Skip to main content

Full text of "Francisci Antonii de Simeonibus de bello Transylvanico"

See other formats 


L.1P- 



M 



'<* ^^ 



££.'' 



.-■2 






:" "^^ 






■;-V ■ f-.l-^i •^^•.■rj»j'^^y-- 

• .4.r ■(■n-7 ^:^^'%'k 









>t > 







- s 



<J ■ ",>' 



CHRISTIANI GOTTHELF HAVCKU 

A. M, PASTORIS- ET INSPECTORIS PORTENSIS 

L I B E L L V S 



DE 




ABRAAMI 

E CHARRIS IN CHANANAEAM 



AD VINDICANDAM 



AB OBTRECTATORIBVS 

SCRIPTVRAE SACRAE 

DIVINAM AVCTORITATEM. .. 




L l P S 1 A E , 

IMPENSIS HERMANNI HENRIGI HOLLII, 

MDCCLXXVI. 



C-/^ (' ^. 



CHRISTJANI GOTTHEI.F HAVCKII 

A. M. PASTORIS- ET INSPECTORIS PORTENSIS 

L I B E L L V S 

DE 



PROFECTIONIBVS 



A B R A A M I 

E CHARRIS IN CHANANAEAM 

AD VINDICANDAM 

AB OBTRECTATORIBVS 

SCRIPTVRAE SACRAE 

DIVINAM AVCTORITATEM. 











L I P S I A E , 

IMPENSIS HERMANNI HENRIGI HOLLII, 

ZvlDCCLXXVI, 






C 



1X35 



7^ 



VI R I S 

MAGNIFieiS EXCELLENTISSIMIS 

SVMME REVERENDIS 

S. S. T H E O L O G I A E 
DOCTORIBVS 

CELjEBERRIMIS 



10 AN N I G O D OFR E D O 
HERMANNO 

SERENISSIMI PRINCIFIS ELECTORIS SAXO- 

NIAE cAET. IN SENATV ECCLESIASTlGO ET 

CONSISTORIO SVPREMO ASSESSORI ET 

ORAJORJ SACRO AVLICO PRINCIPI 



lOANNI lOACHIMO GOTTLOB 

AM ENDE 

PASTORI PRIMARIO, DRESDENSIS DIOECE- 
SEOS SVPERINTENDENTI, SCHOLARVM 
INSCPECTORI, ET IN CONSISTORIO , 
SVPREMO ASSESSORI 



P AT RO N I S 



O V T l M 1 S M A X I M I S 



D. D. D. 



VI RI 

MAGNIFICI EXGELLENTISSIMI 

SVMME REVERENDI 




ES TRA hufmnitas' et infignb ergct me beneuolen'^ 
tia eo me perduxity vt VOBIS hunc- meum 
Hbelluminfcribere quajique confecrare auderem:: tum^ vt 
extaret mommentMmaliquodobferuantiaepietatisque erga 
VOS meae,, tum vt liber ipfe his: Nominibus le&uris 
omnibus: gratior ac commendatior foret, Et fanejiue de^ 
ligendi erant iudices , qui dt meo /abore exiftimare omni- 
mn opfmepolfenfy nullosreperire poteram,. quibus iujlius 
is deferretury quam VOBIS: Jiue quaerendi erant Pa- 
troni, quickinenter indiiudicando hoclibellomecumagere^n, 
nullos videbaffiy a quibus id certius expedari pojfet y quam 
VOS, In magna felicitatis meae parte ponam ^ fi Jlu- 

dium 



dimnrmmy in lihellol^ociconfiiiemi^ collocmum^?wncUs- 

plicui-ffe iiidicio VES TR imellexero : Tmgis aiitem de 

felicitate mea mihi ipfe gratuIahor\ Ji VOBIS pietatem 

. erga VOS rneam prohauerOy cuius colendae omni tem- 

pore ftudiofum fiitunm me ejfe fan&e pfrlUceor. OptOy 

vfquo Ioi2gms aetate progrelji fuerttis ^ eo laetius in pri- 

Jlino animi corporisque vigore ad agcndum quaji vernes^ 

efflorescatis^f ac crescentes in djesmentisviriditate, vitam 

VESTRAM ab imbecillitate virium et annorum inirra- 

vescentium iniuria conferuetis femper integram^ illibatamj 

vegetam et fiorentem. Caeterumy anmi mei pietatem 

tamvehementer in me ejfe confirmatafn , VO B I Sperfiia- 

deatisrbgOy vt eam non nifi cim vitajim depojitunis 

VIRI MAGNIFICI 

SVMME REVERENDIS NOMINIBVS VESTRIS 



ADDICTVS. DtDlTVSQJ('E 

CHRISTIANVS GOTTHELF HAVCKlVa 




P R AEF A T I O. 




luifle quosdam inter primae «cclefiae cruditos , in- 
venio, qui, cum peflime quaedam fcripturae fa- 
crae loca interprctando , tum infelici opera tmv^ 
rto(pettpefjt6m colligendo, fan6lioribus literis nihil diuini in- 
cilTe, purarent, imo inutiles irtas et impias pronunciarent, 
et homines ab earum iedlione retinendos iudicarent. Qiia 
opinione, tahquam contagione aliqua, multorum ailimi 
infe6li, tantum literarum facrarum odium conceperunt, vt, 
quod iis impenderetur ftudium, id omne non folum inu" 
tile , fed periculofum etiam et animis hominum per- 
niciofum , condemnandum arbitrarentur. Nemo hu- 
ius' rei ignarus eii ita, vt nefciat, Manichaeos, vetus 
omne Teftamentum a malo Hebraeorum deo profe- 
8um, et, vt ad fidei conjfirmationem ineptum, ita bo- 
nis moribus plane aduerfum, blasphematos efle, et il- 
los libros diuinos effe, pernegalle, qui Patriarchas et 
Prophetas, quos atrociflimorum criminuni ipfi reos agant, 

B laudi- 



laadibus commendent. Qaorrum, paulo aliam viam in- 
greffi , et ifti tendebant, qui evuniocpcnveiiieva , quibus Nouo 
Tjelbmento cpntrauenire Vetus apparet, ftudiofe colligen- 
tes et inuicem committentes, aeque, diuinos ef!e libros, 
negabant, qui euangelicis et apoftolicis fcriptis aduerfen- 
tur. Tum temporis necefTe Tane erat, ivc viri do6li et pii 
rem diuinam aecuratiori ifludio defenderent, non vt diui- 
nam acquirerent libris faeris au6:ontatem , quam aDeo ha- 
hQntf aeternumque habebunt, fed vt argumenta, !quae- 
cunque ifla /int, diuina et humana, externa et interna, pro 
fcripturae facrae diuinitate, ante oculos hominibus pone-^ 
rent. Quod AugulHnus, pro ea, qua valuit, doflrina, 
multis libris ftrenue rem chrillianam defendendo, elFecit: 
«t, cum, Adimanti, itidem /VJanichaei, ex diflis facrae 
feripturae inter /e pugnantibus diuinitatem pernegantis, fu- 
rores ita comparatos elfe, videret, vt iniirmi fide facile de- 
ciperentur, etiam hos retudit peculiari Hbro, fententias 
amice componens, quae." intricati ponderis aliquid habere 
yiderentur. Ex quo intelligitur , impagnantium diuinam 
fcripturae facrae audqritatem mbrem omni fuiffe aeuo,^v-t 
ivavTiocpuivojuevot pr^LQCidiomm iuOidi' ^ malae fuae rei adhibe- 
rent: vnde venit, vt codem, quoaecefTe fuit teinpore, vt 
argumenta pro facras fcripturae diuinitate denuo propone- 
rentur, etiam loca ivctvTiocpctvtj conciliarentur, iflorumque 
amica confpiratio oflenderctur. - Poft Auguflini tempora 
plerisque ita diuina librorum facrorum au6Voritas vifa fuit 
demonftrata, vt nemo facile Chriftialiorum de ea dubita- 
ret, necinargumentis, quibus niteretuf , praecipuam po- 
neret curam , kd certiflime quisque perfuafus effet, libros 
canonicos diuina gaudere au6loritate, quae pugnare in illis 
viderentur, effe rite concilianda, et nequaquam, ad eii- 
ciendoscfcripturalibrosfacrost adhibenda. J3. Gerhardus 



m 



xr 



in iocis theol. loc. 1. §. 20, dicit, homiiles, qiii intraeccle- 
fiae pomoeria viuunt, de fcriptnra^ aucloritate non quae- 
fiint , cil enihi principium» Quomodo poflent cff^Q vere 
difcipuIiChriftiv, (i do&rinam Ghrifti velint in dubium re-- 
vocare? quomodb vera Eccleiiae membra, G de fundamen-' 
to Eccleliae dubitare velint? quornodo id fibi probari pe- 
tent, quod ad probanda alia femper affumunt? quomodo 
de eo dubitarent, cuius efficaeiam in cordibus perfenti- 
fcunt? Spiritus lan6lus in ipforum cordibus teftatur, quod 
Spiritus fit veritas, i: e. quod do6lriria a Spiritu fan^^o pro- 
feda fit immota veritas. 

At nos in ea incidimus tempora, quibus facrarum li- 
tcrarum au^britaS denuo impugriatur; priftinae obie6"^io- 
nes renouantur, nouae dubitationes adiiciuntur, alia, quae' 
ad rem ipfam parum taciunt, imniiscentur, et tam atroxin- 
ter ipfds diuinae do6lrinae confeffores vtrinque fummo ftu- 
dio et alacritate geritur bellum , vt quotidie noua arma, et: 
ad oppugiiandam coeleftem do^rinam, et ad defendendam^ 
eandem proferre videas, etfinem bellilonge remdtum ti- 
nieas. Longeabfit a mc, vt putem, viros dofliflimos, 
qui nouis nuper obie£lionibus Iblicitarunt diuinitatem fa- 
crae fcripturae, efle impietatis infimulandos crimine, aut 
blasphemiae arguendos ,' aut, quas calumnias proifus a 
Chriftianorum disputationibus remotas cuperem, Mani- 
chaeis aequiparandos , vt multo magis putem,'eorum prae- 
cipue confilium fuiffe hoc, vt antecaptas, in rebus theolo- 
gicis opiniones magis magisque de loco fuo deiicerent, et 
lludium diligentius de rerum facrarum fontibus cogitandi 
excitarent: Facileefi: videre, quicquid in hac re effecerint. 
Conftat enim, multos.fidei confellbres ex languore et fo- 
poreexcitatoseffeita, vtalii, quantopere fe hadenus ipfi 
* * B 2 dece- 



XII 



deceperinty fentirent, putantes (e de diuinitate facrorum 
librorum certiflimis firmi/nmisque argumentis perluafos fu- 
ifTe, quod tamen aliter.fuit; alii autem ad diligentiorem 
fcripturae iacrae le^itionem excitarentur, vt nunc, de quo 
iiunquam cogitarunt, de argumentis diuinitatem librprum 
facrorum comprobantibus , maiori cura circumfpicerent, 
fuaeque fidei noua quaii fulcra quaererent. Quis auderet 
Theologos, qui facras venerantur literas» obferuationibus 
facris et pluribus verbis explicant ct ornant, conferrecum 
contemtoribus-omnium lacrorum librorum, qui hoftili eru- 
clarunt animo, qiiicquid contra dogniata facra blasphemati 
funt, quod^de iftis ne fuspicari quidem licet 

Noui tamen impetus in facras Jiteras et hoc e/Tece- 
runt, vt .pii Theologi et do^i denuo , partim omni cura 
et ftudio eosretundercnt, partim.ftudiofiflime in arguinen- 
ta, pro diuina auftoritat^ baclenus vfurpata inquirerent, 
leuia et iine accuratiori examine adhibita reiicerent, firmi- 
ora maiori cura ftabilirent, iniufte impugnata defqiderent, 
nouoque robore ftilcirent, internum facrae fcnpturae tefti- 
monium curatius obferuarent, et extern^ foHcitius exami- 
narent, infpirationem diuinam diligentius deterniinarent, et 
Dei rede colendi rationem ftudioliftime vbxque manifefta- 
rent. Numquid vtilius Iaudabilius'que tiBi vicietur hoc ftu- 
dio ? numquid autem poftulari pqtert aequius JKoc ? ne quis 
in hoc demonfirandi genere argumenta mathematica me- 
tfiodo depromra dcfideret, quae in talire nec produci pof- 
funt, nec dcbent, fufficit probabilis demonftrandi ratio. 
Quod eo monendum cenfui confilio, ne quis putet, tam 
diu de audloritate fcripturae facrae diuina dnbitari pofte, 
quam diu non omnis dubitandi locus^interclufus fit. 

Cum 



XIII 



Cum autem imvTiopctvnf quae m Bibliis lacris hinc in- 
de occurrunt, non parum diuinae contrariari videntur au- 
d:oritati, et hoftili eandem impugnantibus animo, anfam. 
praebere folenty eo acriori inrurgendi aduerfus eandem vi 
et ardore ; ifti non mediocrem mihi vifi funt lacrae fcriptu- 
rae operam praebuifle? qui, vet ex inftituto, yt e ludaeis 
R. Manafles ben Ifrael in Gonciliatore, ex aljis Fridericus 
Spanhemius in dubiis euangelicis, Augufti^ Pfeiferus m 
dubiis vexatis, alii, de hacre disputarunt, v^ in vnius al- 
teriusue locidubiis fcripturae Ibluendis operam fuam col- 
locarunt. In fimili cauta elaboranda ipfe olim p.ericulum 
feci, et paginas quasdam in publicum emi(i> quibus diuini- 
tati 'facrae fcripturae confulere et pugnantia inter (e conci- 
liare iluduif ied initium modo rei fadtiirn eft» imo nec 
ipfius rei » ied refutationis cuiusdam fententiae, nec reiiqut 
quid additum, quia videbatur tum temporis eiusmodi di- 
fputatio fere fuperflua, neminem cum de au6toritate iacra- 
rum literarum diuina dubitantem audiebas, hec inter chri- 
ftianos homines, qiir eliminandos hos vel illos libros e ia- 
crocodice, cenferent^ quenquam videbas. AGriteraiitem 
cum pugnari ante paucos artnos Coeptum eft inter do6ti/Ii- 
mos viros de eo, an omneslibri, quoscodex facerconti- 
net, fint diuinae originis, etmultaeallegataefunt rationes, 
quae ex quorundam mente impediant, quo minus eadeni 
omnibus tribui pollit au6loritas: inter easdem vero ratio- 
nes quaedam inde defumtae funt, quod in multis locis pa- 
rum (ibi conflent fcriptores facri, denuo cogitare coepi de 
meo quondam fuscepto labore, conciliandi ea, quibus Mo- 
fes et Stephanus in defcribendis Abraami e Charris profe- 
6lionibus in Chananaeam pugnare videntur, ea, quae tum 
ina6la manferunt, profequendi, et repetendi ea, quae 
olim hac de re in lucem emiffa funt, fpe.fretus, quos- 

B 3 dam 



XIV 



dam futuros eifre, qui conatus noflros non omnina con- 
ttmnant. 

Cum quis autem noftrum male interpretari confilium, 
autjn ilispicionem nos, quafi his verbis lcriptiunculae no- 
ftrae quaereremus fimulationem, adducere poflet, non ope- 
rani nosarbitramur, tempusque conlumturbs, fi exempla 
quaedam , ex fcriptis Theologorum do6lilllmorum nouiffi- 
mis, afiertiont noftrae confirmandae adduceremus, quae 
funt a quibusdam eum in finem allegata, vt, quam multa 
kuia et inter fe pughantia in faeris Bibliis pceurrant, proba- 
rent. Leuiter tantum attingemus quaedam, nortrumque 
qualeGunque iudicium adiiciemus. In verbis lo, V,*3p. 

ifiBuvaTe, tus y^ei^a>s, oti vfjLBis ^oiteiTe h etvTutg ^Mtjp uitovm 
sxeiyj Kocf €iie7mt eia-tv ^ eti'-iuafTv^S(rocf zire^l ifjt^, remittit Ser* 

vator O. M. non fuos modo, led et omnium temporum 
auditores ad fcripturam facram legendam, fcrutandam et 
inutftigandam, tanquam ad fidei principium, et credendo- 
rum faciendorumque normam, imo tanquam ad medium 
falutis aeternae confequendae. A uditores Seruatoris quid- 
nam videntur tibi tum intellexifte per TceV y^cL^pels', certe 
non alios libros, quam quos Chriftiani a ludaeis, in catalogo 
diuinorumlibrorum, acceperant, ti:2^n"inDn» d^n^dj. niin, 
et quos fua audoritate Seruator confirmauerat. At hodie 
do6tiflimi quidam Theologorum Seruatoris fententiam ar- 
gumentis refellere fibi fumunt aientes, fcripturam V. T. 
parum continere ledlu digni, ad promouendam hominum 
felicitatem aeternam, imo quosdam libros, praecipue hi- 
ftoricos eliminandos efle, vt qui nihil omnino vtilitatis con- 
tineant» Quidnam aliud faciunt fermonibus his viri eru- 
diti, quam vt contradicliones affingant fcripturae facrae, et 
eas literas facras plerasque nuilius efte momenti pronun-t 

cient, 



mmm 



XV 



cient, quas Chriftus vtiliflimas ad falutem et iieceflarias lau- 
dat. Mihi ita res fe habere videtur, Seruator optimus 
candido commendauit fuis auditoribus animo ledlionem fa- 
crae V. T. fcriptur^ie, dicens, e^evpaTe Tag y^apetf, oTt kei- 
vent ela-tv, al f4.a.fiTu^^ffUf 7re^\ e/^S. Nomie neceffeerat, vt 
vel ipfi fcirent, quosnam librpsSeruator per tus y^a<pas in- 
telligeret, yel ab ipfo numerus librorum certus defignare- 
tur, qui fub voce yfa<$«j' intelligeretur. At nihil expli- 
candi gratia addidit, ex quo manifeflum eft , ipfius audito- 
res eos per Tds ^^^(pfltjr intellexiffe libros, quos ludaei in 
catalogo librorum diuinorum fub nomine legis ,- Propheta- 
rum et Hagiographorum compledlebantur. Quod fi ye- 
rum efly iudit Chrif^us auditores fuos, vt ex omnibus li- 
bri§ V. T. nullo excepto, haurirent, quae adfidemin fe, 
etper eam ad aeternam nece/Jaria e/Ient falutem. Ex quo 
patet, adquem praecipue vfum le^Ho V.T. adhibenda fit, 
non vt dogmata modo communia ad animi culturam infer- 
vientiainde haurianthomines, fedvttypos, vaticinia, ge- 
nealogias legaiit, compararionem earum rerum cum Chrifli 
perfona, origine etoilicio infHruant, verum Me/Ham inde 
cognofcant, imm fidem itabiliant, et per hanc ad aeter- 
nam falutem adfpirent Eadem cura, eodem fludio, quo 
quis inflitui vult explorationem diuinae fcripturae auclori- 
tatis, eodem ftudio comparatio omnium V. T. librorum 
inftituenda eft cum librisN.T. vt inde cognoscamus, quo 
nitatur iides noflra, et an leliis' Nazarenus verus fit Mef- 
fias. Quis negaret, continere iibros V. T. multa ad popu- 
lum iudaicum vnice fpe^lantia, nof^ram falutern non con- 
cernentia, et propter hoc leuia , cuius rei rationes fumme 
Venerabilis Ernelli, Biblioth. Vol. II. p. 441. graues et fir- 
rriiffimas dediti et re^Eliffime monuit, libros vtriusque te- 
ftamenti effe diuinos, et nullos propterea, quod in aliis vti- 

liora 



~X1V 



dam futurps effe, qui conatus hoftrds non oitinino con- 
temnant. - '; ■ ' ' 

. ' ■ '• ■ ' --.■■..-. • ^ , ^ -'. .. ■■ ^ 

)»■."■'■ ' ■ < ' ■ -. ' '.'"■■■■ . ' ■ " 

Cuni quis autem hoftriini hiale interpretari confilium, 
aut jn iuspicionem nos , quafi his verbis iGriptiuncuIae nor 
ftrae quaereremus fimulationem, adducere poflet^ noii ope- 
rahl nbsarbitramur , tempusque conrumturbs, fi exempla 
quaedam , ex fcriptis Theolbgprum do6lifiimdriini: nouiffT- 
mis , aftertidni noftrae confirmandae adduceremus ,: quac 
funt a quibusdam eumf in iinem alkgata, vt, quam muka^ 
leuiat ct inter fe pughantia in facris Bibliis pceurrant, proba- 
reht. Leuiter ^ tantum attingemus qua^dam , noftrumque 
qualecunque iudicium adiiclemus. In verbis lo, V , * 39. 

efmare^ raf lyfu^eiis)^ ori " CfjtBts ^^okbTts ey : e&uTaif ^Mijp uieovm 
^etVy Kd^' ixeTvat eta-iVieLi^^^^ zire^i efJL^, remittit Scr* 

vator O. M. hon fuos modo, fed et omnium temporum 
auditores ad fcripturam facram legeridam, fcrutan^ani et 
inutftigandam , tanquam ad fidei prihcipium ,; et credendo- 
riim faciendoruinque normam , imo tahquam ad medium; 
faluf is aeterhaie cohfequendae. Auditores Seruatoris quid- 
nam videntur tibi tum intellexifte per rrtV yf<*<p*ff; certe 
non alios libros, quam quos Chriftiani a ludaeis, iri catalogo 
diuinorum librorum , acceperant , eininDn r-D^N^^n j > n^nn. 
et quos fua auftoritate Seruator conlirmauerat. At hodie 
do6liflimi quidam Theologorum Seruatori? fententiam ar-: 
gumentis refellere fibi fumunt aientes, fcripturam V. T. 
patum continere Ie6lu digni, ad promouendam hominum 
felicitatem aeternam, imo quosdam libros, praecipue hi- 
ftoricos eliminahdos efte, vt qui nihtl omnirio vtilitatis con- 
tineant. Quidriam aliud faciunt fermonibus his viri eru-- 
diti, quam vt contradiclipnes affingant fcripturae facrae, et 
eas literas facras plerasque nullius efle momenti pronuni 

cient, 



■"■'■' i , ! XV 



cieht, quas Ghriftifs vtiliffimas ad falutem et neceflarias lau- 
dat. Mihi ita res fe habere videtur, Seruator optimus 
candido commeridauit fuis auditoribus animo le6^ionem fa- 
crae V. T.fcripturijle, dicens, e^evvuTe ras *y^«tpcis y 'ort- kel- 
mi elcriVf ett fiAftu^Ss-atf Treyi 'ejxS, Nomie neceffe*erat, vt 
vel ipfi fcirent, quosnam libr0sSeruator per t«V yfucpas iii- 
telligeret, yel ap ipfo numerus librorum certus defignare- 
tur, qui fub vocq yfacfx^ intelligeretur. At nihil expli- 
caridi gratia addidit, ex quo manifeftum eft, ipfius audito- 
res eos per rctff yftft^«ontellexifre libros, qups Fudaei iit 
catalogo librorum diainorum fub nomirie legis,v Propheta- 
rum et Hagiographorum comple£Vebantur. Quod ii ye- 
rum eft» iuffit Chriftus auaitores fuos, vt ex omnibus It- 
,bri§. V. T. nullp exceptp, haurirent, quae ad iidem in fe, 
et pcr earii ad aeternam necertaria eilent falutem. ; Ex quo 
patet,- adquem praecipue vfum Mio V. T. adhibenda fit, 
non vtdogmata modo communia ad animi cijlturam infer- 
vientia inde hauriant hpmines, fed vt typps, yaticinia, ge- 
nealogias legant, comparatiQnem earum rerurii cum Chritti 
perfona, origine et oificio inJlituant, verum Meifiam inde. 
cognofcant, fuam fidem ibbilinnt, et per hanc ad aeter- 
nam falutem adfpirent Eadem cura,^eodem ftudip, quo 
quis inltitui vult explorationem diuiriae fcripturae auclori- 
tatis, eodem ftudip comparatio omnium V. T» librorum 
inftituenda cil: cum nbrisN^T. vt inde cognoscamus, quo 
nitatur fides noilra, et an -lefus' Nazarenus verus fit Mef- 
iias, Quis negaret , continere libros V . T. multa ad popu- 
lum iudaicum vnice fpe6^antia, noftram falutein non con- 
cernentia , et propter hoc leuia, cuiiis rei ratiqnes fumme 
VenerabilisErneili, Bibiioth. Vol. II. p. 441. graues et fir- 
iriiifimas deditf et re<9:ifiime monuit, libros vtriusque te-- 
ftam^ti effe diuinos, et nuUos propterea, qupd in aliis vti- 

liora 



XVI 



}iora doceantur reiiciendos, ted predum omnibus fuum 
ftiituenduni, et vtrumque Teftamentum eo, qub decet 
Chriilianum, ftudio legendum. 

Accedo ad alium locum^ xjuo Toannes grauiffime con- 
firmat, omnia ab Fuangeliftis de Chriito (cripta, kt yeyfufji- 

fjLem, oTi 'ifjT^s i<3tV;0 X^i^os « viog t5 ©e^, x«} iva, 7rt<fevovTeg 

^coijv sxoojiA.ev ev tu) ivoy^ctT^ ■avTS. At minus xedle, ex quo- 
rundam do(El:orum opinione locutus ell ioannes , fiquidem 
ipii obiiciunt, muha in Euangeliis (dn&is proponi, qtiae 
nullam prorfus ad hunc finem obtinendum vim habeant, 
nam in Matthaei Euangelica enarratione praeter coiicionem 
Chrifii in monte habitam pauca, imo nulla homini chri- 
itiano vtilia occurrere; narrationes enim de obfe/lis nuHius 
efle pretii, et hiiloriam de feptem diabolis, Mariam obii- 
dentibus, ad Joquendi formulas iudaicas t(k referendam. 
Ex quibus patet, contrario niiu infurgere viros do6los ad- 
verfus loannem , et res iftas nuUius pretii eife, afhrmare, 
quas hic ad iidem in Chriilum confcriptas eile, grauiter 
pronUnciat. Accuratius fi perpendas Joannis verba, ne mi- 
nimumquidemobfcuritatis, vt haeiites, quomodointelligi 
velit, deprehendes. Sed obie^liones virorum laudatorum 
ii legas, vbique defiderabis rationes, quibus fuas opinio- 
ries, ad iniirmanda et alio detorquenda oracula facra , ilu- 
dio conquiiitas, leuiter tantum confirmentj quo in iuipi- 
cionem veniunt, fe non optima fide, quam de fe faepiflime 
praedicant, munus Interpretum facrorum egiffe. Paulus, 
vt alio vtar exemplo, 2 Timoth. III, 1 5. fra.<retv y^ucpijv Seo- 

TTvev^QV laudat, et aCpeAt/iiov dicit ^fos ii^oKrKA^iav^ tt^os eHy%ov^ 
TT^os eTTeivofBua-iVy tt^os 'Jraihia.v Tfjv ev ^iKatoa-vvij. Sed qui- 

dam noftrorum Theologorum vere pugnantia aiRngunt 
Apoftolo, dieentes, multa legi in fcripturis leuia, coritorta, 

inuti- 



\ 



XVII 



imitilia, ct in vniuerfum plurima longe elfreremota ab ea 
audloritate, vt poflliitad yfttpiv BecTrvsvrov referri. Pona- 
mus, ait quidam vir do6ii/?imus, infpirationem diuinam 
olim extendilfe fe ad verba etiam fcriptoris facri, tamen 
nunc euanuit ifta, et neutiquam ad verba, quae hodie Je- 
guntur in Bibliis facris, trahcnda, propter apographorum 
permutationes , quae facerent, vt, propter varietatem le- 
61ionum in multis locis, qui pumeriis et ordo verborum 
proprius fuerit, ignoraretur, nec, an pauciora vel plura, 
in hoc vel ifto loco, olimfuerint verba, neutiquam certe 
dici poffct, Quamuis lacri codicis integritas , exclufa vni- 
verfali omnium codicum corruptione, merito adftraenda, 
minimetamennegamus, librariorum ac typothetarum in- 
curia, in multis codicibus manufcriptis pariter ac impreflis 
aliquam hinc inde discrepantiani in certarum vocum feri- 
ptione inueniri, cuius fontes et oceafiones oftendit fummc 
Ven. lo. Henr. Michaelis in praef. bibl. ebr. cap. lll. §. 5. 
p. 17. Sed quid inde? num igitur verbi diuini voces perie- 
runt? nonne dihgentes et do&i viri variantes vtriusque te- 
ftamenti lediones fummo ftudio conge/Ierunt? in quibus 
colle6lionibus vera cuiuscunque loci le&o omnino fupereft, 
et ope artis criticab a doftis viris maxime reftituitur, ita vt 
minimeefficiaturinde, non amplius Traa-ctv y^acp^v cffe Sea- 
TTvev^ov, quoniam in quibusdam locis variae occurrant le- 
6liones. Diuinae voces vere fuperfunt , etiamfi in quibus- 
dam locis veram nefciamus, tamen diuinae do6lrinae fen- 
fus vbique remanet incorruptus. Haec et alia eiusmodi ge- 
neris leguntur in libris fumme Vcnerabilis do£liffimique 
Semleri, de Canone, in multis locis, ,*e. g. P. I. p. 116. 266. 
26S' lis rebus, quae diuinam quibusdam derogarent libris 
facris audoritatem , accenfuerunt viri do6li leges ludaeo- 
rum praefcribentes cultum leuiticum, ct quae ad illum 

C fpediantj 



xvm 



fpe£!ant; afiirmantes, ea omnia fere, cui Mofes iummam' 
kudcm tribuerit, et affinxerit neee/Iitatem, non effe itncom- 
parata, vt diuinum auftorem faperent. Proiiocant iimul 
ad epiflolas Paulinas, vt videantur patrocinium fuae cau- 
fae in ipfis lacris Hteris habere, et oflendunt, Padumipfum, 
Apoftolum lefu Chrifti, de legibus Mofaicis contemtim lo- 
qiii, quas Mofes fupra modum laudaret. Praecipue verba, 
quaeGal. IV, 9. leguntur, iaudant, vbi Pauius praecepta 
Mofaica vocat d<r^m xo^ Tnoixa. <iOix^m^. i, e. rem iiifirmani 
etleuem, feu nullius pretii, et exindecolligunt, necinDei 
cultu a Mafe inftituta, iicc in legibus iftum praefcribenti- 
bus diuini quid inelTe, ideoque ipfo Paulo^ au£lore vili- 
pendenda eife,. et, vt diuina au6^oritate indigna, eiici- 
enda e facra feriptura. Hoc aucem virorum' do6:ifJimotum 
noftraque Jaude niaiorum^ iudicium fere effe temerariuray 
aequi rerum arbitri agnoscent , qui diuerfum modum ac 
confiUum, diuerram teraporis rationem obferuandam effe 
in di6lis, quae fibi contradicere videntur, norunt. Pre-^ 
tium,. quod Miofis tempore cukui leuitieo iktuebatur pro- 
pter adumbrationem iacrificii Ghriftl, non amplius ipfis 
thrifti -temporibus valuit , et gloria' Chrifto competens, 
non potuit tribui iftius vmbris. Proinde fi comparationeni 
inftituas inter praeftantiam Chrifti et adumbrationera eius 
per eultum leuiticum, iane hic re£le u<rBevfj nafffTux'^ '^o*' 
X^ttiu nominatur, qui fuo tamen tempore eratres vtiliftima 
et praeftantiflima. Vt diucria fuerunt ecclefiae tempora, 
decebat etiani diuinam fapieutiam, diuerfis temporibus, fiue 
diuerfis aetatibus ecclefiae, diuerfimode cum ecclefia agere. 
Cum enim certis de caufis non vifum eifet Deo, ftatira mit* 
terefiliura fuum, neceffefuit, vt pedetentim et paulatim, 
donec ifte fol' iuftitiae oriens tenebras no£lis prorfus depel- 
fcret ,, lux, aiFulgeret ecclefiae. Plane fe res habet inDei oe- 

eono- 



XIX 



conomia, iicut, au6tore Apoftolo, in conuerratione .patris 
cuni iilio, Nam, non folet pater cuni filio puero aliter 
agere^ quam fi puer feruus eifet, licet iit iilius et hcres: 
non aperit ed animum fuum, neque enim actas illa capax 
eil: lignificatipnis tam nudae et apertae, raoris et mencis 
paternae; fed vbi £Iius peruenit adaetatem adultam, pater 
iokt cura eo agere familiarius, ac primum incipit exuerc 
ieueritatem illam paterni vultus, et cura iilio mentis fuae 
arcana communicare. Duo prius lieeat, quara ab hac di- 
fputatione difcedara, nionere, quae tuni ad conciliandi md- 
dum fpe6lant, tum ad totam difputationera , quae hodie 
de eo agitur, an omnia, quae videantur in Vet.Tefl:amento 
da-Beyn Kocf •ntcdxa.^fnx^iai. eife, cx factis Hteris fint eiicienda, 
Dudura ipfi ludaet obieruarunt, optimanv eiTe conciliandi 
rationem eam, quae interueniente tertio aliquo fcripturac 
loco peragitur et confirmaturj fi nirairuraduo verluS.fibi 
inuicera contradicant, fuspendendum efTe iiidicium ftatuunt 
tamdiur r=Dn^j:3 DnD'»') ■^tyiVvT^n dtoh Ni::ni(j; ^jr, donecve- 
niat iocus tertius et praeponderet inter eos. De qua re 
lo. Henr. Hottingeri^verba in Thef philol. p. 250. huc 
transfcribere rae non poenitet. Apparethinc, ait, quam 
fuerint ludaei m conciiiandis fcripturis facris religioii Ni- 
hilccrte veritaticonuenientius, nihil ad vindicandam fcri- 
pturae auc\oritatera opportunius, nihil denique pro optirai 
interpretis partibus commodius dici potuiilet. Viderunt 
nempe, non in ipfam ftatim debachanduni efile fcripturae 
maieihtera, fi vel maxime nos diificiliora quaedam eius ex- 
erceant loca, aut bexMTLocpavHtt occurrat: ied laborandura 
potius, vt, per o-o^/5/^o-/v , ieu collationem, omnia apte 
in bibliis cohaercre, et dbfcuriora, aut \\\ ipeciera pugnan- 
tialoca, abipibSpiritufanflo, alibi clariusloquente, con- 
ciliari , demonftremus. Haec ille. Nunc exemplum fupra 

C 2 allega- 



XX 



allegatum obferuationi iubirdemus. Mofes laudauit leuiti- 
cum cultum et promidc, omni felicitatum genere cumula- 
tum ivU qut ex mandatis iltis viuerent. Paulus contra, fab^ 
batha, ac fefta nouiluniorurn iudaica, varia racrificla et 
leges de omnibus iflis rebus , appellat ret d<r&ei>'fj Kd) frroox^ 
^toixiioby quae nutlam potuifTent dare cuidam perfe^lionem 
et abrogata ellent, Ace ro dUTm dirBms ko^ dvacpeAeSy pro- 
pter infirmitatem earum rerum ct inutilitatem , lex enim 
ceremonialis expiare non valet. Quid fiet adeo cum iftis» 
quae de tota legis oecondmia habentur in (cripturis? num 
eiicienda tanquam inutilia, et expungenda> vt Dei verbo 
indigna, et ab ipfo Apoftola^pro inutilibus pronunciata? 
Neutiquam! Chriftus enim fe arbitrum conflituit A4atth. 

