De paricidii vocis origine [microform]

AT URBANA-CHAMPAIGN
URBANAJL 61801

AS PART OF THE

DITTENBERGER-VAHLEN

IC 6 PRESERVATION GRAN

PROJECT

Funded by the

Nlational Endowment for the

Humanities

uupyi lyiiL idw ui iiit; uiiiit^u oiciit;^ y i iiit; i # , uniie

^s Code) governs the making of the photocopies
r reproductions of copyrighted material includinj
gn works under certain conditions. In addition, 1
sd States extends protection to foreign works by
ns of various international conventions, bilateral
ements, and proclamations.

Br certain conditions specified in the law, librarie
archives are authorized to furnish a photocopy o
r reproduction. One of these specified condition
the photocopy or reproduction is not to be "usec
ny purpose other than private study, scholarshiF
arch." If a user makes a request for purposes in
ss of "fair use," that use may be liable for copyri
igement.

institutlon reserves the right to refuse to accept <
r order if, in its judgment, fulfillment of the order
Id involve violation of the copyright law.

TLE: De paricidii vocis

• •

igine

ACE: Odessae

Storage Number : m-o::Xl>M , l^

ak , Ivan Ivanovich .

De paricidii vocis origine / I. Lunak.
3ae : Ex officina Oeconomica, 1900.
. ; 24 cm.

itin language — Etymology. I. Title.

lage : Latin .

(s) : Includes bibliographical references

: 48709748

Technical Microfilm Data

IVIicrofllmed by

Preservation Resources

Bethlehem, PA

On behalf of

The Classics Library

University of lllinois at Urbana-Champaign

lis reel of microfilnn contains mat
ch has paper color changes, stai
trations (some of which may app
)es mixed with printed text). In or
isure that all text and illustrationj
ile, exposure settings must be ch
irefore, when text and illustration
in a single image orwhen mater
kgrounds differ, such frames ma;

to be exposed twice.
le first exposure reflects the cam
■ator's best effort to capture the r

• /'-i^h: 'Ji.-...* ■ . \i-^':Rj: ^'^; ,«^ .^>:---v.v

>■./■ H '■■ i <^'4' ■■'•-■'■^ -'^':= ■

3-'

.(, . : , •

"I^'-'.» .\ '

M : '.-

- >-' - ..^ -^ v'; . -w- . •' /- ' •■ , :->

j» y -■ ' » • v 7

' * .. .-/•■■• ■ •-■

• .-^:- ':^-0'\^.*- V H.-^''X/^'!^^,v -^- ^^-^^' v^^l

' -t*. ,\''. V -. '■' ■ '•^ J 'it'
- : '■- ..■ : * '■'-*

■:;.V::^^y^:

•*'-r ■^r-..:- .

.■■-'■■■•-: ..-■■>.■> . ', '^

''■.''• •V . ■■ T. u '^ -"^

'' • ■'■• -■ ' \';:ji^v; ■-.-'•;■'

..- AcC > >• ■M-7 : . .' -'

■,'*•♦ 't

■,:f ^<^' ^•'•'^■;:.' ''.j?^*

•:' /■, "^ ■:■ .:-( ^. •- - . -^,- -

■._.;-. -~ V'Cl>&^ • , ._■■.

. ^^^^^

■'.' / ■

:. •-. ■••^V;>'^??'.<,iy'

V - ,-;,j-i :: <;-,■>., '.•r'',-,^.>;f>:;"^ ■" "'■"'' ^

:~; ,v''- :., '■'■'^^^.^^•'■^^^■••'■^-^' -
• -■*■ ' ■ ■"»';- ■);■'■ ■c.- : '

,. ., - , «-''f':'.^'' >--:i?':..>-
■ ' '.. '- '' . - • '■ J*-»'.* ■;.*■• ','■

.s'' ■• ^.y->:::5-^-^';;;'-

■-' ■:;• '/ -^ :■■:... ',':. /*' -■ • •: ■ ■■-■ •

'' '<.•'•-■■' •■''<"■':'-■<• .L ii^ ■

.</^

■';->-j^*^ -•*&'^/^''5;v:

"■•*■ ■Ttvi--''-.;-V^.>^
■- .. - . . .*. ' ** *v.

.' ■ •*:>

"•>^'^.''lv
,.'. •■i.'. ■'■,;: 7';;^, V.; ■, -\

-;">-,':^^v

. • ' «V^i ■:''''•'

c/

^, ^. /•

DE

PAl

S

-e^Ti^/m (^xi-^-tcJ ,

Scripsit

I. Lunak,

universitatis CAESAREAE litterarum Nororossicae
prof. ord.

ODESSAE,

EX OFFICOA OECOUOMICA.
MDCCCC.

IIcqaTaHO no paenopnsceHiio IlpaBjrenifl HMnEPATOFCRAro HoBopoeeilleKaro
yHHBepeHTCTS. PeKTopx tt. H. JUtedot».

Nihil tam difficile est, quin quaerendo
inveatignri possiet.

Terentius.

Inter antiquissiraa vocabula, quorum origo usque ad hunc
diem caeca noctis caligine obruta latet, id quoque numeratur,
quod in fronte huius nostri libelli posuimus. Omnes enim con-
troversae vocis rationes, quae ab hominibus doctis et antiquis
et recentioribus enodatae sunt, innumerabiiibus difficultatibus
laborant et a verisimilitudinis specie quadam abhorrere viden-
tur ita, ut ne una quidem derivatio omnibus modis probari
possit. Attamen veram nominis originem indagare et perve-
stigare maximi est momenti, cum inde non solum in inter-
pretandis veterum scriptis adiumentum comparari, sed etiam
(quod gravissimum est) antiquissimo Romanorum iuri publico
enarrando aliquid lucis adferri posse videatur.

