De consuetudine signo crucis utendi haud invenusta disserit simul que ad actum valedictorium d. XIII calend. Novembr A. R. S. [1766] [microform]...

^i?

^^^^i-;^^.

/ DE-,

CONSVETVDJNE. SIGNO. C
HAVD. INVENV

D I S S E R I T. S I M V

AD

ACTVM. valed:

■*

D. XIII, CAtEND, NOVEMBR. A;. fe

HORA, NONA; INSTIT

SeHOLAR NOSTRAlE

i» j

GRAVISSIM.OS. OMI

PATRONOS. ATQVE.

EA. (^VA, PAR. EST, PI
; r N V I. T A 'T ■

M. I O A H G E O R G,

RECTOR.

^

CHEMNICXI

LiTTERis. Petri. Chris:

GNO. CRVCIS^ VTENbr

sfVJENVSTA

S I M V L, q^VE
AD

.EDICTORIVM

iBK. a::% s, cId Id cc Lxvr,

INSTITVENDVM

i INSPECTORES

S. OMNES. QVE,

QVE. FAVTQRES

EST, PIETATE' .
I. T A 'T ■

C O R G, H AGE]R

TOR.

•■.._. -1

■^ "4 (4 ^ 4 . 4;

NICXI

Christ. Iahnii,

£^,<^6k/^ ^

,1

;*■

A. JJ.

E V M, infinite illud perfe£li(Iimum ens, cetero-
rumque omnium extra fe entium' au8:orem ac
dominumexiftere et ipfa natura et praecipue fa-
cra fcriptura luculentiffime nos dpcet. Nulla,
inquit CICERO,a).gens eft, neque tam imman- .
fueca, necjue ram xera , quae n.on, etiam (i igno-
ret, qualem habere Deuiii deceat, tamen habendum fciat* Et di-
iius PAyLLVStcftatur: b) quod DEl cognofci poteft, id apud eos,
fcilicet ethnicos, manifeftum eft, vtpote quum DEVS eisl^patefecerit,
Alia clariftlma fcripturae teftimonia de exiftentia DEl vt nunc tacea-
mus* Hiinc vero DEVM omnium huius vniuerfi rerum au£l:orem
et dominum rite cognitum religiofiffime vt nos creati ab eo colamus
ct fumma, quae concipi poteft, veneratione profequamur noftri eife
officii, quis quaelb dubitabit? Mortalium profefto nemo* Hoc
quidem, quod noftro debemus DEO, officium pura, integra incorru-
ptaque potiflimum mente peragendum, DEVMque noftrum iafpi-
ritu et veritate adorandura elTe, iterum natura et fcriptura fatis fu-
perque tefkntur, c) quia DEVS ipfe cil fpiritus : Verum enim vero-
ille idem DE VS non mentis tantummodo noftrae, fed corporis etiarti
noftri auBor et conditor efl, hinc aequum plumque quoque eft, vt
corporis membra noftri iuftitiae arma DEO lioflro praebearaus , d)
illumque noflris, qitae DEI funt, et corporibus et animis honore-
mus, e) Hinc onmis cultus diuinus in internum et externiim, vtrum-

que

a) Li£). I, de Legibtts c. g, •

b) AdlJom. 1,19. II, if. , '

c) Sic PLINIVS in Paneg., €. 5, Animaduerto etiam DEOS Ipfos non
tam accuratis adorantium precibus, quam innocentia et fanctitate, glj|

^ tioremque exiftimari; qui delubris eorurn ffirnm cafiamque mentemy
quam qui meditatum carmen intulerit. Id quod etiam affirmat lO-
ANNES IV, 24. Spiritus eft DEVS, et qwi eum cokint, animo et ve-
re debent Golere.

d) Rom. VLi?. e) i.Corintti. VI, ad.

