Centre for Entomological Studies Ankara Priamus Supplement 4

PRIAMUS

Serial Publication of the Centre for
Entomological Studies Ankara

Supplement

Number 4 17 08 2006 ISSN 1015-8243

Bilimsel Gezilerimden Anilar
I- Norduz Yaylasi

Muhabbet Kemal

Abstract: Kemal,M., Memoirs during my field studies I - Norduz Highland. Priamus Suppl. 4: 1-25, 52 figs.
An expedition to the Norduz Highland, located on the mountainous area of South Van Lake is realized on
13rd August,2006. Narrated memoirs concerning the realized field study consist of following topics:
Researching Norduz Highland, routes and topography, living conditions in Norduz, here is Yalmca, research
possibilities in Turkey, butterflies and moths recorded in Norduz Highland. Totally 158 specimens are
collected by the author and determined as 46 species belonging to 26 genera in 8 families. All recorded
species are new to this area. The topography of the studied area, some insects inhabiting in Norduz Highland,
their foodplants, as well as the social structure of the villages with their people are illustrated in 52 figures by
the author.
Key words: Norduz, fauna, Lepidoptera, Turkey.

igiNDBKiLBR

Norduz Yaylasmda Ara§tirma Yapmak

Norduz YoUari ve Arazi

Norduz'da Ya§am

i§te Yalmca

Tiirkiye'de Biyolojik Ara§tirmalar

Norduz Yaylasmda Tespit Edilen Kelebek ve Giive Tiirleri

Priamus Centre for Entomological Studies Ankara Supplement

Number 4 17 08 2006 ISSN 1015 - 8243

1. Norduz Yaylasinda Ara§tirma Yapmak

(^ali§ma alani, Dogu Anadolu'nun en uzak ko§elerinden biri olan, giizelligi yillarca dillerde
dola§an, kat kat daglari, vadileri ve U9suz bucaksiz yaylalariyla iinlii Norduz. Bu gizemli bolge,
uzun zamandan beri beni kendisine 9ekiyordu.

Bolumumuzdeki Fauna-Flora Grubundan (FFG), yiirutuculugunu Dr. Murat Unal'in
iistlendigi, yardimci ara§tirmaci Yrd. D09. Dr. Fevzi Ozgok9e, ve arkada§larinin birlikte 9ali§tigi
"Norduz Yaylasi Florasi" adli TUBITAK (106 T173) destekli proje kapsaminda bu yil ba§ladiklari
arazi 9ali§malan devam ederken, e§im Prof. Dr. Ahmet Omer Ko9ak ve benim i9in, 13 Agustos
2006'de planlanan bu bilimsel gezi vesilesiyle bu ekibe katilma firsatim yakaladik.

O giin Karakol Komutam J.Kad. B9v§. Ersin Dogu§ ile goru§mek iizere sabah 06.30'da
Kirkge9it'te idik. Bolge giivenli olmadigindan, komutamn "Sizin gibi degerli bilim adamlanmiz 30-
40 senede ancak yeti§ir, giivenliginizi korumak bize du§er, 9ali§malarinizin giivenli bir bi9imde
ger9ekle§mesi i9in, ancak yol kontrolii yapildiktan sonra sizin bolgeye giivenle girmenize izin
verebiliriz" demesi iizerine, yakla§ik bir bu9uk saat Komutan ile biyolojik ara§tirmalarimiz,
bolgenin dogal giizellikleri ve 90ziilmesi gereken sorunlarla ilgili sohbetimiz oldu. Bu arada
" . . . ara§tirma yapacaklari bolgenin emniyetsiz ve teror bolgesi oldugundan dikkatli olmalari, araziye
fazla a9ilmamalari ve kendi emniyetlerini dii§iinerek ara§tirmalarini yapmalan hususu teblig edilmi§
olup tanzim edilen teblig tebelliig belgesi mu§terek imza altina alindi." §eklindeki Karakol
Komutanliginca hazirlanan "Mu§terek Teblig Tebelliig Belgesi" FFG ekibinden Prof. Dr. Ahmet O.
Ko9ak ba§ta olmak iizere, 7 ki§i tarafindan imzalandiktan sonra, bolgeye giri§imize izin verildi.
Nihayet yolumuz a9ildi, kar§imizda issiz ve bucaksiz, Norduz. Bir bakima da iirkiitiicii (Resim 1).

2. Norduz Yollan ve Arazi

Kirkge9it'ten Norduz'a dogru uzanan yolun ilk 20km kadan asfalt, sonrasi ise toprak yoldur.
Ekibimiz daglar ve vadiler arasinda uzanan ta§ toprakh karayolunda 2 ozel ara9 ile ilerlerken, yol
giizergahi 2000 ile 2480 metre arasinda kah al9alip, kah yiikseliyordu (Resim 9-11). Yol boyunca
kameramla siirekli olarak doganin resimlerini 9ekmeye ve filme almaya 9ali§tim. Benim i9in burasi
tamamiyla yeni bir bolgeydi ve 9ali§malarim a9isindan bilinmeyen yonleriyle ger9ekten son derece
ilgi 9ekici, dolayisiyla heyecan verici bir tabiat par9asiydi.

ilk duragimiz Derindere mevki (Resim 2). Yiikseklik 2020m. (^evresi hafif engebeli bu
arazide Tiirkiye'nin her yerinde oldugu gibi kazilarak tahrip edilmi§ bir dere yatagi, a§in otlatilarak
bozulmu§ bir bozkir, bunun sonucunda kelebek ve giiveler a9isindan olduk9a fakirle§mi§ bir ya§am
bolgesi.

