Skip to main content

Full text of "L'instruction du Roy en l'exercice de monter à  cheval"

See other formats


-rr Ecole Nationale 
V / Vétérinaire de Lyon 

Y Bibliothèque gg& 



Cet ouvrage fait parti du fonds ancien de la bibliothèque de l'Ecole 
Nationale Vétérinaire de Lyon. Dans le cadre de la politique de 
valorisation du fonds ancien, ces ouvrages numérisés sont 
disponibles à l'adresse suivante : 
http://www.vet-lyon.fr (> Bibliothèque » Fonds ancien) 

L'instruction du Roy en l'exercice de monter à cheval 

Par A. dePluvinel(1629) 

Cote de l'ouvrage : 3293 (309 pages) 

PDF généré : pages 1 à 309 soit 309 pages 

Document créé le 24-07-2010 à 19h33 



Mis à jour le 21-10-2008 



tABLE 

DES FIGVRES; 

ET DV LIEV OV 

elles doiuent eftre 
placées* 

I. PARTIE 

figure j* - 
ij. 
iij. 
iiïj. 
v. 

»;• 

Vi). 

viij. 
ix. 

xij. 

xiv. 
xv. 

La dernière figure de la première Partie , eft la 
Selle* pa§. 86 



U. PARTIE. 



III. PARTIE 



Figure xvj. 

XVJJ. 

xviij- 
xix. 
xx. 
xxf. 

xxif. 

xxiij. 

xxiiij. 

xxv. 

xxv j. 

xxvij. 

xxviij. 

xxix. 

XXX. . 

Figure xxxj v 
xxxij. 
xxxiij. 
xxxiiij. 



xxxvf. 

xxxvi'}* 

sxxviij. 

xxxix. 

xh 

xîj. 

xlij. 

xliij. 

xhiij. >' 

xlv. 

xîv|.' 

xlvij. 

xlviij. 

xlix. 
rloutes les ligures des Mors , qui font 

de iîx , doiuent eftre mires en \ r pa: 
jFigurel. - - - - 



*7 

lOJ 

109 



"5 

iiS 
1x9 
lii 
153 

13+ 
158 
140 

*55 
»J7 
Î65 

1*7 
171 
J79 
183 
189 

Ï9+ 
197 

"5 

2ûS 

212 

21+ 

216 

218 

22. r 

124. 

au nombre 

e zz8. izp 

pag.^2 



Verzeichnufs vnnd 

Regiiter der Kupffer- 

ftûck an vvckhem orth ein. 

iedes der Schriffc foll bel j- 

gelegc werden. 





Im Erften Theil. 




*ct 


Viieerft fgur» 


fag.t 


12 


V- 


■ .12 


if 


iij. 


H 


2f> 


in;. 


29 


34 


m. 


34 


55> 


<vf. 


39 


44 


vif. 


44 


50 


<viij. 


5o 


55 


ix. 


55 


5* 


x. &xj. 


6| 


tr 4 
67 




«4 
£7 


<ïy 


xuïj. 


69 


76 
,rt.i . 


xy. 


76 



Dos Ut%j ku\>gtr défi trftm thaïs hdt in ftb die 
Fiçur dtfi Satïtls* / rf g- 8 6 



lia Andem Theil. 



Im Dritten Theil. 



Fignrx'ïj. 

Xvi). 
xviiî. 
xix. 

XX. 

xxf, 

XX }j. 

xxiij. 
xx'mj. 
xxv. 

XXV} 

xx-vij, 
xxvirj, 
xxtx- 
xxx. 

Figurxxxj, 
xxxij. 
xxxfif. 
xxxtiif. 

XXXV. 
XXX'VJ. 
XXX'VtJ. 

xxx'vitj* 
xxxix. 

xl. 

xl h 

xh). 

xttip 

xliiij- 

xl-u. 

xlvjo 

xfoi). 

xlix. 

^iUe figura in dtntn aie "Mmâfimi^Y 



S 7 
$0 
9é 

122 

US 

IlS 
12^ 

*34 
140 

m 

J6 7 
172 

179 
iSj 

iH 

197 

20? 

20S 
212 

214 
116 
218 

211 

fitf£tbildet 
2.8. 2:3 



il rrunr- 





L'INSTRVCTION 

DV ROY, 

EN LEXERSICE 

DE MONTER A CHEVAL. 

ParMefiire jiNTHOINE <D E 

PLVVINEL, efmyer principal 

defaMajefié. 

PREMIERE PARTIE. 
LE ROY. 

ONSI&VRieGrand, 
puis que mon âge & ma 
force me permettent 
de contenter le defir 
que i'ay il y a long temps d'ap- 
prendre à bien mener vn cheual 
pour m'en feruir , foit à la telle 
de mes armées, ou fur la carriè- 
re» pour lesadions de plaifir: le 
veux en fçauoir non feulement 
ce qui m'eft necelfaire comme 
Roy, mais auffi ce qu'il en faut 
pourattaindre à la perfe&ionde 
cet exerfice , afin de cognoiftre 
parmy tous ceux de mon Royau- 
me les plus dignes d'effaré efti- 
mez. 

MONSIEVR LE GRAND. 

SIRE, Voftre Majeftéarai- 



KONIGLICHE 

VNDERVVEI. 

SVNG IN DEM 

exercitiodes Reijdtens. 

"DurchHerm^NTHOINE 

DE PLVVINEL y threrKoni- 

glichen Mai je fia Qberberciittern. 

ERSTER THEIL: 

DER KjONIG* 

ERR Oberfialmeifierl 
dievueil ich mêmes al- 
ters <undt fiarehhe hal~ 
benmirvergonne 3 mei- 
nen ltts~t <undt begùrdtc 
zj&befiiedigen, f welcheichalbereit f uor 
langer zjeit gehabt y <vmb einpferdt rc- 
cht zjtbereijdten > <undt regiren zm- 
lernen auch *wie ich mi à) deffen KM* 
gebrauchenj es r weregleich vor einem 
kriegsheer j oder aujf der rennbdm 
*vmi kurtz/weil vna lu fie s vuUlen, 
*vndtvuolte,nitgehrn alleindas tenige 
darmnwijfen e uuafimir<vonnoten als 
tmem Konigyfindern auch difsvuas 
mirzjtr rechter volkomenheit Jijes e» 
xertitijwmnotenijhattjfdœsich 'under 
Mien andern meines Konigreichs, er- 
kômten moge nrjeiche die gef* 
dann zjtfcheïzjen fein. 







OBERSTJLMEISTER. 
Ihre Maifffier hahen redst > du 

A 



s KONIGLICHË 

fie ihr dos fihoniïe *vndt notttj'Ven- 
•digjBaUer anlèr exercitien \ welche 
man aâff àer vvelt vbetodêr gebrau- 
cht> Jb inbrunfiiglich zjuerlernen aufi 
ferlefen hatt 9 ,jvhdt nit alleinvor den 
, leib fonder auch zju dem verjtandt nu* 
tziar voie ihr herr Oberbereiter dan 
rvolhomentlkhen zjuverjtehen geben 
*wirdt s <vndt fich auch fiehr erfreu- 
en 3 dos er noch beij fouil leib s <ver~ 
moglichkeit ifi 3 ewvuerer Maijelïret 
âie^olhommenheit /difer hm& zjtvn~ 
dervveijfen. 



DER K^ONIG. 

fch z/weijfel gancz, vndtgahrnit 
an aRem difem <vuas ihr mih vorge? 
wijfetoderfageL NuratteinkerrPlu- 
vinelfaget mir <yuiemâjle mânes ma- 
chen , eine rechte vndt volhommene er- 
kantmts von der reiittereij zjubaben. 
Vndt erïllichen erclaret mir was der 
Oberfialmeifier ietzjgefagt hatt, als 
dos dis exercitiumnit aUein nonvuén- 
digZMm leib * fondern auch zjtmver- 
Sfandt fîije. 

OBERBEREIÎTER. 

%re Mai\efiet Gott fèij lob ^ dos 
ich fie in ihren loblichen vornehmen 

befiândig verharren fehe, welche s ich 
auch bis dato von ihro gefyuhret dos 
fie volkommlichen wollen wijftn, 
ailes wm fie zjuerlernen begehren 
avth eine gântzlkhe erkandtnus des te- 
nigen > njuas ihr angebracht wirdt, ha~ 
ben wilL welches mir dann die gân- 
tzjiche hojfmmg gibt , dafernfiedifes 
hejondere vornehmen stettigs continua 
ren 3 man Franckreich gantz» mit ehr 
vndt glûckfeeligkeit ( mehr als es 



UINSTRVCTION 

fon de fouhaitter paffionnément 
Rapprendre Te plus Beau ST^ff 
plus neceflaire de tous les exerfi- 
cesqui feprà&iquent àumonde^ 
non feulement pour le corps^ 
mais aufli pour Pefprit; çomrtk 
Monfieur de Pluuinel luy don- 
nera parfaitement à entendre, 
eftant tres-aifedece c$M a en- 
cor affez de vigueur pour enfeï- 
gner à voftre Majefté ■ la perfe - 
&ion de cefte fcience. 

LE ROY. 

le ne doute nullement de ce 
que vous rnaffeurez, c'eft pour- 
quoy, Monfieur de Pluuinel, di- 
tes moy ce qu'il faut faire pour 
auoir parfaite cognoiflànce de la 
caualerie* Et premièrement, ef. 
claircîflez moy de ce que Mon* 
fleurie Grand me vient dédire, 1 
que ceft exerfice n'eftpas feule- 
ment neceflaire pour le corps, 
mais auffipour l'efprit. 

PLVVINEL. 

S I R E , ie loue Dieu de voir que 
V* M. continue dans la louable 
couftumeque fay iufquesicy re- 
marquée d'elle, qui eft defçauoir 
parfaitement tout ce qu'elle de- 
fire entreprendre,& auoir entière 
cognoiflànce de cçqui feprefen- 
te deuant elle. Qui me fait efperer 
qu'allant toufiours continuant ce 
geneureux deflein , la France fe 
verra comblée du plus gradheur 
& félicité qu'elle fçauroitdefirer, 



DV ROY. 

eftant commandée par leplusgrad 
&lep!usyertueux Monarque qui 
ay e porté ce titre dans le môde-,Or, 
SIR E,pour contenter voftre loûa- 
bfe curbfité, elle remarquera, s'il 
luy plaift, que toutes les fciences &c 
les arts que les homes trai&entpar 
r&i£pn, ils les apprennent en repos, 
fans aucua tourment , agitation, 
ny apprehenfîon quelcôque : Leur 
eftant permis, foit ehlaprefence, 
ouenl'abfencede celuyqûilesen- 
fejgnç, d'eftudier en leur particu- 
lier ce que leur maiftre leur aura 
enîeighë , fans eftre inquiétez de 
quoy qqëce foit. Mais en l'exerfi- 
çe de la Caualerie, il n'en eft pas 
de mefmé : car l'homme ne le peut 
apprendre qu'en montant fur vn 
cheual, duquel il faut qu'il fe refol- 
m de fouffrir toutes les extraua- 
gances qui fe peuuent attendre 
d Vn animal irraifcnnable,les périls 
qui fè rencontrent parmy lachole- 
re, le defêfpoir,& la lafcheté de tels 
animaux,ioin&eaux apprehenfios 
d'en refïèntif les effe&s. Toutes 
le/quelles chofes ne fe peuuet vain- 
cre ny éuiter qu'auec la cognoif- 
fancedelafcience, labontédel'ef- 
prit, &la fclidité du iugement, le- 
quel faut qu'il agifle dans le plus 
fort de tous ces tourmens, auecla 
mefme promptitude & froideur, 
que fait ceiuy qui affis dans fon ca- 
binet, tafche d'apprendre quelque 
chofe dans vn Hure. Tellement que 
par là voftre Majefté peutcognoi- 



VNDERFFE/SFNG. s 

<wûnfichen konthe ) crfûUet fehen 
<wiràt. dieweil es Aurch den gro~ 
Ben *vndt TugentfiambBem JVLonar- 
chen 3 als iemals eïncr aufFderwelt 
gei/pefin y regiret <vndt geherfchet 
<uvird. Nun&ttwereMat)e£tetih- 
rerl6blichenfi>rgfaltigkeitzjueygenâ~ 
gen ? fiUfie (fi es ïhr geliebt)betra- 
chten vndt erwegen> dm aile aie an- 
dern e uuijfenslhafften pder "kunsten^ 
e uuelche die menfchen befiheiderer 
<uveis erlangen i mitruhe 3 ohnepein y 
vngelegenheit 3 noch eintge forcht 3 er- 
lernet vuerden konnen , die^yeil es ih- 
nen freij Behet^ es Jèij gleich in an- 
oder obvvefènheit des ienigen , der 
ihnenfilches vnderweifiet 3 nach ih- 
ren <uuohlgefallen K&fltidiren > <und 
ohne einige verhindernm erlernen 
konen *was ihnen <vonihren JS/Leifier 
^uunderwifen njvorden ijt. Aber mit 
dem reijttens exercitio , ifi esnitalfi 
befichaffen: dan niemandt es erlernen 
mage 9 erfetzjefitchdannaufspferdt 9 
<undt bilde ihm ein ^ aile njngelegenhei- 
ten 3 *welche man von einem vnnjer- 
nmjfiigen thier ZMgewarten haït, 
e under e worjfèn ZMfetn , als nemblich y 
fi herkommen <vom zjwnj von Idein 
mûtigkeiîs vndtfaulkeit 3 ta dos man 
aucbnit ettruas guts aw filchen thi~ 
ren zjibringen 'verhoffet. Aile di fi 
ertzjdte laBer kan man nit ândern 
tider<verhûtem 3 als mit der gûtikeit 3 
der wijfenfihajft des <verftandts ,, 
tmdt mit einem ficharpfffinnigeniu-* 
dicio : derhalben mm man in aller 
difir muhe vndt arbeit s mit einer 
gleichformigen gefihvvindt-vnd kal- 
tjînnigkeit vorfahren 3 gleich als der 
ienigewelcher in femem ftndier ftâ- 
blein fitzjet y vndt etwas am einem 
buch pudiren vnd erlernen <vviL Al- 
fi entjpringetes dahero, dasihre Ma- 
i\eftety klarlich > erwegen > dos die fies 



4- K0NICLICH6 L'INSTR VCTION 

njormhmeexertîtiuâemnjerfianàm- fl. re tres-clairement , comme quoy 

tzmk*m, dicwciles -undcrweifet ce bel exer f icc e ft vt ile à l'efprit, 

vndtgevvohnt macht auch gefchtc- , j, YinRtuit , & TacCOU- 

klich vndtmit mterordnmgzjwuol- r U13 4 U ^ *"**■*" l '^ 

Awgw , ***« 4»-** ^ *&** if: ft« me d exécuter nettement , & a- 

zMfamft fi vielen <vmb-hin-<vndt uec ordre toutes cesfondions,par- 

herlauffi4,ngen>gefchrei\ <vndtbe<we- my le tracas,le bruitj'agitation, 8c 

gungm, <vndt dieflettigefirg derge- j a p eur continuelle du péril , qui eft 

fahr celées dam wireét mittel comme vn acheminement pour 

fich^dmytegs^afen^ndtèrm , c d capable de faire ces mef- 

mcbbeijmhegantz.er6pet, <uo*s mes opper»tions parmy les armes, 

beij den Wiegsabmtewvverén zjaer- & au milieu des hazards qui s y ren- 

<wartenvndt auszjtfehen ift. <*4- contrent , y ayant encores vne 

ber es if hîebeij vomebmen K6ni- c hofe tre-digne de remarquer , & 

gm nottwendig ^ubetrachten <vndt tres - nec effairepour lesgrads Roys: 

Lelche filée ferfinen «Jderwi- C eft <l Ue la P^" des hommes, 

fenfittm , ihnm zj*m ôfiermahlen & mefmes ceux qui font deftmez 

mrliebkofin vndtfuéjfchvuântzjm : pour leur enfèigner la vertu,les flat- 

aberfb ié euvuere Maieft. indiefir tettt leplus ibuuent: mais fi en cette 

hmft dipmulirm oder heuéUn, f c ience,ievoulois flatter V.M.i'au- 

wktKhmhfchelmeBdasJKw ro j s la honte quVn animal &ns rai- 

firwtiàhalMefihilJe^vnd fon m aocuferoit de faux drame 

-vnrecht mfftgen filtm : vndt da- elle,& par confequentd infidélité: 

rumb dos ich nit ePwan in einerfil- c'eft pourquoy.afiû que ie n'encou- 

chm vngelegenheit-oermeinet , <tw- re cet inconuenient,ellenetrouue- 

denfic (fiesihrbeliebt) nitvor vbel ra mauua j Sj ^\ \ ay plaift,fien lare- 

avfnehmen ,das fi tœ mderreéten prena ntiedis laverité. Quandàce 

wamesdiemttJfierferdert.VnAt quitoucheleprofitquelecorpsre- 

-wasderleibvondiefmnftettigenbe- çoit au commue! vfage de cet exer- 

<wegungen àlfes exercitij vor einen fice,c'eftqu'oUtre qu'il oblige l'ho- 

m&tzjin habe, ifies, dasderMenfih me àviure fobrement & reglémet, 

fié gewéhnet nùétern <md mafi- jj [ e renc J lj{, re en toutes f es parties, 

gl t chMen:m*chetihnfmimhig ie f aitéuiter£ outes fortes d*excés& 

an aïïen {einen ni dt malien ^uerhun- , t . t . .^ 

dmthnMôfim verfiibrun leben, dedesbauches,qui pourrpiettrou- 

welches ihnfonften fiin gefundtheït bler fa fante , {cachant bien eitre 

befchweren -vndt <verletzj:n môgte: impoflïble à celuy qui reflent la 

dieweil einiederwollermejfenhmn, moindre incommodité en fa per- 

das naédem er fich <vbel odernitge- f onne ^ ^ pouuo i r entreprendre 

fundtbefinàt, kemmaétetmgefiho- quece foit àcheual.deboU- 

ne gejtalt , oder dos genngjte zjt n J ^ ' 

pfirdt. ne 



DV ROY. 

ne grâce, ny autrement 

monsieVr le grand. 

SIRE, ie fuis bien aifê de- 
quoy Monfieur de Pluuinel fait 
remarquer à V- M. que i'ay eu 
ràifon de Tafleurer que luy feul 
l'a pouuoit dignement entretenir 
de tout ce qui concerne la par- 
faite cognoiflance de la Cauale- 
rie. le m'àfleure que la continua- 
tion de fon entretien luy en ren- 
dra encqres plus de certitude, & 
qu'il Iqy donnera l'intelligence fi 
entière de tout ce qu'elle luy de- 
mandera , qu'il l'a rendra auffi par- 
Faite que luy , non en Tvfage qui ne 
s'acquiert qu'aùec vne tires longue 
pratique, mais en la Theoriei 

le roy; 

ïe croy que fi i'ay bien appris 
ces deux premiers poin&s, ie pour- 
ray faire le femblable au relie. 
Ceft pourquoy Monfieur de Plu- 
uinel paflonsoutre, & me dites par 
où vous voudriez commencer à 
former voftre Efcolief* 

plvvinel; 

SIRE, ileftbefoinqtteV.M. 
fçache qu'encore que la plufpart 
des hommes foient capables de 
faire quelque chofe en toutes for- 
tes d'exerfices, &mefmesence- 
îuy-cy , neantmoins les vus plus 



VNDERrVEISFNG. s 
fferi , notûrffiig<verrichtcnkann. 

OBERSTALME1STER. 

, jhr Maijeft. ich bin fehrfroh, 
dos der herr oberreiitter ihrer Ma~* 
iefiet recht eropiet , dos ich njuoll^ 
gethan 3 fie vorgevuijfet ZMhaben, 
dos er ihro ailes nach notturffi qjndt 
wolkomméner erkantnm derreiitterij 
zjugenugen berichten werde 3 *vnd 
fofern er auch folchen difcurs oder 
gefprache continuiren 3 fie viel ge- 
wiffer <vndt einen gantzjichen ver- 
Jtandt 3 ailes dejfen vuasfie ihnfra- 
gen 3 erlangen iraerden 3 <uuelcherfie 
dannauch fovolkommen, alsfiefelbfi 
machen <wirdt 3 iedoch nit durchdas 
lange obligen oder abniuarten > <vuel- 
ches man nitanderft erlangtals durch 
eine lange erfahrung 3 Jbndern m der 
kunft des langvuihrigen nachfin* 
vens, 

DER K^ONIG, 

Jch glaub fi ich die fi zjuvehen 
funiïen 3 njuerde <uvott erlernet e unà 
behalten haben 3 werde ich dos <vbrige 
gleichformigergefialtauch wohlver- 
richten 3 oder thun konnen 3 darumb 
laffet <vns vueiter fortfchreiten 3 <vndt 
fiaget mir wie ihr enweren fichuler 
anfangsrechtfjlegeïzj&pferdt Z&fefa 



•zjen* 



OBERBEREI1TER. 

Jhre AfaiesT; wiffen 3 das wîe~ 
<vuolder?neîfietheUder menfchenge* 
fchickt Ce m 3 etnjom in aller le tj exer ci- 
tien oder <vbungen zj&erUrnen undt 
bevorab in difim 3 nicht defion/ueni* 
ger ijl einer gefchickter als derander 



S gONIGLICHË 

bie ZM y vndfùrnemblichen die , weU 
éic von Gott mit einem guten ver~ 
fiandivndt wolgestaltengefchkkten 
leib begabet fein* 

DER K^ONIG. 



i:iNSTRVCTlON 
que les autres y font propres , & 
particulièrement ceux aufquels 
Dieu a donné vn bon efprit, & vn 
corps bien proportionné & agile, 

LE ROY. 



Welche geftalt desleiUbefindtt <^ t \\ t ta j]l e ttOUUez-VOUS la 

ihram be^uembtten , ^emengmen luscommode our bien rcUffir à 

€ndt , vuie thrs beqehrete, ZMkom-. *■ , * 

men ï ■ ■ * Ge q Ue vous délirez. 



OBERBEREI1TËR. 

Jhre Mme !i. ichwolte gehrn* 
dos es mktelmâfige perfbnen von leib 
*uoeren> dieweiln fie fefter > leichter D 
freij 3 vnd inden hûlffen viel iufter, 
frifch vndt ftarckerfèindt , geben de- 
rentwegen âem pfert deflo mehrer 
luïi'KMr arbeit. Die groffen perfbmn 
fitzjen gewohnlich nit fefi zjt pfert y 
haben auch nit foviel gevuisheit: da- 
ller o hompts dos dos pfert nit fogehrn 
vnderihnen gehet :■ dieweil die no- 
iurfft erfordert 3 dos dos pfert mit lujt 
gehen Jolie: vndt wofern folches nit 
gefcicht j wirdt der man vndt dos 
pfert nichts guts machen honnem 
Die Ueinen perfbnen fitzjn am aller 
BârcheftenzM pfert , aber esiftauch 
der gantée vortheil , fi fie hier in 
haben : dieweil ihre huljfe dem pfert 
nitgrojfe forcbt > vruan es von not- 
ten isl, geben 3 vnd.t nach dem dos 
pfert es empfindet 3 wil es fich nit 
mit gebùrender fardée zjœr arbeit 
begeben s emphanget auch affer- 
mais die Ftraff nit wie fie fonfien 
feinfolte : vvan dan ein pcrfon von 
mittelmâ figer geïtalt , vndt mit den 
eigenfchafften begabet wie gefagtiFt, 
kan er leichtlich km deren volkom- 
tnenheit gelangen _, vie ich mich ? m 



PLV VIN EL. 

SIRE, le ferois volontiers éle- 
ction des hommes de moyenne 
taille , en ce qu'ils fontfermes, lé- 
gers, libres, les ay des plus iuftes& 
vigoureufes, donnatpar ce moyen 
plus de plaiûr au cheual. Les grands 
ne font pas ordinairement fermes» 
& n'ont tant de iuftefTe: par con- 
fequent le Cheual ne prend pas 
tant de plaifir à manier fous eux. 
Car c'eft vne maxime que le che- 
ual doit prendre plaifir à manier, 
ou autrement le cheualier & kiy 
ne fçauroient rien faire de bonne 
grâce. Les petits hommes font les 
plus fermes , mais auffi c eÇt tout ce 
qu'ils ont, car leurs aydes ne don- 
nant pas grande crainte quand îleft 
neceflaire. Le cheual ayant ce fen- 
timent ne s*em ployé pas auec la vi- 
gueur requife , 6c le plus fouuent 
quand il eft befoing du chaftiment, 
il ne le reçoit pas tel qu'il deuroit: 
tellement que trouuantvncheua- 
lier de moyenne taille,auec les qua- 
lités que i'ay dites , il peut attain- 



DV ROY. 

dre facilement; à la perfection , co- 
rne ie m'afleufe que fera voftre 
Majefté, pour peu de peine qu'elle 
aye agréable d'y prendre, ayant en 
elle tout cequi eftnece flaire pour 
arriueràcebut. Mais pource qu'il 
luy doit fuffiredefçauoirfeulemët 
(en ce qui concerne la pratique ) 
tirer dé bonne grâce dvn cheual 
drefle tout ce que vos Efcuyers luy 
auront appris pourvoftré feruice, 
foit pour la guerre, oupourleplai- 
fir de la carrière, V. M, fe conten- 
tera , s'il luy plaift , de ne fè trauail- 
lerlecorpsqueiufquesà cepoin&. 
Mais en ce qui touche l'intelligen- 
ce delà Thiorie, afin d'auoir par* 
faiéfce cognoiflance de ceux qui 
j>army voftré Noblelfe feront les 
pluàdïghesd'eftreeftithcèdèV.M- 
ïapprouuè le defir qu'elle a d'en 
fçauoir toutes les particularitez , & 
dis que céluy auquel la nature a do- 
né libéralement toutes les grâces 
que i'ay déclarées doit commen- 
cer à y chercher quelque ornemet 
de bien feancé : ce qui fe fait par les 
habits les plus propres à l'exerfice 
qu'il defire faire, foit à pied, foit à 
cheual, non feulement pour ce qui 
concerne laproprieté,mais la com- 
modité. 

LE ROY. 



VNDERFVEISFNG, 7 
gântzjich <vergewijfere , dos m%ve- 
re Maieft. thun vvirdt > fo ficesthr 
nur mit einer geringen mâche helte- 
ben lajfen>fie 3 wdehe ailes nrom ihr 
hierzju bequen, difèn z/uveckb zjtcr-> 
langen 3 haben : aber die e uueil es ihr 
genug fin. fol nur z>uwijfen ( in 
dem <uvas die .practichh betrifft) 
vuas mit fchoner geftalt ans eincm 
abgerichten fferdt zjubringen feije , 
wndt <uvie ihre bereiitter das pferdt 
Zju ihren dienlien abgericht haben 
es <vuere auch gleich zjsdem krieg, 
lufi, oder aûf der rennhahn : ihre 
Maieft. foU fo es ihr beliebet, 
den leib noch nit bearbeiten. A- 
ber den *verftandt der <vnnder t vuei- 
fungs manier betreffenndte , dar~ 
dura) <volkommene erhmdtnus <vn- 
der ihrem adel , ^uvelcht <yor die 
beften *uon ihrer Maieft. gehalten 
*werâen follen, zjéaben, erkenne 
ich woU dos fie eirnn grojfen luft, 
ails dife <vmbftânde > recht zjwvuif 
fentragen, *undt fage auch ferners 
das der ienige <uvelchem die natur 
freij^roiUigltch aile diefe zjhrten 
{ njvelche tch albereit erzjelet ) gege- 
ben , auch ein zJhr der qruolanFte- 
henhe?t dar zjt erfinden > Tjndt ge- 
brauchen folle , <vuelches dan durck 
die kleidernjndtdie allerhecfuembjleft 
ZcUmexertitio woz>u erfi? gebrau- 
chenwilj gefchehenkann ± <vndtes 
feij gleich ZMfm oder zju pferdtj> 
<vndt auch nit aUein wegenderfau- 
berhit 3 fondent auch der bequem- 
lichkeit gemâf ift. 

der kjjnig; 



Comme quoy faut -il que VVie fill dk perfin nachdem 
l'homme eftant à cheual foit ha- fa auff dem pferat fitzjet gehlei* 
bille ? ^ fi»* 



ICONICLÏCHS 



I/INSTRVCTION 



OBERBEREllTTER. 

fch begehre ihre Maijeft, keinen 
menfihen fch anderfi , als nach 
Je mm gntdunckfn zjikleijden, nit 
<vor zjifchreiben 9 dieweiln ein ied- 
<wederer menfeh fb vonguten ver- 
Jlandtifi^ aUez^eit dem ienigen nach- 
, tracbten ( welches er auch gewis er- 
langen ) vvas ibm woll anftehet > vhd 
durch dâe fiettige vbung, diegutebe- 
quemblfchkeit „ auch erkennen wirdt 
Jiber nachdem ich am der langwâ- 
rigen erfahrung difes exercitij „ von 
welchem ich albereit geredt 3 mich 
die bequem-vndt vnbequembligkeit 
viellerleijen y vnderfchiedlichen ma- 
nier en von kleidern ^ erkennen ma- 
chen. Als rath ich einem , <uor dos 
erfte ( welchem es beliebet ) keinen 
fchvuehren but mit è'tnem brâiden 
rainjft aujf zjéaben : damitihm dai 
pfert im reitten , denfelben nit he- 
runder fatten oâer fonfien ojfterma* 
bien mit der handt daran zjugreif- 
fen vervrfacbenmacbe iwelcbes dan 
<uuider die zjhr 3 deffen uvelcher fich 
nit daruor furficht, tfi.Vndtverwu- 
ret dem rentier den verfiandt auch 
den dâgen vndt fiifrutbeninvnord- 
nung; <vnd beij allen dem ienigen, 
was es rechtmafiger weijfe verri- 
chten fille. Es fille der rentier auch 
niemahlen ohne eine feder auffdem 
but fein : die cafaacken <vnd lederne 
koller baben ein zjehrlichers anfeben 
zjt pfert > als aie iroanbofer y def- 
gleichen hat ein dicker kragen mehr 
anfehens , als mrr einvberjchag: r vor 
dieiagten hat es kcine becjuemere 3 
als die avifgefihurtzje ,<vndohnauf~ 
ge fuite ho fin : iedoch dm fie nit zm~ 
langfeijen , vndtfolang dos man dem 

reiitter 



PLVVINEL 

le ne defire point , S I R E , ab- 
ftraindre perfonne à s'habiller au- 
trement qu'à fa fantafie, d'autant 
que tout homme deboniugemenç 
cherchera toufiours, & trouuera 
affeurémenteequifera de la bien- 
feance -, & en pratiquant, rencon- 
trerafa commodité. Mais d'autant 
que le long vfage que i'ay en l'exer- 
fîce duquel ie parle, mafaitreco- 
gnoiftre la commodité & incom- 
modité qu'il y adans les habits de 
diuerfes façons-,Ie confeille à celuy 
qui y predraplaifir de ne porter ia- 
mais de chapeau pefant» ny qui aye 
le bord trop large , pouréukerle 
danger quVncheualincomode en 
maniant ne le face tomber, ou l'o- 
blige d'y porter fouuent la main: 
lefquelles chofes contre labien- 
fèance qui n y feroit gardée, em, 
brouillent le CheualierÔt diuertif- 
fent Tefprit de ce qu'il doit, & la 
main de î'efpee ou de la houffine de 
faire fon office. Il ne faut iamais 
auffi que le Cheualierfoit fans plu- 
me: les iuppes, roupilles, ou col- 
lets, ont meilleure grâce à cheual 
que les pourpoints: comme auffi 
les fraifes plus que les rabats. Pour 
les chauffes il n'y en a point de plus 
co m modes ny déplus propres que 
celles à bandes fans bourelet, pour- 
ueu qu'elles nefoientpastrop lon- 
gues, afin que la cuifle du cheua- 

lier 



DV ROY. 

lierfevoye& qu'elle fe trouue iu- 
fte dans la (elle pour facilement fai- 
re fentir les aydes à fon cheual. H 
faut les bas d attache, & ies bas à 
botter qui ne foient trop larges def 
fus ; les bottes doiuent eitre de cuir 
aifé & moiet, foit vache déliée ou 
fort marrôquin : les gênoûillieres 
vn peu longues , affez eftroittes, 
& que la place du genoûil y foit 
aifee.Que la coufture qui les fepare 
d'auec la jambe foit à droit fil, mais 
plus haute derrière de trois doigts 
que par deuant, parce que lagreue 
delà jambe en paroiftra plus lôgue 
&plus belleâl ne faut pas que la tige 
foit courte,afin qu'elle plifle vn peu 
par le bas: il eft befoin que le pied 
foit carré pularge parle bout,d'au- 
tant qu'outre la comodité,il a meil- 
leure grâce, rempliffant mieux Pe- 
ftrîer, lequel s'en portera plus iufte. 
Quant aux efperôs,les mieux tour- 
nezfontceux que Ton appelle a la 
Dampuille de Finuétion de feu Mo* 
lîeur le Conneftable. Ien'approu- 
ue point lesgrandes molettes, mais 
celles qui ont fix pointes rondes & 
poinduësen forme de quille , cha- 
cune dVntrauers de doigt de long. 
Et pour dire en vn mot (S I R E) ie 
defîrerois que mon Efcholier fuft 
veftu de mefme façon que Môfieur 
de Belle-garde voftre grad Efcuyer 
que voilà prés de V. M. qui fert en 
voftre Cour de miroir & de ver- 
tueux modèle à pied & à cheual, à 
tous les plus propres & curieux 
cheualiers. 



VNDÈRFFErSVNa ? 

teiitter nur die dicke des fchenckels 
fehe, damit erfich gerecht imfattel, 
vndt dos pferdt letchilich die hulffè 
dardurch empfmden machen konne. 
Es ijtauch von notten, dos dJe vn- 
der-vndt fliejfèlftrimpf oben nit zj& 
weijdtfeijen, dieftieffelfollen von be- 
quem-vndtgefchmeidigenleder^esfeij 
gleich von&arten kûheleder^oderjiar- 
ckhen cardauan fein y oben die lécher 
bis an die knije ansiijfeln, folien ein 
weniglang, vndt zdmblich eng > auch 
desknijes ort zjmblich bequem fein 3 
vndt die nahtjvuelche dos knijefittckh, 
mitdem vndern theilfcheidet 3 fottge- 
rath oben herumb > iedoch binden 3. 
fngerhoher 3 als fornen fein, darmnb 
dm dos fchinbein am fchenckel langer 
vndt fchoner an zjtfhhen fcheïnen 
vruirdt* dte sTieffèljcbaffie folien nit 
ZMkurt&fèinfdamitmanfe vnden 
ein e uoenigfalten konne : diefchîich an 
den ftieffèln foUen vont nit fbitzJg* 
fondernbreiit fein > dievueiln es ohm 
deren bequembliclAeit , vndt zjehr> 
âenfieijgrâiffbejferausfiillet, vndt 
diefelben auchgerâtherfuhren macht: 
die fporn betreffendt , feindt die \eni- 
ge y welche mon Dampuille nenœt, 
vndt von weijlandt herrn Grojîhoff 
meijtern erftmâc n^am bejtenjch befin- 
âe die grojfe jjtornrader nit gut , fon- 
dera die, welche 6. ger tinter fpitzjen 3 
oder in fchahlen oder mufchels rande 
manier gef^ttz^et > vndt foU ein iede 
fyitZjC , eines zjuuerchs fingers lang 
fein : vndt mit einen wordt ihrer 
Maijeft. ZMfagen/vuolte ich dos mei- 
ne fchider aile auf diefe vrjeis vuie 
Herr Belle-garde Oberfallmeijler 3 
vvelcher hiebetj ihrer Maieft.flehet > 
gekleidct weren 3 welcher dan an ih~ 
ren hoffderff>iegel vndt Tugentfamb- 
fie ModcltM pferdt vndtfufifiallen 
derzdhrlic-hvndfbrgfÂltigfien reiit- 
terrl. C 



to fcQKIGLlCtiË 



riNSTRVCTION 



DER K^ONIG. 

Lajfet vns zj& der e vnàer e wù- 
fung emroeres fchulers tretten ' vndt 
nwas erfordert ihr anfanglichs *von 
ihm* 

OBERBERE11TTER. 

23^ érzjhrlich zm pferdt fitzje. 
DER KiONIG. 

T^F/U vorein <vnderfcheithatt es 
tynder einem zjhrlichen <vndt nmder 
eihengttâen y dit ter? 

OBERBEREUTTER. 

%re JS/laijef, ich mâche einen 
grojfen underfcheidt darunder y dan 
esfihrfihwebr dos einer ein guter 
reiitter feue , *vndt zjigleich auch 
e uuol mit KM pferdt fitzje „ derenthal- 
ben kan einer wol , <vndt zjmblich 
Zjt pferdt ft^en^ ohne das er einguter 
reiitter iïi^ dammb i$t es <von notten^ 
Jich wol <vnât gerath vomhaitptbif 
zjt> den fujfen auffdas pferdt ZMfè- 
tz>m, damit er ein zjhrlicher reiit- 
ter genandt werden ;<vndt d,a& der fo 
ihn mr fihet auff den fchritt fort- 
reiitten ^fagen kan , àifer fitz^et fchon 
Zj4 pferdt > qjndt troan er 3 indemer 
am FtœrckeFren beweget vndt uom 
pferdt bearbeitet fine fchone poftur 
oder mafl behelt , vndt nit veran- 
dert > als dan ^virdt er desïo mehr 
ehr <vndt réputation ein guter reiit- 
ter zjtfein y crlançen , ob auch da* 
pferdt njuoll œbgerichtet 3 rjndtmchts 
giits inder lection machte: dannach- 



LE ROY. 

Venons àl'inftru&ionde voftre 
Efcollier. Que defirez- vous pre- 
mièrement de iuy. 

PLVVINEL 

Qiul foit bel homme de cheuat 

LE ROY. 

Quelle differenfe fai&es-vous 
dVn bel homme de cheuai à va 
bon homme de cheuai? 

PLVVINEL. 

le la fais très- grande (SIRE) 
car encores qu'il foit bien-mal aif<£ 
d'eftrebon homme de cheuai,fans 
eftre bel homme à cheuai: néant- 
moins on peut eftre bel homme à 
cheuai, fans eftre bon homme de 
cheuai, d'autant qu'il fuffit d'eftre 
bien placé fur le cheuai depuis la 
tefteiufques aux pieds, pour fe fai- 
re dire bel homme de cheuai-, & 
celuy qu'on aura veu en cefte po r 
fture cheminant feulement au pas, 
fe pourra dire beau; & s'il a aflez de 
fermeffe pour fouffrir vn plus ru- 
de maniment en gardant & belle 
pofture , il acquerra toufîours ré- 
putation de bel homme de cheuai, 
quand mefmes le cheuai ne feroit 
rien qui vaille» quoy que bien dref- 
fé: Car fi l'homme garde toufiours 



DV ROY. 

fa bonne pofture, on accufera plu- - 
ftoft fon cheual que luy, & n y au- 
ra que les tres-fçauants qui reco- 
gnoiftront d où vient la faute,d'au- 
tant que la plus part ne peuuent 
pas s'imaginer qu'vn homme 
puifle eftre ferme, & en bonne 
pofture fans eftre bon homme de 
cheuaL Comme aufïi pour bien 
faire & acquérir la perfe&ion de la 
fcience, il faut commencer, con- 
tinuer, & finir par la bonne pofture 
du Gheualier: pource qu'il y a bien 
plus 4e plàifirde voirvn bel hom- 
me de cheual ignorant en la fcien- 
ce, quVn très fçauant de mauuaife 
grâce. Mais pour eftre parfai- 
aemementbon homme àcheual, 
il fautfçauoir par pratique & par 
raifon, laxnaniere de drefler toutes 
fortes dé cheuaux à toutes fortes 
d'airs & de manèges: cognoiftre 
leurs forces, leurs inclinations, 
leurs habitudes , leurs perfe- 
ctions & imperfections, & leur 
nature entièrement. Sur tout 
cela faire agir le iugement pour 
fçauoir à quoy le cheual peut 
eftre propre , afin de n'entre- 
prendre fur luy que ce qu'il 
pourra jexecuter de bonne grâce: 
& ayant cette cognoilïànce, com- 
mencer, continuer, & acheuer, le 
cheual auec là patience, & la refo- 
lution, la douceur, & la force re- 
quife, pour arriuer à la fin où le 
bon homme de cheual doit afpirer, 
lefquelles qualitez fe rencontrans 



VNDERVVEISFNG. ,/ 
dem der reiitter feingute poïiur al- 
Z>eit rechtmâfïg in wahrfamh hatt, 
vuirdtman , in dem er fehlet , vîel 
eherden mangel dem pferdt 3 als ihme 3 
zjbfchreiben , vndt wirdt nïemandç 
den mangel leichiiïch darbeif erken- 
nen^ als der 3 vuelcher fehr wothie- 
rinnen erfahrn ijt. darumh tfi der 
meijte theil ,welche ihnen nit einhil- 
dem ; das ein menfch 3 gerath vndt 
fieiif zjt> pferdt ft&en, oder in der 
pofiur bleibenkorme , fo er nit ein fehr 
gâter reiitter were : voie danauch 
in der thatt es fich erz^eiget : wel- 
cher es recht machen vndt die vol- 
kommenhett der kmsl erlangert wiîl 
fi muf eranfangen ftettigs anhalten, 
vndt durch gute poftur oder gejtalt 
wideraujfhoren y diewal es fchoner y 
einen zJhrlichen reiitter 3 welcher 
vnwijjèndt ;zjt4Jèhen isl 3 als einen 
fehr kûnfilichen vndt wolvziffend- 
ten, mit einer fchândlichen gejtalt 
aber einern vdmmmenen reiitter is7 
von notten ZMwi$fen>durchstettige 
erfahrmg oderbefcheijdenheit die ge- 
jtalt der manier allerhandt pferdt > 
zji> vieUerleij jchulen oder leSionen, 
ahzjmchten> ihre jtarckhe zjterken-* 
nen , ihre zj ineigungen > ilyre gejchick-* 
lichheitcn, ihre volkommen-vndtvn- 
volkommenhenen vndt ihre gantzli- 
chenatur. Vber dif ailes foUmanihm 
den verjtandt bewegen , dadurch 
Zjuerlernen, wozji es dûchtig jiije 9 
aujfdasman nit mit ihmetvvasvor- 
nehme darzjtesnitbequennochzjhr- 
licher weit verrichten mogte : vndt- 
nachdem man dife erkantnus einge- 
nommenhatt, anfangen y fortfahren^ 
vndt dos pferdt mi tgedult m der jchul 
vndt mitderrejbliïtton,fanjftmntig- 
fait, vndt dergebâdichenfiârcke vol- 
bringemals dann wirdt der reiitter 
z&m en defeines vornehmes kommen> 



i* ICONIGLICHS 

*mdt<wafich dann erzjehlte qualité- 
ten odereigefihafften 3 auch beij einem 
menfchen bejinden > kann er in f uuahr- 
heiteinguter reiitter genadt *uverden. 

DER KJDNIG. 

Ebejch den t vornembfienmitteln i 
*vvèiche einenzjhrlichen reiitter mâ- 
che* > nachfrage, wolte ich dasjhrmich 
erfilich verslândiget 3 wie eraujfge- 
fetzjet mujfe vuerden, damit er den 
namen eines guten reiitters erlangen 
*vndt bekommen moge. 

oberbereiitter: 

Jhre Maieft. derfelben damon 
zjmden s glaub ich dm es rechtfiije 
ihr die probe hiervon zjsweijèn, *undt 
jch auch hinen andern y <uvegen der 
<wûrdigkeit bejfer abbiUenkann , als 
an hrrr Marjrgrmen <von Termes, 
vorge'wipre defuvegenihre Maiefi. 
dos er aile die theil oderfiûcke eines 
<volkomlichen , zjhrlichenvndt guten 
reiitters hatt: welches ( ihre Maiefî. 
ich dan fihr erfreuet were , Jbfie ihm 
nachfolgetem^Jeweiler *vnderaUen 
vuelche jch gekandt „ ohne fiine er- 
langte volkommenheitim reiittem der 
gefchickfle, <vndt zjhrlichfte , in di- 
T .. Jemge/agtenexercitioisJ. HielCompt 
rigur er ^ m rec lj tm ^^ rer Maiefi. rede, 

*yndt%vilzMpferdtfitK>en* 

DER KJONIG. 

I^err >von Termes 3 hait et ein 
iroenig Ftill 3 hier q;or mtr, aujfdas 
der oberbereiitter michnach euch ein 
<uuemgnjndcr-ûv£îfe , wegen ewvve- 
rer gviten pofiur _, fi rnan in der 
kunfihaben mufî , als ^vvelche jch 

auch 



L/INSTRVCTION 

en vn homme, on le pourra verî- : 
tableraient eftimer bon homme de 

cheual. 

LEROY. 

Auant que de m'enquerir des 
moyens en particulier pour rendre 
le bon homme de cheual, ie xJefire 
que vous me faciez entendre com- 
me quoy il faut eftre placé pour 
acquérir cette qualité de bel hom- 
me de chenal. 

plvvinel; 

S I R E , en vous difcour ant fur 
ce faiât, ie croy eftre à propos de 
vousenmonftrer lapreuue, que ie 
ne puis prendre fur vn fujed plus 
digne que celuy de Monfieur le 
Marquis de Termes, que i'ofeaP 
feurer à V, M- auoir toutes les par- 
ties requifes au bel& bon homme 
de cheual, lefquelles (SIRE) Je 
feray bienaifi que vous puiffiez 
imiter eftant celuy de tous ceux 
que ie cognoiffe,qui outre la perfe- 
ction qu'il aacquife,eftleplus po- 
ly en Pexerfice dont ie parle- Le f ^ 
voicy donc approcher à cheual/* u 
tout à propos, de voftre Majefté. 

LE ROY. 

Monfieur de Termes, arreftez- 
vous vn peudeuantmoy, afin que 
Monfieur de Pluuinel me face re- 
marquer fur vous les belles & bon- 
nes poftures qu'il faut auoir en la 

fcience 



DV ROY. 1 



VNDERVVEISVNC i> 



fcience que ie defîre apprendre. mc ^ zMcrUhmen begehre, 

MONSIEVR DE TERMES. ^OW TERMES. 



S I R E , ce m'eft vn grand hon - 
neur & bon-heur tout enfemble, 
de m eftre fi heureufement trouue 
le premier en l'eftat où ie fuis pour 
faire voir à V. M. ce qu'elle defîre, 
& ce que Monfieur de Pluuinel a 
pris tant de foin dem' enfeigner. 



fbre Maijefi. difi ifi mir ein grap- 
pe ehr s vndt gluckzjigleich > michin 
dem zjuftandt der erfie befundem zji~ 
haden y ihrer Maijeftet ZMgehorfarn- 
men > was fte von mir begehren^ 
vivie auch dejjen zj& welchem her 
Pluuinel fo viel fteif, michzimm- 
derweifèn>angewendtet hatt, 



plvvinel; 



OBERBEREIITTER, 



S I R E , le bon & excellent et 
prit que i'ay rencontré en Mon- 
fieur de Termes l'arendu tel que ie 
l'ay aflèuré à V.M. & enfipeude 
temps qu'il feroit prefque incroya- 
ble: Car ie la puis affeurer qu'en 
moins de deux ans il a acquis tou- 
te la perfection qui fe peut en cet 
art. Vous remarquerez donc , 
( S I R E ) s'il vous plaift , quelle eft 
fa pofture, depuis la telle iulques 
aux pieds, regardant comme quoy 
il tient les refiles de la main gau 
che , le pouce deflus, & le petit 
doigt par deflbus entre les deux 
pour les feparer. Comme de la 
main droi&e il ieue le bout des 
refnes en haut à bras defploié,pour 
bienadjufter la bride dans la main 
en forte qu'elle ne foit,ny trop lon- 
gue , ny trop courte. Voyez en a- 
près comme il ferre la main de la 
bride, & la remet en fa place, qui 
eft enuiron trois doigts au deflus 



jhre Maijefi der gut vnd vorneh* 
me verfiandt des berm von Ter- 
mes y bat ihn zja folcher perfection 
gebracht > vuie ich dann ibrer Maijefi. 
dejfen vorgevviffert habe , vndt foin 
kurtzjer zjeit dm es fchie-r vnglatîr* 
blichzjivermelden: dann ihr kanich 
mit vuarheit fagen 3 dasvvenigerals 
in zjuueij jahren , er aile die perfe- 
ction vndt volkommenheiten /fi z>u 
die fer kunfivon notten, erlanget hatt* 
So dann threr MaijesT: beliebet zji- 
betrachten 3 vuas er vor ein fofiur 
odergefialt, von detn haupt an s bis 
aujfdiefujfe h an , vndtfehevvie er 
den zjegel m der linckenhandt >den 
daumen daraufi \ vnd den kleinen 
finger vnden dartmder > zjuoifcben 
den beden , fie zjAvnderfcheiden 3 
hait: vvie er mit der rechtenhandt , 
die ende der zjegel vberfich auffhe* 
bet ^ mit aafge si r éditera arm ^ den 
T^aum gerarh in der bandt. zjwia- 
chen, damit er nit z^ulang >nocb zm~ 
kurtZo fcije : fehet darnach wie er 
die h an dt des zjiumes ZMtrucke/undt 
keret in wider an fein orth > vroelches 
vngefahr dreij finger hoch vber dem 



i4 ICONI CLICHE 

fattelfaopff isl , fi es artderïl ein 
<wolgcmachtcr (attelknopffiB: betra* 
chtet die frolichkeit femes angefichts^ 
dan es zjmet einen Caualierfihr <uuotl 
dos geficht lieblich <undt wie lachendt 
zjLihahen ^fihawaoedte zj4>z>eitenfei~ 
ne gefillfihafft an > jedoch dafer fich 
nit zjssviel hin-vndt widerkehre ^ 
auff das folche jrepjdigkeit z>uerken- 
"nenjebe^ dasjhme nichts verhinder- 
lich oder zjwveràrttfi > darbeij feije. 
Sie betrachten 'Vvie er in dem fattel 
fitzjet s *vndt riihret beïpahe nichts 
als denmittlern tkeil deffelben an > er 
Jihet auch <uvoilzj& 3 dos er nitgahr da* 
ranjf fitzje , damiterda* hindertheil 
desfattels nit bemhre, dan er mufge- 
ratb fiin, voie fie jhn ietzj fehen, 
alswan eraufffeinenfùfenfimde. 
Sehet wie feine zjwo fcbuitem fige- 
rath^ndt jMsT-fein, <vndt fiin bauch 
ein wenighervorgehet; miteinerklei- 
nen hohle auff dem rucken> nahebeij 
dergiirttel. Sie fehenihm aitff feine 
Z/uveneïïbogen, <wiegteich f vndt'vn~ 
gezjvomgen fie (hin > einen ein vue- 
nig vom leib abgehalten > <vndt fiin 
rechte faufi fiehr nahe beij der lincken, 
yngefehr 4.. oder y. figer breit , mit 
trjelcher er die fiifruthen helt , mit 
dem ermelgantZi innerhdb ^uerdecht 
imdt die filtre derfelbengerath <vber- 
fich > ein wemg gegen des pferdts lin- 
chen ohrgeneiget , fiehet an feine aufi 
gefireckîe fchenckel 3 «jndt dos vor- 
dertheil des faffes slarckh auff die 
fieijgbijgel nahe an des pferdts vor- 
derfchenàeln angefet^et 3 die hacken 
oder fer fin zjmblich mcàcrich y <vndt 
gegen aitfiuvendiggekclrct, dargcfielt 
dot mari die fol en au fimen fiicffiln 
fihen kan: dan es ztjvcj ding hier- 
beij zjji mercken hatt , als nemblich 3 
dos diejenige njveiche denZjaum mit 
der Imckenhandt > als wiewirhal- 



UINSTRVCTION 
du pommeau delà feUe bien faite: 
Confidcrez la gayecé de fonvifage, 
car ceft v ne des parties tres-requi- 
fesaucheualier cTauoir lafaceria- 
te en regardant quelques fois la 
compagnie, fans la gueres tourner, 
ny cà\ ny là, afin que cette gayeté 
face cognoiftre qu'il if eft point 
embaraffeen ce qu'il fait. Aduifez 
auffi de quelle forte il eft dans le 
fonds de fa feUe , fans prefque en 
toucher que le milieu,fe gardant de 
rencontrer l'arçon de derrière de 
peurd'eftreaflïs, car il fauteftre 
droid comme vous le voyez, de 
mefmes que quad il eft fur les pieds. 
Jugez corne (es deux efpaulesfont 
iuftes, &fon eftomachauancé, a- 
uecvn petit creux au dos près delà 
ceinture. lettez Fœil fur fes deux 
coudes efgallement & fans con- 
trainte, vn peu éloignés du corps, 
& fon poing droit fort proche du 
gauche d'enuiron quatre ou cinq 
doigts , duquel il tient la houfline 
par le manche tou: caché dedans, 
& la poinre droide vers le ciel, vn 
peu panchee vers l'oreille gauche 
du cheual, regardez les poftures de 
fes jambes aduancées, & le bout de 
fon pied s'appuyer fermement fur 
i'eftrier proche de l'efpaule, le ta- 
lon aflez bas & tourné en dehors, 
en forte qu'on peut voir ia femelle 
de fes bottes : car il y a deux chofes 
à fçauoir , que ceux qui tiennent la 
bride de la main gauche comme 
nous, ne peuuet faire par trop. LV~ 



DV ROY. 

ne eft de poufler l'efpaule droite en 
auant,& l'autre de baifler& tour- 
ner les talons en dehors, afin deloi- 
gner du ventre du cheual la molet- 
te des efperons, de crainte que ve- 
nant à fe remuer auec vigueur, il ne 
s'en picquaft , qui eft ce que Ton 
nomme defrober les efperons : la- 
quelle chofe arriuant (outre la 
mauuaife grâce qui fe recognoi- 
ftroit au cheualier ) il s'en enfui- 
uroit aflfeurément du defordre. 
Voyez en outre fes genouils ferrez 
de toute fa f orce,& que voftre M a - 
jefté retienne, s'il luy plaift , que 
nous n'auons point d'autre tenue 
ny n'en deuonsefperer que celle-là, 
accompagnée du contrepoids du 
corps,felon la neceffité qui fe ren- 
contre. Voila ( S I R E ) la pofture 
que ie defire à mon efchol! *er pour 
eftreeftimé belhomme de cheual, 
laquelle ie veux qu'il ne change 
iamais pour quelque chofe que fa- 
ce fon cheual, fi ce n'eft quand il 
manie, pour ce qu'il eft nece flaire 
de changer à temps toutes les ay des 
de la main de la bride & de la houf- 
fine. Que voftre M ajefté, s'jlluy 
plaift,en voye la preuue,Sc comme 
tournant à main droi£te, il tourne 
les ongles du poing de la bride en 
haut, iaiffe tomber la houffinede 
trauers fur le col du cheual, poar , 
s'il eft befoing, l'en frapper furl'ef- 
paule gauche, afin de le faire rele- 
uer du deuant , s'il fe rend paref- 
feux,fans toutesfois haufler le cou- 



VNDERVVEISFNC v 

tcn , nit Zjuvîehhun konnen y *yndt 
dos erfie isTr: diercchte fchtdter <vjoll 
njorfich ZjUslQJjen, dasanderisl: dJe 
*verfen nïeder <undt gegen anfiuven- 
dig zj&biegen , dormît dot rad am 
fporn <von des pfirdts banch hïrm- 
irueg komme _, auff dasijvan es fich 
bevuegtnit mit ge<walt daran jchar- 
pfiè s welches rnan dan fioren ge- 
fiohlen nennet: Nachdem folches ge- 
fchicht ( ohne die vageTtalt y -zrjelche 
mm an dcm reiitter fehen -wûrd^Jb 
folget gevoifilich eïn grofje vmrdmrng 
daram , fie fehen vberdtfi ', <wie er 
feine knije, <vndtmitgantzjerge<vvalt 
anhaltet > <vndt ihre Al aies h obfirm- 
ren { foesihr geliebt) das irji'r keine 
anhalttmg als difè , rtoch einige an- 
d.ere mehr zjihofièn haben > zj : Aeich 
mitdem gegengevvicht des leibs mit 
beleijdtet 3 nach ge fiait der darzjwe- 
horigennotturjft. Vndt (]hr Maijejr.) 
etne folche pofiur oder ge fiait <wolte 
jch meinenfchidern wnnfichen garnit 
manfie gute vndt z^iehrliche reiitter 
mn^em mogte , njndt irjitt da$ fich 
fciche pofiur, es mâche auch daxpferdt 
*vjas es -will 3 nit vmb einiger -or fa- 
chen y 'verandern jolie _, fiofern es nit 
ge fchicht irjan trdaspferdttummelt, 
als dan ifi es -von notten, nach gelé- 
genheit der z^eit , allé die hulfie mit 
der handt des zjmmbs > vndt der 
fiifruthen > zji^erandem : fi es ihr 
Maijefi. beliebet , fiollen fie die probe 
darmn fehen 3 <vndt nroan der fichu-* 
1er vmbkeret , au fi die rechte fritte, 
fol er die nagel der fiaufi mit dem 
zjiuyn vberfich wcncien y *vndt hait en 
dte fiifruthen vberzrjverch an des 
p ferais halfie an> damit s fo es njon net- 
ten ifi-, es aiifidie • lincke fchulter zm- 
fchlagen mfi dos es fich <vornen aufi- 
hebe ; <uvan es faul wurde _, iedoch 
ehn auffhebimg des ellbogens s noch 



26 KONIGLICHG 

die fauft ans ihrem orth zjiruckhen. 
Sie fchaweh anch auff die linckhe 
bandt 3 irjie er die fan ft des zjmms 
fo gerath > <vndtfiill helt , <vndtzjeu- 
cht ihneben fin <wenig auff die felbe 
feiite : <vndt helt ihm die Jpifruthe 
m ff die ander feitten '> beij dem re- 
chien aug herbeij , zjuerkennen zju- 
machcn>da$ es auff die ander feitten 
<verkeren folle 3 *vndt <wan dif nit 
genng ift { *wie dan ihre M.aijefi. es 
fehenffobetrachte fie 3 doser ihm auff 
die rechte fchulter , oder an hauch> 
vnderhalb derjtieffel;nureinenftreich 
oder zjuvehngeben hatt ^ndt difem 
allen nach hat erfeine fieijgbugel in 
einerfoguten proportion oder gleiche 
behalten 3 als dos ihre Mai\eft, ihn al- 
zjeit nur auff der rnitten des fat- 
tels s anrûrendt , gtfthen > der ge- 
ftalt dos er das pferdt im reiitten 
im geringïien nit befchwehret noch 
aiifî feiner giietn poftur gebracht 
hatt. 

DER KON1G. 

Jch <verftehe fehr <wott -vvas ihr 
mirietzjt o-eCart habt . aber ich<wol- 
te gern amfiruchhlicher dengebrauch 
oderordnmg wijfen ., w/V ihr ewuue- 
re fchuler mit einer fo fchoner z^iehr 
ZMvnderweifcn pjleget 3 ^uvelchesich 
âannaneuch <vnd, emroeren fchuler n 
wôllfehefjndt <wie ihr es mâche t d.as 
ewmere pferdt fobequemb zjAreiitten 
fèindjivelchesmann an allenewwe- 
ren pferdt en 5 ^mclche auff ewvveren 
fchulenabger/chtct e wordc7/ 3 crkmnvn 
kann. 

OBERBEREUTTER. 

Jhre Jïdaïjeftwie-j-joles nit*vn** 
wêglich ift i einen man vndt pferdt 

zjjgleich 



I/INSTRVCTION* 
de, ny mettre le poing hors de fa 
place. Regardez auflî à main gau- 
che corne quoy il tient le poing de 
la bride fort droit,le tirât vn peu du 
mefme cofté, luy prefèntât la houf- 
fine de l'autre auprès de l'œil droit, 
pour luy faire recognoiftre qu'il 
doit changer de main: &C fi cela ne 
fuffit ( comme voftre Majefté le 
void) qu'elle confidere la forte qu'il 
l'a frappé fur l'efpaule droite, & au 
ventre fous la botte d'vn coup ou 
deux feulement, & comme parmy 
tout cela il a tenu fes eftrieux d'vne 
longueur fi proportionnee,que vo - 
ftre Majefté Ta toufîours veu apuyé 
fur le milieu de la felle,en forte que 
le cheual ne Ta nullement incom- 
modé en maniant, ny fait for tir de 
fa bonne pofture. 

LEROY. 

le comprends fort bien ce que 
vous venezdedir ; , mais ie defire 
feauoir diftin&ement l'ordre que 
vous tenez pour bien. drefTer les 
hommes à auoirlabone grâce que 
ie voy en vous &envosefcoliers, 
&c ce que tfous faites pour rldre vos 
cheuaux adroits à manier auec cet- 
te grande facilité que ie recognois 
eftre en tous ceux qui font dreffe^ 
en voftre efcholle. 

PLVVINEL, 

SIRE, encor qu il ne (bit pas 
impoffible de drefTer vn homme, 

& 



DV ROY. 

& vn cheual tout enfemble, quoy 
qu'ils foient tous deux ignorans, 
neantmoins à caufe qu il y a plus de 
difficultéjs'il m'eft poflible, ie déli- 
re drefTer l'homme le premier : 8c 
potir vous en dire la raifon , ceft 
que la fcience delà caualerie n'ayat 
pas toufiours efté en la perfection 
qu'elle eft,ileftoitfort aifé aux ho- 
mes au commencement démener 
leurs cheuaux, parce que nos pre- 
miers pères ne sen feruoient qu'à 
aller au pas, au trot, & à courir fans 
felle & fans bride autre que quel- 
que cordon ou filet dans la bou- 
che , comme ehcor font prefque 
toutes les nations barbares : en a- 
près ceux qui ont pafle vn peu plus 
outre,les ont fait tourner au galop, 
&detouteleurfofce,fort large, & 
fans y obferuer aucune iufteffe * à 
eux, nyàleurschèuaux: Mais de- 
puis ces derniers fiecles que nous a* 
uons trouue Tinuention d'adjufter 
vne feîle & vne bride au cheual , 
pour donner belle &C bonne tenue 
aucheualier, & bonne pofture au 
cheual, l'obligeât d'obeyràl'hom- 
me,au pas, au trot, au galop, terre à 
terre,à courbettes,baiotades, grou- 
pades,capreoles, & vn pas vn fauk, 
(bit en auant,en arriere.de eofté,en 
vne place, & fur les vokes, faifant 
toutes fes avions à tou* les temps 
qu'il plaift au cheualien endurant 
&C fouffrant les ay des & îeschafti- 
mens,non fans inquiétude, nyfans 
tefmoignerdu reffentiment , mais 



VNDERVFEISVNa t 7 
ZjUgieich m île mander ahzjirichten > 
vndt ob fit fichon aile Unie vnvjifi 
fendt vndt nkabgcrkht weren, vndt 
demnach es fihr fihvjcrlkh zjirlnm 
{vndt fbfcrti es wir auch mogikh 
vjere ) vvolte ich d.en man erjllkh 
abrichten, oder vndervjeifin 3 vndt 
ihro der vrfachen zj&fhgen vjarumb 
es gefihicht : fi fies „ dos die vjijfen- 
fichajft des h ère ut ter s nit allz>ek m ih~ 
rerrechten volkommenhek gevvefen y 
alsvote fie ietzjfi, im anfiangwar 
esdem m an fihr leiehtein pferdtzji- 
reikten , dievve/ln vnfierere vorvât- 
ter fich deren nit anderfi > als nur ein 
pas oder fichrkt _, ein trab , vndt ohm 
fiattel vndt z>aïi > oder nareinfichnàr- 
leimmmaul , vvk beynahe noch aile 
Barbarifihe naiiomn fich àerfielben 
gebrauchen , gehenlajfen : nach difiem 
die andern vjelche nac\. ihnen kom~ 
rnen > haben fie zjim Galloppirn abge* 
richtet vndt mit aller ftarchhe vndt 
ohn achtnehmnng einiger gewifi- 
heit, vjeder vor fie > oâer ihre pferdt 
gehabt: Aber indiefien letzjen zjeit- 
ten hero> vndt nachdem voir die erfin- 
dung;mitdcnfiattcln,vndtd,empfierdt 
einen zjtum erfunden haben „ dem 
reiitter einmte anhaltum, vndt dem 

o o 

pferdt ein anfiehenliche pofinr damit 
ZMgeben>auffdas der wann dos pferdt 
Zjvuingen kann zjimfihritt s zjim 
trotta zjîmgallopp s terre a terre > cm- 
b et ten ; balôtaden 3 gmpaden 3 r :preo~ 
len> vndtim fchrkt vndtjpmnckb: 
es fiei\ vorfich od,er zjiritckh 3 auffdie 
fieitte oder aujj einen platz^ ^ oder aber 
anffden voit en : vndt macht mari aile 
die fie ding, km aller z^eit > vndt wann 
esdem r eut ter belicbet 9 nachdem es 
die hûlff'e A vvk auch die firajfe er~< 
trâget > mt mit vnmhe 3 noch ohne im 
vvenigfien fich deffelben ZMempfin- 
denfielkt A fondera gantz^çhne zjjrn 



t# KONIGLICHE 

<undt mnordmmg Ich hab <vmb der 
kàrtzje yvillcnvorgut angefchen/uuie 
a dann auch die notturffi erfordert 3 
den mar.n erjllich abzjtnchten oder 
zjwnderweifen 3 vndt îhn aller be- 
*we?iïngen des pferdt s zjwvor empfin- 
âen zjumachcn: als auff dem fchrttt 
■auff dem trott 3 auff dem gallopp 3 
^ auff dem rennen, mndt ferners auff 
■alierleij andern manieren > auch die 
rechte *undt gute , njnder-mndt auff- 
haltung derhandt 3 die fubttligkeit 
der hâlffen 3 vndt voie man diefel- 
ben machen, vndt wan man dieflraff 
gebrmchen folle. Nachdem ich dann 
ruorgut angefehen aile die fe dingZM- 
gleich mit der fejlen fitzjtng 3 vndt 
guter pofiur 3 mvelche ich mon dem 
reiitter alhrjegen begehrt habe 3 es 
dos befiemhtel zjâ die fer kunft zjt- 
kommen fetje. Nachmalsfollmanin 
zjum erflenmahl auff ein abgericht 
pferdt fetzjn 3 auff dos man ihme 
die rechteerkantmn gebe 3 r uuelcheich 
ietzj atteweil erzjehlet habe 3 *vndt 
nachdem erfie <verftehen wirdt 3 defio 
leichter dos bofe undt gute erkennen 
tnoge 3 welches das mnabgericht pferdt 
<vnder ihm mâche t 3 auff das er es mmb 
àatguteiroillen carepre oder liebko- 
fe 3 <vndt <umb das bofe siraffe 3 fonften 
wûrde er durch hein anaere gelegen- 
heit zjt, fetnern mornehmen gelangen: 
dann nachdem 3 das e vnabgerichte 
pferdt 3 einige mmrdnungdurch zjorn 
begehet 3 oder auch in anderm 3 t uvûr- 
d,e es den rentier fo d.arauff ptzjet 3 
<vndt nit miel hier in erfahren 3 zmïïi 
offiermahl in gefahrbringen.fch zsu- 
*vcr<uuunde \oder avffs wenigeflwur- 
de es ein bofe gefchickhlichkeit oder la- 
fer an fich nehmea 3 nachdem fich dm 
pferdt meifterbe fmde t. Vndtdarumb 
konnen ( ihre Matjesi. )fehen 3 mva- 
rumb ich den mann zjum erften 



I/INSTRVCTION 

bien fanscholere& fans defordre* 
I'ay creu que pour abréger, il eftoic 
aucunement néceffaire de com- 
mencer à dreffer l'homme .&iuy. 
faire fentir tous les mouuemensdu 
cheualau pas, au trot, au golop, à 
courre, & à toutes fortes d'airs: Le 
iufte & bon appuy de la main, la 
delicateffe des aydes , comme 
quoy il en fautvfer , & quand 
il eft befoin fe feruir des cha- 
ftimens : Ayant eftimé que le 
moyen de paruenir à toutes ces 
chofes auec la fermeté &c la 
bonne pofture que ie defire du 
cheualier , eftoit de le mettre 
premièrement fur vn cheual 
drefle, pour luy donner parfai- 
te cognoifTance de ce que ie 
viens de dire, afin qu'après qu'il 
le fçaura , il puifle plus facile* 
ment iuger le bien &t le mal, 
que le cheual ignorant exécu- 
tera fous luy , pour le careffer 
du bien, & le chaftier du mal, 
ce que très- difficilement il pour- 
roit par autre voye, car le che- 
ual ignorant faifant quelque de- 
fordre par cholere , ou autrement, 
mettroit fort fouuent l'homme 
peu fçauant (qui feroit deffus) au 
hazard de fe bleflfer , ou à tout ie 
moings en l'incommodant, pren- 
drait de très- mauuaifes habitudes* 
Voylapourquôy (SIRE) ie vou- 
drais commencer à drefler l'hom- 
me le premier , tant pour efuiter 
aux périls qu'il pourroit encourir, 



DV ROY. 

le mettant d'abord fur vn ïeune 
cheual , que pour ernpefcher les 
mauuaifes leçons que le cheual re- 
ceuroit fousiuy : Car ceftvne ma- 
xime générale, qu'il ne Faut iamais, 
s'il eft poftibie aux exerfices de 
plaifir,hazarder la vie des hommes, 
ny leur laifler prendre de mauuai- 
fes habitudes. C'eft pourquoy en 
celuy quis'agift, il eft prefqueim- 
poflible d'empefcher que l'hom- 
me &le cheual tous deux enfem- 
bïe, s'ils font ignorans , ne retien- 
nent de mauuaifes couftumes: & 
que Thomme fouuent ne foit en pé- 
ril, fi ce n'eft que la longue expé- 
rience, ioin&e au bon iugement & 
prudence de celuy qui le regarde, 
ïenempefche. 

le roy: 

Tapprouue fort les raifons que 
vous me donnez de vouloir dref- 
fer l'homme le premier , & de faire 
en forte que le cheual bien dreffé 
luy apprenne tout ce qu'il eft be- 
foin, qu'il enfeigne à celuy qui ne 
l'eft pas : Mais commençons vn 
peu à voir la méthode que vous te- 
nez quand vous auez vn homme 
aflezfçauant pourtrauailler deuat 
vous, & exécuter ce que vous luy 
dites pour faire venir vn cheual à 
toutes ces iuftefles, fans que vous 
ayez la peine de me dire comme 
quoy vous auez inftruit voftre ef 
colierfur lescheuaux direfTez,pour 



V NDER VVEISVNC, /> 
abrichten oder 'vnderweifen <vuolte 3 
auch nroegen <vermadjmg vicier ge~ 
fahr ? <uvelchcn der rentier fonften 
*vnder<uuorffèn 'vuerejollman in erft- 
lich auff ein iunges pfirdt fetzjen^ 
die bofen leBionen fo er machet zji- 
^oerbindern 3 ijuelcbe dos pfirdt fon- 
ften vndertbm bekome : dan es 'isï l e'm 
gemeine regel , dm <vyofern es moglicb 
istjn den luslrexercttien m an nit zji~ 
laffen fille > dm einmenfeh fein leben 
in ge fdrr fetz^e , noch ihme einige bofe 
gewohnheit zjtgefiatten.auch if beij- 
nahe dem jenigen/uuelcherfe corrigrrt 
njnmoglich %vamann %wê,t pfirdt der 
kunfl wuuijfendtfein 3 dos fie nit eiriê 
bofngebrjjich an fch behalten : ijndp 
zjmi ojjtemmahl ifidermanningro* 
fiergefahr, wofern durch langwihri- 
ge erfahrung <vndt einen guten <ver- 
slandt; auebdie wijfenheit des }eni~ 
gen> der ïhm weifît > ihne nit dar- 
uonabhelt vndt zjtrecht bringt* 

der konig: 

Jfch befinde euwere befcheiàen- 
heit febr gut > in dem dos ibr den 
marin erfiiieh abrichten <uvol!et 3 vndt 
dos dos abgerichte pferdt ihme ai- 
les vueifi 3 g uvas ihme njon notten 
?sT. Nun <vndsrweifèt ein <ynabg€~* 
richt pfirdt einem* Aber lajfet vns ein 
<vvenig dJe manier oder weifî betra- 
chten , nrjelcher ibr euch gehrauchet^ 
tjuan ibr albereit ein nrjollabgerich- 
ten oder erfahmen fchuler <vor euch 
reiitiedte babt, <vndt ailes zM^cœrin- 
gen> wa* ibr ihm fàget 3 ein pferdt 
zji allen diefen ruftheiten zjibrin- 
gen> ohm dos ibr euch bemuhet mir 
&ufagen > vote ibr ewuueren Jcluler 
auffden abgerichten pfirdten vnder* 
njvifenbabet ■> *vndt ibn fo ( weit zji- 
bringen > dos eraile euwere leclwnen^ 



'& K0NIGLICH8 

fo ihr îhm vorgeben vverdet > vol- 
fiihre oder mâche , gegcn einem an* 
dern d,cr es nit thetie : dieweil in 
mvueren folgenden gejj?râch j bif 
gjrm endt 9 von dern letzjen iiift* 
oder volkommenheit , ich am rent- 
ier vndt pferdt fihen faite ., ai- 
les wœ* ich darbeij \ vounfichen kon~ 
dte, 

OBERSTJLMEISTER. 



UINSTRVCTION 
le rendre au poind d'exécuter tou- 
tes les leçons que vous luy difterez 
fur ceux qui ne le feront. Pource 
qu'en la fuitte de voftre difcours 
iufques en la fin des dernières 
iuftefifes, ieverray en l'homme & 
au cheual tout ce que ie de- 
fire. 

MONSIEVR LE GRAND. 



fhre Maijefi* ich erhenne wotl> 
âas herr oberbereiitter , ihr rechtge~ 
fagt hat j voie dos ein vnabgeri- 
richtes pferdt s eheer von einem gu- 
ten reiitter abgericht , al s voneinem 
dergar nichts oder fehr vuenig dar- 
uon verftehet 3 zjirecht gebrachtwer- 
den konne. Obwoll ich ailes diefis 
woll vueis vndt bekenne,fo hab ich 
ihm dochopermaisdasgegenfiilthun 
fehen > vnd in dem> dos er die aller 
vntmfiligfien pferdt e „ vndt die am 
fchvuereflen zji regiren> auch von 
vielen fèltz&men naturen vndt hi4r- 
moren gewefin > die edelknaben von 
jj. oder 74. jahren, ta auch andere 
ihres alters fchuler j darauff fetzjet > 
vndt fie ohne fircht einiges zjufaUi- 
gen vnglûcks alfo reiitten laffet, dern- 
nach fie von den vornembfien gefi 
chlechteJhresKonigreichsfeind/uvel- 
cherlebenihme dann zm liebfein^fie 
vnbedachter vueis in gefahr zjufe* 
tzjn : darumb islr es ( ïhre Maijefl. ) 
dos ich woll betracht > dje vortrejf- 
lichkeit fiiner manier . vvieer [biche 
kunjl recht Zodget^ dan es gant&ge- 
vvis ifi > dasnachdememereinkindt, 
welches nichts âaruon 'wijfet 3 auff 
ein vnabgericht pferdt, gantzj wider- 
vuertigi vndt voiler phantafien , fi- 
tz^ete s vndt dos pfirdt bereiitten 

wolte* 



SIRE, le cognoy bien que 
Monfîeur de Pluuinel vous a dit 
vray, que le cheual ignorant eft 
bien pluftoft dreffé fous vn hom- 
me fçanant , que fous vn qui ne 
fçait rien du tout , ou fort peu. 
Neantmoins depuis que ie le co- 
gnois, ie luyay veu fouuentprati* 
quer le contraire, en ce que les plus 
fafcheux cheuaux, de toutes fortes 
dénatures, fe font d^s plus ieunes 
Pages de voftre Majefté de treze 
ou quatorze ans, ou de fes efcoliers 
de pareil aage, aufquels il les fait 
trauailler fans appréhender qu'il 
enarriue d'accident, encores que 
ce foient des Gentils-hommes des 
meilleures maifons de voftre Roy- 
aume, defquels la vie luy eft trop 
chère pour la hazarder imprudem - 
ment. C'eft pourquoy ( S I R E ) ie 
remarque encelaFexelience de fit 
méthode: Car il eft tout vray que 
qui mettra vn enfant fans aucun v- 
fage fur vn cheual ignorant, faf- 
cheux,& plein de fantafîe, pour le 
trauailler par les voyes que toutle 

monde 



dv roy: 

monde praâique, il feroit en péril 
de n'en defcendre pas en vie. Ce 
qui me fait dire eftre très à pro - 
pos que Monfieur de Pluuinei 
luy déclare comme quoy celafe 
peut. 

v plvvïnel; 

SI K E » Monfieur le Grand a 
raifon de vous dire, queie ne fais 
point de difficulté de mettre de ieu- 
nés enfans fur les pi us fafcheux che- 
naux que ie cognoifle , & les plus 
ignoras, encore qu'il foi tbi en vray 
que les plus fçauans efcholiers n'y 
font pas trop bons pour parfaite- 
ment venir à la fin de ce qu'on de ~ 
firemeantmoinsienelefay pas fans 
confideration,&fans qu'il en arriue 
du profit à rhomme &: au cheual; 
M ais pourtant cela ne fe doit entre- 
prêdrefansauoir parfaite cognoif- 
fance de la portée de IVn & de l'au- 
tre, & fans fçauoirce que l'homme 
peut fouffrir fans incommodité, 
& preuoir ce que ie cheual doit fai - 
re,afin que fi c'eft plus que la portée 
ducheualier,éuiterpar le moy5 de 
cette cognoiffance les accidens qui 
eh pourroient aduem'r. 



VNDERFFE/SFNa Jf 

njvolte, <wie rnanfonfien z&thmpfie- 
g et >fi iromde es in dcr gefahr, nim~ 
mermehr Ubendigdarnon iwider ah» 
fieigen/vndt bedwncket mich garnott- 
<vuendig vnit recht zjtfein , wieher 
oberbereiitter ihr damon vermeldf 
tmdt geredt hatt. 

OBERBEREIITTER, 

Jhre Àdaijefi. herr oherfidmei- 
fier hat recht ihr zjtfigen 3 da$ ïch 
auch den fangen fondera nit ahfchlœ- 
ge 3 auff die aller wiàer-tvertigfie 
gefâhrlichfie <vndt vnabgenchtefte 
pferdte > fo ich frndcn lian 3 <mjy< 
zjifetzjen s i^u-vjoS esvaarift, 
dos die aller gelerhtefie fchider 
nit fer gut àarzM fera , <* jm y J m 
Zjweckh zjierlangen 3 <uva$ mon vq:ï 
ihnen begehrt : fo thiie ich es jedoch 
nit ohne èin fonderlichs bedencken, 
vndt ohn dm demman, vndtpf «dt 
nit nutzjm damon kommen johe: 
*vndt derenthathcn Joli nian in die- 
fcmnichts wurckliches anfwgé \ ohne 
eine *uvoïïh>mœene arkandtnw der 
dîjpofition , vndt fchickhung eines 
*vndt des andern 3 e vndt t wiJfenfoUe 
w&s der menfch <vor vngelegenheit 
ertragen karœ u 'undt *uvoll in acht 
mmmewits daspferdt thumfbflejmff 
da* s wan derfchuler wider die regel 
oder manier thuttjnan die fe zjifallige 
<vngclegeheitenfè daram entfiringen ^ 
dmrhdiefe erkadtnwverhiittëmoge, 



LE ROY, 



Ce font chefes bien difficiles que 
ces preuoy ances & ces cognoiffan* 
ces,Iefquelles ie voudrais bien que 
vous me donnarffiez à entendre 



DER K^ONIG, 

T)iefe <vorfehuag 3 vnit erkandt? 
nujfen finit fehr^fchwere dinge: 
*wolîe derohalben gern > da4 ihr mich 
recht in denfdbm vnderweifete > 
<vndt ein rechtm wfftœndp daruon 

F 



i* KONIGLICHË 

gehtc â HTvic es damitfeije, 

OBERSTALMEISTER, 

fhre MayesJ. j c h iviUihr fijge», 
<wm ich <von herr Oberbereiitter in 
die feu Jkchen erlemethabe> einesjm* 
gmfihttlers eijgenfchaffi vndt natur 
<uvqII ZjUerkemenjniïjÇman ihn durch 
dos an [eh en vrdt fhifionomij judici^ 
ren> ilmhérenreden > zjavernehmen^ 
nrjas er <vor einen <uerftandt hatt> 
r unit darnach ihn auffein fferdtfe- 
tsjen ;> welchens er njerfichert fiije 3 
fine ftarckhe vndt fteijjfheit im fat- 
tel zjtfitzjen, dar durch zjterkennert. 
Ebensr geftalt muft man auch dem 
pferdt , ftarckh in die augen fihen* 
feine natur <vndt eigenfihajft z>uer- 
kennen ; es fanjft bewegen > vndt 
darnach ïtarchbvndt heffiigherumb 
tummeln > fine ftarcme zjierken* 
nen > fiinen z>orn <uvofern es einen 
hatt 3 <vndt auffvuas geftalt es fich 
beweget oder vbet „ <wie es fich de- 
fendiret oder *uvehret > nroas es vor 
ein geftalt machtehe es zj>rnig wirdt 
<wie es fich ftellet , alleweilder zj&rn 
nochbeijihmweheret , *vndt <vuie es 
fich verheltj e uvan es wider ZMfich 
flbft komht > <vad derz>9rn*vor s vber 
ift â vndt nachdem man die erkandt- 
nus difer ding hatt > er der rnann 
<vndt pferdt zjifammen çaaren km- 
ne 3 alfo dos nichts anderft daraus , 
als aller nuiz^en <vndt frommen _, ent- 
ftringen rnoge. Jhre Aïayeft. <ver- 
nehmmen attch dift > dos wan man 
diefe e uolkom'/nenheit erlangen 3 ge~ 
bûret de?n der <vnder e uveifè 3 fi er 
anderïl diefe manier im reiitten ge- 
brauchen will , gœntz> mit gedult 
<vndt refolution su^verfahren : >von 
*uuelçhc?n herr Oberbereiitter ihr 



UINSTRVCTION 

quelles elles font, 

MONSIEVR LE GRAND. 

S I R E , le vous diray que i ay 
appris de Monfieur de Pluuinelfur 
cefujet, que pour bien cognoiftre 
la portée & le naturel du ieuneef- 
colier, il faut le regarder pour iu- 
ger quelque chofe parfaphifîono- 
mie , louyr parler pour voir quel 
eft fon efprit, ôc le mettre fur vn 
cheual duquel on foie affeuré 
pour cognoiftre fa force, & fa 
fermette naturelle. De mefme 
il faut regarder le cheual fixe- 
ment dans les yeux, pour iugerde 
fon naturel & de fon inclination ; 
le faire remuer doucement, vi- 
goureufement , èc mefmes rndei 
ment, pour fonder fa force, & 
colère > s'il en a , de quelle forte il 
l'exerce, quelles font fes deffeafes 
les a&ions qu'il fait auparauant 
d'entrer en colère, celles qu'il fait 
durant qu'elle dure, & celles qu'il 
demonftre quand ilreuient à foy, 
afin qu'ayant cognoiflance de ces 
chofes, il puifle apparier l'homme 
& le cheual,de forte qu'il nen reiif 
fice que du bien* Ec remarquera 
voftre Majefté, que peur attaindre 
à cefte perfe£Uon > il conuienc 
queceiuy qui enfeigne, & qui 
veut pratiquer cette méthode, 
foit plein de patience & de re- 
folution tout enfemble : Deux 
chofes que Mofifîeur de Pluui- 



DV ROY. 

hel vous pourra dire en deux 
mots. 



VNDERVVEISVNG. 23 

nochvon zjweijen dingen hier in mit 
kurtzjen worten vermdden karm* 



plv vînel: 



OBERBEREÏITTER: 



SIRE, Monfieur le Grand vous 
a très- bien fait cognoiftre pour- 
quoy fans péril ie fai&s quelques- 
fois trauailler toutes fortes de che- 
uaux , quelques fafcheux qu'ils 
foient,aux plus ieunes de mes efco- 
liers,& a encores très -bien dit 
qu'il faut que celuy qui enfeigne 
fait très -patient éc tres-refolu: 
mais il faut prendre garde comme 
quoy on pratique ces deux chofes, 
car fi vn homme fouffre quantité 
d'extrauagances Se de defordes à 
fon cheuai , fans raîfon ( pource 
qu'il en faut quelquesfois fouffrir 
auec iugement) & fans qu'il lécha- 
ïiie, celuy-làfe doit véritablement 
nommer ignorant & non pas pa- 
tient , comme auffi celuy qui bat 
fon cheuai fans neceffité , & lors 
qu'il n'a befoing que des ay des , qui 
le tourmente des efperons , de la 
gaule, delabride* du caueflon, 
au moindre petit manquement 
qu'il fait , fans chercher autre in- 
uention pour le ramener quand il 
commet ces légères fautes , pour 
le chaftier quand il exécute les 
grandes. le nomme auffi tres-af- 
feurement ceîuy-là colère ? igno- 
rant* & non pas refolu; Car la refô- 
îution ,c'eft pr opremët de chaftier, 
de battre , &c de tourmenter le che- 



%re Mai je fi herr Oberfialmei-r 
lier 9 hatfehr <uvoil zju-verfiehen ge« 
ben <uuammb derhandt<vnakgerichte 
<vndt vndmfiliche pferdte 3 fiefiei\en 
auch fi <mildals fie ^uvoUen > iéwei- 
nen jûngfien fichûlern ê ohne gefahr 
ZMreihten verlaube, Er hatt auch 
fiehr vzottgeredtjdasderjcnigevuel- 
cher andere vnderweiftt „ an grofe 
gedult> irndt refiohitionhaben méfie: 
aber man mufi *woli achtnehmen, 
nruo man diefie zjuueij dinggebran- 
chenfi}ll> dan fi ein retjtterwlvn- 
gekgenheit , *vndt *vnorànung *von 
fieinem pferdt leidet , ohn einige be~ 
fiheidenheit ( dievoeillman es op mit 
verfiandt erleiden mufi) vndt esnk 
firafet , dorjfie ich <woll einen <vn- 
uerfiandigen vndt nit gedultigen 
menfichen ,nennen: v&ie auch defglei** 
then den jenigen welcherfiein pferdt 
zji irnr chter zjeit fichlegt > <vndt nach~ 
dem es keiner hûlff ' i von notten , es 
mitdenfiGren pemiget, rnitderfiîfi- 
ruîhen ? mit dem naafihandt^ oder 
zm dem geringïien mangelfio es be« 
gehet 3 tkne andere gelegenheit > es 
<wider zMreét 9 <v 0n diefien fHn- 
gen fehlrrn s zjéfingen , imdt eszji- 
gleich mitftraffen 3 <wa es einen grofi 
fienfehleroder manget gemacht hatt: 
<vndt nenne ich de diejenige 9 <wet- 
che es dfio machen, z#rnig vnwifi 
fient <vndt mt refioluî hier m : dan die 
refiohtion hatt diefie eijgenfichafft an 
ihr > dos pfird z&firaffen > zjûjchla- 
gen s <vnit peinigen, <wann es zjit 
ifi 4 <wàt * fionfien mt > <wit ich 



, 4 K0NJCLICH6 L'INSTRVCTIGN 

àann verhojfè ( ihrcr Maijefi. ) fi- m \ quand il eft temps,& non autre- 

iches in folgenàm gejpmch zj*- ment> comme i'efpere faire voir à 

yw'fi*- V.M.enlafuitedecedifcours. 



D£R KS> NI G. 



LE R O Y. 



- Es gt fait mir <woîl, dasihrmich 
aller die fer befcheidenheiteneher >als 
ich zm der erfahrunggefchrittenbin, 
<verfiândiget habt. Aber ich glaub 
dos es nit fehr vbelgethan > vuere, 
<da$ ihr mir zjterkennen gebet > wel- 
the pferdt am beqmmbfien zjtm 
krieg , oder rennen > zMgebrauchen 
*vueren, <vndt welche eigenfihajfien 
fie haben ^ oder voie fie mùffen ge~ 
thanfein^auff dos ich ineiner grofi 
fen anzjàtfelbfienerïennen kondte, 
welche die befien fein , weiln ich 
nichts <vcmchten *uuill > nrjouoîiich 
nur etwasguts erlernenmoge. 



le fuis bien ay fe que vous m'ayez 
fait entendre ces raifons aupara- 
uant que d'en venir à la pratique: 
Maisie croy qu'il n'eftpointmalà 
propos que vous me donniez à co- 
gnoiftre quels cheuaux font les plus 
propres pour bien fëruir, foie en 
guerre, foi t fur la carrière ,& quel- 
les qualitezilfaut qu'ils ayent, afin 
que parmy le grand nombre ie puif 
fe de moy-mefme iuger des meil- 
leurs, ne voulant rien ignorer de ce 
que iepourrayapprendre. 



oberbereiitter:. 

Ihre Maijefi. viel Lander ver* 
fehen <uns mit pferdt :der ienigen 'uvel- 
cherwirarn meifien hahen 2 kommen 
aw Italien, vndtnachdemnunmehr 
der meifie theil des befien gefiùdts 
abkommen <vndt nit viel befbnders 
mehr , als nur die Bafiarten dejfel- 
ben gefiijdtes : alfo dos vus nit mehr 
fogfote zjèianden kommen > als zm- 
uor,Aufi Spanien bekommen wir der- 
felbenfelten y <vndt ob fchon etwas 
herapfS kombt , nit dje beïten fein: 
fiAufi Turckeij kommen fo wenig, 
dm man nichts ?#ehr darnach fragt , 
wiewoll fie fehr giit , <vndt <vorneh?n~ 
er feindt , als dae , welchetch aUbe^ 
reit genennet habe : Die JBarbarif 
che pferdt feindt vns nit mehr ge- 
mein 3 feindv fonfl gewohnUch gut 

<vndt 



î>lvvinel; 

SIRE, pluûeurs Prouinces 
nous donnent des cheuaux: ceux 
que nous auons e plus commné- 
ment viennent d'Italie, où lapluf- 
part des races à prefent font per- 
dues & abaftardies : tellement qu'il 
ne nous en arriue plus de fi bons. 
D'Efpagne nous en auons rare- 
ment , enec v ceux qui nous paflfent 
ne font pas les meilleurs. De Tur- 
quie , il en vient fi peu que nous 
n'en deuôs pas faire cas, quoy qu'ils 
foient tres-excellens , & plus que 
ceux que i'ay nommez. Les Bar- 
bes nous font plus communs, or- 
dinairement bons, & tous propres 

à faire 



D V R Y. Vndërvvéisvng. es 

à Faire quelque chofe. U AUertiâ- vndt gefchkh etwas mit ihnen zja- 

gne, la Flandre, & l'Angleterre ^jckm TeatpUndt Nider- 
Sousen donnent auffi: Mâispour ^tft^lZfffZ 

m t-s auch darmit , aber michbetreffendte, 

moy,ietroUUe(SIRE)queceuX befindeié ( ifcrv AUfjeB. )das Aie 

qui naiflent en voftre Royaume jtmge welche in vnfirmKonigreich 

fontauffi bons,OUmeilleurs,qu'au^ faUen,auchgutfeijen,oderauébef- 

cuns de ceux qui nous viennent de A ; & *i™g e <*«* jenigen, wekhe 
toutescesnationseftrangeres:car ™ von diefen frêmbden vokhm 

., j r< /* j» a kommen : dann ich habe derfetben m 

i en ay veu de Gafcongne , d Au- Gafcon r ei A me r g „e,LmoJin,Foi t oH, 

Uergnfi , de Limofin , de PoiCtoU , Normadie ^Bretagne ,vndtBu,rgundt 
de Normandie , de Bretagne , & jèhrgutgefmden, vndtfidiefûrfien 
de Bourgongne de très-excellents, vndt edelleét in ihrem Kônigreié 

Et fi les Princes &.la Nobleffe de atffdie fiUtereijzMbefidemfirg- 
voftre Royaume eftoient curieux fj*S ™.™ n > ™^ k ™ ort H 

, ^. J , « ., , der vuelt fems alvuo est entre pterdt 

de Faire race de cheuaux , il n y a ds hieh J m ^^ jf M g hah 
lien au monde^ ou il y en euft de erkandt t âas ^ fc ç y e m ^ 
lî bons ; car i'ay remarqué que zjogm , Aie beften qudiutm vndt 

CèUX qui y naiflent ont toutes ies eijgenjchafften haben , Aie ein fchôri 
excellentes qualiteï requifes atf vidt gut fferdt erfarderit môgte: 

leau &bon eheual. Et pourmoy, ^#f^^ 

. ■ i r j V e uvelcher promntzjn fie m\m, iroan 

le ne menqmers point de quels ^^f^^fa^g^^ 

pays ilsfoient, quand îe les voy a- f c M m pf mit fiarcke , <vndt ge~ 

UOÎr bonne taille, beaux pieds, &t fîhwmdigkeit ,*vndt<voneinerguten 
belles jambes, auec de la force , de fanfftmûtigen naturfein :jedoçhhal~ 

la légèreté, & d'vne bonne & dou- te tch^iel von dm Barbarifihen 

• • r~-„ 4.^ «j pferdten , werendes rennens 9 vndt 

ce nature tneantmoinsie tais grand & . . ' . % / , 

eftat des Barbes pour la Carrière, ée ^ ^ àr y e i t y ge [chiMich- 

& pour la grande inclination qu'ils heit 3 *undt ein befondere zjehr 

ont à bien manier auec vne dexte- ds aniere haben 3 zjtm z^mgnuf 

titc, & vne grâce plus particulière (&re Maijeft. ) man an dem brau- 

quelesautres^tefmoing(SIRE)le *» B^bar, wdéer da fchet, 

^ , * -u ifL„~\\Ji~<, fehenkann, fo herr Oberstalmei- 

Barbebayquevoila.lequelMon. ^ Anr 'jl UjeBm vererhthatt , v ^, 

tigt . fieurle Grand a donne a voitre Ma- welches in ^orbeit der aufinnAt j. " 

»$• iefté, le parangon certes de tous les e i nes fédfferAts von der vvelt 

cheuaux de Maneige du monde, ift , fi vïel feine fihônheit , ah 

tant pour fa beauté, que pour fon gtéàt betrepidte , fehr gut z,%- 

excellanceàmanierparfaiaement ^f» > .™ At mi { emer ™; 

rt , , r \^ Q _ treffitcher zjehr terre a terre , <uvte 

& debonnegraçe, terreaterre, & J h tn cMunt mit einerfûichen 

G 



s6 KQNIGLICHE 

vefchwwdfrvndgefchicklichkeit, alfo 
dot es nit eunbcfcheiâen ifl, daj man 
es die Bonite nemet* 



OBBRSTJLMtîSTER. 

fhre Mayefl. der herr Oberbe- 
reiitter hat rechtgefagt, vndt kann 
fie diefi pferdt als ein meiferfiuckh 
weijfen: esijtvuoll e uuar 3 dasnach* 
dem c uueijlandt herrn <von "Broueein 
fehr guter r eut ter es auch ein zjm-* 
Miche zjeit geritten 3 <vndt nachdem et 
es herrn Grofhojfmeijler Jeeligen 9 
gezjeiget 3 . haben fie aile beijde dar~ 
uor gehalten 3 dos es der bereiitter 
nimmermehrin Curbethen vuollreiit- 
ien konnen nsuerde 3 *uvegen feiner 
<vngedult \feines vnbeftandigen kopfs 3 
auch dtevueil es die laaden > oder 
^ahnjleifchy vndtdên bardtoderkm, 
<uvq die kmketten auffiigt 3 fo Zjart^ 
doses andersJnitalsmitgrojfermuhe 
dos mundtsluckh <vndt kmketten 
erleidenmogen 3 <vndt auff allen feit- 
fen alfo ernj>findtlich 3 dos es nit 
moglich *war 3 fich auffs wenigfte 
darauff z&bewegeH oder mren 3 das 
es fich nit in n)nordnnng begeben 
hette 3 *vndt e uuie<vvoll obgemelte 
herrn s es zm genandten exercitio vor 
'untauglich gehalten 3j Jb hat jedoch 
der Oberbereiitter mich vorgewifi 
fert 3 da$ er eszM einer Jblchen per- 
fection vndt volkommenheit , als ein 
pferdt erlangen mogte bringen : an 
njoelchem er mir ein grof njud- 
gefahlen thatte ( dieweil offier- 
mals die prob feiner verheiflkng 
mich benuget ) ihme mein pferdt zjt- 
*vberlaffen 3 es abzjirichten 3 *vndt 
KMbereiitten , nach feinem tuvilien, 
welches er dann durch feine gedult 
'vnâtfieis alfo berittm 3 dos er ihm 



LINSTRVCTION 
à courbettes, auec tant de iufteifë 
&d'agilité,que ce n'eft pas fans eau*. 
fe qu'il s'appelle le Bonnite. 

MONSIEVR LE GRAND* 

SIRE, Monfieur de Pluuinel 
a raifonde vous monftrer ce che- 
ual pour vn chef-d'œuure : car il 
eft vray que feu Monfieur de la 
Broûe, très-excellent eh l'exerci- 
ce de la Cauallerie , après l'auoii* 
fait long-temps trauailler , & fait 
voir à feu Monfieur le Connefta- 
ble, ilsleiugerent tous deux inca- 
pable de pouuoir iamais bien ma- 
nier à courbettes.à caufè de fbn im- 
patience, de fa telle mat-afleurée, 
ayant les genfiues & la barbe o% 
repofe la grommerte fi tendre, qu'il 
ne pouuoit fouffrir qu'à grande 
peine, ny emboucheure, ny grou- 
mette,&fifenfîblede tous coftez, 
qu'il n'y auoit nul moyen de bran- 
ler tant foit peu déifias , qu'il nefe 
mift en defordrerneantmoins quel- 
que iugement qu'en fiflent ce$ ex- 
cellens hommes, Monfieur de Plu- 
uinel m'afleurant de le rendre à la 
perfection où vn cheual pouuoit 
atteindre , cela m'obligea ( ayant 
tant de fois veu des preuues de fa 
fuffifance)deluy abandonner mon 
cheual pour le dreffer & manier 
du tout à fa volonté, àquoyjl tra- 
uailla^ de forte que par fa patience 
&foninduftrie, illuygaigna late- 
fte, & luy donna le parfait appuya 



DV RÔY. 

la maini eh luy faifant porter à di- 
uërfesfoisplufieurs fortes de grou- 
mettes. La première dVn bien pe- 
tit ruban de foy e ; l'autre dVne tref- 
fe de foye ; l'autre de chevrotin -, 
l'autre de marroquin • l'autre de 
greffe vache; l'autre de fer en 
FdrWë de jazeran , &C la derniè- 
re qu'il porte maintenant enfer- 
tiânt voftré Maiefté , die la peuc 
voir femblable à celles que portent 
d'ofdinàire tous les autres che- 
tfâut. Peu de iours après il me lé 
mbfiftra à Fontainebleau, où il le 
fif manier à courbettes par le droit, 
après <teux voltes à main droite, 
deux voltes à main gauchè,& deux 
voltes à main droite, toutes fix d'v- 
îié haleine fans fdrtif d'vn rond à 
peu près de la ïongnëurdu cheual: 
K puis ilîe fit manier enâuant,en 
ârriere,de coftè, deçà, & delà, & à 
Vné place: enfaifànt vne courbet- 
te de cbfté, & changeant tout en 
fair^ fetomboit de l'autre -codé* 
tant de fois qu'il plaifoi tau Cheua- 
îîer. ïé nommay tout à l'heure ce 
Manèïgê la Sarabande du Bonnite 
que nous n'auonsiamais veu faire 
qu'à luy , quand Monfieut de Plu- 
uiheleftoitdeflus. Etpouf conclu- 
lion il luy fit faire les excellentes 
paffadës releuées, auecla grâce 8t 
la beauté du cheual en toutes ces 
a&ions, & tout cela en prefence de 
Monfîeur leConneftable, qui fut 
en extrême admiration de voir 
( contre le iugement qu'il en 



VNDERVVEISVNG. 27 
den kôpjf *zjtrecht gebracht > vndt es 
KM der rechten auffenthdtung der 
handt > gewohnet p nachdem er ihm 
KM vieUmallenvnderfchiedliche kùn- 
kettlein angelegt batte > vndt war 
die erfi von einen gefiochtenen feijd*e~ 
nen bandt 3 die dritte von geïjlins 
fell ; die vierdte vonCardauan 3 die 
fànffie vonflarçkh kûheleder/undtdie 
ietzjte voneijjeningefialteinesfiuckh 
bantzjers : vndt die vvelche er jet- 
KÂndt iragt , in dem es euwerer 
jfyîœieft. dienet > wirdt fie gleichfor-* 
migfèhen 5 als vuie ail die andem 
pferdt gewohnlich an haben : etliche 
taghemach hatt er mirfie zji Fontai- 
nebleau gez^eiget 3 vndt gemeltes 
pferdt y Curbeeten gerath aufige* 
nommen^geritten^ernach zjvvo vol- 
ten auffdie rechte Jeitte ^ zjuuo vol- 
ten auffdie Itnckbe feitten, vndt <vui~ 
der zjuvovolten auffdie rechte feit- 
ten,, allejechs in einen athem^ohne ans 
dem ring* ein wenigweniger, als des 
pferdts lange z kommenist, machtes 
hernacher vorfîch, zj&rmkh>anffdie 
feitte, auffdie ander Jeitte vndtauff 
einen befondern platK, gehen. Vndt 
machte eme curbeeten auff einer fèit- 
ten/vndt kenret fie indieluffi* vndt 
liejfe es wider auffder andernfeit* 
ten niderfaUen 3 fi offt, als es ihm 
heliehete. Vndtich habauchalfi bald 
diefèlbfchuloderleëtio; den tantK> der 
Bonite -, wetches wir noch niemab 
haben fehen machen > als vonherm 
Oberbereiittergenadt. Vndt endtlich- 
en KM dem befchluf lieffe er es die 
fchonsTre auffgehabene paffaden mitei* 
nerzjehrvndt fchonheit mit aliem 
jeinenlieblichengebardten, vndt ailes 
ingegenwarthermGrofihoffmeifters, 
machen > welcher es mit grojfer ver- 
wunderunganfahe {widerfeineigm 
%rtheilfi) er widerdas pferdt geben 



2o 



KONiGLicm UINSTRVCTION 

hatt s alsda5esz i iïnichtstange)einer auoit donné) vne fi grande & 

figroffen -vnàt \nfien vnderthânig- iufte beyflance entOUS CCS Ma- 

keit in allenfeinen lectionen. 



neiges. 



DER KP Ni G. 

T>ie verwunderliche qualiteten 
diefes pferdts daruon ibr mir faget* 
iringet michfchier KM vngedult 3 bh 
dos icb die manier > *vndt ardtnmg 
im reiïtten wijfe , *welcher fich der 
oberbereitter die pferdt woiïabzjt- 
richten 3 gebrauchet 3 <vndt macht fie 
mitgeringermûbe fehrbequemb KMm 
reiitten 3 fi icb dann auch an atten 
feinen pferdten erkennen hmn , vuel- 
che aufffeiner fchul abgerichtet wor- 
denfein, darumb lajjet 'uns ihnein 
*wenig daruon fragen. 

OBERBEREIITTER. 

fhre Maijefiet foilen verfiebenl 
dos nit âurch langes obligen oderge- 
braucb , man fagen konne dos dos 
pferdt abgericht feije 9 fi fern es nit 
'uolhommentlichen der bandt , *vndp 
z/uvetjen verfen gehorfamb > <uveU 
ckes dann mein vornembfier zjuveékh 
ifiy meine pferdt zjtrecbt ZMbringen 
*undt nichts anderft , dieweil es ein 
gewifi Zsrichen ifi 3 das 9 ndcbdem 
ein pferdt , ficb mit dem Zjium re~ 
gierenrondt leiidten laffet, hinvndt 
her^ vndtfich binden 3 <vndt vornen 
auffhebt, nach des bereiitters *woïï- 
gefaUen , balte ich es'vorfehr vuoll- 
abgericht: vndtfbll auch recht'vndt 
nach feiner Jtârckhe <vndt macbt ge~ 
ritten vuerdcn, Diefe zjuveij ftùckhe 
nm zjurlangen ' glaub ich , das icb 
in meiner manier zm vnderweifèn^ 
mehr als den halben theil der s^eit y 

*ver~ 



LE ROY. 