\

que a DEO mandatura, retie diuidimr. Hic cuhus diuinus extSrnus '
vel priuatus, qui a quolibet CHltlSTJ cultore priuatim, vel publicus
eft, qui publice in congregatione San£ioruin in tempiis excrcetur^
Omnis autem culrus extermis vel ore, vel geftibus, vel a£lionibiis,
DEO dicatis abfoluitur. Hunc cukum exterhum DEVS ipfc in ve- ^
teri foedere a populo fuo fibi exhibendum praecepit iUumque variis "
ritibus et cerimoniis facris condecorandum. iuflir, ytiex oracuHs diui-
nis et legibus cerimoniaHbus clariflime conffcat, Neque hunc cul-
tum externum neglexit CHRISTVS, fed potius legi cerimoniaU bbv
temperans circumcidebatur, f) patrique fuo in teraplo fecundum le-
gem cerimonialem fiftebatur. g) Synagogas deinde et templa ju*
daeorum frequentabat in iUisque pubUce docebat, h) pueris manus
imponebat, i) pafcha cum fuis difcipuUs pro more et rittbus confue-
tis edebat et facramentum eucharifticum variis cerimoniis ac ritibus
adhibitis inftituebat, k) Sic etiam APOSTOLOS magiftrum fuum
imitantes non folum cukum diuinum externum retinuiffe et quos-
dam ritus et ceriraonias ordinalfe et tradidiife. ecclefiis ex fcriptis eo-
rum difcimus. Et verifimile eft, vt celeberrimus D«. MARTIN,
CPIEMNITIVS nofter docet,l) quosdam etiam aUos externos,
qui in fcriptura annotati non funt , ritus ab ApoftoUs traditos efle.
Nullum eft dubium Ecclefiam poft Apbftolos alios quosdam ritus
addidifte. Quid? quod temfore {liccedente hic rituum cerimonia-
rumque numerus mirum in modum eft au£tus. Vt vero hifce de
ritibus rite iudicare qUeamus, quinam probandi^ vel improbandi,
adeoque retinendi , aut abrogandi fint egregiam nobiscum commu-
nicauit normam et regulam fumme venerandus CHEMNITIVS
!♦ c, Ritus, inquit, qui ex fcriptura facra ita probari poffunt, vt
contineant vfum, exercitium et vtilem declarationem eius doftrinae,
quae in fcriptura diuinitus patefacla eft, probandi retinendiquefunt.
Probandi retinendique praterea funt et aUi ritus, qui fecundum re-
gulam PAVLLI i^ Cor, XIV, 40* incitamenta et retinacula pietatis

)C 2 . funt,

f) Luc II, at. g) Luc. II, 22. h) loan. XVIII, 20. i) Matth, XIX,
13. k) Matdi. XXVI, 17. fqq. Marc, XIV, n. fqq. Luc.XXII,/. fqq.

1) In Examine Conciln Trident. P. I, Loco II, Se8:. 7. p» 107. Edit. GE-
. ORGIl CHRISTIANI lOANNlS , Fiancof. 1707. fol.

/

funt, adeoque qiii I. faciunt ad 4^<!///<f^/w»^, Vt hornines ininteii-

tur ad verbum , ad ■facramenta et ad cetera pietatis exercitia : vt dor-

&ina commodius proponatur, pluris fiat, auidius accipiatur et

mclius retineatur: vtque accendatur ,et foueatur poeniteiitia, fides,

orario, pietas, mifericordia. etc* II. Qui feruiunt <»*/5^/»/. Opor-

tet enim in publicis ecclefiae congreffibus efle prdinem dignum gra-

uitate ecciefiaftica. lil* Qiii ad <9^^<rm//» faciunt. IhtelUgitur au-

tem (v^fiiuoffvvv, vel taie decorum, vt externis ritibus oftendatur, quid

tribuamus verbo DEI , facramentis et reliquis ,exercitiis ecclefiafticis,

vtque reliqui ad reuerentiam verbi , facramentorum et congreffuum

ecclefiaflicorum inuitentur et qui [III. cum Ghriftiana liheytate non.

