Horatiana [microform]

.ig^^i-.oSf^-T-fU»--

■•;t^-:,

- .■*■ t . . - ■

.r .1," . ■ » •;.;,.■'.. -'<. "■ ■ , ■ / . ' !."■•. '-"'■'^■:

jur 5f ettfKt^en ^riifuttji affer ^faDTctt

*^'

nnb jur

-1:-

fwr

*•*:

fur

|)otttter(!ag, bett 8. «ttb <5ontta6enb, bett 10. ilwgMf! b. §.

ergebenft einlabet v

|roMor Dr. W. C. Kayser,

■¥:

^

2)treftor.

'iv^- ■

1)_ Horatiaiia. Seripsit Carolus HanseJ
2) ©d^ulnadfrid^ten.

** .-■'

(?<

jfljian, 1878.

a)ru(! t)on ^. $. 3taabe &

3ol^n.

•'9

->■

;^;:-^^"4'- ^h": ^:'-^r'/^^-'

1 » ,-

^

^.

.>■■

I

•^''.^X.^vs-c <■">■

VJ£J^f-^'

.tX<

Horatiaiia.

' '■'' ■y^. ■•-

ffitsi iii Q. Horatii Flacci operibus emendandis expiicandis interpretandis optimus quisque
virorum doctorum operam sludiumque quasi in iilerarum provinciam proconsuiarem quandam
properiamque contulerunt et numerus volumimim in eam rem conscriptorum tantus exlitit,
ut copiosissimam hibliotliecam inde efticeres: lamen. ego, quamquam his meis negotiis
publicis impeditus vix satis olii scriplis, quae in siimmis literis versentur, suppeditare
possum, surculos quodara modo defringendo, non eo consiiio, ul aiiena auferam, sed ut
de meis quaedam, qualiacumque erunt, inferam, in possessionem illam, unde sine magno
meo dedecore iam non recedere mihi licet, inrumpere constitui. In quo spero fore, uf
virorum doctissimorum veniam consequar, sl cura ac labore pro viribus temporihusque
adhibito rei proposilae quam maxime inslitero: quo facto contingere mihi potest, ut aiiquid
luminis uni et alleri loco carminum afferam aucloris noslri, cuius et sententiae et verba
plerumque ahstrusa el recondila tantb arlificio coniuncla compositaque sunt, ut vix satis
omnia enodari possinl; qua ambiguitale vere poelica denuo semper mire delectalus nescio
an nunquam ad perfruendum pervenias. •• f

Sed iam ad rem proposilam pergamus ! In qua expedicnda exiguis programmatis
finihus coercilus paucis lantum Horatii carminum, quippe quae in scholis nostris praecipue
interpretemur, locis explicandis emendandisve operam dabo, haudquaquam impugnaturus
interprelaliones emendationesve a viris doclis prolalas; quas qui noscere volet, ipse
volumina eorum evolvat. Non enim ignoro Horatium esse poelam non qui mente rationeque
sola, sed multo eliam magis animjo pectoreque ac nalurali quodam sensu recte percipiatur,
neque esse fere quicquam, quod in eius poemalis explicandis proposueris, quin ferri el
ullo modo defendi possif. nt verba carm. I, 4, 16 haec:

■ •"■«»..

Jam te premel nox fabulaeque iManes,
El domus exilis Plutonia:

-;■'-'■ '- .■'•'•,■ ■->.■ . ..

•■•^'. v.r^^^lJWviCii-

-T.,'

■'-;'.-*«i

in quibns viri docti, quornm quidem coromentarii, quos consulerem, mihi praesto ei
consenliunt de ea re, quod dicunt, in particulis ,que el^ adiunctionis copulativae vtm
inesfe, unde locus sic est solvendus: ,iam nox^ iam fabuiosi Manes, iam domus exilis
Plutonia te prement^, qui vero ex parte in eo haerent, quod contendat poeta, fabulosos
Manes Sestium pressuros esse. Et recte; nam qui Manes fabulosi vanique sunt, hi ob
eam rem ipsam, opinor, quod fabulosi sunt, mortuos nunquam prement. Accedit, quod
Manes nec genus sunt, nec species, nec simile, nec affine quoddam, quod copulative —
sit venia eiusmodi terminis grammaticis — per ,que^ particul^i praecedenli vocabulo
,nox^ adiungere possis. ,Oue^ mca sententia hic potius est adiunctiva particula causalis
simulque parenthetice, ut grammatici perhibent, interponens, unde sententia loci existit
haec : iam te premet nox — fabulae enim manes*) — et domus exilis Plutonia. Videamus,
quomodo haec loci explicatio defendi probarique possit.