Les rares qualitez que vous me 
dites dôce cheual, me mettent] en 
impatience de fçauoirparle menu 
la voye & l'ordre que Morïfieur de 
Pluuinel tient pour bien drefferles 
chenaux & les rendre adroi&s à 
manier auec cette grande facilité 
que ierecognoy eflreentous ceux 
qui font dreff ez en Ton efcole. C'eft 
pourquoy demandons ce qu'il luy 
en femble. 

fLVVINgl^ 

SIRE r fçachant par la prati^ 
que, & par le long vfage que le che- 
ual ne (e peut diredreffé, qu'il ne 
foit parfaidement obeyflant à la 
main & aux deux talions» ien'ay 
pour but, pour réduire mes che- 
uauxàlaraifon, que ces deux cho- 
fes ; doutant qu'il eft très- cer- 
tain que tout cheual qui fe laif- 
fe conduire par la bride , qui fe 
renge deçà ôt de là , & fe rele- 
ue deuant &: derrière, à la volon- 
té du Cheualier , ie i'eftime très- 
bien drefle , & doit manier iufte, 
félon fa force & vigueur. Or pour 
arriuer à gaigner ces deux poinds, 
i'ay creu par ma méthode enauoir 
abrégé les moyens de plus de la 

moitié 



^fm»mi l \m^im' ^^^^^^i^^ 



j|[W i i''i ' i i l* l iW 




l li riHHI ' n ' " it ni 1 lilU1MMiiii t || | j i ii t 



^p3B 



■ i t 



r ^^^S^^^^^^m 


~ p ïâïyiÉËi 

m 




9H 

1 t'r] ■!' 'ïft^ 









feï 







DV ROY. 

moitié du temps : mais pour ati^ 
tant que la perfection d'vn art 
confifte à fçauoir par où il faut 
commencer , ie me fuis très- 
bien trouué en ceftuy-cy , de 
donner les premières leçons au 
cheual , parce qu'il treuue le 
plus dificile, en recherchant la 
manière de luy trauailler la cer- 
uelle > plus que les reins & les 
jambes , en prenant gaj$e de 
l'ennuyer, fi faire fe peut, &d'e- 
ftoufer fa gentillette : car elle eft 
aux cheuaux comme la fleur fur 
les frui&s , laquelle oftée ne re- 
tourne iamaïs -, de mefme fi la 
gentilleffe eft perdue , on ne la 
peut redonner que difficilement 
aux cheuaux de légère taille ôc 
pleins de feu, & point du tout 
aux cheuaux d'Allemagne : e- 
ftant vne chofe infaillible qiae 
celuy qui ne trauâille âuèc con- 
fideration * ou il ofte la gentillef- 
fe à fon cheual , ou le fait tomber 
dans des vices incorrigibles. Sça- 
chant donc que fa plus grande 
difficulté eft de tourner pour fai- 
re dé bonnes voltes terre à ter 
re, ie commence le cheual* igno- 
rant par là, & après luy auoir 
tais vn fillet dans la bouche 
pïjur luy apprendre peu à peu à 
fouflfrir le mors & vn caueflbn 
de corde de mon inuention» 
**»■ comme celuy (SIRE) que vous 
r ' 4 ' voyez à ce cheual , Rattache les 
deux cordes iuftes que ie fais te» 



VNDERVVEISVNG. 2 p 

verkurtZjethabe: dieweil es ein vol- 
kommentlich ding tfl zjiwiflen voie 
man ein knuïb zjurlernen anfangen 
folle: als'hab ichfehr gM befmden* 
dempferdt die erflen leBionen wider- 
zjAgeben, dievueil es fie amfch%ve- 
reïien befindt > mit betrachtmg <vuie 
ich ihm dos gehirn mogte zjmblicher 
maffen, <undt aûchmehr dis die Un-* 
den vndtfchenckel, bearbeiten , vndt 
fill man <vuoIl zjtfehen > wo es fon- 
flenmoglich ifi, dos nit ZMerzjornen, 
damit man ihmfein wackerkeit nit 
benembe , dann ie bei den pferdten y 
gleich voie die blum auffden fruch- 
ten ifl , nachdem fie hinweggenom- 
men , nimmermehr vuider darauff 
gefimden wirdt: ebener geflalt ifl es 
mit den pferdten a welche vouement 
leichtenfchrodt, <vndt voiler hitzj,g- 
keitfetn befchaffen, <vndt kannmm 
ihnenfehr fchvuerlich ihre <ùuacker- 
oder frifchhëit widerZMwegen brin- 
gen 3 nachdem fie jle verlohrerihaben} '' 
<vndt den Teutfchen pferdten irooll 
gantz, vndtgar nitjiieweil es ein 
vnfahlbar ding ifl, dos <wan derjenigé 
nit mit gitter betracht-oder &wfffi~ 
hung,auch den pferdtdie wackherkeit 
im reiitïen betambï/uvérde daspferdt 
in ein lafler oder mage lgerathen/uueî~ 
cher nit wider zjwerbejfern vuere: ifl 
derenthalbevonnotten z>wuuijfen,dœ* 
daspferdtfemegrofle befchvuernufl t 
hemmb zjigehe/vndtgiite volten terre 
âterrezjumachenifl. Vndtfangich^ 
mit dem vnabgerichtenpferdtalfb anl 
dos nachden ich ihm ein klein feiilin c- 
âer flrichhlin , indenmundt gethann, 
andieftatteineszja.itms > esalgemach 

des Peb'ft"* v-i*.frpeir?mUnpn - nmdf: em l S a * 



mfles zjtgewohnen , <vndt ein l < 
4dt von feiil oder ftrickhen,vvie * 
ich fie dann erfunden habe, als da$je* 
nige ( ihre Maiefl. ) vuelchesfie an di- 
fempferdtfehen.4arnach heffte ich die 

a 



& KONÏGLICHË 

zjwcij feUlergeratb^an 3 vndt laffe fie 
zjweij perfbnen hait en : Ferners lajfe 
ich jemandts mdem ( vuelcher einen 
stockh inderhandthatjaraneinlan- 
ger ledermr rieme angehefft fo ich dan 
thambric re nenne) auffderfeitten her*> 
beîjgebenjkmeforchtzjmaches vud~ 
ches es vemrfachet, gegen vomen ZM 
fonzMgehe i ôder e vorfich z>ugehen>dar~ 
nachfoïïmaesmit der lange der feiiler 
mit demcreutz*,oder croupe genandt» 
mf demgemndten kreifikehren , awjf 
dasdarch die fis mittel , de? kop folle* 
Zjeitinner balb der volte 3 odergermd- 
ten heijfes feije> vndt dos pferdt 
zjvûinge, dos es do* mit tel défie iben 
ânjehen mu fi dardurch e uvirdt esfich 
zji einergutén gefchîckhlichfait ge- 
wuohne /won esfeinefuffrapffen vor- 
fichfihet/vndtfich aitch defiwegen nit 
entier macben kann 3 dos isl> vuann es 
nitaufeine oderanderefeittengehen 
nmïï* 

OBERSTALMEISTER. 

Jhre MaijesTr. der herr oberbe- 
reiitterhatt ihr recht gefagt , dos die 
pferdt diegro&ebefchwernufiimhe- 
rumbgehen> odervmbkebren, kaben, 
âann ich hab ofiiermaïï lujts' wegen y 
auffder rennbdhen ammarftal 3 etli- 
the jùnge pferdt 3 ohne fattel oder 
ZAtttn los lauffen lajfen > welche in 
demfie ficb erlujtigeten 3 lieffenfort, 
vndthielten den latijfmit der hâjft 
mffin demfie den <vierd,ten ôderhal- 
ben theileiner volten darzjtnahme* 3 a- 
bernimmermebr an gantée vmbkeh- 
rung : auch machten fie vor ihr en luft 
bifiovedn > drei) oder vicr cwbeten 3 
auffdie rechic fèi tic 3 die andern vuel- 
che fiarcker 9 vndt beweglicher'vua- 
ren, machten auch foviel capriolen, 
vndt balotaden, welches michdann 



UINSTRVCTION 

nir à vn homme * puis vn autre 
( ayant en la main vn bafton où 
eft attaché vne longue courroye 
de cuir que i'ay nommé cham- 
brière) marche à cofté, & luy 
faifant peur l'oblige d'aller en a- 
uant, Se tourner de la longeur 
des cordes auec la croupe de j 
hors du rond : tellement que 
par cefte voye la tefte eft tou- 
fiour JWedans la volte , & le che* 
ual obligé de regarder le mu 
lieu ., s'accouftumant à vne très* 
bonne habitude , qui eft de re- 
garder fa pifte , & par ce moy- 
en de ne fe rendre iamais en- 
tier. 



MONSÏEVR tË GRAND. 1 

• 

SIRE, Monfieur de Pluui- 
nel vous dit vray, que la plus gran- 
de difficulté qu'ayentles cheuaux* 
eft de tourner, jar fouuent fay pris . 
plaifir à faire efchapper dans la car- 
rière devoftre grande Efcurie de 
ieunes cheuaux fans felle & fans 
bride , qui en s'egayans partoient 
de la main & arreftaat fur les han 
ches prenoient vn quart de volte 
ou vne demie, mais iamais letour 
entier: Quelques fois auffi ils fai- 
foient pour leur plaifir deux ou 
trois courbettes par le droi&; les 
autres plus légers & vigoureux, 
trouflbient autant de capreolles ou 
balottades, qui m'oblige à croire 



DV RÔY. 

qiiechaques eheuaux ontftàturel- 
iernent vn air particulier ^ où ils 
peuucnt mieux reiiffir > & que la 
plus grande difficulté qu'ils ayent* 
e'eft de tourner. 

plvvinèL: 

S I tl E , ce que Monfiëur ïë 
Grand vous vient de raconter eft la 
raifon pottrquoy ie commence 
mescheuàux parce qu'ils trouuent 
le plus difficile qui eft de tourner, 
& de les mettre au tour dVtt pilliez 
comme ie viens dé dire à voftrë 
Maiéfté, afin qu'en les y faiïànt che- 
miner au pas deux où trois iours 
Jàns les batrre, puis dix ou douze 
au trot, le cheual nous toonftrë 
quelle eft fa nature, ùlîqî ce, fon ito- 
clination, fagentilleffe, & tout ce 
qui peut^ftre enluy, afin de iugëf 
àquoy il fera propre, & dé quelle 
forte il le faut conduire,, ce qui fe 
fait bien plus facilement à vn Heu 
oui! eft retenu , en forte qu'il né 
puiflé efehapper: pour ce qu'on a 
îoifir dé voir mieux tous fes mou- 
uemens * que fi il eftoit fur fa foy 
âiiéc vn homme fur luy f d'autant 
qu'à ces premiers comméncemens 
le naturel du cheual eft d'employer 
toute fa force & fori induftrie pour 
fedeffendrë de l'homme quand ils 
ont le pouuoirfâns grande difficul- 
té: comme il luy eft tres-aifé en le 
trauailiantpar Vne autre méthode 
que la mienne * durant le temps 



VNDERVrEISVNG. s r 

mervrfacht ZMglauben^dM einjedt-* 
ixjederpfèrdt von natur ein befondere 
art oder vveijfe hab > in welcher es zm 
befferer perfection kommen moge/undû 
dos ihnen am aller befçhwerlichflen 
*vmbzjAehern oderherumb zjilaufFeUi 
ift. 

oberbereiitter: 

Jhre Maijeftsuvaf derherrOber- 
jialmeifter, ihro\etzj erzjehlet, ifidie 
nïrfach e uvarwnb ich mit nïeine pfird- 
ten aljb anfange^darumb dos fie nichts 
Jchwerers ^ als dos vmbhehren oder 
berumblaUjfen , vnd,t <uvan mon fie 
<vmb ein Iteidtlem oder faulegerundt 
herumblaûffen machet , befnden^ wie 
ich dan ihrer Mai/est. albereïï oben 
yermelthabe 3 aujfdasnachdemman 
fie 2- oder j. toge aujf dem fchritt, 
ohn dos man fie fçhlàge 9 darnach 
io. oder 12* tage 3 auffdem trott gehen 
lajfeî 9 als dam werden *wir des 
pferdtsfiine natw,fein s~tarcke,fèine 
zjtneigung, feine vuackerheit ^ <vndt 
ailes vuasinihm feinmoge )> leiMich 
erkennen:damit <wirermeffen kénnen, 
iwoZjU es dichtig > <vndt wie man flch 
feiner gebrauchen fille ^ imdt diefes 
kannman lekhtlicher aneinenbofin- 
âeren ort thunjuvo es imflaïïftehetje- 
Joch dm es nit aufreiffen kônne:darub 
dos man gelegenheit hattfeine bewe- 
gungen beffer zjtfehen^ als *uvann es 
fret}, <vndt mit einem mannbeladen 
*were ? die e w*il im anfang die natur 
derpferdtifl, dos fie aile ihreftarckhe, 
Hjndtmnhegebramhe ,fich widerden 
reiitter zjtfetzjen , vndtfich zjuweh* 
ren/uvannfie es nur ohne grojfe mûhe 
<vermogen : voie es ihnen dann fehr 
bequemb ift,fo]emandtsimbereitten 
ein andere manier y als die meinege* 
bmmhet; <vndt <vuann esinder zjit 



S2 KONIGLICHS 
* ïft den fchritt oder tmtt zjtgehen: aber 
ma\ muf vuoll zjâféen 9 es nit zjh 
ftawkh mit demfufi auff der feitten 
anzjédten ,folang vndtvielbifdas 
esfortgehevndttrottire'uonfichfelb- 
fien, <vndtfîcbangew6hnefeinefuffe 
freij <vndt vnverwobret zjifuhren, 
auff dos nachdemmanihrnherzjtna- 
het, der vorderïte fuf voninnvuen- 
digdervolten, den andern fchenckel 
nit anftoffe,fonften vuurde ihm der 
fchmertzjen :> ein e vviderfatzjmg oder 
gegen <wehr 3 wider den fchmert&en, 
*uuelchen es empfindet , verhindern, 
nit zjugehorchen : aber <wan es gantz* 
freij<vvittigauffdemfcbritt odertrott 
ift (diffpûret man durch dasfreij* 
mutige fortgehen , lusTigkeit 3 *vndt 
rouan es keine mûhfeelige gebardten 
mehr macht ) foll man es gehertz i> 
eintweder durch forcht > oder einen 
beiitfihen fireich machen , damit es 
den gallop an ficb nimbt * nachdem 
man dif ins werckh gebracht^foil 
man esbeffer fort jagen 3 vndt f uvanes 
ftch auff die hûfftejèf&et 3 fîchfelb- 
ftenzjubewegen , etliche tempo terre 
Ji terre zj&machen. Der befcheidene 
reiitter foll aile diefe ding nach der 
maf oder gelegenheit fines pferdts 
regiren : rathe ihm jedoch diefe le- 
(tion njiel eher auff die rechteals auff 
dielincke handt zjumachen , dieuveil 
ich aUez^eit den meiften tbeil der 
pferdts *vndt auch beijnahealle ,ge- 
jbùretdas fie lieber auff die lincke, als 
auff die rechte hand,t vmbkehret ha» 
ben. 



DER I^ONIG. 

- Hat es kein vrfachen > njvarumb 
fie fbgehm auff die lincke handt vmb- 
kehren ? 

OSER- 



U1NSTRVCTION 
qu'il va au pas & au trot , il faut 
prendre garde de ne le prefler pas 
iufques ace qu il chemine ôctrot- 
te facilement^ qu'il s'accouftume 
àdebarafler fesjambes, de crainte 
qu'en le préfixant, lepieddedeuant 
du dedans de là volte ne choque 
loutre ïambe , & que la douleur 
quifeferoit, 1 obligeait de cher- 
cher vne deffence contre le mil 
qu il fentiroit, & l'empefchaft d'o- 
beyr- Mais lors qu il va librement 
au pas & au trot (ce qui fe tefmoi- 
gne par le libre marcher & par la 
gayeté, nefaifantplus cëttea&ion 
auec peine) on poura ranimer ou 
par la peur, ouparvricoùpdechâ- 
briere à prendre le galop-, auquel 
eftant afleuré luy faudra donner 
plus de fougue pour l'obliger en fe 
mettant fur ks hanches de manier 
feul, & faire quelquerempsterreà 
terrertoutes lefquelles chofes, le fe- 
ge& difcret Cheualier mefnagera 
félon la cognoiflance qu'il aura de 
foncheual, luy confeillant néant- 
moins de pratiquer cette leçon, 
pluftoft à maindroîtte, qu'à main 
gauche, m'eftant toufioursapper- 
çeu que la plus grand part dès che- 
uaux,& prefque tous, ont plus d'in- 
clination à tourner à main gauche 
qu'à main droite. 

LE ROY. 

N'y a- il point de raifon pourquoy 
ils font portez à tourner plus volon- 
tiers à main gauche ? 

PLV- 



D v kot 



c VNDEZrr£lSFNa a 



PLVVINEL. 

S ï R È , il y a quelques vns qui 
fen ont voulu chercher la caufe a- 
uant la riaiflfance du cheual, &af- 
feurentque lepouliain eftanc dans 
le ventre de fa mère eft tout plié du 
cofté gauche: d'autres ont dit que 
ordinairement les cheuaux fe cou- 
chent le plus fouuent fur le cofte 
droit, qui les oblige déplier le col 
& la tefte à main gauche. Mais 
inoy qui ne recherche point toute 
cette philofophie inuifible, &: qui 
m'arrefteàcequeieyoy apparem- 
ment, ie ne croy ny aux vns ny aux 
autres : & puis afleurer à V* M. que 
la feule couftume leur produit ee- 
fte mauuaife habitude , laquelle ils 
prennent dés qu'ils font hors d'au- 
près de leur mère, & attachez dans 
l'Efcurie. Premièrement le licol, le 
filet* la bride , la felie , & les fangles 
fe mettent du cofté gaucheJamais* 
ou rarement ie Palfrenier ne com- 
mence à penfer fon chenal, ny ne 
luy donne à manger que de mefme 
cofté.Et toutes fortes deyalets,foit 
Palfreniers où autres { s'ils ne font 
gauchers) conduifent toufiours vu 
cheual de la main droite* & par ce 
moyen luy tirent la tefte à main 
gauche- 

L Ë ROY; 



QBERBERE1ÏTTER. 

Jhre ~Maïj eft, es fetnd thr etliche 
vuelche diefe vrfâch vor der geburdt 
despfèrdts haben fuchen wôUen - 3 fa- 
gen das nachden dm fille in mut ter leib 
gant&vndt gar auffder linckenfeit- 
ten 3 hartbeifamen ligendt, esvervr- 
fâche : andere fagen 3 dos die fferdt 
gevùotmïich vndt zj&m offternfich lie- 
ber auffder rechten 3 als auffder lin- 
ckenfeitten ruhen oderlegen, vuelches 
ihnen vervrfachet den halfivndt kopf 
■aaffdie linckebandt zjAtrehen: aber 
ichfkche allen die fen vnfichbam er- 
âich'tungen nitnach, welche nachgut- 
âunckhen ein ànfehen machen wollen, 
glaubè auch vue der ëinem, nochdem 
àndem: vndtkanihreMaijeh. ver- 
fichern, dasnuraÛein diegevuôhnheit 
ihnen foîchevngefchïcklichkeitvérvr- 
fachet , Welche fie anfich nehmen, 
<uvan fie nit mèhr beij der ftûdteri 
Welche fie gemacht 3 in flaïï ange- 
bundenfèin : vndt zjùm erftenmàhl 
legetman ihnen die halffier, diékor- 
dell 3 bdr fchnurlëin an ftaft de$ 
Zcaums , dên zjium > den fat tel, vndt 
âiegûrtten, ailes auff der linckenfeit~ 
fen an : es folle auch nimmermehr 
èin FtdRknecht dos pferdt, auffèine? 
mdern feïfttenfâttèrn 3 ôderflriglen, 
dis ebenàuff der felbeii , auch âllerleif 
andere diener àderfiatîkneéhtifofiê nit 
linckfein)foRïn âÏÏèzjeitdà*pferdtmit 
der rechten hàndtleijdtén> vnddjùrch 
diefes mïttel zjehen vndt gevuéhnèn 
fie ihm den kopfauffdie Imcfa handt* 

DER ^ON/G. 



le comprends fort bien &iu g e ^ erkmm mvuere mderwei „ 

queVOUS auezraifon deCÔtrithén- fungvQrbefchêtjden, dasihr euvvere 

I 



S4 KONICLICHE L'INSTRVCTION 

pftrdt erMch mffden wltm > attff c er vos cheuaux fur les vokes à 

die recbte handt nehmet , wiewoll ma j n droi&e, quoy que le plus dif - 

esamfchwerhftnfeije. Vndtobihr ficJ j ma i s d'autant que VOUS ne 

fihon woMJa* man àefferdtm { pasqu 'on battele chenal à 

mfanzmt cbl^nSo^igetibrdar- vvu "- Y 1 »r.,.«~ 

dLhanJdasÀtfirdtleiMgc- ce commencement vouspreiupo- 

borchen , odervnderéâmgfein foUetu fez par là que toutes fortes de che- 

ïmdtfî'uiellcicht das widerfiHl da- oa ux doiuentobeyr facilement: & 

rauf emjprenge (dmeshatihrer'uon fi parhazard lecontraire aduenoit 

mancherieij art ds,gut vndtbéfe ) , fl y en a d e diuerfe nature,bon- 

voie man ficb derfelben çebrauchen K ' * r s __^ „„„. :i 

.- . 7 ■/ * ne ou mauuaife ) comme quoy il 

en faudrait vfer. 



mâffe? 



OBERSEREUTTER. PLVVINEL 

%re Mœi/efi nacbdem ich-vet- SIRE, quand i'ay dit qu'ilfc fal- 

Kg*mlt, dasmmdastferdt, indemer- l oit?ar d er débattre le cheualà ce*f ' 

* P»*"fY nm ftr{tiZi commencement pour les raifons * 

çen erxjelter vrlacben , tedoch hab ., , , *., • ./.*■. * 

ichgefagtjofemesohmfihlâgefein quei ay déclarées,! aydit.fi faire fe 

kam:kberkhfage noch emmd,dai peut. Mais ie paflè OUtre, & aflèu- 

mm im anfeig, mitten , noch zjtm requ'ilne faut nullement battre au 

endt , fie gantsjkh nit fMagen folk commencement, au milieu, ny à la 

iwofemesméglichwvermeidenift) fi „ ^ gft po flï b j e de s'en empef- 

dieweu es nottwendwr lie âurch , ni* i n* • j 

fanpmut^ndtlubhfin UzMrié- cher) eftant bien plus neceflaire de 

«a, ds durch r*u* oder hhrtig- ^ drefler par la douceur , s il y a 

fait , damné ein lustig oder freij- moyen, que par la rigueur, en ce 

dig fferdt bejfer zj* reiitten , mch que le cheual qui manie parplaiïir, 

mitfihônerer zjehrlîchkeit , ds dat va bien de meilleure grâce que ce- 

jenige-welchesmttgewdtge^wm- j j eft contrain£ par la force . 

qen wvrdt zj&çehen : weiter y vndt ,v i r -i 

iachdemmanfie^hartvbeKwm- Davantage en le forçant il en arn- 

get , hommen offtermdl mann vndt ue le P» us lOUUent des accidents a 

fferdt in gefahr : der mann, dater l'homme & au cheual; à l'homme, 

fich leichtlich vervuttnden, dafern er en ce qu'il COUrt fortune de le ble£- 

diefelbeftÂrckhe des pferdts, nit mit f er> fi ] a f orce d ont \\ v f e n > e ft con . 

emen greffe» verfœndt auffuhren dujtte auec d { em . & 

*crer, Jases vtfcckbet, vndt fei- auchcual, qui encourant la mefmc 

ne wackerheti verleijret > vndt ge- *lfque, eftoufFefa gentillefle, S Vfe 

brauchet zjat âcpnfion aie fûjfevndt les pieds & les iatnbes, fe rendant 
fchenckel , vndt dahero machet es par là incapable de bien feruir. 



DV RÔ¥. 

Mais d'autant que les François 
ne font pas de l'humeur des autres 
natiôs, en ce que leurs cheuaux , de 
quelque nature qu'ils foient, bien 
que fans force, fans addrefle&c fans 
gentillette , ils veulent fans confi- 
deref ces chofes les faire drefler, 
Fay creu , auantque paflfer outre* 
deuoirdifeàvoftreMajefté vn pe- 
tit mot de la nature des cheuaux en 
particulier. Premièrement > ileft 
todt certain quëi*ay remarqué par 
par les lieux oùi'ay eftéhors de ce 
Royaume, mefmement en Italie^ 
où on a toufiours fait grande pro- 
feffion de l'exercice delaCaual- 
lerie, qu'ils s'entreprennent point 
vn cheuaî , qu'il n'aye toutes les 
qualitez neceffaires pour bien ma- 
nier , & fi on leur en même qui 
faient colères & impatiens , mef- 
chansjafches, parefleux, mauuaife 
boucheôc pefante, infailliblement 
quelques beaux qu'ils ptiiffent e- 
ftre,ilsneles entreprennent point; 
au contraire ils les enuoyênt au car- 
roflè: ce que les François ne trou- 
ueroietit nullement bon , & accu- 
feroient d'ignorance les Efcuyers 
qui renuoyeroient leurs cheuàûx 
delafonê. Ceftl'occafiori (SIRE) 
qui m'a fait plus foigneufetnènt re- 
chercher la méthode de laquelle 
i'vfe, pource que par autre vôye il 
mé feroit impoffibte de réduire 
quantité de cheuaux que l'on m'a- 
meine , dont la plus part ont les 
mauuaifesqualitezcy-deflus; qui 



VNDERVVE1SVNG. 3 $ 

fich gantK, vngefihtckht zjtr arbeit^ 
Aber dievveil die Frant&àjen nicht 
vin humor > al s anâere volcker ^fon* 
derlichein diefirn^ nachdem fiepferd- 
te$efeijen auch vvafinatur fie vuol- 
len 9 obne Ftarcke, ùhne bûlfie^ vndt oh- 
* ne wackérheit haben > vuollen fie je- 
docb 3 vndt ohn eimge beprachtung 
aller die fer mângel 3 fie abrichtenlaf . 
fen : ich bab auch nit eher > zjt andern 
vùèijterfortfcbreitten, ohn ihrer Ma- 
y'eft 3 ein wenig von der naturder 
pferdt^ein befondere vermelàungthun 
vuollen : vnitzjim erfien ifiesganiz* 
gevuifi> vuas ich aufïerhalb diefes ko- 
nigreicbs 3 vndt a&ch in Italien ge* 
fehen > vndt bekalten habe ., alwo 
man allzjeii greffe bekandtnufi von 
der reiittereij gemacbt batt , dos fis 
kein pferdt annehmen dajfelbe abzjt- 
riebten > welchesnit aile nottwendi- 
;ge eigmfchafiten , zjéêreiitten s be- 
quem habe > vndt won man ïhnen 
ZMfubret 3 vuëlche zjornig oder vn- 
gefium, vngedultig* arg, oder bofe , 
hienlafiich 3 faut, ein bofmaulhaben, 
Vndt fchvverfchenckcnt feindt 3 ohn 
àllen zjuueijfel fie mogen auch fi 
fchonfein, als fie vuollen 3 nehmmen 
fie diefelben nit an, fonder zj&mge- 
gcnfbilljfilrickenfie in die kutfchen ein- 
zj4,fi>arïen,diefes abèrfoken dieFrant- 
zjfen )in keinerleij geftalt gutbeijfèn , 
vndt wurden den b'ereiitter* vor vn- 
wiffendt, oder eïnen demichts kondtë 
halten^ vvelcher ihnen ihre pferdtjer- 
ge fiait vu i der Zjubaufi jfchickhete, 
vndt diefiift die vrfach, ihre Maieft. 
vveiche mich defioforgfaltiger meiner 
vnderweifimgs manier 3 vvelcher ich 
mich gébrauche /iac ofueben macht,da~ 
rufnb dos mir durch ein andere manier 
als die meine, vnmoglich vvere 3 foviel 
pferdt vveiche man mir ïlettigs &ufû- 
hret^ZM eimngute émît bringen honâtt 



Si KVNWLICHS 
njvelche bofi eijgenfchafftm dann 9 
meiften theils hieroben vermeldet 
*worden fiindt : welches erzjehltes 
mich dann nit %>mbt finfi-, oder auf 
<uberrnuth fagen macht, dos fi ich nit 
gewijfere reglen % vndtwiel kârtzjr, 
dis aile die andern > welcheich crier- 
net 3 erkennet hette > fi<wurdeich nit 
âen groften theil des herrn Johann 
Baptiften Pignatel Neapolitanifihen 
edelmans fèincuerlaffen 3 oder abge- 
chaffethaben/uvelches derberuhmbfte 
<vndtbefîe reitter 'welcherjernals && 
dicfin 9 noch zjtdenfilben zjeitenzj*- 
fijiden gewefinift 3 <oon *welchen ich 
einen theil er 1er net > dejfen <waj? ids 
jetzjweù: nachdemichficbsgant- 
Zjer]ahr beij ihm zj&gebracht s *vndt 
niemals an nichts anders mehr mon- 
gel \ alsnurander zjeit gehabt > habe 
ichmich allzjeit bemubet 9 fiviel mir 
moglich gevuefin > den mann vndt 
pferdt^haldt vndtohne vielzjeit zj&- 
<uerlihrenj abzjtrichten: dejfen ich 
dann auch ein glûçhhlich endt oder 
aufigang erlanget y dos ich meine re~ 
geln vor die aller kûrtzjeften ge<uqi+ 
ften, <vndt <undt <vnfahlbarften s be- 
vyeifin kann : <wiïl jedoch andere , 
<welche vonguten <vndt ^ornehmen 
hereiitternihre pferdt njvollnjndt jujt 
haben reiitten lehren > nit *uerachten , 
oder e ver c uverffen : fonder ich halte die- 
fi reglen, ^jvelcher ich michgebrauche 3 
'vorfblche, als 'vuie ich ihro jetzj ver- 
melt, vndt gantz>nit gefahrlich. So 
dadas pferdt nit gehorfamb fiin e uvill > 
nmflder vorfichtige bereïitterbetrach- 
ten> f uvas es J*aruon verhindert oder 
ahhelt , fi daj pferdt ^vngedultig, arg, 
oder ein &om hattfifillman vollzji- 
fihen es nit ZMfchlagen (es mâche auch 
njor 'fihalckheit ■_, oder "widerjirebe njuie 
es wotfej nur dos es fort 3 oder vorfich 
gehe: dann nachdem man ihmekeine 

M- 



L'INSTRVCTION 
me fait dire fans vanité ny prefcftl* 
ption , que fi ie n'eufle recogneu 
mes reigles plus certaines, & beau- 
coup plus briefues que toutes les 
autres que i'auois apprifes > ie n'au- 
rois pas quitté ia plus grande par- 
tie de celles du Seigneur IeanBap- 
tifte PignatelGentilhôme Neapo* 
litâin,le plus excellent homme de 
cheual qui ait iamais efté denoftre 
fiecle, ny auparauant, duquel i'ay 
appris vne partie de ce que ie fçay 
durant le temps de fix années que 
i'ay paflees auprès de luy»Etpource 
queie n'ay iamais eu faute que de 
temps, i'ay trauaillé à l'abréger tant 
qu'il m'aefté poffible pour dreffer 
leshommes& les c heu aux, àquoy 
i'ay reiifli fi heureufement* que ie 
puis faire voir que mes reigles font 
des plus briefues , & fi certaines 
quelles font infaillibles. Ce n'eft 
pas que ie reprouue les autres par 
lefquelles les bons & les rares Et 
cuyersapprennentàleurs cheuaux 
à bien manier il fte: mais i'eftime 
celles defquellesiemefers, eftre 
telles queie les viens de dire; & de 
plus, moins perilleufes ; fi donc 
quelque cheual refufe d obeyr , il 
faut que le prudent Cheualier con- 
fidere ce qui l'en empefche. Si le 
cheual eft impatient, mefchant& 
cholere, il fe faut donner garde de 
le battre (quelque mefchanceté& 
deffence qu'il fade) pourueu qu'il 
aille en auant: pourcequeftantre- 
tenu de court, celle fubiedion cha- 

ftie 



DV ROY. 

ftie aflez fa ceruelle (ce qui eft plus 
heceflairë à trâuâiller à tels che- 
naux S: à tous autres , que les reims 
& lesiatnbës )& les cordes dti ca- 
uéfîbtî durant ces ëfcapàdés, luy 
donnent le chaftinient à propos, 
$C au riiëfme temps qu'il fe niet 
ëirî effbét de s'efctiapper : telle- 
riierit que par cëftë yoye » il faut 
«ju'il deàieuredans fa pifte , mal- 
gré qu'il en aye : .mais fi l'incom- 
mddité du câûefTôii le faifok âr- 
refteirpdttir chercher quelque au- 
tre déffëricè ; foit ëri allatit en 
ârHèrë; pli bien bn fe iéttatit cbn- 
trè lé pilliër i alors cèîuy qui tien- 
dfci \z cfiirilbriërë, luy en fera peur, 
& : lay.doniiera Vti cùûp , contre 
t?ë ' fegjjiel Yû fë dëffëtid il tedôu- 
Biéfà ixÊfiti à te c(uë ië cheual 
âàîe en àuàrït : puis incontinent 
îùy dënrierà à cogrioifïre cjuë font 
ôbcyflTâncé produit leà càrëfTes, & 
côûiintiàtii de la forte aueç la 
jsfrldëriëé requife, le cheual s'ap- 
pièrcëurâ §c exécutera bien tôft 
ce qu'en defîre de luy. Si le che- 
tfâï éft pairèfleûx & îafchë , & 
qixé fa: parefTë & làfcheté luy faf- 
fent rëfufer d'obeyr, il faut fe feir- 
titir de la chambrière vigouireufe- 
iâént , taotoflde la peur j tântoft 
du mal 5 efpargriarit neatitmqins 
les coups le plus qu'il ferapoffible 
pour ce que ce doit eftre le der- 
nier remède lequel il rie faut met- 
tre en vfage qu'aux extrémité! 
des malices noires dés eheuaux, 



VNDERVVElsrNC. 37 
freijheït gibt > ift ein genugsdmme 3 
vndt harte ïira^juelches dann nàtt- 
*vuendiger an folchen pferdten zjige- 
brauchen/vndt an alleu àndemjds die 
îenden, vndt fchenckel) njndt nach- 
déni es etvuan ein ausjiucht fuchet 3 
muf Pian. ihm mit dem nàafbandtf- 
réhmen, die rechte ftraff geben s <vndt 
foll eben in der z^eit <vvan es filcher 
entgehen > oderjlch deren los machen 
yuiHj, gefchehen 3 auffdas es aujfdie- 
filbe zjeit in fîinen fufîftapffèn blei- 
hen rnujfe , <vndt oh es Jchon nitwol- 
te : aberfi. es durch vngelegenheit des 
naajbandts gezjjungen wurde , still 
zjiftehen > <vmb ein ahdere gegen- ■ 
^juehr oàer defenfion ZMverfùchen , 
es feije gleich das es zjt rûckgienge , 
oder <vberfich e uuider die faul , <wo es 
angebunden , an Hutzjende : alfdm 
Joli der j wèlcherdiebeiitfehehœPjih- 
Me einen forchtfiîrekh geben , iiviâer 
welchèft ïï fich dann zjtr gehenwehr 
fiellen <ûvirdt j/ofiH er zjùjchlagen, 
felang, bij?daépfirdtfirtgehe:vndtes 
darnacb aljbbdltliebkofen , nmdt hal- 
iende mît der dergebnrlichen erfode- 
rugjtettigs alfo anfo vuirdt dœspferdt 
ieichtlich mercken 3 'was er von ihm 
habeû ^uuiU , njndt *uvan das pferdt 
fatd; vndthinlapgiftivndtdasfèi- 
ne faul-undî nachlapgkeit > es vn- 
gehorfambjriachet ,jo muf manfich 
der beutfchen Jiarckh gebrauchen, 
baldt durch for cht ., oder auchfchla- 
ge y njndt ifi jedochbejferj <wan man 
die fchlage yfovil als moglich y <ver- 
meiden !iœnn : dieweil es das l<Âje 
mittelj <vndt nit zjwviel \ alsnur km 
dem vberauj? gropn *vndt veracht- 
lich melancholijchen laftern der 
pfirdt s vndt <vornemblîchen, , wan 
Jk vermeinen einen menfchen zjter* 
hafihen oder ertappen ihm <vbels 
ZMthun „ pebrattchr vverden fd- 
K 



^ K0N1GLICHE 

un. So es fich begibt dos dos pferât 
■:in bofesmaulhdtt 3 fo vuirdtes fich 
viel cher befieijfcn > fich slrettigs zjt- 
wit-erjitzjen ' > auch die bande fehr 
ïjirjmgen, als dos es diefeïbige ver~ 
Ujje y foll man jedoch ein Jàlcbes 
Xrdt nit fchlagen , fonder n Jich 



rj 



aujfgericht vndt leicht balten 
mît thme ein geraîhevndt gute aujf- 
legung mit der bandt vndt z^aum 
zjugeben 3 vndt es aujf die hàjfte 
fet&enàardurchihme fein bequemb- 
lichkeit zjtnehmen 3 aujf dos es Jich 
aujfden z&um leinen oder balten, 
vndt die bandt 2jwingen miijfe> 
vuelches man dan eben an demjèl- 
ben fieudtel oder faulen 3 zjuvuegen 
brimen kan y vuan man esallgemach 
trottiret 3 vndt gallopiret ., bifi fo- 
lang j dos es feine le&ion mâche, 
ohnez/uvange vndt mit leichtfinnig- 
keit. Vuan dos pferdt zjufchvuehr 
i&jvndt dos nur feine Jcbvuehrheit 
dengehorfamb/welchen man von ihm 
begehre^ verhindert, istes von notten 
ihme fehr durch die Jiet tige anhaltmg 
die fer oder auch noch folgcndten le- 
- cvïomn 3 zjuvergeringem, oder leicbter 
zjumachen 3 damit fo man es zjuge- 
hen vbereilen vuolte, ehe es vornen nit 
zjumerjien erleichtert , oder bette die 
bequemblichkeit 3 vuelche aujf * den 
huften ferndt , crier net dm es fich 
nit etvuan dermajfen aujf die fchul- 
tern*fetz>ete 3 da$ ihm herriach fehr 
fchwehrfich vberfich zjuheben vue- 
re : abernachden vnder der fchvvehr- 
heit ein fchalcKhcit oder l aster verbor- 
gen , fo mufi man vvollacht nemmen 
es zjuuor zjtr arbeit zjuringen, ehe 
als man es mit dem zjium erleich- 
tert vuegen obflfiigten zjufals > vndt 
noch eines andere viel verdmjïlichern 
vvelcherifl, dos nachdem man es ehe 
xjur arbeit antreibt, als allegerirt oder 



L'INSTRVCTION 
principalement quand en ce def- 
fendant ils cherchent l'homme 
pour luy faire mal. Si le cheual 
fe rencontre auoir mauuaife bou- 
che, ordinairement la deffence 
s'exerce pluftoft en auant., & en 
forçant la main que non pas en 
arrière ; tellement que tel cheqa| 
ne doit eftre battu ; au contraire 
retenu & allegery , pour By don) 
ner bon& iufte appuy, & lemet^ 
tre furies hanchesi*, afin de luy 
ofter l'habitude de s'appuyer fur, 
la bride & forcer la main ? te qui 
fe fera au mefme pillier* en trot-* 
tant & galoppant doucement iu£ 
ques à ce qu'il faffe fa leçon, fans 
contrainte , & auec de la légère* 
té. Si le cheual eft pefant, & quel 
fa feule pesanteur empefche flqlî 
beyfïance que l'on defîre^ il efl:, 
befoin de le fort allegery'par la 
continuation de cette leçon, ou 
par les fuiuantes , de crainte que 
fi on lepreflbirauparauantque de 
Fauoir allegery dudeuant ,, ou ap~ ; 
pris la commodité d'eftre fur les" 
hanches, il femiftfur les efpaulesde, 
telle forte, qu'il fuft après fort diffi-j 
cilede le releuer : mais fi parmy la 
pefanteur il s'y rencontroit de la 
malice , il faudroit bien prendre 
garde de leprefler auparauantque 
de lauoir allegery, crainte de l'ac- 
cident fufdit , & d'vn autre plus 
fafcheux , qui eft que le prelïant 
auant que d eftre allegery , ii ne 
manqueroitpas de fe deffendre de 



DV ROY. 

fa malice, laquelle n'eftantpas fé- 
condée de force, ny de légèreté, 
il y auroit hazard que 4e cheual 
eftant attaché à terre, à caufe de fa 
pefanteur, cela l'obligeait Voyant 
qu'il ne fe pourroit deffendre de 
fa force , de fe ietter contre terre, 
ou tafchant de faire quelques ef- 
lans * rfeftant affilié de force ny 
de légèreté , tomber ou fe ren- 
uerfer, ou quelques fois fe cou- 
cher. 



VNDERVVEISVNO. 39 
erkichtert, e uvurde es nit vnderlajfen 3 
feinlafieroder fchalckheit zjtbefchir- 
men oder fich zjmjuehren , nachdemfie 
aber nit mit fiarchh oder gefchwin- 
digkeiïj beie'idtet e uveren i ifizjifergen 
dm da& f fer dt fich vornenanïjfheben 
iFjufdê,, nrucgen fhinerfçhwere s vndt 
es auch ^uervrfachen (nachdem mon 
gejehe,das esfeinfiarckhe nit verthat- 
tigen konte)fich auffden boden zjtfiâr- 
tZjen,oder <wurde ^erfuchtpb es eirten 
mit dem gantzjsn leib aufgejpanten 
fyrunckh auffêtvum thun kondterundt 
nachde es kemfldrckhéjgeJchvïJMdig-, 
keit 3 oder leichtheit anfichhatt, zj& 
zjeitenfallen, auffeinfeitfallen 3 yndt 
fich niderlegen wiirde. 



LE ROY. 

V-ITotis ih'auez fort bieri fait eiiU 
itëiîStë |ePI?on efféâr qu'il y â de' 
ct^ffièiftféçîei.cheuaux par ce 
êj&iïs trèutrêiit leplus difficile f & 
Mtttoyen d'y faire obeyr les che - 
uàux de toutes fortes d'humeurs : 
c'eft poûrquoy Monfîeur de Plu- 
ûinél, pafTons outre* 

PLVVINEtr 

5 1 R Ë i quand iejcognois que 
le cheual obéît franchement à ce- 
tte première leçon, de pas, de trot 
&de galop , & qu'il feprefente à 
manier terre à terre , iè tache peu 
à peu à gaigner quelque chofe fur 
fa mémoire: 1 car ajpres auoir com- 
mencé fa leçon au tour du pillier, ie 
â v«. 1 attache entre deux piiliërs éri la 



fig» 



*<** forme que V. M. peut voir; puis 



D E fc (ONIG. 

Jhr kabet mih^ehr^uuoU in die-, 
fim <werçl&verjtâffdtgetj t&ieffîm 
mit einenfferdt^esabzjérichten^an^ 
fariget/vmtn^dfihmefih^vehr^or-- . 
kommet, <vndt die mittel> njuieman 
<von allerlëij humorn derpferdt, dùreh \ 
gehorjamb darzjtbringen fille : défi. 
<vvegen berr Pluuinellajfetvns^meix> 
terinderfichenforifchreitten, 

GBERBEREllftEk: 

' Jhre Maijefi.vuan ich erhenne âa* ' 
d#s pferdtfieijijuilliglickdiefèn èrfien 
le&ionen gehorchet 3 als demtrott/ 
'vndt aem gallô^ 3 vndt dm es fich 
fchicket terre à terre zjdgéhen , fige- 
denckhe ich aûgemach 3 etwaf aufi 
fiinem kôf>f z^ubringen-: dannachiem 
e* feine le&ion vmb die faule ange? » 
fangen hatf^ fo binde ich es herftaçh ■ 
zjvuifchen die zjwo Jaulen , ingefidt p; r , 
<vvie ihre J\daijefi damjehen kann: 6.° 



; f * •• zcomcLicm 

rmât darnachjteil kh mich hindefes 
vadtwéijeihmmitdenhindern theïl 
der Jpifmthen ^ oder mit dem betâ- 
Çchenjtab > wie es die fireich vermei-* 
dcn Jolie 3 wndîrfëaôhâ es anffderfeit- 
tengmtz* gemach * hien-vndt <uvi- 
dergehen, vndt Jbwièl > bifî daifich 
pferdt fehr bezjuvungen von dem 
naafbandt finde 3 <vndt méhr an et* * 
nen 3 als an dem andern ort , man 
flilaûch in achtnehmen 3 esjofanfft 
ftils moglich zjtbereiitten , aiïjf doses 
fich gevuohne x mit gedult ZMleijden 
<ûndt dadurch feinen zjorn<vber e uuin- 
de, welcheresèinnimbtinachdemes 
Jihet, dasesnitaiïfjreijfen : > t wdt*uve- 
der hinder^noch vorfich geheH > auch 
nit zjtr lincker noch rechten handtfich 
kehren oder <uuenden kann 3 <vndt<vuo- 
frn dos pferdt nit gehorjamb Jèin 
*uvolte ( welches fich dam beij fehr 
<uuènigen befindet ) Joli mon es e w^ 
de? Un <vmb dïejaulefuhren> <VJiïtt 
datjèildm naapandthmK^^nât 
ihme denkopfander faderi tîdhe an* 
halten * vndt es àUgemach mit den 
hujffènmitdem dickentheilderfyifi* 
ruthen, oder mit dem beûtfchensTrab* 
"uùie'dan JoUgefagt vuerden 3 herum* 
ber gehenmachen 3 dandœsjb es zm* 
uorn <uerfagt oder nit thun e uo6Ren 3 
n/uirdt es hernach *viel eher erkennen 
twas man von ihme begehret > als 
anfangs 3 da- es ein groffère freijheit 
gehabt 3 als in àiefem grojfen nott- 



UlNSfRVCTION 
eftattt derrière , ie lu? apprends 
auec le manche de là houffine ou 
auec eeluy de la chambrière à fuir 
les coups, \t faifaiit triarehérdéco* 
lié tout doucement deçà & delà* 
Et d'autant que lé eheual le troii- 
ue grandement contraint du cà* 
ueflbn èri ce lieu là plus qu'en iid| 
autre, on doit bien prenne gardé 
de le trauailler lé plus douce ment! 
qu on pourta , afin qu'il s accou '- 
ftumeà fouffriren obeyffant, &là 
vaincre fa colère, laquelle Iè fàifit 
plus volontiers, fe voyant ne pou - 
uoir efchapper, ny aller auant ny 
arrière, ny tourner à gauche ny à 
droit, & où le eheual ne voudroit 
obeyr (ce qui fe trouue en fort peu) 
on pourra le ramener autour du 
piIlier,racourcirla corde du cauet 
fon, & luy tenant la tefte proche du 
pillier , le faire cheminer des ha,n- 
ches tout doucement auec le man- 
che de la gaule, commediteft, ou 
celuy de la chambrière : car en 
cas de refus, il cognoiftra bien 
pluftoft ce quon luy demande 
au premier lieu où il eftoit plus li- 
bre, que dans cefte grande con- 
trainte. 



zsuvanr. 



DER JQONIG. 



LE ROY. 



Jth glauh nachiem Aiefe leBim le croy que cette leçon eftaric 
tecbtgemachtimrdt, vidguteding bien faite, il en peutreiiflir de tres- 

darattf mtftringen kônnm. bons effë&S. 



OBER- 



PLV- 



D V Rôt 



VNDERVVEISVNG. +t 



HVVINÈL 

Très exceîlens (SIRE) &plus 
que voftrè Majeftc n'e(timeroit,en 
ce qu'en premier lieu le prudent Se 
iudicieux Cheualier peut remar- 
quera quoy fon cheualeft capable, 
de quelle humeur il eft, fans faire 
courre Fortune à aucun homme, il 
luy aura appris à fuir la houffine& 
la chambrière à lentour du pillier-, 
& attaché entre deux pilliers* à al- 
ler pour la peur au pas, au trot, au 
gallop,&quelque temps terre à ter- 
re; à cheminer de cofté*deçà & de - 
là » & à fe donner les chaftimens 
* plus à propos du caueflon qu au- 
cun homme ne fçauroit faire, en 
casqtfilfevouiuft tranfpor ter hors 
de fa pïfte : de plus en continuant 
cefte leçon* ilenreiiffitencortrois 
grands biens ; le premier, que ia- 
mais les cheuaux ne font forts en 
bouche j le fécond, qu'on en voit 
point de rétifs ; & le troifiefme , 
qu'ils ne peuuent deuenir entiers, 
opiniaftres, &reuefchesa tourner 
à main droite & à main gauche, qui 
font les plus grands défauts qui fe 
rencontrent le plusfotiuent aux 
cheuaux ignorans. 



OBERBEREtITTER. 

Sehr gutihre Mazjeft. vndtbejfèr 
âlsfie nitmeïnen wurden, dam zj&m 
erjten kann der hluge 'undt finnreiche 
reitter erkennen , ^uuozmfèin pferdt 
duchtïg feije > <ûôn <uuafi <vor etnem 
hmmoresifl > ohn einigen menfehen in 
abentheiier oder gefahr zjifetzjen ,fie 
hatt ihn e vnder e wifen , *uvie es die 
fiifruthe oder heutfchen fiiehen odet 
for ait en folle , <vnât *vmb die foule 
herumb KMgehen 3 darnadi zjuoifi 
chenz/uuoenfaidenangehefiiet: <vmb 
forait <uoiïïen> a&ffdemfchritt* trotï* 
gal/oj? vndt bifuoeilen terre a terre 
ZMgehen: auff die feittengehen ,at&ff 
ein, vndt die anderfeitt y imdt ihm 
die ftraff zjtr r éditer zjeit mit dem 
naafbandt bejfèr als einger menfeb 
nit thun y geben kann 3 nachden wann 
es fich iroolte au fi feinem fwftapfen 
begeben 3 vndt vuann mon diefe le- 
Bionftettigs <vnderhelt, fb fommen 
aud) nodi dreij anderegroffe mttzjm 
daraufi. der et fe: dos die fferdtme- 
malin hart im munit werderi 3 der 
ander :i dos fie nit fiendig e uuerden y 
derdrttte, dos fie hit entier* dasisT, 
vuan fie nit auff die feitten gehen 
twotten, vue der konnm, noch vueniger 
halsfîârich, e vnàt f uuider e uvertig ) auff 
die rechteoderlinckehandtzjékehren 9 
fo die grofte mângel feindt: ijoelchû 
m an dan offiermals beij den <^nabge- 
richten fferdten findet 



LÉ ROÏ, 

Pourquoy ne peuuènt-ils eftre 
forts en bouche, rétifs > ou entiers, 
fi naturellement ils font enclins à 



ÙER IQON/G. 

VVammb konnen fie nit harte 
mauler behommen 3 fiendig 1> odermt 
auffeim oder die andeite fekte gehen 



•+* K0NIGLICH8 
*uvollen , fifievcn natur> einem aie fer 
lafler oder auch alien dretjen zji- 
gleich> e vnder e uuorff'en fiin. 

OBERBEREIITTER. 

"Dammb dos fie im vmbkehren 
*vorfich zj&gehen gezjwungen <uuer- 
den> <vndt niuan mon ihnendiebeut- 
fchen i von e vornen zMevueifit 9 gantz> 
hbrtzjich fiïllSiehen \ fi fern man 
~<vuitt : vuelches dem entier dan aufi 
diefen wfachen gantz* zjt e uvider 3 
âïenjveil dos pferdt dos entier ift^nit 
herumb gehen à dos fiândige pferdt, 
nifvorfich gehen, vndt d,a$ jenige 
irùèlches hdrt im mundtifi, nitfliîl- 
. fiehen<uui!l \ <wan es dem reiitterbe- 
liebet: <undtfi es ihrer Maijefi. be- 
lieiet in achtzjmehmen > dos diefi 
dreij dinge fihr gttt vndt nott'uven- 
dig auch 'vnfahlbar fiindt 3 <uuan 
mân. diefi lectionen nit verandern 
' thttâ/> damit dds pferdt durch feinen 
grojjbtgehorfàmb y ZMerkennen gebe , 
dos es fiine ftârcke vadt gehorfamb , 
pffâviUiglïch *vndt ohne einigen 
zsùùang, darzM angelangthatt 



DER KiONIG. 

■. . - v \J?s beduncket mich dos ich euch 
nionder grojfen nutzJbarkeit ■,<wekhe 
thïfvon dem. pferdt ^ fi <umb die eine 
faut Uuffi befindet s auch zjwifehen 
Mnzjmoenfaulen > al s nrjan ihrmit 
ihhen anfanget fie zjéereiitten fiet- 
tigs anhaltet > ^ondt fie durch diefi 
mit tel volihrirwet , rcdcnhorcn. 



UiNSTRVCTION 

q uelqu yn de ces vices, ou à tous les 
crois enfemble, 

PLVVINEL, 

Pource qu'en tournant, ils font 
contraints d'aller en auant, &en 
leur monftrant la chambrière de- 
uant euxils s'arreftent court quant 
on veut , chofe toute contraire à 
l'entier, qui ne veut pas tourner, au 
rétif, qui refufe d'aller en auant, & 
au fcrtenbouche,quin'arreftepas 
quand ilplaiftauCheualier. Et re- 
marquera V. M. s'illuy plaift,que 
ces trois effe<5fcs fi bons & fi necef- 
faires font infaillibles,fi on ne chan- 
ge point ces leçons, iufqu'à ce que* 
le cheual face cognoiftre par fa 
grande obeyffance , quYl em- 
ployé fa force & fon haleine 
délibérément, & fans aucune vio- 
lence. . 

LE ROY. 

Il femble à vous ouyr parler 
que vous trouuiez tant d Vtili- 
té pour le cheual autour du pil- 
lier feul, & entre les deux pii- 
liersque vous lé commencez, con- 
tinuez, & acheuez par ces deux 
moyens. 



, OBERBEREIITTER. 

Es is~t <war thre Maijefi. dos ein 
jed<vo$derernachdem er mit njerfiandt 



PLVVINEL, 



Ileftvray (SIRE) que qui- 
conque fçaura trauailler auec iu- 



dv roy: 

gement& cognoiflance parfaire, 
de ce qu'il faut entreprendre bien 
à propos, peut refoudre & ajufter 
!a tefte de fon cheual , & tout le re- 
fte du corps de toutes fortes d airs, 
en pratiquant les leçons fufdites & 
lesfuiuantes , auecpatiencej indu- 
ftrie&iugement. 

LE ROY. 

En quel temps eft-ce que vous 
mettez vn homme fur le cheual, Se 
quand eft-ce que vous le iugez à 
propos. 

plvvinel: 

SIRE, premièrement que met-* 
tre perfonne fur le cheual, iedefire 
qu'il exécute volontairement, ôc 
auec facilité les leçons cy-defTus, 
auec la felle & la bride : ce qu'il 
peut en quatre ou cinq iours,pour- 
ueu queceluy qui le feratrauailler 
aye bon efprit , bon iugement, & y 
procède debôneforte:carilarrine 
quelquesfgis que faute de ces deux 
pièces là bien adiuftees, ongaftele 
plus fouuent le cheiial, & met- on 
1 nomme au hazard : ce que i'efuite 
en ce qu'il m eft poffible , d'autant 
qu'en tout exercice qui fe fait pour 
le plaifir, pour le profit , ou pour les 
deux enfemble comme cettuy-cy, 
il faut bien prendre garde de tom- 
ber en ces accidens i pource qu'il 
n'y a nul plaifir à voir faire mal à vn 



VNDERVVEISVNG. 43 
ZMteitten voeu 3 vndt einenvolkom- 
men erkatnufi dejfen w a fi man recht- 
mâfitger vueis vorzj&nehmen oder 
zjAthun hatt y kann des pferdts kopfi 
vndt aile andere vbrige notturfften 
des leibs nach allerleij manier en >zj.i- 
recht bringen _, vvan er nur denobbe- 
fiagten 3 vndt nachfolgendten lectio- 
nen mitgedult 3 fieis 3 vndtguten ver- 
fiandt , nachfinnet* 

DER KiONlG. 

fin was vor einer z^eit fietzjet 
îhr àen rnann zm pferdt „ vndt 
vu an fichât zjet ihr in gefihickhtdar* 

ZJÂ, 



oberbereiitter: 

fihre Maij e fi. erfilichen vndtoh- 
ne tch eine perfion auffein pferdt fit- 
Zjen lajfe 3 vuiliich dos er freiyuvillig- 
lich 3 vndt mit bequemblichheit 3 die 
hieroben vermelte lectionen zjmor 
voRbringen oder machen Jolie 3 mit 
dem fiât tel 3 vndt z^amn: diefies ver- 
?:>age er in ^. oder j.tagen zjAthm: 
nur dos der jentge vvelcher ihn vn- 
dervueifiet 3 einguten ver Fiandt habe 
vndt mit einergiïte manier vorfiahre: 
dan es kompt bifiuveillen der mangel 
von nichts anderfiher 3 aïs von die fin 
Zfuvetjen fiuckhen des guathen haU 
tens: man verderbet zjAm offiermal 
dos pferdt, vnd,t fit&etvmb dervf~ 
fiachenden mann in gefahr: welches 
ich danri hierbeij fio fehrverhutc ,als 
moglich ifi: dievueiln aile exercitia pj~ 
man luïles^nutz^es, oderanch vmb al- 
ler beiden z^ugleichals die fie hie thut , 
angefangen vjerden : mufi man de- 
rentvuegen fich vuoll vorfiehen 3 nit in 
gemelte vngelegenheiten zj&fauen > 



'$+ KONIGLICHE 
dieweil es gant su kein lufi , einen 
reitter vbel zjtpfirdt zjtfehen ifî 3 amh 
nit viel rmtzjen bringet dos pferdf 
zjtfchUigen 3 vndt es feinem herren 
vnmtzjbar oder zjmichtmachenïdar 
rumb ifimein wiU dos es den obge- 
melten lefôionen nach feiner fiarcke y 
nur mit dem fattel vndt zjtumge- 
hWche: vndt dos die fieiigmijfenam 
ffefdt herunder hangen. 

DER j^ON/G. 



I/INSTRVCTIÔN 
homme, & point d Vtilité de bat- 
tre fon cheual, & le rendre inutile à 
feruir fon maiftre: C'eft pourquoy 
iedefire qu'il obeifle franchement 
aux leçons cy- défias, félon fa puif- 
fance , auec la felle & la bride feu- 
lement: & fiie veuxqueieseftriers 
foient abattus. 

LE ROY. 



Wammb lajfetihr die biigelam Pourquoy fai&e$- VOUS abattre 
fferdtherunderhangen,nachdemnie- les eftriers,puis que VOUS ne mettez 

fitztt? perfonne fur le cheual ? 



OBERBEREUTTER. 

Jhre Maijejt. ich thue es vmb 
zjvoeijerleij vrfachen willen , vndt 
vornemblich vor die pferdt welche 
leicht , empfindtlich 9 vndt es auch 
fibrhochlichvonnotten.feinât, Erffr 
lich y aujf dos , wachdem diejleiig- 
bigelihnen an den bauch anfchlagen^ 
vndt gevvahrwer den ^ dasfienichts 
vbels daruon bekommen s gewohnen 
alfb durât die Je mit tel dos jie etwas 
anruhrenmoge : die ander befcheijden 
ifi 9 doses fie den fehweijf vervrfa- 
chet vielfiiller vndt vnbewegter zjâ~ 
halten > welches man dam wollin 
achtnemmen fille , dieweil es ein fo 
verdmp lich vndt fchândlichegeFtalt^ 
als ein pferdtim reiitten thtm kondte, 
ifî. Nachdem ich dann das pferdt 
jhB oder vorgewijfert y Zj4dem 3 
darzM ichs begehret , fèhe y vndt ge- 
horfamb gentig ijt , alsdann fit&e 
ich ohne einige ander e verhindemufi 3 
einen iungen [cimier welcher leicht 3 
Figur vndt fefi Jitzjet , darauff, damitda* 
7- pferdt dejtoweniger, daruon befch- 

vvehret 



PIVVINEL 

SIR E, ie le fais pour deux rai- 
fons, & principalement pour les 
chenaux fenfibles qui en ont très- 
grand befoin : la première, afin que 
les eftriers en battant contre leur 
ventre les face apperceuoir qu'ils 
n'enreçoiuent point de mal, & les 
accouftume de fouffrir que quel- 
que choie leur touche : l'autre 
raifon eft, que cela leur donne oc- 
casion detenirlaqueuë/ermeplu- 
ftoft que de la remuer, àquoy il eft 
neceflaire dépendre bien garde, 
d'autant que c'eft vne des plus defa- 
greables& mefleantes a&ions que 
le cheual puifle faire en maniant. 
Comme dont ie le voi affeuré à ce 
que ie defire, &; ne ref ufer point l'o- 
beiflance, alors ie ne fais point de 
difficulté de mettre quelque ieune ^ 
efcolier bien léger & ferme , afin «?* 

que 




*^*WM*« 



DV ROY. 

que le cheual en reçoiue moins 
d'incommodité, & que l'homme 
eftant ferme» en cas que le cheual 
fenraot la charge plus grande en fe 
dtffendam de fon efquine (com- 
me celaarriue d ordinaire) qu'il fe 
puiflè feurement tenir & fouffrir 
fans defordre la gaillardife, ou la 
deffence maîteieufedu cheual Et 
luy ayant fait ofter fes efperons, il 
doit eftre aduerty de ne remuer 
deffus en aucune manière , ny luy 
faire fentir la bride, d'autant qu'il 
fuffifa que le cheual ie fente fur 
luy, & qtfils'accouftumeà le por- 
ter volontairement, &t que fa leçon 
iè continue comme âupàràuant 
par celuy qui tient la chambrière, 
qui le fera manier, ou par la peur, 
ou parle mal, & en continuant de 
la forte cinq où fixioufs , plus ou 
moins , le cheual cognoiflfant que 
celuy qui èft fur luy ne luy fait ny 
mai ny incommodité, il fe laifïera 
plus facilement approcher par luy 
& monter. 



VNDERVVEISVNG. +j 
*Vî;ehret -werde ., aitch nxà)den der 
reitiier steijf a&ff d&n pferdt fitzjst, 
<vmh 'vîUacht dm pferdt den bfi 
fidreker mit feinen r^ckgrad defen- 
dirn <w?!l {^Ljte dann fiches eëirjohn- 
lich gefehicht } dos er fich gevJjfer 
*vnât fichsrer 3 s i&iderdir 'unarâmm* 
<wackerkeit vndt 'vunierfiandt des 
pferdt s hait en , mndtfich fehutzjen 
moge: vndt nachdem er ohnê fborn 
darauff fitzjet , foll er fié mi *uiel 
hm~*vndtherbewegen 3 noé dm Zj&m* 
zjéart anfich zjehen , findern es 
denfelben nur e'm %venig empfinden 
machen^ dieweil es genng an dem 
iïi 3 dos in dat pferdt a&jf&m em~ 
pfindet , 'mdtmgerngevvQhœzjê- 
tragen > vndt foil man mit der te- 
&on 3 als *uuie zjîtwr , durai den 
iroelcherdiebeutfchengehdten^ *dqI~ 
bringen ^ npjelcher es entvueder 
attfiforcbtj oder ftrajf arbeiten m&~ 
chen folie: <vndï difîfill mon j. oder 
€. tag , auch vueniger oder mehr 
thun , damit dm pferdt erkeme> 
dos der *welcher œtff ihm fit&et 
nichts vbeisj oder einige vngelegên* 
heit 3 thue y wirdt es auch lieber 
zm ibmgehen <vndt awfffitzjen lof 
fi* 



LE ROY. 



bÈR ÏÇfiNIG* 



Tapperçoy clairement que parla 
voye que vous fuiuefc, vous efuitez 
preique tous les périls qu'il y a pour 
les hommes & pour les cheuaux* 
& que deflbus vn ieune efeo- 
lier vous pouuez dreffer vn che^ 
nâl. 



jeh fehe klârlich dos ihr beij~ 
nahe aile gefahr durch diefè miïtel 
vor mann *undt pferdt > verhutet^ 
'tmdt dos ihr auàh durch einm^un- 
genfehider > ein pferdt > abrickten 
konnêfc 

M 



4 6 KONlGLIcm 



L1NSTRVCTION 



OBERBEREUTTER. 



PLVVINEL. 



ikr Maijefi ich bin fer er* 
frevvet y dos fie > âiefe <wahrheit 
âmch die prob erkennen > darurnb 
dos fie m diefin nroenigen 3 die aller 
grofien gejaljren fi eïnem in diefien 
exercitiù, begegnen kondîen> zjs-ver- 
hùten, gefehen haben 3 dieqroeiln die 
erflen UcJwnen am gefahrlichfien y 
*v&r mam r vndt fferdt fiin > darumb 
das mon fie bifiauffdie eujferjle ge- 
fdirbringenmufi \ 'weldjes damman 
des fferdts fireijheit herkombt -, r undt 
naclidem mon fie ZMtn gehorjàmb* 
r undt e und^rt}janigkeit bringen iroiU y 
*zrjie anch *wegen des fatels auffle- 
gen 3 *vnàttragen 3 *vndtdes zjmmmes 
^nitmmmszjageuudinm: *vor*uuel- 
chen dingen dann a!le pferdt fiai 
%ue}jren mebr oder mtch 'weniger, 
nacb gefiali ibrer natar „ ibrerfiar- 
chhejvndtmœdiï. Nacbien mon mm 
diefin erftm *vnrechtm bewegmgen 
*undt vnJmgeln*uviderfiê}et > <vndtfie 
KM ûhgemelten UBiomn <vndtrfianig 
mψietjslesgmtz* lu m zjweffeljlas 
n&cbdemfie nur ein <uvenig in einem 
gehardien y fie aadj in aiïen andernge- 
horfi&nh fiin ttercbu; fofern feine 
fiârckhees zjdajfii > 'vndt derreiiner 
tmenguten ^verjîandt ^ ^vndt fichder 
gelegenheit oder becpmnblkhkeit > zji- 
bedienen, *wijjèn rwirdt. 

DER KQN1G. 

Bif hiehero hxh ich dm mann 
'vnbeivegHg faf z.n pfirdt fitzjtn 
fthen, mm hiltr r jns fehcn > ^vas rr 
tbanvndt 'z-amchten Jolie f 



SIRE, ie fuis bien aife que 
voftre Maiefté aye cogneu cette 
vérité par la preuue, pour ce qu'en 
ce peu , elle a veu tous les plus 
grands périls qui fè puiflent ren- 
contrer dans cet exercice efaitez , 
en ce que les plus dangereufes le- 
çons pour les hommes, Stpour les 
cheuaux font les premières aux- 
quelles il leur faut faire venir d'vne 
extrémité àFautre, quieft delà li- 
berté à TobeyATance & à la fubie- 
£tion de porter lafelle, la bride & 
l'homme: defquelleschofès toutes 
fortes de cheuaux fedeffendentou 
plus ou moins félon leur nature, 
leur force & vigueur ; tellement 
qu'efuitant ces premiers mouue- 
mens , &c les faifant obeyraux 
leçons cy-deflus, il n'y a nul- 
le doute qu'obeyflans en vn 
poinâ , ils obeiflènt a tout, fi 
la force leur permet, &fileca- 
ualierde bon iugement fè fçait 
feruir des occafions. 



LE ROY. 

Iufques icy i*ay veu l'homme 
immobile fur le cheual,acefte heu- 
re fçachons ce que vous vouiez 
qu il exécute. 



D V ROY. 



V ND ER VVEISVNG. + 7 



PLVVINEL 



OBERBEREIiTTER, 



SIRE, lors que ie cognoy le 
cheaalaccoultumé à porter l'hom- 
me, & obeyr fous luy fans fe def- 
fendre, ie mets deflus quelque ef- 
colierplusfçauant * &quiaye de la 
pratique à la main Se au talon, le* 
quel fans luy toucher des talons 
saccourcira doucement les renés, 
afin que peu à peu le cheuai fente 
la main, & qu'il s'accouftume à s'y 
laiflfer conduire , le caueflbn ay- 
dant toufiours comme deuant, & 
cefai&ntfuiure parceluy qui tient 
la chambrière; ii ie cheuai a tant (bit 
peu deforcé, il maniera tout feu] & 
commencera à prendre Fappuy de 
la main , & pourra-on continuer 
eefte leçon iufques à ceqtfen ma- 
niant, ilfoufee la main & qu'il s'y 
laide conduire : mais il faut que ce* 
luy qui eft deffus prenne garde de 
iuy donner cette leçon aueedifere- 
tion , & fans l'incommoder de la 
bride, pour l'en chaftier en aucune 
façon , mais auec prudence & iu- 
gementlafcher ourafermirlamain 
félon le befoin & le poinft où fera 
îe cheuai , puis félon lobey (Tance 
qu'il aura rendue à Fentour du pil- 
lier , le renuoyer ou finir fa leçon, 
entre deux pilliers , lefaifant che- 
miner de cofte, deçà & delà , non 
pour les talons defquelsilnefefaut 
pas feruir qu'il ne fouffre la bride, 



llrre JS/laijejt, nachàsm icb da* 
fferdt ge-jvohnet y den mann zjitra- 
gen er benne >vndtibœe •ohne Jich z^i- 
vjideïfetzjen 3 gehorchet 3 Jet.^e icb 
einen mehr erfahrenjcbiderœls zjitior 
daraujf, vndt ^rjslcher die ^yt(ji;i- 
febafft der hadvndverfenbabc:vndt 
es olme mit verfen anrâhrendt ;;Jt 
des > zjmmmes rimera verbirtzjcm 
a&Jfdas dos pferdtgemablicb die h and 
empfinde 3 vndt es fchgcwùirne dar- 
beij fshren zjîlajfen, vndt mâche es 
dureb den welcher die beutfche hsn , 
fortgehen : vndt fo dos pfctàt mit eut 
fiârclé)e hatt^ follet es aile in ttimmeh 
vndt Joli anfangen die biljf mit dsr 
handt zjméhmen , <undî kann man 
diefe lection folang im reiitten ge- 
brœuchen > btf es diehaniterleidet, 
*mdt jich von derfelben Liiten Lif- 
fen wiU : Jjer es ijl von notten dos 
der jenige weleber daraîtff fitzjt * 
vjoS zjifehe ., ihme diefe le et ion mit 
befcheidenlieit zjigeben > vndt ibm 
nit ZMviel mit dem z>mm zjiver- 
dmf Lymmen , mjf dos es in kein- 
erleij weis vervrfache , fondent 
ihme mit befeheidenheit vndt ver- 
fiandt den zjmm fchiejfen , oder 
mcb an Jich halten. nachdem es die 
nûttarjfi vndt diefelbe Zjeitvuarinn 
âas pfirdtifi, erf&rdern wird ; dar- 
nacbfiÛ man innach geftalt des ge- 
horfambs , fo es vmb die eine faut 
gethan y nocbeinanderr/K-d zrjvifchm 
den zjwoen faalen, nehmm, vn 4t dos 
fferdt alfofem IcBion verricbte , anch 
es von einrt feitten zjtr andern gehen 
lafjcn , vndt nit durch mh i cl d.çr <vet- 
fenfpjelchermxn Jich nit gebmacben 



4$ KO NIC L ICH E 

nmfijbiffivicl es des z^aums ZMerlei- 
deMV^ohnetisïi^vndtftch darbeifâk* 
ren lâfet y findernfiU dtefehm~*vnd 
herïrtibungnurmitdem beutfchejtab 
geféehen, <wie oben <vermelt, vndt 
ohne daspferdt zjierzjrnen >fi es an- 
derfimûglich ifi. 



L/INSTRVCTION 

& qu'il ne s'y laifle conduire ; mais 
du manche de la gaule ou de la 
chambrière, comme deffus, fans 
mettre le cheual en colere,fi faire fe 
peut. 



DER K^ONIG. 

Jchfibe'uuoUdasdieJè kcliongut 
zji dem ift, t vmvon ihr miralbereit 
InemrnmeUsmggethanhabt: als dos 
Jasfferdt^olhmmtlicheabgerichtetj, 
nachdem es die handt <undt 'verjin 
lerftehet/vndt dm es leichtlicb dttrch 
dm reiitter^ zji dem irjas er von ihm 
haben f wd 3 zjéringenift. Aber fa- 
get mhr nun mé) 3 ivie kûmbtsdas 
i\w ewvjere fferdt cher zjm gebor- 
famb (ur handt als deryerfen, brin- 
get. 



LE ROY. 

le yoy bien que cette leçon eft 
pour faire ce que vous m'auez dit 
cy-deuant, qui^ftquele cheual 
eft parfai&ement dreflë quand il 
eft dans la main & dans les calons, 
& qu'il s'y laiffe conduire aifémcnt 
à la volonté duCheualier : mais di- 
tes -moy pourquoy vous com- 
mencez plnftoft à faire obéir vo- 
ftre cheual à la main qu'aux ta : 
Ions. . 



OBERBEREIITTER. 

%r M.aij€p. ich îhn es dammb 
als wie ich ikro *vcn*xîàt 9 dos dem 
fjèrdt mdtts befB>werlicbers > als 
dos *ymbyirren oiir ^uvcnden , feije : 
<undtmch ein viel grêffere *vngelegen- 
heit den zjmm zjirrfeidm, donnes 
ertreget -jiei iieber den mann auff 
ilrai y als den zjmm in maul 5 dammb 
hab ich im gibrauch dos ich allait 
m den feïrjverejren i-ndt nott-jven- 
digjien dingen hiinn /wfmge: vndt 
nachdan dcr z^mw t ;a wflrmnent , 
mit *vjetchem das j'flrdt zjihalien 
ifi : 'vndt zzricbcr es nach des reiit- 
ters *--ji$en-~jndî gnidjmckcn le/dtet, 
œtich olme deiifclben , man Jîcb des 
pferdts nit bedienet 7nad:en fwndte : 

nun 



PLVVIMEL, 

SIRE, ie lefais , pource que 
commefayditàvoftreMajefté, la 
plus grande difficulté du cheual eft 
de tourner , & h plus grande in- 
commodité de fouffrir la bride: car 
il fouffre bien plus volontiers 
l'homme fur luy que la bride dans 
la bouche. Ceft pourquoy ie fuy 
ma maxime de commencer touf- 
iours par les chofes les plus diffici- 
les, & les plus neceflaires. Or eft* il 
que la bride eftant celle qui retient 
le cheual,quile conduit à la volon- 
té du Cheualier,& fans laquelle on 
ne s'en pourrait feruir , ie com- 
mence 



DV ROY. 

mence par luy faire fouffrir & 
obeyr à la main. Car pourueu que 
le cheual qui naturellement va en 
auant, s'arrefte, & tourné fans au- 
tre iuftefle , le Cheualier s en peut 
feruir à fon befoin , & n'y a point 
de gens- d'armes nyde eheuaux lé- 
gers dans voftre Royaume qui ne 
tafchent d'accouftumer leur che- 
ual à tourner &arre (1er pour la bri- 
de : autrement il leur feroit inutile 
pour feruir voftre Majefle. 



■ VNDEKVVEISVNG.^p 
nun vuiUich vermelden 'voie es der 
handt gehorfiamb > vndt àiefelbe er- 
leiden folle. Dœnn nachdem nnr ein 
pferdtgewohnlicher voeu vorfichge- 
het^fifllfiehet > vuan mann vuill> vndt 
ohne einige andere jufiheit 3 kehr-vndt 
vvendigifk> kan der rentier fich fèiner 
Z>ur notturfft gebrauchen. Es fin 
auch keine fioldaten ZMpferdtin ihrem 
konigreich > fio fich nit befleiffen 3 ihre 
pferdt kehrig vndt vocndig ( vuas den 
Zsanm anlangt ) zj/tmachen: fbnften- 
wurden fie ihrér Maijeft, nit be- 
quemb zjâdienen fie in. 



LE KO Y. 



bER ^O AT / G. 



îe fuis content de l'intelligence 
que vous me donnez, jpaffons ou- 
ttë. 



jch bin des berichts t fi ihr mlr 
hievon gebet zj>ifrieden „ lajfet vus 
weiter.fortfihreittem 



PLVVlfaEL? 



ÛBERBEREÈITTEIC 



SÎRËj quand le cheual fouf- 
fre la main & y obeyt , s y laiflant 
conduire fans refus au gré duChè- 
ualier » il eft à propos que leGhë- 
uajier en s afferrniflant fur les e- 
ftriers , face quelque mouuemënt 
pour animer fon eheual à manier * 
que Vil fe prefente de luy- mefmë Se 
fans la peur de la chambrière , le 
chéualiér ne perdra temps & pren- 
dra, cette occafion de luy faire co- 
gnoiftre par les carrelles -, & Tentre- 
tiendra en cette cadence de fois à 
aiutre par les iuftes contrepoids de 
fon corps, par la vigueur du gras de 
fes iambes, & par la fermeté de fes 



Ihre MayesTr. nachdem daspfirdt 
die handt erleidt > yndtihrgehorchet 3 
vndtfich von derfielben , ohne njelhin- 
'dernufi vndt nach des reiittèrs vviU- 
en régir en lajfet .., ift es rathfamb 3 dos 
der reiitter ( jedoch dos er in den 
Beiigraijfen gevuifi feije ) eine bé- 
vue gimg 3 fi in pferdt gehertzj 3 
ZjUm tummeln oder bereiitten 3 dar-, 
durch zjtmachen 3 <vuan es fich aber 
von fich fielbften 3 vndt ohne fiorcht 
der beuffchen anfienge 3 fbll der reiit- 
ter folche zjeit nit verlieren > fiondern 
èr nemme die fie gelegenheit vor gut 
an 3 es damit dm liebkofen oder 
fiçhmeichlen zjterlernen „ vndt vn- 
derhdlte es aïïfio in die fier manier >fo- 
lang es von notten, durch dos géra-* 
the gegengewicht fi: me s leibs _, vndt 

N 



yo KONIGLICHS 

mit der Harche feiner vvaden, e uvie 
auch àurch aie bejtândige feijfheit 
der fchenckel , vndt zj& z^eiten dot 
pferdt mit einer vermamtngtflimme 
erluftigen vndt aujfmundtern ,aujf- 
<dax , nachdem es vielleicht nit durch 
diefe mittel fich gehorfamb erz^eigete^ 
èhmeder jmige welcher die beutfche, 
ein forcht machen folle ; vndt in eben- 
N ma figer z>eit Joli der reiitter mit der 
Jfiifmthen vnderhalb des fiiffels fchla- 
gen 3 vndt ibme zjigleich z^ufchreijen^ 
damit dos pferdt erkenne , dos es vof 
den> welcher aujf ihm fitz>et auch 
fowollgehen oderarbeitenmûjfe > als 
vor denfo die beutfche helt , vvelche 
ding er dann baldt begreijfen vvirdt 
vvo man anderfi vnderfchiedlich 
vndt fleipggenug damit verfehret , 
vndt vvirdt fowoll dem zju pferdt 3 
als dem jenigen zjufuf zjubegegnen 
vvijfen, Vndt nachdem es vmb die 
faul gehorfamb gewefen 3 vndt der 
reiitter gântzlich content vndt von 
ihme befriediget if 3 Joli er es aljo- 
bald vvider nach hauf fchicken > es 
den lufi> fines gehorfamb s dadurch 
erkennen zjtmachen : auch wan es 
dem reitter aile befriedigung gethan 
fo er von ihmwûnfchenkondte y JbIl- 
man es zjiroifchen die zjuuo faulen 
g^ Ul anhejften, vndt nit daruon abjteigen 
oder nachdem er daruon abgefiigen 
vvere foll er nit wideraujffitz^en {Jb 
fern er vermeint es ohne gefahr zju- 
thun) darnach eben in einer z>eit foll 
der ; welcher die beutfche hatt: es 
gehen machen s aujfdie ynanier wie 
ich oben vermeUthab, vndt folle, die 
Jjpifruthen aujfdie ein vndt dnder 
feitten herzjunahen , vndt daspferdt 
fofttfamb als moglich , vndt wie 
beij dem beutfihenfiill vermelt'ift \, 
zjugehorchen^ verurjachen , es die > 
fblfimthen erkennen machen ihrge- 



L'INSTRVCTION 
cuifTes en le regaillardifant quel- 
quesfois delà voix : que fi par ha- 
zard il refufoit d obéir par cette 
voycS celuy qui tient la chatnbrie- 
re lu y pourra faire peur t & à fnef- 
me te nips l'homme luy dotthëiraVii 
coup de houffine foubs là bdttë 
auecvn ton de voix, pour faire âp : 
perceuoirau cheual qu'il faut qu'il 
manie pour celuy qui eft fur luy* 
comme pour celuy qui tient la 
chambrière. Laquelle chofé il 
comprendra bien-toft , en y pro- 
cédant diftin&ement , tant celuy 
qui eft à cheûal que celuy qui 
eft à pied. Et lors qu'il au- 
ra obey à l'entour du pillier, 
& qu'ai aura parfaitement con- 
tenté le cheualier* illepeutren- 
uoyerau logis pour luy faire fentïr 
le plaifirdefon obeyffance: fiaufli 
il ne luy a donné tout le contente - 
ment parfait qu'il pourroitdcfiref, 
il faut le faire attacher entre deux 
pilliers ,fans de (Tendre ou remonter 
deflus s'il eftoit deflendu ( en cas ^ 
qu'il iuge le pouuoir faire fans pe- **•' 
ril) puis après au mefmeinftant que 
celuy qui tient la chambrière le fait 
aller de la forte comme i'ay dit cy- 
deflus , il doit approcher douce- 
ment la houfline de cofté Se d'au- 
tre, & obliger le cheual le plus 
doucement qu'il pourraàyobeyr, 
comme au manche de la chambriè- 
re, pour luy donnera cognoiftrela 
gaule , & comprendre qu'il faut 
qu'il y obeyflfe , laquelle leçon il 



D V ROY. 

luy continuera tant qu'il iuge à 
propos d'entreprendre dauanta- 



LE ROY; 



Par cette voye le cheual com- 
prend facilement qu'il doit obéir 
à la gaule comme àceluy qui tient 
la chambrière : mais pourquoy 
vous feruez-vous pluftoft de la 
houffine que des talons, puisque 
vous defîrez que la houfline frap- 
pe au mefme endroit queferoient 
les talons. 



VNDERVFEISFNG. /7 

horfamb zjdfiin ; qjvelche ïcBion er 
fiÛgebrauchenMfidm ervorbefihei- 
den helt mit ihme <Wa* vveiters <vor 
ZMrichmen. 

DER IÇpNïG: 

. c Durch dieji gefialt kann da& 
pferdt leichtlich erlernen dm es der 
jpifimthen > als <uuie dem jenigen 3 
welcher die beut fiche hatt .gehorchen 
fille : aber warumb gebrauchet ihr 
emh <vieleber der fiifirmhen als mit 
der <verfèn , nrjiewoU ihr eben an 
demfelben ortfihlaget J <vuofie feindt, 
nmàt es auch mit den ver fin verrich- 
ten konner* 



PLVVINEL] 



bBERBEREUTTER. 



SÎR Ë , le le fais parce que ië 
îië me veux feruir des talons qu'en 
toute extrémité: car fi lescheuaux 
n'alloient point par autres aydes 
que par les coups defperon , iecon- 
fejfle franchement que ie quitterais 
Fexercice delacaualerie,n'yayant 
nul plaifir de faire manier vn che- 
iial par la feule force, parce que iâ- 
inaisThomme n'aura bonne grâce 
tant qu'il fera contraint -de le bat- 
tre, & iamais le cheual ne fera plai- 
fant à regarder en fon mânéige s'il 
ne prend plaifir à toutes les a&ions 
qu'il fera: Ceft pourquoy ie me 
fers de la houfline pour luy donner 
cognoiflfance des talons, en ce que 
lemouuement du bras, & la veuë 



. Ihre Mai/ e fi. iéthueesdammh, 
dievueil icfj michder verfenniteher, 
als in der eijfierften noth gebrauchen 
imiïï: dan fi die pferdt m t durchan- 
defe mittel , als die slrafderfiorn 
abzjtrichten weren , fige ich ohne 
fihevae , dos ich dos bereiitten ver- 
lafièn , vntit nit mehr gebrauchen 
wolte : dteweil es hein luïi > die 
pferdt duré notz/wang abzjirich- 
ten ift: vndtnachdenderreiitterda* 
pferdt zjùfihlagen gezsuuungen , 
vvirdt er memals einige fihone ge~ 
.fiait zm pferdt 3 noch vieLvenige- 
dos pferdt einigen lufi zjtfiiner ar- 
beit haben , fi es fich nit zjt allem 
was es thut y erfrcuet , vndtgem 
volfâhret, Vndt gebrauche michdefi-* 
wegen derfiifimthen auffobermndte 
weifi j damit ich es die ver fin er- 
kennen vndt fihlen mâche , auffd&î 



js KONICLÎCHE 

durch die benroegungdes arms^ndt 
àk erfehûngder$ifruthen>esvïel- 
eher aufforcht aïs andem KMgehor- 
chen } verurptche : <undt mu^aUezjit 
die Jpifruthen , wan es fie fihlen folle > 
<vmb dïegegendt der 'verfenjèin/uvel- 
ches esauch diefelbe gem zjderleiden 
gevuohnen <vvirdt. 

DER KONIG. 



I/INSTRVCTION 

que le eheual a d'elle, l'obligea o- 
beïr pluftoftpour la peur qu'autre- 
ment: joind qu'à toutes les fois qu'il 
faut qu'il la fente 5 eftant à l'endroit 
du talon, cela le préparé par après à 
lesfouffrir. 



LE ROY. 



Zu wdeher z*it machet ihr dos Quand eft-ce que vous faites co- 

pferdt die verfen verftehen > <vndt gnoiftre Iestalons aucheual, &de 

mff welche gefialt oder manier ge- quelle façon en vfez- VOUS ? 

bramhet ihreuch derfelben. 



OBERBEREUTTER. 

Ihre Maijefi. nachdem ich dos 
pferdt attff dem fchritt > trott > gallop 
<vndt ein f vuenig terre a terre > vmb 
die faul vorgewijfert fehe > feinen 
mann gem auff ih?n leidet 3 gehor- 
ihente dem z^anm 3 <vndt fich beij 
demfelbem fvthren lajfet > vndt von 
Jbrg der beutfchen <vndt fyifruthen* 
gem arbeitetj <vndt nachdem es eine s 
<undt des -andem genugfamb erkandt- 
nufhatt j ^ch wan es zjwifchen 
den zjuvoen pmlen 3 durch die Jpijf- 
ruthe vndtden rhann, welcher aujf 
ihm fitz^et 3 aujf die feitten vber- 
Zjvverch gehet. yîlfdanverharre ich 
in diefien leBionen 3 yndt in diefem 
fonder reiitter dos pferdt gehertzjt 
mit der fiimm vndt jpifruthen ma- 
chen , auch mit den waden 3 vndt 
njerfen des fchenckels dos pferdt eh en 
in derfelben z^eit y h art an' oder <wi- 
derhalten > vndt fo ihm die Ces zjmr de- 
fenfion oder widerfetzjung verurfa- 
chet y Joli man es nit mit demjporn 

firajfen 



PLVV1NEL 

S ï R E , lors que ie voy le ehe- 
ual afleuré a* pas, au trot & au ga- 
lop , & aucunement terre à terre à 
Tentour du pilliér, fouffrant l'hom- 
me fur luy, obey fiant à la bride, &C 
s'y biffant conduire, maniant pour 
la peur de la chambrière & de là 
gaule, ayant cognoiflance de Tvne 
& de l'autre , allant de cofté entre 
les deux pilliers pour la gaule de 
l'homme qui eft fur luy. Alors ie 
continue lesmefmes leçons , & en 
fuitte, l'homme animant le eheual 
de la voix &de la gaule, ie Fay qu'il 
prefîe en mefme temps le gras 
des jambes & les talons; Que fi 
cette nouueauté l'oblige de fe def- 
fendre , il ne faut pas rédoubler 
des efperons, mais bien d'vftcoup 
de chambrière ou de la peur: &a- 
pres auoir repris haleine , en che- 
minant 



DV ROY. 

minant de pas , celuy qui aura ta 
chambrière retiendra preftfans fai- 
re femblant de rien aucheual, puis 
comme l'homme qui fera deflus 
ferrera les deux gras des iambesôt 
les talons, où il ne partirait, la peur 
& le coup de chambrière luy obli- 
geroient auparauant qu'il ait loifir 
defedeffendre: ainfien pratiquant 
auec induftrie & intelligence , le 
cheual cognoiftra bien toft, qu'il 
faut qu'il parte pour les talons ; & y 
eftantâccouftumé, il lé fera fran- 
chement quand il fentira ferrer les 
deux gras des jambes. Si auffi le che- 
ual nerefufe, & que la gaule feule 
& la vois fecourant les talons fuf- 
fentfuffifantespour le faire délibé- 
rer, il ne faut point que celuy qui 
tient lâcha rnbriere s'en férue. Au 
contraire il fe doit retirer hors du 
piiiïer, & biffer faire l'homme qui 
eft deflus luy , afin que le cheual 
saccoufturne à ne voir plus la 
chambrière auprès de luy , & à ma- 
nier autant pour le plaifir que pour 
ïapeur,àquoy le Cheualier l'obli- 
gera de tout fon pouuoir ; puis 
l'ayant contenté, illerenuoyeraou 
le fera attacher entre deux pilliers 
pour le continuer comme aupara- 
uant à aller decofté : mais en ap- 
prochant la gaule, il approche- 
ra aufîi le talon tout doucement. 
Et où il ferait refus , il ne don- 
nera pas coup du talon , mais 
bien de la gaule auec la peur de 
la chambrière, & ainfî le che- 



VNDERVVEISFNG. Js 
ftràffen , fondera mit forêt oder ei- 
nen bemfchenftreîch : vndt nachdem 
mon es imféntt ovider atben zjt- 
fcbopfcn ,geben laffet,filder seiche? 
die beutfchehattfficb bercit mit der- 
felbenhaltenjjallen^jndtnttîbunds 
vuolte erdas pferdt fchlagen darnacb 
wan der reiitter darauf 3 fJl er beide 3 
fchenckel <yndt verfen y hart an dos 
pferdt hait en oder tmcken/vndtfo dan 
das pferdt nit fortgc4jen^volte y nrjHrde 
esdieforchtvndt beutfckeftreich ver- 
urfichen ,vndt ehe es geïegenhcitfich 
zjévuîderfetzjenbehemefonzjigehen: 
vndt nachdem mon alfa hierm mit 
rnùhe <vndt verfiandt verfahre/avirdt 
à.as pferdt baldterkennen^ <v~jan mari 
es mit den ver fin anriéret y das es fort 
gehcnfolk.auchfoesdarzjiahgerich-* 
têtues freii**juiUigthm> vuanes emp- 
findet das man ihm die z>vve fchenckel 
hartamleib anhalte vvirdi:*vaan aber 
dm pferdt fich nit n)iderfetz^et , vndt 
diejftifmth t vndtftïmm :) denverfen* 
behtjjiîch, feine le&ion zjtmachen voe~ 
ren,follder <uvelcher die beatfcie hatt^ 
nit zj.ifchlagen, fondera Joli viel e- 
her <von den faulen hinweg gehen y 
-a. I den marin weleber aujfihmfit- 
zjt, aUein machenlafen : damit dot 
pferdt dex beutfehenenPuvolme ^ondt 
hinfûro nit mer auf forcht 9 fondent 
œuf Uiftarbeite : wôzja es dan der 
reiitter fhr, 'vndt mit feinem gant- 
z^en vermogen verurficben <vndt be- 
<w egen folle y vndt nachdem dos pferdt 
ihnvergenuget > Coller es ^solder hin- 
yuegfbickenj oder zjvvifchedie zjvuo 
faulen anbinden/undt es auf diefiit- 
tengehen machen > nach gcjlali c uuie a- 
ben vermeldt werden ' aber nachdem 
er mit der fyifmthcn nach dem pferdt 
aujfder feitlen herzjmahendt Joli er 
auch gar y gemahlich die verfen gegen 
dem pferdt zjinahem > ^vndtfi es den 

Q 



54 . KONIGLICHS 

<verfen flofî gcben > fondent mit der 
fhifirutben, vndt ihm forcht nit der 
beutfchen machen , ^vndt nuffdiefe 
<weif r uvirdt tL&s pferdt aUgemachge- 
^volor r 'njjirch anruhnmg der ver fin 3 
fortzjâgeM, vndtwirdtfichauchaujf 
ein variât die anderfiitte&berz/uverch 
<aufi >e vemrfkchen derfilben gebem 

* OBERSTJLMEISTER. 



L/lNSTRVCTION 
uaî s'accouftumera peu à peu 
à partir pour les talons , & à 
fe ranger auffi de cofté deçà& 
delà pour iceux. 



MONSIEVR LE ÇRAND. 



Ihre Matjefl. ich fehe mvoU > 
âas durch diefi 'vnderweifimgs- 
manier dos pferdt chne einigen z/uvei- 
fel \, gehorfkmb feïn kann: aberinein 
gut*vndtardentlichauffein anderfol- 
gendt terre a terre zjinehmen .» glaub 
tch dasma etliche pferdt jindewirdt â 
ivelcbe "weder ,( von fich fèlbjien ,noch 
durch andere mittel darzjt zjtbrin- 
gen <uueren : darumb ifi es hochlich 
<von notten ^ dos herr Oberbreiitter 
Horer Maijesl. fage 3 wie m an fich 
mitdergeftalte pferdt verhaltenfitte, 
auffdas manfie in terre a terre z>u~ 
reùtten, eingute auffeinander nach-> 
folgende ardnung lerne zjéegreiffen. 



SIRE, le voy bien que par 
cette méthode le cheual peut o- 
beir fans aucune doute ; mais de 
prendre vne cadence bonne ter- 
re à terre, il s'en pourroit trouuer 
quelques- vns qui d'eux -mefmes 
fans autre artifice ne s'y mettraient 
pas : c'eft pourquoy il eft très àprô- 
pos queMonfieur de Pluuinel die 
à voftre Majefté ce qu'il faudrait 
faire à tels cheuaux pour les obli- 
ger de prendre vne bonne cadence 
terre à terre. 



OBERBEREI1TTER. 



PLVVINEL. 



Ihre Maijefi, es ifi die gantée 
nruarheit wœs hcrr faUmeifier ietzj 
alhie vermeldet 3 da$ > ob es fchon viel 
pferdt j iruelche der hand *vndt <verfin 
gehorfamb > 'vnd.t gut <von der felben, 
aitffdem fchritt , trott , gallop , <vndt 
t vollkomlkhcnz^Mm 3 zj>ifithren fiin> 
konnenfic jedoch Aie rechte auffetnan- 
dernachfolgenfoïàaiïrtv terre a terre 
ZMmachen 3 nit ergrerffen : <vndt dm 
verhindert fie : ( ich <versïehe die ge- 
horfamben ) dann <vor die, welchefich 



SIRE, Il eft très- vray ce que 
Monfieur le Grand vient de dire, 
qu'il y a des cheuaux encor qu'ils 
obeyflent à la main & aux talons, 
s y laifïant conduire au pas, au trot, 
au gallop, & à toute bride, néant- 
moins ilsnepeuuent prendre la ca- 
dence terre à terre:& ce qui les em- 
pefche ( i'entends les obeyfïans) car 
pour ceux qui fe deffendent de 



tt9> 



D V R o t. 

malice, il faut les vaincre par la pa- 
tience induftrieufe, & par la refo 
Iution iudicieufe , afin de les faire 
obeyr : &C où eftansobey flans , ils 
ne s'accommoderoient à aucune 
cadence, il faut qu'ils (oient fans 
force , fans légèreté ou naturelle. 
ment def vnis : car fi le cheualeft 
leger&vny, infailliblement les ay- 
des cy deffus dites , le feront pre- 
fenter à ce qu'on defire: mais fi le 
cheual efl léger & def-vny , il fera 
befcin que le Cheualier ayant fi- 
ny fa leçon , le face attacher en- 
tre les deux pilliers. Et après l'a- 
*%»■ tioir fait aller de codé, deçà&t de- 
là , qu'il defcênde,puis vn peu après 
qu'il luyfkappe doucement la poi- 
trine auec la houfline en aidant 
de la langue pour luy apprendre 
à faire des courbettes; à quoy ,s'il 
ne refpônd , & qu'il n'obeyfle com- 
me il s'en trouùede fi colères ou fi 
ftupides que la moindre nouueau- 
téles trouble de telle forte , qu'ils 
n'entendent pointée qu'on leur 
demande,ou l'entendant ne le veu - 
lent faire. A quoy le diferet Che- 
ualier prendra garde de prés : Car 
file cheual entend & comprend 
ce qu'il luy demande , le refufant 
il le faut chaftier de fort refus : fi 
aufli il ne l'entend , & que fon re- 
fus procède de manque d mtclli- 
gence produite par la colère , ou 
parla ftupidité, faifant difficulté 
de fe ieuer haut de terre , & plier 
les iambes de deuant (qui efl vne 



VNDERVVEISVNG. ss 

durchfchdckhekwiierfietxjen , nmfi 
m an dtirch geàulàt 3 arbeit ? vnàt ein 
finnreiche refiolutton <vher<v~jinden,da~ 
mit fiegekorfiamb i&erd.en : oder ob fie 
auch gehorfiamb weren > <vndt ficb zm 
keiner auffeinanderfol^mgsordnîmg 
fchicken wolten,fi> mujfen fie doch 
ohne Ftârckeohne leichtheit > oder von 
natiir de (unis fie in : dos ifiwan es mit 
dem zjwen hindern f&jjen nitgleich in 
cwbettenoder andxrn mergehet: d.an 
nachde dos pferdt ieich^vndt mïtden 
ftiffeft gleichgehet , werden ohne allen 
mangea obgemelte hilffè es verurfia- 
chen zjtmachen vuas man von ihm be- 
gert 3 es ifiabervon nottennachdem d,sr 
r eut ter fieine lection verrichtet, dos er 
es zjwifchen der zjvjo fiaiden anhin- 
den laffe:vndt wan er es anffdie eine, Fi g • 
* vndt andere fieittengeht hatt machen >- 
fill er ahjteigen , vndt vber ein Idem 
wenighernach _, ihmegargemach mit 
derfi>ifmthen 3 auchihme KMÏprechen 
aujfdie brufijchlagen^es hiedmeh car- 
betten lernen zjimachen , fo es aber 
fiolches nit verfiehen oder darzMge- 
horchen wolte^ voi: man danderglei- 
chen zj)rnige vndt pltémbe findet ■_, 
welches die geringfte verândertmg 
alfi vertiwimet , dm fie nit verfie- 
hen , oder auch nit verfiehen wollen 
muas man von ihnen begeret, AvJf 
welches dan ein beficheidenerreiitter 
woll achtnemen vndt erwegen fille: 
dan nachdem dos çferdt verftehet 
vndtgelemet hatt y was er vonihm 
begeret , vndt nit thum will , folî 
man es c wegen diefis vngehorfambs 
firaffen, aber wan es denreiitternit 
verfiehet vvas er vjoh ihm haben 
<vuill s vndt [è in vn'rchorfiamb au fi 
mangel des vers tandis , welcher von 
zjorn hcrkiïbt t vemrfkchet wirdt>oder 
auch dMrch plumbheit 3 vndt fich nit 
von der erde œttjfheben/imdt dieford-* 



S 4 KONWLICHÉ 

erfimfchmckd nitbiegenvuiU{wel- 
çhes fonfen eine von dm œllerfchon- 
fien gefdlten des pferdts vuan es in 
mtbetten geniten vuirdt , oder auch 
noch auffemhohereweùift) oderaber 
nroan es zj^langfamb die zjvven for- 
derfle ,fu(fe vonder erden aujfauhe- 
hen werejoll mm es mit derftifi- 
<?Mhen von hinden KM , auffeinen 
F fchenckel, oder aile bride fchlagenja- 
xT X mit esfieauffhebe,vndtwanesmr 
ein vvmigvermerchn y wirdtesge- 
<war werden^ das es die fchenkel, 
vndt dascreutz» aufhebenfoh:vndt 
auffdkfevueifevuirdiesfchnitmer 
aern vornen aufzjÀoeben , vvelches 
man in âiefen zjjim erften von ihm 
begeren fille , vnàt vvan de diefe 
mittel ihmfehletem, vndt das pferdt 
fichnitmitdenfordernfùjfen auffhe- 
hen vvolte ,fd man emgrojfeftang 
. nemmen, vndt die felbeanbeidenen- 
u denvngefahzanderthalbfchmhhoch, 
' in der hohe vonjer erdten.vberfich 
haiten , vndt haltende es mit einem 
derrimenamnaafbant > vndtmache 
daspferdtallfo damberjfringen.vndt 
machdem esfich km derfiangen herzM 
nahet.foïï der jenige welcher esvn- 
dervveifetzjiféreijen, vndt mit der 
(j?ifruthen-4uff ein oder der andern 
fthîdtern hàfen , vndt auff diefe 
. vveif vvirdtempferdtvollkommenfi- 
lich woUemmrbetten machen lernen : 
der forgfaltige reiitter foll auch ZM 
mhter zjitdempferdt mithilff, lieb- 
kofen , vndt aïïemd wan es gehor- 
fambgewefen , oder auch nur derglei- 
chenrecht zjtthun begert batte, dar- 
mit fchmeichlen : dan die pferdt ntt 
anderft verfiehendt noch gehorfamb 
fein hnnen, alsdurch das fchmeich- 
len vndt ZMefthreyen, oder nachdem 
man ihnen etliche fchleàereijen von 
o-rafi , brodt , jucher, vndt anders 
** mer 



L'INSTRVCTION 

des bonnes grâces du cheual quand 
il manie à courbettes ou à vn air 
plus haur) ou qu'il fe fift trop at- 
tendre à leuer les deux pieds de 
terre , il le faut frapper fur vne 
ïambe dé derrière ou fur toutes 
ies deux auec la mefme houffine ,'j 
pour le faire ruer ; & s'il efl; tant j^; 
foie peufenfible, il s'apperceura rel0 ' 
qu'il luy faut leuer les ïambes* 
voire la croupe , en voyant ap- 
procher la houffine ; de forte 
qu'il ne refufera plus à leuer le 
deuant, qui eft ce que premiè- 
rement eft demandé : & fi tous ces 
moyens manquoient , ôc que le 
% cheual fuft tellement attaché à 
terre qu'il ne fe vouluft leuer » il 
faut faire tenir vu gros baftonhaiït,^ 
de terre , enuiroh d'vn pied §£, *' 
demy, & tenant vne des cordes 
du càueffon , faire fauter le che- 
ual par deffus , lequel approchant 
du ballon , celuy qui fera fur luy 
aydera de la langue 8t de la houf- 
fine furl'vne ou l'autre, defes ef- 
paules : 8ç par cette voye le che - 
ual apprendra affeurément à bien 
faire vne courbette, fi le Che- 
ualier eft foigneux de l'ayder & 
de le carefler à propos à toutes 
les fois qu'il obeyt ; voire mef- 
mes quand il fait femblant : car 
les cheuaux ne nous peuuent en- 
tendre nyobeyr que par la diligen- 
ce des carreffes de la langue, de 
la main , ou en leur donnant quel- 
que friandife' d'herbe , de pain, 

de 



DV ROY. 

de fucre, ou autres chofes, quand 
ils font ce qu on defire, ou partie: 
Mais auffi quand ils font mal il 
fauteftre diligent de leschaftièrde 
la voix , de la houffine , de lef- 
peron, ou de la chambrière vn 
coup ou deux pour le plus. Ceft 
à feauoir de IVn ou de l'autre -, & 
non pas de tous enfemble pour 
vne mefme faute : car s'il eft pof- 
fïbie, il faut eftre auare des coupsi 
& prodigue des carrefles, afin, 
comme iay def ja dit , & re 
diray toufiours r d'obliger le che- 
ual à obeyr & à manier plu- 
ftoft pour le piaifir quepouile 
mal 



VNBERVFEISVNG. S7 

mer gibt ; wan fie gethan wœs 

man von ihnen hegeret hatt : a- 

ber vuàn fie mets gnir machen s 

mufi man fich befieijjen fie mit der 

fiimm oder z&fchreijen zjAJïraf- 

fen j mit der jpifimthen mitdenfpo- 

rm 3 oder mit der beutfchen , jedoch 

nit mer, z&m meifien theil, als 

zjvuen Breich : nemblich > vorein, 

vndt den andern „ vndt nit aile bei- 

de ïireich vor einen fahler: dan fi 

es moglich fioU man fich der fireich 

vermeiden , vndt die gâttdarttorge- 

hrauchm, dievyeil voie ich atibereit 

gejagt j vndt alz,eit wUerfidgen 

vvill, dos pferdt zjt, dem gehorfiamh 

zjibringe'n 3 miel eher von notten es 

durch lufi > al s vnlufi zjéereiitteti 

fi 



t E ROY. 



ÙER j^ON/ffl 



À voir la manière que vous 
tenez pourleuerledeuanuuxchè- 
uaux , afin de leur apprendre à 
bien faire vne courbette , il faut 
que l'homme qui l'entreprendra, 
regarde de prés à ce qu'il fait, pour 
éuiter aux extrêmes colères qui 
peuuenc prendreaux cheuauxain- 
h attachez , & au péril de l'hom- 
me qui feroit deiïus , & choifir le 
plus propre de tous les moyens 
que vous venez de dire , félon la 
cognoiflfance qu il aura du cheual 
pour luy faire faire feulement vne 
bonne courbette» 



^Diefir weifi oder maniera 
vvelcher ihr euch > vvie ein pferdt 
vorneh fich auffheben fille , dormit 
ihr es ein curbeeten vooH ZMmachen 
vndervvèifen konnet ; gebraucht Jfi 
auch von notten dm der reiitter 
vuelcherfich difizjtthunvndervvm- 
der > gar vuoll zjsfehe fiolches zju- 
ûêrmhten , auch fich vor demgrofi 
fin Zjom dèr angebundenen vndt er- 
grimbten pferdte zjtr gefahr des 
màm, vuelcher darâujffit&et vuoll 
vorfihe 3 vndt dos bequembfle mit-* 
tel , vuelches ihr iet&t vermeldt 
ZMerwehlen > nach erkandtnufi^ fi 
er vom pferdt hatt y es nur eingute 
curbetten machen ZMlernen* 



jS KONIGLICHB 



LWSTRVCTION 



OBERBEP^EUTTER, 



P L V V I N E L. 



