Full text of "[Shavuʻot], seu, De iureiurando secundum disciplinam Hebraeorum dissertatio academica [microform]"

See other formats







SECUNDUM D1S( 

H E B iii < 

0ISSERTATI0 i 



DISPIJTA' 

■■■■k ■''■■'' 



CHRISTOPM^P 

STiil|,;E 



A.\M. 

E.ir.'..' 



CHRISTIANO NlCCpi;,^ 

Schoendorjf. Varijci yM^r- 



^' 



WT 



CONFLICTUI DICTUS EST D.y.^tAl:, OC 



L tJP S l 
EX OFFICiNA SAAL 






ms> 











DKGIi>LlN^ii 







mmmmmmmKm 

■■ - ■■■■ ^- ^" ' ■"■■ '■-•■■ " • ■ ■ ., ■• '. '^ -fti^^^^HV^^- 

ijTATA. ■.:.''"•? ■;:^fe.:;';:''= 
\...;^;r::^::& ^^'^ ■::■";■; :.,:;-,.■:;;:/::;>:■:- 



P'M 




i5|i;'R:G),: 



■>■ ■■ ' ■'■ '"'^''- 



M 

.'-]..■■■ /■. •■ 

Etf ;:.:::; .,/ 

/?i \,^r. Seiem. Cuh, 



^- 



y^' — ^~" — / ■ _. - . — \ — • — 

'^<(ae. octobr. a. r. s. gIoIoccxxxvt. 



S l AE, 

SAALBACHIANA. 






fim^i 









ti[K': 



^5.- ..il 






\ 



" " 'f^ 






PERILLUSTRI 

GENERdSiSSIMO DOMINO 





.^„. . 




DE 

HAEREDITARIO DOMINO CULMLAE 
ATQUE HERSCHDOrH - 

M AECEN ATI INDULGENTISSIMO, 

STUDIORUM MEQRUM PROMOTORI, 
OMNI HONORIS AC PIETATIS 

CULTU 

AD URNAS USQUE 

PROSEQUENDO, 



V . -^- 



.•»1 



1 V.ii x <^ -• ''-V 



- OB&BR^ANTIAE, 
GRA/ni^E^^NIM^ 



k ...: .^u..' ... ■: -^^ ■■• "■' '■ ' -' PRO 



..Z:-/ 



TQTAC Ti^TIS 

MIHI. .. ^' ... ■■■.:■■-;•::■-.- ■h 

J^ c EXHimTiSlfiENEFICIIS, 
DOGUMENTUM QUODDAM EXTET PUBUCUM, 

DISSERTATIONEM HANC 

DCV DICO, DEDIGO, 

E^ERVIDZSSIME SliVlUL. APPRECANS, 

UT NUMEN SUPREMUM 1 

/^-^- ■•-■^^ •■ ' ILLUM 

OMNIGENA ATQUE PERENNI FELIGITATE 

FRUI lUBEAT; 
ME VERO ET STUDIA MEA 

EIUS . 
PATROCINIO GRAVISSIMO 
DEMISSE COMMENDO. 

ILLUSTRIS ATQUE GENEROSISSIMI 

NOMINIS, 

OBSTRICf ISSIMUS AC DEVOTISSIMVS 
CULTOR 

CHRISTIANUS NICOLAUS BERMANNUS. 



1 


^ 


i 


^^^^^^ 


1 




M 


^^H 




^M 


f^m 


^^ 


^ 




^^ 


^^ 


^^ 


^^NL^^ii^^^^ 


pi 





PRAEFAMEN. 




ximia eft» confentiehtibus pruderttiorum 
■ omniutn fufTragiis ea humani ingeniiimr 
becillicas» quain adionibus humanis pra-' 
va a re<5tis, neceflaria a fuperfluis, a lubri- 
cis cerca, ab inucilibus tandem profutura» 
omni mentis acie difcernere po/Iimus 
rariflime. Nulla probatione haec indi- 
gere, qua didis fidem conciliem, certifli- 

, _ ,_ mus fum; fi tamen in relevi ettrica re- 

quiratur, iuramenta in rei teftimonium proferre nulJus dubico* 
Fuerunt enim non pauci olira homines,qui omnem iurandi ufurh 
e focietatehumana profcribere adlaborarunt; et hodienum adhuq 
exiftuncquamplurimi, qui eo quo poflTunt conacu, nefcio quo, 
ea relegare conantur. Quemadmodum vero, omnium confenfu, 
eaetiam deploranda huius leculi eftlabes, quo fimpliciflima ne 
dicamturpimma aetatisnoftraeingenia,tumegregiis aiiis inflicucis, 
nefando aufu, tum quoque iuramentis creberrime abutuntur: ita 
eorundem tamen legitimum ufum in dubium vocare eraundioris 
naris conatus eft nullus. ^ Quodfl enim medium melius felicius- 
que veritatemexpediendi hadenus incafudubio excogicari potuit 
nullum, quippe quod 'tre^uq TFoLo-fig ocvli^oytctg Hetr, Vly i6* rette vo- 
cacur; vel hanc quoque ob caufam recineri poflTe exiftimem, cura 

A ab 



BmXURElUliANDQ 



ab ultima mundi aetatey bmnium 

feflione quali fua gaudeat ,; : imp a fummo Numine ipfo veritates 
ian(5li0imas yenerando hoe figillo munitas non raro legamus: 
^undem quoque dmnium; rerum moderatorem» legitima iura-^; 
tnenta probafle , legesque iuxta quas eadem coneipere deberent, 
praelcripfifle , apertiflimis teftimoniis bac ipla in Diflertatidne: 
commbriftravimus. QuoGirca non i/iutilem navaflle arbitramur 
dp^ramy fii quae prima iri repubJica a DEO inftituta deiureiu-r 
ratidd fuMt(aii(5tlo, quiv^ ritu^data opera edi^^ 
quod primi hoc agamus: d/^/rmulandum enim non eft, viros gra- 
visfimos, et in recondita /udaicae gentis antiquitate verfatisfimos, 
ftriilim quidem, alic«? et cdncife, copiofius paulo alios, hoc ven- 
tilafle argumenri/fli. Qups inter m a lmo n id e s * ipfe , inter 
fuos facile argutisfimus, etqui ineundem dederunt commenta- 
rioset ver^ones: miegius et diethmaruSj * lydiCs ** ec- 
mcozAi *** primo funt ponendi loco , aliique, qui peculiares 
hac de re exhibuerunt diifertationes. **** At intereft omnino,^, 
orbis eruditi, unum thema tra^ari a plurimis,iis maxime, quibus^ 
non per omnia convenit, etdifpar tratoidnis modus et fcopus 
, diver- 

. - . ' ■ • • I 

* M A I M o N i b I s liber de ittramentis editus cum quinque aliis a /o. u l m a N n p 
latine, a lo, Fried. miegi o theol. Palatin. cum yerf. et notis 1672 et lufto 
C&ri^. DiETHM ARO, quos tamenimpetrarenon pdtui. vid.Cel.woLFFii 
Bibl. hebr. Tom. I. p. 843. et III. p.776. et b. /. .^, f ab r 1 g 11 Bibliograph. 

, antiquar. c, XII. ^. 7. p. 435. 

«2 *" Jac. Lyoii DilT poshuma de luramento, cum eiusdem Syntagm. S. de re 
jtiilitari cura Salom. van till. prodiit Dordrac. 16^8 in IV maj. 
*** /0. N I c o L A I Diatribe de luramentis, hebr. Graec. Romanor. aliorumque 
' populorum prodiit Francof. J7O0 in 12. 

**** Inter hos eminent lo. Tob. m a 1 o r , qui 1^41. Jen. de Juramentis 0rien- 
tal. una cum Georg. crausero primum fchol. Senator. Jenenf Con-Reft. 
tandem Superintend. Eifenberg. difputavit; alteri vero haec materies ita ar- 
rilit, ut fingiilarem, in ufum aliorum, piam et eruditam confcriberet , Hor- 
cohgiam, feu \^\'\^M)iii ^\pW^kxn. M. Chriftoph. Dietric. haltermann 
de formulis iuramientor. ludaicor. Roftoch. lyor. Seb. schmidius de Ju- 
ramentis in Fafcicul. Difpp. p. 6ij. et quos laudat f r. wolffius: e. g. 
G. G. zeltnerum in difll de iurament. hebraeor. Jen. 1693. lo.Ludov. 
F R E Y Di/T de eodem argumento, Bafil. 1712. et /0. r o d o L r h i Bern 1706. qui- 
bus tamen frui non licuic. yid, Curas Philolog. etCritic. inEvang. ad.Matth. 
V. cap. p. 104 ed.novifT 



SECVNDUMDJSCI?IINAMHEBR. -y 

diverfus, et alia fubinde eft obfervandi ratio : unde oppram nbs e^ 

oleum non perdituros fperamus, fi, qiiae ab aliis, vel corieifeVel 

obfcure declarancur , (quod inprimis Lydii etNico/ai vitium non 

leve efle deprehendi , qui Romanorum Graecorum aliarumi^ue 

gemiura ritus et obfervationes in iuramentis adhiberi folitasi abs^ 

que cdeleilu ordinisque habita ratione non (ine taedio ledloirum 

propinarunt;) paulo copiofius, exhibeamus, libi fententiarum eft 

divbrtiumi quid nobis vero videaturiimillimum, exponamus, quae 

ab aliis negledla vel infuper habita fuerunt, fubjungamus, omnem- 

que illam , ex fontibus fcripturae S. et veterum hebraebrum. mo- 

jiumentis erutam, iudaicorum iuramentorum difcipliriam, qua li- 

cuitjin tanta dicendorum copia, brevitate, ac fide enarremus, pro- 

cul habituri , quicquid praeter iudaicum, de aliis dici queac iura^ 

mentis. Id unura displicere tibi B. L. pofle hariolor, in addueen- 

dis hebraeorum teftimoniis, ipfismet eorum verbis conceptis, nos 

admodum fuifle parcos ; temperandam autem nobisfuilfelcriben- 

di rationem fcias , ne. cum urceolum emittere conftitutum riobis 

fiti amphoram foras pendamus^ ; Nugiventul^qruin enim nbn uU -5 

timiim hanc. efle follertiam et fraudem faepius comperio, qiio 

linguas adducere reiigioni fibi non ducunt, quas ne a limine qui- 

dem falutarunt, in lisque tironibus et truncis hebetiores faepe 

numero reperiuntur:; & libris tumefcunt, quorum rieriibra qui- 

dem ad ultimam usque fenedkm confpicere dabitur copia. .Ec 

quod caput conftituit caufae i doiftioribus haec omnia efie in 

promtu, qui et in fontibus ipfis relegere bmriia pofle , rhihihabeo : 

perfuafum ; impcritiores autem de Rabbinorum placitis , non ra- 

ro, ut, coecus de colore folet, iudicare, non adeovidetur mirum, 

cum peritiores etiam, magnique interdum viri, in arduo hoc ne- 

gotio nubem pro lunone ampleflantur faepisfime; adeoque iilis 

merito tricisfiiTium illud adfcribere non erubefcimus: 

Quidiuvdt adfpe&us /i mnconceditnr ujus? 
Fatendum praeterea mihi quoque ingenue efle intelligo : inDif- 
fertatione hac a plurimorum virorum, maxime etiam confpicuo- 
rum interdum me recedere fententiis; quod tamen laborisnon 
animo adfedluum impetu abrepto.necfamamcuiusquam iaceffen- 
di cupidine, nec ia^lantia quadam vanoque inclarefcendi pruritu, 
fed folius veritacis vindiqandae ftudio,fufceptum fui(re,firmisfime 

A 2 credas: 






0^>'^' - - > ' . "'■^WSA^^-i 






. ^jtic^iie^ hqfh^eue; ue nunguam erremiis , cognitani ^tiani^perrpe)' 
:>' ; fJ \^^^<fje habeo; ,et fapientisiimus mecum fatebitur|jtiisque, eru-? 






\:m' 



l^rjgpmpritoriim pbridere exiftimari de^^i^oninibus, veraeeru^ 



:?;• \ , jditioms tirottibus res eft notisfima«f^ tJt autem ordinis habea^ 




^;riti6 : VI. rem omnem compl^ar fedlionibus, quarum Pmr^ 
de iridoie, vocibus et iuramentSrum hebraeorum d2yi(ibne erit 
follicita; A/tera, perfona&itfi^antes (iftet, T<?m^, in formulis erit 
occupata, Quarta, p^^iurantium enarrabit; Joca ubi olim iu^ 
ratum fuit, monf^M Quinfa, et Sexfa denique periurii gravitatem> 
ejusque poen^f^ iacrificia, pro tanto reatu oblata , adhortatio- 
nesque.^^fvmnibus, fi fieri poteft, iuramentis abftinendis , indi^ 
cabit^^^ibus uberius explicandis, pro fua in nos benignitate^ 
rerum oraniurii arbiter teftisque locupletissfimus, pro^e^ 
lelicesquelargiaiturfliccefllis. : ; 

SE C TI P RI M A 

DE lURAMENTI INDOLE. 

V §.:■. I. .■ -■ ■ 

Apririia mundi origine tamrarus fuitinter hominesveritatis 
amor, verborumque fides, ut nuUa majori vi, vihculoque forti* 
orinuUo, ad/ervandam fidemdatam potuerint adftringi, quam 
iureiurando, certisfimo veri figno; quod facramentum , quafifa- 
cra et incorrupta mente prolatum, iure meritoque compellavic 
ciCBRO de Offi lik IIL c, IV. Ex omnium gentium ritiDus, in 
iuramentis adhiberi folitis, facili id negotio, fi inftituti permitte- 
ret ratio, probare poHemus, fi cuivis in re tam levi et clara obo- 
riretur duDium, quod tamen omnes ferme, qui juris naturae le- 
ges edocere (blent, iamdudum diflbluerunt. Ne itaque adum 
agere aut poft Homerum Iliada confctibere videamur, data opera 
ea praetermittimus, in eo quippe, quod ad inftituti noftri ratio- 
nem propius accedic, folum perfiftentes. Operae tamen pretium 














lent, quorum vna^ ufitatiffmBm eft KDW, T^^^^^»^'» ' «.', 
idem eft r-1V3TB a.'^:!;» y?p,^„, originem duc4rt'9^»^W| 
lemniter olim luraturus^inter feptem teftes conftiturtifapwsBlw 



.^!' 




acS^ionem facram religiofam^ue, neque"$emere, fed firmo animo, 
deliberatoque confilio, certis ceftibus, et^^argyriiends fieri,debere; 
id quod et facra et profana monumentaite^ftaii^ui?. Plerumque 
pafliva voce ufiirpatum invenimus, qualiHureiurahdq adftringi, 
quod nemo, inquiunt, nifi folenriiter coa6ius, iurare cle,,b^ei9t, qui 
vero violet iftud, a feptem rebus fe exclufiim fentiat:. vitafl|Hicet 
pace, fapientia, divitiis, gratia,femine, imperio. Aliisciyi<^^jQ^e^^ 
denotare folentvocibus, ut "^DID, Ni^DDb, nNDIN, omnilkiSxiu-*t' ... 
ramentum , aut execrationem > defignahtibus , quemadmddu'm ' fi;\ \ 
Lev.y,!. et audierit nSs bp vocem ex^cratlonis; ubiihOnkelolb '%:i 

•»010 Sp habetur; etNum.V;i.ubiJegislatorpraecipit,utfacerdos ''' 

mulierem iftam n^Nrt ffyattJD iuramento malediftionis adiuret, ;, 

Targum per NDlbT NnoiD3 reddit. Defcenditautemarad.chald. 
tefte B u X t o R F F. f. ^$7. ND^ mravit^ quae legitur in Targum Jer. 
V, 2. Zeph. 1/5. Exod. XX, 7. Syrus quoque ab eadem vdce de- 

ducit fZsSooiio Matth. 5, 33. Apud Talnmdicos m Nedarm fol. 

X, I. legitur iT)i ^IIDS vovens per execrationem , quod cor- 
rupte fic dicitur pro ^DIO ap. Buxt, l.c. Eahdem fignificationem 
etiam habet D^^p quod i) denotac quidem paBum ^t foedus vel 
fiatutum s ^) vero etiam iusiurandum, ut in Onkelofo, N um. XXX, 
3. IZb^p llt3'>p'* iftit iuraverit iuramentum, quod eodem fenfu 
Deut.VJl, 8. Ca^p ^T ND'»^ t\'^ juramentum, ^upd iuravit patri- 
bus veftrist et cum affixo Pf. CV, 9. pns:''^ no^pl et iuramentum 
faum Ifaaco , alibique faepius repetitur. Pari modo hebraei ius- 
iurandum per "^DJIpexprimum, a CDJlp defcendens, quae vox 

A 3 fan^e 

* Vid. LAMPii, inter Reformatae ecclefiae doftores excellentet dofti, Myfie» 
rium fiederis gratiae. Tom. III. Vol. II. p. a5y. 



-/' 



,«^ 



>1 - > + 



^,^ 






im^EimANDo 



■^i, 



'^m^^^' 






:X 



r*5Jf*-,'*K.S 










;?H- 



e mj ^D quam 

|%V^i';/«W^itiones taceamus, cjimX^S^i^g^ et /..nicol ai nobis 

^.A....aA -^^^^cinparte otium reli,qufirrnLiU#^^a"™en fubrcribere nequeo, 

Germanorum.vocfetnViTl).\k|# ^'fi^^ vel teftimonmm 

derivanti^qUod;mrameM^«^eat e^^^ teftimomiim animi, con- 

. fcientiae^^,c^cv«ritatis^^#^ ^P ^9^^ ""^"^ advocetur Deus. De 

- etyrt),6id;|iidulM|«^^^ confentio j ut m a i m o n. obie6lum legi- 

itimdk^my^^^^^. ^^*^^ intelligit, in ///to/? myuy; cap.XI,r, 

nwc^^^^^'^ w<?wi«i De'tfan£ii et benedi&i aliud aliquid addiderit, 

:3§P " V ;3^^^^ extirpabitur, Neque enim ullum nomen efi honoris huius 

:0X: ; pii^piBr, «^ j7^ m creatura iuret. Haec gloriafoli Deo benedi&o com- 

'''■'::,.s;:0f<''-0^tit, Neque tamen attributa divina ab iis excluduntur, ut idem 

:i,m^^m-:'^ dtfcet «J AiMON., 1. c. c. II. dicpns :jusjdem efi,fve quis iuret, aut 

ab alio adiuretur per nomen Dei proprium^ Jive per cogneminum ali' 

quodyUt^fiiuraj?jentumfeceritpernomen eiusy qui efl 0atiofusyper 

mmeneitis, qui efl mifericors , pernomen ejus qui efl longanimisy 

autper eiusmodialiudi quocunque modo &c» Et hoc iuramentum 

. dicitur iliis /'^yi/^f^'//»/, ad quod defendendum, adlegant verba le- 

gis Deut. VI, 13. Dominum Deum tuum timebis, et illum colesy et 

per nomen eius iiirahis\ hinc faepiOime Sn^^UJ^ ^nhN mrT^a per 

Dominum Deu7Ji Ifiael , vel Ti "^Th^ T[yiV::L per Dojninum Deum 

a;/i;///»; iudaeos iurafle invenimus. 

§. H. 

Neque alia ratione, ut par eft ac decet, fed per folum hunc 
Deum o/>^ max. iurare tenentur homines, ii opus fit, veritatem 
fuam cortfirmare. Id enim ex intima iurisiurandi forma et natu- 
ra demonftrecur, nunc necefTe eft. Ex fine enim fi aeftimemus, 
dicimus iuramcntum: confeffionem de rei veritate, quam modus 
illius fermonis, quo iurantes utuncur, confirmat ; ita ut 1) pro- 
fetllo de tefte, tum omnijcio-, tum verace apercifiime declarctur. 
li) Invocacio eiusdem addatur> ut; quia confcius eft, velic quo- 

que 




adhibita flmul dmrfiipQ^ejq^tla^ qvmedlmi^^ 
mendi veritatem occuJ^s^ di^lE^piS^ttiSfe 
ad eundem anne(^atur;?:eeu iudl^^jac vii^ 
pejeriins, eflRigere poteft neutiqwiai|| v^umen^^^ 
moderatur, fblum, eft omni{cium> cordipm icrutat6r^;^g^i^^^p, 
mus, .■Job,.:?iVI,: 19. c. .XXXIV, 21; : ■f^Jfen^^^: .mG^mm^M 
Iqq. Tit. i, 2. Is fblus quoque omnibus feci| pra|feiS:et^mn^ 
potens Jerem. XI, 20. XII, 3. Summus praetereai ittiexifbelen^ 
que vindex, et periurii, fidemque Tfallentium ultor gravifl]mus. 
Minus tamen redte a b^^uDDEo * Deusi no^n ut t^isj.^^Jbltjs 
ut fcelerum vindex allegatur, eum nobis iviramenti%0||l||i||- 
berata numinis divini tanquam teftis etvindkts invocatio^^jigiQ»^ ' 
la, qua posnam in nos depofcimus, ii fallamur aut verum nbti|^ij 
camus. bum autemDeus iuftiflimus invocatur in teftem, ix^,; 
cefle eft , invocans eum (imul timeat ut vindicem , et dum omni- 
fcium implorat, ut vindicem, certisfimus fimul eft iurans, quod, 
ipfe quoque flt teftis. ** Viderunt hoc.iam pridem ambro-. 
sius Epifcopus Mediolanenf et isiDORus, quorum alter ita ad; 
yALENTiNiA NUM Imp. qutd eji iurare, niji eiusqiiem teflare^fidei 
tuae praefilem divinam potentiam confiteri. Alter vero, inquit, 
quacunqiie arie verhorum quis iurett Deus tamen qui confiientiae 
' teftis efti ita hoc accipity Jkut illeycui iuratur intelligiti quibus 
GROTius calculum iuum non denegat. *** Et paulus .'^/;o- 
ftolus rem dubiam reddit clariflimam: ficubi enim illum iurare ie- 
gimus, Deum quoque teftem invocare comperimur. Ita Rom. 1, 9: 
MdSgTf? yotq fjb8 sc;tv Qeog &> AaJ^svoo ev Ta) msvfjttari fjbHySv to» Evetyye^.Ka 
ja viy ccvTH pg a^iotMiTrJtiig fivsiav vfjbm 'Troiyfiaji* Et II. Cor. XI , 31. 
Gal. I, 29. uberius cpnfirmat. Ex quibus denique facile colligere 
^ft, neminem pofle iusiurandum legitime reicindere aut violare, 

etiamii 



" * C. lo^Fr. BUDDEUs in Philor praQ:. p. m. 103 et in Inftitit. Theolog. mo- 

ral. P. II. c. III. feft. V.§.X. 
^ ** Vid. Chr. t H M A s 1 1 Inftit. Jurisprud. div. lib. II. cap. IX. §. 42. et P l A- 

CETTE Theolog. Reform. in Traite du Serment liv. i. cap. r. 
, ♦** Vid. G R o T 11 Jus Belli et P. lib; II. c. XIII. §. X. p. 7 17 fqq. Edit. B E c 

M A N. et Jo. Eherhardi R o E s l e r 1 Difl'. de iureiurando de reillicica exem- 

plis Bibl. illuftrat. Tubing, MDCCXII. 



$ DE lUmtURANDO 



etiamfi damno noftro praeftandum fiti quod fortafTe ante luramen- 
ti a6lum nOrt praevidimus. Bonus enim vir, ex fehtentia hiero- 
praltis, etiam in damnum fuum iuratusv nunquam ilJud mucat. 
PfiXVi^ Quemadmodum Vero Jonge pJura alia eaque nonincon- 
gfuaheic notanda venirent, qu^« ^"o iure iJluftrari mereantur; 
iriftituti tamen noftri ratio noii permittit ea nunc exfolvere , cum 
de iureiiirando integraiii commentationem confcribere^ nobis no^ 
fic praeftitutum. 

§. IIL 

Ante vero quam ad alia veniamus, de variis iuramentonini 
generibus et diviiiohibus difpicere Jiceat, in hebraeorum fcriptis 
obviis. Ita vero in titulo Talmudico mww in cu]us Msnam 
MAiMONiDEs iiie, inter fuos celebratiffimusdodiflime commen- 
tatuseft,ftatimfubinitium, quatuor iuramentorum recenfencur 
ipecies: ut J^^V^DU? W^a iuramcntum temetariorum, Nlty nwaw 
vanorumy p"ipsn depofiti^iC denique nnyn teftium. Primam ho - 
rum fpeciem extricare folent ex Lev. V, 4. ec rurftis in quatuor 
partes dividunt; binas enim de futuro et binas de praeterito inter- 
pretantur. Secundum genus Vanum appellatur, cum quis iuratv 
quod aut evidentiHimae veritati contrarium, aut de quo nemo 
unquam dubitavit v. g. coelum effe coelum aut quod vel impoflibi- 
le, vei minime tamen agendum efleftatuerunt, ut fi quis iuraverit; 
Se Holle fua phyldBeria geflarej aut in Pafihate azymum comedere, 
y(, Impojjibile vero erat, eum v. g. quis fiicramento poliicebatur, fe per 
triduum et trinodium non dormicurum, aut per plenam (eptima- 
nam nihil guftaturum. Quamli bet autem harum ipeciem interdi- 
6io illo Decalogi Exod. XX, 7. contineri, exiftimabant. Tertium 
genus erat de depofitos quando quis jurabat, fiscium fuum nihil 
apudipfum depofuifle, aut fe quicquam habere, quod ad ipfum 
pertineat; aut quando, fe depoficum non habere, fed illud furre- 
ptum, fradlum, aut alio modo perditum eflTe iuramento adfevera- 
bat. Qui vero de depofito pejerabat, reftituere fubftantiam, quam 
fe iuramento habere negaverat, cum additione quintupli et obla- 
tione pro reatu, cenebatur. * Quartum denique genus erat Tefli'' 

monii, 
■II. ' ■ — " 11 ■ > I 1 1 1 1 1 

• Vid. M A I M N. c. VH, de iuramentis ex verf. u l m a N N i p. 7». 