De slatu condilioneque niorluorum duplicem opinionem Plato proposuit in Apolog.
Socr. cap. XXXII his verbis: (}uotu yap ftfhspov kcnt ro TBi%dvai. ^ yap uuv fiTjdkv slvat
/£3y^' aia&r^Kv in^defiia.v iirjdsviK; s'^£tv tov zs&vscbTa, ^ xaTa r« Xeydfxsva psTa^oXrj nc
Toy^dvsi ooaa xal fjLSTOixrjffK; r^ 4'^Xfi ~'^^ totzou tou sv&kvde zlc; dhXov tozov' et paullo
iufra priori sententia explosa subdil: xai j-dp oudkv Ttksiwv 6 Tzd^ xP^hoc: (faivzTai out(o
dr) zivat ^ fiia vuz- Duplicem illam opinionem de morluorum conditione a Platone
propositam Horatius tamen alque eiusdem aetatis homines plerique iam iamque in unam
confuderant conflaveranlque exprcssam nb ipso poeta his nostri loci verbis: iam te premet
nox et domus exilis Plutonia. At priscis temporibus terlia opinio de mortuorum con-
ditione ferebalur, quam Plalo e Pylhagoreorum doclrina desumplam in Phaedonis cap.
XV his verbis proferf : Tzakaibci fxkv oltv ecm u^ /^;'«c, ou fispvrffis&a^ a)C slfflv kv&kvde
a(fixofisvai (intl. (puxai) kxst^ xal rjihv fz (/supo (j.(fixv(tuvTa(. xa\ yiyvovTai kx tmv ts&vscotcdu.
Eam Pythagoreoruni doclrinam Romani Horalii lemporibus vulgo improbaverunt atque
conlempserunt, Epicurei disciplinae magnopere dedili. Quin ipse Vergilius , qui Aend.
VI, 679 — 886 animarum ab aliis post morleni nd alios transilionem diserle enarravit,
eandem tecte deridet versibus extremis eius libri dicens, Anchisen filium cum vate per
eburnam portam emisisse, per quam falsa insomnia ad superos revenire fingebant, ut
per corneam vera. In quibns neqneo mihi tempernre, quominus sententiam aperiam,
qunmnam veleres el eburnam el corneam istam porlam fuisse crediderint? Ac per cor-
neam quidem somni portam oculos notabant, qui el adspectu cornei et cunctis corporis
membris sunt perlucidiores, per eburnam aulem dentes, qui istis densiores os circum-
cludunt. Indicat igilur earum portarum fictio visa dictis famaqu« per aures perceptis
esse veriora et sinceriora, id quod Hornlius ipse art. p. 180 sic exprimit:

• Segnius irritant animos demissa per aurem

Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus et quae
Ipse sibi tradit spectator.

Quam ob rem quod Aeneas per eburnam porlam dimissus sit ad superos, ea re poela
indicat deridens pro falsis habenda esse quum alia multa de inferis narrata, tum ea, quae
proxime de manibus eorumque transitione ad superos fn medium protulerit. Sed omissis
aliis eiusdem aliorumque auctorum locis, quibus probare possum Romanos illis temporibus
animarum ab aliis posl mortem ad alios transitionem plerumque derisisse atque contempsisse.

1) Non seqnor eos qui 3Ianes scribunt; poeta enim neqae inferos, neque inferorum deos dicit.

t^

,->',x.

.■'^•«-. -.;*..

■■,-:mKtiSi^m£^^.^. ..._.

j:-L._.._yiai,

serit. Is Epu

imu videanius, quid Horalius ipse de ea re senserit. is Cipicureorum more*j acerrime
eam impugnabat deridebatque quum toto carmine I, 28, tum praeserlim iiis verbis:

habentque ; - r --^. .f.<rr

Tarlara Panthoiden iterum Orco -■-^•''i''-^ :^,v

Demissum, quamvis clipeo Trojana refixo '''■-■ ''"■:.>- ^

Tempora teslatus nihil ullra ,•• ; ~>'H

Nervos alque cutem morti concesserat alrae,

Judice te non sordidus auclor % ^

■2f\.- Naturae verique.

quibus summa cud) irrisione diclis contrariam suamque ipsius opinionem confirmate adiungit

his verbis: . .-

Sed omnes una manel nox N:!^. ; v

■■-'■' Et calcanda semel via leli. /^ -Vi-e t:'

Hoc idem valel ac si dicat Epicureus — sive Horatius sive alius islius disciplinae assecla,
nihii refert — : Veslram doclrinam. Pylhagorei, de Iransitione animarum atque omnino
de manibus constitutam equidem meram habeo fahulam; nam una eaque perpetua nox
omnes manet nos apud inferos semelque taiitum, non ilerum, ut vos fabulamini , via leli
hominibus aliis quidein alia ratione est calcanda. Cnncedit deinde umbra Archylae Py-
thagorei, qui vivus non minus acer Epicureorum praeceptorum adversarius fuerat,*)
Epicureo e poelae fictione eura vv. 1 — 20 interpellanti inde a v. 21 usque ad finem
carminis, doclrinam olim a se vivo defensam esse vanam oralque adversarium, ut terram
ter in corpus atque tumulum suum iniciendo sepulturam suam iuslaque funebria redintegret
alque rile perficiat unaque cum corpore animam suam ad perpetuum somnum Orco condat. —
Inveniuntur in Horatii poematis eliam mulli alii loci, quibus ista Pythagoreorum doctrina
irridendo diluilur, ut epod. XV, 21:

