Skip to main content

Full text of "De lactea Livii vbertate [microform]"

See other formats 


r  '/   V ^^" •  ' :-3^ '■^-vv-"-r. -;'  - n-E    '"■  .„       ■-"T^^^ ■'- "■- *  '  * 

CTEA   LIVII 

Ui  VBERTATE 

''"-"'■  '^  ■'  '  '  -•'■.■'  .^rf 

AMPLISSIMI  PHrLOSOPHORVM  ORDINIS 

-%:r:^- :        '''  -■    ■-.    ^     in  '      -      .', 

A  C  A  D  E  M  I  A     L  I  P  S  I  E  NS  I 

;  ,-  ,,     AVCTQRITATE  '     ■ 

'^'■^'■ipnRXXVUt  AVG.    A,   P.   C.  N.  CIOIOCCXXXXYI. 

PRO  LOCO 

IN    EODEM    ORDINE    OBTINEND0 

.     ,    -  '  ..   DISPVTABIT  '    '      ■■. 

M.  lOANNES  HENRICVS  PARREID 

SCHOL.     NICOL.     COLL. 


^i'^>-v:^'- 


L   I   F    S    I   A   £ 

llTTERIS    LANGENHEMIANIS. 


'■«. 


'fe:„, 


;:>.  •' 


*.  •'XS 


'VR- 


1 . 


•t'  ^ 


<-'         ■  :^:^:-    ■  4  ■ 


■fv.  '-■  ;•  ■ 


•        .>,.  ■-  ■.-■..ji'..''- 


4.  iJ 


m.-\     :-■■■      ■  T.,;    '.jS 


.._.  ) . 


'*'  ;    •  'ii*.'y\^i'  si  •'  ■  .  .•••v'^W    '^'  "^ .' .     ■    •■  < 
S^  ■  ■-  .,4i    :'   «^^  •        -.V.  -.B  ......  :»,.,-A'..: 

-   ■■& 


•-^        ,i  '4 


■-.*■■-,      fSJ 


oc 


■  ■    ■  .       •   . '      ■  "•■!  ■i^-'- ■'j;^.  •?!<??■  ■.^^.<    ;•  :t 

;:•"       ~   ■■•■  ■' ■  V  ••-  ■--  .  ^'/■■v-..,;vM|i;'"i{;3*''..^,/ ■  ••,^^.^  ; 

-,  .  ,     •.,  ..       ,,'/«,«.  ■>■     .  y)r:*^.  •f,  i    • 

.      .   '  ..*...■■.      ■  '.;A..      .-'■-     '..   :, 

'••,•, .••.■:*.•  '•    -1      -      :'  {  .■■  ^  ■r* ■  ■■(  y,  ^Z^ 


\, 


1 


c:  '} ^fliW^AH  .  <■■■■■■-  :^v'i/iA..-:Jj;^? 


■  ^■'■i  - 

r  4>- 

^^■■■■•aV 

/        •■     :     1     ■. 

«■ 


■i^". 


/     I    K    II 


ILLVSTRI,    MAGNIFICO 


".^.  ■*.- 


EXGELLENTISSIMO 


ATCiVE     CONSVLTISSIMO  . 

a  lACOBd  BORNIO 

RE GI S    PO LO N  I  A RVM    ET 
ELECTORIS  SAXONIAE 

■,     ,  'V     ■    ■ 

CANCELLARIO  VICARIO, 

CIVITATIS  LIPSIENSIS  CONSVLI, 

SCABINATVS   ADSESSORI, 

AD  AEDEM  SCHOLAMQVE  D.  NICOLAI 
ANTISTITI 

DjOMINO  atqve  maecenati 

'  IND^/LGENTISSIMO 


^-  r •  ii  t  y 


i ':   '^  j  •:  i^    r\-''t'^^  dJi 


}  ■  w  \ 


^:r:-- 


/.  u .. 


'i     '■■■  'T''    / 


>  t 


t,  u 


.-   «f'^ 


/j  • 


./1  j: 


'u.4i. 


>1    ^. 


.^1-        >* 


;[ 


•'  ?  ■•.' 


s  1  ^r  A 


t     '  }T    ' 


.      .!     »-■ 


i 


•  ;  k-i   T    G 


•  ■:,  •    j 


•r       "      ■ :- 


i    ',     \    ) 


f  ■:   ■■ 


.:'lr:    :' 


V    •  ...  •  '/ 


l. 


t\ 


IR 

"'  EXCELLENtlSSIME  ATQVE  ' 

tsV \v3!Sa:  ^ONSVLTISSfME  v  :^!;;^fe 
DQMINE  ATCLVE  MAECENAS 


INDVLGENTISSIME 


'"-'''  :''  '\^t  U\x.- 


\':  -^ 


fi'-m  =■ 


um  TEy  IND  VLr 
GENTISSIME 
MAECEMAS \  in  eorum  nu- 
mero  magnoTum  viromm  ejjh  fciam , 
quorm  in^ia  :  liuki^um  biftO', 


riarmi  dulceam  inffrimis  oblecta?!- 

tur:    Quum  TE  antfftifm  Jihh 

lae  mjirae  fufpiciamy  qui  i^^Syjt 

adhuc  TVO  NOMlNUy  quodin 

Jinujuo    TE  tulerit^  fuperbientis 

profeiicitate,  indefejfi  fiudio^^ 

ipfique  AmpUffmi  Senaius  concilias  be- 

nignitatem;  aeqtiijfmum ^Mm^  et 

TIBIftudionm  meorm  hdderhi 

rationes.etiUuftri  TmNOMf^t 

has  de  Liuio  lucubrationei,mm  voth, 

pro  T  VA  falute^  ^ardentiffimis  cm- 

fecrarem.      Ignofcas  igitur ,    VI R 

SVSPICIENDE,  meum  aufum, 

et 


mtuSyl^VlS;  wa^rei^  ' 

cum^fneas^pro  TFAfalute^prtcatiar 

nesintcrpandm.    Qj^umuhs  l?E^inr 

ter  tantas  aduerfaefortunaeprojceUaSy 

magm  cum.gkria,  confulatumiferuar 

tamqu%    TFIS  TVORVMque 

VM  chnfliis\  reipidr 


'■'■:.'•■*  ■.r^ 


^//V//^  mftrae  imolumitatem  TIB I 
fubmiffe  gratulafus^  mixeprecor^  vt 
gerendus  TIB  I  in  pofterum 
Wgiftratus  aeque  magno^  laetiori  ta- 
men^laudum  TVARV M frudu 
exuberet  VenerorfummumNumen^vt 

7VA 


mmmqtmtti^e^  mye( 

^WAMPmSSlMl0Mjd 

TVS  giorim  jtHcipxim^y^^ 
Wut^^K  pefeamrei&^».^spiM^ 

■  ,■  \.  *  ^-^'     \.\»       .^  "  .   \.> 

'  '   ■;    'A  '     '  ..-.■.....-,-- 

I  Lit^  T Ri  Tvo  mumt 

■  ■  *-       •   \        i       .        ■  ^     ,    y*'-.-- »■  •  •r.  ^        •:';'•.*■•'> 

-r  «-  •  -  r         ,  '^ 

.  ^  .V-'  r.\  .V/  l.*»i'\^\'      ADDICTISSIMVS--^  \-j'.j;.^.' ji 

'      ;  \    M.  lOANNES   HENRICVS  PARREIDT. 


"'^  -i'..' 


v/i',.  . 


i 


;I?:.'^'"?<JV'*.' 


W.-. 


-;.'■..;.  .$.  I.-.. .  •: 

iHftituti  rjoth  rtiditur. 


r^m  dicendi  libeiiateftf  ofiines  ti  eoncedendam  fibi 
pofhilant,  qui  vel  quamdam'enidirioni$  partem 
explicare  fuftinent,  vel  dodtdrum  yirOrwh  Isbo- 
res  ad  examoi' vocant ;  eamdem  et  mihi  pofle  in- 
dulgeri  putabam,  quum ,  meam  de  hiftoriis  l  i  v  i  f 
fentendam ,  pjublice  exponerem..'**  lam  tum  ani- 
mus  mihi  fuit^  aliorum ,  fecus  fentientium,  opinienes  neqtiaquam 
exa^tare»  omnem  potius  litem  aequis  Ie£toribus'd!rimendadi  relin- 
quere.'  Nunc  fidem  diflis  meis  faciam,  et  nemini  propterea,  quod 
anoAra  difcefleritfententia,  fiiccenfebo,  mentem  nofh-am  tamen  alio 
tempore  eadem  de  re  vberius  expliciturus.  Relidis  igitur  hiftoriis 
Livii,  ad  diflionisj  quaille  vfus  eft,  indolem  explicandam  acce- 
do.  Audoritatem  vero  qj/  i  n  c  t  i  l  i  a  n  i,  Calagorritahi  rhetoris, 
quem  nemo  non  maxime  idoneum  if(arum  rerum  iudicem  arbitrabi- 
tur»  iequutusi  tutam  ab  erroribus  viam  videor  mihi  ingreflus.  Is 
autem,  diiudicatis  celeberrimorum  hifloricorum  monimentis ,  quid 
laude,  quid  reprehenflone  dignum  in  iis  inuenerit ,  haud  perplexe 
indicans/ eiusmodi  fententiam  de  livio  pronuntiauit.*)  Neque 
illa  Liuii  ladea  vbertasfatis  docebit  eumy  qui  nonfpecietn  expofitionis 
ftd fidem  quaerit.       Atque  ita  quidem  commemorat  qvincti- 


LIANVS 


a)  qyiNCTlLlAN VS  in  Inftit.    orator.  Lib.  X.  cap.  I,  %.  32. 

A 


% 


^    --..r 


LfANvs  vuttttes  Livii,  nec  tameQ  vida  in  confiifio,  vittottta) 
pofita  diflimulat,  quln  potius  apeite'  profitetur«  didi6oi(i'i^i^antia 
LivivM  a  rerum  fide  paululum  e(k  abdudhun.  Quam  vero  ifto  in 
loco  celebrauerat  didionis  liuianae  praeftantiamt«amdem  alibi  etiam 
inira  laude  rhetor  ^)  extulit,  liviym  commendans  fuum  in  nar' 
ranth  m/rae  imunditatis ,  clati^j^iptf  tatuhrisy  ttmiss^  etnitionilmt 
Jii^a  quam  enarrari  poteft  t  tloipsantm,  Candorisaiitemiigiufi^ 
donem  probe  inquiras  velim,  ne  animo  fiuAuantero,  et  velut  a  tk 
ipfo  dinidentem  fufpiceris  qvinctilianvm.  Non  folum 
enim  animi  (inceritatem,  fallere  nefciam,  fed  et  infignem  pulchri- 
tudinem  elegantiamque  tefte  cicerone  ')  vox  ifta  denotat. 
lam  vero  degantiae  iignificationetn  adoptandam  efte  aumm^vquum 
Qv inctilianvm,  altero  ifto  loco ,  eo  ergumiraEo  pet^iciaqi 
occupatum,  vt  fermonis  nitorem  et  pulchritudinem^  livio  prc^ 
priam ,  non  vero  fidem  et  veritatis  amorcm  collaudeb  ^Sic  igitur 
priori  in  loco  oyiNCTiLiANvs  ipfe  l i v 1 1  fidem  fiifpfdam  iu- 
dicat^  quainquam  non  reprehendat  di(5lionis,v!rtuteiiB,'et  oA^dat 
potips ,  quam  nullum  fit  absque  aliquo  bono  malum.  Sed  tan^m 
^beft,  vt  acrius  vrgeamus  li  vivm  et  vicina  virhrabus  vitia,  iam 
pridem  in  eo  animaduerla  et  publico  confpedui  expofita,  vlteiius 
^l^iedemur,  vt  potius  in  defcribendis  eiusdem  virtutibus  operam 
aoftram  fimus  collocatuii.  Ladeam  vero  hanc  vbertatem ,  in  l r- 
VI I  hiftoriis  obuiam  propterea  explicare,  quantum  in  no^/tfis  viri- 
bus  cft,  allaborabimus ,  vt  hiftoriarum  amatores  .et  etoquentiae  fo- 
manae  ftudiofi ,  qui  ad  eamdem  didionis  virtutem  ad(pirare  et  cum 
cloquentia  coniungere  cupiunt,  viam  norint*  qua  ad  illam  elegan- 
tiam  pofnnc  eniti ,  (imulque  in  hiftoriis  perfcribendis  fH>i  cauere 
diicant,  ne  nimio  ornatu  ipfamfubinde  veritatem  defornient.  Tk- 
km  igitur  potiftlmum  fequemur  ordinem>  vt,  fimul  atque  pro- 
bauerimus ,  ladlea  hac  vbeitate  mixtam  cum  copia  iucun(Hta- 
tem  orationis  indicari,  quae  vtriusque  virtutis  natura  fit,  inue-^ 
ftigemus  ,  eamque ,  excmplis  ex  livii  hiftoria  depromtis, 
confixmemus. 


§.  II. 

I  cap.  T5.    CoHdorhuim 

.       ., -        '■''<'''  vuitus,  oculiqut  p 

c)  CiCEKO  ui  oratmt  fro  M.    rmt. 


1>)  qVlMCTltlANVS  in  Iftflit.     Coelit   cap.  15.    Candorbuius  te  et 
orator.  Lib.  I.  cap.  I.  §.  lol.  ftoctritas  vultus,  otulique  perpule-. 


wiW»*T^>™-*'' •':•""  -   •  •  .■■■'■■  ■■''-■■•.   ■    ■^■V;,."'-'', ».",■"■■  -■''^'•■: 

\  «r^r     tA^^Ha      17VII     VlEATATti  f 

•        "*4ga(W  or^ff^s^vitiittetMe  tdSea  vUfHi^e  intftexerii  QmnSilimmt,  "' 
4,       A  , ;  ^Jiftpurkiir  f  slknttHqm  tstUmtk  r^  i 

!*i  Lafteam  livii  vbertatem  qvinctilianv»  praedicans, 
^itpliccm  L IV I  o  adfignat  virtutem ,  et  copiam  fermonis  et  fuauita^ 
tem.  Sermoms  vero  copiam ,  vbertatis  n<MDine ,  translato  quidemi 
fed  rei  fignificandae  apdHimo  denotari  nemo  dubitabit.  Noa  fo- 
fum  enim  foecUnditatem  agrorum  j  et  hixuriantes  frudibus  arbores 
vox  ifia  indicat,  fed  etiam  velut  ex  prono  alneo  profluentem  ort- 
tionis  copiam,  quum  verborum  abuhdantia,  tum  ipfarum  reruni 
multitudine  accrefcenteih,  qvinctiliano  tefte  *'),  defignat. 
Adie^m  autem  huic  vbertati  ladeae  cognomen,  iucunditatem  aut 
fuauitat^  fermonis  indicare ,  quum  vocabula  huic  voci  adgoata,  *) 
tum  QviNCTiLiANvs  ipfe  •),  iuorum  verborum  optimus  in- 
terpres,  aliis  in  locis  iucuhditatem  liuianae  hiftoriae  tribuens,  fatis 
aperte  declarauit.  Nec  in  errorem  abreptus  fiiit  rhetor,  quum  ea, 
qiia  mukum  valebat>  ingenii  fagacitate,  animique  probitate  vtratn- 
que  L  i  V I  o  vindicaret  virtutem.  Tanta  namqoe  in  finguiis  fere 
hifloriae  fuae  partibus  efRorefcit  vbertas,  vt  ab  vnoquoque,  nifi 
ahimum  prorfus  auertat,  perfpiciatur.  Quare  ne  imperator  qui- 
dem  Caiigula,  quum  et  praeclara  laudum  exempla  delere,  et  omnem 
virtutis  amorem  exftinguere  moliretur ,  hac  virtute  l  i  v  i  v  m  de- 
fraudauit,  quamquam  propterea  eum  carpferit,  et  in  hifloriis  ver- 
bofum  fuerit  folitus  appellare.  0    Maiori  animorum  rootu  de  iucun- 

A  3  ,  dicate 

d)  oviNCTiLiAirvs  £n /«/?»>,    etal.  loc.  ' 
«r«/or.  lib.  X.cap.I.  ,$  13.  de  paran-             Eorunf  animot  laSas. 