" %râ Jiddtjesî. vermeinen vil- 
le ich t dos es dem pfierdt eine geringe 
fitch y an gtite curbetten zj&machem 
fietje y ich fage ihr in vvarheit 3 <hu 
vMchcr fie vuoll machet 3 zjmblich 
woll abgerichtet ifi : dan vuo es 
nur cm gme macht , es auch her- 
nacb woll j. gute machen vuirdt 9 
vndt nachdem es âerfelben gewifi 
i$l,fio vuirdt es vnfâlbar fioviel aïs 
fcin athcrn erleiden konnen , machen, 
*~juan es nurmitbefihetdenheit gerit* 
tcn 3 vndt nit zjtm zjorn bevuegt 
vvtrdt. Vndt threr Aiaijefi. zjter- 
kennen ZMgeben > vvas e in gute cur- 
betten fieije yfoifies wan dos pferdt 
fie freiimâttiglich > vndt nur durch 
ZMJchreif'ung , vndt allemal ijuan es 
dem reitter beliebet ^ macht > vndt 
dos dasvorder, vndt hindertheil des 
pfierdts leib 3 gerath im reiitten ZM- 
gleich miteinander gehe : vndt nach- 
dem ich vtelerleij mittel > voie dot 
pferdt fich fornen mit dem leib aujf 
hebenfoll, geben > fielle ich defivvegen 
dem verfiafidigen weiter dif hierin 
z^merfahren , voie es ihn am befien 
duncken vvirdt : dann esfiehet beij 
ihm z^ubetrachten ob ein pferdtfich 
vorncn z>uhoch <vberfich thtte ^ vndt 
ihngefahrfich zjwberftùrtzjenfetzje, 
vndt fo es nit vorfich gehen vvolte , 
njver es r un r weijlich gethan , dos mon 
es langer darin auffzjihalten zjuvan- 
ge, nachdem es fich vuiderfetzjete 3 
fondernman Joli ' zjtm gegenflil , dem 
pferdt welches die defenfion oder 
widcrfetzMnganfich nimbt vmb die 
fàul woll abrciitten s damit es fie in 



S I R tJ , Voftre Majefté pour- 
Toit peut- effare croire que ce feroit 
fort peu de chofe au cheual que 
de fçauoir vne bonne courbette : 
mais ie la puis afleurer que celuy 
qui la fait bonne eft fort aduan- 
cé:car s'il en fait bien vne bonne, 
certainement il en fera bien trois, 
defquelles eftantaiïeuré, il en fera 
infailliblement tant que fon ha- 
leine luy pourra fournir, en letra- 
uaillant auec difcretion & fans le 
mettre en colère: &C pour donner 
àcognoiftreàvoftre Majefté quel- 
le elt la bonne courbette, ceft 
quand le cheual îa fait librement 
auec l'ayde feule de la langue , à 
toutes les fois qu'il plaift au Che- 
ualier de luy demander , en ac- 
compagnant bien enfemble le de- 
uant & le derrière: Etpourceque 
i'ay donné diuers moyens pour fai- 
re leuer le cheual, c'eft au prudent 
& judicieux Cheualier de s'enfer- 
uir félon ce qu'il iugera à propos. 
Car c'eft à luy à con^Jerer, que fi 
vn cheual fedeffenddefe leuerpar 
trop deuant , iufques à fe mettre 
en péril de fe renuerfer , & ians 
vouloir aller en auant , que ce fe- 
rait vne imprudence à luy de luy 
continuer la chofe de laquelle il fe 
deffend. Au contraire au cheual 
qui prend cette deffence, il le faut 



DV ROY. 
fort délibérer & déterminera l'en- 
tour du pillier pour Ja luy faire 
perdre & employer fa force à pren- 
dre vne meilleure cadence : fi le 
cheuai eftoit ramingue ou rétif, il 
n eft pas à propos de le le;uer , fi 
ce n'eft qu'il fuftfort attaché à ter- 
re, auquel cas encorne le faudrok- 
il pas leuer pour le rendre plus le- 
ger , que premièrement il ne fuft 
obeyflantàallerenauant, Scobeyr 
aux leçons précédentes. LeChe- 
ualier fage & aduifé confiderera 
donc toutes ces chofes , & fera la 
* guerre à l'œil > car il y a mille ren- 
contres diuerfes quife treuuenten 
trauaillant, qu'on ne peut dire que 
lors que l'occafîofr s y cn prefente, 
eftant tres-neceflaire qu'auec le 
long vfage & la pratique de cette 
feience , le iugement agiffe puif- 
famment, autrementil y auroitdu 
péril de gafter bien fouuent des che- 
uaux , & faire courre fortune aux 
hommes de fe faire mal : car mon 
but n'eftant autre par ma méthode, 
que d'efpargner les iambes & les 
reins du cheuai , & d*abreger le 
temps , ie m'attache principale- 
ment à exercer fon efprit& fa mé- 
moire, de telle forte que pour bien 
reuffir ace queiedefire: tout ainfi 
que c eft l'efprit du cheuai que ie 
trauaille le plus , il faut aufli que 
l'efprit du Cheualier foit en per- 
pétuel trauail pour efpier toutes 
fortes d'occafîons , afin de parue» 
niràcequ'iidefire, fans laiflTer paf- 



VNDERVKEISVNG, S 9 

vnordenliche Jtârckh ver lier e > vndt 
an bejfere aujfeinander-nac^folgHngs- 
orànung erlernen moge : wan dos 
pferdt fiehendt votre , fi if nit von 
notten „ mit dem zjmm es vberfich 
zjihalten 3 vuofernes Jich vornen nit 
aujfhcben vvolte : auch foll mari es 
defvuegcn vornen nit auffheben es 
leichter zjtmachen , ehe als es vor- 
jich zjigehen , vndt den vorherge- 
hendten IcÛtonengehorcheî hatt. JDer 
verfiandige vndt vvollabgerichte 
reiitter 3 fo.ll dan aile diefe àing 
vvoll betrachten 3 vndt nembe ihm 
-vvoll acht aujfs auge 3 dan es mer 
als c Taufenterletj vnderfchiedliche 
begegnungen oder zjifalle > <welche 
Jich im arbeiten oder bereitten zj4etra~ 
gen > hatt > fo mon dan nit eher fagen 
kann als nachderri Jich deren gelegen- 
heiten vor augen Jlelle. 6s ifl auch 
fehr hôchlich von notten ^ dos man 
durch den langvvirigen gebrauch , 
vndt deffelben abvuartung diefê 
wijfenjchaffi > recht vndt mit ver- 
fiandt daruon zm vrtheilen y ZMge- 
brauchen wijfe > Jbnjlen vuurdt 
man ojftermals in gefahr Jich zjmer- 
vvunden Je in: dander z/uueckh von 
meiner vndervveifungfmanier 3 als 
dem pferdt die fchenckel vndtlenden 
ZM haren, vndt die z>eit im arbei- 
ten ZMuerkùrtz>ern jeh befeijfe rnich 
>am aller meijten ihme die empfndt- 
lichkeit des verftandts vndt gedech- 
tnuf km vben s auffdas was ich von 
ihm begere von ihm bringen konne: 
vndt eb en vuie ich dem pferdt dte em- 
fndlichkeit des verslandts am mei- 
sien bearbeite , alfo muf auch der 
reiitter in Jlettigiter arbeit fein > al- 
lerhand gelegenheiten darzM erfin- 
den j damit er zm dem > vvas er hoj- 
fet komrnen vndt erlangen moge , 
ohne dœs er einige bevvegung oder 



*o KONIGLICHE I/INSTRVCTIÔN 

zsit in reiittm vorvber gehen laf- f er aucUn mouuement qu'il n'ob* 

fe wléxtrmtmackurlgnem» fcrue.ny aucun temps qu'il ne pren- 
ne.' 

DÉR K^ONIG. LE ROY . 



s Jchfehe wolldas demreiitter die le voy bien que* l'homme à 

pra&ickfehr'vonnétteniftsuvofirner grand befoin de pratiquer pour e- 

eingmcuuifefchafftnjmAiefer kunft. fl- re fr auant en cette fcience : c'eft 

erlangen wth darumb bm ta woll poarqu0 y ie f ui s bien ayfeen VOUS 

ZMfneden.'wanich euchàarmnre- r \ J . . , '. 

il Ure^uemehmenwe ich bijî pendant parler , de vou- comme 

data damit vdédm habe, von dm » ay «u îufques a cette heure la 

probe» von wetchen ihr mirfaget: preuue de ce que VOUS me dites: 

weifet mir dan , wie ichs machen EnfèigneZ moy donc .ce que VOUS 

Jolie , vndt was ihr von ettwerem defirez de voftre cheual,apres qu'il 

fferdt begehretMd** cs S . oder*. ç {t £ aire iufques a trois oU quatre 

mte cwbetten machen konne. , J / * 

* bonnes courbettes, 
obekbereiitter; ^ plvvînel: 

Jhre Maijeft. <wan dos pferdt SIRE, Quand le cheualobeïc 

denvorhergehendenleétionenvuollge- franchement aux leçons préce- 

horfam ifi^ndt 3 .oder^gutercur : denteS| & qtfU fçait fa j re trois QU 

betten machen kann > <vndt ne treii- , A J , _ ~ ,.« 

. n n j r> quatre bonaes courbettes, &quu 

mmiHiçbzfwirchendenzjvvQcnfaUr- J* . , . \ / 

Un machet, ohne fch mffdieftricke ksfait franchement entre lesdeux 

am naapant, auffleinendt , mâche pilliers, fans s'appuyer fur les cor- 

ich Me firick am naafîbant ein vue- des du caueflbn , ie fais VU peu al- 

nig langer, vndt halte mitebemnâf l on ger les cordes , & Continue là 

figer lésion f odery. tagan, auf mefme j c QU cinq 

dos dos pferdt ein mte. huit an der . r 6 i t i i_ 

handtJmbe. Vndfwanâerkenm wuisafinquele cheualprenne bon 

indemerreiimtMesfichouffdie appuy dans la main. Etlorsqueie 

riemen oderfeiler, vndtnït auffdoi COgn ois qu'en maniant, il s'appuye 

nafbandt auffleinct , mâche ich es auff fur les refhes , & non fur le cauef 

tin vndt die ander feitte ,]edochnur f on f j e \ t f a j s cheminer de cofté, 

mit der hâft. , vber^vverch gehen, deça & delà ,• des hanches feule- 

auch mit z> i meich herzjmmum , J , % , 

Ud emer bdd der andem verfèn ment,en approchant les talons tan- 

in fèritt, vndt moche darnach eben toft l vn , tantolt l'autre, de pas, 

dijS puis 



D V ROY. 

puis la mefme chofe à courbettes 
deux ou trois de chafque cofté fé- 
lon la difcretion du Cheualier, l'ar- 
reftant à chafque fois auec force 
carreflfes, pour luy apprendre à ma- 
nier de cofté pour les taions, s'ap- 
puyant dans la main , le fecourant 
de lahouffine , où ilnefeleueroit 
allez deuant ou derrière. 



VNDERVFETSVNG. fa 

difimit 2. oderj.Mrbetter 3 auffein 
jedvuedere feitten, nach befcheiden- 
heit des reiitters 3 vndt. fia es zji ei~ 
\nem jedenmali mit gevvdi' fiill hd~ 
ten „ vndt es liebkofen damitesler- 
net amodie feitten KMgehen 3 durch 
anruhrung der verfen, vndt fich in- 
nerhdb der handt anleinet 3 helffendt 
ilim mit der fiifiruthen vvofern es 
Jîch nit genug fomen vndt hinden^ 
mfihube. 



LE ROY. 



DER IÇONlà 



Mais pratiquaflt toutes leS lé- <Uber nachdem man aUe diefe 

ÇOns fufdites , fi le cheual vigOU- obge/agte leffwnen gebrauchet > vndt 

reux fe deffendoi t de fa force , que €in ft^rckes pferdt fich mit gewdt 

feroit- il befoing de faire ? widerfet&ete 3 was wer von not- 

- tendarwiderzjvthm? 



PLVVINEt-, 



OBERnERÈllTTEk: 



Si le cheual vigoureux, ou quei- 
qu'autre cheual que ce foit,fe def- 
fend contre les leçons fufdites , il 
fautconfidererfcdefFence: car s'il 
t vaenauant, &: que feulement il fe 
deffende(s'il eft léger & vigoureux) 
fon efquine en faifant des fauts au 
lieu de courbettes , pourueu que 
le cheual aille bien délibéré à tou- 
te bride quand il plaift au cheua- 
lier & qu'il nefe férue de cette def- 
fence que lors qu'on le veut leuer, 
il ne la faut pas feulement fouffrir, 
mais faut entretenir le cheual à la 
cadence qu'il prendra luy-mefme. 
foit capreoles,balotadés ou grou- 



Wan dasfrifch vndt fiarcke y 
oder aitch fonfien die andere pferdte 
fich obgemelten leëtionen vvïderfet- 
Zjen 3 Jb!i man ihre vviderfireb vndt 
defenfion woUbetrachten: Ob esvor- 
fich gehet, vndt fich nur ( vvan es 
ïeicht vndt fiarck ifi) mitdemruck- 
grad àefendirt 3 vndt anslat der cur~> 
betten firingnmchet 3 nur dtu dos 
pferdt 3 mit dem gantz^en z^mm, 
t wan es dem reiitf:r beliebet 3 freiï- 
mûtiggehe 3 vndt fich difèr wîder- 
fetzjmg nit gebrauche , in dem vu an 
man es mit dem z^ium vberfich he- 
benvviUj nit firafien 3 fondern mvtfi 
dos pferdt nûr in der rechtenauffein-* 
anderfolgungsordnung , vndt in ei~ 
ner fiolchen 3 vuelche das pferdt felb- 
ftenan fich mmbt 3 hdten 3 es feij 



& ZGKIGLICHB UIN STRVCTION 

gleicb in cœprioîlen 3 hdotuàen , dtt padés y d'autant qMé c'eft y ne cho- 

"gropaden , dieweil es gewifi itt> f e tres certaine , que les airs font 

%s Me weïfin oder manieren, im Moufle* au cheual de nature , & 
retmen àa* ffirdr , duré f m*9 w f ^ eft po ffibie, l'oblige* 

à-eç-eben vverden : tmat Ttiuiimanjie M 7 * , ^i.,,. ~ n ; 

f^m^-ocmfJmKM^ ? faired*monftrauon de celuy qui 

<f«fe», weUemamerûmamleich- luy eft le plus facile, & auquel lia 

tepn,<vndtbequembfienzjterlernen, plus d'inclination : car fans demie 

"»&>;<&■ zjevvelcherweifèfie amrrtei- c ' e fl. ce luy auquel il aura OieilleU- 

Jkn zjugeneigt fein : dan obn allen r£ e £n man i an t,partant le pM * 
^wem,md t fdierechtevrfach, & Vicieux Cheualier doit 

Se zjehr im rentten ZMeriangen , " ^ . , ,. 

darumbfiUder anffehende Aer prendre garde corne le viens de dl- 

*»/V' w^# ieKtwmeUt, re,denebattrepasfon cheual quâd 

aéthabenfeinpferdt, waneseingt- \\ prend quelque cadances , (bit de 

te aufemanderfolgungfordnung <ver- bonne volonté ou par deffençe en- 

votmu imill , mt fcblagen , es feij cof cg nfe fuft p âs ce U e qU 'jl de- 
gleicb mÇguten -vvillen oderwan f > autantques 'il fedeffetvd des 
esfich'uviderfetZste,<uuie'WoUicbdai " l ' ., , ^. V „ /• . ' *r î.,» 

wderfetjdoch nitvomhmbéger- fauts, il kfcnt faire fauter ,& luy 

te,Mchwmesfich<weyet,zMftrin- entretenir, carpoiîrueu qu upren- 

genmachen, vndt esdarin mderhal- ne vne cadence, & qu'il obeyfle, 

mz.- da» fi es nm e'm gme anffem- îifuffit, eftant très certain que file 

mdemuchfilgèndtfirdnùng an fich c h eu al n'a aflez de force pour con- 

himbt, vrdtgeborfamb ^gUich,fi s eollcs ballotades OU 

iêesgenw.Vndtiftgant&gevvtp, «•""■»"«• ^ Y * ' „ _„ „: 

L,idÛ«.i-^«fr>Wfc» groupades, il & rabaiffera tres-ai- 
gemig,capriolenM*ttadenodergro- ■ fément de luy mefmes a courbet- 
fadmzjumachenyhatttwfrdtesfich t es ou terre à terre : Scquiferoic 
gar lekhtlkh vndt von fié felbft in autreme nt , tel cheual vigoureux 
endettât ernidrigen, oder auch terre & . . Q ^ fcu pourro i t f a j re m [U 

àterre^mvvelchereinmprjb j J eford qui en retardant ce 

■imdt hitzjg pferdt , auff cm andere 't«u UU i*. , ^ 

«** JI «nJU, W< qu'on defire, apporterait mille ac- 
taujènterleijvnordnmgbegehe.vndt cidenrs fâcheux tant a 1 nomme 

.imelches duré verftathung deffen, qu'à luy. 
-ixiàfi mon von ibmbegerte, taujèn- 
terleij fihâdtlicbe zjifMfo vuoSdem 
mam, dis dem pferdt , vemrfachen. 

DER K.ONIG. LE ROY; 

fâ hab woB vemommen, wap le conçoy bien ce que vous me 



DV ROY, 

venez de dire, mais relierions au 
cheual obeyflfanc aux leçons fuf- 
dites, & entre les deux pilliers, fai- 
fanr quatre ou cinq courbettes en 
vne place , & autant de chafque 
cofté , s'appuyant en la main. 
Quand il en eft à ce poind , voyons 
ce que vous defirez de luy : car il 
femble à voir Tordre de ce que vous 
dites que vous commencez , conti - 
nuez , & acheuez de drefler voftré 
cheual àl'entour du pillier , & en- 
tre les deux pilliers. 



plvvinel; 



VNDEKVVEISVNG. 63 

ihr mir jetzj gefagt habt , aberlajfet 
*<unfi wider zjtm pferdt, vuelches in 
obbefagten leBionen gehorfamb ifi^ 
kommen 3 *vndt <vuan es zjwifchen 
den zjwoen faulen , amh 4.. oderj. 
curbetten aujfein art macht^ ifi, njnât 
ebenjbviel aujfein jedwedere feitte 
■amh fich mit dem kopf'imdp 2^aum 
in die handt leget: vndt t uuanesdifi 
pfleget zjuthurijtfo lajfet <vnsdanfe- 
hen j ifuafl ihr njom pferdt begehret: 
dan es beduncket mich nach ewvoerer 
manier /uvie ihr faget zjtfein 3 dos ihr 
anfanget , fortfahret , <vndt ewuuere 
pferdt i vmb die eine faute 3 <vndt dar- 
nach zjuoifichen den zswoen faulen 3 
im abrichten vollbringet: 

OBERBEREUTTEP^ 



Voftre Majefté àtres-biettiugé* 
pour cequeie metrouue très-bien 
de ces deux moyens en ce que 
ien tire tout ce qui eft propre à ré- 
duire les cheuaux à ce que ie de- 
firè fans tourmenter le corps , Jes 
jambes j ny les pieds , mais feule- 
ment leur efprit, d'autant qu'au 
tour du pilliei: le cheual fe met fran- 
chement fur les hanches i fe déli- 
bère, fe refout, tourne furieufe- 
ment, & rondement, pourueu qu'il 
foit vigoureux entre les deux pil- 
liers, il obey t aux talons plus prom~ 
ptement, ilsVnit& prend pluftoft 
le bon appuy de la main à cour- 
bettes : aufquels lieux fi le cheual 
y va volontairement , s'appuyaht 
doucement fur les refnes & non 
fur le caueffon, il ira encor mieux 



Ihr Maijeft. hatt fer <vvott dar- 
uon geurtheilet dieweitn ich âiefe 
zjweij mittelfehr gut befinde y dan 
kh durch diefelbe ailes wœs die pferdt 

bequemb ZMr gejchichkeit mzMîrei- 
ben ifit 3 hervorbringe 3 auch dardurch 
den leib , die fchenckel 3 vndtfujfe 
<vmerletzj zjtverwaren 9 <vndtden 
pferdten die empfindlichkeit des ver- 
Ifandts defio bejfer zjwvben^ dieweilrt 
*uvan man dos pferdt njmb die fau- 
len reiittet y fetzgt es fich kecklicher 
aujf die héjftj nimbt ihm <vor <vndt 
refolmrtfichy kehret fich Itarckhj, 
vndtgemndfvmh 3 fofehrn es hertZr 
hajft zsuvifchen den zjuvoen faulen 
ifi, esgeharchetde^ qjerfen ge [chauvin- 
der, gehet mit den hindernfûffen de- 
fio gleicher 3 <vndt nimbt vieleherdie 
auffleinung des zjiums > in derhand 3 
<vndt curbetten an fich : vndt wan 
dos pferdt KM œUen die fin gehorchet 
<vndt fich gantz> gemahlich aujfdie 
Zzigel <vndt nit aujf dos naafsbf.vât^ 



S+ KONIGLICHE 

a! fi auffieinet y vrjirdt es auch defto 
befer aufierhalb die fies , vndt wan es 
infrciiheit feinwirdt y gehen. Vndt 
nachdem aile die justheiten anfi die- 

Je r ferme ferme ( da*ifevuadaspferdt 
auffeiner ïitll geritten , t weder hin* 
der fich , vorfich , vue der aiijf die feit- 
îcn fem lehion machet ) vndt e uuan 

- ich in einem ortbin>fo fahre ich fort 
vndt befchliefe gevuohnlich die le- 
Bion des pferdts , zjvuifchen den 
zjwoen faulen , dieweiln ichdarum 
die bejte notturffit darzM befinde: 
vndt will ihrer Maijest. fagen 3 dos 
die aller belle lection ^ fo ich erfmtden 
habe ( dem pferdtdtn kopfge/chwin- 
der gwifi zjumachen 3 es ein bejfere 
aiijjleirmng mit dem z^aum in der 
handt zjnerkennen 3 auch dos es in 
einer guten athenfchopffungsvueife in 
den curbettenmachen 3 zjuvnderhal- 
ten 3 jedoch fofern es fich nit an dos 
naafibandt œujfleinet oder ^darauffi 
z^eicht) diefe ift _, dis dos man fie 
Zjuvifchen der zjvvo faulen > mit den 
leidtfeilern anbindet 3 vndt foïïen an 

fiattdes z>aums „ fchnurlein immaul 
haben > vndt fie allfb gehen machen^ 
ohne einen fattel darauff,fb vvirdt e.i 

fich felbfi firafièn , wan es den kopff 
fehâttelt ; oder in dem es fich zjuviel 3 
oder wenig auffieinet : allfb vvirdt 
es gezjwmngen auffden huffiten ZMar- 
beitten > vndt die rechte auffleimmg 
an fich zjmemmen , aufi forcht mit 
der beutfchen g^fclagen ^uwerden^ 
vroelche wan ihm flettigs von hinen 
zji zjeigen folle _, vndt foR mit befehei- 
denheitjVndtallemalwa es vonnot- 
t en garnit gefchlagen vuerden. Nach- 
dem ich dan des pfirdts gehorfamb 
ïi# D wie oben vermelt > befinde D damit 
îch ihme deslo befier die erkandtnufi 
aujf den voliengebe 3 fb la fie ichs noch- 
einmal ^ cben vmb diefclbe faulen 

gehen 



UïNSTRVCTION 

hors de là en liberté. Et pour au- 
tant que toutes les iufteiïes dé- 
pendent de celle de ferme à fer- 
me, ellant en vne place » ie con- 
tinue volontiers , &c conclus or- 
dinairement la leçon du cheual 
entre les deux pilliers y trouuant 
là ce qui m'eft neceffaire: & vous 
diray (SIRE) que la plus ex- 
cellente leçon que i'ay trouuée 
pour affermir promptement la 
teftedu cheual , luy faire prendre 
bon appuy à la main de la bride, 
& luy gaigner l'haleine fur les 
courbettes, (i'entends quand il ne 
s'appuye ny ne tire point fur le 
caueflbn:) c'eft de l'attacher en- 
tre les deux pilliers auec les lon- 
ges d'vn filet qu'il aura dans la 
bouche au lieu de bride , & là 
le faire manier fansfelle, car il 
fechaftie foy-mefme, s'il branfle 
la telle ou qu'il s'appuye trop ou 
pas aflfez , tellement qu'il eft con- 
traint de mannier fur les han- 
ches 3 & prendre le bon appuy 
de crainte qu'il a d'eftre frappé 
de la chambrière qu'on luy mon- 
ftre toute prefte derrière, & l'en 
frappe- on quard il en eft befoin, 
toutesfois auec diferetion. Lors 
donc que ie voy le cheual bien 
obeyffant à ce que deffus . afin de 
luy donner plus de pratique fur 
les vôltes , ie le fais remettre au- ^ 
tour du mefme pillier. comme^n. 
deflus , auec vne longe attachée 
au banquet du mors comme vne 

faulTe 




■I ' ■ ■ Il 



DV ROY- 

faufferefne, & laie le fais marner 
en le faifant leuer deuant , & chaf 
fer fort en auant , qui eft moitié 
terre à terre & moitié^ courbet- 
tes , qui fert grandement à le re- 
foudre & délibérer pour bien 
embrafler là voîte , ny ayant rien 
de plus agréable à voir au cheual -, 
que la diligence & la refolu- 
tion en tnaniant f ny plus defa- 
greablè que la lenteur &lamo- 
leffe. 



V ND Eli VVEISVNG. <fj 

géhen , *uvie oben nxrmelt , mïteinem 

Ungenfetl > an derfiawen amgebif 

■angehefftet^als einen ^ngehejflen zje- 

gel vndt d&felbfl lajfe ici) es gehen, 

nrndt mâche es fich njormn tmff'he-* 

ben 3 <undt jage es vorfich forth P fi 

balb terre a terre ^ <undt halb in cw- 

betten ift^nivelches âan fehrgut > dm 

vsfich refiluire , <vndt ihme die vol- 

tenrecht zjAbegretffen ^oorneme , die- 

iveiln nichts lieblichers 'vom pferdt 

zjtfehen i finals der JleiJ?<vnd.t die gâte 

refolution imreiitten ,<vnd,t dargegen 

nichts <verdrûflichers > als dis long- 

famb-njndt KArtheit hiebeijijl, 



LE ROY, 



DER KQN IG - 



îl femble que cy- deuant vous 
âuezfa ; t ce qui vousaeftépoffible 
pour obliger le cheual à fe leuer 
haut deuant pour bien faire des 
courbettes , m'ayant fait cognoi- 
ftre que les plus hautes font les 
plus belles : & à prefent vous le 
faites leuer demy à courbettes, & 
demy terre à terre , ne craignez- 
vous point que cela lfe diuertifle 
de fe leuer haut deuant, & le faffe 
rabaifler. 



Es beduncket mich dos ihr hte be~ 
uorn j nwafi evich moglich gevue- 
fen 3 gethan 3 âamitihr dos pferdt 
fîch*vQrnen hoch œuffzMheben s dar- 
durch die cwbetten recht zj#ma- 
chen^ <uemrfachet habet , <vndt mich 
auch verfiendiget, d&s die hoch fien die 
aller fchonfien fetjen: <undt mmlafiet 
ihr es halb in mtbetten 9 <vnàt ialb 
terre a terre gehen: firgêt ihrnitdcu 
etwan difi, es irrmachen y fich vor~ 
nen hoch auffk&heben , <undt es défia 
medriger gehen ^ macheu fille. 



fLVVINËt; 



oberbereîîtter: 



S î R E * La pratiqué que i ay 
du contraire , m oblige d'affeuref 
voftre Majefté i que tant s'en faut 
que cette cadence de demy à cour- 
bettes, &L demy terre à terre , ra* 



fhre Maijefl* die <vviederige ma- 
nier (h ichdarzM habe , *uer tir fâche t 
mich euvverer Jï4ai/efi. ZMuergcwfîP- 
fern > ohm die aùffèinanderfolgnm^ 
ordnung halb m mrbetten > <vndt halb 
terre a terre 3 <welche dos pferdt nit 

R 



m mmcLlcm UINSTRVGTIÔK . 

medrigeroderfîbvvehrmùtigirgàeH baiffe le cheual& l'appefantiJîfei 

maéen km ,findem nachdemma» ^ p[ a ft Q $ m v Ç m i foi ea à pro^ 

vndr mebr Mur* <wkk tmit & l , ^fcg*ritd»Mntâgfi l nM:©quel- 

£«wwtf &W œan es refoluirter le leretouk, l'affermit fur les han- 

■vridtauffdm hâffien „ -vndtinder c hes, & raflearedans fa cadence > 

^mffemander-nachfilgmgssrdnar^ w faifantïeceuoir franchement 

*f* ,*£?* f"*^ f* w ^ les àydes de la tnain,, - des talons 

■*^*ffî*^«* & J ê la hooïfine : Quelles 

Ucigewohnen, vÀt tofd&#M chofes *eftde*it te cbeàdptos agile 

mnehmen : welche àing dos fferdt à tOÔC ce qû'ôfc deJSrè de kjy : & 

dan nticl gefihkkter zjt aUem âern> p ar coiîfequetttluy en facilite les 

*wa8 mari <uonihm begehrt >rnachen > xwOS CI1S. 
*z;«i/- fchluf lichen geben ihm aile be- 
qnemblkhkeit zm aen darzM gehor* 
mden mitteln. 

DER. KO N /G. L E R G Y* 

njndtglmbe dos àiefiditig, wie ; îhr que les effe£fcs en reëffiltent tels 

mîrfugk A énenfolchen âufigang fr- q^ vous me [ es dites,, C ? eft pour- 

reichth%nnen: tajfet vnjï defuve- VOTOIlSïCC queVO^S faites 
gen jihen *uuas ihr hernach hiebei] 

thuu a P res ' 

<)BERBEKEUTTÉR, P L V V I N E L 

Ihre Maijefi. fi es ihr beliebet, SIRE, Voftre tytajefté remarqip- 

nemrneninacht, da* ichjhr gefagt , ra S >H l uy pl a ift,q ue ie luy ay dit Cefc 

daâ àtefe Uftton halb èè curbetten, \ J \. f \ ^iÏ^I^KtA* 

<v»dt Ùb terre à terre , fehr von te ^on demy acoUrbettes&de- 

nôtten.fich àeren zjtr mtturfi z^ ™Y terre a terre , eftre tres-necek 

gebraucbenfeije : als nembliài : na<h' faire en s'en 1er uant au befoiri ; c'eft 

dem 'mon mon eïn pferdr infei- à dire, 'quand on v€fra yn cheual 

nerrefîlmionfehlenfêet,<vndtaitf man «gj er de ïefôlttrion , -s'entre^ 

feïnen çurbetten -véleiben vue, tènaMtlfdr fes CQUrbettes.noft af- 

Itgnt^lttïr^ ^^ûca^.i^cmft.de 

kimmginderhandt^ndtderhilff ion appy & des aydes : mais li le 



DV RÔY. 

cheual eft aflez refolu par jfo vi- 
gueur , & qu'il né fait befoin dé 
s'en feruir , il faudra pàflfer ôutte^ 
encor que ien'ay iamaistrouué dé 
cheuaux aufquels cette leçon Fuft 
dommageable , tellement que ie 
m'en fers volontiers. Puis quand 
ie les y voy fort obeyflans , pour 
peu qu on fouftienne la main d'a- 
uantage au cheual , il maniera 
à courbettes ou à capreolles , û 
c eft fon air en l'aydant ou plus 
ou moins comme i'ay dit , & fé- 
lon la diferetion du Cheualier qui 
fera deffus , il apprendra à faire 
de bonnes voltefc, aufquelles ie con- 
tinue à entretenir le cheual à l'en- 
stour du piliier tarit que ie le voye 
%•• fort afleuré à cette cadence & à 
* lh TobeyATance entière delà rriain^ 
fouffrant peu à peu l'ayde des 
talons* 



VNbJERVrEISFNa $ r 

gantz* vngewvifi iïl : aber <wandœz 
fiferdt duré feine fiarcke , refilmrt 
genug ifi , vndt man fich derfelben 
zjnbeâiemn hit <von notten hatt,fi 
fitt m/in nur fortfahren , ^uvieuooll 
ich 'diefi lésion noch niemalln an 
den pfirdten fihadtlich befunden 
*vndt gebrauch micb derfdben défi- 
wegen gehrn, Nachdem ich fie dann 
Jehr gehorfamb âarin verfiure 3 bal- 
te ich die hariàt iem pferdt nur ein 
wenigmehr k/berfich 3 es gehe gleich 
in curbetten oder in cappriolen > fi 
Jèrn ss feine fchul ifi> vndt helfendt 
ihm vueniger „ oder mehr 2 wie ich 
g e fagt 3 nach befebeidenhéit des refit- 
ter s fi dàraufffitz^et , e wirit esgute 
ivolten lernen machen > in welchen 
ich dm pferdt dan fiettigs <vmb die 
faule <vnderhalte 5 fi lang bifi ich es Figur 
jfèhr ge'uyifi in der auffleinanderfol- v > m 
gmgsordnmg manier , vndtgantzr 
lichen gehorjambs <vorge<uvijfert bin 
amh die hilffe der verfin mgemach 
ZMertragen, gebmchthabe. 



LE ROY; 



DER KS> N i g: 



(Rappeliez- tOUS fouffrir l'aide Wap nennet ihr die hilffi der 
des talons ? btrfîn leiden? 



PLVVINELi 



ôberbereiitter: 



5SIRË, Le cheual fouffre lés 
talons quand en les approchant, il 
les fuit , & fe range deçà &c delà 
pourlVtt & pour l'autre * quand 
en les preflant contre fon rentre 



IhrMaijefl. dafitfi > e uwan ntan 
die werfènj an dos pferdt helt > dos 
es fie leide , darmrjlûhe <vndt fich 
auffein yndt^ie ander feitte racket ^ 
*vndt durch eine oder die andere i 
wan man fie ihm an den bauch an* 



tt KONIGLICHE 

trucket , mit gevualtforthgehe : n)nàt 
<voan es etvvas wider den vuillen 
dejfen > njvelcher auff êm fitzjtt > 
macht > 'vndt <wan er es ftrajfet 9 
mit tinem allein oder beâen fporn 
ftrekhen > dos es fie erleide <vndt 
&uch jowolldiefi ftraffe 3 als die an- 
âern hùlffen ^ohnefich zjter z^ornen, 
gern ertrage. 



riNSTRVGTflON 
il part vigoureufement de la main* 
& lors qu'il fait quelque chofe 
contre la volonté de celuy qui eft 
deflus , & qu'il lechaftie dVn ou 
de deux coups des deux efperons 
ou d'vnfeul, qu'il endure , tant ce 
chaftiment que les autres aydes, 
fans fe mettre en colère. 



DER KS>NIG, 



LE ROY. 



fch verftehe mm woH, e uuas es 
ift y als vuan dos pferdt die qjerfen 
leidet : aber nun ift dos ^oornembfte 
iruafi rnan fich <vor mittel gebrau- 
chen fbll j, damït man fie erlei- 
den macht 9 welchens ich dan 
gern <vin euch verftandiget fein 
'vuolte. 



l'entends bien à cette heure ce 
que c eft au cheual de fouffrir les 
talons : mais l'importance eft des 
moyens qu'il faut tenir pour luy 
faire endurer , lefquels ie fèray 
bien aife que vous me faciez en- 
tendre. 



OBBRBERE1ITTER. 



PLVVINEL 



Ihre Maijeft. es fein viel <vndt 

ein grojfe ans^ahl pferdt, welche fie 

nur zjwiel leiden > auch fich deren 

fehr *wenïg achten : vndt denfelben 

mufi man viel eher mittel erfinden, 

nwelche fie derfelben empfindtlicher 

machen : vuill jedoch mich nit von 

derfelben zjtreden 3 ietzjmd auff- 

balten , fondera ich will euvverer 

Matjeft. nur erklaren s vvas fie *von 

mir begeren 3 vndt welches ift^ dos 

wanfie ern pferdt antre fen , wel- 

chesfer empfindtlich von der verfen 

<uvere , voie man diefelben er/Hich 

erleiden machen faite, nachdemman 

feiner auffeinanderfolgungsordnung 

der çurbetten vvoll vorgevviffert 

vvere. 



SIRE, H y a pîufieurs chenaux 
& grande quantité qui les endu- 
rent trop, &C qui s'en foucient fort 
peu: pour ceux là il faut pluftoft 
des moyens pour lesaccouftumer à 
y eftre plus fenfibles:c eft pourquoy 
ie ne m'amuferay pour cet heure 
à parler d'eues, feulement ie decla- 
rerây à voftre Majefté ce qu elle 
defire , qui eft que rencontrant vn 
cheual fort fenfibie aux talons pour 
commencer à les luy faire fouffrir, 
eftant bien affeuré dans fa caden- 
ce à courbettes , ie fais touiîours 



ou 



DV ROY. 
ou le plus fouuent félon le be- 
r/( 4 . foin > commencer fa leçon au 
pillier feul , & là le faifant aller 
fur les vohes de fon air , lors 
qu'il eft en train , ie tafche tout 
doucemerù # a le pincer le plus 
délicatement que ie puis d'vn ta- 
lon ou de. l'autre , félon le be- 
foin , ou de cous les deux en- 
femble , vn temps ou deux feule- 
ment. S'il le fouffre, luy faire co- 
gnoiftre auec carreffes que c eft 
ce qu'on defire. S'il ne le fouffre , 
arrefter l'aide & acheuerla vol- 
te , pour le remettre dans fa ca - 
dance , eftant vne maxime qu'il 
ne faut iamais arrefter fon che- 
ual, s'il eft poffible, furvnemau- 
uaife cadance: Car le commen- 
cement & la finceftà quoy il faut 
prendre garde pour le bien faire. 
Confiderant donc le cheual fai- 
fant difficulté d'endurer deftre 
doucement pincé , ie l'attache 
* eco " entre les deux pilliers les cordes 
kfip vn peu courtes , & en le leuantj, 
" 8 * ie le fais pincer tout doucement. 
Et fiilfedetracquedefa mefure, 
iele redreflè derrière fur la croup - 
pe auec la houfîine , & en luy ai- 
dant , ie fais en forte que celuy 
qui eft deffus continue à le pin- 
cer, afin qu'il remarque qu'il 
faut refpondreà l'aide du talon, 
comme à celuy de la houffine, 
Et Ci le cheualier qui eft deffus, 
& celuy qui aydera le cheual de 
la houfîine, furlacrouppe s'en* 



VNDERVFErSVNG, f 9 

vuere. Ich lajfe allez^eit oder zjtm p igur 
offtermal 3 vndt vvau es die notturfft 14, 
erfidert , dos pferdt eriïiicbvmbt die 
eine Jatde fetne le ai on anfangen KM- 
machen 3 vndt lajfe es darnach aujf 
fiine vveife 3 vndt nachdem es in ei~ 
nen gutengang iji^ vndt den volt en 0- 
derring gerundt herumh gehen, als 
befeiffe îch rnich fi gemâblich vndt 
zjtrthlicb als mogltch _, es bald mit 
eincr oder mit der andern ver fin, 
nachden es dan von nvttenifi^fiharpff 
anzjm âhren > oderauch mit allenbei- 
den ver fin } in einer oder aach zjwoen 
zjeiim: vndt nachdetn esfiegiitwillig 
erleidt ^ fifihmâichle oder liebkofi ich 
ihm 3 damit es erkow/e _, dos es ge~ 
machi tivasichbcgertbœbe: wan ers 
abernitleiden v^iït^filiman mitâer 
hiljfvuartm vndt die voltengantz^ 
vndt gar aufmacben 3 es dardureb 
wider in fiine auffetnandernachfol- 
gunsordnung ZMbringen y die vue il es 
eingebrauch odernoturfjt^das manie- 
mais nit einem pferdt in einer bofin 
au^einandei'-nachfilgHîtgsorânung 
fiiilbdten folle 3 wofem es moglich //?. si c \ 
Dieweiln manfieifig aujf dem an- àjz S, 
fang vndt dos cnât âas pferdt watt &s * 
abzjtrichten 3 fihen mûfe : vndt won 
dos pferdt dasfanffte Zjwicken mit 
den verfen > fihwerlich zjierleiden 
vorhombt^fi binde ici) es zjvuifihe die 
zjwofatden > vndt em wenighurtz^ 
an , vndt i?i dem csfich auffhebet > 
zjwick ich esvarlmdtj mit der ver- 
fin, vndt vrjan es aufi fieiner mefkr 
hwbtjfo fitKje ich es hmden anffdem 
creutZj^ttderfptjîrBthen/ivider&tt- 
recbt, vndt in dem man ihm die hilff 
gibtjaffe ich den.welcher daraufffit- 
Zjet , es zjizwvicken-fôrfahrenfdamiï 
da$ pferdt fichzjiderhtlffder verfin 
vndt der spifmthen.fich zjéevvegen 
zjterkrnenwife. Vndt nachdem der 

S 



7 t> KONIGLicm 

reiïtter welcher aujfdem pferdt fit- 
zset, vndt derfo dem fferdtmitder 
fjtijSmthen die hilffe hinden auffdem 
creutZjgibt^rzjelter maffen/vorfahre, 
werdenfi dos pferdtin ktirtz#r zjeit 
der hiljfder verfen&ndtdengeburen- 
dengehorfamb darzjt > wteamh den 
gehmnch mitderjpiSruthen, ZMerler* 
neïiygewohnet machen* 



LMNSTRVCTION 
tèôdent, ils auront bien toft ac- 
couftumé le cheual à prendre l'ai- 
de des talons &à y obeyr com- 
me à celle de la houflïne. 



DER K^ONIG- 



LE ROY, 



aAber *uvan dos pferdtfb vnge- 

âulïig/vndtleichtemffindtlich am Uib 

were/vndt die verfen nit aujfdiejc 

weifè erUiden , vuieihrgefagt>auch 

fichin einen Jb grojfen zjornfetzjte > 

dos nachdemmaneswoltezjwingen 

etwas KMthun, es in kleinmutigkeit 

gerathete, vu ère es dan von notten dos 

man es vngejhrajft: darbeijverbleiben 

Hep, die vue il mi eh ohne difi bedm~ 

cGtj doser es reihtenkonne > vndt, 

*uvievuoïïihr fagetdasmandiepferdt 

nit fihlagen fille ^fonder von notten ifi 9 

dos dos pferdt auff ein filche manier 

gehc> dos nit eineinigergevualt oder 

Z/vuang,von dem ràitter, ampferdt 

gejpuretwerdenJbUe: Aberichglaube 

jsdoch dif ailes fehrnotwendigZM* 

fein ; dieweil ibr es im vuerck er>- 

zjeiget bin ich verurfacht euch die 

vrfachdarmnzjifragen^ vndtwaf 

mittel ihr euch darzjtgebraucht A 

vndt wte ihr die jenige gehorfamb 

machet > von vueichem ich euch al- 

bereit ietzjmdgefagthabe 3 àiefe hilff 

gern ZMerleiden : jedoch wolte ich 

dos ihr mir zjmer erklarete was 

ihr z/uvicken oder pfetzjrn nen- 

mt? 



Mais en cas que le cheuat 
fuft fi impatient ou fi fenfible qu'il 
ne vouluft endurer les talons en 
la forme que vous dites , & qu'il 
fe mift en colère de telle forte qu'en 
le voulant contraindre , il entrait 
en quelque defefpoir, feroit-il be- 
foin de s'opiniaftrer à les luy fai- 
re fou ffrir , puis que (ans cela il me 
femble qu'il peut manier , & que 
mefmes vous di£kes qu'il ne faut 
point battre les cheuaux* au con- 
traire qu'il faut qu'ils aillent fans 
qu'on cognoifle que le Cheualier 
face aucune aâion de force ny 
de contrainte : mais la créance 
que i'ay qu'il eft neceflaire, puis 
que vous le fai&es, m'oblige de 
vous en demander la raifon , & 
le moyen que vous tenez , pour 
obliger ceux de l'humeur que ie 
vous viens de dire, à endurer li- 
brement cet aide : neantmoins ie 
feray bien aife que vous me dé- 
clariez premièrement ce que vous 
nommez pincer* 



DV ROY, 



VNDE&VVEISFNa 7 i 



P L V V I N E L; 



&BERBEREUTTÈR. 



S i R E , Pincer fori chéuat 
lors qu'il manie à courbettes ou 
à quelqu*autré air plus releué , eft 
preffer tout doucement les deux 
eiperons, ou vn d'iceûx contrç 
fon ventre * non de coup * mais 
en ferrant délicatement, ou plus 
fort i félon k befoing , à tous 
les temps , ou lors que la heceflï- 
té le Requerra, afin que par Faccou- 
ftumancè de cette aide * il fe re- 
leué derrière * ou peu * ou beau- 
coup, feton la fermeflfe de laquelle 
Cheualier aviuera cette aide * qui 
eft véritablement tout lefubtilde 
la plus parfaite fcience,&pourle 
cheualier,& pour le cheuai,que i'ay 
nommée la delicateife principale 
de toutes les aides , dont l'intelli- 
gëncéeftla plus neceflaireàrhom- 
me & au cheuai , & fans laquelle 
il eftîmpoffible au cheualier de 
faire bien manier fort cheuai de 
botinë grâce , & en la forte que 
voftre Majefté fçait que ie defire, 
& que ie pratique en mon efcolle- 
d'autant que le cheuai n'enten- 
dant, ne cogneifTant , & ne fouf- 
frant les aides des talons ? s'il a be- 
foing d'eftre releué, animé, ou 
chaftié , il n'y aura nul moyen de 
le faire: car le coup d'efperon eft 
pour ie chaftiement * & les jam- 



0?r Atajef dm ffirdt zjwieken^ 
isTr "watt man es in curbetten 3 auch 
auffeinanderèweis vndt hohervber- 
fich œttfièrhaben reiittet/vndt es gantée 
fittich mit einen oder zjvuen for en an 
bauch anruhret > oder steiff darwider 
anhâlt : jedcch dos es keinfornfireich 
fije z fonder man Joli nurgar ^artlich 
die fchenckel vvtder da$j>ferdt > oder 
ZMZjeiitn auch farckhvndt zjtglekh 
auch mit dem tempo , nachdem es dan 
die noUurfierfordemwirdt,, anzjâ-* 
halten, aufd,as es durch diegevuohn- 
heit diefir hilfffch hinden vuenig 
oder <viel auffhebe > vndt nachgef ait 
der beflândig, oderfifheit s welcbe 
der niitter <von die fer hilff fùren 
<wirât jfo dan in warheit dœsftb- 
tilefe j aller anderer volhornmefen 
*uuijfenfchœfften y vndtfiwollvorden 
reiitter^als vordas pferdti^dammb 
bab ichs auch die vomembfic zjtrt- 
heit y aller andernhtlfèngenmnet> KM- 
iwelcherdan rnann vndtpferdtwôtl 
abgericht vndt ein gùten <verfiandt 
haben mmffen > ohne njuelchen es fon- 
fen dem reiitter <unmoglichfeinpferdp 
mit einer fchonen zjehr > zjweiitten 
if. Vndt allfifhetihre Maijefwie 
ich begere fdasmanaùfmeiner fchu- 
len vorfahren fbïï : vndt nachdem 
dot pferdt ? dte hilff der <yerfen nit 
*veriïehet oder erkennet^ noch fe auch 
nit erleiden wiU > auch <von notten> 
aufgehoben zjtwerderi^gehertzjt zji~ 
machen^oder zjufrafm vndt nit gef 
chicht : <vvirdt man niemals einiges 
gtttes mit tel etvuas recht ZMUerrir}^ 
ten haben : dan der fyornftreiçh if 



7 2 KONIGLICHE 

<vor diejirajfe/undt diefchenckelvndt 
fictif heit der andem y zji dcrhilffzjt- 
gehrauchen. Vudt <vvan aber dos 
pferdt fich nit hart genug dm hilffen 
*vndt fchemkeln <vuiderfetzgte 3 mufi 
es allfb verbittben > auch nachdem dos 
pferdt die minière z^eit zjwifchen 
dem fpornfireich <vndt fchenckels hilff 
nit ertragen t wolte , fb dand.urchdas 
zjwickengefchicht/uuie ich ietzjver- 
meldj habe •> ijuelches dan fer njuenig 
perfonen gehrauchen ( 'vndt es viel 
mehr durch mangel als guten<uuiïïen 
nit wiffen) <vndt auch fowenigj als 
die jenige mit derhufft ' 3 njvelche dan 
âat <vornembfieJi,adttrch ich die pferdt 
Jo ich abgerichtet , ammeiften zj&ar- 
beiten haben njuillfuuelchehilffich dan 
eiwoerer Maijejr.fbnderltch vndt nit 
nach andern dingen,fo km zjeht <vndt 
fchonheit gehoren ,fage 3 auffdas ihre 
Maijeft, ihr pferdt mit beferer zjehr- 
lichkeit, als andere z&reiitten wiffe. 
Abfb fihet mm ihr Maijefi. <wasich 
zjvuicken nenrn 3 vndt die qjrfachen 
SJuarumb es von notten 3 dos es dos 
pferdt erkenne , verftehe vndt enra- 
ge, jlber ihreMaifeft. dteffenzjube- 
friedigen/uvaffîe begehret zjAvvi^e'^ 
als <wie ich ein pferdt rtgiere/uvelches 
zjtleicht empfndet s vngedultig/undt 
■ zj}rmg,diefehHffzjAeAeidenfifl;Uffe 
ich erftlich daïftVnge pferdt > vuelches 
von einem folchen humor ish 3 zjwif- 
chen die zjvuo faulen 3 vndt mit dem 
rimen kurtz> anbmden , nachdem 
esvmbdieeinfaulefein le et ion an- 
ge fangen hatt 3 es Çitîigs in feiner 
guten ordnung zjAvnderhalten , vndt 
nachdem es aw(c\nmden ifl 3 bifide ich 
ihm zjwœ bal: en vuelcher manfich 
fbnsien in bailbanf damit z>ufj?ilkn 
qebraucht , dem welcher x aaff dem 
pfrdt fïtz^ct an die jpornrander > mit 
vvelchen der gefialt bedeckten Jporn 

verur- 



L'INSTRVCTÏON 
bes & la fermeté des nerfs pour 
les aides: Mais où il ne refpon- 
droic aflez vigoufement aux aides 
delà iambe, il faudroit en demeu- 
rer là , fi le cheual ne fouffroit le 
milieu d'entre le coup d'efperon 
& l'aide de la iambe, qui eft le pin- 
cer que ie viens de dire, que fore 
peu de gens pratiquent volon- 
tiers, (par faute de fçauoir , pluftoft 
que de bonne volonté) non plus 
que celle de la cuiffe , qui eft la feu- 
le pour laquelle ie veux que les 
cheuaux dreffez de ma main ma- 
nient , & laquelle ie diray à vo- 
ftre Majefté en particulier auec 
autres choies pour la bienséan- 
ce , & pour la politeflfe , afin que 
voftre Majefté face manier fon 
cheual de meilleure grâce que 
les autres. Voila donc , S ï R E , ce 
que ie nomme pincer , & les rat- 
ions pourquoyileft neceflaire que 
le cheual le cognoiffe , l'enten- 
de , & ie fouffre. Mais pour con- 
tenter voftre Majefté en ce qu el- 
le defire fçauoir, comme quoy 
i'oblige celuy qui eft trop fenfi- 
ble, impatient & colère, d'en- 
durer cette aide , c'eftqueie fais 
attacher le cheual de pareille hu- 
meur entre les deux pilliers les cor- 
des courtes , après auoir com- 
mencé fa leçon autour du pillier 
feul , pour toufiours l'entretenir 
dans fa bonne cadance ; puis e- 
(tant attaché , ie lie deux balles 
dequoy on ionë à la paume aux 

deux 



DV ROY. 

deux mollettes des efperons dé 
celuy qui eft deflus * auec lef- 
quels efperons ainfi couuerts, i'o- 
*"°»bitge ie cheual à aller de cafté. 
Z%t deçà & delà tout doucement, luy 
* 8 -* faifant fentir ces balles contre le 
ventre pour luy donner à cognoi- 
ftrequelemal n eft pas grand: puis 
fciiant âccouftumé d'aller de co- 
fté, de pas, il le faut tenir droid en 
vne^ place , & approcher de fois 
à autre les deux talions enfemble, 
afin qu'il les fente tous deux à la fois. 
Comme il eft âccouftumé de les 
fouffrir en cette forte , fans manier, 
de peur qu il ne perde fa cadence 
en faifant defordre, vne autre fois 
ie commence fa leçon entre deux 
pilliers , & après qu'il a fenty les 
talons fans manier , lors qu'il ma- 
nie ie les y approche tout dou- 
cement à tous les temps : Et par 
cette voye infailliblement le che- 
ual fouffrirales efperons armez dé 
ces balles. Voftre Majeftè remar- 
quera, s'il luy plaift, qu'au lieu de 
balles ie me pourrais faire ofter les 
efperons, d'autant que le talon a- 
giroit contre le ventre du cheual 
comme les balles. Mais ie le fais 
pour vne raifon,qui eft,que n'ayant 
point d'efperons, le talon ne peut 
toucher au ventre du cheual , fans 
que le gras de la iambe ne le pref- 
fe par trop , & qu elle ne foit en au - 
trepofture que lors qu il y avn ef- 
peron. Quand le cheual les fouffrë 
ainfi couuerts de balles fans Ce met- 



VNDERVVEnVNC r f 

'verurfache ich das pferdt 3 aujfein 
vndt die ander feiîte aUgeniach ZM- 
gehen : vndt mâche es dJc ballen am ^ a 
bauchempfinden , admit ich es erken- die S. 
nen lerne l das fie ihm mt fehr vvehe %* 
thun werden- vndtvvanes aujfdie 
feitt im fchritt zjtgeh engevuohnet ifi, 
follman esgerath in e'mem mftïïïhal- 
ten , vndt bifweilen die zjuvo ver- 
fen ZMgleich miîeinander an dos 




gevuohnet fie auffdicfe voeu zjAerlei- 
den, \edochohne arbeitten , damit es 
feine ordnung nit verli/e vndt inv- 
nordnaw rerathe : darnach anffein- 
andermal fang ich es in feiner te- 
il; ion zjumfchen den zjvvoen faulen 
an zjimachen, vndtnachdem e>s dÀe 
ver fen in dem es nit gearbeitethatt > 
tmpfindet , vndt hernach , vjan es 
arbeitet odergehet, naheichzjiallen 
zjsiten „- fie gant& gemâhlich ans 
pferdt, damit es diefelbenempfnden 
mége: vndt wirdt das pferdt durch 
difi mit tel die Jj?orn mit dem ballen 
verbmiden , vnfehlbar erleiden. Ihre 
Maijesl.foes ihrbeliebet follen auch 
inachtnemm>.n 3 dos an jtattder bal- 
Un 3 ich atich vuol die fporenabnem- 
men hondte , diewedn die ver fen 
eben wie die ballen vuider des pferdts 
bauch zjAgebraitchen weren. Âbench 
thue es vmb einer andern vrfachen 
voillen , als nachden man keinfyom 
vmb hatt > kann die ver fen nit fa 
vueit in des pferdts bauchhinein tri^ 
eken.ohne das derfihenckel das pferdt 
nit zjihart tmcke 9 vndt auchnitein 
anderepoftitr odergejtalt 3 als vvan er 
die Jporen vmbhatt , gerathe. Vndt 
wan das pferdt die jftorn aUfo mit 
den ballen vberzj)gen erleidet vndt 
fichnit darvber er cornet 3 fogebrau- 
che ich darnach die fyorn ^jvelchenit 

T 



?4 EONICLICHe 

fiechefl) <vndt fahre eben in derfelben 
le et ion for cht : <vndt nachdem es der- 
felben gewohnet , nïrnh ich meinege^ 
wohnltche fiorn wider/undt gebrau-^ 
aie mkh derfelben gar zjirtlich 3 odef 
auch ftarck 'nachdem es die notturfft 
erfodert : <vndt alfb ohne zjvueiffèl 3 
iwirdt man von allerletj maniren 
-■ pferdten,, fie fieijen gleich gedultig, 
zjornig, <vndi fbleicht empfindlich dis 
fie<uvollen 3 wan manmir diefirvn- 
derweifungsmanier 3 mit fleifi \ vndt 
verïtandt, abwarttet 3 zjArecht brin- 
gen ^ werden auch die hilffvndt ftrajf 
zm rechter zjeitgern leiden : dieweiln 
folche gedultung 3 de?n kriegspferdt 
fehr<vonn6tten lit: vndtfûrnehmlich- 
en den jenigem, welche's die had vndt 
-ver fin nit ohne fich zjuerzjrnen , in 
vnordnung zjugeben leiden will , if 
nit alkinfeinen herren vndichtig et- 
nruas gttts mit ihm zj&uerrichten > 
findernwirdt dcnfelben auch ojfter* 
mais in gefalir fines lebens fetzjen > 
<vndt beuarabin diefem, dieweilein 
kriegsmann in der fchlacht 3 fich der 
jufiheit der hand vndt ver fin info 
grojfer gefahr , nit als wieauffdem 
rennbahngebrauchen kann: dannach- 
demer affermais denen voraugefte- 
hendten gefahren entgehen wiR 3 vndt 
die fiorn fiinemffirdt gibt 3 vmbfich 
zjufaluieren 3 vndt ihme deren zju- 
uiel gibt 3 auch es mit der handhar- 
ter 3 als es nit gewohnet 3 hind- £ vnd 
herkehret : vndt nachdem dos pferdt 
fiches nit erleiden 3 vndt der mei- 
nung dejfen 3 fo auffihmfiijfe nit ge- 
horchen wolie 3 auch fich er&or- 
nete 3 >vndt in vnordnung home: 
fi iflr mchts gewijfers 3 als dos 
fin leben 3 in einer vberaufi grofi 
fin gefahr ift : vvelches dann die 
notturfft klarlich beweifit 3 vvie hoch- 
lich es den pferdten 3 die handt 



L'INSTRVCTION 

tre en colère i ie prends des efpë- 
irons qui ne piquent point > &C con- 
tinue tes mefmes leçons : puis y 
eftamaccouftumé, ie reprends les 
ordinaires -, &L m'en (ers délicate- 
ment, ou plus fort félon le befoing; 
& ainfi, fans nulle doubte , toute 
forte de cheuaux , quelques impa- 
tiens , colères , & fenfibles qu'ils 
foient, en pratiquant cette métho- 
de auecinduftrie & iugement, en- 
dureront très -librement les aides» 
& fouffriront les chaftimens à pro- 
pos : Eftant telle fouffrance fi ne- 
ceflaire au cheual de guerre prin- 
cipalement, que celuyqui n'endu- 
re la main &les talons fans fe met- 
tre en colère & en defordre , eft 
non feulement incapable de feruir 
fonmaiftre aux bonnes occafions; 
mais propre àluy faire courre for- 
tune de la vie, en ce qu'il eft très- 
certain qu'vn homme au combat 
n'a pas la iufteffe de la main , & 
des talons au milieu du hazard 
comme fur la carrière :car fouuent 
voulant efuiter le péril qu'il void 
près de luy , donnant des efperons 
à fon cheual pour l'en fortir , re- 
doublant fouuent , & de la main 
plus rudement que l'ordina ire pour 
le tourner , ou çà , ou là : fi le cheual 
ne fouffre , &C qu'au lieu d'obéir à 
l'intention de celuyqui eft deffus,il 
fafle defordre & fe mette en colè- 
re , il n'y a que tenir que fa vie ne 
foit en danger extréme:ce qui mon- 
ftre viûblement le befoin que les 



DSf ROY; 

chenaux ont de fouffrida main 8e 
4ès calons.. 



VNDERVVEISVNG. 7S 
<Vttit n>crfen a von nkten fiijt * &uâr** 
leïdm. 



LE Pv O Y; 



DER ^O 2V / G, 



Vosraifons tombent facilement 
foubs mon fens , & voy comme 
peu à peu vous vousfai&es diftin- 
dement entendre au cheual: c'efl: 
pourquoy ie prendray plaiiir que 
vous pourfuiuiez voftre difcours, 
& que vous me faciez enten- 
dre ce que vous faites au che- 
ual réduit au poin£fc que vous ve- 
nez de dire. 



Euwere befeheidenheiten „ kom-* 
men mit den meimn vberein y <vnât 
fehe wieihrallgemach ^ondsrjchied-* 
licherweifi 3 dos pferdt euch zj&uer- 
hen machet : dammb insère es mir 
lieb -, dos ihr in ewuveren gefirach 
nweiter fortfnhret > <undt mich *ver~ 
fiendiget; vuie ihr es mit dem pferdt 
mâche t , wëlches ihr zjt eîmm fol- 
chen endgebrœcht, als ihr mir je t^ 
trzjhlet habt 



PLVVïNELI 



OBERBEREIITTER. 



SIRE, Quand i'ay réduit te 
cheual iufques oùvoftre Majeftéa 
veu, ie commence toufioursfa le- 
çon au tour du piîiier , fur les voltes, 
pour l'entretenir dauantagé dans 
îobeyffance de la main pour s y 
iaifler conduire & fouftenirdansfa 
bonne cadence , <k dans la fouf- 
France des aides des talons. Puis 
l'ayant attache entre les deux pil- 
liers les cordes vn peu plus longues, 
ie commence touc doucement à 
le faire aller decofté, de pas , deçà, 
&C delà, & reprendre dvn talon & 
de l'autre fanss'arrefter: puis com- 
me le cheual cognoift cette reprife 



Jhr Maijefi. •vuan ich dos pferdt 
foweit gebracht s voie fie gefehen 3 fi 
fange ich aile &eit erfilich feine le- 
iiion an mit ihm, ^vmbdie eimfaid 
in volt en rj4machen s es dardarch 
allait in dem gehorfamb derhandt 
Zjwvnderhaltcn , auffdtu esfchlajfe 
beleidten^ndt'mguteynachfolgungS" 
crdftpmgt voie auch in der hiljfe die 
ver/en zjnerleiden ,, <verbleihe : <vndt 
nachdem ich es zjvvifcken die zjwc 
faulen^ eiwweniglenger >ds z^tmor^ 
angebunden * fange ich an ^ es allge- 
mach auf die feitten gehen z^umach- 
en 3 aujf dem fchritt > hin <vndt her, 
*vndt es mit einer vndt der andern 
ver fin mmmende > ohne fîill K,nhd- 
ten s vndt nachdem dos pferdt die 
fchul der vnderweifung des fchritt s 3 



7 6 KONlGLICHMi v L'INSOTR VCTION 

erkfmet } fo bemûhe ichmié ,vndt de pas Je mets peine & l'oblige -fi ie 

-verurfache es,fiich kann , eswider p uis ^ de re prendre en maniant de 

mfffeine marner imreimen KMneb- fon ^ CQ ^ fgra en fort dg 

mm, welches es dan mwenigtagen ^ , - nL i x 

thpmwiràt,dieweilesMbereithin J0Urs > eltant délia accoultume a 

-vndher vndtaùfemerjedenfeittm manier , deçà U dela,en s'arreftant 

jtill zjtftehen } zjtgeben , gevuohnet de chafque cofte. 



DER KPNIG. LE ROY. 



VFœmmbbegemihr y dateu- Pourquoy voulez- vous que VO- 

*were pferdt auff 'die feitte hin nmdt ftre cheualfçache manier de cofté, 

ber , aurcb anrûbrung , einer vndt & qu'ilrepreigne deçà 8t delà pour 

dermdernverfen,gebenfoUen? vntaloû&pour l'autre. 



OBERBEREIITTER. ^tXyiNEL. 



%>ammb ( ihre Maijeft. ) das das Pour Ce ( SIRE ) que le che- 

fferdt, welches nitbefeitsgehen,nit ual qui ne fcait manier de cofté ne 

alsdurchgefahr,gutevoltenmachen p eut faire bonnes voltes que par 

kann: vaMemtnanyrnh^vom hazard: mais le fçachant, fi en al- 

es m 'voit en gebet , das es hch zj4r> f r , i - -i » n -m 

-weua^dlfdbenbegtbtlfoUman antrurlesvokes il s eilargift trop, 

es mit den auÇwendigen ftorn der l'efperon de dehors le referrera: 

imitai hinein trucken : <vndt wan es & s'il fe ferre trop, l'efperon de de- 

der sj>omz>it r uveip hinein indievol- dans le fera eflargir. De mefme, 

tentmchte ,fiU es der anderwider fi en maniant par ledroi£t, ilfe iet- 

herarf treibcn : Gleicber gefialt fitt wk dVn Cofté QU d > amre 1Vn ou 

man auch thun > nroann man d.as „ r , • j j» 1 

V firdt gaath aufreimen , <vndt es Uuctc eiperonle contraindra d al- 

mffein oder die ander feitte lauffen 1er df OICt • S OlU ( S I R E ) la rai- 

machen will.,fiil es der ein oder an- fon pourqUO)' ie veux que les che- 

dere Jpom gerath aufzjtgehen , ver- uaux fçacbent manier de cofté. 

urfacben. Da feben mm {ihre Ma- Maintenant iepafle outre, & fup • 

yefi)d l e^rfacb^amm l cbhaben , ie voftr£ M - R , j g re 2 arderce 

ligafuviU dasdiepterdt çernauiï dte (ett- r , , } , D . 

»>■ tengehenfilL vikerbLicLhre chenal auec vne longe au banquet; 

Maijeft. die fes pferdt mit dem Un- "« mors , comme l'ay dit cy-de- ' 

gen ' uant, 



-dv Roy. 

uant, lequel après auoir commen- 
cé fa leçon de Ton air à l'entour du 
ptllier pour le diuertir , de crainte 
de l'ennuyer à rnefmè chofe . au 
lieu de l'attacher entre deux pil- 
îiers pour le faire- aller de ëdfté : 
Voyeijcômtne il a-la teftetournee 
contre le pillier , & tout proche , 
& les hanches dehors : comme 
achemine de cofté , de pas , des ef- 
paules &4eshanchesi& plus eftroit 
dgs efpaules. En après confîderez 
le maniahtà courbettes de la rnef 
raepiftei&ç comme celuy qui eft 
deflus raidë-des deux talons pour 
porter lesrefpaules en auant , vn 
peu plus ferme de çeluy duquel il 
îç ëhaffe, afin qu'il y obéjfleï c eft 
à dire » le fouftenir feulement de 
cêky opppfite qu*or]t;le chaffe , le 
preflant fort du gras de la ïambe * 
ouïe pinçant de çeluy auquel il 
veut qu'il obeyfle, laquelle leçon 
eft: ères profitable > & aduance le 
cheual 



VNDERVVEISVNG. 7 ? 

gen leidtfèil, an âem loch , waran dos 
gebtfi an derfiangen angeb&nden Ht 3 
anzj4ffehen 3 àls ich htebeiiorn âamon 
gereàt habe > welches nachdem esfeine 
lectwn auff fiine marner , vmb die ei~ 
ne firnle zjArnachen, angefangm hatt y 
ihme fine mkngeldarawch abzjAge- 
njuohnerij vndtdamit dos mandem- 
filbennit zj&usrdrufi aile zjeit mit ei- 
nerleij leBion komme y vndt ohne dos 
man es an die zjvuo faulen anzjuhm- 
den von notten hatt 3 auch es dar- 
durch aujfdie feittengehe zj&machem 
fehen fie voie es den kopjfvmbkehret, 
e uuider die faulen > vndt finahe dar- 
beij auch die lenden gegen aufivuen- 
dig dey volten hatt 3 vndt iwie es 
auffdtefeitten , fortgehet > imfchriitj 
mit den fihvltem 3 hufften 3 vndt 
mit denfihultern 3 fi eng zjjfammen : 
hemach betrdchtenfie auch > daè reiit- 
ten iû cùrbètten 3 vndt dos es allzjsit 
vuiderm einen fufitapffën tritt, vndt 
vvië der jenige > vvelcheraiïffihmfit- 
&et y diehilffemitden zjuvoen verfen 
gibt damit er diefchultern vorfich bie- 
gefondt ein wenigjtarcker mit der je~ 
nigen verfen 3 mit welcher er esfirtia- 
get 3 éttch es fiàrck mit dem fihenckel 
an den bàucb antrûcket 3 oder zjuuicke 
es mit der vetfen 3 woerwilldases 
gehàrchen folle jwelche leftion danfehr 
gut> vndt dem pferdtauch fehrbefor-* 
éerlich ifl. 



LE ROY; 

Quelle àduànce trouuez- vous 
que cette leçon face d'auantage 
qu'entre les deux pilliers, puisqu'il 
n'y fai£fc qu'aller de cofté, de^à ou 
delà. 



DER KONÎG. 

Was befindet ihr dos diefe le- 
Bioh mehr 3 als nar zjwifchen den 
zjvuoen faulen 5 voreinebefordemng 
oder nutzjen fihajfj dieweil fie da£ 
pferdt nùrvon einer fii'tten , auffdie 
•andëre, hattgèhen machen. 



V 



^ KONIGLICHË 



UINS'TKVCTïOlSf 



OBERBEREUTTER, 



PLVVÏNEL. 



Jbre MayèB* ich befinde zjvoen 
mortheil ' darbeij ': der ers~ie 3 dieweil 
dos pferdt nit auffbùden fiittenan-* 
gebunden *wirdt > fiforchtet èsfich 
<weniger *vor der einen favden > als 
*vor den andern zjuvoen > darumb dos 
es nit fi hart daran gezjifoiïngen 
*wirdt: nrndt niveitermufl es ohndie 
bilff \ welche es in der hand hatt* 
geborchen: f wan mon ihm den kopjf 
gegen der/aulen zjuhelt : zjtm andern 
mufesaucbden zjuvoen ver/en zj4r* 
gleich miteinander gebende 3 gehor* 
famb fein 3 <vnd,t der jenigen mehr, 
mifuvelcher es forthgetriben<uuirdt 3 
als der andern ,, <vndt IMet ficb 
ein e uuenig vorficb s vndt aitcb aujf 
die feitten defio bejfer reiitten: durch 
welchesdanei4wereMaijefî. erken- 
nen katnn > dos dasjenige pferdt 3 <wel- 
ches diefes verfiehet , 'undt darzjne 
gehorchet y beinahe <vor abgerichtet, 
zjéalten ifi. 



SIRE, Fy trouuë deux ad- 
uantaget* le premier , que lëchê^ 
ual n'eftant attaché des deux co- 
llez , il a moinsd'apprebenfion dû 
pillier feul, que des deux, n'y e- 
ftant pas fifujet : & par confequedt 
il faut qu'outre l*appuy qu'il a à la 
main» quilyobeyfle, enfëlaiflTanfe 
conduire la tefte contre le pillier: 
fecondement, qu'il obeyfleencof 
aux deux talons enfembkj & plus à 
celuy duquel on le chaflè * fe làîf- 
fant porter en auant vn peu de co j 
fté : par lefquelles chofes ^ voftfe 
Majefté peut cognoifle que lé 
çheual qui a cette intelligence 
& cette obeyffance \ èft prêt 
que en eflat deftre nommé fça- 
uant. 



DER KpNIG. 



LE ROY. 



Jch erinnere nich 3 dasibrmir e vor 
kwtzjem gefagt , dos mon pferdt fin- 
de <vuelchedie verfennur gar&ugern 
leiden ^ wndtdasfiefi vnempfindlich^ 
*vndt geher&t oder frifch feijen, dos 
fiefich der uerfingantz^ nicbts achi en: 
mndj dos es viel eher von net t en fie 
die njerfen zjfihlen , vndt forchten 
ZMmachen > als die fielben gern zjdei- 
den: wolte defiuvegeu gern vuijfen. 



Il me fbuuient que vous auez 
tantoft dit qu'il y auoit des cheuaux 
qui ne fouffroient que trop les ta- 
lons, eftans fi peu fenfibles& cou- 
rageux qu'ils ne s'enfoucioient en 
aucune forte , & qui auoient plu- 
ftoft befoin de moy es pour leur ap- 
prendreàlescraindre & à les fuir, 
qu'à les endurer : C'eft pourquoy ie 



bv îloy: 

ferây bien aïfeque vous më décla- 
riez quelle muetion il y auroit pour 
leur donner cette fënfibilké. 



VNDERFFEISVNG. 7 p 

durch vuafi mïttel man ihnen ein 
gute empfinâlkhkeit machen fai- 
te; 



PLVVINEL; 



bBERBEREUTTER* 



S ! R Ë , il y a des chëuâux fi 
ftupides, fi poltrons, auec fi peu de 
force auxreins , aux pieds, & aux 
jambes que tout ce qu'ils peuuent 
faire ëft de cheminer deux lieues 
par jour. Tels font plus propres à la 
charrette qu'au Maneige, & telle- 
ment indignes de feprefetiter àvo- 
ftre Majëfté, qu'il n'en faut parler 
deuant elle : Mais il y en ad'auqres 
qui ont aflfez bonne forcé * beaux 
fgteds & belles jambes, que le peu 
de tduragêrendfilafches & infen- 
ïîbles, qu'il faut y apporter bien de 
l'artifice pour les refueillen A tels 
chetiaux ie voudrois en premier 
lieu les bien trai&er , puiseftans en 
bori ct>rps , s'ils ne faifoient mine 
de fe refueilier , ie les ferais r en- 
fermer dans vne efcurie où on ne 
verrait point de lumière, ny le iouf , 
nylariuid, lès y laiffantfejour- 
nef en cette manière vn mois ou 
fixfemaines fansfortir, leur don- 
nant à manger à leur volonté : fi 
cela les ânimoit, fe ferait ce que 
ïè defirerois pour efuiter à leur 
faire du mai: car mon humeur 
eft de chercher toutes for tes d'in- 
uentions pour m'empefchër de 



_ Ihre Mai] e fi. mân findet pferde 
fb plûmb >fatd; vnàt von fi wenig 
Ftarckh anfûffen vndtfihenckelnfiin, 
dos fie des tags wetter. nit als nur 
z/uuq meilen gehen kmmen : vnàt; 
fiindt alfio befibaffiie pferdt bejfer im 
karren , als auffder re'nttfchul ZMge- 
bramhen, auch nit wurdig dos man 
ihrer Maijejt. einige vermeldvmg 
daruon thue. Es hatt ihr auch nock 
andere welche ein zjmbliche gâte 
fiarcke> ^ndtfihonefujfevndtfihen- 
ckel haben: aber e uuegen dergeringen 
hertzJhafftigkeit, werdenfiefo Un- 
lafiig, t vndfvnempfindtlkh > dasman 
grojfe muhe hatt , ehe fie &urecht 
<vnàt anffgemmdert werden: <vndt 
fiolche pferdt wolte ich erftlkh woli 
futtern lajfen 3 *vnàt nachdemfie woli 
zjuegenohrnen vnàt fitt <worden 3 
Hjndt fich dannoch nit auffgemundert 
hetten^ wolte ich fie ineinen finftem 
fiallj, <wo man weder tagnochnacht 
fiehe > einfperen laffen 3 darinnen ich 
fie der gefialt ein monat oder6. vuo- 
chen ohne herauf gehen „ fiehen lafi 
fien 3 vndt ihnen fiviel z^uejfen- 
geben . als fie wolten : njndt -vjan 
fie gehertzjr <vndt fnfih worden, 
njyere es nach meine?n begem genug- 
famb> aufidas kh fie nitvielfiraffi* 
en oder fihlagen dorfffe , dievveil 
mein hnmor , aile gelegenheit z>ufin~ 
den , ifi> die pferdt nit ZMpeinigen, 
darumb ich <vor ein vnfahlbare regel 



Sa ICO NI G LIC H S 

hdte>das nachdem einer , welcher 
fiènitanderÏÏals durch fichlagen vndt 
mit gewalt abrichtet , gântzdich <vor 
einen <vnuerfiandigen , 'vndtnjn^uvifi- 
fiendten menfehen zjâialten *were* 
Sich Vnàt <uuan mtch aile gute mitteffio 
die 7- ich anihm <verfimhet > nitheiffen<woU 
ilg< len ,fo nshme ich fie <vmb die fade > 
wndt mundere fie mit der beutfihen 
mff, damit fie gantz> freiiwillig 
<vonforchtderbeutfichenftreich gehen: 
<vndt wan der reiitter ficher daraujf 
fitz^en kan auch gewohnet iïarck 
ohm faïïen fortZMgehen * ( welcher 
gefahr dan gewohnlich der reiitter 
auf folchen pferdten vnderworffen 
ifi ) laffe ich ihme ohn einiges beden- 
cken , die fcharpffen fiorn fiarckh 
geben ], vuelche dan zjm nott mit der 
fiim dejfen , fio daraujf fit&et , %>ur 
hilff ZsUgleich mit gebraucht werden 
mujfen , damit man es zjur forcht- 
niermuttmaffmg bringe ><vndtfo es 
moglich es mer durch forchtalsftreich 
zjtreiitten> damit es defto fireiwvil- 
liger durch anrùhrung der verfinfort- 
gehen terne, auch fich<vielemj>findli- 
cher , durch dieforcht, vuelche es dar- 
uon hatt mâche: qjndt nachdem diefi 
leBïon ( e uuan fie recht gebraucht 
*uvirdt) in <wenig tagen es nit nach 
des reiitters begeren ,z,urechtbringt, 
fi fill man <vor gewifi glatêen , dm 
esfiine qjnuermoglickeit etvuafi guts 
zjtmachen, verhindere , anwelchen 
pferdt dan kein hoffmng mer etvuas 
guts mit ihme ZMuerrichtem ift y die- 
qjveil dermenfich <vnuermogliche ding 
ZMrechtZMbringen ; nit vermœg. 



Recon 



L'INSTRVCTION 
tourfiienter les cheuaux , tenant 
pour reigle infaillible, que tout 
homme qui ne les fçait drefler 
qu'en leur faifant du mal, &par la 
force , eft parfaitement ignorant. 
Si donc toutes fortes devoyesdou- l 4j? 
ces me manquent T ie les mets au- "' 
tour du pillier, & là ie les fais ref- 
ueilier de la chambrière iufques à 
ce qu'ils aillent délibérément de 
peur du coup : puis quand Thom- 
me peuteftredeflusen feureté, & 
qu'ils font accouftumez d'aller vi- 
goureufement fans tomber ( quieft 
le plus ordinaire hazard qu'il coure 
fur tels cheuaux , ) ie fais fans crain- 
te donner vertement des efperpns 
bien piquans , lefquels au befoin 
font fecourus de la chambrière > de 
la houfline, &,de la voix de celay 
qui eft deffus, pour tafeher par là de 
le mettre en apprehenfïon,& s'il y 
a moyen, luy faire plus de peur que 
de mal , pour l'obliger à partir li- 
brement pour les talons, & s'y ren- 
dre plus fenfihle parla crainte qu'il 
en prendra. Que fi cette leçon bien 
pratiquée ne le met en peu de iours ' 
enleftat queleCheualierdefire, il 
faut croire que l'impuiflance feule 
l'en etrjpefche : auquel cas le mal 
eft fans remède, puis que l'homme 
n'eft pas obligé à Fimpoilible. 



OBERST4LMEISTER. 



MONSIEVR LE GRAND. 



%re Maijefi nachdem fie herm SIRE, Voftre Majefté peut 

P/ww- cognoi- 



DV ROY. 

èoghoiftre, ayant entendu Mon- 
fieurde Pluuinel, & veu la preuué 
de fon difcours, que Ta méthode 
eft la plus certaine^ la plus briefue 
iapiusprofifablè, & la moins péril- 
leufe: & par laquelle ie puis afleu- 
rer V- M. auoir veu reiiflïr de fi 
bons efFets,& fi grand nombre, que 
iamais ie n'ay remarqué en quel- 
que lieu où ie me fuis trouuéi des 
cheuaùx fi bienallans à toutes for* 
tes d'aiï^queceux qui ont efté dref 
fez en fon ëfeole-, comme âuffi il 
ne fe tirouue point d'hommes , ou 
fort peu^bien placez àcheual, bien 
irefolus, tràuaillér auee fciencê , iu - 
gemént & patience * que ceux qui 
enont appris lemoyen deluy,ofant 
aiîeurer voftre Majefté, qu'il a plus 
dreflé d'hommes & decheuaux en 
dix années de temps, que iamais il 
he s'en eft veu en voftre Royaume. 
Et pourpreuue de mon dire, c'eft 
que toutes les bonnes efcoles qui 
font en France , font tenues par fes 
efcoliërs. Et que toute voftre Nô- 
bSefïequiauoit accoûftumé d'aller 
chercher cette fcience aux pays 
eftrangës, fe contente de fe rendre 
fçauaris en leur patrie, au lieu que 
la piaf part retournoient ignorans 
fans auoir rapporté aucune fatis- 
faâion de leur voyage» queceîuy 
d'auoif veu vn autre, pays que le 
leur. C eft pourquoy (SIRE) ie 
louëDieit, dequoy Monfieurde 
Pluuinel s'eft trouui durant le rè- 
gne de voftre Majefté, afin qu'en 



VNBEKVVEISVNC Sr 

Pluuinel verftanden konnenfie vvoll 
erkennen , vndt c<ie probe auf feitien 
gejpraçh vernehmm „ cÏjs fem vnder 
vueifungsordnunggevvi\]cr kûrtzjer^ 
mttziicher > vndt am aller c uvenig- 
flen gefahrlkh ijt : vndt kan amh 
ihre Ivlaijef. vorgewijfern dos ich 
Me fine lecklon vndt in graver an- 
Zjahljfo zjigutem ende oder nutZs- 
z^en hab voibringen fehen 3 als ich 
niemals in einigen andern ort _, vuo 
ich fonflen gewefen 3 gef\>âret habe, 
noch auchfferdt fo vvoll , vndt nach 
allerleij minier en im reiitten gangen 
vveren 3 wie dJe jeni(ren welche er 
aufffemerfchul abgerichtet hatt : dan 
man anch nït viel reiitter oder gar 
vvemgjîndët > vuelche vvollvndtre- 
Joint 2i,upferdt fitzjen > vndt mit ver- 
ïlandt „ vndtgeduk reiitten: als dis 
jenigen vuelche die mit tel von ihm er~ 
■1er net: dievveil ich euwerer Maijefi. 
vor gewif fagen kan > dos ermerper- 
fonen vndtpferdtin zjehen jahren ab~ 
gericht vndt vnderwifen^als niemals 
in ihrem konigreichgefchehen ijh vndt 
meine vvort zuupr obier en 3 Jb Jeinât 
allerleij befie reiitter in Franckreich 
feine fchuler gewefen : vndtaUihra'- 
del welcherfonfien diefe vvijfenfchafft 
in fremben lanc en zjifkchen,gevvoh- 
net vuaren >feindt nunmehr vergenn- 
get Jkh deren in ihrem vatterlandt 
KMbemâchtigen , wievuolldanoch der 
meifie theil vnvuiffendt ., vndt def 
■fin nit einige rechte vergenûgimg 
vndt nichts als nur ein anders landt^ 
als dos ihre ge fehen hab en y von ihrer 
weiten reife ., widerkommen fin, 
Dammb s ihre M.aijef dancke ich 
Gott , dasfch herr Pluuinel in die- 
fer ihren regirenden z^eit allhie be~ 
funden > auf dos er die ehr fie zm- 
vndervveijfen hab en moge. haï x tende 
fich auch vor gardz, glûckfeelig die* 

X 



X* KONiGLicm 

fer nnjûrdigen gèlegenhëit 3 begegnet 
XMjeiris damit er feine vuijfenfchajft 
*undï kunfi defio bejfer an tag brin- 
gen konne 3 verhoffet auch in kurtzr 
er zjsit 3 durch fein mûhe ihre 
Mai/efî, der gefialt KMvnder e uuei- 
fen s dos man <wirdt jagen honnen 
dm fie der <vornembfie 9 vnder allen 

x andern * in feinem konigreich in 
diefen exercitio feijen ^ <vndt ailes 
ohngroffe mùhe 3 die<weil ich ihrgu- 
te Naïurliche zjtneigung 3 welche 
fiszM attemdemwas fie <vorz>unem~ 
men begern* *vermerckbe % 



UlNSTRVCTIOR 

acquérant l'honneur de Tindruirei 
il fe repute heureux cTauoir ren- 
contré vn fujet fi digne pour faire 
admirer fa fcience, efperant en fort 
peu de temps voir reuffir fon la- 
beur, de forte que V. M. fé pourra 
dire eftre le plus excellent eri cet 
exercice, qui foit en fon Royau- 
me,^ fans grande peine* veu l'in- 
clination naturelle qu'elle a à tout 
cequelledefire entreprendre. 



OBER.BEREIITTEK- 



jp L V V I N E L* 



Jhre Maijeft, ich hab billich G on 
zjtdanckenj dos ermirMemiitelmit-* 
getheilt > diefer vuenigen dienftbar- 
keiïi welcheherrn OberfiaUmeifiem 
'uerfflichten ihr aujf diefe manier 
daruonzjureden > erlanget habe:aber 
ich folte ihmnoch <wollmer dancken , 
dos nachdem er m ich allfb begnâdiget, 
dos attbereit zjvuen rnâchtigen koni- 
gen beliebet fich meïner in diefer 
kunst zjâbedienen , njndt nunmehr 
hab ich auch die ehr ihre MaijesTr* 
zjminderweifin , erlanget > aU dos 
<voUkomblichjle aller andern exerci- 
tien > fo zMtn leib <vndt auch zjur 
notturfft eines ^vornehmen JMonar- 
chen ^ gehoren. Bifhiehero ihre Ma- 
y'efi. isTr es mir bequemb ihro in der 
taht zjuvVeifen gewefen 3 was ge- 
fialt ich die <vnàer-weifimgsmanier s 
nnjelcher ich mich die pferdt gehor- 
famb ZMmachen s gebrauche 3 auch 
allfb zjâebereittet fera i damit Çezju 
der eufferfen ]uft-<vndt uollkommen- 
heit gelangen mogen > njuie ich dan 



SIRE, i'ay grande occafion 
de louer Dieu* de m'auoir donné 
le moyen d'acquérir le peu de ver- 
tu qui oblige Monfieuf le Grand à 
vous parler de moyen ces termes: 
mais ieluy doy bien rendre grâces 
dauantage , de ce qu'il m'a rendu 
fi heureux que deux grands Roy s 
ayans eu agréable mon feruice,i'ay 
encor l'honneur d'enfeigner à V. 
M. leplusparfaid de tous les exer- 
cices du corps, ôdeplusneceffoire 
à vn grand Monarque, lufques 
icy , SI R E* i ay efté bien ayfe de 
luy montrer par efted de quelle 
forte ie pratique la méthode que 
ie tiens pour rendre les cheuaux 
obeyflans, &C prefts d'arriueraux 
plus grandes iuftefles, ayant voulu 
monftrer à voftre Majefté que ces 
chofes fe pouuoient faire facile- 



DV ROY. 

ment auëc lvfagë des piilierè ; èc 
donner à cognoiftre par raifon, que 
cen'eft pas fans caufè fi fay quitté 
toutes les autres inuèritions, pour 
me tenir à celle- cy : Car, cotnme 
iay dit cy^deuarit, il nie faudroit 
accûfer d'imprudence fi i'âuois à- 
bandonné la forte donti'auois ac~ 
couftumé de trauailler , pour en 
prendre vn autre , fi ien'auois tiré 
de très -grandes preuues du bien 
qui enreuffit, & fi ie n eftois très- 
certain que toutes fortes de çhe- 
uaux, & de toutes natures, fe peu- 
uent drefler par ces deux voyes; IV- 
hë, autour du pillier ; & l'autre, en- 
tre les deux pilliers , à toutes for- 
tes d'airs, tant pour la guerre, que 
pour les triomphes , &: tournois. 
Les vns neantnioins pluftoft que 
les autres: car les bons quifë trou- 
veront naturellement auëc de la 
force & de la légèreté , font plus 
promptëment refolus en leur ma* 
neige , & manient mieux &c plus 
longtemps, que ceux qui man- 
quent de telles parties , & ce met- 
tent plus facilement dans la main 
& datis les talons. Que fipaf hazard 
quelques vns ignorans, qui m ont 
veu trauailler ayans creu pouuoir 
faire lefemblable, &queriyef- 
fayant ilsayetft gaftéleur chenaux 
ou n'ayent pas reuffi à ce qu'ils dé- 
firent: i'én fuis bien marry , & les 
confeillerois pluftoft ^abandon- 
ner cette pratique ( puis qu'ils y 
reuflïflent fi mal) que de blafmer 



VNDEKVFEISVNa Sj 
auch ihre Maïjeft.habe fehen lajfen^ 
das man aile diefe dirige dnrch den ge- 
bràuche derfàuleleichtlich ihun kann 3 
njndtwitt mit befiheidânheit ZMuer- 
ftehëngehn 3 dâs es nit ohne vrfach ifi 5 
dds iche aile die andere erfindvingen c- 
der Uclion <verlajfen 3 njndt mich &n 
àiefe hie gehalten habe: dan voie ich 
'aUbereit hieuorn gefiagt], dos man rnir 
es viel ehefvôr eine vnklugheit halte, 
fi ich diefe manier *warin ichge<woh- 
netbinzjireiitten, verlajfen, vndtein 
andere annemmen foite : wofern ich 
nitgute proben ., welche daraufi ent- 
firangen y beijbringen *vndt ahz>eigen 
honte : auch dos aïïerhandpferdt > vcn 
aUerleij naturen dnrch diefe zjuvei 
mïttel^als das erfte^durch die eine fau- 
te 3 das ander,zjvuifihe den zjvvdefau - 
len^aujf alerleif weifen, vndt fo -vuaH 
<vorden krieg, als denfiege/u'ndt c Tîir- 
nier en abxMrichtei i Jchnitgantzjich 
r verfichertvuere:iedoch einfferdt eher> 
als das andere : dan die gutenhaben 
*von naturfiârcke vndtgefilruuindig- 
keitjfeindt auch gefchwindt bedacht- 
famer > in ihrem reiitten > gehen bef 
fer ; <vndt langer alsjenige, <vuelchen 
âiezjuueii ïiucVrmanglen , vndtbe- 
tmemben fich auch <viïïeichter zjwr 
loandtvndt mer fin. Vndtfo^uieUeicht 
ein vnerfahrner dieferkunfi^ meiner 
reiittensmanier nachfolgen/vndt <ver- 
meinem dax er nurda$eben vuiehie* 
rin <vermeldt nachthum vuolte, auch 
nachdem erfch die fer infiru&ion ge- 
brauchet, <vndt fiine pferdt verderbet, 
odernitfeimbegehrten z.jvveckh> wie 
ergemgewolt > er lange 1 3 vuurde fil- 
ées zjivernefnben mir fermer dmfî- 
lich morkommen 3 vndt rathe <viele~ 
her fblchen ^erfinen das fie die fer 
kunft gantz, ^ondt gar mupg gehm 
( darumb das fie nichts guts daruon 
erlangen mogen ) als difi zjA.fichm,i- 



3+ KONIGLÎCHE 

hen j dos fie nit *ueYftehen. Aber 

ihre Maijeff nachdemfeiben nach* 

fihreijen frag ich fer *ùuenig ; die* 

<vveil ich mir anderfi nkhts *vor* 

genammen , als nur euvverê Ma- 

ijefi. zjfMergenugen > 'vndt die je* 

nige welche ich liebe > m ehren 

hait y <vndt meine befondere fie- 

undt > <wie auch allerleij Tugent* 

famme perfinen 3 welche die fi 

kunft zjteflernen gemeindt fein: 

*vndt lajfe ein jedvuedern nach fii- 

nem ^uviUen 3 ohne jemandts zm- 

uerachten > fein reiitten voMùhren^ 

tlieweill es auch mein Natur nit 

ifi , vndt befriedige mich> nur dos 

recht mit dem vnrechten hierin z>u 

vnderfcheiden , auff dat man befi 

fere gelegenheit > meine ^underwei- 

fimgsmanier zjuerlangen habe. Nun 

ihre Maijefi bin ich gemeint ( da- 

mit da$ ihr mein geffrach nit zjt- 

uerdrufi komme ) dos fie auff dos 

fferdt fitzj* 



UINSTRVCTION 
ce qu'ils ne fçauent pas. Mais* 
SIRE, c eft dequoy ie me 
foucie fort peu î car n'ayant 
entrepris de contenter qua vo- 
ftre Majefté , ceux que i'hô- 
nore & à qui ie dois du refpeéfc* 
mes amis particuliers , & toutes 
fortes de gens vertueux qui au- 
ront defir d'apprendre : ie laifle 
volontiers les autres trauailler à 
leur fantafie, & ne defire de blaf- 
mer perfonne , n'eftant pas mon 
humeur, me contentant feule- 
ment de fçauoir difcerner le vray 
d'auec le faux , & de cognoiftre 
la voye la meilleure pour par- 
uenir à mon deffein. Or SIR E , 
ie fuis d'aduis que voftre Ma- 
jefté , pour ne s'ennuyer fias de 
mon difcours , & pour fe diuer- 
tir, quelle commence à monter 
à cheuaL 



DE/? KONIG. 



LE ROY, 



Nein herr Tluuinel , fiondem 
es e uuer mir viellieber zjiuerfte- 
hen s <uvie ihr dos pferdi *vol- 
bringet oder zju endt bringet ^ dos 
allbereit auff die gestalt abgericht* 
<vuie 3 vermeldt isl 3 'vndt mit 
*was *vor einer njveife ihr es vôU- 
komlich jufi oder gantz> machen 
kondte? 

OBER- 



Non ] Monfieur de Pluuinel, 
ie feray auparauant bien plus 
aife d'entendre , comme quoy 
vous acheuez le cheual qui en. 
eft au poind où nous lauons 
lailTé , 6c de quelle forte vous 
faites pour l'adiufter parfaite- 
ment. 

Pï ^T- 



dv roy: 



.VNDERFVEISFNG. Sj 



PLWINÊL, 



QBË&BÇREUTTER* 



S I R E , voftre Majefté ne 
laiflera pas de contenter fa cu- 
riofité & en travaillant elle-mef- 
me , elle apprendra quelque 
chofe : puis en après fe repofant , 
ie continueray mon difcours , & 
luy feray voir l'effett des pa- 
roles que ie luy diray foubs 
quelques bons hommes capables 
d'adiufter vn cheual deuant 
moy , & le plus fouuent foubs 
moy-mefmes. Partant (SIRE, ) 
voftre Majelté trouuera bon 
(s'il luy plaift) de future mon 
confeil , afin d'obliger toutes ces 
perfonnes de qualité que voilà 
deuant elle, qui défirent il y a 
fi long- temps de* la voir en cet 
eftat, qui ieur donne efperance 
que bien-toft elle fe portera à 
la tefte de fes armées : don- 
nant vn fi bon exemple de fa 
vertu , qu'elle obligera par là 
toute fa Nobieiîe , en l'imi- 
tant de le fuiure , & de fe ren- 
dre dignes de la bien &C dignement 
feruir. 



Jkrê Mdijcft. fiollen. in dem fie 

fielbfien reiitten ^ ihrer firgfaltigkeit 

nit allein vergenûget s fondern aile- 

&eit nçch etvuafî4&rktty.&wrternen> 

vorgewiffert fiein ; vndt nachdem 

fie fich ruhen vuirdt > will ich mem 

aiïgefangen geFbrache fortfâhren , 

v?idtwtU fie die thatt memer vvor- 

ten 3 vuelcbe ich ihr fige „ von etli- 

chen anvvefienden perfonen > fi ge- 

fichicketvormir ein pferdt recht zm- 

reiittenfieind „ vndt auch zjwi cff- 

tern vok rnir fielbfien zjâ-erkemen 

geben : h)virdt derenthalben _, ihre 

Maijefiet fi es ihr beliebt * mei~ 

nem rath K>ufolgen vor gut befinden^ 

auch aile diefe vuirdige perfinen, 

welche hie vor ihr fiehen, vndt ail- 

bereitfie vor langer z^eit gernindie- 

fera zjtofimdt gefihen hetten 3 verob- 

ligiren 3 welches ihnen dan ein gute 

hoffmmg geben y ihre Maijefi, in kurt- 

z^en vor ihrem kriegsheer 3 vorher 

reiitten zjtfihen , vndt ein vollkom- 

menés exempel feiner tugendt , vor 

allem feinem adel bevveifen > dar-> 

durch er fie dan verurfachen wirdt, 

nachzjifolgen , vndt fich auch zji 

vuurdîg-vndt gefchickhlichkeit ihr 

vvoll ZMdienen defio bejfer bejteijftn 

vverde/h 



MONSIEVa LE GRAND. 



QBERST4LMEISTE& 



SIRE, Monfieur de Pluuinei %n M*tjcfi. herr Oberbereiitter 

T 



u mmci. VNDEBFVEIS. L' I N ST KV C T. dv Roi*; ,. 

j We eut febr woïï, ihrdiefevnâerwei* a tSL {Ç on «fe V oUS donner cet aduis, "<*- 
fi fmgwgeben > dan oh fcbon tt- ce qu > outreque vo ftre Maie- ZZ. 

^Jùuflnntv^e, fi Zirdt ** fe defetmuyera en sexerçanc,^ 

fjg'jk dock fich vbenàt 9 etwap er- eue apprendra quelque choie , U tf ûe 

lemen y *vndt hier alieri vmbftehen*. donnera vn contentement extré- € &f 

den ein grojfe freudt <wdt befiiedi^ me àtOUt cequieftîcy. 

gmg<vemr]kchm> 

Eadc des crftca ThoUs* finàeU frtmwe Vmit* 







lwstrvction KONIGLICHE 
D V ROY, VNDERVVEL 

EN LEXERSÎCE *vKg in dem 

de monter A cheval, exercinodesreiidtens. 

"Par ÀfgKr* ANTHOINE D E ~?D*nb Herm zANTHOINE 
PLVV IN EL, Èfmyer principal &E PLVFIN£L 3 threrKém- 

de fa MaiejU. glichenMaijeJteîQberkeremtern* 

SÊÙOND6 PARTie. DAS ZVVEITE THEIL 




LE RQt 

ONSIEVRle Grand, 
i'approue le confeil que 
vous me venez de don- 
ner i & iufques iey i'ay 
cogneu que par la méthode que 
Monfieur dé Pluuinel obferue* 
on peut en peu detcmpsfe rendre 
capable de iuger du cheualier & 
du cheual Cependant ie prends 
vn grand plaifir à Voir trauailer 
vn bel homme de cheual, & croy 
que i en prendray éncor dauan- 
tage à faire manier foubs rtioy vn 
cheual drefle de fa main , parce 
qu'ils me fèmblerit fiaifez &obeif- 
fans , qu'il ne faut que fe tenir droit, 
& aider feulement des cuifles (qui 
eft celle laquelle il m'a enfeignée 




DER %X)NIG. 

ERR OberftaUmeifterkh %i 
halte dert raih > <vuelchem i6 * 
ihrmir ietzjgeben varjehr 
'gut i nmàt habe durch die 
^nciârvveifungsmanier^vvelcherfîch 
der Oberbereiitter gebraucht 3 bij?hie- 
her erkandt , dos einer in e uvenig 
z>eitr , fbviel erlehmen, damit mann 
den reiitter vndt dm pferdst nirthei- 
len ôder enkennen home. Dieweiln 
ich mich fehr erltiftige tin perfbn 
Zjehrlich reiitteh ZMfehen^ <vndp ich 
njermein > dos ich auch mehrlehrnen 
<vvûrde *vvan ich ein pferdt ritte 
t welches er fèlber abgerichtet hette * 
darumb dos fie mich fo bequemb, 
<vndt gehorfamb zjibereiitten bedun- 
cken 3 alfb dos mari fich niwnut dem 
leib geradt ' b <vhdt ihnenmit den hâfp- 
ten, oder oberfchemken die hilff ge~° 
ben dorffè (<welches dan]em folche hilff 



gg KONICLICHE 

ift 9 alfidMermirsbefonâergewifeti 
hat ) njvie mch ein <wenig mit der 
fiimm oder zjtfchreijen : derenthdben 
her Qberberentierla$etmireinfferdt 
herleidten wdches ihr vermeintdas 
hecjuemb, 'Varmiïhzjireùttenfeye. 



UINSTRVCTION 

en particulier ) & vn peu de la 
langue: c'eftpoorquoyjMoafieur 
de Pîuuinel, faites- moj \en& le 
chenal que vom ingérez le plus 
propre; 



OBERBEREIITTER. 



PLVV ÏN£L, 



Ihr Maijefi. es erfordert die be~ 
fcheidenheit , dieweil fie der grofie 
Monarch in der Chrlfienheit > das 
ihre Mai je/, die erflre le&ion mff 
dem abgerichteftenpferdt^fo in Su- 
ropa zjifinden ifl, nehme: hierfiéet 
dos pferdt Bonnite genandt \ <vo® 
<vvelchem ich ihrer Maijefi. albmith 
hieuornen geredt „ welches meiner 
?nemmgnach ihr fehrbedienltch fein 
<wirdt : aber ehe fîch ihre Maijffi. 
zjtmfferdp nahen : werdên fie mir 
nit wr nmgm auffhemmen s dm ich 
ihr wrmelde <vvk man ficher <vndt 
mit einer féonen z^iehr „ z& dem 
pferdt gehen folle. 



SIRE, il eft très raifonm- 
ble qu'eftantle plusgrand Monar- 
que de la Chreftiencé, voftre Ma- 
jefté prenne fa première leçon fur 
le plus parfaid cheual de l'Euro- 
pe : Voila , S I R E , le Bonnite du- 
quel i'ay cy-deuant parlé à voftre 
Ma jefté, lequel, à mon aduis, le fer- 
uira très- dignement : mais aupa- 
rauantque d'en approcher, voftre 
Majeftéaura, s'iiluyplaift, agréa- 
ble que ie luy die comme quoy 
il le faut faire feuremem & de bon- 
ne grâce. 



DER K.ONIG, 



LE ROY. 



Jch vvere deffen fehrnjvoH ZMJri- 
den j dann ich hab euch ojftermals 
euwere fchuler firaffenfihen 3 <uvan 
fie vnzjehrlich zjâpferdî auffgefe$en 
fein , darumb <vvillich mich vorfe» 
hen ? ntt in diefelbe yntrelegenheit 
zjikommen. 



Ten feray bien aife , car il me 
fouuient vous auoir fouucnt en- 
tendu reprendre vos efeoliers de 
monter à cheual de mauuaife grâ- 
ce. Ceft pourquoy ie defire ne 
tomber en ces inconueniens. 



OBERBEREUTTER. 



PiVVINEL 



JbreMœijefi. obfiefchon nit miel SIRE, CDCOr que Voftre Ma- 

jefte 



reitteen 



DV ROY. 

jefté ne monte iamais à cheual, ou 
peu fouuent quil n'y aye plufieurs 
personnes à l'emour d'elle pour 
luy aider, foie à tenir le cheual, 
foie à le mettre dans la felle; neant- 
moins il peut arriuer qu'en beau- 
coup d'endroits, ou en guerre, ou 
ailleurs, qu'elle feroit quelquefois 
contrainte de faire cette a&ion 
n'ayant pour la fecourirque celuy 
qui tiendroitle cheual: auquel cas 
il faut toufiours auoir foubçon &: 
efuiter ce qui peut arriuer. 11 eft 
donebefoin que celuy qui ameine 
le cheual à voftre Majellé , le tien- 
ne du cofté droid > en cas qu'il fuft 
feul, afin que fe treuuantdu cofté 
de i'eftrier pour le tenir il puiflfe 
aufli empefcher le cheual de fai- 
re defordre : le ne dis pas cela 
(SIRE) pour vos Efcuyers, car 
il n'y en a aucun icy qui ne fçache 
très bien fa charge, &c qui ne foit 
très- digne de le feruir 5 ie le fais 
feulement afin que fi voftre Maje^ 
fié fe treuuoit feule auec quelque 
ignorant, ellepuifle luycomman- 
der de luy amener, ôduy tenir fon 
cheual comme il faudra. Lors donc 
qu'elle voudra s'en approcher, elle 
prendra, s'il luy plaift, garde que ce 
ne foit pas tout droid pardeuant, 
de crainte quvn cheual, ou faf- 
cheux , ou gaillard ne luy don- 
naft dVn ou des deux pieds de de- 
uanr: il ne faut pas auffi que ce (bit 
par derrière de peur du mefme ac- 
cident, il faut que ce foit du cofté 



VNbERVVElSVNG, $# 

reiitten 3 fofiMenficjedoch nkrmlln, 

auffein pferdt fitzjtn 7 obne dafifiemt 

etliche perfonen , irjelche thr helffen, 

"wmbfich haben.es fii\gleich dos pferdt 

zjÂalten^ oder auchfit inden fattel 

Zaufetzjn.Es kann fich auch an rjielen 

arien ZMtmgen, enPwederim krieg o~ 

der mderftvvo , dos fie zjt zjiten 3 

notthdbefii aujfbefhgte <vvei$ aujfftei- 

gen musle ? <uveiln fie fonften nie- 

m and t > bel j fich bette , al s nur den, 

vvelcher do* pferdt hklte , beij *wel- 

chemman dangefkhr z^imcrmeiden 

aUez^eit ein aufffihendes augtragen 

folle: vndt isJ dem 3 <vvelcher ihrer 

Maijeft. dm pferdt vorfûhret ^ z>u~ 

hait en , aujfder rechten feitten zja~ 

fiehen, <von notten : fofern fie attein 

nwereftj damït er anff der feitten , 

den bugel z&halten ffiehe , meh dm 

pferdt defio beffèr <ûerhindern ffioge , 

vvan es nit fkttfiehen^uvolte ': ich fit* 

ge aber difi nit ( ihre Maijefc ) eu-* 

*uverm bereiitem „ dan es nit eîner 

"vnder denfelben allhie zjagegen is~t y 

*uvelcher feinamptnit fihr vùoU zm* 

uerrkhtert > <vndt thr gefchickht zj4r* 

dienen ijverê. Vndt difi fag ich nu? 

au fi dtefer <vrfachen> d'as <vvahn es 

fich ètvvan bègebe^ddsihre Maijefi. 

fich allein- mit einem dèjfen tuner* 

fahrrnn, *vvelcher ihrda* pferdt hat* 

tent 9 befandte à ihme befehlen kondte h 

nruie erihr ein pferdt recht leidte> <vndt 

hait en folle. ISfachdem Çie dann zjim 

pferdt fich herzjtnahen wilï, foll fie > 

foesihrbelkbct „ in~œhtnemmen 9 nit 

geradt von 'vornen noch hinden zm* 

zji ihm gehen „ damit ein fchalckhaff- 

tijr pferdt „ fie nit mit einem oder dem 

andern fufi vàn <vorneri trètte 'oder 

hinden fchlage : fondern esfollauffder 

lintken feitten 3 ein wenigmehr *oor- 

nen al s htnden „ vndt geradt gegen der 

f. "Imiter hmûher gefehehen: <vndtnach- 

z 



po KONIGLICHE 

dem fie angemelten on fieben fillen 

fie erfllicb den z^aum <uvollbetrachten 9 

ob er recbt , <vnât tin vvenig vnder^ 

halb den hacken m rnaul lige -: vndt 

ob die kinnketten , nit vertrahet , zjt 

e weit offert , oâer z^uviel ZMgez^ogen 

ijt, darnachfill er diegûrtm vndt <vb* 

rigen theil des z^euges erwegen , ob 

nicbts daran m angle : wndt nacb~ 

^dem leib r ondtleben > daran gelegen , 

*uvill fichs auch nottwendiger <vvei& 

geburen dot man ein gute wabrfame 

daraujfhabe , welches darmbeiinahe 

in einem augenblichh gefihicht > nwan 

man ailes inguter ordnung erkandt > 

evndteben auffdcrfelben gegendtnahe 

beij der Uncken Jchulter des pferdts 3 

fillen ihre Maijefi. die zjuuen rim- 

rnen , \<vndt den fattelknopjf, mit der 

Uncken handt nemmen : <vndt dar*- 

nach denfvifjmdenfiegreifffetz^n^ 

halîendt Jîch mit der reçhten handt 

hindcn an dm fattelbogen an s vndt 

fetzjndt fichallfo in denfatteltaber 

diefes mufi al fi gefchickblich njndt 

fret/ ZMgehen ( nsoofernfo esmoglich 

ijï) dos dos pferdtbeiinahe nicbts dar- 

uon empfinde > damit es kein forcht 

oder <vngelegenbeit daruon bekomme; 

nxjcicbes dan auchjèbr leicbHicb ge- 

fchehm kann/wan man nur diefteiig- 

feiff km reshter menjur gezjogen 

hait. 



UINSTRVCTION 
gauche,vn peu plus deuant que der- 
rière, & vis à vis de Tefpaule , où 
eftant, auamque mettre le pied en 
Teftrieu, elle jettera l'œil fur la bri- 
de, voir fi elle eft bien placée dans ia 
bouche vn peu au deffus des cro- 
chets;filagroumette n'eftpointen* 
torfe, ou troplafche, ou trop fer- 
rée ^ puis confiderera les fangles&t 
le refteduharnoisfiletouteftbien: 
Car puis que la vie defpendde ces 
chofes, il eft tres*raifonnabie d'y re- 
garder de près* ce qui fe fait pref- 
queen vn moment quand on y eft 
accouftumé.,&lorsayantrecogneu 
le tout en bon eftat, du mefme en- 
droit, proche del'efpaule gauche, 
V. M- prendra les deuxrefnesdela 
main gauche &le pommeau de la 
felle ; puis ayant mis ie pied en Te* 
ftrieu s'appuyant de la main droi- 
te fur l'arçon de derrière, elle fe pla- 
cera dans la fèlle ; mais, s'il eft pofîi- 
ble , il faut qu'elle s accouftume à 
faire cet adion fi librement que le 
cheuai la fente fort peu,& qu'il n'en 
reçoiue,ny apprehenfion,ny incô- 
modité: puis ayant bien fait adju- 
fter Ces eftrieux, elle pourra faire ce 
qiulluy plaira. 



DER KON1G. 



LE ROY. 



Kun fehet mich hic zMpferdt , Me voyià donc à cheuai , mes ^ 

die miïgbûgel <vruhdmzjiuminder eftrieux bien adjufl&Z , c£ U bride my. 

