarop te bou wen; deze zijn bij de Koreërs waarschijnlijk van.
de Chinesche dynastie der HAN overgenomen
(106), even als de hofkleeding der Japansche- erfkeizers insgelijks uit China is ontleend ge Wor-:
ee
(to5) Koraf wordt van de Chinezen T’sjoo-zin genaamd. (x06) M. Martinus, 1. c. pag. 350.
( 271 )
worden, onder de regering der Chinesche kei zers SruN-Soo en -GEN-Soo (107).
C. Zijn de Japanners eene natie gesproten wit de vermenging van verscheidene Azia- tische volksstammen,
Deze vraag is reeds ter loops op de eene of andere plaats dezer verhandeling opgelost , “wanneer men door dezelve de tegenwoordige bewoners van Japan bedoelt, waarvan ik gaarne toestem, dat omtrent het derde gedeelte door de menigvuldige aanraking met andere landen sedert Zin-Mu-Ten-Woo tot op Tarko, van het naburig Korea, en China, en alle die landen, tot welke hun scheepvaart zich uitstrekte, af- stammen. Ook heb ik redenen, om te veron- derstellen , dat de Zu - Kiu — eilanden grooten- deels door Japanners zijn bevolkt geworden, en dat zelfs verscheidene eilanden in den stil- Ten oceaan van uit J apan eene verandering hun- ner bevolking hebben bekomen, hetwelk niet overdreven zal schijnen, wanneer ik de dui delijkste kenteekenen eener bestaan: hebbende gemeenschap tusschen de Japanners en zelfs de oude bewoners van Peru en Grenada, enz. | aan= NN Ne
(107) Omtrent 7oo jaren na Craristus,
( 272 }
| \ aantoonen kan (108). Zoo hebben wij. dan op _ deze wijze wederom gelukkig een lid der. ket- |
ting gevonden, die niet alleen onze Japanners naauw met de Tartaarsche volksstammen van het noorden dezes archipels en het noord-oostelijke Azie vereenigt, maar die zelfs de bewoners
der
| (108) Arrx. von Humsorpr zegt reeds: « La forme de gou Pvernement, que Bocrico donna aux habitans de Bogota, pest très-rémarquable par lanalogie, qu'elle présente avec »les gouvernemens du Japen et du Tibet, Au Pérou les In=
„peas réunissaient dans leurs personnes les deux pouvcirs,
Ì pséculier et ecclésiastique, Les fils du Soleil étaient, pour ainsi dire, souverains et prêtres à la fois. »Vue des cora}
lères , tome Il, pag. 225. De Carita, der getallen hij
de Mueiisees
te kennen, en de dada set willen zelfs in de pen getallen î uitdrukkende karakters ( signes hiéroglyphiques, Hums. Je eenige gelijkenis vinden,
BENAMING DER DAGEN,
Bij de Muijscas, Bij de Japanners.
De Eerste, Ata _— Tsuitats, „ Tweede, Bosca — — Futska. \ » Derde, Mica —_— Mikka, ; | » Vierde, Muihiea —_ — Jokka. i » Vijfde, Hiska —_— Itska. Á » Zesde, Ja —_ — Muika.
» Zevende, Cuhupgua Nanuka.
» Achtste, Suhuza ——— Jooka.
» Negende, Aca _—_— Kokonoka, { n Tiende, Ubehihika Tooka.
2 Twintigste, Gueta —_— Hats'ka.
( 275 )} i
der nieuwe wereld met die der oude nader schijnt te verbroederen; en hiermede is dus ook de laatste vraag: zijn de Japanners oor- spronkelijke bewoners (aborigines)? genoegzaam afgedaan.
„De Japansche taal staat niet eenzaam meer onder de Aziatische idiomen, en het gunstig voorgevoel van eenen ALEX. VAN HuMBOLDT, dat mogelijk nog overeenkomst van dezelve met
eenige OKEE A EEE EEE Tsuitats wil zeggen: weder verschijning der maan (eerste
kwartier); de overigen van 2 tot rozijn te zamen gesteld uit de zuivere oude Japansche grondgetallen met de syllabe ka, welke dag beteekent. Huts'ka wilzeggen: dag der verminde ring der maan (Hazui). Eenige dezer benamingen gelijken ontegenzeggelijk op elkander; bij anderen laat eene gelijkheid zich meer of minder aantoonen, wanneer men in het oog houdt, dat de klanken van de klinkers o en u bij de Ja- panners, Koreërs en andere noordelijke volken van dezen archipel dikwijls onmerkbaar in elkander smelten, dat dik wwijls voor f staat, en dat beiden de plaats der labiales vervullen. Zoo kan, bij voorbeeld, uit Tuts'ka, Hus'ka, Buts'ka, Bos'ka geworden zijn, enz. Bij muika schijnt eene verwisseling vzn plaats geschied te zijn (muts is zeker zes bij de Japanners ), Dit maakt ons ook: opmerkzaam op het Cuhupqua en Kokonoka der Japanners. Ook kan ik híer aan den Heer ArEx. von Humsorpr mededeelen dat zijne pre= tresse Azlique, geheel volgens het gebruik der tegenwoordige. Japanners, op hare knieen met een achteruitgezakt ligchaam rust, en dat hetgeen hijgvoor derzelver voeten heeft aan— gezien, de op de knieën steunende handen zijn, terwijl men de beide voeten met de toonen tegen elkander gekeerd (even als bij de Japanners) duidelijk aan de achterzijde van het bust erkennen kan.
( 274 )
eenige andere mogt opgespoord worden; is, ter minste volgens mijne overtuiging, vervuld, te meer, wanneer de uit de aangehaalde taalkun= dige bijdragen van Japan, Jezo en Korea openbaar gewordene onderlinge overeenstem=" mingen een gunstig oordeel mogten vinden bij eenige var onze dieper in de oostersche letter—_ kid ingewijde geleerden; en voornamelijk die van Mantschoe Tattan, vermeerderd met de nieuwste ontdekkingen van sommige alom bes keude philologen met mijne breedvoerige Epi- tome Linguae Japonicae naauwkeurig mogten worden vergeleken. De onmiskenbare sporen van de oude Sintoo- godsdienst op Japan, ook in het noordelijk gedeelte van Krafto reeds voor achttien jaren gevonden, een eiland, hetwelk door Japanners _ naauwelijks sedert veertig jaren is bezocht ge= worden , maken opmerkzaam op een verkeer, hetwelk tusschen onze tegenwoordige Japan-_ ners en deze noordelijke volken moet plaats il gevonden hebben. Bij eene onderlinge ver dl gelijijking der zeden en gewoonten dezer vol ken bemerkt men zeer * duidelijk eene, verwantschap derzelven; gelijk de kunsten en_ wetenschappen der Japanners bij een naauw- keurig onderzoek van derzelver tegenwoordigen staat ontwijfelbaar eene overname derzelven van
China, en wel in de latere tijden, aantoo= | nen
( 275 )
toonen; en zal men derhalve niet met even veel waarschijnlijkheid durven aannemen, dat de bevolking der Japansche eilanden van. het noorden gekomen zij, als het bewezen schijnt dat de beschaving des verstands en der zeden van het zuiden uitgegaan 1s.
Ik heb met opzet in deze verhandeling verscheidene , bij den eersten opslag dikwijls beuzelachtig schijnende daadzaken, aanmer- kingen, ophelderingen en vragen laten in- vloeijen, om als steunpunten van meer belang- rijke onderzoekingen en bewijzen van belang- rijke stellingen te kunnen dienen; en het zijn voornamelijk de voortreffelijke werken van eenen ALEx. von Humsorpr, KrLaArProrn , Marre- BRUN, VON SCHLEGEL, VATER en andere geleerden, voor welke misschien in deze regels eenige gewenschte, tot hiertoe ontbrekende be- wijsgronden zullen gevonden worden. Ik leg derhalve deze fragmenten in de handen dezer geleerden neder, herhaaldelijk verzoekende, deze op de eilanden van dezen archipel en langs de kusten der naburige landen zorgvuldig verza- melde bloemlezing met eenige toegevenheid te behandelen, en onder hunne veel vermogende bescherming te willen nemen.
EINDE,
aber hb oere ° erteebrdne dater hd
5 sh) AE ) $
ke
MEN CMOS EUR Me boh ii lettd
k i ak 0 „ p d KE nelis telnr ak MER AG: EL vant albe
* Ë ret
{ ’ It, al 09e : db mn enitmde NED BEM EEV RAEFAD fe be
btorhe vaart eatssnkadin he D vchgëreen, oo Goro Ahh aten al dr
r
_ Je … i Ke EN
dik. En Ar EE ARO ARDOER TED ON asbtont. ‘
; d EO EAR A PRD END iv, East HEEN edel beek
ett] ah batt Mlt! pent oei U EEN 00 RRRS ANS Tees posted ord £ Ak k en rel 7% Dee atie att | _ Ek nl p pn x ' er SMETS } ihn of} SUN 4 CRF 5 DL Phi Ir EARN „1 ef, e 1 p ef Ì Pin … - ef LD 4 AE _ } Ha é IE grt tm HITS A ONT nne ds ed di Sf par / ded je Sj RUE Khatib EDEN OOTES IT RAPEN
viii en Bibra kt ke elk oeh ned ent beb AW rn (0 /
wenste, BOA SRR or MER Words ati
„
| id n Ì = nan Pty se pe ® d VERL EDEN TA ATEN en ECMT € RA) ‚N
af at Li ka bb rben ov Degand op t- EEN | kt opd mn rrbeenky p „ii Ak Ad ARIA 20% WEEER AE eh terde ee VARARS eu
bie ‘ OI OE POE Tie ms ed sr 1 ENE gado og on TAN ZROIR Dito „Vi
p ’ t _ & Ee € é wartin! gobrtmdie Sbn merndriden grieten GeRAND
half Aita anrtsact RG Nn An oee eh ’% - Ki jp DA - | Ar Beld IN Li . 4AP COSTA EEEEE LE VAAG
1 PANTA a j Pers j pm TO art € 15 UO PERRE TRS „vd
ei ve @, 6 Y Á An L ; ë
1 ot jan IN zt beke Hi Vh, EN DSI SS 4 en heiÂd Uri JRR E 6 4 ,
bisskrerw pbo tf parse oee palosd nt ST
‘ % DE 4 bf Ni Sire van rde dabu steunt ea ER «rv TAL
han
t beer Cohens rrrkartehnaj EJK: vO oort
Er M « ‘
Ù d Et f eed Ì ’ he « _ Î „8 | 8 d ide ‚ PACEE na _ » AN
ALGEMEENE BEPALINGEN GETROKKEN UIT EEN VERGELIJKEND
ONDERZOEK VAN WOORDEN. UANESCHOESTDAT TAN:
\ Koua nialmate i Û Sendatte okië dete ottose-iwo tadsuncta ale oume tontehi poure seme fuf-
De Voorden . dezer talen zijn zelden uit eene, meestal uit twee lettergrepen zamengesteld . . ., , culahapi Nuper in mare navigans phocam quzsivi » . EN amide ls?
Ame, celum; Hite, homo , =
zijn zonder geslacht, worden menigvuldiger in het enkelvoudige, dan in het meervoudige
Hito-Aito, homines; sive Hito-koto, quïvis homo; . … Hehe-Si, femine …. . .
gebruikt; in het laatst gemeld getal worden de woorden herhaald of van eenige bijvoeging
De zelfstandige en ' nt Ane, Er À Ga, (nom.); zo, (gen); ni, (dat); voo, (accus.); joor, (voe). | J‚sive ni (gen); de (dat.); be (accus); tshi (abl,);
voorzien; de naamvallen worden meestal door een leltergrepige partikule gemaakt, aan
Ì el 5 Hi-no hikari, Solis radius ….....e. . f Apka-i etchen,, ceeli dominus . ..... het einde der woorden gevoegd, de tweede naamval of genitivus gaat altijd vooraf . .
Utsukusi onago, pulchra feemina … Sain-hehe, bona femina. „ ...
maken den wergelijkenden trap door het aanhangen cener particula aan het einde van het | Kono-tsjawan-wa kono jovi futoi . Mantchoe kisoun nikan kisoun teki teha „ …
naamwoord of het voornaamwoord, beteekenende dan: Hec patera hoe poculo major Mantschu IIngua illa chinensyum facilior . „
De bijvoegelijke
hamwoorden . den overtrefenden twap door het voorzetten van zekere particula, beteekenende even
Fusi-no Jama-ga fsi takai . .....e 0 Ere nialma oumesi ketonken „ . . .
Kusdarousss gentiaan sallus
Hitots, 1; flats, 2; mits, 3; jots, 4; itsuts, 5, . .- Too, ro; hatats, 20; momo, 100 . . . . . «
veels valsshet- bijwoord: Zeen > eee eee Ee Hic homo per quam eruditus . … . ...
zijn als grondgetallen oorspronkelijke woorden. van Een tot Tien, ook T'wentig is oor— Emou, 1; tehouo, 2; itan, 3; fouin, 4 « «
spronkelijk behalven bij de Koréers, wier getallen van Chineeschen afkomst zijn; verder Souhteha, 5; tsouan, 10; orin, 20 « … « »
honderd duizend enz: nitgezonderd bij de Jezoërs . … «0e ee ee ee
5
Zij zijn zamengestelde woorden van elf tot negentien enz. in het oude Japansche en het Jezoische zijn de zamenstellingen breedvoeriger . . « … « «ee ee ee De Voornaam- woorden … … »
zijn dadelijk of werkend en hebben drie tijden door verlenging van den uitgang gemaakt. a, de tegenwoordige; 4. de verleedene, doorgaands met den uitgang a 4... .o c, de toekomende tijd, uitgedrukt door verlenging van den tegenwoordigen tijd . . . Ie $ , B De gebietende onderscheiden zich door kortheid des uitgangs, met bijzonderen nadruk De Werkwoorden
Ml alone ode OEE oo 5 dû 5 de
De Talwoorden.
Tangou, 100; Mingan, 1000 „ « - … « «
Too mata hitots, too mata flats, 12 « . „... Tsouan emou, z1; tsouan tehour, 1a . . …
Hatats mata ilsuls, 26; mu-sozi, 60 . . - « « …« . f Orin sounteha, 25; Ning-tehou, 60 . . .