XI, I ^. et dixit; frdnes ol '^^oCp^Tocj Kat vofjLOs ieof 'laeivy» 

TFfoecpHrsua-aKi Quibtrs hoc voluit dicere, beconomiam le- 
galem vsque ad loannis aduentum in prctio fuiire, nunc 
^utem abrogatam. Legis et Prophetarum nomine Chri- 
ftus non euangelicas conciones, quae in Mofis et Prophe- 
tarum fcriptis extant, Ccd conciones proprie legales, et 
typos Memae intelligit. Quanqiiam igitur Mofes et Pro- 
phetae vaticinati funt duntaxat vsque ad loannem ; et Chri- 
flus eft irapletiaac finis legis, Rorfi. X. libri tamen Vetc- 
ris Teftamenti nihilominus in ecclefia legendi, et omnia, 
quae continentur in if^is, fub loco ad infignes vtilitates et 
aedificationem piorum accon>modanda funt. Alterum 
quod monendum mihi fumferam , eft hoc. De fcripturae 
facrae diuina aufloritate tutius re^iusque non potefl iudi- 
cari, nifi vbique refpicias Chriflum. Reuelationis enim 
fupernaturalis neceiliras aliter vix probari poteft , nifi dicas, 
eum in , fihem Deum illam procurafle , vt homines inde 
onines cognoscant medium reconciliationis noftrae cum 
Deo, etredemtorem, qui efFecerit eam» lefum Chriftum, 

ct 



xxt 



ct ordinem, quoparticipespoffimusgratiac reconciliationis 
fieri. His pbfitis, et quis rcpugnaret? non potuit non 
fieri, quin omnia in faeris literis V. T. haberent refpedtum 
ad Chriftum, feruatorem hominum, et ex hoc lucem fuam 
verarn libri biblici omn^s fere acciperent, ifti etiam , qui 
genealogiae Chrifti particulas tantum continent. Cum 
enim redemtio hominum, per Chrifli perpefnones et mor- 
tem perficicnda, non potuit, inde ab origine mundi, omni- 
bus diebus fieri, fed oportuit Chriftum opus certo quodam 
tempore fuscipere et perficere, facile cognoscitur, ea tem- 
pora> quae ante Chridi aduetitum praeterfluxerunc, eos- 
que libros, qui tum ad eruditionem hominum iti do^rina 
de Ghrifto icripti funt, non potuille ea luce collullratos 
efle, qua lucent^ qui pofi pera6lam hominum redemtio- 
nem, et poflquam fol iuflitiae omnia clariffima luce collu- 
ftrauit, funt confcripti. Tanquam cum filiis pueris Deiis 
blim agere debuit cum hominibus , Seruatore Chrifto non- 
dum nato, quibuscum pofl eius natiuitatem grauiora quafi 
tradlare potuit. Quicunque haec circa Ie6tionem facri co- 
dicis negligunt, non poffont non in pluribus locis res di- 
vina Maieflate non dignas, multa ieuia, non ledlu dignny 
et ivuvTiocpetpeias fine numero deprehendere: qui autem fco- 
pum fcripturarum facrarum vbique praefixiim habebunt 
Chriftum, cognoscent, tam amice praecepta omnia, mo- 
nita vitae, exempla ad imitationem propofita, cultuum 
Gumprimis inflituta, confpirare, vtad vnam omnia fbrmata 
exprefTaque cernantur ideam, et ex vno promanafle fonte, 
ita autem diflributa, vt omnibus omnium temporum ho- 
minibus, quae fibi profunt, attributa videas. Praeflantif- 
(imi omnium temporiim Theologi de hac re ita flatuerunt, 
vt fibi perfuaferint, Ie6lionem bibliorum facrorum, prae- 
dpueVetTeftamenti, quaenegligatventurumMefKam^ nil 

C 3 vtili. 



XX w 



vtilitatis prolaturani eiTe: ad vnicuni enim eundemque fco- 
p.um omnes coUineant Jibri facri, qui eft: Chriftus Seruator. 
Qno percinet iilud Auf uftini traft , 9. iri loan. Non fapit ve- 
tus fcriptura, niii Clirift:us in ea intelHgatur. Quae non ita^ 
func intelligenda, ac fi in omnibus onmino fcripturae ver- 
bis et effads proxime de Chriflo Mediatore agatur, quod 
qui oft:endere iludent, fe literasque facras contem^ui ex- 
ponunt; fed hoc modo, vt credas, omnia inft:ituta Mb- 
i^iica, totamque eius oeconomiam refpexiftfe ad Chriftum. 
Satis liquet, Paulum Apoilolum auocare (luduifle H^braeo- 
tum animos, a lludio rituum et ceremoniarum , ad Chri- 
ftum foium, Cap. XIU. Ep. ad Hebraeos, hoc pafto; et(i 
vet^res liidaeiin iis ritibus fe exercuerunt, non inde tamen 
vHumlruclum, fed a Chrifto, ad quem omnes ritus, omnia 
inllituta, omnia facri^cia /peifl-abant, falutem confccuti fuut; 
Chrift:us enim, x^h auj .afifxe^ov i/avris^ efl: idem heri, ho- 
die , et in aeternum , hoc eft-, nunc Seruator non efl: ita, vt 
olim non fuerit , atcjue vt non ftt futurus 'm aeternum Ser- 
vator. In-hoc fenfu verba Auguft:ini funt accipienda; Bi- 
blia facra funt legenda, ac ii fanguine ChriiH per totum fcri- 
pta eftent, i. e. vbicunque legas in ihcris litetis, et videas 
jeuia, in fe quidem inutilia, et ad excolendum animum ne-' 
quaquam apta, credas, vel totum, cuius partes funt, vei 
ipfas partes refpeflum quendam habere ad mediatorem De- 
um inter et homines. Videntur mihi , pro qualicunque 
meo iudicio, in hoc, viri do<!iliftimi, qui, multa in fcriptu- 
ris occurrere nimis ieuia , diuinae Maieftati minus congrua, 
et fibi hinc illinc repugnantia, iudicant, peccare, quod fcor 
pum fcripturae praeflantilTimum et cuius gratia praecipue 
'Deus curauit, vt confcriberentur libri facri, rationem re- 
conciliandi nos cum Deo per Chriftum nimis leuiter tan- 
gant, et modo fententias acutas, apophthegraata, difci- 

plinam 



xxrn 



pKnapr er praecepta vIcrutimT vlwqire d^fulerent. Quidi 
enim alitcr fibi volunt acutiflinii iflri , et in eacteris non fa- 
tis landandi viri, qui talem inlHtueridi irationem: a fan^Elis 
fcriptoribus polhilant, omnibus quae fit omnium tempo- 
rum hominibus eonueniens^ et vtilis, et nullas res, quae 
genti> populo, regioni, eertis moribus fint proptiaej etviui 
commurii, vtputantT nihil profuturae Gontineat, quam^ali- 
nra, praeter Chriftum> obtrudere fcripturae facrac fcopam. 
Itatamen fenfim permutafle videntur fententiam fuam viri 
laudati, vt, quae omniBm vfm non fatis refpondent inli- 
teris facris , non eiicienda prorfus cupiant,: fed do6:rinae 
Noui Teftamenti non aeqiiiparanda cenfeant, et ChrilHa- 
nis, ne toties V. X legant, quoties Noui Teft. praecepta 
perluftrent, fuadieant. Quis huic confilio contradiceret? 
Satis dixilfe nos putamus de iis, quae, ad conicribendani 
qualemcunque hanc commentatiunculam r nos denuo ex- 
citauerunt, et aliquatenus impulerunt; quiaamici, quibus 
eonfilium noflrum olim fusceptum , commentanfti quaedams 
de profeflionibus AbraamieCharrisfatis efi^notuni, nos in- 
terdum viferunt, quod qiiidem refelJere alios incepiffemus, 
riort:rara autem; fententiam, nec explicauiilemus fatis v nec 
_^abfolui(remus. Defungemur itaque haecce fcribend^o no- 
ftro officio, non-eatarrien capti fiducia, vt crederemus, -vi"- 
ris doctiflimis nos eife fatisfatluros : de quorundam fuffra.- 
giis non mediocriter gaudebimus. 

His praemi/fis ad ipfam difputationem venicndum efl, 
qua ftatuendo, ad minimum bis Abraamum e Charris pro- 
fedum effe in Chananaeara , Mofen et Stephanum, diuerfi- 
mode de hacre disputantes, eonciliabimus, et rei verita- 
tem argumentis, vt fperamus, idoneis euincere ftudebimus. 
Ita autem,. vt ftatim ia limine humamlSmus lettor noflram 

intel- 



XXIV • ■ . ■-- -^ 



intelligat mentem, verfabimur, vt ante omnia rem ipfam, 
Mofen inter et Stephanum controuerfam, de Abraami e 
Charris profe6Vionibus in Chananaeam clare et diftinfte 
proponamus. Deinde fententiam de pluribus , praecipue 
duplici Abraami € Charris profe^lione, ad dirimcndam 
controua:fiam et componendam 'EmvTMpaveiav diftin£le 
fideliterqueeharrabimus, vtfacillimamcommendabimus, et 
rationibus, quas probabilitasadmittit,corroborabimus: tum 
Anonymi cuiusdara propofitam ad pugnam inter Mofen ct 
Stephanun^dirimendam, conciliandi madum , cui noftrae 
fententiac refutationcm adiecit, huc transfcribemus; *poft 
eandem refutabimus : porro nqs variorum in hac re erro- 
rum accufatos defendemus; et tandem quahs vtilitas ex 
tota hac in iaeros Jibros retundet disputatione Dep volente 
adiiciemus. Non tanta fumus arrogantia, vt exiftimemus, 
hanc commentatiunculam pmnibus chriftianis, omni tem- 
pore viuentibus , fore vtiliflimam, quae omnimoda vtilitas 
ne quidem facris literis poteftadfcribi: fed, vt fieri folet, 
alii hoc ftudiorum genere, alii dele^lantur alio, ideo fatis 
laboris et frudiis nos percepifi^e et meftuifie exiftimaueri- 
mus,;cum pauci aequi harum rerum iudices haec legerint, 
nec inutiliter nos collocafle operam in hac re elaboranda, 
iudicauerint, ScribebamPbrtae,MenfeApriLMDccLxxvi. 



'V*«fe=^^fe5^^^ 



CON- 



^^— — — --«JP. — L— -_-_^ 



eONSFECTVS CAPITVM. 

' ' ' ■ ~ - ■ 

C A E L 

Profe6lioncs Abraanii c Charris in Chananaeant a Mofe ct 
Stephano deicriptac. Pugna inter lacros fcriptores ex' 
inde orta. Altcr viuo parente Tharco, aker eo deiiin- 
fto, Abraamum e Charris exiifle, aiTerit. Variaeln- 
terpretum et Chronolqgorum fententiae dc. facienda 
Hiedela. 

c: A p, II. 

Optima conciliaiidae pugnae ratio propbnitur. Abraami 
natalis dcfignatur. Bis exiifTe eum e Charris, demon- 
ftratur, primum viuo, deinde mortuo patre, Omnia 
argumentis fulciuntur. 

D CAP. 



\ 



C A P. III. 

Cohtrame ratKines obiKaantun Obiefta arpmenta di- 
launtar. 

G A P. IV. 

Noua cuiusdam anonynii fententia de egrefTii Abraami e 
Charris> non mortua* fed viuopatreThareo,, audoris 
inerbis narratun. 

V/" Jx JL*. - • V »: 

Argumentis inuifliiflrmis; nouus conciliandae pugnae mo- 
dus refellitur. 

C A R ¥1 

Vtilitas totius disputationis doGetur: Caufae ^m dxtnay et 
e^flWTw^tftwftw in fcripturis facris oecurrentium indicantur. 



CAPVT 




CAPVT PRIMV 

ARGFMENTVM. 

Mu"a inteIle<3^uxlifficiIi*ora et vvoivricCpoiivofievac 'QcciirrHnt in ifacra lcri- 
ptura« Ta\h jhoivrwpxveioc. deprehenditur in Mofis et Stephani feu 
s Liicae d^fcriptione , qua tcmpus profec^ionis Abraami e Charris defi- 
hiunt. Variae docflorum virorum fententiae propommtur. ■Prima, 
, vel Mofis narrationem , 'vel Stephani -orationenv corruptam effe, fla- 
tuit, quaeTefellititr. Altera mutat, natalem Abraami, et totis fexa- 
ginta annis pofteribrem facit -contra fcripturae et veterHmtcftimonium. 
Tertia duplieem ftatuit Abraami e Charris cfisceflJim , quae quodam- 
modo Petauiana dici poteft, et a nobis defenditur. Vltima fcnteritia 
plane noua et inaudita •interpretatiir verba graeca Stepharii, longealio, 
quam genius liriguae graecae ferre poteft , imodo. "^ 




pretes. 



ibros rcripturae facrae fcre omnes aliqiiid continere 

recoriditi, quo humani acies ingenii vix penetrare 

valeat, omnes vnanimi confehfu confirmant inter- 

Plurima quidem, quae funt neceiraria faluti , facillime 



iunt intelligenda et exponenda, at nonnulla, pretiofa quidem 
illa , ita tamen comparata, vt iis absqiie pernicie carere poflis, 
quae ad delicias biblicas pertinent, et a quibusdam male ad 

D 2 detur- 



deturbatidam fidem diuimiiii a]\egamur\ fumma indiidvia et 
improbp eruenda riint labare. Eitismodi deprelienditur diffi- 
cultas in hiftoria Mofo.y vbi prpfedio. AbraaiTii e Charris de- 
fcribitur , et Stfpham Prbitomartyris oiatidrie, qu*1^^ Abraamum 
e Charris migrafTe in .CJja.nankeam poft obltum Tharei afife- 
ritur. Breuiter , at perfpfpue huius proponam- difficultatis 
ratibnem, vt Le(^ores humaniflimi «i^wfov, quod in his locis 
©ccurrit,, intelligant, et quo commematiuucula iiaec praeci- 
pue fpedtet» ftatim in limine perfpiciant. Mofes diuinus hi- 
iloricus affirmat, Abraamum mrtum efle anno aetatis Tha- 
rei 70* GeneC Xfy 26. vbi haec teguntur verba: nnn"inM 
: W ■ T^. linj -rN D-ON - nhi nSin njt^ n-^j/nttJ, i.e. Tharais 
vixit feptuaginta annas^ et genuit Abraamum, Nachorem^ 
et Haraiiem. In quo graeca LXX. interpretum verba conue- 
niuntcum hebralcis, quae flmt: K«J e^ijire Qapu. hyj e^^of^^^ 
Konoby Ko^ Sf^mtfo-B rov '^A^^afx^ koj tov mctxca^,: ko^tov 'Acdu,^ 
Deinde addit Mofes, exiifle Abraamum e Charris anno fuae 
aetatis 75. Genef Xn 5, 4. hisverbist Q'';'|? TlJttpj - jia nnan 
irm^irm^ n^xrJD^y^UJ), ie. Abraamusieptuaginta-etquin- 
que annarum exiit e Ch arris. Ergo Tharei 145.. Tandem Ste- 
phanus in fplendidiflima ad fummum Synedrium Hierofoly- 
mitanum oratione pronunciat, profedhim efle Abraamum e 
Charris pofl mortem Tharei. ToTi i^eASuv^. ait Adlior. VI r, 4. 
€K ytjs XetPi^aicoVt xarafici}(Tev iv Xctfjdv, KetKsTBev fitTd ro dTro- 
Bavitv Tov 7rct7€Pct. ctura, fA,iTU^K!'&) avTov els T*i.v yYjv ra,VT*])> , etf 
nv vfA>eis vuv- Katoifcehe^ Denique tamencoHfirmatA<^o/es,, Tha- 
reum205. aetatisannomortuumefler pergit enim Gen.XJ,32.. 

: ^^T)^ nm riD^T njty' D^nNoi ws^ ^n mn — ^ot ^in^i 

quumque eflent dies Tharei, quinque anni, et ducenti anni, 
mortuus efl: Thareus Charris. Inde interMofen pug,naoritur 
et Stephanum. Cum Thareus, qui aoj. annos vixit, 
aetatis fuae 70; genuit Abraamum » qui anno aetatis 

fuae 



futie 75. ejriifTe $ GLirris dkitur-y neccffsvio efKcitm*, S^tepha- 
num' in oratione falfa rel^Lilidc, Goni^ituendo' profeOianeiTi 
. Abraa^ii e Charris demum'mortuo Tharea Contra vero ii 
Stephanr orationem fundainenti loco pmias , efficitur , Mofeii 
Abraami nxitalem falib in annum-76.. Tharei coniecifTe,. qui 
ad aiMium 130. vitae ems pertineret^ Ne qiiid obscuri huma- 
nifEmo Lectori relinquatiir» quod; ipfe in! nicis npn fentiam. 
vcrbis, Hieronynii verba dehac re, quae inQLiaeftrfiueTradi- 
tionibushebr. leguntur, adriciam. Si enim, inquit, Thara^ 
paterAbraae> cum adhuc eflTet in regione Chaldaea, feptua»- 
ginta annorum geniiit Abraam, et poftea in Chanaanf duGen>- 
tefimo quitito aetatis fuae anno mortuus eft: quomodo nunc 
poft mortem Thare "Abraam exiens de Charray fcptuagtnta 
quinque anhoFun^ fuifTe niemoratur, cum a natiuitate Abraae 
vsque ad mortem patris eius,, centuni triginta quiiigue fuifle 
annr doceantur.^ Hieronymus eodem loco hancr quaeftioneni 
indiflblubilera vocat, et quicquid tandem expliicandi; cauflfa 
addit,, quod egreflrus fit Th^reus cum Sliis fuis de igne Chal- 
daeoriim,. quibus verbis expriiHit hebraica D^lfXiS "^WS, fri? 
gidumet a finiplieitate fcripturaeaJieniflTmum cenfet Afcrcerus.. 
Non tantum Hieronymus hanc quaeftionem perdiffierlem iui- 
dicauit, cum AuguftinodeCiuitate Dei libvXVI, cap. XV.qui:. 
Eritquippe, ait, liitaeft, indiflrolubilis quaeftio; fede recen- 
tiorihus fcriptoribus lofephus Scaliger in Animaduerfionibus 
Eufebianis, p. 17. etiam verba Stephani crueem vocat,, omni^ 
bus fixam interpretibus :. Imitemury inquit,. modeftiajn^ vetu;- 
ftiffiniorum IudaeorunT> qui vbi in uodum vindice dignum 
inciderunt, hoc modo defunguntur, Elias foluet.. Atonittes 
ifti, quicum Scaligero, aliiSy ita fenferunt, et imvTio(pc(.mous 
rationem penitius inipexerunt, nequaquam intermiierunt con- 
fcrre, quae ad conci)iationcm locorum facerent, beiie edodi 
ia fcripturis facris canonicis nullani efle veraxii contradiclio- 

^ 3 nem. 



dtturbmidam fiilem diiimam ;i^ finnma mdiiffrja et 

improbp eruenda funt lab^e; Ettt&mQrd deprehenditiir diffi- 
cultas in teftoria JW^ e Ckarm de^ 

fcribitur , etMfpljam ^^«^o^^ftym or 
e CEarris migraffe iii Cyfciananafcw^p^ aflfe- 

ritur. '," Breiiiter,' i.at -perfpi^evj^ 

rafehemv vt Ledlores huinaiiiiflitfti afAt/fdK, quod in Ms hcis 
occurrit^ inteHigaht, et quo cbramematiuneiila iiaec praepi- 
pue jfpedietv ftatini iiJ limine perrpiciant. Mofes. diuinus hi- 
iloricus affirmat, Abraamum nati^m cfTe anno aetatis Tha- 
rei 70; GeneC XI > 24 ivbi haeif tegmitur ytrba : tir\T\ - *^tv\ 
iljn - iij^^^tij -rN jD-:aiS7^^ tm^, i e. Thareiis 

vixit feptuaginta annos r\ et genuit > Abraamum, Nachorem^ 
ct Harauem. In quo .graeca JLXX. rnterpretum verba conue-- 
niunt cuiti heBraicis , cjuac itmt: 'kc^ Is^trs^ edpei hii i^^oft^:^ 

xovTeiy Koif iy'mti&6 Tov '^Af^fa/jt^ kc^ tw l<iet>X(^f rf^ci Toy 'Afei^,: 
beinde addit^Mofes, exiiflb Abraaniuin e Charris anno fuae 
aetatis 75. Genei: Xll, ,4. H^^^ ^^t^ ^»0"^? trphi 

ri-^rjo iriNva i^^^ ie. Abraamus ieptu^mtaet quih- 

gue annorum exiit e Charris. Ergo Tharei 145. Tandem Ste- 
phanus in fpleHdidiffirtia ad fummuni Synedrium Hierofolyi- 
mitanum bratione pronunciat , profe(H-um efle Abraamum e 
Charris poft mortem Tharei. roTe e^eABay,. ait A.<flbr. VII, 4. 

M. ytis XOi^^ctiaoVt icctrtUija-ep ev Xctffdv, KdKeTBev /jteTd To etjrO' 
^aveiv Tov TtttTefct. <»ut5, y>eTeu^io-ei> etuTov elg Tnv ytjy TcbVTtiy ^ etf 
nv vfjteis vZv-KOiToiKeiTe. Denique tamenconfirmatMJofes ,:Thar 
reum 205. ac^tatis ann6 mortuum efte : pergit enim Gen; XI, 32.. 

x\'\7\'^ rnrs nbn ,n:t!j" D^t^Non o^^j;!? ttjpn, mn— •^oriini^^ 

quunique eflent dies Tharei, quihque annf , et ducenti anhi, 
mortuus eft Thareus Charris. Tnde interMofen pugnaoritur 
et Stephanum. Cum Thafeus, qui 205. annos vixit, 
aetatis iuae 70; gehuit Abfaainuni ^ qiii anno^ aetatis 

fuae 



fuae 75i cxiii^e^ Charns dwMury.m^ ef^citm^ Stepha- 

nnm in oralione falfa retiilifrcr coiif^ituenda prof^ 
. Abraami e CharrK deii^iumriiiortuQ Thareoi Contra v*erp iV 
Stiephiinr oratie^env fUndatnenti loco pOfiasV eiicitui* , Mofera 
Abraami natalem falfo in annLuir 76. Tharei GOnieiciire,. qui 
ad^atoim 136. vitae eiiis peFtineret^ Ne'^id obscuri huiMai- 
niflimo Xe&ori relinquatiir» qucdr ipfe iii!, iiicis npn fentiam/ 
. vcii>fe> Hierpnymi ver^ba de hac re^ quae in Quaeft^iiue Tradi- 
tibriibus hebr. leguntur , adriciam: St enim, inqjuit, Tharay 
pafer Abra3e> cunr adhue elTet in regione CKaldaea , feptuap 
ginta annoruJB genuit Abraatii , et poftea in Ghanaan ducen^- 
tefimo quinia aetatis fuae anno mortuus eft : qubmodo nuhc 
poft mbrtem Thare ' Abraam exiens de Charra » feptuagihta! 
qtiinque a*nhorun» f uifre niemoratur,: cuni a natiuitate Abr^ac 
vsque ad mortem patri^ eiusj, eentum trlgi^taqumquQMffe-- 
anni doxieantur? Hieronymus eodem Ibeb hane quaeftionein- 
indifl^olubilera vocat, et quiequid tandcm explicandi cauiTar 
addit,, quod ^greffus fit Tl^reus cura-feliis fuis. de igne Ghal- 
daebrum t quibus verbis expriwiit.hebraiai D^^lfXJS^^^^^ 
gidum et a fimplieitate lcripturaeaheni/fiiiium cerFfet Afcrcertis, 
Non tahtum Hieronymus hanc quae/tioneiii perdiffiGrJemitji- 
dicauk, cum AnguftinordeCiuitate Dei lib^XVI, cap; XV.quirr 
^rit quippe, ait, ^ ita eft, indiflfolubiiis quaeftioj fede receii- 
tioribiis fcriptoribus lofi^phus ScaKger in Aniiiiaducrfibnibus 
Eufebianis, p; 17* etiaraverbaStephani crueem: vocat, omnt- 
bus fixam interpretibus : Imitemury inquit, modeftiam! vetU'* 
ftiftiniorum ludaeotum, qui vbi in uodum viridice dignuiii 
iinciderunt, hbc niodo defuriguritur, Elias ibfuet.. : Atbmttes 
ift i , qui cum Scaligero , aliis y ita' feBierunt , et ivAvrto((>(tvuaji 
rationem penitius infpexerunt, nequaquam interiniferuht cbn- 
fcrre:, quae ad conci)iationem locorum facerent, bene edbdi, 
ia fcripturis facris canonicis riullam effe veram contradicl^io- 

^3^ nem. 



Hcm, quomam illae a I)eo ipfomet immediate infpiratae, 
et virorum SemgyV^j' m^nu ceu calamo Spiritus. (andli 
exaratae. In liiperioribus fecuiis omnes fere ita flatucbant 
chriiliani , et ncnio ex 4i^cLVTiti<p.a,mttis aduerfus fcripturae lacrae 
diuinitatem infurgebat: led ;quae pugnare videntur, ait jFla- 
cius part. 2. Clav. pag. 38. nollra culpa ex ignorantia talia efTe 
aeflimantur, quia yel res vel /ermbnem iion inteliigimus, yel 
circumftantias non iiitis expeiidimus. Noftra autem tcmpQre 
ita colligunt viri doiftiffimi: quorum Jibrorum audores fibi 
GOfltradicunt, ifti non diuinae pofTunt elTe originis; ergo abii- 
ciunt particulas facrarum fcriptui:arum , imo totos libros, et 
elaborant in eo, vt .nouum librorum diuinorum catalogum 
efficiant, in quibtis, «x iftonuTi fententia, nil vel Deo indignum, 
vel vnitantum populo terrarum proprium, occurrat, nec vllae 
iyavrio^etvBiotf legantur. QLiicquid fentias de intempeftiuo hoc 
virorum dodorum iludio, id tamen exinde coUigas, quotem- 
pore propter aduerfariorum impetus omnia , quae^in facris 
-literis leguntur, diligentius etaccuratiusexaminantur, eoivavtiO' 
(pavnaf etiam maiori <i:ura ixmt «xaminandae et expendendae. 
Qiiae cum ita £mtt Victat mtQ varias virorum do(fl:orum opiiji- 
ones de hac re proponere et breuitcr examinare, quam ad 
nofb*am proponendam aliorumque iudicio fubiiciendam pro- 
grcdiamur. Nemovero itame ingeniootioqueabundareputet, 
vtomnibus doci^orumhominum dedifficili hacrefententiis enu- 
merandis, ledtores obtundam, cum confilii mei inftitutique 
rationi fufficiat hoc, vt cunc^as opiniones adcertasclafiesrefe- 
ram, et quae fententiii prae caeteris fefemihi veritatis fpecie com- 
mendet, et quomodo ca rationibus , ex textu facro et natura 
tei petitis, fit cotifirmanda, oflendam. Si omnes luflrarimus, 
qui de conciliando Stephano in hac re cura Mofe aliquid fcri- 
pferint, ad tres commode clafTes reuocari videntur pofle. 
Prior, qiiae paucis placuit, ratio componendi didla Stephani 

et 



ct MofiJv effy quae vel ferkm narvationis MoCaicac intcrraiii- 
pit etStephanianae oratiqni acconimodat,. vet haneadilliiasnor- 
maili r quafi corrupta lit ,, reflituit. Morfmis in Pent., Samar.. 
exercitat. 4. cap. T. afTerit, in exeniplari Samaritano ilc legi,, 
etrfuerttmdm T&are i^^ctc. qiii tamen in textu hebraeo, du^ 
Getitefimo quinto aetatis fuae anno mortuus dicitur. Verum 
iftius codicis voBetet ab Hottingero Exerc. Antim. et aliis proba- 
taefl: et Siraeon;. de Muis in cenliira exercitatioTium Morini 
in Pentateudium Saiiparitammi pag. ^8' caet. inquit, veruin 
quldcau& eff,. quod! Hieronymus ad ibluendam indiflblubi- 
lem , qUam vocat, quaeftionem, Samariticum exemplarj quod 
habebat irt manibus» non confuluerit, ac nulTam eiiis raltemy 
vt alias; jnterdium' folet,. mentionem feccrit.. Non alia lane 
caiifa efTe poteil,. quam iftud Samariticum exemplar flocci fe- 
cerit ietc. Mihf autem videtur veriiimilius, aflegatam a Moriuo in 
exemplari ifto Samaritico ,. quo vfus eftHieronymus, noaex- 
titifre ledlionem; alioqui enim caufam nonvidemus,, curHie- 
rony mus: hic perinde ac alibi differentiam inter exemplar iftud 
ac textum hebraeum non rrotaret. MuIto_mfnus fi audiendi* 
funt, qiif, Stepharium cojicionfs aeffu hjpCmn efle memoria,, 
aiunt, quaproptcr incaute dfxft Bueholcerus in Ifag. Chronol. 
verba Stephani cuni grano falis efle acGipfenda,. et A^a ad 
Genefin, ceu lignum^ ad norrnam, cxfgenda.. Quam fentcn- 
tiam aliquo modd iflf ampledf videntur, (ita; tamen,, vt ex 
incuria tantum fcribarum commutatfonem efle fadtam fibiper- 
fuadeant); qutTrfiv t} M\or.Vl{,2. in locum fxera to,, et hoc 
in illius locum transpofitum efTeiiatuunt,. et»reflituendo quam- 
cunqne vocem in fuum ,. vtputant, focum, fenfiim inde Ste- 
phani^verbis co»ngruentem' talem affingunt, vt, fllum nilomni- 
no de hxitu Abraamf mdrtuo patre Thareo dixiiTe,, iibi etaliis 
periuadeant. Qui virf dbdi co progrefri funt,, vt hunc no- 
dum noo foluere,, iM fecarie^non dubitauerint, fciant, hunc 

locuin 



>8 . - = 

locum nonclum ita depofitum conclamatunique elTe, • vt ad 
vltimum illud iiiedicinae auxiliuin nohis Gt decurrendum, 
Gonfenfus codicum omnium, et amica interjpretationum con- 
fpiratio^ fatis., opinor; horum verborum audloritatein ab in- 
iuria mniis feuerorum criticorum vindicant. Quain mulia 
funt in iacris libris, quaedicnntur«eJ7-o^, e quibus audaciores 
quique Chronologi nullo fe negotio cxplicant: prudentiores 
tamen mCdmm fatcri nialunt,"quam perfpicuaiii verborum 
audoritatem nouis commefltis eludere. , Atqui non fic impe- 
dita eft quaeflib, vt proptefea vadinionium deferendum fit. 

Alteram claffem, qui au([^6ritati facrae fcripturae diuinae, 
conciiiando Mofen et Stephanum, confultum iuerunt, pono 
eorum, qui Abraanium volunt non ieptuagefimo, ied cente^ 
Cimo trigefimo mmo Tharci natum eire,,<jui idcirco annos a 
diluuio ad natalcm Abraami plures cpmputant, nempe 352. 
vel (fi Cain^inum inferas, cui annos 50. tribuunt) 582. Ad 
hoc afylnm quampliarirai fcriptores confugiunt, opinantes, 
verba^Mofis ordinem filiorumThareinonexprinierc, fed ita 
explicanda efie ; T/Mra erat feptua^inm annorum , quando 
primum liberos.generare incepit, inter quos fuerunt Abraam, 
( vt pater fidelium primo nominatus ) Nahor^ ( primogenitus ) 
et Haran(feoundo genitus.) Nonfatisliquet, ^npatrumquo- 
rundam lententia huc redierit , etfi e veteribus Chryfoflomo 
et Theodoreto a nonnullis tribuatur, vt Abraami natalem in 
centelimum trigefimiim Tharei annum coniecerint. Ifaacus 
Voffius autem, qui in Difiertati de aetate mundi fumma hanc 
caunim vehementia egit, Mlnwie ^udiendi £mty ait, qui fc- 
ptuagefimo. Tharac anno Abraamum natum fuifle, conten- 
dunt. Rcciius illi , qui in annum patris 130. natalem eius con- 
iiciunt, ac primogenitum fuiflLC negant, fed dignitatis ergo 
primo nominari flatuunt, quod ipfuni quoque in Noachi libe- 

ris 



ris contigit, non enim Sem, fed Taphet maximus natu erafc, 
Arguraenta, ^^uae pro. vulgari optnione afFerunt Scaliger et 
Petauius, frigida llmt, nec confutatione digna. Si^x nudis 
verbis et vehementia, qua prolata funt a Voffio, ad argumen- 
torum vim valeret conclulio, adum eflet de mea rententia^ 
et omni, quem in hac re fuftinenda fuscepi, kbore. Sed li 
ad argumenta Scaligeri et Petauii rerponlionem tentare piacu- 
iflet Voffio , aliter foffitan fehfifTet. Augulhis Pfeiferus Dub. 
vex. pag. 105. pluribus hanc defendit fententiam: cui lunius 
et Tremeilius accedunt, qui, tefte GlafTio in Philol. S. Lib.-If f. 
Tradl. I!L Can. 9. p. m. 751. ad verba Genef XI, 26. cum 
vixilTet Terach feptuaginta annos, genuit Abraamum, et Nacho- 
rem, etHaranem, h.e. gignerecoepit, itacommentatifunt: Ep 
primo quidem genuifle Haranem , hac ratione conflat : Therach 
pater anno aetatis 205- Gharane mortuus eflj Genef. XI, 32. Mor- 
tuo patre Abram Gharaneabiitperegrinatum in terram Chanaan, 
AcH:. VII, 4. In abitione illa Abram natiis erat feptuaginta quin- 
que annos, Genef. X (1, 4. Subtradis his 75: annis aetatis Abra- 
ami, a 205. aetatis Terach, remanenti^o. anni aetatis Terach, 
et hoc annogenuit (^vtAQon^At) Abraamum. Gignere auteiii 
is coepit anno aetatis feptuagefimo. Igitur fexaginta anhis 
a primogenito diflat Abrara. Ad probandam hanc opinionem 
allegant fautores hunc canonem: Verbum, quod adum com- 
pletum figriiticat, accipiendum quandoque inchoatiue. Et 
quid inde? Sumunt verbum gemit pro gignere coepit^ et fic 
pro demonftrato habent, Abraamum, etfi primo loco inter 
filios Tharei nominetur, non effe primogenituni. Sed cum 
genuit pofitum eftpro gignere coepit^ nonne hicemergetfenfus : 
Thareus gignere coepit Abraamum , etgignere cpepitNacho- 
rem, et gignere coepit Haranem? At vero hoc quid efl? num 
rei difficultatem hac ratione fublatam cenfes ? num nullus horum, 
Abram, NahoretHaran, perfede genitusefl,fedtantu mgigni 

E . coepti? 



coepti? Adhoccurdescendant audores hiiius fententiae , alle- 
ganteiusmodiTationenij vtoftehdant, modum Ipquendiperinit- 
tere hoc, £ dicant, Abraamum eflfe vltimum inter tres Tharei 
filios , et honoris tantum gratia primo loco efle nomihatum, 
Nonne autem erroris argui videtur Moles, imo mendacii, 
hac adhibita explicandi ratione? quicquid adiiciant defeniio- 
nis exinde, quod Abraamo, licet inter filios Tharei primus 
pominetur Genefl X4, 26. 27. illud non ratione generationis 
et aetatrs, fed resped^u dignitatis et excelkntiae propter elecli- 
onem et benedi<Sioneni > contigerit, cui in fequenti capite 
reipondebitur. 

