De interrogativorum relativorumque enunciatorum confinio, maximum partem apud Herodotum [microform]

94

P. S. 3)em 9?orjlc^cnbcu foHtcii onfdnglit^ no(^ cin Jlnl^ang tjon 5Kolcn, bcr ^intociS auf
ducUcn, ^patQKcIllcIIen, auc^ l^in unb toicber ^olcmifd^c unb fritifc^e 8lnmcr!ungcn kigcgebcn
toerbcn; Qllein hei nfi^crer ©rtoagung jlanb ic^ tjon biefem SSor^aBen oB unb gctoonn boburd)
SRoum, burt^ ^iujuffigung ber noi^folgenbni flcinen SIHionblung cincr gr6§crn Slnso^I bon Scfcrn
cttooS ju fcieten. ©enn tool^er i^ bicfcS obcr jene^ entnommcn unb jufflmmengclefcn, tijcn ttjirb
baS bei bicfet 8trt uon 8IrBeitcn intereffiren, bem e§ um bie ©oc^e 5U t^un ijt, unb tocm njfirc
bomit gebient? JnS eiteln unb, toic bcfonnt, fet;r ttjo^lfeilcn glittcr unb $|Snmf mit tt)ir!It(^cr
obcr fci^cinBorer S^elefcn^cit oBcr lic^ mcin ®efii^I cine folti^e ^"fl**'^^^ ^^^ fo fe^r terfci^maBcn,
ttjie boS ^cttju^tfein fclbftfinbigct ©urc^orBcitung bc§ ©toffc^ , -r- 0I8 5?autel ctttjo gcgcn bcn S8or=
tt)urf bc8 pogintc^ — fie entrotBcn fonn.

II.

De interrogativorum relativoniinque enunciatorum confinio, maximam

partem apud Herodotum.

§. 1. Nuper Herodoti historias legens non pot6ram quin admoduro hsesitarem in hisce
verbis quse sunt I. 120:

Kvqov dt ne{>i ^vXevcjv exdXet rovg avrovg raiv fidyttiv, 61 to tvvnviov qi ravrr^
txQivav. dniyLOfitvovg dt tifjero 6 ^uiOrvdyr^g, rij tx{)ivdv ol rr^v owiv.
Neque yero id factum est ea re, quaB omnibus quantum video interpretibus oflensioni fuit
— sive enim cum Kruegero, Lhardyo, Abichtio ravrr] adverbium ad ea qusB supra capile
108 narrantur, quamvis multa interiecta sint, referre, sive cum Steinio, id quod mihi non
displicet, vel rovro vel rore emendare animum induxeris, iam diflicultate expedita non
erit cur amplius haereas — sed alia eaque, ut mihi quidem videtur, paullo graviore. Qute
res quod nemini interpretum, ne Kruegero quidem, acerrimo harum rerum iudici, scrupu-
lum iniecit vel saltom commemoratione digna visa est valde miror. Qui enim fieri potuit, ut
in posteriore istius enunciati parte, quam interrogativam esse nemo non videt, pro interro-
gandi pronomine vel adverbio relativo uteretur? Idem qusero in lioc altero exemplq
quod legimus II. 82:

Kai rdde aXka Aiyvnrioiai t6ri ilev^fiiya^ fuig re xal riue^iri ixdarr^ S-idiiv orev
earl xai xfi txaOrog TjfieQri yevofievog 6rioi0i eyxvqr]6ei xr\..

..i.&.X.

■<-■ : ■■"■

93

ubi neinuiem illoram interpreUim offendisse magis eUam mirandum est Namqoe qaam
omnes recte inesse dixerant sententiam : und an wehhem Tage geboren was fHr Schicksalen
er begegnen wird^ vel : was fiir ein Schichsal jeder haben wird^ je nachdem er an diesem
oder an jenem Tage geboren isi^ eam inesse nollo modo posse iudico nisi bis posito in
eadem enunciatione pronomine interrogatiyo. (Yide Eruegeri gramm. gr. §. 51, 17, 5 et
10.3 Itaque pro 'cfj emendes velim tcu vel ve^, quod quam facile a librariis mutari po-
tuerit non est quod dicam.

Nonne igitur similiter ab eisdem etiam I 120 peccatum atque una tantum litterula
routata kfj (vel oxt}) restituendum esse mecum senties? Quocum conferas I 32 extr.
axoneeiv de XQ'^ navrog /(^iJuaTo^ r^v teUvtijv xfj dnofiijaexaif VIII 67 init Ilaqioi . .
ixaqadoxeov rov noXepiov xfj dnofirjaerai, VIII 130 extr. a/tta de xal (otaxovaxeov oxi]
neatetai td Maqdoviov n^yfiata, V 87 elQandv exdatrjv avtemv 6xr\ elrj 6 ioyvtfjg dvi^Q,^')

§. 2. Tu vero, nimirum grammaticae gnarus ac peritus, haud scio an levitatem mihi
et procliviorem ad artem criti6am factitandam animum crimini daturus atque adeo ad ea
me relegaturus sis, quae eidem illi quos nominavi commentariorum Herodoti compositores
allata exemplorum multitudine af^rmant: saepe apud hunc scriptorem in obliguis quae eo-
canUir inlerrogand^ enunci^Uis inveniri pronomen relativum. Ita enjm post Kruegerum
Steinius docuit ad I 56, Abichtius ad II 121, VI 124 etc. A quibus Struve I. I. p. 32 non
dissentit: pro eero relatico mterrogativum xfj poni neguit; in interrogatione eero pendente
et interrogaticum et relativum locum habet. Sed liceat mihi, id quod divus Augustinus
(epist ad Hieron. 19, 1) sibi licere putabat, alios ita legere ut, quantalibet et auctoritate
et doctrina praepollent, non ideo verum putem quod ipsi ita senserunt Quamquam enim
neque illorum me iudicium praeteriit, neque quid grammatices graecae scriptores, velut
MaUhiae (II §. 485), Rost (123^ adn. 2), Kuehner (§. 837 adn. 3), Krueger, Baeumlein, •)
aiii de pronominum in obliquis interrogationibus usu doceant ignoro, tamen tantum abest
ut apud Herodotum 1. \. tfj relativum ferri posse concedaro, ut re omni ex parte examinata
ac perpensa persuasum habeam non posse non legi x fj (vel oxri) interrogativum. — Neque
vero contendere et asseverare, probare me atque evincere oportebit.