Wataks, sive mare, ego; anata, sive omaë, tu „ - . | Pi, ego; Si, tusi,ille „, ...e..e
De persoonlijke «zijn een of meer dettergrepige woorden, maken in het Japansche en 8 8 Kare, sive ano Jito, ìlle; wataks domo, sive warera, | Pe, nos; Soue, vos; Tehe, ill 30 5 nf
Koreische een verschil van rang (teekens van fijner Zeden) en de derde perzoon is dik— nos; analagata sive omaëgata, vos; karvera sive anohito— wijlsOMSCHLEVENRS vree REE ES ne Te ede ee EE AE MER De bezittelijke worden door het aanhangen der eìndiging van den genitivus gemaakt en ei WVataks-no , meus; anata-no, luus . « » Mini, meus; Si-ni, tuus « « « … … « e staan altijd voor het zelfstandig naamwoord , ‚ - « « « «oe ne ee
Wataksno altama, caput zeur "ee «te * «| Mi-=nt morin, equus meus. » … . « «
Houlampi, lego; Kousourembi,
Utsuskverbero Weke eat ee eene
Utsita, (preterit) . … « « « « « « « « « « « « | Houlaha, (preterit.) - - « «es e+
tsp to Eure) Be eee enen (Ro ulacatpn (Fu lur,) mene
zijn lijdende, en hebben insgelijks drie tijden, door verlenging der uitgangen gemaakt, | Utaouru, verberor „ « « « « « « + « « - « « «| Houlapumpi, legor . « … « - - «ee
die dikwijls bijzonders een lijden aantoonende hulpwoorden te zijn schijnen, namentlijk | Utavefa, (prveterit.) « . eee ee ee
Wide on Weison lil 5 SR so SLA ed Bad aa A ee UE OTN PERRIER dar oee oee on
Wig ved Aes aanoHaadgesdssnall koke gi amb eg on ea
staat bij de Jezoërs het voornaamwoord voor de onbepaalde wijze ‚ . « « « « « «| Utavero, verberate , ‚ « « … « «se eee
UGA NNENE 5 oa no oddDo eggs kkn odnates ga
De verbindende wijze wordt gemaakt door achtervoeging van de particula, die dezelve f VVataks-ga sove-wo, miru joni …. ‚ » « « « « « « f Kenetehi, tetentere . ... eee
Ut ipse videam » « …n n n n e e e er k QLGTOIS CAM on en ee en ee
regeert. Fe ajntierne Kers telde a ce 4 Met Tate ele enke te ke eee RE
Utanu, non verberos utanu Zeatta « « = « « » « « | Houlahaku sive hoularakoungue, non legì
De Negatien (ontkenningen) worden aan het einde der werkwoorden aangehangen, en
veroorzaken dikwijls eene verandering in de vervoeging « « … « Utavenu , non verberor; utavenu teatta, (preterit) . . | Qucilche akou sive oueileve kungue, non feci;
De hulpwerkwoorden worden niet dikwijls bij het vervoegen der werkwoorden gebruikt, | Aru , esse; arita, (preterit.); aroo, (futur.) — … … …f Sí, sive pimpi, esse, pike; prelèrit. ; pisire, futur.
hebben dezelfde vervoeging als andere werkwoorden; de onpersoonlijke werkwoorden ko- | Ame-ga furu, pluit; verbat, pluria decidit , .. ..
| onbepaalde wijze is, uitgezondert bij de Mantschoe, gelijk aan het presens indicativi.
men zelden voor, en de bij ons gebrutkelijke worden omschreven ee «es ' « « | Kami-no riga naru, intonat … … - … - ee
Ni, ad; to, eum; nicote, quias jooni, ut. - - - « f Tahame, si, tetentere, quia « « « »« «
| é staan in alle gevallen aan het einde der woorden, op welke zij betrekking hebben , zon-
Kenetehi tetentere ee re te a Mel Le
: Jokka maeni wataks-wa desi-to, jamani juita . « der eene verandering in dezelve voorttebrengen … … „ .:
Quamvis Bam, . ee se ee
De Voorzetsels „
ee
Quatuor ante dies cu discipulis in montem'aseendi
mg maanen:
JEZ O0.
Ofunaki adsui kata rewa unewo istan . « « … «
Nuper in mare navigans phocam quzsivi
ORO EE
Kikita, celums; sisjam, homo * „ .. Heroki, piscisvac piscis … … . ese Ta, (dat); ze vel be, (accus.); Kari, (ablat.); Koro, (gen); Tsisí kots, domi curia . . « .
Jupuke asjuru, seditio vehemens …
Tanbe kari horokasju
Hac re facilior … . .
S'nepp, «5; tsupp, a; repp, 3; HGe ook ne Asikarepp, 5: n'ambe, ros hots, do . ..... 6 Asikini hots, roos id est verbat 5 et 20, . .,..
Sinepp ikasima (adde) wanbe, 11; tsutsupp ikasima wanbe,
ra; asikirepp ikasima hots, 25; re-hots, 60. ....
Ku, ego; i, tu; iki sangur, ille; tangur, hic .
Ink’jutan, vos; inkianguru, ili? , ..
Kukoro, meus; koro, tuus « .. ...
Ikoro, kotan, domicilium . . .....
rtaikafverhero fte eee ee Sitar wat (preterit Meenen an een Sitaiki-rusjui, (futur.) Sitaiki=anrko,sverheron) fien en a Sitailkianfwa, (preterit))) … … en ne ne Sitat aki annangora, (futur.) . » op dt don J, (tu) sitajki, verbera! hokure, veni!l ‚ ‚ « « …. J-sitaiki anki, verberate, . « * « … « «ee
Sitaiki, verberare; Iku, bibere . « «a.» ee «
Anbeneh wants: kisses neee en tn ae Te
OVAA 5u eon Or 107 450 rs "OP De Gr oo Eh
ED Me 0 GEE Ar OT NRE Bon DDG Gr vg a wo Ad
An, esse; anna, preterit,; anankora, futur, « … « « Asi, factum est, apto, ast, pluit, (verb. pluvia facta est. Kanna, kamui fumi, intonat (Deus) . . ‚ .
Ani, cum, kusju, propter; Jakka, quamvis © „. -
Tanbe kusju, tsìban? adsui kata « «. . e «
« [Propter hanc rem, cum nave, in mare … . . * »
TTT
KOREA
Dscepta jag'tsung juikadhaï kuuraru dsadsasopnoi,
Nuper in mare navigans phocam quesivi,
Hanal, celum; savam , homo, Savam mata, homo, quivis. J (dat); ru (accus.) ; ísja (abL} 5
Hai-nanta, Solis radius,
Koon keetsip , pulchra femina,
Ji poai jecisja ii ts'oosa Kal'ta.
Hee patera hoc poculo major,
Ji San idseeir nopta,
Hic mons perguam altus,
Jur, r; i, a5 san, 3; sa, Á; 0, 5. Sjiib, ros J-sjiib, go; Paik, 100, Tseen , 1000,
Sjüb? Jiir, zr; Sjiib’-i, za.
J-sjiib-o, 25; Nuiuh-sjiib, Go,
Nai, ego; dsanei, tu; dsee saram, ille,
Unrituung', nos; nunhoîtug , vos; dsee-nom , ille.
Kogu, tu; (ad superiores) dui sive kuu-dui (ad inferior). Na-f, meus; Kog'i, tuus-
Nai tsip', domus mea; Kog’ë marii, equus tuus.
Tsjidsja, verbero; dsuukiru, interficio.
Psjiuta, (preterit).
Tsjin. (Futur).
Tsjid ploi? verberor; Dsuukurzonii , interficior.
Tsjirinta, (praeterit.); dsuukuzonta, praeterit.
Tsjirintos (Cutur,) dsuukononkapo (futur.)
Tsjra, verbera!
Tsjits ’kaihara ?® verbevate.
Tsjidsja, verberare ; dsuukiru, interficere.
Ponontos ‘aja,
Ut videam,
Tsji, dsjì ani hawo, verbat. verberare noli.
Tsji, dsji ani hajaats'oo ; (praet.) Tsji-dsjii antkapo, (fut.)
Its ‘samnai, esse; its 'somnoita, fuisse; itsurtots ‘haja, fut, ‚ , id id
Pjii kowo, pluit (pluvia fit).
Pfeck njak suroi Aaja, tonitru sonus fit.
Katsiko, eum, kitstei, ad; irihani, quia,
Pai-ro,
Cum nave,
ANMERKING, De bouwstoffen tot deze tafel zijn genomen, tot aanwijzing der Japansche taal uit mijn Epitome lingue Japonice; der Mantschoetaal woordelijk uit de in de gedenkschriften der Missinairs te Pr su Nn, (Memoires concernants etc. etc. Tom, XIII, pag. 59 — 75 ingeslachte Grvam-
matica dezer taal. De Jezo of Aino-taal heb ik gedurende mijn verblijf te Jepo met den meer genoemden waardigen MOHAMI TOKNAI bewerkt; de Koreische taat heb ik door eenen kundigen Ambtenaar des Vorsten van Ttusima, die wel jaren als Tolk op Korea heeft ge
diend , doen onderzoeken; mij ook zelf met Koreers daarover onderhouden. De Japansche en Jezo woorden zijn getrouw naar het schrijf en taalgebruik der Japaners, en de Koreischen naar eenen sluitel tot het Koreische schrift nedergeschreven. De schrijver daagt alle Philologen
en Reizigers tot eene strenge toetsing, Verbeteringon, en aanvalling der met willen opengelatene plaatsen dezer Tafel uit,
d gran oe ilp ad hidde Bn U 56 Aal Ji 4 oer uz markt aa 4 | Kadi»: WREE
Ld Le
ONTVAN ALOREIMO vista VED
». k rn remetge
_ Kk iô Pereda! ers ee bard tt dap Mee aol aint ostarieess
je DN Ki erf à à ueh J Nr 35 ‘ » _ MAS ie he _ al in Ln * p 4 _ _ Ka | 7 N ft, 5 2e - é ' k 5 % dake Ak Bens “, à 5 MRI Rn k d e in (EMEA airraw Miomterg T4Un0T MZ n
k d r b « ke ee Sk . . 4, gris hfshis staa val at sl iebed vá is dl 3 bd
4
pu Ô b j
K € 4 de A
A bat tet nalietnttEAted ; HIE TI AE Het
h >, « B] 1% 5 ei we hars dbi te AoBTs biker 7e 0
> 48 ú 1 . Pv al Î t 4 et É pf ads nn À _ tn nn mee «li EB ten vn se Dn Rn ir ‘ kr ‘ j « 2 A . Dd ‘ iin eh pe t à 4 . wl oon qu asSestdjkenr se a05. GINI 4 _ d é
| 4 j 4 TW nrs sreroor bof Ye br ruowe argsa © E) AG ionen: eN N |
N p bie gee < postee Dn | TUUT d á ve ù eN Pi 4 ai} ooh ged sbat Dat: 373 As ak e “an EO ELL EE
Es e | brood w 5 Bie
ad ef N ó » „ aa
en re ve
ad
ders: verige vermin ata Bij
geregen
4 + Ads . je te 23271 A oh : id Kar ent d xn ag
vee hes sbr oer git had, or steel bsodsard
é nabsgetnin kt a%
É - z f Pa a] * % Ei p he Ùs Sh Af N / k IR ad er aobrsoore sbÂniergaasdis, zijn Wb 5 À | yer bd RE Uv rn ahd En RE 1 0. e Vd oge iinteasmen Al, atis vdaziassl Fy padt mj Lif $ RE dd é 5 PSS ze he p d pr EE a ee En tn Ee En EE De a _f
’, hak U A
Zats » Nitsi. ij Hi. Wadeta. Nek. Koi. | Mok. ee . Í Kunnctsupp. é k | KEE Antsikarotsupp. Tank Otsuki, mm | \ NG Lup. Hosi. Ster. Kelk os,
CHIN 4. MANTSCHU KRAFTO
KOREA.
MANTSCHU | KRAFTO
K O GEEA. HEA GIL en JAPAN. | LIUKIU. Karakter. Chin. Klank.| Jap. Klank. SANDAN, JEZO. ;
JAPAN.
LIUKIU.
en en SANDAN. JEZO.
|
Kukita. Ame
[mmm = [mmm [mn Ten.
Hemel. ee erika. T'si. Aarde. Toi, Tsutsi. Oor, Zi. | 8 Vuur Buik. Í Too. Pai. Water, Voets Tsuwo. Pjat RKuanbe. EEE Beni Vaorhoofd. Uweni. Nima Wind. Tsuwu, Baard, (knevel. N ze Sui, arassji. Lucht, E Bie Swart. He Î 4 Koomjuun. | Jaar. | Berg- Kimita Kimoro. Veld. Noo: vert Nu. LOER Ai. Ó Surag Itsukusimi. Hoogte. ma pnt T: 5 'akasa / Smart. Bin. Aspulr. mnd GE ; De Zee. Wumi Pl TEE ij ä hin. en lotoke kanus Bu: Watadsumi ( Cod, D'sin Sljin Kami God. Kame Kanus. PEG Aj sintoo God. Mi ie (Water) dns: Heer. Kin. Kur Rivier, 5 Kawa 1 ar | Bets’, Ken Eeten. Dsuu. Mook'juur- The, eeten, ee A Ik, drinken.
Boom. Ki, ÚN Slapen: Muis Nuwpesrs
ee
Bosch 5
hr. uuspukr. Hajasi Lagchen. S'jao, Uus'junoo Boombast. A 5 z 2 Moku-hi- Kospih. Nigafukar.. Kinokawa- Wf Weenen. Ri. u le uwo. er enn mmm B |<
Steen. Seki. Strak. Stiuma, (Nn j juma, Is. W Loven. Wo. Savasta mess ennn We wann mm | | mmm TE EZ Rots. Gan, Iw. E a Gupune, Tha úl Sterven. Sun. Dsuu-Kjuur- A Plant, “Wataks. Ware. Visch. ia Uwo H 5 Koga ; ad superior: Amata. cij. Dsij. Dui, ad inferior, Det nm Vogel AN Ek ki K £ Tsikaf. mori 5 Ri Dsjoor savam. Ikisangur (ille) are, © NE ij ee Se W Lb Kri ADE LE Tanguru (hie). Anohito: Gans. nd nn een | NS bennen WEE : 8 En taksdomo: Basikoro: Gi Wij. Goworten. |_Gohai. Uuritsjung. Warera. Brood NN dn DTE pn = eee ki, N natagata Pan. | _ Gijlieden. Dsiicten. | Hihai. Nunhoitug. TE of Omaëgata: mmm | fmamm ee je nnn eenn eemmensntenmmmmad Voedsel. 8 K of je. he Ae STe: Dsjooi-nom. \ arera Kuimono. ) Zij. Bii-ten. Sjohai. Di eenen! Inkianguru. Anihitotats. Vleesch. SE EN (eN Sisi Ja. Ta. Tak. Tab’. | | mn \ mn Been, en Fujo. 2 Hone. Neen, rekende Se Anij. Bloed AN WJ Een. m Its. nn nl Zwijn Tolatsji. aas Run. Zi. EN Hond. Kai. : Tsappo Re B Te, NT D Boot. Pai pens! ù Vier: Suu
Asikinepp. Asikine.
Tsji. Twanbe. Iwan.
Aruwanbe.
Wonoko. Okoga.
Tsubesjambe. Tsubesi.
DEED
Kjoodsjib.
Vrouw Kjeedsjib.
Oinago:
Za RSS
Vader. FEAR E Sinepsjanbe. nn | I'sitsi. Somai, 4N Sinebise. \ Moeder. TE N/ Wanbe. Jtaha. Anma, Wanak’i. AN Zoon. Nantsuo, | Soknan: w Ea Sjokutan. Wotokonoko. ee, 5 5 A Asikine ika. gn Wolodoie 5 Vijftien. Dsi-wuu. f_ S'juukjo. Sima wanbe. AN e « iter, ns en beenen a Broeder. Hiondai. Koitei. En 5 E KN Kjoder. oogdsjoo. Kimoodai. u 2 R k SAE e me nnn Kennmmmnnnsd ‘Anioto, Ú Twintig. un-dsi. Zis'juu. of Hatats. mo M ri gmt benoe dennen nm Zanten Taal ondste,|_ Sihui, NE Wonagono in DE En ngste.l Simai. Ee imoodai. 5 anbe ire hots. ju. Ee Aaniüüooi, Tsuresi, nn (NK vijcis. Wun-dsi. | Kjosjuu. EE Itaczoi, fm jongste. Kutsresipo. FEE: N/
men Woipakarisjak- Ko d Houderd. Se. Hak: _— Jairanbetets’ Boo. AN Hoofd ET _—_ Amine siné Atama ci mT. wane hots A, Kasira, Duizend. een: Eon 5X zo K 50: 7 enen KNN Me. ON asenanizena. Wan, HO Manako. ak: .
