-rr Ecole Nationale
V / Vétérinaire de Lyon
Y Bibliothèque gg&
Cet ouvrage fait parti du fonds ancien de la bibliothèque de l'Ecole
Nationale Vétérinaire de Lyon. Dans le cadre de la politique de
valorisation du fonds ancien, ces ouvrages numérisés sont
disponibles à l'adresse suivante :
http://www.vet-lyon.fr (> Bibliothèque » Fonds ancien)
L'instruction du Roy en l'exercice de monter à cheval
Par A. dePluvinel(1629)
Cote de l'ouvrage : 3293 (309 pages)
PDF généré : pages 1 à 309 soit 309 pages
Document créé le 24-07-2010 à 19h33
Mis à jour le 21-10-2008
tABLE
DES FIGVRES;
ET DV LIEV OV
elles doiuent eftre
placées*
I. PARTIE
figure j* -
ij.
iij.
iiïj.
v.
»;•
Vi).
viij.
ix.
xij.
xiv.
xv.
La dernière figure de la première Partie , eft la
Selle* pa§. 86
U. PARTIE.
III. PARTIE
Figure xvj.
XVJJ.
xviij-
xix.
xx.
xxf.
xxif.
xxiij.
xxiiij.
xxv.
xxv j.
xxvij.
xxviij.
xxix.
XXX. .
Figure xxxj v
xxxij.
xxxiij.
xxxiiij.
xxxvf.
xxxvi'}*
sxxviij.
xxxix.
xh
xîj.
xlij.
xliij.
xhiij. >'
xlv.
xîv|.'
xlvij.
xlviij.
xlix.
rloutes les ligures des Mors , qui font
de iîx , doiuent eftre mires en \ r pa:
jFigurel. - - - -
*7
lOJ
109
"5
iiS
1x9
lii
153
13+
158
140
*55
»J7
Î65
1*7
171
J79
183
189
Ï9+
197
"5
2ûS
212
21+
216
218
22. r
124.
au nombre
e zz8. izp
pag.^2
Verzeichnufs vnnd
Regiiter der Kupffer-
ftûck an vvckhem orth ein.
iedes der Schriffc foll bel j-
gelegc werden.
Im Erften Theil.
*ct
Viieerft fgur»
fag.t
12
V-
■ .12
if
iij.
H
2f>
in;.
29
34
m.
34
55>
<vf.
39
44
vif.
44
50
<viij.
5o
55
ix.
55
5*
x. &xj.
6|
tr 4
67
«4
£7
<ïy
xuïj.
69
76
,rt.i .
xy.
76
Dos Ut%j ku\>gtr défi trftm thaïs hdt in ftb die
Fiçur dtfi Satïtls* / rf g- 8 6
lia Andem Theil.
Im Dritten Theil.
Fignrx'ïj.
Xvi).
xviiî.
xix.
XX.
xxf,
XX }j.
xxiij.
xx'mj.
xxv.
XXV}
xx-vij,
xxvirj,
xxtx-
xxx.
Figurxxxj,
xxxij.
xxxfif.
xxxtiif.
XXXV.
XXX'VJ.
XXX'VtJ.
xxx'vitj*
xxxix.
xl.
xl h
xh).
xttip
xliiij-
xl-u.
xlvjo
xfoi).
xlix.
^iUe figura in dtntn aie "Mmâfimi^Y
S 7
$0
9é
122
US
IlS
12^
*34
140
m
J6 7
172
179
iSj
iH
197
20?
20S
212
214
116
218
211
fitf£tbildet
2.8. 2:3
il rrunr-
L'INSTRVCTION
DV ROY,
EN LEXERSICE
DE MONTER A CHEVAL.
ParMefiire jiNTHOINE <D E
PLVVINEL, efmyer principal
defaMajefié.
PREMIERE PARTIE.
LE ROY.
ONSI&VRieGrand,
puis que mon âge & ma
force me permettent
de contenter le defir
que i'ay il y a long temps d'ap-
prendre à bien mener vn cheual
pour m'en feruir , foit à la telle
de mes armées, ou fur la carriè-
re» pour lesadions de plaifir: le
veux en fçauoir non feulement
ce qui m'eft necelfaire comme
Roy, mais auffi ce qu'il en faut
pourattaindre à la perfe&ionde
cet exerfice , afin de cognoiftre
parmy tous ceux de mon Royau-
me les plus dignes d'effaré efti-
mez.
MONSIEVR LE GRAND.
SIRE, Voftre Majeftéarai-
KONIGLICHE
VNDERVVEI.
SVNG IN DEM
exercitiodes Reijdtens.
"DurchHerm^NTHOINE
DE PLVVINEL y threrKoni-
glichen Mai je fia Qberberciittern.
ERSTER THEIL:
DER KjONIG*
ERR Oberfialmeifierl
dievueil ich mêmes al-
ters <undt fiarehhe hal~
benmirvergonne 3 mei-
nen ltts~t <undt begùrdtc
zj&befiiedigen, f welcheichalbereit f uor
langer zjeit gehabt y <vmb einpferdt rc-
cht zjtbereijdten > <undt regiren zm-
lernen auch *wie ich mi à) deffen KM*
gebrauchenj es r weregleich vor einem
kriegsheer j oder aujf der rennbdm
*vmi kurtz/weil vna lu fie s vuUlen,
*vndtvuolte,nitgehrn alleindas tenige
darmnwijfen e uuafimir<vonnoten als
tmem Konigyfindern auch difsvuas
mirzjtr rechter volkomenheit Jijes e»
xertitijwmnotenijhattjfdœsich 'under
Mien andern meines Konigreichs, er-
kômten moge nrjeiche die gef*
dann zjtfcheïzjen fein.
OBERSTJLMEISTER.
Ihre Maifffier hahen redst > du
A
s KONIGLICHË
fie ihr dos fihoniïe *vndt notttj'Ven-
•digjBaUer anlèr exercitien \ welche
man aâff àer vvelt vbetodêr gebrau-
cht> Jb inbrunfiiglich zjuerlernen aufi
ferlefen hatt 9 ,jvhdt nit alleinvor den
, leib fonder auch zju dem verjtandt nu*
tziar voie ihr herr Oberbereiter dan
rvolhomentlkhen zjuverjtehen geben
*wirdt s <vndt fich auch fiehr erfreu-
en 3 dos er noch beij fouil leib s <ver~
moglichkeit ifi 3 ewvuerer Maijelïret
âie^olhommenheit /difer hm& zjtvn~
dervveijfen.
DER K^ONIG.
fch z/weijfel gancz, vndtgahrnit
an aRem difem <vuas ihr mih vorge?
wijfetoderfageL NuratteinkerrPlu-
vinelfaget mir <yuiemâjle mânes ma-
chen , eine rechte vndt volhommene er-
kantmts von der reiittereij zjubaben.
Vndt erïllichen erclaret mir was der
Oberfialmeifier ietzjgefagt hatt, als
dos dis exercitiumnit aUein nonvuén-
digZMm leib * fondern auch zjtmver-
Sfandt fîije.
OBERBEREIÎTER.
%re Mai\efiet Gott fèij lob ^ dos
ich fie in ihren loblichen vornehmen
befiândig verharren fehe, welche s ich
auch bis dato von ihro gefyuhret dos
fie volkommlichen wollen wijftn,
ailes wm fie zjuerlernen begehren
avth eine gântzlkhe erkandtnus des te-
nigen > njuas ihr angebracht wirdt, ha~
ben wilL welches mir dann die gân-
tzjiche hojfmmg gibt , dafernfiedifes
hejondere vornehmen stettigs continua
ren 3 man Franckreich gantz» mit ehr
vndt glûckfeeligkeit ( mehr als es
UINSTRVCTION
fon de fouhaitter paffionnément
Rapprendre Te plus Beau ST^ff
plus neceflaire de tous les exerfi-
cesqui feprà&iquent àumonde^
non feulement pour le corps^
mais aufli pour Pefprit; çomrtk
Monfieur de Pluuinel luy don-
nera parfaitement à entendre,
eftant tres-aifedece c$M a en-
cor affez de vigueur pour enfeï-
gner à voftre Majefté ■ la perfe -
&ion de cefte fcience.
LE ROY.
le ne doute nullement de ce
que vous rnaffeurez, c'eft pour-
quoy, Monfieur de Pluuinel, di-
tes moy ce qu'il faut faire pour
auoir parfaite cognoiflànce de la
caualerie* Et premièrement, ef.
claircîflez moy de ce que Mon*
fleurie Grand me vient dédire, 1
que ceft exerfice n'eftpas feule-
ment neceflaire pour le corps,
mais auffipour l'efprit.
PLVVINEL.
S I R E , ie loue Dieu de voir que
V* M. continue dans la louable
couftumeque fay iufquesicy re-
marquée d'elle, qui eft defçauoir
parfaitement tout ce qu'elle de-
fire entreprendre,& auoir entière
cognoiflànce de cçqui feprefen-
te deuant elle. Qui me fait efperer
qu'allant toufiours continuant ce
geneureux deflein , la France fe
verra comblée du plus gradheur
& félicité qu'elle fçauroitdefirer,
DV ROY.
eftant commandée par leplusgrad
&lep!usyertueux Monarque qui
ay e porté ce titre dans le môde-,Or,
SIR E,pour contenter voftre loûa-
bfe curbfité, elle remarquera, s'il
luy plaift, que toutes les fciences &c
les arts que les homes trai&entpar
r&i£pn, ils les apprennent en repos,
fans aucua tourment , agitation,
ny apprehenfîon quelcôque : Leur
eftant permis, foit ehlaprefence,
ouenl'abfencede celuyqûilesen-
fejgnç, d'eftudier en leur particu-
lier ce que leur maiftre leur aura
enîeighë , fans eftre inquiétez de
quoy qqëce foit. Mais en l'exerfi-
çe de la Caualerie, il n'en eft pas
de mefmé : car l'homme ne le peut
apprendre qu'en montant fur vn
cheual, duquel il faut qu'il fe refol-
m de fouffrir toutes les extraua-
gances qui fe peuuent attendre
d Vn animal irraifcnnable,les périls
qui fè rencontrent parmy lachole-
re, le defêfpoir,& la lafcheté de tels
animaux,ioin&eaux apprehenfios
d'en refïèntif les effe&s. Toutes
le/quelles chofes ne fe peuuet vain-
cre ny éuiter qu'auec la cognoif-
fancedelafcience, labontédel'ef-
prit, &la fclidité du iugement, le-
quel faut qu'il agifle dans le plus
fort de tous ces tourmens, auecla
mefme promptitude & froideur,
que fait ceiuy qui affis dans fon ca-
binet, tafche d'apprendre quelque
chofe dans vn Hure. Tellement que
par là voftre Majefté peutcognoi-
VNDERFFE/SFNG. s
<wûnfichen konthe ) crfûUet fehen
<wiràt. dieweil es Aurch den gro~
Ben *vndt TugentfiambBem JVLonar-
chen 3 als iemals eïncr aufFderwelt
gei/pefin y regiret <vndt geherfchet
<uvird. Nun&ttwereMat)e£tetih-
rerl6blichenfi>rgfaltigkeitzjueygenâ~
gen ? fiUfie (fi es ïhr geliebt)betra-
chten vndt erwegen> dm aile aie an-
dern e uuijfenslhafften pder "kunsten^
e uuelche die menfchen befiheiderer
<uveis erlangen i mitruhe 3 ohnepein y
vngelegenheit 3 noch eintge forcht 3 er-
lernet vuerden konnen , die^yeil es ih-
nen freij Behet^ es Jèij gleich in an-
oder obvvefènheit des ienigen , der
ihnenfilches vnderweifiet 3 nach ih-
ren <uuohlgefallen K&fltidiren > <und
ohne einige verhindernm erlernen
konen *was ihnen <vonihren JS/Leifier
^uunderwifen njvorden ijt. Aber mit
dem reijttens exercitio , ifi esnitalfi
befichaffen: dan niemandt es erlernen
mage 9 erfetzjefitchdannaufspferdt 9
<undt bilde ihm ein ^ aile njngelegenhei-
ten 3 *welche man von einem vnnjer-
nmjfiigen thier ZMgewarten haït,
e under e worjfèn ZMfetn , als nemblich y
fi herkommen <vom zjwnj von Idein
mûtigkeiîs vndtfaulkeit 3 ta dos man
aucbnit ettruas guts aw filchen thi~
ren zjibringen 'verhoffet. Aile di fi
ertzjdte laBer kan man nit ândern
tider<verhûtem 3 als mit der gûtikeit 3
der wijfenfihajft des <verftandts ,,
tmdt mit einem ficharpfffinnigeniu-*
dicio : derhalben mm man in aller
difir muhe vndt arbeit s mit einer
gleichformigen gefihvvindt-vnd kal-
tjînnigkeit vorfahren 3 gleich als der
ienigewelcher in femem ftndier ftâ-
blein fitzjet y vndt etwas am einem
buch pudiren vnd erlernen <vviL Al-
fi entjpringetes dahero, dasihre Ma-
i\eftety klarlich > erwegen > dos die fies
4- K0NICLICH6 L'INSTR VCTION
njormhmeexertîtiuâemnjerfianàm- fl. re tres-clairement , comme quoy
tzmk*m, dicwciles -undcrweifet ce bel exer f icc e ft vt ile à l'efprit,
vndtgevvohnt macht auch gefchtc- , j, YinRtuit , & TacCOU-
klich vndtmit mterordnmgzjwuol- r U13 4 U ^ *"**■*" l '^
Awgw , ***« 4»-** ^ *&** if: ft« me d exécuter nettement , & a-
zMfamft fi vielen <vmb-hin-<vndt uec ordre toutes cesfondions,par-
herlauffi4,ngen>gefchrei\ <vndtbe<we- my le tracas,le bruitj'agitation, 8c
gungm, <vndt dieflettigefirg derge- j a p eur continuelle du péril , qui eft
fahr celées dam wireét mittel comme vn acheminement pour
fich^dmytegs^afen^ndtèrm , c d capable de faire ces mef-
mcbbeijmhegantz.er6pet, <uo*s mes opper»tions parmy les armes,
beij den Wiegsabmtewvverén zjaer- & au milieu des hazards qui s y ren-
<wartenvndt auszjtfehen ift. <*4- contrent , y ayant encores vne
ber es if hîebeij vomebmen K6ni- c hofe tre-digne de remarquer , &
gm nottwendig ^ubetrachten <vndt tres - nec effairepour lesgrads Roys:
Lelche filée ferfinen «Jderwi- C eft <l Ue la P^" des hommes,
fenfittm , ihnm zj*m ôfiermahlen & mefmes ceux qui font deftmez
mrliebkofin vndtfuéjfchvuântzjm : pour leur enfèigner la vertu,les flat-
aberfb ié euvuere Maieft. indiefir tettt leplus ibuuent: mais fi en cette
hmft dipmulirm oder heuéUn, f c ience,ievoulois flatter V.M.i'au-
wktKhmhfchelmeBdasJKw ro j s la honte quVn animal &ns rai-
firwtiàhalMefihilJe^vnd fon m aocuferoit de faux drame
-vnrecht mfftgen filtm : vndt da- elle,& par confequentd infidélité:
rumb dos ich nit ePwan in einerfil- c'eft pourquoy.afiû que ie n'encou-
chm vngelegenheit-oermeinet , <tw- re cet inconuenient,ellenetrouue-
denfic (fiesihrbeliebt) nitvor vbel ra mauua j Sj ^\ \ ay plaift,fien lare-
avfnehmen ,das fi tœ mderreéten prena ntiedis laverité. Quandàce
wamesdiemttJfierferdert.VnAt quitoucheleprofitquelecorpsre-
-wasderleibvondiefmnftettigenbe- çoit au commue! vfage de cet exer-
<wegungen àlfes exercitij vor einen fice,c'eftqu'oUtre qu'il oblige l'ho-
m&tzjin habe, ifies, dasderMenfih me àviure fobrement & reglémet,
fié gewéhnet nùétern <md mafi- jj [ e renc J lj{, re en toutes f es parties,
gl t chMen:m*chetihnfmimhig ie f aitéuiter£ outes fortes d*excés&
an aïïen {einen ni dt malien ^uerhun- , t . t . .^
dmthnMôfim verfiibrun leben, dedesbauches,qui pourrpiettrou-
welches ihnfonften fiin gefundtheït bler fa fante , {cachant bien eitre
befchweren -vndt <verletzj:n môgte: impoflïble à celuy qui reflent la
dieweil einiederwollermejfenhmn, moindre incommodité en fa per-
das naédem er fich <vbel odernitge- f onne ^ ^ pouuo i r entreprendre
fundtbefinàt, kemmaétetmgefiho- quece foit àcheual.deboU-
ne gejtalt , oder dos genngjte zjt n J ^ '
pfirdt. ne
DV ROY.
ne grâce, ny autrement
monsieVr le grand.
SIRE, ie fuis bien aifê de-
quoy Monfieur de Pluuinel fait
remarquer à V- M. que i'ay eu
ràifon de Tafleurer que luy feul
l'a pouuoit dignement entretenir
de tout ce qui concerne la par-
faite cognoiflance de la Cauale-
rie. le m'àfleure que la continua-
tion de fon entretien luy en ren-
dra encqres plus de certitude, &
qu'il Iqy donnera l'intelligence fi
entière de tout ce qu'elle luy de-
mandera , qu'il l'a rendra auffi par-
Faite que luy , non en Tvfage qui ne
s'acquiert qu'aùec vne tires longue
pratique, mais en la Theoriei
le roy;
ïe croy que fi i'ay bien appris
ces deux premiers poin&s, ie pour-
ray faire le femblable au relie.
Ceft pourquoy Monfieur de Plu-
uinel paflonsoutre, & me dites par
où vous voudriez commencer à
former voftre Efcolief*
plvvinel;
SIRE, ileftbefoinqtteV.M.
fçache qu'encore que la plufpart
des hommes foient capables de
faire quelque chofe en toutes for-
tes d'exerfices, &mefmesence-
îuy-cy , neantmoins les vus plus
VNDERrVEISFNG. s
fferi , notûrffiig<verrichtcnkann.
OBERSTALME1STER.
, jhr Maijeft. ich bin fehrfroh,
dos der herr oberreiitter ihrer Ma~*
iefiet recht eropiet , dos ich njuoll^
gethan 3 fie vorgevuijfet ZMhaben,
dos er ihro ailes nach notturffi qjndt
wolkomméner erkantnm derreiitterij
zjugenugen berichten werde 3 *vnd
fofern er auch folchen difcurs oder
gefprache continuiren 3 fie viel ge-
wiffer <vndt einen gantzjichen ver-
Jtandt 3 ailes dejfen vuasfie ihnfra-
gen 3 erlangen iraerden 3 <uuelcherfie
dannauch fovolkommen, alsfiefelbfi
machen <wirdt 3 iedoch nit durchdas
lange obligen oder abniuarten > <vuel-
ches man nitanderft erlangtals durch
eine lange erfahrung 3 Jbndern m der
kunft des langvuihrigen nachfin*
vens,
DER K^ONIG,
Jch glaub fi ich die fi zjuvehen
funiïen 3 njuerde <uvott erlernet e unà
behalten haben 3 werde ich dos <vbrige
gleichformigergefialtauch wohlver-
richten 3 oder thun konnen 3 darumb
laffet <vns vueiter fortfchreiten 3 <vndt
fiaget mir wie ihr enweren fichuler
anfangsrechtfjlegeïzj&pferdt Z&fefa
•zjen*
OBERBEREI1TER.
Jhre AfaiesT; wiffen 3 das wîe~
<vuolder?neîfietheUder menfchenge*
fchickt Ce m 3 etnjom in aller le tj exer ci-
tien oder <vbungen zj&erUrnen undt
bevorab in difim 3 nicht defion/ueni*
ger ijl einer gefchickter als derander
S gONIGLICHË
bie ZM y vndfùrnemblichen die , weU
éic von Gott mit einem guten ver~
fiandivndt wolgestaltengefchkkten
leib begabet fein*
DER K^ONIG.
i:iNSTRVCTlON
que les autres y font propres , &
particulièrement ceux aufquels
Dieu a donné vn bon efprit, & vn
corps bien proportionné & agile,
LE ROY.
Welche geftalt desleiUbefindtt <^ t \\ t ta j]l e ttOUUez-VOUS la
ihram be^uembtten , ^emengmen luscommode our bien rcUffir à
€ndt , vuie thrs beqehrete, ZMkom-. *■ , *
men ï ■ ■ * Ge q Ue vous délirez.
OBERBEREI1TËR.
Jhre Mme !i. ichwolte gehrn*
dos es mktelmâfige perfbnen von leib
*uoeren> dieweiln fie fefter > leichter D
freij 3 vnd inden hûlffen viel iufter,
frifch vndt ftarckerfèindt , geben de-
rentwegen âem pfert deflo mehrer
luïi'KMr arbeit. Die groffen perfbmn
fitzjen gewohnlich nit fefi zjt pfert y
haben auch nit foviel gevuisheit: da-
ller o hompts dos dos pfert nit fogehrn
vnderihnen gehet :■ dieweil die no-
iurfft erfordert 3 dos dos pfert mit lujt
gehen Jolie: vndt wofern folches nit
gefcicht j wirdt der man vndt dos
pfert nichts guts machen honnem
Die Ueinen perfbnen fitzjn am aller
BârcheftenzM pfert , aber esiftauch
der gantée vortheil , fi fie hier in
haben : dieweil ihre huljfe dem pfert
nitgrojfe forcbt > vruan es von not-
ten isl, geben 3 vnd.t nach dem dos
pfert es empfindet 3 wil es fich nit
mit gebùrender fardée zjœr arbeit
begeben s emphanget auch affer-
mais die Ftraff nit wie fie fonfien
feinfolte : vvan dan ein pcrfon von
mittelmâ figer geïtalt , vndt mit den
eigenfchafften begabet wie gefagtiFt,
kan er leichtlich km deren volkom-
tnenheit gelangen _, vie ich mich ? m
PLV VIN EL.
SIRE, le ferois volontiers éle-
ction des hommes de moyenne
taille , en ce qu'ils fontfermes, lé-
gers, libres, les ay des plus iuftes&
vigoureufes, donnatpar ce moyen
plus de plaiûr au cheual. Les grands
ne font pas ordinairement fermes»
& n'ont tant de iuftefTe: par con-
fequent le Cheual ne prend pas
tant de plaifir à manier fous eux.
Car c'eft vne maxime que le che-
ual doit prendre plaifir à manier,
ou autrement le cheualier & kiy
ne fçauroient rien faire de bonne
grâce. Les petits hommes font les
plus fermes , mais auffi c eÇt tout ce
qu'ils ont, car leurs aydes ne don-
nant pas grande crainte quand îleft
neceflaire. Le cheual ayant ce fen-
timent ne s*em ployé pas auec la vi-
gueur requife , 6c le plus fouuent
quand il eft befoing du chaftiment,
il ne le reçoit pas tel qu'il deuroit:
tellement que trouuantvncheua-
lier de moyenne taille,auec les qua-
lités que i'ay dites , il peut attain-
DV ROY.
dre facilement; à la perfection , co-
rne ie m'afleufe que fera voftre
Majefté, pour peu de peine qu'elle
aye agréable d'y prendre, ayant en
elle tout cequi eftnece flaire pour
arriueràcebut. Mais pource qu'il
luy doit fuffiredefçauoirfeulemët
(en ce qui concerne la pratique )
tirer dé bonne grâce dvn cheual
drefle tout ce que vos Efcuyers luy
auront appris pourvoftré feruice,
foit pour la guerre, oupourleplai-
fir de la carrière, V. M, fe conten-
tera , s'il luy plaift , de ne fè trauail-
lerlecorpsqueiufquesà cepoin&.
Mais en ce qui touche l'intelligen-
ce delà Thiorie, afin d'auoir par*
faiéfce cognoiflance de ceux qui
j>army voftré Noblelfe feront les
pluàdïghesd'eftreeftithcèdèV.M-
ïapprouuè le defir qu'elle a d'en
fçauoir toutes les particularitez , &
dis que céluy auquel la nature a do-
né libéralement toutes les grâces
que i'ay déclarées doit commen-
cer à y chercher quelque ornemet
de bien feancé : ce qui fe fait par les
habits les plus propres à l'exerfice
qu'il defire faire, foit à pied, foit à
cheual, non feulement pour ce qui
concerne laproprieté,mais la com-
modité.
LE ROY.
VNDERFVEISFNG, 7
gântzjich <vergewijfere , dos m%ve-
re Maieft. thun vvirdt > fo ficesthr
nur mit einer geringen mâche helte-
ben lajfen>fie 3 wdehe ailes nrom ihr
hierzju bequen, difèn z/uveckb zjtcr->
langen 3 haben : aber die e uueil es ihr
genug fin. fol nur z>uwijfen ( in
dem <uvas die .practichh betrifft)
vuas mit fchoner geftalt ans eincm
abgerichten fferdt zjubringen feije ,
wndt <uvie ihre bereiitter das pferdt
Zju ihren dienlien abgericht haben
es <vuere auch gleich zjsdem krieg,
lufi, oder aûf der rennhahn : ihre
Maieft. foU fo es ihr beliebet,
den leib noch nit bearbeiten. A-
ber den *verftandt der <vnnder t vuei-
fungs manier betreffenndte , dar~
dura) <volkommene erhmdtnus <vn-
der ihrem adel , ^uvelcht <yor die
beften *uon ihrer Maieft. gehalten
*werâen follen, zjéaben, erkenne
ich woU dos fie eirnn grojfen luft,
ails dife <vmbftânde > recht zjwvuif
fentragen, *undt fage auch ferners
das der ienige <uvelchem die natur
freij^roiUigltch aile diefe zjhrten
{ njvelche tch albereit erzjelet ) gege-
ben , auch ein zJhr der qruolanFte-
henhe?t dar zjt erfinden > Tjndt ge-
brauchen folle , <vuelches dan durck
die kleidernjndtdie allerhecfuembjleft
ZcUmexertitio woz>u erfi? gebrau-
chenwilj gefchehenkann ± <vndtes
feij gleich ZMfm oder zju pferdtj>
<vndt auch nit aUein wegenderfau-
berhit 3 fondent auch der bequem-
lichkeit gemâf ift.
der kjjnig;
Comme quoy faut -il que VVie fill dk perfin nachdem
l'homme eftant à cheual foit ha- fa auff dem pferat fitzjet gehlei*
bille ? ^ fi»*
ICONICLÏCHS
I/INSTRVCTION
OBERBEREllTTER.
fch begehre ihre Maijeft, keinen
menfihen fch anderfi , als nach
Je mm gntdunckfn zjikleijden, nit
<vor zjifchreiben 9 dieweiln ein ied-
<wederer menfeh fb vonguten ver-
Jlandtifi^ aUez^eit dem ienigen nach-
, tracbten ( welches er auch gewis er-
langen ) vvas ibm woll anftehet > vhd
durch dâe fiettige vbung, diegutebe-
quemblfchkeit „ auch erkennen wirdt
Jiber nachdem ich am der langwâ-
rigen erfahrung difes exercitij „ von
welchem ich albereit geredt 3 mich
die bequem-vndt vnbequembligkeit
viellerleijen y vnderfchiedlichen ma-
nier en von kleidern ^ erkennen ma-
chen. Als rath ich einem , <uor dos
erfte ( welchem es beliebet ) keinen
fchvuehren but mit è'tnem brâiden
rainjft aujf zjéaben : damitihm dai
pfert im reitten , denfelben nit he-
runder fatten oâer fonfien ojfterma*
bien mit der handt daran zjugreif-
fen vervrfacbenmacbe iwelcbes dan
<uuider die zjhr 3 deffen uvelcher fich
nit daruor furficht, tfi.Vndtverwu-
ret dem rentier den verfiandt auch
den dâgen vndt fiifrutbeninvnord-
nung; <vnd beij allen dem ienigen,
was es rechtmafiger weijfe verri-
chten fille. Es fille der rentier auch
niemahlen ohne eine feder auffdem
but fein : die cafaacken <vnd lederne
koller baben ein zjehrlichers anfeben
zjt pfert > als aie iroanbofer y def-
gleichen hat ein dicker kragen mehr
anfehens , als mrr einvberjchag: r vor
dieiagten hat es kcine becjuemere 3
als die avifgefihurtzje ,<vndohnauf~
ge fuite ho fin : iedoch dm fie nit zm~
langfeijen , vndtfolang dos man dem
reiitter
PLVVINEL
le ne defire point , S I R E , ab-
ftraindre perfonne à s'habiller au-
trement qu'à fa fantafie, d'autant
que tout homme deboniugemenç
cherchera toufiours, & trouuera
affeurémenteequifera de la bien-
feance -, & en pratiquant, rencon-
trerafa commodité. Mais d'autant
que le long vfage que i'ay en l'exer-
fîce duquel ie parle, mafaitreco-
gnoiftre la commodité & incom-
modité qu'il y adans les habits de
diuerfes façons-,Ie confeille à celuy
qui y predraplaifir de ne porter ia-
mais de chapeau pefant» ny qui aye
le bord trop large , pouréukerle
danger quVncheualincomode en
maniant ne le face tomber, ou l'o-
blige d'y porter fouuent la main:
lefquelles chofes contre labien-
fèance qui n y feroit gardée, em,
brouillent le CheualierÔt diuertif-
fent Tefprit de ce qu'il doit, & la
main de î'efpee ou de la houffine de
faire fon office. Il ne faut iamais
auffi que le Cheualierfoit fans plu-
me: les iuppes, roupilles, ou col-
lets, ont meilleure grâce à cheual
que les pourpoints: comme auffi
les fraifes plus que les rabats. Pour
les chauffes il n'y en a point de plus
co m modes ny déplus propres que
celles à bandes fans bourelet, pour-
ueu qu'elles nefoientpastrop lon-
gues, afin que la cuifle du cheua-
lier
DV ROY.
lierfevoye& qu'elle fe trouue iu-
fte dans la (elle pour facilement fai-
re fentir les aydes à fon cheual. H
faut les bas d attache, & ies bas à
botter qui ne foient trop larges def
fus ; les bottes doiuent eitre de cuir
aifé & moiet, foit vache déliée ou
fort marrôquin : les gênoûillieres
vn peu longues , affez eftroittes,
& que la place du genoûil y foit
aifee.Que la coufture qui les fepare
d'auec la jambe foit à droit fil, mais
plus haute derrière de trois doigts
que par deuant, parce que lagreue
delà jambe en paroiftra plus lôgue
&plus belleâl ne faut pas que la tige
foit courte,afin qu'elle plifle vn peu
par le bas: il eft befoin que le pied
foit carré pularge parle bout,d'au-
tant qu'outre la comodité,il a meil-
leure grâce, rempliffant mieux Pe-
ftrîer, lequel s'en portera plus iufte.
Quant aux efperôs,les mieux tour-
nezfontceux que Ton appelle a la
Dampuille de Finuétion de feu Mo*
lîeur le Conneftable. Ien'approu-
ue point lesgrandes molettes, mais
celles qui ont fix pointes rondes &
poinduësen forme de quille , cha-
cune dVntrauers de doigt de long.
Et pour dire en vn mot (S I R E) ie
defîrerois que mon Efcholier fuft
veftu de mefme façon que Môfieur
de Belle-garde voftre grad Efcuyer
que voilà prés de V. M. qui fert en
voftre Cour de miroir & de ver-
tueux modèle à pied & à cheual, à
tous les plus propres & curieux
cheualiers.
VNDÈRFFErSVNa ?
teiitter nur die dicke des fchenckels
fehe, damit erfich gerecht imfattel,
vndt dos pferdt letchilich die hulffè
dardurch empfmden machen konne.
Es ijtauch von notten, dos dJe vn-
der-vndt fliejfèlftrimpf oben nit zj&
weijdtfeijen, dieftieffelfollen von be-
quem-vndtgefchmeidigenleder^esfeij
gleich von&arten kûheleder^oderjiar-
ckhen cardauan fein y oben die lécher
bis an die knije ansiijfeln, folien ein
weniglang, vndt zdmblich eng > auch
desknijes ort zjmblich bequem fein 3
vndt die nahtjvuelche dos knijefittckh,
mitdem vndern theilfcheidet 3 fottge-
rath oben herumb > iedoch binden 3.
fngerhoher 3 als fornen fein, darmnb
dm dos fchinbein am fchenckel langer
vndt fchoner an zjtfhhen fcheïnen
vruirdt* dte sTieffèljcbaffie folien nit
ZMkurt&fèinfdamitmanfe vnden
ein e uoenigfalten konne : diefchîich an
den ftieffèln foUen vont nit fbitzJg*
fondernbreiit fein > dievueiln es ohm
deren bequembliclAeit , vndt zjehr>
âenfieijgrâiffbejferausfiillet, vndt
diefelben auchgerâtherfuhren macht:
die fporn betreffendt , feindt die \eni-
ge y welche mon Dampuille nenœt,
vndt von weijlandt herrn Grojîhoff
meijtern erftmâc n^am bejtenjch befin-
âe die grojfe jjtornrader nit gut , fon-
dera die, welche 6. ger tinter fpitzjen 3
oder in fchahlen oder mufchels rande
manier gef^ttz^et > vndt foU ein iede
fyitZjC , eines zjuuerchs fingers lang
fein : vndt mit einen wordt ihrer
Maijeft. ZMfagen/vuolte ich dos mei-
ne fchider aile auf diefe vrjeis vuie
Herr Belle-garde Oberfallmeijler 3
vvelcher hiebetj ihrer Maieft.flehet >
gekleidct weren 3 welcher dan an ih~
ren hoffderff>iegel vndt Tugentfamb-
fie ModcltM pferdt vndtfufifiallen
derzdhrlic-hvndfbrgfÂltigfien reiit-
terrl. C
to fcQKIGLlCtiË
riNSTRVCTION
DER K^ONIG.
Lajfet vns zj& der e vnàer e wù-
fung emroeres fchulers tretten ' vndt
nwas erfordert ihr anfanglichs *von
ihm*
OBERBERE11TTER.
23^ érzjhrlich zm pferdt fitzje.
DER KiONIG.
T^F/U vorein <vnderfcheithatt es
tynder einem zjhrlichen <vndt nmder
eihengttâen y dit ter?
OBERBEREUTTER.
%re JS/laijef, ich mâche einen
grojfen underfcheidt darunder y dan
esfihrfihwebr dos einer ein guter
reiitter feue , *vndt zjigleich auch
e uuol mit KM pferdt fitzje „ derenthal-
ben kan einer wol , <vndt zjmblich
Zjt pferdt ft^en^ ohne das er einguter
reiitter iïi^ dammb i$t es <von notten^
Jich wol <vnât gerath vomhaitptbif
zjt> den fujfen auffdas pferdt ZMfè-
tz>m, damit er ein zjhrlicher reiit-
ter genandt werden ;<vndt d,a& der fo
ihn mr fihet auff den fchritt fort-
reiitten ^fagen kan , àifer fitz^et fchon
Zj4 pferdt > qjndt troan er 3 indemer
am FtœrckeFren beweget vndt uom
pferdt bearbeitet fine fchone poftur
oder mafl behelt , vndt nit veran-
dert > als dan ^virdt er desïo mehr
ehr <vndt réputation ein guter reiit-
ter zjtfein y crlançen , ob auch da*
pferdt njuoll œbgerichtet 3 rjndtmchts
giits inder lection machte: dannach-
LE ROY.
Venons àl'inftru&ionde voftre
Efcollier. Que defirez- vous pre-
mièrement de iuy.
PLVVINEL
Qiul foit bel homme de cheuat
LE ROY.
Quelle differenfe fai&es-vous
dVn bel homme de cheuai à va
bon homme de cheuai?
PLVVINEL.
le la fais très- grande (SIRE)
car encores qu'il foit bien-mal aif<£
d'eftrebon homme de cheuai,fans
eftre bel homme à cheuai: néant-
moins on peut eftre bel homme à
cheuai, fans eftre bon homme de
cheuai, d'autant qu'il fuffit d'eftre
bien placé fur le cheuai depuis la
tefteiufques aux pieds, pour fe fai-
re dire bel homme de cheuai-, &
celuy qu'on aura veu en cefte po r
fture cheminant feulement au pas,
fe pourra dire beau; & s'il a aflez de
fermeffe pour fouffrir vn plus ru-
de maniment en gardant & belle
pofture , il acquerra toufîours ré-
putation de bel homme de cheuai,
quand mefmes le cheuai ne feroit
rien qui vaille» quoy que bien dref-
fé: Car fi l'homme garde toufiours
DV ROY.
fa bonne pofture, on accufera plu- -
ftoft fon cheual que luy, & n y au-
ra que les tres-fçauants qui reco-
gnoiftront d où vient la faute,d'au-
tant que la plus part ne peuuent
pas s'imaginer qu'vn homme
puifle eftre ferme, & en bonne
pofture fans eftre bon homme de
cheuaL Comme aufïi pour bien
faire & acquérir la perfe&ion de la
fcience, il faut commencer, con-
tinuer, & finir par la bonne pofture
du Gheualier: pource qu'il y a bien
plus 4e plàifirde voirvn bel hom-
me de cheual ignorant en la fcien-
ce, quVn très fçauant de mauuaife
grâce. Mais pour eftre parfai-
aemementbon homme àcheual,
il fautfçauoir par pratique & par
raifon, laxnaniere de drefler toutes
fortes dé cheuaux à toutes fortes
d'airs & de manèges: cognoiftre
leurs forces, leurs inclinations,
leurs habitudes , leurs perfe-
ctions & imperfections, & leur
nature entièrement. Sur tout
cela faire agir le iugement pour
fçauoir à quoy le cheual peut
eftre propre , afin de n'entre-
prendre fur luy que ce qu'il
pourra jexecuter de bonne grâce:
& ayant cette cognoilïànce, com-
mencer, continuer, & acheuer, le
cheual auec là patience, & la refo-
lution, la douceur, & la force re-
quife, pour arriuer à la fin où le
bon homme de cheual doit afpirer,
lefquelles qualitez fe rencontrans
VNDERVVEISFNG. ,/
dem der reiitter feingute poïiur al-
Z>eit rechtmâfïg in wahrfamh hatt,
vuirdtman , in dem er fehlet , vîel
eherden mangel dem pferdt 3 als ihme 3
zjbfchreiben , vndt wirdt nïemandç
den mangel leichiiïch darbeif erken-
nen^ als der 3 vuelcher fehr wothie-
rinnen erfahrn ijt. darumh tfi der
meijte theil ,welche ihnen nit einhil-
dem ; das ein menfch 3 gerath vndt
fieiif zjt> pferdt ft&en, oder in der
pofiur bleibenkorme , fo er nit ein fehr
gâter reiitter were : voie danauch
in der thatt es fich erz^eiget : wel-
cher es recht machen vndt die vol-
kommenhett der kmsl erlangert wiîl
fi muf eranfangen ftettigs anhalten,
vndt durch gute poftur oder gejtalt
wideraujfhoren y diewal es fchoner y
einen zJhrlichen reiitter 3 welcher
vnwijjèndt ;zjt4Jèhen isl 3 als einen
fehr kûnfilichen vndt wolvziffend-
ten, mit einer fchândlichen gejtalt
aber einern vdmmmenen reiitter is7
von notten ZMwi$fen>durchstettige
erfahrmg oderbefcheijdenheit die ge-
jtalt der manier allerhandt pferdt >
zji> vieUerleij jchulen oder leSionen,
ahzjmchten> ihre jtarckhe zjterken-*
nen , ihre zj ineigungen > ilyre gejchick-*
lichheitcn, ihre volkommen-vndtvn-
volkommenhenen vndt ihre gantzli-
chenatur. Vber dif ailes foUmanihm
den verjtandt bewegen , dadurch
Zjuerlernen, wozji es dûchtig jiije 9
aujfdasman nit mit ihmetvvasvor-
nehme darzjtesnitbequennochzjhr-
licher weit verrichten mogte : vndt-
nachdem man dife erkantnus einge-
nommenhatt, anfangen y fortfahren^
vndt dos pferdt mi tgedult m der jchul
vndt mitderrejbliïtton,fanjftmntig-
fait, vndt dergebâdichenfiârcke vol-
bringemals dann wirdt der reiitter
z&m en defeines vornehmes kommen>
i* ICONIGLICHS
*mdt<wafich dann erzjehlte qualité-
ten odereigefihafften 3 auch beij einem
menfchen bejinden > kann er in f uuahr-
heiteinguter reiitter genadt *uverden.
DER KJDNIG.
Ebejch den t vornembfienmitteln i
*vvèiche einenzjhrlichen reiitter mâ-
che* > nachfrage, wolte ich dasjhrmich
erfilich verslândiget 3 wie eraujfge-
fetzjet mujfe vuerden, damit er den
namen eines guten reiitters erlangen
*vndt bekommen moge.
oberbereiitter:
Jhre Maieft. derfelben damon
zjmden s glaub ich dm es rechtfiije
ihr die probe hiervon zjsweijèn, *undt
jch auch hinen andern y <uvegen der
<wûrdigkeit bejfer abbiUenkann , als
an hrrr Marjrgrmen <von Termes,
vorge'wipre defuvegenihre Maiefi.
dos er aile die theil oderfiûcke eines
<volkomlichen , zjhrlichenvndt guten
reiitters hatt: welches ( ihre Maiefî.
ich dan fihr erfreuet were , Jbfie ihm
nachfolgetem^Jeweiler *vnderaUen
vuelche jch gekandt „ ohne fiine er-
langte volkommenheitim reiittem der
gefchickfle, <vndt zjhrlichfte , in di-
T .. Jemge/agtenexercitioisJ. HielCompt
rigur er ^ m rec lj tm ^^ rer Maiefi. rede,
*yndt%vilzMpferdtfitK>en*
DER KJONIG.
I^err >von Termes 3 hait et ein
iroenig Ftill 3 hier q;or mtr, aujfdas
der oberbereiitter michnach euch ein
<uuemgnjndcr-ûv£îfe , wegen ewvve-
rer gviten pofiur _, fi rnan in der
kunfihaben mufî , als ^vvelche jch
auch
L/INSTRVCTION
en vn homme, on le pourra verî- :
tableraient eftimer bon homme de
cheual.
LEROY.
Auant que de m'enquerir des
moyens en particulier pour rendre
le bon homme de cheual, ie xJefire
que vous me faciez entendre com-
me quoy il faut eftre placé pour
acquérir cette qualité de bel hom-
me de chenal.
plvvinel;
S I R E , en vous difcour ant fur
ce faiât, ie croy eftre à propos de
vousenmonftrer lapreuue, que ie
ne puis prendre fur vn fujed plus
digne que celuy de Monfieur le
Marquis de Termes, que i'ofeaP
feurer à V, M- auoir toutes les par-
ties requifes au bel& bon homme
de cheual, lefquelles (SIRE) Je
feray bienaifi que vous puiffiez
imiter eftant celuy de tous ceux
que ie cognoiffe,qui outre la perfe-
ction qu'il aacquife,eftleplus po-
ly en Pexerfice dont ie parle- Le f ^
voicy donc approcher à cheual/* u
tout à propos, de voftre Majefté.
LE ROY.
Monfieur de Termes, arreftez-
vous vn peudeuantmoy, afin que
Monfieur de Pluuinel me face re-
marquer fur vous les belles & bon-
nes poftures qu'il faut auoir en la
fcience
DV ROY. 1
VNDERVVEISVNC i>
fcience que ie defîre apprendre. mc ^ zMcrUhmen begehre,
MONSIEVR DE TERMES. ^OW TERMES.
S I R E , ce m'eft vn grand hon -
neur & bon-heur tout enfemble,
de m eftre fi heureufement trouue
le premier en l'eftat où ie fuis pour
faire voir à V. M. ce qu'elle defîre,
& ce que Monfieur de Pluuinel a
pris tant de foin dem' enfeigner.
fbre Maijefi. difi ifi mir ein grap-
pe ehr s vndt gluckzjigleich > michin
dem zjuftandt der erfie befundem zji~
haden y ihrer Maijeftet ZMgehorfarn-
men > was fte von mir begehren^
vivie auch dejjen zj& welchem her
Pluuinel fo viel fteif, michzimm-
derweifèn>angewendtet hatt,
plvvinel;
OBERBEREIITTER,
S I R E , le bon & excellent et
prit que i'ay rencontré en Mon-
fieur de Termes l'arendu tel que ie
l'ay aflèuré à V.M. & enfipeude
temps qu'il feroit prefque incroya-
ble: Car ie la puis affeurer qu'en
moins de deux ans il a acquis tou-
te la perfection qui fe peut en cet
art. Vous remarquerez donc ,
( S I R E ) s'il vous plaift , quelle eft
fa pofture, depuis la telle iulques
aux pieds, regardant comme quoy
il tient les refiles de la main gau
che , le pouce deflus, & le petit
doigt par deflbus entre les deux
pour les feparer. Comme de la
main droi&e il ieue le bout des
refnes en haut à bras defploié,pour
bienadjufter la bride dans la main
en forte qu'elle ne foit,ny trop lon-
gue , ny trop courte. Voyez en a-
près comme il ferre la main de la
bride, & la remet en fa place, qui
eft enuiron trois doigts au deflus
jhre Maijefi der gut vnd vorneh*
me verfiandt des berm von Ter-
mes y bat ihn zja folcher perfection
gebracht > vuie ich dann ibrer Maijefi.
dejfen vorgevviffert habe , vndt foin
kurtzjer zjeit dm es fchie-r vnglatîr*
blichzjivermelden: dann ihr kanich
mit vuarheit fagen 3 dasvvenigerals
in zjuueij jahren , er aile die perfe-
ction vndt volkommenheiten /fi z>u
die fer kunfivon notten, erlanget hatt*
So dann threr MaijesT: beliebet zji-
betrachten 3 vuas er vor ein fofiur
odergefialt, von detn haupt an s bis
aujfdiefujfe h an , vndtfehevvie er
den zjegel m der linckenhandt >den
daumen daraufi \ vnd den kleinen
finger vnden dartmder > zjuoifcben
den beden , fie zjAvnderfcheiden 3
hait: vvie er mit der rechtenhandt ,
die ende der zjegel vberfich auffhe*
bet ^ mit aafge si r éditera arm ^ den
T^aum gerarh in der bandt. zjwia-
chen, damit er nit z^ulang >nocb zm~
kurtZo fcije : fehet darnach wie er
die h an dt des zjiumes ZMtrucke/undt
keret in wider an fein orth > vroelches
vngefahr dreij finger hoch vber dem
i4 ICONI CLICHE
fattelfaopff isl , fi es artderïl ein
<wolgcmachtcr (attelknopffiB: betra*
chtet die frolichkeit femes angefichts^
dan es zjmet einen Caualierfihr <uuotl
dos geficht lieblich <undt wie lachendt
zjLihahen ^fihawaoedte zj4>z>eitenfei~
ne gefillfihafft an > jedoch dafer fich
nit zjssviel hin-vndt widerkehre ^
auff das folche jrepjdigkeit z>uerken-
"nenjebe^ dasjhme nichts verhinder-
lich oder zjwveràrttfi > darbeij feije.
Sie betrachten 'Vvie er in dem fattel
fitzjet s *vndt riihret beïpahe nichts
als denmittlern tkeil deffelben an > er
Jihet auch <uvoilzj& 3 dos er nitgahr da*
ranjf fitzje , damiterda* hindertheil
desfattels nit bemhre, dan er mufge-
ratb fiin, voie fie jhn ietzj fehen,
alswan eraufffeinenfùfenfimde.
Sehet wie feine zjwo fcbuitem fige-
rath^ndt jMsT-fein, <vndt fiin bauch
ein wenighervorgehet; miteinerklei-
nen hohle auff dem rucken> nahebeij
dergiirttel. Sie fehenihm aitff feine
Z/uveneïïbogen, <wiegteich f vndt'vn~
gezjvomgen fie (hin > einen ein vue-
nig vom leib abgehalten > <vndt fiin
rechte faufi fiehr nahe beij der lincken,
yngefehr 4.. oder y. figer breit , mit
trjelcher er die fiifruthen helt , mit
dem ermelgantZi innerhdb ^uerdecht
imdt die filtre derfelbengerath <vber-
fich > ein wemg gegen des pferdts lin-
chen ohrgeneiget , fiehet an feine aufi
gefireckîe fchenckel 3 «jndt dos vor-
dertheil des faffes slarckh auff die
fieijgbijgel nahe an des pferdts vor-
derfchenàeln angefet^et 3 die hacken
oder fer fin zjmblich mcàcrich y <vndt
gegen aitfiuvendiggekclrct, dargcfielt
dot mari die fol en au fimen fiicffiln
fihen kan: dan es ztjvcj ding hier-
beij zjji mercken hatt , als nemblich 3
dos diejenige njveiche denZjaum mit
der Imckenhandt > als wiewirhal-
UINSTRVCTION
du pommeau delà feUe bien faite:
Confidcrez la gayecé de fonvifage,
car ceft v ne des parties tres-requi-
fesaucheualier cTauoir lafaceria-
te en regardant quelques fois la
compagnie, fans la gueres tourner,
ny cà\ ny là, afin que cette gayeté
face cognoiftre qu'il if eft point
embaraffeen ce qu'il fait. Aduifez
auffi de quelle forte il eft dans le
fonds de fa feUe , fans prefque en
toucher que le milieu,fe gardant de
rencontrer l'arçon de derrière de
peurd'eftreaflïs, car il fauteftre
droid comme vous le voyez, de
mefmes que quad il eft fur les pieds.
Jugez corne (es deux efpaulesfont
iuftes, &fon eftomachauancé, a-
uecvn petit creux au dos près delà
ceinture. lettez Fœil fur fes deux
coudes efgallement & fans con-
trainte, vn peu éloignés du corps,
& fon poing droit fort proche du
gauche d'enuiron quatre ou cinq
doigts , duquel il tient la houfline
par le manche tou: caché dedans,
& la poinre droide vers le ciel, vn
peu panchee vers l'oreille gauche
du cheual, regardez les poftures de
fes jambes aduancées, & le bout de
fon pied s'appuyer fermement fur
i'eftrier proche de l'efpaule, le ta-
lon aflez bas & tourné en dehors,
en forte qu'on peut voir ia femelle
de fes bottes : car il y a deux chofes
à fçauoir , que ceux qui tiennent la
bride de la main gauche comme
nous, ne peuuet faire par trop. LV~
DV ROY.
ne eft de poufler l'efpaule droite en
auant,& l'autre de baifler& tour-
ner les talons en dehors, afin deloi-
gner du ventre du cheual la molet-
te des efperons, de crainte que ve-
nant à fe remuer auec vigueur, il ne
s'en picquaft , qui eft ce que Ton
nomme defrober les efperons : la-
quelle chofe arriuant (outre la
mauuaife grâce qui fe recognoi-
ftroit au cheualier ) il s'en enfui-
uroit aflfeurément du defordre.
Voyez en outre fes genouils ferrez
de toute fa f orce,& que voftre M a -
jefté retienne, s'il luy plaift , que
nous n'auons point d'autre tenue
ny n'en deuonsefperer que celle-là,
accompagnée du contrepoids du
corps,felon la neceffité qui fe ren-
contre. Voila ( S I R E ) la pofture
que ie defire à mon efchol! *er pour
eftreeftimé belhomme de cheual,
laquelle ie veux qu'il ne change
iamais pour quelque chofe que fa-
ce fon cheual, fi ce n'eft quand il
manie, pour ce qu'il eft nece flaire
de changer à temps toutes les ay des
de la main de la bride & de la houf-
fine. Que voftre M ajefté, s'jlluy
plaift,en voye la preuue,Sc comme
tournant à main droi£te, il tourne
les ongles du poing de la bride en
haut, iaiffe tomber la houffinede
trauers fur le col du cheual, poar ,
s'il eft befoing, l'en frapper furl'ef-
paule gauche, afin de le faire rele-
uer du deuant , s'il fe rend paref-
feux,fans toutesfois haufler le cou-
VNDERVVEISFNC v
tcn , nit Zjuvîehhun konnen y *yndt
dos erfie isTr: diercchte fchtdter <vjoll
njorfich ZjUslQJjen, dasanderisl: dJe
*verfen nïeder <undt gegen anfiuven-
dig zj&biegen , dormît dot rad am
fporn <von des pfirdts banch hïrm-
irueg komme _, auff dasijvan es fich
bevuegtnit mit ge<walt daran jchar-
pfiè s welches rnan dan fioren ge-
fiohlen nennet: Nachdem folches ge-
fchicht ( ohne die vageTtalt y -zrjelche
mm an dcm reiitter fehen -wûrd^Jb
folget gevoifilich eïn grofje vmrdmrng
daram , fie fehen vberdtfi ', <wie er
feine knije, <vndtmitgantzjerge<vvalt
anhaltet > <vndt ihre Al aies h obfirm-
ren { foesihr geliebt) das irji'r keine
anhalttmg als difè , rtoch einige an-
d.ere mehr zjihofièn haben > zj : Aeich
mitdem gegengevvicht des leibs mit
beleijdtet 3 nach ge fiait der darzjwe-
horigennotturjft. Vndt (]hr Maijejr.)
etne folche pofiur oder ge fiait <wolte
jch meinenfchidern wnnfichen garnit
manfie gute vndt z^iehrliche reiitter
mn^em mogte , njndt irjitt da$ fich
fciche pofiur, es mâche auch daxpferdt
*vjas es -will 3 nit vmb einiger -or fa-
chen y 'verandern jolie _, fiofern es nit
ge fchicht irjan trdaspferdttummelt,
als dan ifi es -von notten, nach gelé-
genheit der z^eit , allé die hulfie mit
der handt des zjmmbs > vndt der
fiifruthen > zji^erandem : fi es ihr
Maijefi. beliebet , fiollen fie die probe
darmn fehen 3 <vndt nroan der fichu-*
1er vmbkeret , au fi die rechte fritte,
fol er die nagel der fiaufi mit dem
zjiuyn vberfich wcncien y *vndt hait en
dte fiifruthen vberzrjverch an des
p ferais halfie an> damit s fo es njon net-
ten ifi-, es aiifidie • lincke fchulter zm-
fchlagen mfi dos es fich <vornen aufi-
hebe ; <uvan es faul wurde _, iedoch
ehn auffhebimg des ellbogens s noch
26 KONIGLICHG
die fauft ans ihrem orth zjiruckhen.
Sie fchaweh anch auff die linckhe
bandt 3 irjie er die fan ft des zjmms
fo gerath > <vndtfiill helt , <vndtzjeu-
cht ihneben fin <wenig auff die felbe
feiite : <vndt helt ihm die Jpifruthe
m ff die ander feitten '> beij dem re-
chien aug herbeij , zjuerkennen zju-
machcn>da$ es auff die ander feitten
<verkeren folle 3 *vndt <wan dif nit
genng ift { *wie dan ihre M.aijefi. es
fehenffobetrachte fie 3 doser ihm auff
die rechte fchulter , oder an hauch>
vnderhalb derjtieffel;nureinenftreich
oder zjuvehngeben hatt ^ndt difem
allen nach hat erfeine fieijgbugel in
einerfoguten proportion oder gleiche
behalten 3 als dos ihre Mai\eft, ihn al-
zjeit nur auff der rnitten des fat-
tels s anrûrendt , gtfthen > der ge-
ftalt dos er das pferdt im reiitten
im geringïien nit befchwehret noch
aiifî feiner giietn poftur gebracht
hatt.
DER KON1G.
Jch <verftehe fehr <wott -vvas ihr
mirietzjt o-eCart habt . aber ich<wol-
te gern amfiruchhlicher dengebrauch
oderordnmg wijfen ., w/V ihr ewuue-
re fchuler mit einer fo fchoner z^iehr
ZMvnderweifcn pjleget 3 ^uvelchesich
âannaneuch <vnd, emroeren fchuler n
wôllfehefjndt <wie ihr es mâche t d.as
ewmere pferdt fobequemb zjAreiitten
fèindjivelchesmann an allenewwe-
ren pferdt en 5 ^mclche auff ewvveren
fchulenabger/chtct e wordc7/ 3 crkmnvn
kann.
OBERBEREUTTER.
Jhre Jïdaïjeftwie-j-joles nit*vn**
wêglich ift i einen man vndt pferdt
zjjgleich
I/INSTRVCTION*
de, ny mettre le poing hors de fa
place. Regardez auflî à main gau-
che corne quoy il tient le poing de
la bride fort droit,le tirât vn peu du
mefme cofté, luy prefèntât la houf-
fine de l'autre auprès de l'œil droit,
pour luy faire recognoiftre qu'il
doit changer de main: &C fi cela ne
fuffit ( comme voftre Majefté le
void) qu'elle confidere la forte qu'il
l'a frappé fur l'efpaule droite, & au
ventre fous la botte d'vn coup ou
deux feulement, & comme parmy
tout cela il a tenu fes eftrieux d'vne
longueur fi proportionnee,que vo -
ftre Majefté Ta toufîours veu apuyé
fur le milieu de la felle,en forte que
le cheual ne Ta nullement incom-
modé en maniant, ny fait for tir de
fa bonne pofture.
LEROY.
le comprends fort bien ce que
vous venezdedir ; , mais ie defire
feauoir diftin&ement l'ordre que
vous tenez pour bien. drefTer les
hommes à auoirlabone grâce que
ie voy en vous &envosefcoliers,
&c ce que tfous faites pour rldre vos
cheuaux adroits à manier auec cet-
te grande facilité que ie recognois
eftre en tous ceux qui font dreffe^
en voftre efcholle.
PLVVINEL,
SIRE, encor qu il ne (bit pas
impoffible de drefTer vn homme,
&
DV ROY.
& vn cheual tout enfemble, quoy
qu'ils foient tous deux ignorans,
neantmoins à caufe qu il y a plus de
difficultéjs'il m'eft poflible, ie déli-
re drefTer l'homme le premier : 8c
potir vous en dire la raifon , ceft
que la fcience delà caualerie n'ayat
pas toufiours efté en la perfection
qu'elle eft,ileftoitfort aifé aux ho-
mes au commencement démener
leurs cheuaux, parce que nos pre-
miers pères ne sen feruoient qu'à
aller au pas, au trot, & à courir fans
felle & fans bride autre que quel-
que cordon ou filet dans la bou-
che , comme ehcor font prefque
toutes les nations barbares : en a-
près ceux qui ont pafle vn peu plus
outre,les ont fait tourner au galop,
&detouteleurfofce,fort large, &
fans y obferuer aucune iufteffe * à
eux, nyàleurschèuaux: Mais de-
puis ces derniers fiecles que nous a*
uons trouue Tinuention d'adjufter
vne feîle & vne bride au cheual ,
pour donner belle &C bonne tenue
aucheualier, & bonne pofture au
cheual, l'obligeât d'obeyràl'hom-
me,au pas, au trot, au galop, terre à
terre,à courbettes,baiotades, grou-
pades,capreoles, & vn pas vn fauk,
(bit en auant,en arriere.de eofté,en
vne place, & fur les vokes, faifant
toutes fes avions à tou* les temps
qu'il plaift au cheualien endurant
&C fouffrant les ay des & îeschafti-
mens,non fans inquiétude, nyfans
tefmoignerdu reffentiment , mais
VNDERVFEISVNa t 7
ZjUgieich m île mander ahzjirichten >
vndt ob fit fichon aile Unie vnvjifi
fendt vndt nkabgcrkht weren, vndt
demnach es fihr fihvjcrlkh zjirlnm
{vndt fbfcrti es wir auch mogikh
vjere ) vvolte ich d.en man erjllkh
abrichten, oder vndervjeifin 3 vndt
ihro der vrfachen zj&fhgen vjarumb
es gefihicht : fi fies „ dos die vjijfen-
fichajft des h ère ut ter s nit allz>ek m ih~
rerrechten volkommenhek gevvefen y
alsvote fie ietzjfi, im anfiangwar
esdem m an fihr leiehtein pferdtzji-
reikten , dievve/ln vnfierere vorvât-
ter fich deren nit anderfi > als nur ein
pas oder fichrkt _, ein trab , vndt ohm
fiattel vndt z>aïi > oder nareinfichnàr-
leimmmaul , vvk beynahe noch aile
Barbarifihe naiiomn fich àerfielben
gebrauchen , gehenlajfen : nach difiem
die andern vjelche nac\. ihnen kom~
rnen > haben fie zjim Galloppirn abge*
richtet vndt mit aller ftarchhe vndt
ohn achtnehmnng einiger gewifi-
heit, vjeder vor fie > oâer ihre pferdt
gehabt: Aber indiefien letzjen zjeit-
ten hero> vndt nachdem voir die erfin-
dung;mitdcnfiattcln,vndtd,empfierdt
einen zjtum erfunden haben „ dem
reiitter einmte anhaltum, vndt dem
o o
pferdt ein anfiehenliche pofinr damit
ZMgeben>auffdas der wann dos pferdt
Zjvuingen kann zjimfihritt s zjim
trotta zjîmgallopp s terre a terre > cm-
b et ten ; balôtaden 3 gmpaden 3 r :preo~
len> vndtim fchrkt vndtjpmnckb:
es fiei\ vorfich od,er zjiritckh 3 auffdie
fieitte oder aujj einen platz^ ^ oder aber
anffden voit en : vndt macht mari aile
die fie ding, km aller z^eit > vndt wann
esdem r eut ter belicbet 9 nachdem es
die hûlff'e A vvk auch die firajfe er~<
trâget > mt mit vnmhe 3 noch ohne im
vvenigfien fich deffelben ZMempfin-
denfielkt A fondera gantz^çhne zjjrn
t# KONIGLICHE
<undt mnordmmg Ich hab <vmb der
kàrtzje yvillcnvorgut angefchen/uuie
a dann auch die notturffi erfordert 3
den mar.n erjllich abzjtnchten oder
zjwnderweifen 3 vndt îhn aller be-
*we?iïngen des pferdt s zjwvor empfin-
âen zjumachcn: als auff dem fchrttt
■auff dem trott 3 auff dem gallopp 3
^ auff dem rennen, mndt ferners auff
■alierleij andern manieren > auch die
rechte *undt gute , njnder-mndt auff-
haltung derhandt 3 die fubttligkeit
der hâlffen 3 vndt voie man diefel-
ben machen, vndt wan man dieflraff
gebrmchen folle. Nachdem ich dann
ruorgut angefehen aile die fe dingZM-
gleich mit der fejlen fitzjtng 3 vndt
guter pofiur 3 mvelche ich mon dem
reiitter alhrjegen begehrt habe 3 es
dos befiemhtel zjâ die fer kunft zjt-
kommen fetje. Nachmalsfollmanin
zjum erflenmahl auff ein abgericht
pferdt fetzjn 3 auff dos man ihme
die rechteerkantmn gebe 3 r uuelcheich
ietzj atteweil erzjehlet habe 3 *vndt
nachdem erfie <verftehen wirdt 3 defio
leichter dos bofe undt gute erkennen
tnoge 3 welches das mnabgericht pferdt
<vnder ihm mâche t 3 auff das er es mmb
àatguteiroillen carepre oder liebko-
fe 3 <vndt <umb das bofe siraffe 3 fonften
wûrde er durch hein anaere gelegen-
heit zjt, fetnern mornehmen gelangen:
dann nachdem 3 das e vnabgerichte
pferdt 3 einige mmrdnungdurch zjorn
begehet 3 oder auch in anderm 3 t uvûr-
d,e es den rentier fo d.arauff ptzjet 3
<vndt nit miel hier in erfahren 3 zmïïi
offiermahl in gefahrbringen.fch zsu-
*vcr<uuunde \oder avffs wenigeflwur-
de es ein bofe gefchickhlichkeit oder la-
fer an fich nehmea 3 nachdem fich dm
pferdt meifterbe fmde t. Vndtdarumb
konnen ( ihre Matjesi. )fehen 3 mva-
rumb ich den mann zjum erften
I/INSTRVCTION
bien fanscholere& fans defordre*
I'ay creu que pour abréger, il eftoic
aucunement néceffaire de com-
mencer à dreffer l'homme .&iuy.
faire fentir tous les mouuemensdu
cheualau pas, au trot, au golop, à
courre, & à toutes fortes d'airs: Le
iufte & bon appuy de la main, la
delicateffe des aydes , comme
quoy il en fautvfer , & quand
il eft befoin fe feruir des cha-
ftimens : Ayant eftimé que le
moyen de paruenir à toutes ces
chofes auec la fermeté &c la
bonne pofture que ie defire du
cheualier , eftoit de le mettre
premièrement fur vn cheual
drefle, pour luy donner parfai-
te cognoifTance de ce que ie
viens de dire, afin qu'après qu'il
le fçaura , il puifle plus facile*
ment iuger le bien &t le mal,
que le cheual ignorant exécu-
tera fous luy , pour le careffer
du bien, & le chaftier du mal,
ce que très- difficilement il pour-
roit par autre voye, car le che-
ual ignorant faifant quelque de-
fordre par cholere , ou autrement,
mettroit fort fouuent l'homme
peu fçauant (qui feroit deffus) au
hazard de fe bleflfer , ou à tout ie
moings en l'incommodant, pren-
drait de très- mauuaifes habitudes*
Voylapourquôy (SIRE) ie vou-
drais commencer à drefler l'hom-
me le premier , tant pour efuiter
aux périls qu'il pourroit encourir,
DV ROY.
le mettant d'abord fur vn ïeune
cheual , que pour ernpefcher les
mauuaifes leçons que le cheual re-
ceuroit fousiuy : Car ceftvne ma-
xime générale, qu'il ne Faut iamais,
s'il eft poftibie aux exerfices de
plaifir,hazarder la vie des hommes,
ny leur laifler prendre de mauuai-
fes habitudes. C'eft pourquoy en
celuy quis'agift, il eft prefqueim-
poflible d'empefcher que l'hom-
me &le cheual tous deux enfem-
bïe, s'ils font ignorans , ne retien-
nent de mauuaifes couftumes: &
que Thomme fouuent ne foit en pé-
ril, fi ce n'eft que la longue expé-
rience, ioin&e au bon iugement &
prudence de celuy qui le regarde,
ïenempefche.
le roy:
Tapprouue fort les raifons que
vous me donnez de vouloir dref-
fer l'homme le premier , & de faire
en forte que le cheual bien dreffé
luy apprenne tout ce qu'il eft be-
foin, qu'il enfeigne à celuy qui ne
l'eft pas : Mais commençons vn
peu à voir la méthode que vous te-
nez quand vous auez vn homme
aflezfçauant pourtrauailler deuat
vous, & exécuter ce que vous luy
dites pour faire venir vn cheual à
toutes ces iuftefles, fans que vous
ayez la peine de me dire comme
quoy vous auez inftruit voftre ef
colierfur lescheuaux direfTez,pour
V NDER VVEISVNC, />
abrichten oder 'vnderweifen <vuolte 3
auch nroegen <vermadjmg vicier ge~
fahr ? <uvelchcn der rentier fonften
*vnder<uuorffèn 'vuerejollman in erft-
lich auff ein iunges pfirdt fetzjen^
die bofen leBionen fo er machet zji-
^oerbindern 3 ijuelcbe dos pfirdt fon-
ften vndertbm bekome : dan es 'isï l e'm
gemeine regel , dm <vyofern es moglicb
istjn den luslrexercttien m an nit zji~
laffen fille > dm einmenfeh fein leben
in ge fdrr fetz^e , noch ihme einige bofe
gewohnheit zjtgefiatten.auch if beij-
nahe dem jenigen/uuelcherfe corrigrrt
njnmoglich %vamann %wê,t pfirdt der
kunfl wuuijfendtfein 3 dos fie nit eiriê
bofngebrjjich an fch behalten : ijndp
zjmi ojjtemmahl ifidermanningro*
fiergefahr, wofern durch langwihri-
ge erfahrung <vndt einen guten <ver-
slandt; auebdie wijfenheit des }eni~
gen> der ïhm weifît > ihne nit dar-
uonabhelt vndt zjtrecht bringt*
der konig:
Jfch befinde euwere befcheiàen-
heit febr gut > in dem dos ibr den
marin erfiiieh abrichten <uvol!et 3 vndt
dos dos abgerichte pferdt ihme ai-
les vueifi 3 g uvas ihme njon notten
?sT. Nun <vndsrweifèt ein <ynabg€~*
richt pfirdt einem* Aber lajfet vns ein
<vvenig dJe manier oder weifî betra-
chten , nrjelcher ibr euch gehrauchet^
tjuan ibr albereit ein nrjollabgerich-
ten oder erfahmen fchuler <vor euch
reiitiedte babt, <vndt ailes zM^cœrin-
gen> wa* ibr ihm fàget 3 ein pferdt
zji allen diefen ruftheiten zjibrin-
gen> ohm dos ibr euch bemuhet mir
&ufagen > vote ibr ewuueren Jcluler
auffden abgerichten pfirdten vnder*
njvifenbabet ■> *vndt ibn fo ( weit zji-
bringen > dos eraile euwere leclwnen^
'& K0NIGLICH8
fo ihr îhm vorgeben vverdet > vol-
fiihre oder mâche , gegcn einem an*
dern d,cr es nit thetie : dieweil in
mvueren folgenden gejj?râch j bif
gjrm endt 9 von dern letzjen iiift*
oder volkommenheit , ich am rent-
ier vndt pferdt fihen faite ., ai-
les wœ* ich darbeij \ vounfichen kon~
dte,
OBERSTJLMEISTER.
UINSTRVCTION
le rendre au poind d'exécuter tou-
tes les leçons que vous luy difterez
fur ceux qui ne le feront. Pource
qu'en la fuitte de voftre difcours
iufques en la fin des dernières
iuftefifes, ieverray en l'homme &
au cheual tout ce que ie de-
fire.
MONSIEVR LE GRAND.
fhre Maijefi* ich erhenne wotl>
âas herr oberbereiitter , ihr rechtge~
fagt hat j voie dos ein vnabgeri-
richtes pferdt s eheer von einem gu-
ten reiitter abgericht , al s voneinem
dergar nichts oder fehr vuenig dar-
uon verftehet 3 zjirecht gebrachtwer-
den konne. Obwoll ich ailes diefis
woll vueis vndt bekenne,fo hab ich
ihm dochopermaisdasgegenfiilthun
fehen > vnd in dem> dos er die aller
vntmfiligfien pferdt e „ vndt die am
fchvuereflen zji regiren> auch von
vielen fèltz&men naturen vndt hi4r-
moren gewefin > die edelknaben von
jj. oder 74. jahren, ta auch andere
ihres alters fchuler j darauff fetzjet >
vndt fie ohne fircht einiges zjufaUi-
gen vnglûcks alfo reiitten laffet, dern-
nach fie von den vornembfien gefi
chlechteJhresKonigreichsfeind/uvel-
cherlebenihme dann zm liebfein^fie
vnbedachter vueis in gefahr zjufe*
tzjn : darumb islr es ( ïhre Maijefl. )
dos ich woll betracht > dje vortrejf-
lichkeit fiiner manier . vvieer [biche
kunjl recht Zodget^ dan es gant&ge-
vvis ifi > dasnachdememereinkindt,
welches nichts âaruon 'wijfet 3 auff
ein vnabgericht pferdt, gantzj wider-
vuertigi vndt voiler phantafien , fi-
tz^ete s vndt dos pfirdt bereiitten
wolte*
SIRE, le cognoy bien que
Monfîeur de Pluuinel vous a dit
vray, que le cheual ignorant eft
bien pluftoft dreffé fous vn hom-
me fçanant , que fous vn qui ne
fçait rien du tout , ou fort peu.
Neantmoins depuis que ie le co-
gnois, ie luyay veu fouuentprati*
quer le contraire, en ce que les plus
fafcheux cheuaux, de toutes fortes
dénatures, fe font d^s plus ieunes
Pages de voftre Majefté de treze
ou quatorze ans, ou de fes efcoliers
de pareil aage, aufquels il les fait
trauailler fans appréhender qu'il
enarriue d'accident, encores que
ce foient des Gentils-hommes des
meilleures maifons de voftre Roy-
aume, defquels la vie luy eft trop
chère pour la hazarder imprudem -
ment. C'eft pourquoy ( S I R E ) ie
remarque encelaFexelience de fit
méthode: Car il eft tout vray que
qui mettra vn enfant fans aucun v-
fage fur vn cheual ignorant, faf-
cheux,& plein de fantafîe, pour le
trauailler par les voyes que toutle
monde
dv roy:
monde praâique, il feroit en péril
de n'en defcendre pas en vie. Ce
qui me fait dire eftre très à pro -
pos que Monfieur de Pluuinei
luy déclare comme quoy celafe
peut.
v plvvïnel;
SI K E » Monfieur le Grand a
raifon de vous dire, queie ne fais
point de difficulté de mettre de ieu-
nés enfans fur les pi us fafcheux che-
naux que ie cognoifle , & les plus
ignoras, encore qu'il foi tbi en vray
que les plus fçauans efcholiers n'y
font pas trop bons pour parfaite-
ment venir à la fin de ce qu'on de ~
firemeantmoinsienelefay pas fans
confideration,&fans qu'il en arriue
du profit à rhomme &: au cheual;
M ais pourtant cela ne fe doit entre-
prêdrefansauoir parfaite cognoif-
fance de la portée de IVn & de l'au-
tre, & fans fçauoirce que l'homme
peut fouffrir fans incommodité,
& preuoir ce que ie cheual doit fai -
re,afin que fi c'eft plus que la portée
ducheualier,éuiterpar le moy5 de
cette cognoiffance les accidens qui
eh pourroient aduem'r.
VNDERFFE/SFNa Jf
njvolte, <wie rnanfonfien z&thmpfie-
g et >fi iromde es in dcr gefahr, nim~
mermehr Ubendigdarnon iwider ah»
fieigen/vndt bedwncket mich garnott-
<vuendig vnit recht zjtfein , wieher
oberbereiitter ihr damon vermeldf
tmdt geredt hatt.
OBERBEREIITTER,
Jhre Àdaijefi. herr oherfidmei-
fier hat recht ihr zjtfigen 3 da$ ïch
auch den fangen fondera nit ahfchlœ-
ge 3 auff die aller wiàer-tvertigfie
gefâhrlichfie <vndt vnabgenchtefte
pferdte > fo ich frndcn lian 3 <mjy<
zjifetzjen s i^u-vjoS esvaarift,
dos die aller gelerhtefie fchider
nit fer gut àarzM fera , <* jm y J m
Zjweckh zjierlangen 3 <uva$ mon vq:ï
ihnen begehrt : fo thiie ich es jedoch
nit ohne èin fonderlichs bedencken,
vndt ohn dm demman, vndtpf «dt
nit nutzjm damon kommen johe:
*vndt derenthathcn Joli nian in die-
fcmnichts wurckliches anfwgé \ ohne
eine *uvoïïh>mœene arkandtnw der
dîjpofition , vndt fchickhung eines
*vndt des andern 3 e vndt t wiJfenfoUe
w&s der menfch <vor vngelegenheit
ertragen karœ u 'undt *uvoll in acht
mmmewits daspferdt thumfbflejmff
da* s wan derfchuler wider die regel
oder manier thuttjnan die fe zjifallige
<vngclegeheitenfè daram entfiringen ^
dmrhdiefe erkadtnwverhiittëmoge,
LE ROY,
Ce font chefes bien difficiles que
ces preuoy ances & ces cognoiffan*
ces,Iefquelles ie voudrais bien que
vous me donnarffiez à entendre
DER K^ONIG,
T)iefe <vorfehuag 3 vnit erkandt?
nujfen finit fehr^fchwere dinge:
*wolîe derohalben gern > da4 ihr mich
recht in denfdbm vnderweifete >
<vndt ein rechtm wfftœndp daruon
F
i* KONIGLICHË
gehtc â HTvic es damitfeije,
OBERSTALMEISTER,
fhre MayesJ. j c h iviUihr fijge»,
<wm ich <von herr Oberbereiitter in
die feu Jkchen erlemethabe> einesjm*
gmfihttlers eijgenfchaffi vndt natur
<uvqII ZjUerkemenjniïjÇman ihn durch
dos an [eh en vrdt fhifionomij judici^
ren> ilmhérenreden > zjavernehmen^
nrjas er <vor einen <uerftandt hatt>
r unit darnach ihn auffein fferdtfe-
tsjen ;> welchens er njerfichert fiije 3
fine ftarckhe vndt fteijjfheit im fat-
tel zjtfitzjen, dar durch zjterkennert.
Ebensr geftalt muft man auch dem
pferdt , ftarckh in die augen fihen*
feine natur <vndt eigenfihajft z>uer-
kennen ; es fanjft bewegen > vndt
darnach ïtarchbvndt heffiigherumb
tummeln > fine ftarcme zjierken*
nen > fiinen z>orn <uvofern es einen
hatt 3 <vndt auffvuas geftalt es fich
beweget oder vbet „ <wie es fich de-
fendiret oder *uvehret > nroas es vor
ein geftalt machtehe es zj>rnig wirdt
<wie es fich ftellet , alleweilder zj&rn
nochbeijihmweheret , *vndt <vuie es
fich verheltj e uvan es wider ZMfich
flbft komht > <vad derz>9rn*vor s vber
ift â vndt nachdem man die erkandt-
nus difer ding hatt > er der rnann
<vndt pferdt zjifammen çaaren km-
ne 3 alfo dos nichts anderft daraus ,
als aller nuiz^en <vndt frommen _, ent-
ftringen rnoge. Jhre Aïayeft. <ver-
nehmmen attch dift > dos wan man
diefe e uolkom'/nenheit erlangen 3 ge~
bûret de?n der <vnder e uveifè 3 fi er
anderïl diefe manier im reiitten ge-
brauchen will , gœntz> mit gedult
<vndt refolution su^verfahren : >von
*uuelçhc?n herr Oberbereiitter ihr
UINSTRVCTION
quelles elles font,
MONSIEVR LE GRAND.
S I R E , le vous diray que i ay
appris de Monfieur de Pluuinelfur
cefujet, que pour bien cognoiftre
la portée & le naturel du ieuneef-
colier, il faut le regarder pour iu-
ger quelque chofe parfaphifîono-
mie , louyr parler pour voir quel
eft fon efprit, ôc le mettre fur vn
cheual duquel on foie affeuré
pour cognoiftre fa force, & fa
fermette naturelle. De mefme
il faut regarder le cheual fixe-
ment dans les yeux, pour iugerde
fon naturel & de fon inclination ;
le faire remuer doucement, vi-
goureufement , èc mefmes rndei
ment, pour fonder fa force, &
colère > s'il en a , de quelle forte il
l'exerce, quelles font fes deffeafes
les a&ions qu'il fait auparauant
d'entrer en colère, celles qu'il fait
durant qu'elle dure, & celles qu'il
demonftre quand ilreuient à foy,
afin qu'ayant cognoiflance de ces
chofes, il puifle apparier l'homme
& le cheual,de forte qu'il nen reiif
fice que du bien* Ec remarquera
voftre Majefté, que peur attaindre
à cefte perfe£Uon > il conuienc
queceiuy qui enfeigne, & qui
veut pratiquer cette méthode,
foit plein de patience & de re-
folution tout enfemble : Deux
chofes que Mofifîeur de Pluui-
DV ROY.
hel vous pourra dire en deux
mots.
VNDERVVEISVNG. 23
nochvon zjweijen dingen hier in mit
kurtzjen worten vermdden karm*
plv vînel:
OBERBEREÏITTER:
SIRE, Monfieur le Grand vous
a très- bien fait cognoiftre pour-
quoy fans péril ie fai&s quelques-
fois trauailler toutes fortes de che-
uaux , quelques fafcheux qu'ils
foient,aux plus ieunes de mes efco-
liers,& a encores très -bien dit
qu'il faut que celuy qui enfeigne
fait très -patient éc tres-refolu:
mais il faut prendre garde comme
quoy on pratique ces deux chofes,
car fi vn homme fouffre quantité
d'extrauagances Se de defordes à
fon cheuai , fans raîfon ( pource
qu'il en faut quelquesfois fouffrir
auec iugement) & fans qu'il lécha-
ïiie, celuy-làfe doit véritablement
nommer ignorant & non pas pa-
tient , comme auffi celuy qui bat
fon cheuai fans neceffité , & lors
qu'il n'a befoing que des ay des , qui
le tourmente des efperons , de la
gaule, delabride* du caueflon,
au moindre petit manquement
qu'il fait , fans chercher autre in-
uention pour le ramener quand il
commet ces légères fautes , pour
le chaftier quand il exécute les
grandes. le nomme auffi tres-af-
feurement ceîuy-là colère ? igno-
rant* & non pas refolu; Car la refô-
îution ,c'eft pr opremët de chaftier,
de battre , &c de tourmenter le che-
%re Mai je fi herr Oberfialmei-r
lier 9 hatfehr <uvoil zju-verfiehen ge«
ben <uuammb derhandt<vnakgerichte
<vndt vndmfiliche pferdte 3 fiefiei\en
auch fi <mildals fie ^uvoUen > iéwei-
nen jûngfien fichûlern ê ohne gefahr
ZMreihten verlaube, Er hatt auch
fiehr vzottgeredtjdasderjcnigevuel-
cher andere vnderweiftt „ an grofe
gedult> irndt refiohitionhaben méfie:
aber man mufi *woli achtnehmen,
nruo man diefie zjuueij dinggebran-
chenfi}ll> dan fi ein retjtterwlvn-
gekgenheit , *vndt *vnorànung *von
fieinem pferdt leidet , ohn einige be~
fiheidenheit ( dievoeillman es op mit
verfiandt erleiden mufi) vndt esnk
firafet , dorjfie ich <woll einen <vn-
uerfiandigen vndt nit gedultigen
menfichen ,nennen: v&ie auch defglei**
then den jenigen welcherfiein pferdt
zji irnr chter zjeit fichlegt > <vndt nach~
dem es keiner hûlff ' i von notten , es
mitdenfiGren pemiget, rnitderfiîfi-
ruîhen ? mit dem naafihandt^ oder
zm dem geringïien mangelfio es be«
gehet 3 tkne andere gelegenheit > es
<wider zMreét 9 <v 0n diefien fHn-
gen fehlrrn s zjéfingen , imdt eszji-
gleich mitftraffen 3 <wa es einen grofi
fienfehleroder manget gemacht hatt:
<vndt nenne ich de diejenige 9 <wet-
che es dfio machen, z#rnig vnwifi
fient <vndt mt refioluî hier m : dan die
refiohtion hatt diefie eijgenfichafft an
ihr > dos pfird z&firaffen > zjûjchla-
gen s <vnit peinigen, <wann es zjit
ifi 4 <wàt * fionfien mt > <wit ich
, 4 K0NJCLICH6 L'INSTRVCTIGN
àann verhojfè ( ihrcr Maijefi. ) fi- m \ quand il eft temps,& non autre-
iches in folgenàm gejpmch zj*- ment> comme i'efpere faire voir à
yw'fi*- V.M.enlafuitedecedifcours.
D£R KS> NI G.
LE R O Y.
- Es gt fait mir <woîl, dasihrmich
aller die fer befcheidenheiteneher >als
ich zm der erfahrunggefchrittenbin,
<verfiândiget habt. Aber ich glaub
dos es nit fehr vbelgethan > vuere,
<da$ ihr mir zjterkennen gebet > wel-
the pferdt am beqmmbfien zjtm
krieg , oder rennen > zMgebrauchen
*vueren, <vndt welche eigenfihajfien
fie haben ^ oder voie fie mùffen ge~
thanfein^auff dos ich ineiner grofi
fen anzjàtfelbfienerïennen kondte,
welche die befien fein , weiln ich
nichts <vcmchten *uuill > nrjouoîiich
nur etwasguts erlernenmoge.
le fuis bien ay fe que vous m'ayez
fait entendre ces raifons aupara-
uant que d'en venir à la pratique:
Maisie croy qu'il n'eftpointmalà
propos que vous me donniez à co-
gnoiftre quels cheuaux font les plus
propres pour bien fëruir, foie en
guerre, foi t fur la carrière ,& quel-
les qualitezilfaut qu'ils ayent, afin
que parmy le grand nombre ie puif
fe de moy-mefme iuger des meil-
leurs, ne voulant rien ignorer de ce
que iepourrayapprendre.
oberbereiitter:.
Ihre Maijefi. viel Lander ver*
fehen <uns mit pferdt :der ienigen 'uvel-
cherwirarn meifien hahen 2 kommen
aw Italien, vndtnachdemnunmehr
der meifie theil des befien gefiùdts
abkommen <vndt nit viel befbnders
mehr , als nur die Bafiarten dejfel-
ben gefiijdtes : alfo dos vus nit mehr
fogfote zjèianden kommen > als zm-
uor,Aufi Spanien bekommen wir der-
felbenfelten y <vndt ob fchon etwas
herapfS kombt , nit dje beïten fein:
fiAufi Turckeij kommen fo wenig,
dm man nichts ?#ehr darnach fragt ,
wiewoll fie fehr giit , <vndt <vorneh?n~
er feindt , als dae , welchetch aUbe^
reit genennet habe : Die JBarbarif
che pferdt feindt vns nit mehr ge-
mein 3 feindv fonfl gewohnUch gut
<vndt
î>lvvinel;
SIRE, pluûeurs Prouinces
nous donnent des cheuaux: ceux
que nous auons e plus commné-
ment viennent d'Italie, où lapluf-
part des races à prefent font per-
dues & abaftardies : tellement qu'il
ne nous en arriue plus de fi bons.
D'Efpagne nous en auons rare-
ment , enec v ceux qui nous paflfent
ne font pas les meilleurs. De Tur-
quie , il en vient fi peu que nous
n'en deuôs pas faire cas, quoy qu'ils
foient tres-excellens , & plus que
ceux que i'ay nommez. Les Bar-
bes nous font plus communs, or-
dinairement bons, & tous propres
à faire
D V R Y. Vndërvvéisvng. es
à Faire quelque chofe. U AUertiâ- vndt gefchkh etwas mit ihnen zja-
gne, la Flandre, & l'Angleterre ^jckm TeatpUndt Nider-
Sousen donnent auffi: Mâispour ^tft^lZfffZ
m t-s auch darmit , aber michbetreffendte,
moy,ietroUUe(SIRE)queceuX befindeié ( ifcrv AUfjeB. )das Aie
qui naiflent en voftre Royaume jtmge welche in vnfirmKonigreich
fontauffi bons,OUmeilleurs,qu'au^ faUen,auchgutfeijen,oderauébef-
cuns de ceux qui nous viennent de A ; & *i™g e <*«* jenigen, wekhe
toutescesnationseftrangeres:car ™ von diefen frêmbden vokhm
., j r< /* j» a kommen : dann ich habe derfetben m
i en ay veu de Gafcongne , d Au- Gafcon r ei A me r g „e,LmoJin,Foi t oH,
Uergnfi , de Limofin , de PoiCtoU , Normadie ^Bretagne ,vndtBu,rgundt
de Normandie , de Bretagne , & jèhrgutgefmden, vndtfidiefûrfien
de Bourgongne de très-excellents, vndt edelleét in ihrem Kônigreié
Et fi les Princes &.la Nobleffe de atffdie fiUtereijzMbefidemfirg-
voftre Royaume eftoient curieux fj*S ™.™ n > ™^ k ™ ort H
, ^. J , « ., , der vuelt fems alvuo est entre pterdt
de Faire race de cheuaux , il n y a ds hieh J m ^^ jf M g hah
lien au monde^ ou il y en euft de erkandt t âas ^ fc ç y e m ^
lî bons ; car i'ay remarqué que zjogm , Aie beften qudiutm vndt
CèUX qui y naiflent ont toutes ies eijgenjchafften haben , Aie ein fchôri
excellentes qualiteï requifes atf vidt gut fferdt erfarderit môgte:
leau &bon eheual. Et pourmoy, ^#f^^
. ■ i r j V e uvelcher promntzjn fie m\m, iroan
le ne menqmers point de quels ^^f^^fa^g^^
pays ilsfoient, quand îe les voy a- f c M m pf mit fiarcke , <vndt ge~
UOÎr bonne taille, beaux pieds, &t fîhwmdigkeit ,*vndt<voneinerguten
belles jambes, auec de la force , de fanfftmûtigen naturfein :jedoçhhal~
la légèreté, & d'vne bonne & dou- te tch^iel von dm Barbarifihen
• • r~-„ 4.^ «j pferdten , werendes rennens 9 vndt
ce nature tneantmoinsie tais grand & . . ' . % / ,
eftat des Barbes pour la Carrière, ée ^ ^ àr y e i t y ge [chiMich-
& pour la grande inclination qu'ils heit 3 *undt ein befondere zjehr
ont à bien manier auec vne dexte- ds aniere haben 3 zjtm z^mgnuf
titc, & vne grâce plus particulière (&re Maijeft. ) man an dem brau-
quelesautres^tefmoing(SIRE)le *» B^bar, wdéer da fchet,
^ , * -u ifL„~\\Ji~<, fehenkann, fo herr Oberstalmei-
Barbebayquevoila.lequelMon. ^ Anr 'jl UjeBm vererhthatt , v ^,
tigt . fieurle Grand a donne a voitre Ma- welches in ^orbeit der aufinnAt j. "
»$• iefté, le parangon certes de tous les e i nes fédfferAts von der vvelt
cheuaux de Maneige du monde, ift , fi vïel feine fihônheit , ah
tant pour fa beauté, que pour fon gtéàt betrepidte , fehr gut z,%-
excellanceàmanierparfaiaement ^f» > .™ At mi { emer ™;
rt , , r \^ Q _ treffitcher zjehr terre a terre , <uvte
& debonnegraçe, terreaterre, & J h tn cMunt mit einerfûichen
G
s6 KQNIGLICHE
vefchwwdfrvndgefchicklichkeit, alfo
dot es nit eunbcfcheiâen ifl, daj man
es die Bonite nemet*
OBBRSTJLMtîSTER.
fhre Mayefl. der herr Oberbe-
reiitter hat rechtgefagt, vndt kann
fie diefi pferdt als ein meiferfiuckh
weijfen: esijtvuoll e uuar 3 dasnach*
dem c uueijlandt herrn <von "Broueein
fehr guter r eut ter es auch ein zjm-*
Miche zjeit geritten 3 <vndt nachdem et
es herrn Grofhojfmeijler Jeeligen 9
gezjeiget 3 . haben fie aile beijde dar~
uor gehalten 3 dos es der bereiitter
nimmermehrin Curbethen vuollreiit-
ien konnen nsuerde 3 *uvegen feiner
<vngedult \feines vnbeftandigen kopfs 3
auch dtevueil es die laaden > oder
^ahnjleifchy vndtdên bardtoderkm,
<uvq die kmketten auffiigt 3 fo Zjart^
doses andersJnitalsmitgrojfermuhe
dos mundtsluckh <vndt kmketten
erleidenmogen 3 <vndt auff allen feit-
fen alfo ernj>findtlich 3 dos es nit
moglich *war 3 fich auffs wenigfte
darauff z&bewegeH oder mren 3 das
es fich nit in n)nordnnng begeben
hette 3 *vndt e uuie<vvoll obgemelte
herrn s es zm genandten exercitio vor
'untauglich gehalten 3j Jb hat jedoch
der Oberbereiitter mich vorgewifi
fert 3 da$ er eszM einer Jblchen per-
fection vndt volkommenheit , als ein
pferdt erlangen mogte bringen : an
njoelchem er mir ein grof njud-
gefahlen thatte ( dieweil offier-
mals die prob feiner verheiflkng
mich benuget ) ihme mein pferdt zjt-
*vberlaffen 3 es abzjirichten 3 *vndt
KMbereiitten , nach feinem tuvilien,
welches er dann durch feine gedult
'vnâtfieis alfo berittm 3 dos er ihm
LINSTRVCTION
à courbettes, auec tant de iufteifë
&d'agilité,que ce n'eft pas fans eau*.
fe qu'il s'appelle le Bonnite.
MONSIEVR LE GRAND*
SIRE, Monfieur de Pluuinel
a raifonde vous monftrer ce che-
ual pour vn chef-d'œuure : car il
eft vray que feu Monfieur de la
Broûe, très-excellent eh l'exerci-
ce de la Cauallerie , après l'auoii*
fait long-temps trauailler , & fait
voir à feu Monfieur le Connefta-
ble, ilsleiugerent tous deux inca-
pable de pouuoir iamais bien ma-
nier à courbettes.à caufè de fbn im-
patience, de fa telle mat-afleurée,
ayant les genfiues & la barbe o%
repofe la grommerte fi tendre, qu'il
ne pouuoit fouffrir qu'à grande
peine, ny emboucheure, ny grou-
mette,&fifenfîblede tous coftez,
qu'il n'y auoit nul moyen de bran-
ler tant foit peu déifias , qu'il nefe
mift en defordrerneantmoins quel-
que iugement qu'en fiflent ce$ ex-
cellens hommes, Monfieur de Plu-
uinel m'afleurant de le rendre à la
perfection où vn cheual pouuoit
atteindre , cela m'obligea ( ayant
tant de fois veu des preuues de fa
fuffifance)deluy abandonner mon
cheual pour le dreffer & manier
du tout à fa volonté, àquoyjl tra-
uailla^ de forte que par fa patience
&foninduftrie, illuygaigna late-
fte, & luy donna le parfait appuya
DV RÔY.
la maini eh luy faifant porter à di-
uërfesfoisplufieurs fortes de grou-
mettes. La première dVn bien pe-
tit ruban de foy e ; l'autre dVne tref-
fe de foye ; l'autre de chevrotin -,
l'autre de marroquin • l'autre de
greffe vache; l'autre de fer en
FdrWë de jazeran , &C la derniè-
re qu'il porte maintenant enfer-
tiânt voftré Maiefté , die la peuc
voir femblable à celles que portent
d'ofdinàire tous les autres che-
tfâut. Peu de iours après il me lé
mbfiftra à Fontainebleau, où il le
fif manier à courbettes par le droit,
après <teux voltes à main droite,
deux voltes à main gauchè,& deux
voltes à main droite, toutes fix d'v-
îié haleine fans fdrtif d'vn rond à
peu près de la ïongnëurdu cheual:
K puis ilîe fit manier enâuant,en
ârriere,de coftè, deçà, & delà, & à
Vné place: enfaifànt vne courbet-
te de cbfté, & changeant tout en
fair^ fetomboit de l'autre -codé*
tant de fois qu'il plaifoi tau Cheua-
îîer. ïé nommay tout à l'heure ce
Manèïgê la Sarabande du Bonnite
que nous n'auonsiamais veu faire
qu'à luy , quand Monfieut de Plu-
uiheleftoitdeflus. Etpouf conclu-
lion il luy fit faire les excellentes
paffadës releuées, auecla grâce 8t
la beauté du cheual en toutes ces
a&ions, & tout cela en prefence de
Monfîeur leConneftable, qui fut
en extrême admiration de voir
( contre le iugement qu'il en
VNDERVVEISVNG. 27
den kôpjf *zjtrecht gebracht > vndt es
KM der rechten auffenthdtung der
handt > gewohnet p nachdem er ihm
KM vieUmallenvnderfchiedliche kùn-
kettlein angelegt batte > vndt war
die erfi von einen gefiochtenen feijd*e~
nen bandt 3 die dritte von geïjlins
fell ; die vierdte vonCardauan 3 die
fànffie vonflarçkh kûheleder/undtdie
ietzjte voneijjeningefialteinesfiuckh
bantzjers : vndt die vvelche er jet-
KÂndt iragt , in dem es euwerer
jfyîœieft. dienet > wirdt fie gleichfor-*
migfèhen 5 als vuie ail die andem
pferdt gewohnlich an haben : etliche
taghemach hatt er mirfie zji Fontai-
nebleau gez^eiget 3 vndt gemeltes
pferdt y Curbeeten gerath aufige*
nommen^geritten^ernach zjvvo vol-
ten auffdie rechte Jeitte ^ zjuuo vol-
ten auffdie Itnckbe feitten, vndt <vui~
der zjuvovolten auffdie rechte feit-
ten,, allejechs in einen athem^ohne ans
dem ring* ein wenigweniger, als des
pferdts lange z kommenist, machtes
hernacher vorfîch, zj&rmkh>anffdie
feitte, auffdie ander Jeitte vndtauff
einen befondern platK, gehen. Vndt
machte eme curbeeten auff einer fèit-
ten/vndt kenret fie indieluffi* vndt
liejfe es wider auffder andernfeit*
ten niderfaUen 3 fi offt, als es ihm
heliehete. Vndtich habauchalfi bald
diefèlbfchuloderleëtio; den tantK> der
Bonite -, wetches wir noch niemab
haben fehen machen > als vonherm
Oberbereiittergenadt. Vndt endtlich-
en KM dem befchluf lieffe er es die
fchonsTre auffgehabene paffaden mitei*
nerzjehrvndt fchonheit mit aliem
jeinenlieblichengebardten, vndt ailes
ingegenwarthermGrofihoffmeifters,
machen > welcher es mit grojfer ver-
wunderunganfahe {widerfeineigm
%rtheilfi) er widerdas pferdt geben
2o
KONiGLicm UINSTRVCTION
hatt s alsda5esz i iïnichtstange)einer auoit donné) vne fi grande &
figroffen -vnàt \nfien vnderthânig- iufte beyflance entOUS CCS Ma-
keit in allenfeinen lectionen.
neiges.
DER KP Ni G.
T>ie verwunderliche qualiteten
diefes pferdts daruon ibr mir faget*
iringet michfchier KM vngedult 3 bh
dos icb die manier > *vndt ardtnmg
im reiïtten wijfe , *welcher fich der
oberbereitter die pferdt woiïabzjt-
richten 3 gebrauchet 3 <vndt macht fie
mitgeringermûbe fehrbequemb KMm
reiitten 3 fi icb dann auch an atten
feinen pferdten erkennen hmn , vuel-
che aufffeiner fchul abgerichtet wor-
denfein, darumb lajjet 'uns ihnein
*wenig daruon fragen.
OBERBEREIITTER.
fhre Maijefiet foilen verfiebenl
dos nit âurch langes obligen oderge-
braucb , man fagen konne dos dos
pferdt abgericht feije 9 fi fern es nit
'uolhommentlichen der bandt , *vndp
z/uvetjen verfen gehorfamb > <uveU
ckes dann mein vornembfier zjuveékh
ifiy meine pferdt zjtrecbt ZMbringen
*undt nichts anderft , dieweil es ein
gewifi Zsrichen ifi 3 das 9 ndcbdem
ein pferdt , ficb mit dem Zjium re~
gierenrondt leiidten laffet, hinvndt
her^ vndtfich binden 3 <vndt vornen
auffhebt, nach des bereiitters *woïï-
gefaUen , balte ich es'vorfehr vuoll-
abgericht: vndtfbll auch recht'vndt
nach feiner Jtârckhe <vndt macbt ge~
ritten vuerdcn, Diefe zjuveij ftùckhe
nm zjurlangen ' glaub ich , das icb
in meiner manier zm vnderweifèn^
mehr als den halben theil der s^eit y
*ver~
LE ROY.
