V
MARSILII
FICINI FLORENTINI MEDIC£
atq? Plulofophi celeberrimi,de Vita
libri Tres>recens iam a men*
dis fituq? umdicatu
Vrimux Je Studioforum fanitate tucn<U*
Secundm->de Vitaproducenda.
Tcrtimde Vita ccslim comparanda*
Apobgid.
MIS ACCESStT,
Eiufdem Epidcmiarum antidotut,tutel*
Cum omnium nouo rertm atquc
B A S I L E AE % 4 {l A R V D jo jSEg»
ANNO W. D. XXIX.
Q.VORVM
jjttrolHffcf.
» ...
GcENERE ET VIRTVTE IVXTA
ttobili ittuftriq; Domino RENHARDO
Comiti Liningenfi ac Vuefterburg*
AndreM LcenniM S.
i| V VM nuttumgenw hominum,uiU
[j nedum fana, uerum longd fit di*
l-gnim qukm literarum ftudiofi,ut qui
' ex optimorum plddtis dutorum fibi
bene prudentcrq^ uiucndi normam pa\
rdrmt,rcliquis quoq;rerumpublicdrum futuris admi
mftratoribui , cam ceu pcr manm traderc, er iuuenu
animk pofiint wftittdre : tamen nefcio quo fhto fiue ct
rore id fidt, ut ij c<eteris breuiorcm fortiantur uitdm»
tnultifuperftites udletudindrij dcgdnt tdmemplures ft
nitdtk fuce negtigetid a/'d\ '7r%Oi<x-irja* ut ubiuk id no
bis dcceptum rejirri fkcilius patidr, qiwn in Deos cul
pdm refundi,pro ipfis cwm Uomero mquiens:
ZQHcrtp aTac^ocA/Wjjj U7r£f ^ovop/oihn fcX^'/-'»
Huicerrori,gcncrofe Comcs,fkile medcripoffe.oliM
tc mihidicere memini,ddq; idoper£ tum primum mc
deftimrds . Quum ucro necdum urgerc cejfes,idq- no
tuifolum,ucru etidm omniivm ftudioforunomine,hanc
tne prouincidm cdpcre uelis,dge libuit huic utili imps*
rio morem gerert. Et quod Qmnibus modis contcndis»
4 *
ANDREAE LEENNIf
tjtmcindiccfludiofortm confultwm fiat falubritath
eiufcerei quandoquidemita uis^adionemfufcipio^ls
certelabornosdiu fatisq; exercuit . Excuffa tandem
profe^omm^raTB>eUorum quantulacunq; fupcUc*
clilc,hos tibi deligo Marfilij Yicinide Vita triplici li*
bros .AutorproftcTo mihi uifus,iudicio tuo acri non m
digtm , ej-qui multoru teraturnunbsis fludioforum
pcraccommodus,fiabkttis tineisq; liber,emacuktior
prodeat in lucem.Qua' enim eiws autom inpubUcum
hucufq,- fyarfa funt exemplaria , adeo mcndis refcrt*
funt,ut eorum quatbenefcriptamUus propcmodu fit
ufus . Noy fecus,tanti uiri lucubrationcs a carcinornte
tis Uberas,'m publicu edendtf curauiffe, <equus Leflor
fkiledeprehcndet. Vr£teropcras,additi funtchara*
fteres fupra modum elegantes, loannis Bebelij foler*
tis chalcographi . Quorwm iam tibigujium prxberc
uolens, ab unguibus lcone quod dicifolet, ea qucepar
turit,£jlimanda m medium una dcdit.Vorrb boc ope*
re tibi conciUando , non cji quod uehcmenter anxijfm
mus,quu id epifiolaris nofcrat angufiia,<&- res <xvth
c-ictulHp ccta«. Marfdij iudicio amplifiimo Angclus
Volitianus inquit , ceu Orphei cithara Euridicen , ita
iUius,Vlatonica fapientiam ab infrrisrcuocatam.De*
mum Mius laudeshocdijiicho eficxecutus:
MoreSyingeniwmMufas^fophiamqifupremm
Vw uno dicnm nmm a iurfiUut»
ISC4
EPIST. NVNCVPATORIA.
\s ea qu£ iugi lit^rarum cognitione, improbis fudori*
bus,longa <eui prudentid expenentidcf; ddfecutus,Mfi
dicin<ehcec praceptd jiudiofu maxvme falubrid , hoc
exiguo jifcefic appofite iunxit at(fe foedere nexuit, ut
dubites ( remfixius ceflunans ) num maiore id jieri p9
tuerit folertia.Trifariam uit£ proftkiens tribw hifcc
UbeUis,quanquamfingulis feorfum w fmealtero fum
maneat honos, ita tamen alter alterius partes tuendas
fufcipit , ut JW^uaxt^ rxjuovH T^oL-nftXcp ma+
gis tutum fuerit, quhn horum compagematque focie*
tatis nodii difjoluiffe . TSTOt g Wyf vO De pafiim
graffantibus morbi$,uber non minus quam c£ten bo>
n£ tuend£ ualetudiniutilis, qucm nos dddcndum cen*
fuimus ueluti auchrium, ueriti ne quod itte tantd indu
flria orbi confulens,'m mediu protulerit,tempus edax
rerum.dbforberet. Qudntumuero twbisexantlatunt
ftt uigilaruin hoc dutoreprifiin£ dignitati rejiituen*
do,dicere fupcrfedeo .Quibus cdrcinomdtis atq; uomi
cis cicdtrices induxerimus, is fieile pcrfyiciet, qui no*
firaueteribus cjicottaturus, quem penes iudiciii efo.
lUujiriftme Come$,tu non modo dignus cui has dedi*
cem opettds occurrifii,fed pkne uifusesdptus,utqui
fimul ubi na&us aliquid ocij fueris,id libeter te m ew
generis leclione omne pofiturum, compertu habeam.
ld uero ipfum m literis pr£fids,ut fi qms politiori hu*
mamtatifiucdtiCib eo ttbi uere gratulandum exifa*
* 5
EPIST. NVNCVPATORIA.
them.Texercm hictudrumuirtutum fujiorem cdtalo*
gum,nifi tccum dgerem, qui fciam immodcrdtioris tc
Uudis contemptorc,cr ejfe bonus potius qukm u$eri
mduis.Mihi autem uolupc cji,quum me tanti nbs tefie
riperjj?iciam,uttuahumanitate non modqad altiora
conantiaddas dnimum , uerumetiamnihil tdle prome
ritum,magnifcentia tud iuues. Scio equide nihil in me
ejfe eiufmodi,quod tc ijia generofitdtc atque dignitate
uirum,ad dmicitidm medm expetenddm adducere de*
buerit,nontamenomittcrepojfum,quinijio tuo uelbe
tieuolcntiae uel iudicij tejlimonio deletter plurimu,W
de eo etidm tibi grdtids dgdm immortdles.Ex hdc rc fk
cile quoq;intcUigo,quhnnon fim expeShtioni deme
tuce rejfconfurus. Cui tame,utijf>ero,fatis a nobis quo
quo fetmodojfiuel pcrpctudgrdtiammi memoria*
ttel uUo jiudioru nojiroru fruflu tejiimonij tui Idudcm
fujiinere dtq; tucri potcro . Vdle felix S tudio*
forumMoccendty&hdncnojlrci
opeUam boniconfulc^
IND EX TOTIVS H V I V S EN«
CHIRIDII NOVVS,
Ciddwjlypti
ca cojortat fio
mdchum. 27
Aegrotdntis
amorfidesq; ergd medicum
plurimum conftrt.u6.zij
Aeris elettio dduiU longitu
dinem,66
Aer temperatus ferenusq; jlu
diofis ufui.zr
AerdSoletenuatur.\6
Aer notturnusuitdndus . 70
Aer qualis ambies tdlis m no
biseudditftiritus. 105
Aere fyiritus nutriri . 101
Aerpracipuumalterans cor
pm.lbidem
Acrnotturnas fyiritibusini*
micm. 160
Aer uencnofus, quomodo ac*
cipicndum.z6f
Aere puro pejiis non confn
$it.z6\
Aetatcscpin<tyz.%%
Aetdti cuiUbet iuxtd, imt
tempora confulendu.i^y
Aetites kpis partumcit. 170
Agariciuisvrlaut.31t.51r
Alettorij Upidisuis ex DiO*
fcoride.iiT
Alimentaaured.76
Alimentaeuchyma. r8
Alimentis utendtm non ffcilc
putrefcentibus.66.67
Alimentafimilia, corporifi*
miliconftrunt.izi
Aloelota.67
Aloe efficacid . 29
Aloeticce piluU. 29.50
Alo'efubjlantiaproba.z$4
Aluiajlrittiorisremedid. 97
Ambrcefkultas.yJf
Ambra<&mufcus ftypticam
habcnt uirtutcm. \bidem
Amygdalinu lac melancboli
cisejioftmiliare.zr
Amygddlinum lac jludiofc*
ru menfis familidre ejio . 4 t
4 4-
I N I
Ammumcogitatione mtentu
corpm fire deferere.y
Animd prtditd omnU uiuen
Anima fpiritus fimes.z^
Anim<e uirtmper quintam
cffentidm diUtdtur, m
Animorumduces.z
Animdlis uirtutit confirtdn*
diratio.i^r
Animalid nutrimentd fiturct
quomodo fagines. 6j.66
Animus ddipe fanguine
fuffocdtusceeleftenihil per
uidet.iy
Animd mundi er fteUdru d<e*
monumq; dUiciuntur corpo
rumfirmis ,117.11 8
Anni Climdtterici feu decrc*
torij.toq.iop
Anni initium unde fumant
Aftrologi. zo$
Anmufeptimusquify iudicd
toriws. 109
Anulosfattot ccrto mftuxu,
) E X.
fleUdrum nominibut <tp
peUdtos , prifci mdgmfcce*
runt.uo
ApolloniM centefimum idnt
dgens annum>wumempr<c
ferebdt. fjl
ApoUonm dnuli ufu centti
awis uixit iuuenili firmd*
m
Aquanitidedftcftws ftudio*
fosrecredt.z6
Argentumfubijci Lunce » 195
Aromatd cordidlid. 74
Aromdticd cordi dlimentwm
fuppcditdnt. 100. 101
Artium expcrimentumfal*
Ux. ja
Ars perfittd, nifi uit<e longi*
tudine noncontingit. yo.jri
Aftettut oppofitm.\j6
AftrologosdefteUis uittecon
fulendoseffe.no
AftrologU Medico ncceffd*
rid.\?$
Aftronomicd diligentu in ui*
Udttiombus Uuddtur Z40
Aftrorum
I N D
Afirortmminas caffaripm
dentiav tcmperantia. 110
Atnebilisproportio.io.il
Atrabilisduplex.?
Atr^bilis morbi. 10
Atr£bilisnox<£.^
Atra> bilis uitand£pr£cepta
Atra bilis quomodo mgenio*
fosfaciat.1z.15
Atrabilisquopafto coducat
mgcnio.iz.i}
Atra bilis ingenium labefa*
ftanSinon repente educedd,
fcdpaulatim. 34
Atra biUs tert£ afiimilatur 6
Atr^biliscuratio. 34. 3T.36
Atr£ bilis qualitas w reme*
dia. z^-zy
Auiccnn£ dittum. zyS
Aurum loui vr Soli attinere
195
Aurumeffe Solifimile. izy
Aurifccultates.76.51S
Auri potabilis defcriptio. 76
Auri potabihs ficiendi nou
E X.
ma.lbidem
Aurora fludijumica. 17.1$,
Autoribus \egendis horaaca
commoda.zi
B
BAlneandi opportum*
ta$qu£potiorAjy
C
C"*1 Alorisad hwmores t3
j peratura. t3-t4
CalorisnaturaUspabulu. jm
Canicieinon omnibm idcnt
tcmpus.96
Canorum m iuucmbus ortos.
9 6
Canisrabidi morfus curatfo*
78.79
Cantus citharacfc fkultat*
zr.z6
Cantum affcere.zzz.xzif
Cantm foLmen laborum.^
Cantus er ucrba magnauim
ad bcneficiuccelefte captt*
dumhaberc.z17.z1S
Capitis doloris medeU.51.5*
Capitifouendo mediein*.h\u
1 N D
Cdpitispeftendi ratio literd*
. tisobferuandd.il
Cdpricorrm medicinis dduer
fus.ijy,u$
Carniumabufm interdicitur
65.6*
Cdrnes fenibm falubrcs . t>4
Cdtarrhiremedid. ?i
Caufehumoris mclancholici
J.6. 7
Caufapotentior ,promptior
dddgendum.u^
C<ep<£ fucco fcriptds UterdS
dclitefcentesiignis prodit.
207
Chelidonimlapis curdt me*
lancholicos. 231
Chriflophorus Ldndinm ord
tor.zjy
Chrtfm per ccelum dnimd*
liaqu^uis ddmedicindm in
fiigdt.us
Cibis ddobrutus dnimui ni*
biltcnucpdrit.v
Cibm nimim fteculdUoni of*
E X*
Cibmqualisv quomodoftti
diofof1tcxufu.16.1-7.1S
Ctbofumpto non protenm Ut
cubrandum.z6.ii
Cibifumendi qualitas er or*
do fludiofis obferudndi.z6*
Cibifenum.%o
Cibi humidiores quibm fint
condiendi. 67
Ciyjieres ddhibendi dnteue*
n£ feftionem . 40
Coftioncmpr<tc£teris ubiq^
curandam.jj. j6
Coftionem remord.ntid.j6
Coftionis neceffitdswufut.
ibidem
Coelumterr£ mdritm. zj6
Coelipotentid in inferiord*
187-188
Coelifigur£ efficdcid.196*
197
Coelu dgere poffcuel in cor*
pomduriffimd.iyo
Coclum ipfum tcmperdtifft*
mum moderdtur cr tempe*
ratommd, m
Ccelum
i n r>
Ccrfom fuis faucrc mceptis
Ccclum quomodo dgat m fyi
ritu,corpm V dnima . 230
Coclo fimiliores,dmpliores
alijs dotesrefirunt . 231
Ccclcftium dona quomodo ad
nos defcenderedicamus.iy.
Caleftiu uultus, uires infirio
ribm imprimedi habere po
tentiam.\<)\.i<)i
Calcftibmnos feptcmmodis
accomodarepoffumm. zu
Caleftipoteftdte <&- radioru
uiribm imagines putantur
uim fortiri. \%y.\S%
Cozna fumpta, hora um uigi
gilUfatcft.iS
Cogitatio intentdicaucdd.yT
Coitm fyiritm exhduritfubti
lcsycycceterd cim mdld . \j
Coitm d ciboprotcnut dige*
fiionem impcdit. jj.j6
Coitmepilepfice fyecies. 278
Coitm comitiali fimilis Hip*
pocratit fcntentia., U
E X.
Colores potcntcs qui.ijj
Color uiridis temperdtifii*
mm.%j
Coloruiridi.s fbuetuifum.%4
Confccliodurdtd. 77
Confvrtdtiud ftudio fis necefft
CordUorwmuis.\69 (rid.tf
Cordidlidfouendis fenibut*
75- 74- 7*
Corporis O 1 dnim<e cequdli*
tas fcruanda . 91
Corpora cocleftid imprimut
nonunquam corpori noftri
dd eligendu fiepe quod mc*
lim eft,etiam fi rdtiomm fi • '
nemq^nefckmm.m
Corpus dulcedinc , friritut
dromdticitdte nutnri. 101 .
Corpord pefti obnoxid. ij<*
Crocmfoldriseft.\66
CruditdS ubiq;uitddd, jj.j$
Cruditds pcriculofd.lbidcm
Cruditati quomodo medcdm
mur.j6 D
Dutdpcfte corrcptU
31$. 517
I N 1
TtidHdmeUnchoUd. 24
Dieldmificultdtes. 170
DecdnipUnetarum. 174
Democritidifiwm.$
Democritife.ftwm. 104
TDemocritmpdnis calidime*
dutla uitdm quoddpkcuit
remordtiK.ji
Deflittdtionis medela. 51
Tiies uigdia dicdta,nox fo»
mno.iy
Tieifacientes ddiuudnt.ztf
Digcftio bondMtf radix,ne
cefldrid dd uitdm. r6.rj
t)igefiiones quatuor.rj
Digeflio qudrtdqudlid exio
gat. 89
Digeftionis quartxuehicuU.
4i
E
EBrietatisnoxd.rr
Ebrictatcm furibudos
facere. ir
%.dendi rcgutd.6z.65.64
'Elefttktrid tutiffimd.41
1 tUcludrium ddmodum [aht*
E X*
bre.\o6
Ekttudriwm pro fenibut. 106
Elettudriwm ex pineis nucleri
Eleftudriwm Mefues.41
Elemcntaris qualitdtis excef*
fwm nuUwm ineffe cozlo . iii
E/zxer.130
Epidemia ortiu cdufe.z6r
Effenti* quint<emdteries.
izi. izz
Euchymicibi.rZ
Eufrdfid oculitfinguUrc
pnefidiwm.^i
Excrementorwm tdrditds
pernicioft.iS
ExercitijufuSrjy
Extenudtis uigilk quomodo
medcdW./^A?
F
'Acultdtes ndtur* qu&e
tMor.141
YdtigdtbmaU twmcorporis
tumdnimi.zz
Tides mirificam habetpotena
fidcs
I ND
fides medicin* efl uita.l}
lidem \n imagines plurimum
conferre.zi6.ziy
figura uniuerfi quomodo /a*
bricanda.zoS-zo^
Tiguraruinccelo defcriptio
Wordo.ijj
Tigurtmvr fub ccelo quam
uimhabemt. 194.19T
Tigur<ecalefles antiquitm
imaginibm imprejJee.ifS
"Fhute bilit indicia .35
Fomentumfeni mirificum.71
Iriftionu fingularum facuU
tatcs ex Uippocrate.zi
Vruftm ex cditis lccis falu*
briores.66
truftuum humidiorum ejlo
pamorufm. 6z
G
G&itiUso- aliorumco
pofiturxcontrape*
ftem.z79.zS0
Glycyrrhiza caleficit & re*
frigerat.141 (7*
Glycyrrhiza finibm apta.
H
E X.
GradmfeptemconciVanS
fuperos.zis.z19
Graduu dominiplanetfii6f
Gratia tres conimtld lupm
ter^SoUVenus.i^
Gufim rejlaurandimedici*
H
AbitatiofenumquZ
$cftct.66
Hamatitis imagocontraue*
nenaer morbos. iST
Hebetudinisatq- obliuims
medeU.^r. 46
Hebra*icur uitulum aurcum
Aegyplo extruxerint.i7T
HcUeborm in Anticym fum*
ptm 'mnoxM,alibiueroue
nenum. 66
HeUeborm purgatocculU
proprietate. zi$
Hetteborm rite adh&itus
purgat er iuuene /acif.ttj
Hepatit cura habendafim
(fto/0.5.4
Heraclitidiftum.ii
I n :
TLtrlit cor confvrtdntes y$o
Herculei Upidis ndturd . i gz
Herodicus udletudimrius
prudentid uitam uixit lon
gteuam.yi
Hefodus d cdhimnid uindica
tur.6y
Hkrcb<£ dichm.iyi.
Homo qudtcnm cctlo confor
misuiuit,edtenm reportdt
CT caleflid dona. m
Hominis mturd fecundu fteU
IdS.llT
Hord fludijs opportund.zo
Hordrum clettioquiduakdt
17?
Hortomm nemorumq; ufut
fiudiofis conuenit. zj. 16
Humdn* fteciei proprietM.
124.127
'Humidiores epula dromdtU
ciscondiend<e.6z '
Humor quomodo ndturdli ca
hri cotemperdndus . 74
Humor mturdlit quibm cdu
fs arefattud exmdet. y 7
> E 3t»
Humorum purgdndortmoh
ferudtio. 141
Hydcir.tbm d fidmine tut>m
reddit. 170
Uydcintbus dnimwm exbiU*
rdt. zr
I
IGnis ufm m peflilentidli
conflitutione.z?^
Inugo ejficdcior qui fidt.
195.194
Imdginum uires fecundu pri
fcos.\%\.\%z
lmdgines fccunduprifcosoele
£h bord fkbricdt£ fmt uul
tibus caleflibm fubiett*.
174-17?
Imdginumuirtutes dtq; medi
cindrum.\S\.\$z. ejrczoz
Imagines quantdm uim hdbe
reputenturin fpirituni,<zr
fyiritus in eds.z\z- ej-c
Imdginu uis in jjnnf/w.214
Imdgindtionis inteiio in medi
cinis mdximi momenti.z\y
lmdgiM> imprimendce dpti*
I N D
tudocwnfleUis.itf
jmaginumfculpendarum ri*
tMuntiqttitus.ioo.nl
Immoderati ad mediocritatc
reduftio.6o
India Saturno fubiefhl. 228
Infvriora ccelejltbus , uelint
nolint,funtfubiefoi. 175
Infiuxus alioqui naturales,ar
tecompararipoffe..iw
tngeniumzrntemoriam con
firmantes medicmx. 28
Ingenium quifq^ fuum fcrute*
tur er fxdus,ut profaere ad
illw prxfcriptuagat. 252.
Ingenioplurimn conferreno
fiurnufomnu,obeffediur*
num.i6. 17.VC
locinorisfirmandiprxcepta*
125.
louisgratiam ambire femper
fiufium^tliorwm non aquc.
• 140.
'iouisgratia tnter Solem Ve*
neremcji media.y>6. 159
lomaliafimpUcia.ii}.i6}
E X.
ludicium artium difficftc. ro
lupiter generationis prin*
cepy.142
lupiter omnes mXurx potm
tiasimat.i+i.i+i
L
Lk.cfenibusexufu.-jy
LacpucUa- fembm con
ferre.yy
Lac amygdalinum.ty
Laboribus rufiicis nonunquZ
utiexreeflfanitatis.j7
Lapidwm certorum potentia
178.195
Lapidis e draconis capite
exettihifloria.iS^
Laurus afulminetuta.if?
Lazulilapidis uirtus.109
Liquentium conditio.z6o
Literati quibus uiudnt obno*
x'ijmorbis.4 (li
Lucubrationibus aptit teput
Lucubratb noflum&fludio*
fis inimica.16. ,17.18.19
Lmt qualitatesperfuMem
pQraquatuor.ift
I TI
tjm* curfus diumi m partes
quatuordiuifio.i}?
Imtu Soli iunc% ab co capit
uirtutem uiuificam.i$%
%un<equalitates fecunduqua.
tuor<etates. 145.147
lnnafubaliquo figno exiften
caue membrum tangere
ferro uel igneicuiprxefl iU
ludfignum. 1T7
Xjinarespopuli.zzS
Xaxficca,anima fapientifii*
wa.it
M
J^jAgwcfMpfex. 274.
Vlagm quem dicamut. z^6
Wldgprm medicin<e. 108
Wagncsqwrferrm trahat
182.185*
Marathrm uifumacuit.^z
Uiarathro ferpentes exuunt
feneftutem. jr
Marathru dulce fenibus pro»
dejfe.lbidem
Marfilijpatcr medtcusmuU
tospefiecorreptos rtjtituit
Materiadift>ofita,agtns cito
fortitur efjiclum.z6S.169
Matricisad odorcs mutatio.
ior
Medicina exordim.zzo
Medicinis quhn imaginibM
fertioreseffeuires.1%6
Medicin<ecorpis anim<e. 92
Medicin<e ccelitus acquifiU*
Cr earundem uirtutes.zy6
Medicin<e ueneni difiipatiue
505
Mcdicin£ fmgulti mcbrisco
feretes ex fyiritibm.zS.&p
Medicin* acris excefutem*
perantes.zy
Medicin<£ fenm. 95. 94C?£
Medicina magica pro [enis
bw.10%
Medicin£liquid£.^.^o
Medicina purgatoriam quai
do fumere expedit. ij 8
Medicine contra pituita.f
Mskncholkduplex.9 .
McUtU
I N J
Metancholicu ficientia.6.y.
Melancholia wpituita abun
darefludiofos. y.6.y
Melancholicifiunt literati
multisdecaufis.6.y
Mclanchoiicos ingeniofos
ejJe.S.u.iJ
Mclancholici> plurimumcon
templationibm dcditi.6. y*
Melancholia temperata » «i*
no fimilis. n
Melancholitf aquabilitas. 10
MelancholU adujlx quatuor
fyecics. 9
Melancholi* noxa> . j-.io.ii
Melancholia obfufcatfyirU
tus. 9. 10
Melancholia* utrinfy uitam
dmexceffws.n
McUncholiam augentia.iy
Melancholiam foluetiaphar
maca.$r
Melancholitpurgand* Ga*
lenipr^ceptum. 54
Melancholicumhumore foU
uentesmedicint.y.tf
E
Mclancholicm humor btuete
ratm quomodo irritandM
wfoluendus.ty
Melancholiauino moUiri.i^f
Mel fios fiorum. 104
Melaputrefhttione tuetur*
104
Mcl cibus fcmbm amicus.%Q
Membrorum fouendorumr4
tio. 145.147
Membra w uires iuuantid*
i8.*9
Membrortm p rincipaliu mc
(terf.28.z9. 30
Mcmbraqu£pr£cipuefiu*
diofo curanda.^.\
Memoriam tribm iuuari.tf
Menta rccens ftirituiftlutt
ris.106
Mentis agitatio cerebruM
exiccat.6
Mercurijqualitas.r
Mercurim Solis bonorupuv
ticeps.146
Mercurij profopopaia feni*
hw perfu<tdentif.$y<$$*
1 N
toefcitrUles homines qudles
' potifiimwm.iij
Mercuridliafimplicid.izf
i/lortUcaufe.jz
Hortem naturalem difjvrri
pojfe , Aftrologif er Mcdi
corwmpr<efidio. 110
Mundus animal. z4r
^Uiundi fpiritus quomodo at*
trahatur. ijz
JAundi tres colorcs.zoj
Mundi concordia.u^
"ftLundi corpm ubiq; uiuu.119
Mufe uirgines cur fngdntur
IT
Wlyrobalanorwm fkcultdtes.
Myrobalani condita melio*
res. 107
Ulyrobalani iuuentutem con
feruant.169
Ulyrobalani feneftutem mo*
" rantur.15
N
NAturanoflraaeris
qualitdtcimitdturAj
3 E X.
Naufc<e curd.^
Nox fomno tributd, uigilU
diei. 17
O
OBlettamentdUdridfe
nicaptanda. 70
Obliuionis remedia.^y.^6
Oculisgrata. %j
Oculorum caligantiwm mede
l<e. 32
Odoresfpiritum recreant.
87.100.101
Odore folo quofdam uiuere*
100
Odornutriens. 104
Odoruiniante omn.es nutrit*
loj
Odores melacbolicpsutiles.zj
Oleumdc fcorpionibut conji
ciendinorma. Z97
Olympim Magus cotra P/o*
/wwwi Roma* difputans fuis
ipfim telis cojvjfus ejl.z 04
Opportunitas lauddta.171
Orationi magnam uim in*
OM
I N
s Oui uiteUus fanguinem repa*
rat. 70
e Ouifkultas ex Auicenna.64
Y
PAeoniam cominalicx
fua uirtute occulta mc
deri. 169
Yaniscfto duplut adouaJrU
plm ad carnes. £rc . 6 y
Yantbaurt muentorApoUo*
nius.iSi
Yanthaura omnium in fe U*
p idum uires continet.179
YentapbyUi uires . 1 70
Yeftii quid. z<5"4
Yefiit figna.175
Yeftisuniuerfalis V particu
Uriscaufe. z66
Jpeftis fvmenta.lbidcm
Yeftiqux corpora obnoxia.
t Z641.169.IJO
Yeftis ex alio in alium tranfit
170
Peftem ex alio in aliadomu
tulere fcles v canes.i6$
Yeftis £ tcrra prodeuntis fi*
3 E- X.
gna.x6y
Yeftilensuaporqua rationt
bomim contrarius fit . 264
Yeftis florentia* magna . zjt
Yeftis figna. 171.z7z.vc.
Yeftisftgnaindicatiua curfol
Ucia.zyi
Yeftelaborantes cur fibi ali*
quandofani uidcan.tur.z7z
Yeftis augmentum fecundum
Luna* quadraturas.z?j
Yeftis curadi rationes per fart
guinismiftionem. Z99. 500
Yeftis curandi rationes phyft
ca.z96.z97.vc»
Ybarmacumuix mouere ubi
Luna cum loue. 141
Yhozbus v Bacchus fratres*
uit£ longewe conftrunt. 111
iu
Yilulce aloctic<£ ftudiofis con*
firunt.z9.50
YiluUaurexfiue Magica?*
YiluU ad folucndam melan*
cboliam>}6.}7^%
b 1
I N D E X,
ViluU theriacales.zSj VUnet£ interfe vnimici,quo*
ViluU Marfilij.zS6 modo inteUigatur. 94
ViluU pejiilentiales. zgj Vlanetefmguli quibus uirtu*
ViluU Nicoli.zS^ tibus comodenUofficiant 'uc
Vineinucleifenibusfamilk* i*7
res.ji VlanetarumquifinguUsmem
Vineorwn nuclcorum pr<ep<t bris pr<efint . u 7
ratio. go VUnetarumunitif. 145
Vingues citb interire. 6$ vlanetxrumfingulorum flu»
Vituit£indicia.& dia.izS
Vituiu cr atr<e bilifludiofos Vlanet<e per ordinem infknti
effeobnoxios.^.T dominantes. 109
Vituiu uitand* pr^cepta. Vlaneu contempUtionem m
ii.25 uantestres.16
Vituit£ expurg<td<epharm<t VUtoab loue philofophos
ca.$o. 55. 98 profiafci ait.i$$
Vlanetarum dignitates m fi* Voeticas fbres abfq; furore
g»w ad ufum medicinarum fruftra pulfari. 8
obferuand£.izj.irz.iT^ Vororum apertio er oppila*
Vlanetis quomodo debemus tio iuxta mala. z? 6
uti in medicinis. 174.1 n Votionis adcibum proporth
Vlanetarum afyeftut. ijr debita . 6t
VUnetarumfines. 175 Vroblema.jS.y?
Vlanet£ quandofbrtes.x^ Vroblcma cur metatta cr la*
VUnetaru oppofitiones. 1^6 pides non generent. 150
Vkneu inimici. 94 Vroduccndt uit£ 7 harmonU
confcrt.
I N D
eonfert. 9$
Vueri wfozmind* cur pluri*
mumpefie cdpUntur . 170
Vuluisexfruttibus humidio*
nbus corruptionem pracd
uens . 67
Vuluiscontrdpeflem. 304
30T.C7-C.
Vurgdtb repentind uehc*
mensq; uitandd.51.5y
Vurgatio bilis atra.^6
Vurgatio exquifita fenefcere
fuit.97
Vurgare fub quibus fignis co
ueniat.15%
Vythagor£pr£ccptA.i6o
CL
, Vdlitas aromatica.
a
IOI
Radij ccckftis effvcdcid .189
Rddiorumittibus aliter atcf;
aliter incidcntibus diuerfe
uirtutes nafcuntur. 290
Rafiscanon.176
Rafis prxceptum ad iuuenttt
tem diu feruandam. 60
Rationes rerum fimiUres tot
quotfuntide<e in mentcdi*
uind.ui
Rei efjvttu* ex difpofitione
fubietti er forti agente peit
dere.z6$ (170
Rutddduerfus ucnend ualet.
S
SAccharifkcultdS. 77
Sdcerdotes prifcos fuiffe
cum MedicoSytum Afbrolo*
gos.zti
Saluia dentibus amicd.99
Sdluiaparalyfiaduerfa. 170
Sanguis fpirituifcrukns. 4.
Quinque fludioforum hofles.
14.1X R
RAdios fletlarupro nd*
tura fua uane affce Sdnguineos qui agnofcts.i^x
re poffe.i90.i9i Sanguineis folum incidendd
Radijfideru terrxmolead uend.lbidem
centru ufcu penetrant. 187 Sanguinem cUrifcatia. z$$.
y 5
i"N d
Sdngukbonutqudlis. js
Sanguk bonus long<e uit<e uti
Us.js
Sdnguinisutilitds.40
Sanguvs er humor>quaks ef
fe debeantnaturdks.yS-J9
Sanguinis vn durord motioft
»7
■Sdguinis necejfarid uitepro
portio dd cxterds qudlitd*
tes.j9
Sanguink abundantiow no*
te.40
Sanguinis mittendi canones.
40.41
Sanguisminuendus fub Can*
cro. ljy
Sanguinishumanipotws. 78
Sanguinis diffiuentis remedid
60.61
Sanis conuiuere conducit.Si
Sdtietdtismdd. ir
Satietds jludijs inimica.z^.
16
Sdturniqualitds.iiT
Saturnus Venusq; <eque fygU
E X>
endi.91
Sdturno er Mdrte utendum
tanqudm ucncnit. 11 7
Sdturnut fcnibut domcfticus,
Si
Sdturnus quibm dduerfus.
117
Sdturnus Vldnetdrumdltifti*
mus,ftclli<sproximus, pri*
moq; mobilifimilimus. zx&
Sdturnidiefigurdm fculperc
cduebimus.109
Senum uittus qualit ejfe dc*
beat.75. 74
Senumrccreatio.j6
Senumpotus. 77
Scnum mtam lattc pucUarum
fuftentari.77. 78
Senum dicetd-hdbitdtio-, cm*
fuetudo medicing. 16.69 1
70.71.79.80.96.97.erc:
Senum purgdtioncs . 9 7
Scncs a Vhnetis dccipidnt ad
miniculdddomnid membrx
jvucndd. Si-Sz
Senumconfrbuktio fub Vt*
ncrc.
I N D
Senum natura non effe ciboru
pondere fktigadam.y^ . 80
Seneftutem uino moUiri Vla*
tonisfententia.69
Seneftuti amicce medicin&-ji
Scneftutcm rcmorantid.15
70.71.72. 80
Seneftutem prcepropera adft
rut Venm ty Saturnus, er
quomodo.9j.96
Scptc modifuperos conciliatt
di.izy. ti6
Septcnnarij uitcefinguli,peri
cMloj1.109.no
Septimo quolibet anno uite
impendent difcrimina . 109
Signa ex Solis communione
reddiuiuidiora.zo^
Simile fimili nutriri.ioo
Siiitmcdelce.190
Solomncs cccleftiumuirtutcs
babet.1^0
Sol in Leonc uenenum depel
Urepotens.itf
Sol loucualidimtzit-itt
E X*
Sol quando potentior.u
Sol fyiritu uitale obtinet. 158
Sol nofturnvs animalibus vnft
ftus,diurnisdinicM. zzj
Solepidemiceaduerfm. 135
Solaria fimpUcia.izz.iz}
177-179
Solares hominesqui.iys
179
Solare corput quomodo red*
das.izz
Solarisquomodo ftiritus cffi
ciatur.itf
Solarem ftiritum producen*
tia.iSo
Somnifka.^.^J
Somnm nofturnus bonutjdi*
urnutmalus. 6t
Somnm notturnm ncceffari*
us cr femper bonws. 6y
Somnm meridianm uitandus
28
Sperma->pr<etematurapro*
fiuens,plus dcbilitat, qudtn
fi quadragics tantunde fan*
guinis cmunaret.ij
b 4
I N D
Spiritus ttatura qualis.
161.161
Spiritm inftrumcntum.^.^
Spiritus uitam fuppeditat.
105
Spirituti cura babenda.^7
Spiritm roborandos fub fuvs
plattetis.i6z.165
Spiritui inimica quaUtas Sa*
turni.t6i
Spiritumquomodo folarem
efficias. 180.181
Spiritus nofter quibus nutri*
endus.S6.s7
Spiritus nutririperodores.
100. 101. C"c.
Spirituwn copia a fomno . 19
Spiritumfanguinis rationem
obtinere. 4
Spiritus uaporfanguinit, w*
ftrumcntum ftudioforum. 4
Spiritus animalis tria fbmen*
ta. ioz
Spiritus rcfolutio quibus dc
c.aufisfiat. 6
Spiritum extrauel mtrb uo*
E X.
cari afiidue, periculofunu
Spirituwmdiftraftio, maU.
18.194
Spirituum diftraftionem re»
morantes medicin<g.io6
Spiritus, uires<&membra,fi>
uentes medicinne. 28.29
Spititus codeftis qui jicri pof
/1M52
Spiritus mundi medius intey
corpm cr animam.\yi
Spiritumundiomnia genera
r/129
Spiritus nofter quomodo mu
di fpiritum hauriat perfo*
Us radios. 131.1j-8.iT9.Crc
Spiritus qualitas eft louia 161
SteUarum attraftus quomo*
dofiat. u^.iij.o^c.
StcUarwmfixarum potenti*
i48.erc
SteUauirtutesoccultas tribu
untrebus naturalibw etar
tificiofis. 167. erc.
StcUfdant ordincm rebus,fe
cundun
I N D
cuttdim VUtonem , quia or
dinesrerumafieUis pendet
"77
SteUis qua uis mfit confidc*
randum. izo
SteUarum uigor quando ma»
ximut.199
SteUt mdiores cr earundem
uires -148.149
StcUdrisherb<eficultas. 177
Stomdchi medicin<e 55. 54. 81
Stomdcho dtnicd.zy
Stomdchidebilisdlimetd.6^
Stomdchifomentd extrinfe»
cus. zy
Stomachm fomnofouetur. 18
Stomdcho imbeciUo cauenda
z6.zy
Stomdchi curd.z6.z7.wc.
Stomdchiex ttatisuitio im*
beciUuura.j%
Studij filiciterperagendi ra*
tiones.\6. crc.
Studij hord aptifiima. zo.zu
Studioforumcibi conuenicn*
tes.zz.z$.z?c.
E X,
Studiofi quo uifturegedLiu
Studiofis fugienda. yz. j$
Studiof.s utrinq; periculd. j$
Studiofiquorum membrom
pr^cipue curdmhdbere dfi
bcdnt.$
Studiorum duces nouem.i.t
Studioforuhofies quot.i^.is
Studioforum phantafia noftit
redintegrdtur.19
Superiordquomodo per mfs
riorafuperioribus expofitd
dcducdntur. z 45 . crc.
Surgeticubitum quid primtt
dgendum.zo
Syrupus adhumorem meldtt
cholicum. 3^.59
Syrupi mgcnium fvuetes , CT
memoriacofirmates. $j.$6
T
TEmperantia affcftuu*
uiftut cr derk longa
uitamprcefiat. uz
Temperadicalorisvr humo
ris M.ineru<e cofiliu. j$. j+
Tcmpnsquid.z6o
b t
I N D
Tbtebras mteriores anuno
officere.7
terrte uifcera fufcipere ra*
diorum uirtutcs.1ss.iS9
tberiaca* ufus.1%.^6.71.
i8tf.z85
Theriaca' probt indicia er
effvttus.iSi-z$7 (171
Theriaca tnnata proprietas.
Theriaca* uirtus triplex. 171
TheriacanuUi remedio pojl*
ponenda.^6
Theriaca nihil falutarius m*
* genio,<& eius utendi modm
z$. 19.71
Theriacanonguflu tantum,
fed etiam odoratu falubris
<fl.io6
Thum facultas fyecifica.170
Trescceli grati^
Trifera>fundamentum myro
balanut. 107
Trifert ad diffvrendam fene*
&utem.7z V
VAletudinarijs longZ
wtmarteorcuu
E 2C*
confequi pofje. n
Venenorumnon una quali*
Venenu quod efi hominibtM
idem no ejl c<etem animan
tibm.167
Ventis er Saturnusinimici
p\anet£.90(
Venus atq; Suturnus uterque
frirituiincomodat. Ibidem
Venerem Saturnijs inimicam
ejfe. 70
Venus Saturno noccnttor. 91
Vcnm nafcituris confulens.
70
Venus fubdola.90
Venus noxia contemplatori.
94
Venm etiamiuuenibws pluri
nvmdetrahit. 70
Veneris gratia quomodo con
ciltetur.\i6
Verba magnauimcirca im&
gines habere. n 7. erc.
Verborum atc^ cantus poten
U4.117. zi8
VsjU
I N D
Veji£ de<£ templwm m urbiu
medio confiruflum .188
Vefics mfctfas utentcmpoffe
wficere,drgumeto funtfcd
h1esd.tq1leprd.z45
Viftus caniciei uitandte. 65
Vigilice immodcrdt<e reme*
did 44. 4-r
VigilU noclurnd ingenio
obefi.\j.\6.<(?c.
Vigilid notturnd digefiioni
\ncomoddt.y6
Viwm bumetht crficcdt.
141
Vini cldri potentid . 14
Vinum rubcwmdlbo pr<efc*
rendwm.zy
Vini ufm moderdtm.z^
Vinum qudle fiudiofis conue
niat.z^
Vinum fcnwm quale fit. 6$
Vinwm bono fdnguini dccom
moddtum.61
Vinwm fic cicutce uencnu effe
titcicutdhomini.\o6
Vinum thcridcit fimilc 6?
E X/
Viridit color curpr<tter c<e*
teros uifum delettet iuuetcfc
84-8*
Viros mdgnos furore corrc*
ptos. 8
Virtute m dttrdttiudm igneit
iM«<m'.i44
Virtutum triivm fedes er efft
ftus.5.4
Virtus ccelitus fauorcm dttrd
hens tfi quo confifidt. 117
Virtutes fieUdrum occult<e in
tnAteridsoperdntes.167.
Vifwm obkttnt color uiridk,
dqud^eculwm.%4
Vifus curd-$z
Vitd efi excommixtione pcr
fettn qudlitdtwm.zw
Vittefedesincorde.jf
VitdmundiininanimdtiS'
Vit£ mundi fyiritm qul pdf*
ticcps fixs. ij 9.160 .\6i
vitd dccipimus ndfcimm
fub lom.uj
i n :
Xitd perres tcmpcratds per*
manes m fyiritu rccrcatur $6
Vitam producere cupietibus
quid agedum. 101.10z.104
Vita hnga ad fcicntitperfc*
ftionem neceffaria.jo
Vitam longam una er nojird
praftdtdiligentid. ji
Vitaconfijlit m cahre CT hu
more.jz*
Vfaproducedarregul*. jz.
&pertotumfccundulibru
Vitam producere cupientes
ftirituucujiodia necejfaria
104
Vitamlongamqua* pofiint
pr<ejidrc. jo.ji
Vita quibut diu feruetur mco
lumis . jz (ji
Vit£ producend£ necejfaria
yitamdifftrri poffe cofcrma
tio . 110
Vita-fanteneceffaria. jj
Vitalis cahris dlimcntu. jz
Vitamalorum mors ejl bono
nm.fi
f 1
E X*
Vitieneceffdrid cfl trdncjuitU
tds dnimi.zjS
ViteUi ouoru utilitds ex Aui*
cennd. 64
Vniuerfitattsfibricand* m*
dus.zoi
Voluptdsfpirituumefca. 94
Vultm cceli.196
Vulturcs cr miluos pefiilenti
*ericedere.z6$
Z
ZEdodrice MW74. 1 70
Zedoria fenibutco*
modifiima.y^.
'Zinziber feni prodeji .ibide
Zinziber epulis infufum ar*
cerc fyncopam.iyo
linziberis conditi ufus.z^
74-7*
Zinzibercoditu manejioma
cho uacuo fumptu fenfibut
ej- mcmori<ecofcrt. zj. 46*
Zodidciper figurds partitio
er jleUds. izo
Zodidci pgnorum dd mem*
brdrefpettM.iJ7
N I S.
Admorritum te uo!umus,candi*
de IecT:or,nos capita rerum que his
Marfilr) Ficini de Vita libris infunt
confulto omifiiTe:tum quod fingu*
la,rebus fingulis prsepofitafint,tu
que legi quericp poffint,index ipfe
locupletior multo,citra ta:*
dium indicabit*
MARSILII FICINI FLORENTINI
m librum de Vita,adimgnanimu Laurcntinm
Medicen patrise ftrudtorem,Epiflok
dedicatoria.
ACCHVM, Voett fummum an*
tijlitem facerdotu, bis natum canut.
Yortc ftgniftcantes, uelfuturufacer^
dotem jiatim mitiatum,oportere rc*
rufci: Vel perfttti tandem facerdo-»
tis mentem deopenitm ebriam,iam uiderirenataiAut
fbrfan humiliore fenfu,uinum Bacchi germen generd*
rifemel m uite quafi Semele, tmturis fub Phoebo race
tnis, regenerari rurfwm poft ipfum uindemice ftdmert
in fuo uafeuinwm , uelut in louisfcemore meru. Sed de
facris in prxfentia myflerijs no efi loquendu, ubi mox
phyftcapotiws ope languentibm opitulaturifumm.
Nec agendum flylo grauita tis fcruo , fed libcro potiut
CT iocofo,poflqua a Libero patre nefcio quomodo flct
tim exorfi fumus.Et rccle inqua nefcio quomodo.nam
fbrte prudentior aliquis a Phoebo medxorum pnmo*
potim quam X Baccho medicinam aufyicatus ejfet.
Quid uero t Si quod non uanum omen fit in ore nunc
fortequadaproftrente Bacchum. Uicenimalmo quo>
dam uino fecuritatcq- Utiftima,falubrim fvrte mede*
tur,quhnherbis lUe fuis carminibmq; Vhozbm.Qup*
cunq^uero fenfuucl illa uel hx>c acccperis, duxiUc fa*
cerdotum Bacchm>gemina$ qudft rmtrcs habuijfe ftr*
tur.
MARS. fic. epistola.
fwr. Melchifedech autem fummus itle facerdos, undttl
uix matrem, unum uix patrcm habuit . Ego facerdos
minimws,patres habui duos, Ficinum medicti, Cofmu
Mcdicen.Ex iUo natus fum, cx ijlo renatus. lUe quide
me Galeno, tum medico, tum Platonicocomendauit:
bicautem diuino confecrauitmePlatoni.Ethicfimili*
ter atq; iTle Marfilium medico deflinauit. Galenus qui
dcm corporu, Plato uero mcdicus animorum. landin
igitur fnb Platone falutarem animoru exercui medici*
nam, quando pofl Ubrorum omnium eius interpreta*
tionem, mox decem atcj; ocb de animorum imnwrta*
litate libros,o- £tenu jtlicitate compofui, ita pro ui*
.ribuspatri meo medicifatisfaciens. Medico ueropatri
fatis deinceps faciendum putans, librum De literatoru
ualetudine curada compofui. Defiderabantpr<€terea\
pojl htchomines litcrati , non tantum bcne quandoq;
ualere,fed etia bene ualcntcs,diu uiucre. His ergo de*
mde Ubru De uita longa dedi.Diffdebant autem me*
dicinis atque remedijs m re tanta terrenis.Adiunxi li*
brum De uita,tum uahda, tum longa ccelitus compa*
randa,ut exipfo mundi corporc uiuo,uita qua>dam uc
getior in corpus nojlrum quafi quoddam mundi mem*
brum,uelut ex uite propagaretur . His uero tu medi*
cine libris ignofce precor indulgentifiime lAurenti,fi
dum mcdicus ejfe uolo , nefcio quomodo etiam nolens
fum etfi non bonus fepe Poeta. tiam et Phce bus ickm
MAR. FIC. EPISTOLA.
tft medicina-rcpcrtor, poefisq; magijlcr, uitdmq; iHU
fuam nobis non tdm per herbas quam pcrcitharacan
tumfylargitur. Ipfaquinctia Venus apud Aftrologot
Muficum aqueparit er Medicum. Scd hattenus dum
literatorumciuiumq; fimiliumuite curiofius confulo*
libroru meorum falutan negligo , quandiu inter fe px
tioreffe feiunftos. Quamobrcm m cos ntmc primum
pius,'m corpus unum copulo . Cuius artubus m unam
fvrmam iam compaftis , uita protenus adfit. Non po*
tefl dutem hoc opus phyficum, id quafi corpus meunu
uitam accipere nifi meam. Eiufmodi uero uita ex mca
duntaxat pendct anima . U<£c autem iandiu pcnes tc
tnagnAnimcLaurentimi patronc uiuit,inea prcefer*
tim amplifinurum cedium tuarumpartcubi tmacum
Vldtone,noftrum iUud de animoru immortalitate fer*
uatur opus tuo iampridem nommi dedkatum. At ani*
mus ijic mcus wfi m bcata quadam quafi patria penes
te uitam agit , ucruntamen quod er Theologi uolwnU
btquietus cji'mtered,donecopus idphyficum tanquam
fuum corpus accipiat . Accipe igitur optime Laurenti
pofl iUos de Anima, hos etiam De corpore libros, eo*
demq ; dfflatu, quo er iUis dudum feliciter his dfyira.
Itacnim&corpushocfubtuo ftiritu,per fudmuiuet
aninum, cj- dninux uicifim nofira cum iam fuo corpos
re m tuis Uribus conquicfcet.
MARSILII '
riCINI FLORENTINI MEDI-
cidtquephilofophiceleberrimi, de Studio
forum ftnitdte tuendd ,fiue eorii qui
litervs operum naudnt, bona ut
letudine conferudnda.
LIBER PRIMVS.
TtenouemStudioforudueibut. Cdp. U
Vicunque iter iUudafterum,
drduumq; er longum mgredi
untur , quod quidem uix tdn*
demadexcelfum nouemMufa
rum templum afiiduo laborc
perducit,nouem omnino itine*
ris huius duciFuf indigere uidentur . Quorumprimi
quidem tres in ccelo, tres fequentes m dnimo, poflre*
mi tres in terrd,nos ducunt.Pr'mcipio,'mcalo Mer*
curius ,ut muefiigando Mufdrum iter dggredidmur*
uel impeUituel ddhortdtur . siquidem Mercurio trv*
butum efl muefligdtioni<s omnis offciu : demde Vhcc
bm ipfe, er qu&rentcs dnimos V res qutefitds fylen*
dore uberrimofic iUuflrdt, ut perfyicue quod qunere*
bdtur, k nobis inuenidtur. Accedit grdtiofifinu ye*
nuSjGrdtidrumater) atque almis omnino UtWc^ra*
A
c
# MARS. f. de stvdiosorvm
dijs fuis, rcm omnem adeb condit er ornat , ut quk*
quid er mfiigante Nlcrcurio qua-fitwm fuit , er mon*
ftrante Vhozbo iam eratinuentum, mirifica quatUnt
fpfalutariuenuftateveneris circumfufum, deleftet
femper o-profit.Sequuntur tres itinem huim ducee
manimo, uidelicet uoluntM ardcnsorfiabilis-, acu*
men ingenij,memoria tenax . Tres in terra pofiremi
funUprudetifimm patcrfs,milm,probatifimm prat
ceptor,medicm peritifimm . Abfq; his nouemduci*
bmnemoadipfumnouemMufaru templum peruc*
nire uelpotuit,uelpoterit unquam.Cceteros quidem
duces ab initio nobis pr&cipue Dem omnipotes mtn
raq; tribuerutytres uero pofiremos nofira adhibet dz
ligentia . Sed prtcepta offciaq; qux ad patremfami*
lM-><&qu£ad praceptoremcirca literarum fiudi4
pertinent, antiqui plures fapientesq; trafhuerunt»
pr^cipue Vlato nofier , & fepe alUs ,vin libris dc
repub.ac de legibus diligentifime. Deinde Arifiote*
les m Voliticis : plutarchm quoque er Qumtilianm
tgregie.Solmautem literaru fiudiofis hattcnmdc*
cfi medicm aliquis,qui manum euntibm porrigat, f*
lutaribmq; confilijs atq^ medicinis adiuueteos , quos
neque coelum neq- animm>neq; paterfomilias pra*ce*
ptor ue defiituit . Egb igitur fortem eoru laboriofifii
mam miferatm,qui diffcile,Mineru£ minuentis ner*
uosjiter aguntjprimm tanquammedicm debilibit*
yuak
SANITATE TVENDA. LIB. L f
Zr ualetudinarijs adfumfed utinam fkcultate tam m*
tegra, quampropitia uoluntate. Surgite iamadule*
fcentes, Deo ducealacres. Surgite iuuenes,atq; uiri*
quos ardentius Minerua* fiudium nimiu eneruat.Acm
cedite libenter ad medicwm> qui uobis ad inflituti ue*
ftriperfettionenrmonfirante Deo ata^ fa,uente } confl
lia remedidqtfalutaria largitur.
Qum diligens habenda curafit cerebri,cor*
dii,ftom*chi,vrft>iritm. Cap. II.
T") Kincipio qudntdcurfores cruriu, athletee bra*
f chiorum, Mufici uocis cura habere folent, tait
tam faltem Uterarum fiudiofos cerebri, er cordis io*
cinorisq; er fiomachi oportet habere rationem. lmb
ttero tanto mdiorem,qudnto et membra h£cpra>fiatt
tioraquam lUa funt, cr ij frequentius atq^ adpotio*
ra his membris, quam iHi iUis utuntur. Vrx>terea fo*
ters quilibet artifex infirumenta fud diligcntifiime cu)
rat.peniciUos piftor, maUeos incudesque fiber *ra*
rius,mtles equos v arma,uenator canes er aucs,cia
tharam citharcedus , ej- fud quifq^fimilitcr. Soli uero).
JAufarum facerdotcs ,folifummi boni ucntatisq; ue*
natoresjdm negligentes ( proh nefks ) tamb^ infvrtn
natifunt,ut infirumentum iUud,quo mundu/m uniuet
fvm metiri quodammodo et capere poffunt, negligc*
rcpcnitus uidtutur,lnftrwnmtHm wfmodi, fyintm
A £
4 JMARS. F. DE STVDIOSORVM
ipfc eft,qui apud medicos udpor quida fangu'mis,pua
rut,fubtilis, calidus, cr lucidm dejinitur . Atqueab
ipfo cordis calore,ex fubtiliori fanguine procreatm
uolat ad cerebru, ibiq; animus ipfo ad fenfws tam m*
teriores quam exteriores exercendos,afiidue utitur.
To cu/xa. Quaobrem fangui5ft>irituiferuit,ftiritusfenfibMy
w/ief 50}) fenfus deniq; rationi. Sanguis aute a uirtute naturaH
|uMSa^v« quae m iocinore ftomachoq; uiget,efficitur.Tenuifii*
lou. jxi$ oq ma fanguinit pars ftuit m cordis fbntem , ubi uitalis
ccwio-ioz uiget uirtus. Inde creati fairitut cercbri ey (ut ita di
Uippoc. xerim) PaUadis arces afcendut: In quibus animalk»
id eji,fentiendi mouendiq; uvs dominatur.ltaque talis
plurimmn ftrme contemplatio eft,qualc fenfm ipfius
obfcquium.Talis autem fenfus,quali<s er fyiritw.fti
ritws ucro tali<s,qualis v fanguk : er tres il\<e uires*
qudtdiximut, naturalis fciUcet,uita\i>s,<!3- animalis*
tales utfuntk quibm,per quas,'m quibwftiritus ipfi
toncipiuntur,nafcuntur,atquc fbucntur.
litcratos pituit£ ey atr* bili obw*
xiosejfe, Cap. III.
Onfolwm ucro membra iUa,uircsq ; fyiri*
tus,hominesliterarucupidi curare diUgen*
tifiime debcnt,uemetiam pituitam femper er atram
bilem no aliter qudm nauigantcs ScyUam atquc Ch&
ribdim cautifiime iwitire iubmtur. Quantum enim
rtliquo
N:
SANITATE TVENDA. LTB. I. i
reliquo corpore ociofi funt,tdntum cerebro dc mente
negociofi.lnde pituitdm,quod Grxcipblegmd: bmc
atrdmbilem,qudm ijdem meUncbolia uocant gi*
gnerc compeUuntur . lUaquidem ingenium fcepe ob
twndit &■ fufocat : bec uerofinimium abundaucrit
fUgrdueritue,ifiidud cwd crebmq; deliramentis ue
xatanimum,iudiciumq;perturbat: Vtno immeritb
dicipofiit,literdtos fore pr<ecipue fdnos, niftpituitd
tnolefla ejfet : er Uttfimos fdpientifimosq; omniti,
nift biUs dtrae uitio uel mcerere ftpe, ud interdu de*
fipere cogerentur.
Quqtfint cdufs, quibus literdti meUncho*
licifintyuelfidnt. Cdp. III I.
VT dutem literdti fint meUncbolici,tres potif*
fimumcdufdrumfyecies juiunt.Prima ccele*
fhs ,fecunda ndturdlis , tertid ejl bumdnd . Ccele*
flis,quonidmMercurm qui ut dottrinM muejlige*
mutjmitdt , er Sdturnm qui effkit , ut m dottnni4
imejligdndis perfeueremus ,inuent.i*q;feruemu<
gidi quodammodo ficciq; db Aitronomx ejfc dicun*
tur : uelfi jvrte M.ercunut non fitfrigidiu,fit tdmcn
fepe Solis propinquitdte ftccifiimM , qudlis eji natu*
rd dpud medicos meUncholicd : edndemq; naiurdm
lAcrcurim ipfe vSdturmu Utcraru jiudiojis,eorum
feclntonbus mpertiut ab mitio > dcferuant dugenfy
€ ^ARS. f. DE STTDIOSORVJtf-
quotidie . Uaturalis autem cduft effe uidetur , quoS
*d fcientids prtfertim difficiles confequenddS,necefjc
efidnimwmdbexternis dd'mterna,tdnquamdcircu*
firentid qudddm dd centrum fefe recipere , dtq; dum
fyeculdtur mipfo (ut itd dixerim) hominis centro fl<i
bilifiime pernunerc.Ad centrwm uero d circunftren*
tid fe coUigere,fgiq; in centro, mdxime terrx ipfiut
tflpropriwm , cui quidem dtrd bilis perfimilis efl.lgi
tur dtrd biUs dnimwm,ut fe er coUigdt in unwm, crfi
ftatin uno contcmpleturq;,afiidue prouocdt . Atquc
ipfd mundi centrofimilis , dd centrwm rcrwm finguU
rwm cogit inuefligdndwm,euehitq; dd altifiima qua>q;
comprehcndendd : qudndoquidemcwm saturno wu*
ximecongruitaltifiimo pUnetdrwm . Contempldtio
tjwq; ipft uicifiim afiidu.t quada colleftione er quafi
tomprefiione,naturam dtr<e biliperfimilem contra*
hit.Uumand uero ed ex nobis cduft eft.Quoniamfrc
tytfnsagitatiomentis,cercbru uehcmenter exiccdt :
igitur humore mdgna ex pdrte confumpto (quod cd*
loris ndturdhs pdbulum efl) cdlor quoq; plurimu fo*
let extinguhunde ndturd ccrebri ficcdfrigidaq; eud*
dit , qu£ quidem terrefiris er meUncholicd qualitas
nomimtur. Prtterea ob frequentifiimum inquifitio*
fiis motwm,friritus quoq; moticontinue refoluuntur:
Refolutos autc ft>iritus,exfkbtiliore fanguineinflau
wri neccjfariu ejl. Quapropter fubtilioribus cUrio*
ribusq^
SANITATE TVENDA. LIB. I.
ribmq;fanguinis partibm fepe confumptis,reliquut
fanguis neceffario denfm redditur vfccm er ater.
Accedit <td hax,quod mtura m contempUtione,cere
bro prorfm cordiq; intenta, flomachum eparq- defli
tuit.Quare alimentis pra>ferfmuel ubcriortbm uel
durioribm tnale concottis,fxnguis indc frigidm craf
fmq; er niger effcitur . Bemum nimio membrorum
ocio neque fuperflua cxcernuntur,neque glutinoft,te
nacesyfitfciq; uapores exhalant . Ha>c omnia melan*
cholicum fyiritum,mocflumq; eypauidum animu effi
cere folent. siquidem mteriores tenebrx multo nugys
quam exteriores,mcerore occupant animum atq; ter
rcnt.Maxime uerolitcratorumomniumhiatrabile
premuntur,quifedulo philofophia>fludto dcdtti,men
temacorporerebmq; corporeisfeuocant, mcorpo*
retsq; coniungunt : tum quia difficilim admodu opm
jnaiori quoquc mdtget mentis mtentione , tum quU
quatenm mentem mcorporex ueritati coiungunt,ca*
tenm a corpore difiwngere compelluntur. Htnc cor*
pm eorum nonnunquam,quaft femianimum redditur
4.tque meldncholicum . Quod quidem ?lato nofler
m Timtofignificat, dicens , animu diuina fepifiime
CT m.enfifiime contemplantem , alimentis eiufmodi
ddco adulefcerepotentcmq; euaderc, utcorpm fuwm
fupra qumnaturacorporispatiaturexuperct ,ip*
(umcfcuchementionbns agitationibm fuis aUquand*
A 4
t MARS. F. DE STVDIOSORVM
uel effugiat quodammodo,uel nonunquam quafi dif*
foluere uideatur.
Cur melanchoUci ingenioft jwf , & qui
borumfinteiufmodi,autfecus.
Caput V.
HAftenus quam ob caufam Mufaru facerdotes
melancho Uci uel fint ab mitio ,uel ftudio fut^
rationibut pnmo cceleftibitt ^fecundo naturalibus,
tertio hutmnis oftendiffe fit fatis.Quod quidem con* ,
firmat in Ubro problematu AriftoteksiOmnes enim
mquiuuiros in quauis jkcultate prtftantes meUncho
licos extitijfe.Quainre PUtonicumiUudquodmli*
brodefcientia fcribituriconfirmauitiingeniofos ui*
deUcetplurimuconcitatosfuriofosq; effe folere . De*
mocritut quoq; nuUo$jnquit,uiros ingenio magnos*
prtter iUos quifurorequodam perciti funt,effeun*
qua poffc.Quodquide Plato noftermVhtdropro*
bare uidetur,dicens poeticas fires fruftra abfq;furo*
re pulfari . Etfi diuinu fiirore hic fbrte inteUigi uult,
tamen neque furor eiufmodi apudphyftcos , alijs un*
quam «llw, prtterquam meianchoUcis mcitatur.Dc
inceps uero aftignandce a nobis rationes funt, quarc
Vemocritus z? Plato er Ariftoteles affcrant, meUtt
cholicos nonnuUos mterdiwi adco mgenio cunfios ex
Cf Ikre tut non bumani,fed ditmipotius uideantur.
Affcuc
SANITATE TVENDA. LIB. I. 9
Affeuerantid r>emocritM,vUto &Ariftoteles <tbfy
dubio , rationemuero tantareihaud fatis expUcare
uidentu*. Audendum tamen (monftrante Deo)c<tu*
fv> indagare . MeUncholia (id efi atra bilis) efl du* .
pkx: AlteraquidemnaturaUs amedicis appellatur, f .
n j &■ * ■* *r * i n v i meUnch
(tlterduero adufuone contmgit.Naturdlis lUanihil
eft aliud, quam denfior qucedam ficciorq; pdrs fangui
nis. Adufla uero m fpecies quatuor diflribuitur . Aut
enm mturalis meUncholi<e> aut ftnguinispurioris,
mt bilitydut ftlfe pituitcecombuflioneconcipitur.
Qu^cunq; ddufiione nafcitur t iudicio &■ ftpietiet no
cet ; nempc dum humoriUe accenditur atqueardet,
concitdtos furentesq; fkccrc folet : quam Gr<eci M.d*
niam nuncupdnt, nos uerofurorem . At quando iam
cxtmguitur,fubtilioribu4 clarioribusq;partibus re*
folufaifolacfc refiante fuligine tetra,fiolidos rcddit et
jiupidos, quem habitum meUncholiam proprie C7"
nmentia uccordiamq; appeUant.SoU igituratra bi*
lis iUa quam diximm mturalem,ad iudiciu nobis ft*
pientiamq; conducit. Neque tamen fcmper. Sanefi fo
lafit,atra nimium denfacfr mole obfufcat fyiritm, ter
ret animum,obtundit'mgenium . Siueropituita>fim
plicimifccatur,quu/mfrigidus obfliterit arcumpr* r
cordia fanguis, craffa quadam frigiditate fegniciem
tdducit atque torporem, atq; ut denfifiima> cuiufquc
puttcri£natura eji,quando cutfmodimelanchoUafi
A j
9
lo- MARS. F. DE STVDTO SORVM
gefcit,ad fummumfrigiditatis intenditur.Quo m jhc
tu nihil ff>eratur,timentur omnia,tcedet cceli conue*
Xd tueri.Si bilis atra uelfimplex uel mixta putrefcit
quartdna gignitfcbrcm, lienis tumores,<cymultxge
neriseiufdem . vbi nimis exuberdt,fiue foUfit, fiue
coniunftnpituit<e,fyiritMcr<ifiiores fkit dtq;frigi*
diores.Continuodnimumdfficit Udio, mentisdciem
hfbetdty nec fdlit drcddico circu pr£cordidfdnguit.
Oportet dutem dtrdm bilem neque tdm pducdm effe,
ut ftnguisMUs, V fyintus quxfifreno cdre<tt:vnde
infldbile ingcnium Ubilemq; memorUm effe contin*
gat : Neque tam multdm ut nimio pondere pr<egrd*
udti dormitdre dtq; egere calcaribus uideamur.Vro*
mde neceffariim ejl,omnino edm effe quodd eius n&*
turapatitur,fubtilifiimam.Si enim tenudtdpro natu\
ra fud mdxime fuerit,poterit fbrfitan abfcfe noxa eti*
am effe multd : dtq; etiam tdntd ut <equdre bilem fdU
ViecUocri ? tem pondcre uidcatur. Abundet igitur dtrd bilis,fed
Itff efio. tenuifinu: non cdredt humore fubtilioris pituit<e cir
cumjitfo,ne drefcdt prorfm durifimaq; eudddt. Non
tamen mifceatur omnino pituit£, pr<efertim uelfrigi
diori uel mult<e,ne frigcfcat: Sed bilifanguiniq; adeo
mifcedtur,ut corpus unum conficiatur ex tribm, du*
pld fanguinis ad reliqua duo,pro portbne compofi*
twm . vbi ofto fanguinis pdrtes,du<e bilis,du£ iteru
4tr£ bilisportiones exifldnt.Accendatur aliquantuc
lum
SANITATE TVENDA. 1TB. f. u
hmtduobufi iMtatra bilis ,dcccnfdq; fulgedt,no urd
tiir : ne,quemddmodu folet md,terid durior,dum fir*
uet nimtum,uehcment:m urdt er concitet.Bum uero
refrigefcit,fimiliter frigefcatdd fummum. Bilis enim
«Ltrd ferri inftdr,qudndo multu dd frigus intcnditur,
friget dd fummum : qudndo contrk dd cdlidum Udlde
declindt,cdlet ad fummum. Neque mirum uideri de* Bilis dtr£
bet dtrdm bilem dccendipoffe facile,dtque dce*nfdm ultrd citri
Uehementius urere . siquidem uidemus cdlcem illifte que mcdio*
tnilem , dqud perfiifdm feruere fidtim dtq; exurere. critdtc no*
Tdntdm ddutrunq; cxtremum meldncholid um hd* x<t.
het,unitdte qudddm fldbilis fixceq; ndtur£.Qu£ qui
dem extremitM c£teris humoribm no cotingit.sum*
me quidem cdlens fummam pr^flat duddddm , imb
ftroctatcm , extreme uerofrigcns , timorem ignM
ttidmq; extrenid. Medijs uero i/ntcrfrigut cdloremq;
gradibux dffvfo 1 . udrie>affvftus producit udrios, non
iditer qukm merum,pr£cipue potens, bibentibui di
tbrietdtcm ucl ctidm pdulb libcrius dffv&us infrrre
varios foletAgituropportune temperdtdfit dtrdbU
lis oportct.Qtt£ quwn itd modcrdtd efl,utdiximuu
Cir bilifangu:niq;permixtd, quid O" ndturdficcd cfl
V conditione qudntum ipfius ndturd pdtitur tenmfii
mdfiale ab itlit dccenditur, quidfolidd cfl dtq; tem
cifiimd, dccenfd femel diutifiime fidgrdt, quid tcnd*
cifiim£ ftccitdtti unitdte potentifiwd eft,uehem€tut$
tl MARS. F. DE STVDTOSORVM
mcakfcitiQuemadmodu Ugnwm mpdkis fi utrdqut
gccenddtur,mdgis diutimq; cdknt & lucent.Atqui i
diuturno uehementiq; cdlore,fulgor ingens, motusq;
uehemens v diuturnm profcifcuntur.Huc tendit iU
hd HeracUti ; Uux fucd,aniim fdpientifirm.
Quopd&o atrd bilis mgeniofos
effciat. C<tp. VI.
QVtret forte quifpiam , qudk fit corpm iUu£
humoriseiufmodiex tribusiUit humoribut*
tx qua diximm proportione confidtum t Tdle eftftr
me colorcqudk durum effe uidemus , fed dliqudnti*
uergit ad purpuram. Et qudndo tam naturali calore
qum uel corpow uel animi motu accenditurt ferme
non aliter g ignitum rubensq; durum,purpureo mi*
xtum calet er lucct, atq^ udut iw trahit uarios fla*
grante corde,colorcs. Quceret aliquis iterum,quo
nam pacfo humor eiufnodi conducat ingeniotNem*
pe fyiritus ex hoc humore creati,primo quidem fub*
tiles funt,no aUter quam aqud iHa quam cr Vitce,fet*
Vitis aqudm nominant er Ardente, quoties ex craf*
fori mero,qMda ad ignem defiiUdtione,utfierifokt
exprimitur. Spiritus enim fub angufiioribus atrx bi
Us eiufmodi coprcfii medtibus,uehementioreo}> uni*
tate caiore,mdxime tenudntur,per'cfc drttiorcs mcd*
tus exprefi,fubtUiores erumpunt.Demde calidioref
SANITATE TVENDA. LIB. J. l$
fimiliter dtque eadem rdtionelucidiores,tertio,mota
dgiles,dclioneuebementifiimi, qudrto , folido fldbi*
bumore iugiter emandntes, dftioni diutifiime fer
uiunt. Tdlidutemdnimus nojier obfequio frctusw*
ddgdtuebementer,perfeuerdt inuefiigdndo diutius.
tdcile qucecunq; inuefiigduerit, muenit, ckre perfti
cit,fyncere dijudicdt,dcdiuretinet iudicdta . Addc
quodquemddmodum fuperioribus fignificduimus y
mimm infirumento fiue mcitdmento eiufmodi, quoi
centro mundi quoddmmodo congruit,dtque(ut itd di
xerim) infuum centrum animu colligitjbnper rem
omnium & centrd petit,w penetrdlidpenetrdt: Co
gruit infuper cum Mercurio atq; Saturno : quorum
. alter omnium Vlanetarum altifiimw, muefiigantem
tuebit dd altifiinu. Hinfpbilofophifinguldres eu<&
dunt , prtfertwi quu animiufic ab externit motibm
ntque corpore proprio fcuocatus,z?quamproximut
diuinis,diuinorum infirumentum efficiatur .Vnde
diuwis infiuxibw oraculisty ex alto repletw, noua
qutdZ mufitataqjemper excogitat, ejrfuturapra>*
dicit.Quod nonfolum Democntus atq- Vlato affir*
mant,fed etiam Arifiotelcs in Problematu libro,??
Auicenna in libro Diuitwru , V w* Ubro de Anirm
confitentur. Quorfum hxc de atr£ bilk bumore tant
multa i Vt mcmmerimus, quantu atra bilit, imb catt
diddbilti eiufmodi quarcnddvnutriendd ejl tdns
MAR.S. F. £E STVdiOSORVA*
ifuam optima,tantwmiUamqu£contra fehabet,ut
<Uximus,tanquam pefiimZ effe uitandam.Adeo enint
dira res efl,ut .i mdo dawtone eim impetiw injiigari
Serapio dixeriW Auicenna [apiensno negauerit*
Qum(j; pracipue jludioforii hojies, fcilicet
Vituita,Atra bilis,CoitM, Satietas,Mct
tutinusfomnus. Cap. vll«
VT autem redeamm illuc unde iam longius di
grefiifumM,longifiima uia eji,qu£ ad ueritct
temfapientiamq;perducit,grauibus terr/q; mariscfc
plena laboribus. Quicunq; igitur hoc iter aggrcdi*
untur,utpoetaquifpiam diccret,fepeterra maricfc
periclitantur.siue enim mare nauigent,continue vn*
ter fluflus,id ejl humores duos,pituita fcilicet er wo
xiam iUam melancholiam,quafi inter Scyllam cha*
ribdimq; iac^nntur . Siueterra (utita dixerim)ite*
agant,tria monflra protinm fefe tUti obijciunt. P«*
mwm terrena, vcnus,fecundwm,BacchM cr Ceres*
tcrtium,noflurna Hecate frequenteropponit. Ergo
V ApoUo ab athcre Neptunm ab £quore,zj <i
terra Hercules fepe uocandi,utmonfira eiufmodi
VaUadis inimica, iaculis ApoUo transfigat, Neptu*
nus tridente domet,claua Hercules contundat er U
ceret.Vrimwmquidem monfiruefi uenereus coitus»
prtfertim fi ndpnnlmi uires cxcefferit. Subito nat*
SANITATE TVENDA. llB. T. ij
tjrwe exhaurit jfyiritus^prtfertim fubtiliores ,cere*
brumq; debiHtat,hbefac~kitflomachum atq; prxcor*
dia,quo malo mM ingenio aduerjius ejfe poteji.Cur
rwm Hippocrates coitum comitiali morbo fimilem itt
dicauit ? nifiquiamentem,qu<e facraejipercettit,tatt
tumq; obeji,ut Auicenna m hbro de Aninulibus dixe
ritisiquid jj?ermati<s fupra quam tutura toleret,coittt
profiuat, obcffemagis,quamfi quadragies tantunde
fanguinis emamrit, ut no iniuria prifci Mufe atquat
Mineruam uirgines ejfe uoluerint. Huc Vlatonicum
Bud ff>e£ht,quum venm Mufis mimtaretur,nifi fa*
tra uenerea coleret, fe contra ittas fuumfilium arm4>
tura.Rejfyonderut Mufe, Marti,o venus,Marti ta* '
lia minitare . Tuus enim mter nos Cupido non uolau
T>eniq;,rutura nuttum fenfum longim quam taftum
*b mtettigentia fegregauit.Secundummonjirum, ejl
vinicibiq; facietas . Quippefi uinum uelnimium uel
nimis calidum uehemensq; fucrit,caput ipfum humc*
nbuspejfimisfyfumis implebit . Mitto quodmfanoi
ficitebrietas.Cibus uero nimim,primum quidem a&
fionuchum,'m ipfo coquendo omnem tuXurtuim re*
uocat.Quofit,utcapitifimul j\>eculatiomq; mtendc
renequeat.Deindemeptecottus, tmdtis etcrafjisucc
poribm humoribusq;, aciem mentis obtundit.Quin
ttiamfi fatis coquatur,tame ut Galenm ait, animut
tdipe cr [angume fuffocatus , codejie aliquidperiae
MARS. F. DE STVDIOSORVM
dere non poteji. Tertiwm deniq; monjiru efi,ad mul*
tam noftem, pra>fertim poji ccenam frequentiut uigi
tareiunde etiam pofi ortum folis dormire cogaris.
Qjionia uero m boc errant faUunturq; fiudiofi per*
multi 7 idcirco quantum mgenio noceat,latius explicx
lo,atq; rationes feptem prxcipius afferam. Vrimam
ab ipfo ccelo,Secunda ab elementis,Tertiam ab hu*
fnoribm,Quartam ab ordine rcrum,Quintam a «4
tura fiomachi,Sextam a j^>iritibm,Septima aphan*
tafiadeduflns. Vrincipio,tres T>\anet&,quemadmo+
duminfuperioribm dicebamus ,contemplationi&
tloquentice maxime fkuent,Sol, Venm, atq; Mercu*
rius . Uiuero paribm fcrme pafiibm concurrentes%
aduentantc nofte nos fiigiut,die uero uelpropinquan
te,uel iam furgente refurgtit, nosq; reuifunt. Poji ue
ro folis ortum in plagam cozliduodecimam,. qu£ car
ceri tenebrisque ab Ajironomis afignatur ,repente
truduntur. Ergo no qui uel nofte quando nos fugiuty
uel diepoji folis ortum, quando carceris tenebrarucf;
domum intrant, fed qui uelpropcmodumpetcntibut
ortum, uel iam furgcntibm ad contcmplandum fcri*
bendumq;,ipfi quoq; confurgut,ij foli acutifiime fte*
culantur,w eloquentifiimeinuenta fuafcribuntatq;
componunt. Rxttio fecunda fcilicetab elementis eji t<t
lis . Oriente fole mouetur aer, tcnuaturq; cpdareu
occidcnte. mo. contrd.Sanguis autem &$iritm,m<>
tum
SANITATE TVENDA. LIB. I. 17
tum qudlitdteq; dcris circufufundturdq; funilisfequi
necejfario compcllutur. Tcrtid ratio, qu£ ab humo
ribus ducitur, eji eiufmodi . In aurora mouctur fan*
guis, V rcgmty motuq; tcnuatur er calefcit v cU*
ret ,foiritus ucro fanguinc fequi imitariq ; folent. ve
rum acccdentc nottc mckncholia illa crafior ej-fci*
gidior,atq ; pituita dominantur, qu£ ftiritM adfte*
culandum incptifimos proculdubio rcddunt. Quar
U ratio ,qu.t trahitur ab ordinc rcrii, haec erit. Dies
uigili<e*nox fomno tributdejl . Qjionia quumfoluel
tid hcmifphtrium nojirum acccdit , uel fupcr ipfum
mcediUraiijs fuis mcatus corporis dpcrit,dtq; a ccn
troadcircumfvrcntiam humores ftiritusq; dilatat,
quod quidem ad uigilia attionesq; cxcita atq ; condn
tit. Cotrkucro,qudndo recedit,omnidcodrttdntur,
quod nAturali quodam ordinc inuitat adfomnu, nu*
xune poji tertiam dut qudrtdm nottis partcm.Quif*
quis igitur mwc quidcm dormitdt, qudndo fol tmn*
dusq; cxcitatydd multdm ucro nottem uigildt> qwm*
do ndturd dormirc iam er k laboribus quicfccre iu*
het, hic abfq; dubio quu ordini uniuerfi , tumfibijpfi
rcpugnat, dumcotrarijs fimul motibus perturbatur
atq;dijirahitur . Sane dumab uniuerfo vwucturad
cxtima, ipfc fcfc muct ad mtima: Atq ; contra, dum
ab uniucrfo adintima trdhiturj.pfefc mt:rim retra*
hit ud extcriut. Ergo peruerfo ordine motibusq; con
MARS. F. DE STVDIOSORVM
trdrijs , tum corpws totum , tum fyiritus ingeniumf;
prorfus Ubefkttdtur.Quinto hco d mturdftomdchi
m hunc modum drgumentdmur. Stomdchus diutur*
m diurni deris dttione,dpertis poris admodum diU*
tdtur, euoUntib(Mq;ft>i.ritibws tandemudde debilitt
tur. \gitur fubeunte notte , nowm ftirituum copkm
exigit,qwi fouedtur. Qudpropter quicuq; eo tempo*
re contempUtiones longds et dijficilcs inchodt, ipfos
ad cdput ftiritus retrdhere nititur. Hi uero diftrdtti
neq; ftonucho fdtis,neq; cdpitifkiunt.Mdxime uero>
nocet,fipoftcozndlucubrdntes , diueiufmodiftudijs
attentiws incumbdmus.Vltmbws enim tunc dd conco>
quendttcibum fyiritibws , multoq; cdlore ftom&chus
indiget.Htecuero duo , lucubrdtioneftudioq; tdlidU
uertunturdd cdput . Quofit, utneq; cerebro, ncque
ftomdcho fuppetdt.Adde quod cdput ob eiufmodi mo
tum, crdftioribws cibirepleturudporibut, dtq; cibm
in ftonucho d cdlore v fyiritu deftitutus , crudefcit
ej-putret , underurfws cdput opplet dtq; Udit.Deni
que nututinis hom,qwxndo furgendumeft, utexcre*
mentis omnibm fomno retentis finguU membrd pur
gentur,tunc id quod peftimu eft,qui notte lueubrdn*
do concottione penitus interruperdt,idem dormien*
do mme, excrementorumexpulfionem diutiws impe
dire copeUitur. Quod quidem tdm ingenio qum cor
pori,medici omnes obejfe qudmplurimum drbitrdn*
tur.
SANITATE TVENDA. LIB. I. 19
tur . Mcrito ergo qui notte contra ndturdm pro die,
atq; conuerfojie rurfuspro notte utuntur Mnqudm
nottu£ , ij etictm m hoc uel inuiti nottuxs imitantur,
ut qwemadmodwm iRis fub foUs lumme caligant ocu*
lh ita er ijs mcntis dcies fub ueritdtis frlendore cdi*
get. Sexto loco d friritibus idcm ita probdtur. Spiri
tusfatigdtione diurm prtfertim fubtilifimi quiq; de
niq;refoluuntur. Uotteigiturpducicrdfiq; fupcr*
funtMtcrdram fiudijs incptifimhut non dliter mdn*
cis horwm fretum d\vs mgeniwm uoUrepofit, qukm
uefocrtiliones dtq; bubones.Contrx uero pofifomnu
mne fyiritibm rccredtis , membrisq; ddcb corrobo*
Ydtisy ut minimo ftirituwm dmminiculo egednt,tmU
ti fubtilesq- fyiritus ddfunt y qui cercbro feruidntdtq;
expeditiusobfequi poffunt,m membm fiuendisre*
gcndisq- pdrwm ddmodum occupdti. Pofiremofepti
nua rdtiofo d phdntafice naturd dcducitur. Vhdntd*
fidfiue imdginatio jiue cogitdtio.feu quouis dlio no*
mine nuncupdndduidetur y multis, longis, contrdrijs
inuigildndo imdginibus , cogitdtionibus , curisq- di*
flrdhitur dtq; turbdtur. Qu£ quidem diflrdttio pcr*
turbdtioq-fquenti contempldtioni, trdnqmllamfere
iwnq; mentem pemtus pofiuknti ,nimiwmcontrd*
rid efl . Sok ucro nofturm quiete,dgitdtio lUdfedd*
tur tandemdtqipdcdtur.lgiturdcccdente quidem no
tte,femp:r turbdUmente,recedenteucro , utpluri*
B £
MARS. F. DE STVDTOSORVM.
mum mentc tranquiUa ad ftudia nos cofzrimm.Qui*,
cunty uero mentc nimiu agitata res ipfxs iudicare co*
tumtur, ijno aliter quam lUi qui uertiginc patiutur,
omnia ucrti putant ( ut Plato inquit ) quum ipfi uer
tantur. Quamobremfcite Ariflotelcs mOcconomi*
cis iubet ante luccm furgere , a ffcritq; id er ad corpo
risfanitatc, er ad philofophia* ftudia prodeffc quhn
plurimwm.Sed hoc ita accipiendwm eft,ut cita er mo
dicacocna m&tutinam cruditatem diligentifimc dcui
temm.Deniq-facer ille mtcs Dauid,omnipotentis tu
ba Dei, nunqudm dicituefyercfed manc femper atq;
diluculo in dcuvn fuum cancndu fc cithara pfalmiscj;
furgcre. Surgere quide mente,ca hora omnino debe*
mus,moxetiacorpc,fimodoidcomodcficripofiU
QU£ fit hora hnchoandit ftudijs opportu
nior,qmsue cotinuandi modus.
Cap. VIII.
EX ijs qu£ in fupcrioribut diftoutata funt ,fer*
me lam fatis conflat,opportune noftra nos ftu*
dia cxordiri,uel ftatim oricnte fole, ucl hora unafal
tem uel dudbus ad fwmmum antc folis exortum . Sed
mtcqua e lefio furga*,perfricaparumperfuduiter'q;
palmiscorpus totuprimo , deinde caput unguibus,
fcd id paulb leuiws . Hac in rc te Hippocratcs admo*
ncAt.Na fritttone,inquit, ji uehemeits fit,duran cor
SANITATE TVENDA. LIB. I tf .
pMifi kuis,molliri:fi multa,minui:fi modica, imple Hippoc . m
ri.Quum e lecb furrexeris, nolifubite leclioni me* eo . Ub . que
ditationiq; prorfm incumbere,fed faltcm bor<e dimi KaZiMgaop
dium cuilibet expurgationi concedito , mox meditx* mfcripfii.
tioni accingere diligenter , qudm ad horam circitcr
unam pro uiribm prorogabis . Deinde remittes pa*
rumper mentis intentionem,atq-, intcrim eburneo pc
ttine diligenter vmoderate peiles caput,djronte
ceruicem uerfm quadragies pettinc dutto . Tum cer
uicem panno afyeriori perfrica, demumreuerfm ad
meditandum,duasinfuperhorM , autfaltem horam
unam ftudio dedicato .Vroduci uero nonnunquamfm
dia pojfunt, fed aliquanta interdum intcrmifiione f>.*
£h,ad horam ufq; meridianam . Quinetiam intcrdti
quamuis raro, nifi cibuni interim cogamur ajfumcre
pojl meridiem circiter hom duds .Sol enim circd or*
tum potcns eft, potes er m mcdio ccclo.Tn plaga quo
que itta cceli , qu<e mcdiumproximc fequitur, quam
nonam Ajlronomiuocant cr fapicntice domum, Sol
maxime gaudct .Quoniam uero Voefe omncs Pbce*
bum Mufarum fcientiaru/mq; ducem ejfe uolunt, me*
ritb fi quid altim excogitandum eft, his horis potifii
mumcogitctur. SiMufeqtiaredce, horis iffde Vhcc
boduce quierantur. Rcliqu£ enim hor£,uctcribM
aUcnisq; legendis potius quarn nouis proprijsq; cxco
ptandis AccomodAU mdentnr. Scmper atttem memt
i* MARS. F. DE STVDIOSORVM
niffedebemm,qualibct horafemelfaltcm pauUffjer
remittenddm effe mentis intentionem . Quu enim ob
intentionem huiufmodi fyiritm refoludntur , merito
fi nunquam ccffes tcndere,lentm era . Dum laboras
mimoyinterim corpore conquiefee.Mala efl defatiga
tio corporis,peior animi,utriufq; fimul pcfiima , op
pofitishominem motibm fimuldiflrahens ,uitamq;
difrcrdens.Beniq; hdud ulterim mcditatio proceddt
qukm uoluptas,potim uero citr.i.