_ : even mrt pnt Ma: a m nere ens EEN ETEN DEN EL
had . ' _ Li zat matten = agt cn ti lide j « Li k „ he in: eenen ternd hs * he en n _ . ne _ ' \ ' e= } * E : ‘ . t d Ì } '
|
BESCHRIJVING
KOR OS
KEELING-EILANDEN,
DOOR
oef. van der: agt. Wk
Voorheen Zee-Officier.
ie
4 BESCHRIJVING K O K O S- KEELING- EILANDEN.)
De Kokos- of Keeling- Eilanden, waarschijn= lijk ontdekt in het jaar 1689 door den Engelschen kapitein KEELING, van waar dan ook die naam ontleend is , zijn niet zeer belangrijk , zoo min we- gens derzelver uiterlijke gedaante, als om de naa tuurlijke voortbrengselen daarvan. Zij zijn twee - en dertig in getal , als: Noord of Horsburgh, Di- rection, Press, Prison, Rice, Button no. 1, Alison, Button no, 2, Ross, Button no. 3, Stewards- Groupe, Armstrong- Eiland, Fair bridge, Goat, Two-Tree, Pool, Schott. Dem- ming of Grave, East-Keeling, West-Keeling ,
: Soul]
(*) Ontleend uit een rapport aan het Neerl.-Ind, Gouverne= ff ment, dd, Dec. 1829.
(296 ) South en West of Hare. Deze eilanden wor= den zóó door den heer Ross genoemd, terwijl de zes overigen nog geen’ naam ontvangen hebben. Het Noord- of Horsburghi- Eiland, dat het | best en het meest bebouwde is, heeft eene lengte van nagenoeg £ Holl. mijl, en & breedte; de grond is koraalzand met steenen, met een voet | aarde overdekt. De Inlanders noemen dit Panah poetie of Passir. Het is grootendeels beplant met kokos- of klapperboomen; ook vindt men hier eene soort van hout, onder de Inlanders genaamd _Kazoe- ampel , Kazjoe-korongang, en Kapjoe-bessie. Eerstgemelde groeit hoog, is zeer zacht, en tot niets bruikbaar, zelfs niet. tot brandhout; de tweede, welke echter niet in zulk eene groote hoeveelheid te vinden is, is hard, en de heer Ross gebruikt het voor cha- loep-knieën , waarvoor men dit hout zeer goed | kan bezigen; de laatste is eene soort vans Yzerhout. | Aan de noord-oostzijde vindt men eene wa terput ; doch dit water is ziltig, en daalt en rijs met eb en vloed. Dit eiland, waarop cenige. menschen van den heer Hare zijn, is door hen beplant met pompoenen of taboe, turksche tar we of djagong , watermeloenen, tabak , bananen li zuikerriet, Spaansche peper of tjabe, katjang kurkema of Koening, en aardappelen; de vier eerstgemelde vruchten komen zeer goed en welig, „voort;
( 297 ) voort, en worden er in overvloed gevonden; doch de overigen groeijen miet zoo voordeelig. Men wil, dat de oorzaak hiervan zij, dat de grond te veel zoutdeelen in zich bevat.
Direction- Eiland, of onder de Inlanders ge- naamd Poeloe-tiekoes, beslaat eene lengte van 2 Holl. mijl, en 4 breedte; de gronden de voort- Bdesels daarvan zijn dezelfden, als op het Noord- of Horsburgh- Eiland. Aan de zuid- zijde van hetzelve vindt men twee waterwellen ; doch het water is niet drinkbaar. Door de me= nigvuldige rotten, die zich op dit eiland ophou- den, wordt alles, wat dáár aangeplant wordt, door die beesten vernield.
Press-Eiland zis slechts eem zandbank , waar= op eenige huizen of schuren door den heer Harre: opgerigt zijn, waar de voorraad van rijst en andere provisien geborgen worden. Hetzelve is ongeveer 150 voet lang, en 100 voet breed.
Prison- Eiland is een niets beduidend zand bankje, omtrent 25 voet lang, waarop. door den: heer HARE een huisje is geplaatst, zoo. men zegt, om zijne menschen, die ‘eenig kwaad be dreven hebben, daarin op te sluiten voV
Rice- of Rijst Eiland heeft dezen naam ont- leend , doordien de heer Hare, bij zijne aankomst opde Kokos- Eilanden met het schip de Mippo= zmenes, aldáár de rijst het eerst heeft ontscheept; ook wel is het onder de Inlanders genaamd Poetfoe Toean, Het is het kleinste, doch het hoogste der
Kokos-
( 298 }
Kokos-Eilanden, slechts een zandheuvel, om-_
trent 20 voet boven de oppervlakte der zee gelegen , beplant met 25 klapperboomen; het be slaat een omtrek van 250 voet, en loopt aan alle kanten steil in zee af. Op den top van dezen
zandheuvel woont de heer HArr in eene ar moedige woning, te zamen gesteld van houten
steilen van klapperboomen, waarop hetzelve
rust, en met bladeren van die boomen overdekt, ter hoogte van ongeveer 10 voet, en rondom het _
huis een palissadering omtrent 12 voet hoog. Van binnen bevat het niets dan eene tafel, een rustbank en drie stoelen. Vroeger heeft de heer HARE het Ross-Eiland bewoond; dan sedert een groot jaar heeft hij dit eiland tot zijn verblijf gekozen
en heeft het sedert dien tijd niet verlaten. Hij î doet zich door de vrouwen van zijn serail, die onder het huis geplaatst zijn, bedienen, Het is aan niemand van zijne volgelingen geoorloofd, zonder zijne voorkennis, dit eiland te bezoeken, als alleen aan den heer OceLvy, die het opzigt
heeft over het volk, en des avonds zich weder op het naast gelegen Direction - Eiland moet verwijderen.
Het Alison Eiland beslaat eene lengte van Í 2, Holl. mijl, en # breedte, levert niets anders op dan klapper- of kokosnoten. Men vindt
aan den noordkant van dit eiland eene waterput,
doch ook, even als op Noord-Eiland, brak;
OVEri=
|
,
( 299 )
overigens vindt men er overvloed van djagong of turksche tarwe.
De drie Button- Eilanden leveren niets op; en komen met het Prison-Eiland overeen.
Op het Ross- Eiland, dat 5 Holl. mijl lang, en ; breed is, vindt men bijna niets dan klap- pers; het hout, hetwelk men dààr vindt, is Kaijoe-ampel en Kajoe-waroe, en eêne soort van geel hout, hetwelk men tot steilen van hui- zen gebruikt, en onder de Inlanders genaamd wordt Kazjoe-hoeroeng. Op dit eiland staan eenige niets beduidende hutjes, en men vindt aldáár geplaatst onder eene loots eene oliepers, door den heer Hare uit Engeland ontboden» en met het schip de Mippomenes aange- bragt, die door de vrouwen wordt bewerkt. Voordat men tot de persing overgaat, wordt het vleezige van de kokosnoot geraspt, daarna in de zon gedroogd , vervolgens in eenen stroo- zak gelegd en geperst. Deze olie is zeer goed van smaak en helder, terwijl men uit to à 15 klappers, naardat dezelve groot zijn, slechts één flesch olie maken kan. De vrouwen zijn verpligt dagelijks 56 flesschen aan te maken , die door den heer Hare voor zijn gebruik opge- zameld worden. Met het schip Borneo heeft hij eenige leggers olie naar Engeland opge- zonden.
Stewards - Groupe levert niets op dan klap-
pernoten, en een weinig aoe -ampel, | | | Het
( Joo
Het Eiland Fuirbridge levert buiten de kos — kosnoten eene soort van gewas op, onder de KL Inlanders genaamd Pandanas of Kuira; hiervan worden door de Inlandsche bedienden van de hee Ë ren Harre en Ross allerlei soort van mandjes _ en slaapmatjes of tikars vervaardigd. „3
De Eilanden Goat, Two- Tree, Pool, West Keeling , Oost- Keeling, South, Grave of Dem- Ed ming. Op de eerste vijf daarvan wordt niets anders dan klappers gevonden, en het laatste, alwáár de moeder van mevrouw Ross ligt be-_ graven , en waaraan alzoo de heer Ross den naam van Graf- of Demming - Eiland heeft gege ven, levert niets dan laag kreupelhout op. | _ Schott - Eiland, omtrent 1 Holl. mijl lang , en breed, wordt bewoond door den heer Ross, met zij ne echtgenoote en zes kinderen , waarvan 4 jongens _
en 2 meisjes, benevens eene jufvrouw van ge- î zelschap. Dit etablissement noemt hij New-Sel — ma- Settlement. De bevolking buiten zijne fa- milie bestaat uit niet meer dan 15 zielen, als: _— een scheepstimmerman, zes Engelsche matro- zen, drie Javaansche timmerlieden, en een kok, eene vrouw en een kind. Zes der Europesche in- 8 woners zijn afkomstig van het schip Borneo,en één van de Engelsche brik genaamd Sir Francis Ni- colaas Burton, die in den nacht van den 15den December 1826, door eene misgissing van 160 _ Eng. mijlen, op den zuid-hoek van het West-
| of
( Sor }
of. Hare- Eiland is verongelukt. Dit vaartuig was den 1áden Julij 1826 uit London gezeild, en bestemd naar Calcutta. De Europeanen houden zich bezig met het aanmaken van ligt touw- werk voor de schoener van den heer Ross, anderen met het bouwen van kleine huisjes, en het kappen van klapperboomen, terwijl de Java- nen bezig zijn, om zijn planken huis in orde te brengen. Het huis, dat door den heer Ross voor een gedeelte wordt bewoond, is grooten- deels zamengesteld uit hout, dat door de zee is aangespoeld, en door de bewoners verzameld, (somwijlen heeft men groote stammen, onder anderen Gederhout, zeer waarschijnlijk van Nieuw Holland, hier gevonden ) en van planken met de schoener Molukko van Singapoere aange- bragt. Hetzelve is luchtig en zeer eenvoudig: Eene galerij loopt rondom het huis, waarin van binnen slechts eene vierkante zitplaats is. De galerij, waarin men eenige kotten, kooien of
hangmatten. ziet hangen, wordt tot eene alge meene slaapkamer gebezigd. Het meubilaire
is niet belangrijk ; twee rustbanken, eenige stoelen en tafels is al hetgeen men er vindt. In de nabijheid van gemeld etablissement vindt men onderscheidene andere kleine, van klapper- boomen opgerigte huisjes of hutjes; het eene dient voor eene smederij, het andere voor eene ‚werk-
( 3o2 )
werkplaats voor de timmerlieden, en im een derde vindt men eenen zeer goeden draaibank. Ook heb ik daar gezien eene oliepers, echter te
klein om van eenig nut te kunnen zijn. Ook _
bezit de heer Ross eene goede zeilchaloep, een
platboomd vaartuig, om de schepen van water —
te voorzien, een vlerkschuitje om te visschen „
en eene opgeboeide barkas, tot een schoener ver-
vaardigd , groot 25 tonnen, om in tijd van nood
rijst van Java te halen. Dan, zooals ik zijde-
lings onderrigt ben geworden, schijnt de heer Ross bevreesd te zijn , dit vaartuig te zenden, en
wel omdat hij niet ongegrond veronderstelt, dat
men een zoodanig vaartuig, van geen papier voorzien, verbeurd zoude verklaren. Op dit Eiland vindt men eene menigte van
klapperboomen; Katoe-ampel en Katjoe-panda- nas, De heer Ross heeft zich eene onbegrijpe= _ lijke moeite gegeven, om met het weinige volk, _ dat hij heeft, den grond te verbeteren. Daartoe _ heeft hij klapperboomen- bladeren verzameld en
verbrand, vermengd met zand, en hiermede heeft hij eene soort van moestuin aangelegd, waars= in men vindt djagong , pompoenen, watermeloe- nen , bananen, die er zeer goed voortkomen, erwten , kool, aardappelen, bieten, rapen of knollen, pieterselie, tabak, eenige vruchten, als chinas-appelen, manga, ananassen, pa-
paja , granaat-appelen of delima, koudoe, moer-
he
e e En
at nà
( 503 ) bezien, suikerriet, vijgen , en een djarak - boom. Echter komen deze laatsten niet zeer welig voort; de oorzaak hiervan schrijft men toe aan den te droogen grond, en aan de stijve Z. O. winden, die aldaar waaijen,. Men vindt dáár eene vrucht, onder de Inlanders genaamd kalade; van deze maakte men „Arrow -root ‚doch zoo weinig, dat het niet noemenswaardig is,
Op dit Eiland vindt men twee waterwellen, het eenig goede drinkwater; en hieruit zoude men wel 20 schepen kunnen voorzien; dit gaat echter met moeite gepaard, omdat Nieuw-Selma omtrent 13 Holl. mijl verwijderd is van de plaats, waar de schepen geankerd liggen.
De heer Jon Ross, die zich hier neêrgezet heeft, was bij mijne komst op deze eilanden niet aanwezig ‚ maar voor eenen korten tijd, in plaats van zijnen zieken broeder, naar Bourbon gestevend.
West. of Hare-Eiland, het grootste van alle deze eilanden, beslaat eene uitgestrektheid van
omtrent 13 Holl, mijl lengte, en & het breedste gedeelte ; het is geheel bewassen met klapperboo- men; en hjer en daar met Kazoe - gmpel - boo- men beplant. Aan de noordzijde vindt men eene waterwel ; doch bet komt mij voor niet zoo goed te zijn, als dat, hetwelk op Nieuw-Selma gevon- den wordt, Vroeger is dit Eiland door eenige menschen van den heer HArr bewoond geweest; die met de verhuizing van daar eenige var- kens en kippen hebben achtergelaten; welke
dààr
( Soé }
dààr zeer zijn vermenigvuldigd , en ‚ofschoon met veel moeite, te verkrijgen zijn.
De zes overige Eilanden zijn van zoo weinig — belang, dat zij in geene aanmerking kunnen komen. _— Zijzijn allen digt bewassen met klapperboomen, en liggen aan den zeekant hooger dan in de baai; en ik heb opgemerkt, dat de kokosboomen, die aan strand staan, betere en grootere vruchten dragen, dan die op het midden van het eiland gevonden worden. Welligt dat door de zware bran= _ dingen deze boomen meer vocht tot zich trek- ken. Sommige dezer Eilanden zijn bij hoog wa= ter slechts twee voeten boven de oppervlakte _ der zee gelegen; de grond, welke één voet zand grond is, ligt op eenen koraalbodem.
Van de hier aanwezige Europeanen en Inlan- ders heb ik vernomen , dat men de jaarlijksche E opbrengst van de Kokos-Eilanden in kokosnoten berekent, als:
Noord of Horsburgh. . . . « . #0,000. Mirertdon, iem ogen. banda . « 15,000. A ISDRIUE, — SOGDAD FUN TRED AI IF OOP EE Moss: Lair Shiinberrog ols ag. te hjdoor Stewards-Groupe. … … . » « « 7000. A pmsbrong, wv, te coches oe „db. MO,000, Fairbridge. or .n Ss me tes ‘2103000: Two oc wer tk bera oe) ds (640008 SCHOGEITS STRO BRL VOIE HDV 1D WE OOMBOOE
West- —
r $
( 3o5 )
„JVest- Eiland en de daarbij gele- gen Eilandjess-… . …. zoodat deze Eilanden #27,000 kokosnoten jaar= lijks zouden kunnen voortbrengen. Het is mij voorgekomen, dat, indien men den grond zui- verde, en de boomen, die te digt op elkander staan, dunde , waardoor allerwaarschijnliijjkst de vrucht grooter en spoediger rijp zoude worden,
{ zoo, 000.
deze Eilanden een derde meer zouden kunnen op- leveren , en mitsdien jaarlijks opbrengen 561,555 klappers ; en gesteld eens, dat men 15 klappers „noodig had voor ééne flesch olie, zoo zoude dit eene jaarlijksche opbrengst van 57,422 flesschen of bijna 1,200 takkers zijn, en dit is dan ook het eenige produkt, hetwelk men van dáár zoude kunnen ‚uitvoeren.