Quae cum ita sint, non supervacaneum esse duximus
novam explicationem illius perdifticilis vocis tentare. Priusquam
vero ad id, quod propositum habemus, accingamur, breviter
nobis perlustrandae sunt ori^inationes iam ab aliis prolatae

2

siniulque paucis rcpetenduiu, quibus argumenlis unuquaeque
labefactari refellique possit').

lani igitur ab ea originatione ordiamur, quae indc ab
antiquitate usque ad nostra tempora inveteravit saepissiraeque
recurrit Cum paricidii nomeu e duabus partibus composilum sit,
posterioris originem manifestam esse omnes interpretes consen-
tiunt, priorem autem plerique apalns nomine derivant / litterara
per aSvSiuulationem quandam in r abiise statuentes: ita totum
vocabulum a patre caedendo, idque a fllio vel fllia, duci so-
let 2). Quam explicationem iam M. Tullius amplexus est, quod
ex eius verbis (or. pro Sex Rosc. Am. 22, 61) concludi
potest: «De par{r)icidio^ inquit, causa dicitur; ratio ab accu-
satore reddita non est., quam ob causam patrem Jilius occi-
derit*. Idem postea or. pro Mil. 7, 17 : «Nisi forte magis
erit par{r)icida, si qui consularem patrem^ quam si quis hu-
milem necarit». Horatius quoque (Carm. III 29, 8) eandem
signiflcationem in hac voce inesse statuisse videtur, quippe
qui Telegonum, Ulixis et Circae fllium, a quo pater interfec-
tns esset, par(r)icidam nominassel. Grammatici quoque eam
originationem inter ceteras probabant, e g. Quintilianus (Instit.
or. VIII 6, 35), Priscianus (Instit. gramm. I 33 iu Keilii
Gramm. lat. II p. 25 sq.) ^), alii. Ex recentioribus plurimi

') Omnes scntentios. quae adhue iisque ab etymologis in nostra quae-
stione tractanda depromptae erant, diligentissime collegit accurateque exa-
minavit B r u n n e n m e i s t e r in peculiari libro Lipsiae edito, qui inscri-
bitur : Das Todtungsverbrechen im altrcimischen Recht (a. 18873.

'j Verba tjdque— tilia> addenda sunt ambiguitatis evitandae causa,
quoniam patricida is quoque appellari potest, qui aliits hMttinis patrem oc-
cidit, ut graccum nxTio^ovsj;, quod legimus iam apud Homerum (Od. III 197
et 307, ibid. I 299) de Aegistho, Agamemnonis, Orestis patris, interfectore.

•) «Pa(r)ricida, quod vcl a pari componitur, vcl, ut nlii, a patre . . Si
a patru, t in r convertitur» — Accuratissimam locorum, qiii huc pertinent,

veterum vestigia premuut, ut Rein in libro, quera de publico
Romanorum iure conscripsit (p. 450), porro interpretes Rosci-
anae, ut Halm, Landgraf, imprimis autem lexicographi
(Klotz, Vanicek, Breal, ceteri).

Quae in vulgus probata derivatio multis nominibus ad
nihilum reduci potest. Nam primum / litterae in r conversio
sonorum legibus repugnat iieque exemplis muniri potest').
Contra ea consonantium ir in media voce complexio tam sta-
bilis firmaque est, ut non solum in ceteris eius modi compo-
sitis, velut matricida, fratricida, patrimonium, nihil unquam im-
mutatura inveniatur, sed in ipso patris noraine in Italorura
voce tpadre» sonus dentalis nunc quoque vigeat^). Porro illa
derivatione accepta nullo pacto explicari posset scriptura pa-
ricidii vocis per unura r, quae non solum in antiquissimis
codicibus, sed etiam in inscriptionibus nonnunquam recurrit.

Expositis gramraaticorura scrupulis perpendamus, uura
antiquissirais popuU Roraani teraporibus, de quibus hiciraprirais
agitur, paterna caedes oraniuo patrari potuerit; de quo valde
dubitari potest. Quis eniui est, qui ignoret, quauta auctoritate
patria potestas, id est «vitae necisque in flliuui potestas»,

recensionem vide in Voigtii doctissima disputatione de legibus regiis,
inserta Annalibus Societatis Scientiarum Saxonicae, t. VII (a. 1879) p. 58
adn. 132.

*) Recentiorea uuum tantum exemplum dentalis {d) in liquidam (r)
mutatae In media voce agnoscunt in «meridie» pro «medidie» collato graeeo
vocabulo a£crr];jipp;a (cf. S t o 1 z i i «Historische Grammatik der latein. Spraclie»
I 1, p. 233), quam formam Varro (De 1. 1. VI 4) iu Praenestino solario in-
cisnm legit. Attamen «meridies» Ibrtasse uatum est ex analogia adverbiorum
pridie, postridie, quod i quoque productum indicare videtur.

*) Itaque respuenda est Br^alii (1.1.) explicatio : «Parricidium,
inquit, prescnte un exemple de tr chang6 en rr : c'est probablement «« fait
de prononcialio7i populaire* ,

Koraae ornata fuerit ? Qiiodsi reputamus liberos patris imperium
contremuisse, minime videbuntur uobis mirae narrationes ve-
terum, quibus docemur Romae inde ab initio per sex saecula
usque ad beilum Punicum secundum paternae caedis crimen
inauditum fuisse '). Itaque si ipsim facinus ignotum eral,
nomen quoque patricidii priscos Bomanos ignorasse consen-
taneum est. Quod si ponimus, paricidii nomen aliud etymon
habeat necesse est. Denique non praetermittenduni est mon-
strare, quam perversa sit opinio eorum, qui tam rari horri-
bilisque criminis uonien postea in alias minus abominandas
caedes per abusionem quandam translatum esse statuant, cum
putent eodem vocabulo, quod sensu proprio patris caedem signi-
ficet, sensu latiore aliorum quoque cimim caedem designari
posse. Quod si verum esset, omnibus aequi iustique rationibus
adversaretur. Quibus reputatis perpensisque paricidii vocem a
patre caedendo ortam esse minime credes.

