Full text of "Marsilii Ficini Florentini medici atq[ue] philosophi celeberrimi, de vita libri tres, recens iam à mendis sitúq[ue] uindicati : qvorvm primus, de studiosorum sanitate tuenda ; secundus, de vita producenda ; tertius, de vita coelitus comparanda ; apologia ; his accessit eiusdem epidemiarum antidotus, tutelae quoq[ue] bonae ualetudinis attinens ; cum omnium nouo rerum atque indice"

See other formats

V 



MARSILII 



FICINI FLORENTINI MEDIC£ 

atq? Plulofophi celeberrimi,de Vita 
libri Tres>recens iam a men* 
dis fituq? umdicatu 



Vrimux Je Studioforum fanitate tucn<U* 
Secundm->de Vitaproducenda. 
Tcrtimde Vita ccslim comparanda* 
Apobgid. 

MIS ACCESStT, 

Eiufdem Epidcmiarum antidotut,tutel* 



Cum omnium nouo rertm atquc 



B A S I L E AE % 4 {l A R V D jo jSEg» 
ANNO W. D. XXIX. 



Q.VORVM 




jjttrolHffcf. 

» ... 



GcENERE ET VIRTVTE IVXTA 

ttobili ittuftriq; Domino RENHARDO 
Comiti Liningenfi ac Vuefterburg* 
AndreM LcenniM S. 

i| V VM nuttumgenw hominum,uiU 
[j nedum fana, uerum longd fit di* 
l-gnim qukm literarum ftudiofi,ut qui 
' ex optimorum plddtis dutorum fibi 
bene prudentcrq^ uiucndi normam pa\ 
rdrmt,rcliquis quoq;rerumpublicdrum futuris admi 
mftratoribui , cam ceu pcr manm traderc, er iuuenu 
animk pofiint wftittdre : tamen nefcio quo fhto fiue ct 
rore id fidt, ut ij c<eteris breuiorcm fortiantur uitdm» 
tnultifuperftites udletudindrij dcgdnt tdmemplures ft 
nitdtk fuce negtigetid a/'d\ '7r%Oi<x-irja* ut ubiuk id no 
bis dcceptum rejirri fkcilius patidr, qiwn in Deos cul 
pdm refundi,pro ipfis cwm Uomero mquiens: 

ZQHcrtp aTac^ocA/Wjjj U7r£f ^ovop/oihn fcX^'/-'» 
Huicerrori,gcncrofe Comcs,fkile medcripoffe.oliM 
tc mihidicere memini,ddq; idoper£ tum primum mc 
deftimrds . Quum ucro necdum urgerc cejfes,idq- no 
tuifolum,ucru etidm omniivm ftudioforunomine,hanc 
tne prouincidm cdpcre uelis,dge libuit huic utili imps* 
rio morem gerert. Et quod Qmnibus modis contcndis» 

4 * 




ANDREAE LEENNIf 

tjtmcindiccfludiofortm confultwm fiat falubritath 
eiufcerei quandoquidemita uis^adionemfufcipio^ls 
certelabornosdiu fatisq; exercuit . Excuffa tandem 
profe^omm^raTB>eUorum quantulacunq; fupcUc* 
clilc,hos tibi deligo Marfilij Yicinide Vita triplici li* 
bros .AutorproftcTo mihi uifus,iudicio tuo acri non m 
digtm , ej-qui multoru teraturnunbsis fludioforum 
pcraccommodus,fiabkttis tineisq; liber,emacuktior 
prodeat in lucem.Qua' enim eiws autom inpubUcum 
hucufq,- fyarfa funt exemplaria , adeo mcndis refcrt* 
funt,ut eorum quatbenefcriptamUus propcmodu fit 
ufus . Noy fecus,tanti uiri lucubrationcs a carcinornte 
tis Uberas,'m publicu edendtf curauiffe, <equus Leflor 
fkiledeprehcndet. Vr£teropcras,additi funtchara* 
fteres fupra modum elegantes, loannis Bebelij foler* 
tis chalcographi . Quorwm iam tibigujium prxberc 
uolens, ab unguibus lcone quod dicifolet, ea qucepar 
turit,£jlimanda m medium una dcdit.Vorrb boc ope* 
re tibi conciUando , non cji quod uehcmenter anxijfm 
mus,quu id epifiolaris nofcrat angufiia,<&- res <xvth 
c-ictulHp ccta«. Marfdij iudicio amplifiimo Angclus 
Volitianus inquit , ceu Orphei cithara Euridicen , ita 
iUius,Vlatonica fapientiam ab infrrisrcuocatam.De* 
mum Mius laudeshocdijiicho eficxecutus: 
MoreSyingeniwmMufas^fophiamqifupremm 
Vw uno dicnm nmm a iurfiUut» 

ISC4 



EPIST. NVNCVPATORIA. 

\s ea qu£ iugi lit^rarum cognitione, improbis fudori* 
bus,longa <eui prudentid expenentidcf; ddfecutus,Mfi 
dicin<ehcec praceptd jiudiofu maxvme falubrid , hoc 
exiguo jifcefic appofite iunxit at(fe foedere nexuit, ut 
dubites ( remfixius ceflunans ) num maiore id jieri p9 
tuerit folertia.Trifariam uit£ proftkiens tribw hifcc 
UbeUis,quanquamfingulis feorfum w fmealtero fum 
maneat honos, ita tamen alter alterius partes tuendas 
fufcipit , ut JW^uaxt^ rxjuovH T^oL-nftXcp ma+ 
gis tutum fuerit, quhn horum compagematque focie* 
tatis nodii difjoluiffe . TSTOt g Wyf vO De pafiim 
graffantibus morbi$,uber non minus quam c£ten bo> 
n£ tuend£ ualetudiniutilis, qucm nos dddcndum cen* 
fuimus ueluti auchrium, ueriti ne quod itte tantd indu 
flria orbi confulens,'m mediu protulerit,tempus edax 
rerum.dbforberet. Qudntumuero twbisexantlatunt 
ftt uigilaruin hoc dutoreprifiin£ dignitati rejiituen* 
do,dicere fupcrfedeo .Quibus cdrcinomdtis atq; uomi 
cis cicdtrices induxerimus, is fieile pcrfyiciet, qui no* 
firaueteribus cjicottaturus, quem penes iudiciii efo. 
lUujiriftme Come$,tu non modo dignus cui has dedi* 
cem opettds occurrifii,fed pkne uifusesdptus,utqui 
fimul ubi na&us aliquid ocij fueris,id libeter te m ew 
generis leclione omne pofiturum, compertu habeam. 
ld uero ipfum m literis pr£fids,ut fi qms politiori hu* 
mamtatifiucdtiCib eo ttbi uere gratulandum exifa* 

* 5 



EPIST. NVNCVPATORIA. 
them.Texercm hictudrumuirtutum fujiorem cdtalo* 
gum,nifi tccum dgerem, qui fciam immodcrdtioris tc 
Uudis contemptorc,cr ejfe bonus potius qukm u$eri 
mduis.Mihi autem uolupc cji,quum me tanti nbs tefie 
riperjj?iciam,uttuahumanitate non modqad altiora 
conantiaddas dnimum , uerumetiamnihil tdle prome 
ritum,magnifcentia tud iuues. Scio equide nihil in me 
ejfe eiufmodi,quod tc ijia generofitdtc atque dignitate 
uirum,ad dmicitidm medm expetenddm adducere de* 
buerit,nontamenomittcrepojfum,quinijio tuo uelbe 
tieuolcntiae uel iudicij tejlimonio deletter plurimu,W 
de eo etidm tibi grdtids dgdm immortdles.Ex hdc rc fk 
cile quoq;intcUigo,quhnnon fim expeShtioni deme 
tuce rejfconfurus. Cui tame,utijf>ero,fatis a nobis quo 
quo fetmodojfiuel pcrpctudgrdtiammi memoria* 
ttel uUo jiudioru nojiroru fruflu tejiimonij tui Idudcm 
fujiinere dtq; tucri potcro . Vdle felix S tudio* 
forumMoccendty&hdncnojlrci 
opeUam boniconfulc^ 



IND EX TOTIVS H V I V S EN« 
CHIRIDII NOVVS, 




Ciddwjlypti 
ca cojortat fio 
mdchum. 27 
Aegrotdntis 
amorfidesq; ergd medicum 
plurimum conftrt.u6.zij 
Aeris elettio dduiU longitu 

dinem,66 
Aer temperatus ferenusq; jlu 

diofis ufui.zr 
AerdSoletenuatur.\6 
Aer notturnusuitdndus . 70 
Aer qualis ambies tdlis m no 

biseudditftiritus. 105 
Aere fyiritus nutriri . 101 
Aerpracipuumalterans cor 

pm.lbidem 
Acrnotturnas fyiritibusini* 

micm. 160 
Aer uencnofus, quomodo ac* 

cipicndum.z6f 
Aere puro pejiis non confn 
$it.z6\ 

Aetatcscpin<tyz.%% 



Aetdti cuiUbet iuxtd, imt 

tempora confulendu.i^y 
Aetites kpis partumcit. 170 
Agariciuisvrlaut.31t.51r 
Alettorij Upidisuis ex DiO* 

fcoride.iiT 
Alimentaaured.76 
Alimentaeuchyma. r8 
Alimentis utendtm non ffcilc 

putrefcentibus.66.67 
Alimentafimilia, corporifi* 

miliconftrunt.izi 
Aloelota.67 
Aloe efficacid . 29 
Aloeticce piluU. 29.50 
Alo'efubjlantiaproba.z$4 
Aluiajlrittiorisremedid. 97 
Ambrcefkultas.yJf 
Ambra<&mufcus ftypticam 

habcnt uirtutcm. \bidem 
Amygdalinu lac melancboli 

cisejioftmiliare.zr 
Amygddlinum lac jludiofc* 

ru menfis familidre ejio . 4 t 
4 4- 



I N I 

Ammumcogitatione mtentu 

corpm fire deferere.y 
Animd prtditd omnU uiuen 

Anima fpiritus fimes.z^ 
Anim<e uirtmper quintam 

cffentidm diUtdtur, m 
Animorumduces.z 
Animdlis uirtutit confirtdn* 

diratio.i^r 
Animalid nutrimentd fiturct 

quomodo fagines. 6j.66 
Animus ddipe fanguine 

fuffocdtusceeleftenihil per 

uidet.iy 
Animd mundi er fteUdru d<e* 

monumq; dUiciuntur corpo 

rumfirmis ,117.11 8 
Anni Climdtterici feu decrc* 

torij.toq.iop 
Anni initium unde fumant 

Aftrologi. zo$ 
Anmufeptimusquify iudicd 

toriws. 109 
Anulosfattot ccrto mftuxu, 



) E X. 

fleUdrum nominibut <tp 
peUdtos , prifci mdgmfcce* 
runt.uo 
ApolloniM centefimum idnt 
dgens annum>wumempr<c 
ferebdt. fjl 

ApoUonm dnuli ufu centti 
awis uixit iuuenili firmd* 

m 

Aquanitidedftcftws ftudio* 

fosrecredt.z6 
Argentumfubijci Lunce » 195 
Aromatd cordidlid. 74 
Aromdticd cordi dlimentwm 

fuppcditdnt. 100. 101 
Artium expcrimentumfal* 

Ux. ja 
Ars perfittd, nifi uit<e longi* 

tudine noncontingit. yo.jri 
Aftettut oppofitm.\j6 
AftrologosdefteUis uittecon 

fulendoseffe.no 
AftrologU Medico ncceffd* 

rid.\?$ 

Aftronomicd diligentu in ui* 
Udttiombus Uuddtur Z40 
Aftrorum 



I N D 

Afirortmminas caffaripm 
dentiav tcmperantia. 110 
Atnebilisproportio.io.il 
Atrabilisduplex.? 
Atr^bilis morbi. 10 
Atr£bilisnox<£.^ 
Atra> bilis uitand£pr£cepta 

Atra bilis quomodo mgenio* 

fosfaciat.1z.15 
Atrabilisquopafto coducat 

mgcnio.iz.i} 
Atra bilis ingenium labefa* 

ftanSinon repente educedd, 

fcdpaulatim. 34 
Atra biUs tert£ afiimilatur 6 
Atr^biliscuratio. 34. 3T.36 
Atr£ bilis qualitas w reme* 

dia. z^-zy 
Auiccnn£ dittum. zyS 
Aurum loui vr Soli attinere 

195 

Aurumeffe Solifimile. izy 
Aurifccultates.76.51S 
Auri potabilis defcriptio. 76 
Auri potabihs ficiendi nou 



E X. 

ma.lbidem 
Aurora fludijumica. 17.1$, 
Autoribus \egendis horaaca 

commoda.zi 
B 

BAlneandi opportum* 
ta$qu£potiorAjy 
C 

C"*1 Alorisad hwmores t3 
j peratura. t3-t4 
CalorisnaturaUspabulu. jm 
Canicieinon omnibm idcnt 
tcmpus.96 

Canorum m iuucmbus ortos. 

9 6 

Canisrabidi morfus curatfo* 

78.79 
Cantus citharacfc fkultat* 
zr.z6 

Cantum affcere.zzz.xzif 
Cantm foLmen laborum.^ 
Cantus er ucrba magnauim 
ad bcneficiuccelefte captt* 
dumhaberc.z17.z1S 
Capitis doloris medeU.51.5* 
Capitifouendo mediein*.h\u 



1 N D 

Cdpitispeftendi ratio literd* 
. tisobferuandd.il 
Cdpricorrm medicinis dduer 

fus.ijy,u$ 
Carniumabufm interdicitur 

65.6* 

Cdrnes fenibm falubrcs . t>4 
Cdtarrhiremedid. ?i 
Caufehumoris mclancholici 
J.6. 7 

Caufapotentior ,promptior 

dddgendum.u^ 
C<ep<£ fucco fcriptds UterdS 

dclitefcentesiignis prodit. 

207 

Chelidonimlapis curdt me* 

lancholicos. 231 
Chriflophorus Ldndinm ord 

tor.zjy 
Chrtfm per ccelum dnimd* 

liaqu^uis ddmedicindm in 

fiigdt.us 

Cibis ddobrutus dnimui ni* 

biltcnucpdrit.v 
Cibm nimim fteculdUoni of* 



E X* 

Cibmqualisv quomodoftti 

diofof1tcxufu.16.1-7.1S 
Ctbofumpto non protenm Ut 

cubrandum.z6.ii 
Cibifumendi qualitas er or* 

do fludiofis obferudndi.z6* 
Cibifenum.%o 
Cibi humidiores quibm fint 

condiendi. 67 
Ciyjieres ddhibendi dnteue* 

n£ feftionem . 40 
Coftioncmpr<tc£teris ubiq^ 

curandam.jj. j6 
Coftionem remord.ntid.j6 
Coftionis neceffitdswufut. 

ibidem 
Coelumterr£ mdritm. zj6 
Coelipotentid in inferiord* 

187-188 
Coelifigur£ efficdcid.196* 

197 

Coelu dgere poffcuel in cor* 

pomduriffimd.iyo 
Coclum ipfum tcmperdtifft* 

mum moderdtur cr tempe* 

ratommd, m 

Ccelum 



i n r> 

Ccrfom fuis faucrc mceptis 

Ccclum quomodo dgat m fyi 

ritu,corpm V dnima . 230 
Coclo fimiliores,dmpliores 

alijs dotesrefirunt . 231 
Ccclcftium dona quomodo ad 

nos defcenderedicamus.iy. 
Caleftiu uultus, uires infirio 

ribm imprimedi habere po 

tentiam.\<)\.i<)i 
Calcftibmnos feptcmmodis 

accomodarepoffumm. zu 
Caleftipoteftdte <&- radioru 

uiribm imagines putantur 

uim fortiri. \%y.\S% 
Cozna fumpta, hora um uigi 

gilUfatcft.iS 
Cogitatio intentdicaucdd.yT 
Coitm fyiritm exhduritfubti 

lcsycycceterd cim mdld . \j 
Coitm d ciboprotcnut dige* 

fiionem impcdit. jj.j6 
Coitmepilepfice fyecies. 278 
Coitm comitiali fimilis Hip* 

pocratit fcntentia., U 



E X. 

Colores potcntcs qui.ijj 
Color uiridis temperdtifii* 

mm.%j 
Coloruiridi.s fbuetuifum.%4 
Confccliodurdtd. 77 
Confvrtdtiud ftudio fis necefft 
CordUorwmuis.\69 (rid.tf 
Cordidlidfouendis fenibut* 

75- 74- 7* 
Corporis O 1 dnim<e cequdli* 

tas fcruanda . 91 
Corpora cocleftid imprimut 

nonunquam corpori noftri 

dd eligendu fiepe quod mc* 

lim eft,etiam fi rdtiomm fi • ' 

nemq^nefckmm.m 
Corpus dulcedinc , friritut 

dromdticitdte nutnri. 101 . 
Corpord pefti obnoxid. ij<* 
Crocmfoldriseft.\66 
CruditdS ubiq;uitddd, jj.j$ 
Cruditds pcriculofd.lbidcm 
Cruditati quomodo medcdm 

mur.j6 D 

Dutdpcfte corrcptU 
31$. 517 



I N 1 

TtidHdmeUnchoUd. 24 
Dieldmificultdtes. 170 
DecdnipUnetarum. 174 
Democritidifiwm.$ 
Democritife.ftwm. 104 
TDemocritmpdnis calidime* 

dutla uitdm quoddpkcuit 

remordtiK.ji 
Deflittdtionis medela. 51 
Tiies uigdia dicdta,nox fo» 

mno.iy 
Tieifacientes ddiuudnt.ztf 
Digcftio bondMtf radix,ne 

cefldrid dd uitdm. r6.rj 
t)igefiiones quatuor.rj 
Digeflio qudrtdqudlid exio 

gat. 89 
Digeftionis quartxuehicuU. 

4i 

E 

EBrietatisnoxd.rr 
Ebrictatcm furibudos 
facere. ir 
%.dendi rcgutd.6z.65.64 
'Elefttktrid tutiffimd.41 
1 tUcludrium ddmodum [aht* 



E X* 

bre.\o6 
Ekttudriwm pro fenibut. 106 
Elettudriwm ex pineis nucleri 

Eleftudriwm Mefues.41 
Elemcntaris qualitdtis excef* 
fwm nuUwm ineffe cozlo . iii 
E/zxer.130 

Epidemia ortiu cdufe.z6r 
Effenti* quint<emdteries. 

izi. izz 
Euchymicibi.rZ 
Eufrdfid oculitfinguUrc 

pnefidiwm.^i 
Excrementorwm tdrditds 

pernicioft.iS 
ExercitijufuSrjy 
Extenudtis uigilk quomodo 

medcdW./^A? 

F 




'Acultdtes ndtur* qu&e 
tMor.141 



YdtigdtbmaU twmcorporis 

tumdnimi.zz 
Tides mirificam habetpotena 

fidcs 



I ND 

fides medicin* efl uita.l} 
lidem \n imagines plurimum 

conferre.zi6.ziy 
figura uniuerfi quomodo /a* 

bricanda.zoS-zo^ 
Tiguraruinccelo defcriptio 

Wordo.ijj 
Tigurtmvr fub ccelo quam 

uimhabemt. 194.19T 
Tigur<ecalefles antiquitm 

imaginibm imprejJee.ifS 
"Fhute bilit indicia .35 
Fomentumfeni mirificum.71 
Iriftionu fingularum facuU 

tatcs ex Uippocrate.zi 
Vruftm ex cditis lccis falu* 

briores.66 
truftuum humidiorum ejlo 

pamorufm. 6z 
G 

G&itiUso- aliorumco 
pofiturxcontrape* 
ftem.z79.zS0 
Glycyrrhiza caleficit & re* 
frigerat.141 (7* 
Glycyrrhiza finibm apta. 



H 



E X. 

GradmfeptemconciVanS 

fuperos.zis.z19 
Graduu dominiplanetfii6f 
Gratia tres conimtld lupm 

ter^SoUVenus.i^ 
Gufim rejlaurandimedici* 

H 

AbitatiofenumquZ 
$cftct.66 
Hamatitis imagocontraue* 

nenaer morbos. iST 
Hebetudinisatq- obliuims 

medeU.^r. 46 
Hebra*icur uitulum aurcum 
Aegyplo extruxerint.i7T 
HcUeborm in Anticym fum* 
ptm 'mnoxM,alibiueroue 
nenum. 66 
HeUeborm purgatocculU 
proprietate. zi$ 
Hetteborm rite adh&itus 

purgat er iuuene /acif.ttj 
Hepatit cura habendafim 

(fto/0.5.4 
Heraclitidiftum.ii 



I n : 

TLtrlit cor confvrtdntes y$o 
Herculei Upidis ndturd . i gz 
Herodicus udletudimrius 

prudentid uitam uixit lon 

gteuam.yi 
Hefodus d cdhimnid uindica 

tur.6y 
Hkrcb<£ dichm.iyi. 
Homo qudtcnm cctlo confor 

misuiuit,edtenm reportdt 

CT caleflid dona. m 
Hominis mturd fecundu fteU 

IdS.llT 

Hord fludijs opportund.zo 
Hordrum clettioquiduakdt 
17? 

Hortomm nemorumq; ufut 

fiudiofis conuenit. zj. 16 
Humdn* fteciei proprietM. 

124.127 
'Humidiores epula dromdtU 

ciscondiend<e.6z ' 
Humor quomodo ndturdli ca 

hri cotemperdndus . 74 
Humor mturdlit quibm cdu 

fs arefattud exmdet. y 7 



> E 3t» 

Humorum purgdndortmoh 

ferudtio. 141 
Hydcir.tbm d fidmine tut>m 

reddit. 170 
Uydcintbus dnimwm exbiU* 

rdt. zr 

I 

IGnis ufm m peflilentidli 
conflitutione.z?^ 
Inugo ejficdcior qui fidt. 

195.194 
Imdginum uires fecundu pri 
fcos.\%\.\%z 

lmdgines fccunduprifcosoele 
£h bord fkbricdt£ fmt uul 
tibus caleflibm fubiett*. 

174-17? 
Imdginumuirtutes dtq; medi 

cindrum.\S\.\$z. ejrczoz 
Imagines quantdm uim hdbe 

reputenturin fpirituni,<zr 

fyiritus in eds.z\z- ej-c 
Imdginu uis in jjnnf/w.214 
Imdgindtionis inteiio in medi 

cinis mdximi momenti.z\y 
lmdgiM> imprimendce dpti* 



I N D 

tudocwnfleUis.itf 
jmaginumfculpendarum ri* 

tMuntiqttitus.ioo.nl 
Immoderati ad mediocritatc 

reduftio.6o 
India Saturno fubiefhl. 228 
Infvriora ccelejltbus , uelint 

nolint,funtfubiefoi. 175 
Infiuxus alioqui naturales,ar 

tecompararipoffe..iw 
tngeniumzrntemoriam con 

firmantes medicmx. 28 
Ingenium quifq^ fuum fcrute* 

tur er fxdus,ut profaere ad 

illw prxfcriptuagat. 252. 
Ingenioplurimn conferreno 

fiurnufomnu,obeffediur* 

num.i6. 17.VC 
locinorisfirmandiprxcepta* 

125. 

louisgratiam ambire femper 
fiufium^tliorwm non aquc. 
• 140. 

'iouisgratia tnter Solem Ve* 
neremcji media.y>6. 159 
lomaliafimpUcia.ii}.i6} 



E X. 

ludicium artium difficftc. ro 
lupiter generationis prin* 

cepy.142 
lupiter omnes mXurx potm 

tiasimat.i+i.i+i 
L 

Lk.cfenibusexufu.-jy 
LacpucUa- fembm con 
ferre.yy 
Lac amygdalinum.ty 
Laboribus rufiicis nonunquZ 

utiexreeflfanitatis.j7 
Lapidwm certorum potentia 

178.195 
Lapidis e draconis capite 

exettihifloria.iS^ 
Laurus afulminetuta.if? 
Lazulilapidis uirtus.109 
Liquentium conditio.z6o 
Literati quibus uiudnt obno* 

x'ijmorbis.4 (li 
Lucubrationibus aptit teput 
Lucubratb noflum&fludio* 

fis inimica.16. ,17.18.19 
Lmt qualitatesperfuMem 

pQraquatuor.ift 



I TI 

tjm* curfus diumi m partes 

quatuordiuifio.i}? 
Imtu Soli iunc% ab co capit 

uirtutem uiuificam.i$% 
%un<equalitates fecunduqua. 

tuor<etates. 145.147 
lnnafubaliquo figno exiften 
caue membrum tangere 

ferro uel igneicuiprxefl iU 

ludfignum. 1T7 
Xjinarespopuli.zzS 
Xaxficca,anima fapientifii* 

wa.it 

M 

J^jAgwcfMpfex. 274. 

Vlagm quem dicamut. z^6 
Wldgprm medicin<e. 108 
Wagncsqwrferrm trahat 

182.185* 
Marathrm uifumacuit.^z 
Uiarathro ferpentes exuunt 

feneftutem. jr 
Marathru dulce fenibus pro» 

dejfe.lbidem 
Marfilijpatcr medtcusmuU 



tospefiecorreptos rtjtituit 

Materiadift>ofita,agtns cito 
fortitur efjiclum.z6S.169 

Matricisad odorcs mutatio. 
ior 

Medicina exordim.zzo 
Medicinis quhn imaginibM 

fertioreseffeuires.1%6 
Medicin<ecorpis anim<e. 92 
Medicin<e ccelitus acquifiU* 

Cr earundem uirtutes.zy6 
Medicin<e ueneni difiipatiue 

505 

Mcdicin£ fmgulti mcbrisco 
feretes ex fyiritibm.zS.&p 
Medicin* acris excefutem* 

perantes.zy 
Medicin<£ fenm. 95. 94C?£ 
Medicina magica pro [enis 

bw.10% 
Medicin£liquid£.^.^o 
Medicina purgatoriam quai 

do fumere expedit. ij 8 
Medicine contra pituita.f 
Mskncholkduplex.9 . 

McUtU 



I N J 

Metancholicu ficientia.6.y. 
Melancholia wpituita abun 

darefludiofos. y.6.y 
Melancholicifiunt literati 

multisdecaufis.6.y 
Mclanchoiicos ingeniofos 

ejJe.S.u.iJ 
Mclancholici> plurimumcon 

templationibm dcditi.6. y* 
Melancholia temperata » «i* 

no fimilis. n 
Melancholitf aquabilitas. 10 
MelancholU adujlx quatuor 

fyecics. 9 

Melancholi* noxa> . j-.io.ii 
Melancholia obfufcatfyirU 

tus. 9. 10 
Melancholia* utrinfy uitam 

dmexceffws.n 
McUncholiam augentia.iy 
Melancholiam foluetiaphar 

maca.$r 
Melancholitpurgand* Ga* 

lenipr^ceptum. 54 
Melancholicumhumore foU 

uentesmedicint.y.tf 



E 

Mclancholicm humor btuete 
ratm quomodo irritandM 
wfoluendus.ty 

Melancholiauino moUiri.i^f 

Mel fios fiorum. 104 

Melaputrefhttione tuetur* 
104 

Mcl cibus fcmbm amicus.%Q 
Membrorum fouendorumr4 

tio. 145.147 
Membra w uires iuuantid* 

i8.*9 

Membrortm p rincipaliu mc 

(terf.28.z9. 30 
Mcmbraqu£pr£cipuefiu* 

diofo curanda.^.\ 
Memoriam tribm iuuari.tf 
Menta rccens ftirituiftlutt 

ris.106 
Mentis agitatio cerebruM 

exiccat.6 
Mercurijqualitas.r 
Mercurim Solis bonorupuv 

ticeps.146 
Mercurij profopopaia feni* 

hw perfu<tdentif.$y<$$* 



1 N 

toefcitrUles homines qudles 
' potifiimwm.iij 
Mercuridliafimplicid.izf 
i/lortUcaufe.jz 
Hortem naturalem difjvrri 

pojfe , Aftrologif er Mcdi 

corwmpr<efidio. 110 
Mundus animal. z4r 
^Uiundi fpiritus quomodo at* 

trahatur. ijz 
JAundi tres colorcs.zoj 
Mundi concordia.u^ 
"ftLundi corpm ubiq; uiuu.119 
Mufe uirgines cur fngdntur 

IT 

Wlyrobalanorwm fkcultdtes. 

Myrobalani condita melio* 

res. 107 
Ulyrobalani iuuentutem con 

feruant.169 
Ulyrobalani feneftutem mo* 
" rantur.15 

N 

NAturanoflraaeris 
qualitdtcimitdturAj 



3 E X. 

Naufc<e curd.^ 
Nox fomno tributd, uigilU 
diei. 17 

O 

OBlettamentdUdridfe 
nicaptanda. 70 
Obliuionis remedia.^y.^6 
Oculisgrata. %j 
Oculorum caligantiwm mede 
l<e. 32 

Odoresfpiritum recreant. 

87.100.101 
Odore folo quofdam uiuere* 

100 

Odornutriens. 104 
Odoruiniante omn.es nutrit* 
loj 

Odores melacbolicpsutiles.zj 
Oleumdc fcorpionibut conji 

ciendinorma. Z97 
Olympim Magus cotra P/o* 
/wwwi Roma* difputans fuis 
ipfim telis cojvjfus ejl.z 04 
Opportunitas lauddta.171 
Orationi magnam uim in* 

OM 



I N 

s Oui uiteUus fanguinem repa* 

rat. 70 
e Ouifkultas ex Auicenna.64 
Y 

PAeoniam cominalicx 
fua uirtute occulta mc 
deri. 169 
Yaniscfto duplut adouaJrU 

plm ad carnes. £rc . 6 y 
Yantbaurt muentorApoUo* 

nius.iSi 
Yanthaura omnium in fe U* 

p idum uires continet.179 
YentapbyUi uires . 1 70 
Yeftii quid. z<5"4 
Yefiit figna.175 
Yeftisuniuerfalis V particu 

Uriscaufe. z66 
Jpeftis fvmenta.lbidcm 
Yeftiqux corpora obnoxia. 

t Z641.169.IJO 

Yeftis ex alio in alium tranfit 
170 

Peftem ex alio in aliadomu 

tulere fcles v canes.i6$ 
Yeftis £ tcrra prodeuntis fi* 



3 E- X. 

gna.x6y 
Yeftilensuaporqua rationt 

bomim contrarius fit . 264 
Yeftis florentia* magna . zjt 
Yeftis figna. 171.z7z.vc. 
Yeftisftgnaindicatiua curfol 

Ucia.zyi 
Yeftelaborantes cur fibi ali* 

quandofani uidcan.tur.z7z 
Yeftis augmentum fecundum 

Luna* quadraturas.z?j 
Yeftis curadi rationes per fart 

guinismiftionem. Z99. 500 
Yeftis curandi rationes phyft 

ca.z96.z97.vc» 
Ybarmacumuix mouere ubi 

Luna cum loue. 141 
Yhozbus v Bacchus fratres* 

uit£ longewe conftrunt. 111 

iu 

Yilulce aloctic<£ ftudiofis con* 
firunt.z9.50 

YiluUaurexfiue Magica?* 

YiluU ad folucndam melan* 
cboliam>}6.}7^% 
b 1 



I N D E X, 

ViluU theriacales.zSj VUnet£ interfe vnimici,quo* 

ViluU Marfilij.zS6 modo inteUigatur. 94 

ViluU pejiilentiales. zgj Vlanetefmguli quibus uirtu* 

ViluU Nicoli.zS^ tibus comodenUofficiant 'uc 

Vineinucleifenibusfamilk* i*7 

res.ji VlanetarumquifinguUsmem 

Vineorwn nuclcorum pr<ep<t bris pr<efint . u 7 

ratio. go VUnetarumunitif. 145 

Vingues citb interire. 6$ vlanetxrumfingulorum flu» 

Vituit£indicia.& dia.izS 

Vituiu cr atr<e bilifludiofos Vlanet<e per ordinem infknti 

effeobnoxios.^.T dominantes. 109 

Vituiu uitand* pr^cepta. Vlaneu contempUtionem m 

ii.25 uantestres.16 

Vituit£ expurg<td<epharm<t VUtoab loue philofophos 

ca.$o. 55. 98 profiafci ait.i$$ 

Vlanetarum dignitates m fi* Voeticas fbres abfq; furore 

g»w ad ufum medicinarum fruftra pulfari. 8 

obferuand£.izj.irz.iT^ Vororum apertio er oppila* 

Vlanetis quomodo debemus tio iuxta mala. z? 6 

uti in medicinis. 174.1 n Votionis adcibum proporth 

Vlanetarum afyeftut. ijr debita . 6t 

VUnetarumfines. 175 Vroblema.jS.y? 

Vlanet£ quandofbrtes.x^ Vroblcma cur metatta cr la* 

VUnetaru oppofitiones. 1^6 pides non generent. 150 

Vkneu inimici. 94 Vroduccndt uit£ 7 harmonU 

confcrt. 



I N D 

eonfert. 9$ 
Vueri wfozmind* cur pluri* 

mumpefie cdpUntur . 170 
Vuluisexfruttibus humidio* 

nbus corruptionem pracd 

uens . 67 
Vuluiscontrdpeflem. 304 

30T.C7-C. 

Vurgdtb repentind uehc* 

mensq; uitandd.51.5y 
Vurgatio bilis atra.^6 
Vurgatio exquifita fenefcere 

fuit.97 

Vurgare fub quibus fignis co 

ueniat.15% 
Vythagor£pr£ccptA.i6o 
CL 

, Vdlitas aromatica. 



a 



IOI 



Radij ccckftis effvcdcid .189 
Rddiorumittibus aliter atcf; 

aliter incidcntibus diuerfe 

uirtutes nafcuntur. 290 
Rafiscanon.176 
Rafis prxceptum ad iuuenttt 

tem diu feruandam. 60 
Rationes rerum fimiUres tot 

quotfuntide<e in mentcdi* 

uind.ui 
Rei efjvttu* ex difpofitione 

fubietti er forti agente peit 

dere.z6$ (170 
Rutddduerfus ucnend ualet. 
S 

SAccharifkcultdS. 77 
Sdcerdotes prifcos fuiffe 
cum MedicoSytum Afbrolo* 
gos.zti 
Saluia dentibus amicd.99 
Sdluiaparalyfiaduerfa. 170 
Sanguis fpirituifcrukns. 4. 



Quinque fludioforum hofles. 
14.1X R 

RAdios fletlarupro nd* 

tura fua uane affce Sdnguineos qui agnofcts.i^x 

re poffe.i90.i9i Sanguineis folum incidendd 

Radijfideru terrxmolead uend.lbidem 

centru ufcu penetrant. 187 Sanguinem cUrifcatia. z$$. 

y 5 



i"N d 

Sdngukbonutqudlis. js 
Sanguk bonus long<e uit<e uti 

Us.js 
Sdnguinisutilitds.40 
Sanguvs er humor>quaks ef 

fe debeantnaturdks.yS-J9 
Sanguinis vn durord motioft 

»7 

■Sdguinis necejfarid uitepro 
portio dd cxterds qudlitd* 
tes.j9 

Sanguink abundantiow no* 
te.40 

Sanguinis mittendi canones. 

40.41 
Sanguisminuendus fub Can* 

cro. ljy 
Sanguinishumanipotws. 78 
Sanguinis diffiuentis remedid 

60.61 

Sanis conuiuere conducit.Si 
Sdtietdtismdd. ir 
Satietds jludijs inimica.z^. 
16 

Sdturniqualitds.iiT 
Saturnus Venusq; <eque fygU 



E X> 

endi.91 
Sdturno er Mdrte utendum 

tanqudm ucncnit. 11 7 
Sdturnut fcnibut domcfticus, 

Si 

Sdturnus quibm dduerfus. 
117 

Sdturnus Vldnetdrumdltifti* 
mus,ftclli<sproximus, pri* 
moq; mobilifimilimus. zx& 

Sdturnidiefigurdm fculperc 
cduebimus.109 

Senum uittus qualit ejfe dc* 
beat.75. 74 

Senumrccreatio.j6 

Senumpotus. 77 

Scnum mtam lattc pucUarum 
fuftentari.77. 78 

Senum dicetd-hdbitdtio-, cm* 
fuetudo medicing. 16.69 1 
70.71.79.80.96.97.erc: 

Senum purgdtioncs . 9 7 

Scncs a Vhnetis dccipidnt ad 
miniculdddomnid membrx 
jvucndd. Si-Sz 

Senumconfrbuktio fub Vt* 
ncrc. 



I N D 

Senum natura non effe ciboru 

pondere fktigadam.y^ . 80 
Seneftutem uino moUiri Vla* 

tonisfententia.69 
Seneftuti amicce medicin&-ji 
Scneftutcm rcmorantid.15 

70.71.72. 80 
Seneftutem prcepropera adft 

rut Venm ty Saturnus, er 

quomodo.9j.96 
Scptc modifuperos conciliatt 

di.izy. ti6 
Septcnnarij uitcefinguli,peri 

cMloj1.109.no 
Septimo quolibet anno uite 

impendent difcrimina . 109 
Signa ex Solis communione 

reddiuiuidiora.zo^ 
Simile fimili nutriri.ioo 
Siiitmcdelce.190 
Solomncs cccleftiumuirtutcs 

babet.1^0 
Sol in Leonc uenenum depel 

Urepotens.itf 
Sol loucualidimtzit-itt 



E X* 

Sol quando potentior.u 
Sol fyiritu uitale obtinet. 158 
Sol nofturnvs animalibus vnft 
ftus,diurnisdinicM. zzj 
Solepidemiceaduerfm. 135 
Solaria fimpUcia.izz.iz} 

177-179 
Solares hominesqui.iys 

179 

Solare corput quomodo red* 

das.izz 
Solarisquomodo ftiritus cffi 

ciatur.itf 
Solarem ftiritum producen* 

tia.iSo 
Somnifka.^.^J 
Somnm nofturnus bonutjdi* 

urnutmalus. 6t 
Somnm notturnm ncceffari* 

us cr femper bonws. 6y 
Somnm meridianm uitandus 

28 

Sperma->pr<etematurapro* 
fiuens,plus dcbilitat, qudtn 
fi quadragics tantunde fan* 
guinis cmunaret.ij 
b 4 



I N D 

Spiritus ttatura qualis. 

161.161 
Spiritm inftrumcntum.^.^ 
Spiritus uitam fuppeditat. 

105 

Spirituti cura babenda.^7 
Spiritm roborandos fub fuvs 

plattetis.i6z.165 
Spiritui inimica quaUtas Sa* 

turni.t6i 
Spiritumquomodo folarem 

efficias. 180.181 
Spiritus nofter quibus nutri* 

endus.S6.s7 
Spiritus nutririperodores. 

100. 101. C"c. 
Spirituwn copia a fomno . 19 
Spiritumfanguinis rationem 

obtinere. 4 
Spiritus uaporfanguinit, w* 

ftrumcntum ftudioforum. 4 
Spiritus animalis tria fbmen* 

ta. ioz 

Spiritus rcfolutio quibus dc 

c.aufisfiat. 6 
Spiritum extrauel mtrb uo* 



E X. 

cari afiidue, periculofunu 

Spirituwmdiftraftio, maU. 

18.194 
Spirituum diftraftionem re» 

morantes medicin<g.io6 
Spiritus, uires<&membra,fi> 

uentes medicinne. 28.29 
Spititus codeftis qui jicri pof 

/1M52 

Spiritus mundi medius intey 
corpm cr animam.\yi 

Spiritumundiomnia genera 
r/129 

Spiritus nofter quomodo mu 
di fpiritum hauriat perfo* 
Us radios. 131.1j-8.iT9.Crc 

Spiritus qualitas eft louia 161 

SteUarum attraftus quomo* 
dofiat. u^.iij.o^c. 

StcUarwmfixarum potenti* 
i48.erc 

SteUauirtutesoccultas tribu 
untrebus naturalibw etar 
tificiofis. 167. erc. 

StcUfdant ordincm rebus,fe 
cundun 



I N D 

cuttdim VUtonem , quia or 
dinesrerumafieUis pendet 

"77 

SteUis qua uis mfit confidc* 

randum. izo 
SteUarum uigor quando ma» 

ximut.199 
SteUt mdiores cr earundem 

uires -148.149 
StcUdrisherb<eficultas. 177 
Stomdchi medicin<e 55. 54. 81 
Stomdcho dtnicd.zy 
Stomdchidebilisdlimetd.6^ 
Stomdchifomentd extrinfe» 

cus. zy 
Stomachm fomnofouetur. 18 
Stomdcho imbeciUo cauenda 

z6.zy 

Stomdchi curd.z6.z7.wc. 
Stomdchiex ttatisuitio im* 

beciUuura.j% 
Studij filiciterperagendi ra* 

tiones.\6. crc. 
Studij hord aptifiima. zo.zu 
Studioforumcibi conuenicn* 

tes.zz.z$.z?c. 



E X, 

Studiofi quo uifturegedLiu 
Studiofis fugienda. yz. j$ 
Studiof.s utrinq; periculd. j$ 
Studiofiquorum membrom 

pr^cipue curdmhdbere dfi 

bcdnt.$ 
Studiorum duces nouem.i.t 
Studioforuhofies quot.i^.is 
Studioforum phantafia noftit 

redintegrdtur.19 
Superiordquomodo per mfs 

riorafuperioribus expofitd 

dcducdntur. z 45 . crc. 
Surgeticubitum quid primtt 

dgendum.zo 
Syrupus adhumorem meldtt 

cholicum. 3^.59 
Syrupi mgcnium fvuetes , CT 

memoriacofirmates. $j.$6 
T 

TEmperantia affcftuu* 
uiftut cr derk longa 
uitamprcefiat. uz 
Temperadicalorisvr humo 
ris M.ineru<e cofiliu. j$. j+ 
Tcmpnsquid.z6o 

b t 



I N D 

Tbtebras mteriores anuno 

officere.7 
terrte uifcera fufcipere ra* 

diorum uirtutcs.1ss.iS9 
tberiaca* ufus.1%.^6.71. 

i8tf.z85 
Theriaca' probt indicia er 

effvttus.iSi-z$7 (171 
Theriaca tnnata proprietas. 
Theriaca* uirtus triplex. 171 
TheriacanuUi remedio pojl* 

ponenda.^6 
Theriaca nihil falutarius m* 
* genio,<& eius utendi modm 

z$. 19.71 
Theriacanonguflu tantum, 

fed etiam odoratu falubris 

<fl.io6 
Thum facultas fyecifica.170 
Trescceli grati^ 
Trifera>fundamentum myro 

balanut. 107 
Trifert ad diffvrendam fene* 

&utem.7z V 

VAletudinarijs longZ 
wtmarteorcuu 



E 2C* 

confequi pofje. n 
Venenorumnon una quali* 

Venenu quod efi hominibtM 

idem no ejl c<etem animan 

tibm.167 
Ventis er Saturnusinimici 

p\anet£.90( 
Venus atq; Suturnus uterque 

frirituiincomodat. Ibidem 
Venerem Saturnijs inimicam 

ejfe. 70 
Venus Saturno noccnttor. 91 
Vcnm nafcituris confulens. 

70 

Venus fubdola.90 
Venus noxia contemplatori. 
94 

Venm etiamiuuenibws pluri 

nvmdetrahit. 70 
Veneris gratia quomodo con 

ciltetur.\i6 
Verba magnauimcirca im& 

gines habere. n 7. erc. 
Verborum atc^ cantus poten 

U4.117. zi8 

VsjU 



I N D 

Veji£ de<£ templwm m urbiu 

medio confiruflum .188 
Vefics mfctfas utentcmpoffe 

wficere,drgumeto funtfcd 

h1esd.tq1leprd.z45 
Viftus caniciei uitandte. 65 
Vigilice immodcrdt<e reme* 

did 44. 4-r 
VigilU noclurnd ingenio 

obefi.\j.\6.<(?c. 
Vigilid notturnd digefiioni 

\ncomoddt.y6 
Viwm bumetht crficcdt. 

141 

Vini cldri potentid . 14 
Vinum rubcwmdlbo pr<efc* 

rendwm.zy 
Vini ufm moderdtm.z^ 
Vinum qudle fiudiofis conue 

niat.z^ 
Vinum fcnwm quale fit. 6$ 
Vinwm bono fdnguini dccom 

moddtum.61 
Vinwm fic cicutce uencnu effe 

titcicutdhomini.\o6 
Vinum thcridcit fimilc 6? 



E X/ 

Viridit color curpr<tter c<e* 
teros uifum delettet iuuetcfc 
84-8* 

Viros mdgnos furore corrc* 
ptos. 8 

Virtute m dttrdttiudm igneit 

iM«<m'.i44 
Virtutum triivm fedes er efft 

ftus.5.4 
Virtus ccelitus fauorcm dttrd 

hens tfi quo confifidt. 117 
Virtutes fieUdrum occult<e in 

tnAteridsoperdntes.167. 

Vifwm obkttnt color uiridk, 

dqud^eculwm.%4 
Vifus curd-$z 

Vitd efi excommixtione pcr 
fettn qudlitdtwm.zw 
Vittefedesincorde.jf 
VitdmundiininanimdtiS' 

Vit£ mundi fyiritm qul pdf* 
ticcps fixs. ij 9.160 .\6i 

vitd dccipimus ndfcimm 
fub lom.uj 



i n : 

Xitd perres tcmpcratds per* 
manes m fyiritu rccrcatur $6 
Vitam producere cupietibus 

quid agedum. 101.10z.104 
Vita hnga ad fcicntitperfc* 

ftionem neceffaria.jo 
Vitam longam una er nojird 

praftdtdiligentid. ji 
Vitaconfijlit m cahre CT hu 

more.jz* 
Vfaproducedarregul*. jz. 

&pertotumfccundulibru 
Vitam producere cupientes 

ftirituucujiodia necejfaria 

104 

Vitamlongamqua* pofiint 

pr<ejidrc. jo.ji 
Vita quibut diu feruetur mco 

lumis . jz (ji 
Vit£ producend£ necejfaria 
yitamdifftrri poffe cofcrma 

tio . 110 
Vita-fanteneceffaria. jj 
Vitalis cahris dlimcntu. jz 
Vitamalorum mors ejl bono 

nm.fi 

f 1 



E X* 

Vitieneceffdrid cfl trdncjuitU 

tds dnimi.zjS 
ViteUi ouoru utilitds ex Aui* 

cennd. 64 
Vniuerfitattsfibricand* m* 

dus.zoi 
Voluptdsfpirituumefca. 94 
Vultm cceli.196 
Vulturcs cr miluos pefiilenti 

*ericedere.z6$ 
Z 

ZEdodrice MW74. 1 70 
Zedoria fenibutco* 
modifiima.y^. 
'Zinziber feni prodeji .ibide 
Zinziber epulis infufum ar* 

cerc fyncopam.iyo 
linziberis conditi ufus.z^ 
74-7* 

Zinzibercoditu manejioma 
cho uacuo fumptu fenfibut 
ej- mcmori<ecofcrt. zj. 46* 

Zodidciper figurds partitio 
er jleUds. izo 

Zodidci pgnorum dd mem* 
brdrefpettM.iJ7 

N I S. 



Admorritum te uo!umus,candi* 

de IecT:or,nos capita rerum que his 
Marfilr) Ficini de Vita libris infunt 
confulto omifiiTe:tum quod fingu* 
la,rebus fingulis prsepofitafint,tu 
que legi quericp poffint,index ipfe 
locupletior multo,citra ta:* 
dium indicabit* 



MARSILII FICINI FLORENTINI 

m librum de Vita,adimgnanimu Laurcntinm 
Medicen patrise ftrudtorem,Epiflok 
dedicatoria. 
ACCHVM, Voett fummum an* 
tijlitem facerdotu, bis natum canut. 
Yortc ftgniftcantes, uelfuturufacer^ 
dotem jiatim mitiatum,oportere rc* 
rufci: Vel perfttti tandem facerdo-» 
tis mentem deopenitm ebriam,iam uiderirenataiAut 
fbrfan humiliore fenfu,uinum Bacchi germen generd* 
rifemel m uite quafi Semele, tmturis fub Phoebo race 
tnis, regenerari rurfwm poft ipfum uindemice ftdmert 
in fuo uafeuinwm , uelut in louisfcemore meru. Sed de 
facris in prxfentia myflerijs no efi loquendu, ubi mox 
phyftcapotiws ope languentibm opitulaturifumm. 
Nec agendum flylo grauita tis fcruo , fed libcro potiut 
CT iocofo,poflqua a Libero patre nefcio quomodo flct 
tim exorfi fumus.Et rccle inqua nefcio quomodo.nam 
fbrte prudentior aliquis a Phoebo medxorum pnmo* 
potim quam X Baccho medicinam aufyicatus ejfet. 
Quid uero t Si quod non uanum omen fit in ore nunc 
fortequadaproftrente Bacchum. Uicenimalmo quo> 
dam uino fecuritatcq- Utiftima,falubrim fvrte mede* 
tur,quhnherbis lUe fuis carminibmq; Vhozbm.Qup* 
cunq^uero fenfuucl illa uel hx>c acccperis, duxiUc fa* 
cerdotum Bacchm>gemina$ qudft rmtrcs habuijfe ftr* 

tur. 




MARS. fic. epistola. 

fwr. Melchifedech autem fummus itle facerdos, undttl 
uix matrem, unum uix patrcm habuit . Ego facerdos 
minimws,patres habui duos, Ficinum medicti, Cofmu 
Mcdicen.Ex iUo natus fum, cx ijlo renatus. lUe quide 
me Galeno, tum medico, tum Platonicocomendauit: 
bicautem diuino confecrauitmePlatoni.Ethicfimili* 
ter atq; iTle Marfilium medico deflinauit. Galenus qui 
dcm corporu, Plato uero mcdicus animorum. landin 
igitur fnb Platone falutarem animoru exercui medici* 
nam, quando pofl Ubrorum omnium eius interpreta* 
tionem, mox decem atcj; ocb de animorum imnwrta* 
litate libros,o- £tenu jtlicitate compofui, ita pro ui* 
.ribuspatri meo medicifatisfaciens. Medico ueropatri 
fatis deinceps faciendum putans, librum De literatoru 
ualetudine curada compofui. Defiderabantpr<€terea\ 
pojl htchomines litcrati , non tantum bcne quandoq; 
ualere,fed etia bene ualcntcs,diu uiucre. His ergo de* 
mde Ubru De uita longa dedi.Diffdebant autem me* 
dicinis atque remedijs m re tanta terrenis.Adiunxi li* 
brum De uita,tum uahda, tum longa ccelitus compa* 
randa,ut exipfo mundi corporc uiuo,uita qua>dam uc 
getior in corpus nojlrum quafi quoddam mundi mem* 
brum,uelut ex uite propagaretur . His uero tu medi* 
cine libris ignofce precor indulgentifiime lAurenti,fi 
dum mcdicus ejfe uolo , nefcio quomodo etiam nolens 
fum etfi non bonus fepe Poeta. tiam et Phce bus ickm 



MAR. FIC. EPISTOLA. 

tft medicina-rcpcrtor, poefisq; magijlcr, uitdmq; iHU 
fuam nobis non tdm per herbas quam pcrcitharacan 
tumfylargitur. Ipfaquinctia Venus apud Aftrologot 
Muficum aqueparit er Medicum. Scd hattenus dum 
literatorumciuiumq; fimiliumuite curiofius confulo* 
libroru meorum falutan negligo , quandiu inter fe px 
tioreffe feiunftos. Quamobrcm m cos ntmc primum 
pius,'m corpus unum copulo . Cuius artubus m unam 
fvrmam iam compaftis , uita protenus adfit. Non po* 
tefl dutem hoc opus phyficum, id quafi corpus meunu 
uitam accipere nifi meam. Eiufmodi uero uita ex mca 
duntaxat pendct anima . U<£c autem iandiu pcnes tc 
tnagnAnimcLaurentimi patronc uiuit,inea prcefer* 
tim amplifinurum cedium tuarumpartcubi tmacum 
Vldtone,noftrum iUud de animoru immortalitate fer* 
uatur opus tuo iampridem nommi dedkatum. At ani* 
mus ijic mcus wfi m bcata quadam quafi patria penes 
te uitam agit , ucruntamen quod er Theologi uolwnU 
btquietus cji'mtered,donecopus idphyficum tanquam 
fuum corpus accipiat . Accipe igitur optime Laurenti 
pofl iUos de Anima, hos etiam De corpore libros, eo* 
demq ; dfflatu, quo er iUis dudum feliciter his dfyira. 
Itacnim&corpushocfubtuo ftiritu,per fudmuiuet 
aninum, cj- dninux uicifim nofira cum iam fuo corpos 
re m tuis Uribus conquicfcet. 



MARSILII ' 

riCINI FLORENTINI MEDI- 
cidtquephilofophiceleberrimi, de Studio 
forum ftnitdte tuendd ,fiue eorii qui 
litervs operum naudnt, bona ut 
letudine conferudnda. 

LIBER PRIMVS. 
TtenouemStudioforudueibut. Cdp. U 



Vicunque iter iUudafterum, 
drduumq; er longum mgredi 
untur , quod quidem uix tdn* 
demadexcelfum nouemMufa 
rum templum afiiduo laborc 
perducit,nouem omnino itine* 
ris huius duciFuf indigere uidentur . Quorumprimi 
quidem tres in ccelo, tres fequentes m dnimo, poflre* 
mi tres in terrd,nos ducunt.Pr'mcipio,'mcalo Mer* 
curius ,ut muefiigando Mufdrum iter dggredidmur* 
uel impeUituel ddhortdtur . siquidem Mercurio trv* 
butum efl muefligdtioni<s omnis offciu : demde Vhcc 
bm ipfe, er qu&rentcs dnimos V res qutefitds fylen* 
dore uberrimofic iUuflrdt, ut perfyicue quod qunere* 
bdtur, k nobis inuenidtur. Accedit grdtiofifinu ye* 
nuSjGrdtidrumater) atque almis omnino UtWc^ra* 

A 



c 



# MARS. f. de stvdiosorvm 
dijs fuis, rcm omnem adeb condit er ornat , ut quk* 
quid er mfiigante Nlcrcurio qua-fitwm fuit , er mon* 
ftrante Vhozbo iam eratinuentum, mirifica quatUnt 
fpfalutariuenuftateveneris circumfufum, deleftet 
femper o-profit.Sequuntur tres itinem huim ducee 
manimo, uidelicet uoluntM ardcnsorfiabilis-, acu* 
men ingenij,memoria tenax . Tres in terra pofiremi 
funUprudetifimm patcrfs,milm,probatifimm prat 
ceptor,medicm peritifimm . Abfq; his nouemduci* 
bmnemoadipfumnouemMufaru templum peruc* 
nire uelpotuit,uelpoterit unquam.Cceteros quidem 
duces ab initio nobis pr&cipue Dem omnipotes mtn 
raq; tribuerutytres uero pofiremos nofira adhibet dz 
ligentia . Sed prtcepta offciaq; qux ad patremfami* 
lM-><&qu£ad praceptoremcirca literarum fiudi4 
pertinent, antiqui plures fapientesq; trafhuerunt» 
pr^cipue Vlato nofier , & fepe alUs ,vin libris dc 
repub.ac de legibus diligentifime. Deinde Arifiote* 
les m Voliticis : plutarchm quoque er Qumtilianm 
tgregie.Solmautem literaru fiudiofis hattcnmdc* 
cfi medicm aliquis,qui manum euntibm porrigat, f* 
lutaribmq; confilijs atq^ medicinis adiuueteos , quos 
neque coelum neq- animm>neq; paterfomilias pra*ce* 
ptor ue defiituit . Egb igitur fortem eoru laboriofifii 
mam miferatm,qui diffcile,Mineru£ minuentis ner* 
uosjiter aguntjprimm tanquammedicm debilibit* 

yuak 



SANITATE TVENDA. LIB. L f 
Zr ualetudinarijs adfumfed utinam fkcultate tam m* 
tegra, quampropitia uoluntate. Surgite iamadule* 
fcentes, Deo ducealacres. Surgite iuuenes,atq; uiri* 
quos ardentius Minerua* fiudium nimiu eneruat.Acm 
cedite libenter ad medicwm> qui uobis ad inflituti ue* 
ftriperfettionenrmonfirante Deo ata^ fa,uente } confl 
lia remedidqtfalutaria largitur. 

Qum diligens habenda curafit cerebri,cor* 
dii,ftom*chi,vrft>iritm. Cap. II. 

T") Kincipio qudntdcurfores cruriu, athletee bra* 
f chiorum, Mufici uocis cura habere folent, tait 
tam faltem Uterarum fiudiofos cerebri, er cordis io* 
cinorisq; er fiomachi oportet habere rationem. lmb 
ttero tanto mdiorem,qudnto et membra h£cpra>fiatt 
tioraquam lUa funt, cr ij frequentius atq^ adpotio* 
ra his membris, quam iHi iUis utuntur. Vrx>terea fo* 
ters quilibet artifex infirumenta fud diligcntifiime cu) 
rat.peniciUos piftor, maUeos incudesque fiber *ra* 
rius,mtles equos v arma,uenator canes er aucs,cia 
tharam citharcedus , ej- fud quifq^fimilitcr. Soli uero). 
JAufarum facerdotcs ,folifummi boni ucntatisq; ue* 
natoresjdm negligentes ( proh nefks ) tamb^ infvrtn 
natifunt,ut infirumentum iUud,quo mundu/m uniuet 
fvm metiri quodammodo et capere poffunt, negligc* 
rcpcnitus uidtutur,lnftrwnmtHm wfmodi, fyintm 

A £ 



4 JMARS. F. DE STVDIOSORVM 

ipfc eft,qui apud medicos udpor quida fangu'mis,pua 
rut,fubtilis, calidus, cr lucidm dejinitur . Atqueab 
ipfo cordis calore,ex fubtiliori fanguine procreatm 
uolat ad cerebru, ibiq; animus ipfo ad fenfws tam m* 
teriores quam exteriores exercendos,afiidue utitur. 
To cu/xa. Quaobrem fangui5ft>irituiferuit,ftiritusfenfibMy 
w/ief 50}) fenfus deniq; rationi. Sanguis aute a uirtute naturaH 
|uMSa^v« quae m iocinore ftomachoq; uiget,efficitur.Tenuifii* 
lou. jxi$ oq ma fanguinit pars ftuit m cordis fbntem , ubi uitalis 
ccwio-ioz uiget uirtus. Inde creati fairitut cercbri ey (ut ita di 
Uippoc. xerim) PaUadis arces afcendut: In quibus animalk» 
id eji,fentiendi mouendiq; uvs dominatur.ltaque talis 
plurimmn ftrme contemplatio eft,qualc fenfm ipfius 
obfcquium.Talis autem fenfus,quali<s er fyiritw.fti 
ritws ucro tali<s,qualis v fanguk : er tres il\<e uires* 
qudtdiximut, naturalis fciUcet,uita\i>s,<!3- animalis* 
tales utfuntk quibm,per quas,'m quibwftiritus ipfi 
toncipiuntur,nafcuntur,atquc fbucntur. 

litcratos pituit£ ey atr* bili obw* 
xiosejfe, Cap. III. 

Onfolwm ucro membra iUa,uircsq ; fyiri* 
tus,hominesliterarucupidi curare diUgen* 
tifiime debcnt,uemetiam pituitam femper er atram 
bilem no aliter qudm nauigantcs ScyUam atquc Ch& 
ribdim cautifiime iwitire iubmtur. Quantum enim 

rtliquo 



N: 



SANITATE TVENDA. LTB. I. i 
reliquo corpore ociofi funt,tdntum cerebro dc mente 
negociofi.lnde pituitdm,quod Grxcipblegmd: bmc 
atrdmbilem,qudm ijdem meUncbolia uocant gi* 
gnerc compeUuntur . lUaquidem ingenium fcepe ob 
twndit &■ fufocat : bec uerofinimium abundaucrit 
fUgrdueritue,ifiidud cwd crebmq; deliramentis ue 
xatanimum,iudiciumq;perturbat: Vtno immeritb 
dicipofiit,literdtos fore pr<ecipue fdnos, niftpituitd 
tnolefla ejfet : er Uttfimos fdpientifimosq; omniti, 
nift biUs dtrae uitio uel mcerere ftpe, ud interdu de* 
fipere cogerentur. 

Quqtfint cdufs, quibus literdti meUncho* 
licifintyuelfidnt. Cdp. III I. 

VT dutem literdti fint meUncbolici,tres potif* 
fimumcdufdrumfyecies juiunt.Prima ccele* 
fhs ,fecunda ndturdlis , tertid ejl bumdnd . Ccele* 
flis,quonidmMercurm qui ut dottrinM muejlige* 
mutjmitdt , er Sdturnm qui effkit , ut m dottnni4 
imejligdndis perfeueremus ,inuent.i*q;feruemu< 
gidi quodammodo ficciq; db Aitronomx ejfc dicun* 
tur : uelfi jvrte M.ercunut non fitfrigidiu,fit tdmcn 
fepe Solis propinquitdte ftccifiimM , qudlis eji natu* 
rd dpud medicos meUncholicd : edndemq; naiurdm 
lAcrcurim ipfe vSdturmu Utcraru jiudiojis,eorum 
feclntonbus mpertiut ab mitio > dcferuant dugenfy 



€ ^ARS. f. DE STTDIOSORVJtf- 

quotidie . Uaturalis autem cduft effe uidetur , quoS 
*d fcientids prtfertim difficiles confequenddS,necefjc 
efidnimwmdbexternis dd'mterna,tdnquamdcircu* 
firentid qudddm dd centrum fefe recipere , dtq; dum 
fyeculdtur mipfo (ut itd dixerim) hominis centro fl<i 
bilifiime pernunerc.Ad centrwm uero d circunftren* 
tid fe coUigere,fgiq; in centro, mdxime terrx ipfiut 
tflpropriwm , cui quidem dtrd bilis perfimilis efl.lgi 
tur dtrd biUs dnimwm,ut fe er coUigdt in unwm, crfi 
ftatin uno contcmpleturq;,afiidue prouocdt . Atquc 
ipfd mundi centrofimilis , dd centrwm rcrwm finguU 
rwm cogit inuefligdndwm,euehitq; dd altifiima qua>q; 
comprehcndendd : qudndoquidemcwm saturno wu* 
ximecongruitaltifiimo pUnetdrwm . Contempldtio 
tjwq; ipft uicifiim afiidu.t quada colleftione er quafi 
tomprefiione,naturam dtr<e biliperfimilem contra* 
hit.Uumand uero ed ex nobis cduft eft.Quoniamfrc 
tytfnsagitatiomentis,cercbru uehcmenter exiccdt : 
igitur humore mdgna ex pdrte confumpto (quod cd* 
loris ndturdhs pdbulum efl) cdlor quoq; plurimu fo* 
let extinguhunde ndturd ccrebri ficcdfrigidaq; eud* 
dit , qu£ quidem terrefiris er meUncholicd qualitas 
nomimtur. Prtterea ob frequentifiimum inquifitio* 
fiis motwm,friritus quoq; moticontinue refoluuntur: 
Refolutos autc ft>iritus,exfkbtiliore fanguineinflau 
wri neccjfariu ejl. Quapropter fubtilioribus cUrio* 

ribusq^ 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 

ribmq;fanguinis partibm fepe confumptis,reliquut 
fanguis neceffario denfm redditur vfccm er ater. 
Accedit <td hax,quod mtura m contempUtione,cere 
bro prorfm cordiq; intenta, flomachum eparq- defli 
tuit.Quare alimentis pra>ferfmuel ubcriortbm uel 
durioribm tnale concottis,fxnguis indc frigidm craf 
fmq; er niger effcitur . Bemum nimio membrorum 
ocio neque fuperflua cxcernuntur,neque glutinoft,te 
nacesyfitfciq; uapores exhalant . Ha>c omnia melan* 
cholicum fyiritum,mocflumq; eypauidum animu effi 
cere folent. siquidem mteriores tenebrx multo nugys 
quam exteriores,mcerore occupant animum atq; ter 
rcnt.Maxime uerolitcratorumomniumhiatrabile 
premuntur,quifedulo philofophia>fludto dcdtti,men 
temacorporerebmq; corporeisfeuocant, mcorpo* 
retsq; coniungunt : tum quia difficilim admodu opm 
jnaiori quoquc mdtget mentis mtentione , tum quU 
quatenm mentem mcorporex ueritati coiungunt,ca* 
tenm a corpore difiwngere compelluntur. Htnc cor* 
pm eorum nonnunquam,quaft femianimum redditur 
4.tque meldncholicum . Quod quidem ?lato nofler 
m Timtofignificat, dicens , animu diuina fepifiime 
CT m.enfifiime contemplantem , alimentis eiufmodi 
ddco adulefcerepotentcmq; euaderc, utcorpm fuwm 
fupra qumnaturacorporispatiaturexuperct ,ip* 
(umcfcuchementionbns agitationibm fuis aUquand* 

A 4 



t MARS. F. DE STVDIOSORVM 

uel effugiat quodammodo,uel nonunquam quafi dif* 
foluere uideatur. 

Cur melanchoUci ingenioft jwf , & qui 
borumfinteiufmodi,autfecus. 
Caput V. 

HAftenus quam ob caufam Mufaru facerdotes 
melancho Uci uel fint ab mitio ,uel ftudio fut^ 
rationibut pnmo cceleftibitt ^fecundo naturalibus, 
tertio hutmnis oftendiffe fit fatis.Quod quidem con* , 
firmat in Ubro problematu AriftoteksiOmnes enim 
mquiuuiros in quauis jkcultate prtftantes meUncho 
licos extitijfe.Quainre PUtonicumiUudquodmli* 
brodefcientia fcribituriconfirmauitiingeniofos ui* 
deUcetplurimuconcitatosfuriofosq; effe folere . De* 
mocritut quoq; nuUo$jnquit,uiros ingenio magnos* 
prtter iUos quifurorequodam perciti funt,effeun* 
qua poffc.Quodquide Plato noftermVhtdropro* 
bare uidetur,dicens poeticas fires fruftra abfq;furo* 
re pulfari . Etfi diuinu fiirore hic fbrte inteUigi uult, 
tamen neque furor eiufmodi apudphyftcos , alijs un* 
quam «llw, prtterquam meianchoUcis mcitatur.Dc 
inceps uero aftignandce a nobis rationes funt, quarc 
Vemocritus z? Plato er Ariftoteles affcrant, meUtt 
cholicos nonnuUos mterdiwi adco mgenio cunfios ex 
Cf Ikre tut non bumani,fed ditmipotius uideantur. 

Affcuc 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 9 

Affeuerantid r>emocritM,vUto &Ariftoteles <tbfy 
dubio , rationemuero tantareihaud fatis expUcare 
uidentu*. Audendum tamen (monftrante Deo)c<tu* 
fv> indagare . MeUncholia (id efi atra bilis) efl du* . 

pkx: AlteraquidemnaturaUs amedicis appellatur, f . 

n j &■ * ■* *r * i n v i meUnch 

(tlterduero adufuone contmgit.Naturdlis lUanihil 

eft aliud, quam denfior qucedam ficciorq; pdrs fangui 

nis. Adufla uero m fpecies quatuor diflribuitur . Aut 

enm mturalis meUncholi<e> aut ftnguinispurioris, 

mt bilitydut ftlfe pituitcecombuflioneconcipitur. 

Qu^cunq; ddufiione nafcitur t iudicio &■ ftpietiet no 

cet ; nempc dum humoriUe accenditur atqueardet, 

concitdtos furentesq; fkccrc folet : quam Gr<eci M.d* 

niam nuncupdnt, nos uerofurorem . At quando iam 

cxtmguitur,fubtilioribu4 clarioribusq;partibus re* 

folufaifolacfc refiante fuligine tetra,fiolidos rcddit et 

jiupidos, quem habitum meUncholiam proprie C7" 

nmentia uccordiamq; appeUant.SoU igituratra bi* 

lis iUa quam diximm mturalem,ad iudiciu nobis ft* 

pientiamq; conducit. Neque tamen fcmper. Sanefi fo 

lafit,atra nimium denfacfr mole obfufcat fyiritm, ter 

ret animum,obtundit'mgenium . Siueropituita>fim 

plicimifccatur,quu/mfrigidus obfliterit arcumpr* r 

cordia fanguis, craffa quadam frigiditate fegniciem 

tdducit atque torporem, atq; ut denfifiima> cuiufquc 

puttcri£natura eji,quando cutfmodimelanchoUafi 

A j 



9 



lo- MARS. F. DE STVDTO SORVM 

gefcit,ad fummumfrigiditatis intenditur.Quo m jhc 
tu nihil ff>eratur,timentur omnia,tcedet cceli conue* 
Xd tueri.Si bilis atra uelfimplex uel mixta putrefcit 
quartdna gignitfcbrcm, lienis tumores,<cymultxge 
neriseiufdem . vbi nimis exuberdt,fiue foUfit, fiue 
coniunftnpituit<e,fyiritMcr<ifiiores fkit dtq;frigi* 
diores.Continuodnimumdfficit Udio, mentisdciem 
hfbetdty nec fdlit drcddico circu pr£cordidfdnguit. 
Oportet dutem dtrdm bilem neque tdm pducdm effe, 
ut ftnguisMUs, V fyintus quxfifreno cdre<tt:vnde 
infldbile ingcnium Ubilemq; memorUm effe contin* 
gat : Neque tam multdm ut nimio pondere pr<egrd* 
udti dormitdre dtq; egere calcaribus uideamur.Vro* 
mde neceffariim ejl,omnino edm effe quodd eius n&* 
turapatitur,fubtilifiimam.Si enim tenudtdpro natu\ 
ra fud mdxime fuerit,poterit fbrfitan abfcfe noxa eti* 
am effe multd : dtq; etiam tdntd ut <equdre bilem fdU 
ViecUocri ? tem pondcre uidcatur. Abundet igitur dtrd bilis,fed 
Itff efio. tenuifinu: non cdredt humore fubtilioris pituit<e cir 
cumjitfo,ne drefcdt prorfm durifimaq; eudddt. Non 
tamen mifceatur omnino pituit£, pr<efertim uelfrigi 
diori uel mult<e,ne frigcfcat: Sed bilifanguiniq; adeo 
mifcedtur,ut corpus unum conficiatur ex tribm, du* 
pld fanguinis ad reliqua duo,pro portbne compofi* 
twm . vbi ofto fanguinis pdrtes,du<e bilis,du£ iteru 
4tr£ bilisportiones exifldnt.Accendatur aliquantuc 

lum 



SANITATE TVENDA. 1TB. f. u 

hmtduobufi iMtatra bilis ,dcccnfdq; fulgedt,no urd 
tiir : ne,quemddmodu folet md,terid durior,dum fir* 
uet nimtum,uehcment:m urdt er concitet.Bum uero 
refrigefcit,fimiliter frigefcatdd fummum. Bilis enim 
«Ltrd ferri inftdr,qudndo multu dd frigus intcnditur, 
friget dd fummum : qudndo contrk dd cdlidum Udlde 
declindt,cdlet ad fummum. Neque mirum uideri de* Bilis dtr£ 
bet dtrdm bilem dccendipoffe facile,dtque dce*nfdm ultrd citri 
Uehementius urere . siquidem uidemus cdlcem illifte que mcdio* 
tnilem , dqud perfiifdm feruere fidtim dtq; exurere. critdtc no* 
Tdntdm ddutrunq; cxtremum meldncholid um hd* x<t. 
het,unitdte qudddm fldbilis fixceq; ndtur£.Qu£ qui 
dem extremitM c£teris humoribm no cotingit.sum* 
me quidem cdlens fummam pr^flat duddddm , imb 
ftroctatcm , extreme uerofrigcns , timorem ignM 
ttidmq; extrenid. Medijs uero i/ntcrfrigut cdloremq; 
gradibux dffvfo 1 . udrie>affvftus producit udrios, non 
iditer qukm merum,pr£cipue potens, bibentibui di 
tbrietdtcm ucl ctidm pdulb libcrius dffv&us infrrre 
varios foletAgituropportune temperdtdfit dtrdbU 
lis oportct.Qtt£ quwn itd modcrdtd efl,utdiximuu 
Cir bilifangu:niq;permixtd, quid O" ndturdficcd cfl 
V conditione qudntum ipfius ndturd pdtitur tenmfii 
mdfiale ab itlit dccenditur, quidfolidd cfl dtq; tem 
cifiimd, dccenfd femel diutifiime fidgrdt, quid tcnd* 
cifiim£ ftccitdtti unitdte potentifiwd eft,uehem€tut$ 



tl MARS. F. DE STVDTOSORVM 

mcakfcitiQuemadmodu Ugnwm mpdkis fi utrdqut 
gccenddtur,mdgis diutimq; cdknt & lucent.Atqui i 
diuturno uehementiq; cdlore,fulgor ingens, motusq; 
uehemens v diuturnm profcifcuntur.Huc tendit iU 
hd HeracUti ; Uux fucd,aniim fdpientifirm. 

Quopd&o atrd bilis mgeniofos 
effciat. C<tp. VI. 

QVtret forte quifpiam , qudk fit corpm iUu£ 
humoriseiufmodiex tribusiUit humoribut* 
tx qua diximm proportione confidtum t Tdle eftftr 
me colorcqudk durum effe uidemus , fed dliqudnti* 
uergit ad purpuram. Et qudndo tam naturali calore 
qum uel corpow uel animi motu accenditurt ferme 
non aliter g ignitum rubensq; durum,purpureo mi* 
xtum calet er lucct, atq^ udut iw trahit uarios fla* 
grante corde,colorcs. Quceret aliquis iterum,quo 
nam pacfo humor eiufnodi conducat ingeniotNem* 
pe fyiritus ex hoc humore creati,primo quidem fub* 
tiles funt,no aUter quam aqud iHa quam cr Vitce,fet* 
Vitis aqudm nominant er Ardente, quoties ex craf* 
fori mero,qMda ad ignem defiiUdtione,utfierifokt 
exprimitur. Spiritus enim fub angufiioribus atrx bi 
Us eiufmodi coprcfii medtibus,uehementioreo}> uni* 
tate caiore,mdxime tenudntur,per'cfc drttiorcs mcd* 
tus exprefi,fubtUiores erumpunt.Demde calidioref 



SANITATE TVENDA. LIB. J. l$ 
fimiliter dtque eadem rdtionelucidiores,tertio,mota 
dgiles,dclioneuebementifiimi, qudrto , folido fldbi* 
bumore iugiter emandntes, dftioni diutifiime fer 
uiunt. Tdlidutemdnimus nojier obfequio frctusw* 
ddgdtuebementer,perfeuerdt inuefiigdndo diutius. 
tdcile qucecunq; inuefiigduerit, muenit, ckre perfti 
cit,fyncere dijudicdt,dcdiuretinet iudicdta . Addc 
quodquemddmodum fuperioribus fignificduimus y 
mimm infirumento fiue mcitdmento eiufmodi, quoi 
centro mundi quoddmmodo congruit,dtque(ut itd di 
xerim) infuum centrum animu colligitjbnper rem 
omnium & centrd petit,w penetrdlidpenetrdt: Co 
gruit infuper cum Mercurio atq; Saturno : quorum 
. alter omnium Vlanetarum altifiimw, muefiigantem 
tuebit dd altifiinu. Hinfpbilofophifinguldres eu<& 
dunt , prtfertwi quu animiufic ab externit motibm 
ntque corpore proprio fcuocatus,z?quamproximut 
diuinis,diuinorum infirumentum efficiatur .Vnde 
diuwis infiuxibw oraculisty ex alto repletw, noua 
qutdZ mufitataqjemper excogitat, ejrfuturapra>* 
dicit.Quod nonfolum Democntus atq- Vlato affir* 
mant,fed etiam Arifiotelcs in Problematu libro,?? 
Auicenna in libro Diuitwru , V w* Ubro de Anirm 
confitentur. Quorfum hxc de atr£ bilk bumore tant 
multa i Vt mcmmerimus, quantu atra bilit, imb catt 
diddbilti eiufmodi quarcnddvnutriendd ejl tdns 



MAR.S. F. £E STVdiOSORVA* 
ifuam optima,tantwmiUamqu£contra fehabet,ut 
<Uximus,tanquam pefiimZ effe uitandam.Adeo enint 
dira res efl,ut .i mdo dawtone eim impetiw injiigari 
Serapio dixeriW Auicenna [apiensno negauerit* 

Qum(j; pracipue jludioforii hojies, fcilicet 
Vituita,Atra bilis,CoitM, Satietas,Mct 
tutinusfomnus. Cap. vll« 

VT autem redeamm illuc unde iam longius di 
grefiifumM,longifiima uia eji,qu£ ad ueritct 
temfapientiamq;perducit,grauibus terr/q; mariscfc 
plena laboribus. Quicunq; igitur hoc iter aggrcdi* 
untur,utpoetaquifpiam diccret,fepeterra maricfc 
periclitantur.siue enim mare nauigent,continue vn* 
ter fluflus,id ejl humores duos,pituita fcilicet er wo 
xiam iUam melancholiam,quafi inter Scyllam cha* 
ribdimq; iac^nntur . Siueterra (utita dixerim)ite* 
agant,tria monflra protinm fefe tUti obijciunt. P«* 
mwm terrena, vcnus,fecundwm,BacchM cr Ceres* 
tcrtium,noflurna Hecate frequenteropponit. Ergo 
V ApoUo ab athcre Neptunm ab £quore,zj <i 
terra Hercules fepe uocandi,utmonfira eiufmodi 
VaUadis inimica, iaculis ApoUo transfigat, Neptu* 
nus tridente domet,claua Hercules contundat er U 
ceret.Vrimwmquidem monfiruefi uenereus coitus» 
prtfertim fi ndpnnlmi uires cxcefferit. Subito nat* 



SANITATE TVENDA. llB. T. ij 
tjrwe exhaurit jfyiritus^prtfertim fubtiliores ,cere* 
brumq; debiHtat,hbefac~kitflomachum atq; prxcor* 
dia,quo malo mM ingenio aduerjius ejfe poteji.Cur 
rwm Hippocrates coitum comitiali morbo fimilem itt 
dicauit ? nifiquiamentem,qu<e facraejipercettit,tatt 
tumq; obeji,ut Auicenna m hbro de Aninulibus dixe 
ritisiquid jj?ermati<s fupra quam tutura toleret,coittt 
profiuat, obcffemagis,quamfi quadragies tantunde 
fanguinis emamrit, ut no iniuria prifci Mufe atquat 
Mineruam uirgines ejfe uoluerint. Huc Vlatonicum 
Bud ff>e£ht,quum venm Mufis mimtaretur,nifi fa* 
tra uenerea coleret, fe contra ittas fuumfilium arm4> 
tura.Rejfyonderut Mufe, Marti,o venus,Marti ta* ' 
lia minitare . Tuus enim mter nos Cupido non uolau 
T>eniq;,rutura nuttum fenfum longim quam taftum 
*b mtettigentia fegregauit.Secundummonjirum, ejl 
vinicibiq; facietas . Quippefi uinum uelnimium uel 
nimis calidum uehemensq; fucrit,caput ipfum humc* 
nbuspejfimisfyfumis implebit . Mitto quodmfanoi 
ficitebrietas.Cibus uero nimim,primum quidem a& 
fionuchum,'m ipfo coquendo omnem tuXurtuim re* 
uocat.Quofit,utcapitifimul j\>eculatiomq; mtendc 
renequeat.Deindemeptecottus, tmdtis etcrafjisucc 
poribm humoribusq;, aciem mentis obtundit.Quin 
ttiamfi fatis coquatur,tame ut Galenm ait, animut 
tdipe cr [angume fuffocatus , codejie aliquidperiae 



MARS. F. DE STVDIOSORVM 
dere non poteji. Tertiwm deniq; monjiru efi,ad mul* 
tam noftem, pra>fertim poji ccenam frequentiut uigi 
tareiunde etiam pofi ortum folis dormire cogaris. 
Qjionia uero m boc errant faUunturq; fiudiofi per* 
multi 7 idcirco quantum mgenio noceat,latius explicx 
lo,atq; rationes feptem prxcipius afferam. Vrimam 
ab ipfo ccelo,Secunda ab elementis,Tertiam ab hu* 
fnoribm,Quartam ab ordine rcrum,Quintam a «4 
tura fiomachi,Sextam a j^>iritibm,Septima aphan* 
tafiadeduflns. Vrincipio,tres T>\anet&,quemadmo+ 
duminfuperioribm dicebamus ,contemplationi& 
tloquentice maxime fkuent,Sol, Venm, atq; Mercu* 
rius . Uiuero paribm fcrme pafiibm concurrentes% 
aduentantc nofte nos fiigiut,die uero uelpropinquan 
te,uel iam furgente refurgtit, nosq; reuifunt. Poji ue 
ro folis ortum in plagam cozliduodecimam,. qu£ car 
ceri tenebrisque ab Ajironomis afignatur ,repente 
truduntur. Ergo no qui uel nofte quando nos fugiuty 
uel diepoji folis ortum, quando carceris tenebrarucf; 
domum intrant, fed qui uelpropcmodumpetcntibut 
ortum, uel iam furgcntibm ad contcmplandum fcri* 
bendumq;,ipfi quoq; confurgut,ij foli acutifiime fte* 
culantur,w eloquentifiimeinuenta fuafcribuntatq; 
componunt. Rxttio fecunda fcilicetab elementis eji t<t 
lis . Oriente fole mouetur aer, tcnuaturq; cpdareu 
occidcnte. mo. contrd.Sanguis autem &$iritm,m<> 

tum 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 17 

tum qudlitdteq; dcris circufufundturdq; funilisfequi 
necejfario compcllutur. Tcrtid ratio, qu£ ab humo 
ribus ducitur, eji eiufmodi . In aurora mouctur fan* 
guis, V rcgmty motuq; tcnuatur er calefcit v cU* 
ret ,foiritus ucro fanguinc fequi imitariq ; folent. ve 
rum acccdentc nottc mckncholia illa crafior ej-fci* 
gidior,atq ; pituita dominantur, qu£ ftiritM adfte* 
culandum incptifimos proculdubio rcddunt. Quar 
U ratio ,qu.t trahitur ab ordinc rcrii, haec erit. Dies 
uigili<e*nox fomno tributdejl . Qjionia quumfoluel 
tid hcmifphtrium nojirum acccdit , uel fupcr ipfum 
mcediUraiijs fuis mcatus corporis dpcrit,dtq; a ccn 
troadcircumfvrcntiam humores ftiritusq; dilatat, 
quod quidem ad uigilia attionesq; cxcita atq ; condn 
tit. Cotrkucro,qudndo recedit,omnidcodrttdntur, 
quod nAturali quodam ordinc inuitat adfomnu, nu* 
xune poji tertiam dut qudrtdm nottis partcm.Quif* 
quis igitur mwc quidcm dormitdt, qudndo fol tmn* 
dusq; cxcitatydd multdm ucro nottem uigildt> qwm* 
do ndturd dormirc iam er k laboribus quicfccre iu* 
het, hic abfq; dubio quu ordini uniuerfi , tumfibijpfi 
rcpugnat, dumcotrarijs fimul motibus perturbatur 
atq;dijirahitur . Sane dumab uniuerfo vwucturad 
cxtima, ipfc fcfc muct ad mtima: Atq ; contra, dum 
ab uniucrfo adintima trdhiturj.pfefc mt:rim retra* 
hit ud extcriut. Ergo peruerfo ordine motibusq; con 



MARS. F. DE STVDIOSORVM 

trdrijs , tum corpws totum , tum fyiritus ingeniumf; 
prorfus Ubefkttdtur.Quinto hco d mturdftomdchi 
m hunc modum drgumentdmur. Stomdchus diutur* 
m diurni deris dttione,dpertis poris admodum diU* 
tdtur, euoUntib(Mq;ft>i.ritibws tandemudde debilitt 
tur. \gitur fubeunte notte , nowm ftirituum copkm 
exigit,qwi fouedtur. Qudpropter quicuq; eo tempo* 
re contempUtiones longds et dijficilcs inchodt, ipfos 
ad cdput ftiritus retrdhere nititur. Hi uero diftrdtti 
neq; ftonucho fdtis,neq; cdpitifkiunt.Mdxime uero> 
nocet,fipoftcozndlucubrdntes , diueiufmodiftudijs 
attentiws incumbdmus.Vltmbws enim tunc dd conco> 
quendttcibum fyiritibws , multoq; cdlore ftom&chus 
indiget.Htecuero duo , lucubrdtioneftudioq; tdlidU 
uertunturdd cdput . Quofit, utneq; cerebro, ncque 
ftomdcho fuppetdt.Adde quod cdput ob eiufmodi mo 
tum, crdftioribws cibirepleturudporibut, dtq; cibm 
in ftonucho d cdlore v fyiritu deftitutus , crudefcit 
ej-putret , underurfws cdput opplet dtq; Udit.Deni 
que nututinis hom,qwxndo furgendumeft, utexcre* 
mentis omnibm fomno retentis finguU membrd pur 
gentur,tunc id quod peftimu eft,qui notte lueubrdn* 
do concottione penitus interruperdt,idem dormien* 
do mme, excrementorumexpulfionem diutiws impe 
dire copeUitur. Quod quidem tdm ingenio qum cor 
pori,medici omnes obejfe qudmplurimum drbitrdn* 

tur. 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 19 

tur . Mcrito ergo qui notte contra ndturdm pro die, 
atq; conuerfojie rurfuspro notte utuntur Mnqudm 
nottu£ , ij etictm m hoc uel inuiti nottuxs imitantur, 
ut qwemadmodwm iRis fub foUs lumme caligant ocu* 
lh ita er ijs mcntis dcies fub ueritdtis frlendore cdi* 
get. Sexto loco d friritibus idcm ita probdtur. Spiri 
tusfatigdtione diurm prtfertim fubtilifimi quiq; de 
niq;refoluuntur. Uotteigiturpducicrdfiq; fupcr* 
funtMtcrdram fiudijs incptifimhut non dliter mdn* 
cis horwm fretum d\vs mgeniwm uoUrepofit, qukm 
uefocrtiliones dtq; bubones.Contrx uero pofifomnu 
mne fyiritibm rccredtis , membrisq; ddcb corrobo* 
Ydtisy ut minimo ftirituwm dmminiculo egednt,tmU 
ti fubtilesq- fyiritus ddfunt y qui cercbro feruidntdtq; 
expeditiusobfequi poffunt,m membm fiuendisre* 
gcndisq- pdrwm ddmodum occupdti. Pofiremofepti 
nua rdtiofo d phdntafice naturd dcducitur. Vhdntd* 
fidfiue imdginatio jiue cogitdtio.feu quouis dlio no* 
mine nuncupdndduidetur y multis, longis, contrdrijs 
inuigildndo imdginibus , cogitdtionibus , curisq- di* 
flrdhitur dtq; turbdtur. Qu£ quidem diflrdttio pcr* 
turbdtioq-fquenti contempldtioni, trdnqmllamfere 
iwnq; mentem pemtus pofiuknti ,nimiwmcontrd* 
rid efl . Sok ucro nofturm quiete,dgitdtio lUdfedd* 
tur tandemdtqipdcdtur.lgiturdcccdente quidem no 
tte,femp:r turbdUmente,recedenteucro , utpluri* 

B £ 



MARS. F. DE STVDTOSORVM. 

mum mentc tranquiUa ad ftudia nos cofzrimm.Qui*, 
cunty uero mentc nimiu agitata res ipfxs iudicare co* 
tumtur, ijno aliter quam lUi qui uertiginc patiutur, 
omnia ucrti putant ( ut Plato inquit ) quum ipfi uer 
tantur. Quamobremfcite Ariflotelcs mOcconomi* 
cis iubet ante luccm furgere , a ffcritq; id er ad corpo 
risfanitatc, er ad philofophia* ftudia prodeffc quhn 
plurimwm.Sed hoc ita accipiendwm eft,ut cita er mo 
dicacocna m&tutinam cruditatem diligentifimc dcui 
temm.Deniq-facer ille mtcs Dauid,omnipotentis tu 
ba Dei, nunqudm dicituefyercfed manc femper atq; 
diluculo in dcuvn fuum cancndu fc cithara pfalmiscj; 
furgcre. Surgere quide mente,ca hora omnino debe* 
mus,moxetiacorpc,fimodoidcomodcficripofiU 

QU£ fit hora hnchoandit ftudijs opportu 
nior,qmsue cotinuandi modus. 
Cap. VIII. 