I , - ur handt zjireck ye^gen , vndt bal- en } â ma j n ^ q Ue vou lez -VOUS que 

taule , iz'a? iji^ehret shrjetzj dos tch - f a {T e ? 
$^¥Jt f'jilt ? 



DV ROY. 



VNDÈRVVEISVNa 9 t 



PLVVINËL-: 



OSËRBEtiEliTTEH. 



SIRE* ie loue Dieu de truoy 
voftre Majeftë a fi bonne mémoi- 
re , & qu'elle aye fi bien reténu la 
poftqre que cy-deuant ie luy ay 
*z k monftree fur la perfotine de Mon- 
J*f jfieur de Termes > qu'il n'eft main- 
tenant point befoinqueie m'ap- 
proche d'elle pour la placer d'au- 
fre forte quelle eft. Et d'autant 
que voïtre Majefté fe peut bien 
fouuenir (coijitne ie l'ay cy-de- 
nânt fait voir ) la plus grande dif- 
ficulté c|es cheuaux eftre de touf- 
ùer , & que pour cet effe& ie les 
to^naepcç par If : de mefmela 
]$($ gr^ttdè 4iffiçùiié desliommes 
]e^4^ l^s fôïi^Énanier en tournant. 
Ce qui m'oblige de commehcer 
leurs premières leçons parla: & de 
^pKerj^^reMaiefté de tournef 
a paîtai droite dé pas large quatre 
tours : & s'il eft poffible garder la 
ttôûne pôfture, tenant la gaule far 
ïe cpl dpcheual, U pointe vers 
Mil gauche afin qu'il la Vôye, & 
les ongles de la main de la bride en 



ïhre Màijefit, Gott fieij lob dos 
fie tin gm gedechtnufs \ qjndt dos fie 
die pofiur oder ge fiait , vvelche ich 
ihr hiebenjorn an herrn de Terme s ge- 
*vuifen A fi> voll behaltenhaben J> vndt Sïch 
. derenthalben ifi^etzMndernit^von fi ie4 ' 
notten ^ fié auffein andere e uveifiauff- 
■Ztttfetzjen 3 als <vvie fie nunfitz^et: 
vndt dieyveil ihre Mavjefl. noch in 
guten anÀemken haben ( wie ich 
ihr dan hiebèmrn gewifen )<<wirdt 3 
da4 dem pferdt nichts Jchwerers > 
ois dos vmbkehfeq 3 <vndt ammûhe 
feligften vôrkômbt^ vndtaufi diefien 
*vrfitchen gè'wohne ich duch anfâng- 
lich difficile darzM : gleichfals ift 
auch dem miner am dUerfichwer- 
lichjlen, esvmhkehrendt , gehenzM- 
machen > *verwrfachet mich di fi de- 
renthalben: dos içbfie im anfangjri 
diefien erzjeHtcn leëtiomn abrichte: 
jvndt biné *mn ihr Màijefl. auff 
die rechté handt in 'ûveiténjchridt , 
<vier vmbkrèifihëmmb Zswthun, <vndt 
*vvan ï es ihr moglich± die gùte poflnr 
behdtén j <vndt halte âiêfi^ifirmhmifi 
des fferdts halfi: De)rfiêtben fjïitzje 
gcgen des • pfirdts lincken auge 3 da~ 
mit esfiëfiehë , *v„ndt vvende die hàndp 
am t^aùm ? dàsdie finger an hânden 
<vberfich Behem 



MONSIÈVR LE âRANÔ. 



OBE&stÀLMÈiSTEKl 



S I R Ë , à Cë (j.Ué ie VOy ^ Mort* ihrêMaijefi. ich fiché 3 herrObér^ 

fieur de Pluqinel n'aura pas granj. i^mtter ^irdtmtfihfgrôpmâhe 4 



y 2 KONIGLICHE 

ïhre Maijefî. die rvolkommemlkhe 
wtturfft àiefics exenmj zjwnder* 
*we?feft Jjaben 3 àie-jve'd kh fie im 
anfang ailes reçht machenfihe. 



L'INSTRVCTION 

de peine à faire comprendre à V*M r 

tout ce qui efl requis poyrle redre 
parfait en cet exercice, puis qu'à ce- 
lle première fois ie loy voy exécu- 
ter ce quelle fait. 



QBEBLBEtLEItTTER. 



PLVVINEL 



Jhre Aîayefi <wan aile die /chu- 
ter vuelche durch meinehânde fieindt 
gangen , auchfi nruollgelernethetten , 
als ihr JMLaijefi wurde es e uooll ein 
graffère ans^ahl gâter teiitter in 
Franchreich haben 5 als es ihrer nit 
hatt s dieweïln fie ïhre pofiur Jehr 
H)Voll behalten : aberfie bitte ich nach- 
dem fie dot pferdt fiillhalten will^ 
den rucken ein <wenig zj&ruckh zjeir* 
haken > fi Jehr nottwendig hiebeij 
zjd> ob fier mm ifi 5 vndi mon auck 
allait darbeij ibm fille _, es feije 
gleich im ftiUhaltén* irn fihritt y im 
trott > im gallop > oder mit collent 
zjium > oder auch aujf einige oder an- 
dere weifi ^ als fiein mogte. Der 
nutZo der daraufi em/pringet^ *uvan 
man es alfib machtjjt 3 dgti der reiit- 
ter zjehrlicher zjt pfirdt fitzjet y *vndt 
gibt dem pferdt defio bejfer die be- 
quemblichkeit > die hnffie defio bejfer 
*vnder den bauch zj4,fetz>en> nxoegen 
des gegengewichts > fi der reiitter 
durch diefielben werckh _, au fi des 
pferdt s lenden machet : vndt kom- 
menfiolche njngelegenbeiten an fi die- 
fiem hero 5 *vvan man dm gegenfiil 
m&cht: als y dûs der reiitter ein Jehr 
fichândtlich zjebr ein pfirdt kurtz, 
slillzjdhalten hatt: <vndt wird&ihm 
dos haupt hifi an des pferdt s mahm- 
?neu > <vn !t der bauch au f ff 'den fat tel- 

kwpff 



S I R B , le cogûois que û mm 
les efchoiiers qui me font palïez par 
les mains , enflent comprins anfii- 
toft que fait voftre Majefté, qu'il y 
aurait bien plus grad nombre d*ex~ 
cellens hommes decbeual dans va- 
lire Royaume qu'il nya, parce 
qu'elle a fort bien gardé 4 bône po - 
fture : Mais ie la fupplie de prendre 
garde à mettre vn peu le dos en ar- 
rière quand elle arreftera fonebe- 
ual , chofe fi neceffàire qu'il faut 
toufîours la pratiquer en cette a- 
&ïon, foit enarreftant, de pas, de 
trot , de galop à toute bride , ou à 
quelque autre air que ce foitXe bîê 
qui en arr iue eft , qu'en faifant de ïa 
forte , Fhomme en a bien meilleure 
grâce, & le cheual y fent dé la corn- 
moditépour mettre plus facilemët 
les hanches fous le ventre à caufe 
descotrepoidsque lecheualierfaît 
par cette a&ion fur les reins du che- 
ual: Tinconuemet qui en reuflït fai- 
fant le contraire eft, que lecheua- 
lier a tres-mauuaife grâce d'arrefter 
court & de pancher la teftepresdu 
crin,& foneftomach près du pom- 
meau 



DV ROY, 

meau de lafelle: auquel temps fi le 
cheualfaifoit quelque fault,& don^ 
noit quelque tpur cTefquine , il iti- 
commoderoit fou homme, &luy 
feroit perdre fa bonne pqfture. 



. VNDERVFÈI8FNG; M 
knopff zjdigen kommen : vuelchem 
dànn à <wart dos pferdt jjtringt , vndt 
ihfhë tin <vmbkèhrmg mit detnruçk- 
grddt jribi s einè vngelegeriheitvérur- 
jachen 3 da$ er feine gute posJur oder 
ge fiait wrlihrm kondtd 



LE RO.Tl, 



&EFL **ON/G. 



Laraifoneftfortbonne,&met- ©/^^^ 
tray peine de pratiquer ce que .mdtkh wàmïck derfelben z^gs- 

VQUS me dites. brduçhen, befieijfen, 



PtVVINSt, 



ùberbereiitter; 



SIRË, ie voy que Voftre Ma- 
jesté a trop bon efprit pour que ie 
fQi| "oblige à la- faire cheminer de 
pas d*auantâgë: c^ft {)6ùrqûoy ie la 
fupplie de faire au trot ce qu'elle a 
fait au pas: &fiïecheualfeprefen~ 
te au galop quelle le laiflTe faire > s'il 
luy plaift : Car tout fera fort bon, 
pourueu r qu*en gardant fa bonne 
pofture , elle conduire fon çheual 
rudement, quelle empefche qu'il 
iré s^frefteïïnon quand il plaira à 
voftre Maj^fté, & qu'à tarreft elle 
mette le dos en arriéré, comme ie 
viens de luy dire. Et afip que ie 
cognoiïïe file chëual ne s'arreftèra 
point de foy-mefme , , V. M, aura 
agréable de faire quatre tours en- 
tiers • puis arrefter en la place où 



.JW Maijefiet ich fèhe dos fie 
èin fehr gutm verfiandt habe > nur 
dût ièh fie im fchfïft fiarcker fort- 
fchreitten mâche , derenthaïben bitt 
ich fie 3 ieïzj im trott zjithun , <wa9 
fie zjtmr im fchritt gemacht > vndf 
<uvàn dos pferdt imgaUopgehen i will 9 
Ujfefie esnuiï gehen s fo es ihr belie- 
bets dieWeill dtefes Mesgnfift, nur 
da&fie ihre gftteposluf- behalte : vndt 
dos pferdt gantz^ in der runde he- 
rumb leidte y damit es auch niheher 
fiillfîehè, als euwenr Mdijefi. be^ 
liebe > fie foïï auch in demfiillhal- 
fen 3 den rmïeri ZMrmkh'halten ., 
*wie ich ihr atteweil erzjelt ba- 
be : damit ich erkemen moge y ob 
dos pferdt nit t>on fich feïbfien fiill- 
fiehe : vndt halte dannach an 
dem art (Htt <ùva fie <wrbtiben 

im 

AA 



Pï KONICLICHE 



L'IXSTRVCTION 



OBERSTALMEISTER. 



MONSIEVR LE GRAND, 



fhre Maijejt. vuerden mir ver- 
gonnen ( fi es ihr beliebet ) ihr orme 
einige fichmeichlereij zj&Jkgen 3 dos ich 
fihuler *von dreij monaten , imdt 
■vvelcke ein gut gedachtnuf gehabt 3 
gefehen 3 vuelche nit fi gefihickht 
yndtfrifih 3 auch ihre fferdt nit mit 
Jovieî <verftandt 3 ois fie 3 reiitten: 
<vndt ruffe defiwegen herm Ober- 
bereiittem zjtrn zjeugen 3 f uuelcber 
dan ihrer Maijejt. nit andersalsdie 
warheit daruonfiagen wirdt. 



SIRE, V.M.mepennettra,siI 

îuy piaift, deiuy dire fans flatterie , 
que i'ay veu des efcoliers de trois 
mois,ayans très- bon efprit; qui ne* 
ftoiët point Ci droits ny fi rigoureux 
qu elle, & qui ne conduiraient leur 
cheual auec tant de iogemët qu'elle 
fait,ie m'en rapporte àMonfîeur de 
Pluuinel que ie fçay très-bien qui 
ne dira à V. M. que la vérité. 



DER KONIG. 



LE ROY. 



Jcb , zjweiîffle gantz, <vndt gar le n'en doute nullement m f "car 

nitdaran 3 dan er weij '<woll wie jj fcait Combien ie hais les fiât- 

fiehr ich die fachsfchwant&erhaffe. teurs. 



OBERBEREllTTER. 



PLVVINEL 



Ihre Maijejt. der herr Oberfiall- 
meifier hattihr fiehr rechtgefiagt 3 die- 
■<vveiln fie in njvarheit es nit bejfer 
machen kondte : vndt vergewijfcre 
ihre Maijejt. dos ich niemats einige 
■berfion gefihen c welche 3 in fi wenig 
zjeit 3 nur dos dritte theil 3 dejfen 
<uua$ fie jet&t wrrichtet- 3 machen 
hette konnen 3 dieweiln fie fick fiehr 
<yvoU e vorgefihen 3 den rucken nïthin- 
âerfich zj&zjegen : die rechte fichulter 
js't jcdoeb nit meinem begehren nach 



SIRE, Monfîeur le Grand vous 
a très-bien dit , car il eft vrây qu'il 
ne fe peut mieux, & ofeafleurerV. 
M.n'auôir iamaîi veu perfonne fai- 
re en ce peu de temps le tiers de ce 
qu'elle vient exécuter : car elle s eft 
très-bien fouuenûe de mettre le dos 
en arrière, & fi l'efpaule droite n'a 
efte fi enauantquereuflfe defiré & 
que la ianibe ne fe foit tenue afe 



eftendiïe, cequei'ayàdirëi c'eft 
qu'il eft impoffîble que voftre Ma • 
jette fafle tout en vri iour; mais ie 
m'afleure qu'en fort peu de temps, 
fans que ie4uyparle, elle fera d'elle 
rnefmeàchéuàtëe qu'elle a enten- 
du eftant àpiéd, n'eftant pas tdùf- 
iôurs neçéfl^irë de reprccîre rhôni- 
n^de ^ms : les Mâteé qu'il fait, 
6?i£en la cp^uitte "de fon cheual^ 
fôi| fh fâ:|b|iurê , à chàfque fois 
quai les commet ( au commence- 
ment qu'ilapprènd :.) mais JHe faut 
tep^iâm quand il çà temps, afin 
de înélay ; çmbroûilîet ^^point la cef - 
uelfeV appartenant feûlëmeikàù 
prudent Efcuyëf dé" côgnoiftre 
quand il eft temps. 



. VN&ERVFE/SVm. & 

ginughermr gekehret s tjuieauchder 
fchemkel,nitgmu,gaufigeflrâckhtge- 
•vvèjféri,:. aber was wtli ich 'fie-en, 
M ifivnmégliédaabr MaijefttaUes 
insinem tag begreifferi kénnen : aber 
ichbinginjvif > dos irifehr n/veniger 
zjeit 3 . <vndf ohne dai ich ihr epyvœs 
fige, ailes 'uuaffie zji jufi 'yopmïr 
verJtandMiauchalifobaUt^pfirdt 
yon (ich <Jèlbftéh kachen. U^nett 
vvirat. Dam es nitÀsjeit von h6t- 
ten ifi ? dem reitter aile fehler ytiel- 
che er hegehet , allfo baldt zjtuerfefi 

gireu i, oder wègen dà • fpfiur , ein 
jedes mail watt ér fie iegéhçt., im 
anfang ds er lertuï ; jedoch aber Joli 
manihn Vyoll'zskt •ijett ftraffetifda- 
mifmm ibm mt den /uerfiandt'ver- 
nÂjmre aâer nèmbe: <vndt gebârt mr 
dem isvàUerfarnen reiitter zjterken- 
nen wan es K>eit ifi 



mo&siëvr. ve grand; 



OBE&STJLMEÏSTEr; 



MScBi ilêftcertâîtlcequevoùs 
die Mbnfïeùr de Pluuiïiél , qu'il 
nèrâutpàs ^^ coiïfioùrsrëjîtendrefon 
efcolier, car i'ay, vetifouuenttra- 
uailler deuant luydesieunes efeo- 
liers faifar*S;de grandiJBmes fautes 
lefquelles il IaiiToit paffer fans leur 
dire : & fi iene l'eufiecoigneupour 
^nss^ça^abÉ «n 4'eierc*ce ■'; i%ufle 
cè^^aetlgttoraftcig ettft froéuït 
ëê fiïettc^.-€%ftpoérqtiby;,SIilJB , 
H; fëra fcïèà'a propps qu'il *n 4Ma 
a 



ït 



Lhrè Maijéfi, es |# ^4r^4jS 
ihr yrfOkeèrèumr^^tsiMmM 
nis all&ek den j^hulçr- Jtw0 fille 
dan ichûfftermals vtd ,jymge fçhnler, 
<vor ihmereiittenfehen, <welcÈefîhr 
grojfe fehlerbegiengen 3 œberefslrœjftë 
fie gmtz, irndt gar mit Mrumb: 
fo ich ihn mtyvttkommlkhgejchichht 
in diefen exeteitio gevumft 9 hêtte ich 
vermeinet 3 dos Ihn die <vn<uui$[en~ 
hek darzj* 0ZMfihvueigen dfo 
wmrfachet hem : dammb ,Jhre 
Maijeft. ipes von nétim dot erihr 
Me<yr/acï 



tf 'KONIGLICHE 



I/INSTRVCTION 



QBERBEREIITTER. 



FiyyîNEL 



jhre Maijefi. fo es ihr beliebet 
diefe erslre le et ion zjwjottbringen 3 
^S ur will ïch fie hernach in allern wm 
v " fiebegeret , zjtfrieden ïieUen: lajfet 
vnfnoch vier ringlin oder vmbkehr^ 
ungen >gegen der rechten handt ma- 
then 3 vndt wann es ihr nachmaUs 
beliebt ab&ufieigen ^ dieweil es ge- 
nug vor die fin morgen ifi: aber vor 
aïïen andern 9 bitte ich fie, die hùjfie 
vndt kniie fiarchh anzMhalten * dan 
nicbts andersJ ah difi, die Jchonepo- 
fiur erhelty auch ailes mit einerfiho- 
nen zjehr^ wafi man zjtpferdt zjt- 
thun ver mage 9 verrichtenkann. 



SIRE, ilpiairaàV.M, d 'acfac 
uer cette première leçon f ielacon*^ 
tenteray après farce qu'elle délire* 
Voyons donc encores quatre tours 
à main droite, & pois fi elle a agréa* 
blede defeendre, il fuifirapotar ce 
matin : mais far tout ie lafappliede 
fongeràbien ferrer les cuïiîes&les 
genoux , car c*eft ce qui loy fora 
garder fa bonne pofture^&execîi- 
ter à chenal de bonne grâce tout 
ce qui fe peut faire. 



oberstjlmeister; 



MONSIEVR LE Gf^ANîX ; 



Ihre Maijefi. ich glaub dos herr 
Oberbereiitter fo vvenig an ikr,zjt- 
firaffenfinden werde 3 alpuvie er von 
ihr légère t j vndt vuirdt derentwe~ 
gen den mmdt nit anderFb> als zjt- 
loben, awffthm. 



SIRE, ie croy que Monfieur 
de Pluuinel treuuera fi peu à re- 
prendre à ce qu'il defire de V. M. 
qu'il n ouurira pas la bouche finon 
pour la louer. 



OBERBEREIITTER. 



PLVVINEL 



Jhre JMaifeji. es ifi vvar do* fie 
fich ailes fehr vvoll vvas ich gefagt y 
erinnert hatt ^ vndt auch mit einem 
guten bedacht vollbracht y vvelches 
mir dan fin filche befriedung geben 
dos kh in vveniger als dreij monats 
zjeit vbung , verhoffe fie gefihicket 
alhrletj ahgcricbte pfîrdt zjireiitten 

machen^ 



S I R E , ileft vray que V.M.s'eft 
fouuenûeparfaidement de temt ce 
que ieluy ay dit, & a eu foin de l'e- 
xécuter , ce qui m'a donné vn tel 
contentemët que fefpere en moins 
de trois mois d'exercice la tendre 
capable de fe feruîr de toutes for- 
tes 



D V ROY. VNDERFFEISFNa 77 

tes de cheipux bien dreflez ï & fî nuidm, vndt fi vollkommliè, da* 

bien qu'il y aura très -grand plaiiîr m wniglichem grojfen hftfie zjmit^ 

à la regarder. tm > *»z»féawvom haben fol- 

.. Un, 



LE R O Y. 



DER KpNIC> 



Vous auez remis à me dire quand 
ieferois pied à terre la raifonpour- 
quoy vous ne reprenez pas au com- 
mencement vos efcoliers de toutes 
les fautes qu ils font , donnez -la 
moy donc à entendre. 



Ihr habt tyerfchnfolgenmirzjifa- 
gen^mchdemich abgesligenbin , auf 
*uvaft vrfhchen ihr : euvuere fchuler 
anfangs *vmb aller fehler , <uvdche 
fiemachen , nit sir a f et: njerfiendi* 
get mich nm deffen. 



plvvinel; 



oberbereutter: 



SIRE; on peut plus dreflèr 
d%ommés en parlant peu,& quand 
il en efkétops, qu'en criantàtoutes 
heures, comme prefque la plufpart 
de ceux qui enseignent ontaecou- 
ftumé, ne croyans pas ( plufieurs y a 
il) eftre dignes deftre appeliez Ef- 
cuyers fi de moment en moment ils 
ri vfoient de menaces, d'iniures & 
quelquesfois de coups aux hom- 
mes, & le tout fans raifon : car il 
n'en peut reuffir aucun bon effe&, 
en ce que l'homme ignorant eftant 
défia aflezeftonné de fe voir fur vn 
cheual qui l'incommode dont les 
extrauagances le mettent en crain- 
te , fi parmy tout cela celuy qui" 
Tenfeigneva augmeuterfonappre- 
henfion par fes menaces, (ans dou- 
te il continuera long-temps cette 



Ihr Maijeft* mankann diefchS 
1er bejfer abrichten , nachdem mon 
r uuenig^ndtzjAreét€rzjsit ZMihnen 
redt, als datfieftcttigs angefchrtjen 
vndt gefcholten vuerden , *wie dann 
beiinahe der meifle theil bereiiter im 
gebrauch haben: {vndtgedenckhenmg 
dos es viel fchuler da hatt) vermei- 
nen nit bereiitter zjtfiin , muan fie 
fich nit allé angenblick der trauvim- 
gen ,fihmach<vvordt i vndt ZMZjeiten 
mitftrekheng€gendenfchulern,n)nd£ 
gantz, ohne befcheidenheitgebrauchen: 
daraufdann nit ein einigegute that 
erfolgen kann : darumb dos es ohne dot 
dem vnerfahrnen fchuler felz^am wor- 
kobt/uvan erfich vompferdtbefthwe-* 
reti vndt in auch bif^uueilen in die 
grofte forêt fetz>etj?efind$ /undt-vuan 
derbereiitterebeninderfelben^eitdie 
forcht durch feine trawtmgevermeh- 
ret,fi 'vvirdterohnewetjfel einlage 
zjitmitfilchervnderuveifUngmmiet 
ZMbringenjhe er feinen fchuler etvvaê 
25 



yS ,'KOMGLICHE L'INSTRVCTiEON' 

letà^enimirdti.die^ueihtr^es àai ïnethode auanc.q ! ue rendue fbiQ} 

hinderjïjas vorderfiawietsfichfonfi e f co lj ef jouant , pource' qofil fait] 

geb&ret) mm****** den^gm tomhre ^ ms de ce qu'il CGnuierifc 

«Lk ^ehmmei ** duvorge- mettant ea i crainte celuy auquel il 
wijprtwg hiebey zjugehm.fi dann eft befoin de 1 ofter , Suuy donner 
ein reéte vn^wijfenbeitujtnennen del'afleuranee,ëe^uH;e : doitnom- 

ifi: dieweil die recbte vndfuolkom- mer vne p Ure ignorance : Car puif- 
maie kunft erfordert, bdd zjum be- j a y g & parfaite fcience eft 

tW^Wfn'f^J» à. arriuerbi e n .toftàlafi*q«'onde- 

*uuelchen man dufîb oberz^lte rmttel \ , 

dmnmmmermérgelangenmag:vndt fire, & que par cette Vûye onny 

afcdie iweïchedemgegentyillfolgcn, peut iamaisattaindre.ceux qui fui-' 

komtenfich mit guten gcvuiffen w> uentle contraire fe petfuent à bon 

verfiandigenehnen, Nm (ibreMa- droi£tappellerignorans.Or,SIRE, 
ijejt, ) wander fibule? erftlichzjiler- n( j ^ t Ç co \ xçt qui commence à 

nen anfange* vatU. , yndt emigen J 4 .commet quelque faute, 

jèingutepofiurmt,'vvelchemanihm nepofture qu'on Iuy aura enfei- 
çevuifen bette , vndtobesméinder gnée,foitenlac5duittede fonche- 
^beUUtung des pfirdts ., odtr andem ual, il faut cofiderer s'il eft à propos 
mebr gefihebe : fi mufmmzjtmr deie repr endre,&pour lecognoi-; 
eryoegmcbesfuglu^ t\m wflraffin- ft . { ^ . { ^ • , e fak 

feue, aucb du vrfacîi fitnes LfeUens "*~ * , & ■ ' .\ .. c 

JobetrachtJndteiktnJ, ob es faillir, fi c'eft manque détenue, fi 

nit etwan auf mangel der anhal, c'eft eftonnement , OU fi C eft faute. 
tmtggefchehen.-danwereeseingrojfe d'efpritquii'ayeempefché de rete- 

therheit ein fchder<uvegen fiiner gw* n j r ce q U on l uv aura dit. Si c'eft 

tmpoiïur zMïtrajfm, vndt wurdc manque detenûcceferoit vnefb- 
kmdmbm fi*j^J™" fc bien grande , de reprendre va 

LtMauUiii^.,. homme defabonnepofture,&de 
da/er an nicbts anders gedenckhen -, manquera la conduite de : fon che- 
kôndte :fi mu$ man zsnuor farecht ual, lequel eft fi empefché à ie tenir 
pif fié anhalten lehren, ebernan. q U 'Jl n e fongeà autre chofe: il faut 
fie'ïtraffen -vvill : defgieiém .wan-. donc auparauant que d'en venir à 
es einer derficherfchrechte -vuurde tienfion luy a pp re ndre à fe 

man iMent? , m dem die ft-afi Jet- : : ia ^Y"- /• ui ui c >„/J. 

mrmângel revête, an thmgeJuin- tenir ferme. Au femblable, fi ceft 
nen, <ondt welche ihn gantz, taube, quelqu'vnquis'eftonhe.on profite- 

aUesdejfen-uva4manihmfagt,macht: ro it fort peu durant cet eftonne- 

zut diefem ift erfilicb vomotten dot ment de cenfurerfes fautes, pour- 

man dem fchuler dtfe forcbt aujfre- çe .y ^ ricn deu5t i es eux qu » v . 

de.damiterdengebratKhderbejcbei- ^ 




: DV ROY. 

hé cofttititiêïlcâpprèhenfîat? 
rend fourd à tout ce qu'on luy peut 
direl 11 eftt befôiriMpremièrétnent 
ribiter c£fte crainte pour hsyrrén» 
drérvfagerdéla raifon v & lafacilité 
defeiên eoneeuoirce qu'on luyeri- 
fëigiierà^ Si fc'eft faute d'efprit > c'eft 
ce qui eft plus fafcheux : Car iîéft 
tr^difficUë'd'en donner à celuy 



qui n'eri à |»as : néantmoins les re- 
prehfenfîorts 1 aigres , les menaces fie 

les tOUrmënS ne luy en donneront lernet.gantx, vervuurrèhvndt'vèr- 

dkuantâgé U ne le réndrotot plus dtmmm, wdt in alLfo km allem 



f NDERVFEISFNaip 

fnbeit,vnàt beqmmblkhkeit dejjen 
'rfâafer wndervvifen <uuotdten > zjter- 
kmeft 9 deiïo bejfer begreijfen mêge 
*vuofern esmt dureb mangel des v£r~ 
pmidts herk&mmen,,. weiches à'ann 
am^erdruflîchifienifl.: dieweil es 
fôhr fihvuerlkh einem <verftandt&fo- 
gebm ô <welcherkeinerihatf:fo wer- 
dm auchdie fiarckhe ftraffèn 3 die 
trawm^n 3 <undt 'quelltungen , dem 
fchder nit- defto mehr geben 'vndt 
klûger machen .* fondent vuerden 
denfelben des ^uuenigen^ ^va$ er er- 




,. , ..jufi manjîch dm meifienderfo 

fere qu elfes le rendront incapable m ùmghit hierin gebrauchen 3 %mdt 

dfcquoy qUèce foit t ilfaut pluftoft hetrachten , dos fa ailes duré den 
palier pat douceur * pOUirce qu'il iangwùhPigengebrauchJeftn wafî 
tff â que k longue praftique qui m * n ™ n f m begeret begreifen Un- 

Ctefireiaquoyilfauttrâuaillerdou- «^ e % JUchenim^rfiarult oder 
Ceifcènt pOUf tefueiller cette gçan» flumbbeitmrmehrauferwecke, als 
déftupiditépluftoftquederaflou- da* man diefelbe gantzi vndt gar 
«pir tout à fait Voylà, SIRE, Ce hinwegnemme. Vnit alfijihenihrê 
qu'il faut que celuy dui enfeïgne ****$.**■* derienige, ficher 
Êonfideredepfes.afind'appreddre ™à™eifm™ïï, ™U™àteom 

^vjixil^^^^l , * rî o - - - j betrachten foll , damtt er <uvifje bei- 

qûandilefttempsdeparler,&quad des ^ rechter ^ ^ u f agen , ^ndt 
iïfé fauttaiiré: En vn mot il fautaf- ' ' 

feuret parfaitement l'homme fur 
ie cheuai auparauant que de le re- 
prendre*, & lors qu'il eft afleuré il 
eftbefoindeluy enfeigner à fefen- 
tir: Car il y en a plufieurs qui faillent 
faute defentif , ny eux , ny leur che- 
nal: & pour preuue ; tel eft courbé 
pi de trauers qui croit eftre droit; 
& tel penfe la croupe dé foft cheuai 
trop dedans qu'il eft trop dehors, 



àuch fallzjtfchvveigen : <undt kiirt- 
Uchen foll er den fchuler awff dem 
■bferdtgantZiVoUkomrnentlichen reeht 
zjtfitzuen ge<-jvif machen „ ehe er ïlm 
firajfet oder corrigiret 3 vndt nach- 
dem er KMrecht gefetzj, iftes von 
nôtten ihme zjt<vveïfen> wie er jich 
recht im fîtz>emf&kn folle : dmn es 
ihrer <viel welche durch mangel des 
fûhlens tmdt <uvcder fich felbfteri, 
noch ihre pferdt empfnaen , fehlen ; 
qjndt ifi die probe dauôn > als dos fa 
gant&gedHcktfaz,en 3 <vndt auffewe 



JFVd 



fiiiû^hangeé> jedoch gantz, gérant 
ZMJkz^en vermeim^uch ihres pfirdts 
creWXPZJu <wenig inwêndig in der 
<vol$e zjihabm , vndt dm pferdtje- 
âûchlnkâemweutZjoderh£ffi 3 gantZà\ 
^u-vielaufvvékdtgijt B^renthalben 
es fiiir vonwttenzjuerkennen, *wM 
derfilmler>fièh filbfl fuhlen hmn y 
&& dem <vuafi'Wrthun wiMydamit 
man ihmvnderfihiedlicherweifdiè 
gibêrlithe fnfttd, fi firner Çte nit 
vuufi^. dârih èeigen kondte 3 wel- 
ches aber ftdôch nit durch fchelteh 
oder travuung gefihehen folle. Vvei- 
Têrfill man im wfang die fihuler 
fehlën lajfenmrtfifie allein ihrefek- 
lér z,u corrigirn <vndt z&verbejfem 
njermoren ) dos man ihrn zjuuor die 
mangel ein > oder zjweimall , zjuer- 
kennen gcvvijfen habe , damitfie nit 
wartten bifi man ihnen Mz^it zm+ 
uor zjurede 3 vndt ihnen difiwarten 
nit einen fchlâfferigen , oder hinlap- 
gen verftand machte : ich lafi auch 
eben die fer er&elten vrfachen halben 
Ufvùetlen dem fihuler , vvelchernit 
gehërzj, einpferdt ohne vrfachfchla- 
gen, vndt peinigen 3 damit ergehert- 
zjer werde: dan nachdem di fi gefihe- 
hen 3 man allé mangel ohne grojfere 
befchwermfi, welche von zjuviel 
keckheit oder refolution herkommèn 
corrigirt vndt verbe ffert 3 auch vielbe- 
quembfrals die fi durch zjivielforcht 
verurfacht ,zjMerbejfern fiind , die- 
vveil mir vie! lieber tfi, dos ein fihuler 
viel eherzjttviel* alszMvvenig hier- 
beij fich vnderftehe : vnàt ail fi 3 ihre 
Maijefi.mit vuaf vor einerge fiait im 
vnderweifin 3 ich mich gegen meinen 
fihulern verhalte , vndt auch diebe- 
fcheidenheiten voelchemichverpfltch- 
ten die hoffliçh 9 vndt fanfftmuttig- 
keit in acht zjuhaben : dievveiln ich 
{fofern es moglich) meinpfirdt nur 

durch 



LMNSTRVCT^ON 

tellement qtfiheft befciride co- 
gnqiftf e quand J:boramè fe fenr,:&D 
ce qu'il- fait , afin de &yimdnftre& 
diftmâ^ment le moyen en ca& 
qu'il: ne le feeàft. ce qui ne s'e- 
xécute ïpas en criant ny en nie- 
naçantjvDe plus, il faut laififer 
faillir i lés hommes au commen- 
cement , pour ( s'il; eft poffi- 
ble , qu'ils remarquent & qu'ils 
fe corrigent tous féuls^de leur* 
fautes ) après toutefois leur en 
auoir fait appéreeuoir vne £o& 
ou deux, afin qu'ils ne s*atten^ 
dent pas qu'on leur parle tout 
jours & qu'ils ne s'endorment 
l'entendement en cette attente: 
C'eft pourquoy ie laiffe quelque- 
fois gourmander & battre vn che- 
nal fans raifon à vn efeolier que ie 
cognois manquer de refolution,* 
afin qu'il prenne de lahardieffe: 
car après on corrige fans difficulté 
les deffauts qui arriuent par trop 
de refolution &bien plusaifement 
que ceux qui font caufez par trop 
de crainte , aymant beaucoup 
mieux quVn efeolier entreprenne 
trop que trop peu. Voy là , S I R B * 
de quelle forte ie procède pour 
enfeigner les hommes*, &C les rai- 
fbnsqui m'obligent à me feruir de 
la courtoifie & de la douceur : 
Car puis que ie veux , s'il eft 
poffible , drefler mon cheual 
par toutes fortes de voyes dou- 
ces , il eft bien plus raifônnable 
que i'exerce la mefme chofe à 

l'endroit 



DV ROYJ VNDERVVEISVNG.ior 

l'endroit des hom mes, puis qu'où- &**& m * ml der gutigluàt abrkken 

trequ'ilsfontfufceptiblesderaifon, ^ ; f "^^fiheidm, dm ich 

Us n ontpourbutque le defir dap- ^émgk^^ièJi&pde 

prendre la VertU. àmn befcheidenheiten theilhajjîigge- 

macht > %nàt nichts anderfi al s den 
z/uvèckh der Tugent z^uerlangen ge~. 
meinàtfeim 

M ROY. 0ÉK K^ONIG. 

. ; Reprenez le difcours que VOUS Memmet dœsgejftrach vuïâervor 

attez^ttittéqUandi'aymontéàche- diehandt, <wtkhesibr*uerlajfm > ds 

ual Car ie veux uns me diuertir à Mz»$rit aufgefejfenbin: dankh 

autre Chofe, que VOUS pourfiliuieÉ ^ mh ! s ^rfianfangen bifihr 

i *. r « J, rc . mtr er&elet ailes <uva(setmm'vonnot- 

détnedifetoutceqmeftneceflàire tenifi> ein pfird( . \ Hfi WMfcj(j 

pour acheuer d adjufter le cheual vndtesz&einemfolécnendbringen, 

qui en eft réduit au poifl<5t OÙ riOUS -vvie ibr mir zjumr daman gefagt: 

l'auons laiffé ; enfemble fi c'eft tout hjfidtob esaucha2esdifiift,Joibrmir 

ceque *ousauez à me reprefenter w Awwfo*** do- xavomfimUn 

delVfagedespittiers. " ~ *mUm>***f 



PLVVIHEL bBER.8ÈR.EUTTÉ& 



S I R É > Ten ây fait remarquer à jbre Maijefi. ich babjîedievor- 
Voftre Majefté les principales rei- "^fe» regel» damon éfiruim 
des, & laiûeau prudent &fage wdtMJunwchwwdtlaftdrn 

£L ,, » , r r \ i l r • *vertandi£en r entier dtefdben nach 

Cauaher d en vfer félon le befoin, J- f mtt der fm L mûttthlt 

auecla tnodeftie ÔC leiUgement _'vndt'verfiandt 1 'uvelchener'uonfèi- 
qu'il fera de fon cheual, pour luy al- nempferdthabm wirdt,gebrauchen, 
longer, aCCOUrcir, OU changer fes ihmefeine leEtion zjuerlangem zsst~ 

leçons, comme il cognoiftra eftre uérhirt^rivndtmuerândem,vwe 
neceflaire:Carde ceschofesparti- ^*"7' esdjemtmrffterfordem 

,, .. , j i *wirdî:dieweu e vondie[enbe(ondem 

cuheres , il ne s en peut donner de Aingm rnmknmnge^enivuecU, 
maximes déterminées en ce que les der gebmuch fetzjtnmâge ,àu$ <vr- 

cheuaUXnefontpastOUSdVnemeC fachm, dœsdiegferdtniteinedeijna-' 

CC 



W KÔNIGLWm 
tur e vnder e worjfenJeind: dan ein theil 
nnjill gezjvumgen der ander geliebhh 
Jet pin: einer fehr geârbeittet > <vndt 
der ander t wenig : vndtjage deren* 
fhalben dos duré die ynderyveifkngs 
manier , ieh aUerlei pferdt an den 
z/uvoen faulen reiitten , <vpdt *waj? 
mon vermag , auf ihnen bringen 
kan. Aberdie andere regelnextrahi- 
ret oder herauf gezjogen > *vndt foïï> 
ihrMatjefî.fb es ihrbeliebetbetrach- 
ten , dasjemehr der reiitter esgebrau- 
cheî <vnd diefe kunfi vbet, jemehrer 
mitteâ s ihme dife kunfi leichter zju- 
machen 9 erlangen wirdt* 



L'iNéfRVCTÏON 
me' nature : Les vns voulans efhrê 
forcez, & les autres carrëflez ; Lès 
vns fort trauaillez, & lesatttres peii, 
par ainfi ie dis que par ma metho r 
de ie puis trauailler aux pillicrs tou- 
tes fortes de cheuaux, & tirer d'eux 
tout ce qui fe pourra. Mais pour les 
reigles particulières, encor que i'en 
aydit à V. M.plufieuri,&endiray 
encor en la fuittedemondifcours 
quelques- vues.: neantmoins elles 
font fans nombre. Lefquellestou- 
tesfois font tirées de fes principales, 
& remarquera V. M. s'illuy plaift, 
que tant plus le Cheualiér à dVfage, 
& de prattique en cette fciençe, 
tant plus il rencontre de moyens 
pour luy faciliter ce qu'il defire. 



DER K^ONIG. 



le roy: 



Fahret dan foré vndtwrjkndi- Continuez donc à me donner 

get mich auch der andem reglen, l'intelligence des autres reigles que 

welcher ihr auferhalb der vu**». vQm ^^ obferuer hors deg ^ 

(mien euch çebraucm , da* pferdt ,. i t i j ■ 

3 dardurchmdie befie ger 4 dt oder jufi- lien pour mettre le cheual dans les 

heit z^bringen. . plus grandes juitefles. 



OBERBER.EUTTER. 



plvvinel; 



Jhre/idaijefî. es ifimchts ge<vvifi 
fers , als dos die pferdt Jb an den fau~ 
Un 'vndt in den <vor er z>elten letiio- 
nemgehorfamb fein 3 werden fie auf 
ferhalb die fes zjwangs > auch <viel 
gehert&ter <vndt lujtiger> ohne oder 



SIRE» Il n'y a rien fi certain 
que les cheuaux qui font bien 
obeylfans aux pilliers& aux leçons 
précédentes, le font encore d'auan- 
tage hors de cette fujedion, Rema- 
nient plus gayement hors des pil- 



D^ ROYJ VNDERVFEISVNG.ics 

OÙ il eft , doit obeyr aljfolament , derfiunde ,-welche vuidevfatzjmg er 

U. nori pasfe deffendre. Si toutes nit vm ^ m ^ m datumb dat'da* 
fois il y auoit quelque peu de reû\ ffi 1 "?'™ es ¥ £***> gehorfimb, 
ftance en la eonduitte de la bride T Vf ^ de f^ fl > " je f ei r 

, r r i u ^'*"" uc ben fille. Fvan es fch aber<vtelleicht 

les refnes feparees dont ie me fers begâbe dasemgewderfatzMngwe- 

pour faire fouffrir franchement genkjiumfregirung<uorfieie,fothuich 

i'emboucheuï e, & lagroumettëdù diermenam&aum<vonemaiiderwie 

nlors, & pour plus promptemenÉ v h n ^ er ^lde' t ,vvelchesichmichgt' 

alegerir le chenal que par lVfaeeîdU *^>™.^tàf"*PM<r&»: 

»™*>CC~h r ~ - * *»«5,«« zMtmnmit die attendes rebiffes ei- 

caueûon ( que pourtant* ne re- îetâen mache: damk khXspferdt 

prouue en cas de necéffité: ) plu- gefibwinder , aïs dnrchdengehraucb 

lloft^uede mbpiniatreràmefer- def mtafbandts erleichtern honne 

tlif dès refnes dans vne forte refî- \vuelchesichmicbjedochnitinmeiner 

fiance/ IVfe volontiers dVrté fe- l r ôfien riott gehauch) vnàt vileher 

guete.quieft vn eaueflbridefer , a- al /, mkh d f T e ï>. iu emem M ar " 

~L, u ' jl i -t. ckben <wtder[tandt vermèmen z>we- 

Zlîf T' 6 ? P f ^ "fr ^ekjgebrauàemchgeneïn- 

creu*& dentelé: & afin qufe lèche- glich ânes gezjknn -, vekhes tin.er- 

U3 1 ne branle la tefte,ie lu y fais pot- fèn naafbandt mit einem gefruerb in 

ter vne éordelle greffe comme la . fa mittl ? bohl imdt gezJdmdt ifi: 
Moitié du petit doigt, queiemets' f^^ff^daspferdtmtmitdea 
ài'entôur de la muferole, & la fais WJ^TÏ^j °^ n ^ Y 

paflèr par dedans lafelleleloûgdu nnimliumJiehUffeeinesiimn 
hege, 8c arreïter au pommeau , ad- fingers dichh, <vndt zjege « inwen- 

iurtee à la longueur que ie defîre digamfittelbugdtirçh^ndtbindeei 

qu'il porte fa teâe : & en cette forte &*»*& ^en aujf dem jhttelknopff 
i'accouftume mon chëual hors de f,' ™ d * ma <t> g"»dtes fiilm Am 
la fubieaionà-allerau pas, autrot felSr/!^ *!#**? 

o„ t «, ^ r « ' n jolie :vndtauïïfolche marner ^ewâh- 

& augalop, & àcourre.&^rreftef m ich meinepferdt aujferhalb dem 

droiçt & mile , hors de la fubie- zmjang > duff^ dem fihritt , trotta 

âiônj&fâns perii de l'homme: CÛ Jp%> > rennen recht fîittzjédten > 

que peut eftrè il fera dés la preraie * run ^ i u fi ohn z>wang derzjùoofaw- 

ïeleçofl* ' len yndt gefd>r des menfchen 3 km- 

* * gehe: volées dm pferdtnjielleicht anch 

Jbrackhs indererfieleBmthunwirdh 

LEROY. 

DER f^ONlG. 

Quand voftre chenal obeït à CE- Pv*n eùvuer pferdr gehorfamb 

la, que faites vous après ? ^ Mm °h emelten *&* was tnaétih^ 

2>2> 



M KONICLICHE 



UINSTRVCTION 



OBÏRBEREUTTER. 



PLVVINEL* 



Ihre Maijeft.damach <wolt ichs 
in guten paffaden terre a terre abri- 
chten, welches ich <vor die beïle le- 
&im oder jchul hait fi einpferdt ma- 
chen hindte >fi <uv<ill zjehrlich <vor 
âen reiïtter x alsaucbvordaspferdt, 
zj&fehen 3 *vndt ihnen auch ffhr <von 
mtten ifi > vornemblicb t wan fie in 
mrbeeten erhabenfiin^ vuelcbes dan 
ailes da$ ifi <was dos aller voollage-* 
richtefie pfertvermage*vndtda* aïïer 
herrlichfte ifi , <vuasesinderreiitter$- 
kmfihat : *von <welcber wollkom* 
menheit dam dererhobenen pajfaden 
ich bip XMm ende ,, <vndt e vuan ich *von 
dergrolien jufiheit reden ,auffgefcho* 
benhaben e uviU: dieweilesderfilben 
befihlufi ifi , *vndt 'will nun ihrer 
Matjefi. nach ordnung vermelden* 
durcb <wafî mit tel fie die pferdt KM* 
diejin [werckb bringen mogen. 



SIRE, le defire de îuy ap- 
prendre de bonnes paflades terre 
à terre , que ie tiens eftre le meil- 
leur Mancige que le chenal puiflfe 
faire, le plus beau à voir, tant pour 
luy que pour le Cheualier;& le plus 
neceffaire, principalement quand 
elles font releuées àcourbettes,qui 
eft tout ce que le cheual parfaid 
peut, & tout ce qu'il y a de plus ex- 
cellent; dans tout l'art delà cauale- 
rie, laquelle perfeâionde paflades 
releuees, ie referueray à la fin des 
plusgrandesjuftefles, puisques'en 
* eft la conclufion, & diray par ordre 
i voftre Majefté le chetain qu'il 
faut tenir pour mettre le chenal à 
ce poin£t 



DER K^ONîG. 



L E ROY, 



Icb glaub furvvar ., dm die guten 
pajfaden die aïïerlieblichfte 9 ange- 
nembfie , ^vndtnùttwendigïlefiuckbe 
fi in : lajfetvns dmnthalbenzj&den 
mitteln , *vndt nniie mon ein pferdt 
in denfelben abrichten fill fihreit- 
Un. 



le cfoy véritablement que les 
bonnes paflades , eft la plus.ag- 
greable adion , & la plus nccef- 
(aire : c'eft pourquoy venons aux 
moyens pour les apprendre au 
cheual. 



OBERBEREUTTER. 



PLVVINEL. 



Euwere Maijefi. habenfihr iwotl Voftre Majefté a très- bien iugé 



; DV ROY. VNDERVVElsVNC.ior 

lespàffadeseftrelàvrâyeéfpreuue g<nrïheiUt > dos die paffaden ein 

de la bonté du cheud, DOUrce qUC rechtefrobeder gâte des pferdtsfe^ 

• £ s- • Fr dan fobald es fort?ehet * erkent man 

en- partant on cognoul fa viteffe , fiir i ^évvlndi^it , im fitllhalten 

en arreiïancfa bonneou mauuaife fimgues oderbéfestiuHd:mimé- 

bouche, en tOUftiant fotX addrelie kerenfeinabricbmngvndtfeinefihô- 

U fa grâce; & en repartant plufieurs »' gesldt, vndt im -widerfortgehm 

fûis/a force,fa vigueur, & fa loyau- offtérmals fein fijrçke fein m^bt 

! r» j J i. .i> i *vndt fein petrewbeit: die notturfttig;- 

te. Four donc apprendre iexcel- , J.& „ , ,. JJ& 

lence de ce M aneige,qui véritable- ^Me^rdamnwarheitmèhrbe-. 

• ment me plaift plus que tons les au- Uebet,dsaUdieandern: vndtnacb- 

tres.. Lors que le cheual fçait bien dèm w<*« dos pferdt woH gaUopirn 

galoper ôcarrefter droift, ielefais 'mit geradtftillftebengelemet bat: 

cheminer deux pas, &.au fécond <*iï*m UpiAuvwcnfértttfirt- 

•ii- - i • ■• j j 1 ~*CL j j geheri'i *vndt im zjuueiten 3 <vvan es 

comme il leue le pied droict de de- ^ , r # '^ ^içlj.^ 

" ,. r den rechten fap 3 <vomen aunaelet, 

liant, en mefme tempsil fauttour- mu p mm € y n indafilben hit auff 

ner à maia.droide tOUt doucement dterechte handtgantz^gemâhlich im 

de pa$ ppUT faire la demie Volte, fchritt vmbkehren, <vnàt die hdhe 

toufîaurs CD marchant enauant, voken oder <vmbhhrung macben, 

& pa*ce moyen croifer» la jambe J* g <**? ™fhfmgèen: <vndt 

r t ; iV" i J *n. a a durth MS mîttel <vvtrdt es den lm^ 

gauche. pardeOus ladroiSe dede- ^J^u^^dennàtm^ 

uant, &; de mefme , ou peu après ^ } jfatnckm Urnen , mitglei- 

en fera de celles de derrière, en fou* cher weifî oder ein wenig hernach, 

ftenant les hanches dans la luftefle •wirdt er es auS mit dm hindem 

& proportion requife auec lesianv fibenckeh macben , vnde die bû§e 

bes& les talons, puis faire le fera- indien^ ' mfon ma den 

blabte al autre bout de la panade, ^^ mm £S g y khe . r geftdtmch 

pour prendre de la méfme façon V-. auffder-andemfeitten der pajfaden 

ne demie volte à main gauche: COn- macben^'undpebenaîlfo einhdïevol- 

tinuant ainfi iufqùes à ce que le che- ten attff die tinch handt nemmen i 

ual les fçache bien faire de pas, ce vndtmff diefe vvàjS darin vnh**- 

qui s'appelle paffager la volte. Et ren b^tspfrrdpfa^ohrnfihrjtt 

H U4 ° a r r vl * r * p wtfk wmaéen, vuelches man dan 

lors que le cheual le fçaura bien de ^ u vo i fenefmet: Vn fo nac ^ 

pas dans la main &dan§ les deux ta - ^ m ^ ^ er ^ t p ^qU , m féntt ê 

Ions, il eft tres-certain qn*en le m der handt 3 <vndt mit den zjwom 

■ pouffant à toute bride , il fera de verfen <verflehet,fo ijt esgantz^ge- 

fort bonnes paflades , foit terre à nmfiâas, wn man daspferdtforf^ 

terre, foit releuees : fi le cheualier &??* vollen^um esfehrgute 

,„,./, , 1 rr pafîaden , es feti gletcb terre a terre j 

s eft bien feruy des leçons cy-dellus ^ ahgbm ffuém ^ irdti Sg p rri 



to* KùmcllCHË UINSTRVGTION 

der reiitter, nUr obgemekele&iontf, 
dis vrHh dieeine, <vndld4rmch<vnt 
die Rwojaulen 5 voilât ncbtnimbh 



der retour* nOr obgemekeleBimtn, autouf du piHier, & entre les dêtt* 

dis <vr»b dieemt, nmdlaarnAch'vmb _-n : 



DER KS>NIG> 



LE ROY. 



Von wicher tinge <vndt brème r De quelle longueur & largeur 

mû/m diepaJ[adenfein,<wanJîe>vor faut-il queles pafla4esfoient pour 
gut gehaltenJeUen werden. élire bonnes?. 



i ,qberberbiitter: plvvinel; 



JhreMatjefi. dieweïleswnnôt- SIRE, eftant neceffaire que 

tm ift, do* da» pferdt dem niitttr \ e c heual obeyfle à la volonté du 

gehorch imfortgebmjmftillftehm, c^Her, qu'iiparte, qu'il arréfte, 

^ndtfiévmb^wmcs émh- & >a J £ J . . 

itebet , dan es ketngewtffe maf tm !~ 7 H"»"" " IU J r****** 

krieghatt,atsmrdie,fidic mtmrffp » » y aproportionalaguerre.nnon 

erfordet: aber auffàerrcmèan.muf Celle quela neceffitcrequiett;mais 

mandaipferdtnadjderjHrche,'wa- fur la carriereil l'a faut meiûrerfe- 

ckerheit, vndtxjtneigmgdes pferdts \ 0Q J a f orce , la gentilleflè, & ÏÏncli- 

piiciem: damwm es zMJcbwer nadon du cheual: Car s'il eftoit en- 

aucbfah mit ém kopffLeb den go™d; oupefant, & vnpeuaban- 

zjum in dsrhanât, nit recht anleï- donne fur ledeuant , &furl appuy 

net 3 <vverees<vonnàtten, dasmandie 'delabride, il faudra tenir la paflà- 

pajfaden kûrtzjer 'vndtdiermdteen- de plus courte , & les.ronds plus 

ger machte, als wan erleicbt<were, eftroi&S que fi il eûoit léger OUra- 

<vndtmt g emgi*we:wan«b<rd at m j n Si leclieuaieflfort vifte, 

tîdÊX^if^^g on peurfaireiespaiTades de trente 

mavheK'vnAtdiemndung'uierfchritt; pas de longueur, & le rond de qua- 

dutmetre , mitten du^ch gefihnittm , tre pas de diamettre, couppé par 

die balbe volte darduré zjwnder- le milieu du centre, pour fermer la 

fcheiden. Aber fw allerleij pferdte demie volte. Mais pOUrtOUtesfor- 

befinde icb die rechte ma$ dos fie s . ^ ^ c heuaux , ie treuue que la 
oder 6. mail ioUm [em fou als dos . n. j • /- 

tferdttp-.dieweaimJmneinerfol- y raye proportion eft de cinq ou fix 

chm weide des pferdts gefchwm- longueurs du cheual : pource qu'en 

digkeir, . cette 




-^* 



dv roy: 

cette diftance on peut aifément 
remarquer fa viftefle, &C fa vigueur, 
que G elles eftoient plus longues, il 
ne pourrait pas repartir fi furieu- 
femerit, ny dVne mefme force, 
trois ou quatre fois au moins com- 
me il eftneceflfaire. La demie volte 
que i*ay dite deuoir effcre de deux 
pas de large ou enuîron. Il faut 
qu'elle foit vn peu en demie ouale 
afin que le cheual foit obligé de 
marcher toufîours en auant. 



VNDERFFE/srNG. ro p 
digkeit , frifch tmàt fiarchheit , ge- 
nungfiamb erkennen kan, <vndt <wart 
die fie befagte mafi langer <vvere 9 
*wurdte es nit fi fiarckh fortlanf* 
fen A auch nit in einer fiârckhe 9 
auffdas wenigft $. oder ^ matt, 
voie es dan von no t ten islr, <verrich- 
ten konnen : die halben volten vueU 
che ich gefagt > dos fie vngefabr 2* 
fihrin breitt fiein fioUen > muffen ein 
r wenig in halb rond oder eines eijesge* 
fiait > gemacht werden > damit dos 
pfirdt âllezjeit dardurch vorfich zjtr 
gehen 9 verurfiachet fiij'e. 



LE ROY, 



DÊE. JC° tf '& 



Quel temp^prenez vous pour 
faire 1» demie volte, &c combien de 
paffa4es iuge2 vous que le cheual 
doiue foire afin qu'elles foient de 
boimegrace* 



Vvm vor ein tempo oder zjeit, ♦ 
nemmet ihr die hdbe volten zjma* 
cben vndt *<yvieml pafiaden <vermei~ 
net ihr dos dos firdt machen filté 
damit fie vonfichoner zaehr fiem 



PLVVINÉL- 



OBERBEREUftER, 



SIRB, après auoif pouffé le 
chêïiajà toute bride, au tf oifiefrne 
temps de fonarreft,ie prends h de.- 
mie volte, que le cheual infaillible- 
rip. ment fera bonne , fçachant deiïa 
" to ' manier au tour du pillier: puis ayant 
fermé de la main & du talon, cette 
demie volte à main droite, il faut 
3e faire repartir de toute fa force, 
6c en àrreftan t au troifiefme temps, 
prendre la de nie volte à main gau- 
che. Et d'au tant que le nombre fe 



Ihre Maijefi, wanich dos pferdt 
njorÇich mit abgelaffenen &aumfiort*> 
gerendt^fioncmmeich in demdritteft 
tempo oder zjeit , ingefickwindenfiUl- 
halten, die volten , <welche dàn dos 
pfirdt in einer filchen zjeit vnfahl- Igujf 
bar giît machen wirdt : jedochfi es 
zjmior <vmb die fiaule abgerichtet 
nruorden ifi : <vndt darnach nroan 
man es diefir halben rjclten aufi diè 
rechte fie it ten s mit der handt vndt 
verfin 3 rechtfiillgehalten vndt ruer* 
ger^ifirt > fi fioll man es mit fii~ 
ner g&ntzjen gcyjalt widrrforrrm^ 

p Î7 



uo KONIGLICHE U INSTRUCTION 

mn 3 •vndfwideriniemdrittenteni- proportionne félon la force, & l'ha- 

foftillhalten, vnitdie balbe -achat i e ineducheual,celadëpentducke* 
^fdielmch bandt ntmmentvnd ^ auquelonpe a t biendonnef 

«vu*** nach derprcL, ™dt la fcience, mus la difcret.on faut 

atfoms des fferdts vwden fillen, qu'elle foit née auec luy , afin qu e- 

beftthet es beij dem miner , wd- ftantfeauant&difcret.ilpuifle faire 

vhem man diefe kunfi woU mitthei- a gj r f on ùigement,&fçàuoir ce que 

len , aber die befcheidenbeit mufi er fpn cneua l peut f a j re de bonne gra- 

vonnaturdarzjtbaben^agda* ce , Gardans l anec effitéducÔbat,il 
<vuann er dte njuilienî chant *vnd - c . , - . 1 ou,* 

befAùdenbeithiemnhJnAfeinen eft quelquefois befoin queleChe- 

•verfiandt mffmundere, imdt witfe ualier faite plus que la bonne po- 

•wie er das pfirdt zjèhrlicb gehm fture ne requereroit : C'eft pour- 

mackenfiU: dam eszj* zjiitm in «- q UO y il faut eftre foigneùx de gai- 
ner fîhlacbt von nôtten ifi, das der & de maintenir l'haleine aux 

miner mebrslr diegutePofturer- ^ de e afifl que dans 

fordert,macbenmuS:iftderentbal- ~ "* » , » ** Mnrt , 

\en mé von nénen, dis man wott l'occahon ils ne demeurent court: 

zjtfehe die hiegs tferdt, beij ibrem mais furla carrière, ie corneille au 

gewohnlichen athen zjttéalten ,da- Cheualier qui veut faire voir fou 

mit derfelbe ihnen keine verbinder- cn eual manier de bonne gtace, & 

nu/ verurfache Auff der rennban j aufl j de n » en tfeprendre point 

zdebrlicbvorfahrenfebe ,ernitmebr amam droicle , qui eft la main de 

ah mr funfffaffadm mâche , vndt l'efpee : & finiffant a main droicte, 

fange auffdie recbte feitten an wel- pour ce que le cheual «1 peut four- 

cherdandiebandtdesdegensift,vndt n j r g a y e meht tout d'vnc haleine 

endigewidergegenderrechtenhandt, iu f ques a ce no mbre, fans fe faire 
darumbd^daspfirdtobgemelrean- ^ ny porter des aydes de 1» 

z^ahl .-pafladen vielbe(jervndt$n et- . „'i i o 

KmaïbeLachenkanlaucbnitver- m» & des talons,& par ce moyeil 

wfacben es zjtfihlagen , nocb einige le Cheualier peut demeurer en fa 

htllfder bandp oder verfen vannât- bonne pofture. 
ten haben vuirdt , vnàt durch di$ 
mit tel wirdtder reitter in feinerfo- 
fiur oder ma(? verbleiben konnen. 

DER K.ON1G. L E ROY. 

Nm verftht ich woll veù mon le comprends bien à cette heu- 



DV ROY. 

rejde quelle forte il faut faire les paC 
fades terre à terre , mais ie fuis en 
impatience de fçauoir s'il ne faut 
rien adioufter ou diminuer prour les 
bonnes 6c excellentes reieuees, 
que vous nommez ia perfe&ion 
de cous les Maneiges. C'eft; pour- 
quoy Monfieur de Pluuinel, auant 
que pafler outre, dites- moy ce qui 
cneft. 



"UNDEKWEISVNG. m 

die pajfaden terre à terre recht machen 
fiUe : aber ich vuoh mn gehrn wif 
fen > ob man denfelbennitnochmehr 
Zjufûgete , oder ablmrtzjete , durch 
die guten vndt zjehrlichen auffhe* 
bungen der fîjfe ^ vuelches ihr d,an 
die perfection aller andemfchulen oder 
le&ionen nennet, mogtc ich derentvue- 
gen: Herr Plminel ehe wir weker 
fortfahren 5 gehrn vuiffen s vuaji dar- 
beij zjithun vuere? 



PLVVINËL 



GSËRBEREIITTER, 



S I R E , i 4 auois fait deffein de 
conclure toutes les iuftelTes da 
Cheualier& ducheual, parle dit 
cours des paflades releuees,.com- 
me eftanc la vraye pierre de touche 
de lVn & de l'autre, en ce qu'il n 'y a 
point de leçons fi difficilles à faire 
que celle-là : car fi tous les deux 
l'exécutent , on ne peut accufer 
l'homme d'ignorance, & doit- on 
attribuer au cheual vne parfai&e 
bonté & obey fiance, comme il fe 
peut prouuer par raifon éuidente. 
Et pourmonftrer à voftre Majefté 
quei'auois raifon d'en defïrer faire 
ïe difcours le dernier, comme la 
conclufionde toutes les plus gran- 
des iuftefTes , c'eft qu'en premier 
îieuilfaut que le cheual auant que 
commencer, quelque fougoux & 
plein de feu qu'il foit, aye la patien- 
ce & iobeyflance .defetenirenvne 
place, &droi& : puis qu'il aye l'art 



îhré Maijefî. ich hatte mir albt~ 
reit hiebeuom. vorgenommen , die 
jufiheiten des re Ht ter s vndt pferdts 
durch dos gejpraehe der aHJjgehûbenen 
pajfaden zjécfchliefîen > dieweil es 
die rechteprob eines vndt des andern 
ift > darumb dm es keine andere le- 
Bionèn y welchejofchwehrals diefe 
zjtmachen fe'm : dann vuofern fie aile 
beide diefe letlion woll volbringen , 
vuirdt man dem reiitter keinen vn- 
uerfandt^ *undt dem pferdt ein vol* 
kûmmene gutigkeit vndt gehorfamb , 
Z&eigenen konnen ■: voie man dan 
fblches auf glaubwirdigen befchei- 
denheiten probiren kann. Vndt ihrer 
Jtâaijef. auch zjibeweijen dos ich 
recht gèthan mit difern ge/prache bif 
Zstt letzj zjAuerharren 3 jfles darumb 
gefchehen i dieweil es der befcblujï 
der gr 6 sien jufibeit isr, Vndt zjm 
erfien > foll dos pferdt zjiuor^ vndt 
ehe es anfangt* es fiij auch fohitzjg 
oder voiler fevoer'als es wolle^ die 
gtdult vndt gehorfamb in éinen art 
geradt vndt ftill&ufiehen 3 haben: 
darnach folles die kunfimitderhmdt^ 



H2 KONIGLICHE 

ohn einige vnordmmg fortzjdaujfen 
anfich haben^ nach dtefem Joli esjïch 
geradt s wanes auffheret ZJilauJfen, 
auff den beiden hiifften > fiiUhalten 3 
vndt da* es eben mit derfelben aujf- 
einandeHbWenfbrdmmg feines ftill- 
haltens an des reïitters handt vndt 
ver fin > die hilffè mit gedult enra- 
ge ( vnangefihen das es vom ren- 
nen gehertzj gemacht vvorden) 
vndtfiine balbe volt en volfûhre : in 
demftiïïhalten derfelben: folle es den 
leib aujf die hnffie legen , gehendte 
fehrners in ein curbetenplat^inebe- 
ner aujfèinanderfolgunfordnung 3 als 
wie er dm fferdt fiiïïftehen machen 
*hatt 3 vndt wie bei der halben vol- 
ten j vndt in d:r zjeit des andern 
fortreiittens , vndt foïï févriers lang 
fortfahren als dem reiitter esbelieben 
•vvirdtj, in eben mapger gedult 3 ge- 
horfamb, vndt juslheit , als wie mit 
der erfien.Vndtwirdt er allfo befchei- 
dener weif fagen Konnen > das diefi 
einige le Etions, manier, das fferdt ver- 
urfacht fich aller feiner gedult 3 ge~ 
horfkmb y ftarcke 3 vndt wackerheit 
zjigebrauchen : bedunckët mich alfb 
nun die vollkommene wijfenfihafft 
des reiitters vndt pferdts ., welche 
ihnen zjiwijfen gebûret, genugfamb 
erz>ehlet zjibaben , nachdem ich ihr 
gefàgt , wie man die aujjgehabene 
pajfaden terre recht machen foll. 



I/INSTRVCTION 

de bien partir de la main fans aucun 
defordre : en après qu'il arrefteiu- 
fte fur les hanches, & que de la mef- 
me cadence de fon arreft;, dans la 
main & dans les talons de l'hom- 
me, fouffrant fes aydes auec pa- 
tience , ( quoy qu'ani me de la cour- 
fe ) il acheue la demie voke : au 
fermer de laquelle il attende fur 
les hanches , allant en vne place à 
courbettes, de mefme cadance 
de fon arreft , &c de la demie vol- 
te, le temps de l'autre repart -.con- 
tinuant tant qu'il plaira au cheua- 
lier , en mefme patience , obeyt 
fance & iufteJTe que la première-, 
tellement qu'auec raifon il fe peut 
dire , qu'en cefte feule forte de 
Maneige le cheual pratique tout 
ce qu'il fçait de patience , d'o-] 
beyflance , de force & de gen- 
tillefle : & me femble auoir af- 
fez prouué la parfaite fcience du 
cheualier &C du cheual ayant dit la 
manière dp bien faire les paflades 
releuees. 



DER K^O N 1 G. 



LE ROY. 



Ich wolt gern zjirjei ding wif 
fen 3 welche ihr mir mch nit gefagt 
habt , als erfdîch wie man das fferdt 
mit der handt 3 vndt mit einer fchonen 
zjehr P fortgehen machéh foUe ? das 



le voudrois bien fçauoir deux 
chofes que vous ne m'auez pas 
dites. La première , comme quoy 
il faut faire partir fon cheual de la 

main 



dv roy: 

main de bonne grâce : & l'autre - 9 
combien de courbettes il faut à îar • 
reft, combien en tournant, %n fai- 
fant la demie voke , & combien 
auparauant que de repartir. 



VNDERVFEISVNG. nj 
ander: vndt irjieviel curbeetcnman 
machen muf b'tf zjum ftillhalten: 
vuieviel im vmbkehren in dem man 
ein halbe volt en machet , vndt vvie- 
viel man machet 3 ehe man vvider* 
fortrettt? 



PLVVINEIi 



BBERBE&EllTTE&l 



SIR E * Voftré Majefté a rai- 
ïbnde defîrer fçauôir ces chofes, 
& entr autres la première : parce 
qu'il y a grand nombre déperfon- 
nes, & mefmes desgens qui fe méf- 
ient de l'exercice dont ie parle, qui 
font partir leurs cheuaux de la 
main d'autre forte que ie ne ferois 
d'aduis: &les accouftument àvne 
mauuaijfe méthode , qui eft lors 
qu'il les veulent faire partir , ils ou- 
vrent les iambes & le bras de l'ef- 
pee : tellement que les cheuaux ac- 
couftumez à celle routine partent 
le plus fouuent: mais ceftea&ion 
n'eft pas à ma fantafîe pour deux 
raifons: LVne , que tant moins le 
cheualicr fait d'action à cheual & 
' plus aggreabie il eft à regarder: &£ 
l'autre, qu'il peut arriuer qu'on fur- 
prendravn cheual, ou qu'il fera las 
& fatigué de telle for te, que s'il ne 
part après cette pofture du cheua- 
licr» èl que Thomme demeure les 
iambes ouuertes, le bras leué , & 
fon cheual en vne place, cela fera 
de mauuaife grâce: car de donner 
vn coup d'efperon après , cefte 



jfhre Mdtjefî. hatt recht dos fk 
nach diefendingen fragen > vndt vn-* 
der andern von der erfien frag<u> : 
Nachdem es wiel perfomn , vndt 
auçh meifter , fb mit diefem exerce 
tio von vuelchem ich rede , ftch be- 
ynuhen> vnderfangen haben, vuelche 
pferdt dwch die handt auff ein an- 
der geftalt > als mem gutduncken nit 
erfordert^ fortgehen machen :gevuoh~ 
nenfie dardnrch zj6 einer bofen vn- 
derweijîmgsmamef ; als wan fie dos 
pferdt fortlauffen machen wolten, 
thun fie die fchenckel vndt arm deê 
degens von einander ^ alfo das die 
pferdt fo darzsu abgerichtet 3 zjim off- 
termall fortgehen : aber diefe vueif 
ift nit nach meinem gutduncken , 
recht vntb z/< vehrletf vrfachen: die 
erfie ; *da*je weniger der rentier be- 
nroegungen zju pferdt macht ^ je bejfer 
vndtz^iehrlichereranzjufchavoen ifi: 
vor das ander : mogte fich auff diefe 
vveif zjitragen , das einer einjperdt 
gâhlingen angriffe 3 vndt gefvuindt 
fortrennen wolte 3 vu an es fehrmùdt s 
*undt abgearbeit vvere/vndt dos pferdt 
darnach nit auff diefe vueif fortlauff- 
fen wolte 3 wurde der reiitter alfo 
flifihaltedt, mit vone mander geîhanen 
fchenckeln ^armen/undi pferdt mander- 
felben ftatt verbleiben, vvelches fèhr 
vn&iehrlich ftehen vvurde y vndt ob er 
FF 



n.jf. KONIGLÏCHÈ 
zhmc darnach fchon die fiorngeben 
<yvohe j fo batte man doch aile diefe 
vngeflalten dbereit zjmorn an ihmge- 
fehen diefes aber foll niemalln gefche» 
hen: findem diegeringfte bevvegung 
des rentiers , foll dem pferdt ZMgehen > 
tmfctchtfnachen; Alfo rathe ichdem 
pnigen^ welcberfein pferdt anfangs 
yechtjortlauffen machen wolte 3 das er 
ihm dem z^aum mit der handtvnge- 
fehr dreiier finger breit , nachlieffe , 
<vndt es mit den verfen 3 vndt vviefie 
damahls fein> antmcke 3 ohneeinan- 
ders weitlauffigers tempo zjtfmhen * 
yndt alfo foll man das pferdt erftlich 
zjâ dem rennengewôhnen-.rundtnach- 
de?nes auch die fer manier gevoohnet, 
%mdt d,er reiitter nur die hand fmcken 3 
<vndt die dickhctheil an den fchenckeln 
an daspferdthalten, 'uvirdt dos pferdt 
mit gant&er ge*uvalt durchlaujfen: 
■imât ob es auch auf forcht beider 
fchenckeln nit fortlaujfen *uvolte ,fà 
"feinfa jedoch die zwvo ver fen aller- 
nschf darbeij es zjtftraffen , ohne dm 
der reiitter einige bèfe geftalt mit dem 
le 10 } den armen 3 vndt fchenckeln *von 
notten zjtmachen hatt: die anz>ahl der 
çurbettenbetreffmdt,fottenihrernetm 
gemacht voerden: als nemblich dreij 
imfiiïïhalten dreij in der halben<vol- 
ten, *vuan man <Vmbkehrt ^ondt dan 
drevj ehe Pian auffhcrt. Aber ihre 
lyfaijeFt. follen betrachten dos diefe 
gevvijfe z^ahl fo ich ihro hieringebe > 
d,er reiitter nur gebrauchen folI> zvan 
rr fein pferdt allein reiittet , vndt nit 
titiff einem Tumier 3 oder fhlacht 
Z& pferdt: in dem fchluf der halbert 
rpolten foll man mer oder auch 'weni- 
ger curbetten maclwn, aufi vrpichen 
wan die pferdt cinander nitgleich in 
der gefih'windigkcitjan , tft<von not~ 
tendas einer auff den andern <warte 
wdt'm die fera woarten.fçll dm pferdt 



L'INSTRVCTION 
action c'eft défia fait paroiftre fans 
effecl} ce qu'il ne faut pas : car il 
faut cfue le moindre mouuement 
de l'homme foit vn commande- 
ment abfolu.au cheual lecenfeille 
donc àceluy qui voudra bien faire 
partir fon cheual , qu'il lafche ia 
main de la bride de trois doigts, & 
prefleles talons, d'où ils font, fans 
aller chercher fon temps plus loing, 
& qu'il accouftume fon cheual à 
partir en cette forte : car lors qu'il fe 
fera apperceudecela,pourpeuque 
l'homme lafche la main & appro- 
che feulement les deux gras des 
jambes , le chëuai efchappera de 
toute fa force : & quand mefmc il 
nepartiroit pour lapeur du gras de 
la ïambe, les deux talons font tout 
contre pour y arriuer , fans que 
l'homme fafFe nulle aâion man-? 
uaife du corps , des bras ny des jam: 
bes.Quant au nombre des courbet- 
tes , elles doiuent eftre de neuf: fça- 
uoir trois en arreftant j trois en la de- 
mie volte en tournant , & trois au- 
parauant que de partir. Mais voftre 
Majefté remarquera que ce nom- 
bre prefix que ie luy donne , eft 
quand le cheualier fait manier foa 
cheual feuh cadi c'eft dans vn tour- 
noy , en vn combat à cheual , au 
ferrer de la demie volte il faut faire 
plus ou moins de courbettes, à eau- 
fe que les cheuaux n'eftans pas d'ef- 
gale preftefle, il eft neceflaire de 
s'attendre IVn l'autre ,& durant ce- 
fte attente que le cheuai demeure 



DV ROY. 

en la cadance des courbettes, & faf- 
fe paroiftre le cheualier de bonne 
grâce en cette a&ion ,*qui eft la plus 
belle qui fe faffeen t©us les tour- 
noys& triomphes. 



VNDERVVEISVNG. /7/ 
in fiiner AMJfeinanderndchfolgmgf 
ordnungder mrbetten <verharren, aujf 
dos es dm reiitterin einer folchenge- 
fiait in der &iehr erbalte > <uoelche$ 
dan dm fihonjle , foineinem turnier 
oder triomph , zjtfihen ifi 



LE ROY; 



DER KipNlG, 



le cognois véritablement que 
les paflfades releûees eft la vrayé 
pierre de touche du boncheualier 
& du bon cheual : Se que c'eft la 
conclusion de tous les maneigës-, 
pour aufqûelles paruemr , retour- 
nons à la fin de nos paffadesterreà 
terre: & continuez à me dire ce que 
vous apprenez après à voftreche- 
ual pour le rendre capable de tou- 
tes les juftefTes que vous en défi - 
rez. 



Jch erkenne in der warheit dos dis 
auffgehahene pajfaden der probierfiem 
einesguten reittters , pfèrdts ^ njndt 
der befchluf aller fthulen oder leBio- 
nen ift , zm die fer kunfi km kom- 
men. Lajfet <vnf nun irjeiter zm 
*onfern pajfaden terre à terre kehren: 
*ondt erzjehlet mirvuieihr daspferdt 
nachmals abrîchtet s njvan ihr es 
gmtz> jiïjt machm wâHeL 



PLVVINEL; 



qberbereutter: 



SIRE, La clef de toutes les 
plus grandes jufteffes, eïtlepaflei- 
ge fait par la aiferetion &£ leiuge- 
ment du cheualier , s'en feruir 
quand H eft temps, félon les diftan- 
ces& les proportions qu'il iuge ne- 
ceflaires, foitenauant,en arrière, 
de cofté, peu ou beaucoup, en 
tournant plus ou moins delà main 
ferme ou légère, eftargiflant, fer- 
rant, aduançant d'vn ou des deux 



Ihre IM&ijefi. der fchlufel > der 
ge<uuijf-ûder pftheit > ifi dos paffage 3 
fo durai njerjlandt vndt befcheiden- 
heit z des reiitters gefehicht > ~uvelcher 
fich dejfen zm rechter zjeit gebrafo* 
chen folle > nach der vqfide y <vnd,t 
maaf des orts y Jo er wr nott<vven- 
dig, darzjt eAennet > es feij gleich 
vorfîch , hinderfch > mff die fit t en 
auch vueniz oder ^ovicl > m an kchr 
auch mer oder t uveniger <vmb mit der 
fieiijfen oder leichitn handt , maner- 
'weitere'j verengere > ruche fort > miP 



ïtf KONÏGLÏCHE 

einer oder zjvvô <verfen •> nackdem es 
âann *von notten fein wirdt > bald 
aufftine, <vndt bald au f die andere 
bandt, Iftderowegendaspajfageal- 
lein da? <reke mittel, die pferdt ZM 
atterleij manieren „ fchden <vndt le^ 
Bionen juft zjamachen : dieweiln es 
dos fanftimûtigfte iïi , <vndt duré 
<uuelche der rtiitter eben in dcrfelr 
ben zjit 3 dem pferdt , die gantzj 
wijfenchaffi vnderweifet , welches 
dan die notturfft derhânde <vnd ver- 
fert fein 3 ohn dos er da* pferdt zm 
zjorn bevuege 9 t)ôr welchem erfich 
dan vuoU vorfèhen folle : dammbdas 
mm.durch gewalt > niemahln oder 
fehr [elten etwœft guts auft dem 
pferdt bringen kann , welches dan 
auch der befchluft aller meiner leftio- 
nen , die pfrrdt vooïïabzjwichtenift, 
als dos manfie in dergûte, wênig> 
vndtofft reiitten folle: danwan dot 
pferdt nit juft , im fchritt mit dent 
kopff, mitdemleib >vndtfchencfaln 3 
weifzjtmachen ,fo iftev vnmoglicb 
dos es jemahls vueder woUnoch juft 
gehm konne* 



LlNStRVCTION 

talions félon qu'il eft à propos, tan- 
toft à vne main, 8c tantoft à l'autre. 
Et le feui moyen d'adiufter les che- 
uaux à toutes fortes d'airs, eft le pat 
feige: pour ce que c eft le pius doux, 
Scquetecheualieren mefme temps 
monftre au cheual toute la fcience* 
qui font les oéuures de la main &C 
des talons, fans luy donner aucun 
fujet de fe mettre en colère, à quoy 
il faut prendre garde foigneufe- 
ment , pource qne par force on ne 
peut iama*s ou rarement urerrien 
qui vaille, d'vn cheual: Ceft pour- 
quoi la conclufion de toutes mes 
leçons pour bien drefler les che- 
uaux eft de les trauailler douce- 
ment ', peu & fouuent : car fi le 
cheual ne fçait cheminer, iufte au 
pas, de la tefte , du corps, & des 
jambes , il eft impotfible qu'il 
puiffe iamais manier , ny bien, ny 
iufte. 



DER Kj)NîG. 



LE ROY. 



Vvas nemet thrpajfage , <was Que nbmnaez- vous paiffégér,8c 
ÎH diftpafîage? qu'eft-cequepaffejf e? 



oberbereutter: 



plyvîmel: 



Ihre Maijeft. dos rechte paffage] SIRE, le vray paflTeige eft Vtî 

ijt ein abgekurtzjter fchritt ,wehhen pas racOUTCy que le cheual fait iOUS 

âas pfirdt gefchvvindcr > als denge- î U y pl us p re ft que le pas ordinai- 

njuohnUèenfèntt met* vndtge- re & mo ins que le trot, en vne 

nnger, - - adion 



£>V kOYJ 

a&iôft toufiours difpofee à obeyr 
àla main, & aux talions, fans fur- 
prifc, ayant bon & iufte appuy 
dans ia main , & s'y laiflant condui- 
re, & bonne obeyflance aux talons 
pour faire le femblable: c eftàfça- 
uoir, que lecheualen tournant ou 
en marchant de cofté , croife les 
jambes vn peu moins celles de der- 
rière que celles dedeuant : Et pour 
faire le paffeige des voltes bien pro- 
portionné, il faut que les jambes de 
dèuant faffent vn* cercle à plus près 
comme la longueur du cheuai, & 
celles de derrière vn autre cercle, 
plus petit des deux tiers ; £c comme 
i'ay dit cy-deffus, en vfantprudenv 
tnent& difcrcttementdecettefor- 
te de paflfe i^es prenant garde de tra- 
vailler ordinairement à ce que le 
cheuai tvouuele plm difficile, il en 
«eùffit de fi bons effets que par ce- 
fte voye il obeyt franchement àla 
main, tournant & reculant à la vo- 
lonté de l'homme. 11 fe range deçà 
& delà pour la crainte des efpprons, 
lefquelies ehofes eftans , il peut ma- 
ïiierfans aucune difficulté à toutes 
mains, large, eftroit, court, long & 
iufte, comme il plaift à ceîuy qui eft 
deffus ; d'autant que , comme i'ay 
dit, &rediray à toutes les fois qu'il 
en fera befoin , la parfaite fcience 
des cheuauxbien maniansconfifte 
enFobeyfTanceabfoluëde la main, 
de la bride & des talons. Et o(e af- 
feurer voftre Majeftéquefî le che- 
uai me contente en le promenant, 



VNÎ> ER VVEISVN.G n 7 
ringer^alsdertmt, allz>eit derhani 
<vndtden ver fin ZMgehorchm gefchi- 
ckeî ift\ ohne eine gefchwinde <vber~ 
falhng P vndt <uaan man ein rechte 
auffleimng des z^aums in der hand 
haït, 'vndtlaffet fchgern <vonderfei~ 
ben leidten ^ auch den verfen woll ge-> 
horchet ^einfolches zjiuerrkbten : als 
nemblich: dos dos pferdtiruan es <vmb- 
*vvendetoder kehret > oderauchim auff 
derfeittenfortgehty diehindernfchen- 
ckelwmiger > als die farder n vbere in- 
ander fchrenckhe : njndt ^juan man 
daspapigen der volten recht firmiren 
*uuîïï 3 fofdlen die fordern fchenckel 
des pferdts^einen ring,oder mndejbeii-* 
nahe folœngds das fferdt ifi \> vndtdie 
œndern zjvven hinaem fchenckel auch 
einenring y *vndtzjui)endrittheilklei- 
ner ois die andern, machen:fernersfell 
man ailez>eit (wie obenvermelt)fch 
dervueifvndbefcheidenheit , in die fer 
manier paffagengebrauchen > <vndtfoll 
man wottin achtnemmen j dospferdt 
dlezjitindem zjireiitun 3 zvas ihm 
am fchwerefien <vorhbmbt s darattjl 
daneinfoguter nutz^kommet 3 doses 
dMrch dif mïttel der handt gantz* 
freiivuiïïiglich gelvchen *vndt auch 
nach defïreiitters begeren 'vmbkehren^ 
kjtmckhgehe \ vndtfich auf forent der 
jpom, mffein <undt die anderfeitte 
recht in die orcbtMigftellewirdt. Vnd? 
nachdem ailes alfobefchaffen iji^kan er 
cinige y befch^rjernnf auff Mer 



orne 



handt manier en reiitten s alsjûreit y eng> 
h.urtz^ langt e jndtgerarh auf> wie es 
dan dewfe daraHJfJitz^etgefelttgleich 
<vvie ichgefœgt/vndtaucljfb offt es vôn 
notîen/vvîderfîgen vu/ II, das dte voll- 
komene ^vijjènffhaffi, einfferdt e vrooll 
zjtreiitten , aile m in dem gehorfamb 
der hand, des&aums, -vndtder<verjèn 
befiehet 3 <vndt darffewwere Maijejh 
^orge^vijfernjas^fo das^ferdt, <wm 
GG 



ni KONIGLICHE 
id> jpdtzjere > mirfolgt > esauch fehr 
<vvollw den volt en njnât langen , vndt 
kwtzjen pajfagen gehen *wtrdt, vndt ^ 
Jo es nur terre à terre gehet 3 <vnât 
*uvan fein manier erhoben 3 boch oder 
nur von etner halben manier ifl/uuirdt 
esjedochnach vermogen feinerfiarckè 
imdtmacht ailes <waf ein gut pferdt 
<vermag 3 thpn:alsin dengedoppelten 
h/olten, yorjtch, hinderfich > auffdie 
feitten > bien vndther fehlangen-weif 
in einem platz* , von einem ftiUhdten 
jns ander 9 e avelches dan aile in der 
zjuvechh > daraufi der rechte 3 *undt 
jufie gehorfamb entjpringet: dange- 
meinglïch aile die andern pfiheiten: 
feindt auf der ferme ferme >{dasifi 
wan dos pferdt auffeinen plat&fein 
leëtionmaèet, ohnedaseshinderfich* 
.oder *uorfîch nroeder aujf die fiitten 
gehc)betrangefr 



LTN3TRVCTION 

il maniera fort bien fur lesvoltesôc 
paffades longues & courtes, s'il ne 
va que terre à terre, & fifonaireft 
releué,haut, ôumefaire, il fera fé- 
lon fa^ force & Vigueur, tout ce 
qu'vn'bon cheual de Maneige peut 
faire, foitfurlesvoltesrédoublees, 
en auaht , en arrière , de cofté , de- 
ça & delà , en ferpent * en vne 
placé , de ferme à fermé * qui 
eft celuy feu! d'où fortlavraye 
& iufte obeyffance : Car géné- 
ralement toutes lès autres juftefïès 
fontpuifees dé celle de ferme à 
ferme 



DER K.ON1G. 



LE roï: 



U <wolt dos ihr mir dos mit- le feray bien aife que vous më 
tel die pferdt nwoll gehen zMma- déclariez plus particulièrement lé 
chen bejfer erklâretc , alsjhr mir m0 yen de faire manier les che- 

uaux, que Vous m'auez feulement 
dit en termes généraux par ce dit 
cours du paffeige. 



nur in einer fchle&ten gepdt durch 
diefes geftrâcb mon den pajfagen, 
'ycrmetdt. 



OBERBEREUTTER! 



plvvinel: 



IWeMatjefi. ich bab ihr mr<von s j R E ray feulement parlé 

dm Pajfagen geredt damtt icbder- ff - à ' ft Majeft{ ! DO ur 

felben zmerkennen geben kan, dus es uu p*""- 1 »»- « ' U1 " w ~' a ) * 

d^emigirmtjiidie^dti^^h toy d°5? e E a cognoiitre comme 



DV ROY. 

c*eft le feul moyen d'ajufter les 
cheuaux : à prefent ie diray com- 
me quoy il eu faut vfer, non auec 
tant de particularités que ie défi- 
rerois t car d'enfeigner toutes les 
chofes qu'il conuiendroit, i'ay cy- 
deuant dkàyoftre Majeftéquele 
prudent homme de cheual doit fai - 
re la guerre à l'œil & fe feruir des 
moyens félon les temps , les occa- 
sions & le befoin : neantmoinspour 
Juy donner va peu de lumière da~ 
uantage. La permiere leçon que 
i'obferuelors que lé cheual obey t à 
Fentour du pillier dans la main &. 
dans les talons , de pas , de trot s 
de galop , à toute bride, §£ de fou 
air fur les voltes: puis la teftecon^ 
tre le pillier ; de coftë , entre les 
deux pilliers , de cofté , deçà Se de * 
là, des hanches feulement: le Ten- 
tant fous le bouton & en vne pia 
ce dans la main & dans les deux 
talions , fouffrant les aydes dts 
jambes & des talions au befoin, 
fans fe mettre en colère , puis au 
pas , au trot , au galop , à toute 
bride par le droïâ: arreftant infle^ 
& prenant vnë deniie volte terre 
à terre, partant & redoublant le 
nombre dé paflades que la force 
luy permettra. Alors luy oftant le 
caueflbn » ie lé fais promener fur 
les voltes, comme la chofe la plus 
difficile à faire au cheual , du mef- 
me pafleige que cy-defTus i'ay dit 
en fe feruant fort de la main pour 
luy faire porteries efpauîesoùbon 



VNDERWEISVNG. np 

machen iîl : Nun vvillkh vermelden, 
«uviema oberz i eltes{<vndtnitfo<weit~ 
letffigcs als khgern imite) gèrau- 
chen folle: damit ailes wie esfichge* 
bûret 3 vndervvifen vuerde: kh hah 
allbenit ihrer MaijeFt. hkbeuornge- 
fagt : dos der vorfichtige reïitter 3 
*woll auffdasaugdespferdtsachtha- 
ben> vndtfch der mittelnachgefidt 
derz^eit, vuie auch nach erfordemw 
d.er gelegenheit <vndt notturfft ., <re~ 
brauchen fille : vndt damk kh dif 
dem reïitter bejfer erklare ,fi nembe 
kh in der erfien leftion acht> ob do* 
pferdt gehorfamb <umb die faul^ 
in der hand> den verfèn^ infchritt 3 
im trott 9 imgaBop A mit dem gant- 
z,m ZjMim , nrndt ihn feiner ma- 
nier , auffden volten recht ijl Vndt 
darnach dm der kopjfgegen der Cau* 
ien, auffderfeitten^gegen alleu be~ 
âmfadlen, auffdiefi vndt dte an- 
denferae, vndtnurmit denhufften, 
feije:<vndt â^eresvndcrdemhnopf 
des nàafbandts 3 an e'mem on in der 
handtj <vndt an den z/upoen <verfen s 
fiole > aué die hilfe der fchenckel* 
vndt *uuan es von notten iftphne zj>m 
gern enrage > 9 hernacher im fchritt* ' 
m trott > imgallopp , mit gantzjsn 
zjmm 3 au J die rechte feîtte , *vndt 
gerath fitllhakendt^ njndt nembe ein 
halbe <volten terre a terre darzjiê : 
reiitte <ùveiter fort > <vnd<verdople die 
zJfA derpajfaden.jedochforokljeino 
fiârcke ihm ' z&elapn <wirdt. Alfdan 
foll m an ihm das naafbandt abthun s 
<vndt es aujfden volten foatzjeren 9 
nroelche dan dem pferdt am Jchwc* 
reH-enzMmachen^orkommen^ vndt 
in eben den pajfagen , <uuiekh hkoben 
«vermebltgebraHche kh mich der h and 
fiarckh in diefem ^ damit kh es die 
fchuliem, <wq es mich bedimcketgîit 
ZMfein^ himwendenmache > auch dos 



120 



KONIGLÏCHE 

ich dardurch erkennen, ob es anfferhalb 
àerfaden > rùt etwan einen vngehor- 
famb begehm kann > *uvelches es dan 
ohn allen Kjweifel mtdecken wirdt, 
vndt wan mon es im reiitten vmb die 
fad> an derhandt, <vndt<verfin em~ 
ffnden dœs es dm filées nit leiden 
*uvill> fi vuirdtes ein gewifi zjichen 
sfim , dos diefe oberz>ehlte lection nit 
>vvott e omb die fad<verrichtet<worden 
feindt: mùfte man deffwegen, es vuei- 
teran diefadfêtzjcnfunordmngdar- 
durchzjimrhindem , <vnd verharren 
es daran zjAreitten , bips dos zjzichen 
dervuijferfijaff, dem rditterrechiin 
die hadgehe: vndtnachdem es mitden 
fchuhern alfb ifi 9 vndt fie vvo erbege^ 
ret , hintrâ r t , Joli er bald eine balddit 
andere <verfin > nachein^nder an dai 
pferdt nahen , darnit zjmerfichenja* 
erihme die hâffte, mffeiner vndtder 
andern feittenfirtgehen machet, ohn 
dasjichdiefchdtcrn, alsmreinwe-* 
ni? bewege : <vnit t/uan man es nach- 
mdauff diefe vveifgehorfamb befin- 
det 3 JoU man es attjf die ' feitte , auff 
ein vndt die andern hand , mit der 
hand vndt <verfin zjigleich 9 gehen 
machen 3 vndt (bile er allait am 
knobffy eseherficbaujfdielenden, als 
aufdîc fchdtern z&fetz*n> empfin- 
den: <vndt nach^m man ailes die fis 
probierthatt , *vndt'UviderftAret,das 
es eingroprn mangel an der handt» 
als an des reitters <vuiïïen begangen, 
fifott man es defto offter fiillhalten 3 
*yndt es mit dem zjwm auffheben, 
rundt auffden huften , fi viel als 
ihm moglich halten, <vndt fi es die 
notturffi erfordert , fille er fiin le- 
Rion </wifchen den zjuuoen faden> 
es dardurch de fia leichter zjAmachen, 
befchlieffen, 

DER 



UINSTRVCTION 

me femblera & cognoiftre fi hôrà 
du pillier , il ne fera nulle difficulté 
d'obeyr , ce qu'il exécutera fans 
doute, fi en le trauaillant au pillier 
on la fenti dans la main &dans les 
talions : que fi il les refufë, fe fera vn 
tefmoignage que les ieçonscy-def- 
fus n'auront pas efté bien exécutées 
au pillier: auquel cas il luy faudra 
remettre de peur de détordre , ôC 
continuer iuiques à ce qu'on le fen- 
te capable de refpondre au cheua- t 
lier t ce qu'eftant & portant les 
efpaules où il deûrera , il doit 
approcher vr* talon &p*uis l'autre* 1 
pour tafcher auflkà faire chemi- 
ner les hanches de codé & d'au- 
tre y fans que les efpaules bon*; 
gent que fort peu : & lors qù oii 
le cognoiftra obeyflant en cette 
forte, on le pourra faire marcher 
de codé à vne main Se à l'autre de 
la main & du talon tcut enfemble, 
le fentant toufiour^ous le bouton, 
& plus preft à fe mettre fur les han : 
ches que fur les efpaules : & en faï~ 
fane toutes cese^reuues, fi on le 
reiïentoit abandonner quelque peu 
plus fur la main qu'à la fantafie du 
cheualier , il fe doit arrefter plus 
fouuent , le leujjr & tenir fur les 
hanches le plus^qu'il pourra : & 
en cas de neceffité conclure fà 
leçon entre les deux pilliers pour 
l'allegerir dauantage t 



t n 



DV KOt: 



VNDERWEISVNC 1J3 



LE ROY, 



PEU K^O NI G. 



Faifant pafleiger voftre chenal 
for les voltes * voulez* vous qu il 
commence fon Maneige par là? 
car il me femble que vous auez 
toufiours dit que c eftoit ce qu'il 
treuuoit le plus difficile. 



î\achàem ihr das pferdt aufj 



? den 



"volt en paffejchiret y wolt ihr das es 
fiin fihul dardurch anfimgen folle? 
dan es bedunchht mich , das ihr mir 
allez^eitgefkgt habt 3 dm es dem pferdt 
am aller fchwerefien vorhombt, 



îIvvinél: 



oberbereutter: 



S I R Ë » Ceft pourquoy ie cotri- 
flaence toutes fortes de chenaux 
par celle leçon à l'encour du piiiier, 
& les y continue iuiques à ce que 
i'y treuue de Fobeyffancë § tant 
qu'ils foient prefts d'à ju Lier, alors 
les oftans hors de la fubje&ion des 
pilliers, il n'eft pas à propos de 
commencer à les faire manier fur 
les voltes, de crainte que fevoy ans 
en liberté & treuuans vne grande 
difficulté^ ils nefiflent quelque re- 
fiftance , eftant neceffaire de les y 
conduire peu à peu ; ce que iefais 
en cette forte. Le cheual fçachant 
donc manier autour dû pilJier , 
comme cy-deiTusi'ay dit, & obey f~ 
fant au pafleige, à la main, & aux 
talions , le cheualier le doit con- 
duire le long d vne muraille , &:. 
le promener de pas par le droid 
deux ou trois tours, pour luy faire 
cognoiftre la pifte, puis comme iî 



Ihre Maijejt. darumb gefchicht 
es j das ich mit alterleif pferdt in aie fer 
lectiôn rymb die faule â z>um erUen 
anfange vndt lajfe fie fblang darin 
iitrharren y hifi ich dengehorfamb an 
thnen erjpûrè^ <vndt bifi fie heqminb 
jufi XMmachen feindt : vndt w an fie 
au fi dem zjvuàng der fitulen fiindt : 
ifi es nit nutzlich fie gUich auffden 
roolten zjureiitten, darumb nachdem 
fie ftch in freiiheit hefinden 3 njndt- 
hernach ihnen etvuœs Jchwerers 'vor- 
hemme , fie fich etwan n>ï widerfe-* 
zjeten die^weiiman fichallgemach zm 
fchnraeren dingenbringen mu fi: <vndt 
verhalte ich mich hier in aujf die [h 
<Vveif: Nachdem dan dos pferdt <ymb 
die Jaid woll gehet 3 wie ich dan 
hieroben daruon <-jermeldt> vndtge- 
horchet dem pœffizge mit der hand> 
<vndt den ver [en . fo (bll der reiitteTt" 
es laws an einer manier rciitten: 

•Ùi 

nmdt esdurch den fchritt , iwdt aujf 
die rechte faite , zjweij odgf dretj 
aufi-vndt abkehrting> ïpœzjeren, es 
die fusfiapffen dardurch erkennen zji^ 
machen, <vndt wœn es fie erkennet^ 
HH 



122 K0N1CL 1CHE 
Figvïjd mufi er es bewegen j. oder 4.. cur- 
1 im hetten zjimachen > darnach j. oder 4.. 
fihritt vu i der fort reùtten > vndt mu fi 
man alfo im auffhebenvnd fortreiit- 
ten s ein mai ins ander , ôhne dos pferdt 
KMuervn'vvilligen 3 bifidas es fie aujf 
einanderfolgendt auffdie rechtc mach- 
en> auch fi lang es den atbem vndt 
x fiârckehaben kann i verharren ( fo er 
anderfi die fchuldbarheit erweijen 
-z virdt ) vndtfblljedoch dos nitim an* 
fdngderjufiheitgefchehen, darnitmart 
es nit <ver t vm;viïïet 3 oder abvoendig 
mâche t 3 das es , in dem die le&ion %ve- 
réunit et-vuan eingrojfèrs lafier anfich 
nemme 3 vuslches man ihm doch nit 
gutheijfen fille 3 fonder n es bejjïigfiraff- 
en. Aber es ijt hochiich von nôtten 
zjuerhennen 3 ob die <vuiderfetzjmg 3 
aufi féalckheit t vmjvijfenheit 3 von 
luslrigkeit, oder mangefder gedâcht- 
nufi 3 herkomht : damit man durch 
diefè erhmdtnufi darzjt recht finden 
kann 3 welche erkandtufidan nit, ds 
nur durch den langwûrihen ge- 
brauch y diefes exercitij ZMerlangen 
tfi : aber es mag auch fein wafi es 
wiU 3 fb mufi man das pferdt durch 
die gedultj oder auch mit gewalt jbe~ 
zjuvingen > vndt der jenige welcher 
hier in nit woll erfahren, wirdt am 
befien thun , fich dergedultzjugebraur- 
chen y dan wo er mit gewalt hierin 
verfùhre 3 wurde er der fachen km- 
viel thun > dievueil man an der jufl-* 
heity die rechte volkommenheit >eine$ 
verfiândigen reiitters erkemet* 



UINSTRVCTION 

Faura recogneuë, il le faut obliger Fi 
à faire trois ou quatre courbettes, ***• 
puis marcher trois ou quatre pas % 
& ainfi continuer en leuant & che- 
minant de fois à autre fans ennuyer 
le cheùal tant qu'il les fçache faire 
de fuitte &qu'il manie par le droiâ, 
iufques au bout de fon halaine & de 
fa force (fi onvouloit luy obliger) 
ce qu'il ne faut principalement au 
commencemet des iuftefles , crain- 
te de l'ennuyer ? ou de le rebuter. 
Que fi durant cette leçon il luy pre- 
noit quelque malideextrauagante, 
il ne la faut endurer , ains la chaftief 
vigoureufement : mais if eft bien 
neceflaire decognoiftre fila defen- 
ce vient de malice , d'ignorance, de 
gayeté, ou de manque de mémoire, 
afin d'y remédier félon celte co- 
gnoiflance, qui ne fe peut acquérir 
que par le long vfage dans Fexerfi- 
ce ; neantmoins, quoyquecefoit, 
il faut vaincre le cheual par lapa- 
tience, ou par la force : & celuy qui 
n'eft pas beaucoup fçauant fera 
beaucoup mieux; de feferuir de la 
patience, crainte qu'en fe feruant 
de la force il en vfaftmal à propos» 
pource que dans les juftefleSjC'eft là 
où on cognoiftla vraye perfection 
du fçauantcheuaîier. 



DER JCONiG, 



L Ç ROY. 



Vyandm pferdt auff die reéte, Quand le çheual manie parle 



DV ÎLOT. 

É*oi& fans refus, que faites vous 
après? >; 



VNDERVVEISVNG, ii} 
ohne <vviderfat& gehet 3 yuafimachet 
ihr hernach ? 



PLVYINEL. 



obep^bep^eiittèr: 



SIRE, quandlecheuala coti- 
tenté le cheualier par le droid, & 
qu'il eft bienaffeuré, il le doit pro- 
mener rondement fur les volcesdu 
mefme paflfeige que deflus , fe fer- 
uant toufiours de la main fans le 
trop ferrer des hanches , fufïifant 
feulement qu'à ce commence- 
ment il chemine vne hanche dans 
la volte, pour ce qu'il ne fe ferre 
que trop des hanches , & par ce 
moyen fe rend pareffeux à plier les 
efpaûles. C'eft pourquoy il faut à 
ces premiers leçons de jufteffe fe 
feruir de la main félon le befoin que 
le cheualier iugera : car il y a des 
chenaux qui fe ferrent trop des ef- 
paules & pas affez des hanches : à 
ceux-là il faut faire la guerre à l'œil, 
afin de les obliger à bien entendre * 
à obey r à la main & aux talions au - 
paradant que de les faire manier* 
ce qu'eftant & cheminant bien ron- 
dement fur les voltes fans s emba- 
raffet les jambes Stfeleschocquer. 
Si par hasard le cheual fe prefen- 
toit de fonair dans la jufteffe de fa 
pifte, le cheualier prendra ce temps 
& f aydera tout doucement pour 
l'obliger de faire vn quart de volte: 
puis s'il obeyt le fort careffer , Ô£ 



ïhre Maijesir.nachdemdaspfèrdt 
den rentrer auff die rechte befriedi- 
get y vndt da4 derfelben 'vorgevoiB 
ifi: fi foll er es germât hemrnb œujf 
den volten , eben dejfelben pajfœgen, 
vuie oben njermeldt ffpatzjeren^ vnât 
fîch atlwegen derhandt gebramhen» 
<vndt ihme die huffte nit zjtfehr zji~ 
fhmmentmcken: dieqjoeil esgenugtji 
e uvan esimaufangnurmiteïner hufft 
in der^oltengehet^darumb dm es ohne 
dos dit hûfft zjdftarçkh zjtfammen 
T^emht : weiches dan vemrfacbet J,a$ 
es hinlafiig die fchultem zjétegen 
*uvirdt : derentwegen muf£ auch bel 
die fin erfien le£tioneri,die jufiheitfein 3 
vndtfîch der hœndt, nach notturfft, 
nmdt gutachten des reiitters y bedie- 
nen: danviel pferdt fein 3 vvelchedie 
fchultem Zjufer zjAfammenfchlief\en y 
die htrfte aher nit genug : denfelben 
miifi mon fieipg aujfdas angefehen, 
damit manfie zjiimr recht <verfteben 
macht , der handt < vndt e uerfènz J uge- 
horfambem 3 ehe als manfie reiitteit 
n/viU, vndt foll gantKj gerundt > auff 
der vohen , <undt ohne 'verijuick- 
lung der fchenckel , oder anfiofi 
fimg der fuffe y herumher gehen* 
Vvan uieleicht dos pferdt auiffeiner 
manier in der jitflheit „ feines fufi 
ftapffens y fich erK,eigen wolte^ fille 
der reiitter diefèlbe zjeit annemmen^, 
*vndt ihm gantz, gemahlich helffen? 
njndtnjerurfachen 3 dcnvierdtentheil 
einer vohen zjimachcn; vndt fi es 



j*+ KONIGLICHE 

çehôrchet 3 fott er es fer liebkojfeîn tn 
derfelben pajfafchm nacheinander in 
der zjzit > oder tempo > in vuekhem 
es feîn vvirdt 9 fortfahren, mâche es 
femer,ohne es zjaerzJrnen 9 wie oben 
<vermelt 9 fonder es vieîmer zjffirrech- 
ter zjeit liebkofen 3 dammb dos die 
Uebkofmg dot <vornernbfie ifi ^ wel- 
ches dos pferdt den relitter zjèefrie- 
dîgen , anreit&et : die-vveil es ihm 
njteïïieber etwœfidurch die liebkojung, 
oder mk gutem zj&uerrichten > auch 
<wegen merers lufis 3 fo es daruon hatt, 
ds durch forcht 'vndt <verdmfi der 
fîhlage. ■ 



L'INSTRVCTION 

continuer ce mefme pafleige pre 
nant de fois à autre le temps qu'ilfe 
prefentera , faifant continuer def- 
fus fans l'ennuyer : au contraire , le 
carefîer à propos . car les carefTes 
font les principales chofes qui obli- 
gent le cheual à contenter le cheua- 
iier ,ay niant bien nieux qu'il exé- 
cute ce qu'il fçait fur lefperance 
descareffes, & pour le plaifir qu'il 
en reçoit, que par i'apprehenfion ôt 
le defplaifirdescoupsj 



DER KONIG* 



LE ROY. 



Es beduncket mich vvann' do* 
fferdï K& diefèm zjuveckh kommen, 
truie ihrfaget, esdiefe leftion leicht- 
lich machen konne. Aber vuan dos 
fferdt fich nach euweren <willen nit 
darzM fchicken njoolte 3 <wafi mufi 
man dan thun ? dieweilnviel pferdt 
fein > welchefich mit<von fich Jelbfien 
dar zjâfchicken vverden. 



Il fembleque lecheùàleftantfë ; ; 
duit au pointt que vous ditres, peut 
facilement exécuter cette leçon : 
Mais auflï fi le cheual nefeprefen- 
toit de luy-mefme comme vous dé- 
lirez, que faudra- il faire ? Car il y 
peut auoir beaucoup de cheuaux 
qui ne fe présenteront pas d'eux- 
mefmes. 



OBERBEREUTTER. 