*) Duobas aotem in locis, VII 463 n^imet dfdQa . . . nttQoJiimiaorra riif fuixrif 17 ma^nat et VII 168
itaQadexiortes kc^ oixoi rov noXtftov 17 neaietcu, quam libri exhibent scripturam etiam invitis libris vel in
T^ vel in K^ mutandam esse iam Struve quaest de dial. Her. spec I. p. 32 recte monuit Equidem
cum Kruegero x^ praeferendum censeo. Vlde quae infra dicuntur § 9.

^) Is \ ero latissimos legis fines circumscribens dicit (Griech. Schulgr. § 692) : Fn der indirekten Frage
stehen oarii, ijrig, Srt, moaoq, onwog, onov, dno&er, onore, ontog u. s. w., aber ebensowohl aucb die
direkten FraguwOrter und dieeinfachepRelativa. (!?)

4

«Jf.,

26

§. 3. Quod ut faciani; paullo altins repetendum erit atque de enunciatornm quae
sunt relativa aut interrogativa natura ac discrimine pauca breviter attingenda mihi vel
perstringenda videntnr omnibus satis nota.

Si quis igitur apud Liviam (I. 6) invenerit: ut dii . . . auguriis legerent^ qiii nomen
novae wbi daret^ qui conditam imperio regetpet., vel apud eundem (I. 17 exlr.): adeo
id grattm plebi fwit., ut^ ne victi beneficio viderentur, id modo seitcerent iuberentque^ ut se-
natus decemeret^ qui Romae regnaret^)^ vei apud Ciceronem (de sen. 4): nikil est ad-
mirabilius quam quo modo [i. e. is modus, quo) mortem filii tulit^ nemo erit quin
videat in his enunciatis et quae sunt similia pronomen 4emonstrativum mente addendum
esse. Praeterea in eo quod postremum posui exemplo nomen substantivum, quo prono-
men relativum referendum est^ transpositum pro antiquorum consuetudine ab relativo assu-
mitur, iMide fit ut enunciati forma interrogativae simillima evadat. Sed cavendum est ne
rei imagine ac falsa specie decipiamur. Si quis enim dicat: yiyvcjaxn tbv xivdvvov, ov
fielXn (j,e&^etv, nemini^ opinor, relativa enunciati natura dubia videbitur; attamen trans-
lalo substantivo si dixerit: yiyvojaxei, ov fitlJkei fjied-tleiv xij'dvvov,\ereor ne quis adduci
possit nt interrogativnm esse credat enunciatnm, quod nihilominus relativum est.

§. 4. Quae commemoravi tam nota snnt atque in ludis trita, ut snbirasci mihi vide-
aris qnod monuerim. Non fecissem, nisi huius rei, quam ignorare discipulos dedecet^ mi-
rum qnantum doctores oblivisci atque in explicandis graecorum scriptorum verbis immemo-
res esse viderem^ adeo ut isti pro interrogativis multa venditent., quie, modo recte intelligas,
relativa esse apparet. Nec contenti hoc uno errore longius progrediuntur atque eiusmodi
exemplis nisi legem istam, quam supra (§. 2) commemoravi, sibi confingunt.

Afferem exempla tuoque ipsius iudicio proponam. Initium antem ab Herodoto faciam,
cuius in libris haec inveniuntur:

Primum esl I. 56: Mera de ravra e^fitovri^e itfToptW, rovg av 'fXk.rivaiv dvvaroi-
rdrovg iovrag nQogxr-^oairo (pikovg. Non uno autem nomine^ qui hoc enunciatum int^r-
rogativum egse putent, errare mihi videntur. Etenim non illud potissimum Croeso explo-
randum est, quosnam Graecorum sQcios sibi adiungat: id iam oraculo monitus compertum
habet, quod dixit potentissimos: sed qui sint potentissimi, hoc potius quaeritur. Itaque
sic mecnm verba intelligas: e^pQovri^s laroQeiov rovrovg rcuv 'EXXi^vu)v, ovg av dvva-
roirdrovg kovxag nQogxrriOairo (piXovg i, e. er gab sich Miihe diejenigen zu erkunden,
stellte angelegentlich Nachforschungen an nach denjenigen unter denHellenen, welche

^) Idem decernendi verbi usus apud Ciceroneni invenitur (v. Nizol. vel Forceliini lex.), velut:
Crassus tres legatos decernit nec excludit Pompeiuin — stipendium Caesari decretum est et decem
legati.

iSir.v.^ ■ ■ '• ■ -t :...^J^

97

er als die muchtigsten (\^eil sie die machtigsten waren) sich wohl zu Freundcn machen

wurde. *)