Nec te Pythagorae fallanl arcana renati — ^

el epsl. II, 1, 50 sqq.:

Ennius et sapiens et fortis el aller Honierus,

Ut critici dicunt, leviler curare videlur ■ {:

Quo promissa cadant el somnia Pythagorea.
Quanlopere Horatius persuasuiii habueril, neminem ab inferis unquam in vitam re-
diturum esse, ipse aperle indicat carm. I, 24, 5, quo loco mortem ,perpetuum soporem'
nuncupat; et ibid. v. 15 sqq :

Num vanae redeat sanguis imagini

Quam virga semel horrida *

2) Quam acres adversarii eius doctrinae Epicurei fuerint, apparet ex Ciceronis de rep. VI, 'i, quod fragmcntom
Favonius Eulogius commentator sic eiplicat: Imitatione Platonis Cicero de r. p. scribens locum etiam de Eris Pam-
phyli reditu in vitam, qui, ut ait, rogo impositus revixisset multaque de inferis secreta narrasset, non fabulosa, ut ille,
assimilatione commentus est, sed soUertis somnii rationabili quadaui imaginatione composuit, videlicet scite sigaificans
,haec quae de animae imortalitate dicerentur cooloque non somnantium philosophorura esse commenta, nec fabulas ia-
credibiles, quas Epicurei derident, sed prudentium coniecturas.

3) Confirmat eam rem Archytae oratio, quam refert Cicero de senect. c. 12 sic: accipite enim, optimi adolescentes,
veterem orationem Archytae Tarentini, magni in primis et praeclari viri : ,nullam capitaliorem pestem qaam voluptatem
corporis hominibus dicebat a natura datam; culus voluptatis avldae libidines temere et e&enate ad potiundum inci-
tarentur. Hinc patriae proditiones, hinc rerum publicarum eversiones, hinc cum hostibus clandestina coUoquia nasci.

quocirca nihil esse tam detestabile tamqne pestiferum quam voluptatem, siquidem ea, quum maior esset

atque longinquior, omne animi lumen extingueret. „»,~,

' •■ ■■r >•

,■5: .•rVi,';.;- I..

i

Non lenis precibus fala recludere
Nigro compulerit Mercurius gregi?

Wem carm. II, 3, 27 morlem aelernum exiiium vocal, el carm. II, 14, 9; II, 18, 38
verbis compescendi et coercendi eandem mortis perpejuitatem designat. Eodera speclant
carm. I, 28, 2 et 9 verbn habendi et dohibendi quae iis locis eadem vi in perpetuum
retinendi usurpanlur, qua saepe a Graecis sxsiv et xazixstv, Carm IV, 7 poela affirmat
Torqualum non genus, non facundiam, non pielatem ab inferis reslitura esse, ad quod
probandum Hippolylo et Pirithoo exemplis ulitur. Sed Horalium doctrinam de transitione
animarum ab aliis post mortem ad alios atque de manibus a Pythagoreis conslilulam de-
fensamque improbasse hominesque morluos continua sempilernnquenoclepremiperseverasse,
iam salis ostendisse videor: cuius rei L. Sestium amicum, qui lunc forlasse ad Pytha-
goreorum disciplinam se acclinaveril, commonefacturus loco, de quo agimus dixil: Noli
pulare, beale Sesti, le unquam ab inferis ad perfruendas huius vilae voluplales deliciasque
rediturum esse. Crede potius mecum fore, ut morluus in Plulonia domo isla exili omnique
voluplale vacua una perpeluaque nocte oblegaris. Qmm ob rem, quoad fieri polest, carpe
diem Epicureorum ac meo more; ulere Lycida luo, quo quamvis nunc iuvenibus adhuc
commodo ad fruendum mox virgines tepebunl, quo faclo eo uli libi sine magno tuo pe-
riculo cerlamineque iam non licebil. Ex ea igitur carminis explicalione v. 16. sic scri-
bendum csse censeo:

Jam le premet nox — fabulaeque manes —
Et domus exilis Plulonia ;

ac nescio an non versus carm. II, 20, 21 sq. pari modo sinl interpretandi el sic scri-
bendi :

Absint inani funere neniae —

Luctusque lurpes — et ceremoniae;

Nam hoc loco poela dicere videlur: ahsinl inani meo funere neniae praeficarum; nam
eiusmodi luctus turpes sunt eumque dedecent, qui immorlalitalem nanctus tali honore
supersedere potest.