. da  fennoois  copia  verba  £iclens,  ita  hlnc  pauiJo  poft  perottvs:  La^ 

tandem  difTerlt :  Quorum  nobit  vber-  (ieut,  candidut,  fuauit,  fucculetitut. 
tatem  ac  diuitiat  dahit  ledio ,  vt  bis         *)   QVinctilianvs  Inft.  or. 

•       -    _  non  folum  quA  mndo  occurrerint ,  fed  lib.  I.  €.1.^.101. 

*tiam  quo  modo  oportet ,  vtamur.  £)  svETOtiivs  mCaligulacip. 

e)  fEROTTVS  in  cornu  copiae  34.  Sedet  Virgilii  et  T. Liuii  fcripta 
liugfMe  Latinae  3id  hinc  vocem  pag.  et  imagines  parum  abfuit,  quin  ex 
297.  Laifare  enim  efi  non  folum  lac  omnibus  bihliothecis  amoHerit:  quo- 
praebere,  fed  etiam  dulcedine  aliqua  rum  alterum  vt  nuUius  ingenii  mini-. 
retinere  et  ad  perfuajionem  inducer*  maeque  doSrinae,  alterum  vt  verbo- 
Ter.  fitm  in  hiftoria  negligentemque  car- 

Nifi  me  ladafies  amantm       '     fthat. 


4-  »E      tACTEA      LtTII      VBBRXATBi 

dltate  Livii  difceptatttmefti  oegantibus  hancLivio  aliis,  aliis 

\efo  «dferencibus.    Anti^pKMWii  •  qui  ptoxiaii  ad  eam  aetateoi,  ^ua 

Livivs  floniit,  aoceflerunt)  pleraque  teftiiBOoia  infigni  iucundi- 

tatis  laude  liuianam  hiftoriam  madauerunt.  -    qvinctilianO) 

cuius  audoritatemmaximi  facio,  seneca  ')  fuftiragatur,  Kbrum 

ab  amico  quodam  fibi  transmifliun ,  aequ£  dulcem  aeqile  iucunduiB 

lexiftimans ,   acfiLivivM  aut  e p i c v r v m  proficeretur paren* 

tem.       Nec  vilum  praeterea  priftinorum  grammaticorum  memini, 

qpi,  quamlibet  in  elimandis  anciqui  aeui  fcriptis  magnum  aetatis 

fiiae  Ipatium  tranfegerinc ,  de  ifta  laude  quidquam  detra^erint   l  t- 

vio.     Recentiofes  vero  qnidam,  critico  fupercilio  livii  fcripta 

contemplantes,  in  aliam  cranfiere  fententiam.    lam  trapezvn- 

Tivs  '')  mixtam  cum  iucunditace  afperitatem  in   livii  fcripcia 

detesdfle  fibi  vifus  eft.    beniv  s  ')  etiamet  bodinvs  '')  afperi- 

tatis  cuiusdam  livivm    iofimulauere.      Nec  erasmvs  ^)  fibi 

temperare  potuit ,  quin  eamdem  l  i  v  i  o  inureret  notam;     Sed  bi> 

Im  propterea  mouerunc  RAPiNOy  "*)  qui,  reiedis  illorum  opi- 

aionibus,  hiftoriam  li  vi  i,  tamquam  opus,  numeris  omnibus  ab- 

iblucum«  cuicuroque,    ad  hiftorias  memoriae  prodendas  adgi^ef- 

(iiro,    ad    imitandum   proponit.        Quod    fi    in    hac    diuerfa- 

ram  fententiarum  pugna  pacis  negocia  fufcipere  liceat,  noftra  quid 

cfficere  poffit  induftria ,  tentabimus.     Quum  tam  varia  fit  ingenii 

humani  indoles,^  vt,  qoae  in  deliciis  alter  habet,  alter  faftidiat ,  va- 

rii  fontes  fint,  necefTe  eft,  ex  quibus  varia  in  diuerfbrum  audorum 

bbores  fcaturiac  fuauitas.     Humilis  et  tenuis  didio  fua  commenda- 

tnr  gratia:  fed  magnificum  et  fublime  dicendi  genus  non  minori  fii- 

perbit  iucunditate.     Quorum  igitur  ingenlum  bumilitate  orationis 

obledlatur,  ii  magnificam  didtonem,  non  fecus  ac  tenuiori  cibo  ad- 

fueti ,  faftidiofam  copiam  ec  pretiofiores  diuitum  ^oenas  adfpema- 

....  ■'-  buntur. 

g)  sfH^CA  epifi.j^6.  Qut  quam        h)  TRAPEZVNTiVS  inrbtta- 

dtfertus  fiterity  exboc  ititelligas  licet  i  ricis  lib.  V.  ad  finefn. 
breuis  mibi  vifus  efi,  cum  effet  nec        i)  BENivs  poet.VAiA.  cap.  a. 
mti  ntc  tui  corporis ,  fed  qui  primo         k)  BODiNVS  in  metbodo  bijf. 

adfpedu  aut    T.  Uuii   aut  Epieuri  lib.  II. 

pojjet  videri.     Tamta  au(em  dulcedi-         1)  ERASMVS  ep.  613.  tom.III. 

ne  me  tetiuit  et  traxit,,  vt  iUtimfiite  Opp.  pag.  695. 
vSa dilatione ptrlegerem.  m)  rapinvs  dutsles reflexiont 

fur  rbiftoire. 


T-"'JP''^-"  ■  -  .-.     ."■  ■ .  ,■'..■■  -..-■' 

OE     tACTEV    tlVII      V»ERTAT«.  % 

iwntur.  li  vero,  quos  fublunior.^irinis  ni  akuin  n^nic,  huim  ro- 
peptes  trifti  {bperciiio  de(picient.  Hinc  racile  fieri  pocuit,  vt  non 
apud  omnes  eamdem  iucunditatis  gloriam  fibi  livi  vs  coinparaue> 
rit.-  Akius  enim  exfut|^t^  nee,  nifi  «licendi  materia  velut  ex 
iublimi  ipfum  detraxerit ,  ex  ako  in  planumfe  demittit.  Haec  fbr- 
tailis  caufla  fiiit ,  cur  afperior  vifa  fit  dus  maieftas ,  iis,  qui  in  pl»- 
no  femper,  camquam  in  tuto^  latere  cupientes,  tantae  raaiefbtis 
4>lendorem  nequeunt  tolerare.  Quodfi  vero  celeberrimorum  artis 
dicendimagifhorura,  cicERONis"),  .dionvsii   halicas.- 

NASSENSIS  **),    QVINCTILIANlP),    H  ER  M  O  GEN  IS^),   R  A- 

riNi'),  vossii*),  BOHVRsii'),  BERGERi  ^),  aUoruivqae 
praecepca  penfitauerimus,  non  polfiimus  non  permixtato  cum  vbcr<- 
ttte  iucunditatem  livio  adferere,  plenam  Gunea  maieilate,  ce 
fiiblimiori  fpiritu  animatam.  Afpenun  quamdam  vetborum  locatio- 
nem  in  l  i  v  1 1  narradonibus  offendi ,  vltro  ^>fi  profitemur,  eam  tai- 
men ,  quam  Patauinus  magna  cnm  f  aude  magiioque  ardficio,  rerum 
nacuram  imitatnras,adfedauit.  Sed  eiusmodi  coUocationis  aQ)eri- 
tas  laudanda  potius  quam  vitupeianda  ipfiim  adai^et  tuconditatemy 
nedum  eam  imminuat.  Nemo  vero ,  quantum  nos  quidem  famuS) 
praeter  morhofivm^)  praeclare  deLivio  meritum  in  hocar- 
gumento  explicando  deflidauit.  Sed  velut  aliud  agendo  ad  hanc 
dicendi  materiam  paululum  diuertit  MORHorivs,  non  nifl  breue 
tempus  in  eadem  commoratus.  Quare  quae  ille  fiigitiuo  pede  vcl 
attigit  tantnm,  vel  prorfus  praeteriit,  ea  nos  paullo  diutius  nunc 
tenebunt. 

§.    III. 

Vbtrtatis  buius  natttra  t»plic»t9r. 

Vario  verboram  ambitu  animi  renteiitiam  eloquuti  veteres  ia- 
fignem  eloquutionis  difTerentiam  pepererunc  Alii  verborum  aua- 
riffimi  Laconumque  fuperbiam  imitantes,  refedis  v«i>orum  amba- 

A  3  gibus 

n)  ClCERO  de  Orof«r«.  s)  vossivs  de /«/?/>.  or«r. 

O)      DIONYSIVS        HAtlCAR-  t)  BOH  VRSI  VS  dans /«  >»<M/«r« 

NASSENSis  Tetfi  ew^ituit  ivoiuerm.  de  hien   fenfer  dans    les  ouvragts 

p)  qviNCTiLlANVS  m  Infti'  d^efprit. 

tut.orator.  v)  BERGERVS  de  «af«r«//«r0- 

q)  HERMOGENES  xtp)  thSv.  tionis  pulcbritudint. 

r)  v.A?iNy 9  dios  let  refexiMt  \)  mokhofivs  dcPatauinitatt 

fur  Vbijloirt  Liuii  cag.  V.  pag.  6l. 


$'  ©  I     L  A  C  T  E  A     L  I  V  r  I      V  ■  E  R  T  A  T  E. 

gtbiisphinintelUgi  cupiebant,  quam  entuitiari.  Alii  Af!aticaffll<> 
quacitatem  a(^e^ntes  >  quae  ex  Afia  in  Graeciam  commigrans ,  eam 
torrentis  inftar  iqundauerat,  rerum  penuriae  ventofa  verborum  molti- 
tudine  fubuenerunt.  Vtrumque  vitium  efRigit  Patauyius,  mediam  ia- 
grefliis  viam ,  quae  nec  breuitate  nec  longitudine  ofFenderet.  luflo 
verborum  ambitq  animi  fententiamexponit,  vt  nihtl  deficiatj  nihil 
redundet.  Ad  Rhodium  icaqiie  vti  et  celeberrimo  heinec- 
cio^),  vifiim  efl,  propius  accedit  genus  dicendi;  quod  ab  Ae~ 
fchine  in  infuIaRhodo  ortum '  )>  tanta  paullo pofl  in celebritate  fuit, 
vt  in  maximorum  ingeniorum,  quae  ad  eloquentiam  addifcendam 
eo  acceflerunt)  fanorem  fe  infinuauerit.  Huic  igitur  eloquutionitf 
formae  livivm  deditum  fiiifle  ad£rmantes,  iis,  qui  in  thetorum 
fcholis  veriati,  varia  eloquendi  difcrimina  perfcrutatifunt,  primis 
veluti  lineis  hanc  vbertatem  defignauine  poteramus  videri.  ybe- 
riorem  tamen  addemus  finitionem ,  hanc  vbertatem  eiusmodi  dicea- 
di  copiam  adpellantes ,  quae  res  gefhs ,  earumque  praecipua  mo-^ 
menta,  circumflantiarum  nomine  vulgoinfignita,  variis,  et  in  hunc 
velut  vfiim  natis  vocibus ,  varioque  amplificationis  compofitionis- 
que  ordine  exponit ,  vt  peffeda  rei  geflae  imago  ledoribus  reprae- 
fentetur.  SoIIicitudo  igitur  rerum,  nec  minor  tamen  verboruoi 
cura  efl  adhibenda.  Ex  his  enim  partibus  quum  omnis  hifloria  in 
vnum  veluti  corpus  coalefcat,  in  iis  etiam  totius  corporis  virtus 
vigebit.  Quanta  y&co  l  i  v  i  v  s  rerum  verborumque  opulentia  ex* 
uberet,  exempla  iam  adducenda declarabunt.     .   .       „v.,%    .  . . ,' 

§.     IV. 
Vhertas  rtrum  ex  hifioria  Romuli  enucleatur. 

£x  opima  rerum  dicendarum  fegete  non  potefl  non  largapro- 
nenire  narrationis  vbertas.  Multitudo  enim  rerum  amplificationi 
orationis  amplifnmas  adfert  opes  '),  haud  fecus  atque  in  fertilibus 
agris,  in  quibtts,  quo  laetior  efHorefcit  feges,  eo  plura  ex  iis  foe- 
nora  ab  auido  colono  colliguntur.  In  fingulis  fere  hifloriis  quae< 
dam  reconditae  latent  particulae,  quaejfi  cum  cura  enucleantur, 
largam  dicendorum  meflem  ampli/icationi  fuppeditant.    Felicitas  in- 

genii 

y)  HEINECCIVS  itifundamtntis  a)  Cicero  de  Oratore  lib.  IU. 

ftili  part  I.  cap.  II.  §.  41.  cap.  XXXI.  §.   125.  idem  teftatur: 

z)qyiNCTiLiANVS   in  Infti-  Rerum  enim,  mc^itf  copia,  verborum 

tut.  Qtmr.  Ub.  XQ.  cap.  X.  §.  19.  eopiam  gignit. 


'        ."■■,  ^    .>■■,.■-■"*■■•■■■  '         •  —,       •  I   . 

ftE      LACtSA      LIVU     7  B  E  R  T  A  T  E.  7 

genii  fedUlo  ea  fingula  rinianir  momenta ,  rerum  attributa ,  tempo- 
ris,  loci,  per{biiarumque9re^<90tffm  indagat,  nec  quidquam  negli-  , 

git,  quod  memoratu  dignttm  copionorem  reddit  narrationem.  li* 
VI  o  tam  felici  efle  contigit,  vt,  quo  multum  valebat  ingenii  acu- 
mine  I  iingula  rerum  geftarum  momenta ,  fcitu  neceflTaria ,  indagarec 
ct  meihoriae  proderet.  Vt  exemplo  quodam  noflram  comprobemiis 
fententiam,  Romuli  nati  et  ab  auo  agniti  hiftoriam,  quam  livivs 
vberrime  defcripfit»),  per  fingulas  parteseundo,  perIuflrat>imus.«)Lib.L  c.4* 
Romuii  parentes,  ortum,  expofitionem,  conferuationem,  educatio- 
nem ,  regiae  fHrpis  manifefl^ationem  et  reliqua  huic  hiftoriae  adfinia 
non  adfert  folum ,  fed  fingula  etiam ,  quae  eamdem  comitata  fuere 
momenta.  Amulii  vafritiem,  infidias,  easqne  fruflatam  deorum 
prouidentiam  et  mirabilem  fortunae,  mox  triftiori  mox  laedori  vui^ 
tu  gemelios  refptcientis  volubilitatem  foUicite  inueftigat.  Parentum 
non  nomen  folum  edit ,  fed  quo  et  ipfi  orti  fiierint  fanguine ,  quae 
fubierint  fata ,  quas  poenas  mater.  fuftmuerit ,  curatius,  vti  par  erat^ 
>  inquirit.  Expofil^ionein  ita  defcriblt,  vt  nec  locum,  neclocititum, 
nec  exundantis  flagni  -aquas,  nec  miniflronim  error^s  praetereat. 
'  Quo  fbrtunae  beneficio ,  qno  miraculo ,  quorum  miniftrorum  auxi- 
lio  Romulus  cum  fratre  conferuatus ,  quibusue  fabulis  haec  hifloria 
iit  inuohita  ,  oftenditur.  Educationem  qualem  pueri  fortiti ,  quo- 
modo  adoleuerint,  quibus  laboribus  exerciti,  quibus  artibus  eruditi, 
quo  corporis  robore  infbuSi  fuerint,  exponitur.  Stirps  regia  ab  auo 
ct  Amulio  quomodo  cognita,  quo  vultu  excepta,  qua  nientis  agi- 
tatione  tradata ,  quo  rerum  fucceflu  laeta  tandem  fuerit ,  egregie  l  i- 
v  I V  s  indicauit.  En !  quantis  vna  hiftoria  foecunda  fit  rerum  mo- 
niomentis,  quae  hiftoriarumconditor,  vbertatis  laudem  confequu- 
turus  nunquam  omittet.  Vt  livi  i  vbertas  magts  in  oculos  incur- 
rat,  eamdem  hifloriam,  velut  ex  oppofito  huic  adponam  fatis  co- 
piofe  a.ivsTiNo  ")  delcriptam,  itaiamen,  vt  multo  maiori  nar- 
rationis  abundantia  hic  ab  illo  fuperetur.  Non  commemorat  i  v- 
s  T I N  V  s ,  vtrum  vi  comprefTa ,  a^  lubens  fhiprum  pafla  fuerit  Ve- 
flalis  virgo :  non  exundantes  Tiberis  aquas :  non ,  vaftas  in  ea  re- 
gione  folitudines ,  quae  lupis  confugium  dabant ;  non  loci ,  quo  ex- 
pofiti  erant  infantes,  fignum:  non  Fauftuli  vxorem,  gemellorum 
nutricem :  non  Lupercal  in  Palatiho  monte  inflicucum :  non  occafio- 

nero, 
b)  I V  s  T  X  N  vs  lib.  XXXXm.  cap.  H. 