SECUNiyUM mSCIPLINAM HEBR. ^ 

«?iio»//i/quando teftes , ■fciente^^ 

iim iufii^o: iurarenttjie nefcire, sin ali<|ui4 harum rerura , de ^i- 
buslermo» depofitum fic nec rie ? Lex de ea habecurLevic. V^ t 
Si peccavfirit quisjei audierit vdcem iuramenti, jeflisque ip[efu^rit\ 
aut videritvel cogmverit ^finonindicaverity^ortabitJtM^^^^ 
tem, * Majorem tamenfacih rdiquis^adhibebah^ 
lae notae teftes advocarent ; hinc reiiciebanturf /z/^dffor»^^»^^^^- 
tores^ qui columbas volare docebantt et> nundinatores fru^uum anni 
Jeptimij quippe qui non ad quaeftum yel lucrum fed neceiranum 
ufum concedebantur. Ex fanguinis autem prbpinquitace repu- 
diabancur: frater^ patruusy avunculus ^amita^ ec materterayQtqui 
exfratribus fororibusque prognati Sant, c Aliam quoque fpeciern 
ih ceftirTionium hon advocandorum refert m ai irfo n\ tfa^^iichoth 
Schebhi c. IX. lOyU. in qua eranc: foeminaei fervit minOres\;fstui^ 
furdii coecit impiiy impudentiores, propinquiffa/fi antea convi&iyami- 
cietinimici, Kqx eciam ipfe aliusque vlr magnus ceftimonio fe- 
rendb excludebacur , fi de vilioribus rebus agebacur. ' Neque fa- 
cerdos fummus, nifi in regem ec coram lynedrio M. ceftari pocerat.; 
Arcebantur pbrro a ceftimonio, quidubii erant fixusyjemi liberi^ 
deliri^flolidi, epiieptici^et qui paflores parvi pecoris erant, qui nutri" 
ebant capras ^ aliique , quifata cdrfendo corrumpebant, et tandem 
omnts de fece p/eiis etquorum intererat, Sepcem aucem quaeftio- 
nibus examinabancur jteftes , quo anno ^ 'menie, qnoco die menfls, 
quo die, qua hora, quolloco? Non convenienciDus verb teftimo- 
niis, neque illud folebat accipi. Quodfi vero iuramentum tefti- 
monii violafle ftatuerentur teftes,decem ift;a cohcurrerent neceile 
erat: uta6loreosrequirat, ucquaeflio controverfa /ic de debito/ 
ec eoquidem in bonis mobilibus confiftence, ut folo horum tefti- 
monio reus ad folutionem poflit obligari. Uc denegacio cefti- 
monii fic pofterior requificione a(5loris , uc eadem fiat cdram^ 
cottcedu iudiciario, ut ibi iuramentum per nomen Dei prbr 
prium, vel aliquod ex appellativis praeftetur, ut notitiam rei 
ceftandae ante iuramentum habeant teftes. Uc iidem quidum ad- 
iurantur, vel ad ceftimonium dicendum invic?ntur,y^///<^«w com- 
, B pellen- 

* Vid. SELDENUS de Synedr. Ebr. lib. II. cll. p. S64. ed. Frf. corif. Co*»- 
piegne fie vEiL Annot. iii Mahmn, de facrif. p. ly^. ^tOtbo in Lex. Rab. £ 
-357. NicoL.lc, p, ijra.: • ; ,i 



ito . m mmimA^m 



psXiQnmv, et tiindem ut ddiiiiatrty fiat cogn^^ vulgarique 4i8 
linguawv Plu-ra, proferle ndn attinet, JtarUm tamen rcrutn cupi;- 
dis, sEi/DiiWs L c. et Nieoiin inprimfi^ cg>: XX. p. 245, faciet 
fatisi Ad propofitum potius acGedendum elt , et ipae hac iti re 
hebraebrum genti,^ropria te, ad tJudhiiw fcripturae Srparitei^ et~ 
X liionumentorura iudalicbrum: dJifJ^iciemias. 

PE PERSONIS. 

Spleinnfe autigm et divina origo, veritatera religioie adferendii 
nuUibi feliciiis riifi in ipfo cpdice facro, certiflimo antiquitatis 
Aebraicae fonte > quaeiritur. et inyenitur. Quamvis enim et reli- 
quae gentes extraneae omnes, viriculd hoc ad fidem obftringeh- 
dap utebantury hebrae^in tamen populum , utut omriiura facile 
principem, hac irt reetiam quemadmodum in pluribus aliis imitai^ 
tas fiiiife, negare facilepoHe cre(|o neminem. C^idquod ipfe 
Jehova, fummus Ifraelitarum dux et legislator, iuramerita rtontari^ 
tum pro elicienda veritate Gonfirmandague conceffit} fedecipfe 
veritates, promiifiones et beneficia nimium quantum incredulae 
huic genti, et ad deficiendum admodum ptoelivi, iureiurandor 
cpnfif mayit fan^iffimo> quam pb catifam legitimus huius ufus v^ 
dubium vocari nequit. Quemadmodum vero homines adfertion^ 
il^em hanc religiofam , 4^a poenam divinam infe depofcunt^ nifi 
verum dicant, per maiorem facerecpgunturjitaiusiurandum utri^^ 
que diyinarifm perfonarum> et patri et filio in pande6lis facris ad^; 
fcribituri hac tameri ratione: ut, quum Deus rerum omniuraar* 
Al^iter, architextus et vindex ipfe lit, perque maiorem iuuare ne^ 
queat,;quamcunque veritatem per fe ipllim adferat et confirmet» 
Ita enim Deum inprimis patrem , * de quo iam fermo erit , pro- 
riiiiliones benefiGiorum, ttim fpiritualiurn , e. c. de bfficio Chrifti 
facerdotali Pf. pX, ^.etlef. XLV, 23. de omnium gentium obe-: 

dientia 

■ ■ ! ■ II I i.ii ' 1 . ■■' II I ■ I • ■i -l i ■ ■■ r- ^ 

• » .Nemini videbitur mirumi' iutamenta^ etiim divinaritm perfohalrum in difler- 
tatione^m hahcre&rri, c,um non tantum materiae gravitas fed et tbghatio 
argumentl id poj[hilare et de iisdem agere pauK«per i«iad«re videbatur.i 



SECUmP¥ l^fS€i¥§m4M HEBR. ^ 



dien.cia f evc^reotiaque ergalc5hpy41pni.ee .4e. aufeicpr,dia!ei:ga iapflini 
4eperdituraque,genu,3.iTi»m?^^^^^ fqmmar Rz;ftcft. XXXUl, n. ttiRi 
ten)ppraliun[i,,ttt Expd. XIII ^. pev;t. VUy^,JQL^^,^Q^mjSi^ 
cpnfirmafle legimus. Et Dayidi iureiurand.o r<egiii ha(ei:e4en) prpf 
triilerat. PC LXXX;i>C> 3<J. C^XjLI, ir. J^f;^ qiaipijjyie i^ retn itt^q^-* 
dis aquis tenipbre Noachi Jef. tlV ,9. et Lxil, g. iurat, Jehova ; 
feamplius frumentum et cibum-lfraelitarum hoftibus dare nolle. 
(ZomminaiiQnes etiam fuas et ejcfecr^tipi^jnjcerdu^in^^y^^^ 
hoc.figilio munitgs legimus v. c. Bf..GXV,n. ^i/i^jif/./inquityiiir(J- 
vi in ka mea^ eosnon mgrjej/uros in rfioimem megm , .qwaJes a^huq 
alias iuranda formulasexhibet. I.ef.,]?CIVi.H.;i5. ler.XXII,^. ^l-i^C^ • 
13. LI/14. Num. XXXil, 10. j. .Sam .Ijl» 14. Qi^im y€^.p|)eui^ 
yprjcisiimym omnino fciamus/npque unqu^onf^Ui aut.f^ 
fe, in quem proinde ,nec,propcer funimam ^ius f^nidlitatem, men^ 
daciicadat fufpicip, 1. 3;im. XVjip. Pf. XJXXiU,4.itaotnnia.quoqvie 
eius adlerca, fi^yericatem eorum ipeiQeSi, iurlwrandp euam rel^ 3 
giofisfimo aequipolient, imp illud fuperant; liberritna tameninoiit 
nunquam ypluncace quorundatn a fe 4i<^prutn cpn^rmatipnein^ 
in ufum noftrum, iuramenco tradere, ar<iliusque cpmmendare vo? 
luit. Caufas tamen fi quaeras, quae tanci Numinis btonicatem acj 
iurandum permoveant, partim in rtw/* irapiorum,quiipfum pro 
mendacefjha.bent 1. lo. V, io. in imbecillitace partim pjpruin., ppr 
nendas efle, pmne.s facile largiri cpiifido. Hprum enitn adfenfu^» 
quem prpmisfionib}is eius iriterdum praebere vellent, ita faepe va- 
riis cum haeifitationibus Iu6latur, ut, ubi pedera cercum acitabir 
lem figac, irivenire npn pbsfit. Summo autem Numihi ut Kupito' 
y,m<rf} cumignocum efle nequeat,hppiines aliqua veneratione ep- 
rum teftimoniorum duci, quae int^rpofito iureiurando, iiidiciaii- 
)Cer quaii confirmata funt, acprpind.e:iuramentum ab ipfis habeiii 
probmnis contradiilionis.fine Ebf. Vi,i(5; per admirandam <}5<Aa^- 
S^atTriotv in eorum.defcenditinfirmitatempromisfionibusque omni 
fide dignisfimis, iusiurandum addit; et homines hac in parte imi- 
tatusj in foederibus et pa6lis iuramenti religiohe fefe obftringen- 
tes. Homines enim lege divina ad veritacem , ubi eam prQficeri 
debentdicendam, icemque ad promiflapa6taqueifervanda obligan- 
tur; Deus aucem cum fuperiorem non habeac, nulla lege, nuUius- 
que iudicis vi, ad hoc obftri<^us eft, fed , cum hpjiiiinibus ob eo- 

B 2 rum 



ftim imbe^liitatfem mpre;humj^^^ Cbnfir-- 

ifliahthaeC latis iUramqitadivin^ itv^^m^ 
per (eiplum iurat, Ebr. VI, ig; cum luperiorem aghbicatneminem, 
hi e. ad fuam proyQcat^n6litatem, quod!firmamentinri longe ya^ 
lidiusj quani pmhium hominum i»raebfent ^ *' , - :; 

i ■ '■ ■•:••■' . '-i ■■''■■•'';''•■-■■■' -"■■'•'1 ' ,■.''•''''''■■ ' • ' ' ' ■''■!''' '■■ 

' -' -■■■^"^•'-'■■^.^ ':'■■■ ' ■■'-■•'„•■;':•■■- ';.jS^;;-^II;^''^ ■/ - : ' '' ■ ' ■''■':"' :' 
' Riecefdere taihen alfquNMlJjbr iusiurandumyidetur fecundae 
divinitjitis perfbnae> quae Dan^^Iii 7. dextram et finiftram verfiis 
coelosefferehs/viH^entemlnaet^rnum iuravit ; ,et Apoc.X, (J. idem 
Dei fiiiUSefi/ctotrsysvT&i ^ayji eig fiig Mmccg rm cummyog BKltcrs roy ov^ecr 
vdVfKcu ra sy <^vTuy>ux4fti}i^y^^ t. A. quae cutn de fi- 

lio Dei explicari omriiho debeant, raagnum ex his aliisque locis 
/imiiibus Arianorum Socinianorumque turba, robur et argunireri- 
tum fe accepifle credidit, quo quidem Soterem Q? M. verum De- 
lira eije catlUde fatis adfirmbnt, fummum autem pmnium rerum 
Inoderatofem et archite<Slumyqui fuperioremnu^ 
gentj dt eura proihde a fupremo Dqo\ quem folummodo patretn 
eflc profitehtur, tahquamDeum mferiorem, fubordinatumque, te- 
hierarip prorfus nefandoque aufu dillinguant. ** Tantum tamen 
^beft ut vidloriam etiarn et hac occafione, male fcilicet incelle(^is| 
Dahielis et Apocalypfebs locis, reportent, ut potius eandem a nq- 
ftris ftare partibus tntrepide confiinnemus. Cum yero huius loci 
ribnfit, necinftituti patiatur ratio, loca haec abadverrariorum flro- 
phis vindicare, ad caftra theologorum potius illa remitterfe cbgi- 
thur, ne falcem in alienam meflem immittere videri queamus. 
'Nori pofTunius tamen non, quin luculentisfima filiiDei inmedi- 
Mm prodiicamus iuramenta alia, quorum prius Moyfes his conce- 
pit verbisGen.XXIl,i<5. 1 W jV» '»3 nin-^-DNJ ''n;;aU73 ''3 •lDl^'»i 

' ■- - • : ■■ ■ ; " '- ■ • " r^wv 

* Sunt verba b. lo. Fr. bvddei, Inftit. Theol. Dogm. lib. II. c. i. f. 331. ed. 
prim. 

•* Vid. Faufi. sociNCS de unjgeniti filii Dei exiftentia, Tom. II. opp. pag. 
CCCCIIIC. Sic /0. V oL c K E L 1 u s inprimis de vera religione lib. V. cap. 
XII. inguit: fi generatus eft filius, ut fane generatus eft, ab omniaeternitate 
non extitit, fed fuit rempus aliquod, quum nonduin exifteret. Qiiae ta- 
men ex recentioribus fatis accurate profligavit ven. lo. Frid. w u c k E ii EjR 
Jen^rif Theolog. in DifT inaugurali de fuhordinathm filii in divinis notf ad- 
mimtida,3eti.MDCCXXlK. 



•clixicrjp^r me Ipfum iqro, di6Vmii Jehcm 
'reim H^hc ecnon lubtraxiftlfilium tuum j u^^ 
ut niultis r^tionibii^ evincamus,haec fi 

pliirimos SI Sl interpretes fes fit certisiinla. Alteruiiivel:^ filii E>eii 
quo jperfe ipfumiiirat^ braculum ; 

" tu divihbi his exhibet verbis : Fer We jurofhjoc^bi^ ittlikTk^rofsrens 
verbum tion revocandum\ rnihiornne fie&ettii' genu etomms lingua 
^iurabit, Sub quibus verbis divinarii Trinicatis perfbriatn latere, 
iquippiequae v.2i/ad conlcientiam homirmm adp^^ 
- terrdgafe poteft ibJa : miTi I^H i^h Nonnfegbfim itifiuset Sal-^ 
: vatorl et v, 22. rejpicite ad fhequoniam egofim S'n B^Usforiis prdt^ 
' ter quem rion efl aliUs &c.. neminem fanibrismentiscompbtehi 
iiegare pofTe confido. Neque tamen Mnus manifeftum eue exi- 
ftimo, alteram in trinitate perfpnam hic fefe manifeftare, quae 
^omnes bpes et divitias ftiae gratiae ex|)andit| omnesque (irie dii(r 
crimirie g€5hteS)iTi finum (liunl inyitatyq^^ deriique terr^e 

fiiies ad acGeptandam iuftitiani exhoi-tatur, ai Te quippe generi hu- 
inano procuratam. Ampliflime idprobare poflemus ulterius ntpn 
tantum ex attributis divinis, fed et iuftificatione, cujus fit tnentip, 
qua etiam alii iuftificliri poflrurit v. 24. 25. quod tamen (criptionis 
noftraie inftitutum non permittere videtur. ' > Addi et alia 
"poflent in quibus iurantem' per fe ipfuin iiUurn Dei legimus , ut - 
Nuriii XIV, 20 - 23. collat. cum PH XGV. ii. et i. Cbt^lCy 5^ 9. Ebr. - 
III, 7. fq.c. IV, 1 - u. Similique riiodo ex E(I JCLIXi ij. filium Dei 
clTe, qui per vitam propriam iurat, fine negotio convincetur , qui 
integrum caput cum curaperlegent,eiusquelnitium confiderave- 
rit, cum finerii rite perpenderit, qui ita fefe habet : etfentiet omnis 
caro^ quod ego Jehovahi fahator tuus ^ et redemtor tuus potens Jaco- 
hi* Eundem etiam qui Zeph. II , 9. dicit : quam vivus fum ego , /w- 
quit Jehovah Zehaoth Deus ljraelis\ Mefliara, et Dei efle filium ex 
V. ii. patet,ubi a gentibus, infularumque incolis adoraiidus dicitur, 
ficonferasEfa. XLIl, 1-5. Matth. XII, 18-21. 

§. 111. 

In coraraunem deinceps ufilm pervenit, ut fi quis veritatem 
a fe didlam cenferi, vel obligari» vel confirmare aHquid veHet, iu- 

B 3 rejuran- 



14 - m mREimA¥D$ 

-' - - .. ; . ■»- - .1. ■ , 1 ' A. <'■ i \ ', •' .■■*■.■■ 



reiurando iiiter|3ofiico fidem d^ Sic prinn^res jfraelitj^ 

rum aftucia et fraude Qibeomtarum deceptos, foe^ cum iis f^i- 
cifle iureque iurandb confirmafle refert Jofix^i quapropcer eojs 
etiam non percuflerunt^ cum iuramentf religiorue fefe obftrinxif- 
f&ni per ^ehovqm Deuni altiffinium Dixc^m \G^^^^ m^oA ec- 

vX lam adverfus pmnes murmurat/pres plebis fan<5te confervatum r^ 
iertur cap. IX, 15. i8. ip. ♦ /ca Abrahamus iuramenti fide confir- 
mabat Abitneiecho, fe Gmnem benignitatem, quam ab ipfo in pe- 
regrinatipne ftia acceptam tiilerat, pari benevolencia erga ipfun^, 
filium,nepotesque eius compcnfaturum, Gen> JA/,24. quod etiaiji 
reftauratum cum filio Ifaaco,conficmatumque Jegimus C/7/>.X3^r7» 
^i, De MOSE iurante yerba facit J^^^ Sic quoque 

rex Saul filio lonathani iuramento cpnfirmabat, p a vi dem fe mi- 
jiime necaturum, /. Sqm. XIX, 6. quale eciam ex defperatione py- 
thonifl[ae enthoreae datum ab ipfo infaufto hoc rege legimus, ca- 
pite hujus libri X\rF///^ 70» Davidem quoque iuramentis fuiflib 
ufum, repetitis vicibus legitur, Ita enim simjei iuramentuin ab 
fio impetrabac, fe non occifum iri, ILSam* XlXy 2^,2}. Cum re- 
gni candidatum Davidem iamiam perfentifceret saui^, eundein 
^turamento obftrinxit, ne unquam femen iftius extirparet. hSam^ 
XXIVi2$, Idem vero david, n athsebae, regiae uxori, iureiu- 
rando fucceflbrem regni, salomonem, in fpem regni ■nacun], 
conftituebac. LReg, I» 17,2(^,30. Sic et deinde ipfeSalomon, djB 
A D o Ni A mortV tradendo /. Reg. //, 2j , 2$, iurabat, et quid lon a- 
TH AN pAViDi, hique ambo inter fe iurameqto promiferint, legi- 
tur ampliflime V /. Sam, XX, /7 et 41, defcriptum. Sic s e d e k i a 
jex I E R E M I AE iuramentum clam exfolvere non dubitabat, fe ipfum 
neci nunquam traditurum , lerem, XXXVlIIyHJ, Eundem in mo- 
dum principes iudaicae gentis rem, ///. Ffrae /ibroy cap. VIILps, 
narratam, iuramento confirmabant,et n i c a n ovi^mdjtidam in ma- 
nus fuas traderent, et templum fe combufturum omnesque.truci- 
dacurum efle , I. Maccab. VII, 35. iurabat. Bachidem vero melius 
in Judseos animatum, omnes a lonachane propoficas condiciones 
racas liabuiflTe.iurequeiurando confirmafllelegimuspacem, i.Macc. 

IX, 



^ 



* Ad aequlratis et iuris naturae leges. revocatum examinatumque hoc iuramen- 
tum lege fis apud g r oti u m in Jure beUi ac pacis: lib, U. cap. XIIL §. IV, 
,,p. 6pj. ed. B li c M A N N i ej: Roeshrum in DilT clt. ^. XI. 



SECVNDVMDiSmmiN:}^ HEBR. i$ 



IX, 71. Ita quoque esau, priWidgeniturae iura, iuratnento tradi- 
difle I A c B o , reiatum G,ei>. XXV, 33. legimqs. .; f 

- , ;;■,:... ■■■ -^ "'''•.§.:■ IV.': '-.■^ :^'-'^-"^, "'•;■" ■■■'■: ' 

Ad minores qupque defGendit hic mos, veritatem ^et obfeir 
c][uium erga mavores pbfervandum , iuramento poUiceiidi ; Quam 
in rem 11. Sarn. XXI, 171.^ Jfraejitarumf teba I^ 
^ebant, et Erhai iIle;Gethfta eidem regi;o(mnemi cultum et pietar 
tem promittebat, 11. Sam. XV, 21. . bavidis vero et loriatrianis, 
j* Sam. XX, 3. Labani et lacobi, Gen. XXXIs: 52-3* explorato-- 
rumque lofuae, lof. VI ,22. iuramenta mutuapraeftita, occUrrun^ 
^ic quoque..ifraelitae, facramenti reiigioiiem proficebantur Mi^^r- 
pae, fe filias fuas ex Beniamine ortum duGentibus elocare ribllei 
lud. XXI, i..qui tamenjabefenorum filias virgines adduxerunt, ec 
confilium, derapiendis virginibus Siluiitinis dederunt. * ,£t quem 
latet? Petrum abnegationem optimi fui fervatoris iureiurando adr 
feverafle, tefte Matth. XXyii,72. 74. Herodem quoque, alterairi 
regni partem Herodiati hac fid^ Jprpmi/ifle au6ior eft Marcus c.y, 
^. Neque pluribus hbrUm iuramerita recehfere predum efl^^ 
bitror , cum tanta in luce haeo verfetur res , m a nemine unquarii 
yocari poflit in dubium. Temperare tamen mihi yix poflurii, 
quin et caeterarum quoque perfonarupi iurantium mentiOnem inr 
iiGiam, ne praetermrlifle aUquid-iure videri queam> qv^od ad lUur 
ftrationem argumenti pertinere queat.. : Et ad LaiQosynon tantun^ 
hancponfuecudinem adilricSam fuifle, fed a viris culti^ rebusque 
facris addi6lis faepiflime comprehendemus ufurpatam. 

> : ; ■:-■••" - .:...■:■■■. ky^ 

•■ ' ' ., , .. .; ■ ;■ - ■ I ■ . ;. ■ "' . ■ ,■ V ' ' ■;■•' ' "" '' ■ ' ' ' ■ ' '■ ■■ 

• Ingens apuiScriptbres I.N. de hoc iuKimentj? eltdivortmm^^ 

1. c. 6t p^u i^f ENDd R FF. cosdem cxcitfarip' vbitint, eandemqiiein r^ iura»- 
mentum Aur^eliarii Imp. adducunt , qiii cum iurailet, ife in iirBe Thyana- ear 
fiem non relifturuih, ea: potitUs, iniiiteis ad caiies occidierid&s iuffit difcurre? 
te cum tamen iuramentum iftud in furore irae proferentis Aur. haec fen- 
tentia fuerit: re.omnes homines in eademurbe occifurum. Ita.quoque ex 
verbis Ifraelitarum non fine veri fpecie colligitur , : intendiflCe ipfos tribus 
Beriiaminiticae excidlum, edqie firte lueamewtro fe obftririxifle i ne, fi qui 
fbrte effugiflent, quisquam filiam fuam eis nuptui , collocaret , nec hoc mo- 
do iliftaurairi tribus ad iricitas redafta poflet. Vid. Thomajii Jur.Div. lih. 
itt. c: IX. .5. 52.- 'ci.ERi'CUS in Gdfii. ad h. 1, et i. F, BUDD^E^&Theolog. 
Moral. p. yaa. 