pugnant» Ad hanc normam in pracfcnti oranes , qui olim in vfu

tuerunt et adhuc recepti funt in ecclefia nofi:ra euangelica ritus exa*

minare, vel faltem eos; recenfere m ) non placet: Placet vero vel

vnum, nimirum <?»w, quo7^»<? crucis vtirhfir, rttuf» fub examen vo-

care, propterea quod obferuamus, hunc ritum, confilio profeSto

iriiquo et irrito, a I. S, SEMLERO vocari confuetudinem inuenu-

fiam, " Amiquifiima , inquit, n) funt ifta crucis, manu fignatae,

„ ramifteria, licet nihil quicquam in hbrisnoui teftamenti extet,quod

^^tam inuenuftae confuetudini aucloritatem praeltet,'* Sed quidnam per

hanc inuenuftam confuetudine^m vult intelligi SEMLERVS?Inuenu-

ftus proprie idem eft ac illepidus et quod fine gratia et fauore eft,

■yulgo tinannebmlich^ hepich^nngefcbickt. Sic CATVLLVS XII, 5* for-

didam rem et inuenuftam coniungir; CICERO vero de Cl, Orat. c,

67. iuris,peritii1imum caufiarum patronum appellat a5iorem haud in~

tiemfttm, i, e* keinen ungefchtckten Sachyvaher, Aucioritate adeoque ho-

rum virorum confuerudo inuenufta vulgo eft : eine tmannehmliche^ hrJS-

liche

m) Sciiptores, qni hos ritus ecclefiafticos copiofe recenfuerunt egregie-
que illuftraiuntj dili^entiffime colledos nobiscum communicauit I.A,
FABKICIVS in Bibriographia Antiqu. opern PAVLLI SCHAFFS-
HAVSIiNlI tertium edita, Hamb. i7<^o. 4 C. 4. p. if8, iqq. Qtiibus
noun addenda eft editio primarum linearum. Breuiarii Antiquicatum
Chviftranaium duaarum a celeb, SIG. lAC. BAVMGARTEN. Scho-
lia multa addidit I. S. SEMLERVS, Halae Magdeb. J766. 8.

n) In fchoiiis ftjis ad Sig lac. Baumgartenii prlnias lineas Breuiarii
Antiquit. Chrift. antea citatas, p. 2ag.

t'-"

Hche und mgefehkkte Ge\vohnbek; Et Kac iiv %iiificatioue hac .Voce,
tanqnam fibi propria, Taepius in Scholiis iiiis vliis eftSEMLERVS,
Sic deprchendes ibidem documenta inueniifta \ i. e^. nuiiius - pretii ,
valoris et vana, p» lO. rentcntiam inuenuflam, i, e+ erroneam, pv27.
comparationem inuenuftam, i, e» ineptam j p, 43, Exorcifmum in-
nenuftiorem rudiorum temporum confuetudinem , :quae potcratin-
ter Cliriftianos;.omitti , p. 51. Homines vaiios, imbelies, inuenur
ftos et impios coniungit, p, 98. amprem mart.yrum inuenuftum,
i*e. nimiiim et indccentera; p* 99+ inuenuftum niodum, i, e. ineptum
p. io6* minifteria inuenufta et ludicra, p. 147+ IfraeUtas rudes et in-
tienuftos, p. 175. inuenuftos miniftros, i, e. ineptos, p. 179. fuper-
ftitionem inuenuftam , p, 205I Eum in finem haec omnia adduxi-.
mus , vt quiuis cognofcere poffet leftor, coniuetudinem inuenuftam,
SEMLERO eife confuetudinem fordidam, nullius pretii^ errone-
am, ineptam atque illepidam. Sed nunc inquiramus neceife eft,
vtrum iure meritoque tam foedo hic ritus vtendi figno crucis nomi^
ne infigniri poffit, ac debeat? Negamus. ct quiUbet fahioris men-
tis nobiscum pernegabit hoc. Originera, tempus et locum, quo
primum hic ritus in ecclefia Ghriftiana iit receptus, chartae angu-
ftia irnpeditus curatius in praefenti euoluere non vacar o) Jnterim
omnes antiquitatum Chriftianarum fcriptores confentiunt, ailtaquifi-
{imum hunc eife ritum frequentifiimumque. Aft nullum in antir
quitate, quanquam haud leuis ea eftponderis, quaerinius praeiidi-
uin, fed potius in fine et occaiione, qua' olim funt vfi Chrifti cul-
tores primaeui , et qua hodie adliuc in euangehca rioftra eaque ve-
ra ecclefia vtimur. Sic hodie adhiberur iignum crucis in aere digi-
tis formatum i) in Sacramento Baptifmij vbi lioc lacro lauacro ablu-

■ X 3 endi

p) Qiu vero ritus Imius ovigines fcire cupit praeter alios euoluat lOSE-
PHI liLNGHAMI Oiigines et Anriquitates ecclef a 10. HBNK.
GRISCHOVIO latine reddiras etX. Voll. Halae ediras 1724 -1729. 4.
D. CHRISTOI^H. HENR..ZEIBlCHfI Difr. de figno crucis e templis
roftris non eliminando. Viremb. 173^. 4. et CASPAKIS ,CALVO,ElUl
Kiruale ecclefiaft. lenae, i^of. 4. P. I. er II. QLiem pofteriorem librum
vcl ea quoque ex cauffa hic nominare fas erat, vt debitas Nobilirt'. I.
G. HERRMANNO, Senatori er mercar. vrbis uofh-ae celeb ageremus
grarias, qui eum, er vna cum eo WILLIAMI CAVE Antiqu. patrum
er eccleliaft. Biblioth, nofhae fchoiae obtulit dono.