Les rares qualitez que vous me
dites dôce cheual, me mettent] en
impatience de fçauoirparle menu
la voye & l'ordre que Morïfieur de
Pluuinel tient pour bien drefferles
chenaux & les rendre adroi&s à
manier auec cette grande facilité
que ierecognoy eflreentous ceux
qui font dreff ez en Ton efcole. C'eft
pourquoy demandons ce qu'il luy
en femble.
fLVVINgl^
SIRE r fçachant par la prati^
que, & par le long vfage que le che-
ual ne (e peut diredreffé, qu'il ne
foit parfaidement obeyflant à la
main & aux deux talions» ien'ay
pour but, pour réduire mes che-
uauxàlaraifon, que ces deux cho-
fes ; doutant qu'il eft très- cer-
tain que tout cheual qui fe laif-
fe conduire par la bride , qui fe
renge deçà ôt de là , & fe rele-
ue deuant &: derrière, à la volon-
té du Cheualier , ie i'eftime très-
bien drefle , & doit manier iufte,
félon fa force & vigueur. Or pour
arriuer à gaigner ces deux poinds,
i'ay creu par ma méthode enauoir
abrégé les moyens de plus de la
moitié
^fm»mi l \m^im' ^^^^^^i^^
j|[W i i''i ' i i l* l iW
l li riHHI ' n ' " it ni 1 lilU1MMiiii t || | j i ii t
^p3B
■ i t
r ^^^S^^^^^^m
~ p ïâïyiÉËi
m
9H
1 t'r] ■!' 'ïft^
feï
DV ROY.
moitié du temps : mais pour ati^
tant que la perfection d'vn art
confifte à fçauoir par où il faut
commencer , ie me fuis très-
bien trouué en ceftuy-cy , de
donner les premières leçons au
cheual , parce qu'il treuue le
plus dificile, en recherchant la
manière de luy trauailler la cer-
uelle > plus que les reins & les
jambes , en prenant gaj$e de
l'ennuyer, fi faire fe peut, &d'e-
ftoufer fa gentillette : car elle eft
aux cheuaux comme la fleur fur
les frui&s , laquelle oftée ne re-
tourne iamaïs -, de mefme fi la
gentilleffe eft perdue , on ne la
peut redonner que difficilement
aux cheuaux de légère taille ôc
pleins de feu, & point du tout
aux cheuaux d'Allemagne : e-
ftant vne chofe infaillible qiae
celuy qui ne trauâille âuèc con-
fideration * ou il ofte la gentillef-
fe à fon cheual , ou le fait tomber
dans des vices incorrigibles. Sça-
chant donc que fa plus grande
difficulté eft de tourner pour fai-
re dé bonnes voltes terre à ter
re, ie commence le cheual* igno-
rant par là, & après luy auoir
tais vn fillet dans la bouche
pïjur luy apprendre peu à peu à
fouflfrir le mors & vn caueflbn
de corde de mon inuention»
**»■ comme celuy (SIRE) que vous
r ' 4 ' voyez à ce cheual , Rattache les
deux cordes iuftes que ie fais te»
VNDERVVEISVNG. 2 p
verkurtZjethabe: dieweil es ein vol-
kommentlich ding tfl zjiwiflen voie
man ein knuïb zjurlernen anfangen
folle: als'hab ichfehr gM befmden*
dempferdt die erflen leBionen wider-
zjAgeben, dievueil es fie amfch%ve-
reïien befindt > mit betrachtmg <vuie
ich ihm dos gehirn mogte zjmblicher
maffen, <undt aûchmehr dis die Un-*
den vndtfchenckel, bearbeiten , vndt
fill man <vuoIl zjtfehen > wo es fon-
flenmoglich ifi, dos nit ZMerzjornen,
damit man ihmfein wackerkeit nit
benembe , dann ie bei den pferdten y
gleich voie die blum auffden fruch-
ten ifl , nachdem fie hinweggenom-
men , nimmermehr vuider darauff
gefimden wirdt: ebener geflalt ifl es
mit den pferdten a welche vouement
leichtenfchrodt, <vndt voiler hitzj,g-
keitfetn befchaffen, <vndt kannmm
ihnenfehr fchvuerlich ihre <ùuacker-
oder frifchhëit widerZMwegen brin-
gen 3 nachdem fie jle verlohrerihaben} ''
<vndt den Teutfchen pferdten irooll
gantz, vndtgar nitjiieweil es ein
vnfahlbar ding ifl, dos <wan derjenigé
nit mit gitter betracht-oder &wfffi~
hung,auch den pferdtdie wackherkeit
im reiitïen betambï/uvérde daspferdt
in ein lafler oder mage lgerathen/uueî~
cher nit wider zjwerbejfern vuere: ifl
derenthalbevonnotten z>wuuijfen,dœ*
daspferdtfemegrofle befchvuernufl t
hemmb zjigehe/vndtgiite volten terre
âterrezjumachenifl. Vndtfangich^
mit dem vnabgerichtenpferdtalfb anl
dos nachden ich ihm ein klein feiilin c-
âer flrichhlin , indenmundt gethann,
andieftatteineszja.itms > esalgemach
des Peb'ft"* v-i*.frpeir?mUnpn - nmdf: em l S a *
mfles zjtgewohnen , <vndt ein l <
4dt von feiil oder ftrickhen,vvie *
ich fie dann erfunden habe, als da$je*
nige ( ihre Maiefl. ) vuelchesfie an di-
fempferdtfehen.4arnach heffte ich die
a
& KONÏGLICHË
zjwcij feUlergeratb^an 3 vndt laffe fie
zjweij perfbnen hait en : Ferners lajfe
ich jemandts mdem ( vuelcher einen
stockh inderhandthatjaraneinlan-
ger ledermr rieme angehefft fo ich dan
thambric re nenne) auffderfeitten her*>
beîjgebenjkmeforchtzjmaches vud~
ches es vemrfachet, gegen vomen ZM
fonzMgehe i ôder e vorfich z>ugehen>dar~
nachfoïïmaesmit der lange der feiiler
mit demcreutz*,oder croupe genandt»
mf demgemndten kreifikehren , awjf
dasdarch die fis mittel , de? kop folle*
Zjeitinner balb der volte 3 odergermd-
ten heijfes feije> vndt dos pferdt
zjvûinge, dos es do* mit tel défie iben
ânjehen mu fi dardurch e uvirdt esfich
zji einergutén gefchîckhlichfait ge-
wuohne /won esfeinefuffrapffen vor-
fichfihet/vndtfich aitch defiwegen nit
entier macben kann 3 dos isl> vuann es
nitaufeine oderanderefeittengehen
nmïï*
OBERSTALMEISTER.
Jhre MaijesTr. der herr oberbe-
reiitterhatt ihr recht gefagt , dos die
pferdt diegro&ebefchwernufiimhe-
rumbgehen> odervmbkebren, kaben,
âann ich hab ofiiermaïï lujts' wegen y
auffder rennbdhen ammarftal 3 etli-
the jùnge pferdt 3 ohne fattel oder
ZAtttn los lauffen lajfen > welche in
demfie ficb erlujtigeten 3 lieffenfort,
vndthielten den latijfmit der hâjft
mffin demfie den <vierd,ten ôderhal-
ben theileiner volten darzjtnahme* 3 a-
bernimmermebr an gantée vmbkeh-
rung : auch machten fie vor ihr en luft
bifiovedn > drei) oder vicr cwbeten 3
auffdie rechic fèi tic 3 die andern vuel-
che fiarcker 9 vndt beweglicher'vua-
ren, machten auch foviel capriolen,
vndt balotaden, welches michdann
UINSTRVCTION
nir à vn homme * puis vn autre
( ayant en la main vn bafton où
eft attaché vne longue courroye
de cuir que i'ay nommé cham-
brière) marche à cofté, & luy
faifant peur l'oblige d'aller en a-
uant, Se tourner de la longeur
des cordes auec la croupe de j
hors du rond : tellement que
par cefte voye la tefte eft tou-
fiour JWedans la volte , & le che*
ual obligé de regarder le mu
lieu ., s'accouftumant à vne très*
bonne habitude , qui eft de re-
garder fa pifte , & par ce moy-
en de ne fe rendre iamais en-
tier.
MONSÏEVR tË GRAND. 1
•
SIRE, Monfieur de Pluui-
nel vous dit vray, que la plus gran-
de difficulté qu'ayentles cheuaux*
eft de tourner, jar fouuent fay pris .
plaifir à faire efchapper dans la car-
rière devoftre grande Efcurie de
ieunes cheuaux fans felle & fans
bride , qui en s'egayans partoient
de la main & arreftaat fur les han
ches prenoient vn quart de volte
ou vne demie, mais iamais letour
entier: Quelques fois auffi ils fai-
foient pour leur plaifir deux ou
trois courbettes par le droi&; les
autres plus légers & vigoureux,
trouflbient autant de capreolles ou
balottades, qui m'oblige à croire
DV RÔY.
qiiechaques eheuaux ontftàturel-
iernent vn air particulier ^ où ils
peuucnt mieux reiiffir > & que la
plus grande difficulté qu'ils ayent*
e'eft de tourner.
plvvinèL:
S I tl E , ce que Monfiëur ïë
Grand vous vient de raconter eft la
raifon pottrquoy ie commence
mescheuàux parce qu'ils trouuent
le plus difficile qui eft de tourner,
& de les mettre au tour dVtt pilliez
comme ie viens dé dire à voftrë
Maiéfté, afin qu'en les y faiïànt che-
miner au pas deux où trois iours
Jàns les batrre, puis dix ou douze
au trot, le cheual nous toonftrë
quelle eft fa nature, ùlîqî ce, fon ito-
clination, fagentilleffe, & tout ce
qui peut^ftre enluy, afin de iugëf
àquoy il fera propre, & dé quelle
forte il le faut conduire,, ce qui fe
fait bien plus facilement à vn Heu
oui! eft retenu , en forte qu'il né
puiflé efehapper: pour ce qu'on a
îoifir dé voir mieux tous fes mou-
uemens * que fi il eftoit fur fa foy
âiiéc vn homme fur luy f d'autant
qu'à ces premiers comméncemens
le naturel du cheual eft d'employer
toute fa force & fori induftrie pour
fedeffendrë de l'homme quand ils
ont le pouuoirfâns grande difficul-
té: comme il luy eft tres-aifé en le
trauailiantpar Vne autre méthode
que la mienne * durant le temps
VNDERVrEISVNG. s r
mervrfacht ZMglauben^dM einjedt-*
ixjederpfèrdt von natur ein befondere
art oder vveijfe hab > in welcher es zm
befferer perfection kommen moge/undû
dos ihnen am aller befçhwerlichflen
*vmbzjAehern oderherumb zjilaufFeUi
ift.
oberbereiitter:
Jhre Maijeftsuvaf derherrOber-
jialmeifter, ihro\etzj erzjehlet, ifidie
nïrfach e uvarwnb ich mit nïeine pfird-
ten aljb anfange^darumb dos fie nichts
Jchwerers ^ als dos vmbhehren oder
berumblaUjfen , vnd,t <uvan mon fie
<vmb ein Iteidtlem oder faulegerundt
herumblaûffen machet , befnden^ wie
ich dan ihrer Mai/est. albereïï oben
yermelthabe 3 aujfdasnachdemman
fie 2- oder j. toge aujf dem fchritt,
ohn dos man fie fçhlàge 9 darnach
io. oder 12* tage 3 auffdem trott gehen
lajfeî 9 als dam werden *wir des
pferdtsfiine natw,fein s~tarcke,fèine
zjtneigung, feine vuackerheit ^ <vndt
ailes vuasinihm feinmoge )> leiMich
erkennen:damit <wirermeffen kénnen,
iwoZjU es dichtig > <vndt wie man flch
feiner gebrauchen fille ^ imdt diefes
kannman lekhtlicher aneinenbofin-
âeren ort thunjuvo es imflaïïftehetje-
Joch dm es nit aufreiffen kônne:darub
dos man gelegenheit hattfeine bewe-
gungen beffer zjtfehen^ als *uvann es
fret}, <vndt mit einem mannbeladen
*were ? die e w*il im anfang die natur
derpferdtifl, dos fie aile ihreftarckhe,
Hjndtmnhegebramhe ,fich widerden
reiitter zjtfetzjen , vndtfich zjuweh*
ren/uvannfie es nur ohne grojfe mûhe
<vermogen : voie es ihnen dann fehr
bequemb ift,fo]emandtsimbereitten
ein andere manier y als die meinege*
bmmhet; <vndt <vuann esinder zjit
S2 KONIGLICHS
* ïft den fchritt oder tmtt zjtgehen: aber
ma\ muf vuoll zjâféen 9 es nit zjh
ftawkh mit demfufi auff der feitten
anzjédten ,folang vndtvielbifdas
esfortgehevndttrottire'uonfichfelb-
fien, <vndtfîcbangew6hnefeinefuffe
freij <vndt vnverwobret zjifuhren,
auff dos nachdemmanihrnherzjtna-
het, der vorderïte fuf voninnvuen-
digdervolten, den andern fchenckel
nit anftoffe,fonften vuurde ihm der
fchmertzjen :> ein e vviderfatzjmg oder
gegen <wehr 3 wider den fchmert&en,
*uuelchen es empfindet , verhindern,
nit zjugehorchen : aber <wan es gantz*
freij<vvittigauffdemfcbritt odertrott
ift (diffpûret man durch dasfreij*
mutige fortgehen , lusTigkeit 3 *vndt
rouan es keine mûhfeelige gebardten
mehr macht ) foll man es gehertz i>
eintweder durch forcht > oder einen
beiitfihen fireich machen , damit es
den gallop an ficb nimbt * nachdem
man dif ins werckh gebracht^foil
man esbeffer fort jagen 3 vndt f uvanes
ftch auff die hûfftejèf&et 3 fîchfelb-
ftenzjubewegen , etliche tempo terre
Ji terre zj&machen. Der befcheidene
reiitter foll aile diefe ding nach der
maf oder gelegenheit fines pferdts
regiren : rathe ihm jedoch diefe le-
(tion njiel eher auff die rechteals auff
dielincke handt zjumachen , dieuveil
ich aUez^eit den meiften tbeil der
pferdts *vndt auch beijnahealle ,ge-
jbùretdas fie lieber auff die lincke, als
auff die rechte hand,t vmbkehret ha»
ben.
DER I^ONIG.
- Hat es kein vrfachen > njvarumb
fie fbgehm auff die lincke handt vmb-
kehren ?
OSER-
U1NSTRVCTION
qu'il va au pas & au trot , il faut
prendre garde de ne le prefler pas
iufques ace qu il chemine ôctrot-
te facilement^ qu'il s'accouftume
àdebarafler fesjambes, de crainte
qu'en le préfixant, lepieddedeuant
du dedans de là volte ne choque
loutre ïambe , & que la douleur
quifeferoit, 1 obligeait de cher-
cher vne deffence contre le mil
qu il fentiroit, & l'empefchaft d'o-
beyr- Mais lors qu il va librement
au pas & au trot (ce qui fe tefmoi-
gne par le libre marcher & par la
gayeté, nefaifantplus cëttea&ion
auec peine) on poura ranimer ou
par la peur, ouparvricoùpdechâ-
briere à prendre le galop-, auquel
eftant afleuré luy faudra donner
plus de fougue pour l'obliger en fe
mettant fur ks hanches de manier
feul, & faire quelquerempsterreà
terrertoutes lefquelles chofes, le fe-
ge& difcret Cheualier mefnagera
félon la cognoiflance qu'il aura de
foncheual, luy confeillant néant-
moins de pratiquer cette leçon,
pluftoft à maindroîtte, qu'à main
gauche, m'eftant toufioursapper-
çeu que la plus grand part dès che-
uaux,& prefque tous, ont plus d'in-
clination à tourner à main gauche
qu'à main droite.
LE ROY.
N'y a- il point de raifon pourquoy
ils font portez à tourner plus volon-
tiers à main gauche ?
PLV-
D v kot
c VNDEZrr£lSFNa a
PLVVINEL.
S ï R È , il y a quelques vns qui
fen ont voulu chercher la caufe a-
uant la riaiflfance du cheual, &af-
feurentque lepouliain eftanc dans
le ventre de fa mère eft tout plié du
cofté gauche: d'autres ont dit que
ordinairement les cheuaux fe cou-
chent le plus fouuent fur le cofte
droit, qui les oblige déplier le col
& la tefte à main gauche. Mais
inoy qui ne recherche point toute
cette philofophie inuifible, &: qui
m'arrefteàcequeieyoy apparem-
ment, ie ne croy ny aux vns ny aux
autres : & puis afleurer à V* M. que
la feule couftume leur produit ee-
fte mauuaife habitude , laquelle ils
prennent dés qu'ils font hors d'au-
près de leur mère, & attachez dans
l'Efcurie. Premièrement le licol, le
filet* la bride , la felie , & les fangles
fe mettent du cofté gaucheJamais*
ou rarement ie Palfrenier ne com-
mence à penfer fon chenal, ny ne
luy donne à manger que de mefme
cofté.Et toutes fortes deyalets,foit
Palfreniers où autres { s'ils ne font
gauchers) conduifent toufiours vu
cheual de la main droite* & par ce
moyen luy tirent la tefte à main
gauche-
L Ë ROY;
QBERBERE1ÏTTER.
Jhre ~Maïj eft, es fetnd thr etliche
vuelche diefe vrfâch vor der geburdt
despfèrdts haben fuchen wôUen - 3 fa-
gen das nachden dm fille in mut ter leib
gant&vndt gar auffder linckenfeit-
ten 3 hartbeifamen ligendt, esvervr-
fâche : andere fagen 3 dos die fferdt
gevùotmïich vndt zj&m offternfich lie-
ber auffder rechten 3 als auffder lin-
ckenfeitten ruhen oderlegen, vuelches
ihnen vervrfachet den halfivndt kopf
■aaffdie linckebandt zjAtrehen: aber
ichfkche allen die fen vnfichbam er-
âich'tungen nitnach, welche nachgut-
âunckhen ein ànfehen machen wollen,
glaubè auch vue der ëinem, nochdem
àndem: vndtkanihreMaijeh. ver-
fichern, dasnuraÛein diegevuôhnheit
ihnen foîchevngefchïcklichkeitvérvr-
fachet , Welche fie anfich nehmen,
<uvan fie nit mèhr beij der ftûdteri
Welche fie gemacht 3 in flaïï ange-
bundenfèin : vndt zjùm erftenmàhl
legetman ihnen die halffier, diékor-
dell 3 bdr fchnurlëin an ftaft de$
Zcaums , dên zjium > den fat tel, vndt
âiegûrtten, ailes auff der linckenfeit~
fen an : es folle auch nimmermehr
èin FtdRknecht dos pferdt, auffèine?
mdern feïfttenfâttèrn 3 ôderflriglen,
dis ebenàuff der felbeii , auch âllerleif
andere diener àderfiatîkneéhtifofiê nit
linckfein)foRïn âÏÏèzjeitdà*pferdtmit
der rechten hàndtleijdtén> vnddjùrch
diefes mïttel zjehen vndt gevuéhnèn
fie ihm den kopfauffdie Imcfa handt*
DER ^ON/G.
le comprends fort bien &iu g e ^ erkmm mvuere mderwei „
queVOUS auezraifon deCÔtrithén- fungvQrbefchêtjden, dasihr euvvere
I
S4 KONICLICHE L'INSTRVCTION
pftrdt erMch mffden wltm > attff c er vos cheuaux fur les vokes à
die recbte handt nehmet , wiewoll ma j n droi&e, quoy que le plus dif -
esamfchwerhftnfeije. Vndtobihr ficJ j ma i s d'autant que VOUS ne
fihon woMJa* man àefferdtm { pasqu 'on battele chenal à
mfanzmt cbl^nSo^igetibrdar- vvu "- Y 1 »r.,.«~
dLhanJdasÀtfirdtleiMgc- ce commencement vouspreiupo-
borchen , odervnderéâmgfein foUetu fez par là que toutes fortes de che-
ïmdtfî'uiellcicht das widerfiHl da- oa ux doiuentobeyr facilement: &
rauf emjprenge (dmeshatihrer'uon fi parhazard lecontraire aduenoit
mancherieij art ds,gut vndtbéfe ) , fl y en a d e diuerfe nature,bon-
voie man ficb derfelben çebrauchen K ' * r s __^ „„„. :i
.- . 7 ■/ * ne ou mauuaife ) comme quoy il
en faudrait vfer.
mâffe?
OBERSEREUTTER. PLVVINEL
%re Mœi/efi nacbdem ich-vet- SIRE, quand i'ay dit qu'ilfc fal-
Kg*mlt, dasmmdastferdt, indemer- l oit?ar d er débattre le cheualà ce*f '
* P»*"fY nm ftr{tiZi commencement pour les raifons *
çen erxjelter vrlacben , tedoch hab ., , , *., • ./.*■. *
ichgefagtjofemesohmfihlâgefein quei ay déclarées,! aydit.fi faire fe
kam:kberkhfage noch emmd,dai peut. Mais ie paflè OUtre, & aflèu-
mm im anfeig, mitten , noch zjtm requ'ilne faut nullement battre au
endt , fie gantsjkh nit fMagen folk commencement, au milieu, ny à la
iwofemesméglichwvermeidenift) fi „ ^ gft po flï b j e de s'en empef-
dieweu es nottwendwr lie âurch , ni* i n* • j
fanpmut^ndtlubhfin UzMrié- cher) eftant bien plus neceflaire de
«a, ds durch r*u* oder hhrtig- ^ drefler par la douceur , s il y a
fait , damné ein lustig oder freij- moyen, que par la rigueur, en ce
dig fferdt bejfer zj* reiitten , mch que le cheual qui manie parplaiïir,
mitfihônerer zjehrlîchkeit , ds dat va bien de meilleure grâce que ce-
jenige-welchesmttgewdtge^wm- j j eft contrain£ par la force .
qen wvrdt zj&çehen : weiter y vndt ,v i r -i
iachdemmanfie^hartvbeKwm- Davantage en le forçant il en arn-
get , hommen offtermdl mann vndt ue le P» us lOUUent des accidents a
fferdt in gefahr : der mann, dater l'homme & au cheual; à l'homme,
fich leichtlich vervuttnden, dafern er en ce qu'il COUrt fortune de le ble£-
diefelbeftÂrckhe des pferdts, nit mit f er> fi ] a f orce d ont \\ v f e n > e ft con .
emen greffe» verfœndt auffuhren dujtte auec d { em . &
*crer, Jases vtfcckbet, vndt fei- auchcual, qui encourant la mefmc
ne wackerheti verleijret > vndt ge- *lfque, eftoufFefa gentillefle, S Vfe
brauchet zjat âcpnfion aie fûjfevndt les pieds & les iatnbes, fe rendant
fchenckel , vndt dahero machet es par là incapable de bien feruir.
DV RÔ¥.
Mais d'autant que les François
ne font pas de l'humeur des autres
natiôs, en ce que leurs cheuaux , de
quelque nature qu'ils foient, bien
que fans force, fans addrefle&c fans
gentillette , ils veulent fans confi-
deref ces chofes les faire drefler,
Fay creu , auantque paflfer outre*
deuoirdifeàvoftreMajefté vn pe-
tit mot de la nature des cheuaux en
particulier. Premièrement > ileft
todt certain quëi*ay remarqué par
par les lieux oùi'ay eftéhors de ce
Royaume, mefmement en Italie^
où on a toufiours fait grande pro-
feffion de l'exercice delaCaual-
lerie, qu'ils s'entreprennent point
vn cheuaî , qu'il n'aye toutes les
qualitez neceffaires pour bien ma-
nier , & fi on leur en même qui
faient colères & impatiens , mef-
chansjafches, parefleux, mauuaife
boucheôc pefante, infailliblement
quelques beaux qu'ils ptiiffent e-
ftre,ilsneles entreprennent point;
au contraire ils les enuoyênt au car-
roflè: ce que les François ne trou-
ueroietit nullement bon , & accu-
feroient d'ignorance les Efcuyers
qui renuoyeroient leurs cheuàûx
delafonê. Ceftl'occafiori (SIRE)
qui m'a fait plus foigneufetnènt re-
chercher la méthode de laquelle
i'vfe, pource que par autre vôye il
mé feroit impoffibte de réduire
quantité de cheuaux que l'on m'a-
meine , dont la plus part ont les
mauuaifesqualitezcy-deflus; qui
VNDERVVE1SVNG. 3 $
fich gantK, vngefihtckht zjtr arbeit^
Aber dievveil die Frant&àjen nicht
vin humor > al s anâere volcker ^fon*
derlichein diefirn^ nachdem fiepferd-
te$efeijen auch vvafinatur fie vuol-
len 9 obne Ftarcke, ùhne bûlfie^ vndt oh-
* ne wackérheit haben > vuollen fie je-
docb 3 vndt ohn eimge beprachtung
aller die fer mângel 3 fie abrichtenlaf .
fen : ich bab auch nit eher > zjt andern
vùèijterfortfcbreitten, ohn ihrer Ma-
y'eft 3 ein wenig von der naturder
pferdt^ein befondere vermelàungthun
vuollen : vnitzjim erfien ifiesganiz*
gevuifi> vuas ich aufïerhalb diefes ko-
nigreicbs 3 vndt a&ch in Italien ge*
fehen > vndt bekalten habe ., alwo
man allzjeii greffe bekandtnufi von
der reiittereij gemacbt batt , dos fis
kein pferdt annehmen dajfelbe abzjt-
riebten > welchesnit aile nottwendi-
;ge eigmfchafiten , zjéêreiitten s be-
quem habe > vndt won man ïhnen
ZMfubret 3 vuëlche zjornig oder vn-
gefium, vngedultig* arg, oder bofe ,
hienlafiich 3 faut, ein bofmaulhaben,
Vndt fchvverfchenckcnt feindt 3 ohn
àllen zjuueijfel fie mogen auch fi
fchonfein, als fie vuollen 3 nehmmen
fie diefelben nit an, fonder zj&mge-
gcnfbilljfilrickenfie in die kutfchen ein-
zj4,fi>arïen,diefes abèrfoken dieFrant-
zjfen )in keinerleij geftalt gutbeijfèn ,
vndt wurden den b'ereiitter* vor vn-
wiffendt, oder eïnen demichts kondtë
halten^ vvelcher ihnen ihre pferdtjer-
ge fiait vu i der Zjubaufi jfchickhete,
vndt diefiift die vrfach, ihre Maieft.
vveiche mich defioforgfaltiger meiner
vnderweifimgs manier 3 vvelcher ich
mich gébrauche /iac ofueben macht,da~
rufnb dos mir durch ein andere manier
als die meine, vnmoglich vvere 3 foviel
pferdt vveiche man mir ïlettigs &ufû-
hret^ZM eimngute émît bringen honâtt
Si KVNWLICHS
njvelche bofi eijgenfchafftm dann 9
meiften theils hieroben vermeldet
*worden fiindt : welches erzjehltes
mich dann nit %>mbt finfi-, oder auf
<uberrnuth fagen macht, dos fi ich nit
gewijfere reglen % vndtwiel kârtzjr,
dis aile die andern > welcheich crier-
net 3 erkennet hette > fi<wurdeich nit
âen groften theil des herrn Johann
Baptiften Pignatel Neapolitanifihen
edelmans fèincuerlaffen 3 oder abge-
chaffethaben/uvelches derberuhmbfte
<vndtbefîe reitter 'welcherjernals &&
dicfin 9 noch zjtdenfilben zjeitenzj*-
fijiden gewefinift 3 <oon *welchen ich
einen theil er 1er net > dejfen <waj? ids
jetzjweù: nachdemichficbsgant-
Zjer]ahr beij ihm zj&gebracht s *vndt
niemals an nichts anders mehr mon-
gel \ alsnurander zjeit gehabt > habe
ichmich allzjeit bemubet 9 fiviel mir
moglich gevuefin > den mann vndt
pferdt^haldt vndtohne vielzjeit zj&-
<uerlihrenj abzjtrichten: dejfen ich
dann auch ein glûçhhlich endt oder
aufigang erlanget y dos ich meine re~
geln vor die aller kûrtzjeften ge<uqi+
ften, <vndt <undt <vnfahlbarften s be-
vyeifin kann : <wiïl jedoch andere ,
<welche vonguten <vndt ^ornehmen
hereiitternihre pferdt njvollnjndt jujt
haben reiitten lehren > nit *uerachten ,
oder e ver c uverffen : fonder ich halte die-
fi reglen, ^jvelcher ich michgebrauche 3
'vorfblche, als 'vuie ich ihro jetzj ver-
melt, vndt gantz>nit gefahrlich. So
dadas pferdt nit gehorfamb fiin e uvill >
nmflder vorfichtige bereïitterbetrach-
ten> f uvas es J*aruon verhindert oder
ahhelt , fi daj pferdt ^vngedultig, arg,
oder ein &om hattfifillman vollzji-
fihen es nit ZMfchlagen (es mâche auch
njor 'fihalckheit ■_, oder "widerjirebe njuie
es wotfej nur dos es fort 3 oder vorfich
gehe: dann nachdem man ihmekeine
M-
L'INSTRVCTION
me fait dire fans vanité ny prefcftl*
ption , que fi ie n'eufle recogneu
mes reigles plus certaines, & beau-
coup plus briefues que toutes les
autres que i'auois apprifes > ie n'au-
rois pas quitté ia plus grande par-
tie de celles du Seigneur IeanBap-
tifte PignatelGentilhôme Neapo*
litâin,le plus excellent homme de
cheual qui ait iamais efté denoftre
fiecle, ny auparauant, duquel i'ay
appris vne partie de ce que ie fçay
durant le temps de fix années que
i'ay paflees auprès de luy»Etpource
queie n'ay iamais eu faute que de
temps, i'ay trauaillé à l'abréger tant
qu'il m'aefté poffible pour dreffer
leshommes& les c heu aux, àquoy
i'ay reiifli fi heureufement* que ie
puis faire voir que mes reigles font
des plus briefues , & fi certaines
quelles font infaillibles. Ce n'eft
pas que ie reprouue les autres par
lefquelles les bons & les rares Et
cuyersapprennentàleurs cheuaux
à bien manier il fte: mais i'eftime
celles defquellesiemefers, eftre
telles queie les viens de dire; & de
plus, moins perilleufes ; fi donc
quelque cheual refufe d obeyr , il
faut que le prudent Cheualier con-
fidere ce qui l'en empefche. Si le
cheual eft impatient, mefchant&
cholere, il fe faut donner garde de
le battre (quelque mefchanceté&
deffence qu'il fade) pourueu qu'il
aille en auant: pourcequeftantre-
tenu de court, celle fubiedion cha-
ftie
DV ROY.
ftie aflez fa ceruelle (ce qui eft plus
heceflairë à trâuâiller à tels che-
naux S: à tous autres , que les reims
& lesiatnbës )& les cordes dti ca-
uéfîbtî durant ces ëfcapàdés, luy
donnent le chaftinient à propos,
$C au riiëfme temps qu'il fe niet
ëirî effbét de s'efctiapper : telle-
riierit que par cëftë yoye » il faut
«ju'il deàieuredans fa pifte , mal-
gré qu'il en aye : .mais fi l'incom-
mddité du câûefTôii le faifok âr-
refteirpdttir chercher quelque au-
tre déffëricè ; foit ëri allatit en
ârHèrë; pli bien bn fe iéttatit cbn-
trè lé pilliër i alors cèîuy qui tien-
dfci \z cfiirilbriërë, luy en fera peur,
& : lay.doniiera Vti cùûp , contre
t?ë ' fegjjiel Yû fë dëffëtid il tedôu-
Biéfà ixÊfiti à te c(uë ië cheual
âàîe en àuàrït : puis incontinent
îùy dënrierà à cogrioifïre cjuë font
ôbcyflTâncé produit leà càrëfTes, &
côûiintiàtii de la forte aueç la
jsfrldëriëé requife, le cheual s'ap-
pièrcëurâ §c exécutera bien tôft
ce qu'en defîre de luy. Si le che-
tfâï éft pairèfleûx & îafchë , &
qixé fa: parefTë & làfcheté luy faf-
fent rëfufer d'obeyr, il faut fe feir-
titir de la chambrière vigouireufe-
iâént , taotoflde la peur j tântoft
du mal 5 efpargriarit neatitmqins
les coups le plus qu'il ferapoffible
pour ce que ce doit eftre le der-
nier remède lequel il rie faut met-
tre en vfage qu'aux extrémité!
des malices noires dés eheuaux,
VNDERVVElsrNC. 37
freijheït gibt > ift ein genugsdmme 3
vndt harte ïira^juelches dann nàtt-
*vuendiger an folchen pferdten zjige-
brauchen/vndt an alleu àndemjds die
îenden, vndt fchenckel) njndt nach-
déni es etvuan ein ausjiucht fuchet 3
muf Pian. ihm mit dem nàafbandtf-
réhmen, die rechte ftraff geben s <vndt
foll eben in der z^eit <vvan es filcher
entgehen > oderjlch deren los machen
yuiHj, gefchehen 3 auffdas es aujfdie-
filbe zjeit in fîinen fufîftapffèn blei-
hen rnujfe , <vndt oh es Jchon nitwol-
te : aberfi. es durch vngelegenheit des
naajbandts gezjjungen wurde , still
zjiftehen > <vmb ein ahdere gegen- ■
^juehr oàer defenfion ZMverfùchen ,
es feije gleich das es zjt rûckgienge ,
oder <vberfich e uuider die faul , <wo es
angebunden , an Hutzjende : alfdm
Joli der j wèlcherdiebeiitfehehœPjih-
Me einen forchtfiîrekh geben , iiviâer
welchèft ïï fich dann zjtr gehenwehr
fiellen <ûvirdt j/ofiH er zjùjchlagen,
felang, bij?daépfirdtfirtgehe:vndtes
darnacb aljbbdltliebkofen , nmdt hal-
iende mît der dergebnrlichen erfode-
rugjtettigs alfo anfo vuirdt dœspferdt
ieichtlich mercken 3 'was er von ihm
habeû ^uuiU , njndt *uvan das pferdt
fatd; vndthinlapgiftivndtdasfèi-
ne faul-undî nachlapgkeit > es vn-
gehorfambjriachet ,jo muf manfich
der beutfchen Jiarckh gebrauchen,
baldt durch for cht ., oder auchfchla-
ge y njndt ifi jedochbejferj <wan man
die fchlage yfovil als moglich y <ver-
meiden !iœnn : dieweil es das l<Âje
mittelj <vndt nit zjwviel \ alsnur km
dem vberauj? gropn *vndt veracht-
lich melancholijchen laftern der
pfirdt s vndt <vornemblîchen, , wan
Jk vermeinen einen menfchen zjter*
hafihen oder ertappen ihm <vbels
ZMthun „ pebrattchr vverden fd-
K
^ K0N1GLICHE
un. So es fich begibt dos dos pferât
■:in bofesmaulhdtt 3 fo vuirdtes fich
viel cher befieijfcn > fich slrettigs zjt-
wit-erjitzjen ' > auch die bande fehr
ïjirjmgen, als dos es diefeïbige ver~
Ujje y foll man jedoch ein Jàlcbes
Xrdt nit fchlagen , fonder n Jich
rj
aujfgericht vndt leicht balten
mît thme ein geraîhevndt gute aujf-
legung mit der bandt vndt z^aum
zjugeben 3 vndt es aujf die hàjfte
fet&enàardurchihme fein bequemb-
lichkeit zjtnehmen 3 aujf dos es Jich
aujfden z&um leinen oder balten,
vndt die bandt 2jwingen miijfe>
vuelches man dan eben an demjèl-
ben fieudtel oder faulen 3 zjuvuegen
brimen kan y vuan man esallgemach
trottiret 3 vndt gallopiret ., bifi fo-
lang j dos es feine le&ion mâche,
ohnez/uvange vndt mit leichtfinnig-
keit. Vuan dos pferdt zjufchvuehr
i&jvndt dos nur feine Jcbvuehrheit
dengehorfamb/welchen man von ihm
begehre^ verhindert, istes von notten
ihme fehr durch die Jiet tige anhaltmg
die fer oder auch noch folgcndten le-
- cvïomn 3 zjuvergeringem, oder leicbter
zjumachen 3 damit fo man es zjuge-
hen vbereilen vuolte, ehe es vornen nit
zjumerjien erleichtert , oder bette die
bequemblichkeit 3 vuelche aujf * den
huften ferndt , crier net dm es fich
nit etvuan dermajfen aujf die fchul-
tern*fetz>ete 3 da$ ihm herriach fehr
fchwehrfich vberfich zjuheben vue-
re : abernachden vnder der fchvvehr-
heit ein fchalcKhcit oder l aster verbor-
gen , fo mufi man vvollacht nemmen
es zjuuor zjtr arbeit zjuringen, ehe
als man es mit dem zjium erleich-
tert vuegen obflfiigten zjufals > vndt
noch eines andere viel verdmjïlichern
vvelcherifl, dos nachdem man es ehe
xjur arbeit antreibt, als allegerirt oder
L'INSTRVCTION
principalement quand en ce def-
fendant ils cherchent l'homme
pour luy faire mal. Si le cheual
fe rencontre auoir mauuaife bou-
che, ordinairement la deffence
s'exerce pluftoft en auant., & en
forçant la main que non pas en
arrière ; tellement que tel cheqa|
ne doit eftre battu ; au contraire
retenu & allegery , pour By don)
ner bon& iufte appuy, & lemet^
tre furies hanchesi*, afin de luy
ofter l'habitude de s'appuyer fur,
la bride & forcer la main ? te qui
fe fera au mefme pillier* en trot-*
tant & galoppant doucement iu£
ques à ce qu'il faffe fa leçon, fans
contrainte , & auec de la légère*
té. Si le cheual eft pefant, & quel
fa feule pesanteur empefche flqlî
beyfïance que l'on defîre^ il efl:,
befoin de le fort allegery'par la
continuation de cette leçon, ou
par les fuiuantes , de crainte que
fi on lepreflbirauparauantque de
Fauoir allegery dudeuant ,, ou ap~ ;
pris la commodité d'eftre fur les"
hanches, il femiftfur les efpaulesde,
telle forte, qu'il fuft après fort diffi-j
cilede le releuer : mais fi parmy la
pefanteur il s'y rencontroit de la
malice , il faudroit bien prendre
garde de leprefler auparauantque
de lauoir allegery, crainte de l'ac-
cident fufdit , & d'vn autre plus
fafcheux , qui eft que le prelïant
auant que d eftre allegery , ii ne
manqueroitpas de fe deffendre de
DV ROY.
fa malice, laquelle n'eftantpas fé-
condée de force, ny de légèreté,
il y auroit hazard que 4e cheual
eftant attaché à terre, à caufe de fa
pefanteur, cela l'obligeait Voyant
qu'il ne fe pourroit deffendre de
fa force , de fe ietter contre terre,
ou tafchant de faire quelques ef-
lans * rfeftant affilié de force ny
de légèreté , tomber ou fe ren-
uerfer, ou quelques fois fe cou-
cher.
VNDERVVEISVNO. 39
erkichtert, e uvurde es nit vnderlajfen 3
feinlafieroder fchalckheit zjtbefchir-
men oder fich zjmjuehren , nachdemfie
aber nit mit fiarchh oder gefchwin-
digkeiïj beie'idtet e uveren i ifizjifergen
dm da& f fer dt fich vornenanïjfheben
iFjufdê,, nrucgen fhinerfçhwere s vndt
es auch ^uervrfachen (nachdem mon
gejehe,das esfeinfiarckhe nit verthat-
tigen konte)fich auffden boden zjtfiâr-
tZjen,oder <wurde ^erfuchtpb es eirten
mit dem gantzjsn leib aufgejpanten
fyrunckh auffêtvum thun kondterundt
nachde es kemfldrckhéjgeJchvïJMdig-,
keit 3 oder leichtheit anfichhatt, zj&
zjeitenfallen, auffeinfeitfallen 3 yndt
fich niderlegen wiirde.
LE ROY.
V-ITotis ih'auez fort bieri fait eiiU
itëiîStë |ePI?on efféâr qu'il y â de'
ct^ffièiftféçîei.cheuaux par ce
êj&iïs trèutrêiit leplus difficile f &
Mtttoyen d'y faire obeyr les che -
uàux de toutes fortes d'humeurs :
c'eft poûrquoy Monfîeur de Plu-
ûinél, pafTons outre*
PLVVINEtr
5 1 R Ë i quand iejcognois que
le cheual obéît franchement à ce-
tte première leçon, de pas, de trot
&de galop , & qu'il feprefente à
manier terre à terre , iè tache peu
à peu à gaigner quelque chofe fur
fa mémoire: 1 car ajpres auoir com-
mencé fa leçon au tour du pillier, ie
â v«. 1 attache entre deux piiliërs éri la
fig»
*<** forme que V. M. peut voir; puis
D E fc (ONIG.
Jhr kabet mih^ehr^uuoU in die-,
fim <werçl&verjtâffdtgetj t&ieffîm
mit einenfferdt^esabzjérichten^an^
fariget/vmtn^dfihmefih^vehr^or-- .
kommet, <vndt die mittel> njuieman
<von allerlëij humorn derpferdt, dùreh \
gehorjamb darzjtbringen fille : défi.
<vvegen berr Pluuinellajfetvns^meix>
terinderfichenforifchreitten,
GBERBEREllftEk:
' Jhre Maijefi.vuan ich erhenne âa* '
d#s pferdtfieijijuilliglickdiefèn èrfien
le&ionen gehorchet 3 als demtrott/
'vndt aem gallô^ 3 vndt dm es fich
fchicket terre à terre zjdgéhen , fige-
denckhe ich aûgemach 3 etwaf aufi
fiinem kôf>f z^ubringen-: dannachiem
e* feine le&ion vmb die faule ange? »
fangen hatf^ fo binde ich es herftaçh ■
zjvuifchen die zjwo Jaulen , ingefidt p; r ,
<vvie ihre J\daijefi damjehen kann: 6.°
; f * •• zcomcLicm
rmât darnachjteil kh mich hindefes
vadtwéijeihmmitdenhindern theïl
der Jpifmthen ^ oder mit dem betâ-
Çchenjtab > wie es die fireich vermei-*
dcn Jolie 3 wndîrfëaôhâ es anffderfeit-
tengmtz* gemach * hien-vndt <uvi-
dergehen, vndt Jbwièl > bifî daifich
pferdt fehr bezjuvungen von dem
naafbandt finde 3 <vndt méhr an et* *
nen 3 als an dem andern ort , man
flilaûch in achtnehmen 3 esjofanfft
ftils moglich zjtbereiitten , aiïjf doses
fich gevuohne x mit gedult ZMleijden
<ûndt dadurch feinen zjorn<vber e uuin-
de, welcheresèinnimbtinachdemes
Jihet, dasesnitaiïfjreijfen : > t wdt*uve-
der hinder^noch vorfich geheH > auch
nit zjtr lincker noch rechten handtfich
kehren oder <uuenden kann 3 <vndt<vuo-
frn dos pferdt nit gehorjamb Jèin
*uvolte ( welches fich dam beij fehr
<uuènigen befindet ) Joli mon es e w^
de? Un <vmb dïejaulefuhren> <VJiïtt
datjèildm naapandthmK^^nât
ihme denkopfander faderi tîdhe an*
halten * vndt es àUgemach mit den
hujffènmitdem dickentheilderfyifi*
ruthen, oder mit dem beûtfchensTrab*
"uùie'dan JoUgefagt vuerden 3 herum*
ber gehenmachen 3 dandœsjb es zm*
uorn <uerfagt oder nit thun e uo6Ren 3
n/uirdt es hernach *viel eher erkennen
twas man von ihme begehret > als
anfangs 3 da- es ein groffère freijheit
gehabt 3 als in àiefem grojfen nott-
UlNSfRVCTION
eftattt derrière , ie lu? apprends
auec le manche de là houffine ou
auec eeluy de la chambrière à fuir
les coups, \t faifaiit triarehérdéco*
lié tout doucement deçà & delà*
Et d'autant que lé eheual le troii-
ue grandement contraint du cà*
ueflbn èri ce lieu là plus qu'en iid|
autre, on doit bien prenne gardé
de le trauailler lé plus douce ment!
qu on pourta , afin qu'il s accou '-
ftumeà fouffriren obeyffant, &là
vaincre fa colère, laquelle Iè fàifit
plus volontiers, fe voyant ne pou -
uoir efchapper, ny aller auant ny
arrière, ny tourner à gauche ny à
droit, & où le eheual ne voudroit
obeyr (ce qui fe trouue en fort peu)
on pourra le ramener autour du
piIlier,racourcirla corde du cauet
fon, & luy tenant la tefte proche du
pillier , le faire cheminer des ha,n-
ches tout doucement auec le man-
che de la gaule, commediteft, ou
celuy de la chambrière : car en
cas de refus, il cognoiftra bien
pluftoft ce quon luy demande
au premier lieu où il eftoit plus li-
bre, que dans cefte grande con-
trainte.
zsuvanr.
DER JQONIG.
LE ROY.
Jth glauh nachiem Aiefe leBim le croy que cette leçon eftaric
tecbtgemachtimrdt, vidguteding bien faite, il en peutreiiflir de tres-
darattf mtftringen kônnm. bons effë&S.
OBER-
PLV-
D V Rôt
VNDERVVEISVNG. +t
HVVINÈL
Très exceîlens (SIRE) &plus
que voftrè Majeftc n'e(timeroit,en
ce qu'en premier lieu le prudent Se
iudicieux Cheualier peut remar-
quera quoy fon cheualeft capable,
de quelle humeur il eft, fans faire
courre Fortune à aucun homme, il
luy aura appris à fuir la houffine&
la chambrière à lentour du pillier-,
& attaché entre deux pilliers* à al-
ler pour la peur au pas, au trot, au
gallop,&quelque temps terre à ter-
re; à cheminer de cofté*deçà & de -
là » & à fe donner les chaftimens
* plus à propos du caueflon qu au-
cun homme ne fçauroit faire, en
casqtfilfevouiuft tranfpor ter hors
de fa pïfte : de plus en continuant
cefte leçon* ilenreiiffitencortrois
grands biens ; le premier, que ia-
mais les cheuaux ne font forts en
bouche j le fécond, qu'on en voit
point de rétifs ; & le troifiefme ,
qu'ils ne peuuent deuenir entiers,
opiniaftres, &reuefchesa tourner
à main droite & à main gauche, qui
font les plus grands défauts qui fe
rencontrent le plusfotiuent aux
cheuaux ignorans.
OBERBEREtITTER.
Sehr gutihre Mazjeft. vndtbejfèr
âlsfie nitmeïnen wurden, dam zj&m
erjten kann der hluge 'undt finnreiche
reitter erkennen , ^uuozmfèin pferdt
duchtïg feije > <ûôn <uuafi <vor etnem
hmmoresifl > ohn einigen menfehen in
abentheiier oder gefahr zjifetzjen ,fie
hatt ihn e vnder e wifen , *uvie es die
fiifruthe oder heutfchen fiiehen odet
for ait en folle , <vnât *vmb die foule
herumb KMgehen 3 darnadi zjuoifi
chenz/uuoenfaidenangehefiiet: <vmb
forait <uoiïïen> a&ffdemfchritt* trotï*
gal/oj? vndt bifuoeilen terre a terre
ZMgehen: auff die feittengehen ,at&ff
ein, vndt die anderfeitt y imdt ihm
die ftraff zjtr r éditer zjeit mit dem
naafbandt bejfèr als einger menfeb
nit thun y geben kann 3 nachden wann
es fich iroolte au fi feinem fwftapfen
begeben 3 vndt vuann mon diefe le-
Bionftettigs <vnderhelt, fb fommen
aud) nodi dreij anderegroffe mttzjm
daraufi. der et fe: dos die fferdtme-
malin hart im munit werderi 3 der
ander :i dos fie nit fiendig e uuerden y
derdrttte, dos fie hit entier* dasisT,
vuan fie nit auff die feitten gehen
twotten, vue der konnm, noch vueniger
halsfîârich, e vnàt f uuider e uvertig ) auff
die rechteoderlinckehandtzjékehren 9
fo die grofte mângel feindt: ijoelchû
m an dan offiermals beij den <^nabge-
richten fferdten findet
LÉ ROÏ,
Pourquoy ne peuuènt-ils eftre
forts en bouche, rétifs > ou entiers,
fi naturellement ils font enclins à
ÙER IQON/G.
VVammb konnen fie nit harte
mauler behommen 3 fiendig 1> odermt
auffeim oder die andeite fekte gehen
•+* K0NIGLICH8
*uvollen , fifievcn natur> einem aie fer
lafler oder auch alien dretjen zji-
gleich> e vnder e uuorff'en fiin.
OBERBEREIITTER.
"Dammb dos fie im vmbkehren
*vorfich zj&gehen gezjwungen <uuer-
den> <vndt niuan mon ihnendiebeut-
fchen i von e vornen zMevueifit 9 gantz>
hbrtzjich fiïllSiehen \ fi fern man
~<vuitt : vuelches dem entier dan aufi
diefen wfachen gantz* zjt e uvider 3
âïenjveil dos pferdt dos entier ift^nit
herumb gehen à dos fiândige pferdt,
nifvorfich gehen, vndt d,a$ jenige
irùèlches hdrt im mundtifi, nitfliîl-
. fiehen<uui!l \ <wan es dem reiitterbe-
liebet: <undtfi es ihrer Maijefi. be-
lieiet in achtzjmehmen > dos diefi
dreij dinge fihr gttt vndt nott'uven-
dig auch 'vnfahlbar fiindt 3 <uuan
mân. diefi lectionen nit verandern
' thttâ/> damit dds pferdt durch feinen
grojjbtgehorfàmb y ZMerkennen gebe ,
dos es fiine ftârcke vadt gehorfamb ,
pffâviUiglïch *vndt ohne einigen
zsùùang, darzM angelangthatt
DER KiONIG.
■. . - v \J?s beduncket mich dos ich euch
nionder grojfen nutzJbarkeit ■,<wekhe
thïfvon dem. pferdt ^ fi <umb die eine
faut Uuffi befindet s auch zjwifehen
Mnzjmoenfaulen > al s nrjan ihrmit
ihhen anfanget fie zjéereiitten fiet-
tigs anhaltet > ^ondt fie durch diefi
mit tel volihrirwet , rcdcnhorcn.
UiNSTRVCTION
q uelqu yn de ces vices, ou à tous les
crois enfemble,
PLVVINEL,
Pource qu'en tournant, ils font
contraints d'aller en auant, &en
leur monftrant la chambrière de-
uant euxils s'arreftent court quant
on veut , chofe toute contraire à
l'entier, qui ne veut pas tourner, au
rétif, qui refufe d'aller en auant, &
au fcrtenbouche,quin'arreftepas
quand ilplaiftauCheualier. Et re-
marquera V. M. s'illuy plaift,que
ces trois effe<5fcs fi bons & fi necef-
faires font infaillibles,fi on ne chan-
ge point ces leçons, iufqu'à ce que*
le cheual face cognoiftre par fa
grande obeyffance , quYl em-
ployé fa force & fon haleine
délibérément, & fans aucune vio-
lence. .
LE ROY.
Il femble à vous ouyr parler
que vous trouuiez tant d Vtili-
té pour le cheual autour du pil-
lier feul, & entre les deux pii-
liersque vous lé commencez, con-
tinuez, & acheuez par ces deux
moyens.
, OBERBEREIITTER.
Es is~t <war thre Maijefi. dos ein
jed<vo$derernachdem er mit njerfiandt
PLVVINEL,
Ileftvray (SIRE) que qui-
conque fçaura trauailler auec iu-
dv roy:
gement& cognoiflance parfaire,
de ce qu'il faut entreprendre bien
à propos, peut refoudre & ajufter
!a tefte de fon cheual , & tout le re-
fte du corps de toutes fortes d airs,
en pratiquant les leçons fufdites &
lesfuiuantes , auecpatiencej indu-
ftrie&iugement.
LE ROY.
En quel temps eft-ce que vous
mettez vn homme fur le cheual, Se
quand eft-ce que vous le iugez à
propos.
plvvinel:
SIRE, premièrement que met-*
tre perfonne fur le cheual, iedefire
qu'il exécute volontairement, ôc
auec facilité les leçons cy-defTus,
auec la felle & la bride : ce qu'il
peut en quatre ou cinq iours,pour-
ueu queceluy qui le feratrauailler
aye bon efprit , bon iugement, & y
procède debôneforte:carilarrine
quelquesfgis que faute de ces deux
pièces là bien adiuftees, ongaftele
plus fouuent le cheiial, & met- on
1 nomme au hazard : ce que i'efuite
en ce qu'il m eft poffible , d'autant
qu'en tout exercice qui fe fait pour
le plaifir, pour le profit , ou pour les
deux enfemble comme cettuy-cy,
il faut bien prendre garde de tom-
ber en ces accidens i pource qu'il
n'y a nul plaifir à voir faire mal à vn
VNDERVVEISVNG. 43
ZMteitten voeu 3 vndt einenvolkom-
men erkatnufi dejfen w a fi man recht-
mâfitger vueis vorzj&nehmen oder
zjAthun hatt y kann des pferdts kopfi
vndt aile andere vbrige notturfften
des leibs nach allerleij manier en >zj.i-
recht bringen _, vvan er nur denobbe-
fiagten 3 vndt nachfolgendten lectio-
nen mitgedult 3 fieis 3 vndtguten ver-
fiandt , nachfinnet*
DER KiONlG.
fin was vor einer z^eit fietzjet
îhr àen rnann zm pferdt „ vndt
vu an fichât zjet ihr in gefihickhtdar*
ZJÂ,
oberbereiitter:
fihre Maij e fi. erfilichen vndtoh-
ne tch eine perfion auffein pferdt fit-
Zjen lajfe 3 vuiliich dos er freiyuvillig-
lich 3 vndt mit bequemblichheit 3 die
hieroben vermelte lectionen zjmor
voRbringen oder machen Jolie 3 mit
dem fiât tel 3 vndt z^amn: diefies ver-
?:>age er in ^. oder j.tagen zjAthm:
nur dos der jentge vvelcher ihn vn-
dervueifiet 3 einguten ver Fiandt habe
vndt mit einergiïte manier vorfiahre:
dan es kompt bifiuveillen der mangel
von nichts anderfiher 3 aïs von die fin
Zfuvetjen fiuckhen des guathen haU
tens: man verderbet zjAm offiermal
dos pferdt, vnd,t fit&etvmb dervf~
fiachenden mann in gefahr: welches
ich danri hierbeij fio fehrverhutc ,als
moglich ifi: dievueiln aile exercitia pj~
man luïles^nutz^es, oderanch vmb al-
ler beiden z^ugleichals die fie hie thut ,
angefangen vjerden : mufi man de-
rentvuegen fich vuoll vorfiehen 3 nit in
gemelte vngelegenheiten zj&fauen >
'$+ KONIGLICHE
dieweil es gant su kein lufi , einen
reitter vbel zjtpfirdt zjtfehen ifî 3 amh
nit viel rmtzjen bringet dos pferdf
zjtfchUigen 3 vndt es feinem herren
vnmtzjbar oder zjmichtmachenïdar
rumb ifimein wiU dos es den obge-
melten lefôionen nach feiner fiarcke y
nur mit dem fattel vndt zjtumge-
hWche: vndt dos die fieiigmijfenam
ffefdt herunder hangen.
DER j^ON/G.
I/INSTRVCTIÔN
homme, & point d Vtilité de bat-
tre fon cheual, & le rendre inutile à
feruir fon maiftre: C'eft pourquoy
iedefire qu'il obeifle franchement
aux leçons cy- défias, félon fa puif-
fance , auec la felle & la bride feu-
lement: & fiie veuxqueieseftriers
foient abattus.
LE ROY.
Wammb lajfetihr die biigelam Pourquoy fai&e$- VOUS abattre
fferdtherunderhangen,nachdemnie- les eftriers,puis que VOUS ne mettez
fitztt? perfonne fur le cheual ?
OBERBEREUTTER.
Jhre Maijejt. ich thue es vmb
zjvoeijerleij vrfachen willen , vndt
vornemblich vor die pferdt welche
leicht , empfindtlich 9 vndt es auch
fibrhochlichvonnotten.feinât, Erffr
lich y aujf dos , wachdem diejleiig-
bigelihnen an den bauch anfchlagen^
vndt gevvahrwer den ^ dasfienichts
vbels daruon bekommen s gewohnen
alfb durât die Je mit tel dos jie etwas
anruhrenmoge : die ander befcheijden
ifi 9 doses fie den fehweijf vervrfa-
chet vielfiiller vndt vnbewegter zjâ~
halten > welches man dam wollin
achtnemmen fille , dieweil es ein fo
verdmp lich vndt fchândlichegeFtalt^
als ein pferdtim reiitten thtm kondte,
ifî. Nachdem ich dann das pferdt
jhB oder vorgewijfert y Zj4dem 3
darzM ichs begehret , fèhe y vndt ge-
horfamb gentig ijt , alsdann fit&e
ich ohne einige ander e verhindemufi 3
einen iungen [cimier welcher leicht 3
Figur vndt fefi Jitzjet , darauff, damitda*
7- pferdt dejtoweniger, daruon befch-
vvehret
PIVVINEL
SIR E, ie le fais pour deux rai-
fons, & principalement pour les
chenaux fenfibles qui en ont très-
grand befoin : la première, afin que
les eftriers en battant contre leur
ventre les face apperceuoir qu'ils
n'enreçoiuent point de mal, & les
accouftume de fouffrir que quel-
que choie leur touche : l'autre
raifon eft, que cela leur donne oc-
casion detenirlaqueuë/ermeplu-
ftoft que de la remuer, àquoy il eft
neceflaire dépendre bien garde,
d'autant que c'eft vne des plus defa-
greables& mefleantes a&ions que
le cheual puifle faire en maniant.
Comme dont ie le voi affeuré à ce
que ie defire, &; ne ref ufer point l'o-
beiflance, alors ie ne fais point de
difficulté de mettre quelque ieune ^
efcolier bien léger & ferme , afin «?*
que
*^*WM*«
DV ROY.
que le cheual en reçoiue moins
d'incommodité, & que l'homme
eftant ferme» en cas que le cheual
fenraot la charge plus grande en fe
dtffendam de fon efquine (com-
me celaarriue d ordinaire) qu'il fe
puiflè feurement tenir & fouffrir
fans defordre la gaillardife, ou la
deffence maîteieufedu cheual Et
luy ayant fait ofter fes efperons, il
doit eftre aduerty de ne remuer
deffus en aucune manière , ny luy
faire fentir la bride, d'autant qu'il
fuffifa que le cheual ie fente fur
luy, & qtfils'accouftumeà le por-
ter volontairement, &t que fa leçon
iè continue comme âupàràuant
par celuy qui tient la chambrière,
qui le fera manier, ou par la peur,
ou parle mal, & en continuant de
la forte cinq où fixioufs , plus ou
moins , le cheual cognoiflfant que
celuy qui èft fur luy ne luy fait ny
mai ny incommodité, il fe laifïera
plus facilement approcher par luy
& monter.
VNDERVVEISVNG. +j
*Vî;ehret -werde ., aitch nxà)den der
reitiier steijf a&ff d&n pferdt fitzjst,
<vmh 'vîUacht dm pferdt den bfi
fidreker mit feinen r^ckgrad defen-
dirn <w?!l {^Ljte dann fiches eëirjohn-
lich gefehicht } dos er fich gevJjfer
*vnât fichsrer 3 s i&iderdir 'unarâmm*
<wackerkeit vndt 'vunierfiandt des
pferdt s hait en , mndtfich fehutzjen
moge: vndt nachdem er ohnê fborn
darauff fitzjet , foll er fié mi *uiel
hm~*vndtherbewegen 3 noé dm Zj&m*
zjéart anfich zjehen , findern es
denfelben nur e'm %venig empfinden
machen^ dieweil es genng an dem
iïi 3 dos in dat pferdt a&jf&m em~
pfindet , 'mdtmgerngevvQhœzjê-
tragen > vndt foil man mit der te-
&on 3 als *uuie zjîtwr , durai den
iroelcherdiebeutfchengehdten^ *dqI~
bringen ^ npjelcher es entvueder
attfiforcbtj oder ftrajf arbeiten m&~
chen folie: <vndï difîfill mon j. oder
€. tag , auch vueniger oder mehr
thun , damit dm pferdt erkeme>
dos der *welcher œtff ihm fit&et
nichts vbeisj oder einige vngelegên*
heit 3 thue y wirdt es auch lieber
zm ibmgehen <vndt awfffitzjen lof
fi*
LE ROY.
bÈR ÏÇfiNIG*
Tapperçoy clairement que parla
voye que vous fuiuefc, vous efuitez
preique tous les périls qu'il y a pour
les hommes & pour les cheuaux*
& que deflbus vn ieune efeo-
lier vous pouuez dreffer vn che^
nâl.
jeh fehe klârlich dos ihr beij~
nahe aile gefahr durch diefè miïtel
vor mann *undt pferdt > verhutet^
'tmdt dos ihr auàh durch einm^un-
genfehider > ein pferdt > abrickten
konnêfc
M
4 6 KONlGLIcm
L1NSTRVCTION
OBERBEREUTTER.
PLVVINEL.
ikr Maijefi ich bin fer er*
frevvet y dos fie > âiefe <wahrheit
âmch die prob erkennen > darurnb
dos fie m diefin nroenigen 3 die aller
grofien gejaljren fi eïnem in diefien
exercitiù, begegnen kondîen> zjs-ver-
hùten, gefehen haben 3 dieqroeiln die
erflen UcJwnen am gefahrlichfien y
*v&r mam r vndt fferdt fiin > darumb
das mon fie bifiauffdie eujferjle ge-
fdirbringenmufi \ 'weldjes damman
des fferdts fireijheit herkombt -, r undt
naclidem mon fie ZMtn gehorjàmb*
r undt e und^rt}janigkeit bringen iroiU y
*zrjie anch *wegen des fatels auffle-
gen 3 *vnàttragen 3 *vndtdes zjmmmes
^nitmmmszjageuudinm: *vor*uuel-
chen dingen dann a!le pferdt fiai
%ue}jren mebr oder mtch 'weniger,
nacb gefiali ibrer natar „ ibrerfiar-
chhejvndtmœdiï. Nacbien mon mm
diefin erftm *vnrechtm bewegmgen
*undt vnJmgeln*uviderfiê}et > <vndtfie
KM ûhgemelten UBiomn <vndtrfianig
mψietjslesgmtz* lu m zjweffeljlas
n&cbdemfie nur ein <uvenig in einem
gehardien y fie aadj in aiïen andernge-
horfi&nh fiin ttercbu; fofern feine
fiârckhees zjdajfii > 'vndt derreiiner
tmenguten ^verjîandt ^ ^vndt fichder
gelegenheit oder becpmnblkhkeit > zji-
bedienen, *wijjèn rwirdt.
DER KQN1G.
Bif hiehero hxh ich dm mann
'vnbeivegHg faf z.n pfirdt fitzjtn
fthen, mm hiltr r jns fehcn > ^vas rr
tbanvndt 'z-amchten Jolie f
SIRE, ie fuis bien aife que
voftre Maiefté aye cogneu cette
vérité par la preuue, pour ce qu'en
ce peu , elle a veu tous les plus
grands périls qui fè puiflent ren-
contrer dans cet exercice efaitez ,
en ce que les plus dangereufes le-
çons pour les hommes, Stpour les
cheuaux font les premières aux-
quelles il leur faut faire venir d'vne
extrémité àFautre, quieft delà li-
berté à TobeyATance & à la fubie-
£tion de porter lafelle, la bride &
l'homme: defquelleschofès toutes
fortes de cheuaux fedeffendentou
plus ou moins félon leur nature,
leur force & vigueur ; tellement
qu'efuitant ces premiers mouue-
mens , &c les faifant obeyraux
leçons cy-deflus, il n'y a nul-
le doute qu'obeyflans en vn
poinâ , ils obeiflènt a tout, fi
la force leur permet, &fileca-
ualierde bon iugement fè fçait
feruir des occafions.
LE ROY.
Iufques icy i*ay veu l'homme
immobile fur le cheual,acefte heu-
re fçachons ce que vous vouiez
qu il exécute.
D V ROY.
V ND ER VVEISVNG. + 7
PLVVINEL
OBERBEREIiTTER,
SIRE, lors que ie cognoy le
cheaalaccoultumé à porter l'hom-
me, & obeyr fous luy fans fe def-
fendre, ie mets deflus quelque ef-
colierplusfçauant * &quiaye de la
pratique à la main Se au talon, le*
quel fans luy toucher des talons
saccourcira doucement les renés,
afin que peu à peu le cheuai fente
la main, & qu'il s'accouftume à s'y
laiflfer conduire , le caueflbn ay-
dant toufiours comme deuant, &
cefai&ntfuiure parceluy qui tient
la chambrière; ii ie cheuai a tant (bit
peu deforcé, il maniera tout feu] &
commencera à prendre Fappuy de
la main , & pourra-on continuer
eefte leçon iufques à ceqtfen ma-
niant, ilfoufee la main & qu'il s'y
laide conduire : mais il faut que ce*
luy qui eft deffus prenne garde de
iuy donner cette leçon aueedifere-
tion , & fans l'incommoder de la
bride, pour l'en chaftier en aucune
façon , mais auec prudence & iu-
gementlafcher ourafermirlamain
félon le befoin & le poinft où fera
îe cheuai , puis félon lobey (Tance
qu'il aura rendue à Fentour du pil-
lier , le renuoyer ou finir fa leçon,
entre deux pilliers , lefaifant che-
miner de cofte, deçà & delà , non
pour les talons defquelsilnefefaut
pas feruir qu'il ne fouffre la bride,
llrre JS/laijejt, nachàsm icb da*
fferdt ge-jvohnet y den mann zjitra-
gen er benne >vndtibœe •ohne Jich z^i-
vjideïfetzjen 3 gehorchet 3 Jet.^e icb
einen mehr erfahrenjcbiderœls zjitior
daraujf, vndt ^rjslcher die ^yt(ji;i-
febafft der hadvndverfenbabc:vndt
es olme mit verfen anrâhrendt ;;Jt
des > zjmmmes rimera verbirtzjcm
a&Jfdas dos pferdtgemablicb die h and
empfinde 3 vndt es fchgcwùirne dar-
beij fshren zjîlajfen, vndt mâche es
dureb den welcher die beutfche hsn ,
fortgehen : vndt fo dos pfctàt mit eut
fiârclé)e hatt^ follet es aile in ttimmeh
vndt Joli anfangen die biljf mit dsr
handt zjméhmen , <undî kann man
diefe lection folang im reiitten ge-
brœuchen > btf es diehaniterleidet,
*mdt jich von derfelben Liiten Lif-
fen wiU : Jjer es ijl von notten dos
der jenige weleber daraîtff fitzjt *
vjoS zjifehe ., ihme diefe le et ion mit
befcheidenlieit zjigeben > vndt ibm
nit ZMviel mit dem z>mm zjiver-
dmf Lymmen , mjf dos es in kein-
erleij weis vervrfache , fondent
ihme mit befeheidenheit vndt ver-
fiandt den zjmm fchiejfen , oder
mcb an Jich halten. nachdem es die
nûttarjfi vndt diefelbe Zjeitvuarinn
âas pfirdtifi, erf&rdern wird ; dar-
nacbfiÛ man innach geftalt des ge-
horfambs , fo es vmb die eine faut
gethan y nocbeinanderr/K-d zrjvifchm
den zjwoen faalen, nehmm, vn 4t dos
fferdt alfofem IcBion verricbte , anch
es von einrt feitten zjtr andern gehen
lafjcn , vndt nit durch mh i cl d.çr <vet-
fenfpjelchermxn Jich nit gebmacben
4$ KO NIC L ICH E
nmfijbiffivicl es des z^aums ZMerlei-
deMV^ohnetisïi^vndtftch darbeifâk*
ren lâfet y findernfiU dtefehm~*vnd
herïrtibungnurmitdem beutfchejtab
geféehen, <wie oben <vermelt, vndt
ohne daspferdt zjierzjrnen >fi es an-
derfimûglich ifi.
L/INSTRVCTION
& qu'il ne s'y laifle conduire ; mais
du manche de la gaule ou de la
chambrière, comme deffus, fans
mettre le cheual en colere,fi faire fe
peut.
DER K^ONIG.
Jchfibe'uuoUdasdieJè kcliongut
zji dem ift, t vmvon ihr miralbereit
InemrnmeUsmggethanhabt: als dos
Jasfferdt^olhmmtlicheabgerichtetj,
nachdem es die handt <undt 'verjin
lerftehet/vndt dm es leichtlicb dttrch
dm reiitter^ zji dem irjas er von ihm
haben f wd 3 zjéringenift. Aber fa-
get mhr nun mé) 3 ivie kûmbtsdas
i\w ewvjere fferdt cher zjm gebor-
famb (ur handt als deryerfen, brin-
get.
LE ROY.
le yoy bien que cette leçon eft
pour faire ce que vous m'auez dit
cy-deuant, qui^ftquele cheual
eft parfai&ement dreflë quand il
eft dans la main & dans les calons,
& qu'il s'y laiffe conduire aifémcnt
à la volonté duCheualier : mais di-
tes -moy pourquoy vous com-
mencez plnftoft à faire obéir vo-
ftre cheual à la main qu'aux ta :
Ions. .
OBERBEREIITTER.
%r M.aij€p. ich îhn es dammb
als wie ich ikro *vcn*xîàt 9 dos dem
fjèrdt mdtts befB>werlicbers > als
dos *ymbyirren oiir ^uvcnden , feije :
<undtmch ein viel grêffere *vngelegen-
heit den zjmm zjirrfeidm, donnes
ertreget -jiei iieber den mann auff
ilrai y als den zjmm in maul 5 dammb
hab ich im gibrauch dos ich allait
m den feïrjverejren i-ndt nott-jven-
digjien dingen hiinn /wfmge: vndt
nachdan dcr z^mw t ;a wflrmnent ,
mit *vjetchem das j'flrdt zjihalien
ifi : 'vndt zzricbcr es nach des reiit-
ters *--ji$en-~jndî gnidjmckcn le/dtet,
œtich olme deiifclben , man Jîcb des
pferdts nit bedienet 7nad:en fwndte :
nun
PLVVIMEL,
SIRE, ie lefais , pource que
commefayditàvoftreMajefté, la
plus grande difficulté du cheual eft
de tourner , & h plus grande in-
commodité de fouffrir la bride: car
il fouffre bien plus volontiers
l'homme fur luy que la bride dans
la bouche. Ceft pourquoy ie fuy
ma maxime de commencer touf-
iours par les chofes les plus diffici-
les, & les plus neceflaires. Or eft* il
que la bride eftant celle qui retient
le cheual,quile conduit à la volon-
té du Cheualier,& fans laquelle on
ne s'en pourrait feruir , ie com-
mence
DV ROY.
mence par luy faire fouffrir &
obeyr à la main. Car pourueu que
le cheual qui naturellement va en
auant, s'arrefte, & tourné fans au-
tre iuftefle , le Cheualier s en peut
feruir à fon befoin , & n'y a point
de gens- d'armes nyde eheuaux lé-
gers dans voftre Royaume qui ne
tafchent d'accouftumer leur che-
ual à tourner &arre (1er pour la bri-
de : autrement il leur feroit inutile
pour feruir voftre Majefle.
■ VNDEKVVEISVNG.^p
nun vuiUich vermelden 'voie es der
handt gehorfiamb > vndt àiefelbe er-
leiden folle. Dœnn nachdem nnr ein
pferdtgewohnlicher voeu vorfichge-
het^fifllfiehet > vuan mann vuill> vndt
ohne einige andere jufiheit 3 kehr-vndt
vvendigifk> kan der rentier fich fèiner
Z>ur notturfft gebrauchen. Es fin
auch keine fioldaten ZMpferdtin ihrem
konigreich > fio fich nit befleiffen 3 ihre
pferdt kehrig vndt vocndig ( vuas den
Zsanm anlangt ) zj/tmachen: fbnften-
wurden fie ihrér Maijeft, nit be-
quemb zjâdienen fie in.
LE KO Y.
bER ^O AT / G.
îe fuis content de l'intelligence
que vous me donnez, jpaffons ou-
ttë.
jch bin des berichts t fi ihr mlr
hievon gebet zj>ifrieden „ lajfet vus
weiter.fortfihreittem
PLVVlfaEL?
ÛBERBEREÈITTEIC
SÎRËj quand le cheual fouf-
fre la main & y obeyt , s y laiflant
conduire fans refus au gré duChè-
ualier » il eft à propos que leGhë-
uajier en s afferrniflant fur les e-
ftriers , face quelque mouuemënt
pour animer fon eheual à manier *
que Vil fe prefente de luy- mefmë Se
fans la peur de la chambrière , le
chéualiér ne perdra temps & pren-
dra, cette occafion de luy faire co-
gnoiftre par les carrelles -, & Tentre-
tiendra en cette cadence de fois à
aiutre par les iuftes contrepoids de
fon corps, par la vigueur du gras de
fes iambes, & par la fermeté de fes
Ihre MayesTr. nachdem daspfirdt
die handt erleidt > yndtihrgehorchet 3
vndtfich von derfielben , ohne njelhin-
'dernufi vndt nach des reiittèrs vviU-
en régir en lajfet .., ift es rathfamb 3 dos
der reiitter ( jedoch dos er in den
Beiigraijfen gevuifi feije ) eine bé-
vue gimg 3 fi in pferdt gehertzj 3
ZjUm tummeln oder bereiitten 3 dar-,
durch zjtmachen 3 <vuan es fich aber
von fich fielbften 3 vndt ohne fiorcht
der beuffchen anfienge 3 fbll der reiit-
ter folche zjeit nit verlieren > fiondern
èr nemme die fie gelegenheit vor gut
an 3 es damit dm liebkofen oder
fiçhmeichlen zjterlernen „ vndt vn-
derhdlte es aïïfio in die fier manier >fo-
lang es von notten, durch dos géra-*
the gegengewicht fi: me s leibs _, vndt
N
yo KONIGLICHS
mit der Harche feiner vvaden, e uvie
auch àurch aie bejtândige feijfheit
der fchenckel , vndt zj& z^eiten dot
pferdt mit einer vermamtngtflimme
erluftigen vndt aujfmundtern ,aujf-
<dax , nachdem es vielleicht nit durch
diefe mittel fich gehorfamb erz^eigete^
èhmeder jmige welcher die beutfche,
ein forcht machen folle ; vndt in eben-
N ma figer z>eit Joli der reiitter mit der
Jfiifmthen vnderhalb des fiiffels fchla-
gen 3 vndt ibme zjigleich z^ufchreijen^
damit dos pferdt erkenne , dos es vof
den> welcher aujf ihm fitz>et auch
fowollgehen oderarbeitenmûjfe > als
vor denfo die beutfche helt , vvelche
ding er dann baldt begreijfen vvirdt
vvo man anderfi vnderfchiedlich
vndt fleipggenug damit verfehret ,
vndt vvirdt fowoll dem zju pferdt 3
als dem jenigen zjufuf zjubegegnen
vvijfen, Vndt nachdem es vmb die
faul gehorfamb gewefen 3 vndt der
reiitter gântzlich content vndt von
ihme befriediget if 3 Joli er es aljo-
bald vvider nach hauf fchicken > es
den lufi> fines gehorfamb s dadurch
erkennen zjtmachen : auch wan es
dem reitter aile befriedigung gethan
fo er von ihmwûnfchenkondte y JbIl-
man es zjiroifchen die zjuuo faulen
g^ Ul anhejften, vndt nit daruon abjteigen
oder nachdem er daruon abgefiigen
vvere foll er nit wideraujffitz^en {Jb
fern er vermeint es ohne gefahr zju-
thun) darnach eben in einer z>eit foll
der ; welcher die beutfche hatt: es
gehen machen s aujfdie ynanier wie
ich oben vermeUthab, vndt folle, die
Jjpifruthen aujfdie ein vndt dnder
feitten herzjunahen , vndt daspferdt
fofttfamb als moglich , vndt wie
beij dem beutfihenfiill vermelt'ift \,
zjugehorchen^ verurjachen , es die >
fblfimthen erkennen machen ihrge-
L'INSTRVCTION
cuifTes en le regaillardifant quel-
quesfois delà voix : que fi par ha-
zard il refufoit d obéir par cette
voycS celuy qui tient la chatnbrie-
re lu y pourra faire peur t & à fnef-
me te nips l'homme luy dotthëiraVii
coup de houffine foubs là bdttë
auecvn ton de voix, pour faire âp :
perceuoirau cheual qu'il faut qu'il
manie pour celuy qui eft fur luy*
comme pour celuy qui tient la
chambrière. Laquelle chofé il
comprendra bien-toft , en y pro-
cédant diftin&ement , tant celuy
qui eft à cheûal que celuy qui
eft à pied. Et lors qu'il au-
ra obey à l'entour du pillier,
& qu'ai aura parfaitement con-
tenté le cheualier* illepeutren-
uoyerau logis pour luy faire fentïr
le plaifirdefon obeyffance: fiaufli
il ne luy a donné tout le contente -
ment parfait qu'il pourroitdcfiref,
il faut le faire attacher entre deux
pilliers ,fans de (Tendre ou remonter
deflus s'il eftoit deflendu ( en cas ^
qu'il iuge le pouuoir faire fans pe- **•'
ril) puis après au mefmeinftant que
celuy qui tient la chambrière le fait
aller de la forte comme i'ay dit cy-
deflus , il doit approcher douce-
ment la houfline de cofté Se d'au-
tre, & obliger le cheual le plus
doucement qu'il pourraàyobeyr,
comme au manche de la chambriè-
re, pour luy donnera cognoiftrela
gaule , & comprendre qu'il faut
qu'il y obeyflfe , laquelle leçon il
D V ROY.
luy continuera tant qu'il iuge à
propos d'entreprendre dauanta-
LE ROY;
Par cette voye le cheual com-
prend facilement qu'il doit obéir
à la gaule comme àceluy qui tient
la chambrière : mais pourquoy
vous feruez-vous pluftoft de la
houffine que des talons, puisque
vous defîrez que la houfline frap-
pe au mefme endroit queferoient
les talons.
VNDERVFEISFNG. /7
horfamb zjdfiin ; qjvelche ïcBion er
fiÛgebrauchenMfidm ervorbefihei-
den helt mit ihme <Wa* vveiters <vor
ZMrichmen.
DER IÇpNïG:
. c Durch dieji gefialt kann da&
pferdt leichtlich erlernen dm es der
jpifimthen > als <uuie dem jenigen 3
welcher die beut fiche hatt .gehorchen
fille : aber warumb gebrauchet ihr
emh <vieleber der fiifirmhen als mit
der <verfèn , nrjiewoU ihr eben an
demfelben ortfihlaget J <vuofie feindt,
nmàt es auch mit den ver fin verrich-
ten konner*
PLVVINEL]
bBERBEREUTTER.
SÎR Ë , le le fais parce que ië
îië me veux feruir des talons qu'en
toute extrémité: car fi lescheuaux
n'alloient point par autres aydes
que par les coups defperon , iecon-
fejfle franchement que ie quitterais
Fexercice delacaualerie,n'yayant
nul plaifir de faire manier vn che-
iial par la feule force, parce que iâ-
inaisThomme n'aura bonne grâce
tant qu'il fera contraint -de le bat-
tre, & iamais le cheual ne fera plai-
fant à regarder en fon mânéige s'il
ne prend plaifir à toutes les a&ions
qu'il fera: Ceft pourquoy ie me
fers de la houfline pour luy donner
cognoiflfance des talons, en ce que
lemouuement du bras, & la veuë
. Ihre Mai/ e fi. iéthueesdammh,
dievueil icfj michder verfenniteher,
als in der eijfierften noth gebrauchen
imiïï: dan fi die pferdt m t durchan-
defe mittel , als die slrafderfiorn
abzjtrichten weren , fige ich ohne
fihevae , dos ich dos bereiitten ver-
lafièn , vntit nit mehr gebrauchen
wolte : dteweil es hein luïi > die
pferdt duré notz/wang abzjirich-
ten ift: vndtnachdenderreiitterda*
pferdt zjùfihlagen gezsuuungen ,
vvirdt er memals einige fihone ge~
.fiait zm pferdt 3 noch vieLvenige-
dos pferdt einigen lufi zjtfiiner ar-
beit haben , fi es fich nit zjt allem
was es thut y erfrcuet , vndtgem
volfâhret, Vndt gebrauche michdefi-*
wegen derfiifimthen auffobermndte
weifi j damit ich es die ver fin er-
kennen vndt fihlen mâche , auffd&î
js KONICLÎCHE
durch die benroegungdes arms^ndt
àk erfehûngder$ifruthen>esvïel-
eher aufforcht aïs andem KMgehor-
chen } verurptche : <undt mu^aUezjit
die Jpifruthen , wan es fie fihlen folle >
<vmb dïegegendt der 'verfenjèin/uvel-
ches esauch diefelbe gem zjderleiden
gevuohnen <vvirdt.
DER KONIG.
I/INSTRVCTION
que le eheual a d'elle, l'obligea o-
beïr pluftoftpour la peur qu'autre-
ment: joind qu'à toutes les fois qu'il
faut qu'il la fente 5 eftant à l'endroit
du talon, cela le préparé par après à
lesfouffrir.
LE ROY.
Zu wdeher z*it machet ihr dos Quand eft-ce que vous faites co-
pferdt die verfen verftehen > <vndt gnoiftre Iestalons aucheual, &de
mff welche gefialt oder manier ge- quelle façon en vfez- VOUS ?
bramhet ihreuch derfelben.
OBERBEREUTTER.
Ihre Maijefi. nachdem ich dos
pferdt attff dem fchritt > trott > gallop
<vndt ein f vuenig terre a terre > vmb
die faul vorgewijfert fehe > feinen
mann gem auff ih?n leidet 3 gehor-
ihente dem z^anm 3 <vndt fich beij
demfelbem fvthren lajfet > vndt von
Jbrg der beutfchen <vndt fyifruthen*
gem arbeitetj <vndt nachdem es eine s
<undt des -andem genugfamb erkandt-
nufhatt j ^ch wan es zjwifchen
den zjuvoen pmlen 3 durch die Jpijf-
ruthe vndtden rhann, welcher aujf
ihm fitz^et 3 aujf die feitten vber-
Zjvverch gehet. yîlfdanverharre ich
in diefien leBionen 3 yndt in diefem
fonder reiitter dos pferdt gehertzjt
mit der fiimm vndt jpifruthen ma-
chen , auch mit den waden 3 vndt
njerfen des fchenckels dos pferdt eh en
in derfelben z^eit y h art an' oder <wi-
derhalten > vndt fo ihm die Ces zjmr de-
fenfion oder widerfetzjung verurfa-
chet y Joli man es nit mit demjporn
firajfen
PLVV1NEL
S ï R E , lors que ie voy le ehe-
ual afleuré a* pas, au trot & au ga-
lop , & aucunement terre à terre à
Tentour du pilliér, fouffrant l'hom-
me fur luy, obey fiant à la bride, &C
s'y biffant conduire, maniant pour
la peur de la chambrière & de là
gaule, ayant cognoiflance de Tvne
& de l'autre , allant de cofté entre
les deux pilliers pour la gaule de
l'homme qui eft fur luy. Alors ie
continue lesmefmes leçons , & en
fuitte, l'homme animant le eheual
de la voix &de la gaule, ie Fay qu'il
prefîe en mefme temps le gras
des jambes & les talons; Que fi
cette nouueauté l'oblige de fe def-
fendre , il ne faut pas rédoubler
des efperons, mais bien d'vftcoup
de chambrière ou de la peur: &a-
pres auoir repris haleine , en che-
minant
DV ROY.
minant de pas , celuy qui aura ta
chambrière retiendra preftfans fai-
re femblant de rien aucheual, puis
comme l'homme qui fera deflus
ferrera les deux gras des iambesôt
les talons, où il ne partirait, la peur
& le coup de chambrière luy obli-
geroient auparauant qu'il ait loifir
defedeffendre: ainfien pratiquant
auec induftrie & intelligence , le
cheual cognoiftra bien toft, qu'il
faut qu'il parte pour les talons ; & y
eftantâccouftumé, il lé fera fran-
chement quand il fentira ferrer les
deux gras des jambes. Si auffi le che-
ual nerefufe, & que la gaule feule
& la vois fecourant les talons fuf-
fentfuffifantespour le faire délibé-
rer, il ne faut point que celuy qui
tient lâcha rnbriere s'en férue. Au
contraire il fe doit retirer hors du
piiiïer, & biffer faire l'homme qui
eft deflus luy , afin que le cheual
saccoufturne à ne voir plus la
chambrière auprès de luy , & à ma-
nier autant pour le plaifir que pour
ïapeur,àquoy le Cheualier l'obli-
gera de tout fon pouuoir ; puis
l'ayant contenté, illerenuoyeraou
le fera attacher entre deux pilliers
pour le continuer comme aupara-
uant à aller decofté : mais en ap-
prochant la gaule, il approche-
ra aufîi le talon tout doucement.
Et où il ferait refus , il ne don-
nera pas coup du talon , mais
bien de la gaule auec la peur de
la chambrière, & ainfî le che-
VNDERVVEISFNG. Js
ftràffen , fondera mit forêt oder ei-
nen bemfchenftreîch : vndt nachdem
mon es imféntt ovider atben zjt-
fcbopfcn ,geben laffet,filder seiche?
die beutfchehattfficb bercit mit der-
felbenhaltenjjallen^jndtnttîbunds
vuolte erdas pferdt fchlagen darnacb
wan der reiitter darauf 3 fJl er beide 3
fchenckel <yndt verfen y hart an dos
pferdt hait en oder tmcken/vndtfo dan
das pferdt nit fortgc4jen^volte y nrjHrde
esdieforchtvndt beutfckeftreich ver-
urfichen ,vndt ehe es geïegenhcitfich
zjévuîderfetzjenbehemefonzjigehen:
vndt nachdem mon alfa hierm mit
rnùhe <vndt verfiandt verfahre/avirdt
à.as pferdt baldterkennen^ <v~jan mari
es mit den ver fin anriéret y das es fort
gehcnfolk.auchfoesdarzjiahgerich-*
têtues freii**juiUigthm> vuanes emp-
findet das man ihm die z>vve fchenckel
hartamleib anhalte vvirdi:*vaan aber
dm pferdt fich nit n)iderfetz^et , vndt
diejftifmth t vndtftïmm :) denverfen*
behtjjiîch, feine le&ion zjtmachen voe~
ren,follder <uvelcher die beatfcie hatt^
nit zj.ifchlagen, fondera Joli viel e-
her <von den faulen hinweg gehen y
-a. I den marin weleber aujfihmfit-
zjt, aUein machenlafen : damit dot
pferdt dex beutfehenenPuvolme ^ondt
hinfûro nit mer auf forcht 9 fondent
œuf Uiftarbeite : wôzja es dan der
reiitter fhr, 'vndt mit feinem gant-
z^en vermogen verurficben <vndt be-
<w egen folle y vndt nachdem dos pferdt
ihnvergenuget > Coller es ^solder hin-
yuegfbickenj oder zjvvifchedie zjvuo
faulen anbinden/undt es auf diefiit-
tengehen machen > nach gcjlali c uuie a-
ben vermeldt werden ' aber nachdem
er mit der fyifmthcn nach dem pferdt
aujfder feitlen herzjmahendt Joli er
auch gar y gemahlich die verfen gegen
dem pferdt zjinahem > ^vndtfi es den
Q
54 . KONIGLICHS
<verfen flofî gcben > fondent mit der
fhifirutben, vndt ihm forcht nit der
beutfchen machen , ^vndt nuffdiefe
<weif r uvirdt tL&s pferdt aUgemachge-
^volor r 'njjirch anruhnmg der ver fin 3
fortzjâgeM, vndtwirdtfichauchaujf
ein variât die anderfiitte&berz/uverch
<aufi >e vemrfkchen derfilben gebem
* OBERSTJLMEISTER.
L/lNSTRVCTION
uaî s'accouftumera peu à peu
à partir pour les talons , & à
fe ranger auffi de cofté deçà&
delà pour iceux.
MONSIEVR LE ÇRAND.
Ihre Matjefl. ich fehe mvoU >
âas durch diefi 'vnderweifimgs-
manier dos pferdt chne einigen z/uvei-
fel \, gehorfkmb feïn kann: aberinein
gut*vndtardentlichauffein anderfol-
gendt terre a terre zjinehmen .» glaub
tch dasma etliche pferdt jindewirdt â
ivelcbe "weder ,( von fich fèlbjien ,noch
durch andere mittel darzjt zjtbrin-
gen <uueren : darumb ifi es hochlich
<von notten ^ dos herr Oberbreiitter
Horer Maijesl. fage 3 wie m an fich
mitdergeftalte pferdt verhaltenfitte,
auffdas manfie in terre a terre z>u~
reùtten, eingute auffeinander nach->
folgende ardnung lerne zjéegreiffen.
SIRE, le voy bien que par
cette méthode le cheual peut o-
beir fans aucune doute ; mais de
prendre vne cadence bonne ter-
re à terre, il s'en pourroit trouuer
quelques- vns qui d'eux -mefmes
fans autre artifice ne s'y mettraient
pas : c'eft pourquoy il eft très àprô-
pos queMonfieur de Pluuinel die
à voftre Majefté ce qu'il faudrait
faire à tels cheuaux pour les obli-
ger de prendre vne bonne cadence
terre à terre.
OBERBEREI1TTER.
PLVVINEL.
Ihre Maijefi, es ifi die gantée
nruarheit wœs hcrr faUmeifier ietzj
alhie vermeldet 3 da$ > ob es fchon viel
pferdt j iruelche der hand *vndt <verfin
gehorfamb > 'vnd.t gut <von der felben,
aitffdem fchritt , trott , gallop , <vndt
t vollkomlkhcnz^Mm 3 zj>ifithren fiin>
konnenfic jedoch Aie rechte auffetnan-
dernachfolgenfoïàaiïrtv terre a terre
ZMmachen 3 nit ergrerffen : <vndt dm
verhindert fie : ( ich <versïehe die ge-
horfamben ) dann <vor die, welchefich
SIRE, Il eft très- vray ce que
Monfieur le Grand vient de dire,
qu'il y a des cheuaux encor qu'ils
obeyflent à la main & aux talons,
s y laifïant conduire au pas, au trot,
au gallop, & à toute bride, néant-
moins ilsnepeuuent prendre la ca-
dence terre à terre:& ce qui les em-
pefche ( i'entends les obeyfïans) car
pour ceux qui fe deffendent de
tt9>
D V R o t.
malice, il faut les vaincre par la pa-
tience induftrieufe, & par la refo
Iution iudicieufe , afin de les faire
obeyr : &C où eftansobey flans , ils
ne s'accommoderoient à aucune
cadence, il faut qu'ils (oient fans
force , fans légèreté ou naturelle.
ment def vnis : car fi le cheualeft
leger&vny, infailliblement les ay-
des cy deffus dites , le feront pre-
fenter à ce qu'on defire: mais fi le
cheual efl léger & def-vny , il fera
befcin que le Cheualier ayant fi-
ny fa leçon , le face attacher en-
tre les deux pilliers. Et après l'a-
*%»■ tioir fait aller de codé, deçà&t de-
là , qu'il defcênde,puis vn peu après
qu'il luyfkappe doucement la poi-
trine auec la houfline en aidant
de la langue pour luy apprendre
à faire des courbettes; à quoy ,s'il
ne refpônd , & qu'il n'obeyfle com-
me il s'en trouùede fi colères ou fi
ftupides que la moindre nouueau-
téles trouble de telle forte , qu'ils
n'entendent pointée qu'on leur
demande,ou l'entendant ne le veu -
lent faire. A quoy le diferet Che-
ualier prendra garde de prés : Car
file cheual entend & comprend
ce qu'il luy demande , le refufant
il le faut chaftier de fort refus : fi
aufli il ne l'entend , & que fon re-
fus procède de manque d mtclli-
gence produite par la colère , ou
parla ftupidité, faifant difficulté
de fe ieuer haut de terre , & plier
les iambes de deuant (qui efl vne
VNDERVVEISVNG. ss
durchfchdckhekwiierfietxjen , nmfi
m an dtirch geàulàt 3 arbeit ? vnàt ein
finnreiche refiolutton <vher<v~jinden,da~
mit fiegekorfiamb i&erd.en : oder ob fie
auch gehorfiamb weren > <vndt ficb zm
keiner auffeinanderfol^mgsordnîmg
fchicken wolten,fi> mujfen fie doch
ohne Ftârckeohne leichtheit > oder von
natiir de (unis fie in : dos ifiwan es mit
dem zjwen hindern f&jjen nitgleich in
cwbettenoder andxrn mergehet: d.an
nachde dos pferdt ieich^vndt mïtden
ftiffeft gleichgehet , werden ohne allen
mangea obgemelte hilffè es verurfia-
chen zjtmachen vuas man von ihm be-
gert 3 es ifiabervon nottennachdem d,sr
r eut ter fieine lection verrichtet, dos er
es zjwifchen der zjvjo fiaiden anhin-
den laffe:vndt wan er es anffdie eine, Fi g •
* vndt andere fieittengeht hatt machen >-
fill er ahjteigen , vndt vber ein Idem
wenighernach _, ihmegargemach mit
derfi>ifmthen 3 auchihme KMÏprechen
aujfdie brufijchlagen^es hiedmeh car-
betten lernen zjimachen , fo es aber
fiolches nit verfiehen oder darzMge-
horchen wolte^ voi: man danderglei-
chen zj)rnige vndt pltémbe findet ■_,
welches die geringfte verândertmg
alfi vertiwimet , dm fie nit verfie-
hen , oder auch nit verfiehen wollen
muas man von ihnen begeret, AvJf
welches dan ein beficheidenerreiitter
woll achtnemen vndt erwegen fille:
dan nachdem dos çferdt verftehet
vndtgelemet hatt y was er vonihm
begeret , vndt nit thum will , folî
man es c wegen diefis vngehorfambs
firaffen, aber wan es denreiitternit
verfiehet vvas er vjoh ihm haben
<vuill s vndt [è in vn'rchorfiamb au fi
mangel des vers tandis , welcher von
zjorn hcrkiïbt t vemrfkchet wirdt>oder
auch dMrch plumbheit 3 vndt fich nit
von der erde œttjfheben/imdt dieford-*
S 4 KONWLICHÉ
erfimfchmckd nitbiegenvuiU{wel-
çhes fonfen eine von dm œllerfchon-
fien gefdlten des pferdts vuan es in
mtbetten geniten vuirdt , oder auch
noch auffemhohereweùift) oderaber
nroan es zj^langfamb die zjvven for-
derfle ,fu(fe vonder erden aujfauhe-
hen werejoll mm es mit derftifi-
<?Mhen von hinden KM , auffeinen
F fchenckel, oder aile bride fchlagenja-
xT X mit esfieauffhebe,vndtwanesmr
ein vvmigvermerchn y wirdtesge-
<war werden^ das es die fchenkel,
vndt dascreutz» aufhebenfoh:vndt
auffdkfevueifevuirdiesfchnitmer
aern vornen aufzjÀoeben , vvelches
man in âiefen zjjim erften von ihm
begeren fille , vnàt vvan de diefe
mittel ihmfehletem, vndt das pferdt
fichnitmitdenfordernfùjfen auffhe-
hen vvolte ,fd man emgrojfeftang
. nemmen, vndt die felbeanbeidenen-
u denvngefahzanderthalbfchmhhoch,
' in der hohe vonjer erdten.vberfich
haiten , vndt haltende es mit einem
derrimenamnaafbant > vndtmache
daspferdtallfo damberjfringen.vndt
machdem esfich km derfiangen herzM
nahet.foïï der jenige welcher esvn-
dervveifetzjiféreijen, vndt mit der
(j?ifruthen-4uff ein oder der andern
fthîdtern hàfen , vndt auff diefe
. vveif vvirdtempferdtvollkommenfi-
lich woUemmrbetten machen lernen :
der forgfaltige reiitter foll auch ZM
mhter zjitdempferdt mithilff, lieb-
kofen , vndt aïïemd wan es gehor-
fambgewefen , oder auch nur derglei-
chenrecht zjtthun begert batte, dar-
mit fchmeichlen : dan die pferdt ntt
anderft verfiehendt noch gehorfamb
fein hnnen, alsdurch das fchmeich-
len vndt ZMefthreyen, oder nachdem
man ihnen etliche fchleàereijen von
o-rafi , brodt , jucher, vndt anders
** mer
L'INSTRVCTION
des bonnes grâces du cheual quand
il manie à courbettes ou à vn air
plus haur) ou qu'il fe fift trop at-
tendre à leuer les deux pieds de
terre , il le faut frapper fur vne
ïambe dé derrière ou fur toutes
ies deux auec la mefme houffine ,'j
pour le faire ruer ; & s'il efl; tant j^;
foie peufenfible, il s'apperceura rel0 '
qu'il luy faut leuer les ïambes*
voire la croupe , en voyant ap-
procher la houffine ; de forte
qu'il ne refufera plus à leuer le
deuant, qui eft ce que premiè-
rement eft demandé : & fi tous ces
moyens manquoient , ôc que le
% cheual fuft tellement attaché à
terre qu'il ne fe vouluft leuer » il
faut faire tenir vu gros baftonhaiït,^
de terre , enuiroh d'vn pied §£, *'
demy, & tenant vne des cordes
du càueffon , faire fauter le che-
ual par deffus , lequel approchant
du ballon , celuy qui fera fur luy
aydera de la langue 8t de la houf-
fine furl'vne ou l'autre, defes ef-
paules : 8ç par cette voye le che -
ual apprendra affeurément à bien
faire vne courbette, fi le Che-
ualier eft foigneux de l'ayder &
de le carefler à propos à toutes
les fois qu'il obeyt ; voire mef-
mes quand il fait femblant : car
les cheuaux ne nous peuuent en-
tendre nyobeyr que par la diligen-
ce des carreffes de la langue, de
la main , ou en leur donnant quel-
que friandife' d'herbe , de pain,
de
DV ROY.
de fucre, ou autres chofes, quand
ils font ce qu on defire, ou partie:
Mais auffi quand ils font mal il
fauteftre diligent de leschaftièrde
la voix , de la houffine , de lef-
peron, ou de la chambrière vn
coup ou deux pour le plus. Ceft
à feauoir de IVn ou de l'autre -, &
non pas de tous enfemble pour
vne mefme faute : car s'il eft pof-
fïbie, il faut eftre auare des coupsi
& prodigue des carrefles, afin,
comme iay def ja dit , & re
diray toufiours r d'obliger le che-
ual à obeyr & à manier plu-
ftoft pour le piaifir quepouile
mal
VNBERVFEISVNG. S7
mer gibt ; wan fie gethan wœs
man von ihnen hegeret hatt : a-
ber vuàn fie mets gnir machen s
mufi man fich befieijjen fie mit der
fiimm oder z&fchreijen zjAJïraf-
fen j mit der jpifimthen mitdenfpo-
rm 3 oder mit der beutfchen , jedoch
nit mer, z&m meifien theil, als
zjvuen Breich : nemblich > vorein,
vndt den andern „ vndt nit aile bei-
de ïireich vor einen fahler: dan fi
es moglich fioU man fich der fireich
vermeiden , vndt die gâttdarttorge-
hrauchm, dievyeil voie ich atibereit
gejagt j vndt alz,eit wUerfidgen
vvill, dos pferdt zjt, dem gehorfiamh
zjibringe'n 3 miel eher von notten es
durch lufi > al s vnlufi zjéereiitteti
fi
t E ROY.
ÙER j^ON/ffl
À voir la manière que vous
tenez pourleuerledeuanuuxchè-
uaux , afin de leur apprendre à
bien faire vne courbette , il faut
que l'homme qui l'entreprendra,
regarde de prés à ce qu'il fait, pour
éuiter aux extrêmes colères qui
peuuenc prendreaux cheuauxain-
h attachez , & au péril de l'hom-
me qui feroit deiïus , & choifir le
plus propre de tous les moyens
que vous venez de dire , félon la
cognoiflfance qu il aura du cheual
pour luy faire faire feulement vne
bonne courbette»
^Diefir weifi oder maniera
vvelcher ihr euch > vvie ein pferdt
vorneh fich auffheben fille , dormit
ihr es ein curbeeten vooH ZMmachen
vndervvèifen konnet ; gebraucht Jfi
auch von notten dm der reiitter
vuelcherfich difizjtthunvndervvm-
der > gar vuoll zjsfehe fiolches zju-
ûêrmhten , auch fich vor demgrofi
fin Zjom dèr angebundenen vndt er-
grimbten pferdte zjtr gefahr des
màm, vuelcher darâujffit&et vuoll
vorfihe 3 vndt dos bequembfle mit-*
tel , vuelches ihr iet&t vermeldt
ZMerwehlen > nach erkandtnufi^ fi
er vom pferdt hatt y es nur eingute
curbetten machen ZMlernen*
jS KONIGLICHB
LWSTRVCTION
OBERBEP^EUTTER,
P L V V I N E L.
" %râ Jiddtjesî. vermeinen vil-
le ich t dos es dem pfierdt eine geringe
fitch y an gtite curbetten zj&machem
fietje y ich fage ihr in vvarheit 3 <hu
vMchcr fie vuoll machet 3 zjmblich
woll abgerichtet ifi : dan vuo es
nur cm gme macht , es auch her-
nacb woll j. gute machen vuirdt 9
vndt nachdem es âerfelben gewifi
i$l,fio vuirdt es vnfâlbar fioviel aïs
fcin athcrn erleiden konnen , machen,
*~juan es nurmitbefihetdenheit gerit*
tcn 3 vndt nit zjtm zjorn bevuegt
vvtrdt. Vndt threr Aiaijefi. zjter-
kennen ZMgeben > vvas e in gute cur-
betten fieije yfoifies wan dos pferdt
fie freiimâttiglich > vndt nur durch
ZMJchreif'ung , vndt allemal ijuan es
dem reitter beliebet ^ macht > vndt
dos dasvorder, vndt hindertheil des
pfierdts leib 3 gerath im reiitten ZM-
gleich miteinander gehe : vndt nach-
dem ich vtelerleij mittel > voie dot
pferdt fich fornen mit dem leib aujf
hebenfoll, geben > fielle ich defivvegen
dem verfiafidigen weiter dif hierin
z^merfahren , voie es ihn am befien
duncken vvirdt : dann esfiehet beij
ihm z^ubetrachten ob ein pferdtfich
vorncn z>uhoch <vberfich thtte ^ vndt
ihngefahrfich zjwberftùrtzjenfetzje,
vndt fo es nit vorfich gehen vvolte ,
njver es r un r weijlich gethan , dos mon
es langer darin auffzjihalten zjuvan-
ge, nachdem es fich vuiderfetzjete 3
fondernman Joli ' zjtm gegenflil , dem
pferdt welches die defenfion oder
widcrfetzMnganfich nimbt vmb die
fàul woll abrciitten s damit es fie in
S I R tJ , Voftre Majefté pour-
Toit peut- effare croire que ce feroit
fort peu de chofe au cheual que
de fçauoir vne bonne courbette :
mais ie la puis afleurer que celuy
qui la fait bonne eft fort aduan-
cé:car s'il en fait bien vne bonne,
certainement il en fera bien trois,
defquelles eftantaiïeuré, il en fera
infailliblement tant que fon ha-
leine luy pourra fournir, en letra-
uaillant auec difcretion & fans le
mettre en colère: &C pour donner
àcognoiftreàvoftre Majefté quel-
le elt la bonne courbette, ceft
quand le cheual îa fait librement
auec l'ayde feule de la langue , à
toutes les fois qu'il plaift au Che-
ualier de luy demander , en ac-
compagnant bien enfemble le de-
uant & le derrière: Etpourceque
i'ay donné diuers moyens pour fai-
re leuer le cheual, c'eft au prudent
& judicieux Cheualier de s'enfer-
uir félon ce qu'il iugera à propos.