Vitand<epituit<epr<eceptd. Cap. IX.
OVer<epretium fbre uidetur, qu<e noxia htcra
tis effe diximws repetere breuiter ,atq; remc*
dia fingulit adhiberc. Ergo nc pituita nimis augea-s-
tur,excrcitationc quotidie flomacho fcrmc uacuo bis
ktendwm,nunquam tamen laboriofx,nc acuti fyiritm
diffoluantur,cxcroncnta diligentifiime ab omnibus
meatibm expurgdndd.Sordes 4 corporis totim cutc
capitispr<ccipue,tumlotione, twm friclione penitm
abflcrgend<e.Vitandaalimcnta frigida nimium,at(j;
nifi obfliterit atra bili<s,etia humida,<zj- omnino qu<e
p'mguia,uiruleta,uifcofa,uncTn,glutinofaq;fmt, uel
qu<e facile putrefccre foleant. Siftomxchm ucl mtu*
ra uel <etatefitfiigidm,autdimittcndm omnino, aut
certe minucndm aqu<e potm . Moderatm cibm fit
oportet,fed potio moddratior. tiabitatio aita <i gra*
nitm
SANITATE TVENDA. LIB. I. *J
uinubiloq; aere remotifiinu , tum ignis, tum calidi
odoris ufu,humiditM expeUenda. Vrohibendumfri*
gm <t capite,maxime uero ceruice atq; pedibw.mul
tum enirh obefl ingenio. Vrodefi moderatm ufus dro
tndtum in frigidioribm cpu\is,num mufcdtte pr<efev
fm,<cr Cinna,momi,<zr Croci,Zinziberis quoq; cott
diti nune jlomdcho udcuo , quod fenfibm etiam O"
memori<e mdximeprodefl.
Qudrdtionctiitunddfitdtrdbilis. Cdp. x«
PEfimdm uero iUdm qudm in fuperioribut dete
fldbdmur dtrdm bilem , h<ec augent crdffum
turbidumq; uinum,pr<ecipue nigrum , cibi duri,fic*
ri,fdlft,acres,acuti,ueteres,ufli,afii,frifti,carnes bo
uis erlcporis,cafeus uetus,fdlfdmctd,legumind,pr<c
cipucfibd,lenticuld,melongid,erucd,brdficd,fmda
pts,rddiculd,dUium, c<epd,porrum,mord, cariot<e,
Cr qu<ecwnquc calefaciunt uel frigcfkiunt fimuldtq;
dcfccdnUO' omnid nigra: \rd,timor, mifericordidy
dolor,ocium, folitudo,z? qu<ecunque uifum er olfo*
ilum duditumq; offendunt, omnium uero mdxime te >
nebr<e.Vr<etcrcd exiccatio corporis nimid, ftuelon*
gis ndtd uigilijs,fiue multa mentis dgitdtione uel cu*
rd,fcufrequcnti coitu , ufuq; reru caXidarum multu*
dtque ficcarum,feummoderatd qudddm deiecltone
gtq; purgdtione ucl exercitdtione Uboriofd, uel me*
B 4
*4 MARS. F. DE STVDIOSORVM
dia,fiti,calore,uel fwciore uento,uel frigore.Qvurfi
uero bilis atra femper ficcifiinui fit,frigida quoq;,li*
cet non teque, huic certe refifiendum efi, rebm quide
modicc calidis , humidis ucro quammaxime,cibis eli
xis afiducqui coquantur fhcilcer fubtilcm gignant
fan^uin:matq;clarifimu . Sed intcrimut fiomachi
W pituit£ ratio habeatur, perindc atque bilis atr# 9
epulz cmn&momo cr croco o~ fandalis condiantur.
Confirunt fcmina peponis, atq^ cucumeris, eypmei
SjcoSvAoc nuclei abluti.Conucniunt latticinia omnia,lac,cafe*
as recens,amygdaU dulces.Conueniunt carnes aum
O-puUorum gaUinaccorum,quadrupedumue laftett
tium,oua forbilia mxxime, ct ex membris animaliu*
cercbellum,dulciamala,pyra,perfica,pepones,pru)
tu damafccna,atq;fimilia:cucurbita rite co£fa, her*
b# humidxjio uifcofe:Cerafea uero,fkm, uua*,mi
nime laudo.Naufeam ucro er fatictatcm ualde dete*
flor. Nihil autem aducrfus hancpcfiem ualentitis cfl
quam uinum lcuc,clarum,fuaue,odorum,ad fyirtim
pr# c<eterisperfyicuos gcnerandos aptifiimu. Natn
Vimm. ut Platoni er Arifioteliplacct, hic humor, hoc uino
non aliter moUitur atq: dulcefcit ey claret,quam ucl
lupiniaquapcrfiifi, uclferrufiammis accenfum. Ve
rumquantu eimufut fyiritibus er ingcnio prodefiy
tantum nocet abufus. Pra>terea infimdere aurum ucl
argentum maxime ignitum, eommq-, filia, in poculis
Uel
SANlTATE TVENDA. LIB. T.
tiel in ipfo iure prodeffe confentaneum efl,atque au*
Teo uel argentco uafculo bibere ,cibosc^fumere .\teni
perutile efi, fi fepe flomacho uacuo liquiritite fuccus
deglutiatur : fuccus quoq-, punici pomidukis, atqut
dulcis arancei. Qonducut no mediocriter fuaues odo
res,temperati maxime : atfi regnat frigM,ad caUdu\
declinantes , fin dominetur calor,uergentes ad frigi*
dum. Temperandifunt igitur ex rofis, uhlis,myri
to, camphora, fandalis , aqua rofacea , quffrigida
funt.Rurfui ex cinnamomo,citro,aranceo,gariophi
lis,mcntha, melijfa, croco, ligno aloe, ambra, mu*
fco,qua> calida. Verniflorcs profuntin primis O" fo*
lia citrifiue arancei,odoraq; poma ,fedmaximeuU
num.Odores eiufmodi prout cuiq; conucnit,o- nari*
hm hauriendifunt&pettoriatq; flomacho admo*
uendi.Odorcs uero cakdos multum ficcosq;,fi folifut
rintej- continuinonprobamns.Tenendm ore Hya*
cinthu<s,qui animum uehementer exhilarat. Hierobv
tana quoque,id efl fclarca fylueflris,tu cibo tum odo)
re confcrt.Bugloffa rurfus,borago, meliffa, horucfc
trium aqua.Rurfus laftucajndiuiamiapaffuUJac
*mygdalinum,menfe fkmiliarifima effe debent. F««
gicndus aer,autfcrucns ,aut glacialis nimium,aut nu
bilus , fed acr temperatus fcrcnusq; liberrime admit
tcndus. Mercurius, Vythagom, Plato iubent diffo*
nmtem ammum uel mcermtem cithara 3 cantu^ tm
B S
»6 MARS. F. DE STVDIOSORVM
conjidnti qukm concinno coponere fimul dtq; erige*
re.Bduiddutempoctd facer pftlterio pftlmisq; S<m
lem ab mfdnid liberdbdt.Ego etidm (fi modo \nfm<t
licet componere fummis ) quantum dduerfus dtr<e bi*
lis dmdritudinem dulcedo lyr<e cdntusq; udlcdUdomi
frequenter experior.Lduddmus frequentem dfyetttt
aqutenitidcciuiridis rubciue coloris,hortoru nemo*
rumq; ufum , dcdmbuUtionem fccus fiumim , perq;
ttmcend prdtd fuduem,equitdtionem quoq;,gefldtio*
nem , nduigdtioncmq; lenem udlde probdmus,er u<i
rietdtemimprimisficilesq; occupdtioncs, diuerfdq;
negocid non molefld, dfidudm hominum grdtiofo*
rumconfuetudinem.
DecurdtioneStomdchi. Cdp. XI.
SEquitur ut curdm jlomdchi qudmdiligenter hd*
bedmus,nendufedm cruditdtemue ddducdtun*
qudm fttietM,cdputq; offvnddt. Bis cibus quotidiefc
mendus efl,& modicus dtq; leuis, Cinndmomo,M.d*
ce,nucemufcdtd moderdte conditus . Sempertdmcn
ficcus cibus ponderc dlimentd moUid potumq; exupe
rct,nifi forte dtr<e bilis ficcitdtem ddmodum uered*
mur.Idinem (fi comode fieripotefl) cibus,fitimpo*
tus expeftet.Auiditds utriufq;,fuperfit menfe.Fdjhi*
diumvrfdturitds procul dbfint. Abjlinendum ab ijt
quceobnimidm humiditdtem ucluirulentdmo-un*
hdmuifcofdmq; mdterUmflomdchu rekxdndo de*
bilitanU
SANITATE TVENDA. LIB. T. *7
UUmwl ctiafrigidd dutcaUdifimafunt, autpro
pter duritiam tgre coquuntur. Et qu* tatiafunt, ut
diupojlmcnftmpalato faporem reddant moleflio*
rem,fiucinfient,fiuccaputmulti$ uaporibusimple*
ant: ab omnibus imprimis qud-facileuelextrdaluu*
uelinaluoputrefcant.Bulcesfapores,autdcresfifi
U fmt,nuUo patto probamus : fed dulces, acri quod*
ucl acuto uel fxcco uolumus tcperari. Mdftixwmm
thdficca,faiuiarcccs,uua-pajfuU,cydoniapoindca
fa,conditaftccharo , acorea ,rofa, coraUus , lotos
cappuris waccto coditus,fiomacho amicifimafunL
Mak prxtereapunica faporcinteracidu dulcem^
medio, W omnino quxcunty moderatc acidafuntZT
tliquantulu auficra, qua> mcdicifiyptica uocanufiue
qu£ aliquantum acuta funt uel falfa uel aromatica:
Myrobalam autem omnia fuperant. Vmu quotyru*
hcum potius qum albumjapore quafi paululufub*
mdro,dc nifi caliditas ucl defiiUdtio aliterpofiulaue
rit,optimum erit merum bibitum paulatim. Ommno
<utcmliquidiorcsepuUpriusfumcnda:qudmdurio*
res.Sumpto ucro abo conueniUcoriandrumpomuc^
cydoniumconditumfaccharo,malapunica,Wpir4
aujlerdimftild quoq^ V prficd ficcd, dtq } fimilia.
Mandere uero oportct antcquam deglutiatur,fingu*
lacxaaifime.foucndusjlomachusfioportetextrin
fccus 3 mdjiice,rofa 3 mmthd i cordUoXduenduncpofl
iS MAKS. F. BE STVDIOSORVM
cibum,duabus aut tribus proximis horis uelcogita*
tioni difficili,uel ieclionifedulo incubamus. Neceffa
ri£ fbrftanerunthorx uacdtionisqudtuor,ficibus
potus ue uberior fuerit,autcibus durior . Malum efb
cibo potuue uentrcm extendercpefimum ftomacho
fic extento,diffcilia cogitare.Aut igitur nutrimentu
fume leuifimum , aut fumpto-»uacd donec quafi con*
coxeris.Necfc dormiendumpoft cibum meridie , nifi
maximd cogat necefitM, a tque id quidcm non prius
quhn hords duas uigilauerimus . Nofte tamen fum*
pta cccnd,hord ut uidetur,und uigiUw fat eft . Coitus
fiomdcho peftilens,prnefertim fi uel fdturo ftdtim,uei
cfurienteconcumbas.Ocio mozretftomdchus, exerci
tdtione gdudet,nifi dum cibo fit plenus. Sumpto cibo
flutim modice deumbulandum,mox uero fcdendum»
/y Dc ijs qu£ fiuent membrj, prxcipux ej-
/y uires fyiritus. Cap. XII.
SEd ium oper<epretium fifturus , ut nonnuUd ex
medicorum offtcim in mediuproducamus, qudt
ftomdchi,cordis,cerebri,ft>irituum ingenij,uires uei
feruent integw uel rcftituant , ac fi uel pituitd uel
tLtrd bilis excrefcdt, uel imminedt ndufed longepro*
pclUnt.Omnes fine controuerfid medici confenferut-,
nihil effe fdlutdrius Theriaca,fbumdis cofirmandisq;
. pm fingulis mmbris wuiribus,tum ftintibus atq;
ingenia
SANITATE TVENDA. LIB. I. i*
mgcnio Huius igiturinprimis utemur drachmadi*
midia,autfAtemdrachm£ tertiaparte, bis qualibet
hcbdomada hyeme er autumno : Sed &ftate atq$ uere
femeUuel fola,uelfiplacctfrigidis humidisty tcmpo*
ribus cumpauculo mero claro,fuaui: temporibus ue
ro calidis ficcisq; , prxfcrtim fi natura ucl ttas fitca
lidior,cu aqucc roface^ duabus uncijs aut tribusfto*
piacho fcdicct uacuo ,fex aut feptem horis antc cibu.
Si theriaca dcfitdabimus mithridatum.Sed ubi the*
riaca mithridatumue fumimus, eo dic ab omni rc ca*
lida penitus abfnnendu,^fi a>ftas aut ucr fuerit,fri*
gidisefiutendum.Secundo ueroloco eadcmincaufa
probatur ab omnibus Aioeriteekclaatq^hta . Su*
tnemyrobalanorumchcbularum drachmas duas,ro
farum purpurearum,fandali rubci,emblicorum,cin
namomi,croci, corticis pomicitri, becm, meliffe,id^
eft citrari£,fingulorum drach m.tm unam, alocs c\e*
riteq; abluU drachmas duodecim. Ex ijs coifice
pilultf optimo mcro , qmbus hcbdomada qualibetfe
mclutaris diluculo,cofcilicctpondere,quod naturz
tu<e conueniat : ajiate quidem ctt aqua rofacea, alias
uero cum uino.Qtiibus autem dicbus ncque thcriacX
nequepilulas affumcs ,utcre conjvttione eiufmodi ma.
ne atque uefyere duabus aut tribus ante cibum horis..
Sume cinnami clcclipimi drachmas quatuor, chcbu*
larum myrobalanorum dua/>,<& totidcmemblicaru^
3© MARS. F. DE STVDIOSORVM
croci,rofdrum drdchmdm dimidu, fmddorwm ru*
brorum drdcbmds duds, cordUorumq; fimilium dra
chmam un<t,fdcchdri dlbifimi qudntufdtis ejl. Fun*
de fdccharum dqud rofdced dtquc fucco citri uel limo
num, cequalibus uidelicetportionibus, coqudsfudui*
tcr . Deindeddde mufci tertid drdchmx pdrtem, dte
qucdmbr<e tdntundcm.Demum confice bolos folidos
quos morfulos uulgo uomindnUduroc^ inuolue. Tria
b<£c , ipfi eo ufu quo pr<efcripfimus , expertifumus*
TheridcdM C7" Aloen itd, ut diximus, tempcrdtdm ,
confettionemq; iUdmfingulis conjvrre membris, ui*
ribus ey ftiritibus, dcuere fenfus dtque ingeniu,me*
moridm corfirmdre.Pituitdm quoque gr bilem, dtcfe
dtrdm bilem illis pilulis fkite uel educi uel emeddn .
Vr<etered <etdti cuilibet er ndtur<e,trid qu<e diximui
finulidrifiimd iudicdntur.
Vhdrmdcdpituit<e reprefiiud dtcfc
eduttiud. Cdp. XIII.
SI dduerfus exunddnte pituitdm dcrius pugndn*
dum fuerit , pilulds durord ex Hierdpicrd Gdle
ni,uel quds Mefues Elephdnginds nomindt, ddbimus
fcilicet quot ct quoties oportuerit,uel etti in robuftio
re ndturd pilulti ex hievd dtq; trochifas dgdricipd*
ri portione compofitis,fcmpcr uero cum meUe rofd*
eeo liqutdo at$ oxuncUe dqud^ mdrdtri, id ejl fccni
cuU
SANITATE TVENDA. LTB. I. H
culi. Qwt certe fyrupus m pituita digerenda etiam att
tepiiulas at<j; pojl eM maximeprodefi. Si una cum pi
tuita cceteri quoque humores turbent , pilulis ex Keu
barbaro Mefues,uel pilulis qu£ Sine quibus,d pofie*
rioribus nuncupantur , opportune purgabimus. Q*
tnnem uero uehementem repentinamq; deiettionem
purgationemq; penitus detefiamur.Nam fiomachum
corq$ debilitatfyiritus multos exhaurit,confundithu
mores,fyiritusfumis humorum fufck obtenebraL
Catarrhi cr deflildtionis, comunis fiudio
forupefiit Kemedia. Cap. X 1 1 1 1.
VBicaputpropterpituitam defiiUationibus flu
ttuat,quandoq; hora fomnialiquot ex pilulis
qu<tf modo dcfcripfimus,dabimus.\ubebimuspr£tc*
rea ea hora er alijs Thus fepe mandere: na mirifce
defHUationibus v fenfibus omnibus memoruq^fuc*
currit.Kurfus mufcata nux& theriaca ore retenta,
probatur.Maiorana quoque,quam amaracum nomi
nant,uel eius aqua admota naribus iiel mfufa. Pofi ci
bum uero,alimcntorum fumos,ccriandro cydoneh(fc
coercebimus.
Dedolorecapitis. Cap. XV.
SI caputfsepe doleathumore grauatum frigido,
pr£ter Ala qu£ narrauunus, confcttione dlam
quam Diambram nommant, uel diacon uel PUrifar
MARS. F. DE STVDIOSORVM
coticon tenere oreiubcbimus . Qtiinctiammaflicem:
fepemxndere.Vr<etere.i Unircfronte, tempora,ccr*
uicemjna.oran£,foznicu\i , rut£ folijs uu cum olea
rofacco tunfis,fimiUterdloe,aceto, olco, dquafyro*
faceisperfettediluta.
Vifut caligantis medel*.
Caput XVI.
VBi oculi caUgant,neque rubent tamen , nequc
aliud pr^bent uUum caloris mdicium, tunc ft
fie coUyrium ex aquafoznicuU, maioran£, cbeUdo*
tU£,rut£,adhibito croco cr antimonio confert . Sed
nqux eiufmodiprius denfiori panno efl exprimendx.
YXihil txmen xdmoueas oculis,nifi antexpiluUs Lucis
fepe purgxuem.At fi cxligxntes oculi rubexnt,fubi*
to pilulis ex fumo tcrr£ compofitispurgx. Mox coUi
rium ex xqux rofxcex w fxcchxro prodefi. Nomun*
quxm uero xlbumine oui,tutix, Ixtt: adieclis quacri*
mumopitulxtur.Omnitto xutemquotidixnus ufus ma
rxtri uifum feruxt ej- xcuit, Semen quide eius frequett
terore tenere oportet,ft>lix uero comedere. Tripbe*
rx minoraMefuc defcriptx,optimx efl. Optimu quo
tidicuxcuo flomxcho myrobalamm, chebulamcon*
ditam fumere, atque cwm ea nonnihil panis ex facchd
ro , maratroq; in puluerem ducTv compofiti : quod
infuper ingenio mirum in modum, acproduc:nd£ ui
Uprodeft,Eufrafi£quinetU)n ufut,ocuUiefl fmgu*
Urc
SANITATE TVENDA. LIB. L J$
Xdrc prtcfidium.ln omni uel dolore cdpitis,uel cdligi
neoculorum, diuertendifuntretro udpores friftioni
bus cucurbitulisfy.Ac fi calor in caufa fit , fdtiguisq;
abundet,birudines ceruici er bumeris ddbibebimus.
De fenforio Guftus inftdurdn*
do. Cdp. XVII.
STomdcbm fepe literdrum ftudiofis guftwm jrre
omnem dmittit ,fiidpituit<e uitio incidit, quod
acidus ow ftpor,uel fdliud multd ey glutinofior in*
dicdt,poftqium dluum fubduxeris medicims, quds fu
prd ndrrduimus : Aromdtico roftceo uterc ,jcilicet
fdccbd.ro rofdceo mixto, melle quoque roftceo cum
cinndmo, folo etidm uel gingibere condito, uel mcn*
tbdt fyrupo: fed in primis Theridca. Sin dutem bilis SauU£
copid fvrte contingit , quod quidcm os dm&rum oftcn morum
dere folet ,fimiliter poft purgdtionem ex Alocjicut ^ ttcy *
diximus,pr<epdrdtd, uel reubdrbaro ddfume,ucl tri
aftnddlum, uel OxyfdcchdrZ, ftcchdro,dceto dlbo,
CT uino dcrioris punici mdli,compofitdm. Vel perfi
cdpyrx ue , fmecondiid fiue Syrupo conftftd ,ficut
Mefues docet, uel noftrdm eiufmodi conftftionem gtt
fiuifdluberrinum. Sume ftcchdri roftcei uncm qud
tttor, didtmrendti uncitf duds, didcytonitcs tdntun*
dcm, fcdicet uncm dua, myrobdLnorumchebuh*
rum femuicidm, emblicarum tdntundtm,fdndali ru
bci, corallirubri , utrorunqi aeque dntchnum dimii
Q
54 MARS. F. DE STVDIOSORVM
dia.Ywnde mfuper luleb ex fucco citri uel limonit u/H
ciastrekautduAS . Quodfiftonuchm debilti cfl <cr
frigidm,adijce duas cimumi drachmas. His ante ci*
bum duabm horis utendu. Naufeam femper ab utroo
que natam hivmore toUit diacitonitcs, ey ufm cappa*
riscumaceto . Itempotmmodicm ieiwno ftomacho
albi acetirofaceifi duplo faccharipodere mifceatur.
Rurfusmenthfjyrupmatqueabfynthij . Jtemmen*
tha uel aceto condita, uel acido mlipunicifucco di*
luta atquc rigata.
Exquiptifima atra* bilis retne*
dia. Cap. XVII I.
VErwmmifiaha>c tanquamleuiora iamfma*
tnus,dtque ad id quodpericulofifimwm eft,re
uertamur,ad atram bilem fcilicet, qu<e quoties abun
dat er furit, quwm corpm totwm,twm uel mxime fyi
ntum quafi quoddaminftrumentwmingenij, ipfwmcfc
ingenium v iudiciwm labefnclat . Vrimwm in ea cu*
randa praceptumfit, utdocuitGalenm, ne repente
Et Hippo* ®am e ducere contendamus, ne fvrte eimparte liqui*
crates in li diorc fubtilioreque fubdutta,refiduwm denfim admo
bro -srtf/ dwm,ficcimq;refideat, fed paulatimmoUiatur dige
JW7RS. ™turq ; ,pdriterdtqueeducdtur. Secundum,utinte*
rim tdm cibis humidionbm, quam Iduacris dulcibm
er modicis ,unguentisq ; f.milibm cdput er corpm
totwm adfumtmm pro uinbm hwmettetur> ca tamen
can
SANITATE TVENBA. 116. h jy
t<tutione,ne uel deftiUatio irritetur,uel deftruatur ftd
machm aut iecur , uel meatm corporit obftruantur*
Tertiwm uero , <&■ id quidem maxime neceffarium,
utcontmuecor fbucatur, roboreturq; rebm congru*
is partim mtm acceptti, partim extri pettori nari*
bus ueadhibitis . Afpicianturquoque&audiantur*
odorentur,v cogitentur aftidue qu£ oblettent . C<>
traria uero longim arceantur.
Syrupi Melancholicismximo futuri
commodo. Cap. XIX.
MVlta quidem d multis, aduerfm hunc hurno
rem compofita funt . Ego aute mpra>fenti&
tria qua>dam remcdiorum gcnera e pluritms adfera,
tlcttiffima omniwm atque tutifima,accepta primum
dprifcis, deinde a recentioribm confirmata , inter*
dum etiam a nobis ad ufum noftrum accommodata-
JHprimo eft fyrupioptimi compofitio. In fecundo pi
luUprobatifiim*. In tertio elettuaria faluberriim*
"His tribm opportune adhibitis,melacholicm humov
moUitur cr digeritur atque foluitur,fpiritm acwwn*
tur O 1 illuftrantur, fvuetur mgenium, mcmoria con*
firmatur . Syrupm eft huiufmodi : Sume boraginis*
bugbff* , florumq; utriufqm , mc\ift& , capiUorum
Veneris , endiuU , uiolarum , CufcuU , polipodij*
Sen&,epithymi-,fingulorum quantum nunu capitur*
prtw* Daimfcent mmero uigmtU odora pom, mi
C *
MARS. F. DE STVDIOSORVflf
tnero decem , pafularum unciam uttctm , liquiriti<e
unciam dimidiam,c'innamh fandalirubri, corticwm
citriyfingulorum drachmM tres ycrocidrachimm
dimidiam. Coquantur in aqua omnia pr<eter epithy*
mum er aronutajonecpars tertia confurmtur. De
cottio exprefapojl, cum faccharo itcrum <& epithy
mo moderatecoquatur. Pojlremoinfundanturaro*
matafcilicetcintidmumatque crocm. Huiut fyrupi
aurora calefaftiuncU treis bibantur , fimulq; unciat
du<e aut treis aqute bugloffe , atque uni cum ijs exfe
quentibus pilulis accipi debent duce faltem , autplu*
res>proutcuiqueconuenit, eo fcilicetpattoiUtaluAdt
quotidie pauhtm moueatur.
ViluU ad humores uitiofos moUiendot
wexpurgandos. Cap. XX.
Pi llularum uero quantum ad propofitu fyettaU
duo funt genera-> a\i& delicatis congruunty
robujiioribus alice. Vrima-, aurecefiue magic£ nomi
naripojfunt , partim Magorum imitatione ,partim
nojlra'tnuentione,fub ipfo louis Venerisfyfluxu com
pofitce-, qu£ Pituitam, Bf/em, Atram bilem educunt
abfquemolejlia->fmgula membra corroborant, fyi*
ritus acuunt cr iUuminctnt . Ita eos dilatant, ne con*
jiritti mozjiitiampariant , fed dilatatione cr luminc
gaudeant. Itarurfus jlabiliunti ne extenfionenimicc
CU4*
SANITATE TVENDA. LIB. L 57
tuanefcant. Sume igitur auri grana* duodecim, maxi
me fvliorum ms fi purafint,thurit, myrrh£, crocU
Ugniahes , c'mnami,corticis citri,me\i^£,fericicm
di coccmei,menth£, been a\bi, been rubei ,fingub*
rum drachmam dimidiam , rofarumpurpurearum >
fandaU rubri, coraUi rubri, myrobalanorum trium,
fcil.cet embUcarum, chebu\arum,mdarum, fingulo*
rum drachmam unam, aloes rite abluU tantundem
quantum cunttorum pondus . Qonfce pilultf tnero
quamelettifiimo. Sequunturpi\uUadfo\uendam
mclanchoUam aUquanto uaUdiores , ueruntamen mi
nimeuio\ent£.Swmepconi£,myrrh£,ftichados Ara l ltl °
bici, me\if>£, thms, croci , myrobalanorum trium*
fcdicet emblicarum, chebularum , indaru, rofarumy
fingulorumdrachmamunam, trochifcorum Agari*
ci, po\ipodij,cpithymi,fen£, \apidis \azu\i rite lo*
ti <crpr£parati , lapidit Armeni effvttifimi\iter,dra
chmas treis finguiorum , Ahes \ot£ uncias du<vs, ui*
tto perfittopildAS confia. Si cum meknchoUa ma*
nifefia caUdiUs dominetur, qu£ m hac compofitionc
funtfrigida, ad tertiam mfupcrpondew fui partem
augenda erunt. Hm pi\u\tf utliteraru fludiofis coti
uenit , Gr£corum, Latinorum, Arabumq; imitatio*
nccompofui : nolui uero fortiora mifcere , quak ue*
ratru,quo Carneadesfanaticusutebatur. Virisenirtt
literahs tantum ue\pau\6 firmioribus confulo , qui*
C 5
|8 MARS. F. DE STVDIOSORVAf
biisnihil pejlilentius ejlqudm uiolentia . Ideo pr<e*
termifi piluli/s Indas, Upidisc^ Uzuli uel Armeni no
tM , V quam compofitionem leralogodion appeU
\ant. Sideniqu? decet jimpliciorem compofitionent
infererc, qua ego famUiarius utor: Sume Aloes lotoz
uncUm unam,myrobalanoru emblicarnm atque che
bularum, utriufque pariter drachmas duds, majlicii
drachm&s duas, duas quoq; rofarum prtfertim pur*
(>urearum,conjicepilulMuino. Vroinde pilulis aut
ijs, aut HUs,ex ijs fcilicet quM probauimus, nemo un\
quam folis uti debet , ne forte nirniu exiccetur : quod.
quidem in meUncholta pef>imu eji, imo uel una cum
fyrupo, quem fequutipartim Mefuem , partim Gett
tilemlulgmatem fupradefcripjimus ,uelcum umi
odori lcuisq; unc. um fiue duabusfiue tribus, ut cuU
que couenit. Aut cum aqua meUis er pafularu atq;
Uquiritia. Aut jicubi caliditas dommatur,cum iuleb
uiolaceo aquaque uioUcea . Omnino autem confuh
literatis , quicunq; ad atram bilem funt proniores ,
uthacpurgationebisquolibetanno, Vere fcilicetatt
tumnoq; utantur diebus qumdecim continuis uel ui*
pnti, pilulis fcilicet cumfyrupo atq ; fimiUbus. Qui
cunque uero paulb minus huic morbo obnoxij funt ,
fathabebmt, fiptlul.xs primM aut ulttmas toto anno
fumant, femelhebdomada qualibet , xjlate quident
$um luleb,utdiximus, aUas uero cum uino.
Aliqui
SANITATE TVENDA. LIB. h $9
A liquiddrum medicindrum ufu>
MedcU. Cdp. XXI.
MEminife uero oportet, ubi mdximu in cxic
cdtione periculu imminet, purgdre tdmert
necefiitM cogit, oper<epretium effepilulM intermit*
tere, dtque in ipfo fyrupo uel fimili quadam decoftio
ne,faftd in dqud Bugloffe qudndo purgdndim eji ,
mtcrdum infundere diafen£, uddidcdthoiiconis, uel
Hripber£perfic£ uncidm undm , dut ftltcm dimidi*
dm.Quodfiuel corpm robufliusfit, uel dflriftior et
durior dluus , dddcre eleftudrij Hdmech drdchmX
undmdutdudi . vtilitquoquehiceftconfcftd Cdfid-»
utilior Mdnnd. Nec omni meldncholU fpeciei conue
niuntyfcd illimdximequ£dduJiionecredtur . Stndtc
tem mclancholid ndturdlis fit, coueniunt quidem, ue
rumpr^cipue fi in fyrupo ddddtur polipodij portio
dupld uel tnpld, fimlitcr liquiritu crocify o-pdjftt
Umm.ltcm medicin£ ddddntur mdlis roftcei liquidi
unci£du£. Quotiesucrofyrupmfwmendm fit,infu
perionbm diximm. Sed medicind cwm ipfo tcruigin
ti dicbm fumendd erit . Verwm fi meUncholicuf nuU
liw humor dppdredt , tdntum uero complexio mc*
Uncholicd,fcilicetfrigidd membrorum qudlitas dtq;
ficcd, mementoducere dluum uelmitterefdnguincm
minimccxpcdircfedrdiqud duntaxatfkere ,qu<e
uddiximMytieldkemm. Vrtfertimqu&Mquedd
C 4-
40 MARS. F. DE STVDI0S0RVM
corpus pertine.it, mediocriter cdlefhciendum dtque
magnoperehumecldndum,fpiritusq;quodd fienpo
tcjhlluminandos,fouendaq; membra. Vbiueroipfc
atr£ bilis bumor exundat, non madcfmcimus tantunt
corpus dtque humore;n,fed etiam foluimus aluwn e<t
cautione qud diximus . Nunquam uero uehementer »
Siquidem Plato inTimto nos monet, diuturnu mor
bum, qualis efl melancholicus, non effe nimis ualcnti
bus medicamentis dtq; molejlisphdrmacisirriUndu.
Sdnguinis mittendi Cdnones.
Cdp, XXII.
SVnt nonnuUi in fdnguim mittendo duddciores,
quos mcdici ftpientes ddmodu detejiantur . N<*
fdiguis efl dtra bilis tcmperdmentu, fyiritus fomes ,
Copiofio* u * t£ thefdurus . Solum uero ubidbundantidm fdngui
risfangui n ^ in ^icat , uclprofifior rifus , dudaciaq; er confi*
nis notee. dentid multd, ucl color rubens,uemruq; tumor, mit
tere fangumem literatis quando res poflulat , dcbe*
mus e uenA lienis finifiri brdchij , Utd quidem mcifio
ne,quatuor uncias mane, uefyere totidem . Deinds
paucos pofl dies,fdltem feptem, dd fummum qudtu*
ordecim, tum friclione quaddmdfyeriore , tum ad*
motishirudinibus,quxs SdnguifugM nomimnt, md*
rifcas irritdre ,ut fanguinis uncia* tres autquatuor
inde defiiUent.Urc ambo robufiioribus tantum fkci*
enda uidentur.Dcbilioribus uero,fi nccefiitas pofiu*
lat,
SANITATE TVENDA. LIB. I. 41
Ut,marifcM folum ficut docuimm, irritdre . Sedne*
que uentrem medicinit foluere , neoj mittere ftngui*
nem licety nifi prim clyfieribm pinguibm moUibm^;
lenieris.Atfybocfitinmehncholicandturdcommue
ne prtccptwmMndam effe operdnu ut fi oportuerit
eiufmodi clyfheribm frequentdtis uenter infzriorlu*
bncm femper fit dtque purgdtm .
De Eleftudrijs w Confcftis.
Cap. XXIII.
SEquuntur Elefludrid , ex quibm Uudo equidi
quod Kdfis, ExhiUrdns dppellduit. Prtterea
qu<e in libro De uiribm cordis Auicenndcomponit,
fed multo mdgis quod Mefues itd cofcribit. Sume cm
dum fericumcolore coccineo nuper tindum-, ponde*
re librdm umm.\d merge fucco pomorii dulcium er
fuauiterredolentium-, dtque fucco buglojfe , dqudcfc
rofdced , fmgulorum librd und, poji quatuor V ui*
ginti bom-, totum id coque fuduiter, donec dqua rit
bedt. Deindeextrahefmcum, dtquemfuperexpri*
tnediligetcr . Infunde mox ftcchdri cdndidiffimi cett
tum er quinqmgvitd drdchmds , coque rurfm donec
qudfi mel ftijfetur. Amoue tmc db igne , dtque injutt
de dum cdlct-,dmbr<e crudje diligcnter confcijfe drd, ,
chmjx fex-, ut liqucfcat dmbrdpcrmitte . Poflre*
mo ddde his puluerem eiufmodi. Sume ligni Aloes
crudi, cimumth utriufque eeque fex drachmM, UpU
C J
4* MAR. F* DE STVDIOSORVM
dis hazuli rite abluti drachmns tredecim, unionum*
idejldbarummargaritarum drachmds duds,auri
ueri drachmam. unam,mufci eletti partem drachm<e
dimidiam. Dctntur ex eo cm% uino drachm£ du<e uel
un<t , nune <tc uefyere ante cibum tribus aut quatuov
boris* Id mihiprx c<eteris ualde pUcet . Verutamm
probo etictm diamufcum Mefucs dulcem, compofith
nemcfe gcmmdrum,modo cum aqu<t rofacea adfumm
tur. LctucUrem quoque mirifice quod eft. a Petro Ebct
nenjiphilofopho fummo, confUtum, nifi ipfemet ex
eius immodico ufu diUtcttianem exhaUtionemq; ff>i*
rituumnimiamjvrmidaret. Quamobrem duoqu<e*
d<tm infuper excogitaui tutifiimA, atque ob tsmperx
tioncm fuam cudibet tempori, tetati, ndtur<e conue*
nientifiinu, in quibus mifcetur utile dulci. Qu<e tan*
tum nutriuntquantum jvuenterroborant . Vr<etc*
reaftirituiwingenio tantum fiabiliendo, quantum
dcuendowMujlrando conueniunt. Sume facchari
rofacei uncias quatuor, facchari una cumjioribus kt
glojfe concofti uncm duas, corticispomi citri ftc*
charo conditi, unciam unam, chebuU condit<e unci*
46 du<ts, cinnd,mi eletti drachmam unam,fandali, co
raUifcilicet utriufque rubri, item ferici coccinei cru*
diV confcifii, croci,margaritarum,finguloru du*
fhmamdimidiam , auri, argenti, fmgulorum terti*
*m drachme partem, ambr<e, mfci utriufy grand
duo.
SANITATE TVENDA. LIB. L
duo . Tunde omniafimul fucco citriuel limonis, fac*
charo cofti . Sequitur Confettio altera aliquanto fc
lubrior,certe multb fuauior . Sume amygdaUru dul
cium quatuor unciaf, nucleorumpineoru fcilicet ab*
htorum diei unim ftacio , feminum cucumeris , utro
rumq; pariter uncUs dias , faccbari duri quod Can*
dum, id cfl, candidum uocant , quatuor uncias , ftc*
chari alterim et albifimi,libram unam atque dimidi
am . Tunde cuntta, h<ec aqua rofacea , atque limonis
er citri ,'m qua extmftum fuerit ignitu aurum cr <tr*
gentum,fimulcoquefuauiter. Demuadde cmnmu
been rubri,fandali rubri,corallifimilis, fingulorum
drachmam umm , margaritarunitidifimarum, cro
cifcricicrudicoccmeiminutifime attriti , fingulom
drachmam dimidiam, auri, argenti, utrimq; gram
duodecim, hyacmtbi,fmaragdi,fapbiri, carbuncu*
li,fingulorum tertiamdracbm<£partem . Sicuiueo
ro defuntaurum,argentu, ambra , mufcm, precioji
lapilli,confcttionesiU<eetiam prodeffe tnultum fine
bispoterunt. Quaru treispotifiimueligo,unxmfci
Hcet Mefues,quam recenfui, duM uero noflw , qu.tf
tnodo defcripjimm . Quo uero patto ijs utendujit,
fuperimfatis expofuimm. Si quis aute fimplicim ali
quid appetat, omnibm tamen accomodatii > bic citri
pomum pcrfctte maturu, integrum perfctte contun*
dat? tmdtocfcfacckaro tmlto rofamfucco. adhibi
to,
44 MARS. F. DE STVDIOSORVM
to,coquat.Cocluuero modico cinrumo crococfccon*
diat,aut aromatico rofacco utatur fic temperato. Su
mearomatici rofacei unciam urwn,facchari rofacei,
facchari diabuglojfati , utriufq; uncias duas , autfx*
militer, mifceat Diamiifcum . Quanquam enim duo
heecno fintfimplicia,tamenficilefatis habcntur.At
fi caliditas timeatur, diaprunU vrfaccharumuioU*
eeumadiungantur,
Emdciantit uigilia> Kemedia .
Caput XXIIII.
Aepemelancholicis, prafertim literatis accidc
k3 rc fokt* ut nimm exiccato cerebro, uigilijs lon*
gis extemenmr.Quoniamuero nihil atr£ bilis maU
magti auget, qukmlonga uigilia, tantomalo,omni
ftudio fuccurrendum. Ideo Laftucas poji cibos alios
cdant una cum pane modico,pauculo croco,uinumq;
purum forbeantpojl laftucam, necfc ultra hora luctt
brent.Quuq;fe dormitu confcrunt,con]vttione eiuf*
modifumat.ln qua feminis papaueris albi uncia > duai
fint :feminis laftuca* uncia una, Amomi, croci fali*
cet utriufq$ pars drachnu dimidia, facchari unci&
fex.Dilue&coqueomniafimul fyrupo papaucris.
Edant huhu drachmas dim , fimulq; nonnihil fyrupi
papaueritguftentautuini.lUinLiS eisfrontem tempo
raq; oleo ex uiolis , er ex ncnujkrc adietfa, campho*
rn.ltcm Utle oleo^ amigdalmo atque uiolaceo.Odo
rem
SANITATE TVENDA. LIB. I. 4*
rem croci C7 cdmphor<e , putdmimmq } duXcisma*
li naribus admoucbis. Accti infupcr modici,fed aquat
rofaceceplurimce.Sternes quoq$ leclumplantarufo*
Ujs frigidarum. Aures fuauibus cantibus fonitty deli
nies.Humeftnbis fepe caput eiufmodi lauacris Jcili*
cetaqua inqua co£fafintfcufiapapaueris,laftuc<e*
portulac£,maluce,rofarum,uitis,falicis,arundinucfc
f6lia,ddditacamomilla. Balneis quoque dulcibm ex
rebus eiufmodi,fepe tibi£ bracbidty, fepe totu cor*
pus efl humcftandum.Lac infuper bibere mixtu fxc*
charo fcilicet fiomacho uacuo,fi modo fiomachui
optime tolerauerit, maxime prodefl . Humida hcec
tnelancholicis ctidm fi fdtis dormidnt miripce confe*
runt.Memcnto lac amigdalinum menfe fimiliarifii*
mumeffedebere.
wmorice hebetis atc^ obliuionisKe*
mcdia. Cdp. XXV.
ACcidit uero nonunqudm ut fludiofis, ucl quut
fedulo mclindto cdpite lcgant fcribant ue,uel
quia ocio nimio torpeant , pituita qucedam uifcoftor
unk cwm frigida nimis melancholia caput occupans
grauet,atq; hebetes obliuiofosq; effciat. His ergo c<t
put exonerandum eft ijs remedijs ,qu£ alils diximm
pituitceconuenire.Sinminus iila fufjvcerint,adpilu Cdp.ty
las Indas <& cocchias ierdlogodionb^ cofugito . ¥r<e*
tcreaad ieram diacoloquintidosuelArchigenis, uel
4* MARS. F. DE STVDIOSORVM
AndromachiuelTheodocionis,aut ad pilulas lud&i*
quis Mefues in capitulo De capitis dolore defcribit.
Quodfinatura atas uefrigidiorfit,nec a>ftas objlite
rit, poji purgationem utere confittione itta anacardi
na, quam Mefues fapientwm confzftionem nominat
in Antidotario. Kurfus anacardina itta,qua vn capi?
tulo De obliuione ex fcntetiafilij zacharite recenfet»
T>a fummo mane drachma unam,fed qui eam fumit*
ab ira,coitu, ebrietate, labore, rebuscj; calidis eo die
prorfus abflineat . Ha>c quidemaduerfus hebetudinc
obliuionemq;ualentifirm funt. Atuerofi familiaria,
rugis optes, da gingiber conditum, fed modico thu*
re mixtum , quod fenfibus cr memoria magnopere
prodejl,pra>fertim his adieclis,fcilicet mette anacar*
di,melle chebularum, acoris,ciperis,ambra rmfca .
Prodefletiam diambra, pliris farcoticon,et diacoru
Sed ha>c orc diutius retinenda, naribus etiam cr au*
ribus infundenda. Odor quoque thuris,amaraci,
ratri, nucisrrwfcata>, ruta>,gariophilorum,prodeji
non mediocriter . Memento tamen Theriacam in hii
atque fimihbus,quemadmodu ab initio diximus,nuU
liunquamremedio pojlponendam.Vra>terea hebeti*
' hus obliuiofisq; tempora er ceruicem unttione eiuf»
modi unge . Sumc oleifambucmi unciam unam , olei
de been uncias duas , euphorbij unciam dimidiam, cx
fiorei quoq; tantunde, perfricabisbrachia,crura cet
uicemcfc
SANITATE TVENfcA. LIB. t. 47
Hiccmq; uehementer . Acfi opus fuerit, ceruicicucut
bitulas admoucbis . Vcrtice prttcrea cdpitis amart
ct>, thure , nucemufcata tunfis operies atq; fiuebis .
Spirituum cuftodia nos effc mtentos
debere. Cap. XXVI.'
SI hom'mesueritatiscupidi,tantamcdicoru di*
ligcntk corporcum fyiritwm curare debent, nc
fbrte omnino negleths , uel impedimcnto fit, uel \m
ptc feruiat qu&rentibus ueritatcm, multo proculdu*
bio diligenlw mcorporeit/m fyiritum, id cjlintdle*
&im ipjiim difciplm* moralis infiituiis colere decet»
quofolo ucritas ipfa quum fitincorporea, capitur .
Hequc enim fks eflfolwm animifenmm,idejl corpus
colere, animum ucro corporis dominum regemq; ne
gligcre : prxfcrtim quum Magorum Vlatomq; fcn
tentia fit, corpus totum ab animo itapcndere, utni*
fi animus bcne ualuerit,corpus bcne ualcrc non pof*
ft . Quapropter medicina author ApoUo,non Hip
pocratem,quamuis ex fua flirpe genitum, fed Socra*
tem fapicntifiimum iudtcauit. Quippe quum quantu
Wppocrates corpori,tantum Socrates animo fanan
do fiuduerit : quanquam quod tentauerant itthfolut
Chrijius efjvcit . Vroindc mcntem nojlram optimis
colerc moribus a socrate iccirco iubcmur , ut luccm
ucritatcmq;anobisnatura*inflinftii, qutfitam fcrc*
na menteficiliM ajfequamur , quanto magis ueritatc
ipfm
MARS. F. DE STVDIOSORVM
ipfam diuinam m primis religione fantfo, fas ejl uene
rari t Ad quam qu<erendam capiendamq; non alitcr
creata mens ejl,qudm oculus ad lumen folis perfyici*
endum . Atque, ut Plato noficr \nquit,qucmadmodu
uifus nihil ufquam uifibde perfyicit , nifi in ipfo fum*
ml uifibilis,id ejl folis ipfms ft>lcndore,ita neque intel
lechis humanm intelligibile quicquam apprehcndit-»
nifi in ipfo mteUigibilis fummi,hoc efl dei lumine no*
bis fcmpero-ubiq; pra>fentc.\n lumine inquam, qi'
illuminatomnemhominem uenientemin huncmun*
dwm.ln lumine de quo canit Dauid : In lumine tuo ui
debimus lumen.Vrofetto quemadmodupurgatis ocu
lis,inq; lumen ipfumafticientibus ,fubitd fylcndor
virn mfunditur, coloribus figurisq; rerum abundc rc
fulgcns,ita quwm primum ab omnibut corporis pers.
turbationibus per moralcm difciplina purgata mens
cfi,atque in diuinam ueritatem,id efi dcum ipfwm re*
ligiofo quodam fiagrantifimoq; amore direcht, fubi
to, ut diumus i/nquit Vlato , diuim menti ueritas in*
fiuit, rationesq; ueras, qut in ipfa contmentur , qui*
bufue omnia confiant , feliciter explicat : quantoque
mcntcm circumfundit lumine , tanto fimul er uolun*
tatem gaudio beate perfundit .
DE STVDIOSORVM SANITA*
TE TVENDA>LIBRI FINIS*
MARSILII FICINI FLO
rentini m librum Secundum de Vita prodtt
cenda, ad vhilippum Valorem,
epifiolare Vroozmium*
Vanquam Vtato nofier Genio fuo uiuitt
Z7 uifturus eji, ut arbitror,dum tnuti*
dusipfeuiuet:meus metamen Geniut
buc femper impeUit , ut pofi diuinunt
cultim ante omnia Vlatonis uiu profyiciam . A<t
hocipfum iamdiunobisafyirat prtec^terisMcdicd
domus . Ad idem confyiras w tu mi Valor , Medi*
cum amicifiimus, v Vlatonic£ glori£ atque difcipli
ti£ admodu ftudiofM.Quam ergowtam Vlatonifent
pcr exopto,eandem opto Medicibtis,ftmikmq; Vah
ri . Quamobrcm hortor er obfecro te mi Valor , ut
quanta femperoperaglorice Vlatonic£ faues , tanU
diquando diligentia pr<eccpta h£c nojlra de uiU
producenda legas atque ferues. Qutbus
diuuiuens rcfurgmti nuper difci?
p\in£ Vlatonis diutius unacti
magnanimo Laurentio
Medicc patroci*
naripofiis*
Vale>
Tf
MARSILII
FICINI FLORENTINI MEDI»
ci atque vhilofophi infignis,De uitct
producendd,fiue longd*
LIBER II.
Ad perftttionem fcientU, necefftrid ejl
uitd longd,qudm diligentid pr<ejldt.
Caputprimum.
D drtem fcientidmq; perfcft*
non tdm uel docilitds ingenij,
uelmemori<e firmitds , quknt
prudentis iudicij perfticdcti
nos perducit . ludicium uero
propter dmbiguitdtem exco
iefikurdrum diuerfitateconce*
'ptam, ddeb difficile efl , ut experimento fit neceffd*
rio confirmdndwm. Experimentu quoq;fattdx 9 tim
propter iudicij ipfiws difiicultdtem, twm propierfu*
gdcemopportuniin experimento cdptdndo tempo*
ris breuitdtem. Quibm fxne de cdufi6<trtem ejfe lon*
A<J> 05 icf, <x gdm und cu Hippocrdte re#e cocludimivs, necpoffe
nos edm nifi uit<e longitudine confequi . Yitdm uero
longxm non folunidbinitio femeljktd promittunt*
fed noftrd etidm diligentid prtjldt. Quod er Ajlro*
MARS. FIC L I B. If. . *C
togi cenfitentur , ubi de Elettionibus er inugmibut
agunt: w NLedicorum cura diligens,experientUque
confirmat. Qjiaquidemprouidentianon folumho*
mines natura ualidifepifiime , fed etiam ualetudina*
Tij uitam longam aliquando confequuntur , ut notf
mirum fit Herodicumqucndamliterarum jludiofum
ommum fui tempow infrmifimu, ut Vlato O" Ari*
jloteles teftantur,eiufmodi prouidentiaannum ferb.
centefimum impleuiffe. Flutarchm prtterea twrrat
multos corpore alioquin parum firmo, uitam fola di
Ugentia longam confequutos . Mitto in przfentu*
quotimbeciUosipfenouerim,prudentixmuncrero*
bufiifimorum annos fuperauiffe . Ne$ igitur inutile
fuerit,neq;Udnum,pofllibrumDccuranda ualetu*
rline literatorum a nobis compofitum,prcec:pta qu£
dam infuper ingcnijs fcienti£ cupidis ad uitam lon* Qmbns
gam conducentia,tradere. mfiituta uero hxc nec m* h£c prodi-
crtibm ignauisq- coimmnicari uolumus. Quid enint t* uelit*
cupiamus iftos diu uiuzre, qui nec uiuimt quide,qu<tfi
fucos nutriamus , non apes t Ncchommibus dimU
gari, perdita uoluptatum Ubidinc diffolutti , qui bre.
uem quotidie uoluptate longf uit£, fiulti prxponut»
Nec improbis iniquisq; pateferi, quorum uita mori ,
eftbonorum.Seduirisduntaxat prudentibm atque
temperatit, folertis ingenij uiribm humano generi » \
ttclpriuatimuelpubUceprofuturis. i
v.
n MARSIXII FIC DE VITA
Vitdkm calorem nutriri humore,cuius uU
tu citraq; exceffuficricorru*
ptionemdiffolutioncmq;
Cap. I r*
Itdquidetanquam lumeninndturdli cdlote
confiflit.Caloris uero pdbulum efi humor ae*
rius->atquepinguisquafi oleum. Siue igitur humor
ciufmodi forte deficidt ,fiueprorfm exceddt , uel in+
quinetur , cdlor mturalis flatim debilitatur , rjr tan*
demdebilitatusextinguitur. Si humoris defcftu ca*
lor debilitatur ejr perditur ■> mors refolutione contitt
flMtTffa git. Sipotius obruiturhumons exccffuueluitio,uita,
vi<fQ^Ti fuffocatione perit. Suffocatio uero humoris cuiusli*
x7er, bct exundantia uclputrefhttione contingit , prsfer*
tim pituita uel excrefcente uel quomodolibet putrefa*
6bx,utnon immeritb Vituita pctens uitam fuerit no*
mindtd. Vrxceptd igitur adproducendamuitam ma
xime neceffaria : hinc quidem refolutionem , inde ue
ro fuffocationem putrefattionemq; <eque deuitant :
Aeque,inquam,rationecommuni . Namfi calidio*
remficciorem uc hominem fvrte curant, cj- cui mea*
tws quidem aperti funt,humores autcmftiritusque
fubtilcs refolutioni magis occurrunt . Sin autem con*
traria rationc corpus affiftum traftnnt , potius fuf*
ficationifubueniunt . Maxime uero in alterutro flu*
dcnt , fi ad alterutrum locm tempus ue dcclinet .
At
PRODVCENDA. LIB. II. fj
At ubi ingeniofis fludiofisq; confulitur, utruntypr**
€eptum firme eji pariter neceffarium , in utroquefi*
militer laboratur. VLis enim acutuquidem calidumq;
mgenium, er imagimtionis motm afidum , refolu*
tionem : ociumuerocorporis4tquecruditas,fujfoca,
tionem minitari uidetur. Uufquam igitur M.edici ue
bementim quam in eiufmodi hominumcuratione la*
borant. Etfitotalibri fuperioris difcutatioadpro*
rogandam uitam maxime confzrt , propriam tamen
quandamres tantacuram,qualem deinccps quoai
potero paucis comprehendam, pojlulare uidetur .
Quomodofint temperandi calor er htt
mor quodam Minerua confiUo.
Cap. III.
CAeterum dum oleum ijlud pingue,igneo huic
uigori nojlro neceffarium,pingi Mincrm tr<t
c~hmu<s , Mincrua, interim oUuiferaoleiuitalis origo
abtri uidelicet louis capite mta ridet, quod fui mune
ris quantitatemplane cernentcs , interea non fatis ui
danwt qualitatem. Kidens ergo, uobis, inquit,oleum
non modo quantum fat fiamm* nutriend* fbret, ab*
unde dedhfed etiam fine amwrca fyncerum infidi lu*
cern£. HtciUa. Nosauteminterloquendumerran
tes offtncUtmis, quoniam lucernapedibm nojlris uer
bumfmmnondumnobisauditum. Exhacergo lu*
yPe MARSILII FIC DE VITA
certudifcamus, oleumiugiterflamm* fubminiflraj$
dum, ea falicct diligcntia , ut nec repentina quadant
tumenobruamus iUuuione. Ncc rurfum diffvratms
ftibundo potum. Scd b<ec quidem duo, fatis in fupca
rioribus tracTzta putamus . Keliqua nobis duo funt »
quorum alterum leuiter tetigiffe , alteru uix attigiffe
uidemur. Tangentes interim ita Palladem, ut ridere
nunquam folita , nos rideret . Quid ergo t Vrimo
quidemconfiderabimus fiammamuel pauculam effe
prorfus edacem, ideoc^ lucernamiUam lucere diutw
inquafic fUmmula efl ad ellychnium, id efi lucinium
temperata, ut non ebibat oleum,fed pitiffel: . itaque
Cr nos in omni di<eta cauebimus,ne quando, prtefer*
tim in imtentute,nimium inualefcat infitus ignis fua*
ptemturauorax . Satucrofuerittumhumorem in*
undantem, tumpenetrabile frigushinc arcere . JDe*
inde lucernAm cogitabimus frequeter extingui, quatt
do nonfyncerumoleum infiittauent,fcd (ut itadi*
xerim) amurcofum.Vnde paulo pofi concrefcunt ex
timurca fungi, lumenq; extingutmt. Um ueranos al
mum k VaUade fufcepimusolewm fcilicet aeriu quant
plurimum purumqs, et mXmo quodam lentore ten&x
tctque firmwm . Quod ergo huic pauLUmabfumpta
fuggeritur, non folum huic <equale dcbet effcfed fi*
imle. vtuerofit fimile,nontantumaeriwmcffede*
%ct %rp'ingue,fedpenitM ab amurca fecrctum,id cft
PRODVCENDA LIB. ih 3
i,f<ece quatUm exterra <& &quacrafiorecongefca -
hUnc ergo congeflionemftecemq; uitaturi , alimenta.
ciufmodi fugiamMiW ociwm cruditatem atque for
des. Intcrea uero Minerudm ea moderatione colamus
ut caput quidem de quo mta ejl ipft , nobis augcat »
wruos autem flonvuhum^ nonmmuat.
Arefcentk humidi nAturaUswalieniexube*
rantiscaufe. Etquam neccjfaria fit
aduitam perfcc~fa digeflio.
Cap. III I.
NAturalem humorcm uelociter h<ec exiccant :
Sanguinis fiuxus ubcrior : vioknta folutio
uentris: Biu lubricut aluus : Vrofufut fudor : L<ttw
patefhtti meatm : Coitm addebilitatemfaclus :SUis
(inhela : Tcames crucians : Vigiha longa : vfMpr<e+
calidarum rerum fimulatque ficcarum : Laboriofm
animi corporisq^ mottw: AnxietM: Ira : Dolor: sic^
ciorfimulatque ftrucntior aer-> prtfertim igne cale^
fccns : vcntui aridior er uiolentw» atque diuturnm .
Bumorcm fupra modum augent ijs contraria . Ebrie
tM frcqucns utrunquc fkcit . Nimio enim tum calore
ficcat , tum humore fuffocat ebriofum . Nihil autem
tnagis qudm crudittf <td utrunq^ nocet. vbi enim non
.concoquitur aUmentum, htncquidcmdcefiquo mtu
rakmirriget humoremiwkmo putrefiftum fu*
D 4
MARSILII FIC. DE VITA
perefiy quod exumdans, calorem obriuxt mturalettt .
Quatnobrem Auicentu corumpi fxnguinem mquit,
ubi digefiio ipfx corrumpitur, fecutusq; Gaknum ap
peUdt digefiionem , uite radicem . Optimx igitur efl
CQ&ionis q ua fi unka hec reguU Qxleni, concoilionem cibi
d uita nez p Yte C(C teri s ubicf; curare . Nam quod tmximum uidc
cfiitds* iUY e ffe pr<eceptu,falubribm uidelicet uti , nibil pro
derit nifi coquxs. siquidem ex his ftrme ficutex con*
trarijs noxim butnor profiuit ,ficruda membris in*
fluxerint. Excibis autem, ctiam minus arte Uudati/s
fepeminusttulumaccipiturnutritnentum ■> fi uehe*
mentim concoquantur . Cruditatem igitur tanquattt
grauem refolutionis fitmlcjr fuffocationis. caufam ,
diligmtifime deuitemus , quxntitate uidelket cibi po>
tusq^nobis accommodata ; Qualitate, fimplicitate »
pr£paratione,contritione,ieiunio reuocante fkmem,
ac fi opui fiterit ,fiotmchi etiam exteriore fommto*
rcbusq; quibufda flypticis pofi epulxs intus affumptis
Caueammq;diligenter , ne cibumpotus exuperetx
Hcuecibus fitliquidior, autdurioriauthic ucl illz
ualde fit aftu frigidus , aut alimenta fmt longc diuer*
fa, autcrudum aM<xmus crudo. Hec enim concottia
ncmmxgnoperc prohibent. Caueamusinfupcr dili*
gentifime , ne uel coitu flatim pofi cibum, uel fomnct
meridiano fepius non neceffmo , uclnocturmuigi*
Ux, uellaboreanimiuUo ,fiuecorporis importmo 9
ucl
PRODVCENDA. LIB. II. t?
ucl alio quopUm pafto , digejlionem impediamus .
Digejlionem dico equidem nonpriimm tantum, que
fit in jlomacho : fed fecundam etiam qua>fit in iocino Digeflioct
re : TertUm mfuper qu<e in uenis : Quartam dcniq; quatuor .
que m membris ejjicitur . Qu<e longo quocUm indi*
gentmteruaUo , er quauis impedita , pabulumnon
fuppeditaturhumori. Proindeficutdigejlionem ,fic
excrementorumpurgationcmadiuuare mprimis nc
ccjfariumcji ad uitam. Nccejfarium, fordes eti.m Z
cute detergere . Necejfarius ejlmotus corporistam
contmuus , tam temperatus , tam uarius , quhn coz*
lejlium aerisc^ motus cr ignis er aqu£ : feruata dwn*
taxatconcottionis £r fomni necefitate. Defktigatio*
ne uerogr refolutioneuitata - Vra>terea fub wmbra
fitumcariemq;obducimus . Sub diuo, fub lummcui*
uimus . Quodpater meus Ficmus mfignis mcdicus »
frequenter habcbat in ore. Scd ad ha>c fvliciter pera*
gcnda opertpretium fbrct , non tam urbanis nego*
cijs quamrujlicis quibufdam exercitatiombus a tcnc*
ra jlatim £tatecorpus ajfucjvcijfe ,ej-quodammodo
fimilibus.lttterdu etia nutrimetis, V uit£ gcnus quo
damodo uariu tenuijfe. Quod me fa>pius iUe prudcns
moncbat.Qui enim in omni £tatc lautifiimx quadam
curiojitate uiuunt,fepc mmus tuti uiuunt. Qui ucro
ddulcfcentes fe mmus ajfueftcerint,adultifalte ajfucf*
ciant,cautioribus tamcn gradibus wpauUtim id tctt
tantcs. D t
MARSILII FIC DE VITA
Sdnguis<^humoraccommoddtusuitx,dcri* -
weffedebet,qudlitdtetempcrdtM,fub*
fidntid medius dtque tetwc .
Cdp. V.
GRtci omnes inter prteepU ad diuturtwn m
tam mxime neceffdrU,mnddnt ut euchynus
^Umur.Euchymuocamusdlimentd falubrU, quat
bonum dffsruntmtrimentum , id efi, ftnguinem bo*
pwn. Bonumuero fanguinemappelUmui , nonfrigi
dum y nonficcum , non turbulentum , fed cdlidum O"
bumidum atque cUrum. Cdlidum quidem cdlorc nott
dcri. Uumiduuero humorenonaqueo. cUrumqua*
que, nec tdmen intered tenuifimum . Um uero frruett
tior fanguis, tuturdlem tum calorem exdcuit , tTi cx*
iccdt humorem , <& quem ipfe humorem mftrt uel cs
\orem,refolubi\em pr<efUtatque fugacem . Sanguis
pr#tercd humidiorproniorq; dd aqudm , tuturdlem
obtunditcalorem ,humorem quoque tuituralem uel
hebetdt , uel impcUit fub cdlore liquefcere, uel fujfo*
cdt humiditdte cdlorcm. Et omnmo ,fi qud portio nd
turalis humoris ex dqueo fanguine trahitur , tum pu,
trefcitf&ale, tumcitb diffiuitdtque diffoluitur . Hi«c
effciturutqui moUiores fruftus herbasq^ comedunt,
tiifi rdro fbrfan cr pro mecUcina tunc uentrem leniett
te fumnt ,breuiuends fuccocrudoputrcfattionique
obnoxio penitm impkant. Acneiddcciddt, tutius
pro
PRODVCEND-A LIB. II. -
fro alimento uel coquuntur, uel faltem cu pane mif*
centur. Sanguis ergo nec igneus eflo , nec aqueus, fed,
derius. Non acri crafiori fmilis , ncprocliuior fit
adaquam. Nona'erifubtilifiimo,nefi.cile incalefcat
tn ignem : fed fuffiantiam teneat mediocrem , in qud.
tnediuf aer dominatum habeat plurimu . d£tera ele*
tnenta i/nfint , quatenm aeris accommodantur impe* Aeri qttd*
rio . Nonfit eius fubfiantia fubtilifiimd, ne humorem litates rdi*
inflabilemgeneret, ff>iritumq$ uolatilemvdiffolu* qu<ecotem
tiom fubieftum. Non fit crafiifiima, alioquin <&■ inge pcrdndt.
nio minime miniflrabit, <&uix in naturalem humorc
dc ftiritumpermutabitur, meatm obflruet, fuffoca*
tioni dabit occafionem . Etftiritus quiuix tandem
craffut mde creatur, denfitate fua cr ipfe parum ido
•neu* efl ad uitam, et calorem naturakm itx fuffocat,
fcutfitmut denfiorjlamnwncomprimitprotenus er
sxti/nguit. Mitto quod faltemadeb tcncbrofus efi, ut
tiitam efjiciat mocfiam, morte dcteriorem . m primis
.dutem, ut mihi uidetur,ad uitam expedit diuturnam,
fanguinem unacum fubfiantia quidem acria ualde,
nec admodum craffa , habere glutinofum aliquem m
fe humorem atque tenacem, qualem fvrme cum fubti
litate habet olcum olmrum, cr humor anguilU pin
guis fimulatque tcnuis,ey olcum ex tercbinthma qu<t
dam fublmatione traftum . Tu igitur alimenta, c&*
,tc)\iqueomnia qua finguincm pro uiribus , humo*
e* MARSILII FIC DE VITA
remque talcmeffciant-, diligcnter eligito . Sanguk
enimhumorq; talis ficut oleum flamm*, ita uitalicd
loripabulum eft, O" una cum fubtilitatc babet etiam
firmitatem.Prtfceptum cnim Rafis cfl pro iuuentute
feruanda,rcbusuti fanguimmadpK£cordia tradu*
centibm ibiquc condenfantibm , corcf; fouentibus .
Quod AuiccnnAprobdt, aquofum Ubilcmq; fangui*
ttcm prjcciptcns euitandum . Difftrens autem in boc*
pro diifvrcntiacorporum , ratio efl babcnda . Nam
Omncim ubidenftmcorpuseft,ad fubtilitatem fanguirixs: ubi
moderatu rarius , ad crafiitudinem eiufdcm, omnibus efl rcme*
cotrario ad dijs declinandmt. Vbi mcdia corporis habitudo, uU
mediocrita fmiliter media tutius imus . Nunqudm tamcn mtuu
tem rcftrf lem corporis habitudinc extirpare conabimur, dlio*
t uf * quin uitam ipfam extirparemus . Expcdit 'vnfuper
mcminiffe, ubifubtilitatem fanguinis ualde ueremur 9
er fi wtdcbus interca non fit admodum natura udi*
dus>minutioribus ad crafitudtnemgradibus accedcn
dwmeffe,dumgracilem hominem crafiioribus ali*
mcnfis nutrire contcndimus, er fouendum mterim fto
mAcbum & producendum fomnum. Exercitationem
corporispro uiribus augcndam , animi minuendam t
quteplurimis feptfiime nocet . At fiminus ferataU*
menta uifcofa nimiumduraq^ueladmodum frigida,
ufu faltem coraUorum, fandalorum, rofarum, cori*
androrum, myrob&Unoruycydoniorwm er diacydo*
fffOfyp
PRODVCENDA. LIB. II. U
9tion,fdcchdriq; rofxceLflypticdruq; rerum eamfdft*
gukis humorisq;firmitdtem deniq; cofequemur, qud,
rebw nimiu glutinofc hic tuto confequi non udcmw*
Commodifiime uero exnucleis pineis pifldceUq; V
glyrirrhiza 3 fucco V amido additti amygddlis duki
iw y earumq; oleo V cydoniorum femm,atque oleo
fifamino wna cwm faccharo candidifiimo aquaq; roft
xea nutrientur , qui uifcofd gundiorum dnimalium
tncmbrd concoquere nequeat . Concedemw htspra>*
tered extremx gaHmarum uel hadorumertefludi*
nes V limaces atque tcfliculos . Vina ddbimw non dl
bdyfed rubra fiypticdq; O 1 quodammodo fubamdrd.
Aqud uinumferreduel mafiiceatemperantes . Oleo
quocfcmafiicit cydomorumq;cutem leuiterlcniemw 9
Wuetabimw interimqu£ fanguvnem fubtilem fici*
wtt uel ftruentem, nifi fbrfan ncnmhil croci uel cim;<t
mvmi tenacioribw epulit infundamw , ut er ficiUus
concoquantur ,o-cotfn per meatttt angujios transje
rantur ad membrd . Difficile nanq; efl uifcofd uel dli*
mentdpdulofirmiord ex fiomacho non admodumia
lido ufq; ad digcfiioncm tertiam qmrtamq; perducc*
re, nifi eiufmodi uehiculis perftrantur, atque infuper
frittiombm lembw prouocetur. Q£<w quidem c^um
fiacs , mambw e<t$ moUioribw ftcito . Ac memcnto
tnadefkccre manw odoriftro quodam uino, in quo c*
mmiUammyrtumq;coxerisdtq; rofa ►
JKA&SILII ?IC DE VITA
De comuni edendi bibendiq; reguld,V qud
litdteepukrum. Cdp.V I.
SEdmifdin prcefentidfacidmm obtufifimdho*
minum corpord uel tcnuifiimd , ddcommunem
uiuendi rdtione peruenidmm,communi mediceq^ corn
poris hdbitudini prorfm dccommoddtdm . Cdue ne
uUdrdtione medtm corpom uel fuprdmodwmpdtc*
-ant > uel nimiim obflrudntur . lbi cnim in refolutione
V iniurid extrmfecm mjtrendd difcrimen : hic du*
tem in putrefkftione v fuffocdtione periculum, &fi
•non drftifiimoreguU freno quod Hippocrdtes dam»
ttdt , tc cohibeo , non tdmen hdbenas tibidd licentii
Hifquerekxo. UerbdsO" fru&us humidiores dccipt
pdrce. Vdrcim kc wpifces , er utrunq; cum meUe .
Vdrcifimefungos,dtq; cum dromdticis dc feminepy*
ri. Similiter purum dquce potum, dtque wnd cum pdt
citdte. Qucehumidiord funtuelpinguid,dromdticis
■dcribmq; condito, dlioqum V humorem dlienu mem
bris plurimit inferunt dtque putridum: wfi quem ne
cefftriu ntiur& humore fuggerunt,hunc prcefldnt ci
tae ddmodum corruptionifubieftum . Quod non dh*
ter qukm dquofum uinu conturbdtur celeriter V cor
rumpitur . Hinccitd cdnicies , wpdllor rugofitdsq;
fenilis. Cdrnes quoq; fi quotidie comeddntur,dc etidm
ftpondere pdni propinquent , citam putrefaftionem
mjmnt.ynde Vorphyrim Vythdgorco.ru <mtiqui<&-
PROEVCEtfDA.' LIB. IT. 6}
twnq; dutoritatc fietus , efum dtiimalium deteflatur ►
Uonne homines dccepimus ante dilmuum longtuos »
ttnimalibus pepercijfe t Quanqudm Medici non tam
tamium ufum uetant quam abufum . Beniq-, humida
tanqua putrefittioni obnoxia fuge,memoriatenens
bumidos er pingues fenefcere citius atq; mori. Quod
Cr Uippocrates ait-><& res ipfa deckrdt . Siccifiimn
rurfum dccipe moderdte-, uel faltem liberiore tetnpe*
ra potu. Media tutus eligito . TametjiAuicennna fir
tnamcibipaulo ficciorem moUipr<eponit,adcanicie
tuitandam. Adfiigida nimmm aut cdlida cautifjimus
tfio . Calida fimultyhumida fequerc. siferuetaer,
tpularumhumorcalore fuperet: fifriget,calorhtt
tnorcm . Vtrobiq^ uero modicus fitexcefius . Vbique
ealor cr humornonnihil glutinofum habeat atque
flypticum, ut iUinc mcmbm irrigatut humor inhcere
nt firmius , ac diu fub calore perduret . Eleftum tri*
ticum&panis elcftushocm primishabet. Deinde
rubrum flypticumq; uinum parumq; dulce. Tertto
pmei nuclei resq^ ijs temperie cy lentore perfimiles\
Quarto carnes non humida* fimulatq; laxa? , ut futU
\<e cr dgninte laclentes . Medici tamen ueteres , maxi
tne Galenus, fuis cdrncs er fitngume , propter quan*
xlam cum corpore noftro fimilitudineualdecommen
<dant. Optinite funt igitur fimilibus corporibus, ut ru
ficiscrrobujlis cQrpusc^ rmltti cxercitantibus, pre
MARsnrr fic. de vita
fertim fiquatriduum gariophylis, coriandris pr<ep4
rato,ftlecondit£ fcruentur. Etfanguis fvrfanutilii
fi cum faccharo coquatur,defecatu<q; ad fumtmm jii
erit atque liquens. Sed ut ad numeru reuertamur,nort
probantur carnes humidiores , quales diximus , non
dur£ fmul atque f\cc£ quales uetujliom leporis atq;
bouis,fed medi& qu&dam , utgaVimaceorum , pullos
ru.n, caponum , pauonum , phafiatwru , perdicum»
forte etiam puUorum columbtnorum ,pr<efertim do*
tneflicorum . Tales quocfc funt capreoli uituliq; imte
nes er annicuh uerueces pariter atfyapri. Hoedos
non jfyerno lailcntes,cafeumq; recente.Auiculas equi
demprcetermifi . frequensenim fubtdiorum alimen*
torum ufus jiomacho folumconuenit crafiora nmU
mc toleranti. Qu< uero udidior cjl,jugacem ex ijs ju
tmm reportat uel humorem . Oud tamengaWmarum
non prcetcrmitto ,fi uiteUm una cu albo comedatur.
ViteUus nanq; folus delicatoru ejl nutrimentu : nam
Auicenm probat nutrimentum nuUum expedire rma
gitin diminutione fangumiso^dijfolutione jfyiritus
, cardiaci quam uiteUum ouigaUin# ->uel perdick , uel
phafiante. Neq^jvrte ab re fuerit anferes nutrirefpel
ta aquaue nitida , acpojinecemcarnes fale cori»
, andrk aceto praparatis , conditas , dies feptem fer*
mre prius qulm edM.Ccruuq;fimiliter,fi jiomachus
. fuerit UiMdifimm.Vrobabik nanque ejllongtud, qu<e
PRODVCENDA. LIB. II. 6j
ddtn dnimdid dd uitum conferre hng<ew.m , fi tdtnm
huiufmodicdrnes iuuenes comeddntur. Similiter dU<t
cdrnes uicifim funtojum dffeitum elixa.Cibut efio)
duplivs dd potum.Vdnk duplm er fefquidlter dd oua>
triplus dd cdrnes , quddruplus dd pifces , herbctf,
fruttus bumidiores . Ne vncipidt <t potu menfd , ne*
que potmfit femeluberior . Semper fiypticum d\u
quid dbfquepotu uelmodico,fequdturmenfdm.Vbi
compkxio , <et<v>> locus-> tempm, dd cdlidum ficcunt
ue Idbitur , tu quoq^ pdulifper dd oppofitd declinAto.
Vbi ddfrigidum dut humidum , fimiliter dd oppofiU
uerojto. Vbi temperies,ferudto temperiem . Edtentt*
aut exercitdtioni quide corporis efl dddendu,zr dni*
tni detrdhendu , qudtenus epulis uefcimur durioribut
dd diuturnitdtem uit<e dliqudndo forfitdn necefftrijs.
Mcnfe tibifint m nouem diei horis> du<e, V utrobiq;
pdrcce.Vdrcior uero cocnd . Exercitdtiones corporis
du<e fvrmepofldigeflionem pnmdddfudoremqudft
produttt. Somnm quide notturnm, quid femper efl
neccffdrimjemper bonmidiurnm dut nifi ddmodum
neceffdrius, nunqudmbonus .
No cffeutcndudlimentis qu<e cito putrefcdnt:
Vinu et triticu pr<e c<etem eligedd, putrc
fcttio er refolutio fugiedd. Cdp.Vl I.
ANimdliduero qu<ecunq;'mnoflrdm cuflodi*
m ucniunt, mundis elett^ dlimcm n utri*
«6 MAR5ILII FIC DE VITA
enda funt antequa uefcamur.Atq; hcec er alia omnU
ex pafcuis altioribus er odoriferis eligenda funt.
lnterhtcregulam anteomnes abArnoldo philofo*
pho comprobatam , memori femper menteteneto.
Animantes , herbas , poma , fruges , uma ex altis o*
doriferisq^ ut diximus, regionibus eligere oporterc»
quas uentitemperatiferenaufmues SoUsradiffouet:
ubi aqu£ nulU flagnant : culta flerquilmio nonpin*
guefcunt , fed humore natiuo , ubi etiam qu^cunquc
ttafcuntur, diu permanent mcorrupta. Uic duntaxat
habitandwm efl , hic quoque nafcentibus uefcendwm*
JXeque confdendwm ejl , ex alimentis qu£ breui pu*
trefcunt , hwmorem nos comparaturos diuturnwm*
Zraputrefkttioneremotum . Neque fterandwm fki
le nos diuuifluros , ubi tert£ fruftus mcorrupti diu
no conferudntur : ubiraro admodu hommes funt lott
Altricis ter • Q^^^wn uero fit m loco uiftuq ; difcrimen »
r£ facultas P omm declarat Perficwmun Perfia quide uenenwm*
m Aegypto , cordis amicum . Et helleborus m Anti*
cyraimpunefumptus,aUbiuero uenenwm . Ariflotes
les habitatione eligit altam ad meridiem orientemcfc
tyeftmtem-yfub akre fubtilunec hwmido->nec frigido*
Et plato long£uos m editifiimis atq; temperatis repe
rit regionibus. Deterrimuuero eflflercorareagros»
uel aquM flagnates ex agris minime deriuare.Omnidl
enim illic cit£ comptiotifubie^h mfcwntur. Qua*
obrem
PROD VCEtfDA. Ll£. tl* 6%
tbrem eos non uituperare non poffwm,qui fapientent
llefiodum idcirco uituperanUquod in re ruflicafkr*
quilmiwmprttermiferit. Sed ille prudens falubritatk
potius quam fertiiitati confuluit. Satis autem ex lupi*
noruimfibammfyfblijs tempefliue fubuerfis, agrwnt
pinguefieripoffe putauit . At uerofi regiones bwmi*
dims immundMq; colere,<cr alimenta minime dura*
tura fumere copeUamur,ewm quafi feruemus uiftwm*
quem fub aere pefliknti medici mandauerut.Qua dc
re in libro Cotrapefiilentiam fatis egimus . Swmm*
tvtn uero fuauibus er quodamodo calidis utemur od<*
ribws . Aloe riteprafaratafepe,leuiter^ purgabi*
mur.Rite uero pr£paratadicimus->fi lotafueritaquA
rofacea uel fucco rofarwm,dutfi cwm rofts recentibm
contrititq- fuerit perfette comixta . Beinde addatut
et myrobalanus atq; maflix&firterofa . Medicmx
ha*c extra controuerfiam mirabilis efl ad conferuan*
dam dtu mentem fana m corpore fano. Vrtterea cot
pus exercitabimm: opporttmo utemur foco.Uoc put
uere epulas condiemus, myrobalanoru emblicaru fit
pars unci<e quarta-,fandalorwm uero dimidia, cmrufi
momiintegra, otifaud, croci . Uoc itaque puluerere*
bustyfimulacribM mminentemex putridis alimen*
tiso-lociscorruptione fbrfitaninbibere poterimus*
Meminerimus autem,ubimulto plures putref&ftionc
fuffQca.tiQnep<lu4m refoHiQm peremt? ibi putrefo
*8 MARSILII FIC DE VITA
ftioni & fuffocdtioni nuxime reftftendum. Vbi uero
contra,uiciftim uticondimcntis dromdtici$,<&- quodH
tnodo dufteris,ut diximm, odoribmq;fimilibm quo*
uis tempore putrefittione prohibet: ungi oleo,frigo*
ris btiuriam-.uti lauacris ex aqua oleo ,refolutione
ex labore uel calidis temporibm iwminentem. Simili
ter os aqua ftepe coUuercfuccuglycyrrhiztfuel fac»
charumcryftaUinu ore tenere:Aquarofacea multd*
paucoq; aceto rofaceo manut fkciemq; perfundere,fi*
milibmq; odoribm uti.Septima qudq; hora alimentis
modicisrecredriicorpore fimul animo conquiefce
re,calore uitdto.Vluwnum uero intereft,quale fitui*
Hum,<&- triticum,quibm aftidue uefcimur. Hcec ergo
fnt talia,ut ultra annum er potim ad trienniwn inte
gra perfeueret, ft modb mcorruptibikm ex ijs alimo
VmifenYi n * m j]? erare debemm.Vinu/m,fiue albwm fiue rubrii
qudlitas V f lt > e ft° clarum,fuaue,ftypticum, odorijvru, quod
[ubjldnti4, tndigeataqua . Niftfvrteuinumrepereris,leuefimul
dtque durabile,quod rariftimum effe folet. Quod ue*
ro udlidim eft,philofophus \faach uinum dicit effe ui
nofum coftum fole , uentisq^purgatum : quod aqu<t
fonttipuritemperari iubet , aliquandiu antea quam
bibamm,utperfettim mifceatur.Aquofum uerouini*
dtque debile uel acerbu,fugiendu monet,utpote quoi
xntra uetus er membra acidum cit6pdt,dut dliter ptt
trefiat, Vinum quidemdqnofumputrefittioni fubie*
PRODVCENDA. LIB. II. «
&um,fi conferuata eius fubflantia coftwm fuerit, hoc
faltem erit utile,alioqum non laudatwm,quod humo-»
rem corrup tibilem non creabit: fed acumen eim aqudt
cle£fa temperandwm erit.Vinu/m uero quale probaui
mus,\faachex antiquoru fententiatheriacismagnii
mquit effe perfimile. Quod,ut diximus, temperatu*
babitudinem corporis fcigida caleficit, rcfrigcrat c&
lefi£fam,humeficit ficcam, humidiore uero deficcat*
atque (ut Galenus ait) naturalem humorem rccreat*
calorem fouet,utrunq; contanperat.Mifcere uero ui*
twm eiufmodi magis neceffariu/m eji iuuenibus,minu&
fenibus,frigidis uero fenibus minime. Frigida nanquc
duraq; fcneftus (ut mquit Vlato ) ita mero firuet atq;
moUitur,ficutuelignefirru,uelaqua lupini. Quoi
diximus per uinu oppofitafieri, atq; difiidcntia tcm*
perariyfcito etiaperglycyrrhizdfieri, feddebilius i
Tieri etiam per okum rofaceum,fcd extrmfccus.Htec
crgo tibifimiliaria funto. Ncquediffid.it quicquid et
qualitate temperatum cfi,cr uirtute potcns,pojfe re*
liqua temperare,ficutfiigus aliafrigcficere,idm pri
mis habere tempcramcnto louis,quo ctiam faluberri
ma funt.Sed de his alibi diftutandum.
T>i<eta,Viftus er Medickafe*
num. Cap. VllL
QVifeptimum iam feptennarium impleuerunt,
quinquagefimm uttmgentes mnu, cogitent
MARSILII FIC DE VITA
Venerem quidemfignificare iuuenes,Saturnum ucrd
fenes:atque hat apud Ajtronomos jicUas inter fe ma*
xime omnium mimicM exijiere.Rem ergo ueneream
Saturnij fugiant , qu<e iuuenibus etiam uitce plurimu
detrabit. No en'm natiscofulit^fednafcituriSfipfasq;
ttiam herbds jiatimprodu&o femine ficcat. Vr<eterea
frigus aeremq; notturnwm lethiferum fibiputent, at*
que ewm omnino uittum feruenty ex quo fanguine plu
rimumf^erent,fj^iritumq; quamplurimwm\ex uiteU
tis uideUcet ouorwm recentibitt>uino aliquantwm qui*
demdulci,odoriftro uero quamplurimu. Namhicui
teUuspropriecordit fangu'mem,umwmpr<ecipue jfyi
tritwmrecreat . Carnibws eledifimis coftuq; f&eiUi*
wvs omni fwmnuLtim utanturdi<eta , calidumpariter
Zphwmidwm augente. Spiritwmodoribus pr<efertim
umi afiidue recreent. Vigiliam er inediam fitimq^ de
uitent: laborem rurfus corpom atq; animi,w folitu*
dinem o 1 mcerorem.Mufica repetant fi forte intermi
fermUnunquam mtermittendam . Ludos quofdam er
mores quoad decet olim anteacl<epueriti<e reuocent.
DifficiUimum nanque eft (utita dixerim) reiuuene*
fcere corpore^nifi ingenio prius repuerafcat. Itaq; m
omni etiam <etate magnopere conducit ad uitam non*
nihil pueritU retinere^ obkShmeta uaria femper
ftucupari.Longu uero profufumq; rifwm minime:j\>ia
ritm nanfy nimit ad exteriora diktat.Sed redeanm
PRODVCENDA LIB. II- 71
td fenes.Uiprcetered fifrigednt,fbmentdpetdnt dro
mtictt et cdlidd, ftmuldtq; bumidd. Meminermt pue
rilenon effcpuerile lUud Auicennt fbmentum, fattti
quidem d Dduide,fed tdrdim fbrte fattum . TomenttZ
feni mirificum:M.eduUd recentis ddbuc cdkntis pdnis
infufo mdudtico uino cum pulueremente, dppofita
ftormcbo er fepe dd olfatkm ddhibitd. N<tm er nte
duUd eiufmodietidmfold Bemocrito idmidmexpird T)iog. Ld*
turo retinuit ftiritum quoddpUcuit fugititmm.Vr^ ertio duto*
tered frittionibus utantur leuibm , feu qudndoq; Uud re.
cris nutrimentum prouocdntibus dd extremd . Nu*
cleos dnte omnid pineos uidelicet dblutos, familidres
hdbeunt.Hoc enim nutrimentum Medici ueteres fenv»
bus dptifimum probduerunt.Cdlidum enim er humi
dwm efl wpingue, er omnem lcnit dfyeritdtem, dtofc
fimuUquod mirum cfi, dum ndturdem bumorem du*
get,mtered fuperfiuum deftccdt, putridumq ; expur*
gdthumorcm.Suntqui nucleoru eiufmodidrdchml
undm quotidie pofi cibos exhibent fcnibus comeden*
ddm.Ego drdchmdm quoq; dlterdm ieiuno flomdcho>
fenibm exhtberem,udrecens,cdlens, durdtwm,pmtt
clcdtum . Componerem quoque elettudriu hoc pdtto ;
Sume dmygddldrudukiu munddruuncidfqudtuor*
tdntundem ciufmodi nucleoru,pifidcioru du>>, undttt
femtnum cucumeri5,undmnucum dueUdndrum mun*
ddrum 3 contundc 3 coquc uu cum cdndidifiimo fdcchd,
£ 4
7* MARSILII FIC DE VITA
roycui tamen addideris unam zinziberis recentis coi%
diti drachmam, croci dimidiam, mufci tertiam,am*
br<£ tantundem,faccharum,aqua meliffe id ejl atra
ri<e rofarumq;fundito,multa auri folia his adhibeto*
Huius enim ufu quotidiano, uita fenes ualidiorem lott
gioremq; confequentur. Voffunt er in menfa hoc ac«
cipere,etpluribus horis ante menfam. Vtilius autem
twnc erit,fi quid albi odoriq; uini una cwn Confrftio
ne eiufmodi biberint . Temporibus uero calidioribus
faccharum rofaceum una cum auri folijs , cr condite
myrobalani uitam fenibws prorogabunt.Theriacam
nemo dubitat ad idem humidis conuenire perfonis at*
que temporibus . De cuius ufu fatis in libro fuperiorc
dicTum.Nemo etiamnegabithisprodeffc admodum
radices enula>,beeniasq; radices,albas fimiliter atque
rubeas,maximeuero recentes. lllam quidempro nu*
trimento,has etiam pro aromate,v omnia fimplicis
tsr ca\ida,humidaqj,<o- aromaticafimul et ftyptica*
fimulq;p'mguia . Certueft fcnes eletto glycyrrhizt
fucco familiariter uti debere.Tradut enim glycyrrhi
"Dehic vli z<un effe humani corporis caloripariter er humori
nim copio* perfimilem:pr£terea uarijs fenwm morbis opitulari.
