Dicta Catonis quae vulgo inscribuntur Catonis disticha de moribus [microform]

mCJA CATONIS

UAE VULGO INSCRIBUNTUR

CATONIS DISTICHA DE MORIBUS.

i

'i:> :: .
-t ,-

EDIDIT

1:

GEYZA NEMETHY

^

PHIL, DR.

i

r

. '*i Editio critica

P^^ ex Annalibus gymnasii regii catholici regionis V. Budapestinensis seorsim exptessa.

m

W:

Mr-

*■

W'.

■- '

%\

%^''-. ■ ■

k^: ,

M: ■ .

[^

¥■'■'■

, V**' '■""

Ir-

V-;- ,'

•-i^c,-, •

1"

BUDAPESTINI.
,>1IDCCCXCII.

R. LAMPEL (PH. WODIANER ET FILH)
bU^liopolM aalae imp. et reg.

■•-_ ■ . \*'^ ■■• *. V

- • .... --;-.. . 4^.. ^ :,

■i>.

rX'

*«■■

•■.^-i»;.

|.UHUi,>?<s^;..^..:,

w.

%

-.'^K-^ ■ ■'^•*~*

<-^i1 ;

>'?-:■''

<.ft

^f

'f.;^^'

r.> •>*,

■/('^ ^

s-.v:j

^■:-^;

VjSr'

.,,/>. ■v

•iA-o.

•.^i'-^.^-'

■>. ■ ?.vi.

■^

i:-)...,'

' '^\..

'-*;:

:-y«\'

Bi*V-.?

'^V- ^

■.f,.V

■jj'?/

r-.*,;*'^,'

•rf-^i

'W-

-.U-

^*-- '■'«?■

-.<'.<•.

cijt':

■tA^

■■'Sv<^^

:rwS--.-:«-

-■:i^:-/

j-.^

'^■^^^h

A-^-

'"?.%-

■•'';-^^X

::^

-«.:■*<■?
>^^-

<^^

•..,■. ..jr-

I ■*^ ■•..'*

^^

,'V^Tf.

;f>i.

DICTA

•, :i, ■

'fc ■ - ;

QUAE VULGO INSCRIBUNTUR

:*,"

• ^.

CATONiS DISTICHA DE MORIBUS.

.vfc

EDIDIT

GEYZA n6mETHY

PHIL, DR,

■■■^i:
"S'

Ji ■
'/•

■m

M^

:^ ' •

■«

J'f:

■.^ :•:;/»

t^^:&^S. ;--t-v,

i-i^&ifiSiiiLUjij^-i -.'?. ■;*-.■;'-'.

r--A.-. /V •- J^^s-^-i^ifV.

}'^t>r>- :

-%

A^rg

\

i . >g

j^,JZ^, /^

-z.

■■^'-

v,«

0
/•■■ .■■}$

•Vf-lJ

r?v

ii'^:

.1 •

•iiv

■ n-

■Wi

• /■• ■''■.,

■Xi-

•;,%•'

.k'^^i^^ilM£rit^iiLj^iiJ:..<^:'t-id^^'^4^^^ ' ,r;s^.^:A»';«j^3kJ«C»i$^i

^i^i^

'.'■J'-Ti.':/*^~t~<f

Oipo clatrissimo

flemilio <Lhewttewh de Pono#

^\^.;

praeceptori meo

m

-fi^-*

pietatis causa.

■ " ^

■■>'■

i^^^

^:

..V

■V,

-", /*^ ^.

4-V. •

m;.:^j^.: -■

^

'yX:jS^if;J:::.4..^K

i-'t?f '■.•'- ' '^

■^■K.£^--^

■y.

■i

•>«-

•^'.■f!'^

Jl'

<■

4

.•^.■;'
.« .'• -

•■>'..

^ • ^^

'V- •;'

'w''-- \

:■■ -V^

;^

.''■-ril:

^^■■..■rr.

■M^

..jWA.<.A<.J

■ V^^L" ■ ■ •

■■■ii-'---^. i^^\

':h' ■

>v><'-

PRAEFATIO.

Quamquam in distichis, quae vocantur, Catonianis medio aevo diligentis-
ttne lectitatis eoque magis incredibili paene libxariorum neglegentia corruptis

ab aetate renascentium litterarum multi viri docti operam coUocarunt, non

recentissimo tempore, qui plures libros manuscriptos adirent atque hos
ijftisj^Jculos ad severiora attis criticne praecepta revocantes scriptori^ nostri
lera efficacioribus tandem aliquando medelis sanare conarentur, inventi sunt.
'antum enim abest, ut praestantissimis olim Catonis editoribus, Erasmo, Scaligero,
;riverio et Amtzenio, qui, quidquid ingenii acumine sine sufficienti codicum
inbsldip erui poterat, certe eruerunt, genuinam sententiarum formam restituere
JPcbiitigerit, nt ne Hauthal^^ quidcm, cum varietates scripturarum e magna
Ijbrbrum copia soUertissime coUegisset, parem se praebuerit purgando huic Augi-
ia^ stabulo, quippe qui neque codices in familias distribuere, neque, quanta es[{it
testis cuiusque auctoritas, ea qua par erat cura investigare conaretur. U!i3e
factum est, ut non solum codicem Turicensem antiquitate ipsa commendatum
omnino neglegeret, sed plurimos etiam locos manifesto mendosos intactos
relinqueret, praesertim cum sibi non ita corruptum ad nostram aetatem per-
venisse Catonem infelicissime persuasisset. Quibus si addis, antiquissimos atque
optimos codices postea in lucem esse prolatos, editionem eius nuUa ex parte a
nobis probari non est quod mireris. ^-^-^

Schenkl enim paucis post annis Veronae in Bibliotheca Capitulari excussit
librum manuscriptum Catonis antiquissimum*), quo cum ceteris comparato
t€Xtum eius ab alio archetypo originem ducere multoque meliorem servasse
formam facile apparuit, ut eum mutilum esse neque omnes versus exhibere
vehementissime sit dolendum. Sed equidem id maxime aegre tuli, quod Cipollc?'')
qui postea nuUa ratione commentationis Schenkelianae habita Veronensem denuo,
— non enim, ut bonus Italus neglegentiam suam arguens credidit. primus

1) Catonis philosoplii liber, post los. Scaligerutn vulgo dictus Dionysii Catonis disticlia
^,'*-' de raoribus ad fllium. Berolini 1869.

•) Vide: Zeitschrift f. ost. Gyran. I873. p. 485 ; Eine alte Handschiift der Disticha
V Catonis C. Schenkl.

■) I codici Veronesi dei distiei Catoniani. Rivista di Filologia VIII. p. 517 — 535«

.ii^;.''';ij;LvIv«,3,5 ^:^'*::^-: .•■"•.'•..-> Ai^iSiftife''

— inspextt» multn aliter exscripsit neque tertius quisquam, qurfflB|R^^^^|
dubio maxima cura dignum utramque collationem respiciens consulereqi1^^|
usque inventus est. Deinde publici iuris factae sunt lectiones duoirum neglectoirfpH
antea codicum, scilicet Vossiani L. Q. 86') et Montepessulani in biblioth^^aM
scholae medicinalis 306*), qui quamquam communem habent cum ceteris ^M
Hauthalio excussis fontem, multo tamen plurls aestimandi esse videntur "■-

Postquam igitur artis criticae via quadam ac ratlone exercendae firmiora
iacta sunt quasi fundnmenta, confecit recentissimam Cntonis editionem Aemilius
Baehrens,') qui cum lectioni constituendae eam adhibuisset rationem a nobis
quidem probatam, ut omnibus praeponeret auctoritatem codicis Veronensis,
quem ex familia sua solum adhuc repertum esse satis constat, inter ceteros
autem alterius familiae libros Turicensem, Montepessulanum, Vossianum supra
memoratos, tum Matritensem (Cajon 14. Nr. 22, 40,) et Ambrosianum (C.
74. sup.) a se primum excussos ut meliores sequeretur, permulta in textu '
valgato rectissime correxit neque tamen virorum doctorum exspectationi omni
ex parte satisfecit. Nam primum, quem ducem optimum esse dixit, VeronenSem
parum sibi constans saepius nulla cogente causa mire neglexit ; deinde praefereri- ,;
das esse ceteris pulcherrimas illas lectiones in Parisinis 2772. et 8093. exstantes '.
non ubique vidit*) ; tum plus aequo tribuit testimonio Columbani, , medii ^evi ',
poetae in Carmine Alonosticho^^ quem interdum posthabita etiam Veronensis
scriptura secutus est, quod nos, cum a Columbano sensum distichcrum in iho-
nostichorum formam redigente ipsa verba e versibus Catonianis imitando ex-'
pressis in usum suum converti non potuisse luce clarius sit, nullo modo pro-
Kimus, maximam cautelam quaestioni tam lubricae adhibendam esse putantes ;
denique, id quod cetera quoque huius modi opera hominis alioquin ingeniosi
miserrime inquinat, insatiabili quodam nova excogitandi pruritu ductus adeo
temerariis vexavit coniecturis nostri versus, ut nisi vana eius comraenta seve- •^^
rissime castigentur atqvie reiiciantur, verendum sit, ne incautos decipiens lectores
interpolator magis quam emendator Catonis evadat, v^i;'

.. Quibus ita expositis vides iam nullam adhuc in publicum prodiisse edi-
tionem, quae omni ex parte aetate nostra digna dici posset. Nos igitur, quoniani
iisdem, quibus Baehrens usus est, subsidiis rectius adhibitis rem multo pros^":
perius cessuram fuisse persuasum habemus, sententiam nostram exemplis demon-

♦'?.<*.•

j... *) Vide H. J. Muelleri librum : Symbolae ad emendandos scriplores Latidos. Bero'
lini l876.

*) Vide Foniainc \ Etude sur les distiques moreaux de Caton d'apre9 deux manasCrits dfl
Mootpellier (Revue de Philologie, 1880. p. 177—185.) ' ""

-*•- '-^ •) Poetae Latini minores, Lipsiae 1881, vol. Iir. p. 205-^236.

*) Dc codlcibus Parisinis vide commentationem Bonneti diligentissime compositam : Le*
dist^qnes de C.Tton et les manuscrits de Paris (Revue de philologie, VI f. p. 33 — 38). Vir
doctis, quamquam in familiis codicum describendis cum Baehrensio hon nbiqae Consetitit,
tamen, quos bic libros maximc secutus est, eosdem melioris notae esse concedit.

ft) Vide in Tbesauro Canisii editionem curatam a Barnagio, Amstelodam i» 172$. .vt^«
I. p. 769. sqq. 1 \.^

'^J

r-

^r •V-

'v*-/.' . •^^.'^vV^si^^

-sir-r^-

L-' V-

W^

'3 -.

»yis pau(ia atque levia pro virili parte ad emdhdandum Cato-'
conferre aniinum induximus.

lam quod ad totam edendi rationera attinet, Baehrensium sequimur ducem :
omnibus enim codicibus praeponimus auctoritatem libri manuscripti Veronensis,
■ex altera autem codicum familia meliores putamus quinqueillos a Baehrensio
*;seIectos. Feliciores tamen sumus, quam ille fuit, hoc uno, quod vir doctissimus
nobisque amicissimus, Rudolfus Viri, cum anno 1889. bibliotliecas Italiae per-
scrutaretur, librum Veronensem in nostrum usum benevolentissime denuo contulit
easque discrepantias, quae inter collationes Schenkelii et CipoUae intercesserunt,
maxima cum cura dissolvk, quo facium est, ut in subsidio praestantissimi codicis
adhibendo nihil iam editorem impediret. Quare nos ante omnla multo saepius
faciliusque uti potuimus lectionibus libri Veronensis pulcherrimis ; ea deinde, qua
. par erat, cura consuluimus duos illos Parisinos; tum cavimus, ne testimoniis
'Columbani plus aequo tribueretur ; iis denique locis, ubl sensimus editores
codicum ope destitutos, modestiores esse tutioremque in emendando viapi
ingredi studuimus. Speramus igitur fore, ut lectores hunc libellum cum editione
Baehrensian^ comparantes laborem nostrum non omni ex parte fuisse inutilem
cognoscant.

Ceterum vide, quae hls annis ad disticha Catonis emendanda et inter-
pretanda contuli publicique iuris feci :

1. A Caio'fS/e fdrversek magyarorszdgi kiaddsai is /ordiidsai, ( Ver-
siones et editiones Hungaricae distichorum Cat.) In Ephemeride Hungarorum phi-
lologica, quae tkEgyetemes Philologiai Kozlony^ inscribitur, a. 1889. p. 96-110
et 203 — 217.

2. SpiciUgium criticum in distichis Catonianis. In Supplementis ephe-
meridis «Egyetemes Philologiai Kozlony» a. 1889. p. 128 — 144.

3. AcU vs, 4, l. 111. distichorum Catonianorum, Egy. Phil. KdzL a
1889. p. 769.

4. Cato distichonjainak egyhevetSse a Puhlilius Syrus^file sententidkkal,
(Dlsticha Catonis cura sententiis Publilii Syri collata.) Egy. Phil. Kozl. a 1890.

: p. 794—796.

5. Caio holcs monddsai. Latinul 6s magyarul. Szoveg^t megillapltotta,
forditotta, bevezet^ssel 6s jegyzetekkel ellatta. (Dicta Catonis, Latine et Hun-
garice. ReCensuit, in Hungaricum convertit, prolegomenis et adnotatlonibus
instruxit). Budapestini, sumptibus Academiae Litterarum Hungaricae, a. 1891.

6. Cato distichonjainak Planudes-fele forditdsdrdl. (De versione Planudea
distichonim Catonianorum). Egy. Phll. Kozl, a. 1891. p. 1067^1074., ubi Planu-
dem codice quodam deterioris notae usum esse neque versionem eius ad emen-

' dandum Catonetn quicquam valere docui.

Notae codicum praestantiorum, quibus usi sumus, sunt h le :
■' A ^ codex Veronensis bibliothecae capitularis n. 163. saec. IX

i? *= c. Matritensis (Cajon 14. Nr. 22, 40) saec. IX.

*^:>' '.

■f^.^:-^-»«'

■^'Mdi.-^is'''^^Jii£^:i;^^,iJi)S^:iu^A. Av4' ■,:■.. ;. .•

}ijr<^i

K ■

^ 3sr c. Tuficehsis 78. saec. IX.

D = c. scholae medicinalis Montepessulanae ^06, sa0c. IX.

E = c Vossianus L. Q. 86. saec. IX.

F = c. Ambrosianus C. 74. sup. saec. X.

Notas scilicet a Baehrensio usurpatas errorum evitandorum causa retinui-
mus. Reliquos libros suo quemque loco adiecto bibliothecae numero proferemus
. In adnotationibus criticis plerumque eos tantum locos respicie.ndos put^vi,
ubi ab editionibus, quae huc usque publici iuris factae sunt, oranibus discessi.

•i-K:

. ~ ■ V-

. ■ «fc^

'

.■•>^

M

::.i'-

.^'

.•■» •

■ • '0-

<i

^.

■4

^'

'>\

.4

■3^! ■

Sf.A

■■ •

'M>

ribti-:

Lrt :•

"'^

DICTA CATONIS.

PRAEFATIO.

I. Cum animadverterem, plurimos graviter in via morum errare, succur-
rendum opinioni eorum et consulendum faniae existimavi, maxime ut istis glo-
riose vivere et honeste mori contingeret. 2. Quare ista facienda atque imitanda
esse perscripsi, ut factis eorum vita corrigatur. Igitur praecepta is. legat, qui
\, intellegit. Legere enim et non intellegere neglegere est.

% > . . .

^■. '■*>:.

r». ' ■•,•

t*-. ■■■-

% .:V :

!!?<• ,' ■;■.

^£^ V ■)

^^

■:-p,.

SENTENTIAE.