Quod si ita sese habet, Bruneri quoque explicatio re-

') Conf. Plutarchi Romul. c. 22; «'loiov 85 -cb prjSejiiav oarjv x«ra nctToo-
xrdvijiV 6p'!aavTa naoav avJnocpoviav narooxTOViav npoaeinErv . .Jj; ovto; e<£ivou aJv-
vAtov. K(x\ [A^/^pi /lio^'!}'^ jioXXtov ?oo?£v opOco; a;:oYviovai Tf,v TO'.auTr,v a5;x(av ouBet;
Yap s^Spaas toioutov ouSkv ev 'Pwu.») o-/_£Sbv EToiv l^axoj^tov oiay£vo[Jifvwv, aXXa r.puJTo;
[i£Ta Tov 'Avvij3taxbv toXejaov lOTOperTai Aeuxto; "Ooiioi: :;aTpoxTovo; ysvfaOat». Adde Sc-
necae do clem. verba (I 23): "Multo minus audebant liberi nefas ultimum
admittere, quamdiu sine lege crimeu fuit... Itaque par(r)icidae a lege coeperunt
et illis facinus poena monstravit». Cicero quoque (Rosc. 11, 30) patris cacdem
«crimeu incredibile» et porro (ibid.l3, 38) i.tantum, tam atrox, tam singulare
miileficium» appellat liis additis : «Quod ita raro exstitit, ut, si quando audi-
tum sit, portenti ac prodigli simile numcretur». At imper<itoria aetnte cri-
men occisi patris a filio haud insolitum fuissc testantur Senecae 1. 1. verba*.
«Pessimo loco pietas fuit, postquam saepius culleos vidimus quam cruces». Atta-
mcn nihilominus ipsarum patricidii causarum apud scriptores Romanos perraro
mentionem fieri doeent Rein (in Paulyi «Realcncyclopaedic» s. v.), R u-
dorff in libro, qui inscribitur «Rgmischo Rechtsgeschjchte' t. II p.
375, alii,

5

icieiida est, qui ipse a partibns oorum stat, quibus paricidae
noraen a patre caedendo derivare placet; qui tamen sub pa-
tris voce, civem Romanum, pairicmm, patrem /amilias in-
tellegit ').

Ad originationem, quani primo loco posuiraus, proxime
accedit ea, quae paricidli vocem a parente caedendo derivat
ita, ut ex parenticidio duabus litteris Cen) detractis et t in r
rautato pnr(r)icidium natura sit^). Quara explicationera iam
ab antiquis excogitatam esse raulti grammaticorum loci do-
cent, ubi sub parentis voce pater vel mater intellegitur »).
Eandem originationem Feslus quoque respicere videtur (p. 278
ed. Thewrewk de Ponor), ubi legiraus: «Par(r)icida non uti-
que is, qui parenlem occidisset, dicebatur, sed quaiemcumque
horainem indemnatura». Attamen ne haec quidem originatio

'J Oonf. eius disputationem «De paricidii crimine et quaestoribus parici-
dii.,quae exstat in ActisSocietatis Scientiarum Fennicae, t. V. (a. 1858), prae-
sertira pp. 535 sq., 546 sq., 519.

*) ^Parenticida* legitur nunc apud Plautum Epid. v. 349-, quam lee-
tionem restituit Frid. Leo in indice lectt. in acad. Rostoclc. a. 1887-8
probante Fr. S c h o 11 i o (v. Wolfllini .Archiv. t. IV p. 632).

') Conf. Prisciani (1. 1) verba: .Quibusdam tamen a parente videtur
esse compoaitum et pro parenticida per syncopam et commutationem t in r
factum par(r)icida*. Ita Cacsaris quoque nex paricidii noraine propterea de-
signata esse videtur, quod Caesar PARENS PATRl AE appellatus erat-, conf. Suet.
Div. lul. 85; 88 ; Tac. Ann. IV 34. Quam derivationem Cieero quoque ante oculos
babuisse videtur Phil. II 13, 31: «Confiteor, inquit, eos (sc. Caesaris interfec-
tores) nisi liberatores populi Romani conservatoresque reipublicae sint, plus
quam sicarios, plus quam homicidas, plus etiam quam par{r)icidas esse: si quidera
est atrocius patriae parentem quam fuum occidere». Eadem originatio M. TuUio
iisquoqiie locis obversabatur, ubi de par(r)icidio patriae loquitur (or. de domo
52, 133", pro Sulla 2, 6), quoniam patria «communis cst parens omnium no-
strum» (or. in Cat. I 7, 17. Quae explicatio Ciceronem minime prohibuit, quo-
minus et de paricida civium loqueretur (or. in Cat. I 12, 29), et sacrilegum
in sua lege paricidam appellaret : <'Sacrum sacroie commendatum qui clepsit rap-
s«<te, paricida esto» (De legg II 'J, 22).

accipi potost, quoniam illa per syncopam explicatio absurd^
est et paricidii crimeu autiquilas latius valebat. Ex recen-
tioribus nemo, quod sciaraus, veterum grammaticorum aucto-
ritatem secutus est ')

Restat tertia explicatio iam ab antiquis proposita, quae
(id quod erat proximum) in priore vocabuli parte par adiecti-
vum inesse statuens pariddio pnria caedem designari docet^).
Quae derivatio etsi quod ad grammaticam rationem attinet,
praetcr primam syllabam correptam haud ullam suspicionem
movere polest, tamen quod ad sensum pertinet, aegre cuiquam
satisfacerc potest cum «pjir» adiectivum nullo substantivo pro-
pius designatum nimis incertani vagaraque notionem expri-
mat, quae plerumque additis vocabulis «aetate, Iibertate, iure»
propius describi soiet. Et antiqui et imprimis recentiores, qui
eamoriginationemprobant,quorumnovissimus est Voigt, (I. I.
p. 58) persuasumhabentpamvocea»msignificari,cum onines
cives pari iure sint^). Attamen Osenbriiggen iam ante
hos sexaginta annos optime docuit talem adiectivi «par» vim rai-
nime quadrare ad antiquissima Romae terapora *); cuius ar-
gumentationem refutare Voigtio 1. 1. adn. I33minime contigit.

*) Alia vift ad eandem vocis sigaificationeni C o r s s e n pervenit in
libro fBeitrage zur italischen Sprachknnde» p. 238, qui ipse quoque parici-
dam parentis occisorem significare statoit, cum in p^jiore vocis memhro nominis
adiectivi stirpem videat, quod a pariendi verbo derivatum idem sit atque pa-
rens. Attamen opi — parus adiectivum, quo doctus vir suam explicationem
munirc conatur, minime a pariendi, sed potius a parandi verbo ortum esse
nobis videtur.

*) Conf. e. g. Prisciani 11.