In primi libri carmine sexto, ut nunc quidem legilur el inlerpungilur, adeo paene
nulla inest verborum sententiarnmque conhaerenlia, ut inde facile tria carmina efficere
possis, quorum primum vv. 1 — 13, secundum 13 — 17, tertium 17-20 contineat; cui
tamen vitio aeque ac cunctis difficultatibus, quibus viri docti in eo carmine explicando
urgebantur, mederi posse confido usitala interpunclione paullum, mulata el una tantum
eaque levi leclioni vulgalae correctione adhibila, unde pro pronomine ,quis* v. 12 ,qui'
scribo, referens hoc pronomen ad Varii nomen, quum pronomine ,quis' servnto senlentia
ab Horatii animo consilioque plane diversa alque abhorrens efficialur haec: nemo atque
ita ne Varius quidem Maeonii carminis ales res bellicas, neque quas Mars tunica adaman-
tina teclus, neque quas Graeci heroes ducesque bello Troico, neque denique quas Caesar
Auguslus el Agrippa nuperrime pugna Actiaca gesserunt, digne scripseril. Al conlra
hoc carmine poela conlendebat Varium esse poelam epicum, qui haec omnia digne atque
Homerico more scribere possit. — Pro commate quo inlerpungebant v. 2 post ,alite,'
colon cum inlerposi|ionis signo post vocabulum ,ingeni' v. 12 claudendo; lum post ,gesserit'
V. *4 comma et post ,inffeni* v, 12 semicolon pono, ila nl denique puncto pro interro-
galionis signo post ,parem^ v. 16 restiiuto haec lotius carminis facies oriatur:

.;4^'"-.i'.: . ■ i' ..::;

' ■•- - '■ :-i^..

1. Scriberis Vario forlis el hoslium

Victor, Maeonii carminis alile: —
Quam rem cunqae ferox navibus aul equis _1_
Miies le duce gesseril,

5. Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem
Pelidae slomachum cedere nescii
Nec cursus duplicis per mare Ulixei
Nec saevam Pelopis domum

Conamur lenues grandia, dum pudor
10. Imbellisque lyrae Musa polens velat
Laudes egregii Caesaris et luas
Culpa deterere ingeni; —

Qui Marleni lunica tectum adamanlina
Digne scripseril aul pulvere Troico
15. Nigrum Merionen aut ope Palladis
Tydiden superis parem.

Nos convivia, nos proelia virginum
Sectis in iuvenes unguibus acrium
Canlamus, vacui sive quid urimur.
20. Non praeter solitum leves.

w> S O

cr 2. c -

— SS 1

C a -. -
o- -? c

=-3 2"^
E — • s t»

» 3.
S 3
3 2.

g I 5 T3

=• o

u:

U3

I i I

ss
I

3^

o »

« 5*
3 «

o fis

CS -I

to

"S.
5'

:i

Sic carmen in duas aequales el sc apte excipienles partes dividilur. Itraque pars
enim e denis versibus conslaf, altera primaria e vv. 1, 2, 13 — 20; allera secundaria
primariaeque interposita e. vv. 3 — 12. Primaria parle Horalius Agrippae commendat
Varinm epicum*) el se ipsum lyricum poetam, secundaria ingenue modesteque atque inler-
posite summissaque quasi voce profitelur se Homerico illo poesis genere imparem, quo
ad concelebrandas Caesaris Agrippaeque res geslas neque debere se neque posse nli
sine magno illorum suoque ipsius dedecore conlendit causasque proferl, cur id ila sit.
Itaque carminis sententiarum conhaerenlia est haec: Quam rem cunque ferox miles Ro-
manus auspice Caesare et te duce,") Agrippa, navibus aut equis gesserit, eam nos tenues
non magis dicere conamur, quam alia virorum fortissimorum, nl Achillis, Ulixis, Pelopi-
darum praeclare facta, meluenles, ne eveniat, ut canendi facullate destituli polius minu-
erimus illa, quam auxerimus. Sed ecce — sic primaria carminis parle asseverat —
adest Varius, abs quo forlis et hoslium victor scriberis, quum is vel ipsum Martem tunica
adamantina lectum, vel Merionen vel Tydiden illum Palladis ope superis parem ideoque
denique res te duce geslas quasi alter Homerus diffne scripseril. Al ego convivia potius
atque eiusmodi Indicra canlare idonens snm.

Ad verba carm. I, 21, 13: ,Hic bellum lacrimosnm, hic miseram famem' Bentleius
annotavil: In praecedenlibus et Dianae et ApoIIinis laudes nna celebrantur: iam vero
Apoliinem solum ail bellum, famem el peslilenliam a Komanis amolilurum. Quid ergo
«pus erat supervacuis precibus Dianam sollicitare? ()nam ob rom ne nibil omnino hic
agat Diana, vide an legendum sil :

"^ Haec bellum lacrimosum, hic miseram famem —

' ■■?■,'-

4) Cfr. Horatrepst. II, 1, 248; Verjj. eclosr. IX, :« sq. v

5) De coniuHcta Caesaris AerrippAeque bollica laude ifr. Verjfil. Aen. VIII, 075-085. ..> . '

■\; .1- .