9.  DE      LACTEAI,IVII      VBERTATE* 

nem »  qua  paftores  regtis  pueris  infidiati  eruit :  non  arcmain  Faa« 
^li  conieduram ,  fUrpem  regiam  apud  ie  educari  fufpicands^quam 
tamen  animo  texerat,  donec  necefEtas  eam  aperire  iuberet.  Haec 
et  alia  plura  praeteriit  i  v  s  x  i  n  v  s ,  per  compendia  viarum  ad  finem 
tendens:  livivs  vero,  fuas  diuitias  oftentaturus,  ifta  {ingubfol- 
licite  conquiHuit,  magnaque  dicendi  copia,  nec  nunori  vcrborum 
clegantia  inf^dhisexporuit. 

$.    V. 
QtfntenMt  verh»  eiwmodi  vbertstem  effieiant,  anquiritur.  '  • 

Adverba,  fermonis  vbertatem  progignentia,  deicendentibu^  et 
infignis  eorum  copia  et  multimoda  viciftitudo  conflderanda  eft.  Ipia 
vero  haec  copia  ex  epithetorum  vfii  fynonymonunque  adparatu  ex- 
-oritur.  Equidem  probe  noui ,'  quanta  opus  (it  cura  et  circum  fpedio* 
ne,  ne,dumvirtuti  fhides,  invitium  incidas.  ^FIeriqnei^|puipenu- 
ria  laborantes,  aut  nefcio  quam  elegantiae  gloriam  aucupantes  ad 
haec  fubfldia  confugiunt,  et,  vel  irrito>  vel  ad  pon^m  orationis 
augendam  efHdo  epichetorum  fynonymorumque  ftrepitu ,  quam  ex- 
omare  cupiunt^  deformant  potius  oi-ation«m.  Sed  f!  tunc  iis  vte- 
ris,  quandopeculiarereidifcrimenindicant,  quando  graue  ipfi  pon- 
dus.addunt,  non  exiguam  mereberis  laudem.  livivs  fane  non 
nifi  magno  cum  decore  iis  vfus  fuam  exomanit  hiftoriam.  Ad  eam- 
dem ,  quae  praecedenti  paragrapho  noffais  vfibus  inferuiit ,  hifto- 
riam  oculos  conuertamus.  Illic  plerisque  fiibftantiuis  adfbciata  vi- 
debis  epitheta ,  fed  quae  vel  flngalare  aliquod  rei  difcrimen  adfe- 
runtj  vel  graue  ipfi  adiiciunt  pondns.  Imperium  Romanum  adpel- 
lat  maximum :  fiXios  Rheae,  incertam  Jlirpem :  fixivmm,  profluentem 
aqttam:  Tiberi  tribuit  leniaftagnay  iuftumamtiemt  tanguidam  aquamf 
proximam  alluuiem  :  PauIIo  poft  adfert  vaftas  in  iit  locit  Jo/itudinet, 
fluitantem  alueumf  tenutm  aquaniy  lupam  fitientem.  NuIIum  ibi 
epitheton  otiofum ,  nuUum  temere  confidum ,  nullum  fynonymum 
praeter  necefllcatem  cumulatum ,  nullum  absque  pondere  collocatum. 
.Huic,  quam  modo  attigimus  vbertati  haud  incomqjiode  adiungen- 
dus  eft  >  inflgnis  propofitionum  ea  de  caufla  infertarum  prouentus,  v^ 
quae  rebus  attributa  funt,  magi^  patefcant>  et  verboram  fenfus  tam- 
quam  firmiori  vinculo  contineatur.  Sic  livivs  lupam>  quae  ex 
vicinis  montibus  ad  pueril  m  vagitum  curfum  flexerat,  commemo- 
ratums ,  quum  temporis ,  tum  loci  varias  variis  propofitionibus  in- 

nedit 


i>^    LACirliA    tiyrr   VBtRTAtt.  ^' 

iiedic  droimftanias  ^  ten^ris  qpMiem ,  |»mi  flmtantem  itdtnm  Jn 
fcto  aqtta  dtjtmiiget^  loci  auteiii-,-<ton  ahieiun ,  qiK>  expojmfraitt 
pmri  addudt.  Si(^  exercitmones  et  btrocinia  adultonim  defcripta- 
rus  eadem  propoiltionBm  inncxaivnvierie  orationem  vincic,  et  tem- 
poris,  quo  oAinis  ra  gefta  erat,  etlabonun,  quibus  ad  eiusmodi 
latrooiniapnmfuerant  a<l^e6,  faeiMs flMntiOnem. 

^V.      Bgaras  JfMsdam  rbetoricas  bidc  ^ertati  frodefe  cmpretatimi^i'         '-  ■^■'-     [■ 
:  '      Ad  eam  verbonun  copiam,    qoam  explicare  adgrefli  fu- 
ttias,   commode  refinre  poteris  quasdam  orationis  figuras  vber- 
tati  adprioMb  inferuientes  ntftp^tVf  fJutn^eKDyiee»  '^)    reiwaden- 
tationem.       P^phrafis    circuinIoiq|likar    rem  vel  eius  de&ittio- 
ne  vel  eorum  ^ae  ipii  attribunnDif ,  enarratione.      Eft  ea  ^Ud 
exigua  oMCOium  virtus,   qua  non  cxtenduftt  folnm  orationeAi , 
fed  variecate  etiam  qUadam  diiHnguunt,    maioriqne  veluci  himi- 
ne  illuftrant,   ne  eccWiori  eiusdem  vock  iteratione  taedium  le- 
dori  moueatur  eleganti  cumprimis  et  ddicaco.       S^  nec  mintfs 
hiftoriCo  vtilis  eft  ifte  loquendi  circuitus,  eamdemqoe  ieruat  vim 
tutem.    Haci^dur  livivs  circumloqunrione  decore  vfi^,  dila- 
tattitquidem  narrationem,  garruUtatis  tamen  fiifpicionem,  reiedo 
fuperuacui  fermonis  vitio,  prudenter  euitauit.    Hinc  montes  vici- 
nos  nominat  0)  moatefj  qui  circa  funtj    ienem  adpellat,  ^auemp)L.TiLc2. 
emmSf  qai  noH  mititaribus  folumy  feti  ciuilibus  etiam  abfcefferat  mu- 
neribus.     Hinc  gentis  hoiiien  protpfa  gente  faepiilime  vfurpauit, 
quemadmodum  illud.  y)  Nomen  omne  latinum  domuit,  et  alio  loco :  S)  y)  L- 1-  c.  38. 
omne  Volfium  nomen  deficeret.     Quare  non  facile  rem  perfonam-*)Ln<^38. 
que  absque  iniigniori  nota  dimitrit.    Sic  Caudinam  pacem  t)  adpel- ,)  l.  DC»  c.  i. 
ht  nobilem  clade  romana:  ^xxmmvxtiiPatre  {ongeprudentijfmtona-' 
rttm ;  arma  eorum  pia  vocat ,  quoruni  nulla  nifi  in  armis  relinquere- 
tarfpes.    Circuitioni  hnic  vicinam  virtutem  adiungimus /<«jtfeAtf- - 
y/«y,  quae  quidem,  benzio^)  teile,  ii  ab  imperitioribus  ho- 
mintbus  profertur,  inanis  eft  et  virioia,  ied  ab  eruditioribus  viris 
vfurpata,non  facile  otiofa  reperietur.    In  fe  femper  quidquam  coii- 

rinet, 

T.r  •  -  ' 

■   c)  BENTZivs  de  figuris  gram-    cap.  XV.  %.  I.  vossi  vs  in  tnfiittit. 
maticisfig.Sl. et  63. bvchner VS     orator.  1.  V.  cap.  7. 
de  commutata  ratione  iHeemfi  lib.  I.       d)  bentzivs  1.  c 

JJ 


lO  DE      l  A  C  TE  A      tltni      TB«  AT  ATE, 

bnet,quo<l  ad  rem  an^JificandaBi,  augendvn,  txaggetsaKhmpet- 
-tineat.  Animaduertit  ean^  iatn  ante*  in  Livto  Q^viNCTiiiA- 
Mvs  ^))  eiusmodi  adferens  exemplum:  Legatt  mm  ifhpifrata  paci^ 
retro  domum ,  vnde  venerant ,  (ibierunt.  Verba  j^  vnde  venerat,  ah- 
.nndare  quidem  videntur ,  fed  ita.abmidaiit,  vt  nifi  totius  campre- 
henflonis  elegantiam,,  ni£  cadente^  rypi;rj|;)e,RUQ}Qro^..eue^ere  \q- 
lueriSj  non  facile  ex  ip6  oratipnis  /ferie  toilere  poffis.  *  Eiusmodi 

^ L. IX. ci.  plura  apud  l i v i  v\t  inueninms  exempla.  ' Sic , eitati ,  ait , ^  inde 
retrOf  tjua  venerant,  pergunt  repetere  viaHi.  Sic  eodem  in  capite 
eadcm  iterauit  verba  :  aut  eadem,  qua  te  injinuaneris ,  retra^via  rf- 
fetenda  eji,  vt  livio  admodum  familiaris  haec  loquutjo  fui^Te  vi- 
4eatur.  Plura  per  fdipfn^Keyimv  diiSa  ledori  attemp.  paflim  pbuia 
Cfunt,  qup  referenda  eft  amici/Ema  l  i  v  i  o  phraiis ,  y^</;V  j^tfw^ 
_que:  aat  reditum  in  patriam  ac  parentes :  aut,  in  fentetttiam  eius  pe^ 
dibus  iuerunt ,  in  quibus  fingulis  qunedam  redundant,  quae  tamen 
loquendi  vfus  iam  pridem  tolerauit.  Repraefentatio  etiam ,  quae 
viuis  veluti  coloribus  rem  <]epi£lam  ante  oculos  legetntium  fiftit ,  in 
iisdem  eft  vberitatis  caudls.  Magna  haec  virtus  eft ,  ^itiCTi- 
LiANO^)  tefte,  fiquiilem  res  de  quibus  loquimur»  clare,  at- 
que  vt  cerni  videantur,  enuntiat.  Altius  enim  in  animum  pene- 
trant  rerum  olim  geftarum  imagines ,  quas ,  ceu  praefentem  faciem 
mentis  oculis  intueri ,  ledoribus  licet.  Quoniam  vero  iftae  Tenun 
imagines  absque  iniigni  atpributorum  tanquam  coIdruiQ  liup^ll^^i 
nunquam  idonee  podiint  delineari,  qno  pluribus  narcatio  eDiouc 
iroaginibus ,  eo  maiores  etiam  ipla  oftentat  diuitias.  Vt  in  eadem, 
quam  modo  ingreni  fumus ,  Caudinae  pacis  hifloria  paullo  diutius 
commoremur,  tria  ibi  occurrunt  repraefentationis  exempla,  magnp 

„)  L.IX.  c.  2.  exornata  fplendore,  Furculas  Caudinas  ita  defcribit ,L  i  y  i  v  s  ij) ,  vt 
ipfum  hunc  locum  Romanorum  clade  noblitatum,  tibi  yideariS  v^- 
dere.     Indignatio  Romanoriun  miiitum,  qui  amifla  libertate  feruije 

l!>)L.IX.c.S.  iugum  iam  fubibant,  tanta  repraefentatur  elegantia  d),  vt  nemo 
tam  ferus  fit ,  quin  mifericordia  moueatur.  Nec  minor  ludhis,  au- 
dito  exercitus  fui  periculo,  vrbem  romanam  occupauerat,  ita  a  Li- 

*)L.IX.c.7.  vio  <)  depitSlus,  vt  fere  oratoris  munere  fuerit  fundus.  His  ad- 
denda  eft  appofltio ,  duorum  pluriumue  fubftantiuorum,  ad  eamdem 

rera 

e)  Qji'tNOTll  lANVS  in  Inftit.         f)  (^VINCTILIANVS  in/0/?;>«/. 
'  trator.  lib.  VIU.  cap.  i.  §.  35.  orator.,  lib.  VIIL  cap.  3.  §.  62. 


"■''.■•  *       " ' 

0*  1-    L  A  C  1 1  A      L  1  V  fl    «ir  B  E  H  T  A  T  Ef  It  k 

reWperdritflriarii  «oniun^o ,  quae  vberios' rem  exponit  et  vehit  in- 
terpretatur.     Vfuseft  ea  ii-ivivs  lib.  3»  c  37.  fic  de  tribunitja 
pbteftate  vfertei  faciens  i  itt  mdo  pkhtt  t^habat  ^  quMom  modo  tri- 
bunitiam  poteftacem,  munimentum  libertati,  rem  intermifTam  repa- 
ratent, .  Et  de  bello  a  Fabiis  gefto  lib.  a.  C.  49.  BeSum  in  priuatam 
coram  in  priuaca  arma'«tv<y6jw.  ;;> ,    -^».    i  :        >   .-i.  ^  ...     .  w:.  . 
-:•■;<;  ir^,-    :...v.;>:.   ■   ;        -^.yiTr   ^'^  '   <'  '    '      ^"  ■     '"     '^  '■'    ' 
~^^'eH6thrm  eiMeiilmiatm  nHittnm  etiat/i  ad  hanc  vhertatent  CMdtteere 
-<yW-  ^ia\  Jt:  ^zt'      ■^tn''-.!.-^  denmijhatar.',.  .'/ 

*-'  '  luter  vbertatis  caufTas  non  vltimum  occupac  locum  periodo- 
nmiconciiinltas.  Hoc  enim  modafierifolet,  vt  non  quidera  arida 
er-^vduc^^xfiingiiir  ledori  oftennn-  faiftpria,  fed  quae  colorem  ec 
faccom  ex  amprMvi  reruin  deici-ipcrone  recepit.     Atque  hac  not»  hi-^ 

'  i..     ftoriarum  annaUumque,  cognofces  diicrimen.     Hi  enim ,  quam  fieri  - 
pbteft,  breuiifime^  omni  ornatu  detrafio,   nudam  ledorum^oculis 

-i*  exponunt  veritatem;  illae  autem  omatum  quemdam,  non  quidem 

adukerinum  aut  indecorum  >.  fed  quem  ipla  rerum  copia  et  dignitas 
praeparaiSit , .  aditcktnt.  Dutn  autem  periodptum.  mencionem  feci, 
non  eiusmodi  circumfcriptiones  intdligo,  quas  oratores,  fubHdiis 
kinge  arceftitis ,  fiicumque  interdum  impiiidentioribus  faciences  con- 
texere  folent,  led  quas  hiftoriarum  conditor,  ex  rerum  attribudsv 
euentibus,  caulHsqne  conne^t,  perfediorem  rei  geftae  imaginem 
depidums.  Hac  periodorum  concinnitate  quantopere  l  i  v  1 1  hifto*» 
ria  commendetur ,  quuni  ex  fingulis  fere  capitibus  ledor  attentus 
cognofcere  poftit,  vnum  fufHciet  exemplum  rei  probandae  gratia 
prolatum.  Horatiorum  Curiatiorumque  certamen ,  cui  duarum  gen- 
tium  fortuna  commifTa  erat,  tanta  periodorum  concinnitate,  tanta 
elegantia,  tanca  vbertate  defcribit ,  k)  vt  ferme  offlne  oratorum  ar-  x)  L.I.  c.  sj*. 
rificiumfuperet.  Primum  iuuenum  concurliim  pro  futuro  fuaegen- 
"-  tis  honore  dimicantium  et  femetipfos  pro  patriae  falute  deuouen- 
rium  tali  modo  L I V I V  s  ordinauit.  Datar  Jigmm,  iafefiisque  ar- 
Uiity  velut  aciesy  terai  iuuenesj  magnorum  exercituum  aaiihot  gcrett' 
tety  coneurruntf  nec  bis^  nec  illit  periculumJitOmy  publicum  imperium 
feruitiumque  obuerfatur  animo ,  futwraque  deinde  ea  patriae  fortu- 
noy  quam  ipfi  feciffent.  Vt  primo  ftatim  coacurfu  increpuere  armai 
micantetqut  fulfire gladii,  horroringensfpeQantetperflringitj  etyneu- 
troimlinata  fpt  torpebat  voxffiritusque.     Paudora  lufTeciflent  verba 