•) Aliam vim in ea voce inesse E d. Meyer statuit («Geschichte des
Aiterthums» II p. 512/. «Paricida kami nur sein, wer seine pares, seine
Blutsbrtider todtet». Attamen par nusquam locorum eonsanguineum sigaificat.

*) Vide eius disputationem in «Kieler philologische Studien» (Kiliae
a. 1841). quae inscribitur: «Dns altromische Paricidium», p. 218 sq.

De quarta denique vetoriim derivatione, quae legitur
apud loannem Lydum (de magistratibus Roman. I 26), ubi
paricida ab iuterfecto parente (-(? u7:r/.ow) nomen nactus essc
creditur, vix est quod moneam.

Cum igitur ne una quidem ex quattuor veterum gramma-
ticorum originationibus accipi possit, recentiores novas expli-
candi vias ingressi primum in priore vocabuli parte sanskri-
tam stirpem latere suspicabantur. Quorum seriem Osenbrttg-
gen 1. i. p. 250 aperit, ({mpari — a sanslirita vuce para (gr.
■Kapd) derivans paricidium pravam, abominandam caedem signi-
ficare coniecit. Porro Mommsen quoque originationem a san-
skrita voce {para — s) probavit *) ita, ut paricidium cae-
dem alius hominis designaret. A graeco verbo (TOpoa-.) primus
Doderlein p. 156 appendicis libro «Lateinisclie Synonyme
und Etymologien» additae priorem paricidae vocis partem de-
rivabat caedendi nolionem bis expressam esse coniciens; itaque
latinum vocabulum ab illo etymologorum audacissimo per
verba «der arge Morder» germanice redditum est. Froehdii
quoque explicatio huc referenda est, qui taraen priorem vocabuh
partem adhibitis Graecorum verbis 7i:a(5?, Tcrjd; interpretatur parici-
damque propinquorum interfectorem esse docet^). A F r o e h d i i
partibus stant Brunnenmeister i. 1. p lOlsq., Schrader
(«Sprachvergleichung» p. 579), qui langobardicum fara ad-
didit, quo genus significatur, tum Stolz quoque l. L 2 p. 224.
Quam derivandi viam ac rationem per vocabula exterarum

») Vidc Diarium Antiq. a. 1845, p. 320.

*) V. Bezzenbcrgeri Beitragc, t. VIII p. 104. Similem explica-
tionem in Cagnatii lexico legimus: tParU-idium. Meurtre d'un jtnrent^ et,
par cjktenaion, meurlre de tout ciloyen*. F r o e li d ii derivatio iam propterea
vacillare videtur, quod de s littcra in mcdio gracco voeabulo, quae per rbo-
tacismuui in latino /wr«— in /• abierit, valde dubitari potest.

8

nntionuin in auxilium advocata iani Voigt apte refutavit, qiii
1. 1. p. 59adn. 133 ostendit, quani absurdum esset in priore
compositi vocabuli parte snnskritam, in posteriore autem la-
tinam stirpem videre^). Itaque Mommsen ipse in libro no-
vissime edito ^) priorem vocis parteni (pari—) priscae lati-
nitati vindicandam esse censet, quae ^aliter, falso' significet
et in aiiis vocabulis, velut periurium, perduellio, recentiori for-
mae (per-)locum cesserit; itaque paricidium idem esse atque
germauicum «die bose Todtung». Attamen vetustissimae lin-
guae latinae pari — forraam assignare testiraoniis deflcientibus
valde dublum esse videtur.

Haec fere exstant, quae ab aliis eniicleata, ab aiiis re-
iecta suiit. Quorum longam seriem si peiiustraraus, facere
non possumus, quin fateamur ipsam quaestionem hucusque
«sub iudice» esse, cum ne una quidein originatio ab orani
parte probari possit. Attamen nihilominus de quaerendi succes-
su non est desperandum.Iara Oseubriiggen, post eum vero
Voigt optime perspexerunt, unde in quaestione solvenda pro-
ficiscendum esset ; quibustamen totara rem ad finera perducere
non contigit, quoniara ab iis, qui in qaestione tractanda prae-
iverant, quodaramodo afflciebanlur. Constat cnira inter vetu-
stissimas Romanornra ieges, quae aetatem tulernnt, eam quo-
que numerari, quae paricidae notionem accuratissirae descri-
bit ; quae a Paulo Diacono ex Festo excerpta et servata Nu-
raae regi adscribitur. Verba auteni ipsa legis sunt: SI QUI
HOMINEM LIBERUM DOLO SCIENS MORTI DUIT, PARICl-

') Indorum groecorumque verborum vestigia in Romanorum anti-
quisdimo cultu civili in universum rara essc docuit ipse Schrader iu
libro, quem supra laudavimus, p. 172 sqq. (ed. II).

*) Romiacliea Stralreclit, p- 612 adn. 3 coli. p. 537 adii. 1. Conf. eiua-
deni 'Roni. Stantsrecht> p. 508 odn. 2.

9

DAS ESTO '). In qiiibus explicandis nos a ceteris interpre-
tibus in eo dissentimus, quod persuasum habemus priorem pa-
ricidae vocis partem (PARI — ) illis duobus protaseos verbis
(DOLO SCIENS) plane rcspondere necesse esse ita, ut occi-
dendi modus utroque loco propiusdescribatur. Quod si ita est,
secundum ipsa legis verba paricidae vox signifuabit eum,
qui insidiis factis hominem liberum interfecit^ paricidiiim
autem nihil aliud erit nisi caedes praemeditafa^).

lam videndum est, quomodo illam prioris partis vocabuli
vimatquesigniiicationem,quam res ipsa efflagitat, ex illis duabus
syllabis (pari— ) eliciamus; quod reapse inexplieabile non esse
iam ostendemus. Constat enim praeter nomina et adverbia in
compositorum parte priore verborum quoque stirpes, a quibus
temporis praesentis formae declinantur, qiiamvis rarius, recur-
rere; ita in Pacuvianis fragmentis delphinus, «repandirostrum
pecus» appellatus est, h e. pecus, quod repandit rostrum.
imprimis huc facit Veneris antiquum epitheton «Verticordiae»
(quae vertit corda^). Ad normam verborum compositorum huius

») V. Paul. Diac. excerpta ex Festo p. 278 ed. Th.d. P.~Voigtio (1. 1.
p. 246) docente Nuiriae lex a Verrio Flncco ex comraentnrio Gianii Flacci
de iure Pspiriano deprompta est, aFlacco autem in Festi libros transmigra-vit.