..•ft.-i.-f •> -> f/><

.^♦'

8

Belbim aBlem lacrimosum inlellige civile, ut carm. III, 8:

Medus infestis sibi lucluosus
Dissidet armis.
Discordiam vero abigit propitia Diana, ul meraoral Callimachus hymno in Dianam v. 133:

Oudk diyoazaairi Tpibyst yivoc;^ ^rs xat Bti Ttsp
(fixofj^z koTiQO)za(; kaivaro'

Hactenus Benlleius. — Sed Diana etiam magis abigit propilius ApoIIo discordiam, quod,.
opinor, respicientes viri docli merilo non secuti sunl Bentlei ralionem: qui tamen mendunT
in loco inesse iuslis causis comprobavit, ad quod tollendum nlia via nobis eril ingre-
dienda. Ac primum per totum hoc carmen nomiuii Lalonae Latonigenarumque certo quodam
ordine usque ad ultimam stropham se excipientia videmus. Poela postquam prima stroplm
liheros una cum matre celebravit deinceps ad rem proposilam, ad Dianae scilicel et
Apollinis laudes virlulesque invicem canendas Iransil, in quo secunda stropha Dianam,
terlia Apollinem praedicat, unde ex poetae ingenio usilataque nominum artificiosa collo-
calione complexioneque iure expectamus, ut ullima stropha primo ioco Apollinem, secundo
Dianam collaudet et postremo laudes ulriusque colleclas compJectatur, unde hic ordo no-
minum deorum consequilur:slr. I Dianae ApoIIinis Lalonae; str. II Dianae; slr. III ApoIIinis;-
slr. IV V. 1 ApoIIinis Dianae, v. 2 — 4 una Dianae Apollinisque. Namque vocabulum*^
,pestem^ v. 14 coraprehendit continelque nolionem antecedenlis versus vocabulorura ,lacri-
mosum bellum miseram famem'", quam rem parlicula ,que', qua poela vocem ,pestem'
praccedenlibus adiunxil, salis indical. Ea igilur ratione duclus v. 13 sic scribo:

Hic bellum lacrimosum, haec miseram famem
Auclores enim, ut supra commemoravi, non Apollinem solum, sed eliam Dianam dke^ixaxov
et aTLorpoTialov perhibenl. Ouin Horalium Dinnam illam zoXo/iaazou'^) hic consullo prae-
dicasse affirmnverim deam, quae slerilitalem famemque averteret, ut carm. III, 23:

Cnelo supinas si luieris manus

iNascenle luna, ruslica Phidyle,

Si ture placaris el horna

Fruge Lares avidaque porca,

Nec peslilentem sentiel Africum
Fecunda vitis, nec sterilem seges
Robiginem aut dulces alumni
Pomifero grave tempus anno.

el carm. snecul. 29 — 32 :

Fertilis frugum pecorisque Tellus')
Spicea donet Cererem corona ;
Nutriant fetus et aqaae salubres
El Jovis aurae.

6) Cfr. Herm. Alex. Fischeri commeDtatioaiti mythologicae , quae inscribitur 3eUeropboD' pag. 38 ann. 1 : Xrtemit
aU sionbgiittin ftcHt t)on bcr tinen Seite bie ^ruc^tbarfeit bar, toeS^alb fte noXofiaaro^ genannt unb mit bielen
8tti^en abgebilb«t wurbe (Visconti mus. Pio Cl. I, 31.); benn namentlic^ in ben f{tbli(^en Sanbetn ifl ber Uonbfc^ein
bon einer tDO^It^&tigen feuc^ten Jtiil^Ie begleitet unb toirb eben biefed feuc^ten @IementeS toegen al< ndi^renb unb fruc^t:
bringenb angcfd^en: bal^er ^ei^t in bct aftatif(!^en SR^t^oIogic bcr SRonb auc^ bie 5tul^ beft Uebcrfluffcf.

7) Ex toa scilicet ope, o Diana, fertilis frngum pecorisque Tellus spicea corona Cererem donet, et a te fecundae
redditae aqnae salnbres et aarae Jovis nutriant fetus. j ,^-r:..

'\^

.^v-c^ v' -^

■Ai^. *->.^ .3.:^s^ V ■■.■■.^,^^.-tv.

ir/

— Ceieram viro doctissimo conlendenli, aquani hoc loco esse pluviam, ut et carm.
Ill, tO, 19 omnino adstipulans, huius de quo agimus carminis v. 5 scribo:

Vos laetam pluviis et nemorum coma

quum Diana haud usquam dicta sil ,fluviis laeta''? At contra eadem dea, quae in meri-
dianis regionibus magnam vim habet ad gignendam pluviam^), aptissime hoc loco dicitur
pluviis laeta, quippe quibus famem sterililatemque avertal. — Carm. IV, 6, 39 Ho-
ratius DiaUam dicil prosperam frugum, et Justinus rerum scriptor XXVIII 3 § 5 sqq.
narrat, sterilitatem famemque et bella intestina externaque atque cuncta niala a Diana
missa Epirolas esse perpessos, propterea quod ibi Laodamin, quum in aram eius deae
confugissel, concursu populi 'interfecta esset.