B  2  defcri- 


It  DE      LACTEA      LlVXI      V  •  C  R  T  A  T  E. 

de{cribendis  his  rebus.  Sed  vtmaiori  pulchrimdine  onuitain,  «Bkr 
plioribusque  diuiciis  exceHentem  confpicere?  hanc  hiftoriam,  vario 
ipfam  exomaaic  ambim,  quea  fi  demere  ipfi  volueris,  non  fecus 
ac  paupercula  et  fpoliata  orrannentis  fuis  nouliercttla  contemau  eric^ 
lc^ribus.  Alacritatemiuuenuffi,  vixdato  ilgno,  arma  expedienr 
tlum  egregie  indicat.  Similitudo ,  qua  iuueuum  paucicatem  cum  in-. 
genti  acie  comparauit,  non  ampUficatmodo  fed  extoliit  fimul  ora- 
tioHem,  Qoanta  animorum  magnitudine  dimicauerint,  quanta^- 
critate  fua  pericula  publicae  faluri  poftpofuerint ,  quae  animis  ip(b- 
rum  fuerint  obverfata,  quae  ipds  ftimulos  Tirturis  iniecerinti  haec 
omnia  copioiam  l  i  v  1 1  vbercatem  circumduceadis.  periodis  idon 
nearo  indicabunc  Hae  igttur  renim  adfedionet  aoque  awmentifc 
curatius  explbzita  efHciunt ,  vt  non  inani  verborUtD  tumultu,  ven^ 
tosaeque  loquacitads  ftrepitu  incautum  deciinat  ledorem  j  fed  rer< 
rum  ponderibus  grauem,  fingulis  men^ris  inuicem  apciiCme  iun^, 
•xifaruac  Livivs  conrinuationem.  f:     v  ;   ;rir;      t:'-:  vvj 

^  .;.  $.    VIII.      ■  •'  --Hi';-: 

Dmerfatm  latlui  frrmmit.  varietaumf  batK  vltertattm  tjfi*\:^[^^n'.\ 
t**'ff*^fr'''^f ''>'•'::.: -ioi**-  j  .r.itih  -.it': 
Klagna  eriam  latini  fermonis  copia,  qua  rerum  fimilium  euen- 
ttts  verficolori  verborum  phrafiumque  varietate  diflinxitf  ad  hanc 
vbertacem  conduxic  plurimum.  Quot  loca?  qnot  regiones?  quo( 
eppida?  quot  homines  vario  femper  verboriim  omatu.defcribitP 
Quot  milicum  deledus  ?  quot  vrbium  obfidiones  ?  quot  itinera?  quoc 
bella?  quotproelia?  quot  vidlorias?  quot  triumphos  diuerfifHmo  la- 
rinitaris  colore  inf%niuit  ?  Quum  bellis  fundata  Gt^  creueritque  Ro- 
manorum  respublica ,  et  tot  ab  hoflibus  ipfi  reportauerint  vk^orias^ 
vt  vna  vdut  iiiflrumentum  alterius  fuifTe  viderecur;  mirum  fane  eft^ 
Ron  verba  defecifle  livivm  ad  rerum  fimiliUm  tories  defcriben-; 
darum  enarrationem.  Tanta  vero  ipfi  e&  ingenii  vb ,  vt  velut  ex 
perenni  fonte  fcateat  infignis  variae  ledifHmaeque  lacinitaris  abun- 
dantia.  Sed  auertamus  a  bellorum  flrrepitu  animos  et  alio  quodam 
cxemplo  infignem  hanc  vbertatem  illufiremus.  Faoie  faepius  Ro- 
mae  laboratum  efl,  quae,  quoniam  graui  malo  romanam  ciuitatem 
perturbauit ,  ab  hifloriarum  eonditore  praeteriri  non  poterat  Ad- 
Aixic  eiusmodi  malum  vrbem  .romanam  a.  V.  c.  262.  atque  iterum 
eamdem  velut  ab  irads  diis  reuocau  tencauit  a.  V.  c  3 1 5.    Eius 

origo, 


'    .         ai     fcACT»A     llVfl     V»*1TAT,V  If 

tmen.aiCtvro  exponiinEHr.    -Qaam  fftl»«  oHgwffn  cauflanque 

]Kiori  }oeo ,  l  i  v  i  v  s '  fcoc  iTerbonim  (»tline  expticuerat  •*  A )  C»k§s  a)  L.  II-  c.  34. 

piirnmn  amunat  ex  multit  per  fic^ffknm  pkbis  a^ris:'   cam  altei^ 

IB  looo   fais  verlMs  indicauit;  p^      Coepert  0  fme  imiAi,  yJiy  f«)LIV.c.I2« 

i^mifms  amus  frugibus  fuit  >  ftu  Ailtittmt  nmmmm  et  vrbis  de^ 

fotto^jtgrdrumxmlt».       Qoam-iiQti  aiia(i  ^ipertftfet  JoUeQtU  ouH 

soMdianiyripiam  vt:  mittexentnr^in  finkimas  ccgioi^     qut  fii)r 

menta  coemerent,  leAi  funt»  qoilms  hoc  negodttm  darecur,  y% 

rei  fnimentariae  profpicerent.      Sed  varia  res  (tias  gefliere  fortima, 

ex  aliis  re^oi^bus  aduehentes  frumentum,   cx,  ^Us  :«^ro  inanes 

prorfiis  redeuntes.       VtrumqiM..vt^Bque  temporegefhim  livivs 

^  enpofmt^  DhmJ/k  fifffim  0«/ /h^ 

fhm  mod*.  .  ftd  quaeftmt  in  Sieitia  ff/oque.      pi  Votfeis  Pmnfti- 

mfiK  m  enu  quidm  p9tuit :  perkulumtpie  ab  impetu  bmhm»  ipf» 
finmentatoribus  fuif.      iUtero  vero  in  loco  ita  vei^  ^it:    jQj» 
pum  muUis  cirta  finitimos  popul^  Ugatfonibus  terra  inarifue  nefmei* 
quamnuffit^uifi^fptodtjeEtrnrianonita  muUnm  firutntnfi  adueSum. 
^  nnihm  momentum  ammMtf^ffet.     Vuam  eamdemque  rem  de- 
fcriptam  vides » ita  tamen)  vt  alia  verba  eloquutionesue  f  alius  ver- 
borum  ordq  ftruduraquet  alia  quoque  inciforum  periodonunque 
facies  occumtt.     Sed  alio  praeterea  exemplo  ingentes  has  l  j  v  1 1 
diuitias  aperirfr  nobis  licebit.       SediooAes  vario  tempore  a  plebe 
Tomana  y  quumi  ob  aes  alienum  et  nimiam  Creditorum  )n  demtores 
fnnidem,-  tum  ob  potenciam  et  fuperbian)  nobilium  exortas  eximi* 
di^ionis  varietate  l  i  v  i  v  s  deicribit.    Sparia  feditionis  feraina;  na» 
tas  ex  his  cum  nobilibus  rixas:  clandeftinos  conuentus:  plebis  fn* 
rorem:  iinguarum  coouida,  Arepitus,  damorem>  vario  (einpeK 
«loquitur  modo.     Eiusmodi  difcordiaa  plebem  inter  et  pattes  agi« 
tatas  y  quas  condtauerat  au^  aeris  alieni  fumma ,  defcribit  l  1  v  1  v  s 
lib.  II.  c.  3$.  Eadem  in  hiftoria  certamen  plebis  cum  patribus  fae^ 
pe  redintegratum ,  faepe,  fed  alia  femper  di^ione,  expoiiit.    Plebs 
tumultuatur,  detreSat  obiequium ,  conuitiatur  patribus ,  vi  ferro- 
que  omnia  mifcent:  patres  obuiameunt  fiirori,  periclitatur  eorum 
audlotitas,  profcinduntur-conuitiis,.et  tantum  non  capitis  pericu- 
lum  euaduht.     Et-quamquam  fedatus  lam  Videbatur,  recruduit'\ar 
men  paullo  poft  furibundae  plebis  tumultus ,  fed  ita  a  l  i  v  i  o  enar- 
-■   .>  D  3       :..:     M  ..'..;  .;  raius, 


f4  »£■    LA<3«-EA      tivri      VBERTATE. 

iratus,  vt,  quahiquamfttnper  eumdemconcitatae  plebiscfgapatres 
furorem,  etdem  turbutenta  ingenia,  eadem  £uroris  mitrimenta,^ 
eadem  patribus  a  plebe  imminentia  pericula  videas ;  numquam  ta- 
men  eamdem  eloquutiotiis  formam  videbis ,  fed  in  diuerfa  femper 
prodeuntem  varietatem.  Longius  infifteremus  explicandae  huic 
vbertati ,  nifi  fpatii  anguftia  illud  prohiberet.  Proinde  contenti 
"vbertatis  Jiuianae  indolem ,  quantnm  fieri  potuit,  expofuiflei  ad 
alteram  diHertationis  partem  progrediemui* ,  qualis  cum  hac  vber-ii^ 
tate  iucunditas  coniun^a  fit,  inquifituri. 

§.      IX.  ;■'        ■ 

ttKHnditatis  quaefit  tiatura  et  quomodo  eomparetur 
■     '..:  fxplieatur.  .•,;.■■:.«••      .<:»■;.,' 

Quandoquidem  illud  iucundiim  homines  exiftimant,  quod 
ipforum  animos  voluptate  quadam'perfundit:  diuerfa  vero  diuer- 
forum  hominum  indoles  ad  varia  obledamenta  procliuis,  nunquam 
in  easdiem nititur  delicias ;  indicandum  nuncerit,  quaenam  livii 
hiiloriis  iucunditas  infit,  quamquam  eam  fentiri  facilius,  quam 
explicari  pofle  arbitramur.  Nos  iucunditatem  iftam  eiusmodi  ad- 
pellamus  virtutem,  qua  narrationis  taedium  euitatur,  legentium 
attentio  acuitur,  ipforumque  animi  hiftoriis  cognofcendis  intenti 
mira  deliniuntur  voluptate.  Vtrum  vero  illa  iucunditas  cum  ora- 
tionis  pulchritudine  adeo  fit  vnita  ,  vt  ab  illa  aeque  minus  ac  radii 
a  fole  poflint  diuelii ,  an  potius  nullo  inter  fe  cohaereant  vinculo ,' 
iam  non  ambigam ,  ae  litem ,  paene  fepultam ,  rcfufcitare  videari 
HORATivs  quidem  in  carminibus  vtramque  feiunxifle  videtur^ 
poemata  vt  aeque  dulcia  flnt  atque  pulchra  requirens ,  S  )  d  i  o  n  Y- 
Sivs  vero  halicarnassensis  '')  pulchritudine  quidem  ni- 
tentes  Thucydidis  libros  commendans  iucunditate  tamen  eos  defti- 
tui  dolet.  Proinde  morhofivs  ')  illorum  audloritate  commo- 
tus,  eamdem  amplexus  eft  opinionem,  hanc  reddens  rationem, 
quoniam  pulchritudo  ab  artis  praeceptis,  lucunditas  vero  ab  indole 
et  ingenio  ,  fcribentis  proueniat.  Sed  quum  l  i  v  i  v  s  vtramque 
adeo  bene  et  fapienter  mifcuerit  virtutem,  vt  diflicile  flt  iudicium, 

vtrura 

g)  HORATIVS  de  arte  poetica     nassensis  itsfi  euvBismi  ivoituTinv 
v.  99,  pag.  9. 

i)   MOKHOFivs    de  Patauini' 
h)  DIONYSXVS  HALICAR-     tate  LIVII  loc.  cic. 


DE      IrA-CrTEjA      LIVII      V  B  E  R  T  A  r  E*  IJ- 

jf  ttqm  pulchrkudinf  inajOrfc(t&  iucundtUte  «ius  Hift<>ria^  conynende- 
jEur;  operam  ef&tnus  perdkurit  (i  propterea  iitem  cuidat»  di^n- 
tienti  deniuitiaremus.  Quare  potius  iilud  agemus,  vt,  qua  via 
Livivs  hanc  iucunditatem  deprehenderit,  oftendamus.  Viuidi 
verp  ingenii  beneficio  maxime  debetur,  fi  in  hiftoriis  res  geftae 
bene,  difpofitae,  prudenter  exomat^e,  et  elcganter  condimentis  ve- 
liKi  perfufae  fint,  vt  non  fatigent  ledorum  anunos,  fed  potiuseos- 
dem  mirifice  teneant.  Inuita  quidquid  &fceperis  Minerua ,  illu4 
triftem  mentis  rigorem ,  inflexibilem  naturae  toruitatem ,  et  trepi- 
.dantem  in  quocumque  oflendiculo ,  nec,  quo  fe  vertat,  fcientem 
animum  vbicumque  prodet.  Quodfi  igitut  ex  hiftoriarum  moni- 
mentis ,  a  l  i  v  i  o .  confignatis ,  ingenii  io^olem  diiudicare  liceat ; 
exqelfam  animi  magninidinem ,  praeclaram  ingenii  naturatp  honeftif- 
fimis  artibus  innutritam  ex  merito  miramur.  Sed  nifi  toti  fallimur , 
ad  naturam  felicem  ars  etiam  et  exercitatio  acceflit,  i[^que  ad  iu- 
cunditatem  et  confequendam  et  cum  hiftoriis  conuingendam  auxi« 
liumf<tulit.  Quum  vero  omnis  oratio  et  fentehtia  ct  didione  con- 
ftet , ,  vtriusque  tantam  curam  livivs  geffit,  vt,  quodcumque 
ofTenfurum  putabat,  euitaret,  quod  yero  deledlaturum  fperabat, 
fedulo  perfequeretur.  Nos  igitur  quam  rationem  vbertatis  expli- 
candae  fequuti  fumus:  eamdem  etiam  in  iucunditate  exponenda 
feruabimus,  quid  in  fententia,  quid  in  di^ione  iucundum  infit> 
inquifituri.  .- 

Quatenus  res  ipfae  hcundam  efficiant  bifioriam,  diiudicitur. 