'endi hoc ligno ndtantur.' 2 ) Iri confecratione panis et vini in Sa--
cramento S. coenae et quando haec lyiiibola facra intcr comiiiuni-
cantes diftribuuntur. 3 ) In abfolutiohe peccatorum perlefta con-
f^mbnQ publica in cathedra facra, vel etiam fafta abfolutionc publi-
cia in fella confeflionaria , vel priuata. • 4) In ordmatione facerdo-
tum. 5) Pera£lis benedictionibus publicis finicis facris. 6) In

• precibus pubUcis et.priuatis/ 7) In copulatione nuptorum aliisque
aftionibus adhuc facris. "Anciquiflimis temporibus non erat hoc
„%num, vt CHEMNITIVS reftc monuit, p) ad cukum et ado-
5,rationem propofitum, Non enim tunc ahquid fubiiftens erat, fed

\,mm\m QTSLt profeffio et commonefaBio ^ quod in Chri{kim crucifi-
„xum crederent atque omnem in ipfo fpem et iiduciam collocatam
„haberent." Neque hodie aHum in finem in ecclefia noftra euan-
gelico - Lutherana tefte noftro GERHARDO, q) et ipfa experientia
f^ quotidiana liic ritus exercetur , nifi vt fignum externum bcnediSiionis
tx. confecrationis ^ memoriam renouans crucis CHRISTI, hoc e(l:,
paflionis CHRISTI in cruce, quae eft fons omnis benediftionis,
vfurpetur, nequaquam vero vis aUqua fpirituaUs ei tribuatUr. Hinc
iure meritoque hic ritus figno crucis vtendi retinetur, propterea
quod iftiusmodi ritus externi neque in V. neque in N. Teftamento
a DI|p prohibiti, fed potius mandati et a CHRISTO iUiusque Apo-
lloUs faepiflime obferuati funt, vti fupra demonftrauimus, Acce^
dit praecipue ethpc, quia hic ritus i) vtilem et neceflariam decU-
ratiomm Qt profefjlonem fidei chriftianae in fe continet. 2) Quia
mukum ^di aedificationem facit, quum CHRISTVM crucifixum in
memoriam reuocat, etfignum benedi5l'toms ct confecrationis exhibet.
3) Quia a decoro non abhorret, fed potius ad reuerentiam CHRI-
STO pro nobis in cruce mortuo praeftandam inuitat. Nec 4)
cum /i^^r/4^^ chriftiana pugnat. Qua igitur fronte et quonam
aninjo SEMLERVS hunc pium , laudabilem et in tam variis pieta-
tis officiis obuium ritum appellare potuit confuetudinem inueuttfiam?
Non quidem negamus, nonmtUos et oUm hoc figno crucis abufos
efle et hae noftra aetate extra noftram ecclefiam abuti: Dehis ve-

ro

p) In Exam. Concil. Trident, P. IIII. Loc, II. Sea. III. c. 2. p, 44.
q) In Loco de S, coena §, iy6.

. ■ ■«'/

ro noii eft fermo, fed de vfii.legitinio, qiu rion inueniiftns dici me-

retur, Qiiidnam enim efl inuenujfli %no extcrno crucis profiterij

fe eflTe CHRISTI cultorem? ,Quidnam efl: inueniilH .rnemoriam

/CHRISTI hoc %no rcnouare? Qtiidnam e/Hnuenufti benediQio-

ftisfontem, paffionem fcilicct CHRIS^J^I in cruce, meminifTeVTn-

iienuftum potius, et iniquum efl, ifiiusmpdi pium , in ecclefiis no-

ftris reecptum et in Libris noflris fymbolicis probatum r) ritum ir-

ridere et contemnere et CHRiSTVM illiusque memoriam tam par-

tii aeflimare, vei prorfus ex ecclefia profcribere» Non anxie in-

quirendum elTe putamus, quibusnam in contumeliam cOetus pii-

rioris- prorfus inuenuftam placere fludeat ^EMLERVS. Qui-

uis facile hariolabitur. Sed non omnes Reforraatorum fic di-

ftorum doftores funt huius ritus contemtores, vt doftiffimus IS.