^ ■ - 

Tertia denique claflis efteorum, qui bis ad minimum 
Abraamum e Charris exiiiTe ilatuunty eiusque natalem ifti 
aiiino, cui Moies df/ertis verbis adfcriplit, relinquunt, et 
pmnia, quae pugnare videntur, ita componunt, vt legibus 
verae interpretationis ' fatisfaciaiit et aucfloritatem fcrfptiirae 
facrae diuinam vindicent, quae componendi ratio nobis vide;- 
tur Qptimav Ex eo enim tempore, quo nos aliquid in fan- 
ctis litens earumque interpretandi ratfone et modo videre et 
intelHgere, adeoque eam etiam de profedlionibus Abraami e 
Gharris mortuo patre Thareo difficukatem, eiusque plurimas 
expofitiones cogiioscere cepimus, ea, quam Dionyfius Peta- 
vius de dgdrina tenip. T. 11. Lib. 9. c. jg. et in Rationario 
P. II. Lib. 2. Gap. 2. accuratius, et e S. Patrum numero Au- 
guftinus Quaeft. XXV. fuper Geiief et de Ciuitate Dei Lib. 
XVL cap. 15. ac poft eum ah*r paulo obfcurius prodiderunt, 
conciliandi ratio mirifice animo nofiro ie infinuauit ita, vt ex- 
aminatis relrquis, hanc frobabiliffimam» facillimam et aptifli- 
mam cognoscercmus. Pro ea itaque, quantum tenuitas vi- 
riumi permitteret, certare iam tunc decrcueramus; et quo- 
niaii) poft Petauium variis denuo fuit expofita aduerlariis, con- 

ftitue- 



n 



fl[itucraiiius datn occafione deiiuo eani proponere, et adueriiis 
contradicentium obiediones defendere, cui. reiiequens {jffigna- 
vimus Ctiput, Certaipefreti, capite demimi quinto ita fiitisfadum 
iri omnibus aduerfariorum refponfionibus, vtnequisfup^refre 
videatur dubitationi locus. Antequam id fiat, commemo- 
randa eft noua cuiusdam audoris opinio, quae quartam quafi 
clafrem conflituit eornm, qui occupati /uerunt in dirimenda 
€PctPTto(pa,v6M inter Mofen et Stephanum ihtercedente. Scripfit 
ifte disquilitionem exegeticam de exitu Abraami .ex Haran, 
viuo, non mortuo, patre Tharah, in qua bftendere niflis eft, 
verba feer* to dTroBebvetv tgv 7rotTff<t «tvriy non iignificare, 
inortub patre, fed viuente ifto , vt hoc modo faepius aliegata 
pugna inter Mofen et Stephanum tollatur. , Non memini, me 
vnquam apud vJlum fcriptorem eiusmodi interpretationem^ 
ab vfu loquendi plane abhorrentem, et icriptori i^cro aIi«Tm 
omnino fententiam, quam in mente habuit^ affingentem, 
legerej cum tamen omni cura et diligentia fuaiii exornarecau- 
fam, et de repetita Abraami e Charris migratione refellere 
fententiam quaefiuerit, noflrum erit, vt maitem dodiiTimi 
audloris vberius explicemus, etdefendendoPetauium, legesin- 
terpretandarum literafum facrarum vioIafTe doceamus. ^ Illud 
autem melius quomodo fieri pofTet, non videmus, quam vt 
laudati audloris disquifitionem exegeticam, quoad praecipua 
capita, quia in pauciffimorum hominum manibus efTe videtur, 
huc transferamus , et in caput tertium coniiciamus, cui re- 
fponiionem capite quarto et refutationem adiicienius. Caete- 
rum non aegre feret quisquam hanc nimis fere extenfam fcri- 
bendi rationem, neque male interpretabitur, quod in librum 
accreuerint, quae paucis expedienda erant, qui cogitauerit, 
quo plures de fe quadam fcripferunt, et in diuerfas explicandi 
et pfobandi rationes abicrunt, eo magis implicatur et irretitur 
res, eo plura impedimenta fuperanda, quam ipfam aggredi, 

E 2 ex- 



n , , ' j g 

expKcare et demonftrare poffimus. Recenrent infiiper theo^ 
logi inter interna di^uinae fcripturae, et ex natura efus ac pro- 
prietatibus refultantia argumenta, coneinnam libroriim fljero- 
ruinharmoniam, etita eoneludunt: Qiiaie rcriptura tam con- 
ftans vbique fibi, et aequali .filo. pertexta, vt nihil in ea 
hiulcum, nihil alteri adueriiim , et contrarietate qu^idam appa- 
reat (uspecftum , non poteft non efTe diuinaf fed haee conclu- 
dendi ratio, quae olim valebat,. non amplius aoftro valetfe- 
culo. Multi enim docliflimorum yiroruni ita iam ftatuunt 
de fadris literis ; QiJae icriptura continet contradidliones, et 
varias res Deo indignas , ea non pote|t efle B:ehv€v<3 0s* Nunc 
autem fcripturam iacram huius viti| accufant et efficiunt inde 
probationem diuinae aucloritati fcripturae facrae contrariam. 
Quo diligentius eiusmodi generis argumenta hodie coUigun- 
tur, eo acGuratius oniniahuc ipe(!^antia denuo funt examinan- 
da et expeadenda.. 



^' 



-kWge^^^ss^K^^s^^sw^ 



CAPVT 



'3 



CAPVT SECVNDVM, 

ARGVMENTVM. 

Sententia de migratione e Charris duplici m Chananaeam , yt probaH- 
lifliina et commodiflrnna ad.dirimendam sv»VTio(p»V€iOt,v commenda- 
tur. Natalis Abraami neniiquam eft permutandus, quem a Tiiareo 
genitum anno eius feptiiagefimo fcriptura docet. Argumenta addu- 
cuntur firmifltma. PriuTUm e natura hiftpricae narratioras defurrktum, 
Obiefliones diluuntur. Alttrum ex aduerfariorum obiedtione dedu- 
Aum, qiia euiaceFe Andent, Abraamum honoris caufa primnm Id- 
cum inter fratres in narratione Mofaica obtinere. Contrarium often- 
ditur. Oinmivn* fcculorHin canfenfus ajlegiitur. Breue diagramma 
aetatis Abraami. Summa . Petauianae fententiae de duplici migration& 
Abraami e Charrrs in Mefopotamram , ad coricilfanduni Stephanum 
cum Mofe, enarratur, Tria capita rei conflituuntur , qnorum priu» 
docet migrationem Abraamr ex Vre Chaldaeorum in Charras : alte- 
rum, profe<flioneni e Charrrs pvimam viuente adhuc patre Thareo: 
tertium, fecundam profe(flionem g Charris in Chananaeam ^ riioi-tuo 

: parenic et fepulto. Oiiinia probantur et iJluftrantur argumcntis ct 
teftimoniis, 

Animos hominum ita a natura efle comparatos', vt doabus 
aut pluribus fenteotiis in re dubia a viris dodiis propofi- 
tis, ad ilbrum vnam praedpue inclinent, ipfamque fuam quafi 
faciant, nulius, nifi qui fe ipfe nunquam attendit, ignorat. 
Quid eft ergo, quod nos impediat, ea, quae nobis probabilia 
videantur, iequi; quae Gontra, imprgbare: atque affirmandi 
arrogantiam vitare, fiigere temeritatem. Probabilior, quara 
ampled^or, lententia ad dirimQndam ipdvnopettieiuv inter Mo^ 
fen et Stepiianum femper nobis vifa eft Auguftino et Petauio 
probata, de dupliei Abraami eCharris exitu, quametfiiam 

E 5 antea 



H 



<SE 



antca ab vno et item altero allafam fcio, tameii, quoniam in- 
primis Petauius eam defendit maiorique audoritate confirma- 
vit, non dubito Petauianam appellarej haec aatem facillime 
omnem tollit pugnam et parces diffidentes coniungit. Supra 
iamdiximus, interpretes, vt tollant (crupukm lexaginta an- 
norum , qui iii Chronologia ex diuerfis natalis Abraami annis 
exoritur, et €PaniQ(pctv€teiv inter Mofen et Stephanum compo- 
jiant , in varias , praecipue tres abire partes. (^uidam aut Mo- 
fis autStephani verbacorrupta cffe coniiciunt, et apudMo- 
ihh pro 265 legendos eife annos 145. aut apud Stephanum v^h 
jy cum fiiTci T6 permutatum efle; alii fequuntur verba Stepha- 
nij, ficuti in editionibus noftris leguntur, et vim inferendo 
verbis et ordini Mofis, quo nominauit filios Tharei, mutant 
natalem Abraami : alii denique praeferunt Molen, et miruiti in 
modum doqma Stephani detorquent, Noftra autem fenten- 
tia vtrique fcriptorum fiicrorum fuum relinquit textun), nihil 
ftatuit corrupti aut adulterim, fedhoc ponit pro certo, Mo- 
fen et Stcphanum de diuerfis migrationibus Abraami e Char- 
ris, illum de priori, hunc de polteriori et vltima loqui, Cuni 
autem, paucos futuros efie, qui verbis noftris, fine allegatis 
firmiffimis argumentis, fidem habeant, facile intelligimus, 
remlioflram explanabimus argumentisque corroborabimus. 

Ante omnia igitur fcriptura iacra duce ofleridemuiSf or- 
dinem filiorum Tharei^ Abraam, Nachor, Haran, neutiquam 
efTe permutandum, fed Abraamum vere feptuagefimo patris 
fuiTharei anno, non centefimo trigefimo efle natum j quod 
vltimum Bonfrerius in Genef. cap. XL Glaffius in f^hilol. S. 
Libr. 111. Tradi: IIL can. 3. p.m.; 547. Aug. Pfeiflerus in dub. 
vex, p. 94. aliique plurimi recentiOrum falfo fibi perfuaferunt; 
quibus ab Aegidio Strauchio in Gp. chronoI.Part. fpec. Hb.IV, 
(cap. 5i adiunguntur, Nieolaus de Lyra, Caluinus, Caietanus^ 

Martyr, 



Martyr, Torniellus, MuvSculns, Berpaldus, Salianus, Pareus, lu- 
nius, Henricus Philippi, lacobus Capellus, Ludouicus CapeHus, 
Temporarius, Vflerius, Interpretes Belgae, Wilhelnius Lan- 
gius, Wichmannus, et Ifaacus Voflius in dilTert. de aet, mundi, 
pag» 259. deinde quomodo ex iilo Abraami natali rcdulidans 
difficultas circaexitum eiuseCharrisaPetauio dode etprobabi- 
liter fublata iit» fliis verbis non turbato ordine narrabimus: 
tandem vero Petauii mentem pluribus verbis exponeraus et 
neceffariis, quas admittit res probabilis, probationibus cor- 
roborabimus j id vero optime fiet, fi eandem ab obiedionibus 
dodtorum' virorum vindicaturi rumiis. Noftrum erit, per- 
fpicue et breuiter dicerc; Tuum vero; humaniflime Le- 
<ftor, pro doc^ion et acutiori Tuo iudicio iudicare, et quid 
in caujfa noAra iperandum iit, iubere. 

Fundamentum et cardo praefentis emv7to(pav6Ms eft ABra- 
ami annus natalis, cuius certitudinem poft alios ita ftatue- 
mus, vt omnium certiffimi et fandliffimt fcriptoris Afqfis ver- 
ba,quibus annum; de quo quaeftio eft, definit, perpendamus, et 
ab iniquis interpretationibus vindfcemus. Ita verodocetGener, 

Xl,a6. :i:)n"rN;i i^nj-r.N Dip>ji-nN nVl-^i n:^ D^y?^ rnn '^nn 
i. e. vixit Thareus feptuaginta annis, et genuit Abram, et 
Nachor, etAran. Nihil dilucidius his verbis defiderari, ni- 
hilque clarius aut expreffius fingi pofle, vel parum interpreta- 
tionis regulas edocl:us videt : attameii propter Stephani narra- 
tionem facere fe necefTario dicunt recentiorum quidam, vt 
anno Tharei 130. natum efTe Abraamum afferant. Neque fibi 
Gontrarium Mofen in allegatis verbis putant eani pb rationem, 
quia irte tres filios fimul nominet, neque definiuerit, quo^or- 
dine, et quo arino quisque natus fit. Nobrs exploratiffimum 
eil, Abraamum a patre genitum eo,'anno, quem Mofes in 
fcripta retulit, aetatis feptuageiimo , eundemque primogeni- 

tum 



i6 •'■~-— ■ 

t[im efle. Qperae tamen pretium nos fa<fl:uros exiftimamus, 
argumeiiti qiiaedam verbis Mofis in ie claris, fed extrinfeeus 
obfcuratis addando, quibus aientem illius clariflimam. fore 
iperaintis. 

Primum argumentum contineat ille canon: QuoHes in 
fcriptura facra htftorke maxime quippiam narramr^ nude acfim" 
pliciter accipienda verba ipfa fmt^ eo fenfu^ quem prae fe ferunt^ 
mfi aliud inde fequatur.^ qugd ahfurdum aut pugnans videatur, 
Ad hacc verba videor lummum aduerfariorum audire clamo- 
reni , meam oratiQiiem ita interrumpentium : Nunc autem hie 
locus eft talis, CK quo abfurdum €t pugnans fequitur: effieituc 
enim cxinde, vQ\Mofen^ dicendo Genef. XII. Abraamum fe- 
ptuageiimo quinto fuae aetatis anrio e Charris exiifle, vel Ste- 
phanum Ad:. VIL affirmando, ipfum mortuo.patre Thareo ex- 
ii(Te, falfa retulifle, fi id verum efl^^, quod itidem Mofes in^vi' 
bie aflerit, Thareum anno aetatis fuae ducehtejfimo qiiinto 
mortuum fuifle. Sed vltima canonis verba , me ftatim defen- 
dent, quae funt: idque ip/ufnconciltarialiternequeat, lam vero 
non deefl modus, haecce inuicem conciliandi; nam parura 
verfatus in rcripds' exegeticis ct ehronologicis fcirepoteft, a 
variis varias huius emnto^famets componQndaa rationes tffo 
manifeftatas et declaratasi Qiio canone velut fundamento 
conftituto, pernegamus, Abraamum alio quam feptuagelimo 
anno patris efle genitum, quoniam; hunc annum diferte fcri- 
ptura concipit. Sed attendendum efl; , quod dicunt cum Glas- 
lio et Pfeiftero locc. citt reliqui contrariae fententiae fautores 
ita concludentes: quoniam fcilicet poft illa verba, et Tha- 
rcus vixit feptuaginta annis, trium filiorum fimuf mentio fie- 
ret, quos genuiflTet Thareus, neque diceretur, quo anno quis- 
que iftorum genitus fit, eftici incertum, quicunque filiprum 
primogenitus fit, num Abraamus, Nachor aut Charan. Prae- 
occupant porro refponfionem noftram, dicentes, neque id libi 

contra- 



=== ■ _ n 

.contnirmm efie, quod Abraamus primo loco nominetur, quali 
ipfe propterea ^\t exi^limandus primogenitus 5 potius, eum mo-> 
- rem iacras literas interdum obieruare, pergunt, vt dignitatis et 
iionoris caula primo loco nominent aliqucm, qui non eflet. 
primogenitus, cuius rei exempla proferunt, £. g. illud filio- 
rum Noemi, quorum natiuitatis ordo ducitur ex Genef. X# 
vbi illorum pofteri recenfentur; ibi autem lic disponuntur, la- 
phet, Cham, Sem. Semusitaque, non quafi fuerit; primoge- 
nitus, fcd ob continuatum m eius farailia TiQi foedus, primus 
vulgq nominatur. Ideo probant inter Noachi filios Semo 
primum locum tribui, cum laphetum primogeiiitumfuine con- 
^'^t^ quam conclufionem Buddeus in Hift. Eccl. V. T. Sedl. \t\, 
§. I. p. 255. addit., Huic fententiae patrocinahtur etiam Au- 
clores Notarum Geneuenfium ad^-Petauium , ad Cap. 2. libr. II. 
Ration. dicentes: Scripntrae non infolem efl^ vt in Itberis refe- 
rendis dignimis potlus ^ quam naturae fiue temporis ordinem ob- 
feruet^ ac in Ahraamo id fa^um ejfe^ Liraniy Vatahli^ Caietani^ 
HaruiUeij Tornieili, Saltani^ lacQbi CapeUi^ Ludouici CapeJJi, et 
aliorum plurimorum eft opinio, Imo ex antiquioribus exprefla 
Procopii Gazaei iententia fuit, diikYte affirmaims^ Abraanium 
natum efie anno Tharei non 70. fed 130. Qiiem fane non 
terreata contradidione tantorum Virorum audoritasetdGcflrina? 
Nihilominus tamen alterum proferre argumenmm non timc- 
nius , quo id , quod nimirum in facra lcriptura interdum ho- 
noris cm^a primo loco aliquis nominetur, in rceenfione filio- 
rum Tharei faclum efTe, p^rnegatum ibimus. 

Diligenter et accurate inilituta hiftoricae Patriarcharum 
poll diluuium enumerationis confideratione , quisque prudens 
intelliget, Mofen Genef XI. humani generis aetatem a dilu- 
yio ad Abraami ortum per eos annos putare, quibus quisque 
Patriarcharum filium illum genuit, qui ad feriem pertinet. 

F Sunt 



Sunt vero» vt facile videre eft, Patriarchae, qui genuifre ,di- 
cuntur, numero nouem, iummoto Abraamo: nimirum Sem, 
Arphachfad, Salah, Eber, Peleg, Regu, Serug, Nachor, Thara: 
totidem Tunt^ qui geniti memorantur, quorum pollremus eft 
Abraamus, primus Arphachfad. Quis autem Interpretum 
fuit, qui vnquam dubitauerit, quin ocflo priores Patriarchae 
iis parentum annis nati fint, qui a Mofe ponuntur: vt puta 
Thareus anno Nachoris XXIX. Nachor anno Serugi XXX. 
Serugus anno Regi XXXII. Regus anno Pelegi XXX. Pelc- 
gus anno Eberi XXXIV. et ita reliqui, per quos annorum ab 
diluuio fumma decurrit. Quum hic autem a Mofe accuratif- 
fime feruatus ordo regulae quaii vim fibi arrogat, praecipientis, 
vt in qm parentum anno mtl dkuntur Patrkrchae ^ in eo etiam 
vere nati exijlimentur, nil impedit, quo minus certo certius 
affirmemus, non e/Te confentaneum , alteri, quam feptuage- 
fimo patris anno, ortum Abraami adfcribere: cum fcriptura 
facra difertis verbis anno Tharei 70. natum afferat Abraamum, 
qui praecipuum fane in ea ferie locum fibi vindicat, adeo vt 
eius propemodum vnius caufa narratio haec et enumeratio Pa- 
triarcharum m(\mta fifc. Multo magis abfit, vt putemus, quod 
nonnifiabfurdiffimum videri potefl, eius natalem annumprae- 
termifTum efTe a Mofe , in quem praecipue animum et fliTum 
intenflebat fuum: fratrum contra Abraami aut amborum aut 
alterius notatos effe, qui obiter tamen et vnius Abraami caufa 
commemorantur, non vero Abraamus propter eos. ' Re(f)e 
Abulenfis 5 Quaeft. 31. in cap. XI. Gcnef quem citat Petauius 
in Ratrbo. Temp. P. II. L. II. C. 2. obferuat, cum Noemi filiorum 
trium nomina et progeniem Mofes retulifret, in vnius tamen 
Semi ffirpe annum aetatis numerauit, quo Arphachfadum ge- 
nuit, quod et deinceps, vt idem Petauius obferuat, in Ifaaciet 
lacobi ortu fecit, omiffis annis, quibus nati erant Ismael et 
Efau» Quaenam itnp. igitur caufa potefl, pergit Petauius loc.c. 

cur, 



CLir, ciiQi Tharei pofterit<atem per AbraamumpotifTimum fcri? 
ptura facra propagare vellet, eius ortum in obicuro reliquerity 
, flno fucum fecerit, ac ludicra ambiguitate ledlorum iudicia 
fruflrata fit. FmV, ait Mofes, Thare feptuaginta aniiis, et ge* 
nuit Abram, et Nachor, efAram. Vt rahil de temporum 
confufione dicamus, fi adueria fententia accipiatur 1 Nam ifi- 
caflfum Moles exaclifFmius hiftoricus fubfequentium Epocha- 
rum mentionem fccifTet, quae natalem Abraami., fundamenti 
inftar, fupponunt. Id tandem non intelligeretur, quare Abi^- 
amus promilfionem diuinam de filio fibi centum« antios nato 
factam, tanquam rem inauditam miraretur, fi Thareus fenex 
centum et triginta annorum ipfumniet Abraamum genuiffet. 

Si ex eorum eflemus numero, qui in plerisque temporuni 
annorumquequaeftionibus fliarum fententiarum momentum in 
audorum numero ac multitudine collocant, atque propterea 
antiquos ac recentes , magnos.. ac minutos fcriptores omnes, 
catholicoset haefeticos, dodlos ac indodos , qui idem fecum 
fentiant, percenfere folent, gloriari de totius fere antiquitatis 
aflenfu pofTemus. Nemo enim veterum , qui quidem aliquo 
efl numero, aliter vnquam verba Mofis Genef XI, 26. accepit, 
quam quod anno , feptuagefimo quinto Tharei Abraamus ih 
lucem editus fitj quod ne contrariae quidem partis audores 
inficiari audent, imo, fe a communi Patrum et Interpretum 
opinione discefHfTe, vltro fatentur. Non defuerunt quidem 
ex recentioribus nonnulli, qui e veteribus Chryfoflomo et 
Theodoreto hane fententiam tribuerunt; at res dubio non ca- 
ret, ait Aegidius Strauchius in breuiario chronol. Parte fpec. 
L. IV. c. 5. imprimis, addit, quod Theodoretum attinet , cui 
explicatio illa, quae in catena Patrum hodie legitur, falfo ad- 
fcribitur, cum alterius cuiusdam auifloris fit, quicunque tan- 
dem ille fucrit. Vnieum adiicere liceat, lacobi Gordoni tc- 

F 2 ftimo- 



(1 



20 



flinioniam, qui praeter ea, quae iii Opere Chron. Toiii. I; 
cap. 5. num. 8- et initio cap. 6» de hac re disputauit, in Com- 
inentariis ad S. B. Gcnef. Cap. XI, 26. Aliqui, ait, natum 
putarunt Abraanium anno Thare 130. quod paffim propugnat 
nofter Salianus, et fane diligenter. Vnde nascitur in annis 
chranologicis discrimen 60. annorum. Ego natuni puto, 
pergtt, anno Thare 70. En mox breue diagramma: a qiio, 
ob alibi firniatam iam a me Chronologiae rationem, non 
discedo. 



Anna sQtst- 
tis Thare 
70 



'145 



205 



Aetas Abraam. 

Nascitur Abraam primoge- 
nitus. 
jS Profetflio Abraae ex Ha- 

ran in Chanaan. 
60 Mora Abraae inChanaan cir- 

citer an. 60. 
135 Seauida profedtio^, feu redi- 
tus Abraae iii Chmaaiiy 
de qua loquitur Steph. 
Ad.VlL 
1 7 5 1 Obiit Abraam , Genef. XXV. 



DifiTentiunt ergo, pergit Gordonus 1. c. ab hac Abraae Chro- 
nologia , qui vnicam tantum agnoscurit profeclionem Abraae 
in Chanaan 5 illam, inquam, de qua Stephanius Ad. VII« quae in- 
cidit in Thare 205. annum, quo Thare etiam obiit. Negant 
ergo priorem profecflionem in Chanaan, et moram ibi6o. fere 
annorum, ante mortem patris, Certe horum ratiocinatio 
nihil, vt puto, euincit. Abraam, inquiunt, anno 75. aetatis 
cx Haran venit in Chanaan , vt ait fcriptura. Sed haec profedio 

fuit 



KMa 



21 



fuitvnica, et accidit tanttiro "ooriente patre, pntHs anno 205. 
Vtraque pars huiusminoris iaii^ c fc apud me, ac proinde male 
colligLint natum Abrav^m-anno p.:uris 130: Rcdlius /ane natus 
ponitur Abraam anno piitris 70; vt habet hic politum dia- 
gramma, et anno mundi 1978. 

Qiiid igitur fupereft, qUod abalienare poflit animos no- 
ftros ab ifla rententia,.vt verp lcripturae facrae tejftimonio freti 
credamus , nullo alio , quam ieptuagejfimb quinto aetatis Tharei 
anno genitum eflfe Abraamunx? Dices, hil nifi indiflblubilis paene 
quaeftio, quae ex diuerfis Mplis et Stephani narrationibus demi- 
gratione Abraami e Charris in Chananaeam oritur, videtur afTen- 
fum, quem haec fententia mcretur, detinere; yerum ex Pe- 
tauii ore difficillimae quaelHonis folutionem audies, a nobis 
vero vlteriorem explicationem et defenlionemeiusexpcdabis. 

His Dionyfius Petauius de Dodrina Temp. Lib. IX. Cap. 
ig. p. 40. edit. Lut. Par. proponit rem verbisr Sic omnein 
ordinamus hifioriam. Thare cum t^re ChaUaeorum effet ^ fiue vt ' 
Deum liberhts coleret ^ Jiue alia de caitfa^ fponte fua migrduit in 
Mefdpotamiam^ Chaldaea reli^a: quam Mefopotomiae mmine 
fignificatam a Stephano credunt Interpretes. Et fiiijje quondam 
Mefopotamiae contributam Babyloniam ^ teflis efi Plinius. . Quod 
fi verum efi, nonfolum Thare, fed etiam Abraamusmigratioms 
illius auBorfuit , vtroque in eandem confpirante fmtemiam, In 
Chaldaea proinde primum vocatus efi Ahaamus. Id anno aeta-^ 
tis eius LXX. faBum placet ludaeis^ vt auchr efi Genebrardus* 
Nec mihi dispiieet. Tum vera egredi iuffus eft, et in terram pro- 
ficiscij qua?ncunque monfiraffet Deus. . Nondum enim certam re- 
gionem praefinierat. Haec prima vocatio a. Stephano commemq^ 
ratur. Secundum quam quinque fere annis Charris confedit. 
Ita anno expleto LXXV. nouo mandato folicitatus eft: Egredere, 
inquity deterrattia^ et de eogmtione tuay et de domo patris tm^ 

F 3 Genef 



.// 



20 



'* 



ftimohmtii; qui pi*aeter ea , quae iii Opere Cfiran. T6m. h 
cap. 5. num: $. et initib cap. 6. de hac re disputauit ^ in Com- 
mentarlis ad S. B. Genef. Cap. XI, a6. Aliqui, ait, natum ; 
putarunt Abraamum atino Thare 130. quod paffim propugnat 
nafter Salianus, et fane diligenter. Vnde rrascitur in annis 
chranologicis disGrimen 60.^ annorum. Ego natum puto, 
pergtt, annO Thare 70. En mox brcue diagramma: a quo, 
ph alib>i firmatam iam a me Ghronologiae rationem , non 
•disGedo.-- ■:■' 'o '■ , ., • " ^ ■'- , ■,' ' •; v 



Antto setU' 




tis Thare 




ip 


7 


'■/■; '^45 


75i 




60 


■ ■ " . ' 


!■ 



2051I35 



175 



' Adtas Abraam. 

Nascitur Abraam primoge- 
•.-. , nitus. '■■■■■■■■ , ;.- '.■• 
Profedio A braae ex Ha- 

tan in Ghanaan» - 
Mora Abraae inChanaan cir- 

citer an. 60. ^ 

Secunda profeftio^ feu redi- 
. t[xl Abraae in Chanaan, 

de qua loquitur Steph. 

Aa.VlL 
ObiitAbraam, GenefXXV. 



Difirentiunt ergo, pergit Gordonus 1. c. ab hac Abraae Chro- 
nolqgiav qui vnicam tantum agnoscurlt profec^ionem Abraae 
inChanaan 5 il]am,inquam, dequaStephanus Ad.yil. quae iri- 
cidit in Thare 205. annun^, quo Thace etiam obiit. Negant 
ergo priorem profedtionem in Chanaan , et moram ibi^o. fere 
annorum, ante mortem patris,' Certe horum ratiocinatio 
nihil, vt puto, euincit. Abraam, inquiunt, anno 75. aetatis 
cx Hkran venit in Chanaan , vt ait fcriptura. Sed haec profedio 

fliit 



:./■ 



21 



fult vdica, et acGidit tantuiii njorietite patre, patris anrio 205. 
Vtraque pars liuiUs;niiiloris ialiii efi apud me , ac proind^ male 
c611igMnt natuni Abrav^m-anno piJtr-is .130: Redius fane riatus 
J pbnitur Abraam anno patris 70; -vt habet hic pofitum dia- , 
xgtamriiav'et.annomundpi978. ; ■ . 

\ Qiiid igitur fupereft, qtiod abalienare poffit animos nd- 
ftros ab ifla fententia , ^ % ver^ rcripturae facrae teftimonio freti 
credaiitus , nullo alio , quiim feptuaf|efini6 quintd aetatis Tharei 
annogenitumefle Abraaniiumi:? DiceS;, riil riifi indiirolubilis pa'^ne 
quaeftio, quaeexdiuerfisHofisetStepharii narrationibus demi- 
gratiorie Abraanni^ Charns iriChananaeam oritdr; vid& 
fum 5 quem haec iententia meretur, detlnere ; yerum ex Pe- 
tauii ore- difficillriiiae quaeiHonis fblutionem audies, a nobis 
verp vlteriorem explicationem et ^^^QXiixonQiritiiis^x^Q^^is, 

His Dionyfius Petauius deDoclrina Temp. Lib. IX. Cap. 
ig. p.40. edit. Lut.^Par. proponit rem verbis: Sk omnem 

~ ordinamus hijioriam. } Thare cuift VreChahiaeorarh ejfet , Jim 'vp " 
Deum>liherius coleret ^ fiue aiia de caufa^ fponte fudrnigrduit in 
Mefdpotamiam ^ Chaldaea reli&a: quam Mefopotamiae mmine 

- fignificatam a Stephano credunt Interpretes, Et fiiijfe ^uondam 
Mefopotamiae contrihutam Babyloniam 4 tefiis eft BJinius, . Quod 
fi verum efl , non foium Thare ^ fed etiam Ahraamm migrationis 
iiiius au5ior fuit , vtroque in eandemconfpirante fintemiam, Ivt 
Chaidaea proinde primum vocatus efl 4h'^amus, Id anno aeta- 
tis eius LXX. faSium piaiet ludaeisi^ vt mcier efl Genehrardus,. 
Nec mihi dispiic^et, Tum veraegredi iujpts efl^ et in teri^am pro^ 
ficiscii quamcunque monflrafiet Deus. ' . Nondttm enim cevtam re- 
gionem . praefinierat. Haec prima vocatio, a. Stephano commemqr 
ratur, Secundumqtiam quinque fere 'annis Charris confedit, 
ita anno expleto LXXV. nouo mandato foitcitatus eft : Egredere^ 
in^tiity deterrd tuay et de cogpatione ttiay et de dorriofiatris tui^ 

F 3 Genef 



:3^ 



Genef.XU. Qmfi dieat^ mn folum de patria tua^ quam du- 
dum reliquifti, fed etiam de domo patris tut: quod in priort 
mandato^ quod exprejjlm a Stephano diximus^ mndHm cauerat 
Deus. HdBenus enim cum patre\ et in paternA donw babitare 
permijlus ftierat. Haec fecttnda vocatio efl^ quam felam-Mofes 
Attigtt. Incidit autem ahno Tharei CXLK Hoc refponfo per^ 
motus Abraamus in Chananaeam perrexit, comitante Loto^y ibi» 
que LX. annis ad ohittm parentis vs^que perjliiit, Suh eius mor' 
temdimno^ vt credibik efl\ inflin&u Mefopotamiam- repetiity fiue 
Vt parentis funus curaret^ fiue vt hereditatis parterh adiret. 
indidemque poftremo transldtus a Deo m Chananaea permanfit. 
Quem in Chananaeam reditum c.ommate 4. AB. c, VIL StephAnus 
indicauit. 

Tria conftituendti eriint capita, ad redius intelligendam Pe- 
tauii mentem, quorum priusaget de translocatione Abraami ex 
Vre Ghaldaeorum Charras, quam vocatio Deia Stephano prolata 
anteceflit: alterum docebit profedionem Abraami priorem e 
Charris in Canaanem Thareb adhuc viucnte: tertium proponet 
reditum Abraami Charras etporteriorem completum exitum a 
Stephano indicatum, mortuo parente Thareo et fepulto. Inprio- 
ri capite narrationis Petauianae non diu morabimur, quia non 
ipfam rem tangit noftramj vbi de terra mouctur quaeftio, 
vndc Abraamus primum exierit. Sunt vero opiniones hac in 
re tales , vt exiftiment quidam , Thareum cum Abraamo pri- 
mum fponte fua ex patria Vre, in Chaldaea Ijta , migrafle in 
Mefopotamiam, et ibi deinde accepifTe mandatum, quod de- 
fcribit Stephanus, de migratione, ideoque hi diucrfam faci- 
unt Chaldaeam et Mefopotamiam. Alii^contra affirmant, 
Chaldaeos intef Mefopotamitas comprehendi, atque Charras 
in eadem atque Vr Mefopotamia fuifle fitas. Vid. omnino 
Fridericus Spanhemius Tx)m. IL P. I. Op. Chr. Perizonius in 
Origg. Babyl. Cap. VI. pag. 139. edit. Duckeri, Traj. ad Rhe- 

num 



•M» 



23 



num 1736. Vitringa Tom. II. P. I. aliique. Chaldaeam ad Me- 
fopptariiiam pertinuifle teftatur Plinius Jib. VL cap. 26. Ba- 
byloniam ipram inter Mefopotaniiae terminos collocans, vt 
ct Orchoen, quam lunius et Tremellius Vrem e/Te pufant.. 
Gonf. et lofephus lib. f. c. 8. qui Ghaldaeos itidem Mefopota- ^ 
mitis accenfet, etfi fpeciali nomine tradum illum, ad quem 
Gharrae fpedlabant, Mefopotamiam vocatum efTe conftet. 
Gui disceptationi nefe immirceatPetauius, aitlimpliciter, Ghal- 
daeam Mefopotamiae nomine figniflcatani a Stephano credere 
Interpretes. Quod fi verum e{\ , pergit, non f blum Thara, fed 
etiam Abraamus migrationis illius aiidor fuit, vtroque in ean- 
dem confpirante fententiam. Quapropter Stephanus Adl. Ap. 
Gap. VII, 2. 3. 4. et Mofes Genef XI, 31. fequentibus verbis 
vnum eundemque exitum defcribunt: alter vocationem , alter 
prpfedVionem. '^av^^h d^eXfpo) ^ dftiia-aTe' ait Stephanus, 
©mV T^ff ^o^fS u(pBff T^ TretTfi ^fiuv 'AJ^^ctdfJt ovTt ev tJ} Ue- 
ODTreTaiJitet , tt^Iv if JcebTOHCfjcrcxf etuTov ev Xetf^dv, Kocf etTre TTfios 
etuTov* '^E^aKBe etc t^? tytjs ca K(Xj in. Tijs crvyyeveias <niy Kocf 
^eO^o ek y}iv J;v dv o-oi iei^co. ToTe 'e^ehBm Ik yijs XetyJai"* 
eav^ KaToiKyia-ev ev Xa^fdv, Gui Mofes loco citato addit; 

d^ito n^KO DnN''^s'4^.\ to' n^bN ri^K inVig n*i nNi 
rni)' Kim hO "^ ^i' ^^'^:! H'-^? ^^>* ro^b , Thareus ita- 
que cum Abraamo, (cuius migrationis vterque aucftor fuit, 
vtroque in eandem fententiam confpirante^) etrreliquis, egref- 
fus ex Vre Ghaldaeorum venit Gharras feptuagefimo Abraami 
anno, vt placet ludaeis, ibique, ex mente Petauii aliorum- 
quc, quinque annis confedit. Sed quibus rationibus nixus 
id affirmet, noflrum erit indicare. Auguftinus de Giuit. Dei 
Lib. XVI. c. 16. Eufebius in Ghronicis ^ et alii aliter fentiunt 
in hac de commoratione Charris disputatione, cum quibus 
etiam lac. ViTerius in AnnaL ad haec tcmpora in Chronol. S. 

p.149. 