Men vindt hier overvloed van visch; de mees- ten, die -hier gevangen worden, zijn onder de Inlanders genaamd Zhan bandong , Ikan idjoe, Jkan batoe, Akan blanag, Ikan krappoe, Ikan kakap-perak , Ikan kakatoewa en han krapoe- konbong ‚die allen zeer smakelijk zijn. Ook heeft „men aldaar haaijen, waarvan men soms traan kookt. Zee-schildpadden worden im de baai in overvloed gevonden, en de meesten in de na- bijheid van het West- of Hare-Eiland. alwáár men dezelve met troepen van 20 of 25 ziet zwem- men; hunne zwaarte is van 5o tot Soo ponden, Ook zijn er op deze eilanden eene menigte van
zeer
( 506 ) zeer groote landkrabben , en ook kreeften; doch deze laatsten zijn niet zoo menigvuldig. Oesters en Mosselen vindt men hier ook; doch deze zijn zeer schaarsch en niet goed. De visch wordt hier met de lijn en den hoek, en ook wel door den heer Ross met schakelnetten gevangen.
Tripang vindt men in deze baai, en wordt onder de Inlanders genoemd Fripang itam, Tri pang-claboe en Tripang-oemoe, die echter in geene groote hoeveelheid gevonden wordt, en volgens de berigten zeer goed is. De heer Ross heeft eenige pikols naar Batavia gezonden, die aldaar verkocht zijn voor f 5o de pikol of _— 125 pond. |
Men vindt hier duiven, kippen, eendvogels, kalkoenen, varkens, schapen, geiten, welke allen goed voorttelen; deze worden met turk— sche tarwe, en jonge klapperbladeren gevoed. Koebeesten heb ik hier niet gezien, en ik geloof dat het moeielijk zal zijn, die beesten aan te telen, omdat men er geen goed veeder voor vinden kan. AN
Huisdieren , als honden en katten, vindt men _ hier ook; doch deze beesten zien er niet zeer _ voordeelig uit. |
De hoegrootheid der bevolking op het etablis- sement van den heer Hare, en welke op onder _ scheidene: eilanden , als: Noord ef Horsburgh, Direction, Rice, en Ross verspreid zijn , bestaat,
| bui-
( 5o7 )
buiten den heer HAre , benevens eenen opziener genaamd Ocervy, en nog twee andere heeren en drie Engelsche matrozen, welke met het eerste schip naar Engelând zullen terugkeeren, uit 36 mannen, 25 vrouwen en 357 kinderen, meest Javanen, Maleijers, Madagaskars, Ban- joeresen, Balinezen, en Boeginezen.
De voornaamste bezigheid dezer eilanders be- staat voor de mannen in het kappen van hout, het aanplanten van turksche tarwe, het aan= maken van touwwerk van de kokosschil, en het bouwen van hutjes, terwijl de vrouwen zich onledig houden met het aanmaken van olie, het zoeken van klappernoten , en het koken van zout.
De heeren Hare en Ross houden geene com- municatie anders dan met een paar kooplieden te Batavia, die hen van tijd tot tijd van het noodige voorzien.
Geschut noch versterkingen heb ik op geen der eilanden gezien.
Het klimaat van de Kokos- of Keeling-Eilanden is door de frissche Z. O. winden , die aidáár jaar in jaar wit waaien, zeer gezond. Over het al gemeen zien de Europeanen en de Inlanders er zeer goed en sterk uit. Sedert een tijijdver- loop van drie jaren zijn aldáár de moeder van me= vrouw Ross genaamd DrmminG, één Javaan van het mannelijk, en één van het vrouwelijk geslacht
overleden ; en dezen hadden reeds eenen hoogen ouder
( 3o8
ouderdom bereikt, De thermometer van FAHREN- HEIT , door mij gedurende mijn verblijf op de Kokos- Eilanden geobserveerd, is bevonden, in de vrije lucht, ’s morgens te 6 ure, 7o°,a 750,op den middag van 800. a 850. , en ’s avonds 75°. tot 79°. warmte, en het gebeurt zeer zelden, dat de thermometer goe. aanduidt. | De zuidelijke. groep der. Kokos- of Keeling Eilanden strekt zich van de Z. breedte van 120 5°° (HorsrureH bepaalt deze breedte op 12°. 4”) tot 12° 14” uit,en eene Ooster-lengte van g7°® 4” tot 97° 14” witmakende in het geheel 52 eilanden van verschillende grootte, en vormende eene groo te cirkelvormige baai, Aan de zuidzijde zijn vele baaijen en bogten, van welke echter niet één eene veilige haven aanbiedt, doordien de- zelve bij laag water genoegzaam droog liggen. Deze Eilanden zijn van een koraalrif omringd, waarop altijd eene zware branding staat, het— geen bij het binnenzeilen voor den zeeman een alleronaangenaamst gezigt oplevert. b Deze Eilanden zijn zeer laag, en kunnen met | helder weer op 13 Holl. mijl van dek gezien wor— den. De voornaamste ingang tot de baai is van” het noord-oosten tusschen de eilanden Noord} of Horsburgh en Direction. Men houdt op een?” afstand van omtrent ; Holl. mijl van Direction Eiland , om een rif „op de Z. O. hoek van het Horsburgh-Eiland gelegen, te vermijden; men moet’
( Sog ) moet echter zorg dragen, het Eiland Direction niet te veel te naderen, zijnde er een rif op het N. W. einde van hetzelve. In dezen, zijnde den eenigsten veiligen ingang ; vindt men 4 á 45 vadem met laag ‘water,
De andere ingang is tusschen het Noord- of Horsburgh — Eilands- rif en Turks - Head - rif, in S$ en 5 vadem water. Echter is deze pas- sage slechts # Holl, mijl breed, en eenigzins gevaarlijk. |
Het gemiddelde van onderscheidene observa- ten stelde de ankerplaats , waar wij met de - schoener Blora geankerd waren, op de Z, breedte van 12°, 7’ 12”,en 579, 6? 52” Ooster- lengte in de diepte van 8 vadem water, heb= bende men als dan het midden van ZZorsburgh- Eiland N. N. W. en den noord-hoek van het West of Hare-Eiland W. ten Z. 2 Z.
Groote schepen kunnen, des verkiezende, bui- ten de Eilanden Direction en Horsburghin6 á 7 vadem ankeren; doch het gebeurt soms, dat men aldaar zwellingen of hooge deiningen heeft, waardoor de schepen gevaar zouden kunnen loo- pen, om driftig , en alzoo op de klippen te geraken. Het is mij voorgekamen, dat het beter is, om, wanneer men de N.W, punt van het Direction- Eiland in het N.N,O0.50,, en den N. O. hoek van Morsburgh-Eiland N.W, ten N, heeft, in de
diepte van 5 vadem te ankeren. | Klei-
( 3io )
Kleinere vaartuigen zullen goede ankeragie vin= den in de bogt van Direction Eiland op 5 vadem water. |
Deze baai, genoemd door den heer Ross Port Albion, ligt onbeschut voor noordelijke en wes- telijke winden. Daar echter de Z. O. passaat in deze streek altijd doorwaait, zoo biedt deze haai eene geruste en veilige haven aan; en doordien dezelve door de omliggende eilanden is beschut, zoo staat er weinig zee of deining in de baai.
De ankergrond rs koraal, en de diepten zijn zeer onregelmatig; men loodt dikwijls in een oogenblik van 5 op g vadem water, zoodat men bij het binnenzeilen gereed moet zijn, om te an- keren. Het is van het uiterste belang , dat sche-
pen of vaartuigen, die deze eilanden bezoeken, —
zich van kettingkabels voorzien, daar men anders zeer ligt gevaar loopt, door de schuring van het touw op de koraal , zijne ankers te verliezen.
In deze baai kunnen, naar mijn gevoelen, eene menigte van groote en kleine schepen en vaar- tuigen ankeren.
Tot verdeediging zoude men op den N. W. hoek van het Direction - Eiland, en op den Z. O. hoek van het Noord- of Horsburgh- Eiland eene bat-
terij kunnen opwerpen, voorzien van ligt geschut, _
om de schepen of vaartuigen, die juist tusschen de twee aldaar gelegen riffen moeten doorzeilen, te kunnen bestrijken.
Na-
En
ee e.
K- Str.) Nadat ik mij eenige dagen bezig had gehouden ;
om de Eilanden in oogenschouw te nemen, be- zocht ik den heer HARE, die mij buitengemeen vriendelijk ontving. Ik maakte hiervan gebruik, om op eene omzigtige wijze over de aangelegen— heden der Kokos-eilanden , en over de handels- belangen te spreken; tot welk einde ik hem vroeg, of hij ook eenige kennis van zijn etablis- sement aan het Engelsche gouvernement, consuls of particuliere handelhuizen had gegeven, en of hij uit hoofde van de nabijheid der Ned, O. 1. bezittingen ook wenschen zoude , van dat gou- vernement eenige protectie te erlangen , zonder echter tot eenige belangen te komen , de eindelijk dat ik te Batavia zijnde onderrigt was geworden, dat aldààr eene Engelsche oorlogskorvet was geweest. /
Zeer minzaam antwoordde mij de heer Hare, dat het hem leed deed , niet in de mogelijkheid te zijn, mij eenige bijzonderheden der aangele- genheden van de Kokos-eilanden te kunnen mededeelen , daar het hem voorkwam, dat ik, mij hier bevindende, deze eilanden zelf kon op- nemen; dat hij nimmer handel had gedreven, en bij gevolg aan niemand. van zijn verblijf op de Kokos-eilanden kennis had gegeven , als aan zijnen broeder te London , en- eenen vriend te Batavia; dat zijn voornemen niets anders is ge- weest, dan alleen om voor zijne menschen eene
| plaats
( 512 )
plaáts te zoeken, waar hij verzekerd was dat niemand eenige heerschappij over hen zoude kun- nen uitoefenen, en dat zich tot dat einde geene betere gelegenheid aangeboden had dan de Kokos- of Keeling-eilanden, te meer daar het hem bekend. was, dat die eilanden niet in -de limieien vax de Nederlandsch-Indische bezittingen behoorden ; dat hij evenwel van oordeel was, uithoofde dat deze eilanden in de nabijheid der Nederlandsche bezittingen zijn gelegen, dat dat gouvernement de meest natuurlijke aanspraak op dezelve zoude kunnen maken, en dat, wanneer de Nederl. re- gering aldaar de vlag plaatste, zulks hem aange naam zoude zijn, maar dat hij als Engelsch on- derdaan. hiertoe nimmer eenige pogingen bij het Nederlandsch gouvernement zoude aangewend hebben, en van dat gouvernement geene protectie verlangde ; ‘dat hij breedvaeriger aan de Ned. Ind. regering had geschreven omtrent bet politiek van deze eilanden, en dus niet geloofde, dat hij hier= over verder behoefde uit te weiden ; dat hij, tijdens zijn verblijf aan de Kaap de Goede Hoop , door be middeling vanden Engelschen minister den heer GANNING te London bij den Engelschen ambassa- deur te ’s Gravenhage, in de zaak van Java ophelde- ring had verzocht, maar dat men daarmede nog geen begin had kunnen maken, uithoofde het Engelsche gouvernement eenige zaken tusschen lhiem en het
Bengaalsch gouvernement eerst wilde afgedaan heb
{515 5)
ben; dat hij echter onderrigt was geworden, dat de voormalige Gouverneur Generaal Ba- ron VAN DER CAPELLEN openlijk verklaard had, dat de zaak, hem te laste gelegd, uit een misverstand was voortgesproten, en het hem hoogst aangenaam zoude zijn, indien het Nederlandsch gouvernement hem vergunde, naar Java te komen, en wel om zich in het Rem- bangsche , waar hij nog een landgoed heeft, te kunnen vestigen; dat er op de Kokos=eilanden nimmer eenig oorlogschip was geweest, maar dat hij, eenigen tijd geleden, ( denkelijk met de schoener Molukko ), tijding van Batavia had ontvangen, dat de Engelsche oorlogskorvet Pan- dora de Kokos-eilanden zoude komen bezoe- en. Echter was de heer Hare van gevoelen, dat de Engelsche admiraal te Madras er niet toe zou= de overgaan, voor enaleer hij daartoe door een Engelsch. onderdaan was verzocht geworden. Van hetgeen mij te Batavia is medegedeeld geworden, dat aldáár sluikhandel werd gedreven, en men van die eilanden de muitelingen op Java van kruit en wapenen zoude hebben voor- zien, is even zoo min waar, als dat er op die eilanden eenige andere handel wordt gedreven. Ik durf de verzekering geven, dat hiervan niets bestaat, en de heer Hare noch de heer Ross hieraan denken, waarvan ik mij gedurende mijn verblijf op de Kokos-eilanden ten volle overe
tuigd heb. | De
( 514 )
De zonderlinge neiging van den heer Harz, om zich op deze eilanden te vestigen, is mij voorgekomen ‚ daaraan te moeten toegeschreven worden, dat hij zich onttrekken wil aan alle maatschappelijke instellingen, en vooral , (en dit is, geloof ik, wel de voornaamste reden ), om alleen heer en meester te zijn, en willekeurig met zijne volgelingen te kunnen handelen. Het on- dervolgende zal welligt de genoegzame overtui- ging geven, dat ik dit niet ongegrond ‘veron- derstel: het is bij mij buiten twijfel, indien het Nederlandsche gouvernement er toe overgaat , de Kokos - eilanden in bezit te nemen, of de heer Hare zal spoedig weder tot eene verhui- zing met zijne volgelingen naar een ander onbe- woond eiland besluiten.
Doordien ik zoo menigvuldig deze eilanden bezocht heb , benik in de gelegenheid geweest , de wijze van handelen van den heer HArr omtrent zijne volgelingen zoo wel te ontdekken, dat ik het van mijnen pligt acht, de volgende alge- meene ingewonnen klagten op te teekenen, en het Indische gouvernement hiermede bekend te maken. |
Onderscheidene volgelingen van den heer HARE, zoo als ik vroeger heb gezegd, hebben het West-Eiland bewoond. Deze menschen, die geene genoegzame rijst tot voeding kregen , wan- delden miet laag water over de riffen naar den
heer
(315 }
heer Ross op het Schot-Eiland, die dan deze ongelukkigen- van het noodige’ verzorgde. … De heer Hare, dit bemerkende, plaatste die men- schen op het Noord- of Horsburgh-Eiland , en wel met oogmerk , omdat dit het eenigste eiland 18, waar men niet komen kan zonder vaartuig, hetwelk die menschen niet bezitten, zijnde door den heer HARE verboden, om zelfs een kano daar te hebben, uit vrees dat deze menschen op een der andere eilanden zouden kunnen komen. Daar de landingplaats op -Morsburgh — Eiland met veel moeite en gevaar gepaard gaat, om rijst daar heên te laten brengen, zoo zijn deze menschen ‘sons eene maand en langer van hunne rijst ver- stoken, en alzoo verpligt zich. met turksche tarwe en klappers te voeden. | Algemeen klagen deze menschen,en zoo veel ik heb kunnen nagaan, met alle regt. De heer HARE ontneemt, naar willekeur, van. eenige ouders hunne kinderen van beide sexe, wanneer zij den ouderdom van twee jaren en zelfs jonger bereikt hebben. Dit gaat zoo ver, dat een der inlanders op het Noord-Eiland mij verklaard heeft, dat, toen hij geweigerd had zijn eenig kind van vijf jaren af te geven, de heer HARE door den gezagvoerder van den aldaar toen ter tijd in de baai liggende schoener Molukko, dit kind met geweld heeft laten weg halen , en bij hem doen brengen. « Deze kinderen worden afzonderlijk op
het
( 516)
het Rice-Eiland, waar de heer HARE woönt; in daartoe gemaakte hutjes opgesloten. Deze hutjes, die echter niet anders dan hokken mogen genoemd worden, zijn met dubbelde geheide palen, en daartusschen met steenen voorzien, zoodat het niet mogelijk is, dat een dezer kinderen de vlugt neme, of dat de ouders hunne kinderen kunnen te zien krijgen.