1. Deo supplica.

2. Parentes ama.

3. Cognatos cole.

4. Datum serva.

5. Foro parce.

6. Cum bonis ambula.

7 Ad nequam ne accesseris.

8 Mundus esto.
9. Saluta libenter.

10 Maiori concede.

11. Magistratum metue.

12. Verecundiam serva.

13. Rem tuam custodi.

14. Diligentiam adhibe.

15. Familiam cura.

16. Mutuum da.

17. Cui des, videto.

18. Convivare raro.

19. Quod satis est, dormi.

20. Coniugem ama.

21. lusiurandum serva.
22 Vino tempera.

23. Pugna pro patria.

■.:.:ti>

--.k

■^ C' ■

■'oLeki^ki.'

■■^"»~-::^':

^ 6 —

"*•'

'■'V*

t-jfr- ■•

'fx^:

m

■!<*■■

26.
27.
28.
29.

32.

33-
34-
35-
36.

37-
38.

39.
40.

41.

42.

43-
44.

45-
46.

47-
48.

49-
50.

51-

52

53
54-

55-

56.

57-

Nihil temere credideris.

Meretricem cave.

Libros lege. ;^. :^^. v /.

Quae legeris, memento. -

Liberos erudi.

Blandus esto.

Irascere ob rem.

Neminem irriseris.

In iudicio adesto.

Ad praetorium stato.

Consultus esto.

Virtute utere.

Trocho lude.

Aleam fuge.

Litteras disce.

Bono benefacito.

Vitae consule.

Maledicus ne esto.

Existimationem retine.

Aequum iudica.

Nihil mentire.

Iracundiam rege.

Parentem patientia vince.

Minorem ne contempseris.

Nihil arbitrio virium feceris.

Patere legem, quam ipse tuleris.

Beneficii accepti esto memor.

Pauca in convivio loquere

Miserum noli irridere.

Minime iudica.

Aliena ne concupieris.

Illud adgredere, quod iustum est.

Libenter amorem ferto.

Liberalibus stude.

;^t

. ■;■?

.*.■".

i'^

"■^^

■ ■ f.

■' '•'

■3'

" *i

:'\

'^

■ • •

' ' "^

■ ■.

s

'^"i

- . -t

- >\

' ^M

■'■#.'■

,-

"

f

■-■'«■'

k..

l^i.

'^M

\;.?

_^\'fr^:

iWVl^tSl.»*;^

i>,; .iri?>.r?-i

t^M>i^r<':

mf

D I S T I C H A.

LIBER I.

'«•

I.

Si deus est animus, nobis ut carmina dicunt,
Hic tibi praecipue sit pura mente colendus.

■y ' ■'.

2.

Plus vigiia semper neu somno deditus esto ;
Nam diuturna quies vitiis alimenta ministrat.

3-

Virtutem primam esse puta compescere linguam
Proximus ilie deo est, qui scit ratione tacere.

Sperne repugnandp tibi tu contrarius esse:
Conveniet nulii, qui secum dissidet ipse.

■r>f

:]?■

5-

Si vitam inspicias iiominum, si denique mores,
Cum culpant alios, nemo sine crimine vivit

6.

Quae nocitura tenes, quamvis sint cara, relinque
Utilitas opibus praeponi tempore debet.

Constans et lenis, ut res expostulat, esto:
Temporibus mores sapiens sine crimine mutat.

^.;-.-

-g'-

•«f ^'- ■■"■;

ili^&^ik^rL^iX^^^ '■

-,'&'»-«.

8

:\^-- Nil temere uxori de servis credc querenti;

,;: Semper enim coniunx servum, quem diligis, odit.

9-

Cum moneas aliquem nec se velit ille moneri,
Si tibi sit carus, noli desistere coeptis.

) (

10.

Contra verbosos noli contendere verbis :
Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis.

I I.

Dilige sic alios, ut sis tibi carus amicus;

Sic bonus esto bonis, ne te niala damna sequantur.

m

12.

Rumores cave, ne studeas novus auctor haberi,
Nam tacuisse nocet nulli, nocet esse locutum.

13-

Spem tibi polliciti certam promitter.e noli :
Rara tides ideo est, quia multi multa loquuntur.

14.

Cum te aliquis laudat, iudex tuus esse memento:
Plus aliis de te, quam tu tibi, credere noli.

:^m

i?

Otrtcium alterius multis narrare memento;
At quaecumque uliis benefeceris ipse, sikto.

16.

Multorum cum facta senex ac dicta reprendas,
Fac tibi succurrant, iuvenis quae feceris ipse.

17-

Ne cures, si quis tacito sermone loquatur;
Conscius ipse sibi de se putat omnia dici.

:• ' .■>>J

. >■■-: •**

j:

Jti*:,-^

V

— 9

i8.

Si fueris felix, quae sunt adversa, caveto:
Non eodem cursu respondent ultima primis.

f .

:■■»-■-■ -^
'■vf

v^*;

^;>

■■■- s

IQ.

Cum dubia et fragilis nobis sit vita tributa,
In .morte alterius spem tu tibi ponere noii.

'20.

Exiguum munus cum det tibi pauper amicus,
Accipito laetus, plene et laudare memento

21.

Infantem nudum cum te natura crearit,
Paupertatis onus patienter ferre raemento.

22.

Ne timeas illam, quae viiae est ultima finis :

Qui mortem metuit, perdit, quod vivit, id ipsum,

23.

Incusare deos noli, sed te ipse coerce,
Si tibi pro meritis nemo succurrit amicus.

24.

Ne tibi quid desit, quaesitis utere parce,

Utque quod est, serves, semper tibi desse putato.

25.

Quod praestare potes ncc vis, promittere noli,
Ne sis ventosus, dum vis bonus esse videri

26.

Cum simuiat verbis nec corde est fidus amicus,
Tu quoque fac simules : sic ars deluditur arte.

27.

Noli homines blandos nimium sermone probare:
Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps.

m

'■■■*•-. -
.■ ■;=; ■

v^

•^

\.^.

k-i/if-i-:.

28.

HK?i^:;V

1^10.

c^

■i;-'-;V-

"<;:' :

1

■«';t.V

5', • .

1-

'

./•■■,-•

:.-^'

■^"^^TrlilSC^--^

Cum tibi sint nati nec opes, tunc artibus illos
Instrue, quo possint inopeoi defendere yiuun. .,;

29.

Quod vile est, carum, quod carum, vile putato:
Sic tu nec cupidus nec avarus nosceris uUi. : .

30.

Quae culpare soles, ea tu ne feceris ipse :
Turpe est rectori, cum culpa redarguat ipsum.

31.

Quod iustum est, petito, vel quod videatur honestum ;
Nam stultum petere est, quod possit iure negari.

r>'.i

^:m

«tfc-

32.

Ignotum tibi tu noli praeponere notis:
Cognita iudicio constant, incognita casu.

t*:.- -•

33-

Cum dubia in certis versetur vita periclis,
Pro lucro tibi pone diera, quicumque sequetur.

34-

Vincere dum possis, interdum cede sodali ;
Obsequio quoniam dulces retinentur amici.

'^ '■ ■
■'■«■■ ■.. ,

%T

35-

Ne dubita, cuni magna petas, impendere parva:
His etenim rebus coniungit Gratia dkros.

36.

Litem inferre cave, cum quo tibi gr^tia iuncta est
Ira odium generat, concordia nutrit amorem.

%

//'

¥-■

37.

Servorum culpa cum te dolor urget in iram,
Ipse tibi moderare^ tuis ut parcere possis.

— II ^

38.

Quem superare potes, interdum vince ferendo;
Maxima enim morum est semper patientia virtus.

Conserva potius, quae sunt iam parta, labore:
%\ .. Cuni labor in damno est, crescit mortalis egestas.

■,i. * ' '• ■ .

A;.: 40.

Dapsilis interdura notis et carus amicis

Cum fueris dando, semper tibi proximus esto.

^:T^

• . 7-''

■■■ ^*- . y

y;r \

■^■. ./ - ■■

■?\-r

'<i ;.

'•'-■/

'ivi ■

r •*! .- ^

£*?■ •.■ ■

r,*':'. .'■ '■

rv". .i ■'/

-•■•.^^••, ,•

"^: ..< -i

^^■'■'--

^A-- ;

^■v ■ > .

^ '-f' .■

^A'"-. '■•

:<..'- ■x ■

?■ ' ' ■ '' .

te'-'-^ ■

Br<. .■ ■■'

K '• •' "■

!^ ■ .;'t .

p^.^.; .'•

rJiJ^ '" ■■

BEb^ ''■••"

^^^"^.'

^^-'

g"- : - •

%^--

^ '.:.■< c ■

fci>.i>^- '■

5^ '- r -.

v>-:^::'?:.' ■

*^'./5^'-': .-

ii V >^ ^ ■

' '. *.'. .■ .'

k- ..V.-i •• •

•M ■<' : • .

'^^■'^/r: '

'.•«^•. .■*.

^'•■'-►=''- '•

y . - >-

'V'^*i •*-

;i.> '' "-."

C^-^'^. .^

> .-,..■-.

>^Hi?-. ■

N'%',-. .•

r:;-^ ':

i:j^,.,-,._..r. •

'''■W'-f^-''

> */ .**»i: * ■

■:':^

•^

:-'iit.

'.f-v.

f •'■>'■ 't

L I B E R II.

■•» ■ : ■ • >\f/v

4 ■■-...

Si potes, ignotis etiam prodesse memento ;
Utilius regno est, meritis adquirere amicos.

An di sint caelunique regant, ne quaere doceri :
Cuni sis mortalis, quae sunt mortaliii, cura.

3-

Linque metum leti ; nam stultum est tempore in omni, ^
Dum niortem metuas, amittere gaudia vitae.

■.-.N

Iratus de re incerta contendere noli:

Impedit ira animum, ne possit cernere verum.

5-

Fac sumptum propere, cum res desiderat ipsa,
Dandum etenim est aliquid, dum tempus postulat aut res.

. ' — /j

.«■•■

6.

Quod nimium est, fugito, parvo gaudere memento:
Tuta mage est puppis, modico quae flumine fertur.

^..

^■K

Quod pudeat, socios prudens celare memento,
Ne plures culpent id, quod tibi displicet uni.

8.

Nolo putes pravos homines peccata lucrari ;
Temporibus peccata latent, at tempore parent.

Corporis exigui vires contemnere floli:
Consilio jgoUet, jcul yi^.^^

,.?".- ^"«••,

10.

Cui scieris non te esse parem, pro tempore cede
Victorem a victo superari saepe videmus.

*■. •>'i

•!'*.■

l

^'■■'

•>>■■
■}■■

if

\

^

i '— ' ■ "

'VS '

^ '

•'. " '"^- - '■•

■->;:y'

.*>■* ■

.^^^.^-

.^-'^f>-

■^t^.'^

^i

ii'^r

/5-.-

fc.' t T

II.

Adversum notum noli contendere verbis:
Lis verbis minimis interdum maxima crescit.

Quid deus intendat, noli perquirere sorte:
Quid statuat de te, sine te deliberat ille.

13-

I

Invidiam nimio cultu vitare memento,

Quae si non laedit, tamen hanc sufferre molestum est.

14.

Esto forti animo, cum sis damnatus inlque :
NeiTJo diu gaudet, qui iudice vincit iniquo.

15-

Lit s praeteritae noli maledicta referre :
Post inimicitias iram meminisse malorum est.

16.

Nec te coUaudes nec te culpaveris ipse:
Hoc faciunt stulti, quos gloria vexat Inanis.

17.

Utere quaesitis modice: cum sumptus abundat,
Labitur exiguo, quod partum est tempore longo.

ViT

■ •■ic-
V -ii-

• *

•»-

. .■ .«r

> '^

.■■•«f»

. ">■•

■>i-

i

18.

Insipiens esto, cum tempus postulat ipsum:
Stultitiam simulare loco prudentia summa est.

yi.t

>Jiu-

■*■ ■ '

.-■'''-■

i^i:£::sif^^m^:}i§&,l^ir,Jf ::^ >-:, :

— 14 —

-r

19

Luxuriam fugito, siraul et vitare mpm?nto
Crimen avaritiae; nam sunt lcontraria famae. '^'"'^lv'

20.

Nolito quaedam referenti credere saepe:
Exigua est tribuenda fides, qui multa loquuntur.

•'■/.; <;•

21

. '?'■

Quae potus peccas, ignoscere tu tibi noli; • ;, ;...,• ;
Nam crimen vini nulium est, sed culpa bibentis.

22.

Consilium arcanum tacito committe sodali,
Corporis auxiiium medico committe fideli.

'rt

23-

Successum indigni nolito ferre moleste:
Indulget fortuna malis, ut vincere possit.

24

Prospice, qui veniant casus, hos esse fef endps ;
Nam levius laedit, quidquid praevidimus ante.

'- -'.ir.

•iV-.

•'V

25

Rebus in adversis animum submittere noli:

Spem retine; spes una liorainem nec morte relinquit.

26

Rem, tibi quam scieris aptam, dimittere noli :
Fronte capillata, post est Occasio calva.

27-

Quod sequitur, specta, quodque imminet ante, videto
Illum imitare deum, partem qui spectai utramque.

. V

■ ■■:,!;
'••**•

W;.

•.''v

■•\- •

'■ ■■■.

28.

Fortius ut valeas, interdum parcior esto:
Pauca voluptati debentur, plura saluti.

'M

= «

2^.

iudiciitm populi nunquam contempseris unus/
Ne nulli placeas, dum vis contemnere multos.

■ ■:t>'

30.

Sit tibi praecipue, quod primum est, cura salutis ;
Tempora nec culpes, cum sis jtibi causa doloris.

»,,->£ M-^*-

31-

Somnia ne cures ; nam mens humana, quod optat,
Dum vigilat, sperat, per somnum cernit id ipsum.

•I

'i-

<'-•»•-

. '■"'■».

■■■St'

", , ■ 'J. ■
"* . .1;

( .;■

;xi:S....^v

,-&iV?^ ^'■''^'iLici ■hai-ii^iiij».- ; ', .ii;x! ■• ^.;.'» '^.. "1 i?^

.. '.;«

't

^■4:--

^V.:;^.^

%:-f- i^tt

m-

L I B £ R UI.

I.

^■.-x- --■t-

Instrue praeceptis animum, ne discere cessa;
Nam sine docirina vita est quasi mortis imago.

Cum recte vivas, ne cures verba malorum ;
Arbitrii non est nostri, quid quisque loquatur.

Productus testis, salvo tamen ante pudore,
Quantumcumque potes, celato crimen amici.

^:

u

Biandos sermone et blaesos vitare memento;
Simplicitas veri forma est, laus ficta loquendi.

Si

5-

Segnitiem fugito, quae vitae ignavia fertur^

Nam cum animus languet, consumit inertia corpus

Interpone tuis interdum gaudia curis.

Ut possis animo quemvis sufferre iaborem.

i'^

,t.-.

;^^^'

Alterius dictum aut factum ne carpseris unquam^
Exemplo simili ne te derideat alter.

/- . ,■■.)•■
■• >H-^-

Quod tibi sors dederit tabulis supretna notato,
Augendo s«E;^^ne sis, quem fama loquatur.

■.\:'S .-^-

Cum tibi divitiae superant in fine senectae,
&/^^|^ Munificus facito vivas, non parcus amicls.

lO.

Utile consilium' dominus ne despice servi :
Nullius sensum, si prodest, tempseris unquam.

II.

Rebus et in censu si non est, quod fuit ante,
Fac vivas contentus eo, quod tempora praebent.

12.

Uxorem fuge ne ducas sub nomine dotls,
Nec retinere velis, sL coeperit esse molestu.

./«/'•■•-fA;-

-■.•--V.'<

■■ V^.

- .f'l

m-

is;^:^^-.

Multorum disce exemplis, quae facta sequaris,
Quae fugias : vita est nobis aliena magistra.

14.

Quod potes, id tempta, operis ne pondere pressus
Succumbat labor et frustra motata relinquas.

••»,;

••*.

■j'j'.

m^r J-r

15-

Quod nosti factum haud recte, nolito .silere,
Ne videare malos imitarl velle tacendo.