PLVVINEL 



Ihre Maijefi. uvanfich daspfirdt 
ivoïï fchicket 9 defto bcjfer es nach 
meinem njvunfch ifi: dardurch <vviràt 
csmir feine<vvackerheiï<verftandliche 
empfindlichkeit , imdt feine gutege- 
horfambe natur entàecken in maffen 
es dann der rechte *vvege > die grofic 



SIRE» fi le cheual fe prefente, 
tant mieux c'eft ce que ie defire, 
par ce que par là il me tefmoigne fa 
gentiîlefle, fa bonne mémoire, &: 
fa bonne nature à obeyr, quieft le 
chemin de bien toft auoir acquis 

les 



r dv Rot: 

les plus grahdes jufteffes: Mais àuC 
fi s'il ne fe prefcnte de luy-mef- 
mc , ie délire que le cheualier en 
le pafleigèant , luy fafle feniit en 
s'aneruant dans la felle tout dou- 
cement , tantoft vn talion , tan- 
toft l'autre , puis quelque petit 
coup de gaule pour l'animer & 
Tobliger de fe reprefenter , ôdors 
qu'il le fentira venir à ce qu'il de - 
fire , il pourra s'eftendre plus vi- 
goureufement,fur les eftrieux, &c 
dans la felîe , puis eh prenant le 
bout des refnes à l'inftant que fon 
cheualiè prefentera, l'aider de la 
langue , St des autres aydes , fé- 
lon le befoin pour luy faire faire vn 
quart dévoltê, ou vn peu plus, fé- 
lon le iugerttent du cheualier: Ô£ 
ou tous ces petits aduértiffemens 
^ ne (ùffiroient pour obliger le che- 
W?3.tial âc fe prefenter ,' le cheualier 
en reprenant le bout des refnes 
l'aydera franchement de la lan- 
gue i & de la gaule fur le de- 
uant: aufqtielles aydes , s'ilrefu- 
fe de fe îeuer, il luy doit don- 
neï vn bon coup des deux talions 
pour le chaftier de fon refus , puis 
recommencer de fois à autre afin 
de l'obliger à eftre toûfiours preft 
à faire la volonté de l'homme, 



VNÈEkrt^EîsrNa aj 

juftheiten in kurtzjsr zjeit z^erlângen 
ifi t Aber fi es fich nit von ihmfilbfien 
âarKM begeben vvolte y were mein 
wiU dœ-s der rmtter in dem er es 
pajfafihiert 3 fich im fikttel gemah* 
lich anhaltende 3 es bald eine ver-* 
fin* damach die ander „ nachmalsei-* 
nen kleinen fireich mitder fiiffmthen* 
es ddrdurch gehertzj: 5 vndt defiobefi 
fir ZMr gefihicklichkeit ZMuemrfiach-* 
en ,, empfinden mâche , vndï <vvœn 
erfihlet dos es fich zjt dem y vvafi er 
von ihm begeret > fchicken vvill s fi& 
erfîch .ftârçker in denfiegreijfen , <yn£t 
fikttel fetzjsn , dos ende -von dem zj- 
gel oder&aum nemben, vndt ebenin 
derz>eit wandéts pfierdt fich z>ur lé- 
sion fchicket ; mit derfiimn 3 denan- 
dem hiljfen^ e vnât vvie es dan von not- 
tenfein r wirdt ^helffen ^es denvierd- 
tentheil einer tyolteh ôder ein wenig 
mer machen lajfen , naçh verfiandt dès 
reiitters : vndt nachdem aile die fi 
vndervvtifiungen es fich ZMjbhicken 
oder bereit ZMgehen „ zjtmachen ^nit * gur 
helffen woltenfioUderreiitter ( in dem 
er da* end des zjtummes wider in die 
handtnimbt)ihm die hiljffiifih mit der 
fiimm y vndt der ff?ifimthen vornen 
geben , vndtwan es diefien hilffèn^fich 
auffkMgeben , nit gehor chef 3 fillerihm 
eitp guten verfienfiofî mitbeden ver fin 
geben , vvider zj&vnderfchiedlkhen 
mahlen anfangen : damit es aïïezjeiï 
bénit, des reiitters vvitten zjmolbvin* 
gn/feijc: 



LE ROY. 



DER K^ONIG. 



te vous ay autrefois ouy dire, u M mé dkreip lM # k 
que la plus grande difficulté que le Urm f agen ^ àm €S àem g erdt am 
cheual ait , eft de tourner en ma- dlefbeÇchwerlkhften 3 fié im mit* 

II 



z€ KQNIGLICHË 

*en vmb&nkehnn <ynâï zjÂiegen 
jeije y ifi derovvegen die frag, obfich 
das pferdt fchon zjtmgehen fihicket } 
iwie dan hieroben vermeldt ) eine 
ctirhîtengerathaujs 'zjimachen , vndt 
hernach im reiitten ihmauffdervoU 
ten gefihwindt vmbzjÂeren vndt 
Z>ubiegen , zjifchwervorkame 3 wie 
ihr daffelbig pferdt nach euvverem 
*uvitten , darnach zjtrecht bringen 
vvoSetf 



L'INSTRVCTIÔN 

niant, &L de plier :Ceft pourquoi 
encor que le cheual fe prefente, 
comme vous auez dit cy-deflus, à 
faire quelques courbettes par lé 
droifck , s ? ii f aifoit quelque difficulté 
de tourner facilement & de pliec 
en maniant fur les voltes^ quel 
moyen tindriez vous pour le faire 
arriueràles faire comme vous défi- 
rez? 



OBERBERÈIITTER, 



PLVVINÉÙ 



Ihre Tvlaijefi. ich binfro dos fie 
mich auffdiep weiffragen 3 dievueil 
esfurvvar der rechte firauchelfiein 3 
heinahe aller le^ pferden 3 vvelche von 
natur mitdenhindemfùffendeichge- 
hennis dos fie den jenigejn dem vmb" 
keren ^ vndt mjfden volten biegen* 
ifi: d.an man pferdt findt, vvelche vor- 
fich j vndt aujf die feitten > vndt zj&- 
ruckgehen^ aber fich fer vbelzjtdem 
vmbkeren, vndt biegenfihicken: je- 
dochmanwenigpferdtfindet^ vveU 
che nitgern vmbkerenvuotten: nach- 
dem fie vvoll vmb die eine vndt her- 
nach vmb aile beide faulen s wiefichs 
gebûret, abgeritten worden : auch z>u 
end des pàjfafchens voie es die not-* 
turfft erfirdert recht gangen feindt* 
Vndt wari der reiitter in allen die- 
fin leâionen mit der h and. vndt ver- 
fin : nach befiheidenheit verfahrenifi: 
fich ihrer gedechtnuf vndt athems > 
mch aller andernnottvuendigendm» 
gen j welche ich hie beuorn > ihre 
Aïaijeft. verftândigct ,-erkundigen s 
vndt in achtnemen fille. ledochmogte 
es fich begeben { meines erachtens ) dos 



SIRE, ïefuîsbienaifedequoy 
voftre Majefté m'interroge de la 
forte , pource que véritablement 
c'eft la feule pierre d'achopement 
prefqu'en toutes fortes de chenaux 
qui naturellement font vnis , que 
celle de tourner, & de plier fur les 
voltes : car il s'en treuue qui ma- 
nient en auant, de cofté &en arriè- 
re , qui s'accommodent difficile- 
ment à tourner & à plier : néant - 
moins peu de cheuaux lerefoferot 
s'ils ont eftétrauaillezà l'en tour du 
pillier,&entreles deux pilliers com- 
me il faut:& au fortir de là paffeigez 
bien à propos, le cheualiers'eftant 
feruy prudemment de la main &C 
des talions en pratiquant toutes ces 
leçons,leur ayant gaigné la mémoi- 
re, i'haleine,& toutes les chofes que 
cy-deuant i'ay fait entendre à V. M. 
Toutefois foit qu'on eufi manqué 
de bien pratiquer les leçons que 



DV ROY. 

fenfeigne, fuiuantmon intention: 
ou que véritablement il fe treuuaft 
quelque cheual parmy vn grand 
no mbre t dont la difficulté de fa na- 
ture ou ton impatiëce, Tempefcbaft 
de tou?nef,de plier,& de fe tenir îu- 
fte au gré du cheualier,il faudra à tel 
cheual le promener rondement de 
pas fur les voltes , puis partager la 
volte en quatre , &: Tarrefter fur 
chafque quartier, droi£b &iufte: 
& comme il aura la pratique de s'ar * 
refter droid & iuftéà chafquefois 
quëlecheualiér Farreftera, il le lè- 
vera en vne place quatre courbet- 
te* feulement fans tourner, puis 
continuera tournant de pas, arrê- 
tant ^leuant quatre courbettes en 
Vne place iufques à ce qu'il fàittf- 
feuré à cette leçon. 



"ÛNDERFVEISVNa n r 
man die leBion welche ich vnder- 
vueifi _,. vbel gebrauchete : oder aber^ 
vnder einen grojfen anz>ahl pferdte ,. 
eines welches von natur , oder <vve-> 
gen Jiiner vngedult vndkhtig zjtm. 
vrnbherm 3 hiegen ,, oder fichjujt ( nach 
belieben des reiitters ) zjéalten > vue- 
te : fi mùfte man eln fiches pferdtge- 
rnndt herumb auff denvoltenfiapzj- 
ren y vndt darnach die volten in 4.* 
theilj theilen „ vndt es mff einem je- 
deneckhoder derfelben abtheilung ge~ 
rath vudt iufi fiillhalten : vndt vw an 
es die erkantnuf gerath vndt iufi 3 fiill 
ZMhalten er lange t , vndt fi offt der 
reiitter es fîillhalteri vvirdt „ fill<er es 
an einem ort nw ^. curbetten ohhe 
vmbkehrenmachen laffen: fahre ailfi 
fort vndt kehre im fihritt vmb . 
halte fiill y vndt hebe 4. curbet- 
ten in einem ort , bifi filang es die- 
fer leftion gevuifi vvirdt» 



LE ROY. 



DER XLO Ni g: 



Âpres m'auoir dit quel bon ef- 
fe& vous treuuez à cette le* 
çon , vous continuerez voftre dif~ 
cours. 



Nachdem ihr mir werdet gefagt 
haben, vvafiman vor einen gutennut* 
z^en, au>fi dieferlection fchôpffen kann 3 
fifahret darnachvveitenineuwereîi 
gefprach fort. 



PLVVINELÏ- 



qberbepmitter; 



S I R E , Le bon effed que i'y p. Maijeft. der nm&en fi dl 
rencontre, eft que le cheual prend mufi entftringetiFt, dos dmpferdtdù 
la patience de tourner & de plier geàtdt vmbzMkérm m fié nimk t 



léb* 



rzS KONIGLICHE 
Jtch bieget mit einem iufien fchritt, 
wndtgerath wndtohne vnmhe ifoofft 
als der reiitter begert fiillfiehe : dar- 
dura) curbetten, <uuan er will^recht 
artfânge , vndt diefilben beHendig 
îtacheinander bifi zj4> mer en mâche à 
ohne vnordnung 3 welches dos pferdp 
àan Ukhtlkh thm kann , wan es ail- 
bereits anderstwo abgerichtet wor- 
den. Vndt wan da* pferdt hierzjt 

fefehickt^anfiattdas man esdie ^xur- 
ettenauff einem ortmachen lajfe^fbll 
der reiitter nur diehandgemahlich he-* 
rumb kehren , vndt ihme vvollzjtm 
vornemmenhelffèn , vvirdt ervnem- 
Figm- pfindlicher weife >dm pfirdt die ^.Mr- 
* 4 - betten in der vmbkehrung, zjàmachen 
virurfachen. Es iftnoch ein andere le~ 
Bion vor ein folchgethanespferdt, als 1 
won dem ich ietzjtgeredt habe „ welche 
fthltchen auch fo mtzj?arlich > vndt 
hifweilen auch bejfer ( wiewoll die 
eine vndt andere gut ) zjugebrauchen 
ift 3 vndt verfehret man auff die fe 
<vveifâarmit : als > an fiât einer ge~ 
rundten volten,foïïman ein viereckhi- 
ge weide y vndt breite volten ma- 
chen > vndt lajfe der reiitter feinpferdt 
darnach auff die feitten , auff einer der 
vkreckigenliniengehen^darnachfbllen 
des pferdts bede fordere fuffe den 
wierdten theil einer rondung machen> 
damit es in dos andere viereckige theil 
eingehe s vndtmufheinahe gefchehen, 
dasdie zjuven hinder fchenckel fich 
won demfelben ort nit bewegen , vndt 
dos fie fchier ein gerathes eckhmach- 
en j vndt vorfahren allfo auch auff 
den andern vier feitten : vndt wan 
dos pferdt diefe leBion , auff dem 
fchritt woll erkandt haben vvirdt, 
fofili man es im fchritt auff die feit- 
$en oder vberzjvverch gehen laffen 3 
«vndt auff aile vier eckhen curbetten, 
brdt ebm in die fdbm fusftapffen, 

welche 



UINSTRVCTION 

de pas iuftement , & de s'arreftër 
iufte fans inquiétude , à chafque 
fois que le cheualier le defire : le 
bien commencer vne courbette 
quand il luy plaift, &c d'en conti- 
nuer iufques à quatre de ferme à 
ferme, fans faire defordre* ce que 
le cheual peut aifement, l'ayant ap- 
pris hors de là. Et lors qu'il en eft 
réduit à ce point , au lieu de faire les 
guatre courbettes en vne place , le 
cheualier doit tourner doucement 
ia main, & en aydant bien à propos 
il pourra comme infenfiblement^ 
obliger le chëuâl à faire lés quatre 
courbettes eu tournant. 11 y a enco- 
re* vne autîë leçon pour le cheual 
de mefme humeur que celùy du- 
quel ie parle, laquelle à quelques-; 
vus reuffit aufli bien* & quelques 
fois mieux, encore que lVne &L Pad 
trefoient bonnes, qui fe pratiquent 
en celle forte : Ceft qu'il faut au 
lieud'vne volte ronde en faire vne 
carrée affez large, que le cheualier 
fafle chetriner fon cheual de cofté, 
fur vne des lignes du carré , puis que 
les pieds de deuantfafTentvn quart 
de rond pour gaigner l'autre face 
du carré fans que les pieds de derrie- k 
re bougent prefque de leur place,& \ 
qu'ils faflent vn angle prefque | 
droid , puis continuer ainfî fur tous " 
les quatre coftez : &C lors que le che- 
ual aura bien cogneu cette leçon de 
pas , il faudra continuer à cheminer 
de cofté , de pas , & faire toutes les 
quatre encogneuresà courbettes, 

delà 



DV ROY. 

de la méfme pifte qu'on les aura fait 
recognoiftre au cheual, en l'arreftat 
au cçmmencement & à la fin des 
courbettes , continuant auec pru- 
dence cefte leçon* fans ennuyer le 
cheual iufques à ce qu'il obeyiie 
franchement & fans contrainte. Ce 
qu eftant, le cheualierpouri auan^ 
cer dauantage à ce qu'il dçfire au 
lieu delà volte iuftement carrée, il 
fera vn carre long & conduira le 
cheual à cofté fur ivne des lignes, 
puis eftant au bout , il prendra vn 
demy rond des efpaules * fans que 
les pieds de derrière cheminent que 
fort peu t iufques à ce que la telle: 
aye gaigné Vautre ligne droide- 
ment oppofite : & ainfi continuera 
de pas ; Se lorsque le cheual reco- 
gnoiftra bien ia pifte ; il le leuera 
âù bout deslignes à courbettes, en 
àrreftantauant que commencera 
en finiflant : & en bien pratiquant 
ces leçons fuiuant le plan qui : en eft 
tracé en la planchefuiuante, le che; 
pal s'accouftumeraà la patience , à 
porter librement la tefte.&c les ef- 
fl w gaules à la volonté du cheualier , éc 
r^Sï à garder la jufte pifte de fon terrain, 
pnfeleuant franchement & maniât 
à toutes les fois qu'il y eft obligé. 



VNDËKVVEISVNG. tip 
njvelcbè mandas pferdt zjuuoy erken-* 
nenmaçlÊn > manfoU esauch ini an* 
fangi *vndtende > in curbetten fiillhal- 
tén> <vndt alifo diefe le&ion mit^uet* 
Jtandigkeit ohne dos pferdt zjuerZj6r~ 
nen ^ uoUbringen > bififolanges freii- , 
<wiàig vndt vrge.zjvvungen y gehorche„ 
Nachdem dan difi gefchehèn > nmdt 
Aer reiitterdm jrferdtbejfer nach fei- 
nemwillen vndt auff ein andere ma- 
nier j als in der gerathen njiereckigen 
njoltenjreiittèn ^viU^fofoUer eifcvier^ 
ung in die lange maehen > <vndt da* 
pferdp rvberzjwerch auff derfelben 
linien reiitten 3 'undt irjan er zjtnt 
endt derfelben kommen 3 follerein haU 
be rtrnde mit des pferdts fchûltern 
nemmen : jedoeb dos die hinderfiefûjfe 
nur einvuenig fortgehen 3 bifîfo lang 
.despferdts kopffi, die ander Unie, njveU 
che gerath gegen njber erlanget hatt: 
'vndtjbtt alfo im fchritt fortfahren : 
*vndt nachdem dos pferdt fine fusjlà- 
pffèn e uvoU erkandt: JcH er es &>% end 
der linien in mrbetten anjfheben/undt 
K halte erfilich jtiU ehe ervuider anfan* 
get, dejfgleichen thmerauch imaujjf 
^hèren; wndt vvan man diefe folgendâ 
te&ionen woïïnach diéfèm betrettenen 
abri 'fi \ in diejèm kiïffferftttek mâche 1 3 
"wirdt dos pferdtfttii zm gedtdtge- 
*uvohnen dèn kopff* vndt die fchûltern' 
- deffro bejferj, nach defreiitters begeren 
zjitragen duch die gerœthejusfîapjfen Figu- 
anzjfehe/vndtjichgern auffzjéeben^ & *** 
zm atten mahlen wan es gehen folle. 



LE ROY, 



Ù E R KP NI G* 



le cognoy bien que ces leçons /^ €r k en ne woll dos diefeUaio- 
peuuent infailliblement e ftans bien nen ^mfehlber feindt ( won fie woll 
pra&iquees félon Vôftre intention , nach ewwerermemmggemachtyver^ 

KK 



ijà KONIGLICHE 
den) einpferdt in der aller yolkomb- 
Uchfiengehrjambds einer%wunfchen 
mochte > brmgm honnen : aber die- 
weilich âiè gedult bifi ZM dem letzs- 
ten punffen nit habe - 3 vvafl rechtjufl- 
ç-emachï feije : aU i uvere mein mein- 
ungherrPlminel \dasihr hier in fort- 
ftthret; dm euwer gefprach mirjïbr 
beliebet. 



L'INSTRVCtïOîsr 

acheminer le cheual dans la iriftè 
obey fiance que vous defirez: mais 
f ay de l'impatience de le voir au 
dernier poin& qu'il le faut , pour 
eftre dit bien âdjufté : Ceft pour- 
quoy,Monfieur de Pluuinel,conti- 
nuez: car iepréndsplaifirenlafuit 
te de voftre difcours. 



OBERBEHEI1TZE& 



P L V V I N E L. 



ihr'eMaijefi. <vvan dm pferdtal- 
bereit hierzjA, kornmen ift > <uvarzjses 
dan fehr gevvipich kornmen kan {in 
malien euwere Maijefi. fehr <uuoll 
damori gevrtheiteî haben ) Joli der 
reitter es im fcbritt auff der halben 
voltenjpatzjeren 9 vndtdat zjvuifch^ 
en den zjvvoen halben vol ten 3 nmge* 
' fahreine wéide 3 zjvueiimal fblang 
als dos pferdt ïfi, haben. Vndt ^uuan 



<vndt mâche ferners diefelbe leBion 

Jolang, bjf dase x ifa gern 'verrichte: 

\er fange amh. gleich in einer oder 

.^/pvoen > drétf^n* oder auch mehren 

\h$lten 3 in einematheman* nachdem 

er erkennen > 'uvarzji dos pferdt am 

befien gehorchen <wirdt > *vndt *vudn 

es fi vueit kornmen y fillman ferners 

{wie ich attz>eit gefagt s <vndt noch 

fagen <vx)iH) mit guten<verftandt fort- 

fahren* 



S I R Ë , quand le cheual en eft 
là, qui très aflfeurémenèy peut arri- 
uer, ( comme voftre Majefté a très* 
bieniugé) le cheualier le doitprû- 
mener de pas fur les demies vokes* 
& qu'entre les deux demies voltes 
il y ayedédiftance deux fois lalon- 
gueur du cheual,dti enuirott.I/ayat 
promené quelque peu » il jùy fera 
faire vne demie volte iufte, puis 
continuera cette fëçon tant que fou 
cheual luy refpondè librement* 
commençant parvne, deux» trois 
ou plus, dVn haleine, félon ceqtfU 
iugera à quoy le cheual obe^a 
aflèurément , e&nt réduit à ce 
poind , en y procédant ( côrnïne 
i'ay toufiours dit, &C ditfiy toiff- 
jours) auec iugement* 



DER K^o Ml G. 



t E R-O Y* 



Vvarumb hraucht jhr mehr die Pourquoy le nïettez VOUS plu 



DV ROY. VNDÊRVVÉlSVNG^p 

ftoft Fur lés demies Voltes que fur hdh€ ™lm , àam einandere u~ 

i. ^ \~~~~ * sir ^«~! w-^fi*. *r ction^ndvvasvorthetlshabtthrdà- 

vne autre leçon , oc quel profit y ^ J * 
rencontrez vous? 



plVviMEl; 



oberbereiitTek 



S I R E , ie le fais pource qu'il eft 
beaucoup plus facile au cheualde 
Faire vne demie volte feulle, quV- 
ne votte entière, & que dans la le- 
çon des deriiies voltes, ieluy conti- 
nue, & le refouls à auoir la patien- 
ce & Tobeiflance defe laiffer con- 
duire delà mairi & des talons par le 
droid , & en tournant à vne main 
& à l'autre, dans la iuftefle delapi- 
ite que ie defiire,, iuy gaigriant bien 
plus facilement l'haleine , que fur 
les voltes , eftant treâ certain que 
faifant bien vne bonne detiiyevol 
te, il en fera tfes-atfeurément vne 
entière , laquelle il redoublera tant 
de fois, que fa force & fon haleine 
îuy permettront. 



îhrè Maijeft. ich thue es âatumbl 
dievveil es dem pferdt viel leichter ijl^ 
einehàlbe volte zjimachen 3 danneinè 
gantzje 3 vnnd in den halben halte ich 
es an vnnd gevvtbne es zjœr gedult 
vnnd gehorfam > dos es fîch mit der 
faufil vnddenferfîngleichaufî/vfind 
von tinerfeiten kmt andern iujiin der 
jpur, wie ich begehre 3 regieren laffe : 
fi kan ichihm amhhiedurch leichtli-* 
chtr 3 als auffden volt en > einengn* 
ten athem angewinnen: vnd ifi ge- 
wifîs dafieinpferdtj wann es nwei~ 
ne hdlbe volte wolvvird zmwegen 
bringen konnen ; gàr leichtlïch eine 
gantzje machen * vnd àiefilbe fi 
op- 3 als feine sJarcke vnd der 
athem es ihm zjdafît 9 verdoppeln 
wird: 



LE ROY; 



OBERSE^EUTTEtt: 



Vous croyez donc que le cheuaî 
faifant bien vne bonne demie vol- 
te; peut bien manier fur les voltes ? 
Si cela éft , il eft adjufië , & n'eft 
pluâ befoitt de le trauailler , finon 
plour l'entretenir ^n Bonne efcho- 
Te. 



So hait et ihr dam dafâr > dajî 
*wàri ein pferdt eingute halbe vol te 
machen kan > es fîch wolauffden vol- 
teri tummlen lajfe tvvann dem alfi 
ift>fi iftesjuftirti vndbedarffes kei-* 
ner andernvbungt dann dafîesin déni 
was esgelcrnet ^ vnderhalten wer* 
de. 



*3* 



KONIGLÏCHE 
% 
OBERBERE1ITTER. 



UINSTRVCTION 



plvvinel; 



Ihre Mdijefi. wûHe mir versuei* 
hen: es fînd nue h etliche fchulen noh-* 
tig , damit dos pferdt , <vvelches fo 
<weitkomme$s da &u meinem *vor~ 
habengebrafhtrwerde, nemblich>daf 
man es lehre ,ftch feitwarts recht zm 
tummeln : itvelches der reiitter wird 
* Ci S ur zm <vvegen-bringen konnen y wann er 
z6 ' dos pferdt im fchritt, zjur feiten mit 
derfaufi <vnnd ferfe Jftafigirt ; dar- 
nach wanries imfchritt wol gehor- 
chet ,foll er eszjvvo oder dreij erho- 
bene cmbetten auff einmal machen 
lajfen ^ndmit dem fchritt <vnd cur- 
betten nach feinem gutachten , anhaU 
ten 3 bif dot pferdt freïjwilliggebor- 
che > <vnnd folches auff anmahnung 
einer qjnndderandernferfe, ôhnefiiU- 
fiand.fo oft der reiitter wil, wi~ 
derhole. Darnach muf man diejelbe 
lection von einer fiite z>ur andem 
continuiren. Aber gleicfcwie ich nicht 
wil jdafs der reiitter in die fer erjten 
lection dos pferdt lajfe fortgehen : alfo 
begehre ich , dafs er hernach diefelbe 
gleich au/s fi wol mit einer, dis der 
andem ferfe continuire : welches dos 
pfirdtgar leichtlich wirdverrichten 
konnen > *vnd wirdihm nitfbfchwer 
fallen 3 <uuic dos <vorige > fentemal 
wan es fârfîch gehet 3 es nitfo ge- 
zjuvmgen <uvird> als wann es zjir 
z>eiten allein njnnd nicht furwarts 
1 gehet. Diehûlffe aber , die hierin 
mufs gebraucht werden > ifi etwas 
vngleich. Dann wann dos pferdt 
allein z^ur feiten vnnd nicht vor- 
wdrts gehet > fo hat der reiitter an- 
der s niât s zjtthun , dann dafs erhin- 

dertj 



SIR E,VoftreMajeftéme par- 
donnera, s'il luyplaift, ileftenco- 
res neceffaire de quelques leçons,^ 
pour rendrç lecheual quieneftlà, 
au poi nëfc où ie defire, qui eft de luy 
apprendre à bien ma*hier de cofté: 
ce que le cheualier peut en le pro-£ f f£ 
menant de pas , de cofté, de la main 
&C du talon : puis obeïffant bien de 
pas le leuer deux ou trois courbet- 
tes à la fois , continuant ainfi de 
pas & à courbettes , félon leiuge- 
ment & la difcretion , tant que le 
cheual pbeïffe franchement » &: re- 
prenne dVn talon & de l'autre, fans 
s'arrefter tant de fois qu'il plaita au 
cheualier: puis il luy faut continuer 
lamefme leçon , de cofté, deçà&C 
delà: mais au lieu qu'en cefte pre- 
mière ie ne defire pas que le che r ' 
ualier le laiffe auancer,au contraire 
ie veux qu'il continue cefte legon 
en auant, tant d'vn talon que de 
l'autre : ce que le cheual fera fort 
facilement^ le treuuera plus ay fé, 
en ce qu'allant en auant il n'eft pas 
fi contraint qu'allant; de cofté fans 
acîuancer : mais pour ce faire l'ayc^e 
de l'homme eft vn peu différente f 
pourcequede cofté fans aller en a- 
uant , le cheualier n'a affaire qu'à 
empefcher que fon cheual ne Je 
tranfporte,enle fouftenantôc por- 
tant 



DV ROY. 

tant ta main doucement du cbfté 
où il veut qu'il aille , approchant le 
talon, fçauoireft à main gauche, y 
porter la; maia, & ayder du talon 
droiét i fouftenant du gauche , fi 
befoièeft: & à main droi£ke, y por- 
ter te; njain , ayder du talon gau- 
Che v £n fouftertant du droift * felori 
l^neçeffité. Mais pour aller de co- 
fté émanant, fîc'eftàmain droite, 
il faijt porter la main , comme dit 
?£" eft, en la fouftenant; & deplus,fou- 
- ftenir le cheual des deux talions en 
chaflant en auant , Se Fayder du 
talon gauche plus que du droid, 
continuant ain fi à Tau tre main , iuf- 
quesàce qu'il refponde librement 



VNDERVVEISVNG. i 33 

âere 3 dafs dos pferdt nicht mit ihm 
foftyuifihe , <vnnd dafs er es zjiruck 
halte , darnach die fauft fknfft zjf>r 
feiten vuende , dahin er dos pferdt 
haben njvil y <unddie ferfè anfetz^e: 
nemlich i dos er die fanfi zmt lincken 
hand wende 3 vnnd dem pferdt mit 
der rechten ferfe helffè 3 mit der lin- 
cken aber 3 fi es von nohten, inhalte: 
zjtr rechten aber die rechte fauft 
wende 9 nrnnd dem pferdt mit der 
lincken ferfi helffe , ^vnd mit der rech- 
ten nach déni es die notturp erfordert s 
inhalte, Vvan m an aber z^ur feiten 
fortgehen wiljfles zjtr rechte, fb mufi 
màn diefaufi/uuiegemeldt^dahin vue- Figur 
denvndhalte \vnd dos pferdt mit den *7* 
betjdenferfènfaffen/vnd es fort treibe, 
doch mit denn linchen ferfe ihm mehr 3 
dann mit der rechte, helffen : alfofoll er 
fîch hingegen auffder andernfeite <ver- 
haltenfbif 'dos pferdt fretjvruilligfolgà. 



LE ROY, 



DER K^ONIG. 



A quoy treUùeZ-VOUS que cefte VvazM befindetihr dafs diefi bâton 

leçon de coftëèn auant puiflefer- &ur feiten fûrtwatts dienen km- 

uir, puifque le cheual fçait défia ne /[mtemal da^ pferdt fihon^ef 3 

manier de collé? <wieesftchz,urfettentummelnfoll? 



PLWri^Èh; 



oberbereutter: 



SIREiiiefttres-necefïairequë 
le cheual fçache manier de cofté f 
en allant en auant , pour ce qu'en 
maniant par iedroi£fc, s'il fëiettoit 
fur vn talion , ou fur l'autre , & qu'il 
ne fuft accouftumé à prendre les 
aydes d'vn talion feul en allant en 
auant, onnelepourroitpasredref- 



Ihre .Maijefl. es if hochnohtigl 
dafs j . dos pferdt wijfe 3 <wie es fich 
zmt feiten tummlen <vnd zjsgleich 
ftirwarts gehen fil!. Uann wann 
man es fùrvvarts tummelte ? vnd 
den lauffnach einer oder der andem 
ferfe neme> <vnd es nicht gewehnt vve^ 
re die hûlff einer ferfenalleinirn fur- 
vvarts gehen anzjinemen , vvûrde 
LL 



i 34 KONIGLICHE 
m an es ohn vnordmng vmd veren* 
derungdercadents nït *vvider KM re~ 
chtbringen konmn. T>ann vuann es 
die eineferfe mehrals dieantkrfâhlet, 
<vvird es meijnen 3 dafman es zjtrfei- 
ten treiben wolle. Aber vuamesge- 
nroehnt ïft -> die hùlffe der einen odtr 
dern andern ferfe anzMnemen, *vnd 
gleichwol fûrwarts ZMgehen , wird 
es ohne zsuueijfel in feiner èadents 
vnnd guten pojiur bïeiben, qjnndda* 
durch feinen eujferfien gehorfam bë- 
* weijen* 



L'INSTRVCÎION 

fer fans defordre, & fans perdre la 
cadance, d'autant que fentant ap- 
procher vn talion plus que l'autre, 
il penferoit qu'on le vouluft faire 
aller de cofté feulement : Mais e* 
fiant accouftumé à prendre l'ay de 
d'vn talion, ou de Vautre, enafiant 
en auant j celaleredrefTeraaffeure- 
mentfans qu'il manque, ny à fa ca- 
dence , ny à fa bonne pofture : att 
contraire par là ilfera paroiftrefcn 
extrême obeïflance. 



DËk K.o Ni G, 



t E ROY, 



Vvir hait en dafàr, daseinf?ferdt> je croy que le cheualqui obeyt 

wam es zm folchm gehorfam ge- iu f ques & , e ft au période de la peir- 

ÏÏÏfêg&SZZ feaiondespte grades tafcfa' 



habe. 



OBERBERE1ITTER* 



plvvinel; 



Ihre Maijejt. noch eins mangelt 
ihm -, dafi man ihm Jolches lob nït kan 
geben > nemblich , dot rmhhwarts ge- 
h en. Garnit es nun Jolches lerne 3 fo 
muK d,er reiitter esneben eïner mau- 
er fuhren > <vnnd irn fchritt fanjft 
ZM ruck zjehen : darnach dis es Jolches 
gemerckt> es zjuvo dreijodermehr er~ 
hobene curbetten aujf einer Jteïïe ma- 
chenlajfen, vnd es zjuveen oderdreij 
fchritt ZM ruck zjehen : Jolches mufi 
man <uvier oderfmjfmal widerho- 
len ; <vnd <uuird der reiitter diefes in 
acht nemen 3 dœfi <vvann man dos 
fferdt fârtwarts aujf halben oder 



SIRE, il s'en faut encor vn ar- 
ticle qu'il ne foit tout à fait digne 
de fe dire parfaitement acheué, 
qui eft d'aller en arrière: & pour luy; 
apprendre , le cheualier le doit con-' 
duire le long d'vne muraille, &Ie 
tirer doucement en arrière, de pas: 
puis luy ayant fait recognoiftre, le 
leuer deux ou trois courbettes ou 
olus en vne place , & tirer en arrière 
deux ou trois pas , & ainfi aller le- 
uant & tirant en arrière depas par 
quatre ou cinqreprifes , remarquât 



DV ttÔY. 

îecheualier que pou* faire rhâhier 
le cheual par le droid , fur les de- 
mies voltes * furies vol tes î Se de co- 
llé, il faut peu ayder delà main, fi 
ce n'eft en la fouftenant , ou en la 
tournant* mais en arrière, il eft be- 
foindeTayder de la main à tous les 
tempSj le tirant doucement com- 
me le deuant retombe en terre, & 
aufliïay der des talons , vn peu plus 
en arrière, fans s'aneruér fi fort fur 
les eftriers, & fans porter beaucoup 
le contrepoids du corps fur les han- 
çhes,comme aux autres rhanimens 



VNDERVVEISVNG. i 3S 
ganfzjeH njolten 3 imnd KMt feiten 
tummeln njvil > man fich der fauïb 
njvenig gebrauchen muft 3 es feij 
dann da* man diefelbe <vberf!ch hal- 
le oder *vvenàe r aber imrùchuvart's 
gehen mu^ man dern pferdt > km je- 
der&eit mit der fauft helffen y vnd 
es 3 -wie ûbgemeldt : fanfft Z>m rûck 
zjehen „ <vnd wider auff die erâ 
mit hùlff der ferfenfallen j doch ein 
%vemg mehr rùckwarts ^ <vnd Jîch 
auffden bugeln nicht km fteiff haU 
ten, noch awffden hûffien einfolches 
gegengewicht mit dem leib y njvie in 
andern bevoegungen défi pferdts y 
machen. Vvan folches fugltch wirâ 
*vollzjQgerz tiverden > fb f wird dos 
pferdt bald etliche curbetten ruck- 
>vuarts thun : auff welchen faH der 
reiitter ihm fehr liebkofen 3 <unnd es 



du cheual. Ce qu'eftant exécuté 
bien à propos le cheual fans doute 
fera bien-toft quelques courbettes 

en arrière ; auquel cas il le carefTera beqgutem willenerhaltenfoll. Dann 
fort,&(feontinuantdele<:ontenter, M *^«w^»,>/« 
il prendra garde de ne l'ennuyer 
pas, pource que volontiers ils fe f af- 
chent plus de manier en arrière que 

de toute autre forte de maneige. fi lettion etliche tag contimirit, 
Ayant continué cefte leçon quel ™d dos pferdt bald imanfang mit 
quesiours,enledefennuyantCtou. lichen jantz^n oder u*il~ «/- 
tesfois au commencement par 
quelques voltes ou demies voltes,) 
il treuuera que fon cheual y obeyra 
franchement, & lors il le pourra di- 
te parfaitement adjufté* 



nicht *vnluftig 'vnâ *vnwillig <wer~ 
de j Jintemaïdas ruchwarts tumm- 
Un ihnen werdriefilicher ift ^ dann 
heine andere fchid, Vvann er die'* 



halben *uoU 
ten erluïiirt > fo <wirder befinden l 
dafs esfreifwiiliggehorcheyndalfs- 
dann wird ers wllLïrnmlich jufti~ 
ren konnen* 



LE roy; 



DER KONIGl 



Quelle eft la fin & lacotïclufion Vvelches ift dos end <vnd der bei 



de toutes les iuftefles 



fihlufs aller Jchulem 



i 3 û KONÏGLICHE 



L/INSTRVGTION 



OBERBEREîITTEk. 



P L V V I N E L, 



ïhre Maijefi. esfinddiegutë <vnnd 
recht runâe volten „ injelche da&pferdt 
breit , mtttelmâpg <vnd eng > nach 
def reiittèrs belieben , machert foli* 
c Dann <uuie ich int anfang meineser- 
flen difiurf gefagt ^dempferdtnkhts 
fchnroerers ankompt , dann dos %>ven- 
den, <vnnd tummeln suff den^uolten. 
T)ammb ich démit anfange vnnd 
bejchliejfe : vnnd yuan dos pferdtdie 
ruolten, <wie ich jetzjgefagt 3 frepj- 
ruvillig machet s fo bat esdievolkom- 
menheit aller fchulen erreicht^zM wel- 
cher es nicht < vuûrdegelangenkonnen J> 
uvann es nicht ZjWngehorJam in aU 
ien denen ftûcken s die ich jetzj y ihre 
Marjefi, erzjehlet hab/were abgcrich- 
tet njuorden. Vvann es nun diefèlbe 
erlangt hat , fb kan es jïch auff den 
'volten rechtfchaffm tummeln laffen, 
*vnddie fauftiufinjvechfeln 9 alfidaf 
es aufs dem circkel nicht weiche: 
<vvelches es fonfien nicht wur de <ver- 
richten nochder reiitter gewifs feijn 
\6nnen^ dafs es fich km 0,11m ftunden 
wurde jmji tummeln lajjen. 



SIR E , ce font les bonnes vol- 
tes bien rondes , lefquelles il faut 
que le cheual face larges, moyen- 
nes , & eftroiékes, à la difcretiori dû 
cheualiér : car comme i'ay dit au 
commencement de mon premier 
difcours , tout ce que le cheual 
treuue le plus difficile, eft de tour- 
ner & de manier fur les voites. C'eft 
pourquoy ie commence & finis 
par là : & lors que franchement le 
cheual fait des voites de la forte que 
ie les viens de dire, il eft à laperfe^ 
&ion de toutes les juftefles -, ce qu'il 
né pourroit exécuter , s'il n'auoit 
pané par toutes les obeïflances que 
i'ay fait remarquer à V- M. lefquel- 
les acquifes , il peut véritablement 
ipanier furies voites, & changer de 
main iufte fans fortir du rond , ce 
qu'autrement il ne pourroit exécu- 
ter, ny le cheualiér s'aflfeurer de le 
faire manier iuilement à toutes 
heures* 



VER ^O N IG. 



LE ROY. 



Vvarumb mufs dafs pferdt in fi pourquov eft-il neceflaire que le 

wiel vrmd mancherletj fchulen ab- cheua i aye p a flfé par tant delecons 

ferkhtetwerden, damit es uch recht ,., r J l , .* - ^ » ■* * ^ 

■ jpj n / / / (r „Ja« dmerfes pour bien manier fur les 

aunden volten Mmlenla]Je,<vnd die r 

faufi dergebâhr verwechsfc. vokes , & changer de main? 

OBERr ' P L V~ 



DV ROY; 



VNDERVVEISFNa ij} 



p^vvinel; 



OBMRBEREIITTER. 



SIRE* il faut premièrement 
ï>our conduire fon cheual ronde- 
ment fur les vokes qu'il fouflFre la 
main, qu'il obey (Te, qu'il aye bon 
& iufte appuy , fans branfler la te- 
lle pourquoy que ce foit, qu'il ail- 
leenauant pour les talions, & qu'il 
s'arrefteà toutes les fois qu'il plaift 
au cheualier, qu'il obeïfle aux ta- 
lons deçà Se delà, qu'il fe leue, &: 
prenne vne cadence iufte & égale, 
qu'il fouffire les aydes ôdeschafti- 
mens de la main , &C des talions, 
pource que file cheual allant fur les 
Volte$»n'auoit l'obeïflfance parfai- 
re de toutes ces chofes , il ne pouf- 
roi t pas felaiffer conduire dVnepi- 
fte large desefpaules, & eftroit des 
hanches: large des hanches, &plus 
eftroit des efpaules, allant trop en 
auant, eftre retenu ou trop retenu, 
eftre portéen auant, ny changer de 
main à tous les temps. Bref, en vn 
mot, faire toutes îes figures qu'il 
plairoit au chguàlier, fans cette par- 
faite cadence & obeïflance de la 
main & des talions en toutes les 
fortes dont i'ay difcouru à voftre 
Majefté. Ceftpourquoy (SIRE) 
ien'ay point parié du moyen qu'il 
faut tenir pour apprendre au che- 
ual à changer de main, puis qu'en 
eftant à ce poin£t,il le peut faire à 



Ihre Maij. wammaneinbferât 
im circkel herumb auff den <uolten 
tumlen wiH 3 fo mufs es erftlich die 
faufi leiiden > fich durch diefelbe re~ 
gieren lajfen ; ein gutes anlehnen ha- 
ben, den koffkeimr <vrfachen halben 
fchûtteln 3 mit den fer fen fich forttrei- 
ben lajfen, nmdfo offt esdem niitter 
gefelt > pariren 3 den fer fin <voneiner 
feiten zj4>randerngehorchen 3 fich auffi 
heben, eine m fie vnnd gleichformige 
cadents nemen > dieh&ljfe <vndfiraffe 
beijdes deir fauHrvnd derferfen anne- 
rnen : fintemd ein pferdt aujf den 
*volten> vuann es nicht in alien die-* 
fenfiucken einenvolkomlichmgehor- 
fam leijfiete > fich nicht wûrde axjf 
einer fiur mit den bugen weit 
nmnddeh hufften eng 3 danrêmit deri 
hujften vveit <vnnd mit den bugen 
eng regieren lajfen , <vnnâ etwas 
mehr furwarts gehen ^fich ein we* 
nig oder viel zjiruck haîtm -lajfen > 
oder fwvvarts lauffen 3 vnnd die> 
faufi k>u jeder&eit nkht e vervuech- 
feln. Kurts ynnd mu einem vvort 
z^ufagen , es <vvurde fich ohn diefèn 
njolkommenen gehorfam nach dèf 
faufi vndden fer fin , voie E. Mai], 
ich denfelben befchrieben hab ± in aile 
form nach défi reiitters { wolgefaïïen 
nit fchicken nach begeben konnen. 
Vnnd darumb hah ich nitgedacht, 
durch -was mitîel dm vferdt 1er- 
nen konne > die faufi *uerwech- 
feln „ dievjeil *vvann es dazM re- 
bracht worden > es folches zm al- 
ler zjit , njvann es dem> derdrauif 
fitzjt , beliehet %wrd thun konnen. 
MM 



L'INST RVCf ION 

tous les temps qu'il plaira à celuy 
qui eft deffus. V.M. pouuant de- 

Fi^r * • a h - a ■ ■ s** meurer très- certaine^u'allant bien FîW 

ri S ur ten auif emer Mie m âem ?antz>en , . . . . i „ , Jî ^ 

a * vnàÙhennjAten^et,eiàiehanà P^le dr 01 d en arrière, de cofte en^ *>. 

vne place fur ies voltes & fur les 
demies voltes, il peut tres-affeuréJ 
ment changer de main fur les vol- 
tes, à toutes les fois qu'on voudra,' 
fans fortirdelaiuftepifte qu'on luy 
aura marquée, 



jjS KONIGLICHE 
Ihre Mai/est. mogen défi gevvifi 
feijn 3 à<u vuann eiu pferdt recht 
vor vnd ruckwarts 3 dannzj&fiî- 

r Ie h 

tgel 

ohnfehlbarlich ^ fi oft man es be- 
gehrtj auffâenvolten'vuirdwech- 
feln konnen 3 alfio dafi es aufi der 
(pur- j die man ihm gezjeichnet s kei- 
nes vvcgs vveichei 



OER JÔpN/à 



LE ROY. 



So ifi nun das pferdt 3 vnfiers er~ 
mejfens 3 allerdings zj4> curbetten 
vnnd beij der erâ jusTirt. Derbal- 
benfiagt vns 3 Fluuinel 3 ob noch et- 
vu as ferner zjtthunfeij $ damit das 
pferdt noch km einer grojfern vol- 
kommenheit moge gebracht wer* 
den. 



Voylà donc le cheual ajufté dé 
tout poinâ à courbettes, & terre 
à terre $ au moins comme i'eftime. 
Ceft pourquoy , Monfieur de Plu- 
uinel, dites moy s'il y a anccrs quel- 
que chofe à faire pont mener les 
cheuaux à vne plus grande perfe- 1 
Êfcion. 



OBERBEREUTTE& 



PLVVINEL : 



Icb vveifi nichts vveiters 3 "ihre 
M.aijefl. T^ann vvann ein pferdt fb 
vveit kommen 3 fi mag man vuolfa- 
gen 3 das es volkomlich abgericht, 
vnd allerdings vvûràig feij 9 ihre 
Mai) est. zm dienen 3 vnd kan vtan 
von einem pferdt beij der erd vnnd 
in curbetten nichts mehr wûnfihen^ 
■als was derofèlben ich zjterkennen 
gegeben* Derhalben ich d#n andern 
theil die fis wercks hiemit befihliefi 
fin vvilj, damitihre Maijcfi. ich mit 
eimm gar &rt vveit laujfiigcn difi 



Non ( S I R E ) car tout cheuaî 
qui eft arriué ace pointtfe peut di- 
re parfaitement drefle & très- di- 
gne de feruir V. M. ne fe pouuant 
pas fouhaitter dauantage à vn che- 
ual terre à terre & à courbettes,quÊ 
ce que je luyay fait entendre. Par- 
tant ( SI R E ) ie finiray icy la fé- 
conde partie de cet ouurage,afin de 
n'ennuyer pas V. M. par vn trop 
long difcours que ie continuera^ 



DV ÏIOY. 

toufiojurs quand elle aura aggrea- 
blede me le commander. 



VNDERVVEISFNG. t # 

curfi nit 'verdrieflich fiij : vnd bin 
ich bereijt 3 denfelben aujfdero gna- 
âig&enbefechl zm volfâhrem 



L E R O Yl 



DER iQO NI G. 



Ce fera donc pour demain le 
irefte. Mais ie veux que pour con- 
clure cefte féconde partie , vous 
me fàciéz entendre laraifon pour- 
quoy vous faites trauailler certains 
cheuaux auec des lunettes en leur 
donnant leçon* ne leur oftant point 
tant qu'elle dure. 



Sa e uvollen injir dann dos 'vbrig 
bifi morgen fiaren, Vvir hegehren a- 
ber > dafi ihr zjtm befihlufi dïefes 
andern theils <uns berichtet > e uvarumb 
ihr betj abrichtung etlicher pfirde 
euch der brilien gebramhet 3 vnnd 
aufi vuds yrfhchen ihr diefelbe 3 in 
niuehrender iref leBion j damit bien- 
det. 



P L V V I N E t '.' 



OBERBEREIITTER. 



S I R E» il y a des chenaux, 
triais fort; ;peu, (& peut eftre pas vn 
entre mille) qui font fi cholères, im- 
patiens,pleins de feu , fi ennemis de 
robei(Tatïce ? fi fenfibles, & auec fi 
peu de mémoire à retenir le bien, 
que le plus fduuent ils entrent en de 
tels defefpoirs, qu'ils fe précipitent 
par toiît quelque péril qu'il y aye, 
uns appréhender quoy que ce foie* 
Aufquels chenaux fi on leur met- 
toit des lunettes pour leurempef- 
cher partie de cefté fafcheufecole = 
re , ils ne laifleroient de faire ies 
mefmes chofes , ppurçe qu'ils ne 
font point plus aueugïes auec les 
lunettes que lors que le defefpoir 
les faifît , qui leur fafçine les yeux 



Ihre Mai je fi. man findet $ fer dp j 
ijuie e wol fihr twenig , <vnd <vnder 
taufendt kaum eins , 'welche fi kol- 
lerifih > vftgedultijrjjewrigj <vvider- 
fienfiig vnd kùtzjich feijnd , vnd da& 
gute dermajfen bald vergejfen i dos 
fie leichtlich invnfinnigkeiî gerathen, 
nmndfich allenthalbenin gefahr fiur- 
tz^en , ohnerachtet 3 voie grofi^jnnd 
augenfcheinlich dafielbe fiij. Vvann 
mandenpferdten fdie al fi befihaffen s 
brilien aujfftîzjenwohe , folchen bo- 
fien zjorn ihnen z,um theil zjtbene* 
men ^ mvurde man damif ijvenigaufi-* 
richterh Dann fie durch die brilien 
nicht mehr geblendet e uverden alsfie 
fichon zjiivor feijnd 3 wanndaswH- 
t en fie ankompt 3 wëlches ihnen dos 
geficht der geftak verfinfiert > dafs 
fie die gefahr 3 fi ihnen vor augen 
fehvvek , riichp fehen noch a&tcn; 



ijjo KONIGLICHE 
Hergeç-en find andere „ deren K>orn 
nicht fo hejftig ijt 3 'vnnddieeinz^art 
gedacbtnufi haben > auch fich bald jrr 
machen lajfen , ajo dafi da-s gering- 
jie 3 welches jhnen in der leBion <vor- 
komt ? fie leichtlich danjon abwen- 
âet y dm man in fie bringen wil. 
Solcben fferden feijnd die briUenfehr 
nûtzjich 3 e uuann man fie abrichtet: 
fini maie s gevvijs ift > dos fie durch 
folch mitteleinding viel ehe fajjen , 
*vnd dem z^aum <undjporen gehorch- 
en lemen , dieweil fe nichts jehen , 
dejfenfiefich sjubefahren > oder dajs 
fie von jhren gedancken vnndfurne- 
men abwendenkondte : jb faUenfie 
auch im tumlen (dafie anders abge- 
richt ) <viel leichter aujf die faufil 
es feij aujf einer fielle gleichaufs , 
zjir z^eiten 3 oder rûchwarts. Vol" 
ten aber mufs man jhnen , Jb lang 
fie gehlendtj nicht zjtmnthen , weil 
nichts gevviffers , dann dafs ihnen 
gejchiweimeln 3 <vnd fie daherovbem 
haujfen fatten<vuwrden. Alfib kanein 
rojsbereuter mit den brillen groffen 
Fi nutzjen Jchajfèn 3 ijnnd fiein pferdt 
30. dadurch <viel leichtlicher abrichten > 
dafs es ohn nmruhe <vnd ab'uven- 
dung aujf die faujt *vuarte 3 <vnnd 
beiiden ferfen gehorche : *uvann er 
fich nemblich neben jhm zjt fa [s fiel- 
let ; der zjtgel einen gar nahe beij 
der fiangen jàjjèt 3 es damit fur- 
wvarts zjeucht , zjiujfi osijviderzjfi 
rûck j jchiebet es zjir rechten handt> 
Zjiehet es wird aufjdie lincke: dar~ 
nach vmb ivechjelt, es mit der dn- 
dern hand fajfet > 'vnnd tri net aujf 
die andere feite , jchiebet es aujf die 
lincke handt 3 zjehet es wider auff 
die rechte 3 *vnd jchlagt es gar janjft 
mit dem Ifiel der jpijsrute <wider den 
bauch 3 aujf dos es mit dem crents 
âtiffdie andere feite <weiche. Vvan 

man 



L'INSTRVCTION 
de telle forte qu'ils ne s'appjerçoi-* 
uent dequoy que ce foit .quelque 
péril qu'il y ait. Mais aufli il y en a 
d'autres dont lacholere n'eft pas fi 
violente, & dont la mémoire eft fi 
délicate, &refprit fi aifé à détour- 
ner, que le moindre obje£t qui fe 
prefentedeuanteux durât la leçon, 
ils ne fongent nullement à ce qu'on 
efiaie de leur faire conceuoir, c'eft 
pourquoy à tels cheuauxil eft fort 
bondeleur donner leçon auec des 
lunettes , eftant très- certain qu'ils 
apprennent mieux la coghoiflance 
&obeifTancedela bride, &desef- 
perons,parce qu'ils ne peuuët auoir 
d'aprehenfion ny de diuertiffemët. 
Et quand ilsfçauent manier,ils exé- 
cutent bien plus facilement & auec 
plus de légèreté à la main delà bri- 
de,toutesfortes de Maneiges: c'eft 
à fçauoir en vne place,par le droitfc, * 
decofté,ocen arriere:car(ur les vol *f*" 
tes, il (e faut bien donner de garde 
de les y faire manier pendant qu'ils 
ont les yeux bouchez, parce qu'ils 
s'eftourdiroient &tombero,ienta£ 
feurément.Etpeut le cheualier tirer 
de grandes vtilitez, & fe faciliter 
vne prompte voie pour ajufter fon 
cheual parle moyëdes lunettes, eh 
ce qu'il luyapprëd fans inquiétude 
&c fans diuertiflement à obeyr à la 
main de la bride &£ aux talons. Et le 
prenant à pied par vne des rennes 
tout prés de la brache du mors,auec 
vne main, le tirant en auant , puis le 
faifant reculer , le poulTanc fur la 

main 



DV ROY. 
main droi&e,le tirant fur la gauche: 
& en changeant, le prenat de l'autre 
main, puis paflat de l'autre cofté du 
cheual , le pouffer fur la main gau- 
che, le tirer fur la main droi&e,& le 
fraper doucement au ventre du mâ- 
che de la houfline, pour lui faire fuir 
la crouppe de l'autre cofté,tellemét 
que par celle méthode bien prati- 
quée à propos, on luy apprend tous 
les mouuemesde la main delabri- 
de,lefquels fçachat &fuiant le coup 
au vëtre, on le peut après porter de- 
çà &delà comeonveut,enletenâc 
corne i'ai dit,d' vne main par les brâ- 
chesdumors,& lefrapatde l'autre 
au ventre. V.M.peutdonccognoi- 
ftre,comme il y a quelques cheuaux 
aufquels ce moyen eft très-propre, 
comme le plus doux, le plusbrief, 
& le plus certain,pour leur appren- 
dre i'obeïffance de la main & des 
deux talions, quei'ay toufioursdit 
eftrelefeulfecret de lafciencedont 
i'ay l'honneur d'entretenir V. M. 



VNDERVVEISFNG. i+r 

man diefe irueife rccht <vnd mit 
tjerflanà gebrauchet > fo <wird man 
es leichtlkh aile bewegmg derfaujb 
lehren y 'Vnd c uuann es àiefelbe %/er-* 
flehet j <vnnd aie fireïch in derfei** 
te km meiden vue/fi > ivird es fich 
nach défi reiitters gefaHen , <uon 
einer feiten ZMr andern > bald hie è 
bald dahin J fâhren njnd treibeiî 
iajfen , <vuann man es > e uvii ge* 
meldt 3 mit der einen faufl beij 
dem ftangen KMgel helt ., <vndt mit 
der andern in die feite fihlagt. 
Al(b vernemen > ihre M.atjefl. dafi 
etliche pferdt find , denen difi mit- 
tel , ds dos gelmdefte , kurtzje 
*vnd gevuiffefle 3 fehr e uuol dienet , 
fie km lehren > aujf die faufi war~ 
ten , <vnd den beijden ferfen gehor* 
famen , darin > njvie ich alzjit ge- 
fagt 3 do* gantzj geheimnufs der 
kunfi^nd wijfenfchaffï > <uon<uvel- 
cher ich die ehr bab ihre Maijeft. zjfi 
<underrichten , beftehet. 



Ende defs andern Theils. 



Fin de la deuxiefme Partie^. 



NN 




KONIGLICHE .L^sTRycTioN 

VNDERVVEL DV R O Y* 

SVNG.I-N DEM FM l'FYPBÇI^C 
' exercitiodesfciidtèns. Ei * , LE ^^«.^lV^C 

DE MONTER A CHEVAL; 

^nt?fvvmF?v bl r? Ecp * r Me ^ ^THoine de 

JD £, rLV VlJXhLyihrerKmi- P r r/rr r \t 17 r trr • ■ > 

gl.chenM^efiaOberbereUnem. ^M^P"^ 

DRITTER THEÎL. TR0ISJESM6 PARTIS. 



ÙËR <OiV/& 



LE 



ROY. 




ERR Plunineljtëhrei 
wider&u evurem dif- 
curfi , den jhr gefiern 
abgebrochm habt ,<vnnd 
fagt 'vns , was noch 
fur anàere fchulen fiijnd nach denen 
betj der erae hnd den mrbetten 3 <vnd 
e uerhdtët<vnsnichts, wdsderwifï- 
fenfchaffî dieftrkmSlanUebt.Dann 
*uuir ailes iwijfen wolten , <uva$ das^p 
'mît* 




OnfîeKr de Pluuifcd , re- 
prenez le difcours que vô* 
laiffaÛes hier» & médites 
quels autres airs il y a après 
ceîuy de terre à terre, & de cour- 
bettes i Bref 4 entretenez moy de 
tout ce qui dépend de la cognoif- 
fance de cet exçrcicexar ié ne Veut 
pas ignorer aucune chofe qui en 
dépende. 



OBERBEREIITTE& 



plvvinel: 



fc Ihre Maijeft. <uuie<uuol mein na- » SIRE, éncor que mon huiûeui? 

tw nit $fi , dos kh <vid rede , <vnd **e foit pas de parler beaucoup , ay- 
dh [thjmmir Ikbtr ftij ndaïs vber- mant dauantage les bons effeds 



L1N3TRVCT. DV ROY. 

que la fuperfluité de paroles: néant- 
moins le commandement que vo- 
ftre Majeftëmefait,joind à la loua- 
ble curioficé qu elle a d apprendre 
la vertu , ma donné vn contente- 
ment fi parfaid, que ce feralafeu- 
Ife caufe qui ni obligera de donner 
au public vn tefmoignâgê du ref 
fentiment que i'en.ay,, en traçant 
fur le papier partie du discours don t 
voftre Majeflé a agréable que ie 
l'entretienne. Il y a donc (S IRE) 
feptfbrtef d'airs qu'on peut appren- 
dre aux cheuaux : mais à prêtent on 
n'en pratique que quatre , qui font 
le terre à terre, les courbettes dont 
i'ay défia parlé à voftre Majefté, 
les capreoles , & vn pas vn fauk, 
qu'anciennement on nommoit le 
galop gaillard. 



JfONIGL. VNDERW. r^j 

fufige <wort : fi hatdocb ihreJvIay\ 
befebl _, imnd Aie lobliche hegierâ .aie 
fie haï, die iugendi zjt terrien > folch- 
en nachtruck beij mir , daf ich nïcht 
<uuerde vnderlajfen konwn _, die 
frevvd, die ich davon empfinde ,off- 
enilich zjterkenmn zjigeben , <vnd ei~ 
nen thaï meines <vnderrichts _, den 
ïhre Alayefi. *von mir empfangen^ 
œuffs papier zjéringen* Damit ich 
nun s ihre Afaijeji. zjir fach hom- 
me , fi fîndfieben fchden 3 inwel- 
chen heutiges tags nur <vier pra&i- 
cirt werden , nemblich beij den erd, 
die mrbetten , <von welchen ich bifi 
daher gehandelt _, die capreolen > 
*und tin fchritt imjprung, welchen 
?nan <vor zjziten A aï froliche 
ren zj/jiennen pflegte. 



opt- 



LE ROY, 



DER KG Ni G. 



Puis qu'il me refte encor à fça- <Dieweil die fihulen der citprâô- 

Hoir le maneige de capreoles & ^ n 'w**d défi fihritts im finmg 

dVnpasvnfauk, commençons par n ? ch vbrig fiijnd , fi Ujft wvm 

les capreoles, & me dites ce que dm "*"**. %FF S Wy% * 



G^eft. 



nvviNE l; 



OBERBERE1ITTER, 



SIRE, Les vrayes & bonnes L ., .. . . _ 

, r \ r -ivre Jviaiielt. du reckte t:nd 

capreoles ne font autre chofe que caj)reolm ] / ajnd niéts ^ 

desfaultsquefaitlecheualatemp.s dann et ^ J ^ rùng j w ^ f iM 

dans la main & dans les talions, fe pferdt zju rechter zjett , nacb der 



i++ KbNiGLicHE L'INSÎRVCTÏON 

fanfi <vnd àmferfen thut, in demâ iaifi%itfouftenirder.vn&ayder de 

fiéhmit der nnen bdten ; -vnà ]hm i>autre,foitenauant,envneplace, 

mitderandernhelfenla£t, esfaj fur | es yo l tes ,& de cofté. Néant- 

furtvvarts^aufr emer telle ^auitden , . ' t ' . r 

^olten^oder^rfeiL CUilwol moins tous les faults ne fe. peuuenc 

komen niét aile Jprmg capreolen ge- nommer capreoles , mais ceux-là 

hennet vuerden , fondern die atteint feulement qui font hauts 8£ efle- 

fo zjtgleié hoch vmd erhaben jind, ue2 tout d'tfn temps, & le cheual 

•uosm dos pferdt in der luft anfi eftant enl > air a j a fin fo fc hauteur 

'ff» f ru f /'/ /■ il t qui efpare entièrement des deux 

derfîé fcbenckel auerdtms au(s(ireckt, i , r " . t t/t - 

dfo Ljich dos gleijé der bei\den pieds de derrière , enfâifantrefon- 

kniehugen honn UJfe 9 vnd diefes fi nef la join&ure des deux jarrets , & 

Ung antreibe , ds ef feine fiarcke qui COntitiUG cette a£tion, tant que 

.*uud athem zjdàp , <vnd aile feine fa f orc e & fpn haleine difte, y em- 

krafte daran wende, ployant toute fa Vigueur. 



DER f^ONlG. LE ROY* 



Vvir hdten âafâr, dafifehrvve- le croy qu'il fe treuqefbf t peu 

nig pferdt zMfinden , die man dazjt decheuaux qui foient capables de 

•bringcn bonne, dajSfîe diefes leijfien. bj eti man i er de cet air : Ce&pOUT- 

Dfuffig* ™ , wieeinpferdr dftes-moy les quaïitez qu'il 

muflt •befchamnjeijn 3 dascUztttiicb- A »-i 

tigfeij. rautquils ayent. 



OBERBERËIITTER. PLVVINEL. 

SI R E, ilfe treuue à la vérité iî 

. Ihre Maijefi. Man findet in der peu de cne uaUX qui puiflent natU- 

-warhex der pferdt fi wenig W- re ii em ent bien manier à capreoles,' 

che <von natur zjt den capreolen ge- ... . n 

fihichfeijen , dos, ich dlfelhendie qaeie *en ay ïamais veuen voftre 

tagmeines lebens in ewren Kmi- Royaume que quatre qui auecfor- 

greich nur vier gefehen , welche mit ce ôc légèreté tout enfemble, ayent 

.gleichmapgerfiarck£vnndbehendig- manié decétain&encor des quatre 

kfitfichaufdiefeweifibettenmmm- je ^ yeu >yn j me]nt 

kn lajjen : vndvnder den vteren tfi perfection : C'eftoit (SIRE) 

naremes gewelen, welches d/evoi- j«-hvvmv»m ^.«.uy» ^ ";, ' 

ymmenheithiermerlangthat >n em- VD COUrtaUt que i auois areffe a 

Uè Monfîeur 



DV KOYl 

Mônfiéur le Gt and .* le parangon 



^NDERVrÊISFNÇ. ,£ 
lié einfiutzjahr > welches tch dem 



véritablement de tOOS léà plus ex- kerrenie Gràridabgericbtethah , vnd 

eellens ïaulteurs qui fefoient veu* ï* <*#% ^ einaufbmd aller 

tïinos&mtiS. fi*rtrcpch$nnger,d,emanzMvn 

" t ' 1er Z.êtt aetehen irenpnn 



fir^ekgefehen^genennet e uuerdem 



LE R G f i 



DER K^OMiGi 



Monfieur k Grand * dites rhëy Me wir fr^rèn 3 fkgt <vns > 

quel chenal c'eftoit que cet excel- &»- /r Grand ; <ùvàs war dasfà 

lent faulteur > auparauant que paf- einpferdt 9 gelées fi ein aufbûn 

fer OUtre; diger fyritoger geweferi? 



f ur 



MONSIEVR LE ORAH& 



OBERSTJLMEISTE& 



SIRE, Monfîèttf dé Pluuineî 
vous dit vray , en vous louant ce 
cheual ; pour ce que ceftoit le plus 
éxcellêt,que ië croy, qui àyeiamais 
êfté de noftre temps, & de celuy dé 
nos pères , voirë de mémoire d'ho- 
me. Car il trianioit parfaitement à 
toutes fortes d'àirs^à capf ëoles,à vn 
pas y fi fault , à courbettes, & terre à 
terre f & fi fçauant & obey (Tarit, ; que 
Je luy ay veu tout dVné haleine cha- 
ger d'air fous Motifiéur de Pluuineî 
à tpus les temps qu'il luy plaifoit : de 
tous les quatre queievienS dédire, 
fans luy defrober vnfeul temps des 
autres airs , tant il eftoit parfait en 
obeïfFaftcë , : en force , & en difpofî- 
tion , ayaric compté quatre-vingts 
trois capreoles q[u'iî a hkcs dVné 
haleine fous le fieur de Betbezé que 



f lion Maijeft. Der <von Pluuineî 
fagt die vvarheit % in dem et £<uv. 
Maijëfi. dijï pferdt mhmèk i)ann 
es dos furtrefflich&e pferdt , rtieines 
erachfens , gevvefetï 3 <welches mari 
KM <und 'vnfer <vâtter zjeitèn 3 ja beu 
Mannsgedencken hette findèn mogen: 
Jintemd es <i olhômlich àtterhandfchu- 
len vèrrichîetèjti capreoleh, imjchfitt 
*vndjj?rUng> in cùrbetterï , h)nd beij 
der der èrd 3 <vnd e uuar fi gefihickt 
bnd gehôrfam > dafi ith êsgefeheridiè 
fchulen in einèm athem <vnder dem 
lion Pluuineî; fi ùjp- ervûôlte i<ver- 
kwechfiln: vmùthàt er jhmglèïchvvot 
kein z^eït det vièr dhdern obgemeld* 
ien fchulen abgebrûchèn : alfi <vob 
kommen <vvar, es an gehôrfam 3 ftar^ 
ck vnd krajften. Ich filber hâb vie? 
<vnd zjwàntèjg càpreolen geèjeieïl 
hpelche es vndèr déni herreri vorà 
Betbezdsfi hie zjigegen 9 hnnd da* 
mais noch einEdelknabibreMaijefi, 
OQ 



■4Ji KONIGIICBE- 

*v :ar 3 mip filcher frevvdigkeiP ver- 
itchtet ' \ dœft es noch mehr hette 
macben kûfinen 3 wan es der von 
c Plminet hette gefiatten w^Uen, 
Vvonn ich â ihre MaijesTr. fèinen 
hrauch fehr preife , dos er von ei- 
nem pferdt mcht mehr > als ohn ge- 
fehr den halben theil dejfen à dot 
es leifien kan 3 erfordert : welches 
er nicht ohne wichtige vrfach thup. 
DafflK wan er anderfi thete 3 fi 
vvirde Iteijdes der reiitter vnd dos 
pferdt jhr zjerliches. vvefen vèrlieh- 
ren : vnnd . vàann dos pferdt tm 
tuffîlem an der fiârcke vnd athem 
matt vvird > fi muf der reiitter 
nothwendig die hulffè mehr vnnd 
augenfcheïnlicher gebraucheu y da~ 
dùrch der artigkeit in diefir hand- 
lung ein merckliches abgehep. Sol- 
ches zjtverhûten 3 fi Jihep man* 
dafs der von 'Tluùinel alzjit in ei~ 
ner pojtur 3 vnd gerad KM pferdt 
bieibt , es fiij dafs er es tumle x3 
oder im fchritP gehen lafje : vnd 
hab ich jhn offt horen fagen > dafl 
ein reiitter s welcher fein pferdt 
zjerlich tumlen vuii P nicht s dann 
den drm> mit vvelchem erdie $ifs-> 
ruht fûhrt > fanffi bensuegen > vnd 
diefèlbe oben vnnd vnden 3 von ei- 
ner fiiten zjttr andern 3 zjvvitzjern 
vnd die ander hùljfe nicht fehen 
lajfen fill > damit man meijne , dos 
pfeudt fiij fi artig vnd vol abge- 
richt j dafs es freijvvillig vnnd von 
ftch felbjten , alsein wunderinder 
natur , gehe : worin die volkom- 
menheit eines reiitters vnnd pferdt s 
warhajftiglich befiehet : 'Damit ich 
aber zja meinem aufsbûndigen pferdt 
vvider homme , fi hatt es filche 
fiâck auch bifsweilen begangen, 
dafs mm drûber lachen^ mâ(fen 3 
vnd kan der von PUmw$$ezjeph 



L'INSÎRVOTlON 

Voilà , qui ëàpitenèm page de vo- 
ftré Mâ}efté,*c auec tant dégayeté 
qu'il en euit peu encor bien faire 
dauantage s'il euft pieu à Moniteur 
de Pluuinel:Enquoy,SlRE,ielôuë 
fort fa couftume de ne defirer rient 
tirer dvn cheual qu'à peu prés de la 
moitié de ce qu'il peut, latreuuant 
appuyée dVne fort bonne raifon, 
qui eft que f aifan t au tr émet, le che- 
ualîër & le cheual perdent toute 
leur bonne grâce, pource que fi lé 
cheual vient à s'affoibljr de force & 
d'haleine en maniant, il faut necef- 
fairement que les aydes du cheua- 
liersfoient plus grandes & plusap- 
parentes, perdant parce moyen la 
bonne grâce eh leur a£bion. V oy là 
pourquoy de crainte detombeten 
cetinconueniet, on voit Monfieu^ 
de Pluuinel eftre toufiours^nnnieC 
me pofture,droit à cheual,foit qu^il 
le face manier , ou aller de pas : luy 
ayant ouy dire aflez fouuent, que le 
cheualier pour auoir bonne grâce 
en faifant manier fon cheual, ne 
doit point remuer que tout douce- 
ment le bras de la houflïne en la fai- 
sant fifflerhaut & bas, deçà&delà 
ny faire paroiftre les autres aydes 
pour obliger ceux qui le regardent 
à croire tjue fon cheual eft fi gentil 
& fi bien dreffé, qu'il va tout feul de 
fa bonne volonté, & quafi comme 
vn miracle en nature, qui eft véri- 
tablement la perfe&iqn du cheua- 
lier &c du cheual Mais pour encor 
entretenir voftre Majefté des ra- 
res qualitez de mon cheual, il a fait 



DV ROY. 

des coups fi excellens &c pour rire, 
que Monfieur de Pluuinel peutlak 
feurer que iamais *perfonne n'a 
monté defius, s'ilnel'aaduertyau- 
parauant de le faire manier , qu'il 
h'aye ietté par terre. 



VNDERVVEISVNC r4 .? 
gen j dafi niemand dajfelbe be- 
fichriïïen 9 den es nichï habe km 
bodem geworffen 3 im fall er jhm 
nichï zj&vor zm erkennen gege- 
ben 3 dafi es fich folte ïummlm lafi 
fin. 



PLVVINEL 



GBERKEREllTTER* 



SIRE , Il eft tres-vray que perfori- 
ne n'a iamais monté fur ce cheual 
quifoit demeuré en felle, fi au para- 
uant que de le faire manier ie ne Fay 
aduerty.Etcelavenoit de la nature 
du cheual , lequel quand il fentoit 
quelqu'vn fur luy , il fe laiflbit fort 
aifément conduire de pas : mais lors 
que l'homme le vouloitleuer,la pre- 
mière a&ion qu'il faifoit eftoit de 
prendre vne demie volte à main 
gauche, laquelle fi le cheualierluy 
fouffroit defrober,& qu'il ne fufta- 
uerty del'en empefcher, il faifoicà 
Tinllant des contre-temps fi rudes 
&fi fafcheux,que ie luy ay veu rom- 
pre les deux arçons de fa felle par la 
rudelTe defonefquine,eftatimpof- 
fible à quelque homme que ce fuft, 
de pouuoir fouffrirces efforts fans 
quitter la felle. Et puis aflfeurer V. 
M. auoir veu en vne matinée ietter 
quatorze perfonnes parterre: Etv- 
neauttefoisvnquifedifoitEfcuyer 
le faifant manier en vn endroicl où 
il y auok quelques petits arbres, il 
lenleuafîhautpar deflus lafelle(en 



Ihre Maijeiï. es ifinjvar 3 dafi 
niemand fich attjf dajfelbe pferdï 
gefiïzj habe „ irjelcher im fiaiïel 
gelieben fieij , vuann ich jhm nichï 
ZMvor zjAerkennen geben y dos es 
/ich folte tumlen laffen: Dos kam 
•von der art vnrïd natur , die es an 
fich batte , welches alfio befichaujf- 
en vvar y dafi <wann es den manu 
an f [ich fi'ihlte > es fich leichilich 
im fichriï fitïhren lie fi. Vvann aber 
der rainer es wolïe ai'ffnemen ^das 
erft 3 dos es thaïe > ivar dtefies 3 dafi 
es eine hdbe <uolïe Zéir lincken hand 
nam : ~ond wann der reiitïer fbl- 
ches Zjtiliefs > <vnd jhm nichï gefatrt 
wttrd , dafi era davon abhalïen 
fiolïe y fi thaï es fiolche harïe <und 
befchvverliche gegertfipnmg A dos ich 
gefiihen 3 das es darch fieine hefftigâ 
iwiderjpenjtigkeiï denaffier defifiaï- 
ïel gebrochen haï , ^jnnd war <vn- 
moglich , dafi eiwr. 3 irjer der anch 
<vvere > diefien gevuak heïïe konnen 
aufisfiehen 3 <vml im fiaïtel (iïz^en 
hleiben. Vnnd kann ichmiï^uvarheiï 
fiagen > dafis ich aujf traen morgen- 
<vh°rZjehen gefihen ., dieesnider irmd 
&v boden geworffèn. Einandermal, 
als e> aer , vuelchc r fia) fitr etnenfialU 
méfier atifigab , es an e'msn orth^ 
da eiiiche kleim h&w* fit-ïadern. tum* 



J4$ KÙNIGLIVBÈ 

Icn %volte > warffes jbn ingegenwaft 
mchr dann zjvvetjbundert perfonen^ 
fo bocb au fi demfattel, dafi er au-ff 
einen derfelben bâumlein ZjiifietZjen 
kam. . Docb bat es die tugend <vnd 
artigkeit an ficb, dafiwannes einen 
zjt vodem gevvorffen batte 3 es jbm 
hein leijd tbete 3 fondera bleib firack 
betj jbm fiill fieben > rocb in an , lie fis 
in <wider auffslrehen > <vnd auff ficb 
fitz^en. Icb kondte ibre IvTaijefl. n och 
hundert dergleichen Jtttck > die es be- 
çawen , er zjeblen : damit ichs aber 
nicbi ■ zjÀangmacbe > fo niuillicbzji 
meinen vorigen difmrfi widerkeh- 
ren 3 vnnd fage , dos trjemg pferdt 
tâchtig feijnd- y ficb in capreolen 
tumlcn Zstilaffen > dievveil fie febr 
ftarck , leicbt 3 aderich > vnd auff 
den Jchencheln <ïnndfâjjen fefl feijn 
mttifen : fonfi <wurden fie die je be- 
nrjegyng , welche hefftiger \iji 3 als 
der andern keine : nicbt aufifiehen 
lionnen : ^jnd kan ibre Maijefi. icb 
772! t ivarbeit fagen , dafs obne die 
erdnungs die icb balte 3 '-juenigpferdt 
( <wann fie nit efuva von ficb felb- 
ftcn da:<ji geneigi yjeren ) ficb KM 
diefer cadentz* fchicken <uvûrden. 
Dann manfelten findet > die ftarck 
*vnd kicbt , %rjie zjtr diefer band- 
lung erfordert imird y 'vnnd nicbt 
zjigleich <vngedultig <vnd bofshafftig 
feijen 3 <vnnd (icb jbrer fiarcke zjmi 
ipjiderfiand gebrauchen. So gib icb 
mm einem <verfiândigen reiitter zjuer- 
kennen 3 *uvann die pferdt irjelche al- 
fa befcbaffen 3 ficb fchwerlicb im 
trift 3 trab *vnd galop tumlen lafi 
fen 3 ^juelcbe aie mit tel feimd , der en 
icb micb gebrancbe 3 was fie ihun 
vvcrden^jvannwan mehrqjon \bnen 
erfordem irjird. c Dann baben fie 
ficb im Ce >riit ^jidrrfiienftîg erz^eigt 3 
fb <wtrdcn fie <vid mebr toben *vnd 

*uvntm s 



LINSTRVCTION 

prefence de plus de deux cents pef • 
fonnes)qu'illeiettafuri'vnd'iceuXi 
Mais la fouufcraine perfedion & 
gêtilleffeducheual eftoit, qu'après 
auoir ietté quelqu vn par rerre, au 
lieu de luy faire mal , il s'arreftok 
toutcourt,ralloitfentir,IefouflFroit 
releuer,&felai(Toit reprendre à luy. 
le pourrois raconter à V. M. cène 
tours pareils qu'il a faits, mais pour 
ne l'ennuyer , îe repredray mon dif- 
cours,& diray quepéudecheuaux 
font propres à manier àcapreoles, 
en ce qu j1 faut qu'ils foient premiè- 
rement de grande force,tres.legers, 
nerueux & bien fondez fur leurs 
jambes & fur leurs pieds, pource 
que cet exercice plus que tous les 
autres Jes raine beaucoup:&oferay 
afleureràV.M quelàns ma métho- 
de peu de cheuauxffi de leur incli- 
nation feule ils ne s'y mettent ) (e 
pourront accommoder à cefte ca- 
dance 5 parce qu'il s'en treuue rare- 
ment de force fuffifante & de légè- 
reté pour y fournir, qui ne foient or- 
dinairement impatiens , malicieux, 
&feddfendet de leur force. Ielaif- 
fe donc confidereraucheualier iu- 
dicieuxiîlescheuauxde tellenatu* 
re font difficilles de réduire au pas» 
au trot, & 2iu galop fans les moyens 
dont ie me fers,ce qu'ils feront quad 
on leur voudra demander dauanta* 
ge. Car s'ils le font deffendus de pas^ 
à plus forte raifon le feront- ils auec 
furie,quand on les recherchera de 
plus prés : & croy que pour en venir 

àbout 



DV ROY. 

à boùt,il y faudra emploier vn fi 16g 
temps ( fi on ne fe ferc prudemment 
demesreigles) quelecheualauant 
auoir pris feulement la cadance des 
capreoles, &y sftreaflèuré,fes jam- 
bes feront vfees , fa force tellement 
abatuë, & fa gentiiiefie fi eiïquffee , 
qu'il ne fera plus capable de faire 
cettea&ionlàde bonne grâce* à la- 
quelle pourtant, pour peu qu'il fa- 
ce , il n'aura pas elle réduit fans grad 
danger de celuy qui luy aura mis, 
d'autant que ( comme i'ay dit cy- 
de(Tus)telscheuaux impatiens nefe 
laiffent pas forcerons fe deff endre; 
& durant leurs deffences , qui n'a 
desmoyés fermes pour les retenir, 
il y a grand danger que fouuent l'hô- 
meenreflfente du mal, pourceque 
en ce maneige icy plus qu'aux au- 
tres le cheualier doit vter de fageffe, 
de patience, & de iugement pour 
preuoir aux accidents avenir, qui 
font bien plus grands pour Thom- 
me t qu'aux autres airs, d'autant que 
le cheual prend plus de fougue , & 
de colère aux fauts, laquelle elt pi us 
dagereufe,encequelestemps font 
plus incommodes qu'à aucune au- 
tre a&ion qu'on luy puiffe f ai re exe- 
cutentellemét qu'il faut que le che- 
ualier foit bien plus confideratifà 
preuoir fa malice auant quelle arri- 
ue pour y donner le remède qu'il 
verra bon eftre, ce qu'il fera pour- 
ueuquilfoicexperimetcenfafcien- 
ce:Carceiaeftant, iliugera parTa- 
dion & la phifionomie du cheual 



VNDERVVEÎSVNG. 14.$ 
<wutcn j nroann man \nm ein mchres 
zjÂmuthen wird, Vnd halle ichda-* 
fur , ehe man fie dazji bnnge ( vjo- 
fern man fch meiner regeln nicht 
fmfichtiglich gebraucht ) viel z*eit 
drauff gehen y vnnd ein pferdt, ehe 
es die cadents aile in der capreolen 
,gelemet 3 <vnd derfelbengeivtfi ifi s 
feine fchenckel dermajfen abarbei- 
ten j %nd an ftârcke <vnnd wacker- 
heit abnemmen iwird 3 d,afi es fol- 
ehe handlung nicht mehr zjerlià) 
<uvird vetrichten konnen : <vnl d.as 
vuenige , fb es teijs~let s wird es nicht 
ohne groffe gefahr dejfen , fb esabge- 
richtet > gelernet haben > dieweil 
{ <wie ich drobengemeldt)fblche vnge- 
àtdtige pferdt '?ch ohne vjidcrjfandt 



nicht bezjvuiiwen laff. 



<vnnd 



- - --- s- >-*]J™ . 

<wann einer nicht fïe/ffe mit tel bat, 
fie im zjirjang zjibalten 3 wannfie 
irjiderftandt thun > fb fiehet grojfe 
gefahr dabeij , dafi nicht etwa dem 
r ait ter ein vnfall begegne : welcher 
dann in diefer fchid mehr als in 
der andern fwfîchtig 3 gedultig 
ynnd verfiandig fèijn mufi 3 darnit 
er den fMlen fc fch KMtragen 
mechten 3 njorkomme : *vnnd feijnd 
dufelbe qjiel forglicher 9 als in den 
andern fchîden y die-vueil dos pferdt 
im fprimg mehr erhitzjt <vnnd er- 
grimt wird > àann fonfien 3 r onnd 
if mehr gefalrr dabeij 3 dienroeil die 
zjeiten in diefer handlung fchwerer, 
als in irgend einer andern 3 fallen : 
alfa dafi der reiitter aujf ' feine s 
pferdts bofiheit } ehe diefelbe fch 
er&eigt y acht geben mu fi P damit er 
derfelben zji rechter z^eit begegne: 
welches er wol wird thun kon- 
nen , ûjvann er nnr feiner km[i ge- 
<vvi[$ <vmid erjahren if. Dan er 
au fi fernem thun vnd gebard.cn dot 
gtite oder bofe 3 welches es vorbat? 
TP 



jyo KONIGLIGHE L'INSTRVCTION ^ 

<vvol wird œbnemen Unnm, ée es le bien ou le mal qu'il doit faire 

daffelbe ins *vverck rkhte. auant <l ue de l'auoir exécuté. 



DEK goNlG. 



LE R O Y- 



Vvir hdten dafûr > daf<vvoleine 
grotte <vbmg vnnd erfahmng hiezM 
erfordert *voerde 3 damit 'mari auf 
défi pferdts gebarde dos gute <vnnd 
bofe, welches esvorhàt s abneme 3 ehe 
es folches volbringe, c Dieuueildarift 
Jblches nit anderfi 3 dann durch die 
*vbmg j, kan gelernet e uuerden > fi 
'uvoUet fortfahren 3 <vnnd die mittel 
mir anz^eigen 3 durch <uvelchc man 
ein pferdt zm capreolen abrkhten 
konne. 



îê ctoy que véritablement il faut 
aubir vn grand vfage en cet exerci- 
ce pour cognoiftre par laphifiono- 
mie du cheual le bien & le mal qu'il 
doit faire auant que de l'aùoir exé- 
cuté. C'eft pourquoy cela ne fé 
pouuant pas enfeigner certaine- 
ment que par la pratiqué , paflez 
outre, & me dites les moyens qu'il 
faut tenir pour drefler le cheual à 
dapreoles. 



OBERBÈREÏITTË& 



PLVVlNELi 



Bcfihc 
die 



îhre Maijeji. Ichfahe dzjeit âû 
auff einerleij njueife > nemlich *von 
dem fchijoerfien 3 welches dos <vuen- 
den ift. TOerhalhen fielle ich dos pferdt 
%ur. an denpfeiler > allein 3 alfi dos nie* 
mand aufffitzje , wie ihre Maijeft* 
ich <vor diefem hab fehen lajfen. Da-* 
felbfi befleiffe ichmich es zMrn gehor- 
fam zjibr'mgen > im fchritt 3 im trab 
*und im galopiren y die faufi zja leij- 
den > <vnd durch diefelbe fich régir en 
zjilajfen^ vnnd wann es zsuvifchen 
den beijden pfeilern angebùnden ifl 3 
die fpijîrute von einerfeitte zjtr an- 
dern ZMmeiden. Vvann ich rmn ei~ 
nen ohne gefahr aufffetz^en kan 3 Jo 
lafs ich es eben daplbe vnder jhm 
*verrichten. Hiemit halte ich an> 



S î R E , le commence toufiours 
le cheual dvne mefmefaçon,& par 
ce qu'il trouué le plus difficile qui KtcouZ 
eft dé tourner. Ceft pourquoy ie g£ tt 
mets au pilliér feul fans perfonne * 
deflus, comme cy-deuanti'ay fait 
voir à voftre Majefté.Et laie tafche 
deluy gaigner Tobeiffance au pas, 
au trot , & au galop à fouffrir la 
main, à s'y biffer conduire, attaché 
entre les deux pilliers à fuyr la gaule 
deçà Sz delà. Et lors que fans dan- 
ger ie puis mettre vn homme def- 
(m 3 ie luy fais faire fous luy la mef- 
me choie : & ainfi continuant t - ie 



KXMM^Ean 




FAUt 

remet- 
m en 

U figu- 
re 9. ce 
que m 9 
mxf- 
qtteroJ 
Un. 



dv roy: 

tafche de le délibérer terre à terre, 
& luy donner Tobey (Tance d'aller 
enauant, & de fuyr les talions au- 
paravant que de le rechercher de 
plus prés : ôc lors que ie le iuge allez 
deliberé,& qu'il ne fe refient point, 
iele fais leuer haut deuant à la fin 
delà leçon, l'obligeant le plus que 
ie puis de fort plier les jambes en le 
frappant deffus doucement,ou fer- 
me , pour dauantage embellir fort 
air : car tous les cheuaux manians 
par hault ou à courbettes, ont bien 
meilleure grâce quand ils plient les 
jambes, que lorsqu'ils les tiennent 
roides: C'eft pourquoy il eft tres- 
neceffaire de les accouftumer aies 
bien plier , afin qu'en rendant leur 
air plus beau, ils foient plus légers 
à la main delà bride. 



VNDERVVEISVNG. rjr 

*vnnd <uvende fieifs an > dafs es beij 
der erd wiBgfiij, nmdirn fortgah- 
en gehorche > auch <uor den firfin 
fich hâte s ehe ich jhm etuvas <vvei- Hie . 
ters ZjUmuthe. Vvarm ich nun mer- he / g^ 
cke , dafs es njvillig isj , <vnndnicht& t 5 . 
ftiîl fiehet , fi hebe ich es auffvor^f^ 
<vnnd zm end der leffion > <vndd\z 
zjuuinge es , fi fehr ich j^tner^^ 
kan ^ dafs es die fihenckel fehr an v : al -, 
ftch zjehe 3 'vnnd fchlage aufi die- c h nen 
felbe entijveder fianjft oder hart > da- vvoU * 
mit es noch ein fichonere arthbekom- 
me. Dann aUe pferdt die fich erhe- 
ben> oderincurbettengetumelt <uver- 
den 3 *viel ein fchonere arth haben, 
<vvannfie die fihenckel an fich zjeh* 
en 3 als iwanfie diefelve fleifihalten. 
Derhalben es finderlich nôhtig ifi y 
dafs man fie gevuehne y diefielbe%vol 
an fich ZMZjehen 3 damit jr *uuefien 
defio zjerlicher feij „ vnnd fie defto 
Uichter auff die fauft fallen. 



LE ROY, 



DER K^O NIG. 



Niais il en continuant de luy ap- 
prendre l'obeiflance iufqu au point 
que vous dites , le cheuaî fe deffen- 
doitde fonefquine, &fe fiant en fa 
force, entreprenoit quelque extra- 
uagance , quel remède y apporte- 
riez- vous? 



Vvann man aber cominuirte^das 
pferdt ZM dem gehorfam , den jr von 
jm haben wolt 3 z^ugewehnen , vnd 
es halfsftarriger <vveifi widerfiand 
thete \ fich auff fiine fi arche ver- 
[attend, auch den re lit ter in njwde- 
genheit brtngen wolte „ was fur ei~ 
nen rath woltetjhr dazjHgehrauchen? 



PLVVINEL 



QBERBEREUTTER. 



S I R E , le ne fais point de doute ihrs Masjefi. iA ftelk in hinen 



Jf2 ÎCÙNICLICHE 

zjvveiffiL dafi die pferdt . vveMt 
zjâ dencapreolén tuchtig, njnndvue- 
gen der fiarcke , fi fie beij ficb bc- 
finden 9 muhtig fitjnd , vviderfiand 
thun voerden. Aber ein erfahrner 
reiiîter njvird *wol abnemen kormen. 
-voie fiièer widerfiand befchaffem 
Dam , wic tch droben an einem orth 
gefagt. wann der widerftànd wor- 
vuarts gefihicht , *vnd défi pferdts 
whaben allein ifi , dafi es dem.fi 
appjffit&t > mit einem hauf en fimng 
vngelegenheit mâche 3 fi foll ères 
nit allein dammbnichtfiraf en {voie- 
<vvol filées <widerfiands halben ge- 
fihicht) fondern vielmehr esfiringen 
*vnd fiine ftarck vben lajjen : vnder 
filchen firùngen aber. die vorvvarts 
gefihehen . foll er pi fi anwenden, < 
dafi-er jhm die anlehnmg vnndden 
gehorfam nach derfauft angevoinne ; 
<umd er allgemach ZM der cadents > 
diemanvonjhm haben <wil, bringe: 
dievueil man dajfelbe wird zMtnbe- 
ften haben. <und vielleicht dos jferdt 
infolchem wider fiant ~die verrich* 
ttmg deffen , dos man wnjhmer- 
fordert . leicht befinden 3 <vnnd dem 
reiitter zjigefattbn gutwiUig^ vol- 
brïngen. Vvelches nicht gefchehen 
vvurde . wann man dem fferdt 
keines wegs gefiatten wolte , fii- 
ne fiarcke ^und behendigkeit enfuve- 
der anfifreijem willem oderwider- 
ftands halben &Agebrauchen, Vyann 
es aber filées fiarcke aufi bofiheit* 
gebrauéte ^ nrnd "nicht fort gehen 
wolte , fi mùfite man es dapfier 
mit der peitfée oâer den fioren 
( <wann esdiefilbekennet) férecken, 
damit es in vollem lauff \ oder beij 
der erd . fb es die cadents davon 
gelemet ) hurtig fortgehe. "Dann 
man niemmer zjtlajfen foll . dafi 
\§g@ fferdt rùcbuvarts gehe . es 

Çeij 



UINSTRVCXIÔKf 

que les chenaux capables: de mâ^ 
nier à capreolesfe treuuans fiers 8c 
pleins d'orgueil par lereffentiment 
de leur force extrême ne s'en défera 
dent» Mais le cheualier prudet juge- 
ra par fon expérience la nature de 
fadefence: Gar , comme i'ay dit en 
quelque lieu cy-deuarit fi la defence 
fe fait en auant,&que fon defféin ne 
foit que d'incommoder l'homme 
qui fera fur luy auec vn grand nom- 
bre de fauts,tât s'en faut qu'il le fail- 
le chaflier (encore que ce foit par 
defferïfe) au contraire il fera befoin 
le iaiffer fauter U employer fa -for- 
., ce,tafchant parmy ces fautsen ârât» 
de gaigner l'appuy & l'objeïflance 
de la mainv 5: régler vne cadence é- 
gale à ce qu'on defire , poùrce que 
ce fera toufioursaûtat degàigné fur 
le cheual,qui peut eftre en cette de- 
fence, rencontrera de la facilité en 
l'exécution de ce qu'on luy deman- 
de,qu'il pratiquera fans aucun ret- 
fuspourleplaifirdeVhome. Ceqmi 
ii'arriueroitpasfion fe voulbitopi- 
niaftrer à empefcher le cheual 
d'ethpîoyer fa force &falegereté f 
foit de bonne volonté, ou en fe def- 
fendant. Mais auflï s'i\ en|ployoit 
cette force par malice, s'opiniaftrat 
à ne vouloir aller en auât,il f audroit 
le fort délibérer pour la peur , ou 
pour le coup de la chambrière, voi- 
re mefme des talions: (lescognoif- 
fans) à aller en auant,à toute bride, 
ou terre à terre determiné,s'ilen fça- 
uoit la cadence. Bref, U nef^m Ja- 
mais 



DV ROT.; VptDEWVElSVNG.w 

raaisque le cheual aille en arrière fi fitf àanh dafs man. es alfs baben. 
ce n'eft pour le pîaifir de l'homme* wo& 



LE ROY. DER <ON/G. 

îe COgrïois par Voftre difçoUtS Pvir jpuren auf^e-wremdifmrfs, 

qu'ily en a beaucoup qui faillent da f s v'd *nfî vnwffinheit hkrin 

par ignorance j en s'opinjaftranc à .fàUn , in dem Jle ein iungespfirdt 

faire faire au ieune chenal ce qu'ils T** TT 1 ' moUm ' das & ™ n 

lefaire trotter ou gallopper,&: qu il * , vnd 'es anfingt m finie», 

fe mette à fauter , encor qu'ils fac5c wiekolfikhe ftrimg vorwœrtsge- 

cesfautsenauàntilslechattient.le fibehé '; fi Hraffen fîe es, vnd 

veulentrabaifferjquoy qu'il foit le- vvôlien ) hm à** ifringen vertreiben, 

ger&,pleindeforce,cequeievoy ^f«f?><tf « leicbt vnd 

- ""'•> n -, i . ! 'voiler l&amen ift : daran fie vhel 

par vosraifons eftre véritablement *u- ~»£»„,J^n7T / 

vnerreurrmaisfilecheualnefede- ahge^génnen -vrfkéen vememen. 

fend pas ,;. quelle méthode tenez.- tybannmtn êin pferdthinen vuider- 

ypus pour luy apprendre des ça», fi^^twasfârmittelgebraifcht 

preoles? * itJrJamitefdiecapreolenlerns' . 



PLVVINEL* OBERhEREUTTER. 



S1RÊ, quand lecheualobeyc . jhre Maijeft. wann das pferdt 

à.ce que i'ay dit Cy ; defius,& qu'il dem jenigen , fi ich drohen w 

eftbienlibredeieleuerhauDdeuât, W elàet * J**-*** , tmd fieh gem 

en biempliant les jambes ^ecom- ■'jT™?'"^' ^kjcben- 

r t r i cuelqjuol an hch z^etichp , fo famé ich 

mence fa leçon toufiours par le jederzsitdiejeiïonmitd&der 

terre aiteirre. Puis! ayantiait atta- erd an. Damach Ufs ich es Ivui- 

cher ëntrelesdeux pflliers, lèscor- fihen den beijden pfeilern anbinden, 

desvnJpÈU COUrtespour luy appre- dte ftrick etvuas htrt$ y imd damit 

dreàlëueïle-derriere &;r'uër des e ?ft h h , inien , a »P e h > vnd mit 

ff* deux jambes à la fois , ie te touche f^fencUn ^ugkich ftrei- 

.-. , i œ - r 1 che , Jo fchlage ich es mit der foj/î-Ttens 

dela-houflinefurlacrouppepour Hihtemffd^crmts. j^î^ 

2JL 



■//* KONIGLICHE t 

horchet , fo vergelte ich jhm fblchen 

gchorfam mit videra liebkofen : vuo 

es aber der gebûhr nicht folge lezjftet, 

fo lof ich jhm einen ftecken ,welcher 

ohngefehr funjf oder fechsfchuh lang 

i(t y <vnd am ende ein klein &ackech- 

tig cifen anflatt eines ftorenrâdlins 

hat , nahe bcij der fait en [eines hin- 

âern h ait en, e un^ > fo es von nohten 3 

damit , berùhren : vnnd is~t kein 

pferdt , welches durch dift mittel 

nicht leicktlich wird ftreichemler- 

nen. Uieweil aber folches z^ugleich 

mit den beijden hinderfien fchenckeln 

gefchehen fbtl > fo muft man auffie- 

de feite einen ftecken halten , bift 

dos pferdt dejfen innen werde 3 vnnd 

waffii es voira mercken , dafs man 

?nit dem ftecken herheij nahet , fi 

vjird es vviUig vnnd vnangeruhrt 

gehorchen > vuann man fich nurge- 

buhrender bejcheidenheit gebraucht, 

Alfa voira man es aUgemach durch 

dieftifsruhte aUein ftreichen lernen, 

esfeij dafs mail jhm einen ftreich da- 

mit gebe s oder diefèlbe zrjuitzjeren 

laffe. Vvann es aber hier in faumig 

vjere , foil der reiitter einen klei- 

yien ftecken eines halben fchuchslang } 

vjelcher ein eiferne ftitzje an einem 

endhabe , in die rechte handt ne- 

men , vnnd es mitten aujf d,em 

creuts damit ftechen , mit ficher 

befcheidenheit , durch vjelcbe dos 

pferdt mercke , dafs vuann es nicht 

ftreichet 9 es geftochen 3 vvann es 

aber gehorchet, vjeder mit demfte* 

cken der (faitzje dejfêlben bemhret 

vuird : vnnd vjird genug fei\n> 

dafs es fur s erfte einmal sireiche , 

bifs es gevuehnet vjerde y folchcs fo 

offt man es begchrt aviff anmahnmg 

der ftifsruihen allein zjti thun. \Aber 

vnan mufs fich vvol hnten _, dafs 

Vfian z/wifchcn denpfeilern niemand 



L'INSTRVCTION 

l'obliger à ruer: s'il yobeytierecô- 
penfefon obeïfTanceauec nombre 
de carefTes,iî auffi il n'y refpôd affez 
* vigoureufemet, ie luy fais prefenter 
S£ toucher s'il eftbefoin, proche du 
ply de la fefle d'vn long bafton qui a 
enuiron cinq ou fix pieds de long Se 
vne petite pomette de fer au bout 
qui fert de molette d'efperon,& par 
ce moy ë il n'y a cheual qui n'apren- 
neà ruer facilement. Mais pource: 
qu'il eft befoin que cefoit efgalie- 
ment des deux pieds de derrière, il 
faut mettre vn bafton de chafque 
coftéiufquesàcequ'iile cognoiflfe, 
& lors en ie voyant approcherai luy 
obéira fans nulle difficulté, fans en 
eftre touché, pourueu que la difcre- 
tion y foit obferuée. Etainfîpeu à 
peu on luy apprendra à ruer par l'ai- 
de de la houffine feulement, foit en 
le touchant ou par le bruit & fîffle- 
ment qu'elle fera. Mais s'il faifoit le 
pareifeux,le cheualier qui fera deC 
fus,prendra vn petit bafton de de- 
my pied de long das fa main droite, 
lequel aura vnc petite pointe de fer 
à Yvn des bouts,duqueî il le piquera 
fur le millieu de la crouppe auec tel- 
le difcretion que le cheual fe puifie 
apperceuoir,ques'ii ne rue, il eft pi- 
qué^ s'il obéit, il ne l'eft ny du ba- 
fton nydu poinçon, & fuffira que 
cette obeyfllnce première s'eftede 
à vne ruade, iufqu'à ce qu'il foit bie 
afteuré à la faire pour la houffine 
feulement à toutes les fois qu'on luy 
demandera. M ais il faut bien pren- 



DV Rôt 

df e garde de ne mettre perfonrië 
deflus entre les deux pilliers qu'il 
ne cognoifle l'ayde de la gaule & 
des ballons, & qu'il n'y refponde 
librement. * 



VNDËRVVEISVNG. if s 
awfffit&c 3 ehe dos pferdt die hûljf 
der fpifimte *vnd der ftecken erken- 
ne, *unnd denfeïben williglich gehôr- 
fam leijfte- 



LE ROY. 



DER KS>NlG t 



le croy qu'il faut que toutes for- 
tes de cheuaux ruent par cette 
voye, quoyqu ils n'euflent la force, 
affez pour manier à capreoles : mais 
ces ruades là n eftans pas ce que 
vous nommez capreoles, vous me 
direz le moyen comme quoy vous 
y faites venir ie cheual. 



Vvirhaltendafur 3 dafi allerhand 
pferdt > e uuann fe fihon die fiarcke 
nicht hetten, die.capreolen zjtverri* 
chten > durch difs mit tel werdenfirei- 
chen lernen, 'Diewetl aber folches 
fireichen dos jenige nicht ifi , e uvas 
jhr capreolen nennet 3 fi faget 
vns , <wie jhr eïn pferdt dazjt brin^ 
get. 



PLVVINEi! 



qberbe&eiitter; 



S î R E , Vôftre Majefté remar- 
quera , s'il luy plaift, que toutes for- 
tes de cheuaux n'apprennent à ma- 
nier que parles bonnes couftumes. 
Ceft pourquoy il les y faut appren- 
dre : & pour paruenir à faire vne 
bonne capreole, il faut commen- 
cer parce quieftleplus difficile au 
cheual, qui eft defeleuer haut de - 
uant & plier les jambes: puis après 
il eft befoin de l'obliger à fe leuer 
derrière par la méthode que i'ay 
déclarée à voftreMajefté.Puis quâd 
il obey t à fe leuer deuant &qu il rue 
pour les ay des des baftons,du poin» 



Ihre Mai je fi. <uvolle jhr gnadigïl 
belieben UJfen , in acht zjtonemen, 
dafs die pferdt, fie feijen von njvai 
gattung fie vvouen > diefes anderfi 
nicht als durch gute gcwonheit fafi 
fen <vnd begreiffen mogen 3 darumb 
mufs m an fie es lehren 3 ifi auch ein 
hohe notturffi gute capreolen zMma- 
chen > dafs man von der leBion an* 
fange die dem pferdt amfchvuerfien 
fnrkompt > dafs es fich nemlich for~ 
nen erhebt > mit gebognen vorder* 
fihenckeln > darnach auch mit dem 
hmdern dm letb anfwerfe , durch 
hûlffder ordnung vnâ <vveifi , foich 
ihre Maijelh fihon albereit erklâret 
habe. Da es nun gehorfam leifiet 9 
fich firnen erhebt > <vnd durch hnlff 



j 5 6 K0NIGL1CHË 

dtffteckensftreichet, odcr aile in durch 
de n thon der jfifgerten > dafollman 
diefe ftàck mit c mander vere'wigen, 
vvelches dis dann gefehicht , wan der 
Jbdraiijf ' fitzjet 3 folches vberftcb er~ 
hebt. Vvan dos pferdt aufdie erde 
fallen vol te , al s dann fa II mon jhm 
den (hecken pr&ftntiren 3 dann *vvann 
er dejfen ge<v-jahr 3 vjird er aitffer 
zj-jrje'iffelftreichen , vndftcb alfo die- 
fe r huljf bequemen 3 demnach ein gâte 
capreolen machen > vuelches irjann es 
fi ojft gefehicht > als der reiitter jhne 
ferme zji berge hebt \ e wirderesletz > ~ 
lich allé in durch bnlff der gertten thun, 
Vvarm er dann fiches recht <vnd vjol 
zjt machen vjeifî; mnfmanfrwne den 
athen algemach angs e vjïnnm 3 dru er 
einmal zjuveij oder dreij anffeinan- 
der ftringe;» , vnd daffelbealjo conii- 
nuiren , doch dafi rnœn jhm keimn 
zjuvangnochge"jvaltanthue ,fondern 
fo gelind verfahr als moglich ift: dann 
es richtig ift, daf es fich in <vnd beîj 
dergleichm fchulen nicht mit vberpol- 
dern thanlajjt^ <vuie es ct<vjaimtnm- 
meln beij er erde v/rad m curbetîen 
argehet. Sa mm aift'dkfe rj-jcife mit 
gntem rjerfiand ^erfdrrcn 3 irjrrd dos 
pftrck UtzJich fo yid capreolen ma- 
chen , als ]hm fan far ch vnd athem 
zjilâjfet, vmd ift nicht s gerj-jijjèrs , 
rrjann ein pferdt fur s erftc dahmge- 
bracbtiv/rd > dafs es dreijgitl effran- 
ge auffimd an einanâer mâche, fonder 
auffallen 3 wird es hernach fo <viel 
machen , als ein befbcido.er reiitter 
<von ]hm begehren irjjrd 5 ind hab ich 
folches anfs der crfvrrimg, das dreij 
%ute curbetten , drerf gale capreolen , 
dr *njg h te ft rang rm fhritt , <vnd dreij 
gute halbe volt en bci) der erdm gc- 
irjtjje probe n feiyn , daf ein gauf 
derdieft fnch luftrnwnd aafffagen 
kan 5 aller it abgcriclur fa je 3 foftrne 

er durch 



X/INSTRVCTION 

çon & du fon de la houflihe , alors 
ilfautaflembler ces deuxehofesen 
vne, en cette forte: qui eft lors que 
celuy qui eft deflus, îeueradeûant 
comme il retombera a terre, il faut 
prefenter lesbaftons, & fans doute 
lesrecognoiflant il ruera, &enref~ 
pondant de la forte à cefte ayde , il 
fera vne bonne capreoie, laquelle 
redonnant à toutes les fois qu'en le- 
uant deuant on luy prefentera les 
baftons, en fin il la fera pour Fayde 
de la gaule. Et quand il la fçaura 
bien faire bonne , il fera à propos 
gaigner fur fon haleine peu à peu, 
ïuy enfaifanc faire deux &C trois, 
continuant de cette forte fans le 
forcerpar plusieurs reprifes, le plus 
doucement qu'il fera poffible,d'au- 
tant quec 'eft vne choie tres-aHeu- 
rëe que l'air des capreoîes ne fe doit 
ny ne fe peut forcer commeies au- 
tres airs de terre à terre , & de cour- 
bettes. De cette façon en le trauail- 
lant auec ingénient, >n portera le 
chenal à faire autant de capreoîes 
que fa force &fon haleine le pour- 
rontpermettre. Eftanttres- certain 
que celuy qui fçait faire crois bons 
faults fans interuaîe entre deux,ii en 
fera tant quilplairaau diferetche- 
ualier: ayant efprouué & cogneu 
par expérience , que trois bonnes 
courbettes, trois bonnes capreoîes, 
trois bons temps d'vn pas,vnfauk, 
& trois bonnes demies voltes terre 
à terre , font les certaines preuu.es 
que le cheual qui les fçait bien faire, 

eft tout 



DV ROY- 

efttoutdreffé, pourueu qu'il foit 
entre les mains de quelque fage che- 
ualier,lequelenbien continuant, le 
peut en fort peu de temps adjufter 
& gaigner toute fon haleine. 



VNDEKVVEISVNG. i S7 
er durch einen njerftandigen rentier 
geregirt e wârdet , vvelcher 3 indemer 
Jblches continuirt r felbigen vollend 
adjufiiren <vnnd zm njolkommenen 
athcm <wird bringen Unnen. 



LE ROY: 



ÙER K^O NI G, 



Quand le cheual eft afleuré en- Vvann man nun defpferdts verjî- 

tre les deux pilliers à fe leuer deuant chert ijhÂ*fi es zjwifihm den beij- 

pour l'ayde de la langue & de la denpfeilern duré hulfder zjtngen 

gaule , que faites VOUS après? wd gmen ficbfornen vberfieh zjter- 



heben weij? , was bat man hernach 

zjtthun? 