Deze menschen wenschen naar hunne haard- steden terug te keeren, hetgeen de heer HARE huo ook niet weigert, maar met achterlating van hunne kinderen, en hiertoe kunnen die ongelukkige menschen niet besluiten, maar zij verlangen, dat een of ander gouvernement hier tusschen beide kwam, om deze barbaarsche handelwijze te staken.
Tot hunne voeding, die alleen uit rijst be- staät, ontvangt ieder man en vrouw ‚ twee maal daags, eene halve kokosnoot gekookte rijst, ten bedrage van een Nederlandsche ons ; en dit alleen wanneeer er overvloed is; anders akan zij met hun tweeën één daags. Twee jongens of meisjes ontvangen met hun tweeën , twee maal daags, eene halve kokosnoot. Kinderen van 6 á 7 jaren met hun dricën, twee maal
daags, eene halve kokosnoot. Kinderen van
1 tot 6 jaren , wanneer zij aan de ouders niet ontnomen zijn, krijgen niets; hiervoor moeten de ouders van hetgeen zij krijgen; zorgen.
De
Eer
(Oa)
De vrouwen ontvangen ééus in hêt jaar eene kabaai en sarong; de mannen om de twee jaren een baatje en broek, en de kinderen krijgen niets, voordat zij kunnen werken.
Alle deze menschen zijn van wrijbrieven voor= zien, hun door het Engelsche gouvernement uit- gereikt; doch de heer Hare heeft naderhand, volgens getuigenis van zijne volgelingen, hen gedwongen , een papier te onderteekenen , waarbij zij erkennen slaven te zijn, Over deze wijze van handelen heb ik met de heer Harre ge- sproken; doch van hem ten antwoord bekomen, dat hem hiervan niets bewust was, en men zich aan. alle die gezegden niet moest storen , daar slaven over het algemeen altijd ontevreden zijn.
Muntspecien zijn. op deze Eilanden niet in om- loop. De volgelingen van den heer Hare hebben, sedert hun verblijf op deze eilanden, niets ontvangen „ zoodat die menschen verstoken zijn, wanneer er een of ander schip binnen komt, om iets voor hunne kleeding te kunnen aankoopen.
Bij mijne aankomst waren er geene schepen of vaartuigenin de baai aanwezig; doch den 7den November jl. kwam aldaar van Bourbon terug het schip Johanna Maria Wilhelmina, met den heer Jorn Ross. Dit vaartuig had, op zijne reis vanhet eiland Bourbon, Mauritius moeten aan— doen , omdat hij op eerstgemelde plaats geen genoegzamen ballast konde krijgen. Van laatst
5e
ì ( 518 ) gemelde plaats had de heer Ross voor zijnen tuin op ANieuw- Selma eenige aarde, en voor zijn huis eenige balken medegebragt, als mede twee koebeesten en een stier , om te zien, of hij die met djagong en jonge klapper - bladeren zoude kunnen behouden en voortteelen.
Ik werd door de terugkomst van den heer Jon Ross in de gelegenheid gesteld, om van hem, als zijnde meer bekend met de Kokos- eilanden dan de heer Hare, eenige meer belang-
rijke informatien in te winnen. Tot dat einde begaf ik mij naar Nieuw - Selma, alwaar ik
vriendelijk door ‘den heer Ross werd onthaald.
Alzoo sprekende over zijnen gedanen togt naar Bourbon, vroeg ik‘ hem, of hij mij ook eenige bijzonderheden omtrent de Kokos-eilanden konde mededeelen, en indien het Nederlandsch gouver= nement eens besloot, deze eilanden in bezit te nemen , of hij dan zich weder zoude verwijderen.
De heer Ross konde mij even min iets bij- zonders ten aanzien der Kokos-eilanden mede- deelen als de heer HARE, als alleen , dat dezelve niets dan kokosnoten voortbragten, en dat de jaarlijksche opbrengst nu zoude zijn, indien men menschen genoeg had om ole te persen, 40 tonnen olie; doch bijaldien de grond gezuiverd en de boomen gedund werden, dat dan de op-
nier
nRT Sn
brengst op Go tonnen olie ’s jaars konde geschat _ wor- _
(319 )
worden; dat hij van gevoelen was, dat dit voor een landeigenaar een genoegzaam bestaan zoude opleveren, maar voor het Gouvernement een lastpost zoude zijn; dat hij alle mogelijke moeite had aangewend , om rijstte planten, doch dat , daar de grond geene genoegzame bestanddeelen in zich bevat, hij daarin niet is geslaagd. Hij veron- derstelt echter, dat men de bergrijst met gunsti- ger uitslag zoude kunnen aankweeken, (ofschoon hij dit nog niet gedaan had,) doordien dezelve zoo veel vocht met vereischte; dat hij niets an— ders verlangde als dat het Nederlandsche gou- vernement zich hier vestigde, daarbij voegende liever onder het Nederlandsch dan onder het Engelsche bestuur te staan, en het zijn voorne- men was, om met zijnen: broeder naar Java te komen , ‘om zelfs met het Nederlandsch-Indische gouvernement te spreken, maar door ongesteld heid van zijne vrouw ongaarne zijne familie wil- de verlaten. |
Hij gaf mij ook te kennen , wat de eerste aan leiding ‘had gegeven, dat hij zich op de Kokos- eilanden had gevestigd.
Met het schip Borneo uit Engeland naar de kust van Sumatra gezeild zijnde . om ‘eene lading peper in te nemen, bemerkte hij op de terugreis, dat het schip te rank was, omde reis voort te zetten, en besloot om de Kokos eilanden -aaua te doen, ten einde te beproeven, of hij aldaar
meer
( 520 )
meer ballast zoude kunnen vinden. Bij die ge= legenheid bezocht hij alle die eilanden, en kwam toen reeds op het denkbeeld, om zich met zijne familie aldaar ter woon te begeven, omdat hij veronderstelde, dáár beterkoop te kunnen leven; dan in Engeland, alwaar hij door de menigvuldige belastingen, en door de weinige verdiensten niet langer op zoodanigen voet konde voortleven, als hij zijne huishouding had ingesteld. Hij gaf van zijn voornemen kennis aan zijne reeders te Lon= don „en dat hij aldaar peper zoude verzamelen ‚ omdat de schepen van gemeld huis beter op de Kokos-eitanden en met minder gevaar de lading zouden kunnen innemen, dan wel op de kust va Sumatra. Eenige dagen voor zijn vertrek uit Engeland vernam de heer Ross, dat de heer Hare zich op de Kokos -eilanden hàd nedergezet , en A | hij alleen iemand verlangde, om het beheer val zijne menschen over te nemen ‚ en daarna naar Eu-
ropa wenschte terug te keeren.
De reeders verzochten hiertoe den heer Ross, als zijnde met Hare het beste bekend.
De heer Ross, met het schip de Borneo van Java met dit oogmerk op de Kokos - eilanden _ terugkomende, maakte den heer Hare bekend met zijne komst en dat hij met het schip Borneo naar Engeland, ingevolge zijnen wensch , konde
terugkeeren; doch de heer Hare van eenen wis=
(321)
wispelturigen aard zijnde, kon tot geen besluit komen. |
De heer Ross, die zich vroeger met het denk beeld, om zich hier te vestigen, onledig had ge- houden, en zijne familie en huishouding had mede gebragt, bedankte den heer HARE voor zijn schip , en vestigde zich met de zijnen, eerst op het Alison en daarna op het Schott-Eiland. Deze menschen , die nu zoodanig op elkander verbitterd zijn, zien elkander nimmer, en zelfs vindt dit plaats met hunne wederzijdsche volgelingen. Deze vijandschap is zeer toegenomen, nadat de heer Ross eene scheiding tusschen deze eilanden heeft gemaakt ‚en eemige, als Goat-, Two- Tree, Pool-, Schott- , East-Keeling- en Grave- of Demming= Eilanden zich heeft toegeëigend en de overigen aan den heer Hare heeft afgestaan, die dit zeer euvel heeft opgenomen, omdat hij vermeent, meer aanspraak op die eilanden te hebben, dan de. heer Ross, em wel omdat hij g maanden vroeger zich op die-eilanden had nedergezet.
Dat de heeren HARE en Ross zich met oog- merk om tehandelen op de. Kokos-etlanden heb ben nedergezet, is onbetwistbaar waar;.en dit ontkent de heer Ross ook niet, en daartoe had de heer Hare een Engelschman van de Kaap de Goede Hoop als zijn boekhouder, en een ander uit Engeland als super-carga laten overkomen, om op een van zijne schepen op
de
( 522 )
de kust van Sumatra te handelen; doch heide — deze heeren zijn, sedert eenige maanden, met on— fi aangenaamheden van den heer HARE gescheiden, — en met het schip de Johanna Maria W ilhel- mina naar Padang vertrokken. én
Het is mij voorgekomen, dat na het voorge vallene tusschen den heer Hare en Ross, beide bevreesd zijn om iets te doen, en daardoor hunne Ì plannen geheel vernietigds zijn. Was dat het ge- / val niet geweest, dan hadden zij in onzen ban- del met de kust van Sumatra zeer zeker het Nederlandsch gouvernement veel benadeeld. | Ik vertrouw, dat het hierin omschrevene |
genoegzaam zal dan om te kunnen beoordeelen, in hoe verre het raadzaam zal geoordeeld HE NO deze Eilanden in bezit te nemen.
EINDE.
PR DJ mm
Greenwich f
97 Ooster
bees” N ï \ ì \ 4 | 75 l Ei4 | Nn ” | en + ® \ + + | N 7 ë 8 men a 3 7 Ì | rj) H K : € 10 + 7 8 ze: 5 4 ke A55, + DP refs-Di 6 wie le > er Ì p de Anlcerplaats was de Rijzing en Dalinê van het water. | nan: , Ee een En E In, + B: Je 5 Sg Prison Mil BV Eb en Vloed omtrent 54 VE en by JS fj S-Blora.X, 5 ng ERE: Zloe Bil Springli 7 „4 á 5 f den BOENEN 3 ke GE 1 SBullon : AEN ee gh Dn 5 Je Lek var A DeStroom Looptom de NW: 3 € 2 tfton RE - e Je nr: + ia % De Meswirzorg rs PEA “Weslerung, 5 | ö E) ze d Z Wte De Aangewezene diepten zyn met laag water genomen. S Ere 3 5% 2 5 5 8 5 Ee 2 En 5 Opdenomen door RS / ED Ee od A 5 ed 7 S ee g „df je / Zon 9 z € 3e ä eLOvqn den @lng Wo) 5 AS | 5 J 8 S | 5 e DAAT 4 d NS | ä Bee E | 5 ZE Z 5 Í dj 6 al te In ü el 2 ST 5 4 € 5 N | E 5 E 3 | n « 3 S ES, Te d 5 5 | 8 3 E S RS | e A À S N S É 7 S ® “Ia \ | % Ni 7 hel hein » 6 7 S| 5 En 5 i z Gi + zl d ES 5 | 5 ze DS Ei 5 = | a5 e: Ë El - AS 8 Ï 4 € + PA Vijschers hursfe van Hare. 2 m3 Ë 6 J 2 d 7 Î 5 Bet + o ÍÛ 3 6 6 e E À | ef on oil 8 8 te = 3 SV zoi Md , ng A8 Vifsohers huúúsje van Rofs- V) é , 3 es ei 4 2 S N À Ò Er PEN | 5 en K O ) zr ls RS) me Ö ON AJ PA jj Dd: LIC op dupree 12 7 ze Mep 00}: La ag water dro. 5? GE | Nl Oostlfeeling ZO: laayjD, ia 8 : ES 23 5 4 Sk Ln Ss Zuid baay Ving Perming stKedlir ef EE DE Hee aen tn zl
Ha ES & hel HS K 5 Ii Nd IN Ges n kN
AANTEEKENINGEN
HET GEBERGTE TINGER,
DOOR,
5. 5. Domis,
THANS RESIDENT VAN SOERABAIA,
LID DES GENOOTSCHAPS.
vraa MAA A
nn ennennmenn ts
fiiyo
ese
mann
Aagurr aròaadad Tad
JOUE
cAUATARMOË var vaarafl evaur
ALAHIDVOOUED) BEK OLE F
AANTEEKENINGEN
OVER
HET GEBERGTE TINGER.
—_—_ ae} Dt tn
| |
LIGGING EN VOORTBRENGSELEN,
Het gebergte van Tiuger heeft eene groote noord-oostelijke en zuid-westelijke uitgestrekt heid, en wordt door de Pasaroeansche districten Pakies, Porong, Wankal, Grati, Melaten, en de Probolingosche districten Tongas, Ketappan, Dringo en Lamadjang aan den westelijken en noord-oostelijken kant bepaald, terwijl ten zui- den zich het gebergte Smeroe naar zee uitstrekt.
Men vindt in dit gebergte zeer vele valleijen en hoogten, waarvan alle de toppen begroeid zijn. De meeste van deze toppen hebben 4,000 à 6,odo voeten hoogte boven de oppervlakte der zee, en de hoogste punt, welke zich aan den kant van het Probolingosche Tinger uit- strekt, wordt opgegeven 7,800 voeten hoogte te hebben.
De oostkant van het gebergte is wel vrucht- baar, doch er bestaat gebrek aan water, daar door de menigvuldige uitbarstingen van den Bra-
ma
(i4âab )
ma meest al de bronnen gestopt zijn. Aan den noordkant is het boschachtig. In het westelijke gedeelte, hetwelk minder door de uitbarstingen schijnt geleden te hebben, heeft men water, en hetzelve is uitermate weelderig in groei der planten.
In 1829 heeft de laatste uitbarsting plaats ge- had, en de uitgeworpene zandstoflen zijn mede
oorzaak in het algemeen van de bijzondere |
vruchtbaarheid van dit gebergte. Men vindt op | verscheidene plaatsen lava. |
Voordat men op eene zekere hoogte van on=
geveer 5,000 voeten gekomen 1 is, vindt men niets * dan bamboezen bosschen, welke de zwaarste | bamboezen voortbrengen. Naar mate men hoo- Í ger kemt, beginnen sdezelve te verdwijnen, en 4 de natuur krijgt een geheel ander voorkomen. Ik ontdekte m de diepe valleijen bijzonder hooge boomen, en zeer vele vreemde, aan mij onbekende gewassen. De frambozen vond ik on- der anderen in het wild groeijen De tjamara- boom is hier algemeen.
De koffijboom groeit bijzonder weelderig , en het komt mij voor, dat deze gronden voor den- zelven uitermate geschikt zijn. Alle soorten van Europesche voortbrengselen willen hier voortkomen, en het gebergte schijnt, als het ware, de menschen uit te lokken, om van zijnen vruchtbaren grond gebruik te maken.
die Jam-
K\
( 52% }
Jammer dat de bevolking alhier zeer klein is, daar dezelve in het Tingersche gebergte slechts uit 5,100 zielen bestaat.
De brandende berg Brama, je God van die bergbewoners; ligt aan den noordelijken kant tusschen andere zware bergtoppen verscholen, in eene vlakte „ thans de zandzee of Dassar bij de inlanders genaamd. Deze vlakte , welke door bergtoppen omringd is, zal eene uitge- strektheid van 23 à 5 palen of Eng. mijlen hebben, In derzelver midden, naast eenen kogelvormigen berg , Batok genaamd , ligt de uitgebrande Brama, eenen grooten aschberg vertoonende, met des- zelfs krater , die steeds rook opgeeft. De vlakte
is door het uitgeworpene zand en de lava daar-
gesteld, die de valleijen aldaar hebben digt ge- maakt. „Het gezigt op het geheele tooneel is vreemd, en de verwoesting is nog merkbaar, daar men van tijd, tot tijd slechts een klein grasplantje ontdekt. De Dassar zal van de ver- blijfplaats te, Pasaroean-Tinger g palen, en van Probolingo- Tinger 25 paal gelegen zijn.