Kisa siireyle durakladigimiz bu yerde, dere boyunca gozlem yaparak, bir yandan
ara§tirmalarimla ilgili kelebeklerin davrani§larini kameraya alirken, bir yandan da gerekli goriilen
tiirlerden ornek toplamaya 9ali§tim.

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 2- Derindere, 2020m.

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 5- Kizsmegi. Calopteryx xanthosoma intermedia (erkek) Resim 6- Kizsmegi. Calopteryx xanthosoma intermedia (di?i)
(Odonata). Dermdere, 2020m. (Odonata), Dermdere, 2020m.

Resim 7- Ischmira piimilio (Odonata, Coenagrionidae). Resim 8- Lacerta sp (Reptilia, Lacertidae). Derindere, 2020m.
Derindere 2020m.

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Derindere'nin tahrip edilmi§ olmasi ve mevsimin kelebek ve giiveler (Lepidoptera)
afisindan biraz ge9mi§ olmasina ragmen, alanin dogal yapisimn bir zamanlar zengin biyolojik
9e§itliligi banndirdigini i§aret eden bazi tiirler tespit edilebilmi§tir.

Her zaman oldugu gibi Lepidoptera ara§tirmalanm sirasinda onlarin bulunduklari habitati
payla§an predatorleri de dikkate alarak, aralarindaki ili§ki ve davrani§i konusunda da bilgi
toplamaktayim. Yusufguklar (Odonata) (Resim 5-7) ve kertenkeleler (Squamata) dogadaki biyolojik
dengenin korunmasi, zararli tiirlerin kontrol altinda tutulmasi yonleriyle biyolojik kontrol a9isindan
onemli hayvan gruplarindandir. Tiirkiye'de Odonata takimina ait degi§ik familyalardan bugiine
kadar yakla§ik 110 civarinda tiir tespit edilmi§ olup, genellikle temiz akar sular, gol ve goletlerde,
sazlik ve yakinlarinda ya§arlar.

Kamera gekimim esnasinda kertenkele (Lacerta) cinsine ait bir tiir (Resim 8), yakaladigi bir
fekirgeyi (Tettigonia) yutmaya 9ali§iyordu. (^ok iirkek olmalarina ragmen, uysal bir hayvan grubu
olan ve giiniimiize kadar Tiirkiye'de yakla§ik 43 tiir bilim alemince taninan bu tiirlerin bazilan,
bulunduklari bolge itibariyle nadir veya endemiktir.

Resim 9- Norduz yolu.

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 1 1 - Norduz yolu

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

iMM^iiHMitaita

Resim 13- Norduz y ay last

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 14- Norduz y ay last

Ekibimiz, Norduz yaylalarinda ilerlerken, yer yer koyun, inek siiruleri ve 9obanlarla
kar§ila§tik. Bu goriintiiler bana 90cuklugumda dinledigim ve unutamadigim giizel masallari
hatirlatti. Yore insaninin hayatinin ayrilmaz bir par9asi, kendine ozgii gu9luk ve zorluklariyla dolu
bir ya§am tarzi olan 9obanlik, ge9mi§te oldugu kadar guniimuzde de insanlara sessiz ve minnetsiz
hizmetini surdiirmektedir.

Resim 15- Yukari Acisu'da sulak alan

Resim 16- Yukan Acisu'da sulak alanda ekibimiz

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

ikinci duragimiz Yukan Acisu mevkii (Resim- 15, 16), 2070m yiikseklikte. Bu alani
fevreleyen, kayalik ve kurak yama9larda Astragalus, Acantholimon, Eryngiiim billardieri,
Centaiirea, Echinops, Verbasciim ve 9e§itli Poaceae turleri hakim durumda.

Sulak alanlar Lepidoptera a9isindan genellikle fakir habitatlardir. Bundan dolayi, bu
habitatta Geometridae, Pyralidae, Satyridae, Lycaenidae, Pieridae, Hesperiidae familyalarina ait az
sayida tiir gozlenmi§tir.

Resim \1 - Agrodiaetiis demavendi hireyleh Eryngium
billardieri ilzerinde beslenirken (Lycaenidae). Yukan
Acisu, 2070m.

Resim 1 8- Agrodiaetus demavendi bireyleri Eryngium
billardieri ilzerinde beslenirken (Lycaenidae), Yukari
Acisu, 2070m.

Yukan Egimli koyiinden hemen once, Yalinca'ya 3km kala, 2230m yiikseklikte, Mentha,
Salvia, Astragalus, Verbascum, Thymus, Centaurea, Echinops cinsleri ve Poaceae familyasimn
iiyelerinden bazi bitki turlerinin hakim oldugu, otlarin kesildigi ve otlatildigi bir dag bozkirindayiz.
Burada da Lepidoptera takimindan, Geometridae, Pyralidae, Satyridae, Pieridae, Lycaenidae ve
Hesperiidae familyasindan bazi tiirler gozlenmi§tir ve omekler toplanmi§tir. Ancak, bir onceki
habitata gore kelebek ve giivelerin birey olarak daha yogun bulundugu bir habitat.