') Itaque patricida quoqae intor paricidas numerandus est, si seiens
prudensque patris fata properavit; nam «si per furorem aliquis parentem occi-
derit, impunitus erit» (Digest. 1. XLVIII t.9, 9 § 21).

•) Conl". Sicutschii «De nominum latinorum compositione quaestt.
sel. (Nissae, a. 1888) p. 21: «Fuerunt, inquit, composita bahuvrihica, quae
priore membro adiectivum continent, velut incurvi — cervicus, repandi— rostrus.
Romani pro adiectivis incurvus, repandus.. rell. quasi stirpei verborum incur-
vare, repandere.. scnsisse mihi videntur, ut incurvicervicus is esset, qui cer-
vicem incurvat, rapandirostrus, qui rostrum repandit. Hine exorta sunt illa
verticordin, quae corda vertit, poscinummius, qui nummos poscit, cet. » Porro
liiic spectat exerci — pes (.ibid. p. 19) et imperatoriae aetatis verba: verti —
pedium, vinci— pes, pet — heredium, fulci — pedia, laudi - cenus (h. e. laudans
cenam, Plin. Ep. II 14, 5).— Tentipellium quoque (v. Paul. Diac. p. 557 ed.
Th. d. P.) huc referri possit, si alterum t pro d (praecedente tenui) positum
esse mecum conicias.

10

generis uostruin quoque velustissiiuum paricidae nomen for-
matum esse contendere liaud dubitaverim, cum eius priore
parte parandi verbum contiueri persuasum habeam. Quod
si ita est, paricidae voce proprie desiguatur interfector pa-
ratus^ facinori autem caedis paratae h. e. praecogitatae con-
sultoque perpetratae paricidii nomen inditum est; quam vim
secundum Numae legis verbci iis vocibus tribueudam esse su-
pra posuimus. Itaque ex ipsius linguae latinae thesauro stirpe
deprompta neque ex ^rammaticorum iibidine immutata apte
explicari potest, uude paricidae nomen ductum sit. Quae ori-
ginatio eo praecipue commendari videtur, quod etymoiogia duce
ad eandem vocis vim significationenKiue provecti sumus, quam
Mommsen, cuius auctoritas in publico Komanorum iure
enarrando summa est, antiqui iuris monumentorum vestigiis
insistens ei vocabuio tribuendam esse statuit^).

Quodsi forte quaeras, ad quamnam iit ita dicam nomi-
num compositorum familiam paricidae nomen pertineat, respon-
dendum est nostrum vocabulum iis determinativis verborum
conglutinationibus aduumerandum esse, ubi adiectivum com-
positionis causa e verbali stirpe fictum neque extra composi-
tionem occurreus (ut sunt illa — dicus,— locus,— (icus,— volus,
— fluus in posteriore compositorum membro) cum substantivo
coniunctum reperiatur *).

lam videudum est, quibus rationibus hanc novam voca-

•) Ipsiiis verba sunt (Rom. Strafrecht, p. 612): tDje lateinische Sprache
besit7t fiir die dnlose Todfung nur einen einzigen Ausdruck., und auch diesen
nur in dcr altesten Zeit, das paricidium. Es bezeichnet dies.. zweifellos in
der tilteren Reclitssprnciic. die hdse Tddtung, Mord und Todtfchlag». Conf. inx-
primis Festi verba (1. 1 p. 278); «Paricida uou utique is, qui parentem occi-
disset, dieebatur, sed qualemcutnqu& hominem indemnatum».

*) Nomcn adiectivum — parus occurrit in po.itcriore membro vocis
€0piparu3> (li. e. proprie: qui sibi opes comparavit); eonf. Cic. ad Att. XII[
62, 1: lEdit et bibit.. opipare sane et apparate».

11

buli originationein fulciamiis. Primiim quaeritnr, num parandi
verbura de caede consulto perpetrata a Romanis hominibus
usurpatum sit. Quem usum a lingua latina minime alienum
esse testantur plurimae variaeque locutiones, e. g. Sall Cjt. 52,
36 : cum convlcti confessique sint caedem . se in cives patriam-
qne paravisse\ lug. 35, 6: qui ad caedem parati erant;
Cic. de domo 3, 6: %qxsq^ ad caedem paratoa, pro Mil. 10,
28: insidiator, qui iter illud ad caedem faciendam apparas-
set\ ibid 21, 55: paratns in imparatos Clodius mciderat-
ibid. 9, 25 : homo ad omue facinus paratisslmus. Porro con-
ferre potes or. in Cat IV 10, 20: mors omnibus est parata:
pro Mil. 7, 19: ei viro mors parabatur:, ibid. 36, 100: si
quae vis est parata (idem de domo 21, 54); or. pro Rosc.
Am. 9, 26 : insidias vitae parare\ de domo 5, 13 : cum impe-
tus comparares.—Wis aliisque locis, quibus cumulandis super-
sedemus, satis superque demonstrari potest parandi verbo
fere eandem vim exprimi, quae illis duobus legis vocabulis
*dolo sciens* continetur.

Seqnitur alterum (idque gravissimum), quod nostrae de-
rivationi refragari videatur: prima paricidii vocis syllaha^
quantum e versuum compositione concludi potest, semper pro-
ducitur. Ita iam apud Plautum (Rud. v. 651):

Fraudis, sceleris, parricidi, periuri plenis^Csumus^-,

Conf. Pseud v. 362. Tum in seplenario incertae fabu-
lae (v. Ribbeckii Tragicorum lat. rell. frag. XCIII):

Sibi salutem ut familiari pareret parricidio.

Idem apud Horatium quoque i. I. recurrit. Attamen duo proximi
loci ad ea tempora referuntur, cum falsa a patre caedendo de-
rivatio iam convaluit; nam tragici quoque fragmentum, ubi,
ut Cicero (de nat. deor. III 26, 67) testis est, de Medeae fra-
tricidio agitur, Attio, Ciceronis aequali, adscribi potest. Ce-

12

terum ut in graecis., ita in latinis qnoque carminibus haud
raro fit, ut syllabae natura breves, accentu oneratae, imprimis
liquida sequente producantur '). Neque iliud praetermittendum
est homines iatinos ipsos, qui id vocabulum a pari vel pa-
rente (h. e. procreante) derivabant, brevitatem primae sylla-
bae agnovisse, nisi forte obieceris latinorum grammaticorum au-
ctoritatem in ea re magni non esse faciendara^).