^;.

M

SS'

■ *•'.,■«

£-'■

;,*.i-.

te?'

'.<:'■'■ '

p?-^

-■:v^.

f*---
^

■ "'■■V^* '

16.

ludicis auxilium sub iniqua lege rogato;
Ipsae etiani leges cupiunt, ut iure regantur.

17. '

Quod merito pateris, patienter ferre memento,
Cumque reus tibi sis, ipsum te iudice damna.

l. .

fCv"- '?'-■:< \

^.

Multa legas facito, perlectis neglege multa;
^Nam miranda canunt, sed non credenda poetae.

■9. .

Inter convivas fac sis sermone modestus,
Ne dicare loquax, cum vis urbanus haberi.

20.

Coniugis iratae noli tu verba timere;

Nam lacrimis struit insidias, cum femina plorat.

-•;t^

21.

Utere quaesitis, sed ne videaris abuti :

Qui sua consumunt, cum dest, aliena sequuntur.

22.

Fac tibi proponas, mortem non esse timendam,
Quae bona si non est, finis tamen illa malorum est.

23.

Uxoris linguam, si frugi est, ferre memento,
Namque nialum est, non velle pati nec posse tacere.

- >

'^•■s

J,'*

•fe-

■•fi."-

24.

Aequa diligito caros pietate parentes,

Nec niatrem offendas, dum vis bonus esse parenti.

■:m

i

%

<'

X'

■ ;■■' j

'.« ■

. ■'■ri

- 4:

■ 1

f .^.

.''

. J -

•;xi

'1'1

■'>2

v^

' J

■u

M

'Ix

-•

t'-S

'[

>j?

'T ,' '. I

.-- .^-^}

/•■5^" ?'V"-H'>'"s

,.;.. w y^i^- ■ " • •■ , *^. '^^: '^ ■■«^--

4^^

p.

i

^•''

■ ■ i"'"'-

fe

'.^* '

m!:*''''

■" ^ '■■*,

P^Jt

■r ;^

t:..-

^ ' r

LIBER IV.

Desplce divitias, si vis animo esse beatus,
Quas qui suspiciunt, mendicant semper avari.

Commoda naturae nullo tibi tempore derunt,
Si contentus eo fueris, quod postulat usus.

3-

Cum sis incautus nec rem ratione gubernes,
Noli fortunam, quae non est, dicere caecam.

Dilige denarium, sed parce dilige formam,
Quam nemo sanctus nec honestus captat habere.

'■r.-,f?

■:r:^'-

■'.■■. -.tji,

■•■^'""'•?' •

■ - -", ■■«,,, -i ' 7

.*/

■- .n

■■- . -^ V.'-'- '
B-.i, - •'^ ■

, ■.-- ^
■^' ■-^f.-

■ ■^■;W

5-

Cum fueris locuples, corpus curare memento:
Aeger dives habet nummos, se non habet ipsum.

Verbera cum tuleris discens aliquando magistri,
Fer patris imperium, cum verbis exit in iram.

Res age, quae prosunt: rursus vitare memento,
In quibus error inest nec spes est certa laboris.

8.

Quod donare potes, gratis concede roganti,
Nara recte fecisse bonis in parte lucrorum est.

nr

■ :/■■

^&Ui^^^fe^^^^^^^^ii^fi^^i*^ :..-^v^:.

-'6 ■*• »-'_:Mt*

>';-»>

V-

"■^ '.-^vifWj :;

'V'-''-:.' -'''.■$-*'•'■''■'''

Qiiod tibi suspectiim est, confestim discute, quid sit ; /^ j/:
Namque solent, primo quae sunt neglecta, nocere. ^

10.

Cum te detineat Veneris damnosa libido,
Indulgere gulae noli, quae ventris amica est.

■-*-

■:^

I I.

Cum tibi proponas animalia cuncta timere,

Unum praecipue tibi scito hominem esse timendum.

I

■ \;.>' -■

i"

■'*>

12.

Cum tibi praevalidae fuerint in corpore vlres,
Fac sapias: sic tu poteris vir fortis haberi.

Auxilium a notis petito, si forte labores,

Nec qui.squam melior medicus, quam fidus amicus.

14.

Cum sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?
Stultitia est morte alterius sperare salutem.

15-

Cum tibi vel socium vel fidum quaeris amicum,
Non tibi fortuna est hominis, sed vita petenda.

16.

Utere quaesitis opibus, fuge nomen avarl;
Quid tibi divitias, si .semper pauper abundesT

17-
Si famam servare cupis, dum vivis, honestam,

Tac fugias animo, quae sunt mala gaudia vitae.

18.

Cum sapias animo, noli ridere senectam;

Nam quicumque senet, puerilis sensus in illo est,

i

:w.5?

V.

^ , ■' .

•■f>-^

-v--

— 21 ^

^9-

Disce aliquid; iKim cum subito Fortuna recessit,-
Ars remanet vitamque hominis non deserit unquani

tw» . ..y

S

20.

Prospicito cunctos tacitus, quid quisque loquatur;
Sermo hominum mores et celat et indicat idem.

21.

Exerce studio, quamvis perceperis artem ;

Ut cura ingenium, sic et manus adiuvat usum.

'^

^H-

..SJ

1 < ,-■

22.

f?'*> =

Multum venturi ne cures tempora fati:

Non metuit mortem, qui scit contemnere vitam.

Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto ;
Propaganda etenim est rerum doctrina bonarum.

Hoc adhibe * * quo possis vivere sanus :

Morbi causa mali est, nimia est quaecumque voluptas.

25.

Laudaris quodcumque palam, quodcumque probaris,
Hoc vide, ne rursus levitatis crimine damnes.

26.

Tranquillis rebus semper adversa timeto:
Rursus in adversis melius sperare memenlo.

27.

Discere ne cessa : cura sapientia crescit ;
Rara datur longo prudentia temporis usu.

28.

Parce laudato : nam quem tu saepe probaris,
Una dies, qualis fuerit, ostendet, amicus.

■ p

;ST

y

X

— 23 —

■r>?.^.-,

■w

•"fr -

• -'+; ,*^.^'§

29.

■:iv--^«v.

■.f:^'-f^;:

Non pudeat, quae nesderis, te velle doceri:
Sdre aliquid laus est, culpa est nil discere velie. ;

30.

Cum Venere et Baccho lis est et iuncta voluptas:
Quod laetum est, animo complectere, sed fuge lites.

«•.,♦■

*.' ■■■ , *■; ■■

m

Demissos animo et tacitos vitare memento:
Quod flumen placidum est, forsan latet altius unda.

^l^

32.

v

Dum fortuna tibi rerum tua displicet ipsi,
Alterius specta, cui sit discrimine peior.

33-

Quod potes, id tempta ; nam litus carpere remis
Utilius muito est, quam vclum tendere in altum.

■A.l

34-

Contra hominem iustum prave contendere noli ;
Semper enim deus iniustas ulciscitur iras.

35-

Ereptis opibus noii maerere dolendo,
Sed gaude potius, tibi si contingat habere.

36.

Est iactura gravis quaesitym amittere damno:
Sed tibi, cum valeas, semper superesse putato.

\f

■•<<•

■■■^

%.

'Uv-

-%

■(• :;

■l',V.' ■.

•■>.'.:-■'■

37-

Tempora longa tibi noli promittere vitae :
Quocumque incedis, sequitur mors corporis umbra.

38.

Ture deum placa, vitulum sine crescat aratro :
Ne credas gaudere deuni, cum caede litatur.

■ i

■jf*

. ->;•.'

■':iM

- 2) -

* •'«**--,

39-

s.fe.C."

Cede locum laesiis fortuMe, cede potenti:
Laedere qui potuit, prodesse aliquando valebit.

Ti^mK

■'-.,

40.

Cum quid peccaris, castiga te ipse subinde:
Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris.

41.

Damnaris nunquam post longum tempus amicum
Mutavit mores, sed pignora prima memento.

4^

'■ »*-■■. .

42.

v*^

Gratior officiis, quo sis mage carior, esto,
Ne nomen subeas, quod dicunt, officiperdi.

43-

Suspectus cave sis, ne sis miser omnibus horis;
Nam timidis et suspectis aptissima mors est.

44.

m

1-

Cum famulos fueris proprios mercatus in usus,
Et servos dicas, homines tamen esse memento.

45.

Quam primum rapienda tibi est occasio prima,
Ne rursus quaeras, quae iam neglexeris ante.

X.--.
'' Jt- •■ .

•5

46.

Morte repentina noli gaudere malorum :
Felices obeunt, quorum sine crimine vita est.

47-

Cum coniunx tibi sit, ne res et fama laboret,
Vitandum ducas inimicum nomen amici.

^:

• r

Cuni tibi contigerit studio cognoscere niulta,
Fac discas multa ac vita nescire doceri.

,..f , . > ■
*••• -

vT

Miraris vcrsus nudis me scribere verbis?
Hoc brevitas fecit, sensu coniungere binos.

*'■ ■

4.

■T

«-

M

■w

-;^

■*-■

W^A

■■\

o ■

-^j^

.^^'■"

r^ry

* - • • ■■

APPENDIX.

I.

Laetandum est vita, nullius niorte dolendum ;
Cur elenim doleas, a quo dolor ipse recessit ?

iw

m

PC*v'

Ir.

m

r .:?r?« V* -

W''*'

w

&.:■

■ ■* : -

W^

W'^"

V

w

-•-_,U. ' .

Quod scieris opffs esse tibi, dimittere noli;
Oblatum auxilium siultum est dimittere cuiquam.

Quod nocet, interdum, si prodest, ferre memento ;
Dulcis enim labor est, cum fructu ferre laborem

Perde semel, socium quo ingratum noveris esse:
Saepe dato bona, si scieris bene ponere, quod des.

-t

''.-fr^

£-.-. '

5-

Dissimula laesus, si non datur ultio praesens :
Qui celare potest odium, pote laedere, queni vult.

Qui prodesse potest, non est fugiendus amicus,
Si laesit verbo : bonitas sine crimine nuUa est

.•««.■-■

^

■>■*-•. -

■•.-.;.' '*•

.i^-n: '

.:|-

Non pecces tunc, cum peccare impune licebit :
Sub tortore manet, quem damnat conscia vita.

ii^^^^.iii').-.- • 'v/v.-.-s:.

..^.

iii^

— 26

■M--V:

;¥i^?*3 • -i-- ■. ' :>v'v y;-,

^^*;^?^

•V;^.

Gjntra hominem astutum noli tu verus haberlii^^
Non captare malos stultum est nec vclle nocere. '

• •

• m

Dat legem natura tibi, non accipit ipsa.

10.

Quod tacitum esse velis .... dicere noli

■ ; -.

.'n^

K^

-U.

»■'■

Fortunae donis semper par esse niemento :
Non opibus bona vita datur, sed moribus ipsis.

12.

Spem positam voti noli tu semper habere;
Non homini semper faciles deus annuit aures.

i.'f

13-

Quod tibi consilium dederit probatus * amicus,
Conserva; nullum est damnum reparata voluntas.

''>.\-

14.

Sunt quaedam, quae ferre decet patienter amicum.

■ ■H"-

•^;

:-p>

;.--'^V\

-!».': i:^^

.^y'

"r\l^-;

f-v

ADNOTATIONES CRITICAE.

De titulo operis.

■S-

■i. ^- .

m-

Notissima res est, hexametros Catonianos Dionysii Catonis disticha de
moribus vulgo inscriptos esse inde a Scaligero, qui in exordio adnotationum
suarum hdec scribit: «In libro vetustissimo Simeonis Bosii, iuridici Lemovicen-
:sis titulus ita conceptus erat: Dionysii Catonis disticha de moribus ad filium.
Solus ille codex bonae notae repertus est memoria nostra ; reliqui, ut sequiorum
saeculorum, ita mendosiores.» Nos quamquam fidem Scaligeri in dubium vocare
noiumus, nullam fere auctoritatem codici illi tribuimus, cum e lectionibus viri
doctissimi librum eius manuscriptnm Veronensi, Matritensi, Turicensi, Monte-
pessulano, Vossiano et Ambrosiano, qui nobis praesto sunt, multo deteriorera
fiiisse luculentissime appareat. In titulo igitur non antiquam servatam esse
memoriam, sed forte accidisse, ut liber sic inscriberetur, iure nobis videmur
affirmare. Quae si ita sunt, nihil iam moramur eorum suspicionem, qui disticho-
rum collectionem Dionysii cuiusdam opus esse Caio inscriptum contenderunt

Vindicianus autem, comes archiatrorum, in antiquissimo, quod ad nostrum
poetam pertinet, testimonio, scilicet in epistola ad Valentinianum imperatorem,
simpliciter de Catone loquitur, ut etiam in plurimis codicibus liber v. libri
Catonis, nullo praenomine addito legitur. In Par. 8286. exstat singulare illud
Ethica Catonh, quod occurrit etiam apud quendam medii aevi poetam :

Si legisse memoras

Ethicam Catonis

In qua scriptam legitur

's.

., , Ambula cutn bonis.

(Vide ap. Hauthalium p. XXIV). In Par. 8320: Itber Caionis Cordtibensis,
cx quo Hauthal Catonem non titulum, sed ipsum auctoris, Hispani cuiusdam,
nomen esse temere coniecit, quamquam, ut Baehrens rectissime monuit, in
hoc deterioris notae codice Catonem nostrum cum Seneca confundi consen-
taneum est.

In D : Incipiunt libri Catonis philosophi ; praeterea etiam in Par. 2659.
et in Puteani coUationibus trium codicum, de quibus consule Hauthalii praefa-
tipnero^ Cato philosofhus legitur. Fortasse Ubrarii nostrum Catonem hac ratione

- ■ ^'s

l^X

■,:- ■>»"'■ 'i-.w ' . . . - •

•■■^r..

28

.■Jt"

ab antiquo. Catone discernere voluerunt ineptissime quidem, cum scriptor disti-
chorum nulli philosophorum sectae addictus sit, Sin autem Uticensem intellegi
volumas, nihilo minus absurdus esse videtur libri titulus. Is enim, qui tertio''^
post Christum natum saeculo hos versus conscripsit, si non suum ipsius nom^
libro imposuit, certe Catonem maiorem, auctorem Praeceptorum et •Ano<p*«")f{iaTo»v
a Plutarcho commemoratorum intellegi voluit. • • .vi^

In i^.- Marci Caionis ad filium salutem mendosissime.
^ In y/.- Dicta Marci Catonis ad filium siium, in quo ad filium suum

genuimlm esse non potest, primum, quia in eodem cbdice habemus antiquiorcm
praefationis formam, quae, ut infra videbimus, generatim ad lectores, non ad
filium scripta est, deinde, quia librario Catonis Praecepta ad filium ob oculos
versata esse neque ad filium cum Dicta apte cohaerere — Praecepta enim vel
Monita scriptores ad filios mittebant — facile apparet. . ^^

Nos igitur hanc syllogen, quoniam Catonis nomine varias graviter atque
acute dictorum collectiones editas esse satis constat, e quo genere ad nostram
aetatem pervenerunt Sentmtiae Catonis in Par. iat. 4841,*) e titulo codicis
Veronensis, quae falsa sunt, eiectis Dicta Catonis^ quo non disticha solum, sed
2tiam minutissimae iile sententiolae oratione soluta scriptae comprehenduntur,
inscribendam esse censemus. Scilicet anonymus carminum auctor Catonis nornen
aptissimum putavit, quo praecepta ad mores emendandos pertinentia commen-
darentur, non eo tamen consilio, ut lectores decipiens librum pro genuino
Catonis opere venditaret. Nam scriptor tertio post Christum natum saeculo non
recentior, qui satis eleganti dicendi genere sententias composuit versusqife fecit
optimos, fuit certe litteris adeo imbutus, ut si Catonis personam gerere voluisset,
sermone antiquitatem redolenti formisque vocabulorum obsoletis usus esset.
Neque enim ei vitio vertendum est, quod indocti medii aevi homines celeber-
rimi illius Censorii praecepta in hoc libello agnoscere volebant.