( 



w'i 



Uc enim taceamVipfum PoTfl^fi^m V^iWiutnrntim, ciim iii 



returjalegatislynljdfHltfiagniJSdim-atum fuille, ut minifterium ex. 
piationls 6m|^MeWiii|!G®^ia^^ et hac ratione ab 

bmni friufSPMfl^^i^ne^&^^^ * Quam plurimi 

vex^ij^jMWqv^^ veritatcm confir- 

mi^^^cM(ueiiv(dm^ funt ufi. ' Quo pa^o magna horum cohoris 
:gsrajB^<^^raotiTummo,iureiurando adfeverabant, fe nolle ampliuii 
jc^i^^ geritis religionisque fuae terminos accerfere uxores, Efr. X, 5. 
v;^/fl,i^M' ' Ipmorabilispraeterea hebraeoiruin fdlemni formula fe obftrin- 
#p,¥t gentium Nehem. X, 24; flftitur nobis locus, ubi illi, qui ex facro 

^ hoc ordine a lege d€fecera|ic I fvafiV hortatuque Nehemiae ad fo^^ 

niora r^da^^i, panitentiam|ue^^a firmiter fratribus fiiis> pri- 

monbusfcilieet, facramehti^^f 

lie;fbre in lege diviiiai bmniaque p^aecepta Jehovae oblerva^^ 
qticitini in iiuiiiei^ fui^ 

levitas , ^ia^itpres ,^ jnuficb^s et nethiiiaeWs , ^aginas facf ae teftanturj 
tj^nei^mjif^iiftreiiiran^ etiam ^xfeef a- 

dpnis ibf hnulay in trai^^ caftim addrta, fuit ra?- 

X t:iim; uBienim fcxidusvelpaitumVibi eiiam plerumqiie ^fl exe- 
fcratio ih caClitfi fierfid^ dbnfl Geni XXVI, 28.^ Num. Vi tj. 
D^iit. XXI5^iri 12^13/^ E^^ 

^ vere^odoi Acef (ifiites i^dam fe, qudf^ 

fiim Maccabaeus , a Nicahorie tantQpere> quaefitus, fe f ecepifleti 
il.Macc.XIV, 32i quibustamen,nifi eundem vinculis conftri(Slurh 
irifnahusrtanti tyrann.i tr^^ 

immi^^ 3 AiV, iuraiVrium 

perfonarutiii; ]n^J^s-i^i;:,i^^ 

adduila di6lis facile fidem conciiiareipoterunt. Ante yero quam 
adreliqua pergam, ethoe hoxandum arbitrOr : mulieres, iuramenti 
religidne; in codice 1acfp:fele^^ cu- 

jus fel ciufae, cto pihheSfto fcrutatpfe^ la- 



S. P. I. p. 370. edit, noviffi 






^riam;, • et'eg6'' -Sl^ilq^iS^ 

^non iriinimam huiiiS'p||:i ^o^iiM fuiffir, irtn^Sm g[ua^^ m^ 
lis hebraeis, et ufitabm^#^ierecSiii^^ 
teiflpbribus fieri faepiffimeiSteileS^f qi^ 
cam venerint^ vel ftri(^e adfirnffidaili^p^ 
interdum non ultimum effe vi^iurtS^ tijh^^ 
anciquicatum-monumenta''edocen^ ' ' ' '''■^C-i.- ??f ;S|5£ ; 

' "- ' . ■---.- ..,.-.-■, ■4."' ;:«K- - .■;'.«S-#^*'('^-j:'-''i;-J':"'^j ■, ■ 

- '' ■ rt ■^ - >^ rr\ W #%■■-' ' V ^ ^ .' '"■t»^^':-'- - ■^■.'', - -^••''■.;-'^;,y'V:*,-'-i''T'^'^ ■■ ,;f v ■ 

S E C L 10. II JU' ■,;''■;.: ■■.*f||,^.Vf';^'^5|^ 

' ,-: :DE; - F ORMULIS- lURAMttW?' fe^':' 

.- ./ , , ■ „., , ...■§-■, 'I-' _..._ .; -..■■?:: 

Eormulae nunc excutlendae veriiunt, cjuilMis in iuramentishe- 
brael oIimutebantur,^ciuarum ratiO|riem brev^ter,ii in^anta ;c^ 
jrum copia ppteftv expbnain, riequeimriieirito a fprmulis ijiiirandil 
divinis fa^lurus initium. Quanquam! autem hpn :una eadeniquc; 
formularum divinarum, efi ratio, in re tameri ipfa cpnvenire cer- 
tifiimum eft. Confveta vero Patris formuh ^JK '^n vivens ego, 
vel vita egp fum, quod Honi. XIV, ii. redditur ^a ffy<w, vel beut;. 
XXXII , 40. tzaSy^ ^JN "»11 vivo ego in perpetvium. Hinc fiOr 
mines per maiorem iurante^, dicere fole^nt: quam vivus eft JeHp;- 
vah; Ruth. UI, 13. L Sam. XIV, 39. 45. i. e. tam verum hoc eftt 
quam Jehovaiti vivere et exiftere verum certumque eft. Plura 
dabunt huiusgen^eris formularum exempla: bJwm. XIV, 2r. 2^/ 
Elai. XLIX,/8. Jer. XXH, 24. XLVl,i8, Zeph. JfL p. nuihbi 
autem crebrius, quam iri Ezechielis vaticiniis repetita leguntur:. 
Cap. V, 11. XIV, i(J. 18.20. XVI, 48. XVli, «(J. ip. XVIih 3. XX, 
3.31.33. XXXlU,ii;27. XXXIV,'8. XXXVi6.ii. Omni autera 
iurc ficDeum iurare pdflev neminem unquam inficias ire pofle 
credo, qui fcilicet omnis vitaefons iple eft; hinc quoque Patri, 
lo. V, 26, Filio, lo. 1, 4. C XIX, 25, XIV, 19. et SpiriturSan(^o. Rom. 
Vlil, 3. vita proprie tribuitur. (^um vero in creaturis vita fic 
vel vegetativay quae ad adquirendumplenumrobur^proprgandam- 
que fpeciem pertinet, wdfenfitivaf qua proficiium a noxio difcer- 
nuntf vei r^//0»^///,quafeipids determinant,ud fic veialitersgen- 

G dum^ 



1% ^uni^n-De^^ ^anquatn peife^ifnnm^^non niH perfe^lifl^ 

m^ yitaq fpecies (JW^^^^ pote,^;'>viM|,^^irum ramnalis, quae 
re ip&pih4 aiiu4^ft'^4^km quatenus intelliglt, vutt 

^^ -- „- .-^ -xi u-<i^_ -^tr-ijg. • '^^icipitur, tanqiiam a fe a^UQ^ 

4S^^ viz^o, per admiraqdam ffvyKd' 

r.-.-in^f^^i^PS^ff^^^^^^- '^erusque -Deus, vel.patiar, 

HtomniS^mMc£i1p m numerum laolorum* vita ac natur 

^a.calei^tiP^aili^paetruaar, fi ^es aliter ac dixero, habuent:! 

v^^^jp^pmiil^^iil hon ftetero. Quum autem fieri Jion posfit, 

Uq^llt/^^^j^^pHiitate fua exuatui^,, adfcribatur^e idolis, fieri etiam 

y HMIji^Mn poteft 5 tit qukcuriciue in rie mentiatur , aut yerborum 

Verita? ^oariimquie ftnilifliraa Qbfervado unqiiam defiiiat. 




•M'.i 



' Kon femper tamen hac formula ufus eft jp^/^r ied aliae adhti| 
fj^perfu^t, qviibusi yeritatem confirmaire legimus» quae nqn miniik 
i^menj ac-yita, aq efTen^iain eius pertinent. Ua enim 1^333 p^ 
a^mamfiia.j^,}i, e. ex hebr^eae^linguae indole per fe ipfum iuraft 
fe dicitur. ler. LI, 14. quemadmodum S^irus interpres, Ebr, yijiji 
oij^pareKetQ eo^ijiit r^ddit, per anipiam fuam. Per hyixn 1DU? npmen 
jf^i;;;!», iilud magnym ler.XLlV, ^6, porro, V^ VXyt^'^ IJ^C^, h. ei 
p^r dfifii^a^ fuam et per hr^chiumroharhfuif feu Gmmpotentiam 
il^am, EC LaII , 8. Per, !ljt?"lp praeterea > feu fm^itatem fuam^ 
Amps IV, 2. Pf. LXXXiX, 37. Ommptemia enim eius ^tjan^if 
f/iseffenmm eius Qpnftituunt^ et pisr mmen eius, omnes efJentiaQ 
4ivinae perfeiliones, p^r cjuas ille npbis in.rtotefcit, intelliguntur,) 
ijieoque promifljpnum minarumque fuarum executionem cutx^ 
iiLJisce neceilariis naturae fliae attributis cpnne^lit, publiceque te-f; 
ftatur, fe hoc vel illud, aut bonu,ra ecclefiae prQCuraturura , auc; 
ipalum hoflibus infli6lurum.; yel fi non faciat, intercedere, nolle, 
quo minus fan(ftus et omnipotens, adeoque verusDeus efle nege-; 
tijir. Refte itaque homines, fi veritas eorum dubia et incerta eft, 
ad Deuip iurando recurrunt, primam ac fummam veritatem, omnis- 
q^e veri acre£lVfontem, Hinc iuramjsntum eft Trs^ctt TfcKrM^ tw 
cc^i\oyioiq, Ebr. VXyi^.feunjedium, per quod^omnh contradiBio fi-! 
niatur-, ita ut non amplius di^ser^ in iudicio liceat, rem non ejfe 
vwm » quandpqui,deni r,es ei cpmmiffa eft , qui v^ritatf^ip tutariii 

et fe- 



u 



.V. 




sEmM^MMf00m^ BEBR. ^ : '"■■'•iiii« 



pfer fe iiitat^is ie noh <»p|aa|]()|^^ 

ciliet au(ftQritatem > quk ip||i^i||ii|p^^ continetuf^ 

Ex quibus itaque hoc mmtxmi^i^l^^ Deus 

Eer ie ipfum condpiat, Aimma&ili|||^^|i^^^^ infal^ 

..biilem-conftituere cara6lcrem, ^X^iTSIISiSilii^^ .^ ■■;''^-^ 

§. ^ III. , .'■'i ''V¥MW;:t'!f'T:#l|; 
Et huius indolis etiamfililDei flint iurament6itiiiii5|^^ 
ut per (e ipium illas concipic^ quemadmodum ex (^niiippi^i^ 
leC XLV, 22. 23. iamlupra demonftratum efl;; adeocju^^i^a^i^^r 
in re id egijt, qiiod patrem vidit facientem; Si vero quis exiii|^|^^i^^^ 
eundem Dei nlium, fervatorem optimum, qui fpbhfus ecd^n^/ 
audit/non raro etiam per creaturas iurare, ut Cant. II» 7. per r^-v 
preas etper cervas agri, Hierqfdlj/morum filias adiuratyiWt refpon- 
deo: I) hoc aliisque in locisnon brutas capras,fed pro ftiU huiust 
c^ntici allegorica indole,.animas fideles, veram fpiritus libertatem^ 
agilitatemqueadeptas,fibiquecariflimas,fponfuminteliigere. Ne- 
que enim Chaldaeo interpreti heic rubfcribere pofTum, nomeit 
quippe niios: cum nOmine Dei mNIlJr '^HlS Deus Zebaoth, Cen 
epcercimum confundenti et yertenti haec verba : Adiuro vos dixit 
Mofes ad Ifraelitas per dominum Zebaoth per virtutes terrae IfraeL 
II) Adiurandi haec formula, in ftiio hpc ppeticO non prbprife ac- 
cipi, fed ut omnia fere, improprie debet,; pro pbteftari, et tiun- 
quam revocarida voluntate aliquid exjpoicere aut imperare, ut 
ienfus talis emergat : * per animas mihi carij^mas, quibus egofolus 
imperOi perque earum falutem mihi pretiofiffimam vos adhortor , ac 

G 2 velut 

* Quia cervae taiii lollicitam curam geruht, ne hinnuli,'quos in fuis haberit luftris, 
excitentur efomno.et turbentur, utXenophon in Cynegetico ampliflime de- 
fcripfit, inexemplum eos proponitChriftus, perfponfliminhoclibro intelU- 
gendus, non fme eleganti verbocum fono, cum a iidelibus iuramentum exigit. 
Adiurare autem hoc loco idem eft ac obteftari. Ita enim d' o n a t u s in An» 
driam Terentii Aif. I. fc. V. sbte/iatio, inquit, dicitur, quando eum adiuramus, 
quem rogamus. Oramus per eas res, propter quasrogamus. Adeoque cum 
Qjj I N c T I L I A N o iuramentum hoc dici queat, «o» reSa fmo iuratuml In- 
. Jiit. Or. Ub. JW. et H E r m o g h n E s obteftationes has ad tiLt^oiov Ini >.ttfii.ir§9' 
t^os, feu fplendidam orationem reftrtideformis Orator^ lib. I..c. IX. et prae- 
cer alia bene obfervat cAsr< laurentivs in eadem hermogenis 



velutjubittraiayefim 0e\ iufiijjimaeque foenae commi0tionevcis 
obfiringoy utfponjam meamliberta$esefqutete fuafiirituaHy ^0^ 
vinitus conceffciy gauderefinatis^* Ica nbri opus erit> cum n o t di 6, 
Concord» Part. p. 44.;,eadem verba vertere : vos quaeapud capreasj 
vUinter:cap.reaseticervosv^^ una cum capreisvos ad-i 

iuroi quia ufitata particulae a fignificatio ifta verfione defericuf, 

neque fic etiam omnibus diiHculicatibus paratur remedium. 

/ '■. .. . '■. ♦ ■ i. ; •'•^ . . 

......r.:-:.A:..x'- ■■',;.■.;: S.;-,IV.:.- ■■■:■- ,^ ■;■ .' ^:,:: • 

: A creatofls omnium rerum ad creaturarum iurandi formujas 
nuric progredior i illasque variis modis, pro diverfitate fubiedio- 
rum eonceptas;deprehendo, quas tamen ut ordini inhaeream , iri 
duas quafi clalTes difl:inguere,incongruum non erit,quarum priof, 
/i?^i//Vw^j- iurandi nociones, ^»nW vera enarrabit altera; Ante 
vero quam id.fiat, leges formulasque ab ipfoNumirie praefcripta& 
in medium producere, non abs re efle iudico, ex qiaibus adulteri- 
nus, a genuinoiurandimodp,eofaGilius:intelligipoteft. Permilr 
< ■■'.?■ ^ ■.■:■" :.y:\'.:: .'.':'.■' -"■:■■"<' • - ■■^' ■ '-^' ia-^au-- 

. ' -'• . ■.. _ . . , X _. ....■' 

' verba : Ohie^ationes quae fimt pef profopopoeiam , vocantur quidetn ogxos , ge- 

' nerali mmirunifi^mjicationehujtts vocis, quo qtticquid, efi facrofanffum fignifi' 

eatur: fed proprie non funt obteftationes iuramcntimynec mordle nec forenfey 

.■■■■.■ .^^. ; Sic.DE.MOSTHENEs in Orat. de Cotom*. per eos qui ad Marathonem 

^ oecuhuere propatria; vos ohtefiqr, adiuroycompello. Pajjjlm pathetice ufurpattr 

^ . ./iur. ifld hh omnihus jcriptoribiis pon tantunt Oratorijbus, fed etiam Poetis: A^ 

' rem tamen fi accedarnus', facile mihi perfuadeo i adiurari ecclellas; a Chrift(t), 

- ^ per id ; quod fAA ipfi erat cariflimum^^ uti paftbribus tunc cervi eraht 8c Hirt- 

i nulli; adiurati itaque funt a Chrifto per amorem fuum erga eleftbs , quos 

, niitibus hisce animalibus felle carentibus comparat. Adeo ut per £e ipfum 

iurafTe dicendus fit, qui per amorem fuum iurat aeternum. NuUi tamen 

.^ .xefragabor fi anteriorem fententiam accipere et tueri velit. -Vid. lydii 

"Vijf.de iuramentis p.30^. Adeo CI. I.H.tAAio f. fubfcriberQ mutata tam^h 

• ;. patiUsper iententia non dubitamus, qui in Obf Sacr. p. 16. n* V. in Cant, 

III, f. vere iuratum fuifle exiftimat, illudque ex veterum amantium ritu efle 

depromendum, quo illi per id, quod valde amare folebant, iuraverint ; feii- 

tentiamque fuam ex Apulei. lib. n. metam. et Ariftaeneto lib. II. Ep. 9. Longo 

aliisqueprobarefatagit,ettandemexhisconcludit: quemadmodum olim pa- 

. ftores hoc facere confveverint, ut per capras, hinnulosque fibi cariflimos iuraf- 

fcnt, ita etiam Canticum ex hoc paftorali vivendi modo explicandum efle. 

/^ Sunt verba venerand. mighaelis in Annotation. Vberior. in Hagipgraph. 

T.II. p. 613. et b. R A M B A c H. in dijf de I. C, fumma divinitate ex iuramentis 

per feipfnm dmonfiratdtHalMDCCXXX, 



■- i 



la aiitemi noii tdntilm Ifradlitis f6iWe iiuramehta j^er lohgariimita- 
tem lehdva^ vel ex Lev. Vi -^. Deut; VI/^; patere poteff; quiirn^ 
■quuftamturaven effutiendo labiisjuis^lfe mme aui henefa6lUru7n\ x 
patifn addit remedium\ quoreatum hunc expiari queati^^ww quip- 
feaut caprdfh Mentemv tiincexpi^ afacerddte eertisiime cum 
lehbvah credere poterahf.* ;^ Quippe guod tanquam fymbplum et 
■criterium infallibile, feligibhis veka^^^^ 

ut gui benedi^a-ufus eft in terra, behedicat fibl pef Deuin veritatjs 
Gtmrattirtis in terra , mrr per Deuih veritatis. Accedebat his 
ciiam leXjUt fi neceffitate coa6tbis fe videreht, iurare deberent 
;>oranin6. Ita enim Deiif. VI , 13; lehovam Deum ittum iimetd , e$ 
ipfumcolitOieipernmten eitis iuraioy quse eadem facile verba , cap. 
"iXvio/fepetita legimus; ut aliaNuminis niandata, de noh iurahdo 
* fruftf a aut mendaciter data , iam taceamus. Hanc vero legerti 
Ifraelitas ad iuramehta fua omiiia lehovae tahtum nomineinter- 
pofito, concipiehda et confirmanda devinxifle, neminem facile re- 
pugnaiurum cohfido, qui legislafofis N. T optimi quippe foteris 
oraculum, Matth. V , 34. his contulerit. Tantum eriim abeft ut 
patri hoc in Joco cohtradicat filius, ita fuis praecipiens : eyu h Af- 
yav/jLth finofioce^ oAagr fi^s sv rco ov^ava x. r. A. quibus hon omnem 
iurandi ufum^Iegiiimum quidemdifvadetjfedabufum, aut perido- 
la, aut alius generis iuramenta interdicit; et ut aliorum fententias 
ia Si R. w o LV pf o * addu(Slas nunc taceam : Ariftarchi illius fummi, 
H E i N SM fcilicet, pef placet fententia ; qui, fublata ihterpuh£fione, 
vbcem oAft)?, rion ad ofiocretiy fed ad fequentia,ji6vr£ sif^a if^ava,re£er' 
fi vult, ut proinde non omne iuramentum, quod fcilicet per De- 
um fiat, fed id tantum,quodper coelum aut alias creaturas, eoderii 
capite enarratas, hic prohibeatur. . Quamvis non negem Sek 
scHMipii opinionem ** ven. woLFFio^uoque adprobatam, 
fub furidamento non deftitui, qui to jurare, idem hic efTe jjutat, 
qUod falfo jurare , ficut ludaei in Jri^ffatu Schehhuoth c. V, 1. 4. 5. 
verbo fimplici iurare pro sTio^netv utuntur, quae etiam notio eflfe 
videtur Matth. XXIII, 16. qui iurat per aiirum templi. (i. e. falfo) 
debet, feu reiis eft; hine, wo« iuratis, idem eft ac, non pejerabis, x 

G 3 ieu: 

* In curis Philologic. et Crit. in Ev. p. 105. e^. fecundae , et /». v R i M E T in 

V. priora Capp. Math. L. B. 728. p.124. fqq. . 

** In fafciculo dilputationum p. 639. fqq. Francof. 1^99. Difp. III. 



feu : npn iurj^s peji^nQrnjen^i|^ Dei falfb , ;Le;v^, XtX ,5?^ \ii 

lidem reicudp periiiiium V fe 

pf um^Kfr per tennplito j^l|^^^^ 

habebant. His itiacjoecdhjjirpatt^ etiam illas iuranidi foF 

mulas pbligare^ hojnmem , ad^oque |b jis ♦ omnique |)eriurM) enp 

abftinen^unqi. L&gBmb^ 

efle j piimque;fe^[|S^ leliova^ ; 5 : yjel fi^lp lefaiae Ipco iam lupraj ait- 

du^o "prpbari; ]^o^lk^\ Q,lX^ etiam j)re^ 

(ius infiffere ftuau^nc, quicumjup in cente ludiica, genuinos 

inter lehovae cultores Jpcum iibi viitdiGaDanty praecefptaque eiu^, 

^a qua ppterant, pet: imlj^dllitatem inhm etiiuciiicii 

piro&quebaEijCur. Pl^ijrimae autem^ 

ceftem veritatis lehpvam inJicare^ et p^ 

melech Abrahamum acilocutumluifle, Gen. XXI, 23 tradltur : »^W 

itaquejura w/7?/ />>** i3^«zwr culille etiam^^^ praeftitit. v. enim 24. 

dicif ur : . et Abraham dixit : ego juraho, Signuni porro epnferv^ 

l;ioms fuae poftulans Rahab ab explprat 

mihi iurate quaefo per lehovanu lot I i , 12. et irraelitarum turb^ 

iud. XXI| 7. nos inqiiit : iurapjfnto objlrinxtmus per lehovam. Ita 

aegyptiiis quidam vir Davi^entj hac quoque formula fibi bbftrink 

J[ebat, dicens : iura mihi per Deumy te mn adfedurum memorte, 
: Sam. XXX, 15. Eundem Davidem rogabat Saul, utiuraretJiH 
per lehovamv Qyim femenfuum non exfcindere yelle poft fuam 
mprcem. 1. Sam. XXlV, 7. Sic cpramDavide Joabus iurat per lej* 
hpvam> II* Sam^ XIX, 7. Sed hprum nec numerus nec finis ef|, . 
adepquehisenarratis, ad reliquas pauloque immutatasiurand^ 
muias, pergamus neeeile eft. 

.' • '■ ' ' ■ §'■ ■V.,.. 

; Per Mowtfwenim lehovae, interdum etiam iurafle, quod tameh 
unum idemque efle, certum eft, liquet ex lef XLVIII, i. ubi le- 
hova gentem fuam ita adloquitur: auditehoc domus lacobi, qui 
vocant fe de nomine Ifraelis^ et ,ex aquis lehudae prodierunt y qui 
iurant pernomen lehovae, Aliud per nomp.n lehpva Zebaoth oc- 
currit exejmplum lef. XIX, 18. ubi divino fpiritu agitatus yates ita 
praedicit: tempore illo erunt quinque civitates interra aegyptiyh' 
quentes fermone Cananaeo, et iurantes lehovae exercituum, Neque 

minus 



sEcuNmmj>mejfttNm hebr. m 

• ■ — -— ^-' — rr — ' '• " ' ■ ^ 

niinu$ foletnnis eratveritateni ^ftruendi mbdus/»^r vitam lehovar 
:«t qum verevhk Deus. . Ita Saul iQnathanl de, confervando Da- 
j^ide iiirat, dicitque: j//-v/v// i?^V,vjfc non adficietur morte,I.Sa|5[- 
XiX, (Si quam^paulo aliter cpnceptam profert hainc formulam rex 
J^cdcjkias » lererniae clam dicendp ; \vivens lehovab, mt fecit noj^is 
ammam hanc, fi morte adfecero te ; ut eft lerem^AXXVIII,. i^? 
jfeuiidem tel^em mculpatae yitae et inriocentiae fuae adverrus ini- 
ijiicorum infultus invocat Ibbus G. XXVIjT, 2. ufvivitpeusfortis, 
qtufunmovit caufam meam^ etomnipptensyquiamdriiuiiine aj^cit 
qmmainmeiim. Tantum tamen abeft, ut De6> rerum omniiihi 
yindici, haec iuramenta femper, quamvis per nbmeh feius cbricer 
pt^, placearit; ut potius maiorem inmodumhac de re im 
praepeat faepiffime. Hinc per Hofeam perverfam illam reiigid- 
^um <rt/^t/y/«v gravi fermone excutere exterminareque iubet GajK. 
|y, 5» qui Gilgalem quidem»pubiicae impietatis locum cap.IX, 15:^ 
.yqcat, quai^e naeG loca>publica tanquam fcorta, adfcendere acerri« 
me yetat, ,prpliiga;a nimirum prbcul otiini cor^is in DeumMucia^ 
i^blorum ibidem hoipites excitari et cbnvivae^ eamque pb ciau- 
fam addit: »^^//^/»j!« iuretis, quam verevivit lebovaby * fummus 
]is et unicus rerum arbiter et vindex: veluti ingens mei apud vo? 
ejiet veneratio, quum per nomen meum iuramenta yeftra concir 
piatis. His i^que perniotus caufisjprorfus interdici|t;illisNumeii 
i;n nomine fuo iurare^ quandoquidem nec iufto, loco > tiec redp 
tjBmpore^ nec tandem rerum gravitate, 6b quas iurare iblebanc^ 
luerant prolata. ** Plura adhuc alia loca in medium proferre, 
i(j^ opus foret, po(Iemus, nifi nunc ad reUqua iurandi genera, pro? 
perandum eflet. 



r ' ' '. . ' '.. ; ■ V '. . ■. • : . i% 

'f Vidi T^ARiJo V. Comm. m K. I. p. 194. add: Drufium ih Coffitnent. in Projih» 

' «hin. ad hunc locum p. 89. eiuid. Proverbia lib. 11. cap. I. II. adag. 39. et lo. 

Aug. BONiTir diflfl de eyKfv^ioeij Vetertim, Ltpf. 720,^^. Vt, p. 12. er*. 