Quibus praemissis iam nostram opinionem proferamus,
qua explicetur, quomod > illae perversae paricidii vocis deri-
vationes oriri potuerint. tJupra vidimus antiquissimis tempori-
bus Romae tantam morum integritatem fuisse, ut per multa
saecula ne unus quidem fllius patri manus iniecerit; immo vero
ne homicidium quidem ipsum nisi perraro fiebat^) Qnod
si verum est, certe nomen quoque paricidii ad caedem de-
signandam rarissime usitatum postremo ita obsolevit et
robigine quadam antiquitatis obsitum est, ut genuina pri-
oris partis eius vis et signiflcatio hominibus latinis prorsus
obscura evaserit. Cum vero tertio ante Chr. n. saeculo plu-
rimae Graecorum fabulae in linguam latinam converterentur,

') Conf. C h r i s t i i nMetrik der Griechen und Romer» p. 24 sq. ed. II.
Ita apud poctas latinos producuntiir syllabae natura brcvcs in his verbis *.
relieuus (Lucrct. I 560), religio (id. VI 1274), prologus (opud comicos), po-
lypus (Enn., v. L. Miilleri ed. p. 211; Hor. Epod. 12, 5). Pauli (L 1. p. 87)
«minurritiones» idem declarant atque Graecorum [jLwus-.oijiot", porro ibid. p. 33
legimus: «caperratum». — Quodsi Romanis ipsis vera et propria paricidii sig-
niticatio ignota fuit, sane fieri potuit, ut prius eius vocis membrum se-
cundarii accentus vi prodnceretur. Conf. Corsseni quoque 1. 1. p. 237.

*) Ex recentioribus praeter eos, quibus par vel parens parieidii etyma
esse videntur, S t o 1 z quoque (1. I. p. 224) dubitanter de prima vocis syllaba
correpta cogitnvit, cum ait antiquitus fortasse duas formas fuisse, alteram
brevi (quippe quae a >'par<t adiectivo dcrivata esset), alteram producta prima
syllaba ; quas formas postea a Romanis esse confusas.

•) Conf. Z u m p t i i librum, qui inscribitur: Das Crimiualrecht der rora
Kepublik, t. II p. 11.

13

in quibus sine dubio crimen patris a tilio occisi haud raro recur-
rebat, illa graeca noniina (7raTpoKT<5voc, ^raipaXofas) per
patricidae vocem laline reddita sunt^) Itaque duo simiiia voca-
bula exstabant, alterum antiquitus traditum (paricidal^ alte-
rum recens ad exemplar graecorum nominum fictum fa-
bulisque spectatis divulgatum (patricida). Cum vero iuris
antiqui fontes bello Punico secundo confecto a Romanis liomi-
nibus doctis accuratissime enarrari coepti essent, factum est,
ut inter alias voces obscuras paricidium quoque ofiferretur,
quod vocabulum facillime cum illo tragoediarum patricidio
coniungi commutarique potuit. Etiamsi in re tam dubia tam-
que remota nihil certi statui potest, tamen haud longe a veri-
similitudine recessisse videbimur, si coniecerimus doctum quen-
dam antiqui iuris enarralorem, fortasse ipsum L. Aelium Sti-
lonem, qui Festo teste legibus antiquis interpretandis diligen-
tissimam operam navabat^j, AocmssQ paricidiumei patriddio
natum esse t littera aut omissa aut in r mutata; quae ex-
plicatio postea in vulgarera usum recepta est. Cicero enim
iam anno LXXX ante Clir. n., quo orationem pro Sexto Ros-
cio Amerino habuit, eam originationem, ut supra vidimiis,
amplexus esse videtur. Itaque genuina prioris vocabuli parlis
significatio Stilonis vel alius grammatici originatione recepta
adeo obscurata est, ut iam ipsorum Latinorum hominum ple-

*) Ita in Pacuvianis Niptris, ubi Ulixes a Telegono filio mortifero
vulnere ictus in scenani inductus erat, patricidae vox sine dubio occurrebat-,
V. Hygini fab. 127 (ed. M. Schmidt) et DictyisVI 15 haec verba: cTelego-
nus.. fletum edit.. di.seruciatus ob inlatam per se patri necem*. Tales fabulas
plures fuissc demonstrant Hyginianiindicis verba (p. 5): »Qui patres suos occi-
derunt > . IWni quoque Homericum verbum (-aTpoipovEJc) jn Odyssia latina iam a
Livio Andronico per patricidae vocem convcrsum esse poterat.

^) Vide Festi p. 410 (cd. Th, d. P.), ubi verbum ex XII tabulis (son-
ticus) explicatur,

14

rique eara a patre ductam esse persuasum ^haberent '). Quod
niinime niirabimur^ si alias easque absurdissimns derivatio-
nes, quae in latinis scliolis vulgo circumfercbantur, perlustra-
bimus^). Attamen Romauos ipsos in explicanda voce inter
se dissensisse vel iucertos haesisse documento sunt ceterae expli-
cationes, quarum supra mentionem fecimus. Cum vero bellis
civiiibus Romanorum raores adeo efferati essent, ut saepis-
sinie in ipso foro cives a civibus trucidarentur, Sulla iuter
ceteras leges illam quoque Corneliam coutra percussores tulit.
Attamen (certe mira res) genuina paricidae vocis vi ob-
soleta idoneura delicti noraen deerat: itaque lingua latina novo
vocabulo ornata est a sica^ caedis instrumento, ducto. A Ci
cerone autem secundum patricidae vocis analogiara recens
homicidae uomeu in luccm prolatum est (v. or. Phil. 11
12, 30).