Car c'eft à luy à con^Jerer, que fi
vn cheual fedeffenddefe leuerpar
trop deuant , iufques à fe mettre
en péril de fe renuerfer , & ians
vouloir aller en auant , que ce fe-
rait vne imprudence à luy de luy
continuer la chofe de laquelle il fe
deffend. Au contraire au cheual
qui prend cette deffence, il le faut
DV ROY.
fort délibérer & déterminera l'en-
tour du pillier pour Ja luy faire
perdre & employer fa force à pren-
dre vne meilleure cadence : fi le
cheuai eftoit ramingue ou rétif, il
n eft pas à propos de le le;uer , fi
ce n'eft qu'il fuftfort attaché à ter-
re, auquel cas encorne le faudrok-
il pas leuer pour le rendre plus le-
ger , que premièrement il ne fuft
obeyflantàallerenauant, Scobeyr
aux leçons précédentes. LeChe-
ualier fage & aduifé confiderera
donc toutes ces chofes , & fera la
* guerre à l'œil > car il y a mille ren-
contres diuerfes quife treuuenten
trauaillant, qu'on ne peut dire que
lors que l'occafîofr s y cn prefente,
eftant tres-neceflaire qu'auec le
long vfage & la pratique de cette
feience , le iugement agiffe puif-
famment, autrementil y auroitdu
péril de gafter bien fouuent des che-
uaux , & faire courre fortune aux
hommes de fe faire mal : car mon
but n'eftant autre par ma méthode,
que d'efpargner les iambes & les
reins du cheuai , & d*abreger le
temps , ie m'attache principale-
ment à exercer fon efprit& fa mé-
moire, de telle forte que pour bien
reuffir ace queiedefire: tout ainfi
que c eft l'efprit du cheuai que ie
trauaille le plus , il faut aufli que
l'efprit du Cheualier foit en per-
pétuel trauail pour efpier toutes
fortes d'occafîons , afin de parue»
niràcequ'iidefire, fans laiflTer paf-
VNDERVKEISVNG, S 9
vnordenliche Jtârckh ver lier e > vndt
an bejfere aujfeinander-nac^folgHngs-
orànung erlernen moge : wan dos
pferdt fiehendt votre , fi if nit von
notten „ mit dem zjmm es vberfich
zjihalten 3 vuofernes Jich vornen nit
aujfhcben vvolte : auch foll mari es
defvuegcn vornen nit auffheben es
leichter zjtmachen , ehe als es vor-
jich zjigehen , vndt den vorherge-
hendten IcÛtonengehorcheî hatt. JDer
verfiandige vndt vvollabgerichte
reiitter 3 fo.ll dan aile diefe àing
vvoll betrachten 3 vndt nembe ihm
-vvoll acht aujfs auge 3 dan es mer
als c Taufenterletj vnderfchiedliche
begegnungen oder zjifalle > <welche
Jich im arbeiten oder bereitten zj4etra~
gen > hatt > fo mon dan nit eher fagen
kann als nachderri Jich deren gelegen-
heiten vor augen Jlelle. 6s ifl auch
fehr hôchlich von notten ^ dos man
durch den langvvirigen gebrauch ,
vndt deffelben abvuartung diefê
wijfenjchaffi > recht vndt mit ver-
fiandt daruon zm vrtheilen y ZMge-
brauchen wijfe > Jbnjlen vuurdt
man ojftermals in gefahr Jich zjmer-
vvunden Je in: dander z/uueckh von
meiner vndervveifungfmanier 3 als
dem pferdt die fchenckel vndtlenden
ZM haren, vndt die z>eit im arbei-
ten ZMuerkùrtz>ern jeh befeijfe rnich
>am aller meijten ihme die empfndt-
lichkeit des verftandts vndt gedech-
tnuf km vben s auffdas was ich von
ihm begere von ihm bringen konne:
vndt eb en vuie ich dem pferdt dte em-
fndlichkeit des verslandts am mei-
sien bearbeite , alfo muf auch der
reiitter in Jlettigiter arbeit fein > al-
lerhand gelegenheiten darzM erfin-
den j damit er zm dem > vvas er hoj-
fet komrnen vndt erlangen moge ,
ohne dœs er einige bevvegung oder
*o KONIGLICHE I/INSTRVCTIÔN
zsit in reiittm vorvber gehen laf- f er aucUn mouuement qu'il n'ob*
fe wléxtrmtmackurlgnem» fcrue.ny aucun temps qu'il ne pren-
ne.'
DÉR K^ONIG. LE ROY .
s Jchfehe wolldas demreiitter die le voy bien que* l'homme à
pra&ickfehr'vonnétteniftsuvofirner grand befoin de pratiquer pour e-
eingmcuuifefchafftnjmAiefer kunft. fl- re fr auant en cette fcience : c'eft
erlangen wth darumb bm ta woll poarqu0 y ie f ui s bien ayfeen VOUS
ZMfneden.'wanich euchàarmnre- r \ J . . , '.
il Ure^uemehmenwe ich bijî pendant parler , de vou- comme
data damit vdédm habe, von dm » ay «u îufques a cette heure la
probe» von wetchen ihr mirfaget: preuue de ce que VOUS me dites:
weifet mir dan , wie ichs machen EnfèigneZ moy donc .ce que VOUS
Jolie , vndt was ihr von ettwerem defirez de voftre cheual,apres qu'il
fferdt begehretMd** cs S . oder*. ç {t £ aire iufques a trois oU quatre
mte cwbetten machen konne. , J / *
* bonnes courbettes,
obekbereiitter; ^ plvvînel:
Jhre Maijeft. <wan dos pferdt SIRE, Quand le cheualobeïc
denvorhergehendenleétionenvuollge- franchement aux leçons préce-
horfam ifi^ndt 3 .oder^gutercur : denteS| & qtfU fçait fa j re trois QU
betten machen kann > <vndt ne treii- , A J , _ ~ ,.«
. n n j r> quatre bonaes courbettes, &quu
mmiHiçbzfwirchendenzjvvQcnfaUr- J* . , . \ /
Un machet, ohne fch mffdieftricke ksfait franchement entre lesdeux
am naapant, auffleinendt , mâche pilliers, fans s'appuyer fur les cor-
ich Me firick am naafîbant ein vue- des du caueflbn , ie fais VU peu al-
nig langer, vndt halte mitebemnâf l on ger les cordes , & Continue là
figer lésion f odery. tagan, auf mefme j c QU cinq
dos dos pferdt ein mte. huit an der . r 6 i t i i_
handtJmbe. Vndfwanâerkenm wuisafinquele cheualprenne bon
indemerreiimtMesfichouffdie appuy dans la main. Etlorsqueie
riemen oderfeiler, vndtnït auffdoi COgn ois qu'en maniant, il s'appuye
nafbandt auffleinct , mâche ich es auff fur les refhes , & non fur le cauef
tin vndt die ander feitte ,]edochnur f on f j e \ t f a j s cheminer de cofté,
mit der hâft. , vber^vverch gehen, deça & delà ,• des hanches feule-
auch mit z> i meich herzjmmum , J , % ,
Ud emer bdd der andem verfèn ment,en approchant les talons tan-
in fèritt, vndt moche darnach eben toft l vn , tantolt l'autre, de pas,
dijS puis
D V ROY.
puis la mefme chofe à courbettes
deux ou trois de chafque cofté fé-
lon la difcretion du Cheualier, l'ar-
reftant à chafque fois auec force
carreflfes, pour luy apprendre à ma-
nier de cofté pour les taions, s'ap-
puyant dans la main , le fecourant
de lahouffine , où ilnefeleueroit
allez deuant ou derrière.
VNDERVFETSVNG. fa
difimit 2. oderj.Mrbetter 3 auffein
jedvuedere feitten, nach befcheiden-
heit des reiitters 3 vndt. fia es zji ei~
\nem jedenmali mit gevvdi' fiill hd~
ten „ vndt es liebkofen damitesler-
net amodie feitten KMgehen 3 durch
anruhrung der verfen, vndt fich in-
nerhdb der handt anleinet 3 helffendt
ilim mit der fiifiruthen vvofern es
Jîch nit genug fomen vndt hinden^
mfihube.
LE ROY.
DER IÇONlà
Mais pratiquaflt toutes leS lé- <Uber nachdem man aUe diefe
ÇOns fufdites , fi le cheual vigOU- obge/agte leffwnen gebrauchet > vndt
reux fe deffendoi t de fa force , que €in ft^rckes pferdt fich mit gewdt
feroit- il befoing de faire ? widerfet&ete 3 was wer von not-
- tendarwiderzjvthm?
PLVVINEt-,
OBERnERÈllTTEk:
Si le cheual vigoureux, ou quei-
qu'autre cheual que ce foit,fe def-
fend contre les leçons fufdites , il
fautconfidererfcdefFence: car s'il
t vaenauant, &: que feulement il fe
deffende(s'il eft léger & vigoureux)
fon efquine en faifant des fauts au
lieu de courbettes , pourueu que
le cheual aille bien délibéré à tou-
te bride quand il plaift au cheua-
lier & qu'il nefe férue de cette def-
fence que lors qu'on le veut leuer,
il ne la faut pas feulement fouffrir,
mais faut entretenir le cheual à la
cadence qu'il prendra luy-mefme.
foit capreoles,balotadés ou grou-
Wan dasfrifch vndt fiarcke y
oder aitch fonfien die andere pferdte
fich obgemelten leëtionen vvïderfet-
Zjen 3 Jb!i man ihre vviderfireb vndt
defenfion woUbetrachten: Ob esvor-
fich gehet, vndt fich nur ( vvan es
ïeicht vndt fiarck ifi) mitdemruck-
grad àefendirt 3 vndt anslat der cur~>
betten firingnmchet 3 nur dtu dos
pferdt 3 mit dem gantz^en z^mm,
t wan es dem reiitf:r beliebet 3 freiï-
mûtiggehe 3 vndt fich difèr wîder-
fetzjmg nit gebrauche , in dem vu an
man es mit dem z^ium vberfich he-
benvviUj nit firafien 3 fondern mvtfi
dos pferdt nûr in der rechtenauffein-*
anderfolgungsordnung , vndt in ei~
ner fiolchen 3 vuelche das pferdt felb-
ftenan fich mmbt 3 hdten 3 es feij
& ZGKIGLICHB UIN STRVCTION
gleicb in cœprioîlen 3 hdotuàen , dtt padés y d'autant qMé c'eft y ne cho-
"gropaden , dieweil es gewifi itt> f e tres certaine , que les airs font
%s Me weïfin oder manieren, im Moufle* au cheual de nature , &
retmen àa* ffirdr , duré f m*9 w f ^ eft po ffibie, l'oblige*
à-eç-eben vverden : tmat Ttiuiimanjie M 7 * , ^i.,,. ~ n ;
f^m^-ocmfJmKM^ ? faired*monftrauon de celuy qui
<f«fe», weUemamerûmamleich- luy eft le plus facile, & auquel lia
tepn,<vndtbequembfienzjterlernen, plus d'inclination : car fans demie
"»&>;<&■ zjevvelcherweifèfie amrrtei- c ' e fl. ce luy auquel il aura OieilleU-
Jkn zjugeneigt fein : dan obn allen r£ e £n man i an t,partant le pM *
^wem,md t fdierechtevrfach, & Vicieux Cheualier doit
Se zjehr im rentten ZMeriangen , " ^ . , ,.
darumbfiUder anffehende Aer prendre garde corne le viens de dl-
*»/V' w^# ieKtwmeUt, re,denebattrepasfon cheual quâd
aéthabenfeinpferdt, waneseingt- \\ prend quelque cadances , (bit de
te aufemanderfolgungfordnung <ver- bonne volonté ou par deffençe en-
votmu imill , mt fcblagen , es feij cof cg nfe fuft p âs ce U e qU 'jl de-
gleicb mÇguten -vvillen oderwan f > autantques 'il fedeffetvd des
esfich'uviderfetZste,<uuie'WoUicbdai " l ' ., , ^. V „ /• . ' *r î.,»
wderfetjdoch nitvomhmbéger- fauts, il kfcnt faire fauter ,& luy
te,Mchwmesfich<weyet,zMftrin- entretenir, carpoiîrueu qu upren-
genmachen, vndt esdarin mderhal- ne vne cadence, & qu'il obeyfle,
mz.- da» fi es nm e'm gme anffem- îifuffit, eftant très certain que file
mdemuchfilgèndtfirdnùng an fich c h eu al n'a aflez de force pour con-
himbt, vrdtgeborfamb ^gUich,fi s eollcs ballotades OU
iêesgenw.Vndtiftgant&gevvtp, «•""■»"«• ^ Y * ' „ _„ „:
L,idÛ«.i-^«fr>Wfc» groupades, il & rabaiffera tres-ai-
gemig,capriolenM*ttadenodergro- ■ fément de luy mefmes a courbet-
fadmzjumachenyhatttwfrdtesfich t es ou terre à terre : Scquiferoic
gar lekhtlkh vndt von fié felbft in autreme nt , tel cheual vigoureux
endettât ernidrigen, oder auch terre & . . Q ^ fcu pourro i t f a j re m [U
àterre^mvvelchereinmprjb j J eford qui en retardant ce
■imdt hitzjg pferdt , auff cm andere 't«u UU i*. , ^
«** JI «nJU, W< qu'on defire, apporterait mille ac-
taujènterleijvnordnmgbegehe.vndt cidenrs fâcheux tant a 1 nomme
.imelches duré verftathung deffen, qu'à luy.
-ixiàfi mon von ibmbegerte, taujèn-
terleij fihâdtlicbe zjifMfo vuoSdem
mam, dis dem pferdt , vemrfachen.
DER K.ONIG. LE ROY;
fâ hab woB vemommen, wap le conçoy bien ce que vous me
DV ROY,
venez de dire, mais relierions au
cheual obeyflfanc aux leçons fuf-
dites, & entre les deux pilliers, fai-
fanr quatre ou cinq courbettes en
vne place , & autant de chafque
cofté , s'appuyant en la main.
Quand il en eft à ce poind , voyons
ce que vous defirez de luy : car il
femble à voir Tordre de ce que vous
dites que vous commencez , conti -
nuez , & acheuez de drefler voftré
cheual àl'entour du pillier , & en-
tre les deux pilliers.
plvvinel;
VNDEKVVEISVNG. 63
ihr mir jetzj gefagt habt , aberlajfet
*<unfi wider zjtm pferdt, vuelches in
obbefagten leBionen gehorfamb ifi^
kommen 3 *vndt <vuan es zjwifchen
den zjwoen faulen , amh 4.. oderj.
curbetten aujfein art macht^ ifi, njnât
ebenjbviel aujfein jedwedere feitte
■amh fich mit dem kopf'imdp 2^aum
in die handt leget: vndt t uuanesdifi
pfleget zjuthurijtfo lajfet <vnsdanfe-
hen j ifuafl ihr njom pferdt begehret:
dan es beduncket mich nach ewvoerer
manier /uvie ihr faget zjtfein 3 dos ihr
anfanget , fortfahret , <vndt ewuuere
pferdt i vmb die eine faute 3 <vndt dar-
nach zjuoifichen den zswoen faulen 3
im abrichten vollbringet:
OBERBEREUTTEP^
Voftre Majefté àtres-biettiugé*
pour cequeie metrouue très-bien
de ces deux moyens en ce que
ien tire tout ce qui eft propre à ré-
duire les cheuaux à ce que ie de-
firè fans tourmenter le corps , Jes
jambes j ny les pieds , mais feule-
ment leur efprit, d'autant qu'au
tour du pilliei: le cheual fe met fran-
chement fur les hanches i fe déli-
bère, fe refout, tourne furieufe-
ment, & rondement, pourueu qu'il
foit vigoureux entre les deux pil-
liers, il obey t aux talons plus prom~
ptement, ilsVnit& prend pluftoft
le bon appuy de la main à cour-
bettes : aufquels lieux fi le cheual
y va volontairement , s'appuyaht
doucement fur les refnes & non
fur le caueffon, il ira encor mieux
Ihr Maijeft. hatt fer <vvott dar-
uon geurtheilet dieweitn ich âiefe
zjweij mittelfehr gut befinde y dan
kh durch diefelbe ailes wœs die pferdt
bequemb ZMr gejchichkeit mzMîrei-
ben ifit 3 hervorbringe 3 auch dardurch
den leib , die fchenckel 3 vndtfujfe
<vmerletzj zjtverwaren 9 <vndtden
pferdten die empfindlichkeit des ver-
Ifandts defio bejfer zjwvben^ dieweilrt
*uvan man dos pferdt njmb die fau-
len reiittet y fetzgt es fich kecklicher
aujf die héjftj nimbt ihm <vor <vndt
refolmrtfichy kehret fich Itarckhj,
vndtgemndfvmh 3 fofehrn es hertZr
hajft zsuvifchen den zjuvoen faulen
ifi, esgeharchetde^ qjerfen ge [chauvin-
der, gehet mit den hindernfûffen de-
fio gleicher 3 <vndt nimbt vieleherdie
auffleinung des zjiums > in derhand 3
<vndt curbetten an fich : vndt wan
dos pferdt KM œUen die fin gehorchet
<vndt fich gantz> gemahlich aujfdie
Zzigel <vndt nit aujf dos naafsbf.vât^
S+ KONIGLICHE
a! fi auffieinet y vrjirdt es auch defto
befer aufierhalb die fies , vndt wan es
infrciiheit feinwirdt y gehen. Vndt
nachdem aile die justheiten anfi die-
Je r ferme ferme ( da*ifevuadaspferdt
auffeiner ïitll geritten , t weder hin*
der fich , vorfich , vue der aiijf die feit-
îcn fem lehion machet ) vndt e uuan
- ich in einem ortbin>fo fahre ich fort
vndt befchliefe gevuohnlich die le-
Bion des pferdts , zjvuifchen den
zjwoen faulen , dieweiln ichdarum
die bejte notturffit darzM befinde:
vndt will ihrer Maijest. fagen 3 dos
die aller belle lection ^ fo ich erfmtden
habe ( dem pferdtdtn kopfge/chwin-
der gwifi zjumachen 3 es ein bejfere
aiijjleirmng mit dem z^aum in der
handt zjnerkennen 3 auch dos es in
einer guten athenfchopffungsvueife in
den curbettenmachen 3 zjuvnderhal-
ten 3 jedoch fofern es fich nit an dos
naafibandt œujfleinet oder ^darauffi
z^eicht) diefe ift _, dis dos man fie
Zjuvifchen der zjvvo faulen > mit den
leidtfeilern anbindet 3 vndt foïïen an
fiattdes z>aums „ fchnurlein immaul
haben > vndt fie allfb gehen machen^
ohne einen fattel darauff,fb vvirdt e.i
fich felbfi firafièn , wan es den kopff
fehâttelt ; oder in dem es fich zjuviel 3
oder wenig auffieinet : allfb vvirdt
es gezjwmngen auffden huffiten ZMar-
beitten > vndt die rechte auffleimmg
an fich zjmemmen , aufi forcht mit
der beutfchen g^fclagen ^uwerden^
vroelche wan ihm flettigs von hinen
zji zjeigen folle _, vndt foR mit befehei-
denheitjVndtallemalwa es vonnot-
t en garnit gefchlagen vuerden. Nach-
dem ich dan des pfirdts gehorfamb
ïi# D wie oben vermelt > befinde D damit
îch ihme deslo befier die erkandtnufi
aujf den voliengebe 3 fb la fie ichs noch-
einmal ^ cben vmb diefclbe faulen
gehen
UïNSTRVCTION
hors de là en liberté. Et pour au-
tant que toutes les iufteiïes dé-
pendent de celle de ferme à fer-
me, ellant en vne place » ie con-
tinue volontiers , &c conclus or-
dinairement la leçon du cheual
entre les deux pilliers y trouuant
là ce qui m'eft neceffaire: & vous
diray (SIRE) que la plus ex-
cellente leçon que i'ay trouuée
pour affermir promptement la
teftedu cheual , luy faire prendre
bon appuy à la main de la bride,
& luy gaigner l'haleine fur les
courbettes, (i'entends quand il ne
s'appuye ny ne tire point fur le
caueflbn:) c'eft de l'attacher en-
tre les deux pilliers auec les lon-
ges d'vn filet qu'il aura dans la
bouche au lieu de bride , & là
le faire manier fansfelle, car il
fechaftie foy-mefme, s'il branfle
la telle ou qu'il s'appuye trop ou
pas aflfez , tellement qu'il eft con-
traint de mannier fur les han-
ches 3 & prendre le bon appuy
de crainte qu'il a d'eftre frappé
de la chambrière qu'on luy mon-
ftre toute prefte derrière, & l'en
frappe- on quard il en eft befoin,
toutesfois auec diferetion. Lors
donc que ie voy le cheual bien
obeyffant à ce que deffus . afin de
luy donner plus de pratique fur
les vôltes , ie le fais remettre au- ^
tour du mefme pillier. comme^n.
deflus , auec vne longe attachée
au banquet du mors comme vne
faulTe
■I ' ■ ■ Il
DV ROY-
faufferefne, & laie le fais marner
en le faifant leuer deuant , & chaf
fer fort en auant , qui eft moitié
terre à terre & moitié^ courbet-
tes , qui fert grandement à le re-
foudre & délibérer pour bien
embrafler là voîte , ny ayant rien
de plus agréable à voir au cheual -,
que la diligence & la refolu-
tion en tnaniant f ny plus defa-
greablè que la lenteur &lamo-
leffe.
V ND Eli VVEISVNG. <fj
géhen , *uvie oben nxrmelt , mïteinem
Ungenfetl > an derfiawen amgebif
■angehefftet^als einen ^ngehejflen zje-
gel vndt d&felbfl lajfe ici) es gehen,
nrndt mâche es fich njormn tmff'he-*
ben 3 <undt jage es vorfich forth P fi
balb terre a terre ^ <undt halb in cw-
betten ift^nivelches âan fehrgut > dm
vsfich refiluire , <vndt ihme die vol-
tenrecht zjAbegretffen ^oorneme , die-
iveiln nichts lieblichers 'vom pferdt
zjtfehen i finals der JleiJ?<vnd.t die gâte
refolution imreiitten ,<vnd,t dargegen
nichts <verdrûflichers > als dis long-
famb-njndt KArtheit hiebeijijl,
LE ROY,
DER KQN IG -
îl femble que cy- deuant vous
âuezfa ; t ce qui vousaeftépoffible
pour obliger le cheual à fe leuer
haut deuant pour bien faire des
courbettes , m'ayant fait cognoi-
ftre que les plus hautes font les
plus belles : & à prefent vous le
faites leuer demy à courbettes, &
demy terre à terre , ne craignez-
vous point que cela lfe diuertifle
de fe leuer haut deuant, & le faffe
rabaifler.
Es beduncket mich dos ihr hte be~
uorn j nwafi evich moglich gevue-
fen 3 gethan 3 âamitihr dos pferdt
fîch*vQrnen hoch œuffzMheben s dar-
durch die cwbetten recht zj#ma-
chen^ <uemrfachet habet , <vndt mich
auch verfiendiget, d&s die hoch fien die
aller fchonfien fetjen: <undt mmlafiet
ihr es halb in mtbetten 9 <vnàt ialb
terre a terre gehen: firgêt ihrnitdcu
etwan difi, es irrmachen y fich vor~
nen hoch auffk&heben , <undt es défia
medriger gehen ^ macheu fille.
fLVVINËt;
oberbereîîtter:
S î R E * La pratiqué que i ay
du contraire , m oblige d'affeuref
voftre Majefté i que tant s'en faut
que cette cadence de demy à cour-
bettes, &L demy terre à terre , ra*
fhre Maijefl* die <vviederige ma-
nier (h ichdarzM habe , *uer tir fâche t
mich euvverer Jï4ai/efi. ZMuergcwfîP-
fern > ohm die aùffèinanderfolgnm^
ordnung halb m mrbetten > <vndt halb
terre a terre 3 <welche dos pferdt nit
R
m mmcLlcm UINSTRVGTIÔK .
medrigeroderfîbvvehrmùtigirgàeH baiffe le cheual& l'appefantiJîfei
maéen km ,findem nachdemma» ^ p[ a ft Q $ m v Ç m i foi ea à pro^
vndr mebr Mur* <wkk tmit & l , ^fcg*ritd»Mntâgfi l nM:©quel-
£«wwtf &W œan es refoluirter le leretouk, l'affermit fur les han-
■vridtauffdm hâffien „ -vndtinder c hes, & raflearedans fa cadence >
^mffemander-nachfilgmgssrdnar^ w faifantïeceuoir franchement
*f* ,*£?* f"*^ f* w ^ les àydes de la tnain,, - des talons
■*^*ffî*^«* & J ê la hooïfine : Quelles
Ucigewohnen, vÀt tofd&#M chofes *eftde*it te cbeàdptos agile
mnehmen : welche àing dos fferdt à tOÔC ce qû'ôfc deJSrè de kjy : &
dan nticl gefihkkter zjt aUem âern> p ar coiîfequetttluy en facilite les
*wa8 mari <uonihm begehrt >rnachen > xwOS CI1S.
*z;«i/- fchluf lichen geben ihm aile be-
qnemblkhkeit zm aen darzM gehor*
mden mitteln.
DER. KO N /G. L E R G Y*
njndtglmbe dos àiefiditig, wie ; îhr que les effe£fcs en reëffiltent tels
mîrfugk A énenfolchen âufigang fr- q^ vous me [ es dites,, C ? eft pour-
reichth%nnen: tajfet vnjï defuve- VOTOIlSïCC queVO^S faites
gen jihen *uuas ihr hernach hiebei]
thuu a P res '
<)BERBEKEUTTÉR, P L V V I N E L
Ihre Maijefi. fi es ihr beliebet, SIRE, Voftre tytajefté remarqip-
nemrneninacht, da* ichjhr gefagt , ra S >H l uy pl a ift,q ue ie luy ay dit Cefc
daâ àtefe Uftton halb èè curbetten, \ J \. f \ ^iÏ^I^KtA*
<v»dt Ùb terre à terre , fehr von te ^on demy acoUrbettes&de-
nôtten.fich àeren zjtr mtturfi z^ ™Y terre a terre , eftre tres-necek
gebraucbenfeije : als nembliài : na<h' faire en s'en 1er uant au befoiri ; c'eft
dem 'mon mon eïn pferdr infei- à dire, 'quand on v€fra yn cheual
nerrefîlmionfehlenfêet,<vndtaitf man «gj er de ïefôlttrion , -s'entre^
feïnen çurbetten -véleiben vue, tènaMtlfdr fes CQUrbettes.noft af-
Itgnt^lttïr^ ^^ûca^.i^cmft.de
kimmginderhandt^ndtderhilff ion appy & des aydes : mais li le
DV RÔY.
cheual eft aflez refolu par jfo vi-
gueur , & qu'il né fait befoin dé
s'en feruir , il faudra pàflfer ôutte^
encor que ien'ay iamaistrouué dé
cheuaux aufquels cette leçon Fuft
dommageable , tellement que ie
m'en fers volontiers. Puis quand
ie les y voy fort obeyflans , pour
peu qu on fouftienne la main d'a-
uantage au cheual , il maniera
à courbettes ou à capreolles , û
c eft fon air en l'aydant ou plus
ou moins comme i'ay dit , & fé-
lon la diferetion du Cheualier qui
fera deffus , il apprendra à faire
de bonnes voltefc, aufquelles ie con-
tinue à entretenir le cheual à l'en-
stour du piliier tarit que ie le voye
%•• fort afleuré à cette cadence & à
* lh TobeyATance entière delà rriain^
fouffrant peu à peu l'ayde des
talons*
VNbJERVrEISFNa $ r
gantz* vngewvifi iïl : aber <wandœz
fiferdt duré feine fiarcke , refilmrt
genug ifi , vndt man fich derfelben
zjnbeâiemn hit <von notten hatt,fi
fitt m/in nur fortfahren , ^uvieuooll
ich 'diefi lésion noch niemalln an
den pfirdten fihadtlich befunden
*vndt gebrauch micb derfdben défi-
wegen gehrn, Nachdem ich fie dann
Jehr gehorfamb âarin verfiure 3 bal-
te ich die hariàt iem pferdt nur ein
wenigmehr k/berfich 3 es gehe gleich
in curbetten oder in cappriolen > fi
Jèrn ss feine fchul ifi> vndt helfendt
ihm vueniger „ oder mehr 2 wie ich
g e fagt 3 nach befebeidenhéit des refit-
ter s fi dàraufffitz^et , e wirit esgute
ivolten lernen machen > in welchen
ich dm pferdt dan fiettigs <vmb die
faule <vnderhalte 5 fi lang bifi ich es Figur
jfèhr ge'uyifi in der auffleinanderfol- v > m
gmgsordnmg manier , vndtgantzr
lichen gehorjambs <vorge<uvijfert bin
amh die hilffe der verfin mgemach
ZMertragen, gebmchthabe.
LE ROY;
DER KS> N i g:
(Rappeliez- tOUS fouffrir l'aide Wap nennet ihr die hilffi der
des talons ? btrfîn leiden?
PLVVINELi
ôberbereiitter:
5SIRË, Le cheual fouffre lés
talons quand en les approchant, il
les fuit , & fe range deçà &c delà
pourlVtt & pour l'autre * quand
en les preflant contre fon rentre
IhrMaijefl. dafitfi > e uwan ntan
die werfènj an dos pferdt helt > dos
es fie leide , darmrjlûhe <vndt fich
auffein yndt^ie ander feitte racket ^
*vndt durch eine oder die andere i
wan man fie ihm an den bauch an*
tt KONIGLICHE
trucket , mit gevualtforthgehe : n)nàt
<voan es etvvas wider den vuillen
dejfen > njvelcher auff êm fitzjtt >
macht > 'vndt <wan er es ftrajfet 9
mit tinem allein oder beâen fporn
ftrekhen > dos es fie erleide <vndt
&uch jowolldiefi ftraffe 3 als die an-
âern hùlffen ^ohnefich zjter z^ornen,
gern ertrage.
riNSTRVGTflON
il part vigoureufement de la main*
& lors qu'il fait quelque chofe
contre la volonté de celuy qui eft
deflus , & qu'il lechaftie dVn ou
de deux coups des deux efperons
ou d'vnfeul, qu'il endure , tant ce
chaftiment que les autres aydes,
fans fe mettre en colère.
DER KS>NIG,
LE ROY.
fch verftehe mm woH, e uuas es
ift y als vuan dos pferdt die qjerfen
leidet : aber nun ift dos ^oornembfte
iruafi rnan fich <vor mittel gebrau-
chen fbll j, damït man fie erlei-
den macht 9 welchens ich dan
gern <vin euch verftandiget fein
'vuolte.
l'entends bien à cette heure ce
que c eft au cheual de fouffrir les
talons : mais l'importance eft des
moyens qu'il faut tenir pour luy
faire endurer , lefquels ie fèray
bien aife que vous me faciez en-
tendre.
OBBRBERE1ITTER.
PLVVINEL
Ihre Maijeft. es fein viel <vndt
ein grojfe ans^ahl pferdt, welche fie
nur zjwiel leiden > auch fich deren
fehr *wenïg achten : vndt denfelben
mufi man viel eher mittel erfinden,
nwelche fie derfelben empfindtlicher
machen : vuill jedoch mich nit von
derfelben zjtreden 3 ietzjmd auff-
balten , fondera ich will euvverer
Matjeft. nur erklaren s vvas fie *von
mir begeren 3 vndt welches ift^ dos
wanfie ern pferdt antre fen , wel-
chesfer empfindtlich von der verfen
<uvere , voie man diefelben er/Hich
erleiden machen faite, nachdemman
feiner auffeinanderfolgungsordnung
der çurbetten vvoll vorgevviffert
vvere.
SIRE, H y a pîufieurs chenaux
& grande quantité qui les endu-
rent trop, &C qui s'en foucient fort
peu: pour ceux là il faut pluftoft
des moyens pour lesaccouftumer à
y eftre plus fenfibles:c eft pourquoy
ie ne m'amuferay pour cet heure
à parler d'eues, feulement ie decla-
rerây à voftre Majefté ce qu elle
defire , qui eft que rencontrant vn
cheual fort fenfibie aux talons pour
commencer à les luy faire fouffrir,
eftant bien affeuré dans fa caden-
ce à courbettes , ie fais touiîours
ou
DV ROY.
ou le plus fouuent félon le be-
r/( 4 . foin > commencer fa leçon au
pillier feul , & là le faifant aller
fur les vohes de fon air , lors
qu'il eft en train , ie tafche tout
doucemerù # a le pincer le plus
délicatement que ie puis d'vn ta-
lon ou de. l'autre , félon le be-
foin , ou de cous les deux en-
femble , vn temps ou deux feule-
ment. S'il le fouffre, luy faire co-
gnoiftre auec carreffes que c eft
ce qu'on defire. S'il ne le fouffre ,
arrefter l'aide & acheuerla vol-
te , pour le remettre dans fa ca -
dance , eftant vne maxime qu'il
ne faut iamais arrefter fon che-
ual, s'il eft poffible, furvnemau-
uaife cadance: Car le commen-
cement & la finceftà quoy il faut
prendre garde pour le bien faire.
Confiderant donc le cheual fai-
fant difficulté d'endurer deftre
doucement pincé , ie l'attache
* eco " entre les deux pilliers les cordes
kfip vn peu courtes , & en le leuantj,
" 8 * ie le fais pincer tout doucement.
Et fiilfedetracquedefa mefure,
iele redreflè derrière fur la croup -
pe auec la houfîine , & en luy ai-
dant , ie fais en forte que celuy
qui eft deffus continue à le pin-
cer, afin qu'il remarque qu'il
faut refpondreà l'aide du talon,
comme à celuy de la houffine,
Et Ci le cheualier qui eft deffus,
& celuy qui aydera le cheual de
la houfîine, furlacrouppe s'en*
VNDERVFErSVNG, f 9
vuere. Ich lajfe allez^eit oder zjtm p igur
offtermal 3 vndt vvau es die notturfft 14,
erfidert , dos pferdt eriïiicbvmbt die
eine Jatde fetne le ai on anfangen KM-
machen 3 vndt lajfe es darnach aujf
fiine vveife 3 vndt nachdem es in ei~
nen gutengang iji^ vndt den volt en 0-
derring gerundt herumh gehen, als
befeiffe îch rnich fi gemâblich vndt
zjtrthlicb als mogltch _, es bald mit
eincr oder mit der andern ver fin,
nachden es dan von nvttenifi^fiharpff
anzjm âhren > oderauch mit allenbei-
den ver fin } in einer oder aach zjwoen
zjeiim: vndt nachdetn esfiegiitwillig
erleidt ^ fifihmâichle oder liebkofi ich
ihm 3 damit es erkow/e _, dos es ge~
machi tivasichbcgertbœbe: wan ers
abernitleiden v^iït^filiman mitâer
hiljfvuartm vndt die voltengantz^
vndt gar aufmacben 3 es dardureb
wider in fiine auffetnandernachfol-
gunsordnung ZMbringen y die vue il es
eingebrauch odernoturfjt^das manie-
mais nit einem pferdt in einer bofin
au^einandei'-nachfilgHîtgsorânung
fiiilbdten folle 3 wofem es moglich //?. si c \
Dieweiln manfieifig aujf dem an- àjz S,
fang vndt dos cnât âas pferdt watt &s *
abzjtrichten 3 fihen mûfe : vndt won
dos pferdt dasfanffte Zjwicken mit
den verfen > fihwerlich zjierleiden
vorhombt^fi binde ici) es zjvuifihe die
zjwofatden > vndt em wenighurtz^
an , vndt i?i dem csfich auffhebet >
zjwick ich esvarlmdtj mit der ver-
fin, vndt vrjan es aufi fieiner mefkr
hwbtjfo fitKje ich es hmden anffdem
creutZj^ttderfptjîrBthen/ivider&tt-
recbt, vndt in dem man ihm die hilff
gibtjaffe ich den.welcher daraufffit-
Zjet , es zjizwvicken-fôrfahrenfdamiï
da$ pferdt fichzjiderhtlffder verfin
vndt der spifmthen.fich zjéevvegen
zjterkrnenwife. Vndt nachdem der
S
7 t> KONIGLicm
reiïtter welcher aujfdem pferdt fit-
zset, vndt derfo dem fferdtmitder
fjtijSmthen die hilffe hinden auffdem
creutZjgibt^rzjelter maffen/vorfahre,
werdenfi dos pferdtin ktirtz#r zjeit
der hiljfder verfen&ndtdengeburen-
dengehorfamb darzjt > wteamh den
gehmnch mitderjpiSruthen, ZMerler*
neïiygewohnet machen*
LMNSTRVCTION
tèôdent, ils auront bien toft ac-
couftumé le cheual à prendre l'ai-
de des talons &à y obeyr com-
me à celle de la houflïne.
DER K^ONIG-
LE ROY,
aAber *uvan dos pferdtfb vnge-
âulïig/vndtleichtemffindtlich am Uib
were/vndt die verfen nit aujfdiejc
weifè erUiden , vuieihrgefagt>auch
fichin einen Jb grojfen zjornfetzjte >
dos nachdemmaneswoltezjwingen
etwas KMthun, es in kleinmutigkeit
gerathete, vu ère es dan von notten dos
man es vngejhrajft: darbeijverbleiben
Hep, die vue il mi eh ohne difi bedm~
cGtj doser es reihtenkonne > vndt,
*uvievuoïïihr fagetdasmandiepferdt
nit fihlagen fille ^fonder von notten ifi 9
dos dos pferdt auff ein filche manier
gehc> dos nit eineinigergevualt oder
Z/vuang,von dem ràitter, ampferdt
gejpuretwerdenJbUe: Aberichglaube
jsdoch dif ailes fehrnotwendigZM*
fein ; dieweil ibr es im vuerck er>-
zjeiget bin ich verurfacht euch die
vrfachdarmnzjifragen^ vndtwaf
mittel ihr euch darzjtgebraucht A
vndt wte ihr die jenige gehorfamb
machet > von vueichem ich euch al-
bereit ietzjmdgefagthabe 3 àiefe hilff
gern ZMerleiden : jedoch wolte ich
dos ihr mir zjmer erklarete was
ihr z/uvicken oder pfetzjrn nen-
mt?
Mais en cas que le cheuat
fuft fi impatient ou fi fenfible qu'il
ne vouluft endurer les talons en
la forme que vous dites , & qu'il
fe mift en colère de telle forte qu'en
le voulant contraindre , il entrait
en quelque defefpoir, feroit-il be-
foin de s'opiniaftrer à les luy fai-
re fou ffrir , puis que (ans cela il me
femble qu'il peut manier , & que
mefmes vous di£kes qu'il ne faut
point battre les cheuaux* au con-
traire qu'il faut qu'ils aillent fans
qu'on cognoifle que le Cheualier
face aucune aâion de force ny
de contrainte : mais la créance
que i'ay qu'il eft neceflaire, puis
que vous le fai&es, m'oblige de
vous en demander la raifon , &
le moyen que vous tenez , pour
obliger ceux de l'humeur que ie
vous viens de dire, à endurer li-
brement cet aide : neantmoins ie
feray bien aife que vous me dé-
clariez premièrement ce que vous
nommez pincer*
DV ROY,
VNDE&VVEISFNa 7 i
P L V V I N E L;
&BERBEREUTTÈR.
S i R E , Pincer fori chéuat
lors qu'il manie à courbettes ou
à quelqu*autré air plus releué , eft
preffer tout doucement les deux
eiperons, ou vn d'iceûx contrç
fon ventre * non de coup * mais
en ferrant délicatement, ou plus
fort i félon k befoing , à tous
les temps , ou lors que la heceflï-
té le Requerra, afin que par Faccou-
ftumancè de cette aide * il fe re-
leué derrière * ou peu * ou beau-
coup, feton la fermeflfe de laquelle
Cheualier aviuera cette aide * qui
eft véritablement tout lefubtilde
la plus parfaite fcience,&pourle
cheualier,& pour le cheuai,que i'ay
nommée la delicateife principale
de toutes les aides , dont l'intelli-
gëncéeftla plus neceflaireàrhom-
me & au cheuai , & fans laquelle
il eftîmpoffible au cheualier de
faire bien manier fort cheuai de
botinë grâce , & en la forte que
voftre Majefté fçait que ie defire,
& que ie pratique en mon efcolle-
d'autant que le cheuai n'enten-
dant, ne cogneifTant , & ne fouf-
frant les aides des talons ? s'il a be-
foing d'eftre releué, animé, ou
chaftié , il n'y aura nul moyen de
le faire: car le coup d'efperon eft
pour ie chaftiement * & les jam-
0?r Atajef dm ffirdt zjwieken^
isTr "watt man es in curbetten 3 auch
auffeinanderèweis vndt hohervber-
fich œttfièrhaben reiittet/vndt es gantée
fittich mit einen oder zjvuen for en an
bauch anruhret > oder steiff darwider
anhâlt : jedcch dos es keinfornfireich
fije z fonder man Joli nurgar ^artlich
die fchenckel vvtder da$j>ferdt > oder
ZMZjeiitn auch farckhvndt zjtglekh
auch mit dem tempo , nachdem es dan
die noUurfierfordemwirdt,, anzjâ-*
halten, aufd,as es durch diegevuohn-
heit diefir hilfffch hinden vuenig
oder <viel auffhebe > vndt nachgef ait
der beflândig, oderfifheit s welcbe
der niitter <von die fer hilff fùren
<wirât jfo dan in warheit dœsftb-
tilefe j aller anderer volhornmefen
*uuijfenfchœfften y vndtfiwollvorden
reiitter^als vordas pferdti^dammb
bab ichs auch die vomembfic zjtrt-
heit y aller andernhtlfèngenmnet> KM-
iwelcherdan rnann vndtpferdtwôtl
abgericht vndt ein gùten <verfiandt
haben mmffen > ohne njuelchen es fon-
fen dem reiitter <unmoglichfeinpferdp
mit einer fchonen zjehr > zjweiitten
if. Vndt allfifhetihre Maijefwie
ich begere fdasmanaùfmeiner fchu-
len vorfahren fbïï : vndt nachdem
dot pferdt ? dte hilff der <yerfen nit
*veriïehet oder erkennet^ noch fe auch
nit erleiden wiU > auch <von notten>
aufgehoben zjtwerderi^gehertzjt zji~
machen^oder zjufrafm vndt nit gef
chicht : <vvirdt man niemals einiges
gtttes mit tel etvuas recht ZMUerrir}^
ten haben : dan der fyornftreiçh if
7 2 KONIGLICHE
<vor diejirajfe/undt diefchenckelvndt
fictif heit der andem y zji dcrhilffzjt-
gehrauchen. Vudt <vvan aber dos
pferdt fich nit hart genug dm hilffen
*vndt fchemkeln <vuiderfetzgte 3 mufi
es allfb verbittben > auch nachdem dos
pferdt die minière z^eit zjwifchen
dem fpornfireich <vndt fchenckels hilff
nit ertragen t wolte , fb dand.urchdas
zjwickengefchicht/uuie ich ietzjver-
meldj habe •> ijuelches dan fer njuenig
perfonen gehrauchen ( 'vndt es viel
mehr durch mangel als guten<uuiïïen
nit wiffen) <vndt auch fowenigj als
die jenige mit derhufft ' 3 njvelche dan
âat <vornembfieJi,adttrch ich die pferdt
Jo ich abgerichtet , ammeiften zj&ar-
beiten haben njuillfuuelchehilffich dan
eiwoerer Maijejr.fbnderltch vndt nit
nach andern dingen,fo km zjeht <vndt
fchonheit gehoren ,fage 3 auffdas ihre
Maijeft, ihr pferdt mit beferer zjehr-
lichkeit, als andere z&reiitten wiffe.
Abfb fihet mm ihr Maijefi. <wasich
zjvuicken nenrn 3 vndt die qjrfachen
SJuarumb es von notten 3 dos es dos
pferdt erkenne , verftehe vndt enra-
ge, jlber ihreMaifeft. dteffenzjube-
friedigen/uvaffîe begehret zjAvvi^e'^
als <wie ich ein pferdt rtgiere/uvelches
zjtleicht empfndet s vngedultig/undt
■ zj}rmg,diefehHffzjAeAeidenfifl;Uffe
ich erftlich daïftVnge pferdt > vuelches
von einem folchen humor ish 3 zjwif-
chen die zjvuo faulen 3 vndt mit dem
rimen kurtz> anbmden , nachdem
esvmbdieeinfaulefein le et ion an-
ge fangen hatt 3 es Çitîigs in feiner
guten ordnung zjAvnderhalten , vndt
nachdem es aw(c\nmden ifl 3 bifide ich
ihm zjwœ bal: en vuelcher manfich
fbnsien in bailbanf damit z>ufj?ilkn
qebraucht , dem welcher x aaff dem
pfrdt fïtz^ct an die jpornrander > mit
vvelchen der gefialt bedeckten Jporn
verur-
L'INSTRVCTÏON
bes & la fermeté des nerfs pour
les aides: Mais où il ne refpon-
droic aflez vigoufement aux aides
delà iambe, il faudroit en demeu-
rer là , fi le cheual ne fouffroit le
milieu d'entre le coup d'efperon
& l'aide de la iambe, qui eft le pin-
cer que ie viens de dire, que fore
peu de gens pratiquent volon-
tiers, (par faute de fçauoir , pluftoft
que de bonne volonté) non plus
que celle de la cuiffe , qui eft la feu-
le pour laquelle ie veux que les
cheuaux dreffez de ma main ma-
nient , & laquelle ie diray à vo-
ftre Majefté en particulier auec
autres choies pour la bienséan-
ce , & pour la politeflfe , afin que
voftre Majefté face manier fon
cheual de meilleure grâce que
les autres. Voila donc , S ï R E , ce
que ie nomme pincer , & les rat-
ions pourquoyileft neceflaire que
le cheual le cognoiffe , l'enten-
de , & ie fouffre. Mais pour con-
tenter voftre Majefté en ce qu el-
le defire fçauoir, comme quoy
i'oblige celuy qui eft trop fenfi-
ble, impatient & colère, d'en-
durer cette aide , c'eftqueie fais
attacher le cheual de pareille hu-
meur entre les deux pilliers les cor-
des courtes , après auoir com-
mencé fa leçon autour du pillier
feul , pour toufiours l'entretenir
dans fa bonne cadance ; puis e-
(tant attaché , ie lie deux balles
dequoy on ionë à la paume aux
deux
DV ROY.
deux mollettes des efperons dé
celuy qui eft deflus * auec lef-
quels efperons ainfi couuerts, i'o-
*"°»bitge ie cheual à aller de cafté.
Z%t deçà & delà tout doucement, luy
* 8 -* faifant fentir ces balles contre le
ventre pour luy donner à cognoi-
ftrequelemal n eft pas grand: puis
fciiant âccouftumé d'aller de co-
fté, de pas, il le faut tenir droid en
vne^ place , & approcher de fois
à autre les deux talions enfemble,
afin qu'il les fente tous deux à la fois.
Comme il eft âccouftumé de les
fouffrir en cette forte , fans manier,
de peur qu il ne perde fa cadence
en faifant defordre, vne autre fois
ie commence fa leçon entre deux
pilliers , & après qu'il a fenty les
talons fans manier , lors qu'il ma-
nie ie les y approche tout dou-
cement à tous les temps : Et par
cette voye infailliblement le che-
ual fouffrirales efperons armez dé
ces balles. Voftre Majeftè remar-
quera, s'il luy plaift, qu'au lieu de
balles ie me pourrais faire ofter les
efperons, d'autant que le talon a-
giroit contre le ventre du cheual
comme les balles. Mais ie le fais
pour vne raifon,qui eft,que n'ayant
point d'efperons, le talon ne peut
toucher au ventre du cheual , fans
que le gras de la iambe ne le pref-
fe par trop , & qu elle ne foit en au -
trepofture que lors qu il y avn ef-
peron. Quand le cheual les fouffrë
ainfi couuerts de balles fans Ce met-
VNDERVVEnVNC r f
'verurfache ich das pferdt 3 aujfein
vndt die ander feiîte aUgeniach ZM-
gehen : vndt mâche es dJc ballen am ^ a
bauchempfinden , admit ich es erken- die S.
nen lerne l das fie ihm mt fehr vvehe %*
thun werden- vndtvvanes aujfdie
feitt im fchritt zjtgeh engevuohnet ifi,
follman esgerath in e'mem mftïïïhal-
ten , vndt bifweilen die zjuvo ver-
fen ZMgleich miîeinander an dos
gevuohnet fie auffdicfe voeu zjAerlei-
den, \edochohne arbeitten , damit es
feine ordnung nit verli/e vndt inv-
nordnaw rerathe : darnach anffein-
andermal fang ich es in feiner te-
il; ion zjumfchen den zjvvoen faulen
an zjimachen, vndtnachdem e>s dÀe
ver fen in dem es nit gearbeitethatt >
tmpfindet , vndt hernach , vjan es
arbeitet odergehet, naheichzjiallen
zjsiten „- fie gant& gemâhlich ans
pferdt, damit es diefelbenempfnden
mége: vndt wirdt das pferdt durch
difi mit tel die Jj?orn mit dem ballen
verbmiden , vnfehlbar erleiden. Ihre
Maijesl.foes ihrbeliebet follen auch
inachtnemm>.n 3 dos an jtattder bal-
Un 3 ich atich vuol die fporenabnem-
men hondte , diewedn die ver fen
eben wie die ballen vuider des pferdts
bauch zjAgebraitchen weren. Âbench
thue es vmb einer andern vrfachen
voillen , als nachden man keinfyom
vmb hatt > kann die ver fen nit fa
vueit in des pferdts bauchhinein tri^
eken.ohne das derfihenckel das pferdt
nit zjihart tmcke 9 vndt auchnitein
anderepoftitr odergejtalt 3 als vvan er
die Jporen vmbhatt , gerathe. Vndt
wan das pferdt die jftorn aUfo mit
den ballen vberzj)gen erleidet vndt
fichnit darvber er cornet 3 fogebrau-
che ich darnach die fyorn ^jvelchenit
T
?4 EONICLICHe
fiechefl) <vndt fahre eben in derfelben
le et ion for cht : <vndt nachdem es der-
felben gewohnet , nïrnh ich meinege^
wohnltche fiorn wider/undt gebrau-^
aie mkh derfelben gar zjirtlich 3 odef
auch ftarck 'nachdem es die notturfft
erfodert : <vndt alfb ohne zjvueiffèl 3
iwirdt man von allerletj maniren
-■ pferdten,, fie fieijen gleich gedultig,
zjornig, <vndi fbleicht empfindlich dis
fie<uvollen 3 wan manmir diefirvn-
derweifungsmanier 3 mit fleifi \ vndt
verïtandt, abwarttet 3 zjArecht brin-
gen ^ werden auch die hilffvndt ftrajf
zm rechter zjeitgern leiden : dieweiln
folche gedultung 3 de?n kriegspferdt
fehr<vonn6tten lit: vndtfûrnehmlich-
en den jenigem, welche's die had vndt
-ver fin nit ohne fich zjuerzjrnen , in
vnordnung zjugeben leiden will , if
nit alkinfeinen herren vndichtig et-
nruas gttts mit ihm zj&uerrichten >
findernwirdt dcnfelben auch ojfter*
mais in gefalir fines lebens fetzjen >
<vndt beuarabin diefem, dieweilein
kriegsmann in der fchlacht 3 fich der
jufiheit der hand vndt ver fin info
grojfer gefahr , nit als wieauffdem
rennbahngebrauchen kann: dannach-
demer affermais denen voraugefte-
hendten gefahren entgehen wiR 3 vndt
die fiorn fiinemffirdt gibt 3 vmbfich
zjufaluieren 3 vndt ihme deren zju-
uiel gibt 3 auch es mit der handhar-
ter 3 als es nit gewohnet 3 hind- £ vnd
herkehret : vndt nachdem dos pferdt
fiches nit erleiden 3 vndt der mei-
nung dejfen 3 fo auffihmfiijfe nit ge-
horchen wolie 3 auch fich er&or-
nete 3 >vndt in vnordnung home:
fi iflr mchts gewijfers 3 als dos
fin leben 3 in einer vberaufi grofi
fin gefahr ift : vvelches dann die
notturfft klarlich beweifit 3 vvie hoch-
lich es den pferdten 3 die handt
L'INSTRVCTION
tre en colère i ie prends des efpë-
irons qui ne piquent point > &C con-
tinue tes mefmes leçons : puis y
eftamaccouftumé, ie reprends les
ordinaires -, &L m'en (ers délicate-
ment, ou plus fort félon le befoing;
& ainfi, fans nulle doubte , toute
forte de cheuaux , quelques impa-
tiens , colères , & fenfibles qu'ils
foient, en pratiquant cette métho-
de auecinduftrie & iugement, en-
dureront très -librement les aides»
& fouffriront les chaftimens à pro-
pos : Eftant telle fouffrance fi ne-
ceflaire au cheual de guerre prin-
cipalement, que celuyqui n'endu-
re la main &les talons fans fe met-
tre en colère & en defordre , eft
non feulement incapable de feruir
fonmaiftre aux bonnes occafions;
mais propre àluy faire courre for-
tune de la vie, en ce qu'il eft très-
certain qu'vn homme au combat
n'a pas la iufteffe de la main , &
des talons au milieu du hazard
comme fur la carrière :car fouuent
voulant efuiter le péril qu'il void
près de luy , donnant des efperons
à fon cheual pour l'en fortir , re-
doublant fouuent , & de la main
plus rudement que l'ordina ire pour
le tourner , ou çà , ou là : fi le cheual
ne fouffre , &C qu'au lieu d'obéir à
l'intention de celuyqui eft deffus,il
fafle defordre & fe mette en colè-
re , il n'y a que tenir que fa vie ne
foit en danger extréme:ce qui mon-
ftre viûblement le befoin que les
DSf ROY;
chenaux ont de fouffrida main 8e
4ès calons..
VNDERVVEISVNG. 7S
<Vttit n>crfen a von nkten fiijt * &uâr**
leïdm.
LE Pv O Y;
DER ^O 2V / G,
Vosraifons tombent facilement
foubs mon fens , & voy comme
peu à peu vous vousfai&es diftin-
dement entendre au cheual: c'efl:
pourquoy ie prendray plaiiir que
vous pourfuiuiez voftre difcours,
& que vous me faciez enten-
dre ce que vous faites au che-
ual réduit au poin£fc que vous ve-
nez de dire.
Euwere befeheidenheiten „ kom-*
men mit den meimn vberein y <vnât
fehe wieihrallgemach ^ondsrjchied-*
licherweifi 3 dos pferdt euch zj&uer-
hen machet : dammb insère es mir
lieb -, dos ihr in ewuveren gefirach
nweiter fortfnhret > <undt mich *ver~
fiendiget; vuie ihr es mit dem pferdt
mâche t , wëlches ihr zjt eîmm fol-
chen endgebrœcht, als ihr mir je t^
trzjhlet habt
PLVVïNELI
OBERBEREIITTER.
SIRE, Quand i'ay réduit te
cheual iufques oùvoftre Majeftéa
veu, ie commence toufioursfa le-
çon au tour du piîiier , fur les voltes,
pour l'entretenir dauantagé dans
îobeyffance de la main pour s y
iaifler conduire & fouftenirdansfa
bonne cadence , <k dans la fouf-
France des aides des talons. Puis
l'ayant attache entre les deux pil-
liers les cordes vn peu plus longues,
ie commence touc doucement à
le faire aller decofté, de pas , deçà,
&C delà, & reprendre dvn talon &
de l'autre fanss'arrefter: puis com-
me le cheual cognoift cette reprife
Jhr Maijefi. •vuan ich dos pferdt
foweit gebracht s voie fie gefehen 3 fi
fange ich aile &eit erfilich feine le-
iiion an mit ihm, ^vmbdie eimfaid
in volt en rj4machen s es dardarch
allait in dem gehorfamb derhandt
Zjwvnderhaltcn , auffdtu esfchlajfe
beleidten^ndt'mguteynachfolgungS"
crdftpmgt voie auch in der hiljfe die
ver/en zjnerleiden ,, <verbleihe : <vndt
nachdem ich es zjvvifcken die zjwc
faulen^ eiwweniglenger >ds z^tmor^
angebunden * fange ich an ^ es allge-
mach auf die feitten gehen z^umach-
en 3 aujf dem fchritt > hin <vndt her,
*vndt es mit einer vndt der andern
ver fin mmmende > ohne fîill K,nhd-
ten s vndt nachdem dos pferdt die
fchul der vnderweifung des fchritt s 3
7 6 KONlGLICHMi v L'INSOTR VCTION
erkfmet } fo bemûhe ichmié ,vndt de pas Je mets peine & l'oblige -fi ie
-verurfache es,fiich kann , eswider p uis ^ de re prendre en maniant de
mfffeine marner imreimen KMneb- fon ^ CQ ^ fgra en fort dg
mm, welches es dan mwenigtagen ^ , - nL i x
thpmwiràt,dieweilesMbereithin J0Urs > eltant délia accoultume a
-vndher vndtaùfemerjedenfeittm manier , deçà U dela,en s'arreftant
jtill zjtftehen } zjtgeben , gevuohnet de chafque cofte.
DER KPNIG. LE ROY.
VFœmmbbegemihr y dateu- Pourquoy voulez- vous que VO-
*were pferdt auff 'die feitte hin nmdt ftre cheualfçache manier de cofté,
ber , aurcb anrûbrung , einer vndt & qu'ilrepreigne deçà 8t delà pour
dermdernverfen,gebenfoUen? vntaloû&pour l'autre.
OBERBEREIITTER. ^tXyiNEL.
%>ammb ( ihre Maijeft. ) das das Pour Ce ( SIRE ) que le che-
fferdt, welches nitbefeitsgehen,nit ual qui ne fcait manier de cofté ne
alsdurchgefahr,gutevoltenmachen p eut faire bonnes voltes que par
kann: vaMemtnanyrnh^vom hazard: mais le fçachant, fi en al-
es m 'voit en gebet , das es hch zj4r> f r , i - -i » n -m
-weua^dlfdbenbegtbtlfoUman antrurlesvokes il s eilargift trop,
es mit den auÇwendigen ftorn der l'efperon de dehors le referrera:
imitai hinein trucken : <vndt wan es & s'il fe ferre trop, l'efperon de de-
der sj>omz>it r uveip hinein indievol- dans le fera eflargir. De mefme,
tentmchte ,fiU es der anderwider fi en maniant par ledroi£t, ilfe iet-
herarf treibcn : Gleicber gefialt fitt wk dVn Cofté QU d > amre 1Vn ou
man auch thun > nroann man d.as „ r , • j j» 1
V firdt gaath aufreimen , <vndt es Uuctc eiperonle contraindra d al-
mffein oder die ander feitte lauffen 1er df OICt • S OlU ( S I R E ) la rai-
machen will.,fiil es der ein oder an- fon pourqUO)' ie veux que les che-
dere Jpom gerath aufzjtgehen , ver- uaux fçacbent manier de cofté.
urfacben. Da feben mm {ihre Ma- Maintenant iepafle outre, & fup •
yefi)d l e^rfacb^amm l cbhaben , ie voftr£ M - R , j g re 2 arderce
ligafuviU dasdiepterdt çernauiï dte (ett- r , , } , D .
»>■ tengehenfilL vikerbLicLhre chenal auec vne longe au banquet;
Maijeft. die fes pferdt mit dem Un- "« mors , comme l'ay dit cy-de- '
gen ' uant,
-dv Roy.
uant, lequel après auoir commen-
cé fa leçon de Ton air à l'entour du
ptllier pour le diuertir , de crainte
de l'ennuyer à rnefmè chofe . au
lieu de l'attacher entre deux pil-
îiers pour le faire- aller de ëdfté :
Voyeijcômtne il a-la teftetournee
contre le pillier , & tout proche ,
& les hanches dehors : comme
achemine de cofté , de pas , des ef-
paules &4eshanchesi& plus eftroit
dgs efpaules. En après confîderez
le maniahtà courbettes de la rnef
raepiftei&ç comme celuy qui eft
deflus raidë-des deux talons pour
porter lesrefpaules en auant , vn
peu plus ferme de çeluy duquel il
îç ëhaffe, afin qu'il y obéjfleï c eft
à dire » le fouftenir feulement de
cêky opppfite qu*or]t;le chaffe , le
preflant fort du gras de la ïambe *
ouïe pinçant de çeluy auquel il
veut qu'il obeyfle, laquelle leçon
eft: ères profitable > & aduance le
cheual
VNDERVVEISVNG. 7 ?
gen leidtfèil, an âem loch , waran dos
gebtfi an derfiangen angeb&nden Ht 3
anzj4ffehen 3 àls ich htebeiiorn âamon
gereàt habe > welches nachdem esfeine
lectwn auff fiine marner , vmb die ei~
ne firnle zjArnachen, angefangm hatt y
ihme fine mkngeldarawch abzjAge-
njuohnerij vndtdamit dos mandem-
filbennit zj&usrdrufi aile zjeit mit ei-
nerleij leBion komme y vndt ohne dos
man es an die zjvuo faulen anzjuhm-
den von notten hatt 3 auch es dar-
durch aujfdie feittengehe zj&machem
fehen fie voie es den kopjfvmbkehret,
e uuider die faulen > vndt finahe dar-
beij auch die lenden gegen aufivuen-
dig dey volten hatt 3 vndt iwie es
auffdtefeitten , fortgehet > imfchriitj
mit den fihvltem 3 hufften 3 vndt
mit denfihultern 3 fi eng zjjfammen :
hemach betrdchtenfie auch > daè reiit-
ten iû cùrbètten 3 vndt dos es allzjsit
vuiderm einen fufitapffën tritt, vndt
vvië der jenige > vvelcheraiïffihmfit-
&et y diehilffemitden zjuvoen verfen
gibt damit er diefchultern vorfich bie-
gefondt ein wenigjtarcker mit der je~
nigen verfen 3 mit welcher er esfirtia-
get 3 éttch es fiàrck mit dem fihenckel
an den bàucb antrûcket 3 oder zjuuicke
es mit der vetfen 3 woerwilldases
gehàrchen folle jwelche leftion danfehr
gut> vndt dem pferdtauch fehrbefor-*
éerlich ifl.
LE ROY;
Quelle àduànce trouuez- vous
que cette leçon face d'auantage
qu'entre les deux pilliers, puisqu'il
n'y fai£fc qu'aller de cofté, de^à ou
delà.
DER KONÎG.
Was befindet ihr dos diefe le-
Bioh mehr 3 als nar zjwifchen den
zjvuoen faulen 5 voreinebefordemng
oder nutzjen fihajfj dieweil fie da£
pferdt nùrvon einer fii'tten , auffdie
•andëre, hattgèhen machen.
V
^ KONIGLICHË
UINS'TKVCTïOlSf
OBERBEREUTTER,
PLVVÏNEL.
Jbre MayèB* ich befinde zjvoen
mortheil ' darbeij ': der ers~ie 3 dieweil
dos pferdt nit auffbùden fiittenan-*
gebunden *wirdt > fiforchtet èsfich
<weniger *vor der einen favden > als
*vor den andern zjuvoen > darumb dos
es nit fi hart daran gezjifoiïngen
*wirdt: nrndt niveitermufl es ohndie
bilff \ welche es in der hand hatt*
geborchen: f wan mon ihm den kopjf
gegen der/aulen zjuhelt : zjtm andern
mufesaucbden zjuvoen ver/en zj4r*
gleich miteinander gebende 3 gehor*
famb fein 3 <vnd,t der jenigen mehr,
mifuvelcher es forthgetriben<uuirdt 3
als der andern ,, <vndt IMet ficb
ein e uuenig vorficb s vndt aitcb aujf
die feitten defio bejfer reiitten: durch
welchesdanei4wereMaijefî. erken-
nen katnn > dos dasjenige pferdt 3 <wel-
ches diefes verfiehet , 'undt darzjne
gehorchet y beinahe <vor abgerichtet,
zjéalten ifi.
SIRE, Fy trouuë deux ad-
uantaget* le premier , que lëchê^
ual n'eftant attaché des deux co-
llez , il a moinsd'apprebenfion dû
pillier feul, que des deux, n'y e-
ftant pas fifujet : & par confequedt
il faut qu'outre l*appuy qu'il a à la
main» quilyobeyfle, enfëlaiflTanfe
conduire la tefte contre le pillier:
fecondement, qu'il obeyfleencof
aux deux talons enfembkj & plus à
celuy duquel on le chaflè * fe làîf-
fant porter en auant vn peu de co j
fté : par lefquelles chofes ^ voftfe
Majefté peut cognoifle que lé
çheual qui a cette intelligence
& cette obeyffance \ èft prêt
que en eflat deftre nommé fça-
uant.
DER KpNIG.
LE ROY.
Jch erinnere nich 3 dasibrmir e vor
kwtzjem gefagt , dos mon pferdt fin-
de <vuelchedie verfennur gar&ugern
leiden ^ wndtdasfiefi vnempfindlich^
*vndt geher&t oder frifch feijen, dos
fiefich der uerfingantz^ nicbts achi en:
mndj dos es viel eher von net t en fie
die njerfen zjfihlen , vndt forchten
ZMmachen > als die fielben gern zjdei-
den: wolte defiuvegeu gern vuijfen.
Il me fbuuient que vous auez
tantoft dit qu'il y auoit des cheuaux
qui ne fouffroient que trop les ta-
lons, eftans fi peu fenfibles& cou-
rageux qu'ils ne s'enfoucioient en
aucune forte , & qui auoient plu-
ftoft befoin de moy es pour leur ap-
prendreàlescraindre & à les fuir,
qu'à les endurer : C'eft pourquoy ie
bv îloy:
ferây bien aïfeque vous më décla-
riez quelle muetion il y auroit pour
leur donner cette fënfibilké.
VNDERFFEISVNG. 7 p
durch vuafi mïttel man ihnen ein
gute empfinâlkhkeit machen fai-
te;
PLVVINEL;
bBERBEREUTTER*
S ! R Ë , il y a des chëuâux fi
ftupides, fi poltrons, auec fi peu de
force auxreins , aux pieds, & aux
jambes que tout ce qu'ils peuuent
faire ëft de cheminer deux lieues
par jour. Tels font plus propres à la
charrette qu'au Maneige, & telle-
ment indignes de feprefetiter àvo-
ftre Majëfté, qu'il n'en faut parler
deuant elle : Mais il y en ad'auqres
qui ont aflfez bonne forcé * beaux
fgteds & belles jambes, que le peu
de tduragêrendfilafches & infen-
ïîbles, qu'il faut y apporter bien de
l'artifice pour les refueillen A tels
chetiaux ie voudrois en premier
lieu les bien trai&er , puiseftans en
bori ct>rps , s'ils ne faifoient mine
de fe refueilier , ie les ferais r en-
fermer dans vne efcurie où on ne
verrait point de lumière, ny le iouf ,
nylariuid, lès y laiffantfejour-
nef en cette manière vn mois ou
fixfemaines fansfortir, leur don-
nant à manger à leur volonté : fi
cela les ânimoit, fe ferait ce que
ïè defirerois pour efuiter à leur
faire du mai: car mon humeur
eft de chercher toutes for tes d'in-
uentions pour m'empefchër de
_ Ihre Mai] e fi. mân findet pferde
fb plûmb >fatd; vnàt von fi wenig
Ftarckh anfûffen vndtfihenckelnfiin,
dos fie des tags wetter. nit als nur
z/uuq meilen gehen kmmen : vnàt;
fiindt alfio befibaffiie pferdt bejfer im
karren , als auffder re'nttfchul ZMge-
bramhen, auch nit wurdig dos man
ihrer Maijejt. einige vermeldvmg
daruon thue. Es hatt ihr auch nock
andere welche ein zjmbliche gâte
fiarcke> ^ndtfihonefujfevndtfihen-
ckel haben: aber e uuegen dergeringen
hertzJhafftigkeit, werdenfiefo Un-
lafiig, t vndfvnempfindtlkh > dasman
grojfe muhe hatt , ehe fie &urecht
<vnàt anffgemmdert werden: <vndt
fiolche pferdt wolte ich erftlkh woli
futtern lajfen 3 *vnàt nachdemfie woli
zjuegenohrnen vnàt fitt <worden 3
Hjndt fich dannoch nit auffgemundert
hetten^ wolte ich fie ineinen finftem
fiallj, <wo man weder tagnochnacht
fiehe > einfperen laffen 3 darinnen ich
fie der gefialt ein monat oder6. vuo-
chen ohne herauf gehen „ fiehen lafi
fien 3 vndt ihnen fiviel z^uejfen-
geben . als fie wolten : njndt -vjan
fie gehertzjr <vndt fnfih worden,
njyere es nach meine?n begem genug-
famb> aufidas kh fie nitvielfiraffi*
en oder fihlagen dorfffe , dievveil
mein hnmor , aile gelegenheit z>ufin~
den , ifi> die pferdt nit ZMpeinigen,
darumb ich <vor ein vnfahlbare regel
Sa ICO NI G LIC H S
hdte>das nachdem einer , welcher
fiènitanderÏÏals durch fichlagen vndt
mit gewalt abrichtet , gântzdich <vor
einen <vnuerfiandigen , 'vndtnjn^uvifi-
fiendten menfehen zjâialten *were*
Sich Vnàt <uuan mtch aile gute mitteffio
die 7- ich anihm <verfimhet > nitheiffen<woU
ilg< len ,fo nshme ich fie <vmb die fade >
wndt mundere fie mit der beutfihen
mff, damit fie gantz> freiiwillig
<vonforchtderbeutfichenftreich gehen:
<vndt wan der reiitter ficher daraujf
fitz^en kan auch gewohnet iïarck
ohm faïïen fortZMgehen * ( welcher
gefahr dan gewohnlich der reiitter
auf folchen pferdten vnderworffen
ifi ) laffe ich ihme ohn einiges beden-
cken , die fcharpffen fiorn fiarckh
geben ], vuelche dan zjm nott mit der
fiim dejfen , fio daraujf fit&et , %>ur
hilff ZsUgleich mit gebraucht werden
mujfen , damit man es zjur forcht-
niermuttmaffmg bringe ><vndtfo es
moglich es mer durch forchtalsftreich
zjtreiitten> damit es defto fireiwvil-
liger durch anrùhrung der verfinfort-
gehen terne, auch fich<vielemj>findli-
cher , durch dieforcht, vuelche es dar-
uon hatt mâche: qjndt nachdem diefi
leBïon ( e uuan fie recht gebraucht
*uvirdt) in <wenig tagen es nit nach
des reiitters begeren ,z,urechtbringt,
fi fill man <vor gewifi glatêen , dm
esfiine qjnuermoglickeit etvuafi guts
zjtmachen, verhindere , anwelchen
pferdt dan kein hoffmng mer etvuas
guts mit ihme ZMuerrichtem ift y die-
qjveil dermenfich <vnuermogliche ding
ZMrechtZMbringen ; nit vermœg.
Recon
L'INSTRVCTION
tourfiienter les cheuaux , tenant
pour reigle infaillible, que tout
homme qui ne les fçait drefler
qu'en leur faifant du mal, &par la
force , eft parfaitement ignorant.
Si donc toutes fortes devoyesdou- l 4j?
ces me manquent T ie les mets au- "'
tour du pillier, & là ie les fais ref-
ueilier de la chambrière iufques à
ce qu'ils aillent délibérément de
peur du coup : puis quand Thom-
me peuteftredeflusen feureté, &
qu'ils font accouftumez d'aller vi-
goureufement fans tomber ( quieft
le plus ordinaire hazard qu'il coure
fur tels cheuaux , ) ie fais fans crain-
te donner vertement des efperpns
bien piquans , lefquels au befoin
font fecourus de la chambrière > de
la houfline, &,de la voix de celay
qui eft deffus, pour tafeher par là de
le mettre en apprehenfïon,& s'il y
a moyen, luy faire plus de peur que
de mal , pour l'obliger à partir li-
brement pour les talons, & s'y ren-
dre plus fenfihle parla crainte qu'il
en prendra. Que fi cette leçon bien
pratiquée ne le met en peu de iours '
enleftat queleCheualierdefire, il
faut croire que l'impuiflance feule
l'en etrjpefche : auquel cas le mal
eft fans remède, puis que l'homme
n'eft pas obligé à Fimpoilible.
OBERST4LMEISTER.
MONSIEVR LE GRAND.
%re Maijefi nachdem fie herm SIRE, Voftre Majefté peut
P/ww- cognoi-
DV ROY.
èoghoiftre, ayant entendu Mon-
fieurde Pluuinel, & veu la preuué
de fon difcours, que Ta méthode
eft la plus certaine^ la plus briefue
iapiusprofifablè, & la moins péril-
leufe: & par laquelle ie puis afleu-
rer V- M. auoir veu reiiflïr de fi
bons efFets,& fi grand nombre, que
iamais ie n'ay remarqué en quel-
que lieu où ie me fuis trouuéi des
cheuaùx fi bienallans à toutes for*
tes d'aiï^queceux qui ont efté dref
fez en fon ëfeole-, comme âuffi il
ne fe tirouue point d'hommes , ou
fort peu^bien placez àcheual, bien
irefolus, tràuaillér auee fciencê , iu -
gemént & patience * que ceux qui
enont appris lemoyen deluy,ofant
aiîeurer voftre Majefté, qu'il a plus
dreflé d'hommes & decheuaux en
dix années de temps, que iamais il
he s'en eft veu en voftre Royaume.
Et pourpreuue de mon dire, c'eft
que toutes les bonnes efcoles qui
font en France , font tenues par fes
efcoliërs. Et que toute voftre Nô-
bSefïequiauoit accoûftumé d'aller
chercher cette fcience aux pays
eftrangës, fe contente de fe rendre
fçauaris en leur patrie, au lieu que
la piaf part retournoient ignorans
fans auoir rapporté aucune fatis-
faâion de leur voyage» queceîuy
d'auoif veu vn autre, pays que le
leur. C eft pourquoy (SIRE) ie
louëDieit, dequoy Monfieurde
Pluuinel s'eft trouui durant le rè-
gne de voftre Majefté, afin qu'en
VNBEKVVEISVNC Sr
Pluuinel verftanden konnenfie vvoll
erkennen , vndt c<ie probe auf feitien
gejpraçh vernehmm „ cÏjs fem vnder
vueifungsordnunggevvi\]cr kûrtzjer^
mttziicher > vndt am aller c uvenig-
flen gefahrlkh ijt : vndt kan amh
ihre Ivlaijef. vorgewijfern dos ich
Me fine lecklon vndt in graver an-
Zjahljfo zjigutem ende oder nutZs-
z^en hab voibringen fehen 3 als ich
niemals in einigen andern ort _, vuo
ich fonflen gewefen 3 gef\>âret habe,
noch auchfferdt fo vvoll , vndt nach
allerleij minier en im reiitten gangen
vveren 3 wie dJe jeni(ren welche er
aufffemerfchul abgerichtet hatt : dan
man anch nït viel reiitter oder gar
vvemgjîndët > vuelche vvollvndtre-
Joint 2i,upferdt fitzjen > vndt mit ver-
ïlandt „ vndtgeduk reiitten: als dis
jenigen vuelche die mit tel von ihm er~
■1er net: dievveil ich euwerer Maijefi.
vor gewif fagen kan > dos ermerper-
fonen vndtpferdtin zjehen jahren ab~
gericht vndt vnderwifen^als niemals
in ihrem konigreichgefchehen ijh vndt
meine vvort zuupr obier en 3 Jb Jeinât
allerleij befie reiitter in Franckreich
feine fchuler gewefen : vndtaUihra'-
del welcherfonfien diefe vvijfenfchafft
in fremben lanc en zjifkchen,gevvoh-
net vuaren >feindt nunmehr vergenn-
get Jkh deren in ihrem vatterlandt
KMbemâchtigen , wievuolldanoch der
meifie theil vnvuiffendt ., vndt def
■fin nit einige rechte vergenûgimg
vndt nichts als nur ein anders landt^
als dos ihre ge fehen hab en y von ihrer
weiten reife ., widerkommen fin,
Dammb s ihre M.aijef dancke ich
Gott , dasfch herr Pluuinel in die-
fer ihren regirenden z^eit allhie be~
funden > auf dos er die ehr fie zm-
vndervveijfen hab en moge. haï x tende
fich auch vor gardz, glûckfeelig die*
X
X* KONiGLicm
fer nnjûrdigen gèlegenhëit 3 begegnet
XMjeiris damit er feine vuijfenfchajft
*undï kunfi defio bejfer an tag brin-
gen konne 3 verhoffet auch in kurtzr
er zjsit 3 durch fein mûhe ihre
Mai/efî, der gefialt KMvnder e uuei-
fen s dos man <wirdt jagen honnen
dm fie der <vornembfie 9 vnder allen
x andern * in feinem konigreich in
diefen exercitio feijen ^ <vndt ailes
ohngroffe mùhe 3 die<weil ich ihrgu-
te Naïurliche zjtneigung 3 welche
fiszM attemdemwas fie <vorz>unem~
men begern* *vermerckbe %
UlNSTRVCTIOR
acquérant l'honneur de Tindruirei
il fe repute heureux cTauoir ren-
contré vn fujet fi digne pour faire
admirer fa fcience, efperant en fort
peu de temps voir reuffir fon la-
beur, de forte que V. M. fé pourra
dire eftre le plus excellent eri cet
exercice, qui foit en fon Royau-
me,^ fans grande peine* veu l'in-
clination naturelle qu'elle a à tout
cequelledefire entreprendre.
OBER.BEREIITTEK-
jp L V V I N E L*
Jhre Maijeft, ich hab billich G on
zjtdanckenj dos ermirMemiitelmit-*
getheilt > diefer vuenigen dienftbar-
keiïi welcheherrn OberfiaUmeifiem
'uerfflichten ihr aujf diefe manier
daruonzjureden > erlanget habe:aber
ich folte ihmnoch <wollmer dancken ,
dos nachdem er m ich allfb begnâdiget,
dos attbereit zjvuen rnâchtigen koni-
gen beliebet fich meïner in diefer
kunst zjâbedienen , njndt nunmehr
hab ich auch die ehr ihre MaijesTr*
zjminderweifin , erlanget > aU dos
<voUkomblichjle aller andern exerci-
tien > fo zMtn leib <vndt auch zjur
notturfft eines ^vornehmen JMonar-
chen ^ gehoren. Bifhiehero ihre Ma-
y'efi. isTr es mir bequemb ihro in der
taht zjuvVeifen gewefen 3 was ge-
fialt ich die <vnàer-weifimgsmanier s
nnjelcher ich mich die pferdt gehor-
famb ZMmachen s gebrauche 3 auch
allfb zjâebereittet fera i damit Çezju
der eufferfen ]uft-<vndt uollkommen-
heit gelangen mogen > njuie ich dan
SIRE, i'ay grande occafion
de louer Dieu* de m'auoir donné
le moyen d'acquérir le peu de ver-
tu qui oblige Monfieuf le Grand à
vous parler de moyen ces termes:
mais ieluy doy bien rendre grâces
dauantage , de ce qu'il m'a rendu
fi heureux que deux grands Roy s
ayans eu agréable mon feruice,i'ay
encor l'honneur d'enfeigner à V.
M. leplusparfaid de tous les exer-
cices du corps, ôdeplusneceffoire
à vn grand Monarque, lufques
icy , SI R E* i ay efté bien ayfe de
luy montrer par efted de quelle
forte ie pratique la méthode que
ie tiens pour rendre les cheuaux
obeyflans, &C prefts d'arriueraux
plus grandes iuftefles, ayant voulu
monftrer à voftre Majefté que ces
chofes fe pouuoient faire facile-
DV ROY.
ment auëc lvfagë des piilierè ; èc
donner à cognoiftre par raifon, que
cen'eft pas fans caufè fi fay quitté
toutes les autres inuèritions, pour
me tenir à celle- cy : Car, cotnme
iay dit cy^deuarit, il nie faudroit
accûfer d'imprudence fi i'âuois à-
bandonné la forte donti'auois ac~
couftumé de trauailler , pour en
prendre vn autre , fi ien'auois tiré
de très -grandes preuues du bien
qui enreuffit, & fi ie n eftois très-
certain que toutes fortes de çhe-
uaux, & de toutes natures, fe peu-
uent drefler par ces deux voyes; IV-
hë, autour du pillier ; & l'autre, en-
tre les deux pilliers , à toutes for-
tes d'airs, tant pour la guerre, que
pour les triomphes , &: tournois.
Les vns neantnioins pluftoft que
les autres: car les bons quifë trou-
veront naturellement auëc de la
force & de la légèreté , font plus
promptëment refolus en leur ma*
neige , & manient mieux &c plus
longtemps, que ceux qui man-
quent de telles parties , & ce met-
tent plus facilement dans la main
& datis les talons. Que fipaf hazard
quelques vns ignorans, qui m ont
veu trauailler ayans creu pouuoir
faire lefemblable, &queriyef-
fayant ilsayetft gaftéleur chenaux
ou n'ayent pas reuffi à ce qu'ils dé-
firent: i'én fuis bien marry , & les
confeillerois pluftoft ^abandon-
ner cette pratique ( puis qu'ils y
reuflïflent fi mal) que de blafmer
VNDEKVFEISVNa Sj
auch ihre Maïjeft.habe fehen lajfen^
das man aile diefe dirige dnrch den ge-
bràuche derfàuleleichtlich ihun kann 3
njndtwitt mit befiheidânheit ZMuer-
ftehëngehn 3 dâs es nit ohne vrfach ifi 5
dds iche aile die andere erfindvingen c-
der Uclion <verlajfen 3 njndt mich &n
àiefe hie gehalten habe: dan voie ich
'aUbereit hieuorn gefiagt], dos man rnir
es viel ehefvôr eine vnklugheit halte,
fi ich diefe manier *warin ichge<woh-
netbinzjireiitten, verlajfen, vndtein
andere annemmen foite : wofern ich
nitgute proben ., welche daraufi ent-
firangen y beijbringen *vndt ahz>eigen
honte : auch dos aïïerhandpferdt > vcn
aUerleij naturen dnrch diefe zjuvei
mïttel^als das erfte^durch die eine fau-
te 3 das ander,zjvuifihe den zjvvdefau -
len^aujf alerleif weifen, vndt fo -vuaH
<vorden krieg, als denfiege/u'ndt c Tîir-
nier en abxMrichtei i Jchnitgantzjich
r verfichertvuere:iedoch einfferdt eher>
als das andere : dan die gutenhaben
*von naturfiârcke vndtgefilruuindig-
keitjfeindt auch gefchwindt bedacht-
famer > in ihrem reiitten > gehen bef
fer ; <vndt langer alsjenige, <vuelchen
âiezjuueii ïiucVrmanglen , vndtbe-
tmemben fich auch <viïïeichter zjwr
loandtvndt mer fin. Vndtfo^uieUeicht
ein vnerfahrner dieferkunfi^ meiner
reiittensmanier nachfolgen/vndt <ver-
meinem dax er nurda$eben vuiehie*
rin <vermeldt nachthum vuolte, auch
nachdem erfch die fer infiru&ion ge-
brauchet, <vndt fiine pferdt verderbet,
odernitfeimbegehrten z.jvveckh> wie
ergemgewolt > er lange 1 3 vuurde fil-
ées zjivernefnben mir fermer dmfî-
lich morkommen 3 vndt rathe <viele~
her fblchen ^erfinen das fie die fer
kunft gantz, ^ondt gar mupg gehm
( darumb das fie nichts guts daruon
erlangen mogen ) als difi zjA.fichm,i-
3+ KONIGLÎCHE
hen j dos fie nit *ueYftehen. Aber
ihre Maijeff nachdemfeiben nach*
fihreijen frag ich fer *ùuenig ; die*
<vveil ich mir anderfi nkhts *vor*
genammen , als nur euvverê Ma-
ijefi. zjfMergenugen > 'vndt die je*
nige welche ich liebe > m ehren
hait y <vndt meine befondere fie-
undt > <wie auch allerleij Tugent*
famme perfinen 3 welche die fi
kunft zjteflernen gemeindt fein:
*vndt lajfe ein jedvuedern nach fii-
nem ^uviUen 3 ohne jemandts zm-
uerachten > fein reiitten voMùhren^
tlieweill es auch mein Natur nit
ifi , vndt befriedige mich> nur dos
recht mit dem vnrechten hierin z>u
vnderfcheiden , auff dat man befi
fere gelegenheit > meine ^underwei-
fimgsmanier zjuerlangen habe. Nun
ihre Maijefi bin ich gemeint ( da-
mit da$ ihr mein geffrach nit zjt-
uerdrufi komme ) dos fie auff dos
fferdt fitzj*
UINSTRVCTION
ce qu'ils ne fçauent pas. Mais*
SIRE, c eft dequoy ie me
foucie fort peu î car n'ayant
entrepris de contenter qua vo-
ftre Majefté , ceux que i'hô-
nore & à qui ie dois du refpeéfc*
mes amis particuliers , & toutes
fortes de gens vertueux qui au-
ront defir d'apprendre : ie laifle
volontiers les autres trauailler à
leur fantafie, & ne defire de blaf-
mer perfonne , n'eftant pas mon
humeur, me contentant feule-
ment de fçauoir difcerner le vray
d'auec le faux , & de cognoiftre
la voye la meilleure pour par-
uenir à mon deffein. Or SIR E ,
ie fuis d'aduis que voftre Ma-
jefté , pour ne s'ennuyer fias de
mon difcours , & pour fe diuer-
tir, quelle commence à monter
à cheuaL
DE/? KONIG.
LE ROY,
Nein herr Tluuinel , fiondem
es e uuer mir viellieber zjiuerfte-
hen s <uvie ihr dos pferdi *vol-
bringet oder zju endt bringet ^ dos
allbereit auff die gestalt abgericht*
<vuie 3 vermeldt isl 3 'vndt mit
*was *vor einer njveife ihr es vôU-
komlich jufi oder gantz> machen
kondte?
OBER-
Non ] Monfieur de Pluuinel,
ie feray auparauant bien plus
aife d'entendre , comme quoy
vous acheuez le cheual qui en.
eft au poind où nous lauons
lailTé , 6c de quelle forte vous
faites pour l'adiufter parfaite-
ment.
Pï ^T-
dv roy:
.VNDERFVEISFNG. Sj
PLWINÊL,
QBË&BÇREUTTER*
S I R E , voftre Majefté ne
laiflera pas de contenter fa cu-
riofité & en travaillant elle-mef-
me , elle apprendra quelque
chofe : puis en après fe repofant ,
ie continueray mon difcours , &
luy feray voir l'effett des pa-
roles que ie luy diray foubs
quelques bons hommes capables
d'adiufter vn cheual deuant
moy , & le plus fouuent foubs
moy-mefmes. Partant (SIRE, )
voftre Majelté trouuera bon
(s'il luy plaift) de future mon
confeil , afin d'obliger toutes ces
perfonnes de qualité que voilà
deuant elle, qui défirent il y a
fi long- temps de* la voir en cet
eftat, qui ieur donne efperance
que bien-toft elle fe portera à
la tefte de fes armées : don-
nant vn fi bon exemple de fa
vertu , qu'elle obligera par là
toute fa Nobieiîe , en l'imi-
tant de le fuiure , & de fe ren-
dre dignes de la bien &C dignement
feruir.
Jkrê Mdijcft. fiollen. in dem fie
fielbfien reiitten ^ ihrer firgfaltigkeit
nit allein vergenûget s fondern aile-
&eit nçch etvuafî4&rktty.&wrternen>
vorgewiffert fiein ; vndt nachdem
fie fich ruhen vuirdt > will ich mem
aiïgefangen geFbrache fortfâhren ,
v?idtwtU fie die thatt memer vvor-
ten 3 vuelcbe ich ihr fige „ von etli-
chen anvvefienden perfonen > fi ge-
fichicketvormir ein pferdt recht zm-
reiittenfieind „ vndt auch zjwi cff-
tern vok rnir fielbfien zjâ-erkemen
geben : h)virdt derenthalben _, ihre
Maijefiet fi es ihr beliebt * mei~
nem rath K>ufolgen vor gut befinden^
auch aile diefe vuirdige perfinen,
welche hie vor ihr fiehen, vndt ail-
bereitfie vor langer z^eit gernindie-
fera zjtofimdt gefihen hetten 3 verob-
ligiren 3 welches ihnen dan ein gute
hoffmmg geben y ihre Maijefi, in kurt-
z^en vor ihrem kriegsheer 3 vorher
reiitten zjtfihen , vndt ein vollkom-
menés exempel feiner tugendt , vor
allem feinem adel bevveifen > dar->
durch er fie dan verurfachen wirdt,
nachzjifolgen , vndt fich auch zji
vuurdîg-vndt gefchickhlichkeit ihr
vvoll ZMdienen defio bejfer bejteijftn
vverde/h
MONSIEVa LE GRAND.
QBERST4LMEISTE&
SIRE, Monfieur de Pluuinei %n M*tjcfi. herr Oberbereiitter
T
u mmci. VNDEBFVEIS. L' I N ST KV C T. dv Roi*; ,.
j We eut febr woïï, ihrdiefevnâerwei* a tSL {Ç on «fe V oUS donner cet aduis, "<*-
fi fmgwgeben > dan oh fcbon tt- ce qu > outreque vo ftre Maie- ZZ.
^Jùuflnntv^e, fi Zirdt ** fe defetmuyera en sexerçanc,^
fjg'jk dock fich vbenàt 9 etwap er- eue apprendra quelque choie , U tf ûe
lemen y *vndt hier alieri vmbftehen*. donnera vn contentement extré- € &f
den ein grojfe freudt <wdt befiiedi^ me àtOUt cequieftîcy.
gmg<vemr]kchm>
Eadc des crftca ThoUs* finàeU frtmwe Vmit*
lwstrvction KONIGLICHE
D V ROY, VNDERVVEL
EN LEXERSÎCE *vKg in dem
de monter A cheval, exercinodesreiidtens.
"Par ÀfgKr* ANTHOINE D E ~?D*nb Herm zANTHOINE
PLVV IN EL, Èfmyer principal &E PLVFIN£L 3 threrKém-
de fa MaiejU. glichenMaijeJteîQberkeremtern*
SÊÙOND6 PARTie. DAS ZVVEITE THEIL
LE RQt
ONSIEVRle Grand,
i'approue le confeil que
vous me venez de don-
ner i & iufques iey i'ay
cogneu que par la méthode que
Monfieur dé Pluuinel obferue*
on peut en peu detcmpsfe rendre
capable de iuger du cheualier &
du cheual Cependant ie prends
vn grand plaifir à Voir trauailer
vn bel homme de cheual, & croy
que i en prendray éncor dauan-
tage à faire manier foubs rtioy vn
cheual drefle de fa main , parce
qu'ils me fèmblerit fiaifez &obeif-
fans , qu'il ne faut que fe tenir droit,
& aider feulement des cuifles (qui
eft celle laquelle il m'a enfeignée
DER %X)NIG.
ERR OberftaUmeifterkh %i
halte dert raih > <vuelchem i6 *
ihrmir ietzjgeben varjehr
'gut i nmàt habe durch die
^nciârvveifungsmanier^vvelcherfîch
der Oberbereiitter gebraucht 3 bij?hie-
her erkandt , dos einer in e uvenig
z>eitr , fbviel erlehmen, damit mann
den reiitter vndt dm pferdst nirthei-
len ôder enkennen home. Dieweiln
ich mich fehr erltiftige tin perfbn
Zjehrlich reiitteh ZMfehen^ <vndp ich
njermein > dos ich auch mehrlehrnen
<vvûrde *vvan ich ein pferdt ritte
t welches er fèlber abgerichtet hette *
darumb dos fie mich fo bequemb,
<vndt gehorfamb zjibereiitten bedun-
cken 3 alfb dos mari fich niwnut dem
leib geradt ' b <vhdt ihnenmit den hâfp-
ten, oder oberfchemken die hilff ge~°
ben dorffè (<welches dan]em folche hilff
gg KONICLICHE
ift 9 alfidMermirsbefonâergewifeti
hat ) njvie mch ein <wenig mit der
fiimm oder zjtfchreijen : derenthdben
her Qberberentierla$etmireinfferdt
herleidten wdches ihr vermeintdas
hecjuemb, 'Varmiïhzjireùttenfeye.
UINSTRVCTION
en particulier ) & vn peu de la
langue: c'eftpoorquoyjMoafieur
de Pîuuinel, faites- moj \en& le
chenal que vom ingérez le plus
propre;
OBERBEREIITTER.
PLVV ÏN£L,
Ihr Maijefi. es erfordert die be~
fcheidenheit , dieweil fie der grofie
Monarch in der Chrlfienheit > das
ihre Mai je/, die erflre le&ion mff
dem abgerichteftenpferdt^fo in Su-
ropa zjifinden ifl, nehme: hierfiéet
dos pferdt Bonnite genandt \ <vo®
<vvelchem ich ihrer Maijefi. albmith
hieuornen geredt „ welches meiner
?nemmgnach ihr fehrbedienltch fein
<wirdt : aber ehe fîch ihre Maijffi.
zjtmfferdp nahen : werdên fie mir
nit wr nmgm auffhemmen s dm ich
ihr wrmelde <vvk man ficher <vndt
mit einer féonen z^iehr „ z& dem
pferdt gehen folle.
SIRE, il eft très raifonm-
ble qu'eftantle plusgrand Monar-
que de la Chreftiencé, voftre Ma-
jefté prenne fa première leçon fur
le plus parfaid cheual de l'Euro-
pe : Voila , S I R E , le Bonnite du-
quel i'ay cy-deuant parlé à voftre
Ma jefté, lequel, à mon aduis, le fer-
uira très- dignement : mais aupa-
rauantque d'en approcher, voftre
Majeftéaura, s'iiluyplaift, agréa-
ble que ie luy die comme quoy
il le faut faire feuremem & de bon-
ne grâce.
DER K.ONIG,
LE ROY.
Jch vvere deffen fehrnjvoH ZMJri-
den j dann ich hab euch ojftermals
euwere fchuler firaffenfihen 3 <uvan
fie vnzjehrlich zjâpferdî auffgefe$en
fein , darumb <vvillich mich vorfe»
hen ? ntt in diefelbe yntrelegenheit
zjikommen.
Ten feray bien aife , car il me
fouuient vous auoir fouucnt en-
tendu reprendre vos efeoliers de
monter à cheual de mauuaife grâ-
ce. Ceft pourquoy ie defire ne
tomber en ces inconueniens.
OBERBEREUTTER.
PiVVINEL
JbreMœijefi. obfiefchon nit miel SIRE, CDCOr que Voftre Ma-
jefte
reitteen
DV ROY.
jefté ne monte iamais à cheual, ou
peu fouuent quil n'y aye plufieurs
personnes à l'emour d'elle pour
luy aider, foie à tenir le cheual,
foie à le mettre dans la felle; neant-
moins il peut arriuer qu'en beau-
coup d'endroits, ou en guerre, ou
ailleurs, qu'elle feroit quelquefois
contrainte de faire cette a&ion
n'ayant pour la fecourirque celuy
qui tiendroitle cheual: auquel cas
il faut toufiours auoir foubçon &:
efuiter ce qui peut arriuer. 11 eft
donebefoin que celuy qui ameine
le cheual à voftre Majellé , le tien-
ne du cofté droid > en cas qu'il fuft
feul, afin que fe treuuantdu cofté
de i'eftrier pour le tenir il puiflfe
aufli empefcher le cheual de fai-
re defordre : le ne dis pas cela
(SIRE) pour vos Efcuyers, car
il n'y en a aucun icy qui ne fçache
très bien fa charge, &c qui ne foit
très- digne de le feruir 5 ie le fais
feulement afin que fi voftre Maje^
fié fe treuuoit feule auec quelque
ignorant, ellepuifle luycomman-
der de luy amener, ôduy tenir fon
cheual comme il faudra. Lors donc
qu'elle voudra s'en approcher, elle
prendra, s'il luy plaift, garde que ce
ne foit pas tout droid pardeuant,
de crainte quvn cheual, ou faf-
cheux , ou gaillard ne luy don-
naft dVn ou des deux pieds de de-
uanr: il ne faut pas auffi que ce (bit
par derrière de peur du mefme ac-
cident, il faut que ce foit du cofté
VNbERVVElSVNG, $#
reiitten 3 fofiMenficjedoch nkrmlln,
auffein pferdt fitzjtn 7 obne dafifiemt
etliche perfonen , irjelche thr helffen,
"wmbfich haben.es fii\gleich dos pferdt
zjÂalten^ oder auchfit inden fattel
Zaufetzjn.Es kann fich auch an rjielen
arien ZMtmgen, enPwederim krieg o~
der mderftvvo , dos fie zjt zjiten 3
notthdbefii aujfbefhgte <vvei$ aujfftei-
gen musle ? <uveiln fie fonften nie-
m and t > bel j fich bette , al s nur den,
vvelcher do* pferdt hklte , beij *wel-
chemman dangefkhr z^imcrmeiden
aUez^eit ein aufffihendes augtragen
folle: vndt isJ dem 3 <vvelcher ihrer
Maijeft. dm pferdt vorfûhret ^ z>u~
hait en , aujfder rechten feitten zja~
fiehen, <von notten : fofern fie attein
nwereftj damït er anff der feitten ,
den bugel z&halten ffiehe , meh dm
pferdt defio beffèr <ûerhindern ffioge ,
vvan es nit fkttfiehen^uvolte ': ich fit*
ge aber difi nit ( ihre Maijefc ) eu-*
*uverm bereiitem „ dan es nit eîner
"vnder denfelben allhie zjagegen is~t y
*uvelcher feinamptnit fihr vùoU zm*
uerrkhtert > <vndt thr gefchickht zj4r*
dienen ijverê. Vndt difi fag ich nu?
au fi dtefer <vrfachen> d'as <vvahn es
fich ètvvan bègebe^ddsihre Maijefi.
fich allein- mit einem dèjfen tuner*
fahrrnn, *vvelcher ihrda* pferdt hat*
tent 9 befandte à ihme befehlen kondte h
nruie erihr ein pferdt recht leidte> <vndt
hait en folle. ISfachdem Çie dann zjim
pferdt fich herzjtnahen wilï, foll fie >
foesihrbelkbct „ in~œhtnemmen 9 nit
geradt von 'vornen noch hinden zm*
zji ihm gehen „ damit ein fchalckhaff-
tijr pferdt „ fie nit mit einem oder dem
andern fufi vàn <vorneri trètte 'oder
hinden fchlage : fondern esfollauffder
lintken feitten 3 ein wenigmehr *oor-
nen al s htnden „ vndt geradt gegen der
f. "Imiter hmûher gefehehen: <vndtnach-
z
po KONIGLICHE
dem fie angemelten on fieben fillen
fie erfllicb den z^aum <uvollbetrachten 9
ob er recbt , <vnât tin vvenig vnder^
halb den hacken m rnaul lige -: vndt
ob die kinnketten , nit vertrahet , zjt
e weit offert , oâer z^uviel ZMgez^ogen
ijt, darnachfill er diegûrtm vndt <vb*
rigen theil des z^euges erwegen , ob
nicbts daran m angle : wndt nacb~
^dem leib r ondtleben > daran gelegen ,
*uvill fichs auch nottwendiger <vvei&
geburen dot man ein gute wabrfame
daraujfhabe , welches darmbeiinahe
in einem augenblichh gefihicht > nwan
man ailes inguter ordnung erkandt >
evndteben auffdcrfelben gegendtnahe
beij der Uncken Jchulter des pferdts 3
fillen ihre Maijefi. die zjuuen rim-
rnen , \<vndt den fattelknopjf, mit der
Uncken handt nemmen : <vndt dar*-
nach denfvifjmdenfiegreifffetz^n^
halîendt Jîch mit der reçhten handt
hindcn an dm fattelbogen an s vndt
fetzjndt fichallfo in denfatteltaber
diefes mufi al fi gefchickblich njndt
fret/ ZMgehen ( nsoofernfo esmoglich
ijï) dos dos pferdtbeiinahe nicbts dar-
uon empfinde > damit es kein forcht
oder <vngelegenbeit daruon bekomme;
nxjcicbes dan auchjèbr leicbHicb ge-
fchehm kann/wan man nur diefteiig-
feiff km reshter menjur gezjogen
hait.
UINSTRVCTION
gauche,vn peu plus deuant que der-
rière, & vis à vis de Tefpaule , où
eftant, auamque mettre le pied en
Teftrieu, elle jettera l'œil fur la bri-
de, voir fi elle eft bien placée dans ia
bouche vn peu au deffus des cro-
chets;filagroumette n'eftpointen*
torfe, ou troplafche, ou trop fer-
rée ^ puis confiderera les fangles&t
le refteduharnoisfiletouteftbien:
Car puis que la vie defpendde ces
chofes, il eft tres*raifonnabie d'y re-
garder de près* ce qui fe fait pref-
queen vn moment quand on y eft
accouftumé.,&lorsayantrecogneu
le tout en bon eftat, du mefme en-
droit, proche del'efpaule gauche,
V. M- prendra les deuxrefnesdela
main gauche &le pommeau de la
felle ; puis ayant mis ie pied en Te*
ftrieu s'appuyant de la main droi-
te fur l'arçon de derrière, elle fe pla-
cera dans la fèlle ; mais, s'il eft pofîi-
ble , il faut qu'elle s accouftume à
faire cet adion fi librement que le
cheuai la fente fort peu,& qu'il n'en
reçoiue,ny apprehenfion,ny incô-
modité: puis ayant bien fait adju-
fter Ces eftrieux, elle pourra faire ce
qiulluy plaira.
DER KON1G.
LE ROY.
Kun fehet mich hic zMpferdt , Me voyià donc à cheuai , mes ^
die miïgbûgel <vruhdmzjiuminder eftrieux bien adjufl&Z , c£ U bride my.
I , - ur handt zjireck ye^gen , vndt bal- en } â ma j n ^ q Ue vou lez -VOUS que
taule , iz'a? iji^ehret shrjetzj dos tch - f a {T e ?
$^¥Jt f'jilt ?
DV ROY.
VNDÈRVVEISVNa 9 t
PLVVINËL-:
OSËRBEtiEliTTEH.
SIRE* ie loue Dieu de truoy
voftre Majeftë a fi bonne mémoi-
re , & qu'elle aye fi bien reténu la
poftqre que cy-deuant ie luy ay
*z k monftree fur la perfotine de Mon-
J*f jfieur de Termes > qu'il n'eft main-
tenant point befoinqueie m'ap-
proche d'elle pour la placer d'au-
fre forte quelle eft. Et d'autant
que voïtre Majefté fe peut bien
fouuenir (coijitne ie l'ay cy-de-
nânt fait voir ) la plus grande dif-
ficulté c|es cheuaux eftre de touf-
ùer , & que pour cet effe& ie les
to^naepcç par If : de mefmela
]$($ gr^ttdè 4iffiçùiié desliommes
]e^4^ l^s fôïi^Énanier en tournant.