Multum  iucunditatis  foeneratur   hiftoria  ex  rerum  ipfarum 

nouitate ,  dignitate,  varietate.       Intenti  funt  hominum  animi  nouis 

.  maxime  rebus ,   iisque  deledlatur  difcendi  cupido ,  quae  antea  nec 

vifa  nec  audita  ipfi  priraum  obueniunt.     Quemadmodum  enim  pa- 

(latum  eos  cibos  maxime  adpetit,  quos  vel  ex  remotioribus  terrls 

luxuria  hominum  aduexit,  vel  quibus  raritas  nouitasque  maius  addi- 

dit  pretiura;  ita  etiam  animi  eiusmodi  res  in  deliciis  habent,  quae 

nouitatis  gratia  commendantur ,  aut  nouo  faltim  deliniuntur  condi- 

mento.  livivs  artes,  quibus  iucunditas  orationi  conciliatur,  edo- 

;fius,  et;  noua  praecipue  defiderari  fciens ,  fedulo  cauit,  ne  exole- 

ta  et  ab  aliis  ad  fatietatem  expofita  ledloribus  obtruderer.       Hinc 

quamquam  alii  plures  ante  eum  hiftorias  romanas   condere  aufi 

erant : 


ifi:  Dfi    iasctea     livti    vbertate. 

erant;  tmen  liHani  atqtie  ilH  ingredkft*  l^ijOTi  r  trito  thmite  ffiul^ 
tum  recefllt,  Multa  proinde  in  eo  ihtieniet ,  quae  apud  alios  fhh- 
ftfa  quaefieris.  Multa  enim  ex  annaUbus,  aHisque  hiflorianun  mo> 
nimentis  eniit,  inter  Romanos  nondum  adeo  vulgata.  Frequens 
annalium  ipforum  mentio,  quam  vt  fidem  hifloriis  fois  faceret  inter- 
duminiecit,  illud  fatis  comprobabit.  Omiflis  aUis  vnico  faltim 
veritas  conflet  exem|>!o.  BeHum  cmii  VoUcis  ahnoV.  c.  aga.  CofT. 
L.  Lucretio  Tricipitino  et  T.  Veturio  Gemino  geflum,  ingentique 

v)  L.m.  c.  Sab  hoflibus  parta  vidoria  tranfadum  commemorans  livivs,  y) 
caeforum  captiuorumque  hoftium  numerum ,  relatorum  fignorufh 
miKtarium  multitudinem ,  non  nifi  ex  veterum  anRalium  tefHmonib 
in  lucem  produxir.  Quam  repbrtatae  vidloriae  gloriam  n  dio- 
N  Y  s  I  o  H  A  L I  c  A  R  N  A  s  s  E  N  »1  *  )  prorfus  oiBiflam  ihuem,  quaih- 
quam  alioquin  narrationis  copia  L  i  v  i  v  m  fiibinde  fuperauifTe  vi- 
deatur.  Grnecis  enim  hominibus  res  romana^  traditurus  hali- 
CARN AssENSis  mufca  profert,  quae  livivs,  quum  inter  ro- 
manos  iam  fatis  conftarent,  ddiberato  ahimo  praeterierat.  Muflta 
infuper  livivs  mutuatifi  efl  ek  aliis  hiftoriarum  fcriptoribus 
Pidore,  Antiate,  Pifbne,  Licihio,  Cincio  aliisque  pluribus,  ple- 
rumque  tamen  eorum  fentenrias  innouauit,  tum  errores  inuetera- 
tos ,  famamque  temere  creditam  reiiciendo  ,   tum  aliam,    eamque 

i)  L.  XXVLnouam  rerum  quarumdam  narrarionem  fiibflituendo.  ^)  Saltim 
^•49'  alio  modo,  alio  ordine,  aliis  circumftanriis  fada  enarrat,  quam 
aequales  eius ,  aUt  maiores  natu  fcriptores ,  apud  quos  easdem  hi- 
ftorias  relatum  legimus,  praefHterant.  Sed  neque  fola  nouitas 
perraulcet  delicatorum  hominum  ingenia ,  quum  nec  nouos  cibos, 
nifi  fapidi  fint,  pahtum  defideret.  Dignae  etiam  leSu  fint  res  ne- 
cefTe  efl,  ne  easdem  inquifiuifTe  poeniteat,  et  operam  oleumque 
perdidifTe  leQor  conqueratxir.  Dignitas  vero  hifloriis  ex  vtilicate, 
quam  fecum  habent,  accedit,  quum  vel  illuibre  aliquod,  quod 
imiteris,  exemplum,  proponunt,  vel  vitae  prudenter  inftituendae 
viam  oflendunt,  vel  quibus  artibus  imperia  crefcant  et  augeantur, 
quibusue  procellis  concufla  corruant,  quo  freno  plebis  procacia 
coerceatur ,  quibus  gradibus  ad  fummum  honoris  feiicitatisque  fa- 
fligium  adfcendatur,  patefaciunt.      Haec  et  alia  eiusmodi  plura  fl 

leQo- 

k)  DIONYSIVS  HALICAR-     NASSENSIS  in  *»//^f  rm Hb. IX. 

pag.  625. 


DE      LACTEA      LIV.  II       V  B  E  R  T  A  T  E.  I7 

leflofem  docueris,  perdpiet  eiuJ  animus  hon  mediocreni  volupta- 
tem  ex  hamm  rerum  cognitione ,  quae  fcitu  maxime  neceflkria  lunc 
ad  vitam  feliciter  prudenterque  inftituendam^  Eamdem  vero  di- 
gnitatem  cum  hiftoriis  fuis  indiflblubili  vinculo  coniunxit  livivs. 
Quot  quaefo  illuftria  virtutum  adparent  exempla  ?  Auditis  Cincin- 
natoram,  Deeiorum,  Aemiliorum>  Fabriclorum,  Scipionum  no- 
minibus,  qudibet  virtutis  amans  ftatim  adfurget ,  et  egregia  eoium 
facinora  geftiet  imitari.  Quam  eximia  ibi  narrantur  virtutum  prae- 
mia?  Quam  graues  vitiorum  poenae?  Quam  praeclara  reipublicae 
bene  conftitutae  do<Jumenta  ?  Quot  coercendae  plebis  confilia? 
Quot  proeliorum  inftrueQdorum  artes?  Quot  regendorum  populo- 
rum  inftitutiones  ?  Quot  felicitatis  et  vitae  prudentioris  exempla  ? 
Adeo  cum  rebus  ipfis  coniun£his  eft  vfus  vt  leStu  digniflimam  pof- 
fis  adpellare  l  i  v  1 1  hiftoriam.  Ne  defint  exempla,  ex  pluribus 
vnum  adiiciemus.  Hiftoriam  Bruti,  0)  libertatis  romanae  vindicis  «)  Liums 
minimebruti,  fi  attentiori  animo  contempleris,  infigniapruden-' *'■'*!' 
tiae  documenta ,  reipublicae  ordinandae  confilia,  principis  populo- 
rum  animos  fibi  deuincientis  negotia ,  vito  rebus  ciuitatum  compo- 
nendis  occupato,  maxime  fnK^uofa  huic  hiftoriae  leges  inferta. 
Apud  Tarquinium  dum  commorabatur  Brutus ,  vt  mortem ,  quam 
ipfi  rex  machinabatur,  effugeret,  animi  fimulationem  induerat 
et  in  tuto  latens  fua  opperiebatur  tempora.  Ad  gubernacula  vero  . 
reipublicae  admotus ,  quantum  mutatus  erat  ab  illo  61-uto ,  qui  ftul- 
titia  fua  inuolutus  mortis  difcrimen  a  fe  auerterat.  Tanta  animt 
calliditate  res  ordinabat ,  facrorum  praecipue  curam  fufcipiebati 
fenatum  multis  caedibus  imminutum ,  nouis  in  hunc  ordinem  lediis, 
reficiebat,  domefticam  incolumitatem  patriae  faluti  poflponebat, 
plebis  animos,  obiedis  Tarquiniorum  bonis,  inefcabat,  omnem- 
que  ciuitatis  ftatum  ita  commutabat,  vt  populus  romarius,  muta- 
ta  regiminis  forma,  et  inani  libertatis  fpecie  delufus,  laetioribus 
humeris  feruitutis  iugum  fuftineret,  Multa  fane  in  huius  hiftoriae 
cognitione  falubria  et  frugifera  latent ,  vnde  publicarum  rerum  ftu- 
diofus,  fibi  fuaeque  reipublicae,  quod  imitetur,  capere  pofllt. 
Praeterea  varietas  narrationis  impenfe  obleiSat,  dum  fufpenfum  vel- 
uti  tenet  leftorem  in  expedatione  finis  et  exitu  rerum.  Moleftum 
eft  auribus  vna  eademque  lyra  oberrantem  aufcultare.  Sonora  ve- 
ro  fonorum  viciflitudo   titillat  aures.        Hinc   intextae  hiftoriis 

C  hifto- 


I8  ni      LACTEA      LIVIl      V  B  E  R  T  A  T  E. 

hiftoriae,  inteipolati  fubinde  perronarum  loconunque  charaftefes 

ec  infperfae  rerutn  fiinilitudines  non  pofTunt  non  fua  varietate  ani- 

mum  ad  noua  femper  feftinantem  oble^are.     Hac  etiam  varietate 

hiftoriae  feriem  fubinde  interrumpit  livivs,  vel  fententiis  ele- 

gantioribus,  vel  iudicio  (uo  interiedo.      Mox  effingit  concionem, 

mox  charaderes  locorum  perfbnarumque  efTorraat,  mox  hifloriam 

alia  quadam  hifloria  interpolat,  mox  ad  populi  cniusdam  res  geflas 

perueniens  ab  ipfis  populi  ioitiis  omnem  hiftoriam  repetit.       Sic 

femper  animus  legendis  L  i  v  1 1  hifloriis  diflridus  varietate  quadara 

recreatur ,   ne  continua  eiusdem  rei  narratione ,   tamquam  itinere 

longinquiori ,  feiTus ,  in  ipfo  curfu  deficiat.     MaflniHae  illud  com- 

»)  Liulus       probabimus  exemplo.  ir)     In  contexendis  belli  Punici  hifloriis  oc- 

"■' ^        *^' cupatus   Livivs,    et  quantum  MafinilTa  Numidarum  rex,  parti 

^*     ""*       Romanorum  accedens,   momenti  rebus  romanis  attulerit ,   defcri- 

pturus ,  Numidae  hifloriam  a  primordiis  fuis  exorfus  tanta  elegantia 

romanis  hifloriis  immifcuit ,  vt  ifta  varietas  nemini  non  debeat  effe 

obledamento,     Fata  viri  per  varios  cafus  et  multa  reram  difcrimina- 

ad  paterni  regni  pofleffionem  tandem  tendentis,  legifle,    animum- 

que  a  rerum  romanarum  cognitione  ad  Numidarum  latibula  paulu- 

lum  auocauiffe ,  neminem  poenitebit. 

§•     XI. 
Sententiae  quantam  iucunditattm  fecttm  ferant,  oftenditur. 

Quum  paullo  ante  de  narrationis  varietate  difleruerimus ,  eam 
fententiis  apte  infpeifis  multimt  adiuuari  contendentes ,  fe  occaflo 
iamnobis  ofFert,  illud  vberius  explicandi.  Quandoquidem  vero 
in  finienda  fententiarum  natura  variant  adeo  tam  veterum,  quam 
recentiorum,  lencentiae ,  vt,  quam  prae  aliis  adoptes ,  haud  facile 
inuenias,  nos  non  poenitet  eorum  efle  fententiae,  qui  fententiam 
cum  vossio  'j  adpeilant,  generale  aliquod pfqnuntiatuni  earumre- 
rum ,  quas  in  agendo  fequimur  aut  fugimus.  Multa  funt  praeterea, 
quae  in  iis  defiderantur  ab  artis  rhetoricae  magiftris,  quaetamenin 
compendium  redigentur,  fi  duntaxat  veritatem,  grauitatem,  et 
acumen  in  iis  inueneris.  Hoo  praecipue  acumen  eas  commendat, 
li  fpeciem  quidem  contradidionis  prae  fe  ferunt ,  quae  tamen  cura- 
tius  examinata  fententiae  verirate,  omnis  euanefcit.  Hoc  enim 
modo  fi  fuerint  comparatae,  meditationi  faciunt  locum^  et  lediori 

caufam 
1)  vossivs  Partit.  Orat.  Lib.    IV.  c.  15. 


DE      LACTEA      tlVIfVBERTATE.  15 

.cauram  adferunt,  cw,  difcufla  falfitatis  fpecie,  et  detedia  veritate, 
poilit  exfultare.  Et  quoniam  gaudent  in  finu  plerumque  homines, 
6  quem  eadem  opinione,  quam  ipH  fouent,  imbutum  fentiunt: 
et  fententiae  praeterea  animum  ab  hiftoriae  contemplatione  velut  in 
amoenum feceflum deducunt;  fane  quem ,  aristotele  "')te- 
fle,  oratipni  vfum  praeftant,  eamdem  hiftoriis  iucunditatem  conci- 
liahunt.  Quantus  in  fententiis  concinnandis  artifex  fuerit  L  i  v  i  v  s, 
libelli  fatis  teftantur,  in  quibus  feorfim  coUedtae  ex  Li  vio  prodie- 
runt  fententiae.  Nec  tamen  coaceruauit  easdem,  quippe  quod 
faftidium  et  contemtum  excitauiflet,  fed  iis  commodiflimo  loco 
impofitis ,  tamquam  luminibus  orationem  diftinxit.  Inprimis  con- 
cipnes  magiftratuum  aut  imperatorum,  a  livio  exaratae,  iisdem 
fuperbiunt,  quum  neminem  magis,  quam  viros  aetate  prouedos,  in 
au^aoritate  conftitutos ,  aut  ad  reip.  gubernacula  fedentes  deceant. 
Sed  neque  minus  hiftoricam  narrationem  decent,  inprimis  tum 
vfurpatae ,  quum  memorabile  aliquod  facinus  prolixiori  narratione 
eflct  enarratum.  OfFendi  eiusmodi  fadum  in  l  i  v  i  o  ^  )  quum  f)  L.  11.  c.  46. 
M.  Fabius ,  proelio  cum  Tufeis  commiflb ,  vbi  res  in  extremum 
iam  fere  difcrimen  addu^a  erat,  et  Romani  pafllm  iam  ab  hoftibus 
caedebantur,  proelium  tamen  fua  virtute  reflituit ,  et  egregiam  ab 
hoftibus  retulit  vidoriam.  Sed  decretum  ipfi  triumphum  Conful, 
tum  amiflb  collega,  tum  fratris  fui  funere  perculfiis,  publico  pri- 
uatoque  lu^u  deformis ,  deprecatus  eft ,  eo  maiori  miraculo ,  quo 
maiori  contentione  iftam  lauream  alii  expugnauere.  Sed  quum 
illud  venerationem  et  honorem  Fabii  auxerit ,  l  i  v  i  v  s  acutam 
fubiecit  fententiam  ,  (Gloria  ia  tewpore  fpreta  interdum  cumulatior 
reeiitty  eo  iucundiorem,  iftaclaufula,  efficiens  narrationem,  quo 
maius  in  eadem  fententia  latet  acumen ,  alia  quoque ,  nec  minus 
arguta  didione  praemifTa :  omni  a&o  triumpho  triumpbus  depofitus 
clarior  fuit.  Alio  loco  a)  non  minus  elegans  fententia  aliud  me-  0  L.I.  c  46. 
morabile  fadum  diftinxit.  Ibi  enim  indignationem  exponit  l  i- 
V I V  s,  quam  TuIIia  ferocis  et  inquieti  animi  femina ,  nupta  tamen 
Arunti  Tarquinio,  mitis  ingenii  viro  ceperat,  quod  impari  iun^^a 
iuueni ,  romanum  imperium  in  alienis  manibus  confpicetret.  Sce- 
lus,  quo  fe  inquinauit,  fraudes,  quibus  virum  fororemque  indu- 
xit,  et  cuniculi,  per  quos  ad  imperium  tetendit,   dignam  praebe- 

C   2  bant 

m)  ARIS  TOTELES  fijT(»|iiK«»     lib.  II.  cap.  21. 


30  DE      LACTEA      tlVII      V  B  E  R  T  A  T  E. 

bant  L I V I  o  fcribendi  materiam.  Qtram  tandem  Tullia  per  fcelos 
et  caedes  ad  adfinis  fui  nuptias  fiiiHet  progrefla ,  quas  fimilitudo 
morum  fceleratiflimorum  contraxerat,  egregiam  protuKt  fententiam : 
malum  malo  aptijfimum ;  adeo  apte  cum  narrationis  iilo  cohaeren- 
tem,  vt  ab  illo  non  debeat  feparari.  Paullopoft,  quum  querelae 
narrantur  quibus  mariti  fui  languorem  exfecrabatur ,  iterum  acutiC- 
ilmam  ct  huic  loco  conuenieniiffiraam  concinnauit  didionem:  aiie- 
tia  ignauia  fibi  ejfe  elanguefcendum.  Sciens  praeterea  Livivs 
praecipuam  fententiarum  virtutem  efle  ,  ita  cum  integro  hiftoriarum 
corpore  cohaerere ,  vt  ipfae  ceu  confequutiones  praecedentem  hi- 
ftoriam  fequantur ,  ne  iftam  quidem  elegantiam  Livivs  vilipen- 
dit,  fed  potius  arte  mirifica  ,  naturali  tamen  vinctllo  has  illis  vbi- 
cumque  copulauit.  "    * 

§.     XII. 

Digreffionei   et    chara^eres    iucimditatem    bifioriat 
conciliare,  indigitatur. 

Digredi  fubinde  ab  inftiruto  fuo  folent  oratores  aeque  atque 

hiftorici ,  et  in  alia  quadam  fuo  propofito  tamen  vicina  paululum 

commorari  dicendi  materia.     Neque  illud  temere  fufcipiunt  confi- 

iium,  fed  vt  animus  in  hoc  veluti  feceflu  requiefcat  et  ceu  laetio- 

ribus  epulis  reficiatur.     Nec  excidet,  rapino  ")  tefte,  fua  fpe 

hiftoricus,  dunimodo  non  iufto  longius  ab  orbita  recedat,  nec  exi- 

libus  et  nuUius  momenti  rebus ,  aut  quibus  nulla  cum  hiftoriis  ipfis 

propinquitas  intercedit ,  nihil  valituram  impendat  operam ,  fed  in 

dignis  memoratu  rebus ,    et  ipfi  hiftoriae  adfinibus ,  ingenii  vires 

exerceat.        Neque  hanc  iucunditatis   caufam  l  i  v  i  v  s   neglexit. 