DICTA CATONIS.

Praefatio.

Prologus deest in EF. i, Dum: A; ciim: ceteri; adverterem: A; anim-
adverterem : ceteri ; pluriinos: A et Cantabrigiensis Gg. 5. 35; quam plurimosi
ceteri; pravitate: k\ orarjiter in via: caiitn \ /amae : A; fabe' Par. 8093 '^^
prima parte; fore: ceterl; acstimavi: A; existimavi'. ceteri; ut: deest in A;
istis : tantum in A reperitur; viverc et honesle fnori conlingere \ A; continge-
ret: correxi; viverent et h&norcm contingerent : ceteri. 2. Hanc partem aliter
exhibet A. aliter ceteri ; nos Veronensem sequimur : quae : A ; quare : correxit
Schenkl; facti\ k\ factis'. correxit Schenkl ; vitacognuscatnr\ A; vitam cogno-
scas: coniecit Schenkl; vita corrigatur: correxi.

*) Vide WoelfFlin : Sententiae Catonis (Philologus IX., p. 679—685).

»ft

"•*a

. <.!?■;

- ^ -

Ceterj codices akeram praefationis partem procul dubio pessime sic

exhibent: ' - ^'''>U£r^-'''-'-^>^~:^.

«Nunc te, fili karissime, docebo, quo pacto morem animi tui componas.
Igitnr praecepta mea ita legito, ut intellegas. Legere enim et non intellegere
neclegere est.» :. * , ,

Librarii scilicet, postquara titulo additum est ad filium, praefationem
titulo accommodare voluerunt. Nam, cum scriptor in^ exordio generatim de
liominibus in via morum errantibus loquatur, repentinum illum transitum : Nunc
L ^ ^» fi^^y ineptissimum esse neque ab ipso auctore proficisci posse nemo non
'videt. Quamobrem critici, quibus ignota erat altera genuinnque huius loci forma,
totam praefationem in dubium vocarunt, quod nos memoriam codicls Veronensis
sequentes minime probamus. Verissimum autem est, quod Schenkl affirmat,
SciUcet, cum similia huic Statii, Ausonii atque Avianl prooemia oratione solvita
scripta omnium consensu genulna slnt, nuHam subesse causam, cur hoc loco
interpolationem recentiorem quaeramus. .,

SENTENTIAE.

'^- 7. ad nequam\ Par. 2772; ante ne quanne acce$seris\ A; imnquam ne
accesseris'. B; antequam voceris ad consilium ne accesseris'. Par. 8246. et
Planudes, qul In versione sua Graeca codice hulc Parlslno adraodum simili
usus esse videtur; antequam voceris ne accesseris : ceterl. Ea, quam recepimus;
lectio latet etiam in corruptelis Veronensls et Matrltensls, ceteras autera scri-
pturas mera esse comraenta nemo non vldet. Quod ad adlectivura nequam pro
siibstantivo usurpatum attinet, confer Mitthaei Evang. 13.38: zizania autem
sunt filii nequam, Graece "loi -oo icovTjpou *) Praeterea -haec sententia aperte
opposita est prlorl: Cum bonis amhula\ confer slmllla praeceptorum paria apud
Catonem nostruni: «Malori concede — Minorem ne contempserls ; Rera tuam
custodi — AUena ne concuplerls; Mutuura da — Cui des vldeto ; Libros lege
— Quae legeris raeraento».

A^- 25. cave-y k\ fuge\ ceteri. Lectio Veronensis, quae nobis in memoriam
revocat proverbium illud notisslmura : cave canem^ praeferenda esse videtur.
k, ' 30. SIc AB; Baehrens addlt gravem^ ego iniustam susplcor, sed in textu
tantura lacunae slgnura apposui ; codices ceteri lacunara ex conlectura explent:
irascere oh rem noli : CD ; irascere absque re noli : Par 8246 ; irasci ab re
noti\ Par. 2772. 8093. 8320.

^i':; 40. tute\ codices omnes: vitae\ correxl; corruptelam hlc latere suspicatus
est iara Baehrens, sed emendationera non tentuvlt. lam tute et vulgarem for-
mam scripturae vite^ praesertim si minusculls lltterls exarentur, faclle confundi
posse non est quod moneara. . ';,

54. aliena ne concupieris\ sic A et Sententlae Catonls n. 6. quae testi-"

*\ Vide, quae exposuit Bonnet in Revue de philo). VII. p. 23.

.•.'iv=V

.•:^

50 —

monia inter se congruentia procul dubio praeferenda sunt incertae codicum
ceterorum memoriae; quod perfectum coniunctivi cum coniunclione ne copu-
lalum attinet, vide sent. 7: ad nequam ne accesseris; 47: minorem ne coii-
tempseris; alienum noli concupisci : CD Par 2772, 8093; alienum noli concu-
i>iscere\ ceteri. -^' ;•

^ - ■ • • •..■■.. -v^

• '■•.■>^X

Disticha. Liber I.

* •»■;

■ *- •■
•L

8. Semper enim : AB ; saepe etenim : ceteri ; coniunx servum quem diligis :
A ; mulier quem coniunx diligii : ceteri. Hoc loco utraque lectio aptum efficit
sensum; sed quia libnim Veronensem, optimum ducem, potissimum sequi con-
stituimus, conscntaneum esse videtur, ut iis locis, ubi diversne codicum lectiones
pnriter in textum recipi possunt, ei credamus, quem testem fide digni.ssimum
ubique cognovimus.

12. cavei A; fuge: ceteri; ne siudeas: A; 7te incipias: ceteri; neu
studeas\ Baehrens, quod non est necessnrium, nnm ct III. i. duo praecepta
sine coniunctione copulnntur :

I n s t r u e p r a e c e p t i s a n i m u m, n e d i s c e r e c e s s a, ubi ne Baeh-
rens quidem spernendam censuit codicum memorinm; tacuisse nocet nulli: A,
nulli tacuisse nocet : ceteri.

lam in eo, quod etiam hoc loco nuctoritntem optimi libri Veronensis
ceteris omnibus posthabitis, qui ne incipias exhibent, secuti sumus^ certe satis
fecimus dicendi generi Catoninno. Noster enim saepe pleonasmo quodam poetico
primum praecipiendo deinde vetando idem lectores monet :
I. 2 : PIus vigila semper neu somno deditus esto ;
III. i: Instrue praeceptis animum, ne discere cessn; ■

III. 2 1 : Utere quaesitis, sed ne videaris abuti. '%

16. ac: A; et: ceteri ; reprendis: B, quod Almeloven ante hunc codicem
in luceni prolatum rectissime coniecit; confer Sententias Publilii Syri a Woelff-
linio editas vs. 85: consueta vitia ferimus, non reprendimus, et vs. 516: quod
periit, quneri pote, reprendi non potest ; reprehendas : A ; recenses : ceteri, quos
secutus est Planudes, pessimus testis, cui npud nos nulla potest esse auctoritas:

.'hI

Hoc loco enim ndmonendi sumus, Cntoneni ab hoc Graeculo ad mendosi
culusdam codicis exemplar esse conversum ; nam primum pulcherrimarum lectio-
num, quae in Veronensi occurrunt, npud eum nullum exstat vestigium, deinde*
quoties praestantissimi alterius familiae libri, BCDEF et ceteri eiusdem originis
non congruunt, versio Graeca deteriori parti favere videtur. Quod non comme-
morarem, nisi Hauthal in editione sua etiam Planudem ad emendandum poetam
nostrum aliquid conferre dixisset. Vide, quae exposui in commentatione Cato
disiichonjainak Planudes-fdle fordiidsdrdl (De versione Planudea distichorum

'-<■■ •

w

tomanofum) in ephemeride Egyetemes Philologiai Kozlony a. 1891. p.
1067— 1074.

18. 5?: Aj qtium: B; cum: ceteri; qunmquani utraque lectio aptum efiicit
sensum, aiictoritas yerpnensis,. skut alibi, praefefenda esse videtur; sint'. EF;

.fK»/: ceteri. . ■^^^^'^'^'^^^"^'■••'^''i-- '^"-^ '■=•:/■■■■ ' ' ■''-':'^-

20. det\ AEF; datx ceteri; sementia concessiva lectionem Veronensis com-
mendat. — laetus : A ; placide : ceteri ; piene et: A ; placide plene vel placide
et plene : ceteri. • •']

22. ferdit quod vivit: A; quod vivit perdit: ceteri. .*•

23. Hic est ordo versuum in A^ ceteri versum primum secundo loco affe-
runt — deos\ A; deum: ceteri, quae procul dubio interpolatio hominis Chri-
stiani est. — succurrit\ A; respondet: ceteri.

25. nec vis promittere noli\ A; 7ie bis promiseris ulli\ ceteri; esse\ A;
ipse\ ceteri. Baehrens hoc loco praestantissimam Veronensis iectionem nulla co-
gente causa contemnens, pro primo versu integrUm Columbani hexametrum
(Carm. monost. 24.) in texium recepit, alterum autem, similitudine III. 19,
commendatum : . -

Nedicareloquax, cum vis urbanus haberi, hoc modo com-
mutavit:

Quod dare non possis, verhis promittere noli,

Ne sis ventosus, dum vir bonus esse videris.

Maximus Planudes etiam hic deteriorum codicum memoriam secutus est:

U

niv 8 SJvTj Ttvl 2ouvai, (JLiiJnoTS 81; xaibnooXirj.

27. blandos\ A, Par. 7575; blando\ ceteri; nimio\ A; nimium: ceterij
dum\ k\ cum\ CDEF.

30. rectori\ A; doctori\ ceteri; arguat\ A; redarguit: ceteri; redarguai:
Baehrens. ^

40. dando\ Par. 2772 8093, ^) in ras. etiam Reginensis 2078; felix: ceteri,
quod molestissimum fuit criticis alteram scripturam ignorantibus. Nunc praestan-
tissima Parisinorum lectio publici iuris facta luculentissirae docet, hoc feHx
propter I. 18: cum fueris felix in textum irrepsisse ; adde quod in C et finls
huius hexametri: qu^e sunt adversa cavetc, ncstro loco legitur. Notandum est
praeterea, Scaligerum, virum ingenii acumine excellentissimum, idem, quod nunc
in Parisinis legitur, confidenter coniecisse. Confer adnotationem eius : »Non du-
bitamus ab auctore scriptum: Quum fueris dando. Quum dando multa amicis
dapsilis audiveris et liberalis, tamen memineris te tibi proximum esse.ft

Baehrens nescio qua ratione pro carus scribit largus et versum alterum
pessima interpunctione corrumpit:

Cum fueris, dando semper tibi proximus esto. ')

•) 'Vide, quae exposuit Bonnet in Revue de philologie, VII. p. 23 — 32.
•) Ubi in apparatu critico de codice Veronensi nullam feci mentionem, distichon in op-
tipao Ulo libro deesye scia^.

•*- - 1

•r

'■^:

•^J!

:v>.?>i ..

S^'^:£l-:' ,

tu^.

- 32 -

Ut^er a

•^5>'-^J:,H ■

^:t^,:-

.'i^ ,■»*<• ".-"■>"

%

8. Moli puiare malos : pessirae A; nolo puies pravos : c^Xtx\\ iemporibus:
codices omHes ; tempore si: Baehrens; et: codices; at: sic locum emendkt, qui
editionem Catonis Hauthalianam recensuit in ephemeride Pkilol, Anzeiger t.
IV. p. 463.

10. Cui ie scieris: A; qtiem scieris: Par. 2874,, 8286,, 6345., 7575.
Bernensis 463.; cui scietis ; ceteri; non esse: codices; non ie esse: corfexi;
pnrem pro: A, confer et similis argumenti versum in CoUectione monasticho-
rum apud Baehrensium vs. 42., ubi multa Catoni debentur: Qui vinci sese pati —
tur pro tempore, vincit; parem iibi: Bern, 403. Par. 7575. 6345. 8286. 8023;
, parente ; D; te parem: Cantabrigiensis in Collegio Sanctae Trinitatis O. II. 51.
nuperrime a Schenkelio excussus *) ; parem te : ceteri. ^^

18. ipsum: A; aut res; ceteri, quod ortum est ex II. 5 : dum tempus postu-
lat aut res; prudentia summa est: praeter A codices omnes, quod aptum efficit
sensum neque alienum est a dicendi genere Catonis, qui ubique contraria iuxta
str posita sectatur, ut exempli gratia his locis : :,.^~

I. II. Sic bonus esto bonis, ne te mala damna sequantur; ■ V

I. 12: Nam" nuUi tacuisse nocet, nocet esse locutum ;

I. 26 : Cum simulat verbis nec corde est fidus amicus ; • r.

I. 29: Quod vile est, carum, quod carum est, vile putato ;

I. 32: Jgnotum tibi tu noli praeponere notis :

Cognita iudicio constant, incognita casu. --■

I. 33: Cum dubia in certis versetur vita periclis.

cmn tempore laus est: A, quod absurdum est; ioco cuvi tempore : coniecit
Baehrens: locn vel temf)ore: coniecit Schenkl.

23. successus indigni nolito : A; sucessum: emendavit Schenkl ; successus
tu noli indignos : Par. 8093; successus indignos noli tu: ceteri.

26. scieris : A; noscis v. nosces: ceteri ; noris : Baehrens ; promittere: A;
dimittere: ceteri; versus alter deest in A; post haec : codices; post est : Scri-
verius. Quod ad productara in scieris ultimam syllabam attinet, vide yersus in
codice Turicensi solo exstantes Append. 2 :

Quod scieris opus esse tibi, dimittere noH.

31. Sic codices omnes et Carol. Magn. De non adorandis imag. III. 26.
Sensus est apertus : wNoli credere somniis ; nam quod optamus, id vigiles spe-
ramus, dormientes autem iam ante oculos habere videmur.a Quo magis miror,
memoriam librorum ab omnibus editoribus repudiatam esse Nam plurimi vigi^
lans pro viligat, Erasmus sperans pro sperat^ Arntzen optans pro opiat scri-
pserunt. Adde coniecturas Boxhornii :

Dum vigilat, spectat per somnum semper id ipsum,
et Baehrensii :

*) De hoc cleterioris notae codice vide quae J^chenkl exposoit :.Wiener Studien V. p. i66*

Dum vigilat, vfrum per somnum cernit id ipsura,
et Artoriymi cuiusdam in editione Amstelodami anno 1759. publici mnshct^i
Dura vij^i el spetsitf -i'"?;' j,' v<^^/' ; V^ ">^;f?^*.

quas tamen minime esse necessarias interpretatio nostra satis docet.

Liber III.

'^l

'1

.w

>4V

^^

4. Codex Gitonis antiquissimus idemque longe optimus, liber manuscriptus
Veronensis, quem in distichis recensendis imprimis sequi debemus, versum pri-
mum sic exhibet : ':'' ' 'ri.

- Sermones blandos ethlesos vitare memento, -^

quocum Parisinus 8093., qui etiam alibi genuinarum lectionum servavit vestigia,
njire consentit: . ;

Sermones blandos et blesos vitare memento ;
iam Parisini 8319. et 8320, versum corruptum ita emendare temptant :

Sermones blandos blaesosqtu vitare memento; .' "'.

ceteri autem omnes, scilicet, qiiorum librarii metri leges verbo rfitare viola-
tas esse cognoverunt, hanc versus formam praebent: . ♦!'

Sermones blandos blaesosque cavere memento. ' "i-

Quare viris doctis artis criticae in libris manuscriptis exercendae peritis,
quin verba et blaesos vitare in archetypo infuerint, dubium esse non potest.
Restat igitur, ut spretis librariorum commentis genuinam restitu.imns lectionem.
Quod non fefellit virum doctissimum, M. Bonnei, qui de codicibus Distichorum
Parisinis di<;serens (vide : »Les distiques de Caton et les manuscrits de Parise
Revue de philologie, t. VII. p. 23 — 32) versum hunce in modum sanare cona-
satur: ; /.