EX ijs qu£ in fupcrioribut diftoutata funt ,fer* 
me lam fatis conflat,opportune noftra nos ftu* 
dia cxordiri,uel ftatim oricnte fole, ucl hora unafal 
tem uel dudbus ad fwmmum antc folis exortum . Sed 
mtcqua e lefio furga*,perfricaparumperfuduiter'q; 
palmiscorpus totuprimo , deinde caput unguibus, 
fcd id paulb leuiws . Hac in rc te Hippocratcs admo* 
ncAt.Na fritttone,inquit, ji uehemeits fit,duran cor 



SANITATE TVENDA. LIB. I tf . 
pMifi kuis,molliri:fi multa,minui:fi modica, imple Hippoc . m 
ri.Quum e lecb furrexeris, nolifubite leclioni me* eo . Ub . que 
ditationiq; prorfm incumbere,fed faltcm bor<e dimi KaZiMgaop 
dium cuilibet expurgationi concedito , mox meditx* mfcripfii. 
tioni accingere diligenter , qudm ad horam circitcr 
unam pro uiribm prorogabis . Deinde remittes pa* 
rumper mentis intentionem,atq-, intcrim eburneo pc 
ttine diligenter vmoderate peiles caput,djronte 
ceruicem uerfm quadragies pettinc dutto . Tum cer 
uicem panno afyeriori perfrica, demumreuerfm ad 
meditandum,duasinfuperhorM , autfaltem horam 
unam ftudio dedicato .Vroduci uero nonnunquamfm 
dia pojfunt, fed aliquanta interdum intcrmifiione f>.* 
£h,ad horam ufq; meridianam . Quinetiam intcrdti 
quamuis raro, nifi cibuni interim cogamur ajfumcre 
pojl meridiem circiter hom duds .Sol enim circd or* 
tum potcns eft, potes er m mcdio ccclo.Tn plaga quo 
que itta cceli , qu<e mcdiumproximc fequitur, quam 
nonam Ajlronomiuocant cr fapicntice domum, Sol 
maxime gaudct .Quoniam uero Voefe omncs Pbce* 
bum Mufarum fcientiaru/mq; ducem ejfe uolunt, me* 
ritb fi quid altim excogitandum eft, his horis potifii 
mumcogitctur. SiMufeqtiaredce, horis iffde Vhcc 
boduce quierantur. Rcliqu£ enim hor£,uctcribM 
aUcnisq; legendis potius quarn nouis proprijsq; cxco 
ptandis AccomodAU mdentnr. Scmper atttem memt 



i* MARS. F. DE STVDIOSORVM 

niffedebemm,qualibct horafemelfaltcm pauUffjer 
remittenddm effe mentis intentionem . Quu enim ob 
intentionem huiufmodi fyiritm refoludntur , merito 
fi nunquam ccffes tcndere,lentm era . Dum laboras 
mimoyinterim corpore conquiefee.Mala efl defatiga 
tio corporis,peior animi,utriufq; fimul pcfiima , op 
pofitishominem motibm fimuldiflrahens ,uitamq; 
difrcrdens.Beniq; hdud ulterim mcditatio proceddt 
qukm uoluptas,potim uero citr.i. 

Vitand<epituit<epr<eceptd. Cap. IX. 

OVer<epretium fbre uidetur, qu<e noxia htcra 
tis effe diximws repetere breuiter ,atq; remc* 
dia fingulit adhiberc. Ergo nc pituita nimis augea-s- 
tur,excrcitationc quotidie flomacho fcrmc uacuo bis 
ktendwm,nunquam tamen laboriofx,nc acuti fyiritm 
diffoluantur,cxcroncnta diligentifiime ab omnibus 
meatibm expurgdndd.Sordes 4 corporis totim cutc 
capitispr<ccipue,tumlotione, twm friclione penitm 
abflcrgend<e.Vitandaalimcnta frigida nimium,at(j; 
nifi obfliterit atra bili<s,etia humida,<zj- omnino qu<e 
p'mguia,uiruleta,uifcofa,uncTn,glutinofaq;fmt, uel 
qu<e facile putrefccre foleant. Siftomxchm ucl mtu* 
ra uel <etatefitfiigidm,autdimittcndm omnino, aut 
certe minucndm aqu<e potm . Moderatm cibm fit 
oportet,fed potio moddratior. tiabitatio aita <i gra* 

nitm 



SANITATE TVENDA. LIB. I. *J 
uinubiloq; aere remotifiinu , tum ignis, tum calidi 
odoris ufu,humiditM expeUenda. Vrohibendumfri* 
gm <t capite,maxime uero ceruice atq; pedibw.mul 
tum enirh obefl ingenio. Vrodefi moderatm ufus dro 
tndtum in frigidioribm cpu\is,num mufcdtte pr<efev 
fm,<cr Cinna,momi,<zr Croci,Zinziberis quoq; cott 
diti nune jlomdcho udcuo , quod fenfibm etiam O" 
memori<e mdximeprodefl. 

Qudrdtionctiitunddfitdtrdbilis. Cdp. x« 

PEfimdm uero iUdm qudm in fuperioribut dete 
fldbdmur dtrdm bilem , h<ec augent crdffum 
turbidumq; uinum,pr<ecipue nigrum , cibi duri,fic* 
ri,fdlft,acres,acuti,ueteres,ufli,afii,frifti,carnes bo 
uis erlcporis,cafeus uetus,fdlfdmctd,legumind,pr<c 
cipucfibd,lenticuld,melongid,erucd,brdficd,fmda 
pts,rddiculd,dUium, c<epd,porrum,mord, cariot<e, 
Cr qu<ecwnquc calefaciunt uel frigcfkiunt fimuldtq; 
dcfccdnUO' omnid nigra: \rd,timor, mifericordidy 
dolor,ocium, folitudo,z? qu<ecunque uifum er olfo* 
ilum duditumq; offendunt, omnium uero mdxime te > 
nebr<e.Vr<etcrcd exiccatio corporis nimid, ftuelon* 
gis ndtd uigilijs,fiue multa mentis dgitdtione uel cu* 
rd,fcufrequcnti coitu , ufuq; reru caXidarum multu* 
dtque ficcarum,feummoderatd qudddm deiecltone 
gtq; purgdtione ucl exercitdtione Uboriofd, uel me* 

B 4 



*4 MARS. F. DE STVDIOSORVM 

dia,fiti,calore,uel fwciore uento,uel frigore.Qvurfi 
uero bilis atra femper ficcifiinui fit,frigida quoq;,li* 
cet non teque, huic certe refifiendum efi, rebm quide 
modicc calidis , humidis ucro quammaxime,cibis eli 
xis afiducqui coquantur fhcilcer fubtilcm gignant 
fan^uin:matq;clarifimu . Sed intcrimut fiomachi 
W pituit£ ratio habeatur, perindc atque bilis atr# 9 
epulz cmn&momo cr croco o~ fandalis condiantur. 
Confirunt fcmina peponis, atq^ cucumeris, eypmei 
SjcoSvAoc nuclei abluti.Conucniunt latticinia omnia,lac,cafe* 
as recens,amygdaU dulces.Conueniunt carnes aum 
O-puUorum gaUinaccorum,quadrupedumue laftett 
tium,oua forbilia mxxime, ct ex membris animaliu* 
cercbellum,dulciamala,pyra,perfica,pepones,pru) 
tu damafccna,atq;fimilia:cucurbita rite co£fa, her* 
b# humidxjio uifcofe:Cerafea uero,fkm, uua*,mi 
nime laudo.Naufeam ucro er fatictatcm ualde dete* 
flor. Nihil autem aducrfus hancpcfiem ualentitis cfl 
quam uinum lcuc,clarum,fuaue,odorum,ad fyirtim 
pr# c<eterisperfyicuos gcnerandos aptifiimu. Natn 
Vimm. ut Platoni er Arifioteliplacct, hic humor, hoc uino 
non aliter moUitur atq: dulcefcit ey claret,quam ucl 
lupiniaquapcrfiifi, uclferrufiammis accenfum. Ve 
rumquantu eimufut fyiritibus er ingcnio prodefiy 
tantum nocet abufus. Pra>terea infimdere aurum ucl 
argentum maxime ignitum, eommq-, filia, in poculis 

Uel 



SANlTATE TVENDA. LIB. T. 
tiel in ipfo iure prodeffe confentaneum efl,atque au* 
Teo uel argentco uafculo bibere ,cibosc^fumere .\teni 
perutile efi, fi fepe flomacho uacuo liquiritite fuccus 
deglutiatur : fuccus quoq-, punici pomidukis, atqut 
dulcis arancei. Qonducut no mediocriter fuaues odo 
res,temperati maxime : atfi regnat frigM,ad caUdu\ 
declinantes , fin dominetur calor,uergentes ad frigi* 
dum. Temperandifunt igitur ex rofis, uhlis,myri 
to, camphora, fandalis , aqua rofacea , quffrigida 
funt.Rurfui ex cinnamomo,citro,aranceo,gariophi 
lis,mcntha, melijfa, croco, ligno aloe, ambra, mu* 
fco,qua> calida. Verniflorcs profuntin primis O" fo* 
lia citrifiue arancei,odoraq; poma ,fedmaximeuU 
num.Odores eiufmodi prout cuiq; conucnit,o- nari* 
hm hauriendifunt&pettoriatq; flomacho admo* 
uendi.Odorcs uero cakdos multum ficcosq;,fi folifut 
rintej- continuinonprobamns.Tenendm ore Hya* 
cinthu<s,qui animum uehementer exhilarat. Hierobv 
tana quoque,id efl fclarca fylueflris,tu cibo tum odo) 
re confcrt.Bugloffa rurfus,borago, meliffa, horucfc 
trium aqua.Rurfus laftucajndiuiamiapaffuUJac 
*mygdalinum,menfe fkmiliarifima effe debent. F«« 
gicndus aer,autfcrucns ,aut glacialis nimium,aut nu 
bilus , fed acr temperatus fcrcnusq; liberrime admit 
tcndus. Mercurius, Vythagom, Plato iubent diffo* 
nmtem ammum uel mcermtem cithara 3 cantu^ tm 

B S 



»6 MARS. F. DE STVDIOSORVM 
conjidnti qukm concinno coponere fimul dtq; erige* 
re.Bduiddutempoctd facer pftlterio pftlmisq; S<m 
lem ab mfdnid liberdbdt.Ego etidm (fi modo \nfm<t 
licet componere fummis ) quantum dduerfus dtr<e bi* 
lis dmdritudinem dulcedo lyr<e cdntusq; udlcdUdomi 
frequenter experior.Lduddmus frequentem dfyetttt 
aqutenitidcciuiridis rubciue coloris,hortoru nemo* 
rumq; ufum , dcdmbuUtionem fccus fiumim , perq; 
ttmcend prdtd fuduem,equitdtionem quoq;,gefldtio* 
nem , nduigdtioncmq; lenem udlde probdmus,er u<i 
rietdtemimprimisficilesq; occupdtioncs, diuerfdq; 
negocid non molefld, dfidudm hominum grdtiofo* 
rumconfuetudinem. 

DecurdtioneStomdchi. Cdp. XI. 

SEquitur ut curdm jlomdchi qudmdiligenter hd* 
bedmus,nendufedm cruditdtemue ddducdtun* 
qudm fttietM,cdputq; offvnddt. Bis cibus quotidiefc 
mendus efl,& modicus dtq; leuis, Cinndmomo,M.d* 
ce,nucemufcdtd moderdte conditus . Sempertdmcn 
ficcus cibus ponderc dlimentd moUid potumq; exupe 
rct,nifi forte dtr<e bilis ficcitdtem ddmodum uered* 
mur.Idinem (fi comode fieripotefl) cibus,fitimpo* 
tus expeftet.Auiditds utriufq;,fuperfit menfe.Fdjhi* 
diumvrfdturitds procul dbfint. Abjlinendum ab ijt 
quceobnimidm humiditdtem ucluirulentdmo-un* 
hdmuifcofdmq; mdterUmflomdchu rekxdndo de* 

bilitanU 



SANITATE TVENDA. LIB. T. *7 

UUmwl ctiafrigidd dutcaUdifimafunt, autpro 
pter duritiam tgre coquuntur. Et qu* tatiafunt, ut 
diupojlmcnftmpalato faporem reddant moleflio* 
rem,fiucinfient,fiuccaputmulti$ uaporibusimple* 
ant: ab omnibus imprimis qud-facileuelextrdaluu* 
uelinaluoputrefcant.Bulcesfapores,autdcresfifi 
U fmt,nuUo patto probamus : fed dulces, acri quod* 
ucl acuto uel fxcco uolumus tcperari. Mdftixwmm 
thdficca,faiuiarcccs,uua-pajfuU,cydoniapoindca 

fa,conditaftccharo , acorea ,rofa, coraUus , lotos 
cappuris waccto coditus,fiomacho amicifimafunL 
Mak prxtereapunica faporcinteracidu dulcem^ 
medio, W omnino quxcunty moderatc acidafuntZT 
tliquantulu auficra, qua> mcdicifiyptica uocanufiue 
qu£ aliquantum acuta funt uel falfa uel aromatica: 
Myrobalam autem omnia fuperant. Vmu quotyru* 
hcum potius qum albumjapore quafi paululufub* 
mdro,dc nifi caliditas ucl defiiUdtio aliterpofiulaue 
rit,optimum erit merum bibitum paulatim. Ommno 
<utcmliquidiorcsepuUpriusfumcnda:qudmdurio* 
res.Sumpto ucro abo conueniUcoriandrumpomuc^ 
cydoniumconditumfaccharo,malapunica,Wpir4 
aujlerdimftild quoq^ V prficd ficcd, dtq } fimilia. 
Mandere uero oportct antcquam deglutiatur,fingu* 
lacxaaifime.foucndusjlomachusfioportetextrin 
fccus 3 mdjiice,rofa 3 mmthd i cordUoXduenduncpofl 



iS MAKS. F. BE STVDIOSORVM 

cibum,duabus aut tribus proximis horis uelcogita* 
tioni difficili,uel ieclionifedulo incubamus. Neceffa 
ri£ fbrftanerunthorx uacdtionisqudtuor,ficibus 
potus ue uberior fuerit,autcibus durior . Malum efb 
cibo potuue uentrcm extendercpefimum ftomacho 
fic extento,diffcilia cogitare.Aut igitur nutrimentu 
fume leuifimum , aut fumpto-»uacd donec quafi con* 
coxeris.Necfc dormiendumpoft cibum meridie , nifi 
maximd cogat necefitM, a tque id quidcm non prius 
quhn hords duas uigilauerimus . Nofte tamen fum* 
pta cccnd,hord ut uidetur,und uigiUw fat eft . Coitus 
fiomdcho peftilens,prnefertim fi uel fdturo ftdtim,uei 
cfurienteconcumbas.Ocio mozretftomdchus, exerci 
tdtione gdudet,nifi dum cibo fit plenus. Sumpto cibo 
flutim modice deumbulandum,mox uero fcdendum» 

/y Dc ijs qu£ fiuent membrj, prxcipux ej- 
/y uires fyiritus. Cap. XII. 

SEd ium oper<epretium fifturus , ut nonnuUd ex 
medicorum offtcim in mediuproducamus, qudt 
ftomdchi,cordis,cerebri,ft>irituum ingenij,uires uei 
feruent integw uel rcftituant , ac fi uel pituitd uel 
tLtrd bilis excrefcdt, uel imminedt ndufed longepro* 
pclUnt.Omnes fine controuerfid medici confenferut-, 
nihil effe fdlutdrius Theriaca,fbumdis cofirmandisq; 
. pm fingulis mmbris wuiribus,tum ftintibus atq; 

ingenia 



SANITATE TVENDA. LIB. I. i* 

mgcnio Huius igiturinprimis utemur drachmadi* 
midia,autfAtemdrachm£ tertiaparte, bis qualibet 
hcbdomada hyeme er autumno : Sed &ftate atq$ uere 
femeUuel fola,uelfiplacctfrigidis humidisty tcmpo* 
ribus cumpauculo mero claro,fuaui: temporibus ue 
ro calidis ficcisq; , prxfcrtim fi natura ucl ttas fitca 
lidior,cu aqucc roface^ duabus uncijs aut tribusfto* 
piacho fcdicct uacuo ,fex aut feptem horis antc cibu. 
Si theriaca dcfitdabimus mithridatum.Sed ubi the* 
riaca mithridatumue fumimus, eo dic ab omni rc ca* 
lida penitus abfnnendu,^fi a>ftas aut ucr fuerit,fri* 
gidisefiutendum.Secundo ueroloco eadcmincaufa 
probatur ab omnibus Aioeriteekclaatq^hta . Su* 
tnemyrobalanorumchcbularum drachmas duas,ro 
farum purpurearum,fandali rubci,emblicorum,cin 
namomi,croci, corticis pomicitri, becm, meliffe,id^ 
eft citrari£,fingulorum drach m.tm unam, alocs c\e* 
riteq; abluU drachmas duodecim. Ex ijs coifice 
pilultf optimo mcro , qmbus hcbdomada qualibetfe 
mclutaris diluculo,cofcilicctpondere,quod naturz 
tu<e conueniat : ajiate quidem ctt aqua rofacea, alias 
uero cum uino.Qtiibus autem dicbus ncque thcriacX 
nequepilulas affumcs ,utcre conjvttione eiufmodi ma. 
ne atque uefyere duabus aut tribus ante cibum horis.. 
Sume cinnami clcclipimi drachmas quatuor, chcbu* 
larum myrobalanorum dua/>,<& totidcmemblicaru^ 



3© MARS. F. DE STVDIOSORVM 
croci,rofdrum drdchmdm dimidu, fmddorwm ru* 
brorum drdcbmds duds, cordUorumq; fimilium dra 
chmam un<t,fdcchdri dlbifimi qudntufdtis ejl. Fun* 
de fdccharum dqud rofdced dtquc fucco citri uel limo 
num, cequalibus uidelicetportionibus, coqudsfudui* 
tcr . Deindeddde mufci tertid drdchmx pdrtem, dte 
qucdmbr<e tdntundcm.Demum confice bolos folidos 
quos morfulos uulgo uomindnUduroc^ inuolue. Tria 
b<£c , ipfi eo ufu quo pr<efcripfimus , expertifumus* 
TheridcdM C7" Aloen itd, ut diximus, tempcrdtdm , 
confettionemq; iUdmfingulis conjvrre membris, ui* 
ribus ey ftiritibus, dcuere fenfus dtque ingeniu,me* 
moridm corfirmdre.Pituitdm quoque gr bilem, dtcfe 
dtrdm bilem illis pilulis fkite uel educi uel emeddn . 
Vr<etered <etdti cuilibet er ndtur<e,trid qu<e diximui 
finulidrifiimd iudicdntur. 

Vhdrmdcdpituit<e reprefiiud dtcfc 
eduttiud. Cdp. XIII. 

SI dduerfus exunddnte pituitdm dcrius pugndn* 
dum fuerit , pilulds durord ex Hierdpicrd Gdle 
ni,uel quds Mefues Elephdnginds nomindt, ddbimus 
fcilicet quot ct quoties oportuerit,uel etti in robuftio 
re ndturd pilulti ex hievd dtq; trochifas dgdricipd* 
ri portione compofitis,fcmpcr uero cum meUe rofd* 
eeo liqutdo at$ oxuncUe dqud^ mdrdtri, id ejl fccni 

cuU 



SANITATE TVENDA. LTB. I. H 

culi. Qwt certe fyrupus m pituita digerenda etiam att 
tepiiulas at<j; pojl eM maximeprodefi. Si una cum pi 
tuita cceteri quoque humores turbent , pilulis ex Keu 
barbaro Mefues,uel pilulis qu£ Sine quibus,d pofie* 
rioribus nuncupantur , opportune purgabimus. Q* 
tnnem uero uehementem repentinamq; deiettionem 
purgationemq; penitus detefiamur.Nam fiomachum 
corq$ debilitatfyiritus multos exhaurit,confundithu 
mores,fyiritusfumis humorum fufck obtenebraL 

Catarrhi cr deflildtionis, comunis fiudio 
forupefiit Kemedia. Cap. X 1 1 1 1. 

VBicaputpropterpituitam defiiUationibus flu 
ttuat,quandoq; hora fomnialiquot ex pilulis 
qu<tf modo dcfcripfimus,dabimus.\ubebimuspr£tc* 
rea ea hora er alijs Thus fepe mandere: na mirifce 
defHUationibus v fenfibus omnibus memoruq^fuc* 
currit.Kurfus mufcata nux& theriaca ore retenta, 
probatur.Maiorana quoque,quam amaracum nomi 
nant,uel eius aqua admota naribus iiel mfufa. Pofi ci 
bum uero,alimcntorum fumos,ccriandro cydoneh(fc 
coercebimus. 

Dedolorecapitis. Cap. XV. 

SI caputfsepe doleathumore grauatum frigido, 
pr£ter Ala qu£ narrauunus, confcttione dlam 
quam Diambram nommant, uel diacon uel PUrifar 



MARS. F. DE STVDIOSORVM 

coticon tenere oreiubcbimus . Qtiinctiammaflicem: 
fepemxndere.Vr<etere.i Unircfronte, tempora,ccr* 
uicemjna.oran£,foznicu\i , rut£ folijs uu cum olea 
rofacco tunfis,fimiUterdloe,aceto, olco, dquafyro* 
faceisperfettediluta. 

Vifut caligantis medel*. 
Caput XVI. 

VBi oculi caUgant,neque rubent tamen , nequc 
aliud pr^bent uUum caloris mdicium, tunc ft 
fie coUyrium ex aquafoznicuU, maioran£, cbeUdo* 
tU£,rut£,adhibito croco cr antimonio confert . Sed 
nqux eiufmodiprius denfiori panno efl exprimendx. 
YXihil txmen xdmoueas oculis,nifi antexpiluUs Lucis 
fepe purgxuem.At fi cxligxntes oculi rubexnt,fubi* 
to pilulis ex fumo tcrr£ compofitispurgx. Mox coUi 
rium ex xqux rofxcex w fxcchxro prodefi. Nomun* 
quxm uero xlbumine oui,tutix, Ixtt: adieclis quacri* 
mumopitulxtur.Omnitto xutemquotidixnus ufus ma 
rxtri uifum feruxt ej- xcuit, Semen quide eius frequett 
terore tenere oportet,ft>lix uero comedere. Tripbe* 
rx minoraMefuc defcriptx,optimx efl. Optimu quo 
tidicuxcuo flomxcho myrobalamm, chebulamcon* 
ditam fumere, atque cwm ea nonnihil panis ex facchd 
ro , maratroq; in puluerem ducTv compofiti : quod 
infuper ingenio mirum in modum, acproduc:nd£ ui 
Uprodeft,Eufrafi£quinetU)n ufut,ocuUiefl fmgu* 

Urc 



SANITATE TVENDA. LIB. L J$ 
Xdrc prtcfidium.ln omni uel dolore cdpitis,uel cdligi 
neoculorum, diuertendifuntretro udpores friftioni 
bus cucurbitulisfy.Ac fi calor in caufa fit , fdtiguisq; 
abundet,birudines ceruici er bumeris ddbibebimus. 
De fenforio Guftus inftdurdn* 
do. Cdp. XVII. 

STomdcbm fepe literdrum ftudiofis guftwm jrre 
omnem dmittit ,fiidpituit<e uitio incidit, quod 
acidus ow ftpor,uel fdliud multd ey glutinofior in* 
dicdt,poftqium dluum fubduxeris medicims, quds fu 
prd ndrrduimus : Aromdtico roftceo uterc ,jcilicet 
fdccbd.ro rofdceo mixto, melle quoque roftceo cum 
cinndmo, folo etidm uel gingibere condito, uel mcn* 
tbdt fyrupo: fed in primis Theridca. Sin dutem bilis SauU£ 
copid fvrte contingit , quod quidcm os dm&rum oftcn morum 
dere folet ,fimiliter poft purgdtionem ex Alocjicut ^ ttcy * 
diximus,pr<epdrdtd, uel reubdrbaro ddfume,ucl tri 
aftnddlum, uel OxyfdcchdrZ, ftcchdro,dceto dlbo, 
CT uino dcrioris punici mdli,compofitdm. Vel perfi 
cdpyrx ue , fmecondiid fiue Syrupo conftftd ,ficut 
Mefues docet, uel noftrdm eiufmodi conftftionem gtt 
fiuifdluberrinum. Sume ftcchdri roftcei uncm qud 
tttor, didtmrendti uncitf duds, didcytonitcs tdntun* 
dcm, fcdicet uncm dua, myrobdLnorumchebuh* 
rum femuicidm, emblicarum tdntundtm,fdndali ru 
bci, corallirubri , utrorunqi aeque dntchnum dimii 

Q 



54 MARS. F. DE STVDIOSORVM 

dia.Ywnde mfuper luleb ex fucco citri uel limonit u/H 
ciastrekautduAS . Quodfiftonuchm debilti cfl <cr 
frigidm,adijce duas cimumi drachmas. His ante ci* 
bum duabm horis utendu. Naufeam femper ab utroo 
que natam hivmore toUit diacitonitcs, ey ufm cappa* 
riscumaceto . Itempotmmodicm ieiwno ftomacho 
albi acetirofaceifi duplo faccharipodere mifceatur. 
Rurfusmenthfjyrupmatqueabfynthij . Jtemmen* 
tha uel aceto condita, uel acido mlipunicifucco di* 
luta atquc rigata. 

Exquiptifima atra* bilis retne* 
dia. Cap. XVII I. 

VErwmmifiaha>c tanquamleuiora iamfma* 
tnus,dtque ad id quodpericulofifimwm eft,re 
uertamur,ad atram bilem fcilicet, qu<e quoties abun 
dat er furit, quwm corpm totwm,twm uel mxime fyi 
ntum quafi quoddaminftrumentwmingenij, ipfwmcfc 
ingenium v iudiciwm labefnclat . Vrimwm in ea cu* 
randa praceptumfit, utdocuitGalenm, ne repente 
Et Hippo* ®am e ducere contendamus, ne fvrte eimparte liqui* 
crates in li diorc fubtilioreque fubdutta,refiduwm denfim admo 
bro -srtf/ dwm,ficcimq;refideat, fed paulatimmoUiatur dige 
JW7RS. ™turq ; ,pdriterdtqueeducdtur. Secundum,utinte* 
rim tdm cibis humidionbm, quam Iduacris dulcibm 
er modicis ,unguentisq ; f.milibm cdput er corpm 
totwm adfumtmm pro uinbm hwmettetur> ca tamen 

can 



SANITATE TVENBA. 116. h jy 
t<tutione,ne uel deftiUatio irritetur,uel deftruatur ftd 
machm aut iecur , uel meatm corporit obftruantur* 
Tertiwm uero , <&■ id quidem maxime neceffarium, 
utcontmuecor fbucatur, roboreturq; rebm congru* 
is partim mtm acceptti, partim extri pettori nari* 
bus ueadhibitis . Afpicianturquoque&audiantur* 
odorentur,v cogitentur aftidue qu£ oblettent . C<> 
traria uero longim arceantur. 

Syrupi Melancholicismximo futuri 
commodo. Cap. XIX. 

MVlta quidem d multis, aduerfm hunc hurno 
rem compofita funt . Ego aute mpra>fenti& 
tria qua>dam remcdiorum gcnera e pluritms adfera, 
tlcttiffima omniwm atque tutifima,accepta primum 
dprifcis, deinde a recentioribm confirmata , inter* 
dum etiam a nobis ad ufum noftrum accommodata- 
JHprimo eft fyrupioptimi compofitio. In fecundo pi 
luUprobatifiim*. In tertio elettuaria faluberriim* 
"His tribm opportune adhibitis,melacholicm humov 
moUitur cr digeritur atque foluitur,fpiritm acwwn* 
tur O 1 illuftrantur, fvuetur mgenium, mcmoria con* 
firmatur . Syrupm eft huiufmodi : Sume boraginis* 
bugbff* , florumq; utriufqm , mc\ift& , capiUorum 
Veneris , endiuU , uiolarum , CufcuU , polipodij* 
Sen&,epithymi-,fingulorum quantum nunu capitur* 
prtw* Daimfcent mmero uigmtU odora pom, mi 

C * 



MARS. F. DE STVDIOSORVflf 

tnero decem , pafularum unciam uttctm , liquiriti<e 
unciam dimidiam,c'innamh fandalirubri, corticwm 
citriyfingulorum drachmM tres ycrocidrachimm 
dimidiam. Coquantur in aqua omnia pr<eter epithy* 
mum er aronutajonecpars tertia confurmtur. De 
cottio exprefapojl, cum faccharo itcrum <& epithy 
mo moderatecoquatur. Pojlremoinfundanturaro* 
matafcilicetcintidmumatque crocm. Huiut fyrupi 
aurora calefaftiuncU treis bibantur , fimulq; unciat 
du<e aut treis aqute bugloffe , atque uni cum ijs exfe 
quentibus pilulis accipi debent duce faltem , autplu* 
res>proutcuiqueconuenit, eo fcilicetpattoiUtaluAdt 
quotidie pauhtm moueatur. 

ViluU ad humores uitiofos moUiendot 
wexpurgandos. Cap. XX. 

Pi llularum uero quantum ad propofitu fyettaU 
duo funt genera-> a\i& delicatis congruunty 
robujiioribus alice. Vrima-, aurecefiue magic£ nomi 
naripojfunt , partim Magorum imitatione ,partim 
nojlra'tnuentione,fub ipfo louis Venerisfyfluxu com 
pofitce-, qu£ Pituitam, Bf/em, Atram bilem educunt 
abfquemolejlia->fmgula membra corroborant, fyi* 
ritus acuunt cr iUuminctnt . Ita eos dilatant, ne con* 
jiritti mozjiitiampariant , fed dilatatione cr luminc 
gaudeant. Itarurfus jlabiliunti ne extenfionenimicc 

CU4* 



SANITATE TVENDA. LIB. L 57 

tuanefcant. Sume igitur auri grana* duodecim, maxi 
me fvliorum ms fi purafint,thurit, myrrh£, crocU 
Ugniahes , c'mnami,corticis citri,me\i^£,fericicm 
di coccmei,menth£, been a\bi, been rubei ,fingub* 
rum drachmam dimidiam , rofarumpurpurearum > 
fandaU rubri, coraUi rubri, myrobalanorum trium, 
fcil.cet embUcarum, chebu\arum,mdarum, fingulo* 
rum drachmam unam, aloes rite abluU tantundem 
quantum cunttorum pondus . Qonfce pilultf tnero 
quamelettifiimo. Sequunturpi\uUadfo\uendam 
mclanchoUam aUquanto uaUdiores , ueruntamen mi 
nimeuio\ent£.Swmepconi£,myrrh£,ftichados Ara l ltl ° 
bici, me\if>£, thms, croci , myrobalanorum trium* 
fcdicet emblicarum, chebularum , indaru, rofarumy 
fingulorumdrachmamunam, trochifcorum Agari* 
ci, po\ipodij,cpithymi,fen£, \apidis \azu\i rite lo* 
ti <crpr£parati , lapidit Armeni effvttifimi\iter,dra 
chmas treis finguiorum , Ahes \ot£ uncias du<vs, ui* 
tto perfittopildAS confia. Si cum meknchoUa ma* 
nifefia caUdiUs dominetur, qu£ m hac compofitionc 
funtfrigida, ad tertiam mfupcrpondew fui partem 
augenda erunt. Hm pi\u\tf utliteraru fludiofis coti 
uenit , Gr£corum, Latinorum, Arabumq; imitatio* 
nccompofui : nolui uero fortiora mifcere , quak ue* 
ratru,quo Carneadesfanaticusutebatur. Virisenirtt 
literahs tantum ue\pau\6 firmioribus confulo , qui* 

C 5 



|8 MARS. F. DE STVDIOSORVAf 

biisnihil pejlilentius ejlqudm uiolentia . Ideo pr<e* 
termifi piluli/s Indas, Upidisc^ Uzuli uel Armeni no 
tM , V quam compofitionem leralogodion appeU 
\ant. Sideniqu? decet jimpliciorem compofitionent 
infererc, qua ego famUiarius utor: Sume Aloes lotoz 
uncUm unam,myrobalanoru emblicarnm atque che 
bularum, utriufque pariter drachmas duds, majlicii 
drachm&s duas, duas quoq; rofarum prtfertim pur* 
(>urearum,conjicepilulMuino. Vroinde pilulis aut 
ijs, aut HUs,ex ijs fcilicet quM probauimus, nemo un\ 
quam folis uti debet , ne forte nirniu exiccetur : quod. 
quidem in meUncholta pef>imu eji, imo uel una cum 
fyrupo, quem fequutipartim Mefuem , partim Gett 
tilemlulgmatem fupradefcripjimus ,uelcum umi 
odori lcuisq; unc. um fiue duabusfiue tribus, ut cuU 
que couenit. Aut cum aqua meUis er pafularu atq; 
Uquiritia. Aut jicubi caliditas dommatur,cum iuleb 
uiolaceo aquaque uioUcea . Omnino autem confuh 
literatis , quicunq; ad atram bilem funt proniores , 
uthacpurgationebisquolibetanno, Vere fcilicetatt 
tumnoq; utantur diebus qumdecim continuis uel ui* 
pnti, pilulis fcilicet cumfyrupo atq ; fimiUbus. Qui 
cunque uero paulb minus huic morbo obnoxij funt , 
fathabebmt, fiptlul.xs primM aut ulttmas toto anno 
fumant, femelhebdomada qualibet , xjlate quident 
$um luleb,utdiximus, aUas uero cum uino. 

Aliqui 



SANITATE TVENDA. LIB. h $9 

A liquiddrum medicindrum ufu> 
MedcU. Cdp. XXI. 

MEminife uero oportet, ubi mdximu in cxic 
cdtione periculu imminet, purgdre tdmert 
necefiitM cogit, oper<epretium effepilulM intermit* 
tere, dtque in ipfo fyrupo uel fimili quadam decoftio 
ne,faftd in dqud Bugloffe qudndo purgdndim eji , 
mtcrdum infundere diafen£, uddidcdthoiiconis, uel 
Hripber£perfic£ uncidm undm , dut ftltcm dimidi* 
dm.Quodfiuel corpm robufliusfit, uel dflriftior et 
durior dluus , dddcre eleftudrij Hdmech drdchmX 
undmdutdudi . vtilitquoquehiceftconfcftd Cdfid-» 
utilior Mdnnd. Nec omni meldncholU fpeciei conue 
niuntyfcd illimdximequ£dduJiionecredtur . Stndtc 
tem mclancholid ndturdlis fit, coueniunt quidem, ue 
rumpr^cipue fi in fyrupo ddddtur polipodij portio 
dupld uel tnpld, fimlitcr liquiritu crocify o-pdjftt 
Umm.ltcm medicin£ ddddntur mdlis roftcei liquidi 
unci£du£. Quotiesucrofyrupmfwmendm fit,infu 
perionbm diximm. Sed medicind cwm ipfo tcruigin 
ti dicbm fumendd erit . Verwm fi meUncholicuf nuU 
liw humor dppdredt , tdntum uero complexio mc* 
Uncholicd,fcilicetfrigidd membrorum qudlitas dtq; 
ficcd, mementoducere dluum uelmitterefdnguincm 
minimccxpcdircfedrdiqud duntaxatfkere ,qu<e 
uddiximMytieldkemm. Vrtfertimqu&Mquedd 

C 4- 



40 MARS. F. DE STVDI0S0RVM 

corpus pertine.it, mediocriter cdlefhciendum dtque 
magnoperehumecldndum,fpiritusq;quodd fienpo 
tcjhlluminandos,fouendaq; membra. Vbiueroipfc 
atr£ bilis bumor exundat, non madcfmcimus tantunt 
corpus dtque humore;n,fed etiam foluimus aluwn e<t 
cautione qud diximus . Nunquam uero uehementer » 
Siquidem Plato inTimto nos monet, diuturnu mor 
bum, qualis efl melancholicus, non effe nimis ualcnti 
bus medicamentis dtq; molejlisphdrmacisirriUndu. 
Sdnguinis mittendi Cdnones. 
Cdp, XXII. 

SVnt nonnuUi in fdnguim mittendo duddciores, 
quos mcdici ftpientes ddmodu detejiantur . N<* 
fdiguis efl dtra bilis tcmperdmentu, fyiritus fomes , 
Copiofio* u * t£ thefdurus . Solum uero ubidbundantidm fdngui 
risfangui n ^ in ^icat , uclprofifior rifus , dudaciaq; er confi* 
nis notee. dentid multd, ucl color rubens,uemruq; tumor, mit 
tere fangumem literatis quando res poflulat , dcbe* 
mus e uenA lienis finifiri brdchij , Utd quidem mcifio 
ne,quatuor uncias mane, uefyere totidem . Deinds 
paucos pofl dies,fdltem feptem, dd fummum qudtu* 
ordecim, tum friclione quaddmdfyeriore , tum ad* 
motishirudinibus,quxs SdnguifugM nomimnt, md* 
rifcas irritdre ,ut fanguinis uncia* tres autquatuor 
inde defiiUent.Urc ambo robufiioribus tantum fkci* 
enda uidentur.Dcbilioribus uero,fi nccefiitas pofiu* 

lat, 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 41 

Ut,marifcM folum ficut docuimm, irritdre . Sedne* 
que uentrem medicinit foluere , neoj mittere ftngui* 
nem licety nifi prim clyfieribm pinguibm moUibm^; 
lenieris.Atfybocfitinmehncholicandturdcommue 
ne prtccptwmMndam effe operdnu ut fi oportuerit 
eiufmodi clyfheribm frequentdtis uenter infzriorlu* 
bncm femper fit dtque purgdtm . 

De Eleftudrijs w Confcftis. 
Cap. XXIII. 

SEquuntur Elefludrid , ex quibm Uudo equidi 
quod Kdfis, ExhiUrdns dppellduit. Prtterea 
qu<e in libro De uiribm cordis Auicenndcomponit, 
fed multo mdgis quod Mefues itd cofcribit. Sume cm 
dum fericumcolore coccineo nuper tindum-, ponde* 
re librdm umm.\d merge fucco pomorii dulcium er 
fuauiterredolentium-, dtque fucco buglojfe , dqudcfc 
rofdced , fmgulorum librd und, poji quatuor V ui* 
ginti bom-, totum id coque fuduiter, donec dqua rit 
bedt. Deindeextrahefmcum, dtquemfuperexpri* 
tnediligetcr . Infunde mox ftcchdri cdndidiffimi cett 
tum er quinqmgvitd drdchmds , coque rurfm donec 
qudfi mel ftijfetur. Amoue tmc db igne , dtque injutt 
de dum cdlct-,dmbr<e crudje diligcnter confcijfe drd, , 
chmjx fex-, ut liqucfcat dmbrdpcrmitte . Poflre* 
mo ddde his puluerem eiufmodi. Sume ligni Aloes 
crudi, cimumth utriufque eeque fex drachmM, UpU 

C J 



4* MAR. F* DE STVDIOSORVM 

dis hazuli rite abluti drachmns tredecim, unionum* 
idejldbarummargaritarum drachmds duds,auri 
ueri drachmam. unam,mufci eletti partem drachm<e 
dimidiam. Dctntur ex eo cm% uino drachm£ du<e uel 
un<t , nune <tc uefyere ante cibum tribus aut quatuov 
boris* Id mihiprx c<eteris ualde pUcet . Verutamm 
probo etictm diamufcum Mefucs dulcem, compofith 
nemcfe gcmmdrum,modo cum aqu<t rofacea adfumm 
tur. LctucUrem quoque mirifice quod eft. a Petro Ebct 
nenjiphilofopho fummo, confUtum, nifi ipfemet ex 
eius immodico ufu diUtcttianem exhaUtionemq; ff>i* 
rituumnimiamjvrmidaret. Quamobrem duoqu<e* 
d<tm infuper excogitaui tutifiimA, atque ob tsmperx 
tioncm fuam cudibet tempori, tetati, ndtur<e conue* 
nientifiinu, in quibus mifcetur utile dulci. Qu<e tan* 
tum nutriuntquantum jvuenterroborant . Vr<etc* 
reaftirituiwingenio tantum fiabiliendo, quantum 
dcuendowMujlrando conueniunt. Sume facchari 
rofacei uncias quatuor, facchari una cumjioribus kt 
glojfe concofti uncm duas, corticispomi citri ftc* 
charo conditi, unciam unam, chebuU condit<e unci* 
46 du<ts, cinnd,mi eletti drachmam unam,fandali, co 
raUifcilicet utriufque rubri, item ferici coccinei cru* 
diV confcifii, croci,margaritarum,finguloru du* 
fhmamdimidiam , auri, argenti, fmgulorum terti* 
*m drachme partem, ambr<e, mfci utriufy grand 

duo. 



SANITATE TVENDA. LIB. L 
duo . Tunde omniafimul fucco citriuel limonis, fac* 
charo cofti . Sequitur Confettio altera aliquanto fc 
lubrior,certe multb fuauior . Sume amygdaUru dul 
cium quatuor unciaf, nucleorumpineoru fcilicet ab* 
htorum diei unim ftacio , feminum cucumeris , utro 
rumq; pariter uncUs dias , faccbari duri quod Can* 
dum, id cfl, candidum uocant , quatuor uncias , ftc* 
chari alterim et albifimi,libram unam atque dimidi 
am . Tunde cuntta, h<ec aqua rofacea , atque limonis 
er citri ,'m qua extmftum fuerit ignitu aurum cr <tr* 
gentum,fimulcoquefuauiter. Demuadde cmnmu 
been rubri,fandali rubri,corallifimilis, fingulorum 
drachmam umm , margaritarunitidifimarum, cro 
cifcricicrudicoccmeiminutifime attriti , fingulom 
drachmam dimidiam, auri, argenti, utrimq; gram 
duodecim, hyacmtbi,fmaragdi,fapbiri, carbuncu* 
li,fingulorum tertiamdracbm<£partem . Sicuiueo 
ro defuntaurum,argentu, ambra , mufcm, precioji 
lapilli,confcttionesiU<eetiam prodeffe tnultum fine 
bispoterunt. Quaru treispotifiimueligo,unxmfci 
Hcet Mefues,quam recenfui, duM uero noflw , qu.tf 
tnodo defcripjimm . Quo uero patto ijs utendujit, 
fuperimfatis expofuimm. Si quis aute fimplicim ali 
quid appetat, omnibm tamen accomodatii > bic citri 
pomum pcrfctte maturu, integrum perfctte contun* 
dat? tmdtocfcfacckaro tmlto rofamfucco. adhibi 

to, 



44 MARS. F. DE STVDIOSORVM 

to,coquat.Cocluuero modico cinrumo crococfccon* 
diat,aut aromatico rofacco utatur fic temperato. Su 
mearomatici rofacei unciam urwn,facchari rofacei, 
facchari diabuglojfati , utriufq; uncias duas , autfx* 
militer, mifceat Diamiifcum . Quanquam enim duo 
heecno fintfimplicia,tamenficilefatis habcntur.At 
fi caliditas timeatur, diaprunU vrfaccharumuioU* 
eeumadiungantur, 

Emdciantit uigilia> Kemedia . 
Caput XXIIII. 
Aepemelancholicis, prafertim literatis accidc 
k3 rc fokt* ut nimm exiccato cerebro, uigilijs lon* 
gis extemenmr.Quoniamuero nihil atr£ bilis maU 
magti auget, qukmlonga uigilia, tantomalo,omni 
ftudio fuccurrendum. Ideo Laftucas poji cibos alios 
cdant una cum pane modico,pauculo croco,uinumq; 
purum forbeantpojl laftucam, necfc ultra hora luctt 
brent.Quuq;fe dormitu confcrunt,con]vttione eiuf* 
modifumat.ln qua feminis papaueris albi uncia > duai 
fint :feminis laftuca* uncia una, Amomi, croci fali* 
cet utriufq$ pars drachnu dimidia, facchari unci& 
fex.Dilue&coqueomniafimul fyrupo papaucris. 
Edant huhu drachmas dim , fimulq; nonnihil fyrupi 
papaueritguftentautuini.lUinLiS eisfrontem tempo 
raq; oleo ex uiolis , er ex ncnujkrc adietfa, campho* 
rn.ltcm Utle oleo^ amigdalmo atque uiolaceo.Odo 

rem 



SANITATE TVENDA. LIB. I. 4* 

rem croci C7 cdmphor<e , putdmimmq } duXcisma* 
li naribus admoucbis. Accti infupcr modici,fed aquat 
rofaceceplurimce.Sternes quoq$ leclumplantarufo* 
Ujs frigidarum. Aures fuauibus cantibus fonitty deli 
nies.Humeftnbis fepe caput eiufmodi lauacris Jcili* 
cetaqua inqua co£fafintfcufiapapaueris,laftuc<e* 
portulac£,maluce,rofarum,uitis,falicis,arundinucfc 
f6lia,ddditacamomilla. Balneis quoque dulcibm ex 
rebus eiufmodi,fepe tibi£ bracbidty, fepe totu cor* 
pus efl humcftandum.Lac infuper bibere mixtu fxc* 
charo fcilicet fiomacho uacuo,fi modo fiomachui 
optime tolerauerit, maxime prodefl . Humida hcec 
tnelancholicis ctidm fi fdtis dormidnt miripce confe* 
runt.Memcnto lac amigdalinum menfe fimiliarifii* 
mumeffedebere. 

wmorice hebetis atc^ obliuionisKe* 
mcdia. Cdp. XXV. 

ACcidit uero nonunqudm ut fludiofis, ucl quut 
fedulo mclindto cdpite lcgant fcribant ue,uel 
quia ocio nimio torpeant , pituita qucedam uifcoftor 
unk cwm frigida nimis melancholia caput occupans 
grauet,atq; hebetes obliuiofosq; effciat. His ergo c<t 
put exonerandum eft ijs remedijs ,qu£ alils diximm 
pituitceconuenire.Sinminus iila fufjvcerint,adpilu Cdp.ty 
las Indas <& cocchias ierdlogodionb^ cofugito . ¥r<e* 
tcreaad ieram diacoloquintidosuelArchigenis, uel 



4* MARS. F. DE STVDIOSORVM 

AndromachiuelTheodocionis,aut ad pilulas lud&i* 
quis Mefues in capitulo De capitis dolore defcribit. 
Quodfinatura atas uefrigidiorfit,nec a>ftas objlite 
rit, poji purgationem utere confittione itta anacardi 
na, quam Mefues fapientwm confzftionem nominat 
in Antidotario. Kurfus anacardina itta,qua vn capi? 
tulo De obliuione ex fcntetiafilij zacharite recenfet» 
T>a fummo mane drachma unam,fed qui eam fumit* 
ab ira,coitu, ebrietate, labore, rebuscj; calidis eo die 
prorfus abflineat . Ha>c quidemaduerfus hebetudinc 
obliuionemq;ualentifirm funt. Atuerofi familiaria, 
rugis optes, da gingiber conditum, fed modico thu* 
re mixtum , quod fenfibus cr memoria magnopere 
prodejl,pra>fertim his adieclis,fcilicet mette anacar* 
di,melle chebularum, acoris,ciperis,ambra rmfca . 
Prodefletiam diambra, pliris farcoticon,et diacoru 
Sed ha>c orc diutius retinenda, naribus etiam cr au* 
ribus infundenda. Odor quoque thuris,amaraci, 
ratri, nucisrrwfcata>, ruta>,gariophilorum,prodeji 
non mediocriter . Memento tamen Theriacam in hii 
atque fimihbus,quemadmodu ab initio diximus,nuU 
liunquamremedio pojlponendam.Vra>terea hebeti* 
' hus obliuiofisq; tempora er ceruicem unttione eiuf» 
modi unge . Sumc oleifambucmi unciam unam , olei 
de been uncias duas , euphorbij unciam dimidiam, cx 
fiorei quoq; tantunde, perfricabisbrachia,crura cet 

uicemcfc 



SANITATE TVENfcA. LIB. t. 47 
Hiccmq; uehementer . Acfi opus fuerit, ceruicicucut 
bitulas admoucbis . Vcrtice prttcrea cdpitis amart 
ct>, thure , nucemufcata tunfis operies atq; fiuebis . 
Spirituum cuftodia nos effc mtentos 
debere. Cap. XXVI.' 

SI hom'mesueritatiscupidi,tantamcdicoru di* 
ligcntk corporcum fyiritwm curare debent, nc 
fbrte omnino negleths , uel impedimcnto fit, uel \m 
ptc feruiat qu&rentibus ueritatcm, multo proculdu* 
bio diligenlw mcorporeit/m fyiritum, id cjlintdle* 
&im ipjiim difciplm* moralis infiituiis colere decet» 
quofolo ucritas ipfa quum fitincorporea, capitur . 
Hequc enim fks eflfolwm animifenmm,idejl corpus 
colere, animum ucro corporis dominum regemq; ne 
gligcre : prxfcrtim quum Magorum Vlatomq; fcn 
tentia fit, corpus totum ab animo itapcndere, utni* 
fi animus bcne ualuerit,corpus bcne ualcrc non pof* 
ft . Quapropter medicina author ApoUo,non Hip 
pocratem,quamuis ex fua flirpe genitum, fed Socra* 
tem fapicntifiimum iudtcauit. Quippe quum quantu 
Wppocrates corpori,tantum Socrates animo fanan 
do fiuduerit : quanquam quod tentauerant itthfolut 
Chrijius efjvcit . Vroindc mcntem nojlram optimis 
colerc moribus a socrate iccirco iubcmur , ut luccm 
ucritatcmq;anobisnatura*inflinftii, qutfitam fcrc* 
na menteficiliM ajfequamur , quanto magis ueritatc 

ipfm 



MARS. F. DE STVDIOSORVM 

ipfam diuinam m primis religione fantfo, fas ejl uene 
rari t Ad quam qu<erendam capiendamq; non alitcr 
creata mens ejl,qudm oculus ad lumen folis perfyici* 
endum . Atque, ut Plato noficr \nquit,qucmadmodu 
uifus nihil ufquam uifibde perfyicit , nifi in ipfo fum* 
ml uifibilis,id ejl folis ipfms ft>lcndore,ita neque intel 
lechis humanm intelligibile quicquam apprehcndit-» 
nifi in ipfo mteUigibilis fummi,hoc efl dei lumine no* 
bis fcmpero-ubiq; pra>fentc.\n lumine inquam, qi' 
illuminatomnemhominem uenientemin huncmun* 
dwm.ln lumine de quo canit Dauid : In lumine tuo ui 
debimus lumen.Vrofetto quemadmodupurgatis ocu 
lis,inq; lumen ipfumafticientibus ,fubitd fylcndor 
virn mfunditur, coloribus figurisq; rerum abundc rc 
fulgcns,ita quwm primum ab omnibut corporis pers. 
turbationibus per moralcm difciplina purgata mens 
cfi,atque in diuinam ueritatem,id efi dcum ipfwm re* 
ligiofo quodam fiagrantifimoq; amore direcht, fubi 
to, ut diumus i/nquit Vlato , diuim menti ueritas in* 
fiuit, rationesq; ueras, qut in ipfa contmentur , qui* 
bufue omnia confiant , feliciter explicat : quantoque 
mcntcm circumfundit lumine , tanto fimul er uolun* 
tatem gaudio beate perfundit . 



DE STVDIOSORVM SANITA* 
TE TVENDA>LIBRI FINIS* 



MARSILII FICINI FLO 

rentini m librum Secundum de Vita prodtt 
cenda, ad vhilippum Valorem, 
epifiolare Vroozmium* 

Vanquam Vtato nofier Genio fuo uiuitt 
Z7 uifturus eji, ut arbitror,dum tnuti* 
dusipfeuiuet:meus metamen Geniut 
buc femper impeUit , ut pofi diuinunt 
cultim ante omnia Vlatonis uiu profyiciam . A<t 
hocipfum iamdiunobisafyirat prtec^terisMcdicd 
domus . Ad idem confyiras w tu mi Valor , Medi* 
cum amicifiimus, v Vlatonic£ glori£ atque difcipli 
ti£ admodu ftudiofM.Quam ergowtam Vlatonifent 
pcr exopto,eandem opto Medicibtis,ftmikmq; Vah 
ri . Quamobrcm hortor er obfecro te mi Valor , ut 
quanta femperoperaglorice Vlatonic£ faues , tanU 
diquando diligentia pr<eccpta h£c nojlra de uiU 
producenda legas atque ferues. Qutbus 
diuuiuens rcfurgmti nuper difci? 
p\in£ Vlatonis diutius unacti 
magnanimo Laurentio 
Medicc patroci* 
naripofiis* 
Vale> 

Tf 




MARSILII 

FICINI FLORENTINI MEDI» 
ci atque vhilofophi infignis,De uitct 
producendd,fiue longd* 
LIBER II. 

Ad perftttionem fcientU, necefftrid ejl 
uitd longd,qudm diligentid pr<ejldt. 
Caputprimum. 

D drtem fcientidmq; perfcft* 
non tdm uel docilitds ingenij, 
uelmemori<e firmitds , quknt 
prudentis iudicij perfticdcti 
nos perducit . ludicium uero 
propter dmbiguitdtem exco 
iefikurdrum diuerfitateconce* 
'ptam, ddeb difficile efl , ut experimento fit neceffd* 
rio confirmdndwm. Experimentu quoq;fattdx 9 tim 
propter iudicij ipfiws difiicultdtem, twm propierfu* 
gdcemopportuniin experimento cdptdndo tempo* 
ris breuitdtem. Quibm fxne de cdufi6<trtem ejfe lon* 
A<J> 05 icf, <x gdm und cu Hippocrdte re#e cocludimivs, necpoffe 
nos edm nifi uit<e longitudine confequi . Yitdm uero 
longxm non folunidbinitio femeljktd promittunt* 
fed noftrd etidm diligentid prtjldt. Quod er Ajlro* 




MARS. FIC L I B. If. . *C 
togi cenfitentur , ubi de Elettionibus er inugmibut 
agunt: w NLedicorum cura diligens,experientUque 
confirmat. Qjiaquidemprouidentianon folumho* 
mines natura ualidifepifiime , fed etiam ualetudina* 
Tij uitam longam aliquando confequuntur , ut notf 
mirum fit Herodicumqucndamliterarum jludiofum 
ommum fui tempow infrmifimu, ut Vlato O" Ari* 
jloteles teftantur,eiufmodi prouidentiaannum ferb. 
centefimum impleuiffe. Flutarchm prtterea twrrat 
multos corpore alioquin parum firmo, uitam fola di 
Ugentia longam confequutos . Mitto in przfentu* 
quotimbeciUosipfenouerim,prudentixmuncrero* 
bufiifimorum annos fuperauiffe . Ne$ igitur inutile 
fuerit,neq;Udnum,pofllibrumDccuranda ualetu* 
rline literatorum a nobis compofitum,prcec:pta qu£ 
dam infuper ingcnijs fcienti£ cupidis ad uitam lon* Qmbns 
gam conducentia,tradere. mfiituta uero hxc nec m* h£c prodi- 
crtibm ignauisq- coimmnicari uolumus. Quid enint t* uelit* 
cupiamus iftos diu uiuzre, qui nec uiuimt quide,qu<tfi 
fucos nutriamus , non apes t Ncchommibus dimU 
gari, perdita uoluptatum Ubidinc diffolutti , qui bre. 
uem quotidie uoluptate longf uit£, fiulti prxponut» 
Nec improbis iniquisq; pateferi, quorum uita mori , 
eftbonorum.Seduirisduntaxat prudentibm atque 
temperatit, folertis ingenij uiribm humano generi » \ 
ttclpriuatimuelpubUceprofuturis. i 



v. 



n MARSIXII FIC DE VITA 

Vitdkm calorem nutriri humore,cuius uU 
tu citraq; exceffuficricorru* 
ptionemdiffolutioncmq; 
Cap. I r* 
Itdquidetanquam lumeninndturdli cdlote 
confiflit.Caloris uero pdbulum efi humor ae* 
rius->atquepinguisquafi oleum. Siue igitur humor 
ciufmodi forte deficidt ,fiueprorfm exceddt , uel in+ 
quinetur , cdlor mturalis flatim debilitatur , rjr tan* 
demdebilitatusextinguitur. Si humoris defcftu ca* 
lor debilitatur ejr perditur ■> mors refolutione contitt 
flMtTffa git. Sipotius obruiturhumons exccffuueluitio,uita, 
vi<fQ^Ti fuffocatione perit. Suffocatio uero humoris cuiusli* 
x7er, bct exundantia uclputrefhttione contingit , prsfer* 
tim pituita uel excrefcente uel quomodolibet putrefa* 
6bx,utnon immeritb Vituita pctens uitam fuerit no* 
mindtd. Vrxceptd igitur adproducendamuitam ma 
xime neceffaria : hinc quidem refolutionem , inde ue 
ro fuffocationem putrefattionemq; <eque deuitant : 
Aeque,inquam,rationecommuni . Namfi calidio* 
remficciorem uc hominem fvrte curant, cj- cui mea* 
tws quidem aperti funt,humores autcmftiritusque 
fubtilcs refolutioni magis occurrunt . Sin autem con* 
traria rationc corpus affiftum traftnnt , potius fuf* 
ficationifubueniunt . Maxime uero in alterutro flu* 
dcnt , fi ad alterutrum locm tempus ue dcclinet . 

At 



PRODVCENDA. LIB. II. fj 

At ubi ingeniofis fludiofisq; confulitur, utruntypr** 
€eptum firme eji pariter neceffarium , in utroquefi* 
militer laboratur. VLis enim acutuquidem calidumq; 
mgenium, er imagimtionis motm afidum , refolu* 
tionem : ociumuerocorporis4tquecruditas,fujfoca, 
tionem minitari uidetur. Uufquam igitur M.edici ue 
bementim quam in eiufmodi hominumcuratione la* 
borant. Etfitotalibri fuperioris difcutatioadpro* 
rogandam uitam maxime confzrt , propriam tamen 
quandamres tantacuram,qualem deinccps quoai 
potero paucis comprehendam, pojlulare uidetur . 

Quomodofint temperandi calor er htt 
mor quodam Minerua confiUo. 
Cap. III. 

CAeterum dum oleum ijlud pingue,igneo huic 
uigori nojlro neceffarium,pingi Mincrm tr<t 
c~hmu<s , Mincrua, interim oUuiferaoleiuitalis origo 
abtri uidelicet louis capite mta ridet, quod fui mune 
ris quantitatemplane cernentcs , interea non fatis ui 
danwt qualitatem. Kidens ergo, uobis, inquit,oleum 
non modo quantum fat fiamm* nutriend* fbret, ab* 
unde dedhfed etiam fine amwrca fyncerum infidi lu* 
cern£. HtciUa. Nosauteminterloquendumerran 
tes offtncUtmis, quoniam lucernapedibm nojlris uer 
bumfmmnondumnobisauditum. Exhacergo lu* 



yPe MARSILII FIC DE VITA 

certudifcamus, oleumiugiterflamm* fubminiflraj$ 
dum, ea falicct diligcntia , ut nec repentina quadant 
tumenobruamus iUuuione. Ncc rurfum diffvratms 
ftibundo potum. Scd b<ec quidem duo, fatis in fupca 
rioribus tracTzta putamus . Keliqua nobis duo funt » 
quorum alterum leuiter tetigiffe , alteru uix attigiffe 
uidemur. Tangentes interim ita Palladem, ut ridere 
nunquam folita , nos rideret . Quid ergo t Vrimo 
quidemconfiderabimus fiammamuel pauculam effe 
prorfus edacem, ideoc^ lucernamiUam lucere diutw 
inquafic fUmmula efl ad ellychnium, id efi lucinium 
temperata, ut non ebibat oleum,fed pitiffel: . itaque 
Cr nos in omni di<eta cauebimus,ne quando, prtefer* 
tim in imtentute,nimium inualefcat infitus ignis fua* 
ptemturauorax . Satucrofuerittumhumorem in* 
undantem, tumpenetrabile frigushinc arcere . JDe* 
inde lucernAm cogitabimus frequeter extingui, quatt 
do nonfyncerumoleum infiittauent,fcd (ut itadi* 
xerim) amurcofum.Vnde paulo pofi concrefcunt ex 
timurca fungi, lumenq; extingutmt. Um ueranos al 
mum k VaUade fufcepimusolewm fcilicet aeriu quant 
plurimum purumqs, et mXmo quodam lentore ten&x 
tctque firmwm . Quod ergo huic pauLUmabfumpta 
fuggeritur, non folum huic <equale dcbet effcfed fi* 
imle. vtuerofit fimile,nontantumaeriwmcffede* 
%ct %rp'ingue,fedpenitM ab amurca fecrctum,id cft 



PRODVCENDA LIB. ih 3 
i,f<ece quatUm exterra <& &quacrafiorecongefca - 
hUnc ergo congeflionemftecemq; uitaturi , alimenta. 
ciufmodi fugiamMiW ociwm cruditatem atque for 
des. Intcrea uero Minerudm ea moderatione colamus 
ut caput quidem de quo mta ejl ipft , nobis augcat » 
wruos autem flonvuhum^ nonmmuat. 

Arefcentk humidi nAturaUswalieniexube* 
rantiscaufe. Etquam neccjfaria fit 
aduitam perfcc~fa digeflio. 
Cap. III I. 

NAturalem humorcm uelociter h<ec exiccant : 
Sanguinis fiuxus ubcrior : vioknta folutio 
uentris: Biu lubricut aluus : Vrofufut fudor : L<ttw 
patefhtti meatm : Coitm addebilitatemfaclus :SUis 
(inhela : Tcames crucians : Vigiha longa : vfMpr<e+ 
calidarum rerum fimulatque ficcarum : Laboriofm 
animi corporisq^ mottw: AnxietM: Ira : Dolor: sic^ 
ciorfimulatque ftrucntior aer-> prtfertim igne cale^ 
fccns : vcntui aridior er uiolentw» atque diuturnm . 
Bumorcm fupra modum augent ijs contraria . Ebrie 
tM frcqucns utrunquc fkcit . Nimio enim tum calore 
ficcat , tum humore fuffocat ebriofum . Nihil autem 
tnagis qudm crudittf <td utrunq^ nocet. vbi enim non 
.concoquitur aUmentum, htncquidcmdcefiquo mtu 
rakmirriget humoremiwkmo putrefiftum fu* 

D 4 




MARSILII FIC. DE VITA 



perefiy quod exumdans, calorem obriuxt mturalettt . 
Quatnobrem Auicentu corumpi fxnguinem mquit, 
ubi digefiio ipfx corrumpitur, fecutusq; Gaknum ap 
peUdt digefiionem , uite radicem . Optimx igitur efl 
CQ&ionis q ua fi unka hec reguU Qxleni, concoilionem cibi 
d uita nez p Yte C(C teri s ubicf; curare . Nam quod tmximum uidc 
cfiitds* iUY e ffe pr<eceptu,falubribm uidelicet uti , nibil pro 
derit nifi coquxs. siquidem ex his ftrme ficutex con* 
trarijs noxim butnor profiuit ,ficruda membris in* 
fluxerint. Excibis autem, ctiam minus arte Uudati/s 
fepeminusttulumaccipiturnutritnentum ■> fi uehe* 
mentim concoquantur . Cruditatem igitur tanquattt 
grauem refolutionis fitmlcjr fuffocationis. caufam , 
diligmtifime deuitemus , quxntitate uidelket cibi po> 
tusq^nobis accommodata ; Qualitate, fimplicitate » 
pr£paratione,contritione,ieiunio reuocante fkmem, 
ac fi opui fiterit ,fiotmchi etiam exteriore fommto* 
rcbusq; quibufda flypticis pofi epulxs intus affumptis 
Caueammq;diligenter , ne cibumpotus exuperetx 
Hcuecibus fitliquidior, autdurioriauthic ucl illz 
ualde fit aftu frigidus , aut alimenta fmt longc diuer* 
fa, autcrudum aM<xmus crudo. Hec enim concottia 
ncmmxgnoperc prohibent. Caueamusinfupcr dili* 
gentifime , ne uel coitu flatim pofi cibum, uel fomnct 
meridiano fepius non neceffmo , uclnocturmuigi* 
Ux, uellaboreanimiuUo ,fiuecorporis importmo 9 

ucl 



PRODVCENDA. LIB. II. t? 

ucl alio quopUm pafto , digejlionem impediamus . 
Digejlionem dico equidem nonpriimm tantum, que 
fit in jlomacho : fed fecundam etiam qua>fit in iocino Digeflioct 
re : TertUm mfuper qu<e in uenis : Quartam dcniq; quatuor . 
que m membris ejjicitur . Qu<e longo quocUm indi* 
gentmteruaUo , er quauis impedita , pabulumnon 
fuppeditaturhumori. Proindeficutdigejlionem ,fic 
excrementorumpurgationcmadiuuare mprimis nc 
ccjfariumcji ad uitam. Nccejfarium, fordes eti.m Z 
cute detergere . Necejfarius ejlmotus corporistam 
contmuus , tam temperatus , tam uarius , quhn coz* 
lejlium aerisc^ motus cr ignis er aqu£ : feruata dwn* 
taxatconcottionis £r fomni necefitate. Defktigatio* 
ne uerogr refolutioneuitata - Vra>terea fub wmbra 
fitumcariemq;obducimus . Sub diuo, fub lummcui* 
uimus . Quodpater meus Ficmus mfignis mcdicus » 
frequenter habcbat in ore. Scd ad ha>c fvliciter pera* 
gcnda opertpretium fbrct , non tam urbanis nego* 
cijs quamrujlicis quibufdam exercitatiombus a tcnc* 
ra jlatim £tatecorpus ajfucjvcijfe ,ej-quodammodo 
fimilibus.lttterdu etia nutrimetis, V uit£ gcnus quo 
damodo uariu tenuijfe. Quod me fa>pius iUe prudcns 
moncbat.Qui enim in omni £tatc lautifiimx quadam 
curiojitate uiuunt,fepc mmus tuti uiuunt. Qui ucro 
ddulcfcentes fe mmus ajfueftcerint,adultifalte ajfucf* 
ciant,cautioribus tamcn gradibus wpauUtim id tctt 
tantcs. D t 



MARSILII FIC DE VITA 

Sdnguis<^humoraccommoddtusuitx,dcri* - 
weffedebet,qudlitdtetempcrdtM,fub* 
fidntid medius dtque tetwc . 
Cdp. V. 

GRtci omnes inter prteepU ad diuturtwn m 
tam mxime neceffdrU,mnddnt ut euchynus 
^Umur.Euchymuocamusdlimentd falubrU, quat 
bonum dffsruntmtrimentum , id efi, ftnguinem bo* 
pwn. Bonumuero fanguinemappelUmui , nonfrigi 
dum y nonficcum , non turbulentum , fed cdlidum O" 
bumidum atque cUrum. Cdlidum quidem cdlorc nott 
dcri. Uumiduuero humorenonaqueo. cUrumqua* 
que, nec tdmen intered tenuifimum . Um uero frruett 
tior fanguis, tuturdlem tum calorem exdcuit , tTi cx* 
iccdt humorem , <& quem ipfe humorem mftrt uel cs 
\orem,refolubi\em pr<efUtatque fugacem . Sanguis 
pr#tercd humidiorproniorq; dd aqudm , tuturdlem 
obtunditcalorem ,humorem quoque tuituralem uel 
hebetdt , uel impcUit fub cdlore liquefcere, uel fujfo* 
cdt humiditdte cdlorcm. Et omnmo ,fi qud portio nd 
turalis humoris ex dqueo fanguine trahitur , tum pu, 
trefcitf&ale, tumcitb diffiuitdtque diffoluitur . Hi«c 
effciturutqui moUiores fruftus herbasq^ comedunt, 
tiifi rdro fbrfan cr pro mecUcina tunc uentrem leniett 
te fumnt ,breuiuends fuccocrudoputrcfattionique 
obnoxio penitm impkant. Acneiddcciddt, tutius 

pro 



PRODVCEND-A LIB. II. - 
fro alimento uel coquuntur, uel faltem cu pane mif* 
centur. Sanguis ergo nec igneus eflo , nec aqueus, fed, 
derius. Non acri crafiori fmilis , ncprocliuior fit 
adaquam. Nona'erifubtilifiimo,nefi.cile incalefcat 
tn ignem : fed fuffiantiam teneat mediocrem , in qud. 
tnediuf aer dominatum habeat plurimu . d£tera ele* 
tnenta i/nfint , quatenm aeris accommodantur impe* Aeri qttd* 
rio . Nonfit eius fubfiantia fubtilifiimd, ne humorem litates rdi* 
inflabilemgeneret, ff>iritumq$ uolatilemvdiffolu* qu<ecotem 
tiom fubieftum. Non fit crafiifiima, alioquin <&■ inge pcrdndt. 
nio minime miniflrabit, <&uix in naturalem humorc 
dc ftiritumpermutabitur, meatm obflruet, fuffoca* 
tioni dabit occafionem . Etftiritus quiuix tandem 
craffut mde creatur, denfitate fua cr ipfe parum ido 
•neu* efl ad uitam, et calorem naturakm itx fuffocat, 
fcutfitmut denfiorjlamnwncomprimitprotenus er 
sxti/nguit. Mitto quod faltemadeb tcncbrofus efi, ut 
tiitam efjiciat mocfiam, morte dcteriorem . m primis 
.dutem, ut mihi uidetur,ad uitam expedit diuturnam, 
fanguinem unacum fubfiantia quidem acria ualde, 
nec admodum craffa , habere glutinofum aliquem m 
fe humorem atque tenacem, qualem fvrme cum fubti 
litate habet olcum olmrum, cr humor anguilU pin 
guis fimulatque tcnuis,ey olcum ex tercbinthma qu<t 
dam fublmatione traftum . Tu igitur alimenta, c&* 
,tc)\iqueomnia qua finguincm pro uiribus , humo* 



e* MARSILII FIC DE VITA 

remque talcmeffciant-, diligcnter eligito . Sanguk 
enimhumorq; talis ficut oleum flamm*, ita uitalicd 
loripabulum eft, O" una cum fubtilitatc babet etiam 
firmitatem.Prtfceptum cnim Rafis cfl pro iuuentute 
feruanda,rcbusuti fanguimmadpK£cordia tradu* 
centibm ibiquc condenfantibm , corcf; fouentibus . 
Quod AuiccnnAprobdt, aquofum Ubilcmq; fangui* 
ttcm prjcciptcns euitandum . Difftrens autem in boc* 
pro diifvrcntiacorporum , ratio efl babcnda . Nam 
Omncim ubidenftmcorpuseft,ad fubtilitatem fanguirixs: ubi 
moderatu rarius , ad crafiitudinem eiufdcm, omnibus efl rcme* 
cotrario ad dijs declinandmt. Vbi mcdia corporis habitudo, uU 
mediocrita fmiliter media tutius imus . Nunqudm tamcn mtuu 
tem rcftrf lem corporis habitudinc extirpare conabimur, dlio* 
t uf * quin uitam ipfam extirparemus . Expcdit 'vnfuper 
mcminiffe, ubifubtilitatem fanguinis ualde ueremur 9 
er fi wtdcbus interca non fit admodum natura udi* 
dus>minutioribus ad crafitudtnemgradibus accedcn 
dwmeffe,dumgracilem hominem crafiioribus ali* 
mcnfis nutrire contcndimus, er fouendum mterim fto 
mAcbum & producendum fomnum. Exercitationem 
corporispro uiribus augcndam , animi minuendam t 
quteplurimis feptfiime nocet . At fiminus ferataU* 
menta uifcofa nimiumduraq^ueladmodum frigida, 
ufu faltem coraUorum, fandalorum, rofarum, cori* 
androrum, myrob&Unoruycydoniorwm er diacydo* 

fffOfyp 



PRODVCENDA. LIB. II. U 

9tion,fdcchdriq; rofxceLflypticdruq; rerum eamfdft* 
gukis humorisq;firmitdtem deniq; cofequemur, qud, 
rebw nimiu glutinofc hic tuto confequi non udcmw* 
Commodifiime uero exnucleis pineis pifldceUq; V 
glyrirrhiza 3 fucco V amido additti amygddlis duki 
iw y earumq; oleo V cydoniorum femm,atque oleo 
fifamino wna cwm faccharo candidifiimo aquaq; roft 
xea nutrientur , qui uifcofd gundiorum dnimalium 
tncmbrd concoquere nequeat . Concedemw htspra>* 
tered extremx gaHmarum uel hadorumertefludi* 
nes V limaces atque tcfliculos . Vina ddbimw non dl 
bdyfed rubra fiypticdq; O 1 quodammodo fubamdrd. 
Aqud uinumferreduel mafiiceatemperantes . Oleo 
quocfcmafiicit cydomorumq;cutem leuiterlcniemw 9 
Wuetabimw interimqu£ fanguvnem fubtilem fici* 
wtt uel ftruentem, nifi fbrfan ncnmhil croci uel cim;<t 
mvmi tenacioribw epulit infundamw , ut er ficiUus 
concoquantur ,o-cotfn per meatttt angujios transje 
rantur ad membrd . Difficile nanq; efl uifcofd uel dli* 
mentdpdulofirmiord ex fiomacho non admodumia 
lido ufq; ad digcfiioncm tertiam qmrtamq; perducc* 
re, nifi eiufmodi uehiculis perftrantur, atque infuper 
frittiombm lembw prouocetur. Q£<w quidem c^um 
fiacs , mambw e<t$ moUioribw ftcito . Ac memcnto 
tnadefkccre manw odoriftro quodam uino, in quo c* 
mmiUammyrtumq;coxerisdtq; rofa ► 



JKA&SILII ?IC DE VITA 

De comuni edendi bibendiq; reguld,V qud 
litdteepukrum. Cdp.V I. 

SEdmifdin prcefentidfacidmm obtufifimdho* 
minum corpord uel tcnuifiimd , ddcommunem 
uiuendi rdtione peruenidmm,communi mediceq^ corn 
poris hdbitudini prorfm dccommoddtdm . Cdue ne 
uUdrdtione medtm corpom uel fuprdmodwmpdtc* 
-ant > uel nimiim obflrudntur . lbi cnim in refolutione 
V iniurid extrmfecm mjtrendd difcrimen : hic du* 
tem in putrefkftione v fuffocdtione periculum, &fi 
•non drftifiimoreguU freno quod Hippocrdtes dam» 
ttdt , tc cohibeo , non tdmen hdbenas tibidd licentii 
Hifquerekxo. UerbdsO" fru&us humidiores dccipt 
pdrce. Vdrcim kc wpifces , er utrunq; cum meUe . 
Vdrcifimefungos,dtq; cum dromdticis dc feminepy* 
ri. Similiter purum dquce potum, dtque wnd cum pdt 
citdte. Qucehumidiord funtuelpinguid,dromdticis 
■dcribmq; condito, dlioqum V humorem dlienu mem 
bris plurimit inferunt dtque putridum: wfi quem ne 
cefftriu ntiur& humore fuggerunt,hunc prcefldnt ci 
tae ddmodum corruptionifubieftum . Quod non dh* 
ter qukm dquofum uinu conturbdtur celeriter V cor 
rumpitur . Hinccitd cdnicies , wpdllor rugofitdsq; 
fenilis. Cdrnes quoq; fi quotidie comeddntur,dc etidm 
ftpondere pdni propinquent , citam putrefaftionem 
mjmnt.ynde Vorphyrim Vythdgorco.ru <mtiqui<&- 



PROEVCEtfDA.' LIB. IT. 6} 
twnq; dutoritatc fietus , efum dtiimalium deteflatur ► 
Uonne homines dccepimus ante dilmuum longtuos » 
ttnimalibus pepercijfe t Quanqudm Medici non tam 
tamium ufum uetant quam abufum . Beniq-, humida 
tanqua putrefittioni obnoxia fuge,memoriatenens 
bumidos er pingues fenefcere citius atq; mori. Quod 
Cr Uippocrates ait-><& res ipfa deckrdt . Siccifiimn 
rurfum dccipe moderdte-, uel faltem liberiore tetnpe* 
ra potu. Media tutus eligito . TametjiAuicennna fir 
tnamcibipaulo ficciorem moUipr<eponit,adcanicie 
tuitandam. Adfiigida nimmm aut cdlida cautifjimus 
tfio . Calida fimultyhumida fequerc. siferuetaer, 
tpularumhumorcalore fuperet: fifriget,calorhtt 
tnorcm . Vtrobiq^ uero modicus fitexcefius . Vbique 
ealor cr humornonnihil glutinofum habeat atque 
flypticum, ut iUinc mcmbm irrigatut humor inhcere 
nt firmius , ac diu fub calore perduret . Eleftum tri* 
ticum&panis elcftushocm primishabet. Deinde 
rubrum flypticumq; uinum parumq; dulce. Tertto 
pmei nuclei resq^ ijs temperie cy lentore perfimiles\ 
Quarto carnes non humida* fimulatq; laxa? , ut futU 
\<e cr dgninte laclentes . Medici tamen ueteres , maxi 
tne Galenus, fuis cdrncs er fitngume , propter quan* 
xlam cum corpore noftro fimilitudineualdecommen 
<dant. Optinite funt igitur fimilibus corporibus, ut ru 
ficiscrrobujlis cQrpusc^ rmltti cxercitantibus, pre 



MARsnrr fic. de vita 

fertim fiquatriduum gariophylis, coriandris pr<ep4 
rato,ftlecondit£ fcruentur. Etfanguis fvrfanutilii 
fi cum faccharo coquatur,defecatu<q; ad fumtmm jii 
erit atque liquens. Sed ut ad numeru reuertamur,nort 
probantur carnes humidiores , quales diximus , non 
dur£ fmul atque f\cc£ quales uetujliom leporis atq; 
bouis,fed medi& qu&dam , utgaVimaceorum , pullos 
ru.n, caponum , pauonum , phafiatwru , perdicum» 
forte etiam puUorum columbtnorum ,pr<efertim do* 
tneflicorum . Tales quocfc funt capreoli uituliq; imte 
nes er annicuh uerueces pariter atfyapri. Hoedos 
non jfyerno lailcntes,cafeumq; recente.Auiculas equi 
demprcetermifi . frequensenim fubtdiorum alimen* 
torum ufus jiomacho folumconuenit crafiora nmU 
mc toleranti. Qu< uero udidior cjl,jugacem ex ijs ju 
tmm reportat uel humorem . Oud tamengaWmarum 
non prcetcrmitto ,fi uiteUm una cu albo comedatur. 
ViteUus nanq; folus delicatoru ejl nutrimentu : nam 
Auicenm probat nutrimentum nuUum expedire rma 
gitin diminutione fangumiso^dijfolutione jfyiritus 
, cardiaci quam uiteUum ouigaUin# ->uel perdick , uel 
phafiante. Neq^jvrte ab re fuerit anferes nutrirefpel 
ta aquaue nitida , acpojinecemcarnes fale cori» 
, andrk aceto praparatis , conditas , dies feptem fer* 
mre prius qulm edM.Ccruuq;fimiliter,fi jiomachus 
. fuerit UiMdifimm.Vrobabik nanque ejllongtud, qu<e 



PRODVCENDA. LIB. II. 6j 
ddtn dnimdid dd uitum conferre hng<ew.m , fi tdtnm 
huiufmodicdrnes iuuenes comeddntur. Similiter dU<t 
cdrnes uicifim funtojum dffeitum elixa.Cibut efio) 
duplivs dd potum.Vdnk duplm er fefquidlter dd oua> 
triplus dd cdrnes , quddruplus dd pifces , herbctf, 
fruttus bumidiores . Ne vncipidt <t potu menfd , ne* 
que potmfit femeluberior . Semper fiypticum d\u 
quid dbfquepotu uelmodico,fequdturmenfdm.Vbi 
compkxio , <et<v>> locus-> tempm, dd cdlidum ficcunt 
ue Idbitur , tu quoq^ pdulifper dd oppofitd declinAto. 
Vbi ddfrigidum dut humidum , fimiliter dd oppofiU 
uerojto. Vbi temperies,ferudto temperiem . Edtentt* 
aut exercitdtioni quide corporis efl dddendu,zr dni* 
tni detrdhendu , qudtenus epulis uefcimur durioribut 
dd diuturnitdtem uit<e dliqudndo forfitdn necefftrijs. 
Mcnfe tibifint m nouem diei horis> du<e, V utrobiq; 
pdrcce.Vdrcior uero cocnd . Exercitdtiones corporis 
du<e fvrmepofldigeflionem pnmdddfudoremqudft 
produttt. Somnm quide notturnm, quid femper efl 
neccffdrimjemper bonmidiurnm dut nifi ddmodum 
neceffdrius, nunqudmbonus . 

No cffeutcndudlimentis qu<e cito putrefcdnt: 
Vinu et triticu pr<e c<etem eligedd, putrc 
fcttio er refolutio fugiedd. Cdp.Vl I. 

ANimdliduero qu<ecunq;'mnoflrdm cuflodi* 
m ucniunt, mundis elett^ dlimcm n utri* 



«6 MAR5ILII FIC DE VITA 

enda funt antequa uefcamur.Atq; hcec er alia omnU 
ex pafcuis altioribus er odoriferis eligenda funt. 
lnterhtcregulam anteomnes abArnoldo philofo* 
pho comprobatam , memori femper menteteneto. 
Animantes , herbas , poma , fruges , uma ex altis o* 
doriferisq^ ut diximus, regionibus eligere oporterc» 
quas uentitemperatiferenaufmues SoUsradiffouet: 
ubi aqu£ nulU flagnant : culta flerquilmio nonpin* 
guefcunt , fed humore natiuo , ubi etiam qu^cunquc 
ttafcuntur, diu permanent mcorrupta. Uic duntaxat 
habitandwm efl , hic quoque nafcentibus uefcendwm* 
JXeque confdendwm ejl , ex alimentis qu£ breui pu* 
trefcunt , hwmorem nos comparaturos diuturnwm* 
Zraputrefkttioneremotum . Neque fterandwm fki 
le nos diuuifluros , ubi tert£ fruftus mcorrupti diu 
no conferudntur : ubiraro admodu hommes funt lott 
Altricis ter • Q^^^wn uero fit m loco uiftuq ; difcrimen » 
r£ facultas P omm declarat Perficwmun Perfia quide uenenwm* 
m Aegypto , cordis amicum . Et helleborus m Anti* 
cyraimpunefumptus,aUbiuero uenenwm . Ariflotes 
les habitatione eligit altam ad meridiem orientemcfc 
tyeftmtem-yfub akre fubtilunec hwmido->nec frigido* 
Et plato long£uos m editifiimis atq; temperatis repe 
rit regionibus. Deterrimuuero eflflercorareagros» 
uel aquM flagnates ex agris minime deriuare.Omnidl 
enim illic cit£ comptiotifubie^h mfcwntur. Qua* 

obrem 



PROD VCEtfDA. Ll£. tl* 6% 
tbrem eos non uituperare non poffwm,qui fapientent 
llefiodum idcirco uituperanUquod in re ruflicafkr* 
quilmiwmprttermiferit. Sed ille prudens falubritatk 
potius quam fertiiitati confuluit. Satis autem ex lupi* 
noruimfibammfyfblijs tempefliue fubuerfis, agrwnt 
pinguefieripoffe putauit . At uerofi regiones bwmi* 
dims immundMq; colere,<cr alimenta minime dura* 
tura fumere copeUamur,ewm quafi feruemus uiftwm* 
quem fub aere pefliknti medici mandauerut.Qua dc 
re in libro Cotrapefiilentiam fatis egimus . Swmm* 
tvtn uero fuauibus er quodamodo calidis utemur od<* 
ribws . Aloe riteprafaratafepe,leuiter^ purgabi* 
mur.Rite uero pr£paratadicimus->fi lotafueritaquA 
rofacea uel fucco rofarwm,dutfi cwm rofts recentibm 
contrititq- fuerit perfette comixta . Beinde addatut 
et myrobalanus atq; maflix&firterofa . Medicmx 
ha*c extra controuerfiam mirabilis efl ad conferuan* 
dam dtu mentem fana m corpore fano. Vrtterea cot 
pus exercitabimm: opporttmo utemur foco.Uoc put 
uere epulas condiemus, myrobalanoru emblicaru fit 
pars unci<e quarta-,fandalorwm uero dimidia, cmrufi 
momiintegra, otifaud, croci . Uoc itaque puluerere* 
bustyfimulacribM mminentemex putridis alimen* 
tiso-lociscorruptione fbrfitaninbibere poterimus* 
Meminerimus autem,ubimulto plures putref&ftionc 
fuffQca.tiQnep<lu4m refoHiQm peremt? ibi putrefo 



*8 MARSILII FIC DE VITA 

ftioni & fuffocdtioni nuxime reftftendum. Vbi uero 
contra,uiciftim uticondimcntis dromdtici$,<&- quodH 
tnodo dufteris,ut diximm, odoribmq;fimilibm quo* 
uis tempore putrefittione prohibet: ungi oleo,frigo* 
ris btiuriam-.uti lauacris ex aqua oleo ,refolutione 
ex labore uel calidis temporibm iwminentem. Simili 
ter os aqua ftepe coUuercfuccuglycyrrhiztfuel fac» 
charumcryftaUinu ore tenere:Aquarofacea multd* 
paucoq; aceto rofaceo manut fkciemq; perfundere,fi* 
milibmq; odoribm uti.Septima qudq; hora alimentis 
modicisrecredriicorpore fimul animo conquiefce 
re,calore uitdto.Vluwnum uero intereft,quale fitui* 
Hum,<&- triticum,quibm aftidue uefcimur. Hcec ergo 
fnt talia,ut ultra annum er potim ad trienniwn inte 
gra perfeueret, ft modb mcorruptibikm ex ijs alimo 
VmifenYi n * m j]? erare debemm.Vinu/m,fiue albwm fiue rubrii 
qudlitas V f lt > e ft° clarum,fuaue,ftypticum, odorijvru, quod 
[ubjldnti4, tndigeataqua . Niftfvrteuinumrepereris,leuefimul 
dtque durabile,quod rariftimum effe folet. Quod ue* 
ro udlidim eft,philofophus \faach uinum dicit effe ui 
nofum coftum fole , uentisq^purgatum : quod aqu<t 
fonttipuritemperari iubet , aliquandiu antea quam 
bibamm,utperfettim mifceatur.Aquofum uerouini* 
dtque debile uel acerbu,fugiendu monet,utpote quoi 
xntra uetus er membra acidum cit6pdt,dut dliter ptt 
trefiat, Vinum quidemdqnofumputrefittioni fubie* 



PRODVCENDA. LIB. II. « 

&um,fi conferuata eius fubflantia coftwm fuerit, hoc 
faltem erit utile,alioqum non laudatwm,quod humo-» 
rem corrup tibilem non creabit: fed acumen eim aqudt 
cle£fa temperandwm erit.Vinu/m uero quale probaui 
mus,\faachex antiquoru fententiatheriacismagnii 
mquit effe perfimile. Quod,ut diximus, temperatu* 
babitudinem corporis fcigida caleficit, rcfrigcrat c& 
lefi£fam,humeficit ficcam, humidiore uero deficcat* 
atque (ut Galenus ait) naturalem humorem rccreat* 
calorem fouet,utrunq; contanperat.Mifcere uero ui* 
twm eiufmodi magis neceffariu/m eji iuuenibus,minu& 
fenibus,frigidis uero fenibus minime. Frigida nanquc 
duraq; fcneftus (ut mquit Vlato ) ita mero firuet atq; 
moUitur,ficutuelignefirru,uelaqua lupini. Quoi 
diximus per uinu oppofitafieri, atq; difiidcntia tcm* 
perariyfcito etiaperglycyrrhizdfieri, feddebilius i 
Tieri etiam per okum rofaceum,fcd extrmfccus.Htec 
crgo tibifimiliaria funto. Ncquediffid.it quicquid et 
qualitate temperatum cfi,cr uirtute potcns,pojfe re* 
liqua temperare,ficutfiigus aliafrigcficere,idm pri 
mis habere tempcramcnto louis,quo ctiam faluberri 
ma funt.Sed de his alibi diftutandum. 