' w E rn's d r f Ci u M' in de Jndiffereniijmo reUgionum commentario, Wit^eb. 

i: mw vid. niaxime riev:. wEisii nofiri iunioris di iureiurando inDan etBeikfeha» 

■'■'■ ■ viamSa^aritanis/dlemhi, periculum philoIogicum,L\^C 728. ublcopionus haec 

pro more, ut omnia folet , i. er doaiffime perfequitttr, ^ -'^•^ 



y 



QiJibiiis t^itui* per tiometi lehovie lUtkie iioiii fitis crat , ^ 
Otnhia tnata Tibi evenire vovebant, etimprecabantur, ut fibi it^ far 
ciat DeUs^ et fic addat etc. Hunip enittiin iriddtim , I. Sam. Xl\^ 
44; haecr loqiiendi ratto: bcciirritvubi^^^ pb|mlum ludaicum ad» 
iurayerati henrin^ 4^^^rie. Ideth vero poi. 

phlus, cuni die qiiodam 6t fiti preiheretiiri qiiia execratiohe 

tali adttrihxerat ebsdeni Saul, dicendb: maUdi&us vir ille efto^atii 
comederii cibum ad veffin^^ dum uliionem fumjero ah inir 

mcismeis, iieique etiaih- queihquam e gehte hac , excefjto loni'- 
thaiiei cibutri diiguftafl^ pervehiente enim hoc in filva^m 

iquandaih, ubi inel erat irt^i^ Ibhathati, qiii liohi 

audierac adiui^atiohem patris r extendit baculi fui extrehiitatemt 
intihxitque in favum mellis ec comedit de ea; quod facinusrlriL 
malath partem pater accipiens, refpbhdit ei : Ita faciat mihi Deus 
'^itdperj^t^namomninp moriiurtis eslonathan. luraThentumhbc 
^aesleruJ Diffl c. de re illicita rede vbcatr cum nulla propbrtip 
ihter yiblatibnem huius liegis, cjua publica falus potius impedieba^ 
tui^ quam ptOthOvebaturj et inter poenam crudeliiHrai fuppJicii 
ititercedere videbatur, adeoque ignorahtia Ibnathanis invincibilis 
a le^e hac poiitiva et imputatione omnino liberare poterat. Nfit 
que difclplinaemiiitaris rigor hic aliquem offeridet,quiqiiippe loi. 
cum noh habec» nifi peneseos^ qui leges fcientcs volentesque vio- 
iare noh eriibefcunt. Eodem modo Benhadad, execratione nun- 
tios conjurat, dicens : Sic faciant mihi Dii, et fic pergant. t 
Sam. XXv 10. Interdum quoque haecformula fubinteiligenda ob- 
venit, ut Gen. XIV, 23. Abrahamum dicere voluifle omni dubio 
caret: Extu/i manum meam ad lehovam^ fi vel filum vel corrigiam 
calcei capiam ; tunc Dominus mihi ita faciat , et sta addat, Cer- 
tum autem eft, hoc aut eiusmodi quid tacite fubmtelligi , facitque 
ut prjus fonet ne^ative, ac 4 dixiiTet: iuravi me iipn capturura 

quid- 

. * :Nonunls buius pronunciatio pattim ex fupecAirioine pandm alits de«aufis 
inrermi/Ta fuit, ut docet buxtorffius in Diff. Theol. PhiMpg. DiK V, 
,p. ^59. jBt -Cl. R E iN€ c c i-u s Diflertt. 4e voce niii'» JLijpH 700/ Quam ob 
.caufam loqo.eius adhibuenint fm^rt f cdgnomstl^l divka t UCdoceC MAlM* 
j« Moce Nebhochiin ,F. 1. c. i^IX. $tL:a. 



SECUNDXJM BISClfLMAMHEBH. . 2^; 



quidquatiT. "^ Alia quoque hqius generis iurandi fQrtnula inve- 
ilire iicet, I. Sam. XX, 15, ef XXV, 22. ubi David aic : Sicfaciat Do-, 
n^inus hofiibuA Davidis, etfic addat, Variis mirisque modis haec 
loca ab interpretibus explicata inveniri negandum non eiR-. **^ 
l^ro more hebraeorum Davidem hic loquutum fuifle vendicat 
ijLi M c n I u s, rccepiffimamque iurandi formulam fuifle adfirma t. R. ^ 
SaU larchi contrario, perobfcure ifta explicac cum pro. diyerfitate. 
cafuum, in qiiibus haec formula adhibeatur, variare exiftimat, ec. 
quid hic alibive intelligendum {it, in antecedentibus textus effe 
quaerendum, ex quibus id haud difficulter colligere detur. At- 
que hinc ad Ruth 1,17. ubi hie loquendi modus etiam occurrit, 
ita commentatur : Sic faciat mihi Deus ; quemadmodum . incepit 
damnQ afficere , quando exivitfuper me manus eius , occidendo virum 
meum etdejiciendo de pojfejjtonibus meis\ fic addat-,fi quidq^amprae- 
tef niortem nos ab invicem figregaverit ; h. e. fi alia res feparatio* 
nem te inter et me fecerit, praecer folam mortem, Deus hoc vel 
illud malum mihi infligat. conf. Matth. XXVI, 35. *** Paria adfert 
kiMCHi ad I. Sam. Ill, 17. Sicfaciat tibi Deus, ut quemadmodum 
mihi defunt fiHi^ dignitatts meae haeredes-, ita et tibi defintfilii tuae 
dignitatis haeredes. Quamvis vero negari nequeat, hanc mterprC' 
tationem alicubi commode fatis adhiberipofle; quodfi tamen ean^ 
dem in omnibus S. S. locis, in quibus haec phrafis occurric, adhi* 
bere velimus, vereor ne interdum haereat aqua, vixque fit quod 
ad 1. Reg. II, 20, 23. etc. refpondere queamus. Uc aiiorum fenten- 
tias mitcam, mihi eorum praeferenda videtur, **** qui in ciusmo^ 
di formulis uTroeriooTrria-tv mali, quod iurantes : autiudiciocommitte- 
bant divino, quod acerrimum cognoverant periurii vindiccm, 
quodque poenas fac graves fallenci inflidlurum fit, fi maxime ho- 
ftem permiferit ipfius arbitrio, et vindidam eius terminis faltem 
generalioribus in feprovocaverit; aut fi ipfi malumintelligebant, 
fubcicebanc camen, vel circumfcribebanc pocius per tv^pyifiia-fiov^ 
tum boni ominis gratia, nefcilicet, quae impreGabantur, revera 
evenianc; tum eciam,quod a nacuraabhorreac,fibi ipfi dira impre- 

D cari. 

* Vid, GOODWiNi Mof. ee Aaren. p. 581. ed. Reizii. 
''"'*■ Vid. Critlc. Anglor. Tom. I. fol. 12S1. ed. Francof; 
*"■* Vid. vener. m 1 a H a e l i s Annot. Vber. Vol. II. p. 74.», 
m* Vid. R E 1 z 1 1 not; ad GoQdwin MoJ. it Aar. p. J83. 



■2^: .'. DE 'imEIVRAND 6 

cari. Tanta eniim apiid hebraeos itirisiurandi erat faMimonia et 
verecund|a, ut,quotiesGunquehonefta haec execratibriis circiim-' 
fcriptio inveniatur, membrum iftud iuramenti, quod irifaufta haec 
in fe Gontinet, plane fit omifTum, manifefto indicio: has iuramen- 
tbrum formas, prout in fcripcuris occurrunt, * non tam fcripto- 
ri, quam religioni iurantium , fuam debere originem, lit exernpro 
Abrahami iam addu6lo, coUato lerem. XXXViHVi<5. omnibus 
patebit. ; > - _ 

■\- §. VII. .^ 

Quamyis vero fequentibus temporibus, Tudaei valde frequen- 

tarerit iuramenta,quorum genera quamplurima buxtOrffius in 

LexicoTalm. ioh 247. adfert, in impri^cationiBus tamen erant par- 

ci, etfi loca quaedam inveriiri non negemus , e. g. eveniat mihi hdc 

velillud, ego nefiivif et eveniat fuper me nifi auaivi &c. qualis lo- 

quendimodus, cum iis, quiincodicefacro reperiuntur, belle coft- 

fpirat. Hbc autem peculiare heic quid efle certusfum, in antiqiia 

illalocutionei quod, cum iuramento fe obftringentes, alias duri 

quidpiam, fi fallant, in (e/iifcipfantferendum,hicDavid,ilJud nori 

iibi, fed inimieis imprecetur. Mihi itaque, falva tamen aliorum 

hypothe/i.palmam praeferre videtur iDorum expofitio, quidicunt: 

inimicosDavidis poficos efle pro ipfo Davide ad emolliendam irri- 

precationem ,-quam in fe ipfum intorquere inranum videri poffit. 

J?raeterquam enim, quod in orationibus eiusmodi infauftis, ne in 

nos aliosve, qui nobis curae cordique funt, fiamus iniurii, per 

EuCpj^jw/cr/AOVjVerba malum includentiafupprimuntur, aut faltem iptx 

ambages indicantur, infuper eadem elegantia, haud raro eorum 

oppo- 

* Eiusdem argumenti erat luramentum lorami regis , qui eodem ac Saul de 
reillicitaj audito incolas Samariae a rege Syriae obfeflbs , rabida fame^d 
proprios liberos maftandos impelli, has adverfus pium et innocentem Va- 
tem minas fpargere non dubitabat: Sic faciat mihi Deui etjic addatj jifle. 
terit caput Elifaeifilii Saphat fuper ipfum hodie. Quae verba non in elegan- 
ti commentatione illuftrat L. Ofiander, dicens : Deus me male perdat, nifi 

. ho^ierno die Propheram decollari curavero ; Cbcv Q)Mt fc^iSnb mi(f)f M' 5?0pf 

tiui^ if;m nocl^ i)mt ^mb, mit) mm cr |ta(;lin wavc. Mutaverat autem fceie- 

ftum hoc confilium riex, vel agnita confilii temeritate, vel principum fenio- 
nimque perfuafionibus, conftat enim executionem iniuftae ientenciae fecu- 
tam non fui/Te. 



SECUNDUM DISCIPLiNAM HEBR. if 



oppbfita adhibeimis , aut etiam in locum perfonae, iri quatri' dirae 
tendunt, fubftituimus quidpiam, ei plarie adveffumi Prioris ge- 
neris, invariis S»S. occurrunt locis,ubi Dep benedixifle dicuntur,; 
qui tamen blasphemarunt. Re6te enim v a t a b l u s\ * vetere^ 
adeo a blafphemia abhorruifle dicit, ut: ne nominare quidem aude- 
rent. Huc et illa percinent iufamcnta in lalmude faepius pbvia: 
Videam c6nfolationem,/t non qccidi teftemfalfunu ■ 1 terri : nm videam. 
confolationem ' nifi vidi quendam perfequentem proxtnnm fuuin ; iti: 
quibus hunc elfe fenfum: non videam confolatioriem, miiltis ar- 
gumentis probat b u x to r f f i u s c. 1. Pofterioris vero modi, an- 
tiphfafin in his Davidis feiJiceti.Wtefiori adlatis verbis, ipfe agno- 
vit i^. D. Ki M CH I, quando fcribit : inimicis Pavidisy i! e. ipfiDavidu 
vid.sANCTius in I. Sam. XX,v.i2. Conftat autem,interludae6s 
nec hodienum iftam celFare confuetudinem , a qua ne quidem in 
libris fuis germanicis fibi temperant, ut, de filiis Ifraelinfaufta quae- 
dam aut narraturi aut praedi6luri> nifi vulgarc fuum D^Sti;'^ On in- 
terponant, nec tamen haud raro pro iljis Ss^^tun ^n31U; fubftitu- 
ant; id quod, fi quidem ulla flagitaret ratio, multis probatum da- 
re poflem argumentis. ** Quo ipfb magnum huic fententiae ad- 
ditur fulcrum, quandoquidem natura abhorremus ab imprecando 
nobis malo,ne in feipfumitaqueiniurius videaturDavid: eleganti 
apud fuos recepta , et ad pofteros usque propagata confiierudine,: 
loco proprii, inimicorum adhibuifrc nomen, probabile yidetur. His' 
deniqueaccedit, quod eiusmodi Ei;$>7jt6<cr|i&ov iftic latere, dudutn 
agnoverint interpretes antiquifTimi. Ita enim LXX. verba haec 
Davidis transtulerunt: tah Trotrjtruj b &eog ra> Actvi^non joch w^o&etn* 
H^wo Ksf^ofJt^oLi eK Trctvjoov Tofv T8 Na|9«A eug Tr^uty x,. t. A. Etiamfi 
enim Biblia Complutenfia x i m e n 1 1 , ^/ Opus Regium a r i ae m o n- 
TANi, habeanc rotg ex^^oig Aavih, tamen editlo rm LXX. qu^e 
^ixfi V. Ponti/icis cura ad limam MSS. Bibliochecae Vaticanae 
MDCLXXXVII. Romae prodiit, et Biblia Polyglotta Anglicana, 
cum aliis conftanter legunt to» Aaw^. Pari modo quoque svrus 
verba, in quibus fumus occupati, reddic : Sic faciat fervo fuoDavi^^ 
Dominus, Cum quo ad verbum Arabicam translationem quoque 
D a ^ coh- 

* In Comment. in librum lobi, cap. I. p. 6. 

'■*•* Vid. BUXTORfFii Synagogam ludaicam p. m. 687. EiSENMENttERi 
ludaifmum dete£tum p. 519. ec k 1 r c h N £ R 1 lHdtfcbes Ceremomel p. 19;.; 



^ V- BE lUAEimANDO 

confpirar!?, yiri do^i obfervaf Urtt> Quapropter , ut finem huic 
obfervationi imponam, non ppflum non huic feritentiae meum 
addere calculum, qupd in hoc nimirum textu, eleganti tropo, pro 
iplb P^vide) eius inimicosf poiitos agnofcam. * 

' , " §.,:viii. 

iuramento in gente iiidaica porro admodum adfinis eft Ad^ 
iuratioy quae obteftatio religipfa erat, cum interpofito nomine et 
mandato Dei, imprecationi tali vel mandato vim addere valente, 
praecipue in dicenda ireritatei aliquis ab alteroj fuperiore inprimia 
et poteftatem qbligandi habente, adigebatur, ut verum diceret, aut 
faceret id, yel omittei-etj, qijod ab eo fieri vel omitti debuerat* 
Cuiusmpdi etiam-duse inveniuntur fpecies, quarura una per mo^» 
dum imperii erga inferiorem, fieri iblebat: ut AbrahamEleazarum 
Gen» XXIV, 5. lacobus, lofephum, Saul, populum, I. Sam. XIV* 
AfChab) Michaeam, I.Reg. XXli, \6i etCaiphas Chriftum ** Matth- 
XXVl, 63* adiurafle leguntur, euius exemplum in fcemina adujte-* 
xii fu/pe<Sia inprimis erat folemnei ubi coram Synedrio, facerdo-f 
tem mujierem iftam ita adJocutum invenimus; Deut. V, 21. fq* 
§i declinafti a marito tuo, det Dominus te in maledidlionem , 
Cquemadmpdum contraria phrafisin exemplum benedi6lionis le- 
gicur Gcn* XVI, 2) execrationem et iuramentum populi tui , adeo 
i|t faciat ppminus corruere femur tuum, et inflari uterum tuum ; 
ingrediantur aquae iftae maledi(Stae in vifcera tua, ut intumefcat 
Bterus corruatque femurtuum> et mulier his omnibus pera<Slis, 
refpondebat: AmenAmen. ♦** Numveroultio divinaillicoper-. 
iurium fubfecuta fit, Mofes equidem non docet, ex circumftantii» 

tamen 

■ .■■■•■ ' ■. « 

M^— ■ I ■! ■■II» I .1. -■»! .P.1.» — IIK ■ I ■■ I III I ■■ I M— — — .l.^-» — — ^ll ■ 11 I ■ t I II . 

* Vid. Georg. Alhert. hawbergeri DifTert. de iuramento Davidis ad liSam. 

XXV, 19. Thef. Philolog. V. T. infertam fol. 446. et Cocceji Excerpta ad 

Codd. Talmud. Sanhedrin etMaccoth c.IV. §. 18. not. I. Tom. VII. fol.XXX. 

Eundem in modum canit Virgilius Georg, III. 

Di meliora piis erroremque hdftibui illum. 
** Vid. ven. nus 5 1 1 Harm. Ev. Tom. III. et Sagittar. Harm. in h. I. 
.^** Vid. p H I L o de LL, fpecial. ad VI. et VII. Decal. s 1 x t u s s e n. Bihl. S. lib. 

11. f. J12, . . A c o L u T H I Tra6ib. de aquis amaris. wAGENSEiLad Sota p. 565. 

D R u s 1 u s in Crit. Anglic. Tom, I. fol. 9 33. Guil SALDENUsin Otiit The' 

6logicis lib. I. Exefcit. VI. p. 73' fqq. s E l d e N u s de Synedriis lib. II. cap. 

VU. p. m» 118. et de h N. et Gentium lib. IV. c, VH. p. ^23. et de Uxore be- 



SECUNDUM DISCIPLINAM HjSBR. i^ 

- ■■■■ — ■ ■» " ■ 

tamen rem adficientibus, adfirniare nullus dubito. RarifJima au- 
tem huius fuifle adiurationis exempla in gente ludaica > non fine 
veri fpecie coniicere licet. > 

§. IX. 
Liceat nunc confuetam ex mente quam plurimorum iurandi 
formulam Ainen , paulo curatius indagare » quam in veteris et n&r 
vi foederis libris tam crebro invenimus obviam, et abipfo ChriftO 
quam faepiflime ufurpatam. Nunquam tamen induci patiar, ut 
credam, iuramentorum formulis merito adfcribi pofle. Quamvis 
enim non iim nefcius quamplurimos eruditionis laude admodum 
confpicuos viros * in hanc abire fententiam : Chriftum non tan- 
tum Apoc. III, 14. fed multoties in Evangeliftarum fcriptis, vcr 
xitates fan£liflimas hac formula, iuramenti inftar, confirmafllei ar- 
gumenta tamen eorum adeo lubrica funt, ut meo quidem iudicioj 
facile everti queant. Ut enim taceam Chriftum nunquam haba-t 
iflie opus iureiurando verit^tem adftruere, cum ipfe in fummo per- 
fc6tionis gradu (it veritas, adepqueetiam nudis eius verbis, eodem 
iure quo iuramentis, fides haberi debeat. Concedamus autem : iri 
V. T. iisdem ufumfuifle yt ex di6tis iam fupra clarumeft, non 
tamen perfpicio^ qua indu^lus caufa non tantum unico, fed dupli- 
€r Amen Servator optimus, (aepiflime,apud loannem inprimis,res 
fandliflimas adfeveraverit , cum a temerario iuramenti ufu abfolvi 
plane nequeat, fi iuramentis ita adfvetum fuiflie legamus. Quodi 
cnim FRANCiscus nansius nugatur, ideo iHudAmen apud lo- 
annem geminari magis quam apud ceteros N. T. hiftoricos, quia 
cum tefte hieronymo, poftremus Evangelium fuum fcripferit, 

D 3 pleris- 

—'-■-■ ' . ■ 

hfaic. p. m. 28y. Doftiflimus aiitem d o u g th ae u s hunc ritum cum gen- 
tilium probationibus adulterarum doftiflime confert : AnaleQ:. Sacr. lib. II. 
Excurf. LV. p. 95. 
* Vid. inprimis wagenseil /« Sota p. 319. et /. 7! m a 1 o r et Georg. c r a u- 
s E R u s in diff. de Iiirament. Orient. len. MDCXLVI. arnoldus in notis 
ad eundem. /0. w e m s 1 u s in esipofitione ^tjglica cap. IV. p, 208. /c. n i c o- 
l.A\ \n diatrib. deiuramentis Hebr.Gra*c.Roman. p. 113. Georg. crause- 
RUS in Phofphoro N. T. p. 341. Sam, petitus in Variis Leftion. lib. I. 
c. 17. V E I E L I u s Theolog. Ulmenjis in pec. diif de voce Amen. Lud. deDiu.ij 
ad Matth. V, »8. et hunc fecutus b. calovius Tom. IIL Bibl. Illuftr. f, 
186. DiNGKELius inOr. de Lingu. hebr. n. 4. 



39 DE lUREIVRANDO 



plerisque aliis Evangeliorum conditoribusfuo tempore non fatis 
credicura animadverterit. Hinc duplici adfirmatione confirmafle 
Ioannera,,quod ceteri fecerint tantum iimpJici. . Verum hanc 
fententiam religio probare vetat, imo potius facros hiftoricos ita 
fcriptis verba Chrifti mandafle , ut:^illa ipfe protulit, neque lo- 
ahiiem quidquam addidifle, nec pro firaplici duplex Amem fub- 
ftituifle, ne culpae et poenae Apocal. XII, i8. commemorataej 
foret obnoxius , credere par eft. lo. praeterea wemsius, ideo 
iurandi formu^m^ efle concendit, quia ipfe Deus dicatur Amen, 
h. e. vericas, id enim TDN hebraeis fonare folet. Hinc Amen (i 
quis dicati iurare per veritatem, i. e. ipfum Numen, quod fic vo- 
c^tur lef. LXV, i(5. et Apoc. III, 14. Movifle quoque hoc /^r^»^^ 
REviUM arbitrori lit in notis ad L. vallal coilationem N* T.ad 
1. Cor. XV, 31. fcriberec: gTT dkn^siotgy videri pofl!e aliquam iurandi 
formam habere, Luc. IV, 25. Etquae Saninrs ltitxjs Var. Ledr.v 
lib. 1. c. 17. operofe fatis in hanc rem collegit, aliquam fed noii 
plenam probandi vim continere ,.quilibet emundioris narls et ab 
partium ftudio alienus vir, facile perfpicere pbteft. Omnium ta^ 
iiien induftriamTuperavit lo.GeorgJwBn^viVs, veneranda dignita-: 
te admddum confjjicuus, et facrorum VmarienfiumPraefulym erii- 
dita hac de voce commentatione. * Sed, quod pace tanti viri di- 
cere liceat : hypothefibus eius coetera dodiflimis, non omnino per- 
moveri potui. Qupcunque enim modo,vel nominaIi,et cumauc 
absque articulo praepofito, vel adverbiali ufurpatam invenimus( 
hanc vocem^ praeter adfirmandi et confentiendi fignificationem 

extri-: 



* Prodiit len. MDCCXXXIV. in 4. hoc titulo a Af*fiv km r» SfAnv. C Comment. 
Exeget. Tiicolog. in Amen Evangelicum, vel veritatem doftrinae Exang. iu-, 
reiurando Chrifti cenfirmatam etc. Multa et praeclara immifcuit vir-maxi- 
me reverend. fcitu non indigna , quae ad rem tamen an adeo multum con- 
ferant; ego quidem fateor, me videre non potuifTe. Ita enim Amen idem 
efle a Selah p. iz. et 23. et in N. T. vim voti habere, contendit p. ay. Ubi 
et mox in oratione dominica eundem fenfiim 4enegat, vid. p. i6. Eodem 
modo gratulationis fenfiim voci Amen. adfcribit, eodem porro valore efle ac 
Alleluiah, xum utramque vocem magis confeflionis certiflimaeque fpei et 
pleniflimae fiduciae caula adpofitam fciamus. vid. §. V. p. 25. fq. Complu- 
ra et alia huius generis occurrunt, quae quidem piarum meditationimi et 
conjeautarum nomen, indubitatarwra autem veritatum, fortafle noalatis 
fuflineri poflent. r 



SECUNDt/M Ei^CIFL7Nji'M.HEBR. 31 



extricare pofTumus iiuHam. Nolp tameii rationes, quas equidem 
fatis graves habere fibi perruadent, qqicunque iuramencum fub 
Amen-latere cogitant, iam fub incutem vocare, cum animus non 
fit nec inftituti mei patiatur ratio confcribere contraverfias. Ne^r 
gativam potius ftabilire pauciscupio fentenriam,ex quibus, ii con- 
ferantur cum adfiriiiantium argumentis, facillime poteft ferri iu- 
dicium. ( • - 

)'■:•; §. X. . ' ■ . ■ 

■ Ita vero Hebraeis,iisdem(|ue linguae fuaeperitiftimisjCumGhal- 
rdaeis,Syris,3liisque adfeverationem nudam,certam tamen et indubi- 
tatam denotat ; nihil quippe eft Awen, uteorum verbis utar, quam 
IDVpl '^DNDn D1p'>n h.Q,cerroboratiofermomseiconfirmmo ipfius."^ 
Hoc etiam fenfu lef. LX V. occMxnuhenedicatJibiper Deum veritatisj 
Ji. e. qui vere omnique fide promifliones fuas fervat. Hinc tranfit 
iuxta BuxTORFFiuM 1. c. invocem cr^^<?w//V, adfeverantisi adfen- 
ttentis i confirmmtis quod di6tum et ore prolatum eft, five iit bo- 
:iiiim, five malum. Sie quoque ex praecedente ^. conftat : muli- 
ereth ob adulterium fufpedam, confirmalfe maledidiohem ,- per 
Tepetitam vocem TDN TDN, yere vere iiat et ratum efto, quod di- 
•^lum eft. Eodem fundamento nititur b. -^. pfe i f fe r i fententia 
i)ub. Vex. p. 947. quod fi praecedat adiuratio, habeatur quoque pro 
iuramento, fin minus, negetur. Cui adftipulatur etiam Chrifl.piete- 
ricus HALTERMANN in Diif de formuHs iuramentor. ludaic. Roftoch. 
1701. ita quoqueNUm. V, 22. et,DeUt. X-XVIl, 15. ad ompes maledi^ 
^iones refpondere debebat populus TDN pro confirmationej in 
eundem modum ecclefia iudaic^ esrae benedicenti refpondebat 
TDN TDN Neh.VlIl, 7. Duplicatio vero animi quoque adfe£tum 
duplicare folebat maioris quippe certitudinis cauia. Et hoc pa(^o 
leremiasvatesoptimum interpretemagit, dicens: ^*» HOT^ TD TDN 
h.e. Amen feu vere fic faciatDominus; quodChaldaeusita habet: 
'»'> tzaip TD NIV^ Nn^ TD TDN Amenfic fit voluntas Domini. ler. 
XXVllJ, <J. Ecquis vero his verbis iuramentumltiefle adfirma- 
verit unquam? Et haec conftans et perpetua ecclefiae iiidaicae 
huius vocis acceptio fuit et fignificatio , ut pkiribus demonftra- 
vit B u x T o R F F i u s in Lex. f. 114. Qusmvis enim in Debharim- 
rabbajXQ^Q eodem, R.Iehuda dixerit: In voce Amen tres efle nu- 

cleos, 



Vid. FtLLfiRUs lib. IMifcell. TbeoL c. II. p. 24. 