Sermonem blandum et blaesum vitare memento, '. ?,

neque tamen, cur accus, sing. formae hlandum et hlaesum in hlandos et bldesos
mutatae essent, probabilem rationem reddere potult. Nos contra, coUato 27. l.
L disticho, quod e codlce Veronensi sic restituimus :

Noli homines blandos nlmium sermone probare, ubi poeta de hominibus
seruione blandis loquitur, scribendum censemus:

Blandos sermone et blaesos vitare memento,
ut sensus sit : » Vitandi sunt homlnes sermone blandi et blaesi.a Jam verba blan-
dos sermone parum intellecta in blandos sermones, deinde in sermones blandos
mutata esse non est quod miremur.

Si viri: A; vsri: ceteri; fama: codicQs; /orma: coniecit Barth; /atis :
A, quod iam pridem coniecit Malscius; fraus : ceteri ; /(J?^?^«/jJ? ; codices omnes,

Sensus versus alterius : wSimplicitas est forma veritatis, perpetua laus est
forma ficta loquendi i. e. versutae adulationis.» Lectio Veronensis, laus, coni-
mendatur etiam I. 27 :

Noii homines blandos nimium sermone probare: ^

Fistula dulce canit, volucrem dum decipit auceps. V

--/ " ■ 3

i>*^'^ Lw5.': Ai -~v ; ^...i. . '

\..i- i.O.

-- 54^^

,-.-■■ P

Ceterum confer diversissiihas editorum coniectufas:
Erasmi veri sana esi; Scriverii veri norma estx^h^.:,..
Withofii veri plana est; Arntzenii : ^.V^ " ;->•,>.

Simplicitas vera est fantis^ fraus ficta loquentis\ - ; .*- ^i.'

Maiscii : . • ^y

Simplicitas veri norma est, laus ficta loquentis ; . ''l ,

Baelirensii : '" li

Simplicitas veri forma est, laus ficta loquentis.

13. exemplis : C; exemplo: ceteri.

14. tenta: CDEF et plurimi; temptato : Par. 2659, quod Baehrens in tex-
tum recepit ; //?«/^j ; editores plurimi, quod minime est necessarium, cum liiatus
hoc loco hexametri admitti optimorumque poetarum exemplo excusari possit •
mutata: CDEF Par. 2659. 8320. 8093. 2874; iemptata: cateri; inceptata :
Baehrens.

Motata: emendavi, quod adeo manifestum est, ut nemini huc usque in
mentem venisse satis mirari non possim. Nam motare contractum ex movitare
significat saepius movere vel ioco movere conari. Quod si recipimus, primum
sequimur meliorem memoriam, codices CDEF inter se congruentes, deinde eli-
minamus molestam illam tautologiam, tempta et temptata^ tum satisfacimus
metaphorae poeticae, scilicet operis ponderi^ ad quod verbum motandi aptissime
refertur. Nam poeta propositum, quod vires nostras superet, perinde ac si res
quaedam magni ponderis sit, quam loco movere debeamus, describit. E raro
autem vocabulo, motata, parum intellecto mutata^ deinde ex hoc ipso, cum
nostro loco nullum haberet sensum, temptata fiictum esse consentaneum est.
Adde, quod in Par. 8093. et 2874., in quibus prima manu mutata scriptum est,
mahus secunda genuinae lectioni adiecit te^nptaia.

■'%■

; ':4:
• . ■■■^.

. -.■•-■ V-

>=?<

Liber IV.

4. Denarium : omnes; formam: omnes ; quam : Bern. 403. Par. 6345;
quem: plurimi, quod recepit Hauthal, sed explicare non lemptavit; ah aere;
Leid. II. Cod. Membr. Vossii ; habere : ceteri.

Textum codicibus traditum rectissime interpretatus est Erasmus: »Amare
pecuniam ad usum prudentis est: amare, ut forma pascat oculos, avari ac de-
mentis.ft Quo magis miror furorem illum criticum, quo omnes fere editores in
hos versus saevierunt:

Scaliger et Arntzen :

Dilige denari^ sed parce dilige formam,

Quem nemo sanctus nec honestus captat ab aere.
Alciatus Parerg. IV. c. 3.

Dilige denarium, sed parce : dilige formam,

Quam nemo sapiens vel honestus captat ab aere.
Boxhorn :

Dilige denarium, sed parce dilige. Famam.

■ r •:
■'■%-

■T

m

- 55 -

'%.'

- V*. V:

i\^ flfemo Sanctus nec honestus captat abdere, >v \ - ;'■ -i-*^

Cannegieter: • t-*.rf4vi*^^i<v«';n^r'^ •■•>•'" ■■^ ■ ■' ■■ '' '
Dilige le ornari^ sed parce dilige formam, 1
QmTn nemo sanctus nec honestus captat hahere.

Scriverius: /•

Dilige denarium, sed parce dilige formam,
Qua nemo sanctus nec honestus captat haheri.
H^: Anonymus in editione Amstelodami a. 1759 publici iuris facta:

H^ Dilige denarium, sed parce dilige formam,
^K^ Quam nemo sanctus nec honestus captat ah aere.
^^^v. Schenkl:

^Hp^-' Dilige denarium, sed parce: despice fenus^
^K; Quod nemo sanctus nec honestus captat • A^rrr.
^K^; Baehrens :

■K^r- Dilige olens narduni, sed parce : defnge odoreniy
Mi''. ■ Quem nemo sanctus nec honestus captat habere.

^^ Quibus allatis, utrum tot tamque diversa criticorum commenta constanti
fndicum memoriae praeferenda sint annon, lectorum iudicio securi permittimus.
1^^ • 'II. praeponas : ACDEF; propo?ias : ceteri, ex correctura etiani CE; prac-
% ftPue citoiibi: A; praecipiie tihi scito : correxit Schenkl; praecipio tihi plus :
I ?ceteri.

^. Arntzen bruta scripsit pro cuncta, spreta omnium codicum auctoritate,

K quod repudiandum est, cum poeta manifesto cuncta et unum ut inter se con-
^ttaria alterum alteri opponere vohierit. Quod tamen Baehrensium impedire non
ypotuit, quominus scriberet:

Cum tibi praeponas animalia bruia iimore^
^ji "i ' Unum hominem scito tibi praecipue esse timendum.

1^;. 20. prospicito : CDF; perspicitv : C man. 2.; prespncito : E. Par. 2772;

^nunc iacitos: Par. 8093; cuncia tacitus • ceteri ; tecum faciius : editiones
It, ^lurimae; cunctans: coniecit Hauthal ; cunctos : emendavit Hartung, Philologus
Ir^XLl. p. 507.

24. Hoc adhive quod possis vivere sanus : A ; hoc adhihe viiae quo pos-

sis vrvere sanus : ingeniose coniecit Baehrens, quod tamen in textum recipere

non sum ausus, lacunae signo contentus ; hoc bibe : CDEF deterioresque omnes .

quo: CDEF Par. 2659, 8320, 8093; quod: ceteri ; possis si vis iu vivere sanus :

^! excepto A ceteri omnes; verba si vis iu versus explendi gratia a librariis ad-

'- iecta esse nemo non videt.

26. semper adversa : CDF ; semper (manu secunda suprascriptum quac

l suni) adversa: E; caveto : Par. 8286. 8246. 7575. 6345. Bern. 403. quod ma-

nifesto errore scripserunt librarii, cum I. 18: Si fueris felix^ qiuie suni adversa^

caveio scriptum esse meminissent; iimeto: (manu secunda suprascriptum ca-

' veio^ : E ; iimeio : ceteri ; Baehrens metri corrigendi gratia : Tranquillis

^^tehus semper diversa scripsit, sed adversa retinendum esse docet versus

I ■ ■ ;.. ■ 3*

■■'*,1
'vi

' ^ '';

: :%••

..\A-.

m

- 3^ -

alter, qul rursus in adversis habet. Nam ex eo, quod uldma syilaba advi
semper in arsi producta est, locum corruptum esse nondura sequitur. praeseitiih
cum plura habeamus in ipso Catone huius licentiae exempla :

I. 7: Constans et Unis^ ut res expostulat, esto; ■ v *

II. 26; Rem tibi, quam scieris aptam, dlmittere noli;
IV. 28: Una dies, qualis fuertl, ostendet, amicus;

Append. 2 :

Quod scieris opus esse tibi, dimittere noii.

Deinde ne id quidem minimi est momenti, quod etiam Vergilius in AeOt |
XI. 469. er syllabam in arsi produxit: -;»^.

ConsiHum ipse pater et magna incepta L.itinus. • >t

30. lis est et iuncta: EF Par. 2772. 8093. 8319. 2874,; tsi seiuncia\
(deest lis): A; lis et coniuncta: Par. 7575; lis est sed iuncfa : ceteri; laeto :
A; lautum ; ceteri ; laetum: correxi e scriptura Veronensis, quo recepto pul-;'^
clierrimus evadit sensus, nam laeium, non lautum est liti maxime contrariura; "
libitum : Scriverius; blandum: Scaliger.

32. Dum : A; cum: cti^xx; foriuna tua rerum tibii codices; fortuna^
rerum iibi sit discrimitu peior : A ; librarius sciHcet ultima aherius hexametri 7
verba huc adscripsit ; dum foriuna iibi est rerum discripiine prava : cohiecit
B.iehrens ex A; tibi rerum tua: Hauthal ; cum: A; cui: ceteri fere omnes;
qiw: Par. 8286. 8246. 7575. Bern. 403; sit: AEF; sis : ceteri. ■''■'.: f^

36. quaesiium: A; quae sunt: ceteri; damno : A; damnis'. ceteri. Pr<
altero distichi versu, qui in A solo legitur, ceteri codices omnes hunc exhibent:'^
Sunt quaedam quae Jerre decet patienter amicum, quod, antequam Veronensls '%
in kicem prolatus est, scrupukim iniecit criticis, cum, quomodo duo distich*;^^
versus inter se cohaererent, nullo modo explicare possent. Sed memoria Veror'!
nensis in textum recepta solvitur tota quaestio. valeat: A; valeas: correxi ^'
seper : A; semper : correxi; contra Baelirens: Sed iibi cum valeat corpus, qua ^
coniectura quid sibi vekt, nescio.

44. cum famulos fueris : tertia Par. 8093. P''^''^ 0 5 fueris proprios famulos:
C; servos froprios fiieris: h¥ ', servos fueris proprios : ceteri ; et servos dicasv
tertia Par. 8093. pars ; nt famulos dicas : Par. 8320.; hos famulos dicas: Par. '^
7575 ; ^^ famulos dicas: ceteri.

lam Scaliger et Scriverius primo versu famulum, akero autem servum.\
scribendum esse dixerunt, quod nunC ex parte C, maxime autem Par. 809.5. '
cbmprotKit. Nam famulus minus infame nomen est, quod etiam de ingemiO;-^
homine akeri inserviente nec non de ministris deorum dicitur ; contra servus^;'?!
significat deterrimam hominum condicionem.

48. ac: adieci; et: vulgata lectio ; inter mulia et vita in nullo codice ^^;
coniunctio reperitur.

49. vcrsus — verbis: D, Par. 2659. Leid. II.; verbis — versus'. ceteri ; hocsj^
br. f sensu: A; haec br. sensus f.: Bern. 403, Par, 8246. 8460^ 8023.; hoc \

i-v^.

>) Vide, quae de hoc codice Bonnet exposait : Revue de phil.. VII. p. 23.

Vf ••

- 37 ~-

pSwwiw/.: ceteri; smsu uno iunger^: Baehrens, quod, ut infra videbimus,
<ISt necessanum. Primus versus deest in A. '^>w^^

Sensus distichi, si codicem Veronensem sequimur : »Noli mirari, si nimium
^.isimpliciter, sine .ullo orationis ornamento scribere videor; causa enim huius
*^mplicitatis est ipsa brevitas, cuius gratia semper binis tantum versibus sententias
.'meas comprehendere conatus sum.« lam vulgata lectio, brevitas sensus, quo- .
;)nodo explicari possit, nescio. . -^' -•

r >\

,^'

Appendix.

■^

- -■?■

-^:

Disticha in Appendice i — 3 insunt in codice Turicensi, 4 — 11. in Vero-
■jicnsi, 12. et 13. in Cantabrigiensi in Collegio Sanctae Trinitaiis O. II. 31;
^H^e 14. vide adnotationem. ,

3. In codice C tantum versus alter occurrit post II. 7.; totum .distichon
^iin Collectione Monostichorum a Baehrensio edita, ubi plura etiam insunt Cato-
aiana, vs,- 52. 53; alter tantum hexameter ibidem vs. 73. paulum immutatus in
P^liac fbrma:

Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem.

4. quemi A, eiecit Baehrens; ,quo: correxi; cognoveris : A, sed ita, ut cog
^erasum s\X.'y quom noveris; Baehrens, quod probari non potest, quia in codice
^thostro cum coniunctio semper c littera scribitur ; versus alter : Sepe dato bonis
jtcieris bene ponere te quod des: in qoio Baehrens rectissime, ut videtur, bon i si
•soribit.; te eiiciendum est.

Sensus distichi: »Cave recuses semel aUquid perdere, ut expertus scias
l^lruni amicus re ' vera ingratus sit annon : at saepe dona dato, si gratis te bene-
^^cere cognoveris.K

6. nihil: A\ nil\ Schenkl et Baehrens, quod reciiciendum est, nam absur-
p^m esset, si poeta bonitatem sine crlniine nihil esse, scilicet nihil valere
?^jficeret; nulla: correxi, ut sensus sit, bonitatem omni ex parte perfectam nus-
^<juam terrarum inveniri.

, 7. Versum alterum, quem Schenkl in descriptione codicis Veronensis non
|;Jcommemoravit, Cipolla primus protulit ex eodem libro. Primum versum inve-
iimus in Collectione Monostichorum (vs. 76 apud Baehrensium), quae in codi-
^liSbus etiam Proverbia Catonis inscribitur neque immerito, cum multa contineat
*Catoniana. Ceterum confer, quae de hac re Baehrens rectissime exposuit in
itione sua p. 211 :

»Nimirum cum exeunte saeculo VIII. (ut supra monui) admoium turbata
'^sent disticha, ita quidem, ut saepe uno versu privata legerentur aut versus
^" cohaerentes discissi exstarent (vide modo libri Veronensis statum condicionem-
<jue), idem ut puto vir doctus, qui vulgarem distichorum collectionem instituit,
diSCerpta illa-membra in alteram monostichorum syllogen coniunxit; in qua quod
~ "bis terve integra disticha se posuisse non intellexit ille, facilem et explicationem

w-

A'

?M-

■: ■• -i^

.«:V'^

:W^:^ ■■

38 -

m

m

■»■.*■

et excusationem habet. ita autem recte me statuere duobus patet ai^umei
nam et Turicensis liber in pannis illis insertis et Columbanus habent, quai^ |
monostichis nostris leguntur.a .i/)fw<::i; », ■■^■'■■^^^*^

,;.;-^ Scilicet distichon illud, quod in solo Turicensi legimus, occurrit etiam
Collectione vs. 54. 55: vi^^-

Laetandum est vita, nuUius morte dolendum ;
Cur etenim doleas, a quo dolor ipse recessit.

Tum versus solitarius in eodem manuscripto libro : . .v

Dulcis enim labor est cum fructu ferre laborem, ' ,''

bis reperitur in Collectione, primum immutata paulum foima vs. 73:
Sat dulcis labor est cum fructu ferre laborem, ...

deinde cum hexametro aptissimo: .' ^^

Quod nocet, interdum, si prodest, ferre memento,

in unum distichon coniunctus. Quae cum ita sint, nos versum hunc
solitarium Cipollae cum altero in CoIIectione reperto, qui cum eo arctissime
cohaeret, in unum conglutinare non dubitavimus.

Quod ad condicionem versus in quaestionem vocati in codice Veronensi
attinet: tortorem\ A; tortore\ procul dubio scribendum; conscientia doina\ Aj
conscia vita notavit : Baehrens ; damnat conscia vita ; correxi. . .