Alterum exemplum legitur II. 2: wg ovx idvvato jivvB-ayo^evog noitov ovdtva tovxov
dvevoelv, o'l yevoiato nQoixoi dv9-Q(jj7i(ov, inireyvarai roiovde, Sed tribus ante versibus
cum idem scriptor dixerit: '^&iXrjae (Wafifiinxog) eldevaif otriveg yevoiaro nQturoi^ nonne
hac ipsa re de discrimine quodam, quod inter utrumque intercedat, cogitare iubemur? At-
que est sane discrimen aliquod. Quod perspicuum tibi erit animum advertenti dvev^teiw
verbo suum iam esse obiectum quod vocant, noQov ovdiva rovrov. Steinius vero
quo suo iure vel unde vocabulum adsciscens explicaverit rovrov rov ^tjrijfiarog, noa
percipio. Immo intelligas necesse erit rov eidivdi vel potius rov nv&ia d-ai sc. rov-
rovg o'i yevoiaro nQwroL. Sic enim hffic interpreteris v«Iim: xaineg nvvd-avouevog
noQov ovdeva rovrov sc. rov nv&eod-ai, ixeivovg, oi yev. nq., idvvaro dvev{}elv i. e. troti
aller NachForschungen nach jenen, welche. . .konnte er damit nicht ans Ziel gelangeh.
Falso referens verba o'i yevoiaro nQwroi dv&Q. ad pronomen rovrov ipse primum conieceram
rQonov ovdeva rovrovg dvevQeiv, o'i yev. tt^., quae facillima sane foret emendatio, si
emendatione hic opus essel. Ceterum si quis haec verba: o'i yevoiaro nQuiroi dv-
if-oMTtwVy pro glossemate habere maluerit, non prorsus repugnabo.

Tertium exemplum habes IX 71: nairoi yevofnivrjg yaxrjg, 6g yivoiro avrwv aQiarog,
eyvfaaav xrL De qno loco idem quod ipse sensi breviter, quae est viri gravissimi consuetudo,
vel obiter iam indicatum inveni ab G. Bernhardyo in libro qui inscribitur Wissenschaft-
liche Syntax der griechischen Sprache p. 291: einfcKher wird Eur. Iph. T. 767 ariuaive
d' (o XQV ''^«C^ iniaroldg (piQeiv nur rovrov ergansi (cf. Herod. IX 71). — Recte enim
interpretaberis non hoc modo: cum quaereretur quis eorum fOrtissimus esset, sed potius:
cum sermo fieret, cum confabularentur de eo, qui etc.

§. 5. £a tamen quae attuli exempla ita comparata sunt, ut possit sane aliquis in
errorem facile induei, quamquam non aliam ob causam interrogationis obliquae formae vi-
dentur, nisi quod solitae cogitandi viae tenaciores vernaculae linguae consuetudinem Graecis
quoque subdere natura perducimur.

Quid vero, quod unus Herodoti inlerpretum hisce etiam exemplis usus est ad confir-

mandam illam legem de enunciatis oblique interrogativis ab se propositam! Unum invenitur

II IS^extr.: ineire yaQy no)ldxi.g xrjQvaaovroiv JeXqxjiv ix &eonQoniov og fioiXoiro not-

vr\v rrig Aiaojnov xiwx'!]^ <xveXea&ai, dXXog fiev oidelg icpdvrj, 'Iddfiovog d« naidog nalg dXXog

Iddfioiv dveiXero, ovrca xai Aiaotnog Iddfiovog tyevero. Ita enim haec cum Kruegero con-

*) Eundem verbi Usxo^i^v usum apud alios habes, velul Eurip. Or. 380 oif «V "Oq^arriq, Mtp^tagf
ov icroQtig. Tro. 261 IJoXv^^vriv iXf^ag, ^ riv ictoqtrg;

9m

stitaenda eaae iudico, ut apodosis incipiat a vocabulo ot^rco. Etiamsi vero Abichtium vel
Dietschium lecutus entirtv emendare malueris, infinitivus dfeUad-cu cum certe referendus
sit ad participium nriirvaaovnovy nemini sane hic obliquae interrogationis in mentem venire
debet nisi dormitanti. Conferas Xenophontis anab. VI 4, 23: txrj^^t tov fiovXofitvov
(=og ^ovkoiio') itvai tnl td iniTt^dtia,

Sed nescio an magis etiam notandum sit, quod idem ille de obliqua interrogandi forma
cogitavit in hoc altero exemplo quod estIV53: xb dt xaTvntQd-e di lov ^ei dvd-Qtanojv
ovdelg txtt (p{)daai. Nonne Ciceroniano, quod supra §. 3 attuli, simillimum ac paene ge-
mellum hoc est?

§. 6. Visne iam ad alios quoque ab Herodoto perdnci scriptores ? Male igitur Malthiae
(§. 485) hunc attulit locum Xenophontis Mem. II 6, 29: /ii^ av ovv dnox(yvnrov jue,
olg dv fiovXoio ^iXog ytvia&ai, quem recte explicabis addendo rovrovg demonstrativum ;
male idem hunc Sophoclis versum Antig. 542: wv rovqyov, 'Aidrjg x o^ xarw \vviato-
Qeg, ubi rovroig intelligas recta ratio postulat; male fiaeumlein I. 1. usus est hoc exemplo
Isocratis ad Demonicum §. 5: utTlofuv aoi avfx^ovXeveiv (sc. ravra'), (uv xi}^ '^ovg
veoneqovg o^teyeai^ai xtL; male alii hisce Thucydidis I 137: ffqdCei rut vavxX^^m, ogrig
iari xai (sc. tKtlva), d i' d cpevyet, vel V 9: rijv di imxtiqrjaiv, tp rgonfo diavoojufiai
noula&ai, dtdd^u) i. e. didd^ot rov rqonov, w xtX., cui loco simillimus est VIII 50:
ygd^ag xad-' txaara dreixiarov ovarjg ^dfiov, oJ dv rgonip avrd nqd^eiev xrL, vel VIII
46: dnoQtlv dv avrbv (sc. txetva), olg xbvg xqarovvrag ^vvxad-aiQrjatt ; male denique
hoc Sophoclis Trach. 162: emt fitv, Xixovg 6 ri X9^h A*' iUa&ai, xr^^atv • tine d'
r^v rixvotg fiolqav narqoiag )'rjg dtaigerov vifioi,^')