PLVV1NEL, 



obersereutter: 



SIRE, après auoir comment 
ce terre à terre à Tentour du pillier 
, feui pour defennuyer le cheual , ie 
*f" le fais attacher entre deux pilliers, 
les cordes ducaueffon vn peu Ion* 
gués. Et là en le fouftenant de la 
main , ie tafche à luy faire faire vn , 
deux ou trois faults , fans quil sap - 
puye furies cordes ducaueffon, 
afin de luy donner la pra&ique de 
fe mettre dans le iufte appuy , & de 
le fouffrir , ce qui ne fe fera peut- 
eftre pas en vne iournée, mais peu 
à peu , & bien-toft , pourueu que 
le cheualier trauaille auec pru- 
dence , & n'ennuyé point le che- 
ual. 



Jhre Maijefi. Vvann ich den an- 
fang gemacht habe beij der er den ail- 
cin <umb einen pfeiler oder pfojten^ Jr 
âem pferdt den vnlufî <vnnd e uvi- 
derwillenzjibenemen , hejfte ich fol- 
çhes zjwifchen zjuuen pfcjhn > doch 
dafsich diefeijler an demnafebandt 
etijvaâ ^erlângere. Als dann halten 
ich es mit der hand, <vnnd, lofes ein 
Jpmngzsvveen oder dreij thun > doch 
dafs esjich nitan die practick etnes re~ 
chten vnd ijvahren anlehnens be* 
greiffe/vnndftch ingedultdarein erge- 
ben lerne 3 njvdches zjuuar nit auffder 
poftoder ineinem tage gefchehenkan 7 
fondern algemach ZM'uuegengebrachi: 
<uverden mufî 3 vnnd zjvvar jb viei 
dejfo ehe , fo vielmehr 'verfiandts der 
reiitter hierin gebrauchen , <vnd da& 
pferdt nicht njnlufiigmachen wird. 
RR 



//<?. KONIGLICHÉ L' INSTRUCTION 

DER KPNIG. LE R0Y * 

, r „, • ; Iecognoisbien que cette leçon 

Nm •virBehen voir <wol , <wo- lvvv o ^ x _„_ * 

hin diefikaimgemeinetifipemblich, eft pour commencer a mettre vo : 

ihrfanget hiedwcb an dengaul zjtr ftre cheual dans la main. 
bandzjugewebnen. 

OBERBEREUTTER. PLVVINEL." 

ibre. Mauefi. vrtheilen rechtbie- °^ » ( S I * E ) Voftre Majcflé 

uon-Dann , w «6 iderzsit gefagt a très- bien îuge : car comme 1 ay 

habe,<wannmanwileinpferdtgleicb toufiours dit , pour que le cheual 

in aUerleij artb derfcbulen oderin et- f [ t dpeffé à toutes fortes d'airs, OU à 

ner derofilben abrichten, iftein not- J'ynd'iceuxil f aut qu'il foit dans la 

turfft fraîches in derModer . & ^ ^ ^^ Comme 

nmiermercktdarsïsivolwrfaufi donc ie le cognois eftre dans la 

jgmM&tf #, dergeftalt, dafs es fi main , & s'y fouftenant franc trois 

opafàkhesbegehre,dreijgutes]>mn- bonsfaultsà tOUteS;lesfoi»queiele 

ge lixfevn hm,fampt feinem^eéten d e {i re auec lebon &iufte appuy , ie 

anleijnen , fobre icb in diefer letton cont inuë cette leçon ans pafter OU- 

M,vmdfihmt temchferner,a»f fi dfi [q J;^ & Ie def . 

(emalcb dafs tch es etn iment? abruti- * , - . > 7 ~ . 

%esfiiigieick nùrig beij d% J-den t ennuyer, foit terre aterre , foit en 

odèrdafes allgemach den pafgehe. lepromenanedepas r puisIe faifanc 

Damach heffte kh es voidêrumb retreiicher entre les deùxpilliersen 

zwuifchen die zjween pfipn •■ , ge- j e ie Uan t deiant & derrière de la 

brauchemicb aldodefifiechns oder j & dupôinçon fi befomeft: 

^h^aïdeffîbarffenftacbelsda- £ rf à ^ { eft fâfo 

randamtes pcbjict] fornen <vndhn- i /• j j • 

dminSebéhe thue. Vemfidamuf <* approcher Tes deux gras desjam- 

fitzjt,befible icb , dafs er diefiken- bes, & en le fouftenant tout douce- 

ckei et<was bârter zjtfammen balte, ment, auec l'ayder le plusdelicate- 

<vndwit dem z^aum bfyfcblicb'ver- ment q U 'jJ pourra des deux tïk- 

fabre derftoren zjuvar ficb alfa ^ l epincantde telle forte, que 

dafs dock â gad nkanfabe km celan oblige le cheual defemettrc 

Merh. Da er nm vermenkt ,dafs en cholere : Se s'il reipond vne fois 



DV ROY. 

ou deux à cette ay de , Iuy monftrer 
auec forces careffes &t friandifes 
que c'efl: ce qu'on Iuy demande, 
afin de I obligera faire pour le gras 
de la jambe, ôtpour les talions, le 
meftne que po^r les baftons, & le 
poinçon : n'y ayant nulle doute 
que tout cheual qui dans la main , 
& pour 1 ayde des baftons , &C du 
poinçon , fera trois bons faults, il 
les exécutera pour l'ayde des jam- 
bes & des talions , fi celuy qui le 
fera trauailîer eft intelligent, &en 
cette forte, il mettra fon cheual au 
poin£l de faire ces fauts efgaux 
dans la main , fans s'abandonner 
fur les cordes du caueflbn , & de 
refpondre aux deux gras des jam- 
bes, & des calions au lieu du poin- 
çon : n'entendant point qu'on met- 
te le cheual à manier fur fa foy , 
qu'il ne foit affeurc entre les deux 
pilliers à ce que ie viens de dire, 
ny qu'on iuy donne autre leçon fi 
ce n'eftoit pour le diuertir quel 
ques fois, le promener de pas , de 
codé, la tefte contre vne muraille, 
feferuantdelamain &des talions, 
puis fur les voïtes de pas feule- 
ment 



VNDERVVEISVNa i S o 
huljf einmal oder zjvvepj beij ihme 
<verfângeî , foll er dem gaul mit <viel 
fchmekhlen imd liebkofen zjnerken- 
nengeben, dafs man eben diefes <vnnd 
nichts anders njon jhmbegebre , nrod- 
diwcher ftch dann gewehnen wirdj 
dafs er aujf anhalten der fchenchl 
njnd ferfen eben do* rime 3 <v~j&$ er 
finfien dwrch fiecken <vnd fîachel ge~ 
trieben hâte , dienrjeil kein zjuvetffel 
tfl, diu einpferdtsfo wol zjir faust, 
auch dem fiecken vndflackelgehorfa- 
met, vnd dreij gutefyrungthut 3 eben 
dafelbe dwch hûlffder fchenckel <vnad 
ferfen thmwerde , wofern der rent- 
ier befcheidweif. Hiedurch kan man 
ZM <vvege bringerii daj? der garnie on 
der faufi gleich jpmngc thun wird^ 
ohne dafi ihm die zjigel àefnafebœdix 
nach gtlaffen vverde y vuird auch die 
hûlffè der fchenchl <vnd ferfen fo njjoi 
beij jhm verfangen , als fireiche vnnd 
ïiacheln. Doch ifi es mcht zm <wagen, 
dafs einer folches mit dempferdt njben 
t/volte, f wann es nich zruvifchenden 
beiden pfofien angeheffiet%ro€rê , oder 
*vvann man ihme andere le&ionen 
auffgeben wolte^aHJjèrhalb dos diver- 
tir en y dejfen obgedacht , dafi es bifs- 
<vveilen denpajsgehe&ur zjeittenjnit 
dem kopffgegen einer mavvren „ durch 
hûlffde fauft <vnnJ ferfen „ darnach 
kompt man zjtden ^jvolten^ dachall^ 
ein im pafs, 



LE ROY. 



DER KPNIG. 



Si le cheual ne vouioit obeyt à ^ufdmfallahr dos dmtferdi 

ces leçons , & particulièrement à dtefen ùttionen nicht folgen vuolte, 

cette dernière de fbuffirir les ay des infinderheit Çich der letz,tennkh^ 



i6o * KONIGLICHE 
bequemen > noch die hûlfi derferfen 
Zjufampt den fiecken<vnd fiachel , da 
es <vonnohten 3 erdulden ffiondern fich 
anliefis 5 als vuolte esdasherts fallen 
laflen <vnd verz^agen 3 iwie <uuere ihm 
als dann zm heljfen. 



I/INSTRVCTION 

des talions, fecourus du poinçon &C 
des battons au befoin , & qu j! fift 
quelque extrauagance de defef- 
poir, que feriez vous pour y re- 
médier? 



OBERBERE11TTER. 



PLVVINEL, 



Ihre Maijefi, '<vrtheilen nicht <vbel, 
dafîmanwolpferdt findet 3 e welche 3 
"jvann fie fich genotigt *vnd*vbertrie- 
ben finden , gar in <verzjuueiflungge- 
rathen , der gefialt , daf an fiât fie 
fich der obgedachten hulfen <under- 
werfen vnd bequemen fiîten s ftch 
'wunderlich hin <vad her *uvenden, 
mcht mit geringer gefahrlichkeit fi 
<wol de/? rentiers als jhrer felbfien, 
daher m an dann in acht zjmemen, 
<-jvie diefe 'vngelegenheit zjivermei- 
den, infonderheifuuannfich diepferdt 
anfiehenlaffen, dafifiegefichicktfeijen 
capreolen zjtmachen , darzjt dann 
gehort 3 dafifie leicht vnd dabeijfiarck 
<vonglieder/2j àmnenhero auch/wann 
fie die fer jhrer fiarcke smpfinden 3 fie 
fich mit ?nacht*underftehen ; demwch 
<vnâ gehorfam défirent ter s zjt ent~ 
zjehen , fafien alfa fehr <vngem <wm 
man vonjhncn begehret, daher es dann 
aucb miel mehï befichvvarlîchkeiten 
hat , folche pferde z,u recht zjibrin- 
genj als nroann fie allein die fiarcke 
habenfich nïàngbetj dererde zm tum- 
meln oder courbelten zjimachen, Hie 
mu fi zj.im erfien m acht genommen 
r uvcrden , dafi man ernen gaul nicht 
nohtigen kan fi)rungezMthun , 'vvann 
jhme der aîhem birtz, ivïrd, *unnd 
fich fchon fehr abgearbettet : dann man 

fich 



SIRE, Voftre Majefté a très- 
bien iugé, qu'ilyadescheuauxqui 
fe voyans preffez , fe peuuent dè- 
fefperer; de forte qu'au lieu de ref- 
pondre auxaydes& delesfouffrir, 
ils font des tours fihazardeuxpour 
les hommes & pour eux , que c'eft à 
quoy il faut prendre garde de prés 
afin de les euiter : & particulière- 
ment les cheuaux que Ton iuge pou- 
uoir fournir à l'air des capreoies, 
comme eftans plus légers, plus vi- 
goureux, & par confequentferef- 
fentans accompagnez de force fuf- 
fifantepourrefpondre aux moyens 
qu'ils voudront entreprendre pour 
fecouer le ioug de lobeiffance & de 
la fubje£lion où il les faut mettre 
pour leur apprendre ce qu'on déli- 
re , eftanc beaucoup plus difficile de 
les réduire à la raifon, queceuxqui 
n'ont qu'vne force iùffifante pour 
le terre à terre , & pour les courbet- 
tes. En ce qu'en premier lieu, on 
ne peut forcer /v& çheual de fau- 
ter quand il eft au bout de fon 
haleine, &de fa force., où lair des 

fauts 



DV RÔY. 

faults le met bien pluftoit que les 
autres , Tennuye d'auantage dans 
la continuation par la Fatique qu'en 
reffentent fes reins, fes jambes & 
fes pieds, & par confequenc eftânt 
neceffaire pour ces caufes dé faire 
&s leçons fort courtes , il faut que 
le prudent cheualier trauaillè à l'air 
des capreolesauec beaucoup pi 9 de 
iugement, de patience, & d'inuen- 
tion,qu'aux autres ou il peut forcer 
fon cheual , recherchant foigneu- 
fement toutes fortes de moyens 
pour luy faire conceuoirprompte- 
ment ce qu il luy demande, foit par 
courtoifie & par douceur, foit par 
furprife, foit en changeant fouuent 
de place oùilferoitbefoih , foit en 
gaignant Tobeiflance par le frequët 
changement de leçons, tantofl en- 
tre les deux pilliers, tantoft la tefte 
à la muraille, tantoildans vne en- 
coigneure,ou lé longdVne carrière 
ou allée bien droi&er&ainfî fefer- 
uant de tous ces moyens, des diuers 
mouuemens de la main,de la bride* 
du caueflbn , des contrepoids du 
corps, descuiffes, des jambes, des 
talions, de la gaule, des ballons Se 
du poinçon: faifant jouer tous ces 
reflors, félon les temps que le juge- 
ment didera,ileftfans doute qu'on 
gaignera fur tel cheual que ce foit 
ce qu'on en defireji quelque défaut 
de nature ne lempefche : laquelle 
chofe eftant,ce n'eft plus la faute du 
cheualier. Si bien que V. M. peut 
iugerparlàcequeie luy ay défia dit 



VNDERVVEïSVNG. /£- 
fah hiedurch > hemblich durch aie 
fyringfchuljhne e viel e uerdrâpger<vnâ 
vnluftiger machen vvird b als durch 
frgend ePwas anders ^ angefehen die 
immerwerende bemûhung, deren er 
in lenden , fchenckelnvnd féjfen nrool 
empfind.en <vvird. Daher es ein not~ 
turffi fein <wil, dafimanes jhmemit 
diefen lectionen nichtzjt Ung mâche 
<vnnd ein njerfiandiFer reiitterjhnein 
der capreolen fihulmit diferetion vbe^ 
njnd dabejj gedultgebrauche 3 mehr als 
in andem lectionen 3 da es fich mit 
Z/ovang thun lafft Er folle fich befleif- 
fen mittel zj$ erfinden, damit dergaul 
gefchvving <vnnd njvillîg begreiffe/wa* 
<vojhm begehr'etvirâs esgefchehe durch 
cttrtcftegeltndigkeit , betrug vnnd lift, 
dafs majjuo es noth, de plats etlich mal 
yerandere, vnnd jhme zja letzj durch 
abwechflungder lectionen dengehorsa 
angevuinne^et^ova zjwifchen zjuveijn 
pfoftehjwit dekopffgegen derma<uuer 3 
in einem engengafsleinpder auffeiner 
ricbtigën rennbahn. HierzMkommen 
'vnderjchidliche bewegungen der had 9 
defs Zjaums^dejs n,tfebands ., dos man 
jhmrechtgegengewicht mit dem leib 
gebe 3 fich derfcheckelferfîn,gerten,fie~ 
ckensvwidjtàchels Zj$ rechter Zscitge- 
branche ^nach demCch die gelegenheit 
pr&fëntirenuuûrdeï, <vnndmffdiefèn 
fallkœn es nicht*uvûlfehlenjnan wird 
zm ItfZjt erlangen ivas man begehret y 
der gaul feif fonfi <vuie er vuoll 3 da- 
fern nur der mangel nicht in der na- 
turfelbst isl, auff vvelchen fall der 
reitter zjt entfchuldigen. Hieraufs 
kanihre MaijeslJeichtlich fchlieffen, 
inmaffen ich auch hiebever erime- 
runggethan 9 dafs ailes dafs jenige y 
njvas vonnohten einpferdt zjt feiner, 
<wlkommenheit zjtbringen 5 nicbt mo- 
glich fetj km erzjhlm oder km be- 
fchreiben. AUem die praBick der 

SS 



162 KONIGLICHE L'INSTRVCTION 

fauft <vnd fer/en deft reiitters zji- cydeqant , qu'il eft impoffible de 
famt trefflicher difcntion vnnâUng- pouuoir dirercy efcrire parlesnenu 
wirigem gebramb in diefer <vfang t0 utcequi eft befoifl de fairepour 
m* es thun : Me "ff^?™£ re duireles chenaux à la perfeaion 

furfaUendeoccafioms.derenficvaujf xw ~" * T * r ~. 

den nothfalljgebrauchen , vuerden qu\» defire d eux. La pradique 

deren dingen <wol taùfenà an die hand feule de la main du cheualter & de 

geben, njvelée weder mit worten fes talon$,join£t à VU excellent ÎUge- 

nocb der ferder angezjigt iwerden ment ^Vn long vfagC dans l'exerce 

m k €n > ce,eftcequi peutexecuter àtemps 

mille & mille chofes quinefepeu- 
uent dire ny efcrire que dans Tocca- 
fion, & àl'inftant quileftbefoin, 



DER ^ON/G. LE ROY- 



Vùr Mm geme , dafi thr ** cognoïs ce que vous me ra- 

r*&> wàfMk* * da f s derdin & m contez eftre vra y > & cxo y qu ll y a 

fehrvielftnd, davon mm nkks fa~ beaucoup de chofes qui ne fe peu- 

gen kan,bifsmandie exécution felbft tient dire qu'à Tinftant de FeXecU- 

wârcUtch an die bandnimmet , laf- t j on ç> e ft pourquoy paflez ÔUCre. 

fit vns derwegen fortfcbreitten. r 



QBERBEREUTTER. PLV\ 1NEL 



Dafem der gaul diefen hilffm 9 Le cheual refpondant aux aides, 

ivie gefagt , JIch bequemet 3 <vnnd & faifant pour icelîe trois ou qua- 

âemnachdreij oder ver gâte Ipmng tre bons faultS,iî faut le long dVne 

tbMtfaamnjfa**f^ C arrierelepromenerdepas,&com- 

den Unzennjueg-mnaulSvm pals ipaci- y t r . ,., % r ^ a 

renUin, vJaigeJchJfipnv- menceraleleuer s , nefe prefente. 

berfich zj&tbm , da er anderstfîcb Mais s'il fe prefente bien apropos.il 

nicbt fdbft pr&fmtiret. Thât er der ne faut pas perdre ce temps , ains le 

filcbs, <vnd zjwar zjh recbter zjsit, prendre & luy faire faire trois ou 

nmfs man die gelegenheitnicht ver- qua£re ca preoleS, OU Vne OU deiïX 

faumen findern jhn fajfen vnd fclonla difcretk)n . & a infi chemi- 

dreij oder <vier capreolen machen lai- .. r 

fm, efuvan auchnnreineoderzjwo, nant& leuant doucement, il fe met. 



. DV ROY. 

tra^fan^ beaucoup de difficulté , & 
eo peu dclburs parle droi£t où on 
pourra luy gaigner peu à peu l'ha- 
laiaerfans lefafcher** & luy eu faire 
fejre tant qu'elle durera , dequoy 
pourtant il fe faut garder.. Car ia* 
mais on ne doit mettre vn cheuai au 
bout de fa force ny de fon haleine, 
fi ce n'efl: dans la neceffitépour les 
raifons que cy-deuant i'enay dites 
à voftre Majefté. Et s'il fe treuuoit 
quelque petite répugnance à lo- 
beïflance de la main , des talions, 
ou des ay des, le cheuai eftant en fa 
liberté &L fur fa foy , il ne doit pas 
continuer long temps que cette dif- 
ficulté ne foit vaincue par les moy es 
fùfdits , de peur qu'il ne print vne 
mauuaiïe habitude, qui feroit tres- 
difficile,voire quelquefois impoflï- 
ble de luy ofter,eftans fouffertes, & 
n'y ayant remédié à Forigine. Le 
cheuai eftant au poin& de cette o- 
beï(Tance,pour pafler outre il fera 
befoin de le mettre autour du pil- 
lîer, puis ayant commencé fa leçon 
de pas, &s'il ne fe prefente de fon 
ïig». air continuer terre à terre aupara- 
«34.uantquedeleieuer. Mais auffis'il 
fe prefente , prendre ce temps & 
tirer de luy deux ou trois faults, ou 
plus, félon le iugement du cheua- 
lier. Et ainfi en leuant & cheminant 
depasparplufieurs reprifes, prati- 
quant cette leçon auec prudence, 
il aura bien- toft réduit fon cheuai à 
fournir vne volte entière , voire 
deux, & plus, fi fa force & haleine 



VNDERVFÉISVNG. rf s 
ailes nacb diferetion. In dem man 
nnn alfo fortfahret y <vnd jbne forne 
fittig atijf hebt > e uvird er Çicb inner 
<wenig tagen ohne fbnderbare befeh- 
<werlichkettfein ergeben, dos man jhm 
den atbem dlgemacb gewinne s <vnd 
jbne machen lajfe 3 fo langer esauf- 
Jtehen kan darin doch mit fûrfichtig- 
keif zjtverfahren. Dann nimmer-* 
mehr ifi cm pferdt bif zjim abgang 
feiner krafften vnnd athems zjttrei- 
ben s es jiij dann <vmb gewtjfervr- 
fachen *vvtllen > deren ich fchon hie- 
beuor gedacht habe. Solp es nun 3 
<vvann es in feiner freijbeit ifi 3 fich 
derfaufi , ferfen oder ander hulff- 
en in etvvas <vngehorfam erzjeigen, 
vvird doch folches nit lang dauren; 
dann diefe bejchwerligkeit durch 
die hievor befehriebene mittel leicht- 
lich mag <vber r uuunden <vverden : da 
bingegen e uvar 3 aujf den fatt ein 
pferdt einen bofen habitum an fich 



nemen nrnnd *verbrnt vverden faite 3 
es hernacb febr fcbnjver oder gar 
<vnmoglich fallen <wùrde 3 folcbe bo- 
fe gevvonheit jhm zjttbenemen, der~ 
e uuegen folcbem bald im anfang zji- 
begegnen. Daaberder gaul volkom- 
lich KM dû Jim gehorfam gebracbt 3 
muf man mit jhm weiter verfah- 
ren 3 <vnd jhn <umb den pfoflcn ge~ 
hen lajfen 3 vnndnach dem man die 
lection im paf angefangen 3 an den * gur 
fall er fich niebt felbft pr&fentiren 
njuurde 3 fine fchule beij der erden 
zjtfyielen: ehe dann er fich erhebet: 
oder<wan er auch fchon fblchs gleich- 
-jvol îbâte , foll man der z>eit<uvar- 
nemen 3 <vnnd jbne einjpmng zjuveen 3 
dreij 3 oder mehr tlmn lajfen 3 ailes 
nach diferetion def reiitters. ^4uff 
diefe r aveife _, -juannder berùtter fein 
pferdt alfo erhsbt 3 <vnd den pafs 
fortbgehen lajfet , vml dos eîlich mal 



i6+ KQNÏGLICIIE 
vvider holet 3 fié auch hierîn dér 
rechtm wèife .verfiandlich gebrau^ 
chet y wird er folches in vvenig zjeit 
dahin bringen^ daf ?nan e me gantée 
volts mâche s iavvolzjvvooderdreif, 
vuann jhm folches fein athefn Zsiilaf 
Jet s darinnen mon dam befiheiden- 
hëtmgebrmchen. Danû esgèfchiét 
oft y daf die $ fer de nachlajjen rnnjfen , 
mehr au>f mangel der flârcke vnnd 
athems als auf bofheit oder vnge^ 
fchkklichfaît. 



UINSTUVCXÎON 

liiy permettent çj^prilfodck^gâii 
gner par difcrètion :<€afc q»efc 
ques fois les chenaux fëldefoif 
dent auffi-tôffc^par deimahquei 
ment de leurSfofcé dode leuè 
. baleine , que par l'ignorance ■ ô£ 
par la malice. :. 



der <o tfià. 



LE ROY; 



Vvo fern m an nun def pferdts ? 
wm die volt en vmb dem pfofienbe^ 
Janget > verficheret ifi , wàs achtet 
jhr vveiter&uthunnéhtig, das pferdt 
ZjU der begehrtm volkommenheit in 
[diefewfrûck zj&bringen? 



Quand le cheual eft àffçuré M 
les Voltés à l'entour dupîllïèr, qii^ 
defirèz vous de plus, &c|tf^ïtill^er 
foin faire pour le mettre gujpoin$ 
que vous foutiaittez? 



OBEKBEREllTTER* 



P L V V I N E L. 



Ihre Maijefi, ïfi es fàùh , daf 
^ff^man es (b vueit gebracht bette f fi 
figur. laf ich ^ den gaul zjvvifchen beijde 
pfofien anheffien.i vnndnach demder 
fo draufffitz>et, felbigen den pdf 'ge- 
hen laf et y zjtr feitten > hervnddar, 
durch huljf beijder ferfen , dafern 
derfelb die curbetten zjtmachen fchon 
gelernet hette _, laf ich jhne erheben 3 
folche feine fchule zM$ielen, damit 
er auchdie curbetten z>ur feitten Ur- 
ne j, nach der vorigen lefâion , aujfer- 
hdb dos ein pferât 3 dos in den cm- 
beteen Jj?ilet y auch zjà> den capreolen 
trmahnet werde. Man fbUfîch hù~ 

ten 



SIRE, le cheual eftantaduàn- Vé 
Cciufdues la > ie le fais attacher en- ^u 
tre les deux pilliers.ôc après que ce- #, 
luy qui eft défias l'aura fait aller de 
pas , de cofté , deçà &: delà pour les 
deux talions, fi le cheual fçait ma- 
niera courbettes, ie defire qu'il le 
léue de cet air là , & qu'il luy ap- 
prenne à aller de cofté à courbet- 
tes y fuiuant les leçons que i'ay di- 
tes cy deuant, excepté que le ché- 
ual de capreoles qui manie à cour- 
bettes lors qu'on les luy demandera 

ilfe 



iai^aejploûfccèqaëc'eft^ourlescà- 
pa^cxbÈs: ft-fâtisfeulemeiit de lâgiulë 
fa*d©îcolfOv44rrefpaâié : êÊtea^ 
fois qpburqooy ie dèfîre , s'ilcy a 
rru%e&qu.'oïïluy apprenne l'bbeïC 
fànesidu baiîbtt à cbur bettes i4 s'il 
lesffaitl iifp *) ■ en? q«e %leedn ; en 
peu» dure* plus long temps ! fans 
l'ennuyer, & par confequentaura 
pluftoft retenu ce qu on defire, tant 
de 1 obey fiance que de la cadence, 
eftant très- certain qu'obey flant à la 
cadence des courbettes , il fera le 
femblableàcapreoles. Mais auflifi 
le cheualfeprefentoitdefonair , & 
qïr'ij yjbbeytxomnie à courbettes 
tanc nÉeux , mettant ce qu'dn délire i 
illuy faut faire goutter le plaifir de 
çeftéobeyiTanceparles fréquentes 
carefles, en le renuoyantaulogisà 
toutes les fois.que le prudent che- 
ualierle iugera à propos. Si toutes- 
fois le cheual ne fçauoit manier à 
courbettes ,M qu'il nefeprefentaft 
defon air , lors que le cheualier co * 
gnoiftra qu'il obey ra depas* de ço- 
ftliranchementaueclebon appuy 
danslamajin» il doit leleuer defon 
air, &enl'aydant d'yn talion, luy 
fal^e faire deux faults de cofté ,& a- 
eheuer lerefte de pas fansl'arrefter: 
& ainfî continuant aueç douceur , 
foitattaché entre le? deux pilliers, 
foie latefte à la muraille le longdV 
ne; carrière, ( fi le cheual eftoit trop 
ennemy desdeux pilliers) il manie- 
rade cofté bien toft pour les deux 



tm? dâfiman ihm nit mit der z&m- 
gènhèlffe y dam fblchésgehdret eïgént- 
USdvncapœolen ZoU. Es- ift gemg > 
dafimanjhn'mitdèrfiifigerten^mn^ • 
wtëmffdïènhils oderéug ; dejfenich 
dkwrfaehh K abè > ob man mktelhabm 
mochte \jhnz*h lëhren/dafi- er der fer- 
fen in 'den\m^Men:ghrfim^^fif 
{ dafern w 'fikhe gelemethatfèahrr 
man die fi leëtiw auch langer aniWt- 
ben mag > ohne bevnluftigmg défi 
gauls , wadùrch dannvnzjweiffilig 
erfolgenwird , dafierfiwoldenge* 
horfamdsdiecadent&en deftoehebe- 
greiffen vndbehalten mâgrT^a fern 
fich aber da* pfirdt filbft pr&fintirte ^ 
vndhiermgleichévvilfirigkëit êrzji- 
gttvuiein dencwbetten, <were es fo 
vïeldeflobeffer. Da mu fi manjhme 
. durchatterhandlieblicWeit^ 
beh geben fdafi diefir fiin gehorfam 
dem reiitterfihr àngenemfipfe , der 
Mchfiokhes allezjeit wider ànheims 
fchickm fille 5 fo offi er es gutfinden 
nmird. le doch 3 fi fern dos pferdt in 
mrbetten noch nit abgerichtet ,e uoere 3 
mch fich zm diefir fihulen pr&fin- 
tirte > vnd doch gleichwdden gehor- , 
fam im pafi leiften ^uvûrde , frifch 
ZMr feitten 3 mit einem guten anleh- 
nen in der faufil fiïï der reiitter dafi 
filbe erheben x ihme mit der ferfin 
helffin , es ein paar guter firung zjtr 
fiitten thun Ujfen, yndindemvbri* 
gëh fonder auffenthalt fortfahren. 
<Dœ man nun > alfi mit gelindighit 
fartfehret > dm f?ferdt fiij gleiçh 
TLwifihtdie zsuueen pfofien angehejf' 
tet;, oder mit dem kopffgëgen der ma-: 
ùër , oder gehe lângH in dem carrier 
[vveïl fie doch manchmd 1 fur denr 
zjvveën pfellern ein abfihenjven ira-> 
gm) njvird es fich den beijden fer fin? 
zjt,r feitten fein bequemen vnd twm' 
meln lernen, . "Dafern nun folches 
TT 



rfâ KONICLICHE 
tien vuillen def re'utters mit frew- 
d/gkeit gchorcbet 9 rccht hinauf atiff 
einen plats > ferme k ferme , zj&r fei- 
ten , ailes im z&nm vnnd mnndt- 
fitick 3 fich auch mit der hand fûh- 
ren lœjfet , die hulfder ferfen an-* 
nimpt , al s nacb belieben def be- 
remers ^JlfÂhigvndgenugfam^uvei- 
ter mit jhm vnd zjtm fchluf zj&- 
verfahren. 



UINSTRVCTION 

talions. Et lors qu'il Vefpondra fran- 
chement à la volonté de l'homme 
parledroid en vneplace,de ferme 
à ferme, & de cofté,le tout foûbs 
le bouton , fe laiflant conduire de 
la main,& prenant les aydes des: 
râlions félon la fantaifie ducheua- 
lier, il fera capable de paffer outre 
dans la conclufionde ce qu'on doit 
defirerdeluy. 



DER KiONIG. 



LE ROY. 



Fiek^s ifi dam diefer ktzjer Quelle efl: cette dernière concla- 

f^^iémtMsfffJ^^ fion?Iefuisen impatience de voir 

Lmtf em pferdtvoncapreoien rndem . , * * , , 

leâten puncl faner Llhmmenhat <* &™& de «preoles au dernier 

zjfeheL point de u perfection. 



OBERBEREUTTER. 



PLWINEL 



Ihre IvLîtjcfl, Gleich wte die gâ- 
te voltm dits enle , der fchliif vnd 
voikammmheit âer Aîaneigen vnnd 
xbrichtmgen niderig beif der erden 
vnndmden curbetienfînd^alfbfmd 
fe anch der fchliifi der capreolen 3 
dann m an zji den gaten vol ten, als 
zji âem eimgen enàe vnnd perfe- 
ction ,gleichfam als zji eincm zjuvcck ? 
zjelet. Damit man aber dahinge* 
langen moge 3 dafern der gaul zj* 
diejem punc! , wie gcfagt , dbtreit 
çebmcht vvordcn >mag jhm der ren- 
ier lecklicb die lectton der volt en 
gmffgeben , \lme mit zjmlich weit- 
$en fchrittvi vni ohngenohtigt im 



SIRE, Tout demefme que la 
conclusion & la perfection àt% 
Maneiges terre a terre & de cour- 
bettes font les bonnes voltes. Ainfi 
en eft il descapreoles,carles bonnes 
volresfontla fin de tout ce qu'on en 
peut defirer de bon ; pouràquoy 
paruenir , le cheual eftant au poin£t 
que ie viens de dire , le cheualier 
luy peut franchement donner leçon 
fur les vokes en le promenant de 
pasaiîez larges, & fans le contrain- 
dre des hanches: car à l'air des ca~ 
preoles elles ne doiuent point eftre 



DV ROY, 

dedans ny rrop fubjetes , fuffifant 
feulement qu'il yen aye vne: &fe 
doitferuir le cheualier delà main, 
k menant ^rondement des efpauies 
& des hanches : Puis l'ayant pro- 
mené tant à vne main qu'à l'autre, fi 
le cheual feprefente,il doit prendre 
ee temps, & en l'aydant s'iile con- 
tente pour luy donner plus grand 
plaifir, ler'enuoyerau logis quand 
û ri'auroit fait que demie volte.Car 
vàftre Majefté remarquera (s'il luy 
plaift ) que ce n'eft pas la quantité 
qui doit contenter le prudent che- 
ualier, mais la franche obeyffance 
ducheuaU La quantité ne feruant 
qu'à gaigner l'haleine : de laquelle 
qitantké il ne faut fe feruir finon 
quand le cheual obeyt franche- 
ment, & encore en faut-il vfer peu 
à peu auec difcretion , afin de ne 
riffh l'ennuyer : Tellement, SIRE, que 
« 3*- le fage cheualier continuant cette 
leçon dans peu de iours le cheual le 
contentera furies voltes: laquelle 
chofèeftant, ie luy confeiile de ne 
luy en demander pas d'auantage: 
car de vouloir faire manier en ar- 
rière, ce neft pas le propre de l'air 
des capreoles, feulement il fè doit 
entretenir en ce poin£t , le pouuant 
affeurer qu il y a peu de cheuaux 
qui y puiflent afriuer. C'eft pour- 
quoy lorsqu'il s'en rencontre quel- 
qu'vn on le doit bien chérir, d'au- 
tant que dâs les triomphes, dans les 
magnificences , aux entrées, & en 
mille autres endroits, il n'y a rien 



VNDERVFEISVNG, rf? 
pafis gehen.auch an den hujften <vn- 
genohtiglajfen 3 benjorab in den capreo- 
len. Derbereuter fioU jhne mnd<vmb 
fi <vvol zjtt einer als der andernfieh 
ten mit der hand fùhren 3 njnndda 
fich der gaul felbfi pr&fientirte _, der 
zjeit <wol wahr nemm^unnd jhme 
fiein fittfiam &u hûlfi kàmmen] da* 
erhieran ein genûgenhabe 3 jhneauch 
*uvider anheims fichicken^ ^uvann er. 
auch nur eine halbcuolte gemacht 
hette. Dann ihre M'ayefi. kan ,fio 
fiern es dero beliebt , in acht nemen, 
âafi ein verfiândiger reiitter fich nit 
mit der quantitet bermgen lajft > in 
diefim fiùch , findem mit 'uuill- 
fahrigkeit <vnd firenjvd.igem gehor- 
fiam défi pfirdts. c Die quantitet 
dienet KM nichts als den athern z&- 
gewinnen , <vnd gebraucht rnan 
fich derengar nicht > es leifie dann 
dos pfirdt frevudigen gehorfiam , 
doch kan man fich deren auch all- 
gemach vnd mit beficheidenheit ge- 
brauchen 3 dos pfirdt nit valu/ti? 
zjumachen 3 dos ich alfio njerfichert Figur 
bin , wann ein beficheidener reuter 3$. 
diefie lecJion etliche tag continuiret 3 
der gaul <vverde jhme m den <volten 
ein genùgen leifien 3 vuelches , da es 
fich befindet > wclte i> :h nicht rah- 
ten dafis er.etwas ira citer s for dern 
fiolte. Dann dafis man fine hinder- 
fich ttimmsln e uvolte , gehort eigent- 
lich nicht zjt den capreolen > vnnd 
kan ein bereutter mit obigeri pim- 
Ben e vvol c vergnûget fiepjn *uveil'<uve- 
nig pfierdt hierzjt geUngen mogen. 
Da einem aber ein fiolçh pfierdt zj& 
handen kommen fiolte y mag er fil- 
ches ijvoI werth vnnd ihe~uver ach- 
tcn 3 <uveiln in den triumphen , her- 
■ lichen anfizjigcn , intraden vnnd 
andern dergleichen beluftiçungen 
nichts ifi 3 dafis den zjtfiebern grofier 



US KONICLICHE 

contento <vnd mehr vervuunddems 
f ver f ur/achet ,oder eînen reuterin 
die fer kunft mehr anfèhens bringet, 
als ein pferdt fb iwol km den capreo^ 
len abgerichm 3 diefelben meiflerlich 
zjujpielen vveijî : dann mehr <vnnd 
hoher es fich KM bergerhebt , je mehr 
esder qualité ten deflufftstheilhaff- 
iig <uvird P <vnnd vveil filches fehr 
ïar <und feltKAm , wvird es auch 
vmb fi wl. defto hoher geachtef, 
ruveil auch eben in diefem fiuck ei- 
nés reuters e volhmmenheit f vielmehr 
<verfpùrt e vuerden kan, als in den an- 
dern aUen> *uvcgen der *vielen diffi- 
culté t en, dtejîch hier in KM ereignen 
pflegen > davon ich ihre M.aijeflfchon 
albereit er&ehlung gethan A als ich von 
der pratick der leëtionen in den ca- 
preolen geredet habe. 



L'INSTRUCTION 

qui donne tant de contentement: 
&c d'admirationauxregardans, & 
qui falfè tant paroiftre vn cheualier 
bien droi£t, & bien adroi&, qu Va 
cheual bien maniant à capreoles, 
qui eftleplus beau de tous les airs: 
en ceque s'efleuant dauaiitage en 
haut, iiparticipéplus de la qualité 
de l'air, qu'aufîï il eft plus rare, &c 
que les chofes les plus rares font or- 
dinairement les plus eftimees: joint 
qu'outre tout celalaperfe&iondu 
bon cheualier fecognoift à réduire 
les cheuaux de cet air , bien plus 
qu'aux autres airs, pour les diffi^- 
cultez qui fe treuuent à ceux qui 
font capables d'y fournir pour les 
raifonsquei'ay fait voira V.MLenla 
pratique de fes leçons de capreoles. 



DER K^O JfÎG. 



LE ROY. 



Vvir lajfen uns gefaïïen s do* jhr 
<vns ewren gantz^en . methodum* 
<vnnd ijveifh erzjehlet habt 3 fampt 
den lecrionen > ime diefelben auff 
einander folgen , ein pferdt <von 
çapreolen zju feiner volkommenheit 
KÂfùhren. Nun ift noch vbrig daf 
ihr <vns erzjehleP , <vvelches da feij 
die fchul fb man nennet „ ein 
fchritt ; ein firung > <vnnd durch 
*uvas mittel ein pferdt hier km ge- 
langen moge. 

OBERr 



le fuis bien ayfe d'auoir enten- 
du la méthode entière & la fuitte 
des leçons pour conduire le che- 
ual de capreoles à (a perfe£tion. 
11 refte à cette heure à me dire ce 
que c'efl: de Fair dVn pas vn fault 
par le moyen que vous tenez pour 
y réduire les cheuaux. 



PLV- 



dv r©y: 



VNbÊkPvÈîsrNa ^ 



plvvinel: 



. oberbereutter: 



SIRE, L'air d'vn pas vn fauît 
eft tout différent des trois autres 
airscy- deflus, & neantmôins com- 
pofé de tous les trois , lefquels il faut 
que le cheuâl exécuté en maniant, 
& que les aydes du cheualier tien- 
nent auffi de tous les trois : telle- 
ment que le cheual maniant à vri 
pas vn faute, on peut dire qu'il ma- 
nie en mefme temps terre à terre, 
à courbettes , & à capreoles. Et 
pour donner à cognoiftrri voftre 
Majeftécomme il faut que le che- 
ual fafle les mefînes mouuemens, 
& le cheualier les mefmes aydes 
qu'il cônuient à tous les trois airs. 
Premièrement; il èftbefoin que le 
cheualier lafchela main, afin qu'il 
face le pas auec vn peu de furie, 
comme s'il manioit terre à terre: 
Puis foudain il faut tirer la mai n co - 
me quand il manie à courbettes , a- 
pres lafouftenirpourluy faire faire 
la capreole fort haute : & où il fe- 
rait parefleux, preflerles deux tal- 
ions au ventre pour le faire aduan- 
ceren lafchantvnpeula main de la 
bride , puis les preffer encor plus 
fort pour le faire faulter, en tirant 
& foullenant la main de la bride , 
iufquesàcequ'il manie de fcience, 
& qu'il foit affeuré de fa cadance: 
auquel cas le cheualier diminuera 



Es hat jgnââigSier Konig vnnd 
herr , die fchul défi Jprungs mit ei- 
nem fchritt *viel nwderjcheids *von 
den andern vnd ^orer^ehlten dreij- 
en 3 ruvi&bool Jie au fi allen dreijen be- 
ftehet , die auch der gaul aile dreif 
yerjtehen tmd exequiren mufi 3 r uvie 
nicht vrjeniger aùch der reutter die 
hulffe > deren erfich in allen dreijen 
gebrauchet : <vnd kan man r uuol fa* 
gen s dafi ein pferdt y fo den (prung 
mit einem fchritt m acheta aile dretj 
fchulen zjêglekh Jpiele ^ nemblich 
beij der erde, in cùrbetten *vnnd ca-* 
preolen* Damit aber ihre JMaijesTr, 
yerftehe > wie mânes macben mû fie 5 
e wann man den gaul km diefen be~ 
<wegungen bringen ivolle ^ vnnd *uvie 
fich der renier der huljfin > fb er in 
den andern dreij fchulen gebraucht , 
fûglich behelffèn moge , als *vil zjtm 
erften ein notturfft fiijn ^ da-s er den 
zjium <uool fchieffen lajfè damit er 
mit etwa* furi in den fchritt falie 3 
gleich als ob er jhn beij der erden 
tummeln e uuolte ^darnachgefchTruind 
njoider njmb etwa* an fich zjehen 3 
als vvolt er ihn lafien m cùrbetten 
gehen 3 njnnd zm letzjt denfelbennoch 
mehr an fich zjehen , damit er die 
cafreolen defiohoher jfiiele, Auffden 
fall der gaul fich faid erz^eigenfolte, 
kan man jhm beijde fporen in die 
haut fchlagen > z^ugleich auch den 
Zjûgel fchieffen lajfen y dafi er fur fich 
wifche <wd den fprung mâche y doch 
den z^aum alï&eit feft in der handt 
halten , fo Ung bifi der gaul hierin 

vv J 



I7 g KONIGLIÇHE 

fanewijfenfchaffï er&etge \>das er der 
cadentz^en %wr ficher t fiij , aujfwel- 
chenfallfiollder reuter aile obrige htilff- 
en <verringern 3 dafi die zjufiber hie- 
rjtufiwtheilen k6nnen,das pfirdt e we- 
re fo arthig unnd wol abgerichtet 3 dafi 
es difs ailes won jhmfilber thue.Durcb 
die fe mit tel wird der reuter jufi im 
fattelverbUiben ? <vnd feine rechtepo- 
Burbehalte/uvetcher 3 da er dempferdt 
beij jedem tempo fi fiarcke hûlffthun 
folte, wurdebeijde mann vnndpferdt 
dermaffen aufi jhremgefchick homme s 
daj? fie nichts guts noch loblichsmehr 
werrichten > nrndden njerfîândigen der 
reithmft nichts dann wnluft wnnd 
mififaïlen verijrfiichenwurden. 



L'INSTRVCTION 

routes les aydes, en forte que les 
regardans puiflent dire véritable- 
ment que le cheual eft fî gentil 8c 
bien dreffé , qu'il manie tout feul, 
& que par ce moyen le cheuaiier 
puiffe demeurer jufte dans lai felle 
en fa bonne pofture, d'autant que 
s'il falloir ayder le cheual à tous 
les temps, le cheuaiier & le cheual 
feroient tellement defconçertez 
qu'ils ne feroiêt plus rien qui vaille , 
chofe qui defplaîroit grandement 
auxfpe&ateurs. 



DER K^ONIG. 



LE ROY. 



Vvir <vvotten nicht <vbel glauben , 
dajî die fis ftûck nit aïïein den zju- 
fiehern gant& lieblich zm fehen > fon- 
derai auch dem reuter anmuhtig<vor- 
komme , mochten demnacb leijdm, 
dafi jhr *vns zjwverjlehen gebebt, 
*vuas )hr bierinfur eine gute ordnung 
gebrauchet* 



le croy que cet air eft tres-agrea- 
ble à voir &à (entir à celuy qui eft 
fur le cheual. Ceftpourquoy ie fe- 
ray bien ayfe que vous me faciez 
entendre la r méthode que vous te- 
nez pour le rendre digne d'y bien 
manier. 



OBERBERE1ITTER. 



PLYVINEL 



Diefi ifi 3 Gnadigfter Konig, 
nroann do* pferdt <verfîandt bat der 
fihulen beij der erde zjummmeln, in 
curbetten zjtgehen , vnd efrvva ein 
capreol zjtmachen ^ dafi es <yvol fi 
bald ein fihritt ein firung formiren 
fias als die capreolen y e weilnzjudie- 



S I R E, Le cheual fçachant ma^ 
nier terre à terre, à courbettes, &C 
fourniffant quelques capreoles,car 
le cheual peut fournir à Tair d'vn 
pasvnfault, qu'iinelepourroitpas 
à capreoles : en ce qu'il faut plus de 



DV ROY. 

force à fournir à capreoles, pource 
que l'air d'vn pas vnfault,lecbeuai 
faifantlepas, il reprend fa force ôt 
fa commodité : & à l'air des capreo- 
les, les fauks lent continuels, lans 
qu'il y aye d'interuale entre deux 
qui puifle donner moyen au che- 
ual de fe remettre en vigueur. Voy- 
Jàpourquoy fçachantfeulemëtref- 
pondre à quelques fauts,à toutes les 
fois qu'on les luy demandera. Il le 
faut mettre alentour dupillier, où 
ayant cheminé de pas,on le leuera à 
courbettes : puis en cheminant de 
pas on luy demandera par interua- 
levn fault: &ainfi cheminant Se le- 
uant, on 1'accouflumer.a à feleuer 
en cheminante refpondre au fault 
quandonledefirera. Laquelle cho- 
fe fçachant le cheualier fe faifant 
fuiure, & donnant vn peu de fou - 
guedauantageapresle fault duché- 
ual, comme s'il levouloit faire re- 
partir fe feruant des ay des que cy - 
deffus i'ay dites , il en tirera deux ou 
trois temps; toutesfois s'il ne refp5 - 
doit franchement , & qu'il fift quel- 
que refus de prendre cette cadence 
en fe tranfportant par trop , il fera 
%7û befoin de l'attacher entre les deux 
ff piIIiers,ou bien la tefte contre la 



VNDERVVEISVNG. i 7 j 

fen mehr fiârck vnnd krajften geho- 
ren. Dann in dem der gaul den pafi 
oder fchritt thut , kan er fich feiner 
fiarcke mit gelegenheit erhoien > aber 
in den capreolen folgen die sj?runge 
fo fireng au fi e mander 3 daf der gaul 
zjvvijchen zjuueijen nicht fo viel 
platz, hat , den athem vnnd krajf- 
ten vuider zjiholen. Vnnd difs ifi 
die vrfach \ dafs mon dos pferdt , 
vuann es aile in in et lichen jprûrgen 
folgen vuolte , fo ojft man folche von 
jhm erfordet , mufs vmb den pfefien 
gehen lajfen , vnnd in âem es den 
fchritt gehet , folches fornen erhe- 
ben y mrbetten ZMmachen, darnach 
im fâfigâftg et vu a ein firùng von 
jm erfordem , vuadurch es fich ge- 
wehnen wird , den firung fo ojft 
zj6 tlmn , als mon folches vonjhme 
begehret , vvelches vvann es der 
reuter mercket 3 foU er dem nach- 
kommen, dem gaul nach verrichtem 
firung ferner anhelffen , vnd fich 
hierinnen deren hidffen gebrauchen 5 
davon hieoben meldung befehehen^ 
vnnd aujf diefe vveife zjweij oder 
dreij tempo von jhm erlangen. Dd 
er aber nicht frevvdig gehorchte > fich 
diefe cadentzjsn d-izjmemen vvei- 
gerte , vnnd KM vveit neben aufs 
vueichen vvolte , wird es ein mt- 
turfft feijn 3 jhne zjuvifchen die 
z/uveen pfifien anzsuhefften , oder 



r JA- 



Befihe 



mit dem kopjf vuider eine wand ^«r- d ^ 
fielien 3 vnnd jhne dafelbft zm den figur. 
curbetten erheben > da er nun dem 



muraille, , & la le ieuer a courbet- géonhet ^ w âerm eine gemac y 



tes, aufquelles obeïflant comme \\ 
en aura fait v ne, il faut en luy mon- 
ftrant le bafton , & le fouftenant de 
la mainÔt des talions, luy faire fai- 
re vn fault : car eftant attaché il ne fe 
pourra tranfporter en auant;&:con* 



hat yfoll m an jhm den fiecken hieten, 
mit der f au fi vnnd fi or en anhalten, 
vnnd cinenfimng thun lajfen > dann 
er alfo angehefftet , nit vveit er fur 
fich aufsfallen mag. Da mm d-efs 
alfo mit verïland vnd çslindiçkeit 
getrwen, vnd der gaul nicht zjuvn-* 



îz*- ^ICONIGLICHE 

Utjt:* <vnd mafsleijdigkeit bewegt 
*vuird s ifi kein zjvveïfel b er wer- 
âediejè cadenizje bdd begreijfen $ 
<vnd da er deren <verfîcheft ifi , durch, 
hûljf der ferfén freij &ur faufi ge~ 
loen > jich auch hernach leichtlich 
<vmd aichtigZM den -volttn fuhren 
Fi S ur lajfen 3 dafern er anderfiXM den cœ* 
3 x preoler? abgerichtet ifi. In erman- 
glung aber dejfen y *vnd da man es 
mit einem pfirdt an die fer fcbulen 
mit aufîlajjkng der capreolen anfan- 
gen tyçolte , mùf man eben den me- 
thodum fur die bandt ntmen 3 den 
man zjt den capreolen gebraucht, 
i/ueil/i hierin kein fortderer vnder- 
fcheid zm diefém ende zjtgelangen 3 
anjferhalb dafi man jm die caden- 
tzjen von einem fchritt <vndfirwng 
geben mnfi: dann <wat dm gehorfa- 
men vnnâ adjufiiren anlangt , ifi es 
ein ding. 



UINSÏRVCfïON 
tiriuarït de la forte auec douceur & 
îugement , fans ennuier le cheuàt 
il aura bien toft pris cette cadance, 
de laquelle eftant affeûré , & y al- 
lant librement dans la main , & par 
Taydé des talion* , il fe jaiflera après 
facilement conduire parlëdroiâ;^ 
& fur les voltes , eftant defià drefle 
à caprébles , fînon que ce fuft va 
cheual qu'on vouluft commencer 
de cet air là fafts le mettre à ca- 
preolles , il faut fuiure toute la mcC 
me méthode descapreoles,n'y ayat 
autre différence pour le faire vernir 
à ce but là, finon qu'il luy faut don- 
ner la cadance dVn pas vn fault. 
Car pour TobeyATance & la iuftefj 
fe , eft la mefme chofe. 



DER K^O NI G. 



LE ROY, 



Jfi es dief ailes > <vva$ ih'r <von 
diefer fchulen in einem fchritt vnd 
firmg Zjufagen habt danjvon <wir 
gern glauben , dos es ein fiûckfiij 
dem renter nicht minder anmuhtig> 
als dem zjitfeher? 



Eft ce tout ce que vous auez à 
dire de l'air dVn pas vn fault , le- 
quel ie croy eftre aufli agréable à 
fen tir, comme il eft à voir? 



OBERZEREUTTER. 



hvvinel; 



Ihre Matjefi Es ifi nkht ohm, S I R E Je tneftendrois bien da- 

jch UndteSMa^fi.noch^ u e à faire remarquer à V.M. 

(cmdene lemonen zja die em Ituck V , , ,. t x x r 

gehérig, njvifsUch macheJ: diewetl <f an " tC de d f erfeS îe S° nS f Ur Ce 

ich der btebevom fchon vidgerdt &je& : mais luy ayant çy-deuanc 

von difcoura 



DV ROY. 

difcouru des moyens de réduire les 
chenaux à l'obeïflance de l'hom- 
me, & îuy ayant dit que i'eftimois 
affeurémentie cheual obeyflfanten 
vnpoinct, capable d'oheyrà tout, 
fi le cheualier trauailloit auec pa- 
tience , iugement & refolution, i'ay 
creu pour ne i ennuyer point de 
trop de langage, qu'il fuffifoit feu- 
lement de luy monftrer quelle e- 
ftoit la cadance dVn pas vtt fault, 
& que ie finiffe ce difcours par ce 
qui eft le plus neceffaireaucheua 
lier & au cheual, qui font les ay- 
des, fans lefquellesny l'vn ny l'au- 
tre, ne peut rien faire qui vaille, 
ny de bonne grâce , fi elles ne font 
données par le cheualier , & re- 
ceucs par le cheual de la forte que 
ie defire, qui eft (SIRE) que le 
bon Sde bel homme de cheual ne 
fçauroit faire trop peu d'action du 
corps, ny des jambes pour l'aider: 
&doit fuyr tant qu'il pourra la 
mauuaife couftume de ceux qui à 
tous les temps branflent les jam- 
bes de telle forte qu'ils ennuyent 
les regardans par leur mauuaife grâ- 
ce, ïe fouhaitte donc qu'il foit pla- 
cé en la bône pofture que i'ay mon - 
ftré à V.M.lacuiffe8da jambe bien 
eftenduë , & prés du cheual , à ce 
que les aydes en fuient plus pro- 
ches. Et s'il treuue fon cheual en- 
dormy les prenant auec trop de pa- 
tience ( comme fouuent il arriue, 
principalement à ceux qui les fouf- 
frent trop par inclination, ou bien 



VNDEKVFElSFNà I? } 

mon den mitteln s durch welche der 
gaul zM def reuters gehorfam zjt~ 
bringen 3 dabeif auch erïnnert 3 dafs 
ein pferdt mvelches in einem punCien 
gehorchet aujfer allem z/uveiffel fich 
auch dm mbrigen bequemen mverde :. 
als achte ich fur mnnohtig vnd mer- 
driefslich y mveiters miel mvort zji- 
machen , mveil es genugfeijn mvirdt 
anzji&eigen 3 mvelches die cadentz>en 
feijen im fyrungmon e'mem fchritt , 
mvadurch ich auch diefen àifcurfs 
km enden gemeinet , mvelcher beij^ 
des dem reuter mnd pferdt gant& 
nôhtig ift, fonderlkh > mvelches aile 
hie die huljfe feijen , ohne mvelche 
nichts lobmvûrdig aufsgerichtet mver- 
den mag , es fèij dann , dafs fi- 
che der reuter gebe 3 mnd dos 
pferdt annehme 3 mvie ich es gem 
hette. T^ifs if nun 3 ihre Aîatjef. 
dafs ein guter mnnd hupfcher res- 
ter fich nicht gânùg mafsifen kan 
der hemvegungen defs leibs mnnd der 
fchenckeln 3 mnd als miel jhm rao- 
glich fiiehen foll die bofe gemvon- 
hein etlicher > die KM einern jeden 
tempo die bein bemvegen mndfihlen- 
ckern , dafs die fo es fihen> dm- 
ber mnlufiig mverden 3 mvegen defs 
grojfen mbelftands. Vvùnfche dem- 
nach 3 ddfs ein folcher in guter po- 
ïiur filtre > mvie ich ihre Mai\efk. 
mor diefem gemvifen 3 mit aufsge- 
flreckten ober - mnnd mnderfchen- 
ckeln 3 fiche nahe an dos pferdt 
haltendt y damit jhme die hûlffen 
des~ÎG naher feijen. T^a aber der 
reuter dos pferdefaul mnd fihlâjf 
erig befnden mvurde 3 in dem er 
fich der forenftreich zm miel vnd 
nmd mit vbriger gedult mâfsigte , 
<wie etvva wol gegefchicht beij de- 
7ien y fo jhrer pferde arîh vnnd na~ 
tûrlicher zjmeigtmg KMviel nach 
XX 



J74- KONIGLICHÈ 

hângen, njndjhrerhiedurch ,verfiho- 
nen , oder auch <vvol beij denen, die 
jhnen jmmerdar die foren geben> 
dafs . fa folche Utsjich nicht fin- 
derns mehr achten, in diefem fall> 
fag ichj, wann der reuter dasfferdt 
dermafen faul *vnd fihlafferig befin- 
den filte s kan er demfelben ein- 
mal oder ^. die jporen entvueder 
aile beij de oder einen in dm feU ha- 
'vv.en y nach dem es notturft ifi, 
KMgleich auch die vnder-vnnd ober- 
fihenckel nahe zjufammen halten , 
entvveder aile beijde 9 oder einen 
mehr als den andern „ nach erhei- 
fihendér noth, Vvan er nnhdengaul 
alfo in die forcht gebracht , do* er 
fich *von der oberfchenckeln einen o~ 
der allen beijn getrucket ^uermerckt^ 
iroirà er au f forcht ftch tummeln 
wie Jichs gebûhret -, auch der reuter 
dos anfehen gewinnen , als oh er 
Jich der bewegungfn défi leibs faft 
allerdings enthtelte > <uvelches ich 
eben 3 'vnd ntchts anders begehre. 
c Diefi le ai on -vvird dem jenigen fi 
fie wol in acht nimmet à dazjûfûr- 
nemblich dienen^ das erhieraufihand- 
greifliûh kan tyerfiehen > daf die 
forn die letzste hulffe fetjen 3 deren 
yvir <vns in abrichtung eines pferdts 
gebrauchen , angefihen dafi der reu- 
ter filche s allein aurch forcht von 
dem ftferdt zjuiroegen bringen mag. 
Da mm fiches imanfanggefchicht, 
round er es ymb ctwa* lindern 
'vvill j kan er ftch ^ 'voie gefagt, 
der hùlff der oberfchenckeln gebrau- 
chen j oder j welches mehr kraft 
hat j der waden , iwelches die 
rcchte -vveife vnnd arth if ., dabeij 
m an fch der Jporen mâfiigt , <vveil 
■ dvff diefè manier dm pferdt langer 
gehen > auch der reuter in einer befi 
firn fofiur verbl.eiben <wird , als 



L'INSTRVCTION 

à ceux qu'il y a fallu endormir par 
vn long temps pour leur faire endu- 
rer , & mefme les pincer à tous les 
temps pour les obliger à les prendre 
groffierement.) Il eftbefoin.quele 
cheualier Tentant fon cheualen cet- 
te pareflfe , ou endormiflementj 
luy donne de fois à autre vn bon 
coup des deux efperons, ou dVn, fé- 
lonie befoin.Puis qu'il rafermifiefes 
jambes,& preffe fort les cuifles tou- 
tes lesdeuxenfemble,ou l'vneplus 
que l'autre , félon ce qu'il iugera : & 
lors qu'il aura mis le cheual en cette 
apprehenfion, &: qu'il fetitira pref- 
fer les deux cuifles , ou l'vne plus 
que l'autre^il maniera pour la peur, 
& fera paroiftre l'homme auecfneu 
d'action , qui eft comrne ié le <Je- 
fîre: & portera cette leçon tel profit 
à celuy qui la voudra bien confi- 
derer, qu'elle luy fera voir, & co- 
gnoiftre véritablement par le vray 
fens de la raifon , que les talons font 
les dernières aides que nous ayons 
pour faire manier nos chenaux: 
tellement que file cheualier peut 
premieremen£faireallerfoncheual 
de la feule peur. Puis comme i\ vou- 
dra s'alentir treuuer vn ai^e dans 
la çuifle qui le releue , & encor a- 
pres vna^tre plus, ferme au gras de 
la jambe, ij fera plus à propos de 
fpiure cette méthode , & garder 
les talions pour le dernier, puifque 
par cette voye leçh^eual ira plus log 
temps, & le cheualier paroiftraen 
meilleure pofture , que fiilcom- 



DV ROY. 
mençoic par vn grand temps de 
jambe, St" par Pay de des tallons,qu il 
doitconferuer aubefoin,&pour!a 
fin de l'haleine de fon cheual ; ny 
ayant rien de plus certain qu vn ho - 
me expert en cet art, & qui entend 
bien les ay des peut mener plus long 
temps vn cheual de quelque force 
d'air que ce foit , qu'vn autre qui au- 
ra moins de practique:& qui au lieu 
de le bien ayder , l'incommodera 
parfesmauuaifesaydes. Voylàdoc 
( S I R E ) ce que i'ay à dire à voftre 
Majeftè, pour ce qui touche le ma- 
niement des cheuaux , Se les moy es 
les plu^ briefs &£ moins périlleux, 
que i'ay mis peine de trouuer par 
mon labeur, afin defuiter mille & 
mille hazards qui fe rencontrent en 
la fuittede cet exercice. Quefiie 
ne me fuis expliqué fi claire- 
ment que i'aurois defiré , Voftre 
Maiefté remarquera , s'il luy plaift , 
ce que cy-deuant ie luy ay dit, 
que ie ne luy ay parlé finon des 
moyens ordinaires dont iVfepour 
mettre les cheuaux à la rai(bn,d'au- 
tant que fi i auois voulu particula- 
rifer & exprimer par le menu tou- 
tes les leçons dont ie me fers,il m'au- 
roit efté impoflible, pource que ma 
façon de trauailler n'eftantcon- 
duitte que félon les occafions , il me 
feroit bienmal-ayfé de la mettre au 
net, en ce que toute adion de l'en- 
tendement efttres-malaifee, voire 
impofïible d'exprimer par efcrit. 
Or eftil que ma méthode connue 



VNDERVFEISVNG. i 7J 

vvann manvon derhûlffe der [chien- 
beinen vnd ferfen den anfmg machen 
vvolte , vveil man diejes bifî auffdie 
noth fbaren fille /vnnd vvann dcrgaid 
fich guter maffen verf chnau ffèt ~hat , 
<vnd iji nichts gevvifirs , dann dafs 
ein erfahrner reuter in die fer kmifi , 
<vnd der der hulffen guten verfiandt 
bat 3 ein pfirdt viel langer fuhren 
kan> esfiij inwelchemfiuck eswol- 
le 3 als ein anderer 3 fo die fer dingen 
vnerfahren 3 der den gaul dur eh die fi 
vermeijnte hulffen mehrhindem dann 
fordernwûrde. Vnd difs habichalfi 
ihre Maijefi. noch erinnern vvollcn, 
anlangend dos abrithten der pfirdt in 
diefimfiâck : zjtfampt den mitteln, 
foich am kurtz^ten vnd aujfer gefahr 
fcbatz>e , vnd durch meïn eigen feifi 
vnnd muhe erfimden habe >vielhun- 
dert gefahrlichkeiten vnnd forgen 
ZM'vermeijden , fb einen in dtefem 
exercitio begegnen kônnen. Habe ich 
nun fo klar vnnd verfiândig kievon 
nicht geredet , alsicbvvol gefollt vnd, 
gevvoltj vvolle es ihre Maijefi, da- 
hin verslehen, dafs meines vorhabens, 
gefialt ich auch anfanglich gefacht > 
allein von den ordinairi mitteln zji- 
reden > dudwch ein pfirdt ZMmgehor- 
Ctm gebracbt vverden mag : Dann 
tch aile leBionen, deren ich mich ge- 
branche 3 haarklein befchreiben vnnd 
aufiechen vvolte vvurde mir folches 
vnmoglich fallen 3 vveilen aile acJ-io- 
' nés vnd vvûrckungen défi verfiands 
vnnd gemuths durch fibrifften 
fchwerlich oder vuolgar nicbt mo- 
gen erklar et vverden ffiondern in der 
zjeit vnd (relevé nheit fich prœfintiren. 
Nun befietabermein gantier métho- 
des in dem iudicio vnd verfiand , da 
fich die aBiones augenplicklich ver an- 
dem, nach befindung der noth , vva~ 
durch dem hirn défi pfirdt s mehr ar* 



i 7 6 KONIGLICHE 
beitzjâ wechfit: dann feinen fchen- 
ckcin. Vvoïïe demndch ihre Matjefi. 
ihr gnadigsJ. gefaHen lajfen 3 mihfur 
aitfchulàigt zjÂaltenjuvann ichmich 
inmeinen dïfmrfennit fi vvol erkla- 
re , vvieich wol thunkondte > vvann 
ich S. Mai), dos fi ïchfage , im effefb 
erweifen fiolte y vnnd ich mit rnei- 
nen fihlechten vvorten nit erlangen 
mag. vuiewol ich amh in denfilben> 
anderjt nichts fiche 9 dann 8. IC 
Aîaij. befehl vnderthanigstes gehor- 
fams zjûgeleben > derofilben fur au- 
gen ficUende die meiften vnnd fur- 
nembften wurckungen meines metho- 
di y dafi diefir dos einigé vnnd vuah- 
re mit tel fipje s ineinef kurtz>en &eit 3 
?nit geringer mâhe 3 ohne gefahr défi 
reutters > abmergelung défi pferdts 3 
vnd befichvvefung beijder, zjtr vol- 
kommenheit die fis exercitij ZMgelan- 
gen i vuarnach doch der mehrertheil 
mit langer muh vnnd arbeit , gefahr 
hibs vnd lebens 3 vnd ruin jhrer ei- 
(renen pferdten trachten. 



L'INSTRUCTION 
âniugement, faire la guerre à l'œil, 
changer de moment en moment 
d'a&icn , félon le befoin, & travail- 
ler pluftoft la ceruelle du cheual 
que les jambes. C eft pourquoy, 
(SIRE) voftre Majefté m'excufe- 
ra, s'il luy plai ft,fi ie ne m'exprime & 
bien par les difcours corne ie pour- 
rois faire, en luy faifant voirl'effeâ: 
que ces foibles paroles ne luy peu- 
uentmonftrer. Mais ie n ; ay eu au- 
tre intention en parlant que d obéir 
au commandement quelle m'afait 
de luy déclarer les principaux ef- 
fe&s de ma méthode, & luy faire 
voir comme c'eit le feul moyen de 
recueillir auec facilité, fans danger 
ducheualier, fans grand trauail du 
cheual , & auèc briefueté de temps, 
la perfection decetexercice,queia 
piufpart cherchent auec vne fi lon- 
gue peine, au péril de leur vie, &à 
laruine de leurs cheuaux. 



DER K.O Ni G. 



LÉ ROY. 



Vvïr haben evvrem dificurs 3 da- 
rinnen jbr vns erklaret , vvasfir ei- 
?ien methodam ihr in abrichtmg der 
pferden gehrauchet , mit lufi zjige- 
béret. Dan oh voir vuol in die fer 
riitetlidien vbimg noch zjtr zjeit 
vjsmgerfahren > nichts deffo vveni- 
f'-er haben wir das 3 fi ihr vns er- 
zjehlet> vnferes erachtens 3 fileicht- 
lich begriffen, dœj? vns beduncket 9 es 
konne ein ?nann von guter difcretton 
die fis allés o\m einige dijfimltet vuol 

in s 



le fuis bien ayfe d'auoir enten- 
du tout le difcours que vous m'a- 
uez fait de la méthode que vous te- 
nez pour mettre les cheuaux à la 
raifon: car encor que ienefoisfça- 
uant en rexercice,neantm oins tout 
ce que vousrn auez dit tombe fous 
mon fens auec telle facilité, que ie 
croy véritablement qu'il fe peut e- 
xecuter fans difficulté par tout 

homme 



DV ROY. 

homme de boti iûgemeht, &croy 
que cet entretien m'apportera du 
profit , en ce que taayant donné à 
cognoiiire les principales maximes 
de la Théorie , i'en trouueray la 
pra&ique beaucoup plus aifée f & 
y prendray plus de plaifir , eftant 
defîa inftruicfc des raifons les plus 
neceflaires. Mais pource que ie 
veux fçauoir de fuitte tout ce qui 
eft de l'exercice de la caualerie, & 
qu îlrefte encore vue des plus gen- 
tilles aâions qui fè fafle à cheual 
dont ie n'ay pas l'intelligence, qui 
eft la manière de faire les belles & 
bonnes courfes de bague : Conti- 
nuez à m'entreténir fur ce {ùje£t, 
car ie veux aufli bien me rëdre beau 
& bon Gendarme, comme bel & 
bonhomme decheual,afindepou- 
uoirauffiparfaiâtementiugerfurla 
carriere,dansles triomphes & tour- 
nois de la bonne grâce & de l'ad- 
drefledes cheqaliers, cômeie fçau- 
ray faire dans les batailles de la ge- 
nerofitéde leur courage. 



VNDERVFEISFNG. r ?? 
ins *uverck richten s zr<raeiffeln meh 
fur <vns an iem nutzjen nicht, dem- 
nach wir die fornembften regeln der 
Theoria oder <wtjfenfcha}ft in die- 
fer kunjl erkannt , *uir nrjerden zm 
der praefick deslo leichter gelan- 
gen konnen > davon auch ^uiel melrr 
beluftigung empfangen 3 *weil mir 
âoeh albereit die notlrjyendigïle 
fiuck ergrifm. Fveilirjir aber atid) 
gern ailes *wijf*n nrjolten > nrjas in 
diefer ritterlichen <vbung noeb hin- 
derfiellig , ^und aber noch ein ade- 
lich kunslftuik km pferdt im reft, 
nemblich wol <vnnd zjerlich zjim 
ringkin km rennen , ah jfi imfir 
*uvi!l j daf jtjr in dtefem ftéch fort- 
faijret y dann *uuir nicht ^raeniger 
ein guten hriegs mami zji pfirdt 3 
als einenguten vnd zJer lichen r en- 
ter geben < m)ûUm 3 damit ivir nicht 
yueniger ein votkûmmcn *vrtheil feU 
Un konnen von denen*fi im turni- 
ren > trimnphen <&md luBigen cr- 
bungen aitff der rem&ahn jbr be~ 
fies thm 3 als die près adeliden 
gemuths dapfferheit in fihlaehtm 
*vnd fcharmntzjeln trweifin, 



pl^vinel; 



DER K^ONIG* 



SIRE, le n'enfle pour celle 
heure ofé importuner d'auantage 
voftre Majefté f & eufle remis à 
l'entretenir des courfes de bague à 
vne autre fois : mais puis qu'elle a 
aggreable que ie continue , ie le 
feray» fi mieux elle n'ayme de 



Ich bette mir dm herî&> nicht 
genommtn j gnadigsler Komg , £. 
Maijefi. firner km import umren , 
hette alfo den bericht <von ringel 
rennen btf attff ein aider zjeit ge- 
fbaret 9 vueiln es aber E. Maifefî* 
beltebt , daf ich foll fmfahrm et- 
kenn ich mich fchaldig zjigehorfa* 



,?s konicliche l/INSTRVCTION 

mtnJ a farnanderftE.M.m&tlieber commencer elle mefme par l'a- 

'vondtraâion'vndfraxfelberdenan-' Aj on 
fangmaàitn ivill. 

DEK KJ>NIG. LE ROY. 



Nein , Mcnpeur de Pluuinel, Non , Monfieur de Pluuinel , ie 

ivir hgehrm Kvferdrrjl von eue veux auparauant entendre tout ce 

wljtn wa*KM cinem gmm qui eft nece flàire pour faire de bel. 

re y ée^rzMrexeamanfihreinen y le* & bonnes courfes de bagueauat 

imite demnach m ewrcm difmrs q**e à*en venir a l'exécution , c'eft 

firifakrm. pour quoy continuez à me le dire. 



OBE&STJL MEISTER. MONSIEVR LE GRAND. 



Jhre Maijefiât ha <vrfeé *von Le Roy a raifon de defîrer fça* 

end zjitrfiéren , ehe J*m fe felbcr uoiï de vous le moyen de bien 

anfehet zjmi ringîem zjtrenmn, courre la bague 9Uparauant que 

VannguJwccs euébtphlnit d * commencer :Pource que corn- 
es* Wte jrear/ ( j«/&frV filbfi meyom aucz vf 1 cy deuant, ilne 
vjoI gefehm ) tlire Maijejt. m ien vous a point efté befoin de placer 
fàt tel zjtfetzjm , oder m feiner po- fà Majeftc dans la "elle , ny de la re- 
p.r zjtftraffèii , demnaàj fie dm, prendre de fa pofturenv de fon a- 
JeffiBjbrje mmm Mtcb chefie aion, ayant fi bien retenu ce que 

un % 1% 'Ja md* an à- vom Iu ? a * ez dlt anparauant que 

non ftmaen'gemangeh , dcjfen 3 fi monter a cheual , qatlien a maque 

zj* eïntm gutm vnd zjerlichen reu- en vn feul poin& requis à la bonne 

ter gehôret. Darumb begt)wet ihr grâce du cheualienC'eftpourquoy 

Matjefi. auâo m diefim finck zjt- dledefired'entedre ce qu'elle vous 

voraufi bencht- W çucb damh dit, a6n du premier coup de n'y fail- 

vberderomgemnminndhen-hch p- *' ^ ^mhlK tOHS admirer fon 

dkhtnu^zji'jirzvs'Mkrn.fo^oîm bon . efpnc, & fa bonne mémoire 

diefer ktzjen action ds m der et- au ^i bien en cette dernière aftion, 

/*» qu'en la première. 



plvvinel; oberèereutter; 



r& SIRE, Monfieur le. Grand â îhre Maijejt Monfieurle Grand 

re 37 ' très-bien remarqué le louable def- hatwol <war genommen £. Mai]. F ^ ur 

feindeV.M. eftré de faire bien du lobtich gefinwn *onnd verlangenj* 

premier COUD, ce que beaucoup àa$ die begehrenbaldim anfangw- 

d autres font plufieurs mois a ap- /• / * *, i •& > r> 

j ~, n v . r Uch monaten begretpn mogen. Dte- 

DCe^dre r G Cft pourqUOy enluy O- f emi hrer Maijejt; begehrennm <vn~ 

beiuantiedkay qutyne des plus bel- denhanigB -xm gèorfamen ,. fi fk- 

les allions & des phis agréables à s e ^ > ^ a fî re ™* f ° nn ^ fW0 ^ ZJ/m> 

Voir & à pratiquer à cheual eft celle ringelrermen eine von dm aïïerfchorh 

de bien courre labague : Mais aufli $f? ^ anm ^ hti g^f nfangmifii 

lelatiesvnedesplusdifficiles pour- ^ Uaber'haltfes-ambwolûr 

ceque tous exercices de plaifirqui eine von denfihwerfien , dieweil 

fe fotft en public, les hommes qui in allen exeràtien, fi auffoffenem 

ont du courage défirent y pâroiftre platz, -vmb lufis willen angefangen, 

auec de la bonne grâce , 8c chacun emhertzhaffter reuter zjerlich *W 

auecfcambition de faire le mieux: mit f» ter S? tien f lch .**»*««**, 

\' _..2n ■'*>*'' • <vnd em ieder es vor mdern am be- 

laquelle .extrême ; enote emporte fim ^ achm h ehn ; minnen 

quelquefois 1 efprit , de forte qu il ,, dmn „iét fehlm kan , diegeifier 
ne fonge à maintenir toutes les par - def ^erfiands mujfen etwas pertur- 
bes du corps dans la iufte & bonne fat werden , dafifie nicht mitgnug- 
pofturerequife , & particulieremët f amer f or £ e ">ff& deil àef leibs, 
aux courfes de bague. La raifon f S M i»rff f pofiur^erhdten 3 

-••■in.-- r achtumgeben konnen, welchesdann 

principale eft, que cet exercice fe infin iXitim rïngelnnen hfihiét. 

faitpourdonnerplatfiraux dames* Diefârnemftvrfach dejfentft } weil 

& eft le feul de tOUS pour lequel el - diefés exercitium meifien theilsfcho- 

les donnent prix. Si bien que pour nenvueibern zjugefallen angefangen, 

leur plaire, chacun çafche auec paf- TOsfa6 ' mch in ^fr vmd ,ketner 

fion à fe rendre agréables à toutes f der l ^mgdedpreif au^thei- 

t v ° , , len pnerm* JJaber dann etn ieder* 

en gênerai, &aquelquvneenpar- mi Mjtemverlangentraétet,ficb 

tlCUher , & a gaigner le prix pour a- heij jhnen mgenem km machen, et- 

UOir lagloire de le demander, &lé liée z,warbeij allen ingemein, an- 

réceuoir auec honneur, comme le dere aber einer infonderheit zj.tge- 

mieux faifant de la compagnie, f dm àamk er der ehnn ^rdig 



iSo K0N1GLICHE 
ivtrde , den preifi zj.iforàcrn r <md 
mit hochfum rhnm zj& empfangen > 
aïs der es den andern in feiner corn- 
panel zjwor geihan. Empfàngt er 
Jehan den preif ~*h %on je*ner lieb- 
fien 3 gefèhicht doch filches in jhrer 
gegenwarth imd angejîcht. Daher 
die fer etjffer vnd eajferfte begirde 9 
aile bewegliche geifter beij jhme atteia 
dahin Zéudtf > dafi es hein *wtm- 
der, fj-jann emfelcherfein gute po~ 
■Jrur verlafft „ vndan deren fiât eine 
hôfe e unnâ z/vuar in viel *uuege y an 
fich nimmeL l^ann amhindenreit- 
Jchulen fiîdiss offï gefàneht , dadoch 
Me pofiaren begreîffen <und gelernet 
ewerden, dafet-wa ein fcinler s der 
gerne baldperfed ^rjrre ^ *vmb feinem 
met fier e'm <vergnùgen zjt leifien, 
leidjtikh dffen 'uergijjt ^ *was jhme 
<vùrgefagt irj&rden y vnâ Jkh et<wa 
vngeféiét genug fieïlet, ^ûrgrûjfer 
begirde es am hefien zjmiaâien, 
*vnnâ den pires f da^on zjéringen: 
daher ich jungen cauaUiern 9 fi zji~ 
<*jiel fre*wâig ? g^ter metjnung rdî- 
ten *vvûhe 7 fiai diefe s exeratij aujf 
offentn platzjen zji mthalten 9 fie 
feijen dann zjiwr forer fachen gantz* 
geivtjî y damt das fravuen zjm~ 
mer ^ infbnderheit irjai fur aridern 
fchan {dann diefe meijnen fie haben 
me fa" macht aïs andere , die leuth 
atifzjilathen) nicht einfchlccht *vnd 
liederlich *urthed ion \hnen felle, 
IJi demnaài dos erfiejtsick 5 darnaeh 
emcauallur trachtm fil! , daf er ein 
gut pferdt hahe , dos aile qualitsten 
'vnndeigenfchaffien 3 zji diefem exrr- 
citiogehérig^an (km habe: Darnaeh ei- 
ne latzje nad>ge fiait feiner per fon ivol 
proportion! rt , dann ohne diefe zjivetj 
fltkk ifi mon monté), et-vjas das tau- 
get> aufizjmclten > esfeij eimrfoer- 
fahrenaiscr immer^Que. 

DER 



L'INSTRVCTION 

peut eftre de celle qu'il honore le 
plus : ou fi ce n'eft d'elle , à tout 
le moins en fa prefence. Telle- 
ment que cette extrefme enuie 
portant tous les mouuemens de 
fon eiprit à contribuer à ce def- 
fein, eft caufe que le plus fouuent 
la bonne pofture Ce perd , cédant 
la place à quantité de mauuaifes. 
Car mefme dans l'Efcholle où elle 
fe doit apprendre , le defir de bien 
toft sy rendre parfaid pour iouyr 
du contentement que ie viens de 
dire , porte refchollier dans Toa- 
bly de ce que ceiuy qui Fenfeigne 
îuy aura dît , exécutant tant de 
mauuaifcs a&ions ponr le defir ex- 
trefme qu'il a de s'ajufterà empor- 
ter la bague , que ie confëille à tou- 
tes fortes de gallants hommes , de 
ne pratiquer cet exercice en pu- 
blic , qu*ils n y foient tres-afleurez 
auparauant, afin que les Dames, 
& particulièrement les belles (qui 
fe femble » ont ph > de loy de fc 
mocquer que les autres ) ne le fit 
fent à fon préjudice. La premiè- 
re cho(e qu'il faut donc que le 
cheualier fade , eft de donner or- 
dre d'auoir vn bon cheual qui aye 
toutes les quaiitezrequifes à l'exer- 
cice duquel ie parle ; puis dVne lan- 
ce proportionnée félon fa tail- 
le > pource que fans ces deux 
chofes il ne peut rien faire qui 
vaille , quelque expert qu'il puif- 
fe eftre. 

LE 



dv vlot: 



VND£KFFÉISFNC, tà 



LE fcOY, 



DER K.ON/G, 



Ditcsmoy îës qualités qu'il faut 
an bon chcuai de bague, &!a pro- 
portion que doit auoir la lance,puis 
que faiis ces deux chofes on ne 
peut faire cet exercice de bonne 
grâce, 



So fkgt vns dann htm vvelches 
die qualiteten fiijen > die ein gutes 
pferdt zj4tn rïngelrennm m Jtch ha- 
ben fille, wie aueh zjtm andern die 
proportion dêrlant&en , vvcilolmedie 
zjweijfittckhierinnichtslobligs *wfi- 
Kttrichen. 



PLVVÎNEt, 



oberbereiîtter: 



? I R E f Le cheuaide bagûènë 
Hoir eftre ne trop grand ny trop pe- 
tit, mais de moyenne & de légère 
caille : les Genêts & les Barbes fem* 
blenteftreles meilleurs, s'ileftpof* 
fible que le poil en fdit beau & ra- 
re: que lés jambes, les pieds & les 
reins en foient bons, qu'il aye boii 
appuy & iufte à la main ; qu'il foit 
patient au partir , qu'il courre tri- 
de&aifé, qu'il arreftefânsincooi- 
toodité: & fur tout qu'il courre & 
àrreftè feurement. Pource que de 
toutes les cheates qui fe font à che- 
nal , celles qui arriuent en courant 
font les plusdangereufes. Et beau- 
coup dauantage que quand il fe 
renuerfe, doutant qu'en ferenuer- 
fantil fe tourne volontiers en l'air, 
& ne tombe pas droitt far le dos, 
fi celuy qui eft deflus ne luy con- 
traint absolument; Mais à la cour- 



Ein fikh pferdt foïï weder ZM 
grofi meh zm kiemfeijn , fondent 
mittelmafiiger proportion. Die Ge- 
netten <wd 3arbarifîhen fikeinen 
hierzjé die beftenfiijn 9 vuann es 
mogtichiji , dos mari fie h abc a von 
fihonen vnnd dnnnen haaren > auch 
gutenlenien^/ihenchl/i vnndfâffen s 
fampt tinem guten adehnen vnnd ju~ 
fieandiehdnd. EsfiUaach einfileh 
pjerdtgedultigfeijimpartiren 9 zjmt 
laufflcicht vndferfig, vnd dos ohn be~ 
fihvvemngaujhéaltenfiipfirallm 
dingen aber gewifi vnd ficher > fi 
vvolimUséff\aUpUefianJt,attffii* 
nenfihenckeln: dmnkein fatt. >fi ein) 
pferdt thunmÂg>fchâdii(hermâ)ge- 
fihrlicher ifl, alsder m voUèm lauff 
gefchichtj vnnd noch viel mehr , dt 
vvann es finît vbtr eimhauffen feltt, 
dann es als-dann nicht ebengerade 
auffden rucken ZMfiUen kommet* es 
fiij dann, dafs es von fiimn reuter 
mit Maht darzjn gewhtigt werde: 
aber in voilent curfe gefihicht derfaU 
fogâhlingvnd gefckwindt , dafirfich 

zz 



ig 2 KONJGLICHE. 

der ?ml manchmal cm mal odcr 

zj-jvei] aufffcimn rcutcr vmbirjen- 

dct , ivie mir dann gantZj nram- 

derbarlkh *widerfdwm îft 3 zji der 

zjeit 3 als dos PœrUment zjt Tours 

<war y da kh zjm ringel rcnnete 

*vnnd dcr rml die nafh k&t erdebk- 

gend; mit mir <vbcrfiârtzjet >gantz> 

auffmkh fiele ; fich wider aujfdte 

fap JUryVimg , dk Untzjen inmei- 

ner hand *uvider meimr feitten zj& 

dreijenjliêchen broche , da^on kh dodi 

dm geringsten fâaden nit emffan- 

gen y doch nicht ohne ein 'vunnder- 

<werck 3 dadurd) idi > <v~jie kh. £. 

Jtâatjefî. erzjehlet hab 3 alfi darcon 

hàmmen : dann ich nidjtgUube, daf 

ein filAer faB mir mt folle den 

todtgebradit haben 2 wann Coït hie 

mdrf fbnâcrlidsge'wârcktthetL Vvas 

îsunfurters die lantzjt anLmget^fiU 

dkfeïbe nachderperfindefcauaUiers 

froç&rtionirt fesjti: dann einemgrofi* 

Jen mmn tin kîetne ind fdrmadie 

fî&nge ûder Imtzjsn z^geben > *uvird 

filir <iéet ftehen , *vnd hingegen ein 

Ueiner eine grojjè *vnâ lange lantzjt 

mit der hand t *vhel régir en konnen: 

rxvàim** ém wftmùger rin- 

geiremter in dkfem fiskh der zâer 

*vnnâ *vVû!ftœnds , <yvi* mai feiner 

geiegenheit in acht zm nemen <vuij- 

fen , nadt dem tmdel vndjigur, fi 

téi defwegenfrr aagen sîelle, dûch 

kan fumai <yud langer oderktirtzjcr 

<ae 37. dimncr oder dkher fiijn , die s nach 

è ^' fropçrtion ind leibsfidrcke defreu- 

îers* 



UINSTRVCTIÔN 

fe, la cheute eft fi précipitée, que le 
plus fouuent le cheual fait vntour 
ou deux fur le cheuaiier, comme 
miraculeufement cela m'eft arriué 
du temps quele Parlement eftoità 
Tours courant la bague , au mil- 
lieu de la courfe îe cheual met le 
nez en terre, fait le tour entier fur 
moy,&feretrouuefurlespîeds, la 
lance rompue dans ma main, con- 
tremoncofté, en trois pièces, dont 
ie receufipeudemal, que comme 
i ay dit à voftre Majefté c eftmira- 
cuîeufement que fen refchapay, 
eftant comme ie croy , impoffible 
que pareille cheute puiflè arriuer 
fans mort, fi Dieu n'y opere.Quand 
à la lance, (à proportion doiteftre 
felonktaiHeducheuaher.àvngrad 
homme vne petite lance fort foibie 
& courte, n'auroit pas bonne gra- 
ce,comme à vn petit vne greffe lan- 
ce, longue & grandes ailles luy fe- 
rait très mal feante en la maimCeft 
pourqûoy le cheualier de bon in- 
génient pourra s'approprier de cet- 
te arme à fa bien Teance & à fa corn- 
modité, (elonle modelle & la for- 
me de la figure que i'en donne pour 
cela, ou plus longue* ou plus cour- ^ 
te , ou plus groflfe ou plus menue, *» 
félon fa taille & fa force, 



DER KONIG. 



LE ROY. 



Km verflehen w/> , daf jbr îecognois que vous auez raifon 



DV ROY. 

dédire, que fans vn borlchetialSC 
vne bonne lance on ne peut faire 
de belles courfes: mais après qu'on 
eftmuny, comme quoy faut-il que 
îecheualierles employé? 



nicht fonder *vrfhchen gefagt habt^ 
dafi ohne eih gut pferdt <vnd gute 
lantzj kemfchonecurfeKMthunfiy: 
da aber der reuter mit dieftn beijden 
verfehen y <upie fbU er fich deren 
gebrauchen? 



plvvinél: 



GBE&BERE11TTE& 



S I R E , la première chofe qu'il 
faut que le cheualier faffeaupara- 
uantque de commencer à courre, 
eft de prendre garde à fa bonne po- 
fture, de bien aj aller fes eftrieux& 
fes refnes dans la main , enfoncer 
fon chappeau en forte qu'il ne tom- 
be dans la carrière (qui eft vn des 
accide te plus mefleans qui luy puif- 
fe arriuer. ) Puis eftant bien ajufté 
dansiafeile, il prendra la lance de 
la main dVn Efcuyer ou dVn Page » 
& la tenant la maniera & la fera 
tourner dans la rnatn de bonne gra- 
f^ce & auec facilité , pour monftrer 
s* aux regardans qu'il n'eft point em- 
barafféce cette arme. Puis en che- 
minant la mettra fur le plat de fa 
coîïîè droi&e , en prenant garde 
que îe coude nefoit point trop pro- 
che du corps, ny celuy de la bride 
non plus. En après il mettra la poin- 
te delà ïancevn peu panchee en a- 
uanc vers l'oreille gauche du che- 
ual, la tenant toujours en cette fa- 
çon, fcîtarrefté , foiten marchant 
de pas, de crot, de galop, fans faire 
paroîftre aucune contrainte , car 



Dos erfie 9 dos der reuter thùtt 
fôll j ehe dann er anfdngt zm ren- 
nen, ifi dafi er nwol acht neme auff 
feine gute pofiur , fich recht in die 
bâgel richtefdenzAgelinderfaufiiu* 
ftire , dm hut fefi auff da* haupt 
fetzje > damit er jhme nicht im ren- 
nen tntfalle 9 vvekbes tin fènderli- 
éicr *vbelfiand ifi. Darnach wann 
er recht vndvvolmfattelfitzJtfoU 
er die lantZjfi mit der h and von dem 
fiaUknecht oder edelh&ém empfirn- 
gen : njtuann er niïn die hat > folche 
fehi leichtfertig iwrid mit fonder- 
barer lieblichkeit in der faiïfi her* 
*vmb <uuerffen , admit anzju,zjcigen> 
dafi jhme folche nicht Jrembdftir- 
hmme, Darnach im fort rûtten^ 
folche mitten aujf den rechtm 0-3$. 
ber fchenckel fetz^n 3 dabeij *wol 
acht nemen , dafi er den elnbogen 
nicht zjmahe an den leib halte , 
'uvie auch den andern nicht > da- 
mit er den z^aum belt. ^Diefem 
nach lafi er die fiit&e der lantzjeft 
fich ein <uvenigfurt<uuerts nahèr defS 
pferdt s linck ohr fencken 3 vnd hal- 
te fich aUeZjeit in diefer pofiur 9 eê 
fiij gleich 3 dafs er fortreitte , den 
pafs > trab ober galop > dafs er mit 
demgaul fiill halte y doch ailes ohne 
anz^ig einigs zjvoangs. T>ann in 
diefim ritterfiiel die fdhler *unnd 



tU kûnicliche LTNSf kVCf ÏOK 

béfi pojhren fib nkht fi Uiàtiich èI j cet tfe a&ion il femble qu'on 'riêè 
ttufàuUigm Ufm . *U m rnàem co f epas fi volontiers les mauuaife* 

mhmgen zjitferdï. ^^ ^ m% mm$ qu j s ^ 

centàcheuai. 



Î)ER JÇON/G. 



t E%RO ¥. 



Vvai m*g aber die ^rfachfe^n à Pourqudy eft-ce qu'on né les 

sLsfî mon einem im ringelrennen excufe pas fi tdftencoUtànt la ba~ 

mcht fi <wol uwai zj* g*t helt, qu'au* autres a&idhs qui fé 

ir^^M*/ foncàchéual? 



QBBRBE&EllfTÉk 



PtVVINEL: 



Dicvrfacbijl, gnâdigjterKonig, 
dieweil die fi vmbs Ueijnoâ zjtm 
ringelrennen 9 ftchfwr erfahrne ca<+ 
uatierdargeben, nmdàarvmbopni- 
licb atijf der rennbahn erfcheinerij 
dtm jrawen xjmmer ein angeneni 
gefdkn ZM erzjeigeti , dazj* dam 
mé fammet, das die Matronen 
<vrmd jungfavuen ficb fitbsJ <vertré- 
fîen 9 eswcrdendie camUieri ,fo aida 
trftheinm , in jhrer gegenwartb nmd 
angcjkht nichts <von fich feben odèr 
merchen tafjen > dann <wat gut <unrid 
Ubiiéifiij , bevorab in dîefim extr- 
titio , darin es naenig mûhe *vrmd 
wngtUgenhcit gibt , daman einengu- 
ten gant reîtet > der frifch davon 
Utuft, <vnndfi njvol im partiren als 
fiillhalteiï gthorfamet > daber es aucb 
gefihicht, wannetwaohngefehr fich 
tiner vnhojlicb oâer vngefihickt er- 
&?igt, csfiijgUkh liordem rennen, 

in 



SIRE f la raifon poufrjuoy où 
h'exeufè guère la mauuaife grâce 
de ceux qui courent la bague eft 
que les cheualiers qui paroiffent 
fur la carrière le fonc tout exprès, 
& auec deffein de fe rendre agreà* 
blés aux Dames qui les regardent 
le promettais qu'ils ne peuuent 
rien faire que de bon en leur pre- 
fence, & particulièrement: en cet 
exercice où il y a fort peu de peine 
& d'incommodité, eftantfurvn 
bon cheuai qui court roidemenc , 
& quieftaiféau partir, &ài'arreft: 
tellement que fi par haz^rd il pa- 
roifi quelque gefte qui ne foit de 
bonne grâce, foit auant la courfe f 
durant icelle , ou après , la rifee s'en 
fait generalle parmy elles , qui pre- 

fuppo- 



: DV ROY. 

fîippo&nt auec raifon f que perfbn- 
ne ne fe doit prefcnter fur la carriè- 
re % ny dans la lifle pour leur donner 
dupbïfir.quin'execUte gentiment 
auec bardieffe, & de bonnfe façon 
ccjc ce qu'il entreprendra fans de- 
meurer court,eftantcertainqueles 
belles & gentilles, prennent dauan - 
lage de plaifir à voir vn gailand che- 
uaîier commencer , continuer & 
finir vne belle courfe , fa lance fer- 
me dans la main par vn beau de- 
dans, que de cortfîderer vn mau- 
ûais Gendarme mal placé iur fort 
cheuaî t mal partir , fa lance touf- 
jours branflante & vacillante ta 
Icngde la carrière: & au Heu d'vn 
beau dedans,brider la potence. Car 
auxautresexercicesdecheual, fcit 
terreàterre,ouàcapreobles, ces 
Maneiges fe faifans aufec furie » ôc 
lescheuauxen les exécutant pleins 
de fougue cela met en apprehen- 
fion cespauurettes,de crainteque 
le cheualier ne fe faflfe mal ; laquelle 
apprehenfion les empefçhe de re- 
chercher quelque occafion qui les 
puiffe faire rire, ne pouuanseftans 
en cette crainte remarquer fi exa- 
ctement les mauuaifes poftures de 
l'homme; &c Ci par hazard il y en a- 
noie aucune , la rudefle du mani * 
ment du cheual feroic vne exeufe 
légitime en leur endroit, ce qu'elles 
ne font nullement en l'exercice de 
courre la bague : tellement qu'il 
faut eflre bien afleuré de l'exécu- 
tion de ce qu'on veut entrepren- 



ais ^itrr^/JriW. r ff 
in dder nachdemjelbtn f erhebtfch em 
algemein gdâcbter <vnder idem fra* 
wen zimmtr ^^welche nrcht vnbillich 
inder mèqmngftnd, es foUfich nie* 
mandt auff demrmnpUtZj oderfiecb'-* 
bahnf>r&fentiren 2 fchonen weihern ci- 
nen lu fi zjumacben , der nicht feiner 
kunfteinmeifierfij, <vrmd ailes was 
erfûrnimpt > addich , keckl/ch njnd 
zjerlicb z*um ende bringe , vverlesge-* 
wififi* daf adeliche jretjmùhtige 
^uveibs perjonen t vielmehr ï&f* vnnd 
gefallendarabjchôpjfen, vuannfie fe* 
hen ,dafî ein e wackerer câueilkr feinè 
mrfe jebon vnâ zjerlich ahfœngt> 
mittek <vnd ehdei ± feine Untzji 
fieijfvnd attffirecht in derfaufiféh- 
ret , als <uvann fie fehen follen 9 ei* 
nendervbét ZMpferdtfiiZj£t 3 fchlecbt 
anreittetj, diefiange ader Lntz>e in det 
hàndwàchln 'vndfihvvenckeln lâjft, 
weil ér attff der rennbahn ift, <vnd 
alfb den lahmen bauprecht agirtà 
Dann in den ànderti rittèrlichm 
wbungen , <vvann in denfelbèn die 
pferdt ailes in einer furi <vnd hitzjè 
thûn y fiehèt doch da* frairven &>im- 
mer in etvws firgen j es mochtè 
dent reuterein fibad vviderfahren , 
daher fie àuch in filchen fatten dejS 
larhens Jicb weniger am$ehmen s 
njveil fie in diefem fchreckeh àuff 
die pûftur dëf reuïers nicht fi èberi 
acbt nemeti konnen ^ <vnnd da fi& 
fchondergleichen begibtj Ujfï es Jicb 
doch etlicher majfen entfchuldigen , 
da hingegen diefes volck im rin~ 
gelrennen kèinem nicbts zm gèt helf* 
Afufî demnach ein ringelreriher fèi~ 
ner kUnfi auffs befi wrjlchert feip^ 
ebe er fich prdfintire njnd km die* 
Jen ende àujf dên rennplatz, kbm~ 
me : dann *vvann es jhm durch 
<vngluck an dem geringffen pun~ 
£ten màngeln > oder er èinen fdh* 
^AAa, 



iU KON/CLICHJE L'INSTRVCTION 

1er begtixn faite , méehte er dm- dre,auparauantquedefeprefènter 

fi&en nmnKrmér •vcrbejfern, fin- fcn iQt e \\ es poar ce reffe&, car fi 
dem -sourit aHe^tt beij dem fra- fa d quelquVn manque au 

wwi K4mmcr m etnem bofen pre* * . , • « o >-t 

ib^^bk moindre poin^&qu il commette 

vne feule faute ,iamais a ne la peut 
reparer t & demeure toufiours en 
mauuailè reputatiô en leur endroit. 

DER J<JDN/(7. LEROY. 

Sdgr *vm mm auch die <vrfache> Dites -moy auffi la raifon pour- 

<w*mmb jbr wattet dafi man die quoy vous faites porter la lance 

Urt** vmbetwœgegendefaferdn yers |> Qreille gauche ducheual? 

linckem ohf fincheln Joue ? ° 



oberbereiitter: plvvinel: 



Ihre Masjefi. migen , fi fern S ï R E , V. M. remarquera , s'il 

es derengefiU ,fich erirmern Ujfen, luyplaift f quelésManeigesreIeuez 

d*f die erhabenen fihule» vorzsit- n > e ft ient pas anciennement en V- 

ten mchtjo fehr ds z>u dtefer Zjctt AiM „^_ * m„ /• *. \ nM ii» n » ft* 

m fàJmlgangcn , finlrn <L« fige comme ib font a prefent , & 

dcrKénigel %nd andcrcr Potenu- f* 1« exercices les plus fréquents 

ten mtiftes exercitium im turnirm à chenal des Roys & des grands 

iimd jpecrbrechen vber dit f dirait- Princeseftoitderompre deslances 

cken bèfianden baie, damitfte dejfen en \{ cc \ çs vns contre les autres polir 

gewàmtm vnd f«h hemacbmds s ' accou ft umer à faire la mefme 

Tffi;LZ^in fi] Zti- fhofe, & s'y rendreplusadroitsen 

dem ende dann auch die Capital- & g^rre & 3UX COHlbatS. Pourcet 

nen -vber diefchweren <vnd Itiàtm effedl: mefmes les Capitaines de 

fferdtaué: ander reijftgkriegs>volck, genfdarnaes&decheuauxlegerss'y 

wayinfilche in dm garni finm , oder exercent dans leurs garnifons auec 

zMfildt ™<H l f n > *» exer «™ leurs compagnons, afin de rendre 



pfi€?en s dâmit beiides reater <vnd 0m o,< l * 

'ifefdt, duc erfabmng<vndgewonbeit «• euX & ïeurs cheuaux experts SU 

trlangmjwh imn auffdcnnothfall cetexercicepour s'en feruir aube- 

&%cbrai4d)m. Vveil es aber einfafi foin. Mais pource qu'il y a grande 



DV ROY. 
peine & quelque fois du péril dé 
courre fi foouent les vns contre les 
autres eu lice: & encore dauantage 
àcanapeuuerc, ilss'auiferenc^pour 
efuiter celle peine & ce péril , de 
prendre va anneau de la hauteur 
dVnhommeà cheual, & le mettre 
du cofté que pouuok venir leur en- 
nemy , qui eft le gauche, puis armés 
de toutes pièces ilss'accouftumoiêt 
eux & leurs cheuaux à courre iufte, 
& leur portoit cela tel profit qu il 
s'aiuftoit tout auftibien que s'ilseuC 
fent couru lVn contre l'autre, n'y 
ayant rien qui aiufte tant le Gen- 
darme à bien manier fa lance, &en 
faire tout ce qu'il defire, que les fre - 
quentes courfes de bague , ayant 
veu vn exemple fi fîgnalé pour 
prouuer cefte vérité , que lesîgno- 
rans mefme le fçachans n'en fçau- 
roîent après dou ter auecraifon. Ce 
que ie veux dire à voftre Majefté, 
(SIRE) eft le combat des fieurs de 
Marolles & de Mariuaut, qui felk 
durant le fiege de Paris , au mîlheu 
de l'armée du feu R oy voftre père, 
& de celle de la Ligue. La veille du 
combat !e fieur de Marolles ayant 
veu le fieur de Mariuaut auec vn 
habillement de tefte à grille , dit à 
ceux qui eftoîent auprès de luy , fi 
demain il fe prefente deuanc moy 
la tefte armée de la forte, afleure- 
ment il y perdra la vie, fe fentant 
tellement feur de Ion dire par ie 
long vfage des courfes de bagues ar- 
mé, que le lendemain îe fieur de 



VXDËkPVElSVNa tfy 

fnâhefelig *ênnd darz*u gefâhrlkh 
dingi dergefialfvndjb ojft feindfielig 
mffeinmder rmneri, *vndzftrvaran 
einen offenenplatz,, haben <vnjere wor*. 
fithren diefi mûhe *vnd gefahr sauver-* 
meiden diefienfùnd erdacht 3 dafifie ein 
ringlein aujfrkhtetèn, in der hohe eines 
reutters auffdempferdt* vndjolches 
auffdiefieitte fet&ten, da <vermuhtlkh 
dirfeindt herkommen wérde ^ nem* 
tiieh aujfâie lincke 3 'vvarnach fie in 
coller ruftungZM rennenpfltgten 3 vnd 
alfifich vndihre pferdt gewehneten > 
gèrade zjuzMrennen ; welches jhnen 
folchen nutz> gebracht 3 daifiefb wol 
<vnd gerade ajoufiirten 3 als <vvarm 
jbrer zjweene mitjperen aujfeinander 
getrçffèn hetten, angefehen nichts er* 
dacht uverden mag, dafi demreuter 
fnehr erfahrungbringt mit fieiner lan* 
tzjen recht *vnd wol vmbzMgehen* 
qjnd damit ailes nach fieinem belieben 
aufizjurichten s alsdas vielfaltige rin~ 
gelrennen 3 dejfen ich ein warhajftig 
exempel gefehen hab , alfo dafi folches 
die wnwtjfendtn , wil gefchvveigen 
der ktinft erfahrnè nicht in abrede 
werdenjeinkonnen. Davonnunkh 
ihre Maîjeïi* Jagen njuiïï , ijt da* 
trejfen tvndfcharpjfrenncn der beijden 
herrn deMarottés njndde Mariuault, 
Jo in wehrender belagerung derflatt 
Par if zsvuijchen jhnen beijden vor* 
gangen 3 in mit tel s der beijden Kriegs* 
heer 3 Evaer iï/Laijefl. herrn watters^ 
défi IConigs 3 loblichfier gedâchtnufi 3 
<vnd der Liga> Den abendtnjordem 
treffen > dis der de Marolles den de 
Marivaultin einem helm mit offenem 
r vifirrittenfehen 3 fagterz J u denen die 
beij jhm fiunden 3 wirdmir der mor~ 
gen^roiderumbmitdiefem ojfènehelm 
aufffiofien, fio fiagicheuch gewifi * es 
Joli jhn dos ïeben kofien : dam er die fis 
injorts verfichert vuar dur eh langwi- 



K0NICL1CHE 
rt^ngebrauch dep ringelrennen: defl 
sjidern tags als jhm de Marivadï 
begegnttemitobigemhelm vnbefibhf- 
finen vifîers 3 tmf f)ï& (fermier ge- 
mdean den orthwicergefagt hatte, 
da$er jkn todt <vber daspferdtabslâr- 
tzje, vndduffdempbtfz>iiegeniieffè. 
hîcrMif baben E*uuer Maijefl, <vn- 
fcirjverzj4jchiiejfen> voie die <vbung 
défi ringclrennens , <vber dos dabeif 
< v i £ lfie ! wd <vndluft 3 auchnôthvûen- 
dig ifi dcnen dieftch defsfyeers *vnd 
Imtsjen zji pferdtgebrauchen f uvoUen 3 
rend dafs dtfs die wftch feij , <uva- 
rumb die lantzje ctvuas gegen dem 
Unchen ûbrdefspferdtsgeftncketfetjn 
mufle , weilderfeindtaJLzjcitzjMrfel- 
ben fettten anfyrenget. 



LINSTRVCTIOM 

Mafiuault fetreuuant aueclemefî 
me habillement de tefte é il ne man- 
qua de luy donner iuftemenc au 
lieu où il audit dit \ le portant pat 
terre roide mott fur la place , qui eft 
(SIRE ) pour h\U éognoiftre à 
voftre Majeffcé > comme quoy ré* 
xercice ordinaire de la bague, ou : 
tre ce qu'il eft aggreable à voir, eft 
neceflaire pour ceux qui fe veulent 
feruirdVne lance : & que laraifon 
pour laquelle elle fe doit porte* 
penchée fur 1 oreille gauche dû 
cheual eft que Tennemy vient tour 
fiours de ce coftélà« 



DËR KONIÔ. 



LE RÔ ï 



Sa nun der renterin feînerrechten Quand le Gendarme eft en bon- 

fofar zm pferdt ifi 3 <vnd die Uni;** fie p ft ure fur fon cheual , fa lance 

gehièrmder majfen mff den ober- fai . for £ cuiffe qu > eft ^l 

>^Ç/^' W ^^ befoiSgqtfilfaffe? 