24- -, ' ================ • 

p. I49. Caloiiius iii BibL illuftr. ad Ad. Vlf, 4. it. in Chronol. 
iacra p. I49. confcntiunt^ qui vnuiii tantum ifti commpratiqhi 
affignant annum, omniaque ibi fada in vnius ^nni anguftias 
coiiiiciunt,. quod non adep probabile videtur. Nos, proPe- 
' tmio pugnantes,, dabimus luae fententiae rationes. Mores 
et Stephanus non breue videntur tempus in locis moxallegan- 
dis indicare, quo Charris perman/erint, fQd moram quandam 
iutuiere. Mofes cnim Genef XI, 31., ait: TO-^iy i>J3n 
iQtiJ rin0?1, etaliolocoeenef Xll,5. nt£;^3-i— hs— nN npn 
:j^n? %~nTO ui^a^ — HNV'^^^^ "^^^» Etanimas, quas 
■ acquiiiuerant Ad verbum : Et animam ( iingulare pro plu- 
rali) quam fecerant. Aben Ezrn exponit de feruis domi natis. 
Monet autem Wj; fecerant, polTe idem efTe, quod ijp acqui- 
■fiuerant : - vt Deuter. VIII , .17. mTn h^m " riN ■>'? nt?;;, ■ i. e., 
acquiiiuit vel comparauit miiii facultates leu opes hasce, 
Nonnulli, vt R. Salomo, interpretantur haec verba de iis, 
quos ioftituerant ac in culm Dei erudierant, atqueexiAi- 
mant, Abraamum viros prolelytos, Saram- muIieresproielYtas 
feciiTc. Interea tamen ipfe R. Salomo fatetur , fimplicem ren' 
' ium eire: iinios et anciUas^ quas comparauerant: cui expli- 
cationi Mercerus iubscribit, et iimpliciffimum cife putat, ani- 
jiias pro mancipiis et tota familia exponere. Ad acquirenda 
aiitem maiicipia, opes, familiam, non breue, fed longius teni- 
pus requiritur. Qiiod Stephani etiam innuitur verbis, qui 
vtitm^ fequentibus, Acl. VII. 4. 'Afi^cU/ii Kanf^-^^nv iv Xa^fdyy 
vbi vocabulum KctraySiira^ cx mente dodiilimorum interpre- 
tum haud adeo breue tempus arguir. Qiiibusaccedit etteflis 
Achior Ammonitesludith ^^6.7. Populus ifte ex progenie ^ 
Chaklaeorum eil, ait, ctprimum in Melbpotamia habitauit, 
Quoniiim noluerunt fequi Deos patrum iliorum , qui erant iii 
tirra Chaldaeorum. Mox addit, praecepiile Deum illis, vt 
cxirent inde et habitarent Chmis,^ oictj Trst^^^Ki^TGiv ^ pergit, iaei 



========== 25 

jy'ytteio<*ff ^oAArtV ; quibus verbis vis vocabuli xrtrwKjs-o/ egregie 
explicaturr Interim non exiftimanduni , Fetauium absque f un- 
dcimento quinque annos,^ neque plures, neque pauciores 
afTumlifle, fed ita colligit: Quoniam coriftat ex Genefi Cap. 
Xll, 4. 'J^rofediOni e Charris in terram Chananaeam afFigna- 
tum efle annum aetatis Abraami feptuagefimum quintum, et 
communis ludaeoriim Opinio eft, tefte Genebrardo, eundem 
feptuaginta annorum fuiflTe, cum ex Vre Chaldaeorum exiret, 
inde efficitur, per quinquennium circiter eum Charris com* 
moratum. Vid. Petauius, qui egregie de his omnibus dif^ 
ferit et accur^tiflime probat, de dodrina Tempp. Lib. IX* 
c. XVIII. 

Propius acceditur ad r^m noftram in altero capite et 
membro, vbi verba fupra citata ita fluunt; lu anno expleto 
LXXV, muo mandato folkitatus efl: Egredere^ inqutt DeUs, de 
terratua\ et de cognatione tua^ et.de domo patris tui ^ GenefXII. 
Quafi dicat^ nonfolum de patria tua^ quam dudum reliqutfli, 
fed etiam de domo patris tui; qtiodin priori iKandato^ quod ex- 
prejfum a Stephano diximus^ nondum cauerat Deus. Ha^enus 
enim cum patre et in paterna domo hahitare permiffits fuerat. 
Haec fecundd vocatio efi, quam folam Mofes attigit. Incidit 
autem anno Tharei 145. Hoc refponfo permotus Ahr^amus in Cha- 
nanaeam perrexit comita>ite Lotho^ ibique 60, annis ad obitum 
patris vsque perflitit. Circa haec verba pauca erunt monen- 
da, quoniam antecedentibus pofitis, haec facile fequuntur. 
Qiiando enim feptuagintaannorum fuit Abraamus, quumegre- 
deretur e terra Chalda^a, et Charris deinde quinque annis 
commoratus efl:, nouum mandatum, quo poftea folicitatus 
eft , ad tempus anni expleti LXXV. efi referendum. Alterum 
hoc maridatum folus Mofes Genef^XII,!.^. refert, etfichabet: 

-G " •JON^I 



26 ■ . "" = ^ 

nitii D-^yi^r^fi^jviy "fen "^ T3 '^-naKn' biV Hi?^^^^ Tm ^'^'iv 

• Iin^- '^^^^•,?- Alitid huc efle mandatum , quam a Stephano 
qiiod narratLir, fequentia euincunt. Dilertis ciffirniat Stepha- 
nus Adl.YIf,^.^. verbis, illud, quod ipfe rcfert, inandatum a 
Deo datum elfe Abraamo, cvrt iv rtj M^o-sTroraintc/y , Tr^h h 
KarotKija-a^ uvr^v iv xa^fdv. Ex MoliscontranarrationcGencC. 
XII, 4. fole elucet clarius, quod mandatum ab ipfo prolatum 
acceperit Abraan)us.5 cum liabitaret Charris, quoniam cum 
ipfo coniungit verba: Tunc exiitAbraamus e .Charris,.quem- 
admodum praeceperat Dominus, et Lothcum eoprofedus eft. 
Intercedit etiam non leue discrimen inter haec duo mandata 
Dei, ex quo fententia mire confirmatur noflra. In priori 
enitii , quod expreiium a Stephano legimus , nondum cauerat 
Deus, vt Abraamus cum patria et cognatione fua relinquat 
domum /patris fui. Hadenus enim cum patre et in paterna 
domo habitare permiffus fuerat. ,Haec fecunda vocatio ef}, 
quam folum Mofes attigit , Genef cap. "XII. fub initio. Inci- 
dit autem, ait Petauius, haec fecundavocatioinannumThare 
CXLV. Ad probandum hoc ilifficit, vtrepetamus, Abraa- 
mum natum efTe.anno IhareiLXX. (vt legitur Gcnef XI,.26.) 
exiilTe cum eo e Chaldaea Charras LXX. fuae actatis anno, 
crgo aetntis Tharei CXL. e Charris vero in Chananaeam fb- 
lum profedlam effe, poflquam V. annos ibi confederit," ergo 
anno aetatis_ Tharae CXLV. Hoc altero refpOnfo permotus 

Abraa- 

*) Ad verlmm: Vacfe tibi. Rab. Sal. expomt -jnDViObl "^riKJ H^» i. e. 
ob vtilitatem ac commoditatem tiiam. Vt nimirum illiid ?]7 i. e. tibi, 
emphafin qiiafi hiibeat, nec acl rermonis duntaxat ornatuni atque elegan' 
tiam faciat. Sic Lyra, litera, inquit, hebraica fic habet : vade tibi etc. ac 
fi diccret, pro vtilitate tua vade longius a terra tua. 



AHrnamus, addit PetdLiius, in Chananaeam perrexit,/Comi- 
tante Lotho. ' Hoc itaque Dei niiindatum caufam primam, 
quare egrefTus eft Abraamus c Charris, continet, etexitus hic 
prior ell intcr illos, quos Petauius ad conciliandum Mofen et 
Stephanum conflituit, cuiusque conditionem omnem descri* 
ptam cum rebus, quac illum concomitantur, inuenis apud 
Mofen loc. cit. Quibus Mofalcis verbis rcde perlecfiis a nc- 
niine negari poterit, .Abraamum vere e Charris. exiifTe, illas- 
que reliquirfe, et Chananaeam adiifTe: verum haud omnino 
i.c, ' wctmKei illum exiiiTe, facile fibi perfuaderi patientur iij 
qui cogitabunt, viuo, adhuc patre eius Thareo partem aliquani 
reifuae domef^icae penes patrem remaniifTe. Et vero quid 
hiirum eft, inquit lacobus Gordonus 1. c. Abraamum noti 
^ctvoiKel exiifle, cum fit probabilius, Abraam, iubente DeOj 
cito iuifTe in Charram, ct excurrentibus 60. ilUs annis, /aepe 
inuififTe patrem, et rcdiifie. Nunc fupereft, vt et alteram 
profedionem a Petauio expofitam, diligenter etattente audi- 
amus, obferuemus. 

Tertium disputationis noftrae caput Abraami proponit 
reditum Charras, alterumque completum disceflrjm, a Ste- 
phano indicatum, pori: obitum Tharei. Fundamentumhuius 
afferti in clarifTimis adftrudum legitur Stephani Ad-. Ap. Vjfr,^. 
verbis: lidice^^ev, fxsTa to' a,7roBavsh rov Trari^ci av78 ^ /neTaKi' 
<rev avTov eU T^yjv yyiv tchvttjv, elg viv Cy,sis yvv KctTOineTTs. . Suh eius 
mortem^ pergitPetauius, diuino^ vt credibjle efl^ inflinciu Mefopo- 
tamiam repetitt , fiue vt parentis ftmus airaret^ Jiue vt heredi- 
tatis partem adiret. Indidemquc pofirt?m translatus a Deo in Cha- 
nanaea permanfit. Interpretes, qui verba haec de eadem, 
quam Mofes defcripfit, migratione Abraami e Charris intelli^ 
gunt, in innumeras incidunt ^difRcultates, e quibus fe expe- 
dire vixpoOuntj et, necefleert, vtdicant, vel annorum vi- 
tae. Tharei numcrum minuendum efle, vel Abraamum, vi- 

G a vente- 



7\l% ts-^yi^T.-i^^^^ "toh -^ |3 '"^lp^^t^y-w ii^r^ 7)5,1)1 n.ijT! 
mn^ i^^v,?. Aiiiicl hoc effe mandatum , quam a Stephano 
quod narratur, fequentia euincunt; Dirertis affinuat Stephar 
^ iius Ac^.yi(,2.3. verbis, illud, quod 1*^^^^ mandatum a- 

Deo datum. eflfe Ahraamo. eVr* eV t^ ■M€ff-fl;rflT««At/c&,' •n^^y Ij 
xATom^a-ocf etvjav- iv xaffciv. Ex Molis contra narratione GencC , 
XII, 4. fole elucet, clarjus , quod mandatum^ah jpro^rolatunV 
acccperit Abraan)us., cum habitaret Charris, quoniam cum. 
ipfo coaiungit verba: Tunc exiitAbraamus e.Charris,.qucm- 
admodum praeceperat Dominus, et Lothcum eoprofedus eft. 
Jntercedit etiam-non leue discrimert inter haec duo mandata. 
Dei , e;x quo fenteiltia mire confirmatur noftra. In priori 
eniixiy qupd expreifum; a Stephano legimus, hohduni cauerat 
Deus, vt Abraamus cum patria et cpgnatione fua relinquat 
dpmum/patris fui. Hadenus enim cum patre-et in paterna 
domo habitare perniiffus fuerat. ,Haec fecunda vocatio efl-,:~ 
quani folum Mpfes attigit, Genef cap. XII. fubinitio. Inci- 
dit autem , ait Petauius , haec fecunda vocatioin annum Thare 
GXLV. Ad probanjdum hoc fufficit, vtrepetamus, Abraar 
miunnatum elTcanno IhareiLXX. (vt legitur Genef XJ,.36.) 
exiilfe cum eo e Chaldaea Charras LXX, fuae actatis anno, 
ergo aetatis Tharei CXL. e Charris vero in Chananaeam fb- 
lum profedum eire, poftquam V. annos ibi confederit," ergo 
anno aetatis, Tharae CXLV. Hoc altero refp'onfd permotus 

Abraa- 

*) Ad verlmm: Vade tibi. Rab. Sal. expomt Ifa^IDh^ '^JlSO H^» »• e. 
db vdlitatem ac commoditatera tuam. Vt nimirum illuci TjV i. e. tibi, 
emphafin qiiafi hubeat, nec ad rermoiiis duntaxat ornatuni atque elegan' 
tiam faeiat. Sic Lyra^ litera, inquit, hebraica fic habet ;. vade tibi etc. ac 
fi diccret, pro vtilitate tua vade longius a terra tua. 



• -—— == -,;:■■ ,«7 

Afeamiis, addit Petauius, in Ghananaeam perrexit,/Comti. 
tcinte jLotho. ' Hoc itaque Dei iiiandatum caufam primanij 
quare egreffus eft Abraamus.eiCharris, continet; et.exltus hic 
prior ei\ ihtcr illos , quos Petauius, ad conciliaiidum Moien et 
Stephanum conftituit, cuiusque cqnditionem bmriem descri- 
ptam cum ' rebus , quae iilum concomitantur, inuenis apud 
Mbfen loc. cit. Quibus Moiatcis verbis Ted:e perledis a ne- 
mine negari poterit, «Abraamum vere C Charri&exiifre, illasr 
qiie reliquifle j efe Ghananaeam adiifTe': yerum M^ omniho 
Le,~ .TramKei illum exiifTe, facile (ibi perruaderi patientur iij 
qui cogitabunt, viuo> adhnc patre eius Thareo pariem aliquam 
rei -fuae domefticae -penes patrem remanlifTe.^ Et vero quid 

'mirum efl, inquit lacobus Gordonus .1. c. Abraamum noii 
9ravoM€l exiiffe, cum fit probabilius^ Abraam, iubente Deo^ 

^cito iuiffe in Gharram , et excufrentibu& 60; illis annis, faepe 
inuififTe patf eni , et rediifTe. Nunc fuperefl , . vt et alteram 
profe^flionem a Petauio expofitam, diligenter et attente audi-' 

-amus, obfememus. ' / 

Tertium disputationis noflrae caput Abraami proponit 

. reditum Gharras, alteruraque completum disceflijm ,^a StQ- 
phano indicatum, poft obitum Tharei. Fundamentumhuius 
afferti in clarifTimis adf^rucflum legitur Stephani Ad. Ap.Vrf,4. 
yerbis: KojW^fii', ^STa to' drro^aveh rov Trmi^cK, o^vtS^ /u^bt^kI' 

' G-iv dvrov:. els tj;!' yriv ravTijv^ slg hv vyMs vvv kuToiKeTre. ., Suh eius 
w/^r/m, pergitPejauius, dmnOi, vt cndibUe efi, itjflin&u Mefipo^ 
tamiam fepetitt y fiue vt farentis fmus xuraret ^ fiue vt heredi- 
tatis partem adiret. - Indidemque pofire?m translatus a Deo in Cha-- 
ndnaea permanfit. Interpretes, qui verba haec de eadem, 
quam Mofes defcripHt, migratione Abraami e Charris intelli^ 
gunt, in innumeras inciduntdifBcultates, e quibus fe expe- 
dire vixpofrun.t5 et, necefle eft, vt dicant, vel annonim vi- 
tae. Tharei numerum minuendum efle, vel Abraamum, Vi- 

G a vente- 



vente Thareo, e Charris exiifle, vbi Stephani verba mifere 
torquentur, vel denique feptuageiinuim quintum Abraami an- 
num aliunde quam ab anno Tharei feptuagefimo, numeran- 
dum efle. Qupdfi autem ponas duplicem exitum e CharriSj 
quorum priorem Mdfes defcripferit, viuo Ihareo, pofterio- 
rem Stephanus notauerit, mortuo ifto, omnia funt plana et 
perfpicua, et nec annorum numerus, nec ordo verborum, 
nec aliud quicquani permutari debet. Auguftinus lib. XIV. de 
Civ. Deicap. 15. diftinguit inter profe(jlioneqi etcollocationem, 
et de ifta loqui Moien, ait, de hac autem Stephanum. Viuo 
patre profeclus eft Abraamus ex Dei mandato in Cha- 
nanaeam, fed nondum firmam et fixam fedem ibi habuit: 
poft patris autem obitum accepit quandam partem in terra 
Chananaea , quorftim verbum fiBTaKio-Bv ipecftat, id enim efl 
ideXa quod iQcit f^eroiKQv\ de quo in iequentibus, cum ad 
obiedtiones refpbndendum erit, plura dicentur. At ne defti- 
tuti videamur aliorum aucH^oritate, audiamus Auguftinum lib. 
XVI. dc Civ. Dei cap. 15. qui, Abraamus ex Charane exiit, 
ait, feptuagefimo et quinto fuo, patris autem fui centefimo 
quadragefimo quinto anno. CoIIocatio vcro eius ia terra 
Chanaan , non profedio de Charra , poft mortem patris eius 
fadla eft» quia iam mortuus erqt.pater eius, quando emit ter- 
raiii , cuiusr ibi tanquam fuae rei coepit efiTe pofteffor. Miffis,, 
ait Gerhardus in notis ad h. I. aliis expofitionibus , optima 
omnino videtur, fecimdum quam duabus vicibus e Charane 
in Chanaan migrafTe Abraamus ftatuitur, prima quidem, vir 
vcwtQ adhuc patre Thare, altera vero hoc defundo: et de 
hac pofteriori migratione agere hic Stephanum, deprioriMo- 
fcn, Quodfi vero diuerfa migratio ex ipfis facrorum fcripto- 
rum verbis collfgenda, et omnis facile tollenda hoc niodo 
difficultas, quare peruertunt quaefb interpretes annum Abraa- 
mi natalem , vt ex his et Mofis verbis vnum eundemque exi- 

tum 



tiim extorquCifnt? quare non potius, vt facri fuadent fcripto- 
reSj duplicem conftituunt, et annum Abraami natalemfecun- 
dum manifeftiflimam MouS defcrfptionem in fuo loco relin- 
quunt? Ita fane egregie dodiffimus Petauius, duplicem ftatu- 
endo exitum Abraami egit, immutabilem Molis relationem 
de anno Abraami natali aflfumiit, narrationem Mofaicam et 
Stephanianam, vt ifti poftulant, ordinauit, duplicem exinde 
exitum collegit, caufas valde probabiles appofuit, et evavTio- 
<peiv£tus compofitionem redtiffime fine omni verborum contor- 
tione oftendit. Eas plerumque explicationes veras efle etcon- 
ciliationes, quae intelledtu funt faciles, feque flia ita ledo- 
rum animis infinuarit facilitate, vtpaene extorqueant afTenfum, 
cuique notiflimum eft; quem charaderem fi in Petaui^ conci- 
liationequaeras, certe inuenies, etpaucas dubitationes, quac 
plenum animi forfitan aflfenfum difterunt, profligatas inuenieSr 
Tantum hoc Ledores admonitos volo, vt fi Mofen et Stepha- 
num enarrantes Abraamiticam hiftoriam audiant, beneuole 
pprpendant, neque hos duos fcriptores potuifTe, neque vo- 
luiffe eandem vno eodemque modo.pertexere, fed quemque 
pro fcopo et officio liio fcripfifTe et dixiffe. Mofes, vt dece- 
bat hiftoricum, praeeipua fata, mutationes etc. ftilo hiftorico 
propofuit: a Stephano vero non omnia viri iftius expedlanda 
crant fata, fed ea tantum, quae quomodo Abraamus ex Vre 
Chaldaeorum in Chanaanem venerit, oftenderent, ideoque 
prioris tantum diuini mandati et vltimae in Chananaeae regio- 
nem profedionis meminit, quod ab aliis etiam hiftoricis fa- 
dum eft oratoribus, lof. XXIV, 2. Nehem. IX, 7. Sicad amuflim ^ 
omnia conftant, fine vlla fcripturae ^a^wyfof^^ quam contra- 
riae fententiae declinare non pofTunt. 

G3 CAPVT 



30 



. C A P V T T E R T l V M. 

ARGVMENTVM. 

Obiecniioaes A.nonymi aduerfus uoftram fentenfiani fnismet verbis recitan- 
■ tur. Ad fingulas refpondetur. Prima aflcfitur obiedione, etTgp 7g«- 
(P',<ig efle diiplicem.Abraami e Charris migrationem, cui oppom"tur di-" 
verfiim faucniorum virorum confiliiim in defcribendis Abraami peregri- 
nationibus,. et diuerfa ab vnoquoqne fcriptore adhibita verba, ex qui- 
bus coniicitur, vtrumque iion devna, fed diuerfis inigrationibus lo- 
qui. Ad aherajm obieclionem , qua , vndc Stephanus habuerit, ta- 
cente Mofe, alteram feu vhimam migrationem Abraami, refponde- 
tur, vel ex iisdem fontibns, vnde aHa in Vet. Tefiamento non ftri- 
pta allegarnnt viri ApoOoIi, vcl a Spiritu fandio, vel cx traditione 
vel orali vel fcripta. Obie^llio tertia e verbis Stephani, eiusque nar- 
randi motlo defumta,. feiicitiir, rcllitiitis verbis Stephani in fnum or- 
dinem, et cxplicata vocc -/.«^ per quaniuis. Qiiarta obiedio, quafi 
Abraamo propter idololatriam Tharci non iicuiilet redire in eius do- 
mnm, rcmouetnr di/lind-ione adhibita inter perpetnum domicilinm 
et fahitationem perhreuein. Opppnnntur dinitiac Abraami, "qnapro- 
pter hereditatem paroiitis non cnrafFet, fed et nd haec refpondetnr. 
Ad reliquas obiediones breuiflimis refpondetur. 

|uae huc vsque a nobis funt disputata, ea quanquam ita 
_ I comparata effe putamus, vt homini antecaptarum opi- 
nionum tanquam coecitate non capto flicile probentur, neque 
adeo fufioris cuiiisdani disputationis ope indigere videantui-j 
tamen cum viris dod\is, qui aliter ientiunt, placuit noftram de 
repetita Abraami e Charris profecT:ione fententiam multoruni 
accufare vitiorura, non me arbitrer tempus confumturum, li 
ad ifta, vt ne vllus dubitationi relinquatur locus, breuiter ac 
perfpicue reipondeamus. Cum sutem fibi fumrerit ante ali- 

quot 




, ' ' '»— M.._ gg. gj 

quot minos vir doclns in peculiari fcripto, quod ihfcriptum 
eft : Di'-qui(itio exegeticcj de exkix A br^iami ex Haran, viuo, noii 
iBortuo , p^ifre Tharah, ad illullr, locum alias difficillimum, 
Adlor. VII, 4. fentcntiam Pctauii rcfcllerc, et aliam plane ' 
nouam ad diriniendam, quae inter Mofen et Stepbanum inter- 
cedit, gmmo«pcttf/ct^,. proponere : aduerfus ipfum praecipue 
noOram dirigemus di':putati6nem , et tum refpondendo ad eius 
obiediones, tiim nouam eius conciliandi rationem refutando, 
in reliquis noilro fatisfacienius officio. Quoniaiii autem prae- 
videmus, disquifitionem modo laudatatu in pauciffimorum ma- 
nibus efle, curaui, vt eius verba exfcriberentur et huc trans- 
ponerentur: prirao quidem ea,- quibus fe oppofuit^Petauioj 
deinde fequenti capite reliqua , quibus expofuit fuam fenten- 
tiamj cui tandem noikani adiiciemus refutationem. Sic ille 
fedione prima §.6. 

„Primo-fuerunt, qui conciliationem exitus Abraami cum 
morte et aetate Tharae Adlor. VII, 4. Genef. XI,,32. XII, 4. 
fic inftituerunt, vt dixerint, Abraamum bis emigrafle et ve- 
nifle in terram Chanaan. Primo, anno aetatis fuae feptuage- 
fmio quinto (75), patre Thara adhuc viuo, et annum agente 
centefimum quadragefimum quintum (145), de quo exitu Mo- 
fen loqui Genef Xlfj 4. Deinde eum in Haran ad vifen- 
dum patrem, vel tunc morti proximum, vel iam mortuum, 
rediiffe, ,vt hereditatis paternae ^partem, fibi competentem, 
acciperet. Demum, patre mortuo, eum fecundo yenifTe in 
terram Chanaan , vt conftanter ibidem habitaret, de quo po- 
ftremo discefifu Stephanum agere , ; Aclor. VII , 4. Ita Augu- 
flinus L. XVI. de Ciuitate Dei Cap. 15. et alii. Qiiae fenten- 
tia Walthero in Harm. bibl. p. 95. Bonfrerio in Genef ad 
h. 1. non videtur nimis improbabilis, et lo. Gerhardo optima, 
in Ada pag. 221. Sed horum nullus aliquid certiafieritj quis- 

que 



p 



':;^,r -'^ :^- ;.;G; A';pv,.T ;T -e R T;l v^M.-^ ^ -, v. ^^' 

;■';■: / ^y.'-' -.'^ ARGVMENTVM..'- •■ ' ./'^ ■ ; V.-., ^ 

Obiediones Aucinyini adu^rfus ubftranl fentenfiani fuismet verbis recitaii- 

-:' tur. vAd ringulas refppndetur., -^ Prima .iflcfitiir obiecfliotne,- cfrTg^ 7g«- 
(pi^? efle dupliceniAbraami e Charris migrationeni , cul pppoiiitur dif 
verfuni, faudioriim virprUm coufiliiim in defcribendis Abraami peregri- 
nationibus,, ef diuerfa ab ynoquoque fcriptore adliibita verba, ex jqui- 
bns coniicitur , vtrumque non de vna , fed diiieifis migrationibus 16- 
qui. Ad alteranv bbieclionem , q^^^ > vndc Stephanus -habuerit , ta- 
' cente Mofe, jflterani feu vltimani «iigrationiemjAbraJjmi, riefponde- 

• -tiir, yei ex iisdem fontibus, vnde alia in Vet. Teflamento noii ftri- 

' pta ailegarunt' viri Appftoli, vel a Spiritu fandlo, vel ex traditiohe 

,vel orali yel fcripta. Obiedio tertia e verbis Stephaui, eiusque. nar- 

raridi modp defumta^ feiieitur,: refiitutis verbis Stephani in fuunrpr- 

dinem, et exj^licata voec.jco/ per quamuis. Qiiarta obie'dio, quafi 

Abraamp prppter idololatriani Tliarci non licuiiret redire in eius do- 

' nium , rcmbuetiii^ di/Iindibne adhibita inter pei-petuum domicilium 
et falutatiPnem perhreueUi. Opppiiuntur dfuitiae Abraami, "quapro- 
pter liereditateni paretrtis npn curafTet, fed et ad haec refpbndetur. 
-Ad reliquas obiedlioncs breuiflimis rcfpondetur. 

[uae huc vsque a nobisr funt disputata, ea quanquam ita 
comparata effe putamus, vt homini antQcaptarum opi- 
nioiium tanquam coecitate non capto fiicile probentur, neiqiie 
adeo fufioris cuiiisdam disputationis ope indigere videanturj 
tamen cum viris dbdlis , qui aliter fentiunt, ' placuit noftram de 
repetita Abraami e Charris profedidne fententiam multbruni 
accufare vitiorura, non me arbitrer tempus conflimturum, ii 
ad ifta, vt ne vllus dubitatioiii relinquatur locus, breuiter ac 
perlpicue refpondeamus. .Cum autem fibi fumferit ante ali- 

V quot 




r . ■ ■ ' - ■ ^- -^ . *- 

■ "• ■.'-■..!■"■'■' ■.,..'■ - •- ■ ■ 

quot annos vir (Jocllis in peculjari fcr/pto, quocl infcriptum 
efty Plsquifitio exegetiea de exitii A braami ex Harair, viuo, non 
iBortuo , patre Tharah, ad illuftr. locumialias difficillimum, 
Adtor. . VII 3 4.^ fententiam Petauii refellerej et aliain plane ' 
noufjm ad dirimendam , ; qtiae inter Mofen.et Stephanum inter- 
cedit, hetvTio(pctpeietv^^ proponere : aduerfus ipfuni praecipue 
npteiti dirigemus disputationem , et tum re^bnd^ndo ad eiiis 
obiediones, tum nbuam eiiis conciliandi rationem reliitando, 
in: r.ejiquis noflro fatisfaciemus pfficiq. ; Qiioiiiani autein prae-. 
yidemus, disquifijtionem modo laudatam in pauciffinibruni ma- 
nibUsefre, curaui, vt eius verba exfcriberentur et huc trans- 
ponerentur: 'pri^po quidem ea,- quibus fe.oppofuitJPetauip; 
deindevfequenti capite reliquaj :quibus exppfuit ju , 

tiam 5^ ;cui; tandein; nollram adiiciemus refiatationeiii. Sic ille 
ie^ione prima §r6. : , : ; 

„Primo-fuerunt, qui conciliatibnem e^itus Abraami cum- 
morte et aetate Tharae Adlor. VII, 4. Genef. XI; 32. XII., 4. 
fiG inftituerunt, yt dixerint, Abraamu^ti bis emigraffe et ve- 
niite in iterram Chanaan. Primo, annp, aetatis fuae feptuage- 
fimo quintp (75) , patre Thara adhuc yiuo, et annum \agente 
centefimum quadragefimum quintum. (145), de quo exitu Mo- 
fen loqui, Genef XII i 4. Deinde eum in llaran ad vifen- 
dum patrem, yel tunc morti proximum, vel, iani mortuum, 
rediiffe , . vt hereditatis paternae- ^partem ,; fibi cpmpetentem, 
acciperet. Demum, patremortuo, eum fecundo yenifre in 
terram Chanaan , vt conftanter ibidem habitaret, de quo pp- 
ftremo discefTu Steph^nimi agere , . Ador.. VII , 4. Ita Augu- 
ftinus L. ;Xyi. de Giuitate Dei Cap. 15. et alii. Quaefente^- 
tia.Walthero jn Harm. bibl. p. 95. Bonfrerio in Genef. ad 
h.l. non videturinimis improbabilis, et lo. Gerhardp bptima, 
in Ada pag. aai. Sed.hprum nullus aliquid certi.aflerit 5 quis- 



32 sa . =5 

qiic fubfcribit: Videtur. A'ug. Pfeiferus autem eam ienten- 
tiam 5 feu duplicem illum egreffum , ceu aTSf ^fa<p^$ adfer- 
tum, refutat reiicitquCy iuDub. vex. p.92. Idque fequemi 
efficit argumento, tum Stephanum loqui de ea translatione;, 
quae coniunfla fuit cum prima promiffione, de danda Abraae 
et iemini eius terra, et fada eft, cum nondum haberet libe- 
ros. At vero Abraamum anno aetatis 155. iam dudum acce- 
pifle promiffionem , et fuscepiflfe non fsmaelem modo , fed et 
liaacum. Pergit vir doclus §. 7. ita: „Et licet haec conci- 
liatio quibusdam videtur probabilis, acdpi tamen ideo nequit, 
1) quia eft omnino ^TSf yfctptjs, et rie literula quidem de ift- 
hocduplicidisceflu in facris' cxtatj a) et hinc arbitrarie abs- 
que omni afleritur fundamento, nec poteft probari; 3) quia. 
Deo iubente e patris domo fic exire debuit, vt ob jniquam 
parentis idololatriam, Deo et Abraamo ipfi odiofam, nec a 
Thara defertam, eo reuerti nec debuerit, nec volueritj 4) 
quod reucrfio Abraami in Haran ob hereditatem paternam 
dici nequit. Nam ipfe abundauit diuitiis. Ideo regi Sodo- 
mitico, Berae, bona, fibi ab eo exhibita, recufauit, Genef XIV, 
2f. 25. Quare ille patris curafle hereditatem non videtur. Et 
hoc eft ctref y^etcpijf y textui illatum, non innatum. Admitti 
igitur ea nequit fententia". Haec ille. Noftrum nunc erit, vt 
ad finguk refpondeamus ita, vt non tantum compofitio ivav' 
Tiopamaff noftra facifis, fed etiam, quod in hoc demonftra- 
tionis generefatis eft, probabilis appareat. Prima eaque non 
leuis, quae noftrae conciliationi opponitur, dubitatio ea eft, vt 
dicat vir docSus : ejfetalemconciliationem omnino aTe^ ypacpvis, et 
ne littrulam quidem de ijihac duplici migratione in facris extare, 
Faciles in eo fumus, vt concedamus, expreffis verbis facros 
quidem fcriptores nori loqui de duplici Abraami e;citu , ita vt 
Mofes, vel Stephanus, vel alius fcriptor fandlus dicat, Abra- 
amum bis ex Charran cxiiffe : fed id colligi pofle.cx compa- 

ratione 



ratione Mofaicae et Stephani^inae narrationis, ftatim probabi- 
niLis. Vterqiie qijidem deicribit exitum quendam Abraami e 
Charris, id. vero diueriis platie faciunt verbis. Mofes enim 
ait Genef Xlt, 4. Et exiit Abraamus, et Lqtbus cum eo, 
Abraamus vero ieptuaginta et quinque annorum erat circa exi- 
tum eCharris5 deinde pergit: Itaque exierunt Abr^amus, et 
vxor eius, -et Loth, &c. vt ptoficiscerentur in terram Chana- 
naeam. His verbis iion indicatur, Abraamum anno feptua- 
gefimo ^ccvoiKe) i. e. oranino exiiffc^ nulloque tempore/eo red- 
iiOe, fed Hmpliciter dicit Moies, accepto mandato diuino 
c Charris exiiiTe, et quidem ieptuagefimo iuae -aetatis anno. 
Nihil impedit^ quo minus, ii alia loca iuaderent, eumrediiiTe, 
etalio tempore bona apud pati*em relida , aut ex eius heredi- 
tate accepta fecum asportafTe, id admittatur, non repugnant 
verba fandi fcriptoris. Nunc vero conferas Stephani verba, 
quae vnumquemque docent, fe loqui de omnimodo egreiru, 
vbi omnia iecum fumierit Abraamus, neque vnquam reuerfus 
fuerit. Verbum enim fxsroiKi^eiv , quod adhibetur in iita nar- 
ratione,~non folum notat translationem aut deduAionem ad 
illurnlocum, vbi aliquamdiu aliquis commoraturusj ethmc 
inde profet^urus eifet, fed transportationem aiiquam ad habi- 
taculum et domicilium fecurum et perpetuum. Et profedo ? 
ii prius indicaretur, non potuiiTet dici, eum translatum eiTe 
tantum in Ghananaeam, iiquidem non illuc faltem venerat 
Abraamus , fed etiam in Egyptum, Phiiiilaeorum et Sodomae- 
orum terras. Mentem Stephani vere Qffe talem , vel ex eo 
apparet, quod dii^inguit inter TrdfOiKov lEtvaf^ i. e. peregrinuiii 
eiTe, et inilar hofpitis alicubi commorari, cap. c. v. 6. et in- 
tcr KaT0iKe7y^ quod dicitur de eodem ip aedibus patriis habi'- 
tante, v. 4^ €t dQnique inter f^eroiKi<^€iv ^ eodem hoc commate, 
h. e. transferre in locum alienum inftar domi habitandum, At- 
qui iic Abraamus habitauit Hebrone, ibique tanquam in terra 