Carm. III, 6, 22: ,matura virgo.' — Versus 17 ef 18 huius carminis:

Fecunda culpae saecula nuptias -?;ir$2u.>i,

Primum inquinavere et genus el domos ; ; *f

conlinenl bipartitam argumenti disposilioneni versuuni inde a 21 usque ad 44, ex qua
poeta a versu 21 per tres strophas inquinamentum nupliarum, et inde a versu 33 iterum
per tres strophas Romanae iuvenlutis moruni depravationem hinc derivalam describit.
Quarum argumenti partium priore, qua describit nupliarum inquiuamentumf veram esse
rem oslendil per anirmationem; altera autem per negationem. Altera enim demonstrnt,
quales fuerint aetale sua nuptiae, altera, qualis non fuerit iuventus Romana et tamen
esse debeat. Ouam ob ren» adduci non poleram, ul crederem, viros doctos reclo inler-
pretalos esse verba ,matura virgo* per ,geretfte ^"'Jflfiiiw' Quid enim, quaeso, sibi vult
inupta in nuptiarum descriplione? Conlendo vocem ,viigo' hic potius valere ,iunge %vau/
qua vi eam haud raro a poetis praeserlim usurpatam invenimus , ut a Vergrl. eclog. VI,
47, qui de Pasiphae virum iam experta, iam 3linois uxore, iam Phaedrae, iam Ariadnes
malre: v^,

Ah virgo infelix, quae te demenlia cepit? • V,'.v

ubi Servius annolavil : Virgo a viridiore aelate, nam iam fuerat mater; -
ut a Terentio Adelph. IV, 7, 10;

,(De.) Puer natu'st. Qli.) Di bene vortant. (De.) Virgo nihil habel', ut ab Uoratio ipso
carm. III, 11, 35 Hypermneslra posl concubilum cum Lynceo virgo, ut ab eodem carm.
lil, 14, 9 uxores iuvenum e bello Cantabrico feliciler redeunlium virgines appellantur.
Quin Ovidius heroid. VI, 133 iungit ,virginem adulteram.' Etiam vox ^puella*^ usurpalur
in uxoribus, ut ab Horatio carm. III, 22, 2; ab Ovidio heroid. I, 115 al. Quodsi ex
his concesseris, vocabulum ,virgo' noslro loco per ^junge %vaxi' explicari vertique posse,
quo tandem pacto appositum ,matura' in eam vocabuii sententiam quadrat? Quamquam
enim Horatius ipse art. p. 115 senem aetate provectiorem dicit maturum, tamen ea nolio
a nostro loco prorsus est aliena, quo poeta in describendis nupliis ab initio earum in-
cipiens ordine deinceps usque ad eum depravationis terminum progreditur, quo nuptiae
iam nuptiae esse desinunt. Al est ,malura virgo' noslro loco non virgo gravis annis,

8) Idem Fischer vir doctus, cuius locum e conimentatione ,de Bellerophonte' supra laudaTi, ibid. pag. 87 docet noe
haec: &tf)tn tBtt nSl^et auf bi« SBitfungen be« aRonbeS ein, fo fel^en toit, \>a% in fublic^en Sanbetn bet Konbf<^etn toon
«inet tDo^K^atigen feuc^ten ^ii^Ie begleitet ttitb, bal^et auc^ Alcman fagt (frag. 32 od. 47): oTa. Ji<)c ^'jydryjp
"Epaa zpk^ec xat ^s/Ava<; diaz. ©o fc^afft bet SRonb ^euc^tigfeit, 2!unft, SBoffet. SJei^oIB ^at auc!^ Xttctnii,
nic^t bie 9&getin, fonbetn bie &Itetc, toelc^c aud bet Selene entftanb, bic 92^mt}l^cn in il^tem (Sefolge, unb bet Stonbcultu*
ift ^Sufig on Ototten mit 0,ueaen 6«ifn«i'f*- (2BeI!ei iltet. Solon. ©. 44, 59, 84.)

/L,

\

KfT,i:-«t>.'>-«- . --■■

iii<Tl'l ilili-i"" "''i^fflffcM- -^lli "'T^ -•-*"- -'•■^--^■j^dUi -iy^r

ii^^:M^.\ -' V-'.*-

sed nova nupta gravida expletis iaui fere ad partum primum edendum mensibus, ot
apnd Ovidium melam. IX, 278:

Cui sic
Incipit Aicniene: ,Faveant tibi numina saltem y / ';^ :V

Corripianlque moras lum cum matura vocabis < :^:-y^:^^^

Praepositam timidis parientibus liitbyiam.