OBERBEREUTTER. 



plvvinel; 



Erjbll in foîchergutenpofîur fein 
<vnnd zjerlich daherreitten , fich dem 




gegen dem ringlein nroenden t bip dafs 
filches an feiner rechten fiellêhànget \, 
damach follerdielantzjeeinpaarfin- 

fer hoch*von dem Oberfchenckeln er- 
tben,doch alfi > dafs es niemandge- 

<war 



S I R E , Il faut cheminer de 
bonne grâce, &enbonne^ofture 
vers le commencement de la car- 
rière . oti eftant , il fe faut arrefter le 
dos tourné vers la bague iufques à 
ce quelle foit ajuftee au poind 
qu'on defire : puis le cheualier leue- 
ra fa lance de deffus fa cuilïe de 

deux 



DV ROY. ." 
$ deux doigts fans queperfonne s'en 
39* apperçoiue , & laiflTera à Pinftant 
prendre vne demye volte terre à 
terre à fon cheual , à main droi£te 
en entrant dans la carrière, puis fe- 
ra qudqu'vne des .-belles adions de 
la fonce en partant que ie dirây cy- 
âpres , &-oomiriilëlra la coiirfe de 
bonne grâce iufquês àfafreft, qu'il 
exetuteraauec là tiiefme gaillardi- 
fe & gentillèfle : remarquant voftre 
Majefte, qu'il n'y à que trois princi- 
pales chôfes pour acquérir ia répu- 
tation d'eftre beau & bon Gendar- 
me, qui font la grâce & Pair -de la 
lanceau partir , Ci defcentê douce 
& ferme tout le long de la eodrfe, 
&la metee bonne grâce , vigueur 
& gentilleffe à Parrefc 



vNDERrrE/srNa it? 

*uvar vverde , darawffalfo balden da$ Figur 
pferdt tirie kalbe vol ta, terre a terre, 3? 
Zjtr recjj{en hani nemen lajfen , 
vnd alfo in aie bann einreitten da~ 
fllbfifich mit der lantz^n mâjter- 
lich vnd Zjierlich feh'en lajfen im 
anreitten ( <wie ich hernach fagen 
hjuill ) *vnd alfofeinen curfi-nd 7 in 
continuiren bifs es z*eit ijt ftiîl zji~ 
hait en , dà er danri nicht trJêhiger 
mùth 'Vfid frevudigkeit als zjti<vor 
erzéigen jo/le. Verfiehen alfo ihre 
Maijeft. dafs nicht mehr als dreij 
yorneme fiuckjeijen , die réputation 
*vnd éhreines guten kriegsmanns zj$ 
pferdt zjuerlangen : dos erfie bejlehet 
indem,dafs rnandlelantzje zjerlich 
*vnd mit finderharer gratta fihret im 
anritt:da$ andere : im fitjamm vnd 
jtâtem fencken iangfl der ren*&ahn: 
dos dritîe in lieblichkeit , mannheit 
imdadelichèn gebarden , deren erjkb 
ibenmÂfîigbefleiJfenfîllimfiillhalten* 



LE HO Y* 



DER K^O NI G. 



Or donc , Monfieur de Pîuui- 
nèl , parlons dïftin&ement de tou- 
tes chofes, & mêles enfeignez par 
ordre: Premièrement ieferay bien 
prendre à mon cheual la demie 
volte terre à terre , à main droi- 
te , en entrant dans la carrière: 
mais dites moy de quelle longueur 
il faut qu'elle foit, & à quelle hau- 
teur vous ajuflez la bague , puis 
nous parlerons après du fùrplus, 



Vvolan nm * Mûnftew de Pta* 
uiv,d , lajft <vns von allen diefèn 
dreijenfiàcken abfondertich vnd vn* 
derfchiedenlich handeln 3 damit jhr 
*vns mit guter ordmng vnderrichtm 
moget. Dann erîilich Z/uyar foU es 
*vns nicht fchvuer f allen * dos pferdt 
eim halbe mite terre a terre zjir 
rechten handt nemen zjtlajjèn > m 
eingang derrennbahn: aber fagtvns* 
nroie lang die carrier feij s <vnd in 
<Wa$ hohe dos ringlein harige , dar~ 
nach wolleni/uir vueitervonder Ja^ 
chen reden. 



%Bk 



rpo KONIGLICHE 



L'INSÏRVCTiON 



OBERKEREUTTER* 



ftVVlHELi 



thre Maijefi. die lange der Car* 
net oder bàhnjhll gerichtetfeijnnaçh 
dempferdt^ nach dem fôlches fchnell 
im lauff vnnà fikrck von leib ifi, 
Dann ifi dm pferdt fchheïï \ macht 
man die bahn langer $ ifi es nicht 
fogefçhwind^H^ird fié etwasver- 
kuri^et. *Docb <werden hundert 
gang lang genèg fèijn 9 amh fur die 
atterfchnellefien pfirdt ^ <und dreifsig 
zM dem fiiUh&lten : <vua>s aber die 
rechten ynniabgerichten fferdtZMm 
ringelrennen anlanget , die nicht Jo 
hurtig findt ^ ifi es genug^ achtzjg 
gang z&m lauff *vnd z/àvdntzjg 
pjtriiftiïïhalten. Die hoht i\dep rin-* 
gleins ifi 9 dafs es juitem *wenig 
*uber die lincke augbra<w erhaben 
feij \ ttueil fich die pfcrdt im lauff 
en allezjeit *vmb r etwas ZM.nidrigen 
ffiegen. Darumh Joli man es nicht 
hoher auffzjehen : dann *wann esv- 
ber dathaupt erhaben vuerden faite \, 
njvurde esderreuter viel zjt noch be~ 
findtn y vnnd nid?t leichtlicb treffen 
. k&nnen* 



S 1 & Ë, La longueur de la carrière 
doit eftfe mefuree félon la vifteffe* 
& la forée du cheual : file çheuai eft 
fore y ifte, la carrière doit eftre plu? 
longue : fî moins yifte , plus courte. 
Mais pour les chenaux iespl* viftes, 
cenc pas de courfe iufqu'à Ja bagjje 
fuffifent * & trente pas cfarreft: & 
pour les vrais eheuaux de bague 
qui courrent tride & to'auaricent 
pas tant^quatre vingts pas decourfë 
iuffifent f & viâgt pas d'arreft La 
hauteur de la bague doit eftre iufte- 
ment vn peu an dëflus dtj fourcil 
gauche , doutant que les cheuaux 
fe baiffent toufiours en courant. 
Ceft pourquoy il la fàutlaiffer vn 
peu plus baffe : car qui la mettrait 
au deffus delatefte , elle fetreuue- 
roit trop haute en courant , &ncfe 
pourrait on pas fi facilement aju- 
fter. 



OBERST4LMEISTER. 



MONSIEVR LE GRAND. 



Es wird Jîch hieher nicht vbel 
fchicken gnadig. Konig vnd herr, 
dafi Monfieur de Pluuinel , ehe er 
*uueitter fchreittet , ihreMaijefi.zji,- 
*vor ^wfachen anz^eige y <vvaruwb er 



SIRE, Il fera à propos que 
Monfieur de Pluùinei , auant que 
paffer outre, vous donne la raifon 
pourquoy ildefirequele cbeualen 



mijne > âafi der gaul im einntt der entrant dans la carrière tourne plu» 



DV ROY. 
fttfità main droi&e, qu'à main 
gauche, &pourquoyilveutquele 
Gendarme commence fa courfe en 
tournant pluftoft qu'arrefté. Car 
i'ày veu plufieurs bons gendarmes 
atitresfoisdifputer fur le premier 
poind de tourner à main droite 
pluftoft qu'à main gauche en en- 
trant dans la carrière. 



VNBËKFVÊlSVm. tp} 
bahn mthr aufdk rechte als Uncke 
fiitte ZM<uvenden feij 3 tynnà wai 
den rtutër bevVegen folle $ uielmehf 
anzjtfangen &u renmnindemer fich 
<uvendet> alswannerfeiUbelt Dànrt 
ich hah nîcht nur einen guten ten- 
ter nmnd erfahrnen Yingelrennervon 
dem erfien punïten > anlangend 
dos <vvenden &ur rechten hand 
im einritt der hahn > dtjjmtiren ho* 
rem 



ÎMVViNEL. 



ÙBERÊEREUTTER. 



: S I R E , Môhfieur ie Grand â 
dittres-ttray à V* M; qu'il y a plu- 
fieurs gendarmes qui di(p\ltënt à 
quelle main il y faut faire tourner 
le chenal en entrant d^ps la carriè- 
re» mais pour iftôy ie né trouue nul- 
le ràifon à leur di(pute, & conclus 
hardiment qu'il faut toufiours tour- 
ner à main droi&e > pource que la 
plufpart des cheuaux s'efloignent 
ordinairement de la muraille , & 
quafi tous partent auec impatien- 
ce, quiefteaufeque d'eux mefmes 
tournans à main droi£te, ils feiet- 
tent en dedans vers la muraille: que 
fi on toùrhoit en partant à main 
gauche, fipapatience ietterpit af- 
feùrémêntleçheual trop en dehors, 
éloigné de la muraille &delapifte 
de la carrière, qui cauferoit la cour- 
fe fauffe & çlemauuaife grâce , eftlt 
trop efloignéede la bague. Lesrai- 
fonsqui m'obligent à confeiller au 
gendarme de commencer fa cour- 



Çnddig&er Konig vnnd herr\ 
Môhfieur le Grand erinnetthreMaij. 
nieht<vbef dafies<uon etlichen dijfu- 
tirtt<uuirdt;àujfvuelche fiitte mari 
dos pferdt im eingang der carrier 
wenden fih ; <uvas mich anlangt* 
achte ichgantsu vnnéhtig 9 hierumh 
tinigâifyutZMmachen, mndjchliefi 
gantzJié daèiiï* da* nmenden foi 
alternai &ùr rechten handt gefiheben. 
Virfachift* dievveildicmeJjtenpferdt 
gern <von demgelânder oder <wandt 
abzjtvueichen > <vnd fafi aile ins ge~ 
meinjhren aujjtrunghitzjgymidmit 
grojfer *vngedult ZMsemen pfiegen> 
dos auch die *vrfach ifi 3 vuann fie 
fihon z*ur rechten gevuendet vver* 
den j, dafi fié fich filbef iwuvarts 
*uverfen gegen der vuand oder ge* 
Under. Vvannmanfiènùhim e vvën- 
den zjur lincïen handt ànfiréngen* 
folte y ijt mets gevviffèrs , dan dos 
fich daê pferdt tivegen grojfer <vnge-> 
dult aÏÏzMWêit von dem ring ab^ 
njvenden tmà entuoeichen <vvârde y 
*vvelches dannein falfchen curf'vnnA 
nmlieblichen rennen brïngen <uvurde r 
Dafi ich nunfargut achte, den an-* 



if 2 KONIGLICH& '.: 
fimg défi remens im *wenàèn zjurte*-. 
men > hab ich zjwo *vrfiçhen. Die 
erfie ifi , dafi fick fihr <yùenig pferdt 
findm , fi défi rennens geiMohnet 
find 3 wekhë fiçh aufider bahnge- 
dtdtig halten frit en t iwm.fie déni 
kopffgegen derft ringlein kebren, al fi 
trcibt fie die begirde zjtlaufiènrunnd 
dmcHrf zjmjolfùhren 3 nfnd ifi jhnen 
âiefe vnmhe fihwerlickzjèenemen 
auth nmgereimbt 3 <viel mit dem gaul 
zji dityutiren imanfang der carrier s 
nivann mann nun die fiange in der 
hand hat y nmnd aïïerdings XMm an- 
firmg firiig ifi t dann <uber da$ 
fiolchs vnlieblich zjàfihertjfiauchnit 
*wol moglich 3 dœfi der r enter in fiei- 
nergutmpofimbleibehfiîte, darmff 
dann anderfi niehts dis ein vnge- 
fchich anreittenvnd bofier mrfi erjol- 
genkan. Die andere wfiach ifi ^ das 
man im wenden anreitten fille ^ voeii 
<vber die 'ùorigen zjtfâUe y folches eîn 
zjeiçhen ifi derdapfirkeit imanfiren- 
gen idem f fer dt mcb mthr x Mfl t vnà 
riùth \gibt \ ? dts^ruann er fiiUfiehendt 
^nd mit erkaltem géltyt zjtlauffen 
mfingen fil te ■.' 



L'INSTRVCTION 

fe en tournant font deux. La jfeéô 
miere, qu'il fe treuue fort peu d$ 
cheuaux quiayent accouftumé de 
courre , qui puiflent demeurer e*ï 
patience dans là carrière la tefte 
vers la bague, tant l'inquiétude d ? a3 
cheuer leur courfe les prefle de t®+ 
raencer : laquelle inquiétude il el| 
tres-malayfé de vaincrey&c de dif* 
puterauecfoncheuai au commen- 
cement de la carrière , la lance en 
la main , & preft à partir , outre 
qu'il aurait tres-riîauuaife grâce, 
cela ne fe pourrait faire fans que 
l'homme fortift de fabotiné poftu- 
re, qui rendrai t fon partir defagrea^ 
ble t & fa courfe mauuaife* L'autre 
cft que partant en tournant, outre 
que ces accidensfontreuitez,ce* 
la tefînoigne plus de vigueur au 
partir, 8c donne plus d'air au che* 
ualier , que non pas de commencer 
de fang froid. 



DÈR ^ON/CJ. 



LE ROY, 



%a$t lins nun auch reden von der 
ïdnt&en y <wie damit im anfirmg 
zj&verfahren , <vnd aufiwas weifi 
jhr <usrmeinet t dafi der ringelrenner 
fieinèn curfianfingen fille. 



Parlons à cet te heure de ra&ion 
de la lance au partir , &t de quelle 
forte vous defîrezque le Gendar- 
me commence fa courfe. 



QBERBERE1ITTER. 



plvvinel; 



Jbre Maijefi. baben fichon allbe- 

reit 



SIRE, Fay défia dit à voftre 

Maiefté 



DV ROY. 

Majefté qu'il faut auparavant que 
commencer fa demie volte à main 
drdi&e, leuer la lanee de deflfusla 
cuifle de deux doigts , fans que per- 
fonhe s'apperçoiue quelle foi t hors 
de fa place. A prefent ie vous di- 
ray que ie pratique quatre fortes 
d'a£fcion$de la lance au partir, def- 
queîlesi chacun fe peut feruir félon 
fa fantaifie,& félon le befoin: Car 
encorqu'vnè adion au partir peut 
fuffire au Gendarme pour faire v- 
ne belle & bonne courfé : néant- 
moins la diuerfité qui n'eft point 
faufleny contre les reigtes des bel- 
les & bonnes courfes, efttoufiours 
bien feanté , & fait eftimer celuy 
qui exécute chofes différentes auec 
liberté & farts contrainte, fçauant 
en l'exercice duquel il femelle* 



vNBERrvÉïsrka T pj 

reit*uonmir <uerflanden 3 dafier^ ehe 
dann er feine halbevoltazMrrechten 
handt anfahet j, dm Jj?eer oder lan- 
tz>en ein paarfinger von dem ober~ 
fcbemkeln erheben , docb daf nie* 
rnand mereh , dafi er fie verrûckt 
hab. Nm <witt ich ferner viererleif 
manier vnd mufter erzjehlen 3 mit 
der lantzjen vmbz&gehen in anritt > 
darauf ein jeder nac'ùfiinem humor 
éine erwehlen mag fo ]hm gefâllh 
Dann wiewol ein ringèlrenner art 
die fer attionen einer fich vergnùgen 
kondtè, einenfchonen vnd gmenritt 
zjtâbun> nichts defioweniger hdt dié 
menge vnnd abwechslung > fô fern 
fie nicht wider die regeln défi rin- 
gelrennens lauffet^anch jhrenjonder- 
bahren woljtand 5 *vnd macht 3 dafi 
einer der verfcheidene maniren ge* 
braucheti doch ailes miifrijheit<und 
*ungezjwuagen , ddt lob der vijjen~ 
fihafft in diefen exercitio davôn 
tragt. 



LE ROY. 



DER ^OiST/G. 



Donnez htioy à entendre quel- 
les font lesa&ions que vous faites 
delà lance au partir, afin qu'en les 
prefiant, ié me férue de toutes qua- 
tre, ou de celle que ie treuueray le 
plusàmàfantaifië. 



Sofagt vhs dann him ^ *welche$ 
find die verfiheidene manier en 3 de-* 
ren jhr euch infûhrmg der lantz^n 
im anriit gebraucht , dafi : *uuir deren 
entvoeder eine >fo vns am befienge- 
felleP, erwehkn, oder aUevierenach 
beliebengebrattchenmogem 



PLVVINELI 



OBERBEREIITTER, 



SIRE» Là première s'exécute Soiftnmdifi aie manier. Sobdd 
en cefte forte , c'eft qu'en mefme dot pferdtfein erfien jfrung i n j 4 * 

CCc 



4o. 



ip 4 KONIGLfCHË 

kahn thut „ vmb feimn cms anzji- 
^ U f aïl £, m > fitô der rmgekenner feine 
lant&e j in dem ftand, ^wie-fie ifl* 
mf einen zjig hertzjhaffi erheben > 
auch nichts ariders ah den arm be- 
*wegcn j fit ne h^ndt fitt ergerade 
gegen dem rechten . ohr vberhalten* 
*vnh vuàl açht wmen ^ àaji er Kte 
fmjb gjêfamçt der lantzjsn nicht zm 
<vveit von dem geficht * auch nicht 
ZtUnahe dabeij halte, So er nun 
die lantzje oder fiange in die' fer 



L'INSTÏtVCTiON 

temps que le cheuaifait le premier T ; lun 
eflans dans la carrière pour corn- 4°. 
mencer fa courfe, le gendarme doit 
leuer fa lance du mefme endroit 
ou elle eft tout d'vn coup auec vi- 
gueur, fans qu'il remue autre cho- 
fe quekbras, & àoh placer fa main 
vis avis àefonoreifteàroi&e, pre- 
nantgardede n'efcarter pas tant le 
poing que la lance fuft trop efloi- 
fûjtur- hM x foi, er dZ fferdt %'m gnee du vifage, »y auflï de le ferrer 
f$n#. z.émMer zjimtp Uufen & prés que Ja facefuft couuerte/uf- 
ù$n : wfèr; hhn , : che er wfin- fifam ferment que le Gendarme 

fevoye, fans qu'il y aye d'interuale 
entre fa lance & fon vifage: puis la 
lance eftant placée en cet endroit 
Ty laifler dix ou douzetpas dans la 
carrière auant que commencer à 
baifler. Apres laifler defcendre tcmt 
doucement en ramenant le pc*ing 

ïen f W ILlphZ ZlanïZn en fa P lâce P roche de ^rrcft de la 
gemdegehnhimmel aupkhten, amh cuiraffe , & en fajuftant à la bague : 

laquelle pafîee il fautJeuer la poin- 
te droi&e en l'air , efcartant vn 
peu le bras en dehors en leuat ? mais 
fi peu qu'il n'y paroiife, & du mef- 
me ayr & vigueur que le partir. Puis 



gf. dkjant^&u fincken. Darnach 
fill> er fie ,'aligemach .hupfchîich ni- 
detU£en 3 àiefitufi T/viderumb an 
defy yorige% pl&Zjbringen j, nechfi 
h£i} dem arrefi défi kûrafi oder wi- 
de$$Mt dejfelèm > njnnd datnitge- 
rœdt ' : £em rmgkm ZMrennen > beij 
yydchem 'wdffîh. ?r. fârvber gepafii- 
ret 9 fill er darauff dit leuade ma* 



in dem aufi'heken den arm m vuemg 
auf-vverh' haken j dôch alfo dafi 
mans nicht fonderlich mercke. Hier- 
auffmit dem pferdt allgemach pari- 
ren^Jnd fiWt%alten y mit zjigehori- 
ge£ gebuhr^jhnd . z^ierlichkeit y wie 



l ^'^â^^ r, pdin^'das pfirdt arrefter le cheqal de fe^nne gracj? f 



fiiSfieher^énirdaujferder bdhnhm- 
ïriei :: 9 fiU : er die lamz>ç njvider auff 
f einen obeffc^e'nckel fitz^en^ vnudfot-. 
che dem Saitelknecht oder Pafihen ge~> 
ben s der fie wider an den orth défi 
anritts bringe. 



iufte & droid dans la carrière *& 
arrefté remettre la lance fur Iacuif- 
fe,ou la donner à vn,E(cuyer ouPsa- 
ge, pour la rapporter proche du 
partir. 



DER ^ONIG. 



ILE R O Y. 



Nun hé&wwir dk erfie manier Voy là la pretnierë a6tion ideïa 



DV ROY. 
lance > venons aux autres. 



VNDERVVEISVNG. i 9 j 

wie mit der lantzjen <vmb&ugeben 3 
lajftvnsnunamh die anderebefehen. 



PLYYINEL 



oberberehtter; 



SIRE , La féconde eftprefque 
fecnblable à cette première, la dif- 
férence qu'il y a, eft que quelques 
vns treuuan t de la difficulté à rame - 
ner le poing en fa jufte place de l'ar- 
reftde lacuiraiTe,enmelmetemps 
ïjue la poin&e de la lance baifle: 
i*ây treuué ce moyen pour leur fa- 
ciliter la courfe en celle forte. Lors 
que la lance eft au poind du partir 
que i'ay dit cy-deflas, àlmftant 
mefme, & prefque d'vn temps , ie 
fais remetcre le poing en la place de 
ï'àtreft dé la cuirace , fans toutes- 
fois laifler tomber la pointe de la 
lance , que le poing ne foit placé, 
puis on acheue la courfe, & l'arreft 
delà mefme forte cy-deffus. 



<Diefe ift der erften beij nahe 
gteiche > dam der <underfcheid aUein 
darin hefiehee > dafjhr etlïche fchwer 
befinden 3 die faufi vuidemmb an 
jhren recbtm plat&, dos ift, an den 
vuiderbalt ober arrefi defikûrafizjt- 
bringen, eben zjt einer z,eit , <uvann> 
man die fiitz>e der lantzjn begin- 
net zjifencken , die fer dïfficultet 
nun zju remediren, hab ich folgends 
mittel erfunden, Vvann man im 
anritt die lantzjein der faufi hat* 
eben in demfelgiben 'tempo la fi ich 
die hàndt an den widerhati oder 
arrefi defs kûrafs fetz^en ; doch 
dafs er die fi and rtoch nicht fèncke* 
bifs die handt an jhren rechteu orth 
gebracht ift 3 daraujfwird der curs 
volfûbret 3 ZMfampt den pariren 
*vnd fiilihalten vvie obvermeldt. 



LE ROY» 



DER KONIG. 



f le croy que cette féconde eft 
plus facile que la première > en ce 
qu'à la première il y a de la peine & 
du foin à bien ramener le poing, & 
laifler tomber la pointe delà lance 
tout enfemble : mais à celle -cy le 
poing fe ramenant aumefmeinftat 
qu'il fe leue , le [Gendarme n'a plus à 
fonger qu'à bien ajufter fa lance à 



Voir vvoSen nit z/vveiffeln., dafs 
diefe zjuveijte manier viel leichter 
feij als die erïie 3 njveïln man in der 
erfien dôppele forg *unnd muhe zm~ 
gleich hat > nemblich die faufi fféï 
anzjufetzjsn , <vnd die lanjz.e^ zji~ 
fencken, beij des, auffpmnal: aberin 
diefer zjweijten <uujsife di&dantzé 
^'fùhren , vvann mm nie Jmfi an 
den arrefi fetU , fo bald die fiangt 
srhaben'Ovird 9 hat der reuiernach* 



Î9 S KONIGLICHE L'INSTRVGTION 

mdskeinewehere forge > dam daf J a bague» & bien faire foii arreft* 

cfdielant&egerade auff dafringlein mais VO y 0ns quelle fera la troifief- 
richte, vnd demnach redit vndvuol 
parire. Loft *vns aberauch die drittt 
manier be/ehen* 



me. 



OBÊRBËREtttTÈK. 



PLVVINÉL 



î)iefeiftauch nicht fo fchvver aU 
die erfie 7 *w nd pfieg ich rnich der en in 
zjuveijen occafionen zjtgebrauchcn , 
nembiich 9 <vvann man in einem grof 
fin *windt renne t^ oder zj&m haïtien 
*vnnd <vberdie fehraneken zjérechen , 
da ich \tn dann aifo thue. So bald 
icb in die rennbahn gerûckt 9 anpatt 
daf ich die kuaden mit der lantzjtn 
machen folte à verrûcheich den kolben 
ein t vvenig 3 bewege dock dièfauft 
fafigar nicht von jhrem platzs vber- 
halbdef ' arrejts oder vuiderhalts dm 
kuraf ( oder da ich ohne harnifch ren- 
» ne > an jhremgebuhr lichen orth) mâche 
dara&ffmit dtr lantzjn nichtswei- 
ter s aïs einen halben mond, damitich 
aile in den kolben der Unt&en<vberden 
widerhalt bringe > ohne berûhren def 
felken, <vnd difsthue ich , *uvann ein 
frenger <vvind gehet j weiln alfs- 
dann zjtforchten . > <wann man die 
Jf>itz>e der lantz^en recht vber Jich 
hebenfilte, es mochte fie der <uvind 
ervuifchen > <vnd zjtivueit inwakts 
oder aufsnjvarts treiben 9 oder aber 
Zjûmck rvverffen, f uvelches ailes fehr 
<ubelfiehen 'vvurde. So nun die lan- 
tzje auffden <vviderhalt gefetzj ift, 
da ichfonfien nit anfang ZMrennen, 
dann wann dergaul ein fchritt oder 
Zjehen in die bahn hinein geruckt , 
i;nd bifs z^u die fer diftant&> die Spi- 
f&e dertant&enflat vmdveft halte, 

fi 



S I R Ë * Latroiiïefmen'eftpas 
(1 difficile que la première , & là 
fais pour s'en feruir eh deuxoccà- 
fions , fçaùoir eft quand on court 
par Vn grand vent , ou quand oh 
rompt en licè,ie l'exécute en cette 
façon. Entrant dans la carrière, au 
lieu de leuer la lance , i'efcarte vn 
peu le tronçon (ans gueres bouger 
le poing de fa place , & le pafle par- 
deflus Farreft de la cuirafle, ( ou à 
l'endroit auquel il doit eftre fiie 
cours defarmé ) fans faire plus grâ* 
de a&ion quVn petit demy cercle, 
pour mettre feulement le tronçon 
de la lance fur l'arreft fans qu'il y 
touche , faifant le mefme partir 
quand ie cours par vn grand vent , 
pour ce qu'en pareils temps , il y au- 
roit crainte que leuant la pointe de 
la lance haut , le vent la prenant , la 
portaft trop en dedans, trop en de- 
hors, ou lafift renuerferen arrière: 
toutes lefquelles chofes feraient 
très mai feantes. La lance eftanç 
donc fur l'arreft /au lieu que ie ne 
faifois commencer les courtes cy- 
deuant que dix pas auant dans la 
carrière, en tenant la pointe de la 

lance 



T ■ "1 4 *-* 




-* * > * J - ** ' â - ' *>*~ 



dv roy: 

knce Ferme, iufquesàcefte diftàn- 
ce. A celle-cyie commence à laif- 
fèr tomber la poin&e dés que la la n- 
ce eft en fa place, afin qu'en rom- 
pant en lice , ie fois pluitoft preft 
& ajufté pour rompre , ô£ cou- 
rant la bague parle vent qu'il no- 
fie la lance de fa place , fi elle de- 
meurait tant foit peu en l'air fans . 
baifler. 



fi f an S? ich docb in diefer dritten 
manier an> die fiïitzje z&fencken ,fé 
balddii lantzue anjhrem ort ifi > <wefc 
ches mit dam in dëm baïïien reniïen 
diefen nUtzjen bringet ^ dafs ich <viel 
naher *vnd befser adjufiirt bin XMm 
fieer brechen, im ringelrennen aber, 
dafs mir der 'winddie fiangt nicht 
nehmen 9 noch von jhrer fiell <vnnd 
orth hewegen kan Hjvann fie al- 
fi fiât ôhne neigen gehalten wvur* 
de t. *"" 



LE R*0 Y. 



der i^oiïrïGi 



C< 



Xle troifiefme eft bienfeure, 
jrnâis auffi ie ciroy qu'elle n'a pas fi 
bonfte grâce peurce qu'elle n'a pas 
tant d'ayr au partir. Mais voyons 
quelle eftlaquatriefme. 



Diefe dritte manier ib~ï Zjwaf 
gevvi/s vnnd viel lieblïchkeit <unnà 
anmuths habe als die vorigen, Aber 
lafi <vns nun zm der vierdten <vnnd 
letzjemjçhritten. 



plvvinel: 



OBËRBËRÈ11TTE&: 






SIRE, La qûatriefrrie eft la 
plus difficile à bien exécuter, 
mais àuflï eftant bien faide elle a 
Meilleure grâce qu'aucune des au- 
tres. Etafinquevoftre Majefté la 
puiffe fqièux comprendre^ la fup- 
plie de regarder comme quoy ie 
Feray* Confiderez en premier lieu 
la lance fur ma cuiflfe, puis quand 
le chèual eft preft de prendre fa de- 
mie volte à main droite, & ma lan- 
ce leuee de deux doigts, comme 
cy- deuant i ay dit : Voyez de quel . 



fhre Maijefl. dife ifi vnder aU 
lenamfihvverfien ins werck km ri~ 
chten 3 *uuannfie aher der gebûhrnach 
gemachfvvird-, bat fie mehr lieblich- 
keit wnnd gratien als eine <von den 
dreijen. Damit abet ihre jMLaijefi* 
fie defio bejfer begreiffenmoge, <wolle 
diefelbegnadigfiauffmithfehen^ <uvie 
ich %s machen <vverde 3 <vnd erfilich 
zjuvar der lantzjen 3 -voie die auff 
meinefn oberfchenchelgefetzj, vuar- 
nemem Dàrna<h 3 e uuann es nun an 
dem $ dafs dos pferdt feine halbé p , 
-volta kmt rechten handtnemenfollè$ 4^ J 
mnnd meine lant&e fchon aUbereit 



t P S KÙNICLICHB L'INSTRVGTION 

zjvwm finger <vom fihenckel erha- \ Q forte le cheual ayant pris vri 

btn ifi , -vote hiebevorgemeldet,fe- _ uart de V q\^ & monftrant le CO- 

henihte MaijeSt. vveiter , voûté ^ ^ & ^ ^ carrfcr fc Uif fe 

naé dem dos pferdt etn vterthel et- . ' 

»„ ™/a* <JL«* , W & n> tomber le poing le long de ma 

ckefeitte der carrier oder bahn zm- cuifle, ma lance en ion contrepoix 

gewavdt, voie ich (pg Uh ) den dans ma main , la pointe toufiours 

kolben langft dem féenckel fincken p anc hee fuf l'oreille gauche de 
lajfe , die ïantzs m jbrem gegenge- mQn cheuaL p uis ^s qu'il met la 

nid* in der handt ^tend doé . tefte dans la carrière, regardez, s'il 

mit der (bitzjen etwas furjich ban- ' & . «, 

gendt glgen dm timùn ohr défi vous plaift,comme au premier teps 

fferdts. Diefen nach , As es den delacourfe, l'eflargjslepoingdela 

kopff sjtr bjén hinein gewandt , fie- lance, & en montant & eflargiflfant 

heu ihreMaijefi, ebenmafîig,wie ich j'vn mëfrhe temps à bras eftendu, 

in dent erfien tempo défi remens den je ^ vn demy cerc j e f & flfe j u . 

griffder lm*m «f^f™; ftemenr ma main proche de mon 
wettere , vnnd zjmetcb mit aujsge- ... , . r r .. 

firecktem arm obïrficb fahrend, eU oreille droite , au mefme lieu que 

nen halben mond mach > die handt i'ay monftre à voftre Majefte au 

ndit gegen meinem rechten ohr hal-* premier partir , fans que pour cela 

tend , eben défi orthi , voie Ew>. ma i ance forte de laiufte ligne qui 

Maijefi in der erfien manier von tombe droitemcnt àj'oreille gatt- 

mr verfianden 'J^tt^Zd chedu cheUaL Le * fte ^COUr- 

même lantzje von der rechten <vnnd 

zemden Unien nicht afaveiché ,<wel- £ s acheuecoœmeia première, 6c 
cbe richtigwff défi pfirdtslimk ohr tous lesarreftsfemblables. Carie 
felkt. Im wbringen > als dem cun , ne confëilje point àTarrefldefaire 

paraden vnd fittlhalten > wrfehret cotnme beaucoup qui ay ans paffé 
man vvic in der erfien garnie j a fe fi Heu de leuerk Jance en 

es f*Y n CZ'^t^n haut, au contraire ils baiffent le 

nach verbrachtem curs tm partren m » ^ 

-vndftiUhahen, an fiatt dafifîe die pomg,& font comme S ils VOUlOiet 

lamz,e vberfich erheben folten JiefeU dôner vne eftocade à la fefle de leur 

be gerad ïm widerfitil mit demgrif cheual: laquelle chofe,outre quelle 

njnderfich femken , 4s vuann fie n ' e ft nullement de bonne grace ? elle 

rmt kolben dem gaui emfiofi auff efl du toutfaufle: parce qu'il en peut 

den ambacken feben niuolten y <vueh . .* • ir • v . 

des Âm, vbidas es bm arth arnueraccidenc qmpbl.gero.tari. 

noà belieben bat, ein gantz, fal- re la compagnie ,& qui defplairoit 

fches Bach ifi , in dem fié da- àceluy àquiilferoitâduenu,qufeft 

beij leiétlié etwa* enignen kan , qu'en retirant ainfî le bras en arrière 

dafi die companei zjwar zj^laéen, auec force, fi par hàzard mettant vn 

denreuteraberwvnvodenbevoe- dedansiin'eftoitdu tOUtfranC , &C 

gen moebu , wann *uber mders ~ - - - - * 



DV roy; 

quW/euftqueléboittdelapôin- 
te de la lancé dans la bague en la ré - 
tirant auéc force en arrière. Il n'y a 
nulle doute que la bague tombe- 
rons* par confequent perdue pour 
le Gendarrne,ce qui ne feroi t adue- 
nu portant la lance à Tarrefl:,xom- 
i»e ie Payait à voftre Ma jeftë. 



VNDÈRVVÈISVNC rp} 

fch begebe > dos âîlein die eu$erftê 
fj>i&&c der rennfiangen iti dem rin* 
glein vvere* vndfilches irh zm rûck 
zjehen herab fêle , welches ohne 
zjvueijfèl gefehehen > vnnd dentmth 
dem ringelrenncr fur verlohren dar* 
gejçhatZjejr wûrde > welches aber 
nïcht gefehehen km, vvann man im 
fiillhalten die lantzje alfotrâgt , <wjt 
ich 6. M. erzjehlet habe. 



ht ROfi 



DER j^ON/G. 



ÎSÎauez-vous plus rien à éiifei- tiabt jht niéts weiters emem 

gner au Gendarme pour faire d& rittersmann vorzjtfchreiben einen 

belles & bonnes courtes? f cUn f n *""* & mn mrs oder rit * 



iVVlNEti 



oberèereutter: 



SIRE , Tay encore à luy dire, 
que ce n'eft pas tout au Cheualier 
d'eftre bien placé dans la felle,ny de 
bien porter falance aupartir durât 
la dourfè , & à Parreft : mais il faut 
qu'ilfcngeà faire en forte que Ten- 
uie de gaigner le prix ne luy face 
perdre fa bonne pofture du corps 
& des jambes: ducorps,en portant 
Tefpaule droite trop en arrière, & le 
vifage de trauers, qu'on nome faire 
TÀrbaleflrier: au contraire faut les 
porter droit, & la face auffi *ne faire 
aucune grimace des yeux, ny delà 
bouche , ne branfler,&ne baifïèr la 
teftë en paffant fous la bague > ne 
battre fon cheual pédant la courfe, 



tjnkdigïler Konigvnndherr. Ich 
hab noch eines zjierinner ,dafs nem+ 
blich hierin nit ailes befiehe, dafiein 
reuter vvol im fat tel ptzje s vnndfèi* 
ne lant&e gebûhrender majfenfùhrei 

* fi vvol im anjpmng vnd curs 3 dsirt 
derparœden vnd ftillhdten* fondent 
er muos attch gute forge haben 3 dafi 
er nicht durch die allzMgrofîe begirde 
den preip zjnerUngen bejiurtzj:^ aufs 
der guten poftur defs oberleibs vnnâ 
der (chenckeln verrucktwerde. £>efi 
leibs zjuvœt > wann er die rechtâ 

Jchulîerzjt vveitZMruckzjoge > vnd 
dos angâfcht vberz*werchskehrete* 
dam ai fi beijfen vvir ein fiahUodet 
bogenfchûtZjen agiren* HergegenfoU 
er den leih vnd angefîcht gemdehal* 
ten, die angen vnd mundnicht ver*- 

fellen, nkbt mit dem hpjfvvackefoj 



*oo KONIGLICHE L'IttStUVCTiON 

noé fié Ucken » vumn er wder ma j s tenir fes iambes fermes , 6£ 
dem nngUmbm remet ■ - a ^h dot n0 n trop eQoignees ; bref, eftre 

pferdt tm votiem curs mcht fchlagen, . „ j r •£!. ?, t. u r rr ri 

fonder* die fchenckel fifi Jnndfaf ™ &e > droi &» & llbre &™™C&& : 

anJlch 3 mchtaber r uueitvonemander tl 011. 

haltenjnjumma > allen <vbelftani ver- 

msijden y vndjî'eh hergegen iufi 9 aujf* 

rechts freîfjvnddasmchtserzjvvm- 

gendafeij ', erzfigen* 



DÉR K.O tf 2& [LE R Y, 

Monfetirlt Grand, *woÛen wir Monfîeur le Grand , voyons fi 

htm einen vêr/uck thun, ob voir àas i'âiïray bien rétenu tout » ou partie 

pnig^vvdà^ MonfrwdêPlm^ de ce que Monfîeur derPluuinel 

"^fp^T? rechvnnd , ^ f . d bB & fa 

ç-eCchtcklnh zjAMnkgUmrewien folle, a ""» r/ W1 _ , ^ " c ft JT . w " * 

tt/vwbr 40» «Arl^» JjE^Mbtf. ne * co ^ s de ba g^ & fi ie poOfe 

ten haben/vnd ob wirauchdajfclbeins ray le mettre en pratique. 

*w*rckriéte <vnd praëticirenkéiïnem 

OBERSTJLMÈlSTEH. MONSÎEVR lE*<àRAtfD: 

Ich dancke Gott âen HefrèH^ S t R É , îeîoue Dieu decjuoy 

GtiUïgtter Kêmg<vmÂherr,iafi i a generofite de roftre courage 

er &w J^cftf^éiikAepf. yQm ■ à entreprendre cc que 

muhfr£mtverlwen\ohneemt£eforchtj , . .- f A , 

vnMtfinderbahrervJcLmg^ vous n auez ïamais pratique fans 

esnmeràe nkhtmangeln) einesfilchert aucune crainte, & auec afleurance 

dirigtJîcb&tt'vnderfimgenJafidiefeU de n'y manquer, qui doit faireiiï- 

be noch niematils pra£ticiretbat,da- ger à toute cette Compagnie que 

raufdmn dkfi gaMzj adelkhe g e- vo ft re Maieftéeftantenfaforce,ôc 

feUpagletchthchvrtbedenUna* e n fa vigueur, entreprendra & exe- 

dterwâlethsirâpengelangen, die cuteraauffi facilement les behes & 

<vverdin mit glekher jrewdigktit défi grandes actions, comme elle fait a 

gemûthsboherevndjchoneremprefen prefetlt tout ce à qUOy elle s'em- 

fûmemen vndleiétlich ins werck ri- ployé : laquelle efperance & afleii- 

chten^iedann derofelben ailes da* nnce t0 utenfembte, eflfîdouceâ 

ftejpnfieflçbvnaerjtanden,vvôlmnd - **■ - -r--- ..*--. tQXÏtc 



dv roy: 

tôtlte voflreNoblefle qu'elle attêd , 
ie m'en afleure , auec impatience 
ceft agréable temps ; auquel elle 
verra voftre Majefté remplie de 
tant de gloire &detrîpmphes_, par 
l'exécution deqiilie belles conque- 
ftesr; ! qu* elles nietemife'ront pasfeu- 
lement le nom de voïire Maiefté* 
maisaufîila mémoire de ceux qui 
auront eu feôrmeut dé tuy Faire 
donipagnieV ce qui doit Véritable - 
ment obligercëux quiTont nais fous 
vn fi heureux t egne, de Bénir le iour 
dç leur naiflance , puifque le pre- 
mier aage de vo ftre Majefté fait ce- 
gnofftre auec certitude , quïls fe- 
ront vn iour commandez par le 
plus vèrtuêui: & généreux Monar- 
que qui iamais ayt règne dans le 
monde, 



VNDERVVEISVNC. 5? 

gluckliçh abgangen 3 e uuelcberboffnung 
ihre Maijejtgant^en adelvnd rit ter* 
fchaffidergefialtverfichertijt^ dafsjle 
beneben mir diefelbe angèneme K>eit 
njvunjcbenjbre Jtâatf'efi* mit ebr 3 glori 
•vnd triumhff erfùiyt ZjUJehen, nack 
Jô viel tudbrachteti vhd erlangten 
Jchonen eroberungen nlnud^oiôtorien , 
wadurchnitallein Ensu. Mœijefi. eiri 
étyvigen rhum erlangen <werâen , fin* 
àern auch diejtnigen 3 fo derofelben in 
àngerechten enireprifen g^fiUfohafft 
geleifiet ; daher billich aile die Jo iri 
diefem honigreich geboren,fich defio 
glwkfeligerzjifchiïtzj? *urjach haben , 
<uveilfie in diefem Ew.MaijeFt. Mû- 
hendem alter fihon genugfâme an- 
zjeigtingen feben , dafi fie mit der 
zjeit njnder defî aller edelften 3 t&* 
genthaftigïlen vnd grofimuhtigHen 
konïgs, dèr jemals ihdervueltgelebts 
beherfehung <unnd commando geregi- 
ret e werden fellen. 



le hoy; 



DER KONIG. 



Monfîeur le Grand, ie mettray 
peipe de faire en forte que vos at- 
testes & vos efperances ne foient 
pas vaines-, Ceft pourquoy, Mon- 
iteur de Pluuinel, puis que ie fuis fur 
la carriere,faites- moy venir vn che- 
nal de bague, afin que i'efpreuue fi 
ayant encore la mémoire récente 
deçequevousm'aûezdit, ie pour- 
tayfaire quelque bonne courfe. 



Aïortfile Grand* i vir vvoUen vns 
befleijfen* dafi diefes ewer vnndan* 
derer hoffen n)nnd <verlmgen nicht 
vergeblicb foi jn folle. IetZJ: thutjhr 
eins 3 Monf Pluuinel , weil njuir 
âoeh auff derrennbahn fond 3 lajft'uns 
ein pferdt fwzjehen ,, dafi z,um rin- 
gelrennen abgericbtet feij ^damitwir 
eine prob fehen lajfen, obwirnochm 
Jrifoher gedâchtnufi haben s f uuas \ht 
'vns fûrgefagt 3 welches > <wann es 
aljb ift, ZjWeiffeln wir nicht 3 *vvir 
*vverden <wol einguten rittthun kon* 



nen> 



EEc 



m KONIGLÎCHE 



tlNSTRVCtlON 



QÊERBËRËIITTE& 



p l v v i N e l; 



//* <vv4rheit s &re Maijcfifitzjet 
troolim fattel ,aUein bitte ichvndert- 
hânig ijuôtten jhr gefallen laffen* ehe 
dam fie die lantzje emftfahetj z&vQf 
einenfitt auffderbahnzMthun^damii 
diefelbe befcheidenlichvernemeMn- 
nen, ituiefichdaspferdtarthe iman* 
firengen> curs <vnd arrefi > zjiglckh 
auch diëgute <vnnàrechte poflur, in 
derenfich ih?e Maijefi. an jet&p be- 
findet* nicht verandem. 



S î R È, Voylà vottreMajçfté 
fort droite dans lafelie* mais je la 
fupplîe auparauant que de prendre 
la lance, qu'elle ay e agréable de pa£ 
fer vne carrière , afin de fentir di- 
ftin£tement le partir du chenal, la 
courfe,& l'arrett, en gardant la bon* 
ne & iufte pofture en laquelle elle 
eft àprefent 



QBEKSTALMËISTER* 



MONSIEVR LE GRANDE 



Vvam ihre Maijefi. dcr geftalt SIRE, Si Vous continuez de 

fortfahren 3 isi kein zjuvêiffel , die ] a f orte vous f ere2 en fort peu de 
tergeben. 



OBERBEREUTTER. 



pivvinel; 



(jnadigBer Herr , anderfiweifi 
kh auch nit zjifiagen 3 kan demnach 
J£*w. Maijefi. die lantz>e ZMrhandt 
qemen fuvann es deren gtliebt. Dann 
tfujferhalb dafE.M.guteforgehabe, 
Jiçh mit dem leib nicht zjt vielfùrfich 
çj4begeben,fôndern alleinmitderre- 
çhten fchulter , ift da$ <vbrig ailes gut. 
E. Maijefi, erinnernfich y in dem fie 
die lantz^e zjtr handt nimmet > die^ 
/èlbefeinzJerlichauffden oberjchen- 



SIRE, Il y a fort peu à dire. 
C'eft pôurquoy voftre Majefté 
pourra prendre vne lance quand il 
luy plaira. Car pouruetx qu'elle Ton- 
ge à n'aduancer pas tant le corps en 
auant,&y pouffer Pefpaule droite, 
tout le refte eft fort bien : qu'elle 
fe fouuienne , s'il luy plaid , en 
prenant la lance , de la placer de 



Iwôîïtté-gïacé fut la cuifle ] & de ^ z&fttzm ; mch -eirie <von dm 

choifipquél partir des duatre que ™" f*»™? ftmxtâbnà, 

ie luy ay dit cy-deflus j elle aura ^étm 
agteable défaire, . 



le R f i 



der. konig: 



Figure 
41. 



Ië Veux Faire ïéprëmfei-partànCi 
donnez- moy certe lance, & prenez 
garde auanc que ie commence la 
courfe deux ou trois fois, fi ie la pla - 
eeray bien furla cuifle ; fi îe feray la 
leuee du partir de bonne grâce; fi 
en laîffant tomber la pointe, ie ra- 
liiëneray bien le poing eri fa place $ 
& fi en l'a* reft en le releuant,ie don- 
neray l'air qui! faut. 



So lângt vus démnach die lantzje Fi - 
her 3 einenguten anfang zjiïinachen, 42. 
<vnd nemet &ugleich in achi 3 ehê dann 
wir anfangen zji rennen , ob wir 
die Jtange recht auff den fchenckel 
fietzjen ob wir die leuaden im anfi 
prengen zjerlich machen, ob wirim 
fèncken derjpitz* an der lantzjen* dem 
griff feimn gehorigenplatz? geben 3 ob 
wirmÂZMletzJiwarrefioder ftill- 
JlanddiefiUte^ebàhrender majjen er* 
heben t mdfuhren. 



jtvviNEi: 



oberbe&eutter: 



Si RE , Si voftre Majefté fart 
de mefme quand le cheual courra 
corne èlleyieht de memonftrer, ie 
n'auray pas grande peine à l'enfei- 
gner,pource qu'elle a fort bien exé- 
cuté ce que ieîuyay dit» feulement 
elle prendra garde en leuantlalan- 
ce que ce foit le bras feul, §£ non pas 
le corps qui bouge de fa place. 



Vvann ihre Maijejt. dot im ren- 
nen def fferdts wut > wasfie mit 
jetzjo zjeiget , werde icb die muhe 
£f>aren konnen , diefelbe weiter zjfr* 
lehren > voeil fie fchon *alberei? da& t 
jenige j fi ich fie gelebrt > wol exe* 
qttmï hatt 9 allein woli ihreMayefi. 
in emfyfahungderfiangenfleifi ankeh- 
rm,daffie(ich allein derarm^nicht 
aber der gantzje leib von Jeiner flât£ 
bewege. 



LE ROY. 



DER KiONIG: 



Orfus, Monfie ur le Grand ,pre- Vvolw* MonfiieÇrand, nemet 



»+ ïKDNJGLICHŒ. L*I N5TR>y CTJO N 

«ht diefin vnfern erfien ritt dm héz g àr d e , ie vay faire ma première] 



OBERSTALMEISTER. 



MONSÎEVR LE GRAND; 



Ich kujfe ihre Maijefi. die hand SIRE,' Xjuë ie baife la main 

ZM vnderthanigïlem danck, daÇjie de voftfe Ma j eft( J pour J a granc Ie 

michAiefergnad e vndekren r vvurdi- € _ , • ■' ^ /■*- i^.^ji^ ;^ 

j' -lï - ■* - / a faueur quelle mêlait .laquelle ie 

gen , âeren ich die zjeit mêmes lebens , , ( . . •** .* / . 

nicht -verre (fin <tiig n oubheray ïamàis. 



oîè A* £ jr Eitrr £ #■ 



PLVVINÈL. 



/for Itâaijèfï. wàtte jhre gefallen 
làffen, die oberfehèntkel etwas enger 
Zjtfkmmen TtMhalten , fonderlicb im 
anfirèngen > damit der gants» leib 
ZMfampt der lantzje jufi ifi dàtcar~ 
rier rucke : dam einen reuter s der 
<wol anfirenget , es méfie ijbel ge- 
rahtefr > faite èr-nït éiri guUn ritt 
thttn y gleich *wie auch auff ein bofi 
anfirengen kein guter ritt nocb curs 
folgenkan. 



SIRËj Qge Voftre Majefle 
prenne vn peu foin de ferrer les cuif 
fes, principalement au partir,afin de 
bien entrer le corps & la larice jufte 
dans la carrière : Car tout homme 
qui part bien c'eft grand hazard fi la 
courfe n'eft bonne; comme aufli fi 
le partir n'cft bon, il eftprefque im- 
poflible que la courfe le puiffe eftre. 



QJSEAST^LMEISTER. 



MONSIEVR LE GRAND. 



<Demnach <vber die ehre, die ihre 
Maijeff mirer z*eigt , in demfieden 
erfien ritt auff die fer bahn mir KM 
lieb <vnnd gefallen gethan , ich auch 
dm gluckgehabt , dafi derfelbigevuol 
abgangen y als hab ich mir die freij- 
heit genommen 3 ihre Maijejh <vn- 
derthanigsj zju bitien 3 diegeruhen 
inner dreij oder <vier tagen zjum 
langften diefes ritterfiiel auff dem 
Koniglichen flatz> in anfehen aller 
tncnfchen zj* exerçiren 9 damit nit 

dlem 



Puis que parmy l'honneur que 
voftre Majefté ma fait de courre 
celle première courfe pour l'amour 
de moy > ie fuis encor fî heuretix 
qu elle foit bonne, i'ofe la fuppliër 
tres-humblementdans trois ou qua- 
tre iours au plus , d'aller faire cet 
exercice dans la pîace Roy aile, à la 
veuë de tout ie monde : afin de faire 
cognoiftre non feulement à voftre 

Nobleffe, 



Koblefle, mais à voftre peuple, i'ex- &r Fràntzjfifée 4M, fondent mé 

cellence miracalëufe de voftre ef* ^|«*"f ™ lc \ àmlA^jefiMam 

p r j t; geifl vnnd furtrafflicb ingéniant w*i 

* , * kcnrrmmôge. 

JPLYVINEfi: OBERiÊRÈUTTEk: 



, S I R E i le trouue Ibrt peu à . Jch tmeifhierzjtfehr-wienigzjuh 
dire que cette courfe ne.foit telle fegm,GnadigfterKônig, dahnrdie- 
que ie la defiré, & puis affeurer vo- fo™f'fî>wi'idjhnefelbervvinp 
lire Maiëfté n'en âuoir iamais veu vnd M ehre > ^ «* f"M"ffi; 
qui enayt > peu faire autant endeux w umdseinm'vndermeineidif 
mois, quelque bon efpnt qu'ils ay et ciplengehah, der in xtuoejeu mon* 
eu. Et toutee que i'y remarque de ten dat .pr&fiiren hette kômen, amh 
deffautj eft qu'au partir la pointe imàer denen fo diefahigften kôpfe 

de la lance a efté en dehors & non **"** Pz ™% e man i d - dm «* 

fur l'oreille gauche, dans la courfe S^wf f % /t 7*7** j 

. r; '". ■■■ & , ■',.... . , .. wttmjt der lantzjen ÀttSwarts ,nmd 

eflramenantlepoignet, lecoudea Jr niét vher dM linch J ohr de p pferdts 

ëflxs vh peu trop ferre , &appro^ gridaet tromnim cars aber der eln- 

chant àë la bague, voftre Maielié à bogenimanfetZjn defgriffs ein we- 

tirérefpâule<koité«harriere,àtOU- nigZMnakemdenkib gehaltenimor- 

tes lefquelles chofés elle prendra àen^wnddmhreMaijeft.indemfic 

(s'ilhyplaift) gardcàUcoorfo %3ggZ%&S& 

quelle va faire. MaigoesderengefeUjnfolgendëritf 

leichtlich aUtsvefoe^ern hannen. 

^.MiQJHSiEVIfc LE GRAND, OBÊRSTJLMEISTER} 

^^I l j^E|y0ftiè''MâjèftëyaaagV Ihre Maijefi. Mmmet augenl 

Sëhtànït Vetië d'oeil, pôurce que fcheinlié zm , vueildiefelbc dïfmal 

îécpfbs'â eftéfort droidt. .' ien ^fifchmgeradvnndatfpec^ 

-n-; Xzh u ■■ ■ ■:■, iX '.■ -. - ■ -"■ gebalten. . 

pLyyiNÈL:' oberberèîitte^: 



SIRE, Iecroy qu*àce matin M gladt fîcherlicb " t dafî ihf^ 

FF/ 



'+*£ KùmCLîCJW 
Maijefi, mchdiefenrnûrgeneinguteû 
fifeerretàte? geben werdeti , Àtr leib 
*wa? œtjfrichtig 3 der élnbùgen nicht 
*wié vordiefim zjitiahê an den leib 
gehdtm 3 aie latzj ifinicht dttfiwœrts 
gefatten 3 aïïein dit fchinbein haben et* 
*uua4 gejchùchlt langlf carrier > dafi 
macht* dafidiâ oberfchenckel im an* 
firengen nicht fe fi genug &tifiwgthœU 
tenworderl. Irft affefioder mffhd* 
ten tfflar der arM fticht geHUg âufs* 
gefireckt Mcbfireif. Abc? ich <weifs 9 
dafs ihre Jtâaijefi diefeS ailes guter 
toajfen inaét mmtnwerdem 



L'INSTRVCIÏÏOH 
Voftré Majefté fefera bon gendaiS 
me, le corps a effié bien droi&» le 
coude n a pas efté Cette > ny la poin- 
te de la lance en dehors , mais les 
iambes ont vn peu branflé le long 
de la carrière faute d'auoir (erré les 
cuiflfes au partie Pouf Tarreft le 
bras na pas efté aflez eftëridu ny 
libre. Mais ie m'affeure que Voftre 
Majeftéy prendra garde à celle 
fois* 



BE% ^OAT/a 



LE ROY, 



Mmficut te Grand. 9 mn wolUn 
voirsmit der ^/vvHjtmiemden der 
tœnt&ê#fUèrJuçhen 3 davonyrtf Monp, 
Tluuintihiémw^ 
cheifi4à£* m &m 
<wid& #nfëinen plat&brihgât 



Monfieut le Grand* iêvay faire 
la féconde leuee de la lance que 
Monfieur de Pluuinel m*a cy-de- 
uant dit,qui eft de ramener le poing 
ènfa place en lèuant. 



OBERBËKEtirrER. 



PLVVINËi; 



J& t&vofo fhfe Maifin gedacht- 
tmffbehalten * dos fie dreij dingZM- 
gleichthuein einpmau£emblkk ? nem~ 
plich l die ûbexj^oenckei fîhliejfe , die 
rtchiçfchvlt&rfyoràn trtycke * den ober~ 
mb l mer ein wenig zM rûck zjehe^ 
darnachy dafs die fiitzje deriantzjerï 
im erheben aïïzjeit e vber dos linckohr 
^ e fî ^T^fgefiétetfeii. 



SIRE, Ayez donc meiâoire 
en entrant dans la carrière de faire 
trois adions en Tnmoment^ ferrer 
les cuifles * pouffer ^réfpanJeUrQitjï 
en auant , & le corps vn peu en zii 
rie. Et en léuant la pointe delà lan- 
ce qu'elle foittoufiours fur l'oreille 
gauche du cheuaL 



DV &ÙYI 



VÏJÈBRVtÈÏSVNC. 



fcîÔNSÏEVfc LE GRÀNDi 



ÔBE&STJLMEÏSTERÎ 



SIRE, Voylà h meilleure 
coùrfé que vôftre Màjeftc ay t faite* 
Scm'âfféure qu'il y à pltifîeurs Gen- 
darmes fur cette carrière qui ne 
pourront pas faire nàiëux* 



<Diefîr ritt ifi der befie , den ihrè 
Maijeft. bip annoch gethan hat* <vnd 
bin ich defieh *verfichert 9 dafs nkht 
nwenig réijfsigê fbldaten auff dieftf 
bahri hiezjtgegeri feijen, dit es niçht 
bèffer maçheh konmn, 



ÊLVVINËLi 



OBERBEREIITTEK. 



S 1 R Ë , Ii eft vray qu'elieà è2 
fté bonne &t trop pour le peu de 
temps: niais ié fupptié vôftre Mà- 
iefté d'en courre éricor vné, qu'elle 
prenne gardé que la lancé hé tou- 
ché au cofté , ny au bras , ce qui 
n'arriuera en hauflant vn peu le 
coiidé : & pour âiufter la lancé il 
faut foufteftif iuftemént au deflus 
dé la bagué * pouf ce que ordinaire- 
ment on né manque qu'en donnant 
trop bas. 



6s ifi njvar 3 GnadigUer Konigl 
der ritt*vvargut s njnnd noch vielzjt 
gut 3 angefehen die kurtzj zjtit, allait 
bitte ihre Matjefi. ich vnderthanigff* 
*vuann die noch ein mal rennen 3 fie 
njvoïïm jhr gef aller* Ujfen acht zjfa* 
nemmen, dafs die lantz>e e weder die 
fèitte noch denarm berûhre s e uuelches 
nitgefchehen njvird, <uvann man den- 
arm ein r wenig vberfich erhebt: vnd 
<vvann man die lantzje gerade zj&* 
fùhren wil; mitfs manjufi ^uberdaâ 
ringlein hait eh , dann es fâhlet doch 
nicht, man kompt ein wenig zjt ni^ 
drig. 



LE ROY* 



DE8> J^ONIG. 



Monfieur le Grand, nun woUen 
i/uir dos letZjte mal rennen 3 *vn<& 



Monfieur leGrand, ievaycour- 
recette dernière, fcmettray peine ™ ^ m J n fj ™^^ 
d'exécuter tout ce que Monteur , enig ^ WéU vns Monfi Plminel 



dePluuinelrnaditc 



jemg 

*vorgefagt hat 9 ins <uverck richfeti 

kénnen* ' 



W KQNIGLïCHE 



L^INSTRVGTIÔM 



QBERSTÀLMÈISTER* 



MONSIEVR LE GRAND* 



ï Vviel ihre MaïjeHr. refoluirt ifi â 
èinfchone vnndgùte carrière %Jt thun, 
âamit diefelbe defto bejfeï vndglûck- 
licher ablauffe 3 <vvil ich <vnâertha- 
higft gebeten haberi , dafi es gefchehè 
*Vonliebdèr konigin vbejgen: dann es 
nwtrden ohne zsweifet jE M, durch 
diefes anaencken dergefalt animirt 
<vnd ermuntert'werden, dafs es <vris 
aïïen t vëf e uu?indërt4ng bfingén yvird: 
dann ihre Maijefi. konnen diefes , fi 
es jhro gefeUet , won mir lerncn, dafî 
jckoner frawen huld <vnnd gunsl je- 
derzjeit beij den caUàUieren gewur- 
ckëïbàt. 



SIRE* PuifquévoftreMaje^ 
fté a refolu de faire vhe belle & Bon* 
ne eourfe,afin qu elle foit mtilleu- 1 
re & plus heureufè , ie la fupplië 
très- humblement que ce foit çoxxi 
l'amour de la Rey ne , & fans damé 
elle treuuera que celle penfèe rani- 
mera de forte que nous nous treu-^ 
uerons tous remplis d'admiration* 1 
carvoftre Majefté remarquera, s'il 
luy plaift,queles faueufcs des Dames 
ont de tout temps fai t faire des mer* 
ueilles aux Gheuaîiers. 



DÊK KipHKS. 



LE ROY, 



VvirfndzM frieden > Monfieurte 
Grand 3 daffolches jhr zjtliebvnnd 
gefaUen gefchehè s <vnd iweil es dann 
dahin gemeijnt feijn foll \ fo wollen 
<vvir auch daf ringlein hupfch <vnd 
f uvacker'hin<weg nerfien» 



Monfieur le Grand,ïe veux bien 
que ce foit pour 1 amour d elle, mais 
puifque cela eft, ie veux emporter 
la bague de bonne grâce. 



OBERStJLMElSTER. 



monsievr le grand; 



Da recht s Gnadigjter Konig Et bien (SIRE) là penfeë que 
A f*vmd Herr^hat dos andenàen m vo ft re Maitffté aeuepour % ^ 



43- 



meine Gnadigfte fravv die Konirin „ „*„ ^!U«« - /t* -tr ■■ >**«• v^~C ***5 

?kht glnckÀ , iwmfibf ,Jnd ? >» aellepasxeaffy Wufemenc«-. 

tuch KMaijefi. eigenem bègéren &fel on voftre deiir, pmfque V6us 

gewârcket , weil diefSe da* rin- auez emporté la bague , par la plus 

gUin belle 



/F— 







elle COUrfë qui fè pùifife faire , & -gt*m hïmveg genommeû yââZM Jiê 
i'afleurë due Mohfîeur de Pluui- fi^ngerènnet haben 9 als esjmmer 



beîli 

tael fera de mm àduk 



moglich ift:ich vuei^ dafiMonfiBlifa 
innelauch miner meijnung îft* 



PLVVINEt; 



bBERÈEREïlTTEk 



Il n'y à rieiSaûrtiohdë qui anime 
tant les brâuës courages à bien exé ? 
buter tous les exercices de plaifîr 
que les belles & vertueufes Dames, 
pouirce que les Cheualiers rie les ont 
iriuentez que pour leur Faire pafler 
le temps. G'eft pourquôy voftre 
Màjéfté en penfant à la Reyne na 
manqué àaucunpoinfl; de tout ce 
queie luy ay dit, & afi bien couru 
cette dernière* que fi elle continue 
ensor vne autre matinée de riief- 
iné , ie n'auray plus que faire de luy 
parler. 



€s ifinichts in der welt ; dos hr&~ 
ve vnnd hertzjoajfte gemuhfier fnehr 
auffmuntert , aile lufiige exércitien 
vnnd ritterfyïd fchon vnnd lujtig 
z^uvolhringen 3 alsfchone vndtmgent* 
famé vveibs perfohnen ., weildochfil* 
ehe vbungen von den CàuaUieren al» 
le in KM lufivnnd kurtzyvûeil erdacht 
find. Daher komft es amh * dos es 
JE: Ai: in demfie an die Konigings* 
dacht,ankeincm dinggemangekhat, 
fi deren ich bifëberç vwgefëgt habf; 
dànhÈ. M. hatdkfi^f^emdfi 
vvol gerennet 3 dàft vvann diefilbç 
hàcheinen morgendergt ffîalt continui** 
renfolti 3 ich notvvëhdigmitd>erfiîbm 
von andernfachm reden muffte. 



LE ROY; 



DER ^ON/G, 



êè yeux donc descendre & m'ëti 
aller fur cefte bonne efcolle, remet- 
tarit à vous entretenir du furplus 
*jué y dus auez à me dire à ÏÏffuë de 
mari difnei-, car ie né veux rien ob- 
mettre de tdutce qui concerne la 
fcience delà Gaualërie que ie n en^ 
tende. Seulement dites tnoy aupa- 
ràuarit que ie forte, s'il y a eneor 
beaucoup dé chofes à dire fur ce 



So 'w'otten voir, dannnun sM$èi- 
gen vnnd nach volbrachter fogUier 
Jchuleh zji haufs gehen ., éuàh aztçh 
kjt démjenigen > dajsjhr vnsvhèr vih 
rigesnoch zjtfagenhabt > Zofit vM 
j?ïàt& gehen bifs nach dem 'mtitags 
imbijs ,darin wirfindnichts gerney^ 
net>etvva* hindàn ^u/et^en^.dejfên 
wirnoch keinènbericht haben , anlahr 
gend aie wijfenfçhafft der çaùaUêri 
bder reitthtnjt. JiUemfagtvns^ùvtir 
ehe vvirvon danengèhenjfidefsdi^p 
nochvielddfs jhr vns^u/agih'Qbf^ 



w4 KONICLICHE 



I/INSTRVCTION 



OBERBEREIITTER. 



plvvinel: 



Neîn * GnadigsJer Konig > Ich 
<vueifs£. M., weiters nichts z>uerkla~ 
rendais <wie tsfich wrhalte mitdem 
haïtien remen <und Jfter brechenvber 
diejchranckertj <wan ihrer z/vven in 
gantzjem kuraf <vnd voiler rufiung 
mff einander treffcn s darnach wie 
man zjm pferdtfithten fille mit dem 
degenin derfauft* 



Non (SIRE) ien'ay plus à 
vous déclarer que la manière de 
rompre des lances en Me, les vns 
contre les autres armez de toutes 
pièces , & après comme il faut 
combattre à cheual Tefpee à la 
main* 



DER KS>NIG. 



LE rot; 



Vveiï dan defl dings nôéfîvvemg Puis qu'il me refte fi peu à entend 

dM*wirzjtlemenhaben s fofagt<vns dre, continuez à me dire ce que 

éi^^^d^^^^ c'eft derompre en liffe, & comme 

vbermêJchrancken brechen^vnd'uvte -i • /* * r •-« — ' 

manjhldarin thun fille. W°7 ll kfutbœ. 



OBERBEREIITTER. 



plvvinel; 



Vnfere alten pjlegten in freijem 
fddtohnefihranchen aujfeinanderzM 
treffen *onnd die Speer zjérecben: es 
habenfichaberdabeij finjtel <vnndge- 
fÂhrtiche accident zjen begeben, auch 
ojfft mais mit verluft deflebms fowol 
defireuters alsçferds,dafimakatmit"> 
teljuchenmu>jfen 3 diefi fihadliche an- 
lâuff ZJtvermeijden. ç Demnachfi haïr 
maerftlïçhbohefchranckenerfmde^die 
daspfirdt vnd den mann bedecket ha- 
ben 3 bifs an den arrefioder widerhalt 
defihamifihs.Damach habenfie auch 
niàrige lijjin oderfihranckengemacht^ 



SIRE, anciennement les Che- 
ualiers rompoient des lances dans 
la campagne à camp ouuerc, fans 
liifes : mais il en arriuoit tant & de fi 
grands accidents, foit par la perte 
de la vie des hommes & des che- 
uaux, que pour efuiter à ces maux, 
on a inuenté premièrement vne 
haute liffe, qui couure le cheual &C 
l'homme iufques à i'arreft de lacui- 
raffe.Puis on treuuales baffes hiïès 
de la hauteur du gras de la iambe 



du cheualier , qui ïèruent pour ettï* mchtgarknijeshochvondererdepvel-* 

pefcher que les cheuaux fur lef- che da rwdiemnjamitdiepftrdt, 

quels on a fouuentrompu des lan- ^ff^^wamhmd Lm^nge-. 

ce s, & qui craignent le chocq, ne fesmnd ^dAmslmàtÀfiL 

s eleartent de la carrière, &pour bahnabweichen. Vveilmmaberdoch 

autant que lêS hommes, nônobftât damitnitvorkommen kmneri; doses 

tOUtesces chofes,nelaiflbientfou- nit mancbmal gute ftôfs abgeben , be- 

uent de fe faire mal par les grands 'i^ff aa f d ff hœwjabermanofî 

coups qu'ils receuoient dans leur ZtTjSltu^ ■/ /TZ 

habillement de tefte , qui mettoit vndfÉrlichkeitenzj* arminnJrl 

iOUUetleurvieenhaZard: OnttOU- lichzjuuar dafi mmdenhelmhinden 

ua moyen de s'armer contre ces pe- w»d vornm auffdem kûrafi <wol bé- 
nis. Premièrement d^rrefter la fal- f e fi*& hat > d*rnad> batte man einen 
Jade au deuant & au derrière de la h ff^f *f * vm ein , e , m , ^ ck der 
cairaffeaucc dex bons „*, p* f^t^^^Z 

Vn piaitron tout d Vne pièce , qui die armfihienen, dterechte aber bifs 

CÛUUre le deuant de la CUirafle/ça- an de» arrefioder widerhalt , alfo 

UOir éft tOUtle cofté gauche, & l'ef- dasderarm , fi die lantz^e fierté freij 

pauie iufques au gantelet, lé cofté gdtf«*"w*rd/wieauchderhelmbifi 

droitiufqu'àl'arreft, laiflantle bras m j*. ^ >? l f° w ^ "***»• 

1 endroit delà V.eue. Tellement richtennochniderbûcken-wederL 

que l'homme armé en la forte eft bmpttrahen, noch dielinckefihulter 

hors de ces dangers. Mais aufliilne regen } aMnhmàteerdenarmbewe- 

peut hauflèr,baiflèr,tourner la tefte £f"> ™d*hM défi dnbogens, <omb 

ny rémuer l'efpauîe gauche; feule- dengmldamtm^halte^nddie^ 

•ii A t i net zjuuardieie rultumdarzjt % da[s 

mentuluyreftelemouuementde- di e fi6fs der îantln oder a^ja 

pmslecoudepOUrpOUtioirarrefter auffdenbalfs, keelen <vmd drûber 

fon cheual : & fcrt cette forte d'ar- gèhen , de» hetm nicht vom hauptftofi 

mes , à ce que les coups de lance fi» komm , werf derfilb , mie an- 

donnezà l'endroit de lagorge, & au P*f!P> a " z>™'f n "*hm fi -md 

deflus, nefçauroitrenuerferla tefte ?* H ndirvnâ f^ft* ***" 

rt J i i . rt hetitetiir, *vvîf anch durch den van-* 

arreftee parles deux auis, & par ce ^ J vaeltbm die reijflgm fol ^ tm 

plaftron , que les gendarmes nom- dos oberftâcknemen, der ebenmâfsig 

ment la haute pièce, laquelle garde hindertjafs die fié fs der lantz^en dem 

auffi que les COUpSiportez ne puif- reuter,fiaufdiefivueifè bcuvaffnep 

fent nuire au Cheualier armé de la &>nicbt finders féadenmôgen. 
forte. 



>« KONICLICHE t/INSTRVCTION 

D£R KONIG. LE ROY; 

r*» ^*/Sw «fe& halte» vvir âafùr, îecfoy que l'homme ainfi arméa _, 

44 . A^îr«f mam filcher gefialt gemflet bien de la peine a monter fur ion 44, 

fchwerlkh <vnâ mit mûhe auffein c heual, & eftant deflus à s'en bien 

pferdt kommen ,, vnd <wann er aujf avder. 

demfelben Jitzjet 9 jhme iivenig oder * 
garnichts wefdebelffen konnen. 

OBERBEREHTTE& PLVvINÈL: 



es ift nicht anâerB , GnadigBer SIRE, lîluy feroit bien diffi- 

Konig> es bat beijdes <vid difficulté- cile,mais en l'armant de la CoxtCiOXi 

tenaufjich.abermanhatdiefirfach a pourueu à cela, C'eft qu'aux 

aucb rabtgefandm. <Dann m den triomphes&aux tOUmoisoù il eft 

trtumpfren <und tmmren > daes <vmb n r , 11 -1 

fbeJrechen z#bm , machtmanan qacftion derompredes lança ,il y 

beijdenendenderfiecbbahnoderfchra- doitauoir auxdeUX boutsdelâlice 

cken ein klein aufgericht fchaffet 3 in yn petit efchâffaut dé la hauteur de 

âer bohedtftpgreiffsam pferdt, auff peftrieu du cheual, fur lequel deux 

-vvelcbemficb zjvvo oder dreij perfi- QU troJS per fo nne s peuuent tenir ; 

nen halten konnen y nemblich derfo ç . • jx \*> rrer\c\arrx\e vn Afmu- 

ftechenoderturritrenfoUtdarnachein ? ' $ * y 

wtffenmeifirjeriimarmmt^nni "« pour 1 armer, & quelqu autre 

eïnandererderihmhilft, vueil esein pourluy ayder: eftant neceffaireen 

hohenottmfiyàafsineinerfigefâhr- fes actions perilleufes que l'armu- 

lichen action die rûfi-oderwaffenmei- r j er foit toufiours proche, ôtarme 

fterfiâtigsbeuderhandji^nddie j es com battans : afin que rien ne 

fofrechenvndtecbten follen 3 staffiren 3 o, _ r -**.,n. A n.,:„ 

j v // -n-r- j -ri manque, & que tout loitiuite. Puis 

damit ailes jusr Jet j , e vnd nicht s er- ~ n > 1 

mangek. <B*mmdermannalfiaufs- l homme eitant arme , onluy ame- 

gemftet, z>eucht mon jhm fiin pferdt nera fon cheual proche de cet ef- 

fûr 9 hart beij dos fihafot , darauff chaffaut, fur lequel il le peut facile- 

er dam leicbtltcb fieigen kan.feinen ment placer pour commencer fa 

cws <und rin anzjtfangen. DmnK QQm ç t . Car yoftre y aie fté remar- 

Jvïaijeft Cou wro belieben la en tn ,., , in., ,' 

JlJemen, dafs tn demUten <1™» , siliuyplaift,quepourrom. 

rennen vnrtd jpeerbrechen der anritt P re ^es lances en lice , il ne faut pas 

nit com- 



t 



ftôf J 

ediftmèncer fa carrière en tournatli 
pour deux raifons. Là première* 
qtfeftaht peùmmcmMiincommë^ 
dément armé,; le Geridafriie jpour^ 
roit fe deiajufter de fa bèffHe poft u- 
rë qui luy pôrteroit grand preiudi- 
Cé au rencontre furieux de fon en* 
jnemy. Là feeonde,qu*ilfaut partir 
tous deux enfcmble ; afin de fe ren* 
contreraumiIieudelalice,oùdor. 
dinaire fe placent tout vis à vis, le 
Roy, la Royne* les Princes & Prin- 
ceffes, & les plus grands: ce qui ne fe 
feroit pas iuftement^fi on commen- 
çoit fa Courfe par vnë demie voke. 
Ceft pourquoy il faut que lesche- 
uaux pour faire cet exercice fiaient 
grandement patiens m \ partir , & 
âccouftumez à demeurer arrer 
ftez la telle dans la carrière &c fans 
inquietudei tant qu'il plaift au gen- 
darme. 



nhimwenden bejchicht, kuf zjwe-* 
ijeti'vrfachem Die erfie^di'eweild^r 
reuter , in fo fchwerer *uni. vnbe* 
quemblichen ràfiung leichtlich môcbte 
auffeinergmenpoflùrkommen/vvel* 
chesjhmeim anrennen feiner vvider- 
part viel vorthetls benemen. nmurde^ 
2)/> andere, dieweil die pœrtheijen 
aile beijde z*uglekh anfyrengen muf 
fen> damit.fie:in mitten der fchrm* 
cken zjnfàmmen kommen 3 da recht 
gegen ruber gemeinigiich die Konige 
*unnd Konigin 3 Furjten vnnd Fur- 
jtlich Fra'vven 'z^immer jkr. ftand 
haben > <ùuelches nun fo jufr nichï 
gefchehen kôndte 3 iwann man den 
curs mit einer haben voira anfan- 
gen vbolte, Darùmb mujfen auch 
die pferdt in dieferft etiercitio defî 
fyeerhreçhêns gràjfè gedult erz^eigen 
im ânjprengen J: vnnd gevvehnet 
feijn den kopjf duff der fieèhbahn 
fittzjthalten , fo lang es dem retttcr 
gefelleu 



L È ROY; 



t)E R È^ONIG. 



QuelscheuaUX treUUeZ- VOUS îeS . Vvelche pferdt bedmckeHeuch ZM 
i ^*~" ~ An \ M ^~«_~~^ diefer ritterlichen vbunv die beften 

pluspropresa cetexereice? J^ nf * 



PLVYINEL; 



ùberzerbiitter; 



SIRE, Les plus viftés font les 
méilleurs,& ceux qui font receuoir 
le plus grand choq , pourueu qu'ils 
foîent affez forts de reins (k deiam- 



î>it vor anderfchneÏÏs finà wol 
die befien > vnnd die im rit t en am 
Jtarckfien erfckutten: danndififiein 
anzjeig, daf fie vonjtarcken lenden 
<vnd fchemkeln find , etwas œufz,0 9 
HHh 



fiehen : daher ich 'ùiei <von den Jk&* 
cken mrfiren > infonderheit ijondm^ 
teutfcben pferden , oder die jbm&aw 
leib vnd ftarcke gleich find : dann 
diefe fich nicht leicht m ruckiwerf- 
fen lajfen,*vvie die Spanïfchen *vnd 
"Barbarifichen Happer y welche miel 
ZM>fih e vvad> hierzjt find x auch eineii 
reuter info Jchwerer râjtimg kanm 
wurden ertragen konnen* 



flNSX-BLVGinÇN- 
bes ipjour? les fonftenir\ qui me fait 
eftimerles fcîts*Gourciersvowlc$ 
chenaux d'Memagney ou deJféûHe 
pareille* lesplus propres, ne fejee^ 
buîtantpastfria&desjfà^^ 
ttes.quelfc^.cteuau^d , Ëfpî^iep&; 
les Barbesi,quifonc trop ioibiesîiic 
qui ne poûferofent porter le gen- 
darme fipefarament armé. 



DER t^o NiG. 



1Ë ROY. 



Vvann mn der reutet dfi aufi* Quand leCheuatier eft bieaaiv a^ 

^gerâfiet auff feinem pferdt fîtzst, mcfur fon cfaeual, &fa lance enla 4J ' 

<vnndfeimUntz*inhmdhdtendt mai^preftàGommencerfacourfe, 

fi^f.imcm.immfaz** comme quôy defeez-vous qu'il 

machen^iwas f aller %veUerthmf u % ' ~ ^ 

J - lexecutci 



oberbereutter: 



ïlvvinel: 



me* 



Jhre Maijefi. ich hab fchon hi 
be^orgefagP > nmie es cinnotturfftfei}, 
dafi die beijde turnier &ugleicb an- 
êrengen, damit fie in mitte derfchra- 
ckenzjifammen kommen. Im anreit- 
ten *uvolte ich ., dafs fie jhnen die 
*vierde manier der leuaden mit der 
lantzjen erwehlten, fo Ew. Maij. 
ich fchon albereit erhlâret babe > <wie 
ts damit befcbaf en 3 dafi fie nemblich 
ZMgleich *vnnd in einem tempo den 
njviderhalt der arrcïb défi kurafi an- 
pt&en ., <onnd an ftatt dafi fie die 
Jjtitz, der Untz,en algemach fencken, 
fwil ich dafi fie alfo bald an jhren 
gehorigen orth zjérechen angefitzj 
Jiij, ohngefahr z>wantz>iggang,ehe 



SIRE, Faydefiaditqu'ileftoit 
befoinquc les deux Gêdarmes par- 
tirent enfemble pour fe rencontrer 
au milieu de la carriere:enpartant 
ie veux qu'ils facent la quatrieftne 
leuee que î'ay cy-deuant déclarée à 
voftre Majefté , &£ qu'en mefme in- 
ftant ils pofent Farreft de la lance 
furTarreft delacuirace , & au lieu 
de biffer tout doucement tomber 
la pointe de la lance, i'entends qu'el- 
le foit tout à fait en la place pour 
rompre, vingt pas auant de rençon* 
trer fonennemy, afin d'auoir plus 



deloifir de s'ajufter, & donner àù 
Keuqnjon dëfire^ pour rompre dé 
bonne grâce & prendre garde de né 
ferrer pas la lance dans la main en 
choquant, de crainte que fe rom- 
pant dans la poignée elle ne fe bleffe 
la main qui fe trbuueroit ferrée. Ce 
quiârriue affèz fouuent à ceux qui 
ne fçauêt pas ce fecret 11 fuffit feule- 
ment que ki mainferuê pour foufte- 
nirla lance fur rarreftdela cuirace, 
& pour ajufter le coup oùondefiré. 
Puis la lance rompue, fi elle fe brife 
dans la poignée, il faut faire fonar* 
reftde bonne grâce; en tenant le re- 
fte du tronçon qui demeure dans la 
main: & Tarreftfait, la ietter hors 
là lice dans le champ. Mais fila lan- 
ce ferompoit dans la poignée, il 
faut en fâifant fon arreft de bonne 
grâce haufler la main& fécouër le 
gantelet pour monftrer aux regar- 
dons qu'on n efl pas eftonné du 
chocq. 



dannjedèr feiner tyyiderpart begeg* 
neî± dàmtfie raumbaben^ deftoge* 
t/vijfer zjt.a\uftiren vnd amreçhtm. 
orth zjttreffen 3 mit gâter gratien 
Ziubrechen * auch zjtgleick den muth 
ZL&faffen , Jolleh auch der 'Untzjsn 
mit derhand im jîojï hèinen zjvvang 
anthun / dann folchè pmften im 
griffbrechen , >und die handt fo fafi 
dammb gejchlojfen , njerlets^en mo* 
chte. Es tfi genug y daj? mari allein 
mit der handt die Uritzg auff dem 
rùviderhalt dejl kurafî halte y *vnnd 
den Jpeer damit gerade zjtm ftoj? 
richte. Vvann nundie lantzje nicht 
an dem handgriff gebrochen 9 foU 
mm die parade zjtm auffhalten 
fein zjerlich machen , den refi oder 
'uberblieben fiuck défi Jtocks ninnd 
kolbens in diehohe heben t/vnd her- 
nach mtttènindiefteéhahn vonfich 
werffèn. Sotte aber die Untzjs im 
griff/elbslen brechen \ s dafs nichts 
in derfauft bleibe / fiïï mon nach 
genommenem zjeriiehem arreft die 
handt fampt dem handfchuch empor 
heben , den zjtfihem anzMZ>eigen * 
dafs mon defs fioles nicht crfihro^ 
éxn jfey. 



X E R o y: 



VER KPNIGl 



En quel endroit defirez-vous *** nwlAm ripit défi leibi 
que le Gendarme rompe fon meijnet^dafsdtclmtzsamd^ 
bois? 



1er fugltéften zjtbrechcn. 



plvvinei: 



oberbereutter: 



SIRE» Le vrayendroitpqur "Dergemeinft orth , darattfdiè 



S>4f- ^ONIGUCEB 
lantzje gebrochen *jvird> ifinftn den 
* l & ut augenanbifîaujfdiefehi4terderlin* 
4 ' c ken feiten > doch trifft man am be* 
fien awffden iopjfi 



L'INSTRUCTION 

rompre de bonne grâce, eft de ïom^» 
pre depuis la veuë iufques à I ? efpau- - 6i 
le du cofté gauche, mais les meiU 
leurs coups font dans la telle* 



DER ^oN/a 



LE KO Y* 



Vvelches fini dit zjuvèMarrefl, Dites-moy ce que c'eft les deux 

npie jhrfie neMèt, oder widerhdt, arrefts,celuy de la lance & ceiuy de 

der an der lant&en 3 vnd der an dem fy cuirace* 
kûràfis? 



OBE&BE&E1ÎTTE& 



i?LVVINEL7 



CnàdigïierKonig, derAïreftoder 

widerhalt défis kûrafsifiënkleineij- 

Jin >cineshalben fthuchs langz/ween 

fin&r hreijtî mitZsweijêngutén nh~ 

gein an die feëhte fieitte dèfîirufihar* 

nifchsgehefietj ^fittger obefhdb défi 

gùrtels, welches eingeUich oderge~. 

werbj hat dafî es fich biegen kan 3 

*vnd dem reuter aujfer den carrier kein 

tmgelegenheit am arm mâche y <vvann 

nun der fieer r eut ter rennenwiU 3 fo 

lafft er diejenvviderhalthèrab. Der 

arrefi an der lantzjen ifi einfiarcker 

ledemer rieme , eines guten daumes 

kreit , der zsuveijmal f umb den kolben 

derlantzjengehet, z>u hindereftan der 

handtj dajîe rund *umb mit negeln bc- 

fchlagen isTr> <vnd dienet, die fer rieme $ 

dafs man jhnauffden arrefi défis kù~ 

rajfes anfietzje 3 angefehen, dafs ohne 

diefisder arm nichtfiarckgemg voe- 

re, die dicken lantzjen 5 fb man im 

ftrieg fiûbret 3 zjtbrechen. Vnnd da es 

qpuvan ein njbel abgerichter fieer rea- 

fcr 'vberfieben , <vnd den arresT der 

lantzjen 



SIRE, I/àrreft deîa cuiraflfe 
eft vne petite pieçç de fer longue der 
demy pied & large de deux doigts, 
attachée à deux bons auïs au cofté 
droiddé Iaçuirace, quatre doigts 1 
au deïTus de la ceinture , qui auec 
vne charnière fe plie pour n'incom- 
moder le bras du Cheualier hors de 
la carrière , lequel arrefi; le Gendar- 
me abaiffe quand il veut courrexe- 
iuy de la lahce eft vne forte cour- 
roye de cuir large dVn bon doigt, 
qui fait deux tours à Tentour du 
tronçon de la lance,prochç du der- 
rière de la main: auquel lieu elle eft 
clouée de bons doux tout autour* 
& fertcet arrefi pourpofer au def- 
fus de celuy de la cuirace, d'autant 
que fans cela la main ne feroit aflez 
forte pour rompre de grofTes lan- 
ces de guerre. Et fi par hazard quel- 
que mauuais Gendarme manquoit 

défaire 



ftv roy: 

cte faire tenir Tarreft de la lance M 
eeluy delacuirace lors du rencon- 
tre, il n'y a doute qu'il fe romprok 
fepoignet de lamain. 



tantzjn nicht an den widerhàlt dejî 
kurafi anfit&en faite > yvûrde der* 
felb aujfer allem z/uveiffel das ge~ 
werb der handt &m arm zjerbre-^ 
chm» 



t Ë R G t. 



I)ER KONlGi 



Parlons à cette heure de te ÇJuiri - 
£fcaine,& me dites ce que ceft, & 
comme quoy vous voulez que Ton 
S'en férue. 



. Lajft vns nun auch reden von 
àem Quintan rennen 3 fagtmir 3 <wa*> 
daA fei\ 3 <vnnd wie man fich beij 
demfelben zjuverhalten* 



PLVVÎNËk 



bSERBEREUTTER: 



S 1 R. Ë , Quelquesfois les che- 
valiers fe laiTent de ùitc vrie metme 
chofe j de rompre en lice les vns 
contre lés autres, ils y treutient trop 
de peine, & quelquesfois du mal, 
pour le continuer fi (btiuent -, de 
courrelabague,ilsy prennent bien 
plaifir, &peu fouuent s'en lâflent, 
mais ils n'eftiment pas cet exer- 
cice âflfez martial • c'eft pour* 
quoy les plus inuentifs ont trôuué 
vn Milieu qui eft vnê figure d'hom- 
me , qu'ils placent au mefme en- 
droit que ceiuy quicouroit en lice 
contre eux,& de la mefme hauteur. 
Et là armez ils rompoient ieurs 
lances, s'ajuftans contre cette figure 
d'homme, qu'ils nomment Quin- 
£tan , tout aulîi bien que contre 
vn gendarme naturel , &c en cette 



, .©/> Cauallim vverden iifîiwei- 
lenmûdtvnd verdrupg, jmmerdar 
einerleij XMtreiben: auffeinandertref 
fen <vnd Jpeerbrechen hatzjA gar viel 
mûhe aujf'fich , gehet auch <vnder- 
<uveijen fonder fchaden nicht ab. 
Beij?n ringelrennen ifi zjwar mehr 
lufi y vnnd wird man dejfen nicht 
fb bald fyberdrûfîig > dvch halten jb- 
rer viel diefevbungnichtgnugMar* 
.îialifch oder kriegfsrnânnifch* Dfr 
her etliche fur andern fhbtile kopjfè 
ein mittel zjvv'ifchen beijden erfun- 
den baben 3 nemblich eines manns 
bildt , njvelches fie eben an den 
platz, . fetz^en 3 den der halten fol* 
te. fomit\hnen rennen <vvurde 3 vnd 
eben in der felb igen hohe. Hier an zjer^ 
brecken fie jhre jj>eer > vnd richtendie 
lant&e gerade atijf die fi s bildt s fo fie 
den Quintan nennen y nicht anderfi 
als mjf einen naturlichm fieer reuP 
ter 3 halten alfa in diefem rennen 



2ïi KOmGLÏCtiË 
dos mittel zjvuifihen der ftiri âefi 
fiharpffrennem im ïrejfen 3 mnnd 
leichtfirtigkeit dèj? ringelrennens* 
€ Dâr arth daraujfman trijft^ ifi der 
kçpff des QuinUnen $ die hejten ftojS 
gehen aujfdiejtirne *vbet die augen à 
die drunâer gerathen 7 <tiverden ge- 
ringer gcachtet* Suite aber ein vnge- 
fihickter ipeer reutter mit der Un- 
tz>en aujf'den fchildt treffen , den 
der Quintan am lincken arm helt  
fi wendet fich derfelhe auff einem 
gewtrb herrnnb 5 <vnd fihlagt nach 
dem> der fi njbelmitder lant&enge- 
troffenhdti Da er nun inpartheijen 
reittetj *wird er aufsgemuïiert ^vnd 
*verleurtfeinèn ritt zjirfîraff'der <vn- 
gefchicklicbkeit. In diefem exercitio 
kanmanjhme eine vnderdenvierle- 
uaden derlant^en erwehlen, davon 
6w. JSdaijejti Jchon genugfartien be- 
riait hat j <vnnd <weiln die fieer^ 
damit man aujfden Quintan trifft, 
^ m gemeiniglich fihvvach *und leichti 
*vnd wol ohm widerhalt zjérechen 
fmd > als pflegt man meifien theils 
nur im <uvammes zj&rennen. 



UINSTRVCTTON 
fone ils rencontrent vnMiliëUiOdi 
trela furie de rôpre enlices lestas 
contre lesautres,& lagenrilleflede 
ia courfe de bague: l'endroit pour 
rompre eft dans la tefte , les meil- 
leurs coups font audeffuè des yeux 
dans le front, les moindres au def- 
fous. Et fi quelque tnauuais gen- 
darme donnoit dansvn efcuque le 
Quin&an porte au bras gauche, il 
tourne fur vn piuôt * & tafche de 
frapper celuy qui s'eft fi mal (èruy 
de fa lance, lequel courant en par- 
tie , eft dehors & perd fes courfes 
pour punition de fa mauuaife grâ- 
ce. On peut à cet exercice faire cel- 
le qui plailt le plus des qfuatre leuees 
que fay diètes à vol^re Majefté. 
Rource que les lances4efqueilcs on 
court contre le Quin&an font foi- *k/*i 
bles,& fepeuuent rompre fans ar- 47 ' 
refts, mefmeslepIusfouuentons , y j 
exerce en pourpoint. 



DER konig. 



tE ROY. 



Soijtnmni^tsmehrvbrigje^ Unerefte donc plus à cette heu: 

fenêrvns auff dtfsmd^uber^ re à d] fi r j d 

habt > dannalletndmfechtenmitdem , v . . \ •,"*•- 

degm xj$ pfirdt . combattre a cheual, a lefpee. 



OBERBEREIITTER. 



plvvinel; 



Diefem ritterfpiel fiin recht vnd SIRE, Pour faire Cet eXer^ 

gebùhr KMthun , // ein notturp das cicë comme il eft requis , il eft: be- ; 
filées der gaul recht verjlehc, md fcinquelecheual ^entende, &que 




,, " JIIJ ' , "" r "" J i i ."■^^yytf m ^^^x < - - A "- "- " llT_" " 



*&? 



^ DV ROlfr i)kï>àRVFEIsrNC.l^ 

le Cheuaiier le fcache mener dé àer tmet fae wol wd geféiMé 

bonnegrace. Carplufieursfetreu- ft" UnrK { ?>*m es finâen fié 

P r i r. i n n • 1 hic ihrcr wel j <welche nur me ge feu- 

uent , lefquels font pluftoft rire la - ~ dttrch jhre béfe , ûfim & i mi 

compagnie par leur mauUâlfe pO- vngefàkkte gebirdenlaéenmaéen, 

fture, & par leurs geftès ridicules, denen wel biffer wer , fie Uiebm 

qu il Vaudroit mieux à telles gens daheim, als dapfiefié einis dings 

demeurer dans leur logis.que d'en- wàerfawm , Confie himn -ver- 

«éprendre ce qtfi .s „-en,e„de„ t ^Zl ÏZ"^ £Z 

pas:acqueraqtpar ce moyen repu- ge fibkklkhkit -vnnd vnvorfiétig* 

tation d'ignorans & d'imprudens foy-, 
toutenfemble. 



LE ROY. DÊR KO Nia 

' Ôuedefirez-vdusdoncderhotti- Pbat erfirdert fa dam fi vvol 

me&ducheual,poureftredignes «« *? ^mfpfifde Jsmt 

, 7 . „ . * " „ ° ■ man mit ebren befiehen moge vor tt- 

depatoiftreen bonne. compagnie, ner gutm ge p^ a p } % diefm 

auec honneur en 1 action dont nous ixm i t - l0 ^^ ^ir reden ? 
parlons? 



plvvinêl: 



OBERSÈREIITTER. 



'SIRE, le diray première- iAnfângiié, GnUigtter K6nig> 

ment que fans vn bon chenal qui te &M* "f der1,eftev»dge< 

w ^ , . . r „ \ n /chicktesle cavallier fi m der wele 

aye toutes les parties requîtes en ^ Wct>w , w> ^^W^ 

cette adion , le meilleur Cneua- gèri û t tferdt ,dafs aile eigenféaff- 

lier du monde & le plus adroit n'y ten & « ^ e fi ern wrhaben gehôrig an 

fçauroit acquérir que de la honte. 11 fié bat , mdm mets dannfihimpf 

faut donc qu'il foit de taille allez -ml ftott d*tm hiwen vuêrde. 

,• " H c uU nr . nnnr Soie pferdt aber M fiarck t?nd. 

forte ^^ffi gefeJLl.bfeyidbt/ch^cb 

tionnee a celle du Cheuaiier, & qm «^ gUeàerm ^ egm ç imm renter 

le puifle franchement porter arme, ^^.^v? } m ff dafî es faege- 

qu'il foit patient & VlgÔUreUX, Ce r Uva p K t wol tragen moge. Esmuft 

laiflanc conduire de la main 8t des der web dabeij geddtig nmd doà 



iji ■&bftiûlïè#&/ 

hertz]oajftfiyn 3 dafi der kand vnnâ • 
der ferfingehorfkme > im galop, mit 
wrhengtèm : z>aum h im an f hait en 
j'uft vnd gewifi 3 dafs fich beij der . 
erde tumwele s fdriofe paffaden mâ- 
che ., ntvk auch abgerkhtet fiij zm 
halbennmd gantz^ên fyvlten, infùm- 
ma j allés da$ thue -, nwasdem reu- 
ter lieb ifi > *vùeit *vnnd eng > lang 
oder kurtz, , dafs fich weder durch 
den Zoaum <vnnd mundfiuck noch die 
fioren z,um z^ornbewegenlajfe^oder 
auch durch etqjyas ànders > <vvie 
dos namen hat 3 nicht erfchrecke 
'vor den trommeten > drwnmen, ge- 
thon der <vvajfen oder einigem kriégs 
infirument. Vvas den reuter an- 
langt > foll derfelbe allz>eit den leib 
aujfrecht vndgerade mittenim fat- 
tel hait en, nach der pofiur^ die E<ùv. 
Àîàqefi; ich hiebevor gewifin hab 
in der perfin défi Herfen de TJr- 
mes s aiïes'von freijer handnichtsgè- 
Z/vvungen, man tummeln gleich do* 
ffirdt y oder hàlt mit jhme fiill. 
In fitmma , ich begehr ^ dafs er 
fich fi freii in feiner rûfiung er- 
z^eige > als njvànn er in ho fin vnnd 
*uvammes ritîe > dafs er fich auch 
gleicher freijheit im fichten filbft am 
nehme énd gebrauche , *unftd nicht 
nachfolge forer <vielen 3 die mit dem 
haupt s armen „ fihenckeln <vnnd 
gantz^em leib aile tempo gleichfam 
Zjeichnen <vnd mercken „ die der 
gaul helt 3 es fiij im gallop oder 
terre a terre 3 heben den arm mit 
den fih<uverd im contra temps njber- 
fich _, fchreien ohn njnderlaf "vnd 
sprechen jhren pferden z^u. Vvann 
man in blojfen kleidern reiîet s ifi es 
<vvol bifiweilen erlaubt > dem pferdt 
hertzhafft ZMZM^rechen : im fchar- 
ynutzjren <vnnd treffen 3 kan ein Ca- 
fitain feine foldaten mit *vvorten 



vtmfmcrïcm 

talions, au galop, à toute bride, ài£ 
reftantiufte & ferme, maniant ter- 
re à terre Vigoureufement fur les 
paffades furieufes: Cm les demies 
voltes & fur les vôltêé, fâifant tou- 
tes ces a&ionsà toutes les fois qu'il 
plaift auCheuàlier, foit large ou e- 
ftroit,longou court, fansfe mettre 
en colère pour la bride, pour les tal- 
ions, ny pour quoy que ce foit, &: 
fans auoir peur des trompettes* tam- 
bours, des armes, ny d aucuns in- 
ftru mens de guerre. Quant àl'hom^ 
me, il faut qu'il foit toufiours droi£t 
& bien placé dans la felle,fuiuant la 
pofture que i ay cy- deuant fait voir 
à voftre Majefté,fur la perfontiedè 
Monfieur de Termes , auec vne li- 
berté , & fans aucune affe&atiori, 
foit en fâifant partir fon cheual delà 
main, en le fâifant manier, ou eri 
ParreftantBref,ie veux qu'il paroif- 
fe.auiïï libre dans fes armes comme 
s'ileftoitenpourpoina, &quil fa- 
ce toutes les adtios du combat auec 
la meftne liberté , n'imitant pas 
quantité de perfonnes qui marquet 
de la tefte, du corps, des bras & des 
jambes, tous les temps que fait leur 
cheual, foit au galop,foit terre à ter- 
re, hauffant le bras de l'efpee à con- 
tre temps, ou le biffant immobile- 
crians perpétuellement, ouparlans 
àleurscheuaux. En pourpoint il eft 
quelquefois permis d'animer le 
cheual de la voix: aux combats de 
la guerre le Capitaine peut faire le 
fcmblable à fes compagnons: mais 

à ceux 




-e%N- 






Çenette propre pdur rame $ 
1 ner la te/h du cheud atd* 
Jàhattdmmejur tapuy deU 
Inde et fûtme awChaquenét 
et cheaaux de pas h hr anche ^ 
/ûur reieuer, 



Genette pmrleçhud i^ 
Jur îafdy <k U num 




'■',- ! K\nM .'aeûnettè entière 



auec* 



'deux ' . petite » wllotef . 



i/léfrimrttrj/lfrepr* four ^eteuer 

1* sh/M/al .1 '*• ' 



„„,atte pour te'etietud (jwfiipafo 
âçtm<e tmpjwr ta nuwt eîte m u 
mené daumpje que loutre . 



Çejlç iranJjejji tardye et 
ramemej&rù , 



fa, tefle lu cheud 



ï cëdt qui fë lotit fur là carrière 
pôurlepiàiSr,!ë Cheuaiiêr ne doit 
parler ny afôhcheual, ny àfoh en- 
iremy : ains doit fonger feulement 
à commencer, continuer & finir de 
bonne gracé ce qu'ira ëntrepris,afin 
de remporter auëc àpplaùdifiè- 
taèrit dés règardàns, Fhonneui: & la 
gloire que meirite celuy qui s^ën ac - 
quïee dignement 



hujfiritintern : : aber vumn man in 
carrier *<vmb luftsweillen rennet* 
da Joli der reufersmarm kein worp 
yerlihren > weder fieinen feînd 
noch dem pferdt z^ujprechen > fondern 

entreprife fnfich *vnd iwacker anfan- 
gè , inittele <vnd ende ., damit er mit 
confins défi gantz^en njmbfiànds der 
zj&fiher ehr nmd preif davon brin* 
gen mogë* 



%è "Aô-fc- 



&E& J^QNÎG. 



p ;^^nd41lômtaë&iëçheuaibttt 
les qualité^ que vous Venez de mé 
dire, ou qaëiqties-Vnësdespias hé- 
Cèflàiïé^(ëftanfbién difficile de tes 
reac^nfréir toutes enfëtnble) que 
dfefiréÊ-toUS Qu'ils facènt? 