H propria 



. propria eft fepultus, Stephaiius itaque non emigrationem et perc- 
grinationem , quam confequens eius ac terminum defcribit , fe- 
dem nimirum ftabilem in terra, quam Abraamus et pofteri 
eius inhabitarunt, Auguftinus et ajii emphaiin graecae vocis 
Kctr^KTiv autov vehcmenter vrgent, et verti cupiunt nontrans- 
tu/jt^ [ed coUoeauh, QLiare auteni tum demum translatus di- 
catur a Stephano Abraamus^ vel vt lcgit Auguflinus, colloca 
tus in Chananitide, cum iam nuflam bonorum parteim extra il- 
.lam haberet, quanquani in terra Chananaea perXX. annos iam 
vixerit, reddit non contemnendam rationem Petauius, cuius 
verba huc translcribere, eiusque fententiae eflfe me non poe- 
nitet. Ha&enus^ ait in Ration. Temp. P. Ij. L. If. c. II. haud 
omnino^ hoceft, TravoMel fnigrauerat, cum pars aliqiia eius do- 
meflicae rei penes patrem ejfet in Mefopotamia. Non efl autom 
infolens infcriptura tum dici aliquid fieri^ cum plene perfeBeque 
/&, quamuis multo ante fit faBur/f^ vti plus vno loco do&i fcri' 
, pturae Interpretes obferuant. Ergo inde , inquit Stephanus^ poftr' 
quam mortuus eji pater eiusy trunstulit illum in terram iflamy 
fitTaKia-ev uurov , penitus ac perfe&e transtuHt, re familiari ac 
Jeruitiis non ampiius loco disiun6lis , fed in vnmn coa&is^ atque 
translatis. Dicet aliquis: AtMofes diligentiffimus hiftoriae 
Abraamiticae fcriptor certe non intadtum reliquiflet alterum 
e Charris exitum inCharianaeam, li duplex fuifTet? verum fa* 
tis excufatum putabis if^um , fi ipfam alterius migrationis con- 
ditionem paullo diligentius obferuaueris. Ea fJme fuit talis, vt 
vltima illa migratio in hiftoria Mofis non efficiat praecipue 
memorandum momentum, quo negledlo incertitudo et diffi- 
cultates fe infinuarent in vitae Abraamiticae defcriptionem. 
jEtenim uulla peculiaris epocha incipit ab hoc egrefTu, nullus 
peculiaris rei euentus in iflo ceu fundamento nititur: nulla res 
alia hac migratione ignorata turbatur, quodin priori illa, qua- 
cum coniundlae erant promifTiones Abraamo fadlae, aliaeque 

res 



■ ■ 35 

res notatu digniiTimae, longe aliter erat, proptereaque dili- 
gentiflima animaduerfione <:on%nanda. Deifl^e cum reuerte- 
retur Abraamus ex terra Ch^nanaea in oppidum Charram, id 
non ea fadtura eft animo, vt ibi iterum habitaret, vitaeqne 
plurihiam partem cpnfumeret-, fed aliquot menfium tantum 
fuit commoratio, vel hcreditatis arceflendae, vel alins rei 
caufa fuscepta, ideoque non peculiari hiftorici attentione di- 
gna. Ex his, quae a nobis hadenus funt disputata, intelligi 
polTe exiflimo, bbiedionem, quaab aduerfario Tetami dedu- 
ph*ci migratione fententia accufatur, quod lit uTe^ yfet<f)^g, ea- 
tenus veram efle, quatenus defiderantur vcrba exprelTa, fed con- 
iiei pofle, imnio debere duplicem migratioiiem ex diuerlis 
Mofis et Stephani defcriptionibus, fat puto demonflratum de- 
dimus. Eo magis noflram exi/limo placituram effe viro do^io 
fententiam , quo magis exinde liquet, quare vterque fcriptor 
fandUis in alio aetatis Abraami anno exitum pofuerit: cogno- 
fcetque (in quo akeram obiedionem pofuit) non arbitr^ric 
absqiie omni fundamento et fine argumentis Petauium afle- 
ruifle, Abraamum pofl: primam migrationem^liquandorediifle, 
et tandem pofl patris obitum penitus reliquifl!e Charras. 

Sed ex hac refponfione noua oritur eaque intricatior dif- 
ficultas, quam alii noflrae opinioni obiecerunt, quamqiie ver- 
bisAudlorum notarum Geneuenfium ad Ration. Petauii Lib. II. 
Cap. II. proponere ^hcet: Sane fi alius exhus^ aiunt, ^ui a. 
Mofi memoratur.^ alius qui a StephmOy illum ficundum vnde ha^ 
buit Stephanus? cuius m vmbra quidem apparet iuMvfi^ qui fi- 
lertitamen diligentia omnia Abraamifaff^^ di£la^ manjiones^ pere- 
grinamnes^ locorumque mutationes perficutus efl. Qui igttur 
fieri potuit^ vt ludaeos perfitafitrus Stephanus, et de re ipfis ex 
folo Mofi cognita orationem habens^ atque ex eiusmet oratione 
omnm 'vim faciens^ aliter quam ipfe Mofes loqueretur^ aut ab 

H a ipfo 



ipfi Legistatore bac in re di£ideret\ cuim vna au&oritate fidem 

iUis erat fa&urus. At vos, Viri dodtil vnde habuit qiuielb 

Stephaous alias res ad hiftoriam populi Dei fpeelantes, quac 

vel nulfibi dmnino^ vel aliter in hiftoricis V. T. libris legun- 

tur? vndedidicit Stephanus, Ad. Ap. C. VII, 14. lacobum eV 

■v^tA^^jrtiir i^S6fA.v^Koneu yrme in Egyptuni profectum eflfe, cum in 

Genefi Cap. XLVI, ^7. aMoih tantum 70 horaines riume- 

rentur, quem numerum quoque lolephus habet: vnde didicit, 

quaefb , legem Mofis datam c/Ie per miniflerium Angelorum, 

AdWr. Cap. Vlf , 53. de quo Mofes ne minimum refert.^ Sal- 

vator nofter optimus meminit in inuediua fua .ad PhanTaeos 

Matth. XXIII, 35. cuiusdam Zachariae, quem inter templum 

et aram ludaei occidifTent; vnde haec, quae nullibi /cripta le^ 

guntur m Vct. Teflaniento, umotmvunt Judaeis, ct vnde haufit 

eadem Sakiator.'^ numquis ignorata re/ponfione totiu^ propter- 

ea narrationis veritatem in dubium vocare audeat.^ Balduinus 

additin Comment. ad Zachar. C. f . p. 124. fileiitium fcripturae 

Dondumeft caufa fufficiens, vt fadlum hoc negemus. Quot 

alia afTeruntur probabiliter, ait Gordonus in Commentario 

ad Cap. XIL Genef quae fcriptura non exprefiit? qiiae nemo 

VQcabit falfa. Deinde fi quis certam propofitae quaeflionis re- 

fponfionem, vnde Stephano altera e Charris profeclio ndta 

fuerit, exigaty limpliciter rcfpondendum cenieo, ab ipfo Spi- 

ritu Tando. Enarratio enim rerum hiftoricarum, iftarum et- 

iam, quae viris ^eo^f^oVo^f latis notae fuerunt, plane non ita 

efl confideranda, quafi ex proprip eorum ingenio profeda 

fuerit, quanquam Grotius in Commentar. ad Adl. Ap. Cap. 

Vlf, 4. ita exiflimet, et audl:orem fuae opinionis Hieronymum 

alleget : fed in relationibus hifloricis feu notis fcu igaotis ae- 

que vt in dogmaticis rebus ex infpiratione diuiha locuti funt 

Apoftoli, et ex hac innotuifTe Stephano alteram Abraamiprofe- 

dionem e Charris, nemo facile repugnabit. Affirmante D. 

Apo- 



Apoftolo, 2 Timoth» 111» i6. '^ara yfACpij BioTrvev^os^ certe 
non excludit hiftoricas narrationes. Non folum amem:, dicft 
Baierus in Proleg» Cap, n. §. 4. n. d. rerum fithlmtum humanat 
ratknis excedentmm , fedet caeterarim omniumy quas fcriptura 
continety tanquam in Jiteras referendarum ^ conceptus firiptori' 
hus facris a Deo in/pir^tas fuijfe credimus y cum Tratrcb y^up^y 
tota firiptura, mn aliqua tantum pars eius diuinitHs infpirata 
dicatur. Praecipue vnuniquemque eflatum Chrifti, Matth. X^ 
19. 20. impellat necefleeft^ ne amplius quaerat, vndeStepha- 
nus aut Lucas, fed, viide Spiritus fanclus alterum Abraami;.c 
Charris exitum habuerit; nam Stephanus ^di Judaeos didurus, 
hiftori^s non ex memoria recitauit, it^ verba efc res et fada 
omnia a Spiritu iando expedauit» fecundum promiffionem 
loc- cit. a Chrifto datam: m»? fiteftjui-pio-fjTe Trag^ ij ri ActA^ff^Te' 
SoBia-eTOf yci^ vfjuv h eaeiv*! tj? afa> ri ?^aA4<reT€, ov ydf ufiteTf 
i^i w ArtASi^Tef, ceAAee To 'Trnvfjtet t5 Troirfh vfieui^ Tff AafrA**' ev 
vf*Tv, Ipfe Calouius in Bibl. illuftr, ad A<^. VII, a.ait: Quae 
'viri Beo7rvev<rot extra hiftoriam fcriptam commemo7ant\ non e tra^ 
ditiomhus fimper cognita fuerej fuggefflt quippe iisdem illa Spiri^' 
tus Dei, cuiuf imptflfit locttti funt. Quae iententia fundamen- 
tum in verbis Chrijftj habet dicentis, lo. XIl^, 26. Te •jrvevfjLot 
TG aym vfJLac S^a^jst Tranoiy %<xf uTrofxvviTei vfias wavrcb k uttq^ 
ifiiv, Tandem fi heque prior, neque pofterior re(pondendi 
ratio omnibus iatisfaciat, (eum dodtrina de infpiratione diuina 
vehementer hodie impugnetur) quamuis m eiusmodi disputa- 
tionis genere nonniii probabilis iure exigatur, aliam viam ad- 
huc ingredi parati fumus. Obferuatores Geneuenfes ad Peta- 
viiRatiocin. fimpliciter ftatuunt, Stephanum nullam concioni 
fuae fidem conciliarepotuifTe, fi ex hiftoria populi ludaici fa- 
dareferat, nullibi confcripta, quod necefrario efficeretur, fi 
Stephanus alium quam Mofes referat exitum Abi-aami e Char- 
ri^^ Quid? fi dicamus alteram profedionem ludaeis ex tra- 

H 3 ditione 



<5 



8 



ditione fiiifTe notam? non requimur .proptereacaftra Pontifi- 

ciorjam, quibus traditiones aeque placent. Longe diflidemus - 

ab eorum *raditi6nibus in dodirinis fidei etmorum, fed tradi- 

tionera hiftoricam itatuimus, llla vero traditio hiflorica nori 

femper eft joralis , fed interdum ex libris a viris lan^Us corilcri- j^ 

ptis, -et iniuria temporis 5 quo omnia confumuntur, confum- 

tis. Ex eiusmodiliblisdcperditis, vtfcimus, multos periiffef 

quorum paflfim noininain facris V. T. fcriptis memorantur, 

potuit omnibus Judaeis duplex Abraami profedio, vt res no- 

tiffiina, in ore veriari. Ex iriultis vniiis tantum libri mentio- 

4iem facere liceat, ex quo, iiue huiclimili, fada quxiedam hi- 

ftoriae Abraamiticae fortafle hauferant hidaei, icilicct Mri 

Re&i , qui duobus locis facrae fcripturac allegatur , lof X , j^» 

et 2 Sam. I, j8. iuda^orum. fententias de libro Re^fli fi inqui- 

rere tempuJs eirct, primuni fibi Ipcum vindicarent, qui illum 

noilram aetatem tulifle. tradunt *). Deinde alii hbrum Redi 

de liBro Geneleos , vt etiani Rabbaniftae in vetufto Comn^en- 

tario , qui infcribitur Brefch. R. fol. 8- col 4. vbi interrogaftur : 

:t=3n<£;^ f-nio.-^^i^sj r-n^»n ^snD^^-it^J-in Num. XXI[I,^io. 
iiitellexerunt. Sed praetermittamus omnia , quae non corro- 
borant, fed turbant potius disputationem notom. Dodifli- 
morum quorutidam Virorum de libro Redli fententia eo redit, 
vt putent, fuiffe nomina mukorum virorum iuftorum in eo et 

' fada 

*) Vadi libri a ludads circumferiintiir, qiiibus titulus liber Re£it eft prac 
fixus. Talis eft n^-^n nS3D liber Reai, qucm fcripfit R. Schabbatax 
Carmuz Leiiita, cuius argumentum eft morale. Alius ^UJin '130 fcri- 
ptus eft a R.Tham: qui eft liber legalis dcz, Hi duo libri funt recentio- 
res. Tertius autem eiusdem nominis liber eft anonymus, qui a ludaeis 
quibusdam pro noftro Ubro Re£^i habetur. Explicat ille hiftorias cpnten> 
tas in Pentateucho , libro lofuae et ludicum , ct multa addit ad modunt 
paraphtafium ctuiofa quideni , fed plerumque fabulofa. Vid. Bartoiocicius 
Part. III. B. R.p.m, p^y. Vliimus iiber Rei^i i« Germanicara translatus cft 
linguam a Ri lacobo; excufui Francofurti ad Moenum, aui Chr. 1^74. 



- - - = - . ■ 39 

• •• ■ ^ ■.- ■ ' 

fadla confcripta: alii contra ex: duobus allegatis libris colfr- 
gunty libros RecH fuifTe cpiceclia in libris confignata, ad 
quae /criptores facri, tanquam ad ddcumenta rebus gelHs co- 
aeua prouocaflent. Vid. Didertar. D. Abicht de libro Re^i 
habita Lipfiae 1714. Qiianicunque eligat quis fententian), 
id fane efficrtur ex deEgnatione libri Redi, fuiffe apud ludaeos 
in more pofitum, vt peculiares libri in honorem etmemoriani 
Vfrorum ruftonim confcriberenrur, ey quibus fera pofleritas 
virtutes, fad^a, fata et his fimilia potuit cognofcere. Fuit hic 
ritus Ifraelitis multisque aliis antiquis gentibus receptus, dc 
quo pfurima in profanis aeque ac facris fcriptoribus documenta 
deprehenduntun Habes praeter ifta dup loca, vbi de libra 
Redi extat, alia exrempla^ quae ritum iffum docent, aSam, 
11/, 31-54. 2 Paralipp. XXXV, 25 i Reg.-Xm, 30. lerem.XXH, 
1 8. et B. Geierus de ludtu Hebraebrutn cap. 6. $.19; prolixius 
affirmauit, Ifraelitas olim ex more recepto demortuorum he- 
roum , regum ac principum laudes carminibus fcriptis ce- 
lebrafle. Ab Ifraelitis, nec aliunde, confirailcm ritum ad gen- 
tiles transiifle , dodiflimus Doughtaeus in Annal. Excurf S^- 
p. m. 149. ex ScaKgeri cafligat. ad Feftum obferuat. Quae 
cum ita fint, facire cognofcitur, vnde Stephanus vrtimam 
Abraami e Gharris profedlionem habuerit, et qui venit, vt 
eam ludaeis tanquam rem fatrs notam propofuerit- Etenim 
vel ex peculiari epicedio in honorem Abraami confcripto, vel 
ex libro quodam Redlorbm, in quo praeter caeteros iuftos et- 
iam Abraami facla, itinera, et id genus alia notata fuerunt, 
didiccrunt ludaei vltimam eius e Charris migrationem, 
fiuc libros eiusmodi tunc temporis iam periifle fiue fuperfuifle 
tempore Stephani credatur» Exinde omnis conficitur disputa- 
tio, quae ex hac parte mouetur, et ludaei facile pafli funt, fibi 
a Stephano exitum Abraami alium, quain m Mofis fcriptis 
narratur, perfaaderi, quum^ertitudinem eius vel ex maioribus 

audi- 



40 ^ . — 

audiuerint, velex ipfis libris Redorum tum 'temporis refiduis, 
hauferint. " > 

At heu! quatitopere affligitur iipftra fententia, fi denuo 
contra illam disputant aduerfarii (in quorum numero funt Au- 
dores kudati Geneuenfium notarum ad Petauii Ratiqcin. P. II. 
L. 11. C. JI. Aug. Pfeiferus in Dubiis vex. p. 92.) vt dicant: 
Si Abraamus natus £ft amo 70 ergo moriente patre agebat amum 
135. Eigo^ aiunt, iam genuerat Ismaelem et Ifaacum, At D. 
Stephanus aity pQV^uwty translatum ipfum in terramrChanaan^ 
tique prpmijftonem faBam de ea poffidenday cum nondum baheret 
filium, Profedo haec dubitatio pbflet timidum terrere, vt de- 
ferat campmn, et in fugam le det: attamen putamus nosha- 
bere^ quae opponi polTunt, qualiacunque ea etiam fint, modo 
veritate fe commendent. Stephanus Acl. VII, 5. non ait, 
translatum effe Abraamum, antequam haberet filium ; neque 
enim ad illud prius (vt redliffime monet Petauius Ratiocin. 
temp. loc. c) et inde poji^uam mortuus eft pater eius, transtu/if 
iffum, referri, quae deinceps dicuntur, omnia neceffe eft, vt 
ad idem pertineant tempus. Repromifit, nit Stephanus I. c. 
V. 5. dare illi eam in pofTeffionem , et femini eius poft ipfum, 
quum hon haberet filium: non autem translationem et fecun- 
dam in Chananaeam migrationtm, quafi diceret, repromifit 
illiiamtum, quum non haberct filium. Porro ifiam promif^ 
fionem iampridem editam cfiTe, cum primum e Chaldaea pro- 
ficisceretur, vt indicat Stephanus, diligenter a faepe laudato 
Petauio obferuatum legitur. Deinde quisque mediocriter tan- 
tum dodus fcit, vario raodo illud xo^ (qua coniungitur apud 
Stephanum v. 5. et 4.) propter Ebraeorum 1 , quod vbique ifH 
adhibent, accipi: ideoque Martinus poft Bezam optime vertit 
in hoc loco particulam xo^, ^fft) quamuis: vt fit fenfus verbo- 
rum KOj iTtvjyyeiharo etvTa ^Svcef ». t. K quamuis promiferat 

ipfi 



ipfidare ilLim (fcil. terram) ad pofreifionem et femini eius poft 
Tc, cum nondum haberet progeniem. Eiusiiiodi interpreta- 

iionem vero ferre vocabulum xfl^v "^" tantum ad oculum dd- 
monftratum eft a yiris dodis ex Hebraeorum more": veruiii 
cum Cel. Elsnero aliisqiie nuper etiam Elias Palairet Ecclefi 
Gall..Tornaceniis Pallor, in-GbfT. Philologico -criticis in facros 
'Noui Foed. libros, ad hunc locum exempla dedit ex icriptori- 
busgraecis profanis, quorum pauca referre me non poenitet. 
Sic H6m.' OdyflV Kocf aVi^foia-iKo^ TrMma-g-i fAax>}^eto-3-a/ ^ cum 
viris ^//j/»«/.f pluribu5 pugnare. lulianus in Anfeholog. Gr. 
L. iV. c. 33. Epigr. 1. : * 

[BvBev ciTroK^vTrTety Ko^ ro ^'exfiov e^dtrof, 

— — — Et prope vocem 
hinc abfcondidit, .^«^w//// illud poffit exhibere. 

Si velis exempla plura ex libris Noui Foederis addere , inue- 
nies ifia mililtis iocis, Jo.XVII, 25. VI, 36. XXI, 23, Matth. 
XXVI, 60. Non potui non fequi virum hunc dodum , modo 
laudatum, in explieatione huius lociv cognita probatfonis eius 
veritate; qu^nquam ingenuei fateor, eius coniilium in ObfF. 
fcribendis non omnibus probari pofTe, quoniam facros Noui 
Foederis libros eiusque oracula, quae, vt loquitur, temere 
fptffis hebraismorum, fyriasmorum &c. tenebris ab aliis obfcu- 
rarentur, vult omnino bene graece fcripta efle, cuius rei pro- 
bandae caufa etiara fuas obferuationes lcripfit. Sed videtur 
mihi vir dodusJn plurimis locis cum Pfochenio, Blackvallo, 
et aliis dudum refutatus a Viris^do([liflimis: et qiiicunque 
praeterea leget Viri flirnme venerabilis Ernefli Prolufio- 
nem de Vefligiis linguae hebraicae in • lingua graeca, noftrique 
Obferuatoris exempla , quorunv plurima ex Poetis allegauit, 

I *vide- 



Videbit, multutii if!oram 'exempIoFtim deHionftrationt detrahL 
Remqueat caeteriim Leilor omnem praeoccupatae lententiae 
opinioncm,. tunc certe intelliget, hac refpphfione reln rioftram 
etiaia ab hac dubitatione efle iti tuto politatn, r 

, Reliqua, quibus exercetur opiriia de' duplici migratrone 
Abraami e Charris» non funt emsmodi, vt quis m animum 
prbpterea mducat, denegare conciriationi noftrae affenfum. 
Non tameii praetermittemus dubitatianculas, verum partim ipii 
relpondebimus, partim dudum a Petaufo refponfum effe often- 
demus. -^V^ dodluSy cui Petauiana ratio conciliandi non pfa- 
cet, et aliam nouam propofiiit multo minus probandamy ia 
fupra allegatis verbis ita aduerflis duplicerii exiturii Abraami 
jdispurare pevgity in disquifitiohe exegetica Secfl. I. §. 7. Quia 
Deo iuhente e ffatris domff fic extre deiuerit ^ ift obimt^uam pA' 
rentis idololatriam^ Deo et Abraamo ippodiofamf nec dThara de- 
fertam ^ ea reuerti nec deRuerit y netvoiuerit. Non multis opus 
cfl: verbis, quibus haecce refellantur. Mandatum, qHO foli-' 
citatus e/V AhtasnmSy vt ex domo patris fui Tharei exirety 
patet quidem ex Genefi Cap. XM^ r. et decOy quod idblola- 
triaeTharet caufa id iufTus fuerit^etiam nondubitan^um, fi 
ettoluas Neheniiam Cap, IX, 7. neque a nobis negatur, cum 
inandato de cxitu fuifle coniun(flum , ne quondam rcdiret cum 
animo ibi manendi, adpatrios lares, et denuo in patria domo 
habitaret, fedemque fixam ibi haberet. Atillud non includi- 
tur , ne pedem vnquam per pauxillum quanquam temporis ipa- 
tium in domum patris Tharei inferat^ quacunque etiam caufa 
niotus iter illud' fuscepturus efTet, Talem vero reditum nos 
putamuSy qui vel paucas hebdGmades^ velmenfes-durauit, vef 
vt ftinus patris curaret, vel hereditatis partem , quae fibi ob- 
venifret, adiret: eiusraodi vero r.editnm tara breuera flatuimus, 
qui probabilitate vm mediocri icQramendatur. Nonne pietas 

filri 



fiiii erga patrpm , alldto nuncio, {^nnt h jpie fortafTe fuTt, qiii 
NadiQris et Miicfeae^enerationem ipfi annunciauit, vtMores 
tradit Genefi ^XII, 20. tempbris enim ratjo conuenit :j de exitiali 
niorbp flue ipfo obitu eius, quam in manclato Deus profecfio 
noh negligendam praeceperat, exigere vifa fuit, vr ad eum 
breue tempus rediret? praecipue quuni videri poflet, quali ex 
odio erga patrem eius . liabitatiGnem reliquifTet? X)einde de 
Abraamo patre ^rav 7rt<oiVQVTav ne fuspicari quidemDeus poterat, 
fore i vt reuerfus ad^ Thareum idololatriae cultu fe Inquinaret, 
etiamfi fub initio propter eandem epatria domo^euocatus eJfret. 
Neque demiim illud oranino reiici pofle nobis videtur, quod 
Petauius addit, credibile efife , Abraamum ipfiusDei inflinclu 
Charras rediiflc, vtcirca mortem patris oflenderet, fe noti 
iniquo animp haiH^enus in patrem fuifl!e, fed ex Dei voluntate 
ab eo exiifle, quae coniec^ura eo minus reiicienda, quo plura 
exempla in facris occurrunt, e. g. illud Magorum Chrifli m- 
talem celebrantium , Matth. II, 7. feqq. vbi ad clariorem ex-; 
plicationem peculiaris, fed non allegata diuina fignificatio vi- 
detur flatuenda. * 

In caufis, quibus motus Abraamus lares patrios repetie- 
rit, pofuimus iflam, quia hereditatis partem , quae fibi ex ea 
obtigerit, forfan adire voluerit. Sedvir dodus fupra Jaudatus 
negat, illum hoc potuifrc mouere ad fuscipiendum reditum; 
rationem, quam adiecit 1. c. Sedh l §. 7. his verbis proponit: 
isfam ipfe abundauit dmtiis i etaddit: Ideo regi Sodomitico Berae 
hona y Jihi ab eo exhibita , recufauit^ Gen, XlV^ 1\. 1'^. Quare 
tUe patris curajje hereditatem non videtur, Quafi hodie homi- 
nes ita fint animati, vt ipfi iam opibus aucli, fuorum hereditates 
fjjernant, et aliorum dona noncurent, vt exinde ad Abraami 
mentem concluik) valeat! Abimelechi contra regis dona Abra- 
amus etfi diues non recufauit, vt Mofes narrat Genef Cap. 
XX, 14. 15. 16. 

I 2 Tan- 



44 



•SM 



« 



Tahdem qpaerunt alii: Inpriore iUa profe&ione^ qua Cb^' 
nanaearn primum adiit^ folusne an cum omni f&milia et Lotho 
eo fe contu/erit ?His, quae qua(i fequenti quaeitioni tantum 
praemittuntur,,refpondet Mofes, GeneCXlI, 4, 5. cuni dnini, 
quantum m poteftate habehati familia profeiiii;um. Quod fi ita 
efl\ pergunt, cuni ex interuallo patrem reuiferety fecttmne fami- 
liam opinem deduceret^.an folus eo pergerei? Verum, humanif- 
fime Ledlor, haud: exiftimo Te dubitatufum, quin otiofahaec 
efTe cum Petauib ccnfeas, neque digna, quorum r^tio habea- 
tur. Qualemcunque tamen refponfipnem lege apudPetauium 
in Rationar. Temp. P. 11. Lib. II, cap. II. p. m. 67. vbi idem 
propofuit, et ad vltimam aduerfariorum quaeftioneni; refpon- 
dit, quam adduxiffe fat erit. . At, mQ^m\xnt,Ji crebro patrem 
adibat , qtiomodo ex vicino nepotum fitorum ortum non. discebat^ 
vt necejfe foret el^ pernuncium non vnius^ fed duodecim filiorum 
fobolem firnul nunciare? Hoc propterea obiiciunt, quod Ge-^ 
nef. XXil, 10. nunciatum efledicitur Abraamo, Melcham Na* 
chori fratri numerolam peperiffe fobolem. Peccaremujj in viri 
cuiusdam dbd^i leges, qui nuper defiderabat, vt omnia, quae 
fcribantur, noua fint, fi reipon/ionem ip/am adderemus, fiqui- 
dem ifta. non noua, fed nuUa alia foret, quam ipfa Petauii, 
quam 1. c. accurate et diligenter propofuit. Haec fuht, quae 
ad obiectiones aduerfus noftram de duplici Abraami e Char- 
risdisceflu fententiam prolatasrefpondenda erant, vtconfirma- 
rentur et ihbilirentur, quae fupra a nobis funt disputata. 



>m&-^^^^=^mr 



CAPVT 



45? 



CAPVT QyARTVM. 

ARGVMENTyM. 

■ ■ • ' • ' • ... ^ ' 

Nouam Mofen cum Stephano coneiliandi ratibnem anonymi cuius- 
dani fuis verbis propontam , human. Ledpr in hoc capite legit, 
cui hanc praemiiit dclineationem. „Se^io II. meam explicat men- 
■ tem: §. i. de relatione Mofaica Genef. XI, 26. 32. XII, 4. §. 2. Ex- 
plicatio verborum. §. 3. de relatione Stephani, Ador. VII, 4« (^l.jO 
§. 4. 5. 6. Interpretatio verboriim. §. 7. Vindicatio fumta i) exhar- 
monia verborum Stephani et Molis. §. g. a) ex reticentia termiwi 
temporis mortis Tharae. §. 9. 3) ex ellipfi vocis ezei , et h Xa^^av. 
^.10. 4) ex vfa vocis fjierct. §. iir 5) ex vfu Aorifl:. 2. in praefenti et 
imperfedo. §, 12. 6} ex vfu ocTeoS-otveiv , mori. §, 13. 7) e transla- 
tione: Abraami. §. 14. g) e fenfu itaque verborum Stephani. §. 15. 16, 
9) e eommoda interpretatiorie. §. 17, de refponfione ad obiecf^iones. 

Sequitur noua fententia, quam fupra laudatus aud^or in 
Dlsquifl exegefica Sedl. II. §. i. feqq. in Petauii de duplici 
Abraami ex Charane exitu fententiae locum fubftituit ipfis 
audoris verbis: 

„Hac de quaeftione fatis ardua et meam his, quae adfue- 
runt, quasque fedulo excufTi, fententiis, nunc addam men- 
tem* Vt autem eo faciliori via tutiorique incedam , iuuabit, 
quam breuiflime quidem verba Moiis, de morte Tharae et 
exitu Abraami , Genef XI, 22. referentis, reuocare in memo- 
riam, quae haec funt: Et erant dies Tharae ducentorum 
quinque annorum, et moriebatur in Haran. Et Cap. XII, 4. 
Abraam erat feptuagint^ quinque annorum , cum egrederetur 
de Charan. Hisce verbis priori loco Mofes refert, i) tempus 
mprtis Tharae, quod erat annorum 205. pariter et locum mor- 

I 3 tis 



tjs eiusdem ,• qui Hnraii erat; 5t) Abraamrmtiim eX;:H^^^ 
annos 75. nati,- Ipco ppfteriovi.^ Qiiae. yerba fediilo no- 
tamus, eonfidei-dmus," et cum yerbis Steptani concilia- 
mus. Caetera qiiae legimus Genef. XI, 26. Thara erat 
feptuaginta annorum, et, genuit;At)raamum, tunc faciliori 
per fe iluent curfii. ! «<. \ ^ 

. Obferuamus , quqd Mofes inortem Tharae^ qua tm- 
pus vt kcum\y prius quidem , quam tsxittittt Abraami ex 
Haran, referat, vt exinde couiicerc pbiremus, Abraamiim 
poft mortem patris Tharae exiiire. Sed Abraamum poft 
inortem Tharue, fiu€ hocce Tharac aetatis anno 205. emi- 
graffe , ex hac polltione et relatione Molaica non fequitur, 
vt quidam, R- inrchi^ \.c\ ct alii volunt. Siquidem Mofes 
iiiftariam Tharae limul cum eiusdem morte quidem abfoluit 
atque concludit; Thara autem tum temporis, quo Abfaam 
exiit, reuera non erat mortuus, fed adhuc dumviuus; imo 
in Haran poft filii exitum, ad mortem ysque fuam^ fexa^ 
ginta (5o) atmos vixit. Hiinc enim niorem icriptura flicra 
feruat frequentifTuiie, vt hiftoriam perfonae fimul cum cius- 
dem morte ablbluat, atque concludat, quae tamen multos 
poft annos demum eft infecuta. Id quod fatis probatur exem- 
plis patrum, i) Adami, GcneC V, 5. quiibidem dicitur mor- 
tuus, cum fueritannorum 930. cum tamen multos annos pofl: 
Sethum et alios vsque ad tempora Lamechi ille vixerit. 2) 
Noae, Genef IX, 29. qui pari modb ibidem dicitur defun- 
Clus, cum fuerit annorum 959^ cum tamen multos annospofl 
Semum et alios vsque ad tempora Abraami, ad dudlum chro- 
nologiae llipra addudae ille vixerit. 9) Ipfius Abraami, Genef. 
XXV, J>,. quippe qui et ibidem obiifTc dicitur, natusaniiQsi^^. 
verfu 7. cum tamen vixerit vsque ad tempora lacobf, lilii 
Ifaaci, quippe qui, cum Abraam obiret, arinos 15. natus 

erat. 