32 DE WREWRANDO 



cjeos, h. e. fenfus vel fignificationes; w/zw^»//, acceptknis vel 
acceptationis rei alicuius^ Qtfiduciaey res camen eo redibit, ut iura^ 
mentum h. I. non ftridle, fed pro adfeveratione indubitata invK 
6liflimaque famatur, qualem praeterea ufum triplicem in Traft» 
Schevuoth ex tribus locis SS. probare amplius nituntur Gap. IV. f« 
3(5. Et quando Mofes popuio Deut. XXVII, n fq. vel bene vel 

^ maledidionem proponit, ita ut ex monte Grifim benediilio, ex 
monce Hebal vero maledidlio piroveniret, et Levitae ad populum 
dicerent: maledidus, quinon praeftiteritverbahuiusiegis,faci- 
endo illa, ettotus popuIusrefponderet/4w^»; ecqiiis hac raciorie 
iureiurando obftri6lum hunc populum fuifle a Deo dicerec, cum 
toto die feperiurii poenae reddidiflet reum, neque a Deo unquaixl 
iusiurandum ftridie fic didlum ab hominibus fuifle poftulatura, 
certillimum fit. U nico adhuc teftimonio uti liceac fcriptoris apud 
hebraeos celebratiHimi, rituumque gentisfuae caUcntiffimi, fen^ 
tentiam noftram confirmantis. Ita autem r. s a l. b e n i* e l e c h 
in Michlallophi adPf.XLI,i4.fcribit: tzaVp p^b |0N h,Q.Amen 
fignificat confirmationem. Et huius generis quamplurima confar^ 
cinare poflemus, fi veritas numero argumencorum ponderanda ef^ 
fet. Confirmant et veterum hodiernorumque ludaeorum preces 
folemnes ec privacae, quas hac formula, fiduciae tanquam cercis^ 
fimae indice etfigno, finire confueverunt. * NequeChriftum 
alio fenfu hac voce ufum fuiflTe, diligens fcriptorum de rebus eius 
geftis commemoratio aperte demonftrat. Ubi enim apud unum 
horum occurrit «^^jv, eadem vox ab altero. reddicur a^n^odg. Ita 
Matth. XVI, 28. h(J>ny ecfJi^nv Ksyu vfiivt Luc. IX, 27. effertur: P^.sycalh 

i v^tv cL^n^aigt quamvis b. Lutherus eandem interpretationem ac in 
fuperiori Matthaei loco, hicetiamretinuerit. Eundem inmodiim 
Marc. XII, 43. Afiriv ^.syao vfitv, Luc. XXI, 3. a^n^ug Asyca Vfji>iv, Lii- 
thero eadem vocula witKc^ acinpriori, minus accurate retenta. 
Videtur aucem Lucas de induftria ufurpaflTe cLKri^cugt ut gAA)jv<Kof6- 
50» KOA a-oc^ps^rs^ov loqueretur, et ut e.g. C. IV, 24.25. vim huius vo- 
culaedilucidiusexplicarec. Atque idem alibi faepius oi{|Mf;i/ primum 
et deinde stt ct\fiQsietg, tanquam voces plane fynonymas gKTra^fitA- 
A»iAs adhibet; ut prior pofteriore declarari, et linguam hebraeam 

igno- 

* Vid. f. r. woLFFius in Curis a4'Ev. Matth. F/, /;, p. 134. ed. II. 



SECUNOi/MPmrfMNm HEBR. : n 



'^ 



igi^praiijtibusdrlueideexponii |>pfli|. E&imtiro^mafJiefi rep^ries io 
ufinv ^um Graecorum j/ofab ©ptipioSQtej-e ebniuiida ; qui de vin? 
diiia prophetarum eaedis Macth. XXUI,3<J/ Amen ufurpavit, Lilc. 
XlvSi. vero, eadem de re fermonem faciens, adverbio v<»« locQ 
«menufuseft. Ita quoque Apoe. XXH , 20. veii et etfittv e/A^(»<rsui 
cauraconiun<Sa,quemadmodumRom.y 111,15. P.ater et Abba coii- 
duplieata leguntur. Unde certiflime conftabic , geminatum illud 
y«^ Matth. V, 37. et lac. V, 12. cum toties a loanne ufurpato afin^ 
rt^>;p certiflimam firmiflimamque adfeverationem denotare> quae 
tamen a iureiurando longiflime diftat. 

§• XI. 

Fingamusitague, pro vera ap genuina iurandi formula a Scri- 
j>toribus fidei falvificae acceptam niifle particuiam amen; noniie 
j^iam necefle fuifl^t, ut ab reliquis pmnibus, Luca inprimis,. repe- 
ti debuifl^ec? quod-tamen neque Matth. Xlll, 57. neque lo.lV, 44, 
ffldlum, inter omnes conftat. Vt nihil iam de loco Paulinp 1. Cor. 
iXlV, i5 adferam prplixius, fententiamquippe noftram clariflime, 
confirmante. Accedit tandem, ne pleniflimae probationi aliquid 
deifit, communis interpretum fententia et aucftoritas, eundem vocu- 
lae Amen fignificatum adfcribencium. Ita enim LXX. Interpretes 
plus vice fimplici ro JDN explicarunt per ysvotro. hieronvm us 
jd quoque calculo fuo cpnfirmat, incer patre? quippe veteres lit- 
teris hebraicis dpdlifllimus, in Cpmmenc. in lef. lib. yill. c. 25. ita 
difljbrens : Dominus in Evangelio faepehoc verbo utitur Amen Atjien, 
i. e. vere vere dico vobis, Nec eft quod eiusdem Pacris auiSloritas 
^obis opponacur in Comment,in Ezech. C. XVL ita narrancis: in 
V.XDei iuramenttim ejfe-i vivo ego dicit domipus\ in Nbvo autem 
Amen dico vobis, 'Sed fenfus audoris ex anCecedentibus talis eft: 
recencem hanc N. T.forniulam pefinde valere ac anciquum illud 
V.T. iuramencum, fi certitudinem rei fpe61es, eiusque inftar efl[e, 
et pariter ad verum confirmandum adhiberi. Alias enim ipfe fibi 
contradixiflTe putandus efllet, ut qui Amen faepiflHme incerpretari 
foleatvere, adfeverandi quidem, non aucem iurandi fignificacu. 
Necplurimis rerum teftiraoniis adftruere conabor, quod, citra 
ullam iuramenci formam feu parces eius eflentiales, nullum quoque 
exiftere pofllit iuramentum. In iurisiurandi enim religione Deus 
' E ct 



34 BR lURKimA^liO 

ai reftis et vindex ihte^pdnaturne^efle efl^^^ hac iautem in verbp 
Ghrifti , nullum eft antributum (livihutnvftri<Sle fic^ di6lum> qup 
Deus (ignifiGetur,fed adfirmatio veritatis iilius,quaeadpraecedfeii- 
tem orationem fpeilat. Hinc ro: Afiriv nihil ac fummam clarifli-T 
mamque orationis cum rebus ipfis denotare convenientiam, rehn^ 
quitur, adeoque religio Chriftiana non adeo firmo niteretur funi- 
damento, iuxta revi weberum> p.5. fl ex huius iuramehti criterio 
aeftimanda eflet, quod certe adverfus verae religionis hoftesd©- 
fendi poflet nequaquam. * 

§. XII. * V ' 

Ad fpurias nunc iuramentof um formulas pervenire earumque 
rationem paulo curatius indagare neceije erir. Tanta vero animi 
perverfitate ludaicam gentem deprehendemus, ut lehov^m^non 
tantum faepe non agnofcerent, fed fi etiam per nomen eius iura^ 
reht fub fpecie religionis, peierare tamen per illud, iis non fuerit 
religio: imo per alios, fi<iiiitia gentilium numina ilhid praeftitiflTe, 
lerem. XII, i<5. etV, 2 et 7. doceatur. Pari enim mentis levitate ac 
turpiflima religiohum mixtura, urio veliiti fpiritu^ per veri Dei 
facra, perque fidlitium idolum» abilJis fqifle iuratum, facrae pagi- 
nae teftantur. Vnde etiam abominandum hoc, fah<3ifl]moque 
Numini valde exofum fuifl[e iurantium horum nefas, ex adlegatis 
leremiae capitibus elucet , quibiis fcelefta et execranda facinora 
exprimuntur. Tantum vero aberat, ut infontes criminibus his 
iudicarentur, ut potius ad theatra poenarum ex iuftiflima Dei in- 
dignatione, innumeraque fuppliciorum genera fuerint condemna- 
ti. Eodem, d non deteriori modo, concitatam in fe iram fentie- 
bant divinam Samaritani, gens ad fuperftitionem quafi compofita, 
cuius in iurando levitatcm falfitatemque atroxarbone caftigavit 
Amofus Cap. VIII, 14. Initio enim patria fua colonos adorafl[e 
numina docent relandus ** etcooDwiNUs *** quipertres 

muta- 

■>■ — ..,■. — , , , — ,,. ^,,. ,.__ ,. , , ■ .,. — ^i , — II I ■■■■■■II M I. I I I ■■!■ i ,11. I 

• Verba eius haec funt: religionem noftram Evangelicam efle iirmiflimam et 
adverfus inferorum portas ideo praevalentem , quoniam ab ipfo capite coe- 
tus Chriftiani et Magiftro lefu Chrifto toties iureiurando folenniflimo eft 
confirmata. 

** Vid R E L A N D I Diff: Mifcell. di/T VII. §. n. 

*** G o D w I Ni Mof et Aaron. lib. L C. XI, §. 16, p. 119. ed. Reiz: et pl. rev. 
w £ I s s X 1 difl^ fupra laudata p,. 19. 



SECUNDUMDlSCmiNAMHEBR. 35^ 

mutatibnis gradus, quosea aetate Samaritanifihus fubierit, difpq- 
iuerunt periodos, et tum mera idolorum ruperftitione Samaria te- 
liebatur. Poft, ex captivis facerdotibus aliquem admittebant) qui 
lehovae facra ita perageret,utcumpriftina idololatria coalefcerent 
in unum. Tandem et templum, Alexandri M. venia irt monte 
Garizim extruflumyresque adeo Samaritana ad fummum celebri- 
tatis eve<fta eft faftigium. His itaque temporibus, adeo defultoria 
iuramentorum ratione utebantur, ut parumreferrecrederentpro- 
fani) cuius tandem numinis veri an falfi, in iureiurando facerent 
mentionem ; ne tamen fortey funt verba rev. weisii , Deorum 
aliquisjperm nimium et Jfliperciliojius videretur contemm\ utrumque 
numen, ficiunt veritatis teflem ^ periuriique vindiceni provocandum 
ejfey incredibili plane oc^Ks^ia., dicam an religionis tepore ^ Jiatuebant. 
Sacramenti autetnVqua utebantur formula ^ haec erat: l^n^N '»rt 
VD^^^lNin T^l^^ni n per vitam Dei tui Dan, et per vitamviae 
Beerfebae, Utuntur quippe communi apud hebraeos iurandi 
formuia, fcilicet per vitam * Dei iftius famofi , qui vitulus aiter 
erat a leroboamo fcelefto artificio inauguratus. I. Reg. XII, 29, 
30. IL Reg. X, 2p. ♦* Hunc facrum /ibi ip/is locum veluti prae^ 
fentem putabant, et Dan fuum venerabile adlocuti funt, dicentes; 
quam vere vivit Deus tuus^ iuxta Virgf/, mmquQ erit ille mihi fem- 
per Deus, illius aram faepe tener noliris ab ovilibusimbuet agnus- 
Hoc idolo coniungunt viam JBeerJebae, *** in confinio tribuura 
Simeon et ludae, haud procul a deferto Pharan fitam, eoque figu- 
fato loquendi genere, confuetudinem, mores ritusque facros ibi- 
dem obfervatos, confentientibus interpretum plurimis, denotare 
voluerunt. Eadem yero phrafis in fenfu modo explicato fumtai 
coincidit feirme cum altera Zeph. I, 5. conf. II. Chron. XV, 14; 
- ^ E2 Ef 

*♦• Vld. B u X T R F F. Lex. Tahn. f. 744. et g u s s E t Comtfient. Lwguae S. f. ijf, 
♦* Vid. inprimis adrichomius in theatro f. defcriptione terrae fanBae p. 
/^;. n, 57. et faepius laudatus wEisius in dijfertatt. egregiis de t^uminibat 
vialibtis, DiflC I. cap. I p. 20, 
*** Beerfeba liaec non confundenda eft, cum illa Beerfeba, cuius in itinerario 
fuo BiDDULPHUs apud L 1 G H TF o T u M in hor. ad lo. IV. 4. meminit^ 
nec cum termino Galileae eiusdem fere nominis, qui Barfabe, Berfobe a d r r- 
CHOMio etRELANDO Lib. III. Palaeft. p. 4<^z. audit, iosepho autem 
de B. I. lib. II: c. aj. et lib. III. c. a. fitjgtrufite et fiti^ffxfi*! dicitur, cum ideta 
A, I. Ub. 1. c. 22. noftram Beerfebam fiiig(r*fitif et fitgffH^te dixerat. 



p • DE mMmuKm^Tyo 



■Miaaaiyi '""•* 



E£ XfX, t»^ X-^r^H ; W«Jn iui^areiDeov ubi verbum conftruitur 
etim" ^7 neq(ue lun* ec TremeHvaccurate vercerunt : iurantes per fe- 
hovam,fed retSlius/: iurailteslehovae, i^e. beofeaddictiht quidenji? 
veraequie eius religiom' fe confecrant, et tamen; firiiul per Melie* 
chum iurant* vid.Tarriov. inProph. mini ad h. li .Num vero ea»»^ 
dem in urbe idolbrumcultus^ac in Danitica^; tam altas egerit radi-^ 
ces> iriagrium quidem interpretes interfententiarum eft divortiumi 
Nos^ rev. w &rs s i oy haec commata eruditiffime inveftiganti^ adfti-? 
, pukmur, tam cradam fbedkmque idolomaniam huic meriro" abrie-? 
gantii Tacente enim in hac memorabili re, omni antiquitate (ay 
croi noftrum quoque rion eft adfingere quidpiami aut Seripturae Sa** 
craeinferreyquodineademinvenirertondatumeft. . 

§* XIII. 
Solemrie porro Hebraeiis nbn tantum , (ed et Aegyptiis era^' 
f fer vitam- et falUtem rejrum et principum fubrum iuramenta cbri^ 
cipferei Q<lb receptiflimb mbre Iore|)hurii, regis itV Aegyptb viced 
tferiienterii» erga-fratres ufiim fiiifTeiGienw XLIP,i5i relatum legimus,^ 
dieeritem : riVia "^tl' vivit Pharaoi feu vita PharaonisV Qua inre 
curil quibuSdhrii , ut ca l v iso , p i s e a t or e culpandus videatur^ 
t[tia'(i' niriiib adiilaridi ftudio, aut idololacrico mbre id feciflffet, ex*- 
crifatustamen a plurimiisi noftratibus fuic, gerhardo * iriprimi& 
et AVl»FEiPFER'o ♦* quibus etiam 1* r. ZEiBicHius fubfcribit *** 
riba fbrritulam iuramehti, fed civilemadfirmatidnem etcOnfirma-/ 
tibriem efle adfereris/ Kec Glericus alieriiis ab hac feritentia vi- 
detur, formulaehuius ferifum ka explicans : ut verum eft, vivdrig 
Pharaonem, fic vere hoc veftri fumam experimentum ; vel, ut^ 
bfene falutem Pharaoni precor, ita vere &c. At non opUs eft in- 
gferiio tanti* viri', cum haric forrtiulam ex cbnfuetb^ Ae|yptibrurt\' 
fermonis genere defumtam efle certiflimum, multisqueargumentis 
asELDENO**** etwiTSiOprdbatum fit. Graviflimum enimtale 
iuramentum Aegyptiis fuifle, capitisque fupplicium, fi quis viola- 
ret, fecum trahens, teftantur AbenEfrae in h. I. verba, aabuc hodiey 

inquit: 

*" in Commentar. in Genefin.' ad h. 1. p^ 
** In dubiis vexatis ad Gen. XLII, ij. 

*** In Pentateucho ab ipfb eruditiflimis notis inftruftoet edito ad h. 1. 
**** Vid. s E L D E N u s iil Syiitagm. de diis Syris cap. IIL p. lo. et additament. 
Beyerip. 53.- 



lAquic: moris eJP^inAegyp&, m fi qms iufit pet capin regkrei^ 

ptaefiet, capite pk&atWinec pef*mitti utvel dufOy vefttUaalmr^v^ 

tam fitam redimat. Hinc lofephum^ apud Aegyptiibs^ vkent^ra' 

folemnera etiam eprum formulam absque adulationis impietatis''' 

ve crimine ufurpafrel, non adeo- inGomtumvvideturi? cutil y fi moEe- 

hebraeoifum mn'> 'T! dixifletjtantam fortaffisfid^m ribiiinveniflet-- 

AcGedit quod Elifaeus yatesj Eliae ctiarii per vitamvpraeceptprisiur^ 

ramentum praeftiteriti II. Reg; liyi. et Channaetmulieris Elkanae, 

1 Sani. I> 26. eodem modo conceptu m f ui€e legamus.^ Ita qupque 

lofephum, cum fefe ceu aegyptium fimulaveritljUtaliis in refe^usy 

inoribusque aegyptiacis, etiam in iuramenti hae religione fapieh»: 

ter confvetudinem,inter quosdegebati fe6l^tum fuifle* eiuspiet^ti 

tantopere laudatae non yideri debet contrarium. Eadem veroiu- 

r«ndi phrafis occurrit Il.Sam.XI, ii, ab Uria ergaQavidem prolata* 

•J!fI?S33 '»n') pervitam tuaphm(icnmVatabk,perau^ofej^fifM 

explicare quis veUt,ac fiperlehovam pranis vitae audorem iuraf^ 

fet; nimis tamen longe petitam hanc interpretationemefle^quivis 

facile perfpiciet» fi et communem apud hebraeos hoc modo con^ 

ceptam iuramenti fotmulam fujife inteljigat. If a enim iten ^t^^^ 

per vitam regis, ut folemnis iurandi formuk narratUij in Rofch 

lilarchana foI.XVIL col. 2. Nec per caputi aut vitam,fed per regia^ 

quoque diademata et infignia creberrime iurare fblebanr,np;n fecus 

ac c L Aup I ANus deraptuFroferpinae v. 448. P/r hocegofieptrum^ 

iuro, PerfieptrumQmmNebucadnezaretregmim,i\\io^dQiQndeH 

retiurabat. Pqy coronam tegis ndSoI N^rt iuranientum defcrir 

bitur Kiddufchin fol. IX, i. Quera perverfumiurandi modum tan-, 

tfl temeritate, vergente-inprimis, ad finem Synagoga, excolueruntj; 

VLti^exMofin, euius exempla inTalm. Hierofol. Megilla foI.LXXV.; 

Coi ult. Fer Mofint ego adfpem facerdotes fciUhene dicentes^ et Hon 

avocatusfuitammus meus\ etinHor,aiothfoLXLV[L col IlLed. Am" 

fteLper Mofin,fiadiungeteiaIiam, occideteum. Per Prophetam, nefcjo 

quem> obvenit iuramentum in Schevuoth c. IV. * Imo per porte- 

ros Sethi-, ob easdem, qiKiecEpR*BNp Agjr^pysvvgcrgi mcmorantur, 

rationes, filios Dei didos, et ob Abelem adeoCaino infenfos eius- 

que nepotibus, ur foiemni fe obftringereiit iuramento ': h^27\ BlDr 

... ' ' ' '' '• . Ej , per 

i • Vid. N I G o L A 1 de iuratnentis p. 98. et b. Aug. pf £ 1 f f £ r 1 Antiquit. btbr, 
SeUSi. p. J89. 



\ 



3$^ r BE^ 

' II ' ii ■ I — __— ^— — ^-^ — _ ..,, . .., . , ■„, ,— __^ , ^__^, . LLJ— I— ,— .1, 

per ranguinem; Abelis. * Per vitatn vero feculi huius ec venturi ; 
RahbinommXm^otMm in terra Ifraelis vid, Pe/achm fol. CXIII. col. 
2i Huc quoquefpe6lat iuramentum, cuiusPMo ille luddeus, ire^i 
xm uvacpepofievm ev si^sivofjum meminit, quando urgente neceflitate 
^ctr^og ti ff,if]^dg'^mravMitevytj§iav Tere?\.ev]riKOTm ^e rnv fJi>vvi(JLviv i paren- 
tum qui in vi vis adhiic fuperant, falutem ae bo iiam fenei^am, de- i 
fundlofiiin vero w^wom/w iurare permittit. ** 

-•■•:.';'-^- ^. , ,§. ■XIV.-- '■- 
Adeo autemethnicahaec Iudaeorumfuperftiti6,etperquod- 
vis riumen iuraildi levitas, in illa gentej ex captivitate iterum viti- 
dicata, vulgari? erat, ut nec his iurandi formulis contenti, et per 
facras non tantum numinique dicatas, fed et proprias quoque res, 
et quidquid tandem in buccam veniret, mrare non fuerint veriti. 
Hirtcper coelHm iurantes audimus ini^OTc/?. .ff/3f^)//,;fo].55'. D^O^n 
t^^^T^ X^ pSr codum itaresefl, Quamobrem agentilibustantopefe 
iiludebantury ut notiflimum petron ii in eos fcomma fic: 

ludaeuslicet et porcinum numen adorety 
- Ei coelifummas advocet auriculaSi 

et lUVENAL.Sat. XIV, V. p7. 

i^il praeternubes et coelilumen adorant. ' , 
Fruftra enim agunt qui per ccelum Deum ipfum hos intellexifl!e 
cdntendunt, qiiod p. cunaeum' lib. VI. cap. (J.Vifr^/»//^/. hebf, 
feciflle legimus. Per folem iurafle , teftis eft m a i m o n i d e s irx 
Schemoth Q„y^\» et Talm, Schevuoth, cap. IV. fi quis iurat percoe- 
lumt terram tfilem, etfirhilia &c* Imo per TiyOV f cultum Dei^ 
we\fidem% ut Bava bathra fol. 11. formulanaec faepius, tefte bux- 
T o «. F F. in Lex. fi is6s* repetitur : Dixit ipfi per cultum Dei ( i; e. per 
Deum) ii in arca eleemofynaria quidquam araplius eft. Et in Taa' 
nith foJ. 24. 1. ferfidern et cultum, anteverfiirae fiunt filiam meam* 
Vqx Hierofolymam porrout in Tofapht. ad Nedarim c.I. r. iudah, 
inquit: qui dicit per Hierofilymam nihildicitt nifiintento animo vo- 
verit Hierofolymaniverfiui, Per templum quoque duplici iurabanc 
formula: ita in Keritut fol. VIIL I. n?n TiyDPI, i. e. per hahitacu- 

lum 

, -^ _— — — .— ^, — . ■ 

* Conf. SELDENUS^ Biis Syris p. /0. ed. Beyerif hanc quippe formulam ex EU" 
tychio P.atriarcha Ahxandrim aliisque luculenter probans. 

•» Vid. N I c o€. i. «. ec /. B. i;r siNWS in Anal. T. I. p. m. et ly diu s in 
Difli citat. p. 3^5. 



SECUNDU(MDISC1¥UNAM HEBn: 3P 



lumhQC, etm KMufchmf.yu lin.r. R/iochanan IJ-^TD N^D^r! 
N^n , * per templum res eft in mahu leu ppt^ftate noftra. Per^/- 
fare quoque, ut in Echa rMa c. II. lo'. legitur : qumodo iUrare fe^ 
cit emn? dixit R, lofia bar ChamnaiperaJtare interius. ♦* Per D>- 
ictf/(?^/;;»v^c//^ro/7&froi'iuramenta praeftita legunt^ > 

VIXV fecundo : qui iurat per decem verba , et per librum legis, nun- 
quam in^perpetumn idrevocare potefi. *** :Quo referendum illud 
R. D. Ki.MCHi in Ef VIII, V. 20. perlegem ac teflimoniiim formula 
iurandi, perinde acfidicas: per legem eritr itavel ita, atquem s i i«- 
ramentum notat, 

' : §. XV. ;■ 

Neque eo minus de veritate iuramentorum iam enumerato- 
rum dubitaniium eft, quo gravioreni ipfum fervatorem O. M. ha- 
bemus hac de re teftem, omni exceptione maiorem, ludaeis quippe 
vanas ineptasque has ipfas formulas Matth.V, 33-3(5. feveriiTirae 
exprbbrantem. Quibus omnibus accedebat folemnis iuraiidi alia 
, adhuc fpecieSjMarc, VlIjH. commemorata:Ta fcil. Ko^^av, quaiti 
MatthCXV,5. Awfovexpreilamlegimusjquaeiamdiufatisqueacu- 
tiflimos etiam interpretes exercuit. Retinuit enimAf^>w fyria- 
cam^ vocem Tio^^av, quae a i^lp appropihquavit derivatur, quia per 
facrificia etdona,oblationescjue legitimas ad Deum appropinquare 
fdlebentHebraei. Hincalii iuramentum proprium exhacvoce 
elicere voluerunt,alii contra, omnemiuramenti fidem denegarunt. 
Nos media quafi via incedentes, negandum rainime efle arbitra- 
miir, pfoprio quidem fenfu iilud, iuraraenti forraulae, vira habe- 
re nullara; perverfo tamen iudaeorum tunc temporis ftatUjin nu- 
nierum quoque iuramentorum adeptum fuifTe, res efl certiflima. 
Quum enim per altare illis iurare non fuerit religio ; nec per do- . 
num, quod fuper altare eft, ut Matth, XXIII, ig. turpifli.mum eft 
exemplum, fibi non pudori efle crediderunt. Integra autem for- 

mula, 

* Vid. PFEi FFERi Antiq. feleft. p. 188. et n 1 co la 1 p. loo fqq. qui plurima 

alia et innuTnera exempla fuppeditabunt. 
♦* Praeter l<iicol. 1. c. n g h t f b o t. hor. hebr.in Matth. V, 34. p; mi 280. s E L- 

DENUS de Synedriis lib. II. cap. II. p. 854- 
**♦ Conf. omnind M i f.gius Theolog. olim Palatinus ia Maimonid.. trdSi.Sehe' 

vuoth notis doftiff. illuftrat. p. 125. et Mc.lib. c. et halterm ann i erudit. 