Sicubi  enimad  eiusmodi  diuerticula  delatus  fuit,  ea  ita  praeparat, 

ita  exornat,    vt  legentium  animos  mirifice  pafcant.       Comparatio 

t) L. 9.  c.  17.  Alexandrum   inter  et  Romanos  fada,  livio   t)  commodiflimam 

occafionem   digrediendi    fuppeditauir.       Quoniam  enim   vterque 

gentium  terror,  vterque  maximorum  imperiorum  fuerat  auflor,  et 

quocumque  vidricia  circumtulerat  arma  regiones  gentesque  in  fuam 

rapuerat  poteftatem:     digna  haec  erat  quaeftio,    quiie  hoc  loco 

proponeretur ,  vter  eorum  fuperior  eflet  futurus,  aduerfus  fe  inui- 

cem  infefta  fi  conuertere  arms  et  de  principatu  contendere  coepif- 

fenr.     Nec  alienum  ab  inftituto  id  erat  argumentuni,  quum  ab  ipla  re, 

in 
n)  V^AVlHVi  ^%n%  les  rejlexions    fur  T hifioire  pzg,  27^. 


DEtACTEA      LIVIl      VBERTATE,  81 

in  qua  hiftoricus  iam  verfabatur,  ad  id  excutiendum  livivs  ve- 
luti  manuduceretur.  Id  vero  ita  exornat,  vt,  quamuis  animum 
Romonarum  parti  nimis  propenium  prodat,  ledores  tam^n  alliciat, 
teneat,  oblei^et,  Quantum  in  hiftoriis  digreflio  valet,  tantum  et 
perfonarum  charafteres  efficiunt  °)  quibus  forma  cuiuspiam  et  na- 
tura,  vt  ftatim  dignofci  pofllt,  depingitur.  Non  tamen  cuiui« 
homini  eiusmodi  honor  eft  habendus ,  ied  quorum  nnimi  corporis- 
que  dotes  nofle  multum  intereft.  Quare  fibi  femper  cauebit  hifto- 
ricus,  ne  in  exterioriforma  nimium  haereat,  fed  ad  intimos  animi 
receffus  penetrabit ,  eiusdemque  naturam  ,  velut  ex  latebris  fuis 
protradiam  publico  confpeftui  exponet.  Quam  potuit  igitur  ele- 
gantiflime  deplngit  livivs  Annibalem  vel  duriflima  bellorum  in- 
commoda ,  obftinato  animo  perpetientem ,  vel  felici  rerum  fucceflii 
elatum,  in  Campaniae  ^gris  otio  lafciuientem,  deliciisque  ita  fub- 
merfum,  vt  potiundae  vrbis  Romae  modo  mens,  modo  fortuna 
ipfl  non  fuerit  data.  Inprimis  vero  eiusclem  ducis ,  Italiam  relin- 
quentis,  animum,  infelici  rerum  fucceflu  exulceratum  flc  defcribit, 
vt  eum  deos  hominesque  exfecrantem ,  audire,  dentibusque  ex  in- 
dignatione  frendentem  videre  tibi  videaris.u)  Pari  felicitate  vfiis  ")  ^-  XXX. 
eft  L I V I V  s  in  defcribendo  regionum  oppidorumque  fitu.  Quum  ^'  ^ 
enim  hiftorici  fit ,  vt,  quoties  ad  locum  quemdam  nondum  adeo 
cognitum  leftores  deducit,  ipfis  ingenium  fitumque  loci  aperiat; 
iucunditas  hiftoriis  exorietur  inde,  fi  non  quidem  repetita  (aepius 
ignobilium  locorum  facies  obuenlat ,  fed  eorum ,  quae  infignis  ali- 
qua  clades  nobilitauit,  aut  memoranda "  rerum  permutatio  infi- 
gniuit ,  locorum  indoles  et  forma  depingatur.  Macedonia  nobis 
exemplo  erit.  ip )  Pofteaquam  enim  haec  regio  ,  vido  captoque  *'  ^  XLV. 
a  Romanis  Perfeo,  prouinciis  romanis  erat  adie£la,  neceflltas  imr*^'  "^' 
ponebatur  l  i  v  i  o  ,  vt ,  quae  illic  rerum  commutatio  elfet  fada , 
indic^ret.  Quocirca  livivs  imperii  fitum,  naturam,  diuifio- 
nem,  regiminis  ftatum  ita  delineat,  vt,  iis  cognitis,  in  rerum  ma- 
cedonicarum  cognitione,  ledlor  eo  feliciori  fuceeflli  progredi  pofllt. 

§.    XIII. 
Veyha  quomodo iucunditatem  efficiant,apentur. 

Sed  in  verbis  eligendis  non  minorem  quam  in  rebus  operam 
coUocabit  hiftoricus  iucunditatis  ftudiofus.      Quuin  enim  omnis 

C  3  oratio 

o)  RAPINVS  1.  c. 


aa  l>E      LACTEA      LIVII      VBERTATE." 

oratlo  conficiatur  verbis ,  ex  eorum  etiam  virtute  non  exigua  exo- 
rietur  iucuncUtas.  Parum  placebunt  narrationes ,  nifi  decoro  quo- 
dam  habitu  fuerint  veftitae.  Quemadmodum  enim  corporis  ele- 
gantia  maiori  effulget  pulcritudine,  fi  elegantioribus  etpretiofioribus 
fuerit  exornata  veftibus ;  ica  et  eloquurionis  nitorrerum  iucundita- 
tem  mirifice  adauget.  Et  quamquam  fuerint,  qui  verbis  omnem 
iucunditatis  efiiciendae  poteftatem  ademerinr;  nos  tamen  eam  effi- 
caciam  ipfis  reftituere  nulli  dubicamus.  In  verborum  *enim  fono, 
fignificatione ,  ordine  ftru£luraque,  multum  plerumque  delitefcere 
poteft,  quod  Vel  animum  permulcere  vel  aures  ipfas  offendere 
pofilt.  Noftram  fententiam  fua au(3oritate  confirmauit  c  i  c  eu o  H 
qui  et  in  fingulis  et  in  continuatis  verbis  iucunditatem  inefie  pofie 
intellexit:  Omnis z\t  oratioconficitur  ex  verbis,  quorum  nobisratiofim- 
plictter  videnda  efiy  deinde  coniun&e.  Nam  eftquidam  ornatus  ora- 
tionisj  qui  ex  fingulis  verhis  efl,  alius  ,  qui  ex  continuatis  coniun^ 
ffisque  conflat.  Cum  TuIIio  confpirat  egregie  qv i n c t i  l i  a- 
Nvs,  "J)  qui,  quantopere  iucundam  orationem  eloquutio  praeftet, 
edifierens ,  et  ipfum  illud  e  i  c  e  r  o  n  i  s  effatum  mirifice  probat,  et 
quotuplici  ratione  id  quum  in  fingulis,  tum  in  coniun^is  verbis 
fieri  pofllt,  indicat.  Nos  igitur  hos  duces  fequuturi,  quanta  in 
fingulis  verbis ,  quanra  in  continuatis  iucunditas  infit ,  confiderabi- 
mus.  In  fingulis  quideni  verbis  intuendum  efle  arbitratur  Qjir  i  n- 
CTiLiANVs  "^)  vtfmt/atinay  per/picua,  ornatay  et  ad  id  quod 
efficere  volumus  accommodata.  Sed  puritas  et  perfpicuitas  latini 
fermonis,  quo  vfus  eft  li  vivs,  eo  minus  in  dubium  a  quopiam 
vocabitur,  quo  feliclori  fucceffu  profligata  fuit  Patauinitas,  livio 
a  PoIIione,  exprobrata.  * )  De  ornatu  igitur  et  aptitudine  praeci- 
pue  nos  follicitos  effe  oportet ,  quam  vtramque  virtutem  et  fono 
et  fignificatione  contineri  arbitramur.  Sunt  fane  quaedam  vocabu- 
la,  quaeeorumdemelementorum  collifione,  mutarum  liquidarum- 
que  litterarum  coaceruatione  et  perpetua  vel  breuium  vel  longarum 
fyllabarum  iteratione  raucum  ftridorem  edunt,  et  afperiorem  audien- 

tium 

p)  CICERO  de  Oratoi-e  Yih.lll.  c/int,  Latine  dietmus  eloquutionem. 

cap.  57.  Eam  ffcBamus  in  verbis  aut  fingulis 

q)  qji^lNCTlLIANVS  Llb.VIU.  attt  coniuniHs. 

Verba  debent  praeftare  fine  dubio  et  r)  loc.  cit. 

tidmirabilem  et  iucandnm  orationem  s)  MORHOFIVS  de  Patauinita» 

et  c.  I.  Jgitfir,  guam  Craeei  (f>fxti¥  vo-  te  Liuij. 


DE  LACTCA  LTVII   VBERTATE.       9) 

tium  animis  incutiunt  horrorem,  Inprimis  frequens  elementorum 
iftorum  R.  S.  T.L.X.concuirus  efFerat  vocem,  vt  nefcio  quid  duri  in 
eorumdem  pronuntiatione  lentiant  aures,  *)  quum  vociles  A.  O.  V. 
ampliorem  plerumque praebeant  fonum.  Aliae  vero  funt  voces ,  au- 
rium  voluptati  magis  inferuientes,  in  quibus  nuUa  elementorum 
pugna ,  fed  vbi  fingulis  confonantibus  llngulae  interfperfae  funt  vo- 
cales,  et  apta  breuium  longarumque  fyilabarum  vicifficudo  alternat. 
Nec  minoris  momenti  eft  verborum  lignificatio.  Sunt  enim  quae- 
dam  vocabula,  fynonyma  vulgo  adpellata  quorum  tanien  vnum  ma- 
gis  atque  aliud  rei  cuidam  proprium  eft  atque  peculiare.  Alia  funt, 
quae  clariorem  rei  adfundunt  lucem ,  aut  pondus  quoddam  addunt, 
et  quoniam  plus  (ignificant,  qnam  propria,  if4<PuTiKei  propterea 
nominantur.  * )  Sic  gladius,  enfisy  mucroyferrum  plerumque  eamdem 
rem  denotare  videntur.  Sed  non  femper  perinde  erit,  quodcum- 
que  volueris  vfurpare  vocabulum.  Mox  hoc ,  mox  aliud  erit  aptif^ 
funum.  Eftrenem  militis  ferociam  paftlm  cun^a  proftementis  de- 
fcripturus,  gla<^d  potius,  quamenfe  ipfum  armabis:  ied  tuuenem 
elegantiae  deditum  enfe  potius  quam  gladio  cinges.  Atque  ita  . 
vbique  verborum  habendus  eft  deledus,  eaque  feligenda,  quae  na- 
turae  rei ,  quam  defcripturus  es ,  maxime  conueniunt ,  eiusdemque 
fimul  vel  atttibuta  vel  circumftantias  indicant.  Translata  praeci- 
pue  ob  fimilitudinem  quamdam  vocabula  multum  ad  orationis  iu- 
cunditatem  valent.  Dum  enim  fimilitudo  quaedam  in  iis  adparet, 
quae  rem  ipfam  vel  clariorem  facit,  vel  occafionem  meditationis 
fuppeditat,  altius  vtique  in  animuni  defccndunt  iftae  metaphorae,  et 
mira  eumdem  perfundunt  voluptate.  ")  Quantus  vero  hac  in  re 
artifex  fuerit  l i  v i  vs  vnico  faltim  declarabimus  exemplo.  3^)   Ca-  z)  L.  VIL 

puam  "P  58- 

t)  DIONVSIVS   HALlCAR-  terho proprio potefi, id translato quum 

NASSENSIS  TTtfi  etnhtstoi  ovoftaTwv.  ejl  didum ,  iUufirat  id  qttod  intelligi 

<^V1NTILIAN  vs    pag.  463.    IV-  volumui ,  eius  rei ,  quam  alieno  verbo 

tivs     CAESAR     SCALIGER    de  pofuimus,Jimilitudo.    ,(^v  i  N  C  T  l- 

Caujis  ling.  /ijfr.pag.  27.  BERGERVS  LIANVS  'minJiitut.orator.Wh.Wlll. 

de  natural.    orat.  pulcbritud.   pag.  cap.  VI.  ^.  3.  ita  de  metaphora  ait : 

227  *t  ^83.  Qttae  quitiem  quttm  ita  eji  al>  ipfa  no- 

v_,,„,^,,„.        ^       ..     „  bis  conceffa  natura ,  vt  indodi  quoque 
V)  clericvs  la arte  crittca  F.  i-'       ^         r  ^       ? 

nc'a.  j  ».•.•••..       •••  ac  non  fentientes  ea  frequenter  vtan- 

.  Secr.  I.  cap.  4.  J      .      .       •'     '  ^.  . , 

*^  ^  tur:    tum  tta  tncunda  atque  ntttda, 

x)  CICFRO  de  oratore  llb.  III.     vt  in  orativne,  quamlibet  clara ,  pro- 

cap.  38.  ^od  enim  et  declarari  vix    prio  tamsn  lumiae  eluceat. 


34  DE      LACTEA      LIVll      VBERTATE. 

puam  romano  militi  maxime.nociuam  ita  defcribit:  lam  tum  mini-m 
mefalubris  militari  difciplinae  Capua^  inftrumtnto  omnium  volupta- 
tum  delinitos  miiitum  animos  auertit  a  memoria  patriae:  inibantur- 
que  conjilia  in^  hibernis  eodem  fcelere  adimendae  Campanis  Capuae^ 
per  quod  illi  eam  antiquis  cultoribus  ademifjent.  Vocalis  I.  quae 
moUiuspaululumfonat,  hoc  in  loco  eo  frequentiSs  atque  elegan- 
tius  vfurpata  filit ,  quo  magis  rei  naturn,  moUities  nempe  miUtum 
romanorum  vituperanda  id  poftulabat.  DiUgenti/IIme  euitatus  eft 
confonantium  multarum  in  eadem  fyUaba  concurfus ,  aut  vocaUum 
earumdem  continua  fucceflio ,  adeo ,  vt  fere  finguUs  vocaUbus  fln- 
gulae  adfint  confonantes.  Quantitas  fyUabanim  ita  difpofita  eft ,  vt 
longarum  breuiumque  fyUabarum  viciffitudo  fonoram'  efficiat  ora- 
tionem.  Si  vocabulorum  fignificationem  confideres,  ita  feleda  funt, 
vt  rem  ipfam  iucundiffime  repraefentent.  Vocabulum  difciplinaet 
rigorem,  quo  miUtes  coerceri  debent,  optime  indicat.  Salubris  pro- 
prie  herbis  tribuitur,  fanitatem  hominum  firmantibus:  inde  ad  mo- 
rum  integritatem  transfertur,  iisque  dicitur  de  aUmentis,  quibus 
incorrupta  morum  fanitas  folet  conferuari.  Scelus  ex  aUis  vocibus 
idem  fere  fignificantibus  propterea  cft  receptum ,  quoniam  fa(2um 
iUegitimum  et  abominandum  fignificare  volebat  l  i  v  i  vs.  Inftru- 
mentum,  quod  omnem  iUam  copiam  atque  fupelledilem  denotat, 
qua  inftrui  res  quaedam  folet ,  iam  paratam  quarumcumque  volu- 
})tatum  copiam,  quam  Capua  romano  miUti  fuggerebat,  fignificat. 
Deiinire,  vero  quod  animum  efFeratum,  aut  quocumque  modo  exa- 
Iperatum  mitigare  et  moUire  notat,  miUtibus  romanis  egregie  conue- 
nit,  qui  ferociores  antea,  et  duriori  vitae  adfueti  nunc  voluptatum 
iUecebris  decepti,  moUitie  diffluebant.  Adeo  verbornm  deleflum 
habuit  L I V I  V  s ,  vt  iUa  vel  rei  narratae  indolem  optime  _oftendant, 
vel  translata  decore,  fimiUtudine  quadam ,  quam ,  in  fe  continent, 
efTulgeant,  et  fonora,  fyUabarum  longarum  breuiumque  cominixtione 
aurium  voluptati  permultum  indulgeant.  • 

§.     XIV. 