De gezigten in het gebergte en tusschen de valleijen zijn schilderachtig. Op de. toppen der bergen, in en tegen de afhelling van valleijen liggen de dorpen verspreid, welke , doordien
in de dorpen. zelve bij de huizen geene boomen
geplant zijn, zeer uitkomen, en door de bij- zondere lange bouworde der huizen, op terras— sen
( 328 }
sen geregeld nevens elkander. geplaatst, eer zonderbaar gezigt opleveren. ‘Verrukkelijk is de morgen, wanneer de bergtoppen nog: met geene wolken bedekt zijn, welke. gewoonlijk al te
vroeg die schoone valleijen, schilderachtig gele-
gene dorpen en kronkelende wegen voor het gezigt bedekken, en men niets dam wolken
om zich ziet, terwijl men gewoonlijk zes maan-
den lang des middags zwaar onweder heeft.
De rijst komt daar even zoo min, als op d alle aanmerkelijke berghoogten voort. Die H
cultuur schijnt zich tot eene hoogte van 3,500 à 4,000 voeten te bepalen, welke opmerking ik gemaakt heb op’ alle Bor die door mij beklommen zijn.
De djagong of turksche tarwe is iet gewone voedsel , dewelke zij tot eene zeer goede eetbare
spijs maken. De tabak en andere voortbreng- \
selen, zoo als gambier, visch, trassie, enz, worden uit de benedenlanden aangebragt , ‘waartegen zij kool, aardappelen, uiijijen, enz. verkoopen.
ÄFKOMSTEN ZEDEN VAN HET VOLK VAN [IWGER.
Hoezeer het ten üiterste moeielijk is, om van het volk van Tinger iets te weten te krijgen, heb ik echter met zeer veel moeite uit een der doekons (geneesheerén) kunnen ver- nemen de namen der voorouders, waarván het
rekent af te stammen, én die door hetzelve ver- | eerd
EN
C 0)
eerd worden; doch die stechts-in een verhaal voorkomen , hetwelk met spreuken is opgesierd en ook niets stelligs aantoont. Het is niet noodzakelijk die namen hier op te geven ; maar men kan er uit op maken, dat zij zich afkomstig achten uit het Mataramsche. .
Het volk van Tinger van ééne af komst zijne de, ééne godsdienst belijdende, kan-men als één huisgezin beschouwen, hetwelk onveranderlijk aan elkander gehecht is. Het is braaf, om- dat het geene vreemde gewoonten duldt; des- zelfs zeden zijn zuiver ; zoo als die van deszelfs voorouderen;. die het eerbiedigt. en _gods- dienstig vereert, De mannen hebben. slechts ééne vrouw; en noch iijverzucht, noch overspel, noch echtscheiding is bij hen bekend; de dorps- Hoofden, ja zelfs den Demang of het Hoofd van Tinger ‘beschouwen zij als hunnen broeder , en hij onderscheidt zich dan alleen, wanneer de Regent ef vreemdelingen uit de benedenlanden komen.
- Hunne dorpshuishouding is eenvoudig ; zij erken= nen hunnen Patingie of Dorpshoofd als hunnen voor- ganger, die de orders overbrengt; aan hem zijn
rij onderdanig, en alle werkzaamheden geschie den gezamenlijk, zonder eenige bedenking. Noch vrees, noch diefstal; noch moord kennen zij} en de vrolijkheid bij het doen van hunne werk- zaamheden is steeds met scherts verbonden. Zij
‚ staan tot het Gouvernement in dezelfde betrek-
king
( 33 )
king, als de overige Javanen , zoo wel ten ops zigte van belasting, als andere beheering.
De vrouwen verrigten den zwaren arbeid. Ik: was onder anderen op eene bruiloft, toen des avonds om g ure een tiental vrouwen zich ver=- wijderden, en, een uur daarna, ieder derzelven- met een groote bamboes vol water op den rug op de partij terug kwamen, en zij daarna we- der m de vreugde deelden. ú
De weduwen zijn bijzonder onder hen ge- zocht, en zoodra als eene vrouw haren man verliest, heeft zij aanzoek van meest alle de- ongetrouwde lieden. Een jong meisje krijgt moeijelijker eenen man. |
De kuischheid geeft ook aanleiding , dat men onder hen geene van die ziekten kent, die in de benedenlanden zoo verwoestend zijn; en het rooken van opium, en drinken van sterke dranken is bij hen onbekend. Wanneer zij zich verlustigen, drinken zij toeak (gegiste palm wijn), met water gemengd , waarbij zij uiter- mate vrolijk zijn. |
Gelukkige bewoners van Tinger! hoe weinig gevoelt gij misschien zelve het voorregt, hete welk gj ars | 15 e MR Huizen.
De dorpen liggen gewoonlijk in vlakten , en irapsgewijze nevens elkander zijn de huizen ge-
van did welke jeder om zich eene ruime plaats ” heb
SJ
hebben, om brandhout en bamboezen te bergen. Bij de huizen. vindt men geene boomen of planten; alleealijk vindt men op de verhevenste plaats eene kraal voor het vee, waarin het ge- zamenlijk des nachts wordt opgesloten, hoezeer zij voor den akkerbouw geene beesten houden De paarden zijn daarvan uitgezonderd, welke, aan het einde van het huis, onder een afdak geplaatst zijn.
De huizen zijn alle, zonder onderscheid , met het voorste gedeelte, waar zich de deur op den linker uithoek bevindt, naar den berg Brama gekeerd, zoodat dezelve in een dorp ééne rig- ting hebben.
De huizen zijn, naar mate het gezin talrijk is, groot, sommigen van 4o voeten, anderen van 6o voeten lengte , en van 10 tot 25 voeten breedte. De hoogte van den grond tot aan het dak is 6, en het- dak zelf bijna 4 voeten, zoodat het eene lange lade met een deksel vertoont.
De wanden zijn van planken, en van binnen met fijn gespletene bamboezen bedekt. Aan de linkerzijde bevindt zich een afdak, en daar- onder de ingang van het huis, wiens deur al- leen door een dwarshout, en eene lus van rot- ting gemaakt, gesloten wordt, welke om den bovensten stijl van de deur aan de binnenzijde wordt gedaan. Aan de tégen overgestelde zijde in de lengte van het huis, bevindt zich een
klein
( 5ä2 J}
klein venster voor den rook, en voor het licht; RE doch: dewijl “alles donker is, en dat venster het lange gebouw niet kan verlichten, opent
men eene“bamboes van dat gedeelte, hetwelk. |
mede in eene schuinsche rigting het halve dak uitmaakt , daar het dak aan de regterzijde van het huis en voor de helft van de linkerzijde met alang-alang (*), doch het halve gedeelte van de linkerzijde met bamboezen gedekt is, die gespleten en tegen elkanderen gelegd zijn. ‚Het binnenste gedeelte van- het huis heeft eenen zolder om goederen te bergen, doch aan de zijde van den Brama bevindt zich eene: stele ling aan den binnenkant, bepaald daargesteld om de offerhanden te plaatsen en te verrigten, Sangar Pamalengang genaamd.
Aan het einde van het huis, regts inkomende, staat een gemetseld fornuis, waarin drie-ope- hingen met potten zijn; het vuur wordt daarin steeds onderhouden, en kan niet, als toevallig bij verlating van het huis, worden uitgedoofd, in welk geval het is toegestaan. Deze plaats is voor hen heilig, en het is hun zeer onaange- naam, wanneer een. vreemdeling zich daar. digt bij begeeft, en om dit voor te komen, plaatsen zij planken en banken om dezelve; Dit vuur stellen zij zich voor, den brandenden Brama te zijn, waaraan zij alle hunne offerhanden en gebeden wijden. iv, „In
en
(*) alleng-allang, een soort van lang biesachtig gras.
( 333
‚ In de lengte van het huis vindt men regts en links eene: balie -balie (zitbank van bam- hoes), welke voor de familie - en vreemden is daargesteld; de vrouwen houden zich *links en de mans regts op de plaats „ waar de bam boezen liggen. Aan het hoofdeinde van het huis, waar het vuur is, en hetwelk met zijne opening naar den Brama gekeerd is, bevinden zich kamers, aan de linkerzijde voor den vader en de moeder van het huis, en aan de regter- zijde is eene opene plaats voor de keukenge- reedschappen , en eene kamer voor de oude lie- den of de familie. Men ‘vindt in de dessa’s geene tempels. | GoDsDIENST.
De inwoners van Tinger zeggen afkomstig te zijn van Krars Sonco Borono MANGKOERAT MANGKoE Necoro, en hebben eene geheel an- dere godsdienst als de Javanen, die de Maho- medaansche belijden. Het is mij uit hunne ver- warde verhalen voorgekomen, dat, na den val van het Madjapaitsche rijk, zich eenigen uit Ma- { taram en Malang naar het Tingersche gebergte j- hebben begeven en onder hun Hoofd, (hetwelk. | ik veronderstel MorLEGMARING TiNcer Kas- SERA Krais GED Dapar Poerir geweest te zijn), aanhangers vân het Bramiensche geloof zijn ge- bleven. Al hunne gebeden zijn aan het drietal Goden der Hindoes gerigt, en zij erkennen bo-
ven
( 35 )
ven de Godheden BRAMA, ViscHNoE en Siwa nog eene opperste Magt, welke zij onder den naam van PRABOE GOEROE INGLOEHOER ver- eeren, eu wiens naam zij zelden uitspreken, en zich meest bedienen van den naam Brroro GorroE, wanneer zij hem aanroepen. Buiten deze Goden hebben zij een aantal halve Goden , waaronder hunne voorouders ook begrepen zijn. De denkbeelden, welke zij van de Godheden hebben, zijn die van de oude Hindoes, die met dezelven de drie groote krachten der natuur be noemden, als aarde, water en vuur; doch daar— na in Godheden veranderden, en aan BRAMA de scheppende, aan Viscrnor de onderhouden- de, en aan SIWA de verwoestende kracht toe-
schrijven. en Zij gelooven aan eene zielsverhuizing , schoon. zij zeggen, dat slechts een onoppassend mensch, na zijnen dood overgaat in het eerst geboren wordende kind der familie, hetwelk zulks door zijn onmatig huilen aantoont ú overtuigende zij zich daarvan, wanneer het kind zwijgt, als de kleederen en andere goederen van den overle- dene aan hetzelve worden aangeboden, hetwelk zij voor een vast teeken houden. Zij stellen, dat alle goede verrigtingen in deze wereld door PrABOE GOEROE INGLOEHOER. beloond zullen worden, dien zij beschouwen als een Wezen zon- der begin en einde, en dat welgevallig de offer handen
( 335 }
handen ontvangt, welke hem door middel der Goden van de stervelingen worden. aangeboden. Wanneer zij geheel door het vuur zullen zijn gezuiverd, kunnen hunne zielen eerst tot den volmaaktsten staat in de Soerolojo (hemel) ge- bragt worden. ‚ Zij offeren gestadig aan de Goden, en bij alle gelegenheden worden aan hunne halve Goden vruchten, enz. aangeboden, terwijl de doekons, door het wijwater en wierook alles zoo veel mogelijk van de onzuiverheid trachten te rei nigen. ‚Het steeds in huis onderhouden wordende vuur toont den eerbied aan, dien zij voor het- zelve hebben, als een - van de hoofdstoffen wit— makende. Bij de minste voorkomende omstan- digheden doen zij aan. hetzelve een offer, en smeeken hetzelve hunne handelingen gemakke- lijk te maken. ‚Alle hunne gebeden doen zij voor het vuur, of aan het einde van hun huis, alwaar de plaats is, waar zij hunne offerhanden voorbe reiden en plaatsen, en bij gelegenheden met bloemen op eene verhevenheid, Sangar Pama- lengang, versieren. Als dan met het gezigt naar den berg Brama gekeerd, het hoofd neder- waarts, met zamenvoeging der handen , buigen zij zich drie keeren,"na den afloop van het gebed. „Men vindt bij hen geene tempels of priesters ; slechts
( 356 )
slechts zijn onder hen zoogenaamde doekons (geneeskundigen), die bij plegtige gelegenheden de gebeden en ceremonien verrigten. Ieder ver= rigt zijne godsdienst in zijn eigen huis; alleen eene maand voor nieuw jaar, in de maand Ke= sodo (April), gaan zij gezamenlijk naar den berg Brama, om voor hen allen den zegen van het Opperwezen af te smeeken, zullende ik over dit feest hier nader handelen.
Hoezeer de volkeren van Tinger verhalen , dât
de jongens, en met de vrouwen besneden worden,
heeft de Regent mij stellig verzekerd , dat zulks verzonnen is,en zij dit alleen uit vrees zeggen, om welke reden zij ook naar Pasaroean gaan, ten einde verlof tot het aangaan van een huwe lijk bij den Hoogenpriester te halen; doch wiens toestemming voor hen, te Tingersterug gekomen ‚ geene waarde meer heeft, terwijl zij geheel hunne eigen gebruiken opvolgen, waaruit ik ge- rust durf afleiden, dat zij in geenen deele de Mahomedaansche godsdienst, of een van die voorschriften volgen, zoo als sommigen bewee- ren, maar nog geheel de oude Bramiensche godsdienst belijden, en volgelingen van Stwa zijn, daar zij meer dan de anderen zich aan het vuur wijden. Hoezeer de tijd de voor- schriften van die godsdienst veelal heeft doen verloren gaan, en er slechts eene gedeeltelijke overlevering van dezelve bestaat, welke plaats
heeft ,
( 569 }
heeft’ door middel van een Zontar = blad, “waar= op de formulier-gebeden (de Matra’s der Hin+ does) geschreven staan, en door de doekans _ bewaard en tot het nageslacht overgebragt' wor= den ; zoo zijn hunne gebruiken en is hunne leer echter geheel Hindoesch, gebleven. Ik heb van eenen doekon, als een groot voorregt;, te zien gekregen hunne veda, bestaande uit een honderdtal Lontar - bladen , langwerpige bla= den, door middel van een touw bij een gehou- den, gelijk gesneden en met twee bamboes zen van deszelfde grootte te zamen geknepen. _ Deze veda houdt in alle hunne formulieren, ge- beden en voorschriften , om de Goden te eeren
en hunne levenswijze in te rigten; 7 Hunne doekons heb ik bij plegtige gelegen» heden, eenen breeden band om zien hebben, welke over de beide schouders en met twee punten op der rug hing; het denkbeeld van de koord der Bramienen kan misschien … daarmede vereenigd worden, | hà De omliggende dessa’s, waarvan de inwoners - alle. Mahomedaansch zijn, zullen zich met die van Tinger niet vereenigen, en het is onmoge+ lijk om een ander Hoofd, dan uit hunne eigene familie dààr te hebben, daar zij onwillig zijne orders opvolgen, De vrees echter voor de Rez genten, en de kleinheid hunner bevolking „doen hun de noodzakelijkheid gevoelen, om zich als Ma
( 338 }
Mahomedanen uiterlijk voor te doen, en zij zullen vreemdelingen zelfs doen gelooven, dat zij geene andere godsdienst hebben; ten blijke dat de Regent zelfs nog nimmer hunne bruiloften had bijgewoond, en verwonderd was, dat zulks _ zoo geheel van hunne gebruiken afweek. Men is steeds geheim daarmede geweest en die onkun- _ de van hun werkelijk bestaan bragt. hen niet op het denkbeeld, onderzoek te doen. Het toe- _ val wilde, dat ik, te Tinger zijnde, er eene dorpsbrwloit was, welke ik bijwoonde en waar- van ik eene uitvoerige beschrijving hierna doen —
zal. LE FoRMULIER-GEBEDEN.