T>i<eta,Viftus er Medickafe* 
num. Cap. VllL 

QVifeptimum iam feptennarium impleuerunt, 
quinquagefimm uttmgentes mnu, cogitent 



MARSILII FIC DE VITA 
Venerem quidemfignificare iuuenes,Saturnum ucrd 
fenes:atque hat apud Ajtronomos jicUas inter fe ma* 
xime omnium mimicM exijiere.Rem ergo ueneream 
Saturnij fugiant , qu<e iuuenibus etiam uitce plurimu 
detrabit. No en'm natiscofulit^fednafcituriSfipfasq; 
ttiam herbds jiatimprodu&o femine ficcat. Vr<eterea 
frigus aeremq; notturnwm lethiferum fibiputent, at* 
que ewm omnino uittum feruenty ex quo fanguine plu 
rimumf^erent,fj^iritumq; quamplurimwm\ex uiteU 
tis uideUcet ouorwm recentibitt>uino aliquantwm qui* 
demdulci,odoriftro uero quamplurimu. Namhicui 
teUuspropriecordit fangu'mem,umwmpr<ecipue jfyi 
tritwmrecreat . Carnibws eledifimis coftuq; f&eiUi* 
wvs omni fwmnuLtim utanturdi<eta , calidumpariter 
Zphwmidwm augente. Spiritwmodoribus pr<efertim 
umi afiidue recreent. Vigiliam er inediam fitimq^ de 
uitent: laborem rurfus corpom atq; animi,w folitu* 
dinem o 1 mcerorem.Mufica repetant fi forte intermi 
fermUnunquam mtermittendam . Ludos quofdam er 
mores quoad decet olim anteacl<epueriti<e reuocent. 
DifficiUimum nanque eft (utita dixerim) reiuuene* 
fcere corpore^nifi ingenio prius repuerafcat. Itaq; m 
omni etiam <etate magnopere conducit ad uitam non* 
nihil pueritU retinere^ obkShmeta uaria femper 
ftucupari.Longu uero profufumq; rifwm minime:j\>ia 
ritm nanfy nimit ad exteriora diktat.Sed redeanm 



PRODVCENDA LIB. II- 71 

td fenes.Uiprcetered fifrigednt,fbmentdpetdnt dro 
mtictt et cdlidd, ftmuldtq; bumidd. Meminermt pue 
rilenon effcpuerile lUud Auicennt fbmentum, fattti 
quidem d Dduide,fed tdrdim fbrte fattum . TomenttZ 
feni mirificum:M.eduUd recentis ddbuc cdkntis pdnis 
infufo mdudtico uino cum pulueremente, dppofita 
ftormcbo er fepe dd olfatkm ddhibitd. N<tm er nte 
duUd eiufmodietidmfold Bemocrito idmidmexpird T)iog. Ld* 
turo retinuit ftiritum quoddpUcuit fugititmm.Vr^ ertio duto* 
tered frittionibus utantur leuibm , feu qudndoq; Uud re. 
cris nutrimentum prouocdntibus dd extremd . Nu* 
cleos dnte omnid pineos uidelicet dblutos, familidres 
hdbeunt.Hoc enim nutrimentum Medici ueteres fenv» 
bus dptifimum probduerunt.Cdlidum enim er humi 
dwm efl wpingue, er omnem lcnit dfyeritdtem, dtofc 
fimuUquod mirum cfi, dum ndturdem bumorem du* 
get,mtered fuperfiuum deftccdt, putridumq ; expur* 
gdthumorcm.Suntqui nucleoru eiufmodidrdchml 
undm quotidie pofi cibos exhibent fcnibus comeden* 
ddm.Ego drdchmdm quoq; dlterdm ieiuno flomdcho> 
fenibm exhtberem,udrecens,cdlens, durdtwm,pmtt 
clcdtum . Componerem quoque elettudriu hoc pdtto ; 
Sume dmygddldrudukiu munddruuncidfqudtuor* 
tdntundem ciufmodi nucleoru,pifidcioru du>>, undttt 
femtnum cucumeri5,undmnucum dueUdndrum mun* 
ddrum 3 contundc 3 coquc uu cum cdndidifiimo fdcchd, 

£ 4 



7* MARSILII FIC DE VITA 

roycui tamen addideris unam zinziberis recentis coi% 
diti drachmam, croci dimidiam, mufci tertiam,am* 
br<£ tantundem,faccharum,aqua meliffe id ejl atra 
ri<e rofarumq;fundito,multa auri folia his adhibeto* 
Huius enim ufu quotidiano, uita fenes ualidiorem lott 
gioremq; confequentur. Voffunt er in menfa hoc ac« 
cipere,etpluribus horis ante menfam. Vtilius autem 
twnc erit,fi quid albi odoriq; uini una cwn Confrftio 
ne eiufmodi biberint . Temporibus uero calidioribus 
faccharum rofaceum una cum auri folijs , cr condite 
myrobalani uitam fenibws prorogabunt.Theriacam 
nemo dubitat ad idem humidis conuenire perfonis at* 
que temporibus . De cuius ufu fatis in libro fuperiorc 
dicTum.Nemo etiamnegabithisprodeffc admodum 
radices enula>,beeniasq; radices,albas fimiliter atque 
rubeas,maximeuero recentes. lllam quidempro nu* 
trimento,has etiam pro aromate,v omnia fimplicis 
tsr ca\ida,humidaqj,<o- aromaticafimul et ftyptica* 
fimulq;p'mguia . Certueft fcnes eletto glycyrrhizt 
fucco familiariter uti debere.Tradut enim glycyrrhi 
"Dehic vli z<un effe humani corporis caloripariter er humori 
nim copio* perfimilem:pr£terea uarijs fenwm morbis opitulari. 
/<r libro zz. i4c quoque amygdalinum , er amidus cibus familia* 
cap. ris efto,<cr faccharum atquepaffuU . Kafis Tripbe* 
ram ex myrobalanis lndis , emblicis beUiricis confc* 
ttam.ltem myrobaUnos lndas conditas faccharo, no 

folum 



PRODVCENDA. LIB. II. 7> 

folwtn dd retinenddm,fed etidm ad retdrddnddmfenc 
Qutem udde probdt. Auicenna laudat triphera my* 
robalanorum maiorem atq; minorem.Rurfus Conjt* 
ftionc de fquama ferri,maxime uero auri. lubet quoti 
die mandere myrobalanos pr^cipue chebuUsritew 
ditM,dd difjvrendd fenettutis incomodd. 
De ndturis Aronutwm z?-Cordialiwm 
neceffarijs: Etrurfwmqualisfe* 
nwmuidus. Cdp. IX. 

SCito myrobdUnis uarw tnejfe uirtutes . Vndm 
qu^mirabiUter fuperfluum exiccathumorem* 
unde cdniciem prohibet . Secundam qu£ hwmorem 
colligit nAturalem,<zr d corruptione fimul er mflam 
tnatione tuetur,unde uitamproducitmlongwm. Tet 
tidm qu£ fiypticd aromaticaq; potentia, uirtutem CT 
ftiritumnaturalem o-ammle congregatwfbucty 
er roborat.liinc dliquis uitce lignum in pdrddifo my 
robdUnwm fbrte fuiffe putabit.Simile quiddamfermc 
ficiunt aurumzr argentwm,coraUus ,ft>odiwmq;,G" 
preciofi UpiUi,quamuispro dromdticd uirtutefacul* 
tdtem afjvrant iUuflrdndi.Tu uero memento aromtti 
cd tunc mdxime prodeffe nobis dd uitdm (utfuprafi* 
gnificauimus) qudndo cwm uigore quodam aromati* 
co humidd funtpdriter dtque cdlida , lentoremtypin 
guem hdbent , commodwmdugmento : qudlesfunt in 
primisrddiccs. beenie 4tb£>fimiliterdt$rubentes 9 



74 MARSILII FIC DE VITA 
prafertm recentes.Aut faltem quando cu uirtute qui 
damfubtili,odorifera zracuta, fubfiantiamdenfam 
babeant,o~ fiypticam ualde proprietate, qualriuti* 
que compofitio mter cordialia frigida primum myro 
balanis imffe uidetur er fuccino . Demde rofis er fuc 
co,ZT femini citri.Tcrtio fandalk er coriandm,atq; 
myrto,c£teri$$ fimiUbuf . IntercaUdauero cordia* 
CordUUa. Ua z?doart£,Ugno ab'es,citri cortici, er chariophy 
ar&mta . Uf* nucimufcat£,maci, oUbano, mafiici ata^ doroni* 
coiqualem etia faluu experimur meffe.Tradunt am 
bramwmufcwm fiypticamhabereuirtutem, Zinzi 
ber autem ob quandam eim humiditatem, prafertm 
recens V conditwm,fenibus fepe prodefi. Sed hoc &• 
chariophylui propter calorisuehementiam,caute ui 
detur accipiendu.Zedoaria quoq$ caute,tametfi the* 
riac£ fimilisiudicatur, o-fiypticamfimul atquepm 
guem naturam habet,fenibm comodifimam.Ambra 
propter calorcm quafi temperatwm tuto ferme fumU 
tur,ac propter kntorem cwm fiyptica fubtilitate mi* 
xtum,pr£rogatiuam habet ad uitam in membris cr 
fjpiritibw confrmandam: twm uero fi ex eafat aqud> 
cutisq; lauetur,digefiionem quarta refiituit, ac-mor* 
bos ew dcfeftu contmgentes expeUit . Aromatica ue 
ro qu£ fubtilem admodwm fubfiantiam habent, qua* 
Um cmnamomwm atq; crocus,cordiaUbm frigidis er 
durioribusfuntmifcenda , Ham^romatica fi tantum 

caUM 



PRO D VC END A. LIB. II. 7r 

calida fubtiliaq^fint wfola funwttur, naturalem c<t 
lorem nimis excitant,bumoremq ; diffoluut.Neceffa* 
ria tame funt,tumfrigidioribws & bumidioribus epu 
lis concoquendis,tum cordialibus duris ad pr^cordia 
transfcrendvs . Te nancfc laterenondebet, bwmorem 
ipfum uit<e neceffarium primM in corde fedes habe* 
re,v arterijs uenisq ; eiufdem . Quod \faacb perfyi* 
cue docet:atq$,ut Auicenna probat,hic bwmor natu* 
rali c&teroru membrorim bwmore frequenter irrigd 
tur atq; fouetur.Quapropter cauendwm efi,ne mem* 
bri uUim hwmor cafuquopiam arefiat : multoc^ ma* 
gis,nepr£cordiorwmbwmorcominuatur. Atq; utntt 
trimenta,uelfvmenta, wcordialiaomnia per angu* 
flos meatus ad prtcordia latifimeperftratur,bis in* 
fere crocwm. Vtuerofiflanturibi,myrobalanos adbi 
be.Vt autem confequam utrunq^accipe inter calida 
tnufcwm atq; ambramiinter frigida rofas atque myr* 
tum. Memento dulce marathru fcnibrn profuturum. 
N<tm cr nutrimentumper membra diffundit, et qux 
fhcultate lac, eadem humorem auget naturalem.Vn* 
de Diofcorides maratbro ferpentes ait annuam exuc 
re fenettutem.Probamus erfaluiam. H<ecenimnatii 
ra: uirtutem temperate caleficit et firmat, paralyfim 
propulfat . Vrobamm er moderatum conditi zmgi* 
bewtfum\babettnimcmcakrepingiHmem. 

Veauro 



i 



MARSILII FIC DE VITA 
Deauro er aureis aUmentis^ refocitta* 
tionefenum. Cap. x« 

AVrum omnes ante omniaprobant > tanquxm 
omnium rerum temperatif,imum,v a corru 
ptione tutifiimum. Soli quidempropter fylendorem* 
louiautempropter temperatura confecratuiideoquc 
poffecaloremnaturalemcumhumore mirifice tem* 
perare,humores acorruptioneferuare,Solarem 
louialem fyiritibus membris inforre uirtutem. Ve 
rum tamen oportet durifiimam aurifubfiantiam,fub 
tiliorem focercpenetratuq^focittima. Nouerunt enim 
tordialia tunc maxime latentem cordis recreare uir* 
tutem, quando meys attrahendis minime natura labo 
rat. Vtautem minime fotigetur , uel fubtilifiima iam 
cffotfti,uel cum fubtilifiimis funtexhibenda. Optimti 
f>reputant,fi abfq; alicna permixtione aurum pota* 
bikfUt:S'm minrn pofiit,contufum, er in fblia reda* 
fium accipi uolunt.Auru forme potabile habebis ( ut 
dicam ) Cottigefiores boraginis, bu?loffe, meliffe> 
quam citrariam nominamusiet quando luna Leonem 
fubituelAnetcm, uel Sagittarium, afticitq; Solem, 
aut louem , coque cum candido faccharo, aqua rofa* 
cea Uquefafio, etpro qualibet uncia infere diligenter 
durifoUa tria. leiunus cumuino quodam aureo fume. 
Item aqua ex capone defiittantem foco uel aliter con* 
[umpto uMcum Utlebfume rofacco, in quo aurifolia 

qua-dm 



PRODVCENDA. LIB. 11 7} 

quxdam nntc contuderis. Pr<eterea in nitidifiimd fvtt 
tis aqudm durum extinguet ignitum,cum eddem duri 
contundito fvlia.Eddem uinum aureum tcmpcrato,et 
undcumciufmodipotu comcditorcccntemoui uitcU 
lum.Edcile uero in totd corporis drbore ferudbvshu* 
tnorem,fi'm rddicibm conferuaueris . Accipe igitur 
gdUinarumcrpuUorum eiufmodi dtq$ caponucor* 
iecur,flomachum,tefliculos,atquecerebeUum,coque 
aqua modica,minimo fale.Cottd cotunde ex totd cdt 
ne cr totoiure cr faccharo,dddito recentis oui uiteU 
lo,facpldcentammodico cmnamomo crocoq; condU 
tamv durdtam.Udcuefcere efuriensfemeUfdltem 
qudrto quoque die,<& tunc quidem [old> ckro tdmm 
adpotumddditouino, 

Heufu Uttis fdnguinkqihumdnipro 
uitdfenum. Cdp. XI. 

SAepe pofl decimum ftdtim ©" nonnunqudm pojl 
nonum feptenndriu drbor humdnd drefifiopdit 
idtim humore tdbefcit.Tunc primum humdno iuueni 
lity liquore irrigdndd eji hcec axbor humdnd,quo rc* 
uirefcdt. Eliges ergo pueUam fdndm,fvrmofdm,hik* 
rem,temperdtd,wfomelicus Uceiutfugito crefcente 
lunafldtimcfccomedito mardthridulcis modicupuU 
uerem fdcchdro ritc confettum. Sdcchd.ru quidem Idc 
m uentre cogi uel putrefieri no permittsh mmthru 



7« MARSILII FIC. DE VITA 
uero quum er fubtileftt er Uftis amicu,dilatabit 
tnembra. Quos Hetticafenilisexedit,medicidiligeti 
tes liquore hwmanifanguinis,qui artefublimi defiilla 
uit ad ignem,reficere moliuntur. Quid ergo prohi* 
het,quominuffenio iamquaji confrttosmterduhoc 
etiam potureficiamm t Cotmnis quadam eflwue* 
tm opmio, anicultf quafda fagM (qua. <er firiges uul 
gari nomme nuncupantur) mfantiu fugere fanguine* 
quo pro uiribm iwuenefcant. Cur non er rwfirifenes 
omni uidelicet auxilio deflituti, fanguinem adolefcett 
tis fugant tuoletit mquam ado\efcentv>,fani,Uti,tem 
^erati,cuifangms quidem fit optimm,fed fvrte nimia 
m .Sugantigitur more hirudinwmexbrachij fmia 
jiri uetub uix aperta,unciam unam aut duM.Mox ue* 
ro facchari uiniq; tantundem fument , idfy efurientes 
V fitibundifkient crefcente lum. Si crudm cegre co 
coquitur , coquatur priws una cwm faccharo , uel ai 
aqium caUdammoderate deflittet faccharo mixtmi 
deinde bibatur. Youere quoque fiomachum tunc fan* 
gume fuiUo prafens auxilium efl : quem utiq^ fangui 
nem e uemfuiUa fiuentem fpongu calente uino made 
fkttn> combibat,vr flomacho fiatim calens admouea* 
tur.Galenm atque serapio morfwmrabidi canis fatt 
guimscaninipotucuraridicunt. Kationemuero illis 
tfiignare no pUcuit. Ego igitur biduwm eam qutri* 
tanhopinor deniqifalwi uW uenenofam im* 

preffm 



PRODVCENDA LIB. XL 79 

preffam hommis pediUfo ,pcr uenas pauUtmai 
cor afcendere, more ueneni, niji quid mterea diftra* 
hat.Si igitur mterim canis alterius fanguinem $k hi* 
beriufang\m iUe crudut ad mdtas hom natat m fla 
macho,ewmdeniefc uelut peregrinum deiefluroper 
alimm.lntereacaninusfanguisifle faliuam caninant 
fuperioramembraprenfantemprius quam ad pr<e* 
cordia ueniat,deriuat ad flomachwm.Nam crinca* 
nino fanguine uirtus efl ad faliuam canis attrabenda* 
er m faliua uicifiim uirtus ad fimilem fanguinem pro 
fequendwm.venenum igitur a corde femotwm,fangui 
niq; imbibitum m aluo natanti,una cum fanguineper 
infiriora deducitur, hominemq; iU relinquit mcolu* 
mem . Quorfum h&ci Primo quidem ut rei tam occuX 
tee,fuccurrentem mter differendum caufamaperuc* 
rkn.Deinde ut moneam, fanguinem potaripoffe, cr 
quidem falubriter : atque m fanguine hummo uirtu* 
temeffe,quahumanwm fanguinem attrahat,o-mu* 
tuo profequatur. Ne forte diffdas iuuenilem fangfti* 
nema fenebibitwmtrahiad uenas membra^poffe 9 
ibiqiprodeffe quamplurimum. 

De di&ta, habitatione,®- confuettt 
dinefenwm. Cap.lCll. 

MEminiffe decrepitos expedit,naturam debilc 
no effe mtrimentorupondere^tigandaiuel 



to MARSILII FIG DE VITA 

etiaepularudiuerfitatenimiadijirahenda . Namz? 
iuuenilis atas hoc uitiojit citb fenilis. Diuidant ergo 
Htfcnuui* menfas,nectam multa naturam alimonia quam fre* 
tlu m mufc qucnti reficiant,'mteruallo tamen mterim ad digefiio 
taspartiri nemdato.Namfepeetiampojiquam jiomachusipfc 
cblationes concoxerit, nifi <cr iecur quafi digejferit, fumere nu* 
Galc. fua- trimentum,natura dijirahit atcfcfatigat : qua quidem 
Utfitudme fiepius frequentata, aduolat mtempejiiuct 
feneclus.Senes hyemeuelutoues aprica petantajia* 
teuelutaues amcenA riuosq; reuifant . Yrequenterm* 
teruirentes uerfenturpkntas,etfuduiter redolentes : 
b* nanque uiuentesfyirantesqi confpirant ad jfyiritu 
bominisaugendum.Adlocauero comuniter apibut 
ktmicaconfugiat,mettaq; hyemedegujient. Mel enirtt 
cibus eji fenibm m primis amicus, niji ubi bilis time* 
tur mcendiu.Amicus cafem recetifiimus,amici da&y 
Ihficus^pajful&capparesidulciapunica^zizipha* 
byjfopus,fcabioft, betonica , fedpiftacia multo ma* 
gis. Vineiueronucki maximeomniu,ficutdiximus. 
Ex quibus plurimum referent adiumentum ,fi eosho 
vasduodecmm aqua paulum calida teneantpriui 
quam edant.Sicenimjiomacho no nocebunt.Acprat 
terea,fi dum his utuntur, etiam inter pineta. er oliue 
tauitcs<fcuerfentur,autfaltempini uaporem accipi* 
ant er odorem.Itcm gummi lachrymaq; pini cu oleo 
ueluino corpus fa-pe Mniant , Probabile enim eji 

trborei 



PRODVCENDA. LIB. tt. $1 
trbores longa naturaliter uita dotatas, pra>fertbn ft 
etiam byeme uirefcant , ad longa tibi uitam umbra, 
udpore , nouo fcuftu , Ugno cr tempejliuo quoUbet 
ufuprodeffe .De animdibm autem kngjeuis fuprx 
diximm. lam uero ad idem tibifvrte conducet ,fiuU 
uds plurimam penes eos quiftni, tibi fano mturafmt 
fimiles O" <*mia > ac magvs fvrfanfi paulo iuniores . 
Vtrum uero ej- quomodo frequens adolefcentwmcott 
fuetudoparwmperfeniumretardare ualeat ,pudicui 
Socrates confulendm> 

Qu£ adminicula fenes a Vlanetis accim 
piantadomniamembra fiuenda* 
Cap> XIII 

VErum confulite potius foliciti fenes ApoUine* 
qui Socratem Grtcorum fapicntifimum iudi 
cauit. Confulite loueminfuperatq; Venerem . Vbcem 
bm ipfc artk medicime repertor, nucemmufcatam uo 
bis foucndo jlomacho dabit : lupitcrcuPhccbo m&* 
flichen atq; mentam : Venmuero coraUum . loucn* 
do rurfum capiti,vhocbm pxoniam, thm, am&racu, 
C?cum Saturno myrrham: Spicam nardimaccmq; 
lupiter : Venm deniq,- dulce marathrwmatque myr* 
tum . Ad cor uero fiucndum accipietxs a Phcebo qui* 
dem citrariam, crocu, lignwm aloes, thm, ambram* 
tnufcum, doronicum , modicumcbariophylorum ,si 
tri corticcm, cinnAmomti : Ab loue Uliti, bugloffam» 



Si MARSILII riC DB VITA 

ozimum er mentam , beenidsq; radicet , er ctfftfo 
<i<w pdriter er rubentes. A Vewere jo/<t ^widem nor« 
tbiwn C7 fandalum atq ; rofam : und cum Saturno co+ 
riandrum . YLcec uos contundite diligenter : Etquic 
ftomdchifunt, cydonioru oleo in formdm ceroti con* 
ficite: Qu<e ucro capitis , oleo foic£ perfundite ac il* 
liniteceruicem,tempord,frontem. Qutdcnup cor* 
Primispar dis,dureo umo foargite aquacfcrofacea ,ea$ fbrui 
tibusamicd pr^cordijs admouete . At iccur m primis creado fan* 
fimplkid. guini neceffarium ^nefcio quomodo prttermifimus. 

Huicergo femper Eupatorio^jopobdlfamo Vhoz* 
bus opitulabitur : Vifiaceis lupiter atq; paffulis: ye* 
nus autem,hepdticd,endiuid , fcodio, cicorea . Licni 
tande fbuendo Saturnus tUe uefier und cum louccap* 
parimdabit uobis,Scobpendridm,tdmdrifcum . Si* 
cut ueficdm lupiter cum Venere, pina, glycyrrhizd» 
amido, cucumeris femmibus , malud , d\thx>d , mm* 
tu, cdfid, curdt. Sdturnum uero uerendum pluribus» 
neddeb uosfugite fenes . Hic enimqudm peregrmui 
efl iuuenibus, tdm uobvs domeflicus erit . Vt igitur to 
tum ipfe quoq ; uobis corpus uegetetpro uiribus , dtcfc 
confirmet,dccipietis nonnunqudm db eo regndnte p<t 
riterq; d Vhcebo mumiafimuUv anferis dfiipulpd : 
hcec avferis adipe modico delmite , cotundite diligen 
ter.MyrobalanoruchebuUrum atq^ mddrummettc 
concoquite 3 Ambu 3 mufcotcroco condite, credenteg 

medicm 



prodvcenda. tia. ii. $$ 

thedicinarum ad uitam conferentiuuitam effe fidem* 
Qua fyeretis er deum fupplicantibus uobis adfoira* 
turum,& res <tb eo creatas,pr£fertm cceleflcs miriji 
camproculdubio ad augcndam uel conferuandam ui 
tam haberepotentiam. 

Deconjkbulatione fenum fub Vc* 
nere per uirentiaprata. 
Cap. XII II. 

SEddgrauJoribws his numinibus ad Venere p&m 
ruper uos per hortos er prata fenes uiretia reua 
to. Ad alma Venerem uos omnes aduoco, no ludentS 
quidcm uobifcu,f'd iocantem . H£c er uobis inquant 
tymihiiam fcni,primoquidemiocofumhoc fundit 
oraculum . Ego jiUj( fi nefcitis ) uoluptate matuq; ua 
hit uitam dedi . Ego igitur uoluptate quadam motucfc 
crfi non fimili, uobis ferwxbo uitam.Eandem quoquc 
fcruabit libertate Liber uitis fator, propagator uitte, 
Uber ipfe femper odit feruos, er quam uino promit* 
tit uitam ,foUs libem implet longam . Me\* quident 
uit£ fimulatquementi quondamprofuitrcgnante Sj 
turno diminuta menta, placetq; quotidie . Vobis autc 
tnaior menta mente uiuq; prodcfl , diminuta nocet. 
Rifumex meis hortis legitc , negligite ficum . Hds uc 
ro uiol.is quado carpitis, carpere uos exifhrmte Ulia, 
prchendentcs lilium , comprehcndcre crocum . Cro» 
cuma Vhozbolupiter ipfe ndftus propagauit in U* 

F i 



«4 MARSIUI FIC. DE VITA 

tium. Lilium ego aloue fufcipies, m hdf quas hic uidfi 
tis, uiolas transfirnuui . Denique rofaquidemuobii 
efio Lucifir, Hefyermuero myrtus . Vofi oraculum 
nobiicogitandum, tnandat rerum uiridiumnAturant 
quatenus uirent,non folam effe uiwm, fed etidm iuuc 
nilem, humoreq; prorfut falubri,vr uiuido quoda fti 
ritu redunddntem . Quapropter odore , mfu , ufu» 
habitatione fiequenti iuuenilem mde ftiritumnobis 
btfiuere . Inter uirentia uero deabulantes mterim cavt 
Curuiridis fiunperquiremus ,obquam coloruiridis uifum prat 
co\orpr&-> cateri/s fiueat falubriterq; deleftet. lnuenicmus tan* 
tercceteros dem ttAturam uifus effe lucidam ac lucit dmkam , uo* 
uifum affis. latikm tamen ac ficile difiipabilem . ldcirco dwm per 
ciat uoluf- tucem fe dilatat uelut amicam , mterdum nimio lucis 
ptate. exceffu rapiprorfws, v uehementi dilatatione diffol 
ui : tenebr.is autem ndturaliter uelut mimicds fugere* 
ideocfc radios m angufiu mde retrahere . Optdt uero) 
uifmita perfiuilumme ,utper amicuhoc fuumam* 
plificetur quidem , nec tamen mterim difiipetur. lant 
uero'mquocufiq;coloreplus admodu/m tenebrarum 
fiuenigredinit efiquam lucis, non dilatdtur, nec ideo 
dtleShtur radim uifutaduotwm. vbi uicifiimplut 
admodum ftlendidi coloris efi quam nigri,fi>argitur 
latius , noxia quadam uoluptate difiraftus . Quam* 
cbrem color uiridis,m<ixime omniwm,nigru cum can 
didotemperans prafiat utruq;,deleihns pariteratq* 

confer* 



PR0DVCEND4. LIB. II. 
tonferuans->w moUi vnfuper er adhuc tcnera qualita. 
teificut er aqua radijs oculoruabfque offinfione refi 
ftit,ne abeuntes longim dijfyerdantur. Qua> enim du* 
rafuntfimulej- ajfycra, frangunt quodammodo ra* 
dios.Quxuero rarifiirmfunt, diffolutioniaditupa* 
tefaciunt . Sed qu<e foliditatc aliquahabcnt ■> lenemq; 
fimul <cqualitatem,ftcut ftecularia corpora, nec ippt 
quidcmfiangunt,neque longius difyerdipermittwnt. 
Qu£ dcniq; pr£tcr h<ec bencficia, tenera quoq; funt 
er mollia,ficut aqua rcsq; uiridcs , liquidis oculorum 
radijs moUitia blandiwntur. Deniq; uifus radius qui* 
dam efl in quadam oculorum aqua naturaliter nobis 
nccenfiv; : ac tcmpcratimlumen in aqua quodammo* 
do rcfificnte rcquirit . itaq; gxudet aqua , dclcclntur 
fyeculis fimilibus,uiridibm oblefotur.ln quibus fane 
uiridibuf folis lumen infitum adhucuernum fecwm h<t 
bethwmorem,aquamq; fubtilemocculto quodam lu* 
mine plcnam.Ex quofit etiam, ut color uiridis qwum 
tenuatur,in croceum refoluatur. Quorfiimhxc ( Vt 
mteUigamm jrequcntem uiridium ufum, fiquidem ui* 
fm fyintwm recrcat,quiinanimalij]>iritu quodammo 
doprctxipuus cjl,ammalem quoque reficere.Atq; eti* 
4m mcmmcrimus,fi color uiridis, quia intcr colorum 
gradut medim atquc tcmperatifiimus eji, tantum ani 
malifoiritui prodcji , multo magis qu<e pcr qualita* 
tcs tcmperatifiima funt , nxturalem er uitalem ftiri* 



MARSILII FIC DB VlTA 

tum inudturd, dtq; ddmodum profuturd nobis dd uU 
tdm. Nihil m mundo temperatim efl qukm codwm ,ni 
hilfubcoelo firme temperatim efl quamcorpmhu* 
Wanu , nihil in hoccorpore temperatius efl qukm ftpi 
titm . Per res igitur temperatas uitd pcrmanes in fti 
titurecredtur.Spiritmper temperdtd cceleflibm cott 
firmdtur.Dcniq; difcdmus ex temperie uiridis,qu£ il 
luminnndo <cqu£ congregdt anmdem fyiritumat* 
que dildtdtyideoq; mdxime iuudUnos quoq; tn cordis 
hbus eligendi<s,coponendis y utendis, dromdtica, fub* 
tilid cr dcutd,qit£ fpiritum cxtendere uel etidm fllu* 
mimre folcnt % quod fait crocus dtque cinmmotTtum, 
cwm dromdticis fempcr flypticii congregdtibmq; ceit 
tnyrobdldnis er fimilibus comifcere , atque uicifiim* 
Neque pr<etermittere qu<e dbfq^dcuminc ctidm aro* 
tiutico fimulutrunq; conficiunt , dliquantum uideli* 
cet dddtdnttdtque admodu congregdnt,multumq; il* 
tumindnt,qu<e dlias mrrduimm : quod cfficitau* 
tum,drgentum,ftodiuni,coraUus,eleclm,fmcivm 9 
preciofi Upitli, inter quos hyacinthm uel ore deten* 
tm ob louialem temperiem plurimum comprobatur. 
Qhm enim fub tcrrd nequeant fteciofiifima er quaft 
cceleftid procreari abfq;fummo quoddm beneficio cos 
ihprobdbileefirebmeiufnodi mirificas coclitmin* 
effe uirtutes.Qompofitio uero eiufmodi,quce dildtan* 
er ittumimndo feiritim fftc congregdt x ita de* 



PRODVCENDA. LIB. 1h 
lefot eum intrinfecus atque recreat , ficut foris uiri» 
ditasocubs,at<^ipfum etiamapudfenesin mturaU 
quadam uiriditate diutifime feruat,quafiUuru, olim 
uam,pinum,etidhyeme uirentem. Tantoq } magvs id 
ejfciuquo efficit er mterius,atquc maximefi compo 
fitio talis dromatico fUgret odore, aUicidtq } fapore. 
Vrofecb ficutcorpusexcrdfiioribus bumorwmpar* 
tibus compofitum m quintam redigitur fbrmam , ita 
ftiritus exfubtilifiimiseorundem portionibus confii 
tutut fbrmam babet quintam mturaliter temperatif» 
fimam atquc lucidam,ideoq ; ccelcflem. Atque in bac 
ipfa fbrma conferudndus efl,ut fubtilis quidem fit , cr 
interedfirmus ficutdiximus . Sitomnino lucidus, fed 
etidmquoddmmodo folidus . Acprtterearcbus odo 
riftris,frmis,lucidis, afiiduc fvueatur,fiuitam cupi* 
mus conferudre qu& uiget in ftiritu, V uendicare no 
bis cceleflid dond. Utec baclenus iuffu Veneris cotern 
plati,Vencrem ipfam audiuijfe putemus. 

Vrofopopceid Mercurij fenibus confulcn* 
tis circd uoluptdte,odores,cantus» 
wmedicmds. Cap. XV. 

INtcrea dum inter fenes ipfd qudfi Venus confibu 
Urctur,fvrte quidcm hattenus fatis beUe,dein* 
ceps uero prolixius firfan fabulatura fbret. Scrmoni 
bunc his Mcrcurius uocibus,fcrmonum autor inter* 

f 4 



S3 MARSILII FIG DE VITA 

peUdt.Quid nam uobis efi cum Venere iflhdcfempef 
puelld fenes iQuidrurfum Vencricumfcrmombus f 
Nonne meifimuUtq; uejlrifunt fermones i Med rd* 
tio pdriter atq } uejirdi Audite me igitar cddem nunc 
attentioncqud tUam,v multo mo.iore infuper dtten* 
tione qukm Venere.Quinq^ fcitis effefcnfm, Vifum, 
<tudittm,olfkc1um,guflum,tdftttm. Ejfe rurfum quin 
que (ut itd dixerim) difcite rdtiones . Bim enm pcr 
quinque fenfus quotidie imbuitur uobis dmmm, ratio 
tiesq; inde rerum ipfe concipit,mtcrcd notiones hubi 
tusq; dd res iudicandds quinque,tanqud rdtiones quin 
que refultdnt.Prcetered ficut quinque hinc quide funt 
fenfus,mde uero quodamodo rdtiones » itd uit£ tcnor 
quinquc gradibm circd fenfwn rdtioneq; difyonitur. 
!it£ quin* Vnde qumque numerantur £tdtes . Vrim d quidem fen 
we gudm f u *<Mtum trahitur. Secundd,fenfu magis ddmodu dU 
licitur qudm rdtione ducdtur . Tertid pofl h<ec a\ter* 
xm partter rdtionis CT fenfus perfudfionibm dgU 
tur.Qudrtd,rdtioepotimqudmfenfuducitur.Quin 
tdtdndem rdtione tdntum regidcbct . Vrinuigitur 
<etas dtque fecundd tdnqudm fubietu Vencri, Vene* 
' rem fi placet loquentem dudidt: reliqu<e uero Mercu 
rium . Ego igitur reliquos uos omnes aUoquor, non 
pro me quidem tantum,fcdpro Diana etiahac, qult 
ndfiniftram medm cerniiis : nempe quu hxc elmguvs 
fit 3 ego uero bdinguis t iure pro hac ipfa,cuim ego Im 



PRODVCENDA. LIB. II. «9 

pum habco,loquor. Vtum projxflo noxiaq; Venm 
uobis indtdit uoluptatcm,qua noccrct quidcm uobis, 
prodejfet uerojuturis,cxhauricns paulatim uosper 
Utentem quanda quafifijiulam,ahudq ; uejiris hquo* 
ribrn implcns atque procreans : uos tandem quajiue 
tujiumquoddamjj^olium cicadarumiam cxhau.juim 
bumirchnquens,Cicad£interim teneriori profyici* 
ms.Konne uidctis quod Venus de materia uejlra ge* 
nerat effe recens qmddam er uiuum , fenfuq; prxdi* 
tum i Surripit ergo uobis iuucntutcm uitam atq; 
fenfum,ex toto,inquam,corpore per totius uolupta* 
tem,ut efjkiat indc totum.Ego mterim nutcrU iRius 
qu£ quarUdigefiionifupcrejiquaUtate monitus,uos 
comoneo,alimentafimiUter quarta digefiione cofta, 
plurimum uit£ uejir£ fuccurrcre,Ouum rcccns uide 
Ucet integrum er forbilc una cwm faccharo exiguoq; 
croco ; Lac humamm, uel fuiUum, uelcaprinu cum 
pauculo meUefumptum,Atq; \ucduo tunc falubrio* 
ra funt , qudndo natiuo adhuc calore jiagrant : Etft 
ouum aliam )nox cofturam defiderare uidetur,pr£* 
fertim in jiomacho mimis ualido,fed leuiter ejl coque 
dum.Vcrwmut parwmper dd Venerem redcamus . 
Siquando uidijlis Venerem, iuuemlem admodum ui* 
difiis,w quafi mcretricijs fucis er ornatibus expoli* 
tam.U£c ergo qu£ noua fcmpcr eji,nouafempcraf* 
pttrtMit uelcra,ftfkl deftmit,mde cojiruatfi.aen+ 



MARSILII FIC DE VITA 

da.Ka-crurfumCfidiftu fas efl)quafimeretrix nort 
uno quouisefl contenta uiro.Vulgus amat. Et utdia* 
lecHceloquarfyeciei pafihn potiusquam mdiuiduo 
fuffragatur.lam uero neq^ taftu tantwm uos pracipi 
tatyfed etiam guftu faUit quotidie perditq; deceptos* 
Quos envm uos in rebus ftpores percipitis mediocri 
quadam temperie gratos >hosDian& htcApoUinis 
loukcfctnimere tradidit.lUecebras uero faporummi* 
ras,quibus quotidie uelut hamo capti clam miferi ui* 
tamperditis,Venus infidiofa fkbricat . Quid igitur 
ttartem mcufatis t Quid Saturnum i Mars quidem 
raro admodum uobis palamq; nocet. Saturnus quofy 
fepius uultu feprofitetur hoflcm,nocet tardimjem* 
pusq; remedijs nuUi negat. Sola Venus palbn ut ami 
ca uenit->clam inimica uenit. Hanc igitur incufate po* 
tim->fi quem inter fuperos incufare licet.Ad multipli* 
<eshuiusinfidLis 9 tumoculisArgi uofipfos infiruite, 
tum VaUadis clypeo uos tnunite. Aures aute ad blan* 
das poUicitationes eius tanquam ad lethales Syrenum 
cantus obflruite . Uuncdeniq; prouidentU fiorem i 
meaccipite,quo Circes huius uenefcia deuitetis.K£c 
uobis duas uix tandem & has quidem lethifvras poUi 
cetur uoluptates potius quhn largitur : ego uero be* 
nefciopatris atque fratris quinque promitto uobis* 
qumque pra>floipurdS-,perpetuas,falutares, quarum 
wfimx eji in olfiftu , fuperior m uuditu, fubiimior m 



PRODVCENDA LIB. II. 91 

4ftcc%,eminentior in imdginAtionc,\n ratione excel 

for atquc diuinior.Quo nuior delectttio in tdngen* 

do percipitur dtque gujiddo,eo uit£ grauiut frequen 

ter dccidit detrimentum . Qontrk uero quanto m&io* Dtt£ cit£ 

rem in olfcclu uoluptdtcm v duditu dtque uifu, item mortis an 

tmdginAtione cr fepe rdtioe quotidie reportdtis, tdn [** 

tofUd uit£ longiord producitis.Verumjlcut in bUn* 

dimentit tdngcndi dtquc gujldndi cducndauobisfub* 

dokm admonui Venerem 7 ficin ipfd fecretiorc ni* 

fnisq;dfidudcontcmp\dtiu£ mentis delcttdtione cd* 

uete Saturnu.lUic cnim frequentcr flios ipfefuos de* 

uorat . Namquos fublimiorumcontcmplationufua* 

rum Ydpit ittecebris , V ittic dgnofcit ut fuos , hos in* 

terim ( fi tnodo diutiw g^ddum ibifijldnt ) fxlce qud* 

dam e terris dmputdt, tcrrcnamq; incdutituitdmfe* 

pc furripit . VLoc faltcm Venere intcrim mdulgetior» 

quod Venm quidcm uitdm qudm tibi dctrahit, donat 

dtcri , mhil tibipro detrimento rejlitucns . Sdturnus 

nutem pro uitd terrend,d qud feparatw ipfc, tedeni* 

que fcpardt, calcjiem uitdm rcddtt atq^fempiterna . 

iloc ipfo fimiles effe uidentur inter fe Venut atfy Sa+ 

turnus , qui fane qukm Aquario gaudet , tam regnat 

m ubra , quod homincs ej-hico-tfla gcnerandi Ubi 

dmcuexat nocctc^ uexatis ,utindepoj\eritatipro* 

pt. Sedh^c quidem fcecundatcorpus flimulatq;fcc*\ 

tmdwm . Ifle mcntem fuo femme grauuUm urgetad 



9* MARSILII FIC DE VITA 
fdrtum . Vos igitur Proucrbij memores,Ne quidni 
tnis , afiduis prudentice jrenis parturientis utriufquc 
Hbidincm cohibete . Tametfi tmlto citim grauiuscfc 
ide lccdit , quos Udio , torpore , mozrore , curis , fu* 
perjlitione premit , quam quos fupra uires corporis 
tnoresq; mortaliumelcudtadexcelfa . Omninouero 
feruate moneo quod ccqmis Jupitcr Pythagoramdo* 
cuitor Vlatonem,humanammtam in quadam cequaii 
<mimccipfimcucorporeproportionefcruari,utrun* 
que fuis quibufdam alimentis er exercitationibii'! ali, 
ac fimihterdugeri.Si quis altcrutru educationeprce* 
cipucfua multo robujlim altero tandemefjicit,non 
mediocremjncituitcs iafturam . Vropterea quicunq; 
mterres mcdicorim arte laudatas potifiimuni eas eli 
git,qux> corpori fimul er ingenio profwnt, maximu 
uit£ fibi uendicat adiumentum.ln carum uero nume* 
ro uinum,mentam,myrobalanum, mufcu, ambram, 
Animcefi* zinzibcrrccens, thus,aloem,hyacinthum,fnnilesq; 
mul ey cor iapiUos,herbds ue confimiles ejfc putate , zj qucc ad 
poris medi utriufq- utilitatcm a medicti pariter coponuntur. Sed 
cine , longionbm his quandoq^ interceptis ambagibm,ego 
quoque medicus huc accefii. Sifapores ex rebm acce* 
ptinon ultrauiuentibus , item odores ex aromatibus 
iam ficcis uitaq; uacuis, multu ad uitam conferre ccn* 
fcntur.Quid nam dubitans odores cxplantis, radici 
bm adhucfuii hwentibut mcntibm'^ mirum in mo 



PRODVCENDA. LIB. IT. fj 

im uit£ uires dccumuldturos t Deniq; fi Udpores cx 
bdkntes ex uiU duntaxat uegetali nugnopcre uitat 
ueflr£profunt,qudntumproftituros exiflinutis can* 
tus,derios quidem fotritui prorfm aerio,hdrmonicot 
bdrmonico,cdlentes ddhucuiuosq; uiuo, fcnfuprzdi* 
tosfenfudli,rdtione conceptos rdtionaliiUancergo 
uobk k me fibricdtdm trddo lyrdm, cantumq; ctiipft 
Vhozbcum,foUmenUborwm,diuturn£ uit£ pigjnus* 
Sicut enm res qudlitate temperdtifiim£ fimuifyaro* 
mtic£,tumhwmores interfe, tum ftiritu mturalem 
fecumipfo contemperat: fic odores eiufmodiuitalem 
fyiritum,ficrurfum fimiles quo<$ concentm ftirttim 
dhimalem . Dwm igitur fides in lyrd fonosq^diitonot 
tempcrdtis m uoce,fimiliter foiritu ueflrum intmcoti 
temperariputate.AcneipfeVenerefimauarior,qu* 
ftne Bdccho fiiget,db. hocipfo Libcropdtrepcrmene 
£hr hocdccip ite . Quipr£cipue inter uos friget, tem 
poribus fimilibus bis feptimo quoqueldieuncias ucr* 
ndcei , uel nuludtici dulcis meri duas fumdnt cumuna 
panisuncia,tnbus dnte menfamhoris. Semel dutem 
drdchmamundm fublimis dqu£ defiiHantis ex umo cS 
iulcb rofdcet fcmuncid . Quoquidemliquoreillmirc 
etidm cutcm, ej ad olficlu uti commodifiimepoffunU 
Atq^utpofieiufmodi nethr Ambrofiamquoq^ uobii 
4tffvrdm,hdncinfuper acccptdm abloue Urgiorme* 
dic'mam:Qu<ttuor myrobaUnorwm unci&s accipitc 



*4 MARSILII FIG- £>E -VITA 

chebularum , tres rofacei ftcchdri , conditi zmz&t* 
rishyeme quidem uncidm->cefldteuerofemuncidm. 
Trid hcec cum emblicarunt metle concoquite fuauiter, 
feptemq;durifblijs exomate . leiuni bolumantepran 
diiiquatuorhorisaccipite.Annofdltem integro qua 
tidieid dffumite,ut indeuelut Aquilce renoueturue* 
ftrct umaitus . Hdttenus quafi JAercurium loquutum 
exifiimemus . 

Confrmatio fuperiorwnt . Etuitandicoi* 
tusafidujeq;cogitationis prtcepta . 
Cap. XVI. 

AStrologi Venerem er Sctturnum inimicos m 
uicem effe fcriit . Quuuero in cozlo ubi omnict 
imore mouentur , ubi dcfcftus efi nuUus , odium effe 
nequeat,inimicos ,idefl efftftu diuerfos interpreta* 
mur.Mittamus inprcefentia reliqua.Ecce nunc Satur 
nus quidem nobis in centro,Venus autem in circumfc* 
rentia pofuit uoluptate.Voluptas uero fairituum efc* 
qutedam efl.lgiturex oppofito Venus atofr Saturnwt 
fyiritus nofiriuolatumaucupantur.lUaper uolupu* 
temfuamaUicit ad externa, , hicinterim perfuamai 
intima reuocat.Bifirahut itd(fcff>iritum, fi fcrme eo* 
dem tempore moueantatque difipant. Quamobrem 
nihilcontemplatoriuelcuriofopefiilentius,qudmue* 
HereusacTus,nihil uicifim huc feclnntialienius qudnt 
Md&cotempUtio effepotefc. ContempUtoreuero 

phyficvm 



IPRODVCENDA LIB. tt. $f 

phyficwm,religiofumq; eodem ingrddu connumcrd* 
mus. Etgradufimili quemlibetin negocijsfuis udldc 
cogitdbund<m grduibusq ; cum obnoxium. VLinc rur 
fusefficitur , utfiquem Sdturnid uel contcmpUtionc 
nimiumoccupdtumuelcurd preffum,leudrc interim 
%?dlitercofoldriuelimus,peruenereosdQus, ludos» 
iocosjdtentantestdnqudmperremcdid longc difidtt 
tid,fruflrddtqucctidmcum idftura concmur. Atquc 
uicifim fi quemuencrco uel opere perditum , ucllu* 
do iocoqifolutumoderdriudimusjpcr Sdturnidmfe* 
ucritdtem emenddre non fkcikudkdmus . Optimd uc* 
rodifciplindefl,per quccdam Phccbilouisq;,quiin* 
tcr Sdturnum Vcnercmc^ funt medij, jludia fimilidq; 
remcdid hominesdddltcrutrum dcclindntcs , ddme* 
dium reuocdrc. Sed ut tdndem fimus medici. SicutfUm 
tnd duobut comuniter modis uioletis extinguitur, aut 
uelut difjktd ucntis,dutcontrk qudfi compreffd cinem 
ribus , Sicfpiritumuclceleritereffvfiu uencreo dif>i* 
pdmus,uel fenfim Sdturnio fuffocdmm ,dcfepe ex* 
primimus comprimcndo,pdriterq;refoluimus. Spiri 
tws utiqifrequenter ad extimd uoUns ,intimareddit 
ueludcuducldhend uitx.Scddd intimd fcepe codCha 
c<eterd circum membra pr*ftdtuit£ minus idonea . Ci 
tdmigitur fencclutem , tu ycnm interionbus nofiris» 
tum Sdturnmextcrioribusinfirt.Venusquidem pr& 
cipHCubi cx quouii cius motu facile corpus dcbilk 



9* MARSILII FIC DE VITA 

tdtur atque Ubafcit. Sdturnm quoque potifiimum* 
qudndo ex quocuntycontempUtionis offiao uelcurdy 
Ubore, ingcnij, corporisq; uircs Ubefafantur . Efjj 
uel qui ad contempUtionem,uel qui dd libidinem m* 
tm ejiyplerunq; ad fuum uterq^ officium efl tutura fbr 
tifiimm . Naturaenimfepeconiungitcum uoluptate 
fitmd zyfkcilitate potentum.Vnufquifq; igitur fe co* 
gnofcat,fui(p ipfim moderator ac medicm efio. Coi* 
tum quidefrequentdturicceteros confuUnt . Ego uera 
exeratdturis ingeniu Ubroetia fuperiore confuluL 
denicfc omnidicetdomnibusremedijs utidtbet, quibut 
membrd,fpiritm,fenfitt,ingeniu, memorid cofirmen 
tur: cogitdtiones perinteruaUd repetere,nec expeffa 
re uel minimumex cogitdtione Uborem : mdxime ue* 
ro qmon primum cdnefcunt , qudmuis nonullifint qui 
no tam debilitdtcendturce->uidelicetddbuciuuenesc<t 
nos emittun t , qud m uel £gritudine ■> uel cegrotdtione 
aliqudpr£cedente } dutetidm parentum fimilitudine, 
k quibm fcilicet iamcdnefcentibm fuerintgenerdtu 

Medicince fenum,<zr de hdbitdtione iterU 
dttydicetd. Cdp. XVIL 

CUdldceorumreguUefl forte probdndd ddiu* 
uentutem recuperctnddm ,peregrinos bumo* 
resimbibitos corpori expurgare grdddtim,tumin* 
kriores competentibm medicinis,tum exterioresfiia 

ftiombuA 



PRODVCENDA. LIB. tt 
fiionibus CT lauacris prouocationibusq; fudorisjnte 
reaq; falubribus duraturisq; alimentis paulatim cor» 
pws implere.Suntautem qui trochifcis quibufdamex* 
uipera fnclis uel heUeboro prtparato , promittunthu 
mores omnes ueteres putridosq; prorfws educerc. Qui 
bws expurgatis , ©r hwmorerurfum faluberrimo alim 
tnentis falutaribus recreato , reflituere iuuentutem « 
Et quicautiores funt, heUeborogaUmaspafcunt, ho* 
minem uerogaUtnis . Eiufmodiuero curationcmtan* 
quam periculofam in luuentutearbitrorpotius quani 
in fenefttite tentandam,ne fbrte iuuentute iHam a Mem 
dca Y>eli& feniprotniffam experiamur. tiam cr iuue* 
nes medicims exquifite purgatibws citb fenefcere Hip 
pocrates ajfcrit . Sed ubi diafta non fujficit , clyfiere 
uel manna,uel aloe prafcrtim lota fecurusuteris. Si ti 
bi fit aluus dftriftior, manna cum iure caponis myro* 
balaniq;uirtute: Sinminus, hacte iwuenem etiamin 
feneftute purgatione feruabis : Swme uncia lotaf aloei 
undm^myrobdLnorurn emblicarwm drachmas duas* 
chebularwm quoque tdntundem , duas item rofarwm 
purpurcarum ,maflicis quoque tantundem ,ma\ua* 
tico uino conftce pilulas ,quando Luna,feliciter coU 
locata, propitio fruitur louis afpeftu,pra?fcrtimfi do> 
micilia fixa poffederit uel ipft,uel lupiter.Hac enim 
dd diuturnitdtem uit£ magnopere conferunt. Potet 
ttiam tttiUterReubarbarum hiccumdoccompone* 

Q 



9% MARSILII flC DE VITA 

refcilicet dimidiam aloes partem , dimidiam Keu* 
barban , er quoties opm fucrit , «n^m mane fumerc 
pilukm ad tres ufque uel quinque 3 modicumq; infuper 
uinim bibere . Vbi uero pituitam magk times , potet 
tommodein hkpilulis trochifcorum Agarici tertiant 
partemaccipereunacumtertijs aloes duabm->omiffo 
reubarbaro . SedprimamiUamego iam multit annk 
p ilularwm compofitionem omni <etati cxperior effe to 
tifiimam. Eademhora confeftionemeiufmodi fkcito: 
Stme myrobalanorumemblicarum , beUiricartt ,In» 
darum , chebularu , unciam uniufcuiusq; unam , cin* 
namomi uero duas , unam quoque doronici , rofarum 
purpurearum unam , fandalorum rubeorum dua » 
unam croci drachmam,tertiam drachm<e partem ro» 
fci,ambra tantundem. Qandidtt poflhtccumaquvt 
rofacea fuccoq; citri fundito faccharum : coqucfnc 
bolosy auroq;inuolue.Uocante prandiwm quatuor 
hork fumentes atque dantes,utilitcr expertifumut ai 
tdrtutem corroborandam , ad lUuflrandum fyiritum 
dtquefirmandum. Maximeuero proderit ftpaulum 
quid mfuper umi aurei biberis. Vroderit fepe ca* 
lefaftum panemaureo meroe? rofaceaaquaperfitn* 
dere, er modico mfuper cinnamomo faccharoq; ube* 
riore condire . Trequenter etiam duo ha>c cum lafte 
ttmygdalino er modico pane mifcere.Nameiufmodi 
mxtiones natura refcruntloukkm . Frttev omnid 



PRODVCENDA LIB. II. 

tytmfuperioribm expUcauimM,uel faltcm fignifiat 
uimut , ab ijs omnes urbani diligenter cauere debent> 
*jlu , gelu,quolibct uel pofi calore frigorc w\ noftur 
ho , nebulis,uentis uel ex palude fiantibus, ucl irrum* 
pentibut ex angufio ; locis item ubi aer uel moue « 
iuruiolentius, ucl nuUo modomouetur: Uabitatione 
^uauishumidiore ,foctore t motrore , torpore . Dili* 
gentius autcm Mercurij fethtores , diligentifime fe« 
hes. Quiprxtereapofiquam manecorputtotumle* 
uiter perfricucrint , delmient ipfum aduerfum aem 
crlaborit mcommoda calcnte olco uel uino quopiam 
fubamaro , cui prim infuderint myrrhamty rofam 
dtque myrtum . Salutam frcquenter ore fcrant , ner* 
mac dcntibus amicifimam . Et quando dentium ui* 
tio liquida,uelut injintes,alimeta repetere cogantur» 
moUifiimacaucant. Ldcquidemuino refirantmode* 
rato . Vtantur igne duntaoiat ut medicina , quantum 
uideUcet expeUendi frigomo- fufcitandicalominm 
nati neccfiitd* pofiulat , alioquin tanquam cdace hu* 
tnoremnaturalemexiccaturo. Solem uero quoadde* 
letfat fequanturutalimentum , defiiUatione uitata,ci 
teflu jtmiliter dcclinato . Facilcs quidem motus diU* 
gant , excitando calori admodum ncceffarios . Labd 
res autcm corporis odcrint , er multo magis animii 
nccminui longmfuiin, er inedum atcfc uigiliam* 



tf MARSILII riC DE VITA 

De nutrimento ftiritus er confentdtione 

uitapcrodores. Cap. XVIII. 
Egtroiw in calidis quibufdam rcgionibws , *c 
p/«r/'mo pafimodorefragratibus, multosgr* 
\t Allo* aticorpore ej-imbeciUo flomacho,quafi folisodori* 
mos in ori ^ m ali ' For ^ W onim ^*"™ ^ci , tum herba* 
ente circA rwm O-frugwm atq; pomorumfuccos feme totos re* 
fontc G4»5 digitinodores,twmcorporwmhwmanorwmhwmoret 
%iu " Micrefoluitinfpiritum.Quwmipturuterque,uidel^ 
xet odor v fpiritus fit udpor quidam , v fmile fimi* 
U nutriatur, nimirwm <zr fpiritus zrfpiritalis homo, 
plurimumab odoribus accipitalimentu . Nutrimeu* 
tumuero qualecun^idjit^ofow. fiue fimenttvm* 
tpprime fenibuszr gracilibus neceffariwmefl,quo 
defc&umalimenti folidioris atque uerioris utcunque 
compenfarc pofiimus.. AmbigeretamcnnonnuUi fo* 
lent, utru fpiritus odonbus nutriatur . Ego aute opi 
nor folis firftn ita nutriri , ut mfi alimeta qu<e craffs 
funt , digeflione tandem in uapores extenuentur, ff>i* 
ritus ipfcquem diximus uaporcm ejfe,nuUu lUincfu* 
fcipiat nutrimentum . Itaque uinum odore plenwm , 
ftiritum fubito rccreat, quem ccetcra uix tandem rcfi 
cere poffunt . Vaporem uero iUwm in qucm cibi co* 
fti deniquc tramftruntur,ideo appellamus odorem* 
quoniamp-odor ubiq; uaporquidam efi: cjr hic tra* 
fius intus cx alimentis uapor 9 mfi ftiritui quodd odo* 

Teplfr 



? ROD VCEND A. LIB. H. roi 

placeat,uix ullu ftiritui exhibet alimentu. Quant 
obrem Auicennam noflrwm ualde probamus dicen* 
tem,corpm quidem dulcedine,fyiritwm uero quadant 
(ut eiws uerbis utar)aromaticitate nutriri. Quoniam 
craffitudo corpom non nifi crajfa natura , qualis cfi 
kn dulcedine,coalefcere ualeat. TenuitM uero ftiritut 
no alio quam fumo quoda atq; uapore, in quo aroma 
ticitas ipfa uiget,reficipofit. Aromaticam uero qud* 
Utatem dicimm odoram, ey acutam, er quodammo* 
dofiypticam. Troinde quoniam iecurquidemcorpo 
riper funguinem alimentwmpr£fiat,dulcedine pluri 
mwm augetur . Cor autem quia Z7 creat ftiritum & 
fpirituiprocreat alimentum, meritb defiderat aroim 
tica . Expedittamen zraromaticaprocordecondi* 
ridulcedine, er dulciapro iecore aromaticis commi* 
fceri,dukedinemq; interea nimiam euitarc. Quidplu 
ra f Galenm ipfe fecutus Uippocratem, fpiritwm non atjujj 
folwm odore putat nutriri,fed acre . Aere inquam no u J\rrwjj 
fmplichfedpotimopportunepcrmixto. Quibusqui T07rw^. 
demfifdcm habebimut, nec alimentorum,nec reiuU 
lius deleclum magis ad uitam neccfjariu , quam aeris 
nobisaccommodati,cffe cenfebimus. Acrcnimey in* 
fcriorum er coclefiiu qudlitatibus facillime fcmperc[; 
dfjvttm,?? immenfa(ut ita dixerim) amplitudine cir 
cwmjiifm ,perpetuocfcmotunos undiq^penetrans,ad 
ftwn nos mirabiliterredigit qualitatem . Vraferti/m 



pt MARSILII FIO DE VlTA 

ftiritum,pr<ecipue uitdlem in corde uigentem: in cu* 
w penetrdlid,tum dfiiduc influitju repente.Sic pro* 
tinm dfficiens fairitumut cfh dfjtftus: perq^iritwm 
uitdlem , qui <er mdtcrid ©" origo efl fpiritus dnimd* 
lUipdriter dfficiens dnimdlem . Cuius quidcm qudli* 
tds mdximi mometi efi ingeniofis eiufmodifpiritu pU 
vimwm hbordntibus . Itdp^ dd nullos potwqukm cui 
tos dttinetpuri Iwminofto^deris odorumcfedeleftM, 
ttcfc Mufic<e. Ucecenim tridfpiritm dnimaUs fbmen* 
tdpracipudiudicdntur . VotifiimMuerodduitdmeflt 
AerU tem* e ^ m ' ^ m ^ 13 ^ mn f c ndt i Aegypfo pk* 
beries nWi uiuunt: Et nonnuUi in pldgis Gr<ecie temperdtis 
* fdluberrmiy dkrifbenefkioquvdAriflotelesmrrdt* 

Cr Auicennd confrmdt. Sed profefto ficut corpm ex 
udrifs compofitu >udrijs(qudmuit noncddem menfd) 
yutriendwmefkdlimentti , itd fyiritm fimiliter compo 
fitmudrietdte qudddmdbm fempcrelefti obleftdm 
duscfldtq;fbuehdm. Simili quoq } eleftorumodorum 
udrietdte quotidie recredndus.Ndm d'cr cr odor qud* 
fifyiritus quiddmeffe uidentur.ldm uero Alexdnder 
p- Nicoldus Peripdtetici undcum Qdleno concludut 
ftiritwm uitdtono- dnimdlemideonutriritumodo* 
re , twm dere , quonidm uterq; mixtus efl dtq^ confbr* 
mis , cr utrunq; hduflumtnprtecordidpenetrdre, ibi 
(oqui temperdricfc dd uitdm , pcrfy drterids diffundL 
\bi uterfy coftus iterum , tmtrit fpiritum (ut diunt) 

utrupo* 



PRODVCENDA LIB. !L «oj 

Utrunq;,pr£cipue animalem . Aiuntetiamftiratmt 
gerem no folurefrigerando caloriprodeffe,fed etiam 
nutriendo . Namo-animaluetUmualdefrigida fl>i 
rant . Adduntacremcrafiiorem fpintui naturali tatt 
quam magiscorporeo conuenire , fubtilem uero,pu* 
rum,lucidum ,fpirituipotim uitali , potifiimum ani* 
mli . Nc(£ mirum uideri debet fpiritm adeb tenuem 
rebm quoq; tenuibmali . Siquidem wpifciculi multi 
*qua nitidifiima nutriuntur, er ozimwm m aquaftmi 
liuiuit,crefcit,fiorct,redolet . Mitto quibus elementis 
Cham^leontemO" Salamandram nutriri nonuUift* 
rant . Kcdeamm ad nofira.lnterefl ccrtcquampluri* 
tnum qualem fpiremm aerem , quales hauriamm odo 
rcs.TaUs enim er fpiritus in nobis euadit. Eatcnm uc 
ro nos anima per uita uegetat,quatenm fpiritm har* 
moniamferuatcumanimaconcinente . Spiritm qui* 
dem in nobtsprimm uiuit er maxime , <&■ quxfi uiuit 
folm. None repentino quodam fepe cafu,uel affcftu» 
uita,fenfm, motm,fubito membra deferunt , regref» 
fo uidelicctadcordispenetraliafyiritu tEtfepcfla* 
tim reuertuntur ad membra, perfcittiones odores, 
iUuc fpiritu redeunte, quafi uita in ipfo fpiritu uideli* 
cet re uoUtilipotim infit quam humoribm aut mem* 
bris. Alioquin propter horti craffam tenacitatem tat 
dim admoduaccederet uita membris atq; recederec. 
Q&icunfy igiturmum in corpore produccre cupitis, 

G 4 



?o<fr MARSILII riC. DE VITA 

ftiritum inprimis excolite , bunc augete nutrimentfc 
fanguinem dugentibm,temperatum uidelicet atq$ cU, 
rum . Hunc aere femper elctto fvuete . Hunc quotidie 
fiuuibm odoribm alite. Hunc fonis er cantibus oble* 
date. Sedinterea odores caucte cdlidiores. Tngidio» 
res fugite.Qdpefiteteperdtos.Yrigidos cdlidis,ficcot 
humidis temperdte.Odore uero omne,quid pdrs cor* 
poris fubtilifimd efl , fcitote nonnthil habere cdloris* 
4XG£ ex rcbus qu£ ipfe nutriunt , odores fperate po* 
tim nutrituros,ut ex dromatico pyro pomoq- Verfi* 
co,fimiliq;pomo : mdgis dutem recentcpane , calen* 
te,maxime carnibus afis,quammaximc uino . Atque 
ficut fapor qui mirifceplacet,plurimi uelociscfc nutri 
menti caufa efi uel occafio corpori, fic odorem ad f\>i 
ritum fehabcre putate . Commemorarcuobis iteru 
^xxvaTOj) placet,Democritum iamiam expiraturu,ut obfeque* 
■fl^to v7a retur amicis, fpiritum ad quatriduum ufq$ olfkftu ca* 
|>P H/xaTa lentiumpanum retinuijfe, ulterim etiam, fi modo pk 
tPaVcc^T 1 ! cuiffet,fpiritum feruaturu.Sunt er qui dicunt id meU 
H9tV) lis odore fcaffe.Ego fi modo ufm efi meUe,exifiimo il 
Bi^jtxolc} lum mel uino liquefkclumalbo,calentibmpdnibus vn* 
ajTOp a<& fudiffe . Neque enim fpernendus efl mcUis odor . F/os 
fxoca-i jj nanq$ florum mel exifiit,nec pdrum nutrit ip fa dulce 
Vicrtjj. dme , ac diu qualitate fua res integras a putrefoftionc 
tuetur.ltaq^fiquisnouerithoc etiamad cibum ita ue* 
fci , ut nec dulcedme nimia mcdtm oppleat , nec tali 

quodant 



P ROD VCENDA. LIB. IL , 
quodam calore bilem exaugeat, certum babebit lon* 
gioris uitce fubfidium . Saltemigiturcondimentuhoc 
frigidis vbumidis adbibete . Verumutuos reuocem 
tdodores . Vbicunq-fujfocatione , comprefionemq; 
fpirituum nimiam extimefcitis , quod motror frequcs 
torporty portcndittodores circunfufos amate. Vbi ue 
ro fugam exbalantiumfpirituu expaucfatis , odores 
potiws infufos nutrimentis accipite. Etfi quid odorwm 
prcetereafbrisfumito, uelutclypeumcoftis duntaxat 
ddmouete finijlris . Nonneuidetisqudmrepentcfur* 
fum uel deorfum ad odores fe matrix ipfa prtcipitct* 
quam uelociter ad os, ad nares fpiritus aduolet,fua* 
M odoris efca peuettm* Vbi igitur fpiritus uel cxigu 
w uel fiigacifiimM ejfe deprebenditur , quod pufdla* 
nimitas fepc declaratcorpom'q;debiUtM, uelparui, 
de caufa multa contingensy odoribm non tam extrin* 
fccm obiettis,qudm intrinfecm iniettis allicite, immo 
potius pafatcretinete.Odorem uero uinianteomnes 
eligite. Multwm nanq; nutrit fpiritum odor exhalans 
ex natura, tivm plurimum er uelociter nutriente cor* 
pm, tum uoluptate fenfwm afficiente . Tale uero umu 
eftprce cceteris calidwm, humidu, o-odorwmatq; cU 
rwm.Tale etiam faccharwm effe dicerem,fi fumat odo 
rem . Qinnamomu quoq ; ftmile et doronicu, anifumq; 
Cr dulcc marathrwm,fi acuminifuo ad exigua dulce* 
iine addcrctamphorem . Sed quam tcmpcrie naturt 

G r 



lotf MARSILII FIC DE VITA 

fio fccit,uobis ipfi conficite. Et quoties diflraftionefpi» 
rituu fdrmidatis,caUdioribus acutioribuscfcetfubtiUfii 
mis adhibete, qu£ cohibere parumper uolatufpiritut 
*cfiflereualeant,ceucroco,chariophylis,cinnamom<% 
nduftupanem^rofaceaaquam, acctumc^ropLceu, ro* 
fam,myrtu,uiolam,fandalivm, coriandrum, cydoniii 
pomwm atcfc citrum . Horreo uero cmphora ubi con* 
tra canicie eftagcndu . Recentem ucro fcmpermentci 
diligo,menti etiam falutaremfpiritui^ tutifiimam. 
"Denicfr mementote res omnes ueneno contrarias , effc 
mt<e admodum falutares,nongufiu tantumfedetiam 
cdoratu, maxime theriacam . Has uero m libro con* 
traPefiilentiam enarrauimus , narrabimus Grinli* 
bro fequenti.Inter e# autem,ne quid uos lateat,nume 
ramus uinum. Nam ficut homini uenenwm efi cictt 
taAta cicut£ uinum,non fimul quidem,fed paulo pofi 
cbibitum.Ac ne folis uos odoribus hic aUiciam , com* 
ponendum uobismandoeleftuariuquotidie manegu 
ftandwm,oljiidu gufiuc^fuaue, uit<e admodim fa* 
lutare . Accipite tres chebularii uncias,uru,m emblicct 
rum,<cy indarwm unam,unamc^ y bcUiricarwm,femi\m 
cia uero doronici , cinnamomi uncks duas,crocidra* 
chmam unam, ambr<epartem drachm<e tertiam,nut 
fciquocji tantundem. Coitundite diUgenter. Tantum 
wfacei ftcchari adhibete quantum gufiui fatis fuiti 
&4ttddorm rubcntutm qumtumfat ejt colori : mel* 

Usitem 



PRODVCENDA. LTB. If. 

Vs item emblicdru ucl chebuUru qudntum moUi cxpc 
diteleftudrijfbrm* , duri fblid totidequotprcedicl* 
funt uncidc. Vbi uero difjicilior efl compofitio multi* 
plex, experti fumut ftmplicem hdncoptimam effefci 
licet ex chebulis, maxdthro dulci , fdcchd.ro dqud ro* 
fdcect liquefh&oifumptdmuerotumieiuno flornncho» 
tum pofl ccenam . Memineritis autem myrobdldnos 
coditdf meliores effe 9 ficcM uero fdltem diem integm 
cleo dmygddldru dulciu uel butyro udccino prim in* 
fundite qudm confietis . Vrobdt er Auicennd uobis co 
fcftionem ex emblicis dtcfc Indis cti meUe dndcdrdoru 
cottocfc butyro. ltem chebulcw cu zvnvhere wfqud* 
tm firrhGr potius auri. Vrobat item Petrus Aponcn 
fis compofitione ex crocOimdce,cdjloreo y per partes 
Acceptis dtty contufis uino commixtis . Vnde dffx 
tmtuitdmetidpropemodu moribundis producicon* 
fucuiffc. Deniq; Hdly Aflrologus Mcdicusq; exceUH 
tifferit ufu triphera fimiliumq; reru uitdm effci lon* 
giorem . Inomni ucro triphera myrobdUnus fundd* 
tncntti cfi , fed hdnc temperdnt fubtilibus quibufddnt 
ntq; mottibus,pr<efertim ubificcior efl myrobdUnus» 
ut zrpenetret, nec mcdtm obflrudt , nec aluu exiccet 
ttimiu ucl ddfhingdt. Cumuino pr<eterea commo* 
difiime utimur^d modico,ne fbrte diludt. Copofitio 
ttem uero Petri qudm modo mrrdbdm, fi modo utilis 
tjljurbitror olfhflu potw qumpotu utilcm /orc. • 



MARSILII FIC DE VITA 

Magorum medicina pro fenibus* 
Cdp. XIX. 

MAgifleUaru obferudtores,dd chriftum uitm 
ducem fieUd duce uenerunt , prcciofum uiU 
fbefduru offbrentes,Auru,thus cr myrrham, tria do 
tta pro tribus Vldnctdru dominis ficUdru domino de* 
dicantes . Aurii quidem pro teperamento louis,rmxi 
me omniu temperatu.Thus dutempro Sole pracipuc 
phoebeo cdlore fimul odoreq^dgras . Myrrham de* 
nic^ frmantc corpm atq; conferuantempro Saturm 
ommu firmifiimo Vldnctaru. Huc igitur omncs ad fa 
picntes Magos ucnite fcnes,muncrduobisquoq^ uiti 
produflura ferentes, quibus autore uitte quondam ue 
nerati traduntur.Venite fenes,inquam,fencclute gra 
uiter tolerantes . Venite uospratcrca, quofcunfy 
feneclutis propcmodu aducntantis fbrmido folicitat. 
Accipite prccor alacres uitalia dona . SumiteunciM 
quide thumduM,unam ucro myrrhe , aurirurfum 
infblid dutli dimidia drachma partem , contundite 
tria jimuUconjidteyConfundite in piluks, durco quo* 
ddm meroAdfy tunc opportune coficitc, quando Dti 
na propitio Vhocbi ucl louis gaudct afyetlu . Sumitc 
pojihac thcfauritanti,durora qualibet portiuncu* 
Um, ac exiguoperjundite mcripotu, niji forfan \ncs 
luerit ffias.Tunc cnim aquam rofdcedm bibereprce* 
fUt. Si qms autem interuos calorem quouis tempore 

magjt 



PRODVCENDA. LIB. IX. N>j> 

mgi* metudt, is myrobaUnum chebulam dut embli* 
cam tqualcm dd thuris myrrhaq; V durifmui pou 
dut ddijcidt.Hoc bumore proculdubio ttdturdlc d pu 
trefhttione tuebitur . Hoc humoris refolutionem bn* 
gius propulfdbitihoctres muobtsft>iritM*ndtur4* 
Um,uitdlem,dnimdlem fvucbit , confirmdbit, corro* 
hordbit.Hoc rurfum ucgetabit fenfum, dcuet ingeni* 
twi, memoridm confcrudbit. 

Ttepericulis uitandiscx quolibetuittfepten* 
ndrioimmincntibm. Cdp. Xx« 

QVum Aflronomifinguldt dcinccps diei horM 
VUnctis ordinc fngulis diflribucrmt : fimili* 
terfyfcpte hebdomdd* dics^ in tpfo fcetu per men 
fes digefferint officid PUnetarum, cur non etiam per 
dnnos cddem difyondmmi Vt qucmddmodu infantm 
m dluo Idtentem rexit primo menfc Sdturnmiultmo 
Lund.fic fiatim natu ordinc iam couerfo,primo ipfi* 
m dnno ducdt Lund:Secundo,fi uit,Mercuriut: Ter* 
tio Venus : Qudrto Sol: Quinto Mdrs : Sexto lupi* 
tcr.Scptimo uero Sdturnus . Atq ; dc'mceps ordo per 
Uitamfimilis repetdtur.\td% infeptimo quolibct uiu 
gnnofo in corpore mutdtio mdxintd , ideoty pericu* 
loffimd, qudndoquidem V Sdturnm nobis comuni* 
tereflpercgrinusw-db co tunc PUnetarumfummo, 
dd Luna euefligib Vlanctaru infmdmgubcrnatiore* 
dit.Hos annos dftronomi Grm cUimdemos notnU 



uo MARSILH FIO DE VITA 

ndnt, nos fcaldres,uelgrdddrios, ueldecretorios dpa 
peUdmus .Horte uiero in morbis ipfumhumom uel nas 
tur<emotumVUnctes per dies eodemordine regunti. 
iudi* Vncfc er fcptimus quifq; cdde rationc ludicidrius dp* 
pellatur . Quartus quoq; quonia medium in feptenn* 
riotenet. Tu igitur fi uitam producere cupis ddfene* 
ftutem , nuUis ciufmodi grddibus interrupta , quotia 
ts feptimo cuilibetpropinquas anno, confule diligen* 
ier dfhrologuiVnde immineat tibi difcrimcn edifcito: 
Veindeuel dditomedicUm,uelprudentidmO' tem* 
perdntid dccerfito . His ndnq; remedijs prohiberi mi 
nds dfiroru Vtolem<eus etidm confitetur. Addit qum* 
etiam dflrorupromiffa ficdugeripoffe , utdgrorum 
cultorduget terr<e mrtute. Vrobdt Vetrus Aponenfis 
trgumentdtionibus multis er teflimonio Ariflotelis, 
Gdleni,Ud]y,naturale uittfinem no effe db initio act 
ungucm dcterminatu ,fed ultra citraq; moueripoffei 
Idq; dfferit tum ex aflris, tum etia ex mdterid . Con* 
cludit his autoribus rationibusq; obitu etiam naturd* 
lem difftrripoffccum dflrologi* mdchinis Um pr<e* 
fidijs Medicoru. Igitur neq; nos temere in hisprcece* 
ptiseldbordmus. Neq; tepigedtperquirereamedicis 
qu<e ndturdliter tud fit diata , & ab aflrologis qu<e 
flelld uitee fkueat.Et qudndo hcec bene fe habet, O" a& 
tdm Luna,compone qu<e prodeffe didiceris.Neq; pue 
rfotf fepe iUos aufcultm , qui non tam forturtA qudm 

tunutc 



PRODVCENDA. LIB. rt iii 

virtute fenedutcm profyerd confecuti uidentur.Pr** 
tcrea Ptolemem V cxtcri proftffores Aftronomitc* 
imaginibm quibufdam ex certis lapidibus er metaU 
Us fub certofidcre fabricdtis yUitamprofterapoUi* 
ccntur dtq; longceuam . Veru de imdginibm quidem 
t-x partcac plurimu de reliquo fiuorc caleflicomctt 
tnriu componimm \n Plotinum, qucm libru huic opc 
rideinceps fubijciendu exiftimamus. Qucmddmodii 
boc pofl librii fcribi uolumm quem De curdndd litc* 
tdtoru udletudine compofuimm.Fduorem uero cccle* 
ftcm quem modo dicebam,pro iuuentute longd , nunc 
quantum qudfi Po'et<e cuiddm licet loqui, qudntu rur* 
fus medico licctfdcere,d phabo Bdcchoq; petemus» 
Solisieterndefl Phabo Bdcchoq;iuuentws, 
Nitm decet intonfus crinis utrunq; dcwm* 
Vhabm & Bdcchm femp indiuiduifcdtres funt: Am 
bo fire funt idem. Phabm quide efi ipfd fphxra* iUi* 
ws dnund. Sphtem uero Bdcchm, imb cr Phabm efl 
totm ipfc fphtr* circus . Bdcchm dutem eft fldmmeus 
iUe inhoc circo circulm,imo uero Phabm efi abnum 
in hoc fidmmeo globo lumen .Bacchus dute exiftitibim 
dem fdlutdris ex lumine cdlor-Sempcr ergo frdtrcs ca 
mitesq; funt,fere femper dlter er idem.Quid uerotSi 
fol in Vere quide Phabus cft,cdntu fuo tunc duiucan 
tm cxcitds ; Cithdrd rurfum tempord tempcrdns . I» 
dutumno ucro Sol utem <tutor uim Bdcebus mftiL 



Ux DE VITA PROD. LIB. U. 

Tria nobis ad feruandam iuuentutem pater ille li* 
ber,quiamatcolles,Bacchus ajfert. Hos quideapri* 
co$ primum coUe$. In his autem cottibut fuauiffimum 
preecipue uinumiVerpetuam in umo fecuritate . Trix 
quoq; Phcebus Bacchijraterpari benignitatelargi* 
tur.Diurnumprimo lumen: Sub fomento luminvs her 
bas fuauiter redolentes: Ad luminis huius umbram->ci 
tharam cantumq^perennem. Hisergo penfis potifii* 
mum-> his flaminibm Clotho nobis iam no Parca lon* 
ga uitee fUproducet . Trek Parcas fere omnes Poe* 
tee canunt.Tris quoq; nos no poetee canimus.Prudens 
quide in omni uiftu parcitas uita nobis longa mchoaU 
Confians quoq; \n curis fubeundis parcitas producit 
uita.Parcitds uero m cozlo fruedo negliges uita occat 
Tres Pythagoras temperatias anteomnia cekbrat: 
tres etia nos mprnefentia celebramus.Temperantiam 
m affvftibus coferuato-.temperantia m omni uiftu fef 
uato . Temperiemaeris obferuato . Hac enim proui* 
dentia humorum mtemperiem^quee citee feneftutis cr 
intcmpefliuee tnortis caufa efl ,aftirante Deo,procul 
ddmodu propulfabis. Aftirabit autem autor itte uitec 
fi ea tantu conditione uitam optauem diuturnam , ut 
diutim cum genere humano uiuas-, tum maxime uiuni 
iHi,quo mundus totus inftirante uiuit. 

D£ VITA PRODVCENDA 

LlBKl sims. 




MARSILII FICINI FLOREN uj 

tmiin Ubrim tertiu De uita cozlitm coparanda» 
ad ferenifimum Pannoni* regem 
epijlolare proozmiwm. 

Hilofopbi ueteres,rex omniufclicifii* 
j me, coelejiiuuires infcriorumq; natu* 
|t ras ddigentijfimeperfcrutatiiquuexi 
jiimarethominemjrujira fapere,qui 
no fibifapit, totam merito perfcruta* 
Uonem fuam in primis ad uitamfibi coelitus coparan 
damretulijfe uidentur , iudicantes (ut arbitror) tum 
elcmcnta er qu<e ex his componuntur frujirafibi co* 
gnita fbre , tum motut cceleflium ©" injiuxus temere 
nimum obferuatos , nifi hxc unl cum ilUs cognita fie 
mulatq;coniuntta ,aliquandofibi aduitamfclicita* 
temq; conduceret . Vrofcdt autem iUis ut uidetur,cwf* 
modicotempktio ad uitam primo pr^fcntem . Nam 
Vythagords er Democritus ApoUoniusq; Tbean&ut 
er quicunq; ad id potijfnnum jiuduerunt , rerum fibi 
cognitarii ufu profperam ualetudine confcquutifunt 
uitamq; long£uam . Contulit infuper ad juturam ui* 
tam,tum pergloriam apudpojieros propagandam» 
tum apud Deum in aternitate fcuenda . Siquidem ex 
mirabiUmunditotiusordine, eius tandem cognouere 
rettorem, er ante omnia cognitum amaucrunt . Tibi 
ucro glorUm perfccuh cuntta futura , magnanimi* 

H 



«4 MARSILII FIC EPISTOLA. 

tas,magnificentia,uiftoria perpetua pollicentur.Vi* 
tam quoq;apuddeumin£Uo beatam diuina clemen* 
tia,infigni pietati tu£ iuftiti£q;promittit.Vitam de* 
niq;profteraminter mortales fatWq^ longam (quan* 
tum ex indicijs quibujRam mihi licuit conieftare(ftli* 
ciatibifidera decreuerunt . Vtautem quodpoUicen* 
turid er pr^ftent firmifiimafide, er cumulo infuper 
prorogentpleniore, ddigetia tua cr Medicoruaftra 
logorumq; cura efjicere proculdubio poteft . lamue* 
ro idpoffe fcientia crprudentiafieri,doftifiimi quiq; 
Aftrologi ac medici confitetur. Quu igitur inter P h 
tini libros magno Laurentio Medici deftinatos , in li* 
brum Vlotini de fkuore coelitws hauriendo traftan* 
tem,nuper commentariu compofuiffem , inter c£ter& 
m eum noftra commentaria numeratwm id quidem fc* 
ligerenunc Laurentio quidem ipfo probante , atquc 
maieftati tu£ potifiimu dedicare decreui. Spero equi* 
dem dum uit£ tu£ profaeritatiq; confulam,uit£ mte* 
rim , er ftlendorifeculi noftri er hwmani generis con 
fulturu . Atty ut ualetudini proft>eritatiq; regi^uati 
dius h^c noftraprodeffent , per Valoremipfwm mit* 
tendaputaui. Runc tu igitur Valorem noftru clemen 
tiffime Kex compleftere precor. Tantum enim natu* 
ra, uirtm, autoritas tua ualet, ut abfq. te nequeat ud 
ValoripfeuaUre.X.lulij. M.CCCO LXXXIX» 
Tlorentit. 



toARSILII FICINI AD LECTOs II* 

rem fequentis libn Exhortatio. 

SAlue hofyes ingeniofe . Salue iterum quifquis es 
falutis auidus,quinoflrddd limind tendis . Vide 
precor hofyes cupide pYimum->qudm hofttdlis fimAn 
trdntis eratcerte,falutcm fldtim hofyilio dicere: Ego 
Uero fdluteprteuemens ■> mox profrettum fxlUere tc 
iufii. Intrdntemo- ddhuc ignotum pcrlibenter exce* 
pi.Trdhente dpud me mords,promiffd(fi Deus dfyi* 
Yduerit)fdlute dondbo. Hofaitiumergo nattm es dmi 
cum quidem omnibut, & dmoris nunc ergd te plenu, 
Siquid firte fcrs iecum amori contrarium ,fiquid hd* 
bes odij > prius ponito precor qudm medicinds hic ui* 
tdles dttiHgM . Vita enim tibi dedit dmor, uoluptMcfc 
pdrentumiVitdm uicif.vm demit odiwm , dtq; dolor. 
'Queigitur odiofm uexatdolor,huic nullusufqudm 
Medicin<e uitdli rclittm efl locus.Qudmobrem dein* 
ceps te no uthofyitem tdntwmidm dlloquor „fcd dmi* 
cum. Offtcina Mdrfilij tui dliquato efl dmplior qukm 
bis canccttis duntdXdt quos hic uides > coerccdtur. N» 
tnim folohoclibro fequcnte, fedduobus etidmprt* 
cedcntibm circunfcribitur.Totd uero fu/mmatim Me* 
dicina qu<edam efi pro uiribus opituldturd uit<e , ut 
ualidd tibi mtdfitiUtlongd. ldq$ ubiq; medicoru opc 
taelitus adiutamolitur . Varia fanepro diuerfaho* 
tninum ingcnijs dtq^ ndturis noflra h<ec ofpcina , an* 
Hdota? phurtmca, jbmcnta» wnguenta, rcmedia pra 

H 3> 



EXHORT. AD LECTOREM- 
/f rt . Si qua tibi fortaffe minus placeant , mittito qui* 
dem ifla , ca>te ra propterea ne refruito . Deniq; fi no 
probas imdgmcs Aflronomicdt, dlioquin pro ualetu 
dme mortaliu dd'muentM,quM v ego non tam pro* 
ho quhn narro: hat utique me concedente, ac etiam ft 
uis confulcte,dimittito.Medic'mas faltem calefli quo» 
dam admmiculo confirmatds , nifi fbrte uitam negle* 
xeris, haud negligito . Ego enim frequeti iamdiu ex* 
perientia compertu habeo , tantu mtereffe inter medi 
cmas hmufmodi,dtq;alidsabfq^dele6tu aflrologico 
fittas , quantu mter merum v aquam : ut etiam m* 
fans ottauo d conceptione menfe ndtus fbrenti* men 
fe Martio,no(ie afcendente,Saturno retrogrado femi 
uiuus , eiufmodidiligetid uideatur X nobis,imb d&eo 
quafi uit£ redditm potius qudm ferudtus , trienni* 
uvncfc uaUdm ftrme iamimpleuerit.lam uerofiprxter 
tagcneris eiufdempUwanarrauero ,uera loquar* 
Hec gloriabundus (quodefl dphilofopho penitid 
alienu)fed exhortabundws potius dffvrdm. 
Verum fdtis idmpdrtim quidem concili 
antes,partim etiam exhortantes 
aUoquuti te fumut.Demceps 

igiturcum vlotino 
hquamur , ita demwm tibi 
diligcntim com 
fultnri. 



MARSILII 

riCINI FLORENTINI LIBER 
de Vita cotlitus compdrdndd,compofttus 
ab eodem inter Commentaria eiuf* 
dem in Plotinum. 

In quo confiflat fecundtl Plotimtm uirtus f&uorcm coz* 
litus attrahens,fcilicct'meo quod dnimamun 
div fietldrum d^monumq^mim^fkcik 
aUiciuntur corporum fdrmis 
dccommocUtis. 

CAPVT PRIMVM. 

I tantumh£c duofint in mudo, 
hinc quideinteUettus ■> inde ue* 
fro corpus ffcdabfttanima: tuc 
\ncq; intcllctlustraheturadcor 
\pus(immobilis emm efl omnino 
\caretq;affcttu motioms princi 
piojanqua a corporc longifii* 
me difidns) ncq; corpus trahctur dd 'mtellettwm,uelut 
dd motum pcr fe incfficdx incptum, longeq; db in* 
tcllcttu rcmotum.Verumftinterponatur anima utri* 
qucconfvnniSyfacileutrinq; zjad utraquefet dttra* 
ttus . Primo quidem ipfa omnium faciUime ducitur 9 
quonwn primum mobde efi , cr ex fe v ftonte mo* 

H J 



»7 



'4^1 



I 



[18 MAR. F. E>E VITA COEUTVfc 

bile . Prcetcred quum fit (ut dixi) medid rerum , o* 
mnk fuo m fe modo contmet, er utrinq; ratione pro* 
p'mqux.ldeoq;concilidtur cr omnibus , ctidm ccqud*, 
liter illis quce intcr fe dijldnt , db ed uidclicet non di* 
jiantibus . Prceter emmid quod hincquidem confot 
tnis ejl diuinis ,inde uero cdducis, er <ad utrdq; uergit 
4$vftu,totd interim efi fimul ubique. Acceditdd bcec 
quoddnimd, mundi totidem ftltem rdtiones rerum fe* 
mindlcs diuinitus bdbet,quot idece funt in mente diui* 
rid, quibusipfdrdtionibws totidemfibricdt fj^ecies m 
mdterid.Vnde undquceq^ecies per propridm rdtio* 
Species jin nem femindlem proprie rcfyondet idece , f&ilecfc po* 
gulce idcdjs tcfiper bdnc fcepe dliquid lUinc dccipereiqudndoqui* 
fortiuntur dem pcr hdnc iUinc cfi effectd. ldeofy fi qudndo kpro 
fuM. prid fbrmd degcnerct,potcfi hoc medio fxbi proximo 
formari rurfwm,per'q^ id mediwmindcfiicile reformd* 
ri, dc fi ccrte cuiddm rerumfteciei uel indiuiduo ciwi 
rite ddbibeds multd , quce fydrfd funt ,fed eidem ide<& 
confbrmid. Mox in nutteridm hdncitctopportunc pd 
rdtdm , finguUre munus db idcd trdhesperrdtionem 
uidelicet animce femindlem. Non enm inteUettus ipfe 
proprie ,fed animd ducitur . Ncmo itdtfc putct certis 
tnundi mdtcrijs trdhinummd quceddmdmdterijspe* 
nitus fcgrcgdtd, feddcemonespotius dnimatiq^ mundi 
muncrd ftellarumq; uiuentium . Nemo rurfum mire* 
turpermdtcridks fwmdSdnimdmqudfiattici poffc, 

Siquidcm^ 



COMPARANDA LIB. III. 119 . 