!ft 



47 



crat Artno enim aetatis ido» genuit Abramii. Ifaacum , et 

Jfaacus anrio aetatis 60. lacohum , Genef^^ XXV , 26. Quia 

igitur A.braani fqitiy^. annoruni , Gum obiret j ergo vixit ad 

annum-actatis lacpbi vsque decimum quintum (15«) Nam 

ibo. ct 60, et 15. annj JFaciun t 1 75. annos, Sie et Thara dici- 

tur mortuus, cum fuerit annorumao^. cum tamen poft exitum 

Abraami vixerit adhuc annos 60. Genef XI, 32. Qiiare nec 

lifc, nec alibi Ipcorum y Oatuendum eft v^sfpy Trfh^^op, Hi- 

fioria perfbnarum, adieda fimul mprte, cpmplete abfoluitur, 

qiianquam inors multos pofl annos ell infecuta, E qua igitur 

narrationis Mofaicae, fic ordinatae» circumflantia de morte 

Tharae, exitui Abraami praepofita, nullo modoinferripotefl, 

quod Abraami egreflus poft Tharae, mortem fit fad^us. Vixit' 

enim Thara adhuappfl Abraami eniigrationem ex Haran, an- 

num aetatis agcns 145* Nam '^o, quo vitae anno ille genuit 

Abraamum, et 75. quo Abraam emigrauit ex Haran, redte 

conficiunt r^^.annos. Et quia diem obiit fupremum, cuni 

natus effet annos 203. fequitur, vt in Haran degerit aetatem 

mmos 60. vsque ad mortem. Nam i45..et 60. conficiunt 205, 

Sic habes in narratione Mofaica annura natiuitads Ahraamiy 

annum eiusdem discefTus exHaran, annumaetatisTharaetem- 

pore exitus, annum eiusdem mortis» 

Huic relationi Mofaicae, quae nullo modo turbari et 
fubuerti debet ae potefl, verba Stephani, eadeni ratione de 
morteTharae et exitu Abraami Ad?or.VII,4. (aliis^.) difTe- 
^entis, fubiiciam, quae haec funt: ToTr k^exBav k yljs X<«A- 
^amVj Kc^TMCfjar^v h Xdjfoiv,., KuKei^ev fiiTiA ro dvcBeLPsJy roy 
TraTe^et, avTK , ^eTo^io^ev duTov tk tv(v yTiv TaoTffv, iig i}v vfteTs 
9V9. mT.oiKetT^i .Tunc exiens e terra Chaldaeorum (nempc Vr) 
habitauit in Gharran. Etexinde, fcilicetCharraii, poftquam 
moriebatur pater eius^ iciLibi in Charran> ^ranstulit eum in/ 

han€ 



48 . .i-r ■--— — i - ■■■)■■■■ 

hanc terram, in qua vos nunc habitatis. Ad verfionem Lu- 
theri: Sa gieng cr au^ bcr €^albdcp Satibc, mt> too^mU ju 
^mn. Unt> t>on l)annen/(nc^mlic6 l^^a^ fein SSatei: 

^ejloteen roar, (NB. ad textum: na^tem fein SJater jTar6, 
ne&mlid) t)afeI6|! iit J&aran) 5racl)te er t^n &crfi6er in t)a$ 0ant>, 
ba i^r nun innen K)of)nct» Haec mea textus verborumque Ste- 
pharii interpretatio iii primo ftatyn limine tibi facem aecendit 
praeferetque ad intelligentiam. rei. Sic enim interpretor tex- 
tum graecum: Et exinde fcil. de Haran, poftquam ibi in Ha- 
i-an videlicetpatereius moriebatur, transtulit eum^tc. iXiib 

S)on bannen \>on ^mu , nact)t)em tiafelOjl in Jg^aran fei« SSatei; 
(iarO, &racl;tei5n©ott:cv 

Quo obferuamus, Stephanum hic non facerementionem 

termini temporis mortis, quo Tiiara obiit, fed abfolute., haud 

connotato aetatis Tharae anno, 205. dicere, poftqmmmorier- 

hatur pater eius. Duo funt, quae Stephanus his verbismonet: 

1) niprtem Tharae iii Haran, ratione termini loci, hon /<?w- 

poris mortis 5 2) egre/Tuni Abr^ami ex Haran, reii^o ibiin Haran 

fatre ad ipfius mortem vsque. Haecverba, poftquamrhoriehaiur^ 

[jLiTei To (ATrtQ^viiy etc. quafi in parenthefi, quod ratio temporis 

ob anguftiam, qua prefliis, tum requirebat, Stephanus fuit 

locutus ex fummae quidem breuitatis ftudio. Rem quoque 

tradat ludaeis latis notam , reliquis ita omiflis. Vndefadlum, 

vt eorum intelledlus ac fenfus non ftatim menti noftrae occur- 

. rat. Cum igitur a Stephano non fiat mentio termini mortis, 

^ua tempitsy fed qua /w//w, redeinfertur, inde adftruihaud 

pofle, Abraamum, ex verbis Stephani, poft patris mortem 

fuifle egreflum, Etiterum, quia Stephanus refert, patrem /H 

mortuum q^^q, vnde Abraam translatus eft , ergo ," verbis Ste- 

\ phani, recle dicitur, Tharam /^i \n Earm vsque ad mortem 

\ . eJfereiiUumy emigrante filio. 



■: ^ . .. . . '49 

Vt vero fenfus completus eo clarius adpareat , fupple ctr^ 
aimflantiam /m, (iueparticulam eKHj jbi^a proxime praecedente 
particula ;«-56x«^6j', exinde^ vel, fi malis, ey xa^fuv, yel vtrum- 
que, ksiiv xu^fav. Sic ei' Xct/^rtv neceflario ex praecedenti 
repetitur, ad lenfum completilm reddendum. Qiiare vert>a 
fic fluent: . KetTuicijtrev h Xa^^oir KdK^bsv, f4,eTcito aTroBuvstVy lcil, 
iKH.iv Xa^fcivy tov TraTe^ct aM, habitauit in Charraii. Et 
exinde, poftquam moriebatur, fcil. ibi in Haran , pater eius. 

i. e. remanebat Telid:us fhi in Haran vsque ad mortem j et ne- 
que regrediebatur in Vr Chaldaeorum, neque progrediebatur 
cum filio exinde in terram Chanaan. Sic mori in Haran hic 
idem eft, quod remanere et habitare in Haran ad mortem 
vsque. Vt vulgo dicitur: Jjcf) ttjlff &ia* (?n'6eit7 i. e. 5fel5eiT, 

U^ icfe j!ev'5e , unb mid) n(d>t meifer mo^in 6e5e5en. Ahraamum 
vero Deus exinde eCharran transtulitinterram Chanaan, relido 
patre, relida familia patriaque. Haec duo igitur hac Stephanus 
probat relatione , yt iam ante monui, primumy Tharae mortem in 
Haran, fiue circumftantiam /<?r/ mortisTharae, qui Haran eft, 
fiue remanfionem eius in Harah vsque ad mortem 5 deinde ex- 
itum fiue translationem Abraami e Charran in terram Chanaan, 
reli^^o patre ibi in Haran. 

Ergo non probatur e verbis Stephani exitus Abraami poft 
iiiortem patris, fiue terminus temporis exitus eius , qui mors 
Tharae ex mente aliorum eft, quamuis falfb. Haud enim in 
textu extat, f^eTa.Tov BdyuTov tS TruT^og avT^, poftobitumpa- 
tris eius, fed fJteTa tc dTroBumv tov TtaT^A avTb^ poftquam 
moriebatur fiue moritur pater eius fcil. in Haran, nec cam 
filio fuo Abraamo transfertuir, quia remanetethabitatinffaran 
vsque ad mortem. Omnioo datur differentia quaedam inter 
morum et mori jJSt inter aiium completum feu abfilutum , et in* 

K eomple- 



cpmptetum fiu ahfiluendum, Nonduni erat mors Tharae tuin 
completa feu abfoluta, cum Abraam exiretj fiquidem Thara 
adhuc dtim vixit in Haran vsque ad mortem» Praeterca, ad 
pleniorem verborum Stephani intelledum mentisque meae, 
coniungam coniungenda, et feparabo feparanda, ita: Et ^a"- 
inde de Haran Deus transtulh eum , Ahraamum^ inhanc terram^ 
in qua vos nmc habitatU^ pofiquam pater eius moriebatur ibi in 
Harany fiuererhanebatet habitabat ibiinCharranvsque admortem^ 
etnonfimulcUmAhraamofilt&fiioefttranslatusin terram Cbanaan. 
Ergo Stephanus nonidicit, nec dicere voluit, Abraamumpoft 
obitum patris Tharae exiifle ex Charran ; fed Tharam patreni 
mortuum effe in Haran , fiuc remanfiffe ibidem vsque ad mor- 
tem, nec-translatmii elTe. Id quod erat demonftrandum, 

Hanc meam iententiam viridico, primo^ ex harmonia 
verborum Stephani cum yerbis Mofis, dicentis: moriebatur 
in Haran^ Genef XI, 32. Sic Stephani fcopus et /enfus ver- 
borum idem eft : poftquam moriebatur , /*eT<« ro uTroBamv^ 
fupple verba Mofis, fcil. in Charran. Hic Mofes et Stepha- 
nus in defcrihcndo mortfs Tharae foco conueniunt. Reuera 
enim ibidem in Charran poftmodum Thara mortuus eft, id 
quod nemo non adfirmat» Habes itaque conciliationem ver- 
borum Stephani etMofis. Nam idem vult Stephanus , quod 
Mofes. Hoc vnicum vocabulum £KX<t//rti', fiue«c5ii, expro- 
xime praecedentibus , vt et ex verbis Mofis , necefl^ario lup- 
plendum, totam rem conficit Stephanum cumMoie id con- 
ciliat. Mo(es enim et Stephanus eandem referunt hiftoriam, 
eandem profedlionem. Hinc et confentiunt in defcribendo 
t€rmin& Ivci mortis Tharae, qui fuit Haran. 

Deinde qx reticentia termini temporis mortis> quem Mo- 
fes retulit, dicens: Et erant dies Tharae ducentorum quin- 
que annorum (205») et moriebaturinHaran. Stephanus verp 

hunc 



hunc terminum mortis pkne omilit, tahtummododicens, /><?/?- 
ijruam moriebatur^t^iox eius, eW^ei^ mWe^Ateam translatuseft, 
Ergo Stephanus non detempore^ led /<7ro mortis loqui voluit^ 
nacgbem femJBater ftarb, Don bcinnen $l5ra^am ^miCer 5rac()t 
War» Vides fupplefionem exer? Ergo dici ncquit, poft mof;^ 
tem patris Abraamum translatum. Quia Stephanus termini 
temporis mortis Tharae ne verbo quidem fecit mentionem j 
mors etiam demum poft Abraami disceflum multos poftannosi 
nimirum (60) eft infecuta. 

Vt et ex frequentiffima in literis lacris ellipfeos vfurpa- 
tione. Vbi enim requiritur fuppletio, ibi iit ellipfis, neceffe 
eft. Etfi alibi locorum fcripturae fiicrae ea datur , vt vides in 
Glafni Philol. S. Lib. IV, Tn II. Obi: Wmh et L. L Tr. III. 
S. VI. 4. p.m. 212. vbi dicit: Saepiflime enim hvQUitBtis ftudio 
et non fine elegantia occurrunt in facro fermone elliples; et- 
in PfeifFeri Thefauro herm. p. 409. a3 complementum fenfus 
aliquando vox quaedam et^o ko<i'5 ex praecedentibus eft repe- 
tenda: quidni et hic A (flor. VII, 4.? Elliplis omnino adeft, 
necefTario flipplenda ad complementum fen/us expraeceden- 
tibus, imo ct e verbis Mofis I. c. nifi, hoc fupplemento ne- 
gleclo, in varias te deiicere veiis difficultates. Ellipfis eft 
correlatum eW, quodrelpondctproximepraccedentiTac^a.&e;', 
eflque ellipfis implicita. Eft enim in particula Kdv,eiBey. Haec 
enim verba coniundiffime inter fe cohaerent : KccmQsv f^era 
ro dTToBeivsiv ToV TrcLTBfct autS, et exinde pol^uam moriebatur 
patereius; lic, vt KdKsiBey nonmodo ad translationem Abraami, 
fed etiam mortem Tharae, qua /ocum^ £q r^ferat. Exinde 
Abraam translatus eft, ibidem etiam Thara eft mortuus, 
nempe in Haran, h Xrt/faV, quod ctiam ex praecedentibus 
fupplendum, vt fenfusfiatcompletus w« b Xdffeiv,ibiin,Haran, 
Mihi hac in re fuffragatur verfio Syriaca, quippe quae, M" 

K 2 inde^ 



inde^ kdnsi&ev, non per lignum diftindlionis a yuerce etTroBdvsiv^ 
poflqmm moriebmuri, feparat, fed vtrumque.coniungit, quae, 
latine fonat: Et exinde pofiquam mortuus efl ^ Jtue moriebatur^ 
pater eius: poft hpc fignum diftindionis vero ponit, transtu-*, 
lit eum Deuf, Sic etiara deprehendo in quibusdam codicibus 
graecis, omifTa diftin<^ione inter neim^ev Qt /u.6Tci etc, Ergo 
fe refert xaiKeiBev ad vtrumque, riimirum mortem Tharae et 
exitum Abraami, vt lit, et exinde poflquam moriebatur Thara , 
transtulit eum. Ergo fupple sKtTev xaffav, ibi iuHaran, ad 
pleniorem verborum Stephani intelledum. 'EKe7$€v , exinde, 
eft particula notans locum de quoj correlatum eiuseftparti- 
cula w«, denotans locum in quo , ibi. /^iitaqueTharamor- 
tuus. eft t exinde Abraam translatus. Ni ellipfin concedere 
velis hoc in loco, eamque fupplendam per tKUy vel iv Xetgjav^ 
vel per vtrumque et proxime praecedentibus in hoc verfu, 
iK^i iv XcL^fdv, ibi in Haran , femper profedo tibi aderit repu- 
gnantia verborum Stephani Molisque. Explicationcs multo 
fudore atque labore extortae rem non conficient. Qiia vero 
concefta, vt neceftario concedi debet, omnis certe difficultas, 
omnis repugnantia, omnis labyrinthus, prorfus euanescent, 
ceflabuntque. Probat itaque Stephanus v^/, non quandq, 
Thara mortuus eft. 

Porro hanc meam vindico fententiam ex vfu atque figni- 
ficatu particulae jwer*. Ea enim, cum infinitiuo pofita, ob- 
tinet fignificatum poflquam, nad)t>em/ et rcfoluitur in verbum 
finitum. Vfus eiusdem eft, vt connotet tempus fiuepraefens, 
iiue imperfedum , fiue .perfedtum. Vide GlafiiiPhiloI.facram 
L. III. Tr. VI. de praepofitionibus, p. m. 794. Stockii Clav. 
Linguae S. N. T. fub voce y.€ra, Interpretor itaque hic ^errt, 
poflqum-t cum imperfeSioy tempore imompleto. Quandoque 
enim de completo iam tum tempore oratio fonat, quaetamen 

de 



========== 53 

de incompleto intelligi debet. GlafT. I. c. p. m. 771. Sk-f^eTee 
re dmSap^y reddo in imperfedlo, ceii tempore incompleto, 
pofti^uam moriebatury non in plusquamperfedo , />(?^^a?/«z« mor^^ 
tuus erat, 3i?a(6t)cm feln J8atei' (lar6, nefmficl) Jn J^acait/ 
£»« eV Xcfc/foii', ibi inHaran; non vero, ba fcln ?6atcr gef?ors 
5en tuar* . Qiiaje verlio equidem hanc difficultatem peperit. 
Erat enim mors adhuc incompleta et non abfoluta, vt fupra 
demonftraui. PlusquamperfeAum autem facit eani comple- 
tam, cum tamen Thara adhuc vixerit, cum Abraani egrede- 
retur. Senfus itaque eft, poftquam ibidem in Haran patcr 
eius morabatur, remanebat vsque ad mortem. 

Praeterea ex vfu temporis Aorifti 2. ^kyro^avm eft qui- 
dem Aor. 2. in infinitiuo. Aorifti autem ordinarie tempus 
praeteritum denotant; attamen etiam li in facris praeiens indi- 
cant atque imperfedum. Conf. plur. Glaff. Philol. S. Lib. III. 
Tr. III. Can. XLVII. p. 645. „Verbum Aorifti tempotis apud 
Graecos etiam . pro praefenti vfurpatur , addo , etiam pro im- 
perfedo.*' Id quod vides Ador. VII, 2. (aliis 3.) Trfh t} kat- 
eticijcraf dCrov iv Xetffdv , priusquam comnioraretur m Haran, 
C^e er WO^nete tn J^Javan. Redditur Aotiih i. in imperfedo, 
adu incomple^ Sic Aor. % pro praefenti vfurpatur, Rom. V, 
7» ToA/Aot aTrS&iiv^ audet mori, mW)fe jcmant> (Icr5cn. Adl. 
XXV, II. « Trei^utTSfjiocf ro drfro^ave7v , non recufo mori, i(fy 
WCgcre mlcfe nicf)t ^U ftcrbcn» Sic etiam hic loci dvro^etvsiv^ mori, 
in tempore praefenti , feu potius imperfedo , ceu in ac^iu in- 
completo , vfurpatur, iterci ro u^oB^aveiv , poftquam morhur^ feu 
morkbatur pater eius, fed vbi.'' relpondetur redc, ibi in 
Charan. 

jWbri hic iigurate vfurpari, pro remanere feu conftanter 
nianere et habitare in loco quodam vsque ad niprtem, non ne- 

K 3 gatur. 



54 . === 

^atur, Satis enim tritiim eft illud effiitum, cum diciitur : 3^) 
tDiU f)icr (lcr5eji, i. e. icf) mii bejlmiDtg^tcr bUibm xmt> m^^ 
ncn 5i^nn mmm ^oD. €r (lavlj t»ofdbj?, i c. cr mojnetc t)a« 
fel6(! ti^ m\ fcincn^bb ec(14iiW9 unDcrant)crIid), Ef ficThara, 
dicit Stephanus, podquam pater eius moriebatur «x«, ibij 6x«- 
^£1/, «'^iw^.? Abraam emigrauit feu translatus eft, i. e. pofi' 
^uam pater eius remanebat, wanehat hahitahatque conflanter 
i6i, inHaran, vsque ad njoriem, vs^ue moriebatur. Denotatur 
hinc Tharae conftantiffima habitatio in Haran, vsque^d mor- 
tem, poft translationem Abraami de Haran, 

T^ndem hanc meam fententiam vindicabit translatio 
Abraami e Charran, habitationi Tharae conftaritiffimae ad 
niortem vsque ibi in Haran , oppofita. MsTaictff-ey etMv^ trans- 
tulit eum Deus, migrare eum iuffit. Id quod qua profedlio- 
nem et collocationem intelligi debet. Haec enim translatio 
fac^a eft, i) qua profed^ionem. Nam exiit Abraam ex Ha- 
ran , patre reli<fto , eoque viuo^ 2) Qua collocationem, «V rtiv 
ytjv rctvTfjVy in hanc terram Chanaan, quam Hebraei poftea 
incoluerunt. Et quamuis Abraam hinc illinc in terra Chanaan 
migrauerit, vsque dum certum in locum, Berfebam et He- 
bronem , fc contulit : attamcn haec migratio^||icet et illinc 
iterata , non impedit collocationem. Haec Wem translatio 
opponitur remanfioni et habitationi Tharae in Haran conftan- 
tiffimae. /^«jw enim , Abraamum, non 7;^;^;^^, Tharam, trans- 
tulit Deus. Hic remanfit et habitauit in Haran ad mortem vs-, 
que conftantiffime. Haud enim voluit Thara, nec debuit, 
iuflu diuino, egredi: Abraam vero Dei iulTu exiit exHaran, 
c domo patris, tum adhuc viui. Ergo c verbis Stephani non 
terminus temporis mortis Tharae , ideoque nec terniinus tem- 
poris exitus Abraami, fed terminus tantummodo loci mortis 
Tharae, reli([li inHaran, psobatur. Quare a morte Tharae 



.' ad exitum Abraami e verbis Stephani argumentari non poflli- 
m\x%^ Q^^ixpofi mortem fatrb ejfet faSlus, 

Nil itaque aliud ex hoc loco Ador, VII, 4. fiue c verbis 
Stephani, probatur, quam i) Abraamum, iuflli Dei, ex Ha- 
ran emigraflfe, Deumque eum exinde in terram Ghanaan trans- 
tulifTej 2) Tharam vero reliclum m Haran, ibidem fuifTe 
mortuum, Mors autem neque ante, neque tunc, cum exiit, 
^tdi poft egrelTum; Abraaml, annis 60. praeterlapfis, anno ae- 
tatis ipfiiis 205. efl infecuta. Viuo igitur parente, et agente 
' annum aetatis 145. non mortuo, Abraam ex Haran emigrauit. 

Hac rationeefKitafacramanentintegraatquefalua. Thara 
genuit Abraamum anno aetatis 70. Abraam emigraiiit anno 
aetatis 75^ Thara tum temporis fuit annorum 145. Et deinde 
fuit, et vixitin Harany 60, annos. Tunc, h\s praeterfapfis, 
moritur, 205. annos natus, m Haran, Abraam erati^^. an- 
norum ,: cum pater obiret. Stephanus etiam hac fua relatione 
Mofl non contradicit. Haud enim defcribit tempus mortis 
Tharae, neque tempus exitus Abraami ,- fed locum mortisTha- 
rae in Haran, qui ibi relid^us habitauit "^^^q ad mortem, ne- 
que regreffus, neque progrefTus. CefTat itaque loci difficultas. 

Haec iententiar haec 'explicatio verborum Stephani, 
quae omnibus interpretibus fuerunt lapis ofFenfionis, mihi 
omnino videtur commodifTima, et textui fiue verbis Stephani 
conuenientiflima. Non enim refragatur narrationi Mofaicae 
totique hifloriae, potius er maxime conuenit. Non enim of- 
fenfionis lapis in verbprum Stephani explicatfone, coruliique 
collatione cum Mofis relatione amplius obiicitur, fed pror- 
fus abiicitur. Non deinceps difficultas adefl:. Non incom- 
moda multa , ad mentem Pfeifleri I. c. nos amplius premunt. 
Remoto enim termino temporis mortis Tharae, remouetur 

quae- 



56. , ========= 

quaeftio ct difficultas de exitu Abraami poft mortem patris. 
Nani Stepiianus non dicit, Abraamuni tum teiiiporis efTe trans- 
latum, cuni pater eius eft mortuusj fed tantummodo Tharam 
in Haran obiiffe, ibid^m habitaffe vsque ad mortem^, nec vna 
cum Abraamo ex Haran translatum. Stare itaque, quod Bud- 
deus pro ccrtiffimo afTumiit, nequit, qui ait, hoc Thara iam 
fnortuo contigijfey llubitari prorfus nequit, in Hiftor. Ecclef! 
Vet. Teft. p. 260. E contrario adfirmo, hoc, Thara adhuc 
viuo , contigi/Te dubitari nequit. 

Coronidis loco, pergit audlor, ad obie(f^iones , quas 
quis contra hanc meam explicationem moucrit, breuiffime re- 
fpondebo. Obiecerit quis: 

j) Extatin cddice faci*o : Da fein Satep fiefl[or6en XQOX* Er- 
go poft mortem patris filius exiit. Refp. Sic vertit Lu- 
therus, fed non admodum bene. In textu graeco ib^ 
nant verba: nacfebem fetn aSfltev i^av'6, elliptice; fed vbi? 
Refp. t)afeI5(l, nef)mlid) tn J^atan. Sic verti debuiffet: 
nacfcDem fem S?arer &afe(5(l (far^» Ergo obiedio eua- 
nefcit. 

2) $Dafel5(l / non extat in textu. Ergo infers textui non in- 
natum. Refp. Eft omnino in textu, in proxime praece- 
denti particula KdfteTBeVy exij^de^ quae ik^Q ad vtrum- 
quc refert, nempe ad exitum Abraami aeque atque ad 
mortcm Tharae, vt fupra demonftraui. Senfus eft: nacfi» 

Dem fein ^<iUt tafdOil, Don Dannen Si6ra^am ^eriVSec 
-5rad)t mar, (?ar5/ nel^ttiJi^* J" Jg)aran/ quod etiam proxime 
praecedit. Ergo conclufio non conceditur. 

3) Quamuis locus mortis Tharae ponatur., tamen remanet, 
quodpoft mortpm patris, quam ibi in Haran obiit, emi- 

grauerit. 



================= .57 

graderit. ■ Refp. hiinime. Nam iic inferis textui noii 
inferenda, nempe exitum poft mortem, et amplius, quam 
debes , Verba Stephani extendis, quippe qui tantummodo 
dieere voluit, quod Thara niortuus lit in Haran. Nil 
amplius. 

'. 4) Cur non retines perfeclum , mortuus eft? Refp. reti- 
neas. Modo ne de adlii tum , cum Abraam exiit, coni- 
pleto id intelligas, nec adtempus mortis, tum infecutae, 
extendas: * fed /ocum mortis Tharae retineas, quod i^i- 
dem in Haran fit mortuus , nempe poft exitum Abraami 
longo poft tempore". 

Totam auiflpris nouae fententiae mentem fuis verbis hadlenus 
legitLedor beneuolus, vtipfe, quid iperandum aut metuen' 
dum (it audori, iubeat, et, an eiusmodi iit ponderis, vtano- 
ftra de duplici migratione discedamus , iudicet. Ego quidem 
quid hac de re fentiam et cur reiiciendam nouam putem fen- 
tentiam, ftatim adiiciam. 



«' H^' '^'^''^ ^g cyt»-^^^^ ^^ 



—,'. 



CAPVT 



5» 



.f,mm*^ 



CAPVT QLViNTViVL 

ARGVMENTVWr. 

" ' ' ■ ■ ■ ■»< . 

Argimicnt» an^.ori& nouae fententiae,, de profediiane Abraami eCharr 

ri& non mortua, fed, yiuo patre Thareo ,, ex enarratione Mofis> in- 
terpretatione verboruni Stephan» et fcopoi orationis; Stepfianianae pe^ 
tifa, yt paruni. tuta,. iinprobantur.. Oftenditur,, confiliunT Stephani 
m defcribendis; profecHiioriibus-AbFaamfticis e Charris; non fuiffe, vt 
diedgnaret termimim! teiupori» mortis Tharei> fed termihum locij,, 
^uod putat anonymus-,, ex verbis^ Stepbanii no» polle probariv Farti- 
cufe: xoi»tsiB,€%rem non corilicit.. Verborum; Stephani explicatio,. vbi 
aiori,. figniffcare diebetv manere in: quodiam lbc<iy„ ibimie viuere vs- 
• qucrad iriorteni!,. refiitatiir,. fyt mihus. cojTuenie.ns i); vuii graece Fo* 
i|uendi:, et a)- ftili hiftorici (imphcitativ Aliegata! ab;au(n;'ore adjvim" 
iocis. ait.oBoweiVf probandam- milDo' nituntur £mdamento ^ et funt leuia^ 
. Bifriridio inter fJCircc rov:Bcevoetoy.\ et fj^BTot;. ro: diroBoiysiv. tov Trareg»' . 
fleaJV» ,. ad! fuftitteadam. viiiTi voGrs. ofiTraSiofiVfiW/.exeogitata,, nil valet ad 
fijgniHcationem' pTane inulvtatam- furciendam.. Vbx fjuToei auf&rt: diftin- 
^ionem iriter /iatmn' eta^um mortis,' qnanmis ad vim; aorifli; prouo- 
^tur.. Summa' erroris verfatur ih neglecnia parrtcula jweTefi', quam: au- 
^r nouus vbiqtie cnm mtiim pecmutat.. Tam in latina,. quam ih' 
graeca lingiia: hoc: ihufitatiunv. Exempla citantur;. Verfi^ones allegan- 
tur,. quae omnes; explicant verb» ijtsroe. ro: ttitoBotvsiv confiieto modbi. 
Teftimonia; profernntur;. Quibus praeraiflis; fponte corruunt,. quae 
de ordine in narratibne Mbfi^s drspntanit conciliator nofter :: noni enimi 
Mofiis.narratio^fedverbaiSVephani difHcuhateni; habent.. 

puae; fententfae aud!or prfmunt m eo verfatur;, vt ini priori 
fuae disq.uififcicmis exegeticae fedfene „ aHatis; iis ,. quae 
alii de roci nofiri- diffiGurtate fenferint,, refpondeaty deinde au- 
tem in altcra fc(3ibne„ quid' fibii videatur ,, proponit,, imo tanta 
c^rtitudiftc afferit^ vt vix aliGui m mentcmi veniat,, ipfi obroqui,. 

fiadl 




'mmmmtmmmiiimmmm ^^ 

59 



ii ad verba refpicias. jSententia v^ro dus , ^qua -compoiil pGlTe 
loca citata Mofis Geiief] XI, 31*32. XH, 1-4. et Stephaivi Ad^ 
Vn, 1-4. afferh, tiucredit, Nta^tmtt^ AbPaammi mn mar- 
tuo patre Tharevy fed vJtlenu ^dhuc ifio exiiffe e €harm ^ cuius 
rei prbbandae caufa eadem ipfa afFert^ »de quibus .disputatur;. 
Prouocat >ad Mofis narrutionem : fed quum eiusdem ordo ipfi 
adLerietur^ ioco probationis, quam expedabas-,-primum re- 
moiiet §. 2. non ifequi, Abraamum poft Tharei mortem exiiffe 
c CharriSj quanquam Mofes ante disGejflfum Abraami refe- 
rat Tharei mortem, et totam ipfius "hifloFiam abfoluat. Se- 
cundo pirobat ex Interpretatione fua yerborum Stephani, longe 
aliter ac vulgo "fieri folet inftituta, quae tamen illud ipfum erat, 
quod probari dehebat, ideo jfemper in orhem eius redit dispui 
tatio. Tandem prol)at€x lcopc), vt ait, (quod vJtimum in- 
terdum vitio creatorum interpretum eftj) i^u confiho Stephanii. 
iienipe eum mn determtno temporis mortis T&arei^ fid de ter^ 
mino loci loqm voluiflfe. Sed et id tam ob&ure , yt vix j quor* 
liim ifta pertiueant , iiflequare. Et illud ipHim fuit , quod liO* 
vam notis opinioUem primum faspeBam reddidit. OUm iam 
edodli , tum a dodloribus ;acadiemicis, tum ex dliomm erudi- 
tbrum fcriptis, qui in legitima interpretatioHe et concih'atione 
•fcriptorum tam proranorum quam facrorum aliquid videruiit, 
eas plerumque veras^ire^explicatlones, <}uae faciles fint intelle- 
<Su , feque fua ita infinuent facilitate fedorum animis, vt paene 
extorqueant aflenfiim: quo chara^ere ad nouam iftam expoii- 
tionem explicato, nil mimis quam vim eius inuenimus. No- 
fter enim intelledlus, non adfiietus ad res fub v^rbis cogitan- 
das, quae in iis non continentur, et quae longe Tiliud quid, 
quam debent, exprimunt, etiam praefentem non capere poterai 
explicationem, nec alios facilius concodluros efTe eam exifti- 
mamus. Accedit, quod omnis ea fcriptio certo ordine plane 
deftituta eft. 

L 2 Non 



6o ' ; = ■ 

Noft inutile fore arbitramur, ii, quomodo ipfam ftouae 
fententiae refutationem inftituere animus lit, ante omniado- 
ceamus. Sequemur nimirum xaTA woStt dodum conciliato- 
rem, itataraen, vt a §. 3» Sc^l.II. vbi noua explicatio enarratur, 
incipiamus, et deinde de duobus antecedentibus $§. videamus, 
in quibus ad id refpondetur a Viro dodoj quod narratio Mo- 
faiea, vbi mprs Tharei antea, quam Abraami diseej(ius narra- 
tur, contrariari videatur. Ratio, qua dudi liunc disputandi 
ordinem eligere placuit, eft ea, qiiia, refutata explicatione 
verborum Stephani, non necelle erit, multa ad priora dicere. 

PlacuitViro dodlo antea, quam accuratius Stephani men- 
tem enarraret, Adtor. VII,-4. verbis graecis ftatim fubiicere 
latinam et germanicam interpretationem , quam^ ait, in prima 
flatim timne facem accenfuram Le&ori^ vt fciat, quorfum mens 
eius diredla, etquae vera vocum iUarum lit explicatio. Pace 
eius audiamus collato graeco textu verfionem, cui deinde 
quantulumcunque noftrum fubiungamus iudicium. VcrbaSte- 
phahi Protomartyris haec funt: ToVe e^e?i&m ck ^tjf xax^aiuv, 
KetTcSKtja-sv ev Xci^qciv* KdKsl&eVf fieTcc to cc7roB-Uve7v tov TistTeqpi, civ- 
T8» fieTmi<rev etvTov eig tyiv 7J?v t«Jt»iv, eig vjv vfietg vvv KOiToiKetTe* 
Tunc exiensy aitinterpres nofter §.9. St^Al.e terraChaldaeo- 
rum {nempeVr\ babitamt inCharran, pfiquam moriehatur {q^2&, 
hocaliudfit, quam poftquammortuuserat)/>///^r«W {fciLibiin 
Charran), transtulit eum in hanc terram^ in qua vos nunc. hahi-' 
tatis. Nondum intelligis? germanicam etiam addit verlio- 
nem : Srt steii^ er au§ Der (lf)Mtt 2<xn\> tc, unt) Don t)(»nnen, 
ba fetn fSnter 9e(!or5en mx (NB. ad textum, vt ait, iiac5t)em 

fetn SSater j!ar6K,) Qius eft, quinonmireturverbahuicver- 
fioni adie(fla : Haec mea textus verhorumque Stephani interpreia^ 
tio in primo flatim limine tlbi facem accendet^ praeferetque ad in" 
teUigentiam rei: et ad cuiusnam rei intelligentiam ? nimirum 

vt 



yt doceant, Abraamum non mortiio patre Thar^o, fed vi- 
vente adhuc ipfo e Charris exiiflfe. Nemo, ni fallor, nonita 
fentiet, (fi forte ex infcriptione Cominentationis coniici. quo- 
daramodb potuit mens audloris , quanquam ca fola perledla 
nefciebamus, quom^do fe dcfenfurusfit,) hac vcrfioneean- 
dem iterum 'efTe obfcuratani, additis praefertim verbis, qui- 
bus tanquam accuratiffima laudatur, quae fuam mentem.in in- 
fcriptionp propofitam confiriiiet , quUni e diametro repugnet. 
Accuratius nouae verfionis examen cpnfirmabit, Ipero, non 
modo, quae reprehendimus, verum ante oculos vnicuique 
etiam ptinet, quam parum tribuerit interpres nofter ftudio, 
quod a\ bbno interprete Huetius de interpretatione lib. I. de 
optimogenere interpretandi, p. m. 105. requirit, dicens: /»- 
terpres linguae, qmm fuscipit interpretandam^ Jingulas fingulo- 
rum verborum proprietates enudeoie confe&ari debet^ et ad viuum 
refecare: et pauUo poft, 1. cit. p. 106. pofiquam locum fui au- 
(ioris attenta cogitatione fepferit t verba idonea feligat t<roivveb(jLa^ 
itregfova, vel iis quam proxima; ea deinceps in quadrum et or- 
dinem pro Uriguae facultate fimiiem compingat» 

Audtoris mens, vt ex tota disputatione colligi licet, \i2iQc 
eft, vt verba fterce to d-no^Aviiv iw Tretre^ei aOtS fignificent: 
patre eius Thareo ibiy tn Charran^ commorante vsque admortem 
Jitam, Sed neque hanc nientem fuam iatis clare exponere po- 
tuit, nam tantum diuinandam reliquit, multo minus demon- 
ftrare, quomodo ea verba id fignificare pofient. Quod et 
plane fadu impoifibile eft, neque vlli vnquam homini in ani- 
mum veniet ita loqui, neque graece, nequc latine, neque 
gcrmanice." Profedo fi Stephanus id voluifiet dicere, quod 
Virdodlus vult, verba.eius haecfuiffent: t5 Tretre^os aOrS pe- 
mros exeT (^ix^t tS dTroBetveTv , vel eas rS ^uvdrify vt de lole- 
pho^ Matthaeus II, 15. kuj Jv eKsj eus rns rtMvrijs ^u^u^Hy vel 

L 3 ^ vt 



^i 



■■<■■.•-■■ y.y ■ ■ ■ ■>.-.■. 