Ce qui m'oblige de commehcer
leurs premières leçons parla: & de
^pKerj^^reMaiefté de tournef
a paîtai droite dé pas large quatre
tours : & s'il eft poffible garder la
ttôûne pôfture, tenant la gaule far
ïe cpl dpcheual, U pointe vers
Mil gauche afin qu'il la Vôye, &
les ongles de la main de la bride en
ïhre Màijefit, Gott fieij lob dos
fie tin gm gedechtnufs \ qjndt dos fie
die pofiur oder ge fiait , vvelche ich
ihr hiebenjorn an herrn de Terme s ge-
*vuifen A fi> voll behaltenhaben J> vndt Sïch
. derenthalben ifi^etzMndernit^von fi ie4 '
notten ^ fié auffein andere e uveifiauff-
■Ztttfetzjen 3 als <vvie fie nunfitz^et:
vndt dieyveil ihre Mavjefl. noch in
guten anÀemken haben ( wie ich
ihr dan hiebèmrn gewifen )<<wirdt 3
da4 dem pferdt nichts Jchwerers >
ois dos vmbkehfeq 3 <vndt ammûhe
feligften vôrkômbt^ vndtaufi diefien
*vrfitchen gè'wohne ich duch anfâng-
lich difficile darzM : gleichfals ift
auch dem miner am dUerfichwer-
lichjlen, esvmhkehrendt , gehenzM-
machen > *verwrfachet mich di fi de-
renthalben: dos içbfie im anfangjri
diefien erzjeHtcn leëtiomn abrichte:
jvndt biné *mn ihr Màijefl. auff
die rechté handt in 'ûveiténjchridt ,
<vier vmbkrèifihëmmb Zswthun, <vndt
*vvan ï es ihr moglich± die gùte poflnr
behdtén j <vndt halte âiêfi^ifirmhmifi
des fferdts halfi: De)rfiêtben fjïitzje
gcgen des • pfirdts lincken auge 3 da~
mit esfiëfiehë , *v„ndt vvende die hàndp
am t^aùm ? dàsdie finger an hânden
<vberfich Behem
MONSIÈVR LE âRANÔ.
OBE&stÀLMÈiSTEKl
S I R Ë , à Cë (j.Ué ie VOy ^ Mort* ihrêMaijefi. ich fiché 3 herrObér^
fieur de Pluqinel n'aura pas granj. i^mtter ^irdtmtfihfgrôpmâhe 4
y 2 KONIGLICHE
ïhre Maijefî. die rvolkommemlkhe
wtturfft àiefics exenmj zjwnder*
*we?feft Jjaben 3 àie-jve'd kh fie im
anfang ailes reçht machenfihe.
L'INSTRVCTION
de peine à faire comprendre à V*M r
tout ce qui efl requis poyrle redre
parfait en cet exercice, puis qu'à ce-
lle première fois ie loy voy exécu-
ter ce quelle fait.
QBEBLBEtLEItTTER.
PLVVINEL
Jhre Aîayefi <wan aile die /chu-
ter vuelche durch meinehânde fieindt
gangen , auchfi nruollgelernethetten ,
als ihr JMLaijefi wurde es e uooll ein
graffère ans^ahl gâter teiitter in
Franchreich haben 5 als es ihrer nit
hatt s dieweïln fie ïhre pofiur Jehr
H)Voll behalten : aberfie bitte ich nach-
dem fie dot pferdt fiillhalten will^
den rucken ein <wenig zj&ruckh zjeir*
haken > fi Jehr nottwendig hiebeij
zjd> ob fier mm ifi 5 vndi mon auck
allait darbeij ibm fille _, es feije
gleich im ftiUhaltén* irn fihritt y im
trott > im gallop > oder mit collent
zjium > oder auch aujf einige oder an-
dere weifi ^ als fiein mogte. Der
nutZo der daraufi em/pringet^ *uvan
man es alfib machtjjt 3 dgti der reiit-
ter zjehrlicher zjt pfirdt fitzjet y *vndt
gibt dem pferdt defio bejfer die be-
quemblichkeit > die hnffie defio bejfer
*vnder den bauch zj4,fetz>en> nxoegen
des gegengewichts > fi der reiitter
durch diefielben werckh _, au fi des
pferdt s lenden machet : vndt kom-
menfiolche njngelegenbeiten an fi die-
fiem hero 5 *vvan man dm gegenfiil
m&cht: als y dûs der reiitter ein Jehr
fichândtlich zjebr ein pfirdt kurtz,
slillzjdhalten hatt: <vndt wird&ihm
dos haupt hifi an des pferdt s mahm-
?neu > <vn !t der bauch au f ff 'den fat tel-
kwpff
S I R B , le cogûois que û mm
les efchoiiers qui me font palïez par
les mains , enflent comprins anfii-
toft que fait voftre Majefté, qu'il y
aurait bien plus grad nombre d*ex~
cellens hommes decbeual dans va-
lire Royaume qu'il nya, parce
qu'elle a fort bien gardé 4 bône po -
fture : Mais ie la fupplie de prendre
garde à mettre vn peu le dos en ar-
rière quand elle arreftera fonebe-
ual , chofe fi neceffàire qu'il faut
toufîours la pratiquer en cette a-
&ïon, foit enarreftant, de pas, de
trot , de galop à toute bride , ou à
quelque autre air que ce foitXe bîê
qui en arr iue eft , qu'en faifant de ïa
forte , Fhomme en a bien meilleure
grâce, & le cheual y fent dé la corn-
moditépour mettre plus facilemët
les hanches fous le ventre à caufe
descotrepoidsque lecheualierfaît
par cette a&ion fur les reins du che-
ual: Tinconuemet qui en reuflït fai-
fant le contraire eft, que lecheua-
lier a tres-mauuaife grâce d'arrefter
court & de pancher la teftepresdu
crin,& foneftomach près du pom-
meau
DV ROY,
meau de lafelle: auquel temps fi le
cheualfaifoit quelque fault,& don^
noit quelque tpur cTefquine , il iti-
commoderoit fou homme, &luy
feroit perdre fa bonne pqfture.
. VNDERVFÈI8FNG; M
knopff zjdigen kommen : vuelchem
dànn à <wart dos pferdt jjtringt , vndt
ihfhë tin <vmbkèhrmg mit detnruçk-
grddt jribi s einè vngelegeriheitvérur-
jachen 3 da$ er feine gute posJur oder
ge fiait wrlihrm kondtd
LE RO.Tl,
&EFL **ON/G.
Laraifoneftfortbonne,&met- ©/^^^
tray peine de pratiquer ce que .mdtkh wàmïck derfelben z^gs-
VQUS me dites. brduçhen, befieijfen,
PtVVINSt,
ùberbereiitter;
SIRË, ie voy que Voftre Ma-
jesté a trop bon efprit pour que ie
fQi| "oblige à la- faire cheminer de
pas d*auantâgë: c^ft {)6ùrqûoy ie la
fupplie de faire au trot ce qu'elle a
fait au pas: &fiïecheualfeprefen~
te au galop quelle le laiflTe faire > s'il
luy plaift : Car tout fera fort bon,
pourueu r qu*en gardant fa bonne
pofture , elle conduire fon çheual
rudement, quelle empefche qu'il
iré s^frefteïïnon quand il plaira à
voftre Maj^fté, & qu'à tarreft elle
mette le dos en arriéré, comme ie
viens de luy dire. Et afip que ie
cognoiïïe file chëual ne s'arreftèra
point de foy-mefme , , V. M, aura
agréable de faire quatre tours en-
tiers • puis arrefter en la place où
.JW Maijefiet ich fèhe dos fie
èin fehr gutm verfiandt habe > nur
dût ièh fie im fchfïft fiarcker fort-
fchreitten mâche , derenthaïben bitt
ich fie 3 ieïzj im trott zjithun , <wa9
fie zjtmr im fchritt gemacht > vndf
<uvàn dos pferdt imgaUopgehen i will 9
Ujfefie esnuiï gehen s fo es ihr belie-
bets dieWeill dtefes Mesgnfift, nur
da&fie ihre gftteposluf- behalte : vndt
dos pferdt gantz^ in der runde he-
rumb leidte y damit es auch niheher
fiillfîehè, als euwenr Mdijefi. be^
liebe > fie foïï auch in demfiillhal-
fen 3 den rmïeri ZMrmkh'halten .,
*wie ich ihr atteweil erzjelt ba-
be : damit ich erkemen moge y ob
dos pferdt nit t>on fich feïbfien fiill-
fiehe : vndt halte dannach an
dem art (Htt <ùva fie <wrbtiben
im
AA
Pï KONICLICHE
L'IXSTRVCTION
OBERSTALMEISTER.
MONSIEVR LE GRAND,
fhre Maijejt. vuerden mir ver-
gonnen ( fi es ihr beliebet ) ihr orme
einige fichmeichlereij zj&Jkgen 3 dos ich
fihuler *von dreij monaten , imdt
■vvelcke ein gut gedachtnuf gehabt 3
gefehen 3 vuelche nit fi gefihickht
yndtfrifih 3 auch ihre fferdt nit mit
Jovieî <verftandt 3 ois fie 3 reiitten:
<vndt ruffe defiwegen herm Ober-
bereiittem zjtrn zjeugen 3 f uuelcber
dan ihrer Maijejt. nit andersalsdie
warheit daruonfiagen wirdt.
SIRE, V.M.mepennettra,siI
îuy piaift, deiuy dire fans flatterie ,
que i'ay veu des efcoliers de trois
mois,ayans très- bon efprit; qui ne*
ftoiët point Ci droits ny fi rigoureux
qu elle, & qui ne conduiraient leur
cheual auec tant de iogemët qu'elle
fait,ie m'en rapporte àMonfîeur de
Pluuinel que ie fçay très-bien qui
ne dira à V. M. que la vérité.
DER KONIG.
LE ROY.
Jcb , zjweiîffle gantz, <vndt gar le n'en doute nullement m f "car
nitdaran 3 dan er weij '<woll wie jj fcait Combien ie hais les fiât-
fiehr ich die fachsfchwant&erhaffe. teurs.
OBERBEREllTTER.
PLVVINEL
Ihre Maijejt. der herr Oberfiall-
meifier hattihr fiehr rechtgefiagt 3 die-
■<vveiln fie in njvarheit es nit bejfer
machen kondte : vndt vergewijfcre
ihre Maijejt. dos ich niemats einige
■berfion gefihen c welche 3 in fi wenig
zjeit 3 nur dos dritte theil 3 dejfen
<uua$ fie jet&t wrrichtet- 3 machen
hette konnen 3 dieweiln fie fick fiehr
<yvoU e vorgefihen 3 den rucken nïthin-
âerfich zj&zjegen : die rechte fichulter
js't jcdoeb nit meinem begehren nach
SIRE, Monfîeur le Grand vous
a très-bien dit , car il eft vrây qu'il
ne fe peut mieux, & ofeafleurerV.
M.n'auôir iamaîi veu perfonne fai-
re en ce peu de temps le tiers de ce
qu'elle vient exécuter : car elle s eft
très-bien fouuenûe de mettre le dos
en arrière, & fi l'efpaule droite n'a
efte fi enauantquereuflfe defiré &
que la ianibe ne fe foit tenue afe
eftendiïe, cequei'ayàdirëi c'eft
qu'il eft impoffîble que voftre Ma •
jette fafle tout en vri iour; mais ie
m'afleure qu'en fort peu de temps,
fans que ie4uyparle, elle fera d'elle
rnefmeàchéuàtëe qu'elle a enten-
du eftant àpiéd, n'eftant pas tdùf-
iôurs neçéfl^irë de reprccîre rhôni-
n^de ^ms : les Mâteé qu'il fait,
6?i£en la cp^uitte "de fon cheual^
fôi| fh fâ:|b|iurê , à chàfque fois
quai les commet ( au commence-
ment qu'ilapprènd :.) mais JHe faut
tep^iâm quand il çà temps, afin
de înélay ; çmbroûilîet ^^point la cef -
uelfeV appartenant feûlëmeikàù
prudent Efcuyëf dé" côgnoiftre
quand il eft temps.
. VN&ERVFE/SVm. &
ginughermr gekehret s tjuieauchder
fchemkel,nitgmu,gaufigeflrâckhtge-
•vvèjféri,:. aber was wtli ich 'fie-en,
M ifivnmégliédaabr MaijefttaUes
insinem tag begreifferi kénnen : aber
ichbinginjvif > dos irifehr n/veniger
zjeit 3 . <vndf ohne dai ich ihr epyvœs
fige, ailes 'uuaffie zji jufi 'yopmïr
verJtandMiauchalifobaUt^pfirdt
yon (ich <Jèlbftéh kachen. U^nett
vvirat. Dam es nitÀsjeit von h6t-
ten ifi ? dem reitter aile fehler ytiel-
che er hegehet , allfo baldt zjtuerfefi
gireu i, oder wègen dà • fpfiur , ein
jedes mail watt ér fie iegéhçt., im
anfang ds er lertuï ; jedoch aber Joli
manihn Vyoll'zskt •ijett ftraffetifda-
mifmm ibm mt den /uerfiandt'ver-
nÂjmre aâer nèmbe: <vndt gebârt mr
dem isvàUerfarnen reiitter zjterken-
nen wan es K>eit ifi
mo&siëvr. ve grand;
OBE&STJLMEÏSTEr;
MScBi ilêftcertâîtlcequevoùs
die Mbnfïeùr de Pluuiïiél , qu'il
nèrâutpàs ^^ coiïfioùrsrëjîtendrefon
efcolier, car i'ay, vetifouuenttra-
uailler deuant luydesieunes efeo-
liers faifar*S;de grandiJBmes fautes
lefquelles il IaiiToit paffer fans leur
dire : & fi iene l'eufiecoigneupour
^nss^ça^abÉ «n 4'eierc*ce ■'; i%ufle
cè^^aetlgttoraftcig ettft froéuït
ëê fiïettc^.-€%ftpoérqtiby;,SIilJB ,
H; fëra fcïèà'a propps qu'il *n 4Ma
a
ït
Lhrè Maijéfi, es |# ^4r^4jS
ihr yrfOkeèrèumr^^tsiMmM
nis all&ek den j^hulçr- Jtw0 fille
dan ichûfftermals vtd ,jymge fçhnler,
<vor ihmereiittenfehen, <welcÈefîhr
grojfe fehlerbegiengen 3 œberefslrœjftë
fie gmtz, irndt gar mit Mrumb:
fo ich ihn mtyvttkommlkhgejchichht
in diefen exeteitio gevumft 9 hêtte ich
vermeinet 3 dos Ihn die <vn<uui$[en~
hek darzj* 0ZMfihvueigen dfo
wmrfachet hem : dammb ,Jhre
Maijeft. ipes von nétim dot erihr
Me<yr/acï
tf 'KONIGLICHE
I/INSTRVCTION
QBERBEREIITTER.
FiyyîNEL
jhre Maijefi. fo es ihr beliebet
diefe erslre le et ion zjwjottbringen 3
^S ur will ïch fie hernach in allern wm
v " fiebegeret , zjtfrieden ïieUen: lajfet
vnfnoch vier ringlin oder vmbkehr^
ungen >gegen der rechten handt ma-
then 3 vndt wann es ihr nachmaUs
beliebt ab&ufieigen ^ dieweil es ge-
nug vor die fin morgen ifi: aber vor
aïïen andern 9 bitte ich fie, die hùjfie
vndt kniie fiarchh anzMhalten * dan
nicbts andersJ ah difi, die Jchonepo-
fiur erhelty auch ailes mit einerfiho-
nen zjehr^ wafi man zjtpferdt zjt-
thun ver mage 9 verrichtenkann.
SIRE, ilpiairaàV.M, d 'acfac
uer cette première leçon f ielacon*^
tenteray après farce qu'elle délire*
Voyons donc encores quatre tours
à main droite, & pois fi elle a agréa*
blede defeendre, il fuifirapotar ce
matin : mais far tout ie lafappliede
fongeràbien ferrer les cuïiîes&les
genoux , car c*eft ce qui loy fora
garder fa bonne pofture^&execîi-
ter à chenal de bonne grâce tout
ce qui fe peut faire.
oberstjlmeister;
MONSIEVR LE Gf^ANîX ;
Ihre Maijefi. ich glaub dos herr
Oberbereiitter fo vvenig an ikr,zjt-
firaffenfinden werde 3 alpuvie er von
ihr légère t j vndt vuirdt derentwe~
gen den mmdt nit anderFb> als zjt-
loben, awffthm.
SIRE, ie croy que Monfieur
de Pluuinel treuuera fi peu à re-
prendre à ce qu'il defire de V. M.
qu'il n ouurira pas la bouche finon
pour la louer.
OBERBEREIITTER.
PLVVINEL
Jhre JMaifeji. es ifi vvar do* fie
fich ailes fehr vvoll vvas ich gefagt y
erinnert hatt ^ vndt auch mit einem
guten bedacht vollbracht y vvelches
mir dan fin filche befriedung geben
dos kh in vveniger als dreij monats
zjeit vbung , verhoffe fie gefihicket
alhrletj ahgcricbte pfîrdt zjireiitten
machen^
S I R E , ileft vray que V.M.s'eft
fouuenûeparfaidement de temt ce
que ieluy ay dit, & a eu foin de l'e-
xécuter , ce qui m'a donné vn tel
contentemët que fefpere en moins
de trois mois d'exercice la tendre
capable de fe feruîr de toutes for-
tes
D V ROY. VNDERFFEISFNa 77
tes de cheipux bien dreflez ï & fî nuidm, vndt fi vollkommliè, da*
bien qu'il y aura très -grand plaiiîr m wniglichem grojfen hftfie zjmit^
à la regarder. tm > *»z»féawvom haben fol-
.. Un,
LE R O Y.
DER KpNIC>
Vous auez remis à me dire quand
ieferois pied à terre la raifonpour-
quoy vous ne reprenez pas au com-
mencement vos efcoliers de toutes
les fautes qu ils font , donnez -la
moy donc à entendre.
Ihr habt tyerfchnfolgenmirzjifa-
gen^mchdemich abgesligenbin , auf
*uvaft vrfhchen ihr : euvuere fchuler
anfangs *vmb aller fehler , <uvdche
fiemachen , nit sir a f et: njerfiendi*
get mich nm deffen.
plvvinel;
oberbereutter:
SIRE; on peut plus dreflèr
d%ommés en parlant peu,& quand
il en efkétops, qu'en criantàtoutes
heures, comme prefque la plufpart
de ceux qui enseignent ontaecou-
ftumé, ne croyans pas ( plufieurs y a
il) eftre dignes deftre appeliez Ef-
cuyers fi de moment en moment ils
ri vfoient de menaces, d'iniures &
quelquesfois de coups aux hom-
mes, & le tout fans raifon : car il
n'en peut reuffir aucun bon effe&,
en ce que l'homme ignorant eftant
défia aflezeftonné de fe voir fur vn
cheual qui l'incommode dont les
extrauagances le mettent en crain-
te , fi parmy tout cela celuy qui"
Tenfeigneva augmeuterfonappre-
henfion par fes menaces, (ans dou-
te il continuera long-temps cette
Ihr Maijeft* mankann diefchS
1er bejfer abrichten , nachdem mon
r uuenig^ndtzjAreét€rzjsit ZMihnen
redt, als datfieftcttigs angefchrtjen
vndt gefcholten vuerden , *wie dann
beiinahe der meifle theil bereiiter im
gebrauch haben: {vndtgedenckhenmg
dos es viel fchuler da hatt) vermei-
nen nit bereiitter zjtfiin , muan fie
fich nit allé angenblick der trauvim-
gen ,fihmach<vvordt i vndt ZMZjeiten
mitftrekheng€gendenfchulern,n)nd£
gantz, ohne befcheidenheitgebrauchen:
daraufdann nit ein einigegute that
erfolgen kann : darumb dos es ohne dot
dem vnerfahrnen fchuler felz^am wor-
kobt/uvan erfich vompferdtbefthwe-*
reti vndt in auch bif^uueilen in die
grofte forêt fetz>etj?efind$ /undt-vuan
derbereiitterebeninderfelben^eitdie
forcht durch feine trawtmgevermeh-
ret,fi 'vvirdterohnewetjfel einlage
zjitmitfilchervnderuveifUngmmiet
ZMbringenjhe er feinen fchuler etvvaê
25
yS ,'KOMGLICHE L'INSTRVCTiEON'
letà^enimirdti.die^ueihtr^es àai ïnethode auanc.q ! ue rendue fbiQ}
hinderjïjas vorderfiawietsfichfonfi e f co lj ef jouant , pource' qofil fait]
geb&ret) mm****** den^gm tomhre ^ ms de ce qu'il CGnuierifc
«Lk ^ehmmei ** duvorge- mettant ea i crainte celuy auquel il
wijprtwg hiebey zjugehm.fi dann eft befoin de 1 ofter , Suuy donner
ein reéte vn^wijfenbeitujtnennen del'afleuranee,ëe^uH;e : doitnom-
ifi: dieweil die recbte vndfuolkom- mer vne p Ure ignorance : Car puif-
maie kunft erfordert, bdd zjum be- j a y g & parfaite fcience eft
tW^Wfn'f^J» à. arriuerbi e n .toftàlafi*q«'onde-
*uuelchen man dufîb oberz^lte rmttel \ ,
dmnmmmermérgelangenmag:vndt fire, & que par cette Vûye onny
afcdie iweïchedemgegentyillfolgcn, peut iamaisattaindre.ceux qui fui-'
komtenfich mit guten gcvuiffen w> uentle contraire fe petfuent à bon
verfiandigenehnen, Nm (ibreMa- droi£tappellerignorans.Or,SIRE,
ijejt, ) wander fibule? erftlichzjiler- n( j ^ t Ç co \ xçt qui commence à
nen anfange* vatU. , yndt emigen J 4 .commet quelque faute,
jèingutepofiurmt,'vvelchemanihm nepofture qu'on Iuy aura enfei-
çevuifen bette , vndtobesméinder gnée,foitenlac5duittede fonche-
^beUUtung des pfirdts ., odtr andem ual, il faut cofiderer s'il eft à propos
mebr gefihebe : fi mufmmzjtmr deie repr endre,&pour lecognoi-;
eryoegmcbesfuglu^ t\m wflraffin- ft . { ^ . { ^ • , e fak
feue, aucb du vrfacîi fitnes LfeUens "*~ * , & ■ ' .\ .. c
JobetrachtJndteiktnJ, ob es faillir, fi c'eft manque détenue, fi
nit etwan auf mangel der anhal, c'eft eftonnement , OU fi C eft faute.
tmtggefchehen.-danwereeseingrojfe d'efpritquii'ayeempefché de rete-
therheit ein fchder<uvegen fiiner gw* n j r ce q U on l uv aura dit. Si c'eft
tmpoiïur zMïtrajfm, vndt wurdc manque detenûcceferoit vnefb-
kmdmbm fi*j^J™" fc bien grande , de reprendre va
LtMauUiii^.,. homme defabonnepofture,&de
da/er an nicbts anders gedenckhen -, manquera la conduite de : fon che-
kôndte :fi mu$ man zsnuor farecht ual, lequel eft fi empefché à ie tenir
pif fié anhalten lehren, ebernan. q U 'Jl n e fongeà autre chofe: il faut
fie'ïtraffen -vvill : defgieiém .wan-. donc auparauant que d'en venir à
es einer derficherfchrechte -vuurde tienfion luy a pp re ndre à fe
man iMent? , m dem die ft-afi Jet- : : ia ^Y"- /• ui ui c >„/J.
mrmângel revête, an thmgeJuin- tenir ferme. Au femblable, fi ceft
nen, <ondt welche ihn gantz, taube, quelqu'vnquis'eftonhe.on profite-
aUesdejfen-uva4manihmfagt,macht: ro it fort peu durant cet eftonne-
zut diefem ift erfilicb vomotten dot ment de cenfurerfes fautes, pour-
man dem fchuler dtfe forcbt aujfre- çe .y ^ ricn deu5t i es eux qu » v .
de.damiterdengebratKhderbejcbei- ^
: DV ROY.
hé cofttititiêïlcâpprèhenfîat?
rend fourd à tout ce qu'on luy peut
direl 11 eftt befôiriMpremièrétnent
ribiter c£fte crainte pour hsyrrén»
drérvfagerdéla raifon v & lafacilité
defeiên eoneeuoirce qu'on luyeri-
fëigiierà^ Si fc'eft faute d'efprit > c'eft
ce qui eft plus fafcheux : Car iîéft
tr^difficUë'd'en donner à celuy
qui n'eri à |»as : néantmoins les re-
prehfenfîorts 1 aigres , les menaces fie
les tOUrmënS ne luy en donneront lernet.gantx, vervuurrèhvndt'vèr-
dkuantâgé U ne le réndrotot plus dtmmm, wdt in alLfo km allem
f NDERVFEISFNaip
fnbeit,vnàt beqmmblkhkeit dejjen
'rfâafer wndervvifen <uuotdten > zjter-
kmeft 9 deiïo bejfer begreijfen mêge
*vuofern esmt dureb mangel des v£r~
pmidts herk&mmen,,. weiches à'ann
am^erdruflîchifienifl.: dieweil es
fôhr fihvuerlkh einem <verftandt&fo-
gebm ô <welcherkeinerihatf:fo wer-
dm auchdie fiarckhe ftraffèn 3 die
trawm^n 3 <undt 'quelltungen , dem
fchder nit- defto mehr geben 'vndt
klûger machen .* fondent vuerden
denfelben des ^uuenigen^ ^va$ er er-
,. , ..jufi manjîch dm meifienderfo
fere qu elfes le rendront incapable m ùmghit hierin gebrauchen 3 %mdt
dfcquoy qUèce foit t ilfaut pluftoft hetrachten , dos fa ailes duré den
palier pat douceur * pOUirce qu'il iangwùhPigengebrauchJeftn wafî
tff â que k longue praftique qui m * n ™ n f m begeret begreifen Un-
Ctefireiaquoyilfauttrâuaillerdou- «^ e % JUchenim^rfiarult oder
Ceifcènt pOUf tefueiller cette gçan» flumbbeitmrmehrauferwecke, als
déftupiditépluftoftquederaflou- da* man diefelbe gantzi vndt gar
«pir tout à fait Voylà, SIRE, Ce hinwegnemme. Vnit alfijihenihrê
qu'il faut que celuy dui enfeïgne ****$.**■* derienige, ficher
Êonfideredepfes.afind'appreddre ™à™eifm™ïï, ™U™àteom
^vjixil^^^^l , * rî o - - - j betrachten foll , damtt er <uvifje bei-
qûandilefttempsdeparler,&quad des ^ rechter ^ ^ u f agen , ^ndt
iïfé fauttaiiré: En vn mot il fautaf- ' '
feuret parfaitement l'homme fur
ie cheuai auparauant que de le re-
prendre*, & lors qu'il eft afleuré il
eftbefoindeluy enfeigner à fefen-
tir: Car il y en a plufieurs qui faillent
faute defentif , ny eux , ny leur che-
nal: & pour preuue ; tel eft courbé
pi de trauers qui croit eftre droit;
& tel penfe la croupe dé foft cheuai
trop dedans qu'il eft trop dehors,
àuch fallzjtfchvveigen : <undt kiirt-
Uchen foll er den fchuler awff dem
■bferdtgantZiVoUkomrnentlichen reeht
zjtfitzuen ge<-jvif machen „ ehe er ïlm
firajfet oder corrigiret 3 vndt nach-
dem er KMrecht gefetzj, iftes von
nôtten ihme zjt<vveïfen> wie er jich
recht im fîtz>emf&kn folle : dmn es
ihrer <viel welche durch mangel des
fûhlens tmdt <uvcder fich felbfteri,
noch ihre pferdt empfnaen , fehlen ;
qjndt ifi die probe dauôn > als dos fa
gant&gedHcktfaz,en 3 <vndt auffewe
JFVd
fiiiû^hangeé> jedoch gantz, gérant
ZMJkz^en vermeim^uch ihres pfirdts
creWXPZJu <wenig inwêndig in der
<vol$e zjihabm , vndt dm pferdtje-
âûchlnkâemweutZjoderh£ffi 3 gantZà\
^u-vielaufvvékdtgijt B^renthalben
es fiiir vonwttenzjuerkennen, *wM
derfilmler>fièh filbfl fuhlen hmn y
&& dem <vuafi'Wrthun wiMydamit
man ihmvnderfihiedlicherweifdiè
gibêrlithe fnfttd, fi firner Çte nit
vuufi^. dârih èeigen kondte 3 wel-
ches aber ftdôch nit durch fchelteh
oder travuung gefihehen folle. Vvei-
Têrfill man im wfang die fihuler
fehlën lajfenmrtfifie allein ihrefek-
lér z,u corrigirn <vndt z&verbejfem
njermoren ) dos man ihrn zjuuor die
mangel ein > oder zjweimall , zjuer-
kennen gcvvijfen habe , damitfie nit
wartten bifi man ihnen Mz^it zm+
uor zjurede 3 vndt ihnen difiwarten
nit einen fchlâfferigen , oder hinlap-
gen verftand machte : ich lafi auch
eben die fer er&elten vrfachen halben
Ufvùetlen dem fihuler , vvelchernit
gehërzj, einpferdt ohne vrfachfchla-
gen, vndt peinigen 3 damit ergehert-
zjer werde: dan nachdem di fi gefihe-
hen 3 man allé mangel ohne grojfere
befchwermfi, welche von zjuviel
keckheit oder refolution herkommèn
corrigirt vndt verbe ffert 3 auch vielbe-
quembfrals die fi durch zjivielforcht
verurfacht ,zjMerbejfern fiind , die-
vveil mir vie! lieber tfi, dos ein fihuler
viel eherzjttviel* alszMvvenig hier-
beij fich vnderftehe : vnàt ail fi 3 ihre
Maijefi.mit vuaf vor einerge fiait im
vnderweifin 3 ich mich gegen meinen
fihulern verhalte , vndt auch diebe-
fcheidenheiten voelchemichverpfltch-
ten die hoffliçh 9 vndt fanfftmuttig-
keit in acht zjuhaben : dievveiln ich
{fofern es moglich) meinpfirdt nur
durch
LMNSTRVCT^ON
tellement qtfiheft befciride co-
gnqiftf e quand J:boramè fe fenr,:&D
ce qu'il- fait , afin de &yimdnftre&
diftmâ^ment le moyen en ca&
qu'il: ne le feeàft. ce qui ne s'e-
xécute ïpas en criant ny en nie-
naçantjvDe plus, il faut laififer
faillir i lés hommes au commen-
cement , pour ( s'il; eft poffi-
ble , qu'ils remarquent & qu'ils
fe corrigent tous féuls^de leur*
fautes ) après toutefois leur en
auoir fait appéreeuoir vne £o&
ou deux, afin qu'ils ne s*atten^
dent pas qu'on leur parle tout
jours & qu'ils ne s'endorment
l'entendement en cette attente:
C'eft pourquoy ie laiffe quelque-
fois gourmander & battre vn che-
nal fans raifon à vn efeolier que ie
cognois manquer de refolution,*
afin qu'il prenne de lahardieffe:
car après on corrige fans difficulté
les deffauts qui arriuent par trop
de refolution &bien plusaifement
que ceux qui font caufez par trop
de crainte , aymant beaucoup
mieux quVn efeolier entreprenne
trop que trop peu. Voy là , S I R B *
de quelle forte ie procède pour
enfeigner les hommes*, &C les rai-
fbnsqui m'obligent à me feruir de
la courtoifie & de la douceur :
Car puis que ie veux , s'il eft
poffible , drefler mon cheual
par toutes fortes de voyes dou-
ces , il eft bien plus raifônnable
que i'exerce la mefme chofe à
l'endroit
DV ROYJ VNDERVVEISVNG.ior
l'endroit des hom mes, puis qu'où- &**& m * ml der gutigluàt abrkken
trequ'ilsfontfufceptiblesderaifon, ^ ; f "^^fiheidm, dm ich
Us n ontpourbutque le defir dap- ^émgk^^ièJi&pde
prendre la VertU. àmn befcheidenheiten theilhajjîigge-
macht > %nàt nichts anderfi al s den
z/uvèckh der Tugent z^uerlangen ge~.
meinàtfeim
M ROY. 0ÉK K^ONIG.
. ; Reprenez le difcours que VOUS Memmet dœsgejftrach vuïâervor
attez^ttittéqUandi'aymontéàche- diehandt, <wtkhesibr*uerlajfm > ds
ual Car ie veux uns me diuertir à Mz»$rit aufgefejfenbin: dankh
autre Chofe, que VOUS pourfiliuieÉ ^ mh ! s ^rfianfangen bifihr
i *. r « J, rc . mtr er&elet ailes <uva(setmm'vonnot-
détnedifetoutceqmeftneceflàire tenifi> ein pfird( . \ Hfi WMfcj(j
pour acheuer d adjufter le cheual vndtesz&einemfolécnendbringen,
qui en eft réduit au poifl<5t OÙ riOUS -vvie ibr mir zjumr daman gefagt:
l'auons laiffé ; enfemble fi c'eft tout hjfidtob esaucha2esdifiift,Joibrmir
ceque *ousauez à me reprefenter w Awwfo*** do- xavomfimUn
delVfagedespittiers. " ~ *mUm>***f
PLVVIHEL bBER.8ÈR.EUTTÉ&
S I R É > Ten ây fait remarquer à jbre Maijefi. ich babjîedievor-
Voftre Majefté les principales rei- "^fe» regel» damon éfiruim
des, & laiûeau prudent &fage wdtMJunwchwwdtlaftdrn
£L ,, » , r r \ i l r • *vertandi£en r entier dtefdben nach
Cauaher d en vfer félon le befoin, J- f mtt der fm L mûttthlt
auecla tnodeftie ÔC leiUgement _'vndt'verfiandt 1 'uvelchener'uonfèi-
qu'il fera de fon cheual, pour luy al- nempferdthabm wirdt,gebrauchen,
longer, aCCOUrcir, OU changer fes ihmefeine leEtion zjuerlangem zsst~
leçons, comme il cognoiftra eftre uérhirt^rivndtmuerândem,vwe
neceflaire:Carde ceschofesparti- ^*"7' esdjemtmrffterfordem
,, .. , j i *wirdî:dieweu e vondie[enbe(ondem
cuheres , il ne s en peut donner de Aingm rnmknmnge^enivuecU,
maximes déterminées en ce que les der gebmuch fetzjtnmâge ,àu$ <vr-
cheuaUXnefontpastOUSdVnemeC fachm, dœsdiegferdtniteinedeijna-'
CC
W KÔNIGLWm
tur e vnder e worjfenJeind: dan ein theil
nnjill gezjvumgen der ander geliebhh
Jet pin: einer fehr geârbeittet > <vndt
der ander t wenig : vndtjage deren*
fhalben dos duré die ynderyveifkngs
manier , ieh aUerlei pferdt an den
z/uvoen faulen reiitten , <vpdt *waj?
mon vermag , auf ihnen bringen
kan. Aberdie andere regelnextrahi-
ret oder herauf gezjogen > *vndt foïï>
ihrMatjefî.fb es ihrbeliebetbetrach-
ten , dasjemehr der reiitter esgebrau-
cheî <vnd diefe kunfi vbet, jemehrer
mitteâ s ihme dife kunfi leichter zju-
machen 9 erlangen wirdt*
L'iNéfRVCTÏON
me' nature : Les vns voulans efhrê
forcez, & les autres carrëflez ; Lès
vns fort trauaillez, & lesatttres peii,
par ainfi ie dis que par ma metho r
de ie puis trauailler aux pillicrs tou-
tes fortes de cheuaux, & tirer d'eux
tout ce qui fe pourra. Mais pour les
reigles particulières, encor que i'en
aydit à V. M.plufieuri,&endiray
encor en la fuittedemondifcours
quelques- vues.: neantmoins elles
font fans nombre. Lefquellestou-
tesfois font tirées de fes principales,
& remarquera V. M. s'illuy plaift,
que tant plus le Cheualiér à dVfage,
& de prattique en cette fciençe,
tant plus il rencontre de moyens
pour luy faciliter ce qu'il defire.
DER K^ONIG.
le roy:
Fahret dan foré vndtwrjkndi- Continuez donc à me donner
get mich auch der andem reglen, l'intelligence des autres reigles que
welcher ihr auferhalb der vu**». vQm ^^ obferuer hors deg ^
(mien euch çebraucm , da* pferdt ,. i t i j ■
3 dardurchmdie befie ger 4 dt oder jufi- lien pour mettre le cheual dans les
heit z^bringen. . plus grandes juitefles.
OBERBER.EUTTER.
plvvinel;
Jhre/idaijefî. es ifimchts ge<vvifi
fers , als dos die pferdt Jb an den fau~
Un 'vndt in den <vor er z>elten letiio-
nemgehorfamb fein 3 werden fie auf
ferhalb die fes zjwangs > auch <viel
gehert&ter <vndt lujtiger> ohne oder
SIRE» Il n'y a rien fi certain
que les cheuaux qui font bien
obeylfans aux pilliers& aux leçons
précédentes, le font encore d'auan-
tage hors de cette fujedion, Rema-
nient plus gayement hors des pil-
D^ ROYJ VNDERVFEISVNG.ics
OÙ il eft , doit obeyr aljfolament , derfiunde ,-welche vuidevfatzjmg er
U. nori pasfe deffendre. Si toutes nit vm ^ m ^ m datumb dat'da*
fois il y auoit quelque peu de reû\ ffi 1 "?'™ es ¥ £***> gehorfimb,
ftance en la eonduitte de la bride T Vf ^ de f^ fl > " je f ei r
, r r i u ^'*"" uc ben fille. Fvan es fch aber<vtelleicht
les refnes feparees dont ie me fers begâbe dasemgewderfatzMngwe-
pour faire fouffrir franchement genkjiumfregirung<uorfieie,fothuich
i'emboucheuï e, & lagroumettëdù diermenam&aum<vonemaiiderwie
nlors, & pour plus promptemenÉ v h n ^ er ^lde' t ,vvelchesichmichgt'
alegerir le chenal que par lVfaeeîdU *^>™.^tàf"*PM<r&»:
»™*>CC~h r ~ - * *»«5,«« zMtmnmit die attendes rebiffes ei-
caueûon ( que pourtant* ne re- îetâen mache: damk khXspferdt
prouue en cas de necéffité: ) plu- gefibwinder , aïs dnrchdengehraucb
lloft^uede mbpiniatreràmefer- def mtafbandts erleichtern honne
tlif dès refnes dans vne forte refî- \vuelchesichmicbjedochnitinmeiner
fiance/ IVfe volontiers dVrté fe- l r ôfien riott gehauch) vnàt vileher
guete.quieft vn eaueflbridefer , a- al /, mkh d f T e ï>. iu emem M ar "
~L, u ' jl i -t. ckben <wtder[tandt vermèmen z>we-
Zlîf T' 6 ? P f ^ "fr ^ekjgebrauàemchgeneïn-
creu*& dentelé: & afin qufe lèche- glich ânes gezjknn -, vekhes tin.er-
U3 1 ne branle la tefte,ie lu y fais pot- fèn naafbandt mit einem gefruerb in
ter vne éordelle greffe comme la . fa mittl ? bohl imdt gezJdmdt ifi:
Moitié du petit doigt, queiemets' f^^ff^daspferdtmtmitdea
ài'entôur de la muferole, & la fais WJ^TÏ^j °^ n ^ Y
paflèr par dedans lafelleleloûgdu nnimliumJiehUffeeinesiimn
hege, 8c arreïter au pommeau , ad- fingers dichh, <vndt zjege « inwen-
iurtee à la longueur que ie defîre digamfittelbugdtirçh^ndtbindeei
qu'il porte fa teâe : & en cette forte &*»*& ^en aujf dem jhttelknopff
i'accouftume mon chëual hors de f,' ™ d * ma <t> g"»dtes fiilm Am
la fubieaionà-allerau pas, autrot felSr/!^ *!#**?
o„ t «, ^ r « ' n jolie :vndtauïïfolche marner ^ewâh-
& augalop, & àcourre.&^rreftef m ich meinepferdt aujferhalb dem
droiçt & mile , hors de la fubie- zmjang > duff^ dem fihritt , trotta
âiônj&fâns perii de l'homme: CÛ Jp%> > rennen recht fîittzjédten >
que peut eftrè il fera dés la preraie * run ^ i u fi ohn z>wang derzjùoofaw-
ïeleçofl* ' len yndt gefd>r des menfchen 3 km-
* * gehe: volées dm pferdtnjielleicht anch
Jbrackhs indererfieleBmthunwirdh
LEROY.
DER f^ONlG.
Quand voftre chenal obeït à CE- Pv*n eùvuer pferdr gehorfamb
la, que faites vous après ? ^ Mm °h emelten *&* was tnaétih^
2>2>
M KONICLICHE
UINSTRVCTION
OBÏRBEREUTTER.
PLVVINEL*
Ihre Maijeft.damach <wolt ichs
in guten paffaden terre a terre abri-
chten, welches ich <vor die beïle le-
&im oder jchul hait fi einpferdt ma-
chen hindte >fi <uv<ill zjehrlich <vor
âen reiïtter x alsaucbvordaspferdt,
zj&fehen 3 *vndt ihnen auch ffhr <von
mtten ifi > vornemblicb t wan fie in
mrbeeten erhabenfiin^ vuelcbes dan
ailes da$ ifi <was dos aller voollage-*
richtefie pfertvermage*vndtda* aïïer
herrlichfte ifi , <vuasesinderreiitter$-
kmfihat : *von <welcber wollkom*
menheit dam dererhobenen pajfaden
ich bip XMm ende ,, <vndt e vuan ich *von
dergrolien jufiheit reden ,auffgefcho*
benhaben e uviU: dieweilesderfilben
befihlufi ifi , *vndt 'will nun ihrer
Matjefi. nach ordnung vermelden*
durcb <wafî mit tel fie die pferdt KM*
diejin [werckb bringen mogen.
SIRE, le defire de îuy ap-
prendre de bonnes paflades terre
à terre , que ie tiens eftre le meil-
leur Mancige que le chenal puiflfe
faire, le plus beau à voir, tant pour
luy que pour le Cheualier;& le plus
neceffaire, principalement quand
elles font releuées àcourbettes,qui
eft tout ce que le cheual parfaid
peut, & tout ce qu'il y a de plus ex-
cellent; dans tout l'art delà cauale-
rie, laquelle perfeâionde paflades
releuees, ie referueray à la fin des
plusgrandesjuftefles, puisques'en
* eft la conclufion, & diray par ordre
i voftre Majefté le chetain qu'il
faut tenir pour mettre le chenal à
ce poin£t
DER K^ONîG.
L E ROY,
Icb glaub furvvar ., dm die guten
pajfaden die aïïerlieblichfte 9 ange-
nembfie , ^vndtnùttwendigïlefiuckbe
fi in : lajfetvns dmnthalbenzj&den
mitteln , *vndt nniie mon ein pferdt
in denfelben abrichten fill fihreit-
Un.
le cfoy véritablement que les
bonnes paflades , eft la plus.ag-
greable adion , & la plus nccef-
(aire : c'eft pourquoy venons aux
moyens pour les apprendre au
cheual.
OBERBEREUTTER.
PLVVINEL.
Euwere Maijefi. habenfihr iwotl Voftre Majefté a très- bien iugé
; DV ROY. VNDERVVElsVNC.ior
lespàffadeseftrelàvrâyeéfpreuue g<nrïheiUt > dos die paffaden ein
de la bonté du cheud, DOUrce qUC rechtefrobeder gâte des pferdtsfe^
• £ s- • Fr dan fobald es fort?ehet * erkent man
en- partant on cognoul fa viteffe , fiir i ^évvlndi^it , im fitllhalten
en arreiïancfa bonneou mauuaife fimgues oderbéfestiuHd:mimé-
bouche, en tOUftiant fotX addrelie kerenfeinabricbmngvndtfeinefihô-
U fa grâce; & en repartant plufieurs »' gesldt, vndt im -widerfortgehm
fûis/a force,fa vigueur, & fa loyau- offtérmals fein fijrçke fein m^bt
! r» j J i. .i> i *vndt fein petrewbeit: die notturfttig;-
te. Four donc apprendre iexcel- , J.& „ , ,. JJ&
lence de ce M aneige,qui véritable- ^Me^rdamnwarheitmèhrbe-.
• ment me plaift plus que tons les au- Uebet,dsaUdieandern: vndtnacb-
tres.. Lors que le cheual fçait bien dèm w<*« dos pferdt woH gaUopirn
galoper ôcarrefter droift, ielefais 'mit geradtftillftebengelemet bat:
cheminer deux pas, &.au fécond <*iï*m UpiAuvwcnfértttfirt-
•ii- - i • ■• j j 1 ~*CL j j geheri'i *vndt im zjuueiten 3 <vvan es
comme il leue le pied droict de de- ^ , r # '^ ^içlj.^
" ,. r den rechten fap 3 <vomen aunaelet,
liant, en mefme tempsil fauttour- mu p mm € y n indafilben hit auff
ner à maia.droide tOUt doucement dterechte handtgantz^gemâhlich im
de pa$ ppUT faire la demie Volte, fchritt vmbkehren, <vnàt die hdhe
toufîaurs CD marchant enauant, voken oder <vmbhhrung macben,
& pa*ce moyen croifer» la jambe J* g <**? ™fhfmgèen: <vndt
r t ; iV" i J *n. a a durth MS mîttel <vvtrdt es den lm^
gauche. pardeOus ladroiSe dede- ^J^u^^dennàtm^
uant, &; de mefme , ou peu après ^ } jfatnckm Urnen , mitglei-
en fera de celles de derrière, en fou* cher weifî oder ein wenig hernach,
ftenant les hanches dans la luftefle •wirdt er es auS mit dm hindem
& proportion requife auec lesianv fibenckeh macben , vnde die bû§e
bes& les talons, puis faire le fera- indien^ ' mfon ma den
blabte al autre bout de la panade, ^^ mm £S g y khe . r geftdtmch
pour prendre de la méfme façon V-. auffder-andemfeitten der pajfaden
ne demie volte à main gauche: COn- macben^'undpebenaîlfo einhdïevol-
tinuant ainfi iufqùes à ce que le che- ten attff die tinch handt nemmen i
ual les fçache bien faire de pas, ce vndtmff diefe vvàjS darin vnh**-
qui s'appelle paffager la volte. Et ren b^tspfrrdpfa^ohrnfihrjtt
H U4 ° a r r vl * r * p wtfk wmaéen, vuelches man dan
lors que le cheual le fçaura bien de ^ u vo i fenefmet: Vn fo nac ^
pas dans la main &dan§ les deux ta - ^ m ^ ^ er ^ t p ^qU , m féntt ê
Ions, il eft tres-certain qn*en le m der handt 3 <vndt mit den zjwom
■ pouffant à toute bride , il fera de verfen <verflehet,fo ijt esgantz^ge-
fort bonnes paflades , foit terre à nmfiâas, wn man daspferdtforf^
terre, foit releuees : fi le cheualier &??* vollen^um esfehrgute
,„,./, , 1 rr pafîaden , es feti gletcb terre a terre j
s eft bien feruy des leçons cy-dellus ^ ahgbm ffuém ^ irdti Sg p rri
to* KùmcllCHË UINSTRVGTION
der reiitter, nUr obgemekele&iontf,
dis vrHh dieeine, <vndld4rmch<vnt
die Rwojaulen 5 voilât ncbtnimbh
der retour* nOr obgemekeleBimtn, autouf du piHier, & entre les dêtt*
dis <vr»b dieemt, nmdlaarnAch'vmb _-n :
DER KS>NIG>
LE ROY.
Von wicher tinge <vndt brème r De quelle longueur & largeur
mû/m diepaJ[adenfein,<wanJîe>vor faut-il queles pafla4esfoient pour
gut gehaltenJeUen werden. élire bonnes?.
i ,qberberbiitter: plvvinel;
JhreMatjefi. dieweïleswnnôt- SIRE, eftant neceffaire que
tm ift, do* da» pferdt dem niitttr \ e c heual obeyfle à la volonté du
gehorch imfortgebmjmftillftehm, c^Her, qu'iiparte, qu'il arréfte,
^ndtfiévmb^wmcs émh- & >a J £ J . .
itebet , dan es ketngewtffe maf tm !~ 7 H"»"" " IU J r******
krieghatt,atsmrdie,fidic mtmrffp » » y aproportionalaguerre.nnon
erfordet: aber auffàerrcmèan.muf Celle quela neceffitcrequiett;mais
mandaipferdtnadjderjHrche,'wa- fur la carriereil l'a faut meiûrerfe-
ckerheit, vndtxjtneigmgdes pferdts \ 0Q J a f orce , la gentilleflè, & ÏÏncli-
piiciem: damwm es zMJcbwer nadon du cheual: Car s'il eftoit en-
aucbfah mit ém kopffLeb den go™d; oupefant, & vnpeuaban-
zjum in dsrhanât, nit recht anleï- donne fur ledeuant , &furl appuy
net 3 <vverees<vonnàtten, dasmandie 'delabride, il faudra tenir la paflà-
pajfaden kûrtzjer 'vndtdiermdteen- de plus courte , & les.ronds plus
ger machte, als wan erleicbt<were, eftroi&S que fi il eûoit léger OUra-
<vndtmt g emgi*we:wan«b<rd at m j n Si leclieuaieflfort vifte,
tîdÊX^if^^g on peurfaireiespaiTades de trente
mavheK'vnAtdiemndung'uierfchritt; pas de longueur, & le rond de qua-
dutmetre , mitten du^ch gefihnittm , tre pas de diamettre, couppé par
die balbe volte darduré zjwnder- le milieu du centre, pour fermer la
fcheiden. Aber fw allerleij pferdte demie volte. Mais pOUrtOUtesfor-
befinde icb die rechte ma$ dos fie s . ^ ^ c heuaux , ie treuue que la
oder 6. mail ioUm [em fou als dos . n. j • /-
tferdttp-.dieweaimJmneinerfol- y raye proportion eft de cinq ou fix
chm weide des pferdts gefchwm- longueurs du cheual : pource qu'en
digkeir, . cette
-^*
dv roy:
cette diftance on peut aifément
remarquer fa viftefle, &C fa vigueur,
que G elles eftoient plus longues, il
ne pourrait pas repartir fi furieu-
femerit, ny dVne mefme force,
trois ou quatre fois au moins com-
me il eftneceflfaire. La demie volte
que i*ay dite deuoir effcre de deux
pas de large ou enuîron. Il faut
qu'elle foit vn peu en demie ouale
afin que le cheual foit obligé de
marcher toufîours en auant.
VNDERFFE/srNG. ro p
digkeit , frifch tmàt fiarchheit , ge-
nungfiamb erkennen kan, <vndt <wart
die fie befagte mafi langer <vvere 9
*wurdte es nit fi fiarckh fortlanf*
fen A auch nit in einer fiârckhe 9
auffdas wenigft $. oder ^ matt,
voie es dan von no t ten islr, <verrich-
ten konnen : die halben volten vueU
che ich gefagt > dos fie vngefabr 2*
fihrin breitt fiein fioUen > muffen ein
r wenig in halb rond oder eines eijesge*
fiait > gemacht werden > damit dos
pfirdt âllezjeit dardurch vorfich zjtr
gehen 9 verurfiachet fiij'e.
LE ROY,
DÊE. JC° tf '&
Quel temp^prenez vous pour
faire 1» demie volte, &c combien de
paffa4es iuge2 vous que le cheual
doiue foire afin qu'elles foient de
boimegrace*
Vvm vor ein tempo oder zjeit, ♦
nemmet ihr die hdbe volten zjma*
cben vndt *<yvieml pafiaden <vermei~
net ihr dos dos firdt machen filté
damit fie vonfichoner zaehr fiem
PLVVINÉL-
OBERBEREUftER,
SIRB, après auoif pouffé le
chêïiajà toute bride, au tf oifiefrne
temps de fonarreft,ie prends h de.-
mie volte, que le cheual infaillible-
rip. ment fera bonne , fçachant deiïa
" to ' manier au tour du pillier: puis ayant
fermé de la main & du talon, cette
demie volte à main droite, il faut
3e faire repartir de toute fa force,
6c en àrreftan t au troifiefme temps,
prendre la de nie volte à main gau-
che. Et d'au tant que le nombre fe
Ihre Maijefi, wanich dos pferdt
njorÇich mit abgelaffenen &aumfiort*>
gerendt^fioncmmeich in demdritteft
tempo oder zjeit , ingefickwindenfiUl-
halten, die volten , <welche dàn dos
pfirdt in einer filchen zjeit vnfahl- Igujf
bar giît machen wirdt : jedochfi es
zjmior <vmb die fiaule abgerichtet
nruorden ifi : <vndt darnach nroan
man es diefir halben rjclten aufi diè
rechte fie it ten s mit der handt vndt
verfin 3 rechtfiillgehalten vndt ruer*
ger^ifirt > fi fioll man es mit fii~
ner g&ntzjen gcyjalt widrrforrrm^
p Î7
uo KONIGLICHE U INSTRUCTION
mn 3 •vndfwideriniemdrittenteni- proportionne félon la force, & l'ha-
foftillhalten, vnitdie balbe -achat i e ineducheual,celadëpentducke*
^fdielmch bandt ntmmentvnd ^ auquelonpe a t biendonnef
«vu*** nach derprcL, ™dt la fcience, mus la difcret.on faut
atfoms des fferdts vwden fillen, qu'elle foit née auec luy , afin qu e-
beftthet es beij dem miner , wd- ftantfeauant&difcret.ilpuifle faire
vhem man diefe kunfi woU mitthei- a gj r f on ùigement,&fçàuoir ce que
len , aber die befcheidenbeit mufi er fpn cneua l peut f a j re de bonne gra-
vonnaturdarzjtbaben^agda* ce , Gardans l anec effitéducÔbat,il
<vuann er dte njuilienî chant *vnd - c . , - . 1 ou,*
befAùdenbeithiemnhJnAfeinen eft quelquefois befoin queleChe-
•verfiandt mffmundere, imdt witfe ualier faite plus que la bonne po-
•wie er das pfirdt zjèhrlicb gehm fture ne requereroit : C'eft pour-
mackenfiU: dam eszj* zjiitm in «- q UO y il faut eftre foigneùx de gai-
ner fîhlacbt von nôtten ifi, das der & de maintenir l'haleine aux
miner mebrslr diegutePofturer- ^ de e afifl que dans
fordert,macbenmuS:iftderentbal- ~ "* » , » ** Mnrt ,
\en mé von nénen, dis man wott l'occahon ils ne demeurent court:
zjtfehe die hiegs tferdt, beij ibrem mais furla carrière, ie corneille au
gewohnlichen athen zjttéalten ,da- Cheualier qui veut faire voir fou
mit derfelbe ihnen keine verbinder- cn eual manier de bonne gtace, &
nu/ verurfache Auff der rennban j aufl j de n » en tfeprendre point
zdebrlicbvorfahrenfebe ,ernitmebr amam droicle , qui eft la main de
ah mr funfffaffadm mâche , vndt l'efpee : & finiffant a main droicte,
fange auffdie recbte feitten an wel- pour ce que le cheual «1 peut four-
cherdandiebandtdesdegensift,vndt n j r g a y e meht tout d'vnc haleine
endigewidergegenderrechtenhandt, iu f ques a ce no mbre, fans fe faire
darumbd^daspfirdtobgemelrean- ^ ny porter des aydes de 1»
z^ahl .-pafladen vielbe(jervndt$n et- . „'i i o
KmaïbeLachenkanlaucbnitver- m» & des talons,& par ce moyeil
wfacben es zjtfihlagen , nocb einige le Cheualier peut demeurer en fa
htllfder bandp oder verfen vannât- bonne pofture.
ten haben vuirdt , vnàt durch di$
mit tel wirdtder reitter in feinerfo-
fiur oder ma(? verbleiben konnen.
DER K.ON1G. L E ROY.
Nm verftht ich woll veù mon le comprends bien à cette heu-
DV ROY.
rejde quelle forte il faut faire les paC
fades terre à terre , mais ie fuis en
impatience de fçauoir s'il ne faut
rien adioufter ou diminuer prour les
bonnes 6c excellentes reieuees,
que vous nommez ia perfe&ion
de cous les Maneiges. C'eft; pour-
quoy Monfieur de Pluuinel, auant
que pafler outre, dites- moy ce qui
cneft.
"UNDEKWEISVNG. m
die pajfaden terre à terre recht machen
fiUe : aber ich vuoh mn gehrn wif
fen > ob man denfelbennitnochmehr
Zjufûgete , oder ablmrtzjete , durch
die guten vndt zjehrlichen auffhe*
bungen der fîjfe ^ vuelches ihr d,an
die perfection aller andemfchulen oder
le&ionen nennet, mogtc ich derentvue-
gen: Herr Plminel ehe wir weker
fortfahren 5 gehrn vuiffen s vuaji dar-
beij zjithun vuere?
PLVVINËL
GSËRBEREIITTER,
S I R E , i 4 auois fait deffein de
conclure toutes les iuftelTes da
Cheualier& ducheual, parle dit
cours des paflades releuees,.com-
me eftanc la vraye pierre de touche
de lVn & de l'autre, en ce qu'il n 'y a
point de leçons fi difficilles à faire
que celle-là : car fi tous les deux
l'exécutent , on ne peut accufer
l'homme d'ignorance, & doit- on
attribuer au cheual vne parfai&e
bonté & obey fiance, comme il fe
peut prouuer par raifon éuidente.
Et pourmonftrer à voftre Majefté
quei'auois raifon d'en defïrer faire
ïe difcours le dernier, comme la
conclufionde toutes les plus gran-
des iuftefTes , c'eft qu'en premier
îieuilfaut que le cheual auant que
commencer, quelque fougoux &
plein de feu qu'il foit, aye la patien-
ce & iobeyflance .defetenirenvne
place, &droi& : puis qu'il aye l'art
îhré Maijefî. ich hatte mir albt~
reit hiebeuom. vorgenommen , die
jufiheiten des re Ht ter s vndt pferdts
durch dos gejpraehe der aHJjgehûbenen
pajfaden zjécfchliefîen > dieweil es
die rechteprob eines vndt des andern
ift > darumb dm es keine andere le-
Bionèn y welchejofchwehrals diefe
zjtmachen fe'm : dann vuofern fie aile
beide diefe letlion woll volbringen ,
vuirdt man dem reiitter keinen vn-
uerfandt^ *undt dem pferdt ein vol*
kûmmene gutigkeit vndt gehorfamb ,
Z&eigenen konnen ■: voie man dan
fblches auf glaubwirdigen befchei-
denheiten probiren kann. Vndt ihrer
Jtâaijef. auch zjibeweijen dos ich
recht gèthan mit difern ge/prache bif
Zstt letzj zjAuerharren 3 jfles darumb
gefchehen i dieweil es der befcblujï
der gr 6 sien jufibeit isr, Vndt zjm
erfien > foll dos pferdt zjiuor^ vndt
ehe es anfangt* es fiij auch fohitzjg
oder voiler fevoer'als es wolle^ die
gtdult vndt gehorfamb in éinen art
geradt vndt ftill&ufiehen 3 haben:
darnach folles die kunfimitderhmdt^
H2 KONIGLICHE
ohn einige vnordmmg fortzjdaujfen
anfich haben^ nach dtefem Joli esjïch
geradt s wanes auffheret ZJilauJfen,
auff den beiden hiifften > fiiUhalten 3
vndt da* es eben mit derfelben aujf-
einandeHbWenfbrdmmg feines ftill-
haltens an des reïitters handt vndt
ver fin > die hilffè mit gedult enra-
ge ( vnangefihen das es vom ren-
nen gehertzj gemacht vvorden)
vndtfiine balbe volt en volfûhre : in
demftiïïhalten derfelben: folle es den
leib aujf die hnffie legen , gehendte
fehrners in ein curbetenplat^inebe-
ner aujfèinanderfolgunfordnung 3 als
wie er dm fferdt fiiïïftehen machen
*hatt 3 vndt wie bei der halben vol-
ten j vndt in d:r zjeit des andern
fortreiittens , vndt foïï févriers lang
fortfahren als dem reiitter esbelieben
•vvirdtj, in eben mapger gedult 3 ge-
horfamb, vndt juslheit , als wie mit
der erfien.Vndtwirdt er allfo befchei-
dener weif fagen Konnen > das diefi
einige le Etions, manier, das fferdt ver-
urfacht fich aller feiner gedult 3 ge~
horfkmb y ftarcke 3 vndt wackerheit
zjigebrauchen : bedunckët mich alfb
nun die vollkommene wijfenfihafft
des reiitters vndt pferdts ., welche
ihnen zjiwijfen gebûret, genugfamb
erz>ehlet zjibaben , nachdem ich ihr
gefàgt , wie man die aujjgehabene
pajfaden terre recht machen foll.
I/INSTRVCTION
de bien partir de la main fans aucun
defordre : en après qu'il arrefteiu-
fte fur les hanches, & que de la mef-
me cadence de fon arreft;, dans la
main & dans les talons de l'hom-
me, fouffrant fes aydes auec pa-
tience , ( quoy qu'ani me de la cour-
fe ) il acheue la demie voke : au
fermer de laquelle il attende fur
les hanches , allant en vne place à
courbettes, de mefme cadance
de fon arreft , &c de la demie vol-
te, le temps de l'autre repart -.con-
tinuant tant qu'il plaira au cheua-
lier , en mefme patience , obeyt
fance & iufteJTe que la première-,
tellement qu'auec raifon il fe peut
dire , qu'en cefte feule forte de
Maneige le cheual pratique tout
ce qu'il fçait de patience , d'o-]
beyflance , de force & de gen-
tillefle : & me femble auoir af-
fez prouué la parfaite fcience du
cheualier &C du cheual ayant dit la
manière dp bien faire les paflades
releuees.
DER K^O N 1 G.
LE ROY.
Ich wolt gern zjirjei ding wif
fen 3 welche ihr mir mch nit gefagt
habt , als erfdîch wie man das fferdt
mit der handt 3 vndt mit einer fchonen
zjehr P fortgehen machéh foUe ? das
le voudrois bien fçauoir deux
chofes que vous ne m'auez pas
dites. La première , comme quoy
il faut faire partir fon cheual de la
main
dv roy:
main de bonne grâce : & l'autre - 9
combien de courbettes il faut à îar •
reft, combien en tournant, %n fai-
fant la demie voke , & combien
auparauant que de repartir.
VNDERVFEISVNG. nj
ander: vndt irjieviel curbeetcnman
machen muf b'tf zjum ftillhalten:
vuieviel im vmbkehren in dem man
ein halbe volt en machet , vndt vvie-
viel man machet 3 ehe man vvider*
fortrettt?
PLVVINEIi
BBERBE&EllTTE&l
SIR E * Voftré Majefté a rai-
ïbnde defîrer fçauôir ces chofes,
& entr autres la première : parce
qu'il y a grand nombre déperfon-
nes, & mefmes desgens qui fe méf-
ient de l'exercice dont ie parle, qui
font partir leurs cheuaux de la
main d'autre forte que ie ne ferois
d'aduis: &les accouftument àvne
mauuaijfe méthode , qui eft lors
qu'il les veulent faire partir , ils ou-
vrent les iambes & le bras de l'ef-
pee : tellement que les cheuaux ac-
couftumez à celle routine partent
le plus fouuent: mais ceftea&ion
n'eft pas à ma fantafîe pour deux
raifons: LVne , que tant moins le
cheualicr fait d'action à cheual &
' plus aggreabie il eft à regarder: &£
l'autre, qu'il peut arriuer qu'on fur-
prendravn cheual, ou qu'il fera las
& fatigué de telle for te, que s'il ne
part après cette pofture du cheua-
licr» èl que Thomme demeure les
iambes ouuertes, le bras leué , &
fon cheual en vne place, cela fera
de mauuaife grâce: car de donner
vn coup d'efperon après , cefte
jfhre Mdtjefî. hatt recht dos fk
nach diefendingen fragen > vndt vn-*
der andern von der erfien frag<u> :
Nachdem es wiel perfomn , vndt
auçh meifter , fb mit diefem exerce
tio von vuelchem ich rede , ftch be-
ynuhen> vnderfangen haben, vuelche
pferdt dwch die handt auff ein an-
der geftalt > als mem gutduncken nit
erfordert^ fortgehen machen :gevuoh~
nenfie dardnrch zj6 einer bofen vn-
derweijîmgsmamef ; als wan fie dos
pferdt fortlauffen machen wolten,
thun fie die fchenckel vndt arm deê
degens von einander ^ alfo das die
pferdt fo darzsu abgerichtet 3 zjim off-
termall fortgehen : aber diefe vueif
ift nit nach meinem gutduncken ,
recht vntb z/< vehrletf vrfachen: die
erfie ; *da*je weniger der rentier be-
nroegungen zju pferdt macht ^ je bejfer
vndtz^iehrlichereranzjufchavoen ifi:
vor das ander : mogte fich auff diefe
vveif zjitragen , das einer einjperdt
gâhlingen angriffe 3 vndt gefvuindt
fortrennen wolte 3 vu an es fehrmùdt s
*undt abgearbeit vvere/vndt dos pferdt
darnach nit auff diefe vueif fortlauff-
fen wolte 3 wurde der reiitter alfo
flifihaltedt, mit vone mander geîhanen
fchenckeln ^armen/undi pferdt mander-
felben ftatt verbleiben, vvelches fèhr
vn&iehrlich ftehen vvurde y vndt ob er
FF
n.jf. KONIGLÏCHÈ
zhmc darnach fchon die fiorngeben
<yvohe j fo batte man doch aile diefe
vngeflalten dbereit zjmorn an ihmge-
fehen diefes aber foll niemalln gefche»
hen: findem diegeringfte bevvegung
des rentiers , foll dem pferdt ZMgehen >
tmfctchtfnachen; Alfo rathe ichdem
pnigen^ welcberfein pferdt anfangs
yechtjortlauffen machen wolte 3 das er
ihm dem z^aum mit der handtvnge-
fehr dreiier finger breit , nachlieffe ,
<vndt es mit den verfen 3 vndt vviefie
damahls fein> antmcke 3 ohneeinan-
ders weitlauffigers tempo zjtfmhen *
yndt alfo foll man das pferdt erftlich
zjâ dem rennengewôhnen-.rundtnach-
de?nes auch die fer manier gevoohnet,
%mdt d,er reiitter nur die hand fmcken 3
<vndt die dickhctheil an den fchenckeln
an daspferdthalten, 'uvirdt dos pferdt
mit gant&er ge*uvalt durchlaujfen:
■imât ob es auch auf forcht beider
fchenckeln nit fortlaujfen *uvolte ,fà
"feinfa jedoch die zwvo ver fen aller-
nschf darbeij es zjtftraffen , ohne dm
der reiitter einige bèfe geftalt mit dem
le 10 } den armen 3 vndt fchenckeln *von
notten zjtmachen hatt: die anz>ahl der
çurbettenbetreffmdt,fottenihrernetm
gemacht voerden: als nemblich dreij
imfiiïïhalten dreij in der halben<vol-
ten, *vuan man <Vmbkehrt ^ondt dan
drevj ehe Pian auffhcrt. Aber ihre
lyfaijeFt. follen betrachten dos diefe
gevvijfe z^ahl fo ich ihro hieringebe >
d,er reiitter nur gebrauchen folI> zvan
rr fein pferdt allein reiittet , vndt nit
titiff einem Tumier 3 oder fhlacht
Z& pferdt: in dem fchluf der halbert
rpolten foll man mer oder auch 'weni-
ger curbetten maclwn, aufi vrpichen
wan die pferdt cinander nitgleich in
der gefih'windigkcitjan , tft<von not~
tendas einer auff den andern <warte
wdt'm die fera woarten.fçll dm pferdt
L'INSTRVCTION
action c'eft défia fait paroiftre fans
effecl} ce qu'il ne faut pas : car il
faut cfue le moindre mouuement
de l'homme foit vn commande-
ment abfolu.au cheual lecenfeille
donc àceluy qui voudra bien faire
partir fon cheual , qu'il lafche ia
main de la bride de trois doigts, &
prefleles talons, d'où ils font, fans
aller chercher fon temps plus loing,
& qu'il accouftume fon cheual à
partir en cette forte : car lors qu'il fe
fera apperceudecela,pourpeuque
l'homme lafche la main & appro-
che feulement les deux gras des
jambes , le chëuai efchappera de
toute fa force : & quand mefmc il
nepartiroit pour lapeur du gras de
la ïambe, les deux talons font tout
contre pour y arriuer , fans que
l'homme fafFe nulle aâion man-?
uaife du corps , des bras ny des jam:
bes.Quant au nombre des courbet-
tes , elles doiuent eftre de neuf: fça-
uoir trois en arreftant j trois en la de-
mie volte en tournant , & trois au-
parauant que de partir. Mais voftre
Majefté remarquera que ce nom-
bre prefix que ie luy donne , eft
quand le cheualier fait manier foa
cheual feuh cadi c'eft dans vn tour-
noy , en vn combat à cheual , au
ferrer de la demie volte il faut faire
plus ou moins de courbettes, à eau-
fe que les cheuaux n'eftans pas d'ef-
gale preftefle, il eft neceflaire de
s'attendre IVn l'autre ,& durant ce-
fte attente que le cheuai demeure
DV ROY.
en la cadance des courbettes, & faf-
fe paroiftre le cheualier de bonne
grâce en cette a&ion ,*qui eft la plus
belle qui fe faffeen t©us les tour-
noys& triomphes.
VNDERVVEISVNG. /7/
in fiiner AMJfeinanderndchfolgmgf
ordnungder mrbetten <verharren, aujf
dos es dm reiitterin einer folchenge-
fiait in der &iehr erbalte > <uoelche$
dan dm fihonjle , foineinem turnier
oder triomph , zjtfihen ifi
LE ROY;
DER KipNlG,
le cognois véritablement que
les paflfades releûees eft la vrayé
pierre de touche du boncheualier
& du bon cheual : Se que c'eft la
conclusion de tous les maneigës-,
pour aufqûelles paruemr , retour-
nons à la fin de nos paffadesterreà
terre: & continuez à me dire ce que
vous apprenez après à voftreche-
ual pour le rendre capable de tou-
tes les juftefTes que vous en défi -
rez.
Jch erkenne in der warheit dos dis
auffgehahene pajfaden der probierfiem
einesguten reittters , pfèrdts ^ njndt
der befchluf aller fthulen oder leBio-
nen ift , zm die fer kunfi km kom-
men. Lajfet <vnf nun irjeiter zm
*onfern pajfaden terre à terre kehren:
*ondt erzjehlet mirvuieihr daspferdt
nachmals abrîchtet s njvan ihr es
gmtz> jiïjt machm wâHeL
PLVVINEL;
qberbereutter:
SIRE, La clef de toutes les
plus grandes jufteffes, eïtlepaflei-
ge fait par la aiferetion &£ leiuge-
ment du cheualier , s'en feruir
quand H eft temps, félon les diftan-
ces& les proportions qu'il iuge ne-
ceflaires, foitenauant,en arrière,
de cofté, peu ou beaucoup, en
tournant plus ou moins delà main
ferme ou légère, eftargiflant, fer-
rant, aduançant d'vn ou des deux
Ihre IM&ijefi. der fchlufel > der
ge<uuijf-ûder pftheit > ifi dos paffage 3
fo durai njerjlandt vndt befcheiden-
heit z des reiitters gefehicht > ~uvelcher
fich dejfen zm rechter zjeit gebrafo*
chen folle > nach der vqfide y <vnd,t
maaf des orts y Jo er wr nott<vven-
dig, darzjt eAennet > es feij gleich
vorfîch , hinderfch > mff die fit t en
auch vueniz oder ^ovicl > m an kchr
auch mer oder t uveniger <vmb mit der
fieiijfen oder leichitn handt , maner-
'weitere'j verengere > ruche fort > miP
ïtf KONÏGLÏCHE
einer oder zjvvô <verfen •> nackdem es
âann *von notten fein wirdt > bald
aufftine, <vndt bald au f die andere
bandt, Iftderowegendaspajfageal-
lein da? <reke mittel, die pferdt ZM
atterleij manieren „ fchden <vndt le^
Bionen juft zjamachen : dieweiln es
dos fanftimûtigfte iïi , <vndt duré
<uuelche der rtiitter eben in dcrfelr
ben zjit 3 dem pferdt , die gantzj
wijfenchaffi vnderweifet , welches
dan die notturfft derhânde <vnd ver-
fert fein 3 ohn dos er da* pferdt zm
zjorn bevuege 9 t)ôr welchem erfich
dan vuoU vorfèhen folle : dammbdas
mm.durch gewalt > niemahln oder
fehr [elten etwœft guts auft dem
pferdt bringen kann , welches dan
auch der befchluft aller meiner leftio-
nen , die pfrrdt vooïïabzjwichtenift,
als dos manfie in dergûte, wênig>
vndtofft reiitten folle: danwan dot
pferdt nit juft , im fchritt mit dent
kopff, mitdemleib >vndtfchencfaln 3
weifzjtmachen ,fo iftev vnmoglicb
dos es jemahls vueder woUnoch juft
gehm konne*
LlNStRVCTION
talions félon qu'il eft à propos, tan-
toft à vne main, 8c tantoft à l'autre.
Et le feui moyen d'adiufter les che-
uaux à toutes fortes d'airs, eft le pat
feige: pour ce que c eft le pius doux,
Scquetecheualieren mefme temps
monftre au cheual toute la fcience*
qui font les oéuures de la main &C
des talons, fans luy donner aucun
fujet de fe mettre en colère, à quoy
il faut prendre garde foigneufe-
ment , pource qne par force on ne
peut iama*s ou rarement urerrien
qui vaille, d'vn cheual: Ceft pour-
quoi la conclufion de toutes mes
leçons pour bien drefler les che-
uaux eft de les trauailler douce-
ment ', peu & fouuent : car fi le
cheual ne fçait cheminer, iufte au
pas, de la tefte , du corps, & des
jambes , il eft impotfible qu'il
puiffe iamais manier , ny bien, ny
iufte.
DER Kj)NîG.
LE ROY.
Vvas nemet thrpajfage , <was Que nbmnaez- vous paiffégér,8c
ÎH diftpafîage? qu'eft-cequepaffejf e?
oberbereutter:
plyvîmel:
Ihre Maijeft. dos rechte paffage] SIRE, le vray paflTeige eft Vtî
ijt ein abgekurtzjter fchritt ,wehhen pas racOUTCy que le cheual fait iOUS
âas pfirdt gefchvvindcr > als denge- î U y pl us p re ft que le pas ordinai-
njuohnUèenfèntt met* vndtge- re & mo ins que le trot, en vne
nnger, - - adion
£>V kOYJ
a&iôft toufiours difpofee à obeyr
àla main, & aux talions, fans fur-
prifc, ayant bon & iufte appuy
dans ia main , & s'y laiflant condui-
re, & bonne obeyflance aux talons
pour faire le femblable: c eftàfça-
uoir, que lecheualen tournant ou
en marchant de cofté , croife les
jambes vn peu moins celles de der-
rière que celles dedeuant : Et pour
faire le paffeige des voltes bien pro-
portionné, il faut que les jambes de
dèuant faffent vn* cercle à plus près
comme la longueur du cheuai, &
celles de derrière vn autre cercle,
plus petit des deux tiers ; £c comme
i'ay dit cy-deffus, en vfantprudenv
tnent& difcrcttementdecettefor-
te de paflfe i^es prenant garde de tra-
vailler ordinairement à ce que le
cheuai tvouuele plm difficile, il en
«eùffit de fi bons effets que par ce-
fte voye il obeyt franchement àla
main, tournant & reculant à la vo-
lonté de l'homme. 11 fe range deçà
& delà pour la crainte des efpprons,
lefquelies ehofes eftans , il peut ma-
ïiierfans aucune difficulté à toutes
mains, large, eftroit, court, long &
iufte, comme il plaift à ceîuy qui eft
deffus ; d'autant que , comme i'ay
dit, &rediray à toutes les fois qu'il
en fera befoin , la parfaite fcience
des cheuauxbien maniansconfifte
enFobeyfTanceabfoluëde la main,
de la bride & des talons. Et o(e af-
feurer voftre Majeftéquefî le che-
uai me contente en le promenant,
VNÎ> ER VVEISVN.G n 7
ringer^alsdertmt, allz>eit derhani
<vndtden ver fin ZMgehorchm gefchi-
ckeî ift\ ohne eine gefchwinde <vber~
falhng P vndt <uaan man ein rechte
auffleimng des z^aums in der hand
haït, 'vndtlaffet fchgern <vonderfei~
ben leidten ^ auch den verfen woll ge->
horchet ^einfolches zjiuerrkbten : als
nemblich: dos dos pferdtiruan es <vmb-
*vvendetoder kehret > oderauchim auff
derfeittenfortgehty diehindernfchen-
ckelwmiger > als die farder n vbere in-
ander fchrenckhe : njndt ^juan man
daspapigen der volten recht firmiren
*uuîïï 3 fofdlen die fordern fchenckel
des pferdts^einen ring,oder mndejbeii-*
nahe folœngds das fferdt ifi \> vndtdie
œndern zjvven hinaem fchenckel auch
einenring y *vndtzjui)endrittheilklei-
ner ois die andern, machen:fernersfell
man ailez>eit (wie obenvermelt)fch
dervueifvndbefcheidenheit , in die fer
manier paffagengebrauchen > <vndtfoll
man wottin achtnemmen j dospferdt
dlezjitindem zjireiitun 3 zvas ihm
am fchwerefien <vorhbmbt s darattjl
daneinfoguter nutz^kommet 3 doses
dMrch dif mïttel der handt gantz*
freiivuiïïiglich gelvchen *vndt auch
nach defïreiitters begeren 'vmbkehren^
kjtmckhgehe \ vndtfich auf forent der
jpom, mffein <undt die anderfeitte
recht in die orcbtMigftellewirdt. Vnd?
nachdem ailes alfobefchaffen iji^kan er
cinige y befch^rjernnf auff Mer
orne
handt manier en reiitten s alsjûreit y eng>
h.urtz^ langt e jndtgerarh auf> wie es
dan dewfe daraHJfJitz^etgefelttgleich
<vvie ichgefœgt/vndtaucljfb offt es vôn
notîen/vvîderfîgen vu/ II, das dte voll-
komene ^vijjènffhaffi, einfferdt e vrooll
zjtreiitten , aile m in dem gehorfamb
der hand, des&aums, -vndtder<verjèn
befiehet 3 <vndt darffewwere Maijejh
^orge^vijfernjas^fo das^ferdt, <wm
GG
ni KONIGLICHE
id> jpdtzjere > mirfolgt > esauch fehr
<vvollw den volt en njnât langen , vndt
kwtzjen pajfagen gehen *wtrdt, vndt ^
Jo es nur terre à terre gehet 3 <vnât
*uvan fein manier erhoben 3 boch oder
nur von etner halben manier ifl/uuirdt
esjedochnach vermogen feinerfiarckè
imdtmacht ailes <waf ein gut pferdt
<vermag 3 thpn:alsin dengedoppelten
h/olten, yorjtch, hinderfich > auffdie
feitten > bien vndther fehlangen-weif
in einem platz* , von einem ftiUhdten
jns ander 9 e avelches dan aile in der
zjuvechh > daraufi der rechte 3 *undt
jufie gehorfamb entjpringet: dange-
meinglïch aile die andern pfiheiten:
feindt auf der ferme ferme >{dasifi
wan dos pferdt auffeinen plat&fein
leëtionmaèet, ohnedaseshinderfich*
.oder *uorfîch nroeder aujf die fiitten
gehc)betrangefr
LTN3TRVCTION
il maniera fort bien fur lesvoltesôc
paffades longues & courtes, s'il ne
va que terre à terre, & fifonaireft
releué,haut, ôumefaire, il fera fé-
lon fa^ force & Vigueur, tout ce
qu'vn'bon cheual de Maneige peut
faire, foitfurlesvoltesrédoublees,
en auaht , en arrière , de cofté , de-
ça & delà , en ferpent * en vne
placé , de ferme à fermé * qui
eft celuy feu! d'où fortlavraye
& iufte obeyffance : Car géné-
ralement toutes lès autres juftefïès
fontpuifees dé celle de ferme à
ferme
DER K.ON1G.
LE roï:
U <wolt dos ihr mir dos mit- le feray bien aife que vous më
tel die pferdt nwoll gehen zMma- déclariez plus particulièrement lé
chen bejfer erklâretc , alsjhr mir m0 yen de faire manier les che-
uaux, que Vous m'auez feulement
dit en termes généraux par ce dit
cours du paffeige.
nur in einer fchle&ten gepdt durch
diefes geftrâcb mon den pajfagen,
'ycrmetdt.
OBERBEREUTTER!
plvvinel:
IWeMatjefi. ich bab ihr mr<von s j R E ray feulement parlé
dm Pajfagen geredt damtt icbder- ff - à ' ft Majeft{ ! DO ur
felben zmerkennen geben kan, dus es uu p*""- 1 »»- « ' U1 " w ~' a ) *
d^emigirmtjiidie^dti^^h toy d°5? e E a cognoiitre comme
DV ROY.
c*eft le feul moyen d'ajufter les
cheuaux : à prefent ie diray com-
me quoy il eu faut vfer, non auec
tant de particularités que ie défi-
rerois t car d'enfeigner toutes les
chofes qu'il conuiendroit, i'ay cy-
deuant dkàyoftre Majeftéquele
prudent homme de cheual doit fai -
re la guerre à l'œil & fe feruir des
moyens félon les temps , les occa-
sions & le befoin : neantmoinspour
Juy donner va peu de lumière da~
uantage. La permiere leçon que
i'obferuelors que lé cheual obey t à
Fentour du pillier dans la main &.
dans les talons , de pas , de trot s
de galop , à toute bride, §£ de fou
air fur les voltes: puis la teftecon^
tre le pillier ; de coftë , entre les
deux pilliers , de cofté , deçà Se de *
là, des hanches feulement: le Ten-
tant fous le bouton & en vne pia
ce dans la main & dans les deux
talions , fouffrant les aydes dts
jambes & des talions au befoin,
fans fe mettre en colère , puis au
pas , au trot , au galop , à toute
bride par le droïâ: arreftant infle^
& prenant vnë deniie volte terre
à terre, partant & redoublant le
nombre dé paflades que la force
luy permettra. Alors luy oftant le
caueflbn » ie lé fais promener fur
les voltes, comme la chofe la plus
difficile à faire au cheual , du mef-
me pafleige que cy-defTus i'ay dit
en fe feruant fort de la main pour
luy faire porteries efpauîesoùbon
VNDERWEISVNG. np
machen iîl : Nun vvillkh vermelden,
«uviema oberz i eltes{<vndtnitfo<weit~
letffigcs als khgern imite) gèrau-
chen folle: damit ailes wie esfichge*
bûret 3 vndervvifen vuerde: kh hah
allbenit ihrer MaijeFt. hkbeuornge-
fagt : dos der vorfichtige reïitter 3
*woll auffdasaugdespferdtsachtha-
ben> vndtfch der mittelnachgefidt
derz^eit, vuie auch nach erfordemw
d.er gelegenheit <vndt notturfft ., <re~
brauchen fille : vndt damk kh dif
dem reïitter bejfer erklare ,fi nembe
kh in der erfien leftion acht> ob do*
pferdt gehorfamb <umb die faul^
in der hand> den verfèn^ infchritt 3
im trott 9 imgaBop A mit dem gant-
z,m ZjMim , nrndt ihn feiner ma-
nier , auffden volten recht ijl Vndt
darnach dm der kopjfgegen der Cau*
ien, auffderfeitten^gegen alleu be~
âmfadlen, auffdiefi vndt dte an-
denferae, vndtnurmit denhufften,
feije:<vndt â^eresvndcrdemhnopf
des nàafbandts 3 an e'mem on in der
handtj <vndt an den z/upoen <verfen s
fiole > aué die hilfe der fchenckel*
vndt *uuan es von notten iftphne zj>m
gern enrage > 9 hernacher im fchritt* '
m trott > imgallopp , mit gantzjsn
zjmm 3 au J die rechte feîtte , *vndt
gerath fitllhakendt^ njndt nembe ein
halbe <volten terre a terre darzjiê :
reiitte <ùveiter fort > <vnd<verdople die
zJfA derpajfaden.jedochforokljeino
fiârcke ihm ' z&elapn <wirdt. Alfdan
foll m an ihm das naafbandt abthun s
<vndt es aujfden volten foatzjeren 9
nroelche dan dem pferdt am Jchwc*
reH-enzMmachen^orkommen^ vndt
in eben den pajfagen , <uuiekh hkoben
«vermebltgebraHche kh mich der h and
fiarckh in diefem ^ damit kh es die
fchuliem, <wq es mich bedimcketgîit
ZMfein^ himwendenmache > auch dos
120
KONIGLÏCHE
ich dardurch erkennen, ob es anfferhalb
àerfaden > rùt etwan einen vngehor-
famb begehm kann > *uvelches es dan
ohn allen Kjweifel mtdecken wirdt,
vndt wan mon es im reiitten vmb die
fad> an derhandt, <vndt<verfin em~
ffnden dœs es dm filées nit leiden
*uvill> fi vuirdtes ein gewifi zjichen
sfim , dos diefe oberz>ehlte lection nit
>vvott e omb die fad<verrichtet<worden
feindt: mùfte man deffwegen, es vuei-
teran diefadfêtzjcnfunordmngdar-
durchzjimrhindem , <vnd verharren
es daran zjAreitten , bips dos zjzichen
dervuijferfijaff, dem rditterrechiin
die hadgehe: vndtnachdem es mitden
fchuhern alfb ifi 9 vndt fie vvo erbege^
ret , hintrâ r t , Joli er bald eine balddit
andere <verfin > nachein^nder an dai
pferdt nahen , darnit zjmerfichenja*
erihme die hâffte, mffeiner vndtder
andern feittenfirtgehen machet, ohn
dasjichdiefchdtcrn, alsmreinwe-*
ni? bewege : <vnit t/uan man es nach-
mdauff diefe vveifgehorfamb befin-
det 3 JoU man es attjf die ' feitte , auff
ein vndt die andern hand , mit der
hand vndt <verfin zjigleich 9 gehen
machen 3 vndt (bile er allait am
knobffy eseherficbaujfdielenden, als
aufdîc fchdtern z&fetz*n> empfin-
den: <vndt nach^m man ailes die fis
probierthatt , *vndt'UviderftAret,das
es eingroprn mangel an der handt»
als an des reitters <vuiïïen begangen,
fifott man es defto offter fiillhalten 3
*yndt es mit dem zjwm auffheben,
rundt auffden huften , fi viel als
ihm moglich halten, <vndt fi es die
notturffi erfordert , fille er fiin le-
Rion </wifchen den zjuuoen faden>
es dardurch de fia leichter zjAmachen,
befchlieffen,
DER
UINSTRVCTION
me femblera & cognoiftre fi hôrà
du pillier , il ne fera nulle difficulté
d'obeyr , ce qu'il exécutera fans
doute, fi en le trauaillant au pillier
on la fenti dans la main &dans les
talions : que fi il les refufë, fe fera vn
tefmoignage que les ieçonscy-def-
fus n'auront pas efté bien exécutées
au pillier: auquel cas il luy faudra
remettre de peur de détordre , ôC
continuer iuiques à ce qu'on le fen-
te capable de refpondre au cheua- t
lier t ce qu'eftant & portant les
efpaules où il deûrera , il doit
approcher vr* talon &p*uis l'autre* 1
pour tafcher auflkà faire chemi-
ner les hanches de codé & d'au-
tre y fans que les efpaules bon*;
gent que fort peu : & lors qù oii
le cognoiftra obeyflant en cette
forte, on le pourra faire marcher
de codé à vne main Se à l'autre de
la main & du talon tcut enfemble,
le fentant toufiour^ous le bouton,
& plus preft à fe mettre fur les han :
ches que fur les efpaules : & en faï~
fane toutes cese^reuues, fi on le
reiïentoit abandonner quelque peu
plus fur la main qu'à la fantafie du
cheualier , il fe doit arrefter plus
fouuent , le leujjr & tenir fur les
hanches le plus^qu'il pourra : &
en cas de neceffité conclure fà
leçon entre les deux pilliers pour
l'allegerir dauantage t
t n
DV KOt:
VNDERWEISVNC 1J3
LE ROY,
PEU K^O NI G.
Faifant pafleiger voftre chenal
for les voltes * voulez* vous qu il
commence fon Maneige par là?
car il me femble que vous auez
toufiours dit que c eftoit ce qu'il
treuuoit le plus difficile.
î\achàem ihr das pferdt aufj
? den
"volt en paffejchiret y wolt ihr das es
fiin fihul dardurch anfimgen folle?
dan es bedunchht mich , das ihr mir
allez^eitgefkgt habt 3 dm es dem pferdt
am aller fchwerefien vorhombt,
îIvvinél:
oberbereutter:
S I R Ë » Ceft pourquoy ie cotri-
flaence toutes fortes de chenaux
par celle leçon à l'encour du piiiier,
& les y continue iuiques à ce que
i'y treuue de Fobeyffancë § tant
qu'ils foient prefts d'à ju Lier, alors
les oftans hors de la fubje&ion des
pilliers, il n'eft pas à propos de
commencer à les faire manier fur
les voltes, de crainte que fevoy ans
en liberté & treuuans vne grande
difficulté^ ils nefiflent quelque re-
fiftance , eftant neceffaire de les y
conduire peu à peu ; ce que iefais
en cette forte. Le cheual fçachant
donc manier autour dû pilJier ,
comme cy-deiTusi'ay dit, & obey f~
fant au pafleige, à la main, & aux
talions , le cheualier le doit con-
duire le long d vne muraille , &:.
le promener de pas par le droid
deux ou trois tours, pour luy faire
cognoiftre la pifte, puis comme iî
Ihre Maijejt. darumb gefchicht
es j das ich mit alterleif pferdt in aie fer
lectiôn rymb die faule â z>um erUen
anfange vndt lajfe fie fblang darin
iitrharren y hifi ich dengehorfamb an
thnen erjpûrè^ <vndt bifi fie heqminb
jufi XMmachen feindt : vndt w an fie
au fi dem zjvuàng der fitulen fiindt :
ifi es nit nutzlich fie gUich auffden
roolten zjureiitten, darumb nachdem
fie ftch in freiiheit hefinden 3 njndt-
hernach ihnen etvuœs Jchwerers 'vor-
hemme , fie fich etwan n>ï widerfe-*
zjeten die^weiiman fichallgemach zm
fchnraeren dingenbringen mu fi: <vndt
verhalte ich mich hier in aujf die [h
<Vveif: Nachdem dan dos pferdt <ymb
die Jaid woll gehet 3 wie ich dan
hieroben daruon <-jermeldt> vndtge-
horchet dem pœffizge mit der hand>
<vndt den ver [en . fo (bll der reiitteTt"
es laws an einer manier rciitten:
•Ùi
nmdt esdurch den fchritt , iwdt aujf
die rechte faite , zjweij odgf dretj
aufi-vndt abkehrting> ïpœzjeren, es
die fusfiapffen dardurch erkennen zji^
machen, <vndt wœn es fie erkennet^
HH
122 K0N1CL 1CHE
Figvïjd mufi er es bewegen j. oder 4.. cur-
1 im hetten zjimachen > darnach j. oder 4..
fihritt vu i der fort reùtten > vndt mu fi
man alfo im auffhebenvnd fortreiit-
ten s ein mai ins ander , ôhne dos pferdt
KMuervn'vvilligen 3 bifidas es fie aujf
einanderfolgendt auffdie rechtc mach-
en> auch fi lang es den atbem vndt
x fiârckehaben kann i verharren ( fo er
anderfi die fchuldbarheit erweijen
-z virdt ) vndtfblljedoch dos nitim an*
fdngderjufiheitgefchehen, darnitmart
es nit <ver t vm;viïïet 3 oder abvoendig
mâche t 3 das es , in dem die le&ion %ve-
réunit et-vuan eingrojfèrs lafier anfich
nemme 3 vuslches man ihm doch nit
gutheijfen fille 3 fonder n es bejjïigfiraff-
en. Aber es ijt hochiich von nôtten
zjuerhennen 3 ob die <vuiderfetzjmg 3
aufi féalckheit t vmjvijfenheit 3 von
luslrigkeit, oder mangefder gedâcht-
nufi 3 herkomht : damit man durch
diefè erhmdtnufi darzjt recht finden
kann 3 welche erkandtufidan nit, ds
nur durch den langwûrihen ge-
brauch y diefes exercitij ZMerlangen
tfi : aber es mag auch fein wafi es
wiU 3 fb mufi man das pferdt durch
die gedultj oder auch mit gewalt jbe~
zjuvingen > vndt der jenige welcher
hier in nit woll erfahren, wirdt am
befien thun , fich dergedultzjugebraur-
chen y dan wo er mit gewalt hierin
verfùhre 3 wurde er der fachen km-
viel thun > dievueil man an der jufl-*
heity die rechte volkommenheit >eine$
verfiândigen reiitters erkemet*
UINSTRVCTION
Faura recogneuë, il le faut obliger Fi
à faire trois ou quatre courbettes, ***•
puis marcher trois ou quatre pas %
& ainfi continuer en leuant & che-
minant de fois à autre fans ennuyer
le cheùal tant qu'il les fçache faire
de fuitte &qu'il manie par le droiâ,
iufques au bout de fon halaine & de
fa force (fi onvouloit luy obliger)
ce qu'il ne faut principalement au
commencemet des iuftefles , crain-
te de l'ennuyer ? ou de le rebuter.
Que fi durant cette leçon il luy pre-
noit quelque malideextrauagante,
il ne la faut endurer , ains la chaftief
vigoureufement : mais if eft bien
neceflaire decognoiftre fila defen-
ce vient de malice , d'ignorance, de
gayeté, ou de manque de mémoire,
afin d'y remédier félon celte co-
gnoiflance, qui ne fe peut acquérir
que par le long vfage dans Fexerfi-
ce ; neantmoins, quoyquecefoit,
il faut vaincre le cheual par lapa-
tience, ou par la force : & celuy qui
n'eft pas beaucoup fçauant fera
beaucoup mieux; de feferuir de la
patience, crainte qu'en fe feruant
de la force il en vfaftmal à propos»
pource que dans les juftefleSjC'eft là
où on cognoiftla vraye perfection
du fçauantcheuaîier.
DER JCONiG,
L Ç ROY.
Vyandm pferdt auff die reéte, Quand le çheual manie parle
DV ÎLOT.
É*oi& fans refus, que faites vous
après? >;
VNDERVVEISVNG, ii}
ohne <vviderfat& gehet 3 yuafimachet
ihr hernach ?
PLVYINEL.
obep^bep^eiittèr:
SIRE, quandlecheuala coti-
tenté le cheualier par le droid, &
qu'il eft bienaffeuré, il le doit pro-
mener rondement fur les volcesdu
mefme paflfeige que deflus , fe fer-
uant toufiours de la main fans le
trop ferrer des hanches , fufïifant
feulement qu'à ce commence-
ment il chemine vne hanche dans
la volte, pour ce qu'il ne fe ferre
que trop des hanches , & par ce
moyen fe rend pareffeux à plier les
efpaûles. C'eft pourquoy il faut à
ces premiers leçons de jufteffe fe
feruir de la main félon le befoin que
le cheualier iugera : car il y a des
chenaux qui fe ferrent trop des ef-
paules & pas affez des hanches : à
ceux-là il faut faire la guerre à l'œil,
afin de les obliger à bien entendre *
à obey r à la main & aux talions au -
paradant que de les faire manier*
ce qu'eftant & cheminant bien ron-
dement fur les voltes fans s emba-
raffet les jambes Stfeleschocquer.
Si par hasard le cheual fe prefen-
toit de fonair dans la jufteffe de fa
pifte, le cheualier prendra ce temps
& f aydera tout doucement pour
l'obliger de faire vn quart de volte:
puis s'il obeyt le fort careffer , Ô£
ïhre Maijesir.nachdemdaspfèrdt
den rentrer auff die rechte befriedi-
get y vndt da4 derfelben 'vorgevoiB
ifi: fi foll er es germât hemrnb œujf
den volten , eben dejfelben pajfœgen,
vuie oben njermeldt ffpatzjeren^ vnât
fîch atlwegen derhandt gebramhen»
<vndt ihme die huffte nit zjtfehr zji~
fhmmentmcken: dieqjoeil esgenugtji
e uvan esimaufangnurmiteïner hufft
in der^oltengehet^darumb dm es ohne
dos dit hûfft zjdftarçkh zjtfammen
T^emht : weiches dan vemrfacbet J,a$
es hinlafiig die fchultem zjétegen
*uvirdt : derentwegen muf£ auch bel
die fin erfien le£tioneri,die jufiheitfein 3
vndtfîch der hœndt, nach notturfft,
nmdt gutachten des reiitters y bedie-
nen: danviel pferdt fein 3 vvelchedie
fchultem Zjufer zjAfammenfchlief\en y
die htrfte aher nit genug : denfelben
miifi mon fieipg aujfdas angefehen,
damit manfie zjiimr recht <verfteben
macht , der handt < vndt e uerfènz J uge-
horfambem 3 ehe als manfie reiitteit
n/viU, vndt foll gantKj gerundt > auff
der vohen , <undt ohne 'verijuick-
lung der fchenckel , oder anfiofi
fimg der fuffe y herumher gehen*
Vvan uieleicht dos pferdt auiffeiner
manier in der jitflheit „ feines fufi
ftapffens y fich erK,eigen wolte^ fille
der reiitter diefèlbe zjeit annemmen^,
*vndt ihm gantz, gemahlich helffen?
njndtnjerurfachen 3 dcnvierdtentheil
einer vohen zjimachcn; vndt fi es
j*+ KONIGLICHE
çehôrchet 3 fott er es fer liebkojfeîn tn
derfelben pajfafchm nacheinander in
der zjzit > oder tempo > in vuekhem
es feîn vvirdt 9 fortfahren, mâche es
femer,ohne es zjaerzJrnen 9 wie oben
<vermelt 9 fonder es vieîmer zjffirrech-
ter zjeit liebkofen 3 dammb dos die
Uebkofmg dot <vornernbfie ifi ^ wel-
ches dos pferdt den relitter zjèefrie-
dîgen , anreit&et : die-vveil es ihm
njteïïieber etwœfidurch die liebkojung,
oder mk gutem zj&uerrichten > auch
<wegen merers lufis 3 fo es daruon hatt,
ds durch forcht 'vndt <verdmfi der
fîhlage. ■
L'INSTRVCTION
continuer ce mefme pafleige pre
nant de fois à autre le temps qu'ilfe
prefentera , faifant continuer def-
fus fans l'ennuyer : au contraire , le
carefîer à propos . car les carefTes
font les principales chofes qui obli-
gent le cheual à contenter le cheua-
iier ,ay niant bien nieux qu'il exé-
cute ce qu'il fçait fur lefperance
descareffes, & pour le plaifir qu'il
en reçoit, que par i'apprehenfion ôt
le defplaifirdescoupsj
DER KONIG*
LE ROY.
Es beduncket mich vvann' do*
fferdï K& diefèm zjuveckh kommen,
truie ihrfaget, esdiefe leftion leicht-
lich machen konne. Aber vuan dos
fferdt fich nach euweren <willen nit
darzM fchicken njoolte 3 <wafi mufi
man dan thun ? dieweilnviel pferdt
fein > welchefich mit<von fich Jelbfien
dar zjâfchicken vverden.
Il fembleque lecheùàleftantfë ; ;
duit au pointt que vous ditres, peut
facilement exécuter cette leçon :
Mais auflï fi le cheual nefeprefen-
toit de luy-mefme comme vous dé-
lirez, que faudra- il faire ? Car il y
peut auoir beaucoup de cheuaux
qui ne fe présenteront pas d'eux-
mefmes.
OBERBEREUTTER.