3. Norduz'da Ya§am

Sonsuzluga dek uzanmi§9asina bu daglar ve vadiler arasinda, birbirlerinden 90k uzaklarda
bulunan koylerden ge9iyoruz. Bazi koyler bo§almi§ ve yikilmi§. (^amurdan, kirik dokiik ta§lardan
yapilmi§, zorlukla ayakta durmaya 9ali§an bu evlerin kapisimn oniinde bir bayan beliriyor bazen.
^ocuklar arabamiza dogru ko§u§uyor. Onlar i9in aldigim §ekerleri avu9larina bo§altirken, sicak ve
tatli dillerinden dokiilen §irin sozciiklerini anlamaya 9ali§iyorum. §a§iriyorum, bu evlerde §iddetli
ki§, yazin acimasiz sicagi, baharin sert yagmurlu giinleri nasil ge9iriliyor acaba? Hastalik ve acil
durumlarda nereden ve kimden yardim alimyor? Neden bu insanlar, §u kisa hayatlarinda
kaldirilamayacaklari zor ko§ullarda ya§amaya mahkum?

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

^s

''i^

y

Resim 20- Yukari Egimli koyil 90cuklari.

10

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

*-^

'^.,

**•

Resim 22- Yukari Egimli koyil focuklan.

11

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Aklimdan atamadigim, beni derin derin du§unduren bazi goriintuler tekrar goz oniime
gelmeye ba§ladi. Dogusuyla batisi arasindaki sosyal ufummlari bir tiirlii ortadan kaldirilamayan
bazi yorelerdeki halkimizin 9ile 9ekmesi, 90cuklugunu bile ya§ayamami§ yavrulanmizin gelecekleri
ifin ancak hayal kurabilmeleri sadece bir kader midir?

Van'in Giirpinar il9esinin Norduz yayla koylerinde, hayat inanilmaz zorluklar ile dolu.
^ocuklar bile biiyuklerin sorumluluklanni payla§mi§, 90cukluklarina ozgii resim karelerindeki
masum baki§larinin di§inda her §eylerini, acimasiz hayat onlardan koparip almi§. Acaba buralara
daha iyi yollar, evler, okullar, en azindan giinliik ihtiya9larin giderilebilecegi bir diikkan dahi
yaptirilamaz miydi? En temel ihtiya9lar neden giderilememi§ bugiine kadar? Yoksa gormezlikten
gelinmi§? Gordiigumuz manzaralar, bolgede 83 yildir bazi gorevlerin ihmal edildigini

mi

gostermektedir. Bu insanlann ve 90cuklannin giivenli gelecegi umutlari, verilen vaatler
tutulmayarak sondurulmemelidir.

Arazideydim. Her zamanki gibi, 9evreyi, bitkileri ve kelebekleri kameraya almaya, resim
9ekmeye 9ali§iyordum. ^e§me ba§ina, Karabet Ge9idinden toz duman i9inde heniiz a§agi inmi§
dolmu§tan Bah9esaray'li bir ya§li adam geldi yanima. "Kizim ne yapiyorsun, bu hayvanlar bizden
de degerli mi acaba?" diyerek bana sitem etti. Devaminda, "bak kizim omriim bitti ama, §uradaki 20
kilometrelik yol bitmedi. Sen bu yollan da kameraya al ve Millet Meclisine gotiir, bize verilen
sozleri en azindan §u yollan yaptirarak yerine getirsinler, bizde bu 9ileden kurtulalim artik!". Ne
diyebilirdim ki (Resim-23).

Resim 23- Bah9esaray yolu, Karabet ge9idi, 2700m, 27.7.2006.

12

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

ifei!^-^

^r^^m^^^l

Resim 24 - I?te Yalmca, Yil 2006, 13 Agustos.

4. i^te Yalinca

Bah9esaray'in durumundan daha da kotii olan Yalinca' dayiz (Resim-24). Once karakola
haber vermemiz, izin aldiktan sonra arazide 9ali§mamiz gerekiyor. Beklerken, Yalinca kasabasinm
(!) resmini fekiyorum. Karakol, ortada bir tepede, koy ise hemen kuzeydeki yama9lara yerle§mi§.
ilk baki§ta Yalinca, kaderine terk edilmi§ bir harabe gibi. Oysa, bolgenin i9inde bulundugu §artlar
da dikkate alimrsa, devleti temsil eden Yalinca'nm bu issiz topraklarda bir kale gibi gu9lu, bir saray
kadar ihti§amli olmasinm insan iizerinde en azindan psikolojik a9idan etkisi biiyiik olurdu. Bunun
aksini savunmayi anlamli bulmamaktayim.

13

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 25- Yalmca'mn glmeyi, Kaplica, 2215m.