§. 7. £x eorum quae hactenus attuli exemplorum copia, cur saepenumero factum
sit ut quae relativa sunt enunciata pro interrogativis haberentur, elucebit. Una enim causa
est omissi pronominis demonstrativi multo latior in graeca quam vel in nostra
vel in lalina lingua usus (cf. Knieg. §. 51, 13), altera est, unde interrogattvo etiam si-^
milius evadere solet enunciatum relativum, noininis substantiyi, quo relativi^m refor*

^) Dii^num aulem quod observes variandae orationis studium mihi videtur et in hoc exemplo So-r
phocleo [)<!rspicuum et in Thucydideo paullo supra allato. Nec aliler Isocrates ad Deinon. $. 5 relativam
enunciati partoin coiiiug[avit cum interrogativis : n^ofUv om avft^ovXevuf, «» xqii xove rtmxiQovg oQi^ta&cu,
xoCl rivoiv tQftav pmfita&cu, ntd itolotq xta\9 dr&Qtuitots ofuXtJv, noU nug top iavtcjv ^lof oUovoft^v, vel Eu-
ripides Iph. Taur. 767: OTniuuve d' ({i XQV t"?^' ^taxoXcis q)/Qeir nQOf "jiQyoq, o xt xg xQri' pXvorxd aov kiyetr,
alii alias. — Eliam Herodotum plerumque, si plura sunt obliquae interrogationis membra, promiscue
uli vocibus et simplicilcr et oblique interrogativis (velut OKo&er xe xa\ xiq etti, eiQwxa I 35, 11 115, III
156, IV 145 etc.) observavit Struve quaest. de dial. Her. spcc. I. p. 49 not. Vide Stallbaumiuui ad
Plat. Cril. p 48 .\

rendum est, ad ipsnm p.ronomen conformati atque ab eo assnmptt transpo-
isitio. Sed aliae praeterea restant duae, si quid yideo, erroris causae. Quarum altera
est nominis siye substantivi sive pronominis prolepsis vel anticipatio quae
vocatur, cuius exempla supra babes .(§. 1 cum nbta)., aUera quorundam vel verborum vel
adiectivorum nostra in lingua — ut barbare loquar — impersonaliter plerumque adbibito-
rum personalis constructio, veluti (faveQog ia.riv o ^ovljticu,

§. 8. Attamen errat, ut de hac re prius agam, Buttmannus vir doctissimus fgr. gr.
§. 151, I, 7), qui de interrogativa enunciatione bic cogitaverit Immo relativa est. Ratio
enim poslulat ut dicatur aut 9ave(>ov iaxi {tovxo) 6 fiovXttai, aut (paveQog i6%iv (sc.
rotiro, in Beziebung auf das) o ^ovUrai. Neqne aliter iudico de boc exemplo, quod idem
Buttmannus in medium prdponit: ovtoi inidtLx^riaovcai, oloi eiaiv av&Qmnoi. Ne boc quidem
enunciatum., nisi diverso modo cogitata confundere atque commiscere volumus, pro interro-
gativo, quod illi videtur, babendum est. Etsi enim vernacula lingua vertere consuevimus:
„es wird sich zeigen, was dies fiir Leute sind,^ quae injerrogativa enunciati forma ne a
graeco quidem sermone abhorret — intdeix&r^oeraif onoioi (noioi) ovxoi eiaiv av-
&()(onoi — tamen graecum illud accurate et verbum verbo reddere si volnmus, dicendum
erit: ^sie werden sich erweisen alssolche., wie sie sind,^ ubi relativa enunciati natura
manifesta est.

Itaque de hoc exemplo Herodoteo II 121 : oxw^ fjij av^og 6(fd-eig xai yvoiQta&eig,
og elrjy nQoaanoXeet xai exelvov rectius iudicabis, quam praeter Steiniuro, Abichtium etiam
Baebrius fecit, qui haec adnotavit: „a^nt<ti« quis efset. Ubi 6g pro mterrogativo pronomine
(Kcipere licet.^ Immo non licet Namque obliquam interrogationem non esse iam inde
apparet, quod verba og elr] (i. e. als der, welcher er ware) salva sententia plane
omitti possunt., id quod fieri nequit in enunciato vere ihterrogativo , velut: ei^eto ric
(oarig) eirj (iariv). Eadem res est de boc loco Her. III 68: oydo^^^ 6e firjvi iyeveto
yatddfilog 6g r^v XQon^ toifpde. — Simile in promptu est Sophoclis exemplum 0. T. 1036:
(liar' (uvofjLdad-rjg ix tvxrjg ravrrjg, «g ei. •)

§. 9. Nec adeo diversa res est de prolep[si., quae verborum consecutio non minus
propria est graeci sermonis. De qua praeter Buttmannum (§. 151, I, 6), Curtium ($.397,
519), inprimis luculenter egit Krueger §. 61, 6. Quodsi quae ibi vir strenuus ac diligens
affert exempla examinaveris^ in hisce maximopere cavendum essene quae apud Graecos relativa
suttt enunciida nobis interrbgativa videantur, minime te fugiet Etenim vereor ne futurus
pit qui simillima inter sese existimet baecPIatonisexempIa: fictvd^ave avrijv rrjv dh^d-eucv,

^) Aliquanto sane haec difierre dicendum esl ab eis exeinplis qaae infra $. 10 congessi.