Siquidem efcas eiufmodifibicongruds ipfamet quibm 
dUiceretur , effvcit : &• fcmper Itbenterq; habttat \n 
cifdem . Neq- in mundo uiuente toto qutcqua reperi* 
tur Umdef6rme,cuinon adjit anima, cui non infit 
mim<e munus. Qogruitates igtturetufmodifvrmaru, 
ad rationes anm<e mudi, 7.oroafter diuinas illices ap Zoroafler* 
pellauit } quas v Syneftm magicas effc illccebras con Synefius. 
frmauit. Nemo deniq; credat ad propria quandamct 
terUfyecie ej-tcmpore certo hauriri omnia prorfm 
tx anma dona,fedpro opportunitatc dona duntaxat 
feminis,quo talis fyccies puUulauit, feminumq; confor 
miwm. Itaq; hic homo hwmanis tantum ddhtbitis,nott 
proprias pifcium uel auiwm dotes , mdefibi mndicat* 
fedhumanas atq; conftmtles . Adhibitis autem qu£ad\ 
fteUam talem pertinent atq; dxmoncm , fleUa d<emo* 
mq; huiuspropriwm fubit tnfiuxum , uelutlignuper 
fulphurparatwm adfiammam ubiq; pr<efente. Atquc 
bunc non modo peripfos flelU dwmonisq; radios,fed 
ttiam per ipfam mundianinu ubiq; pr<efente , in quA 
Cr cuiuslibct fielU dxmonisq; ratio uigetiparttm qui 
demfeminalitad gcnerandum ,part'mettam exem* 
plaris ad cognofcendum.H<ec cnim fecundum VUto* 
nicos antiquiorcs, rattonibus fuis <edificauit ultra fiel 
tas in cocbfiguras,partcsq; ipfaru talcs y ut ipfe quo+ 
quefigurtquedamfint, imprcfitq; his omnibiw pro 
priet<ttes.ln ftdUs <xutanyfiguris,pdrttbm,propneU 

H 4 



1*0, MAR. F. DE VITA COELITVS 

tibus , omncs rerum inferiorumfyccies contincturcr 
proprietdtes earu. Vniuerfdlcs ueroftgurds oftopo* 
Zodidci f u '^ dt( l uc quddragintd , fcilicct in zodidco duodeam y 
pdrtitio . extr<x uero f ex dto p trigintd • * tem m zodidco triginta 
fexdd numerumfdcierii . Rurfmibidetercentu dtq; 
fexdgintd dd numerumgrdduum.ln quouis enimgrd*. 
du funt ftelU plures, ex quibws ibi conficitmtur imdgi 
neSy Similiter imdginesextrd zodidcum in plures diui 
jit jigurdspro fkcieru ibidem grdduumq;fuorunume* 
ro.Conftituitdenique dbimdginibus hit uniucrfdlibm 
ctdumuerfdtes imdginesbdbitudines cr proportione: 
qudfdd , qu£ ipfe quoq; intdgmes iUic exiftut. Eiufmo 
di uerofi.gur<e continuitdte qu<eq; fudm hdbent ex rd* 
dijs fteUdrum fuaru in fe muice, peculidri qudddpro* 
prietdte conieftis . A quibws fvrmis ordindttftimis de* 
pendentinftriorumfbrm<e , iUincuidelicetordindt<e. 
Sed <cr cotlcftes ill<e tdnqua, er inter fe difiuftt, procc 
dunt d rdtionibut dnim<e coiunftti inuice , cr quoddtn 
modo mutdbiles dftdbilibus . Sedhce qudtenusfeipfa 
rio comprehendut , refcrunturdd fbrmdsmmenteuel 
4nimdliueleminetiorefcfecomprehendentes,qucetdtt 
qudm multiplices dd fimplicifiimu rediguntur unum 
dtq; bonum,ficutfigur<e cceleftes ad polum. Scd reded 
mm dd dnimdm. Qudndo igiturdritmd gignit ft>ecid* 
les inferiorumformds uiresq; , eds per rdtiones efjicit 
proprids , fub fkUdrum formdrumqi coeleftium ddmi*. 

niculo, 



COMPARANDA. LIB. III. 
niculo . SinguUres uero indiuiduorim dotes, qu£ /^* , 
pe nonnuUisinftvnttdtn mirdbilcs qukminfyecicbus 
effefolent,cxhibctper fcmindles fimilitcr rdtioncs,no 
tdm fub ddminiculo fvrmdrum figurdrutnq; ccelejli* 
umqukm fitu fleUdrum ej-hdbitu motionum , dfye* 
cluiOmq; pUnctdru, tuminterfe,tumddfieUdS VUne 
tis fublimiores . Animd quide noflrd ultrd uires tncm* 
brorumproprUs,communem ubiqucpromitin nobis 
uitjeuirtutem . Mdxitneuero pcr cor, tdnquam ignis 
anim£proximifi>ntem . Similiter dnimd mundiubicf; 
uiges per Solem pr£cipue fudm pdffimexplicdtcom 
munis uit£ uirtutcm.Vnde quiddm animatn er in no* 
bis&in miido , in quolibet membro totam,potifimu 
mcordecoUocantatque Sole . Sempcr uero mcmcnto 
ficut anim£tioflr£uirtus perftirituadhibeturmem* 
bris,ftc uirtutcm dtiim£ mundipcr quintam cffcntia* 
qu^ubiq; uigettdnqudm ftiritut intra corpus mun* 
danum,fub dnima mundi dilataripcr omnia,nidximc 
ucro illis uirtutem hdnc mfundi,qu£ eiufmodiff>iritm 
plunmum haufcrunt . Potefi dutem quintd h^c effen* 
tid a nobisintus mdgis magisq; dffutni , fi quis fciucrit 
edtndlijs elementis immixtam plurimum fegregare, 
ucl fdltcm his rebm frcqueter uti,qu£ hdc abundanty 
puriorepr^fertim , ceu elcftum uinwm er faccharii* 
er bdlfdtnudtq; durum , preciofiq; UpiUi,myrobaU 
mq;, cr qu£ fuauifiime redolent,et qu£ lucent.Maxi 

H y 



MAR. F. D E VITA COELITVS. 

me uero qu<e in fubtili fubfidntid qudlitdtem hdbent c<t 
lidam yhumiddmq^ejrclaram. Quale pr<etcr uinum 
efi albifimum faccharum.prefertim fihuic adhtbue* 
risdurum->odoremqs cmnamtdtq; rofdrum.Vretered 
ficut dltmentd rite in nobit dffumptd per fe non utua , 
rediguntur per fyiritum noftrum dd uit<e noflr</fdr 
mam->ftc <cr corpord noflrd rite dccommoddtd corpo 
rifyinttuq; mundano-,uidelicetperres mundanas, er 
per nofirum fyiritu,hauriunt cx uita munddnd quam 
plurimu. Si uolueris ut dlimentum rdptdtpr<e cjetem 
fbnnamcerebritui ueliecom atque fiomdchi , fimtle- 
qttdntumpotes dccipe dlimentum, id efi cerebrum-,^ 
. tecur-,z? fiomdchum , dnimdlium ab humdnd ndtura* 
non longe difidntium . Si optds corpm tuwm dtq^iri 
tamexdltquo mundimembro ,uidelicetex Soleuir* 
tutem dccipere , qutere qu<e dnte dlia funt Soldrid in* 
ter metdUd ldpillosq;,mdgii dutem inter pUntM . Sed 
interanimalia mdgis,mdxime inter homines. Similio 
ra enim tibi magi/s proculdubio confirut. U<eco~ ex* 
trd funt adhibendd , erintm pro uirtbm dffwmendd, 
pr<efertunin dieeyhord Solts, ejr Sole injigurd coc* 
li regnante. SoUrid uero funt omnid ex Idpillis fio 
ribus qu<e heliotropia nomtnatur , qutd ucrtunturdi 
Solem . Item durum ey duripigmcntum,auretq; colo 
res, ch ryfolithm, carbuculus, myrrhd,thus,mufcM> 
ttmbra, balfamum, melfl,duum,cdamM aromdticm> 



COMPARANDA UB. II!. I 

€rocM,ft>ica nardi,cinnamomum, lignumaloes,c£te 
raq; aromata.Anes,aftur,gaUm, olor,lco,catbaris, 
crocodilm, homincs ftaui, cnffi,f<epecalui, mdgnd* 
mmi,fuperiord partim cibarijs,partim ungueniisfub 
fanigdtionibusq; ,pdrtim ufuidccomoddri poffunt* 
Htec fentienddiVrcogitdnddfrequentcriQr in primis 
amdnda.Et luminisplurimumcft qu<erendum. Sidu* 
bites uentrem db iecoris fvmento deflttui,trdbedd ucn 
trem iecoris frcultdtem , tum frittiontbus,tum fbmcn* 
ti$,pered qu<e iecori congruunt, pcr cicorcam,cndi* 
uiam,ft>odium,& cupdtorium,<zr Hcpaticam,atquc. 
bepdtd.Simililcr ne deflituatur tuwm corpm db louc, 
mouc corpus in die, hordq;, er regno louis, er utere 
mterim louiaiibm : Argento,bydcintbo,topdtio,co* 
rdUo,cryftdllo,beriUo,fpodto,fdphyro,uiridibus ae 
rijsq; coloribus:Vino,fdccbdro albo,meUe,<zrcogita 
tiontbus dfjvdiombusq; plurimum louialtbm , id cfl 
conftantibm, ocquis, religiofts dtq; legijcris . Et m 
terhomines eiufmodi , ftnguincosquc cr pulchros , 
ucnerdbtlcsquc uerfantor . Sed memento primisiUis 
rcbmfrigidts infcrcndum effc durum cjr umum , men 
tamq- er crocum, er cinnamomum atq; doronicum* 
Animalid uero louidlid effe agnum pauonemq; , cr 
tquiUmz? iuucncum. Quomodo uero uirtus Vene* 
risdttrahatur turturtbm , columbis er motdciitis,<cp 
reliquis t nonpcrmittit pudor oftcndere. 



MAR. T. DE VITA COELITVS 

De concordid mundi , er dc ndturd homi* 
fecundumfletlds. Quomodo 
fiat dttrdttm ab unaqudq; 
flclla. Cdp. H. 

NEque ucro diffidere debet quifqudm , nos dk 
quc omnid qu& circd nos funt, prtparamcn* 
tis quibufiam poffe fibi uendicdrc ccelcfiid. Ndm cce* 
fttm b<ec faftd funt afiiduequereguntur , cr Minc in 
pnmisprtepdrdtd funt dd lUd . Et quod mdximii cfl, 
mundus dnimal in fe mdgis unumefl , qukm quoduit 
aliud dnimal ,fi modo efl animal pcrfvttifiimum . 
Ergoficutmnobitmebricuiuslibet prxfertim prin* 
cipalis qualitds motmcfc ad alia pertinet, ita membro 
rum principdliu attm in mundo commouent omnid> 
cr membra infvriora focile capiunt 4 fupremis ultro 
dareparatis. Quo enimpotentior caufa efl,eo prom 
ptiorcfi ad agendu , eo igiturpropenfiorcfx ad dan* 
dum . Exigua igiturpr<epdrdtio nobis infupcr ddhu> 
bitafufficit ccelefliivmmuneribut cdpiendis,fimodo 
quifq; dd idpnccipue fe dccommodet,cui efl prxciput 
fubditm.Sedante uniufcuiufq; nojirum proprietate 
huma)i<e fpecieiproprietatem confiderdre dcbemw. 
Hancigiturejfvfolarem aflrologi Arabes confenfc* 
runt . Quodego e fiatura homitw erecla pulcbraq^ 
hnmoribusq; fubtilibm er fpiritm claritdte, imdgina 
tionisq;p:rfpicuitdte,jlu4io^ ueritdtti cr glorice,ue 



COMPARANDA. LIB. Hf. uf 
rimeffcconiefto . Addo quinetiamproprietate huic 
Mercurialem, ob firenuum uerfatilis ingenij motum. 
E£ quoniam humanwmgenus natum nudum, inerme, 
emnium egenu->h<ec omma propria induflria fibicont 
parat, quod efl Mercurij proprium . Addo etiamlo* 
uialem , ob complexionemcorporis temperatam atcfc 
Uges.Et quoniam fecundo menfe,quo luppiter domi* 
natur,uitam*ccipimm,atq;nafamurnono,quoite* Species hte 
rum recipit dominatwm . Itaq; humana fpccies ab his man* plst* 
tribus potijiimum dotes infuper ampliores itd dcmu netis fubic* 
fibipoterit ucndicare ,fiper Solaria Mercurialiaq;, ftx. 
er louiafeipfam eis magis indies atq; magis accom* 
modabit . De reliquis autem quidfSaturnus non fhci* 
le communem figmficathumamgcncris quditatc at* 
que fortem,fcd homincmab alijs fegregatum , diuinii 
aut brutum , beatimaut extrema miferia prcffum* 
Mars, Luna, Venus,afjvftus cr aftus homini cu ca>* 
tervs animantibus aque communes . Ad Solemigitur 
V louem atq; Mercurium reuertamur . SoUria qm* 
dem nonulU er louia diximws , Mcrcurialia uero nc* 
fcio quomodo prwtermifimus . Suntautcmeiufmodii 
Stannum, Argentum, prwfertim uiuum, MarcafiiU 
drgentea,lapis Achates , uitrum Vorphyriticum, er 
qu£ croceum cum uiridi mifceant ,fmaragdum atquc 
lacca : Animalia fagacia er ingeniofa fimul er flre* 
nua,fimia>)cancs:Homines eloquentcs, acutiiuerfati* 



MAR. F. DE VITA COELfTVS 

lesyoblongajkcicmanibmq; non pingues . Sunt auteni 
qu^rendaz? exercendaqu* adaliqueVlanetamatis 
tinct->eo uidelicet dominante(ut diximus)in die er ho 
ra eiusfijkri poteji . Etiam quando ipfefxtindomi* 
cilio,uel exaltatione,uel faltem triplicitate fua er ter 
mino er angulo cotli , extra combujiionem direftus, 
ac fepius orientalis->fi Solcfit fuperior: Item in Auge 
Cr afpiciatur a Luha . Si quis autem ab ipfa Luna be* 
neficiwm,o- a Venere pofcat, temporafimilia obfem 
udxe debebit. A Venere quidem per animalia fua quxi 
diximm , er per Corneolam er Saphyru lapidemq» 
lazoli, <es croceu atc^ rubeu cr Corattum-, omnescfc 
pukhros uariosfy uel uirides colores ©" flores,atque 
concentus fuauesq- odores atq; fapores . A Luna pet 
alba er hwmida er uiridia , pcr argentum atq; Cry* 
fiallu er uniones,vr argenteam Marcafiitam. Quo* 
niam uero Saturnut quidem jiatui er perfeuerantia? 
dominatur , Mars autem effcaci<e motm , cogimut 
nonnunquam horum quoq; gratia ab eis patrocinict 
pojiulare , temporibut uidelicet fimiliter obferuatis. 
Ab 1U0 quidem-, per materids quafdam quodammodo 
terreM er fitfcM atq^piumbeas , er fufcam lafpidem 
Cr Magnetem er Camoinum atq; chalcidoniu , ej 1 
txparte quadamper auru er auream Marcafiitam* 
A Marte uero , per ignea , rubea , ces rubeum ,ful* 
phurcaomnkyjxnumlapidemqifangiiinmn . SJ«£ 

difjid<i$ 



COMPARANDA LIB. III. 117 

tliffidas Saturnu hdbere nonnibil in auro. Nam pro* 
pterpondm idputaturhabere . Quinetiam SoU dti* 
rumfimile,fic omnibus metaUis inefl ficut Sol vn VU 
netisomnibm atq; fieUis . lamuero fiquisconuicerit 
Saturnum cr Martem natura noxios effe , quod equi 
demnunquam credidcrim, tamen hk quoq; utcndum 
quemadmodum uenenis nonunquam utuntur cr Mc* 
dici , quod Vtolomceusin Centiloquio probat . Pro* 
derit ergo quandoque uis Saturni caute fumpta , ficut 
dpud Medicos qu& adflringunt atq- continent , imb 
Cr qu<e fiupejkciunt , ficut Opium V Mandragora: 
Martisquoq; ficuteuphorbium&heUeborut. Cau* 
tifiimi uero hac in re fuiffe uidentur Magi Brachma* 
nes Vythagorici, qui quumob fedulumphilofophan* 
difiudium Saturni tyrannidem formidarent, ueflibut 
dlbis amiciebantur,louialibMq;fiuephcebeis,quoti* 
dicfoniscrcantibusutebantur,plurimumq; fub diuo 
uiucbant. Vbiq^ueromementoperaffvttufiudiumq; Vittfht* 
dnimuz? per ipfam fpiritm qualitate,nosfrcillimefu did Plane* 
bitoq; exponiPlanetis,eundcmaffvcl:u7naceiufmodi tisfubditd* 
fiudium cr qudlitdtem figmficdntibus.Per fepe rati» 
onem igitur d rebus humanis , per ocium-> folitudine, 
firmitdtcm,pcr Theologidm , fecretioremq; philofo* 
phiam,fuperftitione,Mdgiam,agriculturd,permo:z 
rorem Saturno fubijcimur. PerciuilidV ambitiofk 
ttegocia, per philofophUm ndturdem , comunemfa 



8 MAR. F. DE VITA COELITVS 
per religionem ciuikm , perq; leges loui , Martiper 
iram atq; certamina , Soli Mcrcurioq; per ftuditc elo 
quenti£,cantw'q;zrueritatti wgloria atq;folertia. 
VencriperUtitiam er Mufica wfvfliua. Lun<e per 
uittwm plantit fimilem . Sed hanc inter hos difjvrcn* 
tiam mente tencto, exercitationem mgenij magispu* 
blicam atq; amplam ad Solem fteftare: Vriuatam uc 
ro er artiftcio mancipatam,potimad Mercuriwm* 
Tumuero Muficamgrauemquide louis Solisq; effe* 
leuem Veneris , mediam uero Mercurij .Similis quo* 
que de ftellis fixis ratio eft. Utec quidem communis 
bwmana' jfyecieireguU . Propria uero unicuiq; regu* 
lafuerit explorarc qu£ ftella , quid boni cuiq; in ge-s. 
nitura promiferit, atq; ab eapotius qukm ab alia ra 
pofccre gratiam . Btab unaquaq; non quodlibet do* 
nwm , Z? quod aliarwm eft,fed eius propriu expecfa* 
rcnift fbrte twm d Sole comunia multa rcportes, tan* 
quamcommuni quodamducecoclcftium , w ab loue 
fcrmefimiliter , twm mundana paritcr omma ab ani* 
ma fpirituq; mundi . Quemficut orquoduis ammal 
tnultoq; efficaciusanimatwm effe, non folwm Vlatoni* 
c£ rationes,fcd etiam Aftrologorwm Arabum teftvmo 
nia comprobant. Vbi etiam probant ex applicatione 
quadam jfyiritus noftri ad ft>iritwm mundi per artem 
phyficam affvttumq; fkc~h,traijci ad anima corpusq; 
noftrwm bonacceleftia. Hincquidcm perfymtu no* 

ftrum 



COMP ARANt) A LIB. ilt. u 9 
foum in nobis medium ■> er tunc & mundi ftiritu ro« 
tordtwm:inde uero per rddios ftelldru ftliciter dgen* 
tes in fpiritwm noftrwm , v rddijs ndturdfimilem,&, 
tuncfcipfwm cotlcftibm codptdntem. 

Quod inter animam mundi er corpus eius m<tni* 
feftwm,fit fyiritm eiusmcuius uirtute funt 
qiutuor elementd: Et quod nos pet 
ftiritunoftru huncpoftimus 
bdurire Cdp. III. 

PRofvftomunddnwm corpus qudntum exmot* 
generdtioneq; dppdret,eft ubiq; uiuum,quod 1« 
dorum philofophiprobdntexeo , quod pdfimexfe 
uiuentid gencret. Ergo per dnimd uiuit ubiq;fibiprdt 
fentcm, dcprorfus dccommoddtdm. Igitur intcr rmn 
di corpM trdttdbilcw expdrte cdducum,dtty ipfxvi 
tius dnimdm , cuius ndturd nimiwm db eiufmodi cor* 
porc diftdUincft ubiq; ff>iritui, ficut intcrdninum er 
torpus in nobis:fimodo ubiq; uitd eft comunicdtdfem 
pcrdbdnimd corporicrdfiori.Tdlisndnquefyiri* 
tus neceffdrio requiritur tdnqudmmedium, quo dni* 
tnd diuind er ddfit corpori crdftiori, er uitam eident 
penitus Urgidtur . Corpus dutem omnefhcile tibifett 
fibileMnqudm fenfibus tuis dccommoddtum,crdfim 
*ft,W db dnimd dudniftimd longc degencrdns . Opu* 
rji igiturcxceUentioris corpons adminiculo qudfi no 



tjo MAR. F> DE VITA COELITVS 

corpom. Vroinde fcimut uiuentia omnia tam plantdt 
quamanimalia,perquenda fyiritwm buic fimilemui* 
uere atq^generare : Atque inter elementa(quod maxi 
me fpiritale efi)uelocifime generare , perpetuocfc mo 
ueri quafi uiuens.Sed qua>res interea,fi elementa atq; 
animantes generant ahquidfibifimilefuo quodafti* 
Troblem. ritu,cur lapides zj- metalla non generant , qu<t inter 
elemeta animantes media funttQuia uidelicetfyi 
ritus in eis crafiiori materia cohibetur . Quifi quan* 
do rite fecernatur ,fecretutq; confemetur,tanquafe* 
minaria uirtm poterit fibifimile generare :fi modo 
fnateri£ cuidam adbibeatur genem eiufdem, qu&lcm, 
fyiritumphyfici diligentes fublimatione quadam ai 
igpem ex auro fecernentes, cuiuis metaUorwm adhibe 
bunt, aurumfy efjicient . Talem utiq; fciritum ex au* 
ro ucl ex alio rite traftum atq; feruatum Elixer Ara* 
bes aflrologi nominant .'Sed ad mundifpiritwm redet 
mus,per quem mundm generat omnia , quandoquidc 
erptr fpiritupropriuomnia generant, que tum coz* 
hvm,tumquinta effentia poffumus appeUare. Quita* 
lis ferme efl in corpore mudi , qualis in nofiro nofler* 
Uocmprimis excepto, quod anima mudi hunc no tra 
bit ex quatuor elemcntif tanqua bumoribm fuis,ficut 
€x noflm noflra, imb hucproxime (ut Platonice fiuc 
Vlotinice loquar)ex uirtute fua procreat gcnitali qua 
fi tumenS)Wfimul cwm eo fteUasflatmifyper ewm p<t 

ritqucte 



COMPARANDA LIB. Itfc iji 

'ritqudtuorelemetd, qudfiinitliM fyiritM uirtute fmt 
omnid. Ipfe ueroefl corpM tenuifmii,qudfi non cor* 
pm ,et qudfi um dninu: ltem qmfi no dnirm^v qu&* 
fi idm corpus . 1« eius uirtute minimum efl ndturs tet 
ren£,plws dut dquet, plm item derue. Rurfut ignedt 
ftelldrisq; qudmplurimum. Ad horumgrdduum mett 
fuw,ipfc qudntitdtes fiettdrum elementorumq; pro* 
dierunt.Ipfc uero ubiq; uiget , momnibus generdtio* 
ms omnis proximus dutordtq; motm,dequo tilei 

Spiritus intusdlit* 
TotM efi fudptc ndturd lucidus cdlidusq ; , &■ humi* 
dus dtq; uiuifcM, ex dotibus dnim<e fuperioribus do* 
tes eiufmodi nddus . Quemplurimwm hdufiffe Appol 
loniii ThednAeflificdtM efi mdus UkrchdS dices: AppoUo* 
J&irdri nemo debet o Apottoni te diuindndifcientidm niws Thea* 
confequutum,quwm tdntum nethem m dnimd gerto* n*M * 

Quod fpiritM nofier hduridt mundifpirittipet 
rddios Solit er louis , V qudtenm ipfc 
fidt fokris cr louidlis. 
Cd? II II.: 

HVnctu igiturfiudebis tibimprimis mfinud* 
re.YLoc enim medio ndturdlid queeddm benefi 
tid reportdbis , tum corporis munddni , tum dnimx*» 
tumctidmflelUmm dtq; dcemonum . N<*m ipfcinter 
trdffum mundi corpm er mru mcdim efi.Et m ipfo 

i * 



15* MAR. F. DE VITA COELITVS 

ftettf fimt er d&nones , atque per ipfim . Swe ow«l 
i»«Hcft corprw df^ mundanafint ab anima mudipro* 
xim:(ficut vlotino placetatqi Vorphyrio)fiuenum* 
danu corpw:ficut O" anima proximefit k deo,ut no* 
titmdm ui ftrisplacetw forte Timceo Vythagoricoyomnino ui* 
uens er ft>i uit mundus atq ; fpirdt , fpiritumty eius nobis huurire 
tans, Ucet . Hduritur dutempropric ab homine perfuufpi 
ritum illifuapte natura confirmem.M.ax'me fi reddt 
tur etiam arte cognatiorjd efl fi maxime cceleflit eus, 
dat.Euaditueroccelefhsfiexpurgeturdfordibus,?? 
omnino ab eis qu<e inhd>retfibi difimilia coelo. Qw<e 
quidem fordes non folum intra uifcerafifuermt , ue* 
rwmetiamft in animo ,fi hi cute,fiin ueflibus,fi in ha* 
hitatione er aere,fpiritum fiequenter inficiunt.Effi* 
cieturtandemcceleftis ,fiad orbicularemanimicor* 
poritq; motumjpfe quoq; orbes efficiat: Si ad afpe&ii 
cogitationemq; lucis frequentiorem etiamipfefubru* 
tilet: Si adhibc&tur eifimilia cozlo , ta communiterdi 
ligentia qua Auicenna in Ubro Be uiribus cordis fpi* 
ritum curat. Et nos in libro De curanda literatorum 
ualetudine curare contendimus . Vbiprimum fegre* 
gantur ab eo uapores obnubilantes, medicinis ita put 
gdntibm.Seciido,rebM lucentibm illuflratur.Tertio 
ita colitur, ut er tenuetur fimul ey confirmctur . Fiet 
deniq; cceleftis maxime , quantudiftat ratio pr&fens-» 
fi applicentur eipotifiimwm udij mfiuxm% Solism* 

krcoc* 



COMPARANDA LIB. Hf. 
teretekflU domindntis. Atque itd ex hocfpiritu Un* 
quam in nobis medio ccekflU bond in primis infitdfi* 
bi m noflru tum corpmjum dnimum exunddbunt:Bo 
m inquam cceleftid cun&d . Infole emm omnu conti* 
nentur . ConftretdUtemfolddfpiritumfoUrem cffi* 
ciendum proprie, qudndo fub Arietcfcrit,uel Lcone 
ipfumdfpiaente Lund , nuxime m Lcone . Vbi ddeb 
fpiritumnoflmmucgctdt , utipfum munutcontrd uc 
ncnum ZpidemU rcpellcndum: quodpcrfpicue dpp& 
ret inBdbylonU er Aegypto, er regiombus fpec~tm 
iibus dd Leonem,ubi Sol Lconem intrans,epidemiditt 
feddt,ea duntuxdt rdtione , qud diximus . Tunc ergo 
O- tu SoUrUpdfim cxquifitd componc.Tunc mcipe 
foUnbm uti.ea tdmen cdutione, qudfub <eftu exiccd* 
tionemdiligentereuitcs.Nonpoteritdutemffcikfpi* 
ritusfoUmeuddere.nififitquamplurimm.Adfokm 
cnimmaximepertinetdmplitudo : Qudmplurimum, 
uerofeciet,tum diligentid correbus cordUlibmintm 
t? extYdfbuensjum ctia uittm ex dlimetis quidefub* 
tilibmsaultu tdmcn vrf&ak wfalubriter nutricnti* 
hwi . Moftw quocfrfcequens dt% lenis , V opportunx 
quics , dcrty tenuisdtq;ferenHS,Wdb d:jlugelu% rc* 
motm , pr^cipue heM dnimm . Kurfumncc SoUris 
erity nifi cdlidmfuerit v fubtilis^ cUrm . Subtikm 
cldrumq;fzcies,fi trijiU cy crdffa deuitabis cr fi<* 
fa. Vteris lucidis Uetis'% inW CT extrd.iuminis md 



MAR. F. DE VITA C0ELITV9 

tum die nofteq; excipies . Sordes expellcs , er ocitm 
CTtorpore. Inprimis tenebrdsdeuitdbis. Pcrduttw*. 
rws dutem fyiritum dd cdlorem Soli ndturdlan , cdut 
neddtertiumcdloris grddumficcitdtemq; deducM. 
Cdlor enim ipfe Solis ndturdliter non exiccdt : Alio* 
qum non effet Sol uit£ generdtionisq;dominws,cr au 
tor dugmeti. Siccdre uero contmgi->trddijs eius m con. 
cduis ntdterix ficcee conclufis. Humorem itdq; cdlori 
fubtilem qiulis cfi SoUris, er mdxime.Iauius,ddhibe. 
his ejr conferudbvs in fpiritu , rerwmeiufmodi ufu, fi 
foUrem fis effhfturws ,ne alioquin ddMdrtiwm po*. 
tim quhn di SoUrcm fortededucas . Mdrtem qui* 
dem Solieffe fimilem mpducis er his quidem mdnife^ 
fiis,necddmodum cxceUcntibus , er mterim inimicu 
effc firunt . louem uero SoUfimSlimu inplurimis exA 
ceUentibwscf; muneribus quituis occultioribws, crdmi 
cifimum effe fcimuf.Vnde v Vtolemtus ubi de con* 
fondntU difputdUlouedit cum Sole pr<ec<eteris per* 
fcftifivme confondre,Veneremq; cum Uund.Omnesc^ 
Afirologiuniuerfdlem beneficetUm Soli tribuunt fm 
tniliter dtq; loui : Quduis Sol eddem efficdcius dgdt* 
V lupiterfub uirtute Solis efficidt . In utroque cdlot 
uigetfiperdtq; humore. Sed m loue fuperdt modice» 
infolefuperdtexceUenter.Vtrobiqi benefice. Quum 
igitur ddeb confonent , ficilepoteris fpiritu SoUrem 
efficere pdriter dtqj Iquiu , ac res SoUres er louidles^ 



COMPARANDA LIB. III.' ijr 
titepoteris inuicem commifcere . Pr<efertim fiwhdt 
inuicemcomponas y <&■ j^irituiadhibeasyquando l«* 
piter Solem trino dfpicit uel fextili , uel faltem quan* 
do Luna ab afpettu alterius ad dterum proceditafpi 
riendwmiMaxime quando ab afpeftu Solis ad coitum 
cum loue progreditur . Seorfum uero SoUrempro* 
prie /aciej uel louialem y quando afpettu Lun<e ad So* 
lemobferudueris uelddlouem. Tametfuonfequutut 
naturam huius , natura mox iUius ftcik confequiris. 
Scxtilem uero afpettu intellige-,qudndo Vlanete duo vUnetdm 
mter fe fignorum duorum fpacio dijUnt.Trinum du* afyeftus. 
tem , qudndo qudtuor fignorum difcrepatintcruaUo. 
Coniunttionem uero uel afpettum Lun<e dd alios,duo 
iecmigradibus citUytotidemq; ultrdmetimur. 

Quod tresGratUftntlupitero' SoIerVe* 
nus , v quod lupiterfit Gratiage* 
minarumedia->w maxime no* 
bis dccommoddtd. 
Cap. V. 

COmpofitiones quidem,<y curationes louitf, 
fimuldtq; SoUresinueniesmlibronojiro de 
Vita, longa-> et in libro Dc literatoru curd.Vbi etucm 
mifcuimus pleraq; Venered . Nam crnos mjludiofis 
timcmus exiccationem y cui refijlit Venus. Et h<ec ipfx 
Venusejltmicifiima louiyficut w Soli luppiter, 

I 4 



%$6 MAR. F. DE VITA CoBLITVS 

Qudfi Grdtuetresbiter feconcordes,dtq; coniuntta\ 
Ab his quidem tribus cozli Grdtijs,& d ftcllis eiufdem 
pneris Aftrologigrdtks ejr fperant cr diligcter cx* 
quirunt, edscfcper Mercurium dtq; Lunam,qudfi nim 
cios tranfmittiputant atoj curant: ficik uero comnu^ 
mterq; per Lunam . uunam quidem cum louc coniun* 
ftam,aut Venere fiUciorem efjeputant , quam fi per 
fextilemafpexerit,aut trinwm.Veruntamen fi per tri 
mm afpicics etia fufcipiatur db illis, qua fi exifiimant 
tffe coniunttam. Similiter fi l Sole perfpetta fueritfi*. 
mulq^recepta . Noj dutemfihorumtriu,ftelUrumcfr 
fmilium uires effcttuscfc omnes percurrerefinguldtim 
ueUmws, longtiopus aggrederemur, exquifitu diffci 
fadifficilUmum obferudtu. Si ad Veneremnos pro*. 
prie conftrdmw,non ficik solem hdbemusiSi dd So* 
lem proprie,non fitile Venerem.Vt igitur tres fimd 
m uno grdtias compkttdmur, dd loucm tdndem con* 
fugiemus , mter Solem Veneremq ; natura effvttuq; 
medium,qualitate admodum temperatum,et quacim 
quefperantur a Venere uel a Solcfuo quodam patto 
tradentem , magnificentiusquidem honeftiusq; qunt 
Venusitemperatius quoque qum Sol, er m omnibut 
fumhumdndnaturdmdximecongruentem . Vtcmut 
ttdque louijs qudndo tfipfew Lund dignitdtem tum 
ndturakm,tum accidentdkm habuerint,fintq } fitnul* 
WlfcUcUerfedfpicidnL Siqumdo id fieriomninona, 



P RODVCENDA. LIB. III. 

pofiit , mifce SoUrWmunum fimtilatq; Venerea,fi* 
ctesq; fic louidle ex utrifq; compofitum,quando mde* 
licet Lund a coitu Venerts eat ad fextilem Solis afpc* 
ftum,uel e conuerfo . Memento uero in rebm compo* 
nendis qu£corfpiritumq;fvucanto-corroboret, V4 
nam conferre potifimum ,ftunacumhis muneribtts 
bocctia habuerit, utper aeria jigna difcurrat, maxi 
pie pcr aquarium,quod cffe maximc putatur aeriumi 
Vei fi in fuo domicilio fit,aut exaltatione fua, ucl do* 
mo louis aut SohsiEt ubicunq; ft,fi manfionem ex ui 
ginti illis otto teneat , tum fibi , tum etiam opcri 
eompetentem. 

i>e uirtutibm naturaUbm uitalibm ey animte 
libm, z? qui Vlanetarum fingulis aut 
commodent incomodentue* ide^ 
maxime pcr afpcttm. 
CAP. VI. 

PRtcipuauero difciplina ejlretfe tenerequem 
ftiritum,quam uim, quamrempotifimum hi 
VUnctffignificant . Ltma ergo Venmq; uim crjjnri 
tum naturalem,at<^ genitalem , ey qu& hunc augent 9 
lupiter eadem,fed ejfcacim heparq; ej- jlomachum* 
babctq; non mediocrem partem in corde ejr fairitu, 
uirtuteq; uitali, quatenm fuapte natura cum Sole con 
fcnttt , imb izrper fc ipfum: Alioquin cor uitalem 
ritumno proprie m mcnfe louis acciperet.Vndeiou^ 

I * 



158 MAR. F. DE VITA COELITVJ 

Grtci dppelldnt uitd, <& per que uitd . Hdbere quoej* 
in dttimdli ftiritupoteftdtem teftdntur Ajirologi,di* 
centes louem dd philofophidm cr ueritdtem inuenien* 
ddm,relgionemq; conferre . EtlPkto,ubi dit.db louc 
flomerM. philofophos proficifci . QuodetidmfignificduitUo* 
merus dntiquorum opinione dicens: Tdlit ejl mens ho 
minibus,qudlem indies ddducit pdter hominum dtquc 
deorum. Nufqudm uero numen dliquod itd cognomi*. 
tidtpreter louem. Sol fyiritwm uitdlepr<£cipue,cor'a> 
fgnificdt,ey hdbetnonnihiUimb non pdrum in cdpi* 
te,propterfenfum dtq; motu , cuius cjl ipfe dominus r 
neq; uim deferit ndturdlem . Mercurius cerebrum er- 
injlrumentdfenfuum,ideoq; fpiritum dnimdlem.Vro* 
inde tutifiimd uid erit , nihU fine Limje beneficio jkce*. 
re: Qudndoquidem calejlid communiterorjrequen* 
ter dtqtjuile ad injtnord demittit,quam dlterum So* 
lem nomindnt , quolibetmenje qudtuor dnni temporn 
fmentem . inprimd enim fuiqudrtd TPeripdteticipu* 
tantejfecdliddm dtq; humiddm . In fecundd cdXidle? 
pccdtn. In tertid frigiddm dtq;ftccdm.In qudrtd frigi 
ddm dtq^ humiddm : Lumenq; eius proculdubio Solis 
ijfe lume: Humores generdtionemq ; regere,omnes^ 
tmtationes fottm ipfius in dluo,couerfionibm fuis me 
tiri, er quoties Soli iungitur , uiuifcd db eo uirtutent 
recipercqudm mfunddt humori , dtq- ibidemdt&er* 
tmo uim humores commifcentcm . Qttdm uim Mer« 

curim 



COMPARANDA LIB. III. t?* 
curim transfbrmatione in omnes fua, cr gyris mid 
tiplicibm affvrt. ibidem mox a vcncreuim,qua- con* 
ducatad fbrmas gcniturx conuenicntcs.Opexfprctiit 
ucro fuerit meminiffe Jiurnum Ltm£ curfumin qud*. 
tuor diflribui quartas . InprimaquideabOrientcad 
mcdium afccndit ccelum, atq; intcrim humorc cr fai* 
ritum augct naturalem. In fecunda k coeli medio pctit 
occafmn,cffcitq; in nobis oppofitum. Tcrtia ab occd< 
fu cozlum fubtcr medium ddit,iterumq;ftiritum lUum 
augetw bumorem . Quarta caditmde wrfmortu* 
tninuitq; uicifiim.Quod maxime in occani ripis appx 
ret , ubi ad hunc curfummarc maniftftim acccdit aU 
que recedit , eodemc^ ordine uigor \n a-grotantibw. 
Probabile etUm efl, Solem per eafdcm fuiquartasad 
calorem naturalem er fpiritum uitalcyi augere , ue\ 
diminuereiAnimalcm quoq;,quatcnus Mercuriubd* 
bet comitem . Hw cognitispotcrit medicus pro bumo* 
re wcdlore naturali ,z?quolibctfpiriturccreando, 
tempora opportwtiora feruare . Sed nuncdc Lund ft 
tis.Neq; dimittere dccet loucm , in cuim mcn(e dltero 
quidcm uitam accepimm, altero autecommuniter ©r 
fclicius ndtifumut. Etqui mter Solcm dtq; Venerem 9 
item mter Solem atque Lunam efl qualitate efjvttucfc 
incdius,idcbq;coplcttitur omnid . Solem ucro ipfum 
prartcrmittere cceli dominum , ncfks dtq; pmculofum 
exijiimamus;nifi fbrte quit dixerit, eum qui loucm ht 



14© MAR. V. DE VITA COELTTVS 

beUin loue Solcm iam habcre,iWcpotifiimum ad bo* 
mines temperatum . In Sole certc omnes ccclefliu effe 
uirtutes y non folum lamblicbm lulianwq^ fed omnes 
Troclus. affirmant . Et Proclus ait ad Solis aftettum omnes o* 
mniumcceleftiumuirtutes congregariinumim atque 
colligi.louem uero efje Solem quendam adnos tempe 
ratum.ncmo negabit.Lunam quoq- temperata ad Ve 
nercm baud neglexeris. Multii enim ad ualidam pro* 
f^eramq-uitam adiuuat . Siquidem Venusfcccundat 
bominem,fkitq;Utu. Hancigitur obferuabis.Quan 
cptam fi Lunam Venerifimilem , humorc prorfus <z* 
qualem , O" uix minus calidam,cum loue rite mifcems 
aut Sole,propemodum iam Venerem babes.Quid cr 
go tVt tutifiima omnium O 1 comodifimafimul ince* 
ias uia y imam obferua,quando Solem afticit,coitq* 
cum loue, uel faltem louemfimul afpicit atq$ Solem» 
*ut certe quando pafl afyeftu Solis mox ad louis coi* 
tumprogreditur uel afpeilum . Atq; eo ipfo temporc 
compone inuice,uel adhibe tibi Solaria louiaq^ fimul 
tttaj Venerea . Quod fi te ad unum ex magnis confit* 
gcre necefitas urgeat,uel negocium, ad loucm ipfum 
uelpotiusadLunamfimul louemq^confugito . NuUi 
cnim fteUa naturales in nobis uires ,imb v omnes m& 
gis qukm lupiter fvuetatque corroborat . NuUa rur* 
fumpollicetur profperiorafimulatq^plura. Etubi* 
quebntu; acciperefiujimn e$ . Sokm ueroaccipere, 



COMPARANDA ITB. III. 

fvrfitan non ubiq; tutwm . Sempcr cnim itte iuuat, hic 
fepe nocere uidetur . Vcnus autem quafidebilis.ldco 
folm ille iuuans.patcr cji appellatus . Id autem com* 
probat Vtolem^us, ubi ait:?harmacum uix quicqua, 
mouere naturaduntaxat,quando Luna cum louccott 
greditur. Vfq;adcb illinc prcprie totamputat uniuer 
fi corporis corroborarinatura . Expertm fum quin* 
etiam Luna coiunfta cum Venere medicindm uix mo 
uere. Quamuis autemubi pituitamualde timemm* 
Lunampr£cipue obferucmus ad Solem: Vbiuero bi* 
km exiccationcmq; ciufmodi,ad Vencrcm, tamcn di* 
reftio Lun<e ad \ouem,o- ad h<ec omnia quodammo* 
do conftrt, <zrpra>cipue ad atram bilem expettcnda, 
necnon ad comnwncm hominum complcxione inftatt 
randam atq;frmandam . SicutemmglycyrrhizdQr 
oleum rofacewm frigidiora calefi.cit , calidiora refri* 
gerat , uinumq;fimilitcr : quodinfupcrhwmeclatfc* 
ca,humidioraficcat:lta \upiterhumano congrum 
calori,ut uinum, oleum rofaccum,camomilla,glycyr 
rhiza.Vbi igitur audis Albumafar dicentem : No eji 
uita uiuetibm pr£ter deu,nifi per Solem Lunam. 
id intellige,quantwm ad communem ommbus ftecfat 
influxum . Vroprim autem homini accommodatifii* 
mmq; inftuxus ejiab loue. Suntautem in natura cor+ 
porisuires attrahendi,retinendi,coquendi, expctten* 
di.Has igituromnes lupiteripfeiuutt . Potiftimum 



*4* MAfc. T. DE VITA COELIT VS 

ua-o coquendi,futc digerendi uirtute , atq; generandi 
fcr nutriendifimul O" augendi, propter humore eiui 
terium xtque multum, ZT calorem eiufdem amplum, 
humori mcdiocriter dominxnte. P rofefto per radios 
touisfemper ttfquequaque diffufos lumen Solis pro* 
prium ad falutem honiimm maxime tcmperatur: 
radijsinterim Venerisadidcm afiiducconfcretibus, 
dtque fimiliter transjvrentc Luna . Kadij quidem Vc 
neris atquc Lttna; tanquam hwmidiores quodam in* 
digent temperanit,f\cut er Solis radij tanquam cxli* 
diores,humidioris cuiufdani tcmperiem exigunt.Rx* 
dij autem louis temperamentum nullum defidcrxnt. 
Quid ciumaliud luppiter ejinifi Solquidamad fx* 
lutemrcrum prtcipuc humanarum ab initio tempe* 
ratusiQuidrurfus aliud,nifi Luna Venmcfcfkttata* 
mett calidior dtque potentiort ldeo Aflrologi ab louc 
ctufpicantur attnu fertikm,ferreum,falubrem , er <tb 
Hmc Athe t0 {■ mm [nentiu, morborum rcmedia jfyerant . Atq ; Em 
nienfes cum pcdocks ubiproprix micuiq ; Vlanetam munera tri 
aAt|(xocx) £ WI - t t i 0U em folumgenerationit principem nominat, 
& Lindij orpheum imitatus . ¥ra>ter louem prtcipiunt LuixS, 
Zoisxtop ap diligenter'momnibmoperibu^obferuandam,txnqui 
fclkbdnt. m dium inter cccleftia competens,atq ; terrena. Sit cr 
go Luna ingradu, fituq ; ,vr afpeftu ad oput optatu* 
conucniente . Non jit in eclyptica,ncc fub radijs Solis 
^erpadm dwdecimvku citra$,mfifirte fa'me9* 

dm 



COMPARANDA. LIB. IIT. f 

Hetn mmuto cum Sok.Vkriq; utro uolunt omncs VU 
netas forefvrtes quado in unitdte Solti extiterint.Vni 
Utem uero metiutur minutis duobus dty trigintd , ut 
5cv/. quidem citrd, xri* utra ultrd connumerentur. 
No impedidtur d Sdturno uel Mdrte, no defccndatm 
Idtitudine meridiondli, qudndo duodecim dittos grd* 
dus egreditur. Non fit oppofitd Soli , nec lumine mi* 
ttudtur->ncc tdrdd curfu , qudndo fcilicet die uno,duo* 
decim no perdgitgrddm.Non fit in uid cobufld agra\ 
du Libr<e uigcfimoottduo dd tertiu Scorpionk,ncc in 
otldud , nec in Afccndente* ncc infinibus Mdrtis-, uel 
Sdturni . Quiddm uero nec in fextd->duodecimd-> no* 
na,qudrtd Lundm uolunt. ln ceetcris ucro coelipldgis 
npprobdnt . Vbi bcec omnid completti non potes,\o* 
ucm fdltcm cxpettdiuel Vcncre in Afcendentcuel de* 
timd.fic cnim fubueniut detrimentis Luna* . Nec db re 
fuerit recorddri qudtenm Lund luminc dugctur , edtc 
nm er nobit non folum humorem, fcd ftiritwm etidm 
uirtutcmq; dugcri , dtq; h<ec dd circMifcretidm dilaU 
riiMaximc in fccundd eim qudrtd.QUdndo uero mi* 
nuitur,contrd contingcrc-, pr<efertim in ultirm qud.r« 
td . Vrimum eius dd Solem trinumpraeffefecundo. 
Hunc fextili primo . Uunc fextili fecundo . Luna qudte 
nus luminc,edtcnm rcpleri calore.Videtur ergo qui* 
ddm non tdm obfcrudre quomodo dfpicidt Luna So* 
lcm (fempcr enim afpicit) qum utplurimwn bmm 



H4 MAR. F. DE VITA COEtlTVS 

habeaUprxfertimdumaugetur . Afpiciat uero int6 
rim trino uel fextili louem <tut Venerem. Vroinde uir 
tutem attrattiuxm ignea iuuant : Ketentiuam terreai 
Digejliuamaeria: Expulfmam peraquea . Situbdi 
omnes m teadiuuare uoluefis, Attrattiuam quide per 
ignea maxime roborabps,quado Luna in fignis uel jl<t 
tionibiti igneis conjlituta louem afpicit , fcilicet Arie* 
tcLeone, Sagittario.Ketentiuam per terrea,potifii* 
inum , quando intuetur eunde in fignis uel (iationibtti 
terreis coUocata.Tauro, Virgme,Capricorno. Digc 
fliuamgeneratiuamq; per aeria,fcilicet Gemmos, ti 
bram , Aquarium , quoties fub aereis louem fufpicit, 
autfubit.Expulfiuam per aqueam,Cancrum, Vifcesi 
Scorpiwni . Quando fub aqueis ipfa pofita , louisra* 
dijs iUujiratur . Maxime uero in bvs omnibm cofequc 
ris optata,fi lupitereademuel fimilia, uel faltemnon 
difimiUima fignumanfionesue pojfederit. Citatum 
tluwm folidis medicinis, accipe Vifces:Liquidis,Scori 
pionem:Nledijs uero, Cancrum.Verinjiriora purga 
turw,Vifces ©" Scorpium. Ver fuperiora,Cancrum. 
l&alum SaturniuelMartis ad Lunam deuitabit afpc 
{lum. lUe enim uexat jlomachum,bic intejlina diffoU 
uit . Capricornum euitabis O" Taurum: naufea enint 
tfjvrunt. Scitmembrum irritandumnon ejfe,quando 
Xuna fignumoccupatmembro prxfettum (bumorei 
n&n<fc mouet) fed potim effe fbuendum . H#c uero dc 

uirtutt 



' COMPARANDA. LIB. HI. - \fr 
Uirtutcor fyiritundturdliin iccore pr<ecipue domU 
nantibus,qu<e in cjudtuor offtcia qu<e ndrrduimm ,di? 
tiidunturjittd fuffcidnt. De uirtute uero fpiritufy ui 
tdli in corde uigente quidndm monemm i Sdtis idftr* 
me figmficdtum eft. Ndm per res m primis ignedt er 
quoddmmodo fimul derias b<ec ddiuudntur , quando Vitdlk uir 
hund in domicilijs mdnfionibusue confnnilibm fufpi* tuns confo? 
cit louem , pr<ecipue fi loucm coplettdtur ©r Solem. tdtio* 
Virtutem quoq; dnimdlem per fenfum er motii in c<t 
pite dominantemconfirmarepotes per derid in pri* 
miifubiuttis igneis,qudndo Luna in domicilijs uel fe* 
dibm cofimilibus ioue fufticit:pr<efertimfiIoucpro* 
pemodu Mercuriumq; complcttitur . VLic uero te mo 
neoy ne Mercuriuputes aquewm effe uel terreu (quod 
Cr ego dliquddo fufyicatm fum : Alioquin motibm ce 
leritdticu ingenij non conftrret)fed quodammodo ae* 
rium ejje fcids . Ndm er ob edndem cdufxm tdmmobi 
li/s efl-, tdmfacile conuertibilis , tantu ingenio conftrt, 
pr<efertm in Aqudrioplurimuderio conflitutm.Hu* 
mor quidem in eo tempcratus ejl , cdlor exigum. Sub 
$ole pofitm dicitur exiccdre . Longior dutemk Sok 
fkttuSyhumettdreputdtur . Ibi quidem cdkfacere mut 
tim ex natura Solis. Hic uero cdlefkcerepdru admo* 
dum,ty bumeficcre magis fudpte ndturd. Cdlore for* 
fdn no cedit Veneri , Lumm fupcrdtjnimoreuero ct 
ditutrify.ndy probat Mcrcuriu quaUtates cceiefiiU 

K 



14* MAR. F. DE VITA COELlTVl, 

commifcere iquoniam fitillime permutetur,tum ra 
qualitatem tcrmini quem fubit , tum in ndturZflelltt, 
qudm afaicit. Ego igitur htic Um ficile permutaripH 
io,quia necexceUetempoteflatcm , quamlupiterhd* 
bet,nec excedentem qudlitatem, quam plaraq; ccele* 
jlia,perquam dlterationirefiflat.Deniq; probabilc 
WicrcuriM efzMercurimtt afiiduum Solis Achateitt,multas iUiuA 
Solisbono* uires habere,ideo'q;ft>erdriSoldrid quxdamaMsr* 
rum parti* curio poffe . Aliquando uero er Martem trddunt, Sa 
ceps. lem in quibufdamuneribus imitari , dc Venerem qu& 
dduinampertinent,elargiri . U£cigitur\n dgenifo 
memineris . Nefy negligas mquam terminos . Aiunt 
tnim Vlanetas in diuerfis terminisceu lucidis dtq; tent 
brofis oppofita ficere. Deniq; ubi Martem t'mes,op« 
pone Venercm : Vbi Saturnum,ddhibe loucm.Acdt 
operam ut inperpetuo quoddm pro uiribws motu uer 
feris, tantu defotigatione uitdtd ■> ut&propriumotvi 
externis motibm cllm nocituris opponas, cr ccelefie 
aftupro uiribus imiteris.Quodftpoteris ftaciamo* 
iibus dmpliora peragere ,fic er ccelupotms imitabe 
ris , erplures cceleftiu uires paf>'m diffufas attinges* 
Quomodo membrafoueanturinnobisper 
comparationem Lun£ddfignd cr 
ddflellasfixds. Cap. Vtt. 

TOtum quemddmodu diximus corpus fvuere p§ 
teristcaput uero potifiimu fi Planetas obferu* 

Hcrifi 



COMPARANDA. LIB. II L 14? 

uerfc m Ariete , uelin fuo quenque domicilio primo* 
Fnecordiafi m Leone. Stomachum iecurq; fi in C<m* 
cro dtq; Sdgituriorfutfaltemin Virgine. Et accepe» 
ris ea qu£ proprie membrum petunt . Expedit quocfc 
nojfe,qu£ quifq; Pldneta membra mfigno quolibet b<t 
beat . Potes etum propriepro atatis difcrimine con* 
fulereunicuiq;perquatuor£tates Lunne.Utc enimdk 
nouilunio ufq; ad quddraturam primam muenis eji. 
Deinde adpkniluniii efliuuenis dtq^uirilis . Umcdd 
quddrdturdm alterdm , uirilis fimui dtq; feniUs . Inde 
ufq? dd coniunttionc ejl fentlis . Aetdtem itaq; Lun<e fc 
liciter<etaticurandicorporis ddhibebis ->fituncdfpe* 
ttum eius ddaliqudm trium Gratiaru dcccpem. Qui 
fane dfpettus Lunce femper V ciio grdtiofd largitur. 
Hcq; tdmen facile ddmodu diuturna uel maxima , nift 
pr£ter intuitu Lun^etiam ipfe Grdtite mutub fe cott 
fpiciat iam-iUel propemoduconfpettur£ finu aut tres 
ipfe,dut du£ . In prinmuero diuturnd praebent figndk 
fixa.Leo fcilicet,AquariuSiTdurus,Scorpius.Sifortc 
•non poj?w m pr<efentia Lundm dd Planetas grdtiofos 
opportune dirigere, flettds elige fxds grdtidrum na* 
turdm-, id efi louis aut Veneris dut SoUshdbentes, C3* 
*d e<M diretta Lwnam elige. Tutiws tamen efl,Lundnt 
htterea louem propemodum ddire uel Venerem. Stel 
f* ndnty fx£ fifol£ fyettent , proportionem humd* 
tom,id eji mm homm nimti exupeunt. Proport* 

K i 



141 MAR. F. DE VITA COELITVC 

onem uero cum ciuitdtibui moderdtiorem hahent, > 
De uirtutibm er ufu fleUdrum pxarum. 
CAPVT VIII. 

TKadut Afirologi maiores quafda fleUas X Mff 
curio compertas>autoritatc habere quamplu» 
rima . Qualis efl m Arietit gradu xxij .umbilicus An 
dromed<e> MercuriaUs atfy Venerem . Item in Tauri 
xviij.caput AlgoUnaturam Saturnipofidens^atquc 
louis.Cuifubeffeuolunt Adamantem er artemiftam y 
Vaudaciam uittoriamtyprteflare .ln eiufdegradtt 
xxij.vleiades? lunare fidut O" Martium . Cuifubij* 
ciut cryftattu-herbam diacedon ,femen fccniculi. Con 
fcrreputant ad acuendum uifwm . Quodautem non* 
nuUidicutconducereaddcemonas conuocdndos -,ftg* 
tncntum effe iudico.Aldeboranprimo uel tertio Gemi 
norum gradu Martium atq; Venereu . Hircm gradtt 
eorundemxiiji louiutatq; Saturniut. Uuicfubijctunt 
Sdphyru,prafiium ,mentdm, drtemifidm,mdndrdgO) 
Tdm. Ad digmtatem cr principum gratiam adiuudre 
confidmt->nifi forte eos opinio fidldt. \Ui fubeffeuolut 
rubinumMtimdllu, mdtrifyludm . Diuitids ej-glorii 
tugere. m Cacrifexto uel feptimo Cdnis maior Vcne 
reus ,pr*efl berillo , fxumx , drtemift*, drdcontcaf. 
Vr<ef\dt gratidm :item mxyij. eiufdem cdnis minor 
Mercuridlis vMartim . Cui fubeffeuoluntlapidem 
Achatem)herhmSolfe^uiHm 9 er Vulegium ; Atqui 

graturn 



" ^ODVCENDA LtB. XXh 
fpdtUmeUrgiri.ln Leonis xxi. CorLeonis,flelUre 
gid louidUs er MdrtU . Uuic fubijci putdnt Upident 
Grdndtu->chelidonUm,mdfticen,Meldncholidrepri* 
tnere, temperdtum grdtiofumfy ejficere . ln Virginis 
xix.Cdudd Vrfemdiom VcneredWLundris.Ldpi 
dem eius Mdgnetem putdnt,Uerbdm cicoredm <& dt 
temifidm , d rdptoribut ucneficijscfc tueri. \n Libr<e* 
yij.AU Coruidextrd. Ite meiufdemxij.etfbrtexiij* 
AU finiflrdiSdturnidfimul ©r Mdrtid. Eius herbdnt 
Updciumer hyofcydmu ejje diuntcumhngudrdn<e 
auddcUm dugere : Eore noxUm, in eiufdem quinde* 
cimo uel fedecimo,ff>icd uenered MercurUlisty.QuA 
fequdtur Smdrdgdm ,fdluU,tnfilium,promdruUd 9 
4rtemifid,mdndrdgord,Diuiti<M dugedUw uittoridy 
X? ab dnguftU uindicet . Deniq; m eiufdemxvij . uel 
xviij. Alchdmcth.Huic fubduntuftidem zjpUntd* 
ginem, Firmdre fdnguinem facrdnt,fcbres omnes ex* 
pellere t in Scorpionis qudrto, ElpheUVenered Mdt 
tidfy . Secundumuerocomputdtionem dlUmmgrd* 
du eiufdcm quinto efl corned, firftn eddem , prefidei 
topdzio, ronmdrino , tnfblio , heder<e , dugere grd* 
tUm,cdflitdtem,glorUmputdnt.ln Sdgittdrij tertio 9 
Cor Scorpionis Mdrtium dtcfc louium, prcefidens Sdt 
donio,dmethifio, driftolochielonge, croco. Opindn 
tur colorem bonum effccre , dnimum Utum, fdpien* 
tcmcji reddere , dtemonU propulfxre . \n Cdpricomt 



mak. f. de vita coelitvs 

gradufeptimo Vulturcadens , hacfequitur chryfoli 
ihus, Saturcgia, lumm terra. SteUd eji M.ercuridU*>: 
atq; Venerea,temperata.\n afccndente medioq; cceh 
prodcfi. Quod autem excantandi autoritatem affcr* 
redicat,nihilipendo.ln aquarij .xn.cauda Qapricot 
ni Saturnia,Mercurialisq;.Quam fequitur Calcido* 
niiis,maiorana,ncpita,artemifia,mdndragora.'Pr<e» 
fiare mcaufis gratiamopinantur.Diuiti.is augere> 
Homiiemacdomumincolumemreddere . in Vifcium 
tertio humerus equi louialis,V Martiut . Thebit phi 
lofophmdocet adcaptandamdlicuiusfieU^ modadi 
clf uirtute , lapidem eius dccipere, herbdmq; eiufdU 
tnnulumq; aureum fcccre uel argenteum, in quo lapil 
tuminferas herbdfubiettd, gerascfc tangentem.ldau* 
tem efficas quando Luna fubit fieUd,dUtdfpicitdfye* 
ftu trino uel fextiliiEt fleUa in mcdio percurritcccb 
uel afcendente . Ego uero qu£ dd eiufmodi fieUds atti 
nent,in(vrmam potius medicin<e quamanuli compo* 
nerem,intr'tnfecus uel extrmfecus adhibed<e,opporttt 
nitate uidelicetpr<editti temporis obferuata.Tametfi 
pnfcianulos magnifecerint. NaDamis %r Vhiloflr* 
tm narrant,Uiarcham fapientumlndoru principem 
fimiliquadam ratione feptemanulos confeciffe ,fieU 
iarum feptem nominibus appeUatos, eosq; ApoUonio 
Theanao dediffe.Quideindefingulos dtebus fingulis 
%ejlauerit 3 iuxtd dierum nomina 3 hos dijiinguensiDi* 



COMPARANDA LIB« ttt. «I 
tciffe uero Uiarcham ApoUonio , <tuwm fuumphilofo 
phum annos centum dtcfc triginta uixiffe,eiufmodifor 
ftn coelcfli munere fretum. Quo er ApoUoniut dem* 
de ufm ,centefimo etiam anno ,ut aiunt, iuuenem pr£* 
ferebat . Beniq; ftquid eiuftnodianuli uirtutis habent 
cx alto , id quidem non tam dd anima uel ad crafium 
corpus pertmere arbitror qulm ad fyiritum , cdlefk* 
fto pauUtimanuloyficmde uelficaffvftu , utfirwior 
cfficiatur,dutclarior , uehemcntiorautmitior, feue* 
rior aut Utior.Qu£ quide dffvftiones m corpus qui* 
demomnino,0' inanimam fenfualem quodammodo, 
pltrunq; indulgentem corporitranfeunt. Quod au* 
tem aduerfum damonas authofles,aut ad principum 
gratia^mprofuturos anulos poUicentur , uelfiftu c/l, 
uel inde deduftum,quod fffiritu mtcrritum,firmumq; 
cfficiant,ueletiam manfuettm,obfcquioq; amabilem, 
dtq;gratiofwm. lam uero,fiquid ccclefliaprxter cor* 
poream naletudinem,conferre ad ingeniu, artem,for 
tunam dicerem, ab Aquinate Thoma noflro non difii Biuus 
derem y qui in libro cotra Gentiles tertio probat a, cor ThomM* 
porihut coeleflibus imprimi nonnihil incorporeno* 
flro ,<uius munere difyonamur ad eligendiwi fepc 
quodmelim efi,etiamfi rationemfinemq; nefciamm t 
Qua quide in re bene fvrttmdtos.appeUat atcf;,(con* 
fenticnte Arifiotclc)bene natos. Addit etia uirtutecot 
kjltficri nmnuUos in quibufdm drtiti effcftibm effip 

K 4 



nr MAR. F. DE VITA COELlfVS 

caces (ut eius uerbis utarjficut miles in uincendo ,dgrt 
coU inpUntddo,medicm in fanando,jelices.At enm 
Sicut herbxUpvdesq^mirdbilesqudfda uitrdnaturZ 
elcmentare uires cotlitus habet , fic hommes quoq ; in 
artibm nonullos hdbere . Mihi uero fatisfuerit jhftu, 
fi cceleflid quo)nodocunque qudfi per medicmas , fiue 
interiores ,fiue exteriores adprofperXconferat uale 
■ tudine , dummodo interea falute corporis perquire* 
ntesJaclurdnuUam falutis dnim<e fkcidmut . Nihilo* 
tnnino tentemus k fdncTnreligione prohibitu. Vr<ete* 
rea in opere quouis cofiaendo,jrucT;u operis db eo ftc 
remm atq- } petamus in primis,qui ©" cacleflid,ty qu£ 
tontincntur calo,jtcit,& uirtutedonauit,mouet<fr 
femper atq ; conferuaU 

JDe dignitatibus T?Unetarum m fignis ad 
ufum medicindrumobferuandit. 
CAP. IX. 

SAturni domus,Aqudrim cr Cdpricornw.Exd 
tdtio,librd . louis domws,Sdgittdrimdtquepi* 
fces:Exdltdtio fiue regnum , Cancer. Martis domici* 
Uum,Scorpim er AriesiExdltdtio Cdpricornws.So* 
lisfedes quidem cji uo: Regnum Anes . veneris h<t* 
bitaculum,Tdurus dtq } Jjbra: Exaltdtio Vifces.Mer 
curij <edes,Virgo dtq ; Gemini:Regnum,Virgo. Lu* 
n<e domusiCanceriExdltatiQ) Taurus . Saturnm er 

lupitev 



COMPARANDA LIB. IIT. »J% 
lupiter triplicitdtcm habcnt m igncis dcrekcf: fignis. 
Sol m igncps tdntum:Msnurius m uerijs folu . Mars 
Venus,Lund in aqucisatq; terrcis , Planet<equilibet 
ftrtter Solem ac Luma , in quolibet jigno fines quof* 
dam fuos pofident,quos ej- termmos appellamusAgi 
tur m Anete lupiter fex ibiprimos terminos obtinet: 
Venusfex inde fequetes, Mercurius pofleriores ofto, 
Mdrsquinq;de'mceps,pojlremosquinq; Saturnus. \tt 
Tauro ordine deinceps fimili Vcnus fnes habet ofto: Fintt Vl<t* 
Mercurius fcx,\upiterofto , Saturnus qttinq;, Mdrs netarii i» 
demque tres . ln Geminis Mercurim fex,\upiter fcx, fignis. 
Venm qu'vr.q;,Mars fcptem,Sdturnus fex. in Cancro 
Mars feptem,Vcnus fex,Mercurius totidem, lupiter 
feptem,Sdturnus quatuor . In Leone \upiterfex,Ve* 
ms qu'mq;,Saturnus feptem,Mercurius fex, Mars to 
tidem.In Virgme,Mercurius feptem , Venusdecem y 
lupiter qudtuor,Mars feptem,Saturnus duos . In Lt* 
bra,Saturnus fex,Mercurius ofto,\upiterfepte,Ve* 
nus totidc,Mars duos . ln Scorpione,Mdrs fepte, Ve 
nus quatuor , Mercurius ofto , lupiter quinq;, Satur 
nus fex,\n fdgittdrio ) upiter duodccim, Venus quin* 
que,Mercurius quatuor,Saturnus qu'mq;,Mars qud* 
tuor . \n Capricorno,Mercurius feptem , \upitcrfe* 
ptcm,Venus ofto,Sdturnus qudtuor,Mars totidem. 
In Aquario,Mercurius feptem,Venus fex,\upiterfc* 
ptan,Mars quinque , Saturnus totidem . \npifcibns 9 

K J 



W4 MAR. F. DE VITA COELITVj; 

Venus duodecim , Iwpiter quatuor > Mcrcuriustrct, 
Mars nouem > S<tt«rmw (fe»i<£ tfwoJ • Sol autc er L«*' 
iw <tlu Tittionefines fuo$ habent. Ham Sol quidemfi* 
gfta fexprofinibus habet,Uone , Virginem> librU 
Scorpium>Sagittarium>Cdpricomu. Lunauero reU 
quo$>Aquariu, Vifces, Arietem, Taurum>Gemmos, 
Cancrum . Solem igituratq; Utnam m his fignis ewm 
pfmcipatum effcttumfy quem reliqui Planete infuU 
fimbushabere putant. Vrxtcr fines habentinfigm 
fuM Vknetecfkies, quas Grxci Dccanos nominat,dc 
cem occupantesfigni gradus . In Ariete fkies prims 
Martis, Secunda SoUs,quiMartem in coelofequitur. 
Ordine chaldxorum tertia Vcneris, que Solifucce* 
dit in ccclo . In Tauro prima fkies Mcrcurij>fequen* 
tis Venerem.Secunda Um<e,qux Mercurb fuccedit, 
Tertia Saturni . Ad hunc enim redeundum ejl,imple« 
to iam numero vlanetarum. In Geminisprima louis* 
fcquetis uidelicet Saturnum : SecuncU Murtis,Terti4 
Solis eodem ordine,fimiUter^ deinceps. 

Quomodo vlanetisuti debeamus itt 
medicinis. CAP. X. . 

COmmcmormimus aute qudsinfignis Vlane* 
U dignitates habent , ut quoties fatturi com* 
pojituriq; fumus quxadplanetam aliquemattinent» 
fciamus eum infuis dignitatibm coHocare,Vrxfertm 

quan4§ 



CQMfARANDA LIB. III. UT 
fptdndo babueritin noftra reuolutione c? genefiprin 
cipatu,utetiam Saturnm atq; Mars,alioquindepri* 
tnendi nobis tamenfmt erigendifi geniturt noftra fi* 
gnificatores cxtitcrint.Maximeuero opcr<epretiwnt 
ex bac commemorationc ftccrimm fi quando ufun in 
medianit coficiendis benefcio Lun£ er Veneris,atq; 
louis , cauebimm nc infmibm Saturni uel Martis exi 
flant, nifi fbrte ubicogimur , uelper Saturmm cohi* 
bere diffoktionem tftwmq; reprimere, ucl per Mar* 
tem frigidifiimacalefacere , torpentiafufcitare, alio* 
quinfincs louis v Veneris eligemm.Accipiemm quo 
que Mercurij fine$ Mcrcurialtbm m primis homini* 
bm profuturi. Heque laterenos debei,homincs udhk 
Uercuriales , quales funt,quimgenio,artificio , eio* 
quio poUcnUnon mediocritereffe SoUret.Mcrcuriws 
enimfempercftApoUineplenm . vtautemquiuisin* 
telligat quomodo figura* in ccelo defcribamm in om: Domicili* 
Signum quod ab orientefurgit, prima appettamm ui rwm confti*. 
t£(fc domum. Quod fueccdtt in ortum,fccundam: ter* tutio. 
tiumq; deinceps,aliasq-ftmiliter:ita ut feptima domm 
fitfignum , quod m ocadente iam defcendens opponi* 
tur afcendenti.Huicoftaua fuccedit.Nona uero e me* 
dio cadit coelo,quod decimam domwm effcit. Huicfuc 
ccdit undccima . Sed duodecimacadit ab afcendente. 
Vt igitur Plancttfintpotentes, habendi funt m angu 
tis uel orientts 3 ud occidentis, uel medij utrinfy cceli^ 



tjfi MAR. F. DE VITA COELfTVS 

Mdxime uero in dngulo dfcendentit,dut decim<e,mt* 
diti fuprd cnput obtinentis ccelu , dutfdltem mpldgjs 
qu£ dngulis mox fuccedut.Tdtnetfi SoUmquidemin 
nond,qu£ d medio cdditcoelo,Lunduero i tertia etH 
cddente gdudere putdnt. Duds inter b<ec reguUs meit 
te teneri Ajirologi uoiti t . Vndm quide £grot<mtis ra 
tione,Alterduero medici. Nempeubiagrotdtisfepti 
mddomus perSaturnuuelMdrtem mfortundtd cjl, 
uel dominus ew mfelix, fepdrd medictm db £groto* 
fi Ptolem^o credis.Pr£teredmedicumelcftum,Sd<> 
turniu Mdrtidlemq; declindre iubet,eumc^ perquire* 
re in cuius geniturd domus fextd per dfpettusolis, uel 
per Venere dut loue,quomodocunq; fuerit fdrtundtd* 
Infvrtunatu uero dicimus fignu uel PUnetd per Sdtur 
nwm,dut Mdrte,nifiproprid domicdid fmt,uel regni 
-quado uidelicetuelibifunt, ueliUuc dfoiciut oppoff 
uel quddrdto .Oppofitu uero dfoettu dicimm mteriU 
U quf interudUodifcrepdntqudmlongifiimo. Qud* 
drdtu uero ,ubi hoc db illo qudrtd pdrte cccli,id eji fi* 
gporutriwm ftdcio dijidt. Minus tdmepercoiuntti* 
cnem oppofituqudirdtu Sdturnus cr Mdrs PUnetfc 
dlijs nocent^udndo tanqud hofyites eos domicilio ucl 
regno fuo terminoue fufcipiunt. Queddmodu PUne* 
U fclices mdgi$profunt,quddo pr£ter fextilc trinum 
ue dfyeftu dtq^ coiunftione , ettdm ut dtximus->fic exci 
piut.SoUs tdr<teconimttionePUnet<euerentur, djfyc 



/ 



COMPARANDA LIB. III. »77 

Tkgdudet, ,trino uidelicet uelfextili.Proinde necefft 
riueflmeminiffe Arietepr<eeffe capitiatq;feciei,Tau 
rumcoUo,Geminos brachijs atq; humeris,Cancritpe Vlanetdru 
ftori,pulmonibM,flomacho, lacertis: Leonem cordi, ad membr* 
er fiomacho, atq; iecori,v dorfo,etcofiis pofleriori reftettui. 
but : Virginem intejlinvs er fundo jlomachi : Libram 
rcnibws wfcemori atq; natibw.Scorpionem gcnitdli 
but ,uu\ut,matrici: Sagittariufcemori atq;fubingui 
nibws: Capricornu gembm, Aquariwmcruribm tim 
bijscj; , Vifcespedibus . Huiws enimordinis memorcx 
ucbti membrum tangere ferro , uel igne , uel cucur* 
bitulis , quando Luna fub ciw figno difcurrit. Tunc 
enim augetLwna humores in membro . Quorum af* 
fluentid,gr confohdatione prohibet, er grduat mem 
bri uirtutem . Obfcruabis autem tunc membrum re* 
medijs quibufdam amicis,uel extra uel \ntws adbibitii 
opportune felicitercj;jvucre.Expedituero noffequoi 
fignum afcenderit tibi nafcenti. Nam prater Arietem 
boc etia tibi caput ftgmficat, atq; m hoc Luna tibi ca? 
put dfyicit. Vrxtcred quado Luna ariete fubit,oppor 
tune balnea tentds er Idudcrd. Quando cancrum,feli 
citer minue fdn^uinem^Mcdicindm dccipe,prd>fcrtvm 
elecludrij jvrmdm.Qudndo efl in Leone neprouoca» 
nomitum. Quuin Librd,clyfleribiis apta efl. Infcor* 
pione bdlnednec tcntes . Suntqui medicindm folutivrZ 
tUrenecprohibentitiec^iubct.ln Capricorno mcdici 



Ijg MAR. F. DE VITA COELITVtf. 

nam fumere nocct.Similitcr in aquario. In pifcibm ue 
ro prodcjl .Quteucro mcmbra in quouis figno unuf* 
quify babcat Vlanetarum,er fi fcitu neceffariwm, eft 
tamen narratu prolixum.Neq; uero in purgatione al 
Ttofemti MI kte*re nos dcbet Ptolemtiprxceptum-MedicinAm 
irfceptu. acciperepurgatoriam,quando Iwna efi in cancro,pi* 
fcibM,fcorpione,probamw:pra'fertim fi dominm fi* 
gm iunc afcendetis applicet fe Vlaneta fub tcrra cur* 
rcnti.Sin aittem afcendentis dominus coniungatur m« 
tcrca fupracaput cwmPUnetamcdium tenentecoc* 
Iwm , naufea.flatim er uomitw inatabitur . Dcniquc 
concludamw cwm Galeno,Afirologia ef>e medico ne* 
ceffariam,quide critim diebws difyutans ait , certam 
effe Aegyptioru fentcntiam, id efi Lmamfignificarc 
tffvftionem indies , a-grotantit atq ; fani,adco utfi mi 
fccantur cum Luna radij louti Venem , beneaffi* 
ciatur utcrq; : S'm autem Satumi uel M.artis,contra* 
rta ratione fe habeat. Sed latius iam peruagati,ad 
ritumtandem wuitam atc^ Gratiasreuertamur.. 
Quibw modis fyiritus nofier haurire plunmmi 
pofitde fyintu uitafy mundi . Et qui P/d* 
neta> friritu procreent atq; recreenU 
Et qualia ad unwmquencfc Vlanc 
tampertincat. Cap. XI. 

HVc uero tendunt h&c omnia, ut ftiritws noflet 
rite per natnralia prafardtw at% purgatm 

4cciput 



COMPARANDA UB. llh 
itccipkt ab ipfo uita mundan£ fyiritu plurimuper rct 
dios flellarti opportune fufceptos.Vita quidem mundi 
emnibus infita,propagatur euideter in herbat er ar* 
bores ,quafipilos fui corpons atq; capillos.Tumct in* 
fuperin lapides O" metaUa,uelutdetcs voffa.Vullu* 
Idtquoq; in uiuetes conchds,terr<e etlapidibus adha* 
rentes.Ha:cenim no tam propriaqipfa communito* 
tius uita uiuut.Qua* fane comunis uita,multo etia ma 
%is fuper terra in corporibus uiget fubtilioribus tan* 
qua propmquioribw anima.Vercuius uigorem inti* 
mum,aqua,aer,igms uiuentia fua pofiidet*atq; moue 
tur . Vita hac aerem ignemq; etia magis qubn terrx 
Crdqua fbuet dgitatq; perpetuo motu. Ef deniq; ccelc 
fiia corpora quafi mudi caput uel cor,uel oculos qua* 
tnaximeuegetat. Vnde perfictlds uclutoculos,radios 
tto uifibiles foltl , fed etiam uifuales ufquequaq; diffutt 
dit.Quibm more Struthij,utdiximmalibi,infrrior4 
coj]>icit>fduetq; uidendo,imo etia ita tangedo generat 
format ommfaria atq; mouet. Igitur ad motuniten 
tis aqu&,freni quoq; aeris , ignisq; moderate diflan* 
tiSydtquc cceli,motum mundanauita' fufcipies , fi ipfe 
tjuoq; leniter <& ftrme fimiliter moueam,quofdapro) 
uiribus gyros agens , uertigine deuitata , coeleftU lu* 
flrans oculis,menteucrfans . ltemfrcquentiquod.tufit 
plantarum , fimilitercu uiuentiu potcs emundifriritu 
plurimtihdurire : PrtfertimfiadhHc mumtibm rtm 



MAft. F. DE VTTA COELITVS 

centibmq; er wwfn terr* c/«<t/i adhuc harentibm mi 
trUris,atq;fbuearis . Inter plantas fuauiterredokn* 
tes,uclfxltemnonmale olentes uerfcris quamfrequett 
tifime.Omnes cnim herb£,fiores,arborcs,poma re* 
do\ent,quamuis fcepe minut animaduertas .Quo qui* 
dem odore quafi jiatu fyirituq; uit<e mundana te un» 
diq; recreant atq; uegetant. Spiritwm inquam tuuodo 
ribm eiufmodinatura fimillimum , perq; ftiritu me> 
dium intercorpm er animamfaile corpm quoq; re* 
ficiunt,& animcemirifice profunt. Inter h^cdiutifi* 
me diurno tempore fub diuo uerfaberis , quatenm tu« 
to ucl commodefieri potefl,in regionibm altis er fere 
ttis atq;temperatis . Sicenim Solis jiellarumc^ radij 
expeditius puriusq;undiq; te contingunt ,ff>iritum<fr 
tuum complctmundifyirituper radios uberim emi* 
cante. Vraterea naturalis ipfe motm aeris, quiperpe 
tuus cfl m orbem, quamuis ob lenitatem jmm> confuc 
tudinemq; diuturnam uix percipiatur abuUo,tedie 
fub diuo dcambulantem , habitantemq; inpatentibus 
editisq; bcif libere lambit , penetratq; pure, ac mot$ 
uigoremq; fpirituituo mundanum mirifice prtflat. 
Dixi cquidem die . Compertu enim habemws noftur* 
num aerem effe fyiritibm inimicum . Conferet autcm 
diurni ufm,pra:fertimfi plurimumin aperto deambtt 
Xans, deuitcs primo quidem nimiam aeris intemperie. 
Vemdcfrequctim mouearis ineotquandoprxtertenf 



COMPARANDA LIB. III. i*l 
periem er ferenitatcm eius , jieUarupoptio magis efi 
hominibus falutaris. Itefi loca eligas pr<e c£tem odo 
riftra ,perqu£ fitum quotidie mutes ,etipfe quafi con 
tmue, V leniter mouearis. Mutarc locti quamuisfent 
per cum deledu prcecepi , quoniam bona ccelefiiu er 
uniuerf* natur£ apud nos funt rcbus locisq ; alijs paf 
fim atq ; alijs diflributa, quibus deniq ; ommbm ejifru 
cndum. Mitto quod uarietas udiumprohibct, ftiriti Grdtd M 
bus inimicum,propriumc^ Saturno: Voluptatemue* r,fWf * 
ro affcrt,per quam (ut ita dixerim ) Venus ipfa uolu* 
ptatis amica ucnit infriritum : Atq ; quod cias cffaic 
ejhhunc jiatimingrcjfapropagat . Summatim uero 
fi quis confiderctparadifum,et Vomi uit£ ufum apud 
Moyfen : Item fimilcm uiclumaYlatone pofitum itt 
Yha-donc , vqu£ Ylinius de populis ait odore m 
ucntibus ,intcUiget ejfc ucra qii£ dicimus . Scd ad na* w p. t f 
turam fyiriius dcfccndamus.Spiritus quidem quahtas 
ejlproculdubio louia , cuius tcporc nobis infunditur* 
Ejl ey Solaris : lupitir enim hunc infundit, quatenu* 
xngente Solis in fe teperat potefiate . \tem aiia quocfc 
ratione louia cji, quonia caiida eji hum;da,o- ca* 
lore abundatpotius quam humore, tiafciturq ; fangui 
ne ,w uapor quidam fanguincus appeUatur . Rurfu* 
quoniam fvruct, et fubtdis eji admodu atq ; lucens , ori. 
turq ; a corde , Solaris proculdubio iudicatur . Kabet 
V (jtiodammoAQ vcnwmmftMrtHtem.NM mo* 

L 



I*! 5 MAR: £. DE VITA COELlTVS 
tu Venereo prorfus cxunddt,profluft, trdnsfcrtur, 
prolemq ; propagat, ad uoluptatem cuiuslibet fenfuf 
fc diktat,refugitq ; dolorem.Summatimuero friritut 
quatenus corpori <td uitam zrmotum propdgdtio* 
nemcfc conducit, louius, Venereus » SoUris cxifHma* 
tur: Qudtenus animo dd fcnfum imdgindtionemq ; mi 
nifirat,Sokris McrcuriaUs'q ; cenfetur,<*rubiq ; Mer 
curialis exifiit . Quandoquidem adeo mobiUs cflzr 
tdm fkcile conuertibilis,dtq ; fbnndbilis, Saturni,Mdr 
tis,Lun<£,fdnus comunitcrftiritus no multum hdbeu 
Alioquin ex itto fepe flupidw,ex boc furiofus,cx hdc 
obtufus quodd modo fcret . Qudmobrc Lunark qui* 
dem ueht crafiiora fimulq ; humidiora a fubUli crtto 
tatili naturafyiritus funtadmodnmaliend . Qu£ue+ 
ro Saturndlid multum , atq ; nimium MartkUa funt; 
qmfiumenafuntyf^irituinaturaUtermmica.lttdqui 
demob extremam frigiditatem atq ; fccitatem : htc 
autem ob ficcitatem, caloremq ; edacem . louk igitur 
Solaris in priinis,deinie Mercurklis v quodm 
tnodo Venerea,fyiritus nxtura ccnfetur . lyiflinttio* 
SpiritibM fie uero pr<ecipua,ftiritus quidem naturaUs louipro 
tofortdndis prie dedicdtur,uitdlis dutem Soli,dnimxlis uero Mer 
fubfuisFla curio . Qudndo igitur rcs pofiuktaliquc e tribus ff>i* 
ttetisdare ritum ddiuudrcpdtrono tuncfuo infvrtundto,uel de* 
opcrdm, be biU;non facile clientulo fuccurrere poteris . DiffwiU*' 
«e cederc, /te «f ro fpiritui mmtU > dum Merctmns infcUcitef 



tOMPARANDA. HB. Ilt. 7 i 
xjijffvftus. Quitdntdmindnimahfpiritu autorita* 
tem habet,ut caducco quoda fuo animos tum conjbpi* 
re,tum fufcitare dicatur , id eji fuo quodam afteftu fic 
aut aliter fe habente obtundere ingenium,uel dcuere* 
debilitdre,fiue corroborare, uexxre ucl fedare miri* 
ficepofiit . Tu igitur quoties fpiritumaliquemfiudet 
cxcolere ,nonmodopatronum fuumobfcruabisfbr* 
tunatum dtque potentem ,fedetidm Lunam eliges ai 
hunc opportune direftam . No creatur dutem neq; rc 
creaturaliquando proprie per mfiuxum Sdturnifo* 
tum fubfiantia fpiritut,fed fcmper ab externis ad inti 
tndi&fepeab imisreuocaturadfummd. Vndead 
fecretiora O" dltiord contemplandaconducit . Potefl 
tdmen wfi raro,uit blartk dty Satumiftiritui tan* 
quam medicina prodeffe ,uelcaleft.ciendoquu oput 
fuerit,o- excitando atq; dilatando, uel uicijfim nimk 
uolatilem coercendo . Per ea uero potifimum quat 
quatuor iUis Planetis confentanea funt, creaturnatua 
rafpiritus dtq^recredtur. Vemmfiad Solaridqu£* 
libet udlde , cr abpfc deleftu declines, exacues iUum» 
fpexiccdbis tandematq^diffolues . Sifimiliter ad Vt 
nercdyliqucfocies pdulatim,uel obtundes . Siconfdat 
tdntum Mercurialibws, pafumddmodum inde prof.* 
cies . Brit igitur operxpretiu , louidlibus uti qaam* 
plurimum,eisq- reliqud mediocriter ddmifcere, dc jrc 
%uctiui uti rcHhqiw uelhii mnibm tquefint com 



1*4 MAR. T. DE VITA COELITVS 
munes,uel propru loui. h<e quocfa omnibus quo^ 
dammodo funtcomunes . Communiter autem adhos 
omnes attmet t qu£ fubfiantiam habet>nec igneam ni« 
mvs , necprorfm terream, necfimpliciterdquea> nec 
4cutifiimam>nec obtufifiimam qualitatem,fed medio* 
crem er 'dttu lenem , er quodammodo moUem , uel 
faltem non duram>fiueafperam>itemgufluquodam 
modo dulcem, olfrttu fuauem,uifu grata, duditu blan 
ddm atq; iucunddm , cogitdtu Utdm . Dulcedo igitur 
qu£dam fdporis, etgratid hi* omnibm efl communis* 
Si dulcedo qudfidqued cfl,er fimul pinguis, dd Vene 
rem mdgis dttinet: Si qtidfi infipidd>uel dliqudntu dti 
flerdypotim dd Nicrcurium .Atq$ h£c fyirituino mul 
twmprofunt,neceffdrid tamen funt interdum,dd he* 
betdndumnimiumeius dcumen . Sidulcedo mdnifcfla 
fit atq; fubtifa, wpduhm habeatfiypticiacutiq; fd* 
porisylouidUsproprieiudicatur . Cui congruitfub* 
ftdntid dulcis dinygddUypinei nuclei,aueUdn£,pifid* 
cijjdmidi, glycyrrhiz£> pdffukrum>uiteUi oui>cdr* 
niwmgdllindceipuUi > jkfidndrum> pduonum>pcrdi* 
tum>fimiliumq;.ltem rddicum been>dtq; enuU. Rur* 
fum uini odorijeri> cUri, aliquantum dulcis>zr flypti 
chfaccharicandidifiimi , tritici albifiimi . Ad louem 
pertinetetidmdnnd, fimodo myrobdUni infuft uirtu 
tefirmetur . Alioquinnon minm dd Venerem dttinet 
fdm ad Iowm. Hafc eji uticu CubjiantU dulcedoq; io 

Hispro* 



COMPARANDA. tlB. IIL I*f 
itti proprid , qu£ fdne fpiritui credndo & rccrcanfo 
anteomnUconfert. louU ueroplurimufuntomnU* 
qua> in libro Be longd uitd diximm, &feru<tre iuuen 
tutem, w fenibus ftlubrid fbre . Sin dutem dulcedo dd 
modum pducdfit, multumque dcutifiypticify hdbedt* 
uel etim nonmhil <tmri,SoLtris effe ccnfetur. Simili* 
qu£d<tm rdtioefizrdifiinttio deodoribus. Hienint 
fdporu germdnifunt.Similis etUm decoloribus. Co# 
lores fane aquehalbi,uirides , aliqudntum crocei,fimi 
les uiolarum,rofarum,UUorum coloribus,necno odo 
rcs ciufmodi Venerem rcferunt,v Lundm dtq ; Mcr« 
curium . Colores uero fdphyrij , qui etUm dicuntut 
derei.ltempurpurciplenioresodureib^ drgeto mixti* 
Cr perpctub uirides,\ouem . Ardentes dutem crocci 9 
4urei,puri,purpurei,cldriores,Solem.Quilibetuero 

colores fi uiui fmt uel ftltem fericij ,magis fieUdres ex 
iflunt.ln metdUis quoq ; zrldpidibm dtque uitrispro* 
pter cakficmfimilitudinem fmt potentes . Sed ut re* 
deamws dd loiicmftpor er odor em qudfi efi,qualii 
m dureo pomo perfico,fimiliq ; pyw,uel drdnceo,v 
uino maluatico leuiore, lcuiq; uemdceo. Qudlis in ui 
ridi zinziberc, ucl clnnamoino, ucldulci marathro* 
ucldoronico,fihjecplurimo faccharo conditagufiett 
tur.Nam quatuor ha-czrnux mufcata rccensjolafi 
funt,potius Solaria funt,Solam & chariophylus C7 
m:tfcM>fcdodordtunongiiflu,nQ aftettx.Ambra So 



MAR. F. DE ,VITA COELITV5 
taris plurimum atq; louia. Crocus in omnibus efl So* 
hris, tametfi colorcitis ctodorapud Afirologos otnni 
his gratijs dedicatur.Saporautem ad Solemproprie 
fertinet.Deniq; omnU odoriferd a~ aromdticd, qud* 
tcnus odorem gratu fvrunt , itd dd loucm Vcneremq; 
£r Mercuriupertincnt ut dd Solemiquauis inter h*c 
dcutiora nugis dd Solem,obtufiora dd Vcncrem Mcr 
curiuq ; potius.Ad louemproprie tcmpcrdtd,oBftu> 
gufiu,audUu,uifu,taclu. Soni quinctia cantusq;grdti y 
bkndiq; adgrdtias omnes ftettdnt dtq; MercuriuiMi 
itaces aut admodu dtq; fiebiles Mdrtem prtfirut et Sfi 
lurnum.Neq;neromirerisnosmultucoloribus,odori 
bus,uocibus attribuerCNam fdpores quide dd fcirk» 
prcecipuepertinent ndturalem , odores autepotm ad 
ttitale anhmkmq;:colores,figura,uoccs, dd dninule.' 
Motus quoq; animiuel Utu4,uelmcellus, uel conflanp 
ftiritu ad fimilitudinem fudm dgitdtuehemcnter .Ani 
mdem primo,pcr himc uitalem ,per hunc infuper n& 
turalem . Spiritus tandem omnis, quia ob ndtura quo* 
dammodo igncam , acriamq; omnino et lucida atq;mo 
hikmfimilis efl lwminibus,ideoq;coloribus etuocibm 
dcreis, er odoribus motibusq; animijdco pcr ha>c fu* 
bitb inutrdnq;pirte moueturatqueformatur.Etqud* 
\is cuaditipfetakmuicifim cfftcit quodamodo affcttu 
animi et omnho corporis qualitatc . Dcniq; cu primu, 
pzrtU qu<£ gratiarumproprUfuntiOpportunc gra»- 

tijt 



COMPARANDA. LIB. Uh l4f 

tijs efi exp cfitus ,utpote qui z? naturaliter iUit confen 
tanews erat,fiatim per lUaru radios ttiubiq; uigentesy 
tu ipfigermanos 3 minfica reportatmwneragratiaru* 
Quodresnaturalcsatq^etiaartificiofebae 
bcntuirtutesafieUisoccultas,perquas 
ftiritum nofiru fieUis eifde expo 
nmU CAP. XII. 