Procedit igitur descriptio corruplionis nuplinrum boc niodo: Nova nupta expletis iam fere
ad pariendum niensibus jy^ravlda, adultera*) ab initio nuptiarum g^audet iam nunc, iara eo
graviditatis statu doceri molles istos niotus Jonicos: statum et geslum et demonstrationem;
iam nunc famosis istis arlibus nutandi,'") nictandi, innuendi ficta et instiiuta funo-itur. —
Vide, an ita eodem versu 22, h. c. sit leufendiim pro ,fingitur' — . In qulbus etsi non
pudor muliebris, occultalio lamen facinoris qnaednni adhuc inest. Postquam vero ab ipsa
maritus — namque mariti aeque sunt corrupli ac uxores — adulterii convictus esl, inler
eius praesentis vina adulleros ipso iuniores qunerit iamque omni sceleris occultatione
verecundiaque missa gaudia sua anlea adulleris suis secreto in occullo perinissa aperte
atque eliam volente coniuge adullero pretiosissimo cuique quamvis abieciissimo licitatori
vendit: quo faclo nupliae bonestu illo noinine non iam sunt dignae.

Nupliarum corruplione et slalu lali modo acerbissime ab inilio usque ad fmem casli-
gato pergit poela ad isliusmodi parentum liberos, rem collatione ex conlrario inde a. v.
3M iterum per tres strophas illustrando atque absolvendo dicens, liberos nimirum, quibus
tetorum parentnm nomina sint inditn, his perdignos nlque pessimos esse neque tales,- quales
iuvenes priscis iilis melioribusque saeculis ncerrimos fortissimosque palriae hostes de-
vicerint: quae omnia sic ordinala et iiltima cnrminis slropha iusln poetae querelln de
temporum cursu paullatim ad peiora labenle conclusa praeclare n poeta ahsolvuntur.

Carm. III, 25, 19: ,DuIce periculum est, o Lenaee, sequi deum.' Bentleius hnec
verba inepta el pulida babuit, quum perinde essent, ac si dixissel poeln: Dulce est pe-
riculum, o Bacche, sequi Bacchum. Ergo scripsit :

r -- Dulce periculum est

Te, Lenaee, sequi dncem —

et subiunxit: ,Porro codex (jralei bonae notne pro ,Lenaee' habel ,JIoe,' quod quid sibi
velit aliis divinandum relinquo.' — Ex eo addidnmenlo sntis nppnret, virum doctum ipsum
emendationem suani non ab omni parle prohasse. Equidem existimnverim profeclum esse
a poetae mnnu :

Dulce periculum esl —
,Jo Lenaee' — sequi deum

,Jo' /iuuo(T(j?i}.a,^ixo)^ pronunliandum esl, ut npiid CnluII. L.XI, 120 al. Ilornlius enim sol-
lennibus his intercalaribus verbis ,Jo Lenaee^ Bacchi comilibus cunclis se rite iam en-
Ibeum inserit. Alqui ea nolione verborum, quain proposui, accepta et probnta elinm lectio
vulgata ferri polesl. Nam inlerieclione ,o' eadem vi ac ,io' utebantur.

Carm. IV, 2, 49: ,Teque dura procedis, Jo Triumphe, Non semel dicemus, Jo Tri-
umphe.^ Primum in his ,Tuque'' quam .Teque' inalo scrihere cuin Th. Schmidio viro
docto, qui in Joh. Chr. Jahnii edit sextae ab ipso curnlae praefalione nd eum locum

9) Manifesto hoc indicant poetae verba: .incestosamores.'

10) Cfr. Ovid. art. am. I, 15^7 : Nil opus est digitis, per quos arcaiia loquaris, Nec tibi jjer nutuis accipienda nota
est ; et Plaut. Asin. IV, 1, :^9 : Neque illa ulli homini nutet, nictet, aimuat.

■,'J-:

^

-.s»^,i>-.

..tsieii^Ci

11

i»iilE>lavH: Strothiniiniii permotus rationibus cum Stallbaninio anliq. libr. scripturani ,Taqiie
dDBi procedis' revocavi pro ,Teque dum procedls.^ — Quibus probatis pronomen ,Ta^
ad Antoniuro nuineris modisque hymni cunctis procedentem refero. Non tamen vehe-
menter repugnabo, cui ,Teque^ magis placuerit, quum idquoque pronomen iis, quae porro
dicam, conveniat. Verum verba ,non semel^ corrupta sunt, quum chorus neque de An-
tonii neque Triuraphi canendo praeeuntis verbis iure quicquam mutaverit oreve quasi
pleniore itlis Caesarem celebraverit. Quam ob rem vidc an iocus sic scribendus sit:

Tuque dura procedis ,Jo Triumphe'
Nos simul dicemus ,Jo Trlumphe'

quam coniecturam confirmari confido simili Catuili loco carm. LXI, 36 sqq.:

,~^-

Vosque item simul, integrae
'^! Virgines, quibus advenit

Par dies, agile in modum -

Dicite ,0 Hyraenaee Hymen,
0 Hymen Hymenaee.'