4*

f:y':i':c' '- •■■•■■ v ■ ' '■:?*'"'^r-" r-.-i^^^^-iPiji.

;S'V

30

olov its^iv''^ el hoc: rovToj' oiJ fiav&dviOy 6 tt fiovXerai XeyeiVy quae nihilominus diversi
generis sunt. Hoc enim revera interrogativum est, illud relativum; neque vero in vocibus
tantum inest discrimen, sed in sententiis differentia cernitur. Namque alterum enunciatniB
fidv&ave avxrjv tr}v dXi^&eiav totum iam est et solidum, senlentia quodammodo absoluta et
perfecta, cuios explicandae gratia potest apponi, non debet, olov iativ supplementum
relativum. Qno supplemento omisso sententi» tamen eadem est atque si dicas: fidvd-ave,
onolov (nolov) iariv avrr) rj dXrjS^eia. At longe secus cst in altero enunciato.. Nam
rovtov ov fMxvd-dvo} yerba non eandem efficiunt sententiam quam haec: ov fiavd-dvot 6 ti
ovrog ^ovkexai XeyeiVy nisi arctiore vinculo orationis (i. e. obliqua interrogationis forma)
addideris, quae a Platone addita esse vides. Propterea nullo modo poterat dici 6 0ov-
Xerai. XiyeiVy quamquam in altero illo exemplo poterat sane dici etiam rrjv dXrjd-eiav
dnolov (nolov) iaxiVy oti in hoc enunciato factum est: iavrbv diy ogrig iariy ndvra
xtvd evofii^ov dvd-^oinov eidevaty vel in hoc Aeschinis I 41: iva avrbv yvatQiai^rey
ogrtg iariv, ubi og iariv aeque et bonum et Graecis usitatum esse infra patebit (vide
§. 10). Itaque in eis locis, quorum supra mentionem feci (not. Ij, cum quae in libris est
scriptura ab HerodoteB dialecto aliena ferri nequeat, dubitare possis utrum in t^ mutari
debeat an in xfj. Illud a librariis cur fi factum sit quamquam facilius intelligitur, nimirum
quia lector nescio quis grammatices peritus explicandi gratia adscripserit, tamen hoc reliqui
loci simillimi commendare videntur.

Perpendas haec etiam exempla a Kruegero allata: rrjg rov ovrog d-tagy otav rjdovr}v
exeiy (i. e. riy^ rjdovrjg^ otav exet r} rov ovrog ^ea) ddvvarov dXXio yeytvad^at nXrjv cpiXo-
Cotfipy vel: x6 ye arQarrjyeiv rovr iyd) x{)ivoi, xaXdig yvwvat rbv ixi^QoVy ij fjdXia&'
dXotaifiog (i. e. yvoivat rrjv odbvy r\ 6 ix^Qbg fiaX. dXo)a.)y et quae sunt alia similia.
Goncedas, opinor, Graecis haec non esse interrogativa, quanlumvis prope absint ab obli-
quae interrogationis forma. Neque vero de hoc loco Euripidis Baccb. 815 (880): yvoi'
aerat de rbv Jtbg JtowaoVy og nitpvxev iv riXei 0-ebg ^etvoraTog, dv^-Qtinoiat d' riniot-
rarog Matthiaeo assentior, cui og netpvxe esse pro rig tic^. videtur. Immo hic appo-
sitione quae vocatur, rbv Jibg Jiowaovy in sententiam primariam per prolepsin inducta
obiectum rbv d-eov ab relativo pronomine assumptum est, ita ut verborum consecutio haec
sit: yvwaerat de (ixsivov) rbv S-tbv , 6g ne(f. xrX, rbv Jtbg Jiovvaov i. e. yvtoaerai de,
ort 6 Jtbg Jtov» niipvxe d-ebg xrX.

Quodsi quae sentiam perspexeris, iara de hisce exemplis Herodoti IV 44: ^ovXottevog
'Ivdbv norafiovy 6g , , , eldivaty rfj ig d-dXaaaavexdidol, nifinet , , , 2xvhaxa dvdQa Ka-

'0 Simile exemplam habes, quamquam est etiam quo difTiirat, de rep. VII p. 529 A: ovx «Lytvv^q nw
96iulFg rri9 . . fia^ijffif Xemflavm nttQn. cavrtfi, rj teriv (= otu iarh).

3i

^vavdea, ye\ VII 236: xa amvTov dt ri&tfitvog ev yvfaiifjv «/e xa rdiv dvxmoXtfJuav /it}
imXeyead-ai ng^jyfiataf xfj re axi^aovxai, xbv n6XeiJ,ov, xd xe noirjOovai, 6aoi xe nXrjd-og
eiai^ vel VIII 26: ayovxeg di xovxovg eg ox^iv xrjv fiaa^keog knvv&dvovxo oi Ilei^aai, ne(^l
xiiiv 'EXh^vaVf xd nouoiev quid iudicandum sit, non est eerbum cur amplius addam.