CASAVBON VS tefktur , s) inquiens : " Non fert fides Chriftiana

„vt ahqua figno crucis|)ropria virtus miracula efficiendi tribuatur,

•„SciiTflis vero, veterem eccleliam et in vitae comimunis vfu , ct in

„ ritibus facris ^ multum vfam effe venerabili illo figno : fed vt pia

„cerimonia, quae orationi adiefta, animos fideliura ad CHRISTI

„crucem eueheret; non materiae alicui terrenae, aut flgurae, aut

3,geflui affigeret." Hoc fenfu fanftiflimi prudentiflimique iUi An-

tiftites, qui ecclefiae' in Anglia reformandae negotio praefuerunt ;

et in publicis locis cruces pafli funt remanere et in nonnullis etiam

ritibus facris retimierunt , vt hi Baptifmo. Ethaec de confuetudine

figno crucis vtendi non inuenufta diCta funto. Nunc ad id, cuius

-cauffa cala/mum arripuimus nos conuertimus, Nimirura, iuuenes

quidam bonae fpei ac indolis vires fuas in arte dicendi periclitaturi

publice prodire cupiunt, et quideni

- I.) CAROLVS GODOFRED. MtiLLER, Ottendor£ M. de arte

rcgnandi apud Romanos dicet lat*

II.) GEORG. HENR. KVHNIVS, Grosmilckau. M. praeflan.
tiam religionis canet carm, teut,

IIL)

r) Vide Cateelnfm, minor, Lutheii p. 383. Edit, Rechenberg. Lipl,
s) Tn Exerdtat. Anti-Baron. Xlll, n. 68. •

-. IlO laAN. ERHAm ^w

, . : ,.'. ratiQiie.' agendifapientis in

IV.),GQfTHbLI). BEIsriAN
Viri: plurimum reuerendi
MICHAELIS HERTELII,
triennio .apud nos eximia; cu
miam Lipf. nunc rite prae

. /pe, fore,: vt aliquando reip
at; GiEcia> Apud nos enim

- que modefti ;probe fuiftiriui
iblumin;iis, quae ad con
tur, iinguis, fed etiam.inai
hendos laceret progre{Tlis+

. edidit A. cio lo cc lxv. dien
cc XXVI. liberalitatem b. S. S
praefenti. yltimum vale nob

' {sL orati lat. de Genio apiid
iutore. Cui

; .y.) EMANVEL. FRID. SCHi
'. : fuo fuorumque commilitom

; ' carm, tciit, praemiffa orat, t
r ditionem»

VOS tandem INSPECTOI
atque FAVTORES honoratilHmi
'■eet,..6bferuantia rago atque' obtefl
neuole intereife noftrosque difturc
STRAM hanc nobis gratiffimam
Cicabimus, Scribebam Gliemnicii,

i

^■^<-\fS''Jt'' ' . V ■

)ientis in rebus fecundis, et aduerfis perora-

BEfvIIAM. HERTELIVSi Bufendorf; Lipf.
euerendi atque :dp£l:iffiiiiii., -M lOANNiS
^RTELII, Paftoris ,Culniit7;feh. meritiff. filiu?,
eximia:cum laude peraBo , abitum in aeadc:
rite praeparatus paraty non- iine gratifljma
lando reipublieae liiUiberrima praeftare que-
nos enim partes difcipuii pii, diligentis at-
)e fuftiriuit; Hnic etiamfaftum qH, yt non
le ad comparandam eruditionem requirun-
^tiam.in artibus eleganiipribus haud conteni-
ogrefTus* . Speciirflna cum plaufu publice
: Lxy. diem rure bene pera£lum et Af cId Ip
;m b. S. SlGELlI decaiitans carm. teut. In
i vale nobis acclamabk; cnrm, /f/^/, praemif»
nio' apiid gentiles , praecipue litterarum ad-

IID. SCHMIDTIVS, Ernfthal, Schonburg.
3mmiUtonum npmine, fauftiflima precabitur
iifa orat, tetit, de fubfidUs aifequendi erli-

SPECTORES GRAVISSIMI, PATRONI

loratiftimi , appello iirriulque ea~ qua de-

que' obteftpr , vt firequentcr huic a.£lni: be-

ue difturps benigne aufculiare veUtis. VE-

itiffimam beneuolentiam laudabimus, prae-

hemnicii, d. ig. 00:. AvR.S^cIoIdcclxvi.