Vt LXX.ini feremia LTI, ii. «»? ^)u%rtff, l^ ^«TeS^rt^^ 

X^I, 40.. «oy ijj' «V A<yi;7ra «tff » /&Ti3rtj'gSdAOjM<5iv; et d^iiidfe 
a Sani,¥l, .23. xa^' rif ]Mf;yjj«A .0t;3/rtT/>t' JScttfA ^k &yemo' webtS^tov 
Ms rns ^f^tfeis tS djreBvive7v /«stoTjyi'* Sed in verbis, T^t nuvtt 
funt-, qupniodo dw.o^a.vMiv potefl; elTe , viuere (et quidem rannos 
^fexafginta) dmiec inorefetur? et, fi vel lioc iieri polTet, quo^ 
tnodo jttfiT/t, poft, nad^^eill/^quod ex ratione loquendi omnium 
linguaruih tiecefrario inuoluit aduni , qui praeceiHt , poteft 
intelli^i de^aGlu, qui demum futurus «ft? Sed yidbbiinus itiox 



Vt vero premamus veftigia au^oriS nouae lententiae, de- 
prehe^ndinius alluin primum in eb occupatum, vt ex confilib 
Stepliani, quo dixeriteade exitu Abraami, petat fiiae expb- 
liitioni fulcimeiituih. ^ Probe ex capite de compofitione Vi^aj/TW-i 
pmoiv edpdli fcimus, locorum hiftoricorum de eadeni reiagen- 
tium 'ivuvTtotpaves oriri aut e diuerfb narrandi conlilio et modo 
fdriptoris cuiusdam, aut e loquendi modo crafTibri, vtcaufa 
evetvTioCpayetus tollatur ibilicet explicando vflini ioqueiidi. Ma- 
nifeflabunt ideo, quae fuper iiac re .a viro laudato disputata 
funt, fcTicibus num aulpiciis rem fusceperit nec ne. Eo ten- 
dit conciliator nofter §. 4. Sect.ir. Ytoftendat, Stephani con^ 
filiuni non fuifTe , vt deftgnam terminum tempms mmjrTba^ 
rei^ verumvt tantum mortem Thareiin Charran rattone termwi 
I&ci, vt Ibquitur, et ej^rejfum Ahraami ex Charran^ reU£(b thim Char^ 
ran patreadipfiHsvsque mortemdefiribereti Probationem defidera- 
bis huius afiferti , lium. Lecftor;? cpgnofces iliam a viro dodo 
fuppeditatam in §, 4. Se<3. Ili. vbi fequenti modo colligit :, Ste- 
pbanUs monet, iilquit, his verhis \) jnortem Tharei inHaran ra- 
tione termimloci, mn ratione temporis mortis : (videsne hic de- 
inonftr.ationem inorbem?) 2) egrejfum Abraami ex Baran re^ 
Mo ibi m Earan patre ad ipfius mortem vsque: (at id erat, 

quod 



■1 . . . . 1. . -U—. fiy 

qaoilquaerejjatur.); Deinde^id^dit* verha reli^ua vero^ jJtsreirc' 
dyroBeti^siUf Junt tn pArmhefi prppter temporis anguftkmy, qm 
prejfur^ Jocutus: eft Stephanus^ et qtm traciauit rem ludaets fatis 
nofam. Tiattdejii eiEcit ex his non tinnde hanc concliifionem» 
eodeni §. 4. Sect.^ 11. Cmn itaqtte a Sfephano mnfiat menth ter- 
mim mortrSi qua (empusy fed qud kcum^ reSle :infertm\ inde 
mlftrutBaudp^Jle, Akaamunrpoft patris mortem fuijfe egrejfum. 
Eius^em conelufionis modum in §§* 7. et 8.. Seet. IL exhibet, 
ifl^ot coniuni^ini ad ea relpondebitur. 

Nollem viro dod!o hanc probationera excidffley etenlm, 
quin petitionis principii iila accuietur, et nihil eadem effici 
re<n:e caflcludatur, vix; effugere poterit dodtum interpretem. Gra- 
tis enim fumitur, Stephanmn non nieatipnem facere teniiinl 
mortis, qua tempusv feS qua locum r gratisexinde Goncrudi- 
tur,. non adftrui pofle ex verbis illius,, Abraamum pofi patns 
Tharei obitum e Charris fuifre egrBiTum. Debebat fane vir 
do^us demonttrare antea, in verbis Frotomartyris,^ |K6T<e Ta 
dTrcBAvih rov ftAii^m Aui^y non fieri mentionem terminimortis,. 
qua tempus,. ^einde poterat condudere.. Enimtiero> inquiet, 
nonne 4$^ probaui tenninum loci mortis Thareiv cumr«» 
intelligenaum efle- in verbis^ itCTct Ta uwciuvm tov Trmii^a^ auru: 
dixi? Haud optima' vero probatio,. quae ex ahqua partfcul% 
quae -tantum l|<w^jj' intelligi debet,. ducitur;. Sed audiamusv 
quomodo interpreis eam fupplendam efle iudicef. .VideliGet 
f. g. Se£^. \h tiit: Ellipftseft correlafum imy qmdreft^ondetpro^ 
xime p^-aecedenti rf ke79ei>i^ eft^ue ellipfis^ impHcifa, Eft e^im 
inparticula: ■KdKeiQev ef^,, Non facile aliqpis airequetur,. quid 
Mecfibi oiBnia: velint r nempeex x»'x«?i6V' fupprendum effe €x«r 
putat, quafiiex i^/^«rin fatinalingua,. infimilrpofitu, in« 
telligere veli}» ii^i^', quod falfiffimum eft. 'e««% et ku 
«tutifihtfimiliai ratioaedied^ilibfliSy tanjewdijflferantiignifica- 

tione,, 



64 5—====^^ 

tione, alterum efl: /W(?, alteruna ibii qubmodo igitur ex ateo 
alteruin fuppleri poffit? Quae vero <ie vei-fibiie fyriaca et inter- 
pundlione disputat>, eiusdera funt comniatisl Namfi W)C€75^£i^ 
referre ad proxima velis, fietpartieulatemporis, vtfaepeetiam 
latinum inde, Sed quid Vir doclus^ necefle habebat , tam valde 
fe in ifia ellipfi torquere? quid porro4:am anxie eam probare 
et tueri? cum neniini vnquam in mentem vencrit, neque 
facile veriturum fit , eam negarei Omnes enim , qui yel 
.maxime vulgarem ipterpretationem tuentur, conGedent, /^i 
in illis verbis intelligi poffe , verumnon QXBnel^ev^ fed exto- 
tius loci ratione, fi quidem eum, vt humanus fenfus fert, 
interprcteris ; nam fi inde e Charris^ patre mortuo, exceffit, 
farie pater ibi mortuus efle intelligitur. Quid igitur attinebat, 
tam multa disputare, vel fexcenties et ad nauleam vsque illud 
inculcare? (vid. .J§. 4; 5. 7. 8. 9. et vbique) imprimis cum 
nihil ad caufam eius faciat; ea enim cadet ftabitue fine ea par- 
ticula. Itaque totam hanc disputationem nobis lubentibus po- 
tuiffet omittere. 

Sediamperuenimusadarcemdisputationisnoftraei nem- 
pe ad ipfam verborum fJLira, to dTreBaveTv tov 7reLri§^^^aCri ex- 
plicationem. lllam ita audiemus, vt primum obferuemus, 
^iiomodoverbaipfa interpretetm\ et fecundo, quomodo interpreta- 
timem fuam probet. Boni interpretis eft, fenfum verbis ali-« 
cuius loci non tantUm affingere, fed quod maximum eft, et 
praecipuuhi eius munus, oftendere, vfiim loquendi admittere 
ct pati talem fignificationem , quod nifi fieri poteft, totainter- 
jiretatib \n.o qiiafi idlu cadat neceiOfe ett; x>perae pretium ita^ 
^iie erit, in hac#e pauUo accuratius verfari, quoniam exinde 
tota nbftra disputatio accipiet lueem fuam, etapparebit, num 
probabilis qtiodamraodo fententia audoris fit, nec ne. Nos 
yero aon alligabimMS amplius ordinem noftrum adcertum §i 

£ed 



fed quod ^d «xplfcationem fuam verborum juerct to aTn^etveyv 
vindicandam afFertVir doiflus huc et illuc ex niore ipfius dis- 
perlum, id coniungemuS;, ita tamen, vt beneuolus Ledov 
agnoscat, nos nil intadum reliquifle, quod jio'n examina^ 
verimus. 

Verba Stephani /MfT^ rd tl7roBave7v to.p TraTs^a etvT^ expli- 
cat Vir dotfluslin hunc modum: poflquam moriebatur pater 
eiusi hoz debet iignificare iri.hoc loco idQm ac pofl^uam 
remanehat reli&us ibi ift' Charran us^ue ad mortem j et »<?- 
que regrediehaiur In Vr ChaUaeorum^ neque progrediehatur 
cum fiio exinde in terram Chanacin. Et paullo poft eodeiii 
§. repetit fuam ^xpofitionem his verbis: Sic mori in iJa'- 
ran hic idem efl^ quod remmere et hahitare in Haran admor^ 
tem vsque, Quod in §. 12, adhuc clarius repetit, dicQns; 
Mori hicfigurate vjufpari , pro remanere fiu cmftanter manere ei 
hahitare m loco quodamvsque ad mortem^ non negatur. Miror^ 
' ii iemel placuit interpreti noftro lignificatioues verborum per-i 
vertere, cur|non fimpliciter dixerit, ^TroBv^a-KEtv hoclocofigni- 
ficare, viuere. Et fane! quid e/t manere in aliquo loco aliudj 
quam viuere in illo? Qiiis vero mortalium ynquam dTroBuvetf 
pbfiiit proviuere vsqueadmortem? quispoirrolocutuseft, poft^ 
quam moriehatur? 

Ne iniqui tamen videamur in aliquem, cuius caufa non- 
dum fatis explanata eft, audiemus illum enarrantem caufam, 
qua coacflus -hanc plane. infblentem fignificationem adhibuerit? 
nempe §. 4. 1. c. quia Stephanus refert^ patrem ibi (et qiiod haec 
particula praecipue adfenfiim complendum intelligenda fit, ite- 
rum probauit,) ibi (inHaran) mortuum ejfe,vnde Abraamus trans- 
latuseft^ ergo verhis Stephanire^e dicitur ^ Tharam ibi inHaraii 
vsque ad mortem efife relid^um, emigrante filio. En caufam 
etiam infolentiorem, quam ipfa res, de qua redditur! quae 

M ehim 



66 -/ ' ■ •■ 

edun necefiitas fnde fequitur noui-ljgnificatus fingendi? Si 
etiam haec verbi dTroBvv^Keiv notio bonum in hoc commate 
fenfum redderet, debuiflet tamen hiftmae n/nrandae lex ^ht 
ob/eruari: Qifoties in feriptura- hiftorice maxime quippiam mr» 
ratWy nude ac fimpticiter accipienda lierha ipfa funt^ eo fenfuj, 
quem prae fe ferunt^ ntfi aliud 'inde fiquaturr quod abfur- 
dum aut/fugnansrvideatury idqueipfiim comiliarf altter nequeaf. 
Atqui fi hanc fequemur, Stephanus vocabulis et communi et 
vulgari confuetudine vfusfuifTe dicendusefl, non i)lis notio- 
nem, quae nemini audientium in mentem venire poterat, fub- 
iecifTe.. Tam plane . etiam Stephanus totam orationem fuam, 
quae omnfe fere hiftorica eft, proponit, vt ex nimia paene 
facilitate oriantur «VfivT/fl^cfci'^. Exemprum cape, Sitempus, 
per qupd commprati fuer/nt Jfraeh*taeiri Aegypto, defcribit, 
non dic^tfius illud exprimity fed ponit numeruni rotundum, 
yt aliis S;. S. locis faepiffime fit , et dicit loco 430 annorum, 
quos Mofes exprimit Exod. XI[,4o. 41. tantum^oo; quem 
numerum,. quia videmus oratorem hifloricuni efTe^ eum , qui 
ita iirum afferat,. facile conciliamusy edodi,. oratores, qui 
iTmul liiflorici flint, et oumes fcnptores yulgarcs non tam cu- 
riofe omnja perfequi, et fiumerum plerumqueexprimerecrafTe, 
non fecundum dK^i^eiaK Eandem hiftorici et oratoris legem 
Lucianus in Tr. quomodo confcribenda fit hifloria, T. I. p. 
m. 617. docet; vbi multa graeca vocabula memorat, quibus 
iriterdum vitiofe, i. e. nimls infolenti fignificationeivterentur 
hiflorici, quum ipfis plane efTet fcribendum. Et Cicero lib. 
11. c. 15*. de Orat. confirmat, aliquot regesjhilloriae narrans: 
trationem in hifioria effi debere tra&am et fluentem ^ non contor- 
fam et figuratam, Quis nunc crederet, Stephaimm corani 
Synedrio Hierofolymitano hifloriam Patriarcharum populique 
Ifraelitici perorantem in id vitium incidifTe, vt modo verba 
in fenfuplaniflimo-et coinmuniffimo, modo infolenti et a nullo 

ne 



> 
ne poeta quidem ita vfurpato adhiberet, et propterea in cen- 
furam Luciani I. c. p.-^ig- veniret, dicentis: T^fu to TTf^yf^DL 
epiKeg Bivcif r^ety&)'^a, %ov-eTB^9V -f^ev vro^a 47r\'ifAfidTii o\|/»jA2 
iTnfii&flKQ-tiy BarAf<ii-^^y ^3-iiv^A^ov -v7roh§ef^>evaz i. e. eam reih 
fibi videri iimilem Tragoedo, qui altero pede in alto cothumo 
incedat, altero fubligatum iandaliumlerat 

Reliquum eft, vt videamus , tjuomodo in iis, quae prac- 
terea a bono requiruntur interprete, gefferit officium fuum 
conciliator nofter. Nemo ita ignarus eft , vt nefciat, boniin- 
terpretis, qui ad tollendam ^licuius loci «y^wfl^^eftWf difficul- 
tatem nouas vocabiilo tribuit iignificationes, efle,. vt earum 
vfum exeademlingua, fcrlpioribus aequalibus, eiusdem ge- 
neris, ex iis etiam locis:, vbi nonmodo verbaeadem et for- 
mulae eaedem occurrunt, &^ vhi etiam alia quaiii propofe%ni- 
ficatione accipi nequeunt, comprobet. Exta nt quidem , quod 
haudnegamus, exempla, tuminiacris, tuminprofanisfcripto- 
ribus, vbi proYerahabetur a viriseiusrei peritiffimisfignificatio 
vocis, cuius vfus aliis eiusdem linguae exemplis non poteft 
confirmari; verum idin illis locis obieruetur neceflfe* ducunt, 
Vt vel ex aliorum verborum eiusdem linguae m^ogia^ vel 
ex coghata aliqlia lingua, quae ipfi^ in qua vox probanda re- 
peritur, valdefimilis eft, probetur, quod praecipue in iis lin- 
guis fieri folet, vbi numerus Tocum iion adeo magnus eft, 
vt in hebraica lingua: cuius eft infigne exemplum, quod Mo- 
fcs Genef XI, 4. habet, vbi'confiliumcapiunthominesdeturri 
exftruenda, confilii fui rationem his verbis explanantes: 
tir^tj :ij^— n^J/JI, i. e. vt faciamus Tiobis O!^, vbi quaeri- 
tur, quem fenfum vox C3^ habeat? communis opinio pro 
eo pugnat, vt affirmet, eorum confilium fuifie, vt fibi ex 
tantae molis exftrudione compararent fempiternam gloriam 
et laudcm apud pofteros. Qui modus loquendi voeabuli t^ 

M 2 t=3til 



^a 



3^ ex: multis fcripturae facrae locis doceri potefti B. g. 
2 5am.Vjlr,i3. Ef. LXIIJ, 12. ler. XXXIIy 20. Diin.IX^i^. 
Plura loca 11 cupis, adeas Bochartum in Phaleg I. h c.9. feqq. 
Cuin hac vero explicatione vocis tatfi non dicam quod con- 
textus non conueniat , iiiio repugiiet 5 veruni fufficiat dixifTe, 
voculam I?, quae vocem tZDtij proxime lequitur^ plane ad- 
verfari, quippe quae coniundio ISi,, vt Glcricus in Commen- 
tario phiiologico in <jenefin ad hunc locum aitj conftaliter ne 
fignifieat. Qtiem lenfiim cuni non poiTent cum fufcrioribus 
conciliare LXX» et Vulgatus Interpres^ violato linguae he- 
braicae perpetuo vfti transtulerey Trfo TS^iettnTti^^^vctf ijf^^Sf an- 
tequam diuidamur» At dodiffimus Peri7.onius in libello, 
^uem inicripfit, Origines Rabylonieae, propofuit multo con- 
cinniorem et probabihorem idms confilii iententiam, quam 
turris Babylonicae aedificatores exprefferint in Verbis n^i?-? 
tZDm dl^ fuifTe nimirum mentem eorum, vt fibi facerent 
Ca^ i. e. fignum: quacum explicatione contextus Inon 
tantuiii egregie conuenit, verum particula IP etiam ne mini- 
niam quidem vim patitur, fed in natiua fua fignificatione acci- 
pitur reddendo verba ita: V^^NH — *7D ijp - h:^ ^ISJ -" jaj, ne 
forte dispergamur in oninem terram» Nunc ad id venimus, 
quare allegatum a nobis eft hoc exemplum.; «^ Defunt nempe 
alia loca^ ex quibus vfus loquendi vocabuli r* tlDt]; probari 
poffit, «[ubd^w/ notioneni habeat.. Sufficit tamen> cum 
haec explicatio tam egregiam omnique contextui conuenien- 
tem facilemque fententiam efficiat, Perizonium probafle vfum 
loquendi, i)ex analogia linguae, 2) ex communi loquendi 
ratiohe in cognatis linguis, e. c. arabica et aliis. Sed ex quo 
loco digreffi fumus,. ad eumi redeat disputatio noftra necefTe 
efl, et audiemus, jaum praefcripta.ratione interpres nofler 
vfura loquendi vocis. d.7rQStma-Keiif pro remanere feu viuere inloco^ 
ali^UQ vsqne ad mrtem i^tQhment^ et(][uomodoidpraefliteriti 

lix 



Iri §, 5. et H. Sed. cit. vbi praecipue afTumta vcrbi aW- 
Bvicraeiv iignificatio propolita legitur et dicitur, illud figurate 
accipi in hoc loco,' et lignificare, remanere feu confianter ma- 
nere et hahitare in loco qtiodam 'vs^ue/id mortem^ additaudor 
verba, quae viiii deQionftrandi habere videntur fcilicet» Satis 
enim , inquit, tritum efl illudeffatum , cum dicitur : id) mW^m 

(lecbcn; i. e. icj^ tpili Defttoig ^tei' 5Iei5en imt> wo^nm 6B an 
tneinen Xob. Qiiani bene interpres partes iuas egerit, alii 
iudicesfint. Mihi notaiTe fufficiat, prinium» talem confije- 
tudinis loquendi vocis cljriBvia-Keiv probationem non efle con- 
lentaneam regulis a dodiffimis Grammaticis propofitis, et 
paullo ante a nobis allegatis. Quis enim efi, qui exififmet, 
vim alicuius.graecaeLVOcis ex germanica lingua deduci et flabi- 
liri pofTe.? Deinde noii modoplane inufitatus et infblens in 
Graecia efl vocis dTroBvicTKstv fignificatus, quo exprimi debet, 
remanere feu conjlanter manere et hahitare in loco quadam vsque 
ad mortemy et qui nullo exemplo probari poteft , fed etiam; 
naturae linguae aduerfatur* .- 

Vifiim quidemfuit nouae ihntQntiaQ AucSori.adiuuarereni 
iuam per diftindionem jnter /wer* tov &dvetTev, et fierci ra, 
dwA^AveTv Tov TxraTe^ct tffcwVS, quorum prius habeathuncfenfum, 
vt fignificet: pofi obitum patris eiusi alterum vero tantum ex- 
primat : pofiquam: moriebatur fiue moritur patereius, Quafi vn- 
quam cogitari poffit difierentia inter haec, ^i dicatur, poft 
mortem cius,, et pof^quam mortuus eil, Sed hic Vir do- 
(Hius notiones fiaas neque diflindlc extulit,. neque diflin- 
^as et claras Habuit. Cbncedimus efTe omnino difFerentiam 
inter mortem et mori, vt inter adlum completum feu abfo-^ 
lutum, etinGompletum feu abfoluendum ; fed quis non videt 
partieulam additamy quae difiterentiam tollit.?' Nam fi quid 
diciturpofladunialiquemfieri> fane adus ille iai» abiblutus 

M 3 efl. 



efl:. Cumdico, lueni, :l)oftqmmalterjex€er.at,j{k^ 
completus erat. Si vero fignifieare vellem , .adium aclhuc du- 
jralTe, dicenduiii effet, dumeicibai^ fiue v.t auifloresN.T.faepe 
•6icunt: h ra i^€^£e7v, Non ignoro 01earium in OblT. in Mat- 
thaeum , Obf. XXXF. in explicandis verbis, cap. IX, i8. quae 
tjuidan» de Magiftratu^d Chriilum ■veniensiprofert: ABvyoLTi}^ 
.fjtii .^fiTt ^TsMvTija-ey ver/ari ita, vt explicanda ifla cenfeat hoc 
modo,^//4f mea iani animam ^agit., quoniam fi explicareritur, 
mortua efl^ iion tantimi verbis Marci V, 23. tepugriarent, qUi 
ita exhibet; ro ^wyaeVf /flv i^a sstrxuTus 'ex^t', Tcrum etiam rela- 
tioriinuntiiexfamilia lairiaduenientis, et domino fuo riuntian- 
tis, animamiam efilafle natam:aegrotantem, quo docebatur, iftani 
nbndum fuilTe omriino mortuam, cum lairus Chriftum eius caufa 
accefrit. Sed quomodo prbbat Virifte dodlus ? non dici in alie- 
gatis, verbisptiellarii omnino mbrtitamfefle, fed adhuc agere ani-' 
iiiam et viuere, quura verba tamen clare proporiere videantur, 
puellam Taminortuam fuiffe ? nimirum adhibendo diftindionem 
inter .a&um mortis covrpletun^ et inc&mpietum^ fimulque- affir- 
mando, alibi etiam vocem ./»ryr/ pro ipfo adlu moriendi ftatu- 
que eoriim, qtlbrum vita in eo eft, vt iam effugiat, vilirpari. 
Eiusque rei caufa Alexin Poetam Comieum in exemplum ad- 
ducit, qui fenex et -deger incedens interrogatus a quodam, 
quid agis? relpondiffe, fertur, Kecrd .arxo^^^p d^oBvija-Keo, i. e. 
per otium morior, vt efl: apud Stobaeum Serm. 268. p. 88^. 
ex Arii^otelis Chriis. Verurii videns dodliffimus Olearius, 
hanc nori vbiuislocumhaberepoffediffindtionem, fed in iis 
tantum locis, vbi temporis, in quo vox mori pofita inuenia- 
tur, ratio pateretur adhuc praefenterii durationem, ideo in 
verbis fupra allegatis, vj BvyuTvjf .}iii a^Ti eTBMvTvia-e y oftendit 
prinium vim Aorifti, qui non praeteritum tempiis abfolute, 
led indefiriite, adeoquepraefens etiamiignificat: poftea accu- 
rateex Siiida aliisque expofiiit voculam «^r/ non praeteritum 

tem- 



tempus forum,. fed praeterftum: cum praefente coniundum in- 
dicantem j et tandera^ probauit mortem filiae lairi ipfai,n pauifo 
poil denium iniecutamf, vndeapparetv ab Olearip potuiffe in 
tali Toco^ diftihd!ibneni allegatanT adhiberi^ 5ed m diiflimili 
plane loco a noftro cGnciliatore diflindlio interftatum et adlum 
mortis adhibita- eft.: Qlianquam enim et ih. verbis Stephani 
fteret rod^oBav^ to)' aBrrtTl^i* «botS tempufr «o^^iV» adhibitum lit, 
eiusque vis redte iex GraiTio ab eo §. 9. SeA.. II. explicata fit, 
, tamen' vocis fma tota vis eflr ea, vt necefT^rio praetieritum tem- 
pus poftulet, etiamii cum ijpfo praefenti coniun(n:a fegatur». 
quae ideo omriis diftindlionis in htjc loco vfum aufert. Quis 
eft ,. qui dubitaret, « A.&<j« atque hebraeorum IT^iD: et de prae- 
fentr,. et de praeterito adhiberi poffe tempore; fed quis 
in iisdem verbis dubiam amplius mentem habebit, & eum 
certis particulis ih quodam .!oco occurrunt, quin certam^ et 
immobilem: alliimant vim et potehtiam ? Qiiapropter verba^ 
PauIIma*, Gal Hi, 23:^ »-f «■ rS- iX^e7y r^V Trtriv-,. nihil aliud 
volunt, nifi- hoc, antequam veniflet dbdtrina: euangelicai, 
fub lege cuftbdiebamur' etc. let Mbfes,, Gienef^iXXV,^ ir. 
per verba Ciarjn^N P^"^0 ^"!?DH certiffime voluit affiirmare,- 
mtirtuff Abraamo,. quia r^ib m conftruiflione cum^ ^t^Hhj^ 
aliam explicatibnem plane non admittit; quac verba aLXX. in- 
terpretibus per eadem, quae ih noftro loco occurrunt,. exprefla: 
funt,- nimirum /i*6Tc6 to dTro^Aveiv 'Ap^adfCy quae aequalitas in 
limili loco hiftorico non leuiter fententiam ftabilire valet no- 
ftram.. Sed etiamli dmBavely' hic de duratione adlus accipere^ 
velis, nonne illud ridiculum, eum-durafle LXX annos et Tha- 
reum tam Ibnguni tempus m agone fuifle , et animam^ egifle. 
Veram Ledtor cognofcet ex his fententiam B. Lutheri:: quo 
jnelior GrammaticuSy eo melibr Theolbgus. . 

Summaerroris Viri dodli in eo verfatury quod particulae 
finAf poftV nacfl^emr vim: non perpenderit5> etiam tum, cum, 

\ ' §er- 



73 - ■■ ■ 

germanice vertcret, tia(I)t)em <t (!(Jtr^^ fiue tare[6jl hM, U^ 
er(!ai'lJ/ femperin animo fedebat m&em» Hinc error ex alio 
alius. Videbat interdum, fed per tranfennam, efle aliquid 
impediti in fuis rationibus, hinc toties, repetit eandem rem, 
fed omnino expedire fe non potuit- Hinc in-latina interpre- 
tatione male etiam eftert, pofiquam mbriebamr. Natiira fermo- 
his non permittit, particulam , quae tempus praeteritum defi- 
gnat, cum tempore imperfet^o iungi. Et fane apud Latinos 
foftqUam non nili cum praeterito teiTipore iundlum reperitur, 
intcrdum cum praefenti : vid. Horat. Turielinum fub hac, 
voce; fed tum illud vim praeteriti temporis habet, et hiftori- 
cum appellatur, ct fententia omnino eadem manet: cuius rei 
exempla \tdi\o fcriptorum latinorum multa fuppeditabit. Te- 
rentius v. c. in Prologo ad Phormionem in prima ftatim linea 
ait: poftquam Poeta vetus Poetam non poteft retrahere a ftu- 
dio &c. i. e. retrahere non potuit. Plautus in prologo Captiv. 
poftquam belligerant Aeoli cum aliis, vt in bello fit, capitur 
alterfiUus. Virgilius in Ecl. 1, 31. poftquam nos Amaryllisha- 
bet, Gs^Bthesi reliquit, h, e. ex quo tempore nos Amaryllis 
cepit. Sed cum imperfedo nemo vnquam iunxit, neque iun- 
<yere potuit: Vide fis Donatum ad Terentium inPrologoad 
Phormionem. Neque vero interpres nofter interpretatione 
ifta infolita quicquam profedlo confecutus eft, quum fenfus 
nianeat ifemper idem, fiue componffs poftquam cum perfedo 
feu imperfe<4o tempore ; nam poftquara moriebatur nunquam 
erit, dum viueret vsque dum moreretur. 

Sed neque Graecorum f^eTcc to otTro^aveTv aliter, quam de 
re praeterita accipi poteft, et eft nihil aliud, Ci grammatice-re- 
foluas, quam, /wfiT* rov QcivctTov, vel, eVe^J*»; dTTi^uvev» Graeci 
fere dicerent, d^oBavovros avr^, Quod quanquam eft certifli- 
ffium et clariffimum, tamen, ne vel minima noftro Interpreti 

dubi- 



-■ - 73 

dtibitatio relinqiiatur, cxempla iil niedium afferemus» eaque 
ex ipfb V, et N. TerTamento. petitnj pauea tamen, licet fint 
vbique obuia. Apud Mofen, Genel! XXV,. i§. Jfaacus pn- 
teos refeciHc memoratur, quos Philifcici humo aggefta opple- 
verant', fxixa. Tod7ro^ctmv'A(^^ct,d^.^ tov TruTs^a uvtSj i. e. poft 
patris moricm : ne dubites, vid. v. 15. eiusdem capitis. In li- 
bello Ruth dicitur, Cap. H, U. dTruyyeAM uTnjyy^^^f^ fiot^ ctra, 
TreTTOtiiKcts /aeTu T>is TJSvBe^as (rify fA.6Ta.Tc ei-^cBuveTv.Tov. uvSsu a-a: 
vbi oi 0' eandemj quam fupra allegauimus, formulam expref- 
ferunt, nimirum "Jltli^N r~^iO nqN. InprimoIibroReguml r. 
^^ de nuncio mortui Sauli pronunciatur: sco^ iyeveTo fj^Tu to uiro^ 
buvetv xu^K In libro {udith XVi^ 25* ppponuntur: iv Tuts 
^fie^a/s 'W^\B, et ^eTU Tc uTroBuveTv dvTijVy Qt infihitis aliis lo- 
cis, v.c. I Maccab. 1,9. 2RegumI,i. 2RegumXlV, 17. 
a Paral. XXIf , 4. i Paral. 11, 24. et faepe de^iegibus Hhelis 
vbi aliis locis pro co cft-, f^eTu t^v Te>^evTtjv uvTh\ GeneC, XXV 
i r. Num. XXXV, 28. quem locum, quod noflro {imilis, et 
quod fimul docet, qiiomodo ex fententia viri do^fli dicendura 
fuifTet, adhuc apponam: ev yafTJj vo?^ei Tt)s KUTuCpvytjs kutoi- 
KetTay eas uv d7ro$ctvtj ole^evs fiteyas (non dicit, f^eTu ro-dyra- 
Bavelv Tov tefea), KOf f^eTaro aTioBuveiv tov le^eu tcv f/Jyuv eTruvu- 
<^^uCpi(TeTocj (poveva-as eis - T^v y^v r^s KUTua-xeireas uvr», 
Sed etiam ex parallelis locis doceri potefl ea particulae 
,fA.eTu vis. leremias dicit XXiV, i. fjLSTd to ctTroiKta-ocf Nct- 
" 0h!xoiova&of t f^aci^^eu BctfBvAuves , rcv 'Hxoviav: hoc idem 
ita effert Cap. XXIX, 2. v^e^ev exBovros 'uxovia tS (iaa-t^hs 
e^ "u^yo-aXyifj.'. adde eundem alio loco, Cap. Li\, ^r. ndj 
lyeveTQ dTroiXio-BevTos tS 'luuKet^. Qiicd Euangelifla Mnr- 
cus 1 , 14. A««Ta de to '^ra^aac^js^vctf tcv laavm etc. extulit id 
Matthtleus IV, 12. ita effert: aK^a-us^e o'iria-^Sy hi^icadwyisvU' 
^e^cBfjetc. PauIIus ad Hebr. X, 15. ait: ^grce to Tr^oei^^jKsvoi^- et 



74 =i- — ~~--= : __ 

N 

V. 26. fiir». To Aa(^g79 riiv eyriyvoia-iv Ttjs- dXyi^eict^. cf Lucae III^ 19. 
ly^ 14. lo. IV, 43. Bciec,. piito, Viruin dodum de vero 
fenfu noftrae formulae fatis conuincent. 