§. 10. lam ex eis exemplis, quibus usi Herodoti interpretes legem istam supra pro>
positam confinxerunt (de duobus aliis §. 11 dicam), unum tantummodo reliquum boc est VI
124: dyedex&tj fiiv yuQ danig, xal xovxo ovx iaxi dkhog einelv • iyevexo ydq * 6g fuvxoi
rv 6 dvade^ag, ovx ex^ nQoauixeQat einelv xovxeotv,

Quod quamyis explicare posse tibi videaris addendo demonstrativum xovxov vel
neql xovxovy simiiiter atque in eis enunciatis de quibus §. 5—7 agebatur, tamen vide
ne non recte facturus sis. Nam coUigas modo haec exempla:

Soph. 0. C. 1171: e^oid' dxoixov xdivd', 6g ead-' 6 nQoaxdxrjg, — ibid 571: av ya^
fi, 6g eifii xd| oxov naxqbg yeyfog xai yrlg onoiag r^XS-ov, eiQfjxojg xv{jelg. — id. Aj. 1259:
ov fiad-ojVf 6g ei ^xOiv, dlXov xiv d^eig dvdqa dev{}' eXtv&eQov; — id. 0. T. 1068: m dvg-
noxfiy eid-e fW^ noxe jvoirjg, 6g ei, — Eurip. Hel. 818: €\)tl dt xig fi; ov yvfoaexai y
6g eifi eyej. — id. Alc. 643: tdei^ag eig ekeyxov iatXd-biv, 6g el. — Arist. Ach. 442;
Jei yoQ — xovg fiiv d-eaxdg eidivat. fi, 6g eifi iyto. — Thucyd. I 136: drjlol, 6g iaxiv,
— Xenopb. Cyr. VI 1, 48: ntfinei, nqog xbv Kvqov einbiv, o^ f^v. — Demosth. 52, 7:
xai exel.evae xbv Kr^tpiaiddrjv del^ai, 6g elrj. — Plat. Men. p. 80 C:.ne()l d^exrjg^ 6 iaxiv,
iyw fiev ovx oida. — ibid. p. 92 C: xovxovg yovv olda, oi eiatv. — id. de rep. p. 559
A: nQoeXdJfie&a d^ xi naQadeiyfia kxaxeQOiv (sc. xitiv inid^fiibiv'),^ ai eiaiv.

Horum exemplorum quod altero et quod septlmo loco posui ab reliquis paullo differnnt,
quippe quae pronominis personalis prolepsin ostendant. Quare ad ea diiudicari poterunt,
quae superiore paragrapho exposui. Cetera vero nemo sane erit qui non esse revera in-
terrogativa dicat. Ideo non defuere qui pronomen relativum 6c, ut in hisce locis positum est,
soloecum pronuntiarent. Vide Hermannum ad Soph. Aj. 1259, Matthiaeum ad £ur. Iph. T. 750
(767), ubi Elmsleius immerito (cf. §. 4) corrigere conatur vel ai^fiaive tw vel afjfuxiv 6x(ii.

Quid igitur hac de re nobis statuendum erit? Fateri debes in huiuscemodi obli-
quis interrogandi enunciatis pronomini og locum esse, sed vehementer negabis hunc nsum,
qui certis quibusdam eisque arctissimis finibus continetur, latius patere, id quod illi Herodoti
interpretes voluerunt. Qui fines qoales sint, et ipse, si in exempla quae proposui diligenter
inquisiveris, perspicies, et doceri poteris vel ab Hermanno ad Soph. Aj. 1259 recte inter-
pretante qui sis non quis sis, vel ab Bernhardyo, cuius verba haec sunt (Wiss. Synt.
der gr. Spr. p. 291): Erwahmng eerdient der klassische Gebrauch (des o^), der gewdhn-
lich auf Verwandlschaft mit xig gedeutet wird^ da doch hierin eielmehr die Bestimm%mg

••■•m , T^-K

vy^

32

dieser oder jener Persdnlichkeil enthalten iit und der SinH eher an olog grenit. EuHp.
Alc. 643 ' Hdei^qg . . . 6g el (oTt ovrog ei, dass du der bekannte bist)., coll. Ai. 1259. deh-
her weder Plat. Meno p. 92 C. tovrovg yovv oida pl tia iv ^ tc elcherlei Art fie sind^ eiHier.
Aendemng bedarf., noch Theaet. p. 209. C. (?)., wo ij soviel als oxt avrtj, vel ab Rapb.
Kuebnero, qai haeo verissime docet (Aus^rahrl. Gramm. §. 836 Anm. 4): oarig (^ig)scheint
angettendet zu sein, wenn der Fragende bloss zu wissen begehrt., ttelche Person oder Saehe
zu terstehen sei^ og dag6gen., wenn \der Gegenstcmd ^der Frage als bekannt vorausgesetzt
und nur nach der Qualitdt des Gegenstandes gefragt wird.

Caasa igitar in prompta est^ cur 6g pronomine in eiusmodi enunciatis interrogativis
asi sint Graecl, ntpote qui pro suo ingenii acumine distinguere volnerint has locutiones rig
iari> vel oarig kari i. e. quis sit, et o^ iari (olog iari) i. e. qui (qualis) sit.

Eodem fere redlt, quam legem equidem ex copia exemplorum eruere posse mihi vi-^
iieor: Quodsi in obliquis interirogationibus pronomen subiecti vice fungitur., nunquam pro
interrOgativo (rig vel oartg) relaticumponitur\ quodsipronomen praedicati locoestjre-
lativum og adhiberi potest., quo res qualis sit potius quam res ipsa decleretur., ita ut 6g
prope tum accedat ad pronomen olog, oarig eero idem sonet atque rig.