Kaplicadayiz, giderken yolun sag tarafinda dere, sol tarafinda ise ta§li yamaglar bulunuyor.
Yapi itibariyle ot kesmeye ve otlatmaya uygun olmadigindan olsa gerek, buradaki bitkiler
korunabilmi§. Yama9larda Gypsophila bicolor (beyaz fifekli), G. perfoliata (mor fifekli),
Astragalus tiirleri, Centaur ea tiirleri, Eryngiiim billiarderi. Thymus sp., dehor ium intybiis,
Serratula sp., Mentha sp.. Salvia sp. gibi bitkiler ilk goze 9arpan tiirler arasindadir. Gypsophila
nektariyla neredeyse alandaki tiim kelebek ve bocekleri kendinde toplami§tir.

Kelebekler yoniinden mevsimin gegmi? olmasina ragmen, bitki ortusii ve kelebekler
afisindan alanin ku9umsenmeyecek kadar hala zengin bir 9e§itlilige sahip oldugu anla§ilmaktadir.
Bazi orman tiirlerinin alanda hala varliklarini siirdurmeleri, bolgenin yakin ge9mi§te orman ile kapli
oldugunun bir kanitidir. Bugiin ise ormandan geriye hi9bir §ey kalmami§tir. Yore insaninin
ihtiyacindan dolayi bu tahribati yaptigi a9iktir (Resim 34).

Flora grubundaki meslekta§larimiz hem sulak alan, hem de kayalik bitkileri yoniinden
bolgede ara§tirmalanni surdurmu§tur. Bolgedeki floristik ara§tirmalar U9 yil boyunca devam
edecektir (Resim- 16, 32, 33, 47).

14

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 26- Hyponephele lupina (Satyridae), Eryngiiim
billiarderi iizerinde beslenirken, Yalmca Kaplica, 2215m.

Resim 27- Pseudochazara pelopea (Satyridae), Serratiila
sp. iizerinde beslenirken, Yalmca Kaplica, 2215m.

Resim 28- Chazara briseis (Satyridae), Serratula sp., iizerinde Resim 29- Celastrina argiolus (Lycaenidae), Elimden ter
beslenirken. Yalmca Kaplica, 2215m. emerken. Yalmca Kaplica, 2215m.

Resim 30- Heodes titynis istirahat halinde (Lycaenidae),
KirkgefitS., 2330m.

Resim 3\- Hesperia comma, Serratula sp. iizerinde
beslenirken (Hesperiidae), Yalmca Kaplica, 2215m.

15

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 32- Ekip Yalmca'mn gilneyi, Kaplicada, 2215m.

Resim 33- Ekip Yalmca'mn gilneyi, Kaplicada, 2215m.

Resim 34 - Yalmca'mn gilneyi, Kaplica, 2215m.

Alanda Lepidoptera a9isindan erginler i9in nektar bitkileri, bazi larvalar i9in ise onemli
besin bitkileri tespit edilmi§tir. Bazi bitki tiirlerinin mevsimden dolayi kurumu§ olmasi, daha fazla
besin bitkisinin tespiti i9in mumkun olmami§tir.

16

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 35-Gypsophila perfoliata. Yalinca'mn gilneyi, Kaplica,
2215m.

Resim 37 - Inula ^/'.(Asteraceae), Derindere, 2020m

Resim 36
2020m

-Cichorium

intybus (Asteraceae). Derindere,

"1

1

D^l

i

/^Sf jl

\

^i

'Vj^^E^^^^H^^^^^B^^I

Li

^

Resim 38 - Anchiisa aziirea (Boraginaceae). Derindere,
2020m

Kelebekler ve bitkiler dogada bulunduklari veya bulunamadiklari 9evrenin ge9mi§i ve
gelecegi hakkinda bilgi veren onemli dogal indikatorler olup, kelebekler iizerinde bir bolgede
yapilan ara§tirmalar, sadece onlarin cazip yonleriyle degil, tiim canlilar da oldugu gibi gevrenin
ekolojik ko§ullan bakimindan onemli fikir ve bilgi verir.

5. Tiirkiye'de Biyolojik Ara^tirmalar

Bir devlet, sadece topraklannda ya§ayan halki, kiilturii ve diliyle degil, sahibi oldugu
mekanda milyonlarca yil oncesinden beri varligini siirdurmeye gali^an biyolojik zenginlikleriyle
birlikte ayakta kalabilmelidir. Ormanlari, bozkirlan, nehir ve golleriyle buralarda ya§ayan canlilari
birlikte korunamiyorsa, sahip 9ikilamiyorsa, manevi a9idan oldugu kadar maddi olarak ta bazi deger
olgulerinin sorgulanmasi gerekir. Sorun bir par9a orman, bozkir, bir nehir, gol ya da onemsiz
addedilebilen bir canli tiirii degildir. Sorun ve sorumluluk, bu topraklardaki insanlari, tiim
canlilariyla daha uzun ya§atabilmek ve gelecek nesiller i9in de ya§anabilir bir 9evre birakabilmektir.