DiiT. de form. iurament. §. XV. fqq. 



^40 OJ? irt^ 



!r> 



mulava Gbrifto 1. c/pr^i?ig?itarAper iluratnentuiEi .dl^ ^ac 

iubfidio parentes d^fra^dantiutn , idque fub religionis piejcatisquje 
zelo et prae,textu,,qaiaii riimi^umijefas pJane idTeit, iurameatiitn tale 
4eri irritumi qupd eiusmQdi erjat: Korban roeum; fcu per donuOT 
tyeloblationem meam, (iquidquamaraetibi profuturumfit. Inter- 
dum etiam Kprban folum pronuneiabant^Cnam textusGraeeus M^ 
thaei fimplex habet^ia^ov et Marc. VI|, iri^xo^|3<«v)fpleniorem autenj, 
4n verbis Matth.XXlIli i8, quoad priorem partem»h9beshanc for- 
m^ijam: o; ^av^fipini evra^a^aijveiFam t^ Ubi £v rif» 

im^eoK V. A. elt per donum. Altera vero pars iuramenti liberorujtHr 
quo fe obligabant,ad auxilium parentibus non praeftandum,ex vete- 
ri ludaeprurp confuetudine cpncepta eft, et ex Geii. X^ 
^X, 7. Lev. XiX, 12. Num. ^XX, 3. repetiita qredit^ur. Gmi,(]Si-ye- 
,ro eftih verbis: obxv fi£g/t6»4)fl)eA<?^;?5 quae adfenfum explendum fa- 
ceteupoem , ut adeo integra ad verbum apud Matth. haec fu.erit 
formula: per donum,fiquidquaiin a metibiprofuturum fit. Quen?- 
xidmodum Njlatth, X, 14* 05 sctv fAnh^nrctf vfiagy notat : fi quisquam vps 
non receperit et Cap. XXIII, iZfp^e&v pfAotrn, fi quisquam iuraveric; 
itaetiamdi6laverbaepdemmodoexpIicandafunt. Quodfiitaqiie 
rienfum reprei^erifipnis (alvatoris fcire aves, hunc accipe: r^efutaii- 
turilli, qui praetextu huius iuramenti, quo fedevinxerant,paret|- 
tibus fe fubudium non praeftiturps, Sebitum amorem cum hono- 
re coniunftum denegabant. lUud autem maximam hypocrifin fpi- 
rare, certiflimum erat , quod , fi fortaflis per altare, iuraflent, non 
adftringi fe crederent;, at, fi id facerpnt per Korban et omnia quae 
Cuper altarepofitaefifent, minimeirritumfprehuiusmpdi iuramen- 
tum putarent, adeoque ccTq^yar hypocritasque fummo gradii (efe 
praeberent.* Exhisconftap,formulamhanc magisefle voti, quam 
luramenti formalis, nifi quis pppofuerit, votum iliud ab hcbraeis 
modo fine, modo fubiuramenti fignificatu fqiflie ufurpatum, cum 
utraque ledio et acceptio ftabiliri pofllt, et infignis quoque phi- 
LiOni s locus, in libro yrs^t suo^mai xof (re^atrfiii teftatur, fuifle quos- 
dam inter ludaeos, qui iureiurando fe obftrinxiflent, w ^em fin 
^e^etv aiCpe^eiav rtvai 9} Tra^ eKetvH rtva A.n^eSai , non bene facere ali- 

cui, 

• Vid. praeter (! r.w o lff. inCur,^Ev. lyo 1 u m in diiT deiur..p.a(5o. et Ni- 
c O.L. p. 104. inprimis vero c t. p p g M B u R G. in SMa Samficiorum Patri' 
nrfhaiinm Sacr4 ]^, 111, 



SECUNDUMDUCIFLINAMHEBR. 41 

cui , nec bcneficium ab ep accipcre velle, fjtsx^i rgAsvTttg, usque ad 
mortemv 

^. XVI. 
; j Ita vero edofli erant ludaei a magiftrisfuis, ut fi quis voto fe 
bbligatum fentiret, non liceretullihomini idrefcindere,riequepa- 
reritrbiis neque Hberis. Clariflime hoc profitetur Cod. PpTJ part. I. 
NDp ND3 cAX.%*i6, Si^quisfiliofuo dixit: res devota Deofityquid» 
quidex meis tibiproficuum ejje poffitj quando vero diem fiium obiret, 
filius eius haeres eft, fin de vita aut mortefua votkm illudintellexe' 
rit, tum , ficubi vita fungatur , filius eius haeres non efl^fedfiliis aui 
fratribus fuis bona et haereditatem cedit. * Ex quibus, utrorumque 
et parentum ergaliberos, horumqueerga parentes conftat fraus ec 
impietas, qua fubfpecievoti velmaxime nefandi, fiiios fuos haere- 
ditate privabant. Utrique autem facultates fuas Deo devovebant, 
ita ut cum iurati effent, pareris autfilius,votumpraetenderentob- 
lationis, eoque fe excufarent, quafi iam omni pietatis officio ex a(^ 
fe defundi. Confentiunt cum hac interpretatione interpretum 
quamplurimi; neque lutherus abludir, verba Evangeliftae cita- 

taitavertens: ^ttJettnfc^^DpfFere/ fft ^ir e^ l?telnfi§er,** etsvRusi 

Oblatio mea efl idy unde utilitatem capies ex me. Hancque explica- 
tionem g^v, fubiundive iun^am fvadere videtur, quaii dicatur : mu- 
rius Deo confecratum nec tibi petere, nec mihi concedereh*cet. Et 
qiiamvisufitatiffimumiliudinterludaeos ^roverbium fit.cnAScy- 
N I : tenetur fifms alere parentem, vel oftiatim emendicando ftipem 1 
hoc tamen voto obftante, minime obfervatum fuifTe, exeujplis, fi 
operae. pretium foret, probari poffit quamplurimis. *** Vx. taceam 
ec^X^i8g inhocetiamcafudifpenfarepotuifIe,habito infuperde ho- 
norandis parentibus praecepto, quemadmodum et CZa^^DSn Japi- 
F e ntes 

* Vid. /0. eocGBii Excerpta ad Cod. de iudiciis etpoenis Tora. VII. f. et 

N I e o L. in tr. de iurament. p. io8. 
** Neque incomta fed fenfum afFabre exprimens Mrah. scuLTETieft para- 

phrafis inObfervat. inMatth. c.XLl. 3f)r flBet fagct tvcrjumSSflfa' o&er5DJuf« 
tcr fpric^tj aOc^ mmit ic5 &ir tiicncn fkxU, (;a6 icf; jum ©ertc^bicnfr tjcrmac^f; 
l)crfclOigc fcarff SSafcr obcr 50?uftcr tvcifcr nic^t cfircn. (fcin ^m mcf)r t^un.) 

*** Vid. LiGHTFOOT hor. Talm. p. 28r. 399. ed. b. Carpzov. NicoJai p. 112. 
L Y D I u s p. 284. et b. StoUbergii Exercitatt. Acad. Exerc. X. c. II. p. 393. w o l j p 
.,. ,in Cur.Phil. inEv.p. 104. ^as.fqq. et wagenseil in Sot. p.aog. zieg- 
L £ R u s ad Grotium p. 701. 



4^ DEIUREIURANDO 



W^^ ^liqueni a ypto w-gow-gTfiJs failo abfolvere poterant, etiamfi ci 
addidiffent: non licere illud uKv^hv zm irritum facere, inter paren>- 
tes et filium in friorum homrem,m nimirum in extremaenecedlta- 
tis cafu fuis opibus fubvenire poffit filius» Perfvaferant enim ita 
difcipulis fuis do6tores ; maiorem deberi reverentiam ethonorein 
,cmagifttisquam ipfisparentibus.,* Ita enim moses aegy pt. c.}. 
vidempatrisfuiinfortiiniumetT^^^ opituktur prius do&ori 

etpofieaparenti. Et kemmiPatre et magiftro carceri aatisjdifcipu- 
lum prius tangat curahuiusy quam iUius, ** Itaque fallitur ly^w. 
V E T 1 T p s ♦** au6Joritate legis ab Chafcuni traditae,quam nullam pati 
pbile exceptibriemfruftra iaflat» et veriusCor^^w abEvangeliorum 
fcriptoribus dici putat, qui ex Levit. XXVII. facro fe devoverent 
minifterio. Teftem quidem laudat i o s e p h um Antiq. lud. I. 4. c. 
iV» qui de iV/7/?r//m agens, (quos male cum Toif Ko^jSctv confundit 
BARONius ad A.LIIL n. 35.^0!. 250.) meminit, eorum qui feipfos 
CORBAN nomlnabant, et perinde ac Nafiraei Deo ex voto fe confecra- 
bant, adeoque ad minifterium facrum ultro ad tempus obligabant. 
Liberos itaque cum hac exceptione fe tueri potuille adverfus pa-, 
rentes, ne honorem illis habef*cnt,lege fancitum; hac fere formu- 
la: Aonpov.PeiJum dicaius, socv s^ sfia, uhi vacabo a Iiturgia,iw(J)5A>j- 
i^vigtibiaderoac iumbo. Ita cenfet quidem petitus, fed absque- 
eruditorum fuflragio, repugnante non tantum phrafi ipfa, fed ec 
quotquot funt Apellarumomnium. Longe fa^acius lofiWQ sca- 
LiGER mentem fuam hac de re expreflit, **** quam tamen Leilo- 
ribus repetere nort aiudeo, ne naufeam crealTe videri queam. 

. Adeoautem temporeSoteris optimiperverfaeratludaeorum 
gens, ut nihil in Jege, nifi corticem animadverterent. Ne itaque 
poenae in vanum ufurpati nominis divini, fefacerent reos, fedulo 
temperabant fibi illius appeJlatione, facile tamen colligcintes» fibi 
fidem non haberi, ubi fermb ipforum fimplibus iftis voculis, aSal- 
vatore praefcriptis vaji kai va/ ov koui ou^affirmaret vel negaret, nulloque 

. ' • . . ■ V ' iura- 

' "' Vid. MOSES AEGYPT. in .'niin iia^jn mAl Tom. I. c.V. lin. 12, 

** Vid. 7(3. Ttf^. M A 1 o R 1 s difll S. V. 
:. "^** Var. Lea lib. IV. cap. IV. 

/ «'f*'^ In Elencho Trihueres. Serar. c.IX. p.aii. et /0. Tob. MA 1 r in DiiT. tie iw 
ramemis Orietttal. MDCXLl. 



SECUNbUM DISClPLiNAM HEBR, ,4? 

' p' , •' mtiTt'mi\ — '. — '. — _ \ — _: _- — :: '. — ■ — .;-i-u_^ 1_. _ ' ■ ' ■ ■ " - . 

iiiramento fulciretur. Hiiic effiiixerunr certas iurandi formulas, 
quibus Dei nonien non exprimereht , et proihde , ex mente fuaj 
praeftare non tenerentur. Huiiis vero neque gentiles ignari, 
omnem fidem ludaeis, etiamfi centies iurarent per creaturas, nifl 
nomen divinum intefponerent, deneg^bant. Unde martialis 
Ub, IL Ep. ZCK cum Apella tali agens, qui et per templum feu te- 
^a tonantis iuraret, fic affjtur: 

Ecce negast iurasque mlhiper te&atonantis* 
Noncredoim'a^verpe,per Anchialum. 
pici autem non poteft, quam haec latinis auribus infveta torferint 
interpretes, et quantopere hunc ipfum vexaverint locum, ut fehfum 
eius aliquem perciperent. QuamabfonaeniiTifunt, quaedeftatuaec 
numine Snrdanapali in Anchiabi urbe Ciliciae culto, uom» c a l d e r i- 
H u s, et quae de eodem Anchia/oyquQm Martialis puerum efle finxit 
R I G A L T,i u s, exGogitar.unt. Omnium autem maxime nugantur, qui 
de ludoquodam incertofomhiaruntjcuiusmemimflec balsamoh 
ad Conc.lVl. c. L.I. Mihi vero perdifficile erit, in tamlarga inter- 
pretum mefle, * fpicilegium quoddam verae fententiae addere; 
hoc tamen cum praeftaatiflimae eruditiohis viris adfirmare audep, 
traditionum ludaicarum hunc Ipcum gpertiflima redolereveftigia, 
a Poeta minimejgnoratarum. Hincetiam s^jaliger ♦* primuis 
extitit, qui haec verba ex fontibus hebraeis explicanda merito iu-- 
dicavit. Quem farnabius in edit. Martitilis in h. l.^eijS^w. pe- 
TiTus Var,Le^,\\h.\, c. i(5. aliique fecuti funt; l?^c tam^^ 
terpretationibus horum virorum in omnibus calculum meum ad^ 
derepoITum, five cum />r//w(? refpexif^dicatur ad Pl^JN '^n.vivit . 
Deus, fivQ c\jm ficundo ad rhlA ^n Biy ^V vivitDeus, m fcilicet an- 
te ch in n verfo ad graecas romariasqUe literarum dilpofitionis le- 
ges; five sum tertio; ad tV^^V ^n PN, q. d. non, feu nego ut vi^ 
vit Alon fi excelfus , ita utJtbc iuraraentum abnutivum fit, tribus 
diftindlis vocibus,^» qu6d eft PS five TN, ^n, vivit, et n^*?N alon, 
uti e Plauto pronunciatum fuifife petitus tradit, fitgue hominis 
negantis iuramentum inficiantisque crimen cuius accufabatur. Ne- 
queb.GREENii fententia calculum mererividetur, qui cum Steph, 

. • F 2 . . m ona- 

* Vid. fententias hac de re colli^as ab b. Georg.SigirtHHnd.QK&LHio in DiC 

d.QAfichiah. Witteb. iMDXCVlI. 
♦* De emendatione terop, fol. 6^, 



/ 
./ 



^ DE imiEIURANDO 

woN A c H I o, in Var. Sacr. tom. 11. p. 83. vocem hebraicam in grae- 
cam commucat, dicitqiie per Aegialum Poetam emendandum, quafi 
dixiiJetRomanus: O verpe recutite : iurasmihipertemplumlovis 
tonantis, quod numen profundiflima obfervantia colere lubens pro- 
fiteor,Ted ego prius.di6lis tuis fidem non habebo, nifi iuraveris 
per Jittoralem Deumj qoiem vos colitis ad iittora &c. * RecStius igi- 
turagemus,Ki retineamus^»(:^i^/«w, quod eft quali CD^^IV Ti ^JhJ 
ego vivens in aetermtm exprefla enim videtur et defumta haec iu- 
randi formula ex ore ipfiusPei, qua utiturNum.XIV, lu tZDSl^^ 
•aN^ ^n ec Deur,XXXi[, 40. uhde et Dei epitheton CZ3'»D^W1.,''n 
Legendum icaque con^anter apud Poetamvi«c^M/«/w arbitror, fea 
tSIDlSj^ ^rt W, quafi dicat: noncredotibi i;^f*/>^,eciamfi per tem^ 
plum Deiiura veris, cum fallefe ita poflis ac foJeas,utpote iuramento 
per creatam rem concepto ; iura vero per Qwmiquiiuravit, ego vivens 
in aeternuvjy h. e. per ipfum Deumi et non peierabis, niii luere ve- 
lispoenatn. 

^EC T I IV. 

DE GESXIBUS lURANTlUM. 

. ;\ ■ .; .. . . /' ..:§• ^ \ . ' 

71^^ ge/!us iam iuriptium defcen^damus necefie eft, ubi eandem' 
L\ rerum varietatem-j; nec fine de}b<Slatione , comprehendemus. 
Ita autem , cuni ipfum ^s^Tim^n fupremum iuramento , fidem dare 
inteiiigimus, manibus ehvatts^ inquit, Deut. XXXII, 40. Deus^at- 
toitlo ad coelos manum meafnj et dico: vivoegoinaet_ernum\ et Ezech. 
XX, 5. 6n rQrfus fic ait lehoyah: quo dieeJigebam Ifraelem,y«to<i 
manu mea femini domus lacobi iuravt. Eosdem etiam geftus eius- 
dem ttuminis Ezech. XXXV, i. et Neh. IX, i> aiibique faepius legere 
licet; nec eft quod interpretem heic agere necefle fit, cum per fe 
firit omnia clariflima, cum lehovah autaliguidiniisdempromittat, 
aut promififle referatur, hoc taritum paucis repetere non alienum 
erit, quodiam fupra obfervatumfuic, fingularemfcilicetK«Ttt]9«fl-/»', 
qua admiferrimum, etad fidem denegandam admodum proclive 

huma- 

,* "Vid. Petr. z o R N 1 1 viri GI. dillertat; de Scholis ludaeorum publicis prope a 
iacuum, amnium, et fluviofum crepidinibus^xftruftis. Ploenae MDCCXVL 

^.Vll. add. SELDENUS. l.c. 



SECUNDUM DISCIPLWAM HEBR. m 



humanum genus, pro amplis/ima fua benignitate, hac in parte fe 
adcommodare, et more humanofignoque externo res fanaisiimas 
confirmare foleat. Nihil tamen vetatrquo minus fub manu.v«I dex- 
tra divina, omnipotentiam quoque divinam intelligamus, ita ut le-; 
ho vah q uafi dicat :peromnipotentimn, meamiuro\ manus enicn et.dexr , 
traeandemiaplurimisS.S. locisevidenter fatisdenotac. Adeoque 
perfe ipfumiuxta §. III. iurafle Deum merito iudiGamus, cum fupe- 
riorem fcagnofcat neminem. ♦ Mitto iatn R. /<sff:. abendan«4e 
commentum, in fpicilegio ad Ben Melechi Commenr. in ySTQ "jD 
U;ipn f. in XXIV veteris T. libros, Michlallophiahzxi&qmd^&^^ 
ad Exod. XVII, i<5. fol. XXI, col. 2. prolatum, de -iuradaeBto Pel; 
fententiam fuam dicentis: etiam per thronumfeufiUumiuraJ/^Der. 
um inveniru Ita vero ille: quififlukrit manumfaam et inraverit, 
per thromtm mahftatis fiae , fore fibi bellumet immicitiam adverfiis 
Amalekitas.usque dum eos confkmfirit, **. Tacet enim dehoeiura-- 
niento divino Scripcura, quamvis negandum nom fit,idem illud^ 
inter formulas a Chrifto ludaeis exprobratas Matth. V , 3-4. r;e- 
cenferi, non tamen ut ab ipfo lehovah, fed afuperftitic^faiudae- 
orum gente inve^lum. tn Pirke AvothmtQm R. e l 1 e s e r is eaii « 
dem tibiam legimus inflatam, ubi cap. XLIX, p. \o6, ed. Vorfiii ita. 
fatur: R. scHiLOait: cumveilet Deus exfiindendum extermiman' 
dumque innuere omne Amalekitarum fimeni quidficit? ^, extendtP 
manum dextramfiiam et adprehendit thronum gloriae ftfaeiuravit' 
que etc. , Arrifit etiam haec fententia Chrifloph,c a r th w rGTH. *** 
et Sixt, AMAMAE **** cum sERARip,, quam et vul^atae verfioni 
adaptari pofl^e cenfenr, quod illa habeat: manusfiliidomini, hinc 
dicit SERARius. t Deimamm in folio adiurandum coliocatam, Piu- 
ribus refellere eandem nunc non attinet, cum ipfa eodicis infpe- 
^io quemvis redliora edocere queat. 

F 3 ^ 

* Vid.Cl. scHOETTGENii Horae Hebr. ^.957. etD. watb^^landi egre- 
glutn librum, c^uem Scripturam vmdicatam adpellat adverfius txnd.al.Lvi li- 
bnim angUco femione Gonrcriptum de Chrifiiattifmo creationi ae^mli» ¥-^it, 
n. p.47,%q. 

** Vld. b. c A R p 2D V F I not. ad s c h 1 c k a r d 1 lus Reg. p. 290. 

*♦* c A R TH wi G T H. in Eleftls Targum. Rabb. ad Exod., p, aip fqq. ed» Angl. 

**** AM.AM A in Antibarb.Bibl. p. 210. ed. II. 

f s E R A R 1 u s in Com; ad lofiiam iib. .1. c. 3. ^qii. 25. ,p. 73, 



46 JbE lUREWRAND O 

vr 



§ II. 

Eodem vero movQ podh^cAbrahamum urumfiiiHe in iureiu- 
rarido Gen. XIV, 22. expreflum iegimus, regem quippe Sodomae 
ita adloquentem : ^;c/«/i manunimeam ad leloovam, i. e. iuraviy me 
iion capturum efle vel filum vel corrigiam calcei tui , (1 accepei/o, 
h. e. elata mamiuravi adlehovamyet Deum inteflem vocavi, Nec^ 
enimin imprecationibus rolum coelum verfus levabanc manus, ut 
oftendicG«i/.STUCKii^s in defcript.facrif,gentil. fol. 87. fed eciam 
iurantesldem folennicer agebant ; rov ov^otm xctf rriv ynv s&og fia.^rv 
^HVf coelum etterram atteliantes, obfervante G/v^or. n azianz. O- 
rac. 27. et Mofes ipife hunc ricum ni fallor, obfervans : DeuclV, 2<J. 
coelum ec terram in ceftimonium folemni ricu advocavit. Quam 
vero confuecudinem, (ive exhebraeorum imitacione uc plurim* 
alia, five du6lu quodam nacurae,.Deum incuenccs, quem vTrs^spoc 
^iafAUToc voLieiv crediderunC, plerairumque gencium populi obferva- 
runc, ucprimumLATiNUM deindey£«^/?w,fublacishoc modo ma- 
mh\}S iurdntes invicem inducit Virg. Aeneid, XI L Sic prior Aeneas, 
fequitur fic deinde Latinus: Sufpiciens coelum^ tenditque ad fidera 
dextram, Simile exemplum quoque apud Ariftotelem Polic. lib.' 
III. c.io. deprehendimus : Ec fi conie<5lurae Jocus eft, haufiire hoc 
ab exemplo vel Abrahami vel Mofis, qui primi eiusmodi quid fe- 
ciiJe dicuntur, gences cjuoque extraneas, vero fimiilimum eft, nullo 
tamen, quod fcimus nicebancur mandaco. Qualem camen nihilo- 
ininus ritum poftea apud Abrahami pofteros ica invaluiffe novimUs, 
ut per meconymiam adiundi , haec loquendi racio ievare manum, 
piro ipfo iurandi a6lu frequenter pofica reperiacur,imo ec ipfa vox 
r^nD^ quae dexcram proprie hebraeis fignificat, iisdem et Arabibus 
pro iuramento non raro accipiatur. * 
•_ §. IIL 

* Vid. DBUsius ad difficil. locaPentateuch. inExod. XI, \6. et novarinus 
in Schediafm. facr. profan. lib. VIII. c. 7. auftoritate R. aben esrab fuf- 
fultus, ita fcribentis : qui iurat, levat dextratHf fuam et finiftram fuam incoe- 
lum, prolixe haec omnia perfequens. Plurimum vero dextram ad fidem fa- 
ciendam olim fecifle, nec fine ea graviorismomenti, foedus, paStum, aliam- 
que rem peraftam fuifiTe, plurimis veterum et hebraeorum aliarumque gen- 
tium monumentis edocemur. Ita I. Sam. XXI. loabum Amafiae dextram 
adprehendifle legitur. Nec minori in pretio apud profanos illam fuifle, con- 
ftat exTerentii verbis: jQuod ego per hanc tedextram oro, et pergenium tuum, 
per mm fidem,per hnius folicitudmm te vhteftor» UM d n A t u s , inquit : 



SECUND UM DISCIPLINA M HEBR. 47 



§, III. 

Non equidem fum nefcius ro levare wanus finterdxim etiam 

alieno prorfus ab hoc accipi fehfu, teike Mart.de ko a in Sing.Script. 

p. m, 30. ubi ad lob^XXII. Si levavi fuper pupillum manimi meamy 

ita commentatur: levare.manumfttper aliquem»idemefliquodmar- 

num alicui^Jive, in.aliquem iniicefe ., perindsac inremfuamyfuoque 

fihi iure vindicandam* Noftrae tamen opinioni Tom. II. lib. IV. 

c. 7. p. 534. propius accedere yidetur, dicens: funt qui yertunt: 

non levahis manum^ quigeflus ihterdum iurantis efl,interdum vocan-^ 

tis, alias minantis aut percutientis ^ ut Ezech. XX, 23. iterumlevavi 

fnanum, ut dijperderemy infligeremque poenanu Mallem tamen hunc 

Ezech. locum cum iunio et tremellio reddere: nam etiam 

ego fuhjata manu mea iuraveram eis in deferto &c. Fallor an ritus 

hic etiam ad Chriftianos, alia tamen ratione, dimanavit, ut omne 

iuramenti genus, iudiciale inprimis,praeter verba prolata.externo 

etiam et vilibiii motu corporali fieri debeat,et tailo pe6iore, feu 

levatione manuum, corporale dici confuevit, quod Balfarhoni 0-«- 

jMotToc o^Kog, et ICtisgraecis cajjttama;? xa^ tn aM^sM ofjbvveiv, h.e. cor- 

poraliter et inveritate iurare^ diftin^lumque ab eo, ubi sveyfiai^vi tca 

cvfjL^oKouai fiQvov o^Kog, i. e. infcriptum erat infirumentum f&lum m- 

ramentum. Uttaceam, quae brerewordus * de lacobitarum 

.facramento uno tantum digito elato, aliorum autem in Oriente 

Chfiftianorum^ eorumque orthodoxorum , duobus fe (ignantium 

cligitis, in Eutychianifmi deteftationem , ut duas hoc iymbolo in 

Chrifto naturas proiiteantur, peragi folito, refert, et quae ipfms 

fidei relinquimus. Confentiunt tamen cum eo pareus ** et 

KiRCHERus, quorum alter ita fcribit : Sacerdotes fummos folemnem 

olimpopuld iudaico henediclionem daturos, trihus mediis digitis dextrae 

manus exten/is , veluti trihus "^^^ , hic nomen (H'') telie perplexorum 

do&ore r a m b a m non fine caufa myftice exprejfjijfe. Erat enim, ioquit 

V porro, 

Fqederis ac fidei memhnim erat dextra, nempe quia baec famiuntur dextrarum 

conimBione. Hinc Maro de Anchife : 

Dat dextram atqne animum praefcnti peBore firmat. 

conf. /0. B o M p A R T u Parallel. Sacr. piof. p. 237. et Rohert. SANdersoh 

deiurament, pi'onlifr. obligat. p, 164. ed.Lond. 
* BREREwoRDUS de linguls et religion. c. XXI. p. ai^. 
*^ Vid. p A R E u s ad Gen. cap. XXIV. ec k 1 r c h e r u s in Prodromo Copto. c. 