/<r libro zz. i4c quoque amygdalinum , er amidus cibus familia*
cap. ris efto,<cr faccharum atquepaffuU . Kafis Tripbe*
ram ex myrobalanis lndis , emblicis beUiricis confc*
ttam.ltem myrobaUnos lndas conditas faccharo, no
folum
PRODVCENDA. LIB. II. 7>
folwtn dd retinenddm,fed etidm ad retdrddnddmfenc
Qutem udde probdt. Auicenna laudat triphera my*
robalanorum maiorem atq; minorem.Rurfus Conjt*
ftionc de fquama ferri,maxime uero auri. lubet quoti
die mandere myrobalanos pr^cipue chebuUsritew
ditM,dd difjvrendd fenettutis incomodd.
De ndturis Aronutwm z?-Cordialiwm
neceffarijs: Etrurfwmqualisfe*
nwmuidus. Cdp. IX.
SCito myrobdUnis uarw tnejfe uirtutes . Vndm
qu^mirabiUter fuperfluum exiccathumorem*
unde cdniciem prohibet . Secundam qu£ hwmorem
colligit nAturalem,<zr d corruptione fimul er mflam
tnatione tuetur,unde uitamproducitmlongwm. Tet
tidm qu£ fiypticd aromaticaq; potentia, uirtutem CT
ftiritumnaturalem o-ammle congregatwfbucty
er roborat.liinc dliquis uitce lignum in pdrddifo my
robdUnwm fbrte fuiffe putabit.Simile quiddamfermc
ficiunt aurumzr argentwm,coraUus ,ft>odiwmq;,G"
preciofi UpiUi,quamuispro dromdticd uirtutefacul*
tdtem afjvrant iUuflrdndi.Tu uero memento aromtti
cd tunc mdxime prodeffe nobis dd uitdm (utfuprafi*
gnificauimus) qudndo cwm uigore quodam aromati*
co humidd funtpdriter dtque cdlida , lentoremtypin
guem hdbent , commodwmdugmento : qudlesfunt in
primisrddiccs. beenie 4tb£>fimiliterdt$rubentes 9
74 MARSILII FIC DE VITA
prafertm recentes.Aut faltem quando cu uirtute qui
damfubtili,odorifera zracuta, fubfiantiamdenfam
babeant,o~ fiypticam ualde proprietate, qualriuti*
que compofitio mter cordialia frigida primum myro
balanis imffe uidetur er fuccino . Demde rofis er fuc
co,ZT femini citri.Tcrtio fandalk er coriandm,atq;
myrto,c£teri$$ fimiUbuf . IntercaUdauero cordia*
CordUUa. Ua z?doart£,Ugno ab'es,citri cortici, er chariophy
ar&mta . Uf* nucimufcat£,maci, oUbano, mafiici ata^ doroni*
coiqualem etia faluu experimur meffe.Tradunt am
bramwmufcwm fiypticamhabereuirtutem, Zinzi
ber autem ob quandam eim humiditatem, prafertm
recens V conditwm,fenibus fepe prodefi. Sed hoc &•
chariophylui propter calorisuehementiam,caute ui
detur accipiendu.Zedoaria quoq$ caute,tametfi the*
riac£ fimilisiudicatur, o-fiypticamfimul atquepm
guem naturam habet,fenibm comodifimam.Ambra
propter calorcm quafi temperatwm tuto ferme fumU
tur,ac propter kntorem cwm fiyptica fubtilitate mi*
xtum,pr£rogatiuam habet ad uitam in membris cr
fjpiritibw confrmandam: twm uero fi ex eafat aqud>
cutisq; lauetur,digefiionem quarta refiituit, ac-mor*
bos ew dcfeftu contmgentes expeUit . Aromatica ue
ro qu£ fubtilem admodwm fubfiantiam habent, qua*
Um cmnamomwm atq; crocus,cordiaUbm frigidis er
durioribusfuntmifcenda , Ham^romatica fi tantum
caUM
PRO D VC END A. LIB. II. 7r
calida fubtiliaq^fint wfola funwttur, naturalem c<t
lorem nimis excitant,bumoremq ; diffoluut.Neceffa*
ria tame funt,tumfrigidioribws & bumidioribus epu
lis concoquendis,tum cordialibus duris ad pr^cordia
transfcrendvs . Te nancfc laterenondebet, bwmorem
ipfum uit<e neceffarium primM in corde fedes habe*
re,v arterijs uenisq ; eiufdem . Quod \faacb perfyi*
cue docet:atq$,ut Auicenna probat,hic bwmor natu*
rali c&teroru membrorim bwmore frequenter irrigd
tur atq; fouetur.Quapropter cauendwm efi,ne mem*
bri uUim hwmor cafuquopiam arefiat : multoc^ ma*
gis,nepr£cordiorwmbwmorcominuatur. Atq; utntt
trimenta,uelfvmenta, wcordialiaomnia per angu*
flos meatus ad prtcordia latifimeperftratur,bis in*
fere crocwm. Vtuerofiflanturibi,myrobalanos adbi
be.Vt autem confequam utrunq^accipe inter calida
tnufcwm atq; ambramiinter frigida rofas atque myr*
tum. Memento dulce marathru fcnibrn profuturum.
N<tm cr nutrimentumper membra diffundit, et qux
fhcultate lac, eadem humorem auget naturalem.Vn*
de Diofcorides maratbro ferpentes ait annuam exuc
re fenettutem.Probamus erfaluiam. H<ecenimnatii
ra: uirtutem temperate caleficit et firmat, paralyfim
propulfat . Vrobamm er moderatum conditi zmgi*
bewtfum\babettnimcmcakrepingiHmem.
Veauro
i
MARSILII FIC DE VITA
Deauro er aureis aUmentis^ refocitta*
tionefenum. Cap. x«
AVrum omnes ante omniaprobant > tanquxm
omnium rerum temperatif,imum,v a corru
ptione tutifiimum. Soli quidempropter fylendorem*
louiautempropter temperatura confecratuiideoquc
poffecaloremnaturalemcumhumore mirifice tem*
perare,humores acorruptioneferuare,Solarem
louialem fyiritibus membris inforre uirtutem. Ve
rum tamen oportet durifiimam aurifubfiantiam,fub
tiliorem focercpenetratuq^focittima. Nouerunt enim
tordialia tunc maxime latentem cordis recreare uir*
tutem, quando meys attrahendis minime natura labo
rat. Vtautem minime fotigetur , uel fubtilifiima iam
cffotfti,uel cum fubtilifiimis funtexhibenda. Optimti
f>reputant,fi abfq; alicna permixtione aurum pota*
bikfUt:S'm minrn pofiit,contufum, er in fblia reda*
fium accipi uolunt.Auru forme potabile habebis ( ut
dicam ) Cottigefiores boraginis, bu?loffe, meliffe>
quam citrariam nominamusiet quando luna Leonem
fubituelAnetcm, uel Sagittarium, afticitq; Solem,
aut louem , coque cum candido faccharo, aqua rofa*
cea Uquefafio, etpro qualibet uncia infere diligenter
durifoUa tria. leiunus cumuino quodam aureo fume.
Item aqua ex capone defiittantem foco uel aliter con*
[umpto uMcum Utlebfume rofacco, in quo aurifolia
qua-dm
PRODVCENDA. LIB. 11 7}
quxdam nntc contuderis. Pr<eterea in nitidifiimd fvtt
tis aqudm durum extinguet ignitum,cum eddem duri
contundito fvlia.Eddem uinum aureum tcmpcrato,et
undcumciufmodipotu comcditorcccntemoui uitcU
lum.Edcile uero in totd corporis drbore ferudbvshu*
tnorem,fi'm rddicibm conferuaueris . Accipe igitur
gdUinarumcrpuUorum eiufmodi dtq$ caponucor*
iecur,flomachum,tefliculos,atquecerebeUum,coque
aqua modica,minimo fale.Cottd cotunde ex totd cdt
ne cr totoiure cr faccharo,dddito recentis oui uiteU
lo,facpldcentammodico cmnamomo crocoq; condU
tamv durdtam.Udcuefcere efuriensfemeUfdltem
qudrto quoque die,<& tunc quidem [old> ckro tdmm
adpotumddditouino,
Heufu Uttis fdnguinkqihumdnipro
uitdfenum. Cdp. XI.
SAepe pofl decimum ftdtim ©" nonnunqudm pojl
nonum feptenndriu drbor humdnd drefifiopdit
idtim humore tdbefcit.Tunc primum humdno iuueni
lity liquore irrigdndd eji hcec axbor humdnd,quo rc*
uirefcdt. Eliges ergo pueUam fdndm,fvrmofdm,hik*
rem,temperdtd,wfomelicus Uceiutfugito crefcente
lunafldtimcfccomedito mardthridulcis modicupuU
uerem fdcchdro ritc confettum. Sdcchd.ru quidem Idc
m uentre cogi uel putrefieri no permittsh mmthru
7« MARSILII FIC. DE VITA
uero quum er fubtileftt er Uftis amicu,dilatabit
tnembra. Quos Hetticafenilisexedit,medicidiligeti
tes liquore hwmanifanguinis,qui artefublimi defiilla
uit ad ignem,reficere moliuntur. Quid ergo prohi*
het,quominuffenio iamquaji confrttosmterduhoc
etiam potureficiamm t Cotmnis quadam eflwue*
tm opmio, anicultf quafda fagM (qua. <er firiges uul
gari nomme nuncupantur) mfantiu fugere fanguine*
quo pro uiribm iwuenefcant. Cur non er rwfirifenes
omni uidelicet auxilio deflituti, fanguinem adolefcett
tis fugant tuoletit mquam ado\efcentv>,fani,Uti,tem
^erati,cuifangms quidem fit optimm,fed fvrte nimia
m .Sugantigitur more hirudinwmexbrachij fmia
jiri uetub uix aperta,unciam unam aut duM.Mox ue*
ro facchari uiniq; tantundem fument , idfy efurientes
V fitibundifkient crefcente lum. Si crudm cegre co
coquitur , coquatur priws una cwm faccharo , uel ai
aqium caUdammoderate deflittet faccharo mixtmi
deinde bibatur. Youere quoque fiomachum tunc fan*
gume fuiUo prafens auxilium efl : quem utiq^ fangui
nem e uemfuiUa fiuentem fpongu calente uino made
fkttn> combibat,vr flomacho fiatim calens admouea*
tur.Galenm atque serapio morfwmrabidi canis fatt
guimscaninipotucuraridicunt. Kationemuero illis
tfiignare no pUcuit. Ego igitur biduwm eam qutri*
tanhopinor deniqifalwi uW uenenofam im*
preffm
PRODVCENDA LIB. XL 79
preffam hommis pediUfo ,pcr uenas pauUtmai
cor afcendere, more ueneni, niji quid mterea diftra*
hat.Si igitur mterim canis alterius fanguinem $k hi*
beriufang\m iUe crudut ad mdtas hom natat m fla
macho,ewmdeniefc uelut peregrinum deiefluroper
alimm.lntereacaninusfanguisifle faliuam caninant
fuperioramembraprenfantemprius quam ad pr<e*
cordia ueniat,deriuat ad flomachwm.Nam crinca*
nino fanguine uirtus efl ad faliuam canis attrabenda*
er m faliua uicifiim uirtus ad fimilem fanguinem pro
fequendwm.venenum igitur a corde femotwm,fangui
niq; imbibitum m aluo natanti,una cum fanguineper
infiriora deducitur, hominemq; iU relinquit mcolu*
mem . Quorfum h&ci Primo quidem ut rei tam occuX
tee,fuccurrentem mter differendum caufamaperuc*
rkn.Deinde ut moneam, fanguinem potaripoffe, cr
quidem falubriter : atque m fanguine hummo uirtu*
temeffe,quahumanwm fanguinem attrahat,o-mu*
tuo profequatur. Ne forte diffdas iuuenilem fangfti*
nema fenebibitwmtrahiad uenas membra^poffe 9
ibiqiprodeffe quamplurimum.
De di&ta, habitatione,®- confuettt
dinefenwm. Cap.lCll.
MEminiffe decrepitos expedit,naturam debilc
no effe mtrimentorupondere^tigandaiuel
to MARSILII FIG DE VITA
etiaepularudiuerfitatenimiadijirahenda . Namz?
iuuenilis atas hoc uitiojit citb fenilis. Diuidant ergo
Htfcnuui* menfas,nectam multa naturam alimonia quam fre*
tlu m mufc qucnti reficiant,'mteruallo tamen mterim ad digefiio
taspartiri nemdato.Namfepeetiampojiquam jiomachusipfc
cblationes concoxerit, nifi <cr iecur quafi digejferit, fumere nu*
Galc. fua- trimentum,natura dijirahit atcfcfatigat : qua quidem
Utfitudme fiepius frequentata, aduolat mtempejiiuct
feneclus.Senes hyemeuelutoues aprica petantajia*
teuelutaues amcenA riuosq; reuifant . Yrequenterm*
teruirentes uerfenturpkntas,etfuduiter redolentes :
b* nanque uiuentesfyirantesqi confpirant ad jfyiritu
bominisaugendum.Adlocauero comuniter apibut
ktmicaconfugiat,mettaq; hyemedegujient. Mel enirtt
cibus eji fenibm m primis amicus, niji ubi bilis time*
tur mcendiu.Amicus cafem recetifiimus,amici da&y
Ihficus^pajful&capparesidulciapunica^zizipha*
byjfopus,fcabioft, betonica , fedpiftacia multo ma*
gis. Vineiueronucki maximeomniu,ficutdiximus.
Ex quibus plurimum referent adiumentum ,fi eosho
vasduodecmm aqua paulum calida teneantpriui
quam edant.Sicenimjiomacho no nocebunt.Acprat
terea,fi dum his utuntur, etiam inter pineta. er oliue
tauitcs<fcuerfentur,autfaltempini uaporem accipi*
ant er odorem.Itcm gummi lachrymaq; pini cu oleo
ueluino corpus fa-pe Mniant , Probabile enim eji
trborei
PRODVCENDA. LIB. tt. $1
trbores longa naturaliter uita dotatas, pra>fertbn ft
etiam byeme uirefcant , ad longa tibi uitam umbra,
udpore , nouo fcuftu , Ugno cr tempejliuo quoUbet
ufuprodeffe .De animdibm autem kngjeuis fuprx
diximm. lam uero ad idem tibifvrte conducet ,fiuU
uds plurimam penes eos quiftni, tibi fano mturafmt
fimiles O" <*mia > ac magvs fvrfanfi paulo iuniores .
Vtrum uero ej- quomodo frequens adolefcentwmcott
fuetudoparwmperfeniumretardare ualeat ,pudicui
Socrates confulendm>
Qu£ adminicula fenes a Vlanetis accim
piantadomniamembra fiuenda*
Cap> XIII
VErum confulite potius foliciti fenes ApoUine*
qui Socratem Grtcorum fapicntifimum iudi
cauit. Confulite loueminfuperatq; Venerem . Vbcem
bm ipfc artk medicime repertor, nucemmufcatam uo
bis foucndo jlomacho dabit : lupitcrcuPhccbo m&*
flichen atq; mentam : Venmuero coraUum . loucn*
do rurfum capiti,vhocbm pxoniam, thm, am&racu,
C?cum Saturno myrrham: Spicam nardimaccmq;
lupiter : Venm deniq,- dulce marathrwmatque myr*
tum . Ad cor uero fiucndum accipietxs a Phcebo qui*
dem citrariam, crocu, lignwm aloes, thm, ambram*
tnufcum, doronicum , modicumcbariophylorum ,si
tri corticcm, cinnAmomti : Ab loue Uliti, bugloffam»
Si MARSILII riC DB VITA
ozimum er mentam , beenidsq; radicet , er ctfftfo
<i<w pdriter er rubentes. A Vewere jo/<t ^widem nor«
tbiwn C7 fandalum atq ; rofam : und cum Saturno co+
riandrum . YLcec uos contundite diligenter : Etquic
ftomdchifunt, cydonioru oleo in formdm ceroti con*
ficite: Qu<e ucro capitis , oleo foic£ perfundite ac il*
liniteceruicem,tempord,frontem. Qutdcnup cor*
Primispar dis,dureo umo foargite aquacfcrofacea ,ea$ fbrui
tibusamicd pr^cordijs admouete . At iccur m primis creado fan*
fimplkid. guini neceffarium ^nefcio quomodo prttermifimus.
Huicergo femper Eupatorio^jopobdlfamo Vhoz*
bus opitulabitur : Vifiaceis lupiter atq; paffulis: ye*
nus autem,hepdticd,endiuid , fcodio, cicorea . Licni
tande fbuendo Saturnus tUe uefier und cum louccap*
parimdabit uobis,Scobpendridm,tdmdrifcum . Si*
cut ueficdm lupiter cum Venere, pina, glycyrrhizd»
amido, cucumeris femmibus , malud , d\thx>d , mm*
tu, cdfid, curdt. Sdturnum uero uerendum pluribus»
neddeb uosfugite fenes . Hic enimqudm peregrmui
efl iuuenibus, tdm uobvs domeflicus erit . Vt igitur to
tum ipfe quoq ; uobis corpus uegetetpro uiribus , dtcfc
confirmet,dccipietis nonnunqudm db eo regndnte p<t
riterq; d Vhcebo mumiafimuUv anferis dfiipulpd :
hcec avferis adipe modico delmite , cotundite diligen
ter.MyrobalanoruchebuUrum atq^ mddrummettc
concoquite 3 Ambu 3 mufcotcroco condite, credenteg
medicm
prodvcenda. tia. ii. $$
thedicinarum ad uitam conferentiuuitam effe fidem*
Qua fyeretis er deum fupplicantibus uobis adfoira*
turum,& res <tb eo creatas,pr£fertm cceleflcs miriji
camproculdubio ad augcndam uel conferuandam ui
tam haberepotentiam.
Deconjkbulatione fenum fub Vc*
nere per uirentiaprata.
Cap. XII II.
SEddgrauJoribws his numinibus ad Venere p&m
ruper uos per hortos er prata fenes uiretia reua
to. Ad alma Venerem uos omnes aduoco, no ludentS
quidcm uobifcu,f'd iocantem . H£c er uobis inquant
tymihiiam fcni,primoquidemiocofumhoc fundit
oraculum . Ego jiUj( fi nefcitis ) uoluptate matuq; ua
hit uitam dedi . Ego igitur uoluptate quadam motucfc
crfi non fimili, uobis ferwxbo uitam.Eandem quoquc
fcruabit libertate Liber uitis fator, propagator uitte,
Uber ipfe femper odit feruos, er quam uino promit*
tit uitam ,foUs libem implet longam . Me\* quident
uit£ fimulatquementi quondamprofuitrcgnante Sj
turno diminuta menta, placetq; quotidie . Vobis autc
tnaior menta mente uiuq; prodcfl , diminuta nocet.
Rifumex meis hortis legitc , negligite ficum . Hds uc
ro uiol.is quado carpitis, carpere uos exifhrmte Ulia,
prchendentcs lilium , comprehcndcre crocum . Cro»
cuma Vhozbolupiter ipfe ndftus propagauit in U*
F i
«4 MARSIUI FIC. DE VITA
tium. Lilium ego aloue fufcipies, m hdf quas hic uidfi
tis, uiolas transfirnuui . Denique rofaquidemuobii
efio Lucifir, Hefyermuero myrtus . Vofi oraculum
nobiicogitandum, tnandat rerum uiridiumnAturant
quatenus uirent,non folam effe uiwm, fed etidm iuuc
nilem, humoreq; prorfut falubri,vr uiuido quoda fti
ritu redunddntem . Quapropter odore , mfu , ufu»
habitatione fiequenti iuuenilem mde ftiritumnobis
btfiuere . Inter uirentia uero deabulantes mterim cavt
Curuiridis fiunperquiremus ,obquam coloruiridis uifum prat
co\orpr&-> cateri/s fiueat falubriterq; deleftet. lnuenicmus tan*
tercceteros dem ttAturam uifus effe lucidam ac lucit dmkam , uo*
uifum affis. latikm tamen ac ficile difiipabilem . ldcirco dwm per
ciat uoluf- tucem fe dilatat uelut amicam , mterdum nimio lucis
ptate. exceffu rapiprorfws, v uehementi dilatatione diffol
ui : tenebr.is autem ndturaliter uelut mimicds fugere*
ideocfc radios m angufiu mde retrahere . Optdt uero)
uifmita perfiuilumme ,utper amicuhoc fuumam*
plificetur quidem , nec tamen mterim difiipetur. lant
uero'mquocufiq;coloreplus admodu/m tenebrarum
fiuenigredinit efiquam lucis, non dilatdtur, nec ideo
dtleShtur radim uifutaduotwm. vbi uicifiimplut
admodum ftlendidi coloris efi quam nigri,fi>argitur
latius , noxia quadam uoluptate difiraftus . Quam*
cbrem color uiridis,m<ixime omniwm,nigru cum can
didotemperans prafiat utruq;,deleihns pariteratq*
confer*
PR0DVCEND4. LIB. II.
tonferuans->w moUi vnfuper er adhuc tcnera qualita.
teificut er aqua radijs oculoruabfque offinfione refi
ftit,ne abeuntes longim dijfyerdantur. Qua> enim du*
rafuntfimulej- ajfycra, frangunt quodammodo ra*
dios.Quxuero rarifiirmfunt, diffolutioniaditupa*
tefaciunt . Sed qu<e foliditatc aliquahabcnt ■> lenemq;
fimul <cqualitatem,ftcut ftecularia corpora, nec ippt
quidcmfiangunt,neque longius difyerdipermittwnt.
Qu£ dcniq; pr£tcr h<ec bencficia, tenera quoq; funt
er mollia,ficut aqua rcsq; uiridcs , liquidis oculorum
radijs moUitia blandiwntur. Deniq; uifus radius qui*
dam efl in quadam oculorum aqua naturaliter nobis
nccenfiv; : ac tcmpcratimlumen in aqua quodammo*
do rcfificnte rcquirit . itaq; gxudet aqua , dclcclntur
fyeculis fimilibus,uiridibm oblefotur.ln quibus fane
uiridibuf folis lumen infitum adhucuernum fecwm h<t
bethwmorem,aquamq; fubtilemocculto quodam lu*
mine plcnam.Ex quofit etiam, ut color uiridis qwum
tenuatur,in croceum refoluatur. Quorfiimhxc ( Vt
mteUigamm jrequcntem uiridium ufum, fiquidem ui*
fm fyintwm recrcat,quiinanimalij]>iritu quodammo
doprctxipuus cjl,ammalem quoque reficere.Atq; eti*
4m mcmmcrimus,fi color uiridis, quia intcr colorum
gradut medim atquc tcmperatifiimus eji, tantum ani
malifoiritui prodcji , multo magis qu<e pcr qualita*
tcs tcmperatifiima funt , nxturalem er uitalem ftiri*
MARSILII FIC DB VlTA
tum inudturd, dtq; ddmodum profuturd nobis dd uU
tdm. Nihil m mundo temperatim efl qukm codwm ,ni
hilfubcoelo firme temperatim efl quamcorpmhu*
Wanu , nihil in hoccorpore temperatius efl qukm ftpi
titm . Per res igitur temperatas uitd pcrmanes in fti
titurecredtur.Spiritmper temperdtd cceleflibm cott
firmdtur.Dcniq; difcdmus ex temperie uiridis,qu£ il
luminnndo <cqu£ congregdt anmdem fyiritumat*
que dildtdtyideoq; mdxime iuudUnos quoq; tn cordis
hbus eligendi<s,coponendis y utendis, dromdtica, fub*
tilid cr dcutd,qit£ fpiritum cxtendere uel etidm fllu*
mimre folcnt % quod fait crocus dtque cinmmotTtum,
cwm dromdticis fempcr flypticii congregdtibmq; ceit
tnyrobdldnis er fimilibus comifcere , atque uicifiim*
Neque pr<etermittere qu<e dbfq^dcuminc ctidm aro*
tiutico fimulutrunq; conficiunt , dliquantum uideli*
cet dddtdnttdtque admodu congregdnt,multumq; il*
tumindnt,qu<e dlias mrrduimm : quod cfficitau*
tum,drgentum,ftodiuni,coraUus,eleclm,fmcivm 9
preciofi Upitli, inter quos hyacinthm uel ore deten*
tm ob louialem temperiem plurimum comprobatur.
Qhm enim fub tcrrd nequeant fteciofiifima er quaft
cceleftid procreari abfq;fummo quoddm beneficio cos
ihprobdbileefirebmeiufnodi mirificas coclitmin*
effe uirtutes.Qompofitio uero eiufmodi,quce dildtan*
er ittumimndo feiritim fftc congregdt x ita de*
PRODVCENDA. LIB. 1h
lefot eum intrinfecus atque recreat , ficut foris uiri»
ditasocubs,at<^ipfum etiamapudfenesin mturaU
quadam uiriditate diutifime feruat,quafiUuru, olim
uam,pinum,etidhyeme uirentem. Tantoq } magvs id
ejfciuquo efficit er mterius,atquc maximefi compo
fitio talis dromatico fUgret odore, aUicidtq } fapore.
Vrofecb ficutcorpusexcrdfiioribus bumorwmpar*
tibus compofitum m quintam redigitur fbrmam , ita
ftiritus exfubtilifiimiseorundem portionibus confii
tutut fbrmam babet quintam mturaliter temperatif»
fimam atquc lucidam,ideoq ; ccelcflem. Atque in bac
ipfa fbrma conferudndus efl,ut fubtilis quidem fit , cr
interedfirmus ficutdiximus . Sitomnino lucidus, fed
etidmquoddmmodo folidus . Acprtterearcbus odo
riftris,frmis,lucidis, afiiduc fvueatur,fiuitam cupi*
mus conferudre qu& uiget in ftiritu, V uendicare no
bis cceleflid dond. Utec baclenus iuffu Veneris cotern
plati,Vencrem ipfam audiuijfe putemus.
Vrofopopceid Mercurij fenibus confulcn*
tis circd uoluptdte,odores,cantus»
wmedicmds. Cap. XV.
INtcrea dum inter fenes ipfd qudfi Venus confibu
Urctur,fvrte quidcm hattenus fatis beUe,dein*
ceps uero prolixius firfan fabulatura fbret. Scrmoni
bunc his Mcrcurius uocibus,fcrmonum autor inter*
f 4
S3 MARSILII FIG DE VITA
peUdt.Quid nam uobis efi cum Venere iflhdcfempef
puelld fenes iQuidrurfum Vencricumfcrmombus f
Nonne meifimuUtq; uejlrifunt fermones i Med rd*
tio pdriter atq } uejirdi Audite me igitar cddem nunc
attentioncqud tUam,v multo mo.iore infuper dtten*
tione qukm Venere.Quinq^ fcitis effefcnfm, Vifum,
<tudittm,olfkc1um,guflum,tdftttm. Ejfe rurfum quin
que (ut itd dixerim) difcite rdtiones . Bim enm pcr
quinque fenfus quotidie imbuitur uobis dmmm, ratio
tiesq; inde rerum ipfe concipit,mtcrcd notiones hubi
tusq; dd res iudicandds quinque,tanqud rdtiones quin
que refultdnt.Prcetered ficut quinque hinc quide funt
fenfus,mde uero quodamodo rdtiones » itd uit£ tcnor
quinquc gradibm circd fenfwn rdtioneq; difyonitur.
!it£ quin* Vnde qumque numerantur £tdtes . Vrim d quidem fen
we gudm f u *<Mtum trahitur. Secundd,fenfu magis ddmodu dU
licitur qudm rdtione ducdtur . Tertid pofl h<ec a\ter*
xm partter rdtionis CT fenfus perfudfionibm dgU
tur.Qudrtd,rdtioepotimqudmfenfuducitur.Quin
tdtdndem rdtione tdntum regidcbct . Vrinuigitur
<etas dtque fecundd tdnqudm fubietu Vencri, Vene*
' rem fi placet loquentem dudidt: reliqu<e uero Mercu
rium . Ego igitur reliquos uos omnes aUoquor, non
pro me quidem tantum,fcdpro Diana etiahac, qult
ndfiniftram medm cerniiis : nempe quu hxc elmguvs
fit 3 ego uero bdinguis t iure pro hac ipfa,cuim ego Im
PRODVCENDA. LIB. II. «9
pum habco,loquor. Vtum projxflo noxiaq; Venm
uobis indtdit uoluptatcm,qua noccrct quidcm uobis,
prodejfet uerojuturis,cxhauricns paulatim uosper
Utentem quanda quafifijiulam,ahudq ; uejiris hquo*
ribrn implcns atque procreans : uos tandem quajiue
tujiumquoddamjj^olium cicadarumiam cxhau.juim
bumirchnquens,Cicad£interim teneriori profyici*
ms.Konne uidctis quod Venus de materia uejlra ge*
nerat effe recens qmddam er uiuum , fenfuq; prxdi*
tum i Surripit ergo uobis iuucntutcm uitam atq;
fenfum,ex toto,inquam,corpore per totius uolupta*
tem,ut efjkiat indc totum.Ego mterim nutcrU iRius
qu£ quarUdigefiionifupcrejiquaUtate monitus,uos
comoneo,alimentafimiUter quarta digefiione cofta,
plurimum uit£ uejir£ fuccurrcre,Ouum rcccns uide
Ucet integrum er forbilc una cwm faccharo exiguoq;
croco ; Lac humamm, uel fuiUum, uelcaprinu cum
pauculo meUefumptum,Atq; \ucduo tunc falubrio*
ra funt , qudndo natiuo adhuc calore jiagrant : Etft
ouum aliam )nox cofturam defiderare uidetur,pr£*
fertim in jiomacho mimis ualido,fed leuiter ejl coque
dum.Vcrwmut parwmper dd Venerem redcamus .
Siquando uidijlis Venerem, iuuemlem admodum ui*
difiis,w quafi mcretricijs fucis er ornatibus expoli*
tam.U£c ergo qu£ noua fcmpcr eji,nouafempcraf*
pttrtMit uelcra,ftfkl deftmit,mde cojiruatfi.aen+
MARSILII FIC DE VITA
da.Ka-crurfumCfidiftu fas efl)quafimeretrix nort
uno quouisefl contenta uiro.Vulgus amat. Et utdia*
lecHceloquarfyeciei pafihn potiusquam mdiuiduo
fuffragatur.lam uero neq^ taftu tantwm uos pracipi
tatyfed etiam guftu faUit quotidie perditq; deceptos*
Quos envm uos in rebus ftpores percipitis mediocri
quadam temperie gratos >hosDian& htcApoUinis
loukcfctnimere tradidit.lUecebras uero faporummi*
ras,quibus quotidie uelut hamo capti clam miferi ui*
tamperditis,Venus infidiofa fkbricat . Quid igitur
ttartem mcufatis t Quid Saturnum i Mars quidem
raro admodum uobis palamq; nocet. Saturnus quofy
fepius uultu feprofitetur hoflcm,nocet tardimjem*
pusq; remedijs nuUi negat. Sola Venus palbn ut ami
ca uenit->clam inimica uenit. Hanc igitur incufate po*
tim->fi quem inter fuperos incufare licet.Ad multipli*
<eshuiusinfidLis 9 tumoculisArgi uofipfos infiruite,
tum VaUadis clypeo uos tnunite. Aures aute ad blan*
das poUicitationes eius tanquam ad lethales Syrenum
cantus obflruite . Uuncdeniq; prouidentU fiorem i
meaccipite,quo Circes huius uenefcia deuitetis.K£c
uobis duas uix tandem & has quidem lethifvras poUi
cetur uoluptates potius quhn largitur : ego uero be*
nefciopatris atque fratris quinque promitto uobis*
qumque pra>floipurdS-,perpetuas,falutares, quarum
wfimx eji in olfiftu , fuperior m uuditu, fubiimior m
PRODVCENDA LIB. II. 91
4ftcc%,eminentior in imdginAtionc,\n ratione excel
for atquc diuinior.Quo nuior delectttio in tdngen*
do percipitur dtque gujiddo,eo uit£ grauiut frequen
ter dccidit detrimentum . Qontrk uero quanto m&io* Dtt£ cit£
rem in olfcclu uoluptdtcm v duditu dtque uifu, item mortis an
tmdginAtione cr fepe rdtioe quotidie reportdtis, tdn [**
tofUd uit£ longiord producitis.Verumjlcut in bUn*
dimentit tdngcndi dtquc gujldndi cducndauobisfub*
dokm admonui Venerem 7 ficin ipfd fecretiorc ni*
fnisq;dfidudcontcmp\dtiu£ mentis delcttdtione cd*
uete Saturnu.lUic cnim frequentcr flios ipfefuos de*
uorat . Namquos fublimiorumcontcmplationufua*
rum Ydpit ittecebris , V ittic dgnofcit ut fuos , hos in*
terim ( fi tnodo diutiw g^ddum ibifijldnt ) fxlce qud*
dam e terris dmputdt, tcrrcnamq; incdutituitdmfe*
pc furripit . VLoc faltcm Venere intcrim mdulgetior»
quod Venm quidcm uitdm qudm tibi dctrahit, donat
dtcri , mhil tibipro detrimento rejlitucns . Sdturnus
nutem pro uitd terrend,d qud feparatw ipfc, tedeni*
que fcpardt, calcjiem uitdm rcddtt atq^fempiterna .
iloc ipfo fimiles effe uidentur inter fe Venut atfy Sa+
turnus , qui fane qukm Aquario gaudet , tam regnat
m ubra , quod homincs ej-hico-tfla gcnerandi Ubi
dmcuexat nocctc^ uexatis ,utindepoj\eritatipro*
pt. Sedh^c quidem fcecundatcorpus flimulatq;fcc*\
tmdwm . Ifle mcntem fuo femme grauuUm urgetad
9* MARSILII FIC DE VITA
fdrtum . Vos igitur Proucrbij memores,Ne quidni
tnis , afiduis prudentice jrenis parturientis utriufquc
Hbidincm cohibete . Tametfi tmlto citim grauiuscfc
ide lccdit , quos Udio , torpore , mozrore , curis , fu*
perjlitione premit , quam quos fupra uires corporis
tnoresq; mortaliumelcudtadexcelfa . Omninouero
feruate moneo quod ccqmis Jupitcr Pythagoramdo*
cuitor Vlatonem,humanammtam in quadam cequaii
<mimccipfimcucorporeproportionefcruari,utrun*
que fuis quibufdam alimentis er exercitationibii'! ali,
ac fimihterdugeri.Si quis altcrutru educationeprce*
cipucfua multo robujlim altero tandemefjicit,non
mediocremjncituitcs iafturam . Vropterea quicunq;
mterres mcdicorim arte laudatas potifiimuni eas eli
git,qux> corpori fimul er ingenio profwnt, maximu
uit£ fibi uendicat adiumentum.ln carum uero nume*
ro uinum,mentam,myrobalanum, mufcu, ambram,
Animcefi* zinzibcrrccens, thus,aloem,hyacinthum,fnnilesq;
mul ey cor iapiUos,herbds ue confimiles ejfc putate , zj qucc ad
poris medi utriufq- utilitatcm a medicti pariter coponuntur. Sed
cine , longionbm his quandoq^ interceptis ambagibm,ego
quoque medicus huc accefii. Sifapores ex rebm acce*
ptinon ultrauiuentibus , item odores ex aromatibus
iam ficcis uitaq; uacuis, multu ad uitam conferre ccn*
fcntur.Quid nam dubitans odores cxplantis, radici
bm adhucfuii hwentibut mcntibm'^ mirum in mo
PRODVCENDA. LIB. IT. fj
im uit£ uires dccumuldturos t Deniq; fi Udpores cx
bdkntes ex uiU duntaxat uegetali nugnopcre uitat
ueflr£profunt,qudntumproftituros exiflinutis can*
tus,derios quidem fotritui prorfm aerio,hdrmonicot
bdrmonico,cdlentes ddhucuiuosq; uiuo, fcnfuprzdi*
tosfenfudli,rdtione conceptos rdtionaliiUancergo
uobk k me fibricdtdm trddo lyrdm, cantumq; ctiipft
Vhozbcum,foUmenUborwm,diuturn£ uit£ pigjnus*
Sicut enm res qudlitate temperdtifiim£ fimuifyaro*
mtic£,tumhwmores interfe, tum ftiritu mturalem
fecumipfo contemperat: fic odores eiufmodiuitalem
fyiritum,ficrurfum fimiles quo<$ concentm ftirttim
dhimalem . Dwm igitur fides in lyrd fonosq^diitonot
tempcrdtis m uoce,fimiliter foiritu ueflrum intmcoti
temperariputate.AcneipfeVenerefimauarior,qu*
ftne Bdccho fiiget,db. hocipfo Libcropdtrepcrmene
£hr hocdccip ite . Quipr£cipue inter uos friget, tem
poribus fimilibus bis feptimo quoqueldieuncias ucr*
ndcei , uel nuludtici dulcis meri duas fumdnt cumuna
panisuncia,tnbus dnte menfamhoris. Semel dutem
drdchmamundm fublimis dqu£ defiiHantis ex umo cS
iulcb rofdcet fcmuncid . Quoquidemliquoreillmirc
etidm cutcm, ej ad olficlu uti commodifiimepoffunU
Atq^utpofieiufmodi nethr Ambrofiamquoq^ uobii
4tffvrdm,hdncinfuper acccptdm abloue Urgiorme*
dic'mam:Qu<ttuor myrobaUnorwm unci&s accipitc
*4 MARSILII FIG- £>E -VITA
chebularum , tres rofacei ftcchdri , conditi zmz&t*
rishyeme quidem uncidm->cefldteuerofemuncidm.
Trid hcec cum emblicarunt metle concoquite fuauiter,
feptemq;durifblijs exomate . leiuni bolumantepran
diiiquatuorhorisaccipite.Annofdltem integro qua
tidieid dffumite,ut indeuelut Aquilce renoueturue*
ftrct umaitus . Hdttenus quafi JAercurium loquutum
exifiimemus .
Confrmatio fuperiorwnt . Etuitandicoi*
tusafidujeq;cogitationis prtcepta .
Cap. XVI.
AStrologi Venerem er Sctturnum inimicos m
uicem effe fcriit . Quuuero in cozlo ubi omnict
imore mouentur , ubi dcfcftus efi nuUus , odium effe
nequeat,inimicos ,idefl efftftu diuerfos interpreta*
mur.Mittamus inprcefentia reliqua.Ecce nunc Satur
nus quidem nobis in centro,Venus autem in circumfc*
rentia pofuit uoluptate.Voluptas uero fairituum efc*
qutedam efl.lgiturex oppofito Venus atofr Saturnwt
fyiritus nofiriuolatumaucupantur.lUaper uolupu*
temfuamaUicit ad externa, , hicinterim perfuamai
intima reuocat.Bifirahut itd(fcff>iritum, fi fcrme eo*
dem tempore moueantatque difipant. Quamobrem
nihilcontemplatoriuelcuriofopefiilentius,qudmue*
HereusacTus,nihil uicifim huc feclnntialienius qudnt
Md&cotempUtio effepotefc. ContempUtoreuero
phyficvm
IPRODVCENDA LIB. tt. $f
phyficwm,religiofumq; eodem ingrddu connumcrd*
mus. Etgradufimili quemlibetin negocijsfuis udldc
cogitdbund<m grduibusq ; cum obnoxium. VLinc rur
fusefficitur , utfiquem Sdturnid uel contcmpUtionc
nimiumoccupdtumuelcurd preffum,leudrc interim
%?dlitercofoldriuelimus,peruenereosdQus, ludos»
iocosjdtentantestdnqudmperremcdid longc difidtt
tid,fruflrddtqucctidmcum idftura concmur. Atquc
uicifim fi quemuencrco uel opere perditum , ucllu*
do iocoqifolutumoderdriudimusjpcr Sdturnidmfe*
ucritdtem emenddre non fkcikudkdmus . Optimd uc*
rodifciplindefl,per quccdam Phccbilouisq;,quiin*
tcr Sdturnum Vcnercmc^ funt medij, jludia fimilidq;
remcdid hominesdddltcrutrum dcclindntcs , ddme*
dium reuocdrc. Sed ut tdndem fimus medici. SicutfUm
tnd duobut comuniter modis uioletis extinguitur, aut
uelut difjktd ucntis,dutcontrk qudfi compreffd cinem
ribus , Sicfpiritumuclceleritereffvfiu uencreo dif>i*
pdmus,uel fenfim Sdturnio fuffocdmm ,dcfepe ex*
primimus comprimcndo,pdriterq;refoluimus. Spiri
tws utiqifrequenter ad extimd uoUns ,intimareddit
ueludcuducldhend uitx.Scddd intimd fcepe codCha
c<eterd circum membra pr*ftdtuit£ minus idonea . Ci
tdmigitur fencclutem , tu ycnm interionbus nofiris»
tum Sdturnmextcrioribusinfirt.Venusquidem pr&
cipHCubi cx quouii cius motu facile corpus dcbilk
9* MARSILII FIC DE VITA
tdtur atque Ubafcit. Sdturnm quoque potifiimum*
qudndo ex quocuntycontempUtionis offiao uelcurdy
Ubore, ingcnij, corporisq; uircs Ubefafantur . Efjj
uel qui ad contempUtionem,uel qui dd libidinem m*
tm ejiyplerunq; ad fuum uterq^ officium efl tutura fbr
tifiimm . Naturaenimfepeconiungitcum uoluptate
fitmd zyfkcilitate potentum.Vnufquifq; igitur fe co*
gnofcat,fui(p ipfim moderator ac medicm efio. Coi*
tum quidefrequentdturicceteros confuUnt . Ego uera
exeratdturis ingeniu Ubroetia fuperiore confuluL
denicfc omnidicetdomnibusremedijs utidtbet, quibut
membrd,fpiritm,fenfitt,ingeniu, memorid cofirmen
tur: cogitdtiones perinteruaUd repetere,nec expeffa
re uel minimumex cogitdtione Uborem : mdxime ue*
ro qmon primum cdnefcunt , qudmuis nonullifint qui
no tam debilitdtcendturce->uidelicetddbuciuuenesc<t
nos emittun t , qud m uel £gritudine ■> uel cegrotdtione
aliqudpr£cedente } dutetidm parentum fimilitudine,
k quibm fcilicet iamcdnefcentibm fuerintgenerdtu
Medicince fenum,<zr de hdbitdtione iterU
dttydicetd. Cdp. XVIL
CUdldceorumreguUefl forte probdndd ddiu*
uentutem recuperctnddm ,peregrinos bumo*
resimbibitos corpori expurgare grdddtim,tumin*
kriores competentibm medicinis,tum exterioresfiia
ftiombuA
PRODVCENDA. LIB. tt
fiionibus CT lauacris prouocationibusq; fudorisjnte
reaq; falubribus duraturisq; alimentis paulatim cor»
pws implere.Suntautem qui trochifcis quibufdamex*
uipera fnclis uel heUeboro prtparato , promittunthu
mores omnes ueteres putridosq; prorfws educerc. Qui
bws expurgatis , ©r hwmorerurfum faluberrimo alim
tnentis falutaribus recreato , reflituere iuuentutem «
Et quicautiores funt, heUeborogaUmaspafcunt, ho*
minem uerogaUtnis . Eiufmodiuero curationcmtan*
quam periculofam in luuentutearbitrorpotius quani
in fenefttite tentandam,ne fbrte iuuentute iHam a Mem
dca Y>eli& feniprotniffam experiamur. tiam cr iuue*
nes medicims exquifite purgatibws citb fenefcere Hip
pocrates ajfcrit . Sed ubi diafta non fujficit , clyfiere
uel manna,uel aloe prafcrtim lota fecurusuteris. Si ti
bi fit aluus dftriftior, manna cum iure caponis myro*
balaniq;uirtute: Sinminus, hacte iwuenem etiamin
feneftute purgatione feruabis : Swme uncia lotaf aloei
undm^myrobdLnorurn emblicarwm drachmas duas*
chebularwm quoque tdntundem , duas item rofarwm
purpurcarum ,maflicis quoque tantundem ,ma\ua*
tico uino conftce pilulas ,quando Luna,feliciter coU
locata, propitio fruitur louis afpeftu,pra?fcrtimfi do>
micilia fixa poffederit uel ipft,uel lupiter.Hac enim
dd diuturnitdtem uit£ magnopere conferunt. Potet
ttiam tttiUterReubarbarum hiccumdoccompone*
Q
9% MARSILII flC DE VITA
refcilicet dimidiam aloes partem , dimidiam Keu*
barban , er quoties opm fucrit , «n^m mane fumerc
pilukm ad tres ufque uel quinque 3 modicumq; infuper
uinim bibere . Vbi uero pituitam magk times , potet
tommodein hkpilulis trochifcorum Agarici tertiant
partemaccipereunacumtertijs aloes duabm->omiffo
reubarbaro . SedprimamiUamego iam multit annk
p ilularwm compofitionem omni <etati cxperior effe to
tifiimam. Eademhora confeftionemeiufmodi fkcito:
Stme myrobalanorumemblicarum , beUiricartt ,In»
darum , chebularu , unciam uniufcuiusq; unam , cin*
namomi uero duas , unam quoque doronici , rofarum
purpurearum unam , fandalorum rubeorum dua »
unam croci drachmam,tertiam drachm<e partem ro»
fci,ambra tantundem. Qandidtt poflhtccumaquvt
rofacea fuccoq; citri fundito faccharum : coqucfnc
bolosy auroq;inuolue.Uocante prandiwm quatuor
hork fumentes atque dantes,utilitcr expertifumut ai
tdrtutem corroborandam , ad lUuflrandum fyiritum
dtquefirmandum. Maximeuero proderit ftpaulum
quid mfuper umi aurei biberis. Vroderit fepe ca*
lefaftum panemaureo meroe? rofaceaaquaperfitn*
dere, er modico mfuper cinnamomo faccharoq; ube*
riore condire . Trequenter etiam duo ha>c cum lafte
ttmygdalino er modico pane mifcere.Nameiufmodi
mxtiones natura refcruntloukkm . Frttev omnid
PRODVCENDA LIB. II.
tytmfuperioribm expUcauimM,uel faltcm fignifiat
uimut , ab ijs omnes urbani diligenter cauere debent>
*jlu , gelu,quolibct uel pofi calore frigorc w\ noftur
ho , nebulis,uentis uel ex palude fiantibus, ucl irrum*
pentibut ex angufio ; locis item ubi aer uel moue «
iuruiolentius, ucl nuUo modomouetur: Uabitatione
^uauishumidiore ,foctore t motrore , torpore . Dili*
gentius autcm Mercurij fethtores , diligentifime fe«
hes. Quiprxtereapofiquam manecorputtotumle*
uiter perfricucrint , delmient ipfum aduerfum aem
crlaborit mcommoda calcnte olco uel uino quopiam
fubamaro , cui prim infuderint myrrhamty rofam
dtque myrtum . Salutam frcquenter ore fcrant , ner*
mac dcntibus amicifimam . Et quando dentium ui*
tio liquida,uelut injintes,alimeta repetere cogantur»
moUifiimacaucant. Ldcquidemuino refirantmode*
rato . Vtantur igne duntaoiat ut medicina , quantum
uideUcet expeUendi frigomo- fufcitandicalominm
nati neccfiitd* pofiulat , alioquin tanquam cdace hu*
tnoremnaturalemexiccaturo. Solem uero quoadde*
letfat fequanturutalimentum , defiiUatione uitata,ci
teflu jtmiliter dcclinato . Facilcs quidem motus diU*
gant , excitando calori admodum ncceffarios . Labd
res autcm corporis odcrint , er multo magis animii
nccminui longmfuiin, er inedum atcfc uigiliam*
tf MARSILII riC DE VITA
De nutrimento ftiritus er confentdtione
uitapcrodores. Cap. XVIII.
Egtroiw in calidis quibufdam rcgionibws , *c
p/«r/'mo pafimodorefragratibus, multosgr*
\t Allo* aticorpore ej-imbeciUo flomacho,quafi folisodori*
mos in ori ^ m ali ' For ^ W onim ^*"™ ^ci , tum herba*
ente circA rwm O-frugwm atq; pomorumfuccos feme totos re*
fontc G4»5 digitinodores,twmcorporwmhwmanorwmhwmoret
%iu " Micrefoluitinfpiritum.Quwmipturuterque,uidel^
xet odor v fpiritus fit udpor quidam , v fmile fimi*
U nutriatur, nimirwm <zr fpiritus zrfpiritalis homo,
plurimumab odoribus accipitalimentu . Nutrimeu*
tumuero qualecun^idjit^ofow. fiue fimenttvm*
tpprime fenibuszr gracilibus neceffariwmefl,quo
defc&umalimenti folidioris atque uerioris utcunque
compenfarc pofiimus.. AmbigeretamcnnonnuUi fo*
lent, utru fpiritus odonbus nutriatur . Ego aute opi
nor folis firftn ita nutriri , ut mfi alimeta qu<e craffs
funt , digeflione tandem in uapores extenuentur, ff>i*
ritus ipfcquem diximus uaporcm ejfe,nuUu lUincfu*
fcipiat nutrimentum . Itaque uinum odore plenwm ,
ftiritum fubito rccreat, quem ccetcra uix tandem rcfi
cere poffunt . Vaporem uero iUwm in qucm cibi co*
fti deniquc tramftruntur,ideo appellamus odorem*
quoniamp-odor ubiq; uaporquidam efi: cjr hic tra*
fius intus cx alimentis uapor 9 mfi ftiritui quodd odo*
Teplfr
? ROD VCEND A. LIB. H. roi
placeat,uix ullu ftiritui exhibet alimentu. Quant
obrem Auicennam noflrwm ualde probamus dicen*
tem,corpm quidem dulcedine,fyiritwm uero quadant
(ut eiws uerbis utar)aromaticitate nutriri. Quoniam
craffitudo corpom non nifi crajfa natura , qualis cfi
kn dulcedine,coalefcere ualeat. TenuitM uero ftiritut
no alio quam fumo quoda atq; uapore, in quo aroma
ticitas ipfa uiget,reficipofit. Aromaticam uero qud*
Utatem dicimm odoram, ey acutam, er quodammo*
dofiypticam. Troinde quoniam iecurquidemcorpo
riper funguinem alimentwmpr£fiat,dulcedine pluri
mwm augetur . Cor autem quia Z7 creat ftiritum &
fpirituiprocreat alimentum, meritb defiderat aroim
tica . Expedittamen zraromaticaprocordecondi*
ridulcedine, er dulciapro iecore aromaticis commi*
fceri,dukedinemq; interea nimiam euitarc. Quidplu
ra f Galenm ipfe fecutus Uippocratem, fpiritwm non atjujj
folwm odore putat nutriri,fed acre . Aere inquam no u J\rrwjj
fmplichfedpotimopportunepcrmixto. Quibusqui T07rw^.
demfifdcm habebimut, nec alimentorum,nec reiuU
lius deleclum magis ad uitam neccfjariu , quam aeris
nobisaccommodati,cffe cenfebimus. Acrcnimey in*
fcriorum er coclefiiu qudlitatibus facillime fcmperc[;
dfjvttm,?? immenfa(ut ita dixerim) amplitudine cir
cwmjiifm ,perpetuocfcmotunos undiq^penetrans,ad
ftwn nos mirabiliterredigit qualitatem . Vraferti/m
pt MARSILII FIO DE VlTA
ftiritum,pr<ecipue uitdlem in corde uigentem: in cu*
w penetrdlid,tum dfiiduc influitju repente.Sic pro*
tinm dfficiens fairitumut cfh dfjtftus: perq^iritwm
uitdlem , qui <er mdtcrid ©" origo efl fpiritus dnimd*
lUipdriter dfficiens dnimdlem . Cuius quidcm qudli*
tds mdximi mometi efi ingeniofis eiufmodifpiritu pU
vimwm hbordntibus . Itdp^ dd nullos potwqukm cui
tos dttinetpuri Iwminofto^deris odorumcfedeleftM,
ttcfc Mufic<e. Ucecenim tridfpiritm dnimaUs fbmen*
tdpracipudiudicdntur . VotifiimMuerodduitdmeflt
AerU tem* e ^ m ' ^ m ^ 13 ^ mn f c ndt i Aegypfo pk*
beries nWi uiuunt: Et nonnuUi in pldgis Gr<ecie temperdtis
* fdluberrmiy dkrifbenefkioquvdAriflotelesmrrdt*
Cr Auicennd confrmdt. Sed profefto ficut corpm ex
udrifs compofitu >udrijs(qudmuit noncddem menfd)
yutriendwmefkdlimentti , itd fyiritm fimiliter compo
fitmudrietdte qudddmdbm fempcrelefti obleftdm
duscfldtq;fbuehdm. Simili quoq } eleftorumodorum
udrietdte quotidie recredndus.Ndm d'cr cr odor qud*
fifyiritus quiddmeffe uidentur.ldm uero Alexdnder
p- Nicoldus Peripdtetici undcum Qdleno concludut
ftiritwm uitdtono- dnimdlemideonutriritumodo*
re , twm dere , quonidm uterq; mixtus efl dtq^ confbr*
mis , cr utrunq; hduflumtnprtecordidpenetrdre, ibi
(oqui temperdricfc dd uitdm , pcrfy drterids diffundL
\bi uterfy coftus iterum , tmtrit fpiritum (ut diunt)
utrupo*
PRODVCENDA LIB. !L «oj
Utrunq;,pr£cipue animalem . Aiuntetiamftiratmt
gerem no folurefrigerando caloriprodeffe,fed etiam
nutriendo . Namo-animaluetUmualdefrigida fl>i
rant . Adduntacremcrafiiorem fpintui naturali tatt
quam magiscorporeo conuenire , fubtilem uero,pu*
rum,lucidum ,fpirituipotim uitali , potifiimum ani*
mli . Nc(£ mirum uideri debet fpiritm adeb tenuem
rebm quoq; tenuibmali . Siquidem wpifciculi multi
*qua nitidifiima nutriuntur, er ozimwm m aquaftmi
liuiuit,crefcit,fiorct,redolet . Mitto quibus elementis
Cham^leontemO" Salamandram nutriri nonuUift*
rant . Kcdeamm ad nofira.lnterefl ccrtcquampluri*
tnum qualem fpiremm aerem , quales hauriamm odo
rcs.TaUs enim er fpiritus in nobis euadit. Eatcnm uc
ro nos anima per uita uegetat,quatenm fpiritm har*
moniamferuatcumanimaconcinente . Spiritm qui*
dem in nobtsprimm uiuit er maxime , <&■ quxfi uiuit
folm. None repentino quodam fepe cafu,uel affcftu»
uita,fenfm, motm,fubito membra deferunt , regref»
fo uidelicctadcordispenetraliafyiritu tEtfepcfla*
tim reuertuntur ad membra, perfcittiones odores,
iUuc fpiritu redeunte, quafi uita in ipfo fpiritu uideli*
cet re uoUtilipotim infit quam humoribm aut mem*
bris. Alioquin propter horti craffam tenacitatem tat
dim admoduaccederet uita membris atq; recederec.
Q&icunfy igiturmum in corpore produccre cupitis,
G 4
?o<fr MARSILII riC. DE VITA
ftiritum inprimis excolite , bunc augete nutrimentfc
fanguinem dugentibm,temperatum uidelicet atq$ cU,
rum . Hunc aere femper elctto fvuete . Hunc quotidie
fiuuibm odoribm alite. Hunc fonis er cantibus oble*
date. Sedinterea odores caucte cdlidiores. Tngidio»
res fugite.Qdpefiteteperdtos.Yrigidos cdlidis,ficcot
humidis temperdte.Odore uero omne,quid pdrs cor*
poris fubtilifimd efl , fcitote nonnthil habere cdloris*
4XG£ ex rcbus qu£ ipfe nutriunt , odores fperate po*
tim nutrituros,ut ex dromatico pyro pomoq- Verfi*
co,fimiliq;pomo : mdgis dutem recentcpane , calen*
te,maxime carnibus afis,quammaximc uino . Atque
ficut fapor qui mirifceplacet,plurimi uelociscfc nutri
menti caufa efi uel occafio corpori, fic odorem ad f\>i
ritum fehabcre putate . Commemorarcuobis iteru
^xxvaTOj) placet,Democritum iamiam expiraturu,ut obfeque*
■fl^to v7a retur amicis, fpiritum ad quatriduum ufq$ olfkftu ca*
|>P H/xaTa lentiumpanum retinuijfe, ulterim etiam, fi modo pk
tPaVcc^T 1 ! cuiffet,fpiritum feruaturu.Sunt er qui dicunt id meU
H9tV) lis odore fcaffe.Ego fi modo ufm efi meUe,exifiimo il
Bi^jtxolc} lum mel uino liquefkclumalbo,calentibmpdnibus vn*
ajTOp a<& fudiffe . Neque enim fpernendus efl mcUis odor . F/os
fxoca-i jj nanq$ florum mel exifiit,nec pdrum nutrit ip fa dulce
Vicrtjj. dme , ac diu qualitate fua res integras a putrefoftionc
tuetur.ltaq^fiquisnouerithoc etiamad cibum ita ue*
fci , ut nec dulcedme nimia mcdtm oppleat , nec tali
quodant
P ROD VCENDA. LIB. IL ,
quodam calore bilem exaugeat, certum babebit lon*
gioris uitce fubfidium . Saltemigiturcondimentuhoc
frigidis vbumidis adbibete . Verumutuos reuocem
tdodores . Vbicunq-fujfocatione , comprefionemq;
fpirituum nimiam extimefcitis , quod motror frequcs
torporty portcndittodores circunfufos amate. Vbi ue
ro fugam exbalantiumfpirituu expaucfatis , odores
potiws infufos nutrimentis accipite. Etfi quid odorwm
prcetereafbrisfumito, uelutclypeumcoftis duntaxat
ddmouete finijlris . Nonneuidetisqudmrepentcfur*
fum uel deorfum ad odores fe matrix ipfa prtcipitct*
quam uelociter ad os, ad nares fpiritus aduolet,fua*
M odoris efca peuettm* Vbi igitur fpiritus uel cxigu
w uel fiigacifiimM ejfe deprebenditur , quod pufdla*
nimitas fepc declaratcorpom'q;debiUtM, uelparui,
de caufa multa contingensy odoribm non tam extrin*
fccm obiettis,qudm intrinfecm iniettis allicite, immo
potius pafatcretinete.Odorem uero uinianteomnes
eligite. Multwm nanq; nutrit fpiritum odor exhalans
ex natura, tivm plurimum er uelociter nutriente cor*
pm, tum uoluptate fenfwm afficiente . Tale uero umu
eftprce cceteris calidwm, humidu, o-odorwmatq; cU
rwm.Tale etiam faccharwm effe dicerem,fi fumat odo
rem . Qinnamomu quoq ; ftmile et doronicu, anifumq;
Cr dulcc marathrwm,fi acuminifuo ad exigua dulce*
iine addcrctamphorem . Sed quam tcmpcrie naturt
G r
lotf MARSILII FIC DE VITA
fio fccit,uobis ipfi conficite. Et quoties diflraftionefpi»
rituu fdrmidatis,caUdioribus acutioribuscfcetfubtiUfii
mis adhibete, qu£ cohibere parumper uolatufpiritut
*cfiflereualeant,ceucroco,chariophylis,cinnamom<%
nduftupanem^rofaceaaquam, acctumc^ropLceu, ro*
fam,myrtu,uiolam,fandalivm, coriandrum, cydoniii
pomwm atcfc citrum . Horreo uero cmphora ubi con*
tra canicie eftagcndu . Recentem ucro fcmpermentci
diligo,menti etiam falutaremfpiritui^ tutifiimam.
"Denicfr mementote res omnes ueneno contrarias , effc
mt<e admodum falutares,nongufiu tantumfedetiam
cdoratu, maxime theriacam . Has uero m libro con*
traPefiilentiam enarrauimus , narrabimus Grinli*
bro fequenti.Inter e# autem,ne quid uos lateat,nume
ramus uinum. Nam ficut homini uenenwm efi cictt
taAta cicut£ uinum,non fimul quidem,fed paulo pofi
cbibitum.Ac ne folis uos odoribus hic aUiciam , com*
ponendum uobismandoeleftuariuquotidie manegu
ftandwm,oljiidu gufiuc^fuaue, uit<e admodim fa*
lutare . Accipite tres chebularii uncias,uru,m emblicct
rum,<cy indarwm unam,unamc^ y bcUiricarwm,femi\m
cia uero doronici , cinnamomi uncks duas,crocidra*
chmam unam, ambr<epartem drachm<e tertiam,nut
fciquocji tantundem. Coitundite diUgenter. Tantum
wfacei ftcchari adhibete quantum gufiui fatis fuiti
&4ttddorm rubcntutm qumtumfat ejt colori : mel*
Usitem
PRODVCENDA. LTB. If.
Vs item emblicdru ucl chebuUru qudntum moUi cxpc
diteleftudrijfbrm* , duri fblid totidequotprcedicl*
funt uncidc. Vbi uero difjicilior efl compofitio multi*
plex, experti fumut ftmplicem hdncoptimam effefci
licet ex chebulis, maxdthro dulci , fdcchd.ro dqud ro*
fdcect liquefh&oifumptdmuerotumieiuno flornncho»
tum pofl ccenam . Memineritis autem myrobdldnos
coditdf meliores effe 9 ficcM uero fdltem diem integm
cleo dmygddldru dulciu uel butyro udccino prim in*
fundite qudm confietis . Vrobdt er Auicennd uobis co
fcftionem ex emblicis dtcfc Indis cti meUe dndcdrdoru
cottocfc butyro. ltem chebulcw cu zvnvhere wfqud*
tm firrhGr potius auri. Vrobat item Petrus Aponcn
fis compofitione ex crocOimdce,cdjloreo y per partes
Acceptis dtty contufis uino commixtis . Vnde dffx
tmtuitdmetidpropemodu moribundis producicon*
fucuiffc. Deniq; Hdly Aflrologus Mcdicusq; exceUH
tifferit ufu triphera fimiliumq; reru uitdm effci lon*
giorem . Inomni ucro triphera myrobdUnus fundd*
tncntti cfi , fed hdnc temperdnt fubtilibus quibufddnt
ntq; mottibus,pr<efertim ubificcior efl myrobdUnus»
ut zrpenetret, nec mcdtm obflrudt , nec aluu exiccet
ttimiu ucl ddfhingdt. Cumuino pr<eterea commo*
difiime utimur^d modico,ne fbrte diludt. Copofitio
ttem uero Petri qudm modo mrrdbdm, fi modo utilis
tjljurbitror olfhflu potw qumpotu utilcm /orc. •
MARSILII FIC DE VITA
Magorum medicina pro fenibus*
Cdp. XIX.
MAgifleUaru obferudtores,dd chriftum uitm
ducem fieUd duce uenerunt , prcciofum uiU
fbefduru offbrentes,Auru,thus cr myrrham, tria do
tta pro tribus Vldnctdru dominis ficUdru domino de*
dicantes . Aurii quidem pro teperamento louis,rmxi
me omniu temperatu.Thus dutempro Sole pracipuc
phoebeo cdlore fimul odoreq^dgras . Myrrham de*
nic^ frmantc corpm atq; conferuantempro Saturm
ommu firmifiimo Vldnctaru. Huc igitur omncs ad fa
picntes Magos ucnite fcnes,muncrduobisquoq^ uiti
produflura ferentes, quibus autore uitte quondam ue
nerati traduntur.Venite fenes,inquam,fencclute gra
uiter tolerantes . Venite uospratcrca, quofcunfy
feneclutis propcmodu aducntantis fbrmido folicitat.
Accipite prccor alacres uitalia dona . SumiteunciM
quide thumduM,unam ucro myrrhe , aurirurfum
infblid dutli dimidia drachma partem , contundite
tria jimuUconjidteyConfundite in piluks, durco quo*
ddm meroAdfy tunc opportune coficitc, quando Dti
na propitio Vhocbi ucl louis gaudct afyetlu . Sumitc
pojihac thcfauritanti,durora qualibet portiuncu*
Um, ac exiguoperjundite mcripotu, niji forfan \ncs
luerit ffias.Tunc cnim aquam rofdcedm bibereprce*
fUt. Si qms autem interuos calorem quouis tempore
magjt
PRODVCENDA. LIB. IX. N>j>
mgi* metudt, is myrobaUnum chebulam dut embli*
cam tqualcm dd thuris myrrhaq; V durifmui pou
dut ddijcidt.Hoc bumore proculdubio ttdturdlc d pu
trefhttione tuebitur . Hoc humoris refolutionem bn*
gius propulfdbitihoctres muobtsft>iritM*ndtur4*
Um,uitdlem,dnimdlem fvucbit , confirmdbit, corro*
hordbit.Hoc rurfum ucgetabit fenfum, dcuet ingeni*
twi, memoridm confcrudbit.
Ttepericulis uitandiscx quolibetuittfepten*
ndrioimmincntibm. Cdp. Xx«
QVum Aflronomifinguldt dcinccps diei horM
VUnctis ordinc fngulis diflribucrmt : fimili*
terfyfcpte hebdomdd* dics^ in tpfo fcetu per men
fes digefferint officid PUnetarum, cur non etiam per
dnnos cddem difyondmmi Vt qucmddmodu infantm
m dluo Idtentem rexit primo menfc Sdturnmiultmo
Lund.fic fiatim natu ordinc iam couerfo,primo ipfi*
m dnno ducdt Lund:Secundo,fi uit,Mercuriut: Ter*
tio Venus : Qudrto Sol: Quinto Mdrs : Sexto lupi*
tcr.Scptimo uero Sdturnus . Atq ; dc'mceps ordo per
Uitamfimilis repetdtur.\td% infeptimo quolibct uiu
gnnofo in corpore mutdtio mdxintd , ideoty pericu*
loffimd, qudndoquidem V Sdturnm nobis comuni*
tereflpercgrinusw-db co tunc PUnetarumfummo,
dd Luna euefligib Vlanctaru infmdmgubcrnatiore*
dit.Hos annos dftronomi Grm cUimdemos notnU
uo MARSILH FIO DE VITA
ndnt, nos fcaldres,uelgrdddrios, ueldecretorios dpa
peUdmus .Horte uiero in morbis ipfumhumom uel nas
tur<emotumVUnctes per dies eodemordine regunti.
iudi* Vncfc er fcptimus quifq; cdde rationc ludicidrius dp*
pellatur . Quartus quoq; quonia medium in feptenn*
riotenet. Tu igitur fi uitam producere cupis ddfene*
ftutem , nuUis ciufmodi grddibus interrupta , quotia
ts feptimo cuilibetpropinquas anno, confule diligen*
ier dfhrologuiVnde immineat tibi difcrimcn edifcito:
Veindeuel dditomedicUm,uelprudentidmO' tem*
perdntid dccerfito . His ndnq; remedijs prohiberi mi
nds dfiroru Vtolem<eus etidm confitetur. Addit qum*
etiam dflrorupromiffa ficdugeripoffe , utdgrorum
cultorduget terr<e mrtute. Vrobdt Vetrus Aponenfis
trgumentdtionibus multis er teflimonio Ariflotelis,
Gdleni,Ud]y,naturale uittfinem no effe db initio act
ungucm dcterminatu ,fed ultra citraq; moueripoffei
Idq; dfferit tum ex aflris, tum etia ex mdterid . Con*
cludit his autoribus rationibusq; obitu etiam naturd*
lem difftrripoffccum dflrologi* mdchinis Um pr<e*
fidijs Medicoru. Igitur neq; nos temere in hisprcece*
ptiseldbordmus. Neq; tepigedtperquirereamedicis
qu<e ndturdliter tud fit diata , & ab aflrologis qu<e
flelld uitee fkueat.Et qudndo hcec bene fe habet, O" a&
tdm Luna,compone qu<e prodeffe didiceris.Neq; pue
rfotf fepe iUos aufcultm , qui non tam forturtA qudm
tunutc
PRODVCENDA. LIB. rt iii
virtute fenedutcm profyerd confecuti uidentur.Pr**
tcrea Ptolemem V cxtcri proftffores Aftronomitc*
imaginibm quibufdam ex certis lapidibus er metaU
Us fub certofidcre fabricdtis yUitamprofterapoUi*
ccntur dtq; longceuam . Veru de imdginibm quidem
t-x partcac plurimu de reliquo fiuorc caleflicomctt
tnriu componimm \n Plotinum, qucm libru huic opc
rideinceps fubijciendu exiftimamus. Qucmddmodii
boc pofl librii fcribi uolumm quem De curdndd litc*
tdtoru udletudine compofuimm.Fduorem uero cccle*
ftcm quem modo dicebam,pro iuuentute longd , nunc
quantum qudfi Po'et<e cuiddm licet loqui, qudntu rur*
fus medico licctfdcere,d phabo Bdcchoq; petemus»
Solisieterndefl Phabo Bdcchoq;iuuentws,
Nitm decet intonfus crinis utrunq; dcwm*
Vhabm & Bdcchm femp indiuiduifcdtres funt: Am
bo fire funt idem. Phabm quide efi ipfd fphxra* iUi*
ws dnund. Sphtem uero Bdcchm, imb cr Phabm efl
totm ipfc fphtr* circus . Bdcchm dutem eft fldmmeus
iUe inhoc circo circulm,imo uero Phabm efi abnum
in hoc fidmmeo globo lumen .Bacchus dute exiftitibim
dem fdlutdris ex lumine cdlor-Sempcr ergo frdtrcs ca
mitesq; funt,fere femper dlter er idem.Quid uerotSi
fol in Vere quide Phabus cft,cdntu fuo tunc duiucan
tm cxcitds ; Cithdrd rurfum tempord tempcrdns . I»
dutumno ucro Sol utem <tutor uim Bdcebus mftiL
Ux DE VITA PROD. LIB. U.
Tria nobis ad feruandam iuuentutem pater ille li*
ber,quiamatcolles,Bacchus ajfert. Hos quideapri*
co$ primum coUe$. In his autem cottibut fuauiffimum
preecipue uinumiVerpetuam in umo fecuritate . Trix
quoq; Phcebus Bacchijraterpari benignitatelargi*
tur.Diurnumprimo lumen: Sub fomento luminvs her
bas fuauiter redolentes: Ad luminis huius umbram->ci
tharam cantumq^perennem. Hisergo penfis potifii*
mum-> his flaminibm Clotho nobis iam no Parca lon*
ga uitee fUproducet . Trek Parcas fere omnes Poe*
tee canunt.Tris quoq; nos no poetee canimus.Prudens
quide in omni uiftu parcitas uita nobis longa mchoaU
Confians quoq; \n curis fubeundis parcitas producit
uita.Parcitds uero m cozlo fruedo negliges uita occat
Tres Pythagoras temperatias anteomnia cekbrat:
tres etia nos mprnefentia celebramus.Temperantiam
m affvftibus coferuato-.temperantia m omni uiftu fef
uato . Temperiemaeris obferuato . Hac enim proui*
dentia humorum mtemperiem^quee citee feneftutis cr
intcmpefliuee tnortis caufa efl ,aftirante Deo,procul
ddmodu propulfabis. Aftirabit autem autor itte uitec
fi ea tantu conditione uitam optauem diuturnam , ut
diutim cum genere humano uiuas-, tum maxime uiuni
iHi,quo mundus totus inftirante uiuit.
D£ VITA PRODVCENDA
LlBKl sims.
MARSILII FICINI FLOREN uj
tmiin Ubrim tertiu De uita cozlitm coparanda»
ad ferenifimum Pannoni* regem
epijlolare proozmiwm.
Hilofopbi ueteres,rex omniufclicifii*
j me, coelejiiuuires infcriorumq; natu*
|t ras ddigentijfimeperfcrutatiiquuexi
jiimarethominemjrujira fapere,qui
no fibifapit, totam merito perfcruta*
Uonem fuam in primis ad uitamfibi coelitus coparan
damretulijfe uidentur , iudicantes (ut arbitror) tum
elcmcnta er qu<e ex his componuntur frujirafibi co*
gnita fbre , tum motut cceleflium ©" injiuxus temere
nimum obferuatos , nifi hxc unl cum ilUs cognita fie
mulatq;coniuntta ,aliquandofibi aduitamfclicita*
temq; conduceret . Vrofcdt autem iUis ut uidetur,cwf*
modicotempktio ad uitam primo pr^fcntem . Nam
Vythagords er Democritus ApoUoniusq; Tbean&ut
er quicunq; ad id potijfnnum jiuduerunt , rerum fibi
cognitarii ufu profperam ualetudine confcquutifunt
uitamq; long£uam . Contulit infuper ad juturam ui*
tam,tum pergloriam apudpojieros propagandam»
tum apud Deum in aternitate fcuenda . Siquidem ex
mirabiUmunditotiusordine, eius tandem cognouere
rettorem, er ante omnia cognitum amaucrunt . Tibi
ucro glorUm perfccuh cuntta futura , magnanimi*
H
«4 MARSILII FIC EPISTOLA.
tas,magnificentia,uiftoria perpetua pollicentur.Vi*
tam quoq;apuddeumin£Uo beatam diuina clemen*
tia,infigni pietati tu£ iuftiti£q;promittit.Vitam de*
niq;profteraminter mortales fatWq^ longam (quan*
tum ex indicijs quibujRam mihi licuit conieftare(ftli*
ciatibifidera decreuerunt . Vtautem quodpoUicen*
turid er pr^ftent firmifiimafide, er cumulo infuper
prorogentpleniore, ddigetia tua cr Medicoruaftra
logorumq; cura efjicere proculdubio poteft . lamue*
ro idpoffe fcientia crprudentiafieri,doftifiimi quiq;
Aftrologi ac medici confitetur. Quu igitur inter P h
tini libros magno Laurentio Medici deftinatos , in li*
brum Vlotini de fkuore coelitws hauriendo traftan*
tem,nuper commentariu compofuiffem , inter c£ter&
m eum noftra commentaria numeratwm id quidem fc*
ligerenunc Laurentio quidem ipfo probante , atquc
maieftati tu£ potifiimu dedicare decreui. Spero equi*
dem dum uit£ tu£ profaeritatiq; confulam,uit£ mte*
rim , er ftlendorifeculi noftri er hwmani generis con
fulturu . Atty ut ualetudini proft>eritatiq; regi^uati
dius h^c noftraprodeffent , per Valoremipfwm mit*
tendaputaui. Runc tu igitur Valorem noftru clemen
tiffime Kex compleftere precor. Tantum enim natu*
ra, uirtm, autoritas tua ualet, ut abfq. te nequeat ud
ValoripfeuaUre.X.lulij. M.CCCO LXXXIX»
Tlorentit.
toARSILII FICINI AD LECTOs II*
rem fequentis libn Exhortatio.
SAlue hofyes ingeniofe . Salue iterum quifquis es
falutis auidus,quinoflrddd limind tendis . Vide
precor hofyes cupide pYimum->qudm hofttdlis fimAn
trdntis eratcerte,falutcm fldtim hofyilio dicere: Ego
Uero fdluteprteuemens ■> mox profrettum fxlUere tc
iufii. Intrdntemo- ddhuc ignotum pcrlibenter exce*
pi.Trdhente dpud me mords,promiffd(fi Deus dfyi*
Yduerit)fdlute dondbo. Hofaitiumergo nattm es dmi
cum quidem omnibut, & dmoris nunc ergd te plenu,
Siquid firte fcrs iecum amori contrarium ,fiquid hd*
bes odij > prius ponito precor qudm medicinds hic ui*
tdles dttiHgM . Vita enim tibi dedit dmor, uoluptMcfc
pdrentumiVitdm uicif.vm demit odiwm , dtq; dolor.
'Queigitur odiofm uexatdolor,huic nullusufqudm
Medicin<e uitdli rclittm efl locus.Qudmobrem dein*
ceps te no uthofyitem tdntwmidm dlloquor „fcd dmi*
cum. Offtcina Mdrfilij tui dliquato efl dmplior qukm
bis canccttis duntdXdt quos hic uides > coerccdtur. N»
tnim folohoclibro fequcnte, fedduobus etidmprt*
cedcntibm circunfcribitur.Totd uero fu/mmatim Me*
dicina qu<edam efi pro uiribus opituldturd uit<e , ut
ualidd tibi mtdfitiUtlongd. ldq$ ubiq; medicoru opc
taelitus adiutamolitur . Varia fanepro diuerfaho*
tninum ingcnijs dtq^ ndturis noflra h<ec ofpcina , an*
Hdota? phurtmca, jbmcnta» wnguenta, rcmedia pra
H 3>
EXHORT. AD LECTOREM-
/f rt . Si qua tibi fortaffe minus placeant , mittito qui*
dem ifla , ca>te ra propterea ne refruito . Deniq; fi no
probas imdgmcs Aflronomicdt, dlioquin pro ualetu
dme mortaliu dd'muentM,quM v ego non tam pro*
ho quhn narro: hat utique me concedente, ac etiam ft
uis confulcte,dimittito.Medic'mas faltem calefli quo»
dam admmiculo confirmatds , nifi fbrte uitam negle*
xeris, haud negligito . Ego enim frequeti iamdiu ex*
perientia compertu habeo , tantu mtereffe inter medi
cmas hmufmodi,dtq;alidsabfq^dele6tu aflrologico
fittas , quantu mter merum v aquam : ut etiam m*
fans ottauo d conceptione menfe ndtus fbrenti* men
fe Martio,no(ie afcendente,Saturno retrogrado femi
uiuus , eiufmodidiligetid uideatur X nobis,imb d&eo
quafi uit£ redditm potius qudm ferudtus , trienni*
uvncfc uaUdm ftrme iamimpleuerit.lam uerofiprxter
tagcneris eiufdempUwanarrauero ,uera loquar*
Hec gloriabundus (quodefl dphilofopho penitid
alienu)fed exhortabundws potius dffvrdm.
Verum fdtis idmpdrtim quidem concili
antes,partim etiam exhortantes
aUoquuti te fumut.Demceps
igiturcum vlotino
hquamur , ita demwm tibi
diligcntim com
fultnri.
MARSILII
riCINI FLORENTINI LIBER
de Vita cotlitus compdrdndd,compofttus
ab eodem inter Commentaria eiuf*
dem in Plotinum.
In quo confiflat fecundtl Plotimtm uirtus f&uorcm coz*
litus attrahens,fcilicct'meo quod dnimamun
div fietldrum d^monumq^mim^fkcik
aUiciuntur corporum fdrmis
dccommocUtis.
CAPVT PRIMVM.
I tantumh£c duofint in mudo,
hinc quideinteUettus ■> inde ue*
fro corpus ffcdabfttanima: tuc
\ncq; intcllctlustraheturadcor
\pus(immobilis emm efl omnino
\caretq;affcttu motioms princi
piojanqua a corporc longifii*
me difidns) ncq; corpus trahctur dd 'mtellettwm,uelut
dd motum pcr fe incfficdx incptum, longeq; db in*
tcllcttu rcmotum.Verumftinterponatur anima utri*
qucconfvnniSyfacileutrinq; zjad utraquefet dttra*
ttus . Primo quidem ipfa omnium faciUime ducitur 9
quonwn primum mobde efi , cr ex fe v ftonte mo*
H J
»7
'4^1
I
[18 MAR. F. E>E VITA COEUTVfc
bile . Prcetcred quum fit (ut dixi) medid rerum , o*
mnk fuo m fe modo contmet, er utrinq; ratione pro*
p'mqux.ldeoq;concilidtur cr omnibus , ctidm ccqud*,
liter illis quce intcr fe dijldnt , db ed uidclicet non di*
jiantibus . Prceter emmid quod hincquidem confot
tnis ejl diuinis ,inde uero cdducis, er <ad utrdq; uergit
4$vftu,totd interim efi fimul ubique. Acceditdd bcec
quoddnimd, mundi totidem ftltem rdtiones rerum fe*
mindlcs diuinitus bdbet,quot idece funt in mente diui*
rid, quibusipfdrdtionibws totidemfibricdt fj^ecies m
mdterid.Vnde undquceq^ecies per propridm rdtio*
Species jin nem femindlem proprie rcfyondet idece , f&ilecfc po*
gulce idcdjs tcfiper bdnc fcepe dliquid lUinc dccipereiqudndoqui*
fortiuntur dem pcr hdnc iUinc cfi effectd. ldeofy fi qudndo kpro
fuM. prid fbrmd degcnerct,potcfi hoc medio fxbi proximo
formari rurfwm,per'q^ id mediwmindcfiicile reformd*
ri, dc fi ccrte cuiddm rerumfteciei uel indiuiduo ciwi
rite ddbibeds multd , quce fydrfd funt ,fed eidem ide<&
confbrmid. Mox in nutteridm hdncitctopportunc pd
rdtdm , finguUre munus db idcd trdhesperrdtionem
uidelicet animce femindlem. Non enm inteUettus ipfe
proprie ,fed animd ducitur . Ncmo itdtfc putct certis
tnundi mdtcrijs trdhinummd quceddmdmdterijspe*
nitus fcgrcgdtd, feddcemonespotius dnimatiq^ mundi
muncrd ftellarumq; uiuentium . Nemo rurfum mire*
turpermdtcridks fwmdSdnimdmqudfiattici poffc,
Siquidcm^
COMPARANDA LIB. III. 119 .
Siquidem efcas eiufmodifibicongruds ipfamet quibm
dUiceretur , effvcit : &• fcmper Itbenterq; habttat \n
cifdem . Neq- in mundo uiuente toto qutcqua reperi*
tur Umdef6rme,cuinon adjit anima, cui non infit
mim<e munus. Qogruitates igtturetufmodifvrmaru,
ad rationes anm<e mudi, 7.oroafter diuinas illices ap Zoroafler*
pellauit } quas v Syneftm magicas effc illccebras con Synefius.
frmauit. Nemo deniq; credat ad propria quandamct
terUfyecie ej-tcmpore certo hauriri omnia prorfm
tx anma dona,fedpro opportunitatc dona duntaxat
feminis,quo talis fyccies puUulauit, feminumq; confor
miwm. Itaq; hic homo hwmanis tantum ddhtbitis,nott
proprias pifcium uel auiwm dotes , mdefibi mndicat*
fedhumanas atq; conftmtles . Adhibitis autem qu£ad\
fteUam talem pertinent atq; dxmoncm , fleUa d<emo*
mq; huiuspropriwm fubit tnfiuxum , uelutlignuper
fulphurparatwm adfiammam ubiq; pr<efente. Atquc
bunc non modo peripfos flelU dwmonisq; radios,fed
ttiam per ipfam mundianinu ubiq; pr<efente , in quA
Cr cuiuslibct fielU dxmonisq; ratio uigetiparttm qui
demfeminalitad gcnerandum ,part'mettam exem*
plaris ad cognofcendum.H<ec cnim fecundum VUto*
nicos antiquiorcs, rattonibus fuis <edificauit ultra fiel
tas in cocbfiguras,partcsq; ipfaru talcs y ut ipfe quo+
quefigurtquedamfint, imprcfitq; his omnibiw pro
priet<ttes.ln ftdUs <xutanyfiguris,pdrttbm,propneU
H 4
1*0, MAR. F. DE VITA COELITVS
tibus , omncs rerum inferiorumfyccies contincturcr
proprietdtes earu. Vniuerfdlcs ueroftgurds oftopo*
Zodidci f u '^ dt( l uc quddragintd , fcilicct in zodidco duodeam y
pdrtitio . extr<x uero f ex dto p trigintd • * tem m zodidco triginta
fexdd numerumfdcierii . Rurfmibidetercentu dtq;
fexdgintd dd numerumgrdduum.ln quouis enimgrd*.
du funt ftelU plures, ex quibws ibi conficitmtur imdgi
neSy Similiter imdginesextrd zodidcum in plures diui
jit jigurdspro fkcieru ibidem grdduumq;fuorunume*
ro.Conftituitdenique dbimdginibus hit uniucrfdlibm
ctdumuerfdtes imdginesbdbitudines cr proportione:
qudfdd , qu£ ipfe quoq; intdgmes iUic exiftut. Eiufmo
di uerofi.gur<e continuitdte qu<eq; fudm hdbent ex rd*
dijs fteUdrum fuaru in fe muice, peculidri qudddpro*
prietdte conieftis . A quibws fvrmis ordindttftimis de*
pendentinftriorumfbrm<e , iUincuidelicetordindt<e.