QVum ucro dicimm ftintu exponi gratijs pet 
tUa qu£ funtgratiarum,non folum per quaUu 
tates qweuidcntur, audiuntur, odorantur,gufiantur 9 
fed etiAperiUdsqu£tangunturacco}nodariputamus<. 
Memcnto igitur calidum in primo gradu louis effe: In ^'tngubru 
[ccwndq Solis cum loue : In tertio Martis cum Sole : graduu at* 
InquartoMartis. ¥rigidum'mprimoVeneris:lnfe e °run* 
cundo Ume : \n tertio Luna cum Saturno : In quar dcmpartcs 
toSaturni. Uumiduinprimo MercurijcumIoue:In jpnosfor* 
fccudo Vcneris cum Luna:ln tcrtio Lun£ cum Vene tin VUnc* 
rc : in quarto Lutt£,quando Vcncri Mcrcurioq; con* 
i/igitur. Siccu m primo louis:ln fcudo Mercurijcit 
Sole : ln tcrtio Solis cu Mdrtc: In quarto Martiscum 
Saturno. Summatimexqualitatibus Planctaru, quas 
Ptolemtus dcfiribitiQuadripartito,coliigimus hat 
monia ex cunttis confiata ad calore bumorcmq; decli 
narc. Calor cnim Martis ingens atq; Solis, er tcmpe* 
ratus louis ingcnte fupcrat Satumifiigiditate,^ Vc 
neris Luna-q; cxiguamjtautcaloribifrigm exccdat» 
\ L 4 



MAR. F. D E VITA COELITV5 

Itemhumiditas lun£ Venerisq; plurima wproptn* 
qua nobis atq; temperata louis,fi:citate Saturni Mar 
tisq; muitam fuperat,ey temperatam Solis.Cahr igi 
tur humorq; frigori ficcoq; dominantur atq;fmiliter 
calorhwmori . Qtteadmodu in fani corporis homhtc 
ad coeleflem confonantia tcmperato ex calore cr fc* 
citate cordis, item calore whumore iecoris, rurfum 
frigore whumore cerebri coalefcit complexio qu£* 
dam ad calorcm humoremq; uergens, mediocriterca 
lore regnante. Calor enim cordis er iecoris, frigus ce 
rebrifuperat.ltemhumoriecoris atque cerebrificcita 
tem cordis excedit. Neque uero pr£termiffum k nobis 
uclm,talem exiflere ex fleUis fxis harmonia cunclis 
comunem,qualem diximus ex Planetis . Hos enim il* 
lisfimiles Aflrologi putant. Quorfum h^ctvt memi 
neris friritum corpusq; noflrum per temperiem quan 
damadcalorem humoremq;uergentem,uel natura 
confiantem, uelarteqtwfita, accomodari poffe ccclc 
flibus,ftbiq; cceleflia uendicarc .Ncque tamcn dicimus 
fyiritwmnoflrumcceleflibus duntaxat,pcr qualitates 
rerim notas fenfibus prxparari , fed ctia multoq; ma 
gis pcr proprietates quafda rebus ccclitus mftas , cr 
fenfibusnoflr'(Soccultds,rationiuix deniq;notas . Nl 
quumproprietates eiufmodi, earumq; effeclus elemen 
tari uirtute conflare nonpofint, confequens efi a uita 
f^iritu^mundiperipfosjleUaru radios fmgulartter 

profcifci 



COMPARANDA LIB. III. l6f 

prtificifci, ideotyper eM ftirittm afjxci quamplurima 
dtque quamprimuy ccelejiibutqi influxibuf uebemen* 
terexponi.Uacutiqi ratione fmaragdM,byacinthut, 
faphyrM,topaziM,rub'mM, unicorni cornu, pr£ci* 
pue uero lapit bezaarapud Arabes appeUatm,occul 
tis gratiarum proprictatibM przdita funt.Et idcirco 
tton folum intM affumpta,fedetiam fi carne tanganti 
ibiq; calefkfta uirtutem fuam promant, uim inde cocle 
fiem fyiritibM inferunt,qua fe contra pejlem tucntur 
dtque uenena. Quod autem h&c fimiliaq; tale aliquid 
dgantuirtutecoeUfii,id argumcnto ejUquia etiamexi 
guo pondere fumpta noncxigtiumhabentinagendo 
momentu. Quod elementari qualitati uix unquam efl 
cocejfum, igni uidelicetualde coclcjli.M.aterialis enint 
uirtM ut agat multum, materiam defiderat multam » 
Tcormalis autem, etiam quu minimd, mdtcria ualetplu 
rimum. Similiuirtute inprimis phocbea Ptonia car* v<tonidm 
nemtangens,cotra caducum morbumftiritwsarmat morbocos 
uapore ad eos bitus infitfo . Simili coraUm cr chalcido mitiali mc 
nw aduerfum atr* bilis iUufiones , loukprtcipue Ve dcri. 
nerisq; uirtute : cateraq^ftmiliter. Eiufmodi quadant 
proprietate myrobalani iuuentutcm ferudt,acwuntcfc 
fenfiu,cringenio profunt atquc memori*,propter lo 
ucm inprimis Saturnitcmperatorcm,atq;M.ercuriu 
fenftps amicum.Quam quidcm arborem fvrtealiqute 
htparadifoaduitam proroganda extitijfe pktabit* 

h J 



MAR. F. DE VITA COELIT.V $ 
Mcrcurio Idpidcm Achdtcm confecrdttt.Vndc Phyftf 
ciconucniuntddfrcundidm uifumq;W contrducnent 
Udlcrc.Serdpio fcribit eum qui hidcynthum uel exeo 
ftgiUumgejidUeffe d fulgure tutum,dtque hdnc uirtu* 
tcm eius effe Idtifmc diuulgdtd : quam fi hdbctydb 16 
ue putdmws hdbcrc. Lapis Actites ucl dquWtnttt hdbct 
k lMc'md,id cjiVenere dtfy LwndyUt ddmotus uulu<e, 
pdrtu mox wfacilimc dtet. Quod Kdfts confirmdttf 
tc Scrdpionefrequenter fe dicit expertum . forfdn 
i Vhocbo qui trZsfxit VythoncyCrcted Dittdmus hi 
bet,ut v uenenofu obfifidty <& firrum c uulmre tri 
hdt. SoUsuirtute zmzibcr mfufum cpulis drcctfynco 
f>im. SentidM cdnii rdbiem feddt,jugdtq ; ferpentcs . 
BerbendUdticiniu prxfidrefbturUtitidmq;, zrex* 
pidtioncsyO' uifum. Kutd v zcdodrid contrd uenetu 
thcridcddgunt.Thm uitdlemttdnimdlem ftiritu dd* 
ucrfus hebetudincmyobliuione, timorem fulcit. Sdluii 
ucro mentdq- uirtutc louis , iUdquidem paulyftm fu* 
gdt,htec ucl odorc roborat dnimu. Eddem uirtutc P w 
tdphyUon rcftjiit umentiy eiitsq; foliii bis quotidic unsi 
uino bibitucurdtEphimcra, : tridytertidtum:qudtuor 
ucro qudrtdnd. Hdc hcrbd fdcerdotes dtttiqui proptcr 
puritdtem fuX in purifcdtiombus utebantur.Agnus ci 
fius potefidte Sdturni Venereufifitt motum.ldj^is uc* 
jo fdnguineMirabtlcs dutc proucnirc folcnt efjcftus* 
ubi occultceproprietdtiproprietM fcruit cUmentariSf 

wHtrt 



VCOMPARA.NDA II B. 11!. 17JL 

toclutinmyrobalanoadfyiritu corpusq; firmtndum. 
Uo folum uirtus illa cceleftis agit,fcd etia ftyptica mul 
tummec parwm aronutica uirtus,qu£ putrcfattionem 
diffolutionemq; mirifice proh ibct,ft)iritumq; corrobo 
rat.lamueroutcrocuspetatcor,ft>iritudiUtet,pro* 
uocet rifwm,non folum occulta Solis uirtus mirabiliter 
cfficit , fed ad idem quoq; coducit ipfa natura crocifub 
tilis,amplificabiUs,aromatica, lucida. Quod autede 
fimplicibus dico,de compofitis fimiliter dittu inteUigi 
uoh. Dicage theriacaquomodo contrauencnunobis 
opituleturtNon educititta uenenu . AfbrmgjtenimaU 
mm,no mutat omninotam fubito uencninatura.Non Thcriaca 
tnim hxcadeb debilvs cft atq^ mutabilis,fed ftiritu ui* cl^c^ ^ 
tftlem potius ualde tmuem&mutabilem,fubito cofir ^^J^ prQ 
miquadaadipfumproportionecorroboratufq;adebt . 
Ut ipfe iam ualidus tanqua agens,una cum theriaca uc ^ 
lutinftrumento,partim fuperetuenenum,partim mu* 
tct,partim aprtcordijs arceat. Sedquanampropor* 
tione fiue uirtute id efficit theriacat louiaUfimulatquc 
Vh«bea,quam ex comixtione multarum rerim fecun 
dwm ccrtam proportione inuicem confufarii fibi uendi 
cauiffe uidetur. Eft aute m ea uirtus tripkx. Hcec ipft 
inquamccelcftis,quamodo dicebam.ltem caleftis alia 
prius m herbis aromatisq^ proprietas , quibm eicttit 
ipfa ritecomponitur , qu^uirtuti prius ditt* fubmif 
niftrat ad idem. Eftinfuper alia uirtws mplcrifquf 



17* MAR. F. DE VITA COELITVS 
pdrtibus eius, elemetdris potius qukmcaleftis .Veru 
tdmen tdlis,ut ftiritui mmiendo conducdt, ftypticdm 
dico er dromcUicdm qudlitdtem.lttd quidem ftiritum 
firmdUiftd fbuet. Mirabile ergo theridcd um ndfa 
beridc* eft contrd properdntem fenettutem dtq; uencnum,tri* 
mltites, bws uidelicet m ed uirtutibus dd idem pdriter confyi* 
rantibus. Qudrumund quidem eftcceleftis,per drtiji 
cioftm dcquifttd comixtionem.Alid cceleftis iteru,fed 
pdrtibus eius ndturdliter injitd.Alid prorfus elemen* 
tdris.Sed illd qudmprius dixi,cctUtut dcquifitd,mul* 
to etidm fbret ddmirdbilior ,fi non folum proportiont 
louid Sokriq; , ex rebus eiufmodi confidrctur, fed 
ttidm opportmudd hoc,obferudtixme caeleftium,tem 
pus eligeretur.Nam quemddmodti corpus fehdbet dd 
hcum dtq; tempus,itd motus ej- dtlio fe hdbct dd tem 
pus. Sicut ergo certd pdftim corpord corumq; formtt 
certis cr locis er temporibus coalefcunt dtq;ferudn* 
tur,fic ®- propri* qu^ddm dftiones ex proprijs qui 
bufddm temporibus efficdcid ndncifcutur,ldq; in Alci 
bidde fignificat Socrates,& Proclus explicdt. Quod 
ftne Pythdgow dnimddurrtens, ipfum bonum pcrft 
cHoncmq; rerum,opportunitdtem cognominuuit. Pri 
tnum ndnq; principium fic apud Pythdgordm crPld 
tonemomnium eft menfurd, utalijs corporibus dBio* 
nibmq; dlia loca diftribuerit dtque tempord.Vnde ft* 
cut res oped* non dtbi qulm hic, nec alus quhn tunc 

proprie 



COMPARANDA. LIB. III. 171 
propric nafcuntur felicitcr cr coalefcunt, atq^ferum 
tur.ftccrnuterialis aftio,motus, eucntus talis,aut U 
lis,no alils efficaciam fortitur,efjhftumb^perfidum 9 
quxm qu&nio codcfiiii barmonia ad idcm undiq; con* 
fonat,qu£ fane harmonia tantam haberepoteflatem 
exijlimatur, ut non folum agricolarum laboribut at* 
que medicorum artificijs perherb^ aromataq; confl* 
tis,fed etiam imaginibM,qua> apud Ajirologos ex me 
taUis lapidibMtyjiunt, uirtutcm fepe mirificam lar* 
giatur . Sed imagines caput iam proprium exigunt. 
Quantum uero ad horas pro aftiombm cr operibut 
cligendat pertinet,plurimu confirmatur a Ptolemto, • 
ubiaitin Ccntiloquio: Quicligit quodmelim eftjuhi ptolemeui 
h diffhre uidetur ab eo qui habethocex na.tura.Qui 
bmmuerbis, tum coclejliu , twm arbitrij elcftionisc^ 
noflra* potcjiate confirmare uidctur.Albertus quoque 
MagnMinquitinftecub: Nonenimlibertaf arbitrif 
cxeleftionehorx* laudabilis coercetur ifedpotiusin 
magnarureruminceptionikm eleftionem horacon* 
temnere ,efi arbitrij pr<ecipitatio, no libertM. 

Df uirtute imaginum fecundum autiquot, 
atq$ Medicinaru cozlitm acquifita* 
CAP. XIII. 

PTolemtem ait in Ccntiloquio , reruminftriom 
efjigies mdtibm coclefiibm effe fubieftts, anti* 
quosfyfapities folitof cems tHW tm^gincspbricarCi 



174 MXR. F. DE VITA C0ELITV5 

quando "Planet<efimilesinccclojkcics,quafiexempl& 
ria mjhrioru mgrediebatur.Quod quidem Haly corii 
probat ibi dicensiVtilem ferpentis imagine effcipof* 
fcquando Luna ferpentem ccelejiem fubit , aut jvUci* 
ter ajfyicit. Similiter fcorpionis effgiem effwace y qum 
rfo fcorpij fignum Ltma ingreditur,acfignum boc tt* 
net angulu ex quatuor unum . Quod in Acgypto fuii 
temporibm fbttfi aitfcfy interfuiffcubi ex figillo fcot 
pionit in Upide Bczaharjtafaflojmprimebatur tbtt 
rifiguraMbaturq; in potu ei,quem fcorpiut ipfepu* 
pugeraUac fubito curabatur. Quod quide utiliterejfi 
ci Hahamed phyficus ajfirmat , confirmantc Serapib 
ne.Vra>terea narrat Haly, notum iUic fibiuiru fapien 
temmdufiriafimilificiffe imagines qutmouerentur, 
qualem effettam nefcio quomodo legimm ab Archita. 
Quaks O" Trifmegijlus ait,Aegyptios ex certis tjwft 
di nuterijs ftecre confueuijfe, crmeas opportune dni 
mM damonum inferere folitos,atq; aninu auifui Mer 
curijiltm Vhccbi cuiufdam,w lfidis ofyridisq; ftc in 
jiatuM defcendijfe profuturas hominibm,uel etiam ni 
cituras.Huic iUudfimikiVromctheumfigmento quo* 
dam luteotuita rapuiffe,\uconq; ccekjlcm.Mdgi quin 
ctiamZoroajirifettatores, ad euocandwmab Hecatc 
f\>iritum,utebantur aurea quadam pila charatterifHii 
mfignita ccekjlium: Cui er faphyrus erat infertuS)C.l 
fcHtica fMdam faSfo tauri miQ ucrtebatur. 3 aj:quc \n? 

tcrim 



COMPARANDA LIB. III. 
terim excantabant. Sed cantiones equidem libenter ob 
fnitto.Nam er vfcUws Platonicut eas improbat atquc 
deridet.Kebrti quoq; m Aegypto nuh'iti,jlruere uitn 
Iwn aureum didicerunt, ut corundcm Aflrologiputat 
ad aucupandu Veneris ijuntcfc fmorcm,contra Scor* 
pionis atq } Martis influxum ludfis infijium . Porphy 
tim quoque in epijiola ad Anebonem,imagincs effica* 
ces effe tefiatur, additq- certis quibufdauaporibus qui 
4 proprijs fuffumigxtionibus exhalabant aerios dt* 
mon.it infinuarifiatim confueuiffe. lamblichus in nu* 
terijs qu£ naturalitcr fupcris confcntanc£ fint , er op 
portuncritcq; colletta undiq;confiatceq;fucrint,uires 
effvftusq; non folum ccelcfles,fed ctiam doemonicos o* 
diuinos fufcipipoffe confvrmat . idem omnino VrocM 
ktq$ Syncfiws.Opera quidcm ad falute mira,qu<e a Me 
dicis m Afirologiaperitis, pcr rcs ex multis compofi* 
tas,idcfl pulucresMquores, ungcnta, deftuaria peri 
po ffunt,probabiliore in fe ratione er notiorem quam. 
imagincs habcre uidcntur:Tum quiapulucres , liquo* 
res,ungcnta, elcftuaria opportune confiftnccelcfics 
influxM ffciliMcitiusfyfufcipiuntquam matcritdu* 
riores,ex quibus imagincs fieri confueuerut: tum quU 
uelaffummlur intus afjvttci iam cot\itus,V in nos con 
uertuntur,ud faltemadmota fbrk inb*rentmagv>,w 
dmiq;pcnctrant:tum etia quonia ex uno quoda dmtx 
xat 3 autperpmcii imngm cojtruunMr* i/fa ttc rv ex 



MAR. F. DE VITA COELITV* 

qwtmplurimisconfUriprodrbitriopoffuitt.Vtficen 
tum Solis Iowtf 'uie dotesper centumpUntds O" dniim 
lUfimilkq; ftdrfefuerinl, componerefimulbxcccit 
tum tibicomperta pofii$->ct'mundm confcere fvritui, 
m qud Solem fermk louemq ; totwm Um uidearis bdbe 
ye.Scisprofitto rntura infiriorem no poffcunoquo* 
dam cdpere cuntttf fuperioris natur£ uires,deocj } &* 
Im per plures dpud nos natum efje difyerfa, comtno 
diMfyper operd medicorum dtquz fimilU, quamper 
tmdgmes coUigipoffe.Vroinde imdgmes ex ligno con 
fe&£ uim fbrte paruam bdbent. Nam Ugnum et fbrfan 
durm efi dd ccclefiem influxwmfacile cdpiendum,. er 
minus tendx fidcceperiUreiinendmiyV omnino pofi 
quhn ex mdtris terr£ tdfcenbus efi euulfu,pdulb p ofl 
ftrme totum dmittit munddn^ uit£ uigorem, er f&ci* 
le in qudlitdtcm dlUm trdnfmutdtur.ldpilli uero dtq; 
metaUdiO-fi dd accipkndmt ccelefie munus duriou 
uidenturdiutim tdmen rctinent, quod confrmdt Um 
b\icut,fi acceperint. Sud nepe duritia, uefiigU quoq } 
dbndcfc uit£ mundxn£ pofi euulfionem diutif.ime con 
t'ment,qu£ quonddin b^rentU terr£poffederdiit. 
Qudmobremob boc fultcm dpt£ mdtcrUddcdpien* 
da tenendd^ coelefiU iudicantur. Efi V probabile qf 
libro fuperiore dixi , res ddeb fyeciofas non poffe fub 
terra confUri,nifi rmximo quoddm condtu cceli, dtq; 
iume. 'm'ti mprejfdm femel excomtu uirtutem . 

N4W 



COMPARANDA. LIB. IIL 

Ham in his coqucndit cogendisq; diutifime cozlwm eU 
borduit. Veru quu ncquc.a ficde ciufmodiplurd com* 
poncre, cogeris diligcntcr exquirere , quod metaUum 
intcr ccetercL in ordine fit dlicuw jlelU potifimumy 
quiue Upis m ordinc fummus , ut faltcm m uno quodX 
totius genem ordinisfy fupremo,reliqud pro uiribits 
coprehendtf, dtq; eiufmodifufceptdculo ccelejiid huic 
confentdnca mutucris, ccuficxempli cduft inordine 
SoUri,fub homine Phocbco fummii inter dnimnlid te* 
nedtAjlurdutgdUus: intcrpUntM balftmumdutldis 
rm : mter metdUd durwm : inter lapidcs cdrbunculu* 
uelpdntdurd : interelcmcntdjiruidm der.Ndm ignis 
ipfe Mdrtiut ejfe cenfetur. Quod dutem diximrn influ 
xum Solis ucl louis dut Vencm dugendum, intclligi* 
mut rdtionc comuni,non taxncn lUi in cuius genefidli* 
quh horwm intcrfcftor dpparcdt. 

De ordinibus rerum d flellis pendentiu, ut So* 
Uriumdtq; fimiliu.Etquomodo ftiritus 
fidtSoUris. CAP. XI III. 

Dlxi equidcmdlibi defuper db unaquacf; fieUd 
(utVldtoniceloqudr) fcriem rerum iUipro* 
prUm ufque dd extrema pcndere.Sub ipfo fcorpionis 
cordcpoji ciufmodid<emonM dtq; hommcs, fcorpiuq$ 
mimd , coUocdrepoffumws etia, herbdm Aficrion, id 
tjlfteUdre ,figuu jieU<e fimikm,noilc julgente, quZ 



178 MAR. F. DE VITA COELITV* 

Medici tradunt qualitatem habere rofce,uimq; contrx 
morbos gcnitaliummirabilempofidere. Subferpen* 
te uel ferpentario ccelefii Saturnum ponunt , er quo* 
dammodo louem.Voftea dcemomts, qui fepe ferpentu 
firmmnduut. Similes infuperhomines,ferpentes,*ni 
mantes,ferpentaria herbam,Upidem Draconitemcx 
pite draconis natu . Item comuni nomine Serpentinu. 
Et pr<etereaqu£ in fcquentibm afftram. Sub ficUa So 
\ari,id efl Syrio Solem primo, deinde dtmonM quoq; 
phcebeos,quos aliquando fub leonu uel gaUoru forma 
bominibut occurriffe tefhs efi Vroclm. Homines fub* 
inde perfimiles befiictsq; SoUres.Vhcebens indepUm 
t<t$,metaUafimiliter o-lapiUos,®- uaporem abremq; 
jiruentem.similiratione a qualibet firmamenti fielU 
peraliquem Vlanctamexifiimdntcotextum rerugra 
datim fub iUim proprietate dcfcedcre. Si igitur (utdi 
cebam) SoUria omniapcr gradu eim ordinis quemli* 
hctopportune comprehendcm, homines uidelicet ta* 
les,uel talis hominis aliquid : item bruta,pUntM,me* 
tdla,UpiUos,z? quce ad hcec attincnt , uirtutcm Solis 
ufquequaq; combibes, er quodammodo naturalem So 
lariwm dccmonum facultatem . Similiterq; de alijs di* 
ttumputa . SoUrcs quidcmhomines funt qualcs an* 
teadixi,<cyqui afcendente Leone, Solcq;hunc uclte* 
Uomincs nente uel afairiente nafcuntur, er qui fub Arietcfimi* 
quifoUres Uter. SoUriseflo-fanguiie finijko eommbcne ua* 

lcnnum 



COMPARANDA. LIB. IIT. "79 
lentiumbrdchiomiffm . ?hcebem,crocodilm,dflury 
leo,gaUm,w cygnm,<cr corwus .Nec alia rdtione 
leo ueretur gaUum,nifi quoniumin ordine phocbeo 
gaUm efl kone fupcrior . Eadcm ratione inquit Vro* 
clm ApoUmetm demonem , quinonnunquam appa* 
ruit fub fgura \conv>,ftatim obietto gallo difcaruiffe. 
Maxime uero in his animalibm cor efc Solare . Arbi* 
tror etiam marinwm uitulum ccelefiis leonis cordifub* 
effe, zrhac ipfa rationecoriumeim quem cingit nu* 
dumfbula eiufdem ojfe confetta, a renum dolore re* 
dimere . NamcontradoloremeiufmodifolentAflro* 
logifideris illim infiuxibm uti . Eadefvrte rationeftr 
turhtc peUis afulgure nos tueri.lnterplanm palmd* 
phozbea cft,& m primis laurm , qua uirtute ueneno* 
farcpeUit vrfulgur. Yraxinm quoque fimili facultate 
uenenofa longimarcet . Loton cffe phcebeam, rotun* 
da tumfblia tum poma tefiantur , er cxplicatio folio* 
rumeimdicreplicutio uero notte . Pfoniamphoe* 
beameffcnon folum uirtm indicaufed er nomcn. 
Ad idem attinent flores er herb£ qu£ refbringun* 
turabeunte Sole, redcunte protinm explicantur , er 
ad Solcm continue uergunt. Aurum pr^tcrea cr U* 
pis Elitisradijs aureit Solem imitans . Lapiritem qui 
Solis oculm appellatur , figuram habens pupiU^, ex 
qudlumenemicat.Kurfum Carbunculm notte ruti* 
Uns 3 uel ?antauu<Jmnes infe Upiium uires cotmensy 



120 MAR. F. DE VITA COELITVS 
Utaurum metaUoru,<zrSol fleUarum.Multa deniq; i>n 
fuperioribus nobis fignifcata,unde fimodd liceat,fub 
imperio Solis ex iUo fangume, er animdiwm iUorum 
cordibus, etfblijsfiuttibusq; arborwmprxdittarwm : 
Itemfioribus atq; herbis <&■ aurifblijs, necnon pulueri 
bas lapiUorwm , elettuarium uel ungentum conficere 
SoUrisfti* poteris,addito croco,balfamo,calamo aromatico,thu 
ritus mate» re,mufco,ambra,ligno aloes,z'mzibere,ma]iice,fyi* 
r'£ effettri c a nardi,c'mnamomo, doronico , citri cortice, zedoa* 
ccs» ria,nucemufcata,mace,chariophylis cum mcllcfiauo 

ucl oleo balfamino ,mafiiceo ,laurino ,nxrdino > ad cor 
er fiomachwm v caput intus aut extra fouendum, ut 
fyiritus inde Solaris euadat.Ex his omnibus,inquam, 
aut faltem expluribus componendwm dominantc Sok 
aliquid. Quo etiafub eiufdcm dominatu incipi.is uti» 
dwmmodo er Solaria indu.is, habites, confpicias, au* 
di<M,olfaciM,imaginem,cogitcs,cupiM.ltemimiteris 
qjuita dignitateo-muncra Solis.lnter Solares homi 
nesplantMq;uerferis,lauruq;afiiue tangas . Tutktt 
autemadualctuimemfiicrit, Solaribus admifcerclo» 
uialiafimulatqucVencrea . Vcncrcam maximchumi 
ditatem Solaris caloris moderatricem , qualis efi aqua 
fuccusq ; rofarumatq;uiolaru. Scdmcdicinxs eiufmo* 
di in libro De curandis literatis primumddnde in li* 
bro De uita longa , partim equidem copofui, partim 
<tb alijs compofitas endrrmhpcirtim etiatcmperaui. 

Itetn 



COMPARANDA. LIB. III. 1 
Item quales berbte a fole loueq- miw cotra epidcmia, 
er uenerwm uires habeant, diximut in libro Qotra pe 
flemjnterquM Vcrfbrata?fugad£mon appeUatacfl^ 
Nec alia ficultatc qukm cczlefiium gratiarum noxios 
malorumd^monum uapores anobis arsere putatur* 
Et fi qua inter herbaA alia uel lapiUut ut coraUus, idc 
uidcaturefficere. Herba profe&o Lunaris a Mercu* 
rio traditafblijs c<ende'vsatquc rotwndis->crefcente m 
na unum quotidic producens fblium, decrefccntc depo 
nens,annos utentipromittit Lumares . Sed iam ad ima* 
gmes altero quodam exordio redeamut. 

Dc uirtute imaginum fecundum antiquos attfc 
medicinarum. Etquomodo medicin<efint 
longc ualidiores quam imagines. 
CAP. XV. 

SI lapiUos quospaulQ antc Vhocbeos narrauimut, 
naclus fucris,nihil opm crit imagines eis impri* 
mere.Sufyendes itaq; coUo comprehcnfos auro,crocei 
fericiflis,quando Sol fub Arietc ucl Leont pcrcurrit, 
afcenditq^uel medium tenet ccclum,afyicitq ; Lunam. 
Multoueropotentiorss in fcricLunekpiUosnarrat 
Vroclrn. Vnmum quidem Selinitim , quinon modofi 
gura Lunam imitctur , fcd cr motu , circumeatci; cum 
Luna. Uucfi fbrtc rcpercm,<£r argcnto circundatiiy 
argenteo filocolhfufomdcrii LunaCancruuelTau 



iSi MAR. F. D£ VlTA COELITVS 
rww fubeunte,angulosq; tenentefibi conuenientes §>U 
ritum 'mde tuum reddet,pojlremo Lunarem.Dumui* 
delicet calejkttm abs te Up illm ipfe Lunans uirtutem 
fuam tuis afiidue ftiritibm inferit. A Iteru uero recen* 
fet Upillum,HeliofeUnon cognomento, qui Solls Lu* 
n<c'q; coniwnttce Soli,ndturaliter habet imagine. Uunc 
ergo quifquit argento inclufumdeaurato fimilibm col 
lo filis admouerit , quando Luna m domicilio fuo uel 
Solis m eodem minuto cum Sole congreditur ,fuosq; 
teneat angulos, Solarem fimulatquc Lurwrem foiritu 
reportabit,autfaltem talem qualiseuaditLunaper 
centrucopulataSoli.Hicuero tuuidcsdifyerfas Phcc 
bi dotes, uelut ofyridis membrajorore eim Vhozbcm 
uelut ifidem congregare. Sed utinam SoUrem alicubi 
lapidcm facile reperiremm uel Lurwrem , adeb in eo* 
rumordinepr£potentem,quemadmodumfub ferie Sc 
ptentrionAli* poli Niagnetem habemm et jtrrum. So* 
larcmprojrtto jerunt inucniffe apud Indos ApoUoniu 
Vantaurai Thcanaum ,lapide fcilicetnomineVantauramyignis 
Apollonim m ft* r tnicantem,fub terra pajfm quatuor ndfcentem 9 
inucntor. CMi tentum fyiritm infitut tumeat,&plerunq; fcinda 
tur terra,ubi eiufmodi lapis concipituriita cateros ad 
fe UpiUos trahens ,ficut Magncs jvrrum. Sed Upis hic 
Herculemad fe contemplandum uehementim adhuc 
nos in prcefcntia ra pit. Videmm in fyecula nautarum 
vndice poli libratu acum affvttum m extremitate Ma* 

gttcte 



COMPARANDA. LIB. IIL 

gnetc moueri ad Vrftm , illuc uidelicet trahente Md* 
gnete. Quoniam & in lapide hoc pr<eualet uirtm Vr 
fe, C" hinc transfirtur in firrum, & ad Vrfam trahit 
utrunfy. Virtus aute eiufmodi tum ab initio infufa efl* 
tum continue Vrfe radijs uegetatur.Iorfitan ita fe h<t 
bet Succinu adpolwmaltcru ej- adpaledjs. Sed dicin* 
terea,Qur Magnes trahit ubiq; firrwmf non quia fimi 
le,alioquin er Magnetem Magnes traheretmulto moi 
gis,ferrumq; ferrum.Non quia fuperior in ordine cor 
porumjmb fuperim efl lapillo metaUum.Quidergo* 
Ambo quidem ordine Vrfam fequente claudutur . Sed 
fuperiorein ipfa Vrfe proprietatc gradum tcnet Ma 
gnes,infcriorcm ucro firru. Superiut autem in eodem 
rerum contcxtu trahit quidcm quod cjlinfiriut, er ai 
fe conucrtit, uel alitcr quomodolibet agitat,aut afficit 
uirtute prius infufa . Infirius uicifim eade ad fuperiws 
infufione conuertitur , uel aliter agitatur , uel prorfm 
affcitur. Sic in feric Solis inferiorhomo admiratur fu* 
periorc.ln ordine louio ueneratur.lnMartio timet.ln 
Vcncreo inferior ad fuperiorc rapituramom ardore, 
deferitcj; feipfum. In Mcrcurialifemper hic difcit, uel 
pcrfuadctur ab iUo . In Lunari motii hic ab iUo fepius 
exorditur. \n Saturnaliquiete. Egoautequuhxcex* 
plorata hattcnm habuifie admod%gratulabar,cogit<t 
bacfi iuuenis adhuc magnctipro uiribus infculpere cot 
leflis Vrfcfigura,quando Uuna melim Sluc afticiat, 

M 4 



MA'R. F. DE VITA COELITVS 
wferreo tuncfilocollo fuftendere. Sperdbdmequide 
itd demum uirtutis me fideris iUim compotem fvre.Sed 
quum diutim explordffem,inueni tdndem fideris iUim 
mfiuxm,Sdturndles effeplurimimatq; Mdrtidles.Ac 
cepi d Vldtonicis mdlos d<emonds plurimu Septentno 
Hdles exijlere, quod etidm Hebraoru Aflronomi con 
ftentur, noxios Mdrtiosq; dcemonxs m Septentrione 
ponentcs : Vropitios dutem er louios,in meridie.Bi* 
dici d Theologis,ct k Umblicho, imdginumficlores i 
dicmonibm mdlisoccupdrifepim dtq;fiUi. Vidi equi 
dem Idpillum florentid ddueftum ex lndid,ibi e cdpi* 
te drdconis erutum rotundit dd nummifigurdm,pun* 
ftis ordine qudmplurimis qudfi fleUis ndturaliter infi* 
gnitum,qui dceto perfufm mouebdtur pdrumper in re 
clum,into obUquwm,moxfvrebdtur'm gyrum, donec 
exhdlaretudpor dceti. ExifiimduiequideldpiUueiuf* 
modi cceleflis drdconis hdbere ndtura,dtq; qudfifgu* 
rdm, motumquoq;illim dccipere ,qudtenmper dceti 
feu uiniudlentioris fyiritu, drdconiiUifiue frmdmen* 
to fmuXidrior redderetur.Hunc igitur quigeftdret,u 
aceto f<epe perfunderet,uim dliqudm fvrte drdconis il* 
lim dcciperet , quigeminis dnfrdttibm , hincquidcm 
yrfdtn mdiorem impiicdt, inde minore.Extdt er pro 
peScorpionemfcrpentdrimqudfi homo ferpentecin 
clm,mdnu dextrd cdput ferpentis tenens ,fmifird cdu* 
dam,gcnibm qudfifiexis,cdpitepaulu rcfupmo.Legi 

equidem 



COMPARANDA. LIB* III. 
equidem mdgos Verfaru regi confuluiffe,ut bndgmem 
bdtic Upidi imprimeret Htenutiti, quem dureo claude 
ret anulo, itd tdmen ut inter Upittum atque aurum fer 
pentaru radicem mfereret . Hoc enm dnulo geflante 
contrd ucnenum morboscj; uenenofos tutum fvrc,uide* 
licet fi Lund ferpentarium dfyiciente fcceris.Hanc una 
gmem Vetrm Aponenfis cofirmauit.Bgo ucro,fi hac 
anulm iUe uim hdbet , drbitror non tdm per figurdm 
qukmpcrmdterids eiufmodi, vhocpdtto temporeq; 
compofitM fibi ccelitmuendicdre. Memento Upittos 
ndfcctes in animaUbut nec inde Unguetibm,ut m dra 
cone,gatto,hirundine,c<eteris'q ; efficaces exijlerefcr* 
me,utlapiUi'mterra nafcentes,dtq ; ddedfdemrefcrri 
flettM,dd quds hcec animalid pertinent. Uinc Aletto* 
rim ex uentriculo gdUi ueteris trdttm pottet potefid* 
te Sokri, per qucm T)iofcorides dit fepe compertum 
effe cum pugnare muittum,qui Upittum hunc ore ge* 
fiaret.ldemait, chelidoniuerutum exhirwndine ru* 
fum, curaremeUncholicu,eyamabileidoneumq ; red 
dere.Quod quidc habet ex loue,per ea qu<e diximus, 
fcilicct rcs ubiq ; mfia Lunam fiettares exificre. Confir 
jnattir dittum illud uatde Vlatonicum,hanc mundi ma 
chinam ita fccum effeconnexam ,ut<cr'm tcrrisccele* 
fiia fint conditione terrena, er m cozlo uicifiim terre* 
firia dignitate ccclefii, et in occuita mudi uita mentecfc 
regina mundi, caleflia mfmt,uitali tamen intellettua 

M y 



MAR. F. DE VITA COELITVS 
liq;proprietate fimul ey cxceUentia.Ver b*c infupcr 
confirmant nonnulli etiam iUud magicum, per infirio 
Vduidelicet fuperioribus confentaneapoffc ad homi* 
ttes temporibut opportunis cceleflia quocUm modo trd 
hi,dtqueetidmpercoclefiia fuperccelefiia nobisconci 
Udri,uel fbrfanprorfut infmuari : fed poflrcmum hoc 
itt/ uiderint. Verum iUud arte quadam rite er oppor* 
twne in unum plurima colligente fieripoffc probabile 
fatis (ut diximut) effe uidetur, tum rationibus quas in 
fuperioribut dfiignduimus, tumquk eiufmodi multd 
qudndo dpud Medicwm er Aflrologu coUiguntur^o* 
tunduntur,comifcentur, concoquuntur fub fidcre cer* 
to,dum ipfdpcr fe rdtionc concoclionis dtq;fcrmenti y 
noudm pdulatim fvrma fubeunt,hanc ipfam acquirunt 
certo quodam fbmento coelefii,radijs tunc intm agen* 
tibus,ideoq; cceleflem. Mctdlluuero ucl UpiUm quan 
do momento fculpitur,non uideturnoua acciperequa 
Utatem,fedfiguram . Neq; motio iUaperdcbitos dige 
flionkgradus, quos alterato n&turdUs dtq; generatio 
folet obferuarc,progrcditur.Quum ucro mtura cocle 
fiis tanqua inferioris mtur£ rcguU foledt tcnore quo* 
ddm progredi mturali,<zr itd progredientibus dfoird 
rcmerito diffdut pleriq; imdgincs eiufmodi coclcficm 
nliquam uirtutem habere.Ego quoq; ambigo fepius, 
*c nifi V omnk antiquitas vomnes A(irologi uim mi 
Yibilem htbere putannt } haberc negarem.Negarcm 

equidcm 



COMPARANDA. LIB' III. 
tquidem no omnino .Opinor enim (nifi quis aliterper 
fuaferit) adprofpera ualetudinem faltem aliquam ha* 
bere uirtutem,elett£ pr^fertim ratione materi£ : ta* 
metfi multo maiore inejfepharmacisarbitror,& un* 
gentis fidereofouore cofiatk .Quid uero uoluerim ubi 
modo diccbam->elecl<e ratione materi*, in fequentibut 
dcclarabo . QU£ueroexMagoruuclAjlrologorum 
opinione ad Pbtinwm interpretandu pro imagimbu* 
dUegaripojfunt,deinceps breuitcr afferam,fi tepriut 
hic admonuero, ne putes probare me ufwm imaginu* 
fcdmrrare.Ego enim medicinis adcozlum temperatis 
non imaginibus utor, atcfc itac£tcris quotidic confu* 
lo.Tu uero fi conccdis dewm rebus infra Luna mirabi* 
les infcruiffe uirtutes,mirabiliores concede cceleflbus. 
Vra:tcrea fi liccre iudicas homini adprofteraualetudi 
ncm inferioribus uti,iudica fuperioribus quoq; licere, 
atq; inferioraad fuperioru norma,fic medicoru artifi 
cio tcmperare,ficut etia <L deo funt ab initio teperata , 

D e potcflate cceli.De uiribus radiorum un* 
de u'm fortiri putentur imagincs* 
CAP. XVI, 

IMmcnfa fcrme coelefliu magnitudo , uirtm, motio 
fi.cit,ut omnes omnium fidcrwm radij terr£ molcm 
qu£ quafi punttwm cji ad ccelwm, momento focilimcq; 
ufy ad centrwm rcttipenetrent,quod omnes Ajirono* . 



tSS MAR. F. DE VITA COELITVS 
mi conjitentur.lbiq; ut pkcet Vythdgoreis dtquePld* 
tonicis fortifimifint : tum quid retli undiq^ centru tdn 
gwntjwmquid in dngujiumcoUeclifuntcuncli. Quo 
rum uehementid, mdterid ibi terr<e ficcd procul db hu 
moreremotdprorfM dccenditur > dccenfdc^ extenud* 
tur , dtq; difyergitur per medtus undiq;, V effkt in* 
cendid pariter dtque fulphur . Sed igpem huncputdnt 
udlde cdligjmofum cffe , er qudfi mcendium quodddm 
lumxinvs expersyjicut in coelo extdt expers 'vncendij lu* 
men : ignis dutem mter ccelejiem dtque injvrnum, lu* 
Vejl<e de<e men cum ftruore coniungit. Vutdnt dutc ignem c cen* 
lepld in ur trofidntem ignem effe Vejldlem : fiquide Vejidm effe 
hiwm medi terrce uitdm numenb^ putdbdnt. ldeoq } Vefice templu 
tuUio ex* ueteres in medijs urbibus confiruebdnt, ignemq; in me 
trufta. dio perpetuum coUocdbdnt. Sed ne ulterimpcrudge* 
mur,cocluddmm idm, fi fieUdru rddij totdin mox ter 
rdmpenetrdnUnegdri non jkcile poffe inetdUum dtque 
UpiUum, qudndo ceUntur imdginibm fubitb penetrd 
resitfymirMuel fdltc qudlefcunq^ imprimcredotes. 
Qudndoquidcm cr in dluis terr<eprcciofifimd gene* 
rdnt. Sed quis neget per hxc rddios pcnetrdre t Siqui 
dem dcr er qualitd/s eius, etfonus minus efficdx folidd 
trdnfit fubito, cr fud quadd dfficitqudlitdtc.Um ucro 
fiduritia rddijs obfifieret penetrdntibus lumen,multo 
citius derem qudm dqudm pcrtrdnfiret&hdnc ocym 
mlto qudrn uitmm , er uitrufimiliterqum cryjiaU 

Iwm. 



COMPARANDA. LIB. IIT. Ig* 

lum.At quu eodem momento folida,quo liquida cun* 
fta tranfucrbcret,perfticueconflatduritia radijs nul 
lo modo refifiere.Atq; idcirco dicent no effe negandu, 
metatta ccelefliu radios infiuxusqjufcipere , atq ; etiZ 
conferuare ad tempm tunc fibi cozlitM deflinatu. Coit 
feruare inquam uirtutem quandam ex radioru concur 
rentium contaclu creatam.Quid uero,fi materia du* 
rior hoc ipfo quod uidetur obffiere caufe prxpotenti 
magps iclibus fc exponitfSic enfis lignu fub lana inci* 
dit no incifa lana . Sic radim illefulmineut corio quan* 
doq; non Ufo diffoluit in eo mctattum . Quu uero na* 
tura ccelefiis nojlro hoc igne incoparabiliter fit prx* 
flantior,non efl putandwm radij cceleflk offcium effe 
dutaxat, quale opw ignei radij manifcfle uidemm,fci 
licet ittuminare,calefkcre,exiccare,penctrare, exte* 
nuarc,diffoluere,qu<cnofiris fenfibus notifimafunt, 
fcd multoplurcs mirabilioresq;uires ey effvcluthabc 
re : alioqutn ey matcria inferiqr,v caducws fenfus cTt 
diuinitate cceli pcmtm aquaretur. Sed quii nefciat uit 
tutes reru occultM, qu£ fyeciales a Medicit nominan* 
tur,no ab elemcntari mturafcri,fed calefiitPoffunt 
itaq; (utaiunt) radij occultas ny miferabilcs ultra no* 
tas imagmibm imprimere uires , ficut v cttemwfc 
runt.Nocnim inaniimtifunt,ficut lucernx radij, fcd 
uiui,fenfualesq;tanquamperoculos uiuentium corpo 
rumemimtchdQtcsqimirific^fecmftrmt^binM* 



ijo MAR. F. DE VITA COELITVS 

gmationibut mentibusq ; ccelefliwm . Vim quoq ; uehe* 
mentifimam ex afjvttuiUoru ualido,motuq ; corporu 
rapidifiimo,acproprie maximeq ; m fyintu agunt coz 
leftibut radijs fimilimum . Agunt infuper in corporx 
ucldurifima.Omniaenim hcecad cachm infrmifi* 
ma> funt. Suntautem in uarijs flellis uarice quoq ; uires 
er idcirco in radijs ectrum vnter fe mrice. Prcetereain 
/ radiorum ittibus aliter atq ; aliter mcidentibm uirtu* 
tes diuerfe nafcuntur.JDeniq ; in concurfibus radiorti 
mutuit aliter atque aliter ■> ey hic aut ibi-, <&■ tunc aut 
alids effvftti diuerfe fubitb uires fuboriutur,multo ma 
gk atque citius quhn in alijs atque alijs elementorum 
qualitatumq ; elementalium mixtionibus : multo etia 
citiufqudmintonis&numerKapud Muficum aliter 
V aliter concinmtibm . Sihcec diligenter confidera* 
ueris,forfitan non.diffdes,dicent ,fubitb quodam ra* 
diorum iailu uircs imaginibus imprimi,citq ; ex diuer* 
fo lattu diuerft*. Nunquid ergo tam citb i Mitto ffci* 
nationes repentino quodam intuitu fattas , er amores 
acerrimos fiatim acccnfos radijs oculorum, qui&ipfi 
funtfkfcinameta quccda>quod in libro De amore pro* 
bamws. Mitto qudm citb rubens oculus inficiat intuen 
Autore By tem-><&- fyeculum mtuens fozmina menflruofa.Nonne 
tho Dyrra crfcmilice qucedd apud lllyricos cr Triballos iratt, 
thtno . mtuitu hommes interemiffe feruturt Et fcemince qu£* 
dam mScythia idem fhcereconfueuiffeiEt Catobk* 

pert 



COMPARANDA. LIB. ift* «>« 
pe regulityferpentes radioru ex ocuUs kttu hominet 
perimunt.Torpedoquoque mdrmdtdttuetid procul 
peruirgam manum fubitb jlupejkcit . Ecbinw pr<ete* 
ted pifciculm grdnde folo tdttu muem fijiere frrtun 
Vhdkngid qumetkm m Apulk ittu quopidmuel oc* 
culto,ftiritu dnmiumq; rcpentino jlupore permutdL 
Qmtf rdbiofm cdnv>frcit,uelnon dppdrente morfu* 
Quidfcopd,demde quid dtbutmt Nonne kuijUmo U * 
ftu uenemvm concitdnt dtque rdbiem t An ergo negd* 
bis ccelejlk oculoru fuoru rddijs, quibus nojlrd contu 
enturfimuktq; contmgunt jUtimmirdnddperjicertf 
Um uero grduidd mulier tattujidtim figndt membm 
hominis mfciturhrei defidcrdtd- notd. An uero dubi* 
tabis rddios dliter dliter ue tdngctes diuerfd cofcerei 
Quit cr tu heUeborum herbdm colligens , fiue fbliim 
deorfum trdhMfiue furfumlioc fubito tdttu, cdufdfn 
beUeboroM dcorfwm educdt humores , dutfurfum t 
Nonnc db initio rei cumfque gencrdnd<ecoelcjlesmftu 
xm concottione mdtertidigtfioncq; perjvttd no tdm 
tempore qukmmomcnto dotcs mirijicds Urgiuntur* 
Nonne fuffrdgdnte cccli mdtu innumcrdbiles feperd 
ntyfimilesq; dnimdntes exdrenismomentoprofiliutt 
TdnU cjl m mdterijs prcepdrdtis potentk coeli, tdntd 
celerits.Dcnityfi ignis hoc hdbet,ut tempore qmm* 
breuifimo fkcki,qu£cceterd longo ob idprd-apue q£ 
eftcoelo fimilimm ^mmi^hexlmmd^ 



I** MAR. F. DE VITA COELITVS 
quafi motnento perficere,etidm m nuterid minm pd* 
Multo TM.1. ratdficutfkmmd folet mgentiort Quid ergo dubitM 
gis id agere mquiunUm imagme confiruenda firme fimiliter age 
potens in Y e ccelum i Dices opinor,ficut er ego dicebammtu* 
pra-difoofi ra k s hic alterationis gradut abeffe.Quifane defittut 
tninuitquidemccelefle donu,nec tamen penitm auftr* 
reuidetur.Nolunt enimVhyfici exquolibet metallo 
9 uel lapide imaginemfkbricarufed certo . In quo quide 
natura ccekflis,uirtute olim ad hoc ipfum quod opu* 
tur naturaliter inchoauerit, er quafi iamiam perfcce* 
rit,ut'm fdphure fiamma . Quam fane uirtutem tunc 
demuntperficidt,quando materidhcec perartem fub 
funili quodam mfiuxu ccelefii uehementer agitatur,et 
agitata calefcit.Itaq; ars fufcitat inchoata ibi uirtute, 
<tc dwm adfiguram redigit,fimilem fu<e cuidam ccele* 
ftifigurfituncfutiUic ide& prorfm cxponit , qum 
fic expofitam,ccelum ea perfiat uirtute qua cceperat. 
Exhibens quafi fulphurifiamma , fic potentia qu*d£ 
ad rapicndaspaleds ccelitus data fuccino,quodimmoz 
do debilis fiepeperfrittione calefi&ionemfyfkfta ua* 
lidiorfubito rapit.Similemuirtutc Scrapio fcribitdu* 
tamlapidiAlbugediquafi hyacintho fimili . Sednon 
prius trahere paleas,quam capiUi hoc lapide perfri* 
centur. Sic item lapis iUe louim Bezaar ,id cfl d mor* 
teliberans,quem defcripfimm in Ubro Cotrapefiem, 
uunabmitiQCQntrduenenwniiccepitab louc,fednon 

ufaddeb 



CO MPARANDA. LIB. Rt. if| 

ttfoddeb udliddm,utedndem trddere pofiitmdterijt 
glijs excrcenddm.Atuero quu primum fub Scorpio* 
niiccekjiismfiuxu figurm fupcrniilliut dcceperit* 
perfvftdm contrd Scorpioncs fubitb uim reportarepu 
tdtur,qudm Uixftici comunicare udkdtdut thuri. Ed* 
demquoquedehydcintho , topdZio,fmdrdgdo,c<ete* 
ri^rdtio ejl hdbendd, utfabricd figurdrumnondlibi 
efficdcidm hdbedt , qumubimdterid cumfieUd con* 
gruit er effcftu,d qud hunc fabcr exoptdt dccipere. 
Acpr<etered ubihtcipfd mdkrUqudfi idm tdlitejl Vormtlm* 
gbinitio,qudlcmdffcffosreddereperfigurdm. HuUis primend^ 
trgo mdterijs ad imgmes uti confulunt, nifi his ipfis *P titudo ct* 
qu<e tibi notefunt, hdnc ipftm firme idm uim hdbere (ieUii conft 
aunm cupis.LdpHLorum itd% uires dtq; mctdUorii dili rendd* 
gentifiime perfcrutdri iubent , intercdq; meminiffc in* 
ter UpiUos quidem Carbunculum in tencbm corufcdti 
tem,dtq; Pdntdurdmprtcipue Solifubeffe,Sdpphiru 
loui,Smdrdgdum Veneri,M.ercurio,Lun<e.Vr<etcreg 
metdUd pr<eter durum er drgentum uix uUdm dd h<ec 
bdberc uirtutem.Tutioremq; m hU rdtione fore,fi du 
rum quidempurum dd Solem referds dtq; louem . Ad 
iUum quidemproptercolorem,dd huncdute propter 
tcmperdtd comixtionem. N ihil cnim loue v duro tcm 
perttiut : purum uero drgentum dd Lunam,fcd dd io 
ucmfimuUtq; Veneremdurum drgento permixtwm. 
VrttercA imginem efficdciorem fore,fi uirtm m mt* 



MAR. F. DE VITA COELITVS 

teriaeim elementaris conueniat cum fycciali ciufdent 
uirtute naturaliter infita,atq ; h*c infuper cwm uirtute 
altera fyecidliperfigura ccelitm cdpiendd.Deniqfc 
gurdt infiriores V firmdjs ccelefiibus cofbrmari, inde 
perdifces,utaiunt,quod Perfem truncato MedufecX 
pite, futura nonullis obtruncationeportendere confue 
uit,multaq ; fimiliter,etLunaaliosq;Pldnetasfubcer 
tisfignis certa in nobis membra mouerc no dubitant. 

Quam uim habeant figura> in coelo atque 
" fubccelo. CAP. XVII. 

SEd nefigurit nimiwtrfirte diffidas,mcminiffe iu* 
bebunt,in regionehucfub Lunaelementari,ele* 
mentarem quoq^ qualitatempojfe quamplurimum, in 
tranfmutatione uidelicet ad aliquid elementare tenden 
te,Ca\orem fcilicet er fiigut-><& humorem atq; ficci* 
tatem.Qualitates autem qua> minm elementares mate 
rialesuefunt,fcilicet lumina,idefi colores : numeros 
quoq- fimiliter wfiguraf ad talia forfitdn minws poff 
fe,feddd cceleftidmunerd,utputdnt,udlere permuU 
tum. Ndm cr in ccclo lumind, <ax numeri, cyfigurty 
funt firme omnium potentifiim&iprxfertim fi nuUa fit 
ibi materia,quod Peripatetici pleriq; putant. Sic enim 
figur£,numeri,radij,quwm non alid fubfiinedntur ibi 
tnaterid,qudlifubftdntidles effe uidentur. Atque quum 
in ordine rcrwm mathematica forma phyficas antece 

danty 



COMPARANDA. LIB. III. fp? 

idnt,tdnqudmfimplices quidem mgvs,V minut ege* 
ti<e,meritb in dntecedentibut miidi gradibut, id efi cce 
Ufiibws dutoritdtem fibi maximam uendicdnt , ut non 
tninus indefdt numero,figurd,luce,qudm elementdri 
qudddmproprietdte. Huim quidem dutoritdtis hdbe* 
tur etidm fub Lund fignti.Qudlitdtes enim udlde m* 
teridlesplurimisrerwm fceciebm funtcomunes,eisq; 
quoddmmodo permutdtis ,non ufquequdq; fyecies com Vroprietdt 
tnutdntur . Figura dutem numeriq; pdrtiu ndturdliu, qudlitdtuni 
proprietdtemcumfrecie infepdrdbilem pecultdrcmq; cumfpccifL* 
pofiident, utpote qu<e ccelitus unl cum fteciebut defii bus* 
ttdtdfuerunt.lmo er cum ideis mdximX hdbznt in men 
te mundi regind,connexionem.Atq; quwm ipfe nume* 
riq; fyecies qutddmfint, ideis ibi proprijs dcflgndt** 
nimirwm uires indeproprm fortiuntur . ideoque tunt 
ftecies ndturdliwm certisfigum, tummotus,crgene* 
rdtionesiW mutdtiones certis numeris ddfiringuntur. 
Ttelumine uero quiddicdm * Efi enim dttus inteUigen 
ticeuel imdgo . Colores dutem funt lumind qutddm. 
Qudmobremubi lumind, id efl colores, figurdsp er 
numeros Afirologidicuntin mterijs nofirit dd ccele* 
fiid pr<epdrdndit poffe qudmplurimum, no temere,ut 
aiunt,debes ifid negdre. Non ignords cocentus per w* 
tneros proportionesq; fuM, uim hdbcre mirdbilem di 
ftintum er animu cr corpws fifiendu,moucndu,dffi* 
ciendum. Proportiones dutem exnumcrisconfiitut** 



t96 MAR. F. VITA COELITVS 

quafi figur<e qu<edam funt,ue\ ut ex punttis lineitcfcf* 
ft<e,fcd in motu. Similiter motu fuo fe habent ad ageit 
dumfigur<e cceleftes.H# nctnfy harmonicis tum radijs 
tum motibm fuis omniapenetrantibm ftiritum indies 
ita cUm afficiunt, ut Muficaprapotens paldm affice 
re confueuit. Noftiprtterea qudm fiicilemultis miferi 
cordiam rnoucatfigura lugentis.Et quantuoculos im 
ginationemq;,e?fyiritum<&hwmores afficiat ftatim 
atq; moueat amabilis perfonce figura. Nec minm uiui 
efi O" efficax figura ccelcflis . Nonne principis in ur* 
A minoti. be uultus quidem clemcns <& h ilaris exhilarat omnesf 
^eroxueroueltriftis repente perterretf Quidergo 
ccelcftium uultus,dominos omnium terrenoru,aduer» 
v fus h<ec cfficerepoffe putas t Quippe quum etiam coe 
wttes adprolem,plertmq; uultus,non folu qualcs ipfi 
tunc agiit, fcd etiam quales imaginantur,foleantfilijs 
diu poflea nafcituris imprimere. Vultus eadem ratio* 
ne cceleftes meAeriis conftftim fuis notis inficiut.ln qui 
imfiquando diu latitare uidentur,temporibus deinde 
fuis emergut. Vultus autem coelifuntfigur<e cceleftes* 
Votes uerofacies iTHcappeUarefiguras,cceteris ibijU 
bilioresiVultus autem,figum, qu<e nugis ibi mutan* 
tur . Afyeftus quoq; inter fc ftettarum motu quotidix* 
no confcths, uultm appettare potes,fimilitcr zrfigu 
rat.Nam hexagoni,pentagoni,tetragoni nominatur. 
Efto dicet quijf) & Smt Htplacet p otentifiim<e ad efji* 

cicndum 



COMPARANDA. LIB. IIT. 

tiendumjigurie ccelefies : Veru/m quid hoc ad figurai 
imaginumartificio fkflus t Reftondebunt, non idpo* 
tifiimumcontendere, utpotentifimce perfead agcn* 
dumfint nojlrte figur<e,fed utparatifima' ad attionei 
Vuires figurarumcoelefiium capiendtf,qu<ttenm op 
portunefiunt dominantibuf iUis,atque examufiim ai 
asnfigurantur . Exigit cnim figura iUa figuram* 
Honne fonantecithara quadam, altera reboatt Ob ii 
tdntum,fieripfafimilemfiguram habeat, ata^ e con 
faeftu fitpofita, eyfides in eapofiuey intcntcc fimi 
Uter.Quidndm hic efficit,ut cithara fubito patiatur d 
cithara,nifi fitus aliquis et quxdamfigura conformhi' 
Tigura fteculi lenis,concaua,nitens cedo congrua,ob 
bocipfumproprie, munus tantu ccelitus accipit,ut r<t 
dios Vhoebiinfe cumulatifiime comple£fatur,e? foli* 
difiimum quodajdd centrum fuwme confteftu locatu, 
repente comburat. Ergo nedubites dicent,quin matc* 
ria qu<edam imagimficiend£,a\ioquin ualdc cogrux- 
cx h, perfiguracozh fimilcm artedatam,ccclefic mu 
nws,tum in feipfaconcipiat, tum reddat m proximim 
tlique uelgcflantcm. Non folwn ucro figura,fed eti& 
difyofitio peruia,quam Diaphanam uocant,mefficax 
quiddam ejl,cy pafiuum fuapte natura.Veruntamcn 
quoniam peruiadiftofitio eji in ccelo proprium lumi 
nw fufceptaculum, idco ubicunq^fub ccelo, hac uel efl 
WturtUs, uel mododliquo compmtur,fubitopr(C* 



!5>8 MAR. F. DE VITA COELITVS 
fenscceleflelumendcquiritur dtq ; etidm conferudtur, 
ubi unk cum bdc ucl cdlor efl igneus, ut m fidmnu,uel 
efl dliquidderium,dqueumue fimul <gr glutinofjm,ut 
in nottilucis,w notticernis,<& cdrbuncuhs, dtq ; fir* 
fdnquoddmmodo in Cdmpbord. Quid inde fequtut 
pro imdginibus,ipfe reputd. 

Qudles ccelefliumjigurM dntiqui imdgini* 
bus imprimebdnt.Ac de ufu inu 
ginwm. CAP. XVIII. 

ALiquis dutem qu<eret,quM potifiimu ccelifigit 
us imdginibMimprimerefokdnt . Sunt enim 
ibifbrm£oculisudldeconf^icu£,0-(l multis,qudles 
funt,qudfi depitt£,ut Aries,Tdurm,fimiles'q ; figur&. 
Zodidci,<zr quce funt extrd zodidcum mdmfefite. Sunt 
\bipr<£tered fbrm<e qudmp\urim£ , non tdm uifibiks 
qum imdgindbiles per figporu facies db Indit ey Ae* 
gyptijs Chdld^q; perft>ett£,uelfdltemexcogitdte 
Velut in primdfkcie Virginis*uirgopulchrd fedens» 
gemindt mdnu fricds hdbens,puerumq ; nutriens.Etre 
Uqu£,qudles defcribit Albumdfdr, c£teriq ; nonnuUU 
Suntdeniq ; chdrdtteres quiddmftgnorum crPknetd 
rum db Aegyptijs defigndti. Volut igitur imdginibm 
omnid h£c infculpi.Vt fi quvs expettetpropriudMer 
curio benefciwm,coUocdre eum inVirgine debedt,uel 
fdltem ibi Lundm cumdfteftu Mercurij.Etimdgincm 
tws ex jimno conficere, uel drgentQ->in qud totum fit 

\irgitm 



COMPARANDA. LIB. III. 199 

Virginis fignum,& charattereim charattcrq; Mer* 
curij. Acfiprima Virginisfkacfis ufurus,addxs etia 
figuram,quam in prima jncie diximus obferuatam . Si 
militerq; de c£tem. Vofiremi quidem imaginum auto 
res,uniuerfamearum fbrmamadcozli fimditudinem 
dccepcre rotundam . Antiquiores autem, quemadmo* 
dum in quodam Arabum collegio legimm,figura cm 
ciscunttis anteponebant : quiacorporaper uirtutem 
aguntadfuperficiemiamdiffufam. Priimuero fuper 
ficies crucc defcribitur. Sic enim in primis habet longi 
tudincm atque latitudinem. Primaq; h<ec figura efl,et 
omnium reifa quammaxime ■><£}■ quatuor rettos angu* 
los continet. Eijvftus uero coeleflium maxime perre* 
ttitudinem radioru angulorumq; refultdt. Tunc enim SteUaru ui* 
fteUtf magnopere funt potentes , quando quatuor cozli gor maxif 
tenent angulos imo cardines ,orie;ttis uidelicet occiden mus » 
tisq;,<zr medij utrinq; cozli. Sic uero difyofit£, radios 
itaconijciuntin feinuicem,ut cruccm indeconflituant* 
Crucemergo uctercs figurameffe diccbant, tumfleU 
Varum fbrtitudine fa.cfam,tum earundem fbrtitudinis 
fufceptaculum . idcoque habere fwm'nam in imaginU 
bus poteflatem, ac uircs feiritus fufcipere Plancta 
rum. K£c autcm opinio ab Acgyptijs uel inditfa e/i, 
uelmaxime cofirmxta . Inter quorucharattcres crux 
unm erat infignis, uitam eorum more futuram figmfi* 
cansjemque figuram pettori Serapidis infadpebant. 

N 4 



•eo MAR. F. DE VITA COELITVS 

Ego uero quod de crucis excctlentU fuit dpud Aegy* 
ptios ante cbrifium,non t<m muneris fieUdrum tcfii* 
moniufidffe drbitror quamuirtutis pr<scfdgiu>qudnt 
ct Chrifio fueratdccepturd.Afirologos dutem quifid* 
timpofi Chrifiumfuerut,uidentes a chrifiianismiran 
ddper cruccmfierhnefcientes dutem uel nolentcs in lc 
fum tdntd refvrrejnccelefiia retuliffeiquanquaconfi* 
derare debebdntpercrucem ipfam, abfque nomine le 
fu miraculd minime pcrpctrari. Conuenire quide im<t 
ginibut cam,quia referdt fortitudinem Vlanetarum 0* 
vnniumq,' fieUarwn,f6rfitan efi probabile.Uon tamen 
ob hoc duntaxat ingcntem habere potcntia . Poffeuc 
ro nonnihilunkcum c£ter>s,quteneceffarid funt, con 
iunfinm, ad profyeram fbrfan corporis ualetudinem* 
Sed ad mrrdndM dliorum op iniones >ut cccpimm >re« 
Veteru m tiertamur. Sdturni ueteres imaginem ad uitr longitu* 
fculpendis dinem fkciebant m lapide de Yeyrizech , id cfi Sapphi 
imaginibuf ^o,hora SdturnUpfo dfcendente dtque fclicitcr confli 
Vlanetarit toto.Tornu crat : Homo fencx in altiore cathedra fe* 
Titics» te m utl draconCiCdput teftus panno quoda 1'meo fu* 
fco,manus fupra cdput crigcns, fdce nunu tencns dut 
pifcesfofcd indutM ucfic. Ad longdm uitam atc^ feli* 
ccm louk imaginem in lapide claro uel albo.Erat ho* 
tno fedens fupcr aquilam uel draconcm coronatws, bo 
r<t louit ipfo in exaltatione fua filiciter afcendete, cro 
ttditt mduto ttejlem. Contra timiditatem hora Marm 

imgmet 



COMPARANDA. LIB. III. lof 

bmgincs frbricabant prima Scorpionit ficie oriente* 
Martem armatum cr corondtum. Ad morbos curan* 
dosfngebant Solti inuginem in auro hora SoUs, pri 
tna ficie beonisafccndcnte cum Sole . Regem m thro* 
no,crocea ucfie',ey coruum Solisq; fbrmam . Ad Uti* 
tiam roburcj; corpom,VenemimdgmempueUdrem 9 
ponufiorcsq; manu tenentcm, croceis cr albis induta> 
bora Venem,prima fkcie Ubr<e,ucl Pifatl,uel Tauri 
afcendentecum Venere.lnuginem Mercurij adinge* 
nium cr mcmoriam, primafacie Geminoru. ltem con 
tra fcbrcs fculpebatur Mercurius,homo tcU manu te* 
ncns,hora Mcrcurij furgentc Mcrcurio 9 fculpebant 
hanc in marmore. Subindematerid? cuipidm imprime 
bantlanguetibiM affumend*. Uinc omnegenm ftbritt 
curaridicebant.lmaginem Luna* afcendcnte primaft 
cie Cdncriddaugmentu.Formd Mercurij : Uomo fe* 
dcns in throno galeratm criftdtutfypedibus aquihnis 
fmiflrdgd v .um tcnens aut ignem,ahtM,dliqudndo fu* 
perpduonem,dcxtrd tenens calamum,uefle uaria. Lu 
m,,pueUa pukhrx cornuto capite fupcr draconem uel 
taurum,ferpcntcs fupra caput er fub pedibm hdbens. 
Ad curandu calculum,genitaliumq; dolores,et ad fan 
guincm aflringcndu, imagine hora Saturni,furgcnte 
tcrtia ficie Aquarij cu Saturno. ltem ixonem auro m 
primebant,lapidcm infirma Solif pedibus reuoluen* 
taihhorn SoUsprimo gradu ficici fccund£ Lconis ori 



xo* MAR. F. DE VITA COELITVS 
tntc. Hanc expeUendis morbis profuturam exijlima* 
bant.Adrenu morbos fimilem faciebant, quando Sol 
m corde Leonis cotlwm medui obtineret, d pctro Apo 
nenfi comprobata O" experientia confrmata,fed hac 
condttione,ut lupiter aut Venut medium afoiciat ccc* 
lwm,Vlanet<e uero noxij cadant,in$rtun4tiq; fint. Ac 
Vkengifk cepi X Mengo phyfico pr<eclaro eiufmodi imagine fk* 
Gwn* ctiwi loue ibidcm coniundh cum S ole libcrauijfc loatt 
nem Marlianum Mathematicum noftro fcculo fingu* 
Xaremfa pauore quo fub tonitru ajfici cofucucrat. Pr£ 
tereaad frmandamfamtate & ueneficiadeuitanda, 
imagine ex argento fingebant hora Veneris, Lum att 
gulos obtinentcac Vencrem feliciter intumtc, dumo* 
do dominw fext£ domm Vencrem afoiciat,aut louem 
trino quodamintuitu,ueloppoftto. Mcrcurim autno 
fit infelix . Agebant h£c hora diei Solis dttrru, ita ut 
dominus hor£ dccima teneret cceliplaga.VetrusApo 
nenfis inquit medicwm per imagincm mfrmum curarc 
poffe.Modb in ea fibricandaobferuct,ut anguli afcen 
dentismedij cceli, occidentis fint f6rtunatt,o- afcen* 
dentis dominm,0' eadcm rationc fecunda,fed fcxta et 
dominm eius fit infvltx. Ait etia famtatc fore frmiorc 
uitamq; longiore,quam ab initio fuerit injiituta,ftnA* 
tiuitateperfpecT:afiatimago,mquah£c fbrturuta po 
mtur,fcihcetiUiws fignifcator uit£ . item uit£dato* 
re$ 3 tum fignattumdominhprAtim afcendescmq; 

dominui 



COMPARANDA. LIB. III. 
dominws.ltemcceli mediu,locus Soli<s,pdrsfirtun£> 
domittM coniunftionit uelpr^uentionis ttnte ndtiuita* 
tem fkft^.Mdliqumetid infirtumXicdddnt.Conciudit 
Ajirologorunuhm dubitdre,quinad producenddm 
uitd tdlid confzrlt. Prolixii fbret diftu, quu per quteli 
betfigM fuies dntiqui,et quas Lun£ jldtiones tdnquX 
necefldriM i/ti exprimendts imaginibus obferudbdnt* 
Ndm in fldtione Lun£ d gradu Virginit decimofepti* 
tno dd finem eim fkciebdnt imdgines contrd morbos et 
odid-,0" <td iter felix. In Jldtione d principio Cdpricor 
niddgrddum duodecimu,cotrd morbos wdifcordtit 
tttq;cdptiuitdtem.lnfldtione dgrdduduodecimo Cd* 
pricorniddgrdduuigefimumquintu dduerfm Unguo 
rem cdrcerem.ln fldtione d grddu qudrto Pifcium 
ddgrddtteiufdem decimumfeptimu ddcurdndos mor* 
bos,ddlucrwm,foaetdtem,dddugendds mefjes . Etm 
dlijs fimiliter dliMiUdrufepim curiofitdte mdchim* 
bdntur. Solds uero recenfui qu£ no tdm JAdgum quhn 
Medicu rcdolerent. Ndm er medicind eiufmodi uan* 
plurimu fire fufpicor.Pro dlijs dutem mdgis legitimis 
medicindru confcftionibus eiufmodi manfiones Lune 
drbitror eligcnddS.Atq; ctid m Arietegradu fextum> 
rurfum decimumnonu,minutd xxn. Item m Geminis 
grddudecimu,minutd ji.ln Cdncrogrddudecimuno 
nu,minutd xxvi.In Librdgrddufcxtti,minu.xxxiiij* 
ln Capricornogrndumdecimmnontii minutd xxvL 



•04 MAR. F. DE VITA COELITVS 

In Aquario gradum fecundummnuta xvij . Jn codcm 
gradudccimumquintujninuta o#o. Pra-terea fcntcn* 
tiam YLaly mente tenendam : Quodlibet fignum quan 
QttodUbet diu Sol ejl in eo uiuufieri,c£tcrit dominarhejfvchim 
figpu afo* ejjtf prtcateris euentrcut iUuc Luna dirigas ad donti 
k comuni* inde propriupro medicinis fufcipiendu. lUuc inquam, 
one reddi idejl ad fignumo- fkciem&maximegradwm : utft 
**wtfutf . bona, Ioww affcftns, ad b<ec dircftnm Lunam erigat 
uel unitam^quandiu locumeiufmodi SoliUuflrat,ubi 
proprictM louia uiget.Similiterq; de aeteris . Curio* 
fum uero narratu fbret^ fbrte noxiu quas imagmes* 
er queadmodu ajfociandos ue\ diffociados intcr fe ani 
mos,fkbricabatadaffvrcnda felicitate>ucl inferendam 
caUmitate t uel uni cuidam y uel domui uel ciuitati. Ego 
quidem ficri pojfc talia non affirmo . Aflrobgi autfie* 
ripoffe putantiO- quomodo,docent,qualia ego narras 
re non audeo . Vorpbyrim ubi uitam Plotini magijbi 
fuidefcribitMUfieripoffc confirmat.Atq; OlympiH 
Magum er Aflrologum Aegyptiu narrat contra P/o 
tinwm Roma talia tcntauijfe,dumconaretur perima 
gincs uel res eiufmodifiderare Vlotinu ,fed conatut in 
gutorem fwum ob excelfam Plotini animafuiffe rctor* 
tos. Albertus quo$ Magnut Aflrologia* pariter atque 
TbeohgUprofeffor ait in Specuk,ubi a licitis difcct 
nerefe inquitiUicita, imagines riieab Aflrologis con* 
ftitHttfiuimte effvftumfc acquirere 4 figura ccclefli. 



COMPARANDA. LIB. II!. i 

fdque fubinde mxrat mirabiles earum effcclus,quaUt 
Thebith, Benthorad, o-PtoUm£M,c£teriq;Afiro* 
logi poUicentur.Defcribitq; imagines ad calamitatetrt 
dicuhprofperitatemq; affcrendam, quas cofilio pra* 
termitto . Et interea confirmat effcttu eas habere pof* 
feiquanqua et utuir bonm artis damnat abufum,w ut 
Ugitimm Theologus orationes fuffumigationesq; dc* 
teftatur->quM impij quidam ad dtmones imaginibus f% 
bricandis adhibuerunt.Nequetamenreprobatfigu* 
iw er literas dittionesq; imaginibws impreffas ad hoc 
ipfum duntaxaUut donum aliquod accipiantafigura 
cozlcfii.Quod quidem poffeper imagines comparari, 
Vetrus Aponenfis confirmduit . Imb o~affirmauitre* 
gionem nefcio quamfiiiffe defiruttnm pcr imaginem il 
Um t quam Thebith rwrrat a Vhedice Afirologo fabri 
catam.ThomM autem AquinM dux m Thcologiano* 
fiermagisifia firmidat,<&-minmtribuit imaginibut. 
Tantu nanq; uirtutis duntaxat perfiguras coelitus pn 
Ut acquirerc,quantumconducat ad iUos efj?ftus->quo$ 
folet comuniter cozlum per herbas rcscfc aliat mtura* 
les efficere.No tam quiafigura taUs fitmea materia, 
quam quoniam compofitum tale iampofitu efi in cer* 
ta quadam artificij frecicqualis cum coclo confentiat. 
H*c ait in Ubro cotra Gentiles tertio,ubi charattcret 
V litemfiguris addittf ridet : Yiguras uero no adeb 
nifipro figw quibufdam ad damntt adiungantur.ltt 



io* MAR. F. DE VITA COELITVS 

kbroetUmde fdto dit,confleUdtiones ddre ordinerfi 
effendidtq; perdurdndi,non folum rebus mturdlibw» 
fed etiam drtificiofis,ideo imagines fub ccrtit conflcUd 
tionibus fabricdri. At fi quid mirdbile pcr cds ultrd co 
fuetos mturdlium efftttut nobis euenidt,in dcemondi 
reijcit hominum feduflvres,quod in libro contrd Gett 
tiles pcrfpicue pdtct,mdxime uero m UbeUo De occul 
tismtur<e opcribus,ubi uidetur ipfds etidm imdginet 
pdruipendere,quomodocunq; fkclds : quds O" cgo qua 
tenws ipfe iufferit,nihilipenddm.Refirre dutem mird* 
biles quofddm efjvftus imdginum m dxmonwmfalfitd* 
tem,nec efl d Vhtonim dUenum.Ndm crUmblichus 
aiteosqui religione fummd fdnclimonidq; poflhdbi* 
td,imdginibus duntdXdt confifi, db eis diuim fperdnt 
munerd,hdc 'mre d mdli<s dcemombm fiepifiime faUi» 
fub pr<etextubonorumnuminum occurrentibw. Cott 
tingere tdmen ex imdginibui legitimd Aflrologi<e rd* 
tione conflruttit mturdlid quceddm bond,non negdt. 
Denique tutius fore drbitror medicinis quhn imdgini* 
tus fe comittere,rdtionesq; d nobisdepotefldtccoelc* 
fli,pro imdginibm dfiigmtds, in medicinis potiws | 
mfiguris efficdcidm hdbere poffe. Vrobdbile enim efl 
fi qudm uim imdgines hdbent ,hdnc non tdm per figu* 
ramnuper dcquirere, qudm permdteridm pofiidere 
mturdliter fic dfficldm . Ac fiquiddenub dcquiritur 
dum infculpitur,non tam perfiguram copdrdri qukm 

pet 



comparanda. ltb. III. 

percalefrclionem contufione quadam prouenientem. 
qu£ quylem contufio calefattiofyfktfafub harmonia 
tceleflifimili harmonice, quce quondam matericeuirttt 
tem infuderat,excitat uirtutem ipfam dtq; corrobordt 
ficutfidtM fiammam, w mamfefUm effiatante laten* 
temficutcalorignitm afpetlu producit literdsfcri* 
ptas fucco c£p<e prim delitefcentes.Atquelitercehir* 
ci ddipe mfcriptce-Xdpidiprorfw occultce ,ftlapisfub 
tnergatur aceto prodeunt,w qudftfculptce eminentes 
extat . \mb ueroficuttattut Scopce uel Arbutifufcitdt 
rabiem confopitam,ftc fvrte contufio qucedam v calc 
ficliofola latentem inmateria uirtutemprodit,fic1ct 
uidclicet opportune.Qua quide ccelefti opportunita* 
te expedit m medicink confciendis uti . Aut fi qups fvr 
te trattnre metaUa lapidesq; uolucrit, prceftatpercu* 
terefolu, atq-, calefacere quam figurdre. Trceterenm 
idquod mdnes effe figurds fufpicor, hdud temere 
uel wmbrdm idololdtrice debemut ddmittere . 
Jtem nec temereuti fieUisuel falutaribus 
dd morbos his ftmilimos expeUendos. 
Bos enim fepe augent: Sicut no 
xice fiellcedifimiles fibimor 
bos aliquandominuunt; 
quodfaneVtolemxm 
CT Haly perfpia 
cuedocent. 



s 



«08 MAR. F. DE VITA COELITV* 

De fobricdnda Vniuerjifigurd* 
CAP. XIX. 
Edcurnam uniuerfakm ipfamMejluifiucrfip* 
) fim imaginem prttcrmittimustE x qu<t tamen be 
ncficiumab uniucrfo fyerareuidentur.Sculpetergofc 
ftntorillorm forte qui poterit fbrma quandum muit 
ditotim archetypamfi placebitin a>rc. Quam deinde 
opportune in argenti lamina imprimat aurata . Sci 
quandopotifimumimprimett Quando Sol minutum 
Aftroiogi X pnmum Arietis attigerit . Hinc enim Ajlrologi tan* 
pnmo Soiis ( l Wim ex nataUs reuolutione jvrtuium mundi eo fal 
in Arietem ^emanno immincntem aufyicantur . itleigiturin hoc 
tngrcffu an *Pf° mu ^i natali totius impri net mundi jiguram. 
iu qualitate At uides ne quam betle inter dijferendu mundi aliquatt 
prtefdgiut. ^ ***** wbti fuccurreret argumentum f Siquide quo* 
libet anno rcnafcitur-> nonne in ipfa hominis genefi mc 
tiunturAjirologhprimuinquo figno,quo gradu->quo 
minuto Sol extiterit t lbiq y - totiusfigur& iaciuntfundtt 
mentum.Etquolibetdeinceps anno, quumprimuSol 
minutum fubierit idem, quafi remtum hominem arbi* 
trantur,dtqi inde pr<efagmt annijvrtuamn . Sicut igi* 
tur id in homine fkcerc no ualeret, nifi quafi renafcere 
tur. Atq y - hic no poffet quafi remfci^nifi fiujfet aliquan 
do natus : fc cr mundwm conijcerc Ucet aliquando ge 
mtum-ySokuidelicetfub minuto Arietisprimo tuncpo 
fito,qu<tndoquidem pereundem quolibetanno fitum, 

[ori 



COMPARANDA. LIB. IIT. i0| 

^rf quedtm quafi renafcentis mudireuoluitur. Tmc 
igitur itte jkbricabit mundi figura . Qauebit autem ni 
fabbxto Saturnidiefigura fculpatautexprimat. Hoc 
tnim die Deus mundi fkber ab opere traditur quimf* 
fe,quodab idcalidie Solis inceperat . Quantumenim 
Solgcner.ttoniaccomodatus eft,tantum Saturnm inc 
ptus.Perfecerat autem opm mVencre,pulchritudinc 
operis abfolutamfignificante. Sed de mundanffkbri* 
ca rationibus nibil ultra . loannes enim Picm nofter 
Mirandula diuim de Genefi mundimyfteria Mofeot 
diuimtus bis diebm exprcfit . Quamobrem ut redea* 
tnm adinftitutum, ejritle mundwm fuumprimumdie 
uel hora Saturnino fculpet,fed die potius uel hora So> 
\is . \mprimet autem in anni mtalhpr^fertim fi tunc fc 
tices accedant lupiter atque Diam.Optimum uero fo* 
rr putabunt prater liniamenta opificio colores infere 
re.Sunt uero tres uniucrfates fimul cr fmgulares mun 
di colorcs.uiridi<s,aurem,ftpphirinm, tribus cotligra Mudi tree 
tijs dcdicati . Viridis quidcm Vencrifimulatq; Lunar : colorcs* 
bumidus uidelicet humidis atq$ mfcentium proprim* 
nccomodatm wimtribm . Aureum Solis ejfe colorem 
nemo dubitat,<r? ab loucinfuper atq^ Vencre no alic 
num . Sapphtrinu deniq^louiimxime dcdicamus,cui 
Cr Sapphirus ipfe diaturconfecratus.Vndeo-lapii 
Uzulus hoc colore dotatus ob utrtutem louiam contrd 
bilcm atrum 4 Saturno profctta ,apud mdicos pra* 

O 



*io MAR. F. DE ViTA COELITVS 

rogatiuam habetmfciturq; cum auro^aurcis diftm* 
ftusnotis,itacomesaurificutSoliseft lupitcr . Simt* 
lemq; uim habet lapis Armenus,colorem fvnilcm cum 
uiridi quodammodo pofiidens . Expedire igitur iudica 
buntad gratiarumcoclejlium muneracapeffenda tra* 
potifimumhos colores firequcntifiime contueri,atque 
mfvrmula mundiquam fkbricas,Sapphirimmcoios 
remmundifpha-ris inferere. operxpretium fbrcpu* 
tabunt aurea fpharrisadipfam cotli fimilitudinem 
addere fidera, atque ipfam Vejiam, fiue Cererem, ii 
efiterramuiridem induere uejlan . Eiufmodi firmu* 
iamfefhtoritlorum uel ipfe gejiabit,uel oppofitam 
intuebitur. Vtileuero fbrefcettare fpha-rammotibm 
fuis pra>ditam,qualem Archimedes quondam,zr nu* 
per Tlorentinmquidam nojier,Laurentius nomine,fk 
bricauit. Neque fpeclnre folwm, fed etiam ammo repx 
tdre.Proindeinipfisfutdomus penetralibmcubicu* 
lumconfiruetin fornicem aftwm figuris eiufmodi cr 
c obribus infignitum,ubiplurimwm uigilet atque dor» 
m at.Et egreffusdom&nen tantaattentione fmgula* 
rum rerum fpettacula,quanta uniuerfifiguram colo* 
resq; perfpiciet . Sedhtc imaginum fidores illiuide* 
rint . Tuuero prafiantiorem in te fnges imaginem : 
nempe quunouerisnec quicqua ordinAtius ejfequm 
cceUm,ncq; temperatim aliquid cogitari quam lupi* 
ier. Sperabis ita dsmumbeneficti coeli loms^conf^* 



edMPARANDA. LIB. II!. »t| 
qui,fi cogitationibmaffeftibus, aftionibus,uiftu tei* 
pfwm ordim,tifiimim temperatifimumq; pr^fiiteris* 
At pofiquam in mtntionem temperatur<e caclefiis inci 
dimus,opportunum forte fuerit recordarimUu ineffe 
ccelo elemcntdris quaiitatis exccffum,ut Veripatetice 
ioquar , alioquin fiue ita compofitm fit,iam effet tot 
fcculis diffolutu : fiue etia fimplex tanta faltem nwgni Coettm 6* 
tuiine,potentia,motione c£tera perdidiffet. Sed pro* mm exccf* 
fefto tanquam moderatifiimu omnia moderatur, ac di fus qualitA 
ucrfa comifcet in unim. Vrtterea twm hac ipfa tcmpe tu cxpers • 
rantia fud, twm exceUentia fbrm£ diuinitus uitam mc* 
ruit.Nam er res compofitds, tunc demum uitam adi» 
pifciuidemus,qudndo qualitatum perfefta cohtixtio 
priore iam cotrarietate fregiffe mdetur,ut in plantis* 
Vcrfeftiore deinceps in animalibus mta, quatenm im 
tfi cis coplexio dcontrarietate remotior \ vn plantit- 
ln homimbus rurfum eademrdtione pcrfeftiorem,<cr 
quodamodo iam ccelefiem . Siquide humam coplexia 
ad ccelefie temperantiaiam accefiit,pr£fertim infpi* 
ritu,quiultrafubfianti£fu£ fubtilitate qualitatumqi 
tempcrantid,quibits cu coelo confentit,coelefie quoq^ 
luce efl adeptus.Hic infuper ubi mdxime talis efi,po* 
tifimii efl coelefiis,uitaq; coelefiem diuinitus pr£ c£tj 
tis efi adeptus. Et quatenus fe tale in omni uiftu legecfc 
uit£ efficit atq; fcruat,eatcnus fingularia coeleflium. do 
ttd reportdt . Quado uero dicimus no effe in coelo uUn 

O * 



fll MAR. F. DE VITA COELITVS 

demcntaris qualitatis exccffum, intettigimns uel nnjli 
effeibieiufmodiqualitate,fcd uirtutes potim cfjiftri* 
ccs qiialitatum tempcratM,uel fiqucefuntillic quodX 
modofimilesqualitates,quafiaeriam babcre t n mpe* 
riem. Atque ubi qua>dam itticfrigida ficcaq- nomim* 
mmMato.iica hcec accipimm rationejd efi utfrigidu 
appcttctur quod minimi caloris efl caufa.Siccum ucro 
quod humorcm nobis exhibet minimu . Sic aflrologut 
Abraham Saturmm mquitcorpmnoflrum quodam 
modo relinquere frigidumatq; ficcum, quia calore cr 
humorem affcrt nofiro minorem. Eadem ratione car* 
ttcs bouti ©" leporit in fe quidemcalid£ atq; humidcc* 
nobis frigidx funt & ficcce . Ex hac autem induclione 
duo hccc accipe corottaria : Vrimwm quidcm ft corpo 
ra nugis ddnceps tempcrata, magit uimmt.coelu ntct 
xime tcmperatuvn quammaxime uiuere . \mb uero ui* 
cifiim ex eo quod ccelumexaclifJme temperatum ab* 
folutifimam in feuitam pofidctconicShruutquate* 
tim reliquaad tcmpcricm uitamcf; ittim accedunt, ca* 
tenwt uitamfortiri prcejiantiorem.Alterum ucroyuitcl 
effe forma infeperfcclam->perficientemq; corpm, mo 
tionisq ; principiumexhibentem . Vrincipiuminquam 
intimu-,motionis quoci; tum intrinfccm attcejwm per 
omncmparte extrinfecm expeditce. Siigitur idipfum 
uita efl-,mente captum exiftimato qui eiufmodi fbrmct 
non cognouerit inejfc c«lo 3 corpore prajiantifimo, 

circu 



COMPARANDA. LIB. III. 

cbrcuemte femper motioneperfcttd,cunc~uituuificdn* 
te,magisq; itta gradatim,qu<e uel ad ipfim fimilitudU 
nem n&turditer propinquiut dccefferunt } uel quotidic 
buiut infiuxibus dptim fe exponunt. 

Qudntdmimdgines uim hdbereputcntur 
m fyiritum,cjr fyiritus in eas.Etde 
dffvftu utentis v operantis . 
CAP. XX. 