VIII. p. 210. 



poiTo, Ula typus quidam henediBkntspex ^atrem-f filium et Spiritum 
a. In legegratfiae fideUkus dandae, Certe per hocnomentribus qm- 
^ue digitis elevatis^ {vHmaliii tatO! digitOrinquo iria internodiaitria 
iod exprimebantr es^tenfo) mramentumiieterespraeflitijfe^ apudvarios 
cdmperio, ei in hunc diemynon in Graeca ecclefia tantumifedet latina 
muliis in locis adhuc moris ej^i intelligo. Haec ille. 

■■.. . ■■■■,■'§.■ IV.:: ■ 

Commemorabilis quoque ufitatisfimaque erat iurantium con- 

fuetudo , ubi mariUm femon iuppohere folebaiit, quemadmodum 

Abrahami fervus, admota femori manu, hero iurafle dicitur, Gen; 

XXiy, 1,2. Eodem plane modo lofephum filium, lacobus ille 

patriarcha, aetate iam provedla, et ad mortem obeundam paratus, 

' applicata femori manu, fjcramentum facere compellit, Gen.XLVII» 

2p. Qui ritus, in varias diverfasque interpretes traxit partes, qua 

indu6!icaufa,hebraei itafecifleputahdifinr. Quidam enim* fub- 

ieftionis fignum fuifle contendunti quorum agmen ducit R. aben 

E s R,A in Gen. XLVII. ita fcribens : Vrobabile mihi videtur , rnorem 

fuifje temporis eius, ut iurarent popta manu fub femore eiusy qui do- 

minusacfttperiorejfetiperinde acfiita diceret domintts : fi tufub pot- 

eflate mea esy adeoque adiujfa med capejfenda paratusypone manum 

tuam fubfemore meo, quo di&Or dominus ipfi federe fblebat ■, pofito 

femore^ fuh iurantis manu \ qui autem iurabat, his utebatur verbis : 

ecce manus mea fub femore tao, fateor me tibi obftri6lum, ad fa- 

ciendum voluntatem tuam. Alii tamen aliam ingresfi funt viam, 

et myfterium circumcifionis, cuius notam ferebant circiter eum 

corporis locum, ut R. Sal, i archi, caeterique hebraeorum magi- 

ftri et cum iis vatablus et fagius exiftimarunt; minus tamen 

dignam iudicarunt alii, quin potiusad verifimiliorem excogitandam 

compulfi fuerint fententiam. ** Hinc in promifli Mefliae feminis 

fignum, quo ille ex femore Patriarcharum illorum proditurus ef- 

fet, defignatum fuiflecontendunt, *** eiusquereifimilemloquendi 

ratio- 

* lo»Hehtr. heideggerus in liLftor. Patriarch. et in Diflert. Seleft. DifT 

. XVII ,J. XXXIV. n.. 4^8. 
** Vid. /o. D u G T H AF. I Anal. Sacr. part, I. p. 17. et N i c o l a i de iuram, p. 127. 
*** Inter hos fuerunt IJidorus pelusiota lib. I. Ep. XLIII. et a u g u s t i n=u s 
deC. D. lib. XVI. c. XXXin. et Quaeft, in Gen§f.Lm vid, caloyu et 
&}/. GESNERi Comment. in Gen. XLIX. 



SECUND UM. DISCIPL INAM HEB R. 49 



rationem Gen. XLVI, 26, ubi animae egreffee ex femore lacobi 

dicuntur, in partes fuas trahunt. N^queihcbmtaillis haec videri 

poteft fententia, qui magno ftudio fymbola et typos in quibusvis 

V. T^ ritibus, ad Chriftum, absque argumentorum dele^lu et port^ 

dere adpliatos, colDgere folent. * Ut vero nec haec luce fua ra- X 

diant, ita quoque /o. n i co l a i non prpbabilis videtur ^ ratio , fub 

femore balteum feu gladium intelligentis, et cum priori opinion^ 

paulifper confpirantis*, quonempe tado, et iurahtis fervitus et al"^ 

terius imperium agnofcatur. Huic enim exempUim lacobi etlo- 

fephi e diametro contrarium efle videtur. Ut enim taceam, lacb^ 

bum in agone, mortique proximum fui{re,utfubie6lio filii lofephi 

nullatenus poft letum prodelTe potuerit; ita quoque vero hoh vi- 

detur fimile, eundem patriarcham aetate iam nonmodo provedlum, 

fedledto infuper incubantem, balteo vel cingulo fuifle conftri- 

£lum, cum absque incommodo illud ferre aegrotus quilibec ne* 

queat. 

. . ■ . ■ . . §. -V. ■ ■■■ ■ '- ~ 

Quamvis vero haec omnia fatis quidem do6la,tantam tameti 
apud me fidem non invenere, ut non potius de verifimilibri fenten- 
tia omnino eogitandum efle videretur. Quamobrem per femur 
hoc loco, pofteros intelligendos elfe arbitror, quo pacSlo patribus 
V. T. conftans et perpetua fuitphrafisetloquendi ratio, utpofte^ 
ritatem et prolem ex lumbis et fen^oribus egreflam pronuncient; 
Ita enim Gen. XLVI, 26. animarum lacobi ex femore eius prode- 
untium fit mentio, et femur femper verecundiae caufa, ftilo Scri-^ 
pturaeS.accipiturpromembrisgenitaUbusipfis,utExod,XXXVIIIv 
42. Cap. 1, 5. ludic. VIII, 30. et in libello ludith \K, 2. syvfivua-av 
fivipov sig cti^vvmt denudarunt femur tn ignominiam^ de barbaris dici- 
tur, qui virginibus iudaieis vitium obtulerant. Hinc Procopius re- 
6le, inquit, oya^ iiYi^oq to a-^Trs^fjLM ^riKoi, nam femurfemen defignat. 
Cum vero femur pro generandi partibus fumcum fuiflTe tradimus, 
non ipfa quidem genitalia immediate ta6la putamus, (id enim pu- 
dor diifuadet, et lex Deut. XXV, 11. 12. vecat, vindicatusque gravi- 
ter adfpedus folus in Canaane, per maledi6lionem patris Noae^ 
_______ G Gen, 

* Vid. B I E R M A N N i Mof, et Chriji. l a M p 1 1 Myflerium foederts gratiaetVol. 

II. P. I. p. 165. et Conf. Gitil. sj^ldenus Otior. Theolog, Ub. II. Exercit* % 

III. p. 235. quae agit: de typorum V. T. ufu et abufu. 



5P DE WHEIURANDa 

Ggn. IX, ipulw, magis ta^iQ ipg i^epj-ehen^ nequ^ija-r 

cqbus eam ipfepho fnandaffe dice.ndus eii ; fed femur h, 1. ipfum 
fte proprie diAum,€C guidem \:eftibusapertum velatumquecenfe'^ 
mus. Reciprocum eciamint<srdum hunefuifrecontadum,exid- 
SEPHp conftat, quiy^wx. lud lib* I. p. XV. exprefre dicit: wa wg 
fAtjj^as t«AA»jApi rugx^^oHay^yc^ymsii :■- Adeoqu^ fiquisrempromic? 
tendam iuramento, ra^p femore, Gpnfirmare voluerit, non profe 
tantum, fed pofteris etiam fuis,illiusquepui iurare debebat, fanile 
illud fervapdum fpondebat, npn aliter ae hodienum et a pluribua 
retro feculis, in fi?mmorum imperantium principumque padiis et 
foederibus,urwyeni^,u^fp!(2mni haefprmula: 2So|J JCtl^r U^^ ttttfc?? 
^j^ ^^icld^fpitttit^tt/ cpnfirrnenf. Nullius equidem interpretis vel 
^ui^pris (ufTultus au^lpritate, quod ego fciam, haee profero ; at nec 
tne in ullius iurafle verba magiftri, ur aiunt, fcias; fatis tamen le- 
^pribus feeiile arbit|*prji cumritum hunc luci fuae tali reftitutum 
videam ferifu, qui nec verbis facris, necrebus geftis,riec perfonis, 
nec tandem confuetudinibus prifci aevi, adferre poceft vim. 

Ad alia progrediendum eft iuramentorum genera, et quidepi 
nunc diicutienda veniunt, ubi per decalogum etlibros facros 
iUrafle perhibentur iudaei. Ita vero nxAruch^ in Wtt? fecundo 
dicitur : qui iurat per decem verba^ et per lihrum legisy nunquam.in 
perpetuum id revocare potefi. Et R . D. k i m c h i ad v. 20. Ef. VIII, 
inquit : Per legem ac teflimonium formula iurandi ,perinde ac (i di* 
casy per legem erit itavel ita &c. Accedit teftimonium J//o/'k o> 
TZENS Praecept» Negat. i/^u citat. a Cl. buchero in Antiq. hih% 
N. T, p. 233. ubi inter alia fic diflerit: ^uaedi£lafic iemperanda, uf 
iuretper id, quodfiriptum efi in ea {fctl, lege) in mente hahet noniu 
nain eadivina» Sed fi fimpliciter per eam iuraverit ^ adeoque cogi^ 
tans tantum de velumine,haudibiiuramentum legitimumproteflatur* 
Sed ft ceperit eam in manusfuas^ etper eam iuraverit^ idem efl, acfi 
iurafet per idy quodfiriptum efl in ea, et ohligatur» Et f a g lu s ad 
Qnkel. paraphrafin in Exod.XXf. obfervac : iudaeos hodie, cum iu- 
rant, libro legismanum adponere, et hoc iuramentura in pretio 
habere, caetcra non aeftimare. Interdum etiam pro lege (pvKawtn- 
^/<e in manu habere folebanc Ita docec maimonides Ira&atu 
mtX:m Perek. XI. iurairientum r^J^^nn illud fuifTe dicit ; quod 

quis 



SECUNBtJMDmiBLMA^ HEBR. 



quis voiens et Jiibenti animqritemque, ccirporaliter, L e, manu ^ 
ftans Uhrum legis aut ^vXaKTfi^ia, (nam qiii ea in manu habebatj, ni-? 
hil erac necelle, fi veliet, Jibrum legis tange^e) iurabar. Haec aur» 
itmomnhjtando peragi debebant, ut ex R. Abraham aliisque ad^ 
notavit 4L n o v a r i n u s in Schedia/m, fact\profan. lib. XL cap. II* 
honorantes hoc modo, iit aiunt, Peum ipfum , quem iurando in4 
vocant. Ec ex iudaeorum confvetudine hanc ncum etiam ad Ghrk jn 
ftianorum Tacra dimaiiafle certiflimumforecpnfido. Ita enimfb? 
lenine efl: Chriftianis prifci aevi, xara tm EvocyyeKm, fuper iacro-i 
ian(Sla Evangelia iurare, ut ex Ecloga VII. (^aan^tKm cpnftat, et Cb»- 
flam, HARMENOPULUS Prochirid. Hb. I. tit VII. exprefle dicit: 
9SK ^iKa^nifig ypti^^^i n «£ aiTta-saig rn aniliKH o§kov .sirBtxm STEKK^inff^ta^j^. 
tm aqjc^nm s^poCTrlofAsvoc EvayysAtm" emo^K^iv h fisra ravtst sKsyx^st^ 
yAcas-oKOTrstS-a)^ qui exfententia iudicis, aut poflulame itaadverfario 
iuramentum in eccle/ia praeftiterit, taSlo facrattjfmo Evangelio, ei per^^ oC 
iurii pofimodum convi^o lingua exfcindatur, * Quod etiam tem- 
ppreloannis illi Ghryfoftomi ** ufitatiinmum fuifte, verba eiusi 
apertiffime ceftantur, ita autem \\\q\ tuautemfinonaliudyfhlteni'. 
hbrum iffum reverere, quem iurans protendis y et aperf Evangelium^ 
quod in manus fumendo iurare iubes^ et audito id^ quod de iuramenr 
tis Chrijius ibidijjerit, exhorrejce et deft/ie. Unde et ufitatiftima 
formula noftroque teinpor^ tritiflima, originem accepifle neminem 
negare arbitror : (Soivat)r mir ®ott gelffe mh feitt JeiltgSSUort auc 
Evangelium. , Eodem modo apud b a kb rum Scriptorem Anglum \% 
vita Heinrici tertii Richardum Gomitem Cornwal/iae iuramentum 
dediffe legitur p. i6$, Ego Richardus-, Corn-walliae Comesiurofuper 
fanBis Evangeliftis, meforej^dum ac diligentemin reformando AfU^ 
gliaeregnot et coadiutorem in expellendis rebellibus ac turbatovibui 
eiusdem, Et hoc iusiurandum inviolatumfervabo mihi indicensamiS' 
ponem omnis agri , quem in Anglia pojjldeo , fi fecuj fecero. : Ita m^ 
Deus iuvet. Quem tamen ritum tado nimirum Evangeiiorum li- 

G 2 bro, 

.:- . ■ ■ '■ '• ; — -i 

* Vid. quoque non incongrua ^.^m^ Theod. balsamonem ad photii JV|^ 

tJiocanonem Tiu XIII. c. XVIII. ^ 

*• Hom. LIII. Tom, VI. Opp. f. 480. Ita quoque Conft. p o r p h y r g e N VS^ 

. TA de adtHinifirat. imp. c XXVI. inquit: Tres ifti, quosmminavi duces^ dis* 

calceati fitmtis in manus Evangeliis ad Berengarium iverttnt t veuiam pefentes^ 

iMrantesquCf mnfuamt (0 vivOffi illwreverfuros ejfe ^Q. 



^ t>is wMlvkANbo 



l>rd, ad Sblerinitat^tTa quidemi^ nori vero ad rtibftai^i 

tmm pertiiiere re^e iatti prideiriiudicavit, Germaniae olim decus^t 
ornamentumC<?wh RJTTERsttvsiu^^ mQgrQgxo^dedifferentitsIur^ 
Civ.etCany librb K c. 19. ^ Nonriitriquam etiam ta6lum altare dt 
citur in iuranientis, lic enim iurandum iudaeis folemniter ad aram 
IJ Reg. VII t 31. legimus : Si hqmo venerit propter turamentum cordm 
dltdri tm in donimn tiidm, tu exdudies in coelo, Quem dei nde mo- 
dutn^irtiitatbs quoque Romarios fuifley monumenta teftaritur. * 
Ita H o R A 1 1 u s ad J^«^«/?«f;^; ; 

Praefentitibimaturoslargimurhonores 
-v, i Iitrandasijue tuum per numen ponimus ards, 
Et;iuVEN.Sat^XIV. ■ - 

~^ ■ Falfus erii ieflis yvendet periuria fumma 

Exiguay Cereris tangens aramque pedemque, 
EtviRGiLius Aeneid. lib. XII. 

Tango aras mediosque ignes et numina teftor* 
Sed fatis; de geftibus hunc didum efto. Ad alia nunc prpgredi- 
^hduiri riobis erit locaque vifenda funt, ubi iurantes iudacoscoin- 
pirelierideiiius. 

SECTIO K 

D E L O C I S. 

Iriter loca itaque ea, ubi plim iuratum fuit primum ftatimppneri- 
. dum efl: iudicium, inquo veliurare veladiurarifoIebant,adeo- 
que ex confuetudine hebraeorum pauca in medium proferemus* 
In iudicio itaque iuraturus inter feptem teftes conftituebatur, o- 
mnesque adftantes clamabant: tribue gioriam Deo! qme etiam ut 
fpiemJ^iis fbrmula loan. tX, 24. repeticur, alia quae peragere folebant 
^. Vlil.Seft.III. de muliereadulterii fufpe^a,iam attulimus. lura- 
mentiautem/W/V//7//>formulavocaturi]lis: ta^^J^^in nVDU; eta 
Uaimoside in Hi/c. P^iylDU; cap.XI,§.8. et Mof Kotz, Praecept, 
fi^firmat.nyi his defcribitui:ceremoniis: Quiiurat, iibrumprehen- 
4it brachiofuo, etflans iurat,per nomen fan&iffimumyaut cognomen, 
mt itiramentum^aut esdecratioi^emy ex ipfius ore, autex ore iudiciim, 

SELDE- 

" "^Vid. PejU, HE R A t D 1 in T ERT u LLi A N 1 A^Qlog. lib. I. Digr. XVI. • 



SECUNbUM DISCJPLINAM HEBR. 53 

s iBLr) EN u s * hefcio iqua au6loritate rufTultus, alias prodit circunii- 

ftahtias, ita fcribens : Addiderunt in iuramenus forenfibus folemnio- 

ribus quandoque feretrum^ cuUeujn, feu utrem infiatum , et candelasy 

^uaejpiritu cullei extinguerentur-t nanfine execratiombus infeieran- 

fem horrendis, five a Synedris, five a miniftris Synedrii proferendisy 

ut terfore fic r fi fieri pojjet , periurium praeveniretur, Unde Qt ad 

infainiae timorem augenduni adhibiti faepiusi ut in excommuni- 

cationegravisfimaetrolemniori,buccinarum cljngores. Inter ju^ 

diciim item monita, acircumftantibus in terroris augpientum, cla^ 

mari eft folitum ex Num. XVI, 45. recedite quaefb a tabernaculis 

ifforum impiorum virormiy et nolite tangere quidqudm,quod eoruTH 

ep, neforte confumamini omni illorum peccato, ** Aiias adhuc alii 

adferre folent iurandi formulas, quae tamen non multum- ab hjs 

difFerunt. Delati autem a Synedris iuramenti formula, praeter il- 

lam de uxore fufpedaiam fupra recenfitam,haec erat: Adiuramus 

te nos per Dominum, aut per eum, cuius nomen ejl gratiofus , quod 

in manu tua nihil habesy quod adverfarii eji, Et refpondeat ille 

Amen; Aut etiam ad hunc modum : Ecce N.N. maledi&usfit Do» 

mino Deo Ifrael, aut ei^ cui nomen^efl gratiofus ^ fi fit apud'^, res 

aliqua ipfius N. quam non iUi agnofcit •, atqueis refpondet amen; 

Re[ervationeswQXOi quas vocamus ?7;^w/i?j*, longisfime abiuramen^ 

tis abefle et exulare oportebat,alias enim vanum erat iuramentum 

pianeque irritum , ita enim in Gemara Babylon, expresfis dicitur 

verbis: cum iurabant^ di&um efl» heus y fcire oportet nos j haut adiu^ 

rare te iuxta conceptum mentis tuae^fed iuxta conceptum Deifan&is^, 

fimi^ titi et Synedrii-, iuxta id, quod reperimus in eo, quod fecit Mofes 

Magifler nofletiqui, cum adiuraretlfraelitasy dixit eis: fciendum eji 

vobis.me neutiquamvos adiurare iuxta conceptumveflrumy fed iuxta 

fententiam numinis fanSliJfimi et mentem Dei ipfius^ Secundum 

quod dicitur, nec vbbifcum folum &c. *** 

§. n. 

Nequenoftris temporibus aliter multo fiericonfvevit> cum 
ludaeus in foro Ghriftiano iuramentum praeftare> vel adiurari ve- 

G 3 terum 

* Vid. SELDENUS de Synedrils net. hebr. lib. II. cap. XI, p. m. 309, 

. Jf* Vid. G E M A R A B.A B V L O N. tit. nitfStt? Cap. VI. fol. 39, I. 

*** Vid. Ckr. BUCHERi Ahtic[, Bibl. in N. T. p. 231. . - ^ 



p^ r^ \ p^^^^^ 



•BS" 



terum more debet. Ita eiiim qx ordimmne Camerae jmperialis 
eonftat, quod MDXXL Wormat* lex de hac re lata iit haec: ^? 
(So cittern Suben m^XfU a«fgc%tn)irr/foIl et jiiDor c^c ec &ctt€»;bt tjut? 
w^attbett unb t)or3(ugctt ^abett eitt Q5uc^, Darittttbie @c6ot ®Dt(ee$, bt« 
ibcrti STOofe auf t>em^cr9@i;ttai/t)0tt®Df( gefc^rtc6ett, gegebctt feittb/ uttl> 
mag barauf i)Ctt Subctt bcrc&ctt uub 6efc^n)ccett hiif ftac^fofgcttfcctt 9Borfctt< 
3^1) ic^ bcfc^werc bic^ bci) tcm cittigctt leSctttJigctt uub aUmcc^figett 
^Dft/ @ci?6pffcr J&immc( un& 6c0 ^rbrcid^eJ/ unt> affcr J)tng/ un5 6e^ fei? 
ttcnt ioraj uiiD ©cfc^/ ba<5 er ^cih fetnem ^nec^t SWofe, auf bcm ^ctg 
^j^nat/ Oag&tt t^ddejl n)arRc5>ett fagen «n6 t^er/cjett/ 06 btg gcgeniwcrfig 
Q5uc(^/ fe^ DaeJ 525uc^/ barauf eingut» eittcm S^rijlcn o6cr etttcm3ubctt eijr 
rcc^fen gcSilrfic^ett ^t;W t§utt unb t)offfii§rctt mdg oi>cr folT» Quod fi ica.- 
que eonfirmentur haec a ludaeo, cunc Chriftianus ferio aShortetuir 
verpum, fe non cogjtare debere, baf 6u tt)crc|! cttffc^ulbigct Doc 0Dtt 
cincji falfc^ett:(£t;6fc5, ittbem 6agbu ttjcuett uttb ^altcn m6di>fe(?/ dag tt»ttr 
S^cifictt cittcS u»tcec^tett@lau6ettg njccctt/ uttb'fceml>e@6tfcc attbeftctt/ 6a« 
toc^ ttid^f ift» Unb bacumb jttttcma^t ba^ 6tc SRcftc obcc ^awptknt hti 
§35o(cfe5 3fc4cr fc^ufbig getvcfctt fct;nbf ju ^arteu/bag/fo 6ie gef^tt)ocett §ef? 
fctt/ 6ett SWdttttcctt 5U ®\i(>fionf bic boc^ 6tcnfcn bctt fcem66en ©dtfcctti 
a5telme|c 6i(! 6u fdjulbi^ un^ €§ci(!cn/afe 6enett/ 6ic 6o-att6ettctt eittctt fe* 
6cn6igett utt6 aiTmcc^f tgctt 6Dft/ 5u fc^njccctt utt^ju ^artcu etttctt tt)a§r§aff:? 
tigen Utt6ctctig(tc^ett (2>t)bU Et propofitis deinde quaeftionibus qui- 
busdam ludaeo, ab hoc aucem omnibus clara voce confirmati^i 
pergit Ord, Cam.r^oM aKctJ 6efc^cl5ctt tjl, fo fott bcc 3ub feitt ce^fe 
J&an6t 6ig a^n tcnitnorrctt/ lcgctt itt 6ae5 i?orgemc(fQ5uc^/ tttt6 «emnc^ auf 
t>ic 2Bort; 6e« ©efa^c6 utt6 ©c6oft ©Dffeei, wclc^c 2Bort un6 @e6oft im 
J^e6rdifc^aIfo rauten6; ip (tga effd^cn a6ottat; eroed[)a lafc^af fifojcttaggc 
tt5ottai;!efa(!l^criga cf fc^cmo tafc^ojf* ** 3« 5:eutfc6 1 i^it er§c6 Ocu ^a^f 
mctt 6e0 ^(grcttr6ciitc£5 @Dft«J uttttti^Iic^/ .6atttt ttid^t n)tct uufc^ufbig o6cc 
4tttge{lca(ff tagctt 6cc J^CEcc/ 6ctt/ 6cr 60 cc§e6t fcinctt 9?a§mett um^li^f &c- 

. . Ali 

* Vid. RecefT. Imperii de Ao.MD. f. 2/9. ed. primae Mogunt. ij<S(J. 

** Verba defumta funt ex Deut.Yi 11 et Exod. XX, .7. fed adeo heic male lit? 
teris quidem germanicis exprefla, et ita inter fe commixta, ut ex duabus imo 
tribus vocibus unica vox confefta fitj et fi correftione deflituantur , timen- 
dum erit, ludaeum ad fallendura admodum proclivem, in haec vero verba 
iurantem, facillime ad periurium commoveri. vid. b. w A G £N »£i L 1 1 fdt» 

U^xmq Ux ^ilbifc^^fcuffc^en 0ve6« un6 Q^Xiih^m, Ht. b. 