Sed <cr cotlcftes ill<e tdnqua, er inter fe difiuftt, procc
dunt d rdtionibut dnim<e coiunftti inuice , cr quoddtn
modo mutdbiles dftdbilibus . Sedhce qudtenusfeipfa
rio comprehendut , refcrunturdd fbrmdsmmenteuel
4nimdliueleminetiorefcfecomprehendentes,qucetdtt
qudm multiplices dd fimplicifiimu rediguntur unum
dtq; bonum,ficutfigur<e cceleftes ad polum. Scd reded
mm dd dnimdm. Qudndo igiturdritmd gignit ft>ecid*
les inferiorumformds uiresq; , eds per rdtiones efjicit
proprids , fub fkUdrum formdrumqi coeleftium ddmi*.
niculo,
COMPARANDA. LIB. III.
niculo . SinguUres uero indiuiduorim dotes, qu£ /^* ,
pe nonnuUisinftvnttdtn mirdbilcs qukminfyecicbus
effefolent,cxhibctper fcmindles fimilitcr rdtioncs,no
tdm fub ddminiculo fvrmdrum figurdrutnq; ccelejli*
umqukm fitu fleUdrum ej-hdbitu motionum , dfye*
cluiOmq; pUnctdru, tuminterfe,tumddfieUdS VUne
tis fublimiores . Animd quide noflrd ultrd uires tncm*
brorumproprUs,communem ubiqucpromitin nobis
uitjeuirtutem . Mdxitneuero pcr cor, tdnquam ignis
anim£proximifi>ntem . Similiter dnimd mundiubicf;
uiges per Solem pr£cipue fudm pdffimexplicdtcom
munis uit£ uirtutcm.Vnde quiddm animatn er in no*
bis&in miido , in quolibet membro totam,potifimu
mcordecoUocantatque Sole . Sempcr uero mcmcnto
ficut anim£tioflr£uirtus perftirituadhibeturmem*
bris,ftc uirtutcm dtiim£ mundipcr quintam cffcntia*
qu^ubiq; uigettdnqudm ftiritut intra corpus mun*
danum,fub dnima mundi dilataripcr omnia,nidximc
ucro illis uirtutem hdnc mfundi,qu£ eiufmodiff>iritm
plunmum haufcrunt . Potefi dutem quintd h^c effen*
tid a nobisintus mdgis magisq; dffutni , fi quis fciucrit
edtndlijs elementis immixtam plurimum fegregare,
ucl fdltcm his rebm frcqueter uti,qu£ hdc abundanty
puriorepr^fertim , ceu elcftum uinwm er faccharii*
er bdlfdtnudtq; durum , preciofiq; UpiUi,myrobaU
mq;, cr qu£ fuauifiime redolent,et qu£ lucent.Maxi
H y
MAR. F. D E VITA COELITVS.
me uero qu<e in fubtili fubfidntid qudlitdtem hdbent c<t
lidam yhumiddmq^ejrclaram. Quale pr<etcr uinum
efi albifimum faccharum.prefertim fihuic adhtbue*
risdurum->odoremqs cmnamtdtq; rofdrum.Vretered
ficut dltmentd rite in nobit dffumptd per fe non utua ,
rediguntur per fyiritum noftrum dd uit<e noflr</fdr
mam->ftc <cr corpord noflrd rite dccommoddtd corpo
rifyinttuq; mundano-,uidelicetperres mundanas, er
per nofirum fyiritu,hauriunt cx uita munddnd quam
plurimu. Si uolueris ut dlimentum rdptdtpr<e cjetem
fbnnamcerebritui ueliecom atque fiomdchi , fimtle-
qttdntumpotes dccipe dlimentum, id efi cerebrum-,^
. tecur-,z? fiomdchum , dnimdlium ab humdnd ndtura*
non longe difidntium . Si optds corpm tuwm dtq^iri
tamexdltquo mundimembro ,uidelicetex Soleuir*
tutem dccipere , qutere qu<e dnte dlia funt Soldrid in*
ter metdUd ldpillosq;,mdgii dutem inter pUntM . Sed
interanimalia mdgis,mdxime inter homines. Similio
ra enim tibi magi/s proculdubio confirut. U<eco~ ex*
trd funt adhibendd , erintm pro uirtbm dffwmendd,
pr<efertunin dieeyhord Solts, ejr Sole injigurd coc*
li regnante. SoUrid uero funt omnid ex Idpillis fio
ribus qu<e heliotropia nomtnatur , qutd ucrtunturdi
Solem . Item durum ey duripigmcntum,auretq; colo
res, ch ryfolithm, carbuculus, myrrhd,thus,mufcM>
ttmbra, balfamum, melfl,duum,cdamM aromdticm>
COMPARANDA UB. II!. I
€rocM,ft>ica nardi,cinnamomum, lignumaloes,c£te
raq; aromata.Anes,aftur,gaUm, olor,lco,catbaris,
crocodilm, homincs ftaui, cnffi,f<epecalui, mdgnd*
mmi,fuperiord partim cibarijs,partim ungueniisfub
fanigdtionibusq; ,pdrtim ufuidccomoddri poffunt*
Htec fentienddiVrcogitdnddfrequentcriQr in primis
amdnda.Et luminisplurimumcft qu<erendum. Sidu*
bites uentrem db iecoris fvmento deflttui,trdbedd ucn
trem iecoris frcultdtem , tum frittiontbus,tum fbmcn*
ti$,pered qu<e iecori congruunt, pcr cicorcam,cndi*
uiam,ft>odium,& cupdtorium,<zr Hcpaticam,atquc.
bepdtd.Simililcr ne deflituatur tuwm corpm db louc,
mouc corpus in die, hordq;, er regno louis, er utere
mterim louiaiibm : Argento,bydcintbo,topdtio,co*
rdUo,cryftdllo,beriUo,fpodto,fdphyro,uiridibus ae
rijsq; coloribus:Vino,fdccbdro albo,meUe,<zrcogita
tiontbus dfjvdiombusq; plurimum louialtbm , id cfl
conftantibm, ocquis, religiofts dtq; legijcris . Et m
terhomines eiufmodi , ftnguincosquc cr pulchros ,
ucnerdbtlcsquc uerfantor . Sed memento primisiUis
rcbmfrigidts infcrcndum effc durum cjr umum , men
tamq- er crocum, er cinnamomum atq; doronicum*
Animalid uero louidlid effe agnum pauonemq; , cr
tquiUmz? iuucncum. Quomodo uero uirtus Vene*
risdttrahatur turturtbm , columbis er motdciitis,<cp
reliquis t nonpcrmittit pudor oftcndere.
MAR. T. DE VITA COELITVS
De concordid mundi , er dc ndturd homi*
fecundumfletlds. Quomodo
fiat dttrdttm ab unaqudq;
flclla. Cdp. H.
NEque ucro diffidere debet quifqudm , nos dk
quc omnid qu& circd nos funt, prtparamcn*
tis quibufiam poffe fibi uendicdrc ccelcfiid. Ndm cce*
fttm b<ec faftd funt afiiduequereguntur , cr Minc in
pnmisprtepdrdtd funt dd lUd . Et quod mdximii cfl,
mundus dnimal in fe mdgis unumefl , qukm quoduit
aliud dnimal ,fi modo efl animal pcrfvttifiimum .
Ergoficutmnobitmebricuiuslibet prxfertim prin*
cipalis qualitds motmcfc ad alia pertinet, ita membro
rum principdliu attm in mundo commouent omnid>
cr membra infvriora focile capiunt 4 fupremis ultro
dareparatis. Quo enimpotentior caufa efl,eo prom
ptiorcfi ad agendu , eo igiturpropenfiorcfx ad dan*
dum . Exigua igiturpr<epdrdtio nobis infupcr ddhu>
bitafufficit ccelefliivmmuneribut cdpiendis,fimodo
quifq; dd idpnccipue fe dccommodet,cui efl prxciput
fubditm.Sedante uniufcuiufq; nojirum proprietate
huma)i<e fpecieiproprietatem confiderdre dcbemw.
Hancigiturejfvfolarem aflrologi Arabes confenfc*
runt . Quodego e fiatura homitw erecla pulcbraq^
hnmoribusq; fubtilibm er fpiritm claritdte, imdgina
tionisq;p:rfpicuitdte,jlu4io^ ueritdtti cr glorice,ue
COMPARANDA. LIB. Hf. uf
rimeffcconiefto . Addo quinetiamproprietate huic
Mercurialem, ob firenuum uerfatilis ingenij motum.
E£ quoniam humanwmgenus natum nudum, inerme,
emnium egenu->h<ec omma propria induflria fibicont
parat, quod efl Mercurij proprium . Addo etiamlo*
uialem , ob complexionemcorporis temperatam atcfc
Uges.Et quoniam fecundo menfe,quo luppiter domi*
natur,uitam*ccipimm,atq;nafamurnono,quoite* Species hte
rum recipit dominatwm . Itaq; humana fpccies ab his man* plst*
tribus potijiimum dotes infuper ampliores itd dcmu netis fubic*
fibipoterit ucndicare ,fiper Solaria Mercurialiaq;, ftx.
er louiafeipfam eis magis indies atq; magis accom*
modabit . De reliquis autem quidfSaturnus non fhci*
le communem figmficathumamgcncris quditatc at*
que fortem,fcd homincmab alijs fegregatum , diuinii
aut brutum , beatimaut extrema miferia prcffum*
Mars, Luna, Venus,afjvftus cr aftus homini cu ca>*
tervs animantibus aque communes . Ad Solemigitur
V louem atq; Mercurium reuertamur . SoUria qm*
dem nonulU er louia diximws , Mcrcurialia uero nc*
fcio quomodo prwtermifimus . Suntautcmeiufmodii
Stannum, Argentum, prwfertim uiuum, MarcafiiU
drgentea,lapis Achates , uitrum Vorphyriticum, er
qu£ croceum cum uiridi mifceant ,fmaragdum atquc
lacca : Animalia fagacia er ingeniofa fimul er flre*
nua,fimia>)cancs:Homines eloquentcs, acutiiuerfati*
MAR. F. DE VITA COELfTVS
lesyoblongajkcicmanibmq; non pingues . Sunt auteni
qu^rendaz? exercendaqu* adaliqueVlanetamatis
tinct->eo uidelicet dominante(ut diximus)in die er ho
ra eiusfijkri poteji . Etiam quando ipfefxtindomi*
cilio,uel exaltatione,uel faltem triplicitate fua er ter
mino er angulo cotli , extra combujiionem direftus,
ac fepius orientalis->fi Solcfit fuperior: Item in Auge
Cr afpiciatur a Luha . Si quis autem ab ipfa Luna be*
neficiwm,o- a Venere pofcat, temporafimilia obfem
udxe debebit. A Venere quidem per animalia fua quxi
diximm , er per Corneolam er Saphyru lapidemq»
lazoli, <es croceu atc^ rubeu cr Corattum-, omnescfc
pukhros uariosfy uel uirides colores ©" flores,atque
concentus fuauesq- odores atq; fapores . A Luna pet
alba er hwmida er uiridia , pcr argentum atq; Cry*
fiallu er uniones,vr argenteam Marcafiitam. Quo*
niam uero Saturnut quidem jiatui er perfeuerantia?
dominatur , Mars autem effcaci<e motm , cogimut
nonnunquam horum quoq; gratia ab eis patrocinict
pojiulare , temporibut uidelicet fimiliter obferuatis.
Ab 1U0 quidem-, per materids quafdam quodammodo
terreM er fitfcM atq^piumbeas , er fufcam lafpidem
Cr Magnetem er Camoinum atq; chalcidoniu , ej 1
txparte quadamper auru er auream Marcafiitam*
A Marte uero , per ignea , rubea , ces rubeum ,ful*
phurcaomnkyjxnumlapidemqifangiiinmn . SJ«£
difjid<i$
COMPARANDA LIB. III. 117
tliffidas Saturnu hdbere nonnibil in auro. Nam pro*
pterpondm idputaturhabere . Quinetiam SoU dti*
rumfimile,fic omnibus metaUis inefl ficut Sol vn VU
netisomnibm atq; fieUis . lamuero fiquisconuicerit
Saturnum cr Martem natura noxios effe , quod equi
demnunquam credidcrim, tamen hk quoq; utcndum
quemadmodum uenenis nonunquam utuntur cr Mc*
dici , quod Vtolomceusin Centiloquio probat . Pro*
derit ergo quandoque uis Saturni caute fumpta , ficut
dpud Medicos qu& adflringunt atq- continent , imb
Cr qu<e fiupejkciunt , ficut Opium V Mandragora:
Martisquoq; ficuteuphorbium&heUeborut. Cau*
tifiimi uero hac in re fuiffe uidentur Magi Brachma*
nes Vythagorici, qui quumob fedulumphilofophan*
difiudium Saturni tyrannidem formidarent, ueflibut
dlbis amiciebantur,louialibMq;fiuephcebeis,quoti*
dicfoniscrcantibusutebantur,plurimumq; fub diuo
uiucbant. Vbiq^ueromementoperaffvttufiudiumq; Vittfht*
dnimuz? per ipfam fpiritm qualitate,nosfrcillimefu did Plane*
bitoq; exponiPlanetis,eundcmaffvcl:u7naceiufmodi tisfubditd*
fiudium cr qudlitdtem figmficdntibus.Per fepe rati»
onem igitur d rebus humanis , per ocium-> folitudine,
firmitdtcm,pcr Theologidm , fecretioremq; philofo*
phiam,fuperftitione,Mdgiam,agriculturd,permo:z
rorem Saturno fubijcimur. PerciuilidV ambitiofk
ttegocia, per philofophUm ndturdem , comunemfa
8 MAR. F. DE VITA COELITVS
per religionem ciuikm , perq; leges loui , Martiper
iram atq; certamina , Soli Mcrcurioq; per ftuditc elo
quenti£,cantw'q;zrueritatti wgloria atq;folertia.
VencriperUtitiam er Mufica wfvfliua. Lun<e per
uittwm plantit fimilem . Sed hanc inter hos difjvrcn*
tiam mente tencto, exercitationem mgenij magispu*
blicam atq; amplam ad Solem fteftare: Vriuatam uc
ro er artiftcio mancipatam,potimad Mercuriwm*
Tumuero Muficamgrauemquide louis Solisq; effe*
leuem Veneris , mediam uero Mercurij .Similis quo*
que de ftellis fixis ratio eft. Utec quidem communis
bwmana' jfyecieireguU . Propria uero unicuiq; regu*
lafuerit explorarc qu£ ftella , quid boni cuiq; in ge-s.
nitura promiferit, atq; ab eapotius qukm ab alia ra
pofccre gratiam . Btab unaquaq; non quodlibet do*
nwm , Z? quod aliarwm eft,fed eius propriu expecfa*
rcnift fbrte twm d Sole comunia multa rcportes, tan*
quamcommuni quodamducecoclcftium , w ab loue
fcrmefimiliter , twm mundana paritcr omma ab ani*
ma fpirituq; mundi . Quemficut orquoduis ammal
tnultoq; efficaciusanimatwm effe, non folwm Vlatoni*
c£ rationes,fcd etiam Aftrologorwm Arabum teftvmo
nia comprobant. Vbi etiam probant ex applicatione
quadam jfyiritus noftri ad ft>iritwm mundi per artem
phyficam affvttumq; fkc~h,traijci ad anima corpusq;
noftrwm bonacceleftia. Hincquidcm perfymtu no*
ftrum
COMP ARANt) A LIB. ilt. u 9
foum in nobis medium ■> er tunc & mundi ftiritu ro«
tordtwm:inde uero per rddios ftelldru ftliciter dgen*
tes in fpiritwm noftrwm , v rddijs ndturdfimilem,&,
tuncfcipfwm cotlcftibm codptdntem.
Quod inter animam mundi er corpus eius m<tni*
feftwm,fit fyiritm eiusmcuius uirtute funt
qiutuor elementd: Et quod nos pet
ftiritunoftru huncpoftimus
bdurire Cdp. III.
PRofvftomunddnwm corpus qudntum exmot*
generdtioneq; dppdret,eft ubiq; uiuum,quod 1«
dorum philofophiprobdntexeo , quod pdfimexfe
uiuentid gencret. Ergo per dnimd uiuit ubiq;fibiprdt
fentcm, dcprorfus dccommoddtdm. Igitur intcr rmn
di corpM trdttdbilcw expdrte cdducum,dtty ipfxvi
tius dnimdm , cuius ndturd nimiwm db eiufmodi cor*
porc diftdUincft ubiq; ff>iritui, ficut intcrdninum er
torpus in nobis:fimodo ubiq; uitd eft comunicdtdfem
pcrdbdnimd corporicrdfiori.Tdlisndnquefyiri*
tus neceffdrio requiritur tdnqudmmedium, quo dni*
tnd diuind er ddfit corpori crdftiori, er uitam eident
penitus Urgidtur . Corpus dutem omnefhcile tibifett
fibileMnqudm fenfibus tuis dccommoddtum,crdfim
*ft,W db dnimd dudniftimd longc degencrdns . Opu*
rji igiturcxceUentioris corpons adminiculo qudfi no
tjo MAR. F> DE VITA COELITVS
corpom. Vroinde fcimut uiuentia omnia tam plantdt
quamanimalia,perquenda fyiritwm buic fimilemui*
uere atq^generare : Atque inter elementa(quod maxi
me fpiritale efi)uelocifime generare , perpetuocfc mo
ueri quafi uiuens.Sed qua>res interea,fi elementa atq;
animantes generant ahquidfibifimilefuo quodafti*
Troblem. ritu,cur lapides zj- metalla non generant , qu<t inter
elemeta animantes media funttQuia uidelicetfyi
ritus in eis crafiiori materia cohibetur . Quifi quan*
do rite fecernatur ,fecretutq; confemetur,tanquafe*
minaria uirtm poterit fibifimile generare :fi modo
fnateri£ cuidam adbibeatur genem eiufdem, qu&lcm,
fyiritumphyfici diligentes fublimatione quadam ai
igpem ex auro fecernentes, cuiuis metaUorwm adhibe
bunt, aurumfy efjicient . Talem utiq; fciritum ex au*
ro ucl ex alio rite traftum atq; feruatum Elixer Ara*
bes aflrologi nominant .'Sed ad mundifpiritwm redet
mus,per quem mundm generat omnia , quandoquidc
erptr fpiritupropriuomnia generant, que tum coz*
hvm,tumquinta effentia poffumus appeUare. Quita*
lis ferme efl in corpore mudi , qualis in nofiro nofler*
Uocmprimis excepto, quod anima mudi hunc no tra
bit ex quatuor elemcntif tanqua bumoribm fuis,ficut
€x noflm noflra, imb hucproxime (ut Platonice fiuc
Vlotinice loquar)ex uirtute fua procreat gcnitali qua
fi tumenS)Wfimul cwm eo fteUasflatmifyper ewm p<t
ritqucte
COMPARANDA LIB. Itfc iji
'ritqudtuorelemetd, qudfiinitliM fyiritM uirtute fmt
omnid. Ipfe ueroefl corpM tenuifmii,qudfi non cor*
pm ,et qudfi um dninu: ltem qmfi no dnirm^v qu&*
fi idm corpus . 1« eius uirtute minimum efl ndturs tet
ren£,plws dut dquet, plm item derue. Rurfut ignedt
ftelldrisq; qudmplurimum. Ad horumgrdduum mett
fuw,ipfc qudntitdtes fiettdrum elementorumq; pro*
dierunt.Ipfc uero ubiq; uiget , momnibus generdtio*
ms omnis proximus dutordtq; motm,dequo tilei
Spiritus intusdlit*
TotM efi fudptc ndturd lucidus cdlidusq ; , &■ humi*
dus dtq; uiuifcM, ex dotibus dnim<e fuperioribus do*
tes eiufmodi nddus . Quemplurimwm hdufiffe Appol
loniii ThednAeflificdtM efi mdus UkrchdS dices: AppoUo*
J&irdri nemo debet o Apottoni te diuindndifcientidm niws Thea*
confequutum,quwm tdntum nethem m dnimd gerto* n*M *
Quod fpiritM nofier hduridt mundifpirittipet
rddios Solit er louis , V qudtenm ipfc
fidt fokris cr louidlis.
Cd? II II.:
HVnctu igiturfiudebis tibimprimis mfinud*
re.YLoc enim medio ndturdlid queeddm benefi
tid reportdbis , tum corporis munddni , tum dnimx*»
tumctidmflelUmm dtq; dcemonum . N<*m ipfcinter
trdffum mundi corpm er mru mcdim efi.Et m ipfo
i *
15* MAR. F. DE VITA COELITVS
ftettf fimt er d&nones , atque per ipfim . Swe ow«l
i»«Hcft corprw df^ mundanafint ab anima mudipro*
xim:(ficut vlotino placetatqi Vorphyrio)fiuenum*
danu corpw:ficut O" anima proximefit k deo,ut no*
titmdm ui ftrisplacetw forte Timceo Vythagoricoyomnino ui*
uens er ft>i uit mundus atq ; fpirdt , fpiritumty eius nobis huurire
tans, Ucet . Hduritur dutempropric ab homine perfuufpi
ritum illifuapte natura confirmem.M.ax'me fi reddt
tur etiam arte cognatiorjd efl fi maxime cceleflit eus,
dat.Euaditueroccelefhsfiexpurgeturdfordibus,??
omnino ab eis qu<e inhd>retfibi difimilia coelo. Qw<e
quidem fordes non folum intra uifcerafifuermt , ue*
rwmetiamft in animo ,fi hi cute,fiin ueflibus,fi in ha*
hitatione er aere,fpiritum fiequenter inficiunt.Effi*
cieturtandemcceleftis ,fiad orbicularemanimicor*
poritq; motumjpfe quoq; orbes efficiat: Si ad afpe&ii
cogitationemq; lucis frequentiorem etiamipfefubru*
tilet: Si adhibc&tur eifimilia cozlo , ta communiterdi
ligentia qua Auicenna in Ubro Be uiribus cordis fpi*
ritum curat. Et nos in libro De curanda literatorum
ualetudine curare contendimus . Vbiprimum fegre*
gantur ab eo uapores obnubilantes, medicinis ita put
gdntibm.Seciido,rebM lucentibm illuflratur.Tertio
ita colitur, ut er tenuetur fimul ey confirmctur . Fiet
deniq; cceleftis maxime , quantudiftat ratio pr&fens-»
fi applicentur eipotifiimwm udij mfiuxm% Solism*
krcoc*
COMPARANDA LIB. Hf.
teretekflU domindntis. Atque itd ex hocfpiritu Un*
quam in nobis medio ccekflU bond in primis infitdfi*
bi m noflru tum corpmjum dnimum exunddbunt:Bo
m inquam cceleftid cun&d . Infole emm omnu conti*
nentur . ConftretdUtemfolddfpiritumfoUrem cffi*
ciendum proprie, qudndo fub Arietcfcrit,uel Lcone
ipfumdfpiaente Lund , nuxime m Lcone . Vbi ddeb
fpiritumnoflmmucgctdt , utipfum munutcontrd uc
ncnum ZpidemU rcpellcndum: quodpcrfpicue dpp&
ret inBdbylonU er Aegypto, er regiombus fpec~tm
iibus dd Leonem,ubi Sol Lconem intrans,epidemiditt
feddt,ea duntuxdt rdtione , qud diximus . Tunc ergo
O- tu SoUrUpdfim cxquifitd componc.Tunc mcipe
foUnbm uti.ea tdmen cdutione, qudfub <eftu exiccd*
tionemdiligentereuitcs.Nonpoteritdutemffcikfpi*
ritusfoUmeuddere.nififitquamplurimm.Adfokm
cnimmaximepertinetdmplitudo : Qudmplurimum,
uerofeciet,tum diligentid correbus cordUlibmintm
t? extYdfbuensjum ctia uittm ex dlimetis quidefub*
tilibmsaultu tdmcn vrf&ak wfalubriter nutricnti*
hwi . Moftw quocfrfcequens dt% lenis , V opportunx
quics , dcrty tenuisdtq;ferenHS,Wdb d:jlugelu% rc*
motm , pr^cipue heM dnimm . Kurfumncc SoUris
erity nifi cdlidmfuerit v fubtilis^ cUrm . Subtikm
cldrumq;fzcies,fi trijiU cy crdffa deuitabis cr fi<*
fa. Vteris lucidis Uetis'% inW CT extrd.iuminis md
MAR. F. DE VITA C0ELITV9
tum die nofteq; excipies . Sordes expellcs , er ocitm
CTtorpore. Inprimis tenebrdsdeuitdbis. Pcrduttw*.
rws dutem fyiritum dd cdlorem Soli ndturdlan , cdut
neddtertiumcdloris grddumficcitdtemq; deducM.
Cdlor enim ipfe Solis ndturdliter non exiccdt : Alio*
qum non effet Sol uit£ generdtionisq;dominws,cr au
tor dugmeti. Siccdre uero contmgi->trddijs eius m con.
cduis ntdterix ficcee conclufis. Humorem itdq; cdlori
fubtilem qiulis cfi SoUris, er mdxime.Iauius,ddhibe.
his ejr conferudbvs in fpiritu , rerwmeiufmodi ufu, fi
foUrem fis effhfturws ,ne alioquin ddMdrtiwm po*.
tim quhn di SoUrcm fortededucas . Mdrtem qui*
dem Solieffe fimilem mpducis er his quidem mdnife^
fiis,necddmodum cxceUcntibus , er mterim inimicu
effc firunt . louem uero SoUfimSlimu inplurimis exA
ceUentibwscf; muneribus quituis occultioribws, crdmi
cifimum effe fcimuf.Vnde v Vtolemtus ubi de con*
fondntU difputdUlouedit cum Sole pr<ec<eteris per*
fcftifivme confondre,Veneremq; cum Uund.Omnesc^
Afirologiuniuerfdlem beneficetUm Soli tribuunt fm
tniliter dtq; loui : Quduis Sol eddem efficdcius dgdt*
V lupiterfub uirtute Solis efficidt . In utroque cdlot
uigetfiperdtq; humore. Sed m loue fuperdt modice»
infolefuperdtexceUenter.Vtrobiqi benefice. Quum
igitur ddeb confonent , ficilepoteris fpiritu SoUrem
efficere pdriter dtqj Iquiu , ac res SoUres er louidles^
COMPARANDA LIB. III.' ijr
titepoteris inuicem commifcere . Pr<efertim fiwhdt
inuicemcomponas y <&■ j^irituiadhibeasyquando l«*
piter Solem trino dfpicit uel fextili , uel faltem quan*
do Luna ab afpettu alterius ad dterum proceditafpi
riendwmiMaxime quando ab afpeftu Solis ad coitum
cum loue progreditur . Seorfum uero SoUrempro*
prie /aciej uel louialem y quando afpettu Lun<e ad So*
lemobferudueris uelddlouem. Tametfuonfequutut
naturam huius , natura mox iUius ftcik confequiris.
Scxtilem uero afpettu intellige-,qudndo Vlanete duo vUnetdm
mter fe fignorum duorum fpacio dijUnt.Trinum du* afyeftus.
tem , qudndo qudtuor fignorum difcrepatintcruaUo.
Coniunttionem uero uel afpettum Lun<e dd alios,duo
iecmigradibus citUytotidemq; ultrdmetimur.
Quod tresGratUftntlupitero' SoIerVe*
nus , v quod lupiterfit Gratiage*
minarumedia->w maxime no*
bis dccommoddtd.
Cap. V.
COmpofitiones quidem,<y curationes louitf,
fimuldtq; SoUresinueniesmlibronojiro de
Vita, longa-> et in libro Dc literatoru curd.Vbi etucm
mifcuimus pleraq; Venered . Nam crnos mjludiofis
timcmus exiccationem y cui refijlit Venus. Et h<ec ipfx
Venusejltmicifiima louiyficut w Soli luppiter,
I 4
%$6 MAR. F. DE VITA CoBLITVS
Qudfi Grdtuetresbiter feconcordes,dtq; coniuntta\
Ab his quidem tribus cozli Grdtijs,& d ftcllis eiufdem
pneris Aftrologigrdtks ejr fperant cr diligcter cx*
quirunt, edscfcper Mercurium dtq; Lunam,qudfi nim
cios tranfmittiputant atoj curant: ficik uero comnu^
mterq; per Lunam . uunam quidem cum louc coniun*
ftam,aut Venere fiUciorem efjeputant , quam fi per
fextilemafpexerit,aut trinwm.Veruntamen fi per tri
mm afpicics etia fufcipiatur db illis, qua fi exifiimant
tffe coniunttam. Similiter fi l Sole perfpetta fueritfi*.
mulq^recepta . Noj dutemfihorumtriu,ftelUrumcfr
fmilium uires effcttuscfc omnes percurrerefinguldtim
ueUmws, longtiopus aggrederemur, exquifitu diffci
fadifficilUmum obferudtu. Si ad Veneremnos pro*.
prie conftrdmw,non ficik solem hdbemusiSi dd So*
lem proprie,non fitile Venerem.Vt igitur tres fimd
m uno grdtias compkttdmur, dd loucm tdndem con*
fugiemus , mter Solem Veneremq ; natura effvttuq;
medium,qualitate admodum temperatum,et quacim
quefperantur a Venere uel a Solcfuo quodam patto
tradentem , magnificentiusquidem honeftiusq; qunt
Venusitemperatius quoque qum Sol, er m omnibut
fumhumdndnaturdmdximecongruentem . Vtcmut
ttdque louijs qudndo tfipfew Lund dignitdtem tum
ndturakm,tum accidentdkm habuerint,fintq } fitnul*
WlfcUcUerfedfpicidnL Siqumdo id fieriomninona,
P RODVCENDA. LIB. III.
pofiit , mifce SoUrWmunum fimtilatq; Venerea,fi*
ctesq; fic louidle ex utrifq; compofitum,quando mde*
licet Lund a coitu Venerts eat ad fextilem Solis afpc*
ftum,uel e conuerfo . Memento uero in rebm compo*
nendis qu£corfpiritumq;fvucanto-corroboret, V4
nam conferre potifimum ,ftunacumhis muneribtts
bocctia habuerit, utper aeria jigna difcurrat, maxi
pie pcr aquarium,quod cffe maximc putatur aeriumi
Vei fi in fuo domicilio fit,aut exaltatione fua, ucl do*
mo louis aut SohsiEt ubicunq; ft,fi manfionem ex ui
ginti illis otto teneat , tum fibi , tum etiam opcri
eompetentem.
i>e uirtutibm naturaUbm uitalibm ey animte
libm, z? qui Vlanetarum fingulis aut
commodent incomodentue* ide^
maxime pcr afpcttm.
CAP. VI.
PRtcipuauero difciplina ejlretfe tenerequem
ftiritum,quam uim, quamrempotifimum hi
VUnctffignificant . Ltma ergo Venmq; uim crjjnri
tum naturalem,at<^ genitalem , ey qu& hunc augent 9
lupiter eadem,fed ejfcacim heparq; ej- jlomachum*
babctq; non mediocrem partem in corde ejr fairitu,
uirtuteq; uitali, quatenm fuapte natura cum Sole con
fcnttt , imb izrper fc ipfum: Alioquin cor uitalem
ritumno proprie m mcnfe louis acciperet.Vndeiou^
I *
158 MAR. F. DE VITA COELITVJ
Grtci dppelldnt uitd, <& per que uitd . Hdbere quoej*
in dttimdli ftiritupoteftdtem teftdntur Ajirologi,di*
centes louem dd philofophidm cr ueritdtem inuenien*
ddm,relgionemq; conferre . EtlPkto,ubi dit.db louc
flomerM. philofophos proficifci . QuodetidmfignificduitUo*
merus dntiquorum opinione dicens: Tdlit ejl mens ho
minibus,qudlem indies ddducit pdter hominum dtquc
deorum. Nufqudm uero numen dliquod itd cognomi*.
tidtpreter louem. Sol fyiritwm uitdlepr<£cipue,cor'a>
fgnificdt,ey hdbetnonnihiUimb non pdrum in cdpi*
te,propterfenfum dtq; motu , cuius cjl ipfe dominus r
neq; uim deferit ndturdlem . Mercurius cerebrum er-
injlrumentdfenfuum,ideoq; fpiritum dnimdlem.Vro*
inde tutifiimd uid erit , nihU fine Limje beneficio jkce*.
re: Qudndoquidem calejlid communiterorjrequen*
ter dtqtjuile ad injtnord demittit,quam dlterum So*
lem nomindnt , quolibetmenje qudtuor dnni temporn
fmentem . inprimd enim fuiqudrtd TPeripdteticipu*
tantejfecdliddm dtq; humiddm . In fecundd cdXidle?
pccdtn. In tertid frigiddm dtq;ftccdm.In qudrtd frigi
ddm dtq^ humiddm : Lumenq; eius proculdubio Solis
ijfe lume: Humores generdtionemq ; regere,omnes^
tmtationes fottm ipfius in dluo,couerfionibm fuis me
tiri, er quoties Soli iungitur , uiuifcd db eo uirtutent
recipercqudm mfunddt humori , dtq- ibidemdt&er*
tmo uim humores commifcentcm . Qttdm uim Mer«
curim
COMPARANDA LIB. III. t?*
curim transfbrmatione in omnes fua, cr gyris mid
tiplicibm affvrt. ibidem mox a vcncreuim,qua- con*
ducatad fbrmas gcniturx conuenicntcs.Opexfprctiit
ucro fuerit meminiffe Jiurnum Ltm£ curfumin qud*.
tuor diflribui quartas . InprimaquideabOrientcad
mcdium afccndit ccelum, atq; intcrim humorc cr fai*
ritum augct naturalem. In fecunda k coeli medio pctit
occafmn,cffcitq; in nobis oppofitum. Tcrtia ab occd<
fu cozlum fubtcr medium ddit,iterumq;ftiritum lUum
augetw bumorem . Quarta caditmde wrfmortu*
tninuitq; uicifiim.Quod maxime in occani ripis appx
ret , ubi ad hunc curfummarc maniftftim acccdit aU
que recedit , eodemc^ ordine uigor \n a-grotantibw.
Probabile etUm efl, Solem per eafdcm fuiquartasad
calorem naturalem er fpiritum uitalcyi augere , ue\
diminuereiAnimalcm quoq;,quatcnus Mercuriubd*
bet comitem . Hw cognitispotcrit medicus pro bumo*
re wcdlore naturali ,z?quolibctfpiriturccreando,
tempora opportwtiora feruare . Sed nuncdc Lund ft
tis.Neq; dimittere dccet loucm , in cuim mcn(e dltero
quidcm uitam accepimm, altero autecommuniter ©r
fclicius ndtifumut. Etqui mter Solcm dtq; Venerem 9
item mter Solem atque Lunam efl qualitate efjvttucfc
incdius,idcbq;coplcttitur omnid . Solem ucro ipfum
prartcrmittere cceli dominum , ncfks dtq; pmculofum
exijiimamus;nifi fbrte quit dixerit, eum qui loucm ht
14© MAR. V. DE VITA COELTTVS
beUin loue Solcm iam habcre,iWcpotifiimum ad bo*
mines temperatum . In Sole certc omnes ccclefliu effe
uirtutes y non folum lamblicbm lulianwq^ fed omnes
Troclus. affirmant . Et Proclus ait ad Solis aftettum omnes o*
mniumcceleftiumuirtutes congregariinumim atque
colligi.louem uero efje Solem quendam adnos tempe
ratum.ncmo negabit.Lunam quoq- temperata ad Ve
nercm baud neglexeris. Multii enim ad ualidam pro*
f^eramq-uitam adiuuat . Siquidem Venusfcccundat
bominem,fkitq;Utu. Hancigitur obferuabis.Quan
cptam fi Lunam Venerifimilem , humorc prorfus <z*
qualem , O" uix minus calidam,cum loue rite mifcems
aut Sole,propemodum iam Venerem babes.Quid cr
go tVt tutifiima omnium O 1 comodifimafimul ince*
ias uia y imam obferua,quando Solem afticit,coitq*
cum loue, uel faltem louemfimul afpicit atq$ Solem»
*ut certe quando pafl afyeftu Solis mox ad louis coi*
tumprogreditur uel afpeilum . Atq; eo ipfo temporc
compone inuice,uel adhibe tibi Solaria louiaq^ fimul
tttaj Venerea . Quod fi te ad unum ex magnis confit*
gcre necefitas urgeat,uel negocium, ad loucm ipfum
uelpotiusadLunamfimul louemq^confugito . NuUi
cnim fteUa naturales in nobis uires ,imb v omnes m&
gis qukm lupiter fvuetatque corroborat . NuUa rur*
fumpollicetur profperiorafimulatq^plura. Etubi*
quebntu; acciperefiujimn e$ . Sokm ueroaccipere,
COMPARANDA ITB. III.
fvrfitan non ubiq; tutwm . Sempcr cnim itte iuuat, hic
fepe nocere uidetur . Vcnus autem quafidebilis.ldco
folm ille iuuans.patcr cji appellatus . Id autem com*
probat Vtolem^us, ubi ait:?harmacum uix quicqua,
mouere naturaduntaxat,quando Luna cum louccott
greditur. Vfq;adcb illinc prcprie totamputat uniuer
fi corporis corroborarinatura . Expertm fum quin*
etiam Luna coiunfta cum Venere medicindm uix mo
uere. Quamuis autemubi pituitamualde timemm*
Lunampr£cipue obferucmus ad Solem: Vbiuero bi*
km exiccationcmq; ciufmodi,ad Vencrcm, tamcn di*
reftio Lun<e ad \ouem,o- ad h<ec omnia quodammo*
do conftrt, <zrpra>cipue ad atram bilem expettcnda,
necnon ad comnwncm hominum complcxione inftatt
randam atq;frmandam . SicutemmglycyrrhizdQr
oleum rofacewm frigidiora calefi.cit , calidiora refri*
gerat , uinumq;fimilitcr : quodinfupcrhwmeclatfc*
ca,humidioraficcat:lta \upiterhumano congrum
calori,ut uinum, oleum rofaccum,camomilla,glycyr
rhiza.Vbi igitur audis Albumafar dicentem : No eji
uita uiuetibm pr£ter deu,nifi per Solem Lunam.
id intellige,quantwm ad communem ommbus ftecfat
influxum . Vroprim autem homini accommodatifii*
mmq; inftuxus ejiab loue. Suntautem in natura cor+
porisuires attrahendi,retinendi,coquendi, expctten*
di.Has igituromnes lupiteripfeiuutt . Potiftimum
*4* MAfc. T. DE VITA COELIT VS
ua-o coquendi,futc digerendi uirtute , atq; generandi
fcr nutriendifimul O" augendi, propter humore eiui
terium xtque multum, ZT calorem eiufdem amplum,
humori mcdiocriter dominxnte. P rofefto per radios
touisfemper ttfquequaque diffufos lumen Solis pro*
prium ad falutem honiimm maxime tcmperatur:
radijsinterim Venerisadidcm afiiducconfcretibus,
dtque fimiliter transjvrentc Luna . Kadij quidem Vc
neris atquc Lttna; tanquam hwmidiores quodam in*
digent temperanit,f\cut er Solis radij tanquam cxli*
diores,humidioris cuiufdani tcmperiem exigunt.Rx*
dij autem louis temperamentum nullum defidcrxnt.
Quid ciumaliud luppiter ejinifi Solquidamad fx*
lutemrcrum prtcipuc humanarum ab initio tempe*
ratusiQuidrurfus aliud,nifi Luna Venmcfcfkttata*
mett calidior dtque potentiort ldeo Aflrologi ab louc
ctufpicantur attnu fertikm,ferreum,falubrem , er <tb
Hmc Athe t0 {■ mm [nentiu, morborum rcmedia jfyerant . Atq ; Em
nienfes cum pcdocks ubiproprix micuiq ; Vlanetam munera tri
aAt|(xocx) £ WI - t t i 0U em folumgenerationit principem nominat,
& Lindij orpheum imitatus . ¥ra>ter louem prtcipiunt LuixS,
Zoisxtop ap diligenter'momnibmoperibu^obferuandam,txnqui
fclkbdnt. m dium inter cccleftia competens,atq ; terrena. Sit cr
go Luna ingradu, fituq ; ,vr afpeftu ad oput optatu*
conucniente . Non jit in eclyptica,ncc fub radijs Solis
^erpadm dwdecimvku citra$,mfifirte fa'me9*
dm
COMPARANDA. LIB. IIT. f
Hetn mmuto cum Sok.Vkriq; utro uolunt omncs VU
netas forefvrtes quado in unitdte Solti extiterint.Vni
Utem uero metiutur minutis duobus dty trigintd , ut
5cv/. quidem citrd, xri* utra ultrd connumerentur.
No impedidtur d Sdturno uel Mdrte, no defccndatm
Idtitudine meridiondli, qudndo duodecim dittos grd*
dus egreditur. Non fit oppofitd Soli , nec lumine mi*
ttudtur->ncc tdrdd curfu , qudndo fcilicet die uno,duo*
decim no perdgitgrddm.Non fit in uid cobufld agra\
du Libr<e uigcfimoottduo dd tertiu Scorpionk,ncc in
otldud , nec in Afccndente* ncc infinibus Mdrtis-, uel
Sdturni . Quiddm uero nec in fextd->duodecimd-> no*
na,qudrtd Lundm uolunt. ln ceetcris ucro coelipldgis
npprobdnt . Vbi bcec omnid completti non potes,\o*
ucm fdltcm cxpettdiuel Vcncre in Afcendentcuel de*
timd.fic cnim fubueniut detrimentis Luna* . Nec db re
fuerit recorddri qudtenm Lund luminc dugctur , edtc
nm er nobit non folum humorem, fcd ftiritwm etidm
uirtutcmq; dugcri , dtq; h<ec dd circMifcretidm dilaU
riiMaximc in fccundd eim qudrtd.QUdndo uero mi*
nuitur,contrd contingcrc-, pr<efertim in ultirm qud.r«
td . Vrimum eius dd Solem trinumpraeffefecundo.
Hunc fextili primo . Uunc fextili fecundo . Luna qudte
nus luminc,edtcnm rcpleri calore.Videtur ergo qui*
ddm non tdm obfcrudre quomodo dfpicidt Luna So*
lcm (fempcr enim afpicit) qum utplurimwn bmm
H4 MAR. F. DE VITA COEtlTVS
habeaUprxfertimdumaugetur . Afpiciat uero int6
rim trino uel fextili louem <tut Venerem. Vroinde uir
tutem attrattiuxm ignea iuuant : Ketentiuam terreai
Digejliuamaeria: Expulfmam peraquea . Situbdi
omnes m teadiuuare uoluefis, Attrattiuam quide per
ignea maxime roborabps,quado Luna in fignis uel jl<t
tionibiti igneis conjlituta louem afpicit , fcilicet Arie*
tcLeone, Sagittario.Ketentiuam per terrea,potifii*
inum , quando intuetur eunde in fignis uel (iationibtti
terreis coUocata.Tauro, Virgme,Capricorno. Digc
fliuamgeneratiuamq; per aeria,fcilicet Gemmos, ti
bram , Aquarium , quoties fub aereis louem fufpicit,
autfubit.Expulfiuam per aqueam,Cancrum, Vifcesi
Scorpiwni . Quando fub aqueis ipfa pofita , louisra*
dijs iUujiratur . Maxime uero in bvs omnibm cofequc
ris optata,fi lupitereademuel fimilia, uel faltemnon
difimiUima fignumanfionesue pojfederit. Citatum
tluwm folidis medicinis, accipe Vifces:Liquidis,Scori
pionem:Nledijs uero, Cancrum.Verinjiriora purga
turw,Vifces ©" Scorpium. Ver fuperiora,Cancrum.
l&alum SaturniuelMartis ad Lunam deuitabit afpc
{lum. lUe enim uexat jlomachum,bic intejlina diffoU
uit . Capricornum euitabis O" Taurum: naufea enint
tfjvrunt. Scitmembrum irritandumnon ejfe,quando
Xuna fignumoccupatmembro prxfettum (bumorei
n&n<fc mouet) fed potim effe fbuendum . H#c uero dc
uirtutt
' COMPARANDA. LIB. HI. - \fr
Uirtutcor fyiritundturdliin iccore pr<ecipue domU
nantibus,qu<e in cjudtuor offtcia qu<e ndrrduimm ,di?
tiidunturjittd fuffcidnt. De uirtute uero fpiritufy ui
tdli in corde uigente quidndm monemm i Sdtis idftr*
me figmficdtum eft. Ndm per res m primis ignedt er
quoddmmodo fimul derias b<ec ddiuudntur , quando Vitdlk uir
hund in domicilijs mdnfionibusue confnnilibm fufpi* tuns confo?
cit louem , pr<ecipue fi loucm coplettdtur ©r Solem. tdtio*
Virtutem quoq; dnimdlem per fenfum er motii in c<t
pite dominantemconfirmarepotes per derid in pri*
miifubiuttis igneis,qudndo Luna in domicilijs uel fe*
dibm cofimilibus ioue fufticit:pr<efertimfiIoucpro*
pemodu Mercuriumq; complcttitur . VLic uero te mo
neoy ne Mercuriuputes aquewm effe uel terreu (quod
Cr ego dliquddo fufyicatm fum : Alioquin motibm ce
leritdticu ingenij non conftrret)fed quodammodo ae*
rium ejje fcids . Ndm er ob edndem cdufxm tdmmobi
li/s efl-, tdmfacile conuertibilis , tantu ingenio conftrt,
pr<efertm in Aqudrioplurimuderio conflitutm.Hu*
mor quidem in eo tempcratus ejl , cdlor exigum. Sub
$ole pofitm dicitur exiccdre . Longior dutemk Sok
fkttuSyhumettdreputdtur . Ibi quidem cdkfacere mut
tim ex natura Solis. Hic uero cdlefkcerepdru admo*
dum,ty bumeficcre magis fudpte ndturd. Cdlore for*
fdn no cedit Veneri , Lumm fupcrdtjnimoreuero ct
ditutrify.ndy probat Mcrcuriu quaUtates cceiefiiU
K
14* MAR. F. DE VITA COELlTVl,
commifcere iquoniam fitillime permutetur,tum ra
qualitatem tcrmini quem fubit , tum in ndturZflelltt,
qudm afaicit. Ego igitur htic Um ficile permutaripH
io,quia necexceUetempoteflatcm , quamlupiterhd*
bet,nec excedentem qudlitatem, quam plaraq; ccele*
jlia,perquam dlterationirefiflat.Deniq; probabilc
WicrcuriM efzMercurimtt afiiduum Solis Achateitt,multas iUiuA
Solisbono* uires habere,ideo'q;ft>erdriSoldrid quxdamaMsr*
rum parti* curio poffe . Aliquando uero er Martem trddunt, Sa
ceps. lem in quibufdamuneribus imitari , dc Venerem qu&
dduinampertinent,elargiri . U£cigitur\n dgenifo
memineris . Nefy negligas mquam terminos . Aiunt
tnim Vlanetas in diuerfis terminisceu lucidis dtq; tent
brofis oppofita ficere. Deniq; ubi Martem t'mes,op«
pone Venercm : Vbi Saturnum,ddhibe loucm.Acdt
operam ut inperpetuo quoddm pro uiribws motu uer
feris, tantu defotigatione uitdtd ■> ut&propriumotvi
externis motibm cllm nocituris opponas, cr ccelefie
aftupro uiribus imiteris.Quodftpoteris ftaciamo*
iibus dmpliora peragere ,fic er ccelupotms imitabe
ris , erplures cceleftiu uires paf>'m diffufas attinges*
Quomodo membrafoueanturinnobisper
comparationem Lun£ddfignd cr
ddflellasfixds. Cap. Vtt.
TOtum quemddmodu diximus corpus fvuere p§
teristcaput uero potifiimu fi Planetas obferu*
Hcrifi
COMPARANDA. LIB. II L 14?
uerfc m Ariete , uelin fuo quenque domicilio primo*
Fnecordiafi m Leone. Stomachum iecurq; fi in C<m*
cro dtq; Sdgituriorfutfaltemin Virgine. Et accepe»
ris ea qu£ proprie membrum petunt . Expedit quocfc
nojfe,qu£ quifq; Pldneta membra mfigno quolibet b<t
beat . Potes etum propriepro atatis difcrimine con*
fulereunicuiq;perquatuor£tates Lunne.Utc enimdk
nouilunio ufq; ad quddraturam primam muenis eji.
Deinde adpkniluniii efliuuenis dtq^uirilis . Umcdd
quddrdturdm alterdm , uirilis fimui dtq; feniUs . Inde
ufq? dd coniunttionc ejl fentlis . Aetdtem itaq; Lun<e fc
liciter<etaticurandicorporis ddhibebis ->fituncdfpe*
ttum eius ddaliqudm trium Gratiaru dcccpem. Qui
fane dfpettus Lunce femper V ciio grdtiofd largitur.
Hcq; tdmen facile ddmodu diuturna uel maxima , nift
pr£ter intuitu Lun^etiam ipfe Grdtite mutub fe cott
fpiciat iam-iUel propemoduconfpettur£ finu aut tres
ipfe,dut du£ . In prinmuero diuturnd praebent figndk
fixa.Leo fcilicet,AquariuSiTdurus,Scorpius.Sifortc
•non poj?w m pr<efentia Lundm dd Planetas grdtiofos
opportune dirigere, flettds elige fxds grdtidrum na*
turdm-, id efi louis aut Veneris dut SoUshdbentes, C3*
*d e<M diretta Lwnam elige. Tutiws tamen efl,Lundnt
htterea louem propemodum ddire uel Venerem. Stel
f* ndnty fx£ fifol£ fyettent , proportionem humd*
tom,id eji mm homm nimti exupeunt. Proport*
K i
141 MAR. F. DE VITA COELITVC
onem uero cum ciuitdtibui moderdtiorem hahent, >
De uirtutibm er ufu fleUdrum pxarum.
CAPVT VIII.
TKadut Afirologi maiores quafda fleUas X Mff
curio compertas>autoritatc habere quamplu»
rima . Qualis efl m Arietit gradu xxij .umbilicus An
dromed<e> MercuriaUs atfy Venerem . Item in Tauri
xviij.caput AlgoUnaturam Saturnipofidens^atquc
louis.Cuifubeffeuolunt Adamantem er artemiftam y
Vaudaciam uittoriamtyprteflare .ln eiufdegradtt
xxij.vleiades? lunare fidut O" Martium . Cuifubij*
ciut cryftattu-herbam diacedon ,femen fccniculi. Con
fcrreputant ad acuendum uifwm . Quodautem non*
nuUidicutconducereaddcemonas conuocdndos -,ftg*
tncntum effe iudico.Aldeboranprimo uel tertio Gemi
norum gradu Martium atq; Venereu . Hircm gradtt
eorundemxiiji louiutatq; Saturniut. Uuicfubijctunt
Sdphyru,prafiium ,mentdm, drtemifidm,mdndrdgO)
Tdm. Ad digmtatem cr principum gratiam adiuudre
confidmt->nifi forte eos opinio fidldt. \Ui fubeffeuolut
rubinumMtimdllu, mdtrifyludm . Diuitids ej-glorii
tugere. m Cacrifexto uel feptimo Cdnis maior Vcne
reus ,pr*efl berillo , fxumx , drtemift*, drdcontcaf.
Vr<ef\dt gratidm :item mxyij. eiufdem cdnis minor
Mercuridlis vMartim . Cui fubeffeuoluntlapidem
Achatem)herhmSolfe^uiHm 9 er Vulegium ; Atqui
graturn
" ^ODVCENDA LtB. XXh
fpdtUmeUrgiri.ln Leonis xxi. CorLeonis,flelUre
gid louidUs er MdrtU . Uuic fubijci putdnt Upident
Grdndtu->chelidonUm,mdfticen,Meldncholidrepri*
tnere, temperdtum grdtiofumfy ejficere . ln Virginis
xix.Cdudd Vrfemdiom VcneredWLundris.Ldpi
dem eius Mdgnetem putdnt,Uerbdm cicoredm <& dt
temifidm , d rdptoribut ucneficijscfc tueri. \n Libr<e*
yij.AU Coruidextrd. Ite meiufdemxij.etfbrtexiij*
AU finiflrdiSdturnidfimul ©r Mdrtid. Eius herbdnt
Updciumer hyofcydmu ejje diuntcumhngudrdn<e
auddcUm dugere : Eore noxUm, in eiufdem quinde*
cimo uel fedecimo,ff>icd uenered MercurUlisty.QuA
fequdtur Smdrdgdm ,fdluU,tnfilium,promdruUd 9
4rtemifid,mdndrdgord,Diuiti<M dugedUw uittoridy
X? ab dnguftU uindicet . Deniq; m eiufdemxvij . uel
xviij. Alchdmcth.Huic fubduntuftidem zjpUntd*
ginem, Firmdre fdnguinem facrdnt,fcbres omnes ex*
pellere t in Scorpionis qudrto, ElpheUVenered Mdt
tidfy . Secundumuerocomputdtionem dlUmmgrd*
du eiufdcm quinto efl corned, firftn eddem , prefidei
topdzio, ronmdrino , tnfblio , heder<e , dugere grd*
tUm,cdflitdtem,glorUmputdnt.ln Sdgittdrij tertio 9
Cor Scorpionis Mdrtium dtcfc louium, prcefidens Sdt
donio,dmethifio, driftolochielonge, croco. Opindn
tur colorem bonum effccre , dnimum Utum, fdpien*
tcmcji reddere , dtemonU propulfxre . \n Cdpricomt
mak. f. de vita coelitvs
gradufeptimo Vulturcadens , hacfequitur chryfoli
ihus, Saturcgia, lumm terra. SteUd eji M.ercuridU*>:
atq; Venerea,temperata.\n afccndente medioq; cceh
prodcfi. Quod autem excantandi autoritatem affcr*
redicat,nihilipendo.ln aquarij .xn.cauda Qapricot
ni Saturnia,Mercurialisq;.Quam fequitur Calcido*
niiis,maiorana,ncpita,artemifia,mdndragora.'Pr<e»
fiare mcaufis gratiamopinantur.Diuiti.is augere>
Homiiemacdomumincolumemreddere . in Vifcium
tertio humerus equi louialis,V Martiut . Thebit phi
lofophmdocet adcaptandamdlicuiusfieU^ modadi
clf uirtute , lapidem eius dccipere, herbdmq; eiufdU
tnnulumq; aureum fcccre uel argenteum, in quo lapil
tuminferas herbdfubiettd, gerascfc tangentem.ldau*
tem efficas quando Luna fubit fieUd,dUtdfpicitdfye*
ftu trino uel fextiliiEt fleUa in mcdio percurritcccb
uel afcendente . Ego uero qu£ dd eiufmodi fieUds atti
nent,in(vrmam potius medicin<e quamanuli compo*
nerem,intr'tnfecus uel extrmfecus adhibed<e,opporttt
nitate uidelicetpr<editti temporis obferuata.Tametfi
pnfcianulos magnifecerint. NaDamis %r Vhiloflr*
tm narrant,Uiarcham fapientumlndoru principem
fimiliquadam ratione feptemanulos confeciffe ,fieU
iarum feptem nominibus appeUatos, eosq; ApoUonio
Theanao dediffe.Quideindefingulos dtebus fingulis
%ejlauerit 3 iuxtd dierum nomina 3 hos dijiinguensiDi*
COMPARANDA LIB« ttt. «I
tciffe uero Uiarcham ApoUonio , <tuwm fuumphilofo
phum annos centum dtcfc triginta uixiffe,eiufmodifor
ftn coelcfli munere fretum. Quo er ApoUoniut dem*
de ufm ,centefimo etiam anno ,ut aiunt, iuuenem pr£*
ferebat . Beniq; ftquid eiuftnodianuli uirtutis habent
cx alto , id quidem non tam dd anima uel ad crafium
corpus pertmere arbitror qulm ad fyiritum , cdlefk*
fto pauUtimanuloyficmde uelficaffvftu , utfirwior
cfficiatur,dutclarior , uehemcntiorautmitior, feue*
rior aut Utior.Qu£ quide dffvftiones m corpus qui*
demomnino,0' inanimam fenfualem quodammodo,
pltrunq; indulgentem corporitranfeunt. Quod au*
tem aduerfum damonas authofles,aut ad principum
gratia^mprofuturos anulos poUicentur , uelfiftu c/l,
uel inde deduftum,quod fffiritu mtcrritum,firmumq;
cfficiant,ueletiam manfuettm,obfcquioq; amabilem,
dtq;gratiofwm. lam uero,fiquid ccclefliaprxter cor*
poream naletudinem,conferre ad ingeniu, artem,for
tunam dicerem, ab Aquinate Thoma noflro non difii Biuus
derem y qui in libro cotra Gentiles tertio probat a, cor ThomM*
porihut coeleflibus imprimi nonnihil incorporeno*
flro ,<uius munere difyonamur ad eligendiwi fepc
quodmelim efi,etiamfi rationemfinemq; nefciamm t
Qua quide in re bene fvrttmdtos.appeUat atcf;,(con*
fenticnte Arifiotclc)bene natos. Addit etia uirtutecot
kjltficri nmnuUos in quibufdm drtiti effcftibm effip
K 4
nr MAR. F. DE VITA COELlfVS
caces (ut eius uerbis utarjficut miles in uincendo ,dgrt
coU inpUntddo,medicm in fanando,jelices.At enm
Sicut herbxUpvdesq^mirdbilesqudfda uitrdnaturZ
elcmentare uires cotlitus habet , fic hommes quoq ; in
artibm nonullos hdbere . Mihi uero fatisfuerit jhftu,
fi cceleflid quo)nodocunque qudfi per medicmas , fiue
interiores ,fiue exteriores adprofperXconferat uale
■ tudine , dummodo interea falute corporis perquire*
ntesJaclurdnuUam falutis dnim<e fkcidmut . Nihilo*
tnnino tentemus k fdncTnreligione prohibitu. Vr<ete*
rea in opere quouis cofiaendo,jrucT;u operis db eo ftc
remm atq- } petamus in primis,qui ©" cacleflid,ty qu£
tontincntur calo,jtcit,& uirtutedonauit,mouet<fr
femper atq ; conferuaU
JDe dignitatibus T?Unetarum m fignis ad
ufum medicindrumobferuandit.
CAP. IX.
SAturni domus,Aqudrim cr Cdpricornw.Exd
tdtio,librd . louis domws,Sdgittdrimdtquepi*
fces:Exdltdtio fiue regnum , Cancer. Martis domici*
Uum,Scorpim er AriesiExdltdtio Cdpricornws.So*
lisfedes quidem cji uo: Regnum Anes . veneris h<t*
bitaculum,Tdurus dtq } Jjbra: Exaltdtio Vifces.Mer
curij <edes,Virgo dtq ; Gemini:Regnum,Virgo. Lu*
n<e domusiCanceriExdltatiQ) Taurus . Saturnm er
lupitev
COMPARANDA LIB. IIT. »J%
lupiter triplicitdtcm habcnt m igncis dcrekcf: fignis.
Sol m igncps tdntum:Msnurius m uerijs folu . Mars
Venus,Lund in aqucisatq; terrcis , Planet<equilibet
ftrtter Solem ac Luma , in quolibet jigno fines quof*
dam fuos pofident,quos ej- termmos appellamusAgi
tur m Anete lupiter fex ibiprimos terminos obtinet:
Venusfex inde fequetes, Mercurius pofleriores ofto,
Mdrsquinq;de'mceps,pojlremosquinq; Saturnus. \tt
Tauro ordine deinceps fimili Vcnus fnes habet ofto: Fintt Vl<t*
Mercurius fcx,\upiterofto , Saturnus qttinq;, Mdrs netarii i»
demque tres . ln Geminis Mercurim fex,\upiter fcx, fignis.
Venm qu'vr.q;,Mars fcptem,Sdturnus fex. in Cancro
Mars feptem,Vcnus fex,Mercurius totidem, lupiter
feptem,Sdturnus quatuor . In Leone \upiterfex,Ve*
ms qu'mq;,Saturnus feptem,Mercurius fex, Mars to
tidem.In Virgme,Mercurius feptem , Venusdecem y
lupiter qudtuor,Mars feptem,Saturnus duos . In Lt*
bra,Saturnus fex,Mercurius ofto,\upiterfepte,Ve*
nus totidc,Mars duos . ln Scorpione,Mdrs fepte, Ve
nus quatuor , Mercurius ofto , lupiter quinq;, Satur
nus fex,\n fdgittdrio ) upiter duodccim, Venus quin*
que,Mercurius quatuor,Saturnus qu'mq;,Mars qud*
tuor . \n Capricorno,Mercurius feptem , \upitcrfe*
ptcm,Venus ofto,Sdturnus qudtuor,Mars totidem.
In Aquario,Mercurius feptem,Venus fex,\upiterfc*
ptan,Mars quinque , Saturnus totidem . \npifcibns 9
K J
W4 MAR. F. DE VITA COELITVj;
Venus duodecim , Iwpiter quatuor > Mcrcuriustrct,
Mars nouem > S<tt«rmw (fe»i<£ tfwoJ • Sol autc er L«*'
iw <tlu Tittionefines fuo$ habent. Ham Sol quidemfi*
gfta fexprofinibus habet,Uone , Virginem> librU
Scorpium>Sagittarium>Cdpricomu. Lunauero reU
quo$>Aquariu, Vifces, Arietem, Taurum>Gemmos,
Cancrum . Solem igituratq; Utnam m his fignis ewm
pfmcipatum effcttumfy quem reliqui Planete infuU
fimbushabere putant. Vrxtcr fines habentinfigm
fuM Vknetecfkies, quas Grxci Dccanos nominat,dc
cem occupantesfigni gradus . In Ariete fkies prims
Martis, Secunda SoUs,quiMartem in coelofequitur.
Ordine chaldxorum tertia Vcneris, que Solifucce*
dit in ccclo . In Tauro prima fkies Mcrcurij>fequen*
tis Venerem.Secunda Um<e,qux Mercurb fuccedit,
Tertia Saturni . Ad hunc enim redeundum ejl,imple«
to iam numero vlanetarum. In Geminisprima louis*
fcquetis uidelicet Saturnum : SecuncU Murtis,Terti4
Solis eodem ordine,fimiUter^ deinceps.
Quomodo vlanetisuti debeamus itt
medicinis. CAP. X. .
COmmcmormimus aute qudsinfignis Vlane*
U dignitates habent , ut quoties fatturi com*
pojituriq; fumus quxadplanetam aliquemattinent»
fciamus eum infuis dignitatibm coHocare,Vrxfertm
quan4§
CQMfARANDA LIB. III. UT
fptdndo babueritin noftra reuolutione c? genefiprin
cipatu,utetiam Saturnm atq; Mars,alioquindepri*
tnendi nobis tamenfmt erigendifi geniturt noftra fi*
gnificatores cxtitcrint.Maximeuero opcr<epretiwnt
ex bac commemorationc ftccrimm fi quando ufun in
medianit coficiendis benefcio Lun£ er Veneris,atq;
louis , cauebimm nc infmibm Saturni uel Martis exi
flant, nifi fbrte ubicogimur , uelper Saturmm cohi*
bere diffoktionem tftwmq; reprimere, ucl per Mar*
tem frigidifiimacalefacere , torpentiafufcitare, alio*
quinfincs louis v Veneris eligemm.Accipiemm quo
que Mercurij fine$ Mcrcurialtbm m primis homini*
bm profuturi. Heque laterenos debei,homincs udhk
Uercuriales , quales funt,quimgenio,artificio , eio*
quio poUcnUnon mediocritereffe SoUret.Mcrcuriws
enimfempercftApoUineplenm . vtautemquiuisin*
telligat quomodo figura* in ccelo defcribamm in om: Domicili*
Signum quod ab orientefurgit, prima appettamm ui rwm confti*.
t£(fc domum. Quod fueccdtt in ortum,fccundam: ter* tutio.
tiumq; deinceps,aliasq-ftmiliter:ita ut feptima domm
fitfignum , quod m ocadente iam defcendens opponi*
tur afcendenti.Huicoftaua fuccedit.Nona uero e me*
dio cadit coelo,quod decimam domwm effcit. Huicfuc
ccdit undccima . Sed duodecimacadit ab afcendente.
Vt igitur Plancttfintpotentes, habendi funt m angu
tis uel orientts 3 ud occidentis, uel medij utrinfy cceli^
tjfi MAR. F. DE VITA COELfTVS
Mdxime uero in dngulo dfcendentit,dut decim<e,mt*
diti fuprd cnput obtinentis ccelu , dutfdltem mpldgjs
qu£ dngulis mox fuccedut.Tdtnetfi SoUmquidemin
nond,qu£ d medio cdditcoelo,Lunduero i tertia etH
cddente gdudere putdnt. Duds inter b<ec reguUs meit
te teneri Ajirologi uoiti t . Vndm quide £grot<mtis ra
tione,Alterduero medici. Nempeubiagrotdtisfepti
mddomus perSaturnuuelMdrtem mfortundtd cjl,
uel dominus ew mfelix, fepdrd medictm db £groto*
fi Ptolem^o credis.Pr£teredmedicumelcftum,Sd<>
turniu Mdrtidlemq; declindre iubet,eumc^ perquire*
re in cuius geniturd domus fextd per dfpettusolis, uel
per Venere dut loue,quomodocunq; fuerit fdrtundtd*
Infvrtunatu uero dicimus fignu uel PUnetd per Sdtur
nwm,dut Mdrte,nifiproprid domicdid fmt,uel regni
-quado uidelicetuelibifunt, ueliUuc dfoiciut oppoff
uel quddrdto .Oppofitu uero dfoettu dicimm mteriU
U quf interudUodifcrepdntqudmlongifiimo. Qud*
drdtu uero ,ubi hoc db illo qudrtd pdrte cccli,id eji fi*
gporutriwm ftdcio dijidt. Minus tdmepercoiuntti*
cnem oppofituqudirdtu Sdturnus cr Mdrs PUnetfc
dlijs nocent^udndo tanqud hofyites eos domicilio ucl
regno fuo terminoue fufcipiunt. Queddmodu PUne*
U fclices mdgi$profunt,quddo pr£ter fextilc trinum
ue dfyeftu dtq^ coiunftione , ettdm ut dtximus->fic exci
piut.SoUs tdr<teconimttionePUnet<euerentur, djfyc
/
COMPARANDA LIB. III. »77
Tkgdudet, ,trino uidelicet uelfextili.Proinde necefft
riueflmeminiffe Arietepr<eeffe capitiatq;feciei,Tau
rumcoUo,Geminos brachijs atq; humeris,Cancritpe Vlanetdru
ftori,pulmonibM,flomacho, lacertis: Leonem cordi, ad membr*
er fiomacho, atq; iecori,v dorfo,etcofiis pofleriori reftettui.
but : Virginem intejlinvs er fundo jlomachi : Libram
rcnibws wfcemori atq; natibw.Scorpionem gcnitdli
but ,uu\ut,matrici: Sagittariufcemori atq;fubingui
nibws: Capricornu gembm, Aquariwmcruribm tim
bijscj; , Vifcespedibus . Huiws enimordinis memorcx
ucbti membrum tangere ferro , uel igne , uel cucur*
bitulis , quando Luna fub ciw figno difcurrit. Tunc
enim augetLwna humores in membro . Quorum af*
fluentid,gr confohdatione prohibet, er grduat mem
bri uirtutem . Obfcruabis autem tunc membrum re*
medijs quibufdam amicis,uel extra uel \ntws adbibitii
opportune felicitercj;jvucre.Expedituero noffequoi
fignum afcenderit tibi nafcenti. Nam prater Arietem
boc etia tibi caput ftgmficat, atq; m hoc Luna tibi ca?
put dfyicit. Vrxtcred quado Luna ariete fubit,oppor
tune balnea tentds er Idudcrd. Quando cancrum,feli
citer minue fdn^uinem^Mcdicindm dccipe,prd>fcrtvm
elecludrij jvrmdm.Qudndo efl in Leone neprouoca»
nomitum. Quuin Librd,clyfleribiis apta efl. Infcor*
pione bdlnednec tcntes . Suntqui medicindm folutivrZ
tUrenecprohibentitiec^iubct.ln Capricorno mcdici
Ijg MAR. F. DE VITA COELITVtf.
nam fumere nocct.Similitcr in aquario. In pifcibm ue
ro prodcjl .Quteucro mcmbra in quouis figno unuf*
quify babcat Vlanetarum,er fi fcitu neceffariwm, eft
tamen narratu prolixum.Neq; uero in purgatione al
Ttofemti MI kte*re nos dcbet Ptolemtiprxceptum-MedicinAm
irfceptu. acciperepurgatoriam,quando Iwna efi in cancro,pi*
fcibM,fcorpione,probamw:pra'fertim fi dominm fi*
gm iunc afcendetis applicet fe Vlaneta fub tcrra cur*
rcnti.Sin aittem afcendentis dominus coniungatur m«
tcrca fupracaput cwmPUnetamcdium tenentecoc*
Iwm , naufea.flatim er uomitw inatabitur . Dcniquc
concludamw cwm Galeno,Afirologia ef>e medico ne*
ceffariam,quide critim diebws difyutans ait , certam
effe Aegyptioru fentcntiam, id efi Lmamfignificarc
tffvftionem indies , a-grotantit atq ; fani,adco utfi mi
fccantur cum Luna radij louti Venem , beneaffi*
ciatur utcrq; : S'm autem Satumi uel M.artis,contra*
rta ratione fe habeat. Sed latius iam peruagati,ad
ritumtandem wuitam atc^ Gratiasreuertamur..
Quibw modis fyiritus nofier haurire plunmmi
pofitde fyintu uitafy mundi . Et qui P/d*
neta> friritu procreent atq; recreenU
Et qualia ad unwmquencfc Vlanc
tampertincat. Cap. XI.
HVc uero tendunt h&c omnia, ut ftiritws noflet
rite per natnralia prafardtw at% purgatm
4cciput
COMPARANDA UB. llh
itccipkt ab ipfo uita mundan£ fyiritu plurimuper rct
dios flellarti opportune fufceptos.Vita quidem mundi
emnibus infita,propagatur euideter in herbat er ar*
bores ,quafipilos fui corpons atq; capillos.Tumct in*
fuperin lapides O" metaUa,uelutdetcs voffa.Vullu*
Idtquoq; in uiuetes conchds,terr<e etlapidibus adha*
rentes.Ha:cenim no tam propriaqipfa communito*
tius uita uiuut.Qua* fane comunis uita,multo etia ma
%is fuper terra in corporibus uiget fubtilioribus tan*
qua propmquioribw anima.Vercuius uigorem inti*
mum,aqua,aer,igms uiuentia fua pofiidet*atq; moue
tur . Vita hac aerem ignemq; etia magis qubn terrx
Crdqua fbuet dgitatq; perpetuo motu. Ef deniq; ccelc
fiia corpora quafi mudi caput uel cor,uel oculos qua*
tnaximeuegetat. Vnde perfictlds uclutoculos,radios
tto uifibiles foltl , fed etiam uifuales ufquequaq; diffutt
dit.Quibm more Struthij,utdiximmalibi,infrrior4
coj]>icit>fduetq; uidendo,imo etia ita tangedo generat
format ommfaria atq; mouet. Igitur ad motuniten
tis aqu&,freni quoq; aeris , ignisq; moderate diflan*
tiSydtquc cceli,motum mundanauita' fufcipies , fi ipfe
tjuoq; leniter <& ftrme fimiliter moueam,quofdapro)
uiribus gyros agens , uertigine deuitata , coeleftU lu*
flrans oculis,menteucrfans . ltemfrcquentiquod.tufit
plantarum , fimilitercu uiuentiu potcs emundifriritu
plurimtihdurire : PrtfertimfiadhHc mumtibm rtm
MAft. F. DE VTTA COELITVS
centibmq; er wwfn terr* c/«<t/i adhuc harentibm mi
trUris,atq;fbuearis . Inter plantas fuauiterredokn*
tes,uclfxltemnonmale olentes uerfcris quamfrequett
tifime.Omnes cnim herb£,fiores,arborcs,poma re*
do\ent,quamuis fcepe minut animaduertas .Quo qui*
dem odore quafi jiatu fyirituq; uit<e mundana te un»
diq; recreant atq; uegetant. Spiritwm inquam tuuodo
ribm eiufmodinatura fimillimum , perq; ftiritu me>
dium intercorpm er animamfaile corpm quoq; re*
ficiunt,& animcemirifice profunt. Inter h^cdiutifi*
me diurno tempore fub diuo uerfaberis , quatenm tu«
to ucl commodefieri potefl,in regionibm altis er fere
ttis atq;temperatis . Sicenim Solis jiellarumc^ radij
expeditius puriusq;undiq; te contingunt ,ff>iritum<fr
tuum complctmundifyirituper radios uberim emi*
cante. Vraterea naturalis ipfe motm aeris, quiperpe
tuus cfl m orbem, quamuis ob lenitatem jmm> confuc
tudinemq; diuturnam uix percipiatur abuUo,tedie
fub diuo dcambulantem , habitantemq; inpatentibus
editisq; bcif libere lambit , penetratq; pure, ac mot$
uigoremq; fpirituituo mundanum mirifice prtflat.
Dixi cquidem die . Compertu enim habemws noftur*
num aerem effe fyiritibm inimicum . Conferet autcm
diurni ufm,pra:fertimfi plurimumin aperto deambtt
Xans, deuitcs primo quidem nimiam aeris intemperie.
Vemdcfrequctim mouearis ineotquandoprxtertenf
COMPARANDA LIB. III. i*l
periem er ferenitatcm eius , jieUarupoptio magis efi
hominibus falutaris. Itefi loca eligas pr<e c£tem odo
riftra ,perqu£ fitum quotidie mutes ,etipfe quafi con
tmue, V leniter mouearis. Mutarc locti quamuisfent
per cum deledu prcecepi , quoniam bona ccelefiiu er
uniuerf* natur£ apud nos funt rcbus locisq ; alijs paf
fim atq ; alijs diflributa, quibus deniq ; ommbm ejifru
cndum. Mitto quod uarietas udiumprohibct, ftiriti Grdtd M
bus inimicum,propriumc^ Saturno: Voluptatemue* r,fWf *
ro affcrt,per quam (ut ita dixerim ) Venus ipfa uolu*
ptatis amica ucnit infriritum : Atq ; quod cias cffaic
ejhhunc jiatimingrcjfapropagat . Summatim uero
fi quis confiderctparadifum,et Vomi uit£ ufum apud
Moyfen : Item fimilcm uiclumaYlatone pofitum itt
Yha-donc , vqu£ Ylinius de populis ait odore m
ucntibus ,intcUiget ejfc ucra qii£ dicimus . Scd ad na* w p. t f
turam fyiriius dcfccndamus.Spiritus quidem quahtas
ejlproculdubio louia , cuius tcporc nobis infunditur*
Ejl ey Solaris : lupitir enim hunc infundit, quatenu*
xngente Solis in fe teperat potefiate . \tem aiia quocfc
ratione louia cji, quonia caiida eji hum;da,o- ca*
lore abundatpotius quam humore, tiafciturq ; fangui
ne ,w uapor quidam fanguincus appeUatur . Rurfu*
quoniam fvruct, et fubtdis eji admodu atq ; lucens , ori.
turq ; a corde , Solaris proculdubio iudicatur . Kabet
V (jtiodammoAQ vcnwmmftMrtHtem.NM mo*
L
I*! 5 MAR: £. DE VITA COELlTVS
tu Venereo prorfus cxunddt,profluft, trdnsfcrtur,
prolemq ; propagat, ad uoluptatem cuiuslibet fenfuf
fc diktat,refugitq ; dolorem.Summatimuero friritut
quatenus corpori <td uitam zrmotum propdgdtio*
nemcfc conducit, louius, Venereus » SoUris cxifHma*
tur: Qudtenus animo dd fcnfum imdgindtionemq ; mi
nifirat,Sokris McrcuriaUs'q ; cenfetur,<*rubiq ; Mer
curialis exifiit . Quandoquidem adeo mobiUs cflzr
tdm fkcile conuertibilis,dtq ; fbnndbilis, Saturni,Mdr
tis,Lun<£,fdnus comunitcrftiritus no multum hdbeu
Alioquin ex itto fepe flupidw,ex boc furiofus,cx hdc
obtufus quodd modo fcret . Qudmobrc Lunark qui*
dem ueht crafiiora fimulq ; humidiora a fubUli crtto
tatili naturafyiritus funtadmodnmaliend . Qu£ue+
ro Saturndlid multum , atq ; nimium MartkUa funt;
qmfiumenafuntyf^irituinaturaUtermmica.lttdqui
demob extremam frigiditatem atq ; fccitatem : htc
autem ob ficcitatem, caloremq ; edacem . louk igitur
Solaris in priinis,deinie Mercurklis v quodm
tnodo Venerea,fyiritus nxtura ccnfetur . lyiflinttio*
SpiritibM fie uero pr<ecipua,ftiritus quidem naturaUs louipro
tofortdndis prie dedicdtur,uitdlis dutem Soli,dnimxlis uero Mer
fubfuisFla curio . Qudndo igitur rcs pofiuktaliquc e tribus ff>i*
ttetisdare ritum ddiuudrcpdtrono tuncfuo infvrtundto,uel de*
opcrdm, be biU;non facile clientulo fuccurrere poteris . DiffwiU*'
«e cederc, /te «f ro fpiritui mmtU > dum Merctmns infcUcitef
tOMPARANDA. HB. Ilt. 7 i
xjijffvftus. Quitdntdmindnimahfpiritu autorita*
tem habet,ut caducco quoda fuo animos tum conjbpi*
re,tum fufcitare dicatur , id eji fuo quodam afteftu fic
aut aliter fe habente obtundere ingenium,uel dcuere*
debilitdre,fiue corroborare, uexxre ucl fedare miri*
ficepofiit . Tu igitur quoties fpiritumaliquemfiudet
cxcolere ,nonmodopatronum fuumobfcruabisfbr*
tunatum dtque potentem ,fedetidm Lunam eliges ai
hunc opportune direftam . No creatur dutem neq; rc
creaturaliquando proprie per mfiuxum Sdturnifo*
tum fubfiantia fpiritut,fed fcmper ab externis ad inti
tndi&fepeab imisreuocaturadfummd. Vndead
fecretiora O" dltiord contemplandaconducit . Potefl
tdmen wfi raro,uit blartk dty Satumiftiritui tan*
quam medicina prodeffe ,uelcaleft.ciendoquu oput
fuerit,o- excitando atq; dilatando, uel uicijfim nimk
uolatilem coercendo . Per ea uero potifimum quat
quatuor iUis Planetis confentanea funt, creaturnatua
rafpiritus dtq^recredtur. Vemmfiad Solaridqu£*
libet udlde , cr abpfc deleftu declines, exacues iUum»
fpexiccdbis tandematq^diffolues . Sifimiliter ad Vt
nercdyliqucfocies pdulatim,uel obtundes . Siconfdat
tdntum Mercurialibws, pafumddmodum inde prof.*
cies . Brit igitur operxpretiu , louidlibus uti qaam*
plurimum,eisq- reliqud mediocriter ddmifcere, dc jrc
%uctiui uti rcHhqiw uelhii mnibm tquefint com
1*4 MAR. T. DE VITA COELITVS
munes,uel propru loui. h<e quocfa omnibus quo^
dammodo funtcomunes . Communiter autem adhos
omnes attmet t qu£ fubfiantiam habet>nec igneam ni«
mvs , necprorfm terream, necfimpliciterdquea> nec
4cutifiimam>nec obtufifiimam qualitatem,fed medio*
crem er 'dttu lenem , er quodammodo moUem , uel
faltem non duram>fiueafperam>itemgufluquodam
modo dulcem, olfrttu fuauem,uifu grata, duditu blan
ddm atq; iucunddm , cogitdtu Utdm . Dulcedo igitur
qu£dam fdporis, etgratid hi* omnibm efl communis*
Si dulcedo qudfidqued cfl,er fimul pinguis, dd Vene
rem mdgis dttinet: Si qtidfi infipidd>uel dliqudntu dti
flerdypotim dd Nicrcurium .Atq$ h£c fyirituino mul
twmprofunt,neceffdrid tamen funt interdum,dd he*
betdndumnimiumeius dcumen . Sidulcedo mdnifcfla
fit atq; fubtifa, wpduhm habeatfiypticiacutiq; fd*
porisylouidUsproprieiudicatur . Cui congruitfub*
ftdntid dulcis dinygddUypinei nuclei,aueUdn£,pifid*
cijjdmidi, glycyrrhiz£> pdffukrum>uiteUi oui>cdr*
niwmgdllindceipuUi > jkfidndrum> pduonum>pcrdi*
tum>fimiliumq;.ltem rddicum been>dtq; enuU. Rur*
fum uini odorijeri> cUri, aliquantum dulcis>zr flypti
chfaccharicandidifiimi , tritici albifiimi . Ad louem
pertinetetidmdnnd, fimodo myrobdUni infuft uirtu
tefirmetur . Alioquinnon minm dd Venerem dttinet
fdm ad Iowm. Hafc eji uticu CubjiantU dulcedoq; io
Hispro*
COMPARANDA. tlB. IIL I*f
itti proprid , qu£ fdne fpiritui credndo & rccrcanfo
anteomnUconfert. louU ueroplurimufuntomnU*
qua> in libro Be longd uitd diximm, &feru<tre iuuen
tutem, w fenibus ftlubrid fbre . Sin dutem dulcedo dd
modum pducdfit, multumque dcutifiypticify hdbedt*
uel etim nonmhil <tmri,SoLtris effe ccnfetur. Simili*
qu£d<tm rdtioefizrdifiinttio deodoribus. Hienint
fdporu germdnifunt.Similis etUm decoloribus. Co#
lores fane aquehalbi,uirides , aliqudntum crocei,fimi
les uiolarum,rofarum,UUorum coloribus,necno odo
rcs ciufmodi Venerem rcferunt,v Lundm dtq ; Mcr«
curium . Colores uero fdphyrij , qui etUm dicuntut
derei.ltempurpurciplenioresodureib^ drgeto mixti*
Cr perpctub uirides,\ouem . Ardentes dutem crocci 9
4urei,puri,purpurei,cldriores,Solem.Quilibetuero
colores fi uiui fmt uel ftltem fericij ,magis fieUdres ex
iflunt.ln metdUis quoq ; zrldpidibm dtque uitrispro*
pter cakficmfimilitudinem fmt potentes . Sed ut re*
deamws dd loiicmftpor er odor em qudfi efi,qualii
m dureo pomo perfico,fimiliq ; pyw,uel drdnceo,v
uino maluatico leuiore, lcuiq; uemdceo. Qudlis in ui
ridi zinziberc, ucl clnnamoino, ucldulci marathro*
ucldoronico,fihjecplurimo faccharo conditagufiett
tur.Nam quatuor ha-czrnux mufcata rccensjolafi
funt,potius Solaria funt,Solam & chariophylus C7
m:tfcM>fcdodordtunongiiflu,nQ aftettx.Ambra So
MAR. F. DE ,VITA COELITV5
taris plurimum atq; louia. Crocus in omnibus efl So*
hris, tametfi colorcitis ctodorapud Afirologos otnni
his gratijs dedicatur.Saporautem ad Solemproprie
fertinet.Deniq; omnU odoriferd a~ aromdticd, qud*
tcnus odorem gratu fvrunt , itd dd loucm Vcneremq;
£r Mercuriupertincnt ut dd Solemiquauis inter h*c
dcutiora nugis dd Solem,obtufiora dd Vcncrem Mcr
curiuq ; potius.Ad louemproprie tcmpcrdtd,oBftu>
gufiu,audUu,uifu,taclu. Soni quinctia cantusq;grdti y
bkndiq; adgrdtias omnes ftettdnt dtq; MercuriuiMi
itaces aut admodu dtq; fiebiles Mdrtem prtfirut et Sfi
lurnum.Neq;neromirerisnosmultucoloribus,odori
bus,uocibus attribuerCNam fdpores quide dd fcirk»
prcecipuepertinent ndturalem , odores autepotm ad
ttitale anhmkmq;:colores,figura,uoccs, dd dninule.'
Motus quoq; animiuel Utu4,uelmcellus, uel conflanp
ftiritu ad fimilitudinem fudm dgitdtuehemcnter .Ani
mdem primo,pcr himc uitalem ,per hunc infuper n&
turalem . Spiritus tandem omnis, quia ob ndtura quo*
dammodo igncam , acriamq; omnino et lucida atq;mo
hikmfimilis efl lwminibus,ideoq;coloribus etuocibm
dcreis, er odoribus motibusq; animijdco pcr ha>c fu*
bitb inutrdnq;pirte moueturatqueformatur.Etqud*
\is cuaditipfetakmuicifim cfftcit quodamodo affcttu
animi et omnho corporis qualitatc . Dcniq; cu primu,
pzrtU qu<£ gratiarumproprUfuntiOpportunc gra»-
tijt
COMPARANDA. LIB. Uh l4f
tijs efi exp cfitus ,utpote qui z? naturaliter iUit confen
tanews erat,fiatim per lUaru radios ttiubiq; uigentesy
tu ipfigermanos 3 minfica reportatmwneragratiaru*
Quodresnaturalcsatq^etiaartificiofebae
bcntuirtutesafieUisoccultas,perquas
ftiritum nofiru fieUis eifde expo
nmU CAP. XII.
QVum ucro dicimm ftintu exponi gratijs pet
tUa qu£ funtgratiarum,non folum per quaUu
tates qweuidcntur, audiuntur, odorantur,gufiantur 9
fed etiAperiUdsqu£tangunturacco}nodariputamus<.