Cum hac de origine paricidii vocis quaestione artissime
cohaeret altera quaestio de eiusdem vocis orthographia^ quae
cum apud antiquos, tuni apud receutiores valde fluctuat. Ho-
mines latini, qui illam «litterara caninam» geminabaut, prae-
ter pervulgatam a patris voce originationem ad suam scri-

') Anno 55 vel 52 ante Chr. n. Pompeius quoque in lege de pari-
cidiis eandem originationem secutus esse videtur, cum scripsit : <Si quis pa-
Irem... oeciderit*\ qiii tamen ipsi patri longam proximorum seriem adiun-
xit. V. Digest 1. XLVIII t. 9. 1.

^) Ita Varrone, Stilonis discipulo. teste (De 1. 1. V § 21) secundum
mngistri txplicatioiicm tier/u dicta ab eo, quod teritur*^ Quintiliano narrunte
(Inst. or. I 6, 36) Stilo nb eo nactam esse nomen docuit «/)t/M«<a»i, quia •petat
ritamt Alins non minus ineptas Stilonis derivationcs coUegit WolCflin in
disputatioiie, qupe inscribitur : «Die Etymologien der lat. Grammatiker» (v.
Archiv fiir lat. Lcxic. u. Gramm . VIII (1893) pp. 421 sqq., 563 sqq.). Quam
mira varietas in interpretandis verbis apud latinos etymologos luerit, exem-
plo esso potcst farli vox, quam alii a furvo, alii a ferendo^ alii a fraude., alii
a gr.ieco (fo)n dcrivabnnt ; v. M o m m s e u i »Rom. Strafrecht» p. 733 adn. 1.

15

bendi rationem tueudam id quoque proferre poterant, quod
iara sonoipso crirainis horror designari posse videretur'). Secun-
dum nostram originationem genuina scriptura per unum r in
prosa oratione invitis titutis, libris manu scriptis grammatico-
rumque testimoniis ubique locorum reponendfi est; in carmi-
nibus auteui, ubi metri necessitas syllabam longam efflagitat,
per illam Ennianam r litterae geminationem praecedentis syl-
labae longitudo «Graeco more» oculis designari potest. Sane
admodum arduum est correctoris munere fungi, ubi Romani
ipsi meraoria originis vocabuli oblitterata errorera haud facile
sanabilem comraiserunt ^).

Haec sunt, quibus nostrara originationem contra gramma-
ticorum scrupulos rauniamus. Quibus absolutis roliquum est,
ut iuris quoque peritis, quantura poterimus, satisfaciamus; uam
sine eorura adsensu res ad finera perduci nequit.

Primura igitur nostra explicatio eo coramendari videtur,
quod illi Numae legi optirae opponi potest altera eidem regi
adscripta iex, ubi de caede non conmlto perpetrata agitur.
Cuius legis Servius in Verg. Ecl. IV v. 43 (rec Thilo)
raentionem fecit: «In Numae legibus, inquit, cautum est, ut
si quis mprudens occidisset hominem, pro capite occisi agna-
tis eius in cautione offerret arietem, qui oblatus homicidam

') Prisciano, qui 1. 1. <r euphoniae causa addi» putat, vix quemquam
adstipnlaturum esse opinor ; Corssen vcro 1. 1. cogitat de pronuntiatione
exacuta.

*) Falsam nominis explicationem liaud raro pcrversae scribcndi rationis
ansam dedisse docent multa exempla •, ita hehwe vox pcr geminum 1 scribe-
batur, quod a hello orta esse videretur. Conf. V a n i c e li 1. 1. p. 103. Simili
niodo Skutscli quoque Poplicolae eognomen populi nomen deminutum
esse haud inepte coniciens liaee adnotat : «Die Sclircibung -onXizoXa; mit o
bei Plutarcli u.o. ist nur die natiirliche Konsequenz des rolksetymologischen Aktest .
V. Fleckeiscni .Jjihrbuclier fur classische Philol. t. XXVII supplem. I p. 103.

16

crimine homicidii possit exsolvere». Itaque gravissimae noti-
ones, in quibus utriusque legis cardo vertitur, sunt: paratus
et imprudens. Inm igitur nos ipsaoriginatione planum fecimus
Romanos antiquissimis temporibus caedem paratam a fortuita
eodem modo seposuisse, quo Graeci ©dvq) i8 iTrtpooX^c vel
Ixoua^u) illum dxouaiov opponebant *).

Alteri quoque legi, qua paricidii crimine absolvitur, qui
lege sacrata obnoxium interfecit, ex nostra originatione optima
luxadfertur; quae lex exstat apud Feslum (p, 466 ed. Th d.P.):
«Si quis eiim, qui eo piebei scito sacer sit, occiderit, paricida
ne sit>, h. e. paricidii ne damnetur. itaque interfector, etiamsi
hominem sacrura consulto vita privavit, tamen inter percus-
sores, qui vim parassent, minirae numerabatur ').

Nonnihil fructus ex nostra explicatione capi posse putamus
ad quaestionera de quaestoribus paricidii solvendam, de qua
propter vetcrura testiraoniorum penuriam in variaspartes abho-
rainibus doctis dispulaturaest. Nam veteres tantum generatim
atqueuniverse deeo magistraluloquuntur; ita Paulus Diaconus
(p. 278ed.Th.d.P.): «Parici(dii)quaestores appellabantur, qui
solebant creari causa rerum capitalium quaerendarum>. Idem
repetitur a Pomponio(Digest.I 2, 2 §23): «Quaestores constitue-
bantur a populo, qui capitaUbus rebus praeessent. Hi appel-
labantur quaestores paricidii». Nostra autem nominis explica-
tione optinie demonstratur, quae provincia huius antiquissi-
mi magistratus in principio fuerit: quaestores paricidii non
in patricidas inquirendi causa crcabantur (ut nonnunquam

') Vide I. H. Lipsii «Dcr nttische Procfcss» p. 384 sqq. Alia Grae-
corum verba, quae huc pertinent, sunt: ooXo/ciaaia (Apoll. Rhod. Arg. IV
479), ooXoiyovla (passira). Plnga quoque, consulto alicui inflictn, vocabatur
Tpauua (x noorolug.

') Conf. similia in iusso populi verba apud Livjum (XXII 10 § 5) : «Si
quis rumpet occiJetve insciens., ne Iraus esto».

17

conicitur), sed ea causa, quam etymon a uobis erutum indi-
cat, scilicet ut de homine consulto occiso quaererent ^); postea
vero aliae quoque res capitales quaerendae eidem magistratui
delalae sunt.