SECUNDUMDISCIPLINAMHE^R, 35 

..11 .. ,, I , . . , , , I I I «I I. iH i V ■ 

Alia quoque formula extat in lure Palatino Tit. X. (>er J^off^errd^r^^ 
Dr&ttWKg/ quam MiEGiys * fingulari cum ftudio etiudicio adbrna- 
tam efleadfirmat, adeo utferme inducaturexiftimare^ tremel-. 
iiUM, ex ludaep Chriftianumi et ibi'circa eatempora P^rofefrorem, 
illiuseiTeau61oremi Novam quoque rationem iuramenti iudjici 
in foro chriftiaho adhibendi protulit M. Frtdr.WHhelm.ChrtJloph; 
rAVFjPEi^BVKGiexIudaeoChrifliams ei InformauLL. 00. Haibef' 
fiadienj^, quam tameri ubique valere non poile inrpe^tio ipfa docebit, 
etfi fatis ftringens fit, eft exintima iudaeorum confuetudine repe- 
tita, ** Memorabile exemplum etiam huiusmodi adiurationis ejt 
iureRomano refert seldenus deSyned. Hehr.hc, p. 301. ubi lu- 
daeoriim quilibet iii forenfi iaegotio, adiurandus , rubo cingendus 
fiiit,et pQT Barafe Baraa (forte depravatum ex StnNni D^D^n N^^ia 
ereatorem coeli et terrae) Adonai Eldi qui traduxit ficcis pedibus 
Ifraelem per mare rubrum, per eam legem quam /^<5fo«^/' dedit, et 
a£lum confpuendi circumcifioriem cprporis mei, et rubum quo cin- 
guritur lumbi mei. Nonfatfd aut mentiendo iuro nomenDomini Sd' 
baoth. Sedfifglfo iurOf execrandifiint pofleriventris mei, mbre coeci 

parie^ 

ir--: — — r. '■ ■ ■ ■ ■ — ' ■' " ■■' ■ I 

* Tefte HALTERMANNO C.l. §^. XXVII. Ct b. H O S M A N N imfC^Wer Jtl Bcff^* 

. rcn^en 3fU&cn*^er$ p. 149. fq. add. buxtorff. Synagog. lud. Cap. XLVIII. p. 
611 . ec Dan.Guih mollerum Prof. Altorf. inPiflT de jide et moralhate iu- 
ramentorum ludaicor. ib. habit. 1690. et lo, Chph. N £H r rNG. .Mamtal. Nota-^ 
: rior Lat. Germ. ^, jn.edi. •ju. 

; *"! Prodiit germ.Iingua Wernigerod. 1723. in fol. Inter alia Cl, auftor, fi adiuran> 
"__ (dus fe fiftatludaeus, haec peragenda ante iuramentum fupppnit: I) COJu^ 

' in i)cr ©pagogc obcr 3ut)en » ©c^ufe ge6r4ucf)(i<5<! / unD &«• 3uM ©«J^ancfcn 
' nnc^ ciuf ^crgnment fe^r Ijejlig 6efc^rie0cne @ej(;^»9?Dfle 6.cr j- S5i1c6er COfofi^, t>ort 
I>en3ul)cn()cr6e}^gefc^affct} mitni^te«flkraufeincge&rttcffe^i&el,obet9cl)ruc!s« 
fen Pencareuchum, ^u fc&nj5re» tJcrriatfct werbcn. Il) SRu§ Dcr 3«^« f<>u^ 
€oftl^crc obcr ac^tc S^CD^illin , obcr ©cbctl) « Sliemcn auf bcm ^ojjff unD lin^ew 
Sivm, imglcic^cn fcincn Salli^ unD giiji^ (ijl cin gewiffcg ^aupt^^uc^/ baran 8 
gabcn ^an^cn, 6ct) ^(Sn&cn fc^affen. Iil) sojulfen, ivo mogli^ lo 3fiDifc^cS)}?anng= 
^crfoncn, ober Doc^ iumttjcnigficn ?, al^J^ ugcn Dcm (gtj&c 6ei;n)o!;ncn. IV) ^f;c 
Dcr 3ul>e ju fc^mcren «nfSntjt/ foB tx Dic ^dnbc rcin wafc^cn, wic au^ &ic anbern 
, . MmjicI;cnDcn 3«bctt. V) .^iernac^ji nui§ bfvfc^wcrcnbc 3ubc feincS^cppin 
«uf fcincn^O|)if "unt) lindcn 5lrm> imglcic^cn feinc taBiS, mit &cncn Daran Oangcn* 
Dcn jiiii^ auf fcin .^aupt, unter taufcm Wfjjric^en Dc5 i^ncn ^icrju-flcn)8^nlic()cn 

©CCgcnj^, Sffcntlid^ anlcgcn. Reliqua non addam, cum cetera ex m a 1 m o n i- 
• D-is Hile. Sehehh.derumtifmtf ev apud eosdem hodienum vim et valotem 
iuramenti habeant. . 



5<5 DE lUREIURANDO 



parietempalpando quaeranty et infl^reiusf qui oculos non habety caddnu 
Cum hifce omnihus^ tellus aperiat osjuum^ meque abfirbeat^ utDathan 
et Abiram &c> r 

' \ "' ■ -■ §. III. ■ 
luramenta etiameum foederibus praeftitis, fa(Sla fuiffe inter 
conviviainonwm vice in facris reperimus. Teftatur enim Gen. 
XXVI, 30 fqq fcriptura , Ifaaeum cum Abimelechb eiusque ami-» 
cis, foedere percullb, iuramentisque m.utuis inter fe faftis , convi- 
vium magnum adparafle, et una cum illis cibum potumque fumlifle. 
Similis epuli foederalis cum iuramento coniundi occurrit lof.IX, 
14, 15. Neque omittendum Labani etlacobiiuramentumconvivio 
peradlum et Gen. XXXI, 54. commemoratum. Eredla enim flatua, 
nec non lapidum tumulo excitato, fupereumuna panem» h.e. ci-. 
bum fumferunt, ad mutuarn animorum coniundiionem, etreconci- 
Hationem ftabiiiendam. lllumautemtumuUim,quiillismenfaein« 
ftar hofpitalisfuit,Z,«^^w quidem lingua fuaSyriaca legarSchacha- 
dutha^ lacob autem fua Galeedyh-Q» Tumulum teftimonii, nec non 
Mispach» h. e. y^£?c«/^w/ adjDellavit, cuius denominationis caufa 1. Ci, 
defcribitur. Et v. 54. lureiurando ad foederis confirmationem ab 
utroque fadlo, lacobeodem inmontemaiftationemfecifle comme^ 
mioratur. Eodem plafie modo Abrahamus cum Abimelecho foe- 
dus iniens, fepcem agnas ftatuit in teftimonium, quod is numerus 
abfolutus, et luramenci inftar eiretGen.XXI. ab eodemque locum 
ipfum adpellare non dubitavit , nemusque amoenum ibidem in rei 
memoriam et recreationis gratia extrui curavit; aptumque huhc 
locum fecit ad dbcendumaudiendumquePei verbum. Ut omit- 
tam nunc, veteresChriftianos non folum in templis, ut fupra iam 
demonftratum fuit, fed etiam creberrime ad Martyruixi fepulchra, 
^ reli^ione fadi , iuravifle,monumenta prifci aevi teftantur. Non- 
nulla quantilibet pretii no varinus * et l vdius ** ex A^isSan- 
j( (iorum petita,et inter ea inprimis Nafamores adducunt,quibus in mo- 
re fulcpofitum,utiur.afent: Sepulchra defunj^orum tangentes. *** 

Nos illis egregium addxmus <j?v^. T u jR. N JE N s Joeum, ita vera ilie : t 

St\ 

" * In Schedvafmat. Sacr. pmf. lib. VIII. c. VIH. ~ "^ ~ 

'*'^ In difT^e iuieiurand. p.330. 

.»<•** Vid. HERo.noTUS libr.lV. etALEX. ab alexandro Ub.V. c w. 
tLib.X,c.3'-. 



SECUNbUM DISCIPLINAM HEBR. si 

Siiinqmunij efiinnoxiayfttper tumulum heati d i o n y s i i mk r t f r i s 
facramentis adfirma, Faciamy inquit-,Pater&-c, Eaiideni confve- 
tiidinem s e l d e n u s , apud veteres Londinenfis viguifle li e i n ri c t 
III. Angliae regis tempore, prbbac, * quod fiipermortuorum tu^ 
w///p/ iuraiTe confveverint. 

S E C T I V L 

D E G R A VI T A T E P E R I U R 1 1, 
EIUSQUE POENIS. 

^ .: ^ ' ■- %: L '■■■:■'■'■■■ 

Naturae leges vetare, quominus committatur periurium> inter 
fanioresextraomnempofitumeftdubitationisaleam. ^Omn^ 
um enim populorum confenfu fandirfima femper habita eft iuris- 
iurandi religio, adeo, ut eius violatione nihil turpius, magisque de-^ 
tellandum nihil ; imo vel fola peierandi voluntas , poenis divinis 
trederetur obnoxisi. Quandoquidemextremeimpius fit oportet^ 
qui Deum omnifcium; iuftum et omnipotentem,mendacii fraudis- 
que teftem invocare, gravidimamque eius indignadonem atque 
vindi(5lam petulanter in fe provocare non vere|ur. Rede aic s o- 
PHOCLEsiil Ele6ir. cuius verfionem ita concepic l y d i u s : 

Mens excitari iureiurando filet 

Ut bina diligenter evitetmala: 

Culpari amicis et Deos ojfendere. 
Neque tamen deftitutos nos videmus exemplis in S.S.obviis^ ubi 
idem illud crimenpatratum fentimus. Quamvis enim Legem de 
periurio noncommittendofuis tulerat lehovah, Lev.XIX, 12. col- 
lat. Exod. XX, 7; Deut. XXIII, 23. ad quam etiam a Ghrifto pro- 
vocatum Matth. V, 33. legimus; nihilo tamen minus graviter fatis 
in eandem impegiiic ludaeos, teftis eft f/o/^^i",.facinoribus gravis- 
fimis gentis iudaicae etiam hoc c. X,4. adnumerans d^"l2T Yor\ 
Jina rrO N^^ mSN h. e. loquuntur verba execrando feu iurari- 
do falfo, pangendo foedus &c. etSophoniae au6lor, eiusdem crimi- 
nis infami macula fuo aevo laboraffe mukos, c. XIV, 28. notat, ubi 
iniufte non modo viventium, fed et cito peierantium , facit men- 

H tionem. 

* SELDENUS inMarmor. &Aiundel. inAnal.Angl.Britan.lil>.U.c.VUI.f.'i5i. 



58 DE jmji:iURANDO 

tionem. Unde plurii»ilnter hebraeos dodloresextiterunc, gravi- 
tatem huius pecc^ti ex merito fuis inculcantes. Qmitto R. b e c h a i 
verba in Exod. XX, 7. a n i e o L. exfcripta, et p pi i l o n i s, non liiino- 
ri.apudiups auiloritate cluentis, piaferamiententiam, dum dicitj 
qui periurium committnr, autbeum noncredat, curare res huma- 
nas, aut fi id credat, miaoris eunDi £a,ciat, quam quemvis probum 
hominem, quem fallere volens in focietatem falfi vocarc non au- 
deret, Addimus huic R. A. e s r AjtA, j^oeditatem periurii grapjiice 
fummaque cum cura ita demonftrantem, dicit enim: omnmn in-^ 
terdiBorum a fupremo numine hoc ejje gravijjimum ; homicidii enim 
adulteriique perpetrandit rariorem exfjiereoccajionem) metucohibente 
voluntatem\ et ut magis ftoliditas peierantium innote/cat, pergit: 
hpmicidam exinimici fiiinece et ultione perciperevolupt0em-,et adul" 
terium aut furtum utUitatis Jpe peliicere homines qiioque poJfe\ et 
tejiem mendacem, vindi&aejiudio, talem ejje pojfe-, abufumautemdi-' 
vini numinis in periurio tantoutique culpahiiiorem omniquevqiupta- 
te utilltateque ejfe dejiitutum, Quod, pergit i lle, f non aiiud quam 
hoc unum peccatum in IJraeie reperiretur , Jbium protrahendo exiiifl 
mjiro et flugendis caiamitatibus nojiris fufficeret. 

■■-' ■ ■ ^- ^ • ■^§* ■ ^■'' . . ■ ■ 

A:t vero impunicum peierantem talem a Deo manere minime, 

cadem fide femper fuit credicum. Rede enim inquic c i c e r o : quae 

poena a Diis immortalibus periuro^ haec eadem mendaci conjecuta eff, 

Non enim expa&iontrverhorumyCuitis iusjurandum comprehenditury 

fed experfidia et 7?iaiitia,perquam infidiae tenduntur, dii immortaies 

ifjominibus irafcietfuccenfere confuerunt. Hinc hesiodus rede canic : * 

J5> iuramentum, clades mortaiibus unde 

Advemunt , quoties faiiaci pe&ofe iurant. 
•TIB ULx jj s vero miiferiam periuri ita defcribit : 

Ah mifir et fi quis primo periuria caeiati 

Sera tamen tacitis poena venit pedibus, 
Gredebant inprimis gentiles, infigni deformitatisnota incorpore 
deturpari peierances. h o r a t 1 u m * certe , tale quid intelligere, 
certum eft, dum Barinen, periuriiconvihci nonpofle ait, quia cum 
per capuc iuraflec, nuliam non folum deformicacem corporis fibi 

con- 

'^ In Theogon. V. 132. 
■' *» Carm. lib. II. Od. VIH. et rurfus Serm. lib. fl. Sat. V. 



SECUNDUM DISCIPLINAM HEBR. $9 

contraxeric; fed eandem indies pulchriorem cnicuifle» hinc ica:: 

Vllaji iuris ttbi peierati '^ 
t Poenaj Barine^ hocutfet mqttam, 

Dente fijntgrofiereSy veluno 
^' turpior ungui \ ■ 

Crederem: fed tu fimul obligafli 
> Terfidum votis caputyenitefcis 

' Vulchrior multo, iuvenumqueprodit, 

publica cura. - 

Eadem raente fuit o v i d lu s, ita hac de re fcribens : 

EJfe Deos credamne? fidemiuratafefeliity 
Et facies illi , quae fuit antey manet, 

Quam longoshabuit^nondumperiura capillosj 

Tamlongos poftquam Numina lae/ft, habet. ^ . 
Quani obcaufam nemini videripoteftmirum, fiDeus, utiuftiffimus 
omnium facinorum vindex, periuria etiam impunita non linat, cutp 
tantas tamcjuegraves poenas femper periuris fuerit minatus. Qui^ . 
eunque enim legem Lev. XIX, n latam , defpexerint, fecusqup fe- 
cerint, ad poenarum theatra non modo damnatos fuifle trajditip- 
num do6lores memoriae prodiderunt, fed in rege Sedelua etiam 
impleta : Ezech. XVII, i(J. coll. lerem. IX, 22. commemorantut^ 
Hinc vindi(Slae coeleftes, peierantes ut promeruerant, manebanti 
idque five earum mentio inter iurandum aliqua adiiceretur, iive 
non; adeoque execrationes fi periurium admiflTum, velut neceiTa- 
rio, atque ex fui hatura, coniun6tae, in iuramento, five a iurante, 
five ab adiurante, prolato, licet verbotenus non expreflae, contine- 
bantur. Praeter vero coeleftes, etiam ab iudicibus, paratae erant 
poenae, ita ut iuxta mai MOV!,traSi,Sanhedr, c.XIX. tefte selde^ 
No de Synedr. p. gpp.^^flagellis non tantum caedendus, quae levis 
videbatur, fed lapidatione etiam, quae capitalis erat , adficiendus 
erat. Imo in gexM ara babyl. ad Tit. A/i?///7r.cap.I.' etiamille,qui 
cantummodo mehtionem nominis divini ex ore proximi fuiin va- 

H 2 num 

'k Plura alla huius generis exempla pmittimus , quam diodor. sic. lib. XI. 0i 
MACRonius Saturtt.Vt c.19. . alexand. ab alexandro lib.V, c.io. 
PH iL o s TR A T u s iu vita A P O L L N 1 1 lib. I. C. IV. S b L I N u s c. 5C, «t 
STEPHANUSBVZANT. </e urbibusy memoriae prodiderunc , , et alta adhuc 
videri poirunt, apud grot. L c.\p. 69.4. et lyd. p. ^$. 



6p DE iUMltJRANDO : 

nurii adfumentisj eumque falfo iurantem audiret, aut maIedi<ftione 
rion neceflaria utentem, ita%t fic quoque violaretur lexdivina, 
eum excommunicare tenebatur^ fl vero illud nonfeciflet, idemille 
excommunicatipni erat obnoxius. Quodfi verp quis propter de- 
pofitum, aut furto ablatum, peierare fuilTet deprehenfus, ille non 
modo depofiti fummam, fed et quinta infuper parte auiSam, vi le- 
gis Lev. Vl, 4 fqq. reftituere tenebatur. Quam ob reftitutionem 
tamen hebraeorum Magillri inter fe non conveniunt. .Dequinta 
enim parte ita maimon. in tra6l./a5? rapina c. VII, Se6i:. XII, XIII. 
tradit : Quod lUe^ qm fua fpontejirejiitmt fummamjet dentgat altera. 
vice. qumtampartem, et iurat oh eandem^ tunc quinta pars inflarfumj- 
mae efi-, et loco iUius aliam folvere tenetur quintam partem , ut fcri- 
ptum eft : Superaddat quintam partem ydonec quintapars, ob quam 
iurat et negat, minor fiat minuto, Ille cui res credita erat cujiodien- 
ddyficaufam fuam ageret ac fi perdita ejjet^ et iuratt tandemque cott- 
fitetur i fe popidere ^ etiterurn acfi amtjfa ejfet , propalat , etiurat^ 
iterumqtie confitetur i fe habere, tmetur pro quovis iuramento dare, 
quintam partem^ una cumfumma integraytiti fcrtptum eft: fuperad- 
det quintam partem, quadoc^tur, quod plures quintas partes fummae 
frincipali dddere debeat, * , Sed quid intereft incertis his traditio- 
Mibus diutius inhaerere,cunires, ponderata Iege,confe^afit: gra- 
viflime illum a Deo puniri, qui nomen fuum adeo profanaverit. 
Et in quavis republica beneculta adverfusperiuriumiuftiflimas le-: 
<Tes eflfe publici iuris fa£tas,experieiitianontantumGOmprobatur; 
led ab multis abhinc feculis etiam ita inolevifl^e Im Qrient, Caefar, 
teftatur L*. 41. C. tit. delranfaBionihus, ubi.iex litigatori vel tefti haec 
praefcripta eft: quod quiin foro e<Pa'/]ofjtevog rm ofyim Qea Evayys- 
/itm Kcxjj 'ofjbWfievcgy€7nop}coi ^efieTo. TecvjaetTro^emvfisvog^yXucra-oKOTreiS-ay 
h. e. ta^isSS. Evangeliis Deiiuravmt et .deinperiurus^Jfeprobatus 
fuerity linguapraeciditor, ** : . , , - 

C^uamvis vero valde exofa erant periuda diviiio numini,. et 
temporales aeternasque poenas infligerent; tamen medium addi- 
dit, pro immenfa fua bonitace et gratia Deus, quo iabem hanc ec 

reatutii , 

"~* Vid. ivia"i M. Sehehh.'c.lX.etAe Raplna c. VH. Seft. XII, Xllf. conf. doaifT 
- • j^ngl. H^nr. A 1 N s w o r t h Gom. in Lev. VI. fol. iji. ed. Lond, 
** Conf. s E L D E N u s dc Synedrtis p. S-tJ. f 



SECUNDUM DlSCmLiNAMHEBR.^^^^^^^ , 6i 



reaturii, ii refipifcerenc, delere, et reiconeiliatos fe rurfiis curifi eo 
viderepoflenr. Ita vero iuramentm7ifuiile et temerarium^oyefoo-- 
mella, aut turburibus, aut colambis, aut eapra, uc hoftia pi?o.pec- 
cato illo, expiandum erat. Alterum vero gehus iuramehtorumf 
f vanum, interdum abomnipoena non tmiximy^tdLQtfacrlfici^eX' 
piatorio, erat immune, (i fcilicet ex errore quodam aut ignorantia. 
erat profec^um. Neque hic incerfeconveniunthebraeorumMa- 
giftri; quidam enim idem facrifieium, in omnibus iuramentorum 
fpeciebus praeftandum effe dicunt, imo ex difciplina Talmudica 
legeque in illa fundata, verberibus etpoenaforenfi adfieiendum,; 
talem ftatuunt. Quas tamencontroverfias, cum naeniis accenferi 
queant, componere, noftri iam non eft inftitui, cum m aimon. in 
Schebh, Henric» a i ns w o r t h /w. Cow/w^w^ in Levit. f. 25. ed. Lond. 
Ludbv» Comptegne de veil ad maimon. librum de Sacrif. e. X. p* . 
m. 155. ed, Lond. 1683. et /0. Eenr* otho in Lex* Rabb. Philologr 
p.jiin. 305 fqq. fvaviflimum nobis hac iii parte reliqueant otium,ad 
qdl)s leilores remittimus. 

' His itaque probe ponderatis, quaecunque de iuramentis in 
gente iudaica olim obfervata fuerunt examinatis, iudieium penes 
le<Si:orem'efto : an non melius fitiisdem penitus abftinere, fi fieri 
poflit, quam aut periurii poenas certiflimas fibi accelerare,auc cer-; 
te levis maculae notam(ibiinurere,ii de fide et pietate-noftrajnon 
omne auferri poffit dubium. Hebraeos certe do<$tores eadem men- 
te fuifTe, M a wiAnSchehhuoth c. Xll. §. 12. auftor eft certiflimus, di-' 
cens : SSd V^y;^ n4^ DInS NTl TC^ bonum effe homini non omni» , 
no /«;w^, etiam fi Dei nomine vel cognomine interpofito fuerint 
concepta. Eadem fide, etiam p h i l o eft, dicens m^i^ov xa^ j^w^s:?. 
Af 5*cfcTov Aoy/x^ (Pwrst ToawfAoroVi arug a^n^sven s(p SKd^n^h^i^ayfisvvi^ 
ug T«c Aoysg a^ycag eivaji vofn^s^oj, Optimum atqueutiliffimum ratio- 
nalique naturae ejfe convenientiffimum iuramento abfiinere^ atque ita 
fe veritati adfutfaceret ut verba pro iuramento accipiafttur. Et alibi 
rurfus : 78 (TTraJcej» \oyog opnog e<rQ> (is^ouog, ccxA/v>j? ,cti}/£w^gTa7oc - ^'" 
ri boni oratio pro iuramento Jlt firmo-r ifnmutatiH et fallare nefcio. x 
Quara ob caufam essenorum difciplina onininoeftlaudanda,de 
quibus losEPHus de B, /.11, 2. memoriae prodidit; quod ipfum 
iuramencum quafi periurio deterius vicarent \ lam enim mendacii 

i^ ^ con- 



im/MRi 




^-!'-ii 



M: 



puiamus, narn 
^p^mvisnoniiiep 
debejc^e.^ Rdfle^hinc a u g v Vti^i 

■ : V tlmq^ autjiiav^ flliq 

||C i^^mrare%tipidit0^ 
r; ^ iuniineaiacpratto agnofi 

N ljdw|eyfen^i:i|5rie^ h 

fy^e. 0Me!ntmur^M'^^ let 

Wl^''- ^n&r '^preflit-^ t E X'i s • \\\q Cq 
' !■ c«vy«/ffw fjbQvo»» NtftUs. meipro itii 
iv- AtqMC ij^-nos jsxe^ 

!atianishp|#t;pi^i?# 
bcjiilgnionlit^^^ds it^ 
lua in elab^h^lf^ gratia^M 

^ g^^^i*'^^»^^^^*^^^"®.^^ qua deo 
iriagno' nuiiiero obyips, proptei 

liobiSj^ejdi^^Q^net, /cerri 

^ qu^e^ijfitJi^ini MARTtALis/j^ 

•-::'; ( -^ 'V'^-^^:^;vi^.-;>^A^--- ■ ■'■■Z)»/»-^prQperat '• 




m;^>\^:y^ '■■:■■. 



'■■y..-- •>: 



im; iudicidirfoa^ftajj om Wts^eri|oiSa^ 5 
iifity caiiiciuSiicySlfi^ ijn foi^p hodiiemcyiSffi^fe ■ : 

oie agnofceht^si ftatiSlluiiSl^ 



Lj^atus;:/ Siexedis verac!efj^:'eff^ieumii^'i^ 
ku-isiurandi impfinerenecie0atent^mi^ 
i^eim :et peieMei^ :;Et lit f^^i^G^-EiTt^l^l?^;' 
fipiaeSta i^^|ie t2^eanij,eaftid i^nteiiillp 

jirAsf'et^S;i^:0|f|v;ai^ 

iredatur. V0ni§i]iagii^6m ppM 

netpr(iiti^itii^^:0l$$^ i;;- ;'-'>i''#^--5v^;:; ' 

ecutos f9|^i|iEJi|a^^ 

(imy^r Sl^ 
idiijip' cpmno^d^ 

atia linguJaiSqtie .fiavorev «ii|5plices^ J 

a qua decet humanij^^togaiwiSvUt eppiJeiv • 
s , prppterinniajnera l^qwi&gtavipra iiegotiaj 
iffimusque fity eadem fidi^ ftdsidieere^ 
r:i-ALis #.•//. Ep*^J>^0i^-/)v-^:-l'-^::::0^m^^^^^ ■■• 
^ ^rron »i?f «i/^ Ubrariu^! illis, ; ^;: -i-jvi^i ^%^i^ ^ : :. 

prpperat v^r/^j" ■annum^riif^.\tiMi^Mxyi^t " ? ' 




■-^f?--- 



V,. ;a , , • 



',■;»'■ - r: /, 

■ V, ■> •■ ■■ - 



,(/ 



; »;' . i'
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "[Shavuʻot], seu, De iureiurando secundum disciplinam Hebraeorum dissertatio academica [microform]"

See other formats