Memcnto igitur calidum in primo gradu louis effe: In ^'tngubru
[ccwndq Solis cum loue : In tertio Martis cum Sole : graduu at*
InquartoMartis. ¥rigidum'mprimoVeneris:lnfe e °run*
cundo Ume : \n tertio Luna cum Saturno : In quar dcmpartcs
toSaturni. Uumiduinprimo MercurijcumIoue:In jpnosfor*
fccudo Vcneris cum Luna:ln tcrtio Lun£ cum Vene tin VUnc*
rc : in quarto Lutt£,quando Vcncri Mcrcurioq; con*
i/igitur. Siccu m primo louis:ln fcudo Mercurijcit
Sole : ln tcrtio Solis cu Mdrtc: In quarto Martiscum
Saturno. Summatimexqualitatibus Planctaru, quas
Ptolemtus dcfiribitiQuadripartito,coliigimus hat
monia ex cunttis confiata ad calore bumorcmq; decli
narc. Calor cnim Martis ingens atq; Solis, er tcmpe*
ratus louis ingcnte fupcrat Satumifiigiditate,^ Vc
neris Luna-q; cxiguamjtautcaloribifrigm exccdat»
\ L 4
MAR. F. D E VITA COELITV5
Itemhumiditas lun£ Venerisq; plurima wproptn*
qua nobis atq; temperata louis,fi:citate Saturni Mar
tisq; muitam fuperat,ey temperatam Solis.Cahr igi
tur humorq; frigori ficcoq; dominantur atq;fmiliter
calorhwmori . Qtteadmodu in fani corporis homhtc
ad coeleflem confonantia tcmperato ex calore cr fc*
citate cordis, item calore whumore iecoris, rurfum
frigore whumore cerebri coalefcit complexio qu£*
dam ad calorcm humoremq; uergens, mediocriterca
lore regnante. Calor enim cordis er iecoris, frigus ce
rebrifuperat.ltemhumoriecoris atque cerebrificcita
tem cordis excedit. Neque uero pr£termiffum k nobis
uclm,talem exiflere ex fleUis fxis harmonia cunclis
comunem,qualem diximus ex Planetis . Hos enim il*
lisfimiles Aflrologi putant. Quorfum h^ctvt memi
neris friritum corpusq; noflrum per temperiem quan
damadcalorem humoremq;uergentem,uel natura
confiantem, uelarteqtwfita, accomodari poffe ccclc
flibus,ftbiq; cceleflia uendicarc .Ncque tamcn dicimus
fyiritwmnoflrumcceleflibus duntaxat,pcr qualitates
rerim notas fenfibus prxparari , fed ctia multoq; ma
gis pcr proprietates quafda rebus ccclitus mftas , cr
fenfibusnoflr'(Soccultds,rationiuix deniq;notas . Nl
quumproprietates eiufmodi, earumq; effeclus elemen
tari uirtute conflare nonpofint, confequens efi a uita
f^iritu^mundiperipfosjleUaru radios fmgulartter
profcifci
COMPARANDA LIB. III. l6f
prtificifci, ideotyper eM ftirittm afjxci quamplurima
dtque quamprimuy ccelejiibutqi influxibuf uebemen*
terexponi.Uacutiqi ratione fmaragdM,byacinthut,
faphyrM,topaziM,rub'mM, unicorni cornu, pr£ci*
pue uero lapit bezaarapud Arabes appeUatm,occul
tis gratiarum proprictatibM przdita funt.Et idcirco
tton folum intM affumpta,fedetiam fi carne tanganti
ibiq; calefkfta uirtutem fuam promant, uim inde cocle
fiem fyiritibM inferunt,qua fe contra pejlem tucntur
dtque uenena. Quod autem h&c fimiliaq; tale aliquid
dgantuirtutecoeUfii,id argumcnto ejUquia etiamexi
guo pondere fumpta noncxigtiumhabentinagendo
momentu. Quod elementari qualitati uix unquam efl
cocejfum, igni uidelicetualde coclcjli.M.aterialis enint
uirtM ut agat multum, materiam defiderat multam »
Tcormalis autem, etiam quu minimd, mdtcria ualetplu
rimum. Similiuirtute inprimis phocbea Ptonia car* v<tonidm
nemtangens,cotra caducum morbumftiritwsarmat morbocos
uapore ad eos bitus infitfo . Simili coraUm cr chalcido mitiali mc
nw aduerfum atr* bilis iUufiones , loukprtcipue Ve dcri.
nerisq; uirtute : cateraq^ftmiliter. Eiufmodi quadant
proprietate myrobalani iuuentutcm ferudt,acwuntcfc
fenfiu,cringenio profunt atquc memori*,propter lo
ucm inprimis Saturnitcmperatorcm,atq;M.ercuriu
fenftps amicum.Quam quidcm arborem fvrtealiqute
htparadifoaduitam proroganda extitijfe pktabit*
h J
MAR. F. DE VITA COELIT.V $
Mcrcurio Idpidcm Achdtcm confecrdttt.Vndc Phyftf
ciconucniuntddfrcundidm uifumq;W contrducnent
Udlcrc.Serdpio fcribit eum qui hidcynthum uel exeo
ftgiUumgejidUeffe d fulgure tutum,dtque hdnc uirtu*
tcm eius effe Idtifmc diuulgdtd : quam fi hdbctydb 16
ue putdmws hdbcrc. Lapis Actites ucl dquWtnttt hdbct
k lMc'md,id cjiVenere dtfy LwndyUt ddmotus uulu<e,
pdrtu mox wfacilimc dtet. Quod Kdfts confirmdttf
tc Scrdpionefrequenter fe dicit expertum . forfdn
i Vhocbo qui trZsfxit VythoncyCrcted Dittdmus hi
bet,ut v uenenofu obfifidty <& firrum c uulmre tri
hdt. SoUsuirtute zmzibcr mfufum cpulis drcctfynco
f>im. SentidM cdnii rdbiem feddt,jugdtq ; ferpentcs .
BerbendUdticiniu prxfidrefbturUtitidmq;, zrex*
pidtioncsyO' uifum. Kutd v zcdodrid contrd uenetu
thcridcddgunt.Thm uitdlemttdnimdlem ftiritu dd*
ucrfus hebetudincmyobliuione, timorem fulcit. Sdluii
ucro mentdq- uirtutc louis , iUdquidem paulyftm fu*
gdt,htec ucl odorc roborat dnimu. Eddem uirtutc P w
tdphyUon rcftjiit umentiy eiitsq; foliii bis quotidic unsi
uino bibitucurdtEphimcra, : tridytertidtum:qudtuor
ucro qudrtdnd. Hdc hcrbd fdcerdotes dtttiqui proptcr
puritdtem fuX in purifcdtiombus utebantur.Agnus ci
fius potefidte Sdturni Venereufifitt motum.ldj^is uc*
jo fdnguineMirabtlcs dutc proucnirc folcnt efjcftus*
ubi occultceproprietdtiproprietM fcruit cUmentariSf
wHtrt
VCOMPARA.NDA II B. 11!. 17JL
toclutinmyrobalanoadfyiritu corpusq; firmtndum.
Uo folum uirtus illa cceleftis agit,fcd etia ftyptica mul
tummec parwm aronutica uirtus,qu£ putrcfattionem
diffolutionemq; mirifice proh ibct,ft)iritumq; corrobo
rat.lamueroutcrocuspetatcor,ft>iritudiUtet,pro*
uocet rifwm,non folum occulta Solis uirtus mirabiliter
cfficit , fed ad idem quoq; coducit ipfa natura crocifub
tilis,amplificabiUs,aromatica, lucida. Quod autede
fimplicibus dico,de compofitis fimiliter dittu inteUigi
uoh. Dicage theriacaquomodo contrauencnunobis
opituleturtNon educititta uenenu . AfbrmgjtenimaU
mm,no mutat omninotam fubito uencninatura.Non Thcriaca
tnim hxcadeb debilvs cft atq^ mutabilis,fed ftiritu ui* cl^c^ ^
tftlem potius ualde tmuem&mutabilem,fubito cofir ^^J^ prQ
miquadaadipfumproportionecorroboratufq;adebt .
Ut ipfe iam ualidus tanqua agens,una cum theriaca uc ^
lutinftrumento,partim fuperetuenenum,partim mu*
tct,partim aprtcordijs arceat. Sedquanampropor*
tione fiue uirtute id efficit theriacat louiaUfimulatquc
Vh«bea,quam ex comixtione multarum rerim fecun
dwm ccrtam proportione inuicem confufarii fibi uendi
cauiffe uidetur. Eft aute m ea uirtus tripkx. Hcec ipft
inquamccelcftis,quamodo dicebam.ltem caleftis alia
prius m herbis aromatisq^ proprietas , quibm eicttit
ipfa ritecomponitur , qu^uirtuti prius ditt* fubmif
niftrat ad idem. Eftinfuper alia uirtws mplcrifquf
17* MAR. F. DE VITA COELITVS
pdrtibus eius, elemetdris potius qukmcaleftis .Veru
tdmen tdlis,ut ftiritui mmiendo conducdt, ftypticdm
dico er dromcUicdm qudlitdtem.lttd quidem ftiritum
firmdUiftd fbuet. Mirabile ergo theridcd um ndfa
beridc* eft contrd properdntem fenettutem dtq; uencnum,tri*
mltites, bws uidelicet m ed uirtutibus dd idem pdriter confyi*
rantibus. Qudrumund quidem eftcceleftis,per drtiji
cioftm dcquifttd comixtionem.Alid cceleftis iteru,fed
pdrtibus eius ndturdliter injitd.Alid prorfus elemen*
tdris.Sed illd qudmprius dixi,cctUtut dcquifitd,mul*
to etidm fbret ddmirdbilior ,fi non folum proportiont
louid Sokriq; , ex rebus eiufmodi confidrctur, fed
ttidm opportmudd hoc,obferudtixme caeleftium,tem
pus eligeretur.Nam quemddmodti corpus fehdbet dd
hcum dtq; tempus,itd motus ej- dtlio fe hdbct dd tem
pus. Sicut ergo certd pdftim corpord corumq; formtt
certis cr locis er temporibus coalefcunt dtq;ferudn*
tur,fic ®- propri* qu^ddm dftiones ex proprijs qui
bufddm temporibus efficdcid ndncifcutur,ldq; in Alci
bidde fignificat Socrates,& Proclus explicdt. Quod
ftne Pythdgow dnimddurrtens, ipfum bonum pcrft
cHoncmq; rerum,opportunitdtem cognominuuit. Pri
tnum ndnq; principium fic apud Pythdgordm crPld
tonemomnium eft menfurd, utalijs corporibus dBio*
nibmq; dlia loca diftribuerit dtque tempord.Vnde ft*
cut res oped* non dtbi qulm hic, nec alus quhn tunc
proprie
COMPARANDA. LIB. III. 171
propric nafcuntur felicitcr cr coalefcunt, atq^ferum
tur.ftccrnuterialis aftio,motus, eucntus talis,aut U
lis,no alils efficaciam fortitur,efjhftumb^perfidum 9
quxm qu&nio codcfiiii barmonia ad idcm undiq; con*
fonat,qu£ fane harmonia tantam haberepoteflatem
exijlimatur, ut non folum agricolarum laboribut at*
que medicorum artificijs perherb^ aromataq; confl*
tis,fed etiam imaginibM,qua> apud Ajirologos ex me
taUis lapidibMtyjiunt, uirtutcm fepe mirificam lar*
giatur . Sed imagines caput iam proprium exigunt.
Quantum uero ad horas pro aftiombm cr operibut
cligendat pertinet,plurimu confirmatur a Ptolemto, •
ubiaitin Ccntiloquio: Quicligit quodmelim eftjuhi ptolemeui
h diffhre uidetur ab eo qui habethocex na.tura.Qui
bmmuerbis, tum coclejliu , twm arbitrij elcftionisc^
noflra* potcjiate confirmare uidctur.Albertus quoque
MagnMinquitinftecub: Nonenimlibertaf arbitrif
cxeleftionehorx* laudabilis coercetur ifedpotiusin
magnarureruminceptionikm eleftionem horacon*
temnere ,efi arbitrij pr<ecipitatio, no libertM.
Df uirtute imaginum fecundum autiquot,
atq$ Medicinaru cozlitm acquifita*
CAP. XIII.
PTolemtem ait in Ccntiloquio , reruminftriom
efjigies mdtibm coclefiibm effe fubieftts, anti*
quosfyfapities folitof cems tHW tm^gincspbricarCi
174 MXR. F. DE VITA C0ELITV5
quando "Planet<efimilesinccclojkcics,quafiexempl&
ria mjhrioru mgrediebatur.Quod quidem Haly corii
probat ibi dicensiVtilem ferpentis imagine effcipof*
fcquando Luna ferpentem ccelejiem fubit , aut jvUci*
ter ajfyicit. Similiter fcorpionis effgiem effwace y qum
rfo fcorpij fignum Ltma ingreditur,acfignum boc tt*
net angulu ex quatuor unum . Quod in Acgypto fuii
temporibm fbttfi aitfcfy interfuiffcubi ex figillo fcot
pionit in Upide Bczaharjtafaflojmprimebatur tbtt
rifiguraMbaturq; in potu ei,quem fcorpiut ipfepu*
pugeraUac fubito curabatur. Quod quide utiliterejfi
ci Hahamed phyficus ajfirmat , confirmantc Serapib
ne.Vra>terea narrat Haly, notum iUic fibiuiru fapien
temmdufiriafimilificiffe imagines qutmouerentur,
qualem effettam nefcio quomodo legimm ab Archita.
Quaks O" Trifmegijlus ait,Aegyptios ex certis tjwft
di nuterijs ftecre confueuijfe, crmeas opportune dni
mM damonum inferere folitos,atq; aninu auifui Mer
curijiltm Vhccbi cuiufdam,w lfidis ofyridisq; ftc in
jiatuM defcendijfe profuturas hominibm,uel etiam ni
cituras.Huic iUudfimikiVromctheumfigmento quo*
dam luteotuita rapuiffe,\uconq; ccekjlcm.Mdgi quin
ctiamZoroajirifettatores, ad euocandwmab Hecatc
f\>iritum,utebantur aurea quadam pila charatterifHii
mfignita ccekjlium: Cui er faphyrus erat infertuS)C.l
fcHtica fMdam faSfo tauri miQ ucrtebatur. 3 aj:quc \n?
tcrim
COMPARANDA LIB. III.
terim excantabant. Sed cantiones equidem libenter ob
fnitto.Nam er vfcUws Platonicut eas improbat atquc
deridet.Kebrti quoq; m Aegypto nuh'iti,jlruere uitn
Iwn aureum didicerunt, ut corundcm Aflrologiputat
ad aucupandu Veneris ijuntcfc fmorcm,contra Scor*
pionis atq } Martis influxum ludfis infijium . Porphy
tim quoque in epijiola ad Anebonem,imagincs effica*
ces effe tefiatur, additq- certis quibufdauaporibus qui
4 proprijs fuffumigxtionibus exhalabant aerios dt*
mon.it infinuarifiatim confueuiffe. lamblichus in nu*
terijs qu£ naturalitcr fupcris confcntanc£ fint , er op
portuncritcq; colletta undiq;confiatceq;fucrint,uires
effvftusq; non folum ccelcfles,fed ctiam doemonicos o*
diuinos fufcipipoffe confvrmat . idem omnino VrocM
ktq$ Syncfiws.Opera quidcm ad falute mira,qu<e a Me
dicis m Afirologiaperitis, pcr rcs ex multis compofi*
tas,idcfl pulucresMquores, ungcnta, deftuaria peri
po ffunt,probabiliore in fe ratione er notiorem quam.
imagincs habcre uidcntur:Tum quiapulucres , liquo*
res,ungcnta, elcftuaria opportune confiftnccelcfics
influxM ffciliMcitiusfyfufcipiuntquam matcritdu*
riores,ex quibus imagincs fieri confueuerut: tum quU
uelaffummlur intus afjvttci iam cot\itus,V in nos con
uertuntur,ud faltemadmota fbrk inb*rentmagv>,w
dmiq;pcnctrant:tum etia quonia ex uno quoda dmtx
xat 3 autperpmcii imngm cojtruunMr* i/fa ttc rv ex
MAR. F. DE VITA COELITV*
qwtmplurimisconfUriprodrbitriopoffuitt.Vtficen
tum Solis Iowtf 'uie dotesper centumpUntds O" dniim
lUfimilkq; ftdrfefuerinl, componerefimulbxcccit
tum tibicomperta pofii$->ct'mundm confcere fvritui,
m qud Solem fermk louemq ; totwm Um uidearis bdbe
ye.Scisprofitto rntura infiriorem no poffcunoquo*
dam cdpere cuntttf fuperioris natur£ uires,deocj } &*
Im per plures dpud nos natum efje difyerfa, comtno
diMfyper operd medicorum dtquz fimilU, quamper
tmdgmes coUigipoffe.Vroinde imdgmes ex ligno con
fe&£ uim fbrte paruam bdbent. Nam Ugnum et fbrfan
durm efi dd ccclefiem influxwmfacile cdpiendum,. er
minus tendx fidcceperiUreiinendmiyV omnino pofi
quhn ex mdtris terr£ tdfcenbus efi euulfu,pdulb p ofl
ftrme totum dmittit munddn^ uit£ uigorem, er f&ci*
le in qudlitdtcm dlUm trdnfmutdtur.ldpilli uero dtq;
metaUdiO-fi dd accipkndmt ccelefie munus duriou
uidenturdiutim tdmen rctinent, quod confrmdt Um
b\icut,fi acceperint. Sud nepe duritia, uefiigU quoq }
dbndcfc uit£ mundxn£ pofi euulfionem diutif.ime con
t'ment,qu£ quonddin b^rentU terr£poffederdiit.
Qudmobremob boc fultcm dpt£ mdtcrUddcdpien*
da tenendd^ coelefiU iudicantur. Efi V probabile qf
libro fuperiore dixi , res ddeb fyeciofas non poffe fub
terra confUri,nifi rmximo quoddm condtu cceli, dtq;
iume. 'm'ti mprejfdm femel excomtu uirtutem .
N4W
COMPARANDA. LIB. IIL
Ham in his coqucndit cogendisq; diutifime cozlwm eU
borduit. Veru quu ncquc.a ficde ciufmodiplurd com*
poncre, cogeris diligcntcr exquirere , quod metaUum
intcr ccetercL in ordine fit dlicuw jlelU potifimumy
quiue Upis m ordinc fummus , ut faltcm m uno quodX
totius genem ordinisfy fupremo,reliqud pro uiribits
coprehendtf, dtq; eiufmodifufceptdculo ccelejiid huic
confentdnca mutucris, ccuficxempli cduft inordine
SoUri,fub homine Phocbco fummii inter dnimnlid te*
nedtAjlurdutgdUus: intcrpUntM balftmumdutldis
rm : mter metdUd durwm : inter lapidcs cdrbunculu*
uelpdntdurd : interelcmcntdjiruidm der.Ndm ignis
ipfe Mdrtiut ejfe cenfetur. Quod dutem diximrn influ
xum Solis ucl louis dut Vencm dugendum, intclligi*
mut rdtionc comuni,non taxncn lUi in cuius genefidli*
quh horwm intcrfcftor dpparcdt.
De ordinibus rerum d flellis pendentiu, ut So*
Uriumdtq; fimiliu.Etquomodo ftiritus
fidtSoUris. CAP. XI III.
Dlxi equidcmdlibi defuper db unaquacf; fieUd
(utVldtoniceloqudr) fcriem rerum iUipro*
prUm ufque dd extrema pcndere.Sub ipfo fcorpionis
cordcpoji ciufmodid<emonM dtq; hommcs, fcorpiuq$
mimd , coUocdrepoffumws etia, herbdm Aficrion, id
tjlfteUdre ,figuu jieU<e fimikm,noilc julgente, quZ
178 MAR. F. DE VITA COELITV*
Medici tradunt qualitatem habere rofce,uimq; contrx
morbos gcnitaliummirabilempofidere. Subferpen*
te uel ferpentario ccelefii Saturnum ponunt , er quo*
dammodo louem.Voftea dcemomts, qui fepe ferpentu
firmmnduut. Similes infuperhomines,ferpentes,*ni
mantes,ferpentaria herbam,Upidem Draconitemcx
pite draconis natu . Item comuni nomine Serpentinu.
Et pr<etereaqu£ in fcquentibm afftram. Sub ficUa So
\ari,id efl Syrio Solem primo, deinde dtmonM quoq;
phcebeos,quos aliquando fub leonu uel gaUoru forma
bominibut occurriffe tefhs efi Vroclm. Homines fub*
inde perfimiles befiictsq; SoUres.Vhcebens indepUm
t<t$,metaUafimiliter o-lapiUos,®- uaporem abremq;
jiruentem.similiratione a qualibet firmamenti fielU
peraliquem Vlanctamexifiimdntcotextum rerugra
datim fub iUim proprietate dcfcedcre. Si igitur (utdi
cebam) SoUria omniapcr gradu eim ordinis quemli*
hctopportune comprehendcm, homines uidelicet ta*
les,uel talis hominis aliquid : item bruta,pUntM,me*
tdla,UpiUos,z? quce ad hcec attincnt , uirtutcm Solis
ufquequaq; combibes, er quodammodo naturalem So
lariwm dccmonum facultatem . Similiterq; de alijs di*
ttumputa . SoUrcs quidcmhomines funt qualcs an*
teadixi,<cyqui afcendente Leone, Solcq;hunc uclte*
Uomincs nente uel afairiente nafcuntur, er qui fub Arietcfimi*
quifoUres Uter. SoUriseflo-fanguiie finijko eommbcne ua*
lcnnum
COMPARANDA. LIB. IIT. "79
lentiumbrdchiomiffm . ?hcebem,crocodilm,dflury
leo,gaUm,w cygnm,<cr corwus .Nec alia rdtione
leo ueretur gaUum,nifi quoniumin ordine phocbeo
gaUm efl kone fupcrior . Eadcm ratione inquit Vro*
clm ApoUmetm demonem , quinonnunquam appa*
ruit fub fgura \conv>,ftatim obietto gallo difcaruiffe.
Maxime uero in his animalibm cor efc Solare . Arbi*
tror etiam marinwm uitulum ccelefiis leonis cordifub*
effe, zrhac ipfa rationecoriumeim quem cingit nu*
dumfbula eiufdem ojfe confetta, a renum dolore re*
dimere . NamcontradoloremeiufmodifolentAflro*
logifideris illim infiuxibm uti . Eadefvrte rationeftr
turhtc peUis afulgure nos tueri.lnterplanm palmd*
phozbea cft,& m primis laurm , qua uirtute ueneno*
farcpeUit vrfulgur. Yraxinm quoque fimili facultate
uenenofa longimarcet . Loton cffe phcebeam, rotun*
da tumfblia tum poma tefiantur , er cxplicatio folio*
rumeimdicreplicutio uero notte . Pfoniamphoe*
beameffcnon folum uirtm indicaufed er nomcn.
Ad idem attinent flores er herb£ qu£ refbringun*
turabeunte Sole, redcunte protinm explicantur , er
ad Solcm continue uergunt. Aurum pr^tcrea cr U*
pis Elitisradijs aureit Solem imitans . Lapiritem qui
Solis oculm appellatur , figuram habens pupiU^, ex
qudlumenemicat.Kurfum Carbunculm notte ruti*
Uns 3 uel ?antauu<Jmnes infe Upiium uires cotmensy
120 MAR. F. DE VITA COELITVS
Utaurum metaUoru,<zrSol fleUarum.Multa deniq; i>n
fuperioribus nobis fignifcata,unde fimodd liceat,fub
imperio Solis ex iUo fangume, er animdiwm iUorum
cordibus, etfblijsfiuttibusq; arborwmprxdittarwm :
Itemfioribus atq; herbis <&■ aurifblijs, necnon pulueri
bas lapiUorwm , elettuarium uel ungentum conficere
SoUrisfti* poteris,addito croco,balfamo,calamo aromatico,thu
ritus mate» re,mufco,ambra,ligno aloes,z'mzibere,ma]iice,fyi*
r'£ effettri c a nardi,c'mnamomo, doronico , citri cortice, zedoa*
ccs» ria,nucemufcata,mace,chariophylis cum mcllcfiauo
ucl oleo balfamino ,mafiiceo ,laurino ,nxrdino > ad cor
er fiomachwm v caput intus aut extra fouendum, ut
fyiritus inde Solaris euadat.Ex his omnibus,inquam,
aut faltem expluribus componendwm dominantc Sok
aliquid. Quo etiafub eiufdcm dominatu incipi.is uti»
dwmmodo er Solaria indu.is, habites, confpicias, au*
di<M,olfaciM,imaginem,cogitcs,cupiM.ltemimiteris
qjuita dignitateo-muncra Solis.lnter Solares homi
nesplantMq;uerferis,lauruq;afiiue tangas . Tutktt
autemadualctuimemfiicrit, Solaribus admifcerclo»
uialiafimulatqucVencrea . Vcncrcam maximchumi
ditatem Solaris caloris moderatricem , qualis efi aqua
fuccusq ; rofarumatq;uiolaru. Scdmcdicinxs eiufmo*
di in libro De curandis literatis primumddnde in li*
bro De uita longa , partim equidem copofui, partim
<tb alijs compofitas endrrmhpcirtim etiatcmperaui.
Itetn
COMPARANDA. LIB. III. 1
Item quales berbte a fole loueq- miw cotra epidcmia,
er uenerwm uires habeant, diximut in libro Qotra pe
flemjnterquM Vcrfbrata?fugad£mon appeUatacfl^
Nec alia ficultatc qukm cczlefiium gratiarum noxios
malorumd^monum uapores anobis arsere putatur*
Et fi qua inter herbaA alia uel lapiUut ut coraUus, idc
uidcaturefficere. Herba profe&o Lunaris a Mercu*
rio traditafblijs c<ende'vsatquc rotwndis->crefcente m
na unum quotidic producens fblium, decrefccntc depo
nens,annos utentipromittit Lumares . Sed iam ad ima*
gmes altero quodam exordio redeamut.
Dc uirtute imaginum fecundum antiquos attfc
medicinarum. Etquomodo medicin<efint
longc ualidiores quam imagines.
CAP. XV.
SI lapiUos quospaulQ antc Vhocbeos narrauimut,
naclus fucris,nihil opm crit imagines eis impri*
mere.Sufyendes itaq; coUo comprehcnfos auro,crocei
fericiflis,quando Sol fub Arietc ucl Leont pcrcurrit,
afcenditq^uel medium tenet ccclum,afyicitq ; Lunam.
Multoueropotentiorss in fcricLunekpiUosnarrat
Vroclrn. Vnmum quidem Selinitim , quinon modofi
gura Lunam imitctur , fcd cr motu , circumeatci; cum
Luna. Uucfi fbrtc rcpercm,<£r argcnto circundatiiy
argenteo filocolhfufomdcrii LunaCancruuelTau
iSi MAR. F. D£ VlTA COELITVS
rww fubeunte,angulosq; tenentefibi conuenientes §>U
ritum 'mde tuum reddet,pojlremo Lunarem.Dumui*
delicet calejkttm abs te Up illm ipfe Lunans uirtutem
fuam tuis afiidue ftiritibm inferit. A Iteru uero recen*
fet Upillum,HeliofeUnon cognomento, qui Solls Lu*
n<c'q; coniwnttce Soli,ndturaliter habet imagine. Uunc
ergo quifquit argento inclufumdeaurato fimilibm col
lo filis admouerit , quando Luna m domicilio fuo uel
Solis m eodem minuto cum Sole congreditur ,fuosq;
teneat angulos, Solarem fimulatquc Lurwrem foiritu
reportabit,autfaltem talem qualiseuaditLunaper
centrucopulataSoli.Hicuero tuuidcsdifyerfas Phcc
bi dotes, uelut ofyridis membrajorore eim Vhozbcm
uelut ifidem congregare. Sed utinam SoUrem alicubi
lapidcm facile reperiremm uel Lurwrem , adeb in eo*
rumordinepr£potentem,quemadmodumfub ferie Sc
ptentrionAli* poli Niagnetem habemm et jtrrum. So*
larcmprojrtto jerunt inucniffe apud Indos ApoUoniu
Vantaurai Thcanaum ,lapide fcilicetnomineVantauramyignis
Apollonim m ft* r tnicantem,fub terra pajfm quatuor ndfcentem 9
inucntor. CMi tentum fyiritm infitut tumeat,&plerunq; fcinda
tur terra,ubi eiufmodi lapis concipituriita cateros ad
fe UpiUos trahens ,ficut Magncs jvrrum. Sed Upis hic
Herculemad fe contemplandum uehementim adhuc
nos in prcefcntia ra pit. Videmm in fyecula nautarum
vndice poli libratu acum affvttum m extremitate Ma*
gttcte
COMPARANDA. LIB. IIL
gnetc moueri ad Vrftm , illuc uidelicet trahente Md*
gnete. Quoniam & in lapide hoc pr<eualet uirtm Vr
fe, C" hinc transfirtur in firrum, & ad Vrfam trahit
utrunfy. Virtus aute eiufmodi tum ab initio infufa efl*
tum continue Vrfe radijs uegetatur.Iorfitan ita fe h<t
bet Succinu adpolwmaltcru ej- adpaledjs. Sed dicin*
terea,Qur Magnes trahit ubiq; firrwmf non quia fimi
le,alioquin er Magnetem Magnes traheretmulto moi
gis,ferrumq; ferrum.Non quia fuperior in ordine cor
porumjmb fuperim efl lapillo metaUum.Quidergo*
Ambo quidem ordine Vrfam fequente claudutur . Sed
fuperiorein ipfa Vrfe proprietatc gradum tcnet Ma
gnes,infcriorcm ucro firru. Superiut autem in eodem
rerum contcxtu trahit quidcm quod cjlinfiriut, er ai
fe conucrtit, uel alitcr quomodolibet agitat,aut afficit
uirtute prius infufa . Infirius uicifim eade ad fuperiws
infufione conuertitur , uel aliter agitatur , uel prorfm
affcitur. Sic in feric Solis inferiorhomo admiratur fu*
periorc.ln ordine louio ueneratur.lnMartio timet.ln
Vcncreo inferior ad fuperiorc rapituramom ardore,
deferitcj; feipfum. In Mcrcurialifemper hic difcit, uel
pcrfuadctur ab iUo . In Lunari motii hic ab iUo fepius
exorditur. \n Saturnaliquiete. Egoautequuhxcex*
plorata hattcnm habuifie admod%gratulabar,cogit<t
bacfi iuuenis adhuc magnctipro uiribus infculpere cot
leflis Vrfcfigura,quando Uuna melim Sluc afticiat,
M 4
MA'R. F. DE VITA COELITVS
wferreo tuncfilocollo fuftendere. Sperdbdmequide
itd demum uirtutis me fideris iUim compotem fvre.Sed
quum diutim explordffem,inueni tdndem fideris iUim
mfiuxm,Sdturndles effeplurimimatq; Mdrtidles.Ac
cepi d Vldtonicis mdlos d<emonds plurimu Septentno
Hdles exijlere, quod etidm Hebraoru Aflronomi con
ftentur, noxios Mdrtiosq; dcemonxs m Septentrione
ponentcs : Vropitios dutem er louios,in meridie.Bi*
dici d Theologis,ct k Umblicho, imdginumficlores i
dicmonibm mdlisoccupdrifepim dtq;fiUi. Vidi equi
dem Idpillum florentid ddueftum ex lndid,ibi e cdpi*
te drdconis erutum rotundit dd nummifigurdm,pun*
ftis ordine qudmplurimis qudfi fleUis ndturaliter infi*
gnitum,qui dceto perfufm mouebdtur pdrumper in re
clum,into obUquwm,moxfvrebdtur'm gyrum, donec
exhdlaretudpor dceti. ExifiimduiequideldpiUueiuf*
modi cceleflis drdconis hdbere ndtura,dtq; qudfifgu*
rdm, motumquoq;illim dccipere ,qudtenmper dceti
feu uiniudlentioris fyiritu, drdconiiUifiue frmdmen*
to fmuXidrior redderetur.Hunc igitur quigeftdret,u
aceto f<epe perfunderet,uim dliqudm fvrte drdconis il*
lim dcciperet , quigeminis dnfrdttibm , hincquidcm
yrfdtn mdiorem impiicdt, inde minore.Extdt er pro
peScorpionemfcrpentdrimqudfi homo ferpentecin
clm,mdnu dextrd cdput ferpentis tenens ,fmifird cdu*
dam,gcnibm qudfifiexis,cdpitepaulu rcfupmo.Legi
equidem
COMPARANDA. LIB* III.
equidem mdgos Verfaru regi confuluiffe,ut bndgmem
bdtic Upidi imprimeret Htenutiti, quem dureo claude
ret anulo, itd tdmen ut inter Upittum atque aurum fer
pentaru radicem mfereret . Hoc enm dnulo geflante
contrd ucnenum morboscj; uenenofos tutum fvrc,uide*
licet fi Lund ferpentarium dfyiciente fcceris.Hanc una
gmem Vetrm Aponenfis cofirmauit.Bgo ucro,fi hac
anulm iUe uim hdbet , drbitror non tdm per figurdm
qukmpcrmdterids eiufmodi, vhocpdtto temporeq;
compofitM fibi ccelitmuendicdre. Memento Upittos
ndfcctes in animaUbut nec inde Unguetibm,ut m dra
cone,gatto,hirundine,c<eteris'q ; efficaces exijlerefcr*
me,utlapiUi'mterra nafcentes,dtq ; ddedfdemrefcrri
flettM,dd quds hcec animalid pertinent. Uinc Aletto*
rim ex uentriculo gdUi ueteris trdttm pottet potefid*
te Sokri, per qucm T)iofcorides dit fepe compertum
effe cum pugnare muittum,qui Upittum hunc ore ge*
fiaret.ldemait, chelidoniuerutum exhirwndine ru*
fum, curaremeUncholicu,eyamabileidoneumq ; red
dere.Quod quidc habet ex loue,per ea qu<e diximus,
fcilicct rcs ubiq ; mfia Lunam fiettares exificre. Confir
jnattir dittum illud uatde Vlatonicum,hanc mundi ma
chinam ita fccum effeconnexam ,ut<cr'm tcrrisccele*
fiia fint conditione terrena, er m cozlo uicifiim terre*
firia dignitate ccclefii, et in occuita mudi uita mentecfc
regina mundi, caleflia mfmt,uitali tamen intellettua
M y
MAR. F. DE VITA COELITVS
liq;proprietate fimul ey cxceUentia.Ver b*c infupcr
confirmant nonnulli etiam iUud magicum, per infirio
Vduidelicet fuperioribus confentaneapoffc ad homi*
ttes temporibut opportunis cceleflia quocUm modo trd
hi,dtqueetidmpercoclefiia fuperccelefiia nobisconci
Udri,uel fbrfanprorfut infmuari : fed poflrcmum hoc
itt/ uiderint. Verum iUud arte quadam rite er oppor*
twne in unum plurima colligente fieripoffc probabile
fatis (ut diximut) effe uidetur, tum rationibus quas in
fuperioribut dfiignduimus, tumquk eiufmodi multd
qudndo dpud Medicwm er Aflrologu coUiguntur^o*
tunduntur,comifcentur, concoquuntur fub fidcre cer*
to,dum ipfdpcr fe rdtionc concoclionis dtq;fcrmenti y
noudm pdulatim fvrma fubeunt,hanc ipfam acquirunt
certo quodam fbmento coelefii,radijs tunc intm agen*
tibus,ideoq; cceleflem. Mctdlluuero ucl UpiUm quan
do momento fculpitur,non uideturnoua acciperequa
Utatem,fedfiguram . Neq; motio iUaperdcbitos dige
flionkgradus, quos alterato n&turdUs dtq; generatio
folet obferuarc,progrcditur.Quum ucro mtura cocle
fiis tanqua inferioris mtur£ rcguU foledt tcnore quo*
ddm progredi mturali,<zr itd progredientibus dfoird
rcmerito diffdut pleriq; imdgincs eiufmodi coclcficm
nliquam uirtutem habere.Ego quoq; ambigo fepius,
*c nifi V omnk antiquitas vomnes A(irologi uim mi
Yibilem htbere putannt } haberc negarem.Negarcm
equidcm
COMPARANDA. LIB' III.
tquidem no omnino .Opinor enim (nifi quis aliterper
fuaferit) adprofpera ualetudinem faltem aliquam ha*
bere uirtutem,elett£ pr^fertim ratione materi£ : ta*
metfi multo maiore inejfepharmacisarbitror,& un*
gentis fidereofouore cofiatk .Quid uero uoluerim ubi
modo diccbam->elecl<e ratione materi*, in fequentibut
dcclarabo . QU£ueroexMagoruuclAjlrologorum
opinione ad Pbtinwm interpretandu pro imagimbu*
dUegaripojfunt,deinceps breuitcr afferam,fi tepriut
hic admonuero, ne putes probare me ufwm imaginu*
fcdmrrare.Ego enim medicinis adcozlum temperatis
non imaginibus utor, atcfc itac£tcris quotidic confu*
lo.Tu uero fi conccdis dewm rebus infra Luna mirabi*
les infcruiffe uirtutes,mirabiliores concede cceleflbus.
Vra:tcrea fi liccre iudicas homini adprofteraualetudi
ncm inferioribus uti,iudica fuperioribus quoq; licere,
atq; inferioraad fuperioru norma,fic medicoru artifi
cio tcmperare,ficut etia <L deo funt ab initio teperata ,
D e potcflate cceli.De uiribus radiorum un*
de u'm fortiri putentur imagincs*
CAP. XVI,
IMmcnfa fcrme coelefliu magnitudo , uirtm, motio
fi.cit,ut omnes omnium fidcrwm radij terr£ molcm
qu£ quafi punttwm cji ad ccelwm, momento focilimcq;
ufy ad centrwm rcttipenetrent,quod omnes Ajirono* .
tSS MAR. F. DE VITA COELITVS
mi conjitentur.lbiq; ut pkcet Vythdgoreis dtquePld*
tonicis fortifimifint : tum quid retli undiq^ centru tdn
gwntjwmquid in dngujiumcoUeclifuntcuncli. Quo
rum uehementid, mdterid ibi terr<e ficcd procul db hu
moreremotdprorfM dccenditur > dccenfdc^ extenud*
tur , dtq; difyergitur per medtus undiq;, V effkt in*
cendid pariter dtque fulphur . Sed igpem huncputdnt
udlde cdligjmofum cffe , er qudfi mcendium quodddm
lumxinvs expersyjicut in coelo extdt expers 'vncendij lu*
men : ignis dutem mter ccelejiem dtque injvrnum, lu*
Vejl<e de<e men cum ftruore coniungit. Vutdnt dutc ignem c cen*
lepld in ur trofidntem ignem effe Vejldlem : fiquide Vejidm effe
hiwm medi terrce uitdm numenb^ putdbdnt. ldeoq } Vefice templu
tuUio ex* ueteres in medijs urbibus confiruebdnt, ignemq; in me
trufta. dio perpetuum coUocdbdnt. Sed ne ulterimpcrudge*
mur,cocluddmm idm, fi fieUdru rddij totdin mox ter
rdmpenetrdnUnegdri non jkcile poffe inetdUum dtque
UpiUum, qudndo ceUntur imdginibm fubitb penetrd
resitfymirMuel fdltc qudlefcunq^ imprimcredotes.
Qudndoquidcm cr in dluis terr<eprcciofifimd gene*
rdnt. Sed quis neget per hxc rddios pcnetrdre t Siqui
dem dcr er qualitd/s eius, etfonus minus efficdx folidd
trdnfit fubito, cr fud quadd dfficitqudlitdtc.Um ucro
fiduritia rddijs obfifieret penetrdntibus lumen,multo
citius derem qudm dqudm pcrtrdnfiret&hdnc ocym
mlto qudrn uitmm , er uitrufimiliterqum cryjiaU
Iwm.
COMPARANDA. LIB. IIT. Ig*
lum.At quu eodem momento folida,quo liquida cun*
fta tranfucrbcret,perfticueconflatduritia radijs nul
lo modo refifiere.Atq; idcirco dicent no effe negandu,
metatta ccelefliu radios infiuxusqjufcipere , atq ; etiZ
conferuare ad tempm tunc fibi cozlitM deflinatu. Coit
feruare inquam uirtutem quandam ex radioru concur
rentium contaclu creatam.Quid uero,fi materia du*
rior hoc ipfo quod uidetur obffiere caufe prxpotenti
magps iclibus fc exponitfSic enfis lignu fub lana inci*
dit no incifa lana . Sic radim illefulmineut corio quan*
doq; non Ufo diffoluit in eo mctattum . Quu uero na*
tura ccelefiis nojlro hoc igne incoparabiliter fit prx*
flantior,non efl putandwm radij cceleflk offcium effe
dutaxat, quale opw ignei radij manifcfle uidemm,fci
licet ittuminare,calefkcre,exiccare,penctrare, exte*
nuarc,diffoluere,qu<cnofiris fenfibus notifimafunt,
fcd multoplurcs mirabilioresq;uires ey effvcluthabc
re : alioqutn ey matcria inferiqr,v caducws fenfus cTt
diuinitate cceli pcmtm aquaretur. Sed quii nefciat uit
tutes reru occultM, qu£ fyeciales a Medicit nominan*
tur,no ab elemcntari mturafcri,fed calefiitPoffunt
itaq; (utaiunt) radij occultas ny miferabilcs ultra no*
tas imagmibm imprimere uires , ficut v cttemwfc
runt.Nocnim inaniimtifunt,ficut lucernx radij, fcd
uiui,fenfualesq;tanquamperoculos uiuentium corpo
rumemimtchdQtcsqimirific^fecmftrmt^binM*
ijo MAR. F. DE VITA COELITVS
gmationibut mentibusq ; ccelefliwm . Vim quoq ; uehe*
mentifimam ex afjvttuiUoru ualido,motuq ; corporu
rapidifiimo,acproprie maximeq ; m fyintu agunt coz
leftibut radijs fimilimum . Agunt infuper in corporx
ucldurifima.Omniaenim hcecad cachm infrmifi*
ma> funt. Suntautem in uarijs flellis uarice quoq ; uires
er idcirco in radijs ectrum vnter fe mrice. Prcetereain
/ radiorum ittibus aliter atq ; aliter mcidentibm uirtu*
tes diuerfe nafcuntur.JDeniq ; in concurfibus radiorti
mutuit aliter atque aliter ■> ey hic aut ibi-, <&■ tunc aut
alids effvftti diuerfe fubitb uires fuboriutur,multo ma
gk atque citius quhn in alijs atque alijs elementorum
qualitatumq ; elementalium mixtionibus : multo etia
citiufqudmintonis&numerKapud Muficum aliter
V aliter concinmtibm . Sihcec diligenter confidera*
ueris,forfitan non.diffdes,dicent ,fubitb quodam ra*
diorum iailu uircs imaginibus imprimi,citq ; ex diuer*
fo lattu diuerft*. Nunquid ergo tam citb i Mitto ffci*
nationes repentino quodam intuitu fattas , er amores
acerrimos fiatim acccnfos radijs oculorum, qui&ipfi
funtfkfcinameta quccda>quod in libro De amore pro*
bamws. Mitto qudm citb rubens oculus inficiat intuen
Autore By tem-><&- fyeculum mtuens fozmina menflruofa.Nonne
tho Dyrra crfcmilice qucedd apud lllyricos cr Triballos iratt,
thtno . mtuitu hommes interemiffe feruturt Et fcemince qu£*
dam mScythia idem fhcereconfueuiffeiEt Catobk*
pert
COMPARANDA. LIB. ift* «>«
pe regulityferpentes radioru ex ocuUs kttu hominet
perimunt.Torpedoquoque mdrmdtdttuetid procul
peruirgam manum fubitb jlupejkcit . Ecbinw pr<ete*
ted pifciculm grdnde folo tdttu muem fijiere frrtun
Vhdkngid qumetkm m Apulk ittu quopidmuel oc*
culto,ftiritu dnmiumq; rcpentino jlupore permutdL
Qmtf rdbiofm cdnv>frcit,uelnon dppdrente morfu*
Quidfcopd,demde quid dtbutmt Nonne kuijUmo U *
ftu uenemvm concitdnt dtque rdbiem t An ergo negd*
bis ccelejlk oculoru fuoru rddijs, quibus nojlrd contu
enturfimuktq; contmgunt jUtimmirdnddperjicertf
Um uero grduidd mulier tattujidtim figndt membm
hominis mfciturhrei defidcrdtd- notd. An uero dubi*
tabis rddios dliter dliter ue tdngctes diuerfd cofcerei
Quit cr tu heUeborum herbdm colligens , fiue fbliim
deorfum trdhMfiue furfumlioc fubito tdttu, cdufdfn
beUeboroM dcorfwm educdt humores , dutfurfum t
Nonnc db initio rei cumfque gencrdnd<ecoelcjlesmftu
xm concottione mdtertidigtfioncq; perjvttd no tdm
tempore qukmmomcnto dotcs mirijicds Urgiuntur*
Nonne fuffrdgdnte cccli mdtu innumcrdbiles feperd
ntyfimilesq; dnimdntes exdrenismomentoprofiliutt
TdnU cjl m mdterijs prcepdrdtis potentk coeli, tdntd
celerits.Dcnityfi ignis hoc hdbet,ut tempore qmm*
breuifimo fkcki,qu£cceterd longo ob idprd-apue q£
eftcoelo fimilimm ^mmi^hexlmmd^
I** MAR. F. DE VITA COELITVS
quafi motnento perficere,etidm m nuterid minm pd*
Multo TM.1. ratdficutfkmmd folet mgentiort Quid ergo dubitM
gis id agere mquiunUm imagme confiruenda firme fimiliter age
potens in Y e ccelum i Dices opinor,ficut er ego dicebammtu*
pra-difoofi ra k s hic alterationis gradut abeffe.Quifane defittut
tninuitquidemccelefle donu,nec tamen penitm auftr*
reuidetur.Nolunt enimVhyfici exquolibet metallo
9 uel lapide imaginemfkbricarufed certo . In quo quide
natura ccekflis,uirtute olim ad hoc ipfum quod opu*
tur naturaliter inchoauerit, er quafi iamiam perfcce*
rit,ut'm fdphure fiamma . Quam fane uirtutem tunc
demuntperficidt,quando materidhcec perartem fub
funili quodam mfiuxu ccelefii uehementer agitatur,et
agitata calefcit.Itaq; ars fufcitat inchoata ibi uirtute,
<tc dwm adfiguram redigit,fimilem fu<e cuidam ccele*
ftifigurfituncfutiUic ide& prorfm cxponit , qum
fic expofitam,ccelum ea perfiat uirtute qua cceperat.
Exhibens quafi fulphurifiamma , fic potentia qu*d£
ad rapicndaspaleds ccelitus data fuccino,quodimmoz
do debilis fiepeperfrittione calefi&ionemfyfkfta ua*
lidiorfubito rapit.Similemuirtutc Scrapio fcribitdu*
tamlapidiAlbugediquafi hyacintho fimili . Sednon
prius trahere paleas,quam capiUi hoc lapide perfri*
centur. Sic item lapis iUe louim Bezaar ,id cfl d mor*
teliberans,quem defcripfimm in Ubro Cotrapefiem,
uunabmitiQCQntrduenenwniiccepitab louc,fednon
ufaddeb
CO MPARANDA. LIB. Rt. if|
ttfoddeb udliddm,utedndem trddere pofiitmdterijt
glijs excrcenddm.Atuero quu primum fub Scorpio*
niiccekjiismfiuxu figurm fupcrniilliut dcceperit*
perfvftdm contrd Scorpioncs fubitb uim reportarepu
tdtur,qudm Uixftici comunicare udkdtdut thuri. Ed*
demquoquedehydcintho , topdZio,fmdrdgdo,c<ete*
ri^rdtio ejl hdbendd, utfabricd figurdrumnondlibi
efficdcidm hdbedt , qumubimdterid cumfieUd con*
gruit er effcftu,d qud hunc fabcr exoptdt dccipere.
Acpr<etered ubihtcipfd mdkrUqudfi idm tdlitejl Vormtlm*
gbinitio,qudlcmdffcffosreddereperfigurdm. HuUis primend^
trgo mdterijs ad imgmes uti confulunt, nifi his ipfis *P titudo ct*
qu<e tibi notefunt, hdnc ipftm firme idm uim hdbere (ieUii conft
aunm cupis.LdpHLorum itd% uires dtq; mctdUorii dili rendd*
gentifiime perfcrutdri iubent , intercdq; meminiffc in*
ter UpiUos quidem Carbunculum in tencbm corufcdti
tem,dtq; Pdntdurdmprtcipue Solifubeffe,Sdpphiru
loui,Smdrdgdum Veneri,M.ercurio,Lun<e.Vr<etcreg
metdUd pr<eter durum er drgentum uix uUdm dd h<ec
bdberc uirtutem.Tutioremq; m hU rdtione fore,fi du
rum quidempurum dd Solem referds dtq; louem . Ad
iUum quidemproptercolorem,dd huncdute propter
tcmperdtd comixtionem. N ihil cnim loue v duro tcm
perttiut : purum uero drgentum dd Lunam,fcd dd io
ucmfimuUtq; Veneremdurum drgento permixtwm.
VrttercA imginem efficdciorem fore,fi uirtm m mt*
MAR. F. DE VITA COELITVS
teriaeim elementaris conueniat cum fycciali ciufdent
uirtute naturaliter infita,atq ; h*c infuper cwm uirtute
altera fyecidliperfigura ccelitm cdpiendd.Deniqfc
gurdt infiriores V firmdjs ccelefiibus cofbrmari, inde
perdifces,utaiunt,quod Perfem truncato MedufecX
pite, futura nonullis obtruncationeportendere confue
uit,multaq ; fimiliter,etLunaaliosq;Pldnetasfubcer
tisfignis certa in nobis membra mouerc no dubitant.
Quam uim habeant figura> in coelo atque
" fubccelo. CAP. XVII.
SEd nefigurit nimiwtrfirte diffidas,mcminiffe iu*
bebunt,in regionehucfub Lunaelementari,ele*
mentarem quoq^ qualitatempojfe quamplurimum, in
tranfmutatione uidelicet ad aliquid elementare tenden
te,Ca\orem fcilicet er fiigut-><& humorem atq; ficci*
tatem.Qualitates autem qua> minm elementares mate
rialesuefunt,fcilicet lumina,idefi colores : numeros
quoq- fimiliter wfiguraf ad talia forfitdn minws poff
fe,feddd cceleftidmunerd,utputdnt,udlere permuU
tum. Ndm cr in ccclo lumind, <ax numeri, cyfigurty
funt firme omnium potentifiim&iprxfertim fi nuUa fit
ibi materia,quod Peripatetici pleriq; putant. Sic enim
figur£,numeri,radij,quwm non alid fubfiinedntur ibi
tnaterid,qudlifubftdntidles effe uidentur. Atque quum
in ordine rcrwm mathematica forma phyficas antece
danty
COMPARANDA. LIB. III. fp?
idnt,tdnqudmfimplices quidem mgvs,V minut ege*
ti<e,meritb in dntecedentibut miidi gradibut, id efi cce
Ufiibws dutoritdtem fibi maximam uendicdnt , ut non
tninus indefdt numero,figurd,luce,qudm elementdri
qudddmproprietdte. Huim quidem dutoritdtis hdbe*
tur etidm fub Lund fignti.Qudlitdtes enim udlde m*
teridlesplurimisrerwm fceciebm funtcomunes,eisq;
quoddmmodo permutdtis ,non ufquequdq; fyecies com Vroprietdt
tnutdntur . Figura dutem numeriq; pdrtiu ndturdliu, qudlitdtuni
proprietdtemcumfrecie infepdrdbilem pecultdrcmq; cumfpccifL*
pofiident, utpote qu<e ccelitus unl cum fteciebut defii bus*
ttdtdfuerunt.lmo er cum ideis mdximX hdbznt in men
te mundi regind,connexionem.Atq; quwm ipfe nume*
riq; fyecies qutddmfint, ideis ibi proprijs dcflgndt**
nimirwm uires indeproprm fortiuntur . ideoque tunt
ftecies ndturdliwm certisfigum, tummotus,crgene*
rdtionesiW mutdtiones certis numeris ddfiringuntur.
Ttelumine uero quiddicdm * Efi enim dttus inteUigen
ticeuel imdgo . Colores dutem funt lumind qutddm.
Qudmobremubi lumind, id efl colores, figurdsp er
numeros Afirologidicuntin mterijs nofirit dd ccele*
fiid pr<epdrdndit poffe qudmplurimum, no temere,ut
aiunt,debes ifid negdre. Non ignords cocentus per w*
tneros proportionesq; fuM, uim hdbcre mirdbilem di
ftintum er animu cr corpws fifiendu,moucndu,dffi*
ciendum. Proportiones dutem exnumcrisconfiitut**
t96 MAR. F. VITA COELITVS
quafi figur<e qu<edam funt,ue\ ut ex punttis lineitcfcf*
ft<e,fcd in motu. Similiter motu fuo fe habent ad ageit
dumfigur<e cceleftes.H# nctnfy harmonicis tum radijs
tum motibm fuis omniapenetrantibm ftiritum indies
ita cUm afficiunt, ut Muficaprapotens paldm affice
re confueuit. Noftiprtterea qudm fiicilemultis miferi
cordiam rnoucatfigura lugentis.Et quantuoculos im
ginationemq;,e?fyiritum<&hwmores afficiat ftatim
atq; moueat amabilis perfonce figura. Nec minm uiui
efi O" efficax figura ccelcflis . Nonne principis in ur*
A minoti. be uultus quidem clemcns <& h ilaris exhilarat omnesf
^eroxueroueltriftis repente perterretf Quidergo
ccelcftium uultus,dominos omnium terrenoru,aduer»
v fus h<ec cfficerepoffe putas t Quippe quum etiam coe
wttes adprolem,plertmq; uultus,non folu qualcs ipfi
tunc agiit, fcd etiam quales imaginantur,foleantfilijs
diu poflea nafcituris imprimere. Vultus eadem ratio*
ne cceleftes meAeriis conftftim fuis notis inficiut.ln qui
imfiquando diu latitare uidentur,temporibus deinde
fuis emergut. Vultus autem coelifuntfigur<e cceleftes*
Votes uerofacies iTHcappeUarefiguras,cceteris ibijU
bilioresiVultus autem,figum, qu<e nugis ibi mutan*
tur . Afyeftus quoq; inter fc ftettarum motu quotidix*
no confcths, uultm appettare potes,fimilitcr zrfigu
rat.Nam hexagoni,pentagoni,tetragoni nominatur.
Efto dicet quijf) & Smt Htplacet p otentifiim<e ad efji*
cicndum
COMPARANDA. LIB. IIT.
tiendumjigurie ccelefies : Veru/m quid hoc ad figurai
imaginumartificio fkflus t Reftondebunt, non idpo*
tifiimumcontendere, utpotentifimce perfead agcn*
dumfint nojlrte figur<e,fed utparatifima' ad attionei
Vuires figurarumcoelefiium capiendtf,qu<ttenm op
portunefiunt dominantibuf iUis,atque examufiim ai
asnfigurantur . Exigit cnim figura iUa figuram*
Honne fonantecithara quadam, altera reboatt Ob ii
tdntum,fieripfafimilemfiguram habeat, ata^ e con
faeftu fitpofita, eyfides in eapofiuey intcntcc fimi
Uter.Quidndm hic efficit,ut cithara fubito patiatur d
cithara,nifi fitus aliquis et quxdamfigura conformhi'
Tigura fteculi lenis,concaua,nitens cedo congrua,ob
bocipfumproprie, munus tantu ccelitus accipit,ut r<t
dios Vhoebiinfe cumulatifiime comple£fatur,e? foli*
difiimum quodajdd centrum fuwme confteftu locatu,
repente comburat. Ergo nedubites dicent,quin matc*
ria qu<edam imagimficiend£,a\ioquin ualdc cogrux-
cx h, perfiguracozh fimilcm artedatam,ccclefic mu
nws,tum in feipfaconcipiat, tum reddat m proximim
tlique uelgcflantcm. Non folwn ucro figura,fed eti&
difyofitio peruia,quam Diaphanam uocant,mefficax
quiddam ejl,cy pafiuum fuapte natura.Veruntamcn
quoniam peruiadiftofitio eji in ccelo proprium lumi
nw fufceptaculum, idco ubicunq^fub ccelo, hac uel efl
WturtUs, uel mododliquo compmtur,fubitopr(C*
!5>8 MAR. F. DE VITA COELITVS
fenscceleflelumendcquiritur dtq ; etidm conferudtur,
ubi unk cum bdc ucl cdlor efl igneus, ut m fidmnu,uel
efl dliquidderium,dqueumue fimul <gr glutinofjm,ut
in nottilucis,w notticernis,<& cdrbuncuhs, dtq ; fir*
fdnquoddmmodo in Cdmpbord. Quid inde fequtut
pro imdginibus,ipfe reputd.
Qudles ccelefliumjigurM dntiqui imdgini*
bus imprimebdnt.Ac de ufu inu
ginwm. CAP. XVIII.
ALiquis dutem qu<eret,quM potifiimu ccelifigit
us imdginibMimprimerefokdnt . Sunt enim
ibifbrm£oculisudldeconf^icu£,0-(l multis,qudles
funt,qudfi depitt£,ut Aries,Tdurm,fimiles'q ; figur&.
Zodidci,<zr quce funt extrd zodidcum mdmfefite. Sunt
\bipr<£tered fbrm<e qudmp\urim£ , non tdm uifibiks
qum imdgindbiles per figporu facies db Indit ey Ae*
gyptijs Chdld^q; perft>ett£,uelfdltemexcogitdte
Velut in primdfkcie Virginis*uirgopulchrd fedens»
gemindt mdnu fricds hdbens,puerumq ; nutriens.Etre
Uqu£,qudles defcribit Albumdfdr, c£teriq ; nonnuUU
Suntdeniq ; chdrdtteres quiddmftgnorum crPknetd
rum db Aegyptijs defigndti. Volut igitur imdginibm
omnid h£c infculpi.Vt fi quvs expettetpropriudMer
curio benefciwm,coUocdre eum inVirgine debedt,uel
fdltem ibi Lundm cumdfteftu Mercurij.Etimdgincm
tws ex jimno conficere, uel drgentQ->in qud totum fit
\irgitm
COMPARANDA. LIB. III. 199
Virginis fignum,& charattereim charattcrq; Mer*
curij. Acfiprima Virginisfkacfis ufurus,addxs etia
figuram,quam in prima jncie diximus obferuatam . Si
militerq; de c£tem. Vofiremi quidem imaginum auto
res,uniuerfamearum fbrmamadcozli fimditudinem
dccepcre rotundam . Antiquiores autem, quemadmo*
dum in quodam Arabum collegio legimm,figura cm
ciscunttis anteponebant : quiacorporaper uirtutem
aguntadfuperficiemiamdiffufam. Priimuero fuper
ficies crucc defcribitur. Sic enim in primis habet longi
tudincm atque latitudinem. Primaq; h<ec figura efl,et
omnium reifa quammaxime ■><£}■ quatuor rettos angu*
los continet. Eijvftus uero coeleflium maxime perre*
ttitudinem radioru angulorumq; refultdt. Tunc enim SteUaru ui*
fteUtf magnopere funt potentes , quando quatuor cozli gor maxif
tenent angulos imo cardines ,orie;ttis uidelicet occiden mus »
tisq;,<zr medij utrinq; cozli. Sic uero difyofit£, radios
itaconijciuntin feinuicem,ut cruccm indeconflituant*
Crucemergo uctercs figurameffe diccbant, tumfleU
Varum fbrtitudine fa.cfam,tum earundem fbrtitudinis
fufceptaculum . idcoque habere fwm'nam in imaginU
bus poteflatem, ac uircs feiritus fufcipere Plancta
rum. K£c autcm opinio ab Acgyptijs uel inditfa e/i,
uelmaxime cofirmxta . Inter quorucharattcres crux
unm erat infignis, uitam eorum more futuram figmfi*
cansjemque figuram pettori Serapidis infadpebant.
N 4
•eo MAR. F. DE VITA COELITVS
Ego uero quod de crucis excctlentU fuit dpud Aegy*
ptios ante cbrifium,non t<m muneris fieUdrum tcfii*
moniufidffe drbitror quamuirtutis pr<scfdgiu>qudnt
ct Chrifio fueratdccepturd.Afirologos dutem quifid*
timpofi Chrifiumfuerut,uidentes a chrifiianismiran
ddper cruccmfierhnefcientes dutem uel nolentcs in lc
fum tdntd refvrrejnccelefiia retuliffeiquanquaconfi*
derare debebdntpercrucem ipfam, abfque nomine le
fu miraculd minime pcrpctrari. Conuenire quide im<t
ginibut cam,quia referdt fortitudinem Vlanetarum 0*
vnniumq,' fieUarwn,f6rfitan efi probabile.Uon tamen
ob hoc duntaxat ingcntem habere potcntia . Poffeuc
ro nonnihilunkcum c£ter>s,quteneceffarid funt, con
iunfinm, ad profyeram fbrfan corporis ualetudinem*
Sed ad mrrdndM dliorum op iniones >ut cccpimm >re«
Veteru m tiertamur. Sdturni ueteres imaginem ad uitr longitu*
fculpendis dinem fkciebant m lapide de Yeyrizech , id cfi Sapphi
imaginibuf ^o,hora SdturnUpfo dfcendente dtque fclicitcr confli
Vlanetarit toto.Tornu crat : Homo fencx in altiore cathedra fe*
Titics» te m utl draconCiCdput teftus panno quoda 1'meo fu*
fco,manus fupra cdput crigcns, fdce nunu tencns dut
pifcesfofcd indutM ucfic. Ad longdm uitam atc^ feli*
ccm louk imaginem in lapide claro uel albo.Erat ho*
tno fedens fupcr aquilam uel draconcm coronatws, bo
r<t louit ipfo in exaltatione fua filiciter afcendete, cro
ttditt mduto ttejlem. Contra timiditatem hora Marm
imgmet
COMPARANDA. LIB. III. lof
bmgincs frbricabant prima Scorpionit ficie oriente*
Martem armatum cr corondtum. Ad morbos curan*
dosfngebant Solti inuginem in auro hora SoUs, pri
tna ficie beonisafccndcnte cum Sole . Regem m thro*
no,crocea ucfie',ey coruum Solisq; fbrmam . Ad Uti*
tiam roburcj; corpom,VenemimdgmempueUdrem 9
ponufiorcsq; manu tenentcm, croceis cr albis induta>
bora Venem,prima fkcie Ubr<e,ucl Pifatl,uel Tauri
afcendentecum Venere.lnuginem Mercurij adinge*
nium cr mcmoriam, primafacie Geminoru. ltem con
tra fcbrcs fculpebatur Mercurius,homo tcU manu te*
ncns,hora Mcrcurij furgentc Mcrcurio 9 fculpebant
hanc in marmore. Subindematerid? cuipidm imprime
bantlanguetibiM affumend*. Uinc omnegenm ftbritt
curaridicebant.lmaginem Luna* afcendcnte primaft
cie Cdncriddaugmentu.Formd Mercurij : Uomo fe*
dcns in throno galeratm criftdtutfypedibus aquihnis
fmiflrdgd v .um tcnens aut ignem,ahtM,dliqudndo fu*
perpduonem,dcxtrd tenens calamum,uefle uaria. Lu
m,,pueUa pukhrx cornuto capite fupcr draconem uel
taurum,ferpcntcs fupra caput er fub pedibm hdbens.
Ad curandu calculum,genitaliumq; dolores,et ad fan
guincm aflringcndu, imagine hora Saturni,furgcnte
tcrtia ficie Aquarij cu Saturno. ltem ixonem auro m
primebant,lapidcm infirma Solif pedibus reuoluen*
taihhorn SoUsprimo gradu ficici fccund£ Lconis ori
xo* MAR. F. DE VITA COELITVS
tntc. Hanc expeUendis morbis profuturam exijlima*
bant.Adrenu morbos fimilem faciebant, quando Sol
m corde Leonis cotlwm medui obtineret, d pctro Apo
nenfi comprobata O" experientia confrmata,fed hac
condttione,ut lupiter aut Venut medium afoiciat ccc*
lwm,Vlanet<e uero noxij cadant,in$rtun4tiq; fint. Ac
Vkengifk cepi X Mengo phyfico pr<eclaro eiufmodi imagine fk*
Gwn* ctiwi loue ibidcm coniundh cum S ole libcrauijfc loatt
nem Marlianum Mathematicum noftro fcculo fingu*
Xaremfa pauore quo fub tonitru ajfici cofucucrat. Pr£
tereaad frmandamfamtate & ueneficiadeuitanda,
imagine ex argento fingebant hora Veneris, Lum att
gulos obtinentcac Vencrem feliciter intumtc, dumo*
do dominw fext£ domm Vencrem afoiciat,aut louem
trino quodamintuitu,ueloppoftto. Mcrcurim autno
fit infelix . Agebant h£c hora diei Solis dttrru, ita ut
dominus hor£ dccima teneret cceliplaga.VetrusApo
nenfis inquit medicwm per imagincm mfrmum curarc
poffe.Modb in ea fibricandaobferuct,ut anguli afcen
dentismedij cceli, occidentis fint f6rtunatt,o- afcen*
dentis dominm,0' eadcm rationc fecunda,fed fcxta et
dominm eius fit infvltx. Ait etia famtatc fore frmiorc
uitamq; longiore,quam ab initio fuerit injiituta,ftnA*
tiuitateperfpecT:afiatimago,mquah£c fbrturuta po
mtur,fcihcetiUiws fignifcator uit£ . item uit£dato*
re$ 3 tum fignattumdominhprAtim afcendescmq;
dominui
COMPARANDA. LIB. III.
dominws.ltemcceli mediu,locus Soli<s,pdrsfirtun£>
domittM coniunftionit uelpr^uentionis ttnte ndtiuita*
tem fkft^.Mdliqumetid infirtumXicdddnt.Conciudit
Ajirologorunuhm dubitdre,quinad producenddm
uitd tdlid confzrlt. Prolixii fbret diftu, quu per quteli
betfigM fuies dntiqui,et quas Lun£ jldtiones tdnquX
necefldriM i/ti exprimendts imaginibus obferudbdnt*
Ndm in fldtione Lun£ d gradu Virginit decimofepti*
tno dd finem eim fkciebdnt imdgines contrd morbos et
odid-,0" <td iter felix. In Jldtione d principio Cdpricor
niddgrddum duodecimu,cotrd morbos wdifcordtit
tttq;cdptiuitdtem.lnfldtione dgrdduduodecimo Cd*
pricorniddgrdduuigefimumquintu dduerfm Unguo
rem cdrcerem.ln fldtione d grddu qudrto Pifcium
ddgrddtteiufdem decimumfeptimu ddcurdndos mor*
bos,ddlucrwm,foaetdtem,dddugendds mefjes . Etm
dlijs fimiliter dliMiUdrufepim curiofitdte mdchim*
bdntur. Solds uero recenfui qu£ no tdm JAdgum quhn
Medicu rcdolerent. Ndm er medicind eiufmodi uan*
plurimu fire fufpicor.Pro dlijs dutem mdgis legitimis
medicindru confcftionibus eiufmodi manfiones Lune
drbitror eligcnddS.Atq; ctid m Arietegradu fextum>
rurfum decimumnonu,minutd xxn. Item m Geminis
grddudecimu,minutd ji.ln Cdncrogrddudecimuno
nu,minutd xxvi.In Librdgrddufcxtti,minu.xxxiiij*
ln Capricornogrndumdecimmnontii minutd xxvL
•04 MAR. F. DE VITA COELITVS
In Aquario gradum fecundummnuta xvij . Jn codcm
gradudccimumquintujninuta o#o. Pra-terea fcntcn*
tiam YLaly mente tenendam : Quodlibet fignum quan
QttodUbet diu Sol ejl in eo uiuufieri,c£tcrit dominarhejfvchim
figpu afo* ejjtf prtcateris euentrcut iUuc Luna dirigas ad donti
k comuni* inde propriupro medicinis fufcipiendu. lUuc inquam,
one reddi idejl ad fignumo- fkciem&maximegradwm : utft
**wtfutf . bona, Ioww affcftns, ad b<ec dircftnm Lunam erigat
uel unitam^quandiu locumeiufmodi SoliUuflrat,ubi
proprictM louia uiget.Similiterq; de aeteris . Curio*
fum uero narratu fbret^ fbrte noxiu quas imagmes*
er queadmodu ajfociandos ue\ diffociados intcr fe ani
mos,fkbricabatadaffvrcnda felicitate>ucl inferendam
caUmitate t uel uni cuidam y uel domui uel ciuitati. Ego
quidem ficri pojfc talia non affirmo . Aflrobgi autfie*
ripoffe putantiO- quomodo,docent,qualia ego narras
re non audeo . Vorpbyrim ubi uitam Plotini magijbi
fuidefcribitMUfieripoffc confirmat.Atq; OlympiH
Magum er Aflrologum Aegyptiu narrat contra P/o
tinwm Roma talia tcntauijfe,dumconaretur perima
gincs uel res eiufmodifiderare Vlotinu ,fed conatut in
gutorem fwum ob excelfam Plotini animafuiffe rctor*
tos. Albertus quo$ Magnut Aflrologia* pariter atque
TbeohgUprofeffor ait in Specuk,ubi a licitis difcct
nerefe inquitiUicita, imagines riieab Aflrologis con*
ftitHttfiuimte effvftumfc acquirere 4 figura ccclefli.
COMPARANDA. LIB. II!. i
fdque fubinde mxrat mirabiles earum effcclus,quaUt
Thebith, Benthorad, o-PtoUm£M,c£teriq;Afiro*
logi poUicentur.Defcribitq; imagines ad calamitatetrt
dicuhprofperitatemq; affcrendam, quas cofilio pra*
termitto . Et interea confirmat effcttu eas habere pof*
feiquanqua et utuir bonm artis damnat abufum,w ut
Ugitimm Theologus orationes fuffumigationesq; dc*
teftatur->quM impij quidam ad dtmones imaginibus f%
bricandis adhibuerunt.Nequetamenreprobatfigu*
iw er literas dittionesq; imaginibws impreffas ad hoc
ipfum duntaxaUut donum aliquod accipiantafigura
cozlcfii.Quod quidem poffeper imagines comparari,
Vetrus Aponenfis confirmduit . Imb o~affirmauitre*
gionem nefcio quamfiiiffe defiruttnm pcr imaginem il
Um t quam Thebith rwrrat a Vhedice Afirologo fabri
catam.ThomM autem AquinM dux m Thcologiano*
fiermagisifia firmidat,<&-minmtribuit imaginibut.
Tantu nanq; uirtutis duntaxat perfiguras coelitus pn
Ut acquirerc,quantumconducat ad iUos efj?ftus->quo$
folet comuniter cozlum per herbas rcscfc aliat mtura*
les efficere.No tam quiafigura taUs fitmea materia,
quam quoniam compofitum tale iampofitu efi in cer*
ta quadam artificij frecicqualis cum coclo confentiat.
H*c ait in Ubro cotra Gentiles tertio,ubi charattcret
V litemfiguris addittf ridet : Yiguras uero no adeb
nifipro figw quibufdam ad damntt adiungantur.ltt
io* MAR. F. DE VITA COELITVS
kbroetUmde fdto dit,confleUdtiones ddre ordinerfi
effendidtq; perdurdndi,non folum rebus mturdlibw»
fed etiam drtificiofis,ideo imagines fub ccrtit conflcUd
tionibus fabricdri. At fi quid mirdbile pcr cds ultrd co
fuetos mturdlium efftttut nobis euenidt,in dcemondi
reijcit hominum feduflvres,quod in libro contrd Gett
tiles pcrfpicue pdtct,mdxime uero m UbeUo De occul
tismtur<e opcribus,ubi uidetur ipfds etidm imdginet
pdruipendere,quomodocunq; fkclds : quds O" cgo qua
tenws ipfe iufferit,nihilipenddm.Refirre dutem mird*
biles quofddm efjvftus imdginum m dxmonwmfalfitd*
tem,nec efl d Vhtonim dUenum.Ndm crUmblichus
aiteosqui religione fummd fdnclimonidq; poflhdbi*
td,imdginibus duntdXdt confifi, db eis diuim fperdnt
munerd,hdc 'mre d mdli<s dcemombm fiepifiime faUi»
fub pr<etextubonorumnuminum occurrentibw. Cott
tingere tdmen ex imdginibui legitimd Aflrologi<e rd*
tione conflruttit mturdlid quceddm bond,non negdt.
Denique tutius fore drbitror medicinis quhn imdgini*
tus fe comittere,rdtionesq; d nobisdepotefldtccoelc*
fli,pro imdginibm dfiigmtds, in medicinis potiws |
mfiguris efficdcidm hdbere poffe. Vrobdbile enim efl
fi qudm uim imdgines hdbent ,hdnc non tdm per figu*
ramnuper dcquirere, qudm permdteridm pofiidere
mturdliter fic dfficldm . Ac fiquiddenub dcquiritur
dum infculpitur,non tam perfiguram copdrdri qukm
pet
comparanda. ltb. III.
percalefrclionem contufione quadam prouenientem.
qu£ quylem contufio calefattiofyfktfafub harmonia
tceleflifimili harmonice, quce quondam matericeuirttt
tem infuderat,excitat uirtutem ipfam dtq; corrobordt
ficutfidtM fiammam, w mamfefUm effiatante laten*
temficutcalorignitm afpetlu producit literdsfcri*
ptas fucco c£p<e prim delitefcentes.Atquelitercehir*
ci ddipe mfcriptce-Xdpidiprorfw occultce ,ftlapisfub
tnergatur aceto prodeunt,w qudftfculptce eminentes
extat . \mb ueroficuttattut Scopce uel Arbutifufcitdt
rabiem confopitam,ftc fvrte contufio qucedam v calc
ficliofola latentem inmateria uirtutemprodit,fic1ct
uidclicet opportune.Qua quide ccelefti opportunita*
te expedit m medicink confciendis uti . Aut fi qups fvr
te trattnre metaUa lapidesq; uolucrit, prceftatpercu*
terefolu, atq-, calefacere quam figurdre. Trceterenm
idquod mdnes effe figurds fufpicor, hdud temere
uel wmbrdm idololdtrice debemut ddmittere .
Jtem nec temereuti fieUisuel falutaribus
dd morbos his ftmilimos expeUendos.
Bos enim fepe augent: Sicut no
xice fiellcedifimiles fibimor
bos aliquandominuunt;
quodfaneVtolemxm
CT Haly perfpia
cuedocent.
s
«08 MAR. F. DE VITA COELITV*
De fobricdnda Vniuerjifigurd*
CAP. XIX.
Edcurnam uniuerfakm ipfamMejluifiucrfip*
) fim imaginem prttcrmittimustE x qu<t tamen be
ncficiumab uniucrfo fyerareuidentur.Sculpetergofc
ftntorillorm forte qui poterit fbrma quandum muit
ditotim archetypamfi placebitin a>rc. Quam deinde
opportune in argenti lamina imprimat aurata . Sci
quandopotifimumimprimett Quando Sol minutum
Aftroiogi X pnmum Arietis attigerit . Hinc enim Ajlrologi tan*
pnmo Soiis ( l Wim ex nataUs reuolutione jvrtuium mundi eo fal
in Arietem ^emanno immincntem aufyicantur . itleigiturin hoc
tngrcffu an *Pf° mu ^i natali totius impri net mundi jiguram.
iu qualitate At uides ne quam betle inter dijferendu mundi aliquatt
prtefdgiut. ^ ***** wbti fuccurreret argumentum f Siquide quo*
libet anno rcnafcitur-> nonne in ipfa hominis genefi mc
tiunturAjirologhprimuinquo figno,quo gradu->quo
minuto Sol extiterit t lbiq y - totiusfigur& iaciuntfundtt
mentum.Etquolibetdeinceps anno, quumprimuSol
minutum fubierit idem, quafi remtum hominem arbi*
trantur,dtqi inde pr<efagmt annijvrtuamn . Sicut igi*
tur id in homine fkcerc no ualeret, nifi quafi renafcere
tur. Atq y - hic no poffet quafi remfci^nifi fiujfet aliquan
do natus : fc cr mundwm conijcerc Ucet aliquando ge
mtum-ySokuidelicetfub minuto Arietisprimo tuncpo
fito,qu<tndoquidem pereundem quolibetanno fitum,
[ori
COMPARANDA. LIB. IIT. i0|
^rf quedtm quafi renafcentis mudireuoluitur. Tmc
igitur itte jkbricabit mundi figura . Qauebit autem ni
fabbxto Saturnidiefigura fculpatautexprimat. Hoc
tnim die Deus mundi fkber ab opere traditur quimf*
fe,quodab idcalidie Solis inceperat . Quantumenim
Solgcner.ttoniaccomodatus eft,tantum Saturnm inc
ptus.Perfecerat autem opm mVencre,pulchritudinc
operis abfolutamfignificante. Sed de mundanffkbri*
ca rationibus nibil ultra . loannes enim Picm nofter
Mirandula diuim de Genefi mundimyfteria Mofeot
diuimtus bis diebm exprcfit . Quamobrem ut redea*
tnm adinftitutum, ejritle mundwm fuumprimumdie
uel hora Saturnino fculpet,fed die potius uel hora So>
\is . \mprimet autem in anni mtalhpr^fertim fi tunc fc
tices accedant lupiter atque Diam.Optimum uero fo*
rr putabunt prater liniamenta opificio colores infere
re.Sunt uero tres uniucrfates fimul cr fmgulares mun
di colorcs.uiridi<s,aurem,ftpphirinm, tribus cotligra Mudi tree
tijs dcdicati . Viridis quidcm Vencrifimulatq; Lunar : colorcs*
bumidus uidelicet humidis atq$ mfcentium proprim*
nccomodatm wimtribm . Aureum Solis ejfe colorem
nemo dubitat,<r? ab loucinfuper atq^ Vencre no alic
num . Sapphtrinu deniq^louiimxime dcdicamus,cui
Cr Sapphirus ipfe diaturconfecratus.Vndeo-lapii
Uzulus hoc colore dotatus ob utrtutem louiam contrd
bilcm atrum 4 Saturno profctta ,apud mdicos pra*
O
*io MAR. F. DE ViTA COELITVS
rogatiuam habetmfciturq; cum auro^aurcis diftm*
ftusnotis,itacomesaurificutSoliseft lupitcr . Simt*
lemq; uim habet lapis Armenus,colorem fvnilcm cum
uiridi quodammodo pofiidens . Expedire igitur iudica
buntad gratiarumcoclejlium muneracapeffenda tra*
potifimumhos colores firequcntifiime contueri,atque
mfvrmula mundiquam fkbricas,Sapphirimmcoios
remmundifpha-ris inferere. operxpretium fbrcpu*
tabunt aurea fpharrisadipfam cotli fimilitudinem
addere fidera, atque ipfam Vejiam, fiue Cererem, ii
efiterramuiridem induere uejlan . Eiufmodi firmu*
iamfefhtoritlorum uel ipfe gejiabit,uel oppofitam
intuebitur. Vtileuero fbrefcettare fpha-rammotibm
fuis pra>ditam,qualem Archimedes quondam,zr nu*
per Tlorentinmquidam nojier,Laurentius nomine,fk
bricauit. Neque fpeclnre folwm, fed etiam ammo repx
tdre.Proindeinipfisfutdomus penetralibmcubicu*
lumconfiruetin fornicem aftwm figuris eiufmodi cr
c obribus infignitum,ubiplurimwm uigilet atque dor»
m at.Et egreffusdom&nen tantaattentione fmgula*
rum rerum fpettacula,quanta uniuerfifiguram colo*
resq; perfpiciet . Sedhtc imaginum fidores illiuide*
rint . Tuuero prafiantiorem in te fnges imaginem :
nempe quunouerisnec quicqua ordinAtius ejfequm
cceUm,ncq; temperatim aliquid cogitari quam lupi*
ier. Sperabis ita dsmumbeneficti coeli loms^conf^*
edMPARANDA. LIB. II!. »t|
qui,fi cogitationibmaffeftibus, aftionibus,uiftu tei*
pfwm ordim,tifiimim temperatifimumq; pr^fiiteris*
At pofiquam in mtntionem temperatur<e caclefiis inci
dimus,opportunum forte fuerit recordarimUu ineffe
ccelo elemcntdris quaiitatis exccffum,ut Veripatetice
ioquar , alioquin fiue ita compofitm fit,iam effet tot
fcculis diffolutu : fiue etia fimplex tanta faltem nwgni Coettm 6*
tuiine,potentia,motione c£tera perdidiffet. Sed pro* mm exccf*
fefto tanquam moderatifiimu omnia moderatur, ac di fus qualitA
ucrfa comifcet in unim. Vrtterea twm hac ipfa tcmpe tu cxpers •
rantia fud, twm exceUentia fbrm£ diuinitus uitam mc*
ruit.Nam er res compofitds, tunc demum uitam adi»
pifciuidemus,qudndo qualitatum perfefta cohtixtio
priore iam cotrarietate fregiffe mdetur,ut in plantis*
Vcrfeftiore deinceps in animalibus mta, quatenm im
tfi cis coplexio dcontrarietate remotior \ vn plantit-
ln homimbus rurfum eademrdtione pcrfeftiorem,<cr
quodamodo iam ccelefiem . Siquide humam coplexia
ad ccelefie temperantiaiam accefiit,pr£fertim infpi*
ritu,quiultrafubfianti£fu£ fubtilitate qualitatumqi
tempcrantid,quibits cu coelo confentit,coelefie quoq^
luce efl adeptus.Hic infuper ubi mdxime talis efi,po*
tifimii efl coelefiis,uitaq; coelefiem diuinitus pr£ c£tj
tis efi adeptus. Et quatenus fe tale in omni uiftu legecfc
uit£ efficit atq; fcruat,eatcnus fingularia coeleflium. do
ttd reportdt . Quado uero dicimus no effe in coelo uUn
O *
fll MAR. F. DE VITA COELITVS
demcntaris qualitatis exccffum, intettigimns uel nnjli
effeibieiufmodiqualitate,fcd uirtutes potim cfjiftri*
ccs qiialitatum tempcratM,uel fiqucefuntillic quodX
modofimilesqualitates,quafiaeriam babcre t n mpe*
riem. Atque ubi qua>dam itticfrigida ficcaq- nomim*
mmMato.iica hcec accipimm rationejd efi utfrigidu
appcttctur quod minimi caloris efl caufa.Siccum ucro
quod humorcm nobis exhibet minimu . Sic aflrologut
Abraham Saturmm mquitcorpmnoflrum quodam
modo relinquere frigidumatq; ficcum, quia calore cr
humorem affcrt nofiro minorem. Eadem ratione car*
ttcs bouti ©" leporit in fe quidemcalid£ atq; humidcc*
nobis frigidx funt & ficcce . Ex hac autem induclione
duo hccc accipe corottaria : Vrimwm quidcm ft corpo
ra nugis ddnceps tempcrata, magit uimmt.coelu ntct
xime tcmperatuvn quammaxime uiuere . \mb uero ui*
cifiim ex eo quod ccelumexaclifJme temperatum ab*
folutifimam in feuitam pofidctconicShruutquate*
tim reliquaad tcmpcricm uitamcf; ittim accedunt, ca*
tenwt uitamfortiri prcejiantiorem.Alterum ucroyuitcl
effe forma infeperfcclam->perficientemq; corpm, mo
tionisq ; principiumexhibentem . Vrincipiuminquam
intimu-,motionis quoci; tum intrinfccm attcejwm per
omncmparte extrinfecm expeditce. Siigitur idipfum
uita efl-,mente captum exiftimato qui eiufmodi fbrmct
non cognouerit inejfc c«lo 3 corpore prajiantifimo,
circu
COMPARANDA. LIB. III.
cbrcuemte femper motioneperfcttd,cunc~uituuificdn*
te,magisq; itta gradatim,qu<e uel ad ipfim fimilitudU
nem n&turditer propinquiut dccefferunt } uel quotidic
buiut infiuxibus dptim fe exponunt.
Qudntdmimdgines uim hdbereputcntur
m fyiritum,cjr fyiritus in eas.Etde
dffvftu utentis v operantis .
CAP. XX.
COmpertu babemm ,fi quis rite utdtur hetlebo*
ro,firdtq;potenter, mutdre quocUmmodoex*
quifitdpurgdtione ej-occultd cius proprietate quali*
tdtem fyiritm corpomcf; mXuram,^ cx pdrte mo:m
dmmUej- quafi reiuuenefcere,ut fcrme uideatur ejfe re
nalus.Vnde Medeam Magosq; tradut herbis quibufi*
dam reddereiimmtuteconfueuijfe, quam non tam red
dunt myrobakni quhn conferuant. Similem Ajlologi
pot^atem propitias habere imagines arhitratur,per
quam geflantis naturam O" mores quodammodo mu*
tent,in mcUmq; reftitudnt,ut qudji iam altcr euaferit,
dut faltem profycram ualetudinem diutifiimc fcruent.
imagines uero noxiM aduerfitt geflantcm habere utm
beUcboripr<eterartem potentiamq; adfumpti,ueneno
fam uidelicct atque pefitfvram.Aduerfus aut aliti quett
dam,ddcum calamitdte fibricdts intent<eq; fuermt,
uim a-nci feeculiconcauiqj ficprorfm obicttwai col*
O }
U4 MAR. F. DE VITA COELITVS
fafts repercufisq; inoppofttumradijs,cominus quim
dem comburant,eminus autem caligare compcUant.