I»  verborum  coniuniiione  quae  iucunditas  infit. . 

In  omni  compofitione  tria  praecipue  neceflaria  requirit  q^v  i  n- 
CTiLiANvs  y)  ordinem, iunduram et  numerum.  Hunc  enim  fe- 
Ucifllmum  arbitratur  fermonem,  cui  et  redus  ordo,et  apta  iun£hira  et 

cum 
y)  qj/iNCTiLiANvs  lib.  IX.    c.  4.  5,  22.  et  27. 


DE      LACTEA      tlVII      VBERTATE.  3$ 

catn  his  numerus  opportune  cadens  contingat.  Ordo  autem  qualis 
efle  debeat,  legendo  potius  et  no£lurna  diurnaque  manu  verfando 
veterum,  eorumque  elegantiillmorum,  au£lorum  fcripta,  quam  ex 
rhetorum  fcholis  addifces.  Quum  enim  veteres,  quibus  veniacula 
erat  latina  lingua>animaduertebant  ilatim,  ii  legitima  verbonim  feries 
effet  perturbata:  et  fuperuacaneum  propterea  putabant,  prolixiori 
praeceptorum  adparatu  ea  tradere,  quae  absque  illis  ab  vnoquoque 
intelligebantur;  non  nifl  ex  continua  optimorum  audorum  led^ione 
iftius  ordinis  notitiam  tiblparare  poteris.  Poteris  tamen  etlongia- 
quiori  vfu  et  frequentiori  exercitatione  ita  adfuefcere  aures,  vt, 
quid  durum  aut  molle,  quid  iucundum  aut  afperum  fit,  ipfae  ftatim 
percipiant.  Optimum  igitur  hac  in  re  efle  iudicauit  qjiriNCTi- 
LiANvs  aurium  iudicium,  quae  fragofls  et  contortis  fliatim  ofFen- 
derentur,  clauda  abhbnrerent  et  lenibus  delectarentur.  Quodfi  ta- 
men  reliquias  iftas,  quas  pafllm  qj'  inctilianvs*)  conferuauit, 
colligere  Iiceat,adfequentia  praecipue  aduertas  animum,  quae  quam- 
quam  non  propria  iemper  funt ,  elegantiam  tamen  et  iucunditatem 
faepiflime  iecum  habait.  Quum  prima  virtus  fit,  vitiiim  fugere^ 
cauendum  inprimis  eft,  foloecifmi,  peregrinifini  et  interturbati  ordi- 
nis  vitium.  Verbo  deinde  claudere  feaium,  fi  compofitio  patiatur, 
optimum  putat  folertiillmus  ille  dicendi  magifter,  quum  in  verbis 
praecipua  fermonis  vis  infit.  Naturae  etiam  ordinem  iequi,  et  quae 
tempore  priora  funt,  ordine  etiam  jMriora  facere,  quum  latinae  lin- 
guae  conuenientiillmum,  tum  legentium  animis  iucundifllmum  erit. 
In  iunfluraverbbrumautem  hoc  praecipuetenendumefle  exiftimat"), 
vt  difTonus  vocalium  conlbnantiumque  concurfus  fedulo  euitetur. 
Proinde  vocales  eaedem  aut  confonantes,  aut  fyllabae,  quae  vocem 
terminauerunt,  alteram  et  infequentem  ne  incipiant,  cures,  ne  iftae 
inter  fe  collidant  litterae,  quae,  quum  minus  amicae  fint,  foni  quam- 
dam  afperitatem  efficiunt.  Multum  praeterea  iuuat  iucundam  ver- 
borum  iun£luram  commatum  membrorumque  breuium  longarumque 
apta  varietas,  ipfarumque  periodorum,  didlioni  tamen  hiftoricae 

conue- 

2)  QVINCTILIANVS  in /«/?/>.     funtverba:  CeteruMConfonatitesquo- 

orator.  lib.  IX.  cip.  4.  §.  2  J.  et24.         que,  eaeque  praecipue,  quae  funt  afpe- 

riores,  in  commijfura  verhorttm  rixan- 
a  )  QV  l  N C  T  L I A  N  V  S  lib.  IX.  c.  I.     tur,  vt  S  vltima  cum  Xproxima,  qua- 
§i2$.  et  c.  4. 15.36.  vbi  de  hac  iunftura     rum  triftiur,  f  binae  coUidantur,firi- 
egregieagit.Haecpraecipuenotaada    dor  eft.  vt  arsftudiorum. 

D 


JI5  D  E      L  A  C  T  E  A      t  I  V  1 1      V  B  E  R  T  A  T  B. 

conueniens  concWihitas.     Numerus  praeterea  oratorius)  qui  ex  rdo- 

nea  per  oitinem  ambimm  lorigarum  breuiumque  fyllabarum  viciffitu- 

dine  nafcitur  ,    maximopere  omat  hiftoriam  aeque  ac  orationem. 

Quamquam  autem  vitiofum  iit  ad  carminis  leges  orationem  folutam- 

adftringere,  et  inopinatos  effundere  verfus ;  quamdam  tamen  inter 

«allorum  longorum  breuiumque  varietatem,  et  numerorum,  orationi 

folutae  aptiflimorum,  ordinem  oftendit  c  i  c  er  o'' )  quem  fine  adfe-  . 

ftationis  metu  imitari  poterimus.     Multa  quoque   qj/  i  n c  Ti  l  i  a- 

N  V  s  '^ )  tradidit ,   ad    idem  inftitutum  facientia ,  fed  qui  veftigia 

ci c E R o N I s  premens,  pleraque,  vti  et  ipfe  fatetur,  ab  illo  eft mu- 

tuatus.     Nobis  licebit  tantorum  virorum  veftigiis  infiftere,vt,  quan- 

tum  Livivs  legibus  iftis  paruerit,  oftendere  poillmus.     Requirit 

autem  cicero'')^^  oratorium  numerxun,  tum  pedum  quor\imdam 

dimenfionem,  tum  aptam  ipforum  membrorum  inciforumque  coUo- 

cationem.  lambum  inprimis  in  demiftb  atque  humili  fermone:  Paeo^ 

na  in  amplioribus .-  Dadlylum  in  vtroque  commendat,  femper  tamen 

inter  fe  mifcendos  et  temperandos.     Praecipuedochimum  equinquc 

fyllabis  u  -  -  u  -  conftantem  laudat,  quouis  loco  aptum,  duxnmodo 

femel  ponatur,  ne,  fi  faepius  iteretur,  fatietatem  et  faftidium  adferat. 

Maxime  vero,  quoniam  aures  extremum  exfpedtare,  in  eoque  vtplu- 

rimum  acquiefcere  foleant,  numerofe  cadere  terminarique  oportere 

fententiam,  c  i  c  e  R  o  teftatur.   Optime  igitur  orationem  claudi  exi- 

ftimat  dichoreo  -  o  -  -  quamquam  et  aliae  claufulae  fint,  quibus  nu- 

oierofe  et  iucunde  ambitus  finiatur.     Hinc  creticus  -  o  •  et  paeon 

-  o  u  w  nec  non  fpondaeus  praecedente  vel  lambo  vel  Trochaeo  com- 

mode  adhiberi  dicuntur,tardiortamen  atque  hebetior  fpondaeus  ci- 

c  er  o  N I  videtur.     Monet  fimul,  fe,  quum  in  claufulis  pedes  nomi- 

net,  non  de  vno  pede  extremo  loqui,  fed  huic  proximum  fuperio- 

rem,  faepe  etiam  tertium  adiungendum  efle.     Efle  praeterea,  inquit 

cicERO,  aliummodum^  quo  numerus  oratorius  efficiatur.     Huc 

quasdam  orationis  formas  refert,  a  Gorgia  iam  inut-ntas,  quae  cafus 

habentinexitufimiles,  vbi  paribuspariareddunturfiue  contraria  con- 

trariis 

•   h)  ciCERO  In  oratore  cap.  52.  aetatishormnes,fcriptis «dipfitm etiain- 

et  59.  feqq.  Ittteris,  reprehendere  id  coUucandi  ge- 

c)  oyiNCTiLiANVS  \n  inflit.  nusaujifuifjhit^etpofteumpluresmul' 

orat.  Lib.  IX.  cap.  ni.  De  compojitione  ta  ad  eamdem  rem  pertinentia  memo' 

tiun  equidem  poft  M.  TuUium  fcribere  riae  tradidijfeiit.     Itaque  aceedam  rtt 

tiuderem,  cuinefcro  an  vtta  pars  operis  plerisque  Cicerotu. 
buiusfitmagiselaborata^ijieteiusdttn        d)  loc.  cit. 


DIE.   LrKOTtk     l  7  V  I  JVBERTATEi  37 

trarus  bpponunttir,  q^ikis  omnibus  necefntate  quadam  et  (Ine  inclu- 
ftria:  orHtorium  uumehim  effici,  fummus  orator  exiftimauit.  *)  Si 
quis  operae  pretium  duxerit  L  i  v  1 1  diftioriem  ad  iftas  leges  exigere, 
inueniet  l  i  v  i  v  m  iis  feruandis  maxime  ftudiofum.  DadtyIum,paeo- 
na,  aut,  qui  huic  aequipollet,  licet  vna  fyllaba  minor  flt,  creticum  a 
cicERONE  adpellatum,  frequentifllme  vfurpauit,  fpondeo  tamen 
trochaeoque>  vt  faftidium  euitaretur,  temperatos.  Dichoreum  etiam, 
quo  circuitum  bptime  terininari  ci c e r o  credebat ,  non  in  fine  fo- 
lum,  quod  tamen  frequentiflime  fit,  fed  in  medio  etiam  circumfcri- 
ptionis  adhibuit.  Obuium  aliquod  exemplum ,  quo  id  comproba- 
remus^  circumfpicientibus,  illud  fe  nobis  obtulit,  quoNumae  Pompi- 
Hi  virtus,  ad  quem,  transgreflb  ad  DeosRomuIo.imperium  romanum 
<leferebatury  magna  yerborum  elegantia  exponitur.  >|/)  In  principio  1)')  L.I.  C IS- 
ftatim.adparet  Dadylus  atque  Paeon,  inclyta  iujlitiay  qui  per  inte- 
grum  fere  caput  primas  tenent.  Tertiam  periodum  dadylo  et  dicho- 
reo  ciCERONi  admodum  commendato  claudit:  coetus babuijfe  con- 
ftat:  Quodfi  paragraphum  quinram  eiusdem  capitis  attente  lediitaue- 
.ris,  videberis  tibi  carminis  numeros  audire,  quamquam  carmen  non 
fit.  AuditOt  inquit  l  i  v i  v s ,  nmine  Numaej  Patres  Romaniyquam- 
qaam  inciinari  opes  aei  Sabinos,  rege  indefumto ,  videbantur  :  tamen 
fteque  fe  quisquam-,  nec  fadionis  fuae  aJium,  nec  denique  patrum  aut 
ciuium  quemquam  praeferre  iUi  viro  auji;  ad  vnum  omnes  Numae 
Pompilh  regnum  deferendum  decernunt.  Eflicit  hanc  numeri  elegan- 
tiam  praecipue  fpondeus,  dadlylis  quibusdam  admixtis:  efllcit  prio- 
rispiembricIaufula,fpondeo  praecedenteiambodefinita:  eflicitobuia 
inj.altero  membro  oppofitio :  eflicit  denique  totius  comprehenfionis 
claufula  iterum  dichoreo  teiminata,  fed,  vt  varietas  adfit,  fequente 
ftatim  Moloflb.  Iun(3uram  verborum  aeque  iucundam  elegantem- 
que  habebis.  Non  folum  enim  fedulo  euitauit,  ne  inimicae  inuipem 
colliderent  litterae,  horrendoque  ftridore  aures  violarent :  fed  etiam 
eleganti  fonoraeque  verborum  compofitioni  praecipue  ftuduit.  Quum, 
vt  illuftris  EERGERvs  **)  exiftimat,  vocales  A  et  O.vires  vocabuli  auge- 
ant,  vafto  magnificoque  fono,  rei  magnitudinem declarante :  easdem  in 
principio  ftatim  circumfcriptionis  huius  adhibitas  duplicatasque  vi- 
des  eo  maiori  cum  elegantia,  quo  maior  Numae  Pompilii,  futuri  Ro- 
manorum  regis,  fama  inter  Romanos  increbuerat,  Easdem  vero  per 
integram  hiftoriam  repetitas  ita  cum  aliis  elementis  permifcuit  et 
,    .  D  3  tempe- 

•)  CiCERO  in  Oratore  cap.  49.    et  50.      **)  bergervs  l.c 


ag  Dt     tACTEA     tTVII      rBEaTATr. 

t^mperauit,  vt  roira  grauitas,  qoafn  res  ipfii  ^expoCcebati  imml  indiot- 
recur.  Membra  vero  iftius  circoitus  adeo  fcite  coimexa  inter  fe 
fmtf  vt,  quod  alioquin  elegantinimum  cenieat  artis  oratoriae  raagi- 
Ibi,  fenfum  totius  cbntinuationis ,  mcntemque  audoris  haud  prius 
percipias,  quam  totius  comprehenfionis  iinem  contigeris.  Neque 
ifhim  verborum  ordinem  livivs  neglexic,  quem  fab  ivs  ad  elo- 
quucionis  incundttatera  praecipue  deliderauit.  Hic  vero  nos  edo» 
cuit,  verbis  optime  fententidm  claudi ;  clauiit  vero  ita  l  i  v  i  v  s  non 
jingula  folum  quintae  paragraphi  membra,  fed  omnes  fermc  totius  hi- 
Horiae  circumfcriptiones.  Naturae  ordinem  fequi  praecipiebat 
QviNCfiLiANvs;  fequutus  cft  Livivs,  resque  ita  ordinaoit, 
prouci  vna  alceri  fuccefTerac,  Verum  id  efle  fenties,  dummodo  pa^ 
ragraphi  quintae,  faepius  a  nobis  commemoratae,  ordinem  perlufbra- 
neris.  QuumNumae  nomenance  innotefcere  Romanis  deberet,  quam 
ipfum  regem  eligendum  decemeret  P.  R.  id  etiam  pumum  in  hoc 
ambitu  locum  occupaiiit:  audito  mmine  Numaeetc.  Quum  praeter- 
ea  vnusquisque  illorum,  penes  quos  regem  eligendi  poteflas  erat, 
fibi  potius,  quam  alii,  patribus  potius,quam  ex  plebe  cuidam  tantum 
honorem  delaturus  eflet;  ita  etiam  li  vivs  res  Hngulas  diipo(i]ic, 
quemadmodum  eas  ab  ipfa  natura  difpoficas  viderar,  hoc  modo  ver- 
ba  faciens:  tteque  se  quisquam,  nec  fa&ionis (xxzq  ali  vm,  nec  deni- 
que  V  ATRVM  aut  ci  V i  V M  quemqunm praeferre illi  viro  aufi.  Tan- 
tae  igicur  molis  eft,  genuinam  romanae  linguae  indolem  fequi,  et 
fuauiloquentiam  (ine  faftidio  deledancem  confedari.  Accedit  omni- 
bus  his  elegantiflimus  participiorum  vfus,  quemab  aliis  iisque  pro- 
batifllmis  linguae  fetinae  fcriptoribus  non  fine  gratia  vfurpatum,can- 
to  cum  lepore  Livivs  adhibuic,  vc  ec  hic  haud  exiguum  ad  iftam 
iucundicacem  acculeric  momencum.  Quancum  vero  reliquis  oracionis 
formis  a  c  I  c  ^  R  o  N  E  paffim  Jaudacis  praefticeric  l  i  v  i  v  s,  oraciones  a 
L I V I  o  magna  cum  eloquenciae  laude  fcripcae  indicio  erunr.  Elige, 
fi  placet,  orationem  Hoftilii,  de  Meccio  FufFecio  fupplicium  fumen- 
•i)L.I.  c.  28-  tis,<»)  miraberisibiinlignemeloquenciamdicencis,et,exfrequenti  op- 
poficione  adiundaque  elegancer  anaphora,  eximiam  fane  fuauicacem 

percipies. 