Ulkemizde yukanda bahsedilen konular iizerinde yeterince ciddiyetle duruldugu ve
onemsendigi soylenemez. Bugiine kadar milli bir Tabiat Tarihi Miizesi'ne bile sahip olamamamiz,
yiiziimiizii kizartmalidir. Ancak bu durum, iilkemizde dogal kaynaklarimiza verilen deger ve ilginin

17

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

de bir gostergesidir. Sadece doganin degil, doga bilimcilerinin ve ara§tirmalarinin da bu iilkede
yeterince desteklendigi iddia edilemez. Bunun en son ve aci ornegi, Yuziincii Yil Universitesi'nin
Bilimsel Ara§tirmalar Ba§kanliginca yiirutulmekte olan bir projemiz ile ilgili olarak ya§anmi§tir.
Universitemizin destekledigi ve iki yildir ba§anyla yiirutulmekte olan "Dogu Anadolu'da Onemli
Fauna Alanlannm Tespiti ve Korunmasi"na yonelik bir kalkinma projemiz (2003-FED-053), resmi
olmayan, ancak tamamen ki§isel bir yakla§imla 'proje parasi harcanmami§tir' denilerek yasal
siiresinden once aniden iptal edilmi§, boylece iiniversite sahip oldugu biiyiik bir ara§tirma
potansiyelini kendi kendine yok etmi§, proje yoneticileri ise 2 yil siireyle yeni bir bilimsel proje
sunamamakla cezalandirilmi§tir. Boylece bilim adamlanmizin bilimsel ara§tirmalanna destek
bulabilecekleri Tiirkiye'de tek kurum olan iiniversite, Dogu Anadolu'daki miimtaz temsilcisi
Yiiziincii Yil Universitesi, kapilarim bu bilim adamlarimiza bir anda kapatmi§tir/

Resim 39- Ekibimiz Yalmca'da yemek molasmda

Resim 40- Yalmca 9evresinden gorilntuler

Resim 41- Yalmca fevresinden gorilntuler

Resim 42- Yalmca fevresmden gorilntuler

Oysa bu bilim adamlanmiz, Yiiziincii Yil Universitesi'nin bilim dilnyasmda yanlij bir imajla tamnmasmm
online ge9mek i9in, gorevleri olmasa da, her tilrlil kijisel fabayla ilniversitelerini yiUarca yurt dijmda temsilen
yilceltmeye ^alijmijlar, yurt i9inde ise, bilimsel arajtirmalanm aksatmamak i^in, tehlikeli bolgelerde beige imzalayarak
hayatlari bahasma 9ali§maya devam etmislerdir. Universite yonetimini temsil edenlerin tercih ettigi bu rasyonellikten ve
akilciliktan yoksun uygulamasi ise, bu bilim adamlarma degil, bajta kendi kurumu olmak ilzere, tilm yorenin
beklentilerine ve illkemizin milli hedeflerine bilyilk bir darbe indirmij, bilim aleminde ise Yiiziincii Yil Universitesi
adma kara bir sayfa a9ilmasina sebep olmustur. Bu durumun, eger varsa telafisi, yine ancak bu defa sorumluluk sahibi
iiniversite yoneticilerine diljmektedir [A.O.K].

18

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Yogun bir arazi 9ali§masindan sonra, saat 15.00 civarinda mola i9in toplanan ekibin ba§lica
konusu, dogal yapi, biyolojik 9e§itlilik, doganin tahribati, korunmasi ve bolgedeki halkin ya§am
ko§ullari iizerine olmu§tur (Resim - 39).

Bu arada Yalinca'dan iki 9ocuk geldi yanimiza, ellerindeki torbalanni, yabani elmayla
doldurmu§lar. Bizde tadina baktik, '90k tatlidir' dedikleri elma bana oyle ek§i geldi Id, suratimin
nasil bum§tugunu ve o ek§i tadi hala unutamiyomm. §eker, kek, salatalik ve karpuzlarimizi
90cuklarla payla§tik (Resim 43, 44).

Resim 43- Yaliiicali cocuklar, Ahmet ve arkadasi.

Resim 44 - Yalmca'li focuklar, Ahmet ve arkadaji.

Donii? yolumuzda yayili§i Dogu Anadolu ile sinirli Firat Bakir Kelebegi'nin {Margelycaena
euphratica) besin bitkisi Atraphaxys billardierfmn (Resim 45, 46) 9ali§ma alamnda tespiti, bahsi
ge9en kelebek a9isindan onemli bir bulgu olmu§tur.

Resim AS -A6.- Atraphaxys bilIardieri,¥iYat Bakir Kelebegi'nin Margelycaena euphratica (Lycaenidae) besin bitkisi.

Son olarak Giizelyurt civarinda kisa bir ara§tirma yapilmi§tir. Burasi hayvancilikla ge9inen
bir koy olup, civarda dogal olarak yeti§ebilen bitki turlerini gorebilmek a§iri otlatma yiiziinden
neredeyse imkansiz hale gelmi§. Koyiin di§inda, bir kaynak suyunun a§agi tarafina 2-3 metre
yiiksekliginde bir set yapilarak ku9uk bir golet olu§turulmu§. Ziyaretimiz sirasinda golet etrafinda
yeti§en sucul bitkiler botanik9i meslekta§larimiz tarafindan incelenmi§tir (Resim - 47).

19

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Yikik dokiik evlerin birinden 9ikarak ev sahibi yanimiza geldi ve merakla ne yaptigimizi
sordu. Hayran oldugum yoresel bir ilgiyi her zamanki gibi burada da gordiim. Bu insanlar oyle
misafirperver ki, kendi yiyecegi olmasa da, size her zaman ba§inin iistiinde yer oluyor ve ikram
edecek en azindan bir bardak 9ayi.