Atque etiam eum ienfum ad vnum fere onines Interpre^ 
tc^ partim verfionibus fuis, partim expreffis verbis agnoffcunt» 
Non aliter explicuit accuratiffimus Syrus intcrpres Acfl. VH, 4. 
exiit inde, poftquam mortuus pater eius. Qiiem fequuntur 
Vulgatus, Gaftellio, qui vertit, mortuo patre eius. Martihus 
in gallica verfione dicit: apres qUe fon pere fut. mort. Luthe- 
rus fruftra a noftro conciliatore reprehenfus, $.10. Sedi IL 
rediffirae vertitr ba fein ^aizt gejlov&en mar; quem lenlum 
Heumannus in noua fua verfione optime retinuit. Et quid re- 
lert, nonnullorum modo interpretationes afterre, quup, quod 
iam diclum efl,. ad vnum omnes in eandem iententiam abeant, 
<juod faciunt, vel fimpliciter eo modo vertendo, quo expli- 
cauimus, vel expre/fis verbis docendo. Ex horum numero 
eft Buddeus in hift. eccl. V. T. Se,d. l\i §. i. dicens: Diferte 
dicitur a Stcphano, Abraamimi mortuo patre fuo ex Charran 
in terram Chanaan translatum efTe: paullo poft^ §. 2. Hoc 
Thara iam mortuo contigiffe, dubitari prorRis nequit, cum 
non tantum Mofaicae narrationis ordo hoc oftendat,. fed Ste- 
phanus diferte pofl: Tharae hoc fadum obitum perhibeat. Ca- 
louius in bibliis illuflratis ad h. I. vt et Grotius in Commenta- 
rio ad h. I. viri graecae linguae non vulgariter gnari, de nullo 
minus cogitauere , quamdeeo, num" verba fA.iroi ro dwoQAvsiV 
pofHnt aliam, quam communem accipere iignificationem 5 ea. 
potius pro certiflima aiTumta tantum de folutione dubii cogita- 
runt. Neque in eo haefitandum putauit Cafaubonus iw notis 
egregiis ad Ada efe inprimis ad h. I. cui fi velis potes adiungere 
Erasmuiii, qui nihil linguae vfu antiquius priusue fecit, in 

Com- 



m^im 



== 75 

Commcntario ad h. 1. Knatchbullum iii notis ad h. 1. Cieri- 
cuni in notis ad^yerf! gall. N. T. ad h. 1. Car. Je Cene in co- 
natunouaeverfionis, pag. 539. 

lam, per fe corruunt ea, quae cowciliator nofter §.2. 
Se^. II. disputauit, de ordine, quo Mofcs propofuit hiftoriam 
exitus Abraami port mortis demkm Tharei fadam mentionem. 
Pofteriorem eum fuifTe huius morte, ex hac narrationis ierie 
probarunt plurimi, qui-hunc locum attigere; e. g, Hierony- 
iiius in hebraicis traditionibus, Auguftinus quaeft. XXV. fu- 
per Genef et de,Ciuitate Dei lib. XVI. cap. 15. aliique €x pa- 
trum ordine: et ex recentipribus eandem prpbandi rationeni 
fecutus deprehenditur Buddeus in hift. ecclef. V. T. SeA. If. 
§. 2. cuius verba haec funt: Delibata paucis Tharae et libe- 
rorumeius hiftoria, annum mortis Tharae icihcet, quod anno 
aetatis.fuae CCV. diem obierit, et hinc tandem vocationem 
Abraami iubiungit: Ex quo, pergit, innuitur, vocatiouem 
Abraami ex Charran poft mortem demum Tharae contigifle: 
et deinde addit I. c. $. 2. p. 760. HocThara iam mortuo con- 
tigifle, dubitari prorfus nequit, cum non tantum MoJfaicae 
narrationis ordo hoc oftendat, fed Stephanus quoque diferte 
perhibeat. Ita vero his, in fauorem uouae fuae fententiae 
contradixit 1. c» faepe laudatus audor, vt diceret, fcripturam 
facram faepe hunc morem feruare, vt omnino ablbluat hifto- 
riam vnius perfonae cum eiusdem morte , quamuis ea muitos 
poft annos infecuta demum fuerit: et fic cum eadem Tharei 
hifioria efTe comparatum, affirmat, et adeo negat, ordinem 
a Mofe obferuatum in auxilium poflfe vocari a patronis eius 
opinionis, quae demum ppft obitum Tharei, migrationem 
Abraami e Charris ftatuit. LongifFmie profedo abfumus, vt 
negemus , talem ordinem interdum a facris fcriptoribus obfer- 

N 2 vari. 



' ,jr- 



ly^ 14. lo.rV, 43. jtec;^:; puto , Virum dodum Je vero 
icnfu notee formulae fatis conuiriGent. 

^ ■" * \ -■.-■■ ■_- ■ ■ - "'-.■.--■■.- 

Atque etiain eum^^nfum ad vnum fere onines Interpre»- 
tes partim verfionibus fiiis, partiiii expreflis verbis agnoii^unt» 
Non a:liter explicuit accuratiffimus Syrus intcrpreS Aidl;: Vlf , 4. 
<exiit inde, poftquam mortiius pater eiuSj; Quem fequuntur 
^ulgatus , €irftelli5>^, qui vertit , mdrtuo patre eius. Martihus 
in ^allica verfioiie dicit r apres qQei fbri pere fut rriort. Luthe- 
rtft ' frtiftra a noftro conciliatore reprelienfus , §.• 10. SeH. IF. 
tedilfime vertit : ta fcih Satcc 9ei!ot'&cri mar; quem feiifum 
Weumanhus in noua fUa verfione optime retinuit. Et quid re- 
lert j nonhulldrum modo interpretatibnesafterre^ quutn, qubid 
iamdicltim efV^. ad vnum omnfesin eandem fententiam abeant, 
<jubd facitint, vel limpliciter eo modo vertendo, quo expli- 
<;auihius^ vel exprefllis verbis docendo.' Ex horum numero 
^ft Buddeus in hift^ eGcl. VV T. Seid. IIV §, 1. dicens : piferte 
idiGitura iS^tcphano, Abraamum mortuo patre fijo ex Charrah 
in terram Chanaan translaturii efTe: paullb pofl^, §, 2. Hoc 
Thara iam mortuo contigifle, dubitari prorflis nequit, cum 
. iiGn tahtum Mofaicae narrationis ordo hoc oftendat,-. fed Ste- 
^phanus difertepoft Tharae hoc fhdum obitum perhibeat. Ca- 
iouius iri bibliis illufiratis ad h. I. vt et Grotius in Cohimenta- 
rio ad h. 1. viri graecae linguae non vulgariter gnari , de nullo 
minus cogitauere , quam deeo^ num" verba (xtTo. ro eiziro9uvil)f : 
poftint aliam, quam communem accipere iignificationera ; ea 
potius pro certimma aflTumta tantum defolutione dubii cogita- 
runt.. Neque in eo haefitaridum putauit Cafaubonus inilotis 
•egregiisad A^a et tnprimis ad h. I. cuifi velis potes adiimgere 
Erasmuiii,^ qui nihil linguae vfu antiquius priusue fecit, in 

Com- 



■;;.■. ■ 



Gomiticntario ad h, 1. Knatclibullum, in notis ad h. 1, : Cleri- 
Guni in notis adiverf! gall. N. T, ad h. 1. Car. Je Cene in c6- 
natu iipuae verlionis , pag. 539. 

- lam, per fe corruunt ea, quae coHciliator nofler §.. 3. 
SecH:. II. disputauit, de ordine, quo Mofcs proppfuit hiftoriam 
exitus Abraami:poft mortis demkm Tharei fadam memionem. 
Pbfteriorem euiii fuifle huius mprte, ex hac narrationls ferie 
probarunt plurimi, qui^ hunc iQCCim attigerej e. g, Hierokny- 
mus ih hebraicis traditionibus , Auguftiniis quaeft. ■XX V. fu- 
per Qehef et de. Ciuitate Dei lib. XVI. ,cap. 15.. aliique ex pa- 
trum ordine: et ex rpceritipribus eaiidem prpbandi rationiem 
fecutus deprehenditur Buddeus in hift. eceleif.^^^^ 
§,2. cuius Yerba haec funt: Delibata pauciSi Tharae et libe- 
rbrumdus hiftoria, annum mprtis Tharae fcilicet, quod' anno 
aetatis.fuae CCV. diem obierit, et hinc tandem vocationem 
Abraami iubiungit: Ex quo, pergit, innuitur, vocationem 
Abraami ex Charran poft mortem demum Tharae contigiiTe: 
et deinde addit 1. c. J. 2. p, 760. HocThara lam mortuo eon- 
tigifte, dubitari prorfus ncquit, cum noh tantum Mo/aicae 
narrationis ordp hoc oftendat, fed Stephanus quoque diferte 
perhibeat. Ita vero .his , in fauprem Jiouae fuae fententiae 
eontradixit I. c. Taepe laudatus audor, vt diceret, fcripturam 
facram faepe hunc morem feruare, vt omnino ablbluat hifto- 
riam vnius perfonae cum eiusdem morte, quamiiis ea multos 
pofl annos infecuta demum fueritr et fic cum eadem Tharei 
hiftoria eiTe comparatum, affirmat, et adeo negat, ordinem 
a Mofe obferuatum in-auxilium pofte vocari a^atronis eius 
opinionis, quae demumpoft obitum Tharei, migrationem 
Abraami e Charris ftatuit. Longiffime profedto abfumus, vt 
negemus , talem ordinem interdum a facris fcriptoribus obfer- 
, , N 2 vari. 



vari, imo vere certeque crcdimus, Mofen mortis Tharei iti 
fiiie capitis antecedentis propterea mcmini/re, quod ad Abraami 
gefta properans, quae de Thareo narrare coeperat, femel ab- 
ibluere voluit ac pertexere. Hunc icripturae flicrae morem 
exemplis probaremus, nifi auctor nouae fententiae exempla 
quaedam §. 2. Sedl. If. allegafret. At quid boni et commodi 
exinde eueniat in partes aduerfarii, difficile eft perrpicere. 
Haberet quidem locum illa aflertio, fi opinio de mi^ratione 
Abraami, mortuo Thareo, cui non omnes non addieii funt, 
folum narrationis ordinem, qui apud Mofen ef^, pro funda- 
mento haberet, nec alia, eaque grauiori» efTent, quae repu- 
gnarent. Nunc autem contra ef>. Ipfe. contra difertiffima 
Stephani verba, quae naturalem ordiriem in illa narvatione con- 
firmant, illum ordinem inuertit eo confilio, vt deinde Ste- 
phani etiam verba in alieniflimam.fententiam detorqueat. 



^^^^sF^^^^s^m- 



CAPVT 



71 



CAPVT SEXTVM. 



ARGVMENTVM. 

Non omnia in facris literis acqnaiis vtilitatis. Omnia diuina ancfloritate 
fcripta; Vtilitas Abraamiticae liilloriae. Profec^Honum Abraami vti- 
, lis defcriptio. Profedio eiusdem e Charris repetita cur confcripta. 
Caufaruni evavTtoCpavwv et aAwTwv \^ fcriptura facra occmTentium 
narratio. Sunt variae. Ne fordeaut lccfloribus facrae literae nimis f aci- 
leS intel ledu. Difficiiltatibus hinc inde obuiis fuperbum Deus depr iniere 
voluit aniinum noflrum. . Discrimen quoqi.e inter doflores et discipu- 
los voluit effe , vt inuneri facro fuum maneat honos. 

Ad finem perducla, de repetitis Abraami e Charris profe- 
dlioiiibus in Chananaeam ad tuendam fcripturae facrae 
diuinam audoritatcm , disputatione, timendum eft, ne quis 
omnem hac in re pofitam operam perditam calumnietur, 
omnemque ifti vtilitatem abiudicet, \is addutflus rationibus, 
quia dodi quidam viri plurimas Vet. Teft. hiflorias nihili fa- 
ciunt, etfloccipendent, et Abraamum omnibus iuis rebus ge- 
ftis, peregrinationibus, bellis, etquaedeeius profedlionibus 
e Charris narrantur, valere iubent, et, ni prorfus e facris lite- 
ris eiiciant, omnem tamen fpem futurae vtilitatis denegent: 
quapropter, non commode finire hanc commentatiunculam 
ine polTe , puto , nifi quaedam de vtilitate Abraamiticae hifto- 
riae in vniuerfum, de eo, quod diuini in defcriptione profe- 
clionum e Charris ineft , ettandem de caufis kv(inio<pa,mv ali- 
quid dixerim. Libenter fuffragamur iftis, qui non omnia iti 
facris literis eodem pondere, eademquepraegnantia effe, fta- 

N 3 tuunt, 



78 ==—=====—====== 

tiumt, fed alia grauiora eflfe et pretiofiora aliis, pro conditione 
honiinuni, qui iftis erudiuntur, et temporis. Qiiae funt ad in- 
l^itutionem lcripta ohmium omnino hominum, vt, quocun- 
que vixerint aut viduri fint tempore, falutem confequantur 
aeternam, maioris fane momcnti lunt et ponderis, iis, quibus 
vii funt pauci olim in regione quadam terrarum orbishomines, 
et quibus noftro temporc, meliora , vt ita dicain, maiori per- 
fpicuitate edodli, carere poflumus. Ita iam olim B.Gerhardus 
iudicauit, qui in demonftranda diuina Cantici Canticorum aii- 
doritate occupatus his, inter alia, vtitur verbis: Etfi omnes 
fcripturae facrae libri diuini funt, quoniam ab vno ebdemque 
Magiftro, Spiritu fandlo, fuam originem ducunt, Ecclef. XII, 
II. quapropter Auguf^inus ad Pf. CL. ita commentatus eft: 
Sunt, qui vniuerfas omnino fcripturas canonicas vnum librum 
vocant, quod valde mirabili et diuina vnitate concordent, (vt- 
pote ab vno audl;ore principali profedae) attamen nullum eft 
dubium, quin dona Spiritus fandli apud eos, quos inhabitat 
et per quos loquitur, diuerfimode fe exferant, ita vt alii fcri- 
ptores in fuis libris falubriora et vtiliora aliis docuerint, quod 
et in fcriptoribus iibrorum canoflicorum ,, Prophetis et Apo- 
ftolis, quorum minifterio Spiritus fandus ad e.\arandas facras 
literas vfus eft, vbique poteft obferuari. Quis enim negaret, 
in Genefi maiora legi myfleria, pretiofigremque fapientiam, 
(Tuam in libro Ruth? in epiftola PauIIi ad Romanos vtiliora 
fcripta effe iis, quae in epiftola ad Philemonem leguntur? Ita 
Gerhardus* Omnia tamen, quae canonica fcriptura continet) 
diuina confcripta eire audloritate, nullus dubito, etfi omnium, 
qui fibi hoc probandi aucloritatem fumunt, iudiciis fubicribere 
non pofTum. Mihi nec ifti fatisfaciunt, qui omnes literulas, 
omnia punda aeque, ac quae ipfam dodrinani concernurit, 
infpirata efte diuinitus, confirmant, quia tot et tantis implican- 

tur 



-~ 79 

tur difficultatibus, vt expedirefe v\x poffint: nec ifti, quoruni 
nimis argutiic hac iii re funtdiftindiones, de quo alio Joco 
. Deo volente et.tempore plura dicam. 

Ex mente quorundam noftro feculo eruditillimoram vi- 
rorum, hfftoriae Caini , diluuii, Sodpmac, Patriarcharum eo- 
rumque connubiorum et profecftionmn, audore diuino indi- 
gnae iudicantur, et minus aptae ad librorum diuinorum volu- 
m^n efficiendum, quo omnes on^nium feculorum homines 
ad fhlutem aeternam erudiantur; quippe quae res nihil conti- 
neant, quibus intelledus humanus ad felicitatem aeternam 
cbnlequendam erudiri , et animus ad exercendam piam et ian- 
dlam vitam impelli poffit. Num autem neceffe eft, vt omnes 
librorum (acrorum hiftbriae et dod^rinae clariffimis txndiimt 
homines ad filutem verbis? num defcripfiones Patriarcharum, 
quas Mofis libri exhibent, propterea nullius omnino flnit vti- 
litatis, quod non aeque clare docent, quam Chrifti ipiius 
verba, quomodo confequaris vitam aeternam? Abfit, vt ita 
fentiamus I omnibus his , quamuis euangelicae lefli Chrifti in- 
ftitutioni non aequiparandis, manet flius honos, fuaque vii" 
iitas, fiquidem in nullo libro, cuiuscunque fit audoris, omnia 
aequali gaudent pretiofitate et praeftantia. Manebunt omni 
aeuo hiftoriae Caini, diluuii, Sodomae, reliquae huius gene- 
ris narrationes, monumenta fempiterna iuftitiae diuinae, qua 
numen fandiffimum generi oftendere voluit humano, fe noii 
eflfeDeum, qui patiatur, absque illatapoena, hominum pec- 
catis ofFendi. Defcriptiones a Mofe diuino inftindu exaratae, 
quibus, quicquid viri fandli, olim viuentes, egerint, locuti 
fint, crediderint, depingit, omni tempore fuerunt, etvsque ad 
finem feculi futura funt fiduciae, diledionis , fpei et patien- 
tiae cxempla et documenta, omnibus ad imitationem honji- 

nibus 



nibus propofitii. Conniibia eoriim ct ni<itrimonui ab iis inita, 
cum omnibus, quac illis feliciora aut infdiciora obucnerunt, 
vt et profeclioncs amplam discendi et exercendi ca praebcnt 
occafionem, quae Ciirirti cultores decet. Vbinam maior, 
fiduciam, diledionem, patientiam et alia fancla officia de- 
monftrandi datur copia, quam in vita coelibe et in connubio, 
domi et peregrinationibus? cu{ii olim landiffimi admiterunt 
labes et maculas viri, docemur, eos neqite fuifle perfecle fan- 
(fl:os , neque ex merito , fedexgratia aeternam fuiffe confecu- 
tos iaiutem, eodcm modo, quo nos iu/li pronunciamur, et 
in confpedum Dei aeternum admittimur. Summe reueren- 
dus Crufius in libello quodani nuper fedito, leduque maxime 
digno, praeclaredocuit, quomodo hiftoria Efther, quae ab- 
iecT:iffima Semlero docT^ilTmio in libris de Canone, vila efl-, 
plurimas lc(flori fando afferat vtilitates, et multo magis con- 
tinent boni, quam primo prae le ferre videtur infiiitu. 

Abraamiticae hiftoriae quis quaefo detraheret %rauita- 
teiu? Gt if^am elTe aliis rcbus pretfo/iorem quis negaret? dili- 
gentius modo accuratiusque perpendat quisquis, Deuni cuni 
Abraamo nouum pepigiiTe foedus, de Meffia e gente fua ali- 
qudndo orituro, quo omnes benedidum iri gentes, ad quod 
vbique in ilicris literis relpicitur, ct tum ludaeorum fiducia ad 
fidem Abraami, tanquam ad normam diiudicatur, tum' co- 
rum diffidentia. Cui rei probandae nolumus diu inhaerere, 
fed aliquot tantum Ibca Noui Teftamenti , quibus Seruator O. 
M. Abraami ipfe meminit, ita, vt inde colligas , quanto pre- 
tio apud Deum fueritet liomincs, allcgabimus, et, quomodo 
inde hiftoriae Abraami diuina acquiratur dignitas, docebimus. 
Hnbeas primum verba Chrifti diccntis ad ludaeos, lo. VIII, 56. 
"Afi^aufJL TraTfif vjuuy ^ya^AidiraTo , m li^^ tj;V ^/A,€fay TjyV €f/.ilv. 

xa/ 



Kcii ilSi^ Kotf exdp], Qiio tehi po re et lo co Seruatorem viderit 
Abraainus, de quo iatis inter dodqs. disputatum eil, non .at- 
tingemus, id mocjo ex his colligemus yerbis, Abraamum; 
certe aliqiiandb filium Bci vidife, et gauifum elTe de eo. Indc 
autein facile eft ad cognoscendum, in fummo eum apiid Deum 
fuifle honore, eiusque hiftoriam a Mofe (feu vt Lutheri eifl; 
opinio, >ab ipfo Abraamo) confcriptam, magni aeftimatam 
fuifle, quoniam iftam ia Nouo Teftamento vbique legimus 
citatam. Eodem capite euincere ftudent ludaei , le filios eftb 
Abraami, quod negat Seruatpr, propterea quod a bonorum 
operum longe abeflent ftudio, quod in Abraamo fuiflet excel- 
lentiflimum, et addit, /i reicveb t^ 'AjS^rteeft j;t«, W e^y* rS 
'A$§cbeifA ivoiBiTe av. Nonne his approbat Seruator Abraami 
viuendi rationem ? nonne 1audat> qua ratione ie geflerit erga 
Deum et homines? SuadetTudaeis, vt imitentur eius fidu- 
ciani, fandlitatem et reliqua , quae timentibus Deum funt or- 
natui. Nonne his Abraamiticae docet vtilitatem hiftoriae? 
nonne yirtutum iufti viri praeilantiam niirifice extollit , et ad 
imitationem omnibus commendat? Vndeenim hauiiilent lu- 
daei j quid egerit , qupmodo; ie geiTerit Abraamus, nifl in eo- 
rum fuiiTet manibus eius hiftoria? quomodo fidem OM potuif. 
fent habere, niii de veritate eius fuiiTent perfuafi? et vndc 
hanc perfuaiionem 5 niii a virb diuinitus infpirato conicriptam 
credidiiTent? Vnde apparet vtilitas hiftoriae Abraamiticae, 
quia in ea, ex mente Dci, exemplum, quod, vt placeas Deo, 
imiteris, habes. Si per partes ire velimus, et, quomodo ie 
geiferit Abraamus in ftatu oeconomico, in communi vita, 
erga Deum, alios homines, domefticos fuos et omnes, qui- 
buscumconuerfatu&eft, inquirere, admirandam virtutum co- 
piam obferuaremus, quibus ornatus ipfe omnibus ad exem- 
plum, quQd.imitentur, propoiitus fuerit horainibus. Sed 

6 M 



alit defuticli Cmt hoc officio vt fat habeas, quos exinde de- 
cerpas ad communem vfiim irucftus. Addas lo, V, 46. 47. 
vbi, Chriftus dum dicit^ Mofen de fe fcripfiflfe, integra quin- 
que Mplis volumiria, et iimul Abraamiticairi hiftoriam ado^ 
ptat, canonicam ifti aud^oritatem vindicat, Abraami reliqup- 
rumque Patriarcharum pram fan<ftamque vehementer, commen- 
dat vitam; Caeterum quomodq ludaeus, ialutis cupidus, 
praecipuos fidei chriftianae articulos et morum, ex libris Mo- 
Ss facili colligere potuerit negotio, elegantiffime. oftendit lo. 
iichtfootius Opp. Tora. L p. 175^ feqq, His, quibus dignani 
efle Abraami hifloriam, quae legatur, et vtilem futuram le- 
ctoribus, demohftratum dedimus, adiicere poflemus plura 
alia eius opera, ad redlam fan(^e viuendi rationem vtilia, et 
ad expeiriertriam praecipue fantf^am pertinentia, cuius vera et 
redla indoles nohdum fatis cuni ambitu fuo eft indagata (quae- > 
dam de hac re colfegi, et gauifiis fum, cum nuper iri; Bi- 
fclioth. fumme venerabilis Ernefti legerem, eandem ipfum me*^ 
cum fouere fententiam) nifi illud mihi verendum efTe exifti-v 
ihem, ne liaec comnienfario eo nomine in multas multorum 
reprehenfiones ineurrat, quod liniites> quibus circMmfcri- 
benda^efTet, fimtransgrefTus. 

Alia fuperfunt, quibus aliquid tcmporis et ftudii eft impen- 
dendum. Profeiftionum Abraami e Charris defcriptio longe 
videtur remota ab vtilitate , quam Chriftiani inde capere pof^ 
fint, quare necefTe eft, vt huius ctiam rei vtilitatem docea- 
mus. In caufas fi inquiramus, quarecxireiuffusfueritAbraa- 
nius ex Vre Chaldaeorum et domopatris fui , facile intcUigimus, 
id propterea efle fadum, vt iftum Deus eriperet ex confortio 
hominum falfos debs adorantium, et conftitueret ab errori- 
ibus et nequitia tutum, fibique per eum aequireret populura 

Tuae 



Tuae faiuti confulenteni , etDei gloriam vbique manifeflantem 
et diuuigantein. Quidnam' clarius exinde et dilucidius cogno- 
fciturhoc, quod Deiis iam tum oftendere discrimen voluerit, 
quod inter pios intercedit et impios, et docere, ilJos pluris 
ciXe aeftimandos et honorandos , hos nihili faciendos. , Num 
ignorari poteft, pios omni tempore feparaffe fe ab impiis, et 
focios le adiurixilTe f^ndlis? Jnteger vitae fcelerisque purus 
Abraamus et iuftusLothus femper erant coniun(fli ; Melchi- 
fedecus et Abraamus amiciffimej quia vterque pietati flude- 
bat , conuerfabantur : fed e patris domo hunc proficisci opor- 
tebat, ne cum impiis conuerfaretur, et ire ex hac in aliam 
regionem, ab hac in aliam vrbem, oTr^s i^atrtv :uOtS re^ Kot/M 
efyet, Kc^ So^cicucri toV Trttriftt avt^ rev ev roTf.^favolf, Cum 
Deus praeciperet Abraamo, 3T!3on !!]r;^n^bO^ ^H^^^P. ^^"" 'tj 
'^''^Kj num id aliud erat confilii, quamquod Paullus Gpmmen- 
dat Corinthiis? ui yivBT^e sTSfo^vy^vTes, eiTFkots' ir tjs fiBf)s 
jriq-a fier' aTrkii, Qubd Deus in Nouo Foedere curauit nudis 
et planis verbis proponi ^ id dodum voluit homines Veteris 
Teft. terapore exeniplis. Etfi Spiritus fan<n:us, funt verba 
Lutheri Opp. Tom. XXIf. p. m. 114. fuum praeclare exercet m 
hominum animis officium;. multum tamen ,ad fidem exercen- 
dam confcrt etpietatem, fi aliorum exempla fandlorum Chri- 
ftiani vident et audiunt. Exiftimat enim infirmusfide, nifi 
alia pietatis et calamitatis exempla habet, fe folum yiuere 
pium, et innumeras pati calamitates etc. Quapropter ( funt 
eiusdem verba) Deus ipfe in facris fcripturiscuHauit, vt, prae- 
ter fanda fidei ct morum dogmata, hiftoriae Patriarcharum 
et Prophetarum, eorumque curricula vitae literis configna- 
rentur, vt quafi viuis coloribus eorum fidem, confeffionem, 
pietatem et calamitates legeremus depidas. Ita Lutherus. 
Non: audiendi igitur funt viri dodi , . qui, varios Vet T. libros 

O a hifto- 



■ r 

hiftoricos propterea eiidendosilatwunt, quod Noui fcriptores 
Teft. meirora iftis docurflTent, et dpgmata chriftiana moribus 
fandl^orum olim .viuentium longe praefiarent, Facilius autem, 
ait ^QXi. Controv» 6. 5. quid imitandum vitandumue fit, doce- 
mur exeiiiplis : et Ep. 6. lorigiim iter eft per praecepta, breue 
€t efficax per exempla. Deus ferio Abraamum vrgebat maa- 
dato, vt e patris dpmo Cxiret, fe a focietate cognatorum f e- 
iungcret, et profedliones in longe remotas regiones inftitue- 
f et? quo et hpc docere voluit Spiritus fandius , Deo id iemper 
iworis fuiffe , yt ipnge amoueat liberps , quos ad peculiariaele- 
git negotia, a parentum amplexu,^ vt paterno def ueseant confortip, 
et diuinae adfuescant eonuerfationi. Confilia parentum non fal- 
tem confiKis repugnant diuinis* Ifticurant, vt filiiadfummo? 
ih patria adfpirent honoresy his eosdem decreuit honores extra 
patriam. Quodtibivtile videtur, nonitideni Deo. Nonneethoc 
docere nos voIuitDeus, cum Abraamum vocaret e patris do- 
mo, nil debere carius nobis efTe Deo? Deus exemplo voluit 
cfficere Abraami, quod Chriftus plartis verbis docuit Matth. 
yi^yj. 'O ^tX^y 'srebtepci ij f^tjrefo. thref e^e, ^k, eq-t iJta a^ioff, 

Tota Abraami hiftoria quafi commentarius efl: verboriim Da- 
vidis: "h Tprtninv nban-^D ^nv BisexiifreAbraamum, 
fupra diximus, e domo patris, primo quidem, iubente Deo, 
cito migrafTe in Chananaeam, omnihus parentum bonis reli- 
dlis; quod eo confilio diuino videtur fadum, vteiusanimum 
"Deus, tum ratione obedientiaey tiim ratione bonorum tem- 
poralium, quae penes patrem manebant, exploraret. Qtiid 
hoc aliud efl, quam Chriflum audire perorantem: es d^^iciv 
oiKtas , V «Vf ^ j &cctTOVTeb7rM<riov(t A^^-^eTce/ , Matth. XIX , 29» 
Explorato aninio Abraami Deus benedixit facultatibus eius, 
et non modb diuitiis cumulauit, fed etpafTus efl, vt circa aut 
poflmQrteHi patris Tharei peuerfus ad patrips lares, heredi- 

tatem 



tatem fibi vmdicaret.. Nonne ia omni lioc »egotiQ videmur 
audireverbaDavidis, ?r. XXXVII, 5. dicen tis : nin;—hy hiX 
tr^m: Nirn. vh^ nmi rg-y^. Pkiribus adhuc vtilitas Abraa- 
miticae hiftbriae ad niores Chriftiaii*)ruiii formandos docerl 
poffety nifi quaedam circa huius disputationis finem, e eon- 
filio noftro adiicienda. clfent de caulis ivuvTtacpavu» fcriptu- 
raefacrae, 

Quare Deus voTuerit, a^vTet quaedam et evavno^av^ iri' 
cfTe in facris literis, nos quidem^ obiedlioriibus nullus vt re^ 
iinquatur locus,. inuidifliiiiis fufFuIcire rationibus non pofFu- 
mus5 coniicere tamenlicet^ et, quantum fieri poteft, explo- 
rare conlilium diuinnm; Praeeipua videtur caufa efTe haec , vt 
eo ardeutioribus precibus, maiorique facras fcruteiliur literas 
tludio,; nec vHam legendi, contemplandi eas et inuefligandi 
occafionem praetermittamus. Origeneshomil. 12- inExoduiii 
dicit: Non tantum in fcripturis adhibendum efl^e ftudium ,. fed 
preees etiam die ac nodle fundendas , vt veniat agnus de tribu; 
luda ,. et aperiat nobis librum /ignatum. Chryioffom us ho- 
mil. 40. m roannem: Non dixit Chri/^us:; legite fcripturas, 
fed fcrutamini.. Diuina enim fumma diligentia indigent. lii 
vmbra enini maioribus illis non abs re locutus e(\, idcirco ef- 
fodere profundius iubet, vt, quae alte delitescunt,, inuenire 
pofFimus. Non enim rem in fuperficie et in promtu pofitani 
effodimus, fed quae tanquam thefaurus profunde reconditur.. 
Qui enim huiusmodi quaerit, nifi fummam adhibeat diligen- 
tiam et laborem,. nunquam quaefita inueniet. Deinde ani- 
mus hominum ita eft comparatus, vt facile taedium capiat 
rerum, quae nimis kues, intelledl:uque faciles videntur; id- 
eo Deus curauiJt, vt, aequa et plana intermiscendo grauiori- 
hus et difficijioribus,, ledtoribus nunquam fordeant facrae li;- 

O 5, - terae. 



terae. Cuius fententiae AuguAinus effe videtur, qui,^ lib.2. 

de do(f)rina chriftiana, cap. 6. ait: Qiii prorfus non inue- 

hiunt, quod quaerunt-, fanie laborant; qui autem non quac- 

irunt, quia in promtu habent, faftidio faepe marcefcunt. 

Ifl vtroque autem languor cauendus efl. Magnifice igitur 

et falubriter Spiritus fancius ita fcripturas modificauit, vt lo- 

cis apertioribus fami occurreret, obfcurioribus autem fafii- 

dium detergeret. Niliil enim fere de obfcuritatibus illis 

eruittir, quod noh alibi planiffime di(fluin reperiatur. Idem 

Epiftola 3. ad Volufian. Scriptura eadem habetin locisprom- 

tis, quae in reconditis, fed he aperta £if}idirentur, eadem 

rurfus opera defiderantur, defiderata quodammodo renouan- 

tur, renouata fuauiter intimantur. Lutherus Tom. V. Opp. 

Lipf pag. iS4. dicit: Hoc cxihde didici, fcripturam iacram 

niultis in locis fuperare vires inteiledus , eruditionem , dili- 

gehtiam et fanditatem} et quanquam ea fatis docet infirmos, 

quae creditu et fa<flu funt necefTaria , multa tanien fuper- . 

Tunt in ea, quae a dodiflimis non intelliguntur. Ex his 

porro innotcscit , Deum in hibliis ei^.vta dispcrgere volu- 

ifTe, vt fuperbum noflrum deprimat animum, noflramque 

ignbrantiam ante oculos nobis ponat, et deprimendo men- 

tem humi defixam, nos ad perfcrutanda , omnique 'cura per- 

luf^randa myfleria iacra pelliceat. Quo apertius quaedam 

pugnare^videntur, eo ardentius adhibendum efl fludium, vt 

locus ad alterum intcrpretatione accommodetur. Totum 

hoc (qtiod obfchre quaedam di<^a in* fcripturis) ait Augu- 

flinus lib. 2. de dodrina Chfifti cap. 6. prouifum diuinitus 

cfTe non dubito ad edomandam labore fuperbiam. Idem 

Serm. II. de vcrbo Domini : Pafeimur apertis , exercemur ob- 

fcuris. Gfegorius homil. 6. in pzechielem: Magnae vtili- 

'iatis eft ipfa obfcuritaseloquiorum Pei, quia exercet fenfi^im, 

vt 



- ■ ■ .: . 87 

v-t fatfgatione dihtetury et exercitatus capiat, quod nan pot- 
eft capere otiofus. Nonne miranda eft diuina fapientia, 
quae cuiqde ftmni in fcriptura attribuit, vt indodi plane in- 
telligant ea, quae ad eorum falutem funt fcripta, do<^i au- 
tem multis exerceantur difficultatibus, quas quoniodo fu- 
perent, vix inueniant. Vltimam adiicere liceat caufam, 
quam Deus refpexilTe videtur, nimirum vt discrimen con- 
feruaretur inter doiflores et discipulos , inter concio- 
natores et auditores , et munus facrum iurto afficere^ 
tur honore, Quis defideret ab indodtis hominibus , vt . 
omnia iuTvetfra , in fcripturis occurrentia , intelligant et 
interpretari valeant ? Satis eft , fi ex ore Doc^orum 
fandtorum explicationem difficiliorum locorum discant, et 
eonnn audloritate freti de fapientiffima facrarum in Bibliis 
rerura dispofitione gaudeant. Audor operis impcrfe^li in 
Matth. homil. 44. dicit: Ratio obfcuritatis (in icripturis) eft 
multiplex, tamen fatisfadlionis caufas dicimus duas. Pri- 
mum, quia Deus alios voluit efle do(ftores, alios discipu- 
los. Si autem omnes omnia fcirent, doclor neceffarius 
non erat, ct ideo efiet rerurri ordo confulus etc. Sicut 
enim paterfamilias cellarium aut veffiarium fuum non ha- 
bet expofitum cundis, fed alios quidem habet in domo, 
qui dant, alios autem, qui accipiuntj fic et in Dei domo 
alii funt, qui docent> alii, qui discunt. Deinde obfcurata 
cft notitia veritatis , ne non tam vtilis inueniatur, quam con- 
temtibilis. Contemtibilis tamen eft, fi ab illis intelligatur, 
a quibus nec amatur, nec cuftoditur. Gregorius hom. 4. 
in Cant. Scriptura facra, ait, eft fimul fons et puteus. Fons 
patens in fuperficie terrae fecundum aliqua myfteria, quae 
clare docet, quia omnibus funt necefiaria ad falutem, Fu- 
teus autem profuadus ob alia fecretiffima et profundiffima, 

quae 



,8g = ' ■ 

quac intra literae corticem iatent,; nec a quibusuis facile 
penetrari poffurit Deus, qui cun(^a guberhat, nobis omni- 
bus fua femper adfit gratia, yt cum Abraamo, patre •noM- 
■tm^ TMV 7n<i€mv7^v\ tm^Qm ex tioc feculb, coeleflem ingre- 
diamur Chananaeami, et ex diuino patris coeleftis ore 
omnis Abraamiticae hifk)riae enarrationem , et imvrio^^A- 
*«*?, qiiae in Mofaica et Stephaniana defcriptione profe- 
<^ionum^ Abraami e Charris in Chananaeam occurrit, com- 
pbfitionein discdmus, cui iit laus et gloria in aeternum.