§.     XV. 
He  decoro  in  Liuii  hiftoriis  fauca  tradiintur. 
His  omnibus  vero,  quae  huc  vsque  enociauimus ,  ica  vfus  efl 
Lxvi  vs,  vt  eloquentiara  ad  dicenUi  materiapi  prudencer  accempe- 
•  '  raueiit. 


D^     tACTEA      LIVM     V43£ftTATEr  39 

mierit.')    Piwode  oeqae  c<«hurms  vbique  incedit nec  ampulla* 

proiicit  et  feftjaipedalia  verba,  fed  bumilia  humili,  fublimia  fublimi 

oractone  defcribit.    Alio  fane  modo  magnifica  fortium  virorum  fa- 

cinora  et  memorabiles  humanae  fortis  cafus,  aUo  autem  infimae  ple-, 

bis contentiones et  rixas  profert.    SiCamilli,  «)  patriamingratam  ab  «)L.V.C4^ 

exfcidio  liberantis,  magnanimitatem  exponit;v  fi  vrbis  Romae,  terra- 

rum  dominae,  velmagnitudinem,vel  a  GaUis  laceratae  et  cineribus 

fiiis  obrutae  mileriem  depingit;  altiori  fertur  fpiritu  et  vel  rerum 

magnificentiam  verborura  fplendore  extollit,  vel  aliorum  commiie- 

rationem,  indignam  potCntiflimae  et  maximae  vibis  fortunam  com- 

memorando,  excitat.      Si  vero  inquietae  plebis  et  feceflionem  mo- 

lientis  altercationes  commemoiat,_qmni  eloquutionis  omatu  reiedo,     _  „     .. 

fimpiicitatem  orationis  vfurpauit. /3)     Nec  iniucunda  cfl^  eiusmpdi  P)*-*^^3»' 

didiorerum  naturae  quam  rtiaxime  conueniens.    Fuco  enim  oratio- 

nem  illinere  et  veluti  calamiftris  intorquere,  vbi  tamcn  rerum  tenui- 

tas  exili  exaranda  erat  ftylo,  aeque  ridicuhim  foret,  ac  fi  mendicands 

centoni  purpura  attexetetur,  et  fulgenti  ille  diftingueretur  auro.     Sed 

venerationem  auget,  aliorunjque  an^mos  fibi  conciliat  habitus  rem 

ipfam  decens,  qucm  eo  maiori  cura  l  i  v  i  v  s  hiftorlae  fuae  adaptaiut;, 

quo  magis  eam  hoc  modo  placituram  efle  fibi  poterat  augurari. 

§.     XVI. 
Dt  adfeSuum  commotione  et  modeftia  Liuii  agitttr. 
Ifta  vero,  quam  huc  vsqueex  verborum  (ententiarumqne  dfle- 
Au  ort3m  eire  oftendimus ,  iucunditas ,  adfedhis  lc^ntium  fubinde      4  > 

commouet  nouaeque  iucunditatis  caufla  exiftit.  Liceve  id  non  fo- 
lum  hiftbriarum  conditori,  fed  etiam  hiftoriaepraecipuum  omamen- 
tum  efle  r  a  p  i  N  v  s  * )  iam  pridem  adfirmauit.  Quamquam  autem 
oratoribus  tragoedisqueproprium  fit,  eoeloquentiaeviresintender^  . 
vt,  additis  veluti  ftimulis,  audientium  animi  concitentur ;  tamen  ne- 
■^'^e  hiftoriam,quae  absque  eloqueiitiae  auxilio  iciuna  eft  et  abieda, 
dedecet,  animos  legentium,  leuiori  tamen  vi,  quam  ab  oratoribus 
tragoedisque  fieri  ioXet,  commouere.  Eiusmodi  enim  motus  in  ani- 
mis  excitati  non  ingrati  funt  fentientibus,  quin  potius  piacet  mafcu- 
la,  vnde  illi  proficilcuntur, eloquentia.  li  vivM  vero  tantum  huius 

D   3  rei  , 

e)  qviKCTit.iANVs  lib  X.c.I.        f)  r  a  P  i  N  v  S    dans  les  rc 
§.  I'  I.  de  Liuio  ait:    Ita  dtcuntur    flexions  fnr  Vbiftoire  pag.  365. 
6tm''a,  quum  rebus,  tmn  ferjinif  ac- 
commudata.  •  .  .'       .       , 


3©"  Dl:     tACTEA     tlVn     VBERTATE. 

rei  artificem  laudat  QjiriNCTiLiANvs8;)vt  nemoChiftoriconiiii 
eius  artificium  aequauerit.  ■  Subicribes  qv  i n c t i l i a n i  fcnten- 
tiae,  fi  quidem  eximias  quasdam  hiftoriae  liuianae  partes,  mouendis 
adfeftibus  adprime  idoneas,  cum  cnraleftitaueris.     Quodfi  vhrilem 
v)  L.l.  c.  5o-audaciam  Lucretiae,  y)  morte  fiiaviolatam  pudicitiam  expiantis,  au- 
dias>  non  poteris  non  tam  trifti  cafiii  {andifiimae  feminae  indolere. 
Virtus,  qua  inter  omnes  foi  fexus  multum  eminebat,  incorrupta  er-: 
ga  maritum  fides,  et  cuftodita  tam  foilicite  pudicitia ,  vt  nec  prece 
nec  pretio  potuerit  expugnari,  omnium  ifla  legentium  fauorem  fibi 
conciliabit.     Sed  in  dolorem  flatim  conuertetur  fauor,  quum  ipfam 
fcelefliffime  vitiatam,  gladio  fua  pedora  perfodientem,  et  in  vulne- 
i)  L.  XXX.  ra  procidentem  confpexeris.       Eodem  modo  Sophonisbae  S)  As- 
c.  if-X^1-  drubalis  filiae,  quae,  vido  Syphace,  praeda  Mafiniflae  fada  erat,  et 
amores  et  mifera  mors  enarrantm*.       Inprimis  Mafinifike  anxietas, 
cum  amore  et  timore  ludantis  et  vtra  pars  viclfura  eflet ,  nefctentis, 
ipfum  ledtorem  anxium  reddet.  -  Nec  minor  ludus  animum  legentis 
occupabit,  dum  Sophonisbam ,  eximiae  pulchritudinis  feminam,  ex- 
hauflo,  quod  a  itiarito,  ceu  nuptiale  ^onum,  scceperat,  veneno,  in- 
trepide  morientem  animaduertfet.       Plura  exempla  defiderantibus 
,)L.II.c.40.vbicumque  obuia  erunt.     Sic  Veturiam  e)  Coriolant  filii  fuperbos 
fpiritus  frangentem ,  fic  Viiginiam,  parentis  fui  manibus,  ne  tyranni 
§)L.ni.c.44.iibidinibus  temeraretur,  interfeflam,  ^)  fic  conflemationem  ex  Can- 
^'^^^'       nenfi  dade  in  vrbe  romana  fubortam  tanta  elegantia,  tantaque  arte 
k)L.  XXII.  Livivs  expofuit,  if)  vt  filicem  in  pe£lore  geflaret ,  qui  iflarum  re- 
c-  54-      xucn  commemoratioue  non  moueretur.       Hanc  vero  gratiam  magis 
S)  1.  c.  Itaque  adauget  modeflia  l  i  v  1 1,  S )  quae  dum  gloriam  contemnere  videtur, 
fuccumbam    maiorem  inde  adipifcitur.       In  plerisque  enim  rebus,quae  dubiae 
*"""  j'^"'  quodammodo  videbantur,  ipfe  nihil  decemit,  fed  fententiam iudicio 
marrare,       ledoris  permjttit.       Atque  ita  eiusdem  beneuolentiam  captat,  fuanv- 
euaeedijfer-  que  ipfi  commendat  hifloriam.     Odium  enim  incurrit  eiusmodi  ho- 
tandomimrajno,  qui  magnifice  de  femetipfo  loquutus,  fua  vbique  iadat  decora. 
verofecero.    j^  ^^^q  alienum  fauori  fe  plemmque  infinuat,  qui  parcius  de  femet- 
ipfo  fentiens ,  aliorum  arbitrio  fe  fubmittit.     Inde  etiam  euenit,  vC 
Livii  hiftoria,  non  fuperbiae  vitio  obnoxia,  multorum  animis 
infigniter  placeat. 

§.  XVII. 

g)  QViNCTlMANVS  llb.  X.  qul  funt  duklores ,  vt  parcijjime  di^ 
c.  I.  §.  I.  de  Liuio  ediflerens,  fed  cam,  nemo  hijlortcorum  (Qmmendaiiit 
udfedus  quidem,  ait,  praecipue  eos,    magis.  ■ 


.D  E      t  A  C  T  E  A      I.  I  V  H      V  B  E  R  T  A  T  E.  "j  J 

^:?'o.  ;:  §.     XVII.  ..,i-    .3,.. 

.'  ladicium  QulnltiliaHi  dt  Uuio  ntagis  eonfirmatuif. 

Ex  iis ,  quae  modo  dida  funt,"fatis,  vt  arbitror,  adparebit  <pae- 
nam  illa  fit  virtus,  quam  in  livii  hiftoriis  qjvikctili  anvs 
laudauit.  Ita  fane  comparata  eft,  vt  obledet  legentium  animos,  et  ad 
tanti  operis  perfcrutationem  eo  magis  alliciat,  quo  longius,  percepto 
voluptatis  fenfu,  in  eo  fuere  progrefti.  Sed  qyum  rerum  antiquifli- 
mo  aeuo  geftarum  commemoratio  yariis  vtrimque  obnoxia  flt  peri- 
culis,  et  vnica  voce  incautius  vfurpata,  res  geftae  vel  in  maius  at- 

.^tolli  vel  iufto  aequius  eleuari  pofllnt;  quam  circumfpede  in  tam 
praecipiti  via  incedendum  fit,  ne  virtus  vitiorum  confinio  laedatur, 
ynicutque  patebit.  Qunm  ob  rem  etfi  omnis  hiftoriarum  fldeshaut- 
quaquam  in  dubium  vocetur,  fed  fontes  adhuc  fuperflnt,  ex  qmbus 
illa  pofllt  hauriri ;  attamen  annales ,  infcriptipncs ,  numi ,  tabulae, 

.  foedera,  epiftolae  et  reliqua  monimenta,  quae  flngula  fldei  hifto- 
ricae  nutrimenta  praebent,  breuitatem  amant,  et  rei  geftae  memo- 
riam,  omiflis  circumftantiis,  verbis  paucifllmis ,  conferuare  folent. 
Euentum  quidem  rerum  declarant,  fed  quomodo  ad  ipfum  finetn 
fuerit  peruentum,  quibu^  ex  caufHs  res  fuerint  ortae ,  quibus  confi- 
liis  fufceptae,  quibus  adminiculis  fuftentatae,  quibus  fortunae  varie- 
tatibus  iadatae,  et  quo  ordine  a  primis  initiis  vsque  ad  finem  fuerint 
progreflae,  haec  omnia  plerumque  ii ,  quorum  intereft,  ab  alibrum 
oculis,  callido  fane  confilio,  remouent  et  fllentio  tegunt.  In  tanta 
igitur  rerum  penuria  hiftoriarum  conditor  luculentiorem  plenio- 
remque  rei  narrationem  parans  ea  hariolando  plerumque  fupplet, 
quae  in  publicis  monimentis  callide  fuppreda  in  vulgus  haut  pote- 
rant  emanare,  quamquam  ipfe  fibi  confcius  flt,  quam  facile  in  erro- 
rem  potuerit  rapi.  Quodfi  l  i  v  1 1  hiftorias  et  antiquiora  monimen- 
ta,  ex  quibus  l  i  v  1  v  s  fua  mutuatus  eft,  comparaueris,  nonne  iisdem 
quoque  periculis  eum  expofltum  fuifle  exiftimabis  ?  Continuam  bel- 
lorum  feriem  et  innumera  alia,  quae  domi  bellique  gefta  erant,  tan- 
ta  exponit  vbertate,  vt  neminem  habeat  parem.  Sed  fl  monimen- 
torum  exiguae  et  admodum  mutilatae  reliquiae,  vndefcriptionis  ad- 
paratum  fe  depromfifle  fatetur,  eorumdemque  formae  confiilantur, 
quae  fola  breuitate  fe  commendabant;  num  aliter  potetit  iudicari, 
quam  l  i  v  i  v  m  pleraque  ab  aliis  omiira ,  coniedura  fuifle  adfequu- 
tum,  incerta  tamen,  aut  faltlm  probabilia  qualicumque  modo  fibi 
vifa  i  eaque,quum  vera  non  fuppeterent,  eum  adoptauifTe;  vc  pleniorem 
-  ■•..--.        -.  :  '■  rerum 


X  W       -'■'-.  ^T^fTnVir* 


:  *■*-■ 


l-i^ 


r-r^\ 


■^  .  %|iife'    %  A*  V*  A     t  jVi  I     1 1  S  H  T  AT  t.  ... 

reruin  commmoratlonem  cn^ienttbus  &ceret  fatis.  '  9t4  quis  eo  (6^^:. 
pcrftitionisprocefiurus  eflct,  vt  iis  omnibusy  tamquam  mticuUs  ex 
ttipode  di^s,  quafi  erronea  vetuftas  nunquam  errare  potueritj  teme-  - 

.Tefideret,  quum  tamen  veriora  nobis,  abaKis  hiftoriarumcbnditori» 
bus,  res  ipfas  adairarius  penfitanribus,  fubinde  fuggerantur.      Ipfe 

ijemum  ornatus  hiftoriis  ad  vbertatem  et  iucunditatem  efficiendm. 
adiedus,  nifi  fumma  cautione  vfijrpetur,  mirum!  quam  facile  veri-    ' 
tatis  fimplicitatem  vitiare  poflit.     Praeclare  id  nos  dpcent  oratoKs^   . 
qui  eloquentiae  fiiae  viribus  quamcumque  rem  in  varias  haud  raro  '  - 
formas  traducere  confiieuerunt,  et  quam  paullo  ante  laudauere,  eaak 

•poft^  aeque potuerunt  vituperare.  Non  equidem  ornatum  hiftoriU' 
aetradum  cupio,fi;d  iiiduendum  ipfis  potius  eumcenfeo,  dummodo, 

'  tte  qiiid  detrimenri  res  ipfae  capiant,  profpiciarur.   De  l  i  v  i  o  qutd  - 
fentiamus,ingenue  fi  fateri  nobis  licet,  hautquaquam  infitiabinqir,ipium 
eloquurioniseleganriamintentius  quam  rerum  finceritatem  curauifTe,* 
ipfumque  et  Ia£teae  vbertatis,  et  eloquenriae  oftentandae,  paullo  ma- 
gis,  quamrerum  veritatisfuiflefbidiofum.  Idemilludeft,quodx^vMV- 
c  TiLi  ANvs  explicito  in  loco  innuebat,  et  quod  exempiisqoibus- 
dam  comprobaturi  eramus,  nifi  ^atii  anguftia  confiUum  nofhnm 
prohibuiflet,  et  illud  in  aliud  tempus,'quo  mentem  noflram  vberius    ' 
cxplicandi  occafio  dabitur,  feruare  nos  commonuiflet. 

'      •  .'  ^-   f " ,.    >  ■■".  ^' 

C  O  R  O  L  L  A  R  I  A.  ^•^M:^-' 

Scholas  publkas  negligi  reifublicae  fericuhfum  eft.  "  r  -    j  . 
fuerftudiis  deftinatus  melius  committendus  eft  fcbolis  j^iAliciSy 
.1    ifuaminter-priuatosfarietes  erudiendus^^^-^.^^;^^^^^ 
Vniuerfam  philofiphiam  infcholis  inferioribus  docere,  tnep^    . 

Jimum  eft.  y 

Quigraecas  latinasque  litteras  ignorant  in  doBorum  virorum  ' 

numero  nonfunt  coUocandi.  -  .<.    ;. 

Eruditorum  labores  latina,  potius  quam  vemacula  lin£uajtm' ' 

confcrtbendt.  .,  * ,  .^       >    ,  ..^ 

Medii  aeui  barbaries  potij/imum  ex  latinarutn  graecdrmque     . 

litterarum  negleBu  orta  eft,  ;;f*.->-       :  ,/^.   *?^2^ 

..  '■     '^.:  ■■  ^-    -