Itaque Herodoto YIII 57 aliter dicere non licuit atque sic ut fecisse videmns: eV^tro
6 ri a<pt eit} fiffiovXevfievov', eidem tamen VI 124 optio data erat dicere vel 6g fitvroi
rv 6 dvade^ag, ovx ex(o .. . sinetv vel oarig fievroi ijr 6 dvade^^ag xrX. Quid Vero inter
atramque discriminis intersit, magis etiam perspicuum erit ex faoc Platonis enonciato:
nqoehjified-d ^ri rt naqddttyfia exari{)ajv, at etatv i. e. welcberlei Art siesind (= olat
elatv), quod aliquanto sane differt ab altera locutione alrtvig eiat I. e. welehe es sind.
Neque in dubio esse podsis cur Thucydides I 137, 2 dicere maluerit ^(fa^et rtft vavxXr^^m,
oartg iari xrX., cum idem paullo ante dixerit dr]lot og kariv.

Denique quid de Elmslei opinione (ad Eurip. Med. 1086) statuendum sit, quemKruiBger
(ad Thuc. I 136, cf. gr. gr. §. 61, 6, 2J secutus, oldd ae 6g «1 graece dici, minus
bene oiix oldd ae, 6g e.i, sed potius ovx olSd ae, oarig ei vel rig ei dicendum esse
JBxistimat, diindicare poteris. Concedas oportet minus saepe hoc inveniri, quia sententia
plerumque haec erit: ich kenne dich nicht i. e. ich weiss nicbt, wer du bist, sed minus
bene dici non concedes. Quandocumque enim sententia est: npn novi (te) qai vel
qualis sfs, optime.se habebit locutio ovx oidd ae, 6g el.

§. 12. Restat, ne quid quod ad rem faciat silentio praeterisse videar, ut dicam de
paucis exeroplis, quae quamvis similia videantur tamen diyersi generis esse, si accurate
investigaveris, probe tntelliges, velut VII 9 §. 3: i^evi^axeiv X9^i'*^* '^fj ^xare^fo» eiai dvg-
jgetQfjirarot xai ravrji net^aVf VIII 13 exlr. ifeqofievot cw nvivfiart xai ovx eldoreg.

i'-;

Tt] tfftQovfo, k^tnintov nQog tag nikQag,yiW6S: tfi de iya donm dno0i^69ad-ai ra cwy
dvtmoyiiKov nQTjyiAaxa, Tovto (fQaaoi,*') ..

Qnorum relfltivam esse naturam optime Krueger indlcaTit ad primum illum locam
paucis^ nt assolet vir doctissimus, addens: rfj eme Stellmg wo. gr, Spr. Sl^ 13^ ^.*) Pa->
riter in altero exemplo, ubi nihil neque ab illo neque ab alio interprete adnotatum est, ta
explicabis: uukundig der Gegend wo, der Richtung wobin sie getrieben wnrden,
in postremo denique: dieWeise aufwelcheich glaube dass. . . die werde ich angeben.
Nec aliter interpretor haec verba VII 148: 'AQyeloi de Wyovai , . . ntfixfjai, ^eonQonovg
eg Jbk<povg tbv d-ebv eneiQr^iJoijJvovg, oig a^i fieTXei aQiCtov nouvtJt ytvia&ai i. e. ora-
culum consulturos sc. de ratione qua utentes. felicissimi futuri essent Relatirum est
additamentum, ad sententiam non necessarium. Ceterum usitatissima cum sit locutio knU"
QeOtJtai (tQt'ad-ai) tiva t(, et hoc loco IX 54: inuQtad-td te JIavaavii]v 1 6 xQ*oiv tiri noi'
hiv intelligas licebit to€to (nach dem, Was), necYU37: eiqt%.o tovg fAdyovg tb d-ikot
«QqtpaivHv to (fdaiia, ubi Krueger dubitanter proposuit tiy emendatione opus esse videtur,
tametsi utroque loco Optativus modus dubito ah pronomen interrogativum commendeL —
Ne vero eodem modo^ qiio alia illa exempla, eti^m I 120 interpretari coneris, ita ut sit:
er fragte sie in d er Ric ht un g wie, sie . . erklSrt hatten, obstant, nisi fallor, ea quae secun-
lur: oi Sixatd tavtd (==(tigavt(t)g) dnav Uyovteg (og xtX. Quamquam haud scio an
lector aliquis haud imperitus antiquis temporibus ita interpretatus tavtrj in margine ad-
scripserit, unde librariorum errore in superiorem yersmn invectum esse suspicor. Eam esse
vocabuli originem quam vel ad cap. 108 vocem tavtri referendam vel de cormptela cogi-
tandum esse mihi quidem verisimilius videtur. .

Huius autem exempli (VII 139): iv&avxa dvayxairj e^iQyofiat yvvifiriv dnodt%aad-ai
kni^f&ovov fuv nQog t<x>v nXeovoiv dvd-Q(6n(ov, 6fi(og di, tfj y ifioi (paiverai tlvat, d\i^&-ig,
ovx iniaxriao) mentionem non facerem, nisi quem Kniegeri verbis in errorem facile induci
posse viderem: tfl, als ob folgen solUe iQa. Rectius cum Steinio intelliges ^ovn eniax^^aoi
sc. tijv xvdfJLrjv dnodi^aa&ai^ i. e. tavtrf, tfj f ifioi xth

In hoc denique loco VII. 175: ifiovXevovto nQog ra U/^cVra i^ 'A^ye^dvdQov i^ t«
atyaovtai tbv noUfiov xai iv oloiai ;ifai^ot(7t, id quod libri habent, 17 ab Herodoti dia-

^) SimUis esl hic locus^ qualem qnidem Reiske, Struve, Krueger esse voluenint, VII 209 : 'dxovfftts
dh yilMxd (u i&ev Xiyovxa xf niq (pro. xdneq) otqeov in^aofieva (ra) 'nqriyiiaxa ravra \. e deridebas mo
dicentem quo modo haec eventura esse videbam.