8. Versum primum codex sic exhibet: :w •

Contra hominem astutum noli versutus haberi, "••

quod cum Christianam redolere vldetur doctrinam, tum aperte repu-
gnat verbis sequentibus nec non ceteris poetae nostri de hac.re sententiis, e qui-
bus hoc loco praecipue consideranda sunt distichon illud infame in Veronensi
exstans : ^-

Dissimula laesi'.s, si non datur ultio praesens :

Qui celare potest odium, po:e laedere, quem vult, '

^-

1 ".■.'■

7':"-
■'< .

V

et, quod ad totam quaestionem solvendam maximi est momenti, i. 26

Cum simulat verbis nec corde est fidus amicus,
Tu quoque fac simules : sic ars deluditur arte.

f

..4-J-J-"

Quibus si addis, Catonem ubique contraria iuxta se posita sectari, ut
excmpli gratia his locis:

I. 1 1 : Sic bonus esto bonis, ne te mala damna sequantur,
I. 12: Nam nuUi tacwisse nocet, nocet esse locutum ;
I. 26 : Qui simulat verbis nec corde est fidus amicus ;
I. 29: Quod vile est, carum^ quod carum est, vile putato ;
I. 32: Ignotum tibi tu noli praeponere notis ;
Cognita iudicio constant, incognita casu ;

-.'rv-y:' .

>A:

I^ n. i8: Stultiiiam simulare \oco prudentia summa est, a

pro versutus tale.quid ponendum esse, quod astuto maxime contr^
rium sit, facile colligas. Quamobrem Schenkl pro versutus scripsit itwersutu^
sed de coniectura sua, cum . hoc vocabulum apud antiquos nusquam occurreret,
ipse desperavit Equidem, ut sententiae satisfieret, conieei tu z^^iw, quorum ver-
borum ordine commutato primum verustu, deinde hoc iam a librariis non
intellecto propter praecedens astutus ex coniectura versutus scriptum esse eo
verisimilius est, quod in codicibus nostris ne Veronensi quidem excepto tu, ie,
et tibi pronomina saepe non apto loco posita inveniuntur, de qua re vide appa-
ratum criticum in editionibus Hauthalii et Baehrensii ad I. 32, II. ,10, IV. 11.'

Versus alter: captari: A-,8ed\ A ; «<?^ : correxit Schenkl; nocerix A; ine-
ptissime Baehrens pro sed velle nocere scripsit sed velle clu^re i. e. velle inde
gloriam nancisci, quod cum propter obsoletum illud verbum, tum maxime propter
sensum absurdum reiiciendum est. : -

>'V . Sensus distichi : »Cum homine astuto commercium habens noli te sim-
plicem atque sincerum praestare; nam stultitia est malos non decipere neque
iis nocere velle.« Quod cum a Christiana doctrina maxime abhorreret, omissum
est in ceteris codicibus. Confer etiam IV. 34: -';?:^-l

Contra hominem iustum prave contendere noli,

ut videas, antiquorum de amicitiis inimicitiisque sententiam, scilicet
par pari esse referendum, a Catone observari. *, v

10. vis\ A; velis'. coniecit Schenkl; lacunam Schenkl hoc modo :

' ■•-
Quod tacitum esse velis, aliis tu dicere noli, ^

Bnehrens autem: ' *

Quod tacitum esse velis, verbosis dicere noli

V^

;<■■■■•.■ .- ■

corrigere atque supplere voluerunt. Nos in coniiciendo modestiores, quid
poeta toto disticho dicere voluerit, e testimoniis veterum eruere satis habemus.
Nam si comparamus cum fragmento nostro sententias Publilio Syro falso
tributas: -

Quod tacilum esse vis, nemini dixeris, quia non poteris ab aUo exigere
silentium, si tibi ipse non praestas (apud Woelfflinium p. loi.); .'.'■*•

Quod esse tacitum vis, id nulli dixeris, (ibidem p, 132); et, quae dicuntur,
Proverbia Senecae: ■-■:'-■

; ■>-■ Quod tacitum velis esse, nemini dixeris. Si tibi ipsi non imperasti, quo-
modo ab aliis ;silentium speras (ibid p. 137), • m

versus . Catonis ex communi cum his fonte manasse eiusdemque esse argu-
menti sponte apparet.

II. Hoc distichon primum Scriverius edidit in libri tertii initio e codice
nunc incognito: -

; i^ Fortunae damnis sQmTper parere memento. . ■

, Hf-

'v.r>7*«'-y''*'^

v^

~ 40 --

Non opibus bbna fnma datur, sed nioribus ipsis;
quod Scaligex ita commutavit: >,*,....

Fortunae i/onis raro parere memento. ' ' '*? v 'J .r

Codex Veronensis exhibet donis et parisse^ ex qud Schenkl parvum
^uisse, Baehrens autem semper parcum esse temere coniecit.

Quod ad alterum versum attinet, in editione Scriverii et apud Columba-

im (monost. 36.) iegimus fama daiur^ in Veronensi vitatur, ex quo viia

\iur conieci. Sententia ipsa sic explicari potest : »Fortunae donis, si bene bea-

|ue vivere velis, dignum te praestes oportet ; nam bona vita, i. e vera felici»

non in jopibus, sed in virtute sola sita est.«

12. Codex Cantabrigiensis (in Coliegio Sanctae Trinitatis, O. 11. 31) saec.
i^' quem Schenkl primus excussit et in ephemeride IViener Sluiien (t V. p.

166.) descripsit, continet hoc distichon inter II. 22. et 23. — facies: codex;
facilesy correxit Schenkl.

13. Inest in eodem codice Cantabrigiensi SchenkeUano post Append. 12.
— probatusi metri lege non admittitur, quare signum corruptelae apposui;
genuina lectio fuit fortasse spectatus^ cuius glossema probatus facile in textum

^irrepere potuit.

'"' 14. De hoc versu sohtario vide adnotationem ad IV. 36. Fuit fortasse

versus alter distichi cuiusdam deperditi.

Pracfationcs.

Hoc loco, ne quid desit libello, quo Catoniana comprehenduntur, prae-
(;itiones procul dubio spurias afferri non alienum esse videtur.

I. Praefatio libri 11.

Telluris si forte veHs cognoscere cultus,

Vergilium legito; quodsi mage nosso hiboras

Herbarum vires, Macer haec tibi carviina dicit.

Si Romana cupis et Punica noscere bella,
5. Lucanum quaercs^ qui Martis proelia dixit

Si quid amare velis vel discere amare legendo,

Nasonem petito : sin aulem haeC' est tibi cura^

Ut sapiens vivas, audi, quae discere possis,

Per quae semotum vitiis deducitur aevum.
10. Ergo ades, et, quae sit sapientia, disce legendo.

Vergiliufn: ACDEF ; Virgilium: CDF man. 2. et libri ceteri; hctec \
praeter A in omnibus codicibus omittitur ; ^rt/'/Af/«fl : .\CDEF ; carmine: \\x\g:iiz\
quaeres: AC; quae res\ D; quaeras: vulgata ; velis: A; libet'. ceteri; haec
est tibi cura : C ex correctura ; tibi cura haec est : DEF ; cura tibi ha€C
est: ceteri.

A tantum primos sex versus habet. Pithoeus in editione sua post vs.
3 habet:

1.»!*!

ut cunctos possis depelldre morbos, ,,,.>'
quae verba in codicibus nostris non occurrunt
P^' Praefationern ab ineptissimo quodam medii aevi poeta, quem tamen arite
|P.,1X. vixisse codex A docer, profectam esse inter omnes constat Praecipue
lemoranda est vs 4. lectio Punica^ ex qua nonnulli infelici coniectura civica
l^jre voluerunt, tautologiam verborum Romana et civica non animadvertentes-
rum confer Voncksii Observ. miscell. Traiecti ad Rh. 1744. cap. XVII. p.
; aVidetur mihi prooeraii huius architectus, quisquls sit, corrupto usus esse
idice, ubi Lucani opus De bellis Punicis inscribebatur. Manuscrlptus apud me
codex Lucanl, in quo vel bis clarisslme scriptum: Lucanl Ilber de bellis
';1?unicis et Lucanus de bellis Punlcls.a
2. Praefaiio lihri III.

Hoc quicunque volet carmen cognoscere lector,
Gum praecepta ferat, quae sunt gratissima vltae,
Commoda multa ferei^ sln autem spreverit illud,
Non me scriptorem, sed se fasiidiet ipse.

Vult\ A; volet: correxlt Schenkl; velis: C; voles-. DEF et ceterl ; gra-

\yvissima : A, quae fortasse genuina lectio est, nara aptlorem efficit sensum ; lectlo

I Vulgata gratissima videtur profecta esse ab ils, qul verbo gra^visstma leges

- metri violatas esse senserint; spreverit: A; spreveris: ceteri; se fasiidiet\ A;

te ntglexeris ceteri.

j. Praefatio libri IV.
Securam qulcunque cupls producere vltara,
Nec vltiis haerere animi, quae morlbus- obsunt,
Haec praecepta tlbl semper relegenda memenlo : ' . .

; Invenles, (\uo te possis muiare^ maglstrum.

'' Semota a viiiis si vis : perperam A, certe propter praef 1. II. vs. 9 :

|?/Vr quae semotum vitiis deduciiur aevufn ; unde Baehrens : Semotam a curis
W^ vis ; in A ordo versuum est : 3 i. 4. 2.; producere: A; perducere: ceterl;
^0nimi: A; animos: CDEF; animum: ceterl ; legenda'. ACDEF; relegenda: E.
iii^^an. 2., aliquot deterlores ; saepe esse legenda : Baehrens ; invenies quod ie ipsum
^■Viiare magistrum : A ; /'. quo t. possis fuutare 7n. : Baehrens ; invenies aliquid^
Wii^^ f^ "viiare magislro: codlces ceterl; quo viiae utare magtsiro: Scriyer ; (^/^c/
f-f^ nitare Tnagistro : Arntzen ; quo tute utare magistro : Hauthal.

«>.r

€:

'ir

A% '■'

f<..' V

Vf/ '■'■->'■ ■■ 'v

.'• ►.P*'

'"■/'^M.'-' ■ >f^^^!

.'aV

INDEX VERBORUM.

"t^

•ra-.

A II, 10. IV, 13. 23. App. 1.

abundare II, 17. IV. 16.

abuti III, '21.

ac I, 16. IV. 48.

accedere (ad nequam) S 7.

accipere I, 20. acceptum beneficium S. 50.

App. 9.
ad S 7.

adesse in iudicio S 34. ergo ades H praef.
adhibere, diligentiam S 14. IV. 24.
adiuvare IV, 21.
adgredi S 55.
adquirere II, 1.

adversa I, 18. IV, 26. adversae res II, 25.
adversus (praepj.' II, 11.
aeger IV, 5 (III, 24 aegra — aequa).
aequus III, 24 (aegra). aequum iudicare S 43.
aes (ab aere — habere — haberi) IV, 4.
aevum II praef.
alea (aleam fuge) S 37.
alienus S 54. III, 13. (vita aliena). 31 (aliena

sequi).
alimentum I, 2 (alimenta).
aliquando IV, 6. 89.
aliquis I, 14. aliquid II, 5. IV, 19. 29. praef.

IV, 4.
alius I, 5. aliis I, 14. 15.
alter — alterius I, 15. 19. III, 7. IV. 14 32.
altus — altum (mare) IV, 33- altius IV, 31.
amare parentes S 2. 20. II praef.
ambulare cum bonis S 6.
amica IV. 10 (IV, 47 amicae — amici).
amicus I, 55. 20. 23. 26. 34. 40, If, 1. III,

3. 9. IV, 13. 15. 28. 41. 47. App. 14. 6. 13.
amittere 11, 3. IV, 36.

amor — amorem ferre S 56. — I. 35 con-

cordia nutrit amorem.
an II. 2.

animal IV, 11. ''

animus I, 1. 10 animi sapientia II, 4. 14. 25.

m, 1. 5. 6. IV. praef. IV. 1. 17. 18. 30. 3|.
annuere App 12.
ante (adv.) II, 24. 27.
aptus II, 26. IV, 43 aptissima.
aratrum IV, 38. "'

arbitrium III, 3. virium S 48. ' " •*."
arcanns I, 29. IV, 1. 16.
ars I, 26. 28. (artibus). I?, 19. 21.
astutns App. 8.
at I, 16. II, 8.

avaritia II, 19. avarus I, 29. IV, 1. 16.
auceps I, 27.
auctor 1,12.

audire II praef. '-

augere III, 8. . . ,

auris App. 12.
aut III, 7.
autem III praef.
ausiliuai II, 22, III, 16. IV, 13. AppJ

B.
Bacchus IV, 30. , -

beatus IV, 1.
bellum II praef.

bene App. 4. .. ^*^

beneficium S 55.
bibere II, 21.
binus IV, 49.

blandus S 29. 1, 27. IV, 30.
bonitas App. 6.
bonus S 6. 39. I, II. 25. III. 22. 24^ IV,'^

23. App. 4. 11.
brevitas IV, 49.

,•;<!

:^r

■;'/A..

. i

:;.^:k'

- 43 -

.P

-'.>

>~.s. i ■■

•^ "■ V'

Caecu» IV, a.

caedes IV, 38. ^^^'^^^'''^^'^■^■J-v''^''''''--'

calvus II, 26. --^ \ . - ,

canere I, 27. III, la

CApillatas 11, 26.

captare IV, 4. App. 8.

carmen I, 1. II praef. 8. III praef. 1.

carpere III, 7. litas remis IV, 32.

cams I, 6. 9. II. 29. 35. 40. III, 24. IV, 43.

castigare IV, 40.

casus I, 32. U, 24.

cavere S. 25. I, 12. 18. 36. IV, 43-

causa II, 39 doloris. IV, 24. morbi.

cedere II, 10. S 10 maiori I, 34 sodali. IV,

39 potenti.
celare II. 7. III, 8.* IV, 20. App 6.

■ census III, 11.

• cernere II, 4 verura II, 31.

• certus I, 13. 33. IV, 7.
cessare III, 1. IV, 27.

t coepisse — coeperit III, 12. coeptis desi-
stere I, 9.

coercere I, 23.

cognatos cole S 8.
. cognitus I, 32.

cognoscere II praef. III praef. IV, 48.

colere S 3. I, 1.

conlaudare II, 16.
, commoda naturae IW, 2.

committere II, 22.

conpescere I, 3.

conplecti IV, 30.

concedere IV, 8.

concordia I, 86.

concupiscere S 54.

confestim IV, 9.

coniungere I, 36. IV, 49.

coniunx I, 8. IV, 47. coniugis III, 20. coniu-
gem S 20.

conscius I, 17. App. 7.

conservare I, 39. App. 1,3.

consilium II, 9. 22. III. 10, App. 13.

constans I, 7. 32.

■ consnlere vitae S 40. consuUus S 34.
. consumere III, 5. 21.

contemncre S 47. II, 9. IV, 22.
contendere I, 10. II, 4. 10- IV, 34.
contentus III, U. IV, 2-
contingere IV, 36. 48.
conUa (praep.) I, 10. IV, 34. App. 8.

■,-t. ^'

, .■ ■ <.:

contrariai I, 4. II, 19.

convenire I, 4. . , .-.. ,

conviva III, 19.

convivari S 18.

convivium S 51.

cor I, 26.

corpus n praef. II, 9. 22. HI, 5. IV, i. 12. 37.

credere S 24. I, 8. 14. II, 20. III, 18. IV, 38.

crescere I, 39. II, 11. IV. 27. 38-

crimen I, 5. 7. H, 19. 21. III, 3. IV, 25. 46.

culpa I, 80. 37. n, 21. IV, 29. ^ ^^

culpare I, 5- 30. II, 7. 16. 30. •V

cultus II, praef. 11, 13-

cum (praep.) I, 4. secum. I, 36. IV,

App. 3.
cum ^coni. cum indic.) I, 5. 26. II, 5

II, 18. III, 9. 19. 20. 21. IV. 6. App
cum (coni. cum coni.) I, 34. 35. 41. III, 2.