Quid vero de illa cullei poena statuendum sit, qua pa-
Iricidae extremis reipublicae temporibus et imperatoria aetate
afficiebautur 2), ne hanc quoque rem silentio praetermitlamus,
paucis exponendum est Culleipoena anliquitus apud varios popu-
los delictis quibusdam imputabatur3),itaque caedemquoqueliberi
hominis Komani consulto perpetratam sequi poterat*); aiiima-
libus autem una cum damnato in cuUeum insutis prisci ho-
mines latini tantum designare voluisse nobis videntur eum,
qui hominum societatis vincula foedo caedis facinore violas-
set, omnino commeruisse, ut in animalium societate diem obi-
ret. Itaque quaecumque ab hominibus sagacibus de impietate
illorum animalium indagata sunt, meris hariolationibus adnu-
meranda esse videntur^).

') Nostra explicatio optime congruit cum Mommseni sententia (v.

Abriss des rom. Staatsreclits, p. 227): «Dagegen fehlt es im romischen Pri-

vatrecht an jeder Ankniipfuug fiir die Ahnung des Mordes und es ist an-

dererseits schon darauf hingewiesen worden, dass die quaestorische Crimi-

nalcompetenz wahrseheinlich von diesem Gebiet ausgeht. Sicher hat dieselbe

den Mord allgemein umfasst, insoweit er in dem romischen Machtbereich an

cinem Biirger oder NichtbiJrger begangen war>. Conf. eiusdem R. Strafrecht

p. 155.

*) Conf. Digest. XLVIII 9, 9: tPoena pa(r)ricidii more maiorum haec in-

stituta est, ut parir)icida virgis sanguineis verberatus deinde culleo insuatur

cum cane, gallo gallinaceo et vipera et simia: deinde iu mare profundum

culleus iactatur>.

*) Vide testimonia a B r u n n e n m e i s t e r o 1. 1. p. 185 collectn.

*j Mommsen quoque (Rom. Strafrecht p. 991 sq.)cullei poenaman-
tiquitus latius patuisse, postea vero ab homicidio ad solam proximorum cae-
dem vindicandam translatam esse docuit.

') Conf. Ramos, cuius libro titulus est: «Tribonianus, sive Errores
Triboniani de poena parieidii», p. 97 (Lugduni Bat, a. 1728); Halm (Rosc.
p. 7 adn. 67).

18

lam igitur hac nostra {lisputatiiincula ad fineni perducta
sumniam eorum, quae enucleasse nobis videmur, paucis repe-
tamus. Primum igitur reiectis omnibus, quae hucusque prola-
tae sunt, paricidii vocis originationibus prius nominis mem-
brum a parandi verbo ductum esse coniecimus. Qua nova pro-
posita probabilibusque rationibus conflrmata vocis derivatione
et ad orthographiam nominis stabiliendam nonnihii contuli-
mus et difficultates quasdam, quae in interpretaudo antiquis-
simo Romanorum iure publico otferuntur, optime tolli posse
ostendimus. Numquid revera in quaestione solvenda profeceri.
mus, au tantum coniecturarum farraginem una addita auxe-
rimus, penes homines doctos iudicium erit, quibus praeoccu-
patae mentes impedimento non sunt, quominus aliorum com-
menta sine ira et studio examinent.

^'^'" V

"^v'!';"»^'"^ ■-*»■:■ ^.4- ■■''^■«^■■^.^■r;^' ■ '- ■ >•"■':-:

■'■-..*■■■ ■ " " L l.

^^,"!;

... ,...■»*. 7^' rf "■.■■-*-

Tiiy-''', -

.■<- f-

■;>>-.

jir»V

'.^^^.■.:V-,

't:-,^^1>^-

\A' ;

/■ V»

•' ^ ' • .r -*- ^ ' t - ' - -i:^ ' .1..-'- k '^

\.%:_»!;: :-^':;.*. '^*!- .f'>f -^ ■•'^', '\;,.-^... >

■• •:^''''* - l.'': ■' ■"y ■■ ■''■'' ■\.v'- ^Z:-..-": .j« ■"

. „--;;i;i^^A>\., K-^'va-^'^v,..).

• ;_ 'i,- -►-.'■■«,->'■ • , , ■ ,• ■''« i.f/^ , ■..> -,,.

-,*.•:«»■' ?■■-•.,■.«..■; . - ',' .-. . -•• - ■"- : .rv" ■ •.t:j;

■^ : '-^ j^^ .-: V.iri^"-- ^-^''-- - '■■' *^^^i;.^^

, , - - . rV A ■■-■■' - 'i ■'/ ■ '•: .^'-^- -A-S-..^

:v*;.i'Nv^".:: ■-;../■;.■ • .;s^>Hf ;:,; ■-,\ :'''r;^;.

■ ^:iv.-^:>i;::%;^:^.^^^'t';;j^^^^;^..%;;%

:t^.V^.-feir:^:-:-'h,V"'-' ' ■- -v-^' .*-■.

■ *. f . '*'■ V W- »1' '. '.

^— ■ - -L"^ '■ A ■•r' ; - , r -

, ', 1-- ■n-r .,^ . ■ \.

:";*v"'-:\;<:'".--tv

;^,'

v^^^^ir^v^''

■ ■' ' '■ ' :"' '''^i^:^-::^-' ■ ■ ■ ■'

': ■ - -^ ' ' :^^f-^4ie^y''.'-

>. • V -- '/" ■ T * ^ -• - ' : ■'

• k^C^';v:-;rr^^^'^'t.7 ■

vi::V,^'v?*;<. - : .. >fv->^' . . ■. ■■■:^o' ■■;<,■;■•';. -

■ •" ■• ■^^i^.^-i^i:^--^^ -'^^y^'.'

- ■ . - ^ ' - :,-''~.- ■ -s»-J-j„-,- j -»• • . •>

." .'. .\ .j., .. ,-''■:■"> i''- '•, • '-•-■■•,: ..:*•"■: .-.'Xj^^^

i-^:'

■ •; "n^*^

■ ■ - :s"-' ■•' -,-.

% ■•■>%.

'::■*: -•.i.

^ ■■■:.-i:-«< --r'V