Giizelyurt'tan ayrildiktan sonra flora ekibi Akdogu koyiine dogru, bir sonraki ara§tirmalari
ifin ke§if yapma amaciyla bizden aynldilar. Biz ise Kirkge9it'e dogru yola devam ettik. Kirkgefit'e
varmadan birkag kilometre once nispeten dogal goriinen bir bozkirda ara§tirma yapmaya karar
verdik. ^ali§tigimiz alan dar bir vadi olup, bitki ortiisii a9isindan olduk9a iyi durumdaydi.
Ak§amustu, kelebeklerin sakinle§erek geceyi ge9irmek i9in kendilerine uygun ve giivenli bir yer
edindikleri bir zamandir. Bu ozelliklerini firsat bilerek bazi onemli tiirleri kameraya aldim ve
fotograflarini 9ektim.

Bu bilimsel gezimizin genel olarak bekledigimizden 90k daha verimli ge9tigini
soylemeliyim. Manevi a9idan bize aci veren, 90k zor ko§ullarda ya§amlanni surdiirmeye 9ali§an
9ileke§ koyliilerin durumuydu. Bunun yamsira, U9suz bucaksiz bu topraklara canlan pahasina sahip
9ikmaya 9ali§an kahraman ordu mensuplanmizin yakla§imlari bizi 90k duygulandirmi§tir.

20

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Resim 48 - Pofyommatus (Agrodiaetus) antidolits istirahat
halinde (Lycaenidae). Kirkgegit S., 2330m.

Resim 49 - Polyommatiis (Agrodiaetus) sp istirahat halinde
(Lycaenidae). Kirkgecit S., 2330m.

Resim 50 - Apiaceae tilrlerinde beslenen Papilio
machaonun larvasi (Papilionidae). Kirkgegit'in Gilneyi,
2330m.

Resim 5 1 - Galium ilzerinde beslenen Macroglossiim
stellatantm'un larvasi (Sphingidae). Kirkgegit'in Gilneyi,
2330m.

Her zaman sicak baglanmizin oldugu bu evlatlanmiza atfen daha once bilimsel ismini
verdigimiz bir kelebek turunii de bulduk Norduz yaylalarinda. Pofyommatus crassipunctus
mehmetcik. Universite mensubu olan bizleri, kendi kurumumuzda oldugundan 90k daha iyi
anlayan, ve deger bilen bu Mehmetcik'teki vatan sevgisini ve sorumlulugunu tiim kurumlarimizdaki
gorevlilerden de gorebilirsek, o zaman biiyiik onderimiz Mustafa Kemal Atatiirk'iin emanetlerine
biiyiik bir giifle sahip fikabilir, gelecek nesillere teslim edebilirdik.

6. Norduz Yaylasinda Tespit Edilen Kelebek ve Giive Tiirleri

Norduz Yaylasi'nda yaptigimiz bir giinliik ara§tirmanin sonucunda 6 ayri lokalitede toplam
150 ornek toplanmi§ olup, 8 familyaya ait 26 cinsten 46 tiir liste halinde sunulmu§tur (Resim-52).
Listede kelebeklerden Argynnidae, Libytheidae gibi familyalara ait tiirlerin bulunmamasi mevsim
afisindan 90k ge9 olmasindan kaynaklanmaktadir. Giivelerden Geometridae, Pyralidae ve
Sphingidae familyasindan giindiiz aktif sadece bir ka9 ornek toplanmi§tir. Bu tiirler ile ilgili
detayli bilgiler Van'la ilgili daha kapsamli 9ali§malarda ele alinacaktir. Lepidopterler a9isindan
Norduz Yaylasinda yapilan bu ara§tirma bu bolgede yiirutulmu? ilk 9ali§ma olup, listede sunulan
tiirlerin tamami bu yayla i9in yeni kayittir.

21

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

(^ali§ma alanlari: 1. Kirkgegit'in giineyi 2330m, dag stebi ve yol kenarinda Eryngiiim
Ml larder i. Thymus sp., Gypsophyla sp., Mentha sp., Centaur ea sp., Echinops sp., Galium sp.,
Verbascum sp., gibi cinslere ait tiirler, Poaceae yq Apiaceae familyalanna ait bazi turlerin de hakim
oldugu bir habitat. 2. Giizelyurt 2330m, a§iri otlatma ve ot kesimi sonucu 90k agir tahribata ugrami§
bitki ortiisiiyle en fakir habitatlardan biridir. 3. Derindere mevki, 2020m, dere kenari, tahrip olmu§
dag bozkiri. 4. Yukari Acisu mevki, 2070m, tavam sulak alan, yama9lar ise kurak, kayahk dag
bozkin. 5. Yukari Egimli koyii, 2230m, otlari bifilmi?, a§iri otlatilmi§ ve tahrip olmu§ dag bozkin.
6. Yahnca Kaphca, 2215m nisbeten korunmu§, bitki ortusii a9isindan zengin, yama9lar ve dere
kenarlari. Haritada (Resim-52) goruldiigii gibi 9ah§ma alanlari beyaz yuvarlak i§aretle belirtilmi§tir.
Norduz yaylasinm yayildigi o geni§ arazi goz online alimrsa, bolgede daha detayli ve geni§
kapsamli bir ara§tirmaya ihtiya9 vardir.