^Dafich riûhaïïé die fi erforderti 
' teten 9 ddvotijbr 'uns nach der 
î?fi*g?» oderjadienoth e uuendig- 
fien { dannfihwenich <vuerdenfie aile 
ZàUgleichbeij e mander zjtfinden fiejjn) 
beijâem rester <vnd pferdt befinden 
filfffîj *vym <werc dan wtitterx 



PLVVlNÉLT 



êËÈRÈÈRÈUtTER: 



: S i R B , Il faut qu'ils fepîâcëiifc 
au lieu marque pour le combat , 
p ^qui doit eftre entre la lice& l'ef- 
chaffaut , où voftré Majefté doit 
eftre fi elle ne combat elle-mefme* 
qu'ils feméttent à quarante pas de 
diftance lVn deuant l'autre , i'efpee 
en la main, en mefme pofture que 
Êy^deuànti'ay fait voir à voftre Ma- 
jefté, qu'il faut tenir là houffine e- 
ftânt arrefté, & demeurant ferme, 
attendant le fon des trompettes 



£fnÂdigfterï{6nig,DafoÛenJU 
fich an dm ortb , der xjm kampff^' 1 ^ 
tabgez^eichnet ift , z/weifichen den* L 
fchrancken <vnnd dem fchapjfot oder 
iuhn begeben, aida fichihrè NLaijeft* 
auch befinden wird, <ùvo fifn fie nit 
felbfien kampffenfilten, auch fille n fie 
fich in derdtjtandts viertzjggânge et- 
ner*yon dem andernhalten 3 mit dem 
fibvverd in der faufil èben in derpo* 
fiur 3 die E, M, ichhiebe^vorgewffefh 
hab;alddfollen fie fich ftillvndfefthah 
ten, <vnà dafelbfider trompetten^mm 
anfyrengénerwarten* EinerfoUnich? 
KKk ~^ 



>« KOmGLICÏiË 

ehe anfangends derandern^ fondera 
die ferfen an dos pferdt h ait en > dm 
Z>aumfampt der hand/vmb dreij fin- 
ger finchen laffen , <vnd mit erhabenem 
arm vndjch f uuerdtin der faufiin der 
furi <und ernftlich ànfatten > fonahe art 
feindt rùcken als môglich ifi> <viïnd im 
fârùber pafiireneinenfireich mit dent 
fch-jverdgeben ,folchen abernicht e von 
dachauffdashauptfùhren, e uucilzj& 
beforchten y man mochte in der rencon- 
tre <uuannman défi reùters verfehlet, 
dos pferdt trejfen$ fondera *uôrnen auffi 
dos angeficht 3 denfireich et*uvasgegen 
der lincken feitten zjehenâ, darnach 
demorth, da der feindt angejprenget 
hat^eine halbe voita in curbctténne- 
men: dann difi ifi eben davonichge- 
fagt bàbè,dadiefîhone erhàbenepaf 
fadenam îneislen<uonnohtenfind,da- 
mit ,<wanneiner*von den beîjden ehe 
als der ander fich gewendet hette , er 
fi lang ivarte> bififiin <widerparth 
dergleichen gèthan ; in dejfenaberdas 
pferdt an einem plattsu infehonen car- 
betten *uerleibe. Da fie fich nun aile 
beijdege<uvand 3 foUenfté z>um Zfuveij- 
tenmahl zm einer zjcit zjigléich an- 
Jfirengen, 'vndindemfieeinanderbe* 
gegnen^ einfireichmitdemdegen ein- 
andermerfetzjen^'vndfolcbes bifizMr 
drittenrençontrecontimirm* 



UlKSTRVGTION 

pour partir, lequel ne doit pluftotë 
commencer que chacun ferrant le& 
deux talions àfon cheual, baiflant 
la main de la bride de trois doigts* 
& hauflant le bras de Pefpee doit ef- 
jchapper furieufement,paiTer le plus 
prés de fon ennemy que faire fe 
pourra * & en paflant donner vn 
coup d'efpee,non fur la tefte à plain$ 
de crainte que ne rencontrant 
l'homme on bleffaftlecheûahmais 
fur le deuant de la face tirant vn peu 
vers le cofte gauche, puis au inefme 
endroitd oùfcn ennemy eftparty» 
prendre vne demieyolte à courbet- 
tes: carc'eftlà, comme cy- deuant 
i'ay dit, ou les belles paffades rele- 
uees sot neceffaires, afin que fi quel* 
quVn des deux acheue de tourner 
le premier, qu'il attende que foa en* 
nemy ayt faitlefeœblabie,fonehe-j 
ual demeurant en vne place en la 
belle a&ion des courbettes: &eftas 
tous deux tottf oez, repartir en mef- 
me temps, fe rencontrer, fe donner 
encor chacun vn coup d'dpee, 8c 
continuer de la forte iufques au 
troifiefme rencontre. 



der i^o nig; 



LE ROY, 



VvasfoUenfiedannindieferdr^ Età cet roifiefme 



Un rencontre thun ? 



defirez vous qu'ils facent? 



rencontre,que 



fit ton 



^NhmFFEISFNâ 



PLVVINEfe? 



pèEZBEREllTtEH: 



S I & & , II faut que les deux 
feombattans foient d'açeord au 
trcifiefme rencontré, qu'au lieu de 
pafler outre pour aller prendre la 
demie volte, de demeurer & tour- 
ner tous deux fur les voltes, vis a vis 
IVn de l'autre, fe donnas continuel - 
lement (en s^attendaris^fin de ne fe 
brouiller) des coups d'efpees* auec 
vue aëtion furieufé, & continuer 
iufques à la troifiefme volte. Puis 
ayant iuftement la tefte du coftë 
qu'ils fontentrei, chacun s'en doit 
retourner furieufeinent d où il effc 
party, faifânt mine d'aller repredré 
vne demie vôitë , au lieu dequoy 
deux autres au méfmëinftadt rem- 
pliront la place, & feront le fembla- 
ble. Voylà (SIRE) comme quoy 
les Cheualiers doiuênt combattre 
aux grands tournois & triomphés 
pour fe faire eftimer • car en cesren- 
cotresil fe peut donner de fi grands 
coups d'efpee, que celuy qui n'eft 
bien adroit à les receuoir , court 
bien fouuentfortune d'acquérir de 
la honte au lieu d'honneur : & pour 
prouuer mon dire par vri exemple, 
voftf e Majefté fçaura que feuMon- 
iïeur leConneftable de Montmo- 
rency n'eftant encor que Maref- 
chalde France, nommé le Maref- 
chal Dampuille,a dôné deux coups 



jhreAîaijefi Es mûfienfichbeif 
de partheijen in diefem trefien mit 
einandêr wrgleicken , dsfis anftatt 
fie beij einandêr fâruber pafiiren s 
ynd aie halbe 'volt a nemen fblten 3 
fie aida <verbleiben , fié ah beijdein 
volt en trâhen à einer geradegegen 
dem andern vber , <vnd fein <uvar- 
ten, £amit fie fichnicht ficlbftpertur- 
biren > darnach ohne vnderlafi mit 
jbnderbahrer furidtefichwerdter ein- 
andêr anff die kopffe fihlagen > <vnnâ 
folches antreibm 9 bifs zji der drit~ 
ten <uolta, Darnach ± <vvan fie die 
haupterjufi zm der feitten gewandt 
da fieherkommen find y JhJl einjeder 
mit vngefiûm wider an den wth 
kehren <von dannen er angefirenget 
hat 3 vnndfich annehmen, al$<uvann 
tr eine halbe <yolta machen woltâ. 
Alfio bâlden fioïïen z/uueen anderc 
an jhrerfiatt aujfder bahn erjchei- 
nen , *<vnd \hm thm,gkich voie die 
*uorigen. Difîifialfo* Gnadigiïer 
Konig <vnd herr 9 die rechte vyeifi y 
deren fich die cauallîeri in triumpffen 
wnnd tumiren gebrauchen fiouen a 
jhnen hiedurch ein anfehén zjtma- 
çhen : d^nn es gibt in dicfien recon-* 
tren fi fiattliche ftofi <und fchwerd- \ 
fireiche , dafi einer der die gefichich* 
lichkeit nicht bat (biche km empfan- 
gen* anfiattdefipreifiwolfichimpjf 
njnndfiottdavon bringen kan. Z)a-> 
mit ich aber die je s mit einem exem* 
pel bèjietige , als fioll E<w. Maijeft* 
'wijferi ,, dafs weijlandder H. Con* 
nejiabel von Mommoranzjj , ak 
er noch Marfchalck in Franchr^chl 



4* 



'&+ XONIGIÎÙHÊ 
<vnnà der von T^ampmÙe genefmct 
p. voar 9 in gleichen ocmfiànm defttitr* 
nirs nmd wUtinphs 3 zjuveen fë vn* 
gejchivmgener fchwcrdfirtkh œttfe 
getheilt > daf tr mit dem jj£pn ei* 
nenférften demgatd aîiffdœs rnck* 
wsùt£> gelegt : mit dèmmdern aber 
mèp anfehlicheh herren), der farder 
' épe^^eum tmen zm feiner.zjeit 




malien; De? erkejfrekh iftgefche- 
hén &0. Bajorid y damais ± dis aie 
l^ôïïigm aufs Hiipanien \hren \ Bru- 
der Kmigharlm befitcht : der andet* 
haï jfich begebenzjt Faripim klèinèti 
gdftèU hindet dem Louvre 3 in déni 
Vtfipîf-j Jogehalten vvorden als der 
T;rfnï& <voh Portian Hochzœit ge? 
'hMtèth Heijdeft haben bcijgewohne)t 
*brnd gj&gefèhen der Konijg, feinè 
pmtèr dit JÇjnigin $ alk Férfien 
%M 'Fârfiin 3 Grôjfe 1 JÈefrn *vnnd 
fm^ende^Koni^ichenhùffs. î>/>- 
fi f haben ix)ir feiner gëdâchtmfi 
zj$ i nént vmd lob mé^i/agên* 
Hàfï:e~r deïbejïèrëutergewesl 3 geûbt 
~i$aîlèn riïter$ielën J Jo < vmb êhf'unnd 
*ïiigendt nwiïïen ange fangen > fur allen 
fi .%& èiner&ettgèleb haben. So <uutifs 
( nun ihrè Maijefi, ich riichts mehr 
&ufi,genvvds diefi UblichereitkmB- 
'anfaftget 3 atijprbalb dlein vonderi 
~Mifidfiûçken } dér pferden. VbeilabeT 
âtfs ein filcher difcurs 3 der E<uver 
~$ïdijè$. mehr importuniren als nu± 
~fijen fihàpn kàn > <vvird es bejfer 
'fetyïi davon ftittzMfth<vveigen), 
*uà_eiin es derofilben doch nim* 
mermehr an erfahrnen fmckern 
"im ymarfiaU mangeln vuird 3 die 
*wpl acht werden nemen s dafs 
J 'jËwtr Maijefi. hein pferdt <vor~ 
gèz$gen njvèrde , ddjsnit mit fei* 
mim mwdjtmk *ynd anderer zm~ 



d'efpeé en pareilles occafions dé s 
tournois & de triomphes fi rudes, ^ 
queduprèmièfilreduèrfa vnPrin- ♦*•■ 
ce fur ia cirouppë de fon cheual : 6c 
de l'autre il porta pat terte hors 
delà felié yn Seigneur de quali- 
té qui auoït \ï eputatioft d'e(|re;de$ 
meilleur^hômmes de cbeualdefcîi 
temps, t^ratttiér coup fut donné 
àBaj^rin^quanâia Rey netf Ëfpâ- 
gne y fxitïrfeuuer le feu Ro^ Ctrai^ 
lésïbn toë,&rautrie en cettevillè 
dePafisy auj^titiafdihcjui éftdëî^ 
riere le Louure , aux combats ^ui 
furent fai&s au tenips deslîôpcés 
de feu îyiônfîeur;fê Pririée de Por^- 
tian» & tôiis déu^^fi prefèijce du 
Rb^delaRëînèû^ 
les Prises % t Prînceiïes , S^iéart 
& Damèsdela CoutÀtifli^^nâ 
nouscetteîouangë aïâ rnatrlôfré^a 
difont déiu^que^^é tè ^^ 
droidà cheuai, &àtdusles exerce 
ces d^hônnéûr & de vertu de tou^ 
ceux qui fe font rencontrez dé fôtt 
temps. Une me refté donc plus rient 
a àdireàvoftrëMajeftepource qui 
concerne Texercice de laCaualetie. 
fînon en ce qui touche lesemboù- 
cheûres des cheuaux^Mais poiit au* 
tantquec'eft vne chofe qui luy ap- 
porterait pPd'importunité que dV^ 
tilité, ilfera pP àpropos que ie fn'eti 
taifeque d*en parler, d'autant que 
V.M.n ? auraiamaisfauted > efcuyérs 
très- capables, qui prendront garde 
à ne la laiflfer monter fur aucun che- 
ual auqûéîil manque quoy que ce 

foie 



DV ROY.' vndervveisvnc^ 

foit auharnoisny àl'emboucheure; g^ r m ft be fi e wrfihen* 



î.E ROY. DER <ONlG. 

NeaotmoinS ie ne laiffe pas de Niéts defioweniger trtgen viir 

Vouloir fçauoir tOUt ce qui eft de gieiebmafiges iierlangen atuh diefir 

cet exercice , & particulièrement dir t m ^S m f4 t ^ hm ' in J on - 

dece quidependde voftremetho- ^"fr? Wf?™»™™ 

deCeftpourquoynelaifleznena * ^^ Vvo3et der-jvegm 

medeclarer, &acheuezdeme fai- met %™Maffen, mh-fMes zm*-- 

re entendre comme quoy vous em- klarmvnd<m<j{z*igen, vtwjbrfir 

bouchez toutes fortes de cheuaUX. eine%veififihrn,evvernfferdta%die 

mundftœk cmxjdegen. 

? L Y V ? N E U OBEREES. EI1TTER. 

SIRE, Taatd'exceîlens che- & hdm fi -M utfir ritttr 

uatiers ont parié de la forte qu'il f al- <- jm g e y,g jtangen %tmâ mtmdtfii- 

loit emboucher les cheuaux,&: par- ckm der pftrdt géandelt , infin- 

ticulierement le Seigneur Pietro J^Pi*»AM»mFerT*r*Nt+ 

Antonio Ferrara, Gentil-homme tâ^Z££ï^ m 

iNeapohtais,enaefcntfidignemet, ^^ S jft « -jnmégUA ifi 

&auectantdefoin&deiugement, ^ er zjmaàxn : derhaêenicb die 

qu'il eft impoffiblc défaire mieux, jtnigm , fi kgimg fad attericij 

C'eftpourquoy ceux qui feront CU- mufirr der mundpûAen in grofer 

rieuxde voir grand nombre d'em- f^ jS /* f ehtn > . HP** ^> 

boucheures de diuerfes façons , fi ? h s "f% tn V ff T ?t 

pourront ietter 1 œil { fi bon leur w / Vvag mîà ^ mein fer f mm ^ 

ièmbic ) far ce qu'il en a mis en lu- u n ^ t i> m & *# frieden , ^vmm ié 

mïcrc* Pour moj (SïRE)ieme Evver AUtjifî. ^nimhimgtïmge* 

cootenteray dobyr aa comman. imfmUishn^nderz^hUnkan^e^ 

dément qu'elle m'a fait, de luy di- P tcb ^f^^d^mmafé^. 

• ï, r r i^* ^ darnach <uvie tai dêetmenfebrauche, 

mût quelle forte ie me fers des em- n / -^ ^ f£ „j f %d r« jt„ * * - 

boucheures, & comme i en vie. La mtB mag it (tàa* fi demgml an 
meilieore qui fe puifle ren contrer, mun i nif^At thaï, ^vannes duré 

LLl " 



32 g K0NIGLICÏ1£ L'INSTRVGTION 

gute band défis reuters gefûhree e ft celle qui ne fait point de ■ niai 

wird , duré hûlfguter fiéulen die j ans j a bouche du cheual, conduite 

mmém gibt <Dann dafs ethée par l abonnema j nd uCheualier, & 

fich bereden Utten, der z^aum jetx es r j^„„~ 

«foin , der deipferdr dos bmp! ge- ?*^ bonneefêol equ .1 iuy donne- 

-vvifi moche , dafs filées xMràdt ™ ■ car de croire ( comme il y en a 

gehe vndjîch 'wende nach dem Mie- plufieurs) que la bride feule foit cel- 

fettidefi reuter&i ift ein narrifih vn* \ç qui affèutelâ tefte du cheual , 8C 

gtrtimbte meijmvg , damit Ewer q U i} e facerecaler& tourner au gfié 
A&frffi. nkhtmfijihaken Dam ^ Cheuaîief ce f on£ aes<:omptes ' 
4»**m derMhedderfc bfurdeSj defque lsie nedefirè 

renfie feijen féarpff odtrftifmpff, «"!»*"""««». H A> - 

mchtmacher > . dafs fié einffirdt pas entretenir toftre Majefte. Cat ■ 

tummeit ,<wann fie nit einer 3 der tout ainfî que ladiuerfité des efpè- 

derfiihen reétm gebraué weifi, rons, foitpicquans oumornez, ne 

Mderi-ferfinbrtjdfikandervnder- fontpasmanierleschëuaux,s*iisne 

féM der zjvm-tmdgebifi fur fié fontp i acezauxta i ons dequelqu'vn 
(ilbfi de/s pferdts battpt -vnd mundt . f p- * • 

J JJLSL&m , Lnn met ein <V* * en puiffe bien feruir: tout de 

gefékhu-vndmdiefemjfulerftir- mefmela diuerfitedes brides nac- 

nè bande dazit kdmmet. <Dochifies commode pas la telle ny la bou- 

aué ein notturffi 3 in diefim fiùck c he des cheuaux,ûla main de celuy 

dtm pfirdt fi viel zjt Ueb vndge- qui y en f erc t n ' e ft expérimentée en 

fallenzMéun aïs jmmrMk , rejœrcice# Neantmoinsileftnecef- 

^t^r£^î fairededonnerdelaçommoditéôc 

W , dem anderngarniétiienen, duplaifir aucheual, leplusquetai- 
vnd die an ftatt , dafs fie dem re <e pourra -citant certain qu'il y a 
mund angenebm fin filten , demfil- desemboucheures quipeauentfer- 

berinur vduft 'vnd vàderwiilen u j r au vn$ q U j ne f ero ient pas pro- 
hingen Inryegnng deffen Cage presauxautr&s:&qu j au lj e udeleur 
té , dafs dte fmrnemïte warchtng r ;ut^„^u» i„,,. 

defs geiifes Lin bertèe , ob die eftre agréable dans la bouche, leur 
ftangen lang odr, hirtz, , kart oder apporteroiet de l'ennuy . Pour celte 
gel'mde fiijen , dos aué daran hoé <au(è ie dis que le principal effe£fc 
odcrmdrig, gerad oder ierkeh~ du mors confifte en la branche Ion- 
ye S- . gue ou courte, flacque ou hardie, 

i'œii haut ou bas, droiâ: ou rêuerfé. 
*Ah vm exempt. Vvann ein Comme pour exemple fi le che- 
pferdt ., die nafi zjt hoé tragt, fi ual porte le nez trop haut, faut que 
mûffm atich die Bangen eben "jnder l'œil de la branche foit vn peu haut, 
' dem gebifi et-mas hoé , 'vnnd vn- } e \ 3rzs je i a branche ietté en auant, 
de» wdfârgeféojjenfiijn Diefis cequ j s ' a p pe n e hardie, quieftpro- 
mman wir hmte oder gefihwinde ^ -- " "* 



DV Rot: 

pire pour ramener la tefte du cheuaL 
Si au contraire le cheual porte la 
tefte trop bas, il faut que la branche 
foit flacque iettee en arriere,& l'œil 
bas. Mais fi naturellement il porte 
bien fa tefte, il fera befoin que les 
branches foient iuftes , par ligne 
droiâe depuis le banquet iufques 
au touret de l'anneau de la refne; 
Quand ài'emboucheure, la prati- 
que m'a appris qu vne douzaine ou 
plus £uffifent pour toutes fortes de 
cheuaux: à fçauoir vn canon fîmple 
montant peu ou beaucoup^ ou auec 
vne pîgnatelle, c'eft à dire, que le 
pasdafnetresbucheen arrière, qui 
ne peut offeneer le palais de la bou- 
che du cheuaL La féconde, vne ef- 
cache à pas d'afne tresbuchant de 
mefme. Latroifîefme, vneefcache 
à deux petits melons à couplet 
montant garny d annelets rayez, 
eftantà noter quetous les pasd'af- 
nes en doiuent eftre garnis pour 
donner piaifîr à la langue du cheuaL 
La quatriefme,toutde mefme, ex- 
cepté que Tefcache doit eftre de la 
forme d'vn petit baftonnet, & les 
melons vn peu plus hauts, comme 
ballotes. Lacinquiefme,deux me- 
lons auec deux petits anneaux der- 
rière , àpasd'afne tout: d'vn? pièce. 
Lafixiefme deux poires fort eftroi- 
tes,auec deux petites ballotes prés 
du pas d'afne , qui tresbuche des 
deuxeoftez. Lafeptiefme,despoi 
res couppeesà pas d'afhe. La hui- 
cliefme deux poires renuerfees à la 



VNDERVVEISVNG. 71? 
Bangen , wadtwch do* haupt défi 
pferdts in gute pofi&r gebracht mag 
ruuerden. Truge es aber im trader- 
spiel den kopjfzjt nidrig > fi'uoerden 
gelinde Bangen erforâert 3 diedasang 
niârig haben ^ <vnnd vnden zji nick 
gebogen find. So aber ein pferdt -*v(m 
natur fein haupt htipfch <unnd zjer- 
lich tnige, als follendejfelbenfiangen 
*vom Zjtpffen odergebifs an hifsauffs 
gevuerblein , darander z&gelringbe- 
fefiigt , fchntir gleich gerichtet fcijn, 
Pvasnun die mimdtfiïcker anlar.gt^ 
hat mid) die lange erfahmng gelehret , 
dafs derfèlbencindatzjet od.er ohnre- 
fehrfoviel s genugfiijn \rjerden, aller-* 
ieij pferde damit auff^uzÀnmen^ 
^Das erfte sjt einjchlechter canon , fi 
ein wenig zjt berg fieiget , oderauff 
pignatelltjch > tin gtkrôpfi holgebif^ 
an dern dergalgen zm rrick *uutichen 
konne> daf erdemganmen de f pferdts 
heine <verletzjmg brmge* ^asander, 
ein krappen mtmâfiûck, gleicherge* 
fiait mit einen ZM mek fallenâen 
galgen. ¥>&$ dritte glcichfds ein 
krappen mtmdftnck mit zjuvetfen klei- 
nen melonen ^nd r^erfich fieigendem 
geijuindt, voiler gereijfien ringlein: 
<vnd ift aime in acht zjmtmen, dafs 
aile galgen mit fblcben ringlein ver- 
fehen feijn mt&ffen > damit das pferdt 
ein l'djlgewime, miîierzjmge da- 
ran zji jptelm. Dm rjierdte iB*v~jie 
dos rjortge y aufg^nommen dafs dit 
krappen in derfirm emes fiochleins M 
<~vîid die melon en ein~j~jenig hoher 
find , faft iz'ie die "jyattzjm. Dos 
fmffte hat zjuïq melonem fampt et-* 
lichen rsngletn , i-nd einem galgen fi 
gantz> auf einem fluck. < Dat fichflâ 
hat zjirjo gar fchmalle Pt)ren ^ mit 
zj-jvo kleine *waltzjen bei\m galgen^ 
<uvelcher fich auff betjden feitten fen** 
ckenfoUe. Imjîthendenfînd gereiffté 



s*S KONIGLICHÊ L'INSTRVCTION 

oder mfsgeftMtc Tiyen , fimft pj etro Antonio, le pas d'afne pre- 

wrgécndemgdgn. Dtsachtebat nant entre la branche & la poireXa 

zjwo *vmbnkehrtc Fqren > mit a r m • m r - n 

Pietro Jntmio maniJ, nemblici «eufiefme, vne Pluumelle, qui eft 

dafi dcr Galge tarifée* dm fian- l'emboucheure toute d'vne pièce, 

gen vnd Pijrm hait <vnd befifiigt à peu prés comme vnefimple genêt- 

fiij. Dos nmndfe ift ein Plwvincl- te.La dixiefme,toute femblable, fî- 

lifehearth, ein gebifi fegant&aufs non deux petites ballotes fort e- 

«tmfimk, beynthederanfaéen ftro i t e se nchafleesdansleboucheu- 

geneften Zdwernetdjen* Dos sue* r > - /* « rt i 

%*d ifi dem vorigengmKgleicb, re - L vnziefme, vne baftardc qui 

m* dot zswoUcincond ftbrjém*- tient de la genette,& de la Françoi- 

U wdtzjcn in dm gebifi tingcfào- Ce, qui a de ï'ouuerture, & non point 

ben. Dot eijlfte nmmtmanem'Ba- de pas d'afnes : la groumette eftant 

fiard 3 yveil es zjtm tbcil genenifih tout d'yné p i ec e , de façon qu'elle 

«« theU Fran^Jlfihifi bat fouftiétiuftelemors.Ladouziefine 

z/uvar eme owtmm aber doch kei- 



nm galgm fdic kinktttc ifi gantz> vnegenette dequoyiemeferspour 

xup «mm slikk vmtd dfo befchaf- "* haquenees , cheuaux de pas , ou 

fa , âamit dos gebifi jufi vmtd an de chafle , pource que ic les treuue 

feinem reàttn orth erbalten werden plusiegersàh main.Maispourbien 

Mme. Dos z^velfie ifi ein rechte ordonner vn mors au cheual qu'on 

genette d^ubjerneMan^ vemembouchcr U f aut f caaoirco _ 

z#gebJalâm P pge , wil à fil- &*&** ce qu il a befom pour fa 

Au fem Uicht ouf der faufibefinde. commodité, & de celle du Cheua- 

'Der abtreinem j>ferdt( fimanjetzjt lier. Premièrement, que le cheual 

zst zÂumm <smhabtns ) ein gebifi aye la commodité de la langue , qui 

nacb feiner orth -vnnd eigenfchafi luy e ft necdfcire : que l'emDOU- 
'vererdnen 'uvu , der mua >wol zjt u • n. r t • 

d, •!„. - -irl <. r i j cheure porte îuftementfur le coin 

ïTtheslen wiffen , iwa* fo wol dem , X • <-i 1 « 

tferdt zm fiiner geUgenbeit diene desgenfiues, puisfilalevreeft trop 

vnd notbftij, als demreuter, vnnd grofle , la lêparer d'auec la genfiue 

erjHichJehen s dafs der zjmgen défi auec lesannelets , y ayant quantité 

tferdts jhre gebuhrliée freijbeit ge- de cheuaux qui mettent la lèvre 

lafenwerde dos gebifi reèt in die foubs l'emboucheure , & par ce 
*winck€i der iaâm zj* lifen homme . n. u a* a. i-» 

j ; /- 5 L J moyen en oftentleftect. En après 

*vnd <wq die upuen z^u t dtck *meren , M r 7 . . ; t f * t 

rmn âiefelben <von dm Uden oâer Zambien appropnerles branches 

Zanfleifch abfbndere , weiljîcb *viel & l'emboucheure, COUHes, 15gUes f 

fferde befinden , jvekhe die lippen flacques» OU hardies :rœiî h aut, OU 

<unâer àasmimAftkk zjdegm ,<vnnd b as % f e | on q ue } e requiert ia forme 

éme àtdurcb fime ^chmgz^ dcrcncolcore f &lapofturedclatc 

k^mmmjuuif^ Viefemnaé fte duchc uaL Prendre garde auffi 

fortiori ™& 



'{JnvoutkeuriP a 

/eux rmeffes ^Jûrt 
eftwite .âc'deuxfàth 



C^eè^inuke^eÂ^o^efàu*' les: 
'chevaux qui ùfit la loucU ye^endu*,, 

et les- Itwesjènftljles, et les Uures^rof^ 

Ces et charnues < 



(affûtés mr . ^* 



/ 



w «tf/tf 



(/tîuertiive-* (fejd bmauc*. 




Cejle < cft\bçfycbeuÀ efifropre aux 
chewkx Qui #nt h itrtuhe miêiqcrm. 
fmmt&s laréesjettfibles^ttu^ leur* 



ure A 
j aafnc dune? - 
/' nicce auec deuxMmns 



Ce/le Imiuiâeèfi.^ra^e^imr h cheual 
qui forte mafieziloi} lieu^et quiljmt 
vnjieuiramenéf % ' • < ' ' 



ifyotè! fn,, 




içQ a la 

5 ^ > \ 



y A. 







t* cfçacke a ' Càl u 
{ demi > 7nelûn> 






/j^v? /a . 




DV ROY. 

fur toutes chofes que la gourmette 
porte & repofe en fa place, qui eft le 
petit ply foubs la barbe ducheual. 
Et fi par hazard le crochet de la 
gourmette pinçoit la lèvre, il le fau- 
dra fort courber en haut vers la 
branche du mors , ce qui arriue fort 
fouuent , principalement quand 
l'emboucheure eft vn canon,à cau- 
fe de fa rôdeur, qui enfle &i releue la 
lèvre par trop. Confiderer en outre, 
fi la bouche eft beaucoup fenduë,& 
en ce casluy mettre du fer dauan- 
tage dedans. Ou bien mettre la tran- 
cheâile plus haut près deFœilde la 
branche, voire dans l'œil mefme,s'il 
eftbefoin. Si aufli la bouche eft peu 
fenduë,luy faudramettre peu de fer 
dedans,& s'il ety befoin ofter la tran- 
chefiiledu tout. Si lecheual ouure 
la bouche par trop, Iepasd'afneàla 
pignatelleluy fera plus propre,pour 
ce qu'il tresbuche en arrière fur la 
langue. Ayant eftéinuenté tout ex- 
prés pour cet effe&,& pour n offen- 
cer le palais de la bouche du che- 
ual S'il tourne la bouche en façon 
de cifeaux deçà & delà, lesembou- 
cheures dVne pièce font les meil- 
leurs, & neceflaires pour empef- 
cher cette a&ion mal feante, & à 
tels cheuaux ferrer fortlamuferol- 
le. Toutes lefquelles chofes fonc fi 
neceflaires d'obferuer foigneufe- 
ment , que qui y manque en la 
moindre partie, la bouche duche- 
ual, & la main du Cheualier ne peu- 
uent auoir leur commodité parfai- 



VNDERVFEISFNG. 2 7$ 
portion geben 3 ob fie langoderkurtz>> 
hart oder gelinde feijn , ob dos aug 
daran hoch oder nidrig fiehen Joli 3 
nach dem die gefialt défi baljes am 
pferdt <vnd gantz>e pofiur défis kopjfs 
erfordert , dabeij <vor aïïen dingen 
in acht nemen > dos die kinkette an^ 
jbren rechten orth gelegt werde > 
*welches ifi eine kleiné faite <vnder 
dem kifel de/s }?ferdts. Solte aber 
mon <vngefehr der hacken an der kin- 
ketten dos pferdt in die lippen fie* 
chen y mufie man folchen vberfich 
bisgen 3 gegen den fiangen défi gebifs > 
<vvelcbes dam offi gejchicht > fin- 
derlich wann dasmundfiûck ein hol- 
gebifis ifi > vvelches vuegen feiner run- 
de die lippen zjufebr erhebtvndauff- 
blafet. Vber dos Joli man auch be~ 
trachten , ob dos maul weit gefial- 
tenfepjs aujfwelchenfallmanjhm 
defio mehr eifien dar ein geben mufie y 
tder die Jchlapperketten hoher z*ie~ 
ben, oder fie > imfall es von nohten, 
gar in die augen der fiangen befefli- 
gen. 'Da aber dos maul klein vnnd 
<uvenig gefyalten Jo gebe man jhm 
deFfa weniger eifen > man kan auch 
<vvol 3 nacb gelegenbeit ; die fchlap- 
perkette gar kinweg thun. Sperrete 
ein gaul den rachen gar zm weit 
atijf y fi verordne man jhm den Pi-* 
gnateliifchen gebifsgalgen s als <wel- 
cher zm rûck aujf die zjinge fellet ^ 
gefialt er dann auch eigentlich zm 
diefiem ende erfunden ifi y dafi er 
dem pferdt den gaumen nicht ver- 
le tz^en Jolie. Schrenckte er aber das^ 
maul wie ein Jcheer vbereinander l 
als find die gantzjen mundtfiùcker 
nicht aBein die beften, Jbndem auch 
nohtigj diefie vngesTralt vnnd abjche* 
wlichkeit zjtverhindem. Aile die* 
fe dinge nun find Jo nothwendigl 
<vnd mit guter Jorg in acht zjtne* 
MMm "^ 



i3 o KONIGLICIÎE L' INSTRUCTION 

men, dafi , da deren eines oàer dejï £ e# Voilà donc en termes genfi- 

andern mangeln folte , weder der nux ^ Ge q Ue j e fage propre pour 
munidefpferdtsnochdiehanddef ^ohet toutes fortes de cheJ 

Ubr vnnd Lngke* geUngen m% uaax, «ne pour la proportion des 

Vnd dipfiaïfo , Gnâdigfter Kônig branches, que du dedans delà bou- 

•vnnd Herr , ins geme'm dot jenig, che du cheual , en y adjouftant OU 

dafs mià gm bedmcket, in diefem diminuantjaduançanti reculant,ou 

fiikk mon auffzjumung der pferdt, changeant quelque pièce de l'em- 

fefiijenwa'gattmgficwollvv** boucheure : Car pour la gourmette 

tZtJZ^^p encorqu'Us'en/cedepkeursfa- 

mmls Jamandamdemmmdtfiûck çons, ienemefersque de lordmai* 

nach erheifchmgberumen,zja,[etz^n, re bien proportionnée , excepté 

zm ruck odtrfùrficbfchieben, oder q Uan d le cheual a la barbe déliée 4 

m andere wege verÂndemng damit ten( J re &f ort fenflble.ie luy en mets 
fârnemenkan. D annjvas d,e km- d cuiriufques àce qtfilfoitûU 

kttte anlangt, ob<wolderfelbenman- >■ n „;V „„. __ 

cberk» gïtmng gemJt wrden, tout ferme de tefte,eftant très- ne-, 

gebnuchich micbdochkeinertndern, ceffaire de bien ajufter cette pièce, 

ah der gemeinen <vnd wolproportio' principalement à ceux qui n'ont 

nirtenjmfîgenomenandenenpferdten, quelapeau fur lesosdela barbe,#C 
fo dàrms , ZArte vnnd zjttgar emp- j nt dç tif } pour tenir, & em- 

■fadhb U* haben dam an filchen r r £ ^^ ^ 

fémuchichemledernenriemenjijs r v " 1 .,«■!« 

fo long fie garnie Bh-vomkopff ce qui fe rencontre en beaucoup de 

•vverden. Manfili aber die kinkette beaux & bons cheuaux. Mais pour 

reét jnfiiren an denen pferdten , fi y remédier il faut tenir les crochets 

■nichts dann die baut mber dem vn- Je la gourmette vn peu longs &C 

derhfdhabmjaherambvuolder courbez : & par confequent les 

klanenfahenjndermkin mangeln ^ ^ pluscoUrts: 

daimannierhute,aamitdiehnkette „,.,„, r ■ ^ 5. „„„;,. „„, 

J zjihoà -vberfichrkfihe fiches & s'iieit oefcin mettre vn petitan- 

ègtmals aucb an fchônen -vnnd kôfi- nelet au deffusde chacune des deux 

lichen pferden geféicht. Dieftmnun crochets dans îceil de la branche 

<vorzj*kommen, màffendiekinhacken dumortfquiempefchera lecrochet 

*t>wa*lang,auchgehogenfe t jn,<vnnd j g fe f ou fl euer ^ le contraindra dé 

Jtmnaèderkettenrmge defrwem- demeurertoufioûrs base n fa place, 
ger , fbkanmanauch'vberdas,im . i a „i,„„/„JC. 

%llesmbw, oben vmfdm einem q«e ie treuueeftre le plusgrand Te- 

jcdwedern backen vnd der ftangen cret pour aiufter la groumette. 
'tmài nocb ein kleines ringlein anbie- Quant à la mefure & proportion 

*cn la Jèn , dàdurd? verhûtet <wird, d es rnors,tantdes branches que dès 
"dafs ùejiinljackenfichmtindiehôbe emboU cheures , ilne s'en peutpar- . 

gémkonnen,findemvfelmebrJtats - - - 



DV ROY. 

ïër qu'en gênerai, pourcequechaf- 
*jue cheual portant laiufte mefure 
de fa telle, de fa bouche , de fa bone 
'ou mauuaifepofture, &de fonen- 
coleure droite, renuerfee, bien ou 
mal tournée, courte ou longue: 
Ceftau prudent & iudicieux Che* 
ualier d'approprier l'emboucheure 
&Ia branche,feion ce qu'il cognoi- 
ftra eftre expédient pour la com- 
modité de luy j & de fon cheual. 
Voylà (SIRE) ce que iay pratiqué, 
& rencontré eftre le meiiieurpour 
emboucher les cheuaux, ce qui em- 
pefchera que ie ne m'eftende da- 
uantage en cette recherche-, joint 
-qu'ayant efprouué le peu de profit 
qqe laquante d'emboucheures ap- 
porte: cela m'a obligé de fcn'arrefter 
à ce que i'ay trouuéeftre le plus vti- 
le* pouuant dire auec verité,n'auoir 
jamais veu de cheuaux qui auec la 
±>onne efcolle ne fe foient accom- 
modez, & demeurez en bonne a- 
ttion, auec IVnedes embouçheu- 
res cy-deflus nommée. Partant 
( SIR E ) voftre Majefté aura agréa- 
ble, s'iliuy plaïfi que i'en demeure 
à ce terme , & que ie finifle ce dif- 
cours par vn treshumble remer- 
ciement de l'honneur qu'elle ma 
fait de s'eftre donné la patience de 
l'entendre: priant Dieu de tout 
mon cœur, que le plaifir qu'elle m'a 
tefmoigné prendre en rn efcoutant, 
puHTe tellement agir dans £a mé- 
moire, qu'en ayant retenu la plus 
grande partie, elle le puifTe mettre 



VNDÊKVVEISVNà J$ 
an jhrem orth nidergetrucket verblen 
ben mûjfen^ e vvelçhes \hrfûr dergrojien 
geheimnuf eines achte y die kinkette 
recbt KMjuftiren. Vvas die mafs <vnnâ 
proportion dergebifs 3 fo <vvol die ftan-> 
gen als mundftùcker anlaget, han man 
davon anderfi nicht als ins gemein re~ 
den:dann <vveilein jedes pfèrdtfein ei-, 
gne menfur hat, defkopffs^munds^gu*. 
te oder bofe poftur^geradenjtrummen, 
kurtz^en langen^ucb e vyol c vbel geriçh-, 
ten haïrais wirdes. km eines<yerftân-*. 
digen reutersmanns difcretion njnnâ 
<yrtheilgeflelt 3 das mùndjtûck km acco- 
modiren ., nach dem er folches jhme 
<vnnd feinemgaul dm bequèmften be- 
fnden uvird. Die Ces iftnun ^ Çnadig- 
fter KonigMles. dasjenig/vvas içh beij 
aujfz^eumung derpfèrdtgut gefmden 
hab > dâherich es gant&furqjnnohtig 
achte j in diefem fluck *weiter zjm> for- 
fchen wnnd gmb.eln, j in erwegungich 
nicht feben kan 3 was die grojfe meng 
nrnnd njnderfcheid der mundftùcker 
fùrnutzjenbringe > daher ichrathfam 
gefunden > es beij ober&ehlten bleibcn 
zjtlajfen/vvie içh dann auch mitgrund 
*unnd warheitfagen kan ^ daftmir nie 
keinpfêrdt km handen kommen, dafi 
nit mit hulffeiner gutcn fchul vnd der 
oberz^ehlte mundftùcker eines km rechï 
gebracbtvndalfo abgerichtet verblei* 
benwere. Vvolle demnach E.Jid.jhra 
Gnâdigïigefalien lajfen * in diefen ter* 
minis KMverbleiben s mir auch erlau- 
ben, diefen meinen difcurs ZMbefcbliep* 
fm j mit vïïderthanigften danck. dafs 
E.M. mir Gnadigft <ynd mit folcher 
gedultKMgtboret, bitte fùrters den lie* 
ben Oottj, dafi er E. M., gedacbtnufi 
verleiben vndftârcken vvolle 3 folches 
ailes 3 wavon ich bifhero difcurrirtl 
nicht allein infrifcher memori KMbe* 
halte yfàtfdern auch mit der zjeit <vnnd 
aujf KMtragende oçcafones K^um 



^ KONIGLICHE L'INSTRVCTION 

fchimpff <vnd ernfi &h praBiciren, Ên pratique aux OCCafions neceC 

mît jonâcrltchem begnâgm vnndge- ç^ lt% ^ au cont entement gênerai de 

faUendefgant^Frmchrtcbs.E^ ^^ {nhka & du mkn part ica- 
Maiï.vndcrthantn 3 dmn<vvasmeme . ' J^-L»** /l* , 

terfLnlangewolteicbdiefervveh her,qmn auraypomt de regret de ; 

defio lïehergun nachtfagen, <wann quitter le monde , après yn tel refc 

michGott filées ailes erlebenvndfe- fentimentdeplaifir. 
henl/ejfe. 

DER JQDN1G, LE ROY. 

Monf. Tlwvïnel, Vvirhabm tué Monfîeur dé Pluuiiiel, i'ay receû 

mit filchem contento vnnd lufizjuge- vn tel contentement àvous enten s 

hôret tdajïwirnichtz.'weiffetnswir fre, que i'efoere mettre bien-toft 

tmBen mit geringet mâbe vnd be* efl . ^ de di ffi cu l t( i 

f ÎZStâ%SbX% to/tceWneceffairepourrne 

eintfcrdtêerikh vmd yuol m be- bienferuir dvncheual; K afraqoe 

reittenjns'uumkricbten vndpraëti- ie vous en rende quelque tefmofc f . wi 

dren. Damifwiraberdejfen tintprùb gnage, faites- moy amener le Boni- f^; 

F^Jîhcnlaffen,foverf(bafft,dafsvnsdet- tg) a g n que j e J e f ace man i er fans 

, u . M«»w^.« perdre vn temps en auar, en arrière* 

S i^ ^ , Mcb , Un- decoOé,&en vneplacc, pour vous 

àerfich 9 wr feimn anff emer ftelle , monftrer comme quoy i ay bien ef- 

darauj? jr nwerdet abnemen konnen 3 COUté & retenu Ce que VOUS m'aueZ 

ob *voir flùfiig zjAgehoret <vnd be~ dit* 



balten haben ailes dasfo jhr <vns vor~ 
refigt. 



£ 



OBERSTJLMEISTER. MONSIEVR LÉ GRAND? 



Vvir màjfen allefampt behennen, S I R E , Il faut confeffèr que 

GnadigsTer Kônig , dafs es einem c'eft VD miracle de Voir voftre 

•wmnderwerck gUich ,zj*fehen ,dafs Majefté faire qu'vnefcollier d'vn 

6. Maij. dos jenige thut, dafs einer aflj vo j re de pl US) n ' feroit entre- 

fi eingan^jahrvnd langer auf prendreauecvne telle afleurance,' 

J<r toferdtfcloule KMzebracht 3 nch nit r r . t , 

/. ILJmd (ièedtch vMém ne fepouuant faire manier ceche- 

tâp t £ a ï 



dv roy; 

ualfênfible comme ileft, auecplus 
de iufteflfe , & de refolution :" & 
telle que Monfieur de Pluuinel 
en eft ûrauy d'eftonnement, qu'il 
en eft demeuré en extafé& fans pa- 
role. 



VNDERVVEISVNG, Tf 3 
dorffte y noch diefes pferdt, njvelches 
fi zjstfvnndemjïfindlidi > mitfolchen 
juftejfe *und refolution zm tummeln, 
dergejtalt, dafs Monf Pluuinel hier- 
*vbergantz,*vndgarbeflûrtzjift, <vnd 
felbernicht e uveifs <vvie jhmgefchehen 
fitf\fo vervuundert erfich. 



PLVVINEL 



OBERKERE11TTER. 



SIRE, Ileft vrayque ien'ay 
iamaiseftépluseftonné,&: pluscon- 
tent tout ensemble, que d'auoirveu 
ce que ie viens de voir,ofant affeu- 
rer auec vérité, que fi voftre Ma- 
jefté a agréable de prendre plaifir 
encore trois mois dans cet exerci- 
ce, qu'elle en aura atteint la perfe- 
ction. 



8s ifi e wd)r > Gnadigfter Konigl 
ich hab mich die tage meines Icbms 
njber nichts fi fihr e uer e uuundert 3 
als dafs ich jetzjmder fihe 3 darjf 
àuch r ovol mit warheit ^ fagen ^dafs 
<wan Ewer Maijefl. noch dreij 
Monaten in diefem exercitio i>er- 
harrenfilte die felbe fonder zjuveijfel, 
die *volkommenheït in die fer mnft 
erlmgen twurde* 



LE ROY. 



DER. F^ONIG. 



l'y prens trop de plaifir pour le dis- 
continuer: mais afin que le public 
profite de la facilité de voftre me- 
thode,ie veux que vous mettiez par 
efeript tous les difeours que vous 
ro'auel fai£h, & que pour les expli- 
quer dauantage vousfaciezgrauer 
en belle taille douce les figures 
des Cheualiers & des cheuaux, 
félon Tordre de vos meilleures le- 
çons pour faire remarquer la bon- 
ne pofture du Chenalier&duche- 
ual , à toutes iortes d'airs , aux 



Vvir tragen <viel zjt groJS gefaïïen 
an die fin exercitio , dann dafsnwir 
da<von ablaffèn filten. Damit aber 
mânniglich diefen ewern metho- 
dum <vnd ordnung mercken <vnd 
f uers~tehen moge , ifi <vnfir <willj 
dafs jhr ailes dos 3 fi jhr hie <vor 
mit <vns geredet, in fihrijft verfàjfefj 
aùch zm bejferm <verfiand <vnderklâ~ 
rung dejfelben aile figuren der reuter 
<vnnd pfirdt , nach ordnung ewerer 
furnembften leëtionen aujfs zjer-* 
lichfi in kupffèr fiechen lajfet , dafi 
man daraufi abnemen moge <vveU 
ches die rechte pofiar eines reuterè 
NNn 



\ 3f KONIGLÏCHE L'INSTRVCTION 

fetj zm Atterkii fchtden vnnd <vbnn* courtes de bagues , rampre en lice » 

gcn,alsimringelrennenjeerbrichm ^ Qni nta f ne gccombatreàche- 

vmdJtdernde/^pfirdtftcht^ ™ :enfemble les emboucheures, 

Ihrfilt auch hinzMthun Milàrwfien & les mors , dequoy vous vous fer- 

derzÀum, mundtfimk'vnndgebifs uez ordinairement pour bien ÔC 

derenjhreuchammeiften 'vnndmtzr iuftement emboucher toutes fortes 

licbpn gebrauéet in aufzjumung fe cheuaux , vous aflèurant que 

derpjerden auch dabetj euck dejfen cec ouurage me .fera tres-agrea- 

—verficbern , dajs diejes werck vas l i J 

jèhrlieb imndangenehmjeijn vuerde. 

OBERBEREIITTÊ& ÊLVVINÊL: 



Vvoîle Gott, GmdigBer Kônig SIRE,Dieuvueilleque toutain- 

vmd Herr , gleich <wie zjvuàjm fiqaei'ayobeyà deux grands Roys 

fomge^Ew. Maij.Hêchfigeehr- ^ predeceflèurs , qui m'ont touf- 

ten vorfahren am retch, ich <vnder-> . * > . <„ ^ - 

thânigB gedienct , dkfilben jhnm P uts faitlhonneur metefmoignet 

aucb meinen gehorfam gnâdigïi ge* auoir mon très humble feruice 

fallen Uffen , dajs dergUicbm ange- agréable , ie puiflfe auec pareil bon-^ 

nehmedienjt E. Kônigl. Maijeft. ich heur faire chofè en obeiffant à vo-; 

ebenmâÇigleitfen wnd dadurch E. ft re Majefté , qui ia conuie me de-' 
J^.Mlk^vmijSnmr tir de n , es faaeurs> Maij 

mentiren kondt. vved tch aber ver- , <* T ** i-> \ -rr ? *• 

ftûreMfsdasendememes lebensher- ( SIR E ) me COgDOlffant a prefent 

hi, nicht, als beféwert vndkrân- approcher le dernier période de 

cketmié nichfmenig, dajsichjehen ma vie , c'eft auec vn regret extre- 

mufs, wie dermeijtetheil dejsadels nie, devoirquela plus grande part 

indiefemKSnigreicb, anftattdasjie de voftre Nobleflè fe plonge telle- 

der t ugendnachhengen,jichdemmûf ment dam royfiaeté que & le yice 
jmw fogarenibt ,dammb ,[oes E. , f y , , n . r . 

MatjefinichLijsjeUt, wilderofel- prenne la place de la vertu, qmfaid 

ben ich die gedachtmfi erfrifchende- que voftre Majefte l'ayant aggrea- 

ren dingen , jo ich hiebevor erinner- ble,ie luy raffraifchiray la mémoire 

ung gethan , damit bald in anfang des remèdes que ie luy ay autrefois 

die bôfejitten'vndgewonheitenja- reprefentez pour eftouffer désieur 

Jurchjo mancherjmger <vom adel naiffance ks mauuaifes habitudes 
zm [chanden whet , aufsmefchet: r t , r * 

werden. <1 U1 caufent la perte de fi grand 

nombre de ieuneffe. 



DV &OT. 



pNëEÈFFÉISrNa & 



LE RO Y. 



DER JQON/G. 



Vous me ferez plaifir dé trié dire 
voftre aduis là deflus , les moyens 
que vous iugeréz les plus propres 
pour éuiter à ces defordres, & faire 
que le vicecedaftàla vertu. 



Ihr twerdet <vnshieran eingefat-* 
len érigea , fi jhr vmewere meij-> 
nung hieruber entdecket, âurch *wa* 
mitteljhr e vermeijnet 3 dafi diefinvn-* 
orânungen amfûglichjten zj&remedi- 
fen/onnddielafierdertugendenwei^ 
chen mochtcn. 



plvvinel; 



oberbereutter: 



SIRE, Puis qu'il Vous plaift 
me le commander, & vous donner 
la patience de m'entendre, ie vous 
diray comme fay toufioursremar- 
qué,foit en lifant,foit en pra&iquât, 
que la plus grande force de la Mo- 
narchie Françoife , confifte en la 
nobleffe, laquelle de tout tmpsa 
pris tel plaifir à la generofité, &à 
la recherche de la vertu , que cet 
humeur leur ayant continué iuf- 
ques à cette heure, vous voyez que 
la plus grande part fe contente en- 
core dauantage des carreffes , des 
courtoifîes & des paroles de leur 
Roy & des Princes , que des bien- 
faits qu'ils rççoiuent d'eux par la fa- 
ueur d'autruy : & que les mefpris 
leur font tellement à contrecœur, 
&leur ontefté de tout temps, qu'il 
s'en eft veu grande quantité par le 
paflfé qui deplaifans du peu d'eftime 



Vveil E*uv. Maijefi. gefilt* mir 
jblchesgnâdigB zjibefehlen* vndjtch 
erbeut miçh mit gedult Kjuhoren^ja 
fiag , ich demnach, dajs ich fi wol 
anfis dm buchern <vnnd hifiorien als 
der erjahrung filbft habe ^ dajs die 
fiarck rundVerméîjm Franckreichs be~ 
fiche in dem adel <vnnd ritterjchajfi y 
cuuelcbefichjeder&eii der grofsmàtig- 
keiï <vnnd anderer tugenden jûraufi 
befiijfen , welcher humor beij jhnen 
auchbifi zjtrfiund nochnit erlofichen* 
<wie e uvir dan fiehen „ dajs fie fich 
nachhem zji tag lieber begnûgenlafi 
fin j nwaim jhnen durch jhre koni* 
ge oder fûrjlen mit guten *vvorten J 
çurtefie *vwd Fremdlichkeit begeg- 
net<vvird > als mittnjolthaten 3 die fia 
mon jhnen durch eines andern gtmfi 
favor erlangen ; hergegen dajs fie 
nichtsmehr zjiïjederzjeitbekûmmert 
<vnnd gekmncket haï ., dann wanrt 
fie fich <von jhnen verachï ge fiehen ± 
welches auch beij vielen jolchen <vn* 
<vuiRen erwecket 3 dafifiejolchegrojfâ 
hernnverlajfen^ <vnnd fich beij jrerin* 



i 3 f KOJSHGL ICHÈ 
gern, beij denenfie etijvai mehrcur- 
tefie verjfûret > in dienft begeben ha- 
btn. Jch hab'aber auch dabeij <wdhr 
gcnommen, dafi die jenigeherren^fi 
fich grojfer dingen vnderfangen /fie 
bxhengleich die <uuolfabrt défi Kdni- 
greichs oderjhren eigenen nutZjenan- 
getroffen 3 <weilfieverjpurt 3 dafiin 
% dtm adcl jhre fiârck beruhe > hein bef- 
Jère kunjl gefunden 3 jhre gemùhter 
Zjttgcuuinwn <vnd fie hertzhaffter 
zjimachen 3 als ein freundlich vnnd 
lieblich œnfehen* ^Daher ich diefi ge~ 
âanchen gefihopffï , twann zjt der 
cwtefie , fb in çebârden *vnnd Hwor- 
ten befiehet y die that vnnd e uvurck* 
ung Jilbli hommen Jolte > die fies ein 
fejte kettegeben <vvurde^ diegemùther 
der edel-lenth gegen derherrfchafftm 
ewigkeit zj#verbinden. 



L'INSTRVCTION > 
que faifoient leurs fouuer ains d'eux 
les ont abandonnez pour fuyure 
de moindres , qui feulement les 
obligeoient par quelque courtoifie. 
M eftant apperceu que ceux qui 
ont voulu entreprendre de grandes 
chofes, foitpour le bien de l'Eftat, 
foit pour le leur particulier, Te font 
toufiours fortifiez de la Noblefle, 
n'ayant apporté autre artifice pour 
gaigner to 9 ces braues courages que 
le feul bonvifage.Qui me fait entrer 
en confideration^que fi auec les pa- 
roles courtoifesonyioignoit quel- 
ques effets,que ce teroit vn aymatfi 
fort pour les retenir obligez à celuy 
qui agiroiten fceftea&ion^quedifi- 
cilemet pourroiton feparer ces per- 
fonnes là d'auec leurbicn-fai&eur. 



DER KO NIC. 



LE PO Y. 



Vva* fâr *wnrchmg vnd effeâ Quels effe&S voudriez - VOUS 

<verfiehetjhr 3 diemitàengutenwer- que ie joignifle aux paroles pour 
chen <vcmnbaretfeijnfollen? f a ( re ce que vous defîrez ? 



OBERBEREUTTER. 



PLVVINEL. 



Jhre Maijeft. nrnfi jhmthunwie 
einerfahrner Medicus 3 welcher > cb 
jm *vvol ein grojfe anzuahl remedien 
fowûfi, diezjtr cur einerkranckheit 
dienlich „ erwehlet er doch dos je- 
nige 3 dafs dem patienten > feinem 
rrmhten nœch , am befien bekommen 

nrdrdt 



SIRE, Il faudroi|que voftre 
Ma jefté feift commele bon Méde- 
cin, lequel encore qu'il ait cognoif- 
fancede grande quantité de remè- 
des, il choiiît pour guarir vn malade 
celuy qu'il iuge le plus propre pour 

le fou- 



le foulager, après auoir exa&ement 
cônfideré & véritablement reco- 
gneu la complexion de fon patient. 
De tnefme y ayant plufieurs fortes 
de voyes pour faire du bien aux 
hommes, il faut éonfidererde prés 
l'humeur de ceux aufquels on défi- 
re bienfairè,& leur offrir les chofès 
les plus*agreables pour leurs con- 
tentemens -, & en vfarit de la forte, 
il fera mal-aifëque celuyqui fefer- 
uira de cette méthode ne gaigne 
l'affe&ion non feulement de ceux 
qui Paborderont , mais encor de 
beaucoup qui n'auront cognoiffan- 
ce de iuy que par réputation: &c 
pouf na expliquer dauantage à vo- 
ftre Majefté, ie prendray la hardief- 
fe de luy dire,que l'vfage du monde 
m'a fai& cognoiftre que toute la 
Noblefle deceft Eftat eftplus paf- 
fionnément defireufe d'eftre in- 
ftruite à la vertu, à la ciuilité , à la 
courtoifié, aux bonnes mœurs , à la 
propriété, à bien faire les exercices, 
fôit des armes, foit de ceux qui fe 
font pour le plaifir , & pouf la bien- 
feance, que de toute autre chofe: 
que c'eft la plus grande ambition 
des pères quandils commencent à 
décliner de leur première vigueur, 
que de voir reflufciter leurs ver- 
tueufes actions en ceux qu'ils ont 
mis au monde, n'ayant plus de re- 
gret de l'abandonner quand ils 
voyent leurs enfans héritiers de 
leur bien & de leurs perfections 
tout enfemble. Qui me fait auoir 



VND ERVVEISVNG. îj? 

wird > nach dem er deffen natur 
vnnd eomplcxion gnugfiam erkandt, 
Alfio find viel vnd mancherleij f uveg 
den leuthen gutes zjithun 5 da m an 
dann eines jeden hurnor vnd qtiali- 
teten erlemen fille > dem mari vvol- 
thaten er&èigen wiH , vnnd \hme 
mit folchen dingen begegnen , die 
jhm am aller % anmuhtigiïen vnnd 
am meifien bedient 3 aujfwelchenfall 
es dann nicht mangelnvuird, dafiein 
herr j der alfi procedirtj die hertzjen 
vnd gemuhter jbme nicht verobligi- 
renfiltë 3 vnnd nicht aliein deren fi 
jhm aufiojfen.findern auch mderer> 
die jhn zjuvar nicht kennen > aber 
doch von jhm gehoret haben. Damit 
aber Evver Maijefi meine meijnung 
bejfer versTrehen mogen 3 alfi vviU 
ich mir die freijheit mmen zjifia- 
gen 3 was ich aufi langvuiriger er- 
fahrung habe , dafî die rittetfihajft 
diefis Konigreichs ein trefilich ver- 
langen trage vnderuûifin zm wer- 
den in dertugendt > hofflichket, ade* 
lichen curtefii , guten fit t en, ritter- 
liâoen exercitien 3 fie dienen gleich 
zjtm fihimpjf vnd belufiingung, 
oder zjmn ernfi vnd den wafien, 
nach diefir z^ier vnnd wolfiandt 
fiche t \hr meifi begir. ^tuch dievat* 
terwûnfichen vnndbegehren nichts 
fi fiehr „ vvann fi mercken dafific 
von alter an leibshrâfiten abnemen, 
als daf jhre tugendt vnnd mann- 
heit in denen erfrifihetwerde 3 weU 
che fie zmt welt gezjeuget habenl 
vnd alfio fiehen â dafi die fi jhr gut 
erben 3 zjigleicb auch erben fini 
ihres ruhms vnnd loblichen thaten. 
'Daher ich feftiglich glaube > dafi die 
gantzje FrantzJ>fifiche ritterfihafit 
hocher vnd enger nicht moge ver*. 
bunden vverden s alfiwann jhnm 
inuemionesvnndmittel an die handt 
OOo 



23 S KONTGLICHE L J INSTRUCTION 

gtgennnjûràen , ihre lieber •vnndge- y ne créance certaine que toute \% 

mùker in <vhungen àcr mgenàt zjt N Q blefle Francoife ne fe peut obli- 

exeraren ]hren adeltche» verlm- dauanta 2 e ; ny retenir auec de 

£en vnnd cour aie em qenwen zj* & P r j 1 j 

ierfihaffen, vUfieesàoéUer- plus fortes chaifnes,que de laydon. 

m allen andem natknen g&wt ner rmuentiott& le moyen dexer- 

thunwoUen. ç Dann<wann fie dwch cer leur corps & leur efprit aux: 

foràermg àefs jenigen , der fie bie- exercices vertueux pour contenter 

duré jhmezjt wrobligiren begehrt y j a senereu f e ambition qui anime 

zm obigen quahmengelangen fol- { * & ^ rf j 

ten , tft kem Zjwetfel , fie wur- """,;: V* © rc i 

dm ailes <was fini ides fiir- au defir de furpaffer toutes les au- 

■kcmft 9 frifch mgreifen vmd ins très nations, enforce, lugementôt 

merck richten > ob fie fié aué addrefTe: Car ayant acquis cesqua- 

fchon in leibs <vnd lebens gefahr lj tez conduits par celuy auquel ils 

<umb \hres wolthÂters wUlen fe- aurontce tte obligation, il n^ a nuU 

tzfnfolten, der jhnen hedurch lcdoutcqtfil$fcront capables d'en- 
qletchfam eme benrde emgegotten, " ^ *1 r , 

jhmehinwiderumb km diemn , als trepredre & d exécuter toutes cho- 

der eine vffach jbrer loblichen auf &S; & de s'expofer en toutes fortes 

zjucht , <wadurch fie vor andem dehazardspourlaconferuation &c 
kuthen lob <und freifi erUngen kon- pourTaduancement de leur bien- 
faiteur t y ayant de l'apparence & 
delacertitude.que celuy quiaurale 
foin de leur eleuationne manquera 
deleurinfufer dans la fantafievn de- 
fir de feruir celuy qui leur aura cau- 
fé la bonne nourriturequi les rendra 
recommadables & admirez par def 
fus le commun des autres hommes. 



DER K^ONîG. LEROY. 



Vvann dem alfo ift, <wie kompts Mais pourquoy iufques à prêtent 

dann , dafs infère <vorfahren , die aucun de tOUS ceux qui ont régné 

Ufher in Fr^h^^^ auparauant moy dans ce Royaume 

<vor lamen fich auft mtttel bedacht > n. t j -r' j ~ JL „«~ 

haben : der rimr Lm.uffàiefr ne sdfc il aduifc da moyen que 

weife x# gratifatren? vous me dites de gratifier la No- 

blefle? 



«m 



dv kot: 



QNDÈWVEISVNG. 23? 



PLVVINEL; 



qberbereutter: 



SIRE, Il y en a vne raifoh 
très véritable , qui eft qu'en ce 
temps-là la France eftoit fi fterile de 
perfbnnes capables d'entreprendre 
& de faire reuffir à bien l'inftru- 
£tion de la ieunefle qu'ils eftoient 
contraints de l'aller mendier parmy 
les eftrangers, d ou la plulpart re- 
tournoient aufliignorans qu'ils y e- 
ftoient allez.d'autant que les eftran- 
gers n'eftans curieux que de s'enri- 
chir à leurs defpens , ils leur mon- 
ftroient fi peu que cela nepouuoit 
produire aucun bon effeâ; ; join& 
aufli que pour la ciuilité & pour les 
mœurs l'efcolê eftrangeren'eft pas 
propre aux efprits François. Mais 
ce n'eft pas vne confequence que ce 
qui ne s'eft creuué par le pafle en cet 
Eftat, ne s'y puiffe iamais rencon- 
trer , pource que la vertu ayant ani- 
mé le courage de plufieurs , elle a 
fait que quelques- vns en ce temps 
fe font fendus dignes de faire du 
bien à leur pays par le bon exemple, 
& par la bonne nourriture qu'ils 
peuuent donner à laieune Noblef 
fe, fi tant eft que leur bonne volon- 
té foitfecouruë& appuyée de Tau- 
thorité de V. M- laquelle par cette 
voye obligera & conquerra non 
feulement ceux qui par fon moyen 



rfhre May eft. . Difi bedûncket 
mich die einige *vnd muahre vrjache 
fetjn s dafs zjir felbigen z^eiten 
Franchreich fehr nroenïg leuth ge- 
habt > die gefchkkt iruaren 3 der 
vndervueijung der jagendt fich zjù 
<vnderfangen vnd aufzjufûhren > dafi 
junge edelleuth genohtigt worden^ 
jhre inftruStion beij aufiandifchenna- 
tionnen zjierbetteln > da fie dan et~ 
*uva iveniger vuuften , 'vvann fie 
<vviderkamen > als da fie hiniiueg 
zj)gen j> dieyueil die frembden fich 
nichts fionderlich angelengen fetjn 
liejfen 3 als <vuie fie von diefer lehr- 
jungen gelt fich hereichen mochten, 
daherfie jhnen auch fo <wenig wie- 
fen > dafs hier an fi nicht <vielbe fon- 
der s erjolgen kondte , vw'M jetzj) ge~ 
fichweigeUy dafs aufslandifcher <vol- 
cker fitpen fich rmf der Frantzjofen 
humor nicht vergleichen* ^Daher ifb 
aber gleichwol nicht ZMfchliejfen , 
'weiles in abgevvichener z>eit keine 
fiolche leuth in Franchreich gehabt> 
dafs es derenjetzjo auch nicht geben 
folte ,, <uvetln jhrer <uiel KM die fer 
&eit durch die tugmdt auffgemun- 
tert ein hertsj gefafi , anderer 
exempel nachzjtfolgen , *und fich 
*vmb das <vatterlandt <vvol zjuver- 
dienen , in erzjehung <vnnd vnder* 
nrueifung der jugendt : fo nun die fer 
leuth guterwill <vnn ajfetfrion durch 
E. Maijcft. auBoritet geftntzjt *vnd 
<vnderba<vveï werden folte , kondte 
diefelbe jhro nicht allein die ge<vvaU 
tig njeroblïgiren > denen aujf dieji 



' a4 ô KONIGLICHE 

*uuâjï geholffrn wMf'de* fbndern auch 
dero Uutsfrmndt njnnd <ver<vvand- 
ten , die folch wolthat hoch empfin- 
den ivurden. Dahâr dann 3 Gnâ- 
digsfer Konig <vnd herr 3 Svuer 
Maijeslr. mein <vnderthÂnigïb bitt 
geUngt s die wollên ihr meinen 
vorfiblag Gnadigft gefaSen lajfen > 
-rond vier Acâdemias oder reitfihu- 
Un in dero Konigreich fundiren 
nrnnd Jlifften 3 nemblkb > zjâ Parifi 
fine , aïe andere zj& TburI ùder 
Poitiers 3 die dritte zj& Bardeaux ., 
nmd die *vierdte KM Lyon, Deren 
jegleiche mùjte einer perfin , fi mit 
gebuhrenden qualiteten gezjèret 
<vnnd demnach JuMcient njverê s 
anniertrawet <vuerden ^ 'Ooarzji, 
dann noth'wendige renten <vnd ge- 
falî gehôren ^ nicht allein KM dereri 
alimentation , fonder auch , daf fi 
ivcl ar*ïïe njom add als reiche duff^ 
genommen wurden > da doch die-* 
fir zjcit aile m die s fi grojfe gâter 
*vnd einkommens haben -, fbre Kin- 
der konnen t vnàer f wetfen lajfen, 
vue il die erfahrung gib't > dafe def 
jahrs auf einen ^ngen <vom adel 
fimpt feinem btecht beij die funjf- 
hundert cronen *vnkofien aujflauffen, 
darin doch die kleider *vnnd andere 
mthwendigkeiten nicht gerechnet 
find â vuie <wol doch die jenigen 3 
fi filche fihulen halten 3 vmb ÇoU 
chen prêt fi dos jenig 3 davon ich her- 
nach fagen niviU * nicht thun > noch 
ihrem ampt ein erheifihend genu- 
genleifîen konnen. Dafern aberdurch 
Eijaer Maijefi. jhnen in etvvas 
<vnder die arm gegrijfen werden 
filtc y <wnrden fie es aujf jooo* 
pfundt oder nicht viel yvenigerbrin- 
gen konnen , nmnd alfi zj& bleiben 
haben. Damit haber die herrn gu~ 
hrnatores vmd obrigkeiten in den 
" flatten^ 



L'INSTRVCTION 

feront efleuezdeîâfortermaisaufli 
tous leurs parens & leurs amis qui 
participeront au refleuri met qu'ils 
en auront. Ce ft pourquoy ( SIRE) 
i oie fupplier voftre Majefté , de 
treuuer bon Tâduis queieluy don- 
ne, de fonder quatre Académies en 
voftre Royaume, lvne à Paris, la 
fedônde à Tours ou à Poitiers, la 
tierce à Bordeaux , Se la quatriefme 
à Lyon. Et y comettre en chacune 
vne perfonnede qualité & de fuffi- 
fance, digne d'enauoir la conduite, 
leur donnant commodité pource- 
la,afin que par Se moyen de cette ai- 
de ils puiflent faite meilleur marché 
despenfions. Etqu'ainfi les panures 
Gentils- hommes y foknt aufli bien 
receus que les riches. Doutant qu'il 
n'yaaujourd'huy que ceux qui ont 
quantité de biens qui puiflent faire 
inftruire leurs enfans aux bonnes 
mœurs, en ce que pour faire efkuer 
vn ieune hôme,ilfaut premieremét 
pour la pefion de luy 8c de celuy qui 
le feruira cinq cens efeus par an,fans 
compter les habits & autres chofes 
neceflaires. Et fi encore ceux qui 
tiennent les efcolles ne peuuent à ce 
prix-là faire ce que ie diray cy-apres, 
ny s'acquitter fi dignement de cet 
office qu'ils defîreroient. Mais e^ 
ftans vn peu fecourus de voftre Ma* 
jefté, ils pourront mettre les pen- 
fions à mille liures ou moins, s'il ie 
treuue qu'ils y puiflent fubfifter : &C 
que Meilleurs les Gouuerneurs & 
Magiftrats des lieux où feront fi- 

tûees 



Dt ROY? 

tuées ces belles efcoI!es,cogtîôifîent 
qu'ils s'y puifTent Fauùerreftântne- 
ceflaire que la taxe des penfions (oit 
faite en la prefenee du Gouuer- 
neur (auec celuy qui fera ordonné 
pour conduire & enfeigner cette 
ieuneffe ) par les Magiftrats du lieu, 
comme gens entendus à la valeur 
des chofes neceflaires pour l'entre- 
tenement de cette vertueufe afiem- 
blee,& par là ce feroit ouurir la por- 
té aux pauures qui n'ont pas le 
moyen auiôurd'huy de faire vne fi 
grande defpence pour la nourriture 
de leurs enfans* 



ÎJN£>ERFFEISFNG. *+i 

ftâtten da folche fchulen angerich^ 

tet <werden > es zj¥uerant e uvorten 

vvufien 9 i/vurde ein notturfft fiijn, 

dafîdie Taxa der einkommen in ge~ 

genvvarth défi gubernators , mit 

zj4Z>iehung dejfen s der fchul hal- 

ten <und jdie jugend <vndervyeijen 

folte, durch den Magifirat der fiât t 

gemach't njvûrde s aïs leuthe ^ die der 

dingen verfiandt haben , jo zjt <vn- 

derhaltung einer fi ehrlkhen gefil- 

fehaffi gehoren, Hiedurch e uvûrde 

den armen <voM adel die thùr erojf- 

net njuerden 3 <vvelche bifihero jhre 

Under filcher geftalt zjd> erz^iehen^ 

es nit invermôgen geh 



LE RGt; 



&ER konig: 



Pourquoy îesperfotlnes qui en- 
treprendront lmftru£U©n de cette 
ieiirieffe ont- ils befoin de mon fe- 
cours, puis qu'il yen a nombre dans 
mon Royaume qui n'en attendent 
d'autre que celuy qu'ils peuuent 
acquérir par leur labeur? 



Vvarùmb folten diejenigen ., fo fich 
die xjungen vor,*- adel in die fen fichue 
len zj4, infiimiren <vnderfiehên ijvnr* 
den , fynjer hulff e uon nohten haben* 
da âoeh der en ein tmzjihl in'vnferm 
Konigreich , die auff mchts anders 
hofien noch <warten 3 als e uuaijîe durch 
jhrmuhe ^undarbeitge^uvinnekonnen^ 



Uvvinel: 



oberbereiitter: 



SIRE, ÏI eft vray que plufîeurs 
à Paris fe font efforcez d'arriuer à ce 
but, mais peu aillieurs, ny point dû 
tout, ny à Paris, ny aux autres lieux 
qui ayent fplendiment fait cet af- 
faire. 



Es iïi e uvahr 3 CnadigBer Konigl 
dafider meifi theil zm Parifihiernach 
mit aller macht fit eben, an andern or* 
then vVeniger â abèrdochfindjhrervùe*- 
de? %j4>Parif$ noch 3 anderfivvo, die die* 
fisgefchajft mit der Kder vnnd herlich* 
keitswitwol&vwrtb ifiverriçhtm] 
PPp ~' 



'*#ï KONJGLICHË 



L>INSTRVCflG& 



DER KipNIG. 



LE ROY. 



«Jufi was vrfhchen aber kên- Pourquoy ceux qui tiennent à 

nens dienichtthun, Me ohm da* A- prefent les Académies ne les peu- 

cademim oder filche fchulen hal- uent-ils faire auec lafplendeur que 

t€h? mérite la chofe? 



OBER&ÈRÈlltTER: 



PL WIN Et: 



c Die e uveil jhr jehr ijvenig find, 
(jhr rede <von perjoncri <von qualité- 
ten ) dit fich diefis exèrcitij anneh- 
men, <unnd dafs der mehrertheil die 
damit vmbgehen, heinandèrn zsuveck 
haben dann jhren primat nutz>en. 
Nun ifi vmnptglich dafifië auffdie- 
fin f uveg jhrem ampt ijnnd gebûhr 
epngenûgen leijfien fil ten , <uveil es 
fonnenklar 3 dafi der eigenntitz* atte- 
zjeit dem aUgemeinen nutéCjen ab- 
brùchlig ge e uuefi ifi, Vver aber cinen 
ding 3 davon man ehr *verhofft 3 mit 
reinem gutem gewiffen abwarten 
txjitt y der niufi ein grund haben défi- 
fin er <uerfichert ifi 3 damit er nicht 
<uon nohien habe y die jugend fi jhm 
f uertra t vuet , zj&befchroten y oder jh- 
nen auch in den lafiern durch die 
finger zj&fehen , Ce zj/éehalten 3 o- 
derandere an fich zj* zjehen 3 damit 
es jhme nicht an fchûlern mangele _, 
auffyuelchenfall er hein andere zj&- 
fiucht hette > dann zj,i feinen eigenen 
gutem ,* welches fùrvuar <vnfreund~ 
lich *vvere: dann es lajft fich filt&am 
anfihen j, dafs ein guter ehrlicher 
mann dasfiinige wnb eines andern 



SIRE, G'eft qu il y a fort pëii 
de gens de qualité en cet Eftat qui 
fe*meflent de cet exercice: & que 
lapîufpart de ceux qui y vacqucnt 
n'ayant "autre but que leur profit 
particulier, iléftimpofliblequepar 
cette voyë ils pmflent bien s'acqui- 
cerde leur deuoir, eftant tout cer- 
tain que les affaires domeftiques 
ont toufiours nuy & nuiront aux pu- 
bliques» Mais quiconque voudra 
nettement & en confcience faire 
quelque chofe qui luy apporte de 
l'honneur , il faut qu'il ay e vn fonds 
duquel il foit a fleuré , afin qu'il ne 
foit point forcé à vfèr de complx- 
mens& d'attraits à laieunefle, qui 
eft fous fa condukte, & quelques- 
fois de tolierances aux vices, pour 
les retenir ou pour en attirer d'au- 
tres ; & ce de crainte que manquant 
d'efcoliers, la charge de fon équipa- 
ge luy demeure fur les bras, fans au- 
tre recours que ce qu'il pourra re- 



dv Rôt: : 

tirer de foii bien,ce qui n'eft pas irai- 
fonnable: car il n'y a nulle apparen- 
ce qu' v n home vertueux & de bon- 
ne qualité, dépende le lien pour fai- 
re du bien aux autres: occafîonqui 
m'oblige 'de reprefenter le befoin 
qu'il a de quelque peu d'aide pour 
faire ce que iepropofe: & d'autant 
que la grandeur de la chofe pour- 
roit faire naiftre delà difficulté, &C 
faire péferàV.M.que les grandsdet 
feins rie fe meinentgueres,afinqu a- 
uec vne grande defpenfe qu'il faut 
éuiterence temps de tout fonpou- 
uoir, & qui eft tellement appréhen- 
dée en cet Eftar, que le plus fouuent 
les a&es vertueux ont efté enfeuelis 



VNDÈRFVEISVNa 243 
nutzjtn verjjfendiren folle 3 welches 
eben dos ifi > da$ mich treibet der 
nàth vnâ geringenhûlff fiûre ^andie- 
fem orth zjugedmcken 3 vnd dafi in 
einer fi wichtigen fâche fich noch 
tâglich mehr difficulteten ereignen, 
damit Evver Maïjejt. jhro km ge~ 
muth fûhren , vvol wijfend , dafi 
aufi forcht défi grojfen vnhoftens P 
der in Franckreich finderlich gefche- 
<vvet wird > vuid giâtes dings ver- 
bleibt j vnd die \enigen fi vvas 16- 
blichs an défi tages liecht brïngen 
konden nicht gtachtet vverden. Die- 
fer dingen zjvveiffelhab8vverMaïj\ 
icb hieœit benemen woUen , vueiln 
ich *derfelben nicht aUein guîe vvifi 
fenfchafft 3 fondera auch fiches zji- 
thun gelegenheit erlangt habe. Sage 
demnach > dafi e'wer > der eine fi- 
che fchul , wie ich fie anz&geben 



dans l'oubly par faute de faire cas _ _ 

desperfonnes qui les pouuoient férhabe anfiellen vnd halten j;d 
l n . - * ., * j -• zMVordertem p-o^vnndvvemaujt- 

monte au icur ,1 ay creu deuoir * u J uf % J dm m q e , d J tt 
luy lcuer cedoute, puis quela co- d % w M •. Co jhm ananvertra . 
gnoiffance que i'ên ay m'en donne w ,j wtrdm , % jhme wohnen 

le moyèn.Ie dy donc qu'il eft befoin mogen. Vber difi foll er haben zjum 
à celuy qui veut entreprendre la aller wenigBen suwamJg pftrdt* 
conduited'vneefcoledevertutelle ffnpdenz,ugeh6ngm 
que ie la reprefenter ay cy-apres^d'a • 
uoir vri logis grand & fpacieux pour 
loger les Gentils hommes qui luy 
feront mis entre les mains/Dauan- 
tage il luy faut au moins vingt che- 
uaux d'abord, gens pour les pencer, 
officiers&feruiteurs pour fon affai- 
re, Tireur d'armes, Maiftreàdan- 
cer, voltigeur, Mathématicien , vn 

homme de lettres pour faire les le- mittel Haben , ail diefis gefindt m 
çonsqueiedîray. Toutes lefquelles vnderbaltm 9 ober wol nicht ge- 

perfonnes il faut payer, foit qu'il y T fm '/ 4 7 f ° vid /^ ler h f 
r , j» /* i- r - ,'\ ben vverde , davon er die Un vnko- 

aye beaucoup defcohers, foitqu il fienfcU g enm6 ^ Vm^vM 



fiallknechten , bereutern 3 rùft-vnnd 
vvaffènmeifter , tantzjmeifier fin- 
tzjer , re. vnnd vber difi ailes mufi 
ein JMathemattms , der ein gelehr- 
ter mann 3 beij der hand feijn , 
jhnen die lectiones fûrzMfitzjen 3 4a- 
von hernach folgen wirdt, Allen 
die fin perfonenmuf erjhre befildun- 
gen raichen 3 ' er habe gleich viel 0- 
der vvenig fchûler : dann es will 
einmal feijn 3 er mufi ohn vndelajS 



*44- KomcLïCHE L'INSTRVGTION 

aie fit ding «in guten grund halen, y etl aye p eu : tellement qu'eftant 
wannesemébhch endtcrrekhen yn chofe certaineqtf a f aut tou f_ 
njmid beltand haben folie > zjî de [s . , «* 

Fto W mainmdvd* jours auoir moyen d entretenir cec 
f a y t , équipage* & incertaine dauoir 

nombre fuffifànt d'efcoliers pour 
fubuenir à ces frais : cela eft caufe 
que cet affaire mérite vn fonds 
pour la faire reûffir comme il faut, 
&L durer perpétuellement au grand 
profit BcvtilitéderEftat. 



ÙER l^ONïà 



LE RÔY, 



^De^nkojtens halben e uvollen wir 
*vns keine befchvverimgmachen > vueil 
es darumh ZMthun 3 dafi man dem 
adel gratifier en môge: ehe dan nroir 
aber km diefem punëten fchreitten, 

fi f a if fvns * ' m) ' as me * nè ? fa* dafi 
in-diefer fihul 3 davonjhr redet 3 fûr 
ein ordnung anKMrichten > die ju- 
gendj fi dahin gejchickt e uuird > zj* 
t vnder r uveijen ? 



le nepîaindray iamais ladefpen- 
ce lors qu'il s agira de gratifier ma 
Noblefle, mais auparauant que 
d'en venir à ce poind, dites- moy 
quel ordre vous voudriez apportée 
dans les efcolles dontvousme par- 
lez, & de quelle forte la ieuneflfe que 
i'y metter ois y ferok enfeignee. 



OBERBERE1ITTER* 



PLVVINEL. 



Ihre Maijeft. Die vormittags- 
z^eitfbl man mit den<vbungen in der 
reithmft zjubringen , Nachmittag a- 
ber ZMtn Ringelrennen 9 fcbiejfen, ■ 
Dant&en <vnnd dergleichen 3 auch 
fich in der Mathematic exerciren, 
<vnd felches. zjwar aile Montage 
MitPuvoch 3 Fretjtagvnd Sambfiag. 
*Die njbrigen zsoveen s nemlich Din- 
Jlag njnnà Donner jlag nacb ejfens, 
Aœfi der gelehrte mann ., dejfen iûh 
drohm gedacht > in gegenwart der 

wrfam~ 



SIRE, Toute la matinée fe- 
roit employée pour l'exercice de la 
Caualerie,& pour courre la bague 
Taprefdinee,fçauoir le Lundy, Mer- 
credy, Vendredy & Samedy,pour 
les exercices de tirer des armes,dan- 
cer, voltiger,8t les Mathématiques. 
Et pour les deux autres, fçauoir le 
Mardy & le leudy Tafprefdinee, il 
feroit à propos que celuy que cy- 

deflus 



DV ROY;! 

deflus i'ay qualifié homme de îe£ 
très , traitaft en prëfence de toute 
celle ieuuefle auembîeé. 

Premièrement de toutes les veï*- 
sus morales , enfemble des exem- 
ples quifè tirent des hiftoires, tant 
anciennes que modernes pour les 
efclaircir ; & après les auoirinftruits 
fur ce qui defpend des moeurs, paf- 
feràla Politique, comme la partie 
la plus neçeffaire : êc là deflus leur 
monftrer la forme qu'il faut tenir 
pour gouuerner les Prouinces, les 
villes & les places que voftre Ma- 
jefté leur peut remettre entre les 
mais : comme il faut fe maintenir 
aux armées , foit pour comman- 
der, foie pour obeyr: comme quoy 
feruir fonMaiftre, foiten Ambaf- 
fade , foit en quelqu autre affaire 
particulière: bref, tafeherparce 
moyen de les rendre capables de 
bieri feruir leur Prince, foiten paix^ 
foit en guerre* 

Davantage, confiderant qu'il y 
a plufieursquife méfient de mener 
descheuaux, & de porter vue efpee 
qui fe treuueroient fort eftonnez 
s'ilsfevoyoientà cheual, armez de 
toutes pièces. Cela fait que iedefï- 
rerois tous lesimvs choifir vn iout 
defefte, & après le feruice de Dieu, 
ayant nombre fuffifant de No- 
blefle , en faire armer , foit pour 
courre la bague, foit pour rompre 
enliffe, foit pour fortirà la campa- 
gne, pôurlà leur apprendre la ma- 
nière d'aller au combat, le moyen 



VNDERFFBISFNG. 24 .$ 
verfiambleten jugend alfioprocedire. 
Erfilich auf der Stbica die virtutes 
morales furie je vnnd erklare > vnnd 
folche -mît fiebonen exempeln aufi der 
alten vnd nevven mfiorien zjere 
vnd ervueifi. Von dannen, vvann 
er fie von guter zjuchtvndfitten vn- 
dervuiefien > fioll er zjir P olitic fichrit- 
ten > als zw dem furnemften fiuck dos 
nothvoendig , fie daraufi vnderri- 
chten j vuie man die Provincien* 
Aempter , jtâtt vnd ortb 3 fio Evuer 
Maijejt. jhnen mit der zjeit vertra- 
vuen mochte y gubermren vnnd ver- 
vualten 3 atich wie man fich zm 
ICriegizjsiten in waffèn verhalten 
fioll s man habe gleich zjt comman- 
diren oder mtifî Pariren. Vvie einet 
fieinen Henn am befien bedient feij 3 
in Ambajfaden oder andern parti eu- 
lar gefihajjten , in fiumma 3 die fier 
prficeptor fioil fié beflcijfcn fieine difia- 
peln gefichtekt zjtmachen 5 âafifie jh* 
rem furjlen vnd obern fi vuol in 
Kriegs als Friedes zjeiten angene* 
me dtenfi zm letjfien tuchtich vuer^ 
den« 



Vber diefies., weil jhr viel find] 
die zrovar ein pferdt befehreitten 
konnen y vnd den degen tragen , 
doch gleichwolnichtvvemg befiârtzj 
fieijn wûrden , wan fie fich in voi- 
ler rnflung zjii pferdt befinden fol* 
ten y als moebt ich aucb ieiden 3 dafi 
man aile monat einen fefitag er~ 
wehlte , vnd nachverrichen gottes* 
dienfi , in gegenvvart einer Zoimli* 
chen ritterfihafft > die exercitien an** 
fieng > alfdann zjtrn ringtlrennen l 
mrniren vnnd ficerbrechen , ins 
feldt hinaufi ZM râcken , dafelbft 
zji lemen -, vuie man fechtenl 
fcharmutzjren vnnd fich reterken 

oui " 



'i4* KONIGLÏCHÈ 
folie , in fkmma , das Kriegswe- 
fen in piner oràmng > fi wol zm 
rofi als zm fafi. Man foll auch 
fchantzjen <von erdt auffvverffèn^ 
diefelben lafferi ftÛrmea > andere aber 
de fen diren , dm commando bald die- 
fem> bald einem andern , geben > da- 
^ mit fie aile gefihich werdenfo <vuot 
sut befehlen als ^ugehûrz^amem 



Da Hun Ewer AÎaijefi. diejes 
#ïïes zm gemûth zjehen <uuird y ifi 
kein z&veiffèlj es werde diefem Ko^ 
ntgreich filcher nutz* entfiehen 3 daf 
es fich derofelben <vber aUe 'vorigë 
Kônige zj& hochjhm danck wrobli* 
girt nrkennen *wird : es konnen auch 
£<wer Jtâaijefi, dero Regiemng mit 
keinem bejfern merck-oder kennzjei-* 
then zjeren , als ^voann man beij 
der posTeritet rûh?nen ^uuird 9 daf 
zjeit *vuerender derofelben die lafier 
fo in Franchreich ins gemeindieober- 
handt bekommen hatten, durch die- 
fis Konigs <vorficbtigkeit aufgetrie- 
ben *uvorden fèyn. Als ncmblich 5 
erfilich , dafi die leib 3 rejpect njnd 
gehorfam gegen Gott <vnd den hoch- 
fien hauptfb gering , daher dann fo 
manchmal rébellion <vnd auffandt, 
zjifammen njerbûndnufen *vnd an- 
dere hochftrajjliche thailichkeiten ent- 
slranden. Darnach dafS die auffor- 
derungen , raujfen *vnd balgen zjn 
die fer z>eit fbgemein , auch viel an- 
dere vnordnungen , *welche mir ein 
grawen machen 3 njvann ich daran 
gedencke 3 <vnâ doch andertnirgend 
herrûhren 3 als das die gemùhter der 
ugendt nicht mit guten <vbungen oc* 



I/INST&VCTION 

d'attaquer vne efcarmouché,la ht • 
me de fe retirer. Èref,tout Tordre dé 
la guerre,&faire ces côbats tantoftà 
pied, tâtoft à chenal, en faifant faire 
des forts de terre, Scies faire ataqùer 
& defédre à cefte ieuneflfe ( feio leu r 
force) pour leur enfeigner à bien at- 
taquer vne place, & à la bien def- 
fendre, donner les commande- 
fflens alternatiuemêt aux vns &c aux 
autres,afin de lesrendre tous dignes 
de bien commander & bienobeyr. 
Si voftre Majefté entre en con- 
fïderationde ces chofes, elle Juge- 
ra que l'exécution de cette entre- 
prise produira de fi bons effets 
dans ce Royaume, qu'il pourra di- 
re auoir plus recéu de bien d'elle 
feule , que de tous ceux qui y ont 
commandé auparauant, & marqué 
fon Règne d'vne fi belle marque 
que les louanges de V. Mferont pu- 
bliées éternellement dans cetteMo- 
narchie, d'autant que par ce moyen 
elle en aurabanny tant de vices qui 
y font fi communs. Premièrement 
le peu d'amour & de refped à Dieu 
&àfon Prince, ladefobeyflanceà 
fescommandemens,d'ouil s'eneft 
enfuiuy autresfois desreuoltes, des 
conjurât ions, & mille autres crimes 
qui dépendent de là : les querelles 
îklesdueîsfifrequensen ce temps, 
& quantité d'autres defordres que 
i'aurois horreur de nommer, qui 
ne prenne t leur foùrce que du man- 
quement que lesefprits ont de bon- 
nes occupations en leur ieunefle,' 



faute defquelles ils fe laiflent aller 
infenfîblement dans ce labirituhe 
de vices,d où puis après ils ne fe peu- 
vent retirer- Car c'eft vne chofe 
toute cogneuë que la nourriture a 
plus de force fur les efprits des hom- 
mes que leur naiflance& leur incli- 
nation naturelle , & les exemples 
que nous y voyons tous les iours, 
nous en donnent tant de certitude 
qu'il n'en fautentrereri doute,en ce 
que ceux qui fe remarquent parniy 
nous,nonfeulementndus font voir 
cette vérité, mais auffi ceux qui fe 
rencontrent parmy les plus barba - 
res& infidelles nations de la terre. 
Et pour in efclaircir dauantage à 
V. M. il ne faut que confiderer 
la nourriture qui fe fait par le foin 
du grand Seigneur des enfans qu'il 
prend furlesChreftiens par tribut, 
defquelsileft fi curieux del'efleue* 
ment & de l'inftruâidn, qu'après 
les auoir fait apprendre à luy rendre 
du feruice , il ne confie pas feule- 
ment fes places enleurfidelité,mais 
fa perfonne mefme, de telle forte* 
que fans leur affiftace ceux qui ont 
tenu cet Empire euftet perdu beau- 
coup de fois la vie & l'honneur tout 
enfemble. Par là on peut tirer vne 
confequence certaine,que fi des en- 
fans fortis de pères Creftiens, eftans 
rauis par force d'entre les bras de 
leursparens,parle commun enae- 
my de la religion en laquelle ils font 
nez, nonobftant toutes ces considé- 
rations , portent ( en recompenfe 



tupirt werden ; in manglung deren 

fie fié in vielerleij lafierhafften laby- 

rinthm <%)enrren y daraufifiefich nicht 

vvider wicklm konnen. Dann es 

WtdjÇ mânniglich geHehen , dafi lie 

^ufferKâehungmehrkraift; vndmacht 

hat <vberdie gemùhter der mcnfchen 9 

als die geburt felbften 'zj&fampt der 

naturlichen inclination :fi bezjeugen 

es auch die tâglichen exempel, dje <vns 

fiatigs vor augen , dos hieran nicht 

ZMZjyveijfeln , lïnnd difi nicht allein 

beij vns alhie in Franckreich fondera 

auch mitten <vnder den <vnglaubigen 

barbarifchen nationen. Damtt jch 

abermeine Meijnmg noch detstliche? 

erhlare A man fihe nur-an mit irjaé 

fur firg <vnd fleif die jemgen Ebri-* 

ften Kinder 9 fi dem Turcki/cL'n 

Keijfir zjt^ tribut çegeben j an de** 

Ottomannifchtn pfordten erzj>gen 

iwerden. *Dann nach dem die fi ge~ 

fihich <worden find ihrem herrngitr* 

ten dienft zjtthun s <uertra<wet der~ 

fetb jhnen nicht allein fiine. fiatt 

njnnd vefiungen $ findern auchfem 

eigene perfin s dafi es aujfer zjuueif* 

fil * ijvânn es ohne diefi janitfiha* 

ren were , dafi die Tûrchifchen 

Monarchen manchmal leib 3 gutvnd 

fhr 'verlohren hetten. Daraufi ifi 

mm leichtlich km fihliejfen ^ t/uann 

diejenige kinder , fi *von Ehrifili-* 

chen eltern geboren > vnd denenfèl- t 

b en mit gewalt aufi den armenge-* 

rijfenwerden > e vndzjwardurchden i 

erbfeindt, der fie zjifamptd.erfreijheit 

auchjhrerreligion beraiïbt 3 dochgleich-> 

*uvol zm widergeltung der guten 

difiiplin vnd aujf&ucht , dem jeni~ 

gen ; der fie folcher gefialt hat aufi 

ferzjehen lajfen s vuider jhr eigen 

njolck vnndwtvuandten fo getrew* 

lich dienen i <vvié wiet mehr *vverdefà 

Ehrifiltche kinder von adelichemher^ 



ijfî konwlïcWè - : 

kommen gegen jhren eigenen fùrfien 
fich verobligirt befinden^wa fie <v- 
ber dafs fie vongottliéem vnà vve.lt- 
lichem recht dazM verbunden find} 
aucbnocb mit fleifs erzjgen , vnd in 
der mgend <vnd ebrlicben èxeftitïen 
defs \eibs vnnd gemùths vndervvie- 
fçn <ùverden* Dannkein fckatz* von 
golt oderfiiber mag ein frevudig ge~ 
iïmth alfb verbinden, voie gvite in- 
fim&ion : daher icb mich amb fer- 
ners nit bemùhen <wiU 3 noch auffhal- 
ten in erzjèlmg der nutzÀarkeiten , 
fo aûfi diefin fio vuol angeslelten 
fcbuien entjpringeh vvûrden, Icb 
nrM die jenigen vrtbeilen laffen, die 
die fer dingen verfiandhaben vnnd \e- 
tzjo mit keinem wort gedêhcken A 
vvas Swer Maijefi, f$tr ein treff- 
iich benùgen <vud frommen hier au fis 
zjigewarten , allein wili diefelbige 
icb vndertbâmgïi gebetten haben, m 
acht zjmemen, dafs die eroberungen 
yrolfern reicb<vnndlanden i v/mdaiïff- 
richtutig guter gefetz^ vnnd ordmn- 
gen ; nimmermehr ins werck ge- 
ricbtet muorden 3 As dûrcb macht 3 
fieifs <vnd çnte attferzjehmig : dam 
durcb diefe letzjc nroerdendiegemà- 
ther der menfchen von der erfien 
kindheit aufgleichfam bezjwungen 
*vnd murbe gemacht 3 dafs fie fich 
biegen lajfen 3 vnd gute gebrâmh 
vnd fitten , fia manjhnen eingeuft> 
annehmen. Daher einem Totenta- 
ten y der die jwige mannfcbafft 
*vnnd adel feines reichs dabin brin- 
gert kan > defio leichter fieijn vuird 3 
Prouincien vnnd lânder zjigevvin- 
nen 3 vuann er die jentgen 3 durch 
vuelche kônigreiche vnd furfienthum- 
ber erhalten vnd km nicbt gemacht 
vuerden >obigermaffen zjt, feinern ge~ 
horfiam vnd deuotion vuirdgebracht 

4 haben* 
^ M DER 



L r ÏNSTRVGTîON 

delà bonne nourriture qu ils ont re- 
cetië) leur vie contre leurs plus pro- 
ches pour fouftunir les V olontez de 
eeluy qui les aefleues.Que des Gen- 
tils hommes vrayement nez Fran- 
çois'&Chreftiênsraporterohtbien 
pi us franchement pour leur Prince 
naturel, fi l'obligation qui les y ab- 
ftrain<a par la loydiùtne& humaine 
ert fortifiée d'vn foin particulier de 
les faire cous inftruire en la cognoif- 
fance de la vertu,& de toutes fortes 
d'hôneftes exercices de Vefpri t &du 
corps: n'y ayant point de treforsny 
de biens qui puifTent tan t obliger vn 
franc courage quVne bonne inftru- 
dion, qui fait que ie ne m'amuferay 
point particulièrement à dire les 
fruits que le gênerai refsêtiroit de la 
bonne nourriture de ceux qui pafle- 
roiêc par de fi bones efcoles. Ten laif- 
feray la cofideration à ceux qui ont 
aiïezdemgement pour cela, nyne 
parleray point du eôtentemet & du 
profit que V. Mreceuroit enl'execu 
tiôdVn fibèau deflein.Seulement ie 
lafupplieray de remarquer, que les 
grades conqueftes,&rinftitutio des 
bonnes loix nes'eftans iamais faites 
que par la force, i'induftrie&la bon- 
ne nourriture des homes. Celuy qui 
affujetira leur courage dés leur pre- 
mière ieuneffe, yinfufantlesbônes 
mœurs& ployât leur nature au bien 
aura auec raifon plus de pouuoir de 
conquérir lesMonarchies,5c de fai- 
re obferuer fes commandemens,s'il 
peutredre à fa deuoti5 ceux quifont 
ou deffont les Royaumes. LE 



DV RÙTï 



^NÎ>£RFFEISFNG. *# 



LE RO *.' 



bÈR èçoMig; 



le voy de l'apparence en voftre 
iiifcours, eftimant qu'il n'en peut 
reiiffitque de Boris effeëh: &con- 
çoy la raîfoà pourquoy il faut quel- 
que peud*aide à ceux qui auront la 
charge de ces efcoles de verta Di- 
tes- moy donc Monfieur de Pluui* 
nel, quel fonds vous iugeriei riecek 
faire pour reftabliflement de qua- 
tre Collèges d'armes dans mon 
Royaume, tels que vous me les a- 
tiez defignez cy- deuant; 



Evvre difcmfen Ujfenjkh horen] 
hat auch wol dos anfihen > dajl 
hieraujfkein andere als gute e$e* 
Ben trfolgerwnuffm : wir verfîeben 
àuch wol >dafi ein notturffi 3 dm 
jenigen fi folche fchiden der tugendp 
<vnderhdten fiSen ^ mit etivas. 
hulffvnder die arm zjigretjfm : [agi; 
mir demnach 3 Monj* iHmùncl > 
typas meijnp jhr daf f/ir njnkojhn 
darzjt wârden gehoren > ^krfilche 
CoUegia oderfibulen in vnfirm kâ- 
nigreich aujfzjtorichten ^ 'voie ihrfchm 
albereit entworffen hâhti 



PLYVINBK 



ùbêmreutter; 



SIRE, La prôpofitionque iè 
faisàvoftreMajefté, dé fonder ces 
efcholles vertueufes* & donner 
moyen à ceux qu'elle ordonnera 
pour y commander de s'en acquirer 
fi dignement que la réputation en 
puifle voiler par toute la terre , eft 
defipeu dedefpencepour legrand 
bien qui en prouiendraà Faduenir, 
que ie fuis aflêuré que tous ceux qui 
font profeflion dé l'honneur» Join- 
dront leurs prières à mes très- 
humbles applications * puis que 
la charge eft de fi peu de confequen- 
ce au prix du bénéfice , & laquelle 
encore voftreMajefté peut treuuer, 



ïhrt MSjefi. âertjortrag^en £* 
Maijeft.khgethan Jblche fchulen der 
tugendt zjufiiptn > auch mittel zyt* 
verordneji > dm Jich die y fi diefel- 
be regiren fotten , ehrlièh èrhdtenmo* 
gen , damit m an deffen réputation 
<vnd ér in dien Unaen hdèe , er~ 
fordert zïwar vnkoften f der aher 
àoch kernel <wegs zjb atbten noch 
Uiwrgkkhên > gegen dem <vber* 
gfëffen mt&eri $ der daraufi entfp** 
nngen njvird , daberich dejjèn <verfî+ 
ibertj, dos aile die nach ehren jkreben 
immùtig mit mir <vnderthanigiï hie~ 
Ywnbfttffiliciren perdes So *wirddie* 
ferldfiamhnkbt zjtverglekhenfi^n 
noch zji reèhnm gegen den wotthœtm} 
zjt dem vuerdeEiJtâ.<uvolfilch mittel 
RRr 



4$ KONIGLICHÈ 

an die hand gegehen werden y dafi 
es diefèlbe nicbts fonder s kofie ^ auch 
vue der der geme'me rmtz* noch dos 
partictdar isvefen damit interefirt 



Demnach fo halte ich dafùr, daf 
dm jpg taufind pfimd jarlich hier- 
KM geniig feijn werden 3 welche 
^man in vier portionen theilen kan > als 
nemblkh 3 manordnegen Par if 12000. 
pfimdt i weil der ZMritt in diefè 
fiât t gro fer dann in andere , wegen 
def kanigl Hoffs > der wielen ge- 
fandten vnd frembden „ fo tâglich 
dahin kommen > daheraucb ein not~ 
turfftjeijn wiil 3 dafi die f ml aida 
gro fer <vnd frâchtiger , ângeordnet 
w&rde als anderfiwo* Die jSooû. 
pfundt fo noch refiiren 3 theile man 
gleich in die dreij fiatt "Turs , Bur- 
dëaux vnd Lijori j daf an em je- 
glichen orth 6000. kommm. Nun 
diefe gantzje fkmma der dreijfig 
taufend pfimdt kangenommen <uv€r~ 
den von den liegenden gûttrn ,> fo 
Ewer Jbîaijefi. dero ritterfchafft 
jarlich ingibtXM jhrervnderhaltmg, 
dàf œlfo s vvann difs gering gelt 
von det ' gantzjsn fumraa angeregter 
ïnkommen abgezjigen werden filte, 
es einem jeden infonderheit fo we~ 
nig ZM fchaden geben wird , dos 
fich defen niemand ZMbefchweren ., 
*wird >amh verhofentlich nicht bald 
Biner feijn , auch von den edelfien 
gefchlechtern 3 der kinâeroderbluts- 
freund hat , welche aufs mangelgu- 
ter auferzJehmg fich aUgemach der 
fauïkeit vnd andern lafiern ergeben^ 
der niï liebet etwas von dem , . vv^s 
er von Ewer JS/Laijefi. Freijgebig- 
keit génie fen thut > emperen vvolte , 
als fehen 3 daf fein fohn , En- 
<çkel oder anvervvandter der iufiki 



L'iNSTRVetïON 

fans qu'il luycoufte, ny fans que U 
public, ny le particulier en foit in- 
terefle. 

Le fonds que ie défîre qui foit 
rreuué pour cela n'eft que de trente 
mil Hures par an, lefquelles fepour- 
ront partager en quatre :fçauoireft 
à Paris douze mil» pourçe que l'a- 
bord eftant plus grand en cetre vil* 
le, tant pour la demeure de la Cour, 
des AmbafTadeurs, que de toutes 
fortes d'eftrangers, ileft neceflaire 
que L'efcolie y foit plus grande & 
plus fplendide qu'ailleurs. Puis les 
dix-huid mil liûres qui reftet, les di- 
,uifer efgalement àTours, Bordeaux 
& Ly on,à chacun îk mil liures:tou- 
te laquelle fomme de trente mil li- 
ûres fe pourra prendre fur le fonds 
des penfions ou entretenëmens que 
V. M. donne tous les ans à faNo- 
blefle : d'autant que cette petite 
fommeretranchee fur letotal,cbaf- 
que particulier s'en reffentira fi peu 
que tous feront contens de cette 
ouuerture>&ne s'en treuuera point, 
ny mefme de ceux qui font des 
meilleures maifonsquin'ayent des 
enfans ou dés parens , lefquels par 
faute de bonne nourriture feplon- 
gent tous les iburs dans le vice,m J a£ 
feurant qu'il n'y en a aucun de tous 
ceux qui tirent des gratifications de 
V. M. qui n aymaft mieux n'en a- 
uoir iamais eu, que devoir fonfils, 
fon nepueu, ou fon parent en ha- 
zard d'eftreignominieufement trai- 
té de la Iuftice, comme ceux qui 



t>v roy: 

conduits de la furie, ontcy-deuânt 
tranfgreflfé vos Edi&s &: perdu l'ho- 
neurôda vie tout enfemble. Ce qui 
ne feroit arriué fi du commence- 
ment ces imprudents euflènt efté e£ 
leuez dans les efcolles fembla- 
bles à celles que ie propofe à 
voftre Majefté , laquelle encore 
pourra dans peu de temps retirer, fi 
bon luy femble , cette petite fem- 
me, & au lieu y affeéter des pen- 
fions fur les bénéfices à mefure 
qu'ils vacqueront: & où ilyauroit 
quelquVn cy- après qui (nonobftant 
les moyens que voftre Majefté don- 
neroit pour faire nourrir fa Noblef- 
fe à la vertu & en Tobey (Tance defes 
commandemens ) vint à manquer 
à fon debuoir, & tranfgreflant les 
ordonnances obligeait la iufticede 
pourfuiure la perte de fa vieûl feroit 
à propos que les biens du délin- 
quant fuifent confifquez, Se mis à 
l'entretenement & augmenta- 
tion de œs Collèges d'armes, afin 
que peu à peu le reuenu y croif* 
fant, ce fuit vn moyen à Taduenir, 
que lespauures Gentils- hommes y 
peuffent eftre nourris fans payer 
penfion, ny fans qu il leur couftaft, 
finon vne éternelle obligation qu'ils 
auroient à voftre Majefté, & me 
femble eftre vne chofe tres-iufte, 
que fi vn Gentilhomme vient à fail- 
lir par imprudencejmanqued'auoir 
efté bien nourryenfonbas^ge, & 
que fon bien foit confifqué , qne 
l'émolument qui prouiendra de la 



VNDERVVEISVNG. 2 fr 

in die handkommen , <vnd jhme em 
défie fi: angcthan njverdm Jblte , 
<vvie vuir dann fehr ojft erfah- 
ren ^ daj? fie durch jâhcn Zjorn 
*vnnd blinde rachgir getrieben 3 die 
Koniglichen Edifia e vberfihrcinen- 9 
*unà dadurch KMgleich fbr ehr <und 
dm leben <verlieren. Vvelches zjuueif- 
fels ohne <vvol <verbleiben wnrde 3 
<vvann fie von iugend aufi in fol- 
chen fchiden > die ich kmtzi, hie- 
beuor befchrieben habe 3 erzjogm 
vuûrden. Doch kondte Evuer Ma- 
ijefiet auch > da es deren g-fdkn 
folte y diefe fumma void, - r^b 
einZjlehen > vnd an deren fiai: *- 
hin verordnen die vacant ien i- ? 
lehentnmben oder beneficien 3 fcj». ' 
erledigt : vnnd da einer oder mehr 
( vnangefehen Evuer Maijefi. mit- 
tel genug verfchajfte die ritter- 
fchaffi in den tugenden vnd gehor- 
fam der gebbuhr zju vndervueifin) 
gefwiden vuerden faite 3 der vmb 
fein halfifiamgkeit durch die iufiici 
ZMtn todt vervrtheilt voârde , vue-* 
re es kein vnebener vueg dejfel- 
ben gâter zjt confifciren , vndfoU 
che die r er adeuchen fchiden km er- 
kennen _, darnit die einkommen ge~ 
mehret s vnd die mittel verfiacket 
vuùrden , arme vqm adel ohnjt^ 
ren kofien dafelbfi z>u vnderhalten _, 
die fich dadurch in evvigkeit gegen 
Evuer Maijefi. verobligirt erken- 
neten. Zu dem dmcket mich e'm 
biïïich ding fetjn 3 fo einer vorn a- 
del ein folchen fâhler begiend , aufi 
mangel dafi er in femer iugend 
nicht <uvol erKxOgen 'vvordcn , dajS 
die nutzjung fo aufi confifcation [ei- 
ner gùter herruret 3 dahin <ver<vven~ 
det wûrde 3 damitman andere de-* 
fio bejfer erzjehen mochte vnd fie 



#i ko'NiCLrcHÊ L'INSTRVCTIOft 

nit in gleichen <vnfal gerieten , dà- çonfifcationfcit employé à donner 

mmh dam aué fie andem edel ordre q Ue l a ieunefle (peuteftreles 

kmb nrnnd lie blutsfremd def ^ ^ fale) f dit diue rde 

malefiaanten feibft , fich nit mit r r / 

fa \ubefc\nroeren hetten , vua» P ar vnc bonne mftruébon j a ne 

<fcr execurtirten verlajfenfcbafft tomber pas en vn pareil accident, 

*fe>» gantzjen adel oiyangexjigter car par là ce fera empefcher que 

mafen zjum beften «ngevuandt tous lesGentils hommes,hy mefme 

wMe. Difi , GnMigïhr Konïg l es plus proches des ci iminels ne fe 

vnndHejïfind dte beftennuttel J £ ^ j idmement} 

dîeicb fmdenkan > denlajtem.h r p , t.^x 

wier dem adel in diefem Kéni- pu» que ^bien ne feroïc applique 

grekh fi fiarck regiren , km ftvw- qu'au profit de tout le corps de la 

rem Difi jînd , meines erachtens Noblefle, &àrefleuationauxbotl- 

dîe befie remedien > diéfe kranck- nes m œurs de CêUX qui font de la 

hit* damit manch edel berK be- me fme qualité. 

h É4^ZlZi$i%Z. , Voylàdonc.(SIRE)k S idl- 

gen \ ich mieh nimmermehr vn- leu * s moyens que ie COgnoiiïe pour 

derfangen hêtre * njuam mirE-wer bannir les vices qui régnent parmy 
Maijefî. afeUion gegen deren *vn- la Nobleffe de voftre Royaume: 
âerthanm nicht fi <wd hehtnt ge- & j es puiffans remèdes po«r guarir 

yuefm <were 3 denen esan.nichts k$ pernicieufes ma ladies qui ont 
als an vuter *vnder<uvet{im? <vnnd r v - , « . ^ *t A ^„ 

aufructt mangelt. Audfhat es nuy a cette Monarchie tant de gen- 

mr em hertz, gemdét â wil tils courages , Mquels moyens îe 

Baaer Maijefi. fin gefallen Uf n'eufle pas efté C\ téméraire d'offrir 

fin , mkb von diefem propafito à voftre Maiefté Mais la cognoiC- 

hiebeuor gnÂdigîl zjÀoôren , vnnd f an t portée à ay mer fesfubie<9fc$, lef- 

hat eben diefes Evver Maijeftet , s Je au i oUr d'huy du tout 

Herr vatter 3 Chnstmuteten an- ^ . , / • n A- o 7 . 

denchns , jbm, âergefii gefal- P" u f de bonne mftrndioa & a- 

len laffen , Au ich glaube ,<ovann bandonnez dans des actions îndi- 

er dos leben gebabt , er hette es gnes des courages François : l'ay 

feibft ins werck genchtet. Aber creu qu'elle n'anroit point defagrea- 

wie aile ding in gottes >vviUen be- bJ e fi j e } a f a jf i s f ouue nir de ce que 

rtàen, dfo boffe tcb , es hab bif aatresfois dle a treuué bon que ie 

deifiUen 9 damit Âfelbe den fi- luypropofaffe,laqucUcpropofiûoa 

gen nmd lob nicht allein der rttter- ( S I R E ) le teu Roy Voftre père a- 

fihaft fondem défi gant^en wlcks uoit treuuee fi bonne que fans la 
diefes Konigreiàs auff fich braéte perte de fa vieil Teuft faite reuffir. 



vuelchesjîch <under &ver Maijefi Mais comme toutes \ ps c h f es ^J 



" vvv — j ' - ' m' —j j - 1V141S couiiuc louiez ijcsguoicb a^- 
riegemngfi -vvolçg^ <uvtrd, pendent de ia vo l ont ^ de Diea 4 ie 




Vvai 



DV ROYi .VNDEKVVEISVNG^ji 

croy qu'il a referué à voftré Majé- VvM micht **?*&> hitte id} dit 

fté l'éxecution de cette genereufe £ ot ! l i cbe f ma f* > <?*ff Ew ' 

entf eprife, aHn d'attirer fur elle les Ma ?^ ?*/£* h { ehe " 

, K. . ' -, t mo&» dis aile fromme her-* 

benedidions f non feulement de f^ n nf ^f Am mi - 

toute la Nobleiie de cet Eftat, mais begehrm* 

auflî de tous les peuples qui en fe- 
ront gouuernèz foubs rauthorité dé 
voftre Majefté. Pour moy (SIRE) 
ce que ie feray d'orefnauant fera 
de prier le refté de mes iours fa Di- 
urne bonté qu'elle face durer vo- 
ftre regnè aufli longuement que 
tous les gens de bien le défirent. 



F I N. ENDE. 



SSf