PLVVINEL
Ihre Maijefi. uvanfich daspfirdt
ivoïï fchicket 9 defto bcjfer es nach
meinem njvunfch ifi: dardurch <vviràt
csmir feine<vvackerheiï<verftandliche
empfindlichkeit , imdt feine gutege-
horfambe natur entàecken in maffen
es dann der rechte *vvege > die grofic
SIRE» fi le cheual fe prefente,
tant mieux c'eft ce que ie defire,
par ce que par là il me tefmoigne fa
gentiîlefle, fa bonne mémoire, &:
fa bonne nature à obeyr, quieft le
chemin de bien toft auoir acquis
les
r dv Rot:
les plus grahdes jufteffes: Mais àuC
fi s'il ne fe prefcnte de luy-mef-
mc , ie délire que le cheualier en
le pafleigèant , luy fafle feniit en
s'aneruant dans la felle tout dou-
cement , tantoft vn talion , tan-
toft l'autre , puis quelque petit
coup de gaule pour l'animer &
Tobliger de fe reprefenter , ôdors
qu'il le fentira venir à ce qu'il de -
fire , il pourra s'eftendre plus vi-
goureufement,fur les eftrieux, &c
dans la felîe , puis eh prenant le
bout des refnes à l'inftant que fon
cheualiè prefentera, l'aider de la
langue , St des autres aydes , fé-
lon le befoin pour luy faire faire vn
quart dévoltê, ou vn peu plus, fé-
lon le iugerttent du cheualier: Ô£
ou tous ces petits aduértiffemens
^ ne (ùffiroient pour obliger le che-
W?3.tial âc fe prefenter ,' le cheualier
en reprenant le bout des refnes
l'aydera franchement de la lan-
gue i & de la gaule fur le de-
uant: aufqtielles aydes , s'ilrefu-
fe de fe îeuer, il luy doit don-
neï vn bon coup des deux talions
pour le chaftier de fon refus , puis
recommencer de fois à autre afin
de l'obliger à eftre toûfiours preft
à faire la volonté de l'homme,
VNÈEkrt^EîsrNa aj
juftheiten in kurtzjsr zjeit z^erlângen
ifi t Aber fi es fich nit von ihmfilbfien
âarKM begeben vvolte y were mein
wiU dœ-s der rmtter in dem er es
pajfafihiert 3 fich im fikttel gemah*
lich anhaltende 3 es bald eine ver-*
fin* damach die ander „ nachmalsei-*
nen kleinen fireich mitder fiiffmthen*
es ddrdurch gehertzj: 5 vndt defiobefi
fir ZMr gefihicklichkeit ZMuemrfiach-*
en ,, empfinden mâche , vndï <vvœn
erfihlet dos es fich zjt dem y vvafi er
von ihm begeret > fchicken vvill s fi&
erfîch .ftârçker in denfiegreijfen , <yn£t
fikttel fetzjsn , dos ende -von dem zj-
gel oder&aum nemben, vndt ebenin
derz>eit wandéts pfierdt fich z>ur lé-
sion fchicket ; mit derfiimn 3 denan-
dem hiljfen^ e vnât vvie es dan von not-
tenfein r wirdt ^helffen ^es denvierd-
tentheil einer tyolteh ôder ein wenig
mer machen lajfen , naçh verfiandt dès
reiitters : vndt nachdem aile die fi
vndervvtifiungen es fich ZMjbhicken
oder bereit ZMgehen „ zjtmachen ^nit * gur
helffen woltenfioUderreiitter ( in dem
er da* end des zjtummes wider in die
handtnimbt)ihm die hiljffiifih mit der
fiimm y vndt der ff?ifimthen vornen
geben , vndtwan es diefien hilffèn^fich
auffkMgeben , nit gehor chef 3 fillerihm
eitp guten verfienfiofî mitbeden ver fin
geben , vvider zj&vnderfchiedlkhen
mahlen anfangen : damit es aïïezjeiï
bénit, des reiitters vvitten zjmolbvin*
gn/feijc:
LE ROY.
DER K^ONIG.
te vous ay autrefois ouy dire, u M mé dkreip lM # k
que la plus grande difficulté que le Urm f agen ^ àm €S àem g erdt am
cheual ait , eft de tourner en ma- dlefbeÇchwerlkhften 3 fié im mit*
II
z€ KQNIGLICHË
*en vmb&nkehnn <ynâï zjÂiegen
jeije y ifi derovvegen die frag, obfich
das pferdt fchon zjtmgehen fihicket }
iwie dan hieroben vermeldt ) eine
ctirhîtengerathaujs 'zjimachen , vndt
hernach im reiitten ihmauffdervoU
ten gefihwindt vmbzjÂeren vndt
Z>ubiegen , zjifchwervorkame 3 wie
ihr daffelbig pferdt nach euvverem
*uvitten , darnach zjtrecht bringen
vvoSetf
L'INSTRVCTIÔN
niant, &L de plier :Ceft pourquoi
encor que le cheual fe prefente,
comme vous auez dit cy-deflus, à
faire quelques courbettes par lé
droifck , s ? ii f aifoit quelque difficulté
de tourner facilement & de pliec
en maniant fur les voltes^ quel
moyen tindriez vous pour le faire
arriueràles faire comme vous défi-
rez?
OBERBERÈIITTER,
PLVVINÉÙ
Ihre Tvlaijefi. ich binfro dos fie
mich auffdiep weiffragen 3 dievueil
esfurvvar der rechte firauchelfiein 3
heinahe aller le^ pferden 3 vvelche von
natur mitdenhindemfùffendeichge-
hennis dos fie den jenigejn dem vmb"
keren ^ vndt mjfden volten biegen*
ifi: d.an man pferdt findt, vvelche vor-
fich j vndt aujf die feitten > vndt zj&-
ruckgehen^ aber fich fer vbelzjtdem
vmbkeren, vndt biegenfihicken: je-
dochmanwenigpferdtfindet^ vveU
che nitgern vmbkerenvuotten: nach-
dem fie vvoll vmb die eine vndt her-
nach vmb aile beide faulen s wiefichs
gebûret, abgeritten worden : auch z>u
end des pàjfafchens voie es die not-*
turfft erfirdert recht gangen feindt*
Vndt wari der reiitter in allen die-
fin leâionen mit der h and. vndt ver-
fin : nach befiheidenheit verfahrenifi:
fich ihrer gedechtnuf vndt athems >
mch aller andernnottvuendigendm»
gen j welche ich hie beuorn > ihre
Aïaijeft. verftândigct ,-erkundigen s
vndt in achtnemen fille. ledochmogte
es fich begeben { meines erachtens ) dos
SIRE, ïefuîsbienaifedequoy
voftre Majefté m'interroge de la
forte , pource que véritablement
c'eft la feule pierre d'achopement
prefqu'en toutes fortes de chenaux
qui naturellement font vnis , que
celle de tourner, & de plier fur les
voltes : car il s'en treuue qui ma-
nient en auant, de cofté &en arriè-
re , qui s'accommodent difficile-
ment à tourner & à plier : néant -
moins peu de cheuaux lerefoferot
s'ils ont eftétrauaillezà l'en tour du
pillier,&entreles deux pilliers com-
me il faut:& au fortir de là paffeigez
bien à propos, le cheualiers'eftant
feruy prudemment de la main &C
des talions en pratiquant toutes ces
leçons,leur ayant gaigné la mémoi-
re, i'haleine,& toutes les chofes que
cy-deuant i'ay fait entendre à V. M.
Toutefois foit qu'on eufi manqué
de bien pratiquer les leçons que
DV ROY.
fenfeigne, fuiuantmon intention:
ou que véritablement il fe treuuaft
quelque cheual parmy vn grand
no mbre t dont la difficulté de fa na-
ture ou ton impatiëce, Tempefcbaft
de tou?nef,de plier,& de fe tenir îu-
fte au gré du cheualier,il faudra à tel
cheual le promener rondement de
pas fur les voltes , puis partager la
volte en quatre , &: Tarrefter fur
chafque quartier, droi£b &iufte:
& comme il aura la pratique de s'ar *
refter droid & iuftéà chafquefois
quëlecheualiér Farreftera, il le lè-
vera en vne place quatre courbet-
te* feulement fans tourner, puis
continuera tournant de pas, arrê-
tant ^leuant quatre courbettes en
Vne place iufques à ce qu'il fàittf-
feuré à cette leçon.
"ÛNDERFVEISVNa n r
man die leBion welche ich vnder-
vueifi _,. vbel gebrauchete : oder aber^
vnder einen grojfen anz>ahl pferdte ,.
eines welches von natur , oder <vve->
gen Jiiner vngedult vndkhtig zjtm.
vrnbherm 3 hiegen ,, oder fichjujt ( nach
belieben des reiitters ) zjéalten > vue-
te : fi mùfte man eln fiches pferdtge-
rnndt herumb auff denvoltenfiapzj-
ren y vndt darnach die volten in 4.*
theilj theilen „ vndt es mff einem je-
deneckhoder derfelben abtheilung ge~
rath vudt iufi fiillhalten : vndt vw an
es die erkantnuf gerath vndt iufi 3 fiill
ZMhalten er lange t , vndt fi offt der
reiitter es fîillhalteri vvirdt „ fill<er es
an einem ort nw ^. curbetten ohhe
vmbkehrenmachen laffen: fahre ailfi
fort vndt kehre im fihritt vmb .
halte fiill y vndt hebe 4. curbet-
ten in einem ort , bifi filang es die-
fer leftion gevuifi vvirdt»
LE ROY.
DER XLO Ni g:
Âpres m'auoir dit quel bon ef-
fe& vous treuuez à cette le*
çon , vous continuerez voftre dif~
cours.
Nachdem ihr mir werdet gefagt
haben, vvafiman vor einen gutennut*
z^en, au>fi dieferlection fchôpffen kann 3
fifahret darnachvveitenineuwereîi
gefprach fort.
PLVVINELÏ-
qberbepmitter;
S I R E , Le bon effed que i'y p. Maijeft. der nm&en fi dl
rencontre, eft que le cheual prend mufi entftringetiFt, dos dmpferdtdù
la patience de tourner & de plier geàtdt vmbzMkérm m fié nimk t
léb*
rzS KONIGLICHE
Jtch bieget mit einem iufien fchritt,
wndtgerath wndtohne vnmhe ifoofft
als der reiitter begert fiillfiehe : dar-
dura) curbetten, <uuan er will^recht
artfânge , vndt diefilben beHendig
îtacheinander bifi zj4> mer en mâche à
ohne vnordnung 3 welches dos pferdp
àan Ukhtlkh thm kann , wan es ail-
bereits anderstwo abgerichtet wor-
den. Vndt wan da* pferdt hierzjt
fefehickt^anfiattdas man esdie ^xur-
ettenauff einem ortmachen lajfe^fbll
der reiitter nur diehandgemahlich he-*
rumb kehren , vndt ihme vvollzjtm
vornemmenhelffèn , vvirdt ervnem-
Figm- pfindlicher weife >dm pfirdt die ^.Mr-
* 4 - betten in der vmbkehrung, zjàmachen
virurfachen. Es iftnoch ein andere le~
Bion vor ein folchgethanespferdt, als 1
won dem ich ietzjtgeredt habe „ welche
fthltchen auch fo mtzj?arlich > vndt
hifweilen auch bejfer ( wiewoll die
eine vndt andere gut ) zjugebrauchen
ift 3 vndt verfehret man auff die fe
<vveifâarmit : als > an fiât einer ge~
rundten volten,foïïman ein viereckhi-
ge weide y vndt breite volten ma-
chen > vndt lajfe der reiitter feinpferdt
darnach auff die feitten , auff einer der
vkreckigenliniengehen^darnachfbllen
des pferdts bede fordere fuffe den
wierdten theil einer rondung machen>
damit es in dos andere viereckige theil
eingehe s vndtmufheinahe gefchehen,
dasdie zjuven hinder fchenckel fich
won demfelben ort nit bewegen , vndt
dos fie fchier ein gerathes eckhmach-
en j vndt vorfahren allfo auch auff
den andern vier feitten : vndt wan
dos pferdt diefe leBion , auff dem
fchritt woll erkandt haben vvirdt,
fofili man es im fchritt auff die feit-
$en oder vberzjvverch gehen laffen 3
«vndt auff aile vier eckhen curbetten,
brdt ebm in die fdbm fusftapffen,
welche
UINSTRVCTION
de pas iuftement , & de s'arreftër
iufte fans inquiétude , à chafque
fois que le cheualier le defire : le
bien commencer vne courbette
quand il luy plaift, &c d'en conti-
nuer iufques à quatre de ferme à
ferme, fans faire defordre* ce que
le cheual peut aifement, l'ayant ap-
pris hors de là. Et lors qu'il en eft
réduit à ce point , au lieu de faire les
guatre courbettes en vne place , le
cheualier doit tourner doucement
ia main, & en aydant bien à propos
il pourra comme infenfiblement^
obliger le chëuâl à faire lés quatre
courbettes eu tournant. 11 y a enco-
re* vne autîë leçon pour le cheual
de mefme humeur que celùy du-
quel ie parle, laquelle à quelques-;
vus reuffit aufli bien* & quelques
fois mieux, encore que lVne &L Pad
trefoient bonnes, qui fe pratiquent
en celle forte : Ceft qu'il faut au
lieud'vne volte ronde en faire vne
carrée affez large, que le cheualier
fafle chetriner fon cheual de cofté,
fur vne des lignes du carré , puis que
les pieds de deuantfafTentvn quart
de rond pour gaigner l'autre face
du carré fans que les pieds de derrie- k
re bougent prefque de leur place,& \
qu'ils faflent vn angle prefque |
droid , puis continuer ainfî fur tous "
les quatre coftez : &C lors que le che-
ual aura bien cogneu cette leçon de
pas , il faudra continuer à cheminer
de cofté , de pas , & faire toutes les
quatre encogneuresà courbettes,
delà
DV ROY.
de la méfme pifte qu'on les aura fait
recognoiftre au cheual, en l'arreftat
au cçmmencement & à la fin des
courbettes , continuant auec pru-
dence cefte leçon* fans ennuyer le
cheual iufques à ce qu'il obeyiie
franchement & fans contrainte. Ce
qu eftant, le cheualierpouri auan^
cer dauantage à ce qu'il dçfire au
lieu delà volte iuftement carrée, il
fera vn carre long & conduira le
cheual à cofté fur ivne des lignes,
puis eftant au bout , il prendra vn
demy rond des efpaules * fans que
les pieds de derrière cheminent que
fort peu t iufques à ce que la telle:
aye gaigné Vautre ligne droide-
ment oppofite : & ainfi continuera
de pas ; Se lorsque le cheual reco-
gnoiftra bien ia pifte ; il le leuera
âù bout deslignes à courbettes, en
àrreftantauant que commencera
en finiflant : & en bien pratiquant
ces leçons fuiuant le plan qui : en eft
tracé en la planchefuiuante, le che;
pal s'accouftumeraà la patience , à
porter librement la tefte.&c les ef-
fl w gaules à la volonté du cheualier , éc
r^Sï à garder la jufte pifte de fon terrain,
pnfeleuant franchement & maniât
à toutes les fois qu'il y eft obligé.
VNDËKVVEISVNG. tip
njvelcbè mandas pferdt zjuuoy erken-*
nenmaçlÊn > manfoU esauch ini an*
fangi *vndtende > in curbetten fiillhal-
tén> <vndt alifo diefe le&ion mit^uet*
Jtandigkeit ohne dos pferdt zjuerZj6r~
nen ^ uoUbringen > bififolanges freii- ,
<wiàig vndt vrge.zjvvungen y gehorche„
Nachdem dan difi gefchehèn > nmdt
Aer reiitterdm jrferdtbejfer nach fei-
nemwillen vndt auff ein andere ma-
nier j als in der gerathen njiereckigen
njoltenjreiittèn ^viU^fofoUer eifcvier^
ung in die lange maehen > <vndt da*
pferdp rvberzjwerch auff derfelben
linien reiitten 3 'undt irjan er zjtnt
endt derfelben kommen 3 follerein haU
be rtrnde mit des pferdts fchûltern
nemmen : jedoeb dos die hinderfiefûjfe
nur einvuenig fortgehen 3 bifîfo lang
.despferdts kopffi, die ander Unie, njveU
che gerath gegen njber erlanget hatt:
'vndtjbtt alfo im fchritt fortfahren :
*vndt nachdem dos pferdt fine fusjlà-
pffèn e uvoU erkandt: JcH er es &>% end
der linien in mrbetten anjfheben/undt
K halte erfilich jtiU ehe ervuider anfan*
get, dejfgleichen thmerauch imaujjf
^hèren; wndt vvan man diefe folgendâ
te&ionen woïïnach diéfèm betrettenen
abri 'fi \ in diejèm kiïffferftttek mâche 1 3
"wirdt dos pferdtfttii zm gedtdtge-
*uvohnen dèn kopff* vndt die fchûltern'
- deffro bejferj, nach defreiitters begeren
zjitragen duch die gerœthejusfîapjfen Figu-
anzjfehe/vndtjichgern auffzjéeben^ & ***
zm atten mahlen wan es gehen folle.
LE ROY,
Ù E R KP NI G*
le cognoy bien que ces leçons /^ €r k en ne woll dos diefeUaio-
peuuent infailliblement e ftans bien nen ^mfehlber feindt ( won fie woll
pra&iquees félon Vôftre intention , nach ewwerermemmggemachtyver^
KK
ijà KONIGLICHE
den) einpferdt in der aller yolkomb-
Uchfiengehrjambds einer%wunfchen
mochte > brmgm honnen : aber die-
weilich âiè gedult bifi ZM dem letzs-
ten punffen nit habe - 3 vvafl rechtjufl-
ç-emachï feije : aU i uvere mein mein-
ungherrPlminel \dasihr hier in fort-
ftthret; dm euwer gefprach mirjïbr
beliebet.
L'INSTRVCtïOîsr
acheminer le cheual dans la iriftè
obey fiance que vous defirez: mais
f ay de l'impatience de le voir au
dernier poin& qu'il le faut , pour
eftre dit bien âdjufté : Ceft pour-
quoy,Monfieur de Pluuinel,conti-
nuez: car iepréndsplaifirenlafuit
te de voftre difcours.
OBERBEHEI1TZE&
P L V V I N E L.
ihr'eMaijefi. <vvan dm pferdtal-
bereit hierzjA, kornmen ift > <uvarzjses
dan fehr gevvipich kornmen kan {in
malien euwere Maijefi. fehr <uuoll
damori gevrtheiteî haben ) Joli der
reitter es im fcbritt auff der halben
voltenjpatzjeren 9 vndtdat zjvuifch^
en den zjvvoen halben vol ten 3 nmge*
' fahreine wéide 3 zjvueiimal fblang
als dos pferdt ïfi, haben. Vndt ^uuan
<vndt mâche ferners diefelbe leBion
Jolang, bjf dase x ifa gern 'verrichte:
\er fange amh. gleich in einer oder
.^/pvoen > drétf^n* oder auch mehren
\h$lten 3 in einematheman* nachdem
er erkennen > 'uvarzji dos pferdt am
befien gehorchen <wirdt > *vndt *vudn
es fi vueit kornmen y fillman ferners
{wie ich attz>eit gefagt s <vndt noch
fagen <vx)iH) mit guten<verftandt fort-
fahren*
S I R Ë , quand le cheual en eft
là, qui très aflfeurémenèy peut arri-
uer, ( comme voftre Majefté a très*
bieniugé) le cheualier le doitprû-
mener de pas fur les demies vokes*
& qu'entre les deux demies voltes
il y ayedédiftance deux fois lalon-
gueur du cheual,dti enuirott.I/ayat
promené quelque peu » il jùy fera
faire vne demie volte iufte, puis
continuera cette fëçon tant que fou
cheual luy refpondè librement*
commençant parvne, deux» trois
ou plus, dVn haleine, félon ceqtfU
iugera à quoy le cheual obe^a
aflèurément , e&nt réduit à ce
poind , en y procédant ( côrnïne
i'ay toufiours dit, &C ditfiy toiff-
jours) auec iugement*
DER K^o Ml G.
t E R-O Y*
Vvarumb hraucht jhr mehr die Pourquoy le nïettez VOUS plu
DV ROY. VNDÊRVVÉlSVNG^p
ftoft Fur lés demies Voltes que fur hdh€ ™lm , àam einandere u~
i. ^ \~~~~ * sir ^«~! w-^fi*. *r ction^ndvvasvorthetlshabtthrdà-
vne autre leçon , oc quel profit y ^ J *
rencontrez vous?
plVviMEl;
oberbereiitTek
S I R E , ie le fais pource qu'il eft
beaucoup plus facile au cheualde
Faire vne demie volte feulle, quV-
ne votte entière, & que dans la le-
çon des deriiies voltes, ieluy conti-
nue, & le refouls à auoir la patien-
ce & Tobeiflance defe laiffer con-
duire delà mairi & des talons par le
droid , & en tournant à vne main
& à l'autre, dans la iuftefle delapi-
ite que ie defiire,, iuy gaigriant bien
plus facilement l'haleine , que fur
les voltes , eftant treâ certain que
faifant bien vne bonne detiiyevol
te, il en fera tfes-atfeurément vne
entière , laquelle il redoublera tant
de fois, que fa force & fon haleine
îuy permettront.
îhrè Maijeft. ich thue es âatumbl
dievveil es dem pferdt viel leichter ijl^
einehàlbe volte zjimachen 3 danneinè
gantzje 3 vnnd in den halben halte ich
es an vnnd gevvtbne es zjœr gedult
vnnd gehorfam > dos es fîch mit der
faufil vnddenferfîngleichaufî/vfind
von tinerfeiten kmt andern iujiin der
jpur, wie ich begehre 3 regieren laffe :
fi kan ichihm amhhiedurch leichtli-*
chtr 3 als auffden volt en > einengn*
ten athem angewinnen: vnd ifi ge-
wifîs dafieinpferdtj wann es nwei~
ne hdlbe volte wolvvird zmwegen
bringen konnen ; gàr leichtlïch eine
gantzje machen * vnd àiefilbe fi
op- 3 als feine sJarcke vnd der
athem es ihm zjdafît 9 verdoppeln
wird:
LE ROY;
OBERSE^EUTTEtt:
Vous croyez donc que le cheuaî
faifant bien vne bonne demie vol-
te; peut bien manier fur les voltes ?
Si cela éft , il eft adjufië , & n'eft
pluâ befoitt de le trauailler , finon
plour l'entretenir ^n Bonne efcho-
Te.
So hait et ihr dam dafâr > dajî
*wàri ein pferdt eingute halbe vol te
machen kan > es fîch wolauffden vol-
teri tummlen lajfe tvvann dem alfi
ift>fi iftesjuftirti vndbedarffes kei-*
ner andernvbungt dann dafîesin déni
was esgelcrnet ^ vnderhalten wer*
de.
*3*
KONIGLÏCHE
%
OBERBERE1ITTER.
UINSTRVCTION
plvvinel;
Ihre Mdijefi. wûHe mir versuei*
hen: es fînd nue h etliche fchulen noh-*
tig , damit dos pferdt , <vvelches fo
<weitkomme$s da &u meinem *vor~
habengebrafhtrwerde, nemblich>daf
man es lehre ,ftch feitwarts recht zm
tummeln : itvelches der reiitter wird
* Ci S ur zm <vvegen-bringen konnen y wann er
z6 ' dos pferdt im fchritt, zjur feiten mit
derfaufi <vnnd ferfe Jftafigirt ; dar-
nach wanries imfchritt wol gehor-
chet ,foll er eszjvvo oder dreij erho-
bene cmbetten auff einmal machen
lajfen ^ndmit dem fchritt <vnd cur-
betten nach feinem gutachten , anhaU
ten 3 bif dot pferdt freïjwilliggebor-
che > <vnnd folches auff anmahnung
einer qjnndderandernferfe, ôhnefiiU-
fiand.fo oft der reiitter wil, wi~
derhole. Darnach muf man diejelbe
lection von einer fiite z>ur andem
continuiren. Aber gleicfcwie ich nicht
wil jdafs der reiitter in die fer erjten
lection dos pferdt lajfe fortgehen : alfo
begehre ich , dafs er hernach diefelbe
gleich au/s fi wol mit einer, dis der
andem ferfe continuire : welches dos
pfirdtgar leichtlich wirdverrichten
konnen > *vnd wirdihm nitfbfchwer
fallen 3 <uuic dos <vorige > fentemal
wan es fârfîch gehet 3 es nitfo ge-
zjuvmgen <uvird> als wann es zjir
z>eiten allein njnnd nicht furwarts
1 gehet. Diehûlffe aber , die hierin
mufs gebraucht werden > ifi etwas
vngleich. Dann wann dos pferdt
allein z^ur feiten vnnd nicht vor-
wdrts gehet > fo hat der reiitter an-
der s niât s zjtthun , dann dafs erhin-
dertj
SIR E,VoftreMajeftéme par-
donnera, s'il luyplaift, ileftenco-
res neceffaire de quelques leçons,^
pour rendrç lecheual quieneftlà,
au poi nëfc où ie defire, qui eft de luy
apprendre à bien ma*hier de cofté:
ce que le cheualier peut en le pro-£ f f£
menant de pas , de cofté, de la main
&C du talon : puis obeïffant bien de
pas le leuer deux ou trois courbet-
tes à la fois , continuant ainfi de
pas & à courbettes , félon leiuge-
ment & la difcretion , tant que le
cheual pbeïffe franchement » &: re-
prenne dVn talon & de l'autre, fans
s'arrefter tant de fois qu'il plaita au
cheualier: puis il luy faut continuer
lamefme leçon , de cofté, deçà&C
delà: mais au lieu qu'en cefte pre-
mière ie ne defire pas que le che r '
ualier le laiffe auancer,au contraire
ie veux qu'il continue cefte legon
en auant, tant d'vn talon que de
l'autre : ce que le cheual fera fort
facilement^ le treuuera plus ay fé,
en ce qu'allant en auant il n'eft pas
fi contraint qu'allant; de cofté fans
acîuancer : mais pour ce faire l'ayc^e
de l'homme eft vn peu différente f
pourcequede cofté fans aller en a-
uant , le cheualier n'a affaire qu'à
empefcher que fon cheual ne Je
tranfporte,enle fouftenantôc por-
tant
DV ROY.
tant ta main doucement du cbfté
où il veut qu'il aille , approchant le
talon, fçauoireft à main gauche, y
porter la; maia, & ayder du talon
droiét i fouftenant du gauche , fi
befoièeft: & à main droi£ke, y por-
ter te; njain , ayder du talon gau-
Che v £n fouftertant du droift * felori
l^neçeffité. Mais pour aller de co-
fté émanant, fîc'eftàmain droite,
il faijt porter la main , comme dit
?£" eft, en la fouftenant; & deplus,fou-
- ftenir le cheual des deux talions en
chaflant en auant , Se Fayder du
talon gauche plus que du droid,
continuant ain fi à Tau tre main , iuf-
quesàce qu'il refponde librement
VNDERVVEISVNG. i 33
âere 3 dafs dos pferdt nicht mit ihm
foftyuifihe , <vnnd dafs er es zjiruck
halte , darnach die fauft fknfft zjf>r
feiten vuende , dahin er dos pferdt
haben njvil y <unddie ferfè anfetz^e:
nemlich i dos er die fanfi zmt lincken
hand wende 3 vnnd dem pferdt mit
der rechten ferfe helffè 3 mit der lin-
cken aber 3 fi es von nohten, inhalte:
zjtr rechten aber die rechte fauft
wende 9 nrnnd dem pferdt mit der
lincken ferfi helffe , ^vnd mit der rech-
ten nach déni es die notturp erfordert s
inhalte, Vvan m an aber z^ur feiten
fortgehen wiljfles zjtr rechte, fb mufi
màn diefaufi/uuiegemeldt^dahin vue- Figur
denvndhalte \vnd dos pferdt mit den *7*
betjdenferfènfaffen/vnd es fort treibe,
doch mit denn linchen ferfe ihm mehr 3
dann mit der rechte, helffen : alfofoll er
fîch hingegen auffder andernfeite <ver-
haltenfbif 'dos pferdt fretjvruilligfolgà.
LE ROY,
DER K^ONIG.
A quoy treUùeZ-VOUS que cefte VvazM befindetihr dafs diefi bâton
leçon de coftëèn auant puiflefer- &ur feiten fûrtwatts dienen km-
uir, puifque le cheual fçait défia ne /[mtemal da^ pferdt fihon^ef 3
manier de collé? <wieesftchz,urfettentummelnfoll?
PLWri^Èh;
oberbereutter:
SIREiiiefttres-necefïairequë
le cheual fçache manier de cofté f
en allant en auant , pour ce qu'en
maniant par iedroi£fc, s'il fëiettoit
fur vn talion , ou fur l'autre , & qu'il
ne fuft accouftumé à prendre les
aydes d'vn talion feul en allant en
auant, onnelepourroitpasredref-
Ihre .Maijefl. es if hochnohtigl
dafs j . dos pferdt wijfe 3 <wie es fich
zmt feiten tummlen <vnd zjsgleich
ftirwarts gehen fil!. Uann wann
man es fùrvvarts tummelte ? vnd
den lauffnach einer oder der andem
ferfe neme> <vnd es nicht gewehnt vve^
re die hûlff einer ferfenalleinirn fur-
vvarts gehen anzjinemen , vvûrde
LL
i 34 KONIGLICHE
m an es ohn vnordmng vmd veren*
derungdercadents nït *vvider KM re~
chtbringen konmn. T>ann vuann es
die eineferfe mehrals dieantkrfâhlet,
<vvird es meijnen 3 dafman es zjtrfei-
ten treiben wolle. Aber vuamesge-
nroehnt ïft -> die hùlffe der einen odtr
dern andern ferfe anzMnemen, *vnd
gleichwol fûrwarts ZMgehen , wird
es ohne zsuueijfel in feiner èadents
vnnd guten pojiur bïeiben, qjnndda*
durch feinen eujferfien gehorfam bë-
* weijen*
L'INSTRVCÎION
fer fans defordre, & fans perdre la
cadance, d'autant que fentant ap-
procher vn talion plus que l'autre,
il penferoit qu'on le vouluft faire
aller de cofté feulement : Mais e*
fiant accouftumé à prendre l'ay de
d'vn talion, ou de Vautre, enafiant
en auant j celaleredrefTeraaffeure-
mentfans qu'il manque, ny à fa ca-
dence , ny à fa bonne pofture : att
contraire par là ilfera paroiftrefcn
extrême obeïflance.
DËk K.o Ni G,
t E ROY,
Vvir hait en dafàr, daseinf?ferdt> je croy que le cheualqui obeyt
wam es zm folchm gehorfam ge- iu f ques & , e ft au période de la peir-
ÏÏÏfêg&SZZ feaiondespte grades tafcfa'
habe.
OBERBERE1ITTER*
plvvinel;
Ihre Maijejt. noch eins mangelt
ihm -, dafi man ihm Jolches lob nït kan
geben > nemblich , dot rmhhwarts ge-
h en. Garnit es nun Jolches lerne 3 fo
muK d,er reiitter esneben eïner mau-
er fuhren > <vnnd irn fchritt fanjft
ZM ruck zjehen : darnach dis es Jolches
gemerckt> es zjuvo dreijodermehr er~
hobene curbetten aujf einer Jteïïe ma-
chenlajfen, vnd es zjuveen oderdreij
fchritt ZM ruck zjehen : Jolches mufi
man <uvier oderfmjfmal widerho-
len ; <vnd <uuird der reiitter diefes in
acht nemen 3 dœfi <vvann man dos
fferdt fârtwarts aujf halben oder
SIRE, il s'en faut encor vn ar-
ticle qu'il ne foit tout à fait digne
de fe dire parfaitement acheué,
qui eft d'aller en arrière: & pour luy;
apprendre , le cheualier le doit con-'
duire le long d'vne muraille, &Ie
tirer doucement en arrière, de pas:
puis luy ayant fait recognoiftre, le
leuer deux ou trois courbettes ou
olus en vne place , & tirer en arrière
deux ou trois pas , & ainfi aller le-
uant & tirant en arrière depas par
quatre ou cinqreprifes , remarquât
DV ttÔY.
îecheualier que pou* faire rhâhier
le cheual par le droid , fur les de-
mies voltes * furies vol tes î Se de co-
llé, il faut peu ayder delà main, fi
ce n'eft en la fouftenant , ou en la
tournant* mais en arrière, il eft be-
foindeTayder de la main à tous les
tempSj le tirant doucement com-
me le deuant retombe en terre, &
aufliïay der des talons , vn peu plus
en arrière, fans s'aneruér fi fort fur
les eftriers, & fans porter beaucoup
le contrepoids du corps fur les han-
çhes,comme aux autres rhanimens
VNDERVVEISVNG. i 3S
ganfzjeH njolten 3 imnd KMt feiten
tummeln njvil > man fich der fauïb
njvenig gebrauchen muft 3 es feij
dann da* man diefelbe <vberf!ch hal-
le oder *vvenàe r aber imrùchuvart's
gehen mu^ man dern pferdt > km je-
der&eit mit der fauft helffen y vnd
es 3 -wie ûbgemeldt : fanfft Z>m rûck
zjehen „ <vnd wider auff die erâ
mit hùlff der ferfenfallen j doch ein
%vemg mehr rùckwarts ^ <vnd Jîch
auffden bugeln nicht km fteiff haU
ten, noch awffden hûffien einfolches
gegengewicht mit dem leib y njvie in
andern bevoegungen défi pferdts y
machen. Vvan folches fugltch wirâ
*vollzjQgerz tiverden > fb f wird dos
pferdt bald etliche curbetten ruck-
>vuarts thun : auff welchen faH der
reiitter ihm fehr liebkofen 3 <unnd es
du cheual. Ce qu'eftant exécuté
bien à propos le cheual fans doute
fera bien-toft quelques courbettes
en arrière ; auquel cas il le carefTera beqgutem willenerhaltenfoll. Dann
fort,&(feontinuantdele<:ontenter, M *^«w^»,>/«
il prendra garde de ne l'ennuyer
pas, pource que volontiers ils fe f af-
chent plus de manier en arrière que
de toute autre forte de maneige. fi lettion etliche tag contimirit,
Ayant continué cefte leçon quel ™d dos pferdt bald imanfang mit
quesiours,enledefennuyantCtou. lichen jantz^n oder u*il~ «/-
tesfois au commencement par
quelques voltes ou demies voltes,)
il treuuera que fon cheual y obeyra
franchement, & lors il le pourra di-
te parfaitement adjufté*
nicht *vnluftig 'vnâ *vnwillig <wer~
de j Jintemaïdas ruchwarts tumm-
Un ihnen werdriefilicher ift ^ dann
heine andere fchid, Vvann er die'*
halben *uoU
ten erluïiirt > fo <wirder befinden l
dafs esfreifwiiliggehorcheyndalfs-
dann wird ers wllLïrnmlich jufti~
ren konnen*
LE roy;
DER KONIGl
Quelle eft la fin & lacotïclufion Vvelches ift dos end <vnd der bei
de toutes les iuftefles
fihlufs aller Jchulem
i 3 û KONÏGLICHE
L/INSTRVGTION
OBERBEREîITTEk.
P L V V I N E L,
ïhre Maijefi. esfinddiegutë <vnnd
recht runâe volten „ injelche da&pferdt
breit , mtttelmâpg <vnd eng > nach
def reiittèrs belieben , machert foli*
c Dann <uuie ich int anfang meineser-
flen difiurf gefagt ^dempferdtnkhts
fchnroerers ankompt , dann dos %>ven-
den, <vnnd tummeln suff den^uolten.
T)ammb ich démit anfange vnnd
bejchliejfe : vnnd yuan dos pferdtdie
ruolten, <wie ich jetzjgefagt 3 frepj-
ruvillig machet s fo bat esdievolkom-
menheit aller fchulen erreicht^zM wel-
cher es nicht < vuûrdegelangenkonnen J>
uvann es nicht ZjWngehorJam in aU
ien denen ftûcken s die ich jetzj y ihre
Marjefi, erzjehlet hab/were abgcrich-
tet njuorden. Vvann es nun diefèlbe
erlangt hat , fb kan es jïch auff den
'volten rechtfchaffm tummeln laffen,
*vnddie fauftiufinjvechfeln 9 alfidaf
es aufs dem circkel nicht weiche:
<vvelches es fonfien nicht wur de <ver-
richten nochder reiitter gewifs feijn
\6nnen^ dafs es fich km 0,11m ftunden
wurde jmji tummeln lajjen.
SIR E , ce font les bonnes vol-
tes bien rondes , lefquelles il faut
que le cheual face larges, moyen-
nes , & eftroiékes, à la difcretiori dû
cheualiér : car comme i'ay dit au
commencement de mon premier
difcours , tout ce que le cheual
treuue le plus difficile, eft de tour-
ner & de manier fur les voites. C'eft
pourquoy ie commence & finis
par là : & lors que franchement le
cheual fait des voites de la forte que
ie les viens de dire, il eft à laperfe^
&ion de toutes les juftefles -, ce qu'il
né pourroit exécuter , s'il n'auoit
pané par toutes les obeïflances que
i'ay fait remarquer à V- M. lefquel-
les acquifes , il peut véritablement
ipanier furies voites, & changer de
main iufte fans fortir du rond , ce
qu'autrement il ne pourroit exécu-
ter, ny le cheualiér s'aflfeurer de le
faire manier iuilement à toutes
heures*
VER ^O N IG.
LE ROY.
Vvarumb mufs dafs pferdt in fi pourquov eft-il neceflaire que le
wiel vrmd mancherletj fchulen ab- cheua i aye p a flfé par tant delecons
ferkhtetwerden, damit es uch recht ,., r J l , .* - ^ » ■* * ^
■ jpj n / / / (r „Ja« dmerfes pour bien manier fur les
aunden volten Mmlenla]Je,<vnd die r
faufi dergebâhr verwechsfc. vokes , & changer de main?
OBERr ' P L V~
DV ROY;
VNDERVVEISFNa ij}
p^vvinel;
OBMRBEREIITTER.
SIRE* il faut premièrement
ï>our conduire fon cheual ronde-
ment fur les vokes qu'il fouflFre la
main, qu'il obey (Te, qu'il aye bon
& iufte appuy , fans branfler la te-
lle pourquoy que ce foit, qu'il ail-
leenauant pour les talions, & qu'il
s'arrefteà toutes les fois qu'il plaift
au cheualier, qu'il obeïfle aux ta-
lons deçà Se delà, qu'il fe leue, &:
prenne vne cadence iufte & égale,
qu'il fouffire les aydes ôdeschafti-
mens de la main , &C des talions,
pource que file cheual allant fur les
Volte$»n'auoit l'obeïflfance parfai-
re de toutes ces chofes , il ne pouf-
roi t pas felaiffer conduire dVnepi-
fte large desefpaules, & eftroit des
hanches: large des hanches, &plus
eftroit des efpaules, allant trop en
auant, eftre retenu ou trop retenu,
eftre portéen auant, ny changer de
main à tous les temps. Bref, en vn
mot, faire toutes îes figures qu'il
plairoit au chguàlier, fans cette par-
faite cadence & obeïflance de la
main & des talions en toutes les
fortes dont i'ay difcouru à voftre
Majefté. Ceftpourquoy (SIRE)
ien'ay point parié du moyen qu'il
faut tenir pour apprendre au che-
ual à changer de main, puis qu'en
eftant à ce poin£t,il le peut faire à
Ihre Maij. wammaneinbferât
im circkel herumb auff den <uolten
tumlen wiH 3 fo mufs es erftlich die
faufi leiiden > fich durch diefelbe re~
gieren lajfen ; ein gutes anlehnen ha-
ben, den koffkeimr <vrfachen halben
fchûtteln 3 mit den fer fen fich forttrei-
ben lajfen, nmdfo offt esdem niitter
gefelt > pariren 3 den fer fin <voneiner
feiten zj4>randerngehorchen 3 fich auffi
heben, eine m fie vnnd gleichformige
cadents nemen > dieh&ljfe <vndfiraffe
beijdes deir fauHrvnd derferfen anne-
rnen : fintemd ein pferdt aujf den
*volten> vuann es nicht in alien die-*
fenfiucken einenvolkomlichmgehor-
fam leijfiete > fich nicht wûrde axjf
einer fiur mit den bugen weit
nmnddeh hufften eng 3 danrêmit deri
hujften vveit <vnnd mit den bugen
eng regieren lajfen , <vnnâ etwas
mehr furwarts gehen ^fich ein we*
nig oder viel zjiruck haîtm -lajfen >
oder fwvvarts lauffen 3 vnnd die>
faufi k>u jeder&eit nkht e vervuech-
feln. Kurts ynnd mu einem vvort
z^ufagen , es <vvurde fich ohn diefèn
njolkommenen gehorfam nach dèf
faufi vndden fer fin , voie E. Mai],
ich denfelben befchrieben hab ± in aile
form nach défi reiitters { wolgefaïïen
nit fchicken nach begeben konnen.
Vnnd darumb hah ich nitgedacht,
durch -was mitîel dm vferdt 1er-
nen konne > die faufi *uerwech-
feln „ dievjeil *vvann es dazM re-
bracht worden > es folches zm al-
ler zjit , njvann es dem> derdrauif
fitzjt , beliehet %wrd thun konnen.
MM
L'INST RVCf ION
tous les temps qu'il plaira à celuy
qui eft deffus. V.M. pouuant de-
Fi^r * • a h - a ■ ■ s** meurer très- certaine^u'allant bien FîW
ri S ur ten auif emer Mie m âem ?antz>en , . . . . i „ , Jî ^
a * vnàÙhennjAten^et,eiàiehanà P^le dr 01 d en arrière, de cofte en^ *>.
vne place fur ies voltes & fur les
demies voltes, il peut tres-affeuréJ
ment changer de main fur les vol-
tes, à toutes les fois qu'on voudra,'
fans fortirdelaiuftepifte qu'on luy
aura marquée,
jjS KONIGLICHE
Ihre Mai/est. mogen défi gevvifi
feijn 3 à<u vuann eiu pferdt recht
vor vnd ruckwarts 3 dannzj&fiî-
r Ie h
tgel
ohnfehlbarlich ^ fi oft man es be-
gehrtj auffâenvolten'vuirdwech-
feln konnen 3 alfio dafi es aufi der
(pur- j die man ihm gezjeichnet s kei-
nes vvcgs vveichei
OER JÔpN/à
LE ROY.
So ifi nun das pferdt 3 vnfiers er~
mejfens 3 allerdings zj4> curbetten
vnnd beij der erâ jusTirt. Derbal-
benfiagt vns 3 Fluuinel 3 ob noch et-
vu as ferner zjtthunfeij $ damit das
pferdt noch km einer grojfern vol-
kommenheit moge gebracht wer*
den.
Voylà donc le cheual ajufté dé
tout poinâ à courbettes, & terre
à terre $ au moins comme i'eftime.
Ceft pourquoy , Monfieur de Plu-
uinel, dites moy s'il y a anccrs quel-
que chofe à faire pont mener les
cheuaux à vne plus grande perfe- 1
Êfcion.
OBERBEREUTTE&
PLVVINEL :
Icb vveifi nichts vveiters 3 "ihre
M.aijefl. T^ann vvann ein pferdt fb
vveit kommen 3 fi mag man vuolfa-
gen 3 das es volkomlich abgericht,
vnd allerdings vvûràig feij 9 ihre
Mai) est. zm dienen 3 vnd kan vtan
von einem pferdt beij der erd vnnd
in curbetten nichts mehr wûnfihen^
■als was derofèlben ich zjterkennen
gegeben* Derhalben ich d#n andern
theil die fis wercks hiemit befihliefi
fin vvilj, damitihre Maijcfi. ich mit
eimm gar &rt vveit laujfiigcn difi
Non ( S I R E ) car tout cheuaî
qui eft arriué ace pointtfe peut di-
re parfaitement drefle & très- di-
gne de feruir V. M. ne fe pouuant
pas fouhaitter dauantage à vn che-
ual terre à terre & à courbettes,quÊ
ce que je luyay fait entendre. Par-
tant ( SI R E ) ie finiray icy la fé-
conde partie de cet ouurage,afin de
n'ennuyer pas V. M. par vn trop
long difcours que ie continuera^
DV ÏIOY.
toufiojurs quand elle aura aggrea-
blede me le commander.
VNDERVVEISFNG. t #
curfi nit 'verdrieflich fiij : vnd bin
ich bereijt 3 denfelben aujfdero gna-
âig&enbefechl zm volfâhrem
L E R O Yl
DER iQO NI G.
Ce fera donc pour demain le
irefte. Mais ie veux que pour con-
clure cefte féconde partie , vous
me fàciéz entendre laraifon pour-
quoy vous faites trauailler certains
cheuaux auec des lunettes en leur
donnant leçon* ne leur oftant point
tant qu'elle dure.
Sa e uvollen injir dann dos 'vbrig
bifi morgen fiaren, Vvir hegehren a-
ber > dafi ihr zjtm befihlufi dïefes
andern theils <uns berichtet > e uvarumb
ihr betj abrichtung etlicher pfirde
euch der brilien gebramhet 3 vnnd
aufi vuds yrfhchen ihr diefelbe 3 in
niuehrender iref leBion j damit bien-
det.
P L V V I N E t '.'
OBERBEREIITTER.
S I R E» il y a des chenaux,
triais fort; ;peu, (& peut eftre pas vn
entre mille) qui font fi cholères, im-
patiens,pleins de feu , fi ennemis de
robei(Tatïce ? fi fenfibles, & auec fi
peu de mémoire à retenir le bien,
que le plus fduuent ils entrent en de
tels defefpoirs, qu'ils fe précipitent
par toiît quelque péril qu'il y aye,
uns appréhender quoy que ce foie*
Aufquels chenaux fi on leur met-
toit des lunettes pour leurempef-
cher partie de cefté fafcheufecole =
re , ils ne laifleroient de faire ies
mefmes chofes , ppurçe qu'ils ne
font point plus aueugïes auec les
lunettes que lors que le defefpoir
les faifît , qui leur fafçine les yeux
Ihre Mai je fi. man findet $ fer dp j
ijuie e wol fihr twenig , <vnd <vnder
taufendt kaum eins , 'welche fi kol-
lerifih > vftgedultijrjjewrigj <vvider-
fienfiig vnd kùtzjich feijnd , vnd da&
gute dermajfen bald vergejfen i dos
fie leichtlich invnfinnigkeiî gerathen,
nmndfich allenthalbenin gefahr fiur-
tz^en , ohnerachtet 3 voie grofi^jnnd
augenfcheinlich dafielbe fiij. Vvann
mandenpferdten fdie al fi befihaffen s
brilien aujfftîzjenwohe , folchen bo-
fien zjorn ihnen z,um theil zjtbene*
men ^ mvurde man damif ijvenigaufi-*
richterh Dann fie durch die brilien
nicht mehr geblendet e uverden alsfie
fichon zjiivor feijnd 3 wanndaswH-
t en fie ankompt 3 wëlches ihnen dos
geficht der geftak verfinfiert > dafs
fie die gefahr 3 fi ihnen vor augen
fehvvek , riichp fehen noch a&tcn;
ijjo KONIGLICHE
Hergeç-en find andere „ deren K>orn
nicht fo hejftig ijt 3 'vnnddieeinz^art
gedacbtnufi haben > auch fich bald jrr
machen lajfen , ajo dafi da-s gering-
jie 3 welches jhnen in der leBion <vor-
komt ? fie leichtlich danjon abwen-
âet y dm man in fie bringen wil.
Solcben fferden feijnd die briUenfehr
nûtzjich 3 e uuann man fie abrichtet:
fini maie s gevvijs ift > dos fie durch
folch mitteleinding viel ehe fajjen ,
*vnd dem z^aum <undjporen gehorch-
en lemen , dieweil fe nichts jehen ,
dejfenfiefich sjubefahren > oder dajs
fie von jhren gedancken vnndfurne-
men abwendenkondte : jb faUenfie
auch im tumlen (dafie anders abge-
richt ) <viel leichter aujf die faufil
es feij aujf einer fielle gleichaufs ,
zjir z^eiten 3 oder rûchwarts. Vol"
ten aber mufs man jhnen , Jb lang
fie gehlendtj nicht zjtmnthen , weil
nichts gevviffers , dann dafs ihnen
gejchiweimeln 3 <vnd fie daherovbem
haujfen fatten<vuwrden. Alfib kanein
rojsbereuter mit den brillen groffen
Fi nutzjen Jchajfèn 3 ijnnd fiein pferdt
30. dadurch <viel leichtlicher abrichten >
dafs es ohn nmruhe <vnd ab'uven-
dung aujf die faujt *vuarte 3 <vnnd
beiiden ferfen gehorche : *uvann er
fich nemblich neben jhm zjt fa [s fiel-
let ; der zjtgel einen gar nahe beij
der fiangen jàjjèt 3 es damit fur-
wvarts zjeucht , zjiujfi osijviderzjfi
rûck j jchiebet es zjir rechten handt>
Zjiehet es wird aufjdie lincke: dar~
nach vmb ivechjelt, es mit der dn-
dern hand fajfet > 'vnnd tri net aujf
die andere feite , jchiebet es aujf die
lincke handt 3 zjehet es wider auff
die rechte 3 *vnd jchlagt es gar janjft
mit dem Ifiel der jpijsrute <wider den
bauch 3 aujf dos es mit dem crents
âtiffdie andere feite <weiche. Vvan
man
L'INSTRVCTION
de telle forte qu'ils ne s'appjerçoi-*
uent dequoy que ce foit .quelque
péril qu'il y ait. Mais aufli il y en a
d'autres dont lacholere n'eft pas fi
violente, & dont la mémoire eft fi
délicate, &refprit fi aifé à détour-
ner, que le moindre obje£t qui fe
prefentedeuanteux durât la leçon,
ils ne fongent nullement à ce qu'on
efiaie de leur faire conceuoir, c'eft
pourquoy à tels cheuauxil eft fort
bondeleur donner leçon auec des
lunettes , eftant très- certain qu'ils
apprennent mieux la coghoiflance
&obeifTancedela bride, &desef-
perons,parce qu'ils ne peuuët auoir
d'aprehenfion ny de diuertiffemët.
Et quand ilsfçauent manier,ils exé-
cutent bien plus facilement & auec
plus de légèreté à la main delà bri-
de,toutesfortes de Maneiges: c'eft
à fçauoir en vne place,par le droitfc, *
decofté,ocen arriere:car(ur les vol *f*"
tes, il (e faut bien donner de garde
de les y faire manier pendant qu'ils
ont les yeux bouchez, parce qu'ils
s'eftourdiroient &tombero,ienta£
feurément.Etpeut le cheualier tirer
de grandes vtilitez, & fe faciliter
vne prompte voie pour ajufter fon
cheual parle moyëdes lunettes, eh
ce qu'il luyapprëd fans inquiétude
&c fans diuertiflement à obeyr à la
main de la bride &£ aux talons. Et le
prenant à pied par vne des rennes
tout prés de la brache du mors,auec
vne main, le tirant en auant , puis le
faifant reculer , le poulTanc fur la
main
DV ROY.
main droi&e,le tirant fur la gauche:
& en changeant, le prenat de l'autre
main, puis paflat de l'autre cofté du
cheual , le pouffer fur la main gau-
che, le tirer fur la main droi&e,& le
fraper doucement au ventre du mâ-
che de la houfline, pour lui faire fuir
la crouppe de l'autre cofté,tellemét
que par celle méthode bien prati-
quée à propos, on luy apprend tous
les mouuemesde la main delabri-
de,lefquels fçachat &fuiant le coup
au vëtre, on le peut après porter de-
çà &delà comeonveut,enletenâc
corne i'ai dit,d' vne main par les brâ-
chesdumors,& lefrapatde l'autre
au ventre. V.M.peutdonccognoi-
ftre,comme il y a quelques cheuaux
aufquels ce moyen eft très-propre,
comme le plus doux, le plusbrief,
& le plus certain,pour leur appren-
dre i'obeïffance de la main & des
deux talions, quei'ay toufioursdit
eftrelefeulfecret de lafciencedont
i'ay l'honneur d'entretenir V. M.
VNDERVVEISFNG. i+r
man diefe irueife rccht <vnd mit
tjerflanà gebrauchet > fo <wird man
es leichtlkh aile bewegmg derfaujb
lehren y 'Vnd c uuann es àiefelbe %/er-*
flehet j <vnnd aie fireïch in derfei**
te km meiden vue/fi > ivird es fich
nach défi reiitters gefaHen , <uon
einer feiten ZMr andern > bald hie è
bald dahin J fâhren njnd treibeiî
iajfen , <vuann man es > e uvii ge*
meldt 3 mit der einen faufl beij
dem ftangen KMgel helt ., <vndt mit
der andern in die feite fihlagt.
Al(b vernemen > ihre M.atjefl. dafi
etliche pferdt find , denen difi mit-
tel , ds dos gelmdefte , kurtzje
*vnd gevuiffefle 3 fehr e uuol dienet ,
fie km lehren > aujf die faufi war~
ten , <vnd den beijden ferfen gehor*
famen , darin > njvie ich alzjit ge-
fagt 3 do* gantzj geheimnufs der
kunfi^nd wijfenfchaffï > <uon<uvel-
cher ich die ehr bab ihre Maijeft. zjfi
<underrichten , beftehet.
Ende defs andern Theils.
Fin de la deuxiefme Partie^.
NN
KONIGLICHE .L^sTRycTioN
VNDERVVEL DV R O Y*
SVNG.I-N DEM FM l'FYPBÇI^C
' exercitiodesfciidtèns. Ei * , LE ^^«.^lV^C
DE MONTER A CHEVAL;
^nt?fvvmF?v bl r? Ecp * r Me ^ ^THoine de
JD £, rLV VlJXhLyihrerKmi- P r r/rr r \t 17 r trr • ■ >
gl.chenM^efiaOberbereUnem. ^M^P"^
DRITTER THEÎL. TR0ISJESM6 PARTIS.
ÙËR <OiV/&
LE
ROY.
ERR Plunineljtëhrei
wider&u evurem dif-
curfi , den jhr gefiern
abgebrochm habt ,<vnnd
fagt 'vns , was noch
fur anàere fchulen fiijnd nach denen
betj der erae hnd den mrbetten 3 <vnd
e uerhdtët<vnsnichts, wdsderwifï-
fenfchaffî dieftrkmSlanUebt.Dann
*uuir ailes iwijfen wolten , <uva$ das^p
'mît*
OnfîeKr de Pluuifcd , re-
prenez le difcours que vô*
laiffaÛes hier» & médites
quels autres airs il y a après
ceîuy de terre à terre, & de cour-
bettes i Bref 4 entretenez moy de
tout ce qui dépend de la cognoif-
fance de cet exçrcicexar ié ne Veut
pas ignorer aucune chofe qui en
dépende.
OBERBEREIITTE&
plvvinel:
fc Ihre Maijeft. <uuie<uuol mein na- » SIRE, éncor que mon huiûeui?
tw nit $fi , dos kh <vid rede , <vnd **e foit pas de parler beaucoup , ay-
dh [thjmmir Ikbtr ftij ndaïs vber- mant dauantage les bons effeds
L1N3TRVCT. DV ROY.
que la fuperfluité de paroles: néant-
moins le commandement que vo-
ftre Majeftëmefait,joind à la loua-
ble curioficé qu elle a d apprendre
la vertu , ma donné vn contente-
ment fi parfaid, que ce feralafeu-
Ife caufe qui ni obligera de donner
au public vn tefmoignâgê du ref
fentiment que i'en.ay,, en traçant
fur le papier partie du discours don t
voftre Majeflé a agréable que ie
l'entretienne. Il y a donc (S IRE)
feptfbrtef d'airs qu'on peut appren-
dre aux cheuaux : mais à prêtent on
n'en pratique que quatre , qui font
le terre à terre, les courbettes dont
i'ay défia parlé à voftre Majefté,
les capreoles , & vn pas vn fauk,
qu'anciennement on nommoit le
galop gaillard.
JfONIGL. VNDERW. r^j
fufige <wort : fi hatdocb ihreJvIay\
befebl _, imnd Aie lobliche hegierâ .aie
fie haï, die iugendi zjt terrien > folch-
en nachtruck beij mir , daf ich nïcht
<uuerde vnderlajfen konwn _, die
frevvd, die ich davon empfinde ,off-
enilich zjterkenmn zjigeben , <vnd ei~
nen thaï meines <vnderrichts _, den
ïhre Alayefi. *von mir empfangen^
œuffs papier zjéringen* Damit ich
nun s ihre Afaijeji. zjir fach hom-
me , fi fîndfieben fchden 3 inwel-
chen heutiges tags nur <vier pra&i-
cirt werden , nemblich beij den erd,
die mrbetten , <von welchen ich bifi
daher gehandelt _, die capreolen >
*und tin fchritt imjprung, welchen
?nan <vor zjziten A aï froliche
ren zj/jiennen pflegte.
opt-
LE ROY,
DER KG Ni G.
Puis qu'il me refte encor à fça- <Dieweil die fihulen der citprâô-
Hoir le maneige de capreoles & ^ n 'w**d défi fihritts im finmg
dVnpasvnfauk, commençons par n ? ch vbrig fiijnd , fi Ujft wvm
les capreoles, & me dites ce que dm "*"**. %FF S Wy% *
G^eft.
nvviNE l;
OBERBERE1ITTER,
SIRE, Les vrayes & bonnes L ., .. . . _
, r \ r -ivre Jviaiielt. du reckte t:nd
capreoles ne font autre chofe que caj)reolm ] / ajnd niéts ^
desfaultsquefaitlecheualatemp.s dann et ^ J ^ rùng j w ^ f iM
dans la main & dans les talions, fe pferdt zju rechter zjett , nacb der
i++ KbNiGLicHE L'INSÎRVCTÏON
fanfi <vnd àmferfen thut, in demâ iaifi%itfouftenirder.vn&ayder de
fiéhmit der nnen bdten ; -vnà ]hm i>autre,foitenauant,envneplace,
mitderandernhelfenla£t, esfaj fur | es yo l tes ,& de cofté. Néant-
furtvvarts^aufr emer telle ^auitden , . ' t ' . r
^olten^oder^rfeiL CUilwol moins tous les faults ne fe. peuuenc
komen niét aile Jprmg capreolen ge- nommer capreoles , mais ceux-là
hennet vuerden , fondern die atteint feulement qui font hauts 8£ efle-
fo zjtgleié hoch vmd erhaben jind, ue2 tout d'tfn temps, & le cheual
•uosm dos pferdt in der luft anfi eftant enl > air a j a fin fo fc hauteur
'ff» f ru f /'/ /■ il t qui efpare entièrement des deux
derfîé fcbenckel auerdtms au(s(ireckt, i , r " . t t/t -
dfo Ljich dos gleijé der bei\den pieds de derrière , enfâifantrefon-
kniehugen honn UJfe 9 vnd diefes fi nef la join&ure des deux jarrets , &
Ung antreibe , ds ef feine fiarcke qui COntitiUG cette a£tion, tant que
.*uud athem zjdàp , <vnd aile feine fa f orc e & fpn haleine difte, y em-
krafte daran wende, ployant toute fa Vigueur.
DER f^ONlG. LE ROY*
Vvir hdten âafâr, dafifehrvve- le croy qu'il fe treuqefbf t peu
nig pferdt zMfinden , die man dazjt decheuaux qui foient capables de
•bringcn bonne, dajSfîe diefes leijfien. bj eti man i er de cet air : Ce&pOUT-
Dfuffig* ™ , wieeinpferdr dftes-moy les quaïitez qu'il
muflt •befchamnjeijn 3 dascUztttiicb- A »-i
tigfeij. rautquils ayent.
OBERBERËIITTER. PLVVINEL.
SI R E, ilfe treuue à la vérité iî
. Ihre Maijefi. Man findet in der peu de cne uaUX qui puiflent natU-
-warhex der pferdt fi wenig W- re ii em ent bien manier à capreoles,'
che <von natur zjt den capreolen ge- ... . n
fihichfeijen , dos, ich dlfelhendie qaeie *en ay ïamais veuen voftre
tagmeines lebens in ewren Kmi- Royaume que quatre qui auecfor-
greich nur vier gefehen , welche mit ce ôc légèreté tout enfemble, ayent
.gleichmapgerfiarck£vnndbehendig- manié decétain&encor des quatre
kfitfichaufdiefeweifibettenmmm- je ^ yeu >yn j me]nt
kn lajjen : vndvnder den vteren tfi perfection : C'eftoit (SIRE)
naremes gewelen, welches d/evoi- j«-hvvmv»m ^.«.uy» ^ ";, '
ymmenheithiermerlangthat >n em- VD COUrtaUt que i auois areffe a
Uè Monfîeur
DV KOYl
Mônfiéur le Gt and .* le parangon
^NDERVrÊISFNÇ. ,£
lié einfiutzjahr > welches tch dem
véritablement de tOOS léà plus ex- kerrenie Gràridabgericbtethah , vnd
eellens ïaulteurs qui fefoient veu* ï* <*#% ^ einaufbmd aller
tïinos&mtiS. fi*rtrcpch$nnger,d,emanzMvn
" t ' 1er Z.êtt aetehen irenpnn
fir^ekgefehen^genennet e uuerdem
LE R G f i
DER K^OMiGi
Monfieur k Grand * dites rhëy Me wir fr^rèn 3 fkgt <vns >
quel chenal c'eftoit que cet excel- &»- /r Grand ; <ùvàs war dasfà
lent faulteur > auparauant que paf- einpferdt 9 gelées fi ein aufbûn
fer OUtre; diger fyritoger geweferi?
f ur
MONSIEVR LE ORAH&
OBERSTJLMEISTE&
SIRE, Monfîèttf dé Pluuineî
vous dit vray , en vous louant ce
cheual ; pour ce que ceftoit le plus
éxcellêt,que ië croy, qui àyeiamais
êfté de noftre temps, & de celuy dé
nos pères , voirë de mémoire d'ho-
me. Car il trianioit parfaitement à
toutes fortes d'àirs^à capf ëoles,à vn
pas y fi fault , à courbettes, & terre à
terre f & fi fçauant & obey (Tarit, ; que
Je luy ay veu tout dVné haleine cha-
ger d'air fous Motifiéur de Pluuineî
à tpus les temps qu'il luy plaifoit : de
tous les quatre queievienS dédire,
fans luy defrober vnfeul temps des
autres airs , tant il eftoit parfait en
obeïfFaftcë , : en force , & en difpofî-
tion , ayaric compté quatre-vingts
trois capreoles q[u'iî a hkcs dVné
haleine fous le fieur de Betbezé que
f lion Maijeft. Der <von Pluuineî
fagt die vvarheit % in dem et £<uv.
Maijëfi. dijï pferdt mhmèk i)ann
es dos furtrefflich&e pferdt , rtieines
erachfens , gevvefetï 3 <welches mari
KM <und 'vnfer <vâtter zjeitèn 3 ja beu
Mannsgedencken hette findèn mogen:
Jintemd es <i olhômlich àtterhandfchu-
len vèrrichîetèjti capreoleh, imjchfitt
*vndjj?rUng> in cùrbetterï , h)nd beij
der der èrd 3 <vnd e uuar fi gefihickt
bnd gehôrfam > dafi ith êsgefeheridiè
fchulen in einèm athem <vnder dem
lion Pluuineî; fi ùjp- ervûôlte i<ver-
kwechfiln: vmùthàt er jhmglèïchvvot
kein z^eït det vièr dhdern obgemeld*
ien fchulen abgebrûchèn : alfi <vob
kommen <vvar, es an gehôrfam 3 ftar^
ck vnd krajften. Ich filber hâb vie?
<vnd zjwàntèjg càpreolen geèjeieïl
hpelche es vndèr déni herreri vorà
Betbezdsfi hie zjigegen 9 hnnd da*
mais noch einEdelknabibreMaijefi,
OQ
■4Ji KONIGIICBE-
*v :ar 3 mip filcher frevvdigkeiP ver-
itchtet ' \ dœft es noch mehr hette
macben kûfinen 3 wan es der von
c Plminet hette gefiatten w^Uen,
Vvonn ich â ihre MaijesTr. fèinen
hrauch fehr preife , dos er von ei-
nem pferdt mcht mehr > als ohn ge-
fehr den halben theil dejfen à dot
es leifien kan 3 erfordert : welches
er nicht ohne wichtige vrfach thup.
DafflK wan er anderfi thete 3 fi
vvirde Iteijdes der reiitter vnd dos
pferdt jhr zjerliches. vvefen vèrlieh-
ren : vnnd . vàann dos pferdt tm
tuffîlem an der fiârcke vnd athem
matt vvird > fi muf der reiitter
nothwendig die hulffè mehr vnnd
augenfcheïnlicher gebraucheu y da~
dùrch der artigkeit in diefir hand-
lung ein merckliches abgehep. Sol-
ches zjtverhûten 3 fi Jihep man*
dafs der von 'Tluùinel alzjit in ei~
ner pojtur 3 vnd gerad KM pferdt
bieibt , es fiij dafs er es tumle x3
oder im fchritP gehen lafje : vnd
hab ich jhn offt horen fagen > dafl
ein reiitter s welcher fein pferdt
zjerlich tumlen vuii P nicht s dann
den drm> mit vvelchem erdie $ifs->
ruht fûhrt > fanffi bensuegen > vnd
diefèlbe oben vnnd vnden 3 von ei-
ner fiiten zjttr andern 3 zjvvitzjern
vnd die ander hùljfe nicht fehen
lajfen fill > damit man meijne , dos
pfeudt fiij fi artig vnd vol abge-
richt j dafs es freijvvillig vnnd von
ftch felbjten , alsein wunderinder
natur , gehe : worin die volkom-
menheit eines reiitters vnnd pferdt s
warhajftiglich befiehet : 'Damit ich
aber zja meinem aufsbûndigen pferdt
vvider homme , fi hatt es filche
fiâck auch bifsweilen begangen,
dafs mm drûber lachen^ mâ(fen 3
vnd kan der von PUmw$$ezjeph
L'INSÎRVOTlON
Voilà , qui ëàpitenèm page de vo-
ftré Mâ}efté,*c auec tant dégayeté
qu'il en euit peu encor bien faire
dauantage s'il euft pieu à Moniteur
de Pluuinel:Enquoy,SlRE,ielôuë
fort fa couftume de ne defirer rient
tirer dvn cheual qu'à peu prés de la
moitié de ce qu'il peut, latreuuant
appuyée dVne fort bonne raifon,
qui eft que f aifan t au tr émet, le che-
ualîër & le cheual perdent toute
leur bonne grâce, pource que fi lé
cheual vient à s'affoibljr de force &
d'haleine en maniant, il faut necef-
fairement que les aydes du cheua-
liersfoient plus grandes & plusap-
parentes, perdant parce moyen la
bonne grâce eh leur a£bion. V oy là
pourquoy de crainte detombeten
cetinconueniet, on voit Monfieu^
de Pluuinel eftre toufiours^nnnieC
me pofture,droit à cheual,foit qu^il
le face manier , ou aller de pas : luy
ayant ouy dire aflez fouuent, que le
cheualier pour auoir bonne grâce
en faifant manier fon cheual, ne
doit point remuer que tout douce-
ment le bras de la houflïne en la fai-
sant fifflerhaut & bas, deçà&delà
ny faire paroiftre les autres aydes
pour obliger ceux qui le regardent
à croire tjue fon cheual eft fi gentil
& fi bien dreffé, qu'il va tout feul de
fa bonne volonté, & quafi comme
vn miracle en nature, qui eft véri-
tablement la perfe&iqn du cheua-
lier &c du cheual Mais pour encor
entretenir voftre Majefté des ra-
res qualitez de mon cheual, il a fait
DV ROY.
des coups fi excellens &c pour rire,
que Monfieur de Pluuinel peutlak
feurer que iamais *perfonne n'a
monté defius, s'ilnel'aaduertyau-
parauant de le faire manier , qu'il
h'aye ietté par terre.
VNDERVVEISVNC r4 .?
gen j dafi niemand dajfelbe be-
fichriïïen 9 den es nichï habe km
bodem geworffen 3 im fall er jhm
nichï zj&vor zm erkennen gege-
ben 3 dafi es fich folte ïummlm lafi
fin.
PLVVINEL
GBERKEREllTTER*
SIRE , Il eft tres-vray que perfori-
ne n'a iamais monté fur ce cheual
quifoit demeuré en felle, fi au para-
uant que de le faire manier ie ne Fay
aduerty.Etcelavenoit de la nature
du cheual , lequel quand il fentoit
quelqu'vn fur luy , il fe laiflbit fort
aifément conduire de pas : mais lors
que l'homme le vouloitleuer,la pre-
mière a&ion qu'il faifoit eftoit de
prendre vne demie volte à main
gauche, laquelle fi le cheualierluy
fouffroit defrober,& qu'il ne fufta-
uerty del'en empefcher, il faifoicà
Tinllant des contre-temps fi rudes
&fi fafcheux,que ie luy ay veu rom-
pre les deux arçons de fa felle par la
rudelTe defonefquine,eftatimpof-
fible à quelque homme que ce fuft,
de pouuoir fouffrirces efforts fans
quitter la felle. Et puis aflfeurer V.
M. auoir veu en vne matinée ietter
quatorze perfonnes parterre: Etv-
neauttefoisvnquifedifoitEfcuyer
le faifant manier en vn endroicl où
il y auok quelques petits arbres, il
lenleuafîhautpar deflus lafelle(en
Ihre Maijeiï. es ifinjvar 3 dafi
niemand fich attjf dajfelbe pferdï
gefiïzj habe „ irjelcher im fiaiïel
gelieben fieij , vuann ich jhm nichï
ZMvor zjAerkennen geben y dos es
/ich folte tumlen laffen: Dos kam
•von der art vnrïd natur , die es an
fich batte , welches alfio befichaujf-
en vvar y dafi <wann es den manu
an f [ich fi'ihlte > es fich leichilich
im fichriï fitïhren lie fi. Vvann aber
der rainer es wolïe ai'ffnemen ^das
erft 3 dos es thaïe > ivar dtefies 3 dafi
es eine hdbe <uolïe Zéir lincken hand
nam : ~ond wann der reiitïer fbl-
ches Zjtiliefs > <vnd jhm nichï gefatrt
wttrd , dafi era davon abhalïen
fiolïe y fi thaï es fiolche harïe <und
befchvverliche gegertfipnmg A dos ich
gefiihen 3 das es darch fieine hefftigâ
iwiderjpenjtigkeiï denaffier defifiaï-
ïel gebrochen haï , ^jnnd war <vn-
moglich , dafi eiwr. 3 irjer der anch
<vvere > diefien gevuak heïïe konnen
aufisfiehen 3 <vml im fiaïtel (iïz^en
hleiben. Vnnd kann ichmiï^uvarheiï
fiagen > dafis ich aujf traen morgen-
<vh°rZjehen gefihen ., dieesnider irmd
&v boden geworffèn. Einandermal,
als e> aer , vuelchc r fia) fitr etnenfialU
méfier atifigab , es an e'msn orth^
da eiiiche kleim h&w* fit-ïadern. tum*
J4$ KÙNIGLIVBÈ
Icn %volte > warffes jbn ingegenwaft
mchr dann zjvvetjbundert perfonen^
fo bocb au fi demfattel, dafi er au-ff
einen derfelben bâumlein ZjiifietZjen
kam. . Docb bat es die tugend <vnd
artigkeit an ficb, dafiwannes einen
zjt vodem gevvorffen batte 3 es jbm
hein leijd tbete 3 fondera bleib firack
betj jbm fiill fieben > rocb in an , lie fis
in <wider auffslrehen > <vnd auff ficb
fitz^en. Icb kondte ibre IvTaijefl. n och
hundert dergleichen Jtttck > die es be-
çawen , er zjeblen : damit ichs aber
nicbi ■ zjÀangmacbe > fo niuillicbzji
meinen vorigen difmrfi widerkeh-
ren 3 vnnd fage , dos trjemg pferdt
tâchtig feijnd- y ficb in capreolen
tumlcn Zstilaffen > dievveil fie febr
ftarck , leicbt 3 aderich > vnd auff
den Jchencheln <ïnndfâjjen fefl feijn
mttifen : fonfi <wurden fie die je be-
nrjegyng , welche hefftiger \iji 3 als
der andern keine : nicbt aufifiehen
lionnen : ^jnd kan ibre Maijefi. icb
772! t ivarbeit fagen , dafs obne die
erdnungs die icb balte 3 '-juenigpferdt
( <wann fie nit efuva von ficb felb-
ftcn da:<ji geneigi yjeren ) ficb KM
diefer cadentz* fchicken <uvûrden.
Dann manfelten findet > die ftarck
*vnd kicbt , %rjie zjtr diefer band-
lung erfordert imird y 'vnnd nicbt
zjigleich <vngedultig <vnd bofshafftig
feijen 3 <vnnd (icb jbrer fiarcke zjmi
ipjiderfiand gebrauchen. So gib icb
mm einem <verfiândigen reiitter zjuer-
kennen 3 *uvann die pferdt irjelche al-
fa befcbaffen 3 ficb fchwerlicb im
trift 3 trab *vnd galop tumlen lafi
fen 3 ^juelcbe aie mit tel feimd , der en
icb micb gebrancbe 3 was fie ihun
vvcrden^jvannwan mehrqjon \bnen
erfordem irjird. c Dann baben fie
ficb im Ce >riit ^jidrrfiienftîg erz^eigt 3
fb <wtrdcn fie <vid mebr toben *vnd
*uvntm s
LINSTRVCTION
prefence de plus de deux cents pef •
fonnes)qu'illeiettafuri'vnd'iceuXi
Mais la fouufcraine perfedion &
gêtilleffeducheual eftoit, qu'après
auoir ietté quelqu vn par rerre, au
lieu de luy faire mal , il s'arreftok
toutcourt,ralloitfentir,IefouflFroit
releuer,&felai(Toit reprendre à luy.
le pourrois raconter à V. M. cène
tours pareils qu'il a faits, mais pour
ne l'ennuyer , îe repredray mon dif-
cours,& diray quepéudecheuaux
font propres à manier àcapreoles,
en ce qu j1 faut qu'ils foient premiè-
rement de grande force,tres.legers,
nerueux & bien fondez fur leurs
jambes & fur leurs pieds, pource
que cet exercice plus que tous les
autres Jes raine beaucoup:&oferay
afleureràV.M quelàns ma métho-
de peu de cheuauxffi de leur incli-
nation feule ils ne s'y mettent ) (e
pourront accommoder à cefte ca-
dance 5 parce qu'il s'en treuue rare-
ment de force fuffifante & de légè-
reté pour y fournir, qui ne foient or-
dinairement impatiens , malicieux,
&feddfendet de leur force. Ielaif-
fe donc confidereraucheualier iu-
dicieuxiîlescheuauxde tellenatu*
re font difficilles de réduire au pas»
au trot, & 2iu galop fans les moyens
dont ie me fers,ce qu'ils feront quad
on leur voudra demander dauanta*
ge. Car s'ils le font deffendus de pas^
à plus forte raifon le feront- ils auec
furie,quand on les recherchera de
plus prés : & croy que pour en venir
àbout
DV ROY.
à boùt,il y faudra emploier vn fi 16g
temps ( fi on ne fe ferc prudemment
demesreigles) quelecheualauant
auoir pris feulement la cadance des
capreoles, &y sftreaflèuré,fes jam-
bes feront vfees , fa force tellement
abatuë, & fa gentiiiefie fi eiïquffee ,
qu'il ne fera plus capable de faire
cettea&ionlàde bonne grâce* à la-
quelle pourtant, pour peu qu'il fa-
ce , il n'aura pas elle réduit fans grad
danger de celuy qui luy aura mis,
d'autant que ( comme i'ay dit cy-
de(Tus)telscheuaux impatiens nefe
laiffent pas forcerons fe deff endre;
& durant leurs deffences , qui n'a
desmoyés fermes pour les retenir,
il y a grand danger que fouuent l'hô-
meenreflfente du mal, pourceque
en ce maneige icy plus qu'aux au-
tres le cheualier doit vter de fageffe,
de patience, & de iugement pour
preuoir aux accidents avenir, qui
font bien plus grands pour Thom-
me t qu'aux autres airs, d'autant que
le cheual prend plus de fougue , &
de colère aux fauts, laquelle elt pi us
dagereufe,encequelestemps font
plus incommodes qu'à aucune au-
tre a&ion qu'on luy puiffe f ai re exe-
cutentellemét qu'il faut que le che-
ualier foit bien plus confideratifà
preuoir fa malice auant quelle arri-
ue pour y donner le remède qu'il
verra bon eftre, ce qu'il fera pour-
ueuquilfoicexperimetcenfafcien-
ce:Carceiaeftant, iliugera parTa-
dion & la phifionomie du cheual
VNDERVVEÎSVNG. 14.$
<wutcn j nroann man \nm ein mchres
zjÂmuthen wird, Vnd halle ichda-*
fur , ehe man fie dazji bnnge ( vjo-
fern man fch meiner regeln nicht
fmfichtiglich gebraucht ) viel z*eit
drauff gehen y vnnd ein pferdt, ehe
es die cadents aile in der capreolen
,gelemet 3 <vnd derfelbengeivtfi ifi s
feine fchenckel dermajfen abarbei-
ten j %nd an ftârcke <vnnd wacker-
heit abnemmen iwird 3 d,afi es fol-
ehe handlung nicht mehr zjerlià)
<uvird vetrichten konnen : <vnl d.as
vuenige , fb es teijs~let s wird es nicht
ohne groffe gefahr dejfen , fb esabge-
richtet > gelernet haben > dieweil
{ <wie ich drobengemeldt)fblche vnge-
àtdtige pferdt '?ch ohne vjidcrjfandt
nicht bezjvuiiwen laff.
<vnnd
- - --- s- >-*]J™ .
<wann einer nicht fïe/ffe mit tel bat,
fie im zjirjang zjibalten 3 wannfie
irjiderftandt thun > fb fiehet grojfe
gefahr dabeij , dafi nicht etwa dem
r ait ter ein vnfall begegne : welcher
dann in diefer fchid mehr als in
der andern fwfîchtig 3 gedultig
ynnd verfiandig fèijn mufi 3 darnit
er den fMlen fc fch KMtragen
mechten 3 njorkomme : *vnnd feijnd
dufelbe qjiel forglicher 9 als in den
andern fchîden y die-vueil dos pferdt
im fprimg mehr erhitzjt <vnnd er-
grimt wird > àann fonfien 3 r onnd
if mehr gefalrr dabeij 3 dienroeil die
zjeiten in diefer handlung fchwerer,
als in irgend einer andern 3 fallen :
alfa dafi der reiitter aujf ' feine s
pferdts bofiheit } ehe diefelbe fch
er&eigt y acht geben mu fi P damit er
derfelben zji rechter z^eit begegne:
welches er wol wird thun kon-
nen , ûjvann er nnr feiner km[i ge-
<vvi[$ <vmid erjahren if. Dan er
au fi fernem thun vnd gebard.cn dot
gtite oder bofe 3 welches es vorbat?
TP
jyo KONIGLIGHE L'INSTRVCTION ^
<vvol wird œbnemen Unnm, ée es le bien ou le mal qu'il doit faire
daffelbe ins *vverck rkhte. auant <l ue de l'auoir exécuté.
DEK goNlG.
LE R O Y-
Vvir hdten dafûr > daf<vvoleine
grotte <vbmg vnnd erfahmng hiezM
erfordert *voerde 3 damit 'mari auf
défi pferdts gebarde dos gute <vnnd
bofe, welches esvorhàt s abneme 3 ehe
es folches volbringe, c Dieuueildarift
Jblches nit anderfi 3 dann durch die
*vbmg j, kan gelernet e uuerden > fi
'uvoUet fortfahren 3 <vnnd die mittel
mir anz^eigen 3 durch <uvelchc man
ein pferdt zm capreolen abrkhten
konne.
îê ctoy que véritablement il faut
aubir vn grand vfage en cet exerci-
ce pour cognoiftre par laphifiono-
mie du cheual le bien & le mal qu'il
doit faire auant que de l'aùoir exé-
cuté. C'eft pourquoy cela ne fé
pouuant pas enfeigner certaine-
ment que par la pratiqué , paflez
outre, & me dites les moyens qu'il
faut tenir pour drefler le cheual à
dapreoles.
OBERBÈREÏITTË&
PLVVlNELi
Bcfihc
die
îhre Maijeji. Ichfahe dzjeit âû
auff einerleij njueife > nemlich *von
dem fchijoerfien 3 welches dos <vuen-
den ift. TOerhalhen fielle ich dos pferdt
%ur. an denpfeiler > allein 3 alfi dos nie*
mand aufffitzje , wie ihre Maijeft*
ich <vor diefem hab fehen lajfen. Da-*
felbfi befleiffe ichmich es zMrn gehor-
fam zjibr'mgen > im fchritt 3 im trab
*und im galopiren y die faufi zja leij-
den > <vnd durch diefelbe fich régir en
zjilajfen^ vnnd wann es zsuvifchen
den beijden pfeilern angebùnden ifl 3
die fpijîrute von einerfeitte zjtr an-
dern ZMmeiden. Vvann ich rmn ei~
nen ohne gefahr aufffetz^en kan 3 Jo
lafs ich es eben daplbe vnder jhm
*verrichten. Hiemit halte ich an>
S î R E , le commence toufiours
le cheual dvne mefmefaçon,& par
ce qu'il trouué le plus difficile qui KtcouZ
eft dé tourner. Ceft pourquoy ie g£ tt
mets au pilliér feul fans perfonne *
deflus, comme cy-deuanti'ay fait
voir à voftre Majefté.Et laie tafche
deluy gaigner Tobeiffance au pas,
au trot , & au galop à fouffrir la
main, à s'y biffer conduire, attaché
entre les deux pilliers à fuyr la gaule
deçà Sz delà. Et lors que fans dan-
ger ie puis mettre vn homme def-
(m 3 ie luy fais faire fous luy la mef-
me choie : & ainfi continuant t - ie
KXMM^Ean
FAUt
remet-
m en
U figu-
re 9. ce
que m 9
mxf-
qtteroJ
Un.
dv roy:
tafche de le délibérer terre à terre,
& luy donner Tobey (Tance d'aller
enauant, & de fuyr les talions au-
paravant que de le rechercher de
plus prés : ôc lors que ie le iuge allez
deliberé,& qu'il ne fe refient point,
iele fais leuer haut deuant à la fin
delà leçon, l'obligeant le plus que
ie puis de fort plier les jambes en le
frappant deffus doucement,ou fer-
me , pour dauantage embellir fort
air : car tous les cheuaux manians
par hault ou à courbettes, ont bien
meilleure grâce quand ils plient les
jambes, que lorsqu'ils les tiennent
roides: C'eft pourquoy il eft tres-
neceffaire de les accouftumer aies
bien plier , afin qu'en rendant leur
air plus beau, ils foient plus légers
à la main delà bride.
VNDERVVEISVNG. rjr
*vnnd <uvende fieifs an > dafs es beij
der erd wiBgfiij, nmdirn fortgah-
en gehorche > auch <uor den firfin
fich hâte s ehe ich jhm etuvas <vvei- Hie .
ters ZjUmuthe. Vvarm ich nun mer- he / g^
cke , dafs es njvillig isj , <vnndnicht& t 5 .
ftiîl fiehet , fi hebe ich es auffvor^f^
<vnnd zm end der leffion > <vndd\z
zjuuinge es , fi fehr ich j^tner^^
kan ^ dafs es die fihenckel fehr an v : al -,
ftch zjehe 3 'vnnd fchlage aufi die- c h nen
felbe entijveder fianjft oder hart > da- vvoU *
mit es noch ein fichonere arthbekom-
me. Dann aUe pferdt die fich erhe-
ben> oderincurbettengetumelt <uver-
den 3 *viel ein fchonere arth haben,
<vvannfie die fihenckel an fich zjeh*
en 3 als iwanfie diefelve fleifihalten.
Derhalben es finderlich nôhtig ifi y
dafs man fie gevuehne y diefielbe%vol
an fich ZMZjehen 3 damit jr *uuefien
defio zjerlicher feij „ vnnd fie defto
Uichter auff die fauft fallen.
LE ROY,
DER K^O NIG.
Niais il en continuant de luy ap-
prendre l'obeiflance iufqu au point
que vous dites , le cheuaî fe deffen-
doitde fonefquine, &fe fiant en fa
force, entreprenoit quelque extra-
uagance , quel remède y apporte-
riez- vous?
Vvann man aber cominuirte^das
pferdt ZM dem gehorfam , den jr von
jm haben wolt 3 z^ugewehnen , vnd
es halfsftarriger <vveifi widerfiand
thete \ fich auff fiine fi arche ver-
[attend, auch den re lit ter in njwde-
genheit brtngen wolte „ was fur ei~
nen rath woltetjhr dazjHgehrauchen?
PLVVINEL
QBERBEREUTTER.
S I R E , le ne fais point de doute ihrs Masjefi. iA ftelk in hinen
Jf2 ÎCÙNICLICHE
zjvveiffiL dafi die pferdt . vveMt
zjâ dencapreolén tuchtig, njnndvue-
gen der fiarcke , fi fie beij ficb bc-
finden 9 muhtig fitjnd , vviderfiand
thun voerden. Aber ein erfahrner
reiiîter njvird *wol abnemen kormen.
-voie fiièer widerfiand befchaffem
Dam , wic tch droben an einem orth
gefagt. wann der widerftànd wor-
vuarts gefihicht , *vnd défi pferdts
whaben allein ifi , dafi es dem.fi
appjffit&t > mit einem hauf en fimng
vngelegenheit mâche 3 fi foll ères
nit allein dammbnichtfiraf en {voie-
<vvol filées <widerfiands halben ge-
fihicht) fondern vielmehr esfiringen
*vnd fiine ftarck vben lajjen : vnder
filchen firùngen aber. die vorvvarts
gefihehen . foll er pi fi anwenden, <
dafi-er jhm die anlehnmg vnndden
gehorfam nach derfauft angevoinne ;
<umd er allgemach ZM der cadents >
diemanvonjhm haben <wil, bringe:
dievueil man dajfelbe wird zMtnbe-
ften haben. <und vielleicht dos jferdt
infolchem wider fiant ~die verrich*
ttmg deffen , dos man wnjhmer-
fordert . leicht befinden 3 <vnnd dem
reiitter zjigefattbn gutwiUig^ vol-
brïngen. Vvelches nicht gefchehen
vvurde . wann man dem fferdt
keines wegs gefiatten wolte , fii-
ne fiarcke ^und behendigkeit enfuve-
der anfifreijem willem oderwider-
ftands halben &Agebrauchen, Vyann
es aber filées fiarcke aufi bofiheit*
gebrauéte ^ nrnd "nicht fort gehen
wolte , fi mùfite man es dapfier
mit der peitfée oâer den fioren
( <wann esdiefilbekennet) férecken,
damit es in vollem lauff \ oder beij
der erd . fb es die cadents davon
gelemet ) hurtig fortgehe. "Dann
man niemmer zjtlajfen foll . dafi
\§g@ fferdt rùcbuvarts gehe . es
Çeij
UINSTRVCXIÔKf
que les chenaux capables: de mâ^
nier à capreolesfe treuuans fiers 8c
pleins d'orgueil par lereffentiment
de leur force extrême ne s'en défera
dent» Mais le cheualier prudet juge-
ra par fon expérience la nature de
fadefence: Gar , comme i'ay dit en
quelque lieu cy-deuarit fi la defence
fe fait en auant,&que fon defféin ne
foit que d'incommoder l'homme
qui fera fur luy auec vn grand nom-
bre de fauts,tât s'en faut qu'il le fail-
le chaflier (encore que ce foit par
defferïfe) au contraire il fera befoin
le iaiffer fauter U employer fa -for-
., ce,tafchant parmy ces fautsen ârât»
de gaigner l'appuy & l'objeïflance
de la mainv 5: régler vne cadence é-
gale à ce qu'on defire , poùrce que
ce fera toufioursaûtat degàigné fur
le cheual,qui peut eftre en cette de-
fence, rencontrera de la facilité en
l'exécution de ce qu'on luy deman-
de,qu'il pratiquera fans aucun ret-
fuspourleplaifirdeVhome. Ceqmi
ii'arriueroitpasfion fe voulbitopi-
niaftrer à empefcher le cheual
d'ethpîoyer fa force &falegereté f
foit de bonne volonté, ou en fe def-
fendant. Mais auflï s'i\ en|ployoit
cette force par malice, s'opiniaftrat
à ne vouloir aller en auât,il f audroit
le fort délibérer pour la peur , ou
pour le coup de la chambrière, voi-
re mefme des talions: (lescognoif-
fans) à aller en auant,à toute bride,
ou terre à terre determiné,s'ilen fça-
uoit la cadence. Bref, U nef^m Ja-
mais
DV ROT.; VptDEWVElSVNG.w
raaisque le cheual aille en arrière fi fitf àanh dafs man. es alfs baben.
ce n'eft pour le pîaifir de l'homme* wo&
LE ROY. DER <ON/G.
îe COgrïois par Voftre difçoUtS Pvir jpuren auf^e-wremdifmrfs,
qu'ily en a beaucoup qui faillent da f s v'd *nfî vnwffinheit hkrin
par ignorance j en s'opinjaftranc à .fàUn , in dem Jle ein iungespfirdt
faire faire au ieune chenal ce qu'ils T** TT 1 ' moUm ' das & ™ n
lefaire trotter ou gallopper,&: qu il * , vnd 'es anfingt m finie»,
fe mette à fauter , encor qu'ils fac5c wiekolfikhe ftrimg vorwœrtsge-
cesfautsenauàntilslechattient.le fibehé '; fi Hraffen fîe es, vnd
veulentrabaifferjquoy qu'il foit le- vvôlien ) hm à** ifringen vertreiben,
ger&,pleindeforce,cequeievoy ^f«f?><tf « leicbt vnd
- ""'•> n -, i . ! 'voiler l&amen ift : daran fie vhel
par vosraifons eftre véritablement *u- ~»£»„,J^n7T /
vnerreurrmaisfilecheualnefede- ahge^génnen -vrfkéen vememen.
fend pas ,;. quelle méthode tenez.- tybannmtn êin pferdthinen vuider-
ypus pour luy apprendre des ça», fi^^twasfârmittelgebraifcht
preoles? * itJrJamitefdiecapreolenlerns' .
PLVVINEL* OBERhEREUTTER.
S1RÊ, quand lecheualobeyc . jhre Maijeft. wann das pferdt
à.ce que i'ay dit Cy ; defius,& qu'il dem jenigen , fi ich drohen w
eftbienlibredeieleuerhauDdeuât, W elàet * J**-*** , tmd fieh gem
en biempliant les jambes ^ecom- ■'jT™?'"^' ^kjcben-
r t r i cuelqjuol an hch z^etichp , fo famé ich
mence fa leçon toufiours par le jederzsitdiejeiïonmitd&der
terre aiteirre. Puis! ayantiait atta- erd an. Damach Ufs ich es Ivui-
cher ëntrelesdeux pflliers, lèscor- fihen den beijden pfeilern anbinden,
desvnJpÈU COUrtespour luy appre- dte ftrick etvuas htrt$ y imd damit
dreàlëueïle-derriere &;r'uër des e ?ft h h , inien , a »P e h > vnd mit
ff* deux jambes à la fois , ie te touche f^fencUn ^ugkich ftrei-
.-. , i œ - r 1 che , Jo fchlage ich es mit der foj/î-Ttens
dela-houflinefurlacrouppepour Hihtemffd^crmts. j^î^
2JL
■//* KONIGLICHE t
horchet , fo vergelte ich jhm fblchen
gchorfam mit videra liebkofen : vuo
es aber der gebûhr nicht folge lezjftet,
fo lof ich jhm einen ftecken ,welcher
ohngefehr funjf oder fechsfchuh lang
i(t y <vnd am ende ein klein &ackech-
tig cifen anflatt eines ftorenrâdlins
hat , nahe bcij der fait en [eines hin-
âern h ait en, e un^ > fo es von nohten 3
damit , berùhren : vnnd is~t kein
pferdt , welches durch dift mittel
nicht leicktlich wird ftreichemler-
nen. Uieweil aber folches z^ugleich
mit den beijden hinderfien fchenckeln
gefchehen fbtl > fo muft man auffie-
de feite einen ftecken halten , bift
dos pferdt dejfen innen werde 3 vnnd
waffii es voira mercken , dafs man
?nit dem ftecken herheij nahet , fi
vjird es vviUig vnnd vnangeruhrt
gehorchen > vuann man fich nurge-
buhrender bejcheidenheit gebraucht,
Alfa voira man es aUgemach durch
dieftifsruhte aUein ftreichen lernen,
esfeij dafs mail jhm einen ftreich da-
mit gebe s oder diefèlbe zrjuitzjeren
laffe. Vvann es aber hier in faumig
vjere , foil der reiitter einen klei-
yien ftecken eines halben fchuchslang }
vjelcher ein eiferne ftitzje an einem
endhabe , in die rechte handt ne-
men , vnnd es mitten aujf d,em
creuts damit ftechen , mit ficher
befcheidenheit , durch vjelcbe dos
pferdt mercke , dafs vuann es nicht
ftreichet 9 es geftochen 3 vvann es
aber gehorchet, vjeder mit demfte*
cken der (faitzje dejfêlben bemhret
vuird : vnnd vjird genug fei\n>
dafs es fur s erfte einmal sireiche ,
bifs es gevuehnet vjerde y folchcs fo
offt man es begchrt aviff anmahnmg
der ftifsruihen allein zjti thun. \Aber
vnan mufs fich vvol hnten _, dafs
Vfian z/wifchcn denpfeilern niemand
L'INSTRVCTION
l'obliger à ruer: s'il yobeytierecô-
penfefon obeïfTanceauec nombre
de carefTes,iî auffi il n'y refpôd affez
* vigoureufemet, ie luy fais prefenter
S£ toucher s'il eftbefoin, proche du
ply de la fefle d'vn long bafton qui a
enuiron cinq ou fix pieds de long Se
vne petite pomette de fer au bout
qui fert de molette d'efperon,& par
ce moy ë il n'y a cheual qui n'apren-
neà ruer facilement. Mais pource:
qu'il eft befoin que cefoit efgalie-
ment des deux pieds de derrière, il
faut mettre vn bafton de chafque
coftéiufquesàcequ'iile cognoiflfe,
& lors en ie voyant approcherai luy
obéira fans nulle difficulté, fans en
eftre touché, pourueu que la difcre-
tion y foit obferuée. Etainfîpeu à
peu on luy apprendra à ruer par l'ai-
de de la houffine feulement, foit en
le touchant ou par le bruit & fîffle-
ment qu'elle fera. Mais s'il faifoit le
pareifeux,le cheualier qui fera deC
fus,prendra vn petit bafton de de-
my pied de long das fa main droite,
lequel aura vnc petite pointe de fer
à Yvn des bouts,duqueî il le piquera
fur le millieu de la crouppe auec tel-
le difcretion que le cheual fe puifie
apperceuoir,ques'ii ne rue, il eft pi-
qué^ s'il obéit, il ne l'eft ny du ba-
fton nydu poinçon, & fuffira que
cette obeyfllnce première s'eftede
à vne ruade, iufqu'à ce qu'il foit bie
afteuré à la faire pour la houffine
feulement à toutes les fois qu'on luy
demandera. M ais il faut bien pren-
DV Rôt
df e garde de ne mettre perfonrië
deflus entre les deux pilliers qu'il
ne cognoifle l'ayde de la gaule &
des ballons, & qu'il n'y refponde
librement. *
VNDËRVVEISVNG. if s
awfffit&c 3 ehe dos pferdt die hûljf
der fpifimte *vnd der ftecken erken-
ne, *unnd denfeïben williglich gehôr-
fam leijfte-
LE ROY.
DER KS>NlG t
le croy qu'il faut que toutes for-
tes de cheuaux ruent par cette
voye, quoyqu ils n'euflent la force,
affez pour manier à capreoles : mais
ces ruades là n eftans pas ce que
vous nommez capreoles, vous me
direz le moyen comme quoy vous
y faites venir ie cheual.
Vvirhaltendafur 3 dafi allerhand
pferdt > e uuann fe fihon die fiarcke
nicht hetten, die.capreolen zjtverri*
chten > durch difs mit tel werdenfirei-
chen lernen, 'Diewetl aber folches
fireichen dos jenige nicht ifi , e uvas
jhr capreolen nennet 3 fi faget
vns , <wie jhr eïn pferdt dazjt brin^
get.
PLVVINEi!
qberbe&eiitter;
S î R E , Vôftre Majefté remar-
quera , s'il luy plaift, que toutes for-
tes de cheuaux n'apprennent à ma-
nier que parles bonnes couftumes.
Ceft pourquoy il les y faut appren-
dre : & pour paruenir à faire vne
bonne capreole, il faut commen-
cer parce quieftleplus difficile au
cheual, qui eft defeleuer haut de -
uant & plier les jambes: puis après
il eft befoin de l'obliger à fe leuer
derrière par la méthode que i'ay
déclarée à voftreMajefté.Puis quâd
il obey t à fe leuer deuant &qu il rue
pour les ay des des baftons,du poin»
Ihre Mai je fi. <uvolle jhr gnadigïl
belieben UJfen , in acht zjtonemen,
dafs die pferdt, fie feijen von njvai
gattung fie vvouen > diefes anderfi
nicht als durch gute gcwonheit fafi
fen <vnd begreiffen mogen 3 darumb
mufs m an fie es lehren 3 ifi auch ein
hohe notturffi gute capreolen zMma-
chen > dafs man von der leBion an*
fange die dem pferdt amfchvuerfien
fnrkompt > dafs es fich nemlich for~
nen erhebt > mit gebognen vorder*
fihenckeln > darnach auch mit dem
hmdern dm letb anfwerfe , durch
hûlffder ordnung vnâ <vveifi , foich
ihre Maijelh fihon albereit erklâret
habe. Da es nun gehorfam leifiet 9
fich firnen erhebt > <vnd durch hnlff
j 5 6 K0NIGL1CHË
dtffteckensftreichet, odcr aile in durch
de n thon der jfifgerten > dafollman
diefe ftàck mit c mander vere'wigen,
vvelches dis dann gefehicht , wan der
Jbdraiijf ' fitzjet 3 folches vberftcb er~
hebt. Vvan dos pferdt aufdie erde
fallen vol te , al s dann fa II mon jhm
den (hecken pr&ftntiren 3 dann *vvann
er dejfen ge<v-jahr 3 vjird er aitffer
zj-jrje'iffelftreichen , vndftcb alfo die-
fe r huljf bequemen 3 demnach ein gâte
capreolen machen > vuelches irjann es
fi ojft gefehicht > als der reiitter jhne
ferme zji berge hebt \ e wirderesletz > ~
lich allé in durch bnlff der gertten thun,
Vvarm er dann fiches recht <vnd vjol
zjt machen vjeifî; mnfmanfrwne den
athen algemach angs e vjïnnm 3 dru er
einmal zjuveij oder dreij anffeinan-
der ftringe;» , vnd daffelbealjo conii-
nuiren , doch dafi rnœn jhm keimn
zjuvangnochge"jvaltanthue ,fondern
fo gelind verfahr als moglich ift: dann
es richtig ift, daf es fich in <vnd beîj
dergleichm fchulen nicht mit vberpol-
dern thanlajjt^ <vuie es ct<vjaimtnm-
meln beij er erde v/rad m curbetîen
argehet. Sa mm aift'dkfe rj-jcife mit
gntem rjerfiand ^erfdrrcn 3 irjrrd dos
pftrck UtzJich fo yid capreolen ma-
chen , als ]hm fan far ch vnd athem
zjilâjfet, vmd ift nicht s gerj-jijjèrs ,
rrjann ein pferdt fur s erftc dahmge-
bracbtiv/rd > dafs es dreijgitl effran-
ge auffimd an einanâer mâche, fonder
auffallen 3 wird es hernach fo <viel
machen , als ein befbcido.er reiitter
<von ]hm begehren irjjrd 5 ind hab ich
folches anfs der crfvrrimg, das dreij
%ute curbetten , drerf gale capreolen ,
dr *njg h te ft rang rm fhritt , <vnd dreij
gute halbe volt en bci) der erdm gc-
irjtjje probe n feiyn , daf ein gauf
derdieft fnch luftrnwnd aafffagen
kan 5 aller it abgcriclur fa je 3 foftrne
er durch
X/INSTRVCTION
çon & du fon de la houflihe , alors
ilfautaflembler ces deuxehofesen
vne, en cette forte: qui eft lors que
celuy qui eft deflus, îeueradeûant
comme il retombera a terre, il faut
prefenter lesbaftons, & fans doute
lesrecognoiflant il ruera, &enref~
pondant de la forte à cefte ayde , il
fera vne bonne capreoie, laquelle
redonnant à toutes les fois qu'en le-
uant deuant on luy prefentera les
baftons, en fin il la fera pour Fayde
de la gaule. Et quand il la fçaura
bien faire bonne , il fera à propos
gaigner fur fon haleine peu à peu,
ïuy enfaifanc faire deux &C trois,
continuant de cette forte fans le
forcerpar plusieurs reprifes, le plus
doucement qu'il fera poffible,d'au-
tant quec 'eft vne choie tres-aHeu-
rëe que l'air des capreoîes ne fe doit
ny ne fe peut forcer commeies au-
tres airs de terre à terre , & de cour-
bettes. De cette façon en le trauail-
lant auec ingénient, >n portera le
chenal à faire autant de capreoîes
que fa force &fon haleine le pour-
rontpermettre. Eftanttres- certain
que celuy qui fçait faire crois bons
faults fans interuaîe entre deux,ii en
fera tant quilplairaau diferetche-
ualier: ayant efprouué & cogneu
par expérience , que trois bonnes
courbettes, trois bonnes capreoîes,
trois bons temps d'vn pas,vnfauk,
& trois bonnes demies voltes terre
à terre , font les certaines preuu.es
que le cheual qui les fçait bien faire,
eft tout
DV ROY-
efttoutdreffé, pourueu qu'il foit
entre les mains de quelque fage che-
ualier,lequelenbien continuant, le
peut en fort peu de temps adjufter
& gaigner toute fon haleine.
VNDEKVVEISVNG. i S7
er durch einen njerftandigen rentier
geregirt e wârdet , vvelcher 3 indemer
Jblches continuirt r felbigen vollend
adjufiiren <vnnd zm njolkommenen
athcm <wird bringen Unnen.
LE ROY:
ÙER K^O NI G,
Quand le cheual eft afleuré en- Vvann man nun defpferdts verjî-
tre les deux pilliers à fe leuer deuant chert ijhÂ*fi es zjwifihm den beij-
pour l'ayde de la langue & de la denpfeilern duré hulfder zjtngen
gaule , que faites VOUS après? wd gmen ficbfornen vberfieh zjter-
heben weij? , was bat man hernach
zjtthun?
PLVV1NEL,
obersereutter:
SIRE, après auoir comment
ce terre à terre à Tentour du pillier
, feui pour defennuyer le cheual , ie
*f" le fais attacher entre deux pilliers,
les cordes ducaueffon vn peu Ion*
gués. Et là en le fouftenant de la
main , ie tafche à luy faire faire vn ,
deux ou trois faults , fans quil sap -
puye furies cordes ducaueffon,
afin de luy donner la pra&ique de
fe mettre dans le iufte appuy , & de
le fouffrir , ce qui ne fe fera peut-
eftre pas en vne iournée, mais peu
à peu , & bien-toft , pourueu que
le cheualier trauaille auec pru-
dence , & n'ennuyé point le che-
ual.