17. 36. cumque. IV, 2.
ounctos IV, 20.

cupere II, praef. III, 16. IV praef. IV, 17.
cupidus I, 29. " "■•-■r^.

cur IV, 14. App. 1.

cura II, 30. III, 6 curis. IV, 21. 27. II praef.
curare S 15 familiam. I, 17. II, 2. 31, III,

2. IV, 5. 22.
cursus I, 18.
custodire rem S 13.

30.

Ut

7.

Damnare (dampnare) II, 14. m, 17. IV, 25.

41. App. 7. r y"-

damnosus (dampn.) IV, 10.
damnum (dampn.) I, 11. 39. IV, 36. App. 13.
dapsilis I, 40.
dare S 16 mutuum I, 10. 20. 40. II, .'). Ul,

8. rV, 27. S 4. App. 4. 5. 9. 11. 13.
datum servare S 4. ^ ,.^_.

de I, 8. 14. II, 4. 12. ' ,:V '

debere I, 6. II, 28. ' •

decipere I, 27. >'

deditus I, 2 somno. ' y

deducere II praef. aevum (deducere).
deesse I, 23. III, 21 decst. IV, 2 deerunt.
defendere I, 28 vitam inopem.
deliberare II, 12. ' '

deludere I, 26. {

demissus IV, 31. animo. -;}

denarius IV, 4. ' \f

denique I, 5. .-y-

depellere II praef^ ; '^^^

':^o?'

■^A^^i^i^^

v.y

rr

- 44 -

V^i,

/f^-

'^i-

m

'4ender« III, 7. J# ^ /T' ^it

descfere IV, 19. - ,' ''''■''. ;' ^

desiderare II, 5.

desistere I, 9. . • .

despicere III, 10. IV, I.

detinere IV, 10.

Deui S I, 1. 2. 3. 23, II, 2. 12. 27. IV, 3J.

38. App. 12.
dicere I, 1. 17. II praef. III, 19. IV, 3. 42.

44. App, 10.
dictam I, 16. III, 7.
dies I, 33. IV, 28.
diligentia S 14 diligentiara adhibe.
diljgere I, 8. 11. III, 24, IV, 4.
dimittere II, 26. App. 2.
disbere II praef. III praef. 5. III, I. 13. IV.

6. 19. 23. 27. 29. 48.
discrimen IV, 32.
discutere IV, 9.
displicere II, 7. IV, 32.
dissidere secum I, 4.
digsimulare App. 5.
diu II, 14.
dives IV, 5.

divitiae III, 9, IV, 1. IG.
diuturnus I, 2.
docere II, 2. IV, 23. 29. 48.
doctriualll, 1. IV, 23.
' doctus IV, 23. 29. 48.
dolere IV, .35. App. |.
dolor I, 37. II, 30. IV, 4(). App. I.
dominus III, H.
donare IV, 8.
donum.App. ij.
doi-mire S 19.
dos III, 12.
dubitare I, 35.
dubius I, 19. 33.

ducere IV, 47 nomeu III, JJ uxorem.
dulcis App. 3. I, 34 dulces amici. I, 27

dulce canere,
dum (cura indic.) I, 27. II, 31. III, 24. IV,

17. 32. 40. dura (cum coni.) II, 13.

Egestas 1, 39.

enim 1, 8- IV, 34. App. 3-

ergo II praef.

eripere IV, 35.

error IV, 7.

erudire S 28.

esse I, 25.

wto S 8. 29. 84. ,41. 50. I, 2. 7. 11. 40. II,

, 14. 18. 28. 42. V - >-^ •

etenim I, 35. II, 5, IV, 23. Apr.^JU;^^
etiam II, 1 . '

exemplum III, 8. i4f
exercere IV, 21. '
exiguus I, 20. II, 9. 17. 20.
exire IV, 6 in irara.
existimatio S 42.
expostulare I, 7. •

. .>■■

Facere. Fac. I, 26. II, 5. III, 11. 22. IV, 12.

17. 48. faciunt II, 16. facito III, 9. feceris.

I, 30. S 48. fecisse IV,' 8. fecit IV, 49.

factum,IIl, 7. 15. facta I, 16 III, 13.
facilis App. 12.
fama II, 19- III, 8. IV, 17. 47.
familia S 15 curare.
famulus IV. 44.
fatum IV, 22.
felix I, 18. IV, 46.
femina III, 21.
ferre App. 3. S 49 legem. S 29 amorem I,

21 patienter, III, 17. App. J4. — ferendo

vincere I, 38. ferri modico flumine II, 6-

niolesta II, 23. 'casus II, 24. praecepta III
■ piaef. commoda ibid. III, 24. uxoris lin-

guam. IV, 6 verbera ibid. ingenium patris.

III, 5 fertur.
fingere — ficta III, 4.
lidelis }l, 22.
tides I, 13. II, 20,
tidus I, 26. IV, 13. 15.
finis I, 22 ulljma. III, 9 senectae. III, 22

malorum.
listula I, 27.
flumen II, 6. IV, 31.
forma III. 4. IV, 4.
forum S 6 foro parce.
forsan IV, 31.
forte II praef, IV, 13.
fortis II, 14. IV, 12. fortius II, 28.
fortuna IV, 3. 15. 19. 32. 39. App. II.
fragilis I, 19.

frons — fronte capillata Occasio II, 6.
fructus App. 3.

frugi III, 24. '

frustra III, 15.

■. ., <

-■(

%

f

s^>--^V

— 45 —

*••

iv^

fngere S 37. fiigias III, 13. IV, 17. fngito

II, 6. 19. III, 5. App. 6. v^ ,

fnge III, 12. (i, cave). lY, lj6. 30^.^^ $'

.;s-

-•• ,'

*',1

Gau4ere II, 6. 14. IV, 35. 46.

gaadiam — . gaadia II, 3. .III> 6. IV, 17.

generare I, 36. _ . .

gloria II, 16.

gratia I, 33. 36.

gratis IV, 8, •

gratas IV, 42.

gravis IV, 36.

gobernare IV, 3.

gnla IV, 10. . .

#-;. - . ^

Habere I, 12. III, 19. haberi. IV, 4. (ab
aere). 5. 12- haberi. 35. App. 8. 12.

haerere IV praef.

haad III, 16.

herba II praef. 3 herbarum vires.

hic I, 1. hoc II, 16. hanc 11, 13.

hos II, 24. his I, 25. 35.

homo I, 5. 27. II, 8. 25. IV, 11. 15. 19. 20.
34. 44. App. 8. 12.

honestus I, 31. IV, 4. 17.

hora IV, 43.

hnmanus II, 31. -'

I.

lactura IV, 36.

iam I, 39. IV, 4.5.
*- idem I, 18. IV, 20.

ideo I, 13.

ignavia III, 6.

ignoscere II, 21.
- .■ . ignotus I, 32. 11, I.

ille I, 3. illam I, 22. illum II, 27. illos

- I. 28.
j. imago III, 1.
, ^t imiUri II, 27. lU, 15.

, imminere II, 27.
^•.•... impedire II, 4.
J; impendere I, 35.

■"^^.^ iropane App. 7.

rv ■ in c. abl. I, 33. 39. II, 3. 25. III, 9. 11. IV,
'" 7. 8. 12. 18. c. accus. I, 37. IV, 6. 44.

inanis II, 16.
incantas IV, 3.

-■*.■

. ^ .

'■:%

Jti^

incedere IV, S7.

incertns II, 4.

incognitus I, 32*

incusare I, 23.

indicare IV, 20.

indignus II, 23.

indoctus, IV, 23. ;% '

indulgere II, 23. IV, 10. •

inertia III, 6,

inesse IV, 7. . . • \ ,

infans I, 21.

jnferre I, 36 Htem.

ingeninm IV, 6. 21.

ingratus App. 4.

inimicitiae II, 15.

inimictts IV, 47.

inique II, 14.

iniquus II, 14. III, 16.

ininstus IV, 37.

inops I, 28.

insidiae III, 20.

insipiens II, 18.

inspicere I, 5.

instroere I, 28. III, 1.

inter III, 19.

intendere II, 12.

interdum I, 34. 38. 40. II, 11. 28
App. 3.

interponere III, 6.

invenire IV praef.

invidia II, 13.

ipse S 49. I, 4. 16. 22. 30. 87. II. 5. 12. 16.
18. 31. III praef. III. 16. 17. IV, 5. 14.
40. App. 1. 9. 11.

ira I, 36. II, 4. 15. IV, 6. 34. ' y •

iracundia S 44 temperare.

irasci S 30 ob rem iratus II, 4. III, 20.

irridere S 31. 52. .»^ 5»

iudex I, 14. II, 14. III, 16. 17. : "

iudicare S 43.

iudicium S 32. I, 32. II, 29.

inngere gratiam I, 36 iuncta gratia IV,
inncta volnptas.

ius I, 3 iure. III, 16 iure.

iusinrandam S 21 servare.

iustum S52. I, 31.IV, 84.

iuvenis I, 16.

Labi II, 17.

labor I, 39. III, 6. 14. IV, 7. App. 3.

III. 6

30.

• ■t ■■.,-

■.:^5i -

.Ms.

y'i^il»v'

^ 46 -

laborftre II prmef. 2 iioMe. IV, 13. 48.

laedere II, 13. 23. 24- IV, 39. App. 6. 6. V

latetari App. 1. -

Uetns I, 20. IV, 30.

languere III S.

latere II, 8. IV, 31.

laudare I, 14. 20. IV, 2.5. 28.

laoB III, 4. IV, 29.

lector III praef. l.

legere S 26. 27. II praef. 11 legendo. III, 18.

lenis I, 7 (levis).

letam II, 3.

levis I, 7 (lenis). II, 24. levitas IV, 25.

lex S 49. III. 16. App. 9.

libenter S 9. 56.

liberalis S 56.

liberi's 28-

liberi II praef. 6 (voles).

libros legere. S 26, 27,

licet App. 7.

lingva I, 3. III, 23 axoris.

linqaere II, 3.

li», I, 36. II, 11. 15. IV, 30.

litare IV. 38.

literae S .38.

Htns IV, 33.

locuples IV, 6.

locns II, 18. IV, 39.

longas II, 17. IV, 27. 37- 41.

loqnax III. 20.

17. II. 20. III, 3. 5

^*

loqai S 51. I, 12. 13.

loqaendi. 9. IV, 20.
Lucanns II praef. 6.
lucnim I, 33. IV, 8.
ludere S 36 trocho.
laxnria II, 19.

Macer II praef. 3.
maerere IV, 35.

magc i. magis 11 praef. 2. II, 6. IV, 42«
magister IV praef. 4. IV, H.
magiktra III, 14-
magistratus S 11.
manere App. 7.

magnus I, 35. maximus I, 38. 11, 11.
maior S 10 maiori concedere (cedere).
maledictum II, 15 maledicta.
maledicus S 41.

malus I, 11. mala damna II, 15. malorum III, 2
malorom. 15 malos. IV, 17. 24. 46- App. 8.

aaiiBs IV, 21.

Mars II praef. 6 (Afarti8-Ma|iia),

mater III, 25. y^}"^^:^^^^-^-

medicina IV, 40' '" .■,

medicusll, 22. IV, 13.

melior IV, 13. melius IV, 26.

raeminisse II, 15. memento S 27. I, 14. 1.5. 20.

21, II, 1. 6. 7. 13. 19. III, 4. 17. 23. IV praef.

3. IV, 5. 7.26.31.41. 44. App, 3. 11.
memor S 50.
mendicare IV, 1.
mens l, 1. II, 31.
mentiri S 44.
mercari IV, 44.
meretrix S 28.
merito III, 18-
meritum I, 33 pro meritis. II, 1 meritis adqui-

rere aroicos. .

metuere S II.I, 22. IV, 22.
metus II, 3.
minimus II, H.
ministrare I, 2-
minor S 47.

rairari IV, 49. mirandus III, I miranda canere.
raiser S 52- IV, 43.
moderari sibi I, 37.
modestus III, 19.
monere I, 9.

morbus II praef. 4. IV, 24.
mores I, 5. 7. 38. IV praef. 2. 20. 41. App. 11.
raori IV, 14.
mors I, 19. 22. II» 25. HI, 1. IV, 14. 22. 37. 43-

46. App. 1.
mortalis II, 2 mortalia. I, 39 egestas.
motare III, 14.
raulto IV, 33 tutius.
mitltus I, 13 multi multa. 15 maltis. 16 multo-

rum. II. 20 multa. 29 multos. III, 13 multo-

rum, 18 multa (bis). IV, 22 multum cures.

48 multa.
raundus (adi.) S 8.
muniiicas III, 9.
munus I, 20.
mutuum I, 16 dare.

Nam I, 22. II, 19. 31. III, 1. UI, 5. IV, 18

(Non). 19. 28. 33. 43.
naraque III, 23. IV, 9.
narrare I, 15>
Naso II praef. 8.

.•f.«

■'•rrVv

^■.l^

■^C-

5'V

m

•^Jv.-Si'

,-^Jki

47 -

il I, 34.
!i 81. U, 9. IV, 2. App. 9.
^ S 7. 38. 43. 54. I, 11. 12. 17. 2?. 24.
30. at^. II. 2, 4. 7. 29. III, 1. 2. 7. 8. 10.

P^ 21. IV, 2?. 85. 27. 29. 38. 42. 4,3.

|WP I, 25. 28. 29. II, 16 (nec-nec). 24. 30.
'Vfy S. 4. (nemo-nec). 7* 13* App. 8.
nc^are I, 81. II, 9. •"
oeglegere III, praef. 4. III, 18 (neglege-per-

lege). IV, 9 neglecta. 45.
nemo S 31. I, 5. 23. II, 14. IV, 4.
aeqoam S 7.
nescire IV, 29. 48.
nen I, 2.

9ihil S 24. 44. 48.
il I, 8. IV. 29.,
ihbiom I, 27.' ^

lios II, 6. 13. IV, 24.
(niti-nti: IV praef. 4.)
nocens IV, 14.
noeere I, 12. IV, 9. App. 3. 8. 10. nocitura

tenere I, 6.
ooUe. noli S 30. 52. I, 9. 10- 13. 14- 19. 23.

25- 27.. 32. II 4. 9. 11. 12- 15, 20. 21.

25. 26. III, 20. IV, 3. 10. 18. 35. 37. 46.

App. 2. 8. 12. nolo II, 8. nolito II, 28.

111,15.
nomen III, 12 sub nomine. IV, 16. 42. 46.
noscere I, 29. II praef. 5. App. 4.
ooste II praef. 2. III, 16.
noster III, 2.
notare III, 8 notato.
notus I, 32. 40. II, H: IV, 13.
novos I, 12.

nodns I, 21. IV, 49 nudis verbis.
nulltts I, 4. 12. II, 21. 29. III, 10. nullius.

IV, 2. App. 1. 6. 13.
Dumi-nummi IV, 5.
namquam II, 29, IV, 41.
. aotrire I, 36 amorem.

Ob S 30. •
obire IV, 46.
; obBequiom I, 34.
'^^pccasio IV, 45. OccaSio II, 26-
'odisse I, 8.
jodiom I, 36. App. 5.
I^fiendere III, 24,

of&ciperdus-ofificiperda IV, 42. i., \" ^ .

officium I, 15. IV, 42. -^.^yf-^^' ,

omnis I, 17. omnia. IV^ 43 omnibus horis.

onus I, 21. . -

opes I, 6. 28. App. 11.

optare II, 31.

opus III, 14 operis pondere.

opus est App. 2.

estendere IV, 28 ostendit-monstrabit.

?l*fferre, App. 2.-."^^

p.

.S^

■

Palam IV, 25.

■■"*^^

H

par II, 10 parem te. App. 11.