Resim 52 - Qalijma alaninm haritasi. Yukandan ajagiya dogru alanlann numaralan (bkz. metin). 1, 2, 3, 4, 5, 6.

22

Priamus
Number 4

Centre for Entomological Studies Ankara
17 08 2006

Supplement
ISSN 1015 - 8243

Tiir Listesi

PAPILIONIDAE

1. Papilio (s.str.) machaon Linnaeus,1758 (Resim
50)

PIERIDAE

2. Colias (Eriocolias) crocea (Fow:cToy,\7^5)* •

3. Pieris (Artogeia) ergane (Geyer,[1828])* A

4. Pieris (Artogeia) pseudorapae Verity,! 908* •

5. Pontia edusa (Fabricius,1777)*

LYCAENIDAE

6. Celastrina argioliis (Linnaeus, 1758) (Resim 29)

7. Chilades (Freyeria) trochyliis (Freyer,[1843])

8. Heodes (Loweia) titynis (Poda,1761)* • (Resim
30)

9. Heodes (s.str.) virgaureae (Linnaeus, 1758)* ▲■

10. Lycaena (s.str.) phlaeas (Linnaeus, 1761) ■•

11. Plebejus (Kretania) cannon (Gerhard, [1851])

12. Plebejus (s.str.) argus (Linnaeus, 1758)

13. Polyommatus (Albulina (Plebejidea)) loewii
(Zeller,1847)* •

14. Polyommatus (Albulina (J'acciniina)) alcedo
(Christoph,1877)*

15. Polyommatus (Aricia (Ultraaricia)) crassipunctiis
mehmetcik Ko9ak & Kemal,2002 t^

16. Polyommatus (s.str. (Agrodiaetus (Admetusia)))
demavendi (Pfeiffer,1938)* ■ iC^« (Resim
17,18).

17. Polyommatus (s.str. (Agrodiaetus (Admetusia)))
ripartii (Freyer,[1830])* ■

18. Polyommatus (s.str. (Agrodiaetus (Antidolus)))
antidolus (Rebel,1901)* (Resim 48)

19. Polyommatus (s.str. (Agrodiaetus (Antidolus)))
kurdistanicus (Forster,1961)* ■ t):

20. Polyommatus (s.str. (Lysandra)) corydonius
(Hemch-Schaffer,[l 852]) iC^

21. Polyommatus (s.str. (Meleageria)) daphnis
([Denis & Schiffermuller], 1775)* ■ !>•

22. Polyommatus (s.str. (Thersitesia)) thersites
(Canterer,[1835])* •

23. Polyommatus (s.str.) icarus (Rottemburg,1775) •

24. Thersamonia (s.str.) kefersteinii
(Gerhard, [1850])* •

25. Thersamonia (s.str.) kurdistanica (Riley, 1921)*

26. Thersamonia (s.str.) thetis (Klug,1834)

SATYRIDAE

27. Chazara (s.str.) bischoffi (Herrich-
Schaffer,[1846]) •<>

28. Chazara (s.str.) briseis (Linnaeus, 1764) A.t):
(Resim 28)

29. Esperarge (s.str.) clymene (Fabricius,1787)*

30. Hyponephele (s.str. (Tengrinephele)) cadusia
(Lederer,1869)*«

31. Hyponephele (s.str.) lupina (Costa,[1836])* ■
I>«0 (Resim 26)

32. Lasiommatamegera (L\m\2LS\xs,\161) •

33. Maniola (s.str.) jurtina (Linnaeus, 1758)* t^

34. Pseudochazara (s.str.) geyeri (Herrich-
Schaffer,[1846]) •

35. Pseudochazara (s.str.) pelopea (KhxgA^^'^)

36. Satyrus (s.str.(s.str.)) favonius Staudinger,[1892]

HESPERIIDAE

37. Carcharodus (s.str.) alceae (Esper,[1780])

38. //ei/jer/a co»««a (Linnaeus, 1758)* A.t):*
(Resim 31).

39. Spialia (Neospialia) orbifer (YiuhnevXl'&lTt]) •

PYRALIDAE

40. Nomophila noctuella ([Denis &
Schiffermuller],1775)

41. Pyrausta (Haematia) despicata (Scopoli,1763)

42. Pyrausta (s.str.) inciae Ko5ak,1982*

GEOMETRIDAE

43. Rhodometra sacraria (Linnaeus, 1767)*

44. Scopula ornata (Scopoli,1763) *

45. Scotopteryx chenopodiata (Linnaeus, 1758)

SPHEVGIDAE

46. Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758)
(Resim 51)

23

Priamus Centre for Entomological Studies Ankara Supplement

Number 4 17 08 2006 ISSN 1015 - 8243

Simgelerin a^iklamasi:

* Gypsophila perfoliata ve G. bicolor iizerinde beslenen kelebekler
^ Serratula 5/>. iizerinde beslenen kelebekler

■ Eryngium billardieri iizerinde beslenen kelebekler

^ Salvia sp. iizerinde beslenen kelebekler

• Mentha sp. iizerinde beslenen kelebekler

Echinops sp. iizerinde beslenen kelebekler

Te^ekkiir:

^ali§mamizin giivenligi yoniinden biiyiik ozen gosteren ve ara§tirmalarimizi onemseyen,
Kirkge9it Karakol Komutam J.Kad. B9v§. Ersin Dogu§'a ve Yalinca Karakol Komutam J.Kad. B9v§. §.
Akbulut'a en iften te§ekkiiriimii sunarim. Ayrica, Dr. Murat Unal'a 17-18, 27-29, 35, 37, 38 ve 45-46
resimlerdeki bitkilerin te§hisi konusundaki yardimi i9in 90k te§ekkiir ederim.