Hincorta ejl hijioria uel opinio,putans Afirologori*
machinii magorwmq; uenefcijs,homines,bruta,plan
tas>fiderari atq; tabejcerepoffe.Bgo autem imaginet
m rem difiantem, uim habere uUam no fttmntettigo*
Habere uero mgeflantem nonnuUam fufpicor,non U
tnen talem opinor qualempleriq;fingunt,whancr<i
tione materia* potius quamfigur£,atque,ut dixi,lott
go interuaUo medicinas imaginibus antepono. Qaa/j
quam Arabes e? Aegyptij tantu jlatuis imaginibusq;
dttribuunt artc aflronomicao-magica fkbricatis,ut
fpiritusfieUarummeis includiputcnt. Spiritus autem
fleUarum inteUigunt,alij quidem mirabiles ccclefiium
uires,alij uero damonas etiam fietta? huius ittius ue pe
diffequos.Spiritus tgitur fiettaru qualefcunq; fint infe*
trifiatuis ej- imaginibus arbitrantur,non aliter ac d**
moncs foleant humana nonnunquam corpora occupa*
re,per'q;itta loquhmouerhmoueretmirabilia perpe*
trare.Similiaqua>dam per imagines facere jieUarum
fpiritus arbitrantur. Putantdamonas mundaniignii
babitatoresperigncos humores uelignitos ftmiliterc^
perignitos fpiritus eyaffcclusaufmodinojiris inf\nua\
ricorporibus.Similiterjlettarum fpiritus per radioi
opportunefufceptos,fuffumigationesq; er lumina,to*
nos$ Hehemmte$ compstcntibM imaginwn materijs
COMPARANDA. LIB. 117.
mferi, mirabiliaq; in gefiantem , uel propinquantem
efficerepoffe. Qu<equidenos per d<emonas feripofs
fcputamus,non tam materia certa cohibitos , quam
cultu gaudentes . Sed h<ec alibi diligentius. Tradunt
Arabes fpiritum noflrum quando rite fabricamus imd
gines,fi pcr imaginationem£raffeftumad opus at*
tentifimus fuerit,w ad fieUas coniungi cum ipfo mutt
difpiritu,atque cwm fieUarum radijs,per quos mundi
fpiritus dgit, atque ita coniunfhm ejfc ipfwm quoque
incaufa,utk fpiritumundiper radiosquidam jlcllat
dlkuius fpiritus,id efi uiuida queedam uirtus infunda*
turimagini,potifiimum hominis tunc operantis fpiri*
tuiconfentanea . Adiuuari quoque fuffumigationibus
adfieUas accommodatis opus eiufmodi,quatenus fuf*
fumigationes tales d'e'rem,rddios,fpiritwm fibri, ima*
ginis materiam fic prorfus affciunt . Ego uero odo*
res quidem tanquam fpirituiacriq^naturaperfimiks,
et qmm accenfi funt,fleUarum quoque radijs confenta
neos arbitror,fi Solares uel louij fimt affcere aerem
ac fpiritum uehcmcnter ad dotcs Solis aut louis tunc
dominantis opportune fub radijs cdpicndas,dtque fpi*
ritum fc affcftum ita donatu, poffe uehementiore quo
dam afjvftihnon folum in proprium corpus agere,fed
propinquum pra>fcrtim naturaconfvrmequidem,fed
debilius,0"eonfimili quada.mafp.cere qualitate. Ma*
Jteriam uero imaginis duriore ab odonbus er op; ran*
O 4
r
tlff MAR. F, DE VITA COELITVS
tis imagindtionc,uix minimu quiddamfufcipcre poffe
puto: fyiritu tamcn ipfum ab odore fic ajfici,ut ex ant
bobm unum coficiatur. Qupd quidc ex co patct quod
odorno agitulterius in olfinftum, pofiqubn fatis egit»
Olfiftus enim er quoduis dliud a, feipfo uel fimilima
quopiam nihilpdtitur. Sed de his dlibi. Vroindc ima*
ginationis intentionem,non tam mfibricandis imagi*
nibusuel medicinis uim habercquaminappUcandis
Cr affumendis exiftimo:ut fi quis imdginem (ut aiunt)
gefians rite fkftam,uel ccrte medicina fimiliter utens*
opem ab ea uehementer affvftet,ey proculdubio cre*
>> dat $eretq;firmifiimc , hinc certe quamplurimus fi%
tdiumeto cumulus acceffurus. Nam ubi uel uirtus iim
ginisfiqud eft, tdngentis cdren penetrat calefiftHyfdU
tem uirtus in elecfa, eius materia ndturalis,uel certe
tnedicime uigor intus adf %mpt£,uenis ac mcduUis iU<s
bitur,louiam fecwm fircns proprietatem, fyiritus ho*
tninis in fyiritum eiufmodi louium affvclu,id efi dmorc
transfirtur. Vis enim amoris efl trdnsfirrc . lides au*
tem fyesq; nondubid fpiritum hominis idm itd percv*
tumfiflit m ftiritu louio penitus dtq;firmdt . Qiiod fi*
quemadmodu Hippocrdtes er Galenus doccnt, tegro
tantis dmorfidesq; ergd Medicum mfiriorem exterio*
remq; adfanitatemplurimumconfirunt (imb uero fi»
*♦ Cdttctte duciam hanc Auicenna plus inquit efficere quhn me*
dicmam) ^mntu dd cxlejkm opem conducereputan*
dm
COMPARANDA. LIB. 117. «7
dumefi,afficlumfidemq; nobis ergd ccekflem infiu*
xumkm nobk infitu->dgcntemintus,uifcerapenetran}
tem i Um uero amor ipfe fidesq; crga ccelcfle donum*
fepe cceleflis adminiculi caufa efl,atque uicifiim amor
crfides binc aliquando fdrfan proficifatur, quodad
boc ipfum iam nobit frueat clementia cceli.
De uirtute uerborum dtque cantM ad bcnefim
cium coelejle captandum . Ac de feptem
gradibmperducentibm adcozle*
flia. CAP. XXI.
VErbaprceterea qucedamacriorequodam affv*
c%pronuncidta->u'mcircd imagines mdgndnt
babere cenfent ad cffcftu carum iUuc proprie dirigett
dum,quorfum dffiftm intcnduntur er uerba .Itaq; ad
duos ardentifiimo quodam amore conciliandos, imagi
nem fub Luna coeuntecu Vcnere in Pifcibut uel Tau*
ro fibricabant,multis interim circa fleUas uerbaq; cu*
riofius obferuatis,qu£ rcfirre non efl confiliwm . No/i
mimphiltra docemus,fedmedicinds. ProbabiUus aut
efl effiftus eiufmodi uclpcr Vcncreos dcemonas confi*
ci,his operibus uerbisq; gdudentes,uelpcr dcemondt
fimpliciterfeduftvres . Namcj- ApoUoniuTheameu
fcepe Ldmids deprehendiffe cr prodidiffe firunt,da > *
moius falicetquofddm falaces Venercosq;,quifvrmo*
fapucUas fimuknt,peUiciantq;fvmofof,quos utfex*
9 f
/
z\t MAR. F. DE VITA COEUTVS
pens elephdntem ore,ficiUiiUos oreuuludpdriterex
ugdnUdc prorfm cxbduridt. Sed b<ec ApoUonius ipfc
uiderit.ln uerbis autem certis uim cjfc cerUm atty m&
gndm Origencs dfferit cotrd Celfum,z? Synefius dt*
Verbis dt* H ue ^Uhindus de Mdgid difputdntes . Itcm Zorodfier
que cdnti wtdns bdrbar* uerbd mutdriyUmbUchus quoq; fimili
bus uires ^er.ltem Pythdgorici uerbis o-cdntibus dtq; fonis mi
uteffc. rabilid qu^ddm Phoebi Orphei more facere confue
ti.Quod Hebrceoru dntiqui dottores pr<e c£teris ob*
ferudrunt,omnescf;Poet£ mirdnddcdnunt cdrmini*
bus ejfici.Et grduifiimus iUc Cdto m Rc ruflicd m cu*
Ydndis beflidrum morbis dliqudndobdrbdris cdntioni
busutitur .Sedpr^fidtdimittere cdntiones . Conccn*
ttmuero iUwm,quo ddolefcens Dduid Sdulemdbinfd*
nid redimebdt-,nifi myflcrium iufferitdd diuimtdtem
refcrrhreftret fortedliquis ddndturdm .Qutmuera
pro feptem Pldnetdrum numeroyfeptemquoquc fint
grddusyper quos d fuperioribus dd infenordfit dttrd*
ftusyuoces medium grddum obtinentycy ApoUini dc*
dicdntur . Infimu quidcm tenent grddnm mdteri£ du*
rioresddpides dtque metdlliydc Lundmreferre uidett
tur.Secundumindfcenfu locum hdbent,qu£ cx ber*
biSydrborum fruclibus,gummis,membris dnimdUum
componuntur, refpondentq; Mcrcurioyfi ordinem in
ccelo fequimur chdld^orum. Tertium pulueresfub*
tilifiimi, eorumcfc tupores ex prtdittis eletti » odo*
COMPARANDA. LIB. III.
rcsq; fimpliciter hcrbarum cr jiorum er unguento*
rum ad Vcnerem pertincntes. Quartum uerba^can
tus,foni->quce omnid rite dedicantur ApoUini,Muficce
prcecceteris autori. Quintum uehementes imdgind*
tionis conceptusyfvrmaymotusydfftftussum Martiant
referentcs . Sextum rationis humana difcurfiones de*
Ubcrdthnesq; confultce pcrtinentes ad louem. Septi*
tnum fecretiorcs fimpliciorescfc inteUigentice quafi iam
4 motu fciunttce,comunftcediuinis,dcjiindt£ Saturno.
Quemmeritb Sabath Hebrceinomincquietis dppcl*
lant . Quorfum h*c i Vt inteUigas , quemadmodum
ex certa hcrbarum udporumq; compofitionc confcffn
perdrtem,tummedicdm tum djironomicdm refultdt
communis qucedam formd uelut harmonia quceddm ft*
derum dotdta muneribus : Sic cx tonis primo quident
dd fleUdrum nonndm ekttis->deinde dd edrundcm con
gruitdtem inter fe compofitis communem qudfi fbr*
mdmfierhdtque in ea coclejlem dliqudm fuboriri uir*
tutcm . Difjicilimum quidem efl iudicdtu,qudles po*
tifiimum tonhqudlibusconucnidnt fieUis,qudlcsitem
tonorum compofitiones,qualibus prcecipue fideribus
tfpettibusq,- confcntidnt % Scd partim diligentia no*
flrdipdrtim diuind quddam forte nondliterid affe*
qui poffumus , quam Andromachus in theriaca com*
ponencU diutifunc fitigatus efrac tandcm poji die
«0 MAR. F. DE VITA COEUTVS
Ugentiam, diuina fortecofequutm thcriac£uirtutent t
Quodquidcm contigiffe diuinitm Galenm Auiccn
na confirmant . \mb uero totam medicinam cxordium
Auaticinijs habuijfe, tejiis ejl lamblichm atq; ApoUo
nim Theanem.ldeoq; Phoebuuatcm mcdicin<epr<e*
ponunt.Tres uero potifimu regulas ad hoc affcremut
fi prim admonuerimm,ne putes nos in prefentiadc
fleUisddor^ndisloquhfcdpotim imitandis,®- imita*
tione captandis. Neque rurfivm de don:s dgere credas,
quce fleUce ftnt cleftione datura,fed influxupotim na*
turdli. Adquemprofvclo multiplicem O" occultu, itd
hos exquifitis fiudemm modis accomodare,ficut quoti
die dd manifcjlum Solis lumen calorcmq; fdlubriter ex
cipiendu nofipfos accomodamm.Aptare uero fcipfunt
td occultM dotes eim dtq; mirijicas,folim fapientis cji
cffciu.Scd iam ad reguldis cantufideribm accomoda*
turax perueniamm. Prima ejl exquirere quas m fe ui*
res.quos ueexfe cffbftm fleUa qu<elibet ct fidm et djfyc
6his hdbednt,quce duferdnt,qu<e jtrdntiAtq; uerboru
nojlroru fignificationibm h<ec inferere : detejidriquce
*ufcrunt,probdre qu£ ferut.Secuda,confiderare qucc
fleUacuibcomaximeuel homini dominetur. Deinde
obferuarequalibm comuniter hx regiones et perfoncc
tonis utatur er cantibm, ut ipfefimiles quofda una cu
fignificationibm modo diftis adhibeat uerbit,qu£ fi*
deribm eifdejludes exponere. Tertk> fitus afreftusq;
COMPARANDA. LIB. III. »tl
fleUaru quotidianos animaducrtere,atq;fub hvs expfo
rare,ddqudles potiftimufrmones,cdntm,motus,fal*
tut,more$,aftus incitari homines pleriq;foleant,ut ta
lia qu<edd tupro uinbus imiteris m cdntibut, ccelo cui
ddmfimilipUcituris,fimileq;fufcepturkinftuxu. Mc
mentouerocantueffeimitatore omniu potentiftimu.
Hicenim intentiones afftftionesq; animi imitdturO"
uerba,reftrt quoq; geftus motusq; corpomej-dftM
hominu atq; mores.Tamq; uehemeteromniaimitatur
CT dgit,ut ad eadan imitandd uel agenda,tum cantatt
tem,tum audientes fubitb prouocet. Eadem quoq; uir*
tuteqmndo cceleftia imitatur,hinc quidem fyirituna
flrum ad cceleftem inftuxum,inde uero inftuxuadfpi*
ritummiriftceprouocat.lamuero materia ipfacoccn
tuspurioreftadmodu, cozloq;ftmilior quammaterU
tncdicin^. Eft enim aer etiam hic quidem calens fiue tc
pens,frirans aSiuc,ZT quodammodo uiuens,fuls qui*
bufdam articulis artubwsq; compofitus,ficut animal ;
necfolum motum fcrens,afftftumq;pr£ferens,uerum
etiam ftgnificatum afjvrens quafimentem,utanimal
quoddam aerium, et rationale quodammodo dicipof*
fit. Concentus igitur fyiritu fenfuq; plenut,fi fbrte tum
fccundum cius fgniftcata,tum fecundum eius articulos
atque fbrmam ex articulk refultantem, tum etia fecun
dum imaginationis affvftum huic ftderireft>odedt,aut
tdhnon minore indeutrtutem qulm qudibet 4I14 com
MAR^ F. DE VITA COELITVS
pofitio traijcit in cantantem,atq;exhocinproximti
auditorem,quoufq; cantm uigorcmferuat ftiritumcfc
canentit,pr<efertim fi cantor ipfe fit najtura phccbem,
uchementerq; habeat uitdlem cordis ftiritum atq; i n*
fuper animalem.Sicut enim uirtwt ac fyiritut natura*
Us ubipotentifimus eft,moUit ftatimMquefkcitq; ali*
mentd durifima,atq;ex dufterismox dulcia reddit,
generatquoq^extrafcfeminalis feiritus produttione
propaginciSic uitalis animalisq; uirtus ubiefjicacifii*
tna,fuerit,ibi intenfifiima quadam fuifyiritus per can*
tum,tum conceptione agitationcq; in corpus propriu
potenter agit, tum ejfufione mouet fubinde propin*
quum,dfficitq; cum fuum tum alienum fiderea quadams
proprietate,quam tum exipfa fuifbrma,tum ex clefht
temporisopportunitateconccpit . Hdc utiquerdtione
orientdles meridionaksq; tmlti (prtcipue lndi)admi
randamfhruntur inuerbis habere potentiam,utpote
qui magna ex parte Solares funt : Vimq; non natura*
lem dico,fed uitalem cr animalcm habct fermt omniti
potentifiimam,or quicunq; inregionibus alijsmaxi*
me funt phcebei . Cantus autem hac uirtute, oppor*
tunitate,intetionecoceptus,firme mhilaliud eftquant
fyintus alter nupcr penes ftiritumtuum inte conce*
ptus,faftusq; Solaris,o- agcns tum in te,tum in prom
ximum poteftate Solari . Si enitn uapor <&■ friritu*
^uidamaUquando per radios oculorum,uel aliter fo*
m
COMPARANDA. LIB. IIL
td* emiffi<ffi,fcinare,inficere, aliterfyafficere proxi*
mum potefl,multo magvsiduaXet fyiritm abimagi*
natione cordeq; fimul uberior profiuens O" firuen*
tior,motuq ; ualentior,ut non omnino mirumfit,mor
bos quofdam animi atque corpomfic auferripoffeali
quando,uelinfirri,pr£fcrtim quoniam fyiritm eiuf*
modi Muficusproprie tangit,agitq ; in fyiritwm intet
corpus anhnamq; medium,ey utrunque affvttione fia
prorfitsafjicientem. Mirabilem uero vn concitato ca*
nenteq ; fjjiritu uimeffe concedes,fiPythagoricisPlx
tonicisq } concefferis,coelu/m effe j])iritwm,motibus to*
nisq; fuis omnia difyonentem . Memento uero totam
procedcre Muficam ab Apoiline. Atq; catenus louem
tffe Muficwm,quatenus efi cum A poUine concors. Ve*
nerem infuper er MercuriuMuficamuicinitate Apol
linis reportare.ltemadhos quatuor duntaxat attine*
xeconcentus : tres uero reliquos uoces quidem babc*
re,non cantus. lam uero uoccs tardds,graues,rducas*
queruUs,Saturno tribuimusiMarti uero contrarias,
ueloces, acutasq; cr afyeras, er minaces : mcdias uc*
ro Lunf.concentus autem loui quidcm graueserin*
tcntos,dulcesq; er cwm conflantia Utos . Contra Ve*
neri cum lafciuia vr moUitie uoluptuofos cantm ad*
fcribimus . inter hos uero medios Soli tribuimus ej-
Mercurio.Siunacwmgratia fuauitateq;funt uenera*
biles, wfimplicei wintmtijAjJoUinei iudicantuu
MAR. F. CE VITA COELITVS
Siuna cwm iucunditate remifiores quodammodo futtt,
ftrenui tamen atque multiplices,Mercuriales exijhmt.
Tu igitur horwm quatuor unumquenq; cantibus tibi
fuis conciliabis,prx>fertim fi competentes cantibus fo*
nos adhibeM, adeb ut quii eorwm more opportunc ca
nendo cr fornndo clamaueris,reff>onfuriprotinM ui*
dcantur,uelinfiar Echo,ucl ficut chorda qu.cdam in
cithara tremens, quoties uibratur altera, tcmperati
Jimilitcr.Atqueutmdt vlotinm wlamblichut itana,
turaliter id tibi continget e coelo,qucmadmodu uel cx
cithara rcboatM,fiuetremor,ucl exoppofitopariete
fitEcho . Profvclv quoties ex frequenti quodamufuy
barmonU louit, uel Mercunales,uel Venere<e->fatt&
uidelicet his regnatibM,ftiritM tuM ad hoc ipfum at*
tentifimecancnSiharmonUq; confbrmatM euadit lo*
uius,uel Mercurialis,uel VenercM.lnterea vhozbeut
tuadit,fiquidem VhozbiipfiusMufic^ducisuirtM in
omni confonantia uiget . Atque uicifimexcantu fo*
noq;phcebeo ipfe photbeus euades,uirtutem \ouis in*
terim tibi uendicas et Veneris atq; Mercurij . Rurfmq;
tx fyritufic intus affvflo,fimiliter afjvcis animam atq;
corpus. Memento uero orationem apte er opportunc
compofitam,<&- affvftufenfufyplenam atq^uehemen
tem,fimilem cantibm uim habere. Quantam m oran*
dopotentiam Damis PhiloflratM habere facerdo*
tes quofdZ indos n4trmt } rcferre non expedit>nec etiX
comp aranda. iib. irr. **$
quibus uerbis ApoUonium euocaffe manes AchitUs af*
firment . Non enimloquimurnuncdenuminibus ado*
randis,fed dewturati quadampotcflate fermonis<ZT
cantus atqite uerboru.Effe uero phocbeam medicamcfa
tn fono, eo quidem certo potentiam,cx eo patet %
quod qui inApulia tafti Phalangio funt,fiupet omnes
femianimesq; iacentidonec certwm quifcfe fuwncfcfomi
ttudiat.Tunc enim faltatad fonwm aptcfudatinde at*
que conualefcit.Ac fipofi annos decem fimilem audiut
rit fonwm,fubitb concitatur ad faltum . Sonuuero iWH
tx indicijs effephocbeum louialem^ conijcio.
Quomodo feptem mocUs nos coelefiibus accom
tnodare pofiimus.Et quibws Saturnm fitmt*
Uftcm->quibm propitius.Quos lupiter a Sa*
turno defendat.Quomodo ccelwm agat
m fyiritwm er corpm V unima.
CAP. XXII.
QVoniam uero ccelwm efl harmonica ratbne co
pofitwm moueturq; harmonice^harmonicvi
motibus atque fonisefficitomnia,meritb perharmo*
niam foUm non folu homines,fed infcriora h<ec omnit
pro uiribus ad capienda cceleflia pneparantur . Uar*
moniam uerocapacem fuperiorwm per feptem rerum
gradus mfuperioribusdifiribuimus. Perimagincs ui*
dclicet (ut putant) harmonice conjiitutAS ; Per medici
P
• *t
MAR. F. DE VITA COELITVS
Kds fua quadam confonantia temperatxs : pcr uapore§
odorcsq;fimiliconcinnitateconfec~ks : per cantus mu*
ficos atcj; fonos.Ad quorwm ordincm uirnb^ refcrri ge*
fimcorporis faltutq; cr tripudia uoluims : pcr ima*
gimtionvs conceptm,motusque concinnos :pcr con»
gruM rationis difcurfioncs : per tranquillat mcntis co
templationcs . Sicutenimcorpmpcrharmoniamquo
tidie juam,id eji pcr fitum er babitwmu 1 figuram op
portunelumini caloriq; Solis exponimus,ficcrfyiri+
twm occultis jleUarum uiribm comparandk, per fuam
quandamfimilem harmoniam,imaginibm,ut opinatt
tur,<zr certe medicinis,odonbm harmonice compofi*
tis comparatam. Et deniq; per ftiritwm fuperis itapa.
vatum (ut fepe iamdiximm) animam eifdem exponi*
mus atque corpm. Animam inquam,quatcnm affvftu
ad ffyiritwminclinatur ej- corpm . I» anima uero nunc
imaginationem,ratione,mentempommm.Votefiuti*
que imaginatio nojlra uel propter qualitatcm motucfc
fairitutyuel per eleclionem nofiram,uel etiam utrincfc
itadijfyoni,componi,conformariMarti Soliuc,ut fit
euefligio propriwminfiuxmVbcebci uelMartijfufce
ptaculwm. Similiterratio,uelpcr imaginationcmfyi*
ritwmq$ fimuUuciper deliberationcm,uel utrinq;,fic
ad louem imitatione quadam comparare Je poteji,ut
multo magit ob dignitatem propinquitatemq; fuant
ipfa louem capiat er mmern Iomw» ^uam imaginAtio) 5
COMPARANDA. LIB. III. 1*7
fme ftiritusiquemadmodum imxginatio ftirituscf' ea*
tkmratione multo magis ccelefiia capiunt,quam ret
er materite qumis inferiores.M.ens deniq; contempU
trix,quatenus fcipfam non fohm ab hlsqune fentimusy
uerumetiam ab eis qu£ imagLmmur comimiter mori*
tusq; argumentamur humanis,feuocat,wafft&u,in*
tentione,uita,ad feparata fereuocat,Saturno quodi
tnodofeexponit.Huicfolipropitiusefl Saturtwt . Sj'#
cutenim Sol animaibus quide nofturnis inimicus efl,
diurnvs autemeflamicm : itaSatumus hominibus,uel Sdturnm
uulgarempalamuitamagcntibus, uelfugientibus qui quibmaz
dem uulgi confuetudinem. Vulgares tame affeftus no muus*
dimittentibus efladuerfus.Vitamnanq;comunem cott
cefiit louiyfeparatam uero fibi uendicauit atq ; diuina*
Mentibus autem hominum re ucra hinc pro uiribus fh
gregatis tanquamfibicogtMtis quodammodo efl ami»
cus. Nam &• fyiritibus fublimem habitantibus aerem
ipfe Saturnus (ut Platonice loquar) efi pro loue,ficut
Jupiterhominibus comunem agentibus uita efi iuuans
pater.NuUis uero Saturnus cfl infenfior,quam homini
f>us contemplatiuam uitam fmulantibus quidem,nec
dgentibus.Hos enim nec Saturnus agnofatut fuos,nec
lupiter ipfe Saturni temperies,adiuuat eos,qui comu*
nes hominu leges moresq; er commercia fugiunt.Htc
enim fibi lupitcr ufurpauit (ut aiunt) Ugato Saturno*
fegrcgata, Saturnus. QuaobremLumres ittipopuU»
t*8 MAR. F. DE VITA COELITVS
qttos Socratcs m Pbtdone defcribit,eminentifiinktm
terr* fuperficicm-><zr altiorcm nubibus habitantcs,ui
ucntes fobrij admodwm fcugibutq; contenti,ej- fccre*
tioris fapientice jiudio religioniq; deditiySaturnifelici
tatemguflant,uitamq; dgunt ita proft>eram,tam lon*
IndithdbU g£uam,utnotammortales homines,quimimmortd*
tetores lon* k$ dtmones habeatur : quos heroas multi nomindnt»
gtms effe. dttreumq; gcnm Saturnio quoddm fcculo rcgnoq; gdit
dcns . Quodfvrfan Ajirologos Ardbcs uoluiffe puto,
ubi diuntultrd Imam cequinottiale ad meridiemeffe
fubtilifiimos habitatores quofda dzmonas^qui nec ori
ri uidcantur neque mori,ibiq;potefiatem habere Sdtur
nwm caudamq, Draconi<s.Quod fane confirmarc uide
tur Albumafar m libro Sadar,dicens quafda \ndi<e re
giones Saturno fubietfas effe, ibiq; homines effe ualde
long£UOS->ac fenio plurimivm extremo decedcre . Kd*
tionemq; afignat,quoniam SaturnmnonUdatdome
flicos,fedexternos.Tuuero potefiatem Saturninene*
gligds. YLunc enimferunt Arabesromnium potcntifii*
tnwm.Planetdt fane uires eorwm fubiread qmsacce*
duntiomnes uero ad eum accedere potiut quam uicif*
fiim,PlanetMq; coniunclvs iUindtura illim dgere. E/l
enim ipfe inter Pldnetas orbis dmplifiimi caput.Qui*
libetfane Planeta fui orbis caput e{i er cor er oculut.
Sdturnis item fieUis proximusefi innumcm,primoq;
mobili qudmfimilimm^ongum dgit circuitwm. Efi al*
tifiimus
COMPARANDA. LIB. III. »l>
tifiimM Vlanetdrum: unde felicem eum uocant,cuiiHe
fcliater dfyirduerit. Et qmmuis eum tdnqudm k com*
muni uitd hominum dlienum pleruna^ mdxime ueredtt
tur,pldcdri tdmen etidm comuniuite putdnt, fiqudn*
do plunw.d in dfcendentc potcfldtem dignitdtemq- ba
huerit,dut lupiter eum fum fcliciterdftexerit,uelin
fuisfinibus excellenter dcccperit, dlioquin infiuxm iU
lius importuncfufceptm m nutcrid prcefertim crufft
fit qudfi uenenu,ficut cr ouum putrefiilione uel ddu*
flionejit uencnofum,unde ndfcunturueleuddunt im*
mundi quidd,igndui,trijlcs,inuidi-j£montbm immun
disexpofiti,quorucdmerciumproculeffugito . Ndtn
Sdturniuenenum dlibiquidcm fopitum latet,ceuful*
pbur dfidmmd remotum. \n uiuentibm uero corpori*
bmfepe fldgrdt, dtq^ ut fulpbur dccenfum non combu Sdtum»
rit folum,fed udpore etidm noxio omnid circuimplet* ouofimilit,
atque infiatpropinqudntes.Contra influxum eim ho
minibws comuniter peregrinum w quodamodo diffo*
numnos drmdtlupiter,tum tuturdliqudlitdte fua,tu
dimentis medicinisq; certefuis,atq; (ut putdnt) etiam
imaginibm,twmetid moribm ncgocijsq; wftudijs dt*
que rebm dd ipfumproprie pertinentibm . Noxiu ue*
ro infiuxum Saturnicffugiunt,fubcuntq; propitium,
no folum qui dd louem confitgiunt,fed etidtn qui ad di*
uindm contcmpldtionemdb ipfo Sdturno figmfisatdm
toti mentefe confcrmt.HQc enim pafto malignitatem
P 5
*jo MAR. F. DE VITA COELITVS
fati deuitaripoffe cbaldd Aegyptij atq; Platoni*
ci putant. Quum enim coeleflia nolint ejfe corpora u<*
tujed diuiniM animata.atc^ mfuper mcntibin refa
diuinis,nimirum iUinc ad homines nonfolum quamphi
vima ad corpus er fpiritumpertinentia,fed multa etiZ
bona quodammodo m animam redundantia projicifci
uolunUnon a corporibm m animajed ab animis. M<t
gis autem htc pluraq; eiufmodi 4 mentibus fuperiori*
bus cozlo profiuere . Inter ba>c fi rationes omnes afii*
Mofes die gnare uolueris,quibus adduftus Mofes ociumfabbati
Saturni nv mandauit Hcbrtisfirfan ultrafublimioremfecrctio*
gocium m- remty aUegoriam inuenies Saturni diem,aclionibus ci
ttrctixit. uilibits beUicisq- ineptwm, contemplationibus aptum 9
eoq ; die diuinum contra difcrimina patrocinium obfe*
crandum.Quodquide impctraripoffeaduerfum Mar
tk & Saturni minas Uabrabam ct Samuel , v p^res
Uebrxorum Aflrologi,eleuatione mentis m deum uo*
tisck w facrificijs confitentur,pr*>ceptuni iUud Chal*
dceumcofirmantes fcilicetfi mentemad pietatis opm
trdentem erexeris-, corpus quoquecaducwm feruabis.
Confideratu dignum efi iUud \amblicbi ,coelefiia mutt
danaq; numina uires quafdam m fe fuperbres.nonnul
Us inferiorcs habere. Per bas quidem effcttibus nosfo
talibus deuincircpcr iUas autem uicifiim foluere nos 4
fito,quafi claues, ut inquit Orpbem^adaperienduhx
bemt er ckufondwn . Multo igitur magis diuinitai
mwfo
'COMPARANDA. LIJ5. III. ijl
mundo fuperior a fktali necefiitate nos redimit. Exph
ratu quofy dignifiimum efi Uebraicu iUud,m mattan*
dis anim&libus rebmq; nofiris facrificio difiipandis m*
U cozlitM imminentia, a nobis ad nojlra defiefti . Sei
b<ec Pico nofiro exploranda relinquimus . Beniqua
ubicunty dicimm ccelefiiwmad nos donadefcendereM
tetlige twm corporum ccelc(iiwm dotes m corpora no*
ftra uenire per friritum nofirum ritc paratimMm ea*
dem , prim etixm perradios fuos infiuere in fyiritwm
naturaliter, uel quomodocunq; iTlw expofitum : Tum
etiam animaru ccelefiium bona , partim in eundem fyi
ritwmperradios profilire ,atque hincinnofirosani*
mos redundare: partim ab animis eorwm uel ab ange*
Us in animos hominu iUis expofitos,peruenire .Expoa
fitos inquam non tammXuraU quodam pafto, quam
eleftione arbitrij Uberi uel affcttu . Sumatim uero qui
cunq; uotojfiudioy uita,moribus, bencficentiam,aclio
nem,ordinem coelefiium imitantur,eos exifiimato tan
quamfupernis ftmiliores,ampliores tUinc dotesacci*
pere : Homincs autemartificiofe coelefiiumdifpofi
tioni difimiles atque difcordes, v clam effc
miferoiiV deniquepalam infeli*
ceseuddere.
P 4
IKAR. DE VITA COELITVS
VtproftereuiuMdgds'q;,mprimiscogriofce
ingeniwm,fidus,Geniwm tuwm,wlocwn\
tifdemcouenientem, hic bdbitd,pro»
pfiionem fequere ndturalem.
CAP. XXIII.
QVicunq ; fdn* mentisfuiqs compos ndfcitur,ejl
dcceload bonejlum aliquodopus0-uit<cge*
nus naturdliter infiitutus. Quifquis igiturccelu optdt
hdbere propitiwm,boc opus,boc genus mprimis ag*
grediatur,hoc fedulb profcquatur . Ccelwmenimfms
fiuet inceptis .Ad hoc ipfum uero pr<e c<etem es ndtu»
rafafl:us,quod primwmdteneris dnnis dgis,loqueris,
fngis,optds,fomnids,imitdris,quod tentas frequentiws
quod fkcilius perdgis,quo fummopere proficis, quo
pr<e c£ter'vs deleftnris,quod relinquis inuitus : Hoc eji
fdne dd quod te ccelum reftorq; cceli genuit . Eatenus
igitur tuisfauebit inceptis,w dfcirdbituit<e,qudtenus
Vldtonvs gcnitorisipfius aufticid profequeris,pr<efertimfiue»
fententid. rumfit Vldtonicwm iUud(in quo totd confentit antiqui
tds) unicuiq; ttdfcenti effedcemonemquendam uit<e cu
flodem ipfo fuo fidere deflindtu. Quio-adboc ipfum
officium adiuuet,cuinafcentemccelejiia deputarunt»
Quicunq; igitur per argumenta,qu<e mododiximus
fuumingeniwm perfcrutatus,ita mXurale futvmopus
inueniet,inueneritfimulfuumfidus wdeemone. Quo
riwn exordut jfequem aget proftere,uiuetq;feliciter:
dlioquitl
COMPARANDA. LIB. III. 15$
glioquin er fbrtundm experietur dduerfdm,&calum
fentiet inimicum. Duo igitur funtpra c£tem hommvt
infbrtundtorumgenera . Alterum eoruquinihilpro*
fefii nihil dgunt.Alterum eorum qui profcfcwnem in*
genio dliendm fubeunt,Genioc^ contrdria. lUi quidcm
ignduid torpent,interim dd diliones incitdte cozlo fem
per dgente.Hi dum dliend k pdtronis ccelefiibut dgut»
fruflrdldbordntfupernis defiituti pdtronis . Vrimum
quidemdntiquo prouerbio confcrmdtur,Dei ddiwidt
ficientesjgnduis dutem mfcnfcfunt.Secundumprouer
bio fimili : Nihd agds inuitd Minerua .Obhdnc drbi* ^
trorrdtionemlouemmPythdgoriciscdrmimbmobfe g*nte inga
crdrUut uel ipfe tot mdlis leuet genus humdnu,uel fxl nio , repu* .
tem quo duce d<emoneutdmur>oJ}cnddt.Proindeope* grtdntenatu
rcepretiwn fuerit mddgdrc,dd qudm potifimu regio* rd,ccelono
tiem habitdnddO-excolenddmtetuu fidus dxmoncfe propitio.
tuus ab imtio defignduerit : ibi enim m&gis aftirdnt. Hi»c Senca
Ea uero efl in qudm primu profcftus fyiritut tuus quo c d dixit ,m\
ddmmodo recredtur,ubi fenfm uegetior permdnet,ubi lc reftonde
corporis hdbitudo udlidior, ubi nugis pleriq,- fcuent» re coaild in
ubi uotd fuccedunt.H<ec igitur cxperire : hdnc regio* gc»w.
nem elige : hdnccole fcliciter.Hinc uidelicetdifceffu*
rus infclix,nifi cr rediturus c?dd fimilid pergds. Sed
mtcredfrcquentibus m hac regione motibus te exerce t
gyrosq,- quofddm ccelefiiu inftdr dgito . Motu enim cir
(uitnfy eiufinQdigenituifimilibM coferudberc. Qudn
F I
*J4 MAR. F. DE VITA COELITV^
tumprtterea ad habitationem pertinet utihter rccori
dabercificut alimcnta uit<e neccjfaria rm quidem urbi
fuppeditat,urbs uero confumiufic er ipfam uitam ru+
fiicatione frequenti,ubi ta*dium te minimc cceperit pla
rimum augeri,fed urbano cum otio tum negotio contc
ri.Quantum uero ad habitationem fimul er projefio
nem ftetfntMud orientalium Afirologorii minime co
temnendwm,uidelicet mutatione nomims,profefiioniSi
babitM ,uiclus,loci,coelejiem infiuxu nobis tum in me
lius,tum indeterius permutari . Dtmones quoque uel
comutariiUel ad eofdem aliter hic er alibi nos habere
) bo mi Vlatonici iudicabunt.Damonem uero uniufcuiufy cu*
d<emo fiodem Ajirologi cum Vlatonicis geminum effe poffc
nes, confentiunt, alterumquidemgeniturapropriumialtc
rumueroprofrfionis.Etquoties profefiio cum nAturtt
confentit, eundemutriufq; d£monem,uel certe fimili*
mwmnobis adeffe,uitamq;inde nofiram magisfecum
foreconcordematq; tranquiUam : Sinautem projrfiio
difiidet ab ingenio,d<emonem acquifitu artceffe a ge*
nio naturali difcordem,uitamq; laboriofam atq;folici
tain.Qualis autem unicuiq; dxmon ab ipfageneratio*
ne prafitcupietibus inuenire,Vorphyrius regulain*
uefiigatex Vlanetadomino genitur* . luHmFirmicus
Vlanetam genituree dominum ejfe inquit, ucl eum qui
plures iUic habeat dignitatcs,uel exfirmiori fententia
potiui ewm cuw domkUiii mox petitura fit uma pofi
COMPARANDA. LIB. III. itf
fignu,quodhomine tufcente iam tenet,fedda-monem
noneademregulaputatinuejiigandu. Veruex Chal*
deeorvm opimone a Solepotim aut Lum. A Solequi*
dem ad Lunam in natiuitate diurnA,d Luna uiafiim ad
Solem in natiuitate nofturnAiVt computato vnter ha>c
interuaUo,<equale foaciu pcragas ab afcendentis gra*
du defcendcnSoW m quem terminu definis animadue?
tas.Cmm enimfieUce cft Sle terminus,eiufdem cffedf*
monem arbitrantur. Summatim u:ro a domino genitt
r<e fimul atty d<emone,tenore mt<e fbrtunamq; perpat
dere folent.Yortuna adiunxi : quoniam nonuUiparteitt
fortun<e,eadem ferme coputant ratione.Optabant ue*
teres futm ad fe d<emonem ab aliquo cceli cardine de*
fcendiffcab oriente uidelicet uel occidenteuel medio
utrinq; ccelo , aut faltem ab undecinu uel quinta pU*
ga.Vndecimquidem medio fupracaputnojirumccc
lo fuccediUac bonm d<emon cognommatur,0' *fcen* VortunatA
dentem ab orientegradu afticit cx fextili.Quinta ue* borofcopi
ro cozlo antipodum medio fuccedit,appeUaturq ; bona domus.
firtum,wafccndcntemgradumcontuetur cx tnno.
Optabant tertio loco dcemonem,fi modo <i cadentipU
ga uenerit faltem,uel a noM uenijfcuel a tertia . No«
na enim appeUatur Dcus,tertiauero dea.Et lUaafccn
dentem gradum ex trino, h<ec afoicit exfextili . Ca*
dentesueroduodecimamatque fextam exhorrebant*
tilam fanemdwm dmonemMnc maUm firtunam
•Jtf MAR. F. DE VITA COELITVS
cognominantes. Nos dutem optareprttcritafuperus
cuum arbitratumonemut edfdemplagdf quiv» illipro
d<emonibm fortunisq; optdbant,obferudripro ?Une*
tti ej- ficUis ad oput efficu ndwm dccomoddndk,ut uel
fxnt m dngulii,dut in duabus quas diximus fucccdenti*
bus,dut fdltem in duabus duntaxatcadetibw>,quM dit
ted ncmindtiimut.Neq; enim db re Solcm nond gaude
redicunt,Lunatertid,loucm undecima,V enerem uem
to quintd . Rtenanq-, gradum cofyiciunt afcendentem*
ied redeamut dd infiitutum. Siue igiturab iUa,qua'm
fiperioribus narrabam,experientia diligentiaq;, fiue
ab hdcdrte qua modo recenfui,primu muefcigemm m
tui<e damonisq; infiinftum,infDrtundtum effe cenfebi*
mus,quiofficium mUumprofiteturhonefiu. Ndmgr
ducem profcfiionisreucrd nonhabet,qui oputhone*
fiumnondggreditur,eyducem naturaXem uixuUvm
habet : Quoniam fieUarudamonumq; fiue angebrii
ducum diuinitus ad cufiodiam difyofitoru offkium efl
dgere femper,e? exceUenter er latifiime.Jnfortunatu
mfuper eum,ut fupra diximut,quiprofcfiione nature
contraria,diuerfum 4 Genio fubit damonem.Memen*
to uero pro dignitate profcfiionu digniores gradatim
*ccipi{Umoncs,feumaui6angebs,atq;'mguberndtio
nepublicaetiamdigniores. Poffeuero drtemuit£q;tt
twrem dccipi Genio <& mgenio non contrdrium,ne$
Iwgedwrfwn&idmfi a4 exceUmtiQU procefferis.
COMPARANDA. LIK. II!. »37
f&emento rurfm fmiliaritdtem eoru inire,quibut gY4
tite calefies dffiat.Quod ex bonif dnimi,corporis,fur
tunaperpendes.Sicut enimodor ex mufco,fic ex bo*
no boninonnibil exbalat \nproximum,dc fepeper*
feuerat infufum . Mirificus autem fbretcoztws trium fi*
liciumuel duorum interfe mirabiliter redundantium»
Memento deniq; effremtos er impudentes zpmali*
gnos ac infilices procul fugcre . Hi nanty malorii p leni
dcemonum uel radiorum^naleficifunt, O" tanquam le
profip efiilentesq; non folum taftunocent,fed propitt
quitate etiam er afrefh.Sane propinquitM ipfa cor> Cotagioft
porum animatorii putatur effe contaftus,propteref* ^fi^Mn
ficacem uaporum exbalationem fvw a calore,fyiri* propmqyi
tu,affiftu manantem . Maxime uero pefiilens erit fia* ^ e a
gitioforum fomiliaritds atquc crudelium,fi uerum fue*
rit,pofi uegetalem uitam menfe \ouis,id efi fecundo no
bis infiifdmdtinceps menfe Martis,id efi tertio fenfua
lem animantinfundiperturbationibm mancipata . Sic
enim quiperturbatione firuntur,Martis pleni Martti
li contagione propinquos inficiunt. Contrariauero ra\
tione confuetudo fiequens contiguumq; comercium cvi
ftlicibm excellentibmq;, ut diximus,prodeffe mirificc
confueuit .ApoUoniu Tbeanmm firunt Epbefi depre
bendiifefenem,fub cuiut figuralateret d£mon,quifo
Xaprxfentia tota ciuitate pefie cotaminabat. Qudntu
uero Socrdtes multispr^fentia fold projfontjXftlo*
fbonWVhtQtefiantwc,
MAK. P. DE VITA COELITVSf
Quarationeliterati co^nofcant ingenhm
fmm,fequantur'% uiilum ftirituiconfen*
taneum. CAP. XXIIII.
QVonwm uero literamm jiudiofis ioquor.recof
dari unumquenq; uih literaru amorecaptum
bi primis fe e(fe Mercuria\em,pr£terea Solarem qut
tenv.s ipfe Mercurw efl Solarvs.Atq; hxccomunis his
omnibuscjiconditio . Proprie ueropra-ter naturam
lAcrcurialem quifquti eloquij gratia,lepore,dignita*
tc,ucnujiatepoUet,Apollinem infeagnofcat v Vent
rem.Qui ad leges uel naturalem comunemq^ philofo*
phiam eji propenfior,non ignoret louemfe habere p<t
tronu. Sed qui ad fecretifiima qutq^ curiofw perfcrn
tandapenitm injiigatur,fciatfcnon Mercurialemfa
lum e\fe,fed Saturniu.Sub cuius etiam principatufunt
omnes in quouisfiudioufq;adjinemfeduli,pra>fertim
inrebus alijs negligentes . tieniq^fi ucru eji quod no*
mlli tam Vhyfici qukm Ajlronomi tradunt animam
inteUeftu pra>ditam in conceptum humanu menfe So*
\ti,id eji quarto defcendere,qui plurimuminteUefttt
uiuunt,w ab initio funtpra>cipue %r quotidie Solares
euadunt . Uorwm itaq; Vlanetarum fiuorhvs homini*
bm aujfyicandus erit .Subeorum fpiracuh medicinat
conflanda* .ln eorum regionibus habitandum.Verum
ad ApoUinem Mufarumduccm in primvs uos o litera*
U Mufa.ru cultores aduoco . Qiiicunqi igitur inter uos
COMPARANDA. lib. nr. xy$
&ilettifiimi in Mufarwm amorc frdtres, ingenio multo
tndgis longiusq; quam corpore udlent,ij profcclo fci*
«ntingeniturd quonda fua Vhoebem quidem materiZ
fuppeditdffe perpaucam,pbcebeuuero fairituminfu
dijfe quamplurimu,\mb er quotidie kumores alimen*
tacfi in corpore in fpiritwm maxima quadam ex partc
refoluere.Vnufquifq- igitur ueflrii totus eflferme fpi*
ritus.Spiritalis inquam homo\quida,terreno boccor*
pufculopcrfonatus,fpirituantealios perpetuo quodH
laborefatigas,utipfipr£C£temfitafiiduefpintutre
creandusj&in fcncftute pratereainqua comumter
tuadit crafiior,ad fubtilitatem propriam rcuocandus.
Scitis profcclo crafiicorpus crafiselementis quatuor
ttli. Scitote igitur fpiritdle corpws fuis quibufda tcnui*
bus ekmcntis quaiuor enutriri. Uuic enim uinit eft pro Spiritus
terra: odor ipfe uini uicem gerit aqu£ : cantus rurfum alimcnM*
fonws agit aerem : lumen dut prtfcrt igneu clemen
tum.Hisergoqudtuor pracipue fpiritus dlitur,uino>
inqua eiusq; odorc cantu,fimiliter dtq; lumine. Sei
ttcfcioquomododb Apolline primu exorfi incidimws
tnox in Bacchwm.Et meritb quidem a lumine pcrueni
tnm m cdlorcm,db dmbrofid in neftnr,ci ueritdtis in*
tuitu m drdentem ueritdtis dmorem.Fratrcs certe funt
indiuiduiq; comites Vbcebus dtque Bdcchus. lUe qui*
demduopotifiimum uobvs dffvrt,lumenuidelicetdt<$
fyri. Hic item pr&ipue dno 3 innu odorecfc uini adfeie
<
MAR. F. DE VITA COELITVS
ritwm recreandum,quoruufu quotidianofciritws ipfe
tandem phozbeut euadit etliber. Quamobrem itd uot
ad cxcipiendum Solis lumen quotidie comparatcut
quatenus deuitata defliUatione quadam er exiccatio*
nefieripotejl frequentifiime fub luce uiuatk faltemin
confaeftu lucit, tum emmws,tum cominm,tum tefti
tum apertiad ufum ubiq; uejbrum\ uitalem Solvs potett
tiam temperdnte$,dtq; igne referentes m nofte Solem,
cithar£ cantMOj mtervm non obliti . Spirate uero fent
per er uigilantes er dormientes aerem uiuum, aerent
luceuiuentem.Similiterhabere uos oportetad merunt
"Bacchi donum ApoUinis beneficio procreatu . Eadent
igiturproportione qua lumen,accipite uinu. Abunde
quidem qudtenmnecdefliUationec exiccatbiqualent
dixi,ebrietd$ 'ue contingdt. Atque prtter fubfiantiant
uini quotidie bis accepta,odorem eim frequentius hatt
rite,partim quidem os,ubi fyiritws fuerit recredndui
coUuentes mero,partimlauantes eode manus,partint
naribiu er temporibm admouentes. Satis iamfratrei
colloquutifumusfatisqi combibimus. Ergo Valete.
De Ajironomica diligentia in libemprocrean
dis.ln prtparandis epulis.ln <edificij$ vh<t
bitatione atq; ueflibus, er quantu curare ta&
lialiceat. CAP. XXV.
SZd iuuat etiam parump er aUoqui feuerii religio*
nis antifiitem.Dic age quid nam in Afirorum ufu
dmntA
COMPARANDA. LIB. tt% *4»
&mtiM antiflesi Quicquid mquies arbitrio noflro dx*
trabit,quicquiduniiM dicicultuiderogat. Eademego)
tecwmno damno folum,fed etiam ualdedetefior. Exe*
craris quinetiam fcio,atq; ego infuperperhorrefco nS
nullos,qui quum Deum exoratumuolunt,ad louem m
tnedio cozlo uafium iVud draconti caputfubeunte,tam
miferi quam fiulti confugiunt,ab ipfo uidelicet draco*
ne,qui quondam e cctlo corruit,tertiam fieUaru par*
tem fecwm trahens deniq; deuorandi.Verum concedes
necontrattibut,mAtrimonijs,coUoquijs,itineribut,fi*
milibMq; operibut peragendis hom opportunas eti*
gere i No/* fuile te his affenfurum uideo, nefcio quii
arbitrio metuente . Ego igitur,&fi theologus i\\e AU
gnivs Albertut ifia dabit,<zr ratio qujedam fbrte dife»
hiUperelettionem ipfamtdarbitriu pertinentem,cot
lefiiaita prudenti<enoflr<e ufui fubijci,quemadmodti
herba medico fubminiflrant,tibi tamenpotim in prxt»
fentU credam : Et qukm tu difjicile nunc ea permitfa»
tamfkileipfedimittit.ObferuatioesueroLunceideo^
diarwm fieUaru ad morbos curandos,w idcirco ad rc
media prtparancU iam diu (ut arbitror) permiftfii*
Conceffwmquoq } abs tcvrinfuper approbatum,crt
fcente LUna,eademq; aufkl lumine,nec aliunde infbr*
tunatafemmibmagros frargere,uites o\e^'q;ferere\
Cur non igitur ad plantandum(ut cynice loquar) ho*
minem^utamur beneficio Um* louif^ & VhoebiiN*
a4-x MAR. F. DE V7TA COUUTt§
Veneris quidem ad h*c officio femper utimur iSedre
Hius modo dixiffem,femperutuntur. Namipfa mihi
Venus eji Diaru. Quid item de uiftu dicermsi Non*
nelicebitvrproderit fub ftlici fidere , twmautumwj
uinwm , tum mdies panem epuUsqut •conficere i Ac fe
nequeamus m his prtparandis afpeclus fiderwmex*
pe£fare,expediet faltem afcendentcs acciperc,uel ali*
ter angulares,Solem,\oucm,Venercm,atc^ Luna.Sic
enim omnia quibus utimur fcliciter affctfa coelitus,fcli
citer nos afficient. Hattenus te uideo abfy controuer*
fia conceffurwm,nifi fortcdicas, ita uitam nojiram ni*
hilfore aliud quhn p erpetu* feruiiutem . Ad h<ec ego
fubijciam,frujira mortales cumulandispecunijs wby
noribus feruituros,quibus funtperpetuo mancipati,ni
fi interim diligentia phyfica dies uitcefibi plures accu*
mulcnt.Autigiturfoli Deo feruiant,quodquide eflpo
tifimwmiautficuipraterea feruiturifunt,uit<e twmwt
\id& twm longce potius quam pecunijs honoribusq^ u&
nis indulgeant. Cocordes ergo fumus . S ed nunquid uel
domos fimdabunt temere,uel infaufias habitabunt f
Vbi contagiofa qu&dam calamitas tedificij fcrme fic
inficit habitantem,ut uenenofus pejiilenti* uapor etia
ad biennium in pariete feruatus . Qualis etiam ex epi
demia ktens m uefie,diu pofiea utentem mficit incau*
tum atque perdit . At pofiquam hic m uefiiwm incidi*
musmentione,prohibebis ne,piepater } in uefie confi
ficicnd*
COMPARANDA» t!B. IIT. »4?
tiendditiel primim induenda fyiraculum Veneris di*
ligenter aucupari , quo quafi Venerea fktta ueflis ->fi»
militer profrera quadam corpus er ftiritm afficiat
quahtatefNonne Medici uetant uulpium peUes,agni*
fia/s probant fHo aliter fbrtefdut indies quafi nafcett
tes ucftes afficit->qum fcmel ab initio mXas. Vefles qui
dem er cttera artisopera certam afidere qualitatem)
gccipere,Thomas Aquinas m libro de Fato cofrmaU •
Tu igitur affirmabis.Jnfeclas uero uefles utentem inf*
tcre,etiam tcflisefl fcabies atq; lepra.Bcni<pfi popu*
li uiteconfulis (utopinor) ifia permittes . Atqueega
permifiione tua confulam obferuanda. Sin autem ciuf*
tnodimoribund* uit£ curam non improbas quidem*
fed negligendam mones,ego quidemnegligo, meliorte
uit£ fiducia fcetm>c£teris(fc fimiliterconfulo fkcicn*
ium.Vale.
Quomodo per inftriora fuperioribm expo
fita deducantur fuperiora: Et per mundd
nas nuterias mundana potifimum dona»
CAP. XX VI.
SEd ne longiut digrediamur ab eo,quod interprt
tantes Plotinum inflituimm ab initio,breuiteritx
toUigeMundws ab ipfo bono(ut Vlato unacu Timto
Vythagorico docet) quaoptimus efficipotcrat,cjl effh
fius.Efl igitur non folu corporeiu,fcd uit<e tnfuper et
intcUigetitparticeps. Quaobremprictercorpus hon
»44 MAR. F. DE VITA COELITVS
mundifenfibut familiariter manifefiwm Utet in eofyi*
ritus corpus quoddam,excedens caducifenfm capaci*
tate.ln ftirituuigetanima,inanimafulget intettigen*
tia . Atque fwut fub Luna nec mifcetur aercwm terra %
nifiper aquammecignis cum aqua,mfi peraeremific
\n uniuerfo efca qu£dam,fiue fbms ad animam corpo
ri copulandam efi iUe ipfe quem fyiritwmappettamus*
Aninu fbi* 4"°$ fi mes e ft m f?^ 1 ^ corporeq ; mun,
ritm fbmes di,adintettigentiamdiuinitus confequendam,quemad
modum fummaqutedaminlignoficcitds ad penetra*
turu/m oleum eji parata.Oleum huic imbibitumpabu*
lwmefladignem,adcaloredico proxime . Caloripfe
luminis ejl uehiculwm,ac fi lignwm hoc eiufmodifit,ut
igneprafente fulgeat,nonuratur,qualia quandaq; ui
dimm. \am hoc exemplo uidebimut,utrum uel homo*
uel aliud quidda fub Luna certis quibufdam pr¶*
mentk,partim quidem tuLturalibws,partim arte qu£s
fitis,uitalia atq$ etiam fbrte incetteclualia quxdam bo*
naopportune quodammodo defuper accipere pofiit.
Verwm quod hic ad religionem fteSfat difcutiemus ali
bi,ubivU>tinm'mmediuh£cadducet. Quoduero ai
mturales freftat influxus^qualefcuncfcfint defuperuc
nientes,fcito eos in nobvs materijsq ; nojlris ita demum
per artem compararipojfe,quando fbmenta nobvs no)
firisq ; ad ittos natura fubge^erit,ccelum<^adeofdent
opportunim confeirauerit. Nonne m ipfofoetu mtu*
rafxM
COMPARANDA. UB. IIU ttf
tafcetm ipfius artifvx,quucertoquodam pafto cor*
pufculum affvceritfguraueritq^hocipfo ftatimpr&*
paramento,uclutefcaquadam fyiritu ab uniuerfode*
ducitt Verq; hunc uelut fbmitem,uitam haurit atq; am
tnam t Ac deniq; per certam anim<e fpecicm diftofitio
nemq;corpus ita uiuens dignuefiprtefentiamentistati
dem donat£ diuinitut . Vbiq; igitur tiAtura maga efi,
ut inquit Plotinus atq; Synejm,uidelicet certa qucecti
pabulis ubiq; ccrtisinefcans,nonaliter quam centro
terr<egrauia trahens,Lunceconcauo leuia,calore fb*
lia,humore radices,cctteraq^fimiliter . Quo quidem
attrattu fe cum ipfo deuinciri mundum tejiantur fapi*
tntes :%di,dicentes mundum ejfe animal pafiim mafcu Mudut ani
lumfimulatq;foeminam,mutu<)q;membroru fuorum tnaVwS 1 ^
amore ubiq; coirc fecum atq; ita confiare : uinculu ue* «y „' v0 ^ #
ro membroru ineffe per infitam fibi mcntem,qu£ to*
tam infufa per artm agitat molem,z? magno fecor*
poremifcet.HincOrpheus naturam ipfam mundilo*
uemq; mundanwm marem appeUat eyfceminam.vfq;
«dcb mutui partiumfuarum coniugij ubiq; mundut efl
midus . Effe uero mafculinum fcxum fozminino ubiq;
comixtum,dccUrat dlinc quidcm ordo fignorum,ubi
pracedens perpctuo deinceps ordine mafculinum eji,
fubfequens fcemininu : hinc ucro arborcs atq; herb<e,
qu£ etiam ficutanimalia utrunq;fexum habcnt.MUto
quodignis ad aerem,aqua ad terram mafculi uicem
»4* MAR. DE VITA COELITVS
tenet ad fotmina,ut non mirufit membra interfe muti
dana er omncs eius articulos mutuum coniugiwm con*
cupifcere. Quod er P\aneUconci\iant,partim quidc
tnares,partim uero fcemin* . Prtcipue uero Mercu*
rim mafcdm atq;fcemin4,Hermaphroditipater. Qcf
fane animaducrtens agricu\tura,pr*paratagru femi
naqi ad cceleflia dona&htfitionibm quibufda uitam
plant£ propagat,cy ad fyeciemalteram mclioremq;
perducit.SimiUa quxda efficitetmedicm,phyficm,ct
chirurgicm mcorpore nofiro, tu ad nofira fbuenda,
ttiaduniucrfinaturauberimcoparanda . idemquoq-
Vhibfophmmtura\iureruafirorwmq;peritm,quem
proprie Mazuappcttare fo\emm,certis quibufda itte*
cebm ccckfda terrenis opportune quidc,nec aliter m*,
fcrens quam mfitionis fiudiofm agricola ueterirecentc
fiipitifurculu.Qttod et Ptokmam ualde probat,af*
firmans eiufmodifapientem,fic afiroruopm adiuuarc
poffe,quemadmodtt agricola terra uirtutem. Subijcit
Magm terrena cce\ejiibm,imo inferiora pafiim fupe*
rioribm,utproprias ubiq; fceminM fim maribm fce*
cundanddt,ut t fcrruMagneti trahendu,ut camphorZ
*2riferumtifugendam,ut cryjiattu Soli iUuminadtm,
ut fulphur er fubWnem liquorem acccndendumfiam*
m<e,ut oui tefia uacua er impleta rore Soli eleuanda»
imb ut ouu ipfwmgaUina' fbuendu . Prttereaficut no*
nuUifouentes omieUafineammalibm uitaiUis ex uni*
COMPARANDA. LIB. Uh »47
Herfo concilidnt,v fcpc mdteridf qudfdd opportunc
pdrdtes dbfy ouvs mdniftfiisq^fcminibm dnimalidpro
crednt,ut cx ocymo fcorpione,dpes ex boue,exftlui<t
aucm meruU fimilem : uitd uidelicet d mudo tmterijs
<ertis opportunticfe temporibut ddhibentes. Sic tUc
fdpkns ubi cognouit qu£ mdteri£, fiue qudks pdrtim
mchodt£iuturd,pdrtim drte perfett£,et fifydrfefuc
vint cogregdt£,qudlem cozlitm infiuxufufcipere pof*
fnt,hdf eo regndte potifimucoUigit,pr£pdrdt,ddhi
bet,fibiq ; per edtcceleflid uedicdt.Vbicuq; enim mdtc
rid qu£dd fic fupcrri expofitd eji, ficut fteculdre uitru\
mdtui tuo,pdriesq; oppofitur, uoci,fubitbfupernepd*
titur db dglte uidelicct potentifiimo,dpotefldte uitdfe
mrdbili ubiqtpr^fcntcuirtuteq; pdfione reportdt,
nondliterqudmo-fteculu inuginem reprefentdtex
mltu,wcxuoccpdries Echo. Uisfcrme exeplis ipfc
Pbtinus utitur,ubi Mercuriu imitdtm.dit ueteres fd*
cerdotes fiue Mdgos mfldtuisfdcrficijsq ; fenfibilibus
diuinudliquid cr mirdndufufciperefolitos. Vultdutc
und cuTnfmegiflo per nuteridlid h£c no proprie fu*
fcipi numind penitus d mdterid fegregdtdfed muddm
tdntu,utdb initio dixi,v Synefim dpprobdt.Mundx
m inqud,id ejl uitd qudndd,ucl uitdle dliqd ex dnim*
mundi w fphcerdru dnimis dtq; fieUdru,ucletid motii
quenddwuitdle qudfi pr^fcntidex d£monibm,imo
mrduipfosdtmnMaufmodtifcffcm
MAR. F. DE VITA COELITVS
rw* ipfe,quem Vlotinus fequitur,inquit,d<emondt. d'e*
rios no ccelcftes,nedum fub\imiorcs,ftdtudsc^ Mercu*
fius ipfe copomt ex herbis,drboribws,ldpidibm,dro*
matit,naturalem uim diuinitatis (ut ipfe ait) in fe ha*
hentibuiiAdiugit cantut cceleftibutfimiles,quibus ait
tos delec~htri,ftatuitq;fic adeffe diutiw,ct prodeffe ho
minibus uel obeffe.Additfapietes quondX Aegyptios t
quio-facerdoteserant,quwm nonpofjent rationibm
perfuddere populo effedeos,ideftfl>iritut aliquos fu*
per homines,excogitdffe mdgicum hoc iUiciu,quo d<t
tnonds aUicientes in ftatuds effe numim declararenU
Sedlamblichm damnat Aegyptios,quodd<emonds no
folum ut grddw quofdd ddfuperiores deos inueftigdn*
dos dcceperint,Jedplurimumddorduerint . Chdldteos
uero d<emonibus non occupdtos Aegyptijs dnteponiU
Chdld<eos inqudm religionis dntiftitcs : ndm Ajirolo*
gos tdm chdld<eoru qukm Aegyptioru quodammodo
tentduiffed<emondfperhdrmonidcceleftem m ftatua
fiftiles traherefufpicamur. Quod fignificdre uidetur
Aftrologm Sdmuel Hebr<eut,autoritate Dauidis Bil
*ftrologifretus,anttquos uidelicetjiftores imaginufc
ciffe fiatuds futura pronunciantes. Uarmonia uero coz
leftium his accomodatam effe tradit,metaUum fundere
ad hominit pulchri formam,die Mercurij hora tertU
fcilicet Sdturni,qudndo Mercurius Saturnu m Aqud*
riofubitM mu wlipUga unticiniu defignate,dfceit
COMPARANDA. LIB. III-
'ditcfc Geminorufidwsfignificans prophetas (utaiunt)
Mars a Sole comburitur,nec Mercuriwm intuetur. Sol
tamen afyicitcoiunftionis lUim locwm . Venusmterea
ttliquem obtmet angulum,occidentalisefteypotens.
'Jjuna ex trigono gradwm afyicit afcendentem, fimili*
terfy Saturnus. H<ec lUi. Ego autcm primo quidcm ex
beati Thom<e fententia puto,fimodo ftatuas bquentes
cffrcerint,nonfimplicem ipfum fteUarum infiuxum ibi
fbrmauiffe ucrba,fed da>monas. Dcinde fifirtecotige
nt eos ineiufmodiftatuas ingredhnon arbitror hos ibi
percceleftem infiuxum fuiffe deuinc~ks,fed frontepo*
tius fuis cultoribus obfequutos deniq; decepturos . N<*
C7 - natura fuperior ab infiriore conciliatur quidem ali
quando,fedcohiberinequit Etdift>ofitio iUafidcrum
paulo ante defcripta,cocurrere fbrte no poteft. Qj<a*
uis autem da>moncs aftronomica ratione ftatuitno in*
cludatur,tamenubi percultumcisexhibitwm prtfen
tes extiterint,Vorphyrius ait eos regulis aftronomicis
oracula reddidiffe,atquc ideofrequenterambigua,ej'
nterito,quoniam lamblichus probat prophetiam uc*
ram atquc certam,nec malis d<emonibm couenire,nec
bumanit artibm uel natura,fed ft>iratione diuina pur*
gatis mcntibus proucnire. Sed ad Mercuriumjmb ad
Vlotinu iam reuertamur.Mcrcurius facerdotes ait ac*
ccpiffe uirtutem 4 mundi natura conuenientem,eamcfc
mifcuiffe.SeqmtUi hunc Plotinus futat totum id ani»
*5<> JDE VITA COEL^ COMP. LIB. IIT.
»w WKmfr conctliante facik confici poffe, quatenm M*
KAturdlitm reru fbrmas pcr feminales quafda rationes
Qud Ydtte fibi dtuinitM mfitat generatatq; mouet. Quas quidem
one naturd rationes appetlat etiam Deos,quoniam ab ideitfupre*
fuperiorno m<e mentis nunquam deflituuntur . Itdq; per rationes
bisconcilia ciufmodi animam mundi jicile fe applicare mdterijs,
ripojfit. quM fbrmauit ab initio per edfdem,qudndo magm uel
facerdos opportum temporibm adbibuerit firmas rc
rum rite cottcc~iM,qua' rationem bancaut itta proprie
ftettant, ficut Magnes ferruM,Keubdrbarum chole*
ram,Crocm cor,Eupatorium Spodiumq;iecur,Spi*
ca Mufcusq; cerebru.Fieri ucro pojfe quandoq; ut ra*
tionibm ad firmas fic adhibitisfubluniora quoq; dona
defcendant,quatenm rationesmanima mundiconiun*
ftafunt mtettettualibm eiufdem anim* firmis,atquc
perittas duune mentis ideis.Quod er lamblichm ap*
probaUubi de fdcrificijs agit. Qua de re alibi nos op*
portuniut difyutabimus . Vbi etiam appdrebit,quam
mpura fuperflitio populi gentilps extiterit : contrk uc
ro qukm pura pietas euangelica fuerit,quod mn
gna ex parte m libro de religione Chri
fiianaiamficimm.
DE VITA COELITVS COM
PAR.ANDA LIB. flNIS»
MARSILII
PICINI APOLOGIA, IN QV A
de Medicind,Aflrologid,Vita mundi,ltem
de Mdgti qui chriftwm fldtim na*
tum ftlutduerunt,dgitur.
A R S I L I V S Vicinw florenti
nus , dileftifiimit fuit m uentdtis
fludiofrdtribuf,tribm Petris,Ne*
ro , G uicidrdino , Soderino , ter qu<t
tercfcfdlutem.KcttiM modoTripc
tro qudmtribws Petm fortdffedixifc. Sicutenim ubi
pahna c/l und,no fkciunt plures m ed digiti,mdnus ibi
plures,fic ucflrd dmici corpord trid nihil prohibere ui
dentur,quo minus unum effciat petru/m una uoluntat,
fdberillecceleflit pdtri<e Chriflus tdmingentc proa
creduit petrdm,ut immenfo huic <edijicio ecclefi<e fu<e
nna h<ec petrdfundado fufjiceret.Ego quoq ; tdmgrdtt
des tiAftus fum diuimn quddd forte petrajs,ut tres nunc
tneo uel arduo fttis <edificio fkcidnt. Nunc uobis dmici
nunc,fincfcitisdrx iUdVdtldditneceffdrid fore uidca
tur,qud procul <l nobis femim impioru gigdntu impc
tum drcedmut.Qudmobrem ueflrd primu drce tribm
conflrucldpetm,triu libcroru meoruuitdm,uit£ pub
lice fuccurrentiu munire decreui . Scitis (ut drbitror)
" mc dcVitn UbmcompofuiffeM UbeUos trcis diuifum,
Qgontm
*U MARSILII FICINI
Quorum primutyde Vita fana: Secundm->de Vita lort
ga:Tertius,de Vita ccelitus infcribetur.lgitur efca ti*
tulitam fuauk quamplurimos aUiciet ad gujlandwm.
Sed m numero tanto ignorantes pleriq;futurifunt (ut
trbitror) maligpi quoq; non pauci. Alim ergo dicet :
NonneMarfiliut cjifacerdos t Ejlprofetto.Quidigi
tur facerdotibm cu medicina t Quid rurfum cuAjiro
logia comercij t Alius item : Quid Chrijliano cuma*
gia uel imaginibus t Alim autem-,0- quidem indignws
uita,uitam inuidcbit ccelo.Cuntti deniq; fic ajfvtti be*
neficio ineos nojlro ingrati nimis erunhatque aducr*
fwscharitatemnojiram,quauit<e projfreritatiq; publi
c<e pro ingenij fkultate c6fulimus,no pudebit effe crtt
deles . Comunis igitur erituobis ijie labor,fed ut quo*
dam modo leuiorfit ; tres enim ejiis aduerfwm tres ho*
fiesdijiributwmfubitecertamen. Necinuettiua (noui
enimingemwm uejirum)confutabitis inuettiuam,fed
tlienifcUis amaritudinem (qu<eue(ira fuauitas eji miri
fica) uejlri meUis dulcedinefuperabitis. Vrincipio can
didifime Nere rejfyondeto primis,antiquifiimos quon
- . damjacerdotesjuijfe Medicospariterej-Ajironomos.
dt fk ^^f*™ Ch4ld£oru,Verfarum,Aegyptioru tefii*
i(Te tu M fi c<mtur biftori<e.Ad nuUum pr<etcrea magis quam ad
dicostwm fi^fa™* *™ pertinerefwgularis charitatisoffi*
„ cia,qu<equidem'mmaximoomniubeneficioquamma*
4 ro °Z 0S xime Utcent.Officim mro praftantifiimu eji procuU
dubio
APOLOGIA.
dubio,quodcymaxime neceffarium, V mprimisdh
omnibwexoptdtu,efficerc uidelicet,ut hominibusfit
mcns fandmcorporefano.ld autcm ita demuprcefld*
re poffumus,fi coniungimm facerdotio medicindm.At
quonidm medicina fmefauore coelefli (quod erH/ppo
crutes Galenusq;confitentur,etnos expertifumus) fe
piw eflmanis,fepe etiamnoxk: nimirumadeandem
fdcerdotti charitate Aflronomia pertinet,adqua dt*
tinere diximm medicinam.Eiufmodi (utdrbitror) Me
dicu/m honordri facrx liter* iubent,quoniam proptet
necefitdtem huncaltifimusprocreduerit.Et Chriflus
ipfeuit#largitor,qui difcipulis mdndauit,languentes
toto orbe curarcfacerdotibus quoq; pracipiehfimi*
nus uerbvs ut iUi quonddm mederi pofint,faltem her*
bi<s <zj Idpidibus medeantur.Quae fi minus ipfa fuffi*
ciant,opportunoquoda dfjktucccli conflare htcw
negrotis ddmouereiubebit.Ndm Qripfeeodcmdfjidtit
cozlidnimaliapafimadfuam qutq; concitat medici*
ndm,ufq;ddeb uit£ omniuntdbunddntifime prouidet*
Sic inflinftu ccelefli diuinitw infligdntcferpentes qui*
dem mdrathroMrundines dute chelidonid oculis me*
dicdntur : AquiUuexdt<e pdrtu Aetitem lapidemdi*
uinitus inuenerut,quo fvliciteroudfiatim enitcrentur*
Itaq; dcus ipfe,quiperc(xlum animaliaqu<euisddme*
dicinasinfiigdt,fdcerdotes certe permittitnonmerce*
de inqudm,fed chdritdte mcdicm ccelitus confirmdtii
MAkSILII FICIN!
vrmbos expettere.His uero tudeinceps plurd etlam ft
expedieritingenij tuiaculeisaddes. Surgepofih<ecet
tu Guiciardinc uehemes,atq ; curiofis ingenijs refyodc
to,magiam ucl imagines non probari quidem <t Marji
lb,fednanari,Vlotinumipfuminterpretante.Quoi
V fcripta plane declarant,fi <equa mente legantur.
Ne<£ dermgia h<ec prophana,qu£ cultu d<emonu nie
titur,uerbum quidcm uttwm ajfeuerari . Sed de nugid
mturali, qu<e rcbws ttdturalibws adprojjjeram corpo)
rum wdetudinem ccelejiitt beneftcia captat,effici men*
tionem. Qu<e fane fkultas tam cocedenda uidetur in*
genijs legitime utentibws, quam medicina cr dgricuU
tura iure conceditur.tantocfc etiam magis, quanto per
feiliorejl indujlria,terrenis coelejiia copulans. Ex hac
officina Magi omniumprimi chrifiwmfiatim natum
ttdorauerunt. Quid igitur expauefcit magi nomcn fir
tnidolofefNomen Euangelio gratiofum,quod no nu*
ieficwm er ueneficum, fed fap ientem fonat er facerdo
tem. Quidnam profitetur magus itle uenerator Chri
ftiprimmf Sicupvs audire,quafiquidamagricolaefi t
certe quidam mundicola efi . Necpropterea mundunt
bic adorat,qucmadmodunec agricola terram.Sed ft*
cut agricola hurrumi uiclus gratia ad acrem temperat
dgru,fic illefapiens,itte facerdos gratia falum hurm
n<e mferiora mundiadfuperiora contemperat : atque
ficut om gdUma> 3 fic opportune termafubijcit fbuett
d(tc«h»
A P O 1 <S t X. t$S
id ecelo.Quod efficit femper ipfe deut,0-faciendo da
cet,fuddetq;ftLcerc , utafuperis mfim&generentur
moueatur atq; regantur. Beniq; duo funt magi<e gene T&igU duo
ra.Vnti quidem eoru,qui certo quoda cultu ddtmon&t gener<U
fibi conciliant : quoru opera ftetifkbricant fepepor*
tenta.Hoc autpenitm explofumefl, quando princepi
huiut mundi eiettm efi (brdt . Alteru uero eoru qui ruk
turales materids opportune cdufis fubijciunt naturali*
hws mira quadam ratione fvrmandas.Huim quoq; arti
ficij ftccies du<e funt.Altera quide curio r a,altera ne*
ceffaria.lUafanead oflentationem fuperuacua fingit
prodigiaiceuquandoPerfaruNiagiex faluia fubfi*
mo putrcfofin, dum SolcrLunafccunda Leonisfv.de
occuparent,eundemq; gradu ibi tenerentygenerabant
nuemmeruU fimile,ferpentinacauda,eamq; redaclX
mcincre infundebantlampadhunde domus flatim ple
na ferpentibus uidebdtur.Hoc aut tanq uanu crfaluti
noxiu procul effugiendu. Tenenda tame fpecies necef
faridjCuAflrologiacopulas Medicina.Siquisautper
tindX ulterius inflet,more huicitd gerito Guiciardinc t
ut ne legat b<ec noflrd, nec inteUigat, nec meminerity
nec utatur homo,fi homo efi,tdto beneficio prorfus in
dignut . Multd fut pr<£tered q tu aduerfus ingratd igna
rantid in mediu dfftrre tuo ingenio potcrvs.Quidnam
rfgw er tu flrenue Soderine nofieriTolerabis nefupfH
tiofos c<£co$(fc nefcio quos fkuros,% uita m animalibuf
M ARSILII FICINI
uel abieftifiimitjjerbitq; uilifiimis manifeftam uident*
In ccelo,in mundo no uident. lam uero fi homuncionet
ifti uitam minimis concedunt mundi particulis , quai
tandem dementia eft,qu& inuidia,nec noffe,nec ueUc
totum uiuere in quo uiuimws,o- mouemur,0" fumusi
Quodquidemcanit Aratus,louem manifefte fignifi*
cans comunem corpom mundani uitam.Veropportu*
nenunclnbacAratiuerba nefcio quomodouideorin*
cidiffe.Memini Lucam euangeliftam,memini Paulum
apoftolwm bis uerbis libenter uti,in quibm mundi uiti
fapientes lUi non borrent.At uero fuperftitiofm quidX
bis obijciet,no fkcile conuinci ex uerbis eiufmodi Pats
lumajfentirimundum babere animam,fedtantufub*
effe Beo,acnos in hocipfo Beo uiuerc.Efto igitur,nc
nominemusmmundo quando no placet, animam.No
men anima fit prophanum.ljcebit ne faltem uitaqu
hmcunq; dicere iQuam Beus ipfe mundi fkber buic
operifuo tamfeliciter abfoluto clemeter infpiref.quan
doquidem erga uiliftima qutq ; uiuentia no eftauarus,
€T quotidie per ccelum quamplurimis qua> funt m co
largiftime preftat uitam.Bic amabo,nonne uides bo*
ues er aftna,o bos,o afme,qui taclu quodam ex fe ui*
uentia generant effe uiuosf Si ergo h*c prtterea ex fc
uiua qutdamafpettu etiam generarent,annon multo
magit ha>c uiuere iudicares i fi quod modo ipfe iudici*
umfiquamuitamhabes. Coeliiterrxmmtus^no m
git(ut
APOLOGIA. tJ7
£t(ut comunk eft opinio )terra. cum uxorc non coit*
fcd folisfiderum fuorum qudfi oculorwm radijs undiefc
tuftrdt uxorem,luftrando fozcunddUprocredtq; uiuctt
tid.Num crgo uitdm uel intuendo largiens ipftm in fc
propridm nuUi bdbet uitam f Et quod dcdit dui Stru*
thio uitdm afteftwmq; uiutficwm-longe cft boc ipfo de*
terius.Mt tandem adduclis in mediu,nift perfuaferis*
fuperftttiofwm tftwm mittito femiuiuumjmo uero nort
uiuum.Proinde utpluribm caufam noftram patronis
ngamus-,addito Petre mi Ncre Ampbionem iUwm no*
jirum Landinum chriftophoru oratorem pariter er chrifto*
poetam.lUe nofter Amphion fuauitatemira celeriter phorws
tdpided hofttu noftrorit corda demoUiet.Tu ucro Gui j^idinwi
ciardine chartfime compater,itonunc,itoaldcer,Po)
titianum Herculemaccerfito.Hcrculesquondd ubipt
riculofw certandwm fbret uocitabat lolawm-,tu uunc fi
militer Herculem. Noftiprofcclv quot barbara mon*
flrd Ldtiumidmdeudflantia Politidnus Rercules inuct
fcritjacerauerit, interemerit,quam acriter expugnet
pdfi\m,qudm tutb propugnet.Hic ergo uel centum hy
drtecdpitdnoflris libemminitdntidftdtim contundet
cldUdjidmmiscf; coburet. Eid mi dulcifiime Soderine*
furge dge,Picwm flutdto Pbabewm . Runcego fepe Picm Mt
Vhocbwm appeUo mewm->iUeme Dionyfiwmuicifiim randul&
4tq; Libcru.fr dtres ergofumut.Nuncia Phcehomeo Comes*
nencnofwm contra not Pythonem t ex pdudc idmidm
K
*5* MARSILII flCINI
emergentem.Tenddt arcwm obfecrd,precor. Cofiflim
fticuldidculetur. Intendet lUe protinus,fcio quid loa
,qudr,uenenumq; totum femel wtd ncce necdbit.Vdleta
idm feUciterdmdntifiimifrutresmehno udletudine tdtt
tum felici,fed ipftetidm fclicitdte digni : liberorumcfi
meorum in lucem Um prodeuntium udletudinem fclici
tdtemq;curdte,decimoquintoSeptembr.M..C C C C.
L X X X I X. m dgro Cdregio .
APOLOGIAE FINIS.
QVOD NECESSARIA SIT
ad uitdm fecuritd* er trdn*
quiUitds dnimi.
iArfilius licinus dileftifiimis m ueri*
itdtisuendtioefrdtribus Berndrdo Cst
\nifidno,lodnniCdndcio,vrAmeriga
[Curfino fdutem . Quuprimishicm
'uerbis uendtionem qudnddm inflituif»
,femM y meritbfbrfdncdnes ftdtim ddhibuimus V cur*
fores.Aptequidem philofophdntes dppelUuimm ue*
tiAtores,dnhe\d femper uentdtis inddgine Ubordntes*
Njwn etidm dpte cdnes i Aptifiime inquit m Republi*
cd Socrdtes.Vhilofophdntes enimuel legitimifuntud
fpurij.Ambo cmes.lUi quidem ueritdtem ipftm fdgd?
citermmftigdnUmoxdicm imentm tenmt.Hiuero
EPISTOLA.
pro opinionelatrant,mordent,lacerdnt . Tantupro?
fiflo canes mterphilofophos fibi uendicant,ut no fo*
lum feipfos m fetfnm aliquam mferuerinufed etiam fc
c~b.mipfifuamnomine Cynicaquandoq; confecerint*
Habet quinetiamfuos Academia canes. Huc ergo uos
fagaces Academia canes,huc uos uelocifiimi curforez
dduoco . Treis enim ejiis.Treis ergo nuc meos precot
dcfendite liberos adhuc teneriores interlupos (utuea
reor)eucfligio prodituros . Currite inquam alacres*
negotia enim nunc uobvs optata mando,non curas. Ge
orgium Benignum Saluiatum cognofcitis mewm, qui
ucritatcm ittam^per cuius nunc uos uefligia pafiim ue*
nando difcurritisjandiu eft fagaciter affeqmtus.Qui
tt fratres fuos Solis mfiar,maior ipfe minores dluflrat
"Buic igiturfiquem hiporum ululatum audieritvswn
ciate.Yortifiimw itle Georgiw omnes fkcile fugabitln
pos,qui O" uaflum draconem quandoq^ transfixit. llle
tnc igiturMe folicitudine fimul et uos,cufra leuabit. So
let enim inter uos aliquis,et quidem iam fepiw dicere»
nihiladuitam falubriw expcriri,quam magna cum
fecuritate tempora deglutirc. Cfteri uero dicentiproi
tinw arridcre . Sed dic age Canaci, quidna hoc tuii efi
toties rcpetitu, Tcmpora deuorare f Quid dmiq; tibi
' uistNo cffc mquiesjed bibcrc potiw : no mandere uel
conterere,fed fiucibw plenit ingurgitare . Siquideitt
' tempm ipfwm natura qu*dam ejl Uquens (ut ita dixe*
R *
iSo MASSILII FICINI
rbn)dtquelabilis. Liqttentiwmuero b<ec eflconditio*
ut fi cobibeds m dnguftu,fubito perdds. DiffUut enim
codffa celeriterqi diffugiunt. Si dqudm fpongi<e imbi*
bitdm forte comprefferis,exprimesedm,fldtimc^di*
fterges.Si ktius bdnc tenueris ,retinebis: multo tm*
gis d'ercm,ignemq; Z? <ethere.Hinc dpud Voetdsfu*
flrd contendunt,qui dmpld Diuorwm mdnium ue fimtt
tdchrd ulnis cdpejfere moliwitur. Late ddmodudccU
piendd funtUtifimd.Liquentid zrampliftinut funtam
plifiimepofiidendd. Tunccerte grduiter nos premit
anguflid,qudndo animum ipfum motuvnq;eiiisnAtur<t
liter dmplum,redigimus in dngufiu. Quicunq; fludia
negocidcfcpenfitdnt exdmufiim,o- inminimd qu<equc
femper exdilifime deterunt,uitdm intered fuam, heit
fuam uitdm clam miferi conterunt. Kecle igitur Pythx
Eiufmodi goras pr<ecepiffe uidetur. Cdue nequdnio m dngufltZ
preeceptd fortecohibcaris,nihil cotb dmplius,nihilefluitdlius^
extant m* Anguftifiimd uicifim tcrrd uita hdbet m muda qudm*
ter Vytbd* minimdm . Deniqifi cozlo temporeq; uiuimus,qudnto
gor<e fym* h<ec Utius dbforbemut,tdnto uiuimus diutius . Viui
bold.m \t te ergo Uti ab anguftia procul o amicLViuite l<eti.L<e
<&ict}) niuj titid ccelum uos crcduit fud, qudm fuo quodam nfu,id
xo^cf /a/j. eft dddtdtione, motu,fylendore decUrdt,qudfi gefti*
£t: jxHQo cns.L<etitid ccehm uos feruabit ueftra . Ergo quotidie
Sivop m prxfens uiuite Uti. Nam flicitudo pr<efentium rd*
<TaK7uAo^, pituobisprafenspprmpitqifutumXuriofit^ futuro
rum
J
EPISTOLA.
rumceleritermpr<eterituuos traducit. Iterum igitur
precoratfy iteru,uiuiteUti. Namjktafmunt 3 du fecu
riuiuitis.Sed ut reuerafinecura uiuatis,ne unam qui*
dem hanc curam fumite,qua foliciti curetis unquam 9
qua potifimum diligentia curM effugiatis. Vna enim
curah^cmortalibus heu miferisomni cura torurit,
Hegligite igitur diligentia,negligentia uero dihgite,
*tq; hanc etia negligenter,quoad licetuobis inquam*
ttq; decet.U£c autem non tam utfacerdos amici man*
do uobis,qudm ut Medicus . Namabfq; hac una tati
quam medicinarum omniumuita,medicin<e o*
tnnes aduitam producendamadhibitee
moriuntur. X V \.Septembris y
M. C C C C. LXXXIX.
lnagroCaregio*
DE VITAE TRANQVILLI*
TATE EPISTOLAE
F I N I S.
ANDREAS LEENNIVS •
MEDICINAE S TV
D I O S I S S,
Non abs re nobis uiTum eft his de Vi
ra libris, eiufdem autoris Epidemiarum
Antidotum ueluticoronidem adfuere;
quam ille quidem fua uernacula lingua,
hoc eft Thufcana, precibus amicorn co
fcripferat . Nuc uero hic uita? thefaurus
a* Hieronymo Ririo Ticinenfi in colo*
niam Romanam deriuatus eft , ut fi una
cum uoluptate dC commoditatem metia
ris,non fit afpernabilis.Traduntur in eo
morbi nedum defimtiones , caufaemor*
bi erTe&rices,figna,ueruetiam prophya
la&icen, dC praefentis mali curationem,
uarrjs diuerfisqj corporibus accommo*
datas , mira breuitate fimulatq? facilitaj
te perftringens medelas. His fretus prae
fidrjs uitae 8C fanitatis rationem inea
as, tibiq? perfuade, Avc^/c&u*
MARSILII '"
flCINI FLORENTINI MEDICI
atq; vbilofophi clarifiimi Epidemiaru An
tidotm,cx idiomate Thufco,a Hiero
nymo Ricio latinitate donata.
P R AE F A T I O.
i Ycra-preciu duxhpatri* pietatis im
! pulfu, aliqua confdia contu pejtilen
I tue morbuconfcribcre.Vt uero quif*
que huius penctrare 'tnteUigentiaer
I curam excrcere pofiitjnflitui fubti*
tcs omneis longasque difceptdtiones reijcere . Satis
tynque crit,quod quicquid inprtfcntidfwmtxdditu*
YM,wfi brcui uerborum contcxtu hdud plura dici
qucant, fujficicntibus tamen rationibut, multorumq;
tam prifcorum qukm rccentiortt autoritatibus & ex*
pericntijsipra-fcrtimpdtrisnoflri M..¥icini,inter Mc Ticinipa*
dicospr£cipui,quihaudpaiicoshdclabe'mfefiospri* tcr inter
ftintfanitati rejiituit,^ comprobatum eji et traditu. Medicos
Implordmus itaq; Deum Opt.Max.human£uit£ lar clarus.
gtorem,necnon ueraru falutariumq; medicinaru reue
latorcm,ut contrdpejiis periculd cfficacia nobis dete*
gatremedia,utq;fuum uitale donm nobisad laudcm
gloriam^fuam confcwt*
R Af
i*4 MAR. FIC EPIDEMTARVM
QVID, QVALIS'VE SIT PB
STIS. CAP. PRIMVM.
ESTIS, ucnenofm quida ua
poreflinaerc concreatut,ui*
taU inimkm fyiritunnon quoi
propterelementarem aliqudnt
quaUtate fibi contrarietur,fii
fyecifica quadamproprictatc,
Veluti Thcriaca,amica quidem cfi,non quia calida fit
uelfiigida,ficcauel humida,fed quoniamexuniuerft
tiutcompofitione firmarcfultat qua>ddm,uitaUsfir*
m<e friritus accomodata . Siczrpefliftr iUe uapor no
quia caUdus,frigidui,humidut uel ficcus natur£ inimi
rusejlyfed quiafuaproportio quafiadamufiim pro*
portioni contraria efl,m qua ftiritm confifiit in cor*
dc uitaUs.Et quemadmodum continub in terra nafcun
tur uenenA,fic fepenumero mfcitur uenenofut in aere
uapor,attamen non ita potem,quia magis fpargitur.