Voor alle hunne verrigtingen hebben zij af- zonderlijke gebeden en spreuken, welke, het ‘zij door de doekons, of hen zelven worden uitgesproken, in eene ootmoedige houding.
_ Dezelve zijn allen op zaken en omstandighe- den toepasselijk gemaakt, en zijn volgens hunne opgave zeer krachtig. Ik heb eenige uitgeschre-
ven, welke de omstandigheid aantoonen , waar- 4
in dezelve worden uitgesproken, doch wier ver- taling te veel van de waarheid zoude afwijken, om die hier in te voegen, daar noch de Regent, noch andere geschikte Hoofden zulks hebben kunnen doen. Ik heb niet kunnen: nagaan , dat daarvan vertalingen bestaan. De eenigste, die
daar werk van gemaakt heeft, zoude de Heer : ___Hors-
( 559 ) HorsrreLD moeten zijn; doch ik heb geene van zijne beschrijvingen kunnen magtig worden.
Ik heb onder de bevolking van Tinger de week in zeven dagen verdeeld gevonden, en welke zelfde verdeeling te voren op Java algemeen bestaan heeft, en overeenkomstig met de week der Hindoes, en volmaakt Sanskritsch is, als:
Zondag. … Dite.
Maandag Soro,
Dingsdag. Angara.
Woensdag. Budha.
Donderdag. M raspati.
Vrijdag. Sukro, Zaturdag. Saniehara ( Tompak).
Ik heb de verdeelingen hunner maanden ge- vonden, als volgt: Koso, Karo, Katiso, Kapat , Kalimno, Ao, 1755 Kanam 22 is 15 November 1827, Kapitoe, - Kawoloe, Kasongo, Kasepoelo, Dasto, Kasodo, Iedere maand is bij hen in So dagen ver- deeld, als: Da-
( So j} Hindoesche Goden.
Dagen, 1. into. 2. Zandap. 5. Woekier. 4. Koerantel. 5. Toloe. 6. Gombrag. 7. Warigalit. 8. Wari Gagoong. g. Joloong Wangie. 10. Songsang. 11. Galoongan. 12. Koeningan. 15. Zangkeer, 14, Mandasaia. 15. Solang Poejood. 16. Pahang. 17. Koeroeweloot. 18. Maraké. 19. Tambir. 20. Madang Koengan. 21. Matel. 22. JWoeje, 25. Manahil. 24. Prangbakat, 25. Balo. 26, Woekoe. 27. Waiang. 28. Koelawoe. 29. Doekoot. óo. JW atoegoenoong.
he
Endro. Srie. Oermno.
„Kollo.
Bram. Loedro.
Oemo.
Goero, Indro, Srie
Kollo.
Loedro.
Jorno.
Loedro.
Zndro. Srie.
Oemo. Kollo.
Brama. ZLoedro,
Soro. Goero. Ef ndro, Srie. Bimo. Kollo.
Brama.
Loedro.
Jomo., Goero,
Teder
(5)
leder dag heeft aldus eene Gadheid wit de Hindoesche mythologie tot Beschermster.
De eerste tien maanden behooren tot de oude ver= deeling , en zijn geheel Javaansch, hoezeer de Ja= vanen daarvan geen gebruik meer maken; de twee laatste maanden worden verondersteld na de verovering van het Hindoesche rijk daarbij ge voegd te zijn. Alle vijf jaren komen zij te= rug op den naam van het jaar, daar zij de pas- sar- of marktweken der Javanen gebruiken; als: Legen, Pahing, Pon, Wagie, Kliewon:; Het is thans het jaar Pon 1755.
FEESTEN.
Zij hebben onderscheidene feesten, en de maanden, waarin dezelve gevierd worden, zijn Koso, Karo, Kapat , Kawoloe, Kasodo , Ka- songo. Hun grootste feest valt in de maand Koso voor, waarop alle de inwoners van Tinger zich bij den Memang vereenigen, om aan de overledene voorouders eere te bewijzen, en den Goden , beschermers van Tinger, te offeren. Dit feest wordt met veel eerbied gehouden.
Het tweede belangrijke feest is dat van Kaz sodo, de laatste maand van hun jaar. Op den veertienden dag van die maand vereenigen zich alle de inwoners van Tinger in de vlakte van Dassar, om aan den Brama te offeren, en hunne gebeden aan het Opperwezen, den groot-
sten God INGLOEHOER, met alle inspanning en allen
( 542 )
allen eerbied, op te zenden. Aldààr, gekomen zijnde, in al hunne staatsie met hunne Hoofden en doekons , begeven zij zich gezamenlijk naar den top van den berg Brama, en werpen hunne eetwaren , bestaande in Ketang, pisang , gekook- te rijst, vleesch, enz. in den krater, en doen als dan de gezamenlijke formulier — gebeden ter eere van den Bewaarder des Brama’s, en smee- ken het Opperwezen en PrABor Goeroe We- NANG BRAMA, PRaBOE Gorror Wisesso Vis- NOE, PRABOE GOEROE TINANGONARANG SIWA, SOENAN Ropio PATIE, SOENAN Dewo PATIE en SOENAN IBor om geluk voor hun land, hunne familie en zich zelve. De laatste vier Goden zijn bepaaldelijk , om het gebergte van Tinger te beschermen, terwijl zij onder de eer sten de drie opperste Goden bedoelen. Doch waarom zij aan dezelve andere namen geven, heb ik niet kunnen ontdekken, schoon de laatst genoemde en Siwa, zoo als de doekon zegt, dezelfde 1s.
Op dien dag wordt in het huis van het Hoofd de kop eener koe geplaatst, aan het voorste gedeelte van hetzelve, op de plaats waar zij hunne offerhanden stellen. Die kop wordt als dan met bloemen versierd, en te huis komende wordt aan denzelven een offer gebragt, en een formulier -gebed gedaan. De vrouwen worden
in de vlakte gelaten, en de mannen mogen geen kris
( 343 )
kris of pook dragen, of eenen broek aan heb- ben, als zij den berg beklimmen. De dag wordt in vrolijkheid onder hen, als een familie- feest doorgebragt.
Het feest Kapat en KS wordt mede aan de voorouders van hunne oude en tegenwoordige dessa’s-Hoofden gewijd, en bij die gelegenheid worden de gewone formulier-gebeden voor de Sangar Pamalengâng gedaan. Het feest Ka- songo is bepaaldelijk ter eere van die Goden in- gesteld, die over de huishouding zijn, en als huisgoden moeten worden aangemerkt.
De maanden Kapat, Kapitoe, Kasongo wor- den voor ongelukkig gehouden; doch Kapitoe voor de slechtste, in welke ook geene huwelij- ken worden aangegaan.
GEBOORTE,
Wanneer eene vrouw tot hare zevende maand in zwangerheid gevorderd is, wordt er door de doekons van de dessa (dorp) een gebed gedaan, hetwelk aan de vijf Goden, als Beroro SEworo , Brroro Bromo, Moro Dewo, Visnoer en Sr- wa is gerigt, hun smeekende, dat wanneer het kind ter wereld komt, het door geene besmet tende ziekte moge worden aangetast. Het kind ter wereld gekomen zijnde, worden de gewone offerhanden en formtlier -gebeden- gedaan , ter= wijl hetzelve aan KaAKIE AMON, NiNr AMON,
KaAkie JoEROETOELIS, NiNt JOEROETOELIS, Ka-
( 344
Kaxkre Ropzo Nirr; Nint Ropso Nirr wordt aanbevolen, wordende de zegen en een lang le- ven voor het kind van hen afgesmeekt.
Volgens sommigen geschiedt de besnijdenis op hun twaalfde jaar; doch de Regent en an- dere geloofwaardige menschen hebben mij.ver- klaard, dat het werkelijk. geene plaats vindt, en het maar een voorgeven is.
HuweELIJKEN.
Daar het huwelijk bij de bewoners van Tin= ger voor eene der eerste plegtigheden gehouden wordt, zal ik mij bepalen, om het feest, het- welk ik heb bijgewoond, in zijn geheel te be- schrijven , en waaruit als dan gemakkelijk is af te leiden, op welke wijze zij hunne andere plegtige feestvieringen verrigten,
De ongehuwde staat is alhier niet In aanzien, en men tracht dan ook: zoo vroeg mogelijk te huwen; echter is het lot van ongetrouwden;, wanneer zij nog niet in hunne behoeften kun- nen voorzien, niet zeer aangenaam voor de meisjes , daar men over het algemeen de voor- keur aan de reeds getrouwd geweest zijnde geeft. Nog ongehuwd ziijnde vrouwen dragen een teeken om den regierarm.
Het huwelijk tusschen de partijen overeenge- komen zijnde, of liever datede jongeling de sirie ontvangen heeft als een van de blijken van toe- stemming, spreekt hij daar den vader van het meisje
over;
( 4 A
over, die zich als dan met den vader van den jongman verstaat, Wanneer de overeenkomst getroffen is, wordt de dag van het huwelijk bepaald; echter. wordt door den bruidegom eerst eene schriftelijke toestemming van den Panghoeloe te Pasaroean of Probolingo gehaald. Die dag verschenen zijnde, waarop de plegtige viering zoude plaats hebben van het feest, het welk ik heb bijgewoond, begaf ik mij met den Regent van Pasaroean, den waardigen Javaan RADEEN Apig Parie Nirie Apie NINGRAT, den 11den November 1827, naar de dessa To sarie, ten huize van den Demang, wiens nicht zoude trouwen. Aldáár gekomen zijnde op den middag te 12 ure, vonden wij het huis donker, doch met lampen verlicht. De groote menigte men- schen maakte de lucht in het huis onaan- genaam, doch daaraan gewenden wij ons spoe-
dig. | 3 De bruidegom zat zeer netjes gekleed, en met bloemen versierd, bij den uitgang van de deur, op de balie-balie , terwijl de bruid in een ver- trekje nevens het fornuis zat, De familie be- vond zich in het binnenste van het huis, zit= tende de vrouwen op de regter-, en de mannen op de linkerzijde. Nevens de vrouwen op de balie- balie, stonden zeven beelden, voorstel- lende het eerste de Dewaa TeErLoco;, en de oven rige zes de overledene dermangs, vrouwen; groot=
(346 }
grootmoeder en andere famlie, voor zich hebe bende hoopjes bloemen neven elkander geplaatst. Voor de beelden stonden twee brandende lampen en nog eene menigte vruchten en gekookt eten Het gamnelan-spel stond op de balie-balie aan de linkerhand, en daarnevens zaten de doekons, Het autaar, hetwelk zich op de plaats aan het einde van het huis bevindt, bestaat in eene hooge stelling, waarop eene plank met vruch- ten , bloemen, potten, klappers en drie figuren, van bloemen gemaakt, geplaatst is. De stelling is versierd met takken en bloemen, en voor de- zelve hangt een klein laddertje met drie trappen. Op den grond in het vertrek zaten twee mannen, zijnde de neven van de bruid en den bruidegom, die te zamen een gesprek hielden, handelende over de pligten van het huwelijk „ die zij elkander voorhielden, en de beloften die zij deden, getrouw te zullen leven en alles op te volgen , wat de voorschriften, door de Go- den gegeven, behelsden. Deze stellen voor de gemagtigden van het jonge paar te zijn, terwijl het gezamenlijijk eten van eene sirie de zaak besluit. Achter ieder van hen zit een getuige, die door het antwoorden van ja, de weder- zijdsche beloften bekend gehoord te hebben Intusschen dat die beide afgezondenen handelen, doet een der doekons voor de Sangar Pama- lengang een gebed.
Na
Grt 1)
Nadat men zich dus in alles verstaan had, werd de bruidegom van zijnen verlaten hoek op de balie-balie bij de deur, door twee le- den zijner familie in de zaal gebragt, terwijl de oudste vrouwen van de familie naar de bruid gingen, en haar van hare zitptaats haalden , wel- ke toen, voorafgegaan van deze vrouwen ( waar- onder er drie zeer bejaarden waren), al dan- sende naar den bruidegom werd gebragt.
De doekon, die daarop het paar naderde, deed een gebed, stelde zich aan het hoofd van de troep, en begeleidde dezelve naar het au- taar Sangar, in zijne handen hebbende eenen beker met water gevuld, en eene van geele en witte bloemen gemaakte kwast. Deze optogt geschiedde al dansende, en bij het autaar gena- derd zijnde, plaatste zich de doekon voor het- zelve, na het met drie buigingen begroet te hebben. De familie zat voor de bruid en den bruidegom, welke laatsten elkander de handen vast hielden. |
Nadat alles plegtig gezeten was, en er eene groote stilte heerschte, deed de doekon een lang gebed, afwisselend het autaar met gewijd water besprengende, terwijl de leden van het gezelschap ieder een blad met bloemen omhoog hielden.
Het gebed geeindigd zijnde, haalde men van
het autaar eenen aarden pot met water, hetwelk | men
( 348 )
men banjoe parwato of water. der reiniging noemt , waarin zich een kwastje bevond, van Weringin - bladeren gemaakt. De doekon zich voor het autaar geplaatst hebbende, nam het kwastje, doopte hetzelve in. het water, en besprengde daarmede de bruid en den bruide- gom drie keeren,en vervolgens de aanwezende _ familie,
Na deze besprenging werd de pot weder op het autaar geplaatst. De doekon begaf zich daarna naar het vuur, waarvoor hij een ge- bed, en daarna ook voor de bewaarplaats van het eten deed. zen
Deze ceremonie afgeloopen zijnde, vervoegde hij zich weder hij het autaar, na alvorens de nabestaanden, en bruid en bruidegom een wei nig fijn gemaakte rijst in de handen gegeven te hebben. Van het autaar werd als toen gehaald een klapper of kokosnoot, waarin zich drie pijp jes bevonden, waaruit hij op de regterhband van de familie, en toen van de bruid en den brui- gom eenige druppels water goot, hetwelk zij met _ de rijst in hunnen mond deden.
Groote borden werden als toen aangebragt; waarop gekookte rijst en vruchten lagen. Op het autaar werd als toen een bord geplaatst, waarop zich onderscheidene eetwaren bevonden ; naast hetzelve werd een vaatje met wierook gezet, en onder het doen van gebeden, werd het autaar
Br
( Sig.)
gestadig door den doekon besprengd uit het potje , hetwelk hij te voren van het autaar had ge nomen; vervolgens werd er een bord (tetam- “pa ) met vruchten, waarop zich eenige strengen garen en rollen met duiten, en twee armbanden van duiten (piljis), met gaten gemaakt, aangebragt, Na al het geen zich op dat bord bevond, besprengd te hebben, nam bij een weinig fijn gemaakte rijst, en raakte daarmede de oudste vrouw aan, eerst aan het. voorhoofd , daarna aan den regter- schouder , toen aan den linkerschouder, en eindelijk op den rug en de borst, waarop hij, al biddende, haar een streng gaten om den regterarm deed. Zij alzoo geregtigd zijnde, deed hetzelfde aan eenige leden van de familie, terwijl de doekon dezelfde. plegtigheid aan de bruid en den bruidegom verrigtte , met dat onderscheid echter, dat hij hun, in stede van eene garenkoord , de armbanden van duiten om de regterhand deed. De aanraking wordt ver- beeld te geschieden, zoo als zij zeggen, door de vijf Godheden BRAMA, Visnoe, Srwa, Beroro GoerorEen Beroro Monopewo, welke mij echter voorkomen de beteekenis der vijf hoofdstoffen der Hindoes te zijn, daar zij de namen van één der goden wel eens dubbeld doen voorkomen. Na deze plegtigheid, waarmede het huwelijk. gesloten was, gingen de bruid en bruidegom op de plaats nevens het vuur zitten, Als
( 55o } a
Als nu was het oogenblik gekomen, dat de voorouders van de bruid en den bruidegom (aldaar in beeldtenis tegenwoordig) zouden ver- eerd worden. |
De doekon plaatste zich voor de beelden, deed een lang gebed, en bespengde dezelve met water. Na deze plegtigheid deden de familie de bruid en den bruidegom eene vereering , bestaande in allen, zoo wel oud als jong, voor de beelden te doen dansen (tandakken), en voor hen op en neder te gaan. Daarna gingen zij zitten, en maakten met de beide handen tegen ieder beeld eene voorwaartsche beweging , welke zij tegen de daar _ staande popjes en bloemen ook deden. De bruid en bruidegom , naar hunne plaats terug keerende, wierpen sirie opde balie-balie voor de beelden. Na deze verrigting werden de beelden buiten het huis verbrand, waarop een dps feest maal volgde. |
In den laten namiddag werd het paar naar buiten gedragen, en men stelde den bruidegom voor eenen steen, Batoe-gieling genaamd, waar- op een ei met borè-bord gelegd was. Dit ei werd door hem verbrijzeld, waarop de bruid kwam, om # zijne voeten met dat zamengetrapte vocht te be- # smeren. De besmering der voeten met saffraan # heeft bij de Hindoes ook plaats.