Jhre Maijefi. Vvann ich den an-
fang gemacht habe beij der er den ail-
cin <umb einen pfeiler oder pfojten^ Jr
âem pferdt den vnlufî <vnnd e uvi-
derwillenzjibenemen , hejfte ich fol-
çhes zjwifchen zjuuen pfcjhn > doch
dafsich diefeijler an demnafebandt
etijvaâ ^erlângere. Als dann halten
ich es mit der hand, <vnnd, lofes ein
Jpmngzsvveen oder dreij thun > doch
dafs esjich nitan die practick etnes re~
chten vnd ijvahren anlehnens be*
greiffe/vnndftch ingedultdarein erge-
ben lerne 3 njvdches zjuuar nit auffder
poftoder ineinem tage gefchehenkan 7
fondern algemach ZM'uuegengebrachi:
<uverden mufî 3 vnnd zjvvar jb viei
dejfo ehe , fo vielmehr 'verfiandts der
reiitter hierin gebrauchen , <vnd da&
pferdt nicht njnlufiigmachen wird.
RR
//<?. KONIGLICHÉ L' INSTRUCTION
DER KPNIG. LE R0Y *
, r „, • ; Iecognoisbien que cette leçon
Nm •virBehen voir <wol , <wo- lvvv o ^ x _„_ *
hin diefikaimgemeinetifipemblich, eft pour commencer a mettre vo :
ihrfanget hiedwcb an dengaul zjtr ftre cheual dans la main.
bandzjugewebnen.
OBERBEREUTTER. PLVVINEL."
ibre. Mauefi. vrtheilen rechtbie- °^ » ( S I * E ) Voftre Majcflé
uon-Dann , w «6 iderzsit gefagt a très- bien îuge : car comme 1 ay
habe,<wannmanwileinpferdtgleicb toufiours dit , pour que le cheual
in aUerleij artb derfcbulen oderin et- f [ t dpeffé à toutes fortes d'airs, OU à
ner derofilben abrichten, iftein not- J'ynd'iceuxil f aut qu'il foit dans la
turfft fraîches in derModer . & ^ ^ ^^ Comme
nmiermercktdarsïsivolwrfaufi donc ie le cognois eftre dans la
jgmM&tf #, dergeftalt, dafs es fi main , & s'y fouftenant franc trois
opafàkhesbegehre,dreijgutes]>mn- bonsfaultsà tOUteS;lesfoi»queiele
ge lixfevn hm,fampt feinem^eéten d e {i re auec lebon &iufte appuy , ie
anleijnen , fobre icb in diefer letton cont inuë cette leçon ans pafter OU-
M,vmdfihmt temchferner,a»f fi dfi [q J;^ & Ie def .
(emalcb dafs tch es etn iment? abruti- * , - . > 7 ~ .
%esfiiigieick nùrig beij d% J-den t ennuyer, foit terre aterre , foit en
odèrdafes allgemach den pafgehe. lepromenanedepas r puisIe faifanc
Damach heffte kh es voidêrumb retreiicher entre les deùxpilliersen
zwuifchen die zjween pfipn •■ , ge- j e ie Uan t deiant & derrière de la
brauchemicb aldodefifiechns oder j & dupôinçon fi befomeft:
^h^aïdeffîbarffenftacbelsda- £ rf à ^ { eft fâfo
randamtes pcbjict] fornen <vndhn- i /• j j •
dminSebéhe thue. Vemfidamuf <* approcher Tes deux gras desjam-
fitzjt,befible icb , dafs er diefiken- bes, & en le fouftenant tout douce-
ckei et<was bârter zjtfammen balte, ment, auec l'ayder le plusdelicate-
<vndwit dem z^aum bfyfcblicb'ver- ment q U 'jJ pourra des deux tïk-
fabre derftoren zjuvar ficb alfa ^ l epincantde telle forte, que
dafs dock â gad nkanfabe km celan oblige le cheual defemettrc
Merh. Da er nm vermenkt ,dafs en cholere : Se s'il reipond vne fois
DV ROY.
ou deux à cette ay de , Iuy monftrer
auec forces careffes &t friandifes
que c'efl: ce qu'on Iuy demande,
afin de I obligera faire pour le gras
de la jambe, ôtpour les talions, le
meftne que po^r les baftons, & le
poinçon : n'y ayant nulle doute
que tout cheual qui dans la main ,
& pour 1 ayde des baftons , &C du
poinçon , fera trois bons faults, il
les exécutera pour l'ayde des jam-
bes & des talions , fi celuy qui le
fera trauailîer eft intelligent, &en
cette forte, il mettra fon cheual au
poin£l de faire ces fauts efgaux
dans la main , fans s'abandonner
fur les cordes du caueflbn , & de
refpondre aux deux gras des jam-
bes, & des calions au lieu du poin-
çon : n'entendant point qu'on met-
te le cheual à manier fur fa foy ,
qu'il ne foit affeurc entre les deux
pilliers à ce que ie viens de dire,
ny qu'on iuy donne autre leçon fi
ce n'eftoit pour le diuertir quel
ques fois, le promener de pas , de
codé, la tefte contre vne muraille,
feferuantdelamain &des talions,
puis fur les voïtes de pas feule-
ment
VNDERVVEISVNa i S o
huljf einmal oder zjvvepj beij ihme
<verfângeî , foll er dem gaul mit <viel
fchmekhlen imd liebkofen zjnerken-
nengeben, dafs man eben diefes <vnnd
nichts anders njon jhmbegebre , nrod-
diwcher ftch dann gewehnen wirdj
dafs er aujf anhalten der fchenchl
njnd ferfen eben do* rime 3 <v~j&$ er
finfien dwrch fiecken <vnd fîachel ge~
trieben hâte , dienrjeil kein zjuvetffel
tfl, diu einpferdtsfo wol zjir faust,
auch dem fiecken vndflackelgehorfa-
met, vnd dreij gutefyrungthut 3 eben
dafelbe dwch hûlffder fchenckel <vnad
ferfen thmwerde , wofern der rent-
ier befcheidweif. Hiedurch kan man
ZM <vvege bringerii daj? der garnie on
der faufi gleich jpmngc thun wird^
ohne dafi ihm die zjigel àefnafebœdix
nach gtlaffen vverde y vuird auch die
hûlffè der fchenchl <vnd ferfen fo njjoi
beij jhm verfangen , als fireiche vnnd
ïiacheln. Doch ifi es mcht zm <wagen,
dafs einer folches mit dempferdt njben
t/volte, f wann es nich zruvifchenden
beiden pfofien angeheffiet%ro€rê , oder
*vvann man ihme andere le&ionen
auffgeben wolte^aHJjèrhalb dos diver-
tir en y dejfen obgedacht , dafi es bifs-
<vveilen denpajsgehe&ur zjeittenjnit
dem kopffgegen einer mavvren „ durch
hûlffde fauft <vnnJ ferfen „ darnach
kompt man zjtden ^jvolten^ dachall^
ein im pafs,
LE ROY.
DER KPNIG.
Si le cheual ne vouioit obeyt à ^ufdmfallahr dos dmtferdi
ces leçons , & particulièrement à dtefen ùttionen nicht folgen vuolte,
cette dernière de fbuffirir les ay des infinderheit Çich der letz,tennkh^
i6o * KONIGLICHE
bequemen > noch die hûlfi derferfen
Zjufampt den fiecken<vnd fiachel , da
es <vonnohten 3 erdulden ffiondern fich
anliefis 5 als vuolte esdasherts fallen
laflen <vnd verz^agen 3 iwie <uuere ihm
als dann zm heljfen.
I/INSTRVCTION
des talions, fecourus du poinçon &C
des battons au befoin , & qu j! fift
quelque extrauagance de defef-
poir, que feriez vous pour y re-
médier?
OBERBERE11TTER.
PLVVINEL,
Ihre Maijefi, '<vrtheilen nicht <vbel,
dafîmanwolpferdt findet 3 e welche 3
"jvann fie fich genotigt *vnd*vbertrie-
ben finden , gar in <verzjuueiflungge-
rathen , der gefialt , daf an fiât fie
fich der obgedachten hulfen <under-
werfen vnd bequemen fiîten s ftch
'wunderlich hin <vad her *uvenden,
mcht mit geringer gefahrlichkeit fi
<wol de/? rentiers als jhrer felbfien,
daher m an dann in acht zjmemen,
<-jvie diefe 'vngelegenheit zjivermei-
den, infonderheifuuannfich diepferdt
anfiehenlaffen, dafifiegefichicktfeijen
capreolen zjtmachen , darzjt dann
gehort 3 dafifie leicht vnd dabeijfiarck
<vonglieder/2j àmnenhero auch/wann
fie die fer jhrer fiarcke smpfinden 3 fie
fich mit ?nacht*underftehen ; demwch
<vnâ gehorfam défirent ter s zjt ent~
zjehen , fafien alfa fehr <vngem <wm
man vonjhncn begehret, daher es dann
aucb miel mehï befichvvarlîchkeiten
hat , folche pferde z,u recht zjibrin-
genj als nroann fie allein die fiarcke
habenfich nïàngbetj dererde zm tum-
meln oder courbelten zjimachen, Hie
mu fi zj.im erfien m acht genommen
r uvcrden , dafi man ernen gaul nicht
nohtigen kan fi)rungezMthun , 'vvann
jhme der aîhem birtz, ivïrd, *unnd
fich fchon fehr abgearbettet : dann man
fich
SIRE, Voftre Majefté a très-
bien iugé, qu'ilyadescheuauxqui
fe voyans preffez , fe peuuent dè-
fefperer; de forte qu'au lieu de ref-
pondre auxaydes& delesfouffrir,
ils font des tours fihazardeuxpour
les hommes & pour eux , que c'eft à
quoy il faut prendre garde de prés
afin de les euiter : & particulière-
ment les cheuaux que Ton iuge pou-
uoir fournir à l'air des capreoies,
comme eftans plus légers, plus vi-
goureux, & par confequentferef-
fentans accompagnez de force fuf-
fifantepourrefpondre aux moyens
qu'ils voudront entreprendre pour
fecouer le ioug de lobeiffance & de
la fubje£lion où il les faut mettre
pour leur apprendre ce qu'on déli-
re , eftanc beaucoup plus difficile de
les réduire à la raifon, queceuxqui
n'ont qu'vne force iùffifante pour
le terre à terre , & pour les courbet-
tes. En ce qu'en premier lieu, on
ne peut forcer /v& çheual de fau-
ter quand il eft au bout de fon
haleine, &de fa force., où lair des
fauts
DV RÔY.
faults le met bien pluftoit que les
autres , Tennuye d'auantage dans
la continuation par la Fatique qu'en
reffentent fes reins, fes jambes &
fes pieds, & par confequenc eftânt
neceffaire pour ces caufes dé faire
&s leçons fort courtes , il faut que
le prudent cheualier trauaillè à l'air
des capreolesauec beaucoup pi 9 de
iugement, de patience, & d'inuen-
tion,qu'aux autres ou il peut forcer
fon cheual , recherchant foigneu-
fement toutes fortes de moyens
pour luy faire conceuoirprompte-
ment ce qu il luy demande, foit par
courtoifie & par douceur, foit par
furprife, foit en changeant fouuent
de place oùilferoitbefoih , foit en
gaignant Tobeiflance par le frequët
changement de leçons, tantofl en-
tre les deux pilliers, tantoft la tefte
à la muraille, tantoildans vne en-
coigneure,ou lé longdVne carrière
ou allée bien droi&er&ainfî fefer-
uant de tous ces moyens, des diuers
mouuemens de la main,de la bride*
du caueflbn , des contrepoids du
corps, descuiffes, des jambes, des
talions, de la gaule, des ballons Se
du poinçon: faifant jouer tous ces
reflors, félon les temps que le juge-
ment didera,ileftfans doute qu'on
gaignera fur tel cheual que ce foit
ce qu'on en defireji quelque défaut
de nature ne lempefche : laquelle
chofe eftant,ce n'eft plus la faute du
cheualier. Si bien que V. M. peut
iugerparlàcequeie luy ay défia dit
VNDERVVEïSVNG. /£-
fah hiedurch > hemblich durch aie
fyringfchuljhne e viel e uerdrâpger<vnâ
vnluftiger machen vvird b als durch
frgend ePwas anders ^ angefehen die
immerwerende bemûhung, deren er
in lenden , fchenckelnvnd féjfen nrool
empfind.en <vvird. Daher es ein not~
turffi fein <wil, dafimanes jhmemit
diefen lectionen nichtzjt Ung mâche
<vnnd ein njerfiandiFer reiitterjhnein
der capreolen fihulmit diferetion vbe^
njnd dabejj gedultgebrauche 3 mehr als
in andem lectionen 3 da es fich mit
Z/ovang thun lafft Er folle fich befleif-
fen mittel zj$ erfinden, damit dergaul
gefchvving <vnnd njvillîg begreiffe/wa*
<vojhm begehr'etvirâs esgefchehe durch
cttrtcftegeltndigkeit , betrug vnnd lift,
dafs majjuo es noth, de plats etlich mal
yerandere, vnnd jhme zja letzj durch
abwechflungder lectionen dengehorsa
angevuinne^et^ova zjwifchen zjuveijn
pfoftehjwit dekopffgegen derma<uuer 3
in einem engengafsleinpder auffeiner
ricbtigën rennbahn. HierzMkommen
'vnderjchidliche bewegungen der had 9
defs Zjaums^dejs n,tfebands ., dos man
jhmrechtgegengewicht mit dem leib
gebe 3 fich derfcheckelferfîn,gerten,fie~
ckensvwidjtàchels Zj$ rechter Zscitge-
branche ^nach demCch die gelegenheit
pr&fëntirenuuûrdeï, <vnndmffdiefèn
fallkœn es nicht*uvûlfehlenjnan wird
zm ItfZjt erlangen ivas man begehret y
der gaul feif fonfi <vuie er vuoll 3 da-
fern nur der mangel nicht in der na-
turfelbst isl, auff vvelchen fall der
reitter zjt entfchuldigen. Hieraufs
kanihre MaijeslJeichtlich fchlieffen,
inmaffen ich auch hiebever erime-
runggethan 9 dafs ailes dafs jenige y
njvas vonnohten einpferdt zjt feiner,
<wlkommenheit zjtbringen 5 nicbt mo-
glich fetj km erzjhlm oder km be-
fchreiben. AUem die praBick der
SS
162 KONIGLICHE L'INSTRVCTION
fauft <vnd fer/en deft reiitters zji- cydeqant , qu'il eft impoffible de
famt trefflicher difcntion vnnâUng- pouuoir dirercy efcrire parlesnenu
wirigem gebramb in diefer <vfang t0 utcequi eft befoifl de fairepour
m* es thun : Me "ff^?™£ re duireles chenaux à la perfeaion
furfaUendeoccafioms.derenficvaujf xw ~" * T * r ~.
den nothfalljgebrauchen , vuerden qu\» defire d eux. La pradique
deren dingen <wol taùfenà an die hand feule de la main du cheualter & de
geben, njvelée weder mit worten fes talon$,join£t à VU excellent ÎUge-
nocb der ferder angezjigt iwerden ment ^Vn long vfagC dans l'exerce
m k €n > ce,eftcequi peutexecuter àtemps
mille & mille chofes quinefepeu-
uent dire ny efcrire que dans Tocca-
fion, & àl'inftant quileftbefoin,
DER ^ON/G. LE ROY-
Vùr Mm geme , dafi thr ** cognoïs ce que vous me ra-
r*&> wàfMk* * da f s derdin & m contez eftre vra y > & cxo y qu ll y a
fehrvielftnd, davon mm nkks fa~ beaucoup de chofes qui ne fe peu-
gen kan,bifsmandie exécution felbft tient dire qu'à Tinftant de FeXecU-
wârcUtch an die bandnimmet , laf- t j on ç> e ft pourquoy paflez ÔUCre.
fit vns derwegen fortfcbreitten. r
QBERBEREUTTER. PLV\ 1NEL
Dafem der gaul diefen hilffm 9 Le cheual refpondant aux aides,
ivie gefagt , JIch bequemet 3 <vnnd & faifant pour icelîe trois ou qua-
âemnachdreij oder ver gâte Ipmng tre bons faultS,iî faut le long dVne
tbMtfaamnjfa**f^ C arrierelepromenerdepas,&com-
den Unzennjueg-mnaulSvm pals ipaci- y t r . ,., % r ^ a
renUin, vJaigeJchJfipnv- menceraleleuer s , nefe prefente.
berfich zj&tbm , da er anderstfîcb Mais s'il fe prefente bien apropos.il
nicbt fdbft pr&fmtiret. Thât er der ne faut pas perdre ce temps , ains le
filcbs, <vnd zjwar zjh recbter zjsit, prendre & luy faire faire trois ou
nmfs man die gelegenheitnicht ver- qua£re ca preoleS, OU Vne OU deiïX
faumen findern jhn fajfen vnd fclonla difcretk)n . & a infi chemi-
dreij oder <vier capreolen machen lai- .. r
fm, efuvan auchnnreineoderzjwo, nant& leuant doucement, il fe met.
. DV ROY.
tra^fan^ beaucoup de difficulté , &
eo peu dclburs parle droi£t où on
pourra luy gaigner peu à peu l'ha-
laiaerfans lefafcher** & luy eu faire
fejre tant qu'elle durera , dequoy
pourtant il fe faut garder.. Car ia*
mais on ne doit mettre vn cheuai au
bout de fa force ny de fon haleine,
fi ce n'efl: dans la neceffitépour les
raifons que cy-deuant i'enay dites
à voftre Majefté. Et s'il fe treuuoit
quelque petite répugnance à lo-
beïflance de la main , des talions,
ou des ay des, le cheuai eftant en fa
liberté &L fur fa foy , il ne doit pas
continuer long temps que cette dif-
ficulté ne foit vaincue par les moy es
fùfdits , de peur qu'il ne print vne
mauuaiïe habitude, qui feroit tres-
difficile,voire quelquefois impoflï-
ble de luy ofter,eftans fouffertes, &
n'y ayant remédié à Forigine. Le
cheuai eftant au poin& de cette o-
beï(Tance,pour pafler outre il fera
befoin de le mettre autour du pil-
lîer, puis ayant commencé fa leçon
de pas, &s'il ne fe prefente de fon
ïig». air continuer terre à terre aupara-
«34.uantquedeleieuer. Mais auffis'il
fe prefente , prendre ce temps &
tirer de luy deux ou trois faults, ou
plus, félon le iugement du cheua-
lier. Et ainfi en leuant & cheminant
depasparplufieurs reprifes, prati-
quant cette leçon auec prudence,
il aura bien- toft réduit fon cheuai à
fournir vne volte entière , voire
deux, & plus, fi fa force & haleine
VNDERVFÉISVNG. rf s
ailes nacb diferetion. In dem man
nnn alfo fortfahret y <vnd jbne forne
fittig atijf hebt > e uvird er Çicb inner
<wenig tagen ohne fbnderbare befeh-
<werlichkettfein ergeben, dos man jhm
den atbem dlgemacb gewinne s <vnd
jbne machen lajfe 3 fo langer esauf-
Jtehen kan darin doch mit fûrfichtig-
keif zjtverfahren. Dann nimmer-*
mehr ifi cm pferdt bif zjim abgang
feiner krafften vnnd athems zjttrei-
ben s es jiij dann <vmb gewtjfervr-
fachen *vvtllen > deren ich fchon hie-
beuor gedacht habe. Solp es nun 3
<vvann es in feiner freijbeit ifi 3 fich
derfaufi , ferfen oder ander hulff-
en in etvvas <vngehorfam erzjeigen,
vvird doch folches nit lang dauren;
dann diefe bejchwerligkeit durch
die hievor befehriebene mittel leicht-
lich mag <vber r uuunden <vverden : da
bingegen e uvar 3 aujf den fatt ein
pferdt einen bofen habitum an fich
nemen nrnnd *verbrnt vverden faite 3
es hernacb febr fcbnjver oder gar
<vnmoglich fallen <wùrde 3 folcbe bo-
fe gevvonheit jhm zjttbenemen, der~
e uuegen folcbem bald im anfang zji-
begegnen. Daaberder gaul volkom-
lich KM dû Jim gehorfam gebracbt 3
muf man mit jhm weiter verfah-
ren 3 <vnd jhn <umb den pfoflcn ge~
hen lajfen 3 vnndnach dem man die
lection im paf angefangen 3 an den * gur
fall er fich niebt felbft pr&fentiren
njuurde 3 fine fchule beij der erden
zjtfyielen: ehe dann er fich erhebet:
oder<wan er auch fchon fblchs gleich-
-jvol îbâte , foll man der z>eit<uvar-
nemen 3 <vnnd jbne einjpmng zjuveen 3
dreij 3 oder mehr tlmn lajfen 3 ailes
nach diferetion def reiitters. ^4uff
diefe r aveife _, -juannder berùtter fein
pferdt alfo erhsbt 3 <vnd den pafs
fortbgehen lajfet , vml dos eîlich mal
i6+ KQNÏGLICIIE
vvider holet 3 fié auch hierîn dér
rechtm wèife .verfiandlich gebrau^
chet y wird er folches in vvenig zjeit
dahin bringen^ daf ?nan e me gantée
volts mâche s iavvolzjvvooderdreif,
vuann jhm folches fein athefn Zsiilaf
Jet s darinnen mon dam befiheiden-
hëtmgebrmchen. Danû esgèfchiét
oft y daf die $ fer de nachlajjen rnnjfen ,
mehr au>f mangel der flârcke vnnd
athems als auf bofheit oder vnge^
fchkklichfaît.
UINSTUVCXÎON
liiy permettent çj^prilfodck^gâii
gner par difcrètion :<€afc q»efc
ques fois les chenaux fëldefoif
dent auffi-tôffc^par deimahquei
ment de leurSfofcé dode leuè
. baleine , que par l'ignorance ■ ô£
par la malice. :.
der <o tfià.
LE ROY;
Vvo fern m an nun def pferdts ?
wm die volt en vmb dem pfofienbe^
Janget > verficheret ifi , wàs achtet
jhr vveiter&uthunnéhtig, das pferdt
ZjU der begehrtm volkommenheit in
[diefewfrûck zj&bringen?
Quand le cheual eft àffçuré M
les Voltés à l'entour dupîllïèr, qii^
defirèz vous de plus, &c|tf^ïtill^er
foin faire pour le mettre gujpoin$
que vous foutiaittez?
OBEKBEREllTTER*
P L V V I N E L.
Ihre Maijefi, ïfi es fàùh , daf
^ff^man es (b vueit gebracht bette f fi
figur. laf ich ^ den gaul zjvvifchen beijde
pfofien anheffien.i vnndnach demder
fo draufffitz>et, felbigen den pdf 'ge-
hen laf et y zjtr feitten > hervnddar,
durch huljf beijder ferfen , dafern
derfelb die curbetten zjtmachen fchon
gelernet hette _, laf ich jhne erheben 3
folche feine fchule zM$ielen, damit
er auchdie curbetten z>ur feitten Ur-
ne j, nach der vorigen lefâion , aujfer-
hdb dos ein pferât 3 dos in den cm-
beteen Jj?ilet y auch zjà> den capreolen
trmahnet werde. Man fbUfîch hù~
ten
SIRE, le cheual eftantaduàn- Vé
Cciufdues la > ie le fais attacher en- ^u
tre les deux pilliers.ôc après que ce- #,
luy qui eft défias l'aura fait aller de
pas , de cofté , deçà &: delà pour les
deux talions, fi le cheual fçait ma-
niera courbettes, ie defire qu'il le
léue de cet air là , & qu'il luy ap-
prenne à aller de cofté à courbet-
tes y fuiuant les leçons que i'ay di-
tes cy deuant, excepté que le ché-
ual de capreoles qui manie à cour-
bettes lors qu'on les luy demandera
ilfe
iai^aejploûfccèqaëc'eft^ourlescà-
pa^cxbÈs: ft-fâtisfeulemeiit de lâgiulë
fa*d©îcolfOv44rrefpaâié : êÊtea^
fois qpburqooy ie dèfîre , s'ilcy a
rru%e&qu.'oïïluy apprenne l'bbeïC
fànesidu baiîbtt à cbur bettes i4 s'il
lesffaitl iifp *) ■ en? q«e %leedn ; en
peu» dure* plus long temps ! fans
l'ennuyer, & par confequentaura
pluftoft retenu ce qu on defire, tant
de 1 obey fiance que de la cadence,
eftant très- certain qu'obey flant à la
cadence des courbettes , il fera le
femblableàcapreoles. Mais auflifi
le cheualfeprefentoitdefonair , &
qïr'ij yjbbeytxomnie à courbettes
tanc nÉeux , mettant ce qu'dn délire i
illuy faut faire goutter le plaifir de
çeftéobeyiTanceparles fréquentes
carefles, en le renuoyantaulogisà
toutes les fois.que le prudent che-
ualierle iugera à propos. Si toutes-
fois le cheual ne fçauoit manier à
courbettes ,M qu'il nefeprefentaft
defon air , lors que le cheualier co *
gnoiftra qu'il obey ra depas* de ço-
ftliranchementaueclebon appuy
danslamajin» il doit leleuer defon
air, &enl'aydant d'yn talion, luy
fal^e faire deux faults de cofté ,& a-
eheuer lerefte de pas fansl'arrefter:
& ainfî continuant aueç douceur ,
foitattaché entre le? deux pilliers,
foie latefte à la muraille le longdV
ne; carrière, ( fi le cheual eftoit trop
ennemy desdeux pilliers) il manie-
rade cofté bien toft pour les deux
tm? dâfiman ihm nit mit der z&m-
gènhèlffe y dam fblchésgehdret eïgént-
USdvncapœolen ZoU. Es- ift gemg >
dafimanjhn'mitdèrfiifigerten^mn^ •
wtëmffdïènhils oderéug ; dejfenich
dkwrfaehh K abè > ob man mktelhabm
mochte \jhnz*h lëhren/dafi- er der fer-
fen in 'den\m^Men:ghrfim^^fif
{ dafern w 'fikhe gelemethatfèahrr
man die fi leëtiw auch langer aniWt-
ben mag > ohne bevnluftigmg défi
gauls , wadùrch dannvnzjweiffilig
erfolgenwird , dafierfiwoldenge*
horfamdsdiecadent&en deftoehebe-
greiffen vndbehalten mâgrT^a fern
fich aber da* pfirdt filbft pr&fintirte ^
vndhiermgleichévvilfirigkëit êrzji-
gttvuiein dencwbetten, <were es fo
vïeldeflobeffer. Da mu fi manjhme
. durchatterhandlieblicWeit^
beh geben fdafi diefir fiin gehorfam
dem reiitterfihr àngenemfipfe , der
Mchfiokhes allezjeit wider ànheims
fchickm fille 5 fo offi er es gutfinden
nmird. le doch 3 fi fern dos pferdt in
mrbetten noch nit abgerichtet ,e uoere 3
mch fich zm diefir fihulen pr&fin-
tirte > vnd doch gleichwdden gehor- ,
fam im pafi leiften ^uvûrde , frifch
ZMr feitten 3 mit einem guten anleh-
nen in der faufil fiïï der reiitter dafi
filbe erheben x ihme mit der ferfin
helffin , es ein paar guter firung zjtr
fiitten thun Ujfen, yndindemvbri*
gëh fonder auffenthalt fortfahren.
<Dœ man nun > alfi mit gelindighit
fartfehret > dm f?ferdt fiij gleiçh
TLwifihtdie zsuueen pfofien angehejf'
tet;, oder mit dem kopffgëgen der ma-:
ùër , oder gehe lângH in dem carrier
[vveïl fie doch manchmd 1 fur denr
zjvveën pfellern ein abfihenjven ira->
gm) njvird es fich den beijden fer fin?
zjt,r feitten fein bequemen vnd twm'
meln lernen, . "Dafern nun folches
TT
rfâ KONICLICHE
tien vuillen def re'utters mit frew-
d/gkeit gchorcbet 9 rccht hinauf atiff
einen plats > ferme k ferme , zj&r fei-
ten , ailes im z&nm vnnd mnndt-
fitick 3 fich auch mit der hand fûh-
ren lœjfet , die hulfder ferfen an-*
nimpt , al s nacb belieben def be-
remers ^JlfÂhigvndgenugfam^uvei-
ter mit jhm vnd zjtm fchluf zj&-
verfahren.
UINSTRVCTION
talions. Et lors qu'il Vefpondra fran-
chement à la volonté de l'homme
parledroid en vneplace,de ferme
à ferme, & de cofté,le tout foûbs
le bouton , fe laiflant conduire de
la main,& prenant les aydes des:
râlions félon la fantaifie ducheua-
lier, il fera capable de paffer outre
dans la conclufionde ce qu'on doit
defirerdeluy.
DER KiONIG.
LE ROY.
Fiek^s ifi dam diefer ktzjer Quelle efl: cette dernière concla-
f^^iémtMsfffJ^^ fion?Iefuisen impatience de voir
Lmtf em pferdtvoncapreoien rndem . , * * , ,
leâten puncl faner Llhmmenhat <* &™& de «preoles au dernier
zjfeheL point de u perfection.
OBERBEREUTTER.
PLWINEL
Ihre IvLîtjcfl, Gleich wte die gâ-
te voltm dits enle , der fchliif vnd
voikammmheit âer Aîaneigen vnnd
xbrichtmgen niderig beif der erden
vnndmden curbetienfînd^alfbfmd
fe anch der fchliifi der capreolen 3
dann m an zji den gaten vol ten, als
zji âem eimgen enàe vnnd perfe-
ction ,gleichfam als zji eincm zjuvcck ?
zjelet. Damit man aber dahinge*
langen moge 3 dafern der gaul zj*
diejem punc! , wie gcfagt , dbtreit
çebmcht vvordcn >mag jhm der ren-
ier lecklicb die lectton der volt en
gmffgeben , \lme mit zjmlich weit-
$en fchrittvi vni ohngenohtigt im
SIRE, Tout demefme que la
conclusion & la perfection àt%
Maneiges terre a terre & de cour-
bettes font les bonnes voltes. Ainfi
en eft il descapreoles,carles bonnes
volresfontla fin de tout ce qu'on en
peut defirer de bon ; pouràquoy
paruenir , le cheual eftant au poin£t
que ie viens de dire , le cheualier
luy peut franchement donner leçon
fur les vokes en le promenant de
pasaiîez larges, & fans le contrain-
dre des hanches: car à l'air des ca~
preoles elles ne doiuent point eftre
DV ROY,
dedans ny rrop fubjetes , fuffifant
feulement qu'il yen aye vne: &fe
doitferuir le cheualier delà main,
k menant ^rondement des efpauies
& des hanches : Puis l'ayant pro-
mené tant à vne main qu'à l'autre, fi
le cheual feprefente,il doit prendre
ee temps, & en l'aydant s'iile con-
tente pour luy donner plus grand
plaifir, ler'enuoyerau logis quand
û ri'auroit fait que demie volte.Car
vàftre Majefté remarquera (s'il luy
plaift ) que ce n'eft pas la quantité
qui doit contenter le prudent che-
ualier, mais la franche obeyffance
ducheuaU La quantité ne feruant
qu'à gaigner l'haleine : de laquelle
qitantké il ne faut fe feruir finon
quand le cheual obeyt franche-
ment, & encore en faut-il vfer peu
à peu auec difcretion , afin de ne
riffh l'ennuyer : Tellement, SIRE, que
« 3*- le fage cheualier continuant cette
leçon dans peu de iours le cheual le
contentera furies voltes: laquelle
chofèeftant, ie luy confeiile de ne
luy en demander pas d'auantage:
car de vouloir faire manier en ar-
rière, ce neft pas le propre de l'air
des capreoles, feulement il fè doit
entretenir en ce poin£t , le pouuant
affeurer qu il y a peu de cheuaux
qui y puiflent afriuer. C'eft pour-
quoy lorsqu'il s'en rencontre quel-
qu'vn on le doit bien chérir, d'au-
tant que dâs les triomphes, dans les
magnificences , aux entrées, & en
mille autres endroits, il n'y a rien
VNDERVFEISVNG, rf?
pafis gehen.auch an den hujften <vn-
genohtiglajfen 3 benjorab in den capreo-
len. Derbereuter fioU jhne mnd<vmb
fi <vvol zjtt einer als der andernfieh
ten mit der hand fùhren 3 njnndda
fich der gaul felbfi pr&fientirte _, der
zjeit <wol wahr nemm^unnd jhme
fiein fittfiam &u hûlfi kàmmen] da*
erhieran ein genûgenhabe 3 jhneauch
*uvider anheims fichicken^ ^uvann er.
auch nur eine halbcuolte gemacht
hette. Dann ihre M'ayefi. kan ,fio
fiern es dero beliebt , in acht nemen,
âafi ein verfiândiger reiitter fich nit
mit der quantitet bermgen lajft > in
diefim fiùch , findem mit 'uuill-
fahrigkeit <vnd firenjvd.igem gehor-
fiam défi pfirdts. c Die quantitet
dienet KM nichts als den athern z&-
gewinnen , <vnd gebraucht rnan
fich derengar nicht > es leifie dann
dos pfirdt frevudigen gehorfiam ,
doch kan man fich deren auch all-
gemach vnd mit beficheidenheit ge-
brauchen 3 dos pfirdt nit valu/ti?
zjumachen 3 dos ich alfio njerfichert Figur
bin , wann ein beficheidener reuter 3$.
diefie lecJion etliche tag continuiret 3
der gaul <vverde jhme m den <volten
ein genùgen leifien 3 vuelches , da es
fich befindet > wclte i> :h nicht rah-
ten dafis er.etwas ira citer s for dern
fiolte. Dann dafis man fine hinder-
fich ttimmsln e uvolte , gehort eigent-
lich nicht zjt den capreolen > vnnd
kan ein bereutter mit obigeri pim-
Ben e vvol c vergnûget fiepjn *uveil'<uve-
nig pfierdt hierzjt geUngen mogen.
Da einem aber ein fiolçh pfierdt zj&
handen kommen fiolte y mag er fil-
ches ijvoI werth vnnd ihe~uver ach-
tcn 3 <uveiln in den triumphen , her-
■ lichen anfizjigcn , intraden vnnd
andern dergleichen beluftiçungen
nichts ifi 3 dafis den zjtfiebern grofier
US KONICLICHE
contento <vnd mehr vervuunddems
f ver f ur/achet ,oder eînen reuterin
die fer kunft mehr anfèhens bringet,
als ein pferdt fb iwol km den capreo^
len abgerichm 3 diefelben meiflerlich
zjujpielen vveijî : dann mehr <vnnd
hoher es fich KM bergerhebt , je mehr
esder qualité ten deflufftstheilhaff-
iig <uvird P <vnnd vveil filches fehr
ïar <und feltKAm , wvird es auch
vmb fi wl. defto hoher geachtef,
ruveil auch eben in diefem fiuck ei-
nés reuters e volhmmenheit f vielmehr
<verfpùrt e vuerden kan, als in den an-
dern aUen> *uvcgen der *vielen diffi-
culté t en, dtejîch hier in KM ereignen
pflegen > davon ich ihre M.aijeflfchon
albereit er&ehlung gethan A als ich von
der pratick der leëtionen in den ca-
preolen geredet habe.
L'INSTRUCTION
qui donne tant de contentement:
&c d'admirationauxregardans, &
qui falfè tant paroiftre vn cheualier
bien droi£t, & bien adroi&, qu Va
cheual bien maniant à capreoles,
qui eftleplus beau de tous les airs:
en ceque s'efleuant dauaiitage en
haut, iiparticipéplus de la qualité
de l'air, qu'aufîï il eft plus rare, &c
que les chofes les plus rares font or-
dinairement les plus eftimees: joint
qu'outre tout celalaperfe&iondu
bon cheualier fecognoift à réduire
les cheuaux de cet air , bien plus
qu'aux autres airs, pour les diffi^-
cultez qui fe treuuent à ceux qui
font capables d'y fournir pour les
raifonsquei'ay fait voira V.MLenla
pratique de fes leçons de capreoles.
DER K^O JfÎG.
LE ROY.
Vvir lajfen uns gefaïïen s do* jhr
<vns ewren gantz^en . methodum*
<vnnd ijveifh erzjehlet habt 3 fampt
den lecrionen > ime diefelben auff
einander folgen , ein pferdt <von
çapreolen zju feiner volkommenheit
KÂfùhren. Nun ift noch vbrig daf
ihr <vns erzjehleP , <vvelches da feij
die fchul fb man nennet „ ein
fchritt ; ein firung > <vnnd durch
*uvas mittel ein pferdt hier km ge-
langen moge.
OBERr
le fuis bien ayfe d'auoir enten-
du la méthode entière & la fuitte
des leçons pour conduire le che-
ual de capreoles à (a perfe£tion.
11 refte à cette heure à me dire ce
que c'efl: de Fair dVn pas vn fault
par le moyen que vous tenez pour
y réduire les cheuaux.
PLV-
dv r©y:
VNbÊkPvÈîsrNa ^
plvvinel:
. oberbereutter:
SIRE, L'air d'vn pas vn fauît
eft tout différent des trois autres
airscy- deflus, & neantmôins com-
pofé de tous les trois , lefquels il faut
que le cheuâl exécuté en maniant,
& que les aydes du cheualier tien-
nent auffi de tous les trois : telle-
ment que le cheual maniant à vri
pas vn faute, on peut dire qu'il ma-
nie en mefme temps terre à terre,
à courbettes , & à capreoles. Et
pour donner à cognoiftrri voftre
Majeftécomme il faut que le che-
ual fafle les mefînes mouuemens,
& le cheualier les mefmes aydes
qu'il cônuient à tous les trois airs.
Premièrement; il èftbefoin que le
cheualier lafchela main, afin qu'il
face le pas auec vn peu de furie,
comme s'il manioit terre à terre:
Puis foudain il faut tirer la mai n co -
me quand il manie à courbettes , a-
pres lafouftenirpourluy faire faire
la capreole fort haute : & où il fe-
rait parefleux, preflerles deux tal-
ions au ventre pour le faire aduan-
ceren lafchantvnpeula main de la
bride , puis les preffer encor plus
fort pour le faire faulter, en tirant
& foullenant la main de la bride ,
iufquesàcequ'il manie de fcience,
& qu'il foit affeuré de fa cadance:
auquel cas le cheualier diminuera
Es hat jgnââigSier Konig vnnd
herr , die fchul défi Jprungs mit ei-
nem fchritt *viel nwderjcheids *von
den andern vnd ^orer^ehlten dreij-
en 3 ruvi&bool Jie au fi allen dreijen be-
ftehet , die auch der gaul aile dreif
yerjtehen tmd exequiren mufi 3 r uvie
nicht vrjeniger aùch der reutter die
hulffe > deren erfich in allen dreijen
gebrauchet : <vnd kan man r uuol fa*
gen s dafi ein pferdt y fo den (prung
mit einem fchritt m acheta aile dretj
fchulen zjêglekh Jpiele ^ nemblich
beij der erde, in cùrbetten *vnnd ca-*
preolen* Damit aber ihre JMaijesTr,
yerftehe > wie mânes macben mû fie 5
e wann man den gaul km diefen be~
<wegungen bringen ivolle ^ vnnd *uvie
fich der renier der huljfin > fb er in
den andern dreij fchulen gebraucht ,
fûglich behelffèn moge , als *vil zjtm
erften ein notturfft fiijn ^ da-s er den
zjium <uool fchieffen lajfè damit er
mit etwa* furi in den fchritt falie 3
gleich als ob er jhn beij der erden
tummeln e uuolte ^darnachgefchTruind
njoider njmb etwa* an fich zjehen 3
als vvolt er ihn lafien m cùrbetten
gehen 3 njnnd zm letzjt denfelbennoch
mehr an fich zjehen , damit er die
cafreolen defiohoher jfiiele, Auffden
fall der gaul fich faid erz^eigenfolte,
kan man jhm beijde fporen in die
haut fchlagen > z^ugleich auch den
Zjûgel fchieffen lajfen y dafi er fur fich
wifche <wd den fprung mâche y doch
den z^aum alï&eit feft in der handt
halten , fo Ung bifi der gaul hierin
vv J
I7 g KONIGLIÇHE
fanewijfenfchaffï er&etge \>das er der
cadentz^en %wr ficher t fiij , aujfwel-
chenfallfiollder reuter aile obrige htilff-
en <verringern 3 dafi die zjufiber hie-
rjtufiwtheilen k6nnen,das pfirdt e we-
re fo arthig unnd wol abgerichtet 3 dafi
es difs ailes won jhmfilber thue.Durcb
die fe mit tel wird der reuter jufi im
fattelverbUiben ? <vnd feine rechtepo-
Burbehalte/uvetcher 3 da er dempferdt
beij jedem tempo fi fiarcke hûlffthun
folte, wurdebeijde mann vnndpferdt
dermaffen aufi jhremgefchick homme s
daj? fie nichts guts noch loblichsmehr
werrichten > nrndden njerfîândigen der
reithmft nichts dann wnluft wnnd
mififaïlen verijrfiichenwurden.
L'INSTRVCTION
routes les aydes, en forte que les
regardans puiflent dire véritable-
ment que le cheual eft fî gentil 8c
bien dreffé , qu'il manie tout feul,
& que par ce moyen le cheuaiier
puiffe demeurer jufte dans lai felle
en fa bonne pofture, d'autant que
s'il falloir ayder le cheual à tous
les temps, le cheuaiier & le cheual
feroient tellement defconçertez
qu'ils ne feroiêt plus rien qui vaille ,
chofe qui defplaîroit grandement
auxfpe&ateurs.
DER K^ONIG.
LE ROY.
Vvir <vvotten nicht <vbel glauben ,
dajî die fis ftûck nit aïïein den zju-
fiehern gant& lieblich zm fehen > fon-
derai auch dem reuter anmuhtig<vor-
komme , mochten demnacb leijdm,
dafi jhr *vns zjwverjlehen gebebt,
*vuas )hr bierinfur eine gute ordnung
gebrauchet*
le croy que cet air eft tres-agrea-
ble à voir &à (entir à celuy qui eft
fur le cheual. Ceftpourquoy ie fe-
ray bien ayfe que vous me faciez
entendre la r méthode que vous te-
nez pour le rendre digne d'y bien
manier.
OBERBERE1ITTER.
PLYVINEL
Diefi ifi 3 Gnadigfter Konig,
nroann do* pferdt <verfîandt bat der
fihulen beij der erde zjummmeln, in
curbetten zjtgehen , vnd efrvva ein
capreol zjtmachen ^ dafi es <yvol fi
bald ein fihritt ein firung formiren
fias als die capreolen y e weilnzjudie-
S I R E, Le cheual fçachant ma^
nier terre à terre, à courbettes, &C
fourniffant quelques capreoles,car
le cheual peut fournir à Tair d'vn
pasvnfault, qu'iinelepourroitpas
à capreoles : en ce qu'il faut plus de
DV ROY.
force à fournir à capreoles, pource
que l'air d'vn pas vnfault,lecbeuai
faifantlepas, il reprend fa force ôt
fa commodité : & à l'air des capreo-
les, les fauks lent continuels, lans
qu'il y aye d'interuale entre deux
qui puifle donner moyen au che-
ual de fe remettre en vigueur. Voy-
Jàpourquoy fçachantfeulemëtref-
pondre à quelques fauts,à toutes les
fois qu'on les luy demandera. Il le
faut mettre alentour dupillier, où
ayant cheminé de pas,on le leuera à
courbettes : puis en cheminant de
pas on luy demandera par interua-
levn fault: &ainfi cheminant Se le-
uant, on 1'accouflumer.a à feleuer
en cheminante refpondre au fault
quandonledefirera. Laquelle cho-
fe fçachant le cheualier fe faifant
fuiure, & donnant vn peu de fou -
guedauantageapresle fault duché-
ual, comme s'il levouloit faire re-
partir fe feruant des ay des que cy -
deffus i'ay dites , il en tirera deux ou
trois temps; toutesfois s'il ne refp5 -
doit franchement , & qu'il fift quel-
que refus de prendre cette cadence
en fe tranfportant par trop , il fera
%7û befoin de l'attacher entre les deux
ff piIIiers,ou bien la tefte contre la
VNDERVVEISVNG. i 7 j
fen mehr fiârck vnnd krajften geho-
ren. Dann in dem der gaul den pafi
oder fchritt thut , kan er fich feiner
fiarcke mit gelegenheit erhoien > aber
in den capreolen folgen die sj?runge
fo fireng au fi e mander 3 daf der gaul
zjvvijchen zjuueijen nicht fo viel
platz, hat , den athem vnnd krajf-
ten vuider zjiholen. Vnnd difs ifi
die vrfach \ dafs mon dos pferdt ,
vuann es aile in in et lichen jprûrgen
folgen vuolte , fo ojft man folche von
jhm erfordet , mufs vmb den pfefien
gehen lajfen , vnnd in âem es den
fchritt gehet , folches fornen erhe-
ben y mrbetten ZMmachen, darnach
im fâfigâftg et vu a ein firùng von
jm erfordem , vuadurch es fich ge-
wehnen wird , den firung fo ojft
zj6 tlmn , als mon folches vonjhme
begehret , vvelches vvann es der
reuter mercket 3 foU er dem nach-
kommen, dem gaul nach verrichtem
firung ferner anhelffen , vnd fich
hierinnen deren hidffen gebrauchen 5
davon hieoben meldung befehehen^
vnnd aujf diefe vveife zjweij oder
dreij tempo von jhm erlangen. Dd
er aber nicht frevvdig gehorchte > fich
diefe cadentzjsn d-izjmemen vvei-
gerte , vnnd KM vveit neben aufs
vueichen vvolte , wird es ein mt-
turfft feijn 3 jhne zjuvifchen die
z/uveen pfifien anzsuhefften , oder
r JA-
Befihe
mit dem kopjf vuider eine wand ^«r- d ^
fielien 3 vnnd jhne dafelbft zm den figur.
curbetten erheben > da er nun dem
muraille, , & la le ieuer a courbet- géonhet ^ w âerm eine gemac y
tes, aufquelles obeïflant comme \\
en aura fait v ne, il faut en luy mon-
ftrant le bafton , & le fouftenant de
la mainÔt des talions, luy faire fai-
re vn fault : car eftant attaché il ne fe
pourra tranfporter en auant;&:con*
hat yfoll m an jhm den fiecken hieten,
mit der f au fi vnnd fi or en anhalten,
vnnd cinenfimng thun lajfen > dann
er alfo angehefftet , nit vveit er fur
fich aufsfallen mag. Da mm d-efs
alfo mit verïland vnd çslindiçkeit
getrwen, vnd der gaul nicht zjuvn-*
îz*- ^ICONIGLICHE
Utjt:* <vnd mafsleijdigkeit bewegt
*vuird s ifi kein zjvveïfel b er wer-
âediejè cadenizje bdd begreijfen $
<vnd da er deren <verfîcheft ifi , durch,
hûljf der ferfén freij &ur faufi ge~
loen > jich auch hernach leichtlich
<vmd aichtigZM den -volttn fuhren
Fi S ur lajfen 3 dafern er anderfiXM den cœ*
3 x preoler? abgerichtet ifi. In erman-
glung aber dejfen y *vnd da man es
mit einem pfirdt an die fer fcbulen
mit aufîlajjkng der capreolen anfan-
gen tyçolte , mùf man eben den me-
thodum fur die bandt ntmen 3 den
man zjt den capreolen gebraucht,
i/ueil/i hierin kein fortderer vnder-
fcheid zm diefém ende zjtgelangen 3
anjferhalb dafi man jm die caden-
tzjen von einem fchritt <vndfirwng
geben mnfi: dann <wat dm gehorfa-
men vnnâ adjufiiren anlangt , ifi es
ein ding.
UINSÏRVCfïON
tiriuarït de la forte auec douceur &
îugement , fans ennuier le cheuàt
il aura bien toft pris cette cadance,
de laquelle eftant affeûré , & y al-
lant librement dans la main , & par
Taydé des talion* , il fe jaiflera après
facilement conduire parlëdroiâ;^
& fur les voltes , eftant defià drefle
à caprébles , fînon que ce fuft va
cheual qu'on vouluft commencer
de cet air là fafts le mettre à ca-
preolles , il faut fuiure toute la mcC
me méthode descapreoles,n'y ayat
autre différence pour le faire vernir
à ce but là, finon qu'il luy faut don-
ner la cadance dVn pas vn fault.
Car pour TobeyATance & la iuftefj
fe , eft la mefme chofe.
DER K^O NI G.
LE ROY,
Jfi es dief ailes > <vva$ ih'r <von
diefer fchulen in einem fchritt vnd
firmg Zjufagen habt danjvon <wir
gern glauben , dos es ein fiûckfiij
dem renter nicht minder anmuhtig>
als dem zjitfeher?
Eft ce tout ce que vous auez à
dire de l'air dVn pas vn fault , le-
quel ie croy eftre aufli agréable à
fen tir, comme il eft à voir?
OBERZEREUTTER.
hvvinel;
Ihre Matjefi Es ifi nkht ohm, S I R E Je tneftendrois bien da-
jch UndteSMa^fi.noch^ u e à faire remarquer à V.M.
(cmdene lemonen zja die em Ituck V , , ,. t x x r
gehérig, njvifsUch macheJ: diewetl <f an " tC de d f erfeS îe S° nS f Ur Ce
ich der btebevom fchon vidgerdt &je& : mais luy ayant çy-deuanc
von difcoura
DV ROY.
difcouru des moyens de réduire les
chenaux à l'obeïflance de l'hom-
me, & îuy ayant dit que i'eftimois
affeurémentie cheual obeyflfanten
vnpoinct, capable d'oheyrà tout,
fi le cheualier trauailloit auec pa-
tience , iugement & refolution, i'ay
creu pour ne i ennuyer point de
trop de langage, qu'il fuffifoit feu-
lement de luy monftrer quelle e-
ftoit la cadance dVn pas vtt fault,
& que ie finiffe ce difcours par ce
qui eft le plus neceffaireaucheua
lier & au cheual, qui font les ay-
des, fans lefquellesny l'vn ny l'au-
tre, ne peut rien faire qui vaille,
ny de bonne grâce , fi elles ne font
données par le cheualier , & re-
ceucs par le cheual de la forte que
ie defire, qui eft (SIRE) que le
bon Sde bel homme de cheual ne
fçauroit faire trop peu d'action du
corps, ny des jambes pour l'aider:
&doit fuyr tant qu'il pourra la
mauuaife couftume de ceux qui à
tous les temps branflent les jam-
bes de telle forte qu'ils ennuyent
les regardans par leur mauuaife grâ-
ce, ïe fouhaitte donc qu'il foit pla-
cé en la bône pofture que i'ay mon -
ftré à V.M.lacuiffe8da jambe bien
eftenduë , & prés du cheual , à ce
que les aydes en fuient plus pro-
ches. Et s'il treuue fon cheual en-
dormy les prenant auec trop de pa-
tience ( comme fouuent il arriue,
principalement à ceux qui les fouf-
frent trop par inclination, ou bien
VNDEKVFElSFNà I? }
mon den mitteln s durch welche der
gaul zM def reuters gehorfam zjt~
bringen 3 dabeif auch erïnnert 3 dafs
ein pferdt mvelches in einem punCien
gehorchet aujfer allem z/uveiffel fich
auch dm mbrigen bequemen mverde :.
als achte ich fur mnnohtig vnd mer-
driefslich y mveiters miel mvort zji-
machen , mveil es genugfeijn mvirdt
anzji&eigen 3 mvelches die cadentz>en
feijen im fyrungmon e'mem fchritt ,
mvadurch ich auch diefen àifcurfs
km enden gemeinet , mvelcher beij^
des dem reuter mnd pferdt gant&
nôhtig ift, fonderlkh > mvelches aile
hie die huljfe feijen , ohne mvelche
nichts lobmvûrdig aufsgerichtet mver-
den mag , es fèij dann , dafs fi-
che der reuter gebe 3 mnd dos
pferdt annehme 3 mvie ich es gem
hette. T^ifs if nun 3 ihre Aîatjef.
dafs ein guter mnnd hupfcher res-
ter fich nicht gânùg mafsifen kan
der hemvegungen defs leibs mnnd der
fchenckeln 3 mnd als miel jhm rao-
glich fiiehen foll die bofe gemvon-
hein etlicher > die KM einern jeden
tempo die bein bemvegen mndfihlen-
ckern , dafs die fo es fihen> dm-
ber mnlufiig mverden 3 mvegen defs
grojfen mbelftands. Vvùnfche dem-
nach 3 ddfs ein folcher in guter po-
ïiur filtre > mvie ich ihre Mai\efk.
mor diefem gemvifen 3 mit aufsge-
flreckten ober - mnnd mnderfchen-
ckeln 3 fiche nahe an dos pferdt
haltendt y damit jhme die hûlffen
des~ÎG naher feijen. T^a aber der
reuter dos pferdefaul mnd fihlâjf
erig befnden mvurde 3 in dem er
fich der forenftreich zm miel vnd
nmd mit vbriger gedult mâfsigte ,
<wie etvva wol gegefchicht beij de-
7ien y fo jhrer pferde arîh vnnd na~
tûrlicher zjmeigtmg KMviel nach
XX
J74- KONIGLICHÈ
hângen, njndjhrerhiedurch ,verfiho-
nen , oder auch <vvol beij denen, die
jhnen jmmerdar die foren geben>
dafs . fa folche Utsjich nicht fin-
derns mehr achten, in diefem fall>
fag ichj, wann der reuter dasfferdt
dermafen faul *vnd fihlafferig befin-
den filte s kan er demfelben ein-
mal oder ^. die jporen entvueder
aile beij de oder einen in dm feU ha-
'vv.en y nach dem es notturft ifi,
KMgleich auch die vnder-vnnd ober-
fihenckel nahe zjufammen halten ,
entvveder aile beijde 9 oder einen
mehr als den andern „ nach erhei-
fihendér noth, Vvan er nnhdengaul
alfo in die forcht gebracht , do* er
fich *von der oberfchenckeln einen o~
der allen beijn getrucket ^uermerckt^
iroirà er au f forcht ftch tummeln
wie Jichs gebûhret -, auch der reuter
dos anfehen gewinnen , als oh er
Jich der bewegungfn défi leibs faft
allerdings enthtelte > <uvelches ich
eben 3 'vnd ntchts anders begehre.
c Diefi le ai on -vvird dem jenigen fi
fie wol in acht nimmet à dazjûfûr-
nemblich dienen^ das erhieraufihand-
greifliûh kan tyerfiehen > daf die
forn die letzste hulffe fetjen 3 deren
yvir <vns in abrichtung eines pferdts
gebrauchen , angefihen dafi der reu-
ter filche s allein aurch forcht von
dem ftferdt zjuiroegen bringen mag.
Da mm fiches imanfanggefchicht,
round er es ymb ctwa* lindern
'vvill j kan er ftch ^ 'voie gefagt,
der hùlff der oberfchenckeln gebrau-
chen j oder j welches mehr kraft
hat j der waden , iwelches die
rcchte -vveife vnnd arth if ., dabeij
m an fch der Jporen mâfiigt , <vveil
■ dvff diefè manier dm pferdt langer
gehen > auch der reuter in einer befi
firn fofiur verbl.eiben <wird , als
L'INSTRVCTION
à ceux qu'il y a fallu endormir par
vn long temps pour leur faire endu-
rer , & mefme les pincer à tous les
temps pour les obliger à les prendre
groffierement.) Il eftbefoin.quele
cheualier Tentant fon cheualen cet-
te pareflfe , ou endormiflementj
luy donne de fois à autre vn bon
coup des deux efperons, ou dVn, fé-
lonie befoin.Puis qu'il rafermifiefes
jambes,& preffe fort les cuifles tou-
tes lesdeuxenfemble,ou l'vneplus
que l'autre , félon ce qu'il iugera : &
lors qu'il aura mis le cheual en cette
apprehenfion, &: qu'il fetitira pref-
fer les deux cuifles , ou l'vne plus
que l'autre^il maniera pour la peur,
& fera paroiftre l'homme auecfneu
d'action , qui eft comrne ié le <Je-
fîre: & portera cette leçon tel profit
à celuy qui la voudra bien confi-
derer, qu'elle luy fera voir, & co-
gnoiftre véritablement par le vray
fens de la raifon , que les talons font
les dernières aides que nous ayons
pour faire manier nos chenaux:
tellement que file cheualier peut
premieremen£faireallerfoncheual
de la feule peur. Puis comme i\ vou-
dra s'alentir treuuer vn ai^e dans
la çuifle qui le releue , & encor a-
pres vna^tre plus, ferme au gras de
la jambe, ij fera plus à propos de
fpiure cette méthode , & garder
les talions pour le dernier, puifque
par cette voye leçh^eual ira plus log
temps, & le cheualier paroiftraen
meilleure pofture , que fiilcom-
DV ROY.
mençoic par vn grand temps de
jambe, St" par Pay de des tallons,qu il
doitconferuer aubefoin,&pour!a
fin de l'haleine de fon cheual ; ny
ayant rien de plus certain qu vn ho -
me expert en cet art, & qui entend
bien les ay des peut mener plus long
temps vn cheual de quelque force
d'air que ce foit , qu'vn autre qui au-
ra moins de practique:& qui au lieu
de le bien ayder , l'incommodera
parfesmauuaifesaydes. Voylàdoc
( S I R E ) ce que i'ay à dire à voftre
Majeftè, pour ce qui touche le ma-
niement des cheuaux , Se les moy es
les plu^ briefs &£ moins périlleux,
que i'ay mis peine de trouuer par
mon labeur, afin defuiter mille &
mille hazards qui fe rencontrent en
la fuittede cet exercice. Quefiie
ne me fuis expliqué fi claire-
ment que i'aurois defiré , Voftre
Maiefté remarquera , s'il luy plaift ,
ce que cy-deuant ie luy ay dit,
que ie ne luy ay parlé finon des
moyens ordinaires dont iVfepour
mettre les cheuaux à la rai(bn,d'au-
tant que fi i auois voulu particula-
rifer & exprimer par le menu tou-
tes les leçons dont ie me fers,il m'au-
roit efté impoflible, pource que ma
façon de trauailler n'eftantcon-
duitte que félon les occafions , il me
feroit bienmal-ayfé de la mettre au
net, en ce que toute adion de l'en-
tendement efttres-malaifee, voire
impofïible d'exprimer par efcrit.
Or eftil que ma méthode connue
VNDERVFEISVNG. i 7J
vvann manvon derhûlffe der [chien-
beinen vnd ferfen den anfmg machen
vvolte , vveil man diejes bifî auffdie
noth fbaren fille /vnnd vvann dcrgaid
fich guter maffen verf chnau ffèt ~hat ,
<vnd iji nichts gevvifirs , dann dafs
ein erfahrner reuter in die fer kmifi ,
<vnd der der hulffen guten verfiandt
bat 3 ein pfirdt viel langer fuhren
kan> esfiij inwelchemfiuck eswol-
le 3 als ein anderer 3 fo die fer dingen
vnerfahren 3 der den gaul dur eh die fi
vermeijnte hulffen mehrhindem dann
fordernwûrde. Vnd difs habichalfi
ihre Maijefi. noch erinnern vvollcn,
anlangend dos abrithten der pfirdt in
diefimfiâck : zjtfampt den mitteln,
foich am kurtz^ten vnd aujfer gefahr
fcbatz>e , vnd durch meïn eigen feifi
vnnd muhe erfimden habe >vielhun-
dert gefahrlichkeiten vnnd forgen
ZM'vermeijden , fb einen in dtefem
exercitio begegnen kônnen. Habe ich
nun fo klar vnnd verfiândig kievon
nicht geredet , alsicbvvol gefollt vnd,
gevvoltj vvolle es ihre Maijefi, da-
hin verslehen, dafs meines vorhabens,
gefialt ich auch anfanglich gefacht >
allein von den ordinairi mitteln zji-
reden > dudwch ein pfirdt ZMmgehor-
Ctm gebracbt vverden mag : Dann
tch aile leBionen, deren ich mich ge-
branche 3 haarklein befchreiben vnnd
aufiechen vvolte vvurde mir folches
vnmoglich fallen 3 vveilen aile acJ-io-
' nés vnd vvûrckungen défi verfiands
vnnd gemuths durch fibrifften
fchwerlich oder vuolgar nicbt mo-
gen erklar et vverden ffiondern in der
zjeit vnd (relevé nheit fich prœfintiren.
Nun befietabermein gantier métho-
des in dem iudicio vnd verfiand , da
fich die aBiones augenplicklich ver an-
dem, nach befindung der noth , vva~
durch dem hirn défi pfirdt s mehr ar*
i 7 6 KONIGLICHE
beitzjâ wechfit: dann feinen fchen-
ckcin. Vvoïïe demndch ihre Matjefi.
ihr gnadigsJ. gefaHen lajfen 3 mihfur
aitfchulàigt zjÂaltenjuvann ichmich
inmeinen dïfmrfennit fi vvol erkla-
re , vvieich wol thunkondte > vvann
ich S. Mai), dos fi ïchfage , im effefb
erweifen fiolte y vnnd ich mit rnei-
nen fihlechten vvorten nit erlangen
mag. vuiewol ich amh in denfilben>
anderjt nichts fiche 9 dann 8. IC
Aîaij. befehl vnderthanigstes gehor-
fams zjûgeleben > derofilben fur au-
gen ficUende die meiften vnnd fur-
nembften wurckungen meines metho-
di y dafi diefir dos einigé vnnd vuah-
re mit tel fipje s ineinef kurtz>en &eit 3
?nit geringer mâhe 3 ohne gefahr défi
reutters > abmergelung défi pferdts 3
vnd befichvvefung beijder, zjtr vol-
kommenheit die fis exercitij ZMgelan-
gen i vuarnach doch der mehrertheil
mit langer muh vnnd arbeit , gefahr
hibs vnd lebens 3 vnd ruin jhrer ei-
(renen pferdten trachten.
L'INSTRUCTION
âniugement, faire la guerre à l'œil,
changer de moment en moment
d'a&icn , félon le befoin, & travail-
ler pluftoft la ceruelle du cheual
que les jambes. C eft pourquoy,
(SIRE) voftre Majefté m'excufe-
ra, s'il luy plai ft,fi ie ne m'exprime &
bien par les difcours corne ie pour-
rois faire, en luy faifant voirl'effeâ:
que ces foibles paroles ne luy peu-
uentmonftrer. Mais ie n ; ay eu au-
tre intention en parlant que d obéir
au commandement quelle m'afait
de luy déclarer les principaux ef-
fe&s de ma méthode, & luy faire
voir comme c'eit le feul moyen de
recueillir auec facilité, fans danger
ducheualier, fans grand trauail du
cheual , & auèc briefueté de temps,
la perfection decetexercice,queia
piufpart cherchent auec vne fi lon-
gue peine, au péril de leur vie, &à
laruine de leurs cheuaux.
DER K.O Ni G.
LÉ ROY.
Vvïr haben evvrem dificurs 3 da-
rinnen jbr vns erklaret , vvasfir ei-
?ien methodam ihr in abrichtmg der
pferden gehrauchet , mit lufi zjige-
béret. Dan oh voir vuol in die fer
riitetlidien vbimg noch zjtr zjeit
vjsmgerfahren > nichts deffo vveni-
f'-er haben wir das 3 fi ihr vns er-
zjehlet> vnferes erachtens 3 fileicht-
lich begriffen, dœj? vns beduncket 9 es
konne ein ?nann von guter difcretton
die fis allés o\m einige dijfimltet vuol
in s
le fuis bien ayfe d'auoir enten-
du tout le difcours que vous m'a-
uez fait de la méthode que vous te-
nez pour mettre les cheuaux à la
raifon: car encor que ienefoisfça-
uant en rexercice,neantm oins tout
ce que vousrn auez dit tombe fous
mon fens auec telle facilité, que ie
croy véritablement qu'il fe peut e-
xecuter fans difficulté par tout
homme
DV ROY.
homme de boti iûgemeht, &croy
que cet entretien m'apportera du
profit , en ce que taayant donné à
cognoiiire les principales maximes
de la Théorie , i'en trouueray la
pra&ique beaucoup plus aifée f &
y prendray plus de plaifir , eftant
defîa inftruicfc des raifons les plus
neceflaires. Mais pource que ie
veux fçauoir de fuitte tout ce qui
eft de l'exercice de la caualerie, &
qu îlrefte encore vue des plus gen-
tilles aâions qui fè fafle à cheual
dont ie n'ay pas l'intelligence, qui
eft la manière de faire les belles &
bonnes courfes de bague : Conti-
nuez à m'entreténir fur ce {ùje£t,
car ie veux aufli bien me rëdre beau
& bon Gendarme, comme bel &
bonhomme decheual,afindepou-
uoirauffiparfaiâtementiugerfurla
carriere,dansles triomphes & tour-
nois de la bonne grâce & de l'ad-
drefledes cheqaliers, cômeie fçau-
ray faire dans les batailles de la ge-
nerofitéde leur courage.
VNDERVFEISFNG. r ??
ins *uverck richten s zr<raeiffeln meh
fur <vns an iem nutzjen nicht, dem-
nach wir die fornembften regeln der
Theoria oder <wtjfenfcha}ft in die-
fer kunjl erkannt , *uir nrjerden zm
der praefick deslo leichter gelan-
gen konnen > davon auch ^uiel melrr
beluftigung empfangen 3 *weil mir
âoeh albereit die notlrjyendigïle
fiuck ergrifm. Fveilirjir aber atid)
gern ailes *wijf*n nrjolten > nrjas in
diefer ritterlichen <vbung noeb hin-
derfiellig , ^und aber noch ein ade-
lich kunslftuik km pferdt im reft,
nemblich wol <vnnd zjerlich zjim
ringkin km rennen , ah jfi imfir
*uvi!l j daf jtjr in dtefem ftéch fort-
faijret y dann *uuir nicht ^raeniger
ein guten hriegs mami zji pfirdt 3
als einenguten vnd zJer lichen r en-
ter geben < m)ûUm 3 damit ivir nicht
yueniger ein votkûmmcn *vrtheil feU
Un konnen von denen*fi im turni-
ren > trimnphen <&md luBigen cr-
bungen aitff der rem&ahn jbr be~
fies thm 3 als die près adeliden
gemuths dapfferheit in fihlaehtm
*vnd fcharmntzjeln trweifin,
pl^vinel;
DER K^ONIG*
SIRE, le n'enfle pour celle
heure ofé importuner d'auantage
voftre Majefté f & eufle remis à
l'entretenir des courfes de bague à
vne autre fois : mais puis qu'elle a
aggreable que ie continue , ie le
feray» fi mieux elle n'ayme de
Ich bette mir dm herî&> nicht
genommtn j gnadigsler Komg , £.
Maijefi. firner km import umren ,
hette alfo den bericht <von ringel
rennen btf attff ein aider zjeit ge-
fbaret 9 vueiln es aber E. Maifefî*
beltebt , daf ich foll fmfahrm et-
kenn ich mich fchaldig zjigehorfa*
,?s konicliche l/INSTRVCTION
mtnJ a farnanderftE.M.m&tlieber commencer elle mefme par l'a-
'vondtraâion'vndfraxfelberdenan-' Aj on
fangmaàitn ivill.
DEK KJ>NIG. LE ROY.
Nein , Mcnpeur de Pluuinel, Non , Monfieur de Pluuinel , ie
ivir hgehrm Kvferdrrjl von eue veux auparauant entendre tout ce
wljtn wa*KM cinem gmm qui eft nece flàire pour faire de bel.
re y ée^rzMrexeamanfihreinen y le* & bonnes courfes de bagueauat
imite demnach m ewrcm difmrs q**e à*en venir a l'exécution , c'eft
firifakrm. pour quoy continuez à me le dire.
OBE&STJL MEISTER. MONSIEVR LE GRAND.
Jhre Maijefiât ha <vrfeé *von Le Roy a raifon de defîrer fça*
end zjitrfiéren , ehe J*m fe felbcr uoiï de vous le moyen de bien
anfehet zjmi ringîem zjtrenmn, courre la bague 9Uparauant que
VannguJwccs euébtphlnit d * commencer :Pource que corn-
es* Wte jrear/ ( j«/&frV filbfi meyom aucz vf 1 cy deuant, ilne
vjoI gefehm ) tlire Maijejt. m ien vous a point efté befoin de placer
fàt tel zjtfetzjm , oder m feiner po- fà Majeftc dans la "elle , ny de la re-
p.r zjtftraffèii , demnaàj fie dm, prendre de fa pofturenv de fon a-
JeffiBjbrje mmm Mtcb chefie aion, ayant fi bien retenu ce que
un % 1% 'Ja md* an à- vom Iu ? a * ez dlt anparauant que
non ftmaen'gemangeh , dcjfen 3 fi monter a cheual , qatlien a maque
zj* eïntm gutm vnd zjerlichen reu- en vn feul poin& requis à la bonne
ter gehôret. Darumb begt)wet ihr grâce du cheualienC'eftpourquoy
Matjefi. auâo m diefim finck zjt- dledefired'entedre ce qu'elle vous
voraufi bencht- W çucb damh dit, a6n du premier coup de n'y fail-
vberderomgemnminndhen-hch p- *' ^ ^mhlK tOHS admirer fon
dkhtnu^zji'jirzvs'Mkrn.fo^oîm bon . efpnc, & fa bonne mémoire
diefer ktzjen action ds m der et- au ^i bien en cette dernière aftion,
/*» qu'en la première.
plvvinel; oberèereutter;
r& SIRE, Monfieur le. Grand â îhre Maijejt Monfieurle Grand
re 37 ' très-bien remarqué le louable def- hatwol <war genommen £. Mai]. F ^ ur
feindeV.M. eftré de faire bien du lobtich gefinwn *onnd verlangenj*
premier COUD, ce que beaucoup àa$ die begehrenbaldim anfangw-
d autres font plufieurs mois a ap- /• / * *, i •& > r>
j ~, n v . r Uch monaten begretpn mogen. Dte-
DCe^dre r G Cft pourqUOy enluy O- f emi hrer Maijejt; begehrennm <vn~
beiuantiedkay qutyne des plus bel- denhanigB -xm gèorfamen ,. fi fk-
les allions & des phis agréables à s e ^ > ^ a fî re ™* f ° nn ^ fW0 ^ ZJ/m>
Voir & à pratiquer à cheual eft celle ringelrermen eine von dm aïïerfchorh
de bien courre labague : Mais aufli $f? ^ anm ^ hti g^f nfangmifii
lelatiesvnedesplusdifficiles pour- ^ Uaber'haltfes-ambwolûr
ceque tous exercices de plaifirqui eine von denfihwerfien , dieweil
fe fotft en public, les hommes qui in allen exeràtien, fi auffoffenem
ont du courage défirent y pâroiftre platz, -vmb lufis willen angefangen,
auec de la bonne grâce , 8c chacun emhertzhaffter reuter zjerlich *W
auecfcambition de faire le mieux: mit f» ter S? tien f lch .**»*««**,
\' _..2n ■'*>*'' • <vnd em ieder es vor mdern am be-
laquelle .extrême ; enote emporte fim ^ achm h ehn ; minnen
quelquefois 1 efprit , de forte qu il ,, dmn „iét fehlm kan , diegeifier
ne fonge à maintenir toutes les par - def ^erfiands mujfen etwas pertur-
bes du corps dans la iufte & bonne fat werden , dafifie nicht mitgnug-
pofturerequife , & particulieremët f amer f or £ e ">ff& deil àef leibs,
aux courfes de bague. La raifon f S M i»rff f pofiur^erhdten 3
-••■in.-- r achtumgeben konnen, welchesdann
principale eft, que cet exercice fe infin iXitim rïngelnnen hfihiét.
faitpourdonnerplatfiraux dames* Diefârnemftvrfach dejfentft } weil
& eft le feul de tOUS pour lequel el - diefés exercitium meifien theilsfcho-
les donnent prix. Si bien que pour nenvueibern zjugefallen angefangen,
leur plaire, chacun çafche auec paf- TOsfa6 ' mch in ^fr vmd ,ketner
fion à fe rendre agréables à toutes f der l ^mgdedpreif au^thei-
t v ° , , len pnerm* JJaber dann etn ieder*
en gênerai, &aquelquvneenpar- mi Mjtemverlangentraétet,ficb
tlCUher , & a gaigner le prix pour a- heij jhnen mgenem km machen, et-
UOir lagloire de le demander, &lé liée z,warbeij allen ingemein, an-
réceuoir auec honneur, comme le dere aber einer infonderheit zj.tge-
mieux faifant de la compagnie, f dm àamk er der ehnn ^rdig
iSo K0N1GLICHE
ivtrde , den preifi zj.iforàcrn r <md
mit hochfum rhnm zj& empfangen >
aïs der es den andern in feiner corn-
panel zjwor geihan. Empfàngt er
Jehan den preif ~*h %on je*ner lieb-
fien 3 gefèhicht doch filches in jhrer
gegenwarth imd angejîcht. Daher
die fer etjffer vnd eajferfte begirde 9
aile bewegliche geifter beij jhme atteia
dahin Zéudtf > dafi es hein *wtm-
der, fj-jann emfelcherfein gute po~
■Jrur verlafft „ vndan deren fiât eine
hôfe e unnâ z/vuar in viel *uuege y an
fich nimmeL l^ann amhindenreit-
Jchulen fiîdiss offï gefàneht , dadoch
Me pofiaren begreîffen <und gelernet
ewerden, dafet-wa ein fcinler s der
gerne baldperfed ^rjrre ^ *vmb feinem
met fier e'm <vergnùgen zjt leifien,
leidjtikh dffen 'uergijjt ^ *was jhme
<vùrgefagt irj&rden y vnâ Jkh et<wa
vngeféiét genug fieïlet, ^ûrgrûjfer
begirde es am hefien zjmiaâien,
*vnnâ den pires f da^on zjéringen:
daher ich jungen cauaUiern 9 fi zji~
<*jiel fre*wâig ? g^ter metjnung rdî-
ten *vvûhe 7 fiai diefe s exeratij aujf
offentn platzjen zji mthalten 9 fie
feijen dann zjiwr forer fachen gantz*
geivtjî y damt das fravuen zjm~
mer ^ infbnderheit irjai fur aridern
fchan {dann diefe meijnen fie haben
me fa" macht aïs andere , die leuth
atifzjilathen) nicht einfchlccht *vnd
liederlich *urthed ion \hnen felle,
IJi demnaài dos erfiejtsick 5 darnaeh
emcauallur trachtm fil! , daf er ein
gut pferdt hahe , dos aile qualitsten
'vnndeigenfchaffien 3 zji diefem exrr-
citiogehérig^an (km habe: Darnaeh ei-
ne latzje nad>ge fiait feiner per fon ivol
proportion! rt , dann ohne diefe zjivetj
fltkk ifi mon monté), et-vjas das tau-
get> aufizjmclten > esfeij eimrfoer-
fahrenaiscr immer^Que.
DER
L'INSTRVCTION
peut eftre de celle qu'il honore le
plus : ou fi ce n'eft d'elle , à tout
le moins en fa prefence. Telle-
ment que cette extrefme enuie
portant tous les mouuemens de
fon eiprit à contribuer à ce def-
fein, eft caufe que le plus fouuent
la bonne pofture Ce perd , cédant
la place à quantité de mauuaifes.
Car mefme dans l'Efcholle où elle
fe doit apprendre , le defir de bien
toft sy rendre parfaid pour iouyr
du contentement que ie viens de
dire , porte refchollier dans Toa-
bly de ce que ceiuy qui Fenfeigne
îuy aura dît , exécutant tant de
mauuaifcs a&ions ponr le defir ex-
trefme qu'il a de s'ajufterà empor-
ter la bague , que ie confëille à tou-
tes fortes de gallants hommes , de
ne pratiquer cet exercice en pu-
blic , qu*ils n y foient tres-afleurez
auparauant, afin que les Dames,
& particulièrement les belles (qui
fe femble » ont ph > de loy de fc
mocquer que les autres ) ne le fit
fent à fon préjudice. La premiè-
re cho(e qu'il faut donc que le
cheualier fade , eft de donner or-
dre d'auoir vn bon cheual qui aye
toutes les quaiitezrequifes à l'exer-
cice duquel ie parle ; puis dVne lan-
ce proportionnée félon fa tail-
le > pource que fans ces deux
chofes il ne peut rien faire qui
vaille , quelque expert qu'il puif-
fe eftre.
LE
dv vlot:
VND£KFFÉISFNC, tà
LE fcOY,
DER K.ON/G,
Ditcsmoy îës qualités qu'il faut
an bon chcuai de bague, &!a pro-
portion que doit auoir la lance,puis
que faiis ces deux chofes on ne
peut faire cet exercice de bonne
grâce,
So fkgt vns dann htm vvelches
die qualiteten fiijen > die ein gutes
pferdt zj4tn rïngelrennm m Jtch ha-
ben fille, wie aueh zjtm andern die
proportion dêrlant&en , vvcilolmedie
zjweijfittckhierinnichtslobligs *wfi-
Kttrichen.
PLVVÎNEt,
oberbereiîtter:
? I R E f Le cheuaide bagûènë
Hoir eftre ne trop grand ny trop pe-
tit, mais de moyenne & de légère
caille : les Genêts & les Barbes fem*
blenteftreles meilleurs, s'ileftpof*
fible que le poil en fdit beau & ra-
re: que lés jambes, les pieds & les
reins en foient bons, qu'il aye boii
appuy & iufte à la main ; qu'il foit
patient au partir , qu'il courre tri-
de&aifé, qu'il arreftefânsincooi-
toodité: & fur tout qu'il courre &
àrreftè feurement. Pource que de
toutes les cheates qui fe font à che-
nal , celles qui arriuent en courant
font les plusdangereufes. Et beau-
coup dauantage que quand il fe
renuerfe, doutant qu'en ferenuer-
fantil fe tourne volontiers en l'air,
& ne tombe pas droitt far le dos,
fi celuy qui eft deflus ne luy con-
traint absolument; Mais à la cour-
Ein fikh pferdt foïï weder ZM
grofi meh zm kiemfeijn , fondent
mittelmafiiger proportion. Die Ge-
netten <wd 3arbarifîhen fikeinen
hierzjé die beftenfiijn 9 vuann es
mogtichiji , dos mari fie h abc a von
fihonen vnnd dnnnen haaren > auch
gutenlenien^/ihenchl/i vnndfâffen s
fampt tinem guten adehnen vnnd ju~
fieandiehdnd. EsfiUaach einfileh
pjerdtgedultigfeijimpartiren 9 zjmt
laufflcicht vndferfig, vnd dos ohn be~
fihvvemngaujhéaltenfiipfirallm
dingen aber gewifi vnd ficher > fi
vvolimUséff\aUpUefianJt,attffii*
nenfihenckeln: dmnkein fatt. >fi ein)
pferdt thunmÂg>fchâdii(hermâ)ge-
fihrlicher ifl, alsder m voUèm lauff
gefchichtj vnnd noch viel mehr , dt
vvann es finît vbtr eimhauffen feltt,
dann es als-dann nicht ebengerade
auffden rucken ZMfiUen kommet* es
fiij dann, dafs es von fiimn reuter
mit Maht darzjn gewhtigt werde:
aber in voilent curfe gefihicht derfaU
fogâhlingvnd gefckwindt , dafirfich
zz
ig 2 KONJGLICHE.
der ?ml manchmal cm mal odcr
zj-jvei] aufffcimn rcutcr vmbirjen-
dct , ivie mir dann gantZj nram-
derbarlkh *widerfdwm îft 3 zji der
zjeit 3 als dos PœrUment zjt Tours
<war y da kh zjm ringel rcnnete
*vnnd dcr rml die nafh k&t erdebk-
gend; mit mir <vbcrfiârtzjet >gantz>
auffmkh fiele ; fich wider aujfdte
fap JUryVimg , dk Untzjen inmei-
ner hand *uvider meimr feitten zj&
dreijenjliêchen broche , da^on kh dodi
dm geringsten fâaden nit emffan-
gen y doch nicht ohne ein 'vunnder-
<werck 3 dadurd) idi > <v~jie kh. £.
Jtâatjefî. erzjehlet hab 3 alfi darcon
hàmmen : dann ich nidjtgUube, daf
ein filAer faB mir mt folle den
todtgebradit haben 2 wann Coït hie
mdrf fbnâcrlidsge'wârcktthetL Vvas
îsunfurters die lantzjt anLmget^fiU
dkfeïbe nachderperfindefcauaUiers
froç&rtionirt fesjti: dann einemgrofi*
Jen mmn tin kîetne ind fdrmadie
fî&nge ûder Imtzjsn z^geben > *uvird
filir <iéet ftehen , *vnd hingegen ein
Ueiner eine grojjè *vnâ lange lantzjt
mit der hand t *vhel régir en konnen:
rxvàim** ém wftmùger rin-
geiremter in dkfem fiskh der zâer
*vnnâ *vVû!ftœnds , <yvi* mai feiner
geiegenheit in acht zm nemen <vuij-
fen , nadt dem tmdel vndjigur, fi
téi defwegenfrr aagen sîelle, dûch
kan fumai <yud langer oderktirtzjcr
<ae 37. dimncr oder dkher fiijn , die s nach
è ^' fropçrtion ind leibsfidrcke defreu-
îers*
UINSTRVCTIÔN
fe, la cheute eft fi précipitée, que le
plus fouuent le cheual fait vntour
ou deux fur le cheuaiier, comme
miraculeufement cela m'eft arriué
du temps quele Parlement eftoità
Tours courant la bague , au mil-
lieu de la courfe îe cheual met le
nez en terre, fait le tour entier fur
moy,&feretrouuefurlespîeds, la
lance rompue dans ma main, con-
tremoncofté, en trois pièces, dont
ie receufipeudemal, que comme
i ay dit à voftre Majefté c eftmira-
cuîeufement que fen refchapay,
eftant comme ie croy , impoffible
que pareille cheute puiflè arriuer
fans mort, fi Dieu n'y opere.Quand
à la lance, (à proportion doiteftre
felonktaiHeducheuaher.àvngrad
homme vne petite lance fort foibie
& courte, n'auroit pas bonne gra-
ce,comme à vn petit vne greffe lan-
ce, longue & grandes ailles luy fe-
rait très mal feante en la maimCeft
pourqûoy le cheualier de bon in-
génient pourra s'approprier de cet-
te arme à fa bien Teance & à fa corn-
modité, (elonle modelle & la for-
me de la figure que i'en donne pour
cela, ou plus longue* ou plus cour- ^
te , ou plus groflfe ou plus menue, *»
félon fa taille & fa force,
DER KONIG.
LE ROY.
Km verflehen w/> , daf jbr îecognois que vous auez raifon
DV ROY.
dédire, que fans vn borlchetialSC
vne bonne lance on ne peut faire
de belles courfes: mais après qu'on
eftmuny, comme quoy faut-il que
îecheualierles employé?
nicht fonder *vrfhchen gefagt habt^
dafi ohne eih gut pferdt <vnd gute
lantzj kemfchonecurfeKMthunfiy:
da aber der reuter mit dieftn beijden
verfehen y <upie fbU er fich deren
gebrauchen?
plvvinél:
GBE&BERE11TTE&
S I R E , la première chofe qu'il
faut que le cheualier faffeaupara-
uantque de commencer à courre,
eft de prendre garde à fa bonne po-
fture, de bien aj aller fes eftrieux&
fes refnes dans la main , enfoncer
fon chappeau en forte qu'il ne tom-
be dans la carrière (qui eft vn des
accide te plus mefleans qui luy puif-
fe arriuer. ) Puis eftant bien ajufté
dansiafeile, il prendra la lance de
la main dVn Efcuyer ou dVn Page »
& la tenant la maniera & la fera
tourner dans la rnatn de bonne gra-
f^ce & auec facilité , pour monftrer
s* aux regardans qu'il n'eft point em-
barafféce cette arme. Puis en che-
minant la mettra fur le plat de fa
coîïîè droi&e , en prenant garde
que îe coude nefoit point trop pro-
che du corps, ny celuy de la bride
non plus. En après il mettra la poin-
te delà ïancevn peu panchee en a-
uanc vers l'oreille gauche du che-
ual, la tenant toujours en cette fa-
çon, fcîtarrefté , foiten marchant
de pas, de crot, de galop, fans faire
paroîftre aucune contrainte , car
Dos erfie 9 dos der reuter thùtt
fôll j ehe dann er anfdngt zm ren-
nen, ifi dafi er nwol acht neme auff
feine gute pofiur , fich recht in die
bâgel richtefdenzAgelinderfaufiiu*
ftire , dm hut fefi auff da* haupt
fetzje > damit er jhme nicht im ren-
nen tntfalle 9 vvekbes tin fènderli-
éicr *vbelfiand ifi. Darnach wann
er recht vndvvolmfattelfitzJtfoU
er die lantZjfi mit der h and von dem
fiaUknecht oder edelh&ém empfirn-
gen : njtuann er niïn die hat > folche
fehi leichtfertig iwrid mit fonder-
barer lieblichkeit in der faiïfi her*
*vmb <uuerffen , admit anzju,zjcigen>
dafi jhme folche nicht Jrembdftir-
hmme, Darnach im fort rûtten^
folche mitten aujf den rechtm 0-3$.
ber fchenckel fetz^n 3 dabeij *wol
acht nemen , dafi er den elnbogen
nicht zjmahe an den leib halte ,
'uvie auch den andern nicht > da-
mit er den z^aum belt. ^Diefem
nach lafi er die fiit&e der lantzjeft
fich ein <uvenigfurt<uuerts nahèr defS
pferdt s linck ohr fencken 3 vnd hal-
te fich aUeZjeit in diefer pofiur 9 eê
fiij gleich 3 dafs er fortreitte , den
pafs > trab ober galop > dafs er mit
demgaul fiill halte y doch ailes ohne
anz^ig einigs zjvoangs. T>ann in
diefim ritterfiiel die fdhler *unnd
tU kûnicliche LTNSf kVCf ÏOK
béfi pojhren fib nkht fi Uiàtiich èI j cet tfe a&ion il femble qu'on 'riêè
ttufàuUigm Ufm . *U m rnàem co f epas fi volontiers les mauuaife*
mhmgen zjitferdï. ^^ ^ m% mm$ qu j s ^
centàcheuai.
Î)ER JÇON/G.
t E%RO ¥.
Vvai m*g aber die ^rfachfe^n à Pourqudy eft-ce qu'on né les
sLsfî mon einem im ringelrennen excufe pas fi tdftencoUtànt la ba~
mcht fi <wol uwai zj* g*t helt, qu'au* autres a&idhs qui fé
ir^^M*/ foncàchéual?
QBBRBE&EllfTÉk
PtVVINEL:
Dicvrfacbijl, gnâdigjterKonig,
dieweil die fi vmbs Ueijnoâ zjtm
ringelrennen 9 ftchfwr erfahrne ca<+
uatierdargeben, nmdàarvmbopni-
licb atijf der rennbahn erfcheinerij
dtm jrawen xjmmer ein angeneni
gefdkn ZM erzjeigeti , dazj* dam
mé fammet, das die Matronen
<vrmd jungfavuen ficb fitbsJ <vertré-
fîen 9 eswcrdendie camUieri ,fo aida
trftheinm , in jhrer gegenwartb nmd
angcjkht nichts <von fich feben odèr
merchen tafjen > dann <wat gut <unrid
Ubiiéifiij , bevorab in dîefim extr-
titio , darin es naenig mûhe *vrmd
wngtUgenhcit gibt , daman einengu-
ten gant reîtet > der frifch davon
Utuft, <vnndfi njvol im partiren als
fiillhalteiï gthorfamet > daber es aucb
gefihicht, wannetwaohngefehr fich
tiner vnhojlicb oâer vngefihickt er-
&?igt, csfiijgUkh liordem rennen,
in
SIRE f la raifon poufrjuoy où
h'exeufè guère la mauuaife grâce
de ceux qui courent la bague eft
que les cheualiers qui paroiffent
fur la carrière le fonc tout exprès,
& auec deffein de fe rendre agreà*
blés aux Dames qui les regardent
le promettais qu'ils ne peuuent
rien faire que de bon en leur pre-
fence, & particulièrement: en cet
exercice où il y a fort peu de peine
& d'incommodité, eftantfurvn
bon cheuai qui court roidemenc ,
& quieftaiféau partir, &ài'arreft:
tellement que fi par haz^rd il pa-
roifi quelque gefte qui ne foit de
bonne grâce, foit auant la courfe f
durant icelle , ou après , la rifee s'en
fait generalle parmy elles , qui pre-
fuppo-
: DV ROY.
fîippo&nt auec raifon f que perfbn-
ne ne fe doit prefcnter fur la carriè-
re % ny dans la lifle pour leur donner
dupbïfir.quin'execUte gentiment
auec bardieffe, & de bonnfe façon
ccjc ce qu'il entreprendra fans de-
meurer court,eftantcertainqueles
belles & gentilles, prennent dauan -
lage de plaifir à voir vn gailand che-
uaîier commencer , continuer &
finir vne belle courfe , fa lance fer-
me dans la main par vn beau de-
dans, que de cortfîderer vn mau-
ûais Gendarme mal placé iur fort
cheuaî t mal partir , fa lance touf-
jours branflante & vacillante ta
Icngde la carrière: & au Heu d'vn
beau dedans,brider la potence. Car
auxautresexercicesdecheual, fcit
terreàterre,ouàcapreobles, ces
Maneiges fe faifans aufec furie » ôc
lescheuauxen les exécutant pleins
de fougue cela met en apprehen-
fion cespauurettes,de crainteque
le cheualier ne fe faflfe mal ; laquelle
apprehenfion les empefçhe de re-
chercher quelque occafion qui les
puiffe faire rire, ne pouuanseftans
en cette crainte remarquer fi exa-
ctement les mauuaifes poftures de
l'homme; &c Ci par hazard il y en a-
noie aucune , la rudefle du mani *
ment du cheual feroic vne exeufe
légitime en leur endroit, ce qu'elles
ne font nullement en l'exercice de
courre la bague : tellement qu'il
faut eflre bien afleuré de l'exécu-
tion de ce qu'on veut entrepren-
ais ^itrr^/JriW. r ff
in dder nachdemjelbtn f erhebtfch em
algemein gdâcbter <vnder idem fra*
wen zimmtr ^^welche nrcht vnbillich
inder mèqmngftnd, es foUfich nie*
mandt auff demrmnpUtZj oderfiecb'-*
bahnf>r&fentiren 2 fchonen weihern ci-
nen lu fi zjumacben , der nicht feiner
kunfteinmeifierfij, <vrmd ailes was
erfûrnimpt > addich , keckl/ch njnd
zjerlicb z*um ende bringe , vverlesge-*
wififi* daf adeliche jretjmùhtige
^uveibs perjonen t vielmehr ï&f* vnnd
gefallendarabjchôpjfen, vuannfie fe*
hen ,dafî ein e wackerer câueilkr feinè
mrfe jebon vnâ zjerlich ahfœngt>
mittek <vnd ehdei ± feine Untzji
fieijfvnd attffirecht in derfaufiféh-
ret , als <uvann fie fehen follen 9 ei*
nendervbét ZMpferdtfiiZj£t 3 fchlecbt
anreittetj, diefiange ader Lntz>e in det
hàndwàchln 'vndfihvvenckeln lâjft,
weil ér attff der rennbahn ift, <vnd
alfb den lahmen bauprecht agirtà
Dann in den ànderti rittèrlichm
wbungen , <vvann in denfelbèn die
pferdt ailes in einer furi <vnd hitzjè
thûn y fiehèt doch da* frairven &>im-
mer in etvws firgen j es mochtè
dent reuterein fibad vviderfahren ,
daher fie àuch in filchen fatten dejS
larhens Jicb weniger am$ehmen s
njveil fie in diefem fchreckeh àuff
die pûftur dëf reuïers nicht fi èberi
acbt nemeti konnen ^ <vnnd da fi&
fchondergleichen begibtj Ujfï es Jicb
doch etlicher majfen entfchuldigen ,
da hingegen diefes volck im rin~
gelrennen kèinem nicbts zm gèt helf*
Afufî demnach ein ringelreriher fèi~
ner kUnfi auffs befi wrjlchert feip^
ebe er fich prdfintire njnd km die*
Jen ende àujf dên rennplatz, kbm~
me : dann *vvann es jhm durch
<vngluck an dem geringffen pun~
£ten màngeln > oder er èinen fdh*
^AAa,
iU KON/CLICHJE L'INSTRVCTION
1er begtixn faite , méehte er dm- dre,auparauantquedefeprefènter
fi&en nmnKrmér •vcrbejfern, fin- fcn iQt e \\ es poar ce reffe&, car fi
dem -sourit aHe^tt beij dem fra- fa d quelquVn manque au
wwi K4mmcr m etnem bofen pre* * . , • « o >-t
ib^^bk moindre poin^&qu il commette
vne feule faute ,iamais a ne la peut
reparer t & demeure toufiours en
mauuailè reputatiô en leur endroit.
DER J<JDN/(7. LEROY.
Sdgr *vm mm auch die <vrfache> Dites -moy auffi la raifon pour-
<w*mmb jbr wattet dafi man die quoy vous faites porter la lance
Urt** vmbetwœgegendefaferdn yers |> Qreille gauche ducheual?
linckem ohf fincheln Joue ? °
oberbereiitter: plvvinel:
Ihre Masjefi. migen , fi fern S ï R E , V. M. remarquera , s'il
es derengefiU ,fich erirmern Ujfen, luyplaift f quelésManeigesreIeuez
d*f die erhabenen fihule» vorzsit- n > e ft ient pas anciennement en V-
ten mchtjo fehr ds z>u dtefer Zjctt AiM „^_ * m„ /• *. \ nM ii» n » ft*
m fàJmlgangcn , finlrn <L« fige comme ib font a prefent , &
dcrKénigel %nd andcrcr Potenu- f* 1« exercices les plus fréquents
ten mtiftes exercitium im turnirm à chenal des Roys & des grands
iimd jpecrbrechen vber dit f dirait- Princeseftoitderompre deslances
cken bèfianden baie, damitfte dejfen en \{ cc \ çs vns contre les autres polir
gewàmtm vnd f«h hemacbmds s ' accou ft umer à faire la mefme
Tffi;LZ^in fi] Zti- fhofe, & s'y rendreplusadroitsen
dem ende dann auch die Capital- & g^rre & 3UX COHlbatS. Pourcet
nen -vber diefchweren <vnd Itiàtm effedl: mefmes les Capitaines de
fferdtaué: ander reijftgkriegs>volck, genfdarnaes&decheuauxlegerss'y
wayinfilche in dm garni finm , oder exercent dans leurs garnifons auec
zMfildt ™<H l f n > *» exer «™ leurs compagnons, afin de rendre
pfi€?en s dâmit beiides reater <vnd 0m o,< l *
'ifefdt, duc erfabmng<vndgewonbeit «• euX & ïeurs cheuaux experts SU
trlangmjwh imn auffdcnnothfall cetexercicepour s'en feruir aube-
&%cbrai4d)m. Vveil es aber einfafi foin. Mais pource qu'il y a grande
DV ROY.
peine & quelque fois du péril dé
courre fi foouent les vns contre les
autres eu lice: & encore dauantage
àcanapeuuerc, ilss'auiferenc^pour
efuiter celle peine & ce péril , de
prendre va anneau de la hauteur
dVnhommeà cheual, & le mettre
du cofté que pouuok venir leur en-
nemy , qui eft le gauche, puis armés
de toutes pièces ilss'accouftumoiêt
eux & leurs cheuaux à courre iufte,
& leur portoit cela tel profit qu il
s'aiuftoit tout auftibien que s'ilseuC
fent couru lVn contre l'autre, n'y
ayant rien qui aiufte tant le Gen-
darme à bien manier fa lance, &en
faire tout ce qu'il defire, que les fre -
quentes courfes de bague , ayant
veu vn exemple fi fîgnalé pour
prouuer cefte vérité , que lesîgno-
rans mefme le fçachans n'en fçau-
roîent après dou ter auecraifon. Ce
que ie veux dire à voftre Majefté,
(SIRE) eft le combat des fieurs de
Marolles & de Mariuaut, qui felk
durant le fiege de Paris , au mîlheu
de l'armée du feu R oy voftre père,
& de celle de la Ligue. La veille du
combat !e fieur de Marolles ayant
veu le fieur de Mariuaut auec vn
habillement de tefte à grille , dit à
ceux qui eftoîent auprès de luy , fi
demain il fe prefente deuanc moy
la tefte armée de la forte, afleure-
ment il y perdra la vie, fe fentant
tellement feur de Ion dire par ie
long vfage des courfes de bagues ar-
mé, que le lendemain îe fieur de
VXDËkPVElSVNa tfy
fnâhefelig *ênnd darz*u gefâhrlkh
dingi dergefialfvndjb ojft feindfielig
mffeinmder rmneri, *vndzftrvaran
einen offenenplatz,, haben <vnjere wor*.
fithren diefi mûhe *vnd gefahr sauver-*
meiden diefienfùnd erdacht 3 dafifie ein
ringlein aujfrkhtetèn, in der hohe eines
reutters auffdempferdt* vndjolches
auffdiefieitte fet&ten, da <vermuhtlkh
dirfeindt herkommen wérde ^ nem*
tiieh aujfâie lincke 3 'vvarnach fie in
coller ruftungZM rennenpfltgten 3 vnd
alfifich vndihre pferdt gewehneten >
gèrade zjuzMrennen ; welches jhnen
folchen nutz> gebracht 3 daifiefb wol
<vnd gerade ajoufiirten 3 als <vvarm
jbrer zjweene mitjperen aujfeinander
getrçffèn hetten, angefehen nichts er*
dacht uverden mag, dafi demreuter
fnehr erfahrungbringt mit fieiner lan*
tzjen recht *vnd wol vmbzMgehen*
qjnd damit ailes nach fieinem belieben
aufizjurichten s alsdas vielfaltige rin~
gelrennen 3 dejfen ich ein warhajftig
exempel gefehen hab , alfo dafi folches
die wnwtjfendtn , wil gefchvveigen
der ktinft erfahrnè nicht in abrede
werdenjeinkonnen. Davonnunkh
ihre Maîjeïi* Jagen njuiïï , ijt da*
trejfen tvndfcharpjfrenncn der beijden
herrn deMarottés njndde Mariuault,
Jo in wehrender belagerung derflatt
Par if zsvuijchen jhnen beijden vor*
gangen 3 in mit tel s der beijden Kriegs*
heer 3 Evaer iï/Laijefl. herrn watters^
défi IConigs 3 loblichfier gedâchtnufi 3
<vnd der Liga> Den abendtnjordem
treffen > dis der de Marolles den de
Marivaultin einem helm mit offenem
r vifirrittenfehen 3 fagterz J u denen die
beij jhm fiunden 3 wirdmir der mor~
gen^roiderumbmitdiefem ojfènehelm
aufffiofien, fio fiagicheuch gewifi * es
Joli jhn dos ïeben kofien : dam er die fis
injorts verfichert vuar dur eh langwi-
K0NICL1CHE
rt^ngebrauch dep ringelrennen: defl
sjidern tags als jhm de Marivadï
begegnttemitobigemhelm vnbefibhf-
finen vifîers 3 tmf f)ï& (fermier ge-
mdean den orthwicergefagt hatte,
da$er jkn todt <vber daspferdtabslâr-
tzje, vndduffdempbtfz>iiegeniieffè.
hîcrMif baben E*uuer Maijefl, <vn-
fcirjverzj4jchiiejfen> voie die <vbung
défi ringclrennens , <vber dos dabeif
< v i £ lfie ! wd <vndluft 3 auchnôthvûen-
dig ifi dcnen dieftch defsfyeers *vnd
Imtsjen zji pferdtgebrauchen f uvoUen 3
rend dafs dtfs die wftch feij , <uva-
rumb die lantzje ctvuas gegen dem
Unchen ûbrdefspferdtsgeftncketfetjn
mufle , weilderfeindtaJLzjcitzjMrfel-
ben fettten anfyrenget.
LINSTRVCTIOM
Mafiuault fetreuuant aueclemefî
me habillement de tefte é il ne man-
qua de luy donner iuftemenc au
lieu où il audit dit \ le portant pat
terre roide mott fur la place , qui eft
(SIRE ) pour h\U éognoiftre à
voftre Majeffcé > comme quoy ré*
xercice ordinaire de la bague, ou :
tre ce qu'il eft aggreable à voir, eft
neceflaire pour ceux qui fe veulent
feruirdVne lance : & que laraifon
pour laquelle elle fe doit porte*
penchée fur 1 oreille gauche dû
cheual eft que Tennemy vient tour
fiours de ce coftélà«
DËR KONIÔ.
LE RÔ ï
Sa nun der renterin feînerrechten Quand le Gendarme eft en bon-
fofar zm pferdt ifi 3 <vnd die Uni;** fie p ft ure fur fon cheual , fa lance
gehièrmder majfen mff den ober- fai . for £ cuiffe qu > eft ^l
>^Ç/^' W ^^ befoiSgqtfilfaffe?
OBERBEREUTTER.
plvvinel;
Erjbll in foîchergutenpofîur fein
<vnnd zjerlich daherreitten , fich dem
gegen dem ringlein nroenden t bip dafs
filches an feiner rechten fiellêhànget \,
damach follerdielantzjeeinpaarfin-
fer hoch*von dem Oberfchenckeln er-
tben,doch alfi > dafs es niemandge-
<war
S I R E , Il faut cheminer de
bonne grâce, &enbonne^ofture
vers le commencement de la car-
rière . oti eftant , il fe faut arrefter le
dos tourné vers la bague iufques à
ce quelle foit ajuftee au poind
qu'on defire : puis le cheualier leue-
ra fa lance de deffus fa cuilïe de
deux
DV ROY. ."