Nec puro flabiliripotefl in acrcquoufa^ talis aer efl
fyiritui confirmis,<& igpi,qui ex fu& natura potentU
alterius non recipit mtura mixtionem,unde jit quoi
nuUam cdpidtputrefi.ftionem.Sicpurus vraernuUX
recipiendo mixtionem,putrefieri minimepotcfl.Kur*
fus uencnofus huiufmodi uapor,humano eifolu appU*
caturcorpori 3 'm quo aptiadfcbrem extnnt humores,
utpote
ANTIDOTVS. t*5
Utpotequiddputredinem mfldmmdtionemq; funt ii*
faofiti.Etenim fi uitdXvs potentior ipfo fuerit ftiritus,
procul d fe peUit : fi uero debilior,fugit eundem,fu/um
ueluti contrariti oput.Qudpropter eji ex ufu,derem y
bumore$,et deniq; cor corrigere,purgdre,robordre.
TSotandwm (ut refte cdpids)quu dico uenenofim bunc
tffe udporem,tu ne crecudem ipfum fbre tdiem fecun* Aer no ue*
dtm fbrmdm,%r totam fui nAturam, quia omnes mde nenofus fe*
injicerentur.Sed huiufmodi ejl qudlitdtis,ut qudmfhcU cundu tot4
lime in ueneni ruxturdm trdnfedt . Et proprie uenenum lem fui fvr»
tf]icitur,qudndo per ipfum m humdno corpore,ccrto mZ,fed qm
quodxm grddu putrefiunt humorcs,fimul er ebulliut. litdtem.
Quod comuniter die tertid folet dccidere,et interdum
citim,mdxime ubi quis fuperfluit dbuddt humoribm*
prtfertim ftnguinc Z7 cholerd. Et qudndo idm ueneni
fufcipit ndturdm,cdlciiuclArfenici qudlitdterccipiU
cuim efjvttus ejUputrefkere, rodere,drdere,'mtut cr
txtrd . Summeigitur necejfum eji,ut his trinis efjvtti*
bm,potifiimum interiui,omni qudpojfimws mdujirict
refijldmufi
Epidemi<e ortm cduft,ey qu<e potifimum
huicmdlo obnoxid fmtcorpon.
C A P V T II.
COncredtur huiufmodi udpor m d'ere 3 uniuerfdc
liorit tempore pejiis,ex mdignk quibufdd con
fteU4tioiubus,pr*feYtim ex Mrfrtw cu Sdturno mf*
P y
z€6 HAR. FIC EPIDEMIARVM
gnis humanis coniunttione,v ex luminarium eclipffo
bus.Qualisefl prcefcntipefiisin annofalicetmittefi*
mo quadringentefimo feptuagefimonow.V qualis
etiamfiatanno eiufdem mittefimi,o£fauo,whocpo*
tifiimumUdithomines. Hisq; graffaturin locis,qu£
Horofcopu fiue fuumAfcendentemobprfdiflosfide
nmt afyettus infdrtunatu habent. in magis uero par
ticularibus peftilentijs,pr<efbtum ruifcitur uenenum ex
uentis er malignis lacunaru cloacarumq; uaporibus*
atque pariter ex terra motibus. Atuero data ifiarum
quacunq;caufa,femper tamengroffo potifiimumre*
gnAt in aere,mq;paludofo,nebulofo,fcetido.Et quan
do fubtilem adaerem cxtcnditur,penetrat,uelociuscf;
interimit:at citius,frequentius,diutiusq; in groffo,ca*
Hdo,humido,fcetidoq; aere regiut.Afjerunt T>ottom
nonnuttipcfiilentialem putrefkttionem fubtili prius*
pofl uero grofiori ineffe a'eri,fed multo durabiliorem
ingroffo. Uaud fcio quo metis difcurfu,quo fundamen
to primce fit mihi parti adharendum,qu/um contrariu
experietia moftrat.Vr<eterea nobis ratio dic~kt,quoi
cjuum non purum,fed tantummodo mixtum elementu
putreferi pofiit,quo minus efl mixtwm,quemadmodu
effeconftat fubtiliorem a'erem,eo minusaptumefiad
putrefattionem.Et propterea eam non nifiper afiiduii
fufcipitaugmentumpeftifere fiderummftuentice.Atue
hU grofiior, mixtavrfobiUs aqua f&iliter putrefie*
ANTIDOTVS. I
'*ifokt,fic utiq; hdud diffculter putrefiftionem rcti*
pitgroifut er nebulofusaer. Hocdatpr<eceptu Rdi*
mudus,quodpeflc mfmm excitdta,dltior fubtiliorq;
petcndm efl aerifed orta fupernc,per duos menfes pri
tno fugiendwm eft deorfum ad grofiufculum frigidii,
bumidwm,purumq; aerem,ubi rara effefoleat infrmi
tM.Sequentes uero duos menfes ad medid aeris rcgio*
nemjcinceps adpdulo dltiorem,uidelicetficcu,frigi*
dwmey fubtilem,femper fugiendo calidum,humidu*
Cr ncbulofum.Quo in aere tales funt homines,qudles
turbidis pifcesin dquk . Idinfuper fi.cit pcflilcntialis
dcr in hominibus 3 quod cdliginofe putresq; inpifabut
nqute. Sed quod hominibus uenenum efi, no oportct ut
femper tdlectteris fit animantibm,proptcr calcjliii
ftgnorwm dc anmialtwm ftecierum diuerfitateni:. Binc
oritur ut de illoru opinionc quid dicam, ignorcm peni
tut,afferentiumquando peflilcntulc incipit in dercue
ttcnu,quod tunc qu£ femperinjlto degere folcnt duU
cul<e,defcendunt dd ima,<& planiticm inhabitdnt. Scd
quado m terrd oritur,tunc lumbricos eyferpentes exi
redicuntdefmuterr<e,Wduiculds quarum confuctu*
do eft uokre hdbitdrcq; dd imwm,fublimia petere,o-
montes adire . Adduntpr<etered,quod qudndo primii
mdere,pofi uero m terra uencnum dccenditur,inter*
dumfugiunt dnimantia ex dlto deorfum-,et exindc rur ■
fm altiord rcpetHt, Hinc eft quod ml$o dici fo\ct,uul
1*8 MAR. FIC. EPIDEMIARVM
turesfeumiluos pefiilentialicedere aeri,wqua> loci
buiufmodi tenentmilui,peflifero non fubeffe aeri. S<e*
pius audiuimus hanc contagionem ab hominibus tran
fijffeddporcos.Iieriforfitan idpotuit peraliquanon
quidem fyiritusjed carnis fimilitudmem.Hisproximc
elapfisdiebusfemel atq^ iterumpefiilentitmorbuex
ma in alterdm domu tulere feles er canes,ip fis tamen
nuUa ex parte haccotagione Ufis. NecuUd te proptc
veaadmiratiocapiat,quod mterdwmfineomni nocu*
mcnto,bomo uel befiia prtdiftwm fufcipiant uapore*
dc tamen alios inficiant.lgnittm nanq;ferrum fiupam
confumit%rpdleam,ipfum uero nuUatenus confumi*
tur.Uoc enim ex recipientis fubiefti difyofitione pro*
uenit,'m quo potifiimum fecundwm Arifiotelem,Gale*
nwmcr Auicenna,rei confifiitefft&us,itaut hispro*
ximis diebus bimus nofiro m rure puerulus mtcgro fic
titdie,infec~b cwm puero,annorumplusminusjeptem
ctbo fepius uefcebatur infefti ore pueri mAflicatojtafc
uUam ab ipfo morbi labem fufcepit,qua tamen corre*
ptifueruntalij longiufculedifiantes . Necnimiam ha*
beas tua m diftofitione fiduciam,cogitando te eius effc
ualetudims utminime h<ec tibi timendafitcotagio,fed
bunc phyficum obferuacanonem : Quod quando mul
tumdifrofita e(l materia,agens tunc caufa quantwm*
vunq; mbeciUis,citdproduciteffittu,ficaccendit jiu*
Qdtn wfulphurfauiUt cx fufcipientifi aptitudinc . Et
ANTIDOTVS*
€ontrl : Votentifiima qu<e fuerit caufa,etia m no diff>o>
fttam operatur nuiteri^et licet fulpbur ignit fufcipiat
operationecitius%lignu,vr ficcu lignuminuteqim*
cifum,fkcilim qum c£tera Ugna.Ardtns nihilominut \
fvrnaxligna fiatim rapit in fiammam,€r grofiiora
CT uiridia.eo quod fumnu agentis potentia citb difao*
nit atque infbrmat. £t multoties peflifer huiufmodi
porpt fuarum ui caufarum potentifiimut, necfcire tu
poteris quandofcilicet hoc fat. Etlicet uno in tempo*
retalit non adfitdift>ofitio,eji tamenfutura inalio.
Quo pac~k,o-qudlestemperaturM peflis
excontagio feriat ocyfime.
CAP* III-
VZnenofm ifle udpor adeb fuhtilis fa>pcnumer&
exifiit, ut uifu dijudicari nequeat, interd<mfy
difjoluiturfedficile exinde regeneratur, nunentead
boc ipfum diftownte, infiuentia, iamfy tametfi pufiU
lm d principiofuerit, tmen multomagis q fulphur*
quum accenditur,uelocioriq ; curfu de loco in locu ex*
panditur,0" longe nuxgj.s cotrariatur uitali cordit j]>i
ritui, qui eft u&por cx fubtili fanmnc, quamfulphur
tu\fo - Eiufcemodi uapor folum m difpofitis adhoc cot
poribus inficTo ab aere accenditur,fed pofiqua efi ac*
ccnfut corporibm mira uelocitate facditateq;, accen*
fum uclutifulphur, plus quimantea, circuquao^ dilu>
titur,
*7» MAR. ftC. EPTDEMIARVM
Utur,pr<efertimqudndo fubtiliin humore , ey tenai
teftdtis aere dccenfm fuerit,et fpargitur,fa\itq; ex uno
tn alterucorpm . Accenditurq; potiftime ubi rmioreft
'ncXur<e fimilitudo V tn corpore recrementis pleno*
cum fottidis intm er extra udporibm, zj in cibis hu*
moribmq; fuperjiuis , dd injiammdtionem putredi
tiemq- dptis,<<y ubi cdlidd efl mdterid,v humidd,cor
uecoitudebilitdtu. Etpdriterin corpore.pdftiombut
minice deftxtigdto, vultrd modwm cdlido,quodue bal
neis eft dffuetum, cuius ue porifunt nimis pdtentes,fm
multii oppildti.Hcec quidem Galeni V Auicenn£ fidt
Vueros & fcntentid.Vueri etfcemin£ multu ddpeftem funt apti,
fceminMpe eo quod tenuis moUitq; mdteriddd trdnfmutdtionent
ftecdpiplu eftft,cilior,etplenifunthumonbm ddputredinc dpu\
ximum. eftq; pr£ter modum et ordinem,iUorum uitd . Quem*
admodum enim perturbdtconfunditq; uinum, calidm
uentm ygroffmjic prftifrrifte udpor inficitcogitq;
circuquaq; ad cor,primo fpiritus,poftmodum humo*
res,quiiam putrcfoftiebuUiut . Eft uero h^cebuUitio
ftbris ipfd, qu£ per uniuerfum inde fpdrgitur, plm |
c<cter£ buUit feu inftat : quia tdnta eft uenenofd mdte*
rid,ut n<xturd qudntu poteft principdlibm a membrvs
hdncftdtimconeturexpellere . lfte quide udpor omnc
macukre poteft humorem ,fed potiftimu ftmguinem*
fecundo choleram,tcrtio phlegma,quarto uero mekn
choliam . Ynde ftt quod nugis huic fubijciuntur peri*
A N T I D r v s;
tuh [angumei,paulominut chokricUpoflmoduphle*
^gmatici.Et minus reliqun melacholicuqukfrigidus et
ficcm humorad infiammationem o^putredinem iite*
ptusefi,<£rmxximequid firitbs habent meatusper
quos tranfireuenenuoportet.ldcircofenes minusfunt
pcfiifcro morbo obnoxijMcet huius annipeftit necfe*
mores etiareliquerit intentatos . Cuim forte ratiofuit
quod ultra, c&teros aduerfos fiderwm afpeftus,Satur*
nm retrogradus dominmfueritanni.Efl mirum dittii
quod Ucet ex urbe noflra llorentina uniuerfus fcrmi
populws aufiigeritiomni tamen dic uita funclifunt cit
citer centum er quinquagfnM*
Dcfignisindicijsq-pcfiis. CAP. II II.
QVce uero figm indicent, quibu^fcbrem effc pe
fiilentiakm facilitervrclaredeprehendatur>
haud tam fi.cile ofiendcre quifqm potefi,propter tam
tnultiplicem accidentiu diuerfitatem et fiUaciam. Hoc
enim tefiatur uniucrfus Dofkrum conuentus,pr<efer*
tim Auenzoar er RafisJZrit mnq; dar<t interdu uri*
nd,co quod nonpcrtingent ad hepar humores; appct*
rcbit modicafcbriSpCo quod non erit calido in humorc
uencnuyfe^propterea non diffunditad extra, ficfict*
tim morictur patiens. Vidcbitur intcrdurefiitutus,e<»
quod natura primo in aggreffu uencnu 4 corde deptt
lerit,tamenpaulopofl defiituetur fpiritu, eo quodpa
tmnonerit fecundwm peUendi aggreffwm . Exqu9
t7* MAR. FIC EPIDEMIARVM
pttYno laffatd fuerit conflicTu,etiam quia uenenu muU
tiplicatum efl,uel magis mutatu in im,lignum,uelpro
pinquiusfkftumcordiquamprius.Omnes fire inprut
cipio aliquantultt in melius tcndere uidentur,quia tunc
robufiior rutura tantum contra hofiemomnescoUigit
uires : ueru in alijs minus malis a>gritudinibus,ad tam
repentinum tantumq; non inducitur condtum.VidebU
turpr<eterea uirtutisrobur obtinere^quiddittumue*
nenum nonalijs utcordi membris dprincipio contrd*
rium efi,o~ quando ipfum cor aggreditur fiatim inte*
rimit.Quare hisin temporibus haudquaquam conue*
nit morbifigna examinando moram trdhere,quiafil
lcris,nec tenatura expeftabit,nifiadminiflrandore*
tnediafifiindueris. Kac igiturdecaufahisquutempo
ribus fibrem adeffe cofpexeris, pra>fuppone quod ai
fityuel citb futura effepofiitpejiis,dc ei pejiiletialis cti
ram fibfis adminiflra,et eo maxime quod quandiu ue
nenofadurataerisinfluentid,omnis fuperfluus humov
fkcile inficitur.Etomnisqufcunq; fuerit infirmitds,iw
pefiilentiam jkcile tranfire poteritfibres pra>fertim fu
riofe et continua>.Vnde comuniter euenire folet,quoi
hoc morbofo tempore nuUa pra>ter pefiem agritudo.
ippareat. Quod fialia> cr multipliccs quide apparue
rintagritudines,tunc pefidentia remittitur&ceffat.
, . Sunt nonnuUa pefiilentialis fibris figna,uidelicetfi*
bw contitm dbfc^ ordmaU cr mmifijid declindtiojie. k
cunt
ANTIDOTV S* »75
ium mdgna anhelitus wpe&oris anguflia,cum repen
tina, pulfus debilitate,cum uniuerfi corporis grauami
ne,pr£cipue capitis,phrenefi, anxietatibus, ardore y
fiti,fanguineis maculis pluribusinlocis. Cum urinx
groffa, turbida,w qualis efl iumentoru:memineris ts
men quodfigna fittunt.Aduerte infuper,quod quicuq;
puer eo tempore uermiu Uborarit infirmitate,dici po
terit pejiiletia mficTus,quia eft materia ad pcjiem dif»
pofita,ut fulphur ad igne. Hoc multi nefcietes medici*
iuuandifludiopoflfuntfraudati.Etexfignispropin*
qu£ pefUs ultra aem turbiditatem,w animaliu ex pu\
tredine genitoru abundantia,efl principaliter uermitc
tnultitudo,uariolarum <& morbiUoru, fibriumq; con*
tinuarumZ7condufarum,urince turbid£,oculoru m
bores,excoriationes palati,phrencfis,et uniuerfaliter
quacunq; m fcbre,qua fe uerfus cor fiequenter dirigit
bumorMmanam fignificat coplexionem, ad peftent
ejfe dijjjofitam . Scias iterum,quando multo tempore.
pefiiftruapormahre durat,tuncaquamterr£q; fcu*
ftus inficit,propterea tutius efl aquamdecoquere,uel
ferratam fcilicet aqua conficere,cimeafyumtmlym*
phare,quia uinumfumofum eft,vr non conuenit iuxU
Auicenn<e er Rafis fententiam his m tetnporibus me*
tum,utpote purum. Opportunumprcetereaalia quat
fumuntur in cibum rebus boni odoris corrigere,^ cii
falfis d£Qtofis'ue faporibM,pra:fertimquando peflis
MAR. FIC EPIDEMlAfcVM
pojlterr<e motum oritur:pr<efliterit quoq^no parvrti
rebusuti aridis mlocis #dorifzrvs,& aditislodsnn^
fcentibus ,er inhabitare montes er coUes.
Vrophylattica cura a di<eta er uicTus ratio*
neinfiatupeflilentiali. CAP. V.
ABjiinendueji temporepejlifcro drebus infUni
matibus v nimis aperitiuis,quia jkcilius adut
nenumfufcipiendwmdifyonunt. Videlicet cauenduejk
extra a folari cahre, pariter a calore ignis,uejiimet9
nvm,et i/ntrb ,afalea faeciebm v mcdicinis calidis,fi
militer ab herbis intenfe caliditatis,a multo ufu acm
minum, excepto c<epe et cichoria,uel raphano cuacc
to,quia ueneno aduerfantur.Item a uino nimiumfumo
fo,ab exercitio poji cibu, pr<efertim tempore caluh*
X? <i fudore,quia humores alterat, er m aere infecfo
tton licet fe multtm aeri exponere,nec excefiuo fub di
uo exercitio,quia calefieiendo <zr poros aperiendoy
fiatim multum de aere fufcipitinfctto . Item abjiinen*
dumabfacientibus oppilationemcr putref&ttionem*
quia pefiilentiaUs dant fcbris materiam, qualia funt ui •
fcofa,frigidavhumida,: pr<efertim quando aliquid
accidentalis feu extranei caloris fufcipiunt. EtUm a ui
fcofis, calidiscrhumidis,ubi humidum caiidopr<edo
mimtur c mak decoclum eji: er ut fummatm dica*
bumiditas putrefcttionis efi mater . Et qu<e extra nos y
difficutorcwfemntWietkmm nobisbmlfailexo»
ANTIDOTVS. i 7 f
Jerwipoterunt. Vitandi igitur pifces qimtu fieripa
tenuinquorumgenereparui minusnocent pifciculi»
X? qui exfiumine funt claro,petrofo, er currente y frim
xi in oleo cum fale,vr immerfi flaphifagria feu aceto%
ttutfucco aranciorumcumfale ermodico piperis,uel
cinnamomi. Etiam uitanduefllac&omniarecottn:
quodfi eo uti uolueris,fit primum inter alia cibaria ZT
. modicaquantitatecumparwmfacchari. Fruftus uitati
difunt omnesycxceptis amygdalis y cerafijs acetofis»
Jpyris, chryfomeliSy perfids, pomis cydonijsy aueUa*
^ nis , prunis ficci/s , pruneUis , meftilis , ejr cornulis ,
tnalisappijs,maUs granatiSymalateftis.Ctterisuero
fruttibus nequaquam utcre-,uelraro 3 ucl rarifiime.Vo
teris tamen diutius uti fruttibus cr herbis frigidis fic*
cis et aceto fiSyuel aliquantulu amaricantibus. Sed uten
dofruttibus calidiserhumidis,ut funt ficus,uua-,mQ)
rdycerafa dulciafac fint modica,o- immediate poft ca
mede pomu anarancia cum fale. Vrxterea fi uteris fri
gidis v humidiSyUt funt melones,pifces moUes <cr te»
nerupruna pinguUyfume paulb pofl aliquid fceniculi,
er pomi anarancix cum falejuprabibendo parum ui
ni boni er odoriftri.Vitare etiam debes fmgos er her
bas humidd&->pQrtulacAS,cucurbitam-,et omnemhumi
ditatem,neenon zrremqutfaciliseft putrefkttionis,
Cauebis quoqifruftus cr res nimium dulces cr humi*
herbMipcrmittQ tibikftucam permixtam ment*
»7« MAR.FIC.EPIDEMlAfc.VM
uelcinnamomo.E^nde quoq;corrigere potcrtfcub*
filiconcchariophilato minutifimo ey quafi dd rube*
dinem quanddm tendente,odorem hdbente chdriophi
lorum : eft enim cordigrdtifimu . Concedo etiam tibi
cucurbitd>C? herbam,quce Thufcd lingud Sclbdftrel*
U appeUdtur. Rurfm dduertejie te Rafisfententia fkl
lat,qucctempore multwncalidoadmittit olerao-fttt
Qus ftigidos cr humidos,quia Aegyptum ipfe inhabi
tabatubi extrema eft ficcitas,ubi ciufcemodifrutlus et
olera funt exquifite amtura decoftn . Cautws igitur
efto ne talem prcefunus licentiam m regionibus no fi*
milibw Aegypto. Notandum infuperquod res aceto*
fce,dft>er£0-dcres inconferudtiuo a>que dc curdtiua
adminiftrdndcefunt rcgimine:quia periculupoti^imti
imminet m calido et humido,z? in putrefittione lUinc
dependente in ffyirituurefolutionejnq; dcceftioneuenc
niddcor. Resitdq;prcediftifdporisomnibut idmdi*
ftis obfiftuntmdUs,quia refrigerdnt,deficcdnt,confer
uant,cofirtant, reftringut,o-uniunt. Oper£preti&
biceft meminijfcquod resnimisacres,ubitimeturpc
£hris ftriftura,aut ftomxchi debilitas,tcperdndcefunt
cum faccharo,fale et lade-amygddlaru, cinnamomo*
pipere,fotniculo, croco,outi,z? modicopinguedinis»
Comendoplurimum panem fj?elt£,hordei,<cyfcrcu*
U ex hvs condita.ltem bifcofta,rifum,pajfuldi tendctt
t£t ad acredmem,panem optimi gntm fuftkienter co*
ANTIDOTVS, t
fhimcum modico falis. Vtcre fepius capparibui cum
aceto,wali<[uando eogenerz cafei,quod florentini
lAarzeUimm uocant. Vitandm ejl cdfcm multum pirt
%uis uel falfus Nec Idudo tibi cauki nec legutnind,cx*
ccptis knticulis. prohibeofuperomnidpbdfeolos,nec
Idudo multum rapas et ftindcbids. Qoncedo tibipetro)
felinum wpafiinacd*. Prohibeo dittcm erucdm ,cdrio
tM,fa pam,fmapi,citrullos,melones,bdcellos,cicer re
ccns,cucumcres, cerafia dulcia ej- moUid,mis , ficus
dulces o-mard.Necterepletonimio uino,carnibui
V oui5,ne mmium fdnguinm,choleram,putrefittio*
ncm infiAmationcm'% mdtiplices. Vtere ouiscu agrc*
ftav-acetocj-pomisdnarantijs,carnes fint lcues er
ficca>,bcne cott*,puUi,auicul£,boedi cdflrdthpipia*
nes,turtures,<zrfylueflres duicuU. Siufm fitcris carni
bus humidisfint dffat^fedfxc ut intus per totum bcne
impkdnturcum dcnbus condimentis %rdcetofis,cum
modico piperis,cinnamomo, coriandro er fitlc Vind
turbidafunt omninonoxia,<zrpr£fertimmujld. Ejfo
in cibo ejrpotuplws folito parcior,cibus fit dliqudntt*
copiofior potu. Nec tdmcn uolo ut nimiam firas fitim
O-inedidm . Caue flomachumfoflidire permittM,fed
cum pr<eferua cum cibi cr potus mediocritate,cii ex*
crcitio vrieiunio,cum appropriatiseuacuationibM*
Abfline dcoitu er pdfiionibus animx excefiuis,nifi
fbrfitdnpcrcoitus Abjtinentidm te omnino gmuatunt
*7* MAR. FIC EPIDEMIARVM
perceperis.Ad mentem reuocd diftum Auicenn* ter*
tio ttAturdlium,quod fuperfludper coitum feminis eua
cudtioplusnocetqudm fiquddragefies tantum exiret
Tim heee ptnguinis.Dixit Hippocrdtes,coitti fyeciem effe qudtt
uerbd trdz dammorbiepdepfiee . Cduedb aere multum nubilo»
dutur.vixxi dcnfo, reclufo er humidoidc fcias derem qui non fre*
trvvtso' /oc/i quentcr mouetur v mnomtur, ubi nec uentus nec Sol
wouAxtm penetrdUnec purgdt,fkcile mixtione fufcipere wpu*
xfa/j £7n« trefkftionem uenenofdm,ueluti immobilisdqitd.Ab ho
X*4'<^* minum te turbd femoueto, prtfertim exijlens ieiunus,
V qudndo cdlidum fuccefferit humido, er humidu cx
lido.Declim.to etidm derem nimis cdlidum,quid dpe*
rit O" nimis debilitdt. Uabitdtio tud fit fodciofd,ficcd,
derem recipiens ficcum continud , tempore cefidtis
fubinde recentem. Cdue qudndo multum incdlueris,ne
te protinus exponds frigido uel humido, nebubfo, et
f uento cdlido et humido ,pr£fertim m locis infeftis,w
de mfefto loco ueniente,etidm ub omni uento de pr<edi
His locis fidnte, nifi fuerit nimis longc difidns, dutfcd*
fiuspluuijs . Ventus dute qui dcrem infrigiddt <&f\c*
cdt <zrferendt,fiu mXurd efi fdlubris,fi eum cum tem^
perdmentorecepcris,ereflprincipdlis medicuscon*
trd huiufcemodi uenenum.Mdgndm ddhibe curdm ui*
tdndo uentos d fidgnis uel pdludibus uenientes : dqudt
fuge putridds herbds cotinentes,immdcerdtumq; linu»
Vfuencunfyprmm odorm, Frocul efto d cdulium
nttcumufi ■
ANTIDOTVS. ijf
iucumutodoribus, erfatidis ab herbis. Abflinendti
itemabalneis , afomno mertdtano, ab adhcerentiar*
&o(\i hominum confortio.A turbafuge cito etprocul*
4c tarde reuertaris, quoniam bngo durare folet tcm*
pore uenenum,ad offvndendum perquam promptifii*
mum.Vtere cibis ficcis,optimi fapom,acribus, aceto
fis,uitandobrodium,pinguedinem,dulcia,utfcofa:ui*
nis fubtilibuf,claris,odoriferis, aliquantulum fumofii
fedparum,acetofis,non dulcibm,dilutis aqua multunt
fubtili v dara. Summa,omni tempore a rebus caue
fanguinem generantibus aut nimium,aut aquofum,
groffum er turbidu, wpariter quancunq^ rem fioma,
cho nocente. H<ec efi regula cibipotusq;. Vtilis eft*
iudicio meo, omnibus fuperfoerfa cibarijs talis foecis*
rum copofitio . Accipe fandaloru rubeoru uncia dimi
diam,cinnamomidccl:i drjchmas tres et dimidia,cro* ^
ci drachmam dmidiam.Gcntilis omni tempore his uti ^ , v £-»
tur fteciebtis . Sume cuinamomi femunciam, mann*
drachmam unam v dimidiam,chariophilorum,becn
ttlbi O" rubeidrachmam dimidiam, coraUoru rubeo*
rum drachma unam, cardomomi drachmas duas,cro
ci drachmam dimidiam,facchari ad pondm ornnium*
Item nonnulli aham habcntdefcriptione, er efl talti.
Cape nurgaritaru drachmas duas,coraUorum aWoe
vum er rubeorumdrachmam dimidiam,rofarum,ft>o
dij 0M[arupulmmim>cimimmidrachmaunam 9
S 4
80 MAR. FIC EPIDEMIARVM
crocifcrupulum unum. ltem,Sume cinndmomi un*
ciam dimididm,chdriophylorum drachma dimidkm,
cordUorum rubeom fcrupulos duos,croci drachmant
dimidiam,fdcchari adpondus omniu. Pro primo cibo
utileejl,nifi tecalor offenderet,fumere ficus,rutam,
Cr nuces cum fa\e,pr<sfertim tempore frigido uel hu*
mido. Hotandumquod fpeciebus multum cdlidis*
ut ejl quarta compofitio ex hvs quds nArrduimus,utett
dumejlfolum inferculis multum humidis,frigidisw
dcetofis,alijs uero uti pofumus in omnibus . PojicU
hum magno funt adiumento femim coriandri prtpa*
rathcr etiamfecundum Auicennam ieiuno jlomdcho,
qui h<ec ipft tdh m ufu plwimis efftrt Uudibus.Vte*
reieiuno flomdchofriftionibusjtenspeclind cdpiUos,
omne expurga fuperfiuitdtem,uniuerfum corpus mutt
dum conferud.Matutino tempore ignem pr&pdra tem
perdtum,ej- interdiu quddoq;,prd*fertim humidis tem
pcribus . Bonis fepius odoribus domum fujfumigdto,
fimiliter e? uejlimentd .Admoueds ndfo pdriter er ore
teneas ubiplus opportunum fuerit,dliquid theridc<ei
alijs uero m locisfiue temporibus,corticem citri,ze*
dodriam,uel modicu thuris,mdnu etidm fupradittum
gtftdre poteris cedrinumpomu. Cdpe Ldddni drdch*
mdmundm,been dlbi&rubei ,rofdrurubearum axu%
drdchmds duds,jlyrdcis Uquidte fcrupulu unurn, myr.
thtemnu, chdriophilom mddxichm^umm,fan*
dulom
A N T I D O T V s: m
dahrualboruorrubroru,camphor£ ana drachmt
xlimidia . Fac pomum cwm aqua rofarum mufcatajfu* ^*» *c&^_
fpendc coUo cornu umcorms,hydcinthum,topazinm,
Cr fmaragdum,ut pettus tangat,z? etiam m ore.
Vixit Auicenna fbre necejfariwm,ut hyacinthus vfi*
imlia,anaturalicalorenoflro cakfiant,qui Uloruai
nftum producatuirtutes,utoperetur in nobis. Fer te*
cuvn etiam in manu ad odorandu porm odorifera,pr&
fertim citri,limonum,aranaorum.£rc. Sapius ablue
os,faciem <& nuxnus aceto,<zraliquando cum uino po
tenti,nec omittas odorem mcnta, meUffe, qucrculx,
rut£,uiolarum rubearum,zr myrti. Vtere odoribu/t
frigidis quos tempera cum calidis,ita tamen ut jrigidi
prtfdomincnturiprtffertim calidit temporibiK,quut
calidusper feaperit odor O" infiamat,quauis aercm
purget.Superomniacura,ut hoc facias,fciUcet,per*
tnifce xqualiparte acetu rofatu albuo-aquarofartt
cu uino albo potenti,cu modko zcdoaria? uel corticis
citri.De qua fepius modicualiquid bibe,gr fepius cu
ca manus lauato ©r faciem.Defer tecu in fpongia cti U
gnofraxini,cr laua etia cum eifdem mane etfero tepi
dismiuerfum corpus.Vtere temperato exercitio fuh
tettoquandocs in locisinfettisjeiuno flomacho,fit(fe
locus exercitij fpaciofus: alijs autem in locisfacies ex*
crcitium fub diuo etparitcr ieiunus. Kujiicibibant lo*
fouini.acctumpermixtumaqua. Admoneo omnes 3 ut
S I
«*i MAR. FIC EPIDEMIARVM
nonnifi fummd cwm cduteld res tangant ex infeftis h*
cis aUdtas,nec quicqudm gujient ex iHis nifi coqudtur»
mundetur,ueldbkdtur . Ududequidemfcio an dicerc
mpr£fentiadebea,anfilentio potius pr<eterire,quoi
Dotfora nonnuUiftpius ieiuno jiomacho dare folent
mpotUyurinampueri recens emijfdm,uet Uxiuium*
Deturpro remedio rujiicis accomodato.
Prtferudtrix curatio Epidemiee. Depi*
lulis pulueribus praferuatiuis.
CAPVT VI.
NEcejfaria nobis eji bis in hebdomada, ipfa o*
mnium compofitionum rcgina,codituscfc tracU
Theridee ta theridCd.Verdquidem theriaca,uteam nofcas,fa*
probte indi porem longd mordm ore conferudt,v jiyp ticitdtem
cid. ingerit uentri,cetatis effe debet dnnorum quatuor,??
non ultrdduodecim,de ea debet anteajieri experietid
inuenenatis animalibus.Theriaca elettaiuxta Gale*
ni,Auicennee,Auerroisq; fententias,fecuru redditho
tninem ab omni ueneno ,morbocfc uenefco .Etia in ipfd,
pejiilentiali febre admittitur. Dixit Gdlenus fe inueni*
re,theridcamplus quam res omms ejfe diuindmin con
ferudndo cr curdndo. DixitMofes Aegyptius mirabi
Um fiittdmeffe cwm ed experientiam in pejiilentidAn
tiochenfi. Necfdentio trdnfeunduputo Galenitypum
dicentis iVejiemeffedrdconem cu corpore a'ereo,qui
ticnmu contubQmm fpirtiff therbcZ purgdtorm
qwUm
ANTIDOTVS.
quodda effe,purgans uenenum v draconem domans.
Accipiatur pojl abum horis nouem,v antc cibu ho*
tis fex uel feptem. Qui eam fumere nonpoteji faltem
cordi apponat er jiomacho nafoq^, o-pulfibus : jre*
quentius detur drachma maprouettis, alijs uero dr<t
chma dimidia,feu p*upuhtt unus . Qui calida> funt tc*
peratur<e bibant a*jliuo tempore fumpta theriaca ter*
tiam partem cyphi aqu<e rofaru cum modico aceti ro*
fatiialij fcilicet alterius complexionis,?? alio tempoe
re,fumant cum uino albo permixttftum aqua fcabio*
fe e?" meliffe. Quod fi theriaca non affuerit ,uelnon
copetens fuerit tu£ nAtur<e, fumeMithridatu. In alijs
diebus hebdomada fumepilulas contra morbu faltem
bom quatuor uel qutnque ante cibu,unam fcilicet aut
duas,uelplus , fecundum complexionem, fuperbiben*
do parum de umo albo cum aqua fcabiofe <& melijjx
temporibus frigidis : uel cum aqud rof<e er cum accto
rofato tcporibus <eftuds. PiluU antiquiores funt ijia.
Sume myrrht,croci, ana unciam unam,aloes,uncias
duas,fed quia nimiu aperiunt,calejkciunt,refoluuntc^
ftiritus ,ideo nonnuUi abluuntipfum aloe, addunt
terram figiUatam,uel bolum armenumfecundudofim
tnyrrha', uel addunt camphor* ad dofim terti<e par*
tis myrrh*,fed eligibilius ejlbolus armenus. NonuUi
componunt fic: kccipe aloes drach . fex,myrrh^dr<4
cbtm tresyfetnitmrn dtrifcrupulos duos, torm&mtt*
«84 M'AR. FIC EPIDEMIARVM
drachrham dimidiam,crocidrachmam unam,reubat
baridrachrms duas,chariophiloru fcrupulum unti,
<tgarici,corticum citri,fandalorum rubeorti ana dram
chmam unam,feminucitrifcrupulos duo$,feminisacc
tofe drachmam unam cumdimidia>coraUorum ru»
beorum drachmaunamcum dimidiayboliarmenidra
chrms trcs,camphor£gran4, duo,conficccum fyrupo
de citro. Auicenna et Auerrois dicunt, qui utitur aloe
myrrha v croco nunquam pcriclitabitur pejie. Prx*
dift* copofttiones temperant iUoru qudlitatem,et uir
tutem augent. Sed multo melior eji compofitio NicoU,
fectmdum quem uer£ piUtlte funt iji£. Sumc myrrh*
croci,boliarmeni, charabc, coraUorumrubeoru an&
drachma unam, emblicoru drachrms duM, aloes loti
ad pondus omniu,fiantpilul£cumuino albo odorifi*
vo.Credo quod ejfcnt nobiliorcs,0' rmgis adpropoji
tum,fi loco emblicoruponcrcntur terrx figiUat£ drd,
chm£du£,crboU armeni drachm£ tres,jiant pilul&
cumacetofitate citri,®-accipianturcumuino albo»
aqu&rofata, aceto rofato. In alijs uero fequaturcom*
pofitionem pr^dithm.lracautc ut aloe fit jfylendidu*
Uue,aUqudliterrubefccns,delicatum,odorifcru,fran*
gibile,pinguefcens, <&■ immittendo fuper ipfum flatu,
tmdefcit.Sit er myrrha clara, er corallus dclicatui,
abfq; theriaca , ZT diftispilulis non bene fieripotcrit
prxfcruiiQ>W<^epY£Qrmibwdlijs utere duobm
prediftit.
ANTIDOTVS. jS5
pr<ediftis,fciUcet theridcdyduobusdiebutdiuerfis ,ZT
pilulis tribm fdltem, quid deficcando humidiute pr<c
ferudnt d putrefaftione.Etiam fortifcant cor,flring!it
mcdtus, neuenenwm trdnfitu hdbedtdd corjyipfunt
Hltnc depellunt.Videtur mihi quod dloe in prtdiftis
pilulis,qudndo funt tempord humidd er frigidd,fimi*
liter er complcxio,no debct Uudrifcd in dUjs tempa
ribus&complexionibus fumere piluldrumcompofi*
tioneminpulueribm : mcliws efifolu qmndoopmeft
fefiindtione. Votefl etidm fumidnte coendm tribwsho*
rw uel qudtuor,ficut etid dnteprdndium . Votcris etiZ
femel inhebdomddd,uel dudbws uicibm dut plws,qudtt
do piluU offindercnt ( licet nuUiws fmt ofjvnfionis) m
tempore hycmdlivrhumido,loco piluldrum fumerc
ficum ficcum cum dimidio nucis,cum modico rut£ zjr
pdrum fdlisfuperbibendo pdrwmaqu<erofdruuel dce
tirofdti.Quod fi et ifiud te ofjvnderet,utere loco ittiut
non dccipiendo aliquid aliud,parum panis tofli intim»
diin uino dlbo potente,cwmpomo anaranci<c,mad&
fr&ovn. dceto rofato,zr intinflo cinndmomo . Sunt rio*
nulli quiddt huiufcemodi piluld* fero uel mdtte undfci
Ucet pro uice. Sume ligni dloes drdchmddimidid,tora
mentiU<efcrupulos duos,di6hmidlbi fcrupuluunwm-,
zcdodri* drahma dimidid, croci drdchma. umm->bet
havsdrachmddimidid, cornu cerui ddufli fcrupulot
im>fdnd4orurubeowfcrupuluunm>fmims4(x*
*S* MAR. FIC EPIDEMIARVM
tofezrcoraUorum rubeorum,boliarmeni,ana drdk
chntdm unam, camphor<efcrupu\os duos,gemmdm
tx quibus jit elecludrium de gemmis, drdchmdm di*
mididmjtwrgdritdrum drdchmdm undm,hydcintho)
rum drdchma dimididm,conjice cum fyrupo de ribes 9
uelde limonibm . Ego dute in omni tempore etidm itt
Vilule cdlido,eiufcemodipilulM ddre foleo.Sume ztdodri<e r
lUrftlij. ligni dloes, dgrimoni<e, croci, drijlolochi<e rotund<e 9
difinmidlbi,gentidn<e,corticucitri, feminis citri,dn4
fcrupukm unum, coridndripr<epdrdti, tormentiK<e 9
ftnddlorum rubeorum,coraUorurubeoru, rofarurtt
bed.ru, faodij, emblicoru^tnd drachmdmdm, terr<e
figiUdtce drachmas du<vs, boli drmeni drachmas qua*
tuor,fk piluldf ctm dcetofttdte citri, quas ddminijlr*
cum uino dlbo, dceto roftto albo, er dcjud rofe . Ego
multu ddhibeo pdei huic nojir<e compojitioni,eam ac*
cipiendo quando non fumitur aliquid depilulis cu aloe
compofttis.Etidmpojl operationempr<edittarwmpi+
tularu,additur ipfi compofitioni,ambr<e,mufci,hyd*
cmthi } fmdrdgdi,topdzij,mdrgdritdrum, cornu uni*
corni,ana fcrupulus unus.Melius,etidm erit laudabi*
lemultum,bibere ijia cwmuinodcetofo,ueldcetodl*
bo,cu dtjud rofe,terrdfigiTldtd cr bolo drmeno,cum
exigudportionefmdrdgdi,& hydcinthi, cr topdzvj,
uelfdltem cum margaritis cr coraUis. ifld multu com
mndantur k Galeno er Aue nzodr: alij ddnt conicep
ANTIDOTVS. 18*
femind citri,& limonu->cum uino uel dceio rofdto»
etaquarofarum.Ego uero frequenterdare folco hanc
fmplicem conficlionem et quidem efficdcifiimam atcfa
fecuram-fcwm uino albo, uel aceto rofato er aqua roft
rum. Accipe boli armeni drachmas duas,tcrr£figitt<$
t<e,coraUorwm rubcorum,ana drachma unam,corti*
cwm citri,zcdoari£,croci-,ana drachmamdimidiam*
faccharirofati ex rubeis rofis conditi uncias fex, ace*
tofitatis citri uncias decem->f&celeftuariu. Raimundm
Cr Arnoldm, ihcriacales quafdampilulas tribut mo*
dis coponut. Vrimo->Sume boliarmeni drachmas tres
harb& tormentittte drachmas duas,barba> herbx tuni
ci drachmam unam , fxcchari ad pondtis omnium-, fic
pilulas.\tem,Sume ambr£ drachmam dimidiam->mu*
fcifcrupu\umunum,camphor£grand fex. ltcm,Acci
pe fmaragdiyhyacinthi,topazij-> anapartes aquales*
triturentur er lauentur ficutabluitMefue lapide \ay*
XUficpibXas cum fucco acetofctta* . Bicunthuiufmodi
Xapides ab antiquis dppettari Bezoar, id cj\ Uberato* LdpideS
resmortiSiO-quodin hoc theriacam excettunt quod Bezo4t»
ipfa uenenu d fe pettit,non trahit ad fe: huiufmodi au*
tem lapides utrunc[;ficiunt,ideo debentper os admini
firari . Etiam poffunt fuperponi p\dg£,morfur£,a'
butt£ uenenofe.Hdc etiam utuntur compofitionejci*
hcetaurioptimi,margaritaru,fericicruditriti . Lau*
iant etiam ekttwim <Umbr£,degemnw chere
*88 MAR. FIG EPIDEMIARVM
mes Mcfue : laudant granata, rubinos, carbuncuhu
fapphiros,paUadios,coraUos,granAtinftoru,&lapi
deminuentum in capite aft>idi*,ey pariter cornu fuu 9
er cornu unicorni. Item elettuariwm latificansAlmatt
foris cum re aliqua refrigeratiua . Vtere etiam rebm
fanguinemclarificatibus,ut funt hpuli,myrobalani 9
fumus terrt. Credo quod utifemine iunipericwm femi
ne myrtifit multum utile contra huiufmodi uenenwm*
Itemtaleelecluarium . Sumecitrwm unumintegrum,
maceretur bene er coquaturcwm faccharo v aqua n>
farum. Etubinon habetur citrus,jkc cwm Umonefeu
pomo anarancio integroimultiutuntur uerbena. Swnt
dare folitus pauperibus parwm panis bene tofii,int'm*
itiaceto cwmmodicorut£Z?aliquando cu cep£pot
tiuncuU,do etiam nonnunquam ad fuperbibendu pa*
rwm uinipuri.Item eiufcemodipanem toflum intinftit
aceto rofato cwmpaucub cinnamomi,quadoq; fuper*
fumcndo pomwm aranciwm,& paru boni uini.De his
quidem rebus adminifirare poteris,modo unam,mod&
alteram,his fcilicet diebus quibus theriacamnon fu*
mis,nec ueraspiluUs uel etia illis eifde diebus pofi ue*
fteras.Vtictiampoteris fero,ieiuno flomacho ,paru
iflius nojlra? confcclionis. Cape faccharirofati,diavu
renati ana uncm quatuor,coriandrorwm prtparato*
rum,coraUorurubeoru, ana drachmamunam,cmn&
momidmhm.Mdm,fed*ftiuQ tempore drach.una,
-v tt r ni^tr
JA>»4>* PJ VIV9 h
ANTIDOTVS. i%9
fanddlorttm rub. croci an<t drdchma dimidiam,uertm
in^iate crocifcrupulum unum , conftce cum dcetofita
tp$citriuncijsqudtuor,fuperbibe paru/muini optimU
uel accti rofdti.Voteris etiam uti eo mdtutino temporc
dliqudndo loco pr<ediftdru . Bixit Rdimundus,quoi
fuo tempore iunclifuerunt Sdturnus,lupiter-> et Mdrs
m undeuigefimo p-ddu Aqudrij, dnni mttefimi tri*
centefimi quddragefimiottdUh m menfe Mdrtio , qu<e
qutdem coniunttio horribilidfignificabdt,pr£fertbtt
gruues peflilentuis frequentius per fydcium dttnorum
quddragintdquinque } eo quod fuerit m figno humano fi
xo in domo Sdturni. Inter quas erdt pejlilentid iUd an
ni quddrdgefimiotfouhubiMedici Pdrifienfes&ex
Auinione,zr Pedimontdninoudm compofuerunt the*
ridcj.m ab ipf.s expcrtdm,v cum fvlicitdte eos confer
Uduit.Arnoldus Keceptdm confcripfiUqudmRdimutt
dus eiufdem difcipulus his uerbis recitauib Sume femi*
uis tuniperi drdchmas duds cmi dimidid, chariophih
rumytmcis, nucis nvufcdt£ } zedodrij,zmZ&eri$,dna\
drachma* dudt, drifiolochi* long£ et rotud£,barb<e
gentian^itonnentiU^-, barb£ herb<e tunici, dittdmU
mul<ecampdn£-> and drachma unam cum dimidia^fal
ui£,rut£, feminis balfamit£,mcnt£,p£oni£,pulegif
ceruim\ana drachma unamdoronici Romani,bacca*
ru laurifeminis dcetof£,feminiscitri,bdfiliconis,md*
fticisjhuris, boli armenhterr£ figiUat£>ftodij,ofiifi
*9<> MAR. FIC. E P I D E M I A R V M
de corde ccrui,rafurce eboris,<zr cornu unicomi,mdY*
gdritdrwm,fapphiri,fmardgdi, coraUoru rubeorum*
ligni dloes,fandalorum rubeorum,byacinthi, topdzif
dmdrdchmdm dimididm,fdcchdrirofdti, didbordgi*
tidti,didbuglo ffd tit didncnufkrdti,diddcctofeUdti,puU
pdrum tdmdrindi dcetofi, theridcce , dnd drdchmdtrt
dimidid,fdcchdri librds tres,fkc cleftudrium dutmor*
feUos,cwm dqud fcdbiofce ej-rofdtd pdrum cdmpbo*
tdtd et cuuinq cydoniorii, dddendo folid duri quddrds
gintd.Quifitim pdtitur extrd cibu,utdtur dcetofd fim
plicicumpduxiUo dquce jrigidce ueluini mdligrdndti
dcetofi cum iuleb rofdto,uel uino dcetofo . Vofis etidm
exprimere dcetofitdtem citri uel limonis,uel pomi dn&
rdncij,zj bibere cwm dqud ejftcchdro.ltem fucci ro*
fdrum,fdcchdri rofdti,didmdrendti,diapruni5,didcy*
donitis dijfoluti cwm dqud coldtdetexpreffd,bibcn*
do cum dqud frigidd . Item rofe,myrobalani, tdmdn
rindi,cerdfd dcetofd, prund perficd ficcd, cydonid tri
td,diffolutd , coldtd ej cxpreffd , bibe cwn aqud er
fdcchdro,ponendo plws defdcchdroubiminmefl de
cdlido,ej minus de ftcchdro ubiplutfuerit de cdUdo*
Jtem fuccm rofdru cumuino grdndtoruiitem oxyfdc*
chdrd cwm dqudfrigida recenti. Inpluribm etiam rca
hm proficuumefi uinwm cydomorum . Vti herbis cor
ipfwm fud uirtute refticientibut,utile cft,ut funt bord*
gojbugloffd, meliffdjendiHia ncnmttc pdrum .item
feptem
ANTIDOTVS* i 9 i
feptem principdks herbt qudt contrd uenenum pluYi Septe hen
mum uakre fcrtur,quarwmprimdefl herbdhyperU b^princi*
con,alio nomine Perfbrdtdifecundd efl herbd dittd uin pdes cotrd
cetoxicon,tertid enu\d,quarta raphanm, quintd diffa ucncnum.
mus,fexta driflohchid,fcptirm Idthicettd. Hisaddi*
turdb Arnoldo <& Kdimundo,herbd tunici. Necprat
termittendd cfl agrimonid, dcetofettd,cichorid, imr*
rubiwm->hyffopM,fcdbiofd,pentdphytton,cdppdris»
limones,citrufti, duncij fcilicet quos pom& aured uo*
cdtnw.O' uniuerfdliter cunftti, acetofa , v qua> ponti*
citatcm quandaparticipant. Sciasfiofculos uitis mu\tu\
conferre, fx eis m cibo wpotu dtq$ ekduarijs uti cort
fuefcdt,pariter v aqud fcabiofe, necnon meliffe, m
his omnibus qua> fdni/s fimul et mfirmis adminijlratuv
mirdbilis efi , eo quod humiditates exiccet uenenofdf.
Et ubi m deficcado refrigeratione multd opm fit,utcrt
dum potim efl dquis endiui<e> roftrum, piantaginisy
tccto rofdto, uel dqud,uel fucco acetofctta*, fucco limo
num,cedri,arancioru, cichoria>,p'mpinetta:,fumi tcr
ra>.Quwm ucro temperatis utioportet, accipe aqudrrt
bordginis er bug\offe,finguUs decoftionibm imponc
prund damdfcend,myrobd\aws,otamdr'mdos. Et
hoc memoriferud mente, quod cuftis m remedijs g be
ne conueniunthcec qudtuor,uidelicetuinu d\bum,dce*
tum dlbum rofatum, aqttd rofdta,omnid tequdlipondc
reicrocus pduxilluld qudtitiUtc.V bi abfc^ mora dc cu
T *
i)x MAR. FIG EPIDEMIARVM
facilitate quadam operan neceffefuerit, adminifirabif
qu<e opportuttd funt in fbrma fubtili er liquida,uel ai
fuprabibendu dato qu<epr#diximus.\nquit Raimun*
dus, quod fi tandiu diffvrripotefiut prtmemoratarit
fiat compofitio pilularum, melim effe ut exhibeantur
piluU quampulueres,tum quta huiufmodi compofitio
mclius ftrmentata efi, quaquidcm firmcntatione ultrt
complexion&lem,ftecificam quoq^ contrahituirtute:
tum quia permanendo m fiomacho mage conferuat,ro
borat, confortat, ac melius difcurrit per corporis re*
motiora,fuprabibendo parit ahcuius Uquida' fubfian*
ti£,w multum abfiinendo . Nec tamen idco uolumus
utpilulce fint ualde ficcx ac indurat£,imbfitales fite*
rint,decet ut reformentur . Congruit fanguineis phle*
botomia,uidelicet extrahere fanguinem, ut conferum
tur,fialids nuUum ex fcfiuxum fanguinis haberent.
Sanguinci Sanguineoseos inteUigoquidecentercarnofi,colore
rubei funtipilofi, robufii,qbus uen£ ampU,et qui re
1>us uefctitur multi nutrimenti.Uis inqua,extrahatut
fanguis ex bafdica dextra,indepofi bimefire fyaciunt
fiatiterwm minutioex bafilicafinifira.Necunapro
uice excedas podits libr£.¥iat etiam temporibus anni
teperatis,ac luna in bono et fvrtumto afteftu exifieit
te.Sanguispurm minuituroriente Sole,cholericus m
meridie,melancholicuski occafu,phlegmaticus inmc
dio nottis.Vult ideo Raimundm,ut iuxM ordine Aui
cennfi)
ANTIDOTVS. t?J
tcnn<e,fecundum quatuor ftecies fanguinis prtnume*
ratas,obferuetur'mextrahedo tU^quatuorhora. Co
gnofcuntur autem h<e fpecies,primo per earundem fi*
%nd,deinde iuxta quatuor a>tate$ quibus dominantur-»
fuccededoordincprcedicTv. Etubino apparueritnud
ta fanguinis abundantia, imlt ne penitus minutio fiat*
nec caufa conferuationis,nec cur<e . Et quu excrahere
uolueris ,cura ut die prtcedenti fat clyjiere, er exhi*
bitafitaliquamedicinAnon folutiua. Nec prttermit*
tendiim duco ,quod ubi fanguis ad alios multum decli*
mt humores,minimefit euacuandum.Memineris Ga*
ienum er Auicenna,quantom4gis medendiartcm ex*
trcuere,tantofemper timidiores ergaphlebotomiant
ejfefkclos,eo quod plus trahit phlebotomia ex na,tur&
li er bono,ct ex ftiritibm,quam ipfa medicinaiac mi
nustemporisconcedit ad difcerncndumalumfangui*
nem abono. Conftrunt mjnntibus er pueris ea, qu£ co
tra uermes ualent,quoru his potifimu temporibus m
minet periculu,adminijlrato iUis in potufemel in heb
domadadiffami drachmamunam cumuinoaliquali*
terjlypticoifwe cum uino decottionis abfynthijcj-ni
gcU<e,aut feminis fantti. lUimatur item jlomachus ,um
bilicus,gula er pettus,oleis herbisq- a\naw et huiuf*
modi,quandoqietiam exhibebis pMasdereubarba»
ro.Verumquiamultum humida complexio,multwfc
(dlida periculofa eji tempore pejlis,opus ejl rejrig:rx
T $
a?4 MAR. FIO EPIDEMIARVM
tione,deficcdtione,o-frequenti eudcudtione,qu* qui*
dem fecundum opportunitdtem cu moderdmine fdnt.
Uunc defvr fdcculwm cordi dpplicdtu. Sume rofxrum
rubed.ru drdchmM duM,ftnddlorum rub. cordllorum
rub.ff>odij,dnd drdchmd und,zedodri£,lignidloes>
cinndmomUchdriophiloru , corticum citri, croci,dn<t
drdchmdm dimididm.Efio diligens utomnis expurgc
tur fupcrfluitM-fdccurd neflypticM mdnedt uenter,
ftsq^ tdvdm dd folitdt conflringendum expurgdtiones,
ud fiuxm fiue fuperfluitdtesy hgmorrhoides, fcdbies,
itAturdks folitosq;fudores,pUgdt uetercs dpertds,qui
bmfine molefiid profluit humor,ldchrymce,fdnguin£
r juribttt fiuentcm,folitwm ordindriwm, uniuerfd*
lcsguttM huiufmodi,quonidm htecdicTnexpurgde
mentd fecuriorem reddunt 4 morbo . Admoneo rerwm
publicdruguberndtores (fecundu Uippocrdtk expe*
nentidm) fi fecerint dc ordintrint igncs er fumigid ex
iunipero,myrto,tcrebenthind,et thur<e,mdne fero
(tntepoflicds,qudrunq; cedium,domuum,z? hdbitdtio
num,fidtim expelleretur db eo loco pcfiit. Vdletloco
iuniperi,ldurM,fdluid,rofmdrinM,&herbdrwmquic
quid efi odorifvrdru. At terebethind mirdbilti efi.Mul
ti Doftorum dicunt,ignem femper fbre temporepcfiis
utilem,eo quod omnem diffoluit uaporem.lnquit Rdi*
mundm utendwm effe confvrtdntibut folu,qumngrofi
apparentunpores & humidi , Cdidif temporibut fu*
perm
ANTIDOTVS. trf
perdre debsnt odores in frigiditdte dlios: c diuerfo qutt
tempordfrigiddfint et humidd,rofe>fdnddli, myrtws»
cdmphora,cortices pomoru, malagranatacalidos co
temperant odores,fimiliter dcetum,V uirides herbu*
UfrigidiufcuU . Confuluere Magi Verfaru regipro
fui definfione ab omniueneno morboq; uenefco,fculpi
ficeret m lapide H<ematite hominefiexis genibusfldtt
temydnclumferpenteydextraeimcaputAeuacaudam
ferpentis tenentem,et imprimi ligdriq; foceret hunc k
pidem in anulo aureo , ucrum lapidi m loco capfulat
fupponi barbamferpentari<e, quem quidem anulu gc
ftaret mdigito . Ldudat Auerrois hircina- odoramen*
tumurin<e.Moneoutcontinuitutdrisremedijs quiifuc
ris in loco infec~k uelprope,eo quod cotdgio frequens
eft,inf*£hisq;dcrcontinue noxim offvndit. Volo dili*
genterdduertM>quufueritconiunttio Solis V Lun<e 9
quumq; oppofitio,id efi quxndo efl plenilunium : Itcm
qudndo coniungitur Lund Sdturrw, cr mdgis qudndo
coniungitur Mdrti.ltem quumfuerit in quddrd cu di*
avs Pknetis. Etnotd (ut refert Kdfis) fortiter moueri
folet uenenu huiufmodipeflilenti<e in Solis ortu,m oc*
cdfu,m meridie, et medio nottis,quia Sol qudtuor his
uiabuf mutdtionemcdufdt in dere.Regndt m Vere,in
Aefldtenugis,plut in Autumno . In Vcreefldercdli*
dmw hwmdm,o- dcceditfdnguinis dominiu.ln <efra
te chokra,calidM aer multum apent w p enctrat,dc*
T 4
l}6 MAR. FIC EPIDEMIARVM .
hilitanturcorpora,rebm replentur corruptibilibutt
materiam humidam acris caliditati in putredinem tri*
huentibm.Quiquidemcalorfitam mtmquam extr<t
twm ficcitate fbret,parwm abeffet,quemadmodu etU
haud multwm nocet humidum cwm aem tum comple*
xionis frigiditati adiunttu, . Sed ualde periculofwm efc
ubi calidwm humido peYmixtwm fuerit,ucl foris uel in*
tm. Expcrimentocompertwm habuimus,quod longct
ficcitas caiido minuittcmporepefiem : at frigido exci
tat,afjvrt. Deniq; in autumno augmentatur fruftuwm
repletio,accorporudebilitas,aer tenuis efioba*fiatc
pr<ecedentem uaporufi.cilifdfceptiua,quo$ non refoU
uitproptercalorisdiminutionem,deinde nebulofm efl
nc uariabilis. S<epenumero uentm adeflgroffm htt
midm,excedit caliditas humiditate,<£rfrequenterad*
uenit,augmentaturqi pororu oppilatio propter aem
crebrb poficalidwmpr<eceden$,frigiditatem. Sciendu
etiam quodquti pori ualde oppilati funt,coprimunt
putrefcibilem ad tntra materiam. Ecotrarib quuplus
<equoaperti,repente nimis uenenofwm capiunt aere*
ita ut nonnunquam (maxime pofi fudorem uel coitu)
paucis (utgladim) occidit horis,
Be modo curandifccundwm rationem
phyficam. CAP. VII.
INpcfiilentiali fcbrenon expurgato ueneno,caue
ne adminifires mtus nec extra res pnrtium pefloris
fimpli
A NTIDOT V a?7
fxmpliciter dperitiud/>,eo quod dditwmprcebentuene*
twadcoryej-fyiritibm uidtn dperiunt exhdldtionis:
fed ut infldnidtio prdbibedtur er putrefattio,utere fu*
bitb dliqudntulwm infiigiddntibus etmultwmdeficcdn
tibm . Kobordnt ndnque cor,& um cldudunt uerfut
ipfwmtendentes,neuenenwm dd iiludpcruenidt: pro
pdrte etiam bene purgdndm efi bumor, er fyiritus nn
trimento fiepim recredndi,0" quce contrd uenenu ud*
lentcontinue ddminijlrd,id quidem fudmturdcor pe
tit.Quod fi difjvrat domc uenenwm eb peruenerit,for
tdffefieripoterit,ut pdrtes cordis multTi inde conflrin
%dntur,qutts quidemdenuo dperire qu.improficuwm*
plm forte noxiwm periculofwm ue effet.lgitur quu pri
vtiwm cdput omnidq; membrd grdudri fimul ddiunctn
ftbre quifpidm perceperit,uide ex fignis nc mcnddci*
bws dmbiguisfyfidem hdbeds,ncc diffcrM quoufq; dp*
pdredtinfidtio uel bulld.Sed hcecquu eminednt,eo ci*
tius quo potemcofcfiim inungds olco dc fcorpiombut
CT tberidcd,pulfm temporum, mdnuum er pedu,m*
res,occiput, guUm,peftus er locwm circd buUdm er f fl ' ^
npofiemd fi dppdruerit.Verd olei compofitio tdlis eft» Scorpionis
Sumc olci oliuce dnnoru quinqudgintd uncids oflo,im bws cofcdn
pon.v fcorpiones numero quinqudgintd,fimul cu oleo
bullidnt itd ut fundwm petdnt,quod fkcids in cefidte,ejr
tndxime mcnfc Augufii,ferud er utere,efi enim mirdo
bile contu uenena ,Quodfi fiomachws cibo grdudtut
T y
iS>8 MAR. FIC EPIDEMIARVM
fuerit,prouocdndus eft uomitut cwm fhcilitdte,cu dquA
tepidd,dceto,o-oko,etid cum rdphdno,tentdndo eti£
prouocdtionem cim pennd,o ftdtim pofted fkids cly
ftere.Et renoudbis omni die mdludru decoclionem er
mdtmuioUrwm, blet<e, hordci,ldftuc<e,cdmomiU<e 9
melUs uioldti,ftcchdrirubei,uiteUi mius oui, didfemt
uel cdfne uncidm undm, fucci rofxrwm folutiuidrdcb*
ntds duds,fdliscomunis ooleiuioldtiquod fdtiseft.
Hoc fiLc~b,dpplicdbps epithemd cordi ex rebus cordU
Ubus frigidiufcuUs dpr<edominio. Sume dCjudru roft*
ru,bugloffe,acetofeU<e,nenufari,ana drdchmds duxs,
aqudrum meUffe,fuccigrdndtoru medijfapom,ace«
tofttatis citri,dnd drdchmdin undm,fucci cydoniorum
uncidm undm,fxnddbru alboru rubeorwm <*r citrino
rum,dnd drachmas duas,f\>odij,rafurce eboris,feminu
citri,fenunis acetof<e,ana drachmam dimidiam,grano
rum tinttoru grana fex, camphor<e drachmam dimi*
dtam,conterantur bene omnia,0' calefiant in uafe ui*
treatopuro. Poftcupanno de Grand temperdte cali*
do fuperponds peclori,fingulis tribus horis ipfum re*
noudndo. Itcm pro ftomdcho hdnc hdbeto in facculo
ccpoftttonem,ad uiutficandum oroborandwmft>tri*
tus euts.Sume abfynthij,ment<e,ana mdn pulu univm,
mcliffce acetofe, dnd mdnipulu dtmidiu,roftru rubea
rwm uncidm undm,corticucitri,rift,dnddrdch.tres>
cQriandroruprd>pdrdtOYH drdchmAS du4s,coraUom
rub*
ANTIDOTVSv 2
rub.mafiici^,fandalorum rub.ana drachmam unam,
tnacityfilioru cbariophiloru,ana drachma dimidia,
nucwm cuprefi numero quatuor,componas cum fucco
cydonioru. item fub brachijs hoc remediu adminifira
bit. Sumerofarum,fiorum camomiU£,meUloti,flortt
myrti,nucu cyprefii,fandaloru,omniu in debita quan
titate,buUiat inaqua cui intingatur fyongia uel fiupa,
qute pofimodum exprimatur, v tcmperate calida ap
plicetur,fcpiutq; renoua : ifiud enim mirabileefi.
Cucurbitularum ufm,& curandi ratio
per fanguinismifionem.
CAP. VIII.
HIy/atf<5 cr dcbite,ut dittum efi, adminifiratis,
fi bulla uelfignum in tibijs adhuc no apparue
rit,duas conftfiim natibm ucntofas applica,ey duas
pariter coxis a parte pofieriori . Volucre ueteres ut
pofi huiufmodi uentofaru depofitionem fieret phlcbo*
tomia.EtfibuUaucl fignumfolitum non apparucrit,
fiat ex uemcomuni a parte dextra,ad prohibendum,
ne uenenum partes cordis attingat: cr fi etiam appa*
ruerithuiufmodifignuuelbuUa,eodem in latcre ex*
trahendutefifanguis,eyhocne feextendat dilatctq;
uenenu (ut femper folet) per omnes uenas ac corporis
partes.Quodficircaaurcs apparuerit,uel collu,mi*
nuatur ex cephalica m parte qua fignum,iuxta poUU
cem mmM.Sifub axiUif apparucrit,eu<tcueturbep*
3co MAR. FIC EPIDEMIARVM
ticd in bracbio eius partis m qua fignum. Si m inguki
bus,fatphlebothomia ex faphena-hoc eft fub talo pe
dis eiufdem lateris.Beniq; in uniuerfaluquoties ab ori
gineguUadcaput ufq; huiufmodi fignum appareaU
fiat minutio ex cephalica m parte figni apparentis. Si
ab ea parte ufq; ad umbilicum ante uel retro,fiat pari
ter phlebothomia ex hepatica.Si ab umbilico infra.de
betminuifaphena modo quo fupra.Et pblebotoman*
dwm eft quam citius fieripoteft,faltem quumprimo ap
parere incipit apoftema.lntrepide autem bonam quan
titatemextrahificias,nifipatiens fbrte modicifuerit
fanguinisextrattisduabiMuncijsuelcirca,fifte paulu
Iwn^ut dijudicari pofit an bonm fit fanguis uel ne. Si
malusiextraherepoteris copiofius: fibonusiparcittt*
ln debilibus V fanguine nomultuabundantibm fuffi
cit extrattio duarum unciarum.Atftbnlis tempore ri
gorisidminime ftceris. Vatiens autem quumfit fangui
nis minutiodeguftet uel ore teneat pomum anarancix.
Cracetofaqu£q;,nafo,fronti } ac temporum pulfibui
acetum applicandoMcnam comunisphlebotomandi
eftmodus.Fulgineus Gentilis plurimu laudatidquod
timdiccmusiutremquampiamexpertam . Sifolitum
apparens apoftema uenerit circa ft>atulas,applicand£
funt uentofe ubi iungunturipfe fyatuUyininutio autc
fat ex mediana qux did fokt comunis nigra.Si ap
parmrit in collo uel capite, minuatur cephalica iuxu
poUices
ANTIDOTVS, Jot
pollices manuu. Sifub uel dextro in%rachio,phlebo*
tomandm efl de uena pulmonis inter medium er anm
larem eiufdem lateris digitum. Si circa brachiu uel U
tiw fnifirum^ex uena Saluatella inter dextrx manut
parutm er anularem .Sitn inguinibm uel in fimfiro
latere, ex uena Paralytica minutio jienda efi interpo
plitem pcdiseralium propinquwm eodem in latere.
Siappareatm tibiauelpcdedextro->exuena ficditfti
Vena mulierum.Solent doflores Hifrani er CateUa* Hiffianortl
ni prima pofi fiftum clyftere uel faltem fecunda die,fi medicorim
cere phlebotomia duabus interpoUtis uicibut. m fan* in fanguh
guineis robufiit ac bona>a>tatis hominibus primodic nk mtffioz
fic ficiunt: Vrimo extrahunt fanguine in parte oppofi nc modu
ta,eo quoi humor m nwtu adhuc exifiat-, nec iam ue*
neficm fiftus efi.Siapoflema fub brachio fmifiroap*
paruerit.minuunt fubito a mmi dextra uncias fexuel
quatuor,uel ex cauiUa pedis fmijiri uncias tres . Vofl
uero horas fex uel ocTv recreato patiente atque quieto,
txtrahut a fimfiro brachio unciM fex uel quatuor aut
tres mxta coprefiione er uirtute uen<e grofiioris-, qu9
niam ea opportunius phlebotomia cxpofcere fe mon*
firat.EJuerfoficiutubi apofiema in inguinibm appa
reatiprimo quide minuunt m brachio eiufdem lateris,
fecundo inpedeiUiut etiaeiufdem partis ex Saphena.
Vcrum fi patiens haud multu robufius fueriUnccfan*
guinc ahndans,attamen naturalcm habet decentcrtti
joz MAR. FIG EPIDEMIARVM
gore uirtutisq- confiantia,aut fit ut iam exifiat in finc
fecundi,uel m tertio die,quu iam uerifvnile fit materik\
ipfam fuum curfum motumcfc cepiffe, iamq; ueneno m
ftft&m effe, euacuant uncm dutf uel quatuor alaterc
apofiemdtislocoapofiemati qukm fit pofiibilepro*
pmquiori. Sipofiaures extiterit, minuutex CephdU
ca eiufdem lateris. Quod fi hdec ipfa hdud itd facile co
prehendi pofu,fdt in Medidna uniuerfo corpori co*
pdrticipdnte.Quod fi nec ifia pateat,fiat m mmu ed*
dem ex uend qu<e efi mterpoUicem er indicem. Simu*
liter dutem faciunt a medio fecunda' diei dd fequentes 9
fed db mitio ad medium fecundi facerentphlebotomia
expdrte oppofita,fimditer<\primo ad mediwm fecm
di. Si dpofiemd efi fub brachio,euacuandum efiexue*
na eiufdem brachij , er cx uena comuni, uel fdtem ex
hepatica,aut eiufdem mmus mfra digitum medium et
fibiadhcerentem. Si'meodempr<ediclx) temporefignu
ipfum m inguinibm fuerit, inridaf uenam fub eiufdent
lateris genu,aut fub cauitla eiufde pedit. Sifignu uer*
git uerfm nates,mitte fanguinem de grofiiori uend,ty
mdgisdppdrente m dorfopedis eiufdem Idtew.lfiorZ
quoquemodusefl,quodcitra fecund<e dimidium diei*
incipiunt utplurimum in latere oppofito fanguinem
extrahere,ultra uero utplurimummcontrarium.
Noj autem adcanones nofiros uniuerfales acccdamut
C\uia eiufcemodi morbm uel efi m ipfo fdnguine , u&
irt
ANTIDOTVS,
inhumoribus fanguine permixtis : ideo mihi uidetut
extrahendu effefanguinem omnibus,ab annis quatuor
decim ufq- adfexaginta,ratus multo fatiw fbre,ut ue*
nenwm quod per ucn<e apertionem expirct,qubnfan*
guinis cffiuxu magnopere cruciari.Extraheipfumite
rata uice cum fex horarum interftitio.Robuftis autcm
corporibus vfanguine multit abundantibus,extrahe
adfummum,libram unam:Mediocriter uero robuftis,
Cr mediocriter fanguineis adufq; uncias oc~lo;debilio*
ribus autem conftante pulfu, unciasduatuor uel tres 9
fiue duas aut faltem unam.Vbi uerodominium chole*
ra obtmeat, non excedatuncidt extrailio duas. Multi
extrahercprcecipiunt,quoufq; no debilis,debilitetur*
Hoc autem mihi minime placet, quandoquidcm ftiiri*
tus diffoluit. Vbipulfus udcillat,nil prorfus extrahm
dum. Maior uero mihi eft cura ut prius appareat apo
fterm, ctiampoftmodumprouocentur ha>morrhoides
frittionibus faftis cum rebus aft>eris,wfuccoca>paz
rum,cwm uentofis v fcarificationibus,etfanguifugis*
Vbifanguis abundat fhcias idempoftalteramuena fe
dionem. Vbi autem modicum fuerit fanguinis, faltent
idfeceris.
T>e medicinis uenenum diffoluentibus O" 4&
extrktrahcntibm. CAP. IX.
QVidamutprimo femel eudcuatus eft fanguis 3
applicdnt epithema . Verwm fapientiores id
Jo4 MAR. HC EPIDEMIARVM
4guntaprincipio,fiepiMq;renouant, uidelicetateu
tia m tertiamhoram,apponunt temperate calidu cwm
panno coccineo . Defcripfimm unumfiupra ,alterum
bocefl. Sume aquarumrofarum, aquaru endiuia>,bu»
gloffie,melijfa>,anA libram dimidia,aceti mcias duas
fandalorum,rofarum,corattoru, ana drachmas tres*
fpodij drachmas duas , margaritaru, hyacinthorum*
fapphiri,ana ficrupulu unum, been albi <& rubei, ofiis
decordecerui,feminum citri,aiu drachmam dimidia y
tnufcifcrupuUtm dimidium,camphora>,croci,ana fcrtt
pulum umm. Si mfolitam in patientc noueris calidita*
tem,fic ut ungatur hepar,v regio rentt, ungento fatt
dalino, bis m die. Indepofl horas quatuorQnorecon*
fueto orordine) exhibenda> funtpulueris contra mor
bum drachma> dua> uel una cum albo uino aquit
cndiuice, necnon acetofetta> , pariter er theriaca> dra*
chma>dua>, uelfaltem una.Voflhunc ipfum potim
coadiuua cumpannis,o- fumigijs ca\idis,naturam ai
fudorem.Nec erraret qui theriacam folam adminiflrt
retiueruntamenplus m ufu efl eam darecum pulueria
bm . Addunt nonnutti acetum, cr id mihi haud difyli*
cetipkcet quoq; eam fiepiw adminifirari . Et utilis efl
fimulcum theriaca,aqua fcabiofie ey meliffie, ubino
tnulta adfitcaliditas. Antiqua cotra morbum pulue
ris talis efl dcfcriptio. Cape diftnmi albi , corattorunt
dbortmJormentSU) boliamenipgentiana> } ana wp
ciam
ANTIDOTVS. jo*
tidm mm,terr<e figiUaU tmciam dimidik*. Moder*
nior beec eft. Sume barbdmdiShmi,bdrbdm tormcn»
titt<e>dgrimoni<e,ttgni dloes, boli drmeni, udleridn<e t
Updtij,fandalorurubeoru, atiApartes <equales,bar*
h<efcdbiofe dd pondut omniu,mifce cum ftnguine tatt
ri deficcdti dd folem z? deftittati. Alia defcriptio.
Sumc fyodij ,diftnmi albi,gentidn<e,tomentM<e> gra
norumiuniperi,feminm citri,carlm<e,ana drachm<ut
quatuor,fbliorum albatri uncias duas. Tertia defcri*
ptio. SumetormentiH<e,di<^hmialbi,cornucerui uftU
Zedoari<e,ana drdcbmdmundm,margaritarti, coral
lorum rub .ana fcrupulos duos. Quarta defcriptio.
Sume tormentitt<e,dcTnmi albi,boli armeni,campbo
v<e,margaritdrum,fdndalorum rub.cornu ceruiufti,
ariftolochi<e rotund<e,facchari albi,dnddrdch.du<M,
Quintd defcriptio.Sume tormetitt<e,dittami,ana dr<t
chmas duas,feminis acetofe,feminum citri,ana drach
mas tres,zinzibew albi,cinnamomi, croci,ana fcru*
pulum unum,boli armeni,terr<efigittat<e,ana dracb*
mas duM cum dimidia,faccbari unciat duas . Uic puU
m multum (utfkma eft)ualet contra uenenu,tam dntc
quarn poft ddminiftrdtm. Sextd defcriptio.Sume ra*
dicumtormentitt<e drachmas duas,fandaloru rub.di*
ffamidlbirecentis,cornu cerui ufti,margaritaru,bo>
li armeni, ariftolochi<e rotund<e,ana drachma unam*
famphor.c drachmam dimidiam,facchari dbi,drach
V
jo6 MAR. FIC. EPIDEMTARVM
ntM dudS,pimpineU<e, myrrh<e,zedoari<e,ana drach
mamundm,fdnddloru,terr<e figittdt<e,and drdchmat
duas,feminum citri,croci,dnd fcrupuliiunum,cornu
unicornis,hydcinthoru,dnd drdchma. dimidid.Hi pul
ueres uigorempr<eftdt cordi,dduudntq; ipfum m ex*
peUcndo d fe uenenu,putrefcibiles humores deficcant 9
cohibet uias cordis ne uenenu ipfum dttingdt : frequen
ter etidm uenenum expelluntper uidm fudoris. Expe*
rimento compertum hdbetur priorem,qudm diximut
antiqudm,defcriptionem,dc inter modernds ultimdm
c<eteris effe multb dc longe cjficdciorem . Sunt quiddm
quipojl uomitus prouocdtionem(fiedopusfit)fi.c~b
etidm clyftere et in>mftione,p rimo exhibent pulueres
dtq;epithemd:poft cuius operdtione tunc primu eudctt
mtfdngiiinem. iddutem fkciunt ubi pdtiens fmguinis
multuvnhdbuerit,nec ftrtebihocerrdnt . Atubifieri
nonpofitfdnguinis extrdftio,tumdejtdu fdnguinis»
loco phlebotomi<eexhibentmedicind,prius tdmepul
uerem. Voftquhn fudduerit infirmus dut debitum fudo
ristempuseldpfwmfuerit,no expeftdnddeft humoris
digeftio,quonidm non ddeft temporis mora dtq; fi.cuU
tdsprocelebrdndd digeftione.Equidem quu necefiitdt
immineat (ftquide ea ipfd no fubeft legi) minime obs
ferudndd eft cofueta temporum difcretio dtq; dierwnu
Ncc confidendu eft fpe dliqua m oper<e tiAtura* ad eu4
tuationem enitentis,qwmm irreguUris eft propter
indigc*
ANTIDOTVS. 5
tndigefiionmmpetumq; uencni,equide opprefft nte
turd ut potefi plus opcrdtur quhn dcbedt. Vofi ideo co
petens fudandi tempus ■> uelfinguinemfidbunddtmi*
nues,uelnondbunddnte ddbis purgutionem,exrcbtts
tctmen no comouentibus flomdchu. Fdttus enim cu uio
lentictuomitws pettoris dilatdndo uius fkcit utddcor
uenenum percurrdt,trdhitq; ipfunidd cerebmm. Uxc
decdufterrdnt qui cdprdginem z?rcs huiufnodiex*
hibent uomitiuds O" uenenofts: Vix eni.n uni refiflere
potcfituiturdueneno . Poffetfirtenobisquifpidmop*
ponere cur uenendtos dd uomitwm producere phyfici
foledntt Dico no pdrem effe uenenoru conditione : c<e
tcrd enimplus hdbent mdteri<e,o- ud educendum dp*
tiord per uomitum, V funt m fiomacho,ifiud uero ud
por efl quiddm ucnenofts <ty in pdrtibus pec~hr:s.Nul
ldigiturddfitmedicindqu£ uomitum uiotcnterprodtt
cere pofit,adeumqui nuUdcuuiolentidddmndrcmi
nime.Approbdtumtdmcnmdgis,ut perinfcriord di*
uerfiofiit. T)iffoludtur,qudm dxbis,medicim in uin*
a.lbo,et dquis fcdbiofce,endi!d£,roftrum,pldntdginis 9
bugloffe,meUffe,dccto roftto,in quibusfattitfitde*
cottio exprunis Ddmdfccnis,myrobdldnis,Ummn*
dis. Si dutem morbus inuddit dliqucm fiomacho repk*
to,quid ndmfociendu erit iuxtd ordinem modcrnortt t
Tctc ut pofl unttionem cum oleo fcorpionum er thcru
cdfaciUteruomdt,cum aqud tepidd,dceto,oleo,wfu<;
V x
MAR. FIC. EPIDEMIARVM
coraphani,tentdndoetiam prouocdtionem cumpen*
nd longd,deindeddminifirdbis clyflercpofimodu epi
themd,<& de ipfispulueribm. Deinde tepore quo iam
quietiororrefldurdtM egrotdns fueriUuendm feces,fi
efi fdnguineus : fin minus,ddminifird medicindm.Et fi
"mphlebotomid ultrd qudtuor fdnguink uncias extrd*
xeris,dbjline d medicma, quoufq- trdnfatt<e fintdphk
botomid hor<e duodecim . Ef licet phlebotomidm pert
jgeris,ft>em tamen non ponas m fold ipft,pr<efertim m
plethoricoyfxnzuineo&robufiocorpore . Quinimo
& m dlijs quibm pdru fdnguinti extrdxifii,etia pro*
pinandd efi fuo tempore medicind iuxtd complexionis
qudlitdtem uirtutis.Similiter fi prim medicina de*
deris,non eris edcontcntM,fifwrit plethoricwmcot
pw,uirtute confentientcphlebotomidm quoque tem*
pore cr modo iniunge.Ut hdnc difiinttionemficies,fci
licet inddminifirdndo unum cr dlterum,ubi id pofiibi
Uwconueniens . Sed ubifxnguis dbunddt,pr<eceddt
phlebotomid vr fit copiofior : ubi uero ftnguit nort
abunddt,medicind pr<eceddt, er phkbothomid fequ4
tur,modicdtdmen,fcilicet potiw euentdndi quamdi*
minuendicdufa.Pofi tertium diem nuUdfieridebet ftn
guinis extrdttio, nifi te dd hoc fdnguinis multitudo co
peUdt .'Quotiefcunq; medicindm uel phlebotomidnt
feu uomitiuum ddminifiras,dd hoc ut eiufcemodi dgitd
tione ipfum tmenm d figto mn rmrUtur dd \ntw%
fifigpum
ANTIDOTVS,
fi fignum fuerit apparens,fkc ut m tali comotione po*
msfub erfupra fignum, uentofas er fdnguifugds,vr
fuper cor epithemata jrigida. Et ante et pofl propitu*
bis per os ea qux> defindunt a ueneno,uidelicet theria*
cnmjtolumarmenhfmaragdosyhyacinthositopaziu*
uelfaltem alia gemmaru genera,aut coraUos cumfuc
to herbarum contra uenenum. Quumficispurgdtio*
nem exhibe medicimm cum modico croci m decoclio*
nefupradiffa. Vrincipalis fecurior medicitu fecun*
dumPerfaruMedicos,ejrMefuen,efl trifir* p?rfic&
unciauna cum eleduarij Hamech drach.duabus,uel
*d mmm Trifir<e uncia dimidia , & elcftuarij H<t*
mech drachmauiut uel dimidia. Sedmdximerobu*
flif datur uncia una cum eleftuarij Hamech drach*
tnk tribm,zr Perfiani eam admimflrant cumaquafri
gida uel fucco folatriuel endiuu . De hoc fepius au*
diui,erfilix penculum ficiiamprtfenti anno . Vbi
autcm trifira er elecluariu hamech defuerint,propi*
tubis diafena loco trifir<e,<&- diamanna, uel fuccu ro
farum loco elecluarij hamech modo prxdifto.Experi
cntiam fici mulu utilitatis fecuritatisq } hanc com*
pofitione repert. Sume trifirx* perfica>, pulpa> cafia>>
anaunciam dimidkm,rcubarbari, d:amanna> uel ele*
Shiarij hamech drachmamunam. Sedubimturauali
da eji uenterfiypticus,dabis diamann* uel eleclud
vij hamech drachmas duas,dijlcmpera cumaquis bu*
V J
MAR. FIC EPIDEMlARVM
gloff<e,endiui<ecum decoftionibus fupradittis etaquit
pr<ediclis.Ego uero reubarbdru, in uino albo V aquis
cndiui<e cum modico foic<e teneo per hora.quod do in
fubfidntiacomifcendo omnidfimuUfepiut etkm dddo
pojlmodum mann<e unciam unam , Conueniunt Qrpiltt
Ude fumoterr<e, aggregatiu<epilul<e,partes <equa*
les, robuftis quidem in toto drachma una,dlijs uero in
toto drachma dimidia,fuprabibendo uinum albu cum
(tquis endiui<e,uel rofarum erfcabiofe. Etiam ipfe
fol<eAggregdtiu<e'm omni tempore,pr<efertim tm*
nw <efliuo drachma una uel dimidia* JXotandumfi
febris inh<eret humoribut fubtilibus CT cdlidis, appa*
rehit fitis uehcmes,gul<e ariditM,Ungu<e nigredo,acn
tw capitis dolor,phrenefis,uel fimilia horrenda dcci*
dentia-Siautemgrofiioribus tnh<eferithumoribut,<cr
tninus fiiriofis,febris uidebitur lenta,w pr<edi£fa acci
dentia remifiiora-Confidera eiufcemodifigna,et fcias
quod in quocunq; humore conuenit trifira cum agarv»
co,w pilul<eaggregatiu<e uel fol<e,uel cum pilulis dc
fumo terr<e. SyrupM etia folutiuusquemdicemut w*
ftrim,fi fiierit 'mimteriafuriofa,etiam conuenitdia*
fen<e cum eleftuario hamech uel fucco rofarum. ltem
cafia cum Reubarbaro,item manna cum diamanna in
decotlionibmfrigidis , Si eji in materiagroffafrigida
crhumida, conueniuntrobufiioribuspilularu aggrc
gdtiudrumfcrupuliduQfpilukrmde dgtrico fcrupu
lm
ANTIDOTVS,
Usunus. Debilioribus uero dUcdtholiconis unck uns
cum didfeniconis drdchmis dudbus,uel cu agarici tro*
chifcati drachma unx uel fenus. Item de piUulhs con*
tramorbum dittis fuperius, drach. una uel femis,<&
fbrte eiufcemodi pilul<e conueniunt in quocunq; humo
re. Nota quod agaricM bene pr<eparatus cr trochi*
fcatm e/l finguUris m hoc cafu in quocunq; humore et
tnembro.ldeo quando certior effemde fuapr<epara*
tione uterer eo in omnimedicim,ddndodrdchmnsdn
4S,uelundm,uelfemisdeeiws trochifcis,iuxtd poten*
tiam medicin<e,<g- iuxtd complexione hominis.Etubi
dubitdrem dc eim pr<epdrdtione,infunderem eum ni
oxymeUe fquiUitico cum fdlgemmd, o-poflea cohn*
do ponerem fuper medicindin dbfq; exprefiione. Uem
notandim quod pilulee dggregatiu<e funt appropria*
t<e,er loco UUru debent ddminijlrdripilul<e Sine qui*
bus,minus robuflis. Et fcids melius effe darc medicin*
qukmpilulds in hoc cdfu.Et fi hdberipofitdiamdnnx
melior efi fucco roftrum crfortior . Et elcftudriu h<t
mech mchm efi ambobusyfcilicet er didmdnna er fuc
co rofdrum.Dcmum in omni humore mirdbilis efi ijic
fyrupus folutiuus loco medicin<e ddminmunciaum %
& dd ultimum du<e,cum dqua rofarum er uino albo.