Nadat de bruid ensbruidegom als toen een sirie-
blad met rijst hadden gewisseld, gaf de doekor han
( 301 }
hun een Weringin-blad met water, hetwelk zij beurtelings voor den mond hielden, doch daar van niet dronken, waarop zich de gezamenlijke feestgenooten met de bruid en den bruidegom we- der in huis begaven.
Het eten werd als toen verdeeld in 25 hoop- jes, behalve de rijst. Allen weder gezeten zijnde; nam de bruidegom een sirie-blad, hetwelk hij rolde, en in een voor hem staande potje met olie en rijst doopte, en al het eten daarmede be sproeide. Het paar boog zich toen voor het eten, hunne handen omhoog heffende, om den zegen af te smeeken. Het potje werd als toen door den bruidegom in de hand genomen, en de bruid nam een gerold sirie- blad, doopte het daarin, en raakte de ouders daarmede op de palmen van hunne handen; dit smeerden zij op de huisdeur en gingen daarna weder zitten.
Na eene korte stilte werden er op den grond ledige koperen potten gezet, waarin met zeer veel deftigheid eerst door den eersten nabestaande, en vervolgens door anderen, onder het uitspre- ken van eenige gelukwenschingen , duiten wer- den geworpen, als mede kleederen, bestaande in kleedjes, chitsen, doeken , enz.
Nadat deze plegtigheid was afgeloopen, werd de kamer verlicht , en ruim gemaakt. Het Ga- melan-spel begon, en de twee oudsten van de fá-
milie stelden zich met pieken tegen over elkan- deren ,
( 3552 }
deren, en naderden al tandakkende elkander, Dit naderen en verwijderen herhaalden zij ver= scheidene keeren, en nadat het geheele gezel- schap zulks gedaan had, deed dit de Demang 4 die de piek van den bruidegom ontving. Daar= op kwamen de vrouwen, en dansten gezamen lijk met de bruid en den bruidegom.
Deze ceremonie afgeloopen zijnde , ging men weder plaats nemen , en het eten werd witgedeeld.
Ik heb mij als toen naar huis begeven , doch men heeft zich, gedurende den nacht, gezamen- lijk met dansen vermaakt, en des anderen daags heeft de geheele bruiloftstoet het paar naar eene andere dessa gebragt ‚ alwaar de bruidegom woonde. | |
BEGRAFENIS.
Wanneer het lijk gezuiverd en in linnen ge= # wikkeld is , wordt hetzelve door de geheele fa= | milie al huilende vergezeld naar de begraafplaats, alwaar eene plaats, twee of drie voeten diep, ter ontvanging van het lijk is gereed gemaakt. Daarin wordt het op den rug; met. het hoofd naar den berg Brama; geplaatst; echter wordt het hoofd zoodanig gedraaid, dat het met het gezigt derwaarts gekeerd ligt.
Nadat het lijk met bamboezen bedekt, en het graf met aärde gevuld is, hetwelk door de fas mike gedaan wordt, nemende men echter in acht, dat een holle bamboes in eene overeind staande
rig=
( 355 )
rigting, op de hoogte van den mond, in de aarde wordt gestoken , waarin gedurende zeven da- gen een zeker toebereid water wordt gegoten, om den gestorvene nog te laven, wordt bij het graf eten geplaatst. Wanneer de familie het graf voor de eerste keer verlaat, vragen zij aan el= kanderen, of er ook één van hen ontbreekt, het= welk als dan met ja wordt beantwoord.
Na verloop van zeven dagen, wordt de bam-= boes digt gemaakt, en het brengen van eten houdt op ; men maakt vervolgens van bladeren, dan wel van den areen-boom, den stam van den pisang-boom of anderen, een menschelijk hoofd en armen van bloemen, hetwelk den overledene moet voorstellen. Dit beeld wordt als dan ge= plaatst bij het vuur, alwaar aan hetzelve eten
wordt aangeboden, onder het doen van de gewone formulier- -gebeden ‚ en het besprengen van gewijd water en het branden van wierook, hetwelk door den doekon verrigt wordt.
De oudste en naaste van de familie , nadat de ze gen voor hetzelve.is afgesmeekt, neemt het beeld, onder het zeggen : » waarom verlaat gj ons? wij zouden u goed hebben opgepast,” en brengt het- zelve naar buiten, alwaar het verbrand wordt.
Gedurende eenen langen tijd hebben er geene ceremonien meer plaats; doch na verloop var een jaar (sommigen willen na 1,000 dagen) wordt er op nieuw eene beeldtenis, even als de vorige,
67
( 354 )
gemaakt, waarbij echter de gestorvene voorou= ders van den overledene gevoegd worden. Al deze beelden worden gezamenlijk in het huis van den overledene achter het fornuis geplaatst, alwaar men hen gezamenlijk uitnoodigt, om van het daar gestelde eten te gebruiken. Nadat de formulier-gebeden en andere bij die gelegenheid gebruikelijke voor het water en vuur zijn uit— gesproken, de wierook verbrand, en alles met wijwater besprengd is , doet de doekon het laatste gebed, smeekende, dat de vijf dewa’s BrToro SEeworo, Beroro BRoMo, Beroro Mono Dewo, Beroro VisNor, Brroro Siwa hun hunne zonden willen vergeven, en dat de zielen der gestorvenen in hunne eigene bloedverwanten mogen terug keeren.
Deze plegtigheid afgeloopen zijnde, wordt alles gezamenlijk verbrand, en nadat men eene klap pernoot aan stukken heeft gebroken, is alles afgedaan, geene plegtigheden hebben er meer plaats, en het is dan als het ware geoorloofd , om den overledene te vergeten.
BIJ VOEGSEL.
Ik heb sedert 1827 het gebergte Tinger onderscheidene keeren, en altoos met genoegen weder bezocht, en heb het volk even vrolijk en gelukkig gevonden.
pn het begin van November 182q is de stille
rust
ú ( 355
rust. van die bergbewoners voor--eenige dagen gestoord geworden, daar op den vijfden van die maand de berg Brama groote hoeveelheden lava= brokken en vulkanisch zand is beginnen uit te werpen, en welke gronte stukken in de Dassar, en tot bij de dorpen gevallen. zijn, terwijl hiet vulkanische zand, als. groote op een gepakte wol ken , de hoofdplaats: Pasaroean,. en ook Ma- lang eu de geheele residentie bereikte , en aldaar bij groote hoe veelheden nedervrel.
Op den elfden November was de zon geheel onzigtbaar; in het zuid-oosten, van de, hoofd- plaats was de lucht vol asch en zand,-en de we gen , huizen, boomen, alles was daarmede. twee
of drie duimen bedekt. Te half twaalf ure des mid dags nam de duisternis zoodanig toe, dat ik licht.
heb moeten aansteken. Daar was volstrekt geen wind, en eene akelige stilte heerschte om ons heên , en welke schrik verwekkende omstandigheden nog door de zich gedurig afwisselende, harde sla gen inde vuurkolk van den .Brgma vermeerderd werden. De barometer teekende 3o d.; de ther- mometer van Fahrenheit 78°. Om r uur des mid dags werd de duisternis minder ; allengskens werd het helderder, en de donkere stofwolken trokken om de west. Den twaalfden ondervonden wij andermaal tegen den middag eene duisternis ; _ doch minder dan de vorige. Den róden vermin- derde de asch, en eindelijk zagen wij de zon,
ver-
Ean
/ das Ef Laven
( 556 j
verheugd over hare verschijning, onbewolkt terug, terwijl de wind de onaangename asche wolken verdreef, en een verfrisschende regen alles op nieuw deed herleven. ‚ In het gohorgte waren de inwoners in hunne buizen opgesloten; verscheidene boomen zijn door de gloeijende lava in den brand geraakt; het vee moest gedeeltelijk verwijderd worden, en de waterbronnen werden opgevuld met de uitwerp— selen van den- Brama. Gelukkig heeft geen mensch ‘het leven verloren; doch de groenten in mijnen tuin, en andere aanplantingen hebben veel geleden. [
Hoezeer de berg, wel is waar, thans niet uit= werpt, hooren wij van tijd tot tijd zware slagen, terwijl dezelve bijna onophoudelijk rookt.
28 September 1830,
rs de ame at Ome
enen ten ip … 4 Bebe: Arons hef er à md ent std jee
End ban &
En
ige
me 4 odf per etiepernt ene nn haha Aarden Oee rt eetl pmen opeten re, Abedaad! : Ln
Ean ad ue wet bet e….
eef ver en, « el pe - en 4 on «
hk Moere
el
rs wdn rte Wintyprtealie dienen eene; es
« meert en eene mir ein neen “mn es wer.
ed meten emee _ tnt nt eds oat ‚et 0 verbeend ent Lee de tetes Br zond.
ee
re ds , El ®
A A 4e
„tetra
naad mn odd
eee ve hen perte ver son …. tee, men | ot dem 4 ngen maden et d 4 ds - ntt pet jartede b tgene nheepringemedee End Er breeding et be fart er de Paepe ve 7 mengen end te . Olie pas rf emee b 4 ots tlr #
3 edel te ml ET; Ee boren ea rbe gen -
ve me a mrjee: en ee Bead niet tante et ohh ber maat & mette rid ad ee ges CET eend
te vee tet ef Amge se ane ad de ee en,
le ò gei werd
n an EE Zh ” ET ple ‘ etape en re on OP, 4 nd oet ett a ea oil Agt ek agter bg breet ia 41 pee al, ni oet pe ne vem oe af vlamebet  « hes od jers seri td
uiet
oerdt ben von de … win een . ant bs sieke a ptel kod et ordes ‚… wel »
pend setven pine hrg bi.
hahaha
…
dome evn, ps menen
We,» . ab rele
bs
et e ‚ GU, Am eet ge rtl od oge Onde Raad TK pn Fperra meet th mderd … ede pe tt pn tt Pr ater nd Prang ope PE ment ek Blad ron pz lea « peren & en a 4e ner tsendidneb en man pee peren … kie ee and ‚ae A baomed on tes bne det red opnree de0 hae. Piret abend (00 bnn 0d
mesten &
etend
erm ereen + aes eed, Ereorde hiet
ee teen
sereen wee +
. ebt de .
0e B Ai trant Ti rt dt ne Depot don Kr Kemer MET
IE an Bren eedt inr, bed ‚dmt
medie ed
nt 4 alena eens ipnr brt 0 vd vere) NN tt ® Onnie vete id ‘ RK ad os dl vamp er died ‚let dé Rnd
bt se 4 Ct id
te en 0 mar, tat met
geente denn pen eer nnt nent ot me > halen vnetndedd « ee mede, apen peep
ier hi} ette es LE
ree opte r > elias
zode bijna ke aid + oe
„IG Eh men 1 ete
Ee Kad
ss, abn „ Î ‚ant oenen
are vent 4 ee es dee _
Veda eobetd geen # me
brengt Dn mer er
B rale one ‚
meed permen bet
… 4
rweikhjs mehr ages rige et me re A en ' ver omde ret dp . tee ramen dg oe den een en eten ee mgee zapper Obe vere ‚ hdel
antennen. Bene vane dab bad ris heeten gn d end en ora the Terenten
reren Kete ost ernenl wjnti ergen over « walgt Bens ret em oren
en en deg
woens
en mjn bne a te det De A Epe oes orden. eta, pen enen eitje ne er „ie ed gta ns
rel, ee - sene:
ETE RES
. , foprlor od artan Beede vind -d prang fet ot Owrbet Get ent Get nd edandd ien matie j Andres teven 4 en Are ven re Kend
p
heet #* odtetaal as-otbnd han oester e vee perle st pe dre Benhed iidedtbebshAd breeder 4 1 herr ben Velen onde dine hardere oer.
.
rene ae oe aas ie ede bf Î - „ten mer
rgedtns ee
Kekelk slan Kales trieste ade eme pod Ia, ed 2 pn
Eeten eren. ae aren rg he seg gn Ee cer gef en at eet ee remie ate sei 100
bert on on} pe Dd en eN nt ter vd p
mrt Betslenbee en vate: dhisdhel aries wee f- „abe iet eren venen a venne s te NS Jet dà vo enen
node B Ni en es 2e
ee . ppd bps mat HOO rd ' rp dre:
ekekl tee bte
ai dere ún . apar greet, «
bin s nep je tarte pede nme ee | … ala mined haan led: es AE pe ere Age .
pere tete
” Et argnp ae doen 00e „este Meat oe hrg OM oden ete
a Pe en een … a p. _ raúnteped afer
bald Ai ihn
Kadt ahd had migen
nel met men ‘ ve ee ete. vaa a EN bad dr, eet eren ot de we.
apr ee
Jeet
- w Reel . ad à
sot gratert
es bena teen Leeren did
ee vl vanen gewa
En Lis te vat hj odf epe
aan Med : ie Ml en A on
Rein dh er
da robeunssmerr etn pe
„de
ge
ck ad hage ne aint «tn Ba on 14 def
we ves nie wesen ene vanen af a ir re of #8 aan er mind van,
me we
tse rr vje ren - ij es
jen
magt be padde arts npt get peen wide oe el db den st ite le hohe mt - «3 erg p= ustasid gehn dt 0 apt d ste gm me btdrte ende ela os dfwe oder been _ Eej eren rt hade peet haar 4 ome Ed meoten a De
wed
en pe
‚dn
„ee
en eten od ni « ed: egt woe tee d vadetenjnnn tetek sen te ter ae tds nes mary oen ment Cede « zr wees veh 0de a oen reren kade
Er, men db . ‚jet Mt sid te
ij „er end dens} Je
bezatten « Het «
ns haet, a ‚nl
ige v&d s
erotant «st midden ts gele nde er gaten der nes oproeren «4 emeente ren 8 oberon e _ prva pl severe fe gean rtee 8 OT t Beepegnd.- 0 0,4 el ppd NE Keen ede, meert © saret on ones prned otor de mites sehr ented „…
ahd " et 4
der to
nad.
bot badro rt hes
gtenepes omted n
17e
bands ier 6 des, erde K tes gemnedet ie warn 7 wallone vardi pend ebs dl 1 see (en art edoe
. ed es
F warmee bs pede
Dre) oe. peet raden gd od
” ….. âe voorne Gene ores … aag Ee a: wen en et ven meld rabe ze pde va dn vn ne of
… ed ml
vna „en dbi ret Ke een