Se^ilmi?! Kaynaklar:

Askew, R.R., 1988, The Dragonflies of Europe. 291 pp.. Pis. Harley Books.

Baran t. & M.K.Atatiir, 1997, Turkish Herpetofauna (Amphibians and Reptiles), 214pp., figs.
Republic of Turkey, Ministry of Environment.

Ko9ak A. & M. Kemal, 2006, Checklist of the Lepidoptera of Turkey. Cent. Ent. Stud., Priamus
Suppl 1: 1-196.

24

Priamus Centre for Entomological Studies Ankara Supplement

Number 4 17 08 2006 ISSN 1015 - 8243

Priamus & Priamus Supplement ISSN 1015-8243

Priamus is the first international serial publication of the Centre for Entomological Studies Ankara (CESA),
established in 1981. It appears in volumes at irregular intervals. It includes shorter original articles of the research
workers of the Centre, regarding taxonomy, nomenclature, morphology, bibliography, check-list, catalogue of
Insects, especially Lepidoptera, as well as papers on faunistic, ecological and distributional researches. The
publication languages are Turkish, English, German and Uighurian.

Priamus Supplement is the first international, electronical, serial publication of the Centre for Entomological
Studies Ankara (CESA), established in 2006 in accordance with the Publications Rules of the ICZN. It appears at
irregular intervals as PDF format in the internet site of the CESA. It includes larger original articles and theses of
the research workers of the Centre, regarding taxonomy, nomenclature, morphology, bibliography, check-list,
catalogue of Insects, especially Lepidoptera, as well as papers on faunistic, ecological and distributional researches.
The publication languages are Turkish, English, German and Uighurian.

Centre for Entomological Studies Ankara

(A scientific Consortium)
(co-operation of research workers for pure-scientific, not commercial purpose)

Web Page of the Cesa: http://www.cesa-tr.org/index.htm - http://www.answers.org/free/cesa/index.htm

Scientific Serials: Priamus & Supplement (ISSN 1015-8243), Miscellaneous Papers (ISSN 1015-8235), Memoirs (ISSN-8227)

Owner / Saliibi - Editor / Yayinci: Prof Dr. Ahmet Omer Kofak (c/o Yuziincii Yil University, Turkey) - Editor Assistents: Yrd. Doc. Dr.
Muhabbet Kemal Kofak (c/o Yuzuncu Yil University, Turkey), Dr. Selma Seven (Gazi University, Turkey).

Editorial Board of all Scientific Serials / Biitiin Bilimsel Yaymlarm Yayin Kurulu: Insecta, taxonomy, nomenclature, ecology,
faunistics: Prof Dr. Ahmet Omer Ko9ak ((Yuzuncu Yil Universitesi, Turkey), Yrd. D05. Dr. Muhabbet Kemal Kofak (Yuzuncu Yil
University, Turkey), Dr. Selma Seven (Gazi University, Turkey), General Entomology: Assoc. Prof. Dr. Paitoon Leksawasdi (Chiang Mai
University, Faculty of Science, Thailand); Homoptera: Dr. Emine Demir (Turkey). Orthoptera: Dr. Piotr Naskrcfki (Connecticut University,
U.S.A.), Yrd. D09. Dr. Mustafa Unal (Abant Izzet Baysal University, Turkey), Yrd. D09. Dr. Yusuf Huseyinoglu (Mersin University,
Turkey), Yrd. D09. Dr. Yajar Giilmez (Gazi Osman Pasa University, Tokat). Coleoptera / Chrysomelidae: Assoc. Prof. M.S.Mohammedsaid
(Malaysia). - Plant taxonomy, flora and vegetation: Prof Dr. Mecit Vural (Gazi University, Turkey).

Correspondences should be addressed to:

Prof Dr. Ahmet Omer Kofak,

c/o Yuzuncu Yil University, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Biyoloji Boliimu, Kampus, Van / Turkey, e-mail: a kocak(g)lvcos.com

All serials are recorded regularly by the Zoological Record, Biosis, Garforth House, 54 Micklegate, York, North Yorkshire, fax (01904)

612793 - DCS(g)york.biosis.org

The published copies of this articles may be found in the following major Libraries:

British Museum, Natural History, London, England

California Academy of Sciences, San Francisco, U.S.A.

Libraiy of Transvaal Museum, Pretoria, South Africa

Bibliothek, Entomologischen Museum Dr. Ulf Eitschberger, Germany

Deutsche Entomologische Institut, Eberswalde, Germany

'© 1999-2006

25