Sumecorticum citri,rd.iicum cdppam,berberis,fin*
ddlorwn rub.j]>odij,dnd drachnas duas,chariopbiU
teiltKliffeMgloffe, bouginis, cichoruAna nurni*
V 4
MAR. FIC. EPIDEMIARVM
pulumunu,acetofe praf>ij,hepatic£,dna manipuluM
unum cum dimidio,fcariola> fylueflris drachmas duas ,
feminis cucurbita-jfcilicet peponu,citruUi,cucumeriSy
uiolarum,ana nunipulu unum,thymi,epithymi,aga*
rici,reubarbari,fena>, polipodij,dnddrachmas duas*
fucci abfynthij,fumi terra>, ebuli & pldntaginis,aM
drachmas fex,myrobalanoru chebuloru drachmam
unam,citrinorudrachmam dimidia,diagridij drach*
mas duM,facchari albi librasduas,ficfyrupumcum
aceto cydoniorum.lfle fyrupus k Doftoribus uocatur
diuims in confcruando cr curando,quia flatim abfcirt
dit humores putrefcibilcs,conf6rtat membra principa-
Iia,pellituenenumadextra,0-deeo plures uifefunt
txpenentia>.\nter ca>teros Doflvres Tetrus de Tufii»
gniana,<zr Gentilis Fulgineus, eum mirum m modum
comendant&mihiuidetureum faftumeffc ddinten*
tione trifera> perfica>,fed magis folutmu,*? mihifum
mopereplacetin perfonisnon dtbilifiimis,tynonh4
bentibus uentrem ualde lubricum. Sumatur femel itt
bebdomada a fanWzj <egris . Nota quod pofi opera*
tionemmedicina>,aut phlebotomiam,fi medicinZnon
adminifiraueris die fequenti,propinatur theriaca> dret
chmauna cum aqua> rofarum unciaunacum modico
aceti rofati . Nec timeas theriaca caliditatem, quo*
niam tam modica portio parum calefiicere potefi,eo
quod quMaselementam, qudlis ejl caliditas vrfimi*
Uu
ANTIDOTVS.
tes,quu fint ualde materiales,haud multum operatur,
ftifimulta cwm materia . Verwm foecifica uirtm utpo*
tequa> donwmfit ccelefte,wquafi ftiritale,multwm
operatur fecundum Galenwm pauca etiamcummatea
ria. Theriaca autemaproprietate fyecifica operatur
contrauenenu, acpraterhoc, caliditatis fecundu uix
perficit gradwm, ideo longe potentior efi ad uencnum
expettendwm,quam ad calefaciendum. lebm itcm pz
fiilentialis multo magis uenenofa quam calida,at exhi
benda efl theriaca cwm aqua roftrum, er etiam m c&>*
tera curandu efi ut tendant ad quandam frigiditatem>
quatenwshdcipfautiudeM. Votefi etiamdariMithri
datwmloco thcriac&>,fed multo potiorcs extheriaca
uife funt experienti& > . Ideo inquit NLoyfes Aegyptius
twrratum fibi effe a fapiente quodam Medico , fe dwm
tempore pefiis m Antiochia artemexerceret , ipfa rc
uerum reperiffeycceterd remedia cunfta fvre dcbilia,
atjolwm qui monitu fuo theriacam affumebant , tutos
V fuperfiites cuafiffe,c<eterinequaquam. Ethitantu
qui eapofi morbi muafione ufi funt,liberatifucre,alij
uitam morte comutarunt . Per hoc confirmatur quod
inquit Galemu m libello Detheriaca adCa>farem>
eameffeomnibut uencnisperaduerfam, firecfcpoten*
tem,ubi catera deficiunt ac funt debilia.Uoc aute ha*
bet d uirtute quadam miraculofa.Sunt etiam qui urina,
potu exhibcAtthud Uxiui^MjtemjuccMn-cd-pdrii al*
V jr
MAR. FIG EPIDEMIARVM
bdrum cwm dceto,hdud fcio quid mihi dicendum.Hoe
tnonco ne confidentidm hdbeds m purgdtionc p oflqut
tdm jtceris,etidmfiex ipfd melius fe hdbeat mjirmui^
fed quwm <£ger meliut hdbere uidcbitur , tertid die aut
qudrtdpofl purgdtionem,fi multd ddhuc ddfit fdngui
nisfuperfiuitds extrdhepdrwm defanguine, eyreiten
rd edndem medicindlempurgdtionem. Quod fi no ad
modum dbunddUrepete fdltem pulueres o-medicind,
nereciddtinpeiws.Quidd exhibent euphorbiucum*
fiice dc gurm elemi. Sume euphorbij drdch .qumque,
er fcrupulu unwm,gwmm<e elemi uncids duds,rndjiicis
uncidm und cu dimidid,ddbis robuflis dd pondm drd*
chmdm undm, debilibus fcrupulu unwm,cwm dquis en
diui<eetfcabiofe . Efi quide pcriculofd medicind,nec
nifi robujlifiimis dppropridtur ,dcnifi 'mprincipio.
AfferutnonuUi gwmml demifbregwmmddrbowce
drini. Scicndwm quod hoc in cdfu non debilis exhiben
dd efl medicind,id efi,que exilem facidt operdtionem,
quonid tidturd ipfd fi prirm medicind non bcne fitope
rdtd,fecundd non cxpcftnt. Nec tdmen dccet nimio im
petu folucre,ndm ex hocrefolueretur jj?iritus,ifiud(fc
ntdlwmmdge confiflit inqudlitdtequdddm uenenofd*
quhn in qudntitdte mdterie.lnquit Gentilis Yulgineut
fe multd expertu cum fuprddicio puluere, db initio fic
ipfwm ddminiflrdbdt . Swmeeuphorbij drdchmdmdi
mdidm t mdj\ici4 drdchnumun<im, dubntcx his fcru*
puloi
ANTIDOTVS. ji*
pulos duos,v multumplethoricis drdchmam uttctm.
At mihi multo magis placet agaricws ,quia,ut aiut Dc
tnocritm Galenm v Auicenna, ab omnibm membris
tdiquem trahit hwmorem,fimiliterque habct uirtu*
tem quafi theriaca>, aduerfm omne uenenum cor robo
rat,idq;ab omniueneno expurgat, groffos principa*
literpurgat humores,nec relinquit tenues quoq^ intcn
tatos. Sitalbm,porofm,rotundm,necnonetfraftufa Agaricibo
cilit, duicis ac leuis. Sit quoq; modicee amaritudinis O" ni fubfldtti
ftypticitatis, bene tritm, er mixtm cwm falisgemm<e quaUs.
parte tertid,etfic corrigatur cum falgemma,mdle ro
fato colato,oxymelle fquiUitico,Z7 uino infufionis zin
Ziberis, z?f\cpr<eparctur introchifcatu.Et debilibus
tutiws efl utdeturpermixtus alijs rebm,qudmfolm,et
tnelim in decottionibm quhn in fubfiantia, quonia frc
quenter longos producit uomitm , uentrisq; dobres,
nifi bcne eledlus V pr<eparatm fit. Quod fi dcbitefix
rit eleftus vprxparatm,efc medicinafanttti o-fimi
Uaris fecundwm Democritwmw Mefue. Felices nanq;
fecimm(modo er ordine dicb)ipfo cwm agarico expe
rientias. At circa euphorbiii copertu h abuimus,qu9d
ualde bonwm nonnunqiam fecerit opus , atfepiufcule
contrarium.Vniuerfaliter ar m fwmma fis celer in eu*
cuando <zrfrequens,obferuatis modo,&- ordine. Frc*
qttentim infirmim recrea,quoniam ftiritm alixsplu*
fimwm refolmntwr^c tantu e* ddto,fw abdrid,fi*
Jt* MAR. FIO EPIDEMIARVM
ue medicinalia,qu<e folwm moUifcat, fed his permifce
refrigeratiud deficcatiua, er cordi/s confortatiua,qus
ctum ueneno refiflant.
De cibatione,w regimine tegroUntis*
CAPVT X.
Clbus effe debet ( fecundum Rafim er Auicenna
quartoCanonts)fireque$,modicus,leuis,elixus
tc multi et humidi nutrimenti, conditus cwm rebus ace
tofis v frigidis,ut fcilicet cum endiuia, acetofeUa,ace
to,agrejio,malis granatis,arancijs, Umonibus,cera*
fijsacetofi$,prunis< Cibifubfiantia fmtpuUi,perdix,
phafianus,contufwm,confummatum,deftiUatum,ou*
recentia,h<xdinas quoque carnes nonprohibeo. Swm*
ma,nutriatur rebus liquidis,humidis, multi nutrU
menti. Sic tamen nutriri debet ut natura toleretnec ft*
bresmultiplicentur:plu$ enim multo quam cateris,
boc in cafu ubcriori opus efl alimento . Inquit Auicen*
na quarto Canone,quod uenarwm repletio per nutri^
tnentumprohibet uaporis uenenoftaeriso-humoris
tranfitum, ej-quodhifrequentius libcrentur quiintre
pide nutrimento adiuuantur. Nota quodfaclo clyjle*
re folutiuo,de quo fupra mentionem fecimus,fi reflau*
ratione opits fit alia, fumat aliquidper os,fme$ folu*
tionem uel cum enemate uel fuppofitorio, inde ad ho*
ras quatuor adminifirabis aliquid nutrimenti , de quo
pwlbfupradifjhuimM.VMfutlbu^
rifaum
ANTIDOTVS.
ynfhmtMutwm cum aqua ftrrata,recentifaltem,par
te tquali.Melior uero effet aqua aurata in qua aurum
ignitum extinftum fit , uel etiamextingui poteftau*
rum in uino. No finas eumpatifitim, nec os exiccari*
fed continue fic ipfum gargarizare cum uino albo be*
ne diluto . Res teneat in ore humidu-, frigiduLs,fre*
quenter bibat de acetofitate citri, C" iuleb rofato, amt
partes tquales cum uino granatoru <&■ aquafiue fuc*
co acetofeUt.Vtilit efi fyrupm acetofe fimplicis cum
aqua fcrrata,wpariter fuccus cedri uel limonum fiuc
aranciorumexprefforum, ha>c dabis cum aqua et fac*
charo fini, uel fbrte meliut cum aqua hordei uel ftrrx
ta. \tem faccharum rofatum aut diamarenatu uel did*
prunis crdiacydoniten diffolutum in aqua colatum er
expreffum, uel rofas,cerafa acetofa-myrobalanosM
marindos,pruna,cydonia,perfica ficca, trita & infii*
fa in aqua , pofl colata expreffa ey cum faccharo er
aqua reccnti exhibita utilia funt. Conuenit etiam ace*
tum album cum aqua ferrata er faccharo <egris fimul
ntqifanis. Conftrt etia oxyfacchara compofita cum
acetoalbo, fucco granatoruacetoforum er faccharo.
Vrodeft quoque fuccus granatorum medij faporis, uel
fuccm fiue uinumacetoforum cum modico facchari, ct
aqua ordei cum uino granatorum . Bonum eft anulot
aureos in aqua tandiu confricare, utaliquantulum ro*
dantur per aqu<tm . item bullire aquam cum wo, e^
W MAR. FIC. EPIDEMI ARVM
td utiin cibo c potti bonum efi. Secimdum Gentilem
fieri fortdffe potefl, ut aurum dd fbrntdm reducdtur
liquiddin aptdin dd potdndum, hoc modo : Sume duri
uncidm undm,drgenti uiui uncids duds, mifce cr fimul
mixtd mdnednt quoufq; durum diffoludtur , deinde int
ponds dlembico cum igne lento , intdntumquod drgcn
tum uiuum dlcmbicum excdt. pofied excipids duru ex
fundo dlsmbici, V ddde dqm.ru bugloffe wncids qux*
drdgmtdfeptem^ponds in dlembicum uitreum bene ob
turdtwm. Continudbis fub eo ignem per tres dies no
fles,ignem dico bcne proportiondtum,'mfine ficd'lue
rk drtemmucnies dqudm minime confumptdm,?? di$
rum liquefoftum, ct hoc efl durum potdbile cordidlifii
mum,w digeri potefi. Aurum quidem alidfvrmd pd*
rum efi utile,quid digeri nequdqudm potefl. Admini*
flrdbis bvs in die ieiunofiomdcho ex his fyrupis, fcili*
cet de dcetofitdtecitri,de UmonibM,dc cichorid,de fit
mo terr<e,dnd drdchml dimidid, cu uncid und dqud»
rum meliffe <& fucci dcetofeU*. Item fyrupi de dgre*
fldJeribes,rob berberis,de cydonijs, degrdndtis me
dijfdporis,degrdndtis cu dquvsendiui* <zr bugloffe.
Item fyrupidcendiuidcumdquis endiuieevr dcetofi*
tdte citri,cum fucco dcetofeUce,<zr uino grdndtoru dcc
toforum, item fuccum limonum, uel citri,uel drdncio*
rwm exprefforum exhibendum cum dqud v fdcchd*
ro. N<w dijfyliceret fi loco aqu«e ddminijirdres brodm
putiorum*
ANTIDOTVJ,
puUorum,quod appeUari uulgariter folet Piperatd*
mtperdicem coftnm cu agrefta endiuia exinde co
Uta,cui mixtu f t aliquid ex memoratis fuccvs,cuduU
cibm cotemperando acetofa, uelutinatura ficit mgra
natvs medij faporis . Etiam mala granata acetofa cum
uino er fucco fuo fola, uel etiam cum alijs fuccis, con*
diantur bene omnia . ltem fuccim rofarum,myrobaU
nos,tamar\ndos , faccharum rofatum er diamarena*
tum,diaprunis,diacydoniten,diffoluta m aqua, erco
lata ©" txprejfa ,bibenda funt cum aqua recenti.ltem
oxyfacchara cum iuleb rofato er aqua ferrata . Item
fuccum rofatum & acetofitatem citri cum uino gran*
torum. Nota ,/yrupus acetofe fcilicet \n quocunq; uti*
lis eft jyrupo.Vbi non habeatur acetofitas citri, expri
me limones uel arancios,et cum faccharo tempera,&
ubi maior adfit caliditas, maiori quantitate dabis acem
tofa:ubiminor,minori. Etubinon habeatur fyrupm
ncetofwsMbis acetum, aquam ey faccharu fimulper
mixta. Album acetum melius eji rubro. Item fyrupt*
hunc optimu. Sume fucci meliffe,boraginis,bugloffc
depurati,ana uncias tres,aqu£ rofaru, aceti albi, an<t
unciamunamcum dimidia,acetofitati<$ citrio-limo*
num unciam dimidiam, facchari albi libram unam 9
ex hocpropinabis unciasduascum aquarum buglof*
fx O" acetofetta uncijs duabus er dimidia, ex his ute*
requopUcet , Et jimuldatoduos trochifcos de cam+
MAR. FIC EPIDEMTARVM
phora. Quidamfapientumloco fyrupihancdatttpa
tionem. Sume aquce rofaru libram unam,uinialbi odo
rifcri libram dimidiam, boli armeni optime pulueri*
fati er cribrati unciam dimidiam, pro uice una exhi*
beto drachmas duas : efl enim remedium z? antiquum
Vpotens. Experimentatores duobus potifiimuutun*
tur, uidelicet fuccoflorum aranciorum cum uino in ca
fuVpoji cafum,cr femine Cardonis beneditti cum ui
no,quia ha>c funt experta aduerfm uenenum fungoru»
Solent O" ha>c dare fapientes. Sume fucci fcabiofe m
cias tres, terra> figillata' drachmam unam cum modi*
co uini, item feminu citri drachmas duas cum uino bo*
no . item ambram er charabe cum uino, item fteciem
coagulorudrachmamunamcum uino . Coagula funt
muccilagines qu<edaincertis ueficis,appenfeinuifcc
ribm hoedorum <zj leporu. Item radicempahne chri
fiicumuino . U<ec, quibm ( ut tradidimus ) fapientet
utuntur,remouent uenenu d corde. Conueniunt ad co
feruandwm V curandu hat confcttiones.Multum con*
fide in hac nofira compofitione fimplici,fecura,effic<t
cifiima. Acape boli armeni drachmas duM,terr£ fi*
giUata>,coraflorum rubeoru,anA drachma unam,cov
ticumcitri,zedoaria>,croci, ana drachmamdimidia»
facchari rofatirofis rubeis conditiuncias fex,acetofc»
tatis citri uncias decem,dabk femper cwm uino albo ef
aquarofarum : quandoq; comifcendumejlparuaceti
ANTIDOTVS.
fofati. Ex hti ctiam conficere pojfumm pilulas, fi to*
cofaccharirofatiaccipiamm rofarumrubearum un*
ciamdimidiam cum acetofitatc citri qumtum fujficit*
Quidam dant iflas compofitiones . Sume facchari ro*
fatiytrium fandalorum, diadraganti, amuncias qua*
tuor,fbliaaurinumero decem,margaritaru, hyacin*
thorum,ofiis de corde ceruUam drachmam unam*
Item cape margaritarum fcrupulum unum,fapphiri*
hyac'mthoru,fmaragdorum drachmm duas, terr<e fi*
gillata*, triugranoru, fericicrudi triti, atiAdrachma,
dimidiam,fmaragdorum drachma unam, mwm chri
flirofatiquantum libet, aqua rofaru m qua confricett
turanuliaureiuel uafa aureaeyhuiufmodi quantum
fujfcit. \tem aqu£ rofarum,facchari albu&na librant
unam,fandalorw,i rubeoru er alborum,coralloru ru
hcorwn,jj?odij, ana drachmam dimidiam, margariu
rum drachmam unam , hyac'mthoru,fmaragdorum y
fapphiriyofiis de corde ceruuana fcrupulum unum.
Omnia aromatica conuenvmtad conferuandu er cu*
randum, maxime qu£ attinentfrigiditatietcaliditatU
Etfinon couueniantad ftbnlem calorem ,ualcntta*
mcnaduerfus uenenumipfms,V maximeficohtempe
rcntur cum frigidit ita ut ad frigiditatem aliquam de*
thnent,w plut declment fiante uel temporii uel com*
plexionum uel febrium acutaru caliditate. Item noU
quod inter temm fig&tim* *t bolum armenumha-c
MAR. FIC EPIDEMIARVM
ejl diftantia, quod quamuisutraq; ualeantcontra ucnc
numZT morbwm,mhilominM plututuntur fapicntes
tcrra qukm bolo in c<eterisucncnis,atin morbopefti*
lentialipotm econuerfo fkciunt.ln hoc conucniunt o*
mncs, in cfterit uencnis nil melius cffc terrafigiUata*
tnaxime exhibcndo eam cum modico boliarmcni, ZT
granorumiunipericracctodiluto fecundum modunt
Galenuquia ftatimconftringit,clauditq; uw pettora*
les ita ut uenenuper eat tranfire non pofiit, cijcitq; ue
nenuvnper uomitum . Variter Z7 ucnenum quod pcrfo
lutiua cducibiUMfkcit adminiflrata tam pofl quant
ante cafum,fcdfecurw ante . Similiter confcntiunt o*
mnesquodquumadconfcruandufekpcfte tum etiant
expeUendu ipfam bolm armenm c£tcra fimplicia fu*
peretomniamaxime exhibitus cum uino albo etaqua.
rofarum,fecundu ordinem Galeni, Serapionis er Aui
cenn<e, qui aiunt feeffe expertos temp ore magncepe*
flilentice fuiffe cum hoc fkcilitcr z? conferuatos z?fa*
natos humores . Ejl enim bolus armenut rubcus paru
croceus delicatus frangibilis.Terraucro figMata alU
quantulum fit rubens, guflui parum acetofa Z7 arida,
nonnihil uifcofa,ncc tamcn adco tcnax ut digitis adh£
reat. Aduertc quodnonunquam initium capitmorbus
cum fyuto fanguinis abundantc,hoc in cafu non datuv
bolut ncq; aliud huiufce uenenofi fanguinti ftriftiuum*
Imo coadiuuaturifte ftuxm cumrebus pcfiuralibui 1 >
cxtrahi
ANTIDOTVS.
txtrahiturque ftnguis ex ambabus uenis faphence, m
qualitatemcomplexionis . Quodfi <egrotans ejl muU
tum fanguineus,fitetiam minutio pojlmodumexmc*
diana, nec funt pr^termittenda* fricationcs flomdcho
iciuno » lac ttt admoueat nafo fyongiam intinflnmm.
dqua roftrum o~dceto rofdrum er cum uino odoYife*
Yo,quibus etidm fepe Uuet omncs pulfts O" faciem*
Vbiddfit defutmd phrenefifufticioyddmoueas quan*-
doq; fronti aqudm roftrum cum dceto rofarum.Etnift
nimiam metuds fomnolentiam dddaspdrum cdmpho*>
Y£. Curd ne inf.rmm in profundum nimis deucnidt fo*
mnum ifuffciuntcnim horce fex uel quinqueperdient
eynoCiem ,pquidem dormitio multdretrdhit uencntc
dd intrd : ucntofe d tergopofitce , fiicliones vligd*
mcntd circumcxtremitates conferut ddphrenefimpx
vitcr er fomnolentidm.ltem confrtfuppofitorium ex
faponeduro cummodicofalgemm.e. Sommtsmodiatt
mprincipio morbi utilis efi, nec ideo tantum uigilan*
dum efl ut indc ftiritus refoludntur. Cdmerd euentdri
debet fepe dpcriendo & refrdndo : ex hoc enim ud*
Yidtur aer,fic tamcn euentari debet ne ob idfentidt <e*
grotdns&pdtidturfrigoris quicqitdm . Debent tendi
per Utcrd letli lintea dceto mddcfittd . A fyergc paric
tes dc folum cdmerce dceto aqudpermixto > fyargan*
tur hincbtde eyper dngulos cr pdrietes dppondntur
frondesfwpinhcdnnttfaliceSiYofce, pUntuU cr/i
2C *
MAR. FIC EPIDEMIARVM
lia citruUorum cr alia qu^q; uiridantia,fiofcu\i etpo
ma odorifira.facics fuffitum ex fandalis er rofis,mir
thiUvsctcamphora,terebenthina,thure, corticibm ci
tri, corticibus granatorwm wpomorum comuniwm*
additis modicum chariophilorum O" croci . Super o*
mnia cur<e fit quodfingulis horis fex oportet te muta*
re et rcnou&re infirmo camifiam et omnes pannos, lin
teamina,fumigia,una cum uafe pro fumigio. Si com*
modefieripotefimutabis fingulis uigintiquatuorho*
ris firatum er cameram.Antea autem qubn mtrodu*
caturfit camera bene emundata, ac bonvs (ut couenit)
odoribusfumigata.AUtcrenimamicTus,leftus,e?ha,
bitatioyueneno mficiunt. Nec uolo avmfilentio prcete
riri, quod ubi mfolita appareat caliditas,fiomachi ro>
bur,dolorumq;ab mtefiinisfecuritM,confueuerut Ra.
fis et lohannitius femel tantum ad potandudare aqud
frigidam er recentem multa cum qudntitate . Ego ue*
rout fecurius ageremdarem aqughordei recentisli*
bras tres , cum uncijs tribws facchari . Et forte darem
etiam fuccicucumeris libram dimidia , cum uncia un<t
facchari bene fimulpermixta,pofiea fucci arancioru
uel granatorwmunciam wnam , ej-drachmam unam
facchari . Quidam compatriota nofleruir robufius»
quamprimwmhic ipfum morbus muafit,i/mmerfitfe
aquisfrigidis,perq; duas horas fic fletit, exiens liber*
tus ejliueruntamcn faUacifiimti hoc efl cxperiment"*
Torte
ANTIDOTVS. Jif
Torte fecurim effet federe m aqui/s tcpidvs qu£ pe&o*
ralia non attingcrent,quoniam b# partcs no funt ape
riendtfinecadipfasprouocadifunthumores.Nonulli
hoc in cafu ajfumpferunt uenena ©" maximequa frigj
dcenaturx > v fortafisetiam ea qu£ calidtf mtur<e%
prim uel poji theriacam uel terram figillatam cum bo
lo armeno <& aceto aqua permixto, et fimilia quce cott
tra uenenumfunt.lnterquos quidamphyficm Ubera*
tm fuerat.Vidctur tame mihi res admodu periculoft*
"Decuraper artemchirurgia*. CAP. XI.
TT Oc in cafu no expe£h.ndwm,quoufq; apparcat
Y^JJnflatio aut buUa,fcd fifbxpurgatione uelphk
botomiafis celer cr promptus ad uenenwm cxtrahen*
dum,ficiendocum fvrmentoctcantharidibm rupto*
riuntyuel aliud ex his quxinftrius narrabimus.Appli
ccs mufculo dcxtn brachijfub cubito interioriapartc
uel ubi tangifolet pulfut, no tamen fuper proprio pul
fu. Similiter fkciesfupcr talo pedis dextri quatuor digi
tw ad intra utfat uefica , quam aperi ■> apertamc^ te*
neas.Si folitum apparuent fignum, incommoditas
breuitasq; temporis obfcruadumordinem impediant,
fiatphlebotomia atq;purgatio. Quibm fittis uel faU
tem phlebotomia >fccics ruptorium&applicabis ei*
dem laterifexdigitorumfub figno difiantia . Suntqui
temporiswirietati non confidant-, fed<crpr<£ter ordi*
nm pnmo cr pojl > fimufy quo melim pojfcnt rcmcm
X 5
$i<S MAR. FIG EPIDEMIARVM
dijs cuy£ jiudcnt.Modcrnorum tdUs ordo quorundam
eji,utubinilimpediatpririVopurgctur mfirmm cum
clyjicribm, pulucribm,phlcbotomia er mcdicina.
Vojiuero applicanda utdiximm (etiam no apparen*
te figno ) ruptoria , ac tutim eji confefiim ( appareat
fignum uel non ) ponamm ruptoria , & reliqud huic
tnorbo appropriata. Siuideaturapparcns,ficfkcito.
Sienim apparuerit circa aures fubito ruptorium.->.p*
plica collo m pojierioriparte,eiufdem tame lateris in
quofignum. Sifub brachio,mufculoruptoriwmappo
natur ciufdem brachij ,uel propepulfum,no tamenfu
pra.Si m mguinibm, pone iuxta cauiUam, hoc eji fu*
per talo pedvs eiufdcm latcris. Quum alibi appareat,
(tpplicaruptoriwmfub fignoperdijiantiam fcxdigi*
torum,uel fextantitjnc tamen ponatur(utcunq; fit)fu
prapecius. Etfifuerit'mguU,uideUcetaparte ante*
riori,ponatur rup toriwm d pojieriori uidelicet m coU
lo:fiucro m pojierioripartc eodem m loco fuerit, non
debet in anteriori applicari,fedpotimfub loco figni,
fcq; tandiu permittes ibidem ruptoriu donec ueficam
feccrit,quam aperias er fupraponas butyrum v folU
caulis : item jfyongiam hac mtinttam decottione. Su*
me camomiU&,briftariica>,me\i\oti,fcabiof£,an& ma+
nipulumunum,buUiant in iibra dimidia aquee ad con*
fumptionem dimidij, hanc quia uenenwm trahit reno*
IkUOtten^tOifeptmirrfncmufa^uecHrai.- - -
Simplicm
i
A NT IDOTVS.
Simplicium defcriptio ruptoriorum*
CAPVT XII.
RVptoria baec funt,uincetoxicon,uitriolum,fios
cem,nux rancida,cordumeniu, arfcnicu,calx
uiua,antipharmacu,cufcuta, calx cfifaponefuttonu*
aura, cynogloffa,fermentumcum lixiuio,galbanus>
cauda equina,euphorbium,ficrcus colu/mbinum,fier*
cus accipitm,anferum,anatum,nafiurciu,limacia ui*
ua uel fuo cum corticc tnta, rana excoriata er affata»
calamentum,pulegiumceruinum,arifiolochia,rapha
nm ,uifcum,ccntinodia, cojium, piper, lapis fpongixt
mArince,flammula trita,urtica,finapis,uitalba, men*
taftrum, fcabiofa, canapis, canapacium, cantharides
C7 falgcmma, grana mafiicata,pirctru, uitcUum oui
cum multo falis,confolida maior,ej- fcabiofa tritain*
tra duos lapides mirabiles funt . Ditta ruptoria debet
citb, ut dixeram, applicari, ey fbrte pariterfuper fu
gnum apparcns . In delicatis perfonis utmdum efile*
uioribm,z? in alijs,fbrtioribus. Et tutim eji ut fub fi*
gno ponanturqudm fupra : uelfupraponaturminut
fbrtia,fub uero,fbrtiora.
Curandiapofiematit rationes,modi,w con
ditiones. CAP. XIII.
HOc fignumuoatturapofiema» quod quum uo*
nit antcftbmacs:cffum y mdicat corfbrtc cffe et
potens ad cxpeUcndnm.u.cncnum,. ct tuncefifchra ac*
X 4
Jj8 MAR.. FIC EPIDEMIARVM
cidens apojlcmatit. Ediuerfo ejiquumueneritpojift*
brim. Hoc enim apoficma efl duarum generationum,
alteraefi buUa vnominatur anthrax <cr carbuncu*
Im.Altera efi mfiatio <zr uocaiur bubo <zrglandula.
BuUacomuniter peremunBx>ria exit, ey quantoplm
Aprincipalibm difiatmembrisjanto minm periculo*
fa efi. Nigra efl omniumpcfima:fecundo uiridis loco
tjlpaulb minm mala : tertio glauca,rubeaquarto.Et
quanto aridior tanto etiampeior efl. Infiatio comuni*
ter m emunforijs ucnire folet , hoc cfi prmcipaliwm
Tria prin* membrorwm purgatorijs, qu<e tres funt, m locitfcili*
cipaliu mc cetpojlaures,fub brachijs, mmguinibm. Cercbrum
broru emu emunttoria pofi aures demittit uenenwm , nccnon
floria» mcoUwm-Qor fub brachia mittit.Aduelcircwm ingui
m hepar . Hac de caufapeiorefi infiatio quam buUa-,
quonia ueneni multum ad prmcipalia decurriffemem
bra ofiendit.Et quanto cordipropinquiorinflaHo jue*
rit, tanto quidem periculofior.Vtroruq; fcilicct bullte
paritcr et injiationis quafi fimiUs ejl cura . Sunt qui ac*
cedente apofiemate ante febrem eyprocula cordeji*
ciunt fubitb Ugaturat mtcr locu dobris cor,fupra*
ponuntfy repercutiendi caufa res frigidas ficcat. At
fupra doloris locwmpropruvm->res ponuntcalidas cj-
bumida* refolutiuas . Atij quamprimu apparere incic
pit apofiema, ponunt fupra fimulet a latere ucntofvs*
utdiximm&ruptoriajubitb hancexhibcndo medi*
cinam*
ANTIDOTVS. W
cinam. Sume heUebori nigri prcepdrdthfen&cfaiU*
momUiu dracbmam dimididm,didgridij fcrupulum
dimidium,mfunddntur m umigrdndtorumuncids qu*
tuor,<& fdcchdri uncUm unnm . Si ddmultM bords wi
mfufione fiuret melim effet, pofied cok V exprime*
propindnddquumdppdret dpofiemddntequdm dor*
midt. Sic uero pr<epardnt heUeboru: Scinduntper lon
gum in frufid minutd, ponut ipfum in pomo duki, in*
uoluuntq; pomum in fiuppis prius dqud roftrum intin
aisjiccfc coquut fub cinenbm cdlidis>co(iofemelpro*
ijciunt pomum , recoquunt belleborum dlio in pomo*
tnodo quo priusfepdrdtim d pomo coferudtur . Bdnt
robufiifimis heUeborum mixtit mifcendit, modo et or
dine ditto . Cceteris uero et minm robufiis dantfolumo
do pomum fecund<e coclionis. wparantfcdmonedm
coquendo ipfdm in nulis cydonijs ucl in pdfld farine
hordeifi.fci cum uino cydoniorum.Non reprobo ijio*
rum reguldSyfed dd noflras regredimur.
KeguU <cr modi dpplicdndorwm rupto* ,
riorum. CAP. XII II.
QVum opportunum no efi ut extrdbi pofiitftn*
guis cu uentofts uel fdnguifugit,nec incendifi*
gnuw.,ponidebent fub uel fuprd,uelfimul utrobiq; m
ptorid ex dittis>ej his etkm qu<e m fequentibm dica>
compofitionibm . Exhibes dutempr<edic~fafi uidcdtur
temporisddeffe commodittfipojlqumextrdttus cji
X f
Jjo MAR. FIC. EPIDEMIARVM
ftnguis ac parwm quieuit <egrotam ,ucl faltcm poflaf*
fumptionem medicin<e ej- eius perftttm operatione,
ufmonpreftd affuentquimanu operetur,dato pul
uerem,quem fmon habeas exhibe mcdicinam . Si nec
medicina habucris,applica fine dilatione ruptoria fu*
prdz?extrafignum, cu moderationcut diximus,&-
ordine,tyfi tempus inftet,nec quicquam adhucfctfu
fu,exhibe fimul purgdtionemvruptoria,nccceffes
unquam d remediorum adminiftratione.ncc dijfvm ut
fyeres te omnia cum temporis comoditate fatturu. Ad*
ucrte ne fupcr figno ponas res adcb frigidas cr flypti»
cxsutuenenumadintra repercutiant.Vtere hisqu<e
apt<e dd trahendti refolucndum,utfunt res calid<e.
Acaliquantulumtempcrand<efunt quandoq;,fifi$ eas
continuaturus cum rebus fngidis,ut nimia euitctur \n«
fiammatio,nec tamen itafrigidis ut indc reftringant.
Nfc multum metuas dolorem,quoniam uencmmtra*
bit ad apoftemd.Nolo tamen tolcres exccffum,quonid
uires adderet uencno,augmentaretpariter er fcbres>
naturamq^nimis laffaret.Locum ruptorij nolo pcr dr
tem in totum confolides,doncc trcs elapfifunt menfcs;
hoc uero quu fkcis reitcra purgationcm. Quidam ¥lo
rentinus noflcrhocVcre incidit buUa,quodquuinde
ab hoc morbo ita libcr effet,ut no diuerfus fdrct d fanti
baud ita multo poft q primu plaga cofolidauit: tranf*.
dfttiueropofl diebus quadrdginta itcmm morbo infi
fki
ANTIDOTVS.
{ks biduifydcio interijt,imxime boc quid fine purga,
tione pldgam rejlrinxerdt. Hoc etenim fcidS,quod qui
pojl feptimum perit diem,mdld potim curd id euenit
qudm buiufce mturd morbi. Scito quod pojlquam ue*
nenum in tmtim decurrit dd dpoftcmd,ut principalU
membrdper bocfint aUeuiata,nifi tuperbcne vrconti
nue idipfum trabtf, rettifices,w purgesjntrinfecum
apoftcmatvs uenenum plus exafterdtur,contrattu ud
pordtdd intra cr occidit , idcirco continue coripfum
fbrtifica conflringendo uios eim intm db cxtrdJw
mores f<epim eudcud,uenem plag<e rettifica,purgd.
Nil fyeresccrticx iUorum frxter rationemfanitatis
fycquinimo ncc dd injias ob boc d remedijs cejfes,m4
xime fi ddbuc feptimus no eldtfmfueritdics.
Compofitd ruptorid z?empldjirdqu£*
ddmfbrtid. CA?. XV.
MVltifaridm funt ruptorid copofitd,fbrtidq} M
trdbedo uenenudd cxtu. Endrrdbimm mul
tdiUtfecundum opportunitdtem cuiuslibct duxilio co*
inodeutipofis.Sumeficm,ircos,o-grandtriticicon*
tufd,pdrte tcqualiymdturdt boccito dc rumpit.ltem
jvrmentum cum oleo zrfdle. ltem pix cum pdjfulis ct
tneUe. item jiercm pdjferinum cum ixungid porci.
Item uitrupuluerifdtii cum terbentbina. \tcm nifi dbo
minofumfbretjicrcm bumanu,ualet mdtum antecjr
poftrupttmmfuprdponendomcdulldmpdnisftrue*
i MAR. FIC EPIDEMIARVM
ti oleo intinftam. Uem oletm cwm cineribm buUitu.
Item cdtharidss numero decem, cum uncijs paffularu
und,fermenti uncL &femis,fcdbiof£,cynogloffe,con*
folidcemdiom,dntiphdrmdci,dnd unciam undm,in*
corporentur cum oleo Uliorum.Et fi fortwficere uo*
lueri<s,ddde ftl er columbindm herbdm,ruta, dnd drct
chmdsduds. Item ndfturciwmcwmoleowfdle. item
duripigmentwm, piper ,anadrachmas duas,caricas
numcro decem,fu empldflnm cwm melle quantu fuffi
cit.ltem bdurdch,ftlvs amnoniaci,fcabiofe,antiphar
maci,aUij,piperis,dnd pcrtcs cequdles,frcempldftm
cwm fucco fcabiofe. Itemgdlbanwm, rddices liliorwm
alborwm,flercut hurmnvm,confoUdam rmiorem tri*
tdm tnterduos Idpides. dem fermenti uncias quatuor»
findpk,rut£,fcdbiofc-ftbfynthij,dnd manipulu unii,
radicum UUorii alborlpartem tertidm,uitrioli drdch
mas dudS,cdnthdridesnumero decem,gdlbdniuncidm
Mdm,nuces rdnciddsnumero tres,olei liliorum dlbo*
rumqudntum fuffici;,coqudntur herbcezprddicesin
oleo,z?fidt emplaftrum,addendo cceterd ingredien*
tidfecundumdrten. Itcmcathdrides cuoleoftponis.
Item cineris querrini, quo tin&ores ututur pdrtes qud*
tuor,cdlcis pdrtes fex,mifce,<&- quum utew fuprdpo*
ne prtdittum emplaflrum . At iftud mmc diftum em*
pldftrumfkcus cumoko oliuarum nigrdrum, ej- fvr*
tim eft,fi oleum cum cinenbm buUtat. item fvrmenti,
umcec
ANTIDOTVS.
tirtic£,pinguedinis carnis exiccat<e,barba maluaui*
fchinalu(C,partcs xqualcs . Quinq;funt berb<e boc iti
cafu tum in omnibus emp laflris,tum etiam intus fum*
pt& ualde conuenientes,quoniam tam intus qudm ex*
trauenenorefiflunt&funt quafi temperat£,fcdicet
cofoUda,fcabiofa,agrimonia,briclanica,arifiolocbk
Deemplaflristemperatis. CAP. XVI
FOrtia funt admodu fupraditta ruptoria & em*
plaftra,cum ad rumpendum,tum etia ad extra*
bendum citb uenenum.Sednonfuntcontinuanda,quo*
niam nimis inflamarent,attamcn eisplus uti quis pof*
fet,ubiapoflema non cffet coloris multumuiridisaut
rubei ucl nigri.Ac ctiam ubi non multa foret corrofio,
temperatiora quaedam adducam & mage conucnien*
tia,ubidemagnametm cffet infiamatione.Sume bar*
ba> maluauifci uncias duas,caput unum hliorum albo
rum,fkrina> feminis lini,ana unciZ unam cwm dimidia*
bulliant in aqua commi>w piflentur cu ftrmento er
axungia ueteri,applicetur calide. Itemfume firfuris
no pemtus expurgati a fhrina manipulos duos,coqu<i
tur m aceto . Item colum bina cwm aceto er oleo rofa*
to. lcmfaritMbordcicum fucco brittanic* uelconfo*
\idde. Item caepas curn butyro cottas addendo pofi ca*
ricas,et ftrmentu cum olco camomiUino dulcorari po
tefl (fi opusfit ob doloris uebementiam) addcndo po*
ma coffo aut maluauifcurr+y mdu4m>ipfarum% vm
5J4 MAR. FIC EP IDEMIAR VM
cildgincs.Quodfimdioriddhucopus fit dulcoration?
dccipe aepM coflzs ej- poma co6h-,fcilicet cum buty*
ro & oleo camomiUino. Item md\u£,bdrbce mdmui
fci,fcdbiofe,dnd mdnipulum unum>buttidnt herbx m
ttqud comuni,cum qud mcorporetur fxrind. Viflentur
nutem herbce & condiantur fimul omnid cu uncid um
pinguedini$gdUin<e,& totidem oleicdmomittinucro*
cidrdchma dimidid,efi enim delicdtifimum empld*
ftrum. \tem fcdbioft,pes columbinus, cichorid,con*
folidd mdior. Conuenitpojl hcec empliflrum exapio,
bric~fanicd,fkrind orobicupr<edittdru herbdru fuc*
cis>fecundum dUquos etidm cum theridcd. Item em*
pldflrumexopopondco trito cumpdffuli*. Item dffd>
rutd,<ax nitrum,cum mette. Bonum qudndooi; fiterit un
clum effe cum theridcd,fuprapofitis ccepis et mdlud co
ftis.Suprdponuntetidm nonnutti flores drdncioru,??
fblid contufd cum dxungid mdlud . Qudntum w:ro
<rd ipftm theridcdm uolunt dliqui non cffe ci quicqudm
fuperponendum,quonidm remittituenenu dd intrd.
Empldflrdtemperdtifimd. Cdp. XVII.
QVtmi bulld multumnigrd efl,&fuprd modum
ctrdens ,dc perqudm citb dcccndit,corrodit,Z!y
dildtdtur,teperdtiord debent effe ed qu<e ddminiflrds*
deficcdtiud cumdliqudli frigiditdtc,tcmperdtdq; cdli*
ditd'csrefolutiud,exempligrdtid. Sume pldntdginart
•& gdlks cwm aceto cottM,itcm lcntcs cum pdne vm
xto*
ANTIDOTVS.
Xto cum cribratura furfiiris. item grdnatddcetofd ZT
medijfapow in quatuor partcs fciffa cr co6h in ace*
toufy&deorundem diffolutionem,conteranturty ap
plicentur,conueniuntab initio morbiufq;addeclina*
tionis fiatum.Conuenit altcrwm hoc cmplajlrum antc
bulcerationem caufatam d buUa.Sume dcdtij, dragan.
ti,opij,corticum gr.xnatoru,ana drachmam unam-m
ridis dris,hyofcyamu dlbum,ftc emplajlrum cum ui*
no cr ferua ad ufum.Quando uideas iam fkclam huU
cerationem fupraponc idaliquantulumdeftccatiuwn*
Sume efdram cum uino cr rob granato ©" ftmilibus*
dduerte ne partesfigno circunfiantes putrefidnt, deftn
deipfas cum bolo armeno,aqudrofdrum, oleo rofdto y
dceto rofdto,&c*>teris. In receffu inflammationk-hul
ceratione remanente, pone emplafirum ex litargyrie
C7" ed qujedd maligndt et corrofiuas pldgas conftrut,
id efl quce rcf:igcrdnt,dcftccdnt, repercutiunt,ex qui*
bus aliqua fuperius comcmorduimM. At temperdte fk
fito cuttd,z? repete ut expedit,purgdtiones ad mtra*
JDe modo mitigandidolorem circa ipfum
apofiema. CAP. XVIII.
QV<e fuperiori trafh ta funt cdpite m butlis mul
tum nigris er corrofiuis ueriftcantur, dt \nc&
terU non tantce inftammationis temperatior eflo mdtit
riorqfmrepercutiendo. Ardorem doloremq^partim
4 morboipdrtim 4 ruptorijs fme ab inftdmdtione pro»
MAR. FIC EPIDEMIARVM
uenientem ,fi mitigdre fiudeas,circumpone figno me*
duUampaniscalidirecentisprimumexcepti e furno y
uino acetofo uel fucco plantdginisintinttdm. itemco*
que prtdittdm medullam , necnon er lentes in dceto t
applicd er f<epius mutd, er ne deficceturempldfirum
iUicofuprapone fbliaplantaginis.Quando empldfiru
deponis lauetur p\ag<e fuperficies cu uino pontico fiue
acetofo,fuprapone farinam hordeicu meUe.lnteUigo
mtemponi debere ifia non fupra,fed circumpldgam,
quamuisfecundum Vetrumde Tufigniana aliosc^ er
dottos er expcrtos,b<ec qu<e diximus non multum re
percutidnt,uerumpeUuntcdliditdtcm, confvrtdnt do*
lorislocum, v temperato quodamcalorercfoluunt
Remanentempofiea plagam his rcbus curato qu£ ad
uenenofds corrofiuasq; attinent plagas .
De modo incidendiputrem ipfius apojkma*
tiscarncm. CAP. XIX.
QVando efi mortificata plaga,curafubito ut tri
fiis iHd cdro decidat.Sumc brancce urfince,bar
h& maluauifci,herba> peruincx, fbliorum malua>,an<i
unciam una, coquantur , pificntur er mifceantur cum
nxungiaporcinon faMta,^ cum butyro ueteri, fic fi*
mul dd tres dies permittdntur,pofled colentur,expri*
mantur, addendo colaturaparu cer<e V mafiicis,fer
ua dd ufum . Vtcfc competentemfrciat pldgd crufiam*
quapoflect bene diwllds, quu ditto ufut es empldfiro,
ungdtur
ANTIDOTM. 3
mgdtur cum butyro er oleo . Cruftdm dutcm nuUi
cum uiolentid depone(id quidem multu obeffet)mo*
rare donec ndturd id per [eficere incipidt,qudm pofl
wodumcum fuprddiclis adwid. intered ne corroddt
uenenum perq; [dnds corporis pdrtes difctirrdt,bunc
inmodumfuccurrere opuseft. mbedsucntofdmdm
pUm ita ut totdm (quum dpplicdtur)pUgdm hoc mo
do dmbidt , uidclicet ut fuprdpofitd tdngdt circumcit
cd tdntummodo cdrnem fdndm , itd ut pldgd nulld ex
pdrte contmgi quedt k uctofd . mnc igitur uentofdnt
dpplicdto fic trdhendumuenenofumexprofundofdH
gumem,prohibendumq; ne mtro reuertdtur .
Demodomudificdndi pUgd. Crfp.XX.
13 Vpto dpoftemdte extrdttdcf; uenenimdterU 1
y\jpropwinddfunt conftrittiud fimufy mundifi
cdtiud. Sume fkrmdm ordei cum melle V modicofdn
lisjfupnpone fvlid cdulium. MemfdrcocolUm pulue*
rizdtdm cr melpdrtetqudli :fifbrtw uolueris , cos
que in primis ipfum mel , poft uero ddde fdrcocoUd.
Eftequidemfecundum Gentilemde Vulgmeo V Vc
trum de TufiignUnd folenms compofitio,quonUm oi
mne wulnm mundificdt, omnernq; [dniofdm pUgdm.
Comendo pdriter dd bdnc rem cmpltftru dUqmlott
De modo regenerdndi cdrnem bondm ♦
CAPVT XXI.
MVndificdtd quumfuerit pUgd,dd bondm cdt
wm rcpnermdiim>Wi?e fili* bdfiliconH
MAR. FIO EPIDEMIARVM
optime contufd. Item recipe xdntbos,centdurc£ m<&
ioris , herba pentdphytton , con(olid£ mdioris , dna
pdrtes ^qudlcs, deftittetur m Vere per dlembicu, uel
fkcito hisex herbis fuccum , ficfy fim ul permitte do s
nec bene pcrmifccdntur . Pofted ddde ittis dqu£ uitx
pdrtem qumtdm , fcrud dd ufum , iftud enim mirdbilc
inuenies m regenerdndo cdrncm . Item coftrt dd hoc
bdrbd dftfhodyli , hoc eft ldppd,cottd cu fecibus umL
Item empldftruvn ex coridndris uiridibus cum mcttc
Vpdffulis.
Deuxrijs modis extrdhendifdngumem d ft
gno. Dc modo cauterizdndi per w*
cendium. CAP. XXII.
OMmw circd fignwm pr^dittd curd,qu£ (ut dti
ted ndrrduhnus)fit cum ruptorijsfimplicibus
Cr compofuis Uuddbilior fieret Itdlicorum omnium
T>ottorufentetid,modo quem idmidm dicemus, pofi
ponendo ipfd ruptorid&fic fkciendo: Pone cduterix
diftdnter d figno quemddmodmtidm diximut,er fiz
mul fuprd fignum mdgndm ponc uentofdm, qud depo
fitd tange ipfum udrijs in locis cum rdforio ey Uncc*
old,pofted uentofam repone,ut fdnguinem dttrdhdt »
cdmqi ceffdntefdngumis dttrdttione dmoue. Demdc
trcs bene purgdtds fanguifugds dpplicd, hisfy idm rc
pletis , V dmotis, gdttorum uel pipionum columbd
rumq; puttos fcmde per meditmt , & fic cdlide unim
poft dlterwm dppone* Poftfecundwm quofddm debet
WMgi
ANTIDOTVS. 55*
htttngi cum therUcd, dein uero permittis cuquiefc?*
tc . Nonuttiiftorwm loco deplumant locum circaantt
galli ,cr dccipiut fdponis aliqualiter obfcuri dc qujfi
uindis uncUm unj, , opij fcrupulu dimtdiu, ptfldntq;
beneo-cumfdealbo pulueratifiimo ficiuntfuppofi
toriumgdttoettotu infimulfuperponunt. Quo per*
dtto reftduriiegrotdntem tj-poflmodumcumleni*
tcr cduterizi . Non dico cum cera nec oleo fvruenti ,
quUoppiUnt,fed cuiuro ignito,dutdrgcntouclfir
to , ipfwmq; inflrumentu mfwmmitite rotunddm hd
bedt pldnitiem dd fbrmdm uniusfdtis mdgniquddrdtt
iis,fitq ; in mcdio huiufcemodi pUnitieidcies fiue ac»
tnen ad fbrmxm Addmantis, non nimis dcuti. Et pofl
inccndium munge cum butyro, et cooperids locwm
lio cdulityW permitte euquicfccre. Hoc multo eligi*
bilim efi ruptorijs, eo quod citiusoperdtur,mdgiscfc
pcttit uenenum , meliorem infuper qudlitdtcm itt
tncmbrorclmquit. Vojlhdcutunturrebtts pUg<efu*
perponendis , z?circd,qudsfupcrius commemoraui
tnus pofl ruptoriu ddmlniflrdndis er eodem modo i
Honnutti pejlilenti morbo Ubordntes no Aiud oftert
dunt fignwm qukm mdcuUs, ueluti mcrbtUi, percor*
poriscutemdiffemindtds . \fliu(modidebentmuolui
pano coccineo cdltdo,ct cufiodiri i frtgore, dpponttt
turq; dut mdgncefjjongt* dorfo cum renibus, pe*
fton cdlideMincld! decoclioni mddo:i,cdmomdU 9
V lcntkt <? bene cxpreffa, er imnofromdcho^
J4'o MAR. FIC. EPIDEMlARVM
pim mutentur. Ddbis etia in potu decottionem caris
cdrum , lentis , grdnorum tmttorum , z? croci ,
Dr curafecundum morem Hiftfdnorwm
CT Cdteldnoru. C A P. XXV.
Dlttum d nobis m prtcedentibm de ifliufmodi
morbicurafccundum Gr^corum, Ldtinorti,
necnon &• Bdrbdrorwmintentioncm,mdxime uero
fecundum ufum ltdlorwm,dtinpr£fentidiuxtd Hiz
fjjdnorwm morem, pdriter &■ Cdteldnorum,de hifce
medicdmentis confiderabimm . Itaq^fecundwm iflos
fit ftdtim clyflere,poft uero,fifanguis dbunddt, pble
botomid. Sm m\nm,exhibetur iuxtd peccdntis huvno
ris qudlitdtem mcdicind. Ab initio applicdnt epithc*
mddeindcfotta dlic{udlieudcudtione,fdltcm cum cly
fiere, dd curdm procedunt dpoftemdtis. More etidnt
iftorum ,nihil ex infldmmdntibm ardcntibmq; fu*
pcrponi dcbet dpoftemdti, quid fydfmwm inducunt,
fibres dccendunt,mdlignim reddunt uencnum, mdxi
mcfiin emunttorijsfiierit dpoftemd . Aiunt item no
ejje m prmcipio dpponendd mdturdntid multu dc m<t
ceratiud, quonidm glutmdnt, oppildnt,putrcfhciunt,
rcftruerc ficiunt pelluntcf; uencnu ad mtrd, Nec frh
gidd quoq; dicunt ddminiftrdndd, nec quicqua (quU
deficcat ) cumfljongid , n eque cum pdnno quid intut
cldudit udpores ftrmgitq; . At uero cum kna mundd,
fiue cuftuppd(mdx'tme ex canabo )Uuddbile eft:pra\
[ens decottio eft mctximefimilidriSihisprieciput qui
(unt
ANTIDO TVS.
funt ndturd delicdti , dc etiam m emunclorijs : Acci-
pe flores cdmomiU<e,melilotum,capiUos ueneris,buU
liant m dqud,imbibe Una fiue ftuppdm,cxccptdm m<t
nibitf exprime,dpplicd tepida uel parum cdlida,finz
gulis boris renoud , donec refoludt ucl dpcriat , Fofl
uero dperturdm trdnfdtto die quinto utere mdturdti
uis,<c? qu<e mundificdnt,rcgenerdnt. BuUis dutcm ut
rumpdntur fecure fuperponitur fcdbiofd pifid , uel fo
ld, uelcum ucteridxungiaporci,cr ftlitd.Siuiridis
ejl buUd uel nigrd , nec tdmen eft m emunftorijs, dpe
rids edm f ubito udrijs in pdrtibm,cum lanccold, uel
rdf mo, ut inde cito exedt uenenii. Demde Idud buh
Umcumdqudfdlfd neibidem rcmdnedt fmguvscod^
guUtm, dpplicdfdnguifugds, Vofl quum fuerit rupta
cr ucneno expurgdtd,trdnfdclo(ut fuprd)die qumz
to fuperpone mdturdtiud, mundificdtiud,regenerdti
ud. Pr£tcr h£c(nifi ddmodum tenelU fit xtdtvs <egro
tdns)debetnonfuprdfedfub bulU perfex digitorum
diftdntid poni dmpld uentofd. Vofled fieri debet dper
tio cum knceold uel rdforio,& iterum dpponi uento
fd ut fdngumc dttrdhdt,uidelicet uncids duas ucl tres,
uel plm etidm iuxtd tenorem confenfunify uirtutis .
Aduerte fignoinemunftorijs exi(lente,ne proprio
figno dpplices uentofas, nec ir.cidds , nec nimis ipfwm
moleftesfrequentdndo uentofds,quonidm fic dugetur
fpdfmm,multi trdhunturcdlidihumorcs,peim effici
turuencnum,0- multificficicndo pereunt. Verumfi
2 MAR. FIC. EPIDEMTARVM
circa aures, uel ingula huiufmodi ftgnum appareat,
applicaucntofam retrofub (pondihbus coUt, non fu»
pra uelinfpatulis. Siuero appareat fub brachijs, ap
plica uentofam fub eode latere decli/nando uerfm dor
fum.Si in tnguinibm , applica uentofam m coxa , uel
retrofub clumbm. ]n quocunq; horum cafuwm ficfic
cito, ponc per fex digitorum ftpacium procul k figno
(ut diximm) ucntofam , er fcarificando trahas fan*
gumem cum uetofis uel fanguifugis. Sedfupra fignii,
fupradittam poncs decottionem,ut temperate leniat,
dtq; refoluat. Vna cum decottione bonum effet fi pof»
fes apponcrc lapidem qucmpiam tteneni trattiuum
puluerizdtum,ucl integrum>ut funt fmaragdm, hyn
c'mthm,topazim- Tamen [ccundum aliquos iftorum
poffummfuperponere figno fanguifugas,et quando-
que ctiam uentofas. Efto quod fit m emunttorijs, nul
la tamen fieri debet cum uiolentia, poft uero lauando
lum aquafalfa . Hoc fit quando fignum fumme wfU*
tum eft,ucl malicoloris,& quum efh apertum fignu,
tranfatto die qumto utuntur maturatiuis. Quod fi
hxc ipfa decottio,mininum ficiat operationem,redu
ceseamadfbrmamdoccia> uelguta-. Quandoipfum
apoflema plm folito eft inflatum , quidam poft dicm
tertiumfortiter incidunt ip r um per longu cim memz
bri in quoftgnu apparcp perinterueniafcilicet, eui»
tando uenas ey artcrias. Et fi nimis fluerct anguis ,
obuiat cumfluppa imktta uttcllo oui,ct olco rofato,
twnucro
AN TIDOTVS.
no» «cro in album'me,quia frigidum eft zruifcofum*
Eo tempore confbrtant £grotu ctm cordialibus in *
tm cr extra. Verum fapicntiores mter iftos non apc
probant hancmcifioncm, iudicandoipfam maxmi
cffe pcriculiprxf •trlim in cmuilorijs. Voft uero qum
tum diem ft ftbris non e(i ardua ac fignum non multu
cft ucnenofum , nigrum, uel uiride. Sietiam approxi
mat rupturt, corpore bene purgato , mcipc cum ma\
turatiuis,po$quci ficeris qu£ dixmus, ad maturan*
dum apodema. Sume barbt maluauifci , barbt lilioz
rum 3 enuU campan£, cucumcris a[m'mi,c£paru,ana,
libram dmiditm caricarum p'mguiu,fcm'mis fcenu-
gr£ci,fem'mis l'mi,ana unciam unam,fbliorum maluai
maluauifci,branc£ ur[m£,herb£ uiolari<e, ana mani
pulum unum,coquantur cum mpctu m aqua, benc pi
flentur.Si pro delicatts hoc maturatiuu ftat, coletut
pr£difa,coquantur,piftentur, cr exprmantur. Vo
ftea addduraxungi* porci recentis,liquefhd<e,coh
t£,Ubra ma uel quantu fufficit,aliquUddut limacias
hene pifta:,unk cu corticeihoc enm couenit ubi cutis
mltum dcifa eft,ueluti m mgumibus,<cr poft durcs.
Alij addunt ftrmenti, panis grofti , ana uncias duas ,
aut plws,uel rimmfecudum opportunitatem trahen
diw rumpenii , qa£ res conuenientior cft in buUis»
quam m mftationibw emunftoriorum . Sunt er alti
qu^dam leuiora matvratua , ut cft farma tritici cum
eko O" aquafmul bditct , donec ad aliquantulam te
544 MAR. FIC. EPIDE-MIARVM
Mcitdtemperuenidnt,uelcwm meduftdpdnis fiirfu-
reiy cwm caricis ptnguibas ftmul coclis,0" poftea
pijlis. Poffumus dddere oleum olitidrwm , uel olcwnt
amygddUrum dulciwm,dut dxungia porci recentem.
Si tdlis dxungid uetus effet, et fdlitdfiret hoc empU
flrum utile dd leniter rumpendwm buftds» Etiam ddz
dere poffumus pvnguedmem gdfttnje recentem, fi tdli
cwm p'mguedtnc,dxungid,er butyro recenti,oleo uio
lato, bdrbis liltorwm coclis ftdt empldfirum grdtu de
licdtis. Wuiufmodi mdturdtiud (ut dntediximus ) fte
ri debent pofl purgdttonem ceffdnte ftbre,et poftqui
ftgnwm e(i apertu, cxpurgdtwmq; ueneno , trdnfttfto
etidm diequ'mto,dcinde utuntur mudiftcdtiuis,po(i-
ts regenerdtiuis , ultimo confoliddtiuis figni. Sibuftd
fuerit nigrd uel uiridis z? corroftud , nec eft m cmun
fiorijs, mcide cu profunddtione UnceoU uel rdforio*
Toftmodu ddmhtiftrdbis doccidm cwm dqud fdlfd dli
qudliter cdlidd, ne fdnguis ( utdiximus ) coiguletur,
deinde dpplica ucntofdmdut fdnguifugds,uelanum
gdfti deplwmdtu . Quiddm dpplicdnt limdddm uiua ,
nonnuftirdndmuiudm,hocautemftcripotcftqudndo
ftgnwm no ftt m emunclorijs, pofted dpponi dliquod
ficile ruptoriu quodfuprd trddidimus,vel etiu tjlud.
Swme utteftum oui cum modico fdlis,nec fvrtius, quici
buft*mdligndret,mutetur dutemifludftepius. Quod
ft&hoc buftdm nimts conturbiret,uterc foldfcd*
biofd piftdi uel ucteri dxungid porcifdlitd, uel fimul
turiscfc.
ANTIDOTVS. $4*
utriscj;. Suntqueeddmruptoridddmodu fbrtid, que
non debet ponifuper emunttorid,nec ubigrduis ad~
fitftbris,qu£etidm fi pondntur,ubinonm'musfitfbr
tis, minime conducunt. Swmecdricdscrudds, wferz
mentum. Item fi boc non udletficiunt hoc fbrtiut, ob
fcrudtis tdme modo ordme ndrrdto. Stvme cdntharh
des bene tritds,et tertidm pdrtem dxungi* porci,boc
pone fuper buttdm mdligndtdm ter uel qudter. Dicut
cbirurgicihoceffc f<epiusexpertum,qudndo ddhuc
fbrtius hoc ipfum hdbere uolunt , dddunt qudrtd pdt
tem fdponis futtonu , quod quidem dicunt m mdlign*
td buttd , cr in bomme robufio mirdbiliter operdri .
Item dliud fbrte pro buttis . Sumepulueris uitri bene
puluerizdti uncidm dimididm, grdnorum triticitri*
torumuel dentibm mdfiicdtoru, uncidm una, uitelU
ouorii numero duo,croci drdchmd undm,terebenthi
n<e uncid undm,bene comifcedntur et fuperpondntur
cum fiuppis mundis. Keliqui dpponut cdlcem uiudtn
cum fapone. At quonidm huiufmodi drdentid er uio
lentdfrequetcr mdligniws fkciunt dpofiemd et fcbres,
ideo fccuriut efi dnte hulcerdtionem dduertere ne m<i
terid intro reuertdtur , ctidm ne quaft rdbidd efficid •
tur his cum rebws dcutis, in debilibm pr<efertm com
plexiombus,uel multum cholericis,ideo his intentio
mbus utile efi empldfiru Galeni toti membro fuperz
ponere. SumepUntdgmis, lentis, pdnis furfurei, dn4
pdrtes tequdles, coqtmtur m dqud doncc dd qutddm
J4* MAR. FIG EPIDEMIARVM
foliditatemperueniant ,fuperponcloco doloris er
circumcirca per latum fcacium. AuiccnnaadditgdU
As ubi plus defubtilifdnguvnc apparet qulm de com
pdtto . Item ad iftud utile eft empkftrum granatoru
dulcium,er acetoforum cottorum in aceto ©• aqua ,
pr^fcrtim ubiapparet materia vncenfa . Vofl uero q
ceffare incipit ardor , conuenit emplafirum Auicenz
W<£, e x caricis p'mguibus,paffulis,nucibus,fkrbja or*
dei,fimulcottis ad maturandumzjrumpendu. Vofl
uero fkttam rupturam , mundiftceturplaga cum fu&
m apij,abfyntbij,plantaginis,meUe rofato,farina,co
clis cum modico terebenthin<elou,deindeconfolida
tur fecundum ordinem aliarum plagarum,circumpo
tiitur uero unguentum ex bolo armeno , & oleo rofa
to . Quidamabinitio, caufafbrtis attrattionis , po-
nunt inter mufculos tibiarum , uel brachij ,uelfuper
fpatulis herbam flammulam id efi cufcutxtrita , que
quidem faciendohulcerationememunttoriorum ad
fe trahit humores , c membrorum principalium .
jftud remedium in robuflis corporibas, er ubi nulU
adefi ftbris , utile eft , non alibi nec aliter. Nonnulli
attualcfaciutcdutcriufuperfigno cum ftrro ignito»
quod quidem plus conuenit robuftis, z? ubi no efl ar
dudftbris. Raimundus inquit quodtheriacawbo*
lusarmenmnon trahuntad feuenenum,fedprocul
dcpcUunt , ideo dicit non effe dffumenda per os pofl
[ccundum ucl tcrtium dicm , quando mdteria iam uc
ncnoft
ANTIDOT V S.
tienofd efi , & cor ipfum dttigit , nifi bene enacudU
ftt cr corrcftd. Itcm prohibet ne unqudm f tper fi ♦
gno ponantur , nec etiim uult ut dppondntur , nifi ft
gnum extrd cmunftoria fuerit,& quoqueanteterti
um diem , in circuitu , non fupra : potefi ddmini -
flrdri bolm drmenm etidm pofl feptknum dicm,pla
gd ueneno expurgdtd ,ungendoincircuitu,Sicigi«
tur conucmt in tertio antequkm pldgd fttfaftd uene*
nofa , conuenit pofi fcptimum , pofiquam pldgi
ueneno expurgdtd efl , in circuitu dutem ungi debet
cum oleo rofato , dceto rofdto , & aqud roftrum di
dejindendummembrum . Hdftenm Uifpdnenfium
C7- Cdteldnoru ndrrauimm opiniones unk cum corz
reftionibm Arnoldi V Rdimundi medicorum fin*
gularium , uerd res efi , & Rdimundm buim efi [cnz
tentice,falicet quod no debedt purgdri infirmm cum
phlebotomid, medicind,dutuomitu,qudndo dpofie*
tnd replctumafiadmodum, uenenofum,bocefl
trdnfxfto die fecundo , ne uenenum tdli motione in *
tro reuertdtur . c quidem opinio uidetur corri •
gendd,fecundum alios,o~ f r - mdclicct purgari de •
bet fiopm fit(cumdiftis obferuantijs )etiam pofi
ipfum diem fecundum,fic tamcnquod dum purgdtur
applices uentofds o-fanguifugasfub er fupcr Jigno,
Cr cjuod cor dcftndatur intm extra cum cordiali
bm frigidis, & bic quoque modm non prorfm eji aU
enm abintentione pxxfcti Raimundi,
|'4S MAK. FIC. EPIDEMIARVM
De dfldntium conferudtione qui infimum
regunt. CAP. XXI III.
HV/ us dfidntes prttcrea qu£ dittd funt in prin
cipio pro conferudtione(fcilicetthcridcdm,
piluks zrfimiU) nifiudcuifuertnt fdngumcafuperz
fiuitdte,debentdliqudntulumfdngu'mis extrahere ex
ttendcommuni fiftd bondpurgdtionecum dittdruvn
piluldrii drdchmd und , uel fdltem medid. Vtile efl
pius fumdnt pulueres et mcdicbidm contrd morbum ,
ut in pnecedentibm diftum efl , manednt quo mdc
gis proculpoffuntdb 'mfirmo,pr£fcrtimquumfunt
ieiuni. Eucntctur f<epe locus hdbitdtionis , er fim fu
migid utfuprd dittum efl , nunquam pr£termitendo
terebenthindm, geflent m mdnibus fices drdentes <&•
cdrbones bene fuccenfos bonis odoribus fumigdntes ,
Uuent uniuerfum corpm cum dceto tepido bis in die,
fctlicetmdne erfcro. Sctpenumero mutctindumem
td, et fiequentius renouetfumigid, mdxime cum thw
re, terebenthind, iunipero, myrto,fdnddis, rofis, ct
cdmphord uel roremdrino, Iduro et fimilibus. Tenc
dt m mxnibm drdncium er fifciculii rut£ uel quer*
cul<e mdioris ct* ment£ dc meliff^ cum myrto et floz
fculis recetibus,fit femper bene purgdtus db omnihu
morc o-cibo fuperfiuo. iterumrepetc fdlutifirum
iUum odorem cum dqud rofdrum , dceto rofdto, umo
tndludtico,zedodrid,uel corticibus citri, fuper oid ld
uet (£pius cumhis nunus zr uultum , Cuius ctidm
compo-
ANTIDOTVS» 54#
compofitionis pauculum bibat,z?teneatetidm ad-
motam naribut frongiam in eadem iam difta mixtu*
ra bitinftamMgatam in ligno fraxiniiqitoniam tantZ
babet fraxmus contra uenenum potentiam , ut nuUtc
anbnal ueneficu eius appropmquare audeat umbrx*
fuoneq^ odori, potius entm fefefronteadconcrematt
dum igni concederet , qukm ut huic proxbneitdbtre
retarbori. Vaciant fcpiufcule ignes et fbcum per unio
uerfam domum,maxime cum lignis & rebus odorife
ris. Nec putet quif zmel ab boc morbo liberatus efl*
fefe dcbiceps non poffe boc m cafu perire, quii pra^
fentianno ter unum ex Florentinis noflm hicmor -
bus muafit,quifecundo perfifte Uberatus,tertio mor
tem euadcre non potuit. Uodem iterum anno in me\%*
fe Septembri mulierculam liberauiquandamapcfte*
fana cquidem erat,.ut aeteri quifemper fofpites exti
terant,at quum mtcr morbofosuerfaretur, pofl dies
X VI H.iferw» inftftaperijt. NuUiconfidendumefl
m boc quod c£teris fit fvrtior zr magis fanus,quonix
uenenum ita fbrtes interbnit ut debiles , lmo uenenvi
iftud plw quam reliquos offendit fanguineos atq$ ro
bufios,eo quod aperttfuntiUis peftoris ui£ ,habent
C?cor ualde calidum,multumq;fanguincmcaliduct
humidum, ideo cordis ipfa caliditasper meatusaper
tos multum trahit aercm perniciofum, v quidem fit
bito trahit , antequam tcmperari tranfitupofiit. Etc
nim fanguinis cahditas perqum citofHCCcnditww,
MAR. FIC. EPIDEMIARVM
mflammatur. Confvftim putrefaclionifubeft bumicti
tas,'mq; uenenwm conuertitur,quippe ut quanto plus
m uafe umi, cr quanto potentim, tdtnen t&nto etiam
m phtfytimq; i* 1 wori<*«t« uertiturdcetu,ficpotens
m uenenwm,qudnto quidem dbundantior,qudnto cd*
lidior fuent m pcclore fanguis , quando equidem fdit
guti fit ipfe uenenii , perqudm fv.tiliter pdruoq- ipfi-
w contd£lu,tranfmutdtur ad idem. Conuertunt enitfi
fc alterutru contafl£ muicem partes ad uenenu. Nrc
te prttcre&t o quipaticntis curdm geris , qubd qudit
toiUi espropinquior, tumcognatione, twm complc
xionis uelndtur<edc cofteUationis fynbolcitdtc, tdtt
to quidemmdioricontdgionis fubiaccs p?riculo,quict
Idtionis quteddm mcfl qualitatipromptukdo,utfimi
lis ad fimilc ddmtpleri tranfmutatio pofiit, ueluti
ignis ad aerem, ad aquam aeris, huius dd terram\ Et
quudu£citbar£,bin£uel fidicuUuerfu modulatur
codcm,tuncquidem rcfonat motus,uoxq-, huim m il*
lam. Siuero pctis,quas intret pcr uidsuenenimf re-z
fpodco,quodomncs per corporis pcros y maximequi
magis aperti,c\tim autcm cffmdu quadopcrnarcs,
peros,pcrq; pulfus ingreditur, multo quidem fbr
tius fi uias adinuenerit in calidis humidis f Mihbmq*
Apertas bwmoribus,etfi quoq; d fimilibus prouemt
bwmoribus, ficfo mfluentia Martis cu diuerjo cucmt,
C7" modo contrario, cwmq^ Saturnio irfluxu fe quidc
toUrdimdcmonjim, Multoties immanet ucfiibu*
diuzr
ANTIDOTVS. i$f
diu&cutcuijspdtetibus ©* uenis cordipropbtquis*
ncc i/ndc quifqua grauan uidctur , quia pauculus eft»
leuricf; uapor , ncc ea habet c£tem ut cordi pirtibwt
tontrarietatem fed ipfi tantittum quum prbnum cou
di contiguum efficitur, maniftfte non occulteledit. Si
militerrabidi canis uenenum,necnon er aliafuam
longo etiam pofi tempore detegunt offenfionem.
Vxcdeniqre fcias uelim,quod fcilicetpcr bimefire
fpacium rcmanet uenenmn m perfonis . Varictcs, ftr*
ramenta,ct qu£ funt ex lignis coftrucla nifi corrigatt
tur cum lotionibus,fumigijs,ignibus > pcr annum uel
plus fvrte fua refcruant uenenofitatem . Veftcs quocfc
lanc£ idgcnus nifi cuententur,lauentur ,[£piusq;
fumigentur , uel ponantur ad ignem , ad uentum , ai
folem tribus annis er ultrd>remanent 'mfcft£.l&ofti
quidem muccidi odore arancij m qud mucefccrit ca*
pfuUmultos feruaripcrdnnos. Simditer fuoquo
prius erdt bombdce mufci diu permanct odor . Equi
dem ut ignis oleum , fic nutrimcntwm huius eft Un4
uencni , quidem itd cnutrit htc Una ucnenim,ut
non modo conf eruet ipf wm fed er dugmentet,fimul*
que fvrtificet. Non eft utendum pro cibi uel potm di~
fpofitione udfis ittorum qui 'mftclifunt,ncctdngidc*
bet quicqmd ddh^ferit ittis . lucunde tibi uiuendum
efl,eo quod Utitiduitdlem confbrtdt friritum : conti
nentcr%rfobrieuiuds,fiquidem tdntic(i udlorisfo
brictascr contimntia ut ea foU mcdiantemmuli
* JMAR, FIG EPIDEMIARVJtf
tis O" quidemgrduibus (Athenis qu£ fuerdnt ) pcfti
lentijs Socrates philofophusfefeferudrittiicolume.
Inquiuntideo Ariftotcles dt$ Gdlenustdlcmeffein
puris corporibus difrofitionem , ut ferme nunqudm
fentidnt pefiem , uelcd ipfd (wfi vnfecli) fdltem non
percunt. E» tibiidm duo,utteconferues fmguldrict
trddo. Vdrdto ut bibi poftit fmdrdgdum , ut tdngi, ut
ore teneriyfuftendicf; coUo,cuius tdntd eftdduerfus
uenend uirtus , ut , tefte Rdfi , Auenzodr , Serdpioz
tte, tyris et bubonibus eius confpeclu ex fefe ftdtim lu
tnbid cdddnt. Vduperibus ddre foleo rdphdnum f ylue
flrern, pdrum pro uice ne fdnguinem mcenddt, tdntZ
tnvmhdbet contrduenenum efficdcidm , ut fcorpione
tius cotdclu crepdri fccidt-.O' dicitDiofcorides quod
trito cum dceto eius femine lotis mdnibus , tdngendo
ferpentesnocereminimepoffunt . Ldpis bezodr(fi
quis poffet hdbere eum) fupcr omnid uxlet dduerfus
ucncnd,quduis cni/m Verficoidiomdte idomnebezo
ardbantiquisdppeUdrifolet cuim eftproprietdsuir
twqipeUendiuenend. Secundum tdmen Serdpione,
W Rdfimprincipdliteruocdturbezodrldpis quidi
omnibus ucnenis tum cdlidis tum frigidis morftbus ,
cunttis uc hulceribus ucnenofis fud uirtjtte refiftens ,
Cr confert fiuefumdtur pcr os , tum etidm ore tenedz
tur, uel e coUo f ufpcnfus , tum denique quouis modo
applicdtus dd extrd. Oritur in Syrid,in \ndid,in pdr
tibm Qricntk t eft%diuerfhdiHer[ustrmi coloris .
ANTIDOTVS, jf $
NdW quiddgUucus cft fufcm, quida gUuctu fufctti
Cr uiridk Atcr uero dlbus et dltqudlttcr gUuculus ui
delketftmdis colortuinidlbi,cUri,hic inter ctteros
eft optimm,leuis,delicdtM,moUis,dbfq; jdpore, ft>lcn
densut lumen. Dofts eitts qudndo per os recipitur eft
grdnaduodecim-Tefttficdntur KdftsO" Serdpiof<e*
pius fe fuis compertu hdbuiffe temporibus,quod prcc
ctofifimtts ifte Upis omnes tdm fimplices quam comz
pofitas medtcinds,tum etidm copofttas theridcds proc
prid qudlitdte fuperduerit in refftcndo uencnis.lnz
quit Uahdmed ligetur indnulo infculpdturq; fcilicet
Idpidifcorpionis imdgo,quum lund eftm Scorpione
rejpiciendo ipfumAfccndentem. QuofattofigiUentur
cum eo thurd qudndo lunafuerittnfigno Scorpionis*
Quod fi poftmodtm huiufcemodi thuris puluertfdti
dd debitdm quantttate uenendto in potu dederis, tant
tum ualebit aduerfus uenena quantum proprius
ipfe Upis .mquit AbddUdhdmdrdch huncfe uidtffeU
pidem quem compdrdffe dit fihum Mdmdri,fcq ; tn fo
lutionemUpidis Ccrdub<epdUdtiumdediffe. Serdpi*
ondtteundem mirdbilidoperdrinon folumin homtni
hm fed ©" vn cateris quibufddm dnimdnttbus, primii
quodcontingendo hoc Upidefcorpionis dculetwndez
perdit pungendi potenttdm. Vrttered tritum
mtxtumq; cum dqttd ferpentisq; oriimz
pofitum occidcreewn affent*
Z
$74 MAR. FIC EPIDEMIARVM
Fwge cito,procul,dc tdrde rcucrtdris .
CAP. XXV.
REferudrc uifum efi dd Ubri cdlcem principdlitt
hdc in mdteridreguldrum deckrdtionem. Tuz
ge qudntum potes hominwm conuerfdtioncm er mdxi
tne qudndo es iciunus. Sis femper remotus d focio ddz
minm per fodcium bicubiti, er vn loco libero,dperto %
er dbinfetto(quumfccum loqucris )remotiorjdltent
per fex cubitorum (nterfiitium, c fub diuouelloco
aerco, er cduenc uentorufldtus dbeo uerfm tefpiret*
lnterte o-ipfumfitfoU ignis, odores, ueltendensdd
ipfwm ucntus, locd enm dngufid fimufy turbd homic
num,udlde periculofd funt ♦ Hoc etidm commemoro
quod pdrietum procinttu dc domuum contingentia
crcontinudtione multiplicdturmorbofdcontdgio. Su
per omnidfuddeo ut cito dc procul fugids db his locis
quibus imminet pefikjdrdecfc rcdeds, Bixi cito, hoc
eft qudmprimu dppdrent fignA proximt pefiis , qu<c
quidem fign& funt qudndo eim loci der extrd ndturd*
lcm fudm difrofuionem effe uidetur, declimndo ddca
lidum ct* humidum,qudndo nebulofus nubesq-, dcnfte
pulucrulentus dppdret,ucntigrofsi er tepidi,dc etidm
qudndo dqu£ er dgrifumdnt olent,fic pdriter er
pifcesmdlifuntfdporis dtq; odoris. Quiimultdfuper
terrd ex putrejhclionc ntfddppdrent dnimdlia, fungo
rum zrputriddru. herbdru copid,terr<e fuclus et ani
mdid vnfipiddfunt er pdrucoferudnturtturbiddeffici
ttntur
antidotvs. jrr
Witur uhtd, multd tt terreftrid dired dnmdlid db
eo loci recedut,'mfolit£orititur fibres,ldtentes,fiirio
fe,cont'mu£,fkttdces,cwmpecT:oris dnxietdte, cupuk
fus profterndtione,phrenefis,urindrwm turbulentid,
pdldti mteftmorwm excoridtiones , oculorwm rube =
do,uermes,morbitti, mulufcemmctrwm conturbdtio
nes,ir£ rabid<e,rix<e,dird bettd,monftrd ndtur*,mh
Tdnddcfe uel ndtura uel d deo ftgnd,'muifd multwm ZT
Tdrd . B<ec enim qu£ dixhnus prtfdgidfunt propvn-
qu£ peftis, tunc igiturfitge dntcqudm unm efficidris
de duodecm mitte ftgndtis . id uero dupliciter fieri
poteft,fcilicet uel quid idm cdptus cris cotdgione ms.
fvcloru , uel quid trtftem mficli deris qualitdtem tdtn
receperis,ftc quod pedctentm ftdt ttte ttbi fkmilidris
aer,itd quod nec deri ndturd,nec dcr itti refifiet: ueru
fidliendm fubtto quefteris durdm , dbibttprimus der
itticfc ndturd reftftet, er bic ndtur£ prouenit unde pe
fiis origo. Et etidm ut procul dufugids moneo, uideli
cet ut ed te dd locd confirds qutbus res , nec per\on£ ,
rtecf oni, ftrepitus,rwmores,quicunq; mftcli loci dd te
peruenireudlednt, Sicq; remotus eftoutdltimterme
dient montes quibus udporwm probtbedturdcceffus ,
ne uentorwm fldtu,ucl deris dildtdtione te pofiint con
imgcre. Cofiderdhciddquem curris difpofitionem,
fitwm , uidelicet ne pefltlcnti quouis modo fitfimi
lis deri, utpote m cdlido,frigido, hwmido,ficcoq;,nu
bibmplwuijSiUentiSjfis denify tdlimlocofirmdtm,
Z *
MAR. FIC. EPIDEMIARVM
Ut uenti, nubes, pluui£ ff>irdre,dildtdri,db'mde dd tc
moueri nequdqudm pofiint . Nec te hoc fugidt quoi
horofcopus fiue Afcendens dlicuiut urbis uel cdftetti
infitt£ uel mfettifapim dd ed loca omnid pefiem cxs
tendit,qu£ itti db initio ciuitdtiuel cdfiello fubidcent*
er qu£ dliqudlem eo cum Afcendente cofvrmitdtent
hdbent. Tertiodicimus uttdrdereuertdri>s,quonicL
pxuxittuld trdnfdtti morbi remanens mfettio potens
cflddeos perquxm fubito maculxnduomnes,quieti£
hxud intempefiiuo fugatcmporecozperunt, quid md\
iorifubfunt pcriculo qui locum frequentdnt mfittum
quum prius dufitgermt, quam hiquifemperibidem,
cum cduteld tdmen , permdnferunt , quonidm fubitd
nouxq; miletokrdtndturddccidentidity pr£terhoc
diutifitmc quidcm remxnent h£(utdnte diximm)
qudlitdtes in pdrietibus, ligndmetis, ueftibut,pxnnis
quibusq; et c^teris. Qudntwm uero dd f olius dcm di
fyofitioneundfuficitdngxridjtx utubiddtres menz
fes immunes db hoc morbo omnes quicunq; funt pett
fiitcrint , tudicdri potefi derem idm fbre purgdtum .
Sed eflo cdutifiimus in appropmquatione O" contd s
ttu eorum qu£ plus aere uencnum retinent . Vrocmz
ttut jvrnxaum inmuris diutius ferudnt quamlignct
ucnenofam cdliditdtem, uerum purificdndo ( ut f£pi
us diximits ) uidclicct cum ignibus,lotionibus,euent<t
tiombus,fumigiis>odoribus,zrreliquis.t>urificdntur
homincs commmitcr feacio qudtuordecim dierum :
domm,
ANTIDOTVS.
domut, Ugttdmcr.u cr c<etcr<t m uigmtiuno. Vdnni,
ucftmenta cr buiufmodifjjdcio dicrwm uigmti otto.
His babcds temporibus feparatd dd bibendwm pdri*
ter cr manducdndwm uafculd,z? lettiflcrnid quceq;,
uel {aitem fi cceterd non po$vs Imtcdmma* reliqua lo
tionibm erfumgijs purificdto . Equi , pecunia , pts
peUettilidJdrcmuU ey huiufmodi, mfiadmo
dwm cdutccgeris,ucnenwmdiu fcruarc
folenti quareuigiUcautut
prudens efto , cunttlsquc
ordmatm proz
uidcas*
MARSILII FICINI EPIDE
Fi I ARV M ANTIDO
TI FINIS.
)XS PAVLI AESINETAE DE
uiftus rdtione quolibct dnni tem
pore utilt.
Erpulchrumfueritctidmdnnitempoz
rd m uiftus rdtione confiderdre. Uyc*
me quide crfortiori excrcitdtione,er
| pleniore ciboutendumeft, pr<ecipueft
tempeflds Aquilonid fucrit. Siuero duflrdlis,fimiliter
cxcrcitdrioportct, fcdcibopotioniq; dliquiddemcre:
dtfyintotum pertempui humidum,omnino dridum
reddcre corpus:perfrigiduuero,cdlidiui>dc tum cdr»
nescffc olerdq; cdlidiord,dtq; uinwm bibere merdcius*
Aduentdnte Vere,d\ius quidem per uomitum,dlim
peruentrem udcuetur, dlius feftd uend fdnguincm mit
tdt,proutcuiufyfuerituclcofuctudo,ueldnimiprom
ptitudo. Acfidte confirt quies, exercitdtio remifc
fior,dtcfc cibus cxiguus,qui quidem ex fiigidiore gene
re deligendus ejlttum uero potioniddijcere,dtq; quic»
quidrefrigerdre bumcttdrccfc pof>it,ddbibercopor*
tet.Vcrdutumnum mdiori cduteld opus eft,quippe qui
ufqucquiquczrintqudliszrinordindtus efi, multi*
firmesqs inducitmorbos.ltdquenecircd rcfrigerdtio
nem quid pecceturcduendum e(l, d uencre quoque zr
frigidd potionedbfiinendum* Neque uero dert quis fe
creddt,ucl per mdtutinum fiigus,ucl pcr drdorem me
rididnum» Vomis vmplcri noxium eft, non ob fdcic
tdtem tdntwm , uerumetidm quonidm uitiofi humores
indcndfcuntur,dtq;fldtumquoqucexcitdnt,fiquidcn
omnui
P. AEG. DE R AT+ VICTVS 5r#
cmniumfiucluumoptimificuiuuieo^y flatumpto
riurit,vakmenta corrumpunt->nifiante alioscibos
tffumantur : prtaffumpti uero neque mflant neque
corrumpunt.Quufiigefcerc cceperitaer^corpM pro
frigoris ratione atlefaccre oportet,atque omnia fkcere
ut quu byems iam procefferit. Nec ab re fuerit
reuoluto aquinottio uacuarecorpusex
ttliquo eorum qu<e diximm,ne res
' dundantia quadum perhyes
memretenta-molcfii*
aminftrat.
DE VICTVS RATIONE
SECVNDVM ANNI
TEMPORAj
FINIS*
}
H
Open Library