COmpertu babemm ,fi quis rite utdtur hetlebo* 
ro,firdtq;potenter, mutdre quocUmmodoex* 
quifitdpurgdtione ej-occultd cius proprietate quali* 
tdtem fyiritm corpomcf; mXuram,^ cx pdrte mo:m 
dmmUej- quafi reiuuenefcere,ut fcrme uideatur ejfe re 
nalus.Vnde Medeam Magosq; tradut herbis quibufi* 
dam reddereiimmtuteconfueuijfe, quam non tam red 
dunt myrobakni quhn conferuant. Similem Ajlologi 
pot^atem propitias habere imagines arhitratur,per 
quam geflantis naturam O" mores quodammodo mu* 
tent,in mcUmq; reftitudnt,ut qudji iam altcr euaferit, 
dut faltem profycram ualetudinem diutifiimc fcruent. 
imagines uero noxiM aduerfitt geflantcm habere utm 
beUcboripr<eterartem potentiamq; adfumpti,ueneno 
fam uidelicct atque pefitfvram.Aduerfus aut aliti quett 
dam,ddcum calamitdte fibricdts intent<eq; fuermt, 
uim a-nci feeculiconcauiqj ficprorfm obicttwai col* 

O } 



U4 MAR. F. DE VITA COELITVS 

fafts repercufisq; inoppofttumradijs,cominus quim 
dem comburant,eminus autem caligare compcUant. 
Hincorta ejl hijioria uel opinio,putans Afirologori* 
machinii magorwmq; uenefcijs,homines,bruta,plan 
tas>fiderari atq; tabejcerepoffe.Bgo autem imaginet 
m rem difiantem, uim habere uUam no fttmntettigo* 
Habere uero mgeflantem nonnuUam fufpicor,non U 
tnen talem opinor qualempleriq;fingunt,whancr<i 
tione materia* potius quamfigur£,atque,ut dixi,lott 
go interuaUo medicinas imaginibus antepono. Qaa/j 
quam Arabes e? Aegyptij tantu jlatuis imaginibusq; 
dttribuunt artc aflronomicao-magica fkbricatis,ut 
fpiritusfieUarummeis includiputcnt. Spiritus autem 
fleUarum inteUigunt,alij quidem mirabiles ccclefiium 
uires,alij uero damonas etiam fietta? huius ittius ue pe 
diffequos.Spiritus tgitur fiettaru qualefcunq; fint infe* 
trifiatuis ej- imaginibus arbitrantur,non aliter ac d** 
moncs foleant humana nonnunquam corpora occupa* 
re,per'q;itta loquhmouerhmoueretmirabilia perpe* 
trare.Similiaqua>dam per imagines facere jieUarum 
fpiritus arbitrantur. Putantdamonas mundaniignii 
babitatoresperigncos humores uelignitos ftmiliterc^ 
perignitos fpiritus eyaffcclusaufmodinojiris inf\nua\ 
ricorporibus.Similiterjlettarum fpiritus per radioi 
opportunefufceptos,fuffumigationesq; er lumina,to* 
nos$ Hehemmte$ compstcntibM imaginwn materijs 



COMPARANDA. LIB. 117. 
mferi, mirabiliaq; in gefiantem , uel propinquantem 
efficerepoffe. Qu<equidenos per d<emonas feripofs 
fcputamus,non tam materia certa cohibitos , quam 
cultu gaudentes . Sed h<ec alibi diligentius. Tradunt 
Arabes fpiritum noflrum quando rite fabricamus imd 
gines,fi pcr imaginationem£raffeftumad opus at* 
tentifimus fuerit,w ad fieUas coniungi cum ipfo mutt 
difpiritu,atque cwm fieUarum radijs,per quos mundi 
fpiritus dgit, atque ita coniunfhm ejfc ipfwm quoque 
incaufa,utk fpiritumundiper radiosquidam jlcllat 
dlkuius fpiritus,id efi uiuida queedam uirtus infunda* 
turimagini,potifiimum hominis tunc operantis fpiri* 
tuiconfentanea . Adiuuari quoque fuffumigationibus 
adfieUas accommodatis opus eiufmodi,quatenus fuf* 
fumigationes tales d'e'rem,rddios,fpiritwm fibri, ima* 
ginis materiam fic prorfus affciunt . Ego uero odo* 
res quidem tanquam fpirituiacriq^naturaperfimiks, 
et qmm accenfi funt,fleUarum quoque radijs confenta 
neos arbitror,fi Solares uel louij fimt affcere aerem 
ac fpiritum uehcmcnter ad dotcs Solis aut louis tunc 
dominantis opportune fub radijs cdpicndas,dtque fpi* 
ritum fc affcftum ita donatu, poffe uehementiore quo 
dam afjvftihnon folum in proprium corpus agere,fed 
propinquum pra>fcrtim naturaconfvrmequidem,fed 
debilius,0"eonfimili quada.mafp.cere qualitate. Ma* 
Jteriam uero imaginis duriore ab odonbus er op; ran* 

O 4 



r 



tlff MAR. F, DE VITA COELITVS 

tis imagindtionc,uix minimu quiddamfufcipcre poffe 
puto: fyiritu tamcn ipfum ab odore fic ajfici,ut ex ant 
bobm unum coficiatur. Qupd quidc ex co patct quod 
odorno agitulterius in olfinftum, pofiqubn fatis egit» 
Olfiftus enim er quoduis dliud a, feipfo uel fimilima 
quopiam nihilpdtitur. Sed de his dlibi. Vroindc ima* 
ginationis intentionem,non tam mfibricandis imagi* 
nibusuel medicinis uim habercquaminappUcandis 
Cr affumendis exiftimo:ut fi quis imdginem (ut aiunt) 
gefians rite fkftam,uel ccrte medicina fimiliter utens* 
opem ab ea uehementer affvftet,ey proculdubio cre* 

>> dat $eretq;firmifiimc , hinc certe quamplurimus fi% 

tdiumeto cumulus acceffurus. Nam ubi uel uirtus iim 
ginisfiqud eft, tdngentis cdren penetrat calefiftHyfdU 
tem uirtus in elecfa, eius materia ndturalis,uel certe 
tnedicime uigor intus adf %mpt£,uenis ac mcduUis iU<s 
bitur,louiam fecwm fircns proprietatem, fyiritus ho* 
tninis in fyiritum eiufmodi louium affvclu,id efi dmorc 
transfirtur. Vis enim amoris efl trdnsfirrc . lides au* 
tem fyesq; nondubid fpiritum hominis idm itd percv* 
tumfiflit m ftiritu louio penitus dtq;firmdt . Qiiod fi* 
quemadmodu Hippocrdtes er Galenus doccnt, tegro 
tantis dmorfidesq; ergd Medicum mfiriorem exterio* 
remq; adfanitatemplurimumconfirunt (imb uero fi» 

*♦ Cdttctte duciam hanc Auicenna plus inquit efficere quhn me* 
dicmam) ^mntu dd cxlejkm opem conducereputan* 

dm 



COMPARANDA. LIB. 117. «7 

dumefi,afficlumfidemq; nobis ergd ccekflem infiu* 
xumkm nobk infitu->dgcntemintus,uifcerapenetran} 
tem i Um uero amor ipfe fidesq; crga ccelcfle donum* 
fepe cceleflis adminiculi caufa efl,atque uicifiim amor 
crfides binc aliquando fdrfan proficifatur, quodad 
boc ipfum iam nobit frueat clementia cceli. 

De uirtute uerborum dtque cantM ad bcnefim 
cium coelejle captandum . Ac de feptem 
gradibmperducentibm adcozle* 
flia. CAP. XXI. 

VErbaprceterea qucedamacriorequodam affv* 
c%pronuncidta->u'mcircd imagines mdgndnt 
babere cenfent ad cffcftu carum iUuc proprie dirigett 
dum,quorfum dffiftm intcnduntur er uerba .Itaq; ad 
duos ardentifiimo quodam amore conciliandos, imagi 
nem fub Luna coeuntecu Vcnere in Pifcibut uel Tau* 
ro fibricabant,multis interim circa fleUas uerbaq; cu* 
riofius obferuatis,qu£ rcfirre non efl confiliwm . No/i 
mimphiltra docemus,fedmedicinds. ProbabiUus aut 
efl effiftus eiufmodi uclpcr Vcncreos dcemonas confi* 
ci,his operibus uerbisq; gdudentes,uelpcr dcemondt 
fimpliciterfeduftvres . Namcj- ApoUoniuTheameu 
fcepe Ldmids deprehendiffe cr prodidiffe firunt,da > * 
moius falicetquofddm falaces Venercosq;,quifvrmo* 
fapucUas fimuknt,peUiciantq;fvmofof,quos utfex* 

9 f 



/ 



z\t MAR. F. DE VITA COEUTVS 
pens elephdntem ore,ficiUiiUos oreuuludpdriterex 
ugdnUdc prorfm cxbduridt. Sed b<ec ApoUonius ipfc 
uiderit.ln uerbis autem certis uim cjfc cerUm atty m& 
gndm Origencs dfferit cotrd Celfum,z? Synefius dt* 
Verbis dt* H ue ^Uhindus de Mdgid difputdntes . Itcm Zorodfier 
que cdnti wtdns bdrbar* uerbd mutdriyUmbUchus quoq; fimili 
bus uires ^er.ltem Pythdgorici uerbis o-cdntibus dtq; fonis mi 
uteffc. rabilid qu^ddm Phoebi Orphei more facere confue 
ti.Quod Hebrceoru dntiqui dottores pr<e c£teris ob* 
ferudrunt,omnescf;Poet£ mirdnddcdnunt cdrmini* 
bus ejfici.Et grduifiimus iUc Cdto m Rc ruflicd m cu* 
Ydndis beflidrum morbis dliqudndobdrbdris cdntioni 
busutitur .Sedpr^fidtdimittere cdntiones . Conccn* 
ttmuero iUwm,quo ddolefcens Dduid Sdulemdbinfd* 
nid redimebdt-,nifi myflcrium iufferitdd diuimtdtem 
refcrrhreftret fortedliquis ddndturdm .Qutmuera 
pro feptem Pldnetdrum numeroyfeptemquoquc fint 
grddusyper quos d fuperioribus dd infenordfit dttrd* 
ftusyuoces medium grddum obtinentycy ApoUini dc* 
dicdntur . Infimu quidcm tenent grddnm mdteri£ du* 
rioresddpides dtque metdlliydc Lundmreferre uidett 
tur.Secundumindfcenfu locum hdbent,qu£ cx ber* 
biSydrborum fruclibus,gummis,membris dnimdUum 
componuntur, refpondentq; Mcrcurioyfi ordinem in 
ccelo fequimur chdld^orum. Tertium pulueresfub* 
tilifiimi, eorumcfc tupores ex prtdittis eletti » odo* 



COMPARANDA. LIB. III. 

rcsq; fimpliciter hcrbarum cr jiorum er unguento* 
rum ad Vcnerem pertincntes. Quartum uerba^can 
tus,foni->quce omnid rite dedicantur ApoUini,Muficce 
prcecceteris autori. Quintum uehementes imdgind* 
tionis conceptusyfvrmaymotusydfftftussum Martiant 
referentcs . Sextum rationis humana difcurfiones de* 
Ubcrdthnesq; confultce pcrtinentes ad louem. Septi* 
tnum fecretiorcs fimpliciorescfc inteUigentice quafi iam 
4 motu fciunttce,comunftcediuinis,dcjiindt£ Saturno. 
Quemmeritb Sabath Hebrceinomincquietis dppcl* 
lant . Quorfum h*c i Vt inteUigas , quemadmodum 
ex certa hcrbarum udporumq; compofitionc confcffn 
perdrtem,tummedicdm tum djironomicdm refultdt 
communis qucedam formd uelut harmonia quceddm ft* 
derum dotdta muneribus : Sic cx tonis primo quident 
dd fleUdrum nonndm ekttis->deinde dd edrundcm con 
gruitdtem inter fe compofitis communem qudfi fbr* 
mdmfierhdtque in ea coclejlem dliqudm fuboriri uir* 
tutcm . Difjicilimum quidem efl iudicdtu,qudles po* 
tifiimum tonhqudlibusconucnidnt fieUis,qudlcsitem 
tonorum compofitiones,qualibus prcecipue fideribus 
tfpettibusq,- confcntidnt % Scd partim diligentia no* 
flrdipdrtim diuind quddam forte nondliterid affe* 
qui poffumus , quam Andromachus in theriaca com* 
ponencU diutifunc fitigatus efrac tandcm poji die 



«0 MAR. F. DE VITA COEUTVS 

Ugentiam, diuina fortecofequutm thcriac£uirtutent t 
Quodquidcm contigiffe diuinitm Galenm Auiccn 
na confirmant . \mb uero totam medicinam cxordium 
Auaticinijs habuijfe, tejiis ejl lamblichm atq; ApoUo 
nim Theanem.ldeoq; Phoebuuatcm mcdicin<epr<e* 
ponunt.Tres uero potifimu regulas ad hoc affcremut 
fi prim admonuerimm,ne putes nos in prefentiadc 
fleUisddor^ndisloquhfcdpotim imitandis,®- imita* 
tione captandis. Neque rurfivm de don:s dgere credas, 
quce fleUce ftnt cleftione datura,fed influxupotim na* 
turdli. Adquemprofvclo multiplicem O" occultu, itd 
hos exquifitis fiudemm modis accomodare,ficut quoti 
die dd manifcjlum Solis lumen calorcmq; fdlubriter ex 
cipiendu nofipfos accomodamm.Aptare uero fcipfunt 
td occultM dotes eim dtq; mirijicas,folim fapientis cji 
cffciu.Scd iam ad reguldis cantufideribm accomoda* 
turax perueniamm. Prima ejl exquirere quas m fe ui* 
res.quos ueexfe cffbftm fleUa qu<elibet ct fidm et djfyc 
6his hdbednt,quce duferdnt,qu<e jtrdntiAtq; uerboru 
nojlroru fignificationibm h<ec inferere : detejidriquce 
*ufcrunt,probdre qu£ ferut.Secuda,confiderare qucc 
fleUacuibcomaximeuel homini dominetur. Deinde 
obferuarequalibm comuniter hx regiones et perfoncc 
tonis utatur er cantibm, ut ipfefimiles quofda una cu 
fignificationibm modo diftis adhibeat uerbit,qu£ fi* 
deribm eifdejludes exponere. Tertk> fitus afreftusq; 



COMPARANDA. LIB. III. »tl 

fleUaru quotidianos animaducrtere,atq;fub hvs expfo 
rare,ddqudles potiftimufrmones,cdntm,motus,fal* 
tut,more$,aftus incitari homines pleriq;foleant,ut ta 
lia qu<edd tupro uinbus imiteris m cdntibut, ccelo cui 
ddmfimilipUcituris,fimileq;fufcepturkinftuxu. Mc 
mentouerocantueffeimitatore omniu potentiftimu. 
Hicenim intentiones afftftionesq; animi imitdturO" 
uerba,reftrt quoq; geftus motusq; corpomej-dftM 
hominu atq; mores.Tamq; uehemeteromniaimitatur 
CT dgit,ut ad eadan imitandd uel agenda,tum cantatt 
tem,tum audientes fubitb prouocet. Eadem quoq; uir* 
tuteqmndo cceleftia imitatur,hinc quidem fyirituna 
flrum ad cceleftem inftuxum,inde uero inftuxuadfpi* 
ritummiriftceprouocat.lamuero materia ipfacoccn 
tuspurioreftadmodu, cozloq;ftmilior quammaterU 
tncdicin^. Eft enim aer etiam hic quidem calens fiue tc 
pens,frirans aSiuc,ZT quodammodo uiuens,fuls qui* 
bufdam articulis artubwsq; compofitus,ficut animal ; 
necfolum motum fcrens,afftftumq;pr£ferens,uerum 
etiam ftgnificatum afjvrens quafimentem,utanimal 
quoddam aerium, et rationale quodammodo dicipof* 
fit. Concentus igitur fyiritu fenfuq; plenut,fi fbrte tum 
fccundum cius fgniftcata,tum fecundum eius articulos 
atque fbrmam ex articulk refultantem, tum etia fecun 
dum imaginationis affvftum huic ftderireft>odedt,aut 
tdhnon minore indeutrtutem qulm qudibet 4I14 com 



MAR^ F. DE VITA COELITVS 

pofitio traijcit in cantantem,atq;exhocinproximti 
auditorem,quoufq; cantm uigorcmferuat ftiritumcfc 
canentit,pr<efertim fi cantor ipfe fit najtura phccbem, 
uchementerq; habeat uitdlem cordis ftiritum atq; i n* 
fuper animalem.Sicut enim uirtwt ac fyiritut natura* 
Us ubipotentifimus eft,moUit ftatimMquefkcitq; ali* 
mentd durifima,atq;ex dufterismox dulcia reddit, 
generatquoq^extrafcfeminalis feiritus produttione 
propaginciSic uitalis animalisq; uirtus ubiefjicacifii* 
tna,fuerit,ibi intenfifiima quadam fuifyiritus per can* 
tum,tum conceptione agitationcq; in corpus propriu 
potenter agit, tum ejfufione mouet fubinde propin* 
quum,dfficitq; cum fuum tum alienum fiderea quadams 
proprietate,quam tum exipfa fuifbrma,tum ex clefht 
temporisopportunitateconccpit . Hdc utiquerdtione 
orientdles meridionaksq; tmlti (prtcipue lndi)admi 
randamfhruntur inuerbis habere potentiam,utpote 
qui magna ex parte Solares funt : Vimq; non natura* 
lem dico,fed uitalem cr animalcm habct fermt omniti 
potentifiimam,or quicunq; inregionibus alijsmaxi* 
me funt phcebei . Cantus autem hac uirtute, oppor* 
tunitate,intetionecoceptus,firme mhilaliud eftquant 
fyintus alter nupcr penes ftiritumtuum inte conce* 
ptus,faftusq; Solaris,o- agcns tum in te,tum in prom 
ximum poteftate Solari . Si enitn uapor <&■ friritu* 
^uidamaUquando per radios oculorum,uel aliter fo* 

m 



COMPARANDA. LIB. IIL 

td* emiffi<ffi,fcinare,inficere, aliterfyafficere proxi* 
mum potefl,multo magvsiduaXet fyiritm abimagi* 
natione cordeq; fimul uberior profiuens O" firuen* 
tior,motuq ; ualentior,ut non omnino mirumfit,mor 
bos quofdam animi atque corpomfic auferripoffeali 
quando,uelinfirri,pr£fcrtim quoniam fyiritm eiuf* 
modi Muficusproprie tangit,agitq ; in fyiritwm intet 
corpus anhnamq; medium,ey utrunque affvttione fia 
prorfitsafjicientem. Mirabilem uero vn concitato ca* 
nenteq ; fjjiritu uimeffe concedes,fiPythagoricisPlx 
tonicisq } concefferis,coelu/m effe j])iritwm,motibus to* 
nisq; fuis omnia difyonentem . Memento uero totam 
procedcre Muficam ab Apoiline. Atq; catenus louem 
tffe Muficwm,quatenus efi cum A poUine concors. Ve* 
nerem infuper er MercuriuMuficamuicinitate Apol 
linis reportare.ltemadhos quatuor duntaxat attine* 
xeconcentus : tres uero reliquos uoces quidem babc* 
re,non cantus. lam uero uoccs tardds,graues,rducas* 
queruUs,Saturno tribuimusiMarti uero contrarias, 
ueloces, acutasq; cr afyeras, er minaces : mcdias uc* 
ro Lunf.concentus autem loui quidcm graueserin* 
tcntos,dulcesq; er cwm conflantia Utos . Contra Ve* 
neri cum lafciuia vr moUitie uoluptuofos cantm ad* 
fcribimus . inter hos uero medios Soli tribuimus ej- 
Mercurio.Siunacwmgratia fuauitateq;funt uenera* 
biles, wfimplicei wintmtijAjJoUinei iudicantuu 



MAR. F. CE VITA COELITVS 

Siuna cwm iucunditate remifiores quodammodo futtt, 
ftrenui tamen atque multiplices,Mercuriales exijhmt. 
Tu igitur horwm quatuor unumquenq; cantibus tibi 
fuis conciliabis,prx>fertim fi competentes cantibus fo* 
nos adhibeM, adeb ut quii eorwm more opportunc ca 
nendo cr fornndo clamaueris,reff>onfuriprotinM ui* 
dcantur,uelinfiar Echo,ucl ficut chorda qu.cdam in 
cithara tremens, quoties uibratur altera, tcmperati 
Jimilitcr.Atqueutmdt vlotinm wlamblichut itana, 
turaliter id tibi continget e coelo,qucmadmodu uel cx 
cithara rcboatM,fiuetremor,ucl exoppofitopariete 
fitEcho . Profvclv quoties ex frequenti quodamufuy 
barmonU louit, uel Mercunales,uel Venere<e->fatt& 
uidelicet his regnatibM,ftiritM tuM ad hoc ipfum at* 
tentifimecancnSiharmonUq; confbrmatM euadit lo* 
uius,uel Mercurialis,uel VenercM.lnterea vhozbeut 
tuadit,fiquidem VhozbiipfiusMufic^ducisuirtM in 
omni confonantia uiget . Atque uicifimexcantu fo* 
noq;phcebeo ipfe photbeus euades,uirtutem \ouis in* 
terim tibi uendicas et Veneris atq; Mercurij . Rurfmq; 
tx fyritufic intus affvflo,fimiliter afjvcis animam atq; 
corpus. Memento uero orationem apte er opportunc 
compofitam,<&- affvftufenfufyplenam atq^uehemen 
tem,fimilem cantibm uim habere. Quantam m oran* 
dopotentiam Damis PhiloflratM habere facerdo* 
tes quofdZ indos n4trmt } rcferre non expedit>nec etiX 



comp aranda. iib. irr. **$ 

quibus uerbis ApoUonium euocaffe manes AchitUs af* 
firment . Non enimloquimurnuncdenuminibus ado* 
randis,fed dewturati quadampotcflate fermonis<ZT 
cantus atqite uerboru.Effe uero phocbeam medicamcfa 
tn fono, eo quidem certo potentiam,cx eo patet % 
quod qui inApulia tafti Phalangio funt,fiupet omnes 
femianimesq; iacentidonec certwm quifcfe fuwncfcfomi 
ttudiat.Tunc enim faltatad fonwm aptcfudatinde at* 
que conualefcit.Ac fipofi annos decem fimilem audiut 
rit fonwm,fubitb concitatur ad faltum . Sonuuero iWH 
tx indicijs effephocbeum louialem^ conijcio. 

Quomodo feptem mocUs nos coelefiibus accom 
tnodare pofiimus.Et quibws Saturnm fitmt* 
Uftcm->quibm propitius.Quos lupiter a Sa* 
turno defendat.Quomodo ccelwm agat 
m fyiritwm er corpm V unima. 
CAP. XXII. 

QVoniam uero ccelwm efl harmonica ratbne co 
pofitwm moueturq; harmonice^harmonicvi 
motibus atque fonisefficitomnia,meritb perharmo* 
niam foUm non folu homines,fed infcriora h<ec omnit 
pro uiribus ad capienda cceleflia pneparantur . Uar* 
moniam uerocapacem fuperiorwm per feptem rerum 
gradus mfuperioribusdifiribuimus. Perimagincs ui* 
dclicet (ut putant) harmonice conjiitutAS ; Per medici 

P 

• *t 



MAR. F. DE VITA COELITVS 

Kds fua quadam confonantia temperatxs : pcr uapore§ 
odorcsq;fimiliconcinnitateconfec~ks : per cantus mu* 
ficos atcj; fonos.Ad quorwm ordincm uirnb^ refcrri ge* 
fimcorporis faltutq; cr tripudia uoluims : pcr ima* 
gimtionvs conceptm,motusque concinnos :pcr con» 
gruM rationis difcurfioncs : per tranquillat mcntis co 
templationcs . Sicutenimcorpmpcrharmoniamquo 
tidie juam,id eji pcr fitum er babitwmu 1 figuram op 
portunelumini caloriq; Solis exponimus,ficcrfyiri+ 
twm occultis jleUarum uiribm comparandk, per fuam 
quandamfimilem harmoniam,imaginibm,ut opinatt 
tur,<zr certe medicinis,odonbm harmonice compofi* 
tis comparatam. Et deniq; per ftiritwm fuperis itapa. 
vatum (ut fepe iamdiximm) animam eifdem exponi* 
mus atque corpm. Animam inquam,quatcnm affvftu 
ad ffyiritwminclinatur ej- corpm . I» anima uero nunc 
imaginationem,ratione,mentempommm.Votefiuti* 
que imaginatio nojlra uel propter qualitatcm motucfc 
fairitutyuel per eleclionem nofiram,uel etiam utrincfc 
itadijfyoni,componi,conformariMarti Soliuc,ut fit 
euefligio propriwminfiuxmVbcebci uelMartijfufce 
ptaculwm. Similiterratio,uelpcr imaginationcmfyi* 
ritwmq$ fimuUuciper deliberationcm,uel utrinq;,fic 
ad louem imitatione quadam comparare Je poteji,ut 
multo magit ob dignitatem propinquitatemq; fuant 
ipfa louem capiat er mmern Iomw» ^uam imaginAtio) 5 



COMPARANDA. LIB. III. 1*7 

fme ftiritusiquemadmodum imxginatio ftirituscf' ea* 
tkmratione multo magis ccelefiia capiunt,quam ret 
er materite qumis inferiores.M.ens deniq; contempU 
trix,quatenus fcipfam non fohm ab hlsqune fentimusy 
uerumetiam ab eis qu£ imagLmmur comimiter mori* 
tusq; argumentamur humanis,feuocat,wafft&u,in* 
tentione,uita,ad feparata fereuocat,Saturno quodi 
tnodofeexponit.Huicfolipropitiusefl Saturtwt . Sj'# 
cutenim Sol animaibus quide nofturnis inimicus efl, 
diurnvs autemeflamicm : itaSatumus hominibus,uel Sdturnm 
uulgarempalamuitamagcntibus, uelfugientibus qui quibmaz 
dem uulgi confuetudinem. Vulgares tame affeftus no muus* 
dimittentibus efladuerfus.Vitamnanq;comunem cott 
cefiit louiyfeparatam uero fibi uendicauit atq ; diuina* 
Mentibus autem hominum re ucra hinc pro uiribus fh 
gregatis tanquamfibicogtMtis quodammodo efl ami» 
cus. Nam &• fyiritibus fublimem habitantibus aerem 
ipfe Saturnus (ut Platonice loquar) efi pro loue,ficut 
Jupiterhominibus comunem agentibus uita efi iuuans 
pater.NuUis uero Saturnus cfl infenfior,quam homini 
f>us contemplatiuam uitam fmulantibus quidem,nec 
dgentibus.Hos enim nec Saturnus agnofatut fuos,nec 
lupiter ipfe Saturni temperies,adiuuat eos,qui comu* 
nes hominu leges moresq; er commercia fugiunt.Htc 
enim fibi lupitcr ufurpauit (ut aiunt) Ugato Saturno* 
fegrcgata, Saturnus. QuaobremLumres ittipopuU» 



t*8 MAR. F. DE VITA COELITVS 

qttos Socratcs m Pbtdone defcribit,eminentifiinktm 
terr* fuperficicm-><zr altiorcm nubibus habitantcs,ui 
ucntes fobrij admodwm fcugibutq; contenti,ej- fccre* 
tioris fapientice jiudio religioniq; deditiySaturnifelici 
tatemguflant,uitamq; dgunt ita proft>eram,tam lon* 
IndithdbU g£uam,utnotammortales homines,quimimmortd* 
tetores lon* k$ dtmones habeatur : quos heroas multi nomindnt» 
gtms effe. dttreumq; gcnm Saturnio quoddm fcculo rcgnoq; gdit 
dcns . Quodfvrfan Ajirologos Ardbcs uoluiffe puto, 
ubi diuntultrd Imam cequinottiale ad meridiemeffe 
fubtilifiimos habitatores quofda dzmonas^qui nec ori 
ri uidcantur neque mori,ibiq;potefiatem habere Sdtur 
nwm caudamq, Draconi<s.Quod fane confirmarc uide 
tur Albumafar m libro Sadar,dicens quafda \ndi<e re 
giones Saturno fubietfas effe, ibiq; homines effe ualde 
long£UOS->ac fenio plurimivm extremo decedcre . Kd* 
tionemq; afignat,quoniam SaturnmnonUdatdome 
flicos,fedexternos.Tuuero potefiatem Saturninene* 
gligds. YLunc enimferunt Arabesromnium potcntifii* 
tnwm.Planetdt fane uires eorwm fubiread qmsacce* 
duntiomnes uero ad eum accedere potiut quam uicif* 
fiim,PlanetMq; coniunclvs iUindtura illim dgere. E/l 
enim ipfe inter Pldnetas orbis dmplifiimi caput.Qui* 
libetfane Planeta fui orbis caput e{i er cor er oculut. 
Sdturnis item fieUis proximusefi innumcm,primoq; 
mobili qudmfimilimm^ongum dgit circuitwm. Efi al* 

tifiimus 



COMPARANDA. LIB. III. »l> 

tifiimM Vlanetdrum: unde felicem eum uocant,cuiiHe 
fcliater dfyirduerit. Et qmmuis eum tdnqudm k com* 
muni uitd hominum dlienum pleruna^ mdxime ueredtt 
tur,pldcdri tdmen etidm comuniuite putdnt, fiqudn* 
do plunw.d in dfcendentc potcfldtem dignitdtemq- ba 
huerit,dut lupiter eum fum fcliciterdftexerit,uelin 
fuisfinibus excellenter dcccperit, dlioquin infiuxm iU 
lius importuncfufceptm m nutcrid prcefertim crufft 
fit qudfi uenenu,ficut cr ouum putrefiilione uel ddu* 
flionejit uencnofum,unde ndfcunturueleuddunt im* 
mundi quidd,igndui,trijlcs,inuidi-j£montbm immun 
disexpofiti,quorucdmerciumproculeffugito . Ndtn 
Sdturniuenenum dlibiquidcm fopitum latet,ceuful* 
pbur dfidmmd remotum. \n uiuentibm uero corpori* 
bmfepe fldgrdt, dtq^ ut fulpbur dccenfum non combu Sdtum» 
rit folum,fed udpore etidm noxio omnid circuimplet* ouofimilit, 
atque infiatpropinqudntes.Contra influxum eim ho 
minibws comuniter peregrinum w quodamodo diffo* 
numnos drmdtlupiter,tum tuturdliqudlitdte fua,tu 
dimentis medicinisq; certefuis,atq; (ut putdnt) etiam 
imaginibm,twmetid moribm ncgocijsq; wftudijs dt* 
que rebm dd ipfumproprie pertinentibm . Noxiu ue* 
ro infiuxum Saturnicffugiunt,fubcuntq; propitium, 
no folum qui dd louem confitgiunt,fed etidtn qui ad di* 
uindm contcmpldtionemdb ipfo Sdturno figmfisatdm 
toti mentefe confcrmt.HQc enim pafto malignitatem 

P 5 



*jo MAR. F. DE VITA COELITVS 

fati deuitaripoffe cbaldd Aegyptij atq; Platoni* 
ci putant. Quum enim coeleflia nolint ejfe corpora u<* 
tujed diuiniM animata.atc^ mfuper mcntibin refa 
diuinis,nimirum iUinc ad homines nonfolum quamphi 
vima ad corpus er fpiritumpertinentia,fed multa etiZ 
bona quodammodo m animam redundantia projicifci 
uolunUnon a corporibm m animajed ab animis. M<t 
gis autem htc pluraq; eiufmodi 4 mentibus fuperiori* 
bus cozlo profiuere . Inter ba>c fi rationes omnes afii* 
Mofes die gnare uolueris,quibus adduftus Mofes ociumfabbati 
Saturni nv mandauit Hcbrtisfirfan ultrafublimioremfecrctio* 
gocium m- remty aUegoriam inuenies Saturni diem,aclionibus ci 
ttrctixit. uilibits beUicisq- ineptwm, contemplationibus aptum 9 
eoq ; die diuinum contra difcrimina patrocinium obfe* 
crandum.Quodquide impctraripoffeaduerfum Mar 
tk & Saturni minas Uabrabam ct Samuel , v p^res 
Uebrxorum Aflrologi,eleuatione mentis m deum uo* 
tisck w facrificijs confitentur,pr*>ceptuni iUud Chal* 
dceumcofirmantes fcilicetfi mentemad pietatis opm 
trdentem erexeris-, corpus quoquecaducwm feruabis. 
Confideratu dignum efi iUud \amblicbi ,coelefiia mutt 
danaq; numina uires quafdam m fe fuperbres.nonnul 
Us inferiorcs habere. Per bas quidem effcttibus nosfo 
talibus deuincircpcr iUas autem uicifiim foluere nos 4 
fito,quafi claues, ut inquit Orpbem^adaperienduhx 
bemt er ckufondwn . Multo igitur magis diuinitai 

mwfo 



'COMPARANDA. LIJ5. III. ijl 

mundo fuperior a fktali necefiitate nos redimit. Exph 
ratu quofy dignifiimum efi Uebraicu iUud,m mattan* 
dis anim&libus rebmq; nofiris facrificio difiipandis m* 
U cozlitM imminentia, a nobis ad nojlra defiefti . Sei 
b<ec Pico nofiro exploranda relinquimus . Beniqua 
ubicunty dicimm ccelefiiwmad nos donadefcendereM 
tetlige twm corporum ccelc(iiwm dotes m corpora no* 
ftra uenire per friritum nofirum ritc paratimMm ea* 
dem , prim etixm perradios fuos infiuere in fyiritwm 
naturaliter, uel quomodocunq; iTlw expofitum : Tum 
etiam animaru ccelefiium bona , partim in eundem fyi 
ritwmperradios profilire ,atque hincinnofirosani* 
mos redundare: partim ab animis eorwm uel ab ange* 
Us in animos hominu iUis expofitos,peruenire .Expoa 
fitos inquam non tammXuraU quodam pafto, quam 
eleftione arbitrij Uberi uel affcttu . Sumatim uero qui 
cunq; uotojfiudioy uita,moribus, bencficentiam,aclio 
nem,ordinem coelefiium imitantur,eos exifiimato tan 
quamfupernis ftmiliores,ampliores tUinc dotesacci* 
pere : Homincs autemartificiofe coelefiiumdifpofi 
tioni difimiles atque difcordes, v clam effc 
miferoiiV deniquepalam infeli* 
ceseuddere. 

P 4 



IKAR. DE VITA COELITVS 

VtproftereuiuMdgds'q;,mprimiscogriofce 
ingeniwm,fidus,Geniwm tuwm,wlocwn\ 
tifdemcouenientem, hic bdbitd,pro» 
pfiionem fequere ndturalem. 
CAP. XXIII. 

QVicunq ; fdn* mentisfuiqs compos ndfcitur,ejl 
dcceload bonejlum aliquodopus0-uit<cge* 
nus naturdliter infiitutus. Quifquis igiturccelu optdt 
hdbere propitiwm,boc opus,boc genus mprimis ag* 
grediatur,hoc fedulb profcquatur . Ccelwmenimfms 
fiuet inceptis .Ad hoc ipfum uero pr<e c<etem es ndtu» 
rafafl:us,quod primwmdteneris dnnis dgis,loqueris, 
fngis,optds,fomnids,imitdris,quod tentas frequentiws 
quod fkcilius perdgis,quo fummopere proficis, quo 
pr<e c£ter'vs deleftnris,quod relinquis inuitus : Hoc eji 
fdne dd quod te ccelum reftorq; cceli genuit . Eatenus 
igitur tuisfauebit inceptis,w dfcirdbituit<e,qudtenus 
Vldtonvs gcnitorisipfius aufticid profequeris,pr<efertimfiue» 
fententid. rumfit Vldtonicwm iUud(in quo totd confentit antiqui 
tds) unicuiq; ttdfcenti effedcemonemquendam uit<e cu 
flodem ipfo fuo fidere deflindtu. Quio-adboc ipfum 
officium adiuuet,cuinafcentemccelejiia deputarunt» 
Quicunq; igitur per argumenta,qu<e mododiximus 
fuumingeniwm perfcrutatus,ita mXurale futvmopus 
inueniet,inueneritfimulfuumfidus wdeemone. Quo 
riwn exordut jfequem aget proftere,uiuetq;feliciter: 

dlioquitl 



COMPARANDA. LIB. III. 15$ 
glioquin er fbrtundm experietur dduerfdm,&calum 
fentiet inimicum. Duo igitur funtpra c£tem hommvt 
infbrtundtorumgenera . Alterum eoruquinihilpro* 
fefii nihil dgunt.Alterum eorum qui profcfcwnem in* 
genio dliendm fubeunt,Genioc^ contrdria. lUi quidcm 
ignduid torpent,interim dd diliones incitdte cozlo fem 
per dgente.Hi dum dliend k pdtronis ccelefiibut dgut» 
fruflrdldbordntfupernis defiituti pdtronis . Vrimum 
quidemdntiquo prouerbio confcrmdtur,Dei ddiwidt 
ficientesjgnduis dutem mfcnfcfunt.Secundumprouer 
bio fimili : Nihd agds inuitd Minerua .Obhdnc drbi* ^ 
trorrdtionemlouemmPythdgoriciscdrmimbmobfe g*nte inga 
crdrUut uel ipfe tot mdlis leuet genus humdnu,uel fxl nio , repu* . 
tem quo duce d<emoneutdmur>oJ}cnddt.Proindeope* grtdntenatu 
rcepretiwn fuerit mddgdrc,dd qudm potifimu regio* rd,ccelono 
tiem habitdnddO-excolenddmtetuu fidus dxmoncfe propitio. 
tuus ab imtio defignduerit : ibi enim m&gis aftirdnt. Hi»c Senca 
Ea uero efl in qudm primu profcftus fyiritut tuus quo c d dixit ,m\ 
ddmmodo recredtur,ubi fenfm uegetior permdnet,ubi lc reftonde 
corporis hdbitudo udlidior, ubi nugis pleriq,- fcuent» re coaild in 
ubi uotd fuccedunt.H<ec igitur cxperire : hdnc regio* gc»w. 
nem elige : hdnccole fcliciter.Hinc uidelicetdifceffu* 
rus infclix,nifi cr rediturus c?dd fimilid pergds. Sed 
mtcredfrcquentibus m hac regione motibus te exerce t 
gyrosq,- quofddm ccelefiiu inftdr dgito . Motu enim cir 
(uitnfy eiufinQdigenituifimilibM coferudberc. Qudn 

F I 



*J4 MAR. F. DE VITA COELITV^ 

tumprtterea ad habitationem pertinet utihter rccori 
dabercificut alimcnta uit<e neccjfaria rm quidem urbi 
fuppeditat,urbs uero confumiufic er ipfam uitam ru+ 
fiicatione frequenti,ubi ta*dium te minimc cceperit pla 
rimum augeri,fed urbano cum otio tum negotio contc 
ri.Quantum uero ad habitationem fimul er projefio 
nem ftetfntMud orientalium Afirologorii minime co 
temnendwm,uidelicet mutatione nomims,profefiioniSi 
babitM ,uiclus,loci,coelejiem infiuxu nobis tum in me 
lius,tum indeterius permutari . Dtmones quoque uel 
comutariiUel ad eofdem aliter hic er alibi nos habere 
) bo mi Vlatonici iudicabunt.Damonem uero uniufcuiufy cu* 
d<emo fiodem Ajirologi cum Vlatonicis geminum effe poffc 
nes, confentiunt, alterumquidemgeniturapropriumialtc 
rumueroprofrfionis.Etquoties profefiio cum nAturtt 
confentit, eundemutriufq; d£monem,uel certe fimili* 
mwmnobis adeffe,uitamq;inde nofiram magisfecum 
foreconcordematq; tranquiUam : Sinautem projrfiio 
difiidet ab ingenio,d<emonem acquifitu artceffe a ge* 
nio naturali difcordem,uitamq; laboriofam atq;folici 
tain.Qualis autem unicuiq; dxmon ab ipfageneratio* 
ne prafitcupietibus inuenire,Vorphyrius regulain* 
uefiigatex Vlanetadomino genitur* . luHmFirmicus 
Vlanetam genituree dominum ejfe inquit, ucl eum qui 
plures iUic habeat dignitatcs,uel exfirmiori fententia 
potiui ewm cuw domkUiii mox petitura fit uma pofi 



COMPARANDA. LIB. III. itf 

fignu,quodhomine tufcente iam tenet,fedda-monem 
noneademregulaputatinuejiigandu. Veruex Chal* 
deeorvm opimone a Solepotim aut Lum. A Solequi* 
dem ad Lunam in natiuitate diurnA,d Luna uiafiim ad 
Solem in natiuitate nofturnAiVt computato vnter ha>c 
interuaUo,<equale foaciu pcragas ab afcendentis gra* 
du defcendcnSoW m quem terminu definis animadue? 
tas.Cmm enimfieUce cft Sle terminus,eiufdem cffedf* 
monem arbitrantur. Summatim u:ro a domino genitt 
r<e fimul atty d<emone,tenore mt<e fbrtunamq; perpat 
dere folent.Yortuna adiunxi : quoniam nonuUiparteitt 
fortun<e,eadem ferme coputant ratione.Optabant ue* 
teres futm ad fe d<emonem ab aliquo cceli cardine de* 
fcendiffcab oriente uidelicet uel occidenteuel medio 
utrinq; ccelo , aut faltem ab undecinu uel quinta pU* 
ga.Vndecimquidem medio fupracaputnojirumccc 
lo fuccediUac bonm d<emon cognommatur,0' *fcen* VortunatA 
dentem ab orientegradu afticit cx fextili.Quinta ue* borofcopi 
ro cozlo antipodum medio fuccedit,appeUaturq ; bona domus. 
firtum,wafccndcntemgradumcontuetur cx tnno. 
Optabant tertio loco dcemonem,fi modo <i cadentipU 
ga uenerit faltem,uel a noM uenijfcuel a tertia . No« 
na enim appeUatur Dcus,tertiauero dea.Et lUaafccn 
dentem gradum ex trino, h<ec afoicit exfextili . Ca* 
dentesueroduodecimamatque fextam exhorrebant* 
tilam fanemdwm dmonemMnc maUm firtunam 



•Jtf MAR. F. DE VITA COELITVS 

cognominantes. Nos dutem optareprttcritafuperus 
cuum arbitratumonemut edfdemplagdf quiv» illipro 
d<emonibm fortunisq; optdbant,obferudripro ?Une* 
tti ej- ficUis ad oput efficu ndwm dccomoddndk,ut uel 
fxnt m dngulii,dut in duabus quas diximus fucccdenti* 
bus,dut fdltem in duabus duntaxatcadetibw>,quM dit 
ted ncmindtiimut.Neq; enim db re Solcm nond gaude 
redicunt,Lunatertid,loucm undecima,V enerem uem 
to quintd . Rtenanq-, gradum cofyiciunt afcendentem* 
ied redeamut dd infiitutum. Siue igiturab iUa,qua'm 
fiperioribus narrabam,experientia diligentiaq;, fiue 
ab hdcdrte qua modo recenfui,primu muefcigemm m 
tui<e damonisq; infiinftum,infDrtundtum effe cenfebi* 
mus,quiofficium mUumprofiteturhonefiu. Ndmgr 
ducem profcfiionisreucrd nonhabet,qui oputhone* 
fiumnondggreditur,eyducem naturaXem uixuUvm 
habet : Quoniam fieUarudamonumq; fiue angebrii 
ducum diuinitus ad cufiodiam difyofitoru offkium efl 
dgere femper,e? exceUenter er latifiime.Jnfortunatu 
mfuper eum,ut fupra diximut,quiprofcfiione nature 
contraria,diuerfum 4 Genio fubit damonem.Memen* 
to uero pro dignitate profcfiionu digniores gradatim 
*ccipi{Umoncs,feumaui6angebs,atq;'mguberndtio 
nepublicaetiamdigniores. Poffeuero drtemuit£q;tt 
twrem dccipi Genio <& mgenio non contrdrium,ne$ 
Iwgedwrfwn&idmfi a4 exceUmtiQU procefferis. 



COMPARANDA. LIK. II!. »37 

f&emento rurfm fmiliaritdtem eoru inire,quibut gY4 
tite calefies dffiat.Quod ex bonif dnimi,corporis,fur 
tunaperpendes.Sicut enimodor ex mufco,fic ex bo* 
no boninonnibil exbalat \nproximum,dc fepeper* 
feuerat infufum . Mirificus autem fbretcoztws trium fi* 
liciumuel duorum interfe mirabiliter redundantium» 
Memento deniq; effremtos er impudentes zpmali* 
gnos ac infilices procul fugcre . Hi nanty malorii p leni 
dcemonum uel radiorum^naleficifunt, O" tanquam le 
profip efiilentesq; non folum taftunocent,fed propitt 
quitate etiam er afrefh.Sane propinquitM ipfa cor> Cotagioft 
porum animatorii putatur effe contaftus,propteref* ^fi^Mn 
ficacem uaporum exbalationem fvw a calore,fyiri* propmqyi 
tu,affiftu manantem . Maxime uero pefiilens erit fia* ^ e a 
gitioforum fomiliaritds atquc crudelium,fi uerum fue* 
rit,pofi uegetalem uitam menfe \ouis,id efi fecundo no 
bis infiifdmdtinceps menfe Martis,id efi tertio fenfua 
lem animantinfundiperturbationibm mancipata . Sic 
enim quiperturbatione firuntur,Martis pleni Martti 
li contagione propinquos inficiunt. Contrariauero ra\ 
tione confuetudo fiequens contiguumq; comercium cvi 
ftlicibm excellentibmq;, ut diximus,prodeffe mirificc 
confueuit .ApoUoniu Tbeanmm firunt Epbefi depre 
bendiifefenem,fub cuiut figuralateret d£mon,quifo 
Xaprxfentia tota ciuitate pefie cotaminabat. Qudntu 
uero Socrdtes multispr^fentia fold projfontjXftlo* 
fbonWVhtQtefiantwc, 



MAK. P. DE VITA COELITVSf 

Quarationeliterati co^nofcant ingenhm 
fmm,fequantur'% uiilum ftirituiconfen* 
taneum. CAP. XXIIII. 

QVonwm uero literamm jiudiofis ioquor.recof 
dari unumquenq; uih literaru amorecaptum 
bi primis fe e(fe Mercuria\em,pr£terea Solarem qut 
tenv.s ipfe Mercurw efl Solarvs.Atq; hxccomunis his 
omnibuscjiconditio . Proprie ueropra-ter naturam 
lAcrcurialem quifquti eloquij gratia,lepore,dignita* 
tc,ucnujiatepoUet,Apollinem infeagnofcat v Vent 
rem.Qui ad leges uel naturalem comunemq^ philofo* 
phiam eji propenfior,non ignoret louemfe habere p<t 
tronu. Sed qui ad fecretifiima qutq^ curiofw perfcrn 
tandapenitm injiigatur,fciatfcnon Mercurialemfa 
lum e\fe,fed Saturniu.Sub cuius etiam principatufunt 
omnes in quouisfiudioufq;adjinemfeduli,pra>fertim 
inrebus alijs negligentes . tieniq^fi ucru eji quod no* 
mlli tam Vhyfici qukm Ajlronomi tradunt animam 
inteUeftu pra>ditam in conceptum humanu menfe So* 
\ti,id eji quarto defcendere,qui plurimuminteUefttt 
uiuunt,w ab initio funtpra>cipue %r quotidie Solares 
euadunt . Uorwm itaq; Vlanetarum fiuorhvs homini* 
bm aujfyicandus erit .Subeorum fpiracuh medicinat 
conflanda* .ln eorum regionibus habitandum.Verum 
ad ApoUinem Mufarumduccm in primvs uos o litera* 
U Mufa.ru cultores aduoco . Qiiicunqi igitur inter uos 



COMPARANDA. lib. nr. xy$ 

&ilettifiimi in Mufarwm amorc frdtres, ingenio multo 
tndgis longiusq; quam corpore udlent,ij profcclo fci* 
«ntingeniturd quonda fua Vhoebem quidem materiZ 
fuppeditdffe perpaucam,pbcebeuuero fairituminfu 
dijfe quamplurimu,\mb er quotidie kumores alimen* 
tacfi in corpore in fpiritwm maxima quadam ex partc 
refoluere.Vnufquifq- igitur ueflrii totus eflferme fpi* 
ritus.Spiritalis inquam homo\quida,terreno boccor* 
pufculopcrfonatus,fpirituantealios perpetuo quodH 
laborefatigas,utipfipr£C£temfitafiiduefpintutre 
creandusj&in fcncftute pratereainqua comumter 
tuadit crafiior,ad fubtilitatem propriam rcuocandus. 
Scitis profcclo crafiicorpus crafiselementis quatuor 
ttli. Scitote igitur fpiritdle corpws fuis quibufda tcnui* 
bus ekmcntis quaiuor enutriri. Uuic enim uinit eft pro Spiritus 
terra: odor ipfe uini uicem gerit aqu£ : cantus rurfum alimcnM* 

fonws agit aerem : lumen dut prtfcrt igneu clemen 
tum.Hisergoqudtuor pracipue fpiritus dlitur,uino> 
inqua eiusq; odorc cantu,fimiliter dtq; lumine. Sei 
ttcfcioquomododb Apolline primu exorfi incidimws 
tnox in Bacchwm.Et meritb quidem a lumine pcrueni 
tnm m cdlorcm,db dmbrofid in neftnr,ci ueritdtis in* 
tuitu m drdentem ueritdtis dmorem.Fratrcs certe funt 
indiuiduiq; comites Vbcebus dtque Bdcchus. lUe qui* 
demduopotifiimum uobvs dffvrt,lumenuidelicetdt<$ 
fyri. Hic item pr&ipue dno 3 innu odorecfc uini adfeie 



< 



MAR. F. DE VITA COELITVS 

ritwm recreandum,quoruufu quotidianofciritws ipfe 
tandem phozbeut euadit etliber. Quamobrem itd uot 
ad cxcipiendum Solis lumen quotidie comparatcut 
quatenus deuitata defliUatione quadam er exiccatio* 
nefieripotejl frequentifiime fub luce uiuatk faltemin 
confaeftu lucit, tum emmws,tum cominm,tum tefti 
tum apertiad ufum ubiq; uejbrum\ uitalem Solvs potett 
tiam temperdnte$,dtq; igne referentes m nofte Solem, 
cithar£ cantMOj mtervm non obliti . Spirate uero fent 
per er uigilantes er dormientes aerem uiuum, aerent 
luceuiuentem.Similiterhabere uos oportetad merunt 
"Bacchi donum ApoUinis beneficio procreatu . Eadent 
igiturproportione qua lumen,accipite uinu. Abunde 
quidem qudtenmnecdefliUationec exiccatbiqualent 
dixi,ebrietd$ 'ue contingdt. Atque prtter fubfiantiant 
uini quotidie bis accepta,odorem eim frequentius hatt 
rite,partim quidem os,ubi fyiritws fuerit recredndui 
coUuentes mero,partimlauantes eode manus,partint 
naribiu er temporibm admouentes. Satis iamfratrei 
colloquutifumusfatisqi combibimus. Ergo Valete. 
De Ajironomica diligentia in libemprocrean 
dis.ln prtparandis epulis.ln <edificij$ vh<t 
bitatione atq; ueflibus, er quantu curare ta& 
lialiceat. CAP. XXV. 

SZd iuuat etiam parump er aUoqui feuerii religio* 
nis antifiitem.Dic age quid nam in Afirorum ufu 

dmntA 



COMPARANDA. LIB. tt% *4» 

&mtiM antiflesi Quicquid mquies arbitrio noflro dx* 
trabit,quicquiduniiM dicicultuiderogat. Eademego) 
tecwmno damno folum,fed etiam ualdedetefior. Exe* 
craris quinetiam fcio,atq; ego infuperperhorrefco nS 
nullos,qui quum Deum exoratumuolunt,ad louem m 
tnedio cozlo uafium iVud draconti caputfubeunte,tam 
miferi quam fiulti confugiunt,ab ipfo uidelicet draco* 
ne,qui quondam e cctlo corruit,tertiam fieUaru par* 
tem fecwm trahens deniq; deuorandi.Verum concedes 
necontrattibut,mAtrimonijs,coUoquijs,itineribut,fi* 
milibMq; operibut peragendis hom opportunas eti* 
gere i No/* fuile te his affenfurum uideo, nefcio quii 
arbitrio metuente . Ego igitur,&fi theologus i\\e AU 
gnivs Albertut ifia dabit,<zr ratio qujedam fbrte dife» 
hiUperelettionem ipfamtdarbitriu pertinentem,cot 
lefiiaita prudenti<enoflr<e ufui fubijci,quemadmodti 
herba medico fubminiflrant,tibi tamenpotim in prxt» 
fentU credam : Et qukm tu difjicile nunc ea permitfa» 
tamfkileipfedimittit.ObferuatioesueroLunceideo^ 
diarwm fieUaru ad morbos curandos,w idcirco ad rc 
media prtparancU iam diu (ut arbitror) permiftfii* 
Conceffwmquoq } abs tcvrinfuper approbatum,crt 
fcente LUna,eademq; aufkl lumine,nec aliunde infbr* 
tunatafemmibmagros frargere,uites o\e^'q;ferere\ 
Cur non igitur ad plantandum(ut cynice loquar) ho* 
minem^utamur beneficio Um* louif^ & VhoebiiN* 



a4-x MAR. F. DE V7TA COUUTt§ 

Veneris quidem ad h*c officio femper utimur iSedre 
Hius modo dixiffem,femperutuntur. Namipfa mihi 
Venus eji Diaru. Quid item de uiftu dicermsi Non* 
nelicebitvrproderit fub ftlici fidere , twmautumwj 
uinwm , tum mdies panem epuUsqut •conficere i Ac fe 
nequeamus m his prtparandis afpeclus fiderwmex* 
pe£fare,expediet faltem afcendentcs acciperc,uel ali* 
ter angulares,Solem,\oucm,Venercm,atc^ Luna.Sic 
enim omnia quibus utimur fcliciter affctfa coelitus,fcli 
citer nos afficient. Hattenus te uideo abfy controuer* 
fia conceffurwm,nifi fortcdicas, ita uitam nojiram ni* 
hilfore aliud quhn p erpetu* feruiiutem . Ad h<ec ego 
fubijciam,frujira mortales cumulandispecunijs wby 
noribus feruituros,quibus funtperpetuo mancipati,ni 
fi interim diligentia phyfica dies uitcefibi plures accu* 
mulcnt.Autigiturfoli Deo feruiant,quodquide eflpo 
tifimwmiautficuipraterea feruiturifunt,uit<e twmwt 
\id& twm longce potius quam pecunijs honoribusq^ u& 
nis indulgeant. Cocordes ergo fumus . S ed nunquid uel 
domos fimdabunt temere,uel infaufias habitabunt f 
Vbi contagiofa qu&dam calamitas tedificij fcrme fic 
inficit habitantem,ut uenenofus pejiilenti* uapor etia 
ad biennium in pariete feruatus . Qualis etiam ex epi 
demia ktens m uefie,diu pofiea utentem mficit incau* 
tum atque perdit . At pofiquam hic m uefiiwm incidi* 
musmentione,prohibebis ne,piepater } in uefie confi 

ficicnd* 



COMPARANDA» t!B. IIT. »4? 

tiendditiel primim induenda fyiraculum Veneris di* 
ligenter aucupari , quo quafi Venerea fktta ueflis ->fi» 
militer profrera quadam corpus er ftiritm afficiat 
quahtatefNonne Medici uetant uulpium peUes,agni* 
fia/s probant fHo aliter fbrtefdut indies quafi nafcett 
tes ucftes afficit->qum fcmel ab initio mXas. Vefles qui 
dem er cttera artisopera certam afidere qualitatem) 
gccipere,Thomas Aquinas m libro de Fato cofrmaU • 
Tu igitur affirmabis.Jnfeclas uero uefles utentem inf* 
tcre,etiam tcflisefl fcabies atq; lepra.Bcni<pfi popu* 
li uiteconfulis (utopinor) ifia permittes . Atqueega 
permifiione tua confulam obferuanda. Sin autem ciuf* 
tnodimoribund* uit£ curam non improbas quidem* 
fed negligendam mones,ego quidemnegligo, meliorte 
uit£ fiducia fcetm>c£teris(fc fimiliterconfulo fkcicn* 
ium.Vale. 

Quomodo per inftriora fuperioribm expo 
fita deducantur fuperiora: Et per mundd 
nas nuterias mundana potifimum dona» 
CAP. XX VI. 

SEd ne longiut digrediamur ab eo,quod interprt 
tantes Plotinum inflituimm ab initio,breuiteritx 
toUigeMundws ab ipfo bono(ut Vlato unacu Timto 
Vythagorico docet) quaoptimus efficipotcrat,cjl effh 
fius.Efl igitur non folu corporeiu,fcd uit<e tnfuper et 
intcUigetitparticeps. Quaobremprictercorpus hon 



»44 MAR. F. DE VITA COELITVS 

mundifenfibut familiariter manifefiwm Utet in eofyi* 
ritus corpus quoddam,excedens caducifenfm capaci* 
tate.ln ftirituuigetanima,inanimafulget intettigen* 
tia . Atque fwut fub Luna nec mifcetur aercwm terra % 
nifiper aquammecignis cum aqua,mfi peraeremific 
\n uniuerfo efca qu£dam,fiue fbms ad animam corpo 
ri copulandam efi iUe ipfe quem fyiritwmappettamus* 
Aninu fbi* 4"°$ fi mes e ft m f?^ 1 ^ corporeq ; mun, 
ritm fbmes di,adintettigentiamdiuinitus confequendam,quemad 
modum fummaqutedaminlignoficcitds ad penetra* 
turu/m oleum eji parata.Oleum huic imbibitumpabu* 
lwmefladignem,adcaloredico proxime . Caloripfe 
luminis ejl uehiculwm,ac fi lignwm hoc eiufmodifit,ut 
igneprafente fulgeat,nonuratur,qualia quandaq; ui 
dimm. \am hoc exemplo uidebimut,utrum uel homo* 
uel aliud quidda fub Luna certis quibufdam pr&para* 
mentk,partim quidem tuLturalibws,partim arte qu£s 
fitis,uitalia atq$ etiam fbrte incetteclualia quxdam bo* 
naopportune quodammodo defuper accipere pofiit. 
Verwm quod hic ad religionem fteSfat difcutiemus ali 
bi,ubivU>tinm'mmediuh£cadducet. Quoduero ai 
mturales freftat influxus^qualefcuncfcfint defuperuc 
nientes,fcito eos in nobvs materijsq ; nojlris ita demum 
per artem compararipojfe,quando fbmenta nobvs no) 
firisq ; ad ittos natura fubge^erit,ccelum<^adeofdent 
opportunim confeirauerit. Nonne m ipfofoetu mtu* 

rafxM 



COMPARANDA. UB. IIU ttf 

tafcetm ipfius artifvx,quucertoquodam pafto cor* 
pufculum affvceritfguraueritq^hocipfo ftatimpr&* 
paramento,uclutefcaquadam fyiritu ab uniuerfode* 
ducitt Verq; hunc uelut fbmitem,uitam haurit atq; am 
tnam t Ac deniq; per certam anim<e fpecicm diftofitio 
nemq;corpus ita uiuens dignuefiprtefentiamentistati 
dem donat£ diuinitut . Vbiq; igitur tiAtura maga efi, 
ut inquit Plotinus atq; Synejm,uidelicet certa qucecti 
pabulis ubiq; ccrtisinefcans,nonaliter quam centro 
terr<egrauia trahens,Lunceconcauo leuia,calore fb* 
lia,humore radices,cctteraq^fimiliter . Quo quidem 
attrattu fe cum ipfo deuinciri mundum tejiantur fapi* 
tntes :%di,dicentes mundum ejfe animal pafiim mafcu Mudut ani 
lumfimulatq;foeminam,mutu<)q;membroru fuorum tnaVwS 1 ^ 
amore ubiq; coirc fecum atq; ita confiare : uinculu ue* «y „' v0 ^ # 
ro membroru ineffe per infitam fibi mcntem,qu£ to* 
tam infufa per artm agitat molem,z? magno fecor* 
poremifcet.HincOrpheus naturam ipfam mundilo* 
uemq; mundanwm marem appeUat eyfceminam.vfq; 
«dcb mutui partiumfuarum coniugij ubiq; mundut efl 
midus . Effe uero mafculinum fcxum fozminino ubiq; 
comixtum,dccUrat dlinc quidcm ordo fignorum,ubi 
pracedens perpctuo deinceps ordine mafculinum eji, 
fubfequens fcemininu : hinc ucro arborcs atq; herb<e, 
qu£ etiam ficutanimalia utrunq;fexum habcnt.MUto 
quodignis ad aerem,aqua ad terram mafculi uicem 



»4* MAR. DE VITA COELITVS 

tenet ad fotmina,ut non mirufit membra interfe muti 
dana er omncs eius articulos mutuum coniugiwm con* 
cupifcere. Quod er P\aneUconci\iant,partim quidc 
tnares,partim uero fcemin* . Prtcipue uero Mercu* 
rim mafcdm atq;fcemin4,Hermaphroditipater. Qcf 
fane animaducrtens agricu\tura,pr*paratagru femi 
naqi ad cceleflia dona&htfitionibm quibufda uitam 
plant£ propagat,cy ad fyeciemalteram mclioremq; 
perducit.SimiUa quxda efficitetmedicm,phyficm,ct 
chirurgicm mcorpore nofiro, tu ad nofira fbuenda, 
ttiaduniucrfinaturauberimcoparanda . idemquoq- 
Vhibfophmmtura\iureruafirorwmq;peritm,quem 
proprie Mazuappcttare fo\emm,certis quibufda itte* 
cebm ccckfda terrenis opportune quidc,nec aliter m*, 
fcrens quam mfitionis fiudiofm agricola ueterirecentc 
fiipitifurculu.Qttod et Ptokmam ualde probat,af* 
firmans eiufmodifapientem,fic afiroruopm adiuuarc 
poffe,quemadmodtt agricola terra uirtutem. Subijcit 
Magm terrena cce\ejiibm,imo inferiora pafiim fupe* 
rioribm,utproprias ubiq; fceminM fim maribm fce* 
cundanddt,ut t fcrruMagneti trahendu,ut camphorZ 
*2riferumtifugendam,ut cryjiattu Soli iUuminadtm, 
ut fulphur er fubWnem liquorem acccndendumfiam* 
m<e,ut oui tefia uacua er impleta rore Soli eleuanda» 
imb ut ouu ipfwmgaUina' fbuendu . Prttereaficut no* 
nuUifouentes omieUafineammalibm uitaiUis ex uni* 



COMPARANDA. LIB. Uh »47 
Herfo concilidnt,v fcpc mdteridf qudfdd opportunc 
pdrdtes dbfy ouvs mdniftfiisq^fcminibm dnimalidpro 
crednt,ut cx ocymo fcorpione,dpes ex boue,exftlui<t 
aucm meruU fimilem : uitd uidelicet d mudo tmterijs 
<ertis opportunticfe temporibut ddhibentes. Sic tUc 
fdpkns ubi cognouit qu£ mdteri£, fiue qudks pdrtim 
mchodt£iuturd,pdrtim drte perfett£,et fifydrfefuc 
vint cogregdt£,qudlem cozlitm infiuxufufcipere pof* 
fnt,hdf eo regndte potifimucoUigit,pr£pdrdt,ddhi 
bet,fibiq ; per edtcceleflid uedicdt.Vbicuq; enim mdtc 
rid qu£dd fic fupcrri expofitd eji, ficut fteculdre uitru\ 
mdtui tuo,pdriesq; oppofitur, uoci,fubitbfupernepd* 
titur db dglte uidelicct potentifiimo,dpotefldte uitdfe 
mrdbili ubiqtpr^fcntcuirtuteq; pdfione reportdt, 
nondliterqudmo-fteculu inuginem reprefentdtex 
mltu,wcxuoccpdries Echo. Uisfcrme exeplis ipfc 
Pbtinus utitur,ubi Mercuriu imitdtm.dit ueteres fd* 
cerdotes fiue Mdgos mfldtuisfdcrficijsq ; fenfibilibus 
diuinudliquid cr mirdndufufciperefolitos. Vultdutc 
und cuTnfmegiflo per nuteridlid h£c no proprie fu* 
fcipi numind penitus d mdterid fegregdtdfed muddm 
tdntu,utdb initio dixi,v Synefim dpprobdt.Mundx 
m inqud,id ejl uitd qudndd,ucl uitdle dliqd ex dnim* 
mundi w fphcerdru dnimis dtq; fieUdru,ucletid motii 
quenddwuitdle qudfi pr^fcntidex d£monibm,imo 
mrduipfosdtmnMaufmodtifcffcm 



MAR. F. DE VITA COELITVS 

rw* ipfe,quem Vlotinus fequitur,inquit,d<emondt. d'e* 
rios no ccelcftes,nedum fub\imiorcs,ftdtudsc^ Mercu* 
fius ipfe copomt ex herbis,drboribws,ldpidibm,dro* 
matit,naturalem uim diuinitatis (ut ipfe ait) in fe ha* 
hentibuiiAdiugit cantut cceleftibutfimiles,quibus ait 
tos delec~htri,ftatuitq;fic adeffe diutiw,ct prodeffe ho 
minibus uel obeffe.Additfapietes quondX Aegyptios t 
quio-facerdoteserant,quwm nonpofjent rationibm 
perfuddere populo effedeos,ideftfl>iritut aliquos fu* 
per homines,excogitdffe mdgicum hoc iUiciu,quo d<t 
tnonds aUicientes in ftatuds effe numim declararenU 
Sedlamblichm damnat Aegyptios,quodd<emonds no 
folum ut grddw quofdd ddfuperiores deos inueftigdn* 
dos dcceperint,Jedplurimumddorduerint . Chdldteos 
uero d<emonibus non occupdtos Aegyptijs dnteponiU 
Chdld<eos inqudm religionis dntiftitcs : ndm Ajirolo* 
gos tdm chdld<eoru qukm Aegyptioru quodammodo 
tentduiffed<emondfperhdrmonidcceleftem m ftatua 
fiftiles traherefufpicamur. Quod fignificdre uidetur 
Aftrologm Sdmuel Hebr<eut,autoritate Dauidis Bil 
*ftrologifretus,anttquos uidelicetjiftores imaginufc 
ciffe fiatuds futura pronunciantes. Uarmonia uero coz 
leftium his accomodatam effe tradit,metaUum fundere 
ad hominit pulchri formam,die Mercurij hora tertU 
fcilicet Sdturni,qudndo Mercurius Saturnu m Aqud* 
riofubitM mu wlipUga unticiniu defignate,dfceit 



COMPARANDA. LIB. III- 

'ditcfc Geminorufidwsfignificans prophetas (utaiunt) 
Mars a Sole comburitur,nec Mercuriwm intuetur. Sol 
tamen afyicitcoiunftionis lUim locwm . Venusmterea 
ttliquem obtmet angulum,occidentalisefteypotens. 
'Jjuna ex trigono gradwm afyicit afcendentem, fimili* 
terfy Saturnus. H<ec lUi. Ego autcm primo quidcm ex 
beati Thom<e fententia puto,fimodo ftatuas bquentes 
cffrcerint,nonfimplicem ipfum fteUarum infiuxum ibi 
fbrmauiffe ucrba,fed da>monas. Dcinde fifirtecotige 
nt eos ineiufmodiftatuas ingredhnon arbitror hos ibi 
percceleftem infiuxum fuiffe deuinc~ks,fed frontepo* 
tius fuis cultoribus obfequutos deniq; decepturos . N<* 
C7 - natura fuperior ab infiriore conciliatur quidem ali 
quando,fedcohiberinequit Etdift>ofitio iUafidcrum 
paulo ante defcripta,cocurrere fbrte no poteft. Qj<a* 
uis autem da>moncs aftronomica ratione ftatuitno in* 
cludatur,tamenubi percultumcisexhibitwm prtfen 
tes extiterint,Vorphyrius ait eos regulis aftronomicis 
oracula reddidiffe,atquc ideofrequenterambigua,ej' 
nterito,quoniam lamblichus probat prophetiam uc* 
ram atquc certam,nec malis d<emonibm couenire,nec 
bumanit artibm uel natura,fed ft>iratione diuina pur* 
gatis mcntibus proucnire. Sed ad Mercuriumjmb ad 
Vlotinu iam reuertamur.Mcrcurius facerdotes ait ac* 
ccpiffe uirtutem 4 mundi natura conuenientem,eamcfc 
mifcuiffe.SeqmtUi hunc Plotinus futat totum id ani» 



*5<> JDE VITA COEL^ COMP. LIB. IIT. 

»w WKmfr conctliante facik confici poffe, quatenm M* 
KAturdlitm reru fbrmas pcr feminales quafda rationes 
Qud Ydtte fibi dtuinitM mfitat generatatq; mouet. Quas quidem 
one naturd rationes appetlat etiam Deos,quoniam ab ideitfupre* 
fuperiorno m<e mentis nunquam deflituuntur . Itdq; per rationes 
bisconcilia ciufmodi animam mundi jicile fe applicare mdterijs, 
ripojfit. quM fbrmauit ab initio per edfdem,qudndo magm uel 
facerdos opportum temporibm adbibuerit firmas rc 
rum rite cottcc~iM,qua' rationem bancaut itta proprie 
ftettant, ficut Magnes ferruM,Keubdrbarum chole* 
ram,Crocm cor,Eupatorium Spodiumq;iecur,Spi* 
ca Mufcusq; cerebru.Fieri ucro pojfe quandoq; ut ra* 
tionibm ad firmas fic adhibitisfubluniora quoq; dona 
defcendant,quatenm rationesmanima mundiconiun* 
ftafunt mtettettualibm eiufdem anim* firmis,atquc 
perittas duune mentis ideis.Quod er lamblichm ap* 
probaUubi de fdcrificijs agit. Qua de re alibi nos op* 
portuniut difyutabimus . Vbi etiam appdrebit,quam 
mpura fuperflitio populi gentilps extiterit : contrk uc 
ro qukm pura pietas euangelica fuerit,quod mn 
gna ex parte m libro de religione Chri 
fiianaiamficimm. 

DE VITA COELITVS COM 
PAR.ANDA LIB. flNIS» 



MARSILII 

PICINI APOLOGIA, IN QV A 
de Medicind,Aflrologid,Vita mundi,ltem 
de Mdgti qui chriftwm fldtim na* 
tum ftlutduerunt,dgitur. 

A R S I L I V S Vicinw florenti 
nus , dileftifiimit fuit m uentdtis 
fludiofrdtribuf,tribm Petris,Ne* 
ro , G uicidrdino , Soderino , ter qu<t 
tercfcfdlutem.KcttiM modoTripc 
tro qudmtribws Petm fortdffedixifc. Sicutenim ubi 
pahna c/l und,no fkciunt plures m ed digiti,mdnus ibi 
plures,fic ucflrd dmici corpord trid nihil prohibere ui 
dentur,quo minus unum effciat petru/m una uoluntat, 
fdberillecceleflit pdtri<e Chriflus tdmingentc proa 
creduit petrdm,ut immenfo huic <edijicio ecclefi<e fu<e 
nna h<ec petrdfundado fufjiceret.Ego quoq ; tdmgrdtt 
des tiAftus fum diuimn quddd forte petrajs,ut tres nunc 
tneo uel arduo fttis <edificio fkcidnt. Nunc uobis dmici 
nunc,fincfcitisdrx iUdVdtldditneceffdrid fore uidca 
tur,qud procul <l nobis femim impioru gigdntu impc 
tum drcedmut.Qudmobrem ueflrd primu drce tribm 
conflrucldpetm,triu libcroru meoruuitdm,uit£ pub 
lice fuccurrentiu munire decreui . Scitis (ut drbitror) 
" mc dcVitn UbmcompofuiffeM UbeUos trcis diuifum, 

Qgontm 




*U MARSILII FICINI 

Quorum primutyde Vita fana: Secundm->de Vita lort 
ga:Tertius,de Vita ccelitus infcribetur.lgitur efca ti* 
tulitam fuauk quamplurimos aUiciet ad gujlandwm. 
Sed m numero tanto ignorantes pleriq;futurifunt (ut 
trbitror) maligpi quoq; non pauci. Alim ergo dicet : 
NonneMarfiliut cjifacerdos t Ejlprofetto.Quidigi 
tur facerdotibm cu medicina t Quid rurfum cuAjiro 
logia comercij t Alius item : Quid Chrijliano cuma* 
gia uel imaginibus t Alim autem-,0- quidem indignws 
uita,uitam inuidcbit ccelo.Cuntti deniq; fic ajfvtti be* 
neficio ineos nojlro ingrati nimis erunhatque aducr* 
fwscharitatemnojiram,quauit<e projfreritatiq; publi 
c<e pro ingenij fkultate c6fulimus,no pudebit effe crtt 
deles . Comunis igitur erituobis ijie labor,fed ut quo* 
dam modo leuiorfit ; tres enim ejiis aduerfwm tres ho* 
fiesdijiributwmfubitecertamen. Necinuettiua (noui 
enimingemwm uejirum)confutabitis inuettiuam,fed 
tlienifcUis amaritudinem (qu<eue(ira fuauitas eji miri 
fica) uejlri meUis dulcedinefuperabitis. Vrincipio can 
didifime Nere rejfyondeto primis,antiquifiimos quon 
- . damjacerdotesjuijfe Medicospariterej-Ajironomos. 
dt fk ^^f*™ Ch4ld£oru,Verfarum,Aegyptioru tefii* 
i(Te tu M fi c<mtur biftori<e.Ad nuUum pr<etcrea magis quam ad 
dicostwm fi^fa™* *™ pertinerefwgularis charitatisoffi* 
„ cia,qu<equidem'mmaximoomniubeneficioquamma* 
4 ro °Z 0S xime Utcent.Officim mro praftantifiimu eji procuU 

dubio 



APOLOGIA. 

dubio,quodcymaxime neceffarium, V mprimisdh 
omnibwexoptdtu,efficerc uidelicet,ut hominibusfit 
mcns fandmcorporefano.ld autcm ita demuprcefld* 
re poffumus,fi coniungimm facerdotio medicindm.At 
quonidm medicina fmefauore coelefli (quod erH/ppo 
crutes Galenusq;confitentur,etnos expertifumus) fe 
piw eflmanis,fepe etiamnoxk: nimirumadeandem 
fdcerdotti charitate Aflronomia pertinet,adqua dt* 
tinere diximm medicinam.Eiufmodi (utdrbitror) Me 
dicu/m honordri facrx liter* iubent,quoniam proptet 
necefitdtem huncaltifimusprocreduerit.Et Chriflus 
ipfeuit#largitor,qui difcipulis mdndauit,languentes 
toto orbe curarcfacerdotibus quoq; pracipiehfimi* 
nus uerbvs ut iUi quonddm mederi pofint,faltem her* 
bi<s <zj Idpidibus medeantur.Quae fi minus ipfa fuffi* 
ciant,opportunoquoda dfjktucccli conflare htcw 
negrotis ddmouereiubebit.Ndm Qripfeeodcmdfjidtit 
cozlidnimaliapafimadfuam qutq; concitat medici* 
ndm,ufq;ddeb uit£ omniuntdbunddntifime prouidet* 
Sic inflinftu ccelefli diuinitw infligdntcferpentes qui* 
dem mdrathroMrundines dute chelidonid oculis me* 
dicdntur : AquiUuexdt<e pdrtu Aetitem lapidemdi* 
uinitus inuenerut,quo fvliciteroudfiatim enitcrentur* 
Itaq; dcus ipfe,quiperc(xlum animaliaqu<euisddme* 
dicinasinfiigdt,fdcerdotes certe permittitnonmerce* 
de inqudm,fed chdritdte mcdicm ccelitus confirmdtii 



MAkSILII FICIN! 

vrmbos expettere.His uero tudeinceps plurd etlam ft 
expedieritingenij tuiaculeisaddes. Surgepofih<ecet 
tu Guiciardinc uehemes,atq ; curiofis ingenijs refyodc 
to,magiam ucl imagines non probari quidem <t Marji 
lb,fednanari,Vlotinumipfuminterpretante.Quoi 
V fcripta plane declarant,fi <equa mente legantur. 
Ne<£ dermgia h<ec prophana,qu£ cultu d<emonu nie 
titur,uerbum quidcm uttwm ajfeuerari . Sed de nugid 
mturali, qu<e rcbws ttdturalibws adprojjjeram corpo) 
rum wdetudinem ccelejiitt beneftcia captat,effici men* 
tionem. Qu<e fane fkultas tam cocedenda uidetur in* 
genijs legitime utentibws, quam medicina cr dgricuU 
tura iure conceditur.tantocfc etiam magis, quanto per 
feiliorejl indujlria,terrenis coelejiia copulans. Ex hac 
officina Magi omniumprimi chrifiwmfiatim natum 
ttdorauerunt. Quid igitur expauefcit magi nomcn fir 
tnidolofefNomen Euangelio gratiofum,quod no nu* 
ieficwm er ueneficum, fed fap ientem fonat er facerdo 
tem. Quidnam profitetur magus itle uenerator Chri 
ftiprimmf Sicupvs audire,quafiquidamagricolaefi t 
certe quidam mundicola efi . Necpropterea mundunt 
bic adorat,qucmadmodunec agricola terram.Sed ft* 
cut agricola hurrumi uiclus gratia ad acrem temperat 
dgru,fic illefapiens,itte facerdos gratia falum hurm 
n<e mferiora mundiadfuperiora contemperat : atque 
ficut om gdUma> 3 fic opportune termafubijcit fbuett 

d(tc«h» 



A P O 1 <S t X. t$S 

id ecelo.Quod efficit femper ipfe deut,0-faciendo da 

cet,fuddetq;ftLcerc , utafuperis mfim&generentur 

moueatur atq; regantur. Beniq; duo funt magi<e gene T&igU duo 

ra.Vnti quidem eoru,qui certo quoda cultu ddtmon&t gener<U 

fibi conciliant : quoru opera ftetifkbricant fepepor* 

tenta.Hoc autpenitm explofumefl, quando princepi 

huiut mundi eiettm efi (brdt . Alteru uero eoru qui ruk 

turales materids opportune cdufis fubijciunt naturali* 

hws mira quadam ratione fvrmandas.Huim quoq; arti 

ficij ftccies du<e funt.Altera quide curio r a,altera ne* 

ceffaria.lUafanead oflentationem fuperuacua fingit 

prodigiaiceuquandoPerfaruNiagiex faluia fubfi* 

mo putrcfofin, dum SolcrLunafccunda Leonisfv.de 

occuparent,eundemq; gradu ibi tenerentygenerabant 

nuemmeruU fimile,ferpentinacauda,eamq; redaclX 

mcincre infundebantlampadhunde domus flatim ple 

na ferpentibus uidebdtur.Hoc aut tanq uanu crfaluti 

noxiu procul effugiendu. Tenenda tame fpecies necef 

faridjCuAflrologiacopulas Medicina.Siquisautper 

tindX ulterius inflet,more huicitd gerito Guiciardinc t 

ut ne legat b<ec noflrd, nec inteUigat, nec meminerity 

nec utatur homo,fi homo efi,tdto beneficio prorfus in 

dignut . Multd fut pr<£tered q tu aduerfus ingratd igna 

rantid in mediu dfftrre tuo ingenio potcrvs.Quidnam 

rfgw er tu flrenue Soderine nofieriTolerabis nefupfH 

tiofos c<£co$(fc nefcio quos fkuros,% uita m animalibuf 



M ARSILII FICINI 

uel abieftifiimitjjerbitq; uilifiimis manifeftam uident* 
In ccelo,in mundo no uident. lam uero fi homuncionet 
ifti uitam minimis concedunt mundi particulis , quai 
tandem dementia eft,qu& inuidia,nec noffe,nec ueUc 
totum uiuere in quo uiuimws,o- mouemur,0" fumusi 
Quodquidemcanit Aratus,louem manifefte fignifi* 
cans comunem corpom mundani uitam.Veropportu* 
nenunclnbacAratiuerba nefcio quomodouideorin* 
cidiffe.Memini Lucam euangeliftam,memini Paulum 
apoftolwm bis uerbis libenter uti,in quibm mundi uiti 
fapientes lUi non borrent.At uero fuperftitiofm quidX 
bis obijciet,no fkcile conuinci ex uerbis eiufmodi Pats 
lumajfentirimundum babere animam,fedtantufub* 
effe Beo,acnos in hocipfo Beo uiuerc.Efto igitur,nc 
nominemusmmundo quando no placet, animam.No 
men anima fit prophanum.ljcebit ne faltem uitaqu 
hmcunq; dicere iQuam Beus ipfe mundi fkber buic 
operifuo tamfeliciter abfoluto clemeter infpiref.quan 
doquidem erga uiliftima qutq ; uiuentia no eftauarus, 
€T quotidie per ccelum quamplurimis qua> funt m co 
largiftime preftat uitam.Bic amabo,nonne uides bo* 
ues er aftna,o bos,o afme,qui taclu quodam ex fe ui* 
uentia generant effe uiuosf Si ergo h*c prtterea ex fc 
uiua qutdamafpettu etiam generarent,annon multo 
magit ha>c uiuere iudicares i fi quod modo ipfe iudici* 
umfiquamuitamhabes. Coeliiterrxmmtus^no m 

git(ut 



APOLOGIA. tJ7 

£t(ut comunk eft opinio )terra. cum uxorc non coit* 
fcd folisfiderum fuorum qudfi oculorwm radijs undiefc 
tuftrdt uxorem,luftrando fozcunddUprocredtq; uiuctt 
tid.Num crgo uitdm uel intuendo largiens ipftm in fc 
propridm nuUi bdbet uitam f Et quod dcdit dui Stru* 
thio uitdm afteftwmq; uiutficwm-longe cft boc ipfo de* 
terius.Mt tandem adduclis in mediu,nift perfuaferis* 
fuperftttiofwm tftwm mittito femiuiuumjmo uero nort 
uiuum.Proinde utpluribm caufam noftram patronis 
ngamus-,addito Petre mi Ncre Ampbionem iUwm no* 
jirum Landinum chriftophoru oratorem pariter er chrifto* 
poetam.lUe nofter Amphion fuauitatemira celeriter phorws 
tdpided hofttu noftrorit corda demoUiet.Tu ucro Gui j^idinwi 
ciardine chartfime compater,itonunc,itoaldcer,Po) 
titianum Herculemaccerfito.Hcrculesquondd ubipt 
riculofw certandwm fbret uocitabat lolawm-,tu uunc fi 
militer Herculem. Noftiprofcclv quot barbara mon* 
flrd Ldtiumidmdeudflantia Politidnus Rercules inuct 
fcritjacerauerit, interemerit,quam acriter expugnet 
pdfi\m,qudm tutb propugnet.Hic ergo uel centum hy 
drtecdpitdnoflris libemminitdntidftdtim contundet 
cldUdjidmmiscf; coburet. Eid mi dulcifiime Soderine* 
furge dge,Picwm flutdto Pbabewm . Runcego fepe Picm Mt 
Vhocbwm appeUo mewm->iUeme Dionyfiwmuicifiim randul& 
4tq; Libcru.fr dtres ergofumut.Nuncia Phcehomeo Comes* 
nencnofwm contra not Pythonem t ex pdudc idmidm 

K 



*5* MARSILII flCINI 

emergentem.Tenddt arcwm obfecrd,precor. Cofiflim 
fticuldidculetur. Intendet lUe protinus,fcio quid loa 
,qudr,uenenumq; totum femel wtd ncce necdbit.Vdleta 
idm feUciterdmdntifiimifrutresmehno udletudine tdtt 
tum felici,fed ipftetidm fclicitdte digni : liberorumcfi 
meorum in lucem Um prodeuntium udletudinem fclici 
tdtemq;curdte,decimoquintoSeptembr.M..C C C C. 
L X X X I X. m dgro Cdregio . 

APOLOGIAE FINIS. 

QVOD NECESSARIA SIT 
ad uitdm fecuritd* er trdn* 
quiUitds dnimi. 

iArfilius licinus dileftifiimis m ueri* 
itdtisuendtioefrdtribus Berndrdo Cst 
\nifidno,lodnniCdndcio,vrAmeriga 
[Curfino fdutem . Quuprimishicm 
'uerbis uendtionem qudnddm inflituif» 
,femM y meritbfbrfdncdnes ftdtim ddhibuimus V cur* 
fores.Aptequidem philofophdntes dppelUuimm ue* 
tiAtores,dnhe\d femper uentdtis inddgine Ubordntes* 
Njwn etidm dpte cdnes i Aptifiime inquit m Republi* 
cd Socrdtes.Vhilofophdntes enimuel legitimifuntud 
fpurij.Ambo cmes.lUi quidem ueritdtem ipftm fdgd? 
citermmftigdnUmoxdicm imentm tenmt.Hiuero 




EPISTOLA. 

pro opinionelatrant,mordent,lacerdnt . Tantupro? 
fiflo canes mterphilofophos fibi uendicant,ut no fo* 
lum feipfos m fetfnm aliquam mferuerinufed etiam fc 
c~b.mipfifuamnomine Cynicaquandoq; confecerint* 
Habet quinetiamfuos Academia canes. Huc ergo uos 
fagaces Academia canes,huc uos uelocifiimi curforez 
dduoco . Treis enim ejiis.Treis ergo nuc meos precot 
dcfendite liberos adhuc teneriores interlupos (utuea 
reor)eucfligio prodituros . Currite inquam alacres* 
negotia enim nunc uobvs optata mando,non curas. Ge 
orgium Benignum Saluiatum cognofcitis mewm, qui 
ucritatcm ittam^per cuius nunc uos uefligia pafiim ue* 
nando difcurritisjandiu eft fagaciter affeqmtus.Qui 
tt fratres fuos Solis mfiar,maior ipfe minores dluflrat 
"Buic igiturfiquem hiporum ululatum audieritvswn 
ciate.Yortifiimw itle Georgiw omnes fkcile fugabitln 
pos,qui O" uaflum draconem quandoq^ transfixit. llle 
tnc igiturMe folicitudine fimul et uos,cufra leuabit. So 
let enim inter uos aliquis,et quidem iam fepiw dicere» 
nihiladuitam falubriw expcriri,quam magna cum 
fecuritate tempora deglutirc. Cfteri uero dicentiproi 
tinw arridcre . Sed dic age Canaci, quidna hoc tuii efi 
toties rcpetitu, Tcmpora deuorare f Quid dmiq; tibi 
' uistNo cffc mquiesjed bibcrc potiw : no mandere uel 
conterere,fed fiucibw plenit ingurgitare . Siquideitt 
' tempm ipfwm natura qu*dam ejl Uquens (ut ita dixe* 

R * 



iSo MASSILII FICINI 

rbn)dtquelabilis. Liqttentiwmuero b<ec eflconditio* 
ut fi cobibeds m dnguftu,fubito perdds. DiffUut enim 
codffa celeriterqi diffugiunt. Si dqudm fpongi<e imbi* 
bitdm forte comprefferis,exprimesedm,fldtimc^di* 
fterges.Si ktius bdnc tenueris ,retinebis: multo tm* 
gis d'ercm,ignemq; Z? <ethere.Hinc dpud Voetdsfu* 
flrd contendunt,qui dmpld Diuorwm mdnium ue fimtt 
tdchrd ulnis cdpejfere moliwitur. Late ddmodudccU 
piendd funtUtifimd.Liquentid zrampliftinut funtam 
plifiimepofiidendd. Tunccerte grduiter nos premit 
anguflid,qudndo animum ipfum motuvnq;eiiisnAtur<t 
liter dmplum,redigimus in dngufiu. Quicunq; fludia 
negocidcfcpenfitdnt exdmufiim,o- inminimd qu<equc 
femper exdilifime deterunt,uitdm intered fuam, heit 
fuam uitdm clam miferi conterunt. Kecle igitur Pythx 
Eiufmodi goras pr<ecepiffe uidetur. Cdue nequdnio m dngufltZ 
preeceptd fortecohibcaris,nihil cotb dmplius,nihilefluitdlius^ 
extant m* Anguftifiimd uicifim tcrrd uita hdbet m muda qudm* 
ter Vytbd* minimdm . Deniqifi cozlo temporeq; uiuimus,qudnto 
gor<e fym* h<ec Utius dbforbemut,tdnto uiuimus diutius . Viui 
bold.m \t te ergo Uti ab anguftia procul o amicLViuite l<eti.L<e 
<&ict}) niuj titid ccelum uos crcduit fud, qudm fuo quodam nfu,id 
xo^cf /a/j. eft dddtdtione, motu,fylendore decUrdt,qudfi gefti* 
£t: jxHQo cns.L<etitid ccehm uos feruabit ueftra . Ergo quotidie 
Sivop m prxfens uiuite Uti. Nam flicitudo pr<efentium rd* 
<TaK7uAo^, pituobisprafenspprmpitqifutumXuriofit^ futuro 

rum 



J 



EPISTOLA. 

rumceleritermpr<eterituuos traducit. Iterum igitur 
precoratfy iteru,uiuiteUti. Namjktafmunt 3 du fecu 
riuiuitis.Sed ut reuerafinecura uiuatis,ne unam qui* 
dem hanc curam fumite,qua foliciti curetis unquam 9 
qua potifimum diligentia curM effugiatis. Vna enim 
curah^cmortalibus heu miferisomni cura torurit, 
Hegligite igitur diligentia,negligentia uero dihgite, 
*tq; hanc etia negligenter,quoad licetuobis inquam* 
ttq; decet.U£c autem non tam utfacerdos amici man* 
do uobis,qudm ut Medicus . Namabfq; hac una tati 
quam medicinarum omniumuita,medicin<e o* 
tnnes aduitam producendamadhibitee 
moriuntur. X V \.Septembris y 
M. C C C C. LXXXIX. 
lnagroCaregio* 

DE VITAE TRANQVILLI* 
TATE EPISTOLAE 
F I N I S. 



ANDREAS LEENNIVS • 
MEDICINAE S TV 
D I O S I S S, 

Non abs re nobis uiTum eft his de Vi 
ra libris, eiufdem autoris Epidemiarum 
Antidotum ueluticoronidem adfuere; 
quam ille quidem fua uernacula lingua, 
hoc eft Thufcana, precibus amicorn co 
fcripferat . Nuc uero hic uita? thefaurus 
a* Hieronymo Ririo Ticinenfi in colo* 
niam Romanam deriuatus eft , ut fi una 
cum uoluptate dC commoditatem metia 
ris,non fit afpernabilis.Traduntur in eo 
morbi nedum defimtiones , caufaemor* 
bi erTe&rices,figna,ueruetiam prophya 
la&icen, dC praefentis mali curationem, 
uarrjs diuerfisqj corporibus accommo* 
datas , mira breuitate fimulatq? facilitaj 
te perftringens medelas. His fretus prae 

fidrjs uitae 8C fanitatis rationem inea 
as, tibiq? perfuade, Avc^/c&u* 



MARSILII '" 

flCINI FLORENTINI MEDICI 
atq; vbilofophi clarifiimi Epidemiaru An 
tidotm,cx idiomate Thufco,a Hiero 
nymo Ricio latinitate donata. 

P R AE F A T I O. 

i Ycra-preciu duxhpatri* pietatis im 
! pulfu, aliqua confdia contu pejtilen 
I tue morbuconfcribcre.Vt uero quif* 
que huius penctrare 'tnteUigentiaer 
I curam excrcere pofiitjnflitui fubti* 
tcs omneis longasque difceptdtiones reijcere . Satis 
tynque crit,quod quicquid inprtfcntidfwmtxdditu* 
YM,wfi brcui uerborum contcxtu hdud plura dici 
qucant, fujficicntibus tamen rationibut, multorumq; 
tam prifcorum qukm rccentiortt autoritatibus & ex* 
pericntijsipra-fcrtimpdtrisnoflri M..¥icini,inter Mc Ticinipa* 
dicospr£cipui,quihaudpaiicoshdclabe'mfefiospri* tcr inter 
ftintfanitati rejiituit,^ comprobatum eji et traditu. Medicos 
Implordmus itaq; Deum Opt.Max.human£uit£ lar clarus. 
gtorem,necnon ueraru falutariumq; medicinaru reue 
latorcm,ut contrdpejiis periculd cfficacia nobis dete* 
gatremedia,utq;fuum uitale donm nobisad laudcm 
gloriam^fuam confcwt* 

R Af 




i*4 MAR. FIC EPIDEMTARVM 
QVID, QVALIS'VE SIT PB 
STIS. CAP. PRIMVM. 