Carm. IV, 4, 14: ,Intenta fulvae malris ab ubere^ — . Diflicullates, quibus viri docli in
eo loco explicando cruciabantur me sublaturum esse spero facili emendatione, unde vocem
,intenta,^ quoniam ea retenla vix credere possumus, capream conspexisse leonem in se
irruenlem, ih /distenta'' muto et stropham sic scribo:

Qualemve laetis caprea pascuis /■.i"^':

Distenta fulvae matris ab uhere
Jam lacte depulsum leonem
Dente novo perilura vidit:

quam scripturam ab omnibus libris et raanuscriptis et editis discrepanlera totius loci ex-
plicatione nova et omnes virorum doctorum dubitationes in voce ,lacte' potissimum iniectas
expediente sic confirmo: ,qualemve leonem fulvae matris ab ubere iam (= raodo) de-
pulsum in laetis pascuis caprea iam lacte distenla dente novo peritura vidit: talem videre
Drusum Vindelici.' Tali modo coramode leoni ab ubere matrls modo depulso confertur
Drusus, qui dux novicius hoc bellum auspice Caesare Augusto gessit; et aeque com-
mode capreae iam lacte distentae, unde leonem aegre fugit, conferuntur Vindelici, qui.
spoliis priori tempore a Roraanis relatis quodam modo distenti ac superbia inflati aegre
Drusum fugiunt, nova eiiis bellica virtute perituri. — Operae prelium est monere, verba
huius strophae quum coliocatione complexioneque, tum numero verborum se artificio-
sissime excipere. Nam exceptis vocabulis ,ve, laetis pascuis, iam'") in duobus prioribus
strophae versibus ad leonem duo, in alteris duobus quinque vocabula; contra ad caprearo
in duobus prioribus versibus quinque, in alteris duobus duo spectant: quod ul magis
eluceat, stropham appingo si€ :")

11) Eae voces nullius momeuti sunt ad couiparationem. qaum .ve' cum praecedentibus coniangat, ablativus loc*
,laeti8 pascuis' solum quoddam scenamque utrique comparationis membro communem pntebeat, ,iam' dzo XOCUOU
et ad .distenta' et ad .depulsum' positum hic apu dr^^ illic fjdr^ valeat. •;,,.-

12) In his nota ,o' designat vocabula strophae, quae nihil ])ertinent ad comparationem ; nota nomeri ,1' desi|;iiat
Tocabola, quae ad leonam, ,2' quae ad capream referas.

r^k.-^.-l^iiy^^X.'^ ■■■■■: ■- . , _ ,•

, . ... ... - „, .i^*.*,f.'.*il».i<l--

12

1

1

0

0

2

0

2

1

1

1

1

1

0

2

1

1

2

2

2

2

Qualem ve laetis caprea pascuis

a 1 111

Distenta fulvae matris ab ubere

Q i 1 1

Jam lacle depulsum leonem . -.

i 9t i t ■ •V

Dente novo perilura vidit:

Restat^ ut exemplis comprobem verbum ,dislenla' ea vi sententiaque nostro loco ferri
posse, quam in eo inesse contendebnm. Quorum exemplorum id, quod ad coniecturam.
meam comprobandam acconnnodaiissimum est, legimus apud Vergil. eclog. ¥11, 3:

Compulerantque greges Corydon e( Thyrsis in unum, '. li

Thyrsis oves, Corydon dislentaslaclecapellas.

Cfr. Verg. eclog. IV, 21 : '

Ipsae lacte domum referent distenta capellae
Ubera.

el eclog. IX, 31 :

Sic cylaso pastae distendant ubera vaccae.

et Horat. epod. II, 45:

Claudensque textis cratibus laetum pecus
Distenta") siccet ubera.

Ad ,depulsum ab ubere matris*', quocum ,lacleS ut vulgo putabant, non est coniungendum^
cfr. Vergil. Georg. III, 187:

Atque haec iani primo depulsusabuberematris
Audeat,

et eclog. Ili, 82:

Dulce satis humor, depulsis") arbutus haedis.

13) His exemplis nunc ca}jella.s ipsas. iiuiic ubera lacte disteuta dici, nunc ,lacte detrahi videmus.

14) Docet nos hoc exempluin. per detractionem etiam addidamentum ,ab ubere matris' omitti posse.

Scinpsit Carolus H[a.iisel.

-— V^-*^i^^i$i^s5r*-?-t—

.{ ,,.

:.v' -..'•i.ir, tk,-iA

>■ -iL/i .•^■■:.j9o

■^■»-.:''"-' f*