') Ubi quac docuit vir praeslantissiritus transcribctida curavi: Brlative Jdvei-hia involviren nickt
bloss die entsprechenden demonslrtUiven CorreltJive , gondem aueh ein verschiedeues VerlvHtni»*
ausdriickende.

5

I*;,

'■«F,j*air,

34

lecto abhorreas utrum cum Struvio, quem reliqui fere secuti sunt, rfi faciam atque ad
eornm sifflilitudinem de quibus antea dixi explicem (Uber dieArtundWeise wie und
ttber die Orte an welchen i. e. ntQl xtav xfuQtav iv oloig v. §. 7), an praestet pbtius
emendare k^ (ye\. oxtj) te 6fi^a. t. n. x. tv bttoicv (6xoioiot) /(u^«7«,' dubito. Hoc
altenun taraen mihi praeferendum videtur. Attamen ego quidem non assentior, si quis etiam
huic loco VII 10 extr.: yvovxa in oiovg avd{mg avayivdaxeig axQaxtviaS-ai, fiaaiUa
quamvis facili coniectura subveniendum esse putet in oxoiovg, quippe qui simillimus sit
illi (IV 53} de quo supra diximus §. 5 extr.

§. 13. lamque unde exorsa est oratio eo ut redeat, quod promisi praestitisse mihi
videoratqueevicissein hoc enunciato vere interrogativo: ei^exo Idaxvdytjgy xj[ (immo
x^) exifivav oi xi]v otf/iv, pronomini vel adverbio relativo nequaquam locum esse. Corruit
enim lex istainterpretum, quibus non tara dicendum erat: «n- obUquis iiUerrogandi enmciaHs
apud Herodotum gaepe iiweHiri ffronomen retaHmtm., quam hoc potius : saepenumero fieri., ut
Qraecii quae tint revera relativa emmdata nobii linguam eel vemaculam tel latinam com-^
paranHbut videanlur este interrogatita.

Scribebam Fuldae a. d. V. Kal. Januarias MDCCCLXIIII.

nr"'

• •■-■;.

|)^flloa(|rti|tett.

<^^^A^W^A^^W^^^^

A» CcOrocrfQ(rung.

UeBeiftitt hti m Ofhrn 1863 Ui Ogertt 1864 ertlleUteit Uttterrii^ted.

^rtnto.

OrbinariuS: Det !Dire!tor.

*

1. ®tted^if(^:6 @t. Thucyd. lunbll mit 9(u§wa^l. Sophocl. Aju unb Anligone (nic^t gonj) neSft
(Stnleitung' in bie grie^ifc^e Stagobie. ©tammatif m^ 93uttmann $^ 134—145 nebfl Dte|)etition fnt^erer fih-
fc^nittc. Gscrcitien nat^ gtanfe 3. JturfuS. Dr. SBeiSmann.

2. Satein: a) 6 @t. SaUusU bellum Jugurth., Cic. de oratore I S 1—160. Ssercitien, (Sstem|>oraIienf
freie 9(uff&^e. Ue6ungen im Sateinf^recl^en. SSieber^oIung einjelper SIBf^nitte ber @rammatit nad^ SReiring.
Dr. Dftermann. — b) 2 @t. Ilorat. carm. I, II, m, tnit SIuSwo^I. S)ie Srflfirung ^um ai^eil lotctnifc^.
S)ct 'Diteftoi.

3. fDeutft^: 4 ©t. ®ef(fiid§te bet bcutfc^cn fiitctotut »on bcn altcften 3"ten 6i8 jum ^citaltet bet SRc
formation (nac!^ ipu^' Seitfoben). Scftute ja^Ireic^er ^robcn nod^ ber 'HuSxoa^ von ©c^war^. ^oS SBid^tigfte
au8 ber mittcI^o(!^beutfd^en ©rammatif. 6tn5ning ber ^^^is^n^e ^»" ®ot^c. UcBungen im freien Sortrage.
aufffifee. ^er 5)ireftor.

4. gronjofift^: 2 @t. Ccfture »on 85ictor J&ugo'8 unb 2amflTtine'8 I^rifc^cn ©cbic^ten in @rafcr'8
Slnt^ologie. Uebcrfetungen ou8 bem ©cutfc^cn in'8 gronjofif^e. ©rcunung.

5. {Religionglc^re: 2 ©t. a) fot^ol. ©ittenle^re, noe^ aKartin'8 fic^rbuc^. ^o^n. — b) ebongel.
©iltnbolif, noc^ ©(^micbcr. ®cf(^i(^te be8 9ieic^c8 ®ottc8 im 91. 93. Dr. @Iau8.

6. ©cf^id^tc: 3 ©t. ®a8 aRitteloItcr na^ S^iij. SBiebcr^oIt wurbc im ©ommcr bic grtc(^ifc^e, tm
SBinter bic romifc^e ®ef(i^i4tc. ®egenBour.

7. iWat^ematif: 4 ©t. ©(^wierigcrc ©Icic^ungen. ^omBinotionSIeBre unb bcr Binomif(^e 8^rfa|.
UcBungen na^ ^ei8 §§ 63 — 73, 90 unb 92. aSicber^oIung unb gortfc|ung ber ©tereometrie. ®cometrtfc^c,
ftcreometrifc^c unb trigonotpcttifc^ UcBunggaufgoBen. Dr. @itS.

8. ^^^fif: 2 ©t. 3)ic Ce^te »om Sit^tc, tton ben tto)>fBoten unb elaftif^cit gluffigfetten, bom ©(^oOc,
oon bcT (Slcftricildt uttb oom iD2agncti8mu8. Dr. ®ie8.

5*