ESTIS, ucnenofm quida ua 
poreflinaerc concreatut,ui* 
taU inimkm fyiritunnon quoi 
propterelementarem aliqudnt 
quaUtate fibi contrarietur,fii 
fyecifica quadamproprictatc, 
Veluti Thcriaca,amica quidem cfi,non quia calida fit 
uelfiigida,ficcauel humida,fed quoniamexuniuerft 
tiutcompofitione firmarcfultat qua>ddm,uitaUsfir* 
m<e friritus accomodata . Siczrpefliftr iUe uapor no 
quia caUdus,frigidui,humidut uel ficcus natur£ inimi 
rusejlyfed quiafuaproportio quafiadamufiim pro* 
portioni contraria efl,m qua ftiritm confifiit in cor* 
dc uitaUs.Et quemadmodum continub in terra nafcun 
tur uenenA,fic fepenumero mfcitur uenenofut in aere 
uapor,attamen non ita potem,quia magis fpargitur. 
Nec puro flabiliripotefl in acrcquoufa^ talis aer efl 
fyiritui confirmis,<& igpi,qui ex fu& natura potentU 
alterius non recipit mtura mixtionem,unde jit quoi 
nuUam cdpidtputrefi.ftionem.Sicpurus vraernuUX 
recipiendo mixtionem,putrefieri minimepotcfl.Kur* 
fus uencnofus huiufmodi uapor,humano eifolu appU* 
caturcorpori 3 'm quo aptiadfcbrem extnnt humores, 

utpote 




ANTIDOTVS. t*5 

Utpotequiddputredinem mfldmmdtionemq; funt ii* 
faofiti.Etenim fi uitdXvs potentior ipfo fuerit ftiritus, 
procul d fe peUit : fi uero debilior,fugit eundem,fu/um 
ueluti contrariti oput.Qudpropter eji ex ufu,derem y 
bumore$,et deniq; cor corrigere,purgdre,robordre. 
TSotandwm (ut refte cdpids)quu dico uenenofim bunc 
tffe udporem,tu ne crecudem ipfum fbre tdiem fecun* Aer no ue* 
dtm fbrmdm,%r totam fui nAturam, quia omnes mde nenofus fe* 
injicerentur.Sed huiufmodi ejl qudlitdtis,ut qudmfhcU cundu tot4 
lime in ueneni ruxturdm trdnfedt . Et proprie uenenum lem fui fvr» 
tf]icitur,qudndo per ipfum m humdno corpore,ccrto mZ,fed qm 
quodxm grddu putrefiunt humorcs,fimul er ebulliut. litdtem. 
Quod comuniter die tertid folet dccidere,et interdum 
citim,mdxime ubi quis fuperfluit dbuddt humoribm* 
prtfertim ftnguinc Z7 cholerd. Et qudndo idm ueneni 
fufcipit ndturdm,cdlciiuclArfenici qudlitdterccipiU 
cuim efjvttus ejUputrefkere, rodere,drdere,'mtut cr 
txtrd . Summeigitur necejfum eji,ut his trinis efjvtti* 
bm,potifiimum interiui,omni qudpojfimws mdujirict 
refijldmufi 

Epidemi<e ortm cduft,ey qu<e potifimum 
huicmdlo obnoxid fmtcorpon. 
C A P V T II. 

COncredtur huiufmodi udpor m d'ere 3 uniuerfdc 
liorit tempore pejiis,ex mdignk quibufdd con 
fteU4tioiubus,pr*feYtim ex Mrfrtw cu Sdturno mf* 

P y 



z€6 HAR. FIC EPIDEMIARVM 

gnis humanis coniunttione,v ex luminarium eclipffo 
bus.Qualisefl prcefcntipefiisin annofalicetmittefi* 
mo quadringentefimo feptuagefimonow.V qualis 
etiamfiatanno eiufdem mittefimi,o£fauo,whocpo* 
tifiimumUdithomines. Hisq; graffaturin locis,qu£ 
Horofcopu fiue fuumAfcendentemobprfdiflosfide 
nmt afyettus infdrtunatu habent. in magis uero par 
ticularibus peftilentijs,pr<efbtum ruifcitur uenenum ex 
uentis er malignis lacunaru cloacarumq; uaporibus* 
atque pariter ex terra motibus. Atuero data ifiarum 
quacunq;caufa,femper tamengroffo potifiimumre* 
gnAt in aere,mq;paludofo,nebulofo,fcetido.Et quan 
do fubtilem adaerem cxtcnditur,penetrat,uelociuscf; 
interimit:at citius,frequentius,diutiusq; in groffo,ca* 
Hdo,humido,fcetidoq; aere regiut.Afjerunt T>ottom 
nonnuttipcfiilentialem putrefkttionem fubtili prius* 
pofl uero grofiori ineffe a'eri,fed multo durabiliorem 
ingroffo. Uaud fcio quo metis difcurfu,quo fundamen 
to primce fit mihi parti adharendum,qu/um contrariu 
experietia moftrat.Vr<eterea nobis ratio dic~kt,quoi 
cjuum non purum,fed tantummodo mixtum elementu 
putreferi pofiit,quo minus efl mixtwm,quemadmodu 
effeconftat fubtiliorem a'erem,eo minusaptumefiad 
putrefattionem.Et propterea eam non nifiper afiiduii 
fufcipitaugmentumpeftifere fiderummftuentice.Atue 
hU grofiior, mixtavrfobiUs aqua f&iliter putrefie* 



ANTIDOTVS. I 

'*ifokt,fic utiq; hdud diffculter putrefiftionem rcti* 
pitgroifut er nebulofusaer. Hocdatpr<eceptu Rdi* 
mudus,quodpeflc mfmm excitdta,dltior fubtiliorq; 
petcndm efl aerifed orta fupernc,per duos menfes pri 
tno fugiendwm eft deorfum ad grofiufculum frigidii, 
bumidwm,purumq; aerem,ubi rara effefoleat infrmi 
tM.Sequentes uero duos menfes ad medid aeris rcgio* 
nemjcinceps adpdulo dltiorem,uidelicetficcu,frigi* 
dwmey fubtilem,femper fugiendo calidum,humidu* 
Cr ncbulofum.Quo in aere tales funt homines,qudles 
turbidis pifcesin dquk . Idinfuper fi.cit pcflilcntialis 
dcr in hominibus 3 quod cdliginofe putresq; inpifabut 
nqute. Sed quod hominibus uenenum efi, no oportct ut 
femper tdlectteris fit animantibm,proptcr calcjliii 
ftgnorwm dc anmialtwm ftecierum diuerfitateni:. Binc 
oritur ut de illoru opinionc quid dicam, ignorcm peni 
tut,afferentiumquando peflilcntulc incipit in dercue 
ttcnu,quod tunc qu£ femperinjlto degere folcnt duU 
cul<e,defcendunt dd ima,<& planiticm inhabitdnt. Scd 
quado m terrd oritur,tunc lumbricos eyferpentes exi 
redicuntdefmuterr<e,Wduiculds quarum confuctu* 
do eft uokre hdbitdrcq; dd imwm,fublimia petere,o- 
montes adire . Adduntpr<etered,quod qudndo primii 
mdere,pofi uero m terra uencnum dccenditur,inter* 
dumfugiunt dnimantia ex dlto deorfum-,et exindc rur ■ 
fm altiord rcpetHt, Hinc eft quod ml$o dici fo\ct,uul 



1*8 MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

turesfeumiluos pefiilentialicedere aeri,wqua> loci 
buiufmodi tenentmilui,peflifero non fubeffe aeri. S<e* 
pius audiuimus hanc contagionem ab hominibus tran 
fijffeddporcos.Iieriforfitan idpotuit peraliquanon 
quidem fyiritusjed carnis fimilitudmem.Hisproximc 
elapfisdiebusfemel atq^ iterumpefiilentitmorbuex 
ma in alterdm domu tulere feles er canes,ip fis tamen 
nuUa ex parte haccotagione Ufis. NecuUd te proptc 
veaadmiratiocapiat,quod mterdwmfineomni nocu* 
mcnto,bomo uel befiia prtdiftwm fufcipiant uapore* 
dc tamen alios inficiant.lgnittm nanq;ferrum fiupam 
confumit%rpdleam,ipfum uero nuUatenus confumi* 
tur.Uoc enim ex recipientis fubiefti difyofitione pro* 
uenit,'m quo potifiimum fecundwm Arifiotelem,Gale* 
nwmcr Auicenna,rei confifiitefft&us,itaut hispro* 
ximis diebus bimus nofiro m rure puerulus mtcgro fic 
titdie,infec~b cwm puero,annorumplusminusjeptem 
ctbo fepius uefcebatur infefti ore pueri mAflicatojtafc 
uUam ab ipfo morbi labem fufcepit,qua tamen corre* 
ptifueruntalij longiufculedifiantes . Necnimiam ha* 
beas tua m diftofitione fiduciam,cogitando te eius effc 
ualetudims utminime h<ec tibi timendafitcotagio,fed 
bunc phyficum obferuacanonem : Quod quando mul 
tumdifrofita e(l materia,agens tunc caufa quantwm* 
vunq; mbeciUis,citdproduciteffittu,ficaccendit jiu* 
Qdtn wfulphurfauiUt cx fufcipientifi aptitudinc . Et 



ANTIDOTVS* 

€ontrl : Votentifiima qu<e fuerit caufa,etia m no diff>o> 
fttam operatur nuiteri^et licet fulpbur ignit fufcipiat 
operationecitius%lignu,vr ficcu lignuminuteqim* 
cifum,fkcilim qum c£tera Ugna.Ardtns nihilominut \ 
fvrnaxligna fiatim rapit in fiammam,€r grofiiora 
CT uiridia.eo quod fumnu agentis potentia citb difao* 
nit atque infbrmat. £t multoties peflifer huiufmodi 
porpt fuarum ui caufarum potentifiimut, necfcire tu 
poteris quandofcilicet hoc fat. Etlicet uno in tempo* 
retalit non adfitdift>ofitio,eji tamenfutura inalio. 

Quo pac~k,o-qudlestemperaturM peflis 
excontagio feriat ocyfime. 
CAP* III- 

VZnenofm ifle udpor adeb fuhtilis fa>pcnumer& 
exifiit, ut uifu dijudicari nequeat, interd<mfy 
difjoluiturfedficile exinde regeneratur, nunentead 
boc ipfum diftownte, infiuentia, iamfy tametfi pufiU 
lm d principiofuerit, tmen multomagis q fulphur* 
quum accenditur,uelocioriq ; curfu de loco in locu ex* 
panditur,0" longe nuxgj.s cotrariatur uitali cordit j]>i 
ritui, qui eft u&por cx fubtili fanmnc, quamfulphur 
tu\fo - Eiufcemodi uapor folum m difpofitis adhoc cot 
poribus inficTo ab aere accenditur,fed pofiqua efi ac* 
ccnfut corporibm mira uelocitate facditateq;, accen* 
fum uclutifulphur, plus quimantea, circuquao^ dilu> 

titur, 



*7» MAR. ftC. EPTDEMIARVM 

Utur,pr<efertimqudndo fubtiliin humore , ey tenai 
teftdtis aere dccenfm fuerit,et fpargitur,fa\itq; ex uno 
tn alterucorpm . Accenditurq; potiftime ubi rmioreft 
'ncXur<e fimilitudo V tn corpore recrementis pleno* 
cum fottidis intm er extra udporibm, zj in cibis hu* 
moribmq; fuperjiuis , dd injiammdtionem putredi 
tiemq- dptis,<<y ubi cdlidd efl mdterid,v humidd,cor 
uecoitudebilitdtu. Etpdriterin corpore.pdftiombut 
minice deftxtigdto, vultrd modwm cdlido,quodue bal 
neis eft dffuetum, cuius ue porifunt nimis pdtentes,fm 
multii oppildti.Hcec quidem Galeni V Auicenn£ fidt 
Vueros & fcntentid.Vueri etfcemin£ multu ddpeftem funt apti, 
fceminMpe eo quod tenuis moUitq; mdteriddd trdnfmutdtionent 
ftecdpiplu eftft,cilior,etplenifunthumonbm ddputredinc dpu\ 
ximum. eftq; pr£ter modum et ordinem,iUorum uitd . Quem* 
admodum enim perturbdtconfunditq; uinum, calidm 
uentm ygroffmjic prftifrrifte udpor inficitcogitq; 
circuquaq; ad cor,primo fpiritus,poftmodum humo* 
res,quiiam putrcfoftiebuUiut . Eft uero h^cebuUitio 
ftbris ipfd, qu£ per uniuerfum inde fpdrgitur, plm | 
c<cter£ buUit feu inftat : quia tdnta eft uenenofd mdte* 
rid,ut n<xturd qudntu poteft principdlibm a membrvs 
hdncftdtimconeturexpellere . lfte quide udpor omnc 
macukre poteft humorem ,fed potiftimu ftmguinem* 
fecundo choleram,tcrtio phlegma,quarto uero mekn 
choliam . Ynde ftt quod nugis huic fubijciuntur peri* 



A N T I D r v s; 

tuh [angumei,paulominut chokricUpoflmoduphle* 
^gmatici.Et minus reliqun melacholicuqukfrigidus et 
ficcm humorad infiammationem o^putredinem iite* 
ptusefi,<£rmxximequid firitbs habent meatusper 
quos tranfireuenenuoportet.ldcircofenes minusfunt 
pcfiifcro morbo obnoxijMcet huius annipeftit necfe* 
mores etiareliquerit intentatos . Cuim forte ratiofuit 
quod ultra, c&teros aduerfos fiderwm afpeftus,Satur* 
nm retrogradus dominmfueritanni.Efl mirum dittii 
quod Ucet ex urbe noflra llorentina uniuerfus fcrmi 
populws aufiigeritiomni tamen dic uita funclifunt cit 
citer centum er quinquagfnM* 

Dcfignisindicijsq-pcfiis. CAP. II II. 

QVce uero figm indicent, quibu^fcbrem effc pe 
fiilentiakm facilitervrclaredeprehendatur> 
haud tam fi.cile ofiendcre quifqm potefi,propter tam 
tnultiplicem accidentiu diuerfitatem et fiUaciam. Hoc 
enim tefiatur uniucrfus Dofkrum conuentus,pr<efer* 
tim Auenzoar er RafisJZrit mnq; dar<t interdu uri* 
nd,co quod nonpcrtingent ad hepar humores; appct* 
rcbit modicafcbriSpCo quod non erit calido in humorc 
uencnuyfe^propterea non diffunditad extra, ficfict* 
tim morictur patiens. Vidcbitur intcrdurefiitutus,e<» 
quod natura primo in aggreffu uencnu 4 corde deptt 
lerit,tamenpaulopofl defiituetur fpiritu, eo quodpa 
tmnonerit fecundwm peUendi aggreffwm . Exqu9 



t7* MAR. FIC EPIDEMIARVM 

pttYno laffatd fuerit conflicTu,etiam quia uenenu muU 
tiplicatum efl,uel magis mutatu in im,lignum,uelpro 
pinquiusfkftumcordiquamprius.Omnes fire inprut 
cipio aliquantultt in melius tcndere uidentur,quia tunc 
robufiior rutura tantum contra hofiemomnescoUigit 
uires : ueru in alijs minus malis a>gritudinibus,ad tam 
repentinum tantumq; non inducitur condtum.VidebU 
turpr<eterea uirtutisrobur obtinere^quiddittumue* 
nenum nonalijs utcordi membris dprincipio contrd* 
rium efi,o~ quando ipfum cor aggreditur fiatim inte* 
rimit.Quare hisin temporibus haudquaquam conue* 
nit morbifigna examinando moram trdhere,quiafil 
lcris,nec tenatura expeftabit,nifiadminiflrandore* 
tnediafifiindueris. Kac igiturdecaufahisquutempo 
ribus fibrem adeffe cofpexeris, pra>fuppone quod ai 
fityuel citb futura effepofiitpejiis,dc ei pejiiletialis cti 
ram fibfis adminiflra,et eo maxime quod quandiu ue 
nenofadurataerisinfluentid,omnis fuperfluus humov 
fkcile inficitur.Etomnisqufcunq; fuerit infirmitds,iw 
pefiilentiam jkcile tranfire poteritfibres pra>fertim fu 
riofe et continua>.Vnde comuniter euenire folet,quoi 
hoc morbofo tempore nuUa pra>ter pefiem agritudo. 
ippareat. Quod fialia> cr multipliccs quide apparue 
rintagritudines,tunc pefidentia remittitur&ceffat. 
, . Sunt nonnuUa pefiilentialis fibris figna,uidelicetfi* 
bw contitm dbfc^ ordmaU cr mmifijid declindtiojie. k 

cunt 



ANTIDOTV S* »75 

ium mdgna anhelitus wpe&oris anguflia,cum repen 
tina, pulfus debilitate,cum uniuerfi corporis grauami 
ne,pr£cipue capitis,phrenefi, anxietatibus, ardore y 
fiti,fanguineis maculis pluribusinlocis. Cum urinx 
groffa, turbida,w qualis efl iumentoru:memineris ts 
men quodfigna fittunt.Aduerte infuper,quod quicuq; 
puer eo tempore uermiu Uborarit infirmitate,dici po 
terit pejiiletia mficTus,quia eft materia ad pcjiem dif» 
pofita,ut fulphur ad igne. Hoc multi nefcietes medici* 
iuuandifludiopoflfuntfraudati.Etexfignispropin* 
qu£ pefUs ultra aem turbiditatem,w animaliu ex pu\ 
tredine genitoru abundantia,efl principaliter uermitc 
tnultitudo,uariolarum <& morbiUoru, fibriumq; con* 
tinuarumZ7condufarum,urince turbid£,oculoru m 
bores,excoriationes palati,phrencfis,et uniuerfaliter 
quacunq; m fcbre,qua fe uerfus cor fiequenter dirigit 
bumorMmanam fignificat coplexionem, ad peftent 
ejfe dijjjofitam . Scias iterum,quando multo tempore. 
pefiiftruapormahre durat,tuncaquamterr£q; fcu* 
ftus inficit,propterea tutius efl aquamdecoquere,uel 
ferratam fcilicet aqua conficere,cimeafyumtmlym* 
phare,quia uinumfumofum eft,vr non conuenit iuxU 
Auicenn<e er Rafis fententiam his m tetnporibus me* 
tum,utpote purum. Opportunumprcetereaalia quat 
fumuntur in cibum rebus boni odoris corrigere,^ cii 
falfis d£Qtofis'ue faporibM,pra:fertimquando peflis 



MAR. FIC EPIDEMlAfcVM 

pojlterr<e motum oritur:pr<efliterit quoq^no parvrti 
rebusuti aridis mlocis #dorifzrvs,& aditislodsnn^ 
fcentibus ,er inhabitare montes er coUes. 
Vrophylattica cura a di<eta er uicTus ratio* 
neinfiatupeflilentiali. CAP. V. 

ABjiinendueji temporepejlifcro drebus infUni 
matibus v nimis aperitiuis,quia jkcilius adut 
nenumfufcipiendwmdifyonunt. Videlicet cauenduejk 
extra a folari cahre, pariter a calore ignis,uejiimet9 
nvm,et i/ntrb ,afalea faeciebm v mcdicinis calidis,fi 
militer ab herbis intenfe caliditatis,a multo ufu acm 
minum, excepto c<epe et cichoria,uel raphano cuacc 
to,quia ueneno aduerfantur.Item a uino nimiumfumo 
fo,ab exercitio poji cibu, pr<efertim tempore caluh* 
X? <i fudore,quia humores alterat, er m aere infecfo 
tton licet fe multtm aeri exponere,nec excefiuo fub di 
uo exercitio,quia calefieiendo <zr poros aperiendoy 
fiatim multum de aere fufcipitinfctto . Item abjiinen* 
dumabfacientibus oppilationemcr putref&ttionem* 
quia pefiilentiaUs dant fcbris materiam, qualia funt ui • 
fcofa,frigidavhumida,: pr<efertim quando aliquid 
accidentalis feu extranei caloris fufcipiunt. EtUm a ui 
fcofis, calidiscrhumidis,ubi humidum caiidopr<edo 
mimtur c mak decoclum eji: er ut fummatm dica* 
bumiditas putrefcttionis efi mater . Et qu<e extra nos y 
difficutorcwfemntWietkmm nobisbmlfailexo» 



ANTIDOTVS. i 7 f 

Jerwipoterunt. Vitandi igitur pifces qimtu fieripa 
tenuinquorumgenereparui minusnocent pifciculi» 
X? qui exfiumine funt claro,petrofo, er currente y frim 
xi in oleo cum fale,vr immerfi flaphifagria feu aceto% 
ttutfucco aranciorumcumfale ermodico piperis,uel 
cinnamomi. Etiam uitanduefllac&omniarecottn: 
quodfi eo uti uolueris,fit primum inter alia cibaria ZT 
. modicaquantitatecumparwmfacchari. Fruftus uitati 
difunt omnesycxceptis amygdalis y cerafijs acetofis» 
Jpyris, chryfomeliSy perfids, pomis cydonijsy aueUa* 
^ nis , prunis ficci/s , pruneUis , meftilis , ejr cornulis , 
tnalisappijs,maUs granatiSymalateftis.Ctterisuero 
fruttibus nequaquam utcre-,uelraro 3 ucl rarifiime.Vo 
teris tamen diutius uti fruttibus cr herbis frigidis fic* 
cis et aceto fiSyuel aliquantulu amaricantibus. Sed uten 
dofruttibus calidiserhumidis,ut funt ficus,uua-,mQ) 
rdycerafa dulciafac fint modica,o- immediate poft ca 
mede pomu anarancia cum fale. Vrxterea fi uteris fri 
gidis v humidiSyUt funt melones,pifces moUes <cr te» 
nerupruna pinguUyfume paulb pofl aliquid fceniculi, 
er pomi anarancix cum falejuprabibendo parum ui 
ni boni er odoriftri.Vitare etiam debes fmgos er her 
bas humidd&->pQrtulacAS,cucurbitam-,et omnemhumi 
ditatem,neenon zrremqutfaciliseft putrefkttionis, 
Cauebis quoqifruftus cr res nimium dulces cr humi* 
herbMipcrmittQ tibikftucam permixtam ment* 



»7« MAR.FIC.EPIDEMlAfc.VM 

uelcinnamomo.E^nde quoq;corrigere potcrtfcub* 
filiconcchariophilato minutifimo ey quafi dd rube* 
dinem quanddm tendente,odorem hdbente chdriophi 
lorum : eft enim cordigrdtifimu . Concedo etiam tibi 
cucurbitd>C? herbam,quce Thufcd lingud Sclbdftrel* 
U appeUdtur. Rurfm dduertejie te Rafisfententia fkl 
lat,qucctempore multwncalidoadmittit olerao-fttt 
Qus ftigidos cr humidos,quia Aegyptum ipfe inhabi 
tabatubi extrema eft ficcitas,ubi ciufcemodifrutlus et 
olera funt exquifite amtura decoftn . Cautws igitur 
efto ne talem prcefunus licentiam m regionibus no fi* 
milibw Aegypto. Notandum infuperquod res aceto* 
fce,dft>er£0-dcres inconferudtiuo a>que dc curdtiua 
adminiftrdndcefunt rcgimine:quia periculupoti^imti 
imminet m calido et humido,z? in putrefittione lUinc 
dependente in ffyirituurefolutionejnq; dcceftioneuenc 
niddcor. Resitdq;prcediftifdporisomnibut idmdi* 
ftis obfiftuntmdUs,quia refrigerdnt,deficcdnt,confer 
uant,cofirtant, reftringut,o-uniunt. Oper£preti& 
biceft meminijfcquod resnimisacres,ubitimeturpc 
£hris ftriftura,aut ftomxchi debilitas,tcperdndcefunt 
cum faccharo,fale et lade-amygddlaru, cinnamomo* 
pipere,fotniculo, croco,outi,z? modicopinguedinis» 
Comendoplurimum panem fj?elt£,hordei,<cyfcrcu* 
U ex hvs condita.ltem bifcofta,rifum,pajfuldi tendctt 
t£t ad acredmem,panem optimi gntm fuftkienter co* 



ANTIDOTVS, t 

fhimcum modico falis. Vtcre fepius capparibui cum 
aceto,wali<[uando eogenerz cafei,quod florentini 
lAarzeUimm uocant. Vitandm ejl cdfcm multum pirt 
%uis uel falfus Nec Idudo tibi cauki nec legutnind,cx* 
ccptis knticulis. prohibeofuperomnidpbdfeolos,nec 
Idudo multum rapas et ftindcbids. Qoncedo tibipetro) 
felinum wpafiinacd*. Prohibeo dittcm erucdm ,cdrio 
tM,fa pam,fmapi,citrullos,melones,bdcellos,cicer re 
ccns,cucumcres, cerafia dulcia ej- moUid,mis , ficus 
dulces o-mard.Necterepletonimio uino,carnibui 
V oui5,ne mmium fdnguinm,choleram,putrefittio* 
ncm infiAmationcm'% mdtiplices. Vtere ouiscu agrc* 
ftav-acetocj-pomisdnarantijs,carnes fint lcues er 
ficca>,bcne cott*,puUi,auicul£,boedi cdflrdthpipia* 
nes,turtures,<zrfylueflres duicuU. Siufm fitcris carni 
bus humidisfint dffat^fedfxc ut intus per totum bcne 
impkdnturcum dcnbus condimentis %rdcetofis,cum 
modico piperis,cinnamomo, coriandro er fitlc Vind 
turbidafunt omninonoxia,<zrpr£fertimmujld. Ejfo 
in cibo ejrpotuplws folito parcior,cibus fit dliqudntt* 
copiofior potu. Nec tdmcn uolo ut nimiam firas fitim 
O-inedidm . Caue flomachumfoflidire permittM,fed 
cum pr<eferua cum cibi cr potus mediocritate,cii ex* 
crcitio vrieiunio,cum appropriatiseuacuationibM* 
Abfline dcoitu er pdfiionibus animx excefiuis,nifi 
fbrfitdnpcrcoitus Abjtinentidm te omnino gmuatunt 



*7* MAR. FIC EPIDEMIARVM 

perceperis.Ad mentem reuocd diftum Auicenn* ter* 
tio ttAturdlium,quod fuperfludper coitum feminis eua 
cudtioplusnocetqudm fiquddragefies tantum exiret 
Tim heee ptnguinis.Dixit Hippocrdtes,coitti fyeciem effe qudtt 
uerbd trdz dammorbiepdepfiee . Cduedb aere multum nubilo» 
dutur.vixxi dcnfo, reclufo er humidoidc fcias derem qui non fre* 
trvvtso' /oc/i quentcr mouetur v mnomtur, ubi nec uentus nec Sol 
wouAxtm penetrdUnec purgdt,fkcile mixtione fufcipere wpu* 
xfa/j £7n« trefkftionem uenenofdm,ueluti immobilisdqitd.Ab ho 
X*4'<^* minum te turbd femoueto, prtfertim exijlens ieiunus, 
V qudndo cdlidum fuccefferit humido, er humidu cx 
lido.Declim.to etidm derem nimis cdlidum,quid dpe* 
rit O" nimis debilitdt. Uabitdtio tud fit fodciofd,ficcd, 
derem recipiens ficcum continud , tempore cefidtis 
fubinde recentem. Cdue qudndo multum incdlueris,ne 
te protinus exponds frigido uel humido, nebubfo, et 
f uento cdlido et humido ,pr£fertim m locis infeftis,w 
de mfefto loco ueniente,etidm ub omni uento de pr<edi 
His locis fidnte, nifi fuerit nimis longc difidns, dutfcd* 
fiuspluuijs . Ventus dute qui dcrem infrigiddt <&f\c* 
cdt <zrferendt,fiu mXurd efi fdlubris,fi eum cum tem^ 
perdmentorecepcris,ereflprincipdlis medicuscon* 
trd huiufcemodi uenenum.Mdgndm ddhibe curdm ui* 
tdndo uentos d fidgnis uel pdludibus uenientes : dqudt 
fuge putridds herbds cotinentes,immdcerdtumq; linu» 
Vfuencunfyprmm odorm, Frocul efto d cdulium 

nttcumufi ■ 



ANTIDOTVS. ijf 

iucumutodoribus, erfatidis ab herbis. Abflinendti 
itemabalneis , afomno mertdtano, ab adhcerentiar* 
&o(\i hominum confortio.A turbafuge cito etprocul* 
4c tarde reuertaris, quoniam bngo durare folet tcm* 
pore uenenum,ad offvndendum perquam promptifii* 
mum.Vtere cibis ficcis,optimi fapom,acribus, aceto 
fis,uitandobrodium,pinguedinem,dulcia,utfcofa:ui* 
nis fubtilibuf,claris,odoriferis, aliquantulum fumofii 
fedparum,acetofis,non dulcibm,dilutis aqua multunt 
fubtili v dara. Summa,omni tempore a rebus caue 
fanguinem generantibus aut nimium,aut aquofum, 
groffum er turbidu, wpariter quancunq^ rem fioma, 
cho nocente. H<ec efi regula cibipotusq;. Vtilis eft* 
iudicio meo, omnibus fuperfoerfa cibarijs talis foecis* 
rum copofitio . Accipe fandaloru rubeoru uncia dimi 
diam,cinnamomidccl:i drjchmas tres et dimidia,cro* ^ 
ci drachmam dmidiam.Gcntilis omni tempore his uti ^ , v £-» 
tur fteciebtis . Sume cuinamomi femunciam, mann* 
drachmam unam v dimidiam,chariophilorum,becn 
ttlbi O" rubeidrachmam dimidiam, coraUoru rubeo* 
rum drachma unam, cardomomi drachmas duas,cro 
ci drachmam dimidiam,facchari ad pondm ornnium* 
Item nonnulli aham habcntdefcriptione, er efl talti. 
Cape nurgaritaru drachmas duas,coraUorum aWoe 
vum er rubeorumdrachmam dimidiam,rofarum,ft>o 
dij 0M[arupulmmim>cimimmidrachmaunam 9 

S 4 



80 MAR. FIC EPIDEMIARVM 

crocifcrupulum unum. ltem,Sume cinndmomi un* 
ciam dimididm,chdriophylorum drachma dimidkm, 
cordUorum rubeom fcrupulos duos,croci drachmant 
dimidiam,fdcchari adpondus omniu. Pro primo cibo 
utileejl,nifi tecalor offenderet,fumere ficus,rutam, 
Cr nuces cum fa\e,pr<sfertim tempore frigido uel hu* 
mido. Hotandumquod fpeciebus multum cdlidis* 
ut ejl quarta compofitio ex hvs quds nArrduimus,utett 
dumejlfolum inferculis multum humidis,frigidisw 
dcetofis,alijs uero uti pofumus in omnibus . PojicU 
hum magno funt adiumento femim coriandri prtpa* 
rathcr etiamfecundum Auicennam ieiuno jlomdcho, 
qui h<ec ipft tdh m ufu plwimis efftrt Uudibus.Vte* 
reieiuno flomdchofriftionibusjtenspeclind cdpiUos, 
omne expurga fuperfiuitdtem,uniuerfum corpus mutt 
dum conferud.Matutino tempore ignem pr&pdra tem 
perdtum,ej- interdiu quddoq;,prd*fertim humidis tem 
pcribus . Bonis fepius odoribus domum fujfumigdto, 
fimiliter e? uejlimentd .Admoueds ndfo pdriter er ore 
teneas ubiplus opportunum fuerit,dliquid theridc<ei 
alijs uero m locisfiue temporibus,corticem citri,ze* 
dodriam,uel modicu thuris,mdnu etidm fupradittum 
gtftdre poteris cedrinumpomu. Cdpe Ldddni drdch* 
mdmundm,been dlbi&rubei ,rofdrurubearum axu% 
drdchmds duds,jlyrdcis Uquidte fcrupulu unurn, myr. 
thtemnu, chdriophilom mddxichm^umm,fan* 

dulom 



A N T I D O T V s: m 

dahrualboruorrubroru,camphor£ ana drachmt 
xlimidia . Fac pomum cwm aqua rofarum mufcatajfu* ^*» *c&^_ 
fpendc coUo cornu umcorms,hydcinthum,topazinm, 
Cr fmaragdum,ut pettus tangat,z? etiam m ore. 
Vixit Auicenna fbre necejfariwm,ut hyacinthus vfi* 
imlia,anaturalicalorenoflro cakfiant,qui Uloruai 
nftum producatuirtutes,utoperetur in nobis. Fer te* 
cuvn etiam in manu ad odorandu porm odorifera,pr& 
fertim citri,limonum,aranaorum.£rc. Sapius ablue 
os,faciem <& nuxnus aceto,<zraliquando cum uino po 
tenti,nec omittas odorem mcnta, meUffe, qucrculx, 
rut£,uiolarum rubearum,zr myrti. Vtere odoribu/t 
frigidis quos tempera cum calidis,ita tamen ut jrigidi 
prtfdomincnturiprtffertim calidit temporibiK,quut 
calidusper feaperit odor O" infiamat,quauis aercm 
purget.Superomniacura,ut hoc facias,fciUcet,per* 
tnifce xqualiparte acetu rofatu albuo-aquarofartt 
cu uino albo potenti,cu modko zcdoaria? uel corticis 
citri.De qua fepius modicualiquid bibe,gr fepius cu 
ca manus lauato ©r faciem.Defer tecu in fpongia cti U 
gnofraxini,cr laua etia cum eifdem mane etfero tepi 
dismiuerfum corpus.Vtere temperato exercitio fuh 
tettoquandocs in locisinfettisjeiuno flomacho,fit(fe 
locus exercitij fpaciofus: alijs autem in locisfacies ex* 
crcitium fub diuo etparitcr ieiunus. Kujiicibibant lo* 
fouini.acctumpermixtumaqua. Admoneo omnes 3 ut 

S I 



«*i MAR. FIC EPIDEMIARVM 

nonnifi fummd cwm cduteld res tangant ex infeftis h* 
cis aUdtas,nec quicqudm gujient ex iHis nifi coqudtur» 
mundetur,ueldbkdtur . Ududequidemfcio an dicerc 
mpr£fentiadebea,anfilentio potius pr<eterire,quoi 
Dotfora nonnuUiftpius ieiuno jiomacho dare folent 
mpotUyurinampueri recens emijfdm,uet Uxiuium* 
Deturpro remedio rujiicis accomodato. 
Prtferudtrix curatio Epidemiee. Depi* 
lulis pulueribus praferuatiuis. 
CAPVT VI. 

NEcejfaria nobis eji bis in hebdomada, ipfa o* 
mnium compofitionum rcgina,codituscfc tracU 
Theridee ta theridCd.Verdquidem theriaca,uteam nofcas,fa* 
probte indi porem longd mordm ore conferudt,v jiyp ticitdtem 
cid. ingerit uentri,cetatis effe debet dnnorum quatuor,?? 
non ultrdduodecim,de ea debet anteajieri experietid 
inuenenatis animalibus.Theriaca elettaiuxta Gale* 
ni,Auicennee,Auerroisq; fententias,fecuru redditho 
tninem ab omni ueneno ,morbocfc uenefco .Etia in ipfd, 
pejiilentiali febre admittitur. Dixit Gdlenus fe inueni* 
re,theridcamplus quam res omms ejfe diuindmin con 
ferudndo cr curdndo. DixitMofes Aegyptius mirabi 
Um fiittdmeffe cwm ed experientiam in pejiilentidAn 
tiochenfi. Necfdentio trdnfeunduputo Galenitypum 
dicentis iVejiemeffedrdconem cu corpore a'ereo,qui 
ticnmu contubQmm fpirtiff therbcZ purgdtorm 

qwUm 



ANTIDOTVS. 

quodda effe,purgans uenenum v draconem domans. 
Accipiatur pojl abum horis nouem,v antc cibu ho* 
tis fex uel feptem. Qui eam fumere nonpoteji faltem 
cordi apponat er jiomacho nafoq^, o-pulfibus : jre* 
quentius detur drachma maprouettis, alijs uero dr<t 
chma dimidia,feu p*upuhtt unus . Qui calida> funt tc* 
peratur<e bibant a*jliuo tempore fumpta theriaca ter* 
tiam partem cyphi aqu<e rofaru cum modico aceti ro* 
fatiialij fcilicet alterius complexionis,?? alio tempoe 
re,fumant cum uino albo permixttftum aqua fcabio* 
fe e?" meliffe. Quod fi theriaca non affuerit ,uelnon 
copetens fuerit tu£ nAtur<e, fumeMithridatu. In alijs 
diebus hebdomada fumepilulas contra morbu faltem 
bom quatuor uel qutnque ante cibu,unam fcilicet aut 
duas,uelplus , fecundum complexionem, fuperbiben* 
do parum de umo albo cum aqua fcabiofe <& melijjx 
temporibus frigidis : uel cum aqud rof<e er cum accto 
rofato tcporibus <eftuds. PiluU antiquiores funt ijia. 
Sume myrrht,croci, ana unciam unam,aloes,uncias 
duas,fed quia nimiu aperiunt,calejkciunt,refoluuntc^ 
ftiritus ,ideo nonnuUi abluuntipfum aloe, addunt 
terram figiUatam,uel bolum armenumfecundudofim 
tnyrrha', uel addunt camphor* ad dofim terti<e par* 
tis myrrh*,fed eligibilius ejlbolus armenus. NonuUi 
componunt fic: kccipe aloes drach . fex,myrrh^dr<4 
cbtm tresyfetnitmrn dtrifcrupulos duos, torm&mtt* 



«84 M'AR. FIC EPIDEMIARVM 

drachrham dimidiam,crocidrachmam unam,reubat 
baridrachrms duas,chariophiloru fcrupulum unti, 
<tgarici,corticum citri,fandalorum rubeorti ana dram 
chmam unam,feminucitrifcrupulos duo$,feminisacc 
tofe drachmam unam cumdimidia>coraUorum ru» 
beorum drachmaunamcum dimidiayboliarmenidra 
chrms trcs,camphor£gran4, duo,conficccum fyrupo 
de citro. Auicenna et Auerrois dicunt, qui utitur aloe 
myrrha v croco nunquam pcriclitabitur pejie. Prx* 
dift* copofttiones temperant iUoru qudlitatem,et uir 
tutem augent. Sed multo melior eji compofitio NicoU, 
fectmdum quem uer£ piUtlte funt iji£. Sumc myrrh* 
croci,boliarmeni, charabc, coraUorumrubeoru an& 
drachma unam, emblicoru drachrms duM, aloes loti 
ad pondus omniu,fiantpilul£cumuino albo odorifi* 
vo.Credo quod ejfcnt nobiliorcs,0' rmgis adpropoji 
tum,fi loco emblicoruponcrcntur terrx figiUat£ drd, 
chm£du£,crboU armeni drachm£ tres,jiant pilul& 
cumacetofitate citri,®-accipianturcumuino albo» 
aqu&rofata, aceto rofato. In alijs uero fequaturcom* 
pofitionem pr^dithm.lracautc ut aloe fit jfylendidu* 
Uue,aUqudliterrubefccns,delicatum,odorifcru,fran* 
gibile,pinguefcens, <&■ immittendo fuper ipfum flatu, 
tmdefcit.Sit er myrrha clara, er corallus dclicatui, 
abfq; theriaca , ZT diftispilulis non bene fieripotcrit 
prxfcruiiQ>W<^epY£Qrmibwdlijs utere duobm 

prediftit. 



ANTIDOTVS. jS5 

pr<ediftis,fciUcet theridcdyduobusdiebutdiuerfis ,ZT 
pilulis tribm fdltem, quid deficcando humidiute pr<c 
ferudnt d putrefaftione.Etiam fortifcant cor,flring!it 
mcdtus, neuenenwm trdnfitu hdbedtdd corjyipfunt 
Hltnc depellunt.Videtur mihi quod dloe in prtdiftis 
pilulis,qudndo funt tempord humidd er frigidd,fimi* 
liter er complcxio,no debct Uudrifcd in dUjs tempa 
ribus&complexionibus fumere piluldrumcompofi* 
tioneminpulueribm : mcliws efifolu qmndoopmeft 
fefiindtione. Votefl etidm fumidnte coendm tribwsho* 
rw uel qudtuor,ficut etid dnteprdndium . Votcris etiZ 
femel inhebdomddd,uel dudbws uicibm dut plws,qudtt 
do piluU offindercnt ( licet nuUiws fmt ofjvnfionis) m 
tempore hycmdlivrhumido,loco piluldrum fumerc 
ficum ficcum cum dimidio nucis,cum modico rut£ zjr 
pdrum fdlisfuperbibendo pdrwmaqu<erofdruuel dce 
tirofdti.Quod fi et ifiud te ofjvnderet,utere loco ittiut 
non dccipiendo aliquid aliud,parum panis tofli intim» 
diin uino dlbo potente,cwmpomo anaranci<c,mad& 
fr&ovn. dceto rofato,zr intinflo cinndmomo . Sunt rio* 
nulli quiddt huiufcemodi piluld* fero uel mdtte undfci 
Ucet pro uice. Sume ligni dloes drdchmddimidid,tora 
mentiU<efcrupulos duos,di6hmidlbi fcrupuluunwm-, 
zcdodri* drahma dimidid, croci drdchma. umm->bet 
havsdrachmddimidid, cornu cerui ddufli fcrupulot 
im>fdnd4orurubeowfcrupuluunm>fmims4(x* 



*S* MAR. FIC EPIDEMIARVM 

tofezrcoraUorum rubeorum,boliarmeni,ana drdk 
chntdm unam, camphor<efcrupu\os duos,gemmdm 
tx quibus jit elecludrium de gemmis, drdchmdm di* 
mididmjtwrgdritdrum drdchmdm undm,hydcintho) 
rum drdchma dimididm,conjice cum fyrupo de ribes 9 
uelde limonibm . Ego dute in omni tempore etidm itt 
Vilule cdlido,eiufcemodipilulM ddre foleo.Sume ztdodri<e r 
lUrftlij. ligni dloes, dgrimoni<e, croci, drijlolochi<e rotund<e 9 
difinmidlbi,gentidn<e,corticucitri, feminis citri,dn4 
fcrupukm unum, coridndripr<epdrdti, tormentiK<e 9 
ftnddlorum rubeorum,coraUorurubeoru, rofarurtt 
bed.ru, faodij, emblicoru^tnd drachmdmdm, terr<e 
figiUdtce drachmas du<vs, boli drmeni drachmas qua* 
tuor,fk piluldf ctm dcetofttdte citri, quas ddminijlr* 
cum uino dlbo, dceto roftto albo, er dcjud rofe . Ego 
multu ddhibeo pdei huic nojir<e compojitioni,eam ac* 
cipiendo quando non fumitur aliquid depilulis cu aloe 
compofttis.Etidmpojl operationempr<edittarwmpi+ 
tularu,additur ipfi compofitioni,ambr<e,mufci,hyd* 
cmthi } fmdrdgdi,topdzij,mdrgdritdrum, cornu uni* 
corni,ana fcrupulus unus.Melius,etidm erit laudabi* 
lemultum,bibere ijia cwmuinodcetofo,ueldcetodl* 
bo,cu dtjud rofe,terrdfigiTldtd cr bolo drmeno,cum 
exigudportionefmdrdgdi,& hydcinthi, cr topdzvj, 
uelfdltem cum margaritis cr coraUis. ifld multu com 
mndantur k Galeno er Aue nzodr: alij ddnt conicep 



ANTIDOTVS. 18* 

femind citri,& limonu->cum uino uel dceio rofdto» 
etaquarofarum.Ego uero frequenterdare folco hanc 
fmplicem conficlionem et quidem efficdcifiimam atcfa 
fecuram-fcwm uino albo, uel aceto rofato er aqua roft 
rum. Accipe boli armeni drachmas duas,tcrr£figitt<$ 
t<e,coraUorwm rubcorum,ana drachma unam,corti* 
cwm citri,zcdoari£,croci-,ana drachmamdimidiam* 
faccharirofati ex rubeis rofis conditi uncias fex, ace* 
tofitatis citri uncias decem->f&celeftuariu. Raimundm 
Cr Arnoldm, ihcriacales quafdampilulas tribut mo* 
dis coponut. Vrimo->Sume boliarmeni drachmas tres 
harb& tormentittte drachmas duas,barba> herbx tuni 
ci drachmam unam , fxcchari ad pondtis omnium-, fic 
pilulas.\tem,Sume ambr£ drachmam dimidiam->mu* 
fcifcrupu\umunum,camphor£grand fex. ltcm,Acci 
pe fmaragdiyhyacinthi,topazij-> anapartes aquales* 
triturentur er lauentur ficutabluitMefue lapide \ay* 
XUficpibXas cum fucco acetofctta* . Bicunthuiufmodi 
Xapides ab antiquis dppettari Bezoar, id cj\ Uberato* LdpideS 
resmortiSiO-quodin hoc theriacam excettunt quod Bezo4t» 
ipfa uenenu d fe pettit,non trahit ad fe: huiufmodi au* 
tem lapides utrunc[;ficiunt,ideo debentper os admini 
firari . Etiam poffunt fuperponi p\dg£,morfur£,a' 
butt£ uenenofe.Hdc etiam utuntur compofitionejci* 
hcetaurioptimi,margaritaru,fericicruditriti . Lau* 
iant etiam ekttwim <Umbr£,degemnw chere 



*88 MAR. FIG EPIDEMIARVM 

mes Mcfue : laudant granata, rubinos, carbuncuhu 
fapphiros,paUadios,coraUos,granAtinftoru,&lapi 
deminuentum in capite aft>idi*,ey pariter cornu fuu 9 
er cornu unicorni. Item elettuariwm latificansAlmatt 
foris cum re aliqua refrigeratiua . Vtere etiam rebm 
fanguinemclarificatibus,ut funt hpuli,myrobalani 9 
fumus terrt. Credo quod utifemine iunipericwm femi 
ne myrtifit multum utile contra huiufmodi uenenwm* 
Itemtaleelecluarium . Sumecitrwm unumintegrum, 
maceretur bene er coquaturcwm faccharo v aqua n> 
farum. Etubinon habetur citrus,jkc cwm Umonefeu 
pomo anarancio integroimultiutuntur uerbena. Swnt 
dare folitus pauperibus parwm panis bene tofii,int'm* 
itiaceto cwmmodicorut£Z?aliquando cu cep£pot 
tiuncuU,do etiam nonnunquam ad fuperbibendu pa* 
rwm uinipuri.Item eiufcemodipanem toflum intinftit 
aceto rofato cwmpaucub cinnamomi,quadoq; fuper* 
fumcndo pomwm aranciwm,& paru boni uini.De his 
quidem rebus adminifirare poteris,modo unam,mod& 
alteram,his fcilicet diebus quibus theriacamnon fu* 
mis,nec ueraspiluUs uel etia illis eifde diebus pofi ue* 
fteras.Vtictiampoteris fero,ieiuno flomacho ,paru 
iflius nojlra? confcclionis. Cape faccharirofati,diavu 
renati ana uncm quatuor,coriandrorwm prtparato* 
rum,coraUorurubeoru, ana drachmamunam,cmn& 
momidmhm.Mdm,fed*ftiuQ tempore drach.una, 

-v tt r ni^tr 
JA>»4>* PJ VIV9 h 



ANTIDOTVS. i%9 

fanddlorttm rub. croci an<t drdchma dimidiam,uertm 
in^iate crocifcrupulum unum , conftce cum dcetofita 
tp$citriuncijsqudtuor,fuperbibe paru/muini optimU 
uel accti rofdti.Voteris etiam uti eo mdtutino temporc 
dliqudndo loco pr<ediftdru . Bixit Rdimundus,quoi 
fuo tempore iunclifuerunt Sdturnus,lupiter-> et Mdrs 
m undeuigefimo p-ddu Aqudrij, dnni mttefimi tri* 
centefimi quddragefimiottdUh m menfe Mdrtio , qu<e 
qutdem coniunttio horribilidfignificabdt,pr£fertbtt 
gruues peflilentuis frequentius per fydcium dttnorum 
quddragintdquinque } eo quod fuerit m figno humano fi 
xo in domo Sdturni. Inter quas erdt pejlilentid iUd an 
ni quddrdgefimiotfouhubiMedici Pdrifienfes&ex 
Auinione,zr Pedimontdninoudm compofuerunt the* 
ridcj.m ab ipf.s expcrtdm,v cum fvlicitdte eos confer 
Uduit.Arnoldus Keceptdm confcripfiUqudmRdimutt 
dus eiufdem difcipulus his uerbis recitauib Sume femi* 
uis tuniperi drdchmas duds cmi dimidid, chariophih 
rumytmcis, nucis nvufcdt£ } zedodrij,zmZ&eri$,dna\ 
drachma* dudt, drifiolochi* long£ et rotud£,barb<e 
gentian^itonnentiU^-, barb£ herb<e tunici, dittdmU 
mul<ecampdn£-> and drachma unam cum dimidia^fal 
ui£,rut£, feminis balfamit£,mcnt£,p£oni£,pulegif 
ceruim\ana drachma unamdoronici Romani,bacca* 
ru laurifeminis dcetof£,feminiscitri,bdfiliconis,md* 
fticisjhuris, boli armenhterr£ figiUat£>ftodij,ofiifi 



*9<> MAR. FIC. E P I D E M I A R V M 

de corde ccrui,rafurce eboris,<zr cornu unicomi,mdY* 
gdritdrwm,fapphiri,fmardgdi, coraUoru rubeorum* 
ligni dloes,fandalorum rubeorum,byacinthi, topdzif 
dmdrdchmdm dimididm,fdcchdrirofdti, didbordgi* 
tidti,didbuglo ffd tit didncnufkrdti,diddcctofeUdti,puU 
pdrum tdmdrindi dcetofi, theridcce , dnd drdchmdtrt 
dimidid,fdcchdri librds tres,fkc cleftudrium dutmor* 
feUos,cwm dqud fcdbiofce ej-rofdtd pdrum cdmpbo* 
tdtd et cuuinq cydoniorii, dddendo folid duri quddrds 
gintd.Quifitim pdtitur extrd cibu,utdtur dcetofd fim 
plicicumpduxiUo dquce jrigidce ueluini mdligrdndti 
dcetofi cum iuleb rofdto,uel uino dcetofo . Vofis etidm 
exprimere dcetofitdtem citri uel limonis,uel pomi dn& 
rdncij,zj bibere cwm dqud ejftcchdro.ltem fucci ro* 
fdrum,fdcchdri rofdti,didmdrendti,diapruni5,didcy* 
donitis dijfoluti cwm dqud coldtdetexpreffd,bibcn* 
do cum dqud frigidd . Item rofe,myrobalani, tdmdn 
rindi,cerdfd dcetofd, prund perficd ficcd, cydonid tri 
td,diffolutd , coldtd ej cxpreffd , bibe cwn aqud er 
fdcchdro,ponendo plws defdcchdroubiminmefl de 
cdlido,ej minus de ftcchdro ubiplutfuerit de cdUdo* 
Jtem fuccm rofdru cumuino grdndtoruiitem oxyfdc* 
chdrd cwm dqudfrigida recenti. Inpluribm etiam rca 
hm proficuumefi uinwm cydomorum . Vti herbis cor 
ipfwm fud uirtute refticientibut,utile cft,ut funt bord* 
gojbugloffd, meliffdjendiHia ncnmttc pdrum .item 

feptem 



ANTIDOTVS* i 9 i 

feptem principdks herbt qudt contrd uenenum pluYi Septe hen 
mum uakre fcrtur,quarwmprimdefl herbdhyperU b^princi* 
con,alio nomine Perfbrdtdifecundd efl herbd dittd uin pdes cotrd 
cetoxicon,tertid enu\d,quarta raphanm, quintd diffa ucncnum. 
mus,fexta driflohchid,fcptirm Idthicettd. Hisaddi* 
turdb Arnoldo <& Kdimundo,herbd tunici. Necprat 
termittendd cfl agrimonid, dcetofettd,cichorid, imr* 
rubiwm->hyffopM,fcdbiofd,pentdphytton,cdppdris» 
limones,citrufti, duncij fcilicet quos pom& aured uo* 
cdtnw.O' uniuerfdliter cunftti, acetofa , v qua> ponti* 
citatcm quandaparticipant. Sciasfiofculos uitis mu\tu\ 
conferre, fx eis m cibo wpotu dtq$ ekduarijs uti cort 
fuefcdt,pariter v aqud fcabiofe, necnon meliffe, m 
his omnibus qua> fdni/s fimul et mfirmis adminijlratuv 
mirdbilis efi , eo quod humiditates exiccet uenenofdf. 
Et ubi m deficcado refrigeratione multd opm fit,utcrt 
dum potim efl dquis endiui<e> roftrum, piantaginisy 
tccto rofdto, uel dqud,uel fucco acetofctta*, fucco limo 
num,cedri,arancioru, cichoria>,p'mpinetta:,fumi tcr 
ra>.Quwm ucro temperatis utioportet, accipe aqudrrt 
bordginis er bug\offe,finguUs decoftionibm imponc 
prund damdfcend,myrobd\aws,otamdr'mdos. Et 
hoc memoriferud mente, quod cuftis m remedijs g be 
ne conueniunthcec qudtuor,uidelicetuinu d\bum,dce* 
tum dlbum rofatum, aqttd rofdta,omnid tequdlipondc 
reicrocus pduxilluld qudtitiUtc.V bi abfc^ mora dc cu 

T * 



i)x MAR. FIG EPIDEMIARVM 

facilitate quadam operan neceffefuerit, adminifirabif 
qu<e opportuttd funt in fbrma fubtili er liquida,uel ai 
fuprabibendu dato qu<epr#diximus.\nquit Raimun* 
dus, quod fi tandiu diffvrripotefiut prtmemoratarit 
fiat compofitio pilularum, melim effe ut exhibeantur 
piluU quampulueres,tum quta huiufmodi compofitio 
mclius ftrmentata efi, quaquidcm firmcntatione ultrt 
complexion&lem,ftecificam quoq^ contrahituirtute: 
tum quia permanendo m fiomacho mage conferuat,ro 
borat, confortat, ac melius difcurrit per corporis re* 
motiora,fuprabibendo parit ahcuius Uquida' fubfian* 
ti£,w multum abfiinendo . Nec tamen idco uolumus 
utpilulce fint ualde ficcx ac indurat£,imbfitales fite* 
rint,decet ut reformentur . Congruit fanguineis phle* 
botomia,uidelicet extrahere fanguinem, ut conferum 
tur,fialids nuUum ex fcfiuxum fanguinis haberent. 
Sanguinci Sanguineoseos inteUigoquidecentercarnofi,colore 
rubei funtipilofi, robufii,qbus uen£ ampU,et qui re 
1>us uefctitur multi nutrimenti.Uis inqua,extrahatut 
fanguis ex bafdica dextra,indepofi bimefire fyaciunt 
fiatiterwm minutioex bafilicafinifira.Necunapro 
uice excedas podits libr£.¥iat etiam temporibus anni 
teperatis,ac luna in bono et fvrtumto afteftu exifieit 
te.Sanguispurm minuituroriente Sole,cholericus m 
meridie,melancholicuski occafu,phlegmaticus inmc 
dio nottis.Vult ideo Raimundm,ut iuxM ordine Aui 

cennfi) 



ANTIDOTVS. t?J 

tcnn<e,fecundum quatuor ftecies fanguinis prtnume* 
ratas,obferuetur'mextrahedo tU^quatuorhora. Co 
gnofcuntur autem h<e fpecies,primo per earundem fi* 
%nd,deinde iuxta quatuor a>tate$ quibus dominantur-» 
fuccededoordincprcedicTv. Etubino apparueritnud 
ta fanguinis abundantia, imlt ne penitus minutio fiat* 
nec caufa conferuationis,nec cur<e . Et quu excrahere 
uolueris ,cura ut die prtcedenti fat clyjiere, er exhi* 
bitafitaliquamedicinAnon folutiua. Nec prttermit* 
tendiim duco ,quod ubi fanguis ad alios multum decli* 
mt humores,minimefit euacuandum.Memineris Ga* 
ienum er Auicenna,quantom4gis medendiartcm ex* 
trcuere,tantofemper timidiores ergaphlebotomiant 
ejfefkclos,eo quod plus trahit phlebotomia ex na,tur& 
li er bono,ct ex ftiritibm,quam ipfa medicinaiac mi 
nustemporisconcedit ad difcerncndumalumfangui* 
nem abono. Conftrunt mjnntibus er pueris ea, qu£ co 
tra uermes ualent,quoru his potifimu temporibus m 
minet periculu,adminijlrato iUis in potufemel in heb 
domadadiffami drachmamunam cumuinoaliquali* 
terjlypticoifwe cum uino decottionis abfynthijcj-ni 
gcU<e,aut feminis fantti. lUimatur item jlomachus ,um 
bilicus,gula er pettus,oleis herbisq- a\naw et huiuf* 
modi,quandoqietiam exhibebis pMasdereubarba» 
ro.Verumquiamultum humida complexio,multwfc 
(dlida periculofa eji tempore pejlis,opus ejl rejrig:rx 

T $ 



a?4 MAR. FIO EPIDEMIARVM 

tione,deficcdtione,o-frequenti eudcudtione,qu* qui* 
dem fecundum opportunitdtem cu moderdmine fdnt. 
Uunc defvr fdcculwm cordi dpplicdtu. Sume rofxrum 
rubed.ru drdchmM duM,ftnddlorum rub. cordllorum 
rub.ff>odij,dnd drdchmd und,zedodri£,lignidloes> 
cinndmomUchdriophiloru , corticum citri, croci,dn<t 
drdchmdm dimididm.Efio diligens utomnis expurgc 
tur fupcrfluitM-fdccurd neflypticM mdnedt uenter, 
ftsq^ tdvdm dd folitdt conflringendum expurgdtiones, 
ud fiuxm fiue fuperfluitdtesy hgmorrhoides, fcdbies, 
itAturdks folitosq;fudores,pUgdt uetercs dpertds,qui 
bmfine molefiid profluit humor,ldchrymce,fdnguin£ 
r juribttt fiuentcm,folitwm ordindriwm, uniuerfd* 
lcsguttM huiufmodi,quonidm htecdicTnexpurgde 
mentd fecuriorem reddunt 4 morbo . Admoneo rerwm 
publicdruguberndtores (fecundu Uippocrdtk expe* 
nentidm) fi fecerint dc ordintrint igncs er fumigid ex 
iunipero,myrto,tcrebenthind,et thur<e,mdne fero 
(tntepoflicds,qudrunq; cedium,domuum,z? hdbitdtio 
num,fidtim expelleretur db eo loco pcfiit. Vdletloco 
iuniperi,ldurM,fdluid,rofmdrinM,&herbdrwmquic 
quid efi odorifvrdru. At terebethind mirdbilti efi.Mul 
ti Doftorum dicunt,ignem femper fbre temporepcfiis 
utilem,eo quod omnem diffoluit uaporem.lnquit Rdi* 
mundm utendwm effe confvrtdntibut folu,qumngrofi 
apparentunpores & humidi , Cdidif temporibut fu* 

perm 



ANTIDOTVS. trf 
perdre debsnt odores in frigiditdte dlios: c diuerfo qutt 
tempordfrigiddfint et humidd,rofe>fdnddli, myrtws» 
cdmphora,cortices pomoru, malagranatacalidos co 
temperant odores,fimiliter dcetum,V uirides herbu* 
UfrigidiufcuU . Confuluere Magi Verfaru regipro 
fui definfione ab omniueneno morboq; uenefco,fculpi 
ficeret m lapide H<ematite hominefiexis genibusfldtt 
temydnclumferpenteydextraeimcaputAeuacaudam 
ferpentis tenentem,et imprimi ligdriq; foceret hunc k 
pidem in anulo aureo , ucrum lapidi m loco capfulat 
fupponi barbamferpentari<e, quem quidem anulu gc 
ftaret mdigito . Ldudat Auerrois hircina- odoramen* 
tumurin<e.Moneoutcontinuitutdrisremedijs quiifuc 
ris in loco infec~k uelprope,eo quod cotdgio frequens 
eft,inf*£hisq;dcrcontinue noxim offvndit. Volo dili* 
genterdduertM>quufueritconiunttio Solis V Lun<e 9 
quumq; oppofitio,id efi quxndo efl plenilunium : Itcm 
qudndo coniungitur Lund Sdturrw, cr mdgis qudndo 
coniungitur Mdrti.ltem quumfuerit in quddrd cu di* 
avs Pknetis. Etnotd (ut refert Kdfis) fortiter moueri 
folet uenenu huiufmodipeflilenti<e in Solis ortu,m oc* 
cdfu,m meridie, et medio nottis,quia Sol qudtuor his 
uiabuf mutdtionemcdufdt in dere.Regndt m Vere,in 
Aefldtenugis,plut in Autumno . In Vcreefldercdli* 
dmw hwmdm,o- dcceditfdnguinis dominiu.ln <efra 
te chokra,calidM aer multum apent w p enctrat,dc* 

T 4 



l}6 MAR. FIC EPIDEMIARVM . 

hilitanturcorpora,rebm replentur corruptibilibutt 
materiam humidam acris caliditati in putredinem tri* 
huentibm.Quiquidemcalorfitam mtmquam extr<t 
twm ficcitate fbret,parwm abeffet,quemadmodu etU 
haud multwm nocet humidum cwm aem tum comple* 
xionis frigiditati adiunttu, . Sed ualde periculofwm efc 
ubi calidwm humido peYmixtwm fuerit,ucl foris uel in* 
tm. Expcrimentocompertwm habuimus,quod longct 
ficcitas caiido minuittcmporepefiem : at frigido exci 
tat,afjvrt. Deniq; in autumno augmentatur fruftuwm 
repletio,accorporudebilitas,aer tenuis efioba*fiatc 
pr<ecedentem uaporufi.cilifdfceptiua,quo$ non refoU 
uitproptercalorisdiminutionem,deinde nebulofm efl 
nc uariabilis. S<epenumero uentm adeflgroffm htt 
midm,excedit caliditas humiditate,<£rfrequenterad* 
uenit,augmentaturqi pororu oppilatio propter aem 
crebrb poficalidwmpr<eceden$,frigiditatem. Sciendu 
etiam quodquti pori ualde oppilati funt,coprimunt 
putrefcibilem ad tntra materiam. Ecotrarib quuplus 
<equoaperti,repente nimis uenenofwm capiunt aere* 
ita ut nonnunquam (maxime pofi fudorem uel coitu) 
paucis (utgladim) occidit horis, 

Be modo curandifccundwm rationem 
phyficam. CAP. VII. 

INpcfiilentiali fcbrenon expurgato ueneno,caue 
ne adminifires mtus nec extra res pnrtium pefloris 

fimpli 



A NTIDOT V a?7 

fxmpliciter dperitiud/>,eo quod dditwmprcebentuene* 
twadcoryej-fyiritibm uidtn dperiunt exhdldtionis: 
fed ut infldnidtio prdbibedtur er putrefattio,utere fu* 
bitb dliqudntulwm infiigiddntibus etmultwmdeficcdn 
tibm . Kobordnt ndnque cor,& um cldudunt uerfut 
ipfwmtendentes,neuenenwm dd iiludpcruenidt: pro 
pdrte etiam bene purgdndm efi bumor, er fyiritus nn 
trimento fiepim recredndi,0" quce contrd uenenu ud* 
lentcontinue ddminijlrd,id quidem fudmturdcor pe 
tit.Quod fi difjvrat domc uenenwm eb peruenerit,for 
tdffefieripoterit,ut pdrtes cordis multTi inde conflrin 
%dntur,qutts quidemdenuo dperire qu.improficuwm* 
plm forte noxiwm periculofwm ue effet.lgitur quu pri 
vtiwm cdput omnidq; membrd grdudri fimul ddiunctn 
ftbre quifpidm perceperit,uide ex fignis nc mcnddci* 
bws dmbiguisfyfidem hdbeds,ncc diffcrM quoufq; dp* 
pdredtinfidtio uel bulld.Sed hcecquu eminednt,eo ci* 
tius quo potemcofcfiim inungds olco dc fcorpiombut 
CT tberidcd,pulfm temporum, mdnuum er pedu,m* 
res,occiput, guUm,peftus er locwm circd buUdm er f fl ' ^ 
npofiemd fi dppdruerit.Verd olei compofitio tdlis eft» Scorpionis 
Sumc olci oliuce dnnoru quinqudgintd uncids oflo,im bws cofcdn 
pon.v fcorpiones numero quinqudgintd,fimul cu oleo 
bullidnt itd ut fundwm petdnt,quod fkcids in cefidte,ejr 
tndxime mcnfc Augufii,ferud er utere,efi enim mirdo 
bile contu uenena ,Quodfi fiomachws cibo grdudtut 

T y 



iS>8 MAR. FIC EPIDEMIARVM 

fuerit,prouocdndus eft uomitut cwm fhcilitdte,cu dquA 
tepidd,dceto,o-oko,etid cum rdphdno,tentdndo eti£ 
prouocdtionem cim pennd,o ftdtim pofted fkids cly 
ftere.Et renoudbis omni die mdludru decoclionem er 
mdtmuioUrwm, blet<e, hordci,ldftuc<e,cdmomiU<e 9 
melUs uioldti,ftcchdrirubei,uiteUi mius oui, didfemt 
uel cdfne uncidm undm, fucci rofxrwm folutiuidrdcb* 
ntds duds,fdliscomunis ooleiuioldtiquod fdtiseft. 
Hoc fiLc~b,dpplicdbps epithemd cordi ex rebus cordU 
Ubus frigidiufcuUs dpr<edominio. Sume dCjudru roft* 
ru,bugloffe,acetofeU<e,nenufari,ana drdchmds duxs, 
aqudrum meUffe,fuccigrdndtoru medijfapom,ace« 
tofttatis citri,dnd drdchmdin undm,fucci cydoniorum 
uncidm undm,fxnddbru alboru rubeorwm <*r citrino 
rum,dnd drachmas duas,f\>odij,rafurce eboris,feminu 
citri,fenunis acetof<e,ana drachmam dimidiam,grano 
rum tinttoru grana fex, camphor<e drachmam dimi* 
dtam,conterantur bene omnia,0' calefiant in uafe ui* 
treatopuro. Poftcupanno de Grand temperdte cali* 
do fuperponds peclori,fingulis tribus horis ipfum re* 
noudndo. Itcm pro ftomdcho hdnc hdbeto in facculo 
ccpoftttonem,ad uiutficandum oroborandwmft>tri* 
tus euts.Sume abfynthij,ment<e,ana mdn pulu univm, 
mcliffce acetofe, dnd mdnipulu dtmidiu,roftru rubea 
rwm uncidm undm,corticucitri,rift,dnddrdch.tres> 
cQriandroruprd>pdrdtOYH drdchmAS du4s,coraUom 

rub* 



ANTIDOTVSv 2 

rub.mafiici^,fandalorum rub.ana drachmam unam, 
tnacityfilioru cbariophiloru,ana drachma dimidia, 
nucwm cuprefi numero quatuor,componas cum fucco 
cydonioru. item fub brachijs hoc remediu adminifira 
bit. Sumerofarum,fiorum camomiU£,meUloti,flortt 
myrti,nucu cyprefii,fandaloru,omniu in debita quan 
titate,buUiat inaqua cui intingatur fyongia uel fiupa, 
qute pofimodum exprimatur, v tcmperate calida ap 
plicetur,fcpiutq; renoua : ifiud enim mirabileefi. 
Cucurbitularum ufm,& curandi ratio 
per fanguinismifionem. 
CAP. VIII. 

HIy/atf<5 cr dcbite,ut dittum efi, adminifiratis, 
fi bulla uelfignum in tibijs adhuc no apparue 
rit,duas conftfiim natibm ucntofas applica,ey duas 
pariter coxis a parte pofieriori . Volucre ueteres ut 
pofi huiufmodi uentofaru depofitionem fieret phlcbo* 
tomia.EtfibuUaucl fignumfolitum non apparucrit, 
fiat ex uemcomuni a parte dextra,ad prohibendum, 
ne uenenum partes cordis attingat: cr fi etiam appa* 
ruerithuiufmodifignuuelbuUa,eodem in latcre ex* 
trahendutefifanguis,eyhocne feextendat dilatctq; 
uenenu (ut femper folet) per omnes uenas ac corporis 
partes.Quodficircaaurcs apparuerit,uel collu,mi* 
nuatur ex cephalica m parte qua fignum,iuxta poUU 
cem mmM.Sifub axiUif apparucrit,eu<tcueturbep* 



3co MAR. FIC EPIDEMIARVM 

ticd in bracbio eius partis m qua fignum. Si m inguki 
bus,fatphlebothomia ex faphena-hoc eft fub talo pe 
dis eiufdem lateris.Beniq; in uniuerfaluquoties ab ori 
gineguUadcaput ufq; huiufmodi fignum appareaU 
fiat minutio ex cephalica m parte figni apparentis. Si 
ab ea parte ufq; ad umbilicum ante uel retro,fiat pari 
ter phlebothomia ex hepatica.Si ab umbilico infra.de 
betminuifaphena modo quo fupra.Et pblebotoman* 
dwm eft quam citius fieripoteft,faltem quumprimo ap 
parere incipit apoftema.lntrepide autem bonam quan 
titatemextrahificias,nifipatiens fbrte modicifuerit 
fanguinisextrattisduabiMuncijsuelcirca,fifte paulu 
Iwn^ut dijudicari pofit an bonm fit fanguis uel ne. Si 
malusiextraherepoteris copiofius: fibonusiparcittt* 
ln debilibus V fanguine nomultuabundantibm fuffi 
cit extrattio duarum unciarum.Atftbnlis tempore ri 
gorisidminime ftceris. Vatiens autem quumfit fangui 
nis minutiodeguftet uel ore teneat pomum anarancix. 
Cracetofaqu£q;,nafo,fronti } ac temporum pulfibui 
acetum applicandoMcnam comunisphlebotomandi 
eftmodus.Fulgineus Gentilis plurimu laudatidquod 
timdiccmusiutremquampiamexpertam . Sifolitum 
apparens apoftema uenerit circa ft>atulas,applicand£ 
funt uentofe ubi iungunturipfe fyatuUyininutio autc 
fat ex mediana qux did fokt comunis nigra.Si ap 
parmrit in collo uel capite, minuatur cephalica iuxu 

poUices 



ANTIDOTVS, Jot 

pollices manuu. Sifub uel dextro in%rachio,phlebo* 
tomandm efl de uena pulmonis inter medium er anm 
larem eiufdem lateris digitum. Si circa brachiu uel U 
tiw fnifirum^ex uena Saluatella inter dextrx manut 
parutm er anularem .Sitn inguinibm uel in fimfiro 
latere, ex uena Paralytica minutio jienda efi interpo 
plitem pcdiseralium propinquwm eodem in latere. 
Siappareatm tibiauelpcdedextro->exuena ficditfti 
Vena mulierum.Solent doflores Hifrani er CateUa* Hiffianortl 
ni prima pofi fiftum clyftere uel faltem fecunda die,fi medicorim 
cere phlebotomia duabus interpoUtis uicibut. m fan* in fanguh 
guineis robufiit ac bona>a>tatis hominibus primodic nk mtffioz 
fic ficiunt: Vrimo extrahunt fanguine in parte oppofi nc modu 
ta,eo quoi humor m nwtu adhuc exifiat-, nec iam ue* 
neficm fiftus efi.Siapoflema fub brachio fmifiroap* 
paruerit.minuunt fubito a mmi dextra uncias fexuel 
quatuor,uel ex cauiUa pedis fmijiri uncias tres . Vofl 
uero horas fex uel ocTv recreato patiente atque quieto, 
txtrahut a fimfiro brachio unciM fex uel quatuor aut 
tres mxta coprefiione er uirtute uen<e grofiioris-, qu9 
niam ea opportunius phlebotomia cxpofcere fe mon* 
firat.EJuerfoficiutubi apofiema in inguinibm appa 
reatiprimo quide minuunt m brachio eiufdem lateris, 
fecundo inpedeiUiut etiaeiufdem partis ex Saphena. 
Vcrum fi patiens haud multu robufius fueriUnccfan* 
guinc ahndans,attamen naturalcm habet decentcrtti 



joz MAR. FIG EPIDEMIARVM 

gore uirtutisq- confiantia,aut fit ut iam exifiat in finc 
fecundi,uel m tertio die,quu iam uerifvnile fit materik\ 
ipfam fuum curfum motumcfc cepiffe, iamq; ueneno m 
ftft&m effe, euacuant uncm dutf uel quatuor alaterc 
apofiemdtislocoapofiemati qukm fit pofiibilepro* 
pmquiori. Sipofiaures extiterit, minuutex CephdU 
ca eiufdem lateris. Quod fi hdec ipfa hdud itd facile co 
prehendi pofu,fdt in Medidna uniuerfo corpori co* 
pdrticipdnte.Quod fi nec ifia pateat,fiat m mmu ed* 
dem ex uend qu<e efi mterpoUicem er indicem. Simu* 
liter dutem faciunt a medio fecunda' diei dd fequentes 9 
fed db mitio ad medium fecundi facerentphlebotomia 
expdrte oppofita,fimditer<\primo ad mediwm fecm 
di. Si dpofiemd efi fub brachio,euacuandum efiexue* 
na eiufdem brachij , er cx uena comuni, uel fdtem ex 
hepatica,aut eiufdem mmus mfra digitum medium et 
fibiadhcerentem. Si'meodempr<ediclx) temporefignu 
ipfum m inguinibm fuerit, inridaf uenam fub eiufdent 
lateris genu,aut fub cauitla eiufde pedit. Sifignu uer* 
git uerfm nates,mitte fanguinem de grofiiori uend,ty 
mdgisdppdrente m dorfopedis eiufdem Idtew.lfiorZ 
quoquemodusefl,quodcitra fecund<e dimidium diei* 
incipiunt utplurimum in latere oppofito fanguinem 
extrahere,ultra uero utplurimummcontrarium. 
Noj autem adcanones nofiros uniuerfales acccdamut 
C\uia eiufcemodi morbm uel efi m ipfo fdnguine , u& 

irt 



ANTIDOTVS, 

inhumoribus fanguine permixtis : ideo mihi uidetut 
extrahendu effefanguinem omnibus,ab annis quatuor 
decim ufq- adfexaginta,ratus multo fatiw fbre,ut ue* 
nenwm quod per ucn<e apertionem expirct,qubnfan* 
guinis cffiuxu magnopere cruciari.Extraheipfumite 
rata uice cum fex horarum interftitio.Robuftis autcm 
corporibus vfanguine multit abundantibus,extrahe 
adfummum,libram unam:Mediocriter uero robuftis, 
Cr mediocriter fanguineis adufq; uncias oc~lo;debilio* 
ribus autem conftante pulfu, unciasduatuor uel tres 9 
fiue duas aut faltem unam.Vbi uerodominium chole* 
ra obtmeat, non excedatuncidt extrailio duas. Multi 
extrahercprcecipiunt,quoufq; no debilis,debilitetur* 
Hoc autem mihi minime placet, quandoquidcm ftiiri* 
tus diffoluit. Vbipulfus udcillat,nil prorfus extrahm 
dum. Maior uero mihi eft cura ut prius appareat apo 
fterm, ctiampoftmodumprouocentur ha>morrhoides 
frittionibus faftis cum rebus aft>eris,wfuccoca>paz 
rum,cwm uentofis v fcarificationibus,etfanguifugis* 
Vbifanguis abundat fhcias idempoftalteramuena fe 
dionem. Vbi autem modicum fuerit fanguinis, faltent 
idfeceris. 

T>e medicinis uenenum diffoluentibus O" 4& 
extrktrahcntibm. CAP. IX. 

QVidamutprimo femel eudcuatus eft fanguis 3 
applicdnt epithema . Verwm fapientiores id 



Jo4 MAR. HC EPIDEMIARVM 

4guntaprincipio,fiepiMq;renouant, uidelicetateu 
tia m tertiamhoram,apponunt temperate calidu cwm 
panno coccineo . Defcripfimm unumfiupra ,alterum 
bocefl. Sume aquarumrofarum, aquaru endiuia>,bu» 
gloffie,melijfa>,anA libram dimidia,aceti mcias duas 
fandalorum,rofarum,corattoru, ana drachmas tres* 
fpodij drachmas duas , margaritaru, hyacinthorum* 
fapphiri,ana ficrupulu unum, been albi <& rubei, ofiis 
decordecerui,feminum citri,aiu drachmam dimidia y 
tnufcifcrupuUtm dimidium,camphora>,croci,ana fcrtt 
pulum umm. Si mfolitam in patientc noueris calidita* 
tem,fic ut ungatur hepar,v regio rentt, ungento fatt 
dalino, bis m die. Indepofl horas quatuorQnorecon* 
fueto orordine) exhibenda> funtpulueris contra mor 
bum drachma> dua> uel una cum albo uino aquit 
cndiuice, necnon acetofetta> , pariter er theriaca> dra* 
chma>dua>, uelfaltem una.Voflhunc ipfum potim 
coadiuua cumpannis,o- fumigijs ca\idis,naturam ai 
fudorem.Nec erraret qui theriacam folam adminiflrt 
retiueruntamenplus m ufu efl eam darecum pulueria 
bm . Addunt nonnutti acetum, cr id mihi haud difyli* 
cetipkcet quoq; eam fiepiw adminifirari . Et utilis efl 
fimulcum theriaca,aqua fcabiofie ey meliffie, ubino 
tnulta adfitcaliditas. Antiqua cotra morbum pulue 
ris talis efl dcfcriptio. Cape diftnmi albi , corattorunt 
dbortmJormentSU) boliamenipgentiana> } ana wp 

ciam 



ANTIDOTVS. jo* 
tidm mm,terr<e figiUaU tmciam dimidik*. Moder* 
nior beec eft. Sume barbdmdiShmi,bdrbdm tormcn» 
titt<e>dgrimoni<e,ttgni dloes, boli drmeni, udleridn<e t 
Updtij,fandalorurubeoru, atiApartes <equales,bar* 
h<efcdbiofe dd pondut omniu,mifce cum ftnguine tatt 
ri deficcdti dd folem z? deftittati. Alia defcriptio. 
Sumc fyodij ,diftnmi albi,gentidn<e,tomentM<e> gra 
norumiuniperi,feminm citri,carlm<e,ana drachm<ut 
quatuor,fbliorum albatri uncias duas. Tertia defcri* 
ptio. SumetormentiH<e,di<^hmialbi,cornucerui uftU 
Zedoari<e,ana drdcbmdmundm,margaritarti, coral 
lorum rub .ana fcrupulos duos. Quarta defcriptio. 
Sume tormentitt<e,dcTnmi albi,boli armeni,campbo 
v<e,margaritdrum,fdndalorum rub.cornu ceruiufti, 
ariftolochi<e rotund<e,facchari albi,dnddrdch.du<M, 
Quintd defcriptio.Sume tormetitt<e,dittami,ana dr<t 
chmas duas,feminis acetofe,feminum citri,ana drach 
mas tres,zinzibew albi,cinnamomi, croci,ana fcru* 
pulum unum,boli armeni,terr<efigittat<e,ana dracb* 
mas duM cum dimidia,faccbari unciat duas . Uic puU 
m multum (utfkma eft)ualet contra uenenu,tam dntc 
quarn poft ddminiftrdtm. Sextd defcriptio.Sume ra* 
dicumtormentitt<e drachmas duas,fandaloru rub.di* 
ffamidlbirecentis,cornu cerui ufti,margaritaru,bo> 
li armeni, ariftolochi<e rotund<e,ana drachma unam* 
famphor.c drachmam dimidiam,facchari dbi,drach 

V 



jo6 MAR. FIC. EPIDEMTARVM 

ntM dudS,pimpineU<e, myrrh<e,zedoari<e,ana drach 
mamundm,fdnddloru,terr<e figittdt<e,and drdchmat 
duas,feminum citri,croci,dnd fcrupuliiunum,cornu 
unicornis,hydcinthoru,dnd drdchma. dimidid.Hi pul 
ueres uigorempr<eftdt cordi,dduudntq; ipfum m ex* 
peUcndo d fe uenenu,putrefcibiles humores deficcant 9 
cohibet uias cordis ne uenenu ipfum dttingdt : frequen 
ter etidm uenenum expelluntper uidm fudoris. Expe* 
rimento compertum hdbetur priorem,qudm diximut 
antiqudm,defcriptionem,dc inter modernds ultimdm 
c<eteris effe multb dc longe cjficdciorem . Sunt quiddm 
quipojl uomitus prouocdtionem(fiedopusfit)fi.c~b 
etidm clyftere et in>mftione,p rimo exhibent pulueres 
dtq;epithemd:poft cuius operdtione tunc primu eudctt 
mtfdngiiinem. iddutem fkciunt ubi pdtiens fmguinis 
multuvnhdbuerit,nec ftrtebihocerrdnt . Atubifieri 
nonpofitfdnguinis extrdftio,tumdejtdu fdnguinis» 
loco phlebotomi<eexhibentmedicind,prius tdmepul 
uerem. Voftquhn fudduerit infirmus dut debitum fudo 
ristempuseldpfwmfuerit,no expeftdnddeft humoris 
digeftio,quonidm non ddeft temporis mora dtq; fi.cuU 
tdsprocelebrdndd digeftione.Equidem quu necefiitdt 
immineat (ftquide ea ipfd no fubeft legi) minime obs 
ferudndd eft cofueta temporum difcretio dtq; dierwnu 
Ncc confidendu eft fpe dliqua m oper<e tiAtura* ad eu4 
tuationem enitentis,qwmm irreguUris eft propter 

indigc* 



ANTIDOTVS. 5 

tndigefiionmmpetumq; uencni,equide opprefft nte 
turd ut potefi plus opcrdtur quhn dcbedt. Vofi ideo co 
petens fudandi tempus ■> uelfinguinemfidbunddtmi* 
nues,uelnondbunddnte ddbis purgutionem,exrcbtts 
tctmen no comouentibus flomdchu. Fdttus enim cu uio 
lentictuomitws pettoris dilatdndo uius fkcit utddcor 
uenenum percurrdt,trdhitq; ipfunidd cerebmm. Uxc 
decdufterrdnt qui cdprdginem z?rcs huiufnodiex* 
hibent uomitiuds O" uenenofts: Vix eni.n uni refiflere 
potcfituiturdueneno . Poffetfirtenobisquifpidmop* 
ponere cur uenendtos dd uomitwm producere phyfici 
foledntt Dico no pdrem effe uenenoru conditione : c<e 
tcrd enimplus hdbent mdteri<e,o- ud educendum dp* 
tiord per uomitum, V funt m fiomacho,ifiud uero ud 
por efl quiddm ucnenofts <ty in pdrtibus pec~hr:s.Nul 
ldigiturddfitmedicindqu£ uomitum uiotcnterprodtt 
cere pofit,adeumqui nuUdcuuiolentidddmndrcmi 
nime.Approbdtumtdmcnmdgis,ut perinfcriord di* 
uerfiofiit. T)iffoludtur,qudm dxbis,medicim in uin* 
a.lbo,et dquis fcdbiofce,endi!d£,roftrum,pldntdginis 9 
bugloffe,meUffe,dccto roftto,in quibusfattitfitde* 
cottio exprunis Ddmdfccnis,myrobdldnis,Ummn* 
dis. Si dutem morbus inuddit dliqucm fiomacho repk* 
to,quid ndmfociendu erit iuxtd ordinem modcrnortt t 
Tctc ut pofl unttionem cum oleo fcorpionum er thcru 
cdfaciUteruomdt,cum aqud tepidd,dceto,oleo,wfu<; 

V x 



MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

coraphani,tentdndoetiam prouocdtionem cumpen* 
nd longd,deindeddminifirdbis clyflercpofimodu epi 
themd,<& de ipfispulueribm. Deinde tepore quo iam 
quietiororrefldurdtM egrotdns fueriUuendm feces,fi 
efi fdnguineus : fin minus,ddminifird medicindm.Et fi 
"mphlebotomid ultrd qudtuor fdnguink uncias extrd* 
xeris,dbjline d medicma, quoufq- trdnfatt<e fintdphk 
botomid hor<e duodecim . Ef licet phlebotomidm pert 
jgeris,ft>em tamen non ponas m fold ipft,pr<efertim m 
plethoricoyfxnzuineo&robufiocorpore . Quinimo 
& m dlijs quibm pdru fdnguinti extrdxifii,etia pro* 
pinandd efi fuo tempore medicind iuxtd complexionis 
qudlitdtem uirtutis.Similiter fi prim medicina de* 
deris,non eris edcontcntM,fifwrit plethoricwmcot 
pw,uirtute confentientcphlebotomidm quoque tem* 
pore cr modo iniunge.Ut hdnc difiinttionemficies,fci 
licet inddminifirdndo unum cr dlterum,ubi id pofiibi 
Uwconueniens . Sed ubifxnguis dbunddt,pr<eceddt 
phlebotomid vr fit copiofior : ubi uero ftnguit nort 
abunddt,medicind pr<eceddt, er phkbothomid fequ4 
tur,modicdtdmen,fcilicet potiw euentdndi quamdi* 
minuendicdufa.Pofi tertium diem nuUdfieridebet ftn 
guinis extrdttio, nifi te dd hoc fdnguinis multitudo co 
peUdt .'Quotiefcunq; medicindm uel phlebotomidnt 
feu uomitiuum ddminifiras,dd hoc ut eiufcemodi dgitd 
tione ipfum tmenm d figto mn rmrUtur dd \ntw% 

fifigpum 



ANTIDOTVS, 

fi fignum fuerit apparens,fkc ut m tali comotione po* 
msfub erfupra fignum, uentofas er fdnguifugds,vr 
fuper cor epithemata jrigida. Et ante et pofl propitu* 
bis per os ea qux> defindunt a ueneno,uidelicet theria* 

cnmjtolumarmenhfmaragdosyhyacinthositopaziu* 
uelfaltem alia gemmaru genera,aut coraUos cumfuc 
to herbarum contra uenenum. Quumficispurgdtio* 
nem exhibe medicimm cum modico croci m decoclio* 
nefupradiffa. Vrincipalis fecurior medicitu fecun* 
dumPerfaruMedicos,ejrMefuen,efl trifir* p?rfic& 
unciauna cum eleduarij Hamech drach.duabus,uel 
*d mmm Trifir<e uncia dimidia , & elcftuarij H<t* 
mech drachmauiut uel dimidia. Sedmdximerobu* 
flif datur uncia una cum eleftuarij Hamech drach* 
tnk tribm,zr Perfiani eam admimflrant cumaquafri 
gida uel fucco folatriuel endiuu . De hoc fepius au* 
diui,erfilix penculum ficiiamprtfenti anno . Vbi 
autcm trifira er elecluariu hamech defuerint,propi* 
tubis diafena loco trifir<e,<&- diamanna, uel fuccu ro 
farum loco elecluarij hamech modo prxdifto.Experi 
cntiam fici mulu utilitatis fecuritatisq } hanc com* 
pofitione repert. Sume trifirx* perfica>, pulpa> cafia>> 
anaunciam dimidkm,rcubarbari, d:amanna> uel ele* 
Shiarij hamech drachmamunam. Sedubimturauali 
da eji uenterfiypticus,dabis diamann* uel eleclud 
vij hamech drachmas duas,dijlcmpera cumaquis bu* 

V J 



MAR. FIC EPIDEMlARVM 

gloff<e,endiui<ecum decoftionibus fupradittis etaquit 
pr<ediclis.Ego uero reubarbdru, in uino albo V aquis 
cndiui<e cum modico foic<e teneo per hora.quod do in 
fubfidntiacomifcendo omnidfimuUfepiut etkm dddo 
pojlmodum mann<e unciam unam , Conueniunt Qrpiltt 
Ude fumoterr<e, aggregatiu<epilul<e,partes <equa* 
les, robuftis quidem in toto drachma una,dlijs uero in 
toto drachma dimidia,fuprabibendo uinum albu cum 
(tquis endiui<e,uel rofarum erfcabiofe. Etiam ipfe 
fol<eAggregdtiu<e'm omni tempore,pr<efertim tm* 
nw <efliuo drachma una uel dimidia* JXotandumfi 
febris inh<eret humoribut fubtilibus CT cdlidis, appa* 
rehit fitis uehcmes,gul<e ariditM,Ungu<e nigredo,acn 
tw capitis dolor,phrenefis,uel fimilia horrenda dcci* 
dentia-Siautemgrofiioribus tnh<eferithumoribut,<cr 
tninus fiiriofis,febris uidebitur lenta,w pr<edi£fa acci 
dentia remifiiora-Confidera eiufcemodifigna,et fcias 
quod in quocunq; humore conuenit trifira cum agarv» 
co,w pilul<eaggregatiu<e uel fol<e,uel cum pilulis dc 
fumo terr<e. SyrupM etia folutiuusquemdicemut w* 
ftrim,fi fiierit 'mimteriafuriofa,etiam conuenitdia* 
fen<e cum eleftuario hamech uel fucco rofarum. ltem 
cafia cum Reubarbaro,item manna cum diamanna in 
decotlionibmfrigidis , Si eji in materiagroffafrigida 
crhumida, conueniuntrobufiioribuspilularu aggrc 
gdtiudrumfcrupuliduQfpilukrmde dgtrico fcrupu 

lm 



ANTIDOTVS, 
Usunus. Debilioribus uero dUcdtholiconis unck uns 
cum didfeniconis drdchmis dudbus,uel cu agarici tro* 
chifcati drachma unx uel fenus. Item de piUulhs con* 
tramorbum dittis fuperius, drach. una uel femis,<& 
fbrte eiufcemodi pilul<e conueniunt in quocunq; humo 
re. Nota quod agaricM bene pr<eparatus cr trochi* 
fcatm e/l finguUris m hoc cafu in quocunq; humore et 
tnembro.ldeo quando certior effemde fuapr<epara* 
tione uterer eo in omnimedicim,ddndodrdchmnsdn 
4S,uelundm,uelfemisdeeiws trochifcis,iuxtd poten* 
tiam medicin<e,<g- iuxtd complexione hominis.Etubi 
dubitdrem dc eim pr<epdrdtione,infunderem eum ni 
oxymeUe fquiUitico cum fdlgemmd, o-poflea cohn* 
do ponerem fuper medicindin dbfq; exprefiione. Uem 
notandim quod pilulee dggregatiu<e funt appropria* 
t<e,er loco UUru debent ddminijlrdripilul<e Sine qui* 
bus,minus robuflis. Et fcids melius effe darc medicin* 
qukmpilulds in hoc cdfu.Et fi hdberipofitdiamdnnx 
melior efi fucco roftrum crfortior . Et elcftudriu h<t 
mech mchm efi ambobusyfcilicet er didmdnna er fuc 
co rofdrum.Dcmum in omni humore mirdbilis efi ijic 
fyrupus folutiuus loco medicin<e ddminmunciaum % 
& dd ultimum du<e,cum dqua rofarum er uino albo. 
Sumecorticum citri,rd.iicum cdppam,berberis,fin* 
ddlorwn rub.j]>odij,dnd drachnas duas,chariopbiU 
teiltKliffeMgloffe, bouginis, cichoruAna nurni* 

V 4 



MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

pulumunu,acetofe praf>ij,hepatic£,dna manipuluM 
unum cum dimidio,fcariola> fylueflris drachmas duas , 
feminis cucurbita-jfcilicet peponu,citruUi,cucumeriSy 
uiolarum,ana nunipulu unum,thymi,epithymi,aga* 
rici,reubarbari,fena>, polipodij,dnddrachmas duas* 
fucci abfynthij,fumi terra>, ebuli & pldntaginis,aM 
drachmas fex,myrobalanoru chebuloru drachmam 
unam,citrinorudrachmam dimidia,diagridij drach* 
mas duM,facchari albi librasduas,ficfyrupumcum 
aceto cydoniorum.lfle fyrupus k Doftoribus uocatur 
diuims in confcruando cr curando,quia flatim abfcirt 
dit humores putrefcibilcs,conf6rtat membra principa- 
Iia,pellituenenumadextra,0-deeo plures uifefunt 
txpenentia>.\nter ca>teros Doflvres Tetrus de Tufii» 
gniana,<zr Gentilis Fulgineus, eum mirum m modum 
comendant&mihiuidetureum faftumeffc ddinten* 
tione trifera> perfica>,fed magis folutmu,*? mihifum 
mopereplacetin perfonisnon dtbilifiimis,tynonh4 
bentibus uentrem ualde lubricum. Sumatur femel itt 
bebdomada a fanWzj <egris . Nota quod pofi opera* 
tionemmedicina>,aut phlebotomiam,fi medicinZnon 
adminifiraueris die fequenti,propinatur theriaca> dret 
chmauna cum aqua> rofarum unciaunacum modico 
aceti rofati . Nec timeas theriaca caliditatem, quo* 
niam tam modica portio parum calefiicere potefi,eo 
quod quMaselementam, qudlis ejl caliditas vrfimi* 

Uu 



ANTIDOTVS. 
tes,quu fint ualde materiales,haud multum operatur, 
ftifimulta cwm materia . Verwm foecifica uirtm utpo* 
tequa> donwmfit ccelefte,wquafi ftiritale,multwm 
operatur fecundum Galenwm pauca etiamcummatea 
ria. Theriaca autemaproprietate fyecifica operatur 
contrauenenu, acpraterhoc, caliditatis fecundu uix 
perficit gradwm, ideo longe potentior efi ad uencnum 
expettendwm,quam ad calefaciendum. lebm itcm pz 
fiilentialis multo magis uenenofa quam calida,at exhi 
benda efl theriaca cwm aqua roftrum, er etiam m c&>* 
tera curandu efi ut tendant ad quandam frigiditatem> 
quatenwshdcipfautiudeM. Votefi etiamdariMithri 
datwmloco thcriac&>,fed multo potiorcs extheriaca 
uife funt experienti& > . Ideo inquit NLoyfes Aegyptius 
twrratum fibi effe a fapiente quodam Medico , fe dwm 
tempore pefiis m Antiochia artemexerceret , ipfa rc 
uerum reperiffeycceterd remedia cunfta fvre dcbilia, 
atjolwm qui monitu fuo theriacam affumebant , tutos 
V fuperfiites cuafiffe,c<eterinequaquam. Ethitantu 
qui eapofi morbi muafione ufi funt,liberatifucre,alij 
uitam morte comutarunt . Per hoc confirmatur quod 
inquit Galemu m libello Detheriaca adCa>farem> 
eameffeomnibut uencnisperaduerfam, firecfcpoten* 
tem,ubi catera deficiunt ac funt debilia.Uoc aute ha* 
bet d uirtute quadam miraculofa.Sunt etiam qui urina, 
potu exhibcAtthud Uxiui^MjtemjuccMn-cd-pdrii al* 

V jr 



MAR. FIG EPIDEMIARVM 

bdrum cwm dceto,hdud fcio quid mihi dicendum.Hoe 
tnonco ne confidentidm hdbeds m purgdtionc p oflqut 
tdm jtceris,etidmfiex ipfd melius fe hdbeat mjirmui^ 
fed quwm <£ger meliut hdbere uidcbitur , tertid die aut 
qudrtdpofl purgdtionem,fi multd ddhuc ddfit fdngui 
nisfuperfiuitds extrdhepdrwm defanguine, eyreiten 
rd edndem medicindlempurgdtionem. Quod fi no ad 
modum dbunddUrepete fdltem pulueres o-medicind, 
nereciddtinpeiws.Quidd exhibent euphorbiucum* 
fiice dc gurm elemi. Sume euphorbij drdch .qumque, 
er fcrupulu unwm,gwmm<e elemi uncids duds,rndjiicis 
uncidm und cu dimidid,ddbis robuflis dd pondm drd* 
chmdm undm, debilibus fcrupulu unwm,cwm dquis en 
diui<eetfcabiofe . Efi quide pcriculofd medicind,nec 
nifi robujlifiimis dppropridtur ,dcnifi 'mprincipio. 
AfferutnonuUi gwmml demifbregwmmddrbowce 
drini. Scicndwm quod hoc in cdfu non debilis exhiben 
dd efl medicind,id efi,que exilem facidt operdtionem, 
quonid tidturd ipfd fi prirm medicind non bcne fitope 
rdtd,fecundd non cxpcftnt. Nec tdmen dccet nimio im 
petu folucre,ndm ex hocrefolueretur jj?iritus,ifiud(fc 
ntdlwmmdge confiflit inqudlitdtequdddm uenenofd* 
quhn in qudntitdte mdterie.lnquit Gentilis Yulgineut 
fe multd expertu cum fuprddicio puluere, db initio fic 
ipfwm ddminiflrdbdt . Swmeeuphorbij drdchmdmdi 
mdidm t mdj\ici4 drdchnumun<im, dubntcx his fcru* 

puloi 



ANTIDOTVS. ji* 
pulos duos,v multumplethoricis drdchmam uttctm. 
At mihi multo magis placet agaricws ,quia,ut aiut Dc 
tnocritm Galenm v Auicenna, ab omnibm membris 
tdiquem trahit hwmorem,fimiliterque habct uirtu* 
tem quafi theriaca>, aduerfm omne uenenum cor robo 
rat,idq;ab omniueneno expurgat, groffos principa* 
literpurgat humores,nec relinquit tenues quoq^ intcn 
tatos. Sitalbm,porofm,rotundm,necnonetfraftufa Agaricibo 
cilit, duicis ac leuis. Sit quoq; modicee amaritudinis O" ni fubfldtti 
ftypticitatis, bene tritm, er mixtm cwm falisgemm<e quaUs. 
parte tertid,etfic corrigatur cum falgemma,mdle ro 
fato colato,oxymelle fquiUitico,Z7 uino infufionis zin 
Ziberis, z?f\cpr<eparctur introchifcatu.Et debilibus 
tutiws efl utdeturpermixtus alijs rebm,qudmfolm,et 
tnelim in decottionibm quhn in fubfiantia, quonia frc 
quenter longos producit uomitm , uentrisq; dobres, 
nifi bcne eledlus V pr<eparatm fit. Quod fi dcbitefix 
rit eleftus vprxparatm,efc medicinafanttti o-fimi 
Uaris fecundwm Democritwmw Mefue. Felices nanq; 
fecimm(modo er ordine dicb)ipfo cwm agarico expe 
rientias. At circa euphorbiii copertu h abuimus,qu9d 
ualde bonwm nonnunqiam fecerit opus , atfepiufcule 
contrarium.Vniuerfaliter ar m fwmma fis celer in eu* 
cuando <zrfrequens,obferuatis modo,&- ordine. Frc* 
qttentim infirmim recrea,quoniam ftiritm alixsplu* 
fimwm refolmntwr^c tantu e* ddto,fw abdrid,fi* 



Jt* MAR. FIO EPIDEMIARVM 

ue medicinalia,qu<e folwm moUifcat, fed his permifce 
refrigeratiud deficcatiua, er cordi/s confortatiua,qus 
ctum ueneno refiflant. 