$ deux doigts fans queperfonne s'en
39* apperçoiue , & laiflTera à Pinftant
prendre vne demye volte terre à
terre à fon cheual , à main droi£te
en entrant dans la carrière, puis fe-
ra qudqu'vne des .-belles adions de
la fonce en partant que ie dirây cy-
âpres , &-oomiriilëlra la coiirfe de
bonne grâce iufquês àfafreft, qu'il
exetuteraauec là tiiefme gaillardi-
fe & gentillèfle : remarquant voftre
Majefte, qu'il n'y à que trois princi-
pales chôfes pour acquérir ia répu-
tation d'eftre beau & bon Gendar-
me, qui font la grâce & Pair -de la
lanceau partir , Ci defcentê douce
& ferme tout le long de la eodrfe,
&la metee bonne grâce , vigueur
& gentilleffe à Parrefc
vNDERrrE/srNa it?
*uvar vverde , darawffalfo balden da$ Figur
pferdt tirie kalbe vol ta, terre a terre, 3?
Zjtr recjj{en hani nemen lajfen ,
vnd alfo in aie bann einreitten da~
fllbfifich mit der lantz^n mâjter-
lich vnd Zjierlich feh'en lajfen im
anreitten ( <wie ich hernach fagen
hjuill ) *vnd alfofeinen curfi-nd 7 in
continuiren bifs es z*eit ijt ftiîl zji~
hait en , dà er danri nicht trJêhiger
mùth 'Vfid frevudigkeit als zjti<vor
erzéigen jo/le. Verfiehen alfo ihre
Maijeft. dafs nicht mehr als dreij
yorneme fiuckjeijen , die réputation
*vnd éhreines guten kriegsmanns zj$
pferdt zjuerlangen : dos erfie bejlehet
indem,dafs rnandlelantzje zjerlich
*vnd mit finderharer gratta fihret im
anritt:da$ andere : im fitjamm vnd
jtâtem fencken iangfl der ren*&ahn:
dos dritîe in lieblichkeit , mannheit
imdadelichèn gebarden , deren erjkb
ibenmÂfîigbefleiJfenfîllimfiillhalten*
LE HO Y*
DER K^O NI G.
Or donc , Monfieur de Pîuui-
nèl , parlons dïftin&ement de tou-
tes chofes, & mêles enfeignez par
ordre: Premièrement ieferay bien
prendre à mon cheual la demie
volte terre à terre , à main droi-
te , en entrant dans la carrière:
mais dites moy de quelle longueur
il faut qu'elle foit, & à quelle hau-
teur vous ajuflez la bague , puis
nous parlerons après du fùrplus,
Vvolan nm * Mûnftew de Pta*
uiv,d , lajft <vns von allen diefèn
dreijenfiàcken abfondertich vnd vn*
derfchiedenlich handeln 3 damit jhr
*vns mit guter ordmng vnderrichtm
moget. Dann erîilich Z/uyar foU es
*vns nicht fchvuer f allen * dos pferdt
eim halbe mite terre a terre zjir
rechten handt nemen zjtlajjèn > m
eingang derrennbahn: aber fagtvns*
nroie lang die carrier feij s <vnd in
<Wa$ hohe dos ringlein harige , dar~
nach wolleni/uir vueitervonder Ja^
chen reden.
%Bk
rpo KONIGLICHE
L'INSÏRVCTiON
OBERKEREUTTER*
ftVVlHELi
thre Maijefi. die lange der Car*
net oder bàhnjhll gerichtetfeijnnaçh
dempferdt^ nach dem fôlches fchnell
im lauff vnnà fikrck von leib ifi,
Dann ifi dm pferdt fchheïï \ macht
man die bahn langer $ ifi es nicht
fogefçhwind^H^ird fié etwasver-
kuri^et. *Docb <werden hundert
gang lang genèg fèijn 9 amh fur die
atterfchnellefien pfirdt ^ <und dreifsig
zM dem fiiUh<en : <vua>s aber die
rechten ynniabgerichten fferdtZMm
ringelrennen anlanget , die nicht Jo
hurtig findt ^ ifi es genug^ achtzjg
gang z&m lauff *vnd z/àvdntzjg
pjtriiftiïïhalten. Die hoht i\dep rin-*
gleins ifi 9 dafs es juitem *wenig
*uber die lincke augbra<w erhaben
feij \ ttueil fich die pfcrdt im lauff
en allezjeit *vmb r etwas ZM.nidrigen
ffiegen. Darumh Joli man es nicht
hoher auffzjehen : dann *wann esv-
ber dathaupt erhaben vuerden faite \,
njvurde esderreuter viel zjt noch be~
findtn y vnnd nid?t leichtlicb treffen
. k&nnen*
S 1 & Ë, La longueur de la carrière
doit eftfe mefuree félon la vifteffe*
& la forée du cheual : file çheuai eft
fore y ifte, la carrière doit eftre plu?
longue : fî moins yifte , plus courte.
Mais pour les chenaux iespl* viftes,
cenc pas de courfe iufqu'à Ja bagjje
fuffifent * & trente pas cfarreft: &
pour les vrais eheuaux de bague
qui courrent tride & to'auaricent
pas tant^quatre vingts pas decourfë
iuffifent f & viâgt pas d'arreft La
hauteur de la bague doit eftre iufte-
ment vn peu an dëflus dtj fourcil
gauche , doutant que les cheuaux
fe baiffent toufiours en courant.
Ceft pourquoy il la fàutlaiffer vn
peu plus baffe : car qui la mettrait
au deffus delatefte , elle fetreuue-
roit trop haute en courant , &ncfe
pourrait on pas fi facilement aju-
fter.
OBERST4LMEISTER.
MONSIEVR LE GRAND.
Es wird Jîch hieher nicht vbel
fchicken gnadig. Konig vnd herr,
dafi Monfieur de Pluuinel , ehe er
*uueitter fchreittet , ihreMaijefi.zji,-
*vor ^wfachen anz^eige y <vvaruwb er
SIRE, Il fera à propos que
Monfieur de Pluùinei , auant que
paffer outre, vous donne la raifon
pourquoy ildefirequele cbeualen
mijne > âafi der gaul im einntt der entrant dans la carrière tourne plu»
DV ROY.
fttfità main droi&e, qu'à main
gauche, &pourquoyilveutquele
Gendarme commence fa courfe en
tournant pluftoft qu'arrefté. Car
i'ày veu plufieurs bons gendarmes
atitresfoisdifputer fur le premier
poind de tourner à main droite
pluftoft qu'à main gauche en en-
trant dans la carrière.
VNBËKFVÊlSVm. tp}
bahn mthr aufdk rechte als Uncke
fiitte ZM<uvenden feij 3 tynnà wai
den rtutër bevVegen folle $ uielmehf
anzjtfangen &u renmnindemer fich
<uvendet> alswannerfeiUbelt Dànrt
ich hah nîcht nur einen guten ten-
ter nmnd erfahrnen Yingelrennervon
dem erfien punïten > anlangend
dos <vvenden &ur rechten hand
im einritt der hahn > dtjjmtiren ho*
rem
ÎMVViNEL.
ÙBERÊEREUTTER.
: S I R E , Môhfieur ie Grand â
dittres-ttray à V* M; qu'il y a plu-
fieurs gendarmes qui di(p\ltënt à
quelle main il y faut faire tourner
le chenal en entrant d^ps la carriè-
re» mais pour iftôy ie né trouue nul-
le ràifon à leur di(pute, & conclus
hardiment qu'il faut toufiours tour-
ner à main droi&e > pource que la
plufpart des cheuaux s'efloignent
ordinairement de la muraille , &
quafi tous partent auec impatien-
ce, quiefteaufeque d'eux mefmes
tournans à main droi£te, ils feiet-
tent en dedans vers la muraille: que
fi on toùrhoit en partant à main
gauche, fipapatience ietterpit af-
feùrémêntleçheual trop en dehors,
éloigné de la muraille &delapifte
de la carrière, qui cauferoit la cour-
fe fauffe & çlemauuaife grâce , eftlt
trop efloignéede la bague. Lesrai-
fonsqui m'obligent à confeiller au
gendarme de commencer fa cour-
Çnddig&er Konig vnnd herr\
Môhfieur le Grand erinnetthreMaij.
nieht<vbef dafies<uon etlichen dijfu-
tirtt<uuirdt;àujfvuelche fiitte mari
dos pferdt im eingang der carrier
wenden fih ; <uvas mich anlangt*
achte ichgantsu vnnéhtig 9 hierumh
tinigâifyutZMmachen, mndjchliefi
gantzJié daèiiï* da* nmenden foi
alternai &ùr rechten handt gefiheben.
Virfachift* dievveildicmeJjtenpferdt
gern <von demgelânder oder <wandt
abzjtvueichen > <vnd fafi aile ins ge~
meinjhren aujjtrunghitzjgymidmit
grojfer *vngedult ZMsemen pfiegen>
dos auch die *vrfach ifi 3 vuann fie
fihon z*ur rechten gevuendet vver*
den j, dafi fié fich filbef iwuvarts
*uverfen gegen der vuand oder ge*
Under. Vvannmanfiènùhim e vvën-
den zjur lincïen handt ànfiréngen*
folte y ijt mets gevviffèrs , dan dos
fich daê pferdt tivegen grojfer <vnge->
dult aÏÏzMWêit von dem ring ab^
njvenden tmà entuoeichen <vvârde y
*vvelches dannein falfchen curf'vnnA
nmlieblichen rennen brïngen <uvurde r
Dafi ich nunfargut achte, den an-*
if 2 KONIGLICH& '.:
fimg défi remens im *wenàèn zjurte*-.
men > hab ich zjwo *vrfiçhen. Die
erfie ifi , dafi fick fihr <yùenig pferdt
findm , fi défi rennens geiMohnet
find 3 wekhë fiçh aufider bahnge-
dtdtig halten frit en t iwm.fie déni
kopffgegen derft ringlein kebren, al fi
trcibt fie die begirde zjtlaufiènrunnd
dmcHrf zjmjolfùhren 3 nfnd ifi jhnen
âiefe vnmhe fihwerlickzjèenemen
auth nmgereimbt 3 <viel mit dem gaul
zji dityutiren imanfang der carrier s
nivann mann nun die fiange in der
hand hat y nmnd aïïerdings XMm an-
firmg firiig ifi t dann <uber da$
fiolchs vnlieblich zjàfihertjfiauchnit
*wol moglich 3 dœfi der r enter in fiei-
nergutmpofimbleibehfiîte, darmff
dann anderfi niehts dis ein vnge-
fchich anreittenvnd bofier mrfi erjol-
genkan. Die andere wfiach ifi ^ das
man im wenden anreitten fille ^ voeii
<vber die 'ùorigen zjtfâUe y folches eîn
zjeiçhen ifi derdapfirkeit imanfiren-
gen idem f fer dt mcb mthr x Mfl t vnà
riùth \gibt \ ? dts^ruann er fiiUfiehendt
^nd mit erkaltem géltyt zjtlauffen
mfingen fil te ■.'
L'INSTRVCTION
fe en tournant font deux. La jfeéô
miere, qu'il fe treuue fort peu d$
cheuaux quiayent accouftumé de
courre , qui puiflent demeurer e*ï
patience dans là carrière la tefte
vers la bague, tant l'inquiétude d ? a3
cheuer leur courfe les prefle de t®+
raencer : laquelle inquiétude il el|
tres-malayfé de vaincrey&c de dif*
puterauecfoncheuai au commen-
cement de la carrière , la lance en
la main , & preft à partir , outre
qu'il aurait tres-riîauuaife grâce,
cela ne fe pourrait faire fans que
l'homme fortift de fabotiné poftu-
re, qui rendrai t fon partir defagrea^
ble t & fa courfe mauuaife* L'autre
cft que partant en tournant, outre
que ces accidensfontreuitez,ce*
la tefînoigne plus de vigueur au
partir, 8c donne plus d'air au che*
ualier , que non pas de commencer
de fang froid.
DÈR ^ON/CJ.
LE ROY,
%a$t lins nun auch reden von der
ïdnt&en y <wie damit im anfirmg
zj&verfahren , <vnd aufiwas weifi
jhr <usrmeinet t dafi der ringelrenner
fieinèn curfianfingen fille.
Parlons à cet te heure de ra&ion
de la lance au partir , &t de quelle
forte vous defîrezque le Gendar-
me commence fa courfe.
QBERBERE1ITTER.
plvvinel;
Jbre Maijefi. baben fichon allbe-
reit
SIRE, Fay défia dit à voftre
Maiefté
DV ROY.
Majefté qu'il faut auparavant que
commencer fa demie volte à main
drdi&e, leuer la lanee de deflfusla
cuifle de deux doigts , fans que per-
fonhe s'apperçoiue quelle foi t hors
de fa place. A prefent ie vous di-
ray que ie pratique quatre fortes
d'a£fcion$de la lance au partir, def-
queîlesi chacun fe peut feruir félon
fa fantaifie,& félon le befoin: Car
encorqu'vnè adion au partir peut
fuffire au Gendarme pour faire v-
ne belle & bonne courfé : néant-
moins la diuerfité qui n'eft point
faufleny contre les reigtes des bel-
les & bonnes courfes, efttoufiours
bien feanté , & fait eftimer celuy
qui exécute chofes différentes auec
liberté & farts contrainte, fçauant
en l'exercice duquel il femelle*
vNBERrvÉïsrka T pj
reit*uonmir <uerflanden 3 dafier^ ehe
dann er feine halbevoltazMrrechten
handt anfahet j, dm Jj?eer oder lan-
tz>en ein paarfinger von dem ober~
fcbemkeln erheben , docb daf nie*
rnand mereh , dafi er fie verrûckt
hab. Nm <witt ich ferner viererleif
manier vnd mufter erzjehlen 3 mit
der lantzjen vmbz&gehen in anritt >
darauf ein jeder nac'ùfiinem humor
éine erwehlen mag fo ]hm gefâllh
Dann wiewol ein ringèlrenner art
die fer attionen einer fich vergnùgen
kondtè, einenfchonen vnd gmenritt
zjtâbun> nichts defioweniger hdt dié
menge vnnd abwechslung > fô fern
fie nicht wider die regeln défi rin-
gelrennens lauffet^anch jhrenjonder-
bahren woljtand 5 *vnd macht 3 dafi
einer der verfcheidene maniren ge*
braucheti doch ailes miifrijheit<und
*ungezjwuagen , ddt lob der vijjen~
fihafft in diefen exercitio davôn
tragt.
LE ROY.
DER ^OiST/G.
Donnez htioy à entendre quel-
les font lesa&ions que vous faites
delà lance au partir, afin qu'en les
prefiant, ié me férue de toutes qua-
tre, ou de celle que ie treuueray le
plusàmàfantaifië.
Sofagt vhs dann him ^ *welche$
find die verfiheidene manier en 3 de-*
ren jhr euch infûhrmg der lantz^n
im anriit gebraucht , dafi : *uuir deren
entvoeder eine >fo vns am befienge-
felleP, erwehkn, oder aUevierenach
beliebengebrattchenmogem
PLVVINELI
OBERBEREIITTER,
SIRE» Là première s'exécute Soiftnmdifi aie manier. Sobdd
en cefte forte , c'eft qu'en mefme dot pferdtfein erfien jfrung i n j 4 *
CCc
4o.
ip 4 KONIGLfCHË
kahn thut „ vmb feimn cms anzji-
^ U f aïl £, m > fitô der rmgekenner feine
lant&e j in dem ftand, ^wie-fie ifl*
mf einen zjig hertzjhaffi erheben >
auch nichts ariders ah den arm be-
*wegcn j fit ne h^ndt fitt ergerade
gegen dem rechten . ohr vberhalten*
*vnh vuàl açht wmen ^ àaji er Kte
fmjb gjêfamçt der lantzjsn nicht zm
<vveit von dem geficht * auch nicht
ZtUnahe dabeij halte, So er nun
die lantzje oder fiange in die' fer
L'INSTÏtVCTiON
temps que le cheuaifait le premier T ; lun
eflans dans la carrière pour corn- 4°.
mencer fa courfe, le gendarme doit
leuer fa lance du mefme endroit
ou elle eft tout d'vn coup auec vi-
gueur, fans qu'il remue autre cho-
fe quekbras, & àoh placer fa main
vis avis àefonoreifteàroi&e, pre-
nantgardede n'efcarter pas tant le
poing que la lance fuft trop efloi-
fûjtur- hM x foi, er dZ fferdt %'m gnee du vifage, »y auflï de le ferrer
f$n#. z.émMer zjimtp Uufen & prés que Ja facefuft couuerte/uf-
ù$n : wfèr; hhn , : che er wfin- fifam ferment que le Gendarme
fevoye, fans qu'il y aye d'interuale
entre fa lance & fon vifage: puis la
lance eftant placée en cet endroit
Ty laifler dix ou douzetpas dans la
carrière auant que commencer à
baifler. Apres laifler defcendre tcmt
doucement en ramenant le pc*ing
ïen f W ILlphZ ZlanïZn en fa P lâce P roche de ^rrcft de la
gemdegehnhimmel aupkhten, amh cuiraffe , & en fajuftant à la bague :
laquelle pafîee il fautJeuer la poin-
te droi&e en l'air , efcartant vn
peu le bras en dehors en leuat ? mais
fi peu qu'il n'y paroiife, & du mef-
me ayr & vigueur que le partir. Puis
gf. dkjant^&u fincken. Darnach
fill> er fie ,'aligemach .hupfchîich ni-
detU£en 3 àiefitufi T/viderumb an
defy yorige% pl&Zjbringen j, nechfi
h£i} dem arrefi défi kûrafi oder wi-
de$$Mt dejfelèm > njnnd datnitge-
rœdt ' : £em rmgkm ZMrennen > beij
yydchem 'wdffîh. ?r. fârvber gepafii-
ret 9 fill er darauff dit leuade ma*
in dem aufi'heken den arm m vuemg
auf-vverh' haken j dôch alfo dafi
mans nicht fonderlich mercke. Hier-
auffmit dem pferdt allgemach pari-
ren^Jnd fiWt%alten y mit zjigehori-
ge£ gebuhr^jhnd . z^ierlichkeit y wie
l ^'^â^^ r, pdin^'das pfirdt arrefter le cheqal de fe^nne gracj? f
fiiSfieher^énirdaujferder bdhnhm-
ïriei :: 9 fiU : er die lamz>ç njvider auff
f einen obeffc^e'nckel fitz^en^ vnudfot-.
che dem Saitelknecht oder Pafihen ge~>
ben s der fie wider an den orth défi
anritts bringe.
iufte & droid dans la carrière *&
arrefté remettre la lance fur Iacuif-
fe,ou la donner à vn,E(cuyer ouPsa-
ge, pour la rapporter proche du
partir.
DER ^ONIG.
ILE R O Y.
Nun hé&wwir dk erfie manier Voy là la pretnierë a6tion ideïa
DV ROY.
lance > venons aux autres.
VNDERVVEISVNG. i 9 j
wie mit der lantzjen <vmb&ugeben 3
lajftvnsnunamh die anderebefehen.
PLYYINEL
oberberehtter;
SIRE , La féconde eftprefque
fecnblable à cette première, la dif-
férence qu'il y a, eft que quelques
vns treuuan t de la difficulté à rame -
ner le poing en fa jufte place de l'ar-
reftde lacuiraiTe,enmelmetemps
ïjue la poin&e de la lance baifle:
i*ây treuué ce moyen pour leur fa-
ciliter la courfe en celle forte. Lors
que la lance eft au poind du partir
que i'ay dit cy-deflas, àlmftant
mefme, & prefque d'vn temps , ie
fais remetcre le poing en la place de
ï'àtreft dé la cuirace , fans toutes-
fois laifler tomber la pointe de la
lance , que le poing ne foit placé,
puis on acheue la courfe, & l'arreft
delà mefme forte cy-deffus.
<Diefe ift der erften beij nahe
gteiche > dam der <underfcheid aUein
darin hefiehee > dafjhr etlïche fchwer
befinden 3 die faufi vuidemmb an
jhren recbtm plat&, dos ift, an den
vuiderbalt ober arrefi defikûrafizjt-
bringen, eben zjt einer z,eit , <uvann>
man die fiitz>e der lantzjn begin-
net zjifencken , die fer dïfficultet
nun zju remediren, hab ich folgends
mittel erfunden, Vvann man im
anritt die lantzjein der faufi hat*
eben in demfelgiben 'tempo la fi ich
die hàndt an den widerhati oder
arrefi defs kûrafs fetz^en ; doch
dafs er die fi and rtoch nicht fèncke*
bifs die handt an jhren rechteu orth
gebracht ift 3 daraujfwird der curs
volfûbret 3 ZMfampt den pariren
*vnd fiilihalten vvie obvermeldt.
LE ROY»
DER KONIG.
f le croy que cette féconde eft
plus facile que la première > en ce
qu'à la première il y a de la peine &
du foin à bien ramener le poing, &
laifler tomber la pointe delà lance
tout enfemble : mais à celle -cy le
poing fe ramenant aumefmeinftat
qu'il fe leue , le [Gendarme n'a plus à
fonger qu'à bien ajufter fa lance à
Voir vvoSen nit z/vveiffeln., dafs
diefe zjuveijte manier viel leichter
feij als die erïie 3 njveïln man in der
erfien dôppele forg *unnd muhe zm~
gleich hat > nemblich die faufi fféï
anzjufetzjsn , <vnd die lanjz.e^ zji~
fencken, beij des, auffpmnal: aberin
diefer zjweijten <uujsife di&dantzé
^'fùhren , vvann mm nie Jmfi an
den arrefi fetU , fo bald die fiangt
srhaben'Ovird 9 hat der reuiernach*
Î9 S KONIGLICHE L'INSTRVGTION
mdskeinewehere forge > dam daf J a bague» & bien faire foii arreft*
cfdielant&egerade auff dafringlein mais VO y 0ns quelle fera la troifief-
richte, vnd demnach redit vndvuol
parire. Loft *vns aberauch die drittt
manier be/ehen*
me.
OBÊRBËREtttTÈK.
PLVVINÉL
î)iefeiftauch nicht fo fchvver aU
die erfie 7 *w nd pfieg ich rnich der en in
zjuveijen occafionen zjtgebrauchcn ,
nembiich 9 <vvann man in einem grof
fin *windt renne t^ oder zj&m haïtien
*vnnd <vberdie fehraneken zjérechen ,
da ich \tn dann aifo thue. So bald
icb in die rennbahn gerûckt 9 anpatt
daf ich die kuaden mit der lantzjtn
machen folte à verrûcheich den kolben
ein t vvenig 3 bewege dock dièfauft
fafigar nicht von jhrem platzs vber-
halbdef ' arrejts oder vuiderhalts dm
kuraf ( oder da ich ohne harnifch ren-
» ne > an jhremgebuhr lichen orth) mâche
dara&ffmit dtr lantzjn nichtswei-
ter s aïs einen halben mond, damitich
aile in den kolben der Unt&en<vberden
widerhalt bringe > ohne berûhren def
felken, <vnd difsthue ich , *uvann ein
frenger <vvind gehet j weiln alfs-
dann zjtforchten . > <wann man die
Jf>itz>e der lantz^en recht vber Jich
hebenfilte, es mochte fie der <uvind
ervuifchen > <vnd zjtivueit inwakts
oder aufsnjvarts treiben 9 oder aber
Zjûmck rvverffen, f uvelches ailes fehr
<ubelfiehen 'vvurde. So nun die lan-
tzje auffden <vviderhalt gefetzj ift,
da ichfonfien nit anfang ZMrennen,
dann wann dergaul ein fchritt oder
Zjehen in die bahn hinein geruckt ,
i;nd bifs z^u die fer diftant&> die Spi-
f&e dertant&enflat vmdveft halte,
fi
S I R Ë * Latroiiïefmen'eftpas
(1 difficile que la première , & là
fais pour s'en feruir eh deuxoccà-
fions , fçaùoir eft quand on court
par Vn grand vent , ou quand oh
rompt en licè,ie l'exécute en cette
façon. Entrant dans la carrière, au
lieu de leuer la lance , i'efcarte vn
peu le tronçon (ans gueres bouger
le poing de fa place , & le pafle par-
deflus Farreft de la cuirafle, ( ou à
l'endroit auquel il doit eftre fiie
cours defarmé ) fans faire plus grâ*
de a&ion quVn petit demy cercle,
pour mettre feulement le tronçon
de la lance fur l'arreft fans qu'il y
touche , faifant le mefme partir
quand ie cours par vn grand vent ,
pour ce qu'en pareils temps , il y au-
roit crainte que leuant la pointe de
la lance haut , le vent la prenant , la
portaft trop en dedans, trop en de-
hors, ou lafift renuerferen arrière:
toutes lefquelles chofes feraient
très mai feantes. La lance eftanç
donc fur l'arreft /au lieu que ie ne
faifois commencer les courtes cy-
deuant que dix pas auant dans la
carrière, en tenant la pointe de la
lance
T ■ "1 4 *-*
-* * > * J - ** ' â - ' *>*~
dv roy:
knce Ferme, iufquesàcefte diftàn-
ce. A celle-cyie commence à laif-
fèr tomber la poin&e dés que la la n-
ce eft en fa place, afin qu'en rom-
pant en lice , ie fois pluitoft preft
& ajufté pour rompre , ô£ cou-
rant la bague parle vent qu'il no-
fie la lance de fa place , fi elle de-
meurait tant foit peu en l'air fans .
baifler.
fi f an S? ich docb in diefer dritten
manier an> die fiïitzje z&fencken ,fé
balddii lantzue anjhrem ort ifi > <wefc
ches mit dam in dëm baïïien reniïen
diefen nUtzjen bringet ^ dafs ich <viel
naher *vnd befser adjufiirt bin XMm
fieer brechen, im ringelrennen aber,
dafs mir der 'winddie fiangt nicht
nehmen 9 noch von jhrer fiell <vnnd
orth hewegen kan Hjvann fie al-
fi fiât ôhne neigen gehalten wvur*
de t. *""
LE R*0 Y.
der i^oiïrïGi
C<
Xle troifiefme eft bienfeure,
jrnâis auffi ie ciroy qu'elle n'a pas fi
bonfte grâce peurce qu'elle n'a pas
tant d'ayr au partir. Mais voyons
quelle eftlaquatriefme.
Diefe dritte manier ib~ï Zjwaf
gevvi/s vnnd viel lieblïchkeit <unnà
anmuths habe als die vorigen, Aber
lafi <vns nun zm der vierdten <vnnd
letzjemjçhritten.
plvvinel:
OBËRBËRÈ11TTE&:
SIRE, La qûatriefrrie eft la
plus difficile à bien exécuter,
mais àuflï eftant bien faide elle a
Meilleure grâce qu'aucune des au-
tres. Etafinquevoftre Majefté la
puiffe fqièux comprendre^ la fup-
plie de regarder comme quoy ie
Feray* Confiderez en premier lieu
la lance fur ma cuiflfe, puis quand
le chèual eft preft de prendre fa de-
mie volte à main droite, & ma lan-
ce leuee de deux doigts, comme
cy- deuant i ay dit : Voyez de quel .
fhre Maijefl. dife ifi vnder aU
lenamfihvverfien ins werck km ri~
chten 3 *uuannfie aher der gebûhrnach
gemachfvvird-, bat fie mehr lieblich-
keit wnnd gratien als eine <von den
dreijen. Damit abet ihre jMLaijefi*
fie defio bejfer begreiffenmoge, <wolle
diefelbegnadigfiauffmithfehen^ <uvie
ich %s machen <vverde 3 <vnd erfilich
zjuvar der lantzjen 3 -voie die auff
meinefn oberfchenchelgefetzj, vuar-
nemem Dàrna<h 3 e uuann es nun an
dem $ dafs dos pferdt feine halbé p ,
-volta kmt rechten handtnemenfollè$ 4^ J
mnnd meine lant&e fchon aUbereit
t P S KÙNICLICHB L'INSTRVGTION
zjvwm finger <vom fihenckel erha- \ Q forte le cheual ayant pris vri
btn ifi , -vote hiebevorgemeldet,fe- _ uart de V q\^ & monftrant le CO-
henihte MaijeSt. vveiter , voûté ^ ^ & ^ ^ carrfcr fc Uif fe
naé dem dos pferdt etn vterthel et- . '
»„ ™/a* <JL«* , W & n> tomber le poing le long de ma
ckefeitte der carrier oder bahn zm- cuifle, ma lance en ion contrepoix
gewavdt, voie ich (pg Uh ) den dans ma main , la pointe toufiours
kolben langft dem féenckel fincken p anc hee fuf l'oreille gauche de
lajfe , die ïantzs m jbrem gegenge- mQn cheuaL p uis ^s qu'il met la
nid* in der handt ^tend doé . tefte dans la carrière, regardez, s'il
mit der (bitzjen etwas furjich ban- ' & . «,
gendt glgen dm timùn ohr défi vous plaift,comme au premier teps
fferdts. Diefen nach , As es den delacourfe, l'eflargjslepoingdela
kopff sjtr bjén hinein gewandt , fie- lance, & en montant & eflargiflfant
heu ihreMaijefi, ebenmafîig,wie ich j'vn mëfrhe temps à bras eftendu,
in dent erfien tempo défi remens den je ^ vn demy cerc j e f & flfe j u .
griffder lm*m «f^f™; ftemenr ma main proche de mon
wettere , vnnd zjmetcb mit aujsge- ... , . r r ..
firecktem arm obïrficb fahrend, eU oreille droite , au mefme lieu que
nen halben mond mach > die handt i'ay monftre à voftre Majefte au
ndit gegen meinem rechten ohr hal-* premier partir , fans que pour cela
tend , eben défi orthi , voie Ew>. ma i ance forte de laiufte ligne qui
Maijefi in der erfien manier von tombe droitemcnt àj'oreille gatt-
mr verfianden 'J^tt^Zd chedu cheUaL Le * fte ^COUr-
même lantzje von der rechten <vnnd
zemden Unien nicht afaveiché ,<wel- £ s acheuecoœmeia première, 6c
cbe richtigwff défi pfirdtslimk ohr tous lesarreftsfemblables. Carie
felkt. Im wbringen > als dem cun , ne confëilje point àTarrefldefaire
paraden vnd fittlhalten > wrfehret cotnme beaucoup qui ay ans paffé
man vvic in der erfien garnie j a fe fi Heu de leuerk Jance en
es f*Y n CZ'^t^n haut, au contraire ils baiffent le
nach verbrachtem curs tm partren m » ^
-vndftiUhahen, an fiatt dafifîe die pomg,& font comme S ils VOUlOiet
lamz,e vberfich erheben folten JiefeU dôner vne eftocade à la fefle de leur
be gerad ïm widerfitil mit demgrif cheual: laquelle chofe,outre quelle
njnderfich femken , 4s vuann fie n ' e ft nullement de bonne grace ? elle
rmt kolben dem gaui emfiofi auff efl du toutfaufle: parce qu'il en peut
den ambacken feben niuolten y <vueh . .* • ir • v .
des Âm, vbidas es bm arth arnueraccidenc qmpbl.gero.tari.
noà belieben bat, ein gantz, fal- re la compagnie ,& qui defplairoit
fches Bach ifi , in dem fié da- àceluy àquiilferoitâduenu,qufeft
beij leiétlié etwa* enignen kan , qu'en retirant ainfî le bras en arrière
dafi die companei zjwar zj^laéen, auec force, fi par hàzard mettant vn
denreuteraberwvnvodenbevoe- dedansiin'eftoitdu tOUtfranC , &C
gen moebu , wann *uber mders ~ - - - - *
DV roy;
quW/euftqueléboittdelapôin-
te de la lancé dans la bague en la ré -
tirant auéc force en arrière. Il n'y a
nulle doute que la bague tombe-
rons* par confequent perdue pour
le Gendarrne,ce qui ne feroi t adue-
nu portant la lance à Tarrefl:,xom-
i»e ie Payait à voftre Ma jeftë.
VNDÈRVVÈISVNC rp}
fch begebe > dos âîlein die eu$erftê
fj>i&&c der rennfiangen iti dem rin*
glein vvere* vndfilches irh zm rûck
zjehen herab fêle , welches ohne
zjvueijfèl gefehehen > vnnd dentmth
dem ringelrenncr fur verlohren dar*
gejçhatZjejr wûrde > welches aber
nïcht gefehehen km, vvann man im
fiillhalten die lantzje alfotrâgt , <wjt
ich 6. M. erzjehlet habe.
ht ROfi
DER j^ON/G.
ÎSÎauez-vous plus rien à éiifei- tiabt jht niéts weiters emem
gner au Gendarme pour faire d& rittersmann vorzjtfchreiben einen
belles & bonnes courtes? f cUn f n *""* & mn mrs oder rit *
iVVlNEti
oberèereutter:
SIRE , Tay encore à luy dire,
que ce n'eft pas tout au Cheualier
d'eftre bien placé dans la felle,ny de
bien porter falance aupartir durât
la dourfè , & à Parreft : mais il faut
qu'ilfcngeà faire en forte que Ten-
uie de gaigner le prix ne luy face
perdre fa bonne pofture du corps
& des jambes: ducorps,en portant
Tefpaule droite trop en arrière, & le
vifage de trauers, qu'on nome faire
TÀrbaleflrier: au contraire faut les
porter droit, & la face auffi *ne faire
aucune grimace des yeux, ny delà
bouche , ne branfler,&ne baifïèr la
teftë en paffant fous la bague > ne
battre fon cheual pédant la courfe,
tjnkdigïler Konigvnndherr. Ich
hab noch eines zjierinner ,dafs nem+
blich hierin nit ailes befiehe, dafiein
reuter vvol im fat tel ptzje s vnndfèi*
ne lant&e gebûhrender majfenfùhrei
* fi vvol im anjpmng vnd curs 3 dsirt
derparœden vnd ftillhdten* fondent
er muos attch gute forge haben 3 dafi
er nicht durch die allzMgrofîe begirde
den preip zjnerUngen bejiurtzj:^ aufs
der guten poftur defs oberleibs vnnâ
der (chenckeln verrucktwerde. £>efi
leibs zjuvœt > wann er die rechtâ
Jchulîerzjt vveitZMruckzjoge > vnd
dos angâfcht vberz*werchskehrete*
dam ai fi beijfen vvir ein fiahUodet
bogenfchûtZjen agiren* HergegenfoU
er den leih vnd angefîcht gemdehal*
ten, die angen vnd mundnicht ver*-
fellen, nkbt mit dem hpjfvvackefoj
*oo KONIGLICHE L'IttStUVCTiON
noé fié Ucken » vumn er wder ma j s tenir fes iambes fermes , 6£
dem nngUmbm remet ■ - a ^h dot n0 n trop eQoignees ; bref, eftre
pferdt tm votiem curs mcht fchlagen, . „ j r •£!. ?, t. u r rr ri
fonder* die fchenckel fifi Jnndfaf ™ &e > droi &» & llbre &™™C&& :
anJlch 3 mchtaber r uueitvonemander tl 011.
haltenjnjumma > allen <vbelftani ver-
msijden y vndjî'eh hergegen iufi 9 aujf*
rechts freîfjvnddasmchtserzjvvm-
gendafeij ', erzfigen*
DÉR K.O tf 2& [LE R Y,
Monfetirlt Grand, *woÛen wir Monfîeur le Grand , voyons fi
htm einen vêr/uck thun, ob voir àas i'âiïray bien rétenu tout » ou partie
pnig^vvdà^ MonfrwdêPlm^ de ce que Monfîeur derPluuinel
"^fp^T? rechvnnd , ^ f . d bB & fa
ç-eCchtcklnh zjAMnkgUmrewien folle, a ""» r/ W1 _ , ^ " c ft JT . w " *
tt/vwbr 40» «Arl^» JjE^Mbtf. ne * co ^ s de ba g^ & fi ie poOfe
ten haben/vnd ob wirauchdajfclbeins ray le mettre en pratique.
*w*rckriéte <vnd praëticirenkéiïnem
OBERSTJLMÈlSTEH. MONSÎEVR lE*<àRAtfD:
Ich dancke Gott âen HefrèH^ S t R É , îeîoue Dieu decjuoy
GtiUïgtter Kêmg<vmÂherr,iafi i a generofite de roftre courage
er &w J^cftf^éiikAepf. yQm ■ à entreprendre cc que
muhfr£mtverlwen\ohneemt£eforchtj , . .- f A ,
vnMtfinderbahrervJcLmg^ vous n auez ïamais pratique fans
esnmeràe nkhtmangeln) einesfilchert aucune crainte, & auec afleurance
dirigtJîcb&tt'vnderfimgenJafidiefeU de n'y manquer, qui doit faireiiï-
be noch niematils pra£ticiretbat,da- ger à toute cette Compagnie que
raufdmn dkfi gaMzj adelkhe g e- vo ft re Maieftéeftantenfaforce,ôc
feUpagletchthchvrtbedenUna* e n fa vigueur, entreprendra & exe-
dterwâlethsirâpengelangen, die cuteraauffi facilement les behes &
<vverdin mit glekher jrewdigktit défi grandes actions, comme elle fait a
gemûthsboherevndjchoneremprefen prefetlt tout ce à qUOy elle s'em-
fûmemen vndleiétlich ins werck ri- ployé : laquelle efperance & afleii-
chten^iedann derofelben ailes da* nnce t0 utenfembte, eflfîdouceâ
ftejpnfieflçbvnaerjtanden,vvôlmnd - **■ - -r--- ..*--. tQXÏtc
dv roy:
tôtlte voflreNoblefle qu'elle attêd ,
ie m'en afleure , auec impatience
ceft agréable temps ; auquel elle
verra voftre Majefté remplie de
tant de gloire &detrîpmphes_, par
l'exécution deqiilie belles conque-
ftesr; ! qu* elles nietemife'ront pasfeu-
lement le nom de voïire Maiefté*
maisaufîila mémoire de ceux qui
auront eu feôrmeut dé tuy Faire
donipagnieV ce qui doit Véritable -
ment obligercëux quiTont nais fous
vn fi heureux t egne, de Bénir le iour
dç leur naiflance , puifque le pre-
mier aage de vo ftre Majefté fait ce-
gnofftre auec certitude , quïls fe-
ront vn iour commandez par le
plus vèrtuêui: & généreux Monar-
que qui iamais ayt règne dans le
monde,
VNDERVVEISVNC. 5?
gluckliçh abgangen 3 e uuelcberboffnung
ihre Maijejtgant^en adelvnd rit ter*
fchaffidergefialtverfichertijt^ dafsjle
beneben mir diefelbe angèneme K>eit
njvunjcbenjbre Jtâatf'efi* mit ebr 3 glori
•vnd triumhff erfùiyt ZjUJehen, nack
Jô viel tudbrachteti vhd erlangten
Jchonen eroberungen nlnud^oiôtorien ,
wadurchnitallein Ensu. Mœijefi. eiri
étyvigen rhum erlangen <werâen , fin*
àern auch diejtnigen 3 fo derofelben in
àngerechten enireprifen g^fiUfohafft
geleifiet ; daher billich aile die Jo iri
diefem honigreich geboren,fich defio
glwkfeligerzjifchiïtzj? *urjach haben ,
<uveilfie in diefem Ew.MaijeFt. Mû-
hendem alter fihon genugfâme an-
zjeigtingen feben , dafi fie mit der
zjeit njnder defî aller edelften 3 t&*
genthaftigïlen vnd grofimuhtigHen
konïgs, dèr jemals ihdervueltgelebts
beherfehung <unnd commando geregi-
ret e werden fellen.
le hoy;
DER KONIG.
Monfîeur le Grand, ie mettray
peipe de faire en forte que vos at-
testes & vos efperances ne foient
pas vaines-, Ceft pourquoy, Mon-
iteur de Pluuinel, puis que ie fuis fur
la carriere,faites- moy venir vn che-
nal de bague, afin que i'efpreuue fi
ayant encore la mémoire récente
deçequevousm'aûezdit, ie pour-
tayfaire quelque bonne courfe.
Aïortfile Grand* i vir vvoUen vns
befleijfen* dafi diefes ewer vnndan*
derer hoffen n)nnd <verlmgen nicht
vergeblicb foi jn folle. IetZJ: thutjhr
eins 3 Monf Pluuinel , weil njuir
âoeh auff derrennbahn fond 3 lajft'uns
ein pferdt fwzjehen ,, dafi z,um rin-
gelrennen abgericbtet feij ^damitwir
eine prob fehen lajfen, obwirnochm
Jrifoher gedâchtnufi haben s f uuas \ht
'vns fûrgefagt 3 welches > <wann es
aljb ift, ZjWeiffeln wir nicht 3 *vvir
*vverden <wol einguten rittthun kon*
nen>
EEc
m KONIGLÎCHE
tlNSTRVCtlON
QÊERBËRËIITTE&
p l v v i N e l;
//* <vv4rheit s &re Maijcfifitzjet
troolim fattel ,aUein bitte ichvndert-
hânig ijuôtten jhr gefallen laffen* ehe
dam fie die lantzje emftfahetj z&vQf
einenfitt auffderbahnzMthun^damii
diefelbe befcheidenlichvernemeMn-
nen, ituiefichdaspferdtarthe iman*
firengen> curs <vnd arrefi > zjiglckh
auch diëgute <vnnàrechte poflur, in
derenfich ih?e Maijefi. an jet&p be-
findet* nicht verandem.
S î R È, Voylà vottreMajçfté
fort droite dans lafelie* mais je la
fupplîe auparauant que de prendre
la lance, qu'elle ay e agréable de pa£
fer vne carrière , afin de fentir di-
ftin£tement le partir du chenal, la
courfe,& l'arrett, en gardant la bon*
ne & iufte pofture en laquelle elle
eft àprefent
QBEKSTALMËISTER*
MONSIEVR LE GRANDE
Vvam ihre Maijefi. dcr geftalt SIRE, Si Vous continuez de
fortfahren 3 isi kein zjuvêiffel , die ] a f orte vous f ere2 en fort peu de
tergeben.
OBERBEREUTTER.
pivvinel;
(jnadigBer Herr , anderfiweifi
kh auch nit zjifiagen 3 kan demnach
J£*w. Maijefi. die lantz>e ZMrhandt
qemen fuvann es deren gtliebt. Dann
tfujferhalb dafE.M.guteforgehabe,
Jiçh mit dem leib nicht zjt vielfùrfich
çj4begeben,fôndern alleinmitderre-
çhten fchulter , ift da$ <vbrig ailes gut.
E. Maijefi, erinnernfich y in dem fie
die lantz^e zjtr handt nimmet > die^
/èlbefeinzJerlichauffden oberjchen-
SIRE, Il y a fort peu à dire.
C'eft pôurquoy voftre Majefté
pourra prendre vne lance quand il
luy plaira. Car pouruetx qu'elle Ton-
ge à n'aduancer pas tant le corps en
auant,&y pouffer Pefpaule droite,
tout le refte eft fort bien : qu'elle
fe fouuienne , s'il luy plaid , en
prenant la lance , de la placer de
Iwôîïtté-gïacé fut la cuifle ] & de ^ z&fttzm ; mch -eirie <von dm
choifipquél partir des duatre que ™" f*»™? ftmxtâbnà,
ie luy ay dit cy-deflus j elle aura ^étm
agteable défaire, .
le R f i
der. konig:
Figure
41.
Ië Veux Faire ïéprëmfei-partànCi
donnez- moy certe lance, & prenez
garde auanc que ie commence la
courfe deux ou trois fois, fi ie la pla -
eeray bien furla cuifle ; fi îe feray la
leuee du partir de bonne grâce; fi
en laîffant tomber la pointe, ie ra-
liiëneray bien le poing eri fa place $
& fi en l'a* reft en le releuant,ie don-
neray l'air qui! faut.
So lângt vus démnach die lantzje Fi -
her 3 einenguten anfang zjiïinachen, 42.
<vnd nemet &ugleich in achi 3 ehê dann
wir anfangen zji rennen , ob wir
die Jtange recht auff den fchenckel
fietzjen ob wir die leuaden im anfi
prengen zjerlich machen, ob wirim
fèncken derjpitz* an der lantzjen* dem
griff feimn gehorigenplatz? geben 3 ob
wirmÂZMletzJiwarrefioder ftill-
JlanddiefiUte^ebàhrender majjen er*
heben t mdfuhren.
jtvviNEi:
oberbe&eutter:
Si RE , Si voftre Majefté fart
de mefme quand le cheual courra
corne èlleyieht de memonftrer, ie
n'auray pas grande peine à l'enfei-
gner,pource qu'elle a fort bien exé-
cuté ce que ieîuyay dit» feulement
elle prendra garde en leuantlalan-
ce que ce foit le bras feul, §£ non pas
le corps qui bouge de fa place.
Vvann ihre Maijejt. dot im ren-
nen def fferdts wut > wasfie mit
jetzjo zjeiget , werde icb die muhe
£f>aren konnen , diefelbe weiter zjfr*
lehren > voeil fie fchon *alberei? da& t
jenige j fi ich fie gelebrt > wol exe*
qttmï hatt 9 allein woli ihreMayefi.
in emfyfahungderfiangenfleifi ankeh-
rm,daffie(ich allein derarm^nicht
aber der gantzje leib von Jeiner flât£
bewege.
LE ROY.
DER KiONIG:
Orfus, Monfie ur le Grand ,pre- Vvolw* MonfiieÇrand, nemet
»+ ïKDNJGLICHŒ. L*I N5TR>y CTJO N
«ht diefin vnfern erfien ritt dm héz g àr d e , ie vay faire ma première]
OBERSTALMEISTER.
MONSÎEVR LE GRAND;
Ich kujfe ihre Maijefi. die hand SIRE,' Xjuë ie baife la main
ZM vnderthanigïlem danck, daÇjie de voftfe Ma j eft( J pour J a granc Ie
michAiefergnad e vndekren r vvurdi- € _ , • ■' ^ /■*- i^.^ji^ ;^
j' -lï - ■* - / a faueur quelle mêlait .laquelle ie
gen , âeren ich die zjeit mêmes lebens , , ( . . •** .* / .
nicht -verre (fin <tiig n oubheray ïamàis.
oîè A* £ jr Eitrr £ #■
PLVVINÈL.
/for Itâaijèfï. wàtte jhre gefallen
làffen, die oberfehèntkel etwas enger
Zjtfkmmen TtMhalten , fonderlicb im
anfirèngen > damit der gants» leib
ZMfampt der lantzje jufi ifi dàtcar~
rier rucke : dam einen reuter s der
<wol anfirenget , es méfie ijbel ge-
rahtefr > faite èr-nït éiri guUn ritt
thttn y gleich *wie auch auff ein bofi
anfirengen kein guter ritt nocb curs
folgenkan.
SIRËj Qge Voftre Majefle
prenne vn peu foin de ferrer les cuif
fes, principalement au partir,afin de
bien entrer le corps & la larice jufte
dans la carrière : Car tout homme
qui part bien c'eft grand hazard fi la
courfe n'eft bonne; comme aufli fi
le partir n'cft bon, il eftprefque im-
poflible que la courfe le puiffe eftre.
QJSEAST^LMEISTER.
MONSIEVR LE GRAND.
<Demnach <vber die ehre, die ihre
Maijeff mirer z*eigt , in demfieden
erfien ritt auff die fer bahn mir KM
lieb <vnnd gefallen gethan , ich auch
dm gluckgehabt , dafi derfelbigevuol
abgangen y als hab ich mir die freij-
heit genommen 3 ihre Maijejh <vn-
derthanigsj zju bitien 3 diegeruhen
inner dreij oder <vier tagen zjum
langften diefes ritterfiiel auff dem
Koniglichen flatz> in anfehen aller
tncnfchen zj* exerçiren 9 damit nit
dlem
Puis que parmy l'honneur que
voftre Majefté ma fait de courre
celle première courfe pour l'amour
de moy > ie fuis encor fî heuretix
qu elle foit bonne, i'ofe la fuppliër
tres-humblementdans trois ou qua-
tre iours au plus , d'aller faire cet
exercice dans la pîace Roy aile, à la
veuë de tout ie monde : afin de faire
cognoiftre non feulement à voftre
Nobleffe,
Koblefle, mais à voftre peuple, i'ex- &r Fràntzjfifée 4M, fondent mé
cellence miracalëufe de voftre ef* ^|«*"f ™ lc \ àmlA^jefiMam
p r j t; geifl vnnd furtrafflicb ingéniant w*i
* , * kcnrrmmôge.
JPLYVINEfi: OBERiÊRÈUTTEk:
, S I R E i le trouue Ibrt peu à . Jch tmeifhierzjtfehr-wienigzjuh
dire que cette courfe ne.foit telle fegm,GnadigfterKônig, dahnrdie-
que ie la defiré, & puis affeurer vo- fo™f'fî>wi'idjhnefelbervvinp
lire Maiëfté n'en âuoir iamais veu vnd M ehre > ^ «* f"M"ffi;
qui enayt > peu faire autant endeux w umdseinm'vndermeineidif
mois, quelque bon efpnt qu'ils ay et ciplengehah, der in xtuoejeu mon*
eu. Et toutee que i'y remarque de ten dat .pr&fiiren hette kômen, amh
deffautj eft qu'au partir la pointe imàer denen fo diefahigften kôpfe
de la lance a efté en dehors & non **"** Pz ™% e man i d - dm «*
fur l'oreille gauche, dans la courfe S^wf f % /t 7*7** j
. r; '". ■■■ & , ■',.... . , .. wttmjt der lantzjen ÀttSwarts ,nmd
eflramenantlepoignet, lecoudea Jr niét vher dM linch J ohr de p pferdts
ëflxs vh peu trop ferre , &appro^ gridaet tromnim cars aber der eln-
chant àë la bague, voftre Maielié à bogenimanfetZjn defgriffs ein we-
tirérefpâule<koité«harriere,àtOU- nigZMnakemdenkib gehaltenimor-
tes lefquelles chofés elle prendra àen^wnddmhreMaijeft.indemfic
(s'ilhyplaift) gardcàUcoorfo %3ggZ%&S&
quelle va faire. MaigoesderengefeUjnfolgendëritf
leichtlich aUtsvefoe^ern hannen.
^.MiQJHSiEVIfc LE GRAND, OBÊRSTJLMEISTER}
^^I l j^E|y0ftiè''MâjèftëyaaagV Ihre Maijefi. Mmmet augenl
Sëhtànït Vetië d'oeil, pôurce que fcheinlié zm , vueildiefelbc dïfmal
îécpfbs'â eftéfort droidt. .' ien ^fifchmgeradvnndatfpec^
-n-; Xzh u ■■ ■ ■:■, iX '.■ -. - ■ -"■ gebalten. .
pLyyiNÈL:' oberberèîitte^:
SIRE, Iecroy qu*àce matin M gladt fîcherlicb " t dafî ihf^
FF/
'+*£ KùmCLîCJW
Maijefi, mchdiefenrnûrgeneinguteû
fifeerretàte? geben werdeti , Àtr leib
*wa? œtjfrichtig 3 der élnbùgen nicht
*wié vordiefim zjitiahê an den leib
gehdtm 3 aie latzj ifinicht dttfiwœrts
gefatten 3 aïïein dit fchinbein haben et*
*uua4 gejchùchlt langlf carrier > dafi
macht* dafidiâ oberfchenckel im an*
firengen nicht fe fi genug &tifiwgthœU
tenworderl. Irft affefioder mffhd*
ten tfflar der arM fticht geHUg âufs*
gefireckt Mcbfireif. Abc? ich <weifs 9
dafs ihre Jtâaijefi diefeS ailes guter
toajfen inaét mmtnwerdem
L'INSTRVCIÏÏOH
Voftré Majefté fefera bon gendaiS
me, le corps a effié bien droi&» le
coude n a pas efté Cette > ny la poin-
te de la lance en dehors , mais les
iambes ont vn peu branflé le long
de la carrière faute d'auoir (erré les
cuiflfes au partie Pouf Tarreft le
bras na pas efté aflez eftëridu ny
libre. Mais ie m'affeure que Voftre
Majeftéy prendra garde à celle
fois*
BE% ^OAT/a
LE ROY,
Mmficut te Grand. 9 mn wolUn
voirsmit der ^/vvHjtmiemden der
tœnt&ê#fUèrJuçhen 3 davonyrtf Monp,
Tluuintihiémw^
cheifi4à£* m &m
<wid& #nfëinen plat&brihgât
Monfieut le Grand* iêvay faire
la féconde leuee de la lance que
Monfieur de Pluuinel m*a cy-de-
uant dit,qui eft de ramener le poing
ènfa place en lèuant.
OBERBËKEtirrER.
PLVVINËi;
J& t&vofo fhfe Maifin gedacht-
tmffbehalten * dos fie dreij dingZM-
gleichthuein einpmau£emblkk ? nem~
plich l die ûbexj^oenckei fîhliejfe , die
rtchiçfchvlt&rfyoràn trtycke * den ober~
mb l mer ein wenig zM rûck zjehe^
darnachy dafs die fiitzje deriantzjerï
im erheben aïïzjeit e vber dos linckohr
^ e fî ^T^fgefiétetfeii.
SIRE, Ayez donc meiâoire
en entrant dans la carrière de faire
trois adions en Tnmoment^ ferrer
les cuifles * pouffer ^réfpanJeUrQitjï
en auant , & le corps vn peu en zii
rie. Et en léuant la pointe delà lan-
ce qu'elle foittoufiours fur l'oreille
gauche du cheuaL
DV &ÙYI
VÏJÈBRVtÈÏSVNC.
fcîÔNSÏEVfc LE GRÀNDi
ÔBE&STJLMEÏSTERÎ
SIRE, Voylà h meilleure
coùrfé que vôftre Màjeftc ay t faite*
Scm'âfféure qu'il y à pltifîeurs Gen-
darmes fur cette carrière qui ne
pourront pas faire nàiëux*
<Diefîr ritt ifi der befie , den ihrè
Maijeft. bip annoch gethan hat* <vnd
bin ich defieh *verfichert 9 dafs nkht
nwenig réijfsigê fbldaten auff dieftf
bahri hiezjtgegeri feijen, dit es niçht
bèffer maçheh konmn,
ÊLVVINËLi
OBERBEREIITTEK.
S 1 R Ë , Ii eft vray qu'elieà è2
fté bonne &t trop pour le peu de
temps: niais ié fupptié vôftre Mà-
iefté d'en courre éricor vné, qu'elle
prenne gardé que la lancé hé tou-
ché au cofté , ny au bras , ce qui
n'arriuera en hauflant vn peu le
coiidé : & pour âiufter la lancé il
faut foufteftif iuftemént au deflus
dé la bagué * pouf ce que ordinaire-
ment on né manque qu'en donnant
trop bas.
6s ifi njvar 3 GnadigUer Konigl
der ritt*vvargut s njnnd noch vielzjt
gut 3 angefehen die kurtzj zjtit, allait
bitte ihre Matjefi. ich vnderthanigff*
*vuann die noch ein mal rennen 3 fie
njvoïïm jhr gef aller* Ujfen acht zjfa*
nemmen, dafs die lantz>e e weder die
fèitte noch denarm berûhre s e uuelches
nitgefchehen njvird, <uvann man den-
arm ein r wenig vberfich erhebt: vnd
<vvann man die lantzje gerade zj&*
fùhren wil; mitfs manjufi ^uberdaâ
ringlein hait eh , dann es fâhlet doch
nicht, man kompt ein wenig zjt ni^
drig.
LE ROY*
DE8> J^ONIG.
Monfieur le Grand, nun woUen
i/uir dos letZjte mal rennen 3 *vn<&
Monfieur leGrand, ievaycour-
recette dernière, fcmettray peine ™ ^ m J n fj ™^^
d'exécuter tout ce que Monteur , enig ^ WéU vns Monfi Plminel
dePluuinelrnaditc
jemg
*vorgefagt hat 9 ins <uverck richfeti
kénnen* '
W KQNIGLïCHE
L^INSTRVGTIÔM
QBERSTÀLMÈISTER*
MONSIEVR LE GRAND*
ï Vviel ihre MaïjeHr. refoluirt ifi â
èinfchone vnndgùte carrière %Jt thun,
âamit diefelbe defto bejfeï vndglûck-
licher ablauffe 3 <vvil ich <vnâertha-
higft gebeten haberi , dafi es gefchehè
*Vonliebdèr konigin vbejgen: dann es
nwtrden ohne zsweifet jE M, durch
diefes anaencken dergefalt animirt
<vnd ermuntert'werden, dafs es <vris
aïïen t vëf e uu?indërt4ng bfingén yvird:
dann ihre Maijefi. konnen diefes , fi
es jhro gefeUet , won mir lerncn, dafî
jckoner frawen huld <vnnd gunsl je-
derzjeit beij den caUàUieren gewur-
ckëïbàt.
SIRE* PuifquévoftreMaje^
fté a refolu de faire vhe belle & Bon*
ne eourfe,afin qu elle foit mtilleu- 1
re & plus heureufè , ie la fupplië
très- humblement que ce foit çoxxi
l'amour de la Rey ne , & fans damé
elle treuuera que celle penfèe rani-
mera de forte que nous nous treu-^
uerons tous remplis d'admiration* 1
carvoftre Majefté remarquera, s'il
luy plaift,queles faueufcs des Dames
ont de tout temps fai t faire des mer*
ueilles aux Gheuaîiers.
DÊK KipHKS.
LE ROY,
VvirfndzM frieden > Monfieurte
Grand 3 daffolches jhr zjtliebvnnd
gefaUen gefchehè s <vnd iweil es dann
dahin gemeijnt feijn foll \ fo wollen
<vvir auch daf ringlein hupfch <vnd
f uvacker'hin<weg nerfien»
Monfieur le Grand,ïe veux bien
que ce foit pour 1 amour d elle, mais
puifque cela eft, ie veux emporter
la bague de bonne grâce.
OBERStJLMElSTER.
monsievr le grand;
Da recht s Gnadigjter Konig Et bien (SIRE) là penfeë que
A f*vmd Herr^hat dos andenàen m vo ft re Maitffté aeuepour % ^
43-
meine Gnadigfte fravv die Konirin „ „*„ ^!U«« - /t* -tr ■■ >**«• v^~C ***5
?kht glnckÀ , iwmfibf ,Jnd ? >» aellepasxeaffy Wufemenc«-.
tuch KMaijefi. eigenem bègéren &fel on voftre deiir, pmfque V6us
gewârcket , weil diefSe da* rin- auez emporté la bague , par la plus
gUin belle
/F—
elle COUrfë qui fè pùifife faire , & -gt*m hïmveg genommeû yââZM Jiê
i'afleurë due Mohfîeur de Pluui- fi^ngerènnet haben 9 als esjmmer
beîli
tael fera de mm àduk
moglich ift:ich vuei^ dafiMonfiBlifa
innelauch miner meijnung îft*
PLVVINEt;
bBERÈEREïlTTEk
Il n'y à rieiSaûrtiohdë qui anime
tant les brâuës courages à bien exé ?
buter tous les exercices de plaifîr
que les belles & vertueufes Dames,
pouirce que les Cheualiers rie les ont
iriuentez que pour leur Faire pafler
le temps. G'eft pourquôy voftre
Màjéfté en penfant à la Reyne na
manqué àaucunpoinfl; de tout ce
queie luy ay dit, & afi bien couru
cette dernière* que fi elle continue
ensor vne autre matinée de riief-
iné , ie n'auray plus que faire de luy
parler.
€s ifinichts in der welt ; dos hr&~
ve vnnd hertzjoajfte gemuhfier fnehr
auffmuntert , aile lufiige exércitien
vnnd ritterfyïd fchon vnnd lujtig
z^uvolhringen 3 alsfchone vndtmgent*
famé vveibs perfohnen ., weildochfil*
ehe vbungen von den CàuaUieren al»
le in KM lufivnnd kurtzyvûeil erdacht
find. Daher komft es amh * dos es
JE: Ai: in demfie an die Konigings*
dacht,ankeincm dinggemangekhat,
fi deren ich bifëberç vwgefëgt habf;
dànhÈ. M. hatdkfi^f^emdfi
vvol gerennet 3 dàft vvann diefilbç
hàcheinen morgendergt ffîalt continui**
renfolti 3 ich notvvëhdigmitd>erfiîbm
von andernfachm reden muffte.
LE ROY;
DER ^ON/G,
êè yeux donc descendre & m'ëti
aller fur cefte bonne efcolle, remet-
tarit à vous entretenir du furplus
*jué y dus auez à me dire à ÏÏffuë de
mari difnei-, car ie né veux rien ob-
mettre de tdutce qui concerne la
fcience delà Gaualërie que ie n en^
tende. Seulement dites tnoy aupa-
ràuarit que ie forte, s'il y a eneor
beaucoup dé chofes à dire fur ce
So 'w'otten voir, dannnun sM$èi-
gen vnnd nach volbrachter fogUier
Jchuleh zji haufs gehen ., éuàh aztçh
kjt démjenigen > dajsjhr vnsvhèr vih
rigesnoch zjtfagenhabt > Zofit vM
j?ïàt& gehen bifs nach dem 'mtitags
imbijs ,darin wirfindnichts gerney^
net>etvva* hindàn ^u/et^en^.dejfên
wirnoch keinènbericht haben , anlahr
gend aie wijfenfçhafft der çaùaUêri
bder reitthtnjt. JiUemfagtvns^ùvtir
ehe vvirvon danengèhenjfidefsdi^p
nochvielddfs jhr vns^u/agih'Qbf^
w4 KONICLICHE
I/INSTRVCTION
OBERBEREIITTER.
plvvinel:
Neîn * GnadigsJer Konig > Ich
<vueifs£. M., weiters nichts z>uerkla~
rendais <wie tsfich wrhalte mitdem
haïtien remen <und Jfter brechenvber
diejchranckertj <wan ihrer z/vven in
gantzjem kuraf <vnd voiler rufiung
mff einander treffcn s darnach wie
man zjm pferdtfithten fille mit dem
degenin derfauft*
Non (SIRE) ien'ay plus à
vous déclarer que la manière de
rompre des lances en Me, les vns
contre les autres armez de toutes
pièces , & après comme il faut
combattre à cheual Tefpee à la
main*
DER KS>NIG.
LE rot;
Vveiï dan defl dings nôéfîvvemg Puis qu'il me refte fi peu à entend
dM*wirzjtlemenhaben s fofagt<vns dre, continuez à me dire ce que
éi^^^d^^^^ c'eft derompre en liffe, & comme
vbermêJchrancken brechen^vnd'uvte -i • /* * r •-« — '
manjhldarin thun fille. W°7 ll kfutbœ.
OBERBEREIITTER.
plvvinel;
Vnfere alten pjlegten in freijem
fddtohnefihranchen aujfeinanderzM
treffen *onnd die Speer zjérecben: es
habenfichaberdabeij finjtel <vnndge-
fÂhrtiche accident zjen begeben, auch
ojfft mais mit verluft deflebms fowol
defireuters alsçferds,dafimakatmit">
teljuchenmu>jfen 3 diefi fihadliche an-
lâuff ZJtvermeijden. ç Demnachfi haïr
maerftlïçhbohefchranckenerfmde^die
daspfirdt vnd den mann bedecket ha-
ben 3 bifs an den arrefioder widerhalt
defihamifihs.Damach habenfie auch
niàrige lijjin oderfihranckengemacht^
SIRE, anciennement les Che-
ualiers rompoient des lances dans
la campagne à camp ouuerc, fans
liifes : mais il en arriuoit tant & de fi
grands accidents, foit par la perte
de la vie des hommes & des che-
uaux, que pour efuiter à ces maux,
on a inuenté premièrement vne
haute liffe, qui couure le cheual &C
l'homme iufques à i'arreft de lacui-
raffe.Puis on treuuales baffes hiïès
de la hauteur du gras de la iambe
du cheualier , qui ïèruent pour ettï* mchtgarknijeshochvondererdepvel-*
pefcher que les cheuaux fur lef- che da rwdiemnjamitdiepftrdt,
quels on a fouuentrompu des lan- ^ff^^wamhmd Lm^nge-.
ce s, & qui craignent le chocq, ne fesmnd ^dAmslmàtÀfiL
s eleartent de la carrière, &pour bahnabweichen. Vveilmmaberdoch
autant que lêS hommes, nônobftât damitnitvorkommen kmneri; doses
tOUtesces chofes,nelaiflbientfou- nit mancbmal gute ftôfs abgeben , be-
uent de fe faire mal par les grands 'i^ff aa f d ff hœwjabermanofî
coups qu'ils receuoient dans leur ZtTjSltu^ ■/ /TZ
habillement de tefte , qui mettoit vndfÉrlichkeitenzj* arminnJrl
iOUUetleurvieenhaZard: OnttOU- lichzjuuar dafi mmdenhelmhinden
ua moyen de s'armer contre ces pe- w»d vornm auffdem kûrafi <wol bé-
nis. Premièrement d^rrefter la fal- f e fi*& hat > d*rnad> batte man einen
Jade au deuant & au derrière de la h ff^f *f * vm ein , e , m , ^ ck der
cairaffeaucc dex bons „*, p* f^t^^^Z
Vn piaitron tout d Vne pièce , qui die armfihienen, dterechte aber bifs
CÛUUre le deuant de la CUirafle/ça- an de» arrefioder widerhalt , alfo
UOir éft tOUtle cofté gauche, & l'ef- dasderarm , fi die lantz^e fierté freij
pauie iufques au gantelet, lé cofté gdtf«*"w*rd/wieauchderhelmbifi
droitiufqu'àl'arreft, laiflantle bras m j*. ^ >? l f° w ^ "***»•
1 endroit delà V.eue. Tellement richtennochniderbûcken-wederL
que l'homme armé en la forte eft bmpttrahen, noch dielinckefihulter
hors de ces dangers. Mais aufliilne regen } aMnhmàteerdenarmbewe-
peut hauflèr,baiflèr,tourner la tefte £f"> ™d*hM défi dnbogens, <omb
ny rémuer l'efpauîe gauche; feule- dengmldamtm^halte^nddie^
•ii A t i net zjuuardieie rultumdarzjt % da[s
mentuluyreftelemouuementde- di e fi6fs der îantln oder a^ja
pmslecoudepOUrpOUtioirarrefter auffdenbalfs, keelen <vmd drûber
fon cheual : & fcrt cette forte d'ar- gèhen , de» hetm nicht vom hauptftofi
mes , à ce que les coups de lance fi» komm , werf derfilb , mie an-
donnezà l'endroit de lagorge, & au P*f!P> a " z>™'f n "*hm fi -md
deflus, nefçauroitrenuerferla tefte ?* H ndirvnâ f^ft* ***"
rt J i i . rt hetitetiir, *vvîf anch durch den van-*
arreftee parles deux auis, & par ce ^ J vaeltbm die reijflgm fol ^ tm
plaftron , que les gendarmes nom- dos oberftâcknemen, der ebenmâfsig
ment la haute pièce, laquelle garde hindertjafs die fié fs der lantz^en dem
auffi que les COUpSiportez ne puif- reuter,fiaufdiefivueifè bcuvaffnep
fent nuire au Cheualier armé de la &>nicbt finders féadenmôgen.
forte.
>« KONICLICHE t/INSTRVCTION
D£R KONIG. LE ROY;
r*» ^*/Sw «fe& halte» vvir âafùr, îecfoy que l'homme ainfi arméa _,
44 . A^îr«f mam filcher gefialt gemflet bien de la peine a monter fur ion 44,
fchwerlkh <vnâ mit mûhe auffein c heual, & eftant deflus à s'en bien
pferdt kommen ,, vnd <wann er aujf avder.
demfelben Jitzjet 9 jhme iivenig oder *
garnichts wefdebelffen konnen.
OBERBEREHTTE& PLVvINÈL:
es ift nicht anâerB , GnadigBer SIRE, lîluy feroit bien diffi-
Konig> es bat beijdes <vid difficulté- cile,mais en l'armant de la CoxtCiOXi
tenaufjich.abermanhatdiefirfach a pourueu à cela, C'eft qu'aux
aucb rabtgefandm. <Dann m den triomphes&aux tOUmoisoù il eft
trtumpfren <und tmmren > daes <vmb n r , 11 -1
fbeJrechen z#bm , machtmanan qacftion derompredes lança ,il y
beijdenendenderfiecbbahnoderfchra- doitauoir auxdeUX boutsdelâlice
cken ein klein aufgericht fchaffet 3 in yn petit efchâffaut dé la hauteur de
âer bohedtftpgreiffsam pferdt, auff peftrieu du cheual, fur lequel deux
-vvelcbemficb zjvvo oder dreij perfi- QU troJS per fo nne s peuuent tenir ;
nen halten konnen y nemblich derfo ç . • jx \*> rrer\c\arrx\e vn Afmu-
ftechenoderturritrenfoUtdarnachein ? ' $ * y
wtffenmeifirjeriimarmmt^nni "« pour 1 armer, & quelqu autre
eïnandererderihmhilft, vueil esein pourluy ayder: eftant neceffaireen
hohenottmfiyàafsineinerfigefâhr- fes actions perilleufes que l'armu-
lichen action die rûfi-oderwaffenmei- r j er foit toufiours proche, ôtarme
fterfiâtigsbeuderhandji^nddie j es com battans : afin que rien ne
fofrechenvndtecbten follen 3 staffiren 3 o, _ r -**.,n. A n.,:„
j v // -n-r- j -ri manque, & que tout loitiuite. Puis
damit ailes jusr Jet j , e vnd nicht s er- ~ n > 1
mangek. <B*mmdermannalfiaufs- l homme eitant arme , onluy ame-
gemftet, z>eucht mon jhm fiin pferdt nera fon cheual proche de cet ef-
fûr 9 hart beij dos fihafot , darauff chaffaut, fur lequel il le peut facile-
er dam leicbtltcb fieigen kan.feinen ment placer pour commencer fa
cws <und rin anzjtfangen. DmnK QQm ç t . Car yoftre y aie fté remar-
Jvïaijeft Cou wro belieben la en tn ,., , in., ,'
JlJemen, dafs tn demUten <1™» , siliuyplaift,quepourrom.
rennen vnrtd jpeerbrechen der anritt P re ^es lances en lice , il ne faut pas
nit com-
t
ftôf J
ediftmèncer fa carrière en tournatli
pour deux raifons. Là première*
qtfeftaht peùmmcmMiincommë^
dément armé,; le Geridafriie jpour^
roit fe deiajufter de fa bèffHe poft u-
rë qui luy pôrteroit grand preiudi-
Cé au rencontre furieux de fon en*
jnemy. Là feeonde,qu*ilfaut partir
tous deux enfcmble ; afin de fe ren*
contreraumiIieudelalice,oùdor.
dinaire fe placent tout vis à vis, le
Roy, la Royne* les Princes & Prin-
ceffes, & les plus grands: ce qui ne fe
feroit pas iuftement^fi on commen-
çoit fa Courfe par vnë demie voke.
Ceft pourquoy il faut que lesche-
uaux pour faire cet exercice fiaient
grandement patiens m \ partir , &
âccouftumez à demeurer arrer
ftez la telle dans la carrière &c fans
inquietudei tant qu'il plaift au gen-
darme.
nhimwenden bejchicht, kuf zjwe-*
ijeti'vrfachem Die erfie^di'eweild^r
reuter , in fo fchwerer *uni. vnbe*
quemblichen ràfiung leichtlich môcbte
auffeinergmenpoflùrkommen/vvel*
chesjhmeim anrennen feiner vvider-
part viel vorthetls benemen. nmurde^
2)/> andere, dieweil die pœrtheijen
aile beijde z*uglekh anfyrengen muf
fen> damit.fie:in mitten der fchrm*
cken zjnfàmmen kommen 3 da recht
gegen ruber gemeinigiich die Konige
*unnd Konigin 3 Furjten vnnd Fur-
jtlich Fra'vven 'z^immer jkr. ftand
haben > <ùuelches nun fo jufr nichï
gefchehen kôndte 3 iwann man den
curs mit einer haben voira anfan-
gen vbolte, Darùmb mujfen auch
die pferdt in dieferft etiercitio defî
fyeerhreçhêns gràjfè gedult erz^eigen
im ânjprengen J: vnnd gevvehnet
feijn den kopjf duff der fieèhbahn
fittzjthalten , fo lang es dem retttcr
gefelleu
L È ROY;
t)E R È^ONIG.
QuelscheuaUX treUUeZ- VOUS îeS . Vvelche pferdt bedmckeHeuch ZM
i ^*~" ~ An \ M ^~«_~~^ diefer ritterlichen vbunv die beften
pluspropresa cetexereice? J^ nf *
PLVYINEL;
ùberzerbiitter;
SIRE, Les plus viftés font les
méilleurs,& ceux qui font receuoir
le plus grand choq , pourueu qu'ils
foîent affez forts de reins (k deiam-
î>it vor anderfchneÏÏs finà wol
die befien > vnnd die im rit t en am
Jtarckfien erfckutten: danndififiein
anzjeig, daf fie vonjtarcken lenden
<vnd fchemkeln find , etwas œufz,0 9
HHh
fiehen : daher ich 'ùiei <von den Jk&*
cken mrfiren > infonderheit ijondm^
teutfcben pferden , oder die jbm&aw
leib vnd ftarcke gleich find : dann
diefe fich nicht leicht m ruckiwerf-
fen lajfen,*vvie die Spanïfchen *vnd
"Barbarifichen Happer y welche miel
ZM>fih e vvad> hierzjt find x auch eineii
reuter info Jchwerer râjtimg kanm
wurden ertragen konnen*
flNSX-BLVGinÇN-
bes ipjour? les fonftenir\ qui me fait
eftimerles fcîts*Gourciersvowlc$
chenaux d'Memagney ou deJféûHe
pareille* lesplus propres, ne fejee^
buîtantpastfria&desjfà^^
ttes.quelfc^.cteuau^d , Ëfpî^iep&;
les Barbesi,quifonc trop ioibiesîiic
qui ne poûferofent porter le gen-
darme fipefarament armé.
DER t^o NiG.
1Ë ROY.
Vvann mn der reutet dfi aufi* Quand leCheuatier eft bieaaiv a^
^gerâfiet auff feinem pferdt fîtzst, mcfur fon cfaeual, &fa lance enla 4J '
<vnndfeimUntz*inhmdhdtendt mai^preftàGommencerfacourfe,
fi^f.imcm.immfaz** comme quôy defeez-vous qu'il
machen^iwas f aller %veUerthmf u % ' ~ ^
J - lexecutci
oberbereutter:
ïlvvinel:
me*
Jhre Maijefi. ich hab fchon hi
be^orgefagP > nmie es cinnotturfftfei},
dafi die beijde turnier &ugleicb an-
êrengen, damit fie in mitte derfchra-
ckenzjifammen kommen. Im anreit-
ten *uvolte ich ., dafs fie jhnen die
*vierde manier der leuaden mit der
lantzjen erwehlten, fo Ew. Maij.
ich fchon albereit erhlâret babe > <wie
ts damit befcbaf en 3 dafi fie nemblich
ZMgleich *vnnd in einem tempo den
njviderhalt der arrcïb défi kurafi an-
pt&en ., <onnd an ftatt dafi fie die
Jjtitz, der Untz,en algemach fencken,
fwil ich dafi fie alfo bald an jhren
gehorigen orth zjérechen angefitzj
Jiij, ohngefahr z>wantz>iggang,ehe
SIRE, Faydefiaditqu'ileftoit
befoinquc les deux Gêdarmes par-
tirent enfemble pour fe rencontrer
au milieu de la carriere:enpartant
ie veux qu'ils facent la quatrieftne
leuee que î'ay cy-deuant déclarée à
voftre Majefté , &£ qu'en mefme in-
ftant ils pofent Farreft de la lance
furTarreft delacuirace , & au lieu
de biffer tout doucement tomber
la pointe de la lance, i'entends qu'el-
le foit tout à fait en la place pour
rompre, vingt pas auant de rençon*
trer fonennemy, afin d'auoir plus
deloifir de s'ajufter, & donner àù
Keuqnjon dëfire^ pour rompre dé
bonne grâce & prendre garde de né
ferrer pas la lance dans la main en
choquant, de crainte que fe rom-
pant dans la poignée elle ne fe bleffe
la main qui fe trbuueroit ferrée. Ce
quiârriue affèz fouuent à ceux qui
ne fçauêt pas ce fecret 11 fuffit feule-
ment que ki mainferuê pour foufte-
nirla lance fur rarreftdela cuirace,
& pour ajufter le coup oùondefiré.
Puis la lance rompue, fi elle fe brife
dans la poignée, il faut faire fonar*
reftde bonne grâce; en tenant le re-
fte du tronçon qui demeure dans la
main: & Tarreftfait, la ietter hors
là lice dans le champ. Mais fila lan-
ce ferompoit dans la poignée, il
faut en fâifant fon arreft de bonne
grâce haufler la main& fécouër le
gantelet pour monftrer aux regar-
dons qu'on n efl pas eftonné du
chocq.
dannjedèr feiner tyyiderpart begeg*
neî± dàmtfie raumbaben^ deftoge*
t/vijfer zjt.a\uftiren vnd amreçhtm.
orth zjttreffen 3 mit gâter gratien
Ziubrechen * auch zjtgleick den muth
ZL&faffen , Jolleh auch der 'Untzjsn
mit derhand im jîojï hèinen zjvvang
anthun / dann folchè pmften im
griffbrechen , >und die handt fo fafi
dammb gejchlojfen , njerlets^en mo*
chte. Es tfi genug y daj? mari allein
mit der handt die Uritzg auff dem
rùviderhalt dejl kurafî halte y *vnnd
den Jpeer damit gerade zjtm ftoj?
richte. Vvann nundie lantzje nicht
an dem handgriff gebrochen 9 foU
mm die parade zjtm auffhalten
fein zjerlich machen , den refi oder
'uberblieben fiuck défi Jtocks ninnd
kolbens in diehohe heben t/vnd her-
nach mtttènindiefteéhahn vonfich
werffèn. Sotte aber die Untzjs im
griff/elbslen brechen \ s dafs nichts
in derfauft bleibe / fiïï mon nach
genommenem zjeriiehem arreft die
handt fampt dem handfchuch empor
heben , den zjtfihem anzMZ>eigen *
dafs mon defs fioles nicht crfihro^
éxn jfey.
X E R o y:
VER KPNIGl
En quel endroit defirez-vous *** nwlAm ripit défi leibi
que le Gendarme rompe fon meijnet^dafsdtclmtzsamd^
bois?
1er fugltéften zjtbrechcn.
plvvinei:
oberbereutter:
SIRE» Le vrayendroitpqur "Dergemeinft orth , darattfdiè
S>4f- ^ONIGUCEB
lantzje gebrochen *jvird> ifinftn den
* l & ut augenanbifîaujfdiefehi4terderlin*
4 ' c ken feiten > doch trifft man am be*
fien awffden iopjfi
L'INSTRUCTION
rompre de bonne grâce, eft de ïom^»
pre depuis la veuë iufques à I ? efpau- - 6i
le du cofté gauche, mais les meiU
leurs coups font dans la telle*
DER ^oN/a
LE KO Y*
Vvelches fini dit zjuvèMarrefl, Dites-moy ce que c'eft les deux
npie jhrfie neMèt, oder widerhdt, arrefts,celuy de la lance & ceiuy de
der an der lant&en 3 vnd der an dem fy cuirace*
kûràfis?
OBE&BE&E1ÎTTE&
i?LVVINEL7
CnàdigïierKonig, derAïreftoder
widerhalt défis kûrafsifiënkleineij-
Jin >cineshalben fthuchs langz/ween
fin&r hreijtî mitZsweijêngutén nh~
gein an die feëhte fieitte dèfîirufihar*
nifchsgehefietj ^fittger obefhdb défi
gùrtels, welches eingeUich oderge~.
werbj hat dafî es fich biegen kan 3
*vnd dem reuter aujfer den carrier kein
tmgelegenheit am arm mâche y <vvann
nun der fieer r eut ter rennenwiU 3 fo
lafft er diejenvviderhalthèrab. Der
arrefi an der lantzjen ifi einfiarcker
ledemer rieme , eines guten daumes
kreit , der zsuveijmal f umb den kolben
derlantzjengehet, z>u hindereftan der
handtj dajîe rund *umb mit negeln bc-
fchlagen isTr> <vnd dienet, die fer rieme $
dafs man jhnauffden arrefi défis kù~
rajfes anfietzje 3 angefehen, dafs ohne
diefisder arm nichtfiarckgemg voe-
re, die dicken lantzjen 5 fb man im
ftrieg fiûbret 3 zjtbrechen. Vnnd da es
qpuvan ein njbel abgerichter fieer rea-
fcr 'vberfieben , <vnd den arresT der
lantzjen
SIRE, I/àrreft deîa cuiraflfe
eft vne petite pieçç de fer longue der
demy pied & large de deux doigts,
attachée à deux bons auïs au cofté
droiddé Iaçuirace, quatre doigts 1
au deïTus de la ceinture , qui auec
vne charnière fe plie pour n'incom-
moder le bras du Cheualier hors de
la carrière , lequel arrefi; le Gendar-
me abaiffe quand il veut courrexe-
iuy de la lahce eft vne forte cour-
roye de cuir large dVn bon doigt,
qui fait deux tours à Tentour du
tronçon de la lance,prochç du der-
rière de la main: auquel lieu elle eft
clouée de bons doux tout autour*
& fertcet arrefi pourpofer au def-
fus de celuy de la cuirace, d'autant
que fans cela la main ne feroit aflez
forte pour rompre de grofTes lan-
ces de guerre. Et fi par hazard quel-
que mauuais Gendarme manquoit
défaire
ftv roy:
cte faire tenir Tarreft de la lance M
eeluy delacuirace lors du rencon-
tre, il n'y a doute qu'il fe romprok
fepoignet de lamain.
tantzjn nicht an den widerhàlt dejî
kurafi anfit&en faite > yvûrde der*
felb aujfer allem z/uveiffel das ge~
werb der handt &m arm zjerbre-^
chm»
t Ë R G t.
I)ER KONlGi
Parlons à cette heure de te ÇJuiri -
£fcaine,& me dites ce que ceft, &
comme quoy vous voulez que Ton
S'en férue.
. Lajft vns nun auch reden von
àem Quintan rennen 3 fagtmir 3 <wa*>
daA fei\ 3 <vnnd wie man fich beij
demfelben zjuverhalten*
PLVVÎNËk
bSERBEREUTTER:
S 1 R. Ë , Quelquesfois les che-
valiers fe laiTent de ùitc vrie metme
chofe j de rompre en lice les vns
contre lés autres, ils y treutient trop
de peine, & quelquesfois du mal,
pour le continuer fi (btiuent -, de
courrelabague,ilsy prennent bien
plaifir, &peu fouuent s'en lâflent,
mais ils n'eftiment pas cet exer-
cice âflfez martial • c'eft pour*
quoy les plus inuentifs ont trôuué
vn Milieu qui eft vnê figure d'hom-
me , qu'ils placent au mefme en-
droit que ceiuy quicouroit en lice
contre eux,& de la mefme hauteur.
Et là armez ils rompoient ieurs
lances, s'ajuftans contre cette figure
d'homme, qu'ils nomment Quin-
£tan , tout aulîi bien que contre
vn gendarme naturel , &c en cette
, .©/> Cauallim vverden iifîiwei-
lenmûdtvnd verdrupg, jmmerdar
einerleij XMtreiben: auffeinandertref
fen <vnd Jpeerbrechen hatzjA gar viel
mûhe aujf'fich , gehet auch <vnder-
<uveijen fonder fchaden nicht ab.
Beij?n ringelrennen ifi zjwar mehr
lufi y vnnd wird man dejfen nicht
fb bald fyberdrûfîig > dvch halten jb-
rer viel diefevbungnichtgnugMar*
.îialifch oder kriegfsrnânnifch* Dfr
her etliche fur andern fhbtile kopjfè
ein mittel zjvv'ifchen beijden erfun-
den baben 3 nemblich eines manns
bildt , njvelches fie eben an den
platz, . fetz^en 3 den der halten fol*
te. fomit\hnen rennen <vvurde 3 vnd
eben in der felb igen hohe. Hier an zjer^
brecken fie jhre jj>eer > vnd richtendie
lant&e gerade atijf die fi s bildt s fo fie
den Quintan nennen y nicht anderfi
als mjf einen naturlichm fieer reuP
ter 3 halten alfa in diefem rennen
2ïi KOmGLÏCtiË
dos mittel zjvuifihen der ftiri âefi
fiharpffrennem im ïrejfen 3 mnnd
leichtfirtigkeit dèj? ringelrennens*
€ Dâr arth daraujfman trijft^ ifi der
kçpff des QuinUnen $ die hejten ftojS
gehen aujfdiejtirne *vbet die augen à
die drunâer gerathen 7 <tiverden ge-
ringer gcachtet* Suite aber ein vnge-
fihickter ipeer reutter mit der Un-
tz>en aujf'den fchildt treffen , den
der Quintan am lincken arm helt Â
fi wendet fich derfelhe auff einem
gewtrb herrnnb 5 <vnd fihlagt nach
dem> der fi njbelmitder lant&enge-
troffenhdti Da er nun inpartheijen
reittetj *wird er aufsgemuïiert ^vnd
*verleurtfeinèn ritt zjirfîraff'der <vn-
gefchicklicbkeit. In diefem exercitio
kanmanjhme eine vnderdenvierle-
uaden derlant^en erwehlen, davon
6w. JSdaijejti Jchon genugfartien be-
riait hat j <vnnd <weiln die fieer^
damit man aujfden Quintan trifft,
^ m gemeiniglich fihvvach *und leichti
*vnd wol ohm widerhalt zjérechen
fmd > als pflegt man meifien theils
nur im <uvammes zj&rennen.
UINSTRVCTTON
fone ils rencontrent vnMiliëUiOdi
trela furie de rôpre enlices lestas
contre lesautres,& lagenrilleflede
ia courfe de bague: l'endroit pour
rompre eft dans la tefte , les meil-
leurs coups font audeffuè des yeux
dans le front, les moindres au def-
fous. Et fi quelque tnauuais gen-
darme donnoit dansvn efcuque le
Quin&an porte au bras gauche, il
tourne fur vn piuôt * & tafche de
frapper celuy qui s'eft fi mal (èruy
de fa lance, lequel courant en par-
tie , eft dehors & perd fes courfes
pour punition de fa mauuaife grâ-
ce. On peut à cet exercice faire cel-
le qui plailt le plus des qfuatre leuees
que fay diètes à vol^re Majefté.
Rource que les lances4efqueilcs on
court contre le Quin&an font foi- *k/*i
bles,& fepeuuent rompre fans ar- 47 '
refts, mefmeslepIusfouuentons , y j
exerce en pourpoint.
DER konig.
tE ROY.
Soijtnmni^tsmehrvbrigje^ Unerefte donc plus à cette heu:
fenêrvns auff dtfsmd^uber^ re à d] fi r j d
habt > dannalletndmfechtenmitdem , v . . \ •,"*•-
degm xj$ pfirdt . combattre a cheual, a lefpee.
OBERBEREIITTER.
plvvinel;
Diefem ritterfpiel fiin recht vnd SIRE, Pour faire Cet eXer^
gebùhr KMthun , // ein notturp das cicë comme il eft requis , il eft: be- ;
filées der gaul recht verjlehc, md fcinquelecheual ^entende, &que
,, " JIIJ ' , "" r "" J i i ."■^^yytf m ^^^x < - - A "- "- " llT_" "
*&?
^ DV ROlfr i)kï>àRVFEIsrNC.l^
le Cheuaiier le fcache mener dé àer tmet fae wol wd geféiMé
bonnegrace. Carplufieursfetreu- ft" UnrK { ?>*m es finâen fié
P r i r. i n n • 1 hic ihrcr wel j <welche nur me ge feu-
uent , lefquels font pluftoft rire la - ~ dttrch jhre béfe , ûfim & i mi
compagnie par leur mauUâlfe pO- vngefàkkte gebirdenlaéenmaéen,
fture, & par leurs geftès ridicules, denen wel biffer wer , fie Uiebm
qu il Vaudroit mieux à telles gens daheim, als dapfiefié einis dings
demeurer dans leur logis.que d'en- wàerfawm , Confie himn -ver-
«éprendre ce qtfi .s „-en,e„de„ t ^Zl ÏZ"^ £Z
pas:acqueraqtpar ce moyen repu- ge fibkklkhkit -vnnd vnvorfiétig*
tation d'ignorans & d'imprudens foy-,
toutenfemble.
LE ROY. DÊR KO Nia
' Ôuedefirez-vdusdoncderhotti- Pbat erfirdert fa dam fi vvol
me&ducheual,poureftredignes «« *? ^mfpfifde Jsmt
, 7 . „ . * " „ ° ■ man mit ebren befiehen moge vor tt-
depatoiftreen bonne. compagnie, ner gutm ge p^ a p } % diefm
auec honneur en 1 action dont nous ixm i t - l0 ^^ ^ir reden ?
parlons?
plvvinêl:
OBERSÈREIITTER.
'SIRE, le diray première- iAnfângiié, GnUigtter K6nig>
ment que fans vn bon chenal qui te &M* "f der1,eftev»dge<
w ^ , . . r „ \ n /chicktesle cavallier fi m der wele
aye toutes les parties requîtes en ^ Wct>w , w> ^^W^
cette adion , le meilleur Cneua- gèri û t tferdt ,dafs aile eigenféaff-
lier du monde & le plus adroit n'y ten & « ^ e fi ern wrhaben gehôrig an
fçauroit acquérir que de la honte. 11 fié bat , mdm mets dannfihimpf
faut donc qu'il foit de taille allez -ml ftott d*tm hiwen vuêrde.
,• " H c uU nr . nnnr Soie pferdt aber M fiarck t?nd.
forte ^^ffi gefeJLl.bfeyidbt/ch^cb
tionnee a celle du Cheuaiier, & qm «^ gUeàerm ^ egm ç imm renter
le puifle franchement porter arme, ^^.^v? } m ff dafî es faege-
qu'il foit patient & VlgÔUreUX, Ce r Uva p K t wol tragen moge. Esmuft
laiflanc conduire de la main 8t des der web dabeij geddtig nmd doà
iji ■&bftiûlïè#&/
hertz]oajftfiyn 3 dafi der kand vnnâ •
der ferfingehorfkme > im galop, mit
wrhengtèm : z>aum h im an f hait en
j'uft vnd gewifi 3 dafs fich beij der .
erde tumwele s fdriofe paffaden mâ-
che ., ntvk auch abgerkhtet fiij zm
halbennmd gantz^ên fyvlten, infùm-
ma j allés da$ thue -, nwasdem reu-
ter lieb ifi > *vùeit *vnnd eng > lang
oder kurtz, , dafs fich weder durch
den Zoaum <vnnd mundfiuck noch die
fioren z,um z^ornbewegenlajfe^oder
auch durch etqjyas ànders > <vvie
dos namen hat 3 nicht erfchrecke
'vor den trommeten > drwnmen, ge-
thon der <vvajfen oder einigem kriégs
infirument. Vvas den reuter an-
langt > foll derfelbe allz>eit den leib
aujfrecht vndgerade mittenim fat-
tel hait en, nach der pofiur^ die E<ùv.
Àîàqefi; ich hiebevor gewifin hab
in der perfin défi Herfen de TJr-
mes s aiïes'von freijer handnichtsgè-
Z/vvungen, man tummeln gleich do*
ffirdt y oder hàlt mit jhme fiill.
In fitmma , ich begehr ^ dafs er
fich fi freii in feiner rûfiung er-
z^eige > als njvànn er in ho fin vnnd
*uvammes ritîe > dafs er fich auch
gleicher freijheit im fichten filbft am
nehme énd gebrauche , *unftd nicht
nachfolge forer <vielen 3 die mit dem
haupt s armen „ fihenckeln <vnnd
gantz^em leib aile tempo gleichfam
Zjeichnen <vnd mercken „ die der
gaul helt 3 es fiij im gallop oder
terre a terre 3 heben den arm mit
den fih<uverd im contra temps njber-
fich _, fchreien ohn njnderlaf "vnd
sprechen jhren pferden z^u. Vvann
man in blojfen kleidern reiîet s ifi es
<vvol bifiweilen erlaubt > dem pferdt
hertzhafft ZMZM^rechen : im fchar-
ynutzjren <vnnd treffen 3 kan ein Ca-
fitain feine foldaten mit *vvorten
vtmfmcrïcm
talions, au galop, à toute bride, ài£
reftantiufte & ferme, maniant ter-
re à terre Vigoureufement fur les
paffades furieufes: Cm les demies
voltes & fur les vôltêé, fâifant tou-
tes ces a&ionsà toutes les fois qu'il
plaift auCheuàlier, foit large ou e-
ftroit,longou court, fansfe mettre
en colère pour la bride, pour les tal-
ions, ny pour quoy que ce foit, &:
fans auoir peur des trompettes* tam-
bours, des armes, ny d aucuns in-
ftru mens de guerre. Quant àl'hom^
me, il faut qu'il foit toufiours droi£t
& bien placé dans la felle,fuiuant la
pofture que i ay cy- deuant fait voir
à voftre Majefté,fur la perfontiedè
Monfieur de Termes , auec vne li-
berté , & fans aucune affe&atiori,
foit en fâifant partir fon cheual delà
main, en le fâifant manier, ou eri
ParreftantBref,ie veux qu'il paroif-
fe.auiïï libre dans fes armes comme
s'ileftoitenpourpoina, &quil fa-
ce toutes les adtios du combat auec
la meftne liberté , n'imitant pas
quantité de perfonnes qui marquet
de la tefte, du corps, des bras & des
jambes, tous les temps que fait leur
cheual, foit au galop,foit terre à ter-
re, hauffant le bras de l'efpee à con-
tre temps, ou le biffant immobile-
crians perpétuellement, ouparlans
àleurscheuaux. En pourpoint il eft
quelquefois permis d'animer le
cheual de la voix: aux combats de
la guerre le Capitaine peut faire le
fcmblable à fes compagnons: mais
à ceux
-e%N-
Çenette propre pdur rame $
1 ner la te/h du cheud atd*
Jàhattdmmejur tapuy deU
Inde et fûtme awChaquenét
et cheaaux de pas h hr anche ^
/ûur reieuer,
Genette pmrleçhud i^
Jur îafdy <k U num
'■',- ! K\nM .'aeûnettè entière
auec*
'deux ' . petite » wllotef .
i/léfrimrttrj/lfrepr* four ^eteuer
1* sh/M/al .1 '*• '
„„,atte pour te'etietud (jwfiipafo
âçtm<e tmpjwr ta nuwt eîte m u
mené daumpje que loutre .
Çejlç iranJjejji tardye et
ramemej&rù ,
fa, tefle lu cheud
ï cëdt qui fë lotit fur là carrière
pôurlepiàiSr,!ë Cheuaiiêr ne doit
parler ny afôhcheual, ny àfoh en-
iremy : ains doit fonger feulement
à commencer, continuer & finir de
bonne gracé ce qu'ira ëntrepris,afin
de remporter auëc àpplaùdifiè-
taèrit dés règardàns, Fhonneui: & la
gloire que meirite celuy qui s^ën ac -
quïee dignement
hujfiritintern : : aber vumn man in
carrier *<vmb luftsweillen rennet*
da Joli der reufersmarm kein worp
yerlihren > weder fieinen feînd
noch dem pferdt z^ujprechen > fondern
entreprife fnfich *vnd iwacker anfan-
gè , inittele <vnd ende ., damit er mit
confins défi gantz^en njmbfiànds der
zj&fiher ehr nmd preif davon brin*
gen mogë*
%è "Aô-fc-
&E& J^QNÎG.
p ;^^nd41lômtaë&iëçheuaibttt
les qualité^ que vous Venez de mé
dire, ou qaëiqties-Vnësdespias hé-
Cèflàiïé^(ëftanfbién difficile de tes
reac^nfréir toutes enfëtnble) que
dfefiréÊ-toUS Qu'ils facènt?
^Dafich riûhaïïé die fi erforderti
' teten 9 ddvotijbr 'uns nach der
î?fi*g?» oderjadienoth e uuendig-
fien { dannfihwenich <vuerdenfie aile
ZàUgleichbeij e mander zjtfinden fiejjn)
beijâem rester <vnd pferdt befinden
filfffîj *vym <werc dan wtitterx
PLVVlNÉLT
êËÈRÈÈRÈUtTER:
: S i R B , Il faut qu'ils fepîâcëiifc
au lieu marque pour le combat ,
p ^qui doit eftre entre la lice& l'ef-
chaffaut , où voftré Majefté doit
eftre fi elle ne combat elle-mefme*
qu'ils feméttent à quarante pas de
diftance lVn deuant l'autre , i'efpee
en la main, en mefme pofture que
Êy^deuànti'ay fait voir à voftre Ma-
jefté, qu'il faut tenir là houffine e-
ftânt arrefté, & demeurant ferme,
attendant le fon des trompettes
£fnÂdigfterï{6nig,DafoÛenJU
fich an dm ortb , der xjm kampff^' 1 ^
tabgez^eichnet ift , z/weifichen den* L
fchrancken <vnnd dem fchapjfot oder
iuhn begeben, aida fichihrè NLaijeft*
auch befinden wird, <ùvo fifn fie nit
felbfien kampffenfilten, auch fille n fie
fich in derdtjtandts viertzjggânge et-
ner*yon dem andernhalten 3 mit dem
fibvverd in der faufil èben in derpo*
fiur 3 die E, M, ichhiebe^vorgewffefh
hab;alddfollen fie fich ftillvndfefthah
ten, <vnà dafelbfider trompetten^mm
anfyrengénerwarten* EinerfoUnich?
KKk ~^
>« KOmGLICÏiË
ehe anfangends derandern^ fondera
die ferfen an dos pferdt h ait en > dm
Z>aumfampt der hand/vmb dreij fin-
ger finchen laffen , <vnd mit erhabenem
arm vndjch f uuerdtin der faufiin der
furi <und ernftlich ànfatten > fonahe art
feindt rùcken als môglich ifi> <viïnd im
fârùber pafiireneinenfireich mit dent
fch-jverdgeben ,folchen abernicht e von
dachauffdashauptfùhren, e uucilzj&
beforchten y man mochte in der rencon-
tre <uuannman défi reùters verfehlet,
dos pferdt trejfen$ fondera *uôrnen auffi
dos angeficht 3 denfireich et*uvasgegen
der lincken feitten zjehenâ, darnach
demorth, da der feindt angejprenget
hat^eine halbe voita in curbctténne-
men: dann difi ifi eben davonichge-
fagt bàbè,dadiefîhone erhàbenepaf
fadenam îneislen<uonnohtenfind,da-
mit ,<wanneiner*von den beîjden ehe
als der ander fich gewendet hette , er
fi lang ivarte> bififiin <widerparth
dergleichen gèthan ; in dejfenaberdas
pferdt an einem plattsu infehonen car-
betten *uerleibe. Da fie fich nun aile
beijdege<uvand 3 foUenfté z>um Zfuveij-
tenmahl zm einer zjcit zjigléich an-
Jfirengen, 'vndindemfieeinanderbe*
gegnen^ einfireichmitdemdegen ein-
andermerfetzjen^'vndfolcbes bifizMr
drittenrençontrecontimirm*
UlKSTRVGTION
pour partir, lequel ne doit pluftotë
commencer que chacun ferrant le&
deux talions àfon cheual, baiflant
la main de la bride de trois doigts*
& hauflant le bras de Pefpee doit ef-
jchapper furieufement,paiTer le plus
prés de fon ennemy que faire fe
pourra * & en paflant donner vn
coup d'efpee,non fur la tefte à plain$
de crainte que ne rencontrant
l'homme on bleffaftlecheûahmais
fur le deuant de la face tirant vn peu
vers le cofte gauche, puis au inefme
endroitd oùfcn ennemy eftparty»
prendre vne demieyolte à courbet-
tes: carc'eftlà, comme cy- deuant
i'ay dit, ou les belles paffades rele-
uees sot neceffaires, afin que fi quel*
quVn des deux acheue de tourner
le premier, qu'il attende que foa en*
nemy ayt faitlefeœblabie,fonehe-j
ual demeurant en vne place en la
belle a&ion des courbettes: &eftas
tous deux tottf oez, repartir en mef-
me temps, fe rencontrer, fe donner
encor chacun vn coup d'dpee, 8c
continuer de la forte iufques au
troifiefme rencontre.
der i^o nig;
LE ROY,
VvasfoUenfiedannindieferdr^ Età cet roifiefme
Un rencontre thun ?
defirez vous qu'ils facent?
rencontre,que
fit ton
^NhmFFEISFNâ
PLVVINEfe?
pèEZBEREllTtEH:
S I & & , II faut que les deux
feombattans foient d'açeord au
trcifiefme rencontré, qu'au lieu de
pafler outre pour aller prendre la
demie volte, de demeurer & tour-
ner tous deux fur les voltes, vis a vis
IVn de l'autre, fe donnas continuel -
lement (en s^attendaris^fin de ne fe
brouiller) des coups d'efpees* auec
vue aëtion furieufé, & continuer
iufques à la troifiefme volte. Puis
ayant iuftement la tefte du coftë
qu'ils fontentrei, chacun s'en doit
retourner furieufeinent d où il effc
party, faifânt mine d'aller repredré
vne demie vôitë , au lieu dequoy
deux autres au méfmëinftadt rem-
pliront la place, & feront le fembla-
ble. Voylà (SIRE) comme quoy
les Cheualiers doiuênt combattre
aux grands tournois & triomphés
pour fe faire eftimer • car en cesren-
cotresil fe peut donner de fi grands
coups d'efpee, que celuy qui n'eft
bien adroit à les receuoir , court
bien fouuentfortune d'acquérir de
la honte au lieu d'honneur : & pour
prouuer mon dire par vri exemple,
voftf e Majefté fçaura que feuMon-
iïeur leConneftable de Montmo-
rency n'eftant encor que Maref-
chalde France, nommé le Maref-
chal Dampuille,a dôné deux coups
jhreAîaijefi Es mûfienfichbeif
de partheijen in diefem trefien mit
einandêr wrgleicken , dsfis anftatt
fie beij einandêr fâruber pafiiren s
ynd aie halbe 'volt a nemen fblten 3
fie aida <verbleiben , fié ah beijdein
volt en trâhen à einer geradegegen
dem andern vber , <vnd fein <uvar-
ten, £amit fie fichnicht ficlbftpertur-
biren > darnach ohne vnderlafi mit
jbnderbahrer furidtefichwerdter ein-
andêr anff die kopffe fihlagen > <vnnâ
folches antreibm 9 bifs zji der drit~
ten <uolta, Darnach ± <vvan fie die
haupterjufi zm der feitten gewandt
da fieherkommen find y JhJl einjeder
mit vngefiûm wider an den wth
kehren <von dannen er angefirenget
hat 3 vnndfich annehmen, al$<uvann
tr eine halbe <yolta machen woltâ.