• ' "^^

l^^^^B

parce I, 24. IV, 4. 28.

parcere I, 37. S 5.

\

..^

parcus II, 28 parcior. III, 9 amicis.

■^

parens. parentes S 2. 46. III, 24.

■ -~

' *J

parere pro adparere II, 8.

"

- ■■ ,^

pars II, 27. IV, 8.

l^

^m

parta labore I, 39. partam tempore longo

9

II, 17.

^B

parvns I, 35. II, 6.

^~'

pater IV, 6.

• X'

pati III, 17 pateris. 23 pati. S 49 legem.

patienter I, 21. III, 17. App. 14.

patientia S 46. I, 38.

patria S 23.

• -.r

paucus S 51. I, 10. II, 28.

%

pauper I, 20. IV, 16.

■ "i

paupertas I, 21.

" %•■

peccare II, 21. IV, 40. App. 7.

' ^

peccatum II, 8.

_

peior IV, 32.

.

per II, 31.

' >-""

percipere IV, 21.

• »*

perdere I, 22. App. 4.

perducere IV praef. 1 (deducere). II praef.

'- :

10. (deducitur)j

'. '.

,

perlegere III, 18- perlectis . .

- ■•_

3~

perquirere 11, 12.

■*■'

perspicere IV, 20.

-

petere I, 31. 35 II. praef. 7. IV, 13. 15.

-^'

pietas III, 25.

'^^1%..,

pignus IV, 41.

sW-'

placare IV, 36-

f-

placere II, 29.

■*■• ,s-.

placidus IV, 31.

'St\

plene I, 20.

plorare III, 20.

plus I, 2. 14. plures II, 7. plura II, 28.

poeta III, 18.

■ .

poUere II, 9 consilio.

'■■: '•* ■

• '■L''V

v^'^i:s^--(. ■'...:..•

■ iv vi%''X.!fc;i.

w

- 4« -

l>.^-;;.

-rj?

pomceri I, 13. ^^) .f^imf^^^iii^^.

pondus III, 14 pondere prestQs.

ponere spem in tnortetn (morte) I, 19. pro

Incro I, 33. bene App. 4. 12.
popnlas II, 29.
posse. App. 5. 6. I, 26 et 38 potes. 38

possint. 31 possit. 34 et 37 possis et II

praef. 4. II, 1. 4. 23 possit. III, 3. 6. 14.

28 posse. IV, 8. 12 poteris. 24. 33. 39

potuit.
post II, 15. 26 (adv, p o s t e s t Occasio

calva. post h a e c). IV, 41.
postulare II, 5- 8. IV, 2.
pote App. 5.
potius I, 39. IV, 35.
potus II, 21.
praebere III, II.

praeceptum III praef. 2. III, 1- 1V\ praef. 3.
praecipue I, 1. II, 30- IV, 11.
proelium II praef. 6.
praeponere T, 6. 32.
praesens App. 5. '

praestare I, 25-
praeteritus 11, 15.
praetoriam S 33.
praevalidus IV, 12-
praevidere II, 24.
prave IV, 33. pravus II, 8-
premere III, 14. pressus.
primo IV, 9.
primus I, 18. II, 30- IV, 45. prima virtus

I, 3.
pro 1,23.33.11, 10. IV, 14-
probare I, 27. IV, 25. 28.
probatus App. 13(?)
prodesse II, 1. III, 10- IV, 39- App. 36.
productus III, 3 testis.
promittere I, 13. 25. IV, 37.
propagare IV, 23.
propere II, 5.

proponere IV, II. sibi aliquid III, 22»
proprius IV, 44.
prospicere II, 24.
proximus I, 3. sibi I, 40.
prudens II, 7.
prudentia II, 15. IV, 27.
pudet II, 6. IV, 29.
pador, III, 4.
paerilis IV, 18.
pugnare S 23.

Ponicus II praef. 5 bella (civica).
puppis II, 6.

•^

purns r, l pura mente.

putare I, 3. 17. «4. 2». U, 6. IV, 3«.

Qaa IV, 31*.

quaerere 11 praef. 6. II, 2. IV. 15, 45-
quaesitum I, 34. II, 17. III, 21. IV, 16. 3U^1
qualis IV, 28.
quam (adT.) I, 14. IV. 33.
quamprimum IV, 45.
quamvis I, 6. IV, 21.
quantam cumqae III, 3. -• ,-

. quasi III, 1. ' ... .

qaeri I, 8« ^- .

qui (sing.) I, 3. 4. 22. II, 27. IV, 22.
App. 5. 6. (plur.): II, 21. III, 21.

1. quae (sing.) I, 22. II, 6. 13. III, .').
IV, 10. (plur.): I, 6. IJ». 30. 39. 11,6. 21»
III, 13 bis. IV, 7. 9. 17, quod I, 22. 24,.

25. 29 bis. 31 bis. II, f 7. 17. 27^ io.
III, 8. IV, 2. 8. a 9. 24. 30. 33. 42. ^pp.

2. 3. 4. 10. 13. cui II, 9. 10. qoem ^' S.
38. III, 8. IV, 28. App. 5. 7. quay II,

26. qoo IV, praef. 4- cum quo if 36.
quorum IV, 46. qoos II, 16. qoas iV, 1.
quibus IV, 7. • •/

quia I, 13. .j

quidam App. 14. #'

quicumque I, 15. 3.3. III. praef. 1. If praef.

1. IV. 18. 24. 25. quocumqoe IV^ 37.
quicquid II, 24. ', ,'*,-

quies I, 2.
quis i. aliquis I, 17. 24. IV, 40. aliqnid li

praef. 7 si quid.
quisquam IV, 13« App. 2. ,}'

quisque III, 3- IV, 20. , "

quivis III, 7. ;

quo i. ut I, 28. IV, 42- App. |. qoem in

linem IV, 10.
quoniam I, 34. ''i^--

quoque I, 26.

R.

Rapere IV, 46.

raro S 18.

rarus I, 13. IV, 27.

ratio I, 3. IV, 2.

recedere IV, 19. App. 1.

reprendere I, 16.

recte III, 3. 16. IV, 8.

*v ■

■ .V

-<v-

■ V-^^.<J..

.:•? . -r-

:«

sre I, 30.
referre II, 15. 20.
regere S. 45. II, 2. III. 16.
regnam II, 1.
relegere IV, praef. 3.
relinqaere I, 6. II, ^. I.|J, \A. .

remanere IV, 19.

rejDos.^V, 33. . . *

reparare App. 13".
repentinns IV, 46. ' '
repugnare I, 4. ' '

res S 30 ob jeva I, 7. 35 bis rebus II, 5. 26.
Illi 1 1 in rebus. IV, 3. 7. 23 rerum bona-
rum. 26 tranqnillis rebus. 32 rerum fortqna
taarnm. 47 res et fama.

-reQ>Qndere I, 18. , .
rens III, 18 sibi.

retinere S 42 existimationem. araicos I, 34.
spem. II, 25. uxorem III, 12.

ridere IV, 18.

rogare IV, 8. auxilium iudicis III, 16.

Romanns II praef. 5. bella.

rnmor I, 12.

mrsns IV, 7. 26. 26. 45.

Saepe II, 10. 20. IV, 28. App. 4.
salu? II, 28, IV. 14.
salutare S 9.

salvus III, 13 salvo pudore.
^aqar^ JV. 40«
sanctus IV, 4.
gantis IV, 24.
sapere IV, 12. 18.
lapiens I, 7. II PT**^-. 9- .
5^pien.^ia I, 10.. II piraef, 11.
satis S 19,

scire I, a. IIj ip. IV, 11. 22. 29 App. 2. 4.
scribere IV, 49-
scriptor III praef. 4.
Ifl, .0. .17. sibi ibid. securo I, 4.
securus IV praef. 1. vita.
sed I, 23. Ill, 21. IV, 15. 23. .30. 3.5. 3&
41. App. 11.

segnities III, 6.
s^el App. 4.

49 —

semotus II praef. vitiis aevum.

semper I, 2. 8. 24. 38. 40. IV praef. 8. IV,

I. 16. 26. 34. 36. App. 11. 12.
senecta III, 9. in fine senecUe. "n -ST^*'
senet IV, 18. ' ' '' "' ''^^f*'^
senex I, 16. ' ^-^•;'^;,
sensus III, 11. IV, 18. 49. ' ; ' 7 ''f'^
sequi I, 11. 38. 11, 27. III, 13. 21. IV," 3^!
sermo I, 10. III, 19. IV, 20. tacitns I, |7.

blandos I, 27. III, 4. sermones blaadp«
blaesosque (?)

servare S 4 datum. S 21 iusiurandum. S 12
verecundiam. I, 24 quod est III, 8 augendo.
IV, 17 famam.

servus I, 8 bis, 37 servornm III, 10. IV, 44
servos.

si I, 1. 5, 17. 18. 23, II praef. 1. 2. 5. 7.' >

II, 1. 13. III, 11. App. 3. 4. 5. 6.

sic I, 11. 29. IV, 21.

silere I, 15.

similis III, 7 exemplo.

simplicitas III, 4-

simul II, 19.

simulare I, 26. II, 18.

sin II praef. 8- III praef. 3-

sine I, 5. 7 crimine. II, 12. III, 1. IV, 46.
App. 6.

sinere. sine IV, 38. . .

socius II, 7. IV, 15. .App. 4.

sodalis I, 34.

solere I, 30. IV, 9.

somnium II, 3].

somnus I, 2.

sors II, 12. III, 8.

spectare II, .27. IV, 32.

sperare 11, 31. IV, 14. 26.

spernere I, 4. III praef. 3.

spes I, 13. 19. II, 25. IV, 7. App. 12.

stare S 21 ad praetorium.

statuere II, 12.

strae^e III, 2^. . '

studerc S. 56. I, 1?. .

studium IV, 21. 48. .

stultitia II, 1.8. IV, 14.

stulttts I, 81. II, 16. App. 2. 8. .

sub III, 12. 16. App. 7.

subinde IV, 40.

subito IV, 19. . ,

submittere II, 25.

'%

■m.

K

'■•■'fi
'■»i'f

tr

ft^-

««i^!

— 5» —

Hf

(- ■

•Vr

I

i

successas II, 23.

SQccamberc III, 14.*1, -^ . ' .'; /:^ J ^

saccarrere I, 16. 23. ». ..-.

safFerre II, 13. III, 6.

sammas II, 18.

samptus I, 17.

saperare I, 38. II. 10. III, 9.

saperesse IV, 36.

sapplicare S 1.

saprema III, 9 sors.

saspectas IV, 9. 43.

saspicere IV, 1.

T.

Tabulae III, 9.

tacere I, 3. 12. III. 15 tacendo 23.

Ucitus IV, 20. 31. sermo I, 17. sodalis 11,

22. App. 10.
tameo II, 13. IV, 44.
te I, 11, 14. 21. 37. II, 10. 12. 16 bis III,

7. 17. IV, 10. 14. 40.
tellus II praef. 1.
temere S 24. I, 8.
teiuaere III, praef. 3 (spreveriS).
temperare S 22 vino.
tempore i. in tempore I, 16.
tempus I, 7. II, 5. 8. 10. 17. 18. 30. III,

11. IV, 2. 22. 27. 41.

tendere velam IV, 33.

tenere nocitura v. nocitura.

temptare (tentare) IV, 33.

testis III, 4.

tibi V. tu.

timere I, 22. III, 20. 22. IV, 11. 26.

timidus IV, 43.

tortor App. 7.

tranquillus IV, 26.

tribuere I, 19- II, 20-

trochus S 36.

tu I, 14. 26. 29. 30. 32. II, 21. III, 20. IV,

12. 28. 47. 48. App. 8. 12. tu tibi I, 19.
II, 21. tibi 20. 23. 24. 28. 33. 36. 87. 40.
II, 7. 21. 30 bis III, 8. 9. 17. 22. IV, 2.

9. 11. 12. 16 bis 16. 36. 37. 47. 48.

App. 2. 9. 13. libi tu I, 4. 32.
tute (pro tu ipse) IV, 4.
tanc I, 28. App. 7.
turpis I, 30.

tus IV, sa

totas II, 6.

tuus I, 14. 37. III, 6.

.^.-l':

•« >

Valere 11, 28. IV, 36. 39.

vel I. 31. ■' -^'^

velle I, 9. 25 bis, II praef. 1 yelis. II, 29.

III praef. 1 voles. III, 13. 16. 20. 24. 25.

IV, 1. 29. App. 5. 8. 10. , .,

veluro IV, 33.

venire II, 24. venturam fatum fV, 22-
v6nter IV, 10.

ventosus I, 2.5. " /r^v

Venus IV, 10. 30. •'"'^^if

verba I, 10. 26. II, 11. III, 2. 20. fV", «^ 49.

App. 6.
verbera IV, 6.
verbosus I, 10.
Vergilius II praef. 2.
verus App. 8«
versari I, 33 in periculis.
versus IV, 49.

verum II, 4 cernere. III, 4 veri Corma.
vexare II, 16. '

victima IV, 14.
victor II, 10.
videre S 17. II, 10. 27. IV, 25. videri \,2h.

81. III, 15 videare.
vigilare I, 2. II, 31*
vilis I, 29.

vincere S 46. I, 34. 38. II, 10 victus 14. v-;J
vinum S 22. II, 21. > '•,

Tir IV, 2. '-^

vires II, 9. IV, 12 praef. 3. herbamm S 46«

virium arbitrium.
virtus S 35. I, 3. 36.
vis II, 9.
vita S 40. I, 6. 19. 22. 28. 11, 3. Ill praef.

2. III, 1. 5. 14. IV praef. 1. IV, 16. 1.7.

19. IV, 7. 31. 47. App. 1. 7. 11. '^^^.

vitare II, 13. 19. III, 4. IV, 7.31. 47. r *.v
vitium I, 2. IV praef. 2. -r"<-^

vitulus IV, 38.
vivere I, 5. 22. II praef. 9. III, 2. 9. 11.

IV, 17. 24.
ulcisci IV, 87.
ullus I, 29.
ultimus I, la 22.
ultio App. 5.

■■•I-A

iihV'\

^i«5

.•'.->
•*'?»".

■m

5»

bmbn 4, 37.

umqaftm III. 8. II. IV, 19.^ ■#

ttndk IV, 31. ?i - • . V '

unus II, 7. 25. »: I^, 11. 28:

volacris I, 27.

▼olantas App. 13*

vohipta» II, 28. IV, 10. 24. 30.

votam App. 1?.

arbanas III, 19.

urgere I, 37 in iram.

USU8 IV, 2. 21. 27. 44. i ^?-

ut (c. ind.) I, I. 7. IV, 21 ut — sic. c coni.

I, 11. 37. II, 23. 28. III, 16. IV, 44.
uterqae II, 27.
uti S 85 virtute. I, 24. II, 17. III, 21. IV,

16. quaesitis.
utilis II, 1. III, 11. IV, 33. •

utilitas I, 6.

vulnus IV, 40. ■*■

vaor I, 8. III, 12. 23. ,

*v.-'.

SF ■'"

-■<.• ...

■vf .

^r'

'l^

B^'

'S^.''

riM -\

^ ^ r ■ .

EwiT'

E^' -;

c- '

>#_.-.

5 ■,■'."•.

■^'■^ "

■■a5::v.

/i' •**'■■

^■-■- ■

'T- »•-■•

^■?i:>
fc ■

■('■ ■-

^■^

■■■•■^: '

*« ■•

■>

r*

m^-'

'■>. -V

,•(«-'.. ..

^Jhi^Mji

r\ •■;.

t"?."-

><ff

Ki.- »

.'^.

•-*;*'•• vsx

■'.^■■-■,;'v'

:.J^-

-*. ■■ .v^ -•. • *• .^

■ >■.'*.-' ■■i

'.•0.^-i--<S4. - ->■*■«

.^.

■. ••fc'''V;;J

-■■/>>!>;^v^

.fim

im

■■•■.>■

i,. . <■. ^

■ i<tj

^A:

■i'

:■;■ -1^