De cibatione,w regimine tegroUntis* 
CAPVT X. 

Clbus effe debet ( fecundum Rafim er Auicenna 
quartoCanonts)fireque$,modicus,leuis,elixus 
tc multi et humidi nutrimenti, conditus cwm rebus ace 
tofis v frigidis,ut fcilicet cum endiuia, acetofeUa,ace 
to,agrejio,malis granatis,arancijs, Umonibus,cera* 
fijsacetofi$,prunis< Cibifubfiantia fmtpuUi,perdix, 
phafianus,contufwm,confummatum,deftiUatum,ou* 
recentia,h<xdinas quoque carnes nonprohibeo. Swm* 
ma,nutriatur rebus liquidis,humidis, multi nutrU 
menti. Sic tamen nutriri debet ut natura toleretnec ft* 
bresmultiplicentur:plu$ enim multo quam cateris, 
boc in cafu ubcriori opus efl alimento . Inquit Auicen* 
na quarto Canone,quod uenarwm repletio per nutri^ 
tnentumprohibet uaporis uenenoftaeriso-humoris 
tranfitum, ej-quodhifrequentius libcrentur quiintre 
pide nutrimento adiuuantur. Nota quodfaclo clyjle* 
re folutiuo,de quo fupra mentionem fecimus,fi reflau* 
ratione opits fit alia, fumat aliquidper os,fme$ folu* 
tionem uel cum enemate uel fuppofitorio, inde ad ho* 
ras quatuor adminifirabis aliquid nutrimenti , de quo 
pwlbfupradifjhuimM.VMfutlbu^ 

rifaum 



ANTIDOTVS. 

ynfhmtMutwm cum aqua ftrrata,recentifaltem,par 
te tquali.Melior uero effet aqua aurata in qua aurum 
ignitum extinftum fit , uel etiamextingui poteftau* 
rum in uino. No finas eumpatifitim, nec os exiccari* 
fed continue fic ipfum gargarizare cum uino albo be* 
ne diluto . Res teneat in ore humidu-, frigiduLs,fre* 
quenter bibat de acetofitate citri, C" iuleb rofato, amt 
partes tquales cum uino granatoru <&■ aquafiue fuc* 
co acetofeUt.Vtilit efi fyrupm acetofe fimplicis cum 
aqua fcrrata,wpariter fuccus cedri uel limonum fiuc 
aranciorumexprefforum, ha>c dabis cum aqua et fac* 
charo fini, uel fbrte meliut cum aqua hordei uel ftrrx 
ta. \tem faccharum rofatum aut diamarenatu uel did* 
prunis crdiacydoniten diffolutum in aqua colatum er 
expreffum, uel rofas,cerafa acetofa-myrobalanosM 
marindos,pruna,cydonia,perfica ficca, trita & infii* 
fa in aqua , pofl colata expreffa ey cum faccharo er 
aqua reccnti exhibita utilia funt. Conuenit etiam ace* 
tum album cum aqua ferrata er faccharo <egris fimul 
ntqifanis. Conftrt etia oxyfacchara compofita cum 
acetoalbo, fucco granatoruacetoforum er faccharo. 
Vrodeft quoque fuccus granatorum medij faporis, uel 
fuccm fiue uinumacetoforum cum modico facchari, ct 
aqua ordei cum uino granatorum . Bonum eft anulot 
aureos in aqua tandiu confricare, utaliquantulum ro* 
dantur per aqu<tm . item bullire aquam cum wo, e^ 



W MAR. FIC. EPIDEMI ARVM 

td utiin cibo c potti bonum efi. Secimdum Gentilem 
fieri fortdffe potefl, ut aurum dd fbrntdm reducdtur 
liquiddin aptdin dd potdndum, hoc modo : Sume duri 
uncidm undm,drgenti uiui uncids duds, mifce cr fimul 
mixtd mdnednt quoufq; durum diffoludtur , deinde int 
ponds dlembico cum igne lento , intdntumquod drgcn 
tum uiuum dlcmbicum excdt. pofied excipids duru ex 
fundo dlsmbici, V ddde dqm.ru bugloffe wncids qux* 
drdgmtdfeptem^ponds in dlembicum uitreum bene ob 
turdtwm. Continudbis fub eo ignem per tres dies no 
fles,ignem dico bcne proportiondtum,'mfine ficd'lue 
rk drtemmucnies dqudm minime confumptdm,?? di$ 
rum liquefoftum, ct hoc efl durum potdbile cordidlifii 
mum,w digeri potefi. Aurum quidem alidfvrmd pd* 
rum efi utile,quid digeri nequdqudm potefl. Admini* 
flrdbis bvs in die ieiunofiomdcho ex his fyrupis, fcili* 
cet de dcetofitdtecitri,de UmonibM,dc cichorid,de fit 
mo terr<e,dnd drdchml dimidid, cu uncid und dqud» 
rum meliffe <& fucci dcetofeU*. Item fyrupi de dgre* 
fldJeribes,rob berberis,de cydonijs, degrdndtis me 
dijfdporis,degrdndtis cu dquvsendiui* <zr bugloffe. 
Item fyrupidcendiuidcumdquis endiuieevr dcetofi* 
tdte citri,cum fucco dcetofeUce,<zr uino grdndtoru dcc 
toforum, item fuccum limonum, uel citri,uel drdncio* 
rwm exprefforum exhibendum cum dqud v fdcchd* 
ro. N<w dijfyliceret fi loco aqu«e ddminijirdres brodm 

putiorum* 



ANTIDOTVJ, 

puUorum,quod appeUari uulgariter folet Piperatd* 
mtperdicem coftnm cu agrefta endiuia exinde co 
Uta,cui mixtu f t aliquid ex memoratis fuccvs,cuduU 
cibm cotemperando acetofa, uelutinatura ficit mgra 
natvs medij faporis . Etiam mala granata acetofa cum 
uino er fucco fuo fola, uel etiam cum alijs fuccis, con* 
diantur bene omnia . ltem fuccim rofarum,myrobaU 
nos,tamar\ndos , faccharum rofatum er diamarena* 
tum,diaprunis,diacydoniten,diffoluta m aqua, erco 
lata ©" txprejfa ,bibenda funt cum aqua recenti.ltem 
oxyfacchara cum iuleb rofato er aqua ferrata . Item 
fuccum rofatum & acetofitatem citri cum uino gran* 
torum. Nota ,/yrupus acetofe fcilicet \n quocunq; uti* 
lis eft jyrupo.Vbi non habeatur acetofitas citri, expri 
me limones uel arancios,et cum faccharo tempera,& 
ubi maior adfit caliditas, maiori quantitate dabis acem 
tofa:ubiminor,minori. Etubinon habeatur fyrupm 
ncetofwsMbis acetum, aquam ey faccharu fimulper 
mixta. Album acetum melius eji rubro. Item fyrupt* 
hunc optimu. Sume fucci meliffe,boraginis,bugloffc 
depurati,ana uncias tres,aqu£ rofaru, aceti albi, an<t 
unciamunamcum dimidia,acetofitati<$ citrio-limo* 
num unciam dimidiam, facchari albi libram unam 9 
ex hocpropinabis unciasduascum aquarum buglof* 
fx O" acetofetta uncijs duabus er dimidia, ex his ute* 
requopUcet , Et jimuldatoduos trochifcos de cam+ 



MAR. FIC EPIDEMTARVM 
phora. Quidamfapientumloco fyrupihancdatttpa 
tionem. Sume aquce rofaru libram unam,uinialbi odo 
rifcri libram dimidiam, boli armeni optime pulueri* 
fati er cribrati unciam dimidiam, pro uice una exhi* 
beto drachmas duas : efl enim remedium z? antiquum 
Vpotens. Experimentatores duobus potifiimuutun* 
tur, uidelicet fuccoflorum aranciorum cum uino in ca 
fuVpoji cafum,cr femine Cardonis beneditti cum ui 
no,quia ha>c funt experta aduerfm uenenum fungoru» 
Solent O" ha>c dare fapientes. Sume fucci fcabiofe m 
cias tres, terra> figillata' drachmam unam cum modi* 
co uini, item feminu citri drachmas duas cum uino bo* 
no . item ambram er charabe cum uino, item fteciem 
coagulorudrachmamunamcum uino . Coagula funt 
muccilagines qu<edaincertis ueficis,appenfeinuifcc 
ribm hoedorum <zj leporu. Item radicempahne chri 
fiicumuino . U<ec, quibm ( ut tradidimus ) fapientet 
utuntur,remouent uenenu d corde. Conueniunt ad co 
feruandwm V curandu hat confcttiones.Multum con* 
fide in hac nofira compofitione fimplici,fecura,effic<t 
cifiima. Acape boli armeni drachmas duM,terr£ fi* 
giUata>,coraflorum rubeoru,anA drachma unam,cov 
ticumcitri,zedoaria>,croci, ana drachmamdimidia» 
facchari rofatirofis rubeis conditiuncias fex,acetofc» 
tatis citri uncias decem,dabk femper cwm uino albo ef 
aquarofarum : quandoq; comifcendumejlparuaceti 



ANTIDOTVS. 
fofati. Ex hti ctiam conficere pojfumm pilulas, fi to* 
cofaccharirofatiaccipiamm rofarumrubearum un* 
ciamdimidiam cum acetofitatc citri qumtum fujficit* 
Quidam dant iflas compofitiones . Sume facchari ro* 
fatiytrium fandalorum, diadraganti, amuncias qua* 
tuor,fbliaaurinumero decem,margaritaru, hyacin* 
thorum,ofiis de corde ceruUam drachmam unam* 
Item cape margaritarum fcrupulum unum,fapphiri* 
hyac'mthoru,fmaragdorum drachmm duas, terr<e fi* 
gillata*, triugranoru, fericicrudi triti, atiAdrachma, 
dimidiam,fmaragdorum drachma unam, mwm chri 
flirofatiquantum libet, aqua rofaru m qua confricett 
turanuliaureiuel uafa aureaeyhuiufmodi quantum 
fujfcit. \tem aqu£ rofarum,facchari albu&na librant 
unam,fandalorw,i rubeoru er alborum,coralloru ru 
hcorwn,jj?odij, ana drachmam dimidiam, margariu 
rum drachmam unam , hyac'mthoru,fmaragdorum y 
fapphiriyofiis de corde ceruuana fcrupulum unum. 
Omnia aromatica conuenvmtad conferuandu er cu* 
randum, maxime qu£ attinentfrigiditatietcaliditatU 
Etfinon couueniantad ftbnlem calorem ,ualcntta* 
mcnaduerfus uenenumipfms,V maximeficohtempe 
rcntur cum frigidit ita ut ad frigiditatem aliquam de* 
thnent,w plut declment fiante uel temporii uel com* 
plexionum uel febrium acutaru caliditate. Item noU 
quod inter temm fig&tim* *t bolum armenumha-c 



MAR. FIC EPIDEMIARVM 

ejl diftantia, quod quamuisutraq; ualeantcontra ucnc 
numZT morbwm,mhilominM plututuntur fapicntes 
tcrra qukm bolo in c<eterisucncnis,atin morbopefti* 
lentialipotm econuerfo fkciunt.ln hoc conucniunt o* 
mncs, in cfterit uencnis nil melius cffc terrafigiUata* 
tnaxime exhibcndo eam cum modico boliarmcni, ZT 
granorumiunipericracctodiluto fecundum modunt 
Galenuquia ftatimconftringit,clauditq; uw pettora* 
les ita ut uenenuper eat tranfire non pofiit, cijcitq; ue 
nenuvnper uomitum . Variter Z7 ucnenum quod pcrfo 
lutiua cducibiUMfkcit adminiflrata tam pofl quant 
ante cafum,fcdfecurw ante . Similiter confcntiunt o* 
mnesquodquumadconfcruandufekpcfte tum etiant 
expeUendu ipfam bolm armenm c£tcra fimplicia fu* 
peretomniamaxime exhibitus cum uino albo etaqua. 
rofarum,fecundu ordinem Galeni, Serapionis er Aui 
cenn<e, qui aiunt feeffe expertos temp ore magncepe* 
flilentice fuiffe cum hoc fkcilitcr z? conferuatos z?fa* 
natos humores . Ejl enim bolus armenut rubcus paru 
croceus delicatus frangibilis.Terraucro figMata alU 
quantulum fit rubens, guflui parum acetofa Z7 arida, 
nonnihil uifcofa,ncc tamcn adco tcnax ut digitis adh£ 
reat. Aduertc quodnonunquam initium capitmorbus 
cum fyuto fanguinis abundantc,hoc in cafu non datuv 
bolut ncq; aliud huiufce uenenofi fanguinti ftriftiuum* 
Imo coadiuuaturifte ftuxm cumrebus pcfiuralibui 1 > 

cxtrahi 



ANTIDOTVS. 
txtrahiturque ftnguis ex ambabus uenis faphence, m 
qualitatemcomplexionis . Quodfi <egrotans ejl muU 
tum fanguineus,fitetiam minutio pojlmodumexmc* 
diana, nec funt pr^termittenda* fricationcs flomdcho 
iciuno » lac ttt admoueat nafo fyongiam intinflnmm. 
dqua roftrum o~dceto rofdrum er cum uino odoYife* 
Yo,quibus etidm fepe Uuet omncs pulfts O" faciem* 
Vbiddfit defutmd phrenefifufticioyddmoueas quan*- 
doq; fronti aqudm roftrum cum dceto rofarum.Etnift 
nimiam metuds fomnolentiam dddaspdrum cdmpho*> 
Y£. Curd ne inf.rmm in profundum nimis deucnidt fo* 
mnum ifuffciuntcnim horce fex uel quinqueperdient 
eynoCiem ,pquidem dormitio multdretrdhit uencntc 
dd intrd : ucntofe d tergopofitce , fiicliones vligd* 
mcntd circumcxtremitates conferut ddphrenefimpx 
vitcr er fomnolentidm.ltem confrtfuppofitorium ex 
faponeduro cummodicofalgemm.e. Sommtsmodiatt 
mprincipio morbi utilis efi, nec ideo tantum uigilan* 
dum efl ut indc ftiritus refoludntur. Cdmerd euentdri 
debet fepe dpcriendo & refrdndo : ex hoc enim ud* 
Yidtur aer,fic tamcn euentari debet ne ob idfentidt <e* 
grotdns&pdtidturfrigoris quicqitdm . Debent tendi 
per Utcrd letli lintea dceto mddcfittd . A fyergc paric 
tes dc folum cdmerce dceto aqudpermixto > fyargan* 
tur hincbtde eyper dngulos cr pdrietes dppondntur 
frondesfwpinhcdnnttfaliceSiYofce, pUntuU cr/i 

2C * 



MAR. FIC EPIDEMIARVM 

lia citruUorum cr alia qu^q; uiridantia,fiofcu\i etpo 
ma odorifira.facics fuffitum ex fandalis er rofis,mir 
thiUvsctcamphora,terebenthina,thure, corticibm ci 
tri, corticibus granatorwm wpomorum comuniwm* 
additis modicum chariophilorum O" croci . Super o* 
mnia cur<e fit quodfingulis horis fex oportet te muta* 
re et rcnou&re infirmo camifiam et omnes pannos, lin 
teamina,fumigia,una cum uafe pro fumigio. Si com* 
modefieripotefimutabis fingulis uigintiquatuorho* 
ris firatum er cameram.Antea autem qubn mtrodu* 
caturfit camera bene emundata, ac bonvs (ut couenit) 
odoribusfumigata.AUtcrenimamicTus,leftus,e?ha, 
bitatioyueneno mficiunt. Nec uolo avmfilentio prcete 
riri, quod ubi mfolita appareat caliditas,fiomachi ro> 
bur,dolorumq;ab mtefiinisfecuritM,confueuerut Ra. 
fis et lohannitius femel tantum ad potandudare aqud 
frigidam er recentem multa cum qudntitate . Ego ue* 
rout fecurius ageremdarem aqughordei recentisli* 
bras tres , cum uncijs tribws facchari . Et forte darem 
etiam fuccicucumeris libram dimidia , cum uncia un<t 
facchari bene fimulpermixta,pofiea fucci arancioru 
uel granatorwmunciam wnam , ej-drachmam unam 
facchari . Quidam compatriota nofleruir robufius» 
quamprimwmhic ipfum morbus muafit,i/mmerfitfe 
aquisfrigidis,perq; duas horas fic fletit, exiens liber* 
tus ejliueruntamcn faUacifiimti hoc efl cxperiment"* 

Torte 



ANTIDOTVS. Jif 

Torte fecurim effet federe m aqui/s tcpidvs qu£ pe&o* 
ralia non attingcrent,quoniam b# partcs no funt ape 
riendtfinecadipfasprouocadifunthumores.Nonulli 
hoc in cafu ajfumpferunt uenena ©" maximequa frigj 
dcenaturx > v fortafisetiam ea qu£ calidtf mtur<e% 
prim uel poji theriacam uel terram figillatam cum bo 
lo armeno <& aceto aqua permixto, et fimilia quce cott 
tra uenenumfunt.lnterquos quidamphyficm Ubera* 
tm fuerat.Vidctur tame mihi res admodu periculoft* 

"Decuraper artemchirurgia*. CAP. XI. 
TT Oc in cafu no expe£h.ndwm,quoufq; apparcat 
Y^JJnflatio aut buUa,fcd fifbxpurgatione uelphk 
botomiafis celer cr promptus ad uenenwm cxtrahen* 
dum,ficiendocum fvrmentoctcantharidibm rupto* 
riuntyuel aliud ex his quxinftrius narrabimus.Appli 
ccs mufculo dcxtn brachijfub cubito interioriapartc 
uel ubi tangifolet pulfut, no tamen fuper proprio pul 
fu. Similiter fkciesfupcr talo pedis dextri quatuor digi 
tw ad intra utfat uefica , quam aperi ■> apertamc^ te* 
neas.Si folitum apparuent fignum, incommoditas 
breuitasq; temporis obfcruadumordinem impediant, 
fiatphlebotomia atq;purgatio. Quibm fittis uel faU 
tem phlebotomia >fccics ruptorium&applicabis ei* 
dem laterifexdigitorumfub figno difiantia . Suntqui 
temporiswirietati non confidant-, fed<crpr<£ter ordi* 
nm pnmo cr pojl > fimufy quo melim pojfcnt rcmcm 

X 5 



$i<S MAR. FIG EPIDEMIARVM 

dijs cuy£ jiudcnt.Modcrnorum tdUs ordo quorundam 
eji,utubinilimpediatpririVopurgctur mfirmm cum 
clyjicribm, pulucribm,phlcbotomia er mcdicina. 
Vojiuero applicanda utdiximm (etiam no apparen* 
te figno ) ruptoria , ac tutim eji confefiim ( appareat 
fignum uel non ) ponamm ruptoria , & reliqud huic 
tnorbo appropriata. Siuideaturapparcns,ficfkcito. 
Sienim apparuerit circa aures fubito ruptorium.->.p* 
plica collo m pojierioriparte,eiufdem tame lateris in 
quofignum. Sifub brachio,mufculoruptoriwmappo 
natur ciufdem brachij ,uel propepulfum,no tamenfu 
pra.Si m mguinibm, pone iuxta cauiUam, hoc eji fu* 
per talo pedvs eiufdcm latcris. Quum alibi appareat, 
(tpplicaruptoriwmfub fignoperdijiantiam fcxdigi* 
torum,uel fextantitjnc tamen ponatur(utcunq; fit)fu 
prapecius. Etfifuerit'mguU,uideUcetaparte ante* 
riori,ponatur rup toriwm d pojieriori uidelicet m coU 
lo:fiucro m pojierioripartc eodem m loco fuerit, non 
debet in anteriori applicari,fedpotimfub loco figni, 
fcq; tandiu permittes ibidem ruptoriu donec ueficam 
feccrit,quam aperias er fupraponas butyrum v folU 
caulis : item jfyongiam hac mtinttam decottione. Su* 
me camomiU&,briftariica>,me\i\oti,fcabiof£,an& ma+ 
nipulumunum,buUiant in iibra dimidia aquee ad con* 
fumptionem dimidij, hanc quia uenenwm trahit reno* 
IkUOtten^tOifeptmirrfncmufa^uecHrai.- - - 

Simplicm 



i 



A NT IDOTVS. 
Simplicium defcriptio ruptoriorum* 
CAPVT XII. 

RVptoria baec funt,uincetoxicon,uitriolum,fios 
cem,nux rancida,cordumeniu, arfcnicu,calx 
uiua,antipharmacu,cufcuta, calx cfifaponefuttonu* 
aura, cynogloffa,fermentumcum lixiuio,galbanus> 
cauda equina,euphorbium,ficrcus colu/mbinum,fier* 
cus accipitm,anferum,anatum,nafiurciu,limacia ui* 
ua uel fuo cum corticc tnta, rana excoriata er affata» 
calamentum,pulegiumceruinum,arifiolochia,rapha 
nm ,uifcum,ccntinodia, cojium, piper, lapis fpongixt 
mArince,flammula trita,urtica,finapis,uitalba, men* 
taftrum, fcabiofa, canapis, canapacium, cantharides 
C7 falgcmma, grana mafiicata,pirctru, uitcUum oui 
cum multo falis,confolida maior,ej- fcabiofa tritain* 
tra duos lapides mirabiles funt . Ditta ruptoria debet 
citb, ut dixeram, applicari, ey fbrte pariterfuper fu 
gnum apparcns . In delicatis perfonis utmdum efile* 
uioribm,z? in alijs,fbrtioribus. Et tutim eji ut fub fi* 
gno ponanturqudm fupra : uelfupraponaturminut 
fbrtia,fub uero,fbrtiora. 

Curandiapofiematit rationes,modi,w con 
ditiones. CAP. XIII. 

HOc fignumuoatturapofiema» quod quum uo* 
nit antcftbmacs:cffum y mdicat corfbrtc cffe et 
potens ad cxpeUcndnm.u.cncnum,. ct tuncefifchra ac* 

X 4 



Jj8 MAR.. FIC EPIDEMIARVM 

cidens apojlcmatit. Ediuerfo ejiquumueneritpojift* 
brim. Hoc enim apoficma efl duarum generationum, 
alteraefi buUa vnominatur anthrax <cr carbuncu* 
Im.Altera efi mfiatio <zr uocaiur bubo <zrglandula. 
BuUacomuniter peremunBx>ria exit, ey quantoplm 
Aprincipalibm difiatmembrisjanto minm periculo* 
fa efi. Nigra efl omniumpcfima:fecundo uiridis loco 
tjlpaulb minm mala : tertio glauca,rubeaquarto.Et 
quanto aridior tanto etiampeior efl. Infiatio comuni* 
ter m emunforijs ucnire folet , hoc cfi prmcipaliwm 
Tria prin* membrorwm purgatorijs, qu<e tres funt, m locitfcili* 
cipaliu mc cetpojlaures,fub brachijs, mmguinibm. Cercbrum 
broru emu emunttoria pofi aures demittit uenenwm , nccnon 
floria» mcoUwm-Qor fub brachia mittit.Aduelcircwm ingui 
m hepar . Hac de caufapeiorefi infiatio quam buUa-, 
quonia ueneni multum ad prmcipalia decurriffemem 
bra ofiendit.Et quanto cordipropinquiorinflaHo jue* 
rit, tanto quidem periculofior.Vtroruq; fcilicct bullte 
paritcr et injiationis quafi fimiUs ejl cura . Sunt qui ac* 
cedente apofiemate ante febrem eyprocula cordeji* 
ciunt fubitb Ugaturat mtcr locu dobris cor,fupra* 
ponuntfy repercutiendi caufa res frigidas ficcat. At 
fupra doloris locwmpropruvm->res ponuntcalidas cj- 
bumida* refolutiuas . Atij quamprimu apparere incic 
pit apofiema, ponunt fupra fimulet a latere ucntofvs* 
utdiximm&ruptoriajubitb hancexhibcndo medi* 

cinam* 



ANTIDOTVS. W 

cinam. Sume heUebori nigri prcepdrdthfen&cfaiU* 
momUiu dracbmam dimididm,didgridij fcrupulum 
dimidium,mfunddntur m umigrdndtorumuncids qu* 
tuor,<& fdcchdri uncUm unnm . Si ddmultM bords wi 
mfufione fiuret melim effet, pofied cok V exprime* 
propindnddquumdppdret dpofiemddntequdm dor* 
midt. Sic uero pr<epardnt heUeboru: Scinduntper lon 
gum in frufid minutd, ponut ipfum in pomo duki, in* 
uoluuntq; pomum in fiuppis prius dqud roftrum intin 
aisjiccfc coquut fub cinenbm cdlidis>co(iofemelpro* 
ijciunt pomum , recoquunt belleborum dlio in pomo* 
tnodo quo priusfepdrdtim d pomo coferudtur . Bdnt 
robufiifimis heUeborum mixtit mifcendit, modo et or 
dine ditto . Cceteris uero et minm robufiis dantfolumo 
do pomum fecund<e coclionis. wparantfcdmonedm 
coquendo ipfdm in nulis cydonijs ucl in pdfld farine 
hordeifi.fci cum uino cydoniorum.Non reprobo ijio* 
rum reguldSyfed dd noflras regredimur. 

KeguU <cr modi dpplicdndorwm rupto* , 
riorum. CAP. XII II. 

QVum opportunum no efi ut extrdbi pofiitftn* 
guis cu uentofts uel fdnguifugit,nec incendifi* 
gnuw.,ponidebent fub uel fuprd,uelfimul utrobiq; m 
ptorid ex dittis>ej his etkm qu<e m fequentibm dica> 
compofitionibm . Exhibes dutempr<edic~fafi uidcdtur 
temporisddeffe commodittfipojlqumextrdttus cji 

X f 



Jjo MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

ftnguis ac parwm quieuit <egrotam ,ucl faltcm poflaf* 
fumptionem medicin<e ej- eius perftttm operatione, 
ufmonpreftd affuentquimanu operetur,dato pul 
uerem,quem fmon habeas exhibe mcdicinam . Si nec 
medicina habucris,applica fine dilatione ruptoria fu* 
prdz?extrafignum, cu moderationcut diximus,&- 
ordine,tyfi tempus inftet,nec quicquam adhucfctfu 
fu,exhibe fimul purgdtionemvruptoria,nccceffes 
unquam d remediorum adminiftratione.ncc dijfvm ut 
fyeres te omnia cum temporis comoditate fatturu. Ad* 
ucrte ne fupcr figno ponas res adcb frigidas cr flypti» 
cxsutuenenumadintra repercutiant.Vtere hisqu<e 
apt<e dd trahendti refolucndum,utfunt res calid<e. 
Acaliquantulumtempcrand<efunt quandoq;,fifi$ eas 
continuaturus cum rebus fngidis,ut nimia euitctur \n« 
fiammatio,nec tamen itafrigidis ut indc reftringant. 
Nfc multum metuas dolorem,quoniam uencmmtra* 
bit ad apoftemd.Nolo tamen tolcres exccffum,quonid 
uires adderet uencno,augmentaretpariter er fcbres> 
naturamq^nimis laffaret.Locum ruptorij nolo pcr dr 
tem in totum confolides,doncc trcs elapfifunt menfcs; 
hoc uero quu fkcis reitcra purgationcm. Quidam ¥lo 
rentinus noflcrhocVcre incidit buUa,quodquuinde 
ab hoc morbo ita libcr effet,ut no diuerfus fdrct d fanti 
baud ita multo poft q primu plaga cofolidauit: tranf*. 
dfttiueropofl diebus quadrdginta itcmm morbo infi 

fki 



ANTIDOTVS. 

{ks biduifydcio interijt,imxime boc quid fine purga, 
tione pldgam rejlrinxerdt. Hoc etenim fcidS,quod qui 
pojl feptimum perit diem,mdld potim curd id euenit 
qudm buiufce mturd morbi. Scito quod pojlquam ue* 
nenum in tmtim decurrit dd dpoftcmd,ut principalU 
membrdper bocfint aUeuiata,nifi tuperbcne vrconti 
nue idipfum trabtf, rettifices,w purgesjntrinfecum 
apoftcmatvs uenenum plus exafterdtur,contrattu ud 
pordtdd intra cr occidit , idcirco continue coripfum 
fbrtifica conflringendo uios eim intm db cxtrdJw 
mores f<epim eudcud,uenem plag<e rettifica,purgd. 
Nil fyeresccrticx iUorum frxter rationemfanitatis 
fycquinimo ncc dd injias ob boc d remedijs cejfes,m4 
xime fi ddbuc feptimus no eldtfmfueritdics. 
Compofitd ruptorid z?empldjirdqu£* 
ddmfbrtid. CA?. XV. 

MVltifaridm funt ruptorid copofitd,fbrtidq} M 
trdbedo uenenudd cxtu. Endrrdbimm mul 
tdiUtfecundum opportunitdtem cuiuslibct duxilio co* 
inodeutipofis.Sumeficm,ircos,o-grandtriticicon* 
tufd,pdrte tcqualiymdturdt boccito dc rumpit.ltem 
jvrmentum cum oleo zrfdle. ltem pix cum pdjfulis ct 
tneUe. item jiercm pdjferinum cum ixungid porci. 
Item uitrupuluerifdtii cum terbentbina. \tcm nifi dbo 
minofumfbretjicrcm bumanu,ualet mdtum antecjr 
poftrupttmmfuprdponendomcdulldmpdnisftrue* 



i MAR. FIC EPIDEMIARVM 
ti oleo intinftam. Uem oletm cwm cineribm buUitu. 
Item cdtharidss numero decem, cum uncijs paffularu 
und,fermenti uncL &femis,fcdbiof£,cynogloffe,con* 
folidcemdiom,dntiphdrmdci,dnd unciam undm,in* 
corporentur cum oleo Uliorum.Et fi fortwficere uo* 
lueri<s,ddde ftl er columbindm herbdm,ruta, dnd drct 
chmdsduds. Item ndfturciwmcwmoleowfdle. item 
duripigmentwm, piper ,anadrachmas duas,caricas 
numcro decem,fu empldflnm cwm melle quantu fuffi 
cit.ltem bdurdch,ftlvs amnoniaci,fcabiofe,antiphar 
maci,aUij,piperis,dnd pcrtcs cequdles,frcempldftm 
cwm fucco fcabiofe. Itemgdlbanwm, rddices liliorwm 
alborwm,flercut hurmnvm,confoUdam rmiorem tri* 
tdm tnterduos Idpides. dem fermenti uncias quatuor» 
findpk,rut£,fcdbiofc-ftbfynthij,dnd manipulu unii, 
radicum UUorii alborlpartem tertidm,uitrioli drdch 
mas dudS,cdnthdridesnumero decem,gdlbdniuncidm 
Mdm,nuces rdnciddsnumero tres,olei liliorum dlbo* 
rumqudntum fuffici;,coqudntur herbcezprddicesin 
oleo,z?fidt emplaftrum,addendo cceterd ingredien* 
tidfecundumdrten. Itcmcathdrides cuoleoftponis. 
Item cineris querrini, quo tin&ores ututur pdrtes qud* 
tuor,cdlcis pdrtes fex,mifce,<&- quum utew fuprdpo* 
ne prtdittum emplaflrum . At iftud mmc diftum em* 
pldftrumfkcus cumoko oliuarum nigrdrum, ej- fvr* 
tim eft,fi oleum cum cinenbm buUtat. item fvrmenti, 

umcec 



ANTIDOTVS. 

tirtic£,pinguedinis carnis exiccat<e,barba maluaui* 
fchinalu(C,partcs xqualcs . Quinq;funt berb<e boc iti 
cafu tum in omnibus emp laflris,tum etiam intus fum* 
pt& ualde conuenientes,quoniam tam intus qudm ex* 
trauenenorefiflunt&funt quafi temperat£,fcdicet 
cofoUda,fcabiofa,agrimonia,briclanica,arifiolocbk 
Deemplaflristemperatis. CAP. XVI 

FOrtia funt admodu fupraditta ruptoria & em* 
plaftra,cum ad rumpendum,tum etia ad extra* 
bendum citb uenenum.Sednonfuntcontinuanda,quo* 
niam nimis inflamarent,attamcn eisplus uti quis pof* 
fet,ubiapoflema non cffet coloris multumuiridisaut 
rubei ucl nigri.Ac ctiam ubi non multa foret corrofio, 
temperatiora quaedam adducam & mage conucnien* 
tia,ubidemagnametm cffet infiamatione.Sume bar* 
ba> maluauifci uncias duas,caput unum hliorum albo 
rum,fkrina> feminis lini,ana unciZ unam cwm dimidia* 
bulliant in aqua commi>w piflentur cu ftrmento er 
axungia ueteri,applicetur calide. Itemfume firfuris 
no pemtus expurgati a fhrina manipulos duos,coqu<i 
tur m aceto . Item colum bina cwm aceto er oleo rofa* 
to. lcmfaritMbordcicum fucco brittanic* uelconfo* 
\idde. Item caepas curn butyro cottas addendo pofi ca* 
ricas,et ftrmentu cum olco camomiUino dulcorari po 
tefl (fi opusfit ob doloris uebementiam) addcndo po* 
ma coffo aut maluauifcurr+y mdu4m>ipfarum% vm 



5J4 MAR. FIC EP IDEMIAR VM 

cildgincs.Quodfimdioriddhucopus fit dulcoration? 
dccipe aepM coflzs ej- poma co6h-,fcilicet cum buty* 
ro & oleo camomiUino. Item md\u£,bdrbce mdmui 
fci,fcdbiofe,dnd mdnipulum unum>buttidnt herbx m 
ttqud comuni,cum qud mcorporetur fxrind. Viflentur 
nutem herbce & condiantur fimul omnid cu uncid um 
pinguedini$gdUin<e,& totidem oleicdmomittinucro* 
cidrdchma dimidid,efi enim delicdtifimum empld* 
ftrum. \tem fcdbioft,pes columbinus, cichorid,con* 
folidd mdior. Conuenitpojl hcec empliflrum exapio, 
bric~fanicd,fkrind orobicupr<edittdru herbdru fuc* 
cis>fecundum dUquos etidm cum theridcd. Item em* 
pldflrumexopopondco trito cumpdffuli*. Item dffd> 
rutd,<ax nitrum,cum mette. Bonum qudndooi; fiterit un 
clum effe cum theridcd,fuprapofitis ccepis et mdlud co 
ftis.Suprdponuntetidm nonnutti flores drdncioru,?? 
fblid contufd cum dxungid mdlud . Qudntum w:ro 
<rd ipftm theridcdm uolunt dliqui non cffe ci quicqudm 
fuperponendum,quonidm remittituenenu dd intrd. 
Empldflrdtemperdtifimd. Cdp. XVII. 

QVtmi bulld multumnigrd efl,&fuprd modum 
ctrdens ,dc perqudm citb dcccndit,corrodit,Z!y 
dildtdtur,teperdtiord debent effe ed qu<e ddminiflrds* 
deficcdtiud cumdliqudli frigiditdtc,tcmperdtdq; cdli* 
ditd'csrefolutiud,exempligrdtid. Sume pldntdginart 
•& gdlks cwm aceto cottM,itcm lcntcs cum pdne vm 

xto* 



ANTIDOTVS. 

Xto cum cribratura furfiiris. item grdnatddcetofd ZT 
medijfapow in quatuor partcs fciffa cr co6h in ace* 
toufy&deorundem diffolutionem,conteranturty ap 
plicentur,conueniuntab initio morbiufq;addeclina* 
tionis fiatum.Conuenit altcrwm hoc cmplajlrum antc 
bulcerationem caufatam d buUa.Sume dcdtij, dragan. 
ti,opij,corticum gr.xnatoru,ana drachmam unam-m 
ridis dris,hyofcyamu dlbum,ftc emplajlrum cum ui* 
no cr ferua ad ufum.Quando uideas iam fkclam huU 
cerationem fupraponc idaliquantulumdeftccatiuwn* 
Sume efdram cum uino cr rob granato ©" ftmilibus* 
dduerte ne partesfigno circunfiantes putrefidnt, deftn 
deipfas cum bolo armeno,aqudrofdrum, oleo rofdto y 
dceto rofdto,&c*>teris. In receffu inflammationk-hul 
ceratione remanente, pone emplafirum ex litargyrie 
C7" ed qujedd maligndt et corrofiuas pldgas conftrut, 
id efl quce rcf:igcrdnt,dcftccdnt, repercutiunt,ex qui* 
bus aliqua fuperius comcmorduimM. At temperdte fk 
fito cuttd,z? repete ut expedit,purgdtiones ad mtra* 
JDe modo mitigandidolorem circa ipfum 
apofiema. CAP. XVIII. 

QV<e fuperiori trafh ta funt cdpite m butlis mul 
tum nigris er corrofiuis ueriftcantur, dt \nc& 
terU non tantce inftammationis temperatior eflo mdtit 
riorqfmrepercutiendo. Ardorem doloremq^partim 
4 morboipdrtim 4 ruptorijs fme ab inftdmdtione pro» 



MAR. FIC EPIDEMIARVM 

uenientem ,fi mitigdre fiudeas,circumpone figno me* 
duUampaniscalidirecentisprimumexcepti e furno y 
uino acetofo uel fucco plantdginisintinttdm. itemco* 
que prtdittdm medullam , necnon er lentes in dceto t 
applicd er f<epius mutd, er ne deficceturempldfirum 
iUicofuprapone fbliaplantaginis.Quando empldfiru 
deponis lauetur p\ag<e fuperficies cu uino pontico fiue 
acetofo,fuprapone farinam hordeicu meUe.lnteUigo 
mtemponi debere ifia non fupra,fed circumpldgam, 
quamuisfecundum Vetrumde Tufigniana aliosc^ er 
dottos er expcrtos,b<ec qu<e diximus non multum re 
percutidnt,uerumpeUuntcdliditdtcm, confvrtdnt do* 
lorislocum, v temperato quodamcalorercfoluunt 
Remanentempofiea plagam his rcbus curato qu£ ad 
uenenofds corrofiuasq; attinent plagas . 

De modo incidendiputrem ipfius apojkma* 
tiscarncm. CAP. XIX. 

QVando efi mortificata plaga,curafubito ut tri 
fiis iHd cdro decidat.Sumc brancce urfince,bar 
h& maluauifci,herba> peruincx, fbliorum malua>,an<i 
unciam una, coquantur , pificntur er mifceantur cum 
nxungiaporcinon faMta,^ cum butyro ueteri, fic fi* 
mul dd tres dies permittdntur,pofled colentur,expri* 
mantur, addendo colaturaparu cer<e V mafiicis,fer 
ua dd ufum . Vtcfc competentemfrciat pldgd crufiam* 
quapoflect bene diwllds, quu ditto ufut es empldfiro, 

ungdtur 



ANTIDOTM. 3 
mgdtur cum butyro er oleo . Cruftdm dutcm nuUi 
cum uiolentid depone(id quidem multu obeffet)mo* 
rare donec ndturd id per [eficere incipidt,qudm pofl 
wodumcum fuprddiclis adwid. intered ne corroddt 
uenenum perq; [dnds corporis pdrtes difctirrdt,bunc 
inmodumfuccurrere opuseft. mbedsucntofdmdm 
pUm ita ut totdm (quum dpplicdtur)pUgdm hoc mo 
do dmbidt , uidclicet ut fuprdpofitd tdngdt circumcit 
cd tdntummodo cdrnem fdndm , itd ut pldgd nulld ex 
pdrte contmgi quedt k uctofd . mnc igitur uentofdnt 
dpplicdto fic trdhendumuenenofumexprofundofdH 
gumem,prohibendumq; ne mtro reuertdtur . 

Demodomudificdndi pUgd. Crfp.XX. 
13 Vpto dpoftemdte extrdttdcf; uenenimdterU 1 
y\jpropwinddfunt conftrittiud fimufy mundifi 
cdtiud. Sume fkrmdm ordei cum melle V modicofdn 
lisjfupnpone fvlid cdulium. MemfdrcocolUm pulue* 
rizdtdm cr melpdrtetqudli :fifbrtw uolueris , cos 
que in primis ipfum mel , poft uero ddde fdrcocoUd. 
Eftequidemfecundum Gentilemde Vulgmeo V Vc 
trum de TufiignUnd folenms compofitio,quonUm oi 
mne wulnm mundificdt, omnernq; [dniofdm pUgdm. 
Comendo pdriter dd bdnc rem cmpltftru dUqmlott 
De modo regenerdndi cdrnem bondm ♦ 
CAPVT XXI. 

MVndificdtd quumfuerit pUgd,dd bondm cdt 
wm rcpnermdiim>Wi?e fili* bdfiliconH 



MAR. FIO EPIDEMIARVM 
optime contufd. Item recipe xdntbos,centdurc£ m<& 
ioris , herba pentdphytton , con(olid£ mdioris , dna 
pdrtes ^qudlcs, deftittetur m Vere per dlembicu, uel 
fkcito hisex herbis fuccum , ficfy fim ul permitte do s 
nec bene pcrmifccdntur . Pofted ddde ittis dqu£ uitx 
pdrtem qumtdm , fcrud dd ufum , iftud enim mirdbilc 
inuenies m regenerdndo cdrncm . Item coftrt dd hoc 
bdrbd dftfhodyli , hoc eft ldppd,cottd cu fecibus umL 
Item empldftruvn ex coridndris uiridibus cum mcttc 
Vpdffulis. 

Deuxrijs modis extrdhendifdngumem d ft 
gno. Dc modo cauterizdndi per w* 
cendium. CAP. XXII. 

OMmw circd fignwm pr^dittd curd,qu£ (ut dti 
ted ndrrduhnus)fit cum ruptorijsfimplicibus 
Cr compofuis Uuddbilior fieret Itdlicorum omnium 
T>ottorufentetid,modo quem idmidm dicemus, pofi 
ponendo ipfd ruptorid&fic fkciendo: Pone cduterix 
diftdnter d figno quemddmodmtidm diximut,er fiz 
mul fuprd fignum mdgndm ponc uentofdm, qud depo 
fitd tange ipfum udrijs in locis cum rdforio ey Uncc* 
old,pofted uentofam repone,ut fdnguinem dttrdhdt » 
cdmqi ceffdntefdngumis dttrdttione dmoue. Demdc 
trcs bene purgdtds fanguifugds dpplicd, hisfy idm rc 
pletis , V dmotis, gdttorum uel pipionum columbd 
rumq; puttos fcmde per meditmt , & fic cdlide unim 
poft dlterwm dppone* Poftfecundwm quofddm debet 

WMgi 



ANTIDOTVS. 55* 

htttngi cum therUcd, dein uero permittis cuquiefc?* 
tc . Nonuttiiftorwm loco deplumant locum circaantt 
galli ,cr dccipiut fdponis aliqualiter obfcuri dc qujfi 
uindis uncUm unj, , opij fcrupulu dimtdiu, ptfldntq; 
beneo-cumfdealbo pulueratifiimo ficiuntfuppofi 
toriumgdttoettotu infimulfuperponunt. Quo per* 
dtto reftduriiegrotdntem tj-poflmodumcumleni* 
tcr cduterizi . Non dico cum cera nec oleo fvruenti , 
quUoppiUnt,fed cuiuro ignito,dutdrgcntouclfir 
to , ipfwmq; inflrumentu mfwmmitite rotunddm hd 
bedt pldnitiem dd fbrmdm uniusfdtis mdgniquddrdtt 
iis,fitq ; in mcdio huiufcemodi pUnitieidcies fiue ac» 
tnen ad fbrmxm Addmantis, non nimis dcuti. Et pofl 
inccndium munge cum butyro, et cooperids locwm 
lio cdulityW permitte euquicfccre. Hoc multo eligi* 
bilim efi ruptorijs, eo quod citiusoperdtur,mdgiscfc 
pcttit uenenum , meliorem infuper qudlitdtcm itt 
tncmbrorclmquit. Vojlhdcutunturrebtts pUg<efu* 
perponendis , z?circd,qudsfupcrius commemoraui 
tnus pofl ruptoriu ddmlniflrdndis er eodem modo i 
Honnutti pejlilenti morbo Ubordntes no Aiud oftert 
dunt fignwm qukm mdcuUs, ueluti mcrbtUi, percor* 
poriscutemdiffemindtds . \fliu(modidebentmuolui 
pano coccineo cdltdo,ct cufiodiri i frtgore, dpponttt 
turq; dut mdgncefjjongt* dorfo cum renibus, pe* 
fton cdlideMincld! decoclioni mddo:i,cdmomdU 9 
V lcntkt <? bene cxpreffa, er imnofromdcho^ 



J4'o MAR. FIC. EPIDEMlARVM 

pim mutentur. Ddbis etia in potu decottionem caris 
cdrum , lentis , grdnorum tmttorum , z? croci , 
Dr curafecundum morem Hiftfdnorwm 
CT Cdteldnoru. C A P. XXV. 

Dlttum d nobis m prtcedentibm de ifliufmodi 
morbicurafccundum Gr^corum, Ldtinorti, 
necnon &• Bdrbdrorwmintentioncm,mdxime uero 
fecundum ufum ltdlorwm,dtinpr£fentidiuxtd Hiz 
fjjdnorwm morem, pdriter &■ Cdteldnorum,de hifce 
medicdmentis confiderabimm . Itaq^fecundwm iflos 
fit ftdtim clyflere,poft uero,fifanguis dbunddt, pble 
botomid. Sm m\nm,exhibetur iuxtd peccdntis huvno 
ris qudlitdtem mcdicind. Ab initio applicdnt epithc* 
mddeindcfotta dlic{udlieudcudtione,fdltcm cum cly 
fiere, dd curdm procedunt dpoftemdtis. More etidnt 
iftorum ,nihil ex infldmmdntibm ardcntibmq; fu* 
pcrponi dcbet dpoftemdti, quid fydfmwm inducunt, 
fibres dccendunt,mdlignim reddunt uencnum, mdxi 
mcfiin emunttorijsfiierit dpoftemd . Aiunt item no 
ejje m prmcipio dpponendd mdturdntid multu dc m<t 
ceratiud, quonidm glutmdnt, oppildnt,putrcfhciunt, 
rcftruerc ficiunt pelluntcf; uencnu ad mtrd, Nec frh 
gidd quoq; dicunt ddminiftrdndd, nec quicqua (quU 
deficcat ) cumfljongid , n eque cum pdnno quid intut 
cldudit udpores ftrmgitq; . At uero cum kna mundd, 
fiue cuftuppd(mdx'tme ex canabo )Uuddbile eft:pra\ 
[ens decottio eft mctximefimilidriSihisprieciput qui 

(unt 



ANTIDO TVS. 
funt ndturd delicdti , dc etiam m emunclorijs : Acci- 
pe flores cdmomiU<e,melilotum,capiUos ueneris,buU 
liant m dqud,imbibe Una fiue ftuppdm,cxccptdm m<t 
nibitf exprime,dpplicd tepida uel parum cdlida,finz 
gulis boris renoud , donec refoludt ucl dpcriat , Fofl 
uero dperturdm trdnfdtto die quinto utere mdturdti 
uis,<c? qu<e mundificdnt,rcgenerdnt. BuUis dutcm ut 
rumpdntur fecure fuperponitur fcdbiofd pifid , uel fo 
ld, uelcum ucteridxungiaporci,cr ftlitd.Siuiridis 
ejl buUd uel nigrd , nec tdmen eft m emunftorijs, dpe 
rids edm f ubito udrijs in pdrtibm,cum lanccold, uel 
rdf mo, ut inde cito exedt uenenii. Demde Idud buh 
Umcumdqudfdlfd neibidem rcmdnedt fmguvscod^ 
guUtm, dpplicdfdnguifugds, Vofl quum fuerit rupta 
cr ucneno expurgdtd,trdnfdclo(ut fuprd)die qumz 
to fuperpone mdturdtiud, mundificdtiud,regenerdti 
ud. Pr£tcr h£c(nifi ddmodum tenelU fit xtdtvs <egro 
tdns)debetnonfuprdfedfub bulU perfex digitorum 
diftdntid poni dmpld uentofd. Vofled fieri debet dper 
tio cum knceold uel rdforio,& iterum dpponi uento 
fd ut fdngumc dttrdhdt,uidelicet uncids duas ucl tres, 
uel plm etidm iuxtd tenorem confenfunify uirtutis . 
Aduerte fignoinemunftorijs exi(lente,ne proprio 
figno dpplices uentofas, nec ir.cidds , nec nimis ipfwm 
moleftesfrequentdndo uentofds,quonidm fic dugetur 
fpdfmm,multi trdhunturcdlidihumorcs,peim effici 
turuencnum,0- multificficicndo pereunt. Verumfi 



2 MAR. FIC. EPIDEMTARVM 
circa aures, uel ingula huiufmodi ftgnum appareat, 
applicaucntofam retrofub (pondihbus coUt, non fu» 
pra uelinfpatulis. Siuero appareat fub brachijs, ap 
plica uentofam fub eode latere decli/nando uerfm dor 
fum.Si in tnguinibm , applica uentofam m coxa , uel 
retrofub clumbm. ]n quocunq; horum cafuwm ficfic 
cito, ponc per fex digitorum ftpacium procul k figno 
(ut diximm) ucntofam , er fcarificando trahas fan* 
gumem cum uetofis uel fanguifugis. Sedfupra fignii, 
fupradittam poncs decottionem,ut temperate leniat, 
dtq; refoluat. Vna cum decottione bonum effet fi pof» 
fes apponcrc lapidem qucmpiam tteneni trattiuum 
puluerizdtum,ucl integrum>ut funt fmaragdm, hyn 
c'mthm,topazim- Tamen [ccundum aliquos iftorum 
poffummfuperponere figno fanguifugas,et quando- 
que ctiam uentofas. Efto quod fit m emunttorijs, nul 
la tamen fieri debet cum uiolentia, poft uero lauando 
lum aquafalfa . Hoc fit quando fignum fumme wfU* 
tum eft,ucl malicoloris,& quum efh apertum fignu, 
tranfatto die qumto utuntur maturatiuis. Quod fi 
hxc ipfa decottio,mininum ficiat operationem,redu 
ceseamadfbrmamdoccia> uelguta-. Quandoipfum 
apoflema plm folito eft inflatum , quidam poft dicm 
tertiumfortiter incidunt ip r um per longu cim memz 
bri in quoftgnu apparcp perinterueniafcilicet, eui» 
tando uenas ey artcrias. Et fi nimis fluerct anguis , 
obuiat cumfluppa imktta uttcllo oui,ct olco rofato, 

twnucro 



AN TIDOTVS. 
no» «cro in album'me,quia frigidum eft zruifcofum* 
Eo tempore confbrtant £grotu ctm cordialibus in * 
tm cr extra. Verum fapicntiores mter iftos non apc 
probant hancmcifioncm, iudicandoipfam maxmi 
cffe pcriculiprxf •trlim in cmuilorijs. Voft uero qum 
tum diem ft ftbris non e(i ardua ac fignum non multu 
cft ucnenofum , nigrum, uel uiride. Sietiam approxi 
mat rupturt, corpore bene purgato , mcipc cum ma\ 
turatiuis,po$quci ficeris qu£ dixmus, ad maturan* 
dum apodema. Sume barbt maluauifci , barbt lilioz 
rum 3 enuU campan£, cucumcris a[m'mi,c£paru,ana, 
libram dmiditm caricarum p'mguiu,fcm'mis fcenu- 
gr£ci,fem'mis l'mi,ana unciam unam,fbliorum maluai 
maluauifci,branc£ ur[m£,herb£ uiolari<e, ana mani 
pulum unum,coquantur cum mpctu m aqua, benc pi 
flentur.Si pro delicatts hoc maturatiuu ftat, coletut 
pr£difa,coquantur,piftentur, cr exprmantur. Vo 
ftea addduraxungi* porci recentis,liquefhd<e,coh 
t£,Ubra ma uel quantu fufficit,aliquUddut limacias 
hene pifta:,unk cu corticeihoc enm couenit ubi cutis 
mltum dcifa eft,ueluti m mgumibus,<cr poft durcs. 
Alij addunt ftrmenti, panis grofti , ana uncias duas , 
aut plws,uel rimmfecudum opportunitatem trahen 
diw rumpenii , qa£ res conuenientior cft in buUis» 
quam m mftationibw emunftoriorum . Sunt er alti 
qu^dam leuiora matvratua , ut cft farma tritici cum 
eko O" aquafmul bditct , donec ad aliquantulam te 



544 MAR. FIC. EPIDE-MIARVM 

Mcitdtemperuenidnt,uelcwm meduftdpdnis fiirfu- 
reiy cwm caricis ptnguibas ftmul coclis,0" poftea 
pijlis. Poffumus dddere oleum olitidrwm , uel olcwnt 
amygddUrum dulciwm,dut dxungia porci recentem. 
Si tdlis dxungid uetus effet, et fdlitdfiret hoc empU 
flrum utile dd leniter rumpendwm buftds» Etiam ddz 
dere poffumus pvnguedmem gdfttnje recentem, fi tdli 
cwm p'mguedtnc,dxungid,er butyro recenti,oleo uio 
lato, bdrbis liltorwm coclis ftdt empldfirum grdtu de 
licdtis. Wuiufmodi mdturdtiud (ut dntediximus ) fte 
ri debent pofl purgdttonem ceffdnte ftbre,et poftqui 
ftgnwm e(i apertu, cxpurgdtwmq; ueneno , trdnfttfto 
etidm diequ'mto,dcinde utuntur mudiftcdtiuis,po(i- 
ts regenerdtiuis , ultimo confoliddtiuis figni. Sibuftd 
fuerit nigrd uel uiridis z? corroftud , nec eft m cmun 
fiorijs, mcide cu profunddtione UnceoU uel rdforio* 
Toftmodu ddmhtiftrdbis doccidm cwm dqud fdlfd dli 
qudliter cdlidd, ne fdnguis ( utdiximus ) coiguletur, 
deinde dpplica ucntofdmdut fdnguifugds,uelanum 
gdfti deplwmdtu . Quiddm dpplicdnt limdddm uiua , 
nonnuftirdndmuiudm,hocautemftcripotcftqudndo 
ftgnwm no ftt m emunclorijs, pofted dpponi dliquod 
ficile ruptoriu quodfuprd trddidimus,vel etiu tjlud. 
Swme utteftum oui cum modico fdlis,nec fvrtius, quici 
buft*mdligndret,mutetur dutemifludftepius. Quod 
ft&hoc buftdm nimts conturbiret,uterc foldfcd* 
biofd piftdi uel ucteri dxungid porcifdlitd, uel fimul 

turiscfc. 



ANTIDOTVS. $4* 

utriscj;. Suntqueeddmruptoridddmodu fbrtid, que 
non debet ponifuper emunttorid,nec ubigrduis ad~ 
fitftbris,qu£etidm fi pondntur,ubinonm'musfitfbr 
tis, minime conducunt. Swmecdricdscrudds, wferz 
mentum. Item fi boc non udletficiunt hoc fbrtiut, ob 
fcrudtis tdme modo ordme ndrrdto. Stvme cdntharh 
des bene tritds,et tertidm pdrtem dxungi* porci,boc 
pone fuper buttdm mdligndtdm ter uel qudter. Dicut 
cbirurgicihoceffc f<epiusexpertum,qudndo ddhuc 
fbrtius hoc ipfum hdbere uolunt , dddunt qudrtd pdt 
tem fdponis futtonu , quod quidem dicunt m mdlign* 
td buttd , cr in bomme robufio mirdbiliter operdri . 
Item dliud fbrte pro buttis . Sumepulueris uitri bene 
puluerizdti uncidm dimididm, grdnorum triticitri* 
torumuel dentibm mdfiicdtoru, uncidm una, uitelU 
ouorii numero duo,croci drdchmd undm,terebenthi 
n<e uncid undm,bene comifcedntur et fuperpondntur 
cum fiuppis mundis. Keliqui dpponut cdlcem uiudtn 
cum fapone. At quonidm huiufmodi drdentid er uio 
lentdfrequetcr mdligniws fkciunt dpofiemd et fcbres, 
ideo fccuriut efi dnte hulcerdtionem dduertere ne m<i 
terid intro reuertdtur , ctidm ne quaft rdbidd efficid • 
tur his cum rebws dcutis, in debilibm pr<efertm com 
plexiombus,uel multum cholericis,ideo his intentio 
mbus utile efi empldfiru Galeni toti membro fuperz 
ponere. SumepUntdgmis, lentis, pdnis furfurei, dn4 
pdrtes tequdles, coqtmtur m dqud doncc dd qutddm 



J4* MAR. FIG EPIDEMIARVM 
foliditatemperueniant ,fuperponcloco doloris er 
circumcirca per latum fcacium. AuiccnnaadditgdU 
As ubi plus defubtilifdnguvnc apparet qulm de com 
pdtto . Item ad iftud utile eft empkftrum granatoru 
dulcium,er acetoforum cottorum in aceto ©• aqua , 
pr^fcrtim ubiapparet materia vncenfa . Vofl uero q 
ceffare incipit ardor , conuenit emplafirum Auicenz 
W<£, e x caricis p'mguibus,paffulis,nucibus,fkrbja or* 
dei,fimulcottis ad maturandumzjrumpendu. Vofl 
uero fkttam rupturam , mundiftceturplaga cum fu& 
m apij,abfyntbij,plantaginis,meUe rofato,farina,co 
clis cum modico terebenthin<elou,deindeconfolida 
tur fecundum ordinem aliarum plagarum,circumpo 
tiitur uero unguentum ex bolo armeno , & oleo rofa 
to . Quidamabinitio, caufafbrtis attrattionis , po- 
nunt inter mufculos tibiarum , uel brachij ,uelfuper 
fpatulis herbam flammulam id efi cufcutxtrita , que 
quidem faciendohulcerationememunttoriorum ad 
fe trahit humores , c membrorum principalium . 
jftud remedium in robuflis corporibas, er ubi nulU 
adefi ftbris , utile eft , non alibi nec aliter. Nonnulli 
attualcfaciutcdutcriufuperfigno cum ftrro ignito» 
quod quidem plus conuenit robuftis, z? ubi no efl ar 
dudftbris. Raimundus inquit quodtheriacawbo* 
lusarmenmnon trahuntad feuenenum,fedprocul 
dcpcUunt , ideo dicit non effe dffumenda per os pofl 
[ccundum ucl tcrtium dicm , quando mdteria iam uc 

ncnoft 



ANTIDOT V S. 

tienofd efi , & cor ipfum dttigit , nifi bene enacudU 
ftt cr corrcftd. Itcm prohibet ne unqudm f tper fi ♦ 
gno ponantur , nec etiim uult ut dppondntur , nifi ft 
gnum extrd cmunftoria fuerit,& quoqueanteterti 
um diem , in circuitu , non fupra : potefi ddmini - 
flrdri bolm drmenm etidm pofl feptknum dicm,pla 
gd ueneno expurgdtd ,ungendoincircuitu,Sicigi« 
tur conucmt in tertio antequkm pldgd fttfaftd uene* 
nofa , conuenit pofi fcptimum , pofiquam pldgi 
ueneno expurgdtd efl , in circuitu dutem ungi debet 
cum oleo rofato , dceto rofdto , & aqud roftrum di 
dejindendummembrum . Hdftenm Uifpdnenfium 
C7- Cdteldnoru ndrrauimm opiniones unk cum corz 
reftionibm Arnoldi V Rdimundi medicorum fin* 
gularium , uerd res efi , & Rdimundm buim efi [cnz 
tentice,falicet quod no debedt purgdri infirmm cum 
phlebotomid, medicind,dutuomitu,qudndo dpofie* 
tnd replctumafiadmodum, uenenofum,bocefl 
trdnfxfto die fecundo , ne uenenum tdli motione in * 
tro reuertdtur . c quidem opinio uidetur corri • 
gendd,fecundum alios,o~ f r - mdclicct purgari de • 
bet fiopm fit(cumdiftis obferuantijs )etiam pofi 
ipfum diem fecundum,fic tamcnquod dum purgdtur 
applices uentofds o-fanguifugasfub er fupcr Jigno, 
Cr cjuod cor dcftndatur intm extra cum cordiali 
bm frigidis, & bic quoque modm non prorfm eji aU 
enm abintentione pxxfcti Raimundi, 



|'4S MAK. FIC. EPIDEMIARVM 
De dfldntium conferudtione qui infimum 
regunt. CAP. XXI III. 

HV/ us dfidntes prttcrea qu£ dittd funt in prin 
cipio pro conferudtione(fcilicetthcridcdm, 
piluks zrfimiU) nifiudcuifuertnt fdngumcafuperz 
fiuitdte,debentdliqudntulumfdngu'mis extrahere ex 
ttendcommuni fiftd bondpurgdtionecum dittdruvn 
piluldrii drdchmd und , uel fdltem medid. Vtile efl 
pius fumdnt pulueres et mcdicbidm contrd morbum , 
ut in pnecedentibm diftum efl , manednt quo mdc 
gis proculpoffuntdb 'mfirmo,pr£fcrtimquumfunt 
ieiuni. Eucntctur f<epe locus hdbitdtionis , er fim fu 
migid utfuprd dittum efl , nunquam pr£termitendo 
terebenthindm, geflent m mdnibus fices drdentes <&• 
cdrbones bene fuccenfos bonis odoribus fumigdntes , 
Uuent uniuerfum corpm cum dceto tepido bis in die, 
fctlicetmdne erfcro. Sctpenumero mutctindumem 
td, et fiequentius renouetfumigid, mdxime cum thw 
re, terebenthind, iunipero, myrto,fdnddis, rofis, ct 
cdmphord uel roremdrino, Iduro et fimilibus. Tenc 
dt m mxnibm drdncium er fifciculii rut£ uel quer* 
cul<e mdioris ct* ment£ dc meliff^ cum myrto et floz 
fculis recetibus,fit femper bene purgdtus db omnihu 
morc o-cibo fuperfiuo. iterumrepetc fdlutifirum 
iUum odorem cum dqud rofdrum , dceto rofdto, umo 
tndludtico,zedodrid,uel corticibus citri, fuper oid ld 
uet (£pius cumhis nunus zr uultum , Cuius ctidm 

compo- 



ANTIDOTVS» 54# 
compofitionis pauculum bibat,z?teneatetidm ad- 
motam naribut frongiam in eadem iam difta mixtu* 
ra bitinftamMgatam in ligno fraxiniiqitoniam tantZ 
babet fraxmus contra uenenum potentiam , ut nuUtc 
anbnal ueneficu eius appropmquare audeat umbrx* 
fuoneq^ odori, potius entm fefefronteadconcrematt 
dum igni concederet , qukm ut huic proxbneitdbtre 
retarbori. Vaciant fcpiufcule ignes et fbcum per unio 
uerfam domum,maxime cum lignis & rebus odorife 
ris. Nec putet quif zmel ab boc morbo liberatus efl* 
fefe dcbiceps non poffe boc m cafu perire, quii pra^ 
fentianno ter unum ex Florentinis noflm hicmor - 
bus muafit,quifecundo perfifte Uberatus,tertio mor 
tem euadcre non potuit. Uodem iterum anno in me\%* 
fe Septembri mulierculam liberauiquandamapcfte* 
fana cquidem erat,.ut aeteri quifemper fofpites exti 
terant,at quum mtcr morbofosuerfaretur, pofl dies 
X VI H.iferw» inftftaperijt. NuUiconfidendumefl 
m boc quod c£teris fit fvrtior zr magis fanus,quonix 
uenenum ita fbrtes interbnit ut debiles , lmo uenenvi 
iftud plw quam reliquos offendit fanguineos atq$ ro 
bufios,eo quod aperttfuntiUis peftoris ui£ ,habent 
C?cor ualde calidum,multumq;fanguincmcaliduct 
humidum, ideo cordis ipfa caliditasper meatusaper 
tos multum trahit aercm perniciofum, v quidem fit 
bito trahit , antequam tcmperari tranfitupofiit. Etc 
nim fanguinis cahditas perqum citofHCCcnditww, 



MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

mflammatur. Confvftim putrefaclionifubeft bumicti 
tas,'mq; uenenwm conuertitur,quippe ut quanto plus 
m uafe umi, cr quanto potentim, tdtnen t&nto etiam 
m phtfytimq; i* 1 wori<*«t« uertiturdcetu,ficpotens 
m uenenwm,qudnto quidem dbundantior,qudnto cd* 
lidior fuent m pcclore fanguis , quando equidem fdit 
guti fit ipfe uenenii , perqudm fv.tiliter pdruoq- ipfi- 
w contd£lu,tranfmutdtur ad idem. Conuertunt enitfi 
fc alterutru contafl£ muicem partes ad uenenu. Nrc 
te prttcre&t o quipaticntis curdm geris , qubd qudit 
toiUi espropinquior, tumcognatione, twm complc 
xionis uelndtur<edc cofteUationis fynbolcitdtc, tdtt 
to quidemmdioricontdgionis fubiaccs p?riculo,quict 
Idtionis quteddm mcfl qualitatipromptukdo,utfimi 
lis ad fimilc ddmtpleri tranfmutatio pofiit, ueluti 
ignis ad aerem, ad aquam aeris, huius dd terram\ Et 
quudu£citbar£,bin£uel fidicuUuerfu modulatur 
codcm,tuncquidem rcfonat motus,uoxq-, huim m il* 
lam. Siuero pctis,quas intret pcr uidsuenenimf re-z 
fpodco,quodomncs per corporis pcros y maximequi 
magis aperti,c\tim autcm cffmdu quadopcrnarcs, 
peros,pcrq; pulfus ingreditur, multo quidem fbr 
tius fi uias adinuenerit in calidis humidis f Mihbmq* 
Apertas bwmoribus,etfi quoq; d fimilibus prouemt 
bwmoribus, ficfo mfluentia Martis cu diuerjo cucmt, 
C7" modo contrario, cwmq^ Saturnio irfluxu fe quidc 
toUrdimdcmonjim, Multoties immanet ucfiibu* 

diuzr 



ANTIDOTVS. i$f 

diu&cutcuijspdtetibus ©* uenis cordipropbtquis* 
ncc i/ndc quifqua grauan uidctur , quia pauculus eft» 
leuricf; uapor , ncc ea habet c£tem ut cordi pirtibwt 
tontrarietatem fed ipfi tantittum quum prbnum cou 
di contiguum efficitur, maniftfte non occulteledit. Si 
militerrabidi canis uenenum,necnon er aliafuam 
longo etiam pofi tempore detegunt offenfionem. 
Vxcdeniqre fcias uelim,quod fcilicetpcr bimefire 
fpacium rcmanet uenenmn m perfonis . Varictcs, ftr* 
ramenta,ct qu£ funt ex lignis coftrucla nifi corrigatt 
tur cum lotionibus,fumigijs,ignibus > pcr annum uel 
plus fvrte fua refcruant uenenofitatem . Veftcs quocfc 
lanc£ idgcnus nifi cuententur,lauentur ,[£piusq; 
fumigentur , uel ponantur ad ignem , ad uentum , ai 
folem tribus annis er ultrd>remanent 'mfcft£.l&ofti 
quidem muccidi odore arancij m qud mucefccrit ca* 
pfuUmultos feruaripcrdnnos. Simditer fuoquo 
prius erdt bombdce mufci diu permanct odor . Equi 
dem ut ignis oleum , fic nutrimcntwm huius eft Un4 
uencni , quidem itd cnutrit htc Una ucnenim,ut 
non modo conf eruet ipf wm fed er dugmentet,fimul* 
que fvrtificet. Non eft utendum pro cibi uel potm di~ 
fpofitione udfis ittorum qui 'mftclifunt,ncctdngidc* 
bet quicqmd ddh^ferit ittis . lucunde tibi uiuendum 
efl,eo quod Utitiduitdlem confbrtdt friritum : conti 
nentcr%rfobrieuiuds,fiquidem tdntic(i udlorisfo 
brictascr contimntia ut ea foU mcdiantemmuli 



* JMAR, FIG EPIDEMIARVJtf 
tis O" quidemgrduibus (Athenis qu£ fuerdnt ) pcfti 
lentijs Socrates philofophusfefeferudrittiicolume. 
Inquiuntideo Ariftotcles dt$ Gdlenustdlcmeffein 
puris corporibus difrofitionem , ut ferme nunqudm 
fentidnt pefiem , uelcd ipfd (wfi vnfecli) fdltem non 
percunt. E» tibiidm duo,utteconferues fmguldrict 
trddo. Vdrdto ut bibi poftit fmdrdgdum , ut tdngi, ut 
ore teneriyfuftendicf; coUo,cuius tdntd eftdduerfus 
uenend uirtus , ut , tefte Rdfi , Auenzodr , Serdpioz 
tte, tyris et bubonibus eius confpeclu ex fefe ftdtim lu 
tnbid cdddnt. Vduperibus ddre foleo rdphdnum f ylue 
flrern, pdrum pro uice ne fdnguinem mcenddt, tdntZ 
tnvmhdbet contrduenenum efficdcidm , ut fcorpione 
tius cotdclu crepdri fccidt-.O' dicitDiofcorides quod 
trito cum dceto eius femine lotis mdnibus , tdngendo 
ferpentesnocereminimepoffunt . Ldpis bezodr(fi 
quis poffet hdbere eum) fupcr omnid uxlet dduerfus 
ucncnd,quduis cni/m Verficoidiomdte idomnebezo 
ardbantiquisdppeUdrifolet cuim eftproprietdsuir 
twqipeUendiuenend. Secundum tdmen Serdpione, 
W Rdfimprincipdliteruocdturbezodrldpis quidi 
omnibus ucnenis tum cdlidis tum frigidis morftbus , 
cunttis uc hulceribus ucnenofis fud uirtjtte refiftens , 
Cr confert fiuefumdtur pcr os , tum etidm ore tenedz 
tur, uel e coUo f ufpcnfus , tum denique quouis modo 
applicdtus dd extrd. Oritur in Syrid,in \ndid,in pdr 
tibm Qricntk t eft%diuerfhdiHer[ustrmi coloris . 



ANTIDOTVS, jf $ 

NdW quiddgUucus cft fufcm, quida gUuctu fufctti 
Cr uiridk Atcr uero dlbus et dltqudlttcr gUuculus ui 
delketftmdis colortuinidlbi,cUri,hic inter ctteros 
eft optimm,leuis,delicdtM,moUis,dbfq; jdpore, ft>lcn 
densut lumen. Dofts eitts qudndo per os recipitur eft 
grdnaduodecim-Tefttficdntur KdftsO" Serdpiof<e* 
pius fe fuis compertu hdbuiffe temporibus,quod prcc 
ctofifimtts ifte Upis omnes tdm fimplices quam comz 
pofitas medtcinds,tum etidm copofttas theridcds proc 
prid qudlitdte fuperduerit in refftcndo uencnis.lnz 
quit Uahdmed ligetur indnulo infculpdturq; fcilicet 
Idpidifcorpionis imdgo,quum lund eftm Scorpione 
rejpiciendo ipfumAfccndentem. QuofattofigiUentur 
cum eo thurd qudndo lunafuerittnfigno Scorpionis* 
Quod fi poftmodtm huiufcemodi thuris puluertfdti 
dd debitdm quantttate uenendto in potu dederis, tant 
tum ualebit aduerfus uenena quantum proprius 
ipfe Upis .mquit AbddUdhdmdrdch huncfe uidtffeU 
pidem quem compdrdffe dit fihum Mdmdri,fcq ; tn fo 
lutionemUpidis Ccrdub<epdUdtiumdediffe. Serdpi* 
ondtteundem mirdbilidoperdrinon folumin homtni 
hm fed ©" vn cateris quibufddm dnimdnttbus, primii 
quodcontingendo hoc Upidefcorpionis dculetwndez 
perdit pungendi potenttdm. Vrttered tritum 
mtxtumq; cum dqttd ferpentisq; oriimz 
pofitum occidcreewn affent* 

Z 



$74 MAR. FIC EPIDEMIARVM 

Fwge cito,procul,dc tdrde rcucrtdris . 
CAP. XXV. 

REferudrc uifum efi dd Ubri cdlcem principdlitt 
hdc in mdteridreguldrum deckrdtionem. Tuz 
ge qudntum potes hominwm conuerfdtioncm er mdxi 
tne qudndo es iciunus. Sis femper remotus d focio ddz 
minm per fodcium bicubiti, er vn loco libero,dperto % 
er dbinfetto(quumfccum loqucris )remotiorjdltent 
per fex cubitorum (nterfiitium, c fub diuouelloco 
aerco, er cduenc uentorufldtus dbeo uerfm tefpiret* 
lnterte o-ipfumfitfoU ignis, odores, ueltendensdd 
ipfwm ucntus, locd enm dngufid fimufy turbd homic 
num,udlde periculofd funt ♦ Hoc etidm commemoro 
quod pdrietum procinttu dc domuum contingentia 
crcontinudtione multiplicdturmorbofdcontdgio. Su 
per omnidfuddeo ut cito dc procul fugids db his locis 
quibus imminet pefikjdrdecfc rcdeds, Bixi cito, hoc 
eft qudmprimu dppdrent fignA proximt pefiis , qu<c 
quidem fign& funt qudndo eim loci der extrd ndturd* 
lcm fudm difrofuionem effe uidetur, declimndo ddca 
lidum ct* humidum,qudndo nebulofus nubesq-, dcnfte 
pulucrulentus dppdret,ucntigrofsi er tepidi,dc etidm 
qudndo dqu£ er dgrifumdnt olent,fic pdriter er 
pifcesmdlifuntfdporis dtq; odoris. Quiimultdfuper 
terrd ex putrejhclionc ntfddppdrent dnimdlia, fungo 
rum zrputriddru. herbdru copid,terr<e fuclus et ani 
mdid vnfipiddfunt er pdrucoferudnturtturbiddeffici 

ttntur 



antidotvs. jrr 

Witur uhtd, multd tt terreftrid dired dnmdlid db 
eo loci recedut,'mfolit£orititur fibres,ldtentes,fiirio 
fe,cont'mu£,fkttdces,cwmpecT:oris dnxietdte, cupuk 
fus profterndtione,phrenefis,urindrwm turbulentid, 
pdldti mteftmorwm excoridtiones , oculorwm rube = 
do,uermes,morbitti, mulufcemmctrwm conturbdtio 
nes,ir£ rabid<e,rix<e,dird bettd,monftrd ndtur*,mh 
Tdnddcfe uel ndtura uel d deo ftgnd,'muifd multwm ZT 
Tdrd . B<ec enim qu£ dixhnus prtfdgidfunt propvn- 
qu£ peftis, tunc igiturfitge dntcqudm unm efficidris 
de duodecm mitte ftgndtis . id uero dupliciter fieri 
poteft,fcilicet uel quid idm cdptus cris cotdgione ms. 
fvcloru , uel quid trtftem mficli deris qualitdtem tdtn 
receperis,ftc quod pedctentm ftdt ttte ttbi fkmilidris 
aer,itd quod nec deri ndturd,nec dcr itti refifiet: ueru 
fidliendm fubtto quefteris durdm , dbibttprimus der 
itticfc ndturd reftftet, er bic ndtur£ prouenit unde pe 
fiis origo. Et etidm ut procul dufugids moneo, uideli 
cet ut ed te dd locd confirds qutbus res , nec per\on£ , 
rtecf oni, ftrepitus,rwmores,quicunq; mftcli loci dd te 
peruenireudlednt, Sicq; remotus eftoutdltimterme 
dient montes quibus udporwm probtbedturdcceffus , 
ne uentorwm fldtu,ucl deris dildtdtione te pofiint con 
imgcre. Cofiderdhciddquem curris difpofitionem, 
fitwm , uidelicet ne pefltlcnti quouis modo fitfimi 
lis deri, utpote m cdlido,frigido, hwmido,ficcoq;,nu 
bibmplwuijSiUentiSjfis denify tdlimlocofirmdtm, 

Z * 



MAR. FIC. EPIDEMIARVM 

Ut uenti, nubes, pluui£ ff>irdre,dildtdri,db'mde dd tc 
moueri nequdqudm pofiint . Nec te hoc fugidt quoi 
horofcopus fiue Afcendens dlicuiut urbis uel cdftetti 
infitt£ uel mfettifapim dd ed loca omnid pefiem cxs 
tendit,qu£ itti db initio ciuitdtiuel cdfiello fubidcent* 
er qu£ dliqudlem eo cum Afcendente cofvrmitdtent 
hdbent. Tertiodicimus uttdrdereuertdri>s,quonicL 
pxuxittuld trdnfdtti morbi remanens mfettio potens 
cflddeos perquxm fubito maculxnduomnes,quieti£ 
hxud intempefiiuo fugatcmporecozperunt, quid md\ 
iorifubfunt pcriculo qui locum frequentdnt mfittum 
quum prius dufitgermt, quam hiquifemperibidem, 
cum cduteld tdmen , permdnferunt , quonidm fubitd 
nouxq; miletokrdtndturddccidentidity pr£terhoc 
diutifitmc quidcm remxnent h£(utdnte diximm) 
qudlitdtes in pdrietibus, ligndmetis, ueftibut,pxnnis 
quibusq; et c^teris. Qudntwm uero dd f olius dcm di 
fyofitioneundfuficitdngxridjtx utubiddtres menz 
fes immunes db hoc morbo omnes quicunq; funt pett 
fiitcrint , tudicdri potefi derem idm fbre purgdtum . 
Sed eflo cdutifiimus in appropmquatione O" contd s 
ttu eorum qu£ plus aere uencnum retinent . Vrocmz 
ttut jvrnxaum inmuris diutius ferudnt quamlignct 
ucnenofam cdliditdtem, uerum purificdndo ( ut f£pi 
us diximits ) uidclicct cum ignibus,lotionibus,euent<t 
tiombus,fumigiis>odoribus,zrreliquis.t>urificdntur 
homincs commmitcr feacio qudtuordecim dierum : 

domm, 



ANTIDOTVS. 

domut, Ugttdmcr.u cr c<etcr<t m uigmtiuno. Vdnni, 
ucftmenta cr buiufmodifjjdcio dicrwm uigmti otto. 
His babcds temporibus feparatd dd bibendwm pdri* 
ter cr manducdndwm uafculd,z? lettiflcrnid quceq;, 
uel {aitem fi cceterd non po$vs Imtcdmma* reliqua lo 
tionibm erfumgijs purificdto . Equi , pecunia , pts 
peUettilidJdrcmuU ey huiufmodi, mfiadmo 
dwm cdutccgeris,ucnenwmdiu fcruarc 
folenti quareuigiUcautut 
prudens efto , cunttlsquc 
ordmatm proz 
uidcas* 



MARSILII FICINI EPIDE 
Fi I ARV M ANTIDO 
TI FINIS. 




)XS PAVLI AESINETAE DE 

uiftus rdtione quolibct dnni tem 
pore utilt. 

Erpulchrumfueritctidmdnnitempoz 
rd m uiftus rdtione confiderdre. Uyc* 
me quide crfortiori excrcitdtione,er 
| pleniore ciboutendumeft, pr<ecipueft 
tempeflds Aquilonid fucrit. Siuero duflrdlis,fimiliter 
cxcrcitdrioportct, fcdcibopotioniq; dliquiddemcre: 
dtfyintotum pertempui humidum,omnino dridum 
reddcre corpus:perfrigiduuero,cdlidiui>dc tum cdr» 
nescffc olerdq; cdlidiord,dtq; uinwm bibere merdcius* 
Aduentdnte Vere,d\ius quidem per uomitum,dlim 
peruentrem udcuetur, dlius feftd uend fdnguincm mit 
tdt,proutcuiufyfuerituclcofuctudo,ueldnimiprom 
ptitudo. Acfidte confirt quies, exercitdtio remifc 
fior,dtcfc cibus cxiguus,qui quidem ex fiigidiore gene 
re deligendus ejlttum uero potioniddijcere,dtq; quic» 
quidrefrigerdre bumcttdrccfc pof>it,ddbibercopor* 
tet.Vcrdutumnum mdiori cduteld opus eft,quippe qui 
ufqucquiquczrintqudliszrinordindtus efi, multi* 
firmesqs inducitmorbos.ltdquenecircd rcfrigerdtio 
nem quid pecceturcduendum e(l, d uencre quoque zr 
frigidd potionedbfiinendum* Neque uero dert quis fe 
creddt,ucl per mdtutinum fiigus,ucl pcr drdorem me 
rididnum» Vomis vmplcri noxium eft, non ob fdcic 
tdtem tdntwm , uerumetidm quonidm uitiofi humores 
indcndfcuntur,dtq;fldtumquoqucexcitdnt,fiquidcn 

omnui 



P. AEG. DE R AT+ VICTVS 5r# 

cmniumfiucluumoptimificuiuuieo^y flatumpto 
riurit,vakmenta corrumpunt->nifiante alioscibos 
tffumantur : prtaffumpti uero neque mflant neque 
corrumpunt.Quufiigefcerc cceperitaer^corpM pro 
frigoris ratione atlefaccre oportet,atque omnia fkcere 
ut quu byems iam procefferit. Nec ab re fuerit 
reuoluto aquinottio uacuarecorpusex 
ttliquo eorum qu<e diximm,ne res 
' dundantia quadum perhyes 

memretenta-molcfii* 
aminftrat. 

DE VICTVS RATIONE 
SECVNDVM ANNI 
TEMPORAj 

FINIS* 




} 



H