Alfio bâlden fioïïen z/uueen anderc
an jhrerfiatt aujfder bahn erjchei-
nen , *<vnd \hm thm,gkich voie die
*uorigen. Difîifialfo* Gnadigiïer
Konig <vnd herr 9 die rechte vyeifi y
deren fich die cauallîeri in triumpffen
wnnd tumiren gebrauchen fiouen a
jhnen hiedurch ein anfehén zjtma-
çhen : d^nn es gibt in dicfien recon-*
tren fi fiattliche ftofi <und fchwerd- \
fireiche , dafi einer der die gefichich*
lichkeit nicht bat (biche km empfan-
gen* anfiattdefipreifiwolfichimpjf
njnndfiottdavon bringen kan. Z)a->
mit ich aber die je s mit einem exem*
pel bèjietige , als fioll E<w. Maijeft*
'wijferi ,, dafs weijlandder H. Con*
nejiabel von Mommoranzjj , ak
er noch Marfchalck in Franchr^chl
4*
'&+ XONIGIÎÙHÊ
<vnnà der von T^ampmÙe genefmct
p. voar 9 in gleichen ocmfiànm defttitr*
nirs nmd wUtinphs 3 zjuveen fë vn*
gejchivmgener fchwcrdfirtkh œttfe
getheilt > daf tr mit dem jj£pn ei*
nenférften demgatd aîiffdœs rnck*
wsùt£> gelegt : mit dèmmdern aber
mèp anfehlicheh herren), der farder
' épe^^eum tmen zm feiner.zjeit
malien; De? erkejfrekh iftgefche-
hén &0. Bajorid y damais ± dis aie
l^ôïïigm aufs Hiipanien \hren \ Bru-
der Kmigharlm befitcht : der andet*
haï jfich begebenzjt Faripim klèinèti
gdftèU hindet dem Louvre 3 in déni
Vtfipîf-j Jogehalten vvorden als der
T;rfnï& <voh Portian Hochzœit ge?
'hMtèth Heijdeft haben bcijgewohne)t
*brnd gj&gefèhen der Konijg, feinè
pmtèr dit JÇjnigin $ alk Férfien
%M 'Fârfiin 3 Grôjfe 1 JÈefrn *vnnd
fm^ende^Koni^ichenhùffs. î>/>-
fi f haben ix)ir feiner gëdâchtmfi
zj$ i nént vmd lob mé^i/agên*
Hàfï:e~r deïbejïèrëutergewesl 3 geûbt
~i$aîlèn riïter$ielën J Jo < vmb êhf'unnd
*ïiigendt nwiïïen ange fangen > fur allen
fi .%& èiner&ettgèleb haben. So <uutifs
( nun ihrè Maijefi, ich riichts mehr
&ufi,genvvds diefi UblichereitkmB-
'anfaftget 3 atijprbalb dlein vonderi
~Mifidfiûçken } dér pferden. VbeilabeT
âtfs ein filcher difcurs 3 der E<uver
~$ïdijè$. mehr importuniren als nu±
~fijen fihàpn kàn > <vvird es bejfer
'fetyïi davon ftittzMfth<vveigen),
*uà_eiin es derofilben doch nim*
mermehr an erfahrnen fmckern
"im ymarfiaU mangeln vuird 3 die
*wpl acht werden nemen s dafs
J 'jËwtr Maijefi. hein pferdt <vor~
gèz$gen njvèrde , ddjsnit mit fei*
mim mwdjtmk *ynd anderer zm~
d'efpeé en pareilles occafions dé s
tournois & de triomphes fi rudes, ^
queduprèmièfilreduèrfa vnPrin- ♦*•■
ce fur ia cirouppë de fon cheual : 6c
de l'autre il porta pat terte hors
delà felié yn Seigneur de quali-
té qui auoït \ï eputatioft d'e(|re;de$
meilleur^hômmes de cbeualdefcîi
temps, t^ratttiér coup fut donné
àBaj^rin^quanâia Rey netf Ëfpâ-
gne y fxitïrfeuuer le feu Ro^ Ctrai^
lésïbn toë,&rautrie en cettevillè
dePafisy auj^titiafdihcjui éftdëî^
riere le Louure , aux combats ^ui
furent fai&s au tenips deslîôpcés
de feu îyiônfîeur;fê Pririée de Por^-
tian» & tôiis déu^^fi prefèijce du
Rb^delaRëînèû^
les Prises % t Prînceiïes , S^iéart
& Damèsdela CoutÀtifli^^nâ
nouscetteîouangë aïâ rnatrlôfré^a
difont déiu^que^^é tè ^^
droidà cheuai, &àtdusles exerce
ces d^hônnéûr & de vertu de tou^
ceux qui fe font rencontrez dé fôtt
temps. Une me refté donc plus rient
a àdireàvoftrëMajeftepource qui
concerne Texercice de laCaualetie.
fînon en ce qui touche lesemboù-
cheûres des cheuaux^Mais poiit au*
tantquec'eft vne chofe qui luy ap-
porterait pPd'importunité que dV^
tilité, ilfera pP àpropos que ie fn'eti
taifeque d*en parler, d'autant que
V.M.n ? auraiamaisfauted > efcuyérs
très- capables, qui prendront garde
à ne la laiflfer monter fur aucun che-
ual auqûéîil manque quoy que ce
foie
DV ROY.' vndervveisvnc^
foit auharnoisny àl'emboucheure; g^ r m ft be fi e wrfihen*
î.E ROY. DER <ONlG.
NeaotmoinS ie ne laiffe pas de Niéts defioweniger trtgen viir
Vouloir fçauoir tOUt ce qui eft de gieiebmafiges iierlangen atuh diefir
cet exercice , & particulièrement dir t m ^S m f4 t ^ hm ' in J on -
dece quidependde voftremetho- ^"fr? Wf?™»™™
deCeftpourquoynelaifleznena * ^^ Vvo3et der-jvegm
medeclarer, &acheuezdeme fai- met %™Maffen, mh-fMes zm*--
re entendre comme quoy vous em- klarmvnd<m<j{z*igen, vtwjbrfir
bouchez toutes fortes de cheuaUX. eine%veififihrn,evvernfferdta%die
mundftœk cmxjdegen.
? L Y V ? N E U OBEREES. EI1TTER.
SIRE, Taatd'exceîlens che- & hdm fi -M utfir ritttr
uatiers ont parié de la forte qu'il f al- <- jm g e y,g jtangen %tmâ mtmdtfii-
loit emboucher les cheuaux,&: par- ckm der pftrdt géandelt , infin-
ticulierement le Seigneur Pietro J^Pi*»AM»mFerT*r*Nt+
Antonio Ferrara, Gentil-homme tâ^Z££ï^ m
iNeapohtais,enaefcntfidignemet, ^^ S jft « -jnmégUA ifi
&auectantdefoin&deiugement, ^ er zjmaàxn : derhaêenicb die
qu'il eft impoffiblc défaire mieux, jtnigm , fi kgimg fad attericij
C'eftpourquoy ceux qui feront CU- mufirr der mundpûAen in grofer
rieuxde voir grand nombre d'em- f^ jS /* f ehtn > . HP** ^>
boucheures de diuerfes façons , fi ? h s "f% tn V ff T ?t
pourront ietter 1 œil { fi bon leur w / Vvag mîà ^ mein fer f mm ^
ièmbic ) far ce qu'il en a mis en lu- u n ^ t i> m & *# frieden , ^vmm ié
mïcrc* Pour moj (SïRE)ieme Evver AUtjifî. ^nimhimgtïmge*
cootenteray dobyr aa comman. imfmUishn^nderz^hUnkan^e^
dément qu'elle m'a fait, de luy di- P tcb ^f^^d^mmafé^.
• ï, r r i^* ^ darnach <uvie tai dêetmenfebrauche,
mût quelle forte ie me fers des em- n / -^ ^ f£ „j f %d r« jt„ * * -
boucheures, & comme i en vie. La mtB mag it (tàa* fi demgml an
meilieore qui fe puifle ren contrer, mun i nif^At thaï, ^vannes duré
LLl "
32 g K0NIGLICÏ1£ L'INSTRVGTION
gute band défis reuters gefûhree e ft celle qui ne fait point de ■ niai
wird , duré hûlfguter fiéulen die j ans j a bouche du cheual, conduite
mmém gibt <Dann dafs ethée par l abonnema j nd uCheualier, &
fich bereden Utten, der z^aum jetx es r j^„„~
«foin , der deipferdr dos bmp! ge- ?*^ bonneefêol equ .1 iuy donne-
-vvifi moche , dafs filées xMràdt ™ ■ car de croire ( comme il y en a
gehe vndjîch 'wende nach dem Mie- plufieurs) que la bride feule foit cel-
fettidefi reuter&i ift ein narrifih vn* \ç qui affèutelâ tefte du cheual , 8C
gtrtimbte meijmvg , damit Ewer q U i} e facerecaler& tourner au gfié
A&frffi. nkhtmfijihaken Dam ^ Cheuaîief ce f on£ aes<:omptes '
4»**m derMhedderfc bfurdeSj defque lsie nedefirè
renfie feijen féarpff odtrftifmpff, «"!»*"""««». H A> -
mchtmacher > . dafs fié einffirdt pas entretenir toftre Majefte. Cat ■
tummeit ,<wann fie nit einer 3 der tout ainfî que ladiuerfité des efpè-
derfiihen reétm gebraué weifi, rons, foitpicquans oumornez, ne
Mderi-ferfinbrtjdfikandervnder- fontpasmanierleschëuaux,s*iisne
féM der zjvm-tmdgebifi fur fié fontp i acezauxta i ons dequelqu'vn
(ilbfi de/s pferdts battpt -vnd mundt . f p- * •
J JJLSL&m , Lnn met ein <V* * en puiffe bien feruir: tout de
gefékhu-vndmdiefemjfulerftir- mefmela diuerfitedes brides nac-
nè bande dazit kdmmet. <Dochifies commode pas la telle ny la bou-
aué ein notturffi 3 in diefim fiùck c he des cheuaux,ûla main de celuy
dtm pfirdt fi viel zjt Ueb vndge- qui y en f erc t n ' e ft expérimentée en
fallenzMéun aïs jmmrMk , rejœrcice# Neantmoinsileftnecef-
^t^r£^î fairededonnerdelaçommoditéôc
W , dem anderngarniétiienen, duplaifir aucheual, leplusquetai-
vnd die an ftatt , dafs fie dem re <e pourra -citant certain qu'il y a
mund angenebm fin filten , demfil- desemboucheures quipeauentfer-
berinur vduft 'vnd vàderwiilen u j r au vn$ q U j ne f ero ient pas pro-
hingen Inryegnng deffen Cage presauxautr&s:&qu j au lj e udeleur
té , dafs dte fmrnemïte warchtng r ;ut^„^u» i„,,.
defs geiifes Lin bertèe , ob die eftre agréable dans la bouche, leur
ftangen lang odr, hirtz, , kart oder apporteroiet de l'ennuy . Pour celte
gel'mde fiijen , dos aué daran hoé <au(è ie dis que le principal effe£fc
odcrmdrig, gerad oder ierkeh~ du mors confifte en la branche Ion-
ye S- . gue ou courte, flacque ou hardie,
i'œii haut ou bas, droiâ: ou rêuerfé.
*Ah vm exempt. Vvann ein Comme pour exemple fi le che-
pferdt ., die nafi zjt hoé tragt, fi ual porte le nez trop haut, faut que
mûffm atich die Bangen eben "jnder l'œil de la branche foit vn peu haut,
' dem gebifi et-mas hoé , 'vnnd vn- } e \ 3rzs je i a branche ietté en auant,
de» wdfârgeféojjenfiijn Diefis cequ j s ' a p pe n e hardie, quieftpro-
mman wir hmte oder gefihwinde ^ -- " "*
DV Rot:
pire pour ramener la tefte du cheuaL
Si au contraire le cheual porte la
tefte trop bas, il faut que la branche
foit flacque iettee en arriere,& l'œil
bas. Mais fi naturellement il porte
bien fa tefte, il fera befoin que les
branches foient iuftes , par ligne
droiâe depuis le banquet iufques
au touret de l'anneau de la refne;
Quand ài'emboucheure, la prati-
que m'a appris qu vne douzaine ou
plus £uffifent pour toutes fortes de
cheuaux: à fçauoir vn canon fîmple
montant peu ou beaucoup^ ou auec
vne pîgnatelle, c'eft à dire, que le
pasdafnetresbucheen arrière, qui
ne peut offeneer le palais de la bou-
che du cheuaL La féconde, vne ef-
cache à pas d'afne tresbuchant de
mefme. Latroifîefme, vneefcache
à deux petits melons à couplet
montant garny d annelets rayez,
eftantà noter quetous les pasd'af-
nes en doiuent eftre garnis pour
donner piaifîr à la langue du cheuaL
La quatriefme,toutde mefme, ex-
cepté que Tefcache doit eftre de la
forme d'vn petit baftonnet, & les
melons vn peu plus hauts, comme
ballotes. Lacinquiefme,deux me-
lons auec deux petits anneaux der-
rière , àpasd'afne tout: d'vn? pièce.
Lafixiefme deux poires fort eftroi-
tes,auec deux petites ballotes prés
du pas d'afne , qui tresbuche des
deuxeoftez. Lafeptiefme,despoi
res couppeesà pas d'afhe. La hui-
cliefme deux poires renuerfees à la
VNDERVVEISVNG. 71?
Bangen , wadtwch do* haupt défi
pferdts in gute pofi&r gebracht mag
ruuerden. Truge es aber im trader-
spiel den kopjfzjt nidrig > fi'uoerden
gelinde Bangen erforâert 3 diedasang
niârig haben ^ <vnnd vnden zji nick
gebogen find. So aber ein pferdt -*v(m
natur fein haupt htipfch <unnd zjer-
lich tnige, als follendejfelbenfiangen
*vom Zjtpffen odergebifs an hifsauffs
gevuerblein , darander z&gelringbe-
fefiigt , fchntir gleich gerichtet fcijn,
Pvasnun die mimdtfiïcker anlar.gt^
hat mid) die lange erfahmng gelehret ,
dafs derfèlbencindatzjet od.er ohnre-
fehrfoviel s genugfiijn \rjerden, aller-*
ieij pferde damit auff^uzÀnmen^
^Das erfte sjt einjchlechter canon , fi
ein wenig zjt berg fieiget , oderauff
pignatelltjch > tin gtkrôpfi holgebif^
an dern dergalgen zm rrick *uutichen
konne> daf erdemganmen de f pferdts
heine <verletzjmg brmge* ^asander,
ein krappen mtmâfiûck, gleicherge*
fiait mit einen ZM mek fallenâen
galgen. ¥>&$ dritte glcichfds ein
krappen mtmdftnck mit zjuvetfen klei-
nen melonen ^nd r^erfich fieigendem
geijuindt, voiler gereijfien ringlein:
<vnd ift aime in acht zjmtmen, dafs
aile galgen mit fblcben ringlein ver-
fehen feijn mt&ffen > damit das pferdt
ein l'djlgewime, miîierzjmge da-
ran zji jptelm. Dm rjierdte iB*v~jie
dos rjortge y aufg^nommen dafs dit
krappen in derfirm emes fiochleins M
<~vîid die melon en ein~j~jenig hoher
find , faft iz'ie die "jyattzjm. Dos
fmffte hat zjuïq melonem fampt et-*
lichen rsngletn , i-nd einem galgen fi
gantz> auf einem fluck. < Dat fichflâ
hat zjirjo gar fchmalle Pt)ren ^ mit
zj-jvo kleine *waltzjen bei\m galgen^
<uvelcher fich auff betjden feitten fen**
ckenfoUe. Imjîthendenfînd gereiffté
s*S KONIGLICHÊ L'INSTRVCTION
oder mfsgeftMtc Tiyen , fimft pj etro Antonio, le pas d'afne pre-
wrgécndemgdgn. Dtsachtebat nant entre la branche & la poireXa
zjwo *vmbnkehrtc Fqren > mit a r m • m r - n
Pietro Jntmio maniJ, nemblici «eufiefme, vne Pluumelle, qui eft
dafi dcr Galge tarifée* dm fian- l'emboucheure toute d'vne pièce,
gen vnd Pijrm hait <vnd befifiigt à peu prés comme vnefimple genêt-
fiij. Dos nmndfe ift ein Plwvincl- te.La dixiefme,toute femblable, fî-
lifehearth, ein gebifi fegant&aufs non deux petites ballotes fort e-
«tmfimk, beynthederanfaéen ftro i t e se nchafleesdansleboucheu-
geneften Zdwernetdjen* Dos sue* r > - /* « rt i
%*d ifi dem vorigengmKgleicb, re - L vnziefme, vne baftardc qui
m* dot zswoUcincond ftbrjém*- tient de la genette,& de la Françoi-
U wdtzjcn in dm gebifi tingcfào- Ce, qui a de ï'ouuerture, & non point
ben. Dot eijlfte nmmtmanem'Ba- de pas d'afnes : la groumette eftant
fiard 3 yveil es zjtm tbcil genenifih tout d'yné p i ec e , de façon qu'elle
«« theU Fran^Jlfihifi bat fouftiétiuftelemors.Ladouziefine
z/uvar eme owtmm aber doch kei-
nm galgm fdic kinktttc ifi gantz> vnegenette dequoyiemeferspour
xup «mm slikk vmtd dfo befchaf- "* haquenees , cheuaux de pas , ou
fa , âamit dos gebifi jufi vmtd an de chafle , pource que ic les treuue
feinem reàttn orth erbalten werden plusiegersàh main.Maispourbien
Mme. Dos z^velfie ifi ein rechte ordonner vn mors au cheual qu'on
genette d^ubjerneMan^ vemembouchcr U f aut f caaoirco _
z#gebJalâm P pge , wil à fil- &*&** ce qu il a befom pour fa
Au fem Uicht ouf der faufibefinde. commodité, & de celle du Cheua-
'Der abtreinem j>ferdt( fimanjetzjt lier. Premièrement, que le cheual
zst zÂumm <smhabtns ) ein gebifi aye la commodité de la langue , qui
nacb feiner orth -vnnd eigenfchafi luy e ft necdfcire : que l'emDOU-
'vererdnen 'uvu , der mua >wol zjt u • n. r t •
d, •!„. - -irl <. r i j cheure porte îuftementfur le coin
ïTtheslen wiffen , iwa* fo wol dem , X • <-i 1 «
tferdt zm fiiner geUgenbeit diene desgenfiues, puisfilalevreeft trop
vnd notbftij, als demreuter, vnnd grofle , la lêparer d'auec la genfiue
erjHichJehen s dafs der zjmgen défi auec lesannelets , y ayant quantité
tferdts jhre gebuhrliée freijbeit ge- de cheuaux qui mettent la lèvre
lafenwerde dos gebifi reèt in die foubs l'emboucheure , & par ce
*winck€i der iaâm zj* lifen homme . n. u a* a. i-»
j ; /- 5 L J moyen en oftentleftect. En après
*vnd <wq die upuen z^u t dtck *meren , M r 7 . . ; t f * t
rmn âiefelben <von dm Uden oâer Zambien appropnerles branches
Zanfleifch abfbndere , weiljîcb *viel & l'emboucheure, COUHes, 15gUes f
fferde befinden , jvekhe die lippen flacques» OU hardies :rœiî h aut, OU
<unâer àasmimAftkk zjdegm ,<vnnd b as % f e | on q ue } e requiert ia forme
éme àtdurcb fime ^chmgz^ dcrcncolcore f &lapofturedclatc
k^mmmjuuif^ Viefemnaé fte duchc uaL Prendre garde auffi
fortiori ™&
'{JnvoutkeuriP a
/eux rmeffes ^Jûrt
eftwite .âc'deuxfàth
C^eè^inuke^eÂ^o^efàu*' les:
'chevaux qui ùfit la loucU ye^endu*,,
et les- Itwesjènftljles, et les Uures^rof^
Ces et charnues <
(affûtés mr . ^*
/
w «tf/tf
(/tîuertiive-* (fejd bmauc*.
Cejle < cft\bçfycbeuÀ efifropre aux
chewkx Qui #nt h itrtuhe miêiqcrm.
fmmt&s laréesjettfibles^ttu^ leur*
ure A
j aafnc dune? -
/' nicce auec deuxMmns
Ce/le Imiuiâeèfi.^ra^e^imr h cheual
qui forte mafieziloi} lieu^et quiljmt
vnjieuiramenéf % ' • < ' '
ifyotè! fn,,
içQ a la
5 ^ > \
y A.
t* cfçacke a ' Càl u
{ demi > 7nelûn>
/j^v? /a .
DV ROY.
fur toutes chofes que la gourmette
porte & repofe en fa place, qui eft le
petit ply foubs la barbe ducheual.
Et fi par hazard le crochet de la
gourmette pinçoit la lèvre, il le fau-
dra fort courber en haut vers la
branche du mors , ce qui arriue fort
fouuent , principalement quand
l'emboucheure eft vn canon,à cau-
fe de fa rôdeur, qui enfle &i releue la
lèvre par trop. Confiderer en outre,
fi la bouche eft beaucoup fenduë,&
en ce casluy mettre du fer dauan-
tage dedans. Ou bien mettre la tran-
cheâile plus haut près deFœilde la
branche, voire dans l'œil mefme,s'il
eftbefoin. Si aufli la bouche eft peu
fenduë,luy faudramettre peu de fer
dedans,& s'il ety befoin ofter la tran-
chefiiledu tout. Si lecheual ouure
la bouche par trop, Iepasd'afneàla
pignatelleluy fera plus propre,pour
ce qu'il tresbuche en arrière fur la
langue. Ayant eftéinuenté tout ex-
prés pour cet effe&,& pour n offen-
cer le palais de la bouche du che-
ual S'il tourne la bouche en façon
de cifeaux deçà & delà, lesembou-
cheures dVne pièce font les meil-
leurs, & neceflaires pour empef-
cher cette a&ion mal feante, & à
tels cheuaux ferrer fortlamuferol-
le. Toutes lefquelles chofes fonc fi
neceflaires d'obferuer foigneufe-
ment , que qui y manque en la
moindre partie, la bouche duche-
ual, & la main du Cheualier ne peu-
uent auoir leur commodité parfai-
VNDERVFEISFNG. 2 7$
portion geben 3 ob fie langoderkurtz>>
hart oder gelinde feijn , ob dos aug
daran hoch oder nidrig fiehen Joli 3
nach dem die gefialt défi baljes am
pferdt <vnd gantz>e pofiur défis kopjfs
erfordert , dabeij <vor aïïen dingen
in acht nemen > dos die kinkette an^
jbren rechten orth gelegt werde >
*welches ifi eine kleiné faite <vnder
dem kifel de/s }?ferdts. Solte aber
mon <vngefehr der hacken an der kin-
ketten dos pferdt in die lippen fie*
chen y mufie man folchen vberfich
bisgen 3 gegen den fiangen défi gebifs >
<vvelcbes dam offi gejchicht > fin-
derlich wann dasmundfiûck ein hol-
gebifis ifi > vvelches vuegen feiner run-
de die lippen zjufebr erhebtvndauff-
blafet. Vber dos Joli man auch be~
trachten , ob dos maul weit gefial-
tenfepjs aujfwelchenfallmanjhm
defio mehr eifien dar ein geben mufie y
tder die Jchlapperketten hoher z*ie~
ben, oder fie > imfall es von nohten,
gar in die augen der fiangen befefli-
gen. 'Da aber dos maul klein vnnd
<uvenig gefyalten Jo gebe man jhm
deFfa weniger eifen > man kan auch
<vvol 3 nacb gelegenbeit ; die fchlap-
perkette gar kinweg thun. Sperrete
ein gaul den rachen gar zm weit
atijf y fi verordne man jhm den Pi-*
gnateliifchen gebifsgalgen s als <wel-
cher zm rûck aujf die zjinge fellet ^
gefialt er dann auch eigentlich zm
diefiem ende erfunden ifi y dafi er
dem pferdt den gaumen nicht ver-
le tz^en Jolie. Schrenckte er aber das^
maul wie ein Jcheer vbereinander l
als find die gantzjen mundtfiùcker
nicht aBein die beften, Jbndem auch
nohtigj diefie vngesTralt vnnd abjche*
wlichkeit zjtverhindem. Aile die*
fe dinge nun find Jo nothwendigl
<vnd mit guter Jorg in acht zjtne*
MMm "^
i3 o KONIGLICIÎE L' INSTRUCTION
men, dafi , da deren eines oàer dejï £ e# Voilà donc en termes genfi-
andern mangeln folte , weder der nux ^ Ge q Ue j e fage propre pour
munidefpferdtsnochdiehanddef ^ohet toutes fortes de cheJ
Ubr vnnd Lngke* geUngen m% uaax, «ne pour la proportion des
Vnd dipfiaïfo , Gnâdigfter Kônig branches, que du dedans delà bou-
•vnnd Herr , ins geme'm dot jenig, che du cheual , en y adjouftant OU
dafs mià gm bedmcket, in diefem diminuantjaduançanti reculant,ou
fiikk mon auffzjumung der pferdt, changeant quelque pièce de l'em-
fefiijenwa'gattmgficwollvv** boucheure : Car pour la gourmette
tZtJZ^^p encorqu'Us'en/cedepkeursfa-
mmls Jamandamdemmmdtfiûck çons, ienemefersque de lordmai*
nach erheifchmgberumen,zja,[etz^n, re bien proportionnée , excepté
zm ruck odtrfùrficbfchieben, oder q Uan d le cheual a la barbe déliée 4
m andere wege verÂndemng damit ten( J re &f ort fenflble.ie luy en mets
fârnemenkan. D annjvas d,e km- d cuiriufques àce qtfilfoitûU
kttte anlangt, ob<wolderfelbenman- >■ n „;V „„. __
cberk» gïtmng gemJt wrden, tout ferme de tefte,eftant très- ne-,
gebnuchich micbdochkeinertndern, ceffaire de bien ajufter cette pièce,
ah der gemeinen <vnd wolproportio' principalement à ceux qui n'ont
nirtenjmfîgenomenandenenpferdten, quelapeau fur lesosdela barbe,#C
fo dàrms , ZArte vnnd zjttgar emp- j nt dç tif } pour tenir, & em-
■fadhb U* haben dam an filchen r r £ ^^ ^
fémuchichemledernenriemenjijs r v " 1 .,«■!«
fo long fie garnie Bh-vomkopff ce qui fe rencontre en beaucoup de
•vverden. Manfili aber die kinkette beaux & bons cheuaux. Mais pour
reét jnfiiren an denen pferdten , fi y remédier il faut tenir les crochets
■nichts dann die baut mber dem vn- Je la gourmette vn peu longs &C
derhfdhabmjaherambvuolder courbez : & par confequent les
klanenfahenjndermkin mangeln ^ ^ pluscoUrts:
daimannierhute,aamitdiehnkette „,.,„, r ■ ^ 5. „„„;,. „„,
J zjihoà -vberfichrkfihe fiches & s'iieit oefcin mettre vn petitan-
ègtmals aucb an fchônen -vnnd kôfi- nelet au deffusde chacune des deux
lichen pferden geféicht. Dieftmnun crochets dans îceil de la branche
<vorzj*kommen, màffendiekinhacken dumortfquiempefchera lecrochet
*t>wa*lang,auchgehogenfe t jn,<vnnd j g fe f ou fl euer ^ le contraindra dé
Jtmnaèderkettenrmge defrwem- demeurertoufioûrs base n fa place,
ger , fbkanmanauch'vberdas,im . i a „i,„„/„JC.
%llesmbw, oben vmfdm einem q«e ie treuueeftre le plusgrand Te-
jcdwedern backen vnd der ftangen cret pour aiufter la groumette.
'tmài nocb ein kleines ringlein anbie- Quant à la mefure & proportion
*cn la Jèn , dàdurd? verhûtet <wird, d es rnors,tantdes branches que dès
"dafs ùejiinljackenfichmtindiehôbe emboU cheures , ilne s'en peutpar- .
gémkonnen,findemvfelmebrJtats - - -
DV ROY.
ïër qu'en gênerai, pourcequechaf-
*jue cheual portant laiufte mefure
de fa telle, de fa bouche , de fa bone
'ou mauuaifepofture, &de fonen-
coleure droite, renuerfee, bien ou
mal tournée, courte ou longue:
Ceftau prudent & iudicieux Che*
ualier d'approprier l'emboucheure
&Ia branche,feion ce qu'il cognoi-
ftra eftre expédient pour la com-
modité de luy j & de fon cheual.
Voylà (SIRE) ce que iay pratiqué,
& rencontré eftre le meiiieurpour
emboucher les cheuaux, ce qui em-
pefchera que ie ne m'eftende da-
uantage en cette recherche-, joint
-qu'ayant efprouué le peu de profit
qqe laquante d'emboucheures ap-
porte: cela m'a obligé de fcn'arrefter
à ce que i'ay trouuéeftre le plus vti-
le* pouuant dire auec verité,n'auoir
jamais veu de cheuaux qui auec la
±>onne efcolle ne fe foient accom-
modez, & demeurez en bonne a-
ttion, auec IVnedes embouçheu-
res cy-deflus nommée. Partant
( SIR E ) voftre Majefté aura agréa-
ble, s'iliuy plaïfi que i'en demeure
à ce terme , & que ie finifle ce dif-
cours par vn treshumble remer-
ciement de l'honneur qu'elle ma
fait de s'eftre donné la patience de
l'entendre: priant Dieu de tout
mon cœur, que le plaifir qu'elle m'a
tefmoigné prendre en rn efcoutant,
puHTe tellement agir dans £a mé-
moire, qu'en ayant retenu la plus
grande partie, elle le puifTe mettre
VNDÊKVVEISVNà J$
an jhrem orth nidergetrucket verblen
ben mûjfen^ e vvelçhes \hrfûr dergrojien
geheimnuf eines achte y die kinkette
recbt KMjuftiren. Vvas die mafs <vnnâ
proportion dergebifs 3 fo <vvol die ftan->
gen als mundftùcker anlaget, han man
davon anderfi nicht als ins gemein re~
den:dann <vveilein jedes pfèrdtfein ei-,
gne menfur hat, defkopffs^munds^gu*.
te oder bofe poftur^geradenjtrummen,
kurtz^en langen^ucb e vyol c vbel geriçh-,
ten haïrais wirdes. km eines<yerftân-*.
digen reutersmanns difcretion njnnâ
<yrtheilgeflelt 3 das mùndjtûck km acco-
modiren ., nach dem er folches jhme
<vnnd feinemgaul dm bequèmften be-
fnden uvird. Die Ces iftnun ^ Çnadig-
fter KonigMles. dasjenig/vvas içh beij
aujfz^eumung derpfèrdtgut gefmden
hab > dâherich es gant&furqjnnohtig
achte j in diefem fluck *weiter zjm> for-
fchen wnnd gmb.eln, j in erwegungich
nicht feben kan 3 was die grojfe meng
nrnnd njnderfcheid der mundftùcker
fùrnutzjenbringe > daher ichrathfam
gefunden > es beij ober&ehlten bleibcn
zjtlajfen/vvie içh dann auch mitgrund
*unnd warheitfagen kan ^ daftmir nie
keinpfêrdt km handen kommen, dafi
nit mit hulffeiner gutcn fchul vnd der
oberz^ehlte mundftùcker eines km rechï
gebracbtvndalfo abgerichtet verblei*
benwere. Vvolle demnach E.Jid.jhra
Gnâdigïigefalien lajfen * in diefen ter*
minis KMverbleiben s mir auch erlau-
ben, diefen meinen difcurs ZMbefcbliep*
fm j mit vïïderthanigften danck. dafs
E.M. mir Gnadigft <ynd mit folcher
gedultKMgtboret, bitte fùrters den lie*
ben Oottj, dafi er E. M., gedacbtnufi
verleiben vndftârcken vvolle 3 folches
ailes 3 wavon ich bifhero difcurrirtl
nicht allein infrifcher memori KMbe*
halte yfàtfdern auch mit der zjeit <vnnd
aujf KMtragende oçcafones K^um
^ KONIGLICHE L'INSTRVCTION
fchimpff <vnd ernfi &h praBiciren, Ên pratique aux OCCafions neceC
mît jonâcrltchem begnâgm vnndge- ç^ lt% ^ au cont entement gênerai de
faUendefgant^Frmchrtcbs.E^ ^^ {nhka & du mkn part ica-
Maiï.vndcrthantn 3 dmn<vvasmeme . ' J^-L»** /l* ,
terfLnlangewolteicbdiefervveh her,qmn auraypomt de regret de ;
defio lïehergun nachtfagen, <wann quitter le monde , après yn tel refc
michGott filées ailes erlebenvndfe- fentimentdeplaifir.
henl/ejfe.
DER JQDN1G, LE ROY.
Monf. Tlwvïnel, Vvirhabm tué Monfîeur dé Pluuiiiel, i'ay receû
mit filchem contento vnnd lufizjuge- vn tel contentement àvous enten s
hôret tdajïwirnichtz.'weiffetnswir fre, que i'efoere mettre bien-toft
tmBen mit geringet mâbe vnd be* efl . ^ de di ffi cu l t( i
f ÎZStâ%SbX% to/tceWneceffairepourrne
eintfcrdtêerikh vmd yuol m be- bienferuir dvncheual; K afraqoe
reittenjns'uumkricbten vndpraëti- ie vous en rende quelque tefmofc f . wi
dren. Damifwiraberdejfen tintprùb gnage, faites- moy amener le Boni- f^;
F^Jîhcnlaffen,foverf(bafft,dafsvnsdet- tg) a g n que j e J e f ace man i er fans
, u . M«»w^.« perdre vn temps en auar, en arrière*
S i^ ^ , Mcb , Un- decoOé,&en vneplacc, pour vous
àerfich 9 wr feimn anff emer ftelle , monftrer comme quoy i ay bien ef-
darauj? jr nwerdet abnemen konnen 3 COUté & retenu Ce que VOUS m'aueZ
ob *voir flùfiig zjAgehoret <vnd be~ dit*
balten haben ailes dasfo jhr <vns vor~
refigt.
£
OBERSTJLMEISTER. MONSIEVR LÉ GRAND?
Vvir màjfen allefampt behennen, S I R E , Il faut confeffèr que
GnadigsTer Kônig , dafs es einem c'eft VD miracle de Voir voftre
•wmnderwerck gUich ,zj*fehen ,dafs Majefté faire qu'vnefcollier d'vn
6. Maij. dos jenige thut, dafs einer aflj vo j re de pl US) n ' feroit entre-
fi eingan^jahrvnd langer auf prendreauecvne telle afleurance,'
J<r toferdtfcloule KMzebracht 3 nch nit r r . t ,
/. ILJmd (ièedtch vMém ne fepouuant faire manier ceche-
tâp t £ a ï
dv roy;
ualfênfible comme ileft, auecplus
de iufteflfe , & de refolution :" &
telle que Monfieur de Pluuinel
en eft ûrauy d'eftonnement, qu'il
en eft demeuré en extafé& fans pa-
role.
VNDERVVEISVNG, Tf 3
dorffte y noch diefes pferdt, njvelches
fi zjstfvnndemjïfindlidi > mitfolchen
juftejfe *und refolution zm tummeln,
dergejtalt, dafs Monf Pluuinel hier-
*vbergantz,*vndgarbeflûrtzjift, <vnd
felbernicht e uveifs <vvie jhmgefchehen
fitf\fo vervuundert erfich.
PLVVINEL
OBERKERE11TTER.
SIRE, Ileft vrayque ien'ay
iamaiseftépluseftonné,&: pluscon-
tent tout ensemble, que d'auoirveu
ce que ie viens de voir,ofant affeu-
rer auec vérité, que fi voftre Ma-
jefté a agréable de prendre plaifir
encore trois mois dans cet exerci-
ce, qu'elle en aura atteint la perfe-
ction.
8s ifi e wd)r > Gnadigfter Konigl
ich hab mich die tage meines Icbms
njber nichts fi fihr e uer e uuundert 3
als dafs ich jetzjmder fihe 3 darjf
àuch r ovol mit warheit ^ fagen ^dafs
<wan Ewer Maijefl. noch dreij
Monaten in diefem exercitio i>er-
harrenfilte die felbe fonder zjuveijfel,
die *volkommenheït in die fer mnft
erlmgen twurde*
LE ROY.
DER. F^ONIG.
l'y prens trop de plaifir pour le dis-
continuer: mais afin que le public
profite de la facilité de voftre me-
thode,ie veux que vous mettiez par
efeript tous les difeours que vous
ro'auel fai£h, & que pour les expli-
quer dauantage vousfaciezgrauer
en belle taille douce les figures
des Cheualiers & des cheuaux,
félon Tordre de vos meilleures le-
çons pour faire remarquer la bon-
ne pofture du Chenalier&duche-
ual , à toutes iortes d'airs , aux
Vvir tragen <viel zjt groJS gefaïïen
an die fin exercitio , dann dafsnwir
da<von ablaffèn filten. Damit aber
mânniglich diefen ewern metho-
dum <vnd ordnung mercken <vnd
f uers~tehen moge , ifi <vnfir <willj
dafs jhr ailes dos 3 fi jhr hie <vor
mit <vns geredet, in fihrijft verfàjfefj
aùch zm bejferm <verfiand <vnderklâ~
rung dejfelben aile figuren der reuter
<vnnd pfirdt , nach ordnung ewerer
furnembften leëtionen aujfs zjer-*
lichfi in kupffèr fiechen lajfet , dafi
man daraufi abnemen moge <vveU
ches die rechte pofiar eines reuterè
NNn
\ 3f KONIGLÏCHE L'INSTRVCTION
fetj zm Atterkii fchtden vnnd <vbnn* courtes de bagues , rampre en lice »
gcn,alsimringelrennenjeerbrichm ^ Qni nta f ne gccombatreàche-
vmdJtdernde/^pfirdtftcht^ ™ :enfemble les emboucheures,
Ihrfilt auch hinzMthun Milàrwfien & les mors , dequoy vous vous fer-
derzÀum, mundtfimk'vnndgebifs uez ordinairement pour bien ÔC
derenjhreuchammeiften 'vnndmtzr iuftement emboucher toutes fortes
licbpn gebrauéet in aufzjumung fe cheuaux , vous aflèurant que
derpjerden auch dabetj euck dejfen cec ouurage me .fera tres-agrea-
—verficbern , dajs diejes werck vas l i J
jèhrlieb imndangenehmjeijn vuerde.
OBERBEREIITTÊ& ÊLVVINÊL:
Vvoîle Gott, GmdigBer Kônig SIRE,Dieuvueilleque toutain-
vmd Herr , gleich <wie zjvuàjm fiqaei'ayobeyà deux grands Roys
fomge^Ew. Maij.Hêchfigeehr- ^ predeceflèurs , qui m'ont touf-
ten vorfahren am retch, ich <vnder-> . * > . <„ ^ -
thânigB gedienct , dkfilben jhnm P uts faitlhonneur metefmoignet
aucb meinen gehorfam gnâdigïi ge* auoir mon très humble feruice
fallen Uffen , dajs dergUicbm ange- agréable , ie puiflfe auec pareil bon-^
nehmedienjt E. Kônigl. Maijeft. ich heur faire chofè en obeiffant à vo-;
ebenmâÇigleitfen wnd dadurch E. ft re Majefté , qui ia conuie me de-'
J^.Mlk^vmijSnmr tir de n , es faaeurs> Maij
mentiren kondt. vved tch aber ver- , <* T ** i-> \ -rr ? *•
ftûreMfsdasendememes lebensher- ( SIR E ) me COgDOlffant a prefent
hi, nicht, als beféwert vndkrân- approcher le dernier période de
cketmié nichfmenig, dajsichjehen ma vie , c'eft auec vn regret extre-
mufs, wie dermeijtetheil dejsadels nie, devoirquela plus grande part
indiefemKSnigreicb, anftattdasjie de voftre Nobleflè fe plonge telle-
der t ugendnachhengen,jichdemmûf ment dam royfiaeté que & le yice
jmw fogarenibt ,dammb ,[oes E. , f y , , n . r .
MatjefinichLijsjeUt, wilderofel- prenne la place de la vertu, qmfaid
ben ich die gedachtmfi erfrifchende- que voftre Majefte l'ayant aggrea-
ren dingen , jo ich hiebevor erinner- ble,ie luy raffraifchiray la mémoire
ung gethan , damit bald in anfang des remèdes que ie luy ay autrefois
die bôfejitten'vndgewonheitenja- reprefentez pour eftouffer désieur
Jurchjo mancherjmger <vom adel naiffance ks mauuaifes habitudes
zm [chanden whet , aufsmefchet: r t , r *
werden. <1 U1 caufent la perte de fi grand
nombre de ieuneffe.
DV &OT.
pNëEÈFFÉISrNa &
LE RO Y.
DER JQON/G.
Vous me ferez plaifir dé trié dire
voftre aduis là deflus , les moyens
que vous iugeréz les plus propres
pour éuiter à ces defordres, & faire
que le vicecedaftàla vertu.
Ihr twerdet <vnshieran eingefat-*
len érigea , fi jhr vmewere meij->
nung hieruber entdecket, âurch *wa*
mitteljhr e vermeijnet 3 dafi diefinvn-*
orânungen amfûglichjten zj&remedi-
fen/onnddielafierdertugendenwei^
chen mochtcn.
plvvinel;
oberbereutter:
SIRE, Puis qu'il Vous plaift
me le commander, & vous donner
la patience de m'entendre, ie vous
diray comme fay toufioursremar-
qué,foit en lifant,foit en pra&iquât,
que la plus grande force de la Mo-
narchie Françoife , confifte en la
nobleffe, laquelle de tout tmpsa
pris tel plaifir à la generofité, &à
la recherche de la vertu , que cet
humeur leur ayant continué iuf-
ques à cette heure, vous voyez que
la plus grande part fe contente en-
core dauantage des carreffes , des
courtoifîes & des paroles de leur
Roy & des Princes , que des bien-
faits qu'ils rççoiuent d'eux par la fa-
ueur d'autruy : & que les mefpris
leur font tellement à contrecœur,
&leur ontefté de tout temps, qu'il
s'en eft veu grande quantité par le
paflfé qui deplaifans du peu d'eftime
Vveil E*uv. Maijefi. gefilt* mir
jblchesgnâdigB zjibefehlen* vndjtch
erbeut miçh mit gedult Kjuhoren^ja
fiag , ich demnach, dajs ich fi wol
anfis dm buchern <vnnd hifiorien als
der erjahrung filbft habe ^ dajs die
fiarck rundVerméîjm Franckreichs be~
fiche in dem adel <vnnd ritterjchajfi y
cuuelcbefichjeder&eii der grofsmàtig-
keiï <vnnd anderer tugenden jûraufi
befiijfen , welcher humor beij jhnen
auchbifi zjtrfiund nochnit erlofichen*
<wie e uvir dan fiehen „ dajs fie fich
nachhem zji tag lieber begnûgenlafi
fin j nwaim jhnen durch jhre koni*
ge oder fûrjlen mit guten *vvorten J
çurtefie *vwd Fremdlichkeit begeg-
net<vvird > als mittnjolthaten 3 die fia
mon jhnen durch eines andern gtmfi
favor erlangen ; hergegen dajs fie
nichtsmehr zjiïjederzjeitbekûmmert
<vnnd gekmncket haï ., dann wanrt
fie fich <von jhnen verachï ge fiehen ±
welches auch beij vielen jolchen <vn*
<vuiRen erwecket 3 dafifiejolchegrojfâ
hernnverlajfen^ <vnnd fich beij jrerin*
i 3 f KOJSHGL ICHÈ
gern, beij denenfie etijvai mehrcur-
tefie verjfûret > in dienft begeben ha-
btn. Jch hab'aber auch dabeij <wdhr
gcnommen, dafi die jenigeherren^fi
fich grojfer dingen vnderfangen /fie
bxhengleich die <uuolfabrt défi Kdni-
greichs oderjhren eigenen nutZjenan-
getroffen 3 <weilfieverjpurt 3 dafiin
% dtm adcl jhre fiârck beruhe > hein bef-
Jère kunjl gefunden 3 jhre gemùhter
Zjttgcuuinwn <vnd fie hertzhaffter
zjimachen 3 als ein freundlich vnnd
lieblich œnfehen* ^Daher ich diefi ge~
âanchen gefihopffï , twann zjt der
cwtefie , fb in çebârden *vnnd Hwor-
ten befiehet y die that vnnd e uvurck*
ung Jilbli hommen Jolte > die fies ein
fejte kettegeben <vvurde^ diegemùther
der edel-lenth gegen derherrfchafftm
ewigkeit zj#verbinden.
L'INSTRVCTION >
que faifoient leurs fouuer ains d'eux
les ont abandonnez pour fuyure
de moindres , qui feulement les
obligeoient par quelque courtoifie.
M eftant apperceu que ceux qui
ont voulu entreprendre de grandes
chofes, foitpour le bien de l'Eftat,
foit pour le leur particulier, Te font
toufiours fortifiez de la Noblefle,
n'ayant apporté autre artifice pour
gaigner to 9 ces braues courages que
le feul bonvifage.Qui me fait entrer
en confideration^que fi auec les pa-
roles courtoifesonyioignoit quel-
ques effets,que ce teroit vn aymatfi
fort pour les retenir obligez à celuy
qui agiroiten fceftea&ion^quedifi-
cilemet pourroiton feparer ces per-
fonnes là d'auec leurbicn-fai&eur.
DER KO NIC.
LE PO Y.
Vva* fâr *wnrchmg vnd effeâ Quels effe&S voudriez - VOUS
<verfiehetjhr 3 diemitàengutenwer- que ie joignifle aux paroles pour
chen <vcmnbaretfeijnfollen? f a ( re ce que vous defîrez ?
OBERBEREUTTER.
PLVVINEL.
Jhre Maijeft. nrnfi jhmthunwie
einerfahrner Medicus 3 welcher > cb
jm *vvol ein grojfe anzuahl remedien
fowûfi, diezjtr cur einerkranckheit
dienlich „ erwehlet er doch dos je-
nige 3 dafs dem patienten > feinem
rrmhten nœch , am befien bekommen
nrdrdt
SIRE, Il faudroi|que voftre
Ma jefté feift commele bon Méde-
cin, lequel encore qu'il ait cognoif-
fancede grande quantité de remè-
des, il choiiît pour guarir vn malade
celuy qu'il iuge le plus propre pour
le fou-
le foulager, après auoir exa&ement
cônfideré & véritablement reco-
gneu la complexion de fon patient.
De tnefme y ayant plufieurs fortes
de voyes pour faire du bien aux
hommes, il faut éonfidererde prés
l'humeur de ceux aufquels on défi-
re bienfairè,& leur offrir les chofès
les plus*agreables pour leurs con-
tentemens -, & en vfarit de la forte,
il fera mal-aifëque celuyqui fefer-
uira de cette méthode ne gaigne
l'affe&ion non feulement de ceux
qui Paborderont , mais encor de
beaucoup qui n'auront cognoiffan-
ce de iuy que par réputation: &c
pouf na expliquer dauantage à vo-
ftre Majefté, ie prendray la hardief-
fe de luy dire,que l'vfage du monde
m'a fai& cognoiftre que toute la
Noblefle deceft Eftat eftplus paf-
fionnément defireufe d'eftre in-
ftruite à la vertu, à la ciuilité , à la
courtoifié, aux bonnes mœurs , à la
propriété, à bien faire les exercices,
fôit des armes, foit de ceux qui fe
font pour le plaifir , & pouf la bien-
feance, que de toute autre chofe:
que c'eft la plus grande ambition
des pères quandils commencent à
décliner de leur première vigueur,
que de voir reflufciter leurs ver-
tueufes actions en ceux qu'ils ont
mis au monde, n'ayant plus de re-
gret de l'abandonner quand ils
voyent leurs enfans héritiers de
leur bien & de leurs perfections
tout enfemble. Qui me fait auoir
VND ERVVEISVNG. îj?
wird > nach dem er deffen natur
vnnd eomplcxion gnugfiam erkandt,
Alfio find viel vnd mancherleij f uveg
den leuthen gutes zjithun 5 da m an
dann eines jeden hurnor vnd qtiali-
teten erlemen fille > dem mari vvol-
thaten er&èigen wiH , vnnd \hme
mit folchen dingen begegnen , die
jhm am aller % anmuhtigiïen vnnd
am meifien bedient 3 aujfwelchenfall
es dann nicht mangelnvuird, dafiein
herr j der alfi procedirtj die hertzjen
vnd gemuhter jbme nicht verobligi-
renfiltë 3 vnnd nicht aliein deren fi
jhm aufiojfen.findern auch mderer>
die jhn zjuvar nicht kennen > aber
doch von jhm gehoret haben. Damit
aber Evver Maijefi meine meijnung
bejfer versTrehen mogen 3 alfi vviU
ich mir die freijheit mmen zjifia-
gen 3 was ich aufi langvuiriger er-
fahrung habe , dafî die rittetfihajft
diefis Konigreichs ein trefilich ver-
langen trage vnderuûifin zm wer-
den in dertugendt > hofflichket, ade*
lichen curtefii , guten fit t en, ritter-
liâoen exercitien 3 fie dienen gleich
zjtm fihimpjf vnd belufiingung,
oder zjmn ernfi vnd den wafien,
nach diefir z^ier vnnd wolfiandt
fiche t \hr meifi begir. ^tuch dievat*
terwûnfichen vnndbegehren nichts
fi fiehr „ vvann fi mercken dafific
von alter an leibshrâfiten abnemen,
als daf jhre tugendt vnnd mann-
heit in denen erfrifihetwerde 3 weU
che fie zmt welt gezjeuget habenl
vnd alfio fiehen â dafi die fi jhr gut
erben 3 zjigleicb auch erben fini
ihres ruhms vnnd loblichen thaten.
'Daher ich feftiglich glaube > dafi die
gantzje FrantzJ>fifiche ritterfihafit
hocher vnd enger nicht moge ver*.
bunden vverden s alfiwann jhnm
inuemionesvnndmittel an die handt
OOo
23 S KONTGLICHE L J INSTRUCTION
gtgennnjûràen , ihre lieber •vnndge- y ne créance certaine que toute \%
mùker in <vhungen àcr mgenàt zjt N Q blefle Francoife ne fe peut obli-
exeraren ]hren adeltche» verlm- dauanta 2 e ; ny retenir auec de
£en vnnd cour aie em qenwen zj* & P r j 1 j
ierfihaffen, vUfieesàoéUer- plus fortes chaifnes,que de laydon.
m allen andem natknen g&wt ner rmuentiott& le moyen dexer-
thunwoUen. ç Dann<wann fie dwch cer leur corps & leur efprit aux:
foràermg àefs jenigen , der fie bie- exercices vertueux pour contenter
duré jhmezjt wrobligiren begehrt y j a senereu f e ambition qui anime
zm obigen quahmengelangen fol- { * & ^ rf j
ten , tft kem Zjwetfel , fie wur- """,;: V* © rc i
dm ailes <was fini ides fiir- au defir de furpaffer toutes les au-
■kcmft 9 frifch mgreifen vmd ins très nations, enforce, lugementôt
merck richten > ob fie fié aué addrefTe: Car ayant acquis cesqua-
fchon in leibs <vnd lebens gefahr lj tez conduits par celuy auquel ils
<umb \hres wolthÂters wUlen fe- aurontce tte obligation, il n^ a nuU
tzfnfolten, der jhnen hedurch lcdoutcqtfil$fcront capables d'en-
qletchfam eme benrde emgegotten, " ^ *1 r ,
jhmehinwiderumb km diemn , als trepredre & d exécuter toutes cho-
der eine vffach jbrer loblichen auf &S; & de s'expofer en toutes fortes
zjucht , <wadurch fie vor andem dehazardspourlaconferuation &c
kuthen lob <und freifi erUngen kon- pourTaduancement de leur bien-
faiteur t y ayant de l'apparence &
delacertitude.que celuy quiaurale
foin de leur eleuationne manquera
deleurinfufer dans la fantafievn de-
fir de feruir celuy qui leur aura cau-
fé la bonne nourriturequi les rendra
recommadables & admirez par def
fus le commun des autres hommes.
DER K^ONîG. LEROY.
Vvann dem alfo ift, <wie kompts Mais pourquoy iufques à prêtent
dann , dafs infère <vorfahren , die aucun de tOUS ceux qui ont régné
Ufher in Fr^h^^^ auparauant moy dans ce Royaume
<vor lamen fich auft mtttel bedacht > n. t j -r' j ~ JL „«~
haben : der rimr Lm.uffàiefr ne sdfc il aduifc da moyen que
weife x# gratifatren? vous me dites de gratifier la No-
blefle?
«m
dv kot:
QNDÈWVEISVNG. 23?
PLVVINEL;
qberbereutter:
SIRE, Il y en a vne raifoh
très véritable , qui eft qu'en ce
temps-là la France eftoit fi fterile de
perfbnnes capables d'entreprendre
& de faire reuffir à bien l'inftru-
£tion de la ieunefle qu'ils eftoient
contraints de l'aller mendier parmy
les eftrangers, d ou la plulpart re-
tournoient aufliignorans qu'ils y e-
ftoient allez.d'autant que les eftran-
gers n'eftans curieux que de s'enri-
chir à leurs defpens , ils leur mon-
ftroient fi peu que cela nepouuoit
produire aucun bon effeâ; ; join&
aufli que pour la ciuilité & pour les
mœurs l'efcolê eftrangeren'eft pas
propre aux efprits François. Mais
ce n'eft pas vne confequence que ce
qui ne s'eft creuué par le pafle en cet
Eftat, ne s'y puiffe iamais rencon-
trer , pource que la vertu ayant ani-
mé le courage de plufieurs , elle a
fait que quelques- vns en ce temps
fe font fendus dignes de faire du
bien à leur pays par le bon exemple,
& par la bonne nourriture qu'ils
peuuent donner à laieune Noblef
fe, fi tant eft que leur bonne volon-
té foitfecouruë& appuyée de Tau-
thorité de V. M- laquelle par cette
voye obligera & conquerra non
feulement ceux qui par fon moyen
rfhre May eft. . Difi bedûncket
mich die einige *vnd muahre vrjache
fetjn s dafs zjir felbigen z^eiten
Franchreich fehr nroenïg leuth ge-
habt > die gefchkkt iruaren 3 der
vndervueijung der jagendt fich zjù
<vnderfangen vnd aufzjufûhren > dafi
junge edelleuth genohtigt worden^
jhre inftruStion beij aufiandifchenna-
tionnen zjierbetteln > da fie dan et~
*uva iveniger vuuften , 'vvann fie
<vviderkamen > als da fie hiniiueg
zj)gen j> dieyueil die frembden fich
nichts fionderlich angelengen fetjn
liejfen 3 als <vuie fie von diefer lehr-
jungen gelt fich hereichen mochten,
daherfie jhnen auch fo <wenig wie-
fen > dafs hier an fi nicht <vielbe fon-
der s erjolgen kondte , vw'M jetzj) ge~
fichweigeUy dafs aufslandifcher <vol-
cker fitpen fich rmf der Frantzjofen
humor nicht vergleichen* ^Daher ifb
aber gleichwol nicht ZMfchliejfen ,
'weiles in abgevvichener z>eit keine
fiolche leuth in Franchreich gehabt>
dafs es derenjetzjo auch nicht geben
folte ,, <uvetln jhrer <uiel KM die fer
&eit durch die tugmdt auffgemun-
tert ein hertsj gefafi , anderer
exempel nachzjtfolgen , *und fich
*vmb das <vatterlandt <vvol zjuver-
dienen , in erzjehung <vnnd vnder*
nrueifung der jugendt : fo nun die fer
leuth guterwill <vnn ajfetfrion durch
E. Maijcft. auBoritet geftntzjt *vnd
<vnderba<vveï werden folte , kondte
diefelbe jhro nicht allein die ge<vvaU
tig njeroblïgiren > denen aujf dieji
' a4 ô KONIGLICHE
*uuâjï geholffrn wMf'de* fbndern auch
dero Uutsfrmndt njnnd <ver<vvand-
ten , die folch wolthat hoch empfin-
den ivurden. Dahâr dann 3 Gnâ-
digsfer Konig <vnd herr 3 Svuer
Maijeslr. mein <vnderthÂnigïb bitt
geUngt s die wollên ihr meinen
vorfiblag Gnadigft gefaSen lajfen >
-rond vier Acâdemias oder reitfihu-
Un in dero Konigreich fundiren
nrnnd Jlifften 3 nemblkb > zjâ Parifi
fine , aïe andere zj& TburI ùder
Poitiers 3 die dritte zj& Bardeaux .,
nmd die *vierdte KM Lyon, Deren
jegleiche mùjte einer perfin , fi mit
gebuhrenden qualiteten gezjèret
<vnnd demnach JuMcient njverê s
anniertrawet <vuerden ^ 'Ooarzji,
dann noth'wendige renten <vnd ge-
falî gehôren ^ nicht allein KM dereri
alimentation , fonder auch , daf fi
ivcl ar*ïïe njom add als reiche duff^
genommen wurden > da doch die-*
fir zjcit aile m die s fi grojfe gâter
*vnd einkommens haben -, fbre Kin-
der konnen t vnàer f wetfen lajfen,
vue il die erfahrung gib't > dafe def
jahrs auf einen ^ngen <vom adel
fimpt feinem btecht beij die funjf-
hundert cronen *vnkofien aujflauffen,
darin doch die kleider *vnnd andere
mthwendigkeiten nicht gerechnet
find â vuie <wol doch die jenigen 3
fi filche fihulen halten 3 vmb ÇoU
chen prêt fi dos jenig 3 davon ich her-
nach fagen niviU * nicht thun > noch
ihrem ampt ein erheifihend genu-
genleifîen konnen. Dafern aberdurch
Eijaer Maijefi. jhnen in etvvas
<vnder die arm gegrijfen werden
filtc y <wnrden fie es aujf jooo*
pfundt oder nicht viel yvenigerbrin-
gen konnen , nmnd alfi zj& bleiben
haben. Damit haber die herrn gu~
hrnatores vmd obrigkeiten in den
" flatten^
L'INSTRVCTION
feront efleuezdeîâfortermaisaufli
tous leurs parens & leurs amis qui
participeront au refleuri met qu'ils
en auront. Ce ft pourquoy ( SIRE)
i oie fupplier voftre Majefté , de
treuuer bon Tâduis queieluy don-
ne, de fonder quatre Académies en
voftre Royaume, lvne à Paris, la
fedônde à Tours ou à Poitiers, la
tierce à Bordeaux , Se la quatriefme
à Lyon. Et y comettre en chacune
vne perfonnede qualité & de fuffi-
fance, digne d'enauoir la conduite,
leur donnant commodité pource-
la,afin que par Se moyen de cette ai-
de ils puiflent faite meilleur marché
despenfions. Etqu'ainfi les panures
Gentils- hommes y foknt aufli bien
receus que les riches. Doutant qu'il
n'yaaujourd'huy que ceux qui ont
quantité de biens qui puiflent faire
inftruire leurs enfans aux bonnes
mœurs, en ce que pour faire efkuer
vn ieune hôme,ilfaut premieremét
pour la pefion de luy 8c de celuy qui
le feruira cinq cens efeus par an,fans
compter les habits & autres chofes
neceflaires. Et fi encore ceux qui
tiennent les efcolles ne peuuent à ce
prix-là faire ce que ie diray cy-apres,
ny s'acquitter fi dignement de cet
office qu'ils defîreroient. Mais e^
ftans vn peu fecourus de voftre Ma*
jefté, ils pourront mettre les pen-
fions à mille liures ou moins, s'il ie
treuue qu'ils y puiflent fubfifter : &C
que Meilleurs les Gouuerneurs &
Magiftrats des lieux où feront fi-
tûees
Dt ROY?
tuées ces belles efcoI!es,cogtîôifîent
qu'ils s'y puifTent Fauùerreftântne-
ceflaire que la taxe des penfions (oit
faite en la prefenee du Gouuer-
neur (auec celuy qui fera ordonné
pour conduire & enfeigner cette
ieuneffe ) par les Magiftrats du lieu,
comme gens entendus à la valeur
des chofes neceflaires pour l'entre-
tenement de cette vertueufe afiem-
blee,& par là ce feroit ouurir la por-
té aux pauures qui n'ont pas le
moyen auiôurd'huy de faire vne fi
grande defpence pour la nourriture
de leurs enfans*
ÎJN£>ERFFEISFNG. *+i
ftâtten da folche fchulen angerich^
tet <werden > es zj¥uerant e uvorten
vvufien 9 i/vurde ein notturfft fiijn,
dafîdie Taxa der einkommen in ge~
genvvarth défi gubernators , mit
zj4Z>iehung dejfen s der fchul hal-
ten <und jdie jugend <vndervyeijen
folte, durch den Magifirat der fiât t
gemach't njvûrde s aïs leuthe ^ die der
dingen verfiandt haben , jo zjt <vn-
derhaltung einer fi ehrlkhen gefil-
fehaffi gehoren, Hiedurch e uvûrde
den armen <voM adel die thùr erojf-
net njuerden 3 <vvelche bifihero jhre
Under filcher geftalt zjd> erz^iehen^
es nit invermôgen geh
LE RGt;
&ER konig:
Pourquoy îesperfotlnes qui en-
treprendront lmftru£U©n de cette
ieiirieffe ont- ils befoin de mon fe-
cours, puis qu'il yen a nombre dans
mon Royaume qui n'en attendent
d'autre que celuy qu'ils peuuent
acquérir par leur labeur?
Vvarùmb folten diejenigen ., fo fich
die xjungen vor,*- adel in die fen fichue
len zj4, infiimiren <vnderfiehên ijvnr*
den , fynjer hulff e uon nohten haben*
da âoeh der en ein tmzjihl in'vnferm
Konigreich , die auff mchts anders
hofien noch <warten 3 als e uuaijîe durch
jhrmuhe ^undarbeitge^uvinnekonnen^
Uvvinel:
oberbereiitter:
SIRE, ÏI eft vray que plufîeurs
à Paris fe font efforcez d'arriuer à ce
but, mais peu aillieurs, ny point dû
tout, ny à Paris, ny aux autres lieux
qui ayent fplendiment fait cet af-
faire.
Es iïi e uvahr 3 CnadigBer Konigl
dafider meifi theil zm Parifihiernach
mit aller macht fit eben, an andern or*
then vVeniger â abèrdochfindjhrervùe*-
de? %j4>Parif$ noch 3 anderfivvo, die die*
fisgefchajft mit der Kder vnnd herlich*
keitswitwol&vwrtb ifiverriçhtm]
PPp ~'
'*#ï KONJGLICHË
L>INSTRVCflG&
DER KipNIG.
LE ROY.
«Jufi was vrfhchen aber kên- Pourquoy ceux qui tiennent à
nens dienichtthun, Me ohm da* A- prefent les Académies ne les peu-
cademim oder filche fchulen hal- uent-ils faire auec lafplendeur que
t€h? mérite la chofe?
OBER&ÈRÈlltTER:
PL WIN Et:
c Die e uveil jhr jehr ijvenig find,
(jhr rede <von perjoncri <von qualité-
ten ) dit fich diefis exèrcitij anneh-
men, <unnd dafs der mehrertheil die
damit vmbgehen, heinandèrn zsuveck
haben dann jhren primat nutz>en.
Nun ifi vmnptglich dafifië auffdie-
fin f uveg jhrem ampt ijnnd gebûhr
epngenûgen leijfien fil ten , <uveil es
fonnenklar 3 dafi der eigenntitz* atte-
zjeit dem aUgemeinen nutéCjen ab-
brùchlig ge e uuefi ifi, Vver aber cinen
ding 3 davon man ehr *verhofft 3 mit
reinem gutem gewiffen abwarten
txjitt y der niufi ein grund haben défi-
fin er <uerfichert ifi 3 damit er nicht
<uon nohien habe y die jugend fi jhm
f uertra t vuet , zj&befchroten y oder jh-
nen auch in den lafiern durch die
finger zj&fehen , Ce zj/éehalten 3 o-
derandere an fich zj* zjehen 3 damit
es jhme nicht an fchûlern mangele _,
auffyuelchenfall er hein andere zj&-
fiucht hette > dann zj,i feinen eigenen
gutem ,* welches fùrvuar <vnfreund~
lich *vvere: dann es lajft fich filt&am
anfihen j, dafs ein guter ehrlicher
mann dasfiinige wnb eines andern
SIRE, G'eft qu il y a fort pëii
de gens de qualité en cet Eftat qui
fe*meflent de cet exercice: & que
lapîufpart de ceux qui y vacqucnt
n'ayant "autre but que leur profit
particulier, iléftimpofliblequepar
cette voyë ils pmflent bien s'acqui-
cerde leur deuoir, eftant tout cer-
tain que les affaires domeftiques
ont toufiours nuy & nuiront aux pu-
bliques» Mais quiconque voudra
nettement & en confcience faire
quelque chofe qui luy apporte de
l'honneur , il faut qu'il ay e vn fonds
duquel il foit a fleuré , afin qu'il ne
foit point forcé à vfèr de complx-
mens& d'attraits à laieunefle, qui
eft fous fa condukte, & quelques-
fois de tolierances aux vices, pour
les retenir ou pour en attirer d'au-
tres ; & ce de crainte que manquant
d'efcoliers, la charge de fon équipa-
ge luy demeure fur les bras, fans au-
tre recours que ce qu'il pourra re-
dv Rôt: :
tirer de foii bien,ce qui n'eft pas irai-
fonnable: car il n'y a nulle apparen-
ce qu' v n home vertueux & de bon-
ne qualité, dépende le lien pour fai-
re du bien aux autres: occafîonqui
m'oblige 'de reprefenter le befoin
qu'il a de quelque peu d'aide pour
faire ce que iepropofe: & d'autant
que la grandeur de la chofe pour-
roit faire naiftre delà difficulté, &C
faire péferàV.M.que les grandsdet
feins rie fe meinentgueres,afinqu a-
uec vne grande defpenfe qu'il faut
éuiterence temps de tout fonpou-
uoir, & qui eft tellement appréhen-
dée en cet Eftar, que le plus fouuent
les a&es vertueux ont efté enfeuelis
VNDÈRFVEISVNa 243
nutzjtn verjjfendiren folle 3 welches
eben dos ifi > da$ mich treibet der
nàth vnâ geringenhûlff fiûre ^andie-
fem orth zjugedmcken 3 vnd dafi in
einer fi wichtigen fâche fich noch
tâglich mehr difficulteten ereignen,
damit Evver Maïjejt. jhro km ge~
muth fûhren , vvol wijfend , dafi
aufi forcht défi grojfen vnhoftens P
der in Franckreich finderlich gefche-
<vvet wird > vuid giâtes dings ver-
bleibt j vnd die \enigen fi vvas 16-
blichs an défi tages liecht brïngen
konden nicht gtachtet vverden. Die-
fer dingen zjvveiffelhab8vverMaïj\
icb hieœit benemen woUen , vueiln
ich *derfelben nicht aUein guîe vvifi
fenfchafft 3 fondera auch fiches zji-
thun gelegenheit erlangt habe. Sage
demnach > dafi e'wer > der eine fi-
che fchul , wie ich fie anz&geben
dans l'oubly par faute de faire cas _ _
desperfonnes qui les pouuoient férhabe anfiellen vnd halten j;d
l n . - * ., * j -• zMVordertem p-o^vnndvvemaujt-
monte au icur ,1 ay creu deuoir * u J uf % J dm m q e , d J tt
luy lcuer cedoute, puis quela co- d % w M •. Co jhm ananvertra .
gnoiffance que i'ên ay m'en donne w ,j wtrdm , % jhme wohnen
le moyèn.Ie dy donc qu'il eft befoin mogen. Vber difi foll er haben zjum
à celuy qui veut entreprendre la aller wenigBen suwamJg pftrdt*
conduited'vneefcoledevertutelle ffnpdenz,ugeh6ngm
que ie la reprefenter ay cy-apres^d'a •
uoir vri logis grand & fpacieux pour
loger les Gentils hommes qui luy
feront mis entre les mains/Dauan-
tage il luy faut au moins vingt che-
uaux d'abord, gens pour les pencer,
officiers&feruiteurs pour fon affai-
re, Tireur d'armes, Maiftreàdan-
cer, voltigeur, Mathématicien , vn
homme de lettres pour faire les le- mittel Haben , ail diefis gefindt m
çonsqueiedîray. Toutes lefquelles vnderbaltm 9 ober wol nicht ge-
perfonnes il faut payer, foit qu'il y T fm '/ 4 7 f ° vid /^ ler h f
r , j» /* i- r - ,'\ ben vverde , davon er die Un vnko-
aye beaucoup defcohers, foitqu il fienfcU g enm6 ^ Vm^vM
fiallknechten , bereutern 3 rùft-vnnd
vvaffènmeifter , tantzjmeifier fin-
tzjer , re. vnnd vber difi ailes mufi
ein JMathemattms , der ein gelehr-
ter mann 3 beij der hand feijn ,
jhnen die lectiones fûrzMfitzjen 3 4a-
von hernach folgen wirdt, Allen
die fin perfonenmuf erjhre befildun-
gen raichen 3 ' er habe gleich viel 0-
der vvenig fchûler : dann es will
einmal feijn 3 er mufi ohn vndelajS
*44- KomcLïCHE L'INSTRVGTION
aie fit ding «in guten grund halen, y etl aye p eu : tellement qu'eftant
wannesemébhch endtcrrekhen yn chofe certaineqtf a f aut tou f_
njmid beltand haben folie > zjî de [s . , «*
Fto W mainmdvd* jours auoir moyen d entretenir cec
f a y t , équipage* & incertaine dauoir
nombre fuffifànt d'efcoliers pour
fubuenir à ces frais : cela eft caufe
que cet affaire mérite vn fonds
pour la faire reûffir comme il faut,
&L durer perpétuellement au grand
profit BcvtilitéderEftat.
ÙER l^ONïà
LE RÔY,
^De^nkojtens halben e uvollen wir
*vns keine befchvverimgmachen > vueil
es darumh ZMthun 3 dafi man dem
adel gratifier en môge: ehe dan nroir
aber km diefem punëten fchreitten,
fi f a if fvns * ' m) ' as me * nè ? fa* dafi
in-diefer fihul 3 davonjhr redet 3 fûr
ein ordnung anKMrichten > die ju-
gendj fi dahin gejchickt e uuird > zj*
t vnder r uveijen ?
le nepîaindray iamais ladefpen-
ce lors qu'il s agira de gratifier ma
Noblefle, mais auparauant que
d'en venir à ce poind, dites- moy
quel ordre vous voudriez apportée
dans les efcolles dontvousme par-
lez, & de quelle forte la ieuneflfe que
i'y metter ois y ferok enfeignee.
OBERBERE1ITTER*
PLVVINEL.
Ihre Maijeft. Die vormittags-
z^eitfbl man mit den<vbungen in der
reithmft zjubringen , Nachmittag a-
ber ZMtn Ringelrennen 9 fcbiejfen, ■
Dant&en <vnnd dergleichen 3 auch
fich in der Mathematic exerciren,
<vnd felches. zjwar aile Montage
MitPuvoch 3 Fretjtagvnd Sambfiag.
*Die njbrigen zsoveen s nemlich Din-
Jlag njnnà Donner jlag nacb ejfens,
Aœfi der gelehrte mann ., dejfen iûh
drohm gedacht > in gegenwart der
wrfam~
SIRE, Toute la matinée fe-
roit employée pour l'exercice de la
Caualerie,& pour courre la bague
Taprefdinee,fçauoir le Lundy, Mer-
credy, Vendredy & Samedy,pour
les exercices de tirer des armes,dan-
cer, voltiger,8t les Mathématiques.
Et pour les deux autres, fçauoir le
Mardy & le leudy Tafprefdinee, il
feroit à propos que celuy que cy-
deflus
DV ROY;!
deflus i'ay qualifié homme de îe£
très , traitaft en prëfence de toute
celle ieuuefle auembîeé.
Premièrement de toutes les veï*-
sus morales , enfemble des exem-
ples quifè tirent des hiftoires, tant
anciennes que modernes pour les
efclaircir ; & après les auoirinftruits
fur ce qui defpend des moeurs, paf-
feràla Politique, comme la partie
la plus neçeffaire : êc là deflus leur
monftrer la forme qu'il faut tenir
pour gouuerner les Prouinces, les
villes & les places que voftre Ma-
jefté leur peut remettre entre les
mais : comme il faut fe maintenir
aux armées , foit pour comman-
der, foie pour obeyr: comme quoy
feruir fonMaiftre, foiten Ambaf-
fade , foit en quelqu autre affaire
particulière: bref, tafeherparce
moyen de les rendre capables de
bieri feruir leur Prince, foiten paix^
foit en guerre*
Davantage, confiderant qu'il y
a plufieursquife méfient de mener
descheuaux, & de porter vue efpee
qui fe treuueroient fort eftonnez
s'ilsfevoyoientà cheual, armez de
toutes pièces. Cela fait que iedefï-
rerois tous lesimvs choifir vn iout
defefte, & après le feruice de Dieu,
ayant nombre fuffifant de No-
blefle , en faire armer , foit pour
courre la bague, foit pour rompre
enliffe, foit pour fortirà la campa-
gne, pôurlà leur apprendre la ma-
nière d'aller au combat, le moyen
VNDERFFBISFNG. 24 .$
verfiambleten jugend alfioprocedire.
Erfilich auf der Stbica die virtutes
morales furie je vnnd erklare > vnnd
folche -mît fiebonen exempeln aufi der
alten vnd nevven mfiorien zjere
vnd ervueifi. Von dannen, vvann
er fie von guter zjuchtvndfitten vn-
dervuiefien > fioll er zjir P olitic fichrit-
ten > als zw dem furnemften fiuck dos
nothvoendig , fie daraufi vnderri-
chten j vuie man die Provincien*
Aempter , jtâtt vnd ortb 3 fio Evuer
Maijejt. jhnen mit der zjeit vertra-
vuen mochte y gubermren vnnd ver-
vualten 3 atich wie man fich zm
ICriegizjsiten in waffèn verhalten
fioll s man habe gleich zjt comman-
diren oder mtifî Pariren. Vvie einet
fieinen Henn am befien bedient feij 3
in Ambajfaden oder andern parti eu-
lar gefihajjten , in fiumma 3 die fier
prficeptor fioil fié beflcijfcn fieine difia-
peln gefichtekt zjtmachen 5 âafifie jh*
rem furjlen vnd obern fi vuol in
Kriegs als Friedes zjeiten angene*
me dtenfi zm letjfien tuchtich vuer^
den«
Vber diefies., weil jhr viel find]
die zrovar ein pferdt befehreitten
konnen y vnd den degen tragen ,
doch gleichwolnichtvvemg befiârtzj
fieijn wûrden , wan fie fich in voi-
ler rnflung zjii pferdt befinden fol*
ten y als moebt ich aucb ieiden 3 dafi
man aile monat einen fefitag er~
wehlte , vnd nachverrichen gottes*
dienfi , in gegenvvart einer Zoimli*
chen ritterfihafft > die exercitien an**
fieng > alfdann zjtrn ringtlrennen l
mrniren vnnd ficerbrechen , ins
feldt hinaufi ZM râcken , dafelbft
zji lemen -, vuie man fechtenl
fcharmutzjren vnnd fich reterken
oui "
'i4* KONIGLÏCHÈ
folie , in fkmma , das Kriegswe-
fen in piner oràmng > fi wol zm
rofi als zm fafi. Man foll auch
fchantzjen <von erdt auffvverffèn^
diefelben lafferi ftÛrmea > andere aber
de fen diren , dm commando bald die-
fem> bald einem andern , geben > da-
^ mit fie aile gefihich werdenfo <vuot
sut befehlen als ^ugehûrz^amem
Da Hun Ewer AÎaijefi. diejes
#ïïes zm gemûth zjehen <uuird y ifi
kein z&veiffèlj es werde diefem Ko^
ntgreich filcher nutz* entfiehen 3 daf
es fich derofelben <vber aUe 'vorigë
Kônige zj& hochjhm danck wrobli*
girt nrkennen *wird : es konnen auch
£<wer Jtâaijefi, dero Regiemng mit
keinem bejfern merck-oder kennzjei-*
then zjeren , als ^voann man beij
der posTeritet rûh?nen ^uuird 9 daf
zjeit *vuerender derofelben die lafier
fo in Franchreich ins gemeindieober-
handt bekommen hatten, durch die-
fis Konigs <vorficbtigkeit aufgetrie-
ben *uvorden fèyn. Als ncmblich 5
erfilich , dafi die leib 3 rejpect njnd
gehorfam gegen Gott <vnd den hoch-
fien hauptfb gering , daher dann fo
manchmal rébellion <vnd auffandt,
zjifammen njerbûndnufen *vnd an-
dere hochftrajjliche thailichkeiten ent-
slranden. Darnach dafS die auffor-
derungen , raujfen *vnd balgen zjn
die fer z>eit fbgemein , auch viel an-
dere vnordnungen , *welche mir ein
grawen machen 3 njvann ich daran
gedencke 3 <vnâ doch andertnirgend
herrûhren 3 als das die gemùhter der
ugendt nicht mit guten <vbungen oc*
I/INST&VCTION
d'attaquer vne efcarmouché,la ht •
me de fe retirer. Èref,tout Tordre dé
la guerre,&faire ces côbats tantoftà
pied, tâtoft à chenal, en faifant faire
des forts de terre, Scies faire ataqùer
& defédre à cefte ieuneflfe ( feio leu r
force) pour leur enfeigner à bien at-
taquer vne place, & à la bien def-
fendre, donner les commande-
fflens alternatiuemêt aux vns &c aux
autres,afin de lesrendre tous dignes
de bien commander & bienobeyr.
Si voftre Majefté entre en con-
fïderationde ces chofes, elle Juge-
ra que l'exécution de cette entre-
prise produira de fi bons effets
dans ce Royaume, qu'il pourra di-
re auoir plus recéu de bien d'elle
feule , que de tous ceux qui y ont
commandé auparauant, & marqué
fon Règne d'vne fi belle marque
que les louanges de V. Mferont pu-
bliées éternellement dans cetteMo-
narchie, d'autant que par ce moyen
elle en aurabanny tant de vices qui
y font fi communs. Premièrement
le peu d'amour & de refped à Dieu
&àfon Prince, ladefobeyflanceà
fescommandemens,d'ouil s'eneft
enfuiuy autresfois desreuoltes, des
conjurât ions, & mille autres crimes
qui dépendent de là : les querelles
îklesdueîsfifrequensen ce temps,
& quantité d'autres defordres que
i'aurois horreur de nommer, qui
ne prenne t leur foùrce que du man-
quement que lesefprits ont de bon-
nes occupations en leur ieunefle,'
faute defquelles ils fe laiflent aller
infenfîblement dans ce labirituhe
de vices,d où puis après ils ne fe peu-
vent retirer- Car c'eft vne chofe
toute cogneuë que la nourriture a
plus de force fur les efprits des hom-
mes que leur naiflance& leur incli-
nation naturelle , & les exemples
que nous y voyons tous les iours,
nous en donnent tant de certitude
qu'il n'en fautentrereri doute,en ce
que ceux qui fe remarquent parniy
nous,nonfeulementndus font voir
cette vérité, mais auffi ceux qui fe
rencontrent parmy les plus barba -
res& infidelles nations de la terre.
Et pour in efclaircir dauantage à
V. M. il ne faut que confiderer
la nourriture qui fe fait par le foin
du grand Seigneur des enfans qu'il
prend furlesChreftiens par tribut,
defquelsileft fi curieux del'efleue*
ment & de l'inftruâidn, qu'après
les auoir fait apprendre à luy rendre
du feruice , il ne confie pas feule-
ment fes places enleurfidelité,mais
fa perfonne mefme, de telle forte*
que fans leur affiftace ceux qui ont
tenu cet Empire euftet perdu beau-
coup de fois la vie & l'honneur tout
enfemble. Par là on peut tirer vne
confequence certaine,que fi des en-
fans fortis de pères Creftiens, eftans
rauis par force d'entre les bras de
leursparens,parle commun enae-
my de la religion en laquelle ils font
nez, nonobftant toutes ces considé-
rations , portent ( en recompenfe
tupirt werden ; in manglung deren
fie fié in vielerleij lafierhafften laby-
rinthm <%)enrren y daraufifiefich nicht
vvider wicklm konnen. Dann es
WtdjÇ mânniglich geHehen , dafi lie
^ufferKâehungmehrkraift; vndmacht
hat <vberdie gemùhter der mcnfchen 9
als die geburt felbften 'zj&fampt der
naturlichen inclination :fi bezjeugen
es auch die tâglichen exempel, dje <vns
fiatigs vor augen , dos hieran nicht
ZMZjyveijfeln , lïnnd difi nicht allein
beij vns alhie in Franckreich fondera
auch mitten <vnder den <vnglaubigen
barbarifchen nationen. Damtt jch
abermeine Meijnmg noch detstliche?
erhlare A man fihe nur-an mit irjaé
fur firg <vnd fleif die jemgen Ebri-*
ften Kinder 9 fi dem Turcki/cL'n
Keijfir zjt^ tribut çegeben j an de**
Ottomannifchtn pfordten erzj>gen
iwerden. *Dann nach dem die fi ge~
fihich <worden find ihrem herrngitr*
ten dienft zjtthun s <uertra<wet der~
fetb jhnen nicht allein fiine. fiatt
njnnd vefiungen $ findern auchfem
eigene perfin s dafi es aujfer zjuueif*
fil * ijvânn es ohne diefi janitfiha*
ren were , dafi die Tûrchifchen
Monarchen manchmal leib 3 gutvnd
fhr 'verlohren hetten. Daraufi ifi
mm leichtlich km fihliejfen ^ t/uann
diejenige kinder , fi *von Ehrifili-*
chen eltern geboren > vnd denenfèl- t
b en mit gewalt aufi den armenge-*
rijfenwerden > e vndzjwardurchden i
erbfeindt, der fie zjifamptd.erfreijheit
auchjhrerreligion beraiïbt 3 dochgleich->
*uvol zm widergeltung der guten
difiiplin vnd aujf&ucht , dem jeni~
gen ; der fie folcher gefialt hat aufi
ferzjehen lajfen s vuider jhr eigen
njolck vnndwtvuandten fo getrew*
lich dienen i <vvié wiet mehr *vverdefà
Ehrifiltche kinder von adelichemher^
ijfî konwlïcWè - :
kommen gegen jhren eigenen fùrfien
fich verobligirt befinden^wa fie <v-
ber dafs fie vongottliéem vnà vve.lt-
lichem recht dazM verbunden find}
aucbnocb mit fleifs erzjgen , vnd in
der mgend <vnd ebrlicben èxeftitïen
defs \eibs vnnd gemùths vndervvie-
fçn <ùverden* Dannkein fckatz* von
golt oderfiiber mag ein frevudig ge~
iïmth alfb verbinden, voie gvite in-
fim&ion : daher icb mich amb fer-
ners nit bemùhen <wiU 3 noch auffhal-
ten in erzjèlmg der nutzÀarkeiten ,
fo aûfi diefin fio vuol angeslelten
fcbuien entjpringeh vvûrden, Icb
nrM die jenigen vrtbeilen laffen, die
die fer dingen verfiandhaben vnnd \e-
tzjo mit keinem wort gedêhcken A
vvas Swer Maijefi, f$tr ein treff-
iich benùgen <vud frommen hier au fis
zjigewarten , allein wili diefelbige
icb vndertbâmgïi gebetten haben, m
acht zjmemen, dafs die eroberungen
yrolfern reicb<vnndlanden i v/mdaiïff-
richtutig guter gefetz^ vnnd ordmn-
gen ; nimmermehr ins werck ge-
ricbtet muorden 3 As dûrcb macht 3
fieifs <vnd çnte attferzjehmig : dam
durcb diefe letzjc nroerdendiegemà-
ther der menfchen von der erfien
kindheit aufgleichfam bezjwungen
*vnd murbe gemacht 3 dafs fie fich
biegen lajfen 3 vnd gute gebrâmh
vnd fitten , fia manjhnen eingeuft>
annehmen. Daher einem Totenta-
ten y der die jwige mannfcbafft
*vnnd adel feines reichs dabin brin-
gert kan > defio leichter fieijn vuird 3
Prouincien vnnd lânder zjigevvin-
nen 3 vuann er die jentgen 3 durch
vuelche kônigreiche vnd furfienthum-
ber erhalten vnd km nicbt gemacht
vuerden >obigermaffen zjt, feinern ge~
horfiam vnd deuotion vuirdgebracht
4 haben*
^ M DER
L r ÏNSTRVGTîON
delà bonne nourriture qu ils ont re-
cetië) leur vie contre leurs plus pro-
ches pour fouftunir les V olontez de
eeluy qui les aefleues.Que des Gen-
tils hommes vrayement nez Fran-
çois'&Chreftiênsraporterohtbien
pi us franchement pour leur Prince
naturel, fi l'obligation qui les y ab-
ftrain<a par la loydiùtne& humaine
ert fortifiée d'vn foin particulier de
les faire cous inftruire en la cognoif-
fance de la vertu,& de toutes fortes
d'hôneftes exercices de Vefpri t &du
corps: n'y ayant point de treforsny
de biens qui puifTent tan t obliger vn
franc courage quVne bonne inftru-
dion, qui fait que ie ne m'amuferay
point particulièrement à dire les
fruits que le gênerai refsêtiroit de la
bonne nourriture de ceux qui pafle-
roiêc par de fi bones efcoles. Ten laif-
feray la cofideration à ceux qui ont
aiïezdemgement pour cela, nyne
parleray point du eôtentemet & du
profit que V. Mreceuroit enl'execu
tiôdVn fibèau deflein.Seulement ie
lafupplieray de remarquer, que les
grades conqueftes,&rinftitutio des
bonnes loix nes'eftans iamais faites
que par la force, i'induftrie&la bon-
ne nourriture des homes. Celuy qui
affujetira leur courage dés leur pre-
mière ieuneffe, yinfufantlesbônes
mœurs& ployât leur nature au bien
aura auec raifon plus de pouuoir de
conquérir lesMonarchies,5c de fai-
re obferuer fes commandemens,s'il
peutredre à fa deuoti5 ceux quifont
ou deffont les Royaumes. LE
DV RÙTï
^NÎ>£RFFEISFNG. *#
LE RO *.'
bÈR èçoMig;
le voy de l'apparence en voftre
iiifcours, eftimant qu'il n'en peut
reiiffitque de Boris effeëh: &con-
çoy la raîfoà pourquoy il faut quel-
que peud*aide à ceux qui auront la
charge de ces efcoles de verta Di-
tes- moy donc Monfieur de Pluui*
nel, quel fonds vous iugeriei riecek
faire pour reftabliflement de qua-
tre Collèges d'armes dans mon
Royaume, tels que vous me les a-
tiez defignez cy- deuant;
Evvre difcmfen Ujfenjkh horen]
hat auch wol dos anfihen > dajl
hieraujfkein andere als gute e$e*
Ben trfolgerwnuffm : wir verfîeben
àuch wol >dafi ein notturffi 3 dm
jenigen fi folche fchiden der tugendp
<vnderhdten fiSen ^ mit etivas.
hulffvnder die arm zjigretjfm : [agi;
mir demnach 3 Monj* iHmùncl >
typas meijnp jhr daf f/ir njnkojhn
darzjt wârden gehoren > ^krfilche
CoUegia oderfibulen in vnfirm kâ-
nigreich aujfzjtorichten ^ 'voie ihrfchm
albereit entworffen hâhti
PLYVINBK
ùbêmreutter;
SIRE, La prôpofitionque iè
faisàvoftreMajefté, dé fonder ces
efcholles vertueufes* & donner
moyen à ceux qu'elle ordonnera
pour y commander de s'en acquirer
fi dignement que la réputation en
puifle voiler par toute la terre , eft
defipeu dedefpencepour legrand
bien qui en prouiendraà Faduenir,
que ie fuis aflêuré que tous ceux qui
font profeflion dé l'honneur» Join-
dront leurs prières à mes très-
humbles applications * puis que
la charge eft de fi peu de confequen-
ce au prix du bénéfice , & laquelle
encore voftreMajefté peut treuuer,
ïhrt MSjefi. âertjortrag^en £*
Maijeft.khgethan Jblche fchulen der
tugendt zjufiiptn > auch mittel zyt*
verordneji > dm Jich die y fi diefel-
be regiren fotten , ehrlièh èrhdtenmo*
gen , damit m an deffen réputation
<vnd ér in dien Unaen hdèe , er~
fordert zïwar vnkoften f der aher
àoch kernel <wegs zjb atbten noch
Uiwrgkkhên > gegen dem <vber*
gfëffen mt&eri $ der daraufi entfp**
nngen njvird , daberich dejjèn <verfî+
ibertj, dos aile die nach ehren jkreben
immùtig mit mir <vnderthanigiï hie~
Ywnbfttffiliciren perdes So *wirddie*
ferldfiamhnkbt zjtverglekhenfi^n
noch zji reèhnm gegen den wotthœtm}
zjt dem vuerdeEiJtâ.<uvolfilch mittel
RRr
4$ KONIGLICHÈ
an die hand gegehen werden y dafi
es diefèlbe nicbts fonder s kofie ^ auch
vue der der geme'me rmtz* noch dos
partictdar isvefen damit interefirt
Demnach fo halte ich dafùr, daf
dm jpg taufind pfimd jarlich hier-
KM geniig feijn werden 3 welche
^man in vier portionen theilen kan > als
nemblkh 3 manordnegen Par if 12000.
pfimdt i weil der ZMritt in diefè
fiât t gro fer dann in andere , wegen
def kanigl Hoffs > der wielen ge-
fandten vnd frembden „ fo tâglich
dahin kommen > daheraucb ein not~
turfftjeijn wiil 3 dafi die f ml aida
gro fer <vnd frâchtiger , ângeordnet
w&rde als anderfiwo* Die jSooû.
pfundt fo noch refiiren 3 theile man
gleich in die dreij fiatt "Turs , Bur-
dëaux vnd Lijori j daf an em je-
glichen orth 6000. kommm. Nun
diefe gantzje fkmma der dreijfig
taufend pfimdt kangenommen <uv€r~
den von den liegenden gûttrn ,> fo
Ewer Jbîaijefi. dero ritterfchafft
jarlich ingibtXM jhrervnderhaltmg,
dàf œlfo s vvann difs gering gelt
von det ' gantzjsn fumraa angeregter
ïnkommen abgezjigen werden filte,
es einem jeden infonderheit fo we~
nig ZM fchaden geben wird , dos
fich defen niemand ZMbefchweren .,
*wird >amh verhofentlich nicht bald
Biner feijn , auch von den edelfien
gefchlechtern 3 der kinâeroderbluts-
freund hat , welche aufs mangelgu-
ter auferzJehmg fich aUgemach der
fauïkeit vnd andern lafiern ergeben^
der niï liebet etwas von dem , . vv^s
er von Ewer JS/Laijefi. Freijgebig-
keit génie fen thut > emperen vvolte ,
als fehen 3 daf fein fohn , En-
<çkel oder anvervvandter der iufiki
L'iNSTRVetïON
fans qu'il luycoufte, ny fans que U
public, ny le particulier en foit in-
terefle.
Le fonds que ie défîre qui foit
rreuué pour cela n'eft que de trente
mil Hures par an, lefquelles fepour-
ront partager en quatre :fçauoireft
à Paris douze mil» pourçe que l'a-
bord eftant plus grand en cetre vil*
le, tant pour la demeure de la Cour,
des AmbafTadeurs, que de toutes
fortes d'eftrangers, ileft neceflaire
que L'efcolie y foit plus grande &
plus fplendide qu'ailleurs. Puis les
dix-huid mil liûres qui reftet, les di-
,uifer efgalement àTours, Bordeaux
& Ly on,à chacun îk mil liures:tou-
te laquelle fomme de trente mil li-
ûres fe pourra prendre fur le fonds
des penfions ou entretenëmens que
V. M. donne tous les ans à faNo-
blefle : d'autant que cette petite
fommeretranchee fur letotal,cbaf-
que particulier s'en reffentira fi peu
que tous feront contens de cette
ouuerture>&ne s'en treuuera point,
ny mefme de ceux qui font des
meilleures maifonsquin'ayent des
enfans ou dés parens , lefquels par
faute de bonne nourriture feplon-
gent tous les iburs dans le vice,m J a£
feurant qu'il n'y en a aucun de tous
ceux qui tirent des gratifications de
V. M. qui n aymaft mieux n'en a-
uoir iamais eu, que devoir fonfils,
fon nepueu, ou fon parent en ha-
zard d'eftreignominieufement trai-
té de la Iuftice, comme ceux qui
t>v roy:
conduits de la furie, ontcy-deuânt
tranfgreflfé vos Edi&s &: perdu l'ho-
neurôda vie tout enfemble. Ce qui
ne feroit arriué fi du commence-
ment ces imprudents euflènt efté e£
leuez dans les efcolles fembla-
bles à celles que ie propofe à
voftre Majefté , laquelle encore
pourra dans peu de temps retirer, fi
bon luy femble , cette petite fem-
me, & au lieu y affeéter des pen-
fions fur les bénéfices à mefure
qu'ils vacqueront: & où ilyauroit
quelquVn cy- après qui (nonobftant
les moyens que voftre Majefté don-
neroit pour faire nourrir fa Noblef-
fe à la vertu & en Tobey (Tance defes
commandemens ) vint à manquer
à fon debuoir, & tranfgreflant les
ordonnances obligeait la iufticede
pourfuiure la perte de fa vieûl feroit
à propos que les biens du délin-
quant fuifent confifquez, Se mis à
l'entretenement & augmenta-
tion de œs Collèges d'armes, afin
que peu à peu le reuenu y croif*
fant, ce fuit vn moyen à Taduenir,
que lespauures Gentils- hommes y
peuffent eftre nourris fans payer
penfion, ny fans qu il leur couftaft,
finon vne éternelle obligation qu'ils
auroient à voftre Majefté, & me
femble eftre vne chofe tres-iufte,
que fi vn Gentilhomme vient à fail-
lir par imprudencejmanqued'auoir
efté bien nourryenfonbas^ge, &
que fon bien foit confifqué , qne
l'émolument qui prouiendra de la
VNDERVVEISVNG. 2 fr
in die handkommen , <vnd jhme em
défie fi: angcthan njverdm Jblte ,
<vvie vuir dann fehr ojft erfah-
ren ^ daj? fie durch jâhcn Zjorn
*vnnd blinde rachgir getrieben 3 die
Koniglichen Edifia e vberfihrcinen- 9
*unà dadurch KMgleich fbr ehr <und
dm leben <verlieren. Vvelches zjuueif-
fels ohne <vvol <verbleiben wnrde 3
<vvann fie von iugend aufi in fol-
chen fchiden > die ich kmtzi, hie-
beuor befchrieben habe 3 erzjogm
vuûrden. Doch kondte Evuer Ma-
ijefiet auch > da es deren g-fdkn
folte y diefe fumma void, - r^b
einZjlehen > vnd an deren fiai: *-
hin verordnen die vacant ien i- ?
lehentnmben oder beneficien 3 fcj». '
erledigt : vnnd da einer oder mehr
( vnangefehen Evuer Maijefi. mit-
tel genug verfchajfte die ritter-
fchaffi in den tugenden vnd gehor-
fam der gebbuhr zju vndervueifin)
gefwiden vuerden faite 3 der vmb
fein halfifiamgkeit durch die iufiici
ZMtn todt vervrtheilt voârde , vue-*
re es kein vnebener vueg dejfel-
ben gâter zjt confifciren , vndfoU
che die r er adeuchen fchiden km er-
kennen _, darnit die einkommen ge~
mehret s vnd die mittel verfiacket
vuùrden , arme vqm adel ohnjt^
ren kofien dafelbfi z>u vnderhalten _,
die fich dadurch in evvigkeit gegen
Evuer Maijefi. verobligirt erken-
neten. Zu dem dmcket mich e'm
biïïich ding fetjn 3 fo einer vorn a-
del ein folchen fâhler begiend , aufi
mangel dafi er in femer iugend
nicht <uvol erKxOgen 'vvordcn , dajS
die nutzjung fo aufi confifcation [ei-
ner gùter herruret 3 dahin <ver<vven~
det wûrde 3 damitman andere de-*
fio bejfer erzjehen mochte vnd fie
#i ko'NiCLrcHÊ L'INSTRVCTIOft
nit in gleichen <vnfal gerieten , dà- çonfifcationfcit employé à donner
mmh dam aué fie andem edel ordre q Ue l a ieunefle (peuteftreles
kmb nrnnd lie blutsfremd def ^ ^ fale) f dit diue rde
malefiaanten feibft , fich nit mit r r /
fa \ubefc\nroeren hetten , vua» P ar vnc bonne mftruébon j a ne
<fcr execurtirten verlajfenfcbafft tomber pas en vn pareil accident,
*fe>» gantzjen adel oiyangexjigter car par là ce fera empefcher que
mafen zjum beften «ngevuandt tous lesGentils hommes,hy mefme
wMe. Difi , GnMigïhr Konïg l es plus proches des ci iminels ne fe
vnndHejïfind dte beftennuttel J £ ^ j idmement}
dîeicb fmdenkan > denlajtem.h r p , t.^x
wier dem adel in diefem Kéni- pu» que ^bien ne feroïc applique
grekh fi fiarck regiren , km ftvw- qu'au profit de tout le corps de la
rem Difi jînd , meines erachtens Noblefle, &àrefleuationauxbotl-
dîe befie remedien > diéfe kranck- nes m œurs de CêUX qui font de la
hit* damit manch edel berK be- me fme qualité.
h É4^ZlZi$i%Z. , Voylàdonc.(SIRE)k S idl-
gen \ ich mieh nimmermehr vn- leu * s moyens que ie COgnoiiïe pour
derfangen hêtre * njuam mirE-wer bannir les vices qui régnent parmy
Maijefî. afeUion gegen deren *vn- la Nobleffe de voftre Royaume:
âerthanm nicht fi <wd hehtnt ge- & j es puiffans remèdes po«r guarir
yuefm <were 3 denen esan.nichts k$ pernicieufes ma ladies qui ont
als an vuter *vnder<uvet{im? <vnnd r v - , « . ^ *t A ^„
aufructt mangelt. Audfhat es nuy a cette Monarchie tant de gen-
mr em hertz, gemdét â wil tils courages , Mquels moyens îe
Baaer Maijefi. fin gefallen Uf n'eufle pas efté C\ téméraire d'offrir
fin , mkb von diefem propafito à voftre Maiefté Mais la cognoiC-
hiebeuor gnÂdigîl zjÀoôren , vnnd f an t portée à ay mer fesfubie<9fc$, lef-
hat eben diefes Evver Maijeftet , s Je au i oUr d'huy du tout
Herr vatter 3 Chnstmuteten an- ^ . , / • n A- o 7 .
denchns , jbm, âergefii gefal- P" u f de bonne mftrndioa & a-
len laffen , Au ich glaube ,<ovann bandonnez dans des actions îndi-
er dos leben gebabt , er hette es gnes des courages François : l'ay
feibft ins werck genchtet. Aber creu qu'elle n'anroit point defagrea-
wie aile ding in gottes >vviUen be- bJ e fi j e } a f a jf i s f ouue nir de ce que
rtàen, dfo boffe tcb , es hab bif aatresfois dle a treuué bon que ie
deifiUen 9 damit Âfelbe den fi- luypropofaffe,laqucUcpropofiûoa
gen nmd lob nicht allein der rttter- ( S I R E ) le teu Roy Voftre père a-
fihaft fondem défi gant^en wlcks uoit treuuee fi bonne que fans la
diefes Konigreiàs auff fich braéte perte de fa vieil Teuft faite reuffir.
vuelchesjîch <under &ver Maijefi Mais comme toutes \ ps c h f es ^J
" vvv — j ' - ' m' —j j - 1V141S couiiuc louiez ijcsguoicb a^-
riegemngfi -vvolçg^ <uvtrd, pendent de ia vo l ont ^ de Diea 4 ie
Vvai
DV ROYi .VNDEKVVEISVNG^ji
croy qu'il a referué à voftré Majé- VvM micht **?*&> hitte id} dit
fté l'éxecution de cette genereufe £ ot ! l i cbe f ma f* > <?*ff Ew '
entf eprife, aHn d'attirer fur elle les Ma ?^ ?*/£* h { ehe "
, K. . ' -, t mo&» dis aile fromme her-*
benedidions f non feulement de f^ n nf ^f Am mi -
toute la Nobleiie de cet Eftat, mais begehrm*
auflî de tous les peuples qui en fe-
ront gouuernèz foubs rauthorité dé
voftre Majefté. Pour moy (SIRE)
ce que ie feray d'orefnauant fera
de prier le refté de mes iours fa Di-
urne bonté qu'elle face durer vo-
ftre regnè aufli longuement que
tous les gens de bien le défirent.
F I